National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Y cwestiynau i'r Prif Weinidog fydd gyntaf, wrth gwrs, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Sam Rowlands. 

Yn amlwg, elfen benodol o gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig y llynedd a greodd fwlch sylweddol yng nghyllideb Llywodraeth Cymru oedd y newidiadau i yswiriant gwladol. Felly, a gaf i ofyn pa drafodaethau—gan eu bod nhw yn gwrando gymaint arnoch chi—sydd wedi bod gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig o ran unioni hynny? A pha sicrwydd ydych chi wedi'i gael bod yna astudiaeth lawn yn mynd i fod o ran pob un o'r penderfyniadau y gwelwn ni yng nghyllideb y Deyrnas Unedig, o ran yr effaith benodol ar Gymru, i sicrhau nad oes yna fwlch cyffelyb yng nghyllideb Llywodraeth Cymru y tro yma?

Diolch yn fawr. Mae'r yswiriant—national insurance—yn elfen sy'n bwysig i ni, ac mae'r achos wedi cael ei wneud dro ar ôl tro i Lywodraeth y Deyrnas Unedig fod annhegwch wedi bod, ac mi fyddwn ni yn dal i wthio'r achos yna. Fe fyddaf i wastad yn gofyn am fwy gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig; dyna yw fy ngwaith i fel arweinydd y wlad. 

Arweinydd y Ceidwadwyr nawr, i ofyn cwestiynau gan arweinwyr y pleidiau—Darren Millar.

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth. 

Diolch, Llywydd, ac mae hi yn ddiwrnod o gofio i ni yma yng Nghymru heddiw. Rydyn ni'n cofio am yr holl fywydau a gollwyd yn Aberfan, ac rydyn ni'n cofio am anghyfiawnder boddi Capel Celyn, ac yn y ddau achos, mae'n bwysig ein bod ni i gyd fel un yn dweud, 'Byth eto.'

Sgiliau digidol yw sylfaen ein heconomi yn y dyfodol ac rŷm ni eisoes yn cyflawni. Bellach, mae gan bob dysgwr yng Nghymru fynediad at Hwb, ein platfform dysgu digidol. Rŷm ni hefyd wedi cynnwys codio a meddwl cyfrifiadurol yn y Cwricwlwm i Gymru newydd. Rŷm ni wedi cefnogi hyn drwy fuddsoddi mewn seilwaith digidol ysgolion, prentisiaethau newydd a'r academi deallusrwydd artiffisial genedlaethol. Bydd yr academi hon yn hyfforddi gweithwyr ar gyfer y genhedlaeth nesaf o swyddi. Dyma'r ffordd goch Gymreig: nid yn unig datblygu economi ddigidol, ond sicrhau bod pob person ym mhob cwr o Gymru yn gallu bod yn rhan ohoni.

Diolch am yr ateb.

Fe wnes i godi cwestiwn yr wythnos diwethaf, os gwnewch chi gofio, Brif Weinidog, ar restrau aros niwroamrywiaeth yn y gogledd, ac fe roesoch chi ateb oedd yn eithaf amddiffynnol, os caf i ddweud, yn dweud eich bod wedi rhoi £2.7 miliwn i mewn i drio datrys y rhestrau aros yma, ac eich bod chi'n mynd i gyflwyno 1,700 o asesiadau ychwanegol. Hyd yn oed efo'r 1,700 o asesiadau ychwanegol yna, mi fydd y rhestrau aros yn dal yn 12 mlynedd o hyd. Ond mewn ateb i gais rhyddid gwybodaeth ddaru etholwraig i fi gael dros yr haf, fe ddywedodd y bwrdd iechyd, ynghylch yr arian ar gyfer lleihau rhestrau aros:

Dyna oedd ateb y bwrdd iechyd. Allwch chi gadarnhau bod y penderfyniad yna wedi cael ei wneud, bod y blaenoriaethau wedi cael eu gosod, bod delivery plan yn mynd i gael ei gyflwyno, a'u bod nhw'n gwybod beth i'w wneud efo'r arian yna?

Mae 'Cymru'r Dyfodol', ein cynllun cenedlaethol, yn glir iawn: mae'n rhaid i ddatblygiadau mawr ddod â manteision i bobl a'r blaned, nid elw yn unig. Rŷn ni wedi adeiladu fframwaith monitro cryf fel ein bod yn gallu tracio yn union sut mae prosiectau'n perfformio, o arbedion carbon i swyddi lleol. Bydd y data hwn yn bwydo'n uniongyrchol i'n hadolygiad o'r cynllun y flwyddyn nesaf.

Rŷn ni hefyd yn gwthio datblygwyr i fynd ymhellach, i wneud perchnogaeth gymunedol, cronfeydd budd lleol a phartneriaethau go iawn gyda'r cymunedau sy'n gartref i'r cynlluniau. Mae egni adnewyddadwy yn mynd i fod o fudd i Gymru, ond mae'n bwysig ein bod ni ddim jest yn eu gweld nhw'n cael eu hadeiladu yma, ond ein bod ni'n elwa ohonyn nhw yma yng Nghymru.

Diolch am yr ymateb hwnnw. Dwi'n meddwl y pwynt roeddwn i'n ei ofyn oedd ynglŷn â'r hyn dŷch chi'n ei ddweud ynglŷn â gwthio'n bellach, oherwydd mae gwthio yn un peth, ond dŷn ni'n gweld yn barod, hyd yn oed yn fy rhanbarth i, fod yna gannoedd o filoedd o bunnau a fyddai yn bosib ddim yn cael eu rhoi yn ôl i'r gymuned ar y funud. Ac o ran perchnogaeth leol, dŷn ni ddim yn gweld bod y cwmnïau yma yn mynd rhagddo efo hynny.

Felly, yn benodol o ran y gwelliannau cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol, ydych chi'n credu bod yn rhaid inni ddechrau bod yn fwy penodol o ran beth yn union dŷn ni'n ei olygu ac yn disgwyl o ran hynny, a bod y monitro yn benodol, fel ein bod ni'n cael yr holl fuddion i'r cymunedau lleol yma, oherwydd dydy hynny ddim yn digwydd wrth fod yn gwthio pobl? Oes angen gweithredu mwy pendant gan y Llywodraeth?

Diolch yn fawr. Dwi'n meddwl bod yna ddisgwyliad, ac mae'n ddiddorol i weld y ffordd mae ffermydd gwynt yn ymateb yn wahanol. Dwi'n meddwl bod angen mwy o gysondeb pan mae'n dod i beth yw'r buddiannau sy'n dod i'r cymunedau hynny. Ac felly dwi'n meddwl bod hwn yn rhan o'r trafodaethau mae'n rhaid inni eu cael gyda'r cwmnïau yma.

Ond beth dwi eisiau dweud yw: dwi'n meddwl ei fod e'n bwysig iawn ein bod ni'n gweld datblygiadau egni adnewyddadwy, yn arbennig pan rŷn ni'n sôn am wynt, ac mae'n bwysig ein bod ni'n elwa o'r swyddi sydd yn mynd i ddod fel canlyniad i hyn, a dyna pam, ar ddydd Sul, roedd yna gyhoeddiad y bydd gwaith tuag at ynni glân yn creu 15,000 o swyddi newydd yma yng Nghymru erbyn 2030. Mae hynny yn ddiolch i'r cynllun cenedlaethol cyntaf erioed i recriwtio gweithwyr ar gyfer y genhedlaeth hon ac ar gyfer egni adnewyddadwy.

Yn olaf, cwestiwn 8, James Evans.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a'r Trefnydd sy'n gwneud y datganiad hynny. Y Trefnydd, felly, i wneud y datganiad busnes—Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae sawl newid i fusnes y Cyfarfod Llawn yr wythnos hon. Mae'r rhain i'w gweld yn yr agenda sydd wedi ei chyhoeddi. Mae busnes y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad busnes sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, mi hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Prif Weinidog. Mi welsom ni ddatganiad yr wythnos diwethaf yn sôn ynglŷn â'r £1 miliwn fydd ar gael i ddathlu Dydd Gŵyl Dewi—yn amlwg, fel Senedd, dŷn ni'n gytûn y dylai fod yna ŵyl banc ar gyfer Dydd Gŵyl Dewi. Byddwn i'n hoffi gwybod a oes yna unrhyw ddiweddariadau wedi bod o ran hynny efo Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ond yr hyn yr oeddwn i eisiau gofyn oedd ynglŷn â'r gronfa yma: pa fesurau sydd yn eu lle o ran beth fydd llwyddiant yn edrych fel, oherwydd mae hwn yn fuddsoddiad sylweddol? Mis sydd gan bobl i fod yn ymgeisio a byddwn i'n hoffi gweld bod yna strategaeth er mwyn sicrhau bod yna fudd economaidd yn deillio o hyn hefyd. Felly, dwi'n credu, petawn ni'n cael datganiad, bydd yna gyfle inni ddeall yn well beth mae'r Llywodraeth yn gobeithio ei gyflawni efo buddsoddiad o'r fath, a sut dŷn ni'n gobeithio gallu gweld Dydd Gŵyl Dewi yn dod yn ddathliad blynyddol wedi'i gyllido yn sylweddol, fel y mae o rŵan, ond hefyd efo'r budd economaidd hwnnw i Gymru.

Diolch yn fawr, Heledd Fychan, am eich cwestiwn pwysig iawn.

Ac yn olaf, Andrew R.T. Davies.

Diolch i'r Trefnydd.

Eitem 3 yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg ar weithredu Deddf y Gymraeg ac Addysg (Cymru) 2025. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Roedd pasio Deddf y Gymraeg ac addysg yn drobwynt hanesyddol. Mae’n gosod ein trefniadau a’n huchelgais yn glir ar gyfer yr iaith. Roedd y bleidlais derfynol ac unfrydol o blaid y Bil yn ddatganiad pwerus gan yr holl bleidiau yn y Senedd. Roedd yn dangos ein dymuniad ar y pryd i sicrhau cyfle teg i bob plentyn yng Nghymru siarad Cymraeg yn hyderus ac yn annibynnol, ac i bawb gael y cyfle i ddysgu, defnyddio a mwynhau’r iaith drwy gydol eu bywydau. Mae'r mwyafrif helaeth o bobl yng Nghymru yn falch o'r Gymraeg ac o’r cynnydd sydd wedi bod dros y degawdau diwethaf i’n plant gael dysgu’r iaith yn yr ysgol. Ac mae cynnal ewyllys da ar draws y Senedd yn bwrpas cyffredin arall.

Heddiw, Dirprwy Lywydd, dwi eisiau cadarnhau'r amserlen ar gyfer gweithredu darpariaethau’r Ddeddf a hefyd drafod y gwaith ymarferol sydd eisoes yn digwydd er mwyn i ni gyrraedd y gwahanol gerrig milltir. Dwi’n gwneud hyn, Dirprwy Lywydd, gan fod y Ddeddf wedi'i chynllunio'n fwriadol i gael ei gweithredu'n raddol. Rhaid cydnabod natur uchelgeisiol y Ddeddf a derbyn, felly, fod angen amser i roi camau ymarferol ar waith iddi lwyddo. Bydd gan bob ysgol a phob cymuned yng Nghymru ffactorau lleol sy’n rhaid eu hystyried.

Gallwn grynhoi prif gerrig milltir yr amserlen weithredu fel hyn: erbyn mis Awst 2027, bydd Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi strategaeth 'Cymraeg 2050' ddiwygiedig a'r fframwaith cenedlaethol ar addysg Gymraeg a dysgu Cymraeg cyntaf, i yrru’r cynllunio strategol drwy'r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg lleol ac ôl-16. Bydd cod hefyd i ddisgrifio gallu yn y Gymraeg, a bydd wedi sefydlu’r athrofa i gefnogi dysgu'r Gymraeg ym mhob sector. 

Erbyn mis Medi 2030, dylai pob awdurdod lleol fod yn gweithredu eu cynlluniau strategol lleol Cymraeg mewn addysg newydd, pob ysgol wedi ei dynodi i gategori iaith statudol, cynlluniau cyflawni ar lefel ysgol yn eu lle ac, yn dibynnu ar gategori'r ysgol, dylai ysgolion fod yn darparu o leiaf 10 y cant, 50 y cant neu 80 y cant o'u dysgu yn Gymraeg. Ar gyfer yr ysgolion hynny sydd angen mwy o amser i adeiladu capasiti—a dwi’n rhagweld mai nifer bach o ysgolion fydd hynny—bydd ganddyn nhw tan fis Medi 2036, fan hwyraf, i ddarparu o leiaf 10 y cant yn Gymraeg. Er mwyn i hyn ddigwydd, mae gwaith i weithredu’r Ddeddf, wrth gwrs, eisoes ar waith. Y ffocws nawr a dros y misoedd nesaf yw adeiladu ar y cydweithio agos a'r momentwm a wnaeth ein helpu ni i gyrraedd ble rydyn ni heddiw.

Dirprwy Lywydd, y cam cyntaf ar gyfer y flwyddyn i ddod yw parhau i ddatblygu cod i ddisgrifio gallu yn y Gymraeg. Gan ddefnyddio safonau rhyngwladol y fframwaith cyfeirio Ewropeaidd cyffredin ar gyfer ieithoedd, neu CEFR, dwi am i'r cod adlewyrchu dysgu iaith fel taith, nid fel cam biwrocrataidd. Ac mae pawb yn perthyn i'r daith honno.

Rydyn ni yn barod wedi gorffen elfen dechnegol y cod—y cam cyntaf—ac mae’r ddogfen yma ar gael i Aelodau ei gweld. Dirprwy Lywydd, byddaf i yn rhoi copi o’r ddogfen dechnegol yn y Llyfrgell erbyn diwedd yr wythnos hon. Gan weithio gydag arbenigwyr yn y maes, rydyn ni wedi addasu disgrifyddion y CEFR i'w defnyddio yng Nghymru. Maen nhw’n disgrifio'r hyn y mae pobl yn 'gallu ei wneud' yn Gymraeg ar wahanol rannau o'u taith ddysgu. Nawr, yr ail gam yw cynhyrchu dogfen sydd yn fyrrach a mwy addas at ddefnydd ymarferol.

Byddwn yn ymgynghori gyda rhanddeiliaid y gwahanol sectorau i drafod sut i ddefnyddio’r lefelau mewn gwahanol gyd-destunau. Rydyn ni’n barod wedi dechrau trafod gyda gweithleoedd ac awdurdodau lleol, a bydd hyn yn parhau trwy’r flwyddyn academaidd hon. Bydd hyn yn arwain at ymgynghoriad cyhoeddus ar y cod yn ystod tymor yr hydref 2026, gyda'r bwriad o gyhoeddi'r cod terfynol yn gynnar yn 2027.

Er mwyn tynnu’r holl weithgarwch yma at ei gilydd, dwi'n edrych ymlaen at gynnal cynhadledd mewn partneriaeth â'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol ym mis Rhagfyr. Byddwn yn dod ag arbenigwyr CEFR rhyngwladol blaenllaw ynghyd i rannu eu profiadau o ddefnyddio'r CEFR mewn lleoliadau addysgol ac mewn gweithleoedd. Bydd y gynhadledd yn rhoi cyfle cynnar i ymarferwyr addysg, sefydliadau ac unigolion ddysgu mwy am fanteision ymarferol defnyddio'r fframwaith rhyngwladol.

Eleni hefyd, bydd adolygiad o’r taflwybr i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg. Bydd gwaith paratoi hefyd yn digwydd i alluogi'r Llywodraeth nesaf i ymgynghori ar fabwysiadu'r targed o 50 y cant o ddysgwyr mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050. Mae hwn yn ymrwymiad a wnes i yn ystod y broses o graffu ar y Bil, ac mae gwaith eisoes wedi dechrau i ddadansoddi'r data, ystyried y goblygiadau, yr heriau a'r manteision ehangach. Mae hwn yn waith pwysig, manwl y mae'n rhaid neilltuo amser i’w wneud yn iawn. Bydd yn rhan o ymgynghoriad ar strategaeth 'Cymraeg 2050' ddiwygiedig. Dwi’n rhagweld y bydd hyn yn digwydd tua diwedd 2026.

Dirprwy Lywydd, mae llawer o waith eisoes wedi digwydd i sicrhau y bydd yr athrofa yn cael ei sefydlu 2027. Bydd yn cymryd drosodd gwaith y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol a'i ehangu. Ei phwrpas fydd cefnogi dysgwyr Cymraeg o bob oedran, gan helpu mwy o bobl i ddysgu a defnyddio'r Gymraeg bob dydd, a rhoi cyfle i bawb symud ymlaen ar eu taith iaith. Bydd yr athrofa yn helpu'r gweithlu addysg i ddysgu Cymraeg a gwella eu sgiliau Cymraeg.

Cafodd materion y gweithlu eu trafod yn helaeth wrth i’r Bil fynd drwy holl gamau’r broses seneddol. Mae gwaith yn parhau dan arweiniad Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i ddatblygu cynllun strategol y gweithlu addysg, ac y mae wedi gwneud datganiad ar hyn ym mis Medi. Bydd camau i recriwtio, cadw ac uwchsgilio'r gweithlu addysg yn ganolog i lwyddiant y Ddeddf. Bydd gan yr athrofa rôl newydd bwerus yn uwchsgilio ymarferwyr, a bydd yn gwneud hynny drwy adeiladu ar y sylfaen lwyddiannus sydd wedi’i gosod gan y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol.

Yn ystod y flwyddyn ariannol hon, er enghraifft, rŷm ni’n buddsoddi £4.8 miliwn trwy’r ganolfan i ddatblygu sgiliau ein gweithlu presennol drwy gyfres o gyrsiau wedi'u teilwra, gan gynnwys ein cynllun sabothol llwyddiannus ac uchel ei barch. Mae dros 2,000 o aelodau’r gweithlu addysg wedi elwa o hyfforddiant iaith Gymraeg drwy'r ganolfan yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Bydd gan yr athrofa hefyd gyfrifoldeb ym maes ymchwil, a rôl allweddol wrth sicrhau dealltwriaeth o'r cod i ddisgrifio gallu yn y Gymraeg. Rydym ni wedi hysbysebu am swydd cadeirydd yr athrofa, ac yn anelu at gael yr ymgeisydd llwyddiannus yn y swydd erbyn mis Ebrill 2026.

Dirprwy Lywydd, mae cynllun clir ar gyfer gweithredu'r Ddeddf. Dwi'n gobeithio bod hyn yn rhoi hyder i Aelodau fod y gwaith sy’n digwydd nawr i ddatblygu'r cod, gosod mas y cyfeiriad strategol a sefydlu’r athrofa yn darparu sylfeini cadarn ar gyfer cyflawni'r Ddeddf dros y blynyddoedd i ddod. Mae effaith y Ddeddf yn mynd yn bell y tu hwnt i addysg. Mae'n ymwneud â diwylliant, hunaniaeth a chymuned. Mae’n gwneud yr iaith yn rhan o fywyd bob dydd trwy roi'r offer i bob plentyn, person ifanc ac oedolyn i lwyddo. Dwi'n ymrwymo i ymgysylltu, ymgynghori a gweithio'n agos â phartneriaid, gan wneud hon yn daith ar y cyd, gam wrth gam, er budd pob dysgwr a phob cymuned yng Nghymru. Diolch.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am y datganiad heddiw. Dirprwy Lywydd, dwi'n falch o glywed fod y Ddeddf hon wedi cael ei chroesawu mewn ysgolion ar draws Cymru. Hoffwn unwaith eto gofnodi faint yr ydym ni fel Ceidwadwyr Cymreig yn falch nid dim ond y gwnaethom ni bleidleisio dros y Bil yn y diwedd, ond hefyd bod ein gwelliannau ynglŷn â chefnogaeth i rieni sydd ddim yn siarad Cymraeg, ond sy'n dymuno anfon eu plant i ysgol cyfrwng Cymraeg, wedi cael eu derbyn yn llawn gan Lywodraeth Cymru. Dwi'n ddiolchgar i chi unwaith eto, Ysgrifennydd Cabinet, am y gwaith trawsbleidiol a wnaethom ni wrth ddatblygu'r Bil. 

Fel Ceidwadwyr Cymreig, bydd ein blaenoriaethau bob amser yn canolbwyntio ar gyfleoedd a dewisiadau i'n pobl ifanc a'u teuluoedd. Bydd y Bil hwn ddim ond yn cryfhau ymarferoldeb a gallu'r ddeddfwriaeth hon yn ymarferol trwy agor y cyfleoedd hyn i bob plentyn i gael mynediad i addysg Gymraeg. Credaf mai hon yw'r nod allweddol yng nghanol y Ddeddf hon.

Er ei bod yn bleser clywed diweddariad a threfn amser manwl ar gyfer gweithredu'r Ddeddf a'i nodau, hoffwn ddechrau drwy nodi fy siom o ran diffyg cynllun gweithlu addysg. Er ei bod yn bwysig nodi bod yr Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg wedi cyhoeddi cynnydd o ran datblygiad y cynllun gweithlu strategol drwy gyfrwng datganiad ysgrifenedig yn ystod egwyl yr haf, rydym wedi derbyn ychydig iawn o wybodaeth gennych chi neu'r Ysgrifennydd ar sut y bydd hyn yn effeithio ar ddarpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg.

Mae'r datganiad ysgrifenedig gan Ysgrifennydd y Cabinet ar 3 Medi yn nodi mai nod y cynllun gweithlu addysg strategol yw gweithio gyda'n gilydd ar yr atebion i heriau recriwtio a chadw staff, yn enwedig athrawon uwchradd mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg ac ysgolion cyfrwng Saesneg. Felly, pa wybodaeth ddiweddar allwch chi ei rhoi inni heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, ar y gwaith sydd wedi cael ei wneud rhwng eich dau bortffolio, i sicrhau bod cynllun strategol y gweithlu addysg yn cefnogi nodau Deddf y Gymraeg ac addysg?

Mae cynllun gweithlu addysg yn rhywbeth mae'r Ceidwadwyr Cymreig, a fi'n bersonol, wedi bod yn galw amdano am flynyddoedd, ac eto, rydym ni ychydig yn siomedig bod hwn wedi cael ei gyhoeddi drwy ddatganiad ysgrifenedig a heb gael ei drafod o fewn y Senedd hon.

Gan symud at amserlen weithredu'r Ddeddf, rydw i wedi sylwi eich bod chi wedi sôn bod adolygiad strategaeth 'Cymraeg 2050' yn mynd i gael ei gyhoeddi. Felly, ar sail hwn, beth ydych chi yn rhagweld y bydd angen ei newid o ran strategaeth 'Cymraeg 2050'—dydw i ddim yn moyn yr holl strategaeth nawr, ond dwi'n siŵr bod cwpwl o bethau gyda chi i'w ddweud—er mwyn i'r Ddeddf hon gyrraedd ei photensial llawn?

Sylwaf hefyd, gan ystyried natur uchelgeisiol y Ddeddf, y dyddiad cynharaf yn y llinell amser yw erbyn Awst 2027, ac felly ar ôl etholiad y Senedd fis Mai nesaf. Felly, rydw i'n gobeithio eich bod chi'n gallu rhoi diweddariad inni, neu arweiniad, ar ba waith paratoi y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ei gwblhau cyn yr etholiad er mwyn inni gael syniad o'r gwaith sylfaenol a fydd yn cymryd lle ar ôl yr etholiad.

O fewn y llinell amser, rydych chi hefyd yn nodi sut y bydd y fframwaith cenedlaethol cyntaf ar gyfer addysg iaith Gymraeg yn cynllunio canllaw drwy addysg leol ac addysg ôl-16. Gan ystyried rôl Medr wrth oruchwylio addysg ôl-16, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda nhw i sefydlu monitro'r targedau hyn rydych chi wedi'u gosod yn ein lleoliadau ysgol ôl-16? Ac o ystyried gwaith y Coleg Cymraeg Cenedlaethol wrth gynghori Medr mewn perthynas â'i waith sy'n ymwneud â'r iaith Gymraeg, pa gyfranogiad ydyn nhw wedi'i gael yn y trafodaethau hyn?

Dim ond dau bwynt arall sydd gen i i'w codi ar eich datganiad heddiw. Yn gyntaf, rydych chi wedi sôn y bydd y cod i ddisgrifio gallu iaith Gymraeg yn cael ei sefydlu yn seiliedig ar y fframwaith cyffredinol Ewropeaidd. Er mwyn sicrhau dealltwriaeth clir o beth mae hyn yn ei olygu ar gyfer cysylltiad y cod a'r CEFR, roeddwn i'n gobeithio y gallwch chi amlinellu a fyddai'r cod yn seiliedig ar y fframwaith cyfeirio Ewropeaidd cyffredin neu'n unol ag ef.

Yn olaf, rwy'n falch o glywed am y gynhadledd ym mis Rhagfyr sydd yn dod ag arbenigwyr rhyngwladol ynghyd i rannu arferion gorau wrth ddefnyddio'r fframwaith mewn mannau addysg a gwaith. Pa drafodaethau ydy'r Llywodraeth wedi eu cael gyda'r sector preifat ynglŷn â'u hymgysylltiad â'r gynhadledd hon? Rwy'n credu bod dealltwriaeth o'r gwaith yn y maes hwn yn hanfodol i lwyddiant Deddf y Gymraeg ac addysg yn gyffredinol. Diolch yn fawr.

Dirprwy Lywydd, rwy'n diolch yn fawr i Tom Giffard am y gefnogaeth mae e yn bersonol a'i barti e wedi'i rhoi at y Bil ac, wrth gwrs, at yr iaith Gymraeg, a hefyd diolch am y cwestiynau.

Fel mae'r Aelodau yn gallu gweld, roedd lot o bethau i fi drio eu cyfro yn y datganiad, a doedd jest dim digon o amser i fynd ar ôl popeth. Dwi'n ddiolchgar am y cyfle i ddweud mwy am y gweithlu, achos roedd y gweithlu yn un o'r pynciau llosg pan oedden ni'n trafod y Bil. Dwi yn cydweithio, wrth gwrs, gyda'r Gweinidog dros Addysg. Mae hi'n paratoi strategaeth newydd a dwi'n gyfrifol am nifer o'r pethau ymarferol rŷn ni'n gwneud yn barod i drio tynnu mwy o bobl mewn i'r gweithlu, cadw'r bobl sydd gyda ni yn y gweithlu yn barod, ac uwchsgilio pobl sydd yn y gweithlu yn barod sydd yn gallu siarad Cymraeg, ond ambell waith does dim digon o hyder gyda nhw neu maen nhw eisiau uwchsgilio'r gallu sydd gyda nhw ar hyn o bryd i wneud mwy.

Rydyn ni'n ariannu nifer fawr o bethau. Mae'n gallu bod yn heriol. Mae lot o ddewisiadau i bobl nawr o ran sut i ddefnyddio'r sgiliau sydd gyda nhw a'r yrfa maen nhw'n gallu ei chreu at y dyfodol. Ond trwy waith yr athrofa yn y dyfodol, gallwn ni wneud mwy. Mae'r ganolfan wedi bod yn llwyddiannus. Fel y dywedais i, maen nhw wedi rhoi nifer o gyrsiau, pethau hyblyg i bobl i'w helpu nhw i uwchsgilio. Pwrpas yr athrofa yw adeiladu ar y llwyddiant yna, ond i wneud mwy, i dynnu mwy o bobl i mewn a chadw pobl sydd gyda ni yn barod. 

Roedd Tom Giffard yn cyfeirio at y ffaith, Dirprwy Lywydd, y bydd lot o bethau yn y Ddeddf yn cwympo i'r Llywodraeth a'r Senedd newydd, ac roedd hwnna'n glir o'r cychwyn. Y gwaith sy'n mynd ymlaen nawr yw paratoi'r tir i'r Senedd newydd, i fwrw ymlaen gyda phopeth sydd ar y llyfr statudol nawr trwy waith y Senedd hon. So, fel y dywedais i, rŷn ni wedi cwblhau'r cam cyntaf, i baratoi'r cod, ond rŷn ni'n symud ymlaen at y cam nesaf.

Roedd Tom Giffard yn gofyn i mi yn y cwestiwn olaf am y gwaith rŷn ni'n ei wneud gyda'r sector preifat. Wrth gwrs, un o bwrpasau'r cod yw rhoi mwy o wybodaeth i'r bobl yn y gweithlu pan maen nhw'n trio tynnu pobl i mewn i'r gwaith maen nhw'n ei wneud. Rŷn ni'n cynnal gweithdy i gyflogwyr ar 4 Tachwedd i drafod defnydd o'r cod mewn gweithleoedd, ac i wneud hynny rydyn ni'n cydweithio gyda Chomisiynydd yr Iaith Gymraeg. Mae hi wedi bod yn ein helpu ni i arwain y gwaith o ddefnyddio'r cod, nid jest yn y dosbarth ond yn y gweithlu hefyd.

Rŷn ni'n cydweithio'n agos gyda'r cyflogwyr sy'n gwneud gwaith gyda babanod. Fel rŷch chi'n gwybod, y sector breifat, ar y cyfan, sy'n rhoi cyfleon i blant bach, ac rŷn ni eisiau gwneud mwy i gydweithio gyda nhw a sefydliadau eraill fel Mudiad Meithrin a phobl sy'n gweithio ym maes addysg gynnar, er mwyn i'r cod fedru esbonio sut i ddisgrifio gallu yn y Gymraeg plant ifanc wrth iddynt bontio i'r ysgol gynradd. Rŷn ni'n gwneud gwaith ar yr athrofa, rŷn ni'n gwneud gwaith ar y fframwaith, a'r gobaith yw i gwblhau'r gwaith ar y fframwaith cyn y dyddiad a nodir yn y Ddeddf. So, rŷn ni wedi symud ymlaen gyda'r gwaith yna a pharatoi'r tir am y dyfodol.

Yn olaf, roedd Tom Giffard yn gofyn am y gwaith gyda Medr, ac nid jest Medr, wrth gwrs, ond mae'r coleg cenedlaethol yn bwysig i ni yng nghyd-destun y Ddeddf. Dwi wedi cwrdd gyda'r coleg cenedlaethol, rŷn ni wedi cael cyfle i siarad gyda phobl yn Medr, a hefyd rydw i'n cydweithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i'w helpu nhw i'n helpu ni i roi popeth sydd yn y Ddeddf—pethau uchelgeisiol—yn eu lle at y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am y datganiad. Dwi'n hynod o falch o allu cyfrannu at y drafodaeth hon. Dwi'n cytuno’n llwyr gyda'r hyn ddywedoch chi ynglŷn â phwysigrwydd y Ddeddf arbennig hon, Deddf y Gymraeg ac addysg, sydd yn ddeddfwriaeth hanesyddol. Os caiff hi ei gweithredu'n effeithiol, mae ganddi’r potensial i drawsnewid dyfodol ieithyddol Cymru.

Mae'n uchelgais gan Blaid Cymru, wrth gwrs, i greu Cymru decach, well, ac yn fwy llwyddiannus a ffyniannus, lle mae'r Gymraeg yn ganolog i'r weledigaeth honno, ac, o'i dysgu, ei defnyddio, a'i diogelu, i sicrhau ein bod ni'n gweithredu ar lefelau na welwyd erioed o'r blaen. Mae Plaid Cymru'n credu bod gan bob plentyn yng Nghymru yr hawl i dderbyn y rhodd gorau a mwyaf gwerthfawr posibl y gallwn ni ei rhoi, sef y gallu i siarad un o ddwy brif ieithoedd Cymru.

Fel rhywun a fu'n rhan o ddatblygu’r Ddeddf hon gyda chi a gyda'r cyn-Weinidog addysg, Jeremy Miles, dwi'n falch fy mod i wedi gallu dylanwadu ar gwrs y Ddeddf honno, ond yn cydnabod bod llawer o waith i'w wneud o hyd. Mae'r Ddeddf yn gosod sylfaeni pwysig, gan gynnwys categorïau iaith i ysgolion, sefydlu'r athrofa, a datblygu cynlluniau strategol lleol. Ond mae ei llwyddiant hi'n dibynnu ar weithredu pendant, uchelgeisiol, amserol a chydlynol. Dwi am ganolbwyntio ar dri maes allweddol wrth ymateb i'r datganiad sydd wedi codi'n gyson gan randdeiliaid dwi wedi bod yn siarad â nhw, sef targedau, gweithlu, a mynediad cyfartal.

Y pwynt cyntaf yn eich datganiad dwi eisiau ymateb iddo fe yw'r targed amser. Rydych chi yn gosod—a dwi'n derbyn hyn fel uchelgais—y bydd pob ysgol yn darparu o leiaf 10 y cant, sef yr ysgolion cyfrwng Saesneg, erbyn 2030. Dwi'n mawr obeithio, gan eu bod nhw eisoes yn gwybod beth yw'r targed hwnnw, ers nifer o fisoedd, y bydd pob un ohonyn nhw yn cyrraedd y targed yna erbyn 2030. Dwi'n derbyn efallai na fydd un neu ddwy ddim cweit wedi cyrraedd y man y byddem ni yn dymuno, ond dwi ddim yn credu bod rhoi chwe blynedd ychwanegol iddyn nhw gyrraedd y targed yna yn dderbyniol. Ym marn Plaid Cymru, dylai hynny fod llawer, llawer is, achos mae'n mynd i roi esgus i ormod o ysgolion beidio ag ymrwymo i gyrraedd y targed.

Rŷn ni wedi galw'n gyson hefyd am darged o 50 y cant o ddisgyblion mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050, ac rŷch chi wedi ymrwymo, fel rŷn ni wedi clywed, i ymgynghori ar hyn cyn diwedd y Senedd hon. Felly, beth fyddem ni wedi croesawu yn y datganiad yma yw ymrwymiad i gyhoeddi drafft o strategaeth fyddai wedi gallu nodi sut mae cyrraedd y targed o 50 y cant erbyn 2050 a faint o arian fyddai angen ar awdurdodau lleol i'w cefnogi nhw ar hyd y daith honno.

Rŷn ni wedi clywed yn barod am bwysigrwydd y gweithlu i gyflawni nod y Ddeddf, ac rŷn ni'n croesawu'r ffaith bod yna ymrwymiad ariannol eisoes wedi'i roi i'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, a'u bod eisoes wedi dysgu 2,000 o ymarferwyr, ond mae angen cynllun gweithlu cenedlaethol, un sy'n nodi'r niferoedd sydd eu hangen, y meysydd blaenoriaeth, a'r camau i'w cymryd i recriwtio, hyfforddi a chadw athrawon. Felly hoffwn ofyn eto cwestiwn gwnes i ofyn ichi wythnos diwethaf: sut bydd cynllun strategol y gweithlu addysg yn mynd i'r afael â phrinder athrawon Cymraeg, yn arbennig mewn pynciau allweddol? Ac a fyddwch chi hefyd yn ymrwymo i gynyddu nifer y cyrsiau tystysgrif addysg i raddedigion drwy gyfrwng y Gymraeg?

Y pwynt olaf yw bod yr amserlen weithredu ar gyfer categorïau iaith ysgolion erbyn 2030 yn gam ymlaen. Fodd bynnag, mae mynediad cyfartal at addysg Gymraeg yn dal yn her, ac mae hynny'n cynnwys, er enghraifft, diffyg ysgolion Cymraeg mewn rhai ardaloedd, cludiant anaddas a pholisïau anghyson rhwng awdurdodau lleol â'i gilydd. 

