Y Cyfarfod Llawn
Plenary
24/04/2024Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn inni gychwyn ar yr eitem gyntaf, dwi'n moyn cyhoeddi canlyniad y balot ar gyfer Bil Aelod a gynhaliwyd heddiw, ac mae'n bleser gen i gyhoeddi y gall Mark Isherwood ofyn am gytundeb y Senedd ar gyfer ei gynnig ar gyfer Bil iaith arwyddion Prydain/BSL Cymru. Felly, llongyfarchiadau i Mark Isherwood, a phob dymuniad da gyda'r gwaith o hyrwyddo'r Bil yna.
Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. Before we move to our first item, I want to announce the result of the Member Bill ballot held today. I'm pleased to announce that Mark Isherwood may seek the Senedd's agreement on a proposal for a British sign language Wales Bill. So, many congratulations to Mark Isherwood, and we wish him well with the work of taking that Bill forward.
Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Altaf Hussain.
The first item is questions to the Cabinet Secretary for North Wales and Transport, and the first question is from Altaf Hussain.
1. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet amlinellu ei flaenoriaethau ar gyfer trafnidiaeth i blant a phobl ifanc? OQ60978
1. Will the Cabinet Secretary outline his priorities for transport for children and young people? OQ60978
Yes. The Wales transport strategy sets out our agenda for an accessible, affordable, safe and reliable transport system that works for all our people and communities, including children and young people. Our national transport delivery plan outlines the wide range of actions that we’re taking to make this vision a reality.
Gwnaf. Mae strategaeth drafnidiaeth Cymru yn nodi ein hagenda ar gyfer system drafnidiaeth hygyrch, fforddiadwy, ddiogel a dibynadwy sy’n gweithio ar gyfer ein holl bobl a chymunedau, gan gynnwys plant a phobl ifanc. Mae ein cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth yn amlinellu’r ystod eang o gamau gweithredu yr ydym yn eu cymryd i wireddu’r weledigaeth hon.
Thank you, Cabinet Secretary. The young people of my village are trapped without access to a car, as there are no active travel routes, and public transport can be too costly for more frequent travel. The taxi of mum and dad is the only alternative for many in more rural parts of Wales, which is holding many young people back. Whilst MyTravelPass is welcome, public transport is still too expensive for many young people. Cabinet Secretary, what consideration have you given to offering free public transport to all those aged between 16 and 21?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae pobl ifanc fy mhentref yn gaeth i'r lle heb fynediad at gar, gan nad oes llwybrau teithio llesol yno, a gall trafnidiaeth gyhoeddus fod yn rhy gostus ar gyfer teithiau amlach. Tacsi mam a dad yw’r unig ddewis i lawer o bobl ifanc mewn rhannau mwy gwledig o Gymru, sy’n rhwystr i lawer o bobl ifanc. Er bod FyNgherdynTeithio i'w groesawu, mae trafnidiaeth gyhoeddus yn dal i fod yn rhy ddrud i lawer o bobl ifanc. Ysgrifennydd y Cabinet, pa ystyriaeth rydych chi wedi’i rhoi i gynnig trafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bawb rhwng 16 a 21 oed?
Can I thank the Member for his question and say that that sort of suggestion is exactly the sort of consideration that we need to make as we move towards re-regulating bus services, which will give us much more control over the networks that we operate in Wales and how we can apply a fairer fare regime? I have looked at the various figures over the years, but the picture has changed quite dramatically since COVID, and the cost at the moment would be unaffordable, given the constraints on public finances. I have to say, with regard to young people, that young people very heavily rely on public transport, particularly bus services, and, since privatisation in the mid-1980s, bus usage has dropped by a third and bus costs have increased by over 400 per cent, as compared to 163 per cent in increases for motorists. So, the price of taking buses has increased disproportionately more, and, actually, it's often people who are on the lowest wages that use buses the most. So, there is a real social injustice in this, which we're going to seek to address through legislation and through a fairer fare regime.
I'm happy to share with the Member some news, though, today about the role that Transport for Wales is playing, gathering more information from young people. Back in 2022, Transport for Wales, with the support of the children's commissioner, introduced a children and young person's charter, but we've asked them to build on this and to convene a young people's advisory group to be able to gather information and experiences that will then shape transport policies in the future, including reduced and, potentially, free bus travel in Wales.
A gaf i ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn, a dweud mai’r math hwnnw o awgrym yw’r union fath o beth y mae angen i ni ei ystyried wrth i ni symud tuag at ailreoleiddio'r gwasanaethau bysiau, a fydd yn rhoi llawer mwy o reolaeth i ni dros y rhwydweithiau yr ydym yn eu gweithredu yng Nghymru a sut y gallwn gymhwyso trefn decach ar gyfer prisiau siwrneiau? Rwyf wedi edrych ar y ffigurau amrywiol dros y blynyddoedd, ond mae’r darlun wedi newid yn eithaf dramatig ers COVID, a byddai’r gost ar hyn o bryd yn anfforddiadwy, o ystyried y cyfyngiadau ar gyllid cyhoeddus. Mae'n rhaid imi ddweud, o ran pobl ifanc, fod pobl ifanc yn dibynnu’n fawr iawn ar drafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig gwasanaethau bysiau, ac ers eu preifateiddio yng nghanol y 1980au, mae’r defnydd o fysiau wedi gostwng draean ac mae costau bysiau wedi cynyddu dros 400 y cant o gymharu â 163 y cant o gynnydd i fodurwyr. Felly, mae pris defnyddio bws wedi cynyddu'n anghymesur, ac mewn gwirionedd, y bobl ar y cyflogau isaf sy'n aml yn gwneud y defnydd mwyaf o fysiau. Felly, mae anghyfiawnder cymdeithasol gwirioneddol yn hyn o beth, ac rydym am geisio mynd i'r afael â hynny drwy ddeddfwriaeth a thrwy drefn decach o ran prisiau siwrneiau.
Rwy’n fwy na pharod, serch hynny, i rannu rhywfaint o newyddion gyda’r Aelod heddiw ynglŷn â'r rôl y mae Trafnidiaeth Cymru yn ei chwarae yn casglu mwy o wybodaeth gan bobl ifanc. Yn ôl yn 2022, gyda chymorth y comisiynydd plant, cyflwynodd Trafnidiaeth Cymru siarter plant a phobl ifanc, ond rydym wedi gofyn iddynt adeiladu ar hyn ac i gynnull grŵp cynghori pobl ifanc i allu casglu gwybodaeth a phrofiadau a fydd wedyn yn llunio polisïau trafnidiaeth yn y dyfodol, gan gynnwys teithiau bws am bris gostyngol, ac am ddim o bosibl, yng Nghymru.
I'm very glad to hear about that move, although we already know what young people think. The Welsh Youth Parliament very strongly told us what young people think about the need for free transport—accessible, easily affordable public transport. Last year, as you know, cuts in funding to bus operators resulted in the reduction or loss of many essential bus routes to schools and colleges across the region I represent. And thanks to efforts by Neath Port Talbot Council, some of them were reinstated, but there are still considerable gaps in services, which are forcing many schoolchildren to wait a considerable amount of time for a bus at the end of the day. Other services are running so close to capacity that there have been times when they've been made to wait for the next bus, missing exams, being late for school, waiting in the rain, and, where there are empty places that sometimes can be bought on school transport, they're unaffordable to many families. So, while I understand what you say that the bus Bill will be introduced later this year, what work is being done right now to grow the bus network and ensure that children and young people will always have easy and affordable access to buses?
Rwy'n falch iawn o glywed am y cam hwnnw, er ein bod eisoes yn gwybod beth yw barn pobl ifanc. Dywedodd Senedd Ieuenctid Cymru yn gryf iawn wrthym beth yw barn pobl ifanc ynglŷn â'r angen am drafnidiaeth am ddim—trafnidiaeth gyhoeddus hygyrch a fforddiadwy. Y llynedd, fel y gwyddoch, arweiniodd toriadau i gyllid gweithredwyr bysiau at leihau neu golli llawer o lwybrau bysiau hanfodol i ysgolion a cholegau ar draws y rhanbarth rwy'n ei gynrychioli. A diolch i ymdrechion gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot, cafodd rhai ohonynt eu hadfer, ond mae bylchau sylweddol mewn gwasanaethau o hyd, sy'n gorfodi llawer o blant ysgol i orfod aros am gryn dipyn o amser am fws ar ddiwedd y dydd. Mae gwasanaethau eraill yn rhedeg mor agos at gapasiti fel y bu adegau pan orfodwyd iddynt aros am y bws nesaf, gan golli arholiadau, bod yn hwyr i'r ysgol, gan aros yn y glaw, ac er bod seddi gwag ar gael i'w prynu weithiau ar gludiant i'r ysgol, i lawer o deuluoedd nid ydynt yn fforddiadwy. Felly, er fy mod yn deall yr hyn a ddywedwch, y bydd y Bil bysiau yn cael ei gyflwyno yn nes ymlaen eleni, pa waith sy'n mynd rhagddo nawr i ehangu'r rhwydwaith bysiau a sicrhau y bydd plant a phobl ifanc bob amser yn cael mynediad hawdd a fforddiadwy at fysiau?
Can I thank Sioned Williams for her question? And I think, actually, it really points to the importance of creating a bridge between now and 2027, when we can see franchised services on our roads. And that bridge has to be built in conjunction with our bus operators—we have to work with them. And so, Transport for Wales are working on bus plans across the country, on a regional basis, alongside the work that's taking place on the regional transport plans.
Now, in regard to the cost and the grants for bus travel, at the moment, we're providing something in the region of £64 million between the bus network grant and the bus services support grant. And the revenue that's taken from the Welsh Government is more than half of what the total revenue is that bus operators have in Wales. So, it's a huge subsidy for a privatised service, which should have been run purely on a commercial basis, but those of us who believe in nationalisation were always warning that that just simply isn't possible outside of intensely urban areas. So, through legislation, we will amend the mistakes that were caused by privatisation, but, in the short term, we've asked Transport for Wales to work with local authorities and bus operators to create a bridge, to drive up patronage, to increase the number of services, and, where possible, to identify new revenue sources to support vitally important bus services.
A gaf i ddiolch i Sioned Williams am ei chwestiwn? Ac rwy'n credu ei fod yn tynnu sylw at bwysigrwydd creu pont rhwng nawr a 2027, pan allwn weld gwasanaethau masnachfraint ar ein ffyrdd. Ac mae'n rhaid adeiladu'r bont honno ar y cyd â'n gweithredwyr bysiau—rhaid inni weithio gyda nhw. Ac felly, mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithio ar gynlluniau bysiau ledled y wlad, ar sail ranbarthol, ochr yn ochr â'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar y cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol.
Nawr, ar y gost a'r grantiau ar gyfer teithio ar fysiau, ar hyn o bryd, rydym yn darparu oddeutu £64 miliwn rhwng y grant rhwydwaith bysiau a'r grant cynnal gwasanaethau bysiau. Ac mae'r refeniw a ddarperir gan Lywodraeth Cymru yn fwy na hanner cyfanswm y refeniw sydd gan weithredwyr bysiau yng Nghymru. Felly, mae'n gymhorthdal enfawr ar gyfer gwasanaeth sydd wedi'i breifateiddio, a ddylai fod wedi'i redeg ar sail fasnachol yn unig, ond mae'r rhai ohonom sy'n credu mewn gwladoli bob amser wedi rhybuddio nad yw hynny'n bosibl y tu hwnt i ardaloedd trefol iawn. Felly, drwy ddeddfwriaeth, byddwn yn unioni'r camgymeriadau a achoswyd gan breifateiddio, ond yn y tymor byr, rydym wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru weithio gydag awdurdodau lleol a gweithredwyr bysiau i greu pont, i gynyddu’r defnydd o wasanaethau, i gynyddu nifer y gwasanaethau, a lle bo modd, i nodi ffynonellau refeniw newydd er mwyn cefnogi gwasanaethau bysiau hanfodol bwysig.
Cabinet Secretary, I really do welcome that the learner travel recommendations have been published now by the Welsh Government. I've been raising this for young people in my community since I got elected, particularly in Cornelly, where students are having to walk 45 minutes to and from school every day to get to school in Kenfig, in Pyle. I know that Luke Fletcher raised Caerau yesterday, and this is something that Altaf Hussain has also been raising a lot for my community. The thing is that we continue to raise the issue. It's the No. 1 thing that students raise with me as well, and Leonard Cheshire. I'm hoping that this will be reflected in the bus Bill, but we know that there's no guarantee, as you've already mentioned about funding. So, I've raised this with the Welsh Government a number of times. Dr Rhydian Lewis, who's at Cardiff University School of Mathematics, has designed an algorithm that can be used to minimise bus uses, student walking distance, and journey time. I think that this would be an excellent way of using new technology—our own Cardiff University academics bringing something in that could actually resolve an awful lot of this. Is this something that you would meet with me to discuss further? Diolch.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu'r ffaith bod yr argymhellion teithio gan ddysgwyr bellach wedi'u cyhoeddi gan Lywodraeth Cymru. Rwyf wedi bod yn codi hyn ar ran pobl ifanc yn fy nghymuned ers imi gael fy ethol, yn enwedig yng Nghorneli, lle mae myfyrwyr yn gorfod cerdded 45 munud bob ffordd, bob dydd i gyrraedd yr ysgol yng Nghynffig, yn y Pîl. Gwn i Luke Fletcher godi Caerau ddoe, ac mae hyn yn rhywbeth y mae Altaf Hussain hefyd wedi bod yn ei godi'n aml ar ran fy nghymuned. Y peth yw ein bod yn parhau i godi’r mater. Dyma'r prif beth y mae myfyrwyr yn ei godi gyda mi hefyd, a Leonard Cheshire. Rwy'n gobeithio y bydd hyn yn cael ei adlewyrchu yn y Bil bysiau, ond gwyddom nad oes unrhyw sicrwydd, fel rydych chi wedi'i nodi eisoes, o ran cyllid. Felly, rwyf wedi codi hyn gyda Llywodraeth Cymru sawl gwaith. Mae Dr Rhydian Lewis o Ysgol Fathemateg Prifysgol Caerdydd wedi cynllunio algorithm y gellir ei ddefnyddio i leihau'r defnydd o fysiau, pellter cerdded myfyrwyr ac amser teithio. Credaf y byddai hon yn ffordd wych o ddefnyddio technoleg newydd—ein hacademyddion ein hunain ym Mhrifysgol Caerdydd yn cyflwyno rhywbeth a allai ddatrys llawer iawn o hyn. A yw hyn yn rhywbeth y byddech yn cyfarfod â mi i'w drafod ymhellach? Diolch.
I'd be more than happy to meet with the Member, and with Dr Rhydian, to discuss the algorithm and how we can use that and other emerging technology. Thank you.
Rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â’r Aelod, a chyda Dr Rhydian, i drafod yr algorithm a sut y gallwn ddefnyddio hwnnw a thechnoleg arall sy'n datblygu. Diolch.
2. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddatganiad am y newidiadau arfaethedig i amserlen rheilffordd Calon Cymru? OQ60971
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the proposed changes to the Heart of Wales line timetable? OQ60971
Transport for Wales are currently seeking feedback from stakeholders on their Wales-wide timetable review, which aims to better align services with post-COVID travel demand and also reduce the public subsidy required to run rail services.
Mae Trafnidiaeth Cymru wrthi’n ceisio adborth gan randdeiliaid ar eu hadolygiad o amserlenni ar gyfer Cymru gyfan, sy’n ceisio alinio gwasanaethau’n well â’r galw am deithio ar ôl COVID-19, yn ogystal â lleihau’r cymhorthdal cyhoeddus sydd ei angen i redeg gwasanaethau rheilffyrdd.
Cyn i fi ymateb i'r Ysgrifennydd Cabinet, dwi'n gobeithio na fyddwch chi'n meindio, Llywydd, i fi roi ar record ein gofidiau ni i gyd, dwi'n credu, wrth glywed am y digwyddiad difrifol sydd wedi digwydd yn Ysgol Dyffryn Aman yn gynharach heddiw. Mae'n meddyliau ni i gyd, wrth gwrs, gyda phawb sydd wedi cael eu heffeithio gan y digwyddiad hynny.
Mi oedd cyfeiriad at y newidiadau yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ddoe, onid oedd e? Mae'r gwasanaeth yma yn un o'r llinellau rheilffyrdd mwyaf ysblennydd yn y byd, a dweud y gwir—mae e newydd ennill gwobr gan y Lonely Planet guide fel un o'r goreuon yn Ewrop. Mi oedd yna gyfeiriad at y lefelau isel o ddefnydd, ond, wrth gwrs, beth sy'n digwydd yn aml iawn, wrth dorri'r gwasanaeth, yw bod llai o ddefnydd yn mynd i fod, yn arbennig ar gyfer pobl leol achos dyw hi ddim yn ymarferol i ddefnyddio'r peth. Nawr, mi oedd yna gyfeiriad gan y Prif Weinidog at yr ymgynghori a fu gydag Aelodau etholedig lleol. Doeddwn i ddim yn rhan o unrhyw drafodaeth, doedd Cefin Campbell fel Aelod rhanbarthol ddim, a dwi'n siŵr bod hwnna'n wir am Aelodau etholedig eraill a hefyd grwpiau o deithwyr. Felly, a fyddai hi'n bosib, Ysgrifennydd Cabinet, i ni gael trafodaeth o'r newydd gydag Aelodau etholedig, gyda phobl leol, i weld sut ydyn ni'n gallu gwneud y gorau o'r llinell yma, mewn ffordd integredig, fel ein bod ni'n gallu cynyddu'r defnydd i'r dyfodol?
Before I respond to the Cabinet Secretary, I hope that you won't mind, Llywydd, that I put on record all of our concerns, I believe, in hearing about the serious incident that has happened at Ysgol Dyffryn Aman earlier today. Our thoughts, of course, are with those affected by that incident.
A reference was made to the changes in questions to the First Minister yesterday, wasn't there? This service is one of the most magnificent rail services worldwide, truth be told—it's just won an award from the Lonely Planet guide for being one of the best rail routes in Europe. There was a reference made to the low levels of usage on the line, but, of course, what happens very often is that, in cutting the service, there will be less use of it, particularly from local people, because it's not practical for them to use it. Now, there was a reference made by the First Minister to the consultation that happened with local elected Members. I wasn't part of any conversation, Cefin Campbell, as regional Member, wasn't either, and I'm sure that that's true of other elected Members and traveller groups too. So, would it be possible, Cabinet Secretary, for us to have a conversation anew with elected Members, with local people, to see how we can maximise the usage of this line, in an integrated manner, so that we can increase use for the future?
Can I thank Adam Price for that invitation? I'd be more than happy to speak with Members and with the people that you represent in your constituencies over this marvellous route. You're absolutely right—it is award winning; it's stunningly beautiful, and we would hope that it's used more in the future. The service that's earmarked for being suspended was infrequently used—that is correct. Our objective is to make sure that we drive up patronage. So, we need to find ways of increasing interest in the route, so that, at some point in the future, it could be reinstated. I think the average number of passengers was just six, and TfW have identified potential savings of between £1 million and £1.5 million.
In the context of what we were just discussing moments ago regarding bus subsidies, I think it demonstrates the challenge that we've got in trying to seek greater parity between bus and rail subsidies. The only way that we can do it is make sure that we drive up patronage to reduce the subsidy on rail. That's the only way, in my view, that we can grow our way out of it. But I am more than happy to meet with you, and with residents, to discuss this. I know that Transport for Wales are developing a multimodal approach to improve public transport for people who live in the Heart of Wales line area. I'm keen to know exactly what that means and whether that will sufficiently replace the rail service. I have to go back, though, to the finances that we face—the pressure of public finances—and the changes are designed to ensure that healthy revenue growth and, ultimately, reduced public subsidy are at the heart of considerations for rail services. That said, I also recognise that, simply by virtue of the fact that rural Wales is more sparsely populated, we will never really achieve the sort of passenger figures there that we will see on the core Valleys lines.
A gaf i ddiolch i Adam Price am ei wahoddiad? Rwy'n fwy na pharod i siarad ag Aelodau a chyda'r bobl yr ydych yn eu cynrychioli yn eich etholaethau ynghylch y llwybr gwych hwn. Rydych chi'n llygad eich lle—mae wedi ennill gwobrau; mae'n syfrdanol o hardd, a byddem yn gobeithio y bydd mwy o ddefnydd yn cael ei wneud ohono yn y dyfodol. Anaml y defnyddid y gwasanaeth sydd wedi’i glustnodi i gael ei ddiddymu—mae hynny’n gywir. Ein nod yw sicrhau ein bod yn cynyddu nifer y defnyddwyr. Felly, mae angen inni ddod o hyd i ffyrdd o gynyddu diddordeb yn y llwybr, fel y gellid ei adfer rywbryd yn y dyfodol. Credaf mai dim ond chwech oedd nifer cyfartalog y teithwyr, ac mae Trafnidiaeth Cymru wedi nodi arbedion posibl o rhwng £1 miliwn ac £1.5 miliwn.
Yng nghyd-destun yr hyn y buom yn ei drafod eiliadau yn ôl ynghylch cymorthdaliadau ar gyfer y gwasanaethau bysiau, rwy'n credu ei fod yn dangos yr her sydd gennym o ran ceisio sicrhau mwy o gydraddoldeb rhwng cymorthdaliadau ar gyfer bysiau a rheilffyrdd. Yr unig ffordd y gallwn wneud hynny yw drwy sicrhau ein bod yn cynyddu nifer y defnyddwyr er mwyn lleihau’r cymhorthdal ar gyfer rheilffyrdd. Dyna'r unig ffordd, yn fy marn i, y gallwn dyfu ein ffordd allan o'r sefyllfa. Ond rwy’n fwy na pharod i gyfarfod â chi, a chyda thrigolion, i drafod hyn. Gwn fod Trafnidiaeth Cymru yn datblygu ymagwedd aml-ddull tuag at wella trafnidiaeth gyhoeddus i bobl sy’n byw yn ardal rheilffordd Calon Cymru. Rwy'n awyddus i wybod beth yn union y mae hynny'n ei olygu ac a fydd hynny'n ddigonol i gymryd lle'r gwasanaeth rheilffyrdd. Mae'n rhaid imi fynd yn ôl, serch hynny, at y cyllid yr ydym yn ei wynebu—pwysau cyllid cyhoeddus—a chynlluniwyd y newidiadau i sicrhau bod twf refeniw iach, ac yn y pen draw, llai o gymhorthdal cyhoeddus, wrth wraidd yr ystyriaethau ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd. Wedi dweud hynny, rwy'n cydnabod hefyd, yn rhinwedd y ffaith bod y Gymru wledig yn deneuach ei phoblogaeth, na fyddwn byth yn cael y math o ffigurau teithwyr yno y byddwn yn eu gweld ar reilffyrdd craidd y Cymoedd.
Cabinet Secretary, you can see why people in rural Wales feel a bit short-changed, when Transport for Wales are cutting services—like they are in Llandrindod, in my constituency—on the rail network across the country. The Welsh Government talks a lot about getting the public to use public transport more to reduce our carbon emissions, but people in rural Wales do feel short-changed. They don't have bus networks, and now they're having their rail links taken away from them. So, Cabinet Secretary, I'd be very interested to hear from you how you can assure people who live in my constituency, and the whole of rural Wales, that this Government does take their issues and concerns seriously, because it does feel for a lot of people that everything happens in the urban environments but nothing seems to be happening in rural Wales.
Ysgrifennydd y Cabinet, gallwch weld pam fod pobl yng nghefn gwlad Cymru yn siomedig, pan fo Trafnidiaeth Cymru yn torri gwasanaethau—fel y gwnaethant yn Llandrindod, yn fy etholaeth i—ar y rhwydwaith rheilffyrdd ledled y wlad. Mae Llywodraeth Cymru yn sôn llawer am annog y cyhoedd i ddefnyddio mwy ar drafnidiaeth gyhoeddus er mwyn lleihau ein hallyriadau carbon, ond mae pobl yng nghefn gwlad Cymru yn teimlo ar eu colled. Nid oes ganddynt rwydweithiau bysiau, ac yn awr, maent yn colli eu cysylltiadau rheilffyrdd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn yn fawr glywed gennych sut y gallwch roi sicrwydd i bobl sy'n byw yn fy etholaeth i, a chefn gwlad Cymru gyfan, fod y Llywodraeth hon o ddifrif ynghylch eu problemau a'u pryderon, gan fod llawer o bobl yn teimlo fel pe bai popeth yn digwydd yn yr amgylcheddau trefol ond nad yw'n ymddangos bod unrhyw beth yn digwydd yng nghefn gwlad Cymru.
Well, can I assure the Member that we do take incredibly seriously the needs of people who live in rural Wales? With regard to Transport for Wales services, there are actually more rail services now operating in Wales than before COVID. And that is not the case across the UK. Indeed, we're also seeing more trains and train carriages being used on Transport for Wales service areas, and my understanding is that, whereas Transport for Wales inherited 270 carriages back in 2018, soon they'll be operating trains carrying or pulling almost 500 carriages. So, there are more services. There are more carriages being used, and the new timetable will also include additional calls to and from Milford Haven and Haverfordwest, and hourly services between Aberystwyth and Shrewsbury, serving rural communities. So, there will be benefits for rural areas. But I do accept the particular point with regard to the Heart of Wales line. It's well taken, well made, and I will meet with residents and elected Members over this.
Wel, a gaf i roi sicrwydd i'r Aelod ein bod yn wirioneddol o ddifrif ynghylch anghenion pobl sy’n byw yng nghefn gwlad Cymru? Ar wasanaethau Trafnidiaeth Cymru, mewn gwirionedd mae mwy o wasanaethau rheilffyrdd yn gweithredu yng Nghymru bellach nag a oedd cyn COVID. Ac nid yw hynny'n wir ledled y DU. Yn wir, rydym hefyd yn gweld mwy o drenau a cherbydau trên yn cael eu defnyddio yn ardaloedd gwasanaeth Trafnidiaeth Cymru, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, er bod Trafnidiaeth Cymru wedi etifeddu 270 o gerbydau yn ôl yn 2018, cyn bo hir, byddant yn gweithredu trenau sy’n cludo neu’n tynnu bron i 500 o gerbydau. Felly, mae mwy o wasanaethau. Mae mwy o gerbydau'n cael eu defnyddio, a bydd yr amserlen newydd hefyd yn cynnwys gwasanaethau ychwanegol i ac o Aberdaugleddau a Hwlffordd, a gwasanaethau bob awr rhwng Aberystwyth a'r Amwythig, gan wasanaethu cymunedau gwledig. Felly, bydd manteision i ardaloedd gwledig. Ond rwy’n derbyn y pwynt penodol ynghylch rheilffordd Calon Cymru. Mae'n bwynt dilys, ac rwy'n ei dderbyn, a byddaf yn cyfarfod â thrigolion ac Aelodau etholedig i drafod hyn.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Natasha Asghar.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Natasha Asghar.
Thank you so much, Presiding Officer. Cabinet Secretary, awful congestion still plagues many of our roads, especially around the M4. Particularly, the area I'm going to focus on is the Brynglas tunnels in Newport. As someone who drives around that stretch of road near enough every single day, I can attest to the dire situation, which has been made a lot worse by the redundant 50 mph speed limits that currently exist.
Congestion and poor roads are undoubtedly making Wales a less attractive place to do business and are creating a lot of frustration. Following the Government's decision to axe the M4 relief road, the Burns commission was set up to look at various alternatives to tackle congestion in the area. Plans to build Cardiff parkway, a development poised to create 6,000 jobs and accommodate 800,000 passengers a year between Cardiff and London, were included in the commission's final recommendations, yet, sadly, we all know that this project has been left in limbo following the Welsh Government's decision to call the planning application in despite initially backing it. So, Cabinet Secretary, when can we expect a decision on this long-awaited infrastructure project to be made, and what further plans does the Welsh Government have to tackle congestion, because it doesn't look like anything has worked so far on that particular stretch of road? Thank you.
Diolch yn fawr, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae tagfeydd ofnadwy yn dal i fod yn bla ar lawer o’n ffyrdd, yn enwedig o gwmpas yr M4. Yr ardal benodol rwy’n mynd i ganolbwyntio arni yw twneli Bryn-glas yng Nghasnewydd. Fel rhywun sy'n gyrru ger y rhan honno o'r ffordd bron i bob dydd, gallaf dystio i'r sefyllfa enbyd hon, sydd wedi'i gwaethygu gan y terfynau cyflymder 50 mya diangen sydd yno ar hyn o bryd.
Heb os, mae tagfeydd a ffyrdd gwael yn gwneud Cymru yn lle llai deniadol i wneud busnes ac yn peri cryn dipyn o rwystredigaeth. Yn dilyn penderfyniad y Llywodraeth i roi'r gorau i ffordd liniaru’r M4, sefydlwyd comisiwn Burns i edrych ar wahanol opsiynau amgen ar gyfer mynd i’r afael â thagfeydd yn yr ardal. Cafodd cynlluniau i adeiladu parcffordd Caerdydd, datblygiad a fyddai'n creu 6,000 o swyddi ac yn darparu ar gyfer 800,000 o deithwyr y flwyddyn rhwng Caerdydd a Llundain, eu cynnwys yn argymhellion terfynol y comisiwn, ac eto, yn anffodus, gŵyr pob un ohonom fod y prosiect hwn mewn limbo yn dilyn penderfyniad Llywodraeth Cymru i alw’r cais cynllunio i mewn er iddynt gefnogi'r prosiect yn wreiddiol. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pryd y gallwn ddisgwyl penderfyniad ar y prosiect seilwaith hirddisgwyliedig hwn, a pha gynlluniau pellach sydd gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thagfeydd, gan nad yw'n ymddangos bod unrhyw beth wedi gweithio hyd yn hyn ar y rhan honno o'r ffordd? Diolch.
Well, can I thank the Member for her questions and, first of all, say, with regard to the Cardiff parkway application, as a live application, obviously, I can't comment on it? But I believe that it's under active consideration, and a decision will be issued as soon as possible.
With regard to the wider work of the Burns commission, and the delivery unit that emanated from it, I met with Simon Gibson earlier this week, and the work that he has led has been fascinating. I think it's incredibly exciting as well. He will be updating the people of south-east Wales with a third annual report. It will be more than just an annual report, though. I think it gives us a fabulous opportunity to consider funding the interventions that the delivery unit and that Lord Burns have outlined in the coming years. It will require a pretty heavy investment, but the Welsh Government, at the time of the decision on the M4, said that it would consider spending capital funds on alternative interventions that alleviate congestion. We're determined to do that; we're determined to alleviate the problems that face motorists on the M4 right now.
Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau a dweud, yn gyntaf oll, ynghylch cais parcffordd Caerdydd, fel cais byw, yn amlwg, na allaf wneud sylw arno? Ond credaf ei fod o dan ystyriaeth weithredol, ac y bydd penderfyniad yn cael ei wneud cyn gynted â phosibl.
Ar waith ehangach comisiwn Burns, a’r uned gyflawni a ddeilliodd ohono, cyfarfûm â Simon Gibson yn gynharach yr wythnos hon, ac mae’r gwaith y mae wedi’i arwain wedi bod yn hynod ddiddorol. Rwy'n credu ei fod yn hynod gyffrous hefyd. Bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i bobl de-ddwyrain Cymru gyda thrydydd adroddiad blynyddol. Fodd bynnag, bydd yn fwy nag adroddiad blynyddol yn unig. Credaf ei fod yn rhoi cyfle gwych inni ystyried ariannu’r ymyriadau a amlinellwyd gan yr uned gyflawni a'r Arglwydd Burns yn y blynyddoedd i ddod. Bydd angen buddsoddiad eithaf sylweddol, ond dywedodd Llywodraeth Cymru, pan wnaed y penderfyniad ar yr M4, y byddai’n ystyried gwario arian cyfalaf ar ymyriadau gwahanol sy’n lleddfu tagfeydd. Rydym yn benderfynol o wneud hynny; rydym yn benderfynol o liniaru'r problemau sy'n wynebu modurwyr ar yr M4 ar hyn o bryd.
Cabinet Secretary, thank you so much for your answer, and I do look forward to hearing and seeing more of those changes going forward. Now, there is one other threat that we do face, and that is of congestion charges and road charges, which have been hanging over the heads of Welsh motorists for far too long now. Ministers in the last Government claimed that there was no intention of introducing these drastic measures, yet they went ahead and gave themselves the powers to do just that. And I'm sure that you will appreciate that times are extremely tough for many in all of our communities, and forking out extra cash for going about their daily lives and making a living is the last thing that residents need from all corners of Wales. I personally feel that we shouldn't be forcing motorists out of their cars by making driving even more difficult. Instead, we should be investing in public transport to make it a viable alternative to driving. So, Cabinet Secretary, can I get the cast-iron commitment from you here today that no road charging or congestion charging will be introduced by this Government on your watch?
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch yn fawr iawn am eich ateb, ac edrychaf ymlaen at glywed a gweld mwy o'r newidiadau hynny wrth symud ymlaen. Nawr, mae un bygythiad arall yn ein hwynebu, sef taliadau atal tagfeydd a chodi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd, sydd wedi bod yn bygwth modurwyr Cymru ers llawer rhy gormod o amser. Honnodd Gweinidogion yn y Llywodraeth ddiwethaf nad oedd unrhyw fwriad o gyflwyno’r mesurau llym hyn, ac eto, aethant yn eu blaenau i roi’r pwerau iddynt eu hunain wneud yn union hynny. Ac rwy'n siŵr y byddwch yn derbyn ei bod hi'n gyfnod hynod o anodd i lawer o bobl ym mhob un o'n cymunedau, a gwario arian ychwanegol er mwyn byw eu bywydau bob dydd a gwneud bywoliaeth yw'r peth olaf sydd ei angen ar drigolion ym mhob cwr o Gymru. Yn bersonol, teimlaf na ddylem fod yn gorfodi modurwyr allan o'u ceir drwy wneud gyrru hyd yn oed yn fwy anodd. Yn hytrach, dylem fod yn buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus er mwyn ei gwneud yn ddewis amgen hyfyw yn lle gyrru. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ymrwymiad cadarn gennych chi yma heddiw na fydd y Llywodraeth hon, o dan eich gwyliadwriaeth chi, yn codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd nac yn cyflwyno unrhyw daliadau atal tagfeydd?
I think I should outline the responsibilities for road-user charging across the United Kingdom, so that Members are clear about who has the opportunity to implement road-user charging. I think it's really important to have that understanding. It's the UK Secretary of State for Transport who retains the powers to implement universal road charging and to receive any revenue as well, crucially. It's through the Transport Act 2000 that Welsh Ministers can provide powers to local authorities to implement local schemes. Welsh Government will not introduce road-user charging on Welsh Government-run roads. The matter for local authorities is a matter for local authorities. I would not wish to direct, intervene or dictate to them what they wish to do.
My view is, though, that, with the rapid increase in the number of electric vehicles on the roads, the UK Treasury has to consider alternative means of raising revenue to the traditional road tax. I know that the Department for Transport has been considering this for quite some time. Last time I was in this role, I remember having conversations about it. I don't know what the ultimate plans of the Treasury are. It's something for the UK Government or a future UK Government to determine, and, as soon as I can engage with Ministers on the subject, I'm looking forward to having a conversation.
Rwy'n credu y dylwn amlinellu’r cyfrifoldebau ar gyfer codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd ledled y Deyrnas Unedig, fel bod Aelodau’n deall pwy sydd â'r cyfle i godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd. Credaf ei bod yn bwysig iawn cael y ddealltwriaeth honno. Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Drafnidiaeth sydd â'r pwerau i godi tâl cyffredinol ar ddefnyddwyr ffyrdd ac i dderbyn unrhyw refeniw hefyd, sy'n hollbwysig. Drwy Ddeddf Trafnidiaeth 2000, gall Gweinidogion Cymru roi pwerau i awdurdodau lleol roi cynlluniau lleol ar waith. Ni fydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno taliadau ar ddefnyddwyr ffyrdd sy’n cael eu cynnal gan Lywodraeth Cymru. Materion i awdurdodau lleol yw materion i awdurdodau lleol. Ni fyddwn yn dymuno cyfarwyddo, ymyrryd na dweud wrthynt beth y dylent ei wneud.
Fy marn i, serch hynny, gyda’r cynnydd cyflym yn nifer y cerbydau trydan ar y ffyrdd, yw bod yn rhaid i Drysorlys y DU ystyried dulliau gwahanol i’r dreth ffyrdd draddodiadol o godi refeniw. Gwn fod yr Adran Drafnidiaeth wedi bod yn ystyried hyn ers peth amser. Y tro diwethaf imi fod yn y rôl hon, cofiaf gael sgyrsiau ynglŷn â hynny. Nid wyf yn gwybod beth yw cynlluniau’r Trysorlys yn y pen draw. Mae'n rhywbeth i Lywodraeth y DU neu Lywodraeth y DU yn y dyfodol ei benderfynu, a chyn gynted ag y gallaf ymgysylltu â Gweinidogion ar y pwnc, edrychaf ymlaen at gael sgwrs.
Thank you so much, Cabinet Secretary. The good news is—. And I'm really happy to hear that from you. I have had many meetings with Mark Harper. I know, on that basis, we have had that conversation. He has not been very favourable when it comes to congestion charging, ULEZ charging et cetera. That was very much a Labour policy that he has seen in London et cetera and surrounding areas, and that's not something he wishes to see in Wales, as do we. So, I'm glad that we're on the same hymn sheet on that one.
Now, despite playing a crucial role in connecting communities and tackling the climate crisis, our bus sector is still facing extremely uncertain times. It's an area I wished to touch upon with you yesterday, but, sadly, due to time, I wasn't able to. I appreciate the Welsh Government is drawing up a package of bus reform measures, and that's something we will undoubtedly discuss at greater length going forward, but it's clear more needs to be done to support this industry. I have repeatedly in this Chamber called for campaigns to incentivise bus travel in Wales and look towards capping fares in a bid to boost patronage, but, sadly, to no avail; to date, it hasn't happened. So, as things stand, there is a shortfall of drivers across the industry, to around 3,000, according to a recent survey. To combat this issue, the UK Government recently announced plans to lower the minimum age to drive longer buses and coach journeys and speed up training for drivers. This move could see hundreds of jobs being made available, and it has been welcomed by leading organisations in the industry. So, Cabinet Secretary, what plans does the Welsh Government have here in Wales to tackle driver shortages and increase passenger numbers going forward? Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Y newyddion da yw—. Ac rwy'n falch iawn o glywed hynny gennych. Rwyf wedi cael llawer o gyfarfodydd gyda Mark Harper. Ar y sail honno, gwn ein bod wedi cael y sgwrs honno. Nid fu'n gefnogol iawn i daliadau atal tagfeydd, taliadau ULEZ ac ati. Roedd hwnnw’n bolisi Llafur y mae wedi'i weld yn Llundain ac yn y blaen, a’r ardaloedd cyfagos, ac fel ninnau, nid yw hynny’n rhywbeth y mae’n dymuno ei weld yng Nghymru. Felly, rwy'n falch ein bod yn cytuno ar hynny.
Nawr, er ei fod yn chwarae rhan hanfodol yn cysylltu cymunedau â'i gilydd a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd, mae ein sector bysiau yn dal i wynebu cyfnod ansicr iawn. Mae'n faes yr oeddwn wedi gobeithio ei drafod gyda chi ddoe, ond yn anffodus, oherwydd amser, ni fu modd imi wneud hynny. Rwy'n sylweddoli bod Llywodraeth Cymru yn llunio pecyn o fesurau diwygio bysiau, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn sicr yn ei drafod yn fanylach wrth symud ymlaen, ond mae'n amlwg fod angen gwneud mwy i gefnogi'r diwydiant hwn. Rwyf wedi galw dro ar ôl tro yn y Siambr hon am ymgyrchoedd i gymell teithio ar fysiau yng Nghymru ac ystyried capio prisiau siwrneiau mewn ymgais i hybu defnydd, ond yn anffodus, roedd y galwadau hynny'n ofer; hyd yn hyn, nid yw wedi digwydd. Felly, fel y saif pethau, mae'r diwydiant oddeutu 3,000 o yrwyr yn brin, yn ôl arolwg diweddar. Er mwyn mynd i’r afael â’r mater hwn, cyhoeddodd Llywodraeth y DU gynlluniau diweddar i ostwng yr oedran gofynnol i yrru teithiau bysiau a choetsys hwy a chyflymu hyfforddiant i yrwyr. Gallai’r cam hwn arwain at gannoedd o swyddi ychwanegol, ac mae wedi’i groesawu gan sefydliadau blaenllaw yn y diwydiant. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru yma yng Nghymru i fynd i'r afael â'r prinder gyrwyr a chynyddu nifer y teithwyr wrth symud ymlaen? Diolch.
Well, the Member makes a vitally important point, because this is an issue that we've seen affect bus services in Wales, very much so in recent times, particularly in—I think it was—Swansea, where there were issues with recruitment that then led to services not being able to be provided. I, in the course of the next month or so, am going to be meeting with all of the major operators and, indeed, with some of the smaller operators of bus services in Wales, to gain a clearer picture of the challenges that they face, and then, from those meetings, we'll be able to inform the bus plans that are being drawn up at the moment. The bus plans will create that short-term bridge to franchising again in 2027. Thank you.
Wel, mae’r Aelod yn gwneud pwynt hanfodol bwysig, gan fod hwn yn fater yr ydym wedi’i weld yn effeithio ar wasanaethau bysiau yng Nghymru, i raddau helaeth iawn yn ddiweddar, yn enwedig—rwy’n credu—yn Abertawe, lle cafwyd problemau recriwtio a arweiniodd wedyn at fethu darparu gwasanaethau. Yn y mis neu ddau nesaf, byddaf yn cyfarfod â phob un o’r gweithredwyr bysiau mwyaf, a rhai o'r gweithredwyr gwasanaethau bysiau llai yng Nghymru yn wir, i gael darlun cliriach o’r heriau y maent yn eu hwynebu, ac yna, o’r cyfarfodydd hynny, byddwn yn gallu llywio’r cynlluniau bysiau sy’n cael eu llunio ar hyn o bryd. Bydd y cynlluniau bysiau yn creu’r bont dymor byr honno i fasnachfreinio eto yn 2027. Diolch.
Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.
Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.
Diolch, Llywydd. Beth ydy Cabinet Secretary yn Gymraeg?
Thank you, Llywydd. What is Cabinet Secretary in Welsh?
Ysgrifennydd.
Ysgrifennydd.
Ysgrifennydd Cabinet, croeso eto i'r rôl. Ddoe, gwnaethoch chi wneud datganiad o'ch blaenoriaethau, ac roeddech chi'n dweud, ddoe, mai rhai o'ch blaenoriaethau oedd gweithio mewn partneriaeth, gwrando a gwneud newidiadau. Rwy'n croesawu hynny. Nawr, roedd cryn dipyn o'ch datganiad ac, wel, roedd cryn dipyn o'r sŵn dŷn ni wedi ei glywed yn ddiweddar, yn ffocysu ar newid cyfyngiadau cyflymder ar ffyrdd trefol. A ydych chi'n pryderu bod cymaint o'ch ffocws yn eich wythnosau cyntaf wedi bod ar newid neu ail-esbonio polisi blaenorol? Allech chi osod mas, plîs, faint o arian sydd yn cael ei wario, a fydd yn cael ei wario, ar ddad-wneud unrhyw waith a buddsoddiad sydd wedi cael ei wneud yn barod ar hyn? Faint o arian fyddai wedi gallu cael ei arbed petai'r Llywodraeth wedi gweithredu ar y gwelliant roedd Plaid Cymru wedi'i osod ac oedd wedi pasio chwe mis yn ôl? Faint byddwch chi'n ei wneud er mwyn gwneud yn siŵr eich bod chi'n blaenoriaethu gwella gwasanaethau a gwella cysylltiadau, yn hytrach na dad-wneud rhywbeth sydd wedi cael ei wneud yn barod?
Cabinet Secretary, a warm welcome to your role. Yesterday, you made a statement setting out your priorities, and you said, yesterday, that some of your priorities were working in partnership, listening and making changes. And I welcome that. Much of your statement and much of the noise that we've heard recently focused on changing speed limits on urban roads. Are you concerned that so much of your focus in your first few weeks has been on changing or re-explaining a previous policy? Can you, please, set out how much money is being spent or will be spent on undoing work that's been done and undoing investment that's already been made in this area? How much of that money could have been saved if the Government had acted on the amendment tabled by Plaid Cymru and passed in this place six months ago? What will you do in order to ensure that you prioritise improving services and improving connectivity, rather than undoing something that has previously been done?
Can I thank Delyth Jewell for her questions and say I'm really looking forward to our first meeting? I'm also looking forward to Natasha Asghar's first meeting as well. I'm looking forward to working with opposition spokespeople on matters relating to transport. I'm sure that we will have disagreements, but I also hope that we'll have agreement on certain ways forward and how we can collaborate more closely and how we can gather your ideas and your insights as well.
I think you make a really important point about the amount of time and consideration that I've been giving to 20 mph. It has been a dominant feature of the role so far, mainly because I find discord and disunity uncomfortable. When I look at comments sections on news sites, I find that equally uncomfortable. I really wish to bring a little bit of unity and consensus to something that has been polarising. So, actually, it's worth the energy, in my view, if ultimately it does mean that we can make a success of the policy and we can reach a place of consensus where we acknowledge actually making Wales safer through this policy is the right thing to do, but making adjustments to it is equally right and correct.
In terms of the cost, the cost will primarily be associated with labour and the cost of reintroducing the 30 mph signs. We've carried out early estimates of that. We believe it will be a fraction of the policy implementation costs, so between £3 million and £5 million is what we estimate. That won't go onto the shoulders of local authorities; we will find that money. I've been told by the finance Minister it's got to be within my budget, so we'll find a means of identifying that money, because I'm acutely aware that councils cannot be looking for money from public services at a time when they are so stretched.
And, in terms of public services, improving public transport in regard to transport as a whole is my top priority because I firmly believe that, in terms of driving social justice and in terms of driving modal shift, you have to give people an alternative to the car, and a desirable alternative. It can't be second rate; it must be first class. It must be available, it must be affordable, and it must be for all, for all people, whether you're in a rural area or not, whether you're fully physically mobile or not. It has to be for all people. So, improving public transport, making it fairer as well in terms of the cost of using public transport, is the top priority in my brief.
A gaf i ddiolch i Delyth Jewell am ei chwestiynau a dweud fy mod yn edrych ymlaen yn fawr at ein cyfarfod cyntaf? Edrychaf ymlaen hefyd at fy nghyfarfod cyntaf â Natasha Asghar. Edrychaf ymlaen at weithio gyda llefarwyr y gwrthbleidiau ar faterion yn ymwneud â thrafnidiaeth. Rwy’n siŵr y bydd yna anghytuno, ond rwy'n gobeithio hefyd y byddwn yn cytuno ar rai ffyrdd ymlaen, sut y gallwn gydweithio’n agosach a sut y gallwn gasglu eich syniadau a’ch mewnwelediad hefyd.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn am faint o amser ac ystyriaeth y bûm yn eu rhoi i'r terfyn 20 mya. Mae wedi bod yn nodwedd flaenllaw o'r rôl hyd yn hyn, yn bennaf am fod anghydfod ac anghytundeb yn fy ngwneud yn anghyfforddus. Pan fyddaf yn edrych ar sylwadau ar wefannau newyddion, mae hynny'n fy ngwneud yr un mor anghyfforddus. Rwy'n dymuno dod â rhywfaint o undod a chonsensws i rywbeth sydd wedi bod yn begynol. Felly, mewn gwirionedd, mae'n werth yr egni, yn fy marn i, os yw'n golygu, yn y pen draw, y gallwn wneud y polisi'n llwyddiant ac y gallwn gyrraedd consensws lle rydym yn cydnabod mai gwneud Cymru'n fwy diogel drwy'r polisi hwn yw'r peth iawn i'w wneud, ond fod gwneud addasiadau iddo yr un mor gywir.
Ar y gost, bydd y gost yn ymwneud yn bennaf â llafur a chost ailosod yr arwyddion 30 mya. Rydym wedi cynnal amcangyfrifon cynnar o hynny. Credwn y bydd yn ffracsiwn o gostau gweithredu'r polisi, felly rhwng £3 miliwn a £5 miliwn yw’r hyn a amcangyfrifwn. Nid yr awdurdodau lleol fydd yn ysgwyddo'r gost honno; byddwn ni'n dod o hyd i'r arian hwnnw. Mae’r Gweinidog cyllid wedi dweud wrthyf fod yn rhaid iddo ddod o fy nghyllideb i, felly byddwn yn dod o hyd i ffordd o nodi’r arian hwnnw, gan fy mod ymwybodol iawn na all cynghorau fod yn chwilio am arian o wasanaethau cyhoeddus ar adeg pan fyddant o dan gymaint o bwysau.
Ac ar wasanaethau cyhoeddus, gwella trafnidiaeth gyhoeddus mewn perthynas â thrafnidiaeth yn gyffredinol yw fy mhrif flaenoriaeth, gan fy mod yn credu'n gryf, er mwyn ysgogi cyfiawnder cymdeithasol ac ysgogi newid dulliau teithio, fod yn rhaid ichi roi dewis amgen i bobl yn hytrach na'r car, a hwnnw'n ddewis amgen dymunol. Ni all fod yn ddewis eilradd; mae'n rhaid iddo fod yn werth chweil. Mae'n rhaid iddo fod ar gael, mae'n rhaid iddo fod yn fforddiadwy, ac mae'n rhaid iddo fod i bawb, boed mewn ardal wledig ai peidio, boed yn gwbl symudol yn gorfforol ai peidio. Mae'n rhaid iddo fod ar gyfer pawb. Felly, gwella trafnidiaeth gyhoeddus, a'i gwneud yn decach hefyd o ran cost defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, yw’r brif flaenoriaeth yn fy mriff.
Thank you very much for that answer. My other question, Cabinet Secretary, is on bus services. They are in dire need of attention and investment. Could you outline, please, how you plan for the bus Bill and its provisions to be funded sustainably? Could you set out a little more, please, how buses fit into your priorities, how you'll ensure that that absolutely necessary, fundamental, investment in rail, which is needed, won't be at the expense of bus services, and how you will incorporate the views of passengers into your plans, particularly passengers living in rural areas or communities where train lines won't reach, like communities in the Valleys?
Finally, taking on board your first answer, Cabinet Secretary—you said the £3 million to £5 million for reconfiguring or reimagining some of the 20 mph policy has to be found within your budget—could you give an assurance that that won't come at the expense of bus services, please?
Diolch yn fawr am eich ateb. Mae fy nghwestiwn arall, Ysgrifennydd y Cabinet, yn ymwneud â gwasanaethau bysiau. Mae gwir angen sylw a buddsoddiad arnynt. A allech chi amlinellu, os gwelwch yn dda, sut y bwriadwch i’r Bil bysiau a’i ddarpariaethau gael eu hariannu’n gynaliadwy? A allech chi nodi mewn mwy o fanylder, os gwelwch yn dda, sut mae lle i fysiau yn eich blaenoriaethau, sut y byddwch yn sicrhau na fydd y buddsoddiad hanfodol, hollbwysig sydd ei angen yn y rheilffyrdd yn cael ei wneud ar draul gwasanaethau bysiau, a sut y byddwch yn ymgorffori barn teithwyr yn eich cynlluniau, yn enwedig teithwyr sy’n byw mewn ardaloedd gwledig neu gymunedau lle na fydd rheilffyrdd yn eu cyrraedd, fel cymunedau yn y Cymoedd?
Yn olaf, gan gydnabod eich ateb cyntaf, Ysgrifennydd y Cabinet—fe ddywedoch fod yn rhaid dod o hyd i £3 miliwn i £5 miliwn ar gyfer ad-drefnu neu ailfeddwl am beth o’r polisi 20 mya o fewn eich cyllideb—a allech chi roi sicrwydd na fydd hynny’n digwydd ar draul gwasanaethau bysiau, os gwelwch yn dda?
I can give that assurance. I love bus services and we won't be paying for the reintroduction of any 30 mph routes with money that would have been spent otherwise on providing bus services in Wales.
I've outlined already the subsidy challenge that we have with certain rail services. It's my firm view that, long term—. Short term, we have challenges in terms of the subsidy, but, in terms of long-term practice, we have to increase the fare box by driving up patronage, to reduce then the public subsidy, which can otherwise be used for bus services.
The vital component of the bus Bill will be the ability for us to be able to control services. We won't own them, necessarily, but we will be able to control them. We will be able to design the networks and then have operators provide the services. That then, in turn, gives us more control over expenditure as well. It's kind of the way that we went about procuring for Transport for Wales's rail services. And so it will drive value for money, but it will also place the power for making decisions over routes within local authorities and within the regions, and I think they are best placed to be able to design routes and ensure that all communities are well served by bus services.
Gallaf roi’r sicrwydd hwnnw. Rwy'n dwli ar wasanaethau bysiau, ac ni fyddwn yn talu am ailgyflwyno unrhyw lwybrau 30 mya gydag arian a fyddai wedi’i wario fel arall ar ddarparu gwasanaethau bysiau yng Nghymru.
Rwyf eisoes wedi amlinellu'r her sydd gennym gyda chymhorthdal i rai gwasanaethau rheilffyrdd. Fy marn bendant i, yn y tymor hir—. Yn y tymor byr, mae gennym heriau gyda'r cymhorthdal, ond o ran ymarfer hirdymor, mae'n rhaid inni gynyddu'r elw a wneir drwy gynyddu'r nifer sy'n defnyddio'r gwasanaeth, er mwyn lleihau'r cymhorthdal cyhoeddus, y gellir ei ddefnyddio fel arall ar gyfer gwasanaethau bysiau.
Elfen hanfodol y Bil bysiau fydd y gallu inni reoli gwasanaethau. Ni fyddwn yn berchen arnynt o reidrwydd, ond byddwn yn gallu eu rheoli. Byddwn yn gallu llunio'r rhwydweithiau a chael gweithredwyr i ddarparu'r gwasanaethau. Mae hynny wedyn, yn ei dro, yn rhoi mwy o reolaeth i ni dros wariant hefyd. Mewn ffordd, dyma sut yr aethom ati i gaffael gwasanaethau rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru. Ac felly, bydd yn cynyddu gwerth am arian, ond bydd hefyd yn rhoi'r pŵer i awdurdodau lleol a'r rhanbarthau wneud penderfyniadau ynglŷn â llwybrau, ac rwy'n credu mai nhw sydd yn y sefyllfa orau i allu llunio llwybrau a sicrhau bod pob cymuned yn cael ei gwasanaethu'n dda gan wasanaethau bysiau.
3. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd Llywodraeth Cymru wrth weithredu argymhellion Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru? OQ60979
3. Will the Cabinet Secretary provide an update on the Welsh Government's progress in implementing the recommendations of the South East Wales Transport Commission? OQ60979
Yes. The Burns delivery board are making excellent progress on delivering the recommendations of the commission. I met with the chair of the board, Professor Simon Gibson, just this week, to discuss their imminent third progress report.
Gwnaf. Mae bwrdd cyflawni Burns yn gwneud cynnydd rhagorol ar gyflawni argymhellion y comisiwn. Cyfarfûm â chadeirydd y bwrdd, yr Athro Simon Gibson, yr wythnos hon, i drafod eu trydydd adroddiad cynnydd sydd ar y ffordd.
Diolch. Cabinet Secretary, firstly, can I offer you formal congratulations on your role on behalf of the people of Islwyn, and thank you for that response? One of the valued success stories of Welsh devolution has been the rebuilding and upgrading of the Ebbw Vale to Cardiff railway line, and with a further addition, earlier this year, of a new service to and from Newport. This is a Welsh Labour Government that's introduced needed passenger services to Islwyn communities that take vehicles off the roads. The building of additional railway stations is central to the Burns recommendations, as you know. The creation of Cardiff Parkway offers the potential of further upgrading the capacity on the line serving Islwyn residents, and that's in addition to training apprenticeships and jobs. Two years on after the resolution, though, to grant Cardiff Parkway planning permission by its local planning authority, the decision was called in by Welsh Government, lastly in January 2024, and the target for this—. It has got to be determined, I believe, before 26 April, so it's very close. So, Cabinet Secretary, are you able to outline estimated timelines for when the decision will be issued and how that decision will be made?
Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, yn gyntaf, a gaf i eich llongyfarch yn ffurfiol ar eich rôl ar ran pobl Islwyn, a diolch am eich ymateb? Un o lwyddiannau gwerthfawr datganoli yng Nghymru fu ailadeiladu ac uwchraddio’r rheilffordd o Lynebwy i Gaerdydd, a chydag ychwanegiad pellach, yn gynharach eleni, y gwasanaeth newydd i ac o Gasnewydd. Dyma Lywodraeth Lafur Cymru sydd wedi cyflwyno gwasanaethau teithwyr mawr eu hangen i gymunedau Islwyn sy’n lleihau nifer y cerbydau ar y ffyrdd. Mae adeiladu gorsafoedd trên ychwanegol yn ganolog i argymhellion Burns, fel y gwyddoch. Mae creu Parcffordd Caerdydd yn cynnig potensial i uwchraddio’r capasiti ar y rheilffordd sy’n gwasanaethu trigolion Islwyn ymhellach, a hynny’n ogystal â hyfforddi prentisiaethau a swyddi. Serch hynny, ddwy flynedd ar ôl y penderfyniad i roi caniatâd cynllunio i brosiect Parcffordd Caerdydd gan ei awdurdod cynllunio lleol, cafodd y penderfyniad ei alw i mewn gan Lywodraeth Cymru, y tro diwethaf ym mis Ionawr 2024, ac mae’r targed ar gyfer—. Mae'n rhaid iddo gael ei benderfynu, rwy'n credu, cyn 26 Ebrill, felly mae'n agos iawn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi amlinellu amserlenni amcangyfrifedig ar gyfer pryd y bydd y penderfyniad yn cael ei gyhoeddi a sut y gwneir y penderfyniad hwnnw?
Thank you. Can I thank the Member for Islwyn and say that, before she was elected and ever since she was elected, she's always been a champion for public services and particularly public transport in her constituency? And I'm pleased to say that new trains—brand-new 197s—started operating this week on the Ebbw line. That's really exciting, not least because they were built nearby; they were built in Newport, and they are fantastic CAF trains. So, I'm delighted to see them delivered; I'm delighted to see them operating.
In regard to the Cardiff Parkway, as I mentioned to Natasha Asghar, it's difficult for me to comment on this, because it is a live application, but it will be considered as soon as possible. I can't say any more, I'm afraid, because it could prejudice the final decision.
Diolch. A gaf i ddiolch i’r Aelod dros Islwyn a dweud, cyn iddi gael ei hethol a byth ers iddi gael ei hethol, ei bod bob amser wedi bod yn hyrwyddwr dros wasanaethau cyhoeddus ac yn enwedig trafnidiaeth gyhoeddus yn ei hetholaeth? Ac rwy'n falch o ddweud bod trenau newydd—trenau 197 newydd sbon—wedi dechrau gweithredu ar reilffordd Glynebwy yr wythnos hon. Mae hynny'n gyffrous iawn, yn enwedig gan iddynt gael eu hadeiladu gerllaw; cawsant eu hadeiladu yng Nghasnewydd, ac maent yn drenau CAF gwych. Felly, rwy'n falch iawn o'u gweld yn cael eu cyflwyno; rwy'n falch iawn o'u gweld yn weithredol.
Ar Barcffordd Caerdydd, fel y soniais wrth Natasha Asghar, mae'n anodd imi wneud sylwadau ar hyn, gan ei fod yn gais byw, ond caiff ei ystyried cyn gynted â phosibl. Ni allaf ddweud mwy, mae arnaf ofn, gan y gallai ragfarnu'r penderfyniad terfynol.
Okay. Thank you.
Iawn. Diolch.
4. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddatganiad am ei gynlluniau ar gyfer gwella trafnidiaeth yng Ngogledd Cymru? OQ60967
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on his plans for improving transport in North Wales? OQ60967
Well, my priorities for north Wales are improving public transport links, building better roads, and devolving decision making to the north, including through the regional transport plan currently being developed.
Wel, fy mlaenoriaethau ar gyfer gogledd Cymru yw gwella cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus, adeiladu ffyrdd gwell, a datganoli penderfyniadau i’r gogledd, gan gynnwys drwy’r cynllun trafnidiaeth rhanbarthol sy’n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd.
Thank you, Cabinet Secretary, for your response. I certainly welcome much of what you just said there, and I listened also to your statement yesterday with great interest, as other Members of the Chamber did. I certainly welcome your change of tone, because it seems that the previous transport Minister had an anti-road obsession, which, for my residents in north Wales, some of whom you serve as well, they have found that deeply damaging, and they're desperate for a better road network in the region, just so they can get around more easily. Because you will know, in north Wales, a car is often essential for people.
You mentioned three projects yesterday that will go ahead in terms of road building: the A494 River Dee crossing, the Mold Road improvements in Wrexham, and the traffic management around the Britannia crossing, and I certainly welcome those. But I'm also aware that the future of road investment report, published last February, showed that, of the 19 Welsh Government's schemes, only two of them will be supported going ahead in north Wales, therefore 17 of the schemes in north Wales getting completely scrapped. So, I was wondering whether you're considering reviewing that report and whether the 17 schemes that have been scrapped will be in your consideration for development in the future. As you will know, residents of north Wales often feel overlooked by a Cardiff-centric Government and they want to see decisions for them in north Wales around roads being made sooner rather than later.
Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn sicr, rwy'n croesawu llawer o’r hyn rydych newydd ei ddweud, a gwrandewais hefyd ar eich datganiad ddoe gyda chryn ddiddordeb, fel y gwnaeth Aelodau eraill o’r Siambr. Rwy’n sicr yn croesawu eich newid cywair, gan yr ymddengys bod gan y Gweinidog trafnidiaeth blaenorol obsesiwn gwrth-ffyrdd, sydd wedi bod yn niweidiol iawn i fy nhrigolion yng ngogledd Cymru, y gwasanaethir rhai ohonynt gennych chithau hefyd, ac maent yn ysu am well rhwydwaith ffyrdd yn y rhanbarth, er mwyn iddynt allu symud o gwmpas yn haws. Oherwydd fe fyddwch yn gwybod, yn y gogledd, fod car yn aml yn hanfodol i bobl.
Fe sonioch chi am dri phrosiect ddoe a fydd yn mynd rhagddynt o ran adeiladu ffyrdd: croesfan yr A494 ar afon Dyfrdwy, gwelliannau i Ffordd yr Wyddgrug yn Wrecsam, a'r mesurau rheoli traffig ger croesfan Britannia, ac rwy'n sicr yn croesawu’r rheini. Ond rwy’n ymwybodol hefyd fod yr adroddiad dyfodol buddsoddiad ffyrdd, a gyhoeddwyd fis Chwefror diwethaf, yn dangos, o blith yr 19 o gynlluniau Llywodraeth Cymru, mai dim ond dau ohonynt a fydd yn cael eu cefnogi yn y dyfodol yn y gogledd, felly mae 17 o’r cynlluniau yn y gogledd yn cael eu diddymu'n gyfan gwbl. Felly, tybed a ydych chi'n ystyried adolygu'r adroddiad hwnnw, ac a fyddwch chi'n ystyried datblygu'r 17 cynllun a ddiddymwyd yn y dyfodol. Fel y gwyddoch, mae trigolion gogledd Cymru'n aml yn teimlo eu bod yn cael eu hanwybyddu gan Lywodraeth sy’n canolbwyntio ar Gaerdydd, ac maent am weld penderfyniadau ar eu cyfer ynghylch ffyrdd yng ngogledd Cymru'n cael eu gwneud yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach.
Well, can I thank Sam Rowlands for his questions? We worked well together when I was on the back benches, I think, on the cross-party group for north Wales. We discussed these issues at length, and I can assure Sam today that my immediate priority, with regard to the roads review, is to assess the impact, on the ground, of those tests that were part of the review. I want to make sure that we've got a framework that operates in a way that enables us to build better roads than before, which is consistent with our net-zero objectives, but does allow us to go forward with those projects that we've paused.
The projects that I identified yesterday are probably the ones that I was most familiar with from three years on the back benches and from previous work, however, I will obviously look at all of the projects that were paused as part of that review. I wish to revisit what work has been done since as well, because some of them have gone back to the WelTAG process, so I want to examine each and every one of them to see where they're at and how they can be taken forward in a way that does meet—I have to stress again—our responsibilities to the climate emergency.
Wel, a gaf i ddiolch i Sam Rowlands am ei gwestiynau? Credaf ein bod wedi gweithio’n dda gyda’n gilydd pan oeddwn ar y meinciau cefn, yn y grŵp trawsbleidiol ar gyfer gogledd Cymru. Buom yn trafod y materion hyn yn helaeth, a gallaf roi sicrwydd i Sam heddiw mai fy mlaenoriaeth gyntaf, o ran yr adolygiad ffyrdd, yw asesu effaith, ar lawr gwlad, y profion a oedd yn rhan o’r adolygiad. Hoffwn sicrhau bod gennym fframwaith sy’n gweithredu mewn ffordd sy’n ein galluogi i adeiladu ffyrdd gwell nag o’r blaen, sy’n gyson â’n hamcanion sero net, ond sy’n caniatáu inni fwrw ymlaen â’r prosiectau a ohiriwyd gennym.
Mae’n debyg mai’r prosiectau a nodais ddoe yw’r rhai yr oeddwn yn fwyaf cyfarwydd â nhw yn sgil tair blynedd ar y meinciau cefn ac o waith blaenorol, ond yn amlwg, byddaf yn edrych ar bob un o’r prosiectau a ohiriwyd fel rhan o’r adolygiad hwnnw. Hoffwn ailedrych ar ba waith sydd wedi’i wneud ers hynny hefyd, gan fod rhai ohonynt wedi mynd yn ôl i'r broses WelTAG, felly hoffwn archwilio pob un ohonynt i weld lle maent arni a sut y gellir bwrw ymlaen â nhw mewn ffordd sy'n cyflawni—mae'n rhaid imi bwysleisio eto—ein cyfrifoldebau mewn perthynas â'r argyfwng hinsawdd.
Arriva did a review of 90 per cent of the bus network following the implementation of 20 mph. I had a meeting with them, and they said that if some of the arterial routes could be reviewed, then they would return services to places such as Llandegla and to Tweedmill. I did suggest that they take it up with the local authorities, suggesting which arterial routes could be made back up. They also suggested interventions and targeted initiatives, such as using 106 funding from new developments for bus passes, so that new residents could start using the public bus transport. They do that in Chester. So, would you meet with Arriva, Cabinet Secretary, to make sure that this will go ahead, that this will actually happen, because I believe that the interim bus service to Llandegla is about to end, and I'd like to see things moving quickly so that Arriva will return that service to there?
Cynhaliodd Arriva adolygiad o 90 y cant o'r rhwydwaith bysiau ar ôl gweithredu 20 mya. Cefais gyfarfod â nhw, ac roeddent yn dweud, pe bai modd adolygu rhai o'r llwybrau prifwythiennol, y byddent yn ailgyflwyno gwasanaethau i lefydd fel Llandegla ac i Tweedmill. Awgrymais eu bod yn codi'r mater gyda'r awdurdodau lleol, gan awgrymu pa lwybrau prifwythiennol y gellid eu hailgyflwyno. Fe wnaethant awgrymu ymyriadau a mentrau wedi'u targedu hefyd, megis defnyddio cyllid 106 o ddatblygiadau newydd ar gyfer pasys bysiau, fel y gallai preswylwyr newydd ddechrau defnyddio cludiant bysiau cyhoeddus. Maent yn gwneud hynny yng Nghaer. Felly, a wnewch chi gyfarfod ag Arriva, Ysgrifennydd y Cabinet, i sicrhau y bydd hyn yn digwydd mewn gwirionedd, oherwydd credaf fod y gwasanaeth bysiau dros dro i Landegla ar fin dod i ben, a hoffwn weld pethau'n symud yn gyflym fel y bydd Arriva'n ailgyflwyno'r gwasanaeth hwnnw?
Well, can I thank Carolyn Thomas for her question? She's regularly championing the needs of her residents in Llandegla. I'm very familiar with the village, of course, and I know just how important the bus service to and from it is. I will be meeting with Arriva very soon. I'll be looking at the impact that 20 mph has had on its services, and I know that Transport for Wales has conducted a comprehensive exercise in mapping all bus routes in the region for the impact, in terms of 20 mph, on journey times. So, I'll be speaking with Arriva about that and how we can move forward in partnership.
What's happening in Chester is incredibly interesting, I think. There are elected representatives and officials from Chester who form part of Growth Track 360. I'm looking forward to meeting with them and learning more about that particular scheme and how perhaps the north Wales regional transport plan could benefit from that sort of innovation.
Wel, a gaf i ddiolch i Carolyn Thomas am ei chwestiwn? Mae hi'n hyrwyddo anghenion ei thrigolion yn Llandegla'n rheolaidd. Rwy'n gyfarwydd iawn â'r pentref wrth gwrs, ac rwy'n gwybod pa mor bwysig yw'r gwasanaeth bws i ac o'r pentref. Byddaf yn cyfarfod ag Arriva yn fuan iawn. Byddaf yn edrych ar yr effaith y mae 20 mya wedi'i chael ar ei wasanaethau, a gwn fod Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal ymarfer cynhwysfawr i fapio'r holl lwybrau bysiau yn y rhanbarth i asesu effaith y terfyn 20 mya ar amseroedd teithio. Felly, byddaf yn siarad ag Arriva ynglŷn â hynny a sut y gallwn symud ymlaen mewn partneriaeth.
Credaf fod yr hyn sy'n digwydd yng Nghaer yn hynod ddiddorol. Mae yna gynrychiolwyr etholedig a swyddogion o Gaer sy'n rhan o Growth Track 360. Rwy'n edrych ymlaen at gyfarfod â nhw a dysgu mwy am y cynllun hwnnw a sut y gallai cynllun trafnidiaeth rhanbarthol gogledd Cymru elwa o'r math hwnnw o arloesedd.
5. Beth yw asesiad yr Ysgrifennydd Cabinet o'r cynnydd o ran gweithredu polisïau teithio llesol yng Nghymru? OQ60969
5. What is the Cabinet Secretary's assessment of progress in implementing active travel policies in Wales? OQ60969
Thank you. Well, alongside local authorities and Transport for Wales, we continue to deliver improved opportunities for walking, wheeling and cycling across Wales. Through the active travel fund and Safe Routes in Communities grant we have allocated over £55 million to local authorities this financial year to enable more everyday journeys by these modes.
Diolch. Wel, ochr yn ochr ag awdurdodau lleol a Trafnidiaeth Cymru, rydym yn parhau i ddarparu gwell cyfleoedd ar gyfer cerdded, olwyno a beicio ledled Cymru. Drwy'r gronfa teithio llesol a'r grant Llwybrau Diogel mewn Cymunedau, rydym wedi dyrannu dros £55 miliwn i awdurdodau lleol yn ystod y flwyddyn ariannol hon i alluogi mwy o deithiau o'r mathau hyn bob dydd.
Cabinet Secretary, one of the important provisions of the Active Travel (Wales) Act 2013 is the requirement that Welsh Ministers and local authorities take reasonable steps to improve facilities for walkers and cyclists when improving or maintaining the highway. Building these active travel provisions into road maintenance and construction is far more cost-effective than retrofitting, of course, but unfortunately too many road projects still fail to adhere to these provisions within the Act. So, would the Cabinet Secretary commit to working with everyone involved in the design and delivery of highway projects in Wales, to ensure that they consider the potential for improving active travel at the earliest stages of development of these projects?
Ysgrifennydd y Cabinet, un o ddarpariaethau pwysig Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yw'r gofyniad i Weinidogion Cymru ac awdurdodau lleol gymryd camau rhesymol i wella cyfleusterau ar gyfer cerddwyr a beicwyr wrth wella neu gynnal y briffordd. Mae ymgorffori'r darpariaethau teithio llesol hyn yn y gwaith o adeiladu a chynnal a chadw ffyrdd yn llawer mwy costeffeithiol nag ôl-osod wrth gwrs, ond yn anffodus mae gormod o brosiectau ffyrdd yn dal i fethu cadw at y darpariaethau hyn yn y Ddeddf. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i weithio gyda phawb sy'n ymwneud â'r gwaith o lunio a chyflawni prosiectau priffyrdd yng Nghymru, i sicrhau eu bod yn ystyried y potensial ar gyfer gwella teithio llesol yn y camau cynharaf o ddatblygu'r prosiectau hyn?
Can I thank John Griffiths as an advocate for active travel? Always, John Griffiths has been an advocate for active travel, and I am looking forward to discussing the issues, such as the one he's raised today, with the active travel board and with local authorities, to ensure that we do get a consistent approach across Wales and that roads and active travel routes are well maintained. I say roads as well because, of course, roads are still used by cyclists as well and they can be very dangerous when there are potholes. So, I'm looking forward to working with local authorities, the active travel board, and partners who deliver active travel routes.
A gaf i ddiolch i John Griffiths fel rhywun sy'n hyrwyddo teithio llesol? Mae John Griffiths bob amser wedi hyrwyddo teithio llesol, ac rwy'n edrych ymlaen at drafod y materion, fel yr un y mae wedi'i godi heddiw, gyda'r bwrdd teithio llesol a chydag awdurdodau lleol, i sicrhau bod gennym ddull cyson ledled Cymru a bod ffyrdd a llwybrau teithio llesol yn cael eu cynnal a'u cadw'n dda. Rwy'n dweud ffyrdd hefyd oherwydd, wrth gwrs, mae ffyrdd yn dal i gael eu defnyddio gan feicwyr hefyd, ac maent yn gallu bod yn beryglus iawn pan fo tyllau yn y ffyrdd. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weithio gydag awdurdodau lleol, y bwrdd teithio llesol, a phartneriaid sy'n darparu llwybrau teithio llesol.
Cwestiwn 6, Tom Giffard.
Question 6, Tom Giffard.
I am aware, before the question is asked, that our microphones, or some microphones, aren't working at the moment. We can carry on, but we're looking to reset the microphones, and hopefully everything will restart, but everything is being heard. I need to apologise to Russell George. I looked for you in your previous seat and saw you weren't here, and now I've just noticed you there—I won't say on the back benches—in your new seat, and I can call you as a supplementary to the last question before I call Tom Giffard.
Rwy'n ymwybodol cyn gofyn y cwestiwn nad yw ein meicroffonau, neu rai meicroffonau, yn gweithio ar hyn o bryd. Gallwn barhau, ond rydym yn ceisio ailosod y meicroffonau, a gobeithio y bydd popeth yn ailgychwyn, ond mae popeth yn cael ei glywed. Rhaid imi ymddiheuro i Russell George. Edrychais amdanoch yn eich sedd flaenorol a gweld nad oeddech chi yno, a nawr rwyf newydd eich gweld yno—nid wyf am ddweud ar y meinciau cefn—yn eich sedd newydd, a gallaf alw arnoch i ofyn cwestiwn atodol i'r cwestiwn diwethaf cyn imi alw ar Tom Giffard.
I could see you looking over at my former seat, Presiding Officer, so that's why I was frantically waving. Thank you. Is my microphone on or is it not?
Roeddwn i'n gallu eich gweld chi'n edrych draw tuag at fy hen sedd, Lywydd, felly dyna pam fy mod i'n chwifio fy mreichiau. Diolch. A yw fy meicroffon ymlaen neu beidio?
No, but we can hear you. We can hear you.
Na, ond fe allwn eich clywed. Rydym yn gallu eich clywed chi.
You can be heard, so carry on.
Rydym yn gallu eich clywed, felly ewch amdani.
I can be heard. I shall shout. Cabinet Secretary, I've received requests from residents, over a long period of time, in the Llanbrynmair area, and more recently from Llanbrynmair Community Council, with regard to an active travel route along the A470 trunk road from Dolfach to Llanbrynmair, for the safety of pedestrians, and also to join these two communities together.
I did receive rather contradictory replies from your predecessor and the local authority. So, your predecessor, last month, replied to me that, 'This scheme is not within our current programme; we are prioritising schemes that have been identified by Powys County Council', which I thought was strange given that this was a trunk road as well. The local authority responded that the council have a statutory duty to undertake mapping of potential future active travel routes within 11 designated settlements within the county, and these settlements are determined by Welsh Government Ministers. They went on to say, 'As this is a trunk road, any works would be the responsibility of the Welsh Government, and it is for them to decide on priorities.'
So, I hope, Minister, that you are able to give an assessment of where you think priorities lie. But, ultimately, can you tell me when my constituents can expect to see an active travel policy that will include routes in rural areas, not just in towns, and, more specifically, when can the residents of Llanbrynmair expect to see an active travel route along the A470 trunk road?
Rydych yn fy nghlywed. Fe wnaf weiddi. Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi derbyn ceisiadau gan drigolion, dros gyfnod hir, yn ardal Llanbrynmair, ac yn fwy diweddar gan Gyngor Cymuned Llanbrynmair, ynghylch llwybr teithio llesol ar hyd cefnffordd yr A470 o Ddolfach i Lanbrynmair, er diogelwch cerddwyr, a hefyd i ddod â'r ddwy gymuned at ei gilydd.
Cefais ymatebion braidd yn anghyson gan eich rhagflaenydd a'r awdurdod lleol. Felly, dywedodd eich rhagflaenydd wrthyf, fis diwethaf, 'Nid yw'r cynllun hwn yn ein rhaglen bresennol; rydym yn blaenoriaethu cynlluniau sydd wedi'u nodi gan Gyngor Sir Powys', ac roeddwn i'n meddwl bod hynny'n rhyfedd o ystyried bod hon yn gefnffordd hefyd. Ymatebodd yr awdurdod lleol gan ddweud bod dyletswydd statudol ar y cyngor i fapio llwybrau teithio llesol posibl yn y dyfodol o fewn 11 anheddiad dynodedig yn y sir, ac mai Gweinidogion Llywodraeth Cymru sy'n pennu'r aneddiadau hyn. Aethant ymlaen i ddweud, 'Gan mai cefnffordd yw hon, Llywodraeth Cymru fyddai'n gyfrifol am unrhyw waith, a mater iddynt hwy yw penderfynu ar flaenoriaethau.'
Felly, rwy'n gobeithio, Weinidog, y gallwch chi roi asesiad o beth y credwch chi yw'r blaenoriaethau. Ond yn y pen draw, a allwch chi ddweud wrthyf pryd y gall fy etholwyr ddisgwyl gweld polisi teithio llesol a fydd yn cynnwys llwybrau mewn ardaloedd gwledig, nid mewn trefi'n unig, ac yn fwy penodol, pryd y gall trigolion Llanbrynmair ddisgwyl gweld llwybr teithio llesol ar hyd cefnffordd yr A470?
Can I thank Russell George for his question, and could I ask for the luxury of a little more time to interrogate the issues concerning the proposals for active travel along the A470? My immediate reaction to what you've outlined today is to suggest that it may be that primacy is given to the local authority roads and routes that have been developed by the local authority, rather than by the Welsh Government, who are responsible for the trunk road. But I would need to check whether that is correct and accurate, but I'm certainly happy to look into the issues that you raise today.
A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiwn, ac a gaf i ofyn am ychydig mwy o amser i drafod y materion sy'n ymwneud â'r cynigion ar gyfer teithio llesol ar hyd yr A470? Fy ymateb uniongyrchol i'r hyn rydych chi wedi'i amlinellu heddiw yw awgrymu y gellid rhoi blaenoriaeth i ffyrdd a llwybrau a ddatblygwyd gan yr awdurdod lleol yn hytrach na chan Lywodraeth Cymru, sy'n gyfrifol am y gefnffordd. Ond byddai angen i mi wirio a yw hynny'n wir ac yn gywir, ond rwy'n sicr yn hapus i ystyried y materion y gofynnwch amdanynt heddiw.
6. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus? OQ60975
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on the Welsh Government's priorities for public transport? OQ60975
Absolutely. My priority is to develop reliable, affordable and sustainable public transport services that deliver for people and communities across Wales. We will empower our regions to develop regional transport plans that meet the needs of their area, and provide support to deliver them.
Yn sicr. Fy mlaenoriaeth yw datblygu gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus dibynadwy, fforddiadwy a chynaliadwy sy'n darparu ar gyfer pobl a chymunedau ledled Cymru. Byddwn yn grymuso ein rhanbarthau i ddatblygu cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol sy'n diwallu anghenion eu hardal, ac yn darparu cefnogaeth i'w cyflawni.
Thank you very much, Cabinet Secretary. A number of public transport operators cited the 20 mph legislation as a key reason why they were withdrawing routes in many cases. Adventure Travel cited the 20 mph policy as the reason for withdrawing some routes in Swansea upon which people relied. Could you provide an assurance that you will work, not only with stakeholders from the public and local authorities, but also those public transport operators, to ensure that where 20 mph has been a barrier in the past to providing a viable service, going forward, you will make sure that it will not be?
Diolch yn fawr, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywedodd nifer o weithredwyr trafnidiaeth gyhoeddus fod y ddeddfwriaeth 20 mya yn rheswm allweddol pam eu bod yn diddymu llwybrau mewn llawer o achosion. Cyfeiriodd Adventure Travel at y polisi 20 mya fel y rheswm dros ddiddymu rhai llwybrau yr oedd pobl yn dibynnu arnynt yn Abertawe. A allech chi roi sicrwydd y byddwch chi'n gweithio, nid yn unig gyda rhanddeiliaid o'r cyhoedd ac awdurdodau lleol, ond hefyd y gweithredwyr trafnidiaeth gyhoeddus hynny, i sicrhau, lle mae 20 mya wedi bod yn rhwystr yn y gorffennol i ddarparu gwasanaeth hyfyw, na fydd hynny'n wir wrth symud ymlaen?
I can give that assurance, and I'll also say that we're going to be working very closely with the bus industry on the revised guidance for the policy, and that's absolutely vital, given the potential for it to impact on bus services. And as I said to Carolyn Thomas, I've seen early work by Transport for Wales regarding the mapping exercise. It is truly comprehensive. It is able to identify specific routes that have been impacted, so we'll be able to use that information in our discussions with bus operators.
Gallaf roi'r sicrwydd hwnnw, a hoffwn ddweud hefyd y byddwn yn gweithio'n agos iawn gyda'r diwydiant bysiau ar y canllawiau diwygiedig ar gyfer y polisi, ac mae hynny'n gwbl hanfodol, o ystyried y posibilrwydd y bydd yn effeithio ar wasanaethau bws. Ac fel y dywedais wrth Carolyn Thomas, rwyf wedi gweld gwaith cynnar gan Trafnidiaeth Cymru ynglŷn â'r ymarfer mapio. Mae'n wirioneddol gynhwysfawr. Mae'n gallu nodi llwybrau penodol sydd wedi cael eu heffeithio, felly byddwn yn gallu defnyddio'r wybodaeth honno yn ein trafodaethau gyda gweithredwyr bysiau.
Cabinet Secretary, where are we with the bus Bill? Could you outline the timetable? Because I was under the impression that we would have seen it by now. It may well have been tabled or it would have been imminent. If there is to be a delay as well, maybe you could explain why that might be the case, and how, or if in any way, your approach might differ to that of your predecessor.
Ysgrifennydd y Cabinet, beth yw'r sefyllfa gyda'r Bil bysiau? A wnewch chi amlinellu'r amserlen? Oherwydd roeddwn o dan yr argraff y byddem wedi'i weld erbyn hyn. Mae'n bosibl ei fod wedi cael ei gyflwyno neu byddai ar fin digwydd. Hefyd, os bydd unrhyw oedi, efallai y gallech esbonio pam hynny, a sut, neu a allai eich dull o weithredu fod yn wahanol i ddull eich rhagflaenydd mewn unrhyw ffordd.
Can I thank Llyr Huws Gruffydd for the question? The bus Bill is vitally important to this Government. It is one of our top priorities. It's my top priority in terms of legislation and it's my intention to introduce that Bill by the spring of next year. I'm hoping that it will be introduced as soon as possible. It could be introduced in the autumn of this year. It is a priority for me, and I'm determined to ensure that it gets through this Parliament during this particular Senedd period. So, by spring of next year it will have been introduced, but I'm hoping to introduce it sooner.
A gaf i ddiolch i Llyr Huws Gruffydd am y cwestiwn? Mae'r Bil bysiau'n hanfodol bwysig i'r Llywodraeth hon. Mae'n un o'n prif flaenoriaethau. Dyma fy mhrif flaenoriaeth o ran deddfwriaeth a fy mwriad yw cyflwyno'r Bil hwnnw erbyn gwanwyn y flwyddyn nesaf. Rwy'n gobeithio y bydd yn cael ei gyflwyno cyn gynted â phosibl. Gellid ei gyflwyno yn yr hydref eleni. Mae'n flaenoriaeth i mi, ac rwy'n benderfynol o sicrhau ei fod yn mynd drwy'r Senedd hon yn ystod y cyfnod seneddol hwn. Felly, erbyn gwanwyn y flwyddyn nesaf, bydd wedi cael ei gyflwyno, ond rwy'n gobeithio ei gyflwyno'n gynt.
7. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol gwasanaethau bysiau yng nghymunedau'r cymoedd? OQ60973
7. What plans does the Welsh Government have for the future of bus services in valleys communities? OQ60973
Transport for Wales are working with local authorities and bus operators on a regional basis to improve bus networks and services using the additional funding from our bus network grant. This will help pave the way for the introduction of franchising in new legislation to deliver an integrated and passenger-focused service.
Mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol a gweithredwyr bysiau ar sail ranbarthol i wella rhwydweithiau a gwasanaethau bysiau gan ddefnyddio'r cyllid ychwanegol o'n grant rhwydwaith bysiau. Bydd hyn yn helpu i baratoi'r ffordd ar gyfer cyflwyno masnachfreinio mewn deddfwriaeth newydd i ddarparu gwasanaeth integredig sy'n canolbwyntio ar deithwyr.
Diolch yn fawr iawn. Thank you very much for that answer. Bus services are a lifeline for people in the Valleys. Unless you live within walking distance of a train station, buses are the only mode of public transport that is available. But regrettably, and too often, those buses aren't available. So many routes have been cut back in recent months, and lots of villages, like my own, only have bus routes that finish before 5 o'clock, making it impossible for anyone with even a nine-to-five job to use them for work. The privatisation of the bus network in the 1980s was a disaster. It was socially regressive and deeply damaging for our communities. We have all paid the price for Thatcher's obsession with making money for the precious few at the top. Now, with the upcoming bus Bill, what assurances could you give us, please, that Valleys communities will see the buses that they need turn up and keep running based on the community's needs, not just what's profitable for companies?
Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw. Mae gwasanaethau bws yn achubiaeth i bobl yn y Cymoedd. Oni bai eich bod yn byw o fewn pellter cerdded i orsaf drenau, bysiau yw'r unig drafnidiaeth gyhoeddus sydd ar gael. Ond yn anffodus, ac yn rhy aml, nid yw'r bysiau hynny ar gael. Mae cymaint o lwybrau wedi'u torri yn ystod y misoedd diwethaf, a dim ond llwybrau bws sydd gan lawer o bentrefi, fel fy un i, sy'n gorffen cyn 5 o'r gloch ac sy'n ei gwneud hi'n amhosibl i unrhyw un sydd â swydd naw tan bump hyd yn oed eu defnyddio ar gyfer eu gwaith. Roedd preifateiddio'r rhwydwaith bysiau yn yr 1980au yn drychineb. Roedd yn anflaengar yn gymdeithasol ac yn niweidiol iawn i'n cymunedau. Rydym i gyd wedi talu'r pris am obsesiwn Thatcher â gwneud arian i'r ychydig bobl ar y brig. Nawr, gyda'r Bil bysiau sydd ar y ffordd, pa sicrwydd y gallwch ei roi i ni, os gwelwch yn dda, y bydd y gwasanaethau bysiau y mae cymunedau'r Cymoedd eu hangen yn dod ac yn parhau i ddod yn seiliedig ar anghenion y gymuned, ac nid yr hyn sy'n broffidiol i gwmnïau yn unig?
Well, can I thank the Member for the question? The key objective with the bus Bill is to ensure that we put passengers ahead of profit, so that we can provide services based on what people in communities, including Valleys communities, need. I was struck yesterday, hearing about the challenge being faced in Valleys communities, particularly when Buffy Williams spoke about the people in the Rhondda Fach. It demonstrated to me the need to listen to people in planning public transport services, particularly with regard to those services that are vitally important, where there is no other option.
We know that bus services account for three quarters of public transport journeys in Wales, and crucially they are used by people who have no other access to a car in most circumstances. So, the bus Bill is going to be vitally important, but in the meantime there is a job to be done as well. There really is. So, we've asked Transport for Wales to work closely and at pace with local authorities in the Valleys to ensure that we can improve local bus services before 2027, when we expect to be able to roll out franchised services, because people expect better services today.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn? Prif amcan y Bil bysiau yw sicrhau ein bod yn rhoi teithwyr o flaen elw, fel y gallwn ddarparu gwasanaethau yn seiliedig ar yr hyn sydd ei angen ar bobl mewn cymunedau, gan gynnwys cymunedau'r Cymoedd. Cefais fy nharo ddoe, wrth glywed am yr her sy'n cael ei hwynebu yng nghymunedau'r Cymoedd, yn enwedig pan siaradodd Buffy Williams am bobl y Rhondda Fach. Dangosodd i mi pa mor hanfodol yw gwrando ar bobl wrth gynllunio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig mewn perthynas â'r gwasanaethau sy'n hanfodol bwysig, lle nad oes opsiwn arall.
Gwyddom mai gwasanaethau bysiau yw tri chwarter y teithiau trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru, ac yn hollbwysig, cânt eu defnyddio gan bobl nad oes ganddynt gar at eu defnydd yn y rhan fwyaf o amgylchiadau. Felly, bydd y Bil bysiau'n hanfodol bwysig, ond mae gwaith i'w wneud yn y cyfamser hefyd. Felly, rydym wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru weithio'n agos ac yn gyflym gydag awdurdodau lleol yn y Cymoedd i sicrhau y gallwn wella gwasanaethau bysiau lleol cyn 2027, pan fyddwn yn disgwyl gallu cyflwyno gwasanaethau wedi'u masnachfreinio, oherwydd mae pobl yn disgwyl gwasanaethau gwell heddiw.
Last month, Wayne David MP and I held a bus surgery at Bedwas Workmen's Hall. It was one of the best attended surgeries that I've held. People were raising the concerns that Delyth Jewell has just mentioned and Buffy mentioned yesterday. A common cause for complaint is that services that get constituents to work or medical appointments are not reliable. We were also disappointed that the pilot service from Caerphilly to the Grange University Hospital was not continued because private sector companies believed it wasn't viable. One of the biggest issues we'd seen previously to this was rail services, and rail service complaints have gone down immeasurably since the improvement on the Rhymney to Cardiff line. We'd like to see similar improvements with bus services. One of the routes towards that would be single integrated ticketing. To what extent would the bus Bill allow a single, integrated ticketing service to be provided to residents, and what kind of timescale would the Minister think that that could be achieved in?
Fis diwethaf, cynhaliodd Wayne David AS a minnau gymhorthfa fysiau yn Neuadd y Gweithwyr Bedwas. Roedd yn un o'r cymorthfeydd gorau i mi eu cynnal. Roedd pobl yn codi'r pryderon y soniodd Buffy amdanynt ddoe ac y mae Delyth Jewell newydd sôn amdanynt. Un rheswm cyffredin dros gwyno yw nad yw gwasanaethau sy'n mynd ag etholwyr i'r gwaith neu apwyntiadau meddygol yn ddibynadwy. Roeddem yn siomedig hefyd nad oedd y gwasanaeth peilot o Gaerffili i Ysbyty Athrofaol y Faenor yn parhau am nad oedd cwmnïau sector preifat yn credu ei fod yn hyfyw. Un o'r problemau mwyaf inni eu gweld cyn hyn oedd y gwasanaethau rheilffyrdd, ac mae cwynion y gwasanaeth rheilffyrdd wedi gostwng yn anfesuradwy ers y gwelliant i reilffordd Rhymni i Gaerdydd. Hoffem weld gwelliannau tebyg gyda gwasanaethau bysiau. Un o'r llwybrau tuag at sicrhau hynny fyddai system un tocyn integredig. I ba raddau y byddai'r Bil bysiau yn caniatáu darparu gwasanaeth un tocyn integredig i breswylwyr, a beth mae'r Gweinidog yn ei gredu fyddai'r amserlen ar gyfer cyflawni hynny?
Well, Hefin David raises a number of great opportunities with the bus Bill, I think, in terms of the potential to introduce single integrated ticketing; the potential to have truly integrated timetables; the potential to have a much fairer regime for travel costs. We expect to be able to roll out franchised services in 2027—that's our intention—and, with it, we'll be able to do work on the actual fare regime that's introduced and the ticketing system that's introduced and the integrated timetables ahead of that roll-out. But I think, again, we have to listen to people and make sure that this is planned on a regional basis with our partners in local government, to ensure that the services—bus and rail—truly match the needs of people across Wales.
Wel, mae Hefin David yn codi nifer o gyfleoedd gwych gyda'r Bil bysiau, rwy'n credu, o ran y potensial i gyflwyno un tocyn integredig; y potensial i gael amserlenni gwirioneddol integredig; y potensial i gael trefn lawer tecach ar gyfer costau teithio. Rydym yn disgwyl gallu cyflwyno gwasanaethau wedi'u masnachfreinio yn 2027—dyna ein bwriad—a chyda hynny, byddwn yn gallu gwneud gwaith ar y system brisiau a fydd yn cael ei chyflwyno a'r system docynnau a fydd yn cael ei chyflwyno a'r amserlenni integredig cyn cyflwyno hynny. Ond rwy'n credu, unwaith eto, fod yn rhaid inni wrando ar bobl a sicrhau bod hyn wedi'i gynllunio'n rhanbarthol gyda'n partneriaid llywodraeth leol, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau—bysiau a rheilffyrdd—yn sicr yn ateb anghenion pobl ledled Cymru.
8. Sut mae'r Llywodraeth yn gwella hygyrchedd trafnidiaeth gyhoeddus yn Nwyrain De Cymru? OQ60952
8. How is the Government improving the accessibility of public transport in South Wales East? OQ60952
We're now delivering on improvements to the accessibility of public transport, with new fleets, new stations and legislation soon to allow the delivery of bus services in the public interest. These developments will realise an integrated network of bus, rail and active travel, with more services and better access for all.
Rydym yn cyflawni gwelliannau nawr i hygyrchedd trafnidiaeth gyhoeddus, gyda fflydoedd newydd, gorsafoedd newydd a deddfwriaeth cyn bo hir i ganiatáu darparu gwasanaethau bysiau er budd y cyhoedd. Bydd y datblygiadau hyn yn gwireddu rhwydwaith integredig o fysiau, rheilffyrdd a theithio llesol, gyda mwy o wasanaethau a gwell mynediad i bawb.
Diolch yn fawr am yr ateb yna, Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you very much for that response, Cabinet Secretary.
And following on from the theme of Delyth Jewell's question, the bus network in my region is not what it should be if we are serious about boosting social mobility and prosperity. I represent communities where there is no way of travelling in or out during the evenings, meaning you are cut off if you don't have a car or can't afford a taxi. This makes life difficult for anyone working shift patterns. One of the big problems with the deficiencies in the bus network, allied to the Labour Government's health centralisation agenda, means that the Grange hospital is difficult to reach. This is the main district hospital for large parts of my region, stretching from Bedwas to Abergavenny. A direct bus service from Caerphilly county borough to the hospital was announced to great fanfare, but was quietly dropped around six months ago, as mentioned by Hefin David just now. As the new Cabinet Secretary for transport, can you revisit transport schemes that ensure our hospitals are reachable in a timely manner for everyone, not just those with private transport at their disposal?
Ac yn dilyn thema cwestiwn Delyth Jewell, nid yw'r rhwydwaith bysiau yn fy rhanbarth yn cyrraedd y safon os ydym o ddifrif am hybu symudedd cymdeithasol a ffyniant. Rwy'n cynrychioli cymunedau lle nad oes unrhyw ffordd o deithio i mewn nac allan gyda'r nos, sy'n golygu eich bod yn cael eich ynysu os nad oes gennych gar neu os na allwch fforddio tacsi. Mae hyn yn gwneud bywyd yn anodd i unrhyw un sy'n gweithio patrymau shifft. Mae un o'r problemau mawr gyda'r diffygion yn y rhwydwaith bysiau, ynghyd ag agenda canoli iechyd y Llywodraeth Lafur, yn golygu ei bod yn anodd cyrraedd ysbyty'r Faenor. Dyma'r prif ysbyty dosbarth ar gyfer rhannau helaeth o fy rhanbarth, yn ymestyn o Fedwas i'r Fenni. Rhoddwyd sylw mawr i'r gwasanaeth bws uniongyrchol a gyhoeddwyd o fwrdeistref sirol Caerffili i'r ysbyty, ond cafodd ei ddiddymu'n ddistaw bach tua chwe mis yn ôl, fel y crybwyllodd Hefin David nawr. Fel Ysgrifennydd newydd y Cabinet dros drafnidiaeth, a allwch chi ailedrych ar gynlluniau trafnidiaeth sy'n sicrhau bod modd i bawb gyrraedd ein hysbytai mewn modd amserol, nid dim ond y rhai sydd â thrafnidiaeth breifat at eu defnydd?
I can tell the Member that we've asked Transport for Wales to look again at bus links to key healthcare facilities across Wales as part of the regional bus planning work that's taking place at the moment. I'm very cognisant of the impact that that service to the Grange hospital has had on residents. They're working in partnership with local authorities and will use the experience of the pilot service as part of the review. I think it is unfortunate that Stagecoach did not maintain the link on a commercial basis. It's unfortunate, but that's, sadly, a reflection on the system that we have at the moment—the privatised system, the deregulated system. So, again, it's something that we'll be able to address longer term through legislation.
Gallaf ddweud wrth yr Aelod ein bod wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru edrych eto ar gysylltiadau bysiau i gyfleusterau gofal iechyd allweddol ledled Cymru fel rhan o'r gwaith cynllunio bysiau rhanbarthol sy'n digwydd ar hyn o bryd. Rwy'n ymwybodol iawn o'r effaith y mae'r gwasanaeth hwnnw i ysbyty'r Faenor wedi'i chael ar drigolion. Maent yn gweithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol a byddant yn defnyddio profiad y gwasanaeth peilot fel rhan o'r adolygiad. Rwy'n credu ei bod yn anffodus na wnaeth Stagecoach gynnal y gwasanaeth ar sail fasnachol. Mae'n anffodus, ond mae'n adlewyrchiad o'r system sydd gennym ar hyn o bryd—system sydd wedi'i phreifateiddio, system sydd wedi'i dadreoleiddio. Felly, unwaith eto, mae'n rhywbeth y byddwn yn gallu mynd i'r afael ag ef yn fwy hirdymor drwy ddeddfwriaeth.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
I am now going to need to call a temporary technical break because of our ongoing electronic malfunction. We'll reconvene as soon as possible.
Bydd angen imi alw am doriad technegol dros dro nawr oherwydd ein problemau electronig parhaus. Fe wnawn ailymgynnull cyn gynted â phosibl.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 14:17.
Plenary was suspended at 14:17.
Ailymgynullodd y Senedd am 14:20, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 14:20, with the Llywydd in the Chair.
Rŷn ni'n barod i ailgychwyn. Byddwn ni'n ailgychwyn ar eitem 2, a'r eitem hwnnw yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Jane Dodds.
We are ready to recommence. We will restart on item 2, and that item is the questions to the Cabinet Secretary for Culture and Social Justice. The first question is from Jane Dodds.
1. Pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i osod targedau ar gyfer lleihau tlodi plant? OQ60985
1. What measures is the Welsh Government taking to set targets for the reduction of child poverty? OQ60985
We are developing a framework of indicators and measures of child poverty informed by Professor Rod Hick from Cardiff University and our external reference group. A policy progress report and evidence from those with lived experience of poverty will also be provided at the next progress reporting point in 2025.
Rydym yn datblygu fframwaith o ddangosyddion a mesurau tlodi plant sydd wedi'u llywio gan yr Athro Rod Hick o Brifysgol Caerdydd a'n grŵp cyfeirio allanol. Bydd adroddiad cynnydd polisi a thystiolaeth gan y rhai sydd â phrofiad bywyd o dlodi hefyd yn cael eu darparu ar y pwynt adrodd cynnydd nesaf yn 2025.
Thank you very much, Cabinet Secretary. Sadly, the latest childhood poverty statistics for Wales released last month paint a very disheartening picture of stagnation—29 per cent of children now live in relative poverty, representing 190,000 children. The Bevan Foundation's recent 'State of Wales' report laid bare the harsh reality that children remain the demographic at the highest risk of poverty, with those from households without full adult employment, as well as those in rented homes, facing even greater risk of deprivation. We cannot be complacent about these figures nor accept the lack of progress. Behind these numbers, as you say, lie the lived experiences of children who are literally suffering. These figures show the urgent need for measurable, clear targets to reduce child poverty, as recommended by the Equality and Social Justice Committee in their report last November. And I'm very disappointed to hear that these won't be with us until 2025, because it does take time, then, for us to have those targets in place. So, I wondered, could you, Cabinet Secretary, commit to creating clear, quantifiable targets urgently for reducing child poverty? Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn anffodus, mae'r ystadegau tlodi plant diweddaraf ar gyfer Cymru a ryddhawyd fis diwethaf yn rhoi darlun digalon iawn o ddiffyg cynnydd—mae 29 y cant o blant bellach yn byw mewn tlodi cymharol, sef 190,000 o blant. Roedd adroddiad 'Cyflwr Cymru' diweddar Sefydliad Bevan yn dangos y realiti creulon mai plant yw'r demograffig sy'n wynebu'r risg uchaf o dlodi o hyd, gyda phlant o aelwydydd lle nad yw'r oedolion mewn cyflogaeth lawn, yn ogystal â'r rhai mewn cartrefi rhent, yn wynebu risg uwch fyth o amddifadedd. Ni allwn laesu dwylo ynghylch y ffigurau hyn na derbyn y diffyg cynnydd. Y tu ôl i'r ffigurau hyn, fel y dywedwch, mae profiadau bywyd plant sy'n llythrennol yn dioddef. Mae'r ffigurau hyn yn dangos yr angen brys am dargedau mesuradwy a chlir i leihau tlodi plant, fel yr argymhellodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol yn eu hadroddiad fis Tachwedd diwethaf. Ac rwy'n siomedig iawn o glywed na fydd y rhain yn cael gyda ni tan 2025, oherwydd mae'n cymryd amser inni roi'r targedau hynny ar waith wedyn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a wnewch chi ymrwymo i greu targedau clir, mesuradwy ar frys ar gyfer lleihau tlodi plant? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. I can certainly assure Jane Dodds and all Members that I am not complacent. Obviously, I've just come into this portfolio and, as you say, unfortunately, we have seen a rise in the number of children in relative poverty. It went up 1 per cent from the previous year. So, I can absolutely assure you there is no complacency on my behalf or on behalf of the Welsh Government. I think it's really important to recognise that the levers that we do have—. And we don't hold all the levers, obviously, to enable poverty to be tackled. It's really important that we do everything we can with what we have as a Welsh Government. And I've had an initial conversation with the First Minister around how, as a Government, we make sure that every Cabinet Secretary and Minister contributes to the way that we tackle poverty.
I met with the Bevan Foundation myself on Monday of this week, because I'm very keen to hear about the research that they have done, to make sure that the schemes and the funding that we have and that we use specifically to tackle poverty is absolutely going to the correct places. You'll be aware that the child poverty strategy was launched by my predecessor, Jane Hutt, who has just walked into the Siambr, in January, and we have not committed to targets there. I have looked at countries that have targets and I've looked at best practice from countries that don't have targets, and I think that, for me, the biggest thing that comes out about tackling poverty is ensuring that we have a compassionate and fair welfare system. I've looked at New Zealand, for instance. We don't have the levers in relation to that, but they do. So, I'm very keen to look at what best practice we can have on that. Again, my predecessor committed to having an academic help to inform us around the child poverty strategy, and I mentioned Professor Hick, who is advising on the developing of the monitoring framework.
Diolch. Gallaf yn sicr sicrhau Jane Dodds a'r holl Aelodau nad wyf yn llaesu dwylo. Yn amlwg, rwyf newydd gael y portffolio hwn, ac fel y dywedwch, yn anffodus, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y plant mewn tlodi cymharol. Mae wedi codi 1 y cant ers y flwyddyn flaenorol. Felly, gallaf eich sicrhau'n bendant nad oes unrhyw laesu dwylo ar fy rhan i nac ar ran Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod bod y dulliau sydd gennym—. Ac yn amlwg, nid yw'r holl ddulliau gennym at ein defnydd i fynd i'r afael â thlodi. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu gyda'r hyn sydd gennym fel Llywodraeth Cymru. Ac rwyf wedi cael sgwrs gychwynnol gyda'r Prif Weinidog ynglŷn â sut y gallwn sicrhau, fel Llywodraeth, fod pob Ysgrifennydd Cabinet a Gweinidog yn cyfrannu at y ffordd yr awn i'r afael â thlodi.
Cyfarfûm â Sefydliad Bevan fy hun ddydd Llun yr wythnos hon, oherwydd rwy'n awyddus iawn i glywed am yr ymchwil y maent wedi'i wneud, i sicrhau bod y cynlluniau a'r cyllid sydd gennym ac a ddefnyddiwn yn benodol i fynd i'r afael â thlodi yn mynd i'r mannau cywir. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y strategaeth tlodi plant wedi cael ei lansio gan fy rhagflaenydd, Jane Hutt, sydd newydd gerdded i mewn i'r Siambr, ym mis Ionawr, ac nid ydym wedi ymrwymo i dargedau yno. Rwyf wedi edrych ar wledydd sydd â thargedau ac wedi edrych ar arferion gorau mewn gwledydd nad oes ganddynt dargedau, ac i mi, rwy'n credu mai'r peth pwysicaf mewn perthynas â mynd i'r afael â thlodi yw sicrhau bod gennym system les dosturiol a theg. Edrychais ar Seland Newydd, er enghraifft. Nid oes gennym y dulliau mewn perthynas â hynny, ond mae ganddynt hwy. Felly, rwy'n awyddus iawn i edrych ar ba arferion gorau y gallwn eu cael ar gyfer hynny. Unwaith eto, ymrwymodd fy rhagflaenydd i gael cymorth academaidd i'n llywio gyda'r strategaeth tlodi plant, a soniais am yr Athro Hick, sy'n cynghori ar ddatblygu'r fframwaith monitro.
Cabinet Secretary, you talk about the levers that may or may not be available to you, but you will acknowledge, surely, that some of the most significant levers in challenging child poverty are available to you, in particular around education, around the economy and around health as well. So, I’d be interested to hear how you propose to use the levers that are available to you to reduce child poverty. In your response to Jane Dodds, you talked about a series of measures being in place. Measures are clearly different to targets, and targets are actually about accountability and responsibility. So, I just wondered, are you able to confirm today that you will be putting targets in place and not just having measures there, so that you are able to be held to account and responsible, clearly responsible, for the challenges around child poverty?
Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi'n sôn am y dulliau a allai fod ar gael i chi neu beidio, ond rhaid eich bod yn cydnabod bod rhai o'r dulliau mwyaf sylweddol mewn perthynas â herio tlodi plant ar gael i chi, yn enwedig mewn perthynas ag addysg, yr economi ac iechyd hefyd. Felly, hoffwn glywed sut rydych chi'n bwriadu defnyddio'r dulliau sydd ar gael i chi i leihau tlodi plant. Yn eich ymateb i Jane Dodds, roeddech chi'n dweud bod cyfres o fesurau ar waith. Yn amlwg, mae mesurau'n wahanol i dargedau, ac mae targedau'n ymwneud ag atebolrwydd a chyfrifoldeb mewn gwirionedd. Felly, tybed a allwch chi gadarnhau heddiw y byddwch chi'n rhoi targedau ar waith, yn hytrach na mesurau'n unig, fel y gellir eich dwyn i gyfrif a'ch dal yn gyfrifol, yn amlwg gyfrifol, am yr heriau sy'n gysylltiedig â thlodi plant?
You make a very important point around the way we can tackle child poverty, and I mentioned it: it has to be a cross-Government approach. Within the Welsh Government we don’t have all the levers, but within my own portfolio, I don’t have all the levers, so it is really important that we work cross-Government. And as I say, I’ve had an initial conversation with the First Minister about the mechanism for doing that.
I think a target-based approach risks being oversimplistic. I think it can detract sometimes from the evidence of people who have lived experience of poverty. We believe the framework based on a range of relevant measures of poverty alongside an assessment of progress in delivery of our policy commitments is the best way forward, and will help us more accurately reflect the impact of our approach to what is a very complex set of problems that impact on poverty, rather than targets.
I think what is important for me—and this is a discussion I had with the Bevan Foundation—is making sure that the levers and the funding we have are absolutely going to the heart of being able to tackle that poverty.
Rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch y ffordd y gallwn fynd i'r afael â thlodi plant, ac fe soniais amdano: mae'n rhaid iddo fod yn ddull trawslywodraethol. Nid oes gennym yr holl ddulliau o fewn Llywodraeth Cymru, ond o fewn fy mhortffolio fy hun, nid oes gennyf yr holl ddulliau, felly mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio'n drawslywodraethol. Ac fel y dywedaf, rwyf wedi cael sgwrs gychwynnol gyda'r Prif Weinidog am y mecanwaith ar gyfer gwneud hynny.
Rwy'n credu bod perygl y bydd dull sy'n seiliedig ar dargedau'n rhy syml. Rwy'n credu weithiau y gall dynnu oddi ar dystiolaeth pobl sydd â phrofiad bywyd o dlodi. Credwn mai'r ffordd orau ymlaen yw sefydlu fframwaith sy'n seiliedig ar ystod o fesurau tlodi perthnasol ochr yn ochr ag asesiad o gynnydd ar gyflawni ein hymrwymiadau polisi, a bydd yn ein helpu i ystyried yn fwy manwl effaith ein dull o ymdrin â set gymhleth iawn o broblemau sy'n effeithio ar dlodi, yn hytrach na thargedau.
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig i mi—ac mae hon yn drafodaeth a gefais gyda Sefydliad Bevan—yw gwneud yn siŵr fod y dulliau a'r arian sydd gennym yn cael ei ddefnyddio i drechu'r tlodi hwnnw.
I welcome you very much to being the Cabinet Secretary for Culture and Social Justice. In the final contribution of Frank Field in the House of Lords, he spoke about the work of the community that is feeding the people of Birkenhead who cannot feed themselves. He described a child who was brought in literally crying from hunger. After he’d eaten, he was invited to go to choose something from the toy corner, which also contained these lunch packs—and guess what he chose. He didn’t choose a toy, he chose a lunch pack. This is a vivid description of what many children across Wales and in Birkenhead are experiencing today as we speak. So, I wondered if I could reiterate the request of Jane Dodds that we have a measurable and clear target for trying to eliminate the number of children who are being forced to go to foodbanks.
Rwy'n eich croesawu'n gynnes i swydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol. Yng nghyfraniad olaf Frank Field yn Nhŷ'r Arglwyddi, siaradodd am waith y gymuned sy'n bwydo'r bobl ym Mhenbedw nad ydynt yn gallu bwydo eu hunain. Disgrifiodd blentyn a ddygwyd i mewn a oedd yn llythrennol yn crio o newyn. Ar ôl iddo fwyta, cafodd wahoddiad i fynd i ddewis rhywbeth o'r gornel deganau, a oedd hefyd yn cynnwys pecynnau cinio—a dyfalwch beth a ddewisodd. Ni ddewisodd degan, dewisodd becyn cinio. Dyma ddisgrifiad byw o'r hyn y mae llawer o blant ledled Cymru ac ym Mhenbedw yn ei brofi wrth inni siarad heddiw. Felly, tybed a gaf i ailadrodd cais Jane Dodds am darged mesuradwy a chlir ar gyfer ceisio dileu nifer y plant sy'n cael eu gorfodi i fynd i fanciau bwyd.
Thank you. I saw just before I came into the Chamber that Frank Field had unfortunately passed away, and obviously he did a huge amount of work in this area. I’ve already outlined the work that has been undertaken and will continue to be undertaken and how the child poverty strategy absolutely sets out ambitions that we have as a Government for the longer term, and how we’ll work across Government and also with partners—I think it’s very important to recognise the partnership working here as well—to maximise the impact of the levers that we do have available to us. I think there is a very ambitious set of objectives and priorities, and for me, it’s about making sure that we implement those in the correct way and that we do drive down child poverty. Ending child poverty has to be an absolute priority, not just for this Government, but absolutely every Government.
Diolch. Cyn imi ddod i mewn i'r Siambr, gwelais fod Frank Field wedi marw, ac yn amlwg fe wnaeth lawer iawn o waith yn y maes hwn. Rwyf eisoes wedi amlinellu'r gwaith sydd wedi'i wneud ac a fydd yn parhau i gael ei wneud a sut mae'r strategaeth tlodi plant yn nodi uchelgeisiau sydd gennym fel Llywodraeth ar gyfer y tymor hwy, a sut y byddwn yn gweithio ar draws y Llywodraeth a hefyd gyda phartneriaid—rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod y gwaith mewn partneriaeth sy'n digwydd yn y maes hwn hefyd—i wneud y mwyaf o effaith y dulliau sydd ar gael i ni. Rwy'n credu bod yna gyfres uchelgeisiol iawn o amcanion a blaenoriaethau, ac i mi, mae'n ymwneud â sicrhau ein bod yn gweithredu'r rheini yn y ffordd gywir a'n bod yn lleihau tlodi plant. Mae'n rhaid inni sicrhau bod trechu tlodi plant yn flaenoriaeth absoliwt, nid yn unig i'r Llywodraeth hon, ond i bob Llywodraeth.
2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i liniaru effaith tlodi plant yng Nghwm Cynon? OQ60944
2. How is the Welsh Government working to mitigate the impact of child poverty in Cynon Valley? OQ60944
Thank you. We are doing everything we can to mitigate the impact of child poverty across Wales, including those living in Cynon Valley. Our child poverty strategy outlines the actions we will be taking to tackle child poverty and improve outcomes for those living on low incomes.
Diolch. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i liniaru effaith tlodi plant ledled Cymru, gan gynnwys y rhai sy'n byw yng Nghwm Cynon. Mae ein strategaeth tlodi plant yn amlinellu'r camau y byddwn yn eu cymryd i fynd i'r afael â thlodi plant a gwella canlyniadau i'r rhai sy'n byw ar incwm isel.
Thank you, Cabinet Secretary, for your answer. I welcome the focus in the First Minister’s statement last week on lifting children out of poverty. It’s undoubtedly one of the most important issues for our Welsh Labour Government to address. But with some of the most stubborn levers on child poverty being non-devolved, as you alluded to in your previous answer to Jane Dodds there, Cabinet Secretary, how will the Welsh Government be able to make real and lasting inroads on this crucial issue?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n croesawu'r ffocws yn natganiad y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf ar godi plant allan o dlodi. Heb os, mae'n un o'r materion pwysicaf i'n Llywodraeth Lafur yng Nghymru fynd i'r afael ag ef. Ond gan nad yw rhai o'r dulliau cryfaf mewn perthynas â thlodi plant wedi eu datganoli, fel y gwnaethoch chi nodi yn eich ateb blaenorol i Jane Dodds, Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gall Llywodraeth Cymru wneud cynnydd gwirioneddol a pharhaol ar y mater hollbwysig hwn?
As you say, the First Minister made it very clear last week during the Plenary session that the fight to lift children out of poverty will absolutely be at the heart of the Welsh Government’s mission and we will do everything we can to make sure children grow up feeling happy and hopeful for their future. We know from independent stakeholders and our engagement work that there are things that we can do that will make a difference to the lives of those living in poverty, and the child poverty strategy I referred to in my previous answer makes very clear what we will do. We can focus work across Government to find affordable solutions for childcare, for instance. We can make sure that transport costs remove barriers to enable parents to go out to work, because, obviously, if a child is living in poverty, we know it's primarily because their parents are living in poverty. It's really important that we make work pay and that we invest in creating pathways out of poverty through focusing on our early years, on equality of educational attainment and employability and skills. It's very important that we work across Government, and I will be making sure that that is at the heart of the child poverty strategy going forward. I think it's also really important that we continue to support the Joseph Rowntree Foundation's call for the UK Government to reform universal credit. We need a compassionate and supportive benefits system here in Wales.
Fel y dywedwch, fe ddywedodd y Prif Weinidog yn glir iawn yr wythnos diwethaf yn y Cyfarfod Llawn y bydd y frwydr i godi plant allan o dlodi yn gwbl ganolog i genhadaeth Llywodraeth Cymru a byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod plant yn tyfu i fyny yn teimlo'n hapus ac yn obeithiol am eu dyfodol. Rydym yn gwybod gan randdeiliaid annibynnol a'n gwaith ymgysylltu fod yna bethau y gallwn eu gwneud a fydd yn gwneud gwahaniaeth i fywydau'r rhai hynny sy'n byw mewn tlodi, ac mae'r strategaeth tlodi plant y cyfeiriais ati yn fy ateb blaenorol yn nodi'n glir iawn beth fyddwn ni'n ei wneud. Gallwn ganolbwyntio gwaith ar draws y Llywodraeth i ddod o hyd i atebion fforddiadwy ar gyfer gofal plant, er enghraifft. Gallwn wneud yn siŵr fod costau trafnidiaeth yn cael gwared ar rwystrau er mwyn galluogi rhieni i fynd i'r gwaith, oherwydd, yn amlwg, os yw plentyn yn byw mewn tlodi, rydym yn gwybod mai'r rheswm pennaf am hynny yw oherwydd bod ei rieni'n byw mewn tlodi. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud i waith dalu a'n bod yn buddsoddi mewn creu llwybrau allan o dlodi drwy ganolbwyntio ar ein blynyddoedd cynnar, ar gydraddoldeb cyrhaeddiad addysgol a chyflogadwyedd a sgiliau. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio ar draws y Llywodraeth, a byddaf yn sicrhau bod hynny'n ganolog yn y strategaeth tlodi plant wrth symud ymlaen. Rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig iawn ein bod yn parhau i gefnogi galwad Sefydliad Joseph Rowntree ar Lywodraeth y DU i ddiwygio credyd cynhwysol. Rydym angen system fudd-daliadau dosturiol a chefnogol yma yng Nghymru.
Cabinet Secretary, as you will be aware from the Welsh Government's child poverty strategy for Wales, the Marmot approach has been found to be an effective way of helping to tackle inequity. We also know that there are 39 local authorities across England now registered as Marmot places. However, in Wales we appear, unless I am mistaken, to only have one, which is listed as the Gwent public services board. With this in mind, Cabinet Secretary, and given that Rhondda Cynon Taf has some of the highest levels of child poverty in Wales, what steps are the Welsh Government taking to encourage councils, such as RCT, to become Marmot places? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch o strategaeth tlodi plant Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru, canfuwyd bod dull Marmot yn ffordd effeithiol o helpu i fynd i'r afael ag annhegwch. Gwyddom hefyd fod 39 o awdurdodau lleol ledled Lloegr bellach wedi'u cofrestru fel lleoedd Marmot. Fodd bynnag, yng Nghymru, oni bai fy mod yn anghywir, mae'n ymddangos mai dim ond un sydd gennym, sydd wedi'i restru fel bwrdd gwasanaethau cyhoeddus Gwent. Gyda hyn mewn golwg, Ysgrifennydd y Cabinet, ac o gofio bod gan Rhondda Cynon Taf rai o'r lefelau uchaf o dlodi plant yng Nghymru, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog cynghorau, megis Rhondda Cynon Taf, i ddod yn lleoedd Marmot? Diolch.
Thank you. I had a meeting this morning with Councillor Anthony Hunt, as part of his responsibilities with the Welsh Local Government Association, to see what more we can do in our fight against, not just child poverty, but poverty per se. So, I will be taking those conversations forward.
Diolch. Cefais gyfarfod y bore yma gyda'r Cynghorydd Anthony Hunt, fel rhan o'i gyfrifoldebau gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, i weld beth arall y gallwn ei wneud yn ein brwydr yn erbyn tlodi fel y cyfryw, nid tlodi plant yn unig. Felly, byddaf yn bwrw ymlaen â'r sgyrsiau hynny.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Anne Jones.
Questions now from the party spokespeople. Welsh Conservative spokesperson, Laura Anne Jones.
Diolch, Llywydd. Firstly, congratulations on your new role, Cabinet Secretary. What a brief. It rather reads like a shopping list of all that's wrong with, and that's been failed by, this Welsh Labour Government. Last week we saw the long-awaited release of the final report by Dr Cass, the outcome of which—of Dr Cass's findings—is, as you know, hugely significant for Wales, as well as for England. Cabinet Secretary, this Government and Cabinet Secretaries have continued to bury their heads in the sand when it comes to safeguarding our children and young people in Wales. It's abundantly clear that the LGBTQ+ action plan is now not fit for purpose. As we are seeing from Dr Cass's final report, those who have been vilified for daring to suggest that, like myself, are now being vindicated.
There has now been at least a week of political statements, headlines, media scrutiny, tough questions and fierce debate in England. The response, however, from this Welsh Labour Government has been muted to the point of silence. The Welsh Government haven't deemed it important enough to make a full statement on it, instead resorting to a reactionary short response to my asking for a statement on the Cass review and the future of gender services from the business Secretary last week and again yesterday.
It's not good enough. It is clear that this action plan of yours needs to be urgently revised, yet we have no statement to that effect about the LGBTQ+ action plan, which is intrinsically linked and intertwined with the Cass review. Quite simply, this Government is trying to plough on, regardless of the weight of evidence now against its plans. Cabinet Secretary, I ask you again: when can we expect a review of the action plan, and is it not right to withdraw the action plan until this has happened?
Diolch, Lywydd. Yn gyntaf, llongyfarchiadau ar eich rôl newydd, Ysgrifennydd y Cabinet. Am friff. Mae fel rhestr siopa o bopeth sydd o'i le, ac sydd wedi cael cam, gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru. Yr wythnos diwethaf gwelsom y cyhoeddiad hirddisgwyliedig am yr adroddiad terfynol gan Dr Cass, y mae ei ganlyniad—canfyddiadau Dr Cass—yn hynod arwyddocaol i Gymru, yn ogystal ag i Loegr. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r Llywodraeth hon ac Ysgrifenyddion y Cabinet wedi parhau i gladdu eu pennau yn y tywod ar fater diogelu ein plant a'n pobl ifanc yng Nghymru. Mae'n gwbl amlwg nad yw'r cynllun gweithredu LHDTC+ yn addas i'r diben bellach. Fel y gwelwn o adroddiad terfynol Dr Cass, mae'r rhai ddifrïwyd am fentro awgrymu hynny, fel fi, bellach wedi eu cyfiawnhau.
Cafwyd o leiaf wythnos o ddatganiadau gwleidyddol, penawdau, craffu gan y cyfryngau, cwestiynau anodd a dadlau ffyrnig yn Lloegr. Fodd bynnag, mae'r ymateb gan y Llywodraeth Lafur hon wedi bod yn hynod o dawedog. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried ei fod yn ddigon pwysig i wneud datganiad llawn yn ei gylch, gan fodloni ar ymateb byr adweithiol i'm cais am ddatganiad ar adolygiad Cass a dyfodol gwasanaethau rhywedd gan yr Ysgrifennydd busnes yr wythnos diwethaf ac eto ddoe.
Nid yw'n ddigon da. Mae'n amlwg fod angen adolygu'r cynllun gweithredu hwn o'ch eiddo ar frys, ac eto nid oes gennym ddatganiad i'r perwyl hwnnw am y cynllun gweithredu LHDTC+, sydd wedi'i gysylltu'n annatod a'i gydblethu ag adolygiad Cass. Yn syml iawn, mae'r Llywodraeth hon yn ceisio bwrw yn ei blaen, ni waeth beth yw pwysau'r dystiolaeth yn erbyn ei chynlluniau bellach. Ysgrifennydd y Cabinet, gofynnaf i chi eto: pryd y gallwn ni ddisgwyl adolygiad o'r cynllun gweithredu, ac onid yw'n iawn tynnu'r cynllun gweithredu yn ôl nes bod hyn wedi digwydd?
Well, Laura Anne Jones is nothing if not predictable. I can assure you that we continue to work towards our commitment in the LGBTQ+ action plan, engaging with children, with young people and with their families when we are considering options for a range of services. I'm very aware of the Cass review. I had hoped that this very toxic debate that takes place in this Chamber between you and a variety of Cabinet Secretaries and Ministers might take a different tone today, but sadly not.
Wel, mae'n hawdd rhagweld beth fydd gan Laura Anne Jones i'w ddweud. Gallaf eich sicrhau ein bod yn parhau i weithio tuag at ein hymrwymiad yn y cynllun gweithredu LHDTC+, i ymgysylltu â phlant, gyda phobl ifanc a'u teuluoedd pan fyddwn yn ystyried opsiynau ar gyfer ystod o wasanaethau. Rwy'n ymwybodol iawn o adolygiad Cass. Roeddwn wedi gobeithio y gallai fod cywair gwahanol i'r ddadl wenwynig sy'n digwydd yn y Siambr rhyngoch chi ac amrywiaeth o Ysgrifenyddion y Cabinet a Gweinidogion heddiw, ond yn anffodus nid yw hynny wedi digwydd.
Cabinet Secretary, it's not a toxic debate; you are making it such. It's very important to safeguard the children and young people in Wales, and for you to be so flippant is, quite frankly, shocking. The Cass report warns against teachers being forced into making premature and, effectively, clinical decisions about affirmations such as social transitioning, and yet that is implicit throughout the Welsh Government's LGBTQ+ action plan.
Cabinet Secretary, as you know, the Welsh Government made a commitment to consider options for the development of a gender service for young people in Wales in its LGBTQ+ action plan, launched in February 2023. We have heard from colleagues, professionals and parents across Wales who are deeply concerned by such a commitment to develop this service now for the under-18s. To do so now, in light of the Cass review findings, would be irresponsible and could potentially put children and young people at risk. The Welsh Government's LGBTQ+ action plan needs to be reviewed in light of Dr Cass's findings. So, Cabinet Secretary, I ask again: when can concerned Welsh citizens and this Senedd expect a review of your plan to be undertaken?
Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw'n ddadl wenwynig; chi sy'n ei gwneud hi felly. Mae'n bwysig iawn diogelu plant a phobl ifanc yng Nghymru, ac mae'n frawychus iawn eich bod mor anystyriol. Mae adroddiad Cass yn rhybuddio yn erbyn gorfodi athrawon i wneud penderfyniadau cynamserol, a chlinigol i bob pwrpas, am gadarnhadau fel trawsnewid cymdeithasol, ac eto mae hynny ymhlyg yng nghynllun gweithredu LHDTC+ Llywodraeth Cymru drwyddo draw.
Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i ystyried opsiynau ar gyfer datblygu gwasanaeth rhywedd i bobl ifanc yng Nghymru yn ei chynllun gweithredu LHDTC+, a lansiwyd ym mis Chwefror 2023. Rydym wedi clywed gan gydweithwyr, gweithwyr proffesiynol a rhieni ledled Cymru sy'n pryderu'n fawr am ymrwymiad o'r fath i ddatblygu'r gwasanaeth hwn nawr ar gyfer pobl ifanc dan 18 oed. Byddai gwneud hynny nawr, yng ngoleuni canfyddiadau adolygiad Cass, yn anghyfrifol a gallai beryglu plant a phobl ifanc o bosibl. Mae angen adolygu cynllun gweithredu LHDTC+ Llywodraeth Cymru yng ngoleuni canfyddiadau Dr Cass. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, gofynnaf eto: pryd y gall dinasyddion pryderus yng Nghymru a'r Senedd hon ddisgwyl gweld eich cynllun yn cael ei adolygu?
Well, I'm certainly not being flippant. What I want is—. I think what most people want to do and say is absolutely the right thing, and find the discussion that often takes place here very bewildering and overwhelming. And I'm just trying to ensure that—I'm sure that you and I will be talking about this many times over the coming months—we do it in a less polarised way. I can assure you that we are committed to making Wales the most LGBTQ+-friendly nation in Europe. And since we published our action plan, in February 2023, we've really focused our efforts on implementation and on making a substantial and positive impact to the lives of LGBTQ+ people in Wales. We will be updating on progress made against each action and activity in the plan that can be monitored on the LGBTQ+ tracker. And we've got an evaluation assessment framework, to measure the impact of the action plan—that's been developed along with an advisory group, comprised of stakeholders and organisations, and that's being formalised currently as well. So, there is no pause.
Wel, yn sicr nid wyf yn anystyriol. Rwyf eisiau—. Rwy'n credu mai'r hyn y mae'r rhan fwyaf o bobl eisiau ei wneud a'i ddweud yw'r peth iawn, ac maent yn aml yn ystyried y drafodaeth sy'n digwydd yma yn ddryslyd iawn ac yn llethol. Ac rwy'n ceisio sicrhau—rwy'n siŵr y byddwch chi a minnau'n sôn am hyn sawl gwaith dros y misoedd nesaf—ein bod yn ei wneud mewn ffordd llai pegynol. Gallaf eich sicrhau ein bod wedi ymrwymo i wneud Cymru yn genedl fwyaf cyfeillgar i LHDTC+ Ewrop. Ac ers inni gyhoeddi ein cynllun gweithredu, ym mis Chwefror 2023, rydym wedi canolbwyntio ein hymdrechion ar weithredu ac ar gael effaith sylweddol a chadarnhaol ar fywydau pobl LHDTC+ yng Nghymru. Byddwn yn rhoi diweddariad ar y cynnydd a wnaed yn erbyn pob gweithred a gweithgaredd yn y cynllun y gellir ei fonitro ar y traciwr LHDTC+. Ac mae gennym fframwaith asesu a gwerthuso i fesur effaith y cynllun gweithredu—mae hwnnw wedi'i ddatblygu gyda grŵp cynghori, sy'n cynnwys rhanddeiliaid a sefydliadau, ac mae hynny'n cael ei ffurfioli ar hyn o bryd hefyd. Felly, nid oes oedi.
Cabinet Secretary, I regret that you feel that way, but I feel that I'm raising important things that need to be discussed within this Chamber, in this Senedd. And I look forward to you doing something on this, and I look forward to you telling us about it, and what you're actually doing, and putting dates on times on when you're going to deliver that information. Because everybody wants to know what the outcomes of those findings will be. By doing nothing, you're not protecting the vulnerable children and young people of Wales. By doing nothing, you're denying science and disregarding safety in the name of ideology. And by doing nothing, you're actively working against the Welsh people, not with them.
In your new role, you have the levers of Welsh sport at your fingertips. It is high time that this influence be a positive and proactive one, as, unfortunately at the moment, it's a necessary one for you to look at, to protect the safety and fairness of women and girls' sports. This means no biological men or boys competing against women. Cabinet Secretary, female competitors deserve the same rights as male competitors. We all know the huge benefits that sports can offer, yet, without these protections, we could see a generation of biological women not participate in sport, and lose out on medals that they deserve. Unlike your predecessor, and as a sport lover yourself, can you today put Welsh women and girls' fears at ease, and confirm that you will do everything in your power to protect women's sport?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n ddrwg gennyf eich bod yn teimlo felly, ond rwy'n teimlo fy mod yn codi pethau pwysig y mae angen eu trafod yn y Siambr hon, yn y Senedd hon. Ac edrychaf ymlaen at wneud rhywbeth ar hyn, ac edrychaf ymlaen at eich clywed yn dweud wrthym amdano, a'r hyn rydych chi'n ei wneud, a rhoi dyddiadau'r adegau pan fyddwch yn darparu'r wybodaeth honno. Oherwydd mae pawb eisiau gwybod beth fydd canlyniadau'r canfyddiadau hynny. Drwy wneud dim, nid ydych yn diogelu plant a phobl ifanc agored i niwed yng Nghymru. Drwy wneud dim, rydych chi'n gwadu gwyddoniaeth ac yn diystyru diogelwch yn enw ideoleg. A thrwy wneud dim, rydych chi'n mynd ati i weithio yn erbyn pobl Cymru, nid gyda nhw.
Yn eich rôl newydd, mae gennych chi ddulliau chwaraeon Cymru ar gael i chi. Mae'n hen bryd i'r dylanwad hwn fod yn un cadarnhaol a rhagweithiol oherwydd, yn anffodus ar hyn o bryd, mae'n un y mae angen i chi edrych arno er mwyn gwarchod diogelwch a thegwch chwaraeon menywod a merched. Mae hyn yn golygu na ddylai unrhyw ddynion neu fechgyn biolegol gystadlu yn erbyn menywod. Ysgrifennydd y Cabinet, mae cystadleuwyr benywaidd yn haeddu'r un hawliau â chystadleuwyr gwrywaidd. Rydym i gyd yn gwybod am y manteision enfawr y gall chwaraeon eu cynnig, ond heb yr amddiffyniadau hyn, gallem weld cenhedlaeth o fenywod biolegol yn ymatal rhag cymryd rhan mewn chwaraeon, ac yn cael eu hamddifadu o'r medalau y maent yn eu haeddu. Yn wahanol i'ch rhagflaenydd, ac fel rhywun sy'n dwli ar chwaraeon eich hun, a wnewch chi dawelu ofnau menywod a merched Cymru heddiw, a chadarnhau y byddwch chi'n gwneud popeth yn eich gallu i ddiogelu chwaraeon menywod?
I believe that sport should be a place where everyone can be themselves, where everyone can take part, where everyone is treated with kindness, dignity and respect. It's very wide-ranging, and I think we cannot have a uniform approach to what is a really complex issue. It's very challenging, and I have had some early discussions. But I think that, if you look, the transgender community continues to be one of the most ostracised and unprotected, and the failure to recognise and address this is a failure in our duties and in our mission. Sport is very wide-ranging, as I say, and if you look at team sports, especially contact sports, that's very different from an individual, skill-based sport, for example. So, I think that there are lots of considerations, at various levels of competitions—that's international, national, community—when it comes to setting transgender policies for sports.
Rwy'n credu y dylai chwaraeon fod yn fan lle gall pawb fod yn nhw eu hunain ynddo, lle gall pawb gymryd rhan, lle caiff pawb ei drin â charedigrwydd, urddas a pharch. Mae'n bellgyrhaeddol iawn, ac rwy'n credu nad oes modd inni gael un dull unffurf o weithredu mewn perthynas â'r mater cymhleth hwn. Mae'n heriol iawn, ac rwyf wedi cael trafodaethau cynnar. Ond rwy'n credu, os edrychwch chi, fod y gymuned drawsryweddol yn parhau i fod yn un o'r cymunedau mwyaf gwrthodedig a lleiaf diogel, ac mae methiant i gydnabod a mynd i'r afael â hyn yn fethiant yn ein dyletswyddau ac yn ein cenhadaeth. Mae chwaraeon yn bellgyrhaeddol iawn fel y dywedaf, ac os edrychwch chi ar chwaraeon tîm, yn enwedig chwaraeon cyswllt, mae hynny'n wahanol iawn i chwaraeon unigolion sy'n seiliedig ar sgiliau, er enghraifft. Felly, rwy'n credu bod llawer o ystyriaethau, ar wahanol lefelau o gystadlu—rhyngwladol, cenedlaethol, cymunedol—pan ddaw'n fater o osod polisïau trawsryweddol ar gyfer chwaraeon.
Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.
Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Croeso i'r portffolio cyfiawnder cymdeithasol, Ysgrifennydd Cabinet. Sicrhau tegwch efallai yw rôl bwysicaf Llywodraeth.
Thank you, Llywydd. Welcome to the social justice portfolio, Cabinet Secretary. Ensuring fairness is possibly the most important role within Government.
Last week there was a large protest outside the Senedd, organised by Stolen Lives, a group of families and carers calling for the release of people with a learning disability and/or autistic people from secure hospital settings in Wales. As chair of the cross-party group on learning disability, I was glad to address the 'homes not hospitals' protest, and highlight the fact that the human rights of people with a learning disability are being breached by them being wrongly placed in these units because the services are not there for them in their communities.
Learning disability is not a mental health issue. This is an issue of inequality, and we've heard powerful testimony, shared by the members of the Stolen Lives campaign, that there are people with learning disabilities and autistic people from Wales who are detained in secure mental health settings, simply because they are disabled. This is a human rights scandal, these lives are being stolen. The Government stated in the 'Learning Disability Delivery and Implementation Plan 2022-2026' that it is committed to reducing the number of people with a learning disability housed in these settings. So, what progress has been made, and what action will you now take to ensure that this inequality is ended?
Yr wythnos diwethaf cafwyd protest fawr y tu allan i'r Senedd wedi'i threfnu gan Bywydau wedi'u Dwyn, grŵp o deuluoedd a gofalwyr yn galw am ryddhau pobl ag anabledd dysgu a/neu bobl awtistig o leoliadau ysbyty diogel yng Nghymru. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar anabledd dysgu, roeddwn yn falch o annerch y brotest 'cartrefi nid ysbytai', a thynnu sylw at y ffaith bod hawliau dynol pobl ag anabledd dysgu yn cael eu tramgwyddo pan gânt eu gosod ar gam yn yr unedau hyn am nad yw'r gwasanaethau yno iddynt yn eu cymunedau.
Nid problem iechyd meddwl yw anabledd dysgu. Mae hyn yn fater o anghydraddoldeb, ac rydym wedi clywed tystiolaeth bwerus, a rennir gan aelodau ymgyrch Bywydau wedi'u Dwyn, fod yna bobl ag anableddau dysgu a phobl awtistig o Gymru yn cael eu cadw mewn lleoliadau iechyd meddwl diogel am ddim rheswm ar wahân i'r ffaith eu bod yn anabl. Mae hon yn sgandal hawliau dynol, mae'r bywydau hyn yn cael eu dwyn. Dywedodd y Llywodraeth yn y 'Cynllun Cyflawni a Gweithredu Anabledd Dysgu 2022-2026' ei bod wedi ymrwymo i leihau nifer y bobl ag anabledd dysgu sydd wedi'u gosod yn y lleoliadau hyn. Felly, pa gynnydd a wnaed, a pha gamau y byddwch chi'n eu cymryd nawr i sicrhau bod yr anghydraddoldeb hwn yn dod i ben?
Thank you very much. I look forward to working with the Member on many shared agenda issues going forward. I'm very keen to meet with people from Stolen Lives. When I was the health Minister, I did a significant piece of work around this, because it was very apparent that there were people completely in the wrong placement, particularly in hospitals. So, it is something that I'm very keen to take forward. I'm unable to update you on the specific point that you've asked, and I'll be very happy to write to you on that.
Diolch yn fawr iawn. Edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Aelod ar lawer o faterion ar yr agenda a rennir wrth symud ymlaen. Rwy'n awyddus iawn i gyfarfod â phobl o Bywydau wedi'u Dwyn. Pan oeddwn yn Weinidog iechyd, fe wneuthum waith sylweddol ar hyn, oherwydd roedd yn amlwg iawn fod pobl yn y lleoliad cwbl anghywir, yn enwedig mewn ysbytai. Felly, mae'n rhywbeth rwy'n awyddus iawn i'w ddatblygu. Ni allaf roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y pwynt penodol a ofynnwyd gennych, ac rwy'n hapus iawn i ysgrifennu atoch ar hynny.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Diolch yn fawr. Key to making progress on this, of course, is accurate data being gathered and published by Welsh Government on the number of people with a learning disability placed in settings like this, and, indeed, the number living in Wales, to enable improved service planning and provision. Within the learning disability delivery and implementation plan, there's reference to the establishment of a national learning disability observatory by April of this year. An observatory could, of course, collect and analyse data to address inequalities experienced by people with learning and developmental disabilities. So, we're now in the last full week of April, but there's been no update. So, could you update us on that?
The other thing key to progress on this issue is the fact that a learning disability must not be treated as a mental health issue, because, as you know, for over 40 years, since the all-Wales strategy, people with a learning disability, and their carers, have fought long and hard to ensure that a learning disability is recognised as not being a mental health condition. This is a very important distinction, and was made clear in last week's progress. Welsh Government has adopted the social model of disability, yet the new Cabinet has included learning disabilities under the portfolio for mental health, which suggests a more medicalised approach, even if unintentionally. As the Cabinet Secretary with responsibility for equalities, do you agree that learning disabilities should therefore return to the portfolio of social care, to avoid unnecessary confusion and distress to the learning disabled community?
Diolch yn fawr. Yr hyn sy'n allweddol i wneud cynnydd ar hyn, wrth gwrs, yw data cywir wedi ei gasglu a'i gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru ar nifer y bobl ag anabledd dysgu sydd wedi'u lleoli mewn lleoliadau fel hyn, ac yn wir, y nifer sy'n byw yng Nghymru, i alluogi gwell cynllunio a darparu gwasanaethau. Yn y cynllun cyflawni a gweithredu ar anabledd dysgu, ceir cyfeiriad at sefydlu arsyllfa anabledd dysgu genedlaethol erbyn mis Ebrill eleni. Gallai arsyllfa gasglu a dadansoddi data i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau a brofir gan bobl ag anabledd dysgu ac anabledd datblygiadol. Rydym bellach yn wythnos lawn olaf mis Ebrill, ond nid oes unrhyw ddiweddariad wedi bod. Felly, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am hynny?
Y peth arall sy'n allweddol i gynnydd ar y mater hwn yw'r ffaith na ddylid trin anabledd dysgu fel mater iechyd meddwl, oherwydd fel y gwyddoch, ers dros 40 mlynedd, ers y strategaeth ar gyfer Cymru, mae pobl ag anabledd dysgu a'u gofalwyr, wedi brwydro'n hir ac yn galed i sicrhau cydnabyddiaeth nad yw anabledd dysgu'n gyflwr iechyd meddwl. Mae'n wahaniaeth pwysig iawn, ac fe'i gwnaed yn glir yng nghynnydd yr wythnos diwethaf. Mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu'r model cymdeithasol o anabledd, ac eto mae'r Cabinet newydd wedi cynnwys anableddau dysgu o dan y portffolio iechyd meddwl, sy'n awgrymu ymagwedd fwy meddygol, hyd yn oed os yw hynny'n anfwriadol. Fel Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am gydraddoldeb, a ydych chi'n cytuno y dylai anableddau dysgu ddychwelyd i'r portffolio gofal cymdeithasol, er mwyn osgoi dryswch a gofid diangen i'r gymuned anabledd dysgu?
Well, that point has not been raised with me. Obviously, the portfolios are a matter for the First Minister, but I will be very happy to speak to both my colleague the Minister with responsibility for early years and also mental health and with the First Minister, to see if there is anything we can do to make sure that that concern isn't there. I'd also be very happy to come to your cross-party group to engage on that level as well, if you would like to invite me.
Wel, nid yw'r pwynt hwnnw wedi cael ei ddwyn i fy sylw. Yn amlwg, mater i'r Prif Weinidog yw'r portffolios, ond rwy'n hapus iawn i siarad â fy nghyd-Aelod, y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am y blynyddoedd cynnar a iechyd meddwl a chyda'r Prif Weinidog, i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei wneud i sicrhau nad yw'r pryder hwnnw yno. Byddwn hefyd yn hapus iawn i ddod i'ch grŵp trawsbleidiol i ymgysylltu ar y lefel honno hefyd, os hoffech chi fy ngwahodd.
3. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ddyfodol Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd? OQ60977
3. What assessment has the Welsh Government made of the future of the National Museum Cardiff? OQ60977
4. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddatganiad am y posibilrwydd o gau Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd? OQ60954
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on the potential closure of the National Museum Cardiff? OQ60954
Deputy Presiding Officer, I understand you've given your permission for questions 3 and 4 to be grouped. We are working with Amgueddfa Cymru to develop a plan to address the maintenance issues at National Museum Cardiff. I met the chief executive and chair last week. There are no plans to close the museum. However, I fully appreciate the significant investment needed to address the remedial work required.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n deall eich bod wedi rhoi eich caniatâd i gwestiynau 3 a 4 gael eu grwpio. Rydym yn gweithio gydag Amgueddfa Cymru i ddatblygu cynllun i fynd i'r afael â'r materion cynnal a chadw yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Cyfarfûm â'r prif weithredwr a'r cadeirydd yr wythnos diwethaf. Nid oes unrhyw gynlluniau i gau'r amgueddfa. Fodd bynnag, rwy'n llwyr ddeall y buddsoddiad sylweddol sydd ei angen i fynd i'r afael â'r gwaith adfer sydd ei angen.
Diolch. Cabinet Secretary. Last week we heard that Wales's national museums will axe at least 90 jobs after a big cut in their funding, with talks of more possible cuts in the future. One of its best-known buildings, as you know, National Museum Cardiff, may also be forced to close because of its deteriorating condition, which, unless addressed, will put staff and public at risk. After years of failure across the board from this Welsh Labour Government, be it health or education, you are now allowing our national heritage and culture to slowly wilt away as well. We in Wales have a history and culture to be proud of. It is important that we showcase the history of Wales, and share it with and educate our younger generations.
Cabinet Secretary, I want to know what actions you will now take to secure the future of this important national asset, and whether you have any intention of increasing the level of capital funding to Museum Wales.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yr wythnos diwethaf clywsom y bydd amgueddfeydd cenedlaethol Cymru yn colli o leiaf 90 o swyddi ar ôl toriad mawr i'w cyllid, gyda sôn am y posibilrwydd o fwy o doriadau yn y dyfodol. Fel y gwyddoch, efallai y bydd un o'i adeiladau mwyaf adnabyddus, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, hefyd yn cael ei gorfodi i gau oherwydd bod ei chyflwr yn dirywio, ac oni bai yr eir i'r afael â hynny, bydd yn peryglu staff a'r cyhoedd. Ar ôl blynyddoedd o fethiant cyffredinol y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, boed ym maes iechyd neu addysg, rydych chi bellach yn caniatáu i'n treftadaeth a'n diwylliant cenedlaethol ddirywio'n araf hefyd. Mae gennym ni yng Nghymru hanes a diwylliant i fod yn falch ohono. Mae'n bwysig ein bod yn arddangos hanes Cymru, ac yn ei rannu gyda'n cenedlaethau iau ac yn eu haddysgu.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf am wybod pa gamau y byddwch yn eu cymryd nawr i ddiogelu dyfodol yr ased cenedlaethol pwysig hwn, ac a oes gennych chi unrhyw fwriad o gynyddu lefel y cyllid cyfalaf i Amgueddfa Cymru.
Well, Amgueddfa Cymru is absolutely an integral part of our heritage and our society. We have tried to act to mitigate the full scale of the financial pressures, but there was just no budget flexibility, unfortunately, which could prevent significant reductions to the budget. It was agreed with the Plaid Cymru-designated Member that our immediate and short-term focus must be on supporting jobs. So, my predecessor worked very closely with the museum around that issue.
I mentioned that I'd actually met with the chief executive twice last week. I also met with the chair. I visited the National Museum Cardiff myself yesterday morning to see for myself the remedial work that is going to be required. They have assured me that the collections are safe and there are no plans to close the museum. However, as I said in my original answer to you, it's clear that there is some significant remedial work to do. So, again, my predecessor had started the conversation with the museum to draw up a business plan to see exactly what is needed and what funding we may be able to find to support them, because obviously we need to protect our iconic buildings. These buildings are very old. We have many across Wales and, unfortunately, when you start finding something wrong, the closer you look, once you get into the heart and lungs of those buildings, you find more issues. So, it is absolutely vital we do all we can to protect the collections. As I say, they've assured me that there is no danger to those collections, that they are safe. When they have come to us for funding—my predecessor was able to give funding—they've responded every time, but I do think we now need to look in the longer term and make sure we plan to find what funding we have to help them maintain what is obviously a very ageing building.
Wel, mae Amgueddfa Cymru yn rhan gwbl annatod o'n treftadaeth a'n cymdeithas. Rydym wedi ceisio gweithredu i liniaru graddau llawn y pwysau ariannol, ond nid oedd unrhyw hyblygrwydd yn y gyllideb, yn anffodus, a allai atal gostyngiadau sylweddol i'r gyllideb. Cytunwyd gyda'r Aelod dynodedig o Blaid Cymru fod yn rhaid i'n ffocws uniongyrchol a thymor byr fod ar gynnal swyddi. Felly, gweithiodd fy rhagflaenydd yn agos iawn gyda'r amgueddfa ar y mater hwnnw.
Soniais fy mod wedi cyfarfod â'r prif weithredwr ddwywaith yr wythnos diwethaf. Cyfarfûm â'r cadeirydd hefyd. Ymwelais ag Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd fy hun bore ddoe i weld y gwaith adfer y bydd galw am ei wneud. Maent wedi fy sicrhau bod y casgliadau'n ddiogel ac nid oes cynlluniau i gau'r amgueddfa. Fodd bynnag, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol i chi, mae'n amlwg fod gwaith adfer sylweddol i'w wneud. Felly, unwaith eto, roedd fy rhagflaenydd wedi dechrau'r sgwrs gyda'r amgueddfa i lunio cynllun busnes i weld yn union beth sydd ei angen a pha gyllid y gallai fod modd inni ddod o hyd iddo i'w cefnogi, oherwydd yn amlwg mae angen inni ddiogelu ein hadeiladau eiconig. Mae'r adeiladau hyn yn hen iawn. Mae gennym nifer ohonynt ledled Cymru ac yn anffodus, pan fyddwch chi'n dechrau canfod bod rhywbeth o'i le, po agosaf yr edrychwch, pan ewch at graidd yr adeiladau hynny, fe ddowch o hyd i fwy o broblemau. Felly, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ddiogelu'r casgliadau. Fel y dywedais, maent wedi fy sicrhau nad oes perygl i'r casgliadau hynny, a'u bod yn ddiogel. Pan ddaethant atom ni am gyllid—gallodd fy rhagflaenydd roi cyllid—maent wedi ymateb bob tro, ond rwy'n credu bod angen inni edrych yn fwy hirdymor nawr a gwneud yn siŵr ein bod yn cynllunio i ddod o hyd i unrhyw gyllid sydd gennym i'w helpu i gynnal adeilad sy'n amlwg yn heneiddio'n ddybryd.
Thank you, Cabinet Secretary, for your response. Whilst you have said you have been assured that there are no plans for the imminent closure of the national museum at Cardiff, this doesn't change the fact that the chief executive of Museum Wales has publicly stated that, and I quote,
'Unless we're able to secure more funding for that building that will have to close'
which, however you look at it and despite any assurances given, means that unless several million pounds are magically found to pay for the substantial maintenance needed, then, at the very best and with all the will in the world, any urgent maintenance work will likely only be a temporary solution and probably more costly in the long run. What concerns me the most, and no doubt will be of concern to the board of the museum, is whether or not the building will eventually become unsafe for visitors and, indeed, the collections, and, like St David's Hall in Cardiff, end up closing for a short period, only for its closure to be continually extended. This is clearly on the mind of the chief executive, who has also said that there is a question hanging over the future of that building anyway. Cabinet Secretary, with this in mind, what assurances can you give that, despite the current maintenance and financial challenges the national museum for Wales faces, that the Welsh Government will not let the museum close its doors to visitors? Thank you.
Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Er eich bod wedi dweud eich bod wedi cael sicrwydd nad oes unrhyw gynlluniau uniongyrchol i gau'r amgueddfa genedlaethol yng Nghaerdydd, nid yw hynny'n newid y ffaith bod prif weithredwr Amgueddfa Cymru wedi datgan yn gyhoeddus,
'Oni bai ein bod ni'n gallu sicrhau mwy o gyllid ar gyfer yr adeilad hwnnw, bydd yn rhaid iddo gau'
sydd, pa ffordd bynnag yr edrychwch chi arno ac er gwaethaf unrhyw sicrwydd a roddir, yn golygu, oni bai bod modd dod o hyd i filiynau o bunnoedd yn wyrthiol i dalu am y gwaith cynnal a chadw sylweddol sydd ei angen, ar y gorau a chyda'r holl ewyllys da yn y byd, ei bod hi'n debygol mai dim ond ateb dros dro fydd unrhyw waith cynnal a chadw brys ac mae'n debyg y bydd yn fwy costus yn y tymor hir. Yr hyn sy'n fy mhoeni fwyaf, ac fe fydd yn peri pryder i fwrdd yr amgueddfa yn ddiau, yw a fydd yr adeilad yn anniogel i ymwelwyr ymhen amser ac yn wir, i'r casgliadau, ac fel Neuadd Dewi Sant yng Nghaerdydd, yn cau am gyfnod byr, a'r cau hwnnw'n cael ei ymestyn yn barhaus. Mae hyn yn amlwg ar feddwl y prif weithredwr, sydd hefyd wedi dweud bod cwestiwn ynghylch dyfodol yr adeilad hwnnw beth bynnag. Ysgrifennydd y Cabinet, gyda hyn mewn golwg, pa sicrwydd y gallwch chi ei roi, er gwaethaf yr heriau cynnal a chadw ac ariannol presennol sy'n wynebu amgueddfa genedlaethol Cymru, na fydd Llywodraeth Cymru yn gadael i'r amgueddfa gau ei drysau i ymwelwyr? Diolch.
I can only reiterate what the chief executive, Jane Richardson, said to me last week, and that was that the national museum at Cardiff will not be closing. I mentioned in my earlier answer to Laura Anne Jones the work that my officials are doing with the officials from Amgueddfa Cymru to make sure we do look at the long term, but maybe in the short term—sort of the next five or six years—to see what capital funding they would need to ensure that that continues to be the case. Certainly, having visited the museum yesterday, it could be that they may have to close one small part, keep the rest open and repair that work, because, as I say, once you start getting in—. There are lots of, apparently, lead pipes behind the walls, et cetera. Clearly, there are issues with the roof in some parts, and we all know, don't we, that if the roof's leaking, then, you need to repair it. Unfortunately, it doesn't get better on its own.
So, I think, the important thing to do now is make sure that we work with them. They're the best people to tell me how to protect the collections, they're the best people to tell me how to keep the building open, they're best placed to lead the planning work. But I was very pleased, when I came into the portfolio last month, to see that officials have worked very closely with the museum, going forward. As I say, they did receive some additional—I think it was about £5 million in the last financial year—capital funding. We've maintained that into this financial year, despite the very difficult economic times we have, so that they can address those pressing maintenance issues. But I don't underestimate what a significant amount of work is required.
Ni allaf ond ailadrodd yr hyn a ddywedodd y prif weithredwr, Jane Richardson, wrthyf yr wythnos diwethaf, sef na fydd yr amgueddfa genedlaethol yng Nghaerdydd yn cau. Soniais yn fy ateb cynharach i Laura Anne Jones am y gwaith y mae fy swyddogion yn ei wneud gyda'r swyddogion yn Amgueddfa Cymru i wneud yn siŵr ein bod yn edrych ar y tymor hir, ond efallai yn y tymor byr—y pum neu chwe blynedd nesaf efallai—i weld pa gyllid cyfalaf a fyddai ei angen arnynt i sicrhau bod hynny'n parhau. Yn sicr, ar ôl ymweld â'r amgueddfa ddoe, efallai y bydd yn rhaid iddynt gau un rhan fach, cadw'r gweddill ar agor ac atgyweirio'r gwaith hwnnw, oherwydd, fel y dywedais, pan ddechreuwch chi fynd i mewn—. Mae'n debyg fod yna lawer o bibellau plwm y tu ôl i'r waliau, ac ati. Yn amlwg, mae problemau gyda'r to mewn rhai rhannau, ac rydym i gyd yn gwybod, onid ydym, os yw'r to'n gollwng, fod angen i chi ei drwsio. Yn anffodus, nid yw'n trwsio ei hun.
Felly, rwy'n credu mai'r peth pwysig i'w wneud nawr yw sicrhau ein bod yn gweithio gyda nhw. Nhw yw'r bobl orau i ddweud wrthyf sut i ddiogelu'r casgliadau, nhw yw'r bobl orau i ddweud wrthyf sut i gadw'r adeilad ar agor, nhw sydd yn y sefyllfa orau i arwain y gwaith cynllunio. Ond pan gefais y portffolio fis diwethaf, roeddwn i'n hynod o falch o weld bod swyddogion wedi gweithio'n agos iawn gyda'r amgueddfa wrth symud ymlaen. Fel y dywedais, fe gawsant rywfaint o gyllid cyfalaf ychwanegol—tua £5 miliwn yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, rwy'n credu. Rydym wedi cadw hynny yn y flwyddyn ariannol hon, er gwaethaf yr amseroedd economaidd anodd iawn a wynebwn, fel y gallant fynd i'r afael â'r materion cynnal a chadw dybryd hynny. Ond nid wyf yn tanamcangyfrif y gwaith sydd ei angen.
It was lovely to see the pictures of everybody smiling from your visit yesterday, and may I welcome this change of tone and approach to this issue? I'm sure you have a number of documents waiting to be read with the new portfolio. I'm not sure if you've yet had a chance to look at the Simon Thurley review of Museum Wales in 2017, which obviously made a number of recommendations pertaining to capital expenditure needed, and also it had a vision for National Museum Cardiff, as part of our cultural offer, working with the council and so on. I would be glad if you could also reflect there, where Dr Simon Thurley reflected, on a breakdown of the relationship between Amgueddfa Cymru and the Welsh Government, something that I feel many of us feared was the case until very recently. So, can I ask, will you revisit Simon Thurley's recommendations and see how relevant they are now for us to, finally, take those forward, and ensure that we have a national museum in Cardiff that we can invest in and continue to be proud of, and also showcase to visitors from across the world, because they're amazing collections and nobody even knows about them here in Wales in some of our communities, let alone internationally. So, how can we take forward those recommendations at long last?
Roedd yn hyfryd gweld lluniau pawb yn gwenu o'ch ymweliad ddoe, ac a gaf i groesawu'r newid cywair ac ymagwedd tuag at y mater hwn? Rwy'n siŵr fod gennych nifer o ddogfennau'n aros i gael eu darllen gyda'r portffolio newydd. Nid wyf yn siŵr a ydych chi wedi cael cyfle eto i edrych ar adolygiad Simon Thurley o Amgueddfa Cymru yn 2017, a oedd yn amlwg yn gwneud nifer o argymhellion yn ymwneud â gwariant cyfalaf sydd ei angen, a hefyd roedd ganddo weledigaeth ar gyfer Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, fel rhan o'n cynnig diwylliannol, gan weithio gyda'r cyngor ac yn y blaen. Hoffwn pe gallech roi sylw hefyd, fel y gwnaeth Dr Simon Thurley, i fethiant y berthynas rhwng Amgueddfa Cymru a Llywodraeth Cymru, rhywbeth y teimlaf fod llawer ohonom yn ofni ei fod wedi digwydd tan yn ddiweddar iawn. Felly, a gaf i ofyn i chi ailedrych ar argymhellion Simon Thurley a gweld pa mor berthnasol ydynt i ni nawr, er mwyn i ni weithredu'r rheini o'r diwedd, a sicrhau bod gennym amgueddfa genedlaethol yng Nghaerdydd y gallwn fuddsoddi ynddi a pharhau i fod yn falch ohoni, a hefyd ei harddangos i ymwelwyr o bob cwr o'r byd, oherwydd maent yn gasgliadau anhygoel ac yn rhai o'n cymunedau yng Nghymru hyd yn oed, heb sôn am yn rhyngwladol, nid oes neb yn gwybod amdanynt. Felly, sut y gallwn ni fwrw ymlaen â'r argymhellion hynny o'r diwedd?
Thank you. I haven't read the Simon Thurley report, but I certainly will add it to the very large pile of reading that I need to do. It certainly resonated with me yesterday morning—I went to the museum very early, and I felt so much better coming into work at Tŷ Hywel yesterday, and I reflected how important museums and the arts and culture and creative industries are for our well-being. You're quite right—we were in the Art of the Selfie exhibition, and a selfie was taken of all of us. It was a lovely photograph, right in front of the great man himself—Van Gogh's self-portrait. It is important that we continue to do what we can. As you say, there are hundreds of thousands of visitors, not just from Wales but from right across the world, who visit our family of museums. I will certainly be very happy to go down. I feel I've got a very good relationship. I've known Jane Richardson a long time in a different aspect of life. Certainly, I mentioned in my earlier answer to Joel James that I was really pleased to see the way Welsh Government officials had worked with the museum, with the chair, with the chief executive, since they came in at the tail end of last year, and with officials, because I passionately believe they are the best people to tell us what is needed.
Diolch. Nid wyf wedi darllen adroddiad Simon Thurley, ond byddaf yn sicr yn ei ychwanegu at y pentwr mawr o waith darllen y mae angen imi ei wneud. Yn sicr fe wnaeth argraff arnaf fore ddoe—euthum i'r amgueddfa yn gynnar iawn, ac roeddwn i'n teimlo gymaint yn well yn dod i mewn i'r gwaith yn Nhŷ Hywel ddoe, ac fe fûm yn myfyrio ar ba mor bwysig yw amgueddfeydd a'r celfyddydau a diwylliant a diwydiannau creadigol er ein lles. Rydych chi'n hollol iawn—roeddem yn arddangosfa Celf yr Hunluniau, a chymerwyd hunlun ohonom i gyd. Roedd yn ffotograff hyfryd, o flaen y dyn mawr ei hun—hunanbortread Van Gogh. Mae'n bwysig ein bod yn parhau i wneud yr hyn a allwn. Fel y dywedwch, mae cannoedd o filoedd o ymwelwyr, nid yn unig o Gymru ond o bob cwr o'r byd, yn ymweld â'n teulu o amgueddfeydd. Byddaf yn sicr yn hapus iawn i fynd i lawr yno. Rwy'n teimlo bod gennyf berthynas dda iawn. Rwyf wedi adnabod Jane Richardson ers amser maith mewn agwedd arall ar fywyd. Yn sicr, soniais yn fy ateb cynharach i Joel James fy mod yn falch iawn o weld y ffordd yr oedd swyddogion Llywodraeth Cymru wedi gweithio gyda'r amgueddfa, gyda'r cadeirydd, gyda'r prif weithredwr, ers iddynt ddod i mewn ar ddiwedd y llynedd, a chyda swyddogion, oherwydd rwy'n credu'n angerddol mai nhw yw'r bobl orau i ddweud wrthym beth sydd ei angen.
5. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddatganiad am ddyfodol Llyfrgell Genedlaethol Cymru? OQ60948
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the future of the National Library of Wales? OQ60948
The National Library of Wales and the collections it cares for are an integral part of our heritage and society. We will continue to work with the library to support it in serving the people of Wales and ensuring the national collections are protected for current and future generations.
Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru a'r casgliadau y mae'n gofalu amdanynt yn rhan annatod o'n treftadaeth a'n cymdeithas. Byddwn yn parhau i weithio gyda'r llyfrgell i'w chefnogi i wasanaethu pobl Cymru a sicrhau bod y casgliadau cenedlaethol yn cael eu diogelu ar gyfer cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol.
Thank you for that response, Minister, and welcome to your post. I'm absolutely delighted to be a supporter of the National Library of Wales. I paid a visit there just last week with my colleague Sam Rowlands. We undertook a tour of the new Wales broadcast archive, which, of course, was established a number of years ago now with the support of the National Lottery Heritage Fund. One of the problems that the library has, not in terms of its own finances, is that the seed funding to get that new Wales broadcast archive going will eventually come to an end. Clearly, there needs to be a digital archive for Wales, and the national library, as our premier national institution for such things, is the right place for it. But, what action is the Welsh Government taking now in order to ensure the continuity of that important Wales broadcast archive within the other wonderful collections that the national library has to offer?
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog, a chroeso i'ch swydd. Rwy'n falch iawn o fod yn un o gefnogwyr Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Fe ymwelais â hi yr wythnos diwethaf gyda fy nghyd-Aelod Sam Rowlands. Aethom ar daith o amgylch archif ddarlledu newydd Cymru, a sefydlwyd nifer o flynyddoedd yn ôl gyda chefnogaeth Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Un o'r problemau sydd gan y llyfrgell, nid o ran ei chyllid ei hun, yw y bydd yr arian sbarduno i gael yr archif ddarlledu newydd honno i Gymru ar ei thraed yn dod i ben yn y pen draw. Yn amlwg, mae angen archif ddigidol ar Gymru, a'r llyfrgell genedlaethol, fel ein prif sefydliad cenedlaethol ar gyfer pethau o'r fath, yw'r lle iawn ar ei chyfer. Ond pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr er mwyn sicrhau parhad yr archif ddarlledu bwysig honno yng Nghymru o fewn y casgliadau gwych eraill sydd gan y llyfrgell genedlaethol i'w cynnig?
Thank you. I haven't had the opportunity to visit the national library in the last month, but I can absolutely assure you it's on my list of visits in the next couple of weeks. I'm not sure if I'm allowed to be partial, but it's absolutely one of my favourite places in Wales. I've been very fortunate to visit it several times. I went to a wedding there not that long ago, and it's just another one of those amazing, iconic buildings, as you say, looking after our treasures here in Wales. I'm not aware of any issues around the funding in relation to the broadcast archive fund. The national heritage fund, as you know, was in the Senedd last week—I think it was my first speaking engagement in this portfolio and I was very pleased to speak at it. I'm certainly going to meet them, so it's an issue that I can take up and update Members on in due course.
Diolch. Nid wyf wedi cael cyfle i ymweld â'r llyfrgell genedlaethol yn ystod y mis diwethaf, ond gallaf eich sicrhau yn bendant ei bod ar fy rhestr o ymweliadau yn ystod yr wythnosau nesaf. Nid wyf yn siŵr os caf ddangos tuedd, ond mae'n sicr yn un o fy hoff lefydd yng Nghymru. Rwyf wedi bod yn ffodus iawn i ymweld â hi sawl gwaith. Euthum i briodas yno heb fod mor bell yn ôl â hynny, ac mae'n un arall o'r adeiladau anhygoel, eiconig hynny, fel y dywedwch, sy'n gofalu am ein trysorau yma yng Nghymru. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw faterion yn ymwneud â'r cyllid mewn perthynas â'r gronfa archif ddarlledu. Roedd y gronfa dreftadaeth genedlaethol, fel y gwyddoch, yn y Senedd yr wythnos diwethaf—rwy'n credu mai dyna oedd y digwyddiad cyntaf imi wneud anerchiad ynddo yn y portffolio hwn ac roeddwn yn falch iawn o siarad ynddo. Rwy'n sicr yn mynd i'w cyfarfod, felly mae'n fater y gallaf ei drafod a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau maes o law.
With the risk of repeating myself, obviously, you will see the keen level of interest in terms of both the National Library of Wales and Amgueddfa Cymru. It was touched upon in previous questions, but, if I may, just in terms of the staffing levels, which is something that the national library have emphasised, and some of the risks associated with that—. So, when you do visit, can I ask if perhaps you could then update the Senedd on the discussions you've had around the ability not just to safeguard the collections, but also enable access to them and bring them to life because, obviously, they are a rich, educational resource as well, and it's important that they're able to maintain that access. So, if we could have that commitment, I would be grateful.
Os caf fentro ailadrodd fy hun, yn amlwg, fe welwch y diddordeb brwd yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac Amgueddfa Cymru. Cyffyrddwyd â hyn mewn cwestiynau blaenorol, ond os caf, ar y lefelau staffio, sy'n rhywbeth y mae'r llyfrgell genedlaethol wedi ei bwysleisio, a rhai o'r risgiau sy'n gysylltiedig â hynny—. Felly, pan fyddwch yn ymweld, a gaf i ofyn i chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd wedyn am y trafodaethau a gawsoch ynghylch y gallu nid yn unig i ddiogelu'r casgliadau, ond hefyd i alluogi mynediad atynt a dod â nhw'n fyw oherwydd, yn amlwg, maent yn adnodd addysgol cyfoethog hefyd, ac mae'n bwysig eu bod yn gallu cynnal y mynediad hwnnw. Felly, byddwn yn falch iawn pe gallem gael yr ymrwymiad hwnnw.
Yes, certainly. I was reflecting, actually, on, I think it was, my first visit to the national library. It was probably about 16 years ago, when I was first elected, and I was invited to go as, at that time, the Assembly Member for Wrexham. I remember them telling me that there were third-year students from Aberystwyth University doing research, and that hadn't been happening for very long. I was quite shocked how little time that had actually been happening, because, as you say, to have that access—and I remember, when I went, they had so many documents from Wrexham that they wanted to share with me, and I appreciated I was very privileged and fortunate to be in that position—access to these collections and to these treasures is very important. When I was at the national museum yesterday, there's a Gwen John exhibition planned for 2026, and they're already starting to prepare for that. The number of Gwen Johns they've got there, but they will only be able to put a small portion on display, so the rest of them will not be available or accessible for people. So, I certainly think access is a really important part of making sure our museums and libraries—. Of course they need staff and, unfortunately, because of the budget situation, I appreciate that they've had to make redundancies this year.
Yn sicr. Roeddwn i'n meddwl am fy ymweliad cyntaf, rwy'n credu, â'r llyfrgell genedlaethol, tua 16 mlynedd yn ôl, mae'n debyg, pan gefais fy ethol gyntaf, a chefais wahoddiad i fynd fel yr Aelod Cynulliad dros Wrecsam ar y pryd. Rwy'n eu cofio'n dweud wrthyf fod yna fyfyrwyr trydedd flwyddyn o Brifysgol Aberystwyth yn gwneud gwaith ymchwil, ac nid oedd hynny wedi bod yn digwydd ers amser hir iawn. Cefais dipyn o syndod cyn lleied o amser y bu hynny'n digwydd mewn gwirionedd, oherwydd, fel y dywedwch, mae cael y mynediad hwnnw—a chofiaf fod ganddynt gymaint o ddogfennau o Wrecsam yr oeddent eisiau eu rhannu gyda mi, ac roeddwn i'n sylweddoli fy mod i'n freintiedig ac yn ffodus iawn i fod yn y sefyllfa honno—mae mynediad at y casgliadau a'r trysorau hyn yn bwysig iawn. Pan oeddwn yn yr amgueddfa genedlaethol ddoe, mae ganddynt arddangosfa Gwen John wedi'i chynllunio ar gyfer 2026, ac maent eisoes yn dechrau paratoi ar gyfer honno. Mae ganddynt nifer o luniau Gwen John yno, ond cyfran fach yn unig fydd modd iddynt ei harddangos, felly ni fydd y gweddill ar gael nac yn hygyrch i bobl. Felly, rwy'n sicr yn credu bod mynediad yn rhan bwysig iawn o sicrhau bod ein hamgueddfeydd a'n llyfrgelloedd—. Wrth gwrs mae angen staff arnynt ac yn anffodus, oherwydd sefyllfa'r gyllideb, rwy'n sylweddoli eu bod wedi gorfod diswyddo eleni.
6. Pa gamau brys mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i sicrhau nad oes rhaid i Amgueddfa Cymru gau unrhyw un o'i safleoedd? OQ60981
6. What urgent steps has the Welsh Government taken to ensure that Amgueddfa Cymru does not have to close any of its sites? OQ60981
Diolch. Amgueddfa Cymru currently has no plans to close any of its sites. The National Museum Cardiff is the urgent priority, and we are working with them to develop a business plan to address the significant maintenance backlog.
Diolch. Ar hyn o bryd nid oes gan Amgueddfa Cymru unrhyw gynlluniau i gau unrhyw un o'i safleoedd. Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd yw'r flaenoriaeth frys, ac rydym yn gweithio gyda nhw i ddatblygu cynllun busnes i fynd i'r afael â'r ôl-groniad sylweddol o waith cynnal a chadw.
Diolch. Thank you very much. As we've already heard this afternoon, there have been widespread concerns about the possibility of the closure of the national museum in Cardiff. Now, I know that the word 'treasure' can be overused, but I really think, in this instance, it's entirely apposite. I was gladdened last week to hear you say that it won't close on your watch, and you've said very much the same this afternoon, because that is one of the sites that, as we've heard, alongside others, does house those national collections that are treasures. I have listened carefully to what you've been saying this afternoon. Could you commit, please, that we will no longer have to see or hear about staff members having to go into the museum in the dead of the night to take paintings down from the walls because the rain is coming in through the ceiling? Could you commit that that will not happen any further because of Welsh Government not just investment, but perhaps renewed attention to this? Could you give me further assurances, please, that the sites in my own region, like Big Pit and the Roman museum in Caerleon, will also remain open for our citizens to enjoy?
Diolch yn fawr iawn. Fel y clywsom eisoes y prynhawn yma, cafwyd pryderon eang am y posibilrwydd o gau'r amgueddfa genedlaethol yng Nghaerdydd. Nawr, gwn fod modd gorddefnyddio'r gair 'trysor', ond rwy'n credu, yn yr achos hwn, ei fod yn hollol addas. Roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn dweud yr wythnos diwethaf na fydd yn cau o dan eich goruchwyliaeth chi, ac rydych chi wedi dweud yr un peth i bob pwrpas y prynhawn yma, am mai dyna un o'r safleoedd sydd, fel y clywsom, ochr yn ochr ag eraill, yn gartref i gasgliadau cenedlaethol sy'n drysorau. Rwyf wedi gwrando'n astud ar yr hyn y buoch chi'n ei ddweud y prynhawn yma. A wnewch chi ymrwymo, os gwelwch yn dda, i sicrhau na fydd yn rhaid inni weld na chlywed am aelodau staff yn gorfod mynd i mewn i'r amgueddfa yng nghanol y nos i dynnu paentiadau oddi ar y waliau oherwydd bod y glaw'n dod i mewn drwy'r nenfwd? A wnewch chi ymrwymo na fydd hynny'n digwydd eto, nid yn unig oherwydd buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru, ond oherwydd sylw o'r newydd i hyn efallai? A wnewch chi roi sicrwydd pellach i mi, os gwelwch yn dda, y bydd y safleoedd yn fy rhanbarth i, fel Big Pit a'r amgueddfa Rufeinig yng Nghaerllion, hefyd yn parhau ar agor i'n dinasyddion eu mwynhau?
As I said in my original answer to you, Delyth, they assure me that there are no plans to close any sites. So, that closes off your last point. They clearly have moved lots of the collection around to ensure it's not affected by water coming in through the roof, for instance. Obviously, there have been some repairs done. I would not want that to happen, but I don't think I can give that assurance. Certainly, the chief executive and the chair have assured me that the collections are safe. The reason the national museum is a priority—. I referred to the Van Gogh self-portrait. This is the first time it's been out of France; it's normally in the Musée d'Orsay in Paris, and it's on an exchange with the Renoir Blue Lady from the national museum. It's only a national museum that can have that exchange, so you can see the importance of the national museum. That's why it's a priority.
Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol i chi, Delyth, maent yn fy sicrhau nad oes unrhyw gynlluniau i gau unrhyw safleoedd. Felly, mae hynny'n ateb eich pwynt olaf. Mae'n amlwg eu bod wedi symud llawer o'r casgliad o gwmpas i sicrhau nad yw'n cael ei effeithio gan ddŵr sy'n dod i mewn trwy'r to, er enghraifft. Yn amlwg, mae rhai atgyweiriadau wedi cael eu gwneud. Ni fyddwn am i hynny ddigwydd, ond nid wyf yn credu y gallaf roi'r sicrwydd hwnnw. Yn sicr, mae'r prif weithredwr a'r cadeirydd wedi fy sicrhau bod y casgliadau'n ddiogel. Y rheswm pam mae'r amgueddfa genedlaethol yn flaenoriaeth—. Cyfeiriais at hunanbortread Van Gogh. Dyma'r tro cyntaf iddo fod allan o Ffrainc; mae fel arfer yn y Musée d'Orsay ym Mharis, ac mae wedi ei gyfnewid â Blue Lady Renoir o'r amgueddfa genedlaethol. Dim ond amgueddfa genedlaethol sy'n cael cyfnewid yn y ffordd honno, felly gallwch weld pwysigrwydd yr amgueddfa genedlaethol. Dyna pam mae'n flaenoriaeth.
Amgueddfa Cymru and its sites are incredibly important in telling the story of Wales's history and culture, as do other museums right across Wales. Now, in my constituency, the Pembroke Dock Heritage Centre is one such example. In the heart of Wales's only royal dockyard, the heritage centre tells the story of this shipbuilding town, including the Sunderland flying boats, the town's proud military connections and, for the Star Wars fans, the heritage centre is also home to a scale model of the Millennium Falcon, as the original was built in the dockyard back in the 1970s. Now, these are really important parts of the cultural and historical history and story of this town. With the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, a piece of legislation lauded as the first of its kind, rightly guaranteeing the preserving and development of a vibrant culture for those coming after us, I wonder, Cabinet Secretary, if you could confirm if you've had any discussion with the future generations commissioner with regard to the possible impact on Amgueddfa Cymru and other museums and, consequently, any future impact on those who come after us? Diolch.
Mae Amgueddfa Cymru a'i safleoedd yn hynod bwysig ar gyfer adrodd hanes a diwylliant Cymru, fel y mae amgueddfeydd eraill ledled Cymru. Nawr, yn fy etholaeth i, mae Canolfan Treftadaeth Doc Penfro yn un enghraifft o'r fath. Yng nghanol yr unig iard longau frenhinol yng Nghymru, mae'r ganolfan dreftadaeth yn adrodd hanes y dref adeiladu llongau hon, gan gynnwys cychod hedfan Sunderland, cysylltiadau milwrol balch y dref ac i rai sy'n ymddiddori yn Star Wars, mae'r ganolfan dreftadaeth hefyd yn gartref i fodel graddfa o'r Millennium Falcon, gan i'r un gwreiddiol gael ei adeiladu yn yr iard longau yn ôl yn y 1970au. Nawr, mae'r rhain yn rhannau pwysig iawn o hanes a stori ddiwylliannol a hanesyddol y dref hon. Gyda Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, deddfwriaeth a glodforwyd fel y gyntaf o'i bath yn gywir ddigon yn gwarantu bod diwylliant bywiog yn cael ei gadw a'i ddatblygu i'r rhai sy'n dod ar ein holau ni, tybed a wnewch chi gadarnhau, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaeth gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ynghylch yr effaith bosibl ar Amgueddfa Cymru ac amgueddfeydd eraill, ac o ganlyniad, unrhyw effaith yn y dyfodol ar y rhai sy'n dod ar ein holau? Diolch.
Thank you. I do have a date in the diary to meet with the future generations commissioner, but I haven't managed it yet. I have a very long list, as you can imagine, in a very extended portfolio, of people to meet, but, with the future generations commissioner, I think it's in May and I can certainly have that discussion with him. There's a range of issues, as you can imagine, within the portfolio that I need to discuss with him, but I will make sure I do that one.
Diolch. Mae gennyf ddyddiad yn y dyddiadur ar gyfer cyfarfod â chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, ond nid wyf wedi gwneud hynny eto. Fel y gallwch ddychmygu, mae gennyf restr hir iawn o bobl i'w cyfarfod mewn portffolio estynedig iawn, ond gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, rwy'n credu ei fod ym mis Mai ac yn sicr gallaf gael y drafodaeth honno gydag ef. Mae amrywiaeth o faterion o fewn y portffolio y mae angen imi eu trafod gydag ef, fel y gallwch ddychmygu, ond fe wnaf yn siŵr fy mod yn trafod hynny.
Very clever by the Member to ensure that Amgueddfa Cymru covered a different type of museum in his own constituency.
Roedd yr Aelod yn glyfar iawn i sicrhau bod Amgueddfa Cymru yn cwmpasu math gwahanol o amgueddfa yn ei etholaeth ei hun.
Cwestiwn 7, Natasha Asghar.
Question 7, Natasha Asghar.
7. Pa drafodaethau y mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth ynghylch sicrhau mynediad cyfartal i drafnidiaeth gyhoeddus i bobl anabl? OQ60966
7. What discussions has the Cabinet Secretary had with the Cabinet Secretary for North Wales and Transport about ensuring equality of access to public transport for disabled people? OQ60966
Thank you. I look forward to continuing the discussions held by our predecessors around the work of the disability rights taskforce. And I am due to meet with the Cabinet Secretary for North Wales and Transport on Monday. It's absolutely vital that we ensure the voices of disabled people are heard and their needs are better reflected in transport policy development and service design.
Diolch. Edrychaf ymlaen at barhau â'r trafodaethau a gynhaliwyd gan ein rhagflaenwyr ynghylch gwaith y tasglu hawliau pobl anabl. Ac rwyf i fod i gyfarfod ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth ddydd Llun. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn sicrhau bod lleisiau pobl anabl yn cael eu clywed a bod eu hanghenion yn cael eu hadlewyrchu'n well wrth ddatblygu polisi a chynllunio gwasanaethau trafnidiaeth.
Thank you so much for your answer, Cabinet Secretary. Not too long ago, I visited Japan and was blown away by the many aspects of their transport network. One area that I was particularly pleased to see was just how accessible their train stations and bus stations were to people with disabilities. Tactile paving is commonplace in the country's public transport hubs, along with things like braille on handrails and other vital areas; instrumental jingles, for example, playing at various train stations when arriving and departing. In stark contrast, Cabinet Secretary, visually impaired residents have raised their concerns over issues that they're facing, particularly at Merthyr bus station. Now, there is no tactile paving, there's a lack of tannoy announcements, poor signage and it's very difficult to read electronic boards. Simple changes could be made, which, if implemented, would make the world of difference to visually impaired people. For the record, I have raised these concerns with the local authority, but, Cabinet Secretary, will you also please contact Merthyr council to push for improvements to make this bus station truly accessible for all? Thank you.
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Heb fod yn rhy bell yn ôl, ymwelais â Japan a chefais fy synnu gan agweddau niferus ar eu rhwydwaith trafnidiaeth. Un maes yr oeddwn yn arbennig o falch o'i weld oedd pa mor hygyrch oedd eu gorsafoedd trenau a'u gorsafoedd bysiau i bobl ag anableddau. Mae palmentydd botymog yn gyffredin yng nghanolfannau trafnidiaeth gyhoeddus y wlad, ynghyd â phethau fel braille ar ganllawiau a mannau allweddol eraill; tinciadau offerynnol, er enghraifft, yn chwarae mewn gwahanol orsafoedd trenau wrth gyrraedd ac ymadael. Mewn cyferbyniad llwyr, Ysgrifennydd y Cabinet, mae trigolion ag amhariad ar eu golwg wedi codi pryderon ynghylch problemau y maent yn eu hwynebu, yn enwedig yng ngorsaf fysiau Merthyr Tudful. Nawr, nid oes palmentydd botymog, mae diffyg cyhoeddiadau ar uwchseinyddion, mae'r arwyddion yn wael ac mae'n anodd iawn darllen byrddau electronig. Gellid gwneud newidiadau syml, a fyddai, pe baent yn cael eu gweithredu, yn gwneud byd o wahaniaeth i bobl ag amhariad ar eu golwg. Hoffwn gofnodi fy mod wedi codi'r pryderon hyn gyda'r awdurdod lleol, ond Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gysylltu â chyngor Merthyr Tudful hefyd i bwyso am welliannau i wneud yr orsaf fysiau hon yn wirioneddol hygyrch i bawb? Diolch.
Thank you. I think the Member does raise some very important points. Braille on handrails—that's quite a simple thing that can obviously help people. We absolutely do a significant amount of work to make sure that people are able to travel on our transport network. Yesterday, I met with the co-chair of the disability rights taskforce; she had been co-chairing the taskforce with my predecessor, Jane Hutt, and I will obviously be taking that work forward. There was a specific work stream around transport, focusing on travel. And you'll be aware that the taskforce is made up of disabled people and it's based on that principle of their living experience and what they learn. So, I'm very happy to look at lots of different opportunities that we can have to ensure that everybody is able to use our transport system.
Diolch. Credaf fod yr Aelod yn nodi pwyntiau pwysig iawn. Braille ar ganllawiau—mae hynny'n rhywbeth eithaf syml sy'n amlwg yn gallu helpu pobl. Rydym yn gwneud cryn dipyn o waith i sicrhau bod pobl yn gallu teithio ar ein rhwydwaith trafnidiaeth. Ddoe, cyfarfûm â chyd-gadeirydd y tasglu hawliau pobl anabl; roedd wedi bod yn cyd-gadeirio'r tasglu gyda fy rhagflaenydd, Jane Hutt, ac yn amlwg byddaf i'n bwrw ymlaen â'r gwaith hwnnw. Roedd ffrwd waith benodol yn ymwneud â thrafnidiaeth, yn canolbwyntio ar deithio. Ac fe fyddwch yn ymwybodol fod y tasglu wedi'i gyfansoddi o bobl anabl ac mae'n seiliedig ar egwyddor eu profiad bywyd a'r hyn y maent yn ei ddysgu. Felly, rwy'n hapus iawn i edrych ar lawer o wahanol gyfleoedd y gallwn eu cael i sicrhau bod pawb yn gallu defnyddio ein system drafnidiaeth.
8. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y cynlluniau ar gyfer Amgueddfa'r Gogledd? OQ60983
8. Will the Cabinet Secretary provide an update on plans for the Museum of North Wales? OQ60983
Thank you. In the current difficult financial climate, I'm pleased that we have continued investing in the museums of north Wales, supporting the significant development of the National Slate Museum in Llanberis and establishing the football museum in Wrexham. We have also financially supported a number of smaller museums in north Wales through transformation capital grants.
Diolch. Yn yr hinsawdd ariannol anodd sydd ohoni, rwy'n falch ein bod wedi parhau i fuddsoddi yn amgueddfeydd gogledd Cymru, gan gefnogi datblygiad arwyddocaol Amgueddfa Lechi Cymru yn Llanberis a sefydlu'r amgueddfa bêl-droed yn Wrecsam. Rydym hefyd wedi rhoi cefnogaeth ariannol i nifer o amgueddfeydd llai yng ngogledd Cymru drwy grantiau cyfalaf trawsnewid.
Wel, dwi'n ofni efallai dyw'r Ysgrifennydd Cabinet ddim wedi deall fy nghwestiwn i, oherwydd gofyn am amgueddfa'r gogledd yr oeddwn i, sef yr amgueddfa arfaethedig yma y mae'r Llywodraeth wedi'i chynnwys yn eich rhaglen lywodraethu, y byddwch chi yn ei chreu. Dyna'r oeddwn i eisiau gofyn amdani, nid ynglŷn ag amgueddfeydd yn y gogledd.
Nawr, efallai fod hyn yn esbonio llawer, oherwydd mi ofynnais i'ch rhagflaenydd chi yn y pwyllgor diwylliant nôl ym mis Ionawr esbonio i fi beth oedd hwn yn mynd i fod, a ches i ddim eglurder ynglŷn â beth oedd y cysyniad y tu ôl i greu amgueddfa'r gogledd—efallai ble fyddai'n mynd, pwy fyddai'n ei rhedeg, a pha bwrpas y mae amgueddfa'r gogledd yn ei wasanaethu neu'n ei gyflawni. Nawr, fy nghwestiwn i, felly, yw: yn yr hinsawdd sydd ohoni, rŷn ni wedi clywed nifer o Aelodau'n poeni am ddiffyg buddsoddiad mewn amgueddfeydd sy'n bodoli ar hyn o bryd a'r perig, efallai, y bydd rhai ohonyn nhw'n cau; ai dyna'r flaenoriaeth iawn pan fo'n dod i greu amgueddfa newydd, yn enwedig os yw'r cysyniad yn annelwig ac yn sicr yn aneglur?
Well, I'm concerned that the Cabinet Secretary didn't understand my question, because I was asking about the museum of north Wales, namely, the proposed museum that the Government included in its programme for government, that you would create. That's what I wanted to ask about, not about museums in north Wales.
Now, perhaps this explains a great deal, because I asked your predecessor in the culture committee back in January to explain to me what this was going to be, and I didn't have any explanation of what the concept was behind the creation of a museum for north Wales—where it would go, who would run it and what purpose a museum of north Wales would serve. Now, my question is: in the current climate, we have heard several Members expressing their concerns about a lack of investment in museums and concerns that some would close; is this the right priority when it comes to creating a new museum, especially if the concept is ambiguous?
Well, I think there are a couple of points I need to stress to the Member. The programme for government commitment is to develop plans for a museum of north Wales. I think it's really right that we take time to make sure that that's right. You'll be aware that I've only been in portfolio for a month. I think some work has been done previously, and you mentioned the current financial situation. So, I think it's really important that we explore a full range of options for a museum of north Wales, both physical and virtual, to see what would be the best going forward. But, as I say, we are already supporting significant museum developments in north Wales.
Wel, rwy'n credu bod ychydig o bwyntiau y mae angen imi eu pwysleisio i'r Aelod. Ymrwymiad y rhaglen lywodraethu yw datblygu cynlluniau ar gyfer amgueddfa gogledd Cymru. Rwy'n credu ei bod yn iawn ein bod yn rhoi amser i sicrhau bod hynny'n gywir. Fe fyddwch yn ymwybodol mai dim ond ers mis y bu'r portffolio gennyf. Rwy'n credu bod rhywfaint o waith wedi'i wneud o'r blaen, ac fe wnaethoch sôn am y sefyllfa ariannol bresennol. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn archwilio amrywiaeth lawn o opsiynau ar gyfer amgueddfa gogledd Cymru, yn ffisegol ac yn rhithwir, i weld beth fyddai orau wrth symud ymlaen. Ond fel y dywedais, rydym eisoes yn cefnogi datblygiadau amgueddfaol sylweddol yng ngogledd Cymru.
Just to expand on the point there that Llyr Gruffydd raised, just perhaps more clarity about what the meaning of a museum of north Wales might actually be. I'm also interested to understand, within that exploring, whether that will be done with partner organisations, whether that will be private organisations, or public or third sector organisations as well, to help enable something to happen in the region.
Os caf ehangu ar y pwynt a gododd Llyr Gruffydd, i gael rhagor o eglurder efallai ynglŷn â beth y gallai ystyr amgueddfa gogledd Cymru fod. Hoffwn ddeall hefyd, wrth archwilio hynny, a fydd hynny'n cael ei wneud gyda sefydliadau partner, naill ai'n sefydliadau preifat, neu sefydliadau sector cyhoeddus neu'r trydydd sector hefyd, i helpu i alluogi rhywbeth i ddigwydd yn y rhanbarth.
Well, as I say, it was a programme for government commitment to develop plans for a museum of north Wales. I don't think that there was ever a commitment, unless you are going to correct me—. Looking at the programme for government commitment, there wasn't an expectation, I don't think, for a museum to be delivered in this Senedd term. It was to develop those plans. I haven't personally done anything in relation to those plans. I know that some work has been undertaken. But I think that we do have to accept the financial situation, where we are seeing redundancies in other museums. You have to take that into consideration when you are planning to have a new museum. For me, it's really important that we continue to support other museums in north Wales. I was very surprised to see how many museums we do actually have right across north Wales. I've probably only been to a handful, so it's really good to see the range that is available.
Wel, fel y dywedais, roedd ymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i ddatblygu cynlluniau ar gyfer amgueddfa gogledd Cymru. Nid wyf yn meddwl bod ymrwymiad erioed, oni bai eich bod am fy nghywiro—. O edrych ar ymrwymiad y rhaglen lywodraethu, nid wyf yn credu bod disgwyliad y byddai amgueddfa'n cael ei chyflwyno yn nhymor y Senedd hon. Yr ymrwymiad oedd datblygu'r cynlluniau hynny. Yn bersonol, nid wyf wedi gwneud unrhyw beth mewn perthynas â'r cynlluniau hynny. Rwy'n gwybod bod rhywfaint o waith wedi'i wneud. Ond rwy'n credu bod yn rhaid inni dderbyn y sefyllfa ariannol, lle'r ydym yn gweld diswyddiadau mewn amgueddfeydd eraill. Mae'n rhaid ichi ystyried hynny pan fyddwch yn cynllunio i gael amgueddfa newydd. I mi, mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i gefnogi amgueddfeydd eraill yng ngogledd Cymru. Cefais fy synnu'n fawr o weld faint o amgueddfeydd sydd gennym ar draws gogledd Cymru. Mae'n debyg mai dim ond llond llaw ohonynt y bûm ynddynt, felly mae'n dda iawn gweld yr amrywiaeth sydd ar gael.
9. Beth yw gweledigaeth y Llywodraeth ar gyfer hyrwyddo treftadaeth ddiwylliannol Cymru? OQ60976
9. What is the Government's vision for promoting the cultural heritage of Wales? OQ60976
Thank you. Welsh Government is committed to ensuring that historic and cultural heritage is experienced and enjoyed by the people of Wales and our visitors. Our new priorities for culture will encourage the celebration and promotion of our cultural heritage at home and internationally.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod treftadaeth hanesyddol a diwylliannol yn cael ei phrofi a'i mwynhau gan bobl Cymru a'n hymwelwyr. Bydd ein blaenoriaethau newydd ar gyfer diwylliant yn annog dathlu a hyrwyddo ein treftadaeth ddiwylliannol gartref ac yn rhyngwladol.
Diolch am yr ateb yna. Wrth gwrs, mae angen inni weld y Llywodraeth yma’n gweithio yn drawsadrannol. Felly, fel man cychwyn, dwi am wybod faint o gydweithio sydd, neu fydd, rhwng eich adran chi â’r adran addysg, er mwyn sicrhau bod gan ddisgyblion ysgol fynediad i amgueddfeydd a llyfrgelloedd fel rhan o’u cwricwlwm. Ond, hefyd, pa gydweithio sydd rhwng eich adran chi ac adran yr economi, er mwyn sicrhau bod budd economaidd amlwg yn dod allan o’n treftadaeth ddiwylliannol, gan osgoi’r sefyllfa bresennol o fygythiadau i ddyfodol adnoddau pwysig fel yr amgueddfa genedlaethol a’r llyfrgell genedlaethol?
Thank you for that response. Of course, we need to see the Government working cross-departmentally. So, as a starting point, I want to know how much collaboration there has been, or will be, between your department and the department for education, in order to ensure that pupils have access to libraries and museums as part of their curriculum. But, also, what collaboration is there between your department and the department for economy, in order to ensure that clear economic benefits emerge from our cultural heritage, avoiding the current situation of threats to the future of important facilities such as the national museum and national library?
Thank you. One of the things that I learned yesterday when I was at the national museum was that it is the biggest provider of education outside of schools in Wales. So, you can see the importance of the national museum from another point of view. When I came back, I actually bumped into the Cabinet Secretary for Education and said, 'I need a meeting with you to discuss this', because, clearly, it is a huge amount of work. I saw probably 50 schoolchildren in the national museum once it had opened to the public yesterday morning.
I haven't spoken to the Cabinet Secretary for Economy, Energy and Welsh Language as yet, but you are absolutely right: it is at the heart, isn't it, right across Government. Culture doesn't just sit within my portfolio. It's really important that future generations and young children and young people now learn about the heritage and the story of Wales.
Diolch. Un o'r pethau a ddysgais ddoe pan oeddwn yn yr amgueddfa genedlaethol oedd mai dyma'r darparwr addysg mwyaf y tu allan i ysgolion yng Nghymru. Felly, gallwch weld pwysigrwydd yr amgueddfa genedlaethol o safbwynt arall. Pan ddychwelais, fe ddeuthum ar draws Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg a dweud, 'rwyf angen cyfarfod gyda chi i drafod hyn', oherwydd, yn amlwg, mae'n llawer iawn o waith. Mae'n debyg imi weld 50 o blant ysgol yn yr amgueddfa genedlaethol ar ôl iddi agor i'r cyhoedd fore ddoe.
Nid wyf wedi siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a'r Gymraeg hyd yma, ond rydych chi'n hollol gywir: mae'n ganolog, onid ydyw, ar draws y Llywodraeth. Nid i fy mhortffolio i'n unig y mae diwylliant yn perthyn. Mae'n bwysig iawn fod cenedlaethau'r dyfodol a phlant ifanc a phobl ifanc nawr yn dysgu am dreftadaeth a stori Cymru.
Ac yn olaf, Rhianon Passmore.
And finally, Rhianon Passmore.
Diolch, Deputy Presiding Officer. Diolch. Cabinet Secretary, for over three quarters of a century, Welsh National Opera has richly contributed to promoting the cultural heritage of Wales. It is the jewel in our crown across the UK, internationally renowned, and the biggest arts employer in Wales. I was very grateful for the time that you to took to meet with me to discuss the very real and serious concerns about the consequences of cuts to Welsh National Opera funding, substantively from Arts Council England and, of course, the Arts Council of Wales.
It is very clear that maintaining a full-time chorus and orchestra is critical and central to sustaining WNO's cultural offer for Wales, and sustaining the elite talent pool, both for retention and recruitment purposes. So, Cabinet Secretary, I am aware that the Welsh Government adopts a non-interference approach to all Welsh Government arm's-length bodies, and the financial climate that we are in. But will the Cabinet Secretary meet with Christopher Barron, the interim general director of the Welsh National Opera, to gain a fuller understanding of the concerns being expressed across Wales over the cultural heritage of our nation?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ers dros dri chwarter canrif, mae Opera Cenedlaethol Cymru wedi cyfrannu'n helaeth tuag at hyrwyddo treftadaeth ddiwylliannol Cymru. Mae'n em yn ein coron ar draws y DU, yn enwog yn rhyngwladol, a'r cyflogwr celfyddydol mwyaf yng Nghymru. Roeddwn yn ddiolchgar iawn am yr amser y gwnaethoch ei roi i gyfarfod â mi i drafod y pryderon gwirioneddol a difrifol am ganlyniadau toriadau i gyllid Opera Cenedlaethol Cymru, yn sylweddol gan Gyngor Celfyddydau Lloegr, a Chyngor Celfyddydau Cymru.
Mae'n amlwg iawn fod cynnal côr a cherddorfa lawn amser yn hanfodol ac yn ganolog i gynnal cynnig diwylliannol Opera Cenedlaethol Cymru i Gymru, a chynnal y gronfa o dalent elît, at ddibenion cadw a recriwtio. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn mabwysiadu ymagwedd ddi-ymyrraeth tuag at holl gyrff hyd braich Llywodraeth Cymru, a'r hinsawdd ariannol yr ydym ynddi. Ond a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gyfarfod â Christopher Barron, cyfarwyddwr cyffredinol dros dro Opera Cenedlaethol Cymru, i gael dealltwriaeth lawnach o'r pryderon sy'n cael eu mynegi ledled Cymru ynghylch treftadaeth ddiwylliannol ein cenedl?
Thank you, and, yes, thank you for meeting with me yesterday. As I mentioned to you, I know that I am due to meet with the chair and the chief executive of the Arts Council of Wales—I think that's actually on Monday, now—to discuss, obviously, the current position of the arts sector in Wales. That will, of course, include the music sector. I have also agreed to meet with Yvette Vaughan Jones, who is the chair of the Welsh National Opera, in the coming months, and I would be very happy to meet with Christopher Barron too.
As you know, all the Welsh Government funding for the arts is channelled through the Arts Council of Wales. We don't interfere, as you said, in ACW's funding decisions. I know that they've had to make some incredibly difficult decisions when it comes to funding, but I did note that opera does receive 71 per cent of the total spend of the music sector for this financial year.
Diolch, a diolch am gyfarfod â mi ddoe. Fel y soniais wrthych, gwn fy mod i fod i gyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Cyngor Celfyddydau Cymru—rwy'n credu bod hynny ddydd Llun, nawr—i drafod sefyllfa bresennol sector y celfyddydau yng Nghymru. Bydd hynny, wrth gwrs, yn cynnwys y sector cerddoriaeth. Rwyf hefyd wedi cytuno i gwrdd ag Yvette Vaughan Jones, cadeirydd Opera Cenedlaethol Cymru, yn ystod y misoedd nesaf, a byddwn yn hapus iawn i gyfarfod â Christopher Barron hefyd.
Fel y gwyddoch, mae holl gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer y celfyddydau yn cael ei sianelu drwy Gyngor Celfyddydau Cymru. Nid ydym yn ymyrryd, fel y dywedoch chi, ym mhenderfyniadau cyllido Cyngor Celfyddydau Cymru. Gwn eu bod wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd eithriadol ynghylch cyllido, ond nodais fod opera yn derbyn 71 y cant o gyfanswm gwariant y sector cerddoriaeth ar gyfer y flwyddyn ariannol hon.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Eitem 3 yw cwestiynau i Gomisiwn y Senedd—dim ond un sydd heddiw. Cwestiwn 1, James Evans.
Item 3 is questions to the Senedd Commission. We only have one question today. James Evans.
1. Pa gamau y mae'r Comisiwn yn eu cymryd i gefnogi Aelodau a staff i fod yn fwy egnïol yn gorfforol yn y gweithle? OQ60937
1. What steps is the Commission taking to support Members and staff to be more physically active in the workplace? OQ60937
Mae lles corfforol a meddyliol Aelodau, staff Aelodau a staff y Comisiwn yn parhau i fod yn flaenoriaeth. Gall staff y Comisiwn gymryd rhan mewn cynlluniau beicio i'r gwaith, a gellir benthyg beiciau i'w defnyddio'n lleol i deithio i gyfarfodydd yng Nghaerdydd ac i gefnogi'r rhai sy'n dymuno ymarfer corff yn ystod y dydd. Mae cyfleusterau sied feiciau a chyfleusterau cawod ar y safle, a phwyntiau gwefru beiciau trydan ar gael i bawb.
Mae staff y Comisiwn hefyd wedi gweithio'n agos gyda John Griffiths, Aelod o'r Senedd, i hyrwyddo Parkrun, a sefydlwyd y grŵp Senedd Steppers yn ddiweddar, gan annog cydweithwyr o bob gallu i gerdded a rhedeg, i wella eu lles corfforol a meddyliol.
The physical and mental well-being of Members, Members' staff and Senedd Commission staff continues to be a priority. Commission staff can participate in cycle-to-work schemes, and pool bikes are available to travel locally to meetings around Cardiff and to support those who wish to exercise during the day. A cycle shed is available to all Commission staff, as well as onsite showers and e-bike charging facilities.
Commission staff have also worked closely with John Griffiths MS to promote Parkrun, and the group Senedd Steppers was established recently, encouraging colleagues of all abilities to get involved in walking and running, to improve their physical and mental well-being.
Diolch. Thank you very much for that, Llywydd. I think it's very important that we do let our staff and Members know about the groups that are available in the Senedd. I only just read on the intranet the other day about the Senedd golf society that actually exists, and I actually do think it would be very useful if all those societies could be collected in one place together on the intranet pages, whether that be rugby, cricket, golf, football, no matter what the sport is—running. I think it's very important for Members and staff that we do feel part of a community together, and, if there was one single point on the intranet where everybody could access those, I think it would really help, actually, with people becoming more physically active, and also helping everybody get to know each other as well. I think that's a really important part of working in a place like we do here in Cardiff.
Diolch yn fawr iawn am hynny, Lywydd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn rhoi gwybod i'n staff a'n Haelodau am y grwpiau sydd ar gael yn y Senedd. Dim ond y diwrnod o'r blaen y darllenais ar y fewnrwyd am gymdeithas golff y Senedd sy'n bodoli, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn pe gellid casglu'r holl gymdeithasau hynny mewn un lle gyda'i gilydd ar dudalennau'r fewnrwyd, boed hynny'n rygbi, criced, golff, pêl-droed, ni waeth beth yw'r gamp—rhedeg. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i Aelodau a staff ein bod yn teimlo'n rhan o gymuned gyda'n gilydd, a phe bai un pwynt ar y fewnrwyd lle gallai pawb gael mynediad at y rheini, rwy'n credu y byddai'n helpu, mewn gwirionedd, gyda phobl yn dod yn fwy egnïol yn gorfforol, a hefyd yn helpu pawb i ddod i adnabod ei gilydd. Rwy'n credu bod hynny'n rhan bwysig iawn o weithio mewn lle fel hwn yma yng Nghaerdydd.
I can hear from across the Chamber lots of support for that proposal, so I'm not going to stand in its way and be negative at all. I think it's an excellent idea, to look if we can combine all the information in one place, combine a joint effort to motivate each and every one of us to get a little bit more active. I didn't know there was a Senedd golf opportunity out there. It's always been a dream of mine one day to possibly spend some time playing golf myself. I'm not quite there yet, but it's good to know that there are those opportunities available, and I'll take it away as an action point, to think about how we can find a space on the intranet, and possibly elsewhere within the estate, to give a little bit of promotion to what's already happening and what more can more of us take part in.
Gallaf glywed llawer o gefnogaeth ar draws y Siambr i'r cynnig hwnnw, felly, nid wyf am sefyll yn ei ffordd a bod yn negyddol o gwbl. Rwy'n credu ei fod yn syniad ardderchog, ac edrych a allwn gyfuno'r holl wybodaeth mewn un lle, cyfuno ymdrech ar y cyd i ysgogi pob un ohonom i fod ychydig yn fwy egnïol. Nid oeddwn yn gwybod bod cyfle i chwarae golff yn y Senedd. Mae bob amser wedi bod yn freuddwyd gennyf i dreulio ychydig o amser yn chwarae golff fy hun rhyw ddiwrnod. Nid wyf wedi cyrraedd yno eto, ond mae'n dda gwybod bod y cyfleoedd hynny ar gael, a byddaf yn ei ystyried fel pwynt gweithredu, i feddwl sut y gallwn ddod o hyd i le ar y fewnrwyd, ac o bosibl mewn mannau eraill ar yr ystad, i roi ychydig o ddyrchafiad i'r hyn sy'n digwydd eisoes a beth arall y gall rhagor ohonom gymryd rhan ynddo.
Diolch i'r Llywydd.
I thank the Llywydd.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol, a galwaf ar Mabon ap Gwynfor.
Item 4, the topical questions, and I call on Mabon ap Gwynfor.
1. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddatganiad ar ganlyniad terfynol adolygiad y Gwasanaeth Casglu a Throsglwyddo Meddygol Brys i ddarparu gwasanaethau ambiwlans awyr yng Nghymru yn y dyfodol? TQ1050
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the final outcome of the Emergency Medical Retrieval and Transfer Service review into the future provision of air ambulance services in Wales? TQ1050
I note a decision has been made by the NHS Wales Joint Commissioning Committee, following an 18-month engagement process, to consolidate services currently delivered at both the Welshpool and Caernarfon bases into one north Wales base. This will be in addition to a new bespoke high acuity response service for rural and remote parts of mid and north Wales. This decision is supported by the Wales Air Ambulance Charity and the clinical director of the Emergency Medical Retrieval and Transfer Service Cymru.
Rwy'n nodi bod Cyd-bwyllgor Comisiynu GIG Cymru wedi gwneud penderfyniad, yn dilyn proses ymgysylltu 18 mis, i gyfuno gwasanaethau sy'n cael eu darparu ar hyn o bryd yng nghanolfannau'r Trallwng a Chaernarfon mewn un ganolfan yng ngogledd Cymru. Bydd hyn yn ychwanegol at wasanaeth ymateb aciwtedd uchel pwrpasol newydd ar gyfer rhannau gwledig ac anghysbell o ganolbarth a gogledd Cymru. Cefnogir y penderfyniad hwn gan elusen Ambiwlans Awyr Cymru a chyfarwyddwr clinigol Gwasanaeth Casglu a Throsglwyddo Meddygol Brys Cymru.
Diolch am yr ateb yna. Mae'r penderfyniad a gymerwyd ddoe yn un hynod ddadleuol am sawl rheswm, ac mae trigolion gogledd orllewin a chanolbarth Cymru yn syfrdan. Mae yna ddau ranbarth iechyd yn benodol am gael eu heffeithio yn sgil y penderfyniadau yma: ardaloedd Betsi Cadwaladr a Phowys. Onid yw'r Gweinidog yn credu ei fod o'n dweud cyfrolau bod y ddwy ardal hynny wedi mynegi pryderon am y cynlluniau a heb gefnogi'r penderfyniad yma ddoe, ac ydy'r Gweinidog yn credu ei fod o'n iawn fod ardaloedd sydd ddim am gael eu heffeithio i'r un graddau gan y penderfyniad wedi medru gwthio'r penderfyniad yma ymlaen yn erbyn ewyllys y bobl sydd yn byw yn yr ardaloedd hynny? Mae hefyd, gyda llaw, yn werth nodi bod yr hofrenyddion yma o Ddinas Dinlle a'r Trallwng wedi mynychu'r digwyddiad erchyll yn Ysgol Dyffryn Aman heddiw, gan ddangos bod yna impact ar ardaloedd y tu hwnt i'r gogledd ac i'r canolbarth hefyd.
Dwi am ofyn hefyd beth yn union mae'r Llywodraeth yma wedi'i wneud yn ystod y broses hon. Pan wnaethon ni godi'r mater yma yn gyntaf 18 mis yn ôl, a sawl gwaith wedi hynny, roedd y Prif Weinidog ar y pryd, a'r Llywodraeth, yn gwadu unrhyw gyfrifoldeb ac yn dweud mai mater i'r elusen oedd hyn, ond eto byrddau iechyd Cymru, o dan eich rheolaeth chi, sydd wedi gwneud y penderfyniad yma ddoe—staff ac offer iechyd y gwasanaeth iechyd sydd yn cael eu cyflogi gan y gwasanaeth. Mi wn beth ydy'r dadleuon sy'n cael eu rhoi gerbron o blaid yr argymhelliad, ac mae’r sylwadau sydd wedi cael eu gwneud gan Sue Barnes yn benodol, pennaeth yr elusen, yn dweud nad ydy pobl wedi deall yr argymhellion, ac yn wir ei bod hi wedi chwerthin ar rai o'r argymhellion yna, yn sarhaus ac yn ddilornus. Dwi ac eraill yn deall yn iawn beth ydy'r argymhellion, ond dydyn ni ddim wedi cael ein hargyhoeddi.
Wrth gwrs ein bod ni am weld yr angen sydd heb ei ddiwallu yn cael ei gyfarch. Wrth gwrs ein bod ni am weld y gwasanaethau yn gwella ac yn cryfhau. Ond mae’n amlwg bod yna fethiannau mawr yn y cynlluniau hyn gan eu bod nhw heb ein hargyhoeddi ni na'r cyhoedd—y cyhoedd hynny sy'n ddibynnol ar wasanaethau ac sy'n ariannu’r gwasanaethau, naill ai drwy roddion hael neu drwy eu trethi. Mi wn i nad gwasanaeth trafnidiaeth ydy’r ambiwlans awyr, er bod yna gwestiwn yma: os oes yna dan-ddefnydd mewn rhai ardaloedd, yna pam cyfyngu’r gwasanaeth, yn enwedig pan fo angen dybryd am drafnidiaeth ambiwlans awyr mewn ardaloedd gwledig?
Mi wn hefyd mai gwasanaeth critigol ydy o, a dyna ydy’r pwynt. Mae’r hofrennydd ei hun yn methu a hedfan am gyfran o amser, ac felly rydym ni’n ddibynnol ar y cerbydau ffyrdd i gyrraedd ardaloedd diarffordd. Cerbydau gofal critigol ydy’r rhain, nid ambiwlansys cyffredin. Rŵan, mae'r argymhellion newydd yn cynnig darparu rhyw fath o wasanaeth ffordd, ond does yna ddim manylion, yn sicr dydy o ddim yn ofal critigol, ac mae’r cyfan yn parhau yn gwbl amwys. Dyna pam, o leiaf yn rhannol, na chefnogodd byrddau iechyd Betsi Cadwaladr a Phowys y cynlluniau. Felly, pa wasanaeth ofal critigol sydd am fod ar gyfer pobl pen draw Llŷn, arfordir Meirionnydd, gogledd Môn, gogledd Ceredigion, Maldwyn? Mae yna gynlluniau amgen eraill ar gael, ond dydy'r rhain ddim wedi cael eu hystyried yn llawn.
Felly, yn olaf, Weinidog, ydych chi yn bersonol yn fodlon gyda’r penderfyniad yma? Ydych chi’n dawel eich meddwl na fydd pobl gogledd-orllewin a chanolbarth Cymru yn gweld dirywiad yn y ddarpariaeth? Ydych chi’n credu mai dyma’r unig gynllun ar gyfer ateb y galw ar gyfer gofal critigol yn ein cymunedau yng ngogledd Cymru a chanolbarth Cymru?
Thank you for that response. The decision taken yesterday is exceptionally controversial for several reasons, and residents in north west and mid Wales have been left shocked. There are two health board regions that will be impacted by these decisions: the Betsi Cadwaladr and Powys areas. Doesn't the Cabinet Secretary believe that it speaks volumes that both of these areas had expressed concerns about the plans and hadn't supported this decision announced yesterday, and does the Cabinet Secretary believe that it is right that areas that won't be impacted to the same extent by this decision have been able to drive the decision forward against the wishes of those people who live in those local areas? It's also worth noting that these helicopters had attended the appalling incident at Dyffryn Aman school today, demonstrating that there is an impact on areas beyond north Wales, and mid Wales indeed.
I also wanted to ask what exactly this Government has done during this process. When we first raised this matter 18 months ago, and we've done so several times since then, the First Minister at the time, and the Government, denied all responsibility and said that this was a matter for the charity itself, yet it was health boards in Wales under your control that made this decision yesterday—health service staff and resources of the health service being deployed by the service. I know the arguments that are being made in favour of the recommendation, and the comments made by Sue Barnes in particular, head of the charity, namely that people haven't understood the recommendations, and indeed that she laughed about some of those recommendations, are insulting. I and others understand the recommendations full well, but we just haven't been convinced by them.
Of course we want to see the unmet need being met. Of course we want to see the service improving and becoming more resilient. But it's clear that there are major deficiencies in these plans because they haven't convinced us or the public—the public who are dependent on the service and who fund the service, either through generous donations or through their taxes. I know that the air ambulance isn't a transport or transfer service, although there is a question here: if there is under-usage in some areas, then why limit the service, particularly when there is such a need for ambulance transfer and transport in rural areas?
I know that it is a critical service, and that's the point. The helicopter itself cannot fly all of the time, and that's why we're dependent on road vehicles to reach remote areas. These are critical care vehicles, not regular ambulances. Now, the recommendations propose that some form of road service will be provided, but there are no details, and certainly this isn't critical care, and the provision remains totally ambiguous. That's why, at least partly, Betsi Cadwaladr and Powys health boards did not support the plans. Therefore, what critical care services will be in place for those people who live on the tip of the Llŷn peninsula, the Meirionnydd coast, north Anglesey, northern Ceredigion and Maldwyn? Alternative plans have been proposed, but these haven't been considered in full.
So, finally, Cabinet Secretary, are you personally content with this decision? Are you reassured that the people of north-west and mid Wales will not see a decline in the provision? Do you believe that this is the only plan that can meet demand for critical care in our communities in north Wales and mid Wales?
Thanks very much. Before I answer, I just wanted to note that there have been two Welsh air ambulances that have been involved in the major incident that has occurred in Ammanford today. I know it's a very worrying time for the school, for the parents and for the community, and I would like to extend in particular my thanks to all the people involved in the health service response, in particular those who work in the Welsh air ambulance.
I understand the strength of feeling expressed by people living in parts of mid and north Wales. Ultimately, this decision will improve the care and outcomes for people in north and mid Wales, in particular at night, when that service is not currently given. Over the past 18 months, 310 patients who could have accessed the service after 8 p.m. would have received it under the new model, but did not. So, there is a cost of not doing this. I think that’s very important to note.
But also, I know that the charity is very concerned about public money, not just their own money, not being used efficiently under the current model, and I’ll give you some examples. Over the past three years, there have been 439 days when the Caernarfon-based crew didn’t see a patient. In Welshpool, there were 402 days when the crew didn’t see a patient. That is a huge resource that is not currently being used. I know that the experts involved in delivering these services, the Welsh air ambulance charity, the clinical director of the service and the commissioners are all in agreement that consolidation of services is the right decision for the people of Wales.
Now, the decision was and must remain the responsibility of the NHS Wales Joint Commissioning Committee. It is not a decision for the Welsh Government to make, and nor should it be. It’s an operational decision, and this is not a decision for the Government.
Diolch yn fawr. Cyn imi ateb, roeddwn am nodi bod dau ambiwlans awyr yng Nghymru wedi bod yn rhan o'r digwyddiad mawr sydd wedi digwydd yn Rhydaman heddiw. Rwy'n gwybod ei fod yn gyfnod pryderus iawn i'r ysgol, i'r rhieni ac i'r gymuned, a hoffwn ddiolch yn arbennig i'r holl bobl a gymerodd ran yn ymateb y gwasanaeth iechyd, yn enwedig y rhai sy'n gweithio yn ambiwlans awyr Cymru.
Rwy'n deall cryfder y teimladau a fynegir gan bobl sy'n byw mewn rhannau o ganolbarth a gogledd Cymru. Yn y pen draw, bydd y penderfyniad hwn yn gwella'r gofal a'r canlyniadau i bobl yng ngogledd a chanolbarth Cymru, yn enwedig yn y nos, pan na roddir y gwasanaeth hwnnw ar hyn o bryd. Dros y 18 mis diwethaf, byddai 310 o gleifion a allai fod wedi cael y gwasanaeth ar ôl 8 p.m. wedi ei gael o dan y model newydd, ond ni wnaethant. Felly, mae cost i beidio â gwneud hyn. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn i'w nodi.
Ond hefyd, gwn fod yr elusen yn bryderus iawn nad yw arian cyhoeddus, nid dim ond eu harian eu hunain, yn cael ei ddefnyddio'n effeithlon o dan y model presennol, ac rwyf am roi rhai enghreifftiau i chi. Dros y tair blynedd diwethaf, cafwyd 439 o ddiwrnodau pan na welodd y criw yng Nghaernarfon glaf. Yn y Trallwng, cafwyd 402 diwrnod pan na welodd y criw glaf. Mae hwn yn adnodd enfawr nad yw'n cael ei ddefnyddio ar hyn o bryd. Gwn fod yr arbenigwyr sy'n ymwneud â darparu'r gwasanaethau hyn, elusen ambiwlans awyr Cymru, cyfarwyddwr clinigol y gwasanaeth a'r comisiynwyr i gyd yn gytûn mai cyfuno gwasanaethau yw'r penderfyniad cywir i bobl Cymru.
Nawr, cyfrifoldeb Cyd-bwyllgor Comisiynu GIG Cymru oedd y penderfyniad, a rhaid iddo barhau i fod felly. Nid yw'n benderfyniad i Lywodraeth Cymru ei wneud, ac ni ddylai fod ychwaith. Penderfyniad gweithredol ydyw, nid penderfyniad i'r Llywodraeth.
I associate myself with the comments the Minister made about the attendance at the scene today by the air ambulance service.
I don't think I can do justice, Minister, to how let down people feel across mid and north Wales. I've not had one constituent come to me—and I suspect Mabon's the same—to say, 'This is a good idea; this will lead to a better service for us.' So, I don't buy that this is going to be a better service for Wales at all, and if you believe that, Minister, and if the air ambulance charity and clinicians believe this—and I don't think they do, by the way—then how is it that you have not sold this to the population of mid and north Wales?
Now, we do not have a district general hospital in Powys and that is exactly why people in Powys feel so passionate about keeping their Wales air ambulance service, because it's important that they are able to be transferred into medical care as quickly as possible should there be an accident that they're involved in. Clinicians have expressed their serious professional and operational concerns. I note in your answer to Mabon that you referred to clinicians as supporting this. That is just not true. I do not believe that. Clinicians have expressed their serious concerns to management and have not had adequate answers to their concerns, and they've done so on operational and safety grounds.
Powys and Betsi health boards together, not just representing the area concerned, but covering about 50 per cent of the geographical area of Wales, they are also not able to support this recommendation either. So, on the suggestion that this is supported by the charity and others, it's not supported by two health boards, tens and tens of thousands of people across mid and north Wales, and clinicians themselves operating and working from those bases. Now, you have said that that is the case, but I would say, Minister: bring your own challenge yourself to the organisation about whether they've really listened to the health boards' concerns and clinicians' concerns as well.
There was a first principle when this review took place. This was it: if people are receiving the service now, they should continue to receive that service in the future. That was the first principle. That clearly is not going to happen. It's not going to happen. If the two bases move further away from rural communities, it will take longer for the air ambulance to reach a scene and offer urgent medical attention, and transfer people into care as quickly as possible. That will not happen if bases move further away. So, the question is: in regard to that, if people are receiving the service now, they will continue to receive it, which was repeated throughout the consultation and repeated again only this week, do you feel that that first principle has been achieved? And if you do feel that that principle has been achieved, can you explain how you have come to that conclusion?
And I would say, Minister, you talked about 310 more incidents being achieved in your response. Question, Minister. Go to your officials. Ask them to question and challenge that, because just nearly two years ago we were told that 583 additional scene attendances would happen. It was presented to us as fact, just nearly two years ago, that that would be achieved. So, that data was then dismissed. It didn't stand up to scrutiny, and I would suggest the same for the 310 that you mention as well.
The current review, I would say, is also based on questionable data. So, in your view, has the right outcome been achieved, when you consider that such marginal additional gains according to the review, which is questionable anyway, are going to be made, when you balance that against the huge shift of closing two bases and opening a new base, and the concern that clinicians are not going to move to that new base as well? Are you absolutely satisfied in your own mind, Minister, that that is the right decision, especially—
Rwy'n cysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaeth y Gweinidog am bresenoldeb y gwasanaeth ambiwlans awyr yn y digwyddiad heddiw.
Weinidog, nid wyf yn credu y gallaf wneud cyfiawnder â sut mae pobl yn teimlo ar draws canolbarth a gogledd Cymru. Nid wyf wedi cael un etholwr yn dod ataf—ac rwy'n amau bod Mabon yr un peth—i ddweud, 'Mae hwn yn syniad da; bydd hyn yn arwain at well gwasanaeth i ni.' Felly, nid wyf yn derbyn bod hwn am fod yn well gwasanaeth i Gymru o gwbl, ac os ydych chi'n credu hynny, Weinidog, ac os yw'r elusen ambiwlans awyr a chlinigwyr yn credu hyn—ac nid wyf yn credu eu bod, gyda llaw—sut nad ydych chi wedi gwerthu hyn i boblogaeth canolbarth a gogledd Cymru?
Nawr, nid oes gennym ysbyty cyffredinol dosbarth ym Mhowys a dyna'n union pam mae pobl ym Mhowys yn teimlo mor angerddol dros gadw eu gwasanaeth ambiwlans awyr Cymru, oherwydd mae'n bwysig eu bod yn gallu cael eu trosglwyddo i ofal meddygol cyn gynted â phosibl pe baent yn cael damwain. Mae clinigwyr wedi mynegi eu pryderon proffesiynol a gweithredol difrifol. Nodaf yn eich ateb i Mabon eich bod wedi nodi bod clinigwyr yn cefnogi hyn. Nid yw hynny'n wir. Nid wyf yn credu hynny. Mae clinigwyr wedi mynegi eu pryderon difrifol i'r rheolwyr ac nid ydynt wedi cael atebion digonol i'w pryderon, ac maent wedi gwneud hynny ar sail weithredol a diogelwch.
Nid yw byrddau iechyd Powys a Betsi gyda'i gilydd, sydd nid yn unig yn cynrychioli'r ardal dan sylw, ond yn cwmpasu tua 50 y cant o ardal ddaearyddol Cymru, yn gallu cefnogi'r argymhelliad hwn ychwaith. Felly, ar yr awgrym fod hyn yn cael ei gefnogi gan yr elusen ac eraill, nid yw'n cael ei gefnogi gan ddau fwrdd iechyd, degau o filoedd o bobl ledled canolbarth a gogledd Cymru, a chlinigwyr eu hunain sy'n gweithredu ac yn gweithio o'r canolfannau hynny. Nawr, rydych chi wedi dweud mai felly mae hi, ond byddwn i'n dweud, Weinidog: gosodwch eich her eich hun i'r sefydliad i weld a ydynt wedi gwrando o ddifrif ar bryderon y byrddau iechyd a phryderon clinigwyr hefyd.
Roedd yna egwyddor gyntaf pan gynhaliwyd yr adolygiad hwn. Dyma ydoedd: os yw pobl yn derbyn y gwasanaeth nawr, dylent barhau i dderbyn y gwasanaeth hwnnw yn y dyfodol. Dyna oedd yr egwyddor gyntaf. Yn amlwg, nid yw hynny'n mynd i ddigwydd. Nid yw'n mynd i ddigwydd. Os bydd y ddwy ganolfan yn symud ymhellach oddi wrth gymunedau gwledig, bydd yn cymryd rhagor o amser i'r ambiwlans awyr gyrraedd lleoliad a chynnig sylw meddygol brys, a throsglwyddo pobl i ofal cyn gynted â phosibl. Ni fydd hynny'n digwydd os bydd canolfannau'n symud ymhellach oddi wrthynt. Felly, y cwestiwn yw: o ran yr egwyddor fod pobl yn derbyn y gwasanaeth nawr, ac y byddant yn parhau i'w dderbyn, egwyddor a gafodd ei hailadrodd drwy gydol yr ymgynghoriad a'i hailadrodd eto yr wythnos hon, a ydych chi'n teimlo bod yr egwyddor gyntaf honno wedi'i chyflawni? Ac os ydych yn teimlo bod yr egwyddor honno wedi'i chyflawni, a allwch esbonio sut y daethoch chi i'r casgliad hwnnw?
Weinidog, fe wnaethoch sôn am 310 yn rhagor o ddigwyddiadau'n cael eu cyflawni yn eich ymateb. Cwestiwn, Weinidog. Ewch at eich swyddogion. Gofynnwch iddynt gwestiynu a herio hynny, oherwydd bron i ddwy flynedd yn ôl yn unig, dywedwyd wrthym y byddai 583 o ddigwyddiadau ychwanegol. Fe'i cyflwynwyd i ni fel ffaith, bron i ddwy flynedd yn ôl yn unig, y byddai hynny'n cael ei gyflawni. Felly cafodd y data hwnnw ei ddiystyru. Nid oedd yn ddilys ar ôl craffu, a byddwn yn awgrymu'r un peth ar gyfer y ffigur o 310 a nodwch hefyd.
Fe fyddwn yn dweud bod yr adolygiad cyfredol hefyd yn seiliedig ar ddata amheus. Felly, yn eich barn chi, a yw'r canlyniad cywir wedi'i gyflawni, pan ystyriwch y bydd enillion ychwanegol ymylol o'r fath yn ôl yr adolygiad, sy'n amheus beth bynnag, yn mynd i gael eu cyflawni, pan fyddwch yn cydbwyso hynny yn erbyn y newid enfawr o gau dwy ganolfan ac agor canolfan newydd, a'r pryder na fydd clinigwyr yn symud i'r ganolfan newydd honno hefyd? A ydych chi'n gwbl fodlon yn eich meddwl eich hun, Weinidog, mai dyna'r penderfyniad cywir, yn enwedig—
Can I remind Members that this is topical questions, and it doesn't give opportunities for speeches? Questions have to be questions, okay, so focus on the questions, Russell, if you can.
A gaf i atgoffa'r Aelodau mai cwestiwn amserol yw hwn, ac nad yw'n rhoi cyfle i areithiau gael eu gwneud? Rhaid i gwestiynau fod yn gwestiynau, iawn, felly canolbwyntiwch ar y cwestiynau, Russell, os gallwch.
Thank you, Deputy Presiding Officer, I will do. Minister, when options are presented—. There are options that were presented that would achieve what was set out to be achieved without closing the two bases. So, Minister, can you consider that option yourself again? Sit down with your officials, look at the option that was presented that would keep all four bases open and also achieve the same result that was suggested, and also get to the same result that was originally looked at, with a lot less risk as well. Have you yourself looked at that option?
Minister, the two health boards had concerns that the mitigations that were to be put in place, if the two bases were closed, have not been addressed and were not addressed at this week's meeting, which is why they couldn't support the proposals. So, can I ask, Minister, have you asked for that level of detail yourself? And what would happen, Minister—can I ask your view, what would happen, in your view—if those mitigations that, we're told, will come forward in work taking place later this year, if those mitigations are not satisfactory to the two health boards and, indeed, to the other health boards, to the JCC members? What happens then? Does that mean that this decision will be revisited again, if that level of assurance can't be offered?
And finally, Minister, will you call in this decision? I hear what you say, that it's a clinical decision, but given the strength of feeling and the opposition of clinicians and health boards themselves in the areas, will you call in this decision to Welsh Ministers, so Welsh Ministers can decide and this can be debated and questions can be asked on the floor of this Senedd?
Diolch, Ddirprwy Lywydd, fe wnaf. Weinidog, pan fo opsiynau'n cael eu cyflwyno—. Mae yna opsiynau a gyflwynwyd a fyddai'n cyflawni'r hyn a nodwyd i'w gyflawni heb gau'r ddwy ganolfan. Felly, Weinidog, a wnewch chi ystyried yr opsiwn hwnnw eto? Eisteddwch gyda'ch swyddogion, edrychwch ar yr opsiwn a gyflwynwyd a fyddai'n cadw'r pedair canolfan ar agor a hefyd yn sicrhau'r un canlyniad ag a awgrymwyd, a hefyd yn cyrraedd yr un canlyniad ag yr edrychwyd arno'n wreiddiol, gyda llawer llai o risg hefyd. A ydych chi wedi edrych ar yr opsiwn hwnnw?
Weinidog, roedd gan y ddau fwrdd iechyd bryderon nad yw'r mesurau lliniaru a oedd i'w rhoi ar waith, pe bai'r ddwy ganolfan yn cau, wedi cael sylw ac na chawsant sylw yn y cyfarfod yr wythnos hon, a dyna pam na allent gefnogi'r cynigion. Felly, a gaf i ofyn, Weinidog, a ydych chi wedi gofyn am y lefel honno o fanylder eich hun? A beth fyddai'n digwydd, Weinidog—a gaf i ofyn eich barn, beth fyddai'n digwydd, yn eich barn chi—os nad yw'r mesurau lliniaru a fydd, fel y dywedir wrthym, yn cael eu cyflwyno yn y gwaith a fydd yn digwydd yn ddiweddarach eleni, os nad yw'r mesurau lliniaru hynny'n foddhaol i'r ddau fwrdd iechyd ac yn wir, i'r byrddau iechyd eraill, i aelodau'r Cyd-bwyllgor Comisiynu? Beth sy'n digwydd wedyn? A yw hynny'n golygu y bydd y penderfyniad hwn yn cael ei ailystyried eto, os na ellir cynnig y lefel honno o sicrwydd?
Ac yn olaf, Weinidog, a wnewch chi alw'r penderfyniad hwn i mewn? Rwy'n clywed yr hyn a ddywedwch, ei fod yn benderfyniad clinigol, ond o ystyried cryfder y teimladau a gwrthwynebiad clinigwyr a byrddau iechyd eu hunain yn yr ardaloedd, a wnewch chi alw'r penderfyniad hwn i mewn i Weinidogion Cymru, fel y gall Gweinidogion Cymru benderfynu ac y gellir trafod hyn a gofyn cwestiynau ar lawr y Senedd hon?
Thanks very much. Well, I know the strength of feeling that people have in Welshpool and in Montgomeryshire and in north Wales in relation to the air ambulance service, but I think it is important to make sure that there is an understanding that there will be a significantly better system of support now, in terms of night-time support, and that we think that three people a day, additionally, could benefit, who are currently not. I know that the charity and the health boards are interested in both making sure that what we get is a system that puts the safety of patients first, and a system that gets the best value for money for the considerable amount of donations that are given to the charity.
I think it's worth noting that, in most parts of rural Wales, in particular in Powys, where the road networks are challenging, predicting the focused demand is difficult, but the fact is that the average response to amber patients is amongst the best in Wales, and that includes, for example, those in stroke or heart attacks. But the new high-acuity response vehicles will complement this response and does not replace the emergency medical retrieval and transfer service. Now, I do note that the Powys health board felt they couldn't support the recommendations without a plan for the additional high-acuity response vehicles. Assurance has been provided that a plan for this new service will be developed by October 2024 and will be delivered well in advance of the consolidation of the services at the new base.
I know that there was an assurance sought in terms of the quality of the data. Assurance was provided in detail at the committee meeting about the quality of data used, the rigour of the engagement process, and the value added by consolidating services. I'm afraid that it won't be possible for me to call in this particular decision. Obviously, I'm conflicted, because this is an area that I also represent. But it would be a step that the Welsh Government has not taken for a long time, to intervene in what is, essentially, an operational matter.
Diolch yn fawr. Wel, rwy'n gwybod pa mor gryf yw'r teimlad sydd gan bobl yn y Trallwng ac yn sir Drefaldwyn ac yng ngogledd Cymru mewn perthynas â'r gwasanaeth ambiwlans awyr, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig sicrhau bod yna ddealltwriaeth y bydd system gymorth sylweddol well nawr, o ran cymorth yn ystod y nos, a'n bod yn meddwl y gallai tri pherson y dydd yn ychwanegol elwa, nad yw'n digwydd ar hyn o bryd. Gwn fod gan yr elusen a'r byrddau iechyd ddiddordeb mewn sicrhau mai'r hyn a gawn yw system sy'n rhoi diogelwch cleifion yn gyntaf, a system sy'n cael y gwerth gorau am arian am y swm sylweddol o roddion a roddir i'r elusen.
Rwy'n credu ei bod yn werth nodi, yn y rhan fwyaf o ardaloedd gwledig Cymru, yn enwedig ym Mhowys, lle mae'r rhwydweithiau ffyrdd yn heriol, fod rhagweld y galw manwl yn anodd, ond y gwir amdani yw bod yr ymateb cyfartalog i gleifion oren ymhlith y gorau yng Nghymru, ac mae hynny'n cynnwys, er enghraifft, pobl sy'n cael strôc neu drawiad ar y galon. Ond bydd y cerbydau ymateb aciwtedd uchel newydd yn ategu'r ymateb hwn ac nid yw'n dod yn lle'r gwasanaeth casglu a throsglwyddo meddygol brys. Nawr, rwy'n nodi bod bwrdd iechyd Powys yn teimlo na allent gefnogi'r argymhellion heb gynllun ar gyfer y cerbydau ymateb aciwtedd uchel ychwanegol. Sicrhawyd y bydd cynllun ar gyfer y gwasanaeth newydd hwn yn cael ei ddatblygu erbyn mis Hydref 2024 ac y bydd yn cael ei ddarparu ymhell cyn i'r gwasanaethau gael eu cyfuno yn y ganolfan newydd.
Rwy'n gwybod bod pobl angen sicrwydd ynghylch ansawdd y data. Rhoddwyd sicrwydd manwl yng nghyfarfod y pwyllgor ynghylch ansawdd y data a ddefnyddiwyd, trylwyredd y broses ymgysylltu, a'r gwerth ychwanegol drwy gyfuno gwasanaethau. Rwy'n ofni na fydd yn bosibl imi alw'r penderfyniad penodol hwn i mewn. Yn amlwg, mae gennyf wrthdaro, oherwydd mae hon yn ardal yr wyf innau hefyd yn ei chynrychioli. Ond byddai ymyrryd yn yr hyn sydd, yn ei hanfod, yn fater gweithredol, yn gam nad yw Llywodraeth Cymru wedi'i gymryd ers amser maith.
Y gwir amdani ydy y bydd etholwyr yn y gogledd-orllewin yn colli gwasanaeth sydd wedi achub bywydau yn y gorffennol, wrth gau canolfan ambiwlans awyr Caernarfon. Mae pobl yn fy etholaeth i wedi bod yn falch iawn bod Dinas Dinlle yn gartref i wasanaeth mor bwysig. Mae yna reswm pam bod gwasanaeth yr ambiwlans awyr wedi'i sefydlu yn Arfon: mae o'n lleoliad canolog i gyrraedd pobl ar draws y gorllewin sydd mewn argyfwng iechyd, a hynny mewn amser prydlon. Efo'r symud i'r dwyrain, a fedrwch chi fy argyhoeddi i heddiw y bydd hi yn bosib cynnal yr un lefel o wasanaeth, ddydd a nos, ar gyfer yr ardal wledig eang sydd o fewn cyrraedd amserol ar hyn o bryd, neu a fyddwn ni eto fyth yn colli gafael ar wasanaeth ac yn creu gwasanaeth eilradd, fel sydd wedi digwydd wrth symud yr uned fasgwlar draw i'r dwyrain, er enghraifft?
Ydych chi'n derbyn bod angen ichi, fel y Gweinidog iechyd, sydd â throsolwg dros faterion iechyd, fod yn gwbl hyderus fod y penderfyniad i gau'r canolfannau wedi cael ei wneud am resymau cadarn ac wedi ei dystiolaethu gan ddata dibynadwy? Ac i’r perwyl yna, mi fuaswn i yn gofyn ichi gynnal adolygiad gweinidogol o’r penderfyniad. Efallai eich bod chi'n dadlau nad eich penderfyniad chi ydy o, ond does bosib rhaid i chi, sydd efo'r cyfrifoldeb dros faterion iechyd, fod yn hollol hyderus mai hwn yw'r peth iawn i fod yn ei wneud.
The truth of the matter is that constituents in north-west Wales will lose a service that has saved lives in the past, with the closure of the air ambulance centre in Caernarfon. People in my constituency have been very proud that Dinas Dinlle is home to such an important service. There is a reason why the air ambulance service was established in Arfon: it is a central location to reach people across north-west Wales and west Wales who are in health crisis, promptly. With the move to the east, can you convince me today that it will be possible to maintain the same level of service, day and night, for this vast rural area that is currently within timely reach, or will we yet again lose a service and create a second-rate service, which has happened with the movement of the vascular unit eastwards, for example?
Do you accept that you, as the health Minister, who has oversight of health issues, need to be entirely confident that the decision to close these centres was made for robust reasons and was evidenced by reliable data? And to that end, I would ask you to hold a ministerial review of this decision. Perhaps you would argue that it's not your decision, but surely you, as the person with responsibility for health issues, have to be entirely confident that this is the right thing to do.
Diolch yn fawr. Dwi'n siŵr y bydd rhai o’ch etholwyr chi hefyd yn hapus y bydd gwasanaeth ychwanegol nawr yn y gogledd gyda’r nos, ac mae hynny’n gam ymlaen. Ar hyn o bryd, dyw'r gwasanaeth yna ddim ar gael. Dwi yn meddwl ei bod hi hefyd yn werth dweud bod y case load yn hollol wahanol yn y gogledd a'r canolbarth, o'i gymharu â’r de. Yn y canolbarth ac yn y gogledd, dŷn nhw ddim yn ymateb am fwy na 130 diwrnod y flwyddyn, ond dim ond am 10 diwrnod dŷn nhw ddim yn ymateb yng Nghaerdydd. Felly, os ŷch chi'n edrych ar effeithlonrwydd y system, mae hwnna’n bwysig. Ac rŷn ni yn siarad am helicopters fan hyn—mae'r rhain yn gallu symud yn bell yn gyflym.
Thank you very much. I'm sure that some of your constituents will also be content that there will be an additional service now in north Wales at night, and that is a step forward. At the moment, that service isn't available. I do think that it's also worth saying that the case load is entirely different in north Wales and mid Wales, as compared to south Wales. In north and mid Wales, they don't respond for more than 130 days per year, and it’s only for 10 days that they don’t respond in Cardiff. So, if we look at the efficiency of the system, that is important to note. And we're talking about helicopters here—these can move far quickly.
Mae'r Gweinidog yn dweud nad ydy hi'n gallu ymyrryd ac nad penderfyniad iddi hi ydy o, ond mae’n berffaith eglur ei bod hi'n cefnogi’r penderfyniad yma. Os ydy hi'n dweud ei bod hi'n beth anarferol i’r Llywodraeth gamu i mewn, a dydy o ddim wedi digwydd ers talwm, gadewch imi ddweud yn fan hyn, mi wnaf gefnogi'r Llywodraeth os ydyn nhw'n penderfynu camu i mewn yn fan hyn er mwyn gwarchod buddiannau pobl yn y canolbarth a'r gogledd.
Y gwir amdani—ac mi glywsom ni'r Gweinidog yn dweud y bydd y cynllun yma yn cael ei ddatblygu erbyn diwedd y flwyddyn—yw bod y penderfyniad wedi cael ei wneud cyn i’r cynllun gael ei ddatblygu'n llawn. Ac fel y mae Llais, cynrychiolwyr y cleifion, yn ei ddweud, mae yna gwestiynau cwbl ganolog sydd ddim wedi cael eu hateb eto. Mae yna sôn am gynllun i sicrhau bod yna gerbydau ffordd yn gwneud i fyny am golled, i bob pwrpas, yr ambiwlans awyr. Yr holl bwrpas ydy bod cerbydau ar y ffordd mewn ardaloedd gwledig yn methu â chyrraedd, yn cael trafferth cyrraedd, lle mae'r ambiwlans awyr wedi gallu gwneud hynny. Mae clinigwyr—pob un o'r rhai dwi wedi siarad efo nhw—yn meddwl fod hwn yn gam gwag.
Ydy’r Gweinidog yn derbyn yn fan hyn y dylai bod gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr a bwrdd iechyd Powys mwy o lais na’r byrddau iechyd eraill yng Nghymru oherwydd y nhw sydd yn cynrychioli ac yn gofalu am y cleifion dan sylw yn fan hyn, ac mae'r ddau fwrdd iechyd yna wedi ei gwneud hi'n berffaith glir nad ydyn nhw'n credu bod yr atebion rydyn ni yn eu hangen wedi cael eu darparu ar ein cyfer ni eto? Mae’r darlun yn aneglur, ond mae’r penderfyniad wedi cael ei gymryd, a chleifion y gogledd a'r canolbarth sydd yn dioddef.
The Minister says that she is unable to intervene and it's not her decision, but it's entirely clear that she supports this decision. If she says that it is unusual for the Government to step in, and it hasn't happened for a long time, let me say here that I will support the Government if it decides to step in at this point in order to protect the interests of people in mid and north Wales.
The truth of the matter is—and we heard the Minister say that this plan will be developed by the end of the year—the decision has been made before the plan has been fully drawn up. And as Llais, the patient representatives, say, there are entirely crucial questions that are still unanswered. There is talk of a plan to ensure that there are road vehicles that make up for the loss, to all intents and purposes, of the air ambulance. But the whole purpose is that road vehicles in rural areas have difficulty in getting to areas that the air ambulance has been able to access. Clinicians—everyone that I have spoken to—believe that this is a mistake.
Does the Minister accept here that the Betsi Cadwaladr health board and Powys health board should have a stronger voice than the other health boards in Wales on this issue because they represent and care for the patients who will be affected here, and both of those health boards have made it entirely clear that they don't believe that the solutions we need have been provided for us? The picture is unclear, but the decision has been taken, and it's patients in mid and north Wales who will suffer.
Dwi'n meddwl ei bod yn werth tanlinellu unwaith eto y bydd yna nawr wasanaeth dros nos yn y gogledd a bydd yna wasanaeth gwell yn y gogledd achos bydd y gwasanaeth yna ar gael. Dyw hi ddim ar gael ar hyn o bryd—mae'n rhaid iddyn nhw ddod yn bell iawn o'r de.
Mae yna assurance wedi cael ei wneud bod cerbydau ffordd yn mynd i fod yn eu lle erbyn hydref 2024. Beth rŷn ni'n sôn amdano yn fan hyn yw gwasanaeth Cymru i gyd, felly doedd yna ddim requirement am unanimous decision yn y JCC. Maen nhw'n penderfynu ar y cyfan o ran beth sy’n fuddiol o ran lles pobl ar draws Cymru, ond hefyd effeithlonrwydd y system ar draws Cymru i gyd.
I think it's worth underlining once again that there will now be a night-time service in north Wales and there'll be an improved service in north Wales because that service will now be available. It's not currently available—they have to travel very far from south Wales.
In terms of road vehicles, an assurance has been given that those road vehicles are going to be in place by the autumn of 2024. What we're talking about here is an all-Wales service, so there wasn't a requirement for a unanimous decision in the