National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item on the agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Russell George.

Rydym ni wedi cefnogi amrywiaeth o ddigwyddiadau chwaraeon a diwylliannol yn y canolbarth, gan gynnwys Gŵyl Gomedi Machynlleth, Gŵyl y Gelli, Gemau Amgen y Byd, y Tour of Britain, a Rali Cymru Prydain Fawr.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, rwy’n gwerthfawrogi eich ateb. Mae sioe awyr y Trallwng yn dathlu ei degfed pen-blwydd fis Mehefin nesaf. Sioe Awyr Goffa Bob Jones yw ei henw erbyn hyn. Dros y naw mlynedd diwethaf, mae'r digwyddiad wedi mynd o nerth i nerth ac erbyn hyn mae’n denu miloedd o ymwelwyr i’r canolbarth bob blwyddyn. Yn y gorffennol, mae wedi croesawu’r Red Arrows, tîm arddangos parasiwt Falcons yr Awyrlu Brenhinol a thaith hedfan goffa a typhoon Brwydr Prydain. Hoffwn eich gwahodd i ddod i’r digwyddiad y flwyddyn nesaf, ond, yn y cyfamser, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi amlinellu pa fath o gymorth ariannol a logistaidd y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig ar gyfer digwyddiad mor fawr yn y canolbarth?

Gallaf ddweud fy mod i’n ymwybodol bod cais am gyllid wedi ei wneud i gefnogi'r digwyddiad y flwyddyn nesaf a bydd swyddogion yn cysylltu â'r trefnwyr yn fuan.

May I recommend the Machynlleth Comedy Festival? It’s certainly worth a visit, and it’s used as a practice ground for the Edinburgh festival, so the quality is excellent.However, can I turn to cycling? You’ve just mentioned one of the important tours that takes place in mid Wales, but there are all sorts of opportunities to develop cycling in mid Wales, for holidays and major events, and also for tourism. There are moves in Carmarthen to develop the velodrome there and to improve standards. There are also plans in Aberystwyth to have a cycling resource, along with the university. So, what can the Government do to support more cycling events in mid Wales?

Well, of course, there are a number of organisations, such as Sustrans and the local authorities, working on the creation of cycle tracks. We’ve supported them in the past and we are looking to support other good schemes. Of course, we are also working with the mid Wales tourism forum and the councils of Powys and Ceredigion in order to develop these opportunities.

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy'n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt. Mae ystadegau'n dangos y llwyddwyd i atal digartrefedd y llynedd mewn 65 y cant o'r holl aelwydydd a oedd mewn perygl o fod yn ddigartref.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae cynghorau ledled Cymru yn targedu pobl ddigartref ac yn ceisio gwahardd cysgu ar y stryd, ac eto ychydig iawn y mae’r un cynghorau hyn yn ei wneud i sicrhau llety ar gyfer yr unigolion hynny nad oes ganddyn nhw unrhyw ddewis ond cysgu ar y stryd. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot a Heddlu De Cymru wedi dechrau ymgyrch i atal ymddygiad gwrthgymdeithasol ac ar y sail hon yn targedu pobl sy'n cysgu ar y stryd yng nghanol tref Castell-nedd yn rhan o Ymgyrch Avalanche. Fodd bynnag, nid yw Cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi agor unrhyw lochesi ychwanegol i bobl ddigartref nac wedi cynyddu nifer y tai cymdeithasol sydd ar gael. Brif Weinidog, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i atal awdurdodau lleol rhag erlid y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, a chanolbwyntio yn hytrach ar roi terfyn ar ddigartrefedd, gan edrych ar ffactorau achosol pob unigolyn digartref? A wnaiff Llywodraeth Cymru sicrhau bod stoc tai cymdeithasol digonol ar gael ac annog awdurdodau lleol i ailwampio rhai o'r adeiladau gwag niferus y maen nhw’n berchen arnynt ar gyfer digartrefedd tan y bydd unigolyn—

Mae'r datganiadau yfory.

Nid wyf yn broffwyd. Ac atebion fel y prif amcan—

A wnewch chi ddod at eich cwestiwn os gwelwch yn dda?

Mae'n ddrwg gennyf, gallaf. Yn hytrach na gwrthwynebu digartrefedd a rhoi pobl yn y carchar am grwydradaeth, a allwn ni gael cynllun i helpu pobl ddigartref?

Wel, rwyf i’n gwrthwynebu digartrefedd. Nid yw crwydradaeth wedi bod yn drosedd ers cryn amser. Nid ydym ni’n brandio pobl mwyach, fel yn wir flynyddoedd lawer yn ôl. Ond dyma’r pwynt: atal sy’n allweddol yn y fan yma, ac mae'r ffaith fod 65 y cant o'r holl aelwydydd a oedd mewn perygl o fod yn ddigartref wedi cael eu helpu cyn iddyn nhw ddod yn ddigartref yn bwysig. Mae'n hynod bwysig cael tai cymdeithasol. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni darged o 20,000 o gartrefi i gael eu hadeiladu yn ystod y Llywodraeth hon ac, wrth gwrs, pam yr ydym ni’n rhoi terfyn ar yr hawl i brynu—does dim pwynt ceisio llenwi'r bath gyda'r plwg allan. Felly, rydym ni’n gwybod y bydd llawer mwy o dai ar gael yn y dyfodol i bobl, gan geisio ymdrin â'r difrod a grëwyd yn y 1980au, wrth i dai gael eu gwerthu heb gael rhai eraill yn ei lle. Ac, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod awdurdodau lleol yn defnyddio'r rhaglen Cefnogi Pobl a'r grant atal digartrefedd er mwyn gwneud yn siŵr bod pobl sy'n dod yn ddigartref yn cael eu helpu, yn hytrach na'r broblem ddigartrefedd a grëwyd heb os gan y Torïaid yn y 1980au.

Brif Weinidog, roedd yr Aelod dros Orllewin De Cymru yn llygad ei le i dynnu sylw at nifer y cartrefi gwag neu nad ydynt ar gael ar hyn o bryd—dros 20,000. Mae hynny’n fwy na’ch targed ar gyfer tai fforddiadwy yn nhymor cyfan y pumed Cynulliad hwn. Mae'n ymddangos i mi fod llawer o bobl sydd yn nid yn unig mewn perygl o fod yn ddigartref, ond nad ydynt wedi gallu ffurfio eu haelwydydd eu hunain ac yn gorfod aros mewn llety y byddai'n well ganddyn nhw ei adael. Un ffordd o fynd i'r afael â hyn, yn rhannol, fyddai edrych ar y cartrefi hynny nad ydynt yn cael eu defnyddio ar hyn o bryd.

Mae gennym ni hanes llwyddiannus yn hynny o beth. Os cofiaf yn iawn, daethpwyd â thua 6,000 o gartrefi yn ôl i ddefnydd trwy'r fenter cartrefi gwag. Ac mae’r Aelod yn llygad ei le i ddweud, tra bod tai yn wag a phobl angen cartrefi, bod angen unioni’r sefyllfa honno felly. Ac mae'r ffaith y daethpwyd â chynifer o filoedd o gartrefi yn ôl i ddefnydd yn arwydd o hynny.

First Minister, analysis by Shelter Cymru states that there are major differences between local authorities in the context of the targets that they have in terms of avoiding homelessness. For example, the most successful is Gwynedd, where 84.6 per cent of people are assisted before they become homeless, whereas in Merthyr it’s 44.4 per cent, which is the worst in Wales. So, what are you as a Government going to do to ensure that local authorities can collaborate and assist each other in this context so that this isn’t such a problem in Wales?

Well, consistency is important—that much is true. Of course, we want to see local authorities working together so that we can see the best practice possible in this situation. There is no doubt that the legislation has made a great different in ensuring that fewer people are facing homelessness, and in ensuring that they are not in a position where they lose the roof over their heads in the first place.

We now move to questions from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno bod angen cael deddfwriaeth benodol sy'n cwmpasu gwasanaethau ar gyfer y rheini sydd ar y sbectrwm awtistiaeth?

Wel, y cwestiwn yr wyf yn ei ofyn bob amser yw beth fyddai deddfwriaeth yn ei ychwanegu—mae hwnnw’n gwestiwn agored. Ac, fel y mae'r Gweinidog wedi ei nodi eisoes, mae’r drws yn dal yn agored o ran ystyried a fyddai deddfwriaeth yn gwella'r sefyllfa i bobl.

Nodaf eich ateb, Brif Weinidog, a geiriau eich Gweinidog, ond aeth eich pleidlais ar y cynnig ychydig dros bythefnos yn ôl yn gwbl groes i’r hyn y mae ymgyrchwyr mewn gwirionedd eisiau ei weld yn hyn o beth. Mae'r Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth yn cefnogi deddfwriaeth, sydd â chefnogaeth trawsbleidiol—rwy'n amau bod Aelodau ar eich meinciau chi hyd yn oed sy'n cefnogi deddfwriaeth—ac rwy'n siŵr, fel finnau, eich bod chi wedi derbyn negeseuon gan bobl yn gofyn am esboniad ynghylch y bleidlais honno bythefnos yn ôl. O gofio bod pobl ag awtistiaeth yn cael eu siomi gan gynifer o agweddau ar y system, a allwch chi weld pam mae ymgyrchwyr yn pwyso am y ddeddfwriaeth hon, neu a ydych chi’n meddwl eu bod nhw’n anghywir?

Wel, mae'r Gweinidog eisoes wedi dweud bod y drws yn agored. Yr hyn y mae angen ei archwilio yw a fyddai cyfraith yn gwneud gwahaniaeth. Os oes cyfraith ar gyfer awtistiaeth, a ddylai fod cyfraith ar gyfer canser, a ddylai fod cyfraith ar gyfer gwasanaethau eraill hefyd? Dyna’r cydbwysedd y mae'n rhaid ei daro. Nid oes amheuaeth ein bod ni eisiau gweld gwelliant i’r gwasanaethau a ddarperir i bobl. Rwy'n gwybod yn iawn pa mor anodd yw hi i bobl sy'n ymdopi â pherthnasau sydd ag awtistiaeth, ac rydym ni eisiau gweld y gwasanaethau hynny'n gwella, a dyna pam yr ydym ni wedi cymryd camau i wneud hynny. Yr hyn y mae’n rhaid i ni ei archwilio yw a fyddai cyfraith yn helpu i wella’r gwasanaethau hynny mewn gwirionedd. Ac mae hwnnw’n gwestiwn agored.

Wel, o gofio bod yr ymgyrchwyr yn gwthio am gyfraith a bod cyllid yn dilyn deddfwriaeth, a bod eich Gweinidog wedi dweud bod y drws yn agored i hyn, a wnewch chi ymrwymo nawr i newid eich meddwl a chefnogi Bil awtistiaeth, pe byddai cynnig newydd yn ymddangos gerbron y Cynulliad hwn?

Wel, mae angen i ni ystyried ymhellach beth fyddai cyfraith yn ei ychwanegu, fel yr wyf i wedi ei ddweud. Rwy’n derbyn y pwynt am wasanaethau’n gwella. Nid yw arian o reidrwydd yn dilyn y gyfraith; mae Lloegr, rwy’n credu, yn cynnig digon o enghreifftiau lle nad yw hynny wedi digwydd. Felly, yr hyn yr ydym ni eisiau ei weld yw gwelliant i wasanaethau—mae hynny'n wir—ond mae angen gwneud rhagor o waith i archwilio pa un a fyddai cyfraith yn gwneud y gwahaniaeth y byddai ymgyrchwyr yn ei obeithio ac yn ei ddisgwyl.

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, ceir heriau ar draws y Deyrnas Unedig gyfan o ran recriwtio a chadw athrawon mewn unrhyw system addysg. Yn anffodus, mae'r ffigurau yma yng Nghymru ar gyfer recriwtiaid newydd i'r proffesiwn yn eithaf damniol, i fod yn onest â chi. Ar ôl pum mlynedd yn y proffesiwn, bu cynnydd o 50 y cant mewn athrawon yn troi eu cefnau ar y proffesiwn a cherdded i ffwrdd. Bu cynnydd o 16 y cant yn yr athrawon sy'n ymddeol cyn amser ymddeol. Pa ffydd a all fod gennym y bydd eich Llywodraeth newydd yn gallu atal y ffigurau hyn a gwella’r ffigurau hynny fel bod athrawon, pan fyddan nhw wedi’u hyfforddi a phan fyddan nhw yn y proffesiwn, yn aros yn y proffesiwn i wneud y gwelliannau yr ydym ni i gyd eisiau eu gweld mewn addysg?

Mae datganoli cyflogau ac amodau gwaith athrawon yn cynnig cyfle gwych i ni weithio gyda'r proffesiwn er mwyn cynnig pecyn cynhwysfawr o delerau ac amodau a chyflog. Dyna’n union y mae'r Albanwyr wedi ei wneud a dyna’n union y mae angen i ni ei wneud yng Nghymru, a symud oddi wrth y syniad bod yn rhaid, rywsut, i’r Llywodraeth a'r proffesiwn fod mewn gwrthdrawiad. Nid wyf yn ei gweld hi felly, ac rwy’n meddwl bod y cyfle i ddatganoli telerau ac amodau yn un sy'n rhoi cyfle i ni gynnig y pecyn iawn i athrawon yng Nghymru.

Bri Weinidog, yn amlwg, cyhoeddodd Llywodraeth San Steffan y gwelliant hwnnw i Fil Cymru ddoe, a mater i chi yw mapio sut yn union y byddwch chi’n defnyddio'r pwerau newydd hynny fel Llywodraeth pan fyddant yn cyrraedd yma. Mae'r undebau yn amlwg wedi rhoi eu barn ar hynny eisoes. Ond os edrychwch chi, mewn gwirionedd, ar bobl sy'n bwriadu hyfforddi i fod yn athrawon, bu gostyngiad o 9 y cant o ran ceisiadau i fod yn athrawon dim ond eleni. Mae hynny'n ostyngiad o 36 y cant dros y 10 mlynedd ddiwethaf, o bobl sy’n cynnig eu hunain i ddechrau’r hyfforddiant i ddod yn athro neu’n athrawes. Felly, rydych chi’n mynd i gael y pwerau yn y Cynulliad hwn ar delerau ac amodau athrawon. Beth yn union ydych chi’n mynd i'w wneud â nhw i newid y ffigurau hyn?

Nid dilyn yr hyn y mae'r Llywodraeth yn Llundain yn ei wneud, oherwydd, yn amlwg, nid yw'n gweithio o ran recriwtio a chyflog ac amodau. Rydym ni’n awyddus i sicrhau bod gennym ni becyn wedi'i deilwra ar gyfer athrawon yng Nghymru, o ran hyfforddiant ac o ran y ffordd y maen nhw’n datblygu yn eu proffesiwn. Rydym ni wedi nodi'r dull a ddefnyddiwyd yn yr Alban, ac mae hwnnw'n ddull y byddwn yn ei archwilio, ynghyd ag eraill, i wneud yn siŵr bod y pecyn yn un sy'n fwyfwy deniadol i athrawon, oherwydd mae’n gwbl eglur, pan ddaw i gyflog ac amodau athrawon, nad yw’r hyn sy’n bodoli nawr yn gweithio iddyn nhw.

Rwy’n gobeithio y byddwch chi, dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf, yn gallu rhoi rhywfaint o gig gwirioneddol ar asgwrn beth yn union y bydd eich Llywodraeth yn ei wneud ynghylch cyflogau ac amodau gwaith athrawon gyda'r cyfrifoldebau newydd. Nid wyf yn dwyn Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gyfrif am yr adran ar hyn o bryd, ond mynegodd Dr Philip Dixon, er tegwch, farn dros y penwythnos ar y capasiti yn yr adran addysg, ac mae'n sylw teg, yn dod gan rywun sydd wedi bod ar ddwy ochr y ffens, os mynnwch chi, fel uwch gynrychiolydd undeb ATL ac, rwy’n credu, ar ôl gweithio yn y Llywodraeth hefyd am gyfnod a gweithio ym maes gwleidyddiaeth. Felly, mae wedi mynegi amheuon ynghylch capasiti yn yr adran. Fel y dywedais, nid wyf yn lladd ar yr Ysgrifennydd Cabinet presennol, oherwydd, er tegwch, dim ond newydd ddod i mewn i'r swydd y mae hi, ac rwy'n siŵr ei bod hi’n gwneud ei hasesiadau ei hun. Ond mae'n sylw teg, i ddeall yn union pa un a oes gennych chi’r hyder yn yr adran i fwrw ymlaen â'r newidiadau sydd eu hangen yng ngoleuni sylwadau sy’n cael eu lleisio’n uwch ac yn uwch wrth i ni ddod yn agosach at yr adolygiad PISA a fydd, yn y pen draw, yn meincnodi eich cyflawniadau fel Prif Weinidog a chyflawniadau’r Blaid Lafur mewn addysg o dan ddatganoli ar y raddfa ryngwladol?

Byddwn yn ofalus iawn o ddefnyddio barn rhywun sy'n amlwg yn anfodlon, sydd newydd ysgrifennu llyfr ac eisiau ei werthu, ac sydd, felly, yn gwneud datganiadau er mwyn gwerthu'r llyfr hwnnw. Felly, nid wyf yn derbyn yr hyn y mae’r Dr Philip Dixon yn ei ddweud. Nid wyf yn credu bod gan yr adran unrhyw fath o broblem. Rydym ni wedi gweld, dros y blynyddoedd diwethaf, gwelliant cyson i safonau, buddsoddiad cyson mewn ysgolion ac yn y proffesiwn, wrth i ysgolion newydd gael eu hadeiladu ledled Cymru, gwelliannau i ganlyniadau TGAU a gwelliannau o ran Safon Uwch. Mae'r holl bethau hyn wedi bod yn digwydd dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yr hyn yr ydym ni wedi ei weld, o dan ei blaid ef yn Lloegr, yw academeiddio, cam yn ôl i ysgolion gramadeg a methiant i fuddsoddi mewn ysgolion. Nid yw hwnnw'n llwybr yr ydym ni eisiau ei ddilyn yng Nghymru. Un peth y gallaf ei ddweud, ac rwy’n dweud hyn yn hollol eglur, yw, fel sy'n wir mewn ardaloedd eraill lle mae cyflog ac amodau wedi eu datganoli, nad oes unrhyw bosibilrwydd—dim posibilrwydd o gwbl—y bydd athrawon yng Nghymru yn cael eu talu llai nag athrawon yn Lloegr. Yn syml, nid yw hynny’n mynd i ddigwydd. Byddwn yn sicrhau bod ein hathrawon yn cael eu gwobrwyo’n dda am y sgiliau sydd ganddynt ac yn sicrhau bod y proffesiwn yn gallu ymarfer yng Nghymru gyda chefnogaeth lawn y Llywodraeth. Mae gennyf bob hyder yn yr adran yn Llywodraeth Cymru.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Lywydd. A yw'r Prif Weinidog yn teimlo ychydig yn fwy siriol ar ôl ein hwythnos o saib, gan ein bod ni wedi cael tri darn o newyddion da iawn i economi'r DU, ac economi Cymru hefyd felly, yn y cyfamser? Mae Nissan wedi cymeradwyo ffatri i 600,000 o geir y flwyddyn gael eu gwneud yng ngogledd-ddwyrain Lloegr; mae’r cwmni yswiriant mawr o Ffrainc, Axa, ar ôl gohirio ei waith o adeiladu ei dŵr talaf yn Ninas Llundain, wedi penderfynu bwrw ymlaen ag ef; ac, yn y tri mis hyd at fis Medi, roedd ffigurau twf y DU yn gadarnhaol: twf o 0.5 y cant o’i gymharu â'r rhagolygon negyddol chwe mis yn ôl gan y Trysorlys a'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Felly, onid yw hyn yn dangos, mewn gwirionedd, bod gan Gymru a’r DU ar ôl Brexit gyfleoedd helaeth i wella iechyd a lles holl boblogaeth y wlad hon?

Wel, nid yw Brexit wedi digwydd eto, fel y mae arweinydd UKIP yn ei wybod. Sbardunwyd y gwelliant i’r economi bron yn gyfan gwbl gan ddiwydiannau gwasanaeth ac nid gan weithgynhyrchu, ac fe’i sbardunwyd bron yn gyfan gwbl gan ostyngiad i werth y bunt, nad yw’n ffactor y gallwn ddibynnu arno yn y tymor hir. Cyn belled ag y mae Nissan yn y cwestiwn, byddai unrhyw un yn croesawu'r cyhoeddiad a wnaed gan Nissan. Yr hyn sy'n rhyfedd yw nad oes gennym ni unrhyw syniad beth yn union a ddywedwyd wrth Nissan. Rwy’n amau ​​bod Llywodraeth y DU wedi datgelu rhan o'i strategaeth drafod i Nissan, ond ni wnaiff wneud hynny i Senedd y DU. Nid wyf yn credu am eiliad bod Nissan wedi cael ei ddarbwyllo i fuddsoddi yn Sunderland ar yr addewid amwys y byddai Llywodraeth y DU yn ceisio peidio â chael tariffau wedi’u gorfodi ar y sector moduron. Nawr, rwy’n cytuno; nid wyf eisiau gweld tariffau yn cael eu gorfodi ar y sector moduron, ond beth am ddur? Beth am awyrofod? Beth am bob sector arall yn economi Cymru sy'n bwysig? Anwybyddwyd hynny hyd yn hyn. Mae'n dangos dull trwblus, tameidiog o ymdrin â hyn, yn hytrach na bod strategaeth gyffredin. Ac, rwy’n dweud wrthych chi, mae'n gwrthddweud yn uniongyrchol yr hyn a ddywedodd Prif Weinidog y DU wrthyf ddydd Llun diwethaf. Gofynnais iddi’n uniongyrchol i ddiystyru unrhyw gytundeb—unrhyw gytundeb masnach â'r UE—a oedd yn cynnwys tariffau. Nid oedd yn fodlon gwneud hynny. Nid oedd yn fodlon gwneud hynny. Ychydig ddiwrnodau’n ddiweddarach, yn sydyn, diystyrwyd tariffau ar gyfer y sector moduron. Mae'n draed moch llwyr.

Wel, nid yw'n syndod nad yw Prif Weinidog y DU yn mynd i ddatgelu ei strategaeth drafod i Brif Weinidog Llywodraeth Cymru, sy'n aelod o blaid arall. [Torri ar draws.] Nid fy lle i yw siarad ar ran Theresa May—[Torri ar draws.]

Gadewch i ni glywed y cwestiwn.

Ond yr hyn y mae yn ei ddangos, onid yw, yw bod Brexit yn cynnig cyfle, yn ogystal â her, ac os awn ni i’r afael â’r trafodaethau gydag ysbryd optimistig a chadarnhaol, yna rydym ni’n debygol o gyflawni llawer mwy? Y broblem gyda'r Prif Weinidog yw ei fod e’n gwynwr. Dim ond y problemau y mae’n ei weld. Nid yw'n gweld y cyfleoedd. O ran dur a’r sectorau diwydiannol eraill, nid oes unrhyw reswm o gwbl i feddwl na all ein diwydiannau fod yn fwy cystadleuol na'r rhai ar draws y sianel, yn enwedig gan fod y ffaith nad ydym yn rhan o ardal yr ewro yn rhoi arian cyfred mwy cystadleuol i ni.

Mae’n ymddangos bod UKIP yn dadlau y gallwn ni fod yn gystadleuol gyda thariffau; gallaf ddweud wrthych chi na allwn. Rydym ni’n allforio 30 y cant o'r dur yr ydym ni’n ei gynhyrchu ac nid oes unrhyw ffordd y gallwn ni fod yn gystadleuol gyda thariffau. Ni all y sector moduron fod yn gystadleuol gyda thariffau. Ni all maes awyrofod, Airbus, fod yn gystadleuol gyda thariffau. Mae wedi fy nghlywed i’n dweud sawl gwaith, os oes cytundeb ar y bwrdd nad yw'n cynnwys tariffau, i mi, mae hynny'n hynod ddefnyddiol. Hynod ddefnyddiol. Ond, mae’n rhaid i mi ddweud wrtho, nid wyf yn disgwyl i Brif Weinidog y DU ddatgelu ei strategaeth drafod gan nad wyf i’n credu bod ganddi hi un. Dywedais hyn wrthi, a dywedais, 'Edrychwch, rhowch syniad i ni o’ch egwyddorion cyffredinol o leiaf.' 'Ddim yn gwybod'. Pam? Oherwydd na allant gytuno â'i gilydd. Os siaradwch chi â David Davis, yr ateb a gewch chi bob tro yw, 'Bydd popeth yn iawn.' Dim byd. Dim byd arall mwy na hynny. Nawr, mae rhai o blaid cytundebau masnach rydd. Efallai y gallai cytundebau masnach rydd fod yn dda gyda rhai gwledydd ond nid gydag eraill. Mae cytundeb masnach rydd gyda Mecsico yn wahoddiad i ddinistrio gweithgynhyrchu yn y DU, sef yr union beth y pleidleisiodd pobl yn ei erbyn yn y refferendwm. Un o'r materion yr oedd pobl yn poeni amdanynt oedd masnach rydd a cholli swyddi. Mae cytundebau masnach rydd gyda'r gwledydd anghywir yn arwain yn y pen draw at sefyllfa lle gallwch chi ddinistrio eich diwydiant gweithgynhyrchu. Felly, nid ydynt yn ateb i bob problem y maen nhw’n ymddangos i fod.

Wel, fel mae'n digwydd, mae gennym ni gytundeb masnach rydd gyda Mecsico. Dyna un o'r ddau gytundeb y maen nhw wedi llwyddo i’w sicrhau yn yr 50 mlynedd diwethaf. Felly, mae hynny’n annilysu pwynt y Prif Weinidog braidd, onid yw?

Ond, cafwyd digwyddiad diddorol arall yn ystod yr wythnos ddiwethaf. Nid wyf yn gwybod a welodd y Prif Weinidog ganlyniad yr etholiad yn Lithwania lle’r aeth plaid Gwerinwyr ac Undeb Werdd Lithwania o fod â dim ond un sedd yn y Senedd i fod â 54 o 141, ar ôl ennill 40 y cant o'r bleidlais. Mae'r ddadl am fewnfudo yn Lithwania yn adlewyrchiad cyfatebol o'r ddadl honno yn y wlad hon. Rydym wedi bod yn trafod problemau mewnfudo; maen nhw wedi bod yn trafod problemau allfudo gan eu bod nhw wedi colli 15 y cant o'u poblogaeth yn y 10 mlynedd diwethaf, ers i Lywodraeth Llafur agor y llifddorau yn 2004 a chaniatáu i 150,000 o ddinasyddion Lithwania ymfudo i'r wlad hon, mewn gwirionedd. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn gweld y cyfle yma gyda gwlad fel Lithwania, sy'n gweld symudiad rhydd llafur fel rhan o'u problem, er bod hynny am y rhesymau croes i’r hyn yr ydym ni’n ei weld yn y wlad hon, ac efallai y gallem ni ffurfio cynghreiriau gyda gwledydd fel Lithwania i gyflawni amcan cyffredin, er bod hynny am resymau gwahanol?

Felly, adeiladu wal yw’r ateb. Hynny yw, mae'n ymddangos nawr mai ef yw etifedd Khrushchev, yn poeni bod wal Berlin wedi diflannu fel na allem ni atal y llif hwn o bobl rhag dod o ddwyrain Ewrop. Wel, os mai dyna’r polisi mae’n dymuno ei arddel, iawn. Y gwir yw bod digonedd o bobl—. Mae 1.2 miliwn—1.2 miliwn—o ddinasyddion y DU sy'n byw yng ngweddill yr Undeb Ewropeaidd. A ydym ni’n mynd i ddweud wrthyn nhw, wel, a dweud y gwir, dylid eu taflu nhw allan o'r gwledydd lle maen nhw’n byw, a dylen nhw ddychwelyd i'r DU? Defnyddiodd y gair 'llifddorau'. Defnyddiodd y gair 'llifddorau'. Mae'n gwybod pa mor ymfflamychol yw’r gair hwnnw. Nid all gwyno—. Sôn am gwyno; Ni all gwyno, ar ôl iddo ddefnyddio'r gair 'llifddorau'. Y gwir yw y bydd y diwydiant ffermio yn dal i fod angen pobl o ddwyrain Ewrop i weithio yn y diwydiant ffermio, beth bynnag sy'n digwydd gyda Brexit; ni fyddant yn gallu recriwtio’n lleol.

Rwy’n derbyn y pwynt, wrth gwrs, bod pobl wedi bod yn anhapus gyda'r system bresennol o ryddid i symud. Mae hynny, i mi, yn amlwg yn y bleidlais, ond y gwir amdani yw y bydd yn dal i fod angen i bobl symud ar draws ffiniau er mwyn darparu'r llafur y mae diwydiant ei angen. Ni fydd ffermio’n goroesi heb y llafur y gall ei gael i mewn o ddwyrain Ewrop, gan na allant recriwtio pobl yn lleol. Mae pob ffermwr yn gwybod hynny. Ac felly, yr hyn sydd ei angen arnom ni yw dull synhwyrol, trugarog a rhesymegol o ymdrin â rhyddid i symud ac nid siarad am lifddorau ac atal pobl rhag dod i mewn ac, i bob pwrpas, adeiladu waliau. Y peth olaf sydd ei angen ar ddynoliaeth yn yr argyfwng presennol yw i’r byd adeiladu mwy o waliau a rhwystrau.

Wel, mae'r comisiynydd safonau yn ymgymryd â gwaith cychwynnol, yn trafod gyda Seneddau eraill y DU eu trefniadau a sut y maen nhw’n gweithio yn ymarferol, ac rydym ni’n sefyll yn barod i ymateb yn gadarnhaol yng ngoleuni argymhellion y comisiynydd.

Iawn. Diolch, Brif Weinidog, am hynna. Roeddwn i yn y ddadl fer a gawsom ni ychydig cyn y toriad pan drafodwyd hyn, ac roeddwn i’n falch o glywed bod y comisiynydd safonau yn edrych ar hyn. A allaf i gael sicrwydd gennych chi, Brif Weinidog, os bydd Gerard Elias yn penderfynu bod angen gweithredu, y byddwch chi’n cymryd y camau priodol ac na fyddwch yn rhoi’r mater o’r neilltu?

Wel, mae'r comisiynydd wedi dweud o'r blaen, wrth gwrs, nad yw'n gweld bod hyn wedi bod yn broblem yn y gorffennol. Y pwyllgor safonau, wrth gwrs, fydd angen edrych ar hyn, a pha bynnag wersi sydd i’r Cynulliad, byddwn yn rhoi sylw iddynt fel Llywodraeth.

Mae sut y mae cwmnïau a sefydliadau’n ymgysylltu â Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, a thryloywder y trefniadau hynny, wrth gwrs, yn bwysig iawn, ond mae eich gwefan eich hun yn datgan:

'Ein nod yw bod yn agored ac ymateb i anghenion dinasyddion a chymunedau'.

Gyda hyn mewn golwg, beth arall ydych chi'n feddwl y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, yn enwedig gyda'i hymgynghoriadau, i gyrraedd amrywiaeth ehangach a dyfnach o bobl, fel bod lleisiau sefydliadau sy’n gallu fforddio swyddogion cyfathrebu neu ddefnyddio cwmnïau materion cyhoeddus yn cael eu cydbwyso’n well gan leisiau â buddiant o'r boblogaeth yn gyffredinol?

Mae'n bwynt teg, ac un o'r pethau yr ydym ni’n ceisio ei wneud yw ymgynghori mor eang â phosibl, ar-lein, wrth gwrs, a thrwy ymgynghoriadau papur. Yn anochel, mae angen i wybodaeth gael ei dosbarthu mewn cymunedau gan rai unigolion o fewn cymunedau, ond, yn amlwg, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod ymgynghoriadau mor eang ag y gallant fod.

Brif Weinidog, ar 12 Gorffennaf, dywedasoch ar y cofnod

'nid oes gan lobïwyr fynediad at Weinidogion Cymru.'

A ydych chi’n ymwybodol bod llun o’ch Gweinidog cyllid ar Twitter, ar 27 Hydref, mewn digwyddiad gyda lobïwr masnachol? A ydych chi’n ymwybodol bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, yfory, ar 2 Hydref, yn siaradwr gwadd mewn digwyddiad lobïwr masnachol? Felly, efallai y gallwch chi esbonio i'r cyhoedd a’r Siambr hon y gwrthdaro rhwng yr hyn yr ydych chi’n ei ddweud yma, nad oes ganddyn nhw fynediad, a’r gwirionedd, gan ein bod ni i gyd yn gwybod bod ganddyn nhw? A allwch chi esbonio’r gwrthddweud, os gwelwch yn dda?

Gallaf, yn rhwydd. Hynny yw, mae Gweinidogion yn siarad mewn digwyddiadau a drefnir gan sefydliadau, ond nid yw Gweinidogion yn cael cyfarfodydd ffurfiol gyda lobïwyr. Dyna ni; dyna yw realiti'r sefyllfa. Os yw’n dweud na ddylai unrhyw Weinidog fyth gyfarfod, naill ai'n ffurfiol nac yn anffurfiol, gydag unrhyw un sydd ag unrhyw gysylltiad o gwbl â chorff lobïo, mae hynny’n anymarferol, o ystyried maint Cymru. Mae'n anymarferol i aelodau ei blaid ei hun. Y peth olaf y byddwn yn ei awgrymu i Aelodau yn y Siambr hon fyddai dweud wrth Aelodau na ddylent fyth, o dan unrhyw amgylchiadau, gyfarfod ag unrhyw un sy'n gysylltiedig â chwmni lobïo. Yn amlwg, nid yw hynny'n ymarferol. Ond yr hyn nad ydym ni’n ei wneud yw cyfarfod yn ffurfiol â chwmnïau lobïo os byddant yn ceisio cael cyfarfodydd gyda Gweinidogion. Nid yw’r cyfarfodydd hynny byth yn digwydd ar sail ffurfiol.

Ar gyfer 2017-18, 1.059 biliwn yw’r swm amcangyfrifedig o ardrethi annomestig a fydd yn cael eu dosbarthu i awdurdodau lleol a chomisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru. Mae hynny wedi'i nodi yn y gyllideb ddrafft.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Rwy'n siŵr eich bod chi’n ymwybodol o’r lefel newydd enfawr o ansicrwydd, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, sydd wedi cael ei lwytho ar fusnesau bach gan y newidiadau cost enfawr sy'n deillio o ailbrisio ardrethi busnes. Nawr, rwy’n gwerthfawrogi’n gyffredinol ei fod yn niwtral o ran cost ac y bydd enillwyr a chollwyr bob amser, ond mae busnesau yn Sir Fynwy yn wynebu cynnydd o 11 y cant i’w hardrethi a fydd, os cânt eu gweithredu, yn bygwth rhoi llawer ohonyn nhw allan o fusnes. A ydych chi’n cytuno bod angen i ni ddeall canlyniadau’r ailbrisio hwn yn llawn cyn y gweithredu, a cheisio rhoi cymorth i'r busnesau hynny yr effeithir arnynt waethaf o leiaf?

Bydd cefnogaeth oherwydd, mewn ymateb i'r ailbrisio, bydd cynllun rhyddhad trosiannol newydd gwerth £10 miliwn yn cael ei gyflwyno i helpu busnesau bach y mae eu hawl i ryddhad ardrethi busnesau bach yn cael ei effeithio er gwaeth. Bydd hynny'n cael ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru.

Brif Weinidog, mae’r diwydiant dur yn dal i fod mewn argyfwng. Nid yw wedi diflannu. Mae gennym ni lawer o broblemau a heriau yn ein hwynebu o hyd, er bod y gweithluoedd ar draws Cymru wedi dangos ymrwymiad i wella proffidioldeb. Beth mae eich Llywodraeth yn bwriadu ei wneud o ran ardrethi busnes? Roedd hon yn broblem, yn sicr, yn gynnar yn y flwyddyn ac ystyriwyd eithriadau ar gyfer offer a pheiriannau. A fyddwch chi’n edrych ar hynny eto, ac a fyddwch chi’n edrych ar ardrethi busnes ar gyfer y diwydiant dur?

Wel, gallaf ddweud bod y data o'r ailbrisio presennol yn awgrymu y bydd gwerth ardrethol y diwydiant dur yn ei gyfanrwydd yng Nghymru yn gostwng yn sylweddol. Bydd hynny o gymorth iddynt. Felly rydym ni’n rhagweld y bydd hynny'n rhan o'r pecyn a fydd yn cynorthwyo’r diwydiant dur.

Rydym ni eisoes wedi rhoi pecyn ar y bwrdd. Mae angen i ni weld gweithredu nawr gan Lywodraeth y DU pan ddaw i bensiynau a phan ddaw i brisiau ynni. Hyd yn hyn, nid ydym wedi gweld digon o weithredu gan Lywodraeth y DU. Rydym ni’n parhau i’w hannog i ddangos penderfyniad yn y dyfodol.

A number of businesses, particularly in rural areas, have been in touch with Plaid Cymru Members to discuss the impact of the increase that they’re currently facing—for example, a pub is facing an increase of 200 per cent. We are talking about thousands here. We have an example of the Vale Country Club, which arranges wedding in Ruthin, and their rateable value is going to increase from £9,600 to £23,000. The First Minister will understand, of course, the impact that that kind of change is going to have on that business and similar businesses. Is it perhaps an opportunity to look at the amount that he’s mentioned that’s been set aside for pro tem assistance, to ensure that we don’t see this staggering increase for some marginal businesses, in order to ensure that they don’t close because of these increases in business rates?

I understand the point, of course, but I am confident that the scheme that I’ve already alluded to will assist many of the businesses that have seen an increase in the sum that they need to pay.

We must remember that, with the majority of businesses, the last time they went through this process was back in 2008, when the economy was in a much better state, historically, and the level of rates that they would have been paying would have been much higher. We’ve already seen this in the steel industry. Of course, it doesn’t mean to say that every business is in the same position, but because we’ve identified the fact that some businesses will see an increase, that is why this pro tem scheme has been put in place.

Brif Weinidog, mae ychydig dros draean o safleoedd busnes yn Lloegr a Gogledd Iwerddon, ac ychydig yn llai na hanner yn yr Alban, yn elwa ar hyn o bryd ar ryddhad ardrethi busnes, o’i gymharu â dros 70 y cant o fusnesau Cymru. Edrychaf ymlaen at gyhoeddiad cynllun rhyddhad ardrethi parhaol Llywodraeth Cymru ar gyfer busnesau bach, ond a fydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd hwn yn dal i fod y pecyn rhyddhad ardrethi mwyaf hael yn y DU?

Byddwn yn ceisio darparu, ac yn ogystal â hynny rydym ni eisiau darparu sicrwydd ar gyfer cynllun a fu’n un dros dro erioed, er gwaethaf y ffaith ei fod wedi cael ei adnewyddu am nifer o flynyddoedd. Ond mae angen i ni wneud yn siŵr bod y sicrwydd hwnnw yno i fusnesau fel y gallant gynllunio ar gyfer y dyfodol.

Mae tân gwyllt yn cael ei reoleiddio gan amrywiaeth o ddeddfwriaeth, gan gynnwys rheoliadau iechyd a diogelwch, diogelu defnyddwyr, diogelwch cynhyrchion a ffrwydron, nad ydynt wedi eu datganoli yn gyffredinol. Mae'n amheus a yw’r gallu gennym ni i newid y ddeddfwriaeth ar hyn o bryd ac, unwaith eto, nid yw’r sefyllfa’n cael ei gwneud yn fwy eglur gan Fil Cymru. I mi, y ffordd orau o ymdrin â rheolaeth tân gwyllt yw ar lefel Prydain Fawr o leiaf, o ystyried y ffaith y gall pobl symud tân gwyllt ar draws yr ynys. Ond rwy’n derbyn y pwynt, a gwn ei bod wedi bod yn codi'r pwynt hwn yn lleol am y peryglon y gall tân gwyllt eu hachosi.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Dros yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, rydym ni wedi gweld digwyddiadau tân gwyllt peryglus ledled Cymru, gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun yng Ngorllewin Casnewydd, lle’r ymosodwyd ar y gwasanaeth tân, y gwasanaeth ambiwlans a'r heddlu gan unigolion yn eu defnyddio fel taflegrau. Roedd y tân gwyllt a ddefnyddiwyd yn yr ymosodiadau llwfr hyn ar bobl yn ceisio gwneud eu gwaith yn gwasanaethu ein cymunedau yn dân gwyllt masnachol graddfa fawr, sydd gryn dipyn yn fwy pwerus a pheryglus. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gondemnio’r ymosodiadau ar weithwyr gwasanaethau cyhoeddus? A wnewch chi hefyd ystyried pa bwerau sydd gan Lywodraeth Cymru o ran diogelu'r cyhoedd, yn enwedig o ran rheoleiddio, rhag y tân gwyllt masnachol graddfa fawr hyn, sy’n gallu, os cânt eu defnyddio’n anghyfrifol, achosi anaf difrifol?

Ni welaf unrhyw reswm pam y dylai aelodau'r cyhoedd allu prynu tân gwyllt masnachol—maen nhw’n hynod beryglus yn y dwylo anghywir. Nid yw pobl wedi arfer â thân gwyllt o bŵer penodol, o ran pa mor bell yn ôl y mae'n rhaid iddyn nhw sefyll. Ni allant eu cynnau gyda thapr—mae'n rhaid iddyn nhw gael eu cynnau gyda gwefr electronig. Felly, rwy’n credu bod cwestiynau o hyd ynghylch pa mor dda y mae tân gwyllt wedi’u rheoleiddio. Mae'n drosedd tanio tân gwyllt ar adegau penodol o'r dydd. Mae'n drosedd prynu tân gwyllt yn iau na 18 oed. Ond, os bydd unrhyw un yn dioddef ymosodiad gyda thân gwyllt, mae hynny eisoes yn drosedd a dylid erlyn o’i herwydd.

Rwy'n siŵr y bydd ein Cynulliad cyfan yn uno i gondemnio hurtrwydd difeddwl y rhai a ymosododd ar y gwasanaethau brys gyda thân gwyllt yng Nghasnewydd. Mae Cymdeithas Tân Gwyllt Prydain wedi rhybuddio y byddai unrhyw gyfyngiadau pellach ar werthu a defnyddio tân gwyllt yn arwain at gynnydd sylweddol i werthu heb ei reoleiddio ac na ellir ei olrhain. Mae penaethiaid tân eisoes wedi rhybuddio y byddai mwy o gyfyngiadau yn arwain at gynnydd mewn mewnforion anghyfreithlon. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno y dylid gweithredu unrhyw gynigion i gyfyngu ar werthu tân gwyllt dim ond yn dilyn yr ymgynghoriad ehangaf gyda'r diwydiant a rhanddeiliaid eraill yng Nghymru?

Rwy’n credu, os ydych chi’n iau na 18 oed, na ddylech chi gael prynu tân gwyllt. Rwy’n credu, os cofiaf yn iawn, bod tân gwyllt wedi’i gategoreiddio. Dim ond gweithwyr proffesiynol gaiff ddefnyddio tân gwyllt categori 4. Rwy’n credu bod angen ymchwiliad i weld a yw rhai mathau o dân gwyllt yn y categorïau cywir. Felly, yn hytrach na cheisio cyflwyno gwaharddiad ehangach ar y defnydd o bob math o dân gwyllt, rwy'n credu bod achos dros edrych ar bŵer rhai tân gwyllt o ran a ddylent, mewn gwirionedd, fod ar gael i aelodau'r cyhoedd neu a yw’n well eu gadael yn nwylo gweithwyr proffesiynol.

Rydym ni wrthi’n cynnal adolygiad i ganfod y dull gorau o gyhoeddi manylion cyfarfodydd a dyddiaduron gweinidogol.

Roeddwn i’n meddwl tybed a fyddai'r Prif Weinidog yn derbyn cyngor gennyf i—ewch i mewn i Outlook a phwyswch argraffu, a dyna ni. A yw'r Prif Weinidog yn ymwybodol o'r argraff ofnadwy—ofnadwy—y mae Gweinidogion y Llywodraeth yn ei rhoi i'r cyhoedd yng Nghymru, eu bod yn teimlo nad oes rhaid iddyn nhw ddatgan â phwy maen nhw’n cyfarfod ac at ba ddiben? Mae'n gwbl annerbyniol bod cais rhyddid gwybodaeth wedi ei wneud ac wedi ei wrthod. A wnewch chi sicrhau bod y dyddiaduron yn cael eu cyhoeddi?

Wel, os yw’n sôn am ei gais rhyddid gwybodaeth ei hun—ac mae'n nodio am hynny—gwnaeth gais ar gyfer pob un cyfarfod dros y pum mlynedd diwethaf. Ni ddylai synnu, felly, na chafodd ymateb ar gyfer hynny. Ond pe byddai’n gwneud cais mwy diffiniedig, wrth gwrs y gellir cyhoeddi’r cyfarfodydd hyn—nid ydynt yn gyfrinachol fel y cyfryw. Er hynny, gallaf ddweud wrtho ein bod yn edrych ar sut y gallwn gyhoeddi manylion cyfarfodydd yn ôl-weithredol—mae'n digwydd i raddau yn San Steffan, mae'n digwydd i raddau yn yr Alban, ac rwy'n awyddus ein bod ni’n cadw i fyny â'r arferion gorau. Nid oes amheuaeth ynghylch cyhoeddi apwyntiadau gweinidogol yn y dyfodol, ond ni welaf unrhyw reswm pam na allwn ni wneud hyn ar gyfer apwyntiadau sydd wedi digwydd yn y gorffennol, a byddwn yn ceisio dod o hyd i ffordd o wneud hynny.

Brif Weinidog, a gaf i groesawu'r adolygiad? Rwy’n meddwl ei bod yn bwysig eich bod chi’n edrych ar awdurdodaethau eraill, gan y dylem ni geisio dilyn yr arferion gorau. Os bydd hynny’n newid dulliau presennol, rwy’n credu bod hynny’n dangos i chi bod y Llywodraeth yn gwneud y peth iawn ac nad yw’n cydnabod bod arferion y gorffennol yn ddiffygiol mewn unrhyw ffordd. Mae safonau’n newid, mae technoleg yn newid, mae’r hyn sy’n bosibl yn newid, ac rwy'n credu ein bod ni eisiau bod ymhlith y goreuon ac nid bod ar ei hôl hi.

Na, rwy’n cytuno â hynny ac, fel y dywedais, mae’r adolygiad wrthi’n cael ei gynnal ar hyn o bryd i ganfod y ffordd orau o gyhoeddi gwybodaeth fel ei bod yn eglur pwy mae Gweinidogion yn cyfarfod â nhw. Mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef cyn gynted â phosibl.

Wel, mae ynni adnewyddadwy yn rhan bwysig o'r gymysgedd ynni sydd ei hangen arnom ni i gefnogi Cymru ffyniannus a charbon isel diogel. Mae ein cefnogaeth barhaus wedi sicrhau manteision i Gymru hyd yn hyn, a bydd fy nghyd-Aelod Cabinet Lesley Griffiths yn gwneud datganiad ar ein blaenoriaethau ynni y mis nesaf.

Brif Weinidog, yng ngoleuni'r trafferthion ariannol diweddar a wynebwyd gan Tidal Energy Ltd yn y gorllewin, cwmni y mae’n ymddangos sy’n arwain y ffordd o ran echdynnu ynni’r môr, pa sicrwydd allwch chi ei roi bod prosiectau ynni’r môr eraill a gefnogir gan arian cyhoeddus yn cyflawni eu hamcanion, a pha gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth ar waith i sicrhau nad yw'r sgiliau a'r wybodaeth a ddatblygwyd gan Gymru yn ei chyfanrwydd a chan y Llywodraeth yn benodol o ran ynni adnewyddadwy yn cael eu colli o'r ardal hon?

Mae'n anffodus yr hyn a ddigwyddodd i Tidal Lagoon Power Ltd. Rwy’n credu ei bod yn deg i ddweud bod yr hyn yr oedden nhw’n ei wneud yn debycach i brosiect ymchwil a datblygu yn hytrach na phrosiect busnes fel y cyfryw. Mae ganddo botensial, nid oes amheuaeth am hynny, ac rydym ni’n awyddus i sicrhau nad yw’r sgiliau hynny’n cael eu colli. Mae’n rhaid i mi ddweud y byddai'n hynod ddefnyddiol, wrth gwrs, pe byddem ni’n gweld cynnydd nawr ar forlyn llanw Bae Abertawe fel y gellid bwrw ymlaen â’r gwaith sy'n cael ei wneud yn Stinan, er enghraifft—gwelais yr hyn a oedd yn digwydd yno drosof fy hun—yn rhan o'r gyfres o sgiliau y bydd ei angen ar gyfer y morlyn llanw.

Yn ogystal â chynhyrchu ynni adnewyddadwy, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod storio a dosbarthu cynaliadwy yn hanfodol i'n dyfodol ynni cynaliadwy, ac a yw’n croesawu'r gwaith ymchwil arloesol sy'n cael ei wneud i storio a dosbarthu ynni arloesol gan brifysgolion Caerdydd, Abertawe a de Cymru, trwy brosiect FLEXIS, sydd â’r nod o ddatblygu safle arddangos yng Nghastell-nedd Port Talbot?

Ydw. Mae'n enghraifft ragorol o’n prifysgolion yn gweithio gyda'i gilydd, yn ogystal ag enghraifft o gydweithio rhwng diwydiant a sefydliadau ymchwil ledled Cymru a gweddill Ewrop. Mae'n brosiect a ariennir gan yr UE, felly mae’r hyn a fydd yn digwydd iddo y tu hwnt i 2020, wrth gwrs, bob amser yn anodd ei ragweld. Serch hynny, mae ganddo botensial mawr, ac mae'r ffaith bod cymaint o'n prifysgolion wedi dod at ei gilydd i fod yn rhan ohono yn dangos pa mor bwysig yw’r prosiect hwn iddyn nhw.

May I ask the First Minister what he’s doing to enhance people’s understanding of renewable energy in Wales, particularly in terms of the distribution of renewable energy locally for local people in order to increase support for that method? Now, if Sian Gwenllian could be here today, I’m sure she would want me to mention Ynni Ogwen, which is a co-operative scheme to distribute energy locally. There are energy companies being set up by local authorities in England, such as Robin Hood Energy in Nottinghamshire. Isn’t it time for the Government to consider the creation of a renewable energy company for Wales and to distribute energy locally?

Well, there is a local energy distribution service available, and that gives communities and SMEs support so that they can develop their own projects. Through the portal, which they run, interested groups get together to see in which way they can collaborate and co-operate in order to progress projects. There’s one example in Bethesda, of course, which is the Energy Local project. That’s a pilot to see whether it’s possible to ensure people receive support to use less of the energy that’s available now, and, of course, to ensure that they also pay less.

Er bod swyddogaeth i ynni adnewyddadwy ar yr ymylon, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno mai’r unig beth y mae hyd yn oed mwy o ddibyniaeth ar ynni adnewyddadwy nag sydd gennym ni ar hyn o bryd yn debygol o’i wneud yw gorfodi costau afresymol ar bobl? Rhwng 2014 a 2020 amcangyfrifir eisoes bod cost gyfartalog cymorthdaliadau gwyrdd a threthi carbon yn £3,500 fesul cartref, ac er efallai fod gan gynlluniau ynni dŵr, a chynlluniau llanw hyd yn oed, le yn y gymysgedd ynni, gan fod gwynt yn ysbeidiol, mae'n ddrud iawn, gan fod rhaid i chi gael gorsafoedd pŵer wrth gefn i ymdopi pan nad yw'n chwythu neu ei bod yn chwythu’n rhy gryf, ac felly byddai'n llawer mwy synhwyrol dibynnu mwy ar adnoddau confensiynol, fel glo, er enghraifft, y mae Simon Thomas newydd sôn amdano. Rydym ni’n eistedd ar rai o'r meysydd glo carreg gorau yn y byd. Lle gellir cloddio hwn yn fasnachol, onid yw'n synhwyrol rhoi hwnnw yn y gymysgedd ynni hefyd?

Mae'r awyrgylch yn llawn eironi. Pan rwy’n clywed y sylw yna, mae’n rhaid i mi atgoffa'r Aelod ei fod yn rhan o blaid a gaeodd pyllau glo yn fwriadol—hyd yn oed y rhai a oedd yn gwneud elw. [Torri ar draws.] Hyd yn oed y rhai a oedd yn gwneud elw, caewyd y rheini. Ar y pryd, roedd glo, yn ei dyb ef, wedi darfod. Y gwir nad yw cloddio dwfn yn realiti i'r rhan fwyaf o Gymru mwyach—adeiladwyd dros fwyafrif y pyllau a gaeodd; llenwyd eu siafftiau. Mae'n sôn am gloddio’n economaidd—mae’n sôn am lo brig. Nawr, os yw eisiau dadl, rwy’n awgrymu ei fod yn siarad â phobl sy'n byw wrth ochr safleoedd glo brig am y ffordd y maen nhw’n teimlo am y peth. Felly, yr hyn y mae'n ei argymell yw glo brig neu fwy o fewnforion. Mae'n rhaid i ni gofio nad oes unrhyw ffordd y gallwn ni gynhyrchu’r glo y byddai ei angen arnom ni i bweru ein gorsafoedd pŵer. Nid oes unrhyw ffordd y gallwn ni ddisodli’r nwy naturiol hylif—mae 25 y cant ohono sy'n dod i mewn i'r DU yn dod trwy Aberdaugleddau. A cheir dau gwestiwn yn y fan yna—yn gyntaf, mae'n ddrytach oherwydd y gostyngiad yng ngwerth y bunt, ac, yn ail, diogelwch ynni. Nid ydym ni eisiau bod yn rhy ddibynnol ar fewnforio ynni o rywle arall, ond y gwir amdani yw bod y diwydiant glo wedi ei ddyrnu yn y 1980au, cafwyd gwared arno’n gwbl fwriadol, ac ni all ddweud nawr, 'A dweud y gwir, yr hyn yr ydym ni ei eisiau yw mwy o lo', pan wnaeth ef fwy na neb arall i sicrhau nad oedd unrhyw lo yno yn y lle cyntaf.

Gwnaf. Rydym ni’n disgwyl i'r bwrdd iechyd barhau i wella mynediad at wasanaethau, gan gynnwys, wrth gwrs, lleihau amseroedd aros ar draws yr ystod lawn o wasanaethau.

A yw'r Prif Weinidog yn credu ei bod yn dderbyniol i rywun sy'n dioddef poen pen-glin cronig orfod aros 10 mis i weld meddyg ymgynghorol, a beth mae'r Prif Weinidog yn bwriadu ei wneud am y peth?

Roedd hi'n amlwg yn cyfeirio at etholwr sydd wedi cysylltu â hi. Mae'n anodd gwneud sylwadau ar achos unigol, ond, os yw'r etholwr yn dymuno, trwyddi hi, cyfeirio sefyllfa’r etholwr ataf i, byddaf wrth gwrs yn edrych arno ac yn ysgrifennu yn ôl ati.

Yn erbyn targed Llywodraeth Cymru o 95 y cant, mae'r ffigurau a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf ar gyfer mis Medi yn dangos mai dim ond 72 y cant o gleifion damweiniau ac achosion brys gafodd eu gweld o fewn pedair awr ym Maelor Wrecsam a 69.7 y cant yn Ysbyty Glan Clwyd, wrth i 919 o bobl aros mwy na 12 awr yn y prif adrannau damweiniau ac achosion brys yn y gogledd. Ar ôl anwybyddu rhybuddion y byddai cau unedau mân anafiadau, diddymu gwelyau cymunedol y GIG a’r gyfran ostyngol o gyllideb GIG Cymru sy’n mynd i feddygfeydd teulu yn arwain at yr union ganlyniad hwn, a wnewch chi wrando nawr—yn astud—ar y pryderon hynny er mwyn rhoi sylw iddynt a lleihau'r galw hwn am y dulliau ataliol cymunedol hynny?

Mae hyn yn dod gan gynrychiolydd plaid Jeremy Hunt. Gallaf ddweud wrtho fod y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd yn profi bod y rhan fwyaf o gleifion, bron i wyth o bob 10, yn cael eu gweld, eu trin, eu derbyn neu eu rhyddhau yn gyflym iawn ac o fewn pedair awr iddynt gyrraedd er gwaethaf, mewn gwirionedd, cynnydd mewn presenoldeb pobl oedrannus ag anghenion cymhleth a chleifion dibyniaeth uchel. Er bod cyrraedd y targed wedi bod yn anodd—mae cymaint â hynny’n wir—er hynny, gwelsom welliant o ran y targed pedair awr ym mis Medi.

First Minister, would you accept that the reduction in the number of beds in north Wales does contribute to difficulties with waiting times? We’ve seen beds lost in Flint, Llangollen, Blaenau Ffestiniog—there are over 400 fewer beds now in north Wales as compared to 2010. Surely, you would accept that that contributes to the difficulties.

No, I don’t see that because we’re talking about communities where there wasn’t an A&E unit in the first place. So, people travel to the A&Es in an ambulance, and so they will be admitted to that hospital and that’s where the pressure would lie. However, we see that eight out of 10 people who go into the accident and emergency units leave within four hours.

The language impact assessment forms an integral part of the sustainability appraisals that accompany local development plans. They may also be required for planning applications for major windfall sites in areas of particular sensitivity as set out in a development plan.

Thank you for that response, and you’re quite right—they are crucial as part of the process. My concern, however, is about the quality of some of the language impact assessments. They are produced, very often, without being adequately policed, and I can point to some examples where there is some very dubious evidence presented as part of these assessments, and, of course, those are just accepted, very often, by planning authorities and decisions are taken on the basis of what I would argue is incorrect evidence. Now, what’s the Government doing to ensure that these assessments are properly policed and that those are quality assessments that set a fair precedent for decisions?

In the first place, if the assessments are part of the development plan, then the inspectorate can express a view and ensure that they are accurate in terms of the language. Secondly, of course, if any problems arise with an assessment, and if the council were to accept that assessment despite it being erroneous, then there would be an opportunity for Ministers to decide whether the application should be called in to the Government.

In a letter to the consultation into TAN 20 earlier this year, the Welsh Language Commissioner stated that it’s important that local authorities are given clear guidance in order to ensure that there is consistency across Wales when it comes to language impact assessments in planning. Can you therefore confirm today that your Government intends to ensure that there is clear guidance published when you do make a decision in this area?

That is quite right, because it’s all-important to ensure that there is consistency in the planning system. In the past, different systems were used by some local authorities and in considering TAN 20 we want to ensure that it’s as clear as possible.

I thank the First Minister.

The next item on the agenda is a statement by the First Minister on EU transition. I call on the First Minister, Carwyn Jones.

Following the European referendum, I undertook to keep the Assembly informed of developments and also to provide regular opportunities for the Assembly to comment and to debate within this Chamber.

Mae’r Aelodau yn gwybod i mi fynd i gyfarfod llawn Cydbwyllgor y Gweinidogion yr wythnos diwethaf, a gynhaliwyd gan y Prif Weinidog yn Downing Street. Roedd fy nghymheiriaid yn yr Alban a Gogledd Iwerddon yn bresennol hefyd, wrth gwrs, ac roedd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, Mark Drakeford, yno gyda mi hefyd. Lywydd, cyn i mi adrodd ar Gydbwyllgor y Gweinidogion, byddai’n ddefnyddiol rhoi rhywfaint o gyd-destun ar faterion cysylltiedig.

Rydym yn gwybod o ddatganiadau cynharach Prif Weinidog y DU fod Llywodraeth y DU yn bwriadu galw erthygl 50 i rym, gan sbarduno’r trafodaethau ymadael, a hynny heb fod yn hwyrach na diwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Cafwyd gwybod hefyd bod yr hyn a elwir y Bil diddymu mawr, a fydd, mewn gwirionedd, yn trosglwyddo cyfraith yr UE yn ddeddfwriaeth ddomestig pan fydd y DU yn ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, yn mynd rhagddo, er bod yna gwestiynau ynghylch sut y bydd yn gweithio yn y cyd-destun datganoledig. Yn fy marn i, mae’r dull yn synhwyrol yn fras, ond unwaith eto, ceir materion cymhleth, fel y dywedais, gan gynnwys y berthynas rhwng cyfraith Ewrop â materion datganoledig. Lle bo deddfwriaeth Ewropeaidd yn dod o fewn cymhwysedd datganoledig, ni yng Nghymru, wrth gwrs, fydd yn penderfynu maes o law pa rannau o gyfraith Ewrop y byddwn o bosibl yn dymuno eu cadw neu eu diddymu.

Lywydd, mae ein his-bwyllgor y Cabinet ar bontio Ewropeaidd yn cyfarfod yn rheolaidd a bydd yn adrodd i'r Cabinet llawn cyn y Nadolig. Y tu hwnt i hynny, mae Gweinidogion yn gweithio ar draws portffolios i geisio barn a thrafod materion fel bod Llywodraeth Cymru yn gallu adlewyrchu, yn y pen draw, amrywiaeth eang y safbwyntiau a geir ledled y wlad. Mae cyngor adnewyddu'r economi, tasglu’r Cymoedd, gweithgor Brexit addysg uwch a byrddau crwn ar gyfer rhanddeiliaid ar faterion yn ymwneud â’r amgylchedd ac amaethyddiaeth i gyd yn enghreifftiau o sut y mae'r Llywodraeth yn ysgogi trafodaeth a chyfraniadau ar faterion sy’n ymwneud ag ymadael â’r UE.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae ein grŵp cynghori ar Ewrop hefyd yn cyfrannu at yr ystyriaeth tymor canolig a thymor hwy ynglŷn â pha fath o Gymru yr ydym am fod y tu allan i'r UE, ac i gynllunio ar gyfer gwahanol sefyllfaoedd o ganlyniadau posibl i'r trafodaethau Brexit. Mae’r grŵp hwnnw yn dwyn ynghyd y farn ar draws y sbectrwm ac ystod o arbenigedd ac awdurdod o gymdeithas sifil. Rwy’n arbennig o ddiolchgar i aelodau'r grŵp hwn am roi o'u harbenigedd yn rhydd ac am y modd cydweithredol y maent yn cyfrannu at fudd cenedlaethol Cymru.

Lywydd, rwy’n dychwelyd yn awr at gydbwyllgor y gweinidogion yr wythnos diwethaf. Hwn oedd y cyfarfod cyntaf ers y refferendwm, pan oedd arweinwyr gwleidyddol o bob rhan o'r DU yn yr un ystafell ar yr un pryd. Os yw’n bosibl dod at unrhyw beth sy’n agos at gonsensws o ran safbwynt y DU, yna trwy’r fforwm hwn y bydd yn rhaid cytuno ar hynny. Rwyf wedi nodi’n glir fy marn y dylai Llywodraeth y DU geisio consensws o'r fath a chymeradwyaeth y Cynulliad a'r sefydliadau datganoledig eraill ar gyfer ei fframwaith trafod.

Lywydd, nodais ein blaenoriaethau ar gyfer Cymru, a bydd y rhain yn gyfarwydd i’r Aelodau yma. Roeddwn i’n glir mai mynediad rhydd a diymatal parhaus at y farchnad sengl yw ein blaenoriaeth absoliwt. Ni allwn gytuno â gosod tariffau neu rwystrau di-doll rhwng y DU a’n cymdogion Ewropeaidd. Byddai unrhyw symudiad i'r cyfeiriad hwn yn tanseilio’n aruthrol fuddiannau busnesau allforio Cymru ac ar unwaith yn dirywio'r hyn y mae Cymru yn ei gynnig yn y gystadleuaeth fyd-eang am fuddsoddiad uniongyrchol o dramor. Ni all ac ni allai marchnadoedd y tu hwnt i'r Undeb Ewropeaidd wneud iawn am y cwymp yn ein masnach Ewropeaidd. Mae o leiaf 40 y cant o'n hallforion yn mynd i Ewrop, ac mae'r holl ddata economaidd sydd ar gael yn dangos bod gan ddaearyddiaeth ran bendant i’w chwarae mewn llifoedd masnach ryngwladol. Lywydd, rydym yn uchelgeisiol yn fyd-eang ac rydym yn cefnogi ein busnesau lle bynnag yn y byd y maent yn dymuno masnachu, ond ni allwn gydgynllwynio ag unrhyw setliad sy'n tanseilio eu hallforion Ewropeaidd. Dywedaf eto: pleidleisiodd etholwyr Cymru i adael yr UE; ni wnaethant bleidleisio i ddifetha economi Cymru. Pe gallwn i, ar y pwynt hwn, ddyfynnu'r Aelod Rhun ap Iorwerth, a dywedodd fod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael, nid gadael eu synhwyrau, ac roeddwn i’n meddwl bod honno’n llinell dda iawn. Rwy’n credu bod hynny’n crynhoi ein sefyllfa ar hyn o bryd.

Codais y mater hanfodol o ariannu ar gyfer Cymru ar ôl i’r DU ymadael. Fel ag y mae pethau, efallai y bydd y DU yn gadael yr UE yn ystod gwanwyn 2019. Y tu hwnt i’r dyddiad hwn, nid oes unrhyw ddarpariaeth yn y gyllideb ar gyfer ffermwyr neu gymunedau gwledig a dim arian ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol yn lle cronfeydd strwythurol. Bydd adolygiad o'r grant bloc yng ngoleuni gadael yr UE yn dod yn gynyddol bwysig ar gyfer sefydlogrwydd yn y misoedd i ddod.

Lywydd, rwyf wedi cydnabod o'r blaen bod pryder ynghylch ymfudo heb gyfyngiad o fewn yr UE yn rhan o'r hyn a gyfrannodd at y bleidlais i adael. Mae’n rhaid i hawliau dinasyddion yr UE sydd eisoes yn byw yma gael eu diogelu, ac ni fyddwn yn goddef unrhyw senoffobia na hiliaeth yng Nghymru. Mae ymfudwyr o'r UE yn helpu i gynnal economi Cymru, ac rydym yn rhagweld angen parhaus i recriwtio ar draws gwahanol sectorau o economi Cymru yn y blynyddoedd i ddod. Rydym yn aros am gynigion gan Lywodraeth y DU ynghylch sut y mae'n bwriadu ymdrin ag ymfudo a reolir ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, a byddwn yn archwilio'r cynigion hynny yn ofalus. Ond rwy’n rhoi rhybudd i Lywodraeth y DU: ni fyddwn yn cytuno i unrhyw beth a fydd yn niweidio neu'n tanseilio economi Cymru.

Lywydd, fy mhwynt olaf o bwys oedd am ein pwerau fel sefydliad datganoledig. Pan fydd y DU yn gadael, bydd rheoliadau’r UE mewn meysydd polisi datganoledig yn cael eu codi a bydd Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn arfer rheolaeth lawn dros bolisïau sydd eisoes wedi'u datganoli i ni: amaethyddiaeth, yr amgylchedd a physgodfeydd, er enghraifft. Byddwn yn gwrthwynebu unrhyw ymgais—unrhyw ymgais—gan Lywodraeth y DU i adfachu pwerau i’w hun. Ni wnaeth pobl yng Nghymru bleidleisio am hynny. Rydym yn derbyn mai’r peth gorau fydd ymdrin â rhai materion ar sail y DU gyfan, mae hynny'n wir, ond dim ond trwy gytundeb rhynglywodraethol y gellid gwneud hynny, drwy gyfuno peth sofraniaeth, nid gorfodi. Mae gadael yr UE yn gofyn am ystyriaeth o’r newydd o ran sut y mae'r DU ei hun yn gweithredu ac mae llawer o waith i'w wneud yn y maes hwn.

Mae'n siomedig, ac yn niweidiol i hyder, nad yw Llywodraeth y DU, hyd yn hyn, wedi cynnig amlinelliad cydlynol o'i hymagwedd gyffredinol at ei thrafodaethau am yr UE. Nid oes llawer o esgusodion am beidio â gwneud hynny, ac nid yw’r gohirio, ac mae’n rhaid dweud, y negeseuon dryslyd a chymysg, yn helpu hygrededd y DU. Felly, mae angen i Lywodraeth y DU gael trefn ar bethau.

Lywydd, mae’r Prif Weinidog wedi cytuno y dylai cyfarfod llawn y cydbwyllgor gweinidogion ddigwydd yn amlach yn awr, ac rwy’n croesawu hynny. Rydym hefyd wedi cytuno ar ffurf newydd i’r cydbwyllgor gweinidogion, a elwir yn gydbwyllgor gweinidogion (trafodaethau Ewrop). Hwn fydd y fforwm ar gyfer y drafodaeth fanwl o safbwynt y DU. Byddwn yn bartner dibynadwy yn y broses hon a byddwn yn gweithredu gydag ewyllys da. Rydym eisiau’r hyn sydd orau i Gymru, ac mae gennym ddyletswydd i fynd ar drywydd y buddiant hwnnw gydag egni. Dyna'r union beth y byddwn yn ei wneud.

Lywydd, bydd yr Aelodau hefyd yn dymuno bod yn ymwybodol bod Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol i ofyn am fwy o wybodaeth am y penderfyniad Nissan, a'r goblygiadau i fusnesau yng Nghymru.

Rydym erbyn hyn yn sefyll ar groesffordd i Gymru a'r DU, a bydd penderfyniadau a wneir nawr yn pennu ein dyfodol am ddegawdau i ddod. Mae'r Llywodraeth hon yn derbyn ac yn croesawu ein cyfrifoldeb, ond ni allwn weithio ar ein pen ein hun. Rydym yn gwerthfawrogi cyfraniadau gan bawb, a’n nod yw datblygu consensws pan fo hynny’n bosibl. Lywydd, byddaf, wrth gwrs, yn parhau i roi’r newyddion diweddaraf i’r Aelodau wrth i faterion ddatblygu.

Hoffwn ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma ac, yn benodol, am roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ynglŷn â'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud â'i phwyllgorau amrywiol ac is-bwyllgor y Cabinet sy'n cynghori'r Cabinet. Mae rhywfaint o siom i mi, er hyn, ym mheth o'r iaith yn y datganiad hwn heddiw, yn enwedig y dôn ddigalon. Roedd Prif Weinidog Gogledd Iwerddon hefyd yn yr union gyfarfod hwnnw yr oedd Prif Weinidog Cymru ynddo ddydd Llun diwethaf a dyma oedd ei geiriau hi:

Cyfle economaidd mwyaf y DU ers degawdau.

Dyna yr oedd hi’n cyfeirio ato wrth drafod Brexit. Dyna'r hyn y mae’n rhaid i ni ei wynebu. Mae'n gyfle. Mae pobl wedi mynegi eu barn ar 23 Mehefin a dyletswydd gwleidyddion o ba bynnag liw yn awr yw gwireddu dymuniadau pobl Prydain mewn gwirionedd. Mae'n bwysig bod safbwyntiau y 48 y cant o bobl a bleidleisiodd i aros hefyd yn cael eu hystyried, gan fod hynny'n nifer sylweddol o unigolion a fynegodd farn i gadw ein perthynas ag Ewrop hefyd. Rwyf wedi bod yn glir iawn mewn unrhyw sylw yr wyf wedi'i wneud nad oes un ateb sy’n addas i bawb yn hyn o beth, ond mae angen i safbwyntiau’r ddwy ochr gael eu datblygu trwy gydweithrediad rhwng y ddwy ochr, yn hytrach na dim ond chwarae’r gemau gwleidyddiaeth dibwys y mae peth o'r iaith yn y datganiad hwn yn cyfeirio ato, fel— [Torri ar draws.] Wel, rwy’n gwerthfawrogi y byddwn ni yn y Siambr hon yn parhau gyda'r cellwair fel hyn—ond iaith negeseuon dryslyd a chymysg. Y Prif Weinidog ei hun a gyflwynodd ei gynllun chwe phwynt i nodi safbwynt Llywodraeth Cymru, a chyn i ni wybod, cafodd symudiad rhydd pobl ei ollwng o'r cynllun chwe phwynt hwnnw. Y Prif Weinidog ei hun a ddywedodd, ddechrau mis Gorffennaf, mai gorau po gyntaf y byddai galw erthygl 50 i rym, ac yna newidiwyd hynny erbyn mis Awst i ddweud bod dull y Prif Weinidog yn ddull synhwyrol iawn. Byddwn yn awgrymu mai’r unig ddryswch, a'r unig negeseuon cymysg, yw’r rhai a geir gan y Prif Weinidog ei hun ac, yn wir, Llywodraeth Cymru. Ac mae hynny i'w ddifaru—nad yw'n ymgysylltu’n fwy cadarnhaol pan fyddwch yn edrych ar y ffordd y mae Prif Weinidog y DU wedi estyn llaw at y gweinyddiaethau datganoledig, yn arbennig, wrth ailddyfeisio ac ail-sefydlu Cydbwyllgor y Gweinidogion, i wneud yn siŵr bod y llais datganoledig yn cael ei glywed yn glir o amgylch y bwrdd hwnnw ac, yn anad dim, gwneud yn siŵr bod y Cydbwyllgor Gweinidogion yn cyfarfod o amgylch y Deyrnas Unedig gyfan, nid dim ond yn Llundain.

Byddwn yn croesawu barn y Prif Weinidog ynglŷn â sut y bydd Cydbwyllgor y Gweinidogion yn symud ymlaen yn ystod y 12 mis, 18 mis neu ddwy flynedd nesaf, oherwydd y mae’n hollol iawn i nodi y bydd hwn yn llwyfan allweddol ar gyfer datblygu barn y Llywodraethau datganoledig yn y trafodaethau, oherwydd Llywodraeth y DU yw'r Llywodraeth berthnasol a Llywodraeth y trafodaethau. Gwnaeth ef, fel fi, gyfarfod â David Davis bythefnos yn ôl i heddiw. Roeddwn i yn ei ystyried yn Ysgrifennydd Gwladol a oedd yn cymryd rhan lawn, a oedd â strategaeth gydlynol ar gyfer y ffordd ymlaen ac, yn anad dim, mae'r cyhoeddiadau—[Torri ar draws.] Wel, unwaith eto, wyddoch chi, mae’n ymddangos bod y Prif Weinidog a'r Blaid Lafur yn benodol eisiau cymryd safbwynt gwahanol ar bob sefyllfa dim ond oherwydd bod gwleidyddiaeth y sefyllfa’n dda ar eu cyfer. Mae'n rhaid i ni ddeddfu dymuniadau pobl Cymru ar 23 Mehefin, a chafodd y rheini eu bwrw’n glir iawn: bod pobl Cymru yn awyddus i ail-lunio eu perthynas ag Ewrop.

Yr wythnos diwethaf, cawsom y cyhoeddiad am y ffatri injan Nissan yn Sunderland; cawsom y ffigurau twf economaidd. Y cyfan yn newyddion cadarnhaol ac eto yn dal i geisio taflu dŵr oer ar ganlyniad y refferendwm.

Hoffwn i hefyd ofyn i'r Prif Weinidog, yn arbennig, am y paragraff lle y mae'n sôn am bolisïau a rheoli meysydd datganoledig. Rwyf hefyd yn ei gefnogi yn ei sylwadau. Rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yn y sefydliad hwn yn ei gefnogi. Ond mae cyfle—fel, i fod yn deg, y mae eich datganiad yn ei nodi—lle mae'n dweud,

‘Rydym yn derbyn mai’r peth gorau fydd ymdrin â rhai materion ar sail y DU gyfan, ond dim ond trwy gytundeb rhyng-lywodraethol y gellid gwneud hyn, drwy gyfuno peth sofraniaeth, nid gorfodi.'

Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallai ymhelaethu ar y cyfeiriad penodol hwnnw—sut y mae'n gweld y math hwnnw o berthynas, y math hwnnw o gyfuno sofraniaeth. Yn bwysig, mae'n cyfeirio at y meysydd polisi, ac nid o reidrwydd y meysydd ariannol, oherwydd nid yw'n gwneud cyfeiriad yn y paragraff penodol hwnnw neu unrhyw le yn y datganiad—. Darllenais hwnnw’n ofalus iawn oherwydd, yn amlwg, mae ochr ariannol yr hafaliad yn draddodiadol wedi bod yn ystyriaeth bwysig yng nghynlluniau Llywodraeth Cymru, megis cyllid strwythurol, addysg uwch, amaethyddiaeth a datblygu gwledig. Rwy’n sylwi eich bod wedi cyfeirio'n benodol at feysydd polisi, nid meysydd ariannol. Felly, a yw'n wir bod y Prif Weinidog yn fwy parod i dderbyn mwy o rannu sofraniaeth yn y meysydd penodol hynny fel y gall yr arian gael ei asio yn y modd gorau â chynlluniau Llywodraeth y DU a’i ymestyn ymhellach? Edrychaf ymlaen at glywed beth yw'r ateb sy’n dod gan y Prif Weinidog.

Mae hefyd yn defnyddio'r gair ‘cydgynllwynio’, a chredaf fod hynny’n ymadrodd anffodus iawn wrth sôn am ddatblygu rhyngwladol. Cyflawnwyd naw deg o'r 97 o gytundebau mewnfuddsoddi o Fasnach a Buddsoddi’r DU y llynedd. Mae'n bwysig bod perthynas gref— [Torri ar draws.] Ffigyrau Masnach a Buddsoddi’r DU ei hun oedd y rhai hynny, Brif Weinidog. Fel y gwelsom yn y cwestiynau cynnar yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, nid oeddech yn arbennig o dda am nodi Mecsico wrth ystyried masnach rydd, ond rwy'n siŵr bod ffigurau Masnach a Buddsoddi’r DU yn gywir. Felly, byddwn yn ddiolchgar unwaith eto—i wybod sut y bydd y Prif Weinidog yn bwrw ymlaen â safbwynt y Llywodraeth wrth hyrwyddo Cymru ar lwyfan y DU wrth hybu Cymru fel man da, cadarn ar gyfer buddsoddi. Unwaith eto, pwynt arall a wnaeth Arlene Foster dros y penwythnos oedd sut y mae hi'n ystyried bod hwn yn gyfle unigryw i ddatblygu y cynnig—yn ei hachos hi, yr hyn sydd gan Ogledd Iwerddon i'w gynnig ar ôl Brexit—a byddai'n dda clywed sut y bydd y Prif Weinidog yn bwrw ymlaen â’r materion hyn.

Rwyf fi, hefyd, yn ymuno ag ef yn y pwyntiau y mae'n eu gwneud am hiliaeth a sylwadau sydd wedi eu gwneud yng Nghymru ac, yn wir, o amgylch y Deyrnas Unedig. Nid oes lle o gwbl mewn unrhyw gymdeithas wâr neu ddatblygedig ar gyfer rhethreg o'r fath, a dylem fod yn gweithio ar draws y pleidiau i sicrhau bod hynny yn cael ei ddiddymu mewn cymunedau o bob cefndir. Ond mae'n ffaith bod y Prif Weinidog wedi mynd yn ôl ar yr egwyddor o symudiad rhydd o bobl, oni bai ei fod am fy ngwrth-ddweud i ar hynny pan fydd yn ymateb i mi. Felly, pan mae’n sôn am bwysigrwydd symudiad rhydd o nwyddau a gwasanaethau, yn seiliedig ar yr egwyddor ei bod yn ofynnol i hynny, dan ddeddfwriaeth yr UE, a dealltwriaeth yr UE o’r farchnad sengl, fod yn berthnasol i bobl hefyd, sut y mae'n gweld sefyllfa drafod Llywodraeth Cymru yn helpu i wneud yn siŵr bod mynediad at y farchnad sengl, o ystyried eich bod wedi rhoi’r gorau i’r egwyddor honno, yr egwyddor sylfaenol honno, o symudiad rhydd o bobl, sy'n ymddangos yn faen tramgwydd mor allweddol? Nid wyf wedi clywed hyd yma ddadl gynhwysfawr gan y Prif Weinidog ynglŷn â pham, o’i safbwynt gwreiddiol, y mae bellach wedi symud i ollwng y cafeat allweddol hwnnw o safbwynt Llywodraeth Cymru.

Rwyf yn dymuno’n dda i’r Prif Weinidog. Rwy’n dymuno’n dda i Lywodraeth Cymru yn ei thrafodaethau, ac yn arbennig yn ei chyfarfodydd â gweinyddiaethau datganoledig eraill a Llywodraeth y DU. Ond mae’n gwbl angenrheidiol ein bod ni’n deall ein gilydd ar hyn. Mae’r ddwy flynedd nesaf yn mynd i fod yn hanfodol bwysig i lawer o fusnesau, llawer o gymunedau a llawer o unigolion ar hyd a lled Cymru. Pleidleisiodd Cymru i aildrefnu ein perthynas ag Ewrop. Ni allwch wadu hynny. Mae'n ddyletswydd ar wleidyddion o bob plaid i weithio gyda'i gilydd, ac rwy’n gresynu bod y Prif Weinidog wedi dewis peidio â derbyn fy nghynnig ar y pedwerydd ar hugain i weithio gydag ef ar hyn. Rwyf yn derbyn ei safbwynt——nid yw am dderbyn y cynnig hwnnw—ond rwy'n credu bod hynny'n destun gofid dwfn, oherwydd, gyda'i gilydd, gallai gwleidyddion yn y sefydliad hwn gyflawni cymaint mwy o ran gwella sefyllfa Cymru o gwmpas y byrddau sy’n trafod Brexit.

Nid oes neb yn codi mater y DU yn peidio â gadael yr UE ac eithrio'r bobl hynny sy'n cefnogi Brexit. Does dim amheuaeth na fydd y DU yn gadael yr UE. Mae'n mynd i ddigwydd. Rydym yn gwybod hynny. Mae’r ddadl honno wedi mynd heibio. Mae’r cyfle hwnnw wedi mynd heibio. Mae'n gwestiwn yn awr o ddeall sut y mae hyn yn digwydd. Yr unig beth yr ydym yn ei wybod yw bod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael yr UE. Dydyn ni ddim yn gwybod dim manylion y tu hwnt i hynny. Dydyn ni ddim yn gwybod beth fyddai eu safbwynt, er enghraifft, pe byddai cytundeb ar y bwrdd a oedd yn cynnwys rhyw fath o symudiad rhydd rhannol o bobl, cyn belled â'i fod yn cynnwys mynediad at y farchnad sengl. Dydym ni ddim yn gwybod. Felly, rydym mewn sefyllfa o orfod saernïo posibiliadau sydd er budd gorau pobl Cymru.

Y gwir amdani, i mi, yw mai mynediad di-dariff i'r farchnad sengl yw'r mater unigol pwysicaf. Dyna'r mater unigol pwysicaf. Mae hefyd yn wir i ddweud bod hynny'n golygu derbyn, yn rhannol o leiaf, symudiad rhydd o bobl. Wel, os yw hynny'n wir, yna mae'n rhaid ystyried hynny, yn anffodus, oherwydd mai mynediad i'r farchnad sengl yw'r mater pwysicaf. Ceir enghreifftiau mewn gwledydd eraill lle ceir addasiad o'r system o symudiad rhydd. Yr hyn yr ydym ni yn ei wybod, yr hyn y gallwn ei ddeall o’r canlyniad, rwy’n credu, ym mis Mehefin, yw nad oedd pobl yn hapus â'r system bresennol o symudiad rhydd. Y tu hwnt i hynny, nid ydym yn gwybod a fyddent yn derbyn unrhyw addasiad o'r system honno.

Cyflwynais gynllun chwe phwynt ym mis Mehefin. Nid wyf wedi cael cynllun gan Lywodraeth y DU o hyd. Nid wyf yn gwybod beth yw eu cynllun nhw o hyd, nid wyf yn gwybod beth yw eu blaenoriaethau nhw o hyd, ac nid wyf yn gwybod beth yw eu strategaeth drafod nhw o hyd. Nawr, mae ef wedi cyfarfod â David Davis. Efallai ei fod wedi dweud rhywbeth gwahanol wrtho ef nag a ddywedodd wrthyf i, ond yr ateb i bob cwestiwn y gofynnais i David Davis oedd, ‘Bydd yn iawn.’ Dywedais, ‘Beth am y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth?’ ‘Bydd yn iawn.’ Wel, nid yw'n iawn, ac mae gan Arlene Foster y broblem fawr yn awr o fod mewn sefyllfa o gael ffin â gwlad sydd â pholisi mewnfudo gwahanol ac sydd o bosibl y tu allan i'r undeb tollau hefyd. Mae'n amhosibl peidio â chael ffin galed yn yr amgylchiadau hynny, ac mae'r rhain yn faterion sydd wedi eu claddu yn y tywod ar lefel y DU, hyd yn hyn, a bydd angen eu datrys.

Rwy'n meddwl bod y Prif Weinidog yn awyddus i gael ymagwedd synhwyrol tuag at hyn. Rwy'n credu ei bod hi. Rwy'n credu mai dyna’r rheswm pam yr oedd ei safbwynt fel ag yr oedd cyn y refferendwm. Ond mae yna bobl eraill o'i chwmpas nad ydynt. Liam Fox, Peter Lilley—mae'r rhain yn bobl sydd wedi dweud, ‘Yr hyn yr ydym ei angen yw sefyllfa lle mae diwydiannau gwasanaeth yn cael mynediad i wledydd eraill er mwyn caniatáu i’r nwyddau a weithgynhyrchir ganddynt i ddod i'r DU.’ Mae gan hynny'r potensial i ddinistrio gweithgynhyrchu yn y DU, ac nid dyna beth y pleidleisiodd y bobl amdano. I mi, mae'n hynod o bwysig ein bod ni mewn sefyllfa lle gallwn gael mynediad i'r farchnad sengl Ewropeaidd——mae hynny’n wir—ond ni fyddaf yn derbyn unrhyw beth a fyddai'n arwain at danseilio gweithgynhyrchu yng Nghymru. Mae ef wedi sôn am gytundebau masnach rydd—mae'n rhaid i ni fod yn ofalus ynglŷn â hynny. A yw eisiau cytundeb masnach rydd â Seland Newydd? Oherwydd byddai hynny'n golygu diwedd y cwotâu a'r tariffau ar gig oen, a chig oen yn llifo’n rhydd i'r DU. Felly, mae’n rhaid i ni fod yn ofalus iawn, iawn o'r hyn y mae cytundeb masnach rydd yn ei olygu mewn gwirionedd, ac edrych yn ofalus iawn ar y manylion.

Dyna pam y bydd yn cymryd llawer iawn o flynyddoedd i gytundebau masnach rydd gael eu trafod. Nid oes ffordd yn y byd i gytundebau masnach rydd gael eu trafod o fewn dwy flynedd—mae hynny'n amhosibl. Cymerodd y cytundeb gyda Chanada saith mlynedd dim ond i’w drafod. Yna mae’r mater o gael cytundeb gan Senedd y DU, o ddwy senedd ranbarthol yng Ngwlad Belg, aelod-wladwriaethau—ac mae un ohonynt eisoes wedi dweud na fyddai'n cytuno i unrhyw beth heb gydsofraniaeth dros Gibraltar. Mae’n rhaid datrys yr holl faterion hyn. Nid yw dim o hyn yn hawdd. Mae’n rhaid eu datrys, rwy’n gwybod hynny, ond mae meddwl bod hwn yn ddewis hawdd, ymhell o fod yn wir.

O ran y meysydd sydd wedi'u datganoli, wel, gadewch i mi roi un enghraifft i chi o ble y byddai'n gwneud synnwyr i ni gael un polisi cydlynol ledled Prydain Fawr: iechyd anifeiliaid. Does dim synnwyr mewn cael tair system wahanol o ran iechyd anifeiliaid ledled Prydain Fawr. Ac i mi, y gwir amdani yw ei bod yn gwneud synnwyr i gael cytundeb rhwng y tair Llywodraeth, gydag un system gyffredin—mae hynny’n amlwg yn gwneud synnwyr. Efallai bod dadl i gael fframwaith cyffredin ar gyfer amaethyddiaeth, fel nad oes unrhyw rwystrau yn y DU i fasnachu o fewn y DU. Gallaf weld bod hynny’n rhywbeth a fyddai’n fanteisiol.

Mae'n siarad am arian—ni fyddai’n beth da o dan unrhyw amgylchiadau i ffermio yng Nghymru weld y llif presennol o arian o Ewrop yn diflannu i mewn i'r Trysorlys. Rydym yn cael £260 miliwn y flwyddyn i ffermwyr yng Nghymru. Mae gennym lawer mwy o gyfran o'r gwariant nag y byddai fformiwla Barnett yn ei roi i ni—gwariant mwy o lawer. Felly, mewn gwirionedd, byddwn mewn sefyllfa lawer, lawer gwaeth pe byddem yn colli'r gyfran honno o'r arian. Y pryder sydd gen i yw y byddwn, yn 2020, yn cael gwybod ‘Cewch, fe gewch chi’r arian, yn unol â fformiwla Barnett’. Os gwneir hynny, mae'n doriad enfawr i ffermio yng Nghymru, ac ni fyddem yn gallu cadw'r system gymhorthdal ​​bresennol i fynd. I mi, yr hyn sydd ei angen arnom yw gwarant y bydd cyfran bresennol y cyllid yn parhau i'r dyfodol. Os gwneir hynny, bydd yn datrys y sefyllfa.

Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr, wrth gwrs, nad ydym yn y pen draw mewn sefyllfa lle mae gennym y pwerau, ond nid yr arian. Ac mae'n hynod o bwysig, oherwydd y dywedwyd wrthym y byddai bonws Brexit, bod hynny'n cael ei ddosbarthu'n deg i bobl Cymru. Ac mewn amaethyddiaeth, nid yw hynny’n golygu cyfran yn ôl fformiwla Barnett—mae’n golygu mewn gwirionedd y math o gyfran yr ydym yn ei gael yn awr.

Y sgyrsiau gyda Masnach a Buddsoddi’r DU—mae’n anghywir ynglŷn â Masnach a Buddsoddi y DU. Rydym yn gwerthfawrogi'r gwaith a wnawn gyda Masnach a Buddsoddi’r DU—mae gennym berthynas dda gyda nhw; nid oes unrhyw wrthdaro rhyngom ni—ond mae'r penderfyniadau buddsoddi mawr sydd wedi dod i Gymru dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf wedi dod trwy waith caled y Gweinidogion ac, yn wir, swyddogion—mae Aston Martin, lle’r oeddwn i ddoe, yn un enghraifft o hynny. Gwnaethpwyd hynny yn gyfan gwbl gan Weinidogion Llywodraeth Cymru. Ond rydym ni yn gweithio gyda Masnach a Buddsoddi’r DU. Maent wedi rhoi cymorth i ni yn y gorffennol, ac mae'r berthynas yn dda, ac mae hynny'n mynd i barhau yn y dyfodol—nid oes angen i hynny newid.

Ond mae'n rhaid i ni ddeall bod llawer, llawer o faterion y mae angen eu datrys mewn cyfnod byr iawn o amser. Rydym yn sôn am ddwy flynedd a hanner i sefydlu cytundeb ar gyfer y DU a fydd o fudd i'r DU. Mae hynny'n dasg anodd dros ben. Ar y lleiaf, mae angen i Lywodraeth y DU fod yn gallu bod mewn sefyllfa i ddeall ble y mae eisiau mynd ar y cam hwn. Os nad yw wedi cyrraedd y cam hwnnw eto, yna sut ar y ddaear y bydd mewn sefyllfa i ddeall sut ddylai'r trafodaethau hyn edrych dros gyfnod dwy flynedd y trafodaethau hynny? Nawr, o’m rhan i, nid wyf yn dechrau o’r safbwynt o gael fy ngweld yn feirniadol yn gyhoeddus o Lywodraeth y DU wrth iddi barhau â'i thrafodaethau. Byddai'n well gennyf fod mewn sefyllfa lle y byddai gennym ffordd ymlaen yr ydym wedi cytuno arni—byddai’n well gen i fod mewn sefyllfa lle y byddai gennym ffordd ymlaen yr ydym wedi cytuno arni. Ond ym mis Mawrth, hoffwn weld bod Llywodraeth y DU wedi ystyried barn y Llywodraethau datganoledig, ac wedi dod i safbwynt y gall y Llywodraethau datganoledig gytuno arni. Ar y sail honno, mae'n gwneud synnwyr perffaith, wedyn, i fynd i’r trafodaethau ym mis Mawrth gan sefyll ynghyd. Ond dyna yw'r her i Lywodraeth y DU. Does dim pwynt i Lywodraeth y DU ddweud, ‘Dyma beth yr ydym yn mynd i'w wneud’, a pheidio â gofyn am farn y Llywodraethau datganoledig, neu eu cytundeb. Os ydym yn mynd i wneud hyn yn iawn ar gyfer y DU, mae angen cymaint o gytundeb ag y bo modd, er mwyn gwneud yn siŵr, dros y ddwy flynedd nesaf, nad ydym yn canfod ein hunain mewn sefyllfa lle rydym yn cymryd ergyd economaidd enfawr.

Diolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad heddiw. Bydd ef a minnau, wrth gwrs, yn anghytuno a bydd gennym safbwyntiau gwahanol o ran yr angen am safbwynt mwy brys a mwy clir ar ran Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â’n hymadawiad o’r Undeb Ewropeaidd. Ond hoffwn ganolbwyntio fy nghwestiynau iddo ar yr hyn sydd wedi ei sicrhau yng nghyfarfod llawn diweddar Cydbwyllgor y Gweinidogion.

Yn ei ddatganiad, mae'n sôn am yr angen i sicrhau, cyn belled ag y bo modd, gonsensws ledled y DU. Yr hyn sy'n allweddol yn hyn o beth, wrth gwrs, yw’r dull priodol ar gyfer cyflawni hynny. Mae wedi crybwyll y bydd gan Gydbwyllgor y Gweinidogion gorff newydd—Cydbwyllgor y Gweinidogion (Trafodaethau Ewrop). A all roi gwybod i ni os bydd Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Adael yr Undeb Ewropeaidd yn cael ei wneud yn gyfrifol ac yn atebol i'r corff Cydbwyllgor y Gweinidogion newydd hwn, neu a bydd yn fwy o gorff ymgynghorol ar gyfer gwasanaeth sifil Llywodraeth y Deyrnas Unedig? Ai swyddogaeth y corff hwnnw yw ceisio sicrhau’r safbwynt a rennir yn y DU y mae’n sôn amdano, neu a fydd gallu drwy’r corff hwnnw i sicrhau trefniadau Brexit pwrpasol ar gyfer pob rhan gyfansoddol o'r Deyrnas Unedig? Tybed os gall roi syniad i ni a yw'r corff hwnnw yn mynd i fod yn sail i sefyllfa drafod Brexit y DU.

Yn ei ddatganiad, mae'n cyfeirio at yr angen i addasu trefniadau cyllido Cymru er mwyn lliniaru a darparu ar gyfer y ffaith y byddwn yn tynnu allan o'r Undeb Ewropeaidd. Wrth gwrs, rydym ni ar feinciau Plaid Cymru yn cytuno â hynny, ond a all ddweud wrthym a yw hyn eisoes yn nodwedd o drafodaethau ei Lywodraeth gyda'r wladwriaeth Brydeinig ar fframwaith cyllidol newydd i Gymru? A fydd y fframwaith hwnnw, o'r cychwyn cyntaf, yn ffactor yn effaith Brexit, neu a fydd angen ail-drafod fframwaith cyllidol newydd bron ar unwaith wrth fabwysiadu'r un cyntaf?

Mae'n sôn yn ei ddatganiad am ymfudo, ac rwy’n croesawu ei sylwadau yn condemnio senoffobia a hiliaeth yn llwyr, a’i neges, hefyd, o groeso i ddinasyddion yr UE sy'n byw yma nawr ac sy'n cyfrannu at ein gwlad, a bydd Plaid Cymru yn ymuno ag ef i gondemnio unrhyw hiliaeth a senoffobia sy'n digwydd. A yw wedi cael unrhyw syniadau pellach ar oblygiadau ehangach polisi mewnfudo newydd yn y DU ar economi Cymru a’r gwasanaethau cyhoeddus yn benodol? Rwy'n gofyn yn benodol ynglŷn â’r posibilrwydd i Gymru a Llywodraeth Cymru fod â’r gallu i gyhoeddi trwyddedau gwaith ar gyfer Cymru, er mwyn sicrhau, pan fo prinder sgiliau neu arbenigedd yn y sectorau cyhoeddus neu breifat, y bydd ei Lywodraeth yn gallu cyhoeddi trwyddedau gwaith parhaol a dros dro, fel nad oes gennym system un ateb i bawb ar gyfer mewnfudo yn y DU a allai fod yn anfanteisiol i Gymru, ond a allai fod, efallai—galwch fi’n sinig—er budd rhywle fel Dinas Llundain?

Mae'n briodol bod y Prif Weinidog wedi tynnu sylw at yr heriau cyfansoddiadol hynny sydd gennym a'r rhai a fydd yn dod i'r amlwg yn ystod y cyfnod sydd i ddod. Mae’r Bil diddymu Ewropeaidd, neu, fel y mae rhai yn cyfeirio ato, y Bil diddymu mawr, yn un o'r heriau hynny, yn enwedig mewn cysylltiad â’r materion sydd wedi'u datganoli ar hyn o bryd. Rwyf wedi gofyn iddo o’r blaen a oedd yn rhagweld yr angen am Fil diddymu Ewropeaidd ar gyfer Cymru. Tybed a all roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni o ran pa un a yw ef yn credu y bydd angen, ar ryw adeg neu’i gilydd, am Fil diddymu penodol ar gyfer Cymru neu hyd yn oed, os caf ddweud, Bil parhau ar gyfer Cymru, fel bod eglurder, cyn belled ag y mae'n mynd, o ran deddfwriaeth Ewropeaidd flaenorol a dyfarniadau Llys Cyfiawnder Ewrop blaenorol fel y maent yn ymwneud â materion sydd wedi'u datganoli yng nghyfraith Cymru, fel y cyfeiriodd atynt yn ei ddatganiad.

Rwy’n croesawu ei negeseuon clir iawn o ran y cyfansoddiad na fydd dim goddefgarwch ar ran Llywodraeth Cymru os daw i ymgais i ennill pŵer gan y wladwriaeth Brydeinig ar faterion sydd wedi'u datganoli, ac mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn cefnogi’r ymagwedd synhwyrol iawn ar gyfer cydweithredu rhwng llywodraethau’r ynysoedd hyn pan ddaw i faterion pan fo cydweithredu yn hanfodol—amaethyddiaeth, ffermio, a'r amgylchedd, er enghraifft. A all ef, felly, fynd â ni gam ymhellach a rhannu, efallai, gweledigaeth o sut y mae'n credu y gellir gwneud hynny ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd? Ydy ef, er enghraifft, yn credu y dylai Cydbwyllgor y Gweinidogion (Trafodaethau Ewropeaidd), ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, droi’n gyngor Gweinidogion y DU parhaol, sy'n rhannu gweision sifil ymysg yr holl Lywodraethau datganoledig a’r Llywodraeth ganolog, fel bod yna strwythur rhynglywodraethol parhaus sy'n gallu darparu ar gyfer gwahanol anghenion y Deyrnas Unedig ac sy’n gallu hwyluso cydweithredu, yn hytrach na'r modd braidd yn ad hoc ac annerbyniol, y byddwn i’n dadlau, yr ydym yn cynnal cysylltiadau rhynglywodraethol yn hyn o bryd?

Yn olaf, mae'n crybwyll cyhoeddiad Nissan. A fu Prif Weinidog y DU yn ddigon cwrtais i roi gwybod i'r Prif Weinidog a phenaethiaid llywodraethau eraill yng nghyfarfod Cydbwyllgor y Gweinidogion fod cyhoeddiad Nissan ar fin digwydd? Neu a yw'r Prif Weinidog yn cael yr argraff o natur y cyhoeddiad hwnnw bod ymagwedd y DU, os gallwn ni ei alw'n ymagwedd tuag at Brexit, yn ymagwedd fesul sector, yn hytrach na fesul cenedl? Ac a yw'n gallu egluro a fydd yr addewidion a wnaed i Nissan yn berthnasol i wneuthurwyr ceir yma yng Nghymru? Wrth gwrs, fel y soniodd, mae'n ddiwydiant hanfodol bwysig yma, sy'n werth £3 biliwn ac yn cefnogi tua 18,000 o swyddi. Ac yn olaf, Lywydd, a wnaeth ef ffonio llinell frys Brexit newydd Llywodraeth y DU, efallai i ofyn rhai o'r cwestiynau hyn, ac, os felly, a yw'n teimlo bod ei alwad yn bwysig iddynt? [Chwerthin.]

Dydw i ddim wedi ffonio’r llinell gymorth eto. Byddwn yn gobeithio y byddai'n rhoi mwy o wybodaeth i mi na phe bawn i'n ffonio’r cloc siarad, ond, hyd yn hyn, y cyfan mae’r unigolyn ar ben arall y llinell gymorth honno wedi dweud wrthyf yw, ‘Bydd popeth yn iawn’. Felly, nid wyf yn siŵr bod yr wybodaeth mor fanwl ag y dylai fod ar y cam hwn.

Mae'n codi nifer o bwyntiau pwysig. Pe gallwn ymdrin â Nissan yn gyntaf, cafodd ei wneud yn glir ddydd Llun bod Llywodraeth y DU yn dal i ystyried strategaeth Brexit a oedd yn cynnwys tariffau. Gofynnais i'r Prif Weinidog i’w hwyneb ddiystyru unrhyw strategaeth, unrhyw gytundeb, a fyddai'n cynnwys tariffau, a gwrthododd wneud hynny. Yna cawsom y newyddion bod Nissan wedi gwneud y cyhoeddiad hwn. Yna cawsom y newyddion bod Llywodraeth y DU yn bwriadu defnyddio yr hyn y gallaf ond ei ddisgrifio fel ei hymdrechion gorau i sicrhau mynediad di-dariff at y diwydiant modurol.

Allwn i ddim anghytuno â hynny, ond beth am y sectorau eraill? Mae'n ymddangos fel ymagwedd gwbl dameidiog heb unrhyw fath o strategaeth gyffredinol. Beth y mae hyn yn ei olygu i Airbus? Beth mae hyn yn ei olygu i Tata? Nid ydym yn gwybod. Yr unig beth yr ydym yn ei wybod yw bod cytundeb wedi ei drafod, mae'n debyg, ar gyfer cwmni modurol heb i unrhyw arian fod yn rhan o hwnnw. Nawr, nid wyf yn credu hynny. Rwy'n credu ei bod yn hynod o bwysig ac, yn wir, mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol yn gofyn iddo ddatgelu manylion llawn y setliad ariannol. Mae angen i ni wybod. Mae hwn yn fater i’r DU. Os yw Llywodraeth y DU wedi gwneud addewid y bydd yn gwneud yn iawn am dariffau ac yn gwneud hynny ar gyfer pob sector, byddwn yn talu mwy nag a wnaethom pan oeddem yn aelodau o'r UE, ac yn talu cwmnïau yn hytrach na thalu’r UE. Felly, nid ydym yn gwybod. Mae hyn yn amlwg yn ymagwedd sy'n dameidiog ac nid yw'n un sydd wedi ei hystyried yn drylwyr, ac mae angen i hynny newid. Mae angen cael strategaeth ynglŷn â hyn fel bod pobl yn deall i ble maen nhw'n mynd.

Rwy’n croesawu, wrth gwrs, yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog cyn Cydbwyllgor y Gweinidogion o ran amlder y cyfarfodydd, oherwydd y cytunwyd ar hynny i gyd yn 2014. Felly, nid wyf yn synnu ei bod wedi ailadrodd yr hyn y gwnaethom ni i gyd gytuno arno yn 2014, beth bynnag. Ond ie, y mae, wrth gwrs, yn ddefnyddiol bod cyfarfod llawn Cydbwyllgor y Gweinidogion yn cyfarfod yn fwy rheolaidd a bod y Prif Weinidog yn dod i gyfarfod llawn Cydbwyllgor y Gweinidogion.

Mae'n codi’r pwynt am gyngor gweinidogion posibl. Mae hynny'n hanfodol yn fy marn i, oherwydd bydd angen inni gael dull lle y gallwn gael cytundeb ledled cenhedloedd y Deyrnas Unedig wrth ystyried datblygu fframweithiau cyffredin. Mae cynsail ar gyfer hyn, oherwydd, pan oeddwn yn ysgrifennydd amaethyddiaeth yn ôl yn 2000, 2001, roeddem yn arfer cyfarfod bob mis a chytuno ar safbwynt y DU yng Nghyngor y Gweinidogion. Roedd hynny'n cael ei ystyried yn beth eithaf arferol. Felly, mae hyn wedi digwydd yn y gorffennol, ac nid oes unrhyw reswm pam na ddylai ddigwydd eto yn y dyfodol.

Ynglŷn â thrafodaethau Cydbwyllgor y Gweinidogion ar Ewrop, nid corff cynghori mohono. Yn sicr, fe'i gwnaed yn glir iawn nad yw hwn yn gorff sydd wedi ei sefydlu i Lywodraeth y DU gael dweud wrthym beth y mae'n mynd i'w wneud, heb fod gennym ni’r gallu i fynegi ein barn ein hunain ac i sicrhau ein bod yn cytuno ar y ffordd ymlaen. Felly, nid seinfwrdd mohono ac nid hysbysfwrdd o unrhyw fath; y bwriad yw iddo fod yn fforwm priodol ar gyfer penderfynu ar y ffordd ymlaen.

O ran y fframwaith cyllidol, ar hyn o bryd mae popeth yn cael ei ystyried yn rhan o'r fframwaith cyllidol. Ond yn y pen draw, wrth gwrs, gwyddom fod materion fel Barnett yn parhau, nad ydynt yn ffafrio Cymru. Rydym yn gwybod bod cwestiynau heb eu hateb o ran yr hyn sy'n digwydd ar ôl 2020, ac nid oes gennym atebion i'r cwestiynau hynny eto.

Mae'n codi'r pwynt diddorol am drwyddedau gwaith ar gyfer Cymru. Mae ef wedi codi hyn gyda mi o'r blaen. Rwy'n credu ei fod yn fater y mae angen ei ystyried yn ofalus, ac mae'n fater y mae gennyf beth diddordeb ynddo, i weld sut y byddai hynny'n gweithio ar lefel y DU. Nid wyf yn rhannu'r farn, os ydw i’n onest, ei bod yn bosibl cael trefniadau gwahanol ar gyfer gwahanol genhedloedd cyfansoddol o’r DU o ran eu perthynas â'r Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn gweld sut y byddai hynny'n gweithio. Os, er enghraifft, y byddai gan yr Alban ffurf wahanol o fynediad i'r farchnad sengl, byddai hynny'n anochel yn golygu gwahanol lefelau o dollau a ffin. Rwy'n credu ei bod yn anodd iawn cael aelod-wladwriaeth â threfniadau gwahanol o fewn yr aelod-wladwriaeth, yn enwedig pan fo gan yr aelod-wladwriaeth honno wledydd sydd ynghlwm wrth ei gilydd. Mae'n hawdd i’r Ynys Las. Nid yw mor hawdd i Gymru, Lloegr a'r Alban. Yr hyn yr wyf i am ei weld yw cytundeb da ar gyfer y DU gyfan, ac yn arbennig, wrth gwrs, cytundeb da ar gyfer Cymru.

Rwy’n rhannu ei bryder—a nodais y pwynt hwn wrth Brif Weinidog y DU—dydw i ddim eisiau gweld buddiannau Dinas Llundain yn cael eu hystyried fel y peth pwysicaf ac yn fwy pwysig na buddiannau unrhyw sector arall. Rydym yn gweld ar adain dde galed y Blaid Geidwadol—fe ddaeth gan Peter Lilley, ac fe ddaeth gan Liam Fox, fe ddaeth gan Patrick Minford—mai’r hyn yr ydym ei angen yw i ddiwydiannau gwasanaeth gael mynediad at farchnadoedd eraill, ond nad yw gweithgynhyrchu’n bwysig. Nid wyf yn cytuno â'r farn honno, mae'n ddrwg gennyf, ac nid wyf yn credu bod y bobl a bleidleisiodd o blaid Brexit yn meddwl eu bod yn pleidleisio i weld y diwydiant gweithgynhyrchu yn diflannu o Gymru neu weddill y DU.

O ran y Bil diddymu, fy nealltwriaeth i yw y bydd yn ystyried ymdrin â'r sefyllfa yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon er mwyn ymwreiddio cyfraith bresennol yr UE yn y gwledydd perthnasol. Bydd yn fater i'r Cynulliad hwn, yn gyfan gwbl, wedyn i benderfynu pa rai o'r deddfau hynny y mae'n dymuno eu cadw ai peidio. Ni fyddai unrhyw beth, yn fy marn i, wrth gwrs, i atal y Cynulliad, os oedd yn dymuno, rhag gweithredu cyfarwyddebau’r Comisiwn, mewn gwirionedd, hyd yn oed pe baem y tu allan i'r Comisiwn, pe byddai o’r farn y byddai hynny o gymorth i fusnes. Mae'r rhain i gyd yn faterion y bydd angen eu harchwilio, ond, unwaith eto, ni ellir defnyddio'r Bil diddymu mawr honedig fel dull o gael gwared ar bwerau'r Cynulliad hwn a phobl Cymru—nid dyna y pleidleisiodd pobl Cymru ar ei gyfer mewn dau refferendwm.

Mae llawer o gwestiynau na allaf eu hateb gan nad wyf wedi cael yr atebion gan Lywodraeth y DU, ond mae'n hollol amlwg i mi bod angen i’r gwaith o ddatblygu’r atebion hynny ddigwydd yn fuan. Rydw i wedi amlinellu ein safbwynt ni fel Llywodraeth. Mae angen i Lywodraeth y DU wneud yr un fath, fel y gallwn weld beth yw eu barn. Ond nid yw’r dull tameidiog hwn o fynd â chytundeb at gwmni, yn gyntaf oll, yna at sector, yn mynd i weithio. Mae'n gwbl hanfodol bod gennym ddull cydlynol sydd o fudd i bawb a’r holl bobl hynny sy'n byw yng ngwledydd cyfansoddol y DU.

Pam fod y Prif Weinidog yn dal i siarad iaith Armageddon? Mae'r datganiad hwn yn sôn bod methiant o ran masnach Ewropeaidd yn bosibilrwydd. Hyd yn oed os nad ydym, mewn gwirionedd, yn dod i unrhyw gytundeb â'r UE, mae'n amhosibl y bydd methiant ym masnach y byd. A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau i mi bod y DU wedi allforio £135 biliwn mewn nwyddau a £89 biliwn mewn gwasanaethau i’r UE? Dyna £110 biliwn yn llai nag y gwnaethant ei allforio i ni. Mae'n gyfan gwbl er lles yr UE i ddod i gytundeb masnach rydd gyda ni, oherwydd, os nad ydynt yn gwneud hynny, byddant yn achosi trafferth i’w hunain yn ddiangen. Nid yw Llywodraeth Prydain, yn ôl yr hyn a ddeallaf i, yn dymuno gweld tariffau yn cael eu gosod ar allforion rhwng yr UE a'r DU o’r naill ochr na’r llall. Comisiwn yr UE a grymoedd amddiffynnol eraill yn yr UE yn unig sy’n siarad am osod tariffau, felly beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i geisio dylanwadu ar y Llywodraethau y tu mewn i'r UE, ar wahân i'r DU, i fod o blaid y fasnach rydd y byddem ni i gyd, fel arall, ei eisiau?

Dim ond 1.1 y cant yw'r tariff cyfartalog y mae’r UE yn ei osod yn erbyn trydydd wledydd, ac mae 75 y cant o'r holl nwyddau a gwasanaethau yn masnachu'n rhydd rhwng yr UE a gweddill y byd ar dariff sero. Onid yw'n gwbl amhriodol felly, i ddweud bod methiant mewn masnach Ewropeaidd rhwng Prydain a'r Undeb Ewropeaidd yn bosibilrwydd?

O ran rhannau eraill y datganiad, ar y cwestiwn o ddychwelyd pwerau, a wnaiff y Prif Weinidog dderbyn bod UKIP yn gwbl o blaid dychwelyd pwerau, nid yn unig i San Steffan ond i Gaerdydd? Mae hwn yn gyfle enfawr i ni yn y Cynulliad hwn ac, yn wir, yn Llywodraeth Cymru. Byddwn yn adennill rheolaeth dros bolisi amaethyddol, byddwn yn adennill rheolaeth dros bolisi amgylcheddol a bydd gennym, yn ein dwylo ni ein hunain, bob math o ysgogiadau nad oes gennym ar hyn o bryd dros bwerau i wneud economi Cymru yn fwy cystadleuol yn y dyfodol. Yn y bôn, dyna beth ydyw—mae'n gyfle i fasnachu’n gystadleuol, nid yn unig gyda'r UE, ond gyda gweddill y byd, sydd, wedi'r cyfan, yn 85 y cant o'r economi fyd-eang.

Rwyf wedi darllen cofnodion cyfarfod y grŵp cynghori Ewropeaidd ar 28 Medi, ac mae'n ddiddorol iawn gweld pwy sydd, mewn gwirionedd, ar y pwyllgor hwn. Un person, hyd y gwelaf i, allan o ryw ddau ddwsin, sydd ag unrhyw brofiad busnes ymarferol, sef Kevin Crofton. Mae'r lleill i gyd yn bobl deilwng iawn, ond maent yn academyddion, yn arbenigwyr polisi neu’n wleidyddion—ar eu pensiwn neu fel arall. Yr hyn ddylem ni fod yn ei wneud, neu’r hyn ddylai Llywodraeth Cymru fod yn ei wneud, yw cymryd cyngor gan y bobl sydd mewn gwirionedd allan yno yn gwneud nwyddau ac yn gwerthu nwyddau a gwasanaethau yn y byd, oherwydd dyna o ble y mae cyfoeth economi Cymru yn dod yn awr, a dyna o ble y bydd yn dod yn y dyfodol. Felly, yr hyn y dylai ef fod yn ei wneud yw gofyn iddynt, ‘Ym mha ffordd y gallwn ni ddefnyddio'r rhyddid newydd hwn a gawn a'r pwerau newydd y byddwn yn eu cael er budd y bobl sy’n creu cyfoeth i Gymru a'r swyddi sy'n dibynnu arnynt?’

Rwy'n falch iawn o weld bod y Prif Weinidog yn siarad yn nhermau ymfudo a reolir, yn hytrach nag, unwaith eto, y mathau hyn o sefyllfaoedd Armagedon o adeiladu waliau ar hyd y Sianel i gadw’r hen bobl dramor ffiaidd allan. Nid oes neb yn siarad yn y termau hynny o gwbl. Mae'n gwybod cystal â phawb arall yn y Siambr hon bod y ddadl Brexit wedi ei dominyddu’n fawr iawn gan yr ofnau a’r drwgdeimlad a grëwyd gan ymfudo heb ei reoli yn ystod y 15 mlynedd diwethaf. Roedd y rhan fwyaf o bleidleisiau o blaid Brexit yn yr ardaloedd y mae Llafur wedi dibynnu arnyn nhw yn ystod y ganrif ddiwethaf am y nifer fwyaf o bleidleisiau. O ganlyniad i hyn, anwybyddu dymuniadau y Cymry, nid pobl Brydain yn unig, fyddai cilio rhag y rhwymedigaeth a osodir arnom ni i gyd, yn fy marn i, er mwyn sicrhau ymfudo a reolir. Ond, wrth gwrs, bydd hynny'n cynnwys pobl yn symud ar draws ffiniau. Wrth gwrs, mae economi Cymru yn dibynnu ar gyfnewid, yn yr un modd ag y mae pob economi—ar wahân i systemau caeedig megis Gogledd Corea—am economi iach a chynyddol. Yr hyn sy'n bwysig yw: beth yw telerau’r polisi ymfudo? Felly, yr hyn nad ydym ni eisiau yw mewnfudo heb ei reoli a di-grefft ar draws ffiniau, oherwydd dyna beth sydd wedi achosi’r prif broblem, a’r bobl sy’n dioddef fwyaf yn sgil y fath mewnfudo heb ei reoli, yw’r rhai sydd ar waelod y raddfa incwm, gan fod tuedd i hynny ostwng cyflogau ac felly gostwng safonau byw.

O ran yr aneglurder yn safbwynt trafod Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, a yw'r Prif Weinidog o’r farn y gallai fod yn ddefnyddiol i ni wahodd David Davis a Liam Fox, efallai, i Gaerdydd i sesiwn Cyfarfod Llawn y Cynulliad hwn, yn yr un ffordd ag y mae Alun Cairns yn dod yma o dro i dro, er mwyn i ni allu clywed o lygad y ffynnon yr hyn maen nhw’n ei feddwl ac, i'r graddau yr ydym yn gallu ei ddirnad, holi’r math o gwestiynau y mae’n amlwg wedi methu â chael atebion iddyn nhw yn ei ymdrechion ei hun i wneud hynny?

Mae hwn yn antur fawr yr ydym wedi cychwyn arni nawr, pa un a yw hynny yn ein plesio ai peidio, pa un a oeddem o blaid canlyniad y refferendwm ai peidio, ond, fel y dywedais yn fy nghwestiwn yn gynharach, a yw'r Prif Weinidog yn derbyn bod hwn yn gyfle gwych i ni yng Nghymru, nad ydym wedi ei gael o'r blaen, i reoli ein tynged ein hunain? Caiff gwleidyddion eu hethol gan y bobl a gallan nhw ein diswyddo ni hefyd os nad ydyn nhw’n hoffi’r hyn yr ydym yn ei wneud, yn wahanol i'r Comisiwn ym Mrwsel a'r rhai sydd ar hyn o bryd yn llunio polisïau ar ein cyfer ac nad ydynt, yn y pen draw, yn atebol i bobl y wlad hon neu, yn wir, i unrhyw wlad arall, ac sydd, yn sgil y diffyg atebolrwydd hynny, yn gosod coron ddrain ar bobloedd Ewrop ar ffurf ardal yr ewro, sy'n beiriant enfawr o dlodi ac sy’n gwneud cyfandir cyfan yn dlawd, gan gyfyngu ar gyfleoedd allforio Prydain, a Chymru yn benodol. Felly, gofynnaf i'r Prif Weinidog groesawu’r dyfodol, croesawu’r cyfle sydd gennym heddiw. Peidiwch ag ofni’r dyfodol; ein dyfodol ni yw hi.

Unwaith eto, mae’n ymddangos ein bod yn dadlau’r refferendwm a gafwyd ym mis Mehefin. Nid oes pwynt dadlau ar hynny eto; mae hynny’n glir, ac mae'r canlyniad yn glir o ran y cyfeiriad. Ond rwy’n credu bod angen dos o realiti arnom yma. Pe bai gennym gytundeb masnach rydd â'r Unol Daleithiau, fyddai neb yn dymuno’i beryglu—neb. Ni fyddai neb yma yn dweud, ‘Yr hyn yr ydym ni eisiau yw bod mewn sefyllfa lle gallai fod rhwystrau ar waith mewn masnach rhyngom ni a'r Unol Daleithiau’. Mae'r UE yn farchnad lawer, lawer mwy. Mae'n fwy na America a Rwsia ar y cyd. Wrth gwrs, mae'r UE yn allforio mwy mewn gwerth ariannol i'r DU nag y mae’r DU yn ei wneud i'r UE, oherwydd ei fod wyth gwaith yn fwy na’r DU. Yn wir, ar ffurf canran, rydym yn allforio tua 40 y cant i’r farchnad Ewropeaidd, a daw 8 y cant o allforion Ewropeaidd i mewn i'r DU. Felly, fel canran, nid yw'r DU yn farchnad fawr o’i chymharu â gwledydd eraill.

Nawr, y perygl y mae'n rhaid i ni ei osgoi yw'r math o rethreg a gafwyd yng nghynhadledd y Blaid Geidwadol, sydd ond yn llwyddo i uno gwledydd Ewrop yn ein herbyn. Yn sicr, nid dyna yr ydym ni eisiau ei wneud. Mae digon o wledydd yn Ewrop nad ydynt yn credu mewn integreiddio agosach fyth. Maen nhw yno—y Weriniaeth Tsiec yn un ohonynt, Denmarc yn un ohonynt —ac mae'n gywir dweud bod tensiynau yn yr UE, ond fe fyddai’n eironig pe unai’r UE yn erbyn y DU oherwydd agwedd y DU. Felly, mae'n rhaid i ni osgoi hynny ar bob cyfrif. Mae'n arwydd o haerllugrwydd imperialaidd i feddwl y bydd pawb yn syrthio wrth draed y DU; dydyn nhw ddim yn mynd i wneud hynny. Nid yw'r DU yn floc masnachu mawr. Nid yr UE mohoni, nid America mohoni, nid Rwsia, nid India. Mae’n rhaid iddi ymladd yn graff i allu gwerthu ei nwyddau.

O ran pwerau, roeddwn i'n meddwl ei fod bron yn gwneud achos dros annibyniaeth i Gymru ar un adeg. Gwn fod ei blaid wedi bod ar daith hir, ond nid oeddwn i’n credu bod y daith mor hir â hynny. Rydym ni eisiau sicrhau ein bod yn cael y math iawn o gyngor ar gyfer y dyfodol. Gallaf ddweud wrtho: rwy’n siarad â chwmnïau sydd wedi buddsoddi yng Nghymru ac rwy’n siarad â buddsoddwyr posibl, ac maen nhw i gyd, yn ddieithriad—yn ddieithriad—yn dweud wrthyf eu bod yn ansicr am y dyfodol, oherwydd nad ydynt yn gwybod beth fydd perthynas y DU ag Ewrop. Nawr, rhowch eich hun yn sefyllfa Airbus, rydych chi’n weithrediad Ewropeaidd hynod integredig, rydych chi eisiau gwybod pa un a fydd unrhyw rwystrau rhwng eich gweithrediadau yn Broughton a Toulouse. Nid ydyn nhw’n gwybod yr ateb i hynny eto. Rhowch eich hun yn sefyllfa cwmni Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, rydych eisiau gwybod pa un a fydd tariff yn cael ei osod ar y peiriannau, a gaiff eu hallforio bob un—pob un—i’r Almaen, a thariff arall ar y ceir cyflawn sy’n dod yn eu hôlau. Nid yw’r atebion ar gael ar hyn o bryd. Nawr, pe gellir darparu’r atebion hynny, credaf ei fod yn gywir, credaf y gallwn ni gyrraedd sefyllfa lle gallwn weld sefydlogrwydd economaidd unwaith eto, ond nid oes gennym yr atebion hynny eto ac nid yw'r rhain yn faterion hawdd eu datrys. Mae angen y penderfyniad hwnnw arnom.

I mi, fel yr wyf wedi ei ddweud o'r blaen, mae’n rhaid i ni gael sefyllfa lle nad oes unrhyw dariffau, a byddai hynny o gymorth. Ond, gadewch i ni beidio ag esgus y bydd pethau yn iawn os nad oes gennym gytundeb ar ôl dwy flynedd—bydd rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn cael eu cymhwyso. Nid oes gan yr UE unrhyw reswm i fod yn garedig i'r DU, nid lleiaf oherwydd eu bod eisiau annog eraill a fyddai eisiau gwneud yr un peth. Y gwirionedd yw y gall yr UE chwilio am farchnadoedd eraill yn rhywle arall. Mae llawer iawn o filoedd o swyddi yng Nghymru sy'n dibynnu ar ein mynediad dilyffethair at y farchnad sengl. Pam y byddai rhywun yn dod i'r DU, yn hytrach na'r UE, os oedden nhw’n ddwy farchnad gwbl ar wahân? Pam mynd i farchnad o 60 miliwn yn lle marchnad o 500 miliwn? Nid oes unrhyw ffordd y bydden nhw’n dod yma. Mae’r holl gwmnïau hynny yn y DU sydd yma—Nissan yn un ohonynt. Yr unig reswm y mae Nissan yn y DU yw i allu gwerthu yn y farchnad Ewropeaidd—dyna ni. Mae Ford yn yr un sefyllfa, mae Airbus yn yr un sefyllfa. Os nad ydyn nhw’n gallu gwerthu heb rwystr—wrth gwrs y gallan nhw werthu—heb rwystr ar waith, nid oes rheswm iddyn nhw aros ac nid oes rheswm iddyn nhw ddod yma yn y lle cyntaf. Bydd, bydd masnach, ond nid ar yr un lefel ag sydd gennym ar hyn o bryd. Os oes gennym gytundeb masnach rydd gyda bloc masnachu mawr arall, ni fyddem yn dadlau dros sefyllfa a allai olygu rhwystrau tariffau. Mae'n ymddangos yn eithaf amlwg i mi ac i eraill rwy’n gobeithio.

Felly, mae llawer o waith i'w wneud. Mae'n sôn am gyfleoedd. Mae yna rai. Efallai na fydd rheolau cymorth gwladol yn gymwys, oni bai bod San Steffan yn gosod rheolau yn eu lle. Mae'n iawn i ddweud y gallwn lywio amaethyddiaeth a physgodfeydd, ond heb yr arian, ni allwn gael hyn o gwbl. Felly, mae angen cael setliad ariannol ar lefel y DU sy'n deg i bob gwlad, sy'n ein galluogi i ddefnyddio ein pwerau yn effeithiol. Dyna'r ansicrwydd sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd.

Mae'n rhaid i ni sicrhau bod y sefyllfa bresennol, sy’n ansicr—nid oes dwywaith am hynny—yn cael ei datrys cyn gynted â phosibl. Wrth galon hynny y mae’r angen i Lywodraeth y DU ddatgan, nid ei strategaeth drafod fanwl—nid wyf yn disgwyl iddi gael hynny ar hyn o bryd, o bosibl, ac nid wyf yn disgwyl iddyn nhw ddweud wrthym amdano—ond o leiaf yr egwyddorion cyffredinol. Beth yw'r llinellau coch? Beth sy'n dderbyniol? Beth nad yw’n dderbyniol? Nid ydym ni wedi cyrraedd y cam hwnnw eto; mae angen i ni ei gyrraedd yn fuan.

Rwy’n sylweddoli’r cyfyngiadau amser felly byddaf i’n gyflym ac yn fyr. Brif Weinidog, diolch i chi am eich datganiad. Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr y diweddariad a gawsom ac rwy'n edrych ymlaen at eich holi chi yr wythnos nesaf pan fyddwch chi’n dod i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar y mater penodol hwn.

Credaf ei bod yn bwysig heddiw i dynnu sylw at y ffaith nad gweithgynhyrchu yw'r pris y byddwn ni’n ei dalu ar gyfer y sector ariannol yn ne-ddwyrain Lloegr. Bydd yn cael effaith ddinistriol ar fy etholaeth i a fy etholwyr i, fel y gwyddoch eisoes, gyda’r mater o ddur ac agweddau eraill. Felly, ni fyddaf yn ymhelaethu ar y pwynt hwnnw.

O ran y Bil diddymu mawr, rwy’n cytuno â Steffan Lewis: efallai nad y Bil 'mawr' yw'r term cywir—propaganda ydyw fel y nodwyd ganddo ddoe. Cafodd pwyllgor materion allanol Senedd yr Alban adroddiad mewn gwirionedd gan yr Athro Sionaidh Douglas-Scott ar y posibilrwydd o gael Deddf parhad, sy'n rhoi ar waith y posibilrwydd—pe na byddai’r deddfau yn cael eu trosglwyddo i’r Cynulliad hwn—o sicrhau bod ailddatganiad deddfau Ewropeaidd yn dod yma a’n bod ni yn eu cynnwys yn ein cyfreithiau ni. Nawr, mae'n bosibl y cânt eu diddymu gan Lywodraeth y DU, ond mae'n gwneud datganiad os ydym yn canfod bod y Bil diddymu mawr yn ceisio adennill gwybodaeth mewn gwirionedd. A wnewch chi edrych ar y cyfle hwn i sicrhau, os yw'r adennill i’w gael, bod gennym ddewis amgen sy'n gosod y sefydliad hwn wrth galon meysydd cyfrifoldeb datganoledig yr UE? Credaf ei bod yn bwysig i ni edrych ar hynny.

A wnewch chi hefyd dynnu sylw at y cwestiwn ynghylch pa drafodaethau yr ydych yn eu cael â gweinyddiaethau datganoledig eraill ynglŷn â'r sylwadau i wladwriaethau'r UE a chyrff partner eraill yr UE i sicrhau bod ein llais yn cael ei glywed yn Ewrop? Mae'n bwysig ein bod ni’n gallu dylanwadu ar bobl yn Ewrop i sicrhau eu bod yn gwrando ar ein pryderon ni hefyd, er mwyn iddyn nhw ddeall, wrth gyd-drafod ar ran yr UE, safbwynt y Cymry, yn enwedig yma yng Nghymru. Rwy'n credu bod honno'n agwedd bwysig.

O ran y Bil diddymu, a ydych chi wedi cael cyfle i ddechrau edrych ar y goblygiadau posibl yn sgil Mesur Cymru? Gan y bydd Mesur Cymru yn amlwg yn rhoi safbwynt gwahanol erbyn hyn, oherwydd bydd gennym bwerau a gadwyd yn y sefyllfa hon. Rydym eisoes yn poeni am rai o'r materion hynny a’r effaith y gallai hynny ei chael ar y cyfansoddiad. A byddwn i hefyd yn edrych i weld a ydych wedi cynnal unrhyw drafodaethau. Oherwydd yn amlwg, o’ch datganiad, mae Llywodraeth y DU ar chwâl ac nid yw wedi llwyddo i gael unrhyw fanylion o gwbl. A ydych chi wedi trafod materion megis caffael a'r rheolau o gwbl? O ran cymorth gwladol, er enghraifft, rwy’n tybio y bydd rheolau cymorth gwladol gan y Sefydliad Masnach y Byd os byddwn yn gadael yr UE heb unrhyw ystyriaeth. Felly, byddwn yn parhau i gymhwyso rheolau cymorth gwladol. A ydych chi wedi trafod â gwledydd datganoledig eraill ynghylch sut y byddwn yn defnyddio hynny fel rhyw fath o ddull ar y cyd o ymdrin â sefyllfaoedd pwysig ledled y DU? Mae ein hanghenion yn wahanol i rai yr Alban, mae anghenion yr Alban yn wahanol i anghenion gogledd Lloegr; mae'n bwysig ein bod yn cael barn gyfunol ar hynny.

Rwy’n cytuno â hynny. Y llais nad yw'n cael ei glywed yma, wrth gwrs, yw llais rhanbarthau Lloegr. Nid oes ganddynt lais. Mae gan Lundain faer a’r gwirionedd yw, os ydych chi eisiau siarad â gogledd-ddwyrain Lloegr neu de-orllewin Lloegr, nid oes neb i siarad â nhw mewn gwirionedd. Iddyn nhw, wrth gwrs, maen nhw mewn sefyllfa o beidio â chael llais gwirioneddol yn y trafodaethau hyn, sydd yn fater yr wyf yn flin iawn yn ei gylch.

Yn ganolog i hyn, wrth gwrs, mae anghytundeb sylfaenol o ran yr hyn sy'n digwydd pan ddaw pwerau o Frwsel i’r glannau hyn. Ein dadl ni yw—ac rwy’n meddwl ei bod yn ddadl gywir—nad oes byth angen iddyn nhw fynd i San Steffan; maen nhw’n osgoi San Steffan ac yn dod yn syth aton ni. Yn San Steffan, ymddengys eu bod o farn wahanol, sydd rywsut yn golygu bod pwerau yn dod i San Steffan ac y byddan nhw, mewn rhyw ffordd, yn eu pasio ymlaen. Mae hynny, yn syml, yn anghywir. Nid dyna beth y mae’r setliad datganoli yn ei ddangos mewn gwirionedd, felly mae anghytundeb sylfaenol yno ar hyn o bryd.

Rwy'n credu ei fod yn iawn i ddweud bod yr Alban mewn sefyllfa wahanol. Mae’r Alban yn edrych yn gyhoeddus ar refferendwm annibyniaeth arall; mater i Lywodraeth yr Alban yw hynny. Mae gan Ogledd Iwerddon safbwyntiau hynod, hynod wahanol. Mae gan y Prif Weinidog a'r Dirprwy Brif Weinidog safbwyntiau gwahanol ar ddyfodol Gogledd Iwerddon a'i pherthynas â'r UE. Felly, mae cyrraedd cytundeb ar y ffordd ymlaen yng Ngogledd Iwerddon yn llawer anoddach nag y mae mewn mannau eraill ar yr ynysoedd hyn.

Ond mae Mesur Cymru, wrth gwrs, trwy greu model o bwerau a gadwyd, yn ei gwneud, yn fy marn i, yn haws i hwyluso llif y pwerau o Frwsel yn syth i’r fan hon, yn hytrach na bod y pwerau hynny yn aros yn San Steffan a bod San Steffan yn penderfynu wedyn pa un a ddylid trosglwyddo’r pwerau hynny. Dyna un o'r trafodaethau mawr. Dyna fantais fawr y model o bwerau a gadwyd yn fy marn i, oherwydd nid ydych mewn sefyllfa lle mae’n rhaid i chi ddadlau yn gyson pa un a ddylid rhoi’r pŵer i chi; yn wir, bydd y pŵer yn cael ei drosglwyddo, oni bai ei fod wedi ei gadw'n benodol. Nawr, ar un adeg, roedd arweinydd y Ceidwadwyr yn dweud, roedd yn ymddangos ei fod yn awgrymu, rywsut, y dylid cwtogi pwerau y lle hwn, er gwaethaf y ffaith ein bod wedi cael dau refferendwm—un ar sefydlu’r lle hwn a’r ail ar gael pwerau deddfu sylfaenol. Nid oedd y refferenda hynny yn cyfrif yn ei feddwl ef. Mae wedi bod yn dawel ers hynny, ond yr wyf yn gresynu yr hyn a ddywedodd ar yr adeg honno. Y realiti yw bod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael yr UE. Ni ofynnwyd y cwestiwn iddyn nhw ar unrhyw bwynt: a oedden nhw eisiau gweld pwerau yn gadael Cymru ac yn mynd i rywle arall? Mae’n rhaid i Lywodraeth y DU gofio hynny. Mae’n rhaid i hyn beidio â bod yn ymarfer i geisio canoli grym yn Llundain, oherwydd nid yw hynny o unrhyw ddefnydd i unrhyw un, o ystyried y ffaith eu bod yn honni bod pŵer wedi’i ganoli ym Mrwsel. Felly, dyma’r cwestiynau y bydd angen eu datrys yn ystod y misoedd nesaf.

O ran y Mesur diddymu mawr, sydd wedi ei gyflwyno yn syml fel Mesur a fyddai'n ymgorffori cyfraith bresennol yr UE yn y gwahanol wledydd, sy’n synhwyrol, gan nad oes neb eisiau gweld deddfau yn diflannu ar ddamwain, ac wedyn mater i’r gwahanol ddeddfwrfeydd fyddai penderfynu pa ddull y byddan nhw’n ei gymhwyso yn achos pob rheoliad a chyfraith yn sgil hynny. Os dyna’r cyfan ydyw, gallaf weld y synnwyr ynddo, ond mae'n rhaid i ni fod yn ofalus i sicrhau nad yw'n mynd ymhellach na sut y mae wedi ei gyflwyno.

And finally, Eluned Morgan.

Tybed a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno, er y gallai rhai pobl yn y Siambr hon ddehongli trafodaethau yr UE yn un antur fawr, mae eraill, efallai nad ydyn nhw’n byw mewn tai enfawr yng nghanol Wiltshire, yn gallu gweld bod y cynnydd enfawr sydd eisoes wedi digwydd yng nghost petrol, y cynnydd yng nghost bwyd, yn effeithio ar aelodau tlotaf ein cymdeithas yn barod. Ac, yn wir, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno nad yw prosiect economaidd yn unig mo prosiect yr UE, ond, mewn gwirionedd, yn brosiect gwleidyddol hefyd? Felly, ni fydd y trafodaethau yn ymwneud dim ond â pha un a ydynt eisiau gwneud bargen fasnach â ni; byddan nhw’n cynnwys cyd-drafod gwleidyddol a chred mewn prosiect. Felly, efallai na fyddan nhw mewn gwirionedd yn awyddus i arwyddo bargeinion er eu bod efallai er eu lles economaidd, oherwydd eu bod eisiau cynnal prosiect gwleidyddol, ac felly efallai nad yw ein pŵer i drafod gystal ag y cred rhai yn y Siambr hon.

Mae'n bwynt cryf i’w wneud, ac nid yw'n wir y bydd yn hawdd cael 30 o gyrff gwahanol i gytuno i fargen. Yn syml, nid yw hynny’n mynd i ddigwydd. Mae’r DU ar drugaredd Sbaen o ran Gibraltar; mae wedi gweld ei chyfle a bydd yn dadlau dros gyd-sofraniaeth. Dyna un wlad y mae'n rhaid dwyn perswâd arni ymysg, wel, 27 o wahanol wledydd, dwy Senedd ranbarthol a dau sefydliad. Rydym yn gwybod bod yna wledydd eraill nad ydyn nhw’n ystyried bod y DU yn bwysig o ran eu masnach. Bydd rhai gwledydd yn—bydd yr Almaen yn, mae’n siŵr bod hynny’n deg i’w ddweud. Ni fydd gwledydd eraill yn ystyried bod y DU yn bwysig o gwbl, a bydd eu perswadio y dylen nhw, rywsut, ymrwymo i fargen a fydd, yn eu tyb nhw, yn ffafrio’r DU yn afresymol yn her fawr. Fel y dywedais, rwy’n credu na ddylem ni dwyllo ein hunain bod pobl o’r farn bod ar wledydd eraill fywoliaeth i’r DU. Nid dyna sut y maen nhw’n gweld y mater—nid dyna sut y maen nhw’n gweld y mater. Nid y bedwaredd ganrif ar bymtheg yw hi. Mae'n rhaid i ni fod yn realistig a chael y fargen orau y gallwn ar gyfer y DU, o ystyried y ffaith bod yr UE wyth gwaith yn fwy na ni o ran ei maint, ac mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn cael y fargen orau wrth ymdrin â sefydliad llawer mwy.

Pwynt arall y credaf ei fod gwerth ei wneud: o ran cymhlethdod hyn i gyd, os ydych yn ystyried y sefyllfa, mewn gwirionedd, mewn rhai ffyrdd, mae’n fwy cymhleth i weld y DU yn gadael yr UE nag y byddai i'r Alban fod yn annibynnol, oherwydd, o leiaf yn yr amgylchiadau hynny, byddai’r Alban a gweddill y DU yn dal yn parhau’n rhan o'r UE. A dweud y gwir, ni fyddai unrhyw drafodaethau masnach yn rhan o'r broses honno, ond bydd trafodaethau masnach yn rhan o'r broses hon. Felly, dyma ba mor gymhleth yw hyn—mewn rhai ffyrdd, mae'n fwy cymhleth nag annibyniaeth i'r Alban, ac mae'n bwynt y mae’n rhaid i mi ei wneud i'r Aelodau. Mae’n rhaid i ni beidio â meddwl bod hyn yn hawdd, mae’n rhaid i ni beidio â meddwl bod ar y byd fywoliaeth i ni. Ni allwn ymddangos yn drahaus ynglŷn â hyn, yn anad dim, ond mae'n rhaid i ni wneud iddo weithio. Mae'n rhaid i ni sicrhau ei fod yn gweithio, ac rwy’n credu bod yr holl Aelodau yn y Siambr hon yn deall hynny.

Os ydym yn edrych arno yn synhwyrol, mae angen i ni gael syniad nawr o'r egwyddorion cyffredinol y bydd ar Lywodraeth y DU eisiau eu dilyn. Ni fydd yn ddigon da i Lywodraeth y DU droi i fyny a dweud, ‘Dyma beth rydym yn mynd i'w wneud, pa un a ydych yn ei hoffi ai peidio.’ Ni fyddaf yn brathu fy nhafod yn gyhoeddus os bydd hynny’n digwydd, ond nid wyf i eisiau dechrau o safbwynt sy’n tanseilio safbwynt Llywodraeth y DU. Ond ni all Llywodraeth y DU ddisgwyl mynnu cefnogaeth y gweinyddiaethau datganoledig heb ymgynghori â’r gweinyddiaethau datganoledig mewn ffordd briodol. Y sefyllfa orau fyddai, ym mis Mawrth, i bob un o Lywodraethau y DU gyrraedd safbwynt trafod cyffredin, i ddangos yr undod hwnnw ac i ddangos y nerth hwnnw. Nid wyf yn credu bod Llywodraeth y DU eisiau dechrau cyd-drafod â gweddill yr UE gyda Chymru a’r Alban a Gogledd Iwerddon yn beirniadu’r DU yn gyhoeddus. Nid dyna fy man cychwyn i; nid wyf i eisiau bod yn y sefyllfa honno. Mae'n hynod bwysig, felly, ein bod yn cyrraedd pwynt lle mae Llywodraeth y DU yn estyn ei llaw, fel yr ydym ni wedi ei wneud, ac fel y mae’r Alban wedi ei wneud ac fel y mae Gogledd Iwerddon wedi ei wneud, i allu sicrhau llwyddiant y ddwy flynedd nesaf.

I thank the First Minister.

I have accepted four urgent questions under Standing Order 12.66 and I call on Angela Burns to ask the first urgent question.

Dyfarnwyd £650,000 o gronfa twf economaidd Cymru i Main Port Engineering ym mis Mawrth 2015. Cafodd y cyllid ei roi i gynorthwyo â buddsoddiad cyfalaf o £1.627 miliwn ar gyfer cyfleuster pwrpasol newydd ym mharth menter Dyfrffordd Aberdaugleddau. Ar y pryd, llwyddodd y cwmni i fodloni’r telerau ac amodau sy'n gysylltiedig â'r cymorth hwn yn llawn. Aeth y cwmni i ddwylo’r gweinyddwr ar ôl gorchymyn dirwyn i ben gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi, ac un o’r rhesymau dros hyn, yn ddiau, oedd cau purfa olew Murco yn 2014, a oedd yn un o'u prif gwsmeriaid.

Diolch yn fawr iawn am hynna, Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd mae’n ddiwrnod trist i fusnes sefydledig iawn ag iddo enw da rhagorol. Chwe blynedd ar hugain a 165 o weithwyr; mae colli’r cwmni hwn yn gost ddynol wirioneddol, yn ogystal ag achosi goblygiadau ariannol. Nawr, rwyf wedi siarad â’r sylfaenydd a’r rheolwr gyfarwyddwr, rwyf wedi siarad â staff gweithredol ac â gweithwyr yn y maes, ac mae'r ymdeimlad o sioc ac anghrediniaeth yn llethol.

Rwy’n deall bod llawer nad ydym yn gallu ei drafod, gan fod y gweinyddwr yn dal i werthuso'r sefyllfa, ac mae'r cwestiynau yr wyf yn eu gofyn i chi yn rhai yr wyf eisoes wedi eu gofyn yn rhannol iddyn nhw. Fodd bynnag, hoffwn eich meddyliau a'ch ymrwymiad i sicrhau’r canlynol: mae 77 o weithwyr yn gweithio ar gontract cynnal a chadw yn y burfa leol. Bydd y contract hwn yn cael ei gymryd drosodd gan fusnes cynnal a chadw sefydledig arall. A wnewch chi sicrhau bod cefnogaeth yn cael ei rhoi i Main Port ac i’r cwmni newydd, fel y gellir trosglwyddo’r 77 o weithwyr hynny gydag amddiffyniad llawn deddfwriaeth TUPE, yn gyflym ac yn effeithlon, gan y bydd hyn nid yn unig yn sicrhau eu swyddi ond hefyd yn sicrhau parhad gwasanaeth i gwsmeriaid ac yn galluogi cwmni lleol arall i ddatblygu ei fusnes? Mae'r un peth yn wir am bum aelod arall o Main Port sy’n trosglwyddo i ail gwmni ar gyfer ail gontract cynnal a chadw lleol.

O ystyried effaith cau Murco, ac rwy’n meddwl ei bod yn glir iawn bod diddymu neu gau Murco, un o'u prif gwsmeriaid, wedi bod yn ergyd wirioneddol. A allwch chi gynnig yr un lefel o gymorth a chefnogaeth ychwanegol a gafodd gweithwyr Murco i'r 83 o staff Main Port sy’n weddill?

Rwy’n meddwl tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi edrych ar y rhan a chwaraewyd gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn hyn. Mae'r cwmni’n glir na chawsant unrhyw hysbysiad am y gorchymyn dirwyn i ben a gyhoeddwyd gan Gyllid a Thollau EM. Bu anghydfod parhaus, dros nifer o flynyddoedd yn ôl pob golwg, ac, er bod y rhan fwyaf o'r ddyled yn gymharol ddiweddar, roedd y cwmni yn y broses o lunio cynllun talu swyddogol. Ac, a bod yn onest, y camau hyn: nid oes neb yn ennill. Nid yw Cyllid a Thollau EM yn mynd i gael eu harian ychwaith. Yn olaf, a fyddech cystal ag archwilio pa un a gafodd hyfywedd ariannol hirdymor y cwmni ei archwilio’n briodol gan swyddogion Llywodraeth Cymru cyn darparu'r grant £650,000? Rwy’n cydnabod bod busnes yn gallu bod yn fenter beryglus, ond, o ystyried maint y ddyled a cholli eu prif gwsmer cyn i’r grant hwnnw gael ei ddyfarnu, hoffwn i’r cyhoedd fod yn fodlon bod diwydrwydd dyladwy wedi’i gyflawni’n drwyadl. Diolch.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau, a rhannu'r pryder sy'n cael ei fynegi ynglŷn â dyfodol gweithwyr y cwmni. Roedd MPE yn cyflogi 157 o bobl i gyd, ac, yn anffodus, mae 69 o'r rheini wedi eu diswyddo. Mae’r Aelod yn iawn bod nifer sylweddol—rwy’n credu mai 84 ydyw—yn mynd i gael eu cadw ym mhurfa Valero i ddarparu dilyniant gwasanaeth. Mae hynny'n cynnwys, rwy’n credu, staff sy'n cael eu cadw yn y brif swyddfa, a allai gyfrannu at y 77, gan ddod â'r cyfanswm i’r 84 yr wyf fi wedi’i glywed yw’r nifer.

Mae PricewaterhouseCoopers, fel y mae’r Aelod yn gwybod, wedi cael eu penodi i geisio dod o hyd i brynwyr i asedau ac adeiladau’r safle ac, yn bwysig, cyfleoedd cysylltiedig i’r gweithlu yr effeithiwyd arnynt. Mae sesiwn gyda nifer o sefydliadau’n cael ei drefnu ar gyfer y dydd Gwener hwn am 11.00 a.m. Rwyf yn annog yr Aelod i hysbysebu'r ffaith honno i’r gweithwyr yr effeithiwyd arnynt. Bydd y Ganolfan Byd Gwaith, y gwasanaeth cynghori gyrfaoedd, Busnes Cymru a gwasanaethau cefnogi lleol eraill yn bresennol yn y sesiwn hwnnw, ond rwyf wedi cyfarwyddo fy swyddogion i wneud popeth o fewn ein gallu i helpu'r gweithwyr hynny y mae’r digwyddiad anffodus iawn hwn wedi effeithio arnynt.

O ran hanes y cwmni, mae’r Aelod eisoes wedi tynnu sylw at lwyddiant sylweddol y cwmni dros flynyddoedd lawer. Fodd bynnag, yn ddiweddar—. Rwy’n gofyn yr un cwestiwn i Gyllid a Thollau EM ag y mae’r Aelod, oherwydd, yn ddiweddar, mae'n ymddangos y bu’r cwmni yn ddigon iach. Deallaf fod y cwmni wedi adrodd elw yn 2015, o’i gymharu â cholled gymharol fach yn 2014. Felly, rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn ymchwilio i'r bil treth a pham nad oedd y cyfrifon yn caniatáu yn amlwg ar ei gyfer. Gwnaethom ein diwydrwydd dyladwy rheolaidd. Ein dealltwriaeth oedd, yn seiliedig ar berfformiad y cwmni, bod y cwmni’n iach, ac, rwy’n credu, o ystyried yr hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud am ei chyswllt â nifer o bobl, ei bod hi ac eraill wedi bod dan yr argraff bod y cwmni’n perfformio'n dda. Felly, roedd hyn yn sioc i lawer o bobl.

O ran ein cefnogaeth i gwmnïau fel MPE, cyfanswm o ddim ond 4.9 y cant o'r 1,110 o gwmnïau yr ydym wedi’u cefnogi yn y pedair blynedd diwethaf—y pum mlynedd diwethaf, yn hytrach—sydd wedi gorfod cael eu hadfer mewn gwirionedd. Mae'r gyfran yn llawer llai na chyfanswm nifer y busnesau sy’n methu neu’r mentrau sy’n marw; yng Nghymru, roedd y ffigur hwnnw’n 9.2 y cant, sydd, yn ei dro, yn cymharu'n ffafriol â chyfradd y DU, sef 9.6 y cant. Wedi dweud hynny, rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn defnyddio’r holl gymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru, ac yn wir gan yr awdurdod lleol, ac felly rwyf wedi gofyn am gyfarfod gyda chadeirydd y parth menter ac arweinydd y cyngor i drafod yr hyn y gallwn ei wneud ar y cyd i sicrhau bod pawb y mae’r penderfyniad hwn wedi effeithio arnynt yn cael eu cefnogi yn y ffordd iawn i ailddechrau gweithio, os ydynt yn colli eu swyddi, ac i gadw eu gwaith os ydynt wedi gallu cael eu cadw, ond, i'r un graddau, yr hyn y gallwn ei wneud yn y blynyddoedd i ddod i wneud yn siŵr bod yr ardal benodol honno o Gymru yn cael y cymorth sydd ei angen arni i ffynnu fel economi gref.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch ichi am eich datganiad ysgrifenedig y gwnaethoch ei gyflwyno brynhawn ddoe. Ac, fel y bydd pawb yma’n cytuno, mae'n newyddion hynod o siomedig i’r ardal yr wyf yn ei chynrychioli ac yn byw ynddi. Mae'n ergyd drom, yn enwedig i’r teuluoedd hynny, a hoffwn ganolbwyntio yma heddiw ar y teuluoedd hynny a'r unigolion hynny a fydd yn wynebu dyfodol ansicr iawn. Felly, cefais fy nghalonogi’n fawr wrth ddarllen yn gynharach heddiw eich bod eisoes wedi trefnu, ac rydych newydd sôn am hynny, sesiwn galw i mewn gyda'r Ganolfan Byd Gwaith ac asiantaethau eraill am 11 o'r gloch ddydd Gwener. Rwy'n credu bod angen inni gadw mewn cof bod hwn yn waith arbennig o fedrus am gyflogau uchel, ac felly bydd yr economi leol yn teimlo effaith colli’r incwm hwnnw bron ar unwaith, a sut y gallwn ni weithio gydag unrhyw un arall i sicrhau hyfywedd eu busnesau pe byddent yr un mor ddibynnol ar y gweithwyr hyn am eu hincwm eu hunain.

Ond hoffwn symud ymlaen a meddwl am y dyfodol, a gofynnaf i chi, Brif—Ysgrifennydd y Cabinet; bu bron imi ei wneud eto—edrych ar y materion ehangach ynglŷn â dyfodol yr ardal honno ac, wrth gwrs, ardal fenter Haven ac unrhyw strategaeth y bydd angen inni ei rhoi ar waith i gefnogi'r diwydiant ynni sydd wedi’i hen sefydlu yn y gorllewin, oherwydd mae wedi'i hen sefydlu ac mae hefyd yn hanfodol i'r rhanbarth. Ond, fel y dywedais, mae’n rhaid i’n meddyliau cyntaf a’n camau gweithredu cyntaf ganolbwyntio ar y rheini sydd nawr yn wynebu dyfodol ansicr.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau ac, unwaith eto, rwy’n rhannu ei phryderon am y teuluoedd hynny sy'n wynebu cryn bryder ar hyn o bryd. Gallaf ddweud bod fy swyddogion yn trafod yn agos â PwC ac yn ymwybodol bod rhywfaint o ddiddordeb yn datblygu ym musnes Main Port ac, o bosibl, yn y gweithwyr sy'n weddill. Felly, nid yw popeth wedi’i golli eto, a byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod y bobl hynny sydd wedi bod yn gweithio yn y busnes yn cael cyflogaeth, naill ai yno neu o fewn yr ardal leol. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol bod y parth menter yn parhau i berfformio'n llwyddiannus. Mae wedi creu a sicrhau cannoedd o swyddi ers iddo gael ei ffurfio, ond rwy’n cydnabod, yng nghyd-destun Prydain ar ôl Brexit, bod arnom angen strategaeth economaidd newydd i Gymru, ac rwy’n mawr obeithio, gyda phwyslais ar ddatblygu economaidd yn seiliedig ar le, y bydd gan ardal parth menter y rhan o Gymru y mae fy nghyfaill mor falch o’i chynrychioli ddyfodol cryf iawn, iawn.

Hoffwn, yn amlwg, fy nghysylltu fy hun â'r sylwadau ynghylch colli swyddi a'r effaith ar deuluoedd a dim ond gofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa un a oedd maint y golled hon, er nad oedd, a siarad yn gymharol—wyddoch chi, mewn ystyr genedlaethol, yn enfawr, ond, wrth gwrs, mewn ystyr leol iawn, mae'n drawiadol, ac mae'n arbennig o drawiadol o ran y berthynas â’r diwydiant ynni, ardal fenter Dyfrffordd Aberdaugleddau, a phawb sydd â diddordeb mewn datblygu o amgylch Aberdaugleddau ei hun. Felly, a allwch chi gadarnhau bod natur hyn yn golygu y bydd y Llywodraeth yn gwneud mwy na dim ond, yn gwbl briodol, dwyn ynghyd y dydd yr ydych wedi’i gyhoeddi, ac o bosibl hyd yn oed sbarduno dull tebyg i ReAct yma, oherwydd, yn fy meddwl i, mae tua’r maint hwnnw?

A allwch chi ddweud ychydig bach mwy am y diwydrwydd dyladwy y mae'r Llywodraeth yn ei wneud wrth benderfynu buddsoddi mewn cwmni fel hwn, neu, yn hytrach, rhoi grant i gwmni fel hwn? Fel sydd eisoes wedi’i nodi, gwnaethpwyd y penderfyniad ar ôl i’r cwmni golli ei brif gwsmer pan gaeodd Murco. Beth, felly—? A ydych chi’n dibynnu’n llwyr ar gyfrifon cyhoeddedig cwmni? Does bosib nad ydych chi’n siarad â chredydwyr posibl fel yr awdurdod lleol, fel Cyllid a Thollau EM, i geisio cael ymdeimlad o sut ddyfodol sydd gan y cwmni, a hoffwn ddeall ychydig mwy am hynny, o ran pam y gwnaethpwyd y penderfyniad.

Mae’r cwestiwn olaf yn ymwneud â’r buddsoddiad cyfalaf. Roedd hwn yn rhan o fuddsoddiad gweithgynhyrchu gwerth £1.8 miliwn, yn ôl a ddeallaf. Beth oedd natur y buddsoddiad cyfalaf hwnnw, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw ffordd o’i adfachu os yw'r buddsoddiad cyfalaf naill ai’n cael ei werthu ymlaen neu ei ddefnyddio nawr gan gwmni newydd at ddibenion economaidd?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? O ran yr adfachu, bydd yn dibynnu ar ein sefyllfa o ran dyledwyr eraill. Felly, rydym yn ceisio asesu ble yn union yr ydym yn hynny o beth.

Neu mae Cyllid a Thollau EM yn ei gymryd i gyd.

Neu mae Cyllid a Thollau EM yn ei gymryd i gyd.

Rwy'n meddwl ei fod yn llygad ei le, o siarad yn gymharol, bod hyn yn arwyddocaol, ardal Haven, ac felly, ac yn enwedig o ystyried yr hyn a ddywedodd fy nghydweithiwr Joyce Watson am werth cyflogaeth ar y safle, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn edrych ar ymateb pwrpasol i hyn. Am y rheswm hwnnw, byddaf yn cyfarfod â chadeirydd yr ardal fenter ac arweinydd y cyngor. Mae'n hanfodol ein bod i gyd yn cydlynu ein hymateb i hyn ac yn archwilio cyfleoedd gyda’n gilydd ar gyfer cyflogaeth i'r bobl yr effeithiwyd arnynt.

O ran y diwydrwydd dyladwy, wel, mae gwneud diwydrwydd dyladwy’n rhan bwysig o'n proses, ac rydym yn parhau i wella ein hymagwedd ac, yn wir, dysgu gwersi o achosion unigol. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud bod y penderfyniad wedi’i wneud ar ôl 2014. Fodd bynnag, roedd y llyfrau’n dangos bod y cwmni’n iach, ac yn wir roedd y canlyniadau’n gwella. Fodd bynnag, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion adrodd ynglŷn â pha mor fanwl yr edrychwyd ar y llyfrau. Mae'n glir ac yn amlwg bod hyn wedi bod yn syndod mawr i lawer o bobl, ac felly hoffwn gael sicrwydd bod y diwydrwydd dyladwy a gynhaliwyd mor drylwyr ag y byddwn yn dymuno iddo fod.

Finally, Neil Hamilton.

Wel, fel cyd-Aelod rhanbarthol dros yr ardal hon, hoffwn fynegi fy nghydymdeimlad personol â’r rheini sydd nawr yn byw gydag ansicrwydd enfawr ynglŷn â’u dyfodol. Mae Simon Thomas newydd ofyn, rwy’n credu, cwestiwn perthnasol iawn, ac rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn awyddus i edrych ar y grant hwn maes o law—nid oherwydd unrhyw elyniaeth tuag at Ysgrifennydd y Cabinet, ond dim ond oherwydd bod angen inni sicrhau bod diwydrwydd dyladwy wedi'i gynnal yn briodol yn y fan yma.

Rwy'n bryderus iawn am swyddogaeth Cyllid y Wlad yn y maes hwn. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod pa mor fawr yw’r ddyled dreth sy’n ddyledus iddynt gan y cwmni ar hyn o bryd, a achosodd iddo gael ei roi yn nwylo'r gweinyddwyr? Nid yw mynd i ddwylo’r gweinyddwyr, wrth gwrs, yn gorfod golygu diwedd y daith; mae’n bosibl creu busnes hyfyw, neu nifer o fusnesau hyfyw, allan o'r asedau. Ond mae'n siomedig iawn os yw corff cyhoeddus fel Cyllid a Thollau EM wedi rhoi’r cwmni hwn yn nwylo'r gweinyddwyr dros swm cymharol fach o’i gymharu â'r hyn y gellid ei wireddu hyd yn oed drwy werthu’r asedau ar frys. Nid wyf yn gwybod a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu rhoi hynny mewn persbectif inni fel y gallwn weld a yw penderfyniad Cyllid y Wlad prima facie yn rhesymol ai peidio.

Nid yw Cyllid y Wlad bellach—nid yw Cyllid a Thollau EM bellach—yn gredydwr a ffefrir, fel yr oedd yn arfer bod, felly efallai nad hwy fyddai’n hawlio’r asedau i gyd pe byddai’r cwmni’n cael ei ddiddymu yn y pen draw. Byddai'n gwbl anghyfrifol, rwy’n credu, i Gyllid a Thollau EM ddinistrio busnes os gellir profi mai swm bach iawn y byddant yn ei adennill. Wedi'r cyfan, os yw'n wir, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, ei bod yn edrych fel bod y cwmni’n gwella ei berfformiad a’i fod yn hyfyw heblaw am y dyledion a oedd yn bodoli, byddai'r awdurdodau treth wedi cymryd golwg tymor byr iawn ar bethau, a byddai'n edrych fel gweithred o danseilio yn ogystal â bradychu pobl sydd ar hyn o bryd naill ai wedi colli eu swyddi neu’n wynebu’r posibilrwydd hwnnw.

Diolch i Neil Hamilton am ei gwestiynau. Fel y dywedais wrth yr Aelod lleol, y cwestiynau a ofynnwyd i Gyllid a Thollau EM yw'r rhai yr wyf eisoes wedi’u gofyn. Ni fyddwn, fodd bynnag, yn dymuno dod i gasgliad na barnu pa un a yw Cyllid a Thollau EM wedi ymddwyn mewn modd cyfrifol, ac a yw'r camau a gymerodd Cyllid a Thollau EM yn gymesur â lefel y ddyled. Byddai'n well gennyf gael yr holl dystiolaeth a'r holl fanylion i law cyn gwneud dyfarniad. Fodd bynnag, hoffwn ddweud bod angen i Gyllid a Thollau EM fod yn fwy cyfrifol o ran y modd y maent yn ymdrin â chyflogwyr yng Nghymru. Mae llawer o gyflogwyr yn darparu gwaith hanfodol mewn ardaloedd heriol iawn neu mewn cymunedau difreintiedig iawn, ac ni ddylai Cyllid a Thollau EM wneud penderfyniadau ar sail maint y ddyled yn unig, ond hefyd ar botensial y cwmni i ad-dalu'r ddyled honno, ac effaith cau’r cwmni ar y gymuned. Mae’n gwbl hanfodol bod Cyllid a Thollau EM yn ymddwyn yn gyfrifol.

I thank the Cabinet Secretary.

I now call on Paul Davies to ask the second urgent question.

Diolch. Mae bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda wedi ymrwymo i gynnal yr uned triniaethau dydd pediatrig yn Ysbyty Llwynhelyg. Mae gwasanaethau ar gael o 10 a.m. i 10 p.m., saith diwrnod yr wythnos, ac mae teuluoedd lleol yn cael eu sicrhau y gallant barhau i gael gafael ar wasanaethau fel y maent yn ei wneud yn awr ac nad oes angen iddynt wneud newidiadau i’r modd y maent yn cael gafael ar ofal.

Ysgrifennydd y Cabinet, wrth gwrs, mae'r datblygiadau diweddaraf hyn yn ysbyty Llwynhelyg, lle mae paediatregydd ymgynghorol wedi ymddeol a phaediatregydd ymgynghorol wedi mynd ar absenoldeb mamolaeth, yn bryder mawr i fy etholwyr, sydd eisoes wedi gweld gwasanaethau pediatrig yn cael eu hisraddio o wasanaeth 24 awr i wasanaeth 12 awr, sydd, a dweud y gwir, wedi bod yn drychineb i ni yn Sir Benfro. Ond rwy’n falch bod y bwrdd iechyd lleol wedi ailddatgan ei ymrwymiad yn y datganiad i'r wasg y mae wedi’i gyhoeddi yn gynharach heddiw i gynnal yr oriau agor presennol, oherwydd os na fydd y gwasanaeth 12 awr hwn yn parhau, bydd hynny'n drychinebus. Roedd rhai Aelodau yn y Siambr hon, gan fy nghynnwys i, a rybuddiodd Lywodraeth flaenorol Cymru, pan wnaethpwyd y newidiadau gwreiddiol, y gallai israddio gwasanaethau pediatrig yn yr ysbyty gael effaith andwyol ar gynaliadwyedd y gwasanaethau sy'n weddill. Ac mae’n ymddangos bellach bod hynny'n wir. Felly, o dan yr amgylchiadau, pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i fy etholwyr heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i gefnogi'r bwrdd iechyd lleol i gynnal y gwasanaethau hanfodol hyn? Ac o gofio bod israddio gwasanaethau pediatrig wedi cael effaith ar y gwasanaethau rhan-amser hyn, oherwydd mae'n debyg ei bod yn anoddach fyth recriwtio clinigwyr i fan lle mae gwasanaethau wedi eu lleihau, a wnaiff ef ymrwymo nawr i adolygu gwasanaethau pediatrig yn ysbyty Llwynhelyg, gyda golwg ar sefydlu gwasanaeth 24 awr? Ac, yn y tymor byr, pa gymorth penodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i fwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda i oresgyn rhai o'r heriau recriwtio sy'n wynebu'r ysbyty?

Diolch am y pwyntiau dilynol. Nid wyf yn dymuno parhau i gael ffrae a chroesi cleddyfau’n ddig am ddyfodol gwasanaethau pediatrig yn y gorllewin, ond mae'n anodd peidio â gwneud hynny os yw’r Aelod yn gwrthod cydnabod y dystiolaeth ffeithiol sydd ar gael a'r cyngor clinigol gorau un am y model gwasanaeth sy'n cael ei ddarparu. Rydym wedi ailadrodd dro ar ôl tro yr adolygiad gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, sy'n cadarnhau bod y model gwasanaeth newydd wedi gwella canlyniadau i fenywod a'u babanod, ac mae gwadu’n blaen bod hynny'n wir yn creu hinsawdd o ofn ac ansicrwydd, yn gwbl ddiangen ac yn achosi anfri gwirioneddol i’r bobl sy'n darparu’r gwasanaeth hwnnw ac i’r teuluoedd sydd ag angen y gwasanaeth hwnnw.

Mae problem o ran recriwtio ymgynghorwyr pediatrig ledled y DU, ac nid yw'n syndod ein bod yn gweld hynny yma yng Nghymru hefyd. Rwy'n falch y bu rhywfaint o gydnabyddiaeth am y datganiad i'r wasg y mae’r bwrdd iechyd wedi’i gyhoeddi, sy'n cadarnhau eu bod wedi ymrwymo i recriwtio'n unol â’r model sydd ganddynt. Gallaf gadarnhau fy mod yn disgwyl y caiff cyfweliadau eu cynnal ym mis Rhagfyr a mis Ionawr ar gyfer swyddi ymgynghorol newydd, a'r her yma yw sut yr ydych yn adeiladu ar fodel gwasanaeth sy'n gwneud synnwyr yn rhan o gyfanwaith ehangach. A dyna beth yr ydym wedi ymrwymo i’w wneud. Byddwn yn cefnogi'r bwrdd iechyd i wneud yr hyn y mae angen iddo ei wneud, i geisio recriwtio nid yn unig ymgynghorwyr, ond staff ar raddau eraill yno hefyd, i wneud yn siŵr bod y model gwasanaeth cyfan mewn gwirionedd yn darparu’r hyn y mae ei angen ar bobl. Dyna pam yr wyf wrth fy modd o weld, er enghraifft, bod mwy o nyrsys o fewn y gwasanaeth nawr na chyn i’r newidiadau gael eu gwneud hefyd. Yn wir, ymhell o ddweud bod y newidiadau gwasanaeth wedi gwneud pethau'n anoddach, rwy’n meddwl bod y mater penodol hwn yn atgyfnerthu'r angen i newid gwasanaethau mewn modd sydd wedi'i gynllunio i ddarparu gwell gwasanaeth—y dystiolaeth orau, y cyngor clinigol gorau sydd ar gael a'r canlyniadau gorau a’r gwasanaeth gorau i bobl y dylem fod mewn busnes i’w gwasanaethu a’u cynrychioli’n onest.

Diolchaf i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am yr hyn yr ydych eisoes wedi'i ddweud. Fe wnaethoch ymuno â mi, yn ystod toriad yr haf, i weld drosoch eich hunan, ochr yn ochr â mi, a siarad â phawb sy'n ymwneud â darparu’r gofal hwn mewn gwasanaethau pediatrig, yng Nglangwili a hefyd yn Llwynhelyg. Ac mae’r hyn yr ydym wedi’i weld, a'r hyn yr ydym wedi’i glywed, yn cefnogi’n gryf yr hyn yr ydych newydd ei ddweud—bod gennym weithlu da iawn, iawn yno, sy’n darparu gwasanaeth gwirioneddol dda. Er hynny, rydych yn iawn i ddweud, ac mae'n wir, bod heriau o ran recriwtio ymgynghorwyr a staff eraill o fewn Cymru a thu hwnt i Gymru. Ac roedd yn ymddangos bod yr hyn a glywsom, a'r cynlluniau sydd ar y gweill, yn eu helpu i ymateb i'r her honno ac i ddiwallu anghenion y cleifion—ac yn arbennig, yn y fan yma, y cleifion pediatrig—yn y ffordd orau un. Roeddwn hefyd yn falch o weld bod y gwasanaeth symudol wedi’i ymestyn erbyn hyn hyd at fis Mawrth 2017, ac roedd hynny’n allweddol i'r ddarpariaeth honno yn y lle cyntaf, pan wnaethom leihau honno i’r gwasanaeth 12 awr sydd nawr yn bodoli.

Ond fy nghwestiwn, am wn i, ichi heddiw yw: rydym yn gwybod y bydd trosiant staff—cawsom wybod hynny ar y pryd, nid yw'n newyddion newydd, ac nid yw'n newyddion arbennig o bwysig. Ond yr hyn yr hoffwn ei wybod, Ysgrifennydd y Cabinet, yw pa gymorth y byddech yn ei roi i'r bwrdd iechyd i’w helpu, mewn unrhyw fodd y gallent ofyn amdano, i recriwtio'r staff sydd eu hangen arnynt, yn y gorllewin, fel nad oes rhaid i’r gwasanaeth y maent yn bwriadu ei gadw ddibynnu’n barhaus ar locwm dros dro.

Diolch, Joyce Watson. Rydych yn gwneud pwynt pwysig am wasanaeth nad yw'n gwbl ddibynnol ar staff dros dro neu staff locwm, ac, yn wir, wrth fynd yn ôl at y sgyrsiau yr ydym wedi’u cael lawer gwaith o fewn y Siambr hon, am y darlun ehangach ar recriwtio mewn meysydd arbenigeddau heriol, ond hefyd am wneud y gorau o'r cyfleoedd i weithio yng Nghymru. Felly, pan fyddwn yn sôn am ymgyrch i recriwtio meddygon a gafodd lansiad llwyddiannus iawn yn ffair gyrfaoedd y BMJ yn ddiweddar, mae hynny'n rhan o'r hyn y mae angen inni ei wneud, i sicrhau bod pobl yn deall y cyfleoedd sy'n bodoli o ran gweithio yn y gorllewin, sut beth yw byw yno gyda'ch teulu cyfan, a beth mae wir yn ei olygu i ymuno â rhan o'r darlun gofal iechyd yma yng Nghymru.

Rydym yn dymuno bod yn gadarnhaol am y cyfleoedd sydd yn bodoli, ac a dweud y gwir, am y meddygon sydd eisiau symud i rywle, gan ddeall bod sylfaen dystiolaeth gwirioneddol i'r system sydd gennym yng Nghymru, a deall sut y bydd arfer gorau clinigol yn arwain y modelau gofal y mae angen inni eu darparu—gan gynnwys yr hyn yr ydym yn ei gyflawni o fewn y gymuned hefyd, yn ogystal â mewn lleoliad ysbyty. Felly, byddwn yn parhau i weithio mewn ffordd gefnogol gyda'r bwrdd iechyd i fodloni’r heriau recriwtio sydd ganddynt.

Ond mae yma resymau gwirioneddol dros fod yn obeithiol, nid dim ond oherwydd y ffair yrfaoedd ddiweddar. Pan edrychwch ar hyn o safbwynt nyrsio, fel y dywedais, rydym wedi recriwtio, felly rydym mewn gwirionedd ar y blaen i argymhellion Cymdeithas Meddygaeth Amenedigol Prydain ynghylch niferoedd nyrsio, gyda'r model newydd nawr. Felly, rydym mewn sefyllfa dda i werthu gwasanaeth y mae pobl yn awyddus i weithio ynddo. Ac rydym yn cydnabod, ar yr adeg pan ddechreuodd y newid, y bu ansicrwydd gwirioneddol a phryder ymhlith rhai aelodau staff ynglŷn â’r hyn a fyddai'n digwydd. Ond mae gennym fwy o nyrsys a bydwragedd yn gweithio yn y canolfannau hyn nawr, gwell safonau gofal, a gwell canlyniadau—profiad da iawn. Ac mae'n dangos y dylai pobl fod yn ffyddiog am y dyfodol, a'r ymrwymiad y mae'r bwrdd iechyd wedi’i fynegi ar gyfer dyfodol y gwasanaeth.

Wrth ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet am fwy o wybodaeth heddiw, gallaf ddweud wrtho bod y gwasanaeth pediatrig yn