Felly, dyma'r cwestiynau olaf. A fydd y Llywodraeth yn diwygio'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 i sicrhau mynediad cyfartal at addysg Gymraeg? A fydd canllawiau cenedlaethol newydd yn cael eu cyhoeddi i sicrhau nad yw polisïau lleol yn rhwystro mynediad at ysgolion cyfrwng Cymraeg? A faint o gefnogaeth sy'n cael ei rhoi i awdurdodau lleol i wireddu'r Ddeddf hollbwysig hon? Dyma'n cyfle olaf ni i sicrhau y bydd cymaint o blant â phosibl yn gadael ein hysgolion ni yn siaradwyr Cymraeg hyderus ac annibynnol. Diolch yn fawr iawn.

Wel, Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr i Cefin Campbell, nid jest am y cwestiynau heddiw, ond am bopeth mae e wedi'i wneud i gael dylanwad ar y Bil. Wrth gwrs, daeth y Bil mas o’r cytundeb cydweithio. A thrwy gydweithio gyda’n gilydd, a chyda phobl eraill ar draws y Senedd, rŷn ni wedi llwyddo i gael Deddf hanesyddol, fel dywedodd Cefin Campbell, ar y llyfr statud, ac yno nawr am y dyfodol.

A gaf i ymateb, i ddechrau, i beth ddywedodd e am ysgolion Saesneg, ble rŷn ni eisiau gweld o leiaf 10 y cant o’r gwersi yn cael eu cynnal yn y Gymraeg? Fel roedd Cefin Campbell yn cofio, Dirprwy Lywydd, roedd lot o bryderon, yn enwedig yn y de-ddwyrain, gyda rhai ysgolion, fod dim digon o adnoddau ganddyn nhw, dim digon o bobl sy’n gallu siarad Cymraeg ac yn y blaen, ac roedden nhw’n becso na fyddai digon o amser gyda nhw i baratoi os taw dim ond un cyfnod o amser fyddai gyda nhw. Nawr, pan maen nhw’n dod at hyn, a gweld beth maen nhw yn ei wneud yn barod, gyda'r adnoddau sydd ar gael iddyn nhw—. Dwi’n cytuno gyda beth ddywedodd Cefin Campbell—dim ond nifer fach, fach o’r ysgolion y bydd rhaid inni roi mwy o amser iddyn nhw. Ond wrth roi’r cyfle yn y Ddeddf, mae hwnna wedi rhoi hyder i bobl, dwi’n meddwl, ddechrau ar y daith, i wneud y gwaith. A dwi’n hyderus y byddan nhw’n gallu dangos i ni fod y mwyafrif mawr iawn o’r ysgolion yn gallu dod i ble rŷn ni eisiau iddyn nhw ddod heb gail yr ail gyfle a mwy o amser.

Fel y dywedais i, cytunais i gyda’r Aelod, pan oedd y Bil o flaen y Senedd, i ailwampio’r targed i gael 50 y cant o’r bobl ifanc yn cael eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2050. Ac mae’r gwaith wedi dechrau yn barod, i gynllunio, i siarad gyda phobl yn y maes, i feddwl am y pethau ymarferol y bydd rhaid inni eu cael mewn lle. Ond dyna, nawr, yw’r targed. Dyna beth sydd yn y Ddeddf. A dwi wedi cael fy ysbrydoli gan yr ymateb rŷn ni wedi ei weld gyda nifer o ysgolion, a nifer o’r awdurdodau lleol sydd eisiau symud ymlaen gyda’r pethau yn y Bil. Maen nhw wedi dod aton ni fel Llywodraeth i ddweud, 'Oes mwy rŷn ni’n gallu’i wneud? Ydyn ni’n gallu peilota rai o’r pethau i helpu chi fel Llywodraeth i gynllunio at y dyfodol?'

Wrth gwrs, dwi yn parhau i sgwrsio gyda’r Ysgrifennydd Cabinet dros iechyd a'r Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth am y pethau maen nhw’n eu gwneud sy’n berthnasol i’r Bil. Ar ddiwedd y dydd, mae'r cyfrifoldeb yn eu dwylo nhw, a nhw sydd i ymateb i'w cyfrifoldebau nhw. Ond fe allaf i ddweud wrth Cefin Campbell, yn bendant, rŷn ni’n mynd ati, nid jest fi fel Ysgrifennydd y Cabinet gyda’r cyfrifoldeb am yr iaith Gymraeg, ond rŷn ni’n mynd ati fel Llywodraeth gyfan i roi'r cyfrifoldebau a’r posibiliadau sydd gyda ni nawr, dan y Ddeddf, ar waith.

Dwi'n ddiolchgar am y datganiad heddiw. Dwi yn rhannu pryderon Cefin Campbell o ran targed 2036, a'r ffaith ei fod yn golygu bod yna blentyn yn cael ei enw rŵan, yn ddibynnol ar god post, fydd efallai ddim yn gweld unrhyw wahaniaeth o gwbl, o basio'r Ddeddf yma, tan y byddan nhw'n gadael ysgol gynradd. Felly, mi fyddwn i yn gofyn ein bod ni'n glir iawn o ran beth fyddai'r eithriadau hynny, a pam, mewn 11 mlynedd, fyddai unrhyw ysgol ddim yn gallu cael y ddarpariaeth 10 y cant yna. 

Ac o ran un elfen arall, o ran statws y Gymraeg fel pwnc—rhywbeth mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol a Chomisiynydd y Gymraeg wedi bod yn codi'n gyson—dŷn ni'n gwybod bod yna lai o bobl yn cymryd lefel A yn y Gymraeg fel iaith gyntaf ac fel ail iaith. A gaf i ofyn pa waith sy'n mynd rhagddo fel rhan o'r gwaith efo'r Bil hwn i sicrhau bod unrhyw un, ble bynnag eu bod nhw'n byw yng Nghymru rŵan, yn gallu astudio lefel A yn y Gymraeg, boed hynny'n iaith gyntaf neu ail iaith? Oherwydd dŷn ni'n gwybod ar y funud fod nifer o ysgolion, oherwydd niferoedd efallai, ddim yn cynnig hynny. Yn amlwg, o ran ein targed ni o ran cynyddu defnydd a nifer y siaradwyr erbyn 2050, mae hwn yn eithriadol a bwysig. Byddwn ni'n casáu meddwl—. Os oes yna 12 o ddisgyblion efallai mewn ysgol eisiau dewis cwrs, pam nad ydyn ni'n sicrhau bod y ddarpariaeth yna ar gael, ble bynnag dŷch chi'n byw yng Nghymru, a pha bynnag ysgol dŷch chi'n mynychu?

Diolch i Heledd Fychan. Fel y dywedais wrth Cefin Campbell, pan oeddem ni'n treial creu cefnogaeth i'r Bil, un o'r pethau roedd ysgolion—yn enwedig yn y de-ddwyrain ac yn y gorllewin hefyd—yn codi oedd yr amserlen. Dyna pam rŷn ni wedi rhoi yn y Ddeddf y posibilrwydd iddyn nhw gael mwy o amser, os bydd angen i hynny ddigwydd. Dwi'n cytuno gyda'r Aelod, byddai'n rhaid inni gael y prawf yna, a phrawf eithaf cryf. Dwi ddim eisiau gweld mwy o ysgolion nag sydd rhaid yn cael mwy o amser, ond mae'r hyder yn bwysig. Ar ôl cael y cyfle, dwi'n dal i fod yn hyderus mai nifer fach o ysgolion fydd angen defnyddio'r cyfle yna. Ond mae cael y cyfle wedi rhoi hyder i bobl ddod ar y daith gyda ni.

Dwi wedi clywed beth mae pobl yn y maes—y comisiynydd ac yn y blaen—wedi dweud am statws y Gymraeg fel pwnc. I fi, y gwaith pwysicaf yw ailfeddwl lefel A Cymraeg i dynnu mwy o bobl i mewn i astudio'r iaith. Os bydd mwy o bobl ifanc eisiau mynd ar ôl y Gymraeg fel pwnc, bydd mwy o ysgolion yn gallu rhoi y gwasanaeth iddyn nhw. Ar hyn o bryd, dwi ddim yn siŵr fod y pethau mae pobl yn astudio pan maen nhw'n mynd ymlaen i lefel A yn eu taro nhw fel pethau maen nhw'n gallu defnyddio yn eu bywydau ac yn y gweithlu ac yn y blaen. Felly, y gwaith o ailfeddwl ac ailwampio lefel A Cymraeg, dwi'n meddwl, yw'r ffordd fwyaf effeithiol i gael mwy o bobl i astudio lefel A, a thrwy wneud hynny i gael mwy o ddarpariaeth.

Ac yn olaf, Laura Anne Jones.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. 

Eitem 4 heddiw yw'r datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig: y Comisiwn Dŵr Annibynnol, y camau nesaf. A galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i wneud y datganiad—Huw Irranca-Davies. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar ein hymateb i adroddiad y Comisiwn Dŵr Annibynnol heddiw. Mae'r comisiwn hwn yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i ail-osod y sector dŵr, a gwneud pethau'n wahanol. 

Bydd y diwygiadau rydym yn eu cychwyn heddiw yn llunio dyfodol dŵr yng Nghymru am ddegawdau i ddod. Gan weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, gyda rhanddeiliaid a phobl Cymru, byddwn yn adeiladu system sy'n cyflawni ar gyfer ein hamgylchedd, ein heconomi a'n cymunedau. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Dirprwy Prif Weinidog. Mae hyn yn rhywbeth dwi'n croesawu, oherwydd mae Cymru’n genedl sydd wedi’i bendithio gyda chymaint o ddyfrffyrdd, cymaint o afonydd ac adnoddau dŵr, ond yn rhy aml dydy’r elw o'r rheini ddim yn dychwelyd i’n cymunedau. Mae pobl Cymru yn gorfod talu rhai o’r biliau mwyaf uchel yn yr ynysoedd hyn, ac mae tlodi dŵr yn parhau yn broblem. Dŷn ni wedi clywed yn barod am fel mae carthion yn staenio’n hafonydd a’n moroedd ni.

Nawr, mae hyn yn foment. Mae'n rhaid i adroddiad Cunliffe arwain at fwy o sbardun gwleidyddol i newid y sector yn gyfan gwbl, ac i ailadeiladu ymddiriedaeth gyhoeddus mewn diwydiant y mae nifer o bobl yn meddwl ei fod wedi torri erbyn hyn. Rwyf yn croesawu'r ffaith bod y prif argymhelliad i gael gwared ar Ofwat ac i roi yn ei le cyrff rheoleiddio ar wahân i Gymru a Lloegr— mae hwnna'n rhywbeth dŷn ni wedi galw amdano ers peth amser. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth yn cytuno â hyn. Fel y mae’r adroddiad yn cydnabod, dydy Ofwat ddim yn gweithio ar gyfer cyfundrefn Cymru—stori adnabyddus erbyn hyn o fodelau o rywle arall yn cael eu gorfodi arnom ni yng Nghymru, heb ystyried ein cyd-destun gwahanol. Felly, dwi'n croesawu’r ffaith bod y Llywodraeth yn derbyn yr argymhelliad hwnnw.

Mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig yr oeddwn i wedi’i osod ynglŷn â'r mater hwn, roedd y Llywodraeth wedi datgan bod trafodaethau wedi parhau gyda’r Llywodraeth yn San Steffan am y camau deddfwriaethol a gweinyddol y byddai angen eu cymryd. Rŷn ni newydd glywed yr ymateb wnaethoch chi ei roi i Janet fanna am y ffaith, efallai, y byddai deddfwriaeth yn cymryd rhai blynyddoedd i gael ei chyflwyno. Allaf i ofyn pa mor sicr ydych chi o ba mor frwdfrydig, pa mor barod ydy Llywodraeth San Steffan i wneud yn siŵr eu bod nhw'n mynd i comitio, felly, i wneud hyn? Ydych chi wedi bod yn trafod hefyd gyda’r Alban a Gogledd Iwerddon i ddysgu o’u gwersi nhw o gael cyrff rheoleiddio ar wahân?

Wedyn, i droi at atebolrwydd, yn rhy aml dŷn ni wedi gweld pobl gyffredin yn cario’r baich ar gyfer methiannau cwmnïau dŵr, ac er bod sefyllfa Dŵr Cymru, wrth gwrs, yn rhywbeth gwahanol i'r cwmnïau yn Lloegr, dydy’r cwmni heb osgoi’r problemau gyda hyn. Hoffwn i wybod, ymhellach i'r hyn dŷch chi wedi'i ddweud wrth Janet yn barod, beth fyddwch chi’n ei wneud i sicrhau y bydd pwerau'r corff hwn yn ddigonol ac yn adlewyrchu perfformiad cwmnïau, gan gynnwys y pŵer i rewi tâl executive pan fo angen, a’r pŵer i godi dirwy fwy amserol am halogiad dŵr. Hefyd, os yw hyn yn mynd i gymryd blynyddoedd, a oes yna bethau rŷn ni'n gallu eu gwneud yn y cyfamser er mwyn gwella'r sefyllfa gyda hynny?

Byddai'n dda gweld y corff newydd, dwi'n meddwl, yn cymryd rôl fwy gweithredol, yn hytrach nag adweithiol yn unig, fel y mae Ofwat yn tueddu ei wneud, i osgoi problemau rhag datblygu, ac i gymryd rôl mewn trafodaethau â ffermwyr ac ati i hybu sgiliau am ffyrdd cynaliadwy o drin dŵr ac o reoli dŵr—pethau fel yna. Hoffwn i glywed mwy o ran a ydych chi'n cytuno â hynny.

Ond, yn olaf, gall rheoleiddio ddim ond gweithio’n effeithiol os ydy e’n mynd law yn llaw gydag eglurder cyfansoddiadol. Nawr, yng Nghymru, yn wahanol i’r Alban ac Iwerddon, dydy ein datganoli ni ddim wedi'i gwblhau yn y maes hwn. Nid ydy pwerau’r Senedd ar ddŵr yn cyd-fynd â ffiniau daearyddol ein gwlad. Mae Deddf Cymru 2017 yn cynnwys y ddarpariaeth i ddatganoli’r pwerau hyn. A allwch chi gadarnhau, plis, a ydy’r Llywodraeth yma'n ystyried gweithredu’r pwerau hyn o’r diwedd? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn. Mae llawer o gwestiynau fanna.

Ac yn olaf, Joyce Watson.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. 

Mae eitem 5 wedi'i thynnu'n ôl. 

Byddwn yn symud ymlaen i eitem 6, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, tuag at GIG mwy tryloyw. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jeremy Miles, i wneud y datganiad. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn gynharach eleni, fe wnes i amlinellu fy uchelgais i edrych o'r newydd ar y ffordd rŷm ni'n rhedeg y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, gan gynnwys atebolrwydd a datblygu diwylliant mwy agored a thryloyw. Rwyf wedi cymryd cyfres o gamau i wella'r math o ddata a swm a lefel y data rŷm ni'n ei gyhoeddi am yr NHS er mwyn gwella atebolrwydd a thryloywder yn ein gwasanaeth iechyd. 

Mae bod yn dryloyw yn hanfodol i greu diwylliant agored o hunanwella. Mae hyn yn arbennig o bwysig o safbwynt hyder y cyhoedd mewn sefydliadau iechyd o ran eu safonau gofal iechyd a'u perfformiad. Dyw sefydliadau sy'n ymdrechu i wella'n barhaus ddim yn rhai sy'n cuddio tu ôl i waliau uchel cyfrinachedd. Maen nhw'n defnyddio data i'w helpu ar y daith ac yn sicrhau ei fod ar gael i'r cyhoedd. Maen nhw'n cynnal eu busnes yn gyhoeddus, maen nhw'n gwrando ar eu poblogaeth leol ac yn cynnal sgwrs barhaus gyda nhw am wasanaethau a gofal iechyd. Maen nhw'n croesawu cwynion ac yn dysgu o'u camgymeriadau. 

Bydd Aelodau yn gwybod fy mod i'n cyhoeddi adroddiadau chwarterol a blynyddol am y cynnydd mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn ei wneud o dan fesurau arbennig. Bydd hyn yn parhau. Byddaf yn cyhoeddi diweddariad arall ar wefan Llywodraeth Cymru yn nes ymlaen yr wythnos hon. 

Yn gynharach eleni, fe gyhoeddais i adroddiad cynnydd cyntaf y rhaglen diogelwch mewn gofal mamolaeth a newyddenedigol, sy'n amlinellu'r cynnydd sydd wedi'i wneud yn erbyn dangosyddion diogelwch cenedlaethol. Bydd ail adroddiad yn dilyn yn gynnar y flwyddyn nesaf. 

Mewn ymateb i argymhellion y grŵp cynghori gweinidogol ar berfformiad a chynhyrchiant yr NHS, rwyf eisoes wedi darparu mwy o eglurder am y broses isgyfeirio mewn perthynas â mesurau arbennig. Mae hyn yn cynnwys cyfleoedd awtomatig newydd i symud i lefel is ar gyfer meysydd sydd â chanlyniadau a thargedau y mae modd eu mesur. Bydd yr holl fframweithiau uwchgyfeirio ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru erbyn diwedd y flwyddyn. Mae nifer ohonyn nhw wedi eu cyhoeddi'n barod.  

Wel, rydyn ni i gyd yn rhannu'r un weledigaeth: gwasanaeth iechyd o'r radd flaenaf, ac un sy'n ymateb yn brydlon ac yn effeithiol i anghenion y boblogaeth. Ond er mwyn cyflawni hynny, mae'n rhaid sicrhau'r safonau uchaf o atebolrwydd a thryloywder corfforaethol. Yn anffodus, mae'r realiti yn parhau yn llawer llai boddhaol i nifer o bobl. Ystyriwch y methiannau difrifol ym maes mamolaeth ym mwrdd iechyd bae Abertawe neu'r dystiolaeth o ymddygiad annerbyniol gan rai staff yn ysbyty prifysgol Cymru. Dyma ddwy enghraifft amlwg o'r hyn sy'n tanlinellu’r bwlch rhwng disgwyliadau'r cyhoedd a'r hyn sydd yn digwydd ar lawr gwlad. Yn rhy aml, mae'r straeon yma yn codi am staff sy'n cael eu tawelu pan fo problemau'n codi ac am rwystrau diwylliannol sy'n llethu'r gallu i leisio pryderon yn brydlon. Mae hynny, yn anorfod, yn tanseilio ymddiriedaeth y cyhoedd yn y system. Dwi felly yn croesawu'r trywydd a amlinellwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet heddiw, ond mae'n bwysig pwysleisio nad yw amcanion da ar bapur yn ddigonol; mae'n rhaid eu cyfieithu yn weithredu cadarn a strwythurol.

Fel rhan o'n gweledigaeth ehangach i ddiwygio pensaernïaeth llywodraethiant y gwasanaeth iechyd, mae gan Blaid Cymru gynlluniau pendant yn hyn o beth. Ymhlith y rheini mae cryfhau hawliau cleifion drwy roi mwy o bŵer i gyrff fel Llais, er mwyn meithrin diwylliant sy'n croesawu cwynion fel cyfle i wella. Hefyd, mi ydyn ni am gyflwyno safonau newydd ar ryddid gwybodaeth ac argaeledd data perfformiad gwasanaethau iechyd. Yn ogystal, mi ydyn ni'n cefnogi sefydlu corff rheoleiddio proffesiynol ar gyfer rheolwyr y gwasanaeth iechyd—corff a fydd, mewn partneriaeth â'r asiantaeth safonau cyrff cyhoeddus, yn gyfrifol am bennu cymwysterau safonol newydd ac am gynnal cofrestr gyhoeddus fanwl o reolwyr iechyd. Gaf i felly ofyn: ydych chi'n cytuno mai'r camau ymarferol yma ydy'r math o gamau sydd angen eu gwireddu er mwyn gwireddu'r uchelgais a nodwyd gennych heddiw?

Dwi wedi sôn sawl gwaith hefyd am y fframwaith mesurau arbennig—maes lle mae diffyg tryloywder wedi cael effaith andwyol amlwg. Roedd hyn yn arbennig o amlwg cyn yr etholiad seneddol diwethaf, pan gafodd bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ei dynnu allan o fesurau arbennig, er gwaethaf argymhellion clir gan Archwilydd Cyffredinol Cymru ac Arolygaeth Gofal Iechyd Cymru—penderfyniad a wnaeth yn y pen draw danseilio'r broses o wella gwasanaethau yn y gogledd.

Yn ehangach, fe welon ni yn adroddiad Plaid Cymru ar lywodraethiant iechyd fod nifer o arweinyddion blaenllaw yn mynegi diffyg hyder yn nhryloywder y trefniadau presennol. Felly, ydych chi'n cytuno bod achos clir dros adolygu'r fframwaith mesurau arbennig, yn enwedig er mwyn sicrhau bod penderfyniadau yn cael eu gwneud yn seiliedig ar dystiolaeth, nid ar ystyriaethau gwleidyddol? Ac, yn enw tryloywder, a wnewch chi hefyd ymrwymo i gyhoeddi adroddiad EY—Ernst and Young—ar yr anghysondeb ariannol a gafwyd ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ddwy flynedd yn ôl?

I gloi, dwi'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno bod gan y Llywodraeth gyfrifoldeb i arwain drwy esiampl. Fel y dywed y dywediad Saesneg:

Pan fo arferion gwael yn y sefydliad, mae'r arweinyddiaeth yn allweddol i'r ymateb sydd ei angen. Dyna pam mae'n enwedig o siomedig, yn wyneb yr her iechyd fwyaf ers datganoli, sef y pandemig, gweld diffyg parodrwydd gan Lafur i ddangos y tryloywder y mae'r Ysgrifennydd Cabinet ei hun yn galw amdano heddiw.

Erbyn hyn, mae'n amlwg nad oes newid barn gan y Llywodraeth yma ynglŷn â'r angen am ymchwiliad COVID penodol i Gymru, ond mi allaf eich sicrhau, os byddwn ni'n cael y fraint o arwain y Llywodraeth nesaf, y byddwn ni'n sicrhau bod y fath ymchwiliad yn digwydd. Yn y cyfamser, a ydych chi o leiaf yn derbyn mewn egwyddor fod gan unrhyw Lywodraeth, waeth beth bynnag fo'i lliw gwleidyddol, ddyletswydd i osod y safonau uchaf o ran gweithredu ac ymddygiad, yn ogystal â geiriau, o ran tryloywder sefydliadol? Diolch.

Wrth gwrs, rŷn ni'n gwneud hynny fel Llywodraeth. Mae'r Aelod yn gofyn i fi a ydw i'n cytuno gyda'i ddadansoddiad ef. Mae'r pethau gwnaeth e'u hamlinellu yng nghynllun Plaid Cymru—. Rwy wedi darllen pob un o'r pum paragraff sydd yn y cynllun, ac yn argymell i bobl Cymru gymryd y bum munud mae'n cymryd i'w ddarllen.

Mae'r math o bethau mae e'n sôn amdanyn nhw yn bethau mae'r Llywodraeth eisoes yn eu gwneud, ond am un peth sylweddol. Felly, y ddadl yw mai problem strwythurol sydd yn y gwasanaeth iechyd, ond rwy'n credu bod yr her yn un sydd efallai yn fwy cymhleth na hynny. Yr her, a'r hyn rwy'n ceisio ei drafod yn y datganiad heddiw, yw ein bod ni'n ceisio newid diwylliant fel bod y diwylliant yn fwy agored i her, yn fwy agored i dryloywder yn fwy cyffredinol. Rwy'n cytuno'n llawn gydag un o'r pwyntiau gwnaeth yr Aelod o ran pa mor bwysig yw e, fel rhan o'r diwylliant hwnnw, i'r gweithlu deimlo eu bod nhw'n gallu codi llais, ac mae enghreifftiau yn yr adroddiadau o Gaerdydd y gwnaeth e sôn amdanyn nhw, a hefyd o Abertawe, lle nad yw hynny, yn amlwg, wedi bod yn bosib, a dyw'r gweithlu ddim wedi teimlo hynny. Ac mae hi wir yn bwysig ein bod ni'n sicrhau bod hynny yn rhan annatod o hawliau yn y gweithle, wrth gwrs, ond hefyd dealltwriaeth o'r cyfraniad mae hwnna'n gallu ei wneud i wella gwasanaethau ac i sicrhau bod gwasanaethau'n ddiogel ac yn addas ac yn gwella gydag amser, felly rwy'n credu bod honno'n elfen bwysig iawn.

Mi wnaeth e hefyd wneud pwynt pwysig am reoliadau ar gyfer rheolwyr. Mae hynny'n rhan o bolisi'r Llywodraeth; rŷn ni'n cydweithio gyda'r Llywodraeth yn San Steffan yn hynny o beth hefyd. Rwy'n cytuno gyda'r angen i fod yn fwy tryloyw o ran escalation a de-escalation. Rŷn ni wedi gwneud yr adolygiad hwnnw'n barod; mae newidiadau wedi'u cyhoeddi yn sgil hynny, ac, fel y gwnes i ddweud yn fy natganiad, byddwn ni'n cyhoeddi'r fframweithiau hynny cyn diwedd y flwyddyn.

Un o'r pethau pwysig, un o'r cyfleoedd sydd gyda ni fan hyn, rwy'n credu, yw, wrth edrych ar gwestiynau o atebolrwydd, o arloesi, o wella gwasanaethau'n gyffredinol, i ni weld tryloywder a bod yn agored fel ased ar y llwybr hwnnw, nid yn fygythiad. Mae hynny'n newid diwylliant mawr i unrhyw sefydliad, ac efallai yn benodol i sefydliad mawr cymhleth fel y gwasanaeth iechyd, ond rwy'n gwbl, gwbl grediniol bod hynny, ar yr un llaw, a gwrando ar leisiau cleifion ar y llaw arall, yn rhywbeth sydd angen i'r gwasanaeth, ac i ni i gyd ei groesawu fel rhan gwbl greiddiol o'r gwella yna rŷn ni eisiau ei weld.

Diolch am eich diweddariad, Ysgrifennydd y Cabinet.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 7 sydd nesaf, Gorchymyn Senedd Cymru (Anghymhwyso) 2025, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai i wneud y cynnig—Jayne Bryant.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb, Jayne Bryant.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.

Eitem 8 sydd nesaf, Rheoliadau Safonau Marchnata Cig Dofednod Maes (Diwygio) (Cymru) 2025. Y Dirprwy Brif Weinidog sy'n gwneud y cynnig yma. Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Heddiw rwy'n cyflwyno gwelliant i'r rheoliadau marchnata cig dofednod buarth yng Nghymru i'r Senedd ei gymeradwyo.

Rwy'n gofyn i Aelodau'r Senedd gefnogi'r cynnig hwn.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 8? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, felly mae'r eitem yna wedi'i derbyn.

Eitem 9 sydd nesaf. Rheoliadau Carcasau Defaid (Dosbarthu ac Adrodd am Brisiau) (Cymru) 2025 yw'r rhain. Unwaith eto, yr Ysgrifennydd Cabinet dros newid hinsawdd sy'n cyflwyno'r cynnig. Huw Irranca-Davies.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nawr i gyfrannu. Mike Hedges. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

Y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Diogelwch y Ffin, Lloches a Mewnfudo sydd nesaf. Yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol sy'n cyflwyno'r cynnig yma—Jane Hutt.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i ymateb.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu?[Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Mi wnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 11 sydd nesaf. Y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Awdurdodau Cyhoeddus (Twyll, Gwallau ac Adennill) yw hwn. Yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol unwaith eto—Jane Hutt—yn cyflwyno.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Tra ein bod ni'n amlwg yn gefnogol iawn o ymdrechion i fynd i'r afael â thwyll yn nefnydd adnodau cyhoeddus, ymatal byddwn ni ar y cynnig yma heddiw, a'r rheswm am hyn yw nad ydyn ni'n fodlon gydag esboniad Ysgrifennydd y Cabinet am beidio â gofyn am bwerau perthnasol cyfatebol i Gymru. Tra fy mod yn cydnabod y manteision o gael mynediad at wasanaethau'r PFSA o ran capasiti ac arbenigedd, ac yn sicr dwi'n meddwl y dylai ein sefydliadau cyhoeddus fod yn gweithio'n ofalus gyda nhw pa fo angen, o ran egwyddor, rŷn ni'n credu'n gryf y dylai Cymru fod yn gallu cynnal ymchwiliadau ein hunain er mwyn sicrhau'r safonau uchaf o ran atebolrwydd, uniondeb a chywirdeb yn ein sefydliadau datganoledig. Byddai trefniant o'r fath hefyd yn caniatáu bod mwy o'r arian sy'n cael ei adennill o ganlyniad i ymchwiliadau yn medru aros yng Nghymru, yn hytrach na'r sefyllfa a awgrymir fan hyn ble fydd cyfran, o reidrwydd, angen mynd tuag at y PFSA.       

Rŷn ni hefyd yn cytuno gyda barn y pwyllgor deddfwriaethol fod pob cymal yn Rhan 1 o'r Bil yn cynnwys darpariaeth sy’n rhoi sylw i faterion datganoledig, ac felly mae’n resyn nad yw’r cynnig yn adlewyrchu hyn. Yn hyn o beth, mae'n rhaid cadw mewn cof, bob tro rŷn ni'n ystyried caniatáu pwerau i San Steffan fedru ymyrryd mewn meysydd datganoledig, y posibilrwydd cryf iawn y gallai plaid sy'n gwbl wrthwynebus i ddatganoli a democratiaeth Cymru arwain Llywodraeth nesaf y Deyrnas Gyfunol. Fel mae fy nghydweithiwr Adam Price wedi sôn o’r blaen, dyma'r prawf sylfaenol y dylwn ni fod yn ystyried wrth drafod cydsyniadau deddfwriaethol o’r fath, a dyw Plaid Cymru ddim yn hollol argyhoeddedig bod y cynnig sydd o’n blaenau ni heddiw yn darparu digon o amddiffyniad yn erbyn y bygythiad real iawn yma. Diolch.

Yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb. 

Diolch yn fawr i chi i gyd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Felly, mi wnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 12 sydd nesaf, y ddadl ar adroddiad blynyddol Comisiynydd Plant Cymru ar gyfer 2024-25 yw hwn. Yr Ysgrifennydd dros Gyfiawnder Cymdeithasol sy'n gwneud y cynnig yma—Jane Hutt.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a Sioned Williams sy'n cynnig gwelliant 1. 

Diolch, Llywydd. Hoffwn i ddiolch i'r comisiynydd plant am ei hadroddiad ac am ei ffocws clir a diwyro ar gyfrifoldeb y Llywodraeth i wella bywydau plant Cymru, a'i galwadau clir hi am weithredu ar hyn.

Mae ein gwelliant ni heddiw yn ymwneud yn benodol â galwad y comisiynydd ar y Llywodraeth i gyflwyno taliad plentyn uniongyrchol, yn unol â'r hyn rŷn ni wedi gweld Llywodraeth yr Alban yn ei weithredu, er mwyn ceisio gwneud popeth posib i atal y bron i draean o blant Cymru sy'n byw mewn tlodi rhag profi ei effaith niweidiol.

Yn ei hadroddiad, mae'r comisiynydd yn tanlinellu unwaith eto y dystiolaeth y mae ei swyddfa wedi ei chyflwyno i'r Llywodraeth gan blant a phobl ifanc ar effaith tlodi, y dystiolaeth yn dangos bod 45 y cant o blant rhwng saith ac 11 oed yn poeni ynglŷn â chael digon o fwyd—45 y cant. Mae'n gwbl dorcalonnus ac yn gwbl annerbyniol. Os na welwn ni weithredu brys, effeithiol, bydd Cymru yn gweld y lefel uchaf o dlodi plant yn y Deyrnas Gyfunol. 

Mae'r comisiynydd wedi dweud y byddai taliad plant Cymreig yn null Llywodraeth yr Alban yn ffordd syml ac effeithiol o sicrhau bod arian ym mhocedi'r teuluoedd hynny sydd ei angen fwyaf—mesur y mae Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru, sy'n cynnwys yr arbenigwyr ym maes tlodi plant fel Barnardo’s Cymru, Plant yng Nghymru, y Grŵp Gweithredu Tlodi Plant, NYAS Cymru, NSPCC Cymru, Oxfam Cymru, Achub y Plant Cymru, Cymdeithas y Plant, Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, a Trussel, yn ei gefnogi. Mae Sefydliad Bevan wedi dweud mai'r taliad plant fyddai'r polisi mwyaf effeithiol i daclo tlodi plant yng Nghymru. Mae Plaid Cymru yn cytuno â'r arbenigwyr yma, ac yn adlewyrchu galwad y comisiynydd plant a barn yr holl arbenigwyr. Fel y gwnaethon ni dro ar ôl tro gyda chinio ysgol am ddim, rŷn ni wedi gofyn i Lywodraeth Cymru gefnogi'r alwad yma. Rŷn ni'n gofyn eto heddiw iddynt ailfeddwl, ac i'r Senedd gyfan ddangos ffocws yr un mor glir â'r comisiynydd plant a phobl ifanc, sy'n dangos arweiniad mor gadarn a chroyw ar fater tlodi plant gyda'r alwad yma.

Rwy'n gwybod y bydd y Llywodraeth—. Maen nhw wedi dweud nad oes ganddyn nhw yr un grymoedd â'r Alban o ran cyflwyno'r math yma o daliad. Ond mae Plaid Cymru wedi dangos drwy ein cynllun ni, Cynnal, ar gyfer peilota taliad plentyn uniongyrchol, fod mwy y gellid ei wneud. Mae'r comisiynydd yn dweud bod angen i Lywodraeth Cymru archwilio pob mecanwaith posibl er mwyn gwneud taliadau ariannol uniongyrchol i blant mewn aelwydydd incwm isel sy’n wynebu’r tlodi dyfnaf. Felly, mi wnaethoch chi gyfeirio unwaith eto—a dwi wedi'ch clywed chi'n gwneud hynny sawl tro yn y Siambr—at y gwaith yma sy'n cael ei wneud ar y cyd, yn ymgysylltu â Llywodraeth yr Alban, i'r perwyl yma. Pryd ydyn ni'n mynd i gael diweddariad—ac rwy'n gofyn, efallai, a gawn ni un heddiw—ar y gwaith yma? Yn bwysicach fyth, pryd welwn ni weithredu? 

Ydych chi, fel Llywodraeth, yn galw ar eich partneriaid Llafur yn San Steffan i gefnogi'r gwaith? Ydych chi'n gofyn am bwerau ychwanegol er mwyn medru gwneud y fath beth? Os ddim, pam ddim? Mae iechyd, hyd oes, cyrhaeddiad addysgol a lles gormod o blant dan fygythiad, a hynny ers 20 mlynedd nawr yng Nghymru. Mae'r pris yma yn un sy'n rhy ddrud. Ein plant yw ein hadnodd mwyaf gwerthfawr, ac rwy'n gofyn i bawb sy'n cytuno i gefnogi ein gwelliant. Diolch.

Buffy Williams, yn siarad fel Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg.

Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr sy'n ymateb i'r ddadl. Jane Hutt.

Diolch yn fawr, pawb.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y gwelliant? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Felly mi wnawn ni ohirio'r bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Rŷn ni'n dod at y cyfnod pleidleisio, oni bai fod tri Aelod yn gofyn i fi ganu'r gloch.

Awn ni'n syth at y bleidlais gyntaf. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 10. Eitem 10 yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Diogelwch y Ffin, Lloches a Mewnfudo. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, naw yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

Pleidlais o dan eitem 11 sydd nesaf, y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Awdurdodau Cyhoeddus (Twyll, Gwallau ac Adennill). Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, naw yn ymatal, dau yn erbyn. Felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

Mae'r pleidleisiau nesaf o dan eitem 12, sef y ddadl ar adroddiad blynyddol y comisiynydd plant. Pleidlais ar y gwelliant yn gyntaf. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

Mae'r bleidlais nesaf ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 48, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn. 

Dyna ddiwedd ar y pleidleisio a'n gwaith ni am heddiw.