National Assembly for Wales

Good morning and welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. A Plenary meeting held using video-conference in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are set out on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting. They're equally applicable to Members in the Siambr as those joining virtually. 

This meeting will be held in a hybrid format with some Members in the Senedd Siambr and others joining by video-conference. Having consulted with the Business Committee, I have determined that in accordance with Standing Order 34.14A-D, Members will be able to vote from any location via electronic means. I also note that in accordance with Standing Order 34.15, the public have been excluded from attending this Plenary meeting is required to safeguard public health. The meeting will be broadcast live, and a Record of Proceedings will be published in the usual way.

The first item is questions to the First Minister, and the first question is from Hefin David.

Llywydd, diolchaf i Hefin David am y cwestiwn yna. Cymerwyd y cam o ailagor y sector busnes cyfan yng Nghymru mewn ymgynghoriad â busnesau, cyrff cynrychioliadol ac undebau llafur i sicrhau bod ein dull o ailagor yn ddiogel, yn gymesur ac yn deg i fusnesau, i weithwyr ac i gwsmeriaid. Cyhoeddais gamau pellach i leddfu'r cyfyngiadau symud ynghyd ag amserlen ategol ddydd Gwener yr wythnos diwethaf.

Fel y gallwch chi ddychmygu, Prif Weinidog, mae dydd Gwener yn ddiwrnod prysur iawn ar fy nhudalen Facebook a thrwy e-bost, lle mae gen i gwestiynau am amgylchiadau penodol. Rwyf i wedi cael llawer o gwestiynau, ond rwyf i wedi dewis dau o'r rhai a ofynnwyd amlaf.

Mae'r cyntaf o'r rhain yn ymwneud â hyfforddwyr gyrru yn cael cynnig gwersi: pryd y bydd hyfforddwyr gyrru yn cael cynnig gwersi, a thrwy estyniad, pryd y bydd canolfannau prawf yn cael agor wedyn? A'r cwestiwn arall a ofynnir amlaf yw canolfannau chwarae i blant: pryd y bydd canolfannau chwarae i blant yn cael agor? Ac mae hynny'n cynnwys pethau fel chwarae meddal.

Llywydd, diolchaf i Hefin David am y ddau gwestiwn yna. Rwy'n falch iawn o gael dweud, Llywydd, ein bod ni wedi dod i gytundeb â'r Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau. Rwy'n ddiolchgar iawn am eu cydweithrediad ar y mater hwn, ac am y trafodaethau gyda nhw a'r undebau llafur dros yr wythnos diwethaf. O ganlyniad, gallaf gadarnhau heddiw y byddwn ni'n cyflwyno ailgychwyniad graddol yng Nghymru, gyda hyfforddiant i yrwyr a beicwyr yn cychwyn ar 27 Gorffennaf, a phrofion—profion theori a phrofion ymarferol—yn cael eu cyflwyno'n raddol o 3 Awst ymlaen. A thrwy ei wneud yn y modd hwnnw, gallwn fod yn ffyddiog y bydd y broses o ailagor gwersi a phrofion gyrru yng Nghymru yn cael ei chynnal mewn modd diogel i bawb dan sylw, gan gynnwys y rhai sy'n cael gwersi a'r rhai sy'n cynnal profion. Bydd y canllawiau yn cael eu darparu yn yr achos hwn, Llywydd, gan y DVSA, a byddan nhw'n eu cyhoeddi ynghyd ag amserlen fwy manwl ar eu gwefan yn fuan iawn.

O ran canolfannau chwarae i blant, canolfannau chwarae i blant dan do, Llywydd, nid oes amser wedi'i glustnodi ar gyfer eu hailagor hyd yn hyn. Byddan nhw'n rhan o'r trafodaethau yr ydym ni wedi ymrwymo iddyn nhw yn ystod y tair wythnos hon gyda chanolfannau hamdden ac awdurdodau lleol, a chyn gynted ag y byddwn ni'n gallu ailagor y canolfannau chwarae dan do hynny yn ddiogel, yna byddwn yn gwneud hynny. Gall mannau chwarae yn yr awyr agored, wrth gwrs, ailagor o 20 Gorffennaf.

Bore da. Prif Weinidog, wrth ateb fy nghwestiynau yr wythnos diwethaf, dywedasoch nad oeddwn i wedi deall yr agweddau ymarferol ar ailagor busnesau lletygarwch, felly gofynnaf i chi: beth ydych chi'n ei ddweud wrth Shibber Ahmed o fwyty'r Blue Elephant yn Llandudno, sy'n nodi, 'Mae'r Llywodraeth Lafur Cymru hon yn creu amgylchedd anghyfeillgar i fusnesau lletygarwch y wlad', gan eich bod chi'n parhau i atal ei gwmni rhag ailagor masnach dan do yn ddiogel? Beth ydych chi'n ei ddweud wrth Laurie a Paul, dau o westywyr lleol yn y gogledd, sy'n dweud wrthyf i fod eich gweithredoedd yn peri risg o droi ein cyrchfannau glan môr yn drefi anghyfannedd, gan eu bod wedi cael nifer nas gwelwyd erioed o'r blaen o achosion o ganslo yn sgil eich cyhoeddiad eich hun yr wythnos diwethaf? Beth ydych chi'n ei ddweud wrth Go North Wales, sydd wedi ysgrifennu atoch chi ac sy'n dweud, 'ar ôl 20 mlynedd o fod yn berchen ar westai yn llwyddiannus i safon uchel, mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i'n torri ni o ran arian, ysbryd a meddwl'?

Prif Weinidog, gan fod disgwyl i drosiant rhagamcanol fod yn 25 y cant o'r lefelau cyn y cyfyngiadau symud, a'r ansicrwydd presennol yn bygwth hyd at 22 y cant o swyddi yn y sector hwn, onid chi sydd wedi methu â deall y realiti a'r sefyllfa sy'n wynebu ein busnesau lletygarwch? A phryd ydych chi'n mynd i ddarparu rhywfaint o gyfarwyddyd neu ddim ond ychydig o wybodaeth, fel y gall ein gwestywyr a'n bwytai ddychwelyd i'r gwaith? Diolch.

Llywydd, wel, yr ateb i'r cwestiynau hynny yw fy mod i'n credu y byddai'n well i bobl ganolbwyntio ar y pethau hynny y gallan nhw eu gwneud, yn hytrach na chwyno am y pethau na allan nhw eu gwneud, gan fod digonedd o gyfle i'r holl fusnesau hynny ailagor yng Nghymru erbyn hyn, i ailagor yn yr awyr agored o ddydd Llun yr wythnos hon, ac ar yr amod bod hynny yn llwyddiannus a bod y coronafeirws yn dal o dan reolaeth, i ailagor dan do o 3 Awst ymlaen.

Yr adroddiadau yr wyf i wedi eu cael gan ein sector lletygarwch a'n sector twristiaeth yw eu bod nhw wedi cael dechrau da iawn yn wir wrth ailagor y tymor, gyda channoedd a channoedd o bobl yn trefnu gwyliau yng Nghymru. Mae'r rhai hynny yn y sector sy'n flaengar ac yn gadarnhaol yn edrych ar y pethau y maen nhw'n gallu eu gwneud erbyn hyn ac yn gwneud llwyddiant o'r rheini, yn hytrach nag ysgrifennu llythyrau yn cwyno am y pethau nad ydyn nhw'n gallu eu gwneud. Yn y modd hwnnw, byddan nhw'n gallu gwneud llwyddiant o'u busnesau ac o'r sector.

Diolchaf i Mike Hedges am hynna, Llywydd. Mae ein cronfa cadernid economaidd wedi bod yn agored ar gyfer ceisiadau gan sefydliadau chwaraeon proffesiynol, a darparwyd dros £0.75 miliwn o bunnau i'r sector o ganlyniad.

Prif Weinidog, diolch am eich ateb. Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd chwaraeon proffesiynol. Ers mis Mawrth, mae chwaraeon proffesiynol yng Nghymru naill ai heb fod yn cael eu chwarae neu wedi cael eu chwarae heb wylwyr. Mae clybiau chwaraeon proffesiynol fel y Gweilch a chlwb pêl-droed Dinas Abertawe yn gyflogwyr mawr yn Abertawe, yn ogystal â'u pwysigrwydd fel cenhadon i'r ardal a'r ddarpariaeth o adloniant. Mae angen dybryd am gymorth ariannol i chwaraeon proffesiynol hyd nes y caniateir i wylwyr ddychwelyd, oni bai ein bod ni'n wynebu'r posibilrwydd erchyll o beidio â chael unrhyw chwaraeon proffesiynol o dan lefel ryngwladol. Pa gymorth ariannol pellach y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei roi i chwaraeon proffesiynol yng Nghymru hyd nes y caiff y gwylwyr ddychwelyd?

Wel, Llywydd, fel y dywedais i, rydym ni eisoes wedi rhoi cymorth ariannol sylweddol i nifer o sefydliadau chwaraeon proffesiynol yng Nghymru—cyfanswm o dros £0.75 miliwn. Rwy'n falch o ddweud bod rhai o'r buddiolwyr hynny yn uniongyrchol yn ardal yr Aelod ei hun. Ac rydym ni wedi cyhoeddi cronfa cadernid chwaraeon o £8.5 miliwn, ac mae £4.5 miliwn o hynny ar gyfer cyrff llywodraethu cenedlaethol, a bydd hynny o gymorth i'r sector hefyd.

Ond hoffwn gytuno â'r hyn a ddywedodd Mike Hedges am bwysigrwydd chwaraeon proffesiynol, fel cyflogwyr pwysig mewn rhannau o Gymru, ond hefyd y rhan y mae gwylio a mwynhau chwaraeon proffesiynol yn ei chwarae ym mywydau cynifer o'n cyd-ddinasyddion. Pryd y byddwn ni mewn sefyllfa i ddychwelyd at sefyllfa o wylwyr mewn niferoedd mawr yn y digwyddiadau hynny, rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar, rwy'n ofni, i allu dweud hynny.

Yn y cyfamser, er yn amlwg nad oes gan chwaraeon proffesiynol sy'n cael eu chwarae y tu ôl i ddrysau caeedig yr un awyrgylch a'r atyniad y byddai ganddyn nhw fel arall, gellir gwneud hynny yn llwyddiannus serch hynny. Fel rhywun a dreuliodd y rhan fwyaf o'r penwythnos yn gwrando ar y gêm brawf, roedd mor afaelgar fel gwyliwr o bell ag y byddai wedi bod pe byddai'r stadiwm wedi bod yn llawn.

Prif Weinidog, un ffordd o gefnogi chwaraeon proffesiynol yng Nghymru fyddai llacio'r rheolau cadw pellter cymdeithasol a chaniatáu i stadia Cymru ailagor. Mae prif weithredwr Undeb Rygbi Lloegr yn gwneud y pwynt bod lleihau mesurau cadw pellter cymdeithasol i 1m, sef argymhelliad a chanllaw Sefydliad Iechyd y Byd, yn arwain at gapasiti o 40,000 o bobl mewn stadiwm sydd ag 80,000 o seddau, o'i gymharu â llai na 10,000 os cedwir at 2m. O gofio bod Undeb Rygbi Cymru yn wynebu colledion rhagweledig o tua £107 miliwn oherwydd coronafeirws, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gydag Undeb Rygbi Cymru ynghylch cyflwyno mesurau fel llacio mesurau cadw pellter cymdeithasol i 1m i alluogi Cymru i chwarae ei gemau cartref ar feysydd Cymru?

Wel, Llywydd, rydym ni wedi cael cyfres o drafodaethau gydag Undeb Rygbi Cymru, ac rwyf i wedi cymryd rhan uniongyrchol yn rhai o'r rheini fy hun. Rydym ni eisoes yn rhoi cymorth sylweddol i Undeb Rygbi Cymru ac mewn trafodaethau â nhw ynglŷn â chymorth ychwanegol y gallem ni ei ddarparu.

Yn sicr, nid yw'r syniad o 40,000 o bobl yn dod at ei gilydd mewn digwyddiad torfol yn gyson â'r dull o fynd i'r afael â'r coronafeirws a fu gennym ni yma yng Nghymru. Yn syml, nid yw'r risg y byddai hynny yn ei hachosi i iechyd y bobl hynny a fyddai'n bresennol, ac i'r bobl hynny y byddai'n rhaid eu cyflogi i ganiatáu i hynny ddigwydd, o fewn terfynau yr hyn y byddai dull synhwyrol o ymdrin â'r pandemig byd-eang hwn yn ei awgrymu.

Questions now from the party leaders. First of all today, the leader of Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, canfu astudiaeth a gyhoeddwyd gan Ganolfan Leverhulme Rhydychen ar gyfer Gwyddoniaeth Ddemograffig bod gorchuddion wyneb yn effeithiol o ran lleihau lledaeniad COVID-19 i'r sawl sy'n eu gwisgo a'r rhai o'u hamgylch, ac mae hyn yn ychwanegu, wrth gwrs, at gorff cynyddol o dystiolaeth sy'n cefnogi'r un casgliad. Nododd yr astudiaeth ymhellach fod tua 70 o wledydd wedi argymell yn syth y dylid defnyddio masgiau yn gyffredinol ar ôl i Sefydliad Iechyd y Byd gyhoeddi'r pandemig yng nghanol mis Mawrth. Hyd yn hyn, mae mwy na 120 o wledydd yn gwneud gwisgo masg yn ofynnol bellach—mae hynny'n fwy na 60 y cant o'r byd. Maen nhw'n orfodol yn yr Alban, fel y gwyddom ni, mewn siopau, a bydd yr un peth yn wir yn Lloegr o 24 Gorffennaf ymlaen—oedi anesboniadwy braidd, yn fy marn i.

Mae eich dull gofalus, o ran llacio'r cyfyngiadau, wedi gweithio'n dda mewn sawl ffordd, ond rydych chi mewn perygl nawr, rwy'n credu, o droedio'r llinell rhwng bod yn rhy bwyllog a bod yn rhy araf yn y mater hwn. Pam mae Cymru ar ei hôl hi pan fo cynifer o wledydd eraill wedi cymryd camau mor bendant?

Rwy'n gwrthod yn llwyr yr ymadrodd ar ei hôl hi. Rydym ni'n gwneud y pethau sy'n iawn i Gymru. Nid yw hynny'n golygu dilyn unrhyw un arall dim ond am eu bod nhw wedi gwneud rhywbeth yr ydym ni wedi penderfynu peidio â'i wneud.

Llywydd, os gwnewch chi ganiatáu i mi wneud hynny, hoffwn gymryd munud yn hwy nag a fyddwn fel rheol i esbonio safbwynt Llywodraeth Cymru ar y mater hwn, o gofio ei fod yn fater sydd o ddiddordeb i'r cyhoedd. Yn gyntaf oll, mae'n bwysig meddwl am y cyd-destun yn y fan yma. Mae rheoliadau yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw gyfyngiad ar ryddid dinasyddion Cymru fod yn gymesur â'r perygl i iechyd y cyhoedd a wynebir.

Beth yw cyflwr y feirws yma yng Nghymru? Wel, mae ar ei lefel isaf ers dechrau'r argyfwng. 0.25 y cant—chwarter o 1 y cant—oedd cyfradd y canlyniadau positif yn y 7,000 o brofion y dydd a gynhaliwyd yng Nghymru dros y penwythnos, neu 20 prawf allan o 7,000 yn dod yn ôl yn rhai positif. Mewn cyferbyniad, 7 y cant yw cyfradd y canlyniadau positif yn Blackburn, lle mae cyfyngiadau symud yn cael eu hailgyflwyno—30 gwaith y gyfradd yng Nghymru. Nid oedd un achos positif mewn rhannau helaeth o Gymru dros y penwythnos diwethaf cyfan—14 o'r 22 awdurdod lleol, o'r hyn a gofiaf, heb yr un achos positif wedi'i adrodd. Y prawf cymesuredd: a yw'n gymesur ei gwneud yn ofynnol i holl ddinasyddion Cymru sy'n mynd i mewn i siop wisgo gorchudd wyneb, pan fo'r feirws mewn cylchrediad mor isel yma yng Nghymru?

Yna, y mater o siopau. Wel, mae siopau yn wahanol yng Nghymru gan fod ein rheoliadau yn wahanol. Yn wahanol iawn i'r sefyllfa ar draws ein ffin, bu'r rheol cadw pellter cymdeithasol o 2m mewn rheoliadau gennym ni, a dyna'r sefyllfa ddiofyn yma yng Nghymru o hyd: rhwymedigaeth gyfreithiol ar fusnesau i gymryd pob cam rhesymol i sicrhau pellter o 2m. Ac, ers dydd Llun, ceir rhwymedigaethau cyfreithiol newydd ar siopau erbyn hyn i gymryd cyfres bellach o fesurau lliniaru pan na ellir cynnal pellter o 2m, ac anfonwyd llythyrau at bob un o'r prif archfarchnadoedd ddoe i sicrhau eu bod nhw'n ymwybodol o'r gyfraith yng Nghymru a'u rhwymedigaeth i gydymffurfio â hi.  

Ac yna, yn olaf, Llywydd, a yw hi'n ddiamwys ac yn amlwg yn fanteisiol i wrthod mynediad i siopau i'r rhai nad ydyn nhw'n gwisgo gorchuddion wyneb? Nid yw cyngor ein prif swyddog meddygol wedi newid: mae ganddyn nhw fân fanteision ond mae ganddyn nhw anfanteision pendant hefyd. Mae rhai pobl yn cymryd mwy o risgiau oherwydd eu bod nhw'n gwisgo gorchudd wyneb. Nid yw rhai pobl yn gallu gwisgo gorchuddion wyneb: pobl â chyflyrau ar yr ysgyfaint, pobl â chyflyrau asthmatig. Mae rhai pobl dan anfantais pan fydd pobl eraill yn gwisgo gorchuddion wyneb: pobl â nam ar eu golwg, pobl sy'n dibynnu ar ddarllen gwefusau. Ac, ar ôl iddo ddod yn orfodol, bydd yn rhaid ei orfodi. Felly, Llywydd, rydym ni'n parhau i adolygu'r holl beth. Rwyf i wedi gofyn am ragor o gyngor, er enghraifft, ar awgrymiadau bod archfarchnadoedd mewn cyrchfannau twristiaid wedi bod yn orlawn dros y penwythnos diwethaf wrth i boblogaethau yn yr ardaloedd hynny gynyddu. Byddai defnydd gorfodol o orchuddion wyneb yn rhan o gyfyngiadau symud lleol, pe byddai hynny'n dod yn angenrheidiol, yn sicr yn rhan o repertoire posibl yma yng Nghymru. A phe byddai cyffredinrwydd coronafeirws yng Nghymru yn cynyddu, byddai ein cyngor yn cael ei ailystyried. Yn y cyfamser, y sefyllfa yng Nghymru yw bod gan unrhyw un sy'n mynd i mewn i siop sy'n dymuno gwisgo masg wyneb hawl i wneud hynny. Ein cyngor ni, os yw'n orlawn, yw y dylech chi wisgo un. Ond, a ddylem ni ei wneud yn orfodol o dan yr holl amodau yr wyf i wedi'u disgrifio? A ddylem ni dresmasu ar ryddid pobl i'r graddau hynny? Dydyn ni ddim wedi cyrraedd y pwynt hwnnw yng Nghymru.

Rhagamcanwyd yn ddiweddar gan Athrofa Metrigau a Gwerthuso Iechyd Prifysgol Washington mai 20,000 o farwolaethau ychwanegol fyddai'r gwahaniaeth rhwng defnydd cyffredinol o fasgiau wyneb yn y DU rhwng nawr a mis Tachwedd. Ar sail gymesur, byddem ni'n sôn am tua 1,000 o farwolaethau posibl yng Nghymru. Yn rhan o'r adolygiad y mae wedi cyfeirio ato, a wnaiff ef ofyn yn benodol i'r gell cynghori technegol ac i'r prif swyddog meddygol edrych ar yr astudiaeth honno a pha un a oes ganddi rym tystiolaethol a fyddai'n awgrymu bod angen i ni newid y polisi a bod angen i ni ei newid yn gyflym?

A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog—? O ran y sector gofal, rydym ni wedi clywed gan Fforwm Gofal Cymru eu mynegiant o siom nad ydyn nhw wedi cael unrhyw sicrwydd ynghylch pa un a fydd profion wythnosol i staff yn parhau. A allwch chi heddiw, Prif Weinidog, dawelu pryderon y sector a chyhoeddi eich strategaeth profi ar gyfer cartrefi gofal yn y dyfodol?

O ran pwynt cyntaf Mr Price, rwyf i wedi gweld yr astudiaeth honno, ac rwy'n hapus iawn i ofyn i'r grŵp cynghori technegol edrych arni. Ar y darlleniad cyntaf, mae'n ymddangos yn annhebygol iawn. Rydym ni wedi llwyddo yng Nghymru i fynd o sefyllfa lle'r oeddem ni'n adrodd am ddegau o farwolaethau bob dydd i sefyllfa lle na chafwyd marwolaeth o gwbl mewn tri neu bedwar diwrnod dros y penwythnos, ac yn ystod y cyfnod hwnnw nid oedd gorchuddion wyneb erioed yn orfodol o gwbl. Felly, sut y gellir dadlau gyda hygrededd y byddem ni'n atal 1,000 o farwolaethau ychwanegol dim ond drwy wisgo gorchuddion wyneb—. Ar y darlleniad cyntaf, cefais hynny'n anodd iawn ei ddeall ac i weld grym y ddadl honno, yn enwedig pan nad yw gorchuddion wyneb yn agos at fod yr un amddiffyniad i chi â chadw pellter cymdeithasol o 2m a gwneud y pethau eraill sy'n cael mwy o effaith ar siawns pobl o ddal y feirws. Ond, mae ein grŵp cynghori technegol yno i adolygu'r dystiolaeth ac rwy'n hapus iawn y dylai adolygu'r dystiolaeth honno hefyd.

Y prynhawn yma, Llywydd, bydd fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething yn ateb cwestiwn, rwy'n deall, am gartrefi gofal. Bydd yn gallu esbonio canlyniadau'r dadansoddiad yr ydym ni wedi bod yn ei gynnal o'r pedair wythnos o brofion wythnosol ar staff cartrefi gofal—profion a ddatgelodd mai 0.1 y cant oedd cyffredinrwydd coronafeirws ymhlith staff cartrefi gofal, un person o bob mil. Felly, bydd yn cyflwyno ei gasgliadau o ran yr hyn y mae hynny'n ei olygu i brofion yn y sector cartrefi gofal yn yr wythnosau i ddod y prynhawn yma, a chanlyniad ymgysylltiad uniongyrchol â Fforwm Gofal Cymru fydd yr hyn a fydd ganddo i'w ddweud.

Rwy'n credu mai'r pwynt yn yr astudiaeth honno ac, yn wir, gwyddonwyr eraill sydd wedi cefnogi'r defnydd o fasgiau wyneb yn frwd, yw, wrth i chi newid lefel y cyfyngiadau a'ch bod felly yn arwain at fwy o bobl mewn mwy o gysylltiad, bod cael gorchudd wyneb yn fesur ychwanegol a all newid nifer yr achosion ac, yn wir, nifer y marwolaethau wedyn.

A gaf i aros gyda'r sector gofal? Os yw'r argyfwng COVID wedi addysgu unrhyw beth i ni, gwerth y sector hwnnw yw hynny. Mae gweithwyr gofal wedi bod ar flaen y gad yn y frwydr yn erbyn y feirws, fel y gwyddom. Mae eu hymdrechion diflino wedi cael eu llesteirio ar adegau gan y ddynameg sy'n aml yn ddatgysylltiedig rhwng ein sectorau iechyd a gofal a'r ffaith nad ydyn nhw'n cael eu gwobrwyo'n deg am eu gwaith. Onid dyma'r amser, Prif Weinidog, wrth i ni ddechrau meddwl am Gymru ar ôl COVID, am wasanaeth iechyd a gofal integredig cenedlaethol sydd am ddim ar bwynt angen a fydd yn cysoni ein gwasanaethau cyhoeddus mwyaf hanfodol ac yn rhoi'r codiad cyflog a'r strwythur cyflogau y maen nhw'n eu haeddu i weithwyr gofal drwy eu symud i raddfeydd cyflog y GIG? Nid oes dim yn rhwystro hyn rhag digwydd, o ewyllys gwleidyddol. A ydych chi'n rhannu hynny?

Wel, Llywydd, rwy'n deall y pwynt a wnaeth Adam Price am yr astudiaeth. Dyna pam y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol y byddwn i'n gofyn am ragor o gyngor ar awgrymiadau bod archfarchnadoedd wedi dod yn arbennig o orlawn mewn rhai rhannau o Gymru. Oherwydd, pe byddai hynny'n wir, mae'r ddadl dros wisgo gorchuddion wyneb yn cael ei chryfhau yn y cyd-destunau hynny. Felly, rwy'n deall y pwynt a wnaeth yn y fan yna.

Llywydd, bu gennym ni raglen sylweddol o fewn Llywodraeth Cymru o dalu am ofal, gan fanteisio ar waith yr Athro Gerry Holtham a'r cynigion y mae ef wedi eu gwneud. A, gan rannu llawer o'r pwyntiau y mae Adam Price wedi eu gwneud y bore yma am werth y sector a'r angen i wneud yn siŵr bod y bobl sy'n gweithio ynddo yn cael eu parchu a'u gwobrwyo'n briodol, byddwn yn defnyddio'r gwaith hwnnw i fwrw ymlaen â pholisi yng Nghymru. Ac mae gwir angen i ni weld, Llywydd, casgliad polisi gan Lywodraeth y DU—mae adolygiad Dilnot bron yn ddegawd oed erbyn hyn a does dim o gwbl y gellir ei ddangos ohono—gan y bydd unrhyw beth yr ydym ni'n ei wneud yng Nghymru yn cael ei effeithio yn anochel gan newidiadau yn y system budd-daliadau, a gynigiwyd gan Dilnot, a bydden nhw'n cael effaith ar ddinasyddion Cymru hefyd. Felly, ni fydd ateb ar gyfer Cymru yn unig yn gweithio, gan y bydd y rhyngblethedd â phenderfyniadau a wneir mewn meysydd nad ydynt wedi'u datganoli yn berthnasol, a byddwn ni eisiau gwneud yn siŵr bod ein camau yn rhoi ystyriaeth lawn i'r newidiadau a wneir dros y ffin ac mae angen i ni wybod beth fydd y newidiadau hynny.

The leader of the Conservatives, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o 6 Gorffennaf, mae aelwydydd yng Nghymru wedi cael caniatâd i ddod at ei gilydd i ffurfio swigen gymorth estynedig i alluogi teuluoedd i aduno, sy'n golygu y caiff pobl ffurfio un aelwyd estynedig a chyfarfod dan do. Croesawyd y cam hwnnw gan lawer ledled Cymru a oedd, ar ôl misoedd o beidio â chael gweld eu hanwyliaid, yn cael treulio rhywfaint o amser gyda'u teuluoedd a chyda'u ffrindiau o'r diwedd. O ystyried pa mor gyflym y mae cynifer o newidiadau yn cael eu gwneud erbyn hyn, sydd bellach yn arwain at fwy a mwy o bobl yn rhyngweithio â'i gilydd mewn mannau awyr agored ac o dan do, efallai ei bod hi'n bryd ystyried creu swigod cymorth pellach, felly. Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pa dystiolaeth wyddonol y mae Llywodraeth Cymru yn ei defnyddio i ategu ei pholisi ar swigod cymdeithasol? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i lacio cyfyngiadau ymhellach o ran y mater penodol hwn?

Llywydd, rwy'n credu bod y dystiolaeth yr ydym ni'n gweithredu arni wedi ei chyflwyno mewn papur grŵp cynghori technegol a gyhoeddwyd gennym ni. Byddaf yn gwirio a yw wedi'i gyhoeddi ac, os nad ydyw, rwy'n hapus iawn i rannu'r papur gydag arweinydd yr wrthblaid. Mae'n bapur manwl. Mae'n manteisio i raddau helaeth iawn ar brofiad yn Seland Newydd fel y sail i'r cynigion yr ydym ni'n eu dilyn yma yng Nghymru.

Byddwn yn parhau i adolygu'r polisi hwnnw yn ystod y cylch tair wythnos presennol, ac rydym ni eisoes ymhell i mewn i'w wythnos gyntaf. Byddwn yn defnyddio'r hyblygrwydd ychwanegol yr oedd gennym ni yn ystod y tair wythnos hon i roi sylw i'r galwadau brys gan y diwydiant twristiaeth a lletygarwch i ailagor y busnesau hynny yng Nghymru, ac ar ôl i ni wneud y penderfyniadau hynny, yna faint o hyblygrwydd sydd gennych chi ar ôl i wneud mwy o ran aelwydydd estynedig, neu aelwydydd yn dod at ei gilydd yn yr awyr agored neu o dan do, yn anochel yn gyfyngedig. Ar yr amod ein bod ni mewn sefyllfa, ar ddiwedd y cylch tair wythnos hwn, bod coronafeirws yng Nghymru yn dal o dan reolaeth, i'r graddau yr wyf i eisoes wedi'u disgrifio y bore yma, bydd posibiliadau newydd, a bydd defnyddio rhywfaint o'r hyblygrwydd hwnnw i lacio ymhellach y cyfyngiadau ar deuluoedd a ffrindiau yn cyfarfod yn sicr yn rhan o'r ystyriaeth honno.

Prif Weinidog, diolch i bobl Cymru, gwnaed cynnydd sylweddol o ran cyfyngu lledaeniad y feirws mewn cymunedau ledled Cymru, sydd, wrth gwrs, wedi caniatáu i ryddid gael ei ymestyn mewn meysydd eraill. Er enghraifft, mae cyfres arall o gyfyngiadau coronafeirws sydd hefyd wedi cael eu codi yng Nghymru, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, yn ymwneud â llety hunangynhwysol, megis bythynnod gwyliau a charafanau, yn ailagor.

Mae busnesau lletygarwch Cymru ledled y wlad hefyd wedi dechrau ailagor yr wythnos hon mewn mannau awyr agored, ac mae llawer yn edrych ar ffyrdd y gallan nhw barhau i gydymffurfio â chanllawiau'r Llywodraeth pan fyddan nhw'n ailagor eu mannau dan do ar 3 Awst. Felly, o ystyried yr angen i gynorthwyo busnesau lletygarwch yma yng Nghymru ar unwaith, a allwch chi ddweud wrthym ni pa becyn cymorth penodol y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu yn y tymor byr? Ac a fyddwch chi hefyd yn cyflwyno strategaeth benodol ar gyfer y sector lletygarwch yn y tymor canolig a'r hirdymor i ddiogelu ei gynaliadwyedd a diogelu swyddi hanfodol? A pha strategaeth twristiaeth ddomestig y mae Llywodraeth Cymru yn ei datblygu fel y gallwn ni sicrhau bod ymwelwyr yn gwario cymaint a phosibl a helpu i gefnogi ein busnesau twristiaeth a lletygarwch yn y cyfnod hwn?

Wel, Llywydd, darparwyd degau o filiynau o bunnau o gymorth eisoes i'r sector twristiaeth ac, ar wahân ac yn ychwanegol, i'r sector lletygarwch yma yng Nghymru. Mae hynny yn ychwanegol at yr holl gymorth y mae'r sector wedi ei gael gan Lywodraeth y DU drwy'r cynllun ffyrlo, sydd wedi bod yn bwysig dros ben yn y ddau ddiwydiant hynny. A gwnaed llawer iawn, iawn o geisiadau ychwanegol i gam 2 y gronfa cadernid economaidd, a ddaeth i ben ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, eto o'r sectorau hynny. Felly, mae'r sectorau wedi cael cymorth sylweddol iawn gan Lywodraeth y DU a chan Lywodraeth Cymru i gydnabod yr effaith enfawr y mae'r coronafeirws wedi ei chael arnyn nhw.

Mae ein strategaeth uniongyrchol wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar ailagor y sectorau a'u hailagor yn ddiogel, a dyna fydd ein pwyslais o hyd dros yr wythnosau nesaf, oherwydd mae angen gwneud llwyddiant o'r camau cyntaf hyn fel y gallwn ni adeiladu arnyn nhw ymhellach a pharhau i ailagor y sector. Ac mae adnoddau Llywodraeth Cymru, yr adnoddau staffio, ein gallu i ymgysylltu yn uniongyrchol â'r sector wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar y strategaeth honno, cael y diwydiannau hyn yn gweithio unwaith eto. Ar ôl i ni lwyddo i wneud hynny yn llwyddiannus, yna, wrth gwrs, byddwn yn parhau i weithio gyda meysydd twristiaeth a lletygarwch, ar y cyd â nhw, i lunio dyfodol drwy weddill y flwyddyn hon sydd yn adeiladu ar ba lwyddiant bynnag y gallwn ni ei sicrhau ac sy'n caniatáu iddyn nhw barhau i ennill bywoliaeth yn y modd y maen nhw'n ei wneud, i ddarparu cyflogaeth yn y modd y maen nhw'n ei wneud, ac i gyfrannu at economi Cymru mewn modd sylweddol iawn.

Prif Weinidog, mae ailagor y sector lletygarwch yn raddol yng Nghymru yn cynnig rhagor o gyfleoedd i bobl ryngweithio'n gymdeithasol gydag aelodau o'r tu allan i'w haelwydydd. Cefais gyfarfod yn ddiweddar â busnesau lletygarwch lleol i drafod effaith barhaus COVID-19 a rheoliadau Llywodraeth Cymru, ac roedd y neges yn eglur: eleni, mae'r rhan fwyaf o fusnesau lletygarwch yn canolbwyntio ar oroesi yn unig. Felly, wrth i'r cyfyngiadau barhau i gael eu llacio, bydd yn hanfodol ein bod ni'n sicrhau bod cymaint â phosibl yn cael ei wario yn lleol yng Nghymru, ac rwy'n mawr obeithio bod Llywodraeth Cymru yn ail-ganolbwyntio ei harferion caffael i helpu ein busnesau i adfer. Mae busnesau bach a chanolig Cymru angen cymorth nawr yn fwy nag erioed, ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddefnyddio unrhyw a phob ysgogiad sydd ar gael iddi i gefnogi busnesau a hyrwyddo cynnyrch a gwasanaethau lleol. Felly, Prif Weinidog, pa gamau newydd y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd o ran ei harferion caffael i gynorthwyo busnesau yng Nghymru a'u helpu i adfer? A allwch chi hefyd ddweud wrthym ni pa ymgyrchu y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl i wario yn lleol a chefnogi busnesau Cymru i helpu i adfywio cymunedau lleol ar draws y wlad? Ac, o ystyried y mesurau a gyflwynwyd gan wledydd eraill ar draws y byd i gynorthwyo busnesau, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i gyflwyno cymhellion ariannol, fel rhyddhad ardrethi busnes, i gynorthwyo busnesau Cymru i adfer ar ôl y pandemig hwn?

Wel, Llywydd, mae rhyddhad ardrethi busnes fwy neu lai ar gael i bawb yn y sectorau hyn ar gyfradd o 100 y cant am weddill y flwyddyn ariannol hon, felly does dim byd arall y gallwn ni ei wneud yn hynny o beth, oherwydd dydyn nhw ddim yn talu unrhyw ardrethi busnes o gwbl.

O ran gwariant a chaffael lleol, yna'r maes eithriadol lle'r ydym ni wedi gallu ennill tir newydd yn y cyd-destun hwn yw cyfarpar diogelu personol, lle mae llawer o fusnesau yng Nghymru wedi ateb yr alwad a wnaed gennym ni i'n helpu i sicrhau'r cyflenwadau angenrheidiol o gyfarpar diogelu personol ar gyfer ein sector iechyd a gofal cymdeithasol—cyflwynwyd 250 miliwn o eitemau erbyn hyn, Llywydd, miliwn o eitemau yn cael eu cyflwyno bob dydd, 91 miliwn o eitemau i ofal cymdeithasol yn unig. Ni fyddem wedi gallu gwneud hynny pe na byddem ni wedi defnyddio ein prosesau caffael i annog busnesau Cymru i drosi'r hyn yr oedden nhw'n yn ei wneud yn flaenorol i gynhyrchu masgiau wyneb, gynau sy'n gwrthsefyll hylifau a phethau eraill sydd bellach yn cael eu cyflenwi nid yn unig i Gymru, ond i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig hefyd. Rwy'n credu bod honno'n enghraifft dda iawn o sut, mewn argyfwng, y gall pobl weithredu'n gyflym iawn, yn hynod o gadarnhaol. Rydym ni wedi bod mor ddiolchgar am yr hyn y mae busnesau yng Nghymru wedi ei wneud yn y maes hwn, ac rydym ni eisiau gwneud mwy o hynny, wrth gwrs.

O ran gwariant lleol, yna mae'r ffaith na chafodd ein neges 'aros yn lleol' yng Nghymru ei diddymu tan oddeutu wythnos yn ôl yn golygu bod pobl yn wir wedi bod yn gwario yn lleol yng Nghymru yn ystod y pandemig hwn, oherwydd dyna lle mae eu bywydau wedi cael eu byw. Gwn fod hynny, ynddo'i hun, wedi llwyddo i gynnal nifer o fusnesau na fydden nhw, heb y gefnogaeth leol honno, wedi gallu goroesi. Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Paul Davies: y cwbl y mae llawer o fusnesau yn ei wneud yw ceisio goroesi ar hyn o bryd. A'n nod ni yw eu helpu nhw i oroesi fel y byddan nhw yno i barhau eu llwyddiant blaenorol pan ddaw'r dyddiau gwell. Ond bu'r goroesiad hwnnw yn bosibl, mewn nifer o gyd-destunau, dim ond oherwydd bod pobl wedi aros yn lleol, gan eu bod nhw wedi gwario yn lleol ac wedi cefnogi'r busnesau lleol hynny.

Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.

Prif Weinidog, rydych chi wedi goruchwylio cyfradd sylweddol uwch o haint COVID-19 yng Nghymru nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig, yn ogystal â sefyllfa economaidd waeth. Er gwaethaf hyn, rydych chi wedi dod o hyd i amser i ddwrdio Llywodraeth y DU ynghylch ei chyfrifoldebau Brexit, ddwywaith gan ddefnyddio'r argyfwng i fynnu eu bod nhw'n ymestyn y cyfnod pontio, wrth i chi geisio atal Brexit unwaith eto. Nawr, rydym ni'n gweld eich Gweinidog adferiad economaidd yn sgil COVID yn troi ei sylw at ymosod ar Lywodraeth y DU ynghylch Deddf Cydnabod Rhywedd 2004. Mae'n ymosod arni am fethu ag ymateb yn ffurfiol i ymgynghoriad ar y Ddeddf Cydnabod Rhywedd, ac, fe'n hysbysir, am

ohirio cyhoeddiad yr adolygiad dro ar ôl tro.

A yw'n bosibl y bu gan Lywodraeth y DU flaenoriaethau eraill?

Llywydd, fe wnaf i geisio cael hyd i rywbeth o'r cwestiwn, os gallaf. Yn sicr, nid yw Brexit wedi diflannu, ac mae Brexit yn mynd i ddigwydd. Y cyfan yr ydym ni'n canolbwyntio arno yw ceisio ei helpu i ddigwydd mewn ffordd nad yw'n ychwanegu haen arall o gyfyngder economaidd ar gwmnïau yng Nghymru sydd eisoes mewn trafferthion, fel y dywedodd Paul Davies, wrth ymdrin â chanlyniadau pandemig byd-eang. Dyna'r cyfan yr ydym ni'n ei ofyn: yn syml nad yw trychineb na allai neb fod wedi ei hatal yn cael ei gwaethygu gan drychineb y gellir yn sicr ei hatal drwy'r weithred syml iawn o ofyn am estyniad byr i'r cyfnod pontio i gymryd i ystyriaeth y ffaith, fel y mae'r Aelod newydd ei ddweud, bod pobl wedi bod yn brysur iawn yn gwneud pethau eraill. Os yw hynny'n berthnasol i'r Ddeddf Cydnabod Rhywedd, siawns ei fod yn fwy perthnasol fyth i ddull synhwyrol o weithredu Brexit.

O ran yr adolygiad o'r Ddeddf Cydnabod Rhywedd, y cwbl yr ydym ni'n ei ofyn i Lywodraeth y DU ei wneud yw gwneud yr hyn y maen nhw wedi dweud y bydden nhw'n ei wneud. Dim byd arall. Maen nhw wedi cynnal yr adolygiad, maen nhw wedi addo ei gyhoeddi, nid ydyn nhw wedi gwneud hynny. Y cwbl yr ydym ni'n ei ofyn yw eu bod nhw'n gwneud yr hyn y gwnaethon nhw ddweud y bydden nhw'n ei wneud.

Mewn sawl maes, Prif Weinidog, rydych chi, yn ddealladwy, wedi gwneud ymrwymiadau fel Llywodraeth na fu'n bosibl eu cyflawni neu y bu'n rhaid eu hoedi oherwydd yr argyfwng COVID. Y cwbl yr wyf i'n ei awgrymu yw eich bod chi'n cydnabod ac yn derbyn bod pwysau tebyg yn effeithio ar Lywodraeth y DU. Pleidleisiodd Cymru o blaid Brexit. Fe wnaethoch chi gyflwyno eich cynigion ar y pwnc yn yr etholiad cyffredinol, ac mae gennym ni Lywodraeth Geidwadol sydd â mwyafrif o 80 erbyn hyn. Siawns na ddylech chi dderbyn y penderfyniad democrataidd hwnnw.

Mae gennym ni rai meysydd sydd wedi'u datganoli i Gymru, a rhai meysydd sydd wedi'u cadw yn ôl. Ond dro ar ôl tro rydym ni'n gweld Llywodraeth Cymru yn methu â pharchu'r setliad hwnnw, yn methu â pharchu pwerau a gadwyd yn ôl. O ran cydnabod rhywedd, rwy'n credu bod rhai materion anodd a heriol ynghylch cydbwyso hawliau, ond onid y ffordd o ymdrin ag ef ar gyfer mater a gadwyd yn ôl yw gweithio o fewn y fframwaith a bennwyd gan Lywodraeth y DU, nid gwneud datganiad unochrog o annibyniaeth—yn hytrach, canolbwyntio ar y pwerau datganoledig sydd gennych chi, a gwneud iddyn nhw weithio'n iawn.

Fy mhryder i gyda hyn, fel cynifer o rai eraill, yw eich bod chi'n lladd ar Lywodraeth y DU am y ffordd y mae'n arfer pwerau a gadwyd yn ôl, ac eto'n cwyno pan fydd unrhyw un yn eich beirniadu chi mewn unrhyw ffordd am yr hyn yr ydych chi'n ei wneud mewn cyd-destun datganoledig. Rydych chi bob amser yn mynnu mwy a mwy o bwerau datganoledig, ond eto pleidleisiodd nifer sylweddol o bobl yng Nghymru yn erbyn datganoli. Y tro diwethaf, fe wnaeth y rhai a'i cefnogodd wneud hynny ar sail sicrwydd ar y papur pleidleisio

na all y Cynulliad ddeddfu ar...dreth...beth bynnag fydd canlyniad y bleidlais hon.

Ac eto, law yn llaw â'r Ceidwadwyr, torrwyd yr addewid hwnnw gennych chi, a datganolwyd pwerau treth incwm heb y refferendwm arall a addawyd. Onid dyna pam nad yw datganoli yng Nghymru wedi'i setlo, ynghyd â'ch penderfyniad i wrthod parchu pwerau a gadwyd yn ôl, a'r ffaith, faint bynnag sy'n cael ei ddatganoli, nid yw byth yn ddigon i wleidyddion yn y fan yma?

Llywydd, os wyf i'n cofio'n iawn—ac efallai fy mod i'n anghywir, oherwydd nid yw bob amser yn hawdd cadw'n gyfredol—roedd yr Aelod yn AS Ceidwadol ar yr adeg y torrodd y Blaid Geidwadol yr addewid a wnaed ganddi i bobl yng Nghymru ynglŷn â refferendwm. Roedd yn AS Ceidwadol, pleidleisiodd dros yr addewid a dorrwyd, ac yna mae'n dod i'r fan yma i gwyno am y peth. Nid oes llygedyn o hygrededd yn yr hyn sydd gan yr Aelod i'w ddweud. Llywydd, rwyf i'n credu mewn datganoli pendant, a dyna'r polisi y bydd y Llywodraeth hon yn ei ddilyn.

Question 3, Carwyn Jones. Question 3, Carwyn Jones. 

Deffrwch.

Roeddwn i'n meddwl fy mod i wedi clywed 'Caroline Jones'. Maddeuwch i mi, Llywydd.

Diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn yna. Llywydd, mae ein pecyn cymorth busnes gwerth £1.7 biliwn, sy'n cyfateb i 2.6 y cant o'n gwerth ychwanegol gros, yn ategu cynlluniau eraill yn y DU ac yn golygu bod gan gwmnïau yng Nghymru fynediad at y cynnig mwyaf hael o gymorth yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig yn ystod argyfwng y coronafeirws.

Diolch, Prif Weinidog. Mae llawer o fusnesau wedi cysylltu â'm swyddfa etholaeth i fynegi eu diolch am y cymorth y maen nhw wedi ei gael gan Lywodraeth Cymru a chan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae rhai busnesau yn dal i bryderu efallai na fyddan nhw'n gallu cael gafael ar y cymorth sydd ei angen arnyn nhw, microfusnesau yn bennaf. A wnaiff y Prif Weinidog roi sicrwydd felly y bydd y dulliau cymorth yn cael eu hadolygu'n gyson i wneud yn siŵr bod cymaint o gymorth a phosibl ar gael i gynifer o fusnesau â phosibl?

Llywydd, diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn atodol yna. Fel yr wyf i wedi ei ddweud o'r blaen yn y Cynulliad, yn y Senedd, rydym ni wedi ceisio defnyddio ein cyllid i ategu'r cymorth sydd wedi bod ar gael trwy gynlluniau Llywodraeth y DU, ac mae microfusnesau yn un o'r meysydd hynny yr ydym ni wedi canolbwyntio arnyn nhw o ganlyniad. Lansiodd fy nghyd-Weinidog Ken Skates gam 2 y gronfa cadernid economaidd, Llywydd, fel y soniais—£100 miliwn arall i gynorthwyo busnesau Cymru. Gwn y bydd o ddiddordeb i'm cyd-Aelod Carwyn Jones wybod, pan gaeodd y gronfa i geisiadau ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, bod y gronfa microfusnesau wedi cael 5,524 o geisiadau, a phe byddech chi'n adio'r ceisiadau hynny at ei gilydd, byddai wedi arwain at geisiadau am £54.2 miliwn o'r gronfa microfusnesau. Derbyniodd y gronfa unig fasnachwyr 453 o geisiadau am swm o £4.4 miliwn, ac roeddwn i'n falch iawn fy hun o allu lansio'r gronfa busnesau newydd sbon yn rhan o gam 2 y gronfa cadernid economaidd, cronfa gwerth £5 miliwn. Gallai helpu hyd at 2,000 o fusnesau gyda hyd at £2,500 yr un. Mae'r rhain i gyd ar gyfer yr union fathau o fusnesau y mae Carwyn Jones wedi eu crybwyll y bore yma, Llywydd, ac rwy'n credu eu bod nhw'n enghreifftiau o'r ffordd yr ydym ni wedi ceisio defnyddio ein harian i lenwi'r bylchau hynny a chanolbwyntio ar y busnesau hynny sydd wedi llithro trwy rwyd y cynlluniau mawr y mae Llywodraeth y DU wedi eu rhoi ar waith, a defnyddio ein harian i gyflawni'r effaith orau.

Prif Weinidog, yr hyn a fyddai'n drychinebus yn economaidd fyddai'r angen am naill ai cyfyngiadau symud o'r newydd neu gyfyngiadau symud lleol, ac un o'r mesurau allweddol yr ydych chi wedi eu rhoi ar waith yw profi ac olrhain. Mae eich ffigurau ar gyfer dychwelyd y canlyniadau o brofi ac olrhain yn gwaethygu. Mae'r ffigurau ar gyfer darpariaeth mewn 24 awr o dan gyfradd ymateb o 50 y cant, ac mewn 48 awr dim ond 66 y cant o brofion sy'n cael eu dychwelyd i'r bobl sydd wedi cyflwyno eu hunain ar gyfer prawf. Sut yr ydych chi'n mynd i wella'r ffigurau hyn i ddod yn agosach at y 90 y cant y mae'r rhan fwyaf o arbenigwyr yn credu sy'n cynnig strwythur profi effeithiol a fyddai'n ein hamddiffyn yn economaidd, a hefyd ein hiechyd?

Llywydd, rwy'n cytuno ag Andrew R.T. Davies bod osgoi ail don o'r coronafeirws yn ddiweddarach eleni yn bwysig dros ben i iechyd busnesau, yn ogystal ag iechyd y boblogaeth, a dyna pam yr ydym ni wedi mabwysiadu'r dull yr ydym ni wedi ei fabwysiadu yma yng Nghymru. Ac rydym ni'n gweld mewn rhannau eraill o'r byd yn union pa mor hawdd yw hi i symud o sefyllfa o ddiogelwch cymharol i un lle mae'n rhaid ailgyflwyno cyfyngiadau symud. Felly, rwy'n cytuno â'i bwynt yn hynny o beth.

Mae angen i'n system 'Profi Olrhain Diogelu' ddychwelyd mwy o brofion yn gyflymach, ac rydym ni'n gweithio gyda'r system er mwyn i hynny ddigwydd. Byddem ni wedi cael gwell canlyniadau ddiwedd yr wythnos diwethaf oni bai i un o'r labordai goleudy, yr ydym ni'n eu defnyddio mewn niferoedd mwy erbyn hyn, wynebu cyfres o anawsterau yr wythnos diwethaf a oedd yn golygu bod eu gallu i ddychwelyd profion mewn 24 awr wedi cael ei rwystro gan yr heriau yr oedden nhw'n eu hwynebu. Rydym ni'n trefnu gwasanaeth cludo gwell i wneud yn siŵr bod profion yn cael eu cludo o'r safle profi i'r labordy yn gyflymach ac yn fwy rheolaidd yn ystod y dydd. Rydym ni'n archwilio gyda'n labordai yng Nghymru ffyrdd y gallan nhw ddarparu canlyniadau'r profion hyn yn gyflymach.

Yn y cyfamser, mae'r system 'Profi Olrhain Diogelu' yn ei chyfanrwydd, rwy'n falch o ddweud, yn gweithio'n dda iawn; cysylltwyd yn llwyddiannus gydag 82 y cant o achosion positif a nodwyd rhwng 28 Mehefin a 4 Gorffennaf, a gwnaed gwaith dilynol llwyddiannus ar 87 y cant o dros 1,150 o gysylltiadau agos. Ac mae'r ffigurau hynny'n cymharu yn ffafriol iawn â lefelau o gamau dilynol llwyddiannus sy'n cael eu cyflawni mewn mannau eraill.

A number of rural businesses over the years have been receiving business support through the rural development programme, for example, and we saw a recent report from Audit Wales that had highlighted maladministration by the Welsh Government on certain aspects of that—£53 million-worth had been distributed in a way that didn't have measures in place to secure value for money. We received confirmation in the rural development committee last week that there would be disallowance, and that there were negotiations now between the European Commission and the Welsh Government to recoup some, if not all, of those funds. 

Would you now accept that it's time for us to have a full review of the way the RDP in Wales had been administered, and has been used, so that we can be confident that we have had the value for money that we should have had for this investment, particularly given that your Government now intends to use the RDP model, and the way that's implemented, as the basis for the plans that you're bringing forward for supporting agriculture and sustainable land management for the future? It's important that we learn lessons. 

Of course, I agree that it's important that we do learn lessons. We are doing that, and also the RDP has people to look into what we are doing on the European and local level. It's important to be clear about what the audit office said. 

Yr hyn a ddywedwyd ganddyn nhw oedd nad oedd y prosesau yn sicrhau bod gwerth am arian wedi ei gyflawni, ac rydym ni wedi gwella'r prosesau hynny ers hynny. Yr hyn na wnaethon nhw ei ddweud oedd nad oedd y cynlluniau a ariannwyd yn cynnig gwerth am arian, oherwydd ni ystyriwyd y cynlluniau ganddyn nhw o gwbl, dim ond y broses a ddefnyddiwyd i ariannu'r cynlluniau. Mae cryn nifer o'r cynlluniau a ystyriwyd ganddyn nhw wedi mynd ymlaen i fod yn gynlluniau arobryn yma yng Nghymru, a'r tu hwnt i Gymru hefyd. Felly, ni ddywedodd yr adroddiad erioed na wnaeth y cynlluniau eu hunain sicrhau gwerth am arian, y cwbl a ddywedwyd oedd nad oedd y broses a ddefnyddiwyd i'w hariannu yn rhoi sicrwydd i chi bod yr arian wedi ei wario yn y ffordd honno, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen i ni roi sylw iddo. Mae ein pwyslais, Llywydd, yn ogystal â dysgu gwersi, ar geisio gwneud yn siŵr bod gennym ni gyllid cyfatebol yn y dyfodol i barhau i wneud y buddsoddiadau hynny yn yr economi wledig y mae'r Cynllun Datblygu Gwledig wedi caniatáu i ni eu gwneud. Ac nid ydym ni'n agos at gael y sicrwydd hwnnw gan Lywodraeth y DU, ac nid oes llawer o amser erbyn hyn tan bydd y cyllid hwnnw'n ddechrau dod i ben.

Diolchaf i Dr Lloyd am hynna. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd gorsafoedd radio lleol o ran sicrhau bod pobl Cymru yn gallu cael gafael ar newyddion a gwybodaeth leol hanfodol, sydd wedi bod yn hollbwysig yn ystod pandemig COVID-19.

Prif Weinidog, darlledwyd y rhaglen Sunday Hotline, a gyflwynir gan Kev Johns ar Sain Abertawe, olaf erioed yr wythnos hon. Roedd y llinell boeth wedi gweithredu ers degawdau ac roedd yn cael ei gwerthfawrogi'n fawr gan drigolion lleol, gan gynnig cyfle unigryw i bobl godi materion lleol o bryder ac i holi gwleidyddion lleol. Yn anffodus, bydd yr orsaf yn gadael y tonnau awyr ym mis Medi, yn rhan o ymarfer ailfrandio. Nawr, mae mwy na digon o rwydweithiau DU gyfan neu ranbarthol, a phob un yn adrodd yr un newyddion, gyda'r un cyflwynwyr. Yr hyn sydd ar goll yw radio gwirioneddol leol sy'n adlewyrchu bywydau pobl leol. A ydych chi'n cytuno felly mai un ffordd o wneud iawn am y golled hon yw datganoli darlledu i'r Senedd hon ac i ddatblygu ein hôl-troed gorsafoedd radio masnachol lleol ein hunain yma yng Nghymru?

Rwy'n cytuno â'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud am bwysigrwydd darlledu lleol. Bûm i ar raglen Kev Johns fy hun unwaith, yng nghwmni fy nghyd-Aelod Mike Hedges, ac roedd yn brofiad da iawn—darlledwr medrus iawn, gyda pherthynas go iawn â'i gynulleidfa leol, ac yn ddigon abl i gyfleu'r pethau a oedd yn peri'r pryder mwyaf iddyn nhw.

Fy nealltwriaeth i, Llywydd, yw, er na fydd Sain Abertawe yn gweithredu yn ei enw mwyach, nad yw prynwr gorsafoedd radio lleol y Wireless Group wedi gofyn i Ofcom am unrhyw newid i gylch gwaith yr orsaf honno. Bydd yn ofynnol felly, pan fydd yn ailagor, cyflawni'r fformat gwreiddiol, ac mae hynny'n cynnwys ymrwymiadau yn ymwneud â rhaglennu Cymraeg a newyddion a gwybodaeth leol. A byddwn ni'n sicr yn disgwyl i Ofcom sicrhau bod yr ymrwymiadau hynny yn cael eu cyflawni yn y ffordd y bydd yr orsaf newydd yn gweithredu, er budd trigolion Abertawe ac ar gyfer y rhai sydd yng nghyffiniau'r ardal honno.

Mae'r ddadl ehangach, Llywydd, yn un yr ydym ni wedi ei chael sawl gwaith yma ar lawr y Senedd ac ym mhwyllgorau'r Senedd. Ein pwyslais uniongyrchol yw gwneud yn siŵr, fel y dywedais i, bod y rhwymedigaethau ar y perchennog newydd i ddarparu gwasanaeth lleol sy'n llwyddo i adlewyrchu iaith, diwylliant a phryderon unigryw y cymunedau y mae'r orsaf yn eu gwasanaethu—bod yr ymrwymiadau hynny yn cael eu cyflawni. A byddwn yn canolbwyntio ar hynny, fel y dywedais, mewn cyfathrebiad uniongyrchol gydag Ofcom ei hun.

Prif Weinidog, rydym ni wedi gweld budd mawr radio rhanbarthol, lleol a chymunedol, yn wir, yn ystod yr argyfwng hwn, wrth iddyn nhw ddod â chysur mawr i lawer o bobl gan y bu'n rhaid iddyn nhw dreulio cymaint o amser gartref, gyda newyddion ac eitemau lleol. Ac rwy'n meddwl tybed a allwch chi wneud mwy i ddefnyddio caffael, cymorth â grantiau hyfforddi, a negeseuon iechyd cyhoeddus hefyd, a rhoi cynifer â phosibl drwy'r llwybrau hyn. Gall Llywodraeth Cymru yn y ffordd y mae'n gweithredu yn economaidd helpu'r rhwydweithiau hanfodol hyn.

Llywydd, rwy'n cytuno â phob un o'r pwyntiau yna. Rydym ni wedi defnyddio ein cyllideb hysbysebu yn ystod argyfwng y coronafeirws yn uniongyrchol i osod hysbysebion ar radio lleol, gan gynnwys Sain Abertawe. Rydym ni wedi gwneud ein gorau i gynnig cymaint o fynediad â phosibl i'r allfeydd lleol hynny fel y gallan nhw ddefnyddio eu llwyfannau i wneud yn siŵr bod pobl yn cael yr wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw. Ac yn y cynadleddau dyddiol i'r wasg yr ydym ni wedi bod yn eu cynnal, Llywydd, bu gennym ni 12 o ddarlledwyr lleol ynddyn nhw yn rheolaidd—unwaith eto, gan gynnwys Sain Abertawe. Ac rwyf i, fy hun, wedi rhoi cyfweliadau i 20 o wahanol orsafoedd radio lleol a phapurau newydd lleol yn ystod y tri mis diwethaf, unwaith eto dim ond i wneud yn siŵr bod ganddyn nhw fynediad uniongyrchol at Lywodraeth Cymru fel y gallwn ni eu cynorthwyo yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud.

Rydym ni wedi aildrefnu ein cronfa newyddiaduraeth gymunedol annibynnol ac mae saith o gyhoeddiadau yng Nghymru wedi rhannu £76,500 o gyllid i'w cynorthwyo yn yr heriau ariannol y maen nhw'n eu hwynebu, ac rydym ni wedi helpu dwy orsaf i gael gafael ar gronfa radio cymunedol Ofcom o £400,000. Mae Ofcom yn bwriadu lansio, yn weddol fuan, ail fersiwn y gronfa honno, a bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda gorsafoedd radio cymunedol yng Nghymru i sicrhau bod ganddyn nhw'r cyfle gorau o sicrhau cyllid o'r ffynhonnell honno hefyd.

Felly, rwy'n cytuno â David Melding am bwysigrwydd y pethau y gallwn ni eu gwneud i helpu, ac rwy'n gobeithio fy mod i wedi gallu dangos, yn yr holl wahanol bethau yr ydym ni'n gallu eu gwneud, bod gennym ni allfeydd argraffu a darlledu lleol yn flaenllaw yn ein meddyliau yn ystod y pandemig.

Llywydd, disgwyliwyd i faniffesto gweithgynhyrchu Llywodraeth Cymru gael ei gyhoeddi ar 2 Ebrill. Er nad yw ymgynghoriad ffurfiol wedi bod yn bosibl oherwydd argyfwng y coronafeirws, mae themâu'r maniffesto—sgiliau, seilwaith, ymchwil ac arweinyddiaeth, er enghraifft—yn parhau i lunio ein cymorth i'r sector.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Edrychaf ymlaen at gyhoeddi'r maniffesto gan ei fod yn hollbwysig. Mae gweithgynhyrchu yng Nghymru wedi bod yn sylfaen i lawer o'n heconomi dros y blynyddoedd, a dros y canrifoedd a dweud y gwir, ac mae'n bwysig. Mae angen i ni barhau â hynny. Rydym ni wedi gweld colledion yn Airbus, GE. Mae gweithgynhyrchu wedi cael ei daro gan COVID yn ddifrifol iawn.

Nawr, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi methu ag ystyried gweithgynhyrchu mewn gwirionedd, ac nad yw'n rhoi'r gefnogaeth y dylai fod yn ei rhoi. Ond mae angen i'r Llywodraeth Cymru hon roi'r gefnogaeth honno i sicrhau ei fod yn parhau i ffynnu drwy'r blynyddoedd sydd o'n blaenau. A allwch chi roi sicrwydd i mi y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gweithgynhyrchu, yn enwedig mewn meysydd sydd wedi wynebu anawsterau, a hoffwn gynnwys dur yn y maes hwnnw, yn ogystal â'r sector hedfan, fel y gallwn ni barhau i fod â'r swyddi hynod fedrus, â chyflogau da yng Nghymru y maen nhw wedi eu cynnal erioed?

Wel, Llywydd, rwy'n hapus dros ben i roi'r sicrwydd hwnnw i David Rees. Mae e'n iawn, mae 10.7 y cant o gyflogaeth Cymru yn digwydd yn y sector gweithgynhyrchu, o'i gymharu â 7.9 y cant o gyflogaeth y DU yn y sector hwnnw. Felly, mae'n amlwg yn llawer mwy pwysig i ni yma yng Nghymru, ac yn enwedig i gymunedau o'r math y mae David Rees yn siarad drostyn nhw mor rheolaidd yn y fan yma ar lawr y Senedd.

Hoffwn gydnabod lle mae Llywodraeth y DU wedi camu i mewn i helpu. Ar 2 Gorffennaf roedd y benthyciad brys i Celsa, yn y diwydiant dur, yn benderfyniad pwysig iawn ac mae wedi helpu i ddiogelu 800 o swyddi yma yn ne Cymru. Ond dyna'r enghraifft o beth yn rhagor sydd ei angen. Mae'n gwbl hanfodol bod gennym ni'r cynlluniau diogelu cyflogaeth sectoraidd ar gyfer dur, ar gyfer moduron ac ar gyfer awyrofod. Mae'r rheini yn ddiwydiannau sylfaenol yma yng Nghymru. Maen nhw'n wynebu argyfyngau dirfodol o ganlyniad i coronafeirws, ac mae pob un ohonyn nhw angen pecyn cymorth pwrpasol gan Lywodraeth y DU er mwyn gwneud yn siŵr eu bod nhw yma ar ochr arall yr argyfwng hwn, oherwydd mae economi'r DU angen diwydiant dur, mae economi'r DU angen diwydiant awyrofod llwyddiannus, a dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r grym hwnnw, fel y mae fy nghyd-Weinidog Ken Skates wedi ei ddweud, i gamu i mewn a darparu cymorth o'r math sydd ei angen.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud y pethau yr ydym ni'n eu gwneud—buddsoddi mewn sgiliau, buddsoddi mewn gwaith ymchwil, helpu gyda buddsoddiadau lleol y gallwn ni eu rhoi ar waith, fel yr ydym ni wedi ei wneud gyda Tata ym Mhort Talbot—ond mae natur yr argyfwng yn golygu mai ymateb ar lefel y DU sydd ei angen ac, yn anffodus, ni chlywsom ddim am hynny yn natganiad yr haf ddydd Mercher yr wythnos diwethaf.

Prif Weinidog, adroddodd mynegai gweithgarwch busnes NatWest ddoe grebachiad i weithgarwch busnes yn y sector gweithgynhyrchu o ganlyniad i gyfyngiadau symud parhaus. Yn eu hadroddiad, maen nhw'n dweud bod llawer o fusnesau wedi adrodd bod y cyfyngiadau symud parhaus wedi rhwystro cyfleoedd twf. Maen nhw hefyd yn adrodd gostyngiad i archebion newydd, a oedd yn uwch na chyfartaledd y DU, a dirywiad i fusnes newydd. Maen nhw hefyd yn mynd ymlaen i ddweud bod y galw gwan hwn gan gleientiaid wedi effeithio ar y sector gweithgynhyrchu o ran cyflogi gweithwyr, ac mae'r gyfradd grebachu hon mewn cyflogaeth hefyd wedi codi'n gyflymach, yn anffodus, na chyfartaledd y DU. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o sut y mae'r gyfradd arafach o ailagor yr economi wedi effeithio ar fywoliaeth ac ar sector gweithgynhyrchu Cymru yn arbennig?

Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu bod angen i chi wneud llawer iawn o ddadansoddi i ddeall nad cyflymder llacio cyfyngiadau symud Cymru sydd wedi cael yr effaith ar Airbus nac ar Tata. Mae'n hurt awgrymu hynny. Mae'r rheini yn ddiwydiannau byd-eang ac amodau masnachu byd-eang sydd wedi arwain at y penderfyniadau y mae'r diwydiannau hynny yn eu gwneud.

Nid yw cyflymder y cyfyngiadau symud yng Nghymru wedi cael unrhyw effaith ar hynny o gwbl, ac mewn gwirionedd nid yw'n gwrthsefyll unrhyw fath o—[Torri ar draws.] Nac ydy, nid yw'r adroddiad yn awgrymu hynny—dim ond sglein y Torïaid yn y fan yma yw hyn, yn ceisio achub rhyw bwynt y maen nhw'n credu y gallan nhw ei wneud, yn hytrach na dim byd difrifol o gwbl. Mae'r argyfwng sy'n wynebu'r diwydiannau hynny—. Peidiwch â'i chwifio ataf i. Nid yw'r ffaith ei fod gennych chi yn golygu eich bod chi wedi ei ddeall, ydy e'? Ac, yn amlwg, dydych chi ddim wedi ei deall, oherwydd pe byddech chi'n darllen yr hyn yr oedd gan Airbus i'w ddweud, os darllenwch chi'r hyn sydd gan Tata i'w ddweud—nid ydyn nhw'n dweud bod yr argyfwng byd-eang sy'n eu hwynebu wedi deillio o'r cyflymdra y mae'r cyfyngiadau symud wedi cael eu llacio yng Nghymru. Byddai hynny'n hurt. Mae'n osodiad hurt. Dylai'r Aelod wybod yn well na'i wneud yn y fan yma.

Diolchaf i Darren Millar am y cwestiwn yna, Llywydd. Nodwyd cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r cyfamod yn yr adroddiad blynyddol cyntaf, a gyhoeddwyd ym mis Mai y llynedd. Roedd yn nodi camau gweithredu ym meysydd tai, iechyd, addysg a chyflogaeth. Bydd cynnydd pellach yn cael ei amlinellu yn adroddiad blynyddol eleni, i'w osod gerbron y Senedd ym mis Medi.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Dros y misoedd diwethaf rydym ni wedi gweld ein lluoedd arfog yn ymuno yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws yma yng Nghymru, gan wneud gwaith eithriadol o ran helpu gyda chyfleusterau profi, sicrhau bod digon o gyfarpar diogelu personol yn cael ei ddanfon i weithwyr allweddol ar y rheng flaen, ac, wrth gwrs, diheintio ambiwlansys i wella amseroedd gweithredu. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n cydnabod y rhan bwysig honno y mae'r lluoedd arfog wedi ei chwarae yn yr argyfwng.

Un o'r pethau y mae Cymru wedi ei wneud yn dda iawn, rwy'n credu, yw bwrw ymlaen â'r agenda o anrhydeddu cyfamod y lluoedd arfog yma yng Nghymru, ac un o rannau allweddol yr ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud, wrth gwrs, fu'r ddarpariaeth a'r cymorth i swyddogion cyswllt y lluoedd arfog ledled y wlad. Fel y gwyddoch, daw'r cyllid ar gyfer y swyddi hynny i ben ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, ond hoffwn i, a llawer o bobl eraill yn y Siambr hon, ar sail drawsbleidiol, weld y cymorth hwnnw yn cael ei ymestyn a'r swyddi hynny'n dod yn rhai parhaol. A ydych chi'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cyllid ar gyfer y swyddi hynny heddiw?

Llywydd, diolchaf i Darren Millar am y cwestiwn ychwanegol yna, ac rwy'n awyddus iawn i ategu'r hyn y mae wedi ei ddweud am y gwaith eithriadol yr ydym ni wedi ei weld yng Nghymru o'n cyswllt â'r lluoedd arfog yn argyfwng y coronafeirws. Mae wedi bod yn rhan ryfeddol o hanes y tri mis diwethaf, y modd yr ydym ni wedi gallu manteisio ar gymorth personél y lluoedd arfog. Deuthum i arfer ar un adeg â gweld llawer o bobl mewn gwisgoedd dyletswydd ym Mharc Cathays mewn modd nad ydym ni erioed wedi ei weld o'r blaen, ac mae'r cymorth hwnnw yn cael ei dynnu yn ôl yn raddol erbyn hyn gan fod y systemau y mae'r lluoedd arfog wedi ein helpu i'w sefydlu yng Nghymru yn bodoli ac yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, rwy'n falch dros ben o ategu'r hyn a ddywedodd Darren Millar yn y fan yna.

Llywydd, ysgrifennais at yr Aelod ar 16 Mehefin, gan addo y byddai'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf am gyllid yn y dyfodol ar gyfer swyddogion cyswllt y lluoedd arfog cyn diwedd y tymor hwn. Ac rwy'n falch dros ben, felly, o allu cadarnhau y bore yma bod y Gweinidog, Hannah Blythyn, wedi gwneud y penderfyniad i fuddsoddi £275,000 arall ar gyfer pob un o'r ddwy flynedd nesaf, o fis Ebrill 2021 ymlaen, ac mae hynny er mwyn cynnal y gwaith hynod werthfawr y mae swyddogion cyswllt y lluoedd arfog wedi ei gyflawni. Gwn fod hwn yn syniad a gefnogwyd yn gryf iawn gan fy nghyd-Aelod Alun Davies, pan grëwyd y swyddi hyn, a gwn hefyd fod Darren Millar wedi bod yn gefnogwr brwd iawn o'r unigolion yn y swyddi hyn. Mae swyddog cyswllt unigol y lluoedd arfog ar gyfer gogledd Cymru, Llywydd, er enghraifft, wedi hyfforddi dros 500 o staff rheng-flaen ers dechrau yn y swydd, ac mae hynny wedi helpu i godi ymwybyddiaeth o'r cyfamod, lle dechreuodd y cwestiwn hwn. Rwy'n falch iawn, felly, y prynhawn yma—y bore yma; rwyf i wedi arfer cymaint â bod yma yn y prynhawn, Llywydd—y bore yma, yn falch iawn o gadarnhau y bydd y swyddi hynny yn parhau i gael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru y tu hwnt i fis Ebrill y flwyddyn nesaf.

Llywydd, bu angen mesurau eithriadol i ymateb i'r argyfwng iechyd cyhoeddus yr ydym ni wedi ei wynebu yng Nghymru. Fodd bynnag, wrth i'r galw am wasanaethau coronafeirws leihau, mae gwasanaethau nad ydynt yn rhai COVID-19 yn ailddechrau ym mhob rhan o'r GIG.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'r cyfyngiadau a osodwyd ar wasanaethau mamolaeth wedi bod yn arbennig o anodd i rieni newydd a'r rhai sy'n disgwyl plentyn. Dywedir wrth famau beichiog bod yn rhaid iddyn nhw fynd i sganiau anomaledd ar eu pennau eu hunain a, hyd yn oed pan fo newyddion drwg, ni chaiff eu partner fod gyda nhw. Yn hytrach, efallai y byddan nhw'n cael gwybodaeth ysgrifenedig y gallan nhw fynd â hi adref. Dim ond pan fydd y fam wedi mynd i esgoredigaeth sefydledig y caniateir partneriaid geni, ac yna mae'n rhaid iddyn nhw adael yn fuan ar ôl i'r babi gael ei eni. Dydyn nhw ddim yn cael ymweld eto wedyn. Mae hyd yn oed casglu eu partner a'u babi newydd yn golygu aros y tu allan, a hyd yn oed os bydd angen i'r babi fynd i ofal arbennig, dim ond un rhiant at y tro sy'n cael mynd i mewn i ymweld â'r baban newydd-anedig.

Mae'r cyfyngiad arbennig o greulon hwn yn mynd yn gwbl groes i'r cyngor a roddwyd yn ystod y pandemig gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, sy'n dweud:

Ar adeg mor anodd, mae'n bwysig i'r ddau riant gael bod yn bresennol gyda'i gilydd, am ran o'r diwrnod o leiaf.

Prif Weinidog, mae cyfyngiadau tebyg yn cael eu llacio mewn mannau eraill yn y DU. Fe wnaeth yr Alban hynny ddydd Llun ac mae eu parhad yma yn peri pryder i lawer o ddarpar rieni. A allwch chi ddweud wrth ddarpar rieni gofidus ledled Cymru pryd y bydd y cyfyngiadau hyn yn cael eu codi fel y gallan nhw, gobeithio, rannu'r llawenydd o ddod â bywyd newydd i'r byd, ond hefyd bod gyda'i gilydd os bydd yn rhaid iddyn nhw fynd drwy unrhyw brofiadau torcalonnus? Ac, ar y siawns annhebygol eu bod nhw wedi cael eu llacio, pam nad oes neb wedi dweud wrth y mamau beichiog dan sylw?

Llywydd, mae'n ddrwg gen i, collais i ddiwedd un y cwestiwn, ond mae'r pwyntiau a wnaed wrth gyflwyno'r cwestiwn yn rhai real a phwysig iawn. Bydd pawb ohonom ni yn y fan yma wedi clywed gan rieni sy'n edrych ymlaen at enedigaeth plentyn a'r pwysau ychwanegol, a'r straen ychwanegol yn wir, y maen nhw'n ei wynebu oherwydd y ffordd y mae gwasanaethau wedi cael eu darparu yn ystod yr argyfwng. Ond yr ateb o ran pam mae'r cyfyngiadau hyn wedi bod ar waith yw oherwydd natur agored i niwed benodol pobl sy'n rhoi genedigaeth a natur agored i niwed y plentyn newydd-anedig; dydyn nhw ddim wedi cael eu rhoi ar waith am unrhyw reswm ac eithrio diogelu iechyd pobl. Ni allaf roi dyddiad i'r Aelod, mae arnaf i ofn, yn y modd y mae hi'n gofyn amdano, oherwydd nid fy mhenderfyniad i fydd hwnnw; penderfyniad i glinigwyr fydd ef, oherwydd y bobl sy'n gyfrifol am iechyd y fam a'r baban sy'n gwneud y penderfyniadau yma yng Nghymru. A phan fyddan nhw'n barod ac yn credu ei bod hi'n ddiogel i wneud hynny, yna wrth gwrs y byddan nhw eisiau llacio rhai o'r cyfyngiadau hynny, oherwydd nid oes neb eisiau eu gweld nhw'n parhau yn hwy nag y mae angen iddyn nhw ei wneud.

Finally, question 8, Rhun ap Iorwerth.

May I thank Rhun ap Iorwerth? We are engaging with the sector to understand the pressures arising from COVID-19 to tackle problems as quickly as possible. A range of support has been provided through emergency regulations to enable councils to operate safely, effectively and lawfully, while retaining the principles of openness and accountability.

Thank you for that response. Holyhead Town Council has done its best over the years to improve facilities for the people of the town and the area, and one initiative that's been very successful is the reopening of the Empire cinema. Like so many businesses, the Empire lost its income entirely because of the pandemic. The council made a bid for funding from the economic resilience fund, but that was rejected, because the cinema was run by the council and wasn't a business entity in and of itself. This has created a major problem for the council. Cinemas will be allowed to open again in a few weeks' time, but I would like you to consider one thing: there will be a limitation on their ability to make money because they can't sell food and drink on the way in. That's one issue that I'd be grateful if you were to look at. But, more generally, I would like you to look at the rules that mean that a town council such as this has failed to access financial support, because I don't think it's fair that a town council like this one should be penalised for having tried to create an enterprise for its own people.

Llywydd, Holyhead Town Council is not being penalised at all. They can access funding from Government, because they could apply for funding from the £78 million that we have given to the sector because the councils are losing income, and that fund is available not just for the main local authorities, but also for a local council such as Holyhead Town Council. So, the best advice for the council is to submit an application or a bid for that money. We are aware of the situation that Holyhead is facing, because they've raised more than half the income they distribute by raising income—well, less than half—by raising the precept, so it's in a totally different situation to the vast majority of local councils, but that fund is available to them, and the best advice for them is to prepare a plan or a bid and submit that bid to see whether we can support them in that manner.

I thank the First Minister.

The next item is the business statement and announcement. I call on the Trefnydd to make that statement. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae un newid i agenda heddiw: mae'r cynigion ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 6) a Rheoliadau Rhif 7 wedi'u tynnu'n ôl, ac mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael ymhlith y papurau sydd wedi'u darparu'n electronig i Aelodau.

Rwy'n credu ei bod yn drueni mawr, Trefnydd, bod y rheoliadau penodol hynny wedi'u tynnu'n ôl heb gyfle i gael dadl ar y camau sydd wedi'u cymryd ar y cyfyngiadau coronafeirws yn ystod y chwe wythnos diwethaf o ran yr eitemau a oedd wedi'u cynnwys yn y cyfyngiadau hynny, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi cyfle i Aelodau'r Senedd roi ystyriaeth i'r materion hyn mewn ffordd wahanol, efallai drwy ddadleuon, i nodi mater yn y dyfodol, cyn pleidleisio mewn gwirionedd ar reoliadau.

A gaf i alw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru heddiw, os gwelwch yn dda,—y cyntaf o ran twristiaeth, er mwyn cael rhywfaint o eglurder ar ailagor ffeiriau parhaol yng Nghymru? Rwy'n sylweddoli bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu, ar hyn o bryd, fod yn rhaid i ffeiriau fod ar gau yng Nghymru. Ond mae parciau thema yng Nghymru yn cael agor ar hyn o bryd, ac mae'n ymddangos yn eithaf anghyson, o ystyried bod eu gweithredu yn debyg iawn o safbwynt sicrhau bod y cyfleusterau'n ddiogel i bobl ymweld â nhw. Mae busnesau yn fy etholaeth i fy hun wedi colli cryn dipyn o fasnach yn ystod y penwythnos diwethaf, ac rwy'n credu ei bod yn hanfodol gwneud yr hyn a allwn ni i sicrhau nad ydyn nhw'n colli'r busnes hwnnw ar benwythnosau yn y dyfodol. Felly, os gallwn ni gael datganiad ar hynny, byddwn i'n ddiolchgar iawn.

Ac yn ail, a gaf i hefyd alw am ddatganiad ar ddyfodol fforymau lleol Cymru Gydnerth? Mae'r Gymdeithas Genedlaethol Trefnwyr Angladdau wedi galw am bresenoldeb parhaol ar fforymau lleol Cymru Gydnerth er mwyn iddyn nhw allu bod yn rhan o'r broses gynllunio ar gyfer pandemigau yn y dyfodol a materion eraill, felly rwy'n credu y dylai hynny gael ei ystyried ac yn tybio a oes modd inni gael datganiad ar y mater. Diolch.  

Diolch i Darren Millar am godi'r materion hynny ac, wrth gwrs, cawsom gyfle i drafod yn helaeth y mater cyntaf a gododd, o ran pryd y byddwn ni'n trafod ein rheoliadau, yn y Pwyllgor Busnes yn gynharach yr wythnos hon, ac fe wn i y bydd trafodaethau pellach rhwng y Llywydd a'r Llywodraeth ar y mater penodol hwnnw yn y dyfodol.

O ran twristiaeth, yn sicr, byddaf i'n ceisio'r eglurder hwnnw y gofynnwch amdano o ran y ffeiriau parhaol a sicrhau ein bod ni'n dod o hyd i'r ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch hynny, oherwydd rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud yn bwysig. Wrth ddechrau agor mwy a mwy o'n heconomi, yna mae'n amlwg y bydd achosion unigol a mathau unigol o fusnes sydd eisiau mwy o fanylion am yr hyn y mae'n ei olygu iddyn nhw, felly byddaf i'n mynd ar drywydd hynny ar eich rhan.

O ran fforymau lleol Cymru Gydnerth, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol am lywodraeth leol yn gwrando ar hyn, yn amlwg, ac y bydd yn ystyried dyfodol y fforymau hynny wrth inni symud ymlaen o'r cyfnod argyfwng ac i'r cyfnod sefydlogi a gwella.

Mae llawer o ofalwyr yn y gymuned wedi gweithio drwy gydol yr argyfwng COVID, a gwyddom fod staff a phreswylwyr mewn cartrefi gofal yn cael eu profi'n rheolaidd, pa un a oes ganddyn nhw symptomau ai peidio. Mae gofalwyr sy'n mynd i mewn i gartrefi pobl yn y gymuned yn cael eu profi dim ond os ydyn nhw'n dangos symptomau, sy'n broblem pan rydym yn gwybod y gall pobl heintio eraill pan nad ydyn nhw'n dangos symptomau, ac felly gall un gofalwr yn y gymuned heintio cannoedd o bobl heb wybod ei fod yn cario COVID hyd yn oed. Felly, a gawn ni ddatganiad ar y polisi profi? Mae gwell system profi ac olrhain, dywedwyd wrthym, yn allweddol os ydym eisiau lleihau risg ail don; yn benodol, hoffwn gael datganiad sy'n rhoi sylw i'r pwynt hwn ynglŷn â phrofi gweithwyr asymptomatig sy'n dod i gysylltiad agos â'r bobl fwyaf agored i niwed. Mae gennym ni gapasiti profi sbâr, ac mae gennym un cyfle i atal ail don—gadewch inni beidio â gwastraffu'r cyfle hwnnw.

Diolch am godi'r mater hwn, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog iechyd wedi bod yn gweithio ar fersiwn nesaf y strategaeth brofi, ac y bydd hysbysiad a chyhoeddiad am hynny cyn bo hir. Ac yn amlwg, bydd wedi clywed yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud am ofalwyr yn y gymuned a sut yr ydym ni'n sicrhau bod profion ar gael i'r holl bobl hynny sydd eu hangen ac a fyddai'n elwa arnynt.

Rwy'n credu, Trefnydd, ein bod ni i gyd wedi bod yn ddiolchgar iawn i Weinidogion sydd wedi rhoi o'u hamser i wneud cyfres o ddatganiadau cyhoeddus ar beth fu eu hymateb i'r argyfwng coronafeirws datblygol, ac rwy'n credu bod y cyfathrebu gan Lywodraeth Cymru wedi bod o'r radd flaenaf. Mae'r ffordd y mae Gweinidogion wedi galluogi bod craffu yn digwydd, o fewn y maes cyhoeddus ac yma, wedi bod y tu hwnt i gymhariaeth yn llwyr, yn enwedig gyda'r anhrefn ar ben arall yr M4. Fodd bynnag, mae rhai datganiadau y dylid eu gwneud i'r lle hwn yn gyntaf, ac mae'r angen am graffu seneddol yn wahanol i'r angen am graffu cyhoeddus. A phan fo datganiadau'n cael eu gwneud a fydd yn cynnwys newidiadau i'r gyfraith a newidiadau i gyfraddau trethiant, yna dylid eu gwneud gerbron y lle hwn cyn iddyn nhw gael eu gwneud yn y byd cyhoeddus, er mwyn galluogi'r gwaith craffu hwnnw i ddigwydd. Felly, byddwn i'n gofyn am gefnogaeth y Llywydd hefyd i'r materion hyn, gan ddiogelu hawliau'r Senedd hon, a'r Llywodraeth, i sicrhau bod datganiadau'n cael eu gwneud i'r lle hwn, ac y gall y craffu cyhoeddus anochel a chywir y mae'r Gweinidogion yn ei wynebu wneud hynny hefyd, ond nid wyf yn credu y dylai ddigwydd yn lle craffu seneddol. Felly rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ymateb yn gadarnhaol i hynny.  

Ar yr un pryd, rydym hefyd yn gwybod ein bod yn cyfarfod ddwywaith yn ystod misoedd yr haf er mwyn gwneud rhai penderfyniadau o ran deddfwriaeth; rwyf yn daer o blaid ailgynnull i wneud y gwaith hwnnw. Ond rwy'n ymwybodol hefyd, ac fe welais i stori yn y Financial Times ar y penwythnos, fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gweithredu deddfwriaeth ar frys a allai gyfyngu'n ddifrifol ar bwerau'r lle hwn a'n hawl ni i arfer y pwerau hynny. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a Swyddfa'r Llywydd yn edrych yn ffafriol ar unrhyw Aelod sy'n ceisio codi'r materion hyn pan fyddwn ni'n cyfarfod yn ystod mis Awst er mwyn ymdrin â rheoliadau coronafeirws, oherwydd rwy'n credu nad yw'r bygythiadau gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i'r pwerau y mae pobl Cymru wedi ceisio eu rhoi yn y lle hwn yn rhywbeth y dylem ni aros i fynd i'r afael â nhw. Dylid rhoi cyfle i'r lle hwn fynegi ei farn yn ystod misoedd yr haf, os oes angen.

Rwy'n diolch i Alun Davies yn sicr am ei sylwadau agoriadol, o ran y ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi croesawu craffu ac wedi bod mor agored a thryloyw â phosib drwy gydol yr argyfwng.

Rwy'n derbyn ei feirniadaeth ynghylch y datganiad diweddar ar y dreth trafodiadau tir. Yr unig beth y byddaf i'n ei ddweud yw bod cyflymder y broses benderfynu wedi bod yn rhyfeddol, ac mae nifer y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud bob dydd yn rhyfeddol. Wrth gwrs, nid oes gennym ond ychydig iawn o amser yn y Siambr, ond rwy'n derbyn y feirniadaeth a wnaeth ef, ac rwyf yn rhannu ei bryderon ynghylch y bygythiad i ddatganoli ac i bwerau'r Senedd o ran y modd y mae Llywodraeth y DU wedi ceisio symud ymlaen drwy'r argyfwng hwn, ond hefyd o ran y ffordd yr ydym ni'n nesáu at adael, neu wrth i ni nesáu at ddiwedd y flwyddyn gyda'r posibilrwydd o adael yn ddi-drefn gyda Brexit heb gytundeb. Felly, yn amlwg, rydyn ni'n rhannu meysydd sy'n peri pryder mawr.

Rheolwr busnes, hoffwn i ddeall pam nad yw'r Llywodraeth wedi cyflwyno datganiad heddiw gan y Gweinidog iechyd, a fydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn gwneud cyhoeddiad, drwy gynhadledd y Llywodraeth i'r wasg, ar y drefn brofi newydd y mae'r Llywodraeth yn ei chyflwyno. Fe wnes i ei godi gyda'r Prif Weinidog, ond ar lawr y Siambr y dylai'r Gweinidog iechyd fod yn gwneud y datganiad hwn ac nid o gysur y ddarllenfa ym Mharc Cathays. Nid yw'n ddigon da bod datganiadau o'r fath yn cael eu gwneud o Barc Cathays am 12:30, pan mae'r we ar hyn o bryd yn rhoi gwybod imi y bydd yn siarad am y drefn brofi, ac rydym ni'r Aelodau yn eistedd yma yn y Bae yn gwrando ar faterion eraill. Mae hyn yn rhan allweddol o sicrhau nad oes ail frig neu ail achos drwy raglen y Llywodraeth, a hyd yn hyn mae'r drefn brofi wedi methu'n druenus, fel y dengys y ffigurau a gyflwynir gennyf i i'r Prif Weinidog. A allwch chi fy ngoleuo i ynghylch pam nad yw'r Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad i'r Senedd, yn hytrach na'r gynhadledd i'r wasg ym Mharc Cathays?

Yn ail, a gaf i ofyn am eglurhad gennych chi neu rywun yn y Llywodraeth ynghylch y canllawiau ar briodasau? Ym mis Awst, byddwch yn gallu priodi mewn swyddfa gofrestru neu eglwys, ond, yn anffodus, ni fyddwch yn gallu priodi mewn lleoliad arall sydd, yn draddodiadol, wedi cael ei drwyddedu ar gyfer seremoni briodas. Rwy'n credu bod hyn yn anomaledd, a byddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Llywodraeth edrych ar hyn, oherwydd yn fy ardal i, Canol De Cymru, mae yna fusnesau sydd wedi addasu eiddo i fod yn lleoliadau priodasau, ac eto i gyd ni fyddant yn gallu cynnal y seremoni yn y cyfleusterau lle maen nhw wedi buddsoddi symiau sylweddol o arian ynddynt. Felly, a oes modd imi ofyn am eglurhad ynghylch pam mai swyddfeydd cofrestru ac eglwysi yn unig fydd yn gallu cynnal  priodasau, yn hytrach na lleoliadau eraill sydd, yn draddodiadol, wedi cael trwydded i gynnal seremoni o'r fath?  

O ran pwynt cyntaf Andrew R.T. Davies, byddwn i'n ei gyfeirio at yr ateb yr wyf i newydd ei roi i Alun Davies, a gododd bryder tebyg. Ond, o ran y seremonïau priodas, gallaf eich sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn edrych yn ofalus ar sut y gallwn ni agor y lleoliadau eraill hynny nad ydyn nhw'n swyddfeydd cofrestru nac yn addoldai. Pan fyddwn yn gallu dweud mwy am hynny, byddwn yn sicr yn gwneud hynny.

May I ask for a statement on funding for the arts? There are huge concerns that have been raised about the £59 million that was announced and broadly reported last week. It appears now that this sum of money is not available, and there's nothing near that sum available for the arts sector in Wales after all. We need clarity. First of all, how much money will be available for the sector? Secondly, how will any new funding be distributed across the arts? It's extremely disappointing that we don't have that clarity, and I would appreciate an early statement from the Government, please.

Oes, mae llawer iawn o waith yn cael ei wneud yn y maes penodol hwn, ac rwy'n gwybod bod fy nghyd-Weinidog, Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, wedi cwrdd ddoe â Chyngor Celfyddydau Cymru, sydd wedi bod yn llunio cynnig, a fyddai'n cael ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru gyda golwg ar gael rhywfaint o arian o'r gronfa COVID yr ydym wedi ei sefydlu. Nid wyf wedi gweld y cynnig hwnnw eto ond, unwaith eto, cyn gynted ag y bydd gennym ni gynnig, byddwn ni'n ceisio gwneud penderfyniad buan er mwyn darparu datganiad sy'n egluro'r penderfyniadau a wnaed.

Gweinidog, rwy'n cysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaeth Alun Davies yn gynharach. Yr wythnos diwethaf, cafodd £470 miliwn o ddyledion byrddau iechyd eu dileu mewn cynhadledd i'r wasg ac, fel Aelod Cynulliad sy'n cynrychioli bwrdd iechyd sydd bob amser wedi gweithredu mewn elw yn un o rannau tlotaf Cymru, byddwn i wedi hoffi cael y cyfle i graffu ar hynny.

Fodd bynnag, fy mhrif reswm dros siarad heddiw yw gofyn am ddatganiad ar effaith barhaus y cyfyngiadau symud ar y rhai sy'n byw gyda dementia. Yr wythnos diwethaf, clywodd y grŵp trawsbleidiol gan bobl sy'n byw gyda dementia am yr effaith anferthol a thorcalonnus a gafodd y cyfyngiadau symud ar eu bywydau. Roedd yn frawychus, roedd yn ergyd drom ac yn ofid mawr. Hoffwn i ofyn am ddatganiad, gan fy mod wedi tynnu sylw'r Prif Weinidog o'r blaen at y niferoedd uchel o bobl sy'n marw o ddementia, nid COVID, yn ystod y cyfyngiadau symud. Hefyd mae pryderon o hyd am y diffyg cyfle i fanteisio ar asesiadau clinig cof wrth symud ymlaen, ac mae'n hollbwysig mynd i'r afael â'r gwaith hwnnw fel mater o frys. Felly, hoffwn i alw am y datganiad ysgrifenedig hwnnw, datganiad manwl, fel mater o frys. Diolch.

Iawn, diolch. Ac unwaith eto, rwy'n nodi'r sylwadau agoriadol a wnaethoch, ac yn amlwg byddaf i'n cael rhai trafodaethau pellach gyda chydweithwyr ynghylch y mater penodol hwn. Ond o ran eich cais am ddatganiad ar ddementia, rwy'n credu y bydd y Gweinidog iechyd wedi clywed y cais penodol hwnnw, ac rwy'n siŵr y bydd yn awyddus i rannu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud i gefnogi pobl â dementia yn ystod y cyfnod hynod anodd hwn, ac o bosib yn fwy felly i bobl sy'n byw gyda dementia a'u teuluoedd. Felly, byddaf i'n cysylltu â'r Gweinidog iechyd ynghylch y mater penodol hwnnw.

Hoffwn i ategu'r cais am y datganiad ynglŷn â phrofi ein gweithwyr gofal cymdeithasol a darparwyr gofal cartref sy'n rhoi gofal yn y gymuned, mewn geiriau eraill yn eu cartrefi eu hunain. Fis diwethaf, ar ôl sawl wythnos o'r llanastr profi mewn cartrefi gofal yng Nghymru, gofynnais i'r Gweinidog iechyd pa gamau yr oedden nhw'n eu cymryd i brofi'r rhai sy'n mynd i gartrefi pobl sy'n agored i niwed. Roedd ef yn cytuno â fy mhryderon ac yn cydnabod bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi mynegi pryderon hefyd. Nid wyf wedi clywed unrhyw beth ers hynny. Felly, hoffwn i ategu sylwadau Leanne Wood: a allwn ni gael datganiad manwl? Hoffwn gael gwybod faint o'r rhai sy'n darparu gofal i'r bobl sydd fwyaf agored i niwed, yn eu cartrefi eu hunain, sydd wedi cael prawf COVID-19 mewn gwirionedd. Diolch.

Unwaith eto, hoffwn eich cyfeirio at yr ateb a roddais i Leanne Wood ynglŷn â'r strategaeth brofi newydd. Ond hefyd, ar ôl y sesiwn hon heddiw, byddaf i'n sicr o gael y sgwrs honno gyda'r Gweinidog iechyd am y pryderon yr ydych chi a Leanne Wood wedi'u codi ynghylch pobl sy'n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol ond sy'n gwneud hynny yng nghartrefi pobl, gan ddarparu gofal cartref a mathau eraill o gymorth yn y gymuned.

Hoffwn i gael datganiad ar brofi'r mwd niwclear o orsaf bŵer niwclear Hinkley Point, neu ddiffyg hynny, mewn gwirionedd. Clywsom yr wythnos diwethaf fod panel o arbenigwyr wedi'i sefydlu heb broses o gais cyhoeddus. Rwy'n bryderus iawn bod rhai arbenigwyr allweddol mewn ffiseg niwclear—gwyddonwyr—wedi cael eu hepgor o'r grŵp hwnnw, sy'n destun pryder. Ond y datganiad syml iawn yr wyf yn dymuno ei gael yw hyn: os yw gwyddonwyr yn dweud bod y mwd wedi'i halogi gan blwtoniwm—dywedant eu bod yn argyhoeddedig ei fod wedi'i halogi—pam ar y ddaear nad yw'r Llywodraeth yn mynnu bod y mwd yn cael ei brofi am blwtoniwm? Mae'n anghredadwy. Datganiad syml iawn.

A gaf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog yn mynegi'r pryder hwnnw, gyda'ch awgrymiadau ynghylch pobl a allai fod â rhywbeth defnyddiol i'w gyfrannu at y ddadl hon?

Hoffwn gael datganiad am y cynlluniau newydd ar gyfer strydoedd sy'n cael eu cyflwyno ledled Cymru i gefnogi ymbellhau cymdeithasol ac, yn briodol, i adfywio canol trefi a'n helpu ni i gymdeithasu unwaith eto. Ond bydd llawer o'r cynlluniau hyn yn cyflwyno heriau i bobl sydd wedi colli eu golwg, a dylid, yn fy marn i, asesu'r cynlluniau hyn o ran effaith ar gydraddoldeb i sicrhau nad ydynt yn eithrio'r bobl sydd fwyaf agored i niwed. Mae Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Deillion wedi cynnig cod cwrteisi coronafeirws, a byddai hwnnw, yn wir, yn ein helpu ni i gyd i ddatblygu parch y naill at y llall, i rannu gofod yn ddiogel yn y normal newydd. Maen nhw ac elusennau eraill yn galw ar Lywodraeth Cymru i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'r her y bydd ymbellhau cymdeithasol yn ei hachosi i bobl anabl.

Hoffwn ddiolch hefyd, ar yr un pryd, i'r holl bobl hynny yn yr ardaloedd awdurdodau lleol sydd wedi gweithio mor galed i ad-drefnu'r strydoedd yn eu hamser eu hunain, yn aml iawn, a'r elusennau a fu'n ymwneud â rhoi'r cyngor hwnnw. Ond yr hyn sy'n hanfodol yma yw bod y Llywodraeth yn rhoi datganiad clir am yr agenda parch i bawb.

Rwy'n diolch i Joyce Watson am godi hynny ac rwy'n cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd. Mae gwaith yr RNIB, er enghraifft, yn bwysig iawn, pan fyddwn ni'n ystyried sut yr ydym yn ad-drefnu'r amgylchedd i'r cyhoedd, i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud hynny mewn modd cynhwysol a heb achosi trafferthion diangen ac ychwanegol i bobl sy'n anabl, boed hynny oherwydd nam ar y golwg neu fathau eraill o anableddau, gan y gymdeithas sydd o'u cwmpas nhw. Yn fy marn i, mae hyn yn ein hatgoffa ni am bwysigrwydd y model cymdeithasol o anabledd a phwysigrwydd addasu ein cymdeithas i sicrhau bod pawb yn gallu chwarae eu rhan a gwneud hynny mewn ffordd sy'n gynhwysol.

Fe wn i fod y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip wedi cymryd diddordeb arbennig yn hyn o ran y cyngor y mae'n ei gael ac yn ei geisio gan y sector cydraddoldeb, a all helpu i sicrhau, pan fyddwn yn addasu i'r normal newydd, ei fod yn normal newydd sy'n gynhwysol.

I thank the Trefnydd.

The next item is questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales, and the first question is from Delyth Jewell.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi derbyn y rownd gyntaf o argymhellion gan Gomisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru ac rydym nawr yn ymgymryd â'r gweithdrefnau statudol perthnasol i'w gweithredu. Edrychwn ymlaen at dderbyn argymhellion pellach hefyd gan y Comisiwn eleni.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr y bydd trigolion Casnewydd yn falch o weld y cynnydd pellach yn y maes hwn, a'r cynnig ar gyfer lliniaru'r tagfeydd yn yr ardal gan barchu ymrwymiad y Senedd i leihau ein hallbwn carbon ar yr un pryd.

Nawr, Gweinidog, yr wythnos diwethaf, fe ddywedodd Boris Johnson fod ei Lywodraeth ef yn y DU yn bwriadu caniatáu adeiladu ffordd osgoi dros wastadeddau Gwent. Mater a ddatganolwyd yw'r penderfyniad ynglŷn â'r ffordd osgoi, ac fel y gwyddoch chi, gwnaeth Llywodraeth Cymru y penderfyniad y llynedd na fyddai'n cael ei hadeiladu oherwydd y gost a'r effaith ar yr amgylchedd, yn dilyn blynyddoedd o drafod yn Siambr y Senedd hon. Mae'n gwbl amlwg i mi na fyddai Llywodraeth y DU yn gallu newid y penderfyniad hwn heb gyflwyno deddfwriaeth yn San Steffan, gan wyrdroi'r adrannau perthnasol o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. A wnewch chi ddweud wrthyf i, Gweinidog, beth yw dadansoddiad Llywodraeth Cymru o fygythiad y Prif Weinidog? A ydych chi o'r farn ei fod o ddifrif ynglŷn â datgymalu datganoli, neu a ydych chi'n credu ei fod yn siarad yn fyrbwyll, gan amlygu ei anwybodaeth enwog unwaith yn rhagor? Ac a wnewch chi roi sicrwydd i mi, pe byddai Llywodraeth y DU yn ceisio gwneud hyn, y byddai Llywodraeth Cymru yn barod ac yn eiddgar i fynd â Llywodraeth y DU i'r Goruchaf Lys i'w hatal rhag gwyrdroi democratiaeth Cymru drwy ddictad?

Wel, fe allaf i sicrhau'r Aelod o'r olaf ac rwy'n teimlo nad oedd hyn yn ddim mwy na gorchest wleidyddol. Os oes gan y Prif Weinidog £2 biliwn i'w wario ar seilwaith Cymru, yna mae croeso iddo wneud hynny a gwneud hynny ar fyrder; gan wario'r arian hwnnw ar seilwaith rheilffyrdd yn y De, yn y Canolbarth ac yn y Gogledd, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n gweld trydaneiddio'r prif reilffyrdd, a sicrhau ein bod ni'n gweld gwasanaethau gwell ar y rheilffyrdd i leoedd fel Glynebwy a Maesteg, a sicrhau ein bod ni'n gweld gwelliant ar y rheilffordd o Wrecsam i Bidston. Os oes ganddo £2 biliwn i'w wario yng Nghymru, gall ei anfon yma i Fae Caerdydd ac fe wnawn ninnau ei wario ledled Cymru.

Gweinidog Trafnidiaeth, a ydych chi'n fy nghlywed i?

Ymlaen â chi. Rydym ni'n eich clywed chi.

Iawn, reit dda. Diolch. Mae'n ddrwg gennyf, Llywydd. Gweinidog Trafnidiaeth, roeddwn i'n cytuno â Paul Davies yn gynharach fod angen i fusnesau Cymru o bob maint, yn fwy nag erioed o'r blaen wedi'r cyfnod cloi, gael yr holl gymorth y gallan nhw ei gael gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu'n gryf bod seilwaith trafnidiaeth addas yn allweddol i adfywio unrhyw economi. Felly, i adfywio ein heconomi ni yn y De, a ydych chi'n cytuno y byddai dadflocio'r brif ffordd i mewn i'r De a chyflawni o ran ffordd liniaru'r M4 yn rhoi'r chwistrelliad o fywyd cwbl angenrheidiol i'n busnesau ni a'n twristiaeth ni yng Nghymru lle mae angen dirfawr amdano?

Roedd Prif Weinidog Prydain yn cydnabod bod gwir angen cael y ffordd liniaru. Mae eich Aelod Seneddol Llafur Cymru dros Orllewin Casnewydd yn cydnabod yr angen hwnnw. Roedd cyflawni hyn yn eich maniffesto Llafur chi eich hun. Mae Prif Weinidog y DU hyd yn oed yn cynnig cymorth ariannol i'w hadeiladu gan ei bod mor angenrheidiol i'n heconomi ni. Ie, penderfyniad datganoledig yw hwn, ond onid yw'n hen bryd, efallai, ichi gyflawni eich ymrwymiad maniffesto chi eich hun a fyddai'n annog busnesau i fuddsoddi yma, ar yr ochr hon i'r ffin, ac a fyddai o'r diwedd yn agor y De ar gyfer busnesau?

Wel, a gaf i ddiolch i Laura Anne Jones am ei chwestiwn a'i chroesawu hi i'r Senedd? Mae'n bleser ei gweld a derbyn ei chwestiwn cyntaf ynglŷn â thrafnidiaeth. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n aros am y siec gan y Prif Weinidog—y £2 biliwn yna. Pan fyddwn ni'n cael y siec honno, fe fyddwn ni'n gwario'r arian ar seilwaith trafnidiaeth, gan wneud yn iawn am y tanfuddsoddi hanesyddol, yn enwedig ar seilwaith y rheilffyrdd, sy'n gyfrifoldeb uniongyrchol ar y Prif Weinidog, ac fe fyddwn yn gwahodd y Prif Weinidog i dderbyn, mewn ffordd ostyngedig iawn, y tangyllido hanesyddol a fu ar y seilwaith rheilffyrdd.

Nawr, o ran yr M4, nid wyf yn credu y byddai unrhyw un o Aelodau'r Siambr hon yn anghytuno â'r hyn a ddywedwyd gennych am yr angen i ymdrin â thagfeydd, a dyna pam ein bod ni'n bwrw ymlaen ag argymhellion cychwynnol y comisiwn. Fe hoffwn gofnodi, Llywydd, fy mod i'n diolch i Arglwydd Burns am arwain y darn pwysig hwn o waith. Bydd gwaith yn dechrau, yn yr hydref, ar y mecanweithiau rheoli cyflymder cyfartalog ar hyd yr M4 rhwng cyffyrdd 24 a 28. Mae gwaith eisoes wedi dechrau ar yr argymhelliad sy'n ymwneud â chanllawiau ar lonydd ychwanegol, ac rydym eisoes wedi recriwtio'r swyddogion traffig ychwanegol. Fe fyddan nhw'n cael eu cerbydau newydd nhw ym mis Awst.

Er bod gan lawer o bobl ledled Cymru a San Steffan eu barn nhw am dwneli Bryn-glas, fy etholwyr i sy'n byw gyda'r llygredd a'r tagfeydd. Nid traffig lleol yw prif achos y rhain, ond pobl Casnewydd yw'r rhai sy'n dioddef fwyaf. A wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd, pan fydd comisiwn trafnidiaeth y De-ddwyrain yn cynhyrchu ei adroddiad terfynol hir ddisgwyliedig yn ddiweddarach eleni, y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar y canfyddiadau i ddatrys y mater hirsefydlog hwn unwaith ac am byth?

A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am ei chwestiwn hi? Yn gyntaf oll, o ran ansawdd aer, mae'n ffaith mai llygredd aer yw'r bygythiad amgylcheddol mwyaf i iechyd y cyhoedd yng Nghasnewydd ac, yn wir, y tu hwnt i Gasnewydd, ac fe fyddwn ni'n cyhoeddi ein cynllun ni ar gyfer aer glân i Gymru yn fuan iawn. Fe fydd comisiwn trafnidiaeth de-ddwyrain Cymru yn cyhoeddi ei adroddiad nesaf yfory, ac rwy'n edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad hwn, ac rydym ni'n aros yn eiddgar hefyd am yr adroddiad terfynol yn ddiweddarach eleni. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n edrych ymlaen at weithredu ar argymhellion priodol yn yr adroddiad hwnnw i liniaru tagfeydd yng Nghasnewydd a'r cyffiniau.

Wel, a gaf i ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiwn hi a dweud bod darparwyr prentisiaethau wedi cael cymorth drwy gydol y cyfnod rhwng mis Mawrth a mis Gorffennaf ar sail taliadau cyfartalog? Rwy'n falch o ddweud bod darparwyr wedi datblygu modiwlau dysgu ar-lein i sicrhau y gall prentisiaid barhau i ddatblygu gyda'u dysgu. Rydym hefyd wedi gweithio gyda darparwyr dysgu a rhanddeiliaid i ddatblygu cynllun cadernid COVID-19 wedi'i gyhoeddi ar gyfer y sector ôl-16.

Diolch i chi am yr ateb yna. Rwy'n nodi na wnaethoch chi sôn yn benodol am brentisiaid newydd, oherwydd fe fydd angen y rheini i adfer economi Cymru. Ond, fel y dywedwch, mae angen inni gadw ein prentisiaid presennol mewn cof. Nid wyf i'n gwybod beth yw'r sefyllfa yng Nghymru ar hyn o bryd. A ydym ni'n ystyried ffyrlo i hanner ein prentisiaid adeiladu ni, fel y maen nhw'n gwneud yn Lloegr? Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod prentisiaid presennol yn gallu cwblhau eu prentisiaethau nhw yn hytrach na'u bod yn wynebu diswyddiad? Byddai rhywfaint o fanylion o bosib am hynny'n wych. A sut maen nhw'n helpu cyflogwyr i gadw'r sgiliau hynny ar ôl gorffen y brentisiaeth? Yn benodol, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau na fydd prentisiaethau'n mynd yn fwy anhyblyg nag y maen nhw ar hyn o bryd?

Wel, rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod prentisiaid yn parhau drwy gydol eu fframweithiau nhw, hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn. Os caf ddefnyddio un enghraifft, cyfeiriaf at Airbus, lle rydym wedi llwyddo i sicrhau bod y cynllun prentisiaeth yn parhau fel y'i cynlluniwyd, er bod y dyddiadau cychwyn yn digwydd fesul cam, wrth gwrs, oherwydd dosbarthiadau llai o faint. Ond, rydym yn edrych hefyd ar becyn ariannu i ymestyn yr hyfforddiant ym mlwyddyn 3.

Nawr, o ran prentisiaid a gafodd eu diswyddo, fe ddylai darparwyr wneud eu gorau glas i sicrhau eu bod nhw'n dod o hyd i waith arall i brentisiaid sy'n colli eu swyddi. Fe fyddwn ni'n monitro ac, fel y gallwch ddychmygu, yn dadansoddi data ynglŷn â diswyddiadau prentisiaethau, ac fe fyddwn ni'n ystyried unrhyw ymyriadau a chymorth sy'n angenrheidiol. Fe fydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod i wedi cyhoeddi £40 miliwn ychwanegol o'r gronfa cadernid economaidd i helpu i gefnogi pobl o ran hyfforddiant, cyflogadwyedd, ac wrth gwrs, fe fyddwn ni'n edrych ar y gronfa honno i gefnogi prentisiaid segur i ddod o hyd i gyfleoedd newydd i gwblhau eu hyfforddiant. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn i greu 100,000 o brentisiaethau o safon uchel ar gyfer pob oedran, yn ystod y tymor Seneddol hwn, ac mae honno'n addewid yr ydym ni'n falch o allu ymrwymo iddi.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi'n bersonol am eich cyfraniad chi a chyfraniad Llywodraeth Lafur Cymru, oherwydd mae'r ddeubeth wedi cefnogi'r cynllun prentisiaeth yn fawr iawn? Fe wn i o brofiad pa mor werthfawr ydyn nhw. Rydych chi'n iawn—mae'n bwysicach nag erioed ein bod ni'n parhau i gefnogi cwmnïau yn y Gogledd-ddwyrain i barhau i ddarparu prentisiaethau a chyfleoedd hyfforddi pellach er mwyn cadw cymaint o sgiliau yn ein rhanbarth ni ag sy'n bosib. Pa gymorth ariannol yr ydych yn ei gynnig i wireddu hyn?

A gaf i ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn a datgan unwaith eto fy ymrwymiad i i'r rhaglen brentisiaethau? Rwy'n falch o ddweud bod gennym un o'r cyfraddau llwyddiant uchaf yn Ewrop o ran ein darpariaeth ni o brentisiaethau, hynny yw, prentisiaid sy'n mynd ymlaen i ennill gwaith sy'n gynaliadwy. Mae hynny'n dangos gwerth ein system ni. Nid ydym wedi glastwreiddio na dibrisio'r rhaglen brentisiaeth yng Nghymru. Nawr, yn amlwg, fe fydd yna lawer o bwysau ar gyllidebau wrth i gyfyngiadau gael eu llacio oherwydd camau gweithredu Llywodraeth Cymru wrth frwydro yn erbyn COVID-19, ond fe fyddwn ni'n canolbwyntio ein buddsoddiad ni ar brentisiaethau yn y meysydd hynny o'r economi a fydd yn cefnogi'r adferiad yn y ffordd orau bosib. Mae swyddogion yn ystyried mesurau pellach ar hyn o bryd i gynorthwyo'r adferiad a chefnogi prentisiaid.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch, Llywydd. Fy mhryder i, Gweinidog, yw y bydd Cymru, gwaetha'r modd, yn wynebu dirwasgiad dyfnach. Yn sicr, rwyf i o'r farn fod angen inni ymddiried yn ein busnesau ni o ran ymarfer ymbellhau cymdeithasol diogel ac ailagor eu hadeiladau er mwyn i'r economi ddechrau symud eto. Tybed a gaf i wybod gennych pa asesiad a wnaed o ran y dull arafach o ailagor yr economi o dan oruchwyliaeth Llywodraeth Cymru.

Fe hoffwn i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ef, ac os caf i ddweud, yn gyntaf oll, fod ein dull mwy pwyllog ni yng Nghymru wedi arwain, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ddiweddar, at gyfradd positifrwydd o 0.25 y cant yn unig ar gyfer yr holl brofion hynny sy'n digwydd ar hyn o bryd. Cymharwch hynny â Blackburn, lle mae'r gyfradd yn 7 y cant, 28 gwaith yn uwch. Fe fyddwn i'n gofyn i unrhyw fusnes yng Nghymru, 'A fyddai'n well gennych chi fod yn gweithio yn y fan hon ar hyn o bryd neu yn Blackburn?' Mae ein dulliau gofalus ni o weithredu wedi cael eu cynllunio i atal achosion peryglus, niweidiol ac ail don. Dyna pam rydym ni wedi bod yn bwyllog, dyna pam rydym ni wedi sicrhau bod buddiannau hirdymor yr economi a busnesau—y 260,000 o fusnesau sydd yng Nghymru—yn ganolog i'n proses ni o wneud penderfyniadau.

Diolch i chi am eich ateb, Gweinidog. Wrth gwrs, nid ymwneud â diogelu iechyd y cyhoedd yn unig y mae hyn, ond mae'n ymwneud hefyd â diogelu bywydau a bywoliaeth pobl hefyd. Mae fy mewnflwch i'n orlawn ar hyn o bryd o negeseuon gan bobl yn dweud wrthyf pa mor resynus yw'r ffaith nad yw'r DU wedi defnyddio'r un dull o weithredu ar draws y DU, ac mae hyn, yn anffodus, wedi achosi dryswch diangen sydd wedi rhoi busnesau Cymru dan anfantais. Yr wythnos diwethaf, fe gyhoeddodd Prif Weinidog Cymru y gallai atyniadau i dwristiaid sydd dan do agor, ond nid yw'n ymddangos y bu llawer o eglurder ynglŷn â'r hyn a all agor a'r hyn a ddylai aros ar gau. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi'n bwrw rhywfaint o oleuni ar y maes hwnnw heddiw. Yn fy marn i, nid oes yna unrhyw reswm o gwbl pam na ddylai busnesau allu ailagor ar unwaith, ar yr amod eu bod nhw'n gwneud hynny yn unffurf â rheoliadau ymbellhau cymdeithasol a chanllawiau hylendid.

Mae wedi cymryd dros wythnos hefyd i Lywodraeth Cymru wneud unrhyw gyhoeddiad ynglŷn â chefnogi'r farchnad dai drwy ddileu baich y dreth trafodiadau tir, ond nid yw'r cyhoeddiad yn agos at fod mor hael â'r hyn a amlinellodd Llywodraeth y DU ar gyfer eiddo dros y ffin. Gweinidog, a wnewch chi a'r Gweinidog Cyllid ymrwymo heddiw i edrych o ddifrif ar y dulliau trethu yr ydych chi'n gyfrifol amdanynt, a gostwng neu ddiddymu unrhyw dreth sy'n llyffetheirio brwdfrydedd a, thrwy wneud hynny, roi hwb angenrheidiol i'r economi, a hynny ar unwaith?

A gaf i ddiolch i Russell George am y cwestiynau yna? Yn gyntaf oll, o ran lefel y dreth cyn inni benderfynu codi'r trothwy, roedd y trothwy'n uwch nag yn unrhyw ran arall o'r DU, ac o fudd i filoedd o bobl a oedd yn prynu eiddo na fydden nhw wedi cael unrhyw fath o gymorth dros y ffin yn Lloegr neu fan arall yn y Deyrnas Unedig. Fe fydd y penderfyniad a gyhoeddwyd gan y Gweinidog Busnes a'r Gweinidog Cyllid ddoe yn ein galluogi ni i adeiladu miloedd yn fwy o dai cymdeithasol, gan alluogi pobl sy'n ddigartref ar hyn o bryd i gael to uwch eu pennau, ac mae'n gwbl briodol ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu wrth inni adfer yn gryfach i greu economi fwy cyfartal a chymdeithas fwy cyfartal. Nid ydym yn ymddiheuro o gwbl am y penderfyniadau yr ydym ni'n eu cymryd i alluogi a grymuso pobl i ymdrechu i fod cystal ag y gallan nhw fod o ran gobeithion am gyflogaeth dda.

Nawr, fe allaf ddweud wrth yr Aelod, ar dudalennau gwefan Llywodraeth Cymru ar reoliadau coronafeirws mae yna adran eang o gwestiynau cyffredin, sy'n rhoi'r holl fanylion a allai fod yn angenrheidiol i fusnesau sy'n cysylltu â Russell George, ond â llawer o Aelodau eraill hefyd, yn gofyn am atebion mewn cysylltiad â'r rheoliadau hynny. Fe fyddwn i'n cyfeirio pob Aelod at y tudalennau o gwestiynau cyffredin.

Yng Nghymru, rydym yn cynllunio ac yn yna'n cyhoeddi polisi. Nid ydym yn cyhoeddi'r hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud, ac yna'n ceisio cynllunio wedi hynny. Nid ydym yn trin polisi yng Nghymru fel gêm o 'swingball', gan greu ansicrwydd, fel sydd wedi digwydd yn Lloegr. Pan fyddwn ni'n gwneud cyhoeddiad, rydym yn awyddus i gadw ato.

Diolch am eich ateb, Gweinidog. Tybed a fyddech chi'n ymrwymo i ddyddiad pan allai gweddill yr economi ailagor. Fy nghwestiwn i fyddai pam mae'n rhaid glynu mor gaeth i adolygiadau bob tair wythnos. Os yw'n iawn rhoi newid ar waith  nawr, yna gwneud hynny nawr sydd ei angen. Pan wneir cyhoeddiadau, fe fyddwn i'n gwerthfawrogi eglurder ynghlwm wrth y cyhoeddiadau hynny. Er enghraifft, fe soniais i am atyniadau dan do i dwristiaid. Fe soniodd Andrew R.T. Davies yn ei sylw heddiw yn ystod y datganiad busnes am leoliadau i briodasau, ac mae hwnnw'n fater a godwyd gyda minnau hefyd. Nid yw'n ymddangos fod canllawiau clir ar gael. Rwy'n sylweddoli, Gweinidog, eich bod wedi ein cyfeirio ni at y cwestiynau cyffredin ar wefan Llywodraeth Cymru. Rwy'n defnyddio honno'n aml, ac fe werthfawrogir honno ac mae hi'n ddefnyddiol, ond nid yw bob amser yn rhoi—yn aml nid yw'n rhoi— yr eglurder angenrheidiol i fusnesau. Yn y pen draw, fe hoffwn i gael cyhoeddiadau gydag arweiniad clir yn gysylltiedig â nhw fel nad yw fy mewnflwch i'n orlawn, ac nad yw'r cyfryngau cymdeithasol yn llawn, o'r cwestiynau hynny sy'n dilyn. Rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn dweud eich bod wedi siarad â'r diwydiant, Gweinidog, wrth gyflwyno canllawiau, ond nid yw pob busnes yn aelod o gymdeithasau neu gyrff masnach. Felly, mae angen gwneud cyhoeddiadau sydd â chanllawiau ynghlwm wrthynt ac sy'n cyfathrebu'n effeithiol hefyd â'r sectorau penodol hynny.

A gaf i ddiolch i'r Aelod a'i sicrhau ef bod ugeiniau o ddogfennau canllaw ar gael ar wefan y Llywodraeth erbyn hyn? Maent ar gael i wahanol fathau o weithleoedd. Maent ar gael i gyflogwyr yn ogystal â dinasyddion, yn enwedig i deithwyr sy'n defnyddio cludiant cyhoeddus. Rydym ni wedi ceisio gwneud y canllawiau mor eglur a chynhwysfawr ag sy'n bosib, ac mae'n gwbl hygyrch i unrhyw un sy'n awyddus i gael canllawiau, os ydyn nhw'n rhedeg busnes neu'n ymdrin ag unrhyw fusnes.

The Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod yna fusnesau lletygarwch nad oes ganddyn nhw le i agor ar hyn o bryd yn yr awyr agored, ac fe fyddwch yn ymwybodol hefyd o'r camau sy'n cael eu cymryd gan awdurdodau lleol i agor ein mannau cyhoeddus i alluogi mwy o fusnesau i fasnachu yn yr awyr agored, busnesau lletygarwch yn bennaf. Wrth gwrs, mae'n bosib gwneud hynny yn y tymor byr drwy ddefnyddio eithriadau i reoliadau y gall awdurdodau lleol eu defnyddio eu hunain. Ond fe fydd y Gweinidog yn ymwybodol fod yna batrwm cymhleth iawn o faterion o ran rheoliadau, cynllunio a phriffyrdd y mae angen i awdurdodau lleol eu hystyried os ydynt am agor y mannau cyhoeddus hynny i fusnesau allu masnachu yn y tymor hwy. O ystyried y pwyntiau a wnaed yn gynharach am yr angen i wneud hynny mewn ffordd sy'n galluogi dinasyddion anabl i symud o amgylch yn rhwydd, a wnaiff y Gweinidog weithio gyda chyd-Weinidogion i ystyried defnyddio pwerau deddfu brys Llywodraeth Cymru i ohirio rhywfaint o'r patrwm rheoleiddio hwnnw, a'i gwneud yn haws i awdurdodau lleol, os ydyn nhw'n dymuno, ganiatáu i letygarwch a busnesau eraill fasnachu yn yr awyr agored yn y tymor hwy?

Iawn, fe ymrwymaf i wneud hynny. Rydym eisiau sicrhau y gall awdurdodau lleol wneud penderfyniadau amserol a gwneud newidiadau priodol i'r amgylchfyd cyhoeddus i alluogi busnesau i weithio mewn ffordd ddichonadwy, hyd yn oed yn ystod y cyfnod anodd iawn hwn. Ac fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n gobeithio y gallwn alluogi busnesau o fewn y sector lletygarwch i agor dan do o'r trydydd o fis Awst ymlaen, ar yr amod bod y coronafeirws yn parhau i fod dan reolaeth lawn gennym ni.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n credu y byddai ef yn cytuno â mi y bydd y mannau awyr agored hynny'n dal i fod yn ddefnyddiol i fusnesau, er hynny; oherwydd pellhau cymdeithasol, bydd ganddynt lai o gwsmeriaid dan do ac mae hynny'n cael effaith ar eu henillion nhw.

Os caf i droi nawr at fater y busnesau hynny nad ydynt wedi gallu cael cymorth naill ai gan Lywodraeth Cymru na Llywodraeth y DU hyd yn hyn, o ystyried y pwynt a wnaeth y Gweinidog yn y gorffennol na fydd modd helpu pawb. Mae ef yn ymwybodol bod y gronfa bwrsariaeth cychwyn busnes wedi cael derbyniad a chefnogaeth dda iawn. Mae'r Gweinidog wedi cyfeirio o'r blaen at bosibilrwydd cronfa caledi i'r busnesau hynny—niferoedd cymharol fach, gyda gobaith—nad ydynt wedi llwyddo i gael cymorth o rywle eraill. Ond mae'n ymddangos y ceir rhywfaint o ddryswch nawr ynghylch a yw'n parhau i fwriadu gwneud felly.

Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog heddiw a yw'r posibilrwydd o gronfa caledi yn cael ei ystyried o hyd i'r nifer gymharol fach o fusnesau nad ydynt wedi gallu cael unrhyw gymorth eto? Rwy'n siŵr y byddai ef yn cytuno â mi, er nad yw'r busnesau hynny efallai yn arwyddocaol iawn o ran yr economi yn ei chyfanrwydd, eu bod nhw'n bwysig iawn i berchenogion y busnesau a'r bobl sy'n gweithio ynddyn nhw, a'r cymunedau y maen nhw'n gweithredu ynddyn nhw.

A gaf i ddiolch i Helen Mary Jones a dweud ein bod ni'n sicr yn agored i ystyried cronfa caledi? Fe fydd hynny'n dibynnu ar ein hasesiad ni o'r gronfa cadernid economaidd, a cham diweddaraf yr ymyriad penodol hwnnw, ond fe fydd hefyd yn dibynnu ar ymateb Llywodraeth y DU i argymhellion Pwyllgor Dethol Trysorlys y DU, sy'n ymwneud â'r bylchau a ddaeth i'r golwg drwy gymorth gan Lywodraeth y DU. Ac fe fyddwn ni hefyd yn asesu'r cynllun cymorth hunangyflogaeth, oherwydd mae'n ymddangos bod llawer o'r unigolion hynny sy'n cael eu cyfeirio at Lywodraeth Cymru am gyngor mewn gwirionedd yn gymwys ar gyfer y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth.

Mae'r data a gyhoeddwyd heddiw am 9.30 a.m. yn dangos bod 16 y cant o bobl sy'n gymwys ar gyfer y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth yng Nghymru heb wneud cais eto. Mae hynny'n gyfystyr â degau o filoedd o bobl hunangyflogedig nad ydyn nhw, rwy'n ofni, yn ymwybodol eu bod yn gymwys efallai i gael y cynllun cymorth pwysig hwnnw ac yn hytrach yn edrych tua Llywodraeth Cymru am gymorth, yn gyntaf ac yn bennaf. Ond rydym bob amser wedi bod yn glir fod y gronfa cadernid economaidd wedi ei chynllunio i ategu, ac nid i ddyblygu, ymyriadau Llywodraeth y DU. Felly, fe fyddwn i'n annog unrhyw un sy'n hunangyflogedig i edrych yn bennaf ar y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth, a gwneud cais cyn gynted ag y bo modd, oherwydd rydym yn amcangyfrif y gallai fod yna tua 30,000 o bobl nad ydynt yn elwa ar y cynllun hwnnw hyd yn hyn.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb, ac rwy'n hyderus y bydd Busnes Cymru yn rhoi'r cyngor hwnnw i bobl hunan-gyflogedig sy'n cysylltu â nhw. Fe wn i fod yna ymdrechion ar hyn o bryd i wneud y cysylltiad â busnesau mor syml â phosib, ond fe all hynny fod yn frawychus o hyd. Mae'r Gweinidog yn ei ateb yn cyfeirio at swyddogaeth Llywodraeth y DU o ran cefnogi busnesau i ymdrin â'r argyfwng hwn, ac rwy'n credu, er bod diffygion yn y cynlluniau, fod pawb yn ddiolchgar am y rhain. Ond a yw'r Gweinidog yn rhannu fy rhwystredigaeth i gyda'r sefyllfa fel y mae hi, sef bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ddibynnu cymaint ar Lywodraeth y DU i ymateb yn briodol i anghenion ein busnesau a'n cymunedau ni? A yw'r Gweinidog byth yn edrych ar y math o ymreolaeth gyllidol a fwynheir gan rai cenhedloedd annibynnol a fyddai'n ei alluogi ef a'i gyd-Weinidogion i fenthyca a gwario mewn ffyrdd sy'n gweddu orau i'n cymunedau ni, yn hytrach na gorfod dibynnu ar gymydog mwy o faint ar ben arall yr M4, nad yw bob amser yn deall effaith eu gweithredoedd yn llawn ar ein cymunedau ni, ac nad ydyn nhw bob amser yn rhannu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, y Senedd hon na'r genedl hon?

Wel, fe fyddwn i'n cytuno'n gyfan gwbl â'r Aelod, ac mae'r Gweinidog cyllid wedi siarad droeon erbyn hyn am y modd y gallem wneud mwy pe byddai gennym bwerau ychwanegol dros fenthyca a mwy o gyfle i ymyrryd. Rwy'n credu mai'r hyn a amlygwyd gan y coronafeirws yw bod Llywodraeth Cymru, hyd yn oed gyda'i hadnoddau ariannol cyfyngedig, wedi gallu gwneud gwahaniaeth enfawr i fusnesau. Rydym ni'n amcangyfrif bod 34 y cant o fusnesau Cymru wedi gofyn am gymorth gan Lywodraeth Cymru neu Lywodraeth y DU. Mae'r gymhariaeth â Lloegr yn siarad cyfrolau; dim ond 14 y cant yw'r ffigur dros y ffin. Mae hynny'n dangos y rhan sydd wedi bod gan y Llywodraeth hon yng Nghymru wrth aeafgysgu busnesau trwy'r gwaethaf o'r coronafeirws, ac arbed degau ar ddegau o filoedd o swyddi.

Nid yw llefarydd y blaid Brexit yn bresennol, ac felly fe fyddaf i'n symud ymlaen at gwestiwn 3—Mark Isherwood.

Rydym ni'n gwneud popeth sy'n bosib i gefnogi busnesau wrth iddyn nhw ailagor yn raddol. Rydym yn darparu cyngor, arweiniad a chymorth cynhwysfawr trwy ein gwasanaeth Busnes Cymru ni a gwefan Llywodraeth Cymru. Rydym wedi cefnogi bron 2,000 o fusnesau yn y Gogledd hefyd drwy rownd gyntaf ein cronfa cadernid economaidd, sydd werth dros £33 miliwn.

Mae pobl sydd â busnesau sy'n gysylltiedig â phriodasau yn dweud wrthyf bod yr amser yn prysur ddiflannu ar gyfer lleoliadau priodasau a'r diwydiant priodasau yn gyffredinol. Mewn arolwg o leoliadau priodasau Cymru, fe ddywedodd 86 y cant fod eglurder a map neu amserlen yn hollbwysig i oroesiad eu busnesau nhw. Mae bron pob sector arall wedi cael caniatâd i agor, ac fe ganiateir dathliadau priodas mawr dan do drwy'r rhan fwyaf o Ewrop, ac erbyn hyn yng Ngogledd Iwerddon hyd yn oed. Roedden nhw'n dweud nad oes modd adfer y sefyllfa mewn llawer o leoliadau heb gael cyhoeddiad yn gyflym iawn. Roedden nhw'n dweud, 'Mae'r diffyg diddordeb ymddangosiadol yn y diwydiant priodasau yng Nghymru yn gwbl resynus' ac roedden nhw'n dweud, 'Nid oes gennym yr amser ar ôl i siarad yn ddiddiwedd heb unrhyw ganlyniad.' Mae yna gymaint o swyddi a busnesau yn y fantol, ac eto i gyd, gyda'r rheolaeth a'r negeseuon cywir, fe ellid eu hachub i gyd yn hawdd. Sut ydych chi am ymateb iddyn nhw?

Fe fyddwn i'n dweud wrth yr Aelod ein bod ni'n ymwybodol iawn o'r anawsterau sy'n wynebu lleoliadau priodasau, ac fe fyddwn i'n cyfeirio'r Aelod at y sylwadau a wnaeth y Gweinidog Cyllid, y Trefnydd, yn gynharach. Ond fe fyddwn i'n dweud wrth yr Aelod hefyd, o ganlyniad uniongyrchol i gael Llywodraeth i Gymru a chael cronfa cadernid economaidd i Gymru yn unig, fod busnesau yn y Gogledd wedi gwneud cais am ddegau o filiynau o bunnoedd—tua £55 miliwn, a bod yn fanwl gywir. O ran busnesau lletygarwch, mae dros £5.5 miliwn wedi cael ei ddyfarnu i gannoedd o fusnesau'r Gogledd ac ni fyddent wedi gallu cael y cymorth hwnnw pe bydden nhw wedi eu lleoli yn Lloegr. Rydym yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yn Lloegr.

[Anghlywadwy.]—i ehangu trafnidiaeth gyhoeddus, Llywydd, mae diogelwch a lles yr holl staff a'r teithwyr yn parhau i fod yn flaenoriaeth i ni. Ar 8 Gorffennaf, fe wnaethom ni ddiweddaru ein canllawiau ar gyfer gweithredwyr, gan eu helpu nhw i ddeall sut i ddarparu gweithleoedd a gwasanaethau mwy diogel i weithwyr a theithwyr.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Roeddwn i'n falch iawn o glywed y cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ddydd Llun y bydd gorchuddion wyneb yn dod yn orfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus o ddiwedd mis Gorffennaf ymlaen. Yn bersonol, rwy'n gobeithio y byddwn ni'n ymestyn hynny i weithwyr mewn siopau cyn gynted ag sy'n bosib. Roedd hwn yn gyhoeddiad a oedd i'w groesawu'n fawr, roedd yn rhywbeth yr oeddwn i wedi gofyn amdano, ac roedd yn rhywbeth yr oedd undebau llafur fel Unite wedi ymgyrchu yn galed drosto. Ond wrth gwrs rydym yn cydnabod hefyd nad yw hwn yn ddatrysiad hud a lledrith ar ei ben ei hun, a'i bod yn hanfodol bod mesurau fel golchi dwylo ac ati yn cyd-fynd â gwisgo'r gorchuddion wyneb hyn. Pa gamau wnaiff y Llywodraeth eu cymryd i sicrhau bod dealltwriaeth eglur iawn gan y cyhoedd o ran nid yn unig wisgo gorchuddion wyneb ond pwysigrwydd cymryd camau eraill i amddiffyn eu hunain a dinasyddion eraill yng Nghymru? Diolch.

Wel, diolch i chi am hynny. Rwy'n cydnabod bod Lynne Neagle wedi bod yn galw am hyn ers tro, ond fel y nododd y Prif Weinidog yn fanwl iawn yn gynharach, mae'r rhain yn ddyfarniadau anodd ac amlochrog gyda chydbwysedd o ran risgiau. Rydym wedi bod yn ymgysylltu'n agos â'r undebau llafur, gyda'r gweithredwyr ac â grwpiau cydraddoldeb i weithio drwy'r manylion am hyn a sut i'w weithredu, oherwydd wrth i fysiau weld mwy o bobl yn eu defnyddio, fe fydd hi'n amhosib cadw'r canllawiau 2m yn weithredol arnynt. Felly, rydym yn bwriadu rhoi cyfres o fesurau lliniaru ar waith wedyn, gan gynnwys newidiadau peirianyddol, golchi dwylo, diheintyddion ac ati, yn ogystal â gorchuddion wyneb. Nid yw gorchuddion wyneb yn unig, fel y mae Lynne Neagle yn ei gydnabod, yn ddatrysiad hud a lledrith, fel y dywed. Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n galed gyda'r gweithredwyr i wneud yn siŵr y codir ymwybyddiaeth am y pethau y mae angen eu gwneud i gadw pobl mor ddiogel ag y bo modd.

Gweinidog, gwyddom ers amser maith bod y risgiau sy'n gysylltiedig â theithio awyr yn is, oherwydd y systemau hidlo aer a osodir mewn awyrennau, ac mae'n edrych nawr fel pe gallai technoleg fel hynny fod ar gael yn fwy eang ar gyfer trafnidiaeth arall. Credir mai bysiau Own Buses yn Warrington yw'r cwmni bysiau cyntaf yn y byd i osod dyfeisiau glanhau aer yn ei fflyd gyfan i amddiffyn gyrwyr rhag y perygl o COVID-19 yn cael ei drosglwyddo yn yr aer. Mae wyth deg a chwech o ddyfeisiau glanhau aer AirBubbl wedi cael eu gosod, sy'n hidlo mwy na 95 y cant o'r feirysau yn yr awyr a gronynnau heintiedig o'r awyr. Mae'n fy nharo i, Gweinidog, mai dyma'r math o arloesi fyddai'n helpu i ymdrin â'r pandemig presennol, ond mae hwn yn arloesi mewn ffordd dda hefyd, sy'n symud ymlaen, er ei fwyn ei hun beth bynnag. Felly, a oes modd i Lywodraeth Cymru annog bysiau ac efallai ddulliau eraill o drafnidiaeth gyhoeddus i fabwysiadu technoleg fel hyn wrth symud ymlaen, i sicrhau, ie, bod y staff a'r gyrwyr yn cael eu hamddiffyn, ond hefyd fod yr amgylchedd mor lân â phosib ar gyfer y teithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus?

Wel, mae gennym ddiddordeb yn sicr mewn arloesi ac fe fyddem yn awyddus i edrych yn fanwl ar yr enghraifft hon, ac mae rhagor o arloesi technoleg isel yn nes at adref sydd wedi cael ei ddatblygu. Mae Edwards Coaches, er enghraifft, wedi bod yn arbrofi gyda tharianau wyneb plastig ar eu bysiau nhw i geisio cael mwy yn teithio'n ddiogel arnynt. Ac rydym yn edrych ar bob un o'r rhain. Fel bob amser, mae economeg y diwydiant bysiau yn heriol i'r mathau hyn o fuddsoddiadau. Ac rydym wedi bod yn ymdrechu gyda'r gweithredwyr i ddod o hyd i ffordd o roi hwb i'w gwasanaethau gyda'u cerbydau presennol, o gofio pa mor fregus yw eu model busnes nhw, a pha mor ddibynnol ydynt ar gymhorthdal cyhoeddus, a sut i gydbwyso'r buddsoddiad ychwanegol sydd ei angen i roi'r mesurau hyn ar waith â'u gallu nhw i fasnachu fel busnesau.

Y Dirprwy Weinidog i ymateb.

Gwnaf, yn wir. Rydym wedi bod yn ariannu Cyngor Abertawe, Llywydd, i ddatblygu, gyda'r rhanbarth, becyn o gynigion i ddatblygu Metro De Cymru. Rydym wedi ariannu hynny hyd at ryw £2 filiwn yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac rydym yn bwriadu cyflymu hynny nawr drwy gynnwys Trafnidiaeth Cymru i symud ymlaen â'r cam nesaf.

Gweinidog, mae datblygu Metro ym Mae Abertawe a'r Cymoedd gorllewinol yn hanfodol er mwyn lleihau amseroedd teithio a thagfeydd yn Abertawe a'r cyffiniau, ac er mwyn sbarduno datblygu economaidd yn ein cymunedau ni yn y Cymoedd. Serch hynny, er y cytunwyd ar gyllid i gynnal astudiaeth ddichonoldeb yn 2017, nid ydym wedi cael fawr ddim o'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun hwn gan Lywodraeth Cymru. A wnewch chi amlinellu pryd yr ydych yn disgwyl i'r astudiaeth ddichonoldeb gael ei gwneud yn gyhoeddus, a phryd yr ydych yn disgwyl gwneud penderfyniad ar y cynllun? Ac a ydych chi'n cytuno ei bod yn bwysig y dylai dewisiadau rheilffyrdd ysgafn mewn ardaloedd fel Cwm Tawe a Chwm Aman fod yn rhan o'r gwaith dichonoldeb hwnnw?

Wel, rwy'n rhannu diddordeb yr Aelod o ran sicrhau y caiff y cynnig hwn ei gyflymu. Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn datblygu Metro ym Mae Abertawe ac rwy'n teimlo'n rhwystredig o ran y cynnydd sydd wedi bod hyd yn hyn. Dyma un o'r rhesymau pam rydym wedi gofyn i Drafnidiaeth Cymru, yn rhan o'r llythyr cylch gwaith, fod â swyddogaeth wrth ddatblygu'r cynigion hyn. Fel y dywedais, mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo yn y rhanbarth gan yr awdurdodau lleol eu hunain, ac maent wedi datblygu pecyn cychwynnol o fesurau, gan gynnwys gwasanaethau rheilffyrdd Metro pellter hir a lleol newydd ar hyd rheilffordd ardal Abertawe, nad oes digon o ddefnydd ohoni ar hyn o bryd. Byddai hyn yn cwtogi ar yr amseroedd teithio rhwng y Gorllewin i Abertawe a Chaerdydd a thros y ffin.

Fe fyddai'r gwasanaeth Metro newydd, drwy seilwaith rheilffyrdd newydd a nifer o orsafoedd newydd a safleoedd parcio a theithio strategol, yn cysylltu Abertawe, Castell-nedd a Llanelli yn fwy effeithiol. Rydym ni hefyd, fel rhan o hyn, yn edrych ar wella'r gwasanaethau bysiau sy'n ehangu yn rhanbarth Bae Abertawe. Ac rwy'n cytuno â Dai Lloyd bod angen i hynny gynnwys rheilffyrdd ysgafn hefyd. Yn amlwg, mae cyd-destun Bae Abertawe yn wahanol i gyd-destun Metro'r Cymoedd canolog, lle ceir llawer mwy o wasanaethau a seilwaith rheilffyrdd eisoes. Ac er mwyn i'r Metro fod yn wasanaeth ystyrlon 'troi fyny a mynd' yn y De-orllewin, fe fyddai'n rhaid mynd y tu hwnt i edrych ar reilffyrdd trwm, a chael cymysgedd o reilffyrdd ysgafn, trafnidiaeth bws cyflym, teithio llesol a mesurau blaenoriaethu bysiau.

Daeth y symbyliad ar gyfer Metro Bae Abertawe yn sgil galwadau niferus yn y Siambr hon am system drafnidiaeth sy'n sail i'r fargen ddinesig, ac rwy'n falch nawr bod Trafnidiaeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol i ddatblygu cynlluniau, yn arbennig ar gyfer y gwasanaeth cyflymach hwnnw i'r Gorllewin a'r De.

Rwyf wedi cyflwyno'r achos o'r blaen y byddai parcffordd yn siŵr o gefnogi'r nod diweddarach hwnnw yn ogystal â gwella'r cyfleoedd ar gyfer teithio llesol a'r math o reilffyrdd yr oedd Dai Lloyd yn sôn amdanynt. Rwy'n derbyn mai mater a gafodd ei ddatganoli yw hwn, ond mae cyllid gan Lywodraeth y DU ar gael ar gyfer parcffordd, felly oni fyddai'n ddoeth i Drafnidiaeth Cymru a'r partneriaid eraill gynnwys Llywodraeth y DU yn—[Anghlywadwy.]—am eu bod nhw'n bartneriaid yn y fargen ddinesig, wedi'r cyfan, yn hytrach nag, efallai, gyflwyno bil iddyn nhw ar y diwedd neu honni bod diffyg buddsoddiad?

Wel, yn fy marn i, fe fyddai gweld parcffordd yn Felindre fel mesur teithio llesol yn gofyn am gryn dipyn o ddychymyg, Llywydd, ond, yn sicr, fel rhan o rwydwaith ehangach, fe fyddai'n fuddiol, ac rydym wedi dweud hynny ar hyd y daith. Yr hyn nad ydym ei eisiau yw creu darn o seilwaith nad yw'n cysylltu â rhwydwaith ehangach. Ac yn sicr, roedd Alun Cairns, pan oedd ef yn Ysgrifennydd Cymru, yn awyddus iawn i chwarae gemau gwleidyddol, wrth geisio cyflwyno hyn yn ddewis deniadol, ond, wrth gwrs, heb roi unrhyw ystyriaeth i sut y dylid rhedeg y gwasanaethau. Un peth yw rhoi cyllid ar gyfer seilwaith, ond heb  drenau i redeg arno, mae'n ddiystyr, ac oni bai ei fod yn cysylltu â chanol dinas Abertawe yn hytrach nag osgoi canol y ddinas a'r teithiau eraill ymlaen, ni fyddai'n gwneud fawr o synnwyr ychwaith.

Nawr, rwy'n cytuno â Suzy Davies—fel rhan o symud y drafodaeth yn y rhanbarth oddi wrth fargen ddinesig yn ôl i ddinas-ranbarth, felly mae'n gofyn am ddull mwy cydlynol yn hytrach na gweinyddu pot o arian grant yn unig, ac mae angen i drafnidiaeth fod yn rhan o'r weledigaeth honno wedyn. Ac fe wnes i, ynghyd â David T.C Davies, gyfarfod â phrif gynrychiolwyr y fargen ddinesig yr wythnos diwethaf.

Mae'r ffordd y mae'r fargen ddinesig wedi ei sefydlu gan Lywodraeth y DU yn wahanol i'r ffordd y mae bargen ddinesig Caerdydd wedi ei sefydlu. Mae'n ymwneud â gweinyddu cyfres o brosiectau yn hytrach na defnyddio dull cyfun ehangach, ac mae gan yr un yng Nghaerdydd fwy o hyblygrwydd ar gyfer hynny. Felly, yn sicr fe fyddem ni â diddordeb mewn cael trafodaeth i newid hynny pe byddai awydd am hynny. Ond, unwaith eto, rwy'n pwysleisio, gadewch inni beidio â chanolbwyntio gormod ar y fargen ddinesig—mecanwaith i ariannu grantiau yw hwnnw—gadewch inni ganolbwyntio ar y ddinas-ranbarth. Gadewch inni beidio â chanolbwyntio ar Felindre fel gwasanaeth parcio a theithio yn unig, gadewch inni ganolbwyntio ar rwydwaith integredig a chydlynus sy'n cysylltu'r holl ddarnau, yn hytrach na datganiad bach melys i'r wasg ynglŷn ag un etholaeth y mae'r Ceidwadwyr yn gobeithio ei thargedu.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi rhoi grantiau trafnidiaeth lleol o £300,000 i gyngor Pen-y-bont ar Ogwr cyn hyn i werthuso'r dewisiadau ym Mhencoed. Fe fyddai'r cynllun hwn yn cyfrannu llawer at liniaru tagfeydd ar y ffyrdd a'r rheilffyrdd ym Mhencoed ac yn yr ardaloedd cyfagos.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am yr ymateb yna ac am y gefnogaeth a'r diddordeb parhaus o du Llywodraeth Cymru i'r prosiect hwn. Fe fydd ef yn falch o wybod bod y cyfarfodydd, sy'n cael eu cadeirio gan Chris Elmore AS a minnau, yn dwyn ynghyd Network Rail, Trafnidiaeth Cymru, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, diddordeb Llywodraeth Cymru, ond y cyngor tref lleol hefyd, sydd wedi bod yn bencampwr pwysig yn hyn o beth, ac arsylwr o Swyddfa'r Ysgrifennydd Gwladol hefyd—. Cyfrinach hyn i gyd yw dod â'r holl bartïon hynny at ei gilydd i ddatgloi'r hollt sy'n ymestyn ar hyn o bryd drwy ganol tref Pen-coed ac yn mygu datblygiad cymdeithasol ac economaidd fel ei gilydd.

Felly, wrth godi'r cwestiwn hwn, rwy'n ceisio cefnogaeth barhaus Llywodraeth Cymru, sydd wedi helpu wrth fwrw ymlaen â hyn gyda'r astudiaeth ddichonoldeb. Ac yn y cyfarfod diwethaf, fe fydd y Gweinidog yn falch o wybod inni weld ail gam yr astudiaeth gychwynnol honno'n cael ei gwblhau, ac mae'n ein llywio ni tua'r cyfeiriad iawn. Ond ni fydd hyn yn cael ei gyflawni byth oni bai fod yr Adran Drafnidiaeth a Llywodraeth y DU yn ei ariannu hefyd. Felly, a wnaiff yntau hefyd ysgwyddo peth o'r baich hwnnw yn ei drafodaethau ef gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Gweinidogion y DU?

Wel, yn sicr, fe wnaf i hynny, ac fe hoffwn i ddiolch i Huw unwaith eto am y cwestiwn ynglŷn â'r prosiect pwysig hwn, a allai wneud gwahaniaeth enfawr o ran cysylltedd a chludiant cyflym rhwng cymunedau yn ei etholaeth ef ac o'i hamgylch. Mae'r Aelod yn ymwybodol, rwy'n gwybod, ein bod ni'n parhau i ymgysylltu â Network Rail ynghylch bwrw ymlaen â'r cynllun hwn. Rydym wedi annog Network Rail i gynnwys y prosiect ar y rhestr o gynigion am arian o dan gynllun rheilffyrdd ysgafn Adran Drafnidiaeth Network Rail. Rydym wedi dyrannu cyllid, rwy'n falch o allu dweud, sef cyfanswm o fwy na £5 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon ar gyfer y cynlluniau metro plus, ac rwy'n deall y bydd Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn bwrw ymlaen â gwaith drwy'r cyfle hwn i gael ei ariannu. Ond fel y dywedodd yr Aelod, ni chafodd y seilwaith rheilffyrdd y tu allan i reilffyrdd craidd y Cymoedd ei ddatganoli a chyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw hwn o hyd. Felly, mae'n gwbl hanfodol i Lywodraeth y DU fuddsoddi yn y maes hwn wrth iddo geisio datblygu er gwell. Fe fyddai dileu'r groesfan ym Mhencoed yn gwneud gwahaniaeth sylweddol iawn.

Wel, er ein bod ni'n cydnabod bod y pandemig coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd, iechyd y cyhoedd sy'n dod yn gyntaf. Y peth gwaethaf a allai ddigwydd i'r economi yw ail don, a dyna pam mae'n rhaid i unrhyw ddull gweithredu rhesymegol fod yn bwyllog. Fe fyddwn ni'n ymgynghori â busnesau ac ag undebau llafur i sicrhau bod ein dull ni o weithredu yn gymesur ac yn deg â busnesau a gweithwyr.

Diolch, Gweinidog, am yr ateb yna. Rwy'n deall bod angen i iechyd y cyhoedd ddod yn gyntaf bob amser a bod lles pobl yn cael ei ddiogelu. Ond mae llawer o fusnesau wedi dod ataf yn tynnu sylw at brofiadau mewn gwledydd eraill a chyngor Sefydliad Iechyd y Byd bod 1m yn bellter cymdeithasol sy'n dderbyniol. Yma yng Nghymru, mae gennym ni 2m. Pa drafodaethau sy'n cael eu cynnal o fewn y Llywodraeth erbyn hyn i roi ystyriaeth i ba mor bell y dylai'r llinell fod, gan fod busnesau sy'n ailagor yn buddsoddi llawer yn y rheol 2m ac yn amlwg byddai'n rhaid iddyn nhw fuddsoddi eto pe byddai hynny'n newid yn y dyfodol agos?

Dyna'n union sydd wedi digwydd dros y ffin, ac ni fyddem yn dymuno gweld busnesau yn gwastraffu adnoddau gwerthfawr ar osod rhwystrau ffisegol, canllawiau ac arwyddion na fyddant yn eu lle am gyfnod maith o amser. Wrth gwrs, mae'r rheoliadau dan adolygiad parhaus yng Nghymru, ond mae'n gwbl glir bod 2m o ymbellhau cymdeithasol yn amddiffyniad gwell nag 1m, ac felly, lle bynnag y bo modd gwneud hynny, dylid cadw at 2m.

Nawr, wrth gwrs, rydym eisoes wedi gwneud y datganiad ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus ac fe fyddwn i'n dweud bod ein dull pwyllog ni o weithredu wedi cael ei gefnogi gan gyllid i alluogi busnesau i fynd drwy effeithiau gwaethaf coronafeirws. Mae hyn yn cynnwys y gronfa cadernid economaidd, sy'n werth £0.5 biliwn. Pe bai wedi bod yn gynllun i'r DU gyfan a'i weithredu gan Lywodraeth y DU, byddai wedi bod yn rhaid iddi fod yn gronfa o £10 biliwn i weithio yn yr un ffordd â'r Gronfa Cadernid Economaidd.

Rydym wedi rhoi pecynnau sylweddol o gymorth ariannol ar waith ar gyfer gweithredwyr bysiau a threnau, yn ogystal â rhoi cyllid i awdurdodau lleol i gyflwyno mesurau i wella diogelwch ac amodau ar gyfer dulliau cynaliadwy a gweithredol.

Dirprwy Weinidog, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ers i'r gronfa caledi ar gyfer bysiau ddod i ben, mae'r cynllun brys ar gyfer bysiau yn rhoi ffynhonnell refeniw i weithredwyr bysiau sy'n gorfod ymdrin, yn amlwg, â gostyngiad mawr yn nifer y teithwyr ar hyn o bryd, oherwydd y gofynion diogelwch, ond hefyd brinder y galw am wasanaethau bysiau. Ond maent yn wasanaethau hanfodol i iechyd hirdymor yr economi ac ar gyfer dulliau mwy egnïol o deithio a llai o dagfeydd hefyd. Felly, beth yw'r cynllun tymor hwy i gynnal ein rhwydweithiau bysiau ni?

Credaf fod David Melding yn nodi'n gywir yr anhawster a wynebwn ni yma. Nid yw swm y cyllid cyhoeddus y mae cwmnïau bysiau yn ei gael wedi gostwng. Yr hyn sy'n amlwg wedi lleihau, gan fod teithwyr wedi cadw draw o drafnidiaeth gyhoeddus, yw'r elfen honno o'u model busnes sy'n seiliedig ar faint o arian a geir gan gwsmeriaid, ac mae'r model hwnnw wedi dod o dan straen aruthrol yn wyneb y coronafeirws. Nawr, rydym ni wedi gweithio'n agos iawn gyda nhw ac wedi darparu buddsoddiad a chymorth sylweddol er mwyn sicrhau fod ystod graidd o wasanaethau yn gweithredu ar gyfer gweithwyr allweddol, ac erbyn hyn rydym ni yn y cyfnod anodd lle rydym ni eisiau cynyddu gwasanaethau, ond mae'r rheolau cadw pellter cymdeithasol yn cyfyngu ar nifer y bobl y gellir eu cludo, ac yn amlwg mae llai o alw hefyd oherwydd bod pobl—ac rydym ni'n gweld hyn ar draws y byd—yn fwy cyndyn o ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus.

Fel y gwyddoch chi, rydym ni wedi cyhoeddi bod modd bod yn hyblyg o ran nifer y teithwyr y caniateir i fysiau eu cludo bellach, gyda mygydau wyneb yn cael eu hargymell ac yn angenrheidiol er mwyn hwyluso hynny, ac rydym ni yn datblygu, cam wrth gam, ein cynllun brys ar gyfer bysiau gyda'r cwmnïau, ac rydym ni yn gweithio gyda nhw yn gyfnewid am ystod o amodau i wneud yn siŵr ein bod yn cael gwerth da am yr arian yr ydym yn ei fuddsoddi ac y gallwn ni fod â rhywfaint o reolaeth dros y gwasanaethau sy'n cael eu cynnig a bod gennym ni sicrwydd ynghylch prisiau a llwybrau. A'n diben yw gweithio gyda nhw i addasu gwasanaethau, wrth i ni weld pa gyllid ychwanegol y gallwn ni ei ryddhau.

Er bod datganiad y Canghellor yn cynnwys rhai cyhoeddiadau i'w croesawu, nid yw'n mynd yn ddigon pell i gyfateb i raddau'r heriau sy'n ein hwynebu. Mae angen gweithredu'n helaethach ac yn fwy pellgyrhaeddol i fynd i'r afael â'r argyfwng hwn yn uniongyrchol ac i adeiladu'n ôl yn well.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Rwy'n credu, yn anffodus, na fydd hanes yn edrych yn ffafriol ar gyhoeddiad diweddar Canghellor y DU. Rwy'n credu mai'r hyn yr oedd ein pobl ifanc yn gobeithio amdano oedd buddsoddiad y mae ei ddirfawr angen yn eu dyfodol, a'r hyn a gawson nhw oedd pizza hanner pris. Felly, a ydych chi'n cytuno felly, mewn lleoedd fel Merthyr Tudful a Rhymni, mai ein cynlluniau ni, Llywodraeth Cymru, ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith allweddol, fel ffordd Blaenau'r Cymoedd a'r metro, yn ogystal â buddsoddi yn sgiliau ein pobl ifanc ac adfywio cartrefi, busnesau a chanol trefi, yw'r elfennau allweddol i adfer gobaith a chyfleoedd i'n cymunedau yn y Cymoedd?

A gaf i ddiolch i Dawn Bowden am ei chwestiwn atodol, a dweud, yn gyntaf oll, ynghylch rhai o'r datganiadau, nad yw'r symiau canlyniadol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu derbyn yn cyfateb i £500 miliwn, fel y cyhoeddodd y Canghellor, ond yn hytrach i £12.5 miliwn mewn symiau canlyniadol? Nawr, rwy'n croesawu penderfyniad Llywodraeth y DU i leihau treth ar werth ar gyfer y sector lletygarwch. Fodd bynnag, mae angen o hyd i Lywodraeth y DU weithredu cynlluniau diogelu cyflogaeth sectoraidd ar gyfer sectorau pwysig y bydd yn rhaid iddynt aros naill ai ar gau am gyfnod hwy neu y byddant yn wynebu colled sylweddol mewn refeniw oherwydd rheolau cadw pellter cymdeithasol. Mae'n amlwg bod lletygarwch a thwristiaeth yn un o'r sectorau hanfodol hynny y mae angen cymorth arnyn nhw, ac mae'n rhaid i mi ddweud, drwy gytuno â'r Aelod, na chafwyd yr ymateb brwdfrydig i'r cynllun 'bwyta allan i helpu allan' sy'n angenrheidiol ar gyfer y sector arbennig hwn.

O ran cymorth i bobl ifanc a grwpiau eraill sy'n agored i niwed, rydym ni yn datblygu pecyn cymorth cynhwysfawr a fydd yn galluogi pobl i gynyddu eu sgiliau a dod o hyd i gyflogaeth newydd. Rydym ni i gyd yn barod i daflu £40 miliwn at y rhaglen arbennig honno. Ac fel y mae'r Aelod wedi tynnu sylw ato, mae cynllun Blaenau'r Cymoedd yn gwbl hanfodol i ffyniant hirdymor y rhanbarth, ac rwy'n falch o ddweud fy mod wedi cyhoeddi'n ddiweddar gynigydd a ffefrir ar gyfer adran 5 ac adran 6 yr A465, ac rwy'n disgwyl y gwerir tua £400 miliwn yn uniongyrchol yng Nghymru drwy'r prosiect, felly hwb gwerth ychwanegol gros o tua £675 miliwn, ac rwy'n disgwyl gweld £170 miliwn o wariant gyda'r gadwyn gyflenwi leol.

O ran y fargen newydd i Brydain ar ei newydd wedd, mae arnaf ofn ei bod yn cynrychioli dim ond 0.25 y cant o'r cynnyrch domestig gros. Roedd y fargen newydd wirioneddol yn cyfateb i 5 y cant o'r cynnyrch domestig gros—25 gwaith yn fwy. Ac er y byddai'r fargen newydd wedi arwain at greu parciau cenedlaethol, rhaglenni tai enfawr, rheilffyrdd, rwy'n ofni na fydd y fargen newydd a gyhoeddwyd gan Brif Weinidog y DU ond yn arwain at wella pont yn Sandwell.  

I thank the Minister.

The next item is questions to the Counsel General and Minister for European Transition in respect of his European Transition Minister responsibilities. And the first question is from Mandy Jones.

Llywydd, rwyf wedi bod yn ceisio codi pwynt o drefn dros y 15 munud diwethaf.

Diolch, Llywydd. Beth—

Rwyf wedi galw'r cwestiwn; Mandy Jones i ofyn y cwestiwn.

Iawn. Mae gen i bwynt o drefn i'w godi, Llywydd. Rwyf wedi bod yn aros am 15 munud.

Wel, bydd rhaid i chi barhau i aros. Rwyf wedi galw'r cwestiwn. Mandy Jones i ofyn y cwestiwn i'r Cwnsler Cyffredinol. Mandy Jones.

Diolch, Llywydd. Pa drafodaethau—

Hoffwn godi pwynt—

Cymeraf bob cyfle i sefyll dros Gymru, er gwaethaf y diffyg ymgysylltu ystyrlon gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Rwyf wedi bod mewn sawl cyfarfod gyda'r Tâl-feistr Cyffredinol ac mewn cyfarfod Cydbwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau'r UE) ar 21 Mai, ac mae cyfarfod arall o'r pwyllgor wedi ei drefnu ar gyfer yfory.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Mae hi yn destun gofid i mi ei bod hi'n ymddangos nad yw pob Llywodraeth yn y DU yn gallu gweithio gyda'i gilydd yn y cyfnod cythryblus hwn i sicrhau y caiff holl ddinasyddion y DU eu trin yn gydradd lle bynnag y maen nhw'n byw, ac mae'n dorcalonnus, er gwaethaf gwahanol fforymau ar gyfer trafod a dadlau, er gwaethaf adroddiadau pwyllgorau'r Senedd a gwir ewyllys am berthynas sy'n parchu datganoli, sy'n gynhwysol ac yn gydweithredol, rwyf wedi darllen rhai o'ch erthyglau diweddar ac nid wyf yn eu gweld naill ai'n adeiladol nac yn gydweithredol. A wnewch chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb am y diffyg cyd-parch a pherthynas ymarferol, ac, er fy mod yn sylweddoli bod rhaid i'r ddwy ochr weithio ar hyn, beth arall y gallwch chi, Lywodraeth Cymru, a'r Senedd ei wneud i newid hyn? Diolch.

Wel, dydw i ddim yn siŵr pa erthyglau y mae'r Aelod yn cyfeirio atyn nhw, ond byddwn i'n dweud fy mod i wedi ceisio ymgysylltu'n adeiladol â Llywodraeth y DU yng nghyswllt pob un o'n hymrwymiadau o ran gadael yr Undeb Ewropeaidd a'r bwriad arfaethedig i wyro o'r cyfnod pontio. Mae wedi bod yn brif flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon sicrhau, er gwaethaf gwahaniaethau gwleidyddol amlwg rhwng y Llywodraeth yma a'r Llywodraeth yn Llundain, mai'r egwyddor arweiniol yw sicrhau bod cynrychiolaeth deilwng ac ystyriaeth deilwng i fuddiannau Cymru yn y penderfyniadau y mae Llywodraeth y DU yn eu gwneud ar ran y DU. Rydym ni wedi ceisio fel Llywodraeth yn gyson, nid i wneud dim byd ond cwyno, ond i gyflwyno dadl adeiladol dros ddewisiadau amgen ar bob cam. Hyd yn oed mewn amgylchiadau lle nad oes fawr o obaith i'r rheini gael derbyniad gwresog nac effeithio ar y gweithredu yn San Steffan, rydym ni wedi teimlo mai'r peth priodol a chywir i'w wneud ar ran pobl Cymru yw cyflwyno dadl resymegol ar sail tystiolaeth ar bob cam, ac i gymryd pob cyfle posib i ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Ac mae'n fater o rwystredigaeth oherwydd, pan fydd ymgysylltu yn gweithio'n dda, mae'n gynhyrchiol iawn. Rydym ni fel Llywodraeth yn dymuno gweld mwy o hynny.

Gweinidog, ar sawl achlysur gerbron y pwyllgor, rydych chi wedi nodi'r heriau yr ydych chi wedi'u hwynebu wrth geisio cael Llywodraeth y DU i gyflwyno syniadau a phenderfyniadau ac i gydweithio mewn gwirionedd â Llywodraeth Cymru. A ydych chi felly, fel finnau, yn gresynu wrth agwedd Llywodraeth y DU at hyn o ran y negodi rhwng yr UE a'r DU, ac y dylid cael mwy o ymgysylltu â Llywodraeth Cymru, fel bod cydweithredu mewn gwirionedd yn gweithio, ac nid yn cael ei orfodi?

Ydw, rwy'n cytuno â hynny. Dylai'r egwyddor fod yn un o gydweithredu, a dylai hynny allu digwydd mewn modd lle caiff pob un o bedair Llywodraeth y DU yr un parch a'r un cyfle i gyfrannu. Efallai fod hierarchaeth Seneddol dan ddamcaniaeth gyfansoddiadol y DU, ond mewn gwirionedd nid oes hierarchaeth o lywodraethau, a dylid trin llywodraethau fel rhai cydradd yn y trafodaethau hynny.

O ran y trafodaethau y mae'n cyfeirio atyn nhw yn benodol, bydd yn gwybod o'n trafodaethau yn y pwyllgor ein bod yn siomedig iawn ynghylch diffyg ymwneud gwirioneddol â hynny, hyd yn oed i'r graddau y maent yn ymwneud â materion sydd wedi'u datganoli. Ond, eto, yn y cyd-destun hwnnw, rydym ni, fel Llywodraeth, wedi manteisio ar bob cyfle, ac rwyf wedi ysgrifennu rwy'n credu 10 neu 11 o lythyrau at Ganghellor Dugiaeth Caerhirfryn yn ystod yr wythnosau diwethaf yn dweud yn glir iawn beth yw ein safbwynt o ran y negodiadau hynny. Ond, mewn gwirionedd, dylai'r rheini fod yn destun trafodaethau yn Y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE), a fyddai, pe bai'n cyflawni ei gylch gorchwyl, yn galluogi i'r math hwnnw o gyd-gyfrannu ddigwydd—nid yw wedi gwneud hynny eto.

We will have a values-led reconstruction guided by principles of social justice, fair work and environmental sustainability. Towns across Wales will continue to benefit from interventions, building on a range of transforming towns programmes that follow the £90 million further package of support announced in January.

Thank you for that response. One does accept, in the circumstances that we face, that it's inevitable that jobs will be lost. But what we are seeing now, and what I've noticed recently, is that we are seeing companies choosing to close sites in rural or coastal towns—the more peripheral communities—and to centralise jobs where there are headquarters, or where they have a greater presence or footprint. In my region alone, Mail Solutions in Llangollen has announced that they are closing the site there and moving the jobs to Telford. We also have Northwood Hygiene Products in Penygroes, near Caernarfon, which is also relocating posts.

Now, the impact of those job losses on those more peripheral communities is relatively worse, in terms of the impact that it has on those communities. So, I want to ask specifically how your strategy and how your approach to economic recovery in the post-COVID period is going to take particular account of that. What are you doing to encourage and to give reassurance to companies that are moving out of those areas to try and actually keep them there? 

I won't repeat what we've already heard in the Chamber today from the First Minister and the Minister for the economy talking about the interventions that we have proposed and offered to date in the context of a swift response to COVID. But the question that the Member poses is also relevant to the long term, as it highlights. I will refer him to the statement from the Deputy Minister Hannah Blythyn, talking about further investments in towns that are in parts of his region, and the Valleys taskforce in south Wales, which is looking at reprofiling some of the investments there to be able to support towns in that part of Wales too.

Work is ongoing, and has been ongoing, to ensure that we have specific responses to the challenges in town centres across Wales—that is, pressure on the retail sector, shops, and small businesses—and there have been a number of interventions focusing on that, in addition to providing advice on how towns can look at their public areas to support businesses to be able to operate in the post-COVID period. That advice has already been announced.

Fel y mae adroddiad gan y Ganolfan Drefi wedi'i amlygu, mae llawer o drefi arfordirol Cymru yn wynebu effeithiau tymor byr a thymor hir oherwydd COVID-19. Mae gadael yr UE yn gyfle i roi hwb i'n trefi arfordirol adfydus—er enghraifft, mae'r Gwir Anrhydeddus Rishi Sunak AS, y Canghellor, yn paratoi i gyflwyno toriadau treth ysgubol ac ailwampio cyfreithiau cynllunio mewn hyd at 10 o borthladdoedd rhydd newydd o fewn blwyddyn i'r DU ddod yn gwbl annibynnol ar yr UE.

Nodwyd y bydd Llywodraeth y DU yn agor y cynnig i drefi, dinasoedd a rhanbarthau ddod yn borthladdoedd rhydd yng nghyllideb yr hydref yn ddiweddarach eleni. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar y cyd â Llywodraeth y DU i helpu i hyrwyddo trefi arfordirol yn y gogledd, gan eu bod nhw, yn wir, yn gystadleuwyr brwd iawn i ddod yn borthladdoedd rhydd ar ôl inni adael yr UE?

Wel, nid wyf yn credu fod manteision porthladdoedd rhydd gyfryw ag y mae'r Aelod yn eu crybwyll yn ei chwestiwn. Rwy'n credu bod angen cwestiynu yr hyrwyddo di-amod ar borthladdoedd rhydd. Fodd bynnag, bydd y Llywodraeth yn ystyried unrhyw gyfle i gefnogi cymunedau arfordirol ledled Cymru, boed yn drefi porthladd ai peidio, ac mewn gwirionedd bydd peth o'r cyllid sydd ar gael o gyllid trawsnewid trefi ar gael i drefi arfordirol.

Rwyf yn cydnabod yr her a amlinellodd y Ganolfan Drefi o ran effaith COVID, yn enwedig ar rai o'n cymunedau arfordirol. Rwy'n ofni nad oes gennyf ei gobaith bod Brexit yn rhoi'r cyfle i ddatrys y cwestiynau hynny. Rwy'n credu bod digon o beryglon o'n blaenau ar gyfer trefi o ganlyniad i hynny, oni bai fod Llywodraeth y DU yn gwneud yr hyn y mae wastad wedi dweud y bydd yn ei wneud, sef gwneud yn siŵr bod gennym ni setliad economaidd wrth adael y cyfnod pontio sy'n cefnogi'r economi. Mewn gwirionedd, nid yw ymagwedd bresennol y Llywodraeth at drafodaethau'n awgrymu y bydd hynny'n bosib, ond gobeithiwn y gall newid ei dull gweithredu er mwyn cefnogi'r union fath o drefi y mae Janet Finch-Saunders yn cyfeirio atyn nhw yn ei chwestiwn.

Gweinidog, mae ardaloedd gwella busnes yn cefnogi busnesau yng nghanol ein trefi mewn 16 o leoliadau gwahanol ledled Cymru, gan gynnwys yn Aberdâr yn fy etholaeth i, lle y sefydlwyd ardal gwella busnes yn gynnar eleni. Rwy'n dwyn i gof y datganiad a wnaeth Llywodraeth Cymru ar 6 Mai y bydd yn cefnogi ardaloedd gwella busnes yng Nghymru gyda'u costau rhedeg am hyd at dri mis. Yn Aberdâr, rwy'n gwybod fod yr arian yma, er enghraifft, wedi helpu'r ardal gwella busnes i ddarparu sticeri llawr cadw pellter cymdeithasol a phosteri rhestr wirio diogelu rhag COVID yn rhad ac am ddim i bob busnes yng nghanol y dref. Yn y dyfodol, ym mha ffordd y gall ardaloedd gwella busnes, yn eich barn chi, helpu canol ein trefi i adfer, adeiladu'n well, a rhoi hwb i'r economïau lleol a sylfaenol yn sgil pandemig y coronafeirws?

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn yna. Ategaf ei chefnogaeth i'r mesur i liniaru rhai o'r costau y mae ardaloedd gwella busnes wedi'u hwynebu yn ystod y tri mis diwethaf. Mae gan ardaloedd gwella busnes ran bwysig o ran cynnal canol ein trefi, ac yn fy etholaeth fy hun rwyf wedi bod mewn cysylltiad agos â nhw o ran rhai o'r heriau sy'n dod yn sgil COVID yn benodol. Mae rhai busnesau'n gallu ymateb yn eithaf ystwyth i hynny, ond mae'n amlwg y bydd eraill yn wynebu heriau penodol o ganlyniad i'r cyfyngiadau a ddaeth yn sgil ein hymateb angenrheidiol i COVID. Fel y dywedais, byddwn yn annog ardaloedd gwella busnes ledled Cymru i fanteisio ar y canllawiau mannau cyhoeddus mwy diogel y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyhoeddi er mwyn deall sut orau i gyflunio canol trefi er mwyn creu cymaint â phosib o gyfleoedd i'r busnesau hynny sy'n gallu manteisio ar y lliniaru cynyddol hwn.

Ac rwy'n credu hefyd y gwnaf ei chyfeirio at y cyhoeddiadau a wnaed heddiw, y mae rhai ohonynt yn effeithio ar gymunedau sydd rwy'n siŵr yn agos at ei chalon, o ran cymorth gan dasglu'r Cymoedd, ond hefyd yr ymyriadau y mae'r Dirprwy Weinidog Hannah Blythyn wedi'u gwneud o'r cyllid trawsnewid trefi, sy'n ailddiffinio ac yn rhoi diben newydd i'r arian hwnnw er mwyn galluogi gwneud addasiadau lleol mewn trefi yng Nghymru i ymdopi ag amgylchiadau ar ôl COVID.

Rwy'n cytuno, rwy'n cytuno. [Chwerthin.]

Questions now from the party spokespeople—Dai Lloyd.

Thank you, Llywydd. In the media this week, in response to the proposed internal market Bill that emerged from the UK Government, you stated:

Ni fydd hyn yn cael ei oddef.

So, how will you ensure that this Bill, which, essentially, is an attempt by Boris Johnson to take powers away from this Parliament and back to Westminster—how will you ensure that this will not be forced upon Wales?

Dai Lloyd refers to the proposed Green Paper from the United Kingdom Government as regards the internal market across the UK. In principle, we see the sense in having an internal market to help business in Wales succeed in selling across the whole of the UK. But it's not acceptable that the proposal made is one that's created by one part of the United Kingdom and that that should be imposed upon the other Governments.

In other words, there is a better and alternative way of doing that, on the basis of the principles that I alluded to earlier, namely that Governments have parity of discussion as to what should be done in this situation and build on the common frameworks that have been discussed and developed to date. That is a better alternative way of dealing with the situation, and also takes out of the situation the threat to the devolution settlement that is tied into that we have to accept the goods in the market in Wales, even if they don't come up to the standards that Welsh Government, on behalf of the people of Wales, has set.

We would hope, if necessary, to receive support from the Senedd in our opposition to that, if primary legislation on this emanates from the UK Government.

Thank you for that response. Since the publication of the Welsh Government paper, 'Reforming our Union, Shared Governance in the UK', the UK Government has rejected calls from the Welsh Government, the Scottish Government and the Northern Ireland Executive to extend the Brexit transition period. Also, the UK Government continued with its withdrawal agreement, although the Welsh and Scottish Parliaments refused legislative consent for it. So, are your objectives, as a Welsh Government, set out in that paper, 'Reforming our Union', more or less likely to be implemented now, or is the equality of governance within the UK a pipe dream?

I don't accept the term 'pipe dream' and he wouldn't accept it, perhaps, if I were to describe his constitutional aims in that way. So, we must accept that we have different views on the way forward. I don't accept that this is the only way in which the union can work. The whole point of the paper that he describes is that we have an alternative vision of how the union could work better in the interest of Wales.

I accept, certainly, that the structures that we have and the relationships that we have in the way that they are structured at present do not work—they don't. The process of withdrawing from the European Union has highlighted that even more strongly. But the call that we have as a Government is to reform that in a very elementary way, and that paper still illustrates a path towards that. But, it does mean that we need a Westminster Government that is ready to be involved in that process, and ready to deal with the other devolved Governments in a way that reflects those principles.

Thank you for that, again. Given the substantial majority of the Conservatives in Westminster, it's clear to everyone that Westminster will not lead the way in reforming the union for the better. We are losing powers here, and you, as a Welsh Government, are being ignored time and time again. So, what is your plan? Continue being ignored, and Wales continuing to lose powers? Chlorinated chicken, anyone? If not independence for Wales, what?

[Inaudible.]—Westminster under Keir Starmer that is ready to reform the union on the principles that we as a party have held here in Wales for a long time.

Conservative spokesperson, Darren Millar. 

Diolch, Llywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith y mae wedi bod yn ei wneud mewn cysylltiad â'i gyfrifoldebau o ran adfer ar ôl COVID?

Yn sicr. Cyfeiriaf yr Aelod at y datganiad a gyhoeddodd y Gweinidog Cyllid a minnau ddoe, sy'n rhoi ymdeimlad, rwy'n credu, o sut yr ydym yn gweithio.

Do, gwelais y datganiad a gyhoeddwyd ddoe—y rhuthrwyd i'w ryddhau mae'n siŵr cyn ichi ymddangos gerbron y Senedd heddiw. Oherwydd y gwir amdani yw mai yn ysbeidiol iawn yr ydych chi wedi siarad yn rhinwedd y swyddogaeth bwysig hon, sydd, wrth gwrs, yn mynd i ddod yn bwysicach fyth wrth i amser fynd rhagddo. Felly, mae cyhoeddi datganiadau yma ac acw sydd mor bell oddi wrth ei gilydd fel eu bod, a dweud y gwir, fel comed—comed Halley, efallai—yn annerbyniol yn fy nhyb i.

Nawr, rydym ni wedi clywed cyfeiriadau yn y Siambr hon heddiw—ac rwy'n credu eich bod wedi cyfeirio ato, hefyd—at y ffordd bwyllog y mae Llywodraeth Cymru yn mynd ati i ailagor Cymru. Ond, y gwir amdani yw y buoch chi'n fyrbwyll cyn belled ag y mae ein heconomi yn y cwestiwn. Ac mi fuoch chi'n fyrbwyll o ran yr effeithiau hirdymor posibl ar iechyd yn sgil eich cyfyngiadau symud mwy caeth ar ein heconomi hefyd. Nid oeddech yn ochelgar, ychwaith, o ran profi preswylwyr mewn cartrefi gofal neu'r staff mewn cartrefi gofal, ac nid ydych chi wedi bod yn ofalus o ran defnyddio gorchuddion wyneb gorfodol, ychwaith. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni beth yw effaith economaidd y cyfyngiadau symud mwy caeth yma yng Nghymru, a pham mae Llywodraeth Cymru yn parhau i lusgo'i thraed pan allem ni fod yn ailagor mwy pe byddai agwedd fwy gochelgar ynglŷn â phethau fel mygydau wyneb?

Wel, rwy'n deall y naratif y mae meinciau'r Ceidwadwyr, yn amlwg, yn ceisio'i ddatblygu heddiw ynghylch yr agwedd hon, ond byddwn yn ailadrodd y sylw a wnaeth y Prif Weinidog yn ei sylwadau yn gynharach, sef nad yw'r ffordd y mae Llywodraeth y DU yn mynd ati yn un sy'n creu anghysondeb rhwng iechyd y genedl â lles yr economi. Holl Strategaeth Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â hyn, wedi'i gynghori gan ein cynghorwyr meddygol a'n cynghorwyr gwyddonol, yw cymryd yr agwedd bwyllog honno, a chredaf fod hynny'n cael ei gadarnhau gan y canlyniadau o ran atal y feirws yng Nghymru.

Rwy'n credu, os yw rhywun yn siarad â'r rhan fwyaf o fusnesau, yn sicr, mae cydnabyddiaeth bod y dull tryloyw hwnnw, sy'n seiliedig ar dystiolaeth, wedi ein harwain at y lle yr ydym ni heddiw oherwydd parodrwydd pobl Cymru i ymateb i hynny fel y gwnaethant, a chredaf fod pawb yn deall y byddai'r difrod o ail gyfres o gyfyngiadau symud o'r math y buom drwyddynt yn sylweddol iawn ar economi Cymru. Ac rwy'n credu, felly, ei bod hi'n ymddangos i mi fod cryn dipyn o gefnogaeth i'r dull o geisio osgoi hynny, os gallwn ni o gwbl. 

Rydych chi'n dweud y buoch chi'n fwy gofalus am resymau iechyd, ond rwyf newydd ddyfynnu o leiaf dwy enghraifft lle na fu dull gofalus, yn sicr o ran gorchuddion wyneb ac o ran profi preswylwyr a staff cartrefi gofal. Felly, nid yw'n wir i ddweud yr aethoch chi ati mewn ffordd fwy pwyllog, yn sicr o ran y ddau beth hynny.

Ac rwy'n gofyn i chi eto: pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r effaith tymor hwy ar iechyd pobl o ganlyniad i'ch cyfyngiadau symud hirach? Oherwydd rydym ni i gyd yn gwybod bod gwledydd tlotach yn tueddu i fod â chanlyniadau gwaeth o ran iechyd eu poblogaethau, ac ofnaf eich bod yn gwneud llanast o'r adferiad economaidd a allai fod oherwydd eich cyfyngiadau symud hirach.

Nawr, rwy'n derbyn, rwy'n derbyn yn llwyr, bod yn rhaid i chi daro'r cydbwysedd cywir rhwng pryderon iechyd a phryderon economaidd, ond rwy'n ofni na fu unrhyw gydbwysedd hyd yn hyn, ac yn sicr nid o ran eich panel arbenigol yma yng Nghymru. Mae aelodaeth eich panel, wrth gwrs, yn cynnwys Gordon Brown, y cyn-Ganghellor a'r Prif Weinidog sy'n gyfrifol am roi'r wlad yn y sefyllfa waethaf bosib yn ystod dirywiad economaidd 2008, gan ddim ond hercian yn ôl i adferiad wedi bron iawn â gwneud y wlad yn fethdalwr; cyn-gynghorwr i Ed Miliband, a'r un a feddyliodd am 'Garreg Ed', neu 'y garreg fedd' fel y daethpwyd i'w hadnabod, sydd bellach yn arwain melin drafod sy'n gogwyddo tua'r chwith; ac, wrth gwrs, arweinydd melin drafod sosialaidd sydd ar bellafoedd yr adain chwith sydd wedi dadlau dros wythnos waith 21 awr, cael gwared ar fesur GDP o ran twf economaidd, ac yn wir wedi dweud nad yw twf economaidd yn bosibl mewn gwirionedd. Felly, mae gennym ni gyn-Brif Weinidog a Changhellor a oedd yn gyfrifol am y ffyniant a'r methiant mwyaf a welodd ein gwlad erioed, cyn-gynghorydd arbennig, a sosialydd nad yw hyd yn oed yn credu mewn twf economaidd. Sut ar y ddaear y mae hynny'n mynd i helpu'r wlad hon ailgodi yn y ffordd y mae fy mhlaid eisiau ei gweld yn ailgodi o ganlyniad i'r pandemig hwn?

Wel, cyfeiriaf yr Aelodau at y rhestrau yn Llyfrgell y Senedd o'r rhai sy'n cymryd rhan yn y trafodaethau bord gron a'r broses gynghori arbenigol, nad ydynt, afraid dweud, yn cael eu cynrychioli'n ffyddlon o bosibl yn yr ymyriad gan Darren Millar. Mae wedi anghofio hefyd, rwy'n credu, sôn am y ffaith bod un o'r cyfranogwyr yn aelod o gyngor y cynghorwyr economaidd dan Philip Hammond, ac mae nifer o bobl fusnes yng Nghymru a fyddai'n arddel safbwynt gwahanol iawn o ran llawer o'r materion hyn.

Rwy'n credu mai un o'r pethau yr ydym ni wedi ceisio ei wneud, rwy'n credu gyda llwyddiant, yw sicrhau ystod o leisiau yn y trafodaethau hynny fel y bydd hefyd, yn ogystal â dod â syniadau newydd, yn cynnig her adeiladol, o'r math y byddwn i'n ei groesawu gan Darren Millar rywbryd yn y dyfodol.

Question 3, John Griffiths.

Mae'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd newydd gyhoeddi datganiad diweddar yn amlinellu'r camau nesaf mewn cysylltiad â'n cynlluniau ar gyfer sefydlogi ac ailadeiladu fel Llywodraeth, sy'n seiliedig ar safbwyntiau'r cyhoedd, barn randdeiliaid a'r her a ddarperir gan arbenigwyr allanol. Rydym yn glir nad ein nod yw dychwelyd i'r hyn oedd yn arferol, ond ceisio mynd i'r afael â'r heriau y mae COVID wedi tynnu sylw atynt ac, yn wir, eu gwaethygu.

Mae'n bwysig ein bod yn canfod rhai pethau cadarnhaol ymhlith dioddefaint ac anhawster cyffredinol COVID-19, ac rwy'n croesawu'r gwaith yr ydych yn ei wneud, Cwnsler Cyffredinol, i adeiladu'n ôl yn well.

Un agwedd ar y misoedd diwethaf y mae pobl wedi'i gwerthfawrogi yw'r gostyngiad ym maint y traffig sydd ar ein ffyrdd, ond mae ofnau, wrth gwrs, oherwydd y pryderon ynghylch defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, wrth inni ddod allan o'r cyfyngiadau, y gall fod cynnydd sylweddol mewn traffig ar y ffyrdd. Yma yng Nghasnewydd, wrth gwrs, mae traffig ar yr M4 o amgylch twneli Bryn-glas yn fater allweddol i ni. Felly, wrth edrych ymlaen, Cwnsler Cyffredinol, a wnewch chi ystyried adeiladu'n ôl yn well o ran gwella trafnidiaeth gyhoeddus i ymdrin â'r problemau o gael pobl allan o'u ceir, ar gyfer y teithiau hynny ar hyd llwybr yr M4, ac, yn benodol, i edrych ar wasanaethau rheilffordd rhwng Caerdydd, Casnewydd a Bryste, gyda mwy o arosfannau rhwng y gorsafoedd a gorsafoedd trenau newydd?

Diolch i John Griffiths am y cwestiwn yna, ac rwyf i dim ond eisiau cadarnhau mai ein hymagwedd ni, yn bendant, yw rhoi wrth galon ein hymateb ac wrth galon ein hailadeiladu yr ymrwymiad parhaus hwnnw i newid yn yr hinsawdd, i amgylchedd gwell. Rydym ni i gyd wedi gweld, rwy'n credu, onid ydym ni, oherwydd y newid ymddygiad angenrheidiol y mae pobl yng Nghymru wedi bod yn barod i'w gyflawni, os mynnwch chi, y gwelliant mewn aer glân yn sgil llai o draffig a llai o deithio ac ati. Rydym ni eisiau gwneud popeth yn ein gallu i wneud yn siŵr nad ydym ni'n colli'r budd hwnnw.

Bydd yr Aelod, o bosib, wedi gweld y buddsoddiad a gyhoeddodd Lee Waters yn ddiweddar mewn cyllid teithio llesol i awdurdodau lleol er mwyn cyflwyno cynlluniau i annog teithio llesol yn ein trefi a'u cyffiniau, a hefyd y gwaith y mae Ken Skates a Lee Waters wedi bod yn ei wneud mewn cysylltiad, yn benodol, â'r pwynt a wna, sef sut y gallwn ni ddod allan o'r argyfwng hwn, y pandemig hwn, mewn ffordd sy'n cefnogi ein rhwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus i ddarparu gwell gwasanaeth yn y dyfodol nag y maen nhw wedi gallu ei gyflawni yn y gorffennol, fel y gallwn ni barhau i wella'r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus dros amser.

Credaf fod y cynllun brys bysiau a gyhoeddodd Llywodraeth Cymru yn ddiweddar, gyda'r gobaith y mae hynny yn ei gynnig o ddefnyddio ein cyllid fel Llywodraeth mewn modd sy'n cynnig ffordd well o gyflawni'r canlyniadau hynny nag yr ydym ni wedi gallu ei wneud yn y gorffennol, yn arwydd cadarnhaol iawn o'r mathau o wersi yr ydym ni yn eu dysgu, wrth adfer o COVID, a'n dyhead fel Llywodraeth i beidio â dim ond troi'r cloc yn ôl at yr amgylchiadau a fodolai pan ddaeth y pandemig ar ein gwarthaf.

Gweinidog, mae'n rhaid imi gyfaddef fy mod i yn hoffi'r ymadrodd 'adeiladu'n ôl yn well', mae'n dal dychymyg rhywun, ond, wrth gwrs, yr hyn sy'n bwysig yw ei fod yn gweithio ar lawr gwlad mewn gwirionedd a'n bod yn gweld newidiadau polisi gwirioneddol gadarnhaol i wneud yn siŵr bod yna newid wrth inni ddod allan o'r pandemig. Er fy mod i yn cytuno â phob un o'r meysydd hynny y cyfeiriodd John Griffiths atyn nhw yn briodol fel meysydd i wella ynddynt, yn anad dim, rwy'n awgrymu y dylai Llywodraeth Cymru edrych o ddifrif eto ar seilwaith digidol a band eang, oherwydd os gallwn ni gael cysylltiadau band eang yn iawn, yna bydd llai o ddibyniaeth yn y lle cyntaf ar drafnidiaeth gyhoeddus, ar y car modur, ar ein rhwydwaith ffyrdd. Gwn fod llawer o bobl sydd wedi bod yn gweithio gartref yn ystod y misoedd diwethaf a fyddai'n hoffi mynd ati i wneud hynny gymaint â phosib pe bai'r seilwaith hwnnw yno. Felly, a allech chi ddweud wrthym ni beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau, wrth inni adeiladu'n ôl yn well, ein bod yn adeiladu band eang yn ôl yn well—mae hynny ychydig yn anodd ei ddweud—wrth inni ddod allan o'r pandemig fel ein bod yn cymryd y pwysau hwnnw oddi ar ddulliau eraill o drafnidiaeth o'r cychwyn cyntaf?

Wel, rwy'n derbyn yn llwyr y bydd y gwahaniaeth yn y patrymau gwaith yr ydym ni wedi eu gweld dros yr wythnosau diwethaf, os ydynt am gael eu cynnal, yn newid y galwadau ar ein seilwaith digidol, ac mae'n cael effaith a allai fod yn eithaf pellgyrhaeddol, mewn gwirionedd, o ran datblygiad preswyl a phob math o faterion eraill yn ymwneud â daearyddiaeth.

Mae'r buddsoddiadau band eang yr ydym ni wedi'u gwneud fel Llywodraeth wedi'u gwneud er mwyn gwneud iawn am fethiant Llywodraeth y DU i gyrraedd y rhannau o Gymru y byddem wedi gobeithio y byddant wedi gwneud. Dyna fu ein dull gweithredu. Mae wedi bod yn ddull llwyddiannus. Yr hyn y credaf y mae angen iddo ddigwydd yw ymrwymiad buddsoddi ledled y DU gan Lywodraeth y DU i uwchraddio ein seilwaith mewn ffordd sydd o fudd i bob rhan o'r DU yn gyfartal, ac rwy'n gobeithio bod hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei weld yn digwydd yn y dyfodol.

Rydym yn gwybod nad yw asesiadau cyfredol yn adlewyrchu'r holl ddarlun economaidd, gydag economegwyr yn rhagweld efallai na fydd yr effaith lawn yn cael ei theimlo tan fis Hydref a thu hwnt. Rydym yn gwneud popeth y gallwn ni fel Llywodraeth i liniaru'r effeithiau ac mae ein pecyn cymorth £1.7 biliwn yn golygu y gall busnesau yng Nghymru gael y cymorth mwyaf hael yn unrhyw le yn y DU.

Diolch, Gweinidog, am yr ateb yna. Gwelsom yr wythnos diwethaf fod llawer o swyddi, yn anffodus, yn cael eu colli ar hyd a lled Cymru. Yr hyn yr wyf yn ceisio'i ddeall yw sut y bydd eich swyddogaeth chi yn y Llywodraeth yn helpu Gweinidog yr economi, Ken Skates, i ddarparu cymorth i sicrhau ein bod yn gallu cadw cynifer o swyddi â phosib, ond hefyd creu swyddi newydd ledled Cymru. A allwch chi fy ngoleuo ynghylch sut yn union y bydd eich swyddogaeth, gyda'ch panel o gynghorwyr, yn cefnogi Llywodraeth Cymru i weithio gyda gwybodaeth am y farchnad i ddatblygu economi a all greu swyddi a chyflogau o safon lle bynnag yr ydych chi'n byw yng Nghymru?

Yn sicr. Y swyddogaeth yw cydlynu ymateb y Llywodraeth o ran cynllunio ar gyfer y cyfnod ailadeiladu, fel y nodwyd yn y datganiad ar y cyd â'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd ddoe. Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth a Gogledd Cymru sy'n amlwg yn dal yn gyfrifol am bolisi ymyriadau economaidd. Fy swyddogaeth i yw helpu i gydlynu a chael y ddealltwriaeth orau bosib o'r effeithiau tebygol ar Gymru o wahanol agweddau ar COVID, ac i hynny fod yn rhywbeth y gall y Llywodraeth gyfan gydweithio yn ei gylch, fel y gallwn ni weithio mewn ffordd gydgysylltiedig i fynd i'r afael â rhai o'r heriau y mae ei gwestiwn yn ei awgrymu—felly, rhai o'r ymyriadau sgiliau, gan ddeall y pwyslais penodol y gall fod angen iddynt ei gael, sut maent yn cysylltu â chwestiynau eraill ynghylch, er enghraifft, addysg bellach, addysg uwch a chymorth arall y gallai fod eu hangen ar bobl ifanc yn arbennig. Felly, mae ynglŷn â gwneud yn siŵr bod dealltwriaeth gyffredin ar draws y Llywodraeth, yn seiliedig ar yr ymgysylltu a'r arbenigedd gorau posib, ein bod yn nodi'r risgiau y mae angen i ni fynd i'r afael â nhw, a hefyd, i droi'n ôl at y sylw a wnaeth John Griffiths yn ei gwestiwn yn gynharach, lle mae cyfleoedd yn codi o hynny, ein bod yn gallu eu canfod mewn modd amserol a chefnogi eraill i fanteisio arnynt.

Roedd y newyddion yr wythnos diwethaf am y 450 o ddiswyddiadau posib yn y Celtic Collection, sy'n berchen ar y Celtic Manor Resort a'r ganolfan gonfensiwn ryngwladol yn fy etholaeth i, yn ergyd i Gasnewydd a'r cyffiniau. Deallaf fod 610 o 995 o swyddi wedi'u rhoi yn y categori mewn perygl. Mae'r Celtic Manor wedi bod yn llwyddiant i Gasnewydd a Chymru, ac mae'r ganolfan gynadledda ryngwladol newydd, sydd wedi cael arian gan Lywodraeth Cymru, wedi ychwanegu elfen newydd at hynny. Mae staff y Celtic Collection wedi bod yn bresennol drwy'r amser ac wedi cyfrannu'n helaeth at y llwyddiant hwnnw. Mae'n sicr y bydd eu hangen unwaith eto pan fydd y pandemig wedi mynd heibio. Mae nifer y busnesau bach yn y gadwyn gyflenwi yn helaeth. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Gweinidogion ac eraill ynghylch y cynllun ar gyfer y gyrchfan a'r ganolfan gonfensiwn yn y dyfodol, ac a wnaiff Llywodraeth Cymru bopeth yn ei gallu i annog y cwmni i osgoi colli'r swyddi hyn?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'n fater pwysig iawn ac, rwy'n credu, yn un o nifer o ragfynegiadau llwm iawn o ran colli swyddi mewn rhannau o Gymru a welsom ni yn ystod yr wythnosau diwethaf. Effeithiwyd yn arbennig o andwyol ar y diwydiant twristiaeth a lletygarwch, yn amlwg, gan COVID, yn y ffordd y clywsom ni yn cael ei thrafod yng nghwestiynau'r Prif Weinidog yn gynharach heddiw. Mae wedi bod yn rhan o'n hamcan drwy'r gronfa cadernid economaidd i sicrhau bod cymorth ariannol ar gael i rannau o'r sector hwnnw. Gwn fod y Celtic Manor ei hun wedi elwa i ryw raddau o hynny. Hefyd, byddwn eisiau deall beth arall y gallwn ni ei wneud gan weithio ochr yn ochr â Llywodraeth y DU, sydd wedi gwneud rhai cyhoeddiadau o ran y datganiad yr wythnos diwethaf. Ond byddem yn dweud, mewn gwirionedd, bod rhai sectorau yng Nghymru y mae angen cymorth penodol arnyn nhw yn y dyfodol, cynlluniau penodol i amddiffyn cyflogaeth mewn sectorau penodol, i bob pwrpas, er mwyn gallu rhoi'r amddiffyniad y credwn y gallai fod ei angen, ac yn amlwg, mae hwn yn un sector yr effeithiwyd yn arbennig o andwyol arno. Ond fe gaiff hi ein hymrwymiad, yn amlwg, fel Llywodraeth, i weithio gyda'r Celtic Manor ac unrhyw gyflogwyr eraill sy'n wynebu'r sefyllfa hon, fel y clywsom ni enghreifftiau ohonyn nhw yn y Siambr yn barod y bore yma.

Llywydd, rwy'n deall eich bod wedi rhoi eich caniatâd i roi cwestiynau 5 a 7 gyda'i gilydd. 

Fe wnes i gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ym mis Chwefror ac ers hynny rydym ni wedi bod yn ceisio adeiladu ar y cyfarfod cadarnhaol hwnnw a chyflwyno ein dadl dros gael model yn y dyfodol pan ddaw cyllid yr UE i ben yng Nghymru. Mae'r ymgysylltu ag adrannau eraill yn Whitehall yn parhau i fod yn annigonol, ac mae'n amlwg yn hwyr glas bellach o ran cael cadarnhad o gynigion Llywodraeth y DU.

Yn wir, a, Gweinidog, dim ond yr wythnos hon mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi nodi, lai na chwe mis o'r dyddiad y byddwn yn ymadael â'r UE, nad oes gennym ni fanylion o hyd am gronfa ffyniant gyffredin y DU. Nid dim ond Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban sy'n galw am eglurder yn ogystal â cheisio ymgysylltu mewn modd adeiladol ar hyn; mewn gwirionedd, awdurdodau lleol yn Lloegr yn eu holl wahanol liwiau gwleidyddol sy'n dweud, 'Dywedwch wrthym ni beth sy'n digwydd'. Nawr, gwnaeth Prif Weinidog Prydain addewid pendant i bobl Cymru y byddid yn dod o hyd i'r holl arian sy'n mynd tuag at raglenni cymdeithasol ac economaidd a chymunedol yng Nghymru pan fyddwn yn gadael yr UE, a byddai yno i ni ei ddefnyddio a'i wario yn y ffordd yr ydym ni eisiau ei wneud yng Nghymru hefyd. Felly, a gaf i ofyn iddo, a oes ganddo unrhyw ffydd y byddwn, yn fuan iawn, wrth inni ddynesu at yr haf, yn cael eglurder ynglŷn â chronfa ffyniant gyffredin y DU, eglurder y caiff yr holl arian, pob dimai goch y delyn, ei dychwelyd i Gymru, ac y byddwn yn gallu dylanwadu ar y ffordd y gwneir penderfyniadau ynghylch y cyllid hwnnw?

Hoffwn ddiolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn yna, a diolch iddo hefyd am gadeirio'r grŵp llywio ar fuddsoddi rhanbarthol yng Nghymru, sydd wedi rhoi Llywodraeth Cymru a busnesau a rhanddeiliaid Cymru yn fwy cyffredinol mewn sefyllfa dda iawn i ddeall pa ddefnydd y byddem yn gallu ei wneud o'r adnoddau hynny os cedwir yr addewidion hynny, fel y gobeithiwn. Felly hoffwn ddiolch iddo am ei swyddogaeth yn hynny o beth yn benodol.

Rydym yn rhwystredig, fel sy'n glir, rwy'n credu, o'r hyn rwyf wedi'i ddweud eisoes am y diffyg cynnydd ynglŷn ag union fanylion y gronfa ffyniant gyffredin. Fel y dywedais, cafwyd trafodaethau adeiladol gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Rwyf eisiau cydnabod hynny, ond yr hyn y mae arnom ni ei angen yw cynnydd ar lawr gwlad fel y gallwn ni roi'r rhaglenni hyn ar waith, ac mae hynny'n ddiffygiol. Rwyf yn credu bod hynny'n gwrthgyferbynnu â'r ffordd ragweithiol a chynlluniedig yr ydym ni wedi ymdrin â hynny yma yng Nghymru. Nid oes gennyf ffydd wrth inni ddynesu at yr haf y byddwn yn cael yr wybodaeth honno, i fod yn gwbl onest. Credaf nad ydym ni nawr yn disgwyl y cyhoeddiad hwnnw tan yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn yr hydref.

Efallai fod ffactorau eraill sy'n ymwneud â datganoli yn Lloegr a chynlluniau ar gyfer adferiad economaidd ar ôl COVID yn cael effaith ar hyn o bryd, ond mae hynny nawr yn creu cyd-destun anodd iawn—ac mae hynny'n ddweud cynnil, mewn gwirionedd—ar gyfer rhai o'r prosiectau a'r rhaglenni sydd ar waith ar hyn o bryd. Byddai system resymegol wedi sicrhau bod y penderfyniadau hynny eisoes wedi eu gwneud fel y byddai rhywfaint o barhad wedi bod, wrth i 2021 ddod ar ein gwarthaf, yr ymddengys hi'n anodd iawn iawn dychmygu y gall fod yn bosibl os na ddarperir sicrwydd tan yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn yr hydref, ac mae hynny'n gyfle difrifol iawn a gollwyd.

Cwnsler Cyffredinol, yn gynharach eleni, dywedodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru;

dylai'r modd yr wyf yn cydweithio gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â dosbarthu'r gronfa sicrhau bod yr arian yn mynd i'r mannau lle mae ei angen fwyaf, ac nad yw—fel y byddai rhai yn dadlau sydd wedi digwydd yn y gorffennol—yn cael ei wario ar brosiectau gwagedd.

Rwy'n croesawu agwedd gydweithredol ac nad yw'r Ysgrifennydd Gwladol eisiau gweld arian y trethdalwyr yn cael ei wastraffu. Mae enghreifftiau o wariant aneffeithiol o gyllid yr UE, wrth gwrs, yn cynnwys car cebl £2.3 miliwn Glynebwy, Parc Busnes £3.5 miliwn Bangor, a £77.3 miliwn ar ddeuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd. Pa fesurau—[Torri ar draws.] Ydych chi eisiau ateb? Pa fesurau ydych chi'n eu hystyried mewn cydweithrediad â Llywodraeth y DU i sicrhau bod y gronfa ffyniant gyffredin yn gweld arian yn cael ei ddyrannu i brosiectau cadarn fel na cheir problemau difrifol a gwario aneffeithiol, fel y gwelwyd mor aml yn y gorffennol?

Edrychwch, mae swyddogaeth ddifrifol y gallai'r Ceidwadwyr Cymreig ddewis ei harddel yn y drafodaeth hon petaent yn dymuno. Mae'n mynd y tu hwnt i ddarllen dyfyniadau Ysgrifennydd Gwladol Cymru a rhestru'r hyn y tybiant sy'n ddiffygion ar hyd y blynyddoedd, yr wyf yn eu herio'n llwyr. Ym mhob un o'n hetholaethau, bydd miloedd ar filoedd o unigolion a busnesau wedi elwa ar y cyllid a ddyrannwyd yn glodiw iawn sydd wedi dod i Gymru o ffynonellau Ewropeaidd dros y degawd diwethaf. Yr hyn y byddaf yn ei ddweud wrthi yw fy mod yn credu bod naws ei chwestiwn yn anghydnaws â naws y trafodaethau ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sydd wedi bod yn adeiladol. Felly, rwy'n credu efallai nad yw hi wedi darllen y memo diweddaraf. Ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw fy mod yn derbyn yn llwyr, oherwydd mae wrth wraidd y cynigion yr ydym ni wedi bod yn eu datblygu, bod lle i edrych yn wahanol ar ddosbarthiad daearyddol y cronfeydd hyn, o fod y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd—dyna un o'r dulliau hyblyg y buom yn meddwl amdanynt—ac ystyried ffordd fwy ranbarthol o wneud penderfyniadau hefyd. Felly, mae rhaglen gyffrous iawn o newidiadau a diwygiadau y gallem eu cyflwyno o ran sut y caiff cyllid rhanbarthol ei wario yng Nghymru, os cawn yr ymrwymiad y mae gennym yr hawl iddo gan Lywodraeth y DU.

Mae Cydbwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd) wedi cyfarfod ddwywaith eleni. Negodiadau, parodrwydd a'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol fu'r prif bynciau. Drwyddi draw, nid yw Llywodraeth y DU wedi defnyddio'r fforwm hwnnw i feithrin cydweithio. Yn anffodus, mae Cydbwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd) yn dal yn anghyson, ac rydym yn parhau i bwyso am ddull mwy cynhyrchiol. Rydym yn cyfarfod eto yfory.

Diolch am yr ateb yna, Cwnsler Cyffredinol. Rwy'n credu, i raddau helaeth, eich bod wedi ymdrin â rhywfaint o hyn yn eich ateb i Mandy Jones ar y dechrau, ond mae agwedd Llywodraeth y DU yn sicr yn peri pryder ac mae'n siŵr fod hynny'n bryder mawr i lawer o sectorau economaidd yng Nghymru. Yn wir, wrth ichi graffu gerbron y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ddoe, atgyfnerthwyd ofnau llawer yn y Siambr hon; rwy'n credu mai Alun Davies, mewn gwirionedd, a ddywedodd eich bod yn ymwneud â Llywodraeth y DU sydd mewn anhrefn. Fy mhryder, felly, yw pan fyddwn hefyd yn ystyried y gwaith yr ydych yn ei wneud ynghylch cynllun adfer economaidd i Gymru, a yw'r gwendid hwn yn ymgysylltiad pedair gwlad Llywodraeth y DU yn ein rhwystro'n sylweddol rhag diwallu ein hanghenion yn y dyfodol, ar yr hyn sydd, i bob diben, yn adeg allweddol iawn i economi Cymru wrth inni symud tuag at ddiwedd y cyfnod pontio hwn.

Mae'r trefniadau sydd gennym ni ar sail rynglywodraethol yn annigonol, yn sicr ar gyfer yr heriau yr oeddem yn eu hwynebu wrth adael yr Undeb Ewropeaidd, ac maen nhw wedi'u dwysáu gan yr effeithiau cyfunol ar ein heconomi, sef yr hyn y mae ei chwestiwn yn canolbwyntio arno, o ran COVID a gadael yr Undeb Ewropeaidd. Yr hyn sydd ei angen arnom ni yw cyfres resymol o gydberthnasau sy'n gallu rheoli gwahaniaeth ac osgoi achosion o anghydfod neu gynnig cymod yn y cyfryw achosion, pan fyddant yn codi, mewn ffordd fwy aeddfed, gynlluniedig nag a geir ar hyn o bryd, ac mewn ffordd sy'n adlewyrchu'n well y parch cydradd y dylai Llywodraethau ledled y DU ei ddisgwyl fel egwyddor sylfaenol yma.

Yng nghyd-destun yr economi'n benodol, mae hi yn siomedig dweud bod y gwaith ynghylch y farchnad fewnol—sy'n bwysig iawn, mewn gwirionedd, o ran sut mae economi'r DU yn gweithredu yn y dyfodol, ac yr ydym ni fel Llywodraeth yn sicr yn credu ei fod yn—. Wyddoch chi, yn sicr mae gwaith yn y fan yna a allai ddod â budd i Gymru o ran cydweithredu ar draws y DU ynghylch datblygu economaidd. Ond os caiff hynny ei gyflwyno fel y cynnig a'i orfodi gan un rhan o'r DU ar y llall, ni fydd hynny'n gweithio, ac ni fydd yn dderbyniol i'r Senedd hon. Byddwn yn synnu'n fawr pe byddai. Ac felly, mae hynny'n enghraifft dda, rwy'n credu, o'r gwahaniaeth y credwn y gellir ei wneud drwy ddull cydweithredol sy'n seiliedig ar egwyddorion, yn hytrach nag un rhan o'r DU yn ceisio gorfodi ffordd o weithio ar y llall. Rwy'n gobeithio'n fawr y gall y cynigion y mae Llywodraeth y DU yn eu cyflwyno yn y maes hwn, os ydynt fel yr ydym yn disgwyl iddynt fod, ymbellhau oddi wrth y rheini ac agosau at y math o drefniadau sydd, yn ein barn ni, er lles gorau nid yn unig Cymru, ond pob rhan o'r DU.

Ein blaenoriaeth o hyd yw cyflawni ymrwymiadau ffiniau'r DU mewn ffordd sy'n cael cyn lleied o effaith â phosib ar y llif drwy ein porthladdoedd ac ar eu cymunedau a'u heconomïau lleol. Rydym yn ceisio cydweithio'n agos ag awdurdodau'r DU i sicrhau y gellir darparu unrhyw drefniadau newydd ar gyfer y ffin yn effeithiol yng Nghymru.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Sylwaf mai'r asesiad diweddaraf yw na ddylid amharu gormod ar gludo nwyddau a bod lle os oes angen aros, ac mae'n siŵr y byddwch eisiau i hynny fod cyn lleied â phosib. Ond nid ydym ni yn clywed llawer am symudiadau teithwyr o ran a fydd y profiad hwnnw mor llyfn â phosib. Rydym ni wedi gweld gostyngiad cyson ers 20 mlynedd yn nifer y teithwyr sy'n dilyn y llwybrau hyn. Er bod hynny wedi gwastadau'n ddiweddar, nid ydym ni eisiau gweld y dirywiad hwnnw'n parhau.

Diolch i David Melding am y cwestiwn atodol yna. Bydd wedi gweld cyhoeddi model gweithredu'r ffin ddydd Llun, sy'n ddogfen ddrafft yr ydym ni wedi gallu gwneud peth sylwadau yn ei chylch, ond rwy'n credu mai'r diben o hyn ymlaen yw cael llawer mwy o gysondeb rhwng y llywodraethau yn hyn o beth. Does gennym ni ddim amser i'w golli rhwng nawr a diwedd y flwyddyn, ac mae'r effaith yn rhai o'r meysydd hyn yn gallu bod yn sylweddol iawn. Ac mae yna gyfuniad cymhleth iawn o gymwyseddau datganoledig ac a gadwyd yn ôl ar waith yma. Felly, ar ôl gweld y cyhoeddiad ddydd Llun, rwy'n gobeithio y gwelwn ni dipyn o newid sylweddol o ran sut y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i ddatrys rhai o'r heriau ymarferol iawn hyn.

Finally, question 9, Mike Hedges. 

Pe bai Llywodraeth y DU yn methu â dod i gytundeb â'r UE o ran cytundeb masnach rydd cynhwysfawr, ac felly'n gorfod masnachu gyda'r UE ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, gallai'r effeithiau negyddol i economi'r DU fod mor uchel â thros 9.3 y cant dros y tymor hir.

Diolch yn fawr, Gweinidog. A allwch chi gadarnhau, heb gytundeb â'r Undeb Ewropeaidd, o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd bod yn rhaid i bob Aelod roi'r un mynediad i'r farchnad i holl Aelodau eraill Sefydliad Masnach y Byd ar sail y wlad a ffefrir fwyaf, nid dim ond dewis a dethol y rhai y maent yn eu hoffi? Yn ôl a ddeallaf, os nad oes gennym ni dariffau ar ddur Ewropeaidd, byddai hynny'n golygu na allem ni gael tariffau ar ddur Tsieineaidd. Pa effaith a gâi hynny ar y diwydiant dur yng Nghymru?

Wel, heb gytundeb masnach rydd sy'n cwmpasu'n sylweddol yr holl fasnach mewn cynhyrchion sy'n tarddu o'r DU neu'r UE, yna byddai'r DU a'r UE yn masnachu ar delerau Sefydliad Masnach y Byd. Ac mae egwyddor y wlad a ffefrir fwyaf, y soniodd amdano yn ei gwestiwn atodol, yn golygu na all Aelodau Sefydliad Masnach y Byd wahaniaethu fel arfer rhwng partneriaid masnachu. Mae rhai mesurau—rhai mesurau diogelu—ar fewnforio cynhyrchion dur penodol, a fydd yn parhau i fod ar waith. Ond unwaith y bydd y DU yn gyfan gwbl y tu allan i'r UE, ac os nad oes cytundeb masnach di-dariff, caiff hyn hefyd effaith ar allforion i'r UE o ddur o'r DU. A gallai'r effaith a gaiff cwotâu cyfradd tariff fod yn sylweddol iawn, yn arwyddocaol iawn, ac yn niweidiol iawn i ddur Cymru a'r DU. Rydym ni yn cefnogi'r diwydiant dur yn ei nod i'r DU sicrhau cytundeb masnach rydd cynhwysfawr ar ôl i ni adael y cyfnod pontio, ac rydym ni yn pryderu'n fawr iawn am rai o'r amcangyfrifon y mae UK Steel yn eu gwneud ynghylch yr effaith andwyol ar y sector o ran costau ychwanegol os nad yw hynny wedi'i gwblhau'n llwyddiannus.

I thank the Counsel General.

Dau fater gennyf i cyn inni dorri am ginio. Y cyntaf yw fy mod yn ymwybodol bod y Gweinidog Iechyd wedi gwneud datganiad ysgrifenedig ar ddyfodol y strategaeth brofi am y coronafeirws. O ystyried y sylwadau gan bob plaid yn gynharach yn ystod y datganiad busnes ynghylch priodoldeb gwneud datganiadau i'r Siambr hon heblaw ar ffurf ysgrifenedig, rwyf wedi penderfynu felly ymestyn y cwestiwn amserol o dan enw Janet Finch-Saunders, sydd yng nghyd-destun profion mewn cartrefi gofal, i ganiatáu i unrhyw Aelod sydd â chwestiwn ar y datganiad ysgrifenedig hwn allu gofyn y cwestiynau hynny i'r Llywodraeth hefyd. A byddwn yn rhoi gwybod i'r Llywodraeth mai dyna fydd yn digwydd. 

A hefyd i dynnu sylw at y ffaith fy mod wedi cael gwybod gan Neil McEvoy bod llun wedi'i dynnu y tu mewn i'r Siambr yn ystod y Trafodion. Mae aelodau'n gwybod nad yw hynny'n iawn i'w wneud, ac nad yw i'w drydar, ac nad yw i'w ailadrodd gan unrhyw aelod. Diolch i Neil McEvoy am dynnu fy sylw at hynny.

Rydym ni nawr yn torri am ginio, a byddwn yn dechrau eto am 13:45.

Gawn ni drefn. Eitem 5 yw datganiad gan y Prif Weinidog am y rhaglen ddeddfwriaethol. Mark Drakeford.

Temporary Deputy Presiding Officer, Ministers have regularly reported to the Senedd on the impact of coronavirus on our budget, the economy and, primarily, the health of the people of Wales. Today, I will report on our legislative programme, another area where the virus has had a very significant impact.

Members know that we have had to redeploy officials across Government in order to respond to the virus and prepare for recovery. Among those are policy officials, translators, analysts and lawyers. Notwithstanding these unprecedented challenges, we have managed to drive forward scrutiny in a number of important areas. I wish to thank all the Members who have contributed to this constructive scrutiny.

Cadeirydd, er gwaethaf heriau mwy diweddar, mae llawer wedi'i gyflawni yn ystod y flwyddyn Senedd ddiwethaf hon. Rydym ni wedi diddymu amddiffyniad cosb resymol, wedi gwahardd ffioedd annheg a godir gan asiantau gosod a chyflwyno isafswm pris ar gyfer alcohol. Bydd gennym ni ddyletswyddau ansawdd a gonestrwydd ar gyfer ein gwasanaeth iechyd a chorff llais dinasyddion newydd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Rydym ni wedi rhoi cynllun atebolrwyddau presennol ar waith ar gyfer ein meddygon teulu. Rydym ni wedi pasio Deddf sy'n gwella hygyrchedd ein deddfwriaeth yn y Gymraeg a'r Saesneg. Heddiw, rwy'n gobeithio y byddwn yn cadarnhau ein hymrwymiad i les anifeiliaid gwyllt drwy wahardd eu defnyddio mewn perfformiadau syrcas.

Dirprwy Lywydd, cyn canfod y coronafeirws, er mwyn paratoi'r llyfr statud ar gyfer y diwrnod ymadael ar 31 Ionawr, roeddem ni eisoes wedi gwneud 51 o offerynnau statudol cywiro a rhoi caniatâd i 158 o offerynnau statudol y DU yn ystod yr hydref. Ers hynny, mae Gweinidogion Cymru wedi gwneud mwy na 50 o eitemau o is-ddeddfwriaeth yn ymdrin ag agweddau ar y pandemig. Mae'r rhain yn ymwneud â'r cyfyngiadau angenrheidiol i ddiogelu iechyd y cyhoedd, a sicrhau nad yw dyletswyddau statudol yn rhwystro ein gwasanaethau cyhoeddus rhag ymateb i'r argyfwng.

Cadeirydd, ar ddechrau mis Mawrth, roedd gennym y rhaglen fwyaf uchelgeisiol o ddeddfwriaeth sylfaenol erioed i gael ei chyflwyno gerbron y Senedd yn ystod blwyddyn olaf. Am y rhesymau yr wyf wedi'u nodi, am weddill y tymor Senedd hwn, mae'r Llywodraeth wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd ac wedi canolbwyntio ar ein blaenoriaethau pennaf.

Bydd Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) yn parhau ar ei hynt yn yr hydref. Bydd hyn yn ymestyn yr etholfraint llywodraeth leol i bobl ifanc 16 ac 17 oed erbyn yr etholiadau awdurdod lleol nesaf. Rydym ni wedi cyflwyno'r Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru), er mwyn i newidiadau fod ar waith erbyn 2022—yr amserlen y mae'r sector addysg wedi bod yn gweithio iddi ers rhai blynyddoedd. Byddwn yn deddfu i wella sefyllfa tenantiaid yn y sector rhentu preifat drwy'r Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru), a bydd y gwaith o graffu ar y Bil hwnnw yn ailddechrau yn yr hydref.

Ond bu'n rhaid tynnu rhannau helaeth o'n rhaglen ddeddfwriaeth sylfaenol yn ôl yn wyneb y pandemig. Gresynaf yn fawr na ellir cyflawni tri phrif Fil yn ystod gweddill y tymor hwn: bu rhaid tynnu'r Bil addysg drydyddol ac ymchwil, y Bil Gwasanaethau Bysiau (Cymru) a'r Bil partneriaethau cymdeithasol o'n rhaglen. Fodd bynnag, mae'r Bil addysg drydyddol ac ymchwil wedi'i gyhoeddi ar ffurf ddrafft, a bydd yno i unrhyw weinyddiaeth newydd ei gwblhau ar ôl mis Mai y flwyddyn nesaf. Byddwn yn mynd ati mewn ffordd debyg gyda'r Bil partneriaethau cymdeithasol, gan gyhoeddi drafft ar ddechrau'r flwyddyn galendr nesaf.  

Dirprwy Lywydd, o ran deddfwriaeth sylfaenol, mae gwaith datblygu pwysig arall ar y gweill a bydd ar gael i'r Llywodraeth a'r Senedd nesaf. Mae hynny'n cynnwys Papurau Gwyn ar aer glân ac amaethyddiaeth, a gwaith ar ddiwygiadau i lesddaliadau a chyfunddaliadau preswyl. Bydd hyn i gyd yn cael ei gyhoeddi cyn yr etholiad y flwyddyn nesaf. Ac rydym ni yn parhau, yn ffurfiol, i ofyn i Lywodraeth y DU ddatganoli cymhwysedd deddfwriaethol ar gyfer treth ar dir gwag, fel y gellir paratoi Bil at y diben hwnnw i'r Senedd graffu arno. Yn olaf, o ran deddfwriaeth sylfaenol, bydd gan y Llywodraeth nesaf ddyletswydd i gael rhaglen o gydgyfnerthu a chyfundrefnu ar gyfer ei deddfwriaeth, y mae gwaith ar ei chyfer yn mynd rhagddo ym meysydd yr amgylchedd hanesyddol a chynllunio.

Cadeirydd, mae'r argyfwng hefyd wedi ei gwneud hi'n angenrheidiol inni ail-lunio ein rhaglen is-ddeddfwriaeth mewn modd radical. Rhoddwyd blaenoriaeth i fesurau sy'n ymateb i'r argyfwng COVID, sy'n ymwneud ag ymadael â'r UE a'r cyfnod pontio, neu sy'n hanfodol am resymau cyfreithiol neu resymau eraill na ellir eu hosgoi, megis gweithredu dyfarniad cyflog. Nawr, ymysg y rhestr yna, ceir nifer fawr o fesurau cymharol ddibwys ond angenrheidiol, yn amrywio o ddiwygiadau amrywiol i'r drefn cyllid myfyrwyr yng Nghymru i reoliadau diwygio tatws hadyd a Gorchymyn breinlythyrau a phroclamasiynau newydd gan Senedd Cymru. Mae pob un o'r uchod yn ddibynol ar y broses negyddol, ond yn gwbl briodol mae angen eu drafftio a'u hadrodd yn ofalus i'r Aelodau yn y fan yma.

Yn y capasiti cyfyngedig iawn sydd ar ôl, byddwn yn targedu ein hadnoddau ar gyfer newidiadau sy'n cael yr effaith fwyaf ar ein dinasyddion. Felly, awn ymlaen i ymestyn y gwaharddiad ar ysmygu i ardaloedd awyr agored mewn ysbytai, tir ysgolion a meysydd chwarae awdurdodau lleol, gweithredu'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol a chwblhau'r broses o roi'r system anghenion dysgu ychwanegol newydd ar waith, yn ogystal â rhoi terfyn ar werthu cŵn a chathod bach yn fasnachol gan drydydd parti.

Dirprwy Lywydd, mewn rhai meysydd lle y bu'n rhaid nawr gohirio is-ddeddfwriaeth, gellir sefydlu mesurau dros dro i fwrw ymlaen â'n hagenda bolisi. Er enghraifft, bydd ysgolion annibynnol yn dal i gael eu hannog i sicrhau bod eu staff addysgu yn cofrestru'n wirfoddol gyda Chyngor y Gweithlu Addysg hyd nes y byddwn yn gallu gwneud hyn yn orfodol. A'n nod fydd cyhoeddi'r canlyniadau fel y gall rhieni ystyried hynny wrth wneud penderfyniadau. Byddwn yn gweithio gyda'n partneriaid mewn awdurdodau lleol i ddefnyddio'u pwerau presennol i gynyddu nifer yr ardaloedd 20 mya yng Nghymru. Nid yw gweithredu dros dro o'r fath bob amser yn ddewis, ac rydym ni wedi dod i'r casgliad yn anfoddog na fydd hi bellach yn bosib cwblhau peth o'r gwaith a gynlluniwyd, megis canllawiau statudol addysg yn y cartref a rheoliadau ynglŷn â chronfeydd data.

Dirprwy Lywydd, mae hon yn rhaglen fwy cyfyngedig, ond bydd llawer iawn o alw yn dal i fod ar y Senedd. Bydd angen corff sylweddol o ddeddfwriaeth sy'n gysylltiedig â'r UE o hyd yn ystod yr hydref eleni. Mae hyn yn cynnwys gwaith i weithredu cyfraith yr UE sy'n dod i rym yn ystod y flwyddyn hon, er mwyn sicrhau bod cyfraith yr UE a gadwyd yn ôl yn gweithio ar ddiwedd y cyfnod pontio, a gweithredu cyfundrefnau newydd sy'n deillio o'r ffaith ein bod yn ymadael â'r Undeb Ewropeaidd.

Dirprwy Lywydd, hyd yn oed os, fel y gobeithiwn ni, y parheir i gadw rheolaeth ar y coronafeirws, ni fydd wedi diflannu. Yn yr amgylchiadau gorau hyn, bydd heriau gwirioneddol o ran ymateb i gyflymder a chymhlethdod deddfwriaeth sy'n ymwneud â Brexit yn yr hydref lle bydd y Senedd yn dal i fod yn ymdrin â chanlyniadau iechyd ac economaidd y pandemig, y broses gyllidebol flynyddol a hyd yn oed gofynion y rhaglen ddeddfwriaethol fwy cyfyngedig yr wyf wedi'i hamlinellu y prynhawn yma. Ond dyna'r rhagolygon gorau. Os bydd yr hydref yn gweld y coronafeirws yn dychwelyd ynghyd â math dwys o ffliw tymhorol, yna bydd rheoli deddfwriaeth Brexit ochr yn ochr â phopeth arall yn heriol iawn.

Cadeirydd, rwy'n bwriadu cynnig cyfle i holl arweinwyr y pleidiau yma, a'r llefarwyr perthnasol, drafod y posibiliadau ar gyfer yr hydref fel y maen nhw'n ymddangos i'r Llywodraeth ar hyn o bryd. Mae'r ddadl Brexit ei hun ar ben, ond bydd uchelgais gan bawb, rwy'n gobeithio, i weld cyfrifoldebau deddfwriaethol canlyniadol y Senedd hon yn cael eu cyflawni mor drefnus ac effeithiol ag y bydd amgylchiadau yn eu caniatáu. Rwyf wedi amlinellu rhestr nad yw'n gynhwysfawr o ganlyniadau deddfwriaethol, sylfaenol ac eilaidd, yr argyfwng iechyd cyhoeddus.

Gyda'r holl amodau yr wyf wedi'u nodi, mae'r rhaglen ddeddfwriaethol sydd ar ôl wedi cael ei chynllunio i ymateb i'n heriau presennol a chyflawni ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n ei chymeradwyo i'r Senedd y prynhawn yma.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Hwn, wrth gwrs, yw'r datganiad deddfwriaethol olaf ar gyfer y Senedd hon, ac felly mae'n gyfle da i edrych ar gynnydd Llywodraeth Cymru o ran ei rhaglen ddeddfwriaethol a hefyd i ystyried blaenoriaethau'r Llywodraeth ar gyfer gweddill y Senedd hon.

Nawr, rwy'n sylweddoli bod pandemig COVID-19 wedi ail-flaenoriaethu a rhoi pwysau ar adnoddau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru yn y misoedd diwethaf, ond cyn i'r haint dorri roedd yna feysydd o hyd lle gallai a lle dylai Llywodraeth Cymru fod wedi gwneud mwy i ddefnyddio ei dylanwad deddfwriaethol i gyflawni newid y mae ei ddirfawr angen ar gyfer ein cymunedau. Er enghraifft, er mai Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i ddatgan argyfwng newid yn yr hinsawdd, mae llawer iawn o waith i'w wneud yn y maes hwn o hyd, ac mae'n siomedig na wnaeth Llywodraeth Cymru gyflwyno cynigion deddfwriaethol yn gynt i sicrhau Cymru wyrddach ar gyfer y dyfodol. Felly, a all y Prif Weinidog nodi un elfen mewn unrhyw Fil neu mewn unrhyw agwedd ar y rhaglen ddeddfwriaethol hon sy'n ymdrin mewn gwirionedd â'r argyfwng hinsawdd a ddatganwyd gan ei Lywodraeth ym mis Chwefror 2019?

Llywydd dros dro, a gaf i gymryd y cyfle hwn i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei wahoddiad i drafod y posibiliadau ar gyfer yr hydref, fel y maen nhw'n ymddangos i ni ar hyn o bryd, ac fel yr wyf yn falch o allu ymateb yn gadarnhaol i'r cais hwnnw? Nawr, mae'r datganiad heddiw'n cadarnhau na allwyd bwrw ymlaen â rhannau helaeth o raglen deddfwriaeth sylfaenol Llywodraeth Cymru yn wyneb pandemig COVID-19, ac o ganlyniad, mae'r Bil addysg drydyddol ac ymchwil, y Bil gwasanaethau bysiau a'r Bil partneriaeth gymdeithasol i gyd wedi'u tynnu'n ôl. Felly, efallai y gallai'r Prif Weinidog ddweud ychydig mwy wrthym ni am y mesurau dros dro y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno mewn cysylltiad â'r tri Bil yna a gynlluniwyd yn wreiddiol ar gyfer y tymor hwn.

Wrth gwrs, rydym ni wedi gweld y Senedd hon yn llunio darnau o ddeddfwriaeth sylweddol, ac mae'r datganiad heddiw'n tynnu sylw at rai o'r Deddfau hynny, ac yn wir yr offerynnau statudol hefyd. Er enghraifft, Deddf Rheoleiddio Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (Cymru) 2018 a Rheoliadau Rhentu Cartrefi (Ffioedd etc.) Cymru 2019—mae'r ddau wedi arwain at newidiadau i landlordiaid ac eraill yn y sector eiddo yma yng Nghymru. Ac eto, rydym yn dal i aros am ragor o wybodaeth am Filiau, fel y Bil aer glân arfaethedig, sydd, o ystyried y naratif y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ddatblygu mewn cysylltiad â llygredd aer a newid yn yr hinsawdd, yn gyfle a gollwyd i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl. Mae'r datganiad heddiw'n cyfeirio at y Papur Gwyn ar aer glân ac amaethyddiaeth, ac efallai y gall y Prif Weinidog ddweud ychydig mwy wrthym ni am y rheswm pam na chafodd y Biliau hyn eu blaenoriaethu, o ystyried yr effaith ddifrifol y byddent yn ei chael ar fywydau pobl.

Nawr, nid oes rhaid i ddeddfwriaeth ddod gan y Llywodraeth bob tro—mae'r Comisiwn wedi cyflwyno deddfwriaeth, a chefais i, fy hun, y cyfle i roi prawf ar brosesau deddfwriaethol y Senedd gyda'm cynigion fy hun. Wrth gwrs, mae'n hynod o siomedig nad oedd y Senedd yn gallu pasio'r Bil awtistiaeth arfaethedig, ac mae hi hefyd yn siomedig bod fy ymgyrch faith ar gyfer deddfwriaeth cofebion rhyfel yn parhau i gael ei hanwybyddu, a gallaf dynnu sylw at enghreifftiau gan sawl aelod arall yn y Siambr hon, a phob un â syniadau deddfwriaethol credadwy, y mae'r Llywodraeth hon yn dewis eu hanwybyddu. Ac felly rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn ymrwymo i weithio'n adeiladol gydag eraill ar gynigion deddfwriaethol yn y dyfodol, er mwyn i'r sefydliad hwn allu archwilio pob cyfle deddfwriaethol i newid Cymru er gwell.

Ac yn fwy cyffredinol, wrth ymateb i bandemig COVID-19, a allai'r Prif Weinidog ddweud wrthym ni hefyd pa gyfleoedd deddfwriaethol newydd a ganfuwyd, fel y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i gyflwyno deddfwriaeth yn yr ychydig amser sydd ar ôl yn y Senedd hon i sicrhau bod Cymru mor barod â phosib ar gyfer unrhyw achosion yn y dyfodol?

Llywydd dros dro, mae Llywodraeth Cymru wedi nodi ychydig o Filiau yn y gorffennol y gellir eu hystyried nawr yn y tymor Senedd nesaf, megis y Bil cydsynio seilwaith, y Bil partneriaethau cymdeithasol, Bil amaethyddiaeth Cymru a'r Bil trethi, i enwi dim ond rhai. Wrth gwrs, mae'n hanfodol bod unrhyw gynigion deddfwriaethol yn cael eu costio'n briodol er mwyn sicrhau bod digon o adnoddau ar gael, ac felly efallai y gallai'r Prif Weinidog gadarnhau, ym mhob un o'r achosion hyn, pa drafodaethau uniongyrchol y mae wedi'u cael â'i gyd-Weinidogion yn y Cabinet am oblygiadau peidio â gweithredu'r Biliau penodol hyn yn y tymor Seneddol hwn?

Wrth i ni edrych yn ôl ar y tymor Senedd hwn, mae'n bwysig ystyried sut yr ailystyriwyd ac y craffwyd ar ddeddfwriaeth a basiwyd yn y blynyddoedd dilynol er mwyn sicrhau ei heffeithiolrwydd. Gellir dysgu gwersi bob amser, ac mae craffu'n effeithiol ar ôl deddfu yn rhan o'r broses ddysgu honno. Felly, gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn dweud wrthym yn blwmp ac yn blaen pa wersi y mae wedi'u dysgu o'r tymor Senedd hwn.

Wrth gloi, Llywydd dros dro, dewis Llywodraeth Cymru yw ei rhaglen ddeddfwriaethol, ac er y bu'r tymor Senedd hwn yn un heriol, mae'n wir o hyd nad yw Llywodraeth Cymru wedi defnyddio ei dulliau deddfwriaethol i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd, hybu cyflogaeth na mynd i'r afael â rhai o'r problemau mawr sy'n wynebu cymunedau yma yng Nghymru. Serch hynny, mae gennym ni lai na 12 mis ar ôl tan ddiwedd y Senedd hon, a bydd fy nghyd-Aelodau a minnau'n gweithio'n adeiladol lle bynnag y gallwn ni i graffu ar ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru ac yn wir ei chryfhau, er mwyn sicrhau bod ei Biliau'n sicrhau gwerth am arian ac yn sicrhau gwelliannau sylweddol i fywydau pobl ledled Cymru. Diolch.  

Wel, cyn belled ag y mae newid yn yr hinsawdd yn y cwestiwn, fel y dywedodd Paul Davies, bydd cynllun aer glân yn cael ei gyhoeddi ddechrau mis Awst. Bydd yn arwain at Bapur Gwyn ar aer glân yn ystod gweddill y tymor Senedd, a bydd hwnnw'n paratoi'r sefyllfa ar gyfer deddfwriaeth yn gynnar yn nhymor nesaf y Senedd, cyn belled â bod yna Lywodraeth sy'n dymuno gwneud hynny'n flaenoriaeth.  

Byddwn yn cyflwyno rheoliadau llygredd amaethyddol fel is-ddeddfwriaeth yn ystod y tymor Senedd hwn. Edrychaf ymlaen at gael cefnogaeth yr Aelod i'r rheoliadau hynny, o gofio mai un o nodweddion y coronafeirws fu cynnydd mewn achosion o lygredd amaethyddol tra bu llai o lygaid yn gwylio. Felly, mae rhai pethau wedi'u gwneud sydd, yn fy marn i, yn destun gofid a dweud y lleiaf.

Byddwn hefyd yn cyflwyno deddfwriaeth ar egwyddorion amgylcheddol yn ystod y tymor Cynulliad nesaf, os byddwn mewn sefyllfa i wneud hynny. Rwy'n falch o ddweud ein bod wedi cael rhai trafodaethau llwyddiannus gyda Llywodraeth y DU yn ddiweddar mewn cysylltiad â'r ddeddfwriaeth y maent yn ei hyrwyddo, i wneud yn siŵr eu bod yn parchu datganoli yn briodol. Cyn diwedd y tymor hwn, byddwn yn rhoi mesurau dros dro ar waith ynghyd ag asesydd annibynnol dros dro i ymdrin â chwynion ym maes egwyddorion amgylcheddol a grŵp arbenigol a fydd yn ein helpu i oruchwylio hynny. Rwy'n ddiolchgar i bawb sydd wedi gweithio'n adeiladol iawn gyda ni i roi'r mesurau dros dro hynny ar waith.

Holodd yr Aelod am y tri Bil nad ydym ni wedi gallu eu datblygu nawr. Wel, o ran y Bil addysg drydyddol ac ymchwil, bydd y ffaith bod y Bil yn cael ei gyhoeddi a'i gyhoeddi ar ffurf drafft nawr yn cynnig i'r rhanddeiliaid hynny a fu'n bryderus ynghylch eu gallu eu hunain i gymryd rhan yn y broses o graffu ar y Bil llawn, pe baem ni wedi gallu bwrw ymlaen ag ef, o gofio bod y coronafeirws yn effeithio ar bob un ohonyn nhw hefyd, gyda phobl nad ydynt yn y gwaith, drwy golli pobl i flaenoriaethau eraill—byddant nawr yn gallu craffu ar y Bil hwnnw ar ffurf ddrafft. Byddwn yn cael ymgynghoriadau a thrafodaethau gyda nhw. Os oes gwelliannau i'r Bil y gellir eu gwneud yn ei ffurf ddrafft, yna byddwn yn cyflwyno'r rheini mewn unrhyw Fil terfynol ar ôl yr etholiad.

O ran y Bil bysiau, mae'n golled wirioneddol, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siomedig iawn nad ydym yn gallu bwrw ymlaen ag ef. Mae'r cyhoedd yng Nghymru yn haeddu sefyllfa lle mae'r buddsoddiad mawr a wneir ar eu rhan mewn bysiau yn dod â mwy o fanteision yn sgil y buddsoddiad hwnnw, ond byddwn yn bwrw ymlaen â hyn mewn ffyrdd eraill. Bydd ein trefniadau taliadau brys ar gyfer bysiau, a gyhoeddwyd gennym ni ryw wythnos yn ôl, yn arwain at gyfres newydd o drafodaethau gyda'r sector ynghylch sut y gall y buddsoddiad y mae'r cyhoedd yn ei wneud arwain at gyfres o wasanaethau wedi eu cynllunio'n fwy systematig, mwy o integreiddio rhwng moddau trafnidiaeth, trefniadau rhannu tocynnau, a chyfres o nodau eraill y byddem ni wedi bwrw ymlaen â nhw drwy'r Bil ond y byddwn ni bellach yn bwrw ymlaen â nhw drwy'r mesurau ariannol a gweinyddol hynny. 

O ran y Bil partneriaethau cymdeithasol, wel, rydym ni wedi bwrw ymlaen â'n trefniadau ar gyfer partneriaethau cymdeithasol. Mae gennym ni gyngor partneriaeth cymdeithasol sy'n cyfarfod—mae'n cyfarfod bob pythefnos. Mae'n canolbwyntio'n fanwl ar y coronafeirws ar hyn o bryd, ond mae'n gwneud y gwaith hanfodol y mae partneriaeth gymdeithasol yn ei ddarparu yma yng Nghymru. A bydd y Bil drafft y byddwn yn ei gyhoeddi, y bydd caffael yn elfen bwysig ynddo, yn dangos sut y byddwn yn gallu bwrw ymlaen â hynny.

Nid wyf yn credu y gellir cyhuddo'r Llywodraeth yn deg o beidio â bod yn barod i weithio'n adeiladol gydag eraill pan fo eraill yn cyflwyno cynigion y mae'r Llywodraeth yn credu eu bod yn werth eu cefnogi. Gweithiais yn agos iawn gyda'r Aelod o'r wrthblaid a oedd yn gyfrifol am y Bil staffio nyrsys pan gafodd hwnnw ei gyflwyno yn ystod y tymor Cynulliad blaenorol. Gweithiais yn agos gyda'r Pwyllgor Cyllid pan oeddwn yn Weinidog Cyllid mewn cysylltiad â'r Bil pwyllgor a gyflwynwyd gan y Pwyllgor Cyllid ar ddiwygio'r ombwdsmon. Ac rwy'n credu pryd y ceir Biliau y gallwn ni eu cefnogi, wrth gwrs y byddwn ni'n gweithio'n adeiladol arnyn nhw. Ni fydd hynny'n digwydd bob tro, oherwydd nid yw pob Bil a gyflwynir gan Aelod preifat yn ennill cefnogaeth y Llywodraeth. O ran materion ariannol, yna, wrth gwrs, mae'n rhaid cynnig penderfyniad arianol i fynd gydag unrhyw Fil—wel, bron bob tro—gyda memorandwm wedi ei gyhoeddi ochr yn ochr ag ef sy'n dangos sut y cyfrifwyd y costau a sut y cânt eu talu. A phan oeddwn yn Weinidog Cyllid, buom yn gweithio'n agos gyda'r Pwyllgor Cyllid ar gyfres o gynigion a gyflwynwyd gan y pwyllgor i wella'r wybodaeth ariannol sylfaenol y gall y Llywodraeth ei darparu, a gobeithio y bydd yr Aelodau'n cytuno bod hynny wedi gwella'r wybodaeth a ddarperir i'r Aelodau fel rhan o'u gwaith craffu.

Yn olaf, gofynnodd Mr Davies i mi pa wersi yr oeddwn yn credu y gallem ni eu dysgu o'r tymor. Rwyf am orffen gyda hwn, Dirprwy Lywydd, ac mae'n un yr wyf wedi'i ddysgu nid yn unig yn y tymor hwn, ond drwyddi draw, sef nad oes Bil nad yw'n cael ei wella gan y broses graffu. A dyna pam mae'r gwaith sy'n mynd ymlaen yn y Pwyllgor ac ar lawr y Senedd mor bwysig, ac yn yr ysbryd yna mae'r Llywodraeth yn cyflwyno Biliau i'r llawr. Mae Biliau yno i'w gwella, a phan fydd yn bosib i waith y pwyllgorau neu'r gwelliannau a gyflwynir wneud y Bil yn well, dyna fyddwn yn bwriadu ei wneud, a chredaf fod y wers honno wedi'i amlygu ei hun yn y mesurau sydd wedi mynd drwy'r Senedd hon ac i'r llyfr statud yn y tymor hwn.

Adam Price.

Thank you—Deputy Minister?

Rwy'n credu mai'r teitl 'dros dro' yw'r uchaf y dylwn i ymgyrraedd ato.

Acting Presiding Officer—you've had three titles already this afternoon.

First Minister, this will be your final legislative statement in this Senedd. I'm grateful for you having shared a copy with us and for the opportunity to have further discussions with you during the autumn. Now, even before COVID struck, our assessment of the Bills that you as a Government decided to bring forward was mixed to say the least, if truth be told. Now, even the legislation that you will press ahead with, despite the crisis, such as the reforms to the renting homes Act—the content rows back on the commitments that you and your party made in the case of no-fault erections, for example, where you amend the legislation to extend the notice period from two months to six months, rather than abolish the practice entirely. This will not give the assurances that those people who rent homes would need.

Over the period of this Senedd, Plaid Cymru has pressed for legislation to spread wealth equally across the whole of Wales, legislation to look at biodiversity and wildlife, and we used parliamentary opportunity to the greatest extent to take advantage of the legislative timetable in this place, with Dr Dai Lloyd, for example, proposing a Bill to safeguard Welsh place names, which has, by now, had some support from the backbenches of your party.

And in terms of the last of these themes, I have to note that we do have some real concerns about the Government's engagement with legislation in terms of the Welsh language. Now, focus was lost over 18 months and more, following your Government's decision to do away with the Welsh language Measure and the role of the commissioner. Now, we're in a fight again on the role of the language in the curriculum. The Government seems determined to use its legislative powers to actually go against the objectives that we all want to see, rather than facilitate them.

Of course, we're facing two crises now: Brexit and COVID. The European Commission and the European Court are playing a key role in environmental governance, and we will need to ensure that this is transferred into Welsh law as we leave these systems. There is no legislation yet to close that environmental gap that will exist at the end of December. Now, you did make a vague reference to this in your statement. Can you confirm when we will see that legislation in terms of putting arrangements in place to safeguard environmental governance in Welsh law?

I was pleased to hear that legislation responding to the COVID crisis will be prioritised. One specific issue that's been raised by Delyth Jewell and Helen Mary Jones—will you look in earnest at the need for emergency legislation in terms of licensing and planning to support businesses in hospitality or to support local authorities to support them to operate on pavements and streets in town centres, for example?

The Government accepted in the context of COVID grants for small businesses the need to provide particular protection in guidance to avoid the abuse of the support that is for real self-catering businesses. So, what are your plans to strengthen primary legislation so that the owners of second homes pay tax, and can't take advantage of support for small businesses where that is not appropriate?

May I also urge you, First Minister, despite the challenges related to Brexit and COVID and other matters, including, of course, seed potatoes regulations—those also have to be dealt with—to take the opportunities in the next few months to create a real legacy for the future, so that we can all be proud of the legislation of the fifth Assembly, which became a fifth Senedd, despite all the challenges?

Can we agree this afternoon, for example, that Welsh history in all its diversity, including black, Asian and minority ethnic history, must be statutory and at the core of the new curriculum? Can we also agree today that we mustn't waste time reopening the wounds of the past and drop the contentious clause on the English language in the new curriculum Bill, focusing rather on ensuring that the curriculum is a framework to deliver the fluency of all our citizens in Welsh? And can we agree that Stage 2 of the local government Bill will be used to create a huge leap forward in terms of equality, diversity and representation in our local authorities, through STV in every council, job sharing and positive discrimination? 

Acting Deputy Llywydd, may I thank Adam Price for those questions? A number of those will be coming before the Senedd in the legislation that we will bring forward. And so, as regards the renting homes Bill, which will be coming before the Senedd in the autumn, there will be an opportunity for people to see what's in the Bill, and, if there are amendments that people wish to raise, then, of course, there will be an opportunity for the Senedd to consider those amendments. 

As regards the Welsh language, the Minister for Education has already stated that she is open to listening to the points that people raise during Stage 2 to see whether it's possible to have discussions between the parties to be able to resolve some of the concerns that some people see in the curriculum. And so she wants to do that in a constructive manner, and I'm sure that she will receive a constructive response. 

In the environmental field, we will proceed with the Bill—not in this term, but we will prepare the way for the future. As I said when I responded to Paul Davies, we have agreed amendments to the Bill in Westminster to reflect devolution and the responsibilities that we hold here. In the interim, we will put steps in place; to be clear with people in the field in Wales, they will have an independent means of raising any concerns they may have, and, in case coronavirus has been a very difficult issue, we have proceeded with a group that has been convened, and we are almost ready with the pro forma and the practicalities to assist them. As I said, we wish to appoint an independent assessor, and we also have a panel of specialist experts ready to be appointed. So, these are just interim measures to fill the gaps before we can bring forward—well, whoever will be in Government will be able to return, after May, with a new Bill in the new context that we will face post Brexit.

On on-street hospitality, I believe that we have found another way forward without bringing a Bill to the floor of the Senedd, but we are still working with the local authorities on that.

We have changed the situation as regards people purchasing homes as second homes and then making them into small businesses to avoid paying the rates, or the taxes, allegedly. So, we have revamped the rules and regulations to assist in that regard.

As regards the history of Wales, and the history of black people in Wales, the Minister has established a group to assist us to draw together resources within the curriculum and to prepare to train people to be clear about how we wish them to approach the teaching of the history of black people in Wales. It's one thing to talk about it; it's another thing to secure the resources to promote the skills of the people who do that work.

In Stage 2 of the Bill on local government I'm sure there will be an opportunity to discuss STV once again on the floor here. Our policy is one of permissive PR, to give those local authorities that want to use the system the opportunity to do so, but we won't make it compulsory.

Mark Reckless.

Diolch, syr—mae'n bleser siarad o dan eich cadeiryddiaeth, David Melding. Prif Weinidog, diolch am eich datganiad. Diolch yn fawr iawn am ddweud bod y ddadl Brexit ar ben, ond mae'n bwysig iawn dwyn yr hyn sydd ei angen i'r llyfr statud mewn ffordd drefnus ac effeithiol. Rwy'n cytuno'n gryf, ac rwy'n credu ei bod hi'n ymddangos y bu gwahoddiad i gefnogi neu o leiaf  i ymgynghori ynglŷn â hynny, ac yn sicr mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn hapus iawn i'w wneud, ac roeddwn yn falch o'r hyn a ddywedsoch chi ar yr agwedd honno.

A allwn i ddweud hefyd, ynghylch hynny, fy mod yn aml yn eich beirniadu chi ac eraill weithiau am ddeddfu'n wahanol yng Nghymru dim ond er mwyn gwneud hynny, fel y dywedais? Rwy'n credu ei bod hi'n ddyletswydd arnaf i gydnabod, yn y maes penodol hwn, nad yw hynny wedi digwydd o ran bron y cyfan o'r hyn yr ydych chi wedi'i wneud gyda deddfwriaeth ymadael yr UE. Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr 51 o offerynnau statudol Cymreig yr ydym ni wedi'u gwneud, ac rwy'n credu at 158 yr ydym ni wedi rhoi cydsyniad y DU iddynt, ac mae'r modd hirben a synhwyrol yr aethpwyd i'r afael â hyn wedi gwneud argraff arnaf. Rwy'n credu ei fod yn ymwneud yn rhannol â phwysau gwaith ac â pheidio â bod eisiau ail-wneud hynny i gyd, ond hefyd, rwy'n credu ei fod yn ddull synhwyrol. Mae Mick Antoniw a'i bwyllgor wedi gweithio'n galed iawn ar hyn, a hoffwn ddiolch ar goedd iddynt.

Fe ddywedsoch chi o ran Bil y cwricwlwm mai ei nod oedd caniatáu i newidiadau fod ar waith yn 2022. A ydych chi, fel Llywodraeth, yn diystyru ymestyn y dyddiad cau hwnnw? A yw'n bosibl o hyd y bydd yna newid yn hynny, neu a ydych yn gwrthwynebu hynny? Rwy'n credu bod dod â hwn ymlaen yn bwysig, oherwydd mewn rhai ffyrdd rwy'n ei weld yn Fil eithaf anodd. Rwyf wedi bod yn ailddarllen rhai o'r dadleuon ynghylch Deddf 1988 a'r cwricwlwm bryd hynny, ac, yn ddiddorol, Margaret Thatcher oedd yn ceisio cadw rhyddid yr athrawon a chyfyngu ar y graddau yr oedd y Bil yn gorfodi, ac roedd llawer yn yr Adran Addysg eisiau gwneud fel arall, a'r canlyniad oedd cyfaddawd. Ond roeddent yn nodi pethau penodol yr oedd yn rhaid iddynt ddigwydd mewn meysydd ar y pryd yn y cwricwlwm, tra bo'r ymagwedd yma yn un llawer mwy cyffredinol, a chysyniadau sy'n llawer anoddach eu disgrifio mewn iaith ddeddfwriaethol sydd â grym y tu cefn iddi. Rwyf yn credu ei bod hi'n eithaf anodd i athrawon ac ysgolion edrych ar y ddeddfwriaeth honno ac yna deall, yn ymarferol, sut y mae'r ddeddfwriaeth honno'n mynd i'w rhwymo nhw. Gwn y bydd y rhan fwyaf o hyn yn digwydd drwy ganllawiau a chymorth gyda'r gweithredu, ond, os bydd unrhyw un yn torri'r gyfraith, sut y byddwch chi'n gwybod, a beth fydd y camau gorfodi ynghylch hynny?

Mae COVID-19 wedi effeithio ar nifer fawr o bobl mewn ffyrdd hollol ryfeddol sydd wedi gwneud cymaint o wahaniaeth i fywydau pobl, ond rwy'n credu hefyd ei fod wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol i Lywodraeth Cymru. Wrth gwrs, rwy'n deall pam eich bod wedi adleoli gweision sifil mewn mannau eraill, ac na all rhywfaint o ddeddfwriaeth fynd rhagddi nawr. Gofynnais yn gynharach i roi'r un graddau o gydymdeimlad i Lywodraeth y DU, ond rwy'n sicr yn cydymdeimlo yn yr un modd â'ch Llywodraeth chi. Ond hefyd cawsoch gyfnod o amser deddfwriaethol pryd y gellid disgwyl yn ddigon priodol i chi gyflwyno'r Biliau hyn. Nawr, ni fyddwch yn gallu, ac mae hynny—i chi ac i'ch Llywodraeth gyda'r mwyafrif sydd gennych chi—yn golled, ac rwy'n credu bod angen i ni gydymdeimlo â hynny.

O ran Ken Skates, a'r Bil y bu'n gweithio arno yn arbennig ar wasanaethau bysiau, rwy'n credu bod hyn yn anffodus—nid wyf yn siŵr a wyf yn cytuno â'r dull cyffredinol ai peidio, ond rwyf wedi bod yn ymwneud â hyn, ac yn sicr mae wedi gweithio'n galed iawn gyda'r pwyllgor i'w ddatblygu o dan broses graffu. A nawr mae'n ymddangos, yn wahanol i'r mesurau eraill a gyhoeddir ar ffurf drafft ac y gellir eu cyflwyno yn y Cynulliad nesaf, yn dibynnu ar ganlyniadau'r etholiad, ymddengys y rhoddwyd y farwol i hyn. Rydych yn gallu cyflawni rhai agweddau arno mewn ffyrdd eraill, ond beth am rai o'r egwyddorion eraill hynny? A ydych yn disgwyl y bydd cyfle arall, neu a yw'r ansicrwydd i wasanaethau bysiau yn sgil yr hyn sydd wedi digwydd gyda COVID mor fawr fel nad yw'n bosibl dweud ar hyn o bryd?

Cefais fy nharo, wrth siarad â'r Arglwydd Thomas am y comisiwn cyfiawnder, gan y pwyslais a roddodd ar y Bil Rhentu Cartrefi (Cymru) a dechrau'r Bil hwnnw o 2016 a'r gwahaniaeth ymarferol enfawr ar lawr gwlad a fydd yn ei wneud i lawer o bobl yng Nghymru. Yn aml, pan siaradwn am ddeddfu'n wahanol, gall gael effaith ymylol ar rai pobl; bydd hyn yn cael effaith enfawr ar gymaint o bobl, a chefnogaf yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud am bwysigrwydd craffu er mwyn cael hyn yn iawn, yn enwedig pan fyddwch yn diwygio Bil, Bil cymhleth, cyn iddo weld golau dydd hyd yn oed.  

Fe sonioch chi am waith datblygu pwysig arall sy'n mynd rhagddo, gan gynnwys gwaith ar ddiwygiadau i lesddaliadau a chyfunddaliadau preswyl. Rwy'n ymwybodol o raglen waith sylweddol iawn gan Gomisiwn y Gyfraith yn y maes hwn. Doeddwn i ddim yn glir os oeddech yn cyfeirio at hynny neu a oes rhaglen waith ar wahân yn mynd rhagddi yn Llywodraeth Cymru. Mae gan waith Comisiwn y Gyfraith adran fach ar y dechrau ynghylch datganoli yng Nghymru a pheth amwysedd ac ansicrwydd ynghylch hyd a lled datganoli, o ystyried themâu trawsbynciol eu gwaith, ond y dybiaeth bragmatig a oedd fel petai'n rhedeg drwyddi oedd y byddai'n cael ei wneud ar sail Cymru a Lloegr. A ydych yn disgwyl y byddech eisiau argymell cydsynio â llawer o'u rhaglen waith? A ydych yn gwybod mwy amdani nag sydd wedi'i gyhoeddi, neu a ydych yn bwriadu datblygu dull gweithredu i Gymru yn unig yn y maes hynod gymhleth hwn?

Fe wnaethoch chi sôn am ddau faes arall rwy'n credu y byddid yn deddfu ynddynt drwy ddefnyddio'r offeryn statudol. Gwerthu cŵn bach gan drydydd parti: gwn y bydd nifer o Aelodau fy ngrŵp yn falch iawn o glywed eich bod yn cymryd camau pellach ynghylch hynny. A hefyd, o ran gwahardd ysmygu, cafwyd rhyw awgrym y byddai'n fesur llawer ehangach, ond, i'r graddau eich bod wedi sôn am dir ysbytai, tir ysgol ac ardaloedd chwarae awdurdodau lleol, yn sicr nid wyf fi'n bersonol yn gwrthwynebu cynnwys y meysydd hynny, ac rwy'n falch nad yw'n rhaglen ehangach.

Yn olaf, a gaf i gyfeirio at y dreth trafodiadau tir? Fe wnaethom ni siarad yn faith wrth i'r Bil fynd ar ei hynt ynghylch modelau craffu gwahanol posibl, ac roeddwn yn dadlau y dylai'r gyfradd fod ar wyneb y Bil ac rydych yn gryf yn erbyn hynny, ond fe wnaethoch chi nodi nifer o fecanweithiau craffu eraill a fyddai'n gwneud iawn am hynny. A ydych chi'n cytuno ei bod yn eithaf anfoddhaol y cyhoeddwyd hyn mewn cynhadledd i'r wasg gan y Gweinidog Cyllid ddoe, ond nad yw'n cael ei ystyried hyd yn oed fel datganiad heddiw, ac wedyn y byddwn yn torri am ddeufis? Iawn, rydych chi wedi codi'r trothwy, ond mae rhai posibiliadau deddfwriaethol eithaf cymhleth hefyd ynglŷn â sut y gallwch chi wneud hynny o ran yr ail gartrefi a pheidio â chyflawni'r eithriad i'r categori hwnnw. Gallaf feddwl am nifer o ffyrdd gwahanol y gellid gwneud hynny, a dydw i ddim yn glir sut mae'r Llywodraeth yn defnyddio'r ddeddfwriaeth i gyrraedd ei nod. Mae'n wir y byddai wedi bod yn fwy boddhaol pe baem ni wedi cael dadl a thrafodaeth briodol am hynny yma.  

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Dof yn ôl ar y diwedd, os caf i, Dirprwy Lywydd dros dro, at y pwyntiau am ddeddfwriaeth yr UE, oherwydd rwy'n credu bod yna wybodaeth bwysig y gallaf ei rhoi i'r Senedd.

A gaf i gytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am bwyllgor Mick Antoniw a'r gwaith caled iawn y maent wedi'i wneud yn y maes hwnnw? O ran gweithredu'r cwricwlwm a drefnwyd ar gyfer mis Medi 2022, roeddwn yn Ysgol Llanhari ddoe yn siarad â'r pennaeth yno. Rwy'n credu mai ei barn hi oedd eu bod yn awyddus iawn i sicrhau bod y cwricwlwm yn cael ei weithredu ym mis Medi 2022. Maent yn awyddus iawn i beidio â cholli'r momentwm, y gwaith aruthrol y maent wedi'i wneud wrth baratoi ar gyfer y rhyddid newydd y bydd y cwricwlwm newydd yn ei roi iddynt.

Rwy'n cydnabod y sylw y mae'r Aelod yn ei wneud, sef bod unigolion weithiau'n galw am fwy o ryddid, ac yna, pan fydd yn cael ei gynnig, nid ydynt yn gwybod yn iawn beth i'w wneud ag ef ac maen nhw eisiau cael gwybod beth y dylent ei wneud â'r rhyddid sydd ganddynt. Ond dydw i ddim yn credu bod hynny'n wir am y sector addysg yng Nghymru; rwy'n credu eu bod nhw wedi gweithio'n galed iawn, maen nhw eisiau gwneud hyn ac rydym ni eisiau iddo ddigwydd. A gaf i ddiystyru'n bendant y posibilrwydd y bydd yn rhaid inni ei ohirio o bosibl? Wel, o ystyried yr hyn a wyddom ni am y gaeaf sydd i ddod, pe bai popeth yn anffafriol a'r effaith a gâi hynny ar ysgolion ac ar athrawon yn ogystal â phawb arall, rhaid inni fod yn ddigon hirben i ddweud y byddwn yn parhau i'w adolygu, ond mae ein huchelgais yr un fath: rydym ni eisiau ei weld ar waith ym mis Medi 2022, a chredaf fod y sector eisiau gweld hynny hefyd.

Rwy'n rhannu siom yr Aelod ynghylch tynnu'r Bil Gwasanaethau Bysiau (Cymru) yn ôl. Buom yn ymboeni'n hir am hyn, ond yn y pen draw, nid oedd yn bosibl tynnu ynghyd y polisi a'r mewnbwn deddfwriaethol y byddai eu hangen ar ei gyfer, o gofio popeth arall sy'n digwydd. Un o'r rhesymau pam nad ydym yn ei gyhoeddi ar ffurf drafft, fel y lleill, yw ein bod am ddychwelyd at elfen dacsis y Bil gwreiddiol, y bydd yr Aelod yn ei gofio fel Bil a oedd yn mynd i gynnwys y ddwy agwedd. Gobeithiaf ddychwelyd at hynny os bydd cyfle i wneud hynny.

Mae cychwyn Deddf 2016 yn dibynnu arnom ni'n pasio Bil Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru). Mae Deddf 2016 yn un o brif Ddeddfau'r Senedd, gyda diwygiadau mawr iawn i bobl sy'n rhentu eu cartrefi. Dyna pam, pan fu rhaid gwneud dewisiadau—ac roedd y Bil Bysiau a'r Biliau eraill nad ydym yn gallu eu datblygu yn rhan o hyn—y Bil hwn oedd yr un yr oeddem wedi penderfynu ei gyflwyno oherwydd ei effaith ar y gallu i gychwyn deddfwriaeth 2016.

O ran diwygio lesddaliadau, rwy'n deall y bydd Comisiwn y Gyfraith yn cyhoeddi ei argymhellion terfynol ar 21 Gorffennaf. Ni allwn gytuno'n fwy gyda'r Aelod am natur hynod o gymhleth lesddaliadau a diwygio, a dydw i ddim yn honni o gwbl fy mod i'n ei ddeall yn iawn. Rydym yn aros i weld argymhellion terfynol Comisiwn y Gyfraith a byddant yn dylanwadu ar ein gallu i gyflwyno diwygiadau yn y maes hwnnw.

Rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth yr Aelod i'r defnydd o is-ddeddfwriaeth mewn cysylltiad â gwerthu cŵn bach gan drydydd parti.

Yn bersonol, hoffwn pe baem ni wedi gallu mynd ymhellach gyda'r ddeddfwriaeth ar wahardd ysmygu yn y tymor Senedd hwn; ni allwn ni wneud hynny nawr. Mae'n ddiddorol, darllen adroddiadau dros nos, bod yna bobl sydd bellach yn defnyddio lletygarwch awyr agored ac yn canfod y caniateir ysmygu, a bod galwadau ar i ysmygu gael ei wahardd nawr yn y lleoedd hynny. Gan fod pobl mor gyfarwydd ag amgylcheddau di-fwg dan do, nid yw'n brofiad braf cael eich hun yn gorfod dioddef mwg pobl yn yr awyr agored, ac mae pobl yn deall pam ei bod hi'n bwysig gweithredu yn y maes yna. Yn anffodus, ni fyddwn ni'n gallu gwneud hynny yn y tymor hwn. Byddwn yn paratoi ar gyfer y dyfodol.

Ac yn olaf, ar y dreth trafodiadau tir, wel, rydym ni'n defnyddio'r weithdrefn gadarnhaol dros dro; dyma'r weithdrefn a gymeradwywyd gan y Senedd hon. Mae ganddi ei chyfyngiadau, fel y dywedodd yr Aelod. Mae'n rhan o'r rheswm pam y bydd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, yn siarad yn fuan iawn am y posibilrwydd o Fil trethi y byddwn yn gallu ei gyflwyno er mwyn cyflawni'r cyfrifoldebau hyn mewn ffordd wahanol. Ond, o dan yr amgylchiadau, gyda'r amser a oedd gennym ni, o ystyried y cyhoeddiad yn Lloegr yr wythnos diwethaf, roeddem yn credu ei bod yn bwysig cyflwyno cynigion penodol a dyna'r hyn yr ydym ni wedi'i wneud nawr.

Prif Weinidog, rwy'n ddiolchgar i chi am y datganiad y prynhawn yma ac, fel chi, rwy'n rhannu'r siom na fyddwn ni'n gallu symud ymlaen gyda Bil i ail-reoleiddio gwasanaethau bysiau. Roedd dadreoleiddio, wrth gwrs, yn drychineb Thatcheraidd sy'n parhau i ddifetha ein gwasanaethau, yn enwedig mewn lleoedd fel fy etholaeth i lle'r ydym yn gwario'r arian, ond nid ydym yn cael y gwasanaethau sydd eu hangen arnom ni. Rwy'n credu ein bod ni i gyd eisiau gweld bysiau'n cael eu hail-reoleiddio er mwyn sicrhau bod gennym y gwasanaethau sydd eu hangen arnom ni.

Prif Weinidog, mae nifer o wahanol feysydd lle y credaf y gallem ni elwa o ddeddfwriaeth ychwanegol. Rwyf wedi bod yn ystyried deddfwriaeth amgylcheddol, diogelu ein hecoleg ac amgylcheddau sy'n agored i niwed. Bydd y Prif Weinidog yn cofio imi gyflwyno cynigion i greu parc cenedlaethol newydd yng Nghymru, yn y Cymoedd, a chredaf ei bod hi'n bwysig inni edrych eto ar sut yr ydym yn rheoleiddio ac yn dynodi ein parciau cenedlaethol. Wrth gwrs, mae rhannau eraill o'r wlad a fyddai'n elwa ar gael eu dynodi'n barciau cenedlaethol. Rwy'n cofio'r ymgyrch dros barc cenedlaethol mynyddoedd Cambria yng Ngheredigion a Sir Gaerfyrddin hefyd, ac mae yna rannau eraill o'r wlad.

A allem ni hefyd ystyried Deddf Cymru lân? Cyfeiriodd y Prif Weinidog at Ddeddf aer glân, ac rwy'n cefnogi'r cynnig hwnnw'n llwyr, ond bydd yn ymwybodol o'r sbwriel yr ydym yn ei weld yn ein cymunedau a'r trallod mawr a achosir i bobl, mewn gwahanol rannau o'r wlad, drwy dipio anghyfreithlon. Rwyf wedi gweld cynnydd mewn tipio anghyfreithlon dros y blynyddoedd diwethaf yn fy etholaeth fy hun, lle mae ein bryniau a'n mynyddoedd prydferth yn cael eu defnyddio i waredu gwastraff. Mae eisoes yn anghyfreithlon, ond mae angen inni allu sicrhau ein bod yn gallu cynyddu'r cosbau a gwneud cyfraith gadarnach i ddiogelu ein cymunedau rhag hynny.

Byddai hefyd yn ddefnyddiol gweld cynllun dychwelyd ernes yn cael ei gyflwyno yng Nghymru. Rwy'n cofio pan mai pop oedd Corona, ac y dychwelwn fy mhotel er mwyn cael fy ngheiniog i brynu ychydig mwy o bop, ac rwy'n credu y byddai'n rhywbeth yr hoffem ni ei weld yn dychwelyd.

Ac yn olaf, Prif Weinidog, a gaf i siarad ar nodyn mwy personol? Bydd Aelodau'n ymwybodol, ac rwy'n amlwg yn ddiolchgar iawn i'r Aelodau am eu geiriau caredig a'u cydymdeimlad, ond fe ges i drawiad ar y galon rai misoedd yn ôl. Roeddwn yn ffodus iawn, iawn fy mod i gyda rhywun oedd yn deall y broses o ddadebru cardio-pwlmonaidd ac a allodd ddod o hyd i ddiffibriliwr o fewn munudau. Pan stopiodd fy nghalon guro, roedd rhywun yno a allai fy helpu ac achub fy mywyd. Darparu diffibrilwyr, darparu hyfforddiant mewn dadebru sylfaenol, ynghyd â chamau statudol ar gyfer goroesi, cynllunio i holl gyrff y gwasanaeth cyhoeddus a'r awdurdodau iechyd weithio gyda'i gilydd, gyda'r cyhoedd, i sicrhau bod pawb yn cael yr un cyfle i gael byw ag a roddwyd i mi. A phan oeddwn yn siarad â'r bobl a oedd wedi achub fy mywyd rai misoedd yn ôl, roeddent yn glir iawn mai aelodau o'r cyhoedd a oedd yno pan stopiodd fy nghalon guro a roddodd gyfle i'r criw ambiwlans a'r llawfeddygon yn ysbyty'r Mynydd Bychan roi ail anadl einioes imi. Felly, y cyhoedd a'n gweithwyr proffesiynol yn cydweithio gyda chamau goroesi, ynghyd â'r deunyddiau, y cyfleoedd a'r hyfforddiant, sy'n cynnig i bawb y cyfle hwnnw i gael byw.

Diolch yn fawr iawn i Alun Davies am hynny. Cytunaf ag ef y bu dadreoleiddio'r bysiau yn drychineb o 30 mlynedd, a gwelwn hynny yng Nghymru, a dyna pam yr oedd ein Bil i ail-reoleiddio'r gwasanaethau bysiau yn un mor bwysig. Rwyf eisiau bod yn glir ag Aelodau ein bod yn gweithio ar ffyrdd amgen o gyflawni'r un amcanion. Er nad yw'r dull, y llwybr deddfwriaethol, ar gael inni yn y tymor Senedd hwn, nid yw'n golygu nad oes dulliau pwerus eraill y gall y Llywodraeth eu defnyddio, a byddwn yn defnyddio'r rheini, yn enwedig yn y cyd-destun presennol, lle mae darparwyr bysiau mor ddibynnol ar gymhorthdal cyhoeddus i ddarparu gwasanaeth o unrhyw fath.

Diolch iddo am yr hyn a ddywedodd am ddeddfwriaeth amgylcheddol. Weithiau byddaf yn pryderu am ddeddfwriaeth amgylcheddol, gan mai'r tlotaf sy'n ysgwyddo'r baich, pan fyddwn yn mynnu cael safonau uwch a bod angen pethau eraill arnom, y bobl â'r modd lleiaf sy'n gorfod canfod ffordd o ysgwyddo'r baich hwnnw. Ond nid oes esgus dros daflu sbwriel; nid oes unrhyw esgus dros dipio anghyfreithlon. Nid oes angen i neb wneud y pethau hynny, ac nid oes a wnelo tlodi ag ef, fel y mae'n ymwneud â llawer o bethau eraill. Felly, rwy'n cytuno ag ef. Byddaf yn diflasu pobl yr wyf yn teithio gyda nhw yn rheolaidd, wrth inni fynd ar hyd y llwybrau i mewn ac allan o Gymru, wrth imi sôn am y sbwriel ar ochrau ein ffyrdd ac ar ochrau ein rheilffyrdd. Pa fath o neges y mae'n ei hanfon at bobl sy'n dod i ymweld â'r lle prydferth hwn ynghylch y ffordd y mae rhai o'r lleoliadau hynny'n cael eu trin? Felly, deddfwriaeth i wneud mwy a gwneud yn well drwy Fil Cymru lân, mae wedi cyflwyno achos cryf dros hynny.

Ac, wrth gwrs, mae'r Aelod yn cyflwyno dadl dros ddeddfwriaeth gardiaidd gydag awdurdod na allwn i ei gyfleu o bell ffordd, a bydd yr Aelodau yma, rwy'n gwybod, wedi gwrando'n astud iawn ar yr hyn y mae wedi'i ddweud am hynny. Wrth i bawb yn y lle hwn feddwl ymlaen at syniadau y maent eisiau eu cyflwyno i'r cyhoedd y flwyddyn nesaf, rwy'n credu bod rhai sylwadau grymus iawn wedi'u gwneud gan yr Aelod y prynhawn yma.

Prif Weinidog, yn gyntaf, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad? A gaf i hefyd ddiolch, a diolch ar goedd fy hun, mewn gwirionedd, i'r holl gyfreithwyr hynny yn Llywodraeth Cymru o ran maint sylweddol y ddeddfwriaeth y maent wedi gorfod gweithio arni? Rwy'n credu ei bod hi'n anodd i bobl, efallai, werthfawrogi maint y ddeddfwriaeth sydd wedi cael ei datblygu a'r sgiliau sy'n cyd-fynd â hynny. Ac yn yr un modd, gan fod fy mhwyllgor yn un sy'n asesu ac yn adolygu cywirdeb llawer o'r ddeddfwriaeth wrth iddi fynd drwy'r Senedd, a chraffu arni, a gwyddom yn sgil y pwysau, o bryd i'w gilydd, fod camgymeriadau'n cael eu gwneud, felly hefyd sgìl ac arbenigedd cyfreithwyr y Senedd, sy'n cefnogi'r pwyllgor ac yn nodi'r rheini, ac yna'r berthynas gadarnhaol sy'n bodoli i sicrhau bod gennym ni rywfaint o'r ddeddfwriaeth orau a mwyaf effeithiol yn mynd drwy'r Senedd. Yn sicr, yn ein 10 mlynedd fel Senedd, fel deddfwrfa, rydym ni wedi meithrin y sgìl o ddatblygu deddfwriaeth effeithiol sydd wedi'i drafftio'n dda. Mae'n amlwg bod gennym ni fwy i'w ddysgu, ond mae'r 10 mlynedd diwethaf wedi bod yn gynhyrchiol iawn.

A gaf i ddweud, yn gyntaf, mewn cysylltiad â'r sylwadau a wnaethoch chi o ran deddfwriaeth ar lesddaliadau a chyfunddaliadau preswyl, y bydd bonllefau o lawenydd yn fy etholaeth o glywed am y posibilrwydd y byddwn yn deddfu i wahardd pla y lesddaliadau ar gyfer y dyfodol? Mae llawer o faterion sy'n ymwneud â lesddaliadu, wrth gwrs, yn faterion a gadwyd yn ôl, felly bydd yr hyn a ddaw o Gomisiwn y Gyfraith yn amlwg yn bwysig inni. Ond mae agwedd arall ar hyn y mae'n bwysig ein bod yn ei datblygu hefyd, ac mae hynny'n ymwneud â'r cwmnïau rheoli, faint o eiddo atodol mewn datblygiadau a gaiff eu rhoi i gwmnïau rheoli. Mae'n ddigon posibl bod hyn yn rhywbeth y gallem ei atal mewn gwirionedd drwy'r broses gynllunio heb ddeddfwriaeth, ond credaf ei bod yn mynd law yn llaw, ar y naill law, fod y rhai a brynodd eiddo lesddaliad yn gorfod talu taliadau lesddaliad yn y pen draw, ond hefyd bod llawer o'r cyfleusterau o amgylch a'r tir o amgylch hefyd yn destun taliadau pellach sy'n amharu ar eiddo, a byddem eisiau gweld diwedd ar hynny.

A gaf i ddweud mewn cysylltiad â'r Bil Partneriaethau Cymdeithasol fy mod yn deall yn llwyr yr oedi yn hynny o beth ac mai'r hyn sy'n bwysig yw bod gennym ni ddeddfwriaeth sy'n effeithiol? Dyma ddeddfwriaeth a fydd mor bwysig, yn torri tir newydd yn y DU, o ran yr amgylchiadau y byddwn ni'n byw ynddyn nhw ar ôl COVID, lle rydym ni'n edrych, mewn gwirionedd, ar y ffordd yr ydym ni'n defnyddio ein proses gaffael i sefydlu safonau moesegol, ein bod yn ail-raddnodi’r gwerthoedd o ran rhai o'n cysylltiadau cyflogaeth a chymdeithasol sydd gennym ni mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod o du'r undebau llafur, er bod gobaith y byddai'r ddeddfwriaeth hon ar y llyfrau cyn yr etholiadau, y dewis yn sicr yw cael deddfwriaeth effeithiol a fwy trwyadl wedi ei pharatoi ar gyfer y Cynulliad nesaf.

Rwy'n falch iawn hefyd o'r gwaith sy'n mynd rhagddo o ran gweithredu adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Bydd hyn yn galluogi'r Llywodraeth i bennu canllawiau o ran dyletswydd economaidd-gymdeithasol. Mae'n ddeddfwriaeth a fydd yn bwysig iawn o ran y gweithwyr sy'n fenywod, o ran cydraddoldeb, y bwlch cyflog rhwng y rhywiau a'r gwahaniaethu cyffredinol ar sail rhyw sy'n bodoli o fewn llawer o'n gweithleoedd a rhannau o'n cymdeithas. Efallai y gallech chi roi sylwadau ar fater canllawiau y byddai eu hangen i gyd-fynd â hyn er mwyn gweithredu a gwneud y ddeddfwriaeth hon yn effeithiol.

Y maes arall, wrth gwrs, sy'n bwysig iawn yw cyfundrefnu'r gyfraith a mynediad at y gyfraith a mynediad at gyfiawnder. Rwyf yn gobeithio, o ran un maes, mai yr hyn a wnawn—

A gaf i dorri ar draws hwn? Mick, bydd pobl yn credu eich bod yn cyflwyno cais am ei swydd os ewch ymlaen yn hwy. Rydych chi wedi bod wrthi dros bedwar munud. Y frawddeg olaf.

Fe orffennaf i. Fy mrawddeg olaf yw pa mor falch yr ydym i gyd o'r ymrwymiad o ran gweithredu cyfraith Lucy. Diolch.

Cadeirydd, diolch yn fawr iawn, a diolch i Mick. Dechreuodd Mick Antoniw drwy gyfeirio at y galwadau rhyfeddol sydd wedi'u gwneud ar gyfreithwyr y Llywodraeth yng nghyd-destun COVID. Mae dros 60 o eitemau o is-ddeddfwriaeth wedi'u gwneud gan Weinidogion Cymru ers dechrau mis Chwefror. Bydd yr Aelodau yma'n disgwyl, wrth gwrs, i'r pwerau hynny gael eu defnyddio mewn cysylltiad â'r systemau iechyd a gofal cymdeithasol, ond maent hefyd wedi gorfod ymdrin â chynllunio, tenantiaethau busnes, codi tâl am fagiau siopa, dŵr ymdrochi, addysg a llywodraeth leol. Mae wedi bod yn ymdrech enfawr, ac mae'r gwaith craffu a wnaed drwy bwyllgor Mick Antoniw, gyda chymorth cyfreithwyr ar ochr y Comisiwn, wedi bod yn amhrisiadwy o ystyried mor gyflym y bu'n rhaid gwneud hyn i gyd.

Edrychaf ymlaen, hefyd, at ddiwygio lesddaliadau a chyfunddaliadau. Rydym ni eisoes wedi gwneud penderfyniad, yn y tymor Senedd hwn, Dirprwy Lywydd dros dro, na all unrhyw eiddo Cymorth i Brynu fod yn eiddo lesddaliad os ydynt am gael cymorth drwy Lywodraeth Cymru, ac mae materion y cwmni rheoli yn effeithio ar werthiannau eiddo rhydd-ddaliad yn ogystal â gwerthiannau lesddaliad. Gallaf weld bod aelodau eraill o amgylch y Siambr yma wedi gorfod ymdrin â'r canlyniadau pan fo pobl sydd wedi prynu tŷ yn canfod eu bod wedi'u clymu i ffioedd rheoli ar gyfer eiddo rhydd-ddaliad y mae'n ymddangos nad oes ganddynt fawr ddim rheolaeth drostynt ac nad oes gobaith o gael iawndal.

O ran y Bil partneriaethau cymdeithasol, rwy'n ddiolchgar i gydweithwyr yn yr undebau llafur am eu dealltwriaeth ynglŷn â pham nad ydym yn gallu bwrw ymlaen ag ef, ac rwyf wedi dweud wrth fy swyddogion fy mod eisiau i ni ddefnyddio'r cyfnod hwn i'w wneud yn Fil hyd yn oed mwy effeithiol a phwysig pan fyddwn yn gallu ei gyhoeddi ar ffurf drafft. Mae'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol wedi goroesi rhai cyfarfodydd anodd iawn lle y bu'n rhaid inni dorri ein rhaglen is-ddeddfwriaethol at yr asgwrn, ond y Gweinidog sy'n gyfrifol amdani yw'r Dirprwy Weinidog Jane Hutt, a gallaf ddweud wrthych fod dycnwch Jane, sydd wedi sicrhau bod y darn hwnnw o is-ddeddfwriaeth yn parhau'n fyw, wedi bod yn bopeth y byddech wedi'i ddisgwyl ganddi.

Cyfeiriais at gyfundrefnu yn fy natganiad agoriadol. Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi symud ymlaen gyda chyfundrefnu o ran yr amgylchedd hanesyddol ac ym maes cynllunio, a bydd y Llywodraeth nesaf, o ba bynnag liw, o dan rwymedigaeth a fydd yn cael ei phasio gan y Senedd hon i gyflwyno cyfundrefnu a mesurau cydgrynhoi pellach.

A'r siaradwr olaf ar hyn, Jenny Rathbone.

Diolch, Prif Weinidog. Rhannaf y pryderon am ein hanallu i fwrw ymlaen â'r Bil bysiau, ond rwy'n dawel fy meddwl eich bod yn credu bod gennych chi ffyrdd eraill o ddiogelu'r sector hwn, oherwydd yn arbennig yng Nghaerdydd, lle'r ydym yn ffodus o gael Bws Caerdydd sydd mewn perchnogaeth gyhoeddus, maent yn gyson yn wynebu cystadleuaeth annheg gan weithredwyr masnachol preifat, fel y'u gelwir, sydd wedi llwyddo i ddewis y llwybrau mwyaf proffidiol gan anwybyddu'r llwybrau cymdeithasol pwysig. Yn yr un modd, nid yw Bws Caerdydd wedi gallu manteisio ar y gronfa argyfwng cadernid economaidd, er ei bod yn amlwg wedi gallu manteisio ar gefnogaeth cynllun cadw swyddi COVID. Ond, serch hynny, maent wedi colli dros £600,000 yn y tri mis diwethaf, gan sicrhau bod gweithwyr hanfodol yn dal i allu cyrraedd eu swyddi, a byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod ychydig mwy am sut yr ydym yn bwriadu diogelu'r gwasanaethau hanfodol hyn, wrth fwrw ymlaen, os na allwn ni ddeddfu.

Un peth y sonioch chi amdano yn eich datganiad oedd y rheoliad diwygio ar datws hadyd. Mae'n swnio'n ymylol, ond roeddwn yn dyfalu pa berthynas sydd ganddo â'r rheoliadau ôl-Brexit y mae Llywodraeth y DU yn eu paratoi, lle mae cwmnïau hadau masnachol yn pryderu'n fawr y gallent orfod talu £300 fesul math er mwyn gallu parhau i werthu eu hadau yng Nghymru neu, yn wir, ledled y DU. Yn amlwg, mae hwnnw'n fesur gwrth-gystadleuol iawn a allai fod o fudd mawr i'r cwmnïau cyd-dyriad hynod o fawr ac yn ergyd farwol i lawer o gwmnïau bach sy'n gwerthu hadau llysiau. Felly, tybed a oes unrhyw gysylltiad rhwng y ddau hynny.

Byddai ein Bil wedi gwrthdroi'r sefyllfa, Cadeirydd, a gyflwynwyd dan ddeddfwriaeth wreiddiol Llywodraeth Thatcher, sydd wedi atal ffurfio cwmnïau bysiau trefol eraill yng Nghymru. Roedd y Bil yn caniatáu i'r lleoedd hynny a oedd â chwmnïau bysiau trefol ar y pryd barhau gyda nhw, ac mae Caerdydd a Chasnewydd wedi parhau am 30 mlynedd yn y ffordd honno, ond mae wedi ein hatal rhag defnyddio posibiliadau tebyg mewn mannau eraill yng Nghymru, a byddai ein Bil wedi gwrthdroi'r sefyllfa honno. Rydym yn gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru i ddod o hyd i ffyrdd eraill o ddod â pherchenogaeth dros wasanaethau bysiau yn ôl o dan reolaeth y rhannau hynny o'r gwasanaeth cyhoeddus sy'n talu amdanynt yn y bôn, ac i wneud hynny mewn ffordd sydd wedi'i chynllunio, lle nad oes gennym y math o gystadleuaeth—cystadleuaeth wastraffus—y cyfeiriodd Jenny Rathbone ati, lle mae gallu cwmni fel Bws Caerdydd i gefnogi llwybrau llai proffidiol yn cael ei ddifetha gan y ffaith bod yr unig gystadleuaeth sy'n eu hwynebu yn ymwneud â llwybrau lle mae elw yn cael ei wneud. Mae'r trafodaethau rhwng y cwmni bysiau a Llywodraeth Cymru yn parhau.

Dirprwy Lywydd, dechreuais resynu at ddewis y Gorchymyn Diwygio tatws hadyd fel yr un a amlygais, o ystyried bod yr Aelod yn gwybod cymaint mwy amdano na mi. [Chwerthin.] Nid wyf yn credu bod ein gwelliant yn gysylltiedig â'r newidiadau ysgytwol y cyfeiriodd atynt ar draws ein ffin. Rwy'n credu ei fod yn un o'r rheoliadau blynyddol hynny sy'n gorfod dod gerbron y Senedd drwy'r weithdrefn negyddol. Ond, mae'r sylw cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud yn un yr wyf yn cytuno'n llwyr ag ef—sef y bydd angen inni ddefnyddio ein deddfwriaeth amgylcheddol i sicrhau bod y safonau sydd mor bwysig yma yng Nghymru, a'r amddiffyniadau a roddir i ddefnyddwyr Cymru o ganlyniad, yn cael eu cadw wrth inni wynebu cyfnod anoddach yn y dyfodol. 

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.

Symudwn yn awr at gwestiynau amserol. Cyn imi alw'r un cyntaf, a gaf i wirio bod y Gweinidog iechyd ar gael ar Zoom? Gallaf ei weld yn awr. Gwych. Felly, i ofyn y cwestiwn cyntaf i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Janet Finch-Saunders.

Diolch. Heddiw, rwyf wedi cyhoeddi y byddwn yn parhau â'r drefn bresennol o brofi wythnosol am bedair wythnos arall. Os yw nifer achosion COVID-19 yn parhau i fod yn isel, fel y maen nhw ar hyn o bryd, rwy'n disgwyl lleihau'r profion ar gyfer cartrefi gofal i bob pythefnos o 10 Awst. Byddaf yn parhau i adolygu ac addasu ein polisi profi yn seiliedig ar y dystiolaeth a'r cyngor diweddaraf.

Diolch. Wel, hoffwn i ddechrau drwy ddiolch i'r Llywydd am fynd i'r afael â sarhad difrifol ar Senedd Cymru: y Gweinidog iechyd yn dewis gwneud datganiad mor bwysig y tu allan i'r Siambr hon. Nawr, ar ôl ystyried y datganiad ysgrifenedig, rwy'n croesawu'r ffaith ei fod wedi ymestyn y drefn brofi wythnosol am bedair wythnos arall, ond rwy'n dychryn o glywed y bydd lleihad o bosib yn y profion ar gyfer cartrefi gofal o 10 Awst ymlaen. Hoffwn atgoffa'r Gweinidog bod Arolygiaeth Gofal Cymru wedi cael gwybod am 3,382 o farwolaethau pobl oedd yn preswylio mewn cartrefi gofal i oedolion ers 1 Mawrth. Mae hynny 74 y cant yn uwch na'r marwolaethau a gofnodwyd am yr un cyfnod y llynedd. Mae 734 o breswylwyr cartrefi gofal wedi marw oherwydd amheuaeth neu gadarnhad o COVID-19, ac mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru wedi disgrifio'r sefyllfa yn ein cartrefi gofal fel trasiedi. Dylid a gellid fod wedi gwneud mwy yn gynt i gefnogi preswylwyr a'r staff, sy'n gwneud cymaint i ofalu amdanynt.

Bu'n rhaid i ni, yma yng Nghymru, aros tan 15 Mehefin i ddechrau profi staff cartrefi gofal yn wythnosol, bron i dri mis ar ôl dechrau'r cyfyngiadau symud. Pam? Pam y gwnaeth Llywodraeth Cymru ddewis datgan bod y polisi profi yn cael ei adolygu yn hytrach nag ymestyn profi ar gyfer staff ar unwaith? Siawns nad oedd estyniad yn rhesymol ac yn amlwg ar adeg pan fo nifer fawr o breswylwyr cartrefi gofal i oedolion yn dal i farw o bob achos—112 rhwng 4 a 10 Gorffennaf. At hynny, roedd yn bosib ac mae'n gwbl ymarferol ymestyn y profion wythnosol ar unwaith a chynnal hyn y tu hwnt i 10 Awst, o ystyried bod profion yng Nghymru yn dal i fod oddeutu 20 y cant o gapasiti yn unig. O gofio hynny, a ydych yn cytuno â mi y dylid ymestyn profi wythnosol i gynnwys preswylwyr cartrefi gofal a staff gofal cymdeithasol rheng flaen eraill fel gweithwyr gofal cartref?

Fe wyddoch fy mod wedi codi hyn gyda chi, Gweinidog. Fe wyddoch ichi rannu'ch pryderon â mi—

Yn gyflym nawr, Janet—rwyf wedi bod yn hael iawn.

Iawn. Mae Fforwm Gofal Cymru wedi datgan bod eu pryderon yn ymwneud â'r amser dychwelyd canlyniadau, gan fod 46.5 y cant o ganlyniadau profion a awdurdodwyd yn labordai GIG Cymru wedi'u dychwelyd o fewn diwrnod, a 66 y cant o fewn dau ddiwrnod. Mae hynny'n is na'r wythnos diwethaf. Pryd y byddwch yn mynd i'r afael ag amseroedd aros ar gyfer canlyniadau profion? Diolch, Llywydd dros dro.

Roedd cryn dipyn o bwyntiau yno, Dirprwy Lywydd dros dro, a byddaf yn ceisio mynd drwyddyn nhw cyn gynted â phosib. Nid wyf yn derbyn y cyhuddiad bod y cyhoeddiad heddiw a'r datganiad ysgrifenedig yn sarhad difrifol ar Senedd Cymru. A dweud y gwir, dim ond yn hwyr iawn neithiwr y bûm yn cymeradwyo'r strategaeth brofi newydd, ac rwy'n hapus iawn i ateb cwestiynau'r Aelodau ar ddiwrnod prysur iawn yn y Cyfarfod Llawn.

Ar y pwynt olaf a wnaeth Janet Finch-Saunders ynghylch amser dychwelyd canlyniadau, fel y clywodd gan y Prif Weinidog heddiw, mewn gwirionedd, nid yw'n gywir dweud bod hyn yn ymwneud â labordy GIG Cymru yn gweld gostyngiad; yn wir, gwelsom gynnydd yn ystod yr wythnos diwethaf o ran amseroedd dychwelyd canlyniadau. Roedd yna fater penodol, problem dechnegol, yn y labordy goleudy ym Manceinion sy'n gwasanaethu'r Gogledd, ac mae hynny wedi cael effaith sylweddol ar ein hamseroedd gweithredu. Fe fyddwch chi'n gweld yn ffigurau profion yr wythnos nesaf fod cynnydd mawr yn y profion dros y penwythnos, gyda dros 22,000 o ganlyniadau profion dros y penwythnos, y mwyafrif ohonynt yn labordai goleudy, ac rwy'n disgwyl inni barhau i wneud cynnydd wrth symud ymlaen. Rwyf yn sicr yn ymwybodol o bwysigrwydd dychwelyd canlyniadau yn gyflym drwy ein gwasanaeth olrhain cyswllt.

O ran a ddylem gael ein dychryn gan y cynnig pythefnos, na, nid oes angen cael ein dychryn. Yn wir, mae hyn yn newyddion da, ac mae'n newyddion da gan ei fod yn adlewyrchu'r nifer isel iawn o achosion o coronafeirws yn ein cartrefi gofal. Rydym yn awr ar gyfradd lle mae'r ystod o ganlyniadau positif o fewn yr ystod o ganlyniadau positif ffug—lle dychwelir canlyniadau positif ond nid ydynt o reidrwydd yn ganlyniadau positif gwirioneddol. Rydym hefyd mewn sefyllfa lle, gan fod yr Aelod eisiau ein cymharu â Lloegr, mewn gwirionedd, mae'n llai nag 1 y cant o nifer y staff cartrefi gofal—yn sylweddol is nag 1 y cant—ond yn Lloegr mae'n 2.4 y cant; gwahaniaeth sylweddol. Hefyd, nid ydynt yn Lloegr wedi cwblhau eu rhaglen profi cartrefi gofal yn llwyr. Mae ein sefyllfa'n wahanol, ac os byddwn yn parhau i weld lefelau isel iawn o achosion yn ein cartrefi gofal, yna gallwn leihau'r amlder i bythefnos yn ddiogel, ac ailbrofi bob pythefnos, sy'n dal i fod yn rhaglen reolaidd iawn o ailbrofi o fewn amgylchedd y cartref gofal ar gyfer ein staff.

Mae'r dystiolaeth a gaiff ei chyhoeddi'n ddiweddarach heddiw yn cadarnhau, o ran profion asymptomatig yn gyffredinol a'r prawf antigen presennol, nad yw'n ffordd dda o ddefnyddio'r prawf hwnnw er mwyn profi grwpiau mawr o bobl asymptomatig. Felly, ni fyddwn yn ei gyflwyno i grwpiau eraill yn ddiamod. Fel y nodir yn y strategaeth yn y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais heddiw, byddwn yn edrych ar dystiolaeth o ran lle'r ydym yn credu mai dyma'r peth iawn i ddefnyddio canlyniadau profion ar gyfer poblogaeth ehangach a mwy. Ac mae'n werth i'r Aelodau gofio'r datganiadau clir iawn gan Goleg Brenhinol y Patholegwyr ynghylch yr angen i gael rhaglen brofi nad yw'n obsesiynol fod rhywbeth yn cael ei wneud a'i gyfrif; nid yw hynny'n arwydd o lwyddiant ein rhaglen. Mae'n rhaid cael pwrpas i'r profi. Os edrychwch ar gyfraddau nifer achosion y coronafeirws yng Nghymru, rydym mewn sefyllfa dda iawn am amrywiaeth o resymau ac mae'r rhaglen brofi yn rhan o hynny. Ond mae'n ymwneud â sut yr ydym yn defnyddio'r profion a sut yr ydym yn parhau i gadw pobl yn ddiogel yma yng Nghymru.

Y cartrefi gofal sydd wedi dwyn baich argyfwng COVID-19, ac mae preswylwyr cartrefi gofal yn cyfrif am tua thraean o'r holl farwolaethau. Nawr, hyd at 23 Ebrill roedd Llywodraeth Cymru yn caniatáu i drigolion heb eu profi fynd i gartrefi gofal o'r ysbyty, ac roedd hynny'n sgandal llwyr y bydd yn rhaid i Weinidogion fod yn atebol amdano mewn ymchwiliad sydd ar y gweill, hyd yn oed os nad ydyn nhw bob amser yn awyddus i ateb cwestiynau a ofynnir am hyn iddyn nhw gan Aelodau'r Senedd. Cymerodd fisoedd o bwysau cyn i Lywodraeth Cymru gytuno i gyflwyno strategaeth brofi wythnosol gynhwysfawr ar gyfer cartrefi gofal, a hyd nes y rhoddwyd pwysau arnynt, nid oedd strategaeth newydd ar waith.

Nawr, rwy'n croesawu'r ffaith bod hynny wedi'i gyhoeddi heddiw, ond mae Fforwm Gofal Cymru wedi dweud na fu unrhyw ymgysylltu o gwbl gyda'r sector ynglŷn â'r hyn a oedd i fod digwydd. Cafodd cartrefi gofal eu siomi unwaith eto, a chredaf fod hynny'n gwbl annerbyniol. Ond a wnaiff y Gweinidog egluro'r rheswm dros roi'r gorau i'r profion hyn yn y lle cyntaf, o gofio bod gennym gapasiti dros ben, y rheswm pam nad oedd cynllun newydd yn barod i gael ei weithredu a'i gyhoeddi ar unwaith, a'i gyfiawnhad dros beidio ag ymgysylltu â'r sector i esbonio hyn? Yn olaf, a ydych chi'n derbyn, Gweinidog, fod yr oedi hwn cyn gadael i'r sector wybod beth fyddai'n digwydd tan y funud olaf wedi achosi trallod diangen?

Unwaith eto, roedd nifer o bwyntiau yno, Dirprwy Lywydd dros dro. O ran preswylwyr sy'n agored i niwed mewn cartrefi gofal a'r nifer sylweddol o farwolaethau ychwanegol, nid oes gennym dystiolaeth bod trefniadau rhyddhau o ysbytai yn ffactor perthnasol neu, os ydyn nhw, faint o effaith gafodd hynny ar nifer y marwolaethau ychwanegol ac, wrth gwrs, nid yw erioed wedi bod yn wir fy mod wedi gwrthod ateb cwestiynau'r Aelodau yma yn y Senedd.

O ran y mater o ymgysylltu â'r sector cartrefi gofal, bu ymgysylltu â swyddogion cyn i mi wneud penderfyniad ynghylch cymeradwyo'r strategaeth brofi. Gwn y cafwyd sgwrs uniongyrchol â phrif weithredwr Fforwm Gofal Cymru cyn i'r strategaeth gael ei chwblhau. Nid yw hynny wedi dod o unrhyw gyfweliadau gan y cyfryngau neu draethodau gan wleidyddion ar unrhyw ochr i'r Senedd; mae'n dod oherwydd fy mod yn disgwyl hynny—ein bod yn cael sgyrsiau gyda'r sector yr effeithir arno. Ac nid wyf yn credu ei fod yn gyhuddiad rhesymol bod pobl yn cael eu gadael yn ddiymgeledd a heb unrhyw wybodaeth tra bod penderfyniad yn cael ei wneud.

Rydyn ni newydd gwblhau'r rhaglen brofi bedair wythnos. Gwnes benderfyniad neithiwr, a gyhoeddwyd heddiw, ynglŷn â bwrw ymlaen â'r rhaglen honno. Mae'n parhau i fod yn wythnosol, ac fel y dywedaf, mae'n newyddion da i bawb fod gennym nifer isel iawn o achosion o'r coronafeirws yn y wlad, ac yn arbennig yn y sector cartrefi gofal. Daw hynny o'r holl arwyddion yn ystod pedair wythnos gyntaf y rhaglen hon, a byddwn yn gallu lleihau amlder y profion yn ddiogel. Ni fydd hynny'n rhoi preswylwyr mewn perygl—bydd rhaglen ailbrofi aml a rheolaidd yn dal i fod ar gael, a byddwn yn parhau i ddilyn y dystiolaeth. A chredaf, ar ôl cyhoeddi'r dystiolaeth honno, y bydd gan bob Aelod ddiddordeb mewn gweld y dystiolaeth honno am brofion asymptomatig, oherwydd mae'n dangos bod angen i ni ddeall pwynt a phwrpas y profi, yn hytrach na'i weld fel nod ynddo'i hun. Mae'n offeryn i'n helpu i'n cadw ni'n ddiogel, ac mae'n bwysig ein bod ni'n deall sut i'w ddefnyddio, gan ei fod yn parhau i helpu i gadw pob un ohonom yn ddiogel yma yng Nghymru.

Gweinidog, sylwaf eich bod wedi gwneud datganiad newydd heddiw ynglŷn â sut y byddwch yn bwrw ymlaen â'r drefn brofi. Yn amlwg, yr hyn sy'n hollbwysig yw ymateb i'r profion hynny a chael canlyniadau'r profion yn ôl i'r bobl sydd wedi cael y prawf. Clywais eich ymateb i Janet Finch-Saunders, ond mae'n ffaith, wythnos ar ôl wythnos, bod y gyfradd ymateb yn lleihau, nad yw bron 20 y cant o ganlyniadau profion yn cael eu dychwelyd i'r unigolyn o fewn tri diwrnod, a dim ond 46 y cant o'r profion sy'n cael eu dychwelyd o fewn 24 awr, i lawr o 49 y cant. Felly, gan dderbyn eich bod chi wedi gwneud cyhoeddiad ynghylch trefn brofi newydd, sut ydych chi'n canolbwyntio eich egni i wneud yn siŵr, pa bynnag drefn brofi sydd ar waith, fod y canlyniadau'n dod yn ôl at y derbynnydd mor gyflym â phosib, fel y gallant naill ai fynd yn ôl i'r gwaith neu gymryd y camau angenrheidiol i ynysu a diogelu?

Dyna'r union fath o weithredu yr ydym yn bwriadu ei wneud. Ychydig wythnosau'n ôl, roeddem yn cydnabod bod angen inni wneud cynnydd pellach, ac nid oeddem yn gweld y cynnydd yr oeddem eisiau ei weld, felly roedd yn rhaid inni archwilio ystod o wahanol rannau o'r system. A chaiff hyn ei nodi nid yn unig yn y datganiad ysgrifenedig ond yn y strategaeth a gyhoeddwyd heddiw. Felly, rydym yn edrych o wythnos i wythnos—ac mae'n gyfnod eithaf bach o amser—ar beth yw'r ffigurau. Rydym wedi edrych ar yr hyn a wnawn o ran pa mor hawdd yw hi i bobl gael prawf—erbyn hyn rydym wedi cyrraedd y man lle gall pobl gael prawf yn gyflym ac yn hawdd. Yna, mae angen inni edrych ar yr hyn sy'n digwydd o'r pwynt profi i gael y prawf hwnnw i'r labordy. Rydym eisoes wedi cymryd enghraifft o labordai GIG Cymru, lle'r ydym wedi gwneud hynny'n gyflymach—rydym wedi newid y trefniadau cludo, fel y nododd y Prif Weinidog wrth ateb eich cwestiwn yn gynharach.

Ac yna o ran effeithlonrwydd o fewn y labordai, mae'n esboniad nid esgus fod problem dechnegol gan y labordy penodol ym Manceinion sy'n gwasanaethu rhannau helaeth o'r Gogledd, sy'n golygu bod arafu wedi digwydd. Mae dau bwynt yno. Un pwynt yw, er nad ydym ni'n rheoli'r labordai hynny, os ydyn nhw'n cael y broblem honno, mae'n rhaid inni gael gwybod hynny'n gynt o lawer, ac felly nad ydym yn cael clywed am y broblem ar ddiwedd yr wythnos. Rydym bellach mewn sefyllfa lle mae'r wybodaeth honno yn llifo'n uniongyrchol oddi wrth y labordai goleudy i'n system ni. Felly, cyn gynted ag y bo'r canlyniadau ar gael, maen nhw'n mynd i'n timau olrhain cyswllt lleol. Yn wir, mae olrhain cyswllt yn dal i fod yn ymdrech lwyddiannus iawn yma yng Nghymru, gyda thros 90 y cant o gysylltiadau dros y tair neu bedair wythnos diwethaf wedi'u cysylltu a mynd ar eu hôl yn llwyddiannus.

Y pwynt olaf yw'r rhaglen wella sydd gennym yn labordy GIG Cymru—bydd ganddi berthynas fwy uniongyrchol ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, wrth gwrs. Ac rydyn ni'n edrych ar wella'r newid o fewn y labordai hynny a beth fydd hynny'n ei olygu o ran cost, o ran y model staffio, a sut rydym yn bwrw ymlaen â hynny. Er bod gennym gyfraddau isel iawn o ran y nifer o achosion, mae angen inni wneud hyn yn iawn cyn symud i mewn i dymor yr hydref a'r gaeaf, pan wyddom y bydd mwy o brofion yn cael eu cynnal oherwydd heintiau'r llwybr anadlol sy'n rhan gyffredin o dymhorau'r hydref a'r gaeaf. Felly, newyddion da fod gennym nifer isel o achosion. Rydym yn ymwybodol bod problemau sydd angen eu datrys—rydym yn ymdrin â'r rheini, a byddwn yn agored gyda'r cyhoedd a'r Aelodau ynghylch y camau gwella hynny, a byddwn yn parhau i gyhoeddi'r ffigurau i ddangos pa mor llwyddiannus yr ydym o ran gwella'r amseroedd dychwelyd hynny.

First, may I say that it's a shame that it's only by the decision of the Llywydd to extend the time for a topical question that we're having time to discuss this strategy now? Because a statement should have been timetabled for this, because test and trace is so central to the fight against coronavirus, and the strategy over the next few months is so central to our success. It is still a failure in not using the capacity available. I accept entirely that we shouldn't be making ad hoc decisions on testing—we have to be strategic and we do have to test for a purpose, but, first, I do think that planning to reduce testing of care home staff, from the current weekly regime to a fortnightly regime from August, is an unnecessary and risky step at the moment, given the capacity available. 

And (2) I am disappointed that there is no reference to the need for asymptomatic testing of care workers going into people's homes. I have called for the extension of asymptomatic testing, certainly for those health and care workers who are at greatest risk, both for themselves and the people who they are in contact with, and surely, those people who go into the homes of others to provide care—many people within one day—have to come into that category. Yes, the number of cases has reduced and we take pride in that, but let's keep it that way and look out for the most vulnerable people. So, can we have a commitment on testing for those going into people's homes to provide care?

Rwy'n credu ei bod yn werth myfyrio ar y—. Cyfeiriais yn gynharach, Dirprwy Lywydd dros dro, at y sylwadau a wnaed gan Goleg Brenhinol y Patholegwyr; mae'n werth atgoffa'r Aelodau o'r hyn a ddywedwyd ganddyn nhw. Dywedodd Llywydd Coleg Brenhinol y Patholegwyr:

Nid yw profi yn rhywbeth sy'n cael ei wneud a'i gyfrif yn unig. Mae'n broses sydd â dibenion clinigol ar gyfer cleifion unigol, i'r rhai sy'n gofalu amdanyn nhw ac i'r boblogaeth yn gyffredinol. Mae'n ddefnydd ymwybodol sydd wedi'i dargedu o ddeunyddiau gwerthfawr a gweithwyr proffesiynol medrus o fewn cyd-destun llwybr a phwrpas.

Ac yn syml iawn, nid wyf yn cytuno â chasgliad yr Aelod mai mesur peryglus yw dangos y bydd profion cartrefi gofal yn lleihau ym mis Awst, os byddwn yn parhau i weld lefelau isel iawn o achosion. Mae'n arwydd o'n llwyddiant y byddem yn dal i gynnal rhaglen reolaidd, ond ar gylch gwahanol. A bydd ein gallu wedyn i weithredu o hyd, lle mae gennym achosion positif o coronafeirws, yn aros yn ddigyfnewid, a byddwn yn gallu symud yn gyflym i brofi carfannau cyfan, os bydd angen.

A bod yn deg, fodd bynnag, rwyf i wedi cael y fantais o weld cyngor diweddaraf y grŵp cynghori technegol ar brofion asymptomatig, ac rwy'n credu, pan fydd yr Aelod yn cael cyfle i'w ddarllen, pan gaiff ei gyhoeddi heddiw, y bydd yn gweld nad yw mor syml â gweithredu profion asymptomatig ar gyfer pob unigolyn fel modd o gadw'r wlad yn ddiogel. Mae heriau gwirioneddol yn enwedig o ran y profion positif ffug sy'n deillio ohono, pan fo gennym nifer mor isel o achosion. Felly, mae'n ymwneud â phrofi ar gyfer pwynt a phwrpas a dyna'n union beth yr ydym wedi'i amlinellu heddiw ac mae'n seiliedig ar y dystiolaeth a'r cyngor diweddaraf sydd gennym.

Pan ddaw'n fater o weithwyr gofal cartref, rwyf eisoes wedi nodi y byddwn yn ceisio cynnwys gweithwyr gofal cartref yn y don nesaf o brofion gwrthgyrff, er mwyn deall y lefel gwyliadwriaeth, o safbwynt gwyliadwriaeth, o'n sefyllfa o ran coronafeirws. Felly, rydym yn ystyried beth i'w wneud, sut i gadw gweithwyr yn ddiogel a sut i gadw'r bobl y maen nhw'n gofalu amdanynt yn ddiogel, ac mae hynny'n sail i'r ffordd yr ydym yn ymdrin â hyn, fel yr ydym wedi gwneud erioed, wrth inni geisio cadw Cymru yn ddiogel a pharatoi, rwy'n ofni, ar gyfer gaeaf mwy anghyfforddus na'r arfer.

A gaf i gytuno â'r sylwadau a'r cwestiynau a ofynnodd fy nghyd-Aelod Janet Finch-Saunders wrth agor y sesiwn cwestiynau amserol hon? Gweinidog, mae llawer wedi'i ddweud am bwysigrwydd profi ac olrhain a'r problemau yn y sector gofal cartref. Gwn fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan wedi rhoi pwyslais arbennig yn ddiweddar ar brofi cleifion cyn iddyn nhw adael yr ysbyty i fynd i gartref gofal neu yn ôl i'w cartref eu hunain i leoliad gofal cartref. Mae hynny'n ymddangos yn arfer eithaf synhwyrol. A yw hynny'n gyffredin ledled Cymru, ac a ydych yn edrych am ffyrdd o allu ymestyn profion fel hyn a ffyrdd eraill o wneud y sector gofal cartref mor rhydd o COVID â phosib?

Diolch am y cwestiwn. Wel, mewn gwirionedd, mae'r cyfeiriad a wnaethoch at Aneurin Bevan yn ddull gweithredu cenedlaethol o ran rhyddhau o'r ysbyty, ac mae'n rhan o ddull sy'n seiliedig ar risg. Pan newidiwyd y polisi profi ar ryddhau cleifion o'r ysbyty, roedd hynny'n ymwneud yn bennaf â rhoi hyder i'r sector gofal preswyl. Nid oedd y dystiolaeth a'r cyngor, bryd hynny, yn cefnogi, ar sail gwyddoniaeth, cynnal profion ar bawb a oedd yn asymptomatig. Mae bob amser wedi bod yn wir y dylai pobl sydd â symptomau fod wedi'u profi cyn eu rhyddhau o'r ysbyty. Yna, cawsom sefyllfa lle'r oeddem yn cydnabod bod y sector, mewn gwirionedd, yn mynd i ddechrau lleihau atgyfeiriadau, a fyddai wedi bod yn arbennig o anodd i bobl, oherwydd caiff niwed ei achosi pan fydd pobl yn barod i adael yr ysbyty ac nid ydyn nhw'n gallu gwneud hynny. Felly, roedd yn ddewis ymarferol ynglŷn â rhoi hyder a chadw'r gwasanaeth cyfan yn symud fel y gallai pobl ddychwelyd i'w cartrefi eu hunain i raddau helaeth, yn hytrach na chael eu derbyn o'r newydd gan bobl nad ydyn nhw wedi bod mewn amgylchedd cartref gofal o'r blaen. 

O ran y dull gweithredu sy'n seiliedig ar risg, rydym wedyn yn edrych ar beth yw'r perygl yn gyffredinol os na fydd y profi hwnnw'n digwydd. Ac mae hynny'n wahanol iawn i ddull heb dystiolaeth lle nad ydym yn deall y peryglon o ran cyflwyno profion asymptomatig yn ehangach, ac rwy'n cael fy annog yn rheolaidd i wneud hynny gan amrywiaeth o bobl. Mae'r dystiolaeth ddiweddaraf, yn fy marn i, yn rhywbeth sydd o wir ddiddordeb i'r Aelodau o bob ochr. Rwy'n deall eu bod yn gofyn cwestiynau oherwydd eu bod yn pryderu am eu hetholwyr a sut rydym yn cynnal y llwyddiant a welsom, fel gwlad, i gyrraedd y pwynt lle mae gennym gyfraddau isel iawn o achosion o'r coronafeirws, gan ein bod am lwyddo nid yn unig i ddod allan o'r cyfyngiadau symud, yn y camau terfynol, ond i aros allan o'r cyfyngiadau symud. A dyna pam rydyn ni'n ailystyried sut y dylem ail-gydbwyso’r GIG gyda pharthau coch a gwyrdd. Dyna pam rydyn ni'n ystyried amrywiaeth o bethau. Mae'r strategaeth brofi yn rhan o hynny, a dyna pam rwyf wedi gosod y strategaeth brofi heddiw. Ac rwyf mewn sefyllfa i ateb y cwestiynau hyn heddiw gan fy mod wedi cymeradwyo'r strategaeth honno yn hwyr neithiwr. Rwyf wedi bod yn awyddus i gael pethau'n iawn ac yna i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu darparu hynny i'r Aelodau a'r cyhoedd. Mae'r datganiad sydd ger eich bron heddiw, a'r strategaeth, yn rhan o hynny.

Os yw'r dystiolaeth yn newid, rwy'n siŵr y byddai Mr Ramsay ac Aelodau eraill yn disgwyl imi adolygu fy marn ac adolygu'r ffordd yr wyf yn disgwyl i'r gwasanaeth ymddwyn. Ond dyna'r dystiolaeth a'r cyngor diweddaraf, ac rwy'n mynd i barhau i weithredu'n seiliedig ar y wyddoniaeth. Ond yn y pen draw, fy mhenderfyniadau i yw'r rhain, fel y Gweinidog iechyd, ynglŷn â sut rydym yn cadw Cymru yn ddiogel. 

Fel minnau, mae'r Gweinidog yn fyfyriwr hanes, ac, yn amlwg, wrth ei fod yn cymeradwyo'r rheoliadau hyn neithiwr, byddai wedi bod yn gwylio rhaglen ddogfen wych S4C ar y ffliw Sbaenaidd o 1918, a ddatgelodd fod brig cyntaf mawr, yna  digwyddodd dim am bedwar mis—dim achosion, dim cleifion, dim byd o gwbl—ac yna cafwyd ail frig enfawr, gyda 10 gwaith yn fwy o farwolaethau na'r brig cyntaf. Felly, dyna beth mae hanes yn dangos i ni. Ond, yn amlwg, o ran cynllunio neu liniaru unrhyw ail don bosib, mae profi, olrhain a diogelu yn gwbl allweddol. Felly, a all y Gweinidog sicrhau yn awr, gyda'r holl dystiolaeth a gawsom yn y pwyllgor iechyd dros y misoedd diwethaf, flaenoriaeth timau iechyd cyhoeddus lleol? Maen nhw'n gwneud gwaith rhagorol yma yng Nghymru, ac yn y bôn mae'n dal yn wasanaeth cyhoeddus yma. Ond a all warantu hefyd fod cynifer o'r rheini—bod y profi sydd wedi digwydd yn ein labordai yma yng Nghymru hefyd, yn ein hysbytai ac yn ein prifysgolion, fel gwasanaeth cyhoeddus, yn enwedig ar gyfer y pecynnau profi cartref a ddanfonir gan gludwyr i labordai preifat yn Lloegr, sy'n dangos pam na allwch gael y canlyniad yn ôl o fewn 24 awr—. Felly, yn amlwg, o ran olrhain cysylltiadau, mae cael canlyniad yn ôl o fewn 24 awr yn gwbl allweddol, a dyna pam mae angen inni sicrhau bod gennym y gallu i brofi yma yn ein prifysgolion a'n labordai ysbytai ni. A allwch sicrhau y bydd hynny'n mynd—o ran 100 y cant? Oherwydd dyna sut rydyn ni'n mynd i gael y canlyniadau o fewn 24 awr, a hefyd gynnwys y meddygon teulu. Y gwendid o gael system breifat o'r fath sy'n gysylltiedig â'r DU yw na all y meddygon teulu weld y canlyniadau hynny. Rydyn ni wedi ein torri i ffwrdd yn llwyr. Nid yw pobl yn gwybod hyn, ac yn amlwg nid oes gan y sector preifat unrhyw gysylltiad â'r GIG o ran profi. Felly, mae yna wendidau, ac os na cafodd y gwendidau hynny eu cynnwys yn eich rheoliadau, tra oeddech chi'n astudio neithiwr ac yn gwylio'r rhaglen ddogfen hon—sylweddolaf fod gennych lawer ar eich plât—a allwch chi adolygu hynny ar gyfer unrhyw reoliadau yn y dyfodol? Diolch yn fawr. 

[Anghlywadwy.] Sori, rwyf wedi fy nhawelu. Ni ddylai fod yn syndod i'r Aelod na phobl eraill i glywed nad oeddwn i'n gwylio rhaglen ddogfen S4C tra oeddwn i'n gweithio neithiwr. Gallaf amldasgio a choginio, ond alla i ddim gwylio'r teledu a gwneud y gwaith y mae angen imi ei wneud ar yr un pryd.

Rwyf wedi nodi amryw o'r mesurau y mae angen inni baratoi ar eu cyfer ac, mewn gwirionedd, mae adroddiad yr Academi Gwyddorau Meddygol, a gomisiynwyd ar ran Llywodraeth y DU ynglŷn â Lloegr, yn amlwg, yn berthnasol i raddau i ni yma yng Nghymru, wrth inni geisio paratoi ar gyfer yr hydref a'r gaeaf. Ac rwyf wedi cyfeirio at y ffaith bod angen inni wneud defnydd o'r amser sydd gennym yn awr yn yr haf i baratoi ar gyfer yr hyn a allai ddigwydd. Rydym yn gwybod y bydd mwy o heintiau'r llwybr resbiradol a mwy o symptomau; rydym yn gwybod y bydd mwy o ddefnydd yn cael ei wneud o'n gallu i brofi yma yng Nghymru, a dyna pam rydym wedi'i adeiladu yn awr. Byddwn yn disgwyl defnyddio mwy ohono pan fydd angen defnyddio mwy ohono, pan fydd llawer mwy o bobl â symptomau—fel y crybwyllwyd o'r blaen—naill ai eisiau gwybod bod ganddynt y coronafeirws a bod angen iddyn nhw barhau i hunanynysu, neu y byddant yn cael eu rhyddhau drwy ganlyniad positif i ddychwelyd at eu bywyd bob dydd. Felly, byddwn yn bendant eisiau manteisio i'r eithaf ar y defnydd a wneir o labordai GIG Cymru, a dyna pam mae'r gwaith sy'n cael ei wneud ar wella effeithlonrwydd y labordy hwnnw mor bwysig.

Bydd angen inni wneud dewisiadau anodd, rwy'n credu, oherwydd bod ein cyllidebau dan straen mawr a than bwysau, ond bydd angen inni ddod o hyd i ffordd o gyflwyno model staffio sy'n caniatáu staffio mwy sylweddol yn ein labordai yn GIG Cymru er mwyn gwneud y gorau nid yn unig o'r capasiti, y gallu dyddiol ymarferol, ond y gallu i newid hynny'n gyflym i gael olrhain cyswllt effeithiol. Ond mae gennym system yr ydym wedi bod yn falch o'i chreu fel gwasanaeth cyhoeddus, sy'n darparu cyswllt effeithiol iawn gyda lefelau llwyddiant uchel iawn, ac rwy'n falch iawn o'r gwaith y mae'r cynghorau wedi'i wneud, ynghyd â'r GIG, ledled y wlad.

O ran eich pwyntiau ynglŷn â'r labordai goleudy a'r ffordd y maen nhw wedi'u datblygu—mae'r rhaglen honno yn y DU wedi llwyddo i ddarparu capasiti ychwanegol sylweddol, a dyma'r hyn yr ydym yn ei ddefnyddio'n bennaf gyda'r canolfannau profi drwy ffenest y car yr ydym wedi'u creu wrth sgwrsio â Llywodraeth y DU. Mae hynny wedi golygu bod gennym gapasiti ychwanegol sylweddol bellach ar gyfer, yn benodol, y bobl symptomatig y cyfeiriwyd atynt mewn rhannau o'r system gofal. Nawr, mae hynny'n golygu, fodd bynnag, fod gennym her—. A dyna pam na wnaethom ni ymuno â rhaglen brofi'r DU yn gynharach, oherwydd nid oeddem yn gallu cael y data, a'ch pwynt am feddygon teulu yn ddall i hynny—wel, mewn gwirionedd doedden ni ddim yn gwybod o gwbl. Byddem wedi gwybod bod pobl wedi cael profion, ond heb wybod beth oedd y canlyniadau, a dyna'r sefyllfa yr oedd gwledydd eraill yn ei chael eu hunain ynddi'n gynharach.

Rydym bellach mewn sefyllfa lle gall y ddau ohonom gyhoeddi nifer y profion—mae gennych gyhoeddiad unedig bob dydd o brofion sy'n cael eu cynnal yng Nghymru—ac rydym yn gweld y llif nid yn unig yn mynd i'n system olrhain cysylltiadau o'r labordai goleudy hynny, ond mae'n mynd drwy'r system fraich, ac rwy'n siŵr eich bod chi'n gyfarwydd â hi, ond nid felly y bobl eraill nad ydynt yn digwydd gweithio yn y gwasanaeth iechyd. Mae hynny'n golygu ei fod yn mynd yn ôl i gofnod y claf. Nawr, doedden ni ddim wedi cael hynny'n gynharach. Mae bellach ar gael inni. Felly, dylai pobl sy'n darparu gofal i unigolion weld hynny ar gofnod claf unigol, a bydd yn ein galluogi i ddilyn y drefn briodol o olrhain cysylltiadau. Felly, mae gennym y  niferoedd ar gyfer y profion a gynhelir ond, fel y cawsom ein cynghori i gyd gan Goleg Brenhinol y Patholegwyr, mae'n golygu profi am bwrpas, ac mae'r pwrpas hwnnw'n rhan o sut yr ydym yn cadw Cymru yn ddiogel.

Yn olaf, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Roedd profi mewn cartrefi gofal yng Nghymru wedi dod yn rhy hwyr i ormod o bobl, ac mae ei effeithiolrwydd, fel offeryn mewn blwch offer, yn mynnu bod cartrefi gofal yn gweithredu ar sail gynaliadwy o ran adnoddau. Wrth siarad yn Senedd rithwir Cymru ar 3 Mehefin, cyfeiriais at gartref nyrsio a oedd wedi ysgrifennu yn dweud bod pum preswylydd wedi marw yn gysylltiedig â COVID-19, ac nad oedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr hyd yn hyn wedi cyfrannu'r un geiniog tuag at argyfwng COVID-19. Nodwyd y broblem hon yng ngwobrau 'cheapskate' dilynol Fforwm Gofal Cymru, sef bod hanner y 10 awdurdod lleol isaf yng Nghymru a oedd yn talu ffioedd cartrefi gofal yn ystod argyfwng coronafeirws yn y Gogledd, ac mai Sir y Fflint oedd y gwaethaf.

Dywedodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ar 15 Mehefin mewn gohebiaeth fod y bwrdd iechyd yn cydweithio'n agos â Fforwm Gofal Cymru a byrddau iechyd eraill ledled Cymru i weithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau cynllun cymorth ariannol ar gyfer gofal nyrsio a chartrefi gofal ledled Cymru. Ond cefais e-bost gan Fforwm Gofal Cymru wythnos i ddydd Mercher diwethaf yn dweud, 'Does dim cyhoeddiad o hyd, i'n rhwystredigaeth gynyddol.' Pryd fyddwch yn datrys hyn, oherwydd mae'r cartrefi gofal yn dweud wrthyf bod taer angen hyn?

Wel, rwy'n credu bod y cwestiwn hwnnw'n datgelu'r gwahaniaethau a'r rhaniadau mawr mewn safbwyntiau pobl ar lefel unigol a lleol a'r sgyrsiau sydd gennym ar lefel genedlaethol gyda chyrff rhanddeiliaid. Ceir sgwrs reolaidd gyda phobl sy'n rhedeg gofal preswyl—awdurdodau lleol sy'n dal i ddarparu a chomisiynu rhannau helaeth o'r sector gofal preswyl, yn ogystal â'r darparwyr annibynnol hefyd. Ac mae hynny'n cynnwys sgyrsiau rheolaidd gyda Fforwm Gofal Cymru. Felly, nid wyf yn derbyn ei fod yn adlewyrchiad cywir nad oes unrhyw sgwrs â'r sector gofal preswyl. Ceir sgyrsiau rheolaidd rhwng swyddogion yn y Llywodraeth ac awdurdodau lleol a'r sector gofal ei hun. Ac mae hefyd yn rhan o'r her am yr iaith a ddefnyddiwn. Nid wyf yn credu mai'r gwobrau 'cheapskate' oedd moment orau Fforwm Gofal Cymru, ac nid oedd yn ffordd ddefnyddiol o ddefnyddio'r cysylltiadau a adeiladwyd yn fwriadol gennym yng Nghymru, lle mae partneriaid yn dod i siarad â'i gilydd ac yn parhau i gael sgyrsiau sy'n heriol—nid ydynt yn sgyrsiau cynnes a chysurus rhwng comisiynwyr a darparwyr, nac yn wir y Llywodraeth a Fforwm Gofal Cymru—a'r hyn y mae angen inni ei wneud yw cael perthynas sy'n cael sgwrs gadarn a gonest. A dyna'r hyn rwy'n credu sydd gennym ni. Nid wyf yn derbyn ei bod wedi bod yn rhy hwyr i ormod o bobl yn y ffordd rydyn ni wedi gweithredu. Byddwn yn gweld y dystiolaeth, a bydd yn rhaid i mi ystyried y dystiolaeth, unwaith y bydd yno, am yr effaith ar y sector hwnnw, am y dewisiadau a wnaed gennym a'r hyn y mae hynny wedi'i olygu o ran helpu i achub bywydau.

Hoffwn, er hynny, atgoffa Mr Isherwood, o ran Betsi Cadwaladr, nad yw'r syniad nad ydyn nhw wedi cyfrannu ceiniog tuag at argyfwng COVID yn wir, nid yn unig o ran y gwaith y maen nhw wedi'i wneud gyda chartrefi gofal a'r profion a ddarparwyd, y ffordd y maen nhw wedi defnyddio adnoddau'r GIG i gefnogi pobl, ond y ffordd y mae Betsi Cadwaladr—yn wir bob rhan arall o'n GIG yma yng Nghymru—wedi gwneud cyfraniad sylweddol i gadw pobl yn iach, yn ddiogel ac yn fyw, a'r ffordd y byddwn yn galw ar ein gwasanaeth iechyd i wneud hynny eto drwy'r gaeaf nesaf hwn.

Ac, fel y clywsom, mae hwn yn sector sydd wedi cael cefnogaeth fwriadol, ein gwasanaeth iechyd gwladol ni, nid yn unig o ran pobl yn clapio y tu allan i'w drysau, ond yn y gwerthfawrogiad gwirioneddol o'r ymdrechion rhyfeddol a wnaed mewn cyfnod o amser eithriadol. O safbwynt y sector gofal preswyl, mae'n ffaith bod degau o filiynau o eitemau o gyfarpar diogelu personol wedi'u darparu ar gost o fwy na £25 miliwn am ddim i'r sector hwnnw; mae cymorth staffio wedi'i ddarparu gan amrywiaeth o fyrddau iechyd i gefnogi'r sector hwnnw hefyd, gan fod staff wedi cael trafferthion. A byddwn yn parhau yn y ffordd ymarferol iawn honno i helpu'r sector, i ofalu am rai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed, i gadw cynifer o bobl yn iach ag sy'n bosib, ac i helpu i gadw pobl ledled Cymru, lle bynnag y maen nhw'n byw—i gadw pob un ohonom yn ddiogel.

Thank you, Minister. The next item is the topical question to be answered by the Deputy Minister for Culture, Sport and Tourism, and the question is to be asked by Alun Davies. 

Mae angen i chi—. Ni allwn eich clywed chi o hyd, Gweinidog.

We still can't—. There we are. We can hear you—

Dyna ni. Fe wnes i ddad-dawelu fy hun yn gynharach, ond cefais fy ail-dawelu. Diolch yn fawr.

Okay. We can hear you clearly now. 

You can hear me clearly now. Right. Thank you very much to Alun Davies for that question. The media sector is crucial to democracy in any society and the Welsh Government's media policy includes providing support for a diversity of organisations within the media to provide consistent information for citizens, and we deeply regret all of the job losses that may occur in the media sector in Wales in various aspects of the sector over the next few months.

Diolch am hynny. Credaf y bydd cytundeb cyffredinol ar draws pob ochr o'r Siambr fod gwasg a chyfryngau rhydd a chadarn yn hanfodol i unrhyw wlad ac unrhyw ddemocratiaeth—cyfryngau sy'n gallu hysbysu, craffu, dal gwleidyddion ar bob ochr i gyfrif, creu llwyfan i ni siarad gyda'n gilydd fel cenedl, adlewyrchu ein hanghenion fel gwlad, a rhannu ein diwylliant a'n hanes gyda'n gilydd. Ond rydym wedi gweld ein gallu i wneud hyn yng Nghymru yn lleihau dros nifer o flynyddoedd ac yn arbennig dros yr ychydig wythnosau diwethaf. Rydym wedi gweld bod Reach plc yn amsugno gormod o swyddi a chreadigaethau golygyddol a phenderfyniadau golygyddol yng Nghymru i rannau Seisnig o'r system, lle nad oes unrhyw wybodaeth am ein hanghenion na dealltwriaeth o'n democratiaeth. Rydym wedi gweld yr un peth yn digwydd gyda Newsquest a, Llywydd, wrth i mi godi i siarad heddiw, rydym yn clywed bod dros 500 o swyddi'n mynd o fewn y BBC a gwyddom y bydd hynny'n cael effaith ar y BBC yng Nghymru. Byddwn i'n dadlau na fu unrhyw reoleiddio effeithiol ar ddarlledu gwasanaeth cyhoeddus ers rhai blynyddoedd. Mae corfforaethau cyfryngau preifat yn bodoli i greu gwerth i gyfranddalwyr ac nid i wasanaethu pobl Cymru. Felly, Gweinidog, onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru, a byddwn yn dweud y Senedd hon hefyd, weithio gyda'i gilydd i greu modelau newydd a fydd yn diwallu anghenion a buddiannau pobl yn y wlad hon—modelau cydweithredol, lle y rhoddwn bobl yn gyntaf yn hytrach na dim ond elw, a lle mae'r cyfryngau'n gwasanaethu ein gwlad ni, ac nid ni'n gwasanaethu eu hanghenion nhw?

Gweinidog, rwyf hefyd yn credu bod angen adolygu Ofcom ar frys. Ers blynyddoedd lawer, mae Ofcom wedi methu Cymru ac wedi methu â sicrhau rheoleiddio darlledu gwasanaeth cyhoeddus yn effeithiol, ac mae'r methiant hwnnw i'w weld ar ein sgriniau teledu ac yn cael ei glywed ar y radio ddydd ar ôl dydd. Ond, ar yr un pryd, Gweinidog, mae gofyniad, rwy'n credu—efallai drwy'r Senedd hon yn hytrach na thrwy Lywodraeth Cymru—i sicrhau cyllid er mwyn sicrhau bod mynediad sylfaenol i wybodaeth sylfaenol am ein democratiaeth a'r cyfreithiau sy'n bodoli yn y wlad hon. Rwy'n bryderus iawn ac yn pryderu'n fawr am y bobl a fydd yn colli eu bywoliaeth dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf hyn. Mae angen inni estyn allan at y bobl hynny, at y newyddiadurwyr hynny, sydd weithiau'n gwneud ein bywydau mor anghyfforddus ag yr ydym yn ei haeddu. Ond mae angen cyfryngau a gwasg egnïol a hanfodol bob amser i'n dwyn ni i gyd i gyfrif ac i roi gwybod i bobl Cymru am yr hyn sy'n digwydd o ran llywodraethu a chyfreithiau, ond hefyd i'n galluogi ni i fyw bywyd llawn fel cenedl.