National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item this afternoon is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Altaf Hussein.

Rydym yn gweithio’n agos gyda’n cydweithwyr ym maes caffael ac arlwyo mewn awdurdodau lleol, ynghyd â chyflenwyr a chynhyrchwyr, i ymgorffori dulliau gweithredu'r economi sylfaenol mewn gweithgarwch caffael bwyd i gynyddu’r cyflenwad o fwyd cynaliadwy, lleol ac i wneud y mwyaf o gyfleoedd i fusnesau Cymru gynyddu eu cyfran o’r £85 miliwn o wariant blynyddol ar fwyd.

Diolch, Weinidog. Mae ffermwyr Cymru eisoes yn cynhyrchu’r bwyd mwyaf cynaliadwy, ac mae'n rhaid gwneud mwy i’w cefnogi. Heb ffermwyr Cymru, nid oes gennym fwyd. Nid yw polisïau ffermio cynaliadwy annoeth yn gwneud fawr ddim i ddiogelu byd natur na mynd i’r afael â newid hinsawdd—yn syml iawn, maent yn llesteirio bywoliaeth ffermwyr, ac o ganlyniad, maent yn llesteirio cynhyrchiant bwyd cynaliadwy. Gall cynnyrch o Gymru fod yn ddrytach weithiau o safbwynt ariannol pur, ond pan fyddwch yn ystyried costau ychwanegol mewnforio bwyd o ran yr hinsawdd, nid oes unrhyw gystadleuaeth. Weinidog, a ydych chi'n cytuno bod yn rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod yr holl gaffael cyhoeddus yng Nghymru yn ffafrio cynnyrch Cymreig, ac er mwyn gwneud hynny, fod yn rhaid inni sicrhau dyfodol ffermio yng Nghymru drwy roi’r gorau i’r cynllun ffermio cynaliadwy fel y mae wedi'i ddrafftio ar hyn o bryd? Diolch.

Wel, Lywydd, nid wyf yn mynd i ddechrau trafod polisi, fel y mae’r Aelod yn fy ngwahodd i’w wneud, ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud ar y pwynt hwnnw yw y dylai wneud ei sylwadau—a gwn y bydd yn gwneud hynny—drwy'r broses ymgynghori ffurfiol, sy’n mynd rhagddi ar hyn o bryd.

Ond rwy'n awyddus iawn i drafod y pwynt pwysig ynglŷn â sut i gynyddu faint o fwyd o Gymru sy'n cael ei gaffael fel rhan o'n dull gweithredu drwy'r sector cyhoeddus. Ac mae pethau hynod gyffrous yn digwydd ar hyn o bryd. Felly, un enghraifft fyddai'r gwaith sydd ar y gweill gydag awdurdodau lleol i dreialu offeryn lluosydd lleol, a'i nod yw mesur yr enillion i'r economi o ymgorffori gwerth cymdeithasol mewn prosesau caffael bwyd. Ac mae'n defnyddio model lens newydd sy'n canolbwyntio ar agweddau lleol, economaidd, maethol a chymdeithasol mewn gweithgarwch caffael bwyd a datblygu mynegai bwyd Cymreig i sefydlu lle mae'r gwerth yn cael ei ychwanegu at fwyd Cymreig. Felly, mae hynny'n cael ei arwain gan, a'i ddatblygu mewn partneriaeth â llywodraeth leol.

Ond ochr yn ochr â hynny, mae ein swyddogion economi sylfaenol, gydag awdurdodau lleol, wedi cydgynhyrchu canllawiau caffael bwyd newydd, sef 'Pŵer Prynu'r Plât Cyhoeddus: Canllaw Cyfreithiol i fewnosod cynaliadwyedd wrth Gaffael Bwyd i greu Cymru Iachach, Fwy Cyfoethog'. A gallwch weld y canllawiau hynny ar yr adnodd caffael bwyd ar-lein, 'Prynu Bwyd Addas i'r Dyfodol'. Ac mae defnydd o'r adnodd hwnnw bellach yn ofyniad gan Lywodraeth Cymru fel rhan o'n hamodau grant ar gyfer prydau ysgol am ddim i bawb mewn ysgolion cynradd. Felly, credaf ein bod yn gwneud newidiadau newydd arloesol a chyffrous yn y maes hwn.

Ar ôl cyrraedd diwedd cyfnod adolygu gwariant tair blynedd, nid oes gennym bellach unrhyw gyllidebau wedi’u dyrannu y tu hwnt i 2024-25, felly mae'n anochel fod hyn yn cynyddu ansicrwydd. Ddoe, cynhaliwyd dadl gennym am yr angen am fwy o hyblygrwydd i ddiogelu cyllideb Cymru at y dyfodol, ac roeddwn yn falch o weld y gefnogaeth gref i fesurau o’r fath ar draws y Siambr.

Diolch, Weinidog. Y llynedd, ni roddwyd cyfrif yng nghyllideb Llywodraeth Cymru am bwysau chwyddiant yr oeddem wedi gwybod amdano ers tro. Arweiniodd hyn at fyrddau iechyd yn wynebu diffygion o gannoedd o filiynau o bunnoedd a chyllideb yn ystod y flwyddyn a oedd yn gwbl adweithiol. Er y gwn nad oes unrhyw beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud am bwysau chwyddiant a digwyddiadau byd-eang, gall ddiogelu cyllidebau at y dyfodol i liniaru’r niwed, yn enwedig yn erbyn ffactorau y gwyddom amdanynt. A allwch roi sicrwydd i mi felly, Weinidog, na fyddwn mewn sefyllfa debyg eleni, lle mae Llywodraeth Cymru yn gorfod cyflwyno cyllideb annisgwyl arall yn ystod y flwyddyn i ddiwygio diffygion ei chyllideb flaenorol?

Credaf fod rhai pethau y mae angen imi eu hateb yno, a’r cyntaf yw nad oedd unrhyw beth yn adweithiol amdano, yn yr ystyr ein bod wedi dechrau gwneud y gwaith hwnnw yn ystod yr haf y llynedd. Felly, mewn gwirionedd, roeddem yn mynd i'r afael â'r pwysau ar y gyllideb o ganlyniad i chwyddiant yn gymharol gynnar yn y flwyddyn ariannol. Fe gofiwch, bryd hynny, fod gennym bwysau o £900 miliwn ar y gyllideb, a gwnaethom benderfyniadau anodd iawn ar draws y Llywodraeth er mwyn gallu diogelu'r GIG ac ymdopi â’r pwysau hwnnw o £900 miliwn. Ond ar ddiwedd y flwyddyn ariannol—13 Chwefror—rhoddodd Llywodraeth y DU ein ffigurau i ni drwy'r amcangyfrifon atodol, ac ychwanegodd hynny £231 miliwn o refeniw at ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Felly, yn amlwg, roedd hynny'n broblemus, yn yr ystyr na fu'n rhaid i ni wneud rhai o'r penderfyniadau anodd hynny yn y pen draw. Ac wrth gwrs, byddai adrannau Llywodraeth y DU wedi gwybod beth oedd eu cyllidebau ers misoedd bellach, tra bo hyn yn dod ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Ac oni bai fy mod eisoes wedi cynllunio i ddefnyddio'r swm mwyaf posibl o arian o’r gronfa wrth gefn, yn unol â chytundeb Prif Ysgrifennydd y Trysorlys y gallem ddefnyddio’r holl arian o'r gronfa wrth gefn eleni, byddai wedi bod yn amhosibl inni reoli’r sefyllfa honno ar ddiwedd y flwyddyn. Felly, credaf fod rhan o hyn yn berthnasol i'r ddadl a gawsom ar hyblygrwydd ariannol ddoe.

Ond o ran edrych ymlaen at y flwyddyn nesaf, rydym wedi ailraddnodi ein hasesiad bellach yn dilyn yr amcangyfrifon atodol, ac rydym yn deall bod ein cyllideb bellach yn werth £1.2 biliwn yn llai y flwyddyn nesaf. Ond wrth gwrs, rydym wedi cynnwys hynny yn ffactor yn ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, ac wedi cynnal yr ymarfer hwnnw, fel y gallem ddiogelu llywodraeth leol, a rhoi £450 miliwn yn ychwanegol i'r GIG hefyd. Mae’n golygu, unwaith eto, fod rhai penderfyniadau anodd wedi’u gwneud, ond yn sicr, fe’n galluogodd, ar ddechrau’r flwyddyn ariannol, i ystyried effaith chwyddiant, fel y'i deallwn.

Questions now from the party spokespeople. The Welsh Conservative spokesperson first of all, Sam Rowlands. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’r data diweddaraf sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru, ar gyfer 2020-21, yn dangos bod awdurdodau lleol yng Nghymru yn berchen ar oddeutu 1,000 o fân-ddaliadau ac yn eu gosod ar brydles i ffermwyr tenant. Mae hynny’n cwmpasu oddeutu 1 y cant o dir yma yng Nghymru. Mae oddeutu 886 o denantiaid ar fân-ddaliadau cynghorau, ac mae gan nifer o denantiaid fwy nag un fferm. Mae cyfanswm y refeniw y mae cynghorau’n ei wneud o’r mân-ddaliadau hynny dros £4 miliwn ledled Cymru—sy'n sylweddol iawn nid yn unig i’r ardaloedd gwledig hynny, ond i’r cynghorau hynny hefyd.

Fe fyddwch yn gwybod bod y cynllun ffermio cynaliadwy yn achosi cryn bryder ymhlith ffermwyr a’n cymunedau gwledig, fel y mae’r protestiadau y tu allan i’r Senedd yma heddiw yn ei ddangos. Felly, o ystyried hyn, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o’r cynllun ffermio cynaliadwy mewn perthynas â ffermydd sy’n eiddo i gynghorau a’r tenantiaid sy’n eu rhedeg?

Rwy’n edmygu ymdrechion yr Aelod i gyflwyno cwestiwn  sy'n ymwneud â’r cynllun ffermio cynaliadwy i’r cwestiynau cyllid a llywodraeth leol y prynhawn yma, ond hoffwn atgoffa fy nghyd-Aelodau fod fy nghyfrifoldebau mewn perthynas â llywodraeth leol yn ymwneud â chyfrifoldebau democrataidd, ariannol, cyfansoddiadol a strwythurol llywodraeth leol, a chredaf y byddai'n well iddo ofyn y cwestiwn hwnnw i’r Gweinidog materion gwledig, y gwn y bydd yn ateb cwestiynau nesaf y prynhawn yma. Ond gwn ei bod wedi cymryd rhan yn y trafodaethau i archwilio’r ffordd gywir ymlaen i ffermwyr tenant yn arbennig, o gofio eu perthynas benodol â landlordiaid, ac unrhyw heriau y gallent eu hwynebu gyda chynllun yn y dyfodol.

Wel, diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy'n siomedig braidd, efallai, nad ydych yn fodlon ymateb yn llawn i'r cwestiwn. Rwy’n derbyn cylch gwaith eich portffolio, ond rwy’n tybio bod meysydd yn eich portffolio a allai roi rhagor o sylw i’r cwestiwn.

Felly, gyda hynny mewn golwg, bydd y rheoliadau y buom yn sôn amdanynt gyda’r cynllun ffermio cynaliadwy yn gwneud mynediad i ffermwyr ifanc yn y diwydiant hyd yn oed yn fwy anodd, ac yn enwedig ffermydd sy’n eiddo i gynghorau. Ac fel y Gweinidog llywodraeth leol a chyllid, fe fyddwch yn gwybod bod ffermydd sy’n eiddo i gynghorau yn un o’r ffyrdd y gall ffermwyr ifanc ddechrau ennill profiad mawr ei angen. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yr oedd data ar gael ar ei chyfer, dechreuodd oddeutu 21 o newydd-ddyfodiaid ar y sail honno, ac yn sicr, y ffermwyr ifanc hyn fydd angen y profiad hwnnw i fwydo ein cenedl yn y dyfodol. Felly, yn rhinwedd eich swydd fel Gweinidog llywodraeth leol, sut ydych chi'n disgwyl i gynghorau fynd i’r afael ag effaith negyddol y cynllun ffermio cynaliadwy, ac yn enwedig yr effaith ar ffermwyr ifanc ar ffermydd sy’n eiddo i gynghorau?

Rwy'n dymuno bod o gymaint â phosibl o gymorth i gyd-Aelodau yn fy atebion, ond fel y nodais, mae fy nghyfrifoldebau mewn perthynas â llywodraeth leol yn rhai cyfansoddiadol, strwythurol, democrataidd ac ariannol. Ond rwy’n awyddus iawn i gydnabod pwysigrwydd ffermydd sy’n cael eu rhedeg gan gynghorau i gefnogi pobl i mewn i fyd amaeth yn y lle cyntaf, ac yn cydnabod y rôl bwysig y gallant ei chwarae. Ond serch hynny, mae hyn yn rhan o bortffolio Gweinidog gwahanol, a fyddai mewn gwell sefyllfa, rwy’n credu, i roi’r lefel o fanylder sydd ei hangen arnoch.

Diolch, Weinidog. Edrychaf ymlaen, efallai, at ymateb pellach yn y dyfodol, er, fel y dywedwch, mae cyfrifoldeb ariannol, yn enwedig, ac efallai fod cyfleoedd strwythurol hyd yn oed o fewn y ffordd y mae rhywfaint o hyn wedi'i sefydlu hefyd, sy'n rhywbeth rwy'n siŵr y byddai gennych ddiddordeb mewn edrych arno.

Felly, cwestiwn symlach efallai, sy'n sicr yn rhan o'ch portffolio chi ac rwy'n siŵr nad oes dadl yn ei gylch, yw'r setliad terfynol i lywodraeth leol a gyhoeddwyd gennych ddoe. Hoffwn glywed gennych chi, Weinidog, beth yw'r gofid mwyaf a allai fod gennych o ganlyniad i'r gyllideb a gynhyrchwyd gennych ddoe.

Credaf mai’r hyn sy'n peri'r gofid mwyaf am y gyllideb a gyhoeddais ddoe oedd y swm o gyllid sydd ar gael i ni ei ddyrannu. Gwyddom fod pwysau ar yr holl wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru o hyd—yn y GIG, mewn llywodraeth leol—er gwaethaf y setliad gorau posibl y gallasom ei gynnig iddynt. Byddai’n well gennym weld Llywodraeth y DU sy’n buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus, a fydd wedyn yn rhoi arian ychwanegol i ni ei ddyrannu. Wrth gwrs, mae ganddynt amser o hyd. Mae gennym ddatganiad y gwanwyn gan Lywodraeth y DU ar 6 Mawrth. Mae hynny ddiwrnod ar ôl i ni bleidleisio ar ein cyllideb derfynol, ond mae’n rhoi cyfle i Lywodraeth y DU ddarparu cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, ac yna gall Llywodraeth Cymru adlewyrchu hynny mewn cyllideb atodol ym mis Mehefin. Ni fyddwn yn disgwyl i benderfyniadau aros tan fis Mehefin. Rwy'n credu y gallai Llywodraeth Cymru wneud rhai penderfyniadau cynnar ar gymorth i wasanaethau cyhoeddus, os caiff y cyllid ychwanegol hwnnw ei ddarparu ar 6 Mawrth.

The Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths. 

Diolch, Lywydd. Mae'r gyllideb sydd ar y ffordd gan Lywodraeth y DU yn addo mwy fyth o galedi i weithwyr cyffredin yng Nghymru. Ar ôl canlyniadau trychinebus Trussonomics, a adawodd dwll du enfawr yng nghyllid cyhoeddus y DU, mae ton newydd o gyni Torïaidd bellach yn bygwth gwasgfa boenus arall ar safonau byw. Ni allwn anghofio bod safonau byw eisoes wedi dirywio i raddau digynsail dros y degawd a hanner diwethaf o reolaeth Dorïaidd. Un o’r prif fesurau a ragwelir yw toriad i gyfradd sylfaenol treth incwm. Ond fel y mae Sefydliad Resolution wedi’i nodi, yn gywir ddigon, gan fod trothwy'r lwfans personol i fod i aros wedi ei rewi tan 2028 ar y cynharaf, bydd pobl sy’n ennill llai na £38,000 y flwyddyn yn wynebu colled net yn eu henillion gros. Mewn geiriau eraill, mae’r Torïaid, yn ôl yr arfer, yn cynllunio rhoddion i’r cyfoethog, a disgwylir i’r bobl ar y cyflogau isaf ysgwyddo’r gost. Yn y cyfamser, mae gwasanaethau cyhoeddus yn parhau i gael eu hamddifadu o gyllid.

Wrth gwrs, yng Nghymru, mae gennym bŵer cyfyngedig at ein defnydd i liniaru'r effeithiau gwaethaf, a gwn fod y Llywodraeth wedi bod yn asesu eu hopsiynau mewn perthynas â chyfraddau treth incwm Cymreig yn y gyllideb bresennol. Ond nid oes gennym allu i newid trothwy'r lwfans personol, yn wahanol i’r Alban. Rydym hefyd yn edrych yn fanwl ar y trothwyon treth incwm, a osodir gan Lywodraeth y DU heb unrhyw fewnbwn gan Weinidogion Cymru. Rydym wedi dadlau ers tro fod anallu’r Senedd i osod ei bandiau treth ei hun yn rhwystr sylfaenol i ddefnydd blaengar o'r ysgogiadau ariannol sydd ar gael iddi, a bydd effaith llusgiad cyllidol ar rewi trothwy’r lwfans personol yn cyfyngu ar eu heffeithiolrwydd hyd yn oed ymhellach. A ydych yn cytuno bod methiant Llywodraeth y DU i uwchraddio trothwy'r lwfans personol yn unol â chwyddiant yn gwaethygu anghydraddoldebau incwm yma yng Nghymru ac yn tanlinellu’r achos o blaid mwy o bwerau cyllidol i'r Senedd?

Rwy’n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn. Credaf fod llawer o ddyfalu ar hyn o bryd ynghylch yr hyn y gallai Llywodraeth y DU ei wneud ar 6 Mawrth. Fel y gŵyr fy nghyd-Aelodau, nid ydym wedi cael—roeddwn yn mynd i ddweud 'fawr ddim', ond 'dim' ydyw mewn gwirionedd—unrhyw wybodaeth ymlaen llaw gan Lywodraeth y DU ynglŷn â'u cynlluniau. Ac mewn gwirionedd, nid ydynt yn ymgysylltu â ni hyd yn oed yn y meysydd lle ceir effaith uniongyrchol a materol ar ein cyllideb. Felly, os meddyliwch am newidiadau i dreth dir y dreth stamp yn Lloegr er enghraifft, mae hynny’n cael effaith ganlyniadol uniongyrchol ar ein cyllideb, ac eto, nid ydym hyd yn oed yn cael y sgyrsiau hynny gyda nhw. Felly, mae hynny'n rhywbeth y gobeithiaf y byddai'n cael ei wella yn y dyfodol. Mae'n rhywbeth rydym wedi ceisio bod yn agored yn ei gylch. Felly, pan fyddwn yn penderfynu gwneud newidiadau i’n treth trafodiadau tir, rydym yn cael sgyrsiau â’r Trysorlys ac yn rhannu gwybodaeth ag eraill, er mwyn sefydlu’r berthynas honno o ymddiriedaeth, ond mae’n rhaid iddo ddigwydd y ddwy ffordd, yn fy marn i.

O ran pennu’r cyfraddau a’r bandiau a defnyddio dull gweithredu gwahanol, rydym yn edrych yn ofalus ar y sefyllfa yn yr Alban i weld sut olwg a allai fod ar y newidiadau i ni yma yng Nghymru. Ni chredaf y dylem ymrwymo i wneud rhywbeth gwahanol er mwyn gwneud hynny'n unig. Credaf y byddai cael system debyg i'r Alban yn creu risg ychwanegol i ni yng Nghymru, y credaf y byddai'n rhaid inni ei hystyried hefyd, ond byddai hefyd yn rhoi dewisiadau gwahanol i ni. Felly, mae cyfraddau treth incwm Cymreig yn dal yn gymharol newydd i ni, maent yn dal i ymwreiddio, ac rydym yn dal i weld eu manteision o ran y cysoniadau, sydd wedi bod yn gadarnhaol ers inni gael cyfraddau treth incwm Cymreig, ond yn sicr, mae’n rhywbeth y mae angen inni ei archwilio ar gyfer y dyfodol. Ni chredaf ein bod wedi cyrraedd pwynt lle gallwn wneud penderfyniad ynglŷn ag a fyddai cael y pwerau gwahanol hynny'n well i ni yma yng Nghymru ai peidio.

Thank you very much for that response. Following the discussion that we had yesterday, it's very encouraging to hear that the Senedd is supportive of looking at different options.

Mater brawychus arall sydd wedi’i godi gan ddadansoddiad Sefydliad Resolution yw maint y gostyngiadau y bydd angen eu gwneud i gyllidebau portffolios polisi nad ydynt wedi’u clustnodi o ganlyniad i doriadau treth arfaethedig Llywodraeth y DU. Unwaith eto, o ystyried anghysondebau’r setliadau datganoli ar draws gwledydd y DU, bydd Cymru’n cael ei heffeithio’n anghymesur yn hyn o beth. Er enghraifft, mae’r sefydliad wedi amcangyfrif y gallai cyllideb cyfiawnder Llywodraeth y DU wynebu toriad o bron i 20 y cant, y dylid ei ystyried yng nghyd-destun ehangach y tanariannu cyson mewn gwasanaethau cyfreithiol a phlismona ers 2010. Fel y buom yn ei drafod yr wythnos diwethaf yn y ddadl ar setliad yr heddlu, mae mesurau cyni'r Torïaid yn system gyfiawnder Cymru a Lloegr hefyd wedi rhoi baich cynyddol ar gyllidebau Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol. Mae hyn er gwaethaf y ffaith nad oes gennym gyfrifoldeb polisi dros gyfiawnder a phlismona yng Nghymru ar hyn o bryd.

A ydych chi'n cytuno, felly, fod sefyllfa annatganoledig cyfiawnder yng Nghymru wedi golygu ein bod wedi bod yn gwbl agored i'r niwed a achoswyd gan gyni Torïaidd yn y maes hwn? Ac a ydych chi'n cytuno â Phlaid Cymru, oni bai fod Llywodraeth Lafur yn y dyfodol yn ymrwymo i wrthdroi’r toriadau hyn sydd wedi digwydd dros y degawd a hanner diwethaf yn sylweddol, y bydd methiant i ddatganoli cyfiawnder yn parhau i wneud cam â phobl Cymru?

Rwy’n sicr yn credu ichi wneud rhai pwyntiau diddorol yn eich cyfraniad mewn perthynas ag effeithiau’r meysydd hynny lle nad ydym yn cael cyllid canlyniadol ac yn y blaen. Ond credaf mai’r pryder ehangach sydd gennyf mewn perthynas â’r gyllideb sydd ar y ffordd, o’r hyn a glywn, ac yn y cyfryngau ac ati, yw ei bod yn ymddangos nad oes unrhyw hygrededd o gwbl i'r hyn y bydd Llywodraeth y DU yn ei gynllunio dros y blynyddoedd i ddod. Mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid ei hun wedi dweud, os bydd y Canghellor yn penderfynu torri trethi, oni all nodi sut yn union y bydd yn talu am y toriadau treth hynny, fe fydd yn brin o hygrededd, ac ni fydd yn gallu dweud bod unrhyw dryloywder. Felly, dyna ein pryderon.

Ar hyn o bryd, rwy'n credu bod arolygon yn dweud wrthym y byddai'n well gan bobl weld buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus nawr yn hytrach na thoriadau treth. Ymddengys mai dyna’r flaenoriaeth, ac mae honno’n flaenoriaeth y credaf y byddem yn ei rhannu, o gofio’r pwysau ar wasanaethau cyhoeddus. Rwy'n credu y bydd y gostyngiadau y byddai angen eu gwneud i wasanaethau cyhoeddus, pe bai Llywodraeth y DU yn dilyn y cynlluniau y deallwn y gallent eu dilyn, wel, bydd y toriadau hynny’n aruthrol, a bydd hynny’n cael effaith arnom ni yma yng Nghymru. Yn wir, byddai'n ddychweliad at gyni dwfn. Ni weithiodd y tro cyntaf, ac yn sicr, ni fydd yn gweithio eto ar ôl i wytnwch cymaint o sefydliadau gael ei brofi i'r fath raddau o ganlyniad i gyni. Felly, ydw, rwy’n rhannu llawer o’r pryderon a nodwyd gennych.

Cyhoeddais ganllawiau ar ymgysylltu’n effeithiol â’r cyhoedd ar gyfer awdurdodau lleol ym mis Mehefin y llynedd. Fe'i cynhyrchwyd yn dilyn cydweithio agos ag awdurdodau lleol.

Weinidog, gwyddom nad yw datganoli i Gymru yn stopio yn y Senedd a chydag Aelodau’r Senedd, ac mae gan ein hawdurdodau lleol ran hanfodol i’w chwarae wrth arfer eu mandad democrataidd lleol eu hunain. Unwaith eto, nid yw treiddiad y grym hwnnw'n stopio gydag awdurdodau lleol, mae'n rhaid iddo gyrraedd ein cymunedau. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod awdurdodau lleol yn gweithio o’r gwaelod i fyny yn y ffordd honno, Weinidog, ac rwy’n siŵr y byddech yn cytuno.

Gwyddom fod cryn dipyn o ymarfer gwahanol yn ein hawdurdodau lleol, gyda rhywfaint ohono'n adlewyrchu amgylchiadau lleol, ond hefyd, mae llawer yn gyffredin o ran angen cymunedol a llais ein cymunedau. Felly, Weinidog, tybed beth arall y gallech ei wneud, efallai yn eich rôl fel cadeirydd y cyngor partneriaeth, i sicrhau ein bod yn nodi arferion da yn ein hawdurdodau lleol yng Nghymru yn glir, ac yn sicrhau bod hynny’n llywio’r gwaith ar lawr gwlad ym mhob un o’n cynghorau lleol.

Rwy’n ddiolchgar am eich cwestiwn. Gwnaeth Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 gyfranogiad y cyhoedd—wel, fe wnaeth gyfranogiad y cyhoedd yn rhan hollbwysig, os mynnwch, o ran ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gael y strategaethau hynny i annog a galluogi cyfranogiad y cyhoedd, a hefyd y gofynion i gynghorau gael cynllun deisebau hefyd. Credaf fod y ddau beth hynny’n bwysig i sicrhau gwell cyfranogiad y cyhoedd mewn democratiaeth leol, a gwell cyfleoedd felly i lywodraeth leol allu gwrando ar farn eu cymunedau.

Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn rhannu arferion gorau. Felly, yr wythnos diwethaf, gyda Chomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru, cynhaliais ddigwyddiad diwrnod o hyd ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus, a oedd yn cynnwys llawer o gynrychiolwyr llywodraeth leol, ac roedd hynny’n ymwneud â rhannu arferion da, dysgu oddi wrth ein gilydd, a chredaf y bydd llawer o bobl wedi dysgu llawer gan gymheiriaid ledled Cymru y diwrnod hwnnw y gallant ei ddefnyddio yn eu hymarfer eu hunain. Felly, credaf fod creu’r cyfleoedd hynny i rannu yn wirioneddol bwysig hefyd.

Weinidog, mae trigolion Forge Mews yng Nghasnewydd wedi’u hynysu oddi wrth weddill y ddinas heb unrhyw fynediad i gerbydau ers i hen bont Basaleg gau fwy na dwy flynedd yn ôl. Yn dilyn archwiliadau diogelwch, ystyriwyd bod y bont yn anniogel ac nad oedd modd ei hatgyweirio, gyda swyddogion yn credu y byddai'n rhaid adeiladu pont newydd.

Mae hon yn sefyllfa ofnadwy, ac mae wedi bod yn mynd rhagddi ers llawer gormod o amser, gan fod gan drigolion bryderon difrifol ynglŷn â gallu gwasanaethau brys i gael mynediad i’r safle. Nid yn unig hynny, mae'r trigolion yn gorfod cludo eu siopa mewn trolïau o’u ceir sydd wedi’u parcio gryn bellter o’u cartrefi. Nid yw hynny'n swnio fel grymuso cymunedau lleol i mi, Weinidog.

Rwyf wedi lobïo Cyngor Dinas Casnewydd i ddod â’r saga druenus hon i ben ar unwaith, a dywedwyd wrthyf fod y cyngor wedi cyflwyno cais am gyllid i Lywodraeth Cymru ar gyfer gwaith. Yn y pen draw, mae’r pŵer i roi diwedd ar yr hunllef i drigolion yn nwylo’r Llywodraeth hon. I gynifer o drigolion, mae'n hollbwysig fod Llywodraeth Cymru yn rhoi'r golau gwyrdd i'r cais am gyllid, fel y gall y gwaith ddechrau. Mae angen gweithredu ar frys, Weinidog, felly a wnaiff y Llywodraeth hon ymrwymo i ddarparu’r cyllid sydd ei angen a gweithio ar y cyd â Chyngor Dinas Casnewydd i rymuso’r gymuned hon unwaith eto? Diolch.

Rwy'n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn. Rwy’n cymryd mai’r cynllun ariannu y cyfeiria'r Aelod ato yw’r un sy’n rhan o gyfrifoldebau’r Gweinidog Newid Hinsawdd a’r Dirprwy Weinidog. Felly, rwy'n sicr yn fwy na pharod, ar ôl y Cyfarfod Llawn heddiw, i sicrhau eu bod yn cael gwybod am eich pryderon penodol a'r ohebiaeth a gawsoch gyda nhw a hefyd gyda'r cyngor.

Question 4 [OQ60738] is withdrawn. Question 5 is next—Heledd Fychan.

Mae’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gweithio gydag awdurdodau lleol i gefnogi pobl sy’n wynebu diymgeledd, gan gynnwys pobl heb hawl i gyllid cyhoeddus. Yn 2024-25, bydd awdurdodau lleol yn cael £5.7 biliwn o gyllid drwy’r setliad llywodraeth leol, a bydd hwn yn eu helpu i gyflawni eu cyfrifoldebau statudol i ddarparu gwybodaeth i rai mewn angen.

Thank you, Minister. A report was published recently by the Bevan Foundation that set out some of the grave challenges facing people living in Wales who don't have recourse to public funds. Many students and families in my own area are in this position, and I've heard some heartbreaking stories through local foodbanks, such as families paying £1,200 a week in rent, children with blisters on their feet because their shoes are full of holes, and headteachers reporting concerns about the nutrition of some of their pupils.

As the report said, it's about time that local authorities establish these local no recourse to public funds pathways, and this isn't happening anywhere in Wales at the moment, despite Welsh Government guidance directing them to do this in 2022. So, my question is: have you had any discussions with the relevant Minister to ensure that funding isn't the barrier to this, so that we can understand why this isn't being implemented? So, I want to know whether you've had such discussions, and if you haven't, whether you will have those discussions to understand the challenges and how we can ensure that the funding does reach these people.

Nid oes unrhyw un wedi awgrymu i mi mai cyllid yw'r broblem yn yr achos hwn. Rwy’n ymwybodol o adroddiad Sefydliad Bevan, a gwn y bydd swyddogion y Gweinidog yn edrych ar ba gamau y gellir eu cymryd i helpu rhai heb hawl i gyllid cyhoeddus yng Nghymru, a chredaf eich bod wedi nodi rhai o'r amgylchiadau ofnadwy y mae pobl ynddynt. Gwn ein bod eisoes yn cymryd camau yn erbyn llawer o’r argymhellion yn yr adroddiad, ond byddwn hefyd, wrth gwrs, yn deall a oes angen inni gymryd camau pellach i ymateb i’r pwyntiau sydd wedi’u codi yn yr adroddiad ai peidio.

Bydd adolygiad o’r canllawiau dim hawl i gael arian cyhoeddus yn cael ei gynnal eleni hefyd, a bydd hwnnw’n ystyried newidiadau mewn polisïau mewnfudo a chyfraith achosion, er mwyn helpu i gryfhau ein dealltwriaeth ni a dealltwriaeth awdurdodau lleol o’u rhwymedigaethau o dan Ddeddf 2014. Ond rwy’n fwy na pharod i gael sgyrsiau pellach gyda’r Gweinidog, er mwyn sicrhau nad cyllid yw’r broblem allweddol yn yr amgylchiadau hyn.

Weinidog, mae awdurdodau lleol yn chwarae rhan allweddol yn helpu i gefnogi pobl ar lwybrau allan o ddiymgeledd, ac fel y gwyddoch, mae hyn yn arbennig o bwysig i bobl heb hawl i gyllid cyhoeddus, fel yr amlinellodd fy nghyd-Aelod, Heledd. Mae etholwyr sy’n gwirfoddoli gyda banciau bwyd wedi cysylltu â mi i nodi eu pryderon fod nifer cynyddol o fyfyrwyr tramor a’u teuluoedd angen cymorth i fwydo eu hunain, am eu bod wedi gweld nad yw’r adnoddau a oedd ar gael iddynt bellach yn ymestyn mor bell, ac maent yn wynebu heriau ariannol sylweddol erbyn hyn. Maent hefyd yn pryderu nad oes gan awdurdodau lleol yng Nghymru ymateb cydlynol nac effeithiol ar gyfer pobl heb hawl i gyllid cyhoeddus, sy’n golygu bod pobl y mae taer angen cymorth arnynt yn wynebu loteri cod post i bennu a fyddant yn cael cymorth. Weinidog, pa gamau a gymerir gennych i wella cysondeb y dull o weithredu ymhlith awdurdodau lleol yng Nghymru wrth ymdrin â phobl heb hawl i gyllid cyhoeddus? Diolch.

Rwy’n ddiolchgar iawn am eich cwestiynau, a gwn fod y Gweinidog addysg hefyd yn arbennig o ymwybodol o’r mater mewn perthynas â myfyrwyr rhyngwladol a allai fod yn amharod i geisio cymorth ariannol gan brifysgolion, megis cronfeydd caledi, oherwydd y cyfyngiadau sy'n gysylltiedig â'u fisâu a'r amod fod yn rhaid iddynt allu cynnal eu hunain. Byddem yn annog myfyrwyr yn yr amgylchiadau hynny i drafod gyda’u prifysgolion i weld a oes cymorth ar gael iddynt. Rydym yn darparu cyllid i brifysgolion yng Nghymru ar gyfer caledi ariannol ac i gefnogi myfyrwyr gyda’u hiechyd meddwl, felly byddwn yn annog myfyrwyr yn yr amgylchiadau anodd hyn i godi hynny. Ond gwn fod hyn yn rhywbeth y mae’r Gweinidog addysg yn arbennig o ymwybodol ohono, yn ogystal â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol.

Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Beth—? O, mae'n dweud Jenny Rathbone.

Rydych chi'n llygad eich lle, Janet Finch-Saunders, ac rwy'n gwbl anghywir, ac rwy'n ymddiheuro. Cwestiwn Jenny Rathbone yw Rhif 6, ac fe alwaf arnoch am gwestiwn atodol, Janet. Mae'n ddrwg gennyf.

Diolch.

Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud cynnydd sylweddol ar weithio gyda llywodraeth leol i nodi meysydd lle ceir biwrocratiaeth ddiangen ac i ddatblygu ffyrdd o'i lleihau. Mae’r gyllideb a gyhoeddais ddoe yn adlewyrchu’r cynnydd a wnaed ar ddadneilltuo a chydgrynhoi grantiau.

Mae hynny’n newyddion i’w groesawu, Weinidog. Mae 10 mlynedd wedi bod ers i gomisiwn Williams rybuddio bod angen newid radical er mwyn i wasanaethau cyhoeddus oroesi ar ffurf hyfyw a chynaliadwy. Ac yn nogfen strategaeth y gyllideb y flwyddyn nesaf, rydych yn cyfeirio’n amlwg at wella aneffeithlonrwydd a dileu gwastraff. Mae Archwilio Cymru yn cynghori bod angen i awdurdodau lleol ganolbwyntio ar sut maent yn mynd i ymateb i bwysau yn y dyfodol a llenwi bylchau ariannu a ragwelir. O ystyried bod cyni yn debygol o barhau ymhell i mewn i dymor y Llywodraeth nesaf, ar ôl 10 mlynedd o Lywodraethau olynol sy'n economaidd anllythrennog, beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynnwys awdurdodau lleol yn y gwaith gwirioneddol bwysig o fuddsoddi i arbed a lleihau gwariant diangen?

Wel, credaf fod gwaith Archwilio Cymru a hefyd gwaith Dadansoddi Cyllid Cymru wedi bod yn wirioneddol bwysig i helpu awdurdodau lleol i ddeall y pwysau presennol, ond wedyn hefyd i gael y darlun gorau posibl o lefel y pwysau y maent yn debygol o'i wynebu yn y flwyddyn i ddod. Mae buddsoddi i arbed yn gwbl allweddol i hynny, ac mae gennym amrywiaeth o ffyrdd lle rydym yn cefnogi awdurdodau lleol i wneud hynny.

Un maes arbennig o bwysig, wrth gwrs, yw atal pobl ifanc rhag dod yn rhan o'r system ofal. Mae gennym ystod eang o waith yn mynd rhagddo yn y maes hwnnw, ond fel rhan o'n gwaith drwy'r gronfa buddsoddi i arbed, rydym wedi gogwyddo'r gronfa honno bron yn gyfan gwbl tuag at gefnogi sefydliadau—yn enwedig awdurdodau lleol, ond drwy'r trydydd sector hefyd—i atal pobl ifanc rhag dod yn rhan o'r system ofal, ond wedyn hefyd i gefnogi'r bobl ifanc sydd mewn gofal i sicrhau eu bod yn cael y cyfleoedd gorau posibl wrth symud ymlaen. Credaf fod hynny'n sicr yn ddull buddsoddi i arbed, yn yr un modd ag incwm sylfaenol cyffredinol, gan fod y rhain yn rhai o’r bobl fwyaf agored i niwed yng Nghymru, a pho fwyaf y gallwn fuddsoddi ynddynt ar yr adeg gynnar hon yn eu bywydau, y gorau fydd y canlyniadau iddynt, rwy'n credu, ond wedyn, gan feddwl am yr agwedd fuddsoddi i arbed honno hefyd, os mynnwch.

Mae gennym hefyd waith da yn mynd rhagddo drwy’r byrddau partneriaeth rhanbarthol a’r gronfa integreiddio rhanbarthol. Mae buddsoddiad o £146 miliwn yn y gronfa honno’n gweithio i adeiladu capasiti cymunedol, gan helpu pobl i gael mynediad at wybodaeth, cyngor a chymorth yn lleol yn eu cymuned eu hunain, a helpu pobl a theuluoedd ag anghenion mwy cymhleth i gael y cymorth hwnnw sydd ei angen arnynt yn nes at adref.

Ac yna, ar gyfalaf, mae gennym waith ein panel strategaeth hinsawdd, ac yn dilyn ei argymhellion, rydym wedi cyflwyno grant gwres carbon isel i awdurdodau lleol. Bob blwyddyn rhwng 2023-24 a 2025-26, bydd £20 miliwn ar gael ar gyfer gwaith cyfalaf, ac mae hynny’n ymwneud ag ôl-osod datrysiadau gwres carbon isel mewn adeiladau annomestig sy’n eiddo i awdurdodau lleol—argymhelliad buddsoddi i arbed unwaith eto—i leihau costau a gostwng allyriadau carbon yn y tymor hir.

Gwyddom fod gwariant llywodraeth leol wedi gostwng oddeutu 7 y cant ers 2013-14. Dros y 10 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld tri chynllun ad-drefnu awdurdod lleol costus a oedd yn anghynaliadwy ac ni fwriwyd ymlaen â'r un ohonynt. Ac wrth gwrs, mae gennym y cyd-bwyllgorau corfforedig bellach. Flynyddoedd yn ôl, yn hytrach nag ad-drefnu llywodraeth leol ar raddfa fawr, awgrymwyd y gellid gwneud llawer o arbedion drwy gael adran gyflogres ar gyfer gogledd Cymru, a gwneud pethau ar raddfa fwy gan gadw awdurdodau lleol yn agos at y cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. A oes unrhyw gamau wedi'u cymryd i sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweithio mwy mewn partneriaeth ag awdurdodau cyfagos, ac efallai ar sail ranbarthol, neu onid yw hynny wedi datblygu o gwbl? Diolch. 

Rwy'n credu bod yna rai enghreifftiau da iawn o awdurdodau lleol yn caffael ac yn comisiynu gwasanaethau ar y cyd. Mae hynny'n digwydd ledled Cymru, o bethau fel gwasanaethau cymdeithasol i gasglu gwastraff ac yn y blaen. Felly, mae yna enghreifftiau da iawn o hynny. Rwy'n credu mai un o'r pethau cadarnhaol yw bod hynny'n digwydd yn eithaf organig—felly, mae llywodraeth leol yn cydnabod y pwysau sy'n eu hwynebu ac yn chwilio am gyfleoedd i gydweithio gyda'u hawdurdodau cyfagos ac awdurdodau eraill hefyd. Felly, mae gwaith da yn mynd rhagddo yn bendant, ond yn amlwg mae llawer mwy o gyfle i wneud gwelliannau yn hynny o beth hefyd. 

Mae'r cyd-bwyllgorau corfforedig yn bwysig iawn o ran trafnidiaeth strategol, cynllunio a datblygu'r economïau rhanbarthol. Maent yn gymharol newydd, ond maent bellach yn dechrau ymgyfuno o gwmpas yr agendâu pwysig hynny a gweithio gyda'i gilydd. Wrth gwrs, mae'r ddeddfwriaeth sydd gennym yn golygu y gall awdurdodau, os ydynt yn dewis, geisio uno ag awdurdodau cyfagos os ydynt yn credu y byddai hynny'n fuddiol iddynt, ac wrth gwrs, byddai swyddogion yn hapus i ddarparu unrhyw wybodaeth a chyngor ynglŷn â hynny, os yw'n rhywbeth y mae awdurdodau'n credu y byddai'n fuddiol. 

Question 7 [OQ60735] is withdrawn.

Ar gyfer 2024-25, mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid refeniw heb ei neilltuo o dros £5.72 biliwn a thros £1 biliwn mewn cyllid grant penodol i gefnogi awdurdodau lleol i ddarparu gwasanaethau statudol ac anstatudol. Mater i awdurdodau lleol yw penderfynu ar eu cyllideb a'u blaenoriaethau gwasanaeth. 

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae cyngor Llafur Pen-y-bont ar Ogwr wedi cyhoeddi cynlluniau i dorri eu cyllideb addysg. Yn ôl eu strategaeth ariannol tymor canolig, bydd y gyllideb yn cael ei lleihau 3 y cant y flwyddyn nesaf fel rhan o gyfanswm dros dro o 7 y cant. Wrth edrych ar risgiau'r polisi hwn, maent wedi nodi 19 o effeithiau posibl o ganlyniad i'r penderfyniad. Maent yn amrywio o ddiswyddiadau posibl a cholli staff i gynnydd mewn gwaharddiadau disgyblion. Nid yw'r un o'r effeithiau posibl yn gadarnhaol mewn unrhyw ffordd, ac maent yn golygu dyfodol tywyllach i addysg ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Ar adeg pan fo pobl ifanc Cymru yn dioddef y canlyniadau addysg gwaethaf yn y Deyrnas Unedig gyfan, bydd y penderfyniad hwn yn gwaethygu pethau i ddysgwyr ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Mae'n hanfodol fod y rhai yn ein system addysg yn cael y cyfleoedd gorau posibl a'r canlyniadau gorau posibl. Ond bydd hynny'n amhosibl os bydd toriad cyngor Llafur Pen-y-bont ar Ogwr i wariant addysg yn mynd rhagddo. A gaf i ofyn, felly, pa drafodaethau rydych chi'n eu cael gyda'r Gweinidog addysg ynghylch sicrhau bod awdurdodau lleol yn diogelu gwariant ar addysg yn eu cyllidebau fel y gallwn wrthdroi trywydd trychinebus canlyniadau PISA Cymru o dan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru?

Rwyf am ei gwneud yn glir nad yw'r dewisiadau anodd hyn yn unigryw i gyngor Pen-y-bont ar Ogwr. Mae pob awdurdod lleol yn wynebu dewisiadau anodd o ganlyniad i'r sefyllfa rydym yn ei hwynebu yng Nghymru o fethu cael digon o arian i wneud yr holl bethau yr hoffem eu gwneud. Rwy'n credu bod yr enghraifft a roddwch yn un dda yn yr ystyr nad oes unrhyw gynghorydd yn mynd i fyd gwleidyddiaeth oherwydd eu bod eisiau gwneud y mathau hyn o benderfyniadau anodd mewn meysydd lle mae'n rhaid iddynt wneud toriadau i wasanaethau. Rwy'n credu mai'r peth gorau y gallwn ei wneud yw parhau i lobïo am ganlyniad da gan Lywodraeth y DU ar 6 Mawrth o ran buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus, a byddem yn croesawu unrhyw gymorth y gall yr Aelod ei roi i ni yn hynny o beth.

Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynghylch cefnogi llywodraeth leol i bontio i sero net. Mae hon yn her ar y cyd ar draws Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol.

Thank you for your response. 

Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru i ddarparu rhaglen gefnogaeth datgarboneiddio sy'n helpu awdurdodau lleol i ddatblygu cynlluniau gweithredu ar yr hinsawdd. Eto i gyd, mae llawer o gynlluniau gweithredu ar yr hinsawdd heb fod yn ddigonol ar hyn o bryd. Dangosodd ymarfer cerdyn sgorio 2021 Climate Emergency UK fod cynlluniau gweithredu ar yr hinsawdd yn awdurdodau lleol Cymru wedi cael sgôr gyfartalog o 31 y cant yn unig, ymhell islaw cyfartaledd cenedlaethol y DU o 50 y cant. Un mater allweddol yw cydlynu dull gweithredu ymhlith awdurdodau lleol. Gallai'r ymgyrch Race to Zero ddarparu'r fframwaith coll hwn. Gyda dull cydweithredol a safonau a gydnabyddir yn rhyngwladol, mae'n anelu at gryfhau partneriaethau, egluro cyfrifoldebau ac adeiladu cefnogaeth y cyhoedd i dorri allyriadau yn gyflym ac yn deg. Gyda chefnogaeth y Gweinidog Newid Hinsawdd a chefnogaeth hanner y 22 awdurdod yng Nghymru ar hyn o bryd, gallai cyfranogiad eang gydgysylltu ymdrechion hinsawdd. Felly, tybed a fyddech chi'n ymrwymo i weithio gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Race to Zero Cymru i weithredu fframwaith o'r fath a chryfhau cynlluniau gweithredu ar yr hinsawdd ein holl awdurdodau lleol. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn. Gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd wedi cael cyfle yng nghyngor partneriaeth Cymru, a gadeirir gennyf i, i siarad am fodel Race to Zero ac annog awdurdodau lleol i archwilio hynny os nad ydynt eisoes wedi gwneud hynny. Rydym yn gwybod bod rhai awdurdodau yn defnyddio modelau gwahanol, ac maent yn gwneud cynnydd gyda'r modelau hynny. Rwy'n credu mai un o'r pethau sydd wedi ein gwneud yn amharod i nodi model yw'r ffaith y gallai hynny o bosibl wthio awdurdodau oddi ar drywydd y gwaith da y maent yn ei wneud, a symud eu ffocws oddi ar y cynnydd sy'n cael ei wneud. Ond gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd wedi bod yn hyrwyddo'r model Race to Zero yn arbennig o gryf ymhlith awdurdodau lleol. Fel y dywedwch, mae llawer yn ei ddefnyddio, ond ceir modelau eraill y credwn y gallent fod yn effeithiol hefyd. 

Mae'r manteision o fuddsoddi yn y terfyn cyflymder 20 mya yn glir. Am gost untro amcangyfrifedig o tua £32 miliwn, rydym yn rhagweld arbedion atal anafiadau o hyd at £92 miliwn bob blwyddyn, ynghyd â manteision iechyd ychwanegol i bobl sy'n cerdded a beicio mwy.

Diolch yn fawr, Weinidog. Fel y byddwch chi a phawb arall yma yn ymwybodol, rwy'n siŵr, mae cyflwyno'r terfyn cyflymder o 20 mya wedi costio £32.5 miliwn i drethdalwyr Cymru. Mae hyn yn digwydd ar adeg—fel rydym yn parhau i weld, ac fel y cawn ein hatgoffa—pan oedd, a phan fo cyllidebau'n dal i fod yn hynod o dynn. Felly, roeddwn i'n meddwl y gallem edrych ar ble arall y gallai'r arian hwn fod wedi mynd mewn perthynas â'r cyhoedd yng Nghymru, pe bai wedi'i fuddsoddi mewn mannau eraill. 

Weinidog, cyfartaledd cyflog meddyg teulu yng Nghymru ar gyfer blwyddyn ariannol 2023-24 yw £89,993.50 yn ôl Cymdeithas Feddygol Prydain. Felly, gallai £32.5 miliwn fod wedi talu am 361 o feddygon teulu amser llawn ychwanegol am flwyddyn—ystadegyn sylweddol, yn enwedig wrth ystyried bod adroddiad 'Achubwch ein Meddygfeydd' ar gyfer 2023 wedi nodi mai dim ond 2,324 o feddygon teulu oedd yng Nghymru, gyda dim ond 1,445 yn gweithio amser llawn. Mae hefyd yn bwysig ystyried mai 25 yw'r nifer a argymhellir o gleifion i bob meddyg teulu bob dydd. Felly, byddai'r 361 meddyg teulu ychwanegol ledled Cymru wedi gallu gweld 1.9 miliwn o gleifion ychwanegol mewn blwyddyn yn unig. Rwy'n siŵr y byddai'r cynnydd sylweddol hwn wedi lleihau'r 9,000 o gleifion sydd ar restrau aros i weld meddyg teulu yng Nghymru ym mis Tachwedd 2023. Dyma'n union rydym ni, fel Ceidwadwyr Cymreig ar y meinciau hyn, yn ei olygu pan ddywedwn y byddem yn buddsoddi yn ein GIG yng Nghymru yn hytrach na pholisi 20 mya cyffredinol eich Llywodraeth.

Felly, Weinidog, gyda hyn oll mewn golwg, a ydych chi'n sefyll wrth eich dyraniad cyllidebol o £32.5 miliwn ar y polisi hwn, sydd hyd yma wedi gostwng cyflymderau 4 mya ar gyfartaledd?

O ganlyniad i'r polisi, bydd meddygon yn gweld rhwng 1,200 a 2,000 yn llai o bobl bob blwyddyn, oherwydd dyna faint o bobl sy'n osgoi anafiadau o ganlyniad i wrthdrawiadau. Rydym yn gwybod y bydd y budd i'r GIG yn £92 miliwn y flwyddyn. Gall pob un ohonom chwarae'r gêm o ystyried beth y gallai £32 miliwn ei brynu i'r GIG, er enghraifft, ond byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod faint y gallem fod wedi'i gael pe byddem yn edrych, er enghraifft, ar y cyfarpar diogelu personol diwerth a brynodd Llywodraeth y DU yn ystod y pandemig. Beth allai hynny fod wedi'i wneud i'r GIG yma yng Nghymru ac mewn mannau eraill? Yn gyffredinol, bydd y polisi 20 mya yn golygu budd o hyd at £92 miliwn i'r GIG bob blwyddyn.  

Mae gan bob awdurdod lleol ryddid i osod ei dreth gyngor ei hun ac mae'n atebol i'r etholwyr lleol am y penderfyniad y maent yn ei wneud. 

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o gynlluniau Cyngor Sir Penfro i gynyddu'r dreth gyngor rywle rhwng 16 y cant a 21 y cant, cam sydd wedi'i wneud yn bosibl gan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Bydd hyn yn cael effaith enfawr ar drigolion lleol, sydd eisoes yn cael llai a llai o wasanaethau gan yr awdurdod lleol. Weinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sefyll dros dalwyr y dreth gyngor yn sir Benfro a sicrhau bod rhywfaint o degwch yn y system? Pa neges ydych chi'n ei hanfon at gynghorwyr Llafur, sy'n un o'r pleidiau sy'n argymell y codiadau treth hyn—y cynnydd canrannol uchaf a welwyd erioed i'r dreth gyngor yma yng Nghymru?

Rwy'n credu mai un o'r heriau sy'n wynebu awdurdodau lleol yw pan fyddwch wedi cael cyfnodau estynedig o gynnydd isel iawn yn y dreth gyngor. Mae'n rhaid i rywbeth roi yn y pen draw. Rwy'n credu ein bod ni'n gweld hynny mewn rhai ardaloedd. Ond wrth gwrs, mater i lywodraeth leol yw hwn. Rwyf wedi ysgrifennu at lywodraeth leol yn nodi manylion y setliad terfynol ac rwyf wedi dweud wrthynt nad yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu defnyddio ei phwerau i gapio'r dreth gyngor, oherwydd mater i lywodraeth leol yw hwnnw'n llwyr. Hoffem fod mewn sefyllfa i ddarparu mwy o gyllid i lywodraeth leol ledled Cymru ac rydym yn galw ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio datganiad y gwanwyn ar 6 Mawrth i ddarparu cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, ac yna gallwn ystyried y ffordd orau o flaenoriaethu yma yng Nghymru.

Finally, question 12, Alun Davies. 

Rwy'n ddiolchgar i chi, Lywydd, a'r Gweinidog, am fy nghadw ar flaenau fy nhraed y prynhawn yma.

Yn ddiweddar, ysgrifennais at y Canghellor, gan ailadrodd yr angen am ddull sy'n seiliedig ar egwyddorion mewn perthynas â fframwaith ariannol y DU, fel y nodir yn 'Diwygio ein Hundeb', sy'n cynnwys newid fformiwla Barnett. Rwy'n parhau i godi heriau uniongyrchol y trefniadau cyllidol presennol mewn cyfarfodydd rheolaidd gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar hefyd am y ffordd y daeth â phob ochr i'r Siambr ynghyd ddoe mewn dadl ar y fframwaith ariannol. Yn y bôn, wrth gwrs, mae Barnett yn parhau i fod yn fformiwla sy'n seiliedig ar boblogaeth, ac nid yw hynny'n diwallu anghenion Cymru. Nid yw erioed wedi gwneud hynny. Mewn gwirionedd, nid oedd i fod i wneud hynny, ac ni fydd byth yn gwneud hynny.

Rydym wedi gweld newidiadau, wrth gwrs. Ers llofnodi'r cytundeb yng Ngogledd Iwerddon, ac rwy'n siŵr ein bod i gyd yn croesawu hynny, rydym wedi gweld Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn derbyn ei bod yn bosibl dod o hyd i ffyrdd gwahanol o ariannu gwahanol rannau'r Deyrnas Unedig, a gwneud hynny'n deg. Wrth i ni edrych tuag at newid Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig yn y misoedd nesaf, a fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi mai'r hyn y mae angen inni ei wneud yw ceisio sicrhau undod ar draws gwahanol rannau'r DU i sicrhau bod gennym fformiwla ariannu newydd sy'n seiliedig ar anghenion ac sydd â'r amcan o ddileu anghydraddoldeb wrth ei wraidd, nid yn unig yng Nghymru, ond yn yr Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon hefyd?

Byddwn yn sicr yn cefnogi'r alwad honno, a hefyd, i adleisio pwynt pwysig a wnaeth Mike Hedges ddoe, dylid sicrhau cymrodeddu annibynnol ar gyfer hynny, a phroses apelio wedi'i nodi'n glir, er mwyn sicrhau'r tegwch yr ydym am ei weld wedi'i wreiddio yn y dyfodol. Mae'n ddiddorol fod Llywodraeth y DU wedi gweithredu felly ar gyfer Gogledd Iwerddon. Mae'n defnyddio rhywfaint o'r gwaith a lywiodd ein dull yma yng Nghymru, o ran y gwaith a wnaeth Holtham. Felly, mae'n gam, yn yr ystyr eu bod yn cydnabod bod dull o'r fath yn ddilys mewn gwirionedd.

Un o'r peryglon, rwy'n credu, o ran y cytundeb gyda Gogledd Iwerddon, ar wahân i'r ffaith mai dyma'r trydydd cytundeb y maent wedi'i wneud y tu hwnt i'r fframwaith ariannu sydd gennym yn y DU mewn perthynas â Gogledd Iwerddon, yw mai rhan o'r gofyniad y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yw bod yn rhaid i Ogledd Iwerddon godi swm penodol yn lleol. Felly, yn y bôn, mae Llywodraeth y DU yn dweud wrth Ogledd Iwerddon sut y dylai ddefnyddio ei phwerau codi trethi. Rwy'n credu bod hynny'n peri pryder gwirioneddol i ni, oherwydd mae sut y mae Llywodraethau'n mynd ati i godi arian yn fater i'r Llywodraeth, mewn ymgynghoriad, ac yn rhywbeth i'w gadarnhau gan y Senedd. Felly, rwy'n credu bod honno'n elfen newydd o'r sgwrs hon sy'n peri pryder.

I thank the Minister.

The next set of questions, therefore, will be questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and the first question is from Jenny Rathbone.

Mae ffrwythau a llysiau'n cael eu masnachu ledled y DU mewn system fwyd gyffredin. Nid yw cymharu faint sy'n cael ei fwyta a'i gynhyrchu'n lleol yn ystyrlon am nad yw'n rhoi cyfrif am y modd y caiff cynhyrchion eu cynhyrchu, eu masnachu na'u bwyta. Fodd bynnag, yr amcangyfrif gorau yw bod tua 6 y cant i 7 y cant o'r ffrwythau a'r llysiau sy'n cael eu bwyta yng Nghymru wedi eu cynhyrchu yma.

Felly, 6 y cant i 7 y cant? Iawn. Diolch. Wel, darllenais yn ddiweddar fod traciwr ansicrwydd bwyd diweddaraf y Food Foundation yn datgelu bod 15 y cant o aelwydydd yn profi ansicrwydd bwyd. Dyna un o bob chwech neu saith o gartrefi. Dywedodd dros eu hanner eu bod yn torri'n ôl ar brynu ffrwythau, ac roedd bron i hanner yn prynu llai o lysiau. Felly, mae camosodiad difrifol rhwng y deiet iach a chytbwys sydd ei angen arnynt, a'r hyn sydd ar gael yn lleol am bris y gallant ei fforddio. Felly, faint o grantiau neu fenthyciadau garddwriaeth sydd wedi'u darparu yn ystod y 12 mis diwethaf, a beth yw canlyniadau'r gwaith o gynyddu'r hyn rydych chi'n tybio ar hyn o bryd ei fod rhwng 6 y cant a 7 y cant o ffrwythau a llysiau a gynhyrchir yn lleol?

Diolch. Wel, mae gennym ddau gynllun mawr i gefnogi garddwriaeth dros y flwyddyn ddiwethaf, ac mae contractau gwerth dros £50,000 eisoes wedi'u dyfarnu. Mae'r dyddiad cau wedi bod ac wedi mynd; rwy'n credu bod y dyddiad cau ar 12 Ionawr. Felly, mae'r datganiadau o ddiddordeb hynny'n cael eu harfarnu gan swyddogion ar hyn o bryd, ac rwy'n credu eu bod yn werth tua £129,000 arall. Soniais am y ddwy rownd. Felly, fe wnaethom agor un rownd yn ôl ym mis Rhagfyr 2022, ac roedd y dyddiad cau ar 17 Mawrth 2023. Roedd y rownd honno'n werth £37,000 o gontractau. Rwyf newydd gyfeirio at y rownd ddiweddaraf hefyd.

Rwy'n credu y byddwch chi'n ymwybodol iawn, Jenny Rathbone, oherwydd rydych chi wedi fy holi lawer gwaith ar hyn, fy mod i eisiau gwneud popeth yn fy ngallu i gefnogi'r sector yma yng Nghymru, er mwyn sicrhau ein bod yn cynhyrchu mwy o lysiau a ffrwythau wrth symud ymlaen. Rwy'n credu'n gryf ein bod wedi cefnogi'r diwydiant bwyd-amaeth yn gadarn, fel y gwyddoch, ond rydym wedi darparu cymorth penodol i dyfwyr ffrwythau a llysiau, yn enwedig drwy Cyswllt Ffermio, gyda rhaglen arddwriaethol benodol yno, yn ogystal â thrwy gynlluniau grant cyfalaf garddwriaethol eraill. 

Dros yr 20 i 30 mlynedd ddiwethaf, mae cynnydd wedi bod yn y mynediad drwy gydol y flwyddyn at ffrwythau a llysiau ffres heb fod yn eu tymor, gan arwain at gadwyni cyflenwi hwy a mwy cymhleth. Caiff 93 y cant o'r o'r llysiau ffres a gaiff eu bwyta yn y wlad hon eu cyflenwi drwy gynhyrchiant domestig ac Ewropeaidd, tra bod y cyflenwad ffrwythau wedi'i wasgaru'n ehangach ledled yr UE, Affrica, America a'r DU. Fodd bynnag, y DU sy'n cynhyrchu dros 50 y cant o'r llysiau sy'n cael eu bwyta yn y wlad hon, ond dim ond 16 y cant o ffrwythau. Gallai ffermwyr Cymru wneud cyfraniad amhrisiadwy i'r sector garddwriaethol, ond nid ydym yn gwybod pa effaith y bydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn ei chael. Yn ôl adroddiad 'Effeithiau economaidd posibl y Cynllun Ffermio Cynaliadwy: Canlyniadau Modelu Gweithredoedd Sylfaenol y Cynllun Ffermio Cynaliadwy Cam 4', nid yw'r modelu

'yn cynnwys mathau arbenigol o ffermydd (e.e. moch, dofednod, garddwriaeth) nac ychwaith nifer fawr o ffermydd bach iawn.'

A wnewch chi egluro pam nad yw effaith y cynllun ffermio cynaliadwy ar y sector garddwriaethol yng Nghymru wedi cael ei modelu? Diolch.

Yr asesiad economaidd y mae Janet Finch-Saunders yn cyfeirio ato—cyhoeddwyd y gwaith hwnnw ochr yn ochr â'r ymgynghoriad ffermio cynaliadwy presennol. Roedd yn waith pwysig iawn, a helpodd i lywio'r ymgynghoriad, ond hoffwn ailadrodd nad yw'n asesiad o'r ymgynghoriad presennol. Yn amlwg, bydd gwaith arall yn cael ei wneud, i'w gyhoeddi ochr yn ochr â'r cynllun terfynol, pan fyddwn yn gofyn i ffermwyr a ydynt eisiau bod yn rhan o'r cynllun. Rwy'n credu bod y penderfyniad a wnaed i gyhoeddi'r wybodaeth ochr yn ochr â'r ymgynghoriad yn bwysig iawn i nodi unrhyw risgiau posibl yn y cynllun. Felly, bydd gwaith arall yn cael ei wneud a bydd hwnnw'n cael ei gynnwys.

Rydym wedi cyhoeddi asesiad economaidd sy'n waith pwysig a helpodd i lywio ein hymgynghoriad fel y gellid mynd i'r afael ag unrhyw broblemau. Nid yw'n asesiad o'r ymgynghoriad presennol. Roedd yr asesiad economaidd a gyhoeddwyd yn cynnwys canlyniadau amcangyfrifedig ar gyfer ffermydd amser llawn yng ngogledd-ddwyrain Cymru, gan gynnwys sir Ddinbych.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwy'n ymwybodol eich bod wedi ceisio tawelu pryderon ffermwyr dros y penwythnos drwy ddweud y bydd newidiadau'n cael eu gwneud, ond rwy'n ofni y bydd angen rhywbeth llawer mwy sylweddol na hyn i dawelu meddyliau ffermwyr. Mae Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru wedi gwneud yr union bwynt hwn, ac rwy'n siŵr y gallwch chi weld cryfder y teimladau o'r protestiadau y tu allan i'r Senedd hon heddiw. 

Mae modelu ar effeithiau posibl y cynllun yn rhagweld gostyngiad o 10.8 y cant yn nifer y da byw yng Nghymru, colli 5,500 o swyddi a cholli mwy na £125 miliwn o allbwn economaidd y sector amaethyddol. Mae'r modelau felly'n rhagweld ergyd fawr i'r diwydiant amaethyddol. Nid yw ffermwyr yn credu y bydd y cynllun arfaethedig hwn yn cyflawni ei nodau amgylcheddol arfaethedig ychwaith, a chânt eu gwneud ar gost enfawr i'r sector amaethyddol. Mae cymunedau gwledig wedi'u hadeiladu ar gysylltiadau teuluol bregus a rhyng-gysylltiedig sy'n dibynnu ar sylfaen o ddoethineb a thraddodiad. Pan fydd y cymunedau hyn wedi'u dinistrio, ni ellir eu hailadeiladu. Mae ffermwyr yn fy etholaeth yn ofni'n fawr, ar wahân i effaith yr ergyd i gynhyrchiant bwyd ar yr economi, fod hunaniaeth a thraddodiad balch ffermio yng Nghymru mewn perygl.

Yr wythnos diwethaf, dyfynnodd y Gweinidog Dylan Thomas, ac rwy'n argymell y dylai'r Gweinidog ddarllen a myfyrio ar y gerdd Fern Hill gan Dylan Thomas, sy'n crynhoi'r traddodiad ffermio gwerthfawr hwnnw'n hyfryd, a faint y mae'n ei olygu i Gymru. Hoffwn pe gallai'r Gweinidog ystyried y modelu ofnadwy ar gyfer y polisi hwn, ac amlinellu pa newidiadau pellach y mae'n bwriadu eu gwneud i'r polisi ffermio cynaliadwy i fynd i'r afael â phryderon cymunedau gwledig sir Ddinbych. Diolch.

Diolch. Wel, nid dros y penwythnos yn unig y dywedais y byddai newidiadau, rwyf wedi dweud ers y dechrau—mae hwn yn ymgynghoriad ystyrlon iawn. Ac ni allaf ateb rhan olaf eich cwestiwn am na allaf achub y blaen ar yr ymgynghoriad. Nid wyf yn gwybod pa ymatebion a geir i'r ymgynghoriad. Pe bawn i'n ceisio achub y blaen ar yr ymgynghoriad nawr, byddwn yn wynebu llys barn, oherwydd ni allwch wneud hynny, fel Gweinidog, ni allwch achub y blaen ar unrhyw ymgynghoriad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf?

Pam—[Anghlywadwy.]

Gan bwyll. Rydych chi wedi gofyn eich cwestiwn, Gareth Davies. Gadewch i'r Gweinidog ymateb, os gwelwch yn dda.

Yr hyn y bydd angen i ni ei wneud yw sicrhau bod pob ymateb i'r ymgynghoriad yn cael ei ddarllen, ac rwyf wedi ymrwymo i hynny. Pob darn o wybodaeth—. Felly, ar hyn o bryd, rwy'n cael llawer o negeseuon e-bost yn cynnwys barn ffermwyr ac maent yn gofyn, 'A all hyn fod yn rhan o'r ymgynghoriad?', ac rwyf wedi dweud y gall. Os nad yw pobl eisiau ei roi'n ffurfiol—byddai'n well gennyf pe byddent yn ei roi'n ffurfiol—ond byddwn yn bwydo pob darn o dystiolaeth neu awgrym a gawn i mewn. Fe fyddwch yn ymwybodol iawn o'r cyfarfodydd teithiol a gawsom a bydd yr holl wybodaeth honno'n mynd i mewn.

Rwy'n credu mai un o'r pethau y gwnaethoch gyfeirio ato oedd y dadansoddiad economaidd, ac fel y dywedais mewn ateb cynharach i Janet Finch-Saunders, cafodd hwnnw ei wneud ar y dechrau wrth i'r ymgynghoriad gael ei gyhoeddi. Bydd yna ddadansoddiad economaidd pellach. Un o'r pethau y credaf i ni ei gasglu o'r dadansoddiad economaidd hwnnw yw bod angen i ni edrych ar werth cymdeithasol ein sector amaethyddol. Nawr, mae'r gwaith hwnnw'n gymhleth iawn, ond rwy'n credu ei fod yn waith pwysig iawn i'w wneud.

Questions now from the party spokespeople. Welsh Conservatives spokesperson, Samuel Kurtz.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Rwy'n siŵr y bydd yn ddiwrnod go brysur i chi heddiw, fel y bydd i mi. Gan nodi'r datganiad y gwnaethoch chi a'r Prif Weinidog ei ryddhau ddoe, rwyf wedi darllen drwyddo ac mae'n ei egluro yn dilyn y cyfarfod a gawsoch gyda threfnwyr y brotest neu'r cyfarfod ym mart Caerfyrddin, a diolch i chi am roi amser i gyfarfod â nhw. Y tri phwynt y maent yn sôn amdanynt yw twbercwlosis buchol, parthau perygl nitradau a'r cynllun ffermio cynaliadwy. Ar y rhan ar TB buchol yn y datganiad a ryddhawyd gennych, rydych chi'n dweud:

'Rydym yn ymrwymo i ymchwilio i drywyddau eraill yn lle difa gwartheg ar y fferm.'

Diolch. Diolch yn fawr iawn, oherwydd rydym wedi bod yn gofyn am hyn ers amser maith. Rwyf wedi gofyn ynglŷn â lladd heffrod a gwartheg cyflo, ac yn fwy cyffredinol, mae hwn yn gam cadarnhaol iawn ymlaen. Ond gan symud ymlaen, fe wnaethoch chi ddweud:

'Rydym yn penodi heddiw Grŵp Cynghori Technegol TB Gwartheg'.

A gaf i ofyn pwy a benodwyd gennych i'r grŵp hwnnw hyd yma?

Os caf ddweud, cyhoeddwyd y datganiad gennyf i a'r Prif Weinidog ddoe yn dilyn y cyfarfod y cyfeirioch chi ato gyda'r trefnwyr, ond hefyd yn dilyn adborth gan ddau lywydd NFU Cymru ac Undeb Amaethwyr Cymru yr wythnos diwethaf, ochr yn ochr â'r holl adborth arall a gefais gan fy swyddogion fy hun o gyfarfodydd teithiol Llywodraeth Cymru.

Mewn perthynas â difa ar y fferm o ganlyniad i TB, fe fyddwch yn ymwybodol iawn fy mod wedi cyhoeddi y byddwn yn sefydlu grŵp cynghori technegol, fe ddywedais pwy fyddai'n ei gadeirio, mai Glyn Hewinson fyddai'n ei gadeirio, a bod angen i ni chwilio am aelodau i fod yn rhan o'r grŵp hwnnw. Ddoe, ysgrifennais at y bobl i ofyn iddynt a fyddent yn barod. Nid wyf mewn sefyllfa ar hyn o bryd i ddweud pwy yw'r aelodau, oherwydd rwy'n aros iddynt ymateb i'r llythyr. Rydym yn ceisio gwneud hyn cyn gynted â phosibl. Nid oeddwn yn meddwl y byddwn yn gallu ei wneud cyn yr wythnos nesaf, ond er mwyn ceisio gostegu'r sefyllfa rywfaint, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, ac i fod yn gadarnhaol a dangos ein bod ni'n gwrando, fe wnaethom hynny ddoe, ond yn anffodus, ni allaf roi'r enwau i chi. Ond byddaf yn hapus iawn i wneud hynny cyn gynted ag y gallaf.

Diolch, Weinidog, rwy'n gwerthfawrogi hynny. Roedd y grŵp cynghori technegol TB y sonioch chi amdano yn ddatganiad a wnaed yn ôl ym mis Gorffennaf 2022—rydym bellach ym mis Chwefror 2024. Byddai rhai yn ei chael ychydig yn sinigaidd eich bod, ddiwrnod cyn i brotest gael ei chynnal, wedi anfon y gwahoddiadau hyn i bobl ymuno—dim cyfweliad. Anfonwyd un neges e-bost atynt, ac rwyf wedi'i gweld, yn dweud eu bod wedi cael eu derbyn ychydig cyn 8 p.m. neithiwr. Y noson cyn i brotest gael ei chynnal. Rwy'n credu y gellir ystyried hynny ychydig yn sinigaidd.

Gan symud ymlaen at Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021—fe wyddoch fy mod i a phawb arall yn hoff o'u galw'n barthau perygl nitradau; nid ydych yn hoffi'r ffaith ein bod yn eu galw'n barthau perygl nitradau—rwyf eisiau tynnu eich sylw at y paragraff sy'n dechrau:

'Rydym yn neilltuo £20m yn ychwanegol o arian i helpu ffermwyr i gydymffurfio â’r gofynion'.

A gaf i ofyn yng nghyllideb pa grant y mae'r arian hwnnw?

Mae rhywfaint o'r arian hwnnw eisoes wedi cael ei wario. Rwy'n credu ei fod tua £3.4 miliwn, os cofiaf yn iawn. Fe fydd yn y cynllun buddsoddi gwledig.

Diolch. Gofynnais y cwestiwn hwnnw, oherwydd cyhoeddwyd yr arian hwnnw gyntaf yn ôl ym mis Hydref 2022, felly mae yna thema'n dod i'r amlwg yma, onid oes, fod rhywbeth yn cael ei gyhoeddi gan y Llywodraeth hon mewn perthynas ag amaethyddiaeth, ond eto mae'n cymryd protest fawr a theimladau cryfion ymhlith y cymunedau gwledig a ffermio i bethau gael eu gwneud mewn gwirionedd. Felly, nid yw'r rhain yn bethau newydd. Mae'r cyhoeddiad hwn yn ailgyhoeddi pethau sydd wedi cael eu cyhoeddi o'r blaen. Unwaith eto, rwy'n credu ei bod braidd yn sinigaidd i feddwl y byddai hynny'n dad-ddwysáu'r sefyllfa ac yn gostwng y tymheredd, sef yr hyn rwyf eisiau ei wneud.

Nawr, roedd pwynt olaf y datganiad yn ymwneud â'r cynllun ffermio cynaliadwy. Fe wnaethoch chi sôn, ac fe ddarllenaf y paragraff:

'Byddwn yn croesawu’r ymatebion i’r ymgynghoriad.'

Tic. Ydw, rwyf eisiau i bob ffermwr allu ymateb i'r ymgynghoriad hwn yn llawn ac rwyf eisiau i'w hymatebion gael eu hystyried.

'Bydd pob ymateb i'r ymgynghoriad a ddaw i law,'

rwy'n dyfynnu,

'gan gynnwys yr holl faterion gafodd eu codi a'u trafod yn y 10 cyfarfod teithiol yn ystod y cyfnod ymgynghori, yn cael eu dadansoddi a'u hystyried yn briodol.'

Nawr, mae hynny'n gwrth-ddweud yn uniongyrchol yr hyn a ysgrifennoch chi ataf mewn cwestiwn ysgrifenedig pan ofynnais:

'A wnaiff y Gweinidog nodi sut mae'r adborth o sioeau teithiol Cynllun Ffermio Cynaliadwy Llywodraeth Cymru yn cael ei gasglu?'

'Nid yw'r cyfarfodydd teithiol,'

dywedwch,

'yn ymarfer casglu gwybodaeth ffurfiol'.

Rydych yn gwrth-ddweud yno wrth ddweud nad ydynt yn ymarfer casglu gwybodaeth ffurfiol, pan fo'r datganiad yn dweud y bydd 

'y 10 cyfarfod teithiol yn ystod y cyfnod ymgynghori'

yn cael eu trafod.

Nawr, dyma'r gwrth-ddweud a welaf yma: fod yn rhaid cael rhywbeth mor eithafol â ffermwyr yn dod i lawr i Gaerdydd, i ffermwyr ddod allan ar y ffyrdd. A soniais am hyn ddoe yn fy nghwestiynau i'r Prif Weinidog: nid wyf yn cymeradwyo dim o'r camau bygythiol a welwyd gan rai unigolion yn y ddadl hon; rwy'n credu bod y ddadl wedi poethi gormod mewn rhai cylchoedd. Ond a ydych chi'n deall cryfder y teimladau, pan fo Sefydliad DPJ wedi gweld cynnydd o 72 y cant mewn atgyfeiriadau ym mis Chwefror 2024, cynnydd o 62 y cant mewn atgyfeiriadau yn ystod y tri mis diwethaf, a chynnydd o 28 y cant yn y chwe mis diwethaf? A ydych chi'n llwyr sylweddoli a deall sut mae gweithredu'r polisïau gan y Llywodraeth hon wedi arwain yn uniongyrchol at gynnydd yn yr atgyfeiriadau at elusen iechyd meddwl y mae Llywodraeth Cymru yn mynd ati wedyn i'w chefnogi? Byddwn yn dweud—

Rwy'n credu bod angen ichi ddod at gwestiwn nawr. Rwyf wedi bod yn hael iawn.

Diolch yn fawr iawn. Byddwn i'n dweud bod hynny'n sinigaidd ac yn rhagrithiol, fod Llywodraeth yn barod i beri'r boen hon i ffermwyr—

Bydd yn rhaid ichi ddod at eich cwestiwn, Samuel Kurtz, rydych chi'n gwybod hynny.

—gan ddal i ddilyn polisïau fel hyn. Diolch am eich amynedd, Lywydd.

Nid oedd unrhyw beth yn y datganiad yn dweud ei fod yn arian newydd. Nid oedd yn dweud hynny. Ni ddywedais erioed ei fod yn arian newydd. Yn y datganiad, roedd yr £20 miliwn—[Torri ar draws.] Cyfeiriwyd ato, dyna i gyd; nid oedd yn dweud ei fod yn arian ychwanegol, nid oedd yn dweud ei fod yn arian newydd. Roeddwn yn dryloyw iawn ynglŷn â hynny. Ni ddywedais yr un o'r pethau hynny, felly rwy'n credu bod awgrymu hynny'n annheg.

Soniais nad oeddem wedi bwriadu gwneud y grŵp cynghori technegol TB tan yr wythnos nesaf. Gofynnais i'r prif swyddog milfeddygol, adran benodiadau cyhoeddus Llywodraeth Cymru, ei gyflwyno cyn gynted â phosibl. Os gallai fod wedi bod yr wythnos diwethaf, mae'n debyg na fyddech wedi dweud unrhyw beth yn ei gylch, ond y ffaith mai ddoe—. Gallwn fod wedi ei adael, ond nid oeddwn eisiau ei adael; roeddwn eisiau ei wneud cyn gynted â phosibl, oherwydd, fel y gwyddom, mae hwnnw'n bwynt sy'n achosi llawer o ofid.

Ac fe wyddoch hefyd fod gennym gynllun peilot ar geisio edrych ar yr hyn y gallem ei wneud i helpu yn y maes hwn, ac ni wnaeth llawer fanteisio arno. Felly, yr hyn y buom yn ei wneud yw paratoi—. Mae'r prif swyddog milfeddygol yn ei galw'n ffeil: mae gennym bentwr o wybodaeth y byddwn yn ei rhoi i'r grŵp. Byddant yn edrych arno. Cyn gynted ag y caiff ei sefydlu, bydd y grŵp yn edrych ar yr wybodaeth honno i gyflwyno cyngor i'r Gweinidog cyn gynted â phosibl.

Rwyf newydd grybwyll, yn fy ateb cynharach i chi, fod—. Rydych chi'n defnyddio'r gair 'ffurfiol' mewn ffordd nad wyf i'n ei wneud efallai. Rwyf wedi cael yr holl adborth hwnnw. Rwyf wedi cael yr holl adborth gan NFU Cymru ac Undeb Amaethwyr Cymru; fe fydd yna fwy. Rwyf hyd yn oed wedi cael ffermwyr unigol yn anfon paragraff ataf, at fy nghyfeiriad e-bost fel Aelod o'r Senedd gan fwyaf, oherwydd dyna'r un sydd ar gael. Nid wyf yn mynd yn ôl a dweud, 'Nid dyma fy e-bost fel Gweinidog'—rwy'n ei gymryd ac yn ei drosglwyddo i swyddogion, oherwydd rwy'n credu'n gryf ei bod hi'n bwysig ein bod yn edrych ar bob darn o wybodaeth.

Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, rydych chi wedi bod yn atgoffa llawer o bobl yn rhai o'r cyfweliadau a wnaethoch yr wythnos hon eich bod wedi bod yn trafod y cynllun sy'n cymryd lle'r polisi amaethyddol cyffredin ers saith mlynedd erbyn hyn. Ond dyma ni, 12 mis i ffwrdd o'r adeg pan fydd i fod i gael ei weithredu, ac mae'n teimlo'n bellach i ffwrdd nag erioed o fod yn gynllun sy'n mynd i weithio i ffermwyr ac sy'n mynd i weithio i'r amgylchedd hefyd. Ac rwy'n credu bod y llu o bobl ar risiau'r Senedd heddiw yn dyst i hynny.

Nawr, rydym ni fel plaid wedi bod yn dweud wrthych ers amser maith nad yw'r cynnig ar gyfer 10 y cant o orchudd coed yn gweithio. Mae'r undebau ffermio wedi bod yn dweud hyn wrthych ers dwy flynedd. Rydych chi wedi cael ymgynghoriadau blaenorol sydd wedi anfon neges glir atoch ar y mater hwnnw, rwy'n credu, a chafwyd neges glir gan undebau ffermio yn y Sioe Frenhinol y llynedd, ond eto, dyma ni, gyda'r iteriad diweddaraf o'r ymgynghoriad hwn, ac mae'r cynnig ar gyfer 10 y cant o orchudd coed yn dal yno. Felly, a ydych chi o ddifrif yn beio pobl am feddwl nad ydych chi'n gwrando?

Wel, rwy'n gobeithio ein bod wedi dangos ein bod yn gwrando, os edrychwch yn ôl ar y ddau ymgynghoriad blaenorol, y ddau gyfnod o gydgynllunio dwys a gawsom gyda 1,600 o ffermwyr unigol a'r ymgynghoriad terfynol nawr. Rydych chi'n dewis un pwynt yn unig, ac yn amlwg un cynnig o fewn y cynllun yw hwn. Ac rydych chi'n gwybod o drafodaethau a gawsom nad wyf am achub y blaen a bod popeth yn cael ei ystyried. Ac rwyf am ddweud nad oes unrhyw gynigion yn y cynllun na fydd yn cael eu hystyried, nid oes unrhyw beth yn gwbl derfynol, ac mae'r 10 y cant o goed yn un ohonynt.

Yn amlwg, mae'n rhaid inni wrando ar lawer o bobl, onid oes? Mae'n rhaid inni wrando ar ein ffermwyr, mae'n rhaid inni wrando ar ein sefydliadau amgylcheddol anllywodraethol, mae'n rhaid inni wrando ar lawer o leisiau ynglŷn â'r cynllun i wneud yn siŵr ei fod yn gwneud yr hyn rydym angen i'r sector amaethyddol a rhannau eraill o'r sector ei wneud. Rwy'n annog pobl i fynegi eu barn. Rwy'n gwybod bod y 10 y cant o goed yn anodd iawn, ond ymgynghoriad ydyw, a dyna mae ymgynghoriadau yn ei wneud: maent yn cael safbwyntiau pobl arno. Ac nid wyf yn disgwyl gweld llawer iawn o newid ym marn pobl ar y 10 y cant o goed, ond yr hyn rwy'n gobeithio ei weld yw datrysiadau ac atebion i'r cwestiynau ynglŷn â sut y gwnawn sicrhau ein bod yn cyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd, a choed yn rhan o hynny, yn amlwg. Fe fyddech chi'n cytuno â hynny, rwy'n siŵr; mae eich uchelgais ar gyfer sero net yn fwy uchelgeisiol na'n un ni. Felly, lle rydych chi'n plannu'r hectarau o goed sydd eu hangen? Ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi y gall ein ffermwyr ein helpu.

Wel, gall ffermwyr helpu heb amheuaeth, ond nid yw gorfodi pobl i wneud rhywbeth sy'n tanseilio eu busnes eu hunain a'u cyfranogiad eu hunain yn y cynllun yn mynd i weithio. Mae'n rhaid ichi ddod â'r ffermwyr hyn gyda chi ar y daith hon; mae mor syml â hynny.

Nawr, fe allech chi ddangos eich bod chi'n gwrando—dangos yn glir eich bod chi'n gwrando—heb beryglu'r broses ymgynghori. Gallwch barhau â'r broses ymgynghori, ond gallech ddweud wrthym, yma heddiw, nawr, gallech wneud datganiad, pan fydd yr ymgynghoriad yn cau, y byddwch yn oedi'r broses er mwyn adolygu'r cynigion. Gallech roi lle ac amser i chi'ch hun ac unrhyw olynwyr posibl, a darpar Brif Weinidog nesaf yn sicr, ar gyfer myfyrio a phwyso a mesur. Rydych chi bob amser wedi dweud y bydd yn her enfawr i gael hyn ar waith erbyn 2025. A dweud y gwir, rwy'n credu nawr, o ran lle'r ydym arni, o ran dod â phobl gyda chi, ni allaf weld hynny'n digwydd. Mae hwn yn gyfle i chi ddweud, 'Iawn, mae hyn yn ymwneud â'i gael yn iawn.' Ac os ydych chi o ddifrif ynglŷn â'i gael yn iawn, dylech ddweud wrth bobl nawr, 'Fe wnawn ei weithredu yn 2026, fe wnawn oedi, fe wnawn bwyso a mesur, ac fe edrychwn ar yr opsiynau o'r fan honno'—. Oherwydd mae'n rhaid iddo fod yn iawn: mae'n rhaid iddo fod yn iawn i ffermwyr, mae'n rhaid iddo fod yn iawn i'r amgylchedd, mae'n rhaid iddo fod yn iawn ar gyfer yr hinsawdd. Oherwydd, heb ffermwyr i gymryd rhan yn y cynllun, ni fydd gennych neb i gyflawni'r canlyniadau y mae llawer ohonom yn eu rhannu. Ac wrth gwrs, yn yr amgylchiadau hynny, mae pawb ar eu colled.

Hoffwn egluro: nid ydym yn gorfodi unrhyw un i wneud unrhyw beth. Credaf fod hwnnw'n bwynt pwysig iawn. Ac rydych chi'n hollol iawn, mae'n rhaid i'r cynllun fod yn iawn. Rwyf wedi gwneud hynny'n hollol glir. Mae angen iddo fod yn iawn i bob ffermwr ymhob rhan o Gymru. Ac rwy'n credu bod swyddogion yn gweithio'n galed iawn, maent wedi gweithio'n galed iawn drwy'r holl ymgynghoriadau, i sicrhau hynny. 

Mae gan yr ymgynghoriad wyth diwrnod i fynd. Felly, ar 7 Mawrth, fe ddaw'r ymgynghoriad i ben. Bydd llawer iawn o wybodaeth i swyddogion edrych arni. Fel y nodoch, bydd gennym Brif Weinidog newydd, Llywodraeth newydd, yn dod i mewn tua 20, 21 Mawrth. Yn amlwg, bydd yn rhaid—. Pan fyddwch chi'n dweud—. Nid wyf yn hollol siŵr beth a olygwch wrth 'oedi', ond yn amlwg, bydd yna stop ar yr wybodaeth sy'n dod i mewn, ac yna bydd yn rhaid edrych ar y wybodaeth honno'n ofalus iawn. 

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn rydych chi'n ei ddweud, os nad oes gennym nifer dda yn ymuno â'r cynllun—. Nawr, gadewch inni gofio, nid yw pob ffermwr yn rhan o gynllun y taliad sylfaenol. Gofynnir i mi yn aml, 'Faint o bobl ydych chi am iddynt fod yn y cynllun hwn?', a'r hyn a ddywedais wrth swyddogion yw, 'Mae gennym 16,000 yng nghynllun y taliad sylfaenol; hoffwn weld o leiaf hynny, ond mwy gobeithio.' Rwyf eisiau i bob ffermwr, os ydynt yn teimlo felly, os ydynt yn edrych ar y cynllun ac yn meddwl, 'Mae hyn yn dda i fy musnes fferm', byddwn eisiau iddynt fod yn rhan o'r cynllun hwnnw. Ond fel y dywedwch, mae gennym lawer o leisiau y mae'n rhaid inni wrando arnynt. Mae yna lawer o bobl y mae'n rhaid i'r cynllun hwn weithio gyda nhw. Nid yw pawb yn gallu cael popeth y maent ei eisiau. Pan fyddwch chi'n gwneud polisi, mae'n rhaid ichi sicrhau bod popeth yn cael ei gynnwys yn hynny. 

Mae swyddogion yn gweithio mewn partneriaeth â chymheiriaid mewn Llywodraethau eraill i ystyried newidiadau yn y dyfodol ynghylch cronfeydd data microsglodynnu ar gyfer cathod a chŵn, gan gynnwys hygyrchedd ac un pwynt mynediad. Mae ein cynllun lles anifeiliaid yn ymrwymo i ystyried ymestyn microsglodynnu gorfodol i gynnwys cathod erbyn 2026.

Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae'r RSPCA, Cats Protection ac eraill yn awyddus i weld microsglodynnu gorfodol ar gyfer cathod yng Nghymru, gan y byddai'n cynyddu'n sylweddol y gobaith y bydd anifeiliaid anwes yn cael eu dychwelyd at eu perchnogion pe byddent yn cael eu colli neu eu dwyn. Rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru yn amharod i fynd ar drywydd hyn, gan fod 21 o gronfeydd data awdurdodedig yn y DU, sy'n ei gwneud hi'n anodd iawn olrhain rhai microsglodion, ac sy'n golygu nad yw'r rheoliadau cyfredol sy'n berthnasol i gŵn yn addas i'r diben. Felly, rwy'n falch o weld eich bod yn edrych arno yn y dyfodol. Ac rwy'n gobeithio y byddai deddfwriaeth yn rhoi cronfa ddata microsglodion gyffredinol yn ei lle, wedi'i rheoli gan sefydliad nid-er-elw canolog, i wneud microsglodynnu gorfodol yn bosibl ac yn hawdd ei wneud. A fyddai'n bosibl i Lywodraeth Cymru ystyried hefyd a allai gwirfoddolwyr lles anifeiliaid ennill cymhwyster sy'n caniatáu iddynt gael mynediad at y gronfa ddata, i gefnogi dychwelyd anifeiliaid coll hefyd? A fyddai hynny'n ystyriaeth ar gyfer y dyfodol?

Diolch. Byddai'n rhaid i unrhyw newidiadau a gawn yn y dyfodol i'r ddeddfwriaeth fod yn destun ymgynghoriad cyhoeddus llawn wrth gwrs. Felly, mae'n debyg mai dyna'r math o gwestiwn y gallem ofyn amdano. Soniais yn fy ateb gwreiddiol i chi, Carolyn, fod fy swyddogion yn gweithio'n agos iawn gydag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn enwedig, oherwydd mae hyn yn rhywbeth y maent hwy'n edrych arno wrth gwrs. Dylwn ddweud bod microsglodynnu ar gael ar gyfer pob ci a chath. Nid yw'n orfodol i gathod, ond rwy'n credu bod i bob perchennog cyfrifol gael eu hanifeiliaid anwes wedi'u microsglodynnu yn arfer da iawn. Yn Lloegr, fel y dywedaf, mae hyn yn rhywbeth y maent yn ei gyflwyno. Bydd yn rhaid i unrhyw gath dros 20 wythnos yn Lloegr gael ei microsglodynnu erbyn 10 Mehefin eleni. 

Wel, mewn gwirionedd, yng Nghymru, mae 156,800 neu 28 y cant o gathod sy'n eiddo i rywun yn dal heb gael eu microsglodynnu, ffigur sydd, yn ôl ymchwil Cats Protection, wedi aros yn ei unfan dros y blynyddoedd diwethaf. Nid yw microsglodynnu cathod yn orfodol yng Nghymru ar hyn o bryd, fel y nodwch, yn wahanol i Loegr, lle bydd angen i gathod, o 10 Mehefin 2024, gael eu microsglodynnu a'u cofrestru ar gronfa ddata erbyn iddynt gyrraedd 20 wythnos oed. Mae cynllun lles anifeiliaid Llywodraeth Cymru ar gyfer 2021-26 yn dweud:

'Mewn partneriaeth â Llywodraethau’r DU a’r Alban, rydym wedi comisiynu ymchwil ar effeithiolrwydd y rheoliadau presennol ar ficrosglodynnu cŵn. Bydd yr ymchwil yn ystyried hefyd y manteision posibl o’i gwneud yn orfodol microsglodynnu cathod a chathod bach.'

Mae un o'r pwyntiau gweithredu yn y cynllun hwn yn nodi y byddai Llywodraeth Cymru yn

'ystyried hefyd y manteision posibl o’i gwneud yn orfodol microsglodynnu cathod a chathod bach'

a hefyd:

'Ystyried, gan ddibynnu ar ganlyniad y gwaith ymchwil a’r ymgynghoriad, reoliadau newydd ar ficrosglodynnu cathod a chŵn yng Nghymru.'

Felly, o gofio ei bod hi'n 2024 bellach, beth oedd casgliadau'r ymchwil a'r ymgynghoriad? Sut mae hynny'n siapio polisi Llywodraeth Cymru? A pha gynlluniau ac amserlenni, os o gwbl, sydd gennych chi ar gyfer cyflwyno a monitro microsglodynnu gorfodol? 

Ar y pwynt ynglŷn ag amserlen, fe fydd o fewn amserlen y cynllun lles anifeiliaid, felly cyn 2026 wrth gwrs. Rwy'n credu ei bod yn annhebygol y bydd yn digwydd eleni. Nid wyf yn credu y bydd yn digwydd yn 2024 a'r flwyddyn hon yn y cynllun lles anifeiliaid. Ond roeddech chi'n cyfeirio at Loegr, ac fe wnaeth DEFRA ymgynghori, a digwyddodd hynny ar sail Lloegr yn unig. Ond ymrwymodd DEFRA i weithio gyda Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban, yn enwedig mewn perthynas â materion y gronfa ddata, oherwydd, yn amlwg, byddai unrhyw faterion yn ymwneud â chronfa ddata a gyflwynir ganddynt yn cael effaith ar Gymru a'r Alban. Felly, soniais fod ein swyddogion yn gweithio'n agos iawn ar hynny, ac rydym ar hyn o bryd yn aros am ganlyniadau'r ymgynghoriad a arweiniwyd gan DEFRA. Ond rwy'n credu mai dyna'r amserlen orau y gallaf ei rhoi i chi yn ôl pob tebyg. Fe fydd yn digwydd cyn 2026, ond nid wyf yn credu y bydd yn digwydd eleni. 

Mae'r cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig wedi'i gynllunio i gefnogi pob ffermwr yng Nghymru trwy daliad sylfaenol cyffredinol, yn seiliedig ar gwblhau cyfres o weithredoedd cyffredinol, sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd. Bydd y gweithredoedd hyn yn gyfarwydd i ffermwyr yng ngogledd Cymru, boed yn ffermwyr cig eidion, cynnyrch llaeth, cnydau âr, ucheldir, iseldir, dwys neu lai dwys.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Ac fel y clywsom eisoes heddiw, ac fel y gwelsom heddiw, y tu allan i'r lle hwn, mae miloedd o ffermwyr wedi bod yn sefyll dros eu cymunedau, eu ffermydd a'u ffordd o fyw. Maent yn gweld y cynigion presennol yn y cynllun ffermio cynaliadwy fel ymosodiad ar gefn gwlad Cymru a'r bobl sy'n trin ac yn amaethu ein tir, ac mae'n amlwg pam. Fel y clywsom eisoes yn y lle hwn heddiw, mae eich asesiad effaith eich hun yn amcangyfrif y bydd 5,500 o swyddi yng nghefn gwlad Cymru yn cael eu colli o ganlyniad, ergyd o £200 miliwn i'r economi, gyda thua 11 y cant yn llai o dda byw yng Nghymru. Ac mae'r niferoedd hyn yn frawychus a dylent roi llawer i gnoi cil arno, a gwn fod hynny'n rhywbeth rydych chi'n ystyried ei wneud. Ond nid ffermwyr eu hunain yn unig sy'n debygol o ddioddef, ond y rhai yn y gadwyn gyflenwi hefyd, a thrwy niweidio incwm ffermydd bydd niwed i'r gadwyn gyflenwi bwyd-amaeth a bywoliaeth yr holl bobl sy'n dibynnu arni. Felly, Weinidog, tybed pa ystyriaeth rydych chi'n ei rhoi a'r hyn rydych chi'n bwriadu ei wneud nid yn unig i ddiogelu'r gadwyn gyflenwi, ond i'w helpu i ffynnu? 

Diolch. Wel, nid yw'r cynigion presennol yn ymosodiad o unrhyw fath yn y ffordd y gwnaethoch chi ei nodi. Mae'n ymgynghoriad, ac rwy'n ailadrodd: byddwn yn edrych ar bob darn o wybodaeth a ddaw i mewn. Rydych chi'n cyfeirio at yr effaith economaidd mewn ffordd sy'n—. Ceisiais egluro beth ydoedd, ac roedd yn hollol groes i'r hyn a ddywedoch chi, yn anffodus. A'r hyn y gwnaeth ein helpu i wneud oedd edrych ar y materion y gallai fod yn amlwg yn y cynllun ffermio cynaliadwy fod angen i ni eu hosgoi. Er enghraifft, un o'r pethau a wnaeth yr asesiad effaith economaidd yn fy marn i oedd dangos i ni'r effaith y gallai ei chael ar allbynnau amaethyddol, felly mae angen inni edrych ar hynny i sicrhau bod y cynllun terfynol yn adlewyrchu'r wybodaeth a gyflwynwyd yn y ffordd honno.

Rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn am y gadwyn gyflenwi, ac roedd yn dda cyfarfod ag un o'r pum ffermwr y cyfeiriodd Sam Kurtz atynt, y cyfarfu'r Prif Weinidog a minnau ag ef ddydd Llun. Roedd yn cynrychioli ei hun, ond fe weithiai yn y gadwyn gyflenwi, ac roedd yn dda iawn clywed ei bryderon am yr effaith y gallai ei chael. Ond fel y dywedais, nid oes dim wedi cael ei benderfynu, nid ydym yn achub y blaen ar unrhyw beth, ac yn amlwg, byddwn yn gweithio i sicrhau cynllun ffermio cynaliadwy y bydd pob ffermwr yng Nghymru am fod yn rhan ohono.

The fact that so many farmers and others from rural north Wales have come here to Cardiff Bay today is a sign of the strength of feeling that there is and the concerns regarding the scheme as it currently stands. The talk of losing thousands of jobs, of course, gives rise to deep concern not just across the sector, but across rural Wales in its entirety. The Minister is the Minister for rural affairs, not just agriculture. Does she agree with me that, when we think about the impact of losing so many jobs across north Wales, that consideration must be given to the impact on the economy, on the language, on how many children there are in schools, on the ability to provide public services such as viable buses in rural areas, and that the Welsh Government has to consider that in thinking about the next steps to make this a scheme that can be implemented practically?

Ydw, yn bendant. Rwy'n credu mai dyna'r pwynt roeddwn i'n ceisio ei wneud. Nid gwrando ar un llais yn unig; rhaid ichi wrando ar lawer o leisiau, a rhaid ichi feddwl am yr effaith ar draws ystod eang o bethau. Fel y dywedoch chi, fi yw'r Gweinidog materion gwledig; nid Gweinidog amaeth yn unig wyf i, felly mae'n bwysig iawn eich bod chi'n edrych yn gyfannol ar hynny, oherwydd rydym eisiau'r cynllun gorau posibl, ac rydym eisiau'r cynllun gorau posibl nid yn unig i'n ffermwyr, ond i bob rhan o'n cymunedau gwledig. Rwyf bob amser wedi dweud fy mod yn gwybod pan fydd cynllun y taliad sylfaenol yn mynd i ffermwr, nad ydynt yn cadw'r arian hwnnw iddynt eu hunain. Mae'r arian hwnnw'n mynd i mewn i'r gymuned wledig—maent yn cyflogi contractwyr i'w helpu ar adegau gwahanol a phrysur o'r flwyddyn, er enghraifft, ac mae'n mynd i'w siopau lleol, mae'n mynd i'r lleoliadau lleol y maent yn eu mynychu. Mae'n mynd ar draws y gymuned wledig. Un o'r pethau gyda'r Ddeddf amaethyddiaeth, y gwyddoch iddi gael ei phasio'n unfrydol yn y Siambr hon, os edrychwch chi ar y pedwar amcan rheoli tir cynaliadwy, roedd y pedwerydd amcan—ac roedd hyn mewn partneriaeth gyda Cefin Campbell yn enwedig, a roddodd gymaint o gymorth i ni mewn perthynas â'r pedwerydd amcan hwnnw, trwy'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru—yn ymwneud ag iaith a diwylliant ein gwlad.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i wella perfformiad ariannol ac amgylcheddol o fewn y diwydiant llaeth yng Nghymru i adeiladu busnesau cynaliadwy a gwydn. Mae egwyddorion ffermio adfywiol yn cyd-fynd ag amcanion rheoli tir cynaliadwy sy'n sail i gymorth ffermio a rheoli tir yn y dyfodol.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Weithiau, mae pobl yn edrych ar ffermio llaeth ac yn tybio mai dim ond un cyfeiriad sydd iddo: mae'n ymwneud â chyfuno unedau, buchesi mwy mewn beudai yn hytrach nag allan ar y borfa, creu mwy o slyri, ac yn y blaen. Ond mewn gwirionedd, mae mwy a mwy o bobl bellach yn troi at ddulliau ffermio llaeth adfywiol, gan gynnwys yma yng Nghymru o fewn tafliad carreg ac mae gan ogledd Cymru enghreifftiau gwych hefyd, rhaid imi ddweud. Maent yn economaidd gynaliadwy ac yn well i'r amgylchedd, i ansawdd afonydd, i ansawdd y pridd, a phopeth arall. Mae peth o'r gwaith hwn yn cael ei yrru, yn bellweledol mae'n rhaid imi ddweud, gan rai o'r dosbarthwyr llaeth hefyd. Felly, tybed, Weinidog, a allwn ni wneud mwy gyda'r manwerthwyr a'r cyfanwerthwyr llaeth a'r dosbarthwyr i geisio cymell ffermio llaeth adfywiol a dangos nad oes rhaid iddo fod yn un cyfeiriad teithio—colli swyddi, colli unedau fferm—ond y gallwn edrych ar fersiwn modern o ffordd lawer mwy traddodiadol o feddwl am ffermio cymysg?

Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt da iawn, ac yn sicr, siaradais â ffermwr sy'n ffermio'n adfywiol. Roedd yn arfer ffermio'n organig ac mae bellach wedi newid i ffermio adfywiol. Rwy'n credu bod tipyn o newid wedi bod tuag at ffermio adfywiol o ffermio organig oherwydd eu bod yn gallu gweld y budd i fusnes y fferm. Rwy'n sicr yn credu y gallwn wneud mwy i weithio gyda'r manwerthwyr ac edrych ar hyn. Nid wyf wedi cael unrhyw un o'r cynhyrchwyr llaeth yn cysylltu â mi, ond fe ofynnaf i fy swyddogion gael y drafodaeth honno efallai. Diolch.

Wrth gwrs, ceir marchnad fyd-eang gynyddol ar gyfer cynnyrch llaeth oherwydd y boblogaeth gynyddol, felly rwy'n credu bod cyfle gwirioneddol yma yng Nghymru ar gyfer llaeth maethlon sy'n gyfeillgar i'r hinsawdd, ond o dan y cynigion presennol ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy, mae modelu Llywodraeth Cymru sy'n gysylltiedig â hynny'n dangos i ni y gallem weld 45,000 yn llai o wartheg llaeth yng Nghymru. Felly, rwy'n ceisio cysoni hyn: mae cyfle yma inni gael mwy o laeth maethlon ac iach yma yng Nghymru, a chyflenwi nid yn unig Cymru, ond y byd, ond o dan gynigion presennol y cynllun ffermio cynaliadwy, nid yw hwnnw'n mynd i wneud hynny; bydd hwnnw'n cael yr effaith groes i hynny. Felly, sut mae cysoni hynny?

Wel, fel y dywedais sawl gwaith y prynhawn yma, nid yw'r dadansoddiad economaidd hwnnw'n rhan o'r ymgynghoriad cyfredol sydd ar y gweill. Fe fydd yna ddadansoddiad economaidd newydd.

Diolch. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau nad yw lles milgwn rasio yng Nghymru yn cael ei beryglu. Ar 8 Rhagfyr, lansiais ein hymgynghoriad ar reoleiddio lles anifeiliaid, sy'n cynnwys adran ar rasio milgwn yn gofyn am dystiolaeth i lywio ein safbwynt ar ddeddfwriaeth.

Diolch am eich ateb. Weinidog, fel Cadeirydd Pwyllgor Deisebau'r Senedd, roeddwn yn falch o'r adroddiad a gynhyrchwyd gennym ar rasio milgwn yng Nghymru, a hoffwn ddiolch i'r deisebydd arweiniol, Hope Rescue, a gychwynnodd y ddeiseb a'r ymchwiliad dilynol ar ran y pwyllgor. Roedd mwyafrif o aelodau'r pwyllgor yn cefnogi gwaharddiad graddol ar rasio milgwn, ac roedd y pwyllgor yn falch o weld yr ymgynghoriad yn cynnwys y cwestiwn ynghylch rasio milgwn, ac felly roeddem yn falch o weld eich ymrwymiad i'r pwyllgor yno, Weinidog. Gyda'r ymgynghoriad yn dod i ben ddydd Gwener, a allwch chi amlinellu beth yw'r camau nesaf a sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r ymgynghoriad?

Diolch. Wel, fel y noda Jack Sargeant, mae'r ymgynghoriad yn dod i ben ddydd Gwener ac fel y gallwch ddychmygu, rydym yn cael nifer sylweddol o ymatebion yn ystod yr wythnos olaf hon, sy'n aml yn digwydd mewn ymgynghoriadau. Rwy'n siŵr y gwelwn yr un peth gyda'r cynllun ffermio cynaliadwy sy'n dod i ben yr wythnos nesaf. Yn amlwg, fe wnaeth y ddeiseb y cyfeiriwch ati ddenu dros 35,000 o lofnodion. Rwy'n credu ei fod yn faes diddordeb penodol, ac yn dilyn yr adroddiad a gyflwynwyd gan eich pwyllgor, roedd hwnnw'n galw am waharddiad ar rasio milgwn, ac mae'r adroddiad wedi cael ei ystyried. Mae gennym ymateb y Llywodraeth, sydd wedi'i gyhoeddi nawr wrth gwrs ac sydd ar gael i'r cyhoedd, ac rwyf wedi ymrwymo i gynnwys y cwestiwn ar waharddiad graddol. Felly, pan fydd yr holl ymatebion wedi dod i law, unwaith eto, fe fydd yna gyfnod pan gaiff pob ymateb ei ddarllen a gallwn weld beth yw'r ymatebion.

Weinidog, dros y penwythnos, fe wnaeth yr unig drac rasio cŵn yng Nghymru fwrw ymlaen â ras ar gwrs dwrlawn iawn. Yn ystod y ras 14:42 ddydd Sul, tarodd ci yn erbyn wal y cwrs, a chael ei anafu'n ddifrifol. Er i'r ras gael ei chanslo yn y pen draw, cofnododd trac y Cwm, yr ystyrir eu bod ar y brig o ran safonau lles Bwrdd Milgwn Prydain, na chafodd ras mo'i chynnal. Ni chafwyd unrhyw sôn am yr anifail a anafwyd—cafodd Ranches Bandit friwiau a chleisiau i'w wyneb. Mae rhwymiadau ar goes ôl dde y ci, ac nid yw'n gallu rhoi ei bwysau arni'n iawn. Nid oes peiriant pelydr-x ar drac y Cwm. Dim ond cymorth cyntaf sylfaenol iawn y bydd y milfeddyg yno wedi gallu ei roi, a chan mai ychydig iawn o ddarpariaeth filfeddygol frys a geir yn y rhanbarth, mae'n debygol y byddai'n rhaid i'r ci ddychwelyd at ei hyfforddwyr ar gyfer unrhyw lawdriniaeth. Weinidog, a ydych chi'n cytuno bod hyn yn gwbl annerbyniol, ac a wnewch chi ystyried gwaharddiad llwyr ar unwaith nawr ar rasio milgwn yng Nghymru? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Rwy'n credu bod yr hyn rydych chi newydd ei ddweud wrth y Siambr yn peri gofid mawr. Fel y gŵyr yr Aelod, rwyf wedi cyfarfod â pherchnogion stadiwm y Cwm o'r blaen. Rwyf wedi cyfarfod â chynrychiolwyr Bwrdd Milgwn Prydain, rwyf wedi cyfarfod â sefydliadau lles i drafod y materion lles a'r cynlluniau ar gyfer safle'r Cwm. Rwy'n gwybod bod swyddogion iechyd anifeiliaid wedi cynnal cyfres o arolygiadau mewn rasys. Nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw un wedi cael ei gynnal eleni. Mae arbenigwr milfeddygol yn gweithio gyda swyddogion bob amser, a byddaf yn gofyn i swyddogion siarad â'r awdurdod lleol i weld a oes unrhyw arolygiadau eraill wedi'u cynllunio. Ac fel y dywedais yn fy ateb i Jack Sargeant, mae'r ymgynghoriad yn dod i ben yr wythnos nesaf, ac yn amlwg, pan fydd yr ymatebion i gyd wedi'u hystyried, byddwn yn gallu cyflwyno cynigion.

Prynhawn da, Weinidog. Rwy'n hynod ddiolchgar am y gefnogaeth drawsbleidiol i waharddiad ar rasio milgwn. Roeddwn eisiau gofyn cwestiwn i chi am y broses ymgynghori. Deallaf eich bod chi, neu eich swyddogion, wedi cael cais i ymweld â thrac rasio'r Cwm gan Fwrdd Milgwn Prydain yn rhan o'r broses ymgynghori. Rwy'n deall bod hynny wedi digwydd. Nid wyf yn siŵr a allwch chi gadarnhau hynny heddiw. Ond roeddwn i eisiau gofyn am eich sicrwydd, os oedd hynny'n wir, y byddech chi hefyd yn ystyried, neu y byddai eich swyddogion yn ystyried, ymweld â Hillcrest hefyd, sef y cartref sy'n achub milgwn sydd i bob pwrpas wedi'u gadael yno o'r traciau rasio. Roeddem yn ddigon ffodus i gael ein hail filgi llwyd, Wanda, o Hillcrest, sy'n sefydliad gwych, ond mae'n ei chael hi'n anodd. Y diwrnod yr aethom â Wanda adref, roedd rhestr aros o filgwn eraill yn barod i gymryd ei lle yn y cynelau. Felly, tybed a allech chi ddweud wrthym a ydych chi wedi cael cais i ymweld â thrac rasio'r Cwm, ac os ydych, a fyddech chi'n ystyried ymweld â Hillcrest hefyd er mwyn sicrhau cydbwysedd a chael persbectif arall ar y byd rasio milgwn? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Ac rwy'n ymwybodol wrth gwrs fod Wanda wedi cael cartref gwych gyda chi, ac rwy'n gwybod ei bod yn eich cadw'n brysur iawn. Rwyf wedi cael cais i fynd i stadiwm y Cwm. Nid wyf wedi cael cyfle i wneud hynny; mae fy swyddogion wedi gwneud hynny, fel y dywedwch. Ac os hoffech ein gwahodd i Hillcrest, fe fyddwn i a fy swyddogion yn hapus iawn i ystyried hynny.

Mae fy swyddogion a minnau mewn cysylltiad rheolaidd â ffermwyr, yr undebau ffermio a rhanddeiliaid amaethyddol ehangach ynglŷn â phob agwedd ar ddatblygu'r cynllun ffermio cynaliadwy.

Weinidog, rydych chi'n dweud eich bod chi wedi siarad yn hir gyda'r sector; mae'r brotest y tu allan yn dweud fel arall wrth gwrs. Felly, mae hyn yn golygu un o ddau beth: rydych chi naill ai wedi methu gwrando wrth gyfarfod â ffermwyr ac undebau i lunio'r cynigion presennol hyn, neu rydych chi wedi gwrando ac yn fwriadol yn anwybyddu ple ffermwyr ac yn benderfynol o gosbi eu bywoliaeth yn lle hynny. Y naill ffordd neu'r llall, mae'n amlwg nad yw'r cynigion presennol yn addas i'r diben a'u bod ond yn arwain at fwy o ddicter, gofid a phryder i'n ffermwyr, y dibynnwn gymaint arnynt ac sydd mor hanfodol bwysig, yn ogystal â chenedlaethau'r dyfodol, y mae llawer ohonynt yn y brotest nawr, gan mai eu dyfodol nhw, eu bywoliaeth nhw yn y dyfodol fydd yn cael eu heffeithio'n negyddol gyda'r cynigion hyn.

Fel merch i ffermwr llaeth, gwn fod gan laeth a gynhyrchir yng Nghymru un o'r olion traed carbon lleiaf yn y byd. Mae'r modelu a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yn awgrymu y byddai'r cynigion hyn yn gweld mwy na 45,000 yn llai o wartheg llaeth yng Nghymru. Byddai hyn yn peryglu bywoliaeth miloedd o bobl ar draws y gadwyn gyflenwi, a hefyd, drwy ddadstocio ein ffermydd, byddwn yn llai cynhyrchiol. I roi hyn yn ei gyd-destun, byddai'r cynigion hyn yn arwain at, ac yn golygu'r hyn sy'n cyfateb i fynd â dros 648 miliwn o beintiau o laeth oddi ar y silffoedd ledled y byd. Os byddwch yn bwrw ymlaen fel y cynlluniwyd a'ch bod yn cael gwared ar dir cynhyrchu bwyd, bydd hynny'n golygu bod yn rhaid inni fewnforio yn y dyfodol. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn i chi yw: a ydych chi'n dweud y bydd unrhyw fewnforion yn y dyfodol o ganlyniad i'r cynigion hyn yn dod o ffermydd carbon niwtral ledled y byd ac yn cael eu cludo gan drafnidiaeth garbon niwtral? Os na, fe fyddwch yn symud y broblem i fannau eraill ac yn gwneud dim i helpu'r blaned, gan gosbi ffermwyr Cymru wrth i chi wneud hynny. Rydych chi'n dweud eich bod chi eisiau Cymru gynaliadwy, ond mae hyn yn mynd yn groes i gynaliadwyedd. Onid yw'n bryd oedi'r ymgynghoriad, Weinidog, a dechrau o'r dechrau?

Wel, nid ydym yn oedi'r ymgynghoriad, mae wyth diwrnod i fynd—felly, nid ydym yn oedi'r ymgynghoriad. Ac nid wyf eisiau cosbi neb, ac yn sicr nid ein ffermwyr.

Fe sonioch chi am genedlaethau'r dyfodol, ac rydych chi'n hollol iawn i sôn am genedlaethau'r dyfodol. Mae'n hanfodol fod y cynllun ffermio cynaliadwy yn cefnogi cynhyrchiant bwyd cynaliadwy. A beth yw'r bygythiad mwyaf i gynhyrchiant bwyd cynaliadwy? Yr argyfwng hinsawdd. Ac rydym yn gwybod y bydd cenedlaethau'r dyfodol yn ffermio mewn patrwm tywydd llawer mwy amrywiol. Rydym wedi ei weld, onid ydym? Rydym wedi gweld eira ym mis Mai, rydym wedi gweld llifogydd pan na fyddem yn disgwyl hynny. Felly, mae'n rhaid inni sicrhau bod y cynllun ffermio cynaliadwy yn gweithio i bob ffermwr ym mhob rhan o Gymru. Ni fydd unrhyw oedi i'r cynllun. Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn atebion cynharach i Llyr Huws Gruffydd am y broses a fydd yn digwydd nawr. Bydd angen gwneud gwaith helaeth, oherwydd rwy'n siŵr y cawn lawer iawn o ymatebion, ond rwy'n apelio ar bawb i gyflwyno eu safbwyntiau. Gallaf eich sicrhau bod defnyddio geiriau fel 'cosbi' yn hollol anghywir.

Roeddech chi'n gofyn i mi am yr ymgynghoriad helaeth. Wel, mae yna dros 24,000 o ffermwyr yng Nghymru, ac yn amlwg ni allaf siarad â phob un. Rwy'n ymweld â ffermydd yn rheolaidd. Rwy'n cyfarfod ag Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr, rwy'n cyfarfod ag Undeb Amaethwyr Cymru, rwy'n cyfarfod â'r Gymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad, rwy'n cyfarfod â ffermwyr unigol. Ac mae'n bwysig iawn clywed yr holl safbwyntiau hynny. Soniais mewn ateb cynharach—i Sam Kurtz, rwy'n credu—ei bod yn dda iawn clywed barn pum ffermwr unigol, yr wythnos hon, ar ystod eang iawn o agweddau ar ffermio, ac mae'n bwysig iawn fod y sgwrs honno'n parhau, ac fe fydd yn parhau.

I thank the Minister.

The next item will be the topical question. The topical question today is to be answered by the Minister for education, and it's to be asked by Adam Price.

Coleg Sir Gâr has undertaken a review of its estate in order to ensure that they meet the needs of learners. As part of that, they have decided to make a significant investment in the Pibwrlwyd campus, with services moving there from Ammanford.

It will be a major blow for Ammanford and the entire area to see the closure of the college in Ammanford. I don't have to tell you that, of course, Minister, because we jointly represent the Amman valley. The college has been there since 1927. The Conservatives—. When they closed the local coal mine, they wouldn't have dared to close the further education college too, and I regret that a Labour Government supports this intention. You have the option. There is an application to make a final decision with regard to the plans that you refer too. Will you make it clear to the college that you won't support the scheme in its current form unless there is a clear commitment to continue to provide further education directly in Ammanford, and to add to the scheme by investing in the buildings currently there on the campus?

Well, as the Member will know, I'm sure, the outline strategic programme has been in train since 2017, and the strategic outline case since 2023. No final decision has been made on funding. That will be reliant on a final business case. But it is a decision for the college to decide on their own arrangements in terms of the campus. The plans that they have will mean a significant investment in the Pibwrlwyd campus, which also includes significant leisure and well-being facilities, to better provide for the needs of students across their college more generally. Commitments have been given by the college on transport and other arrangements that will be appropriate for those learners in Ammanford.

Diolch am eich datganiad, Weinidog, ond mae’n rhaid imi gytuno ag Adam Price ar hyn. Rwy’n teimlo, unwaith eto, ein bod yn gweld effeithiau cyllideb addysg sydd wedi’i thorri i’r asgwrn heb ddim ar ôl i’w dorri, a’r canlyniad tebygol, yn y pen draw, fydd gorfod cau rhai campysau. Mae gwleidyddion lleol a chynghorwyr yn yr ardal hon eisoes wedi mynegi pryder am yr hyn y bydd yn ei olygu i ddysgwyr yn Rhydaman a’r cyffiniau. Fel y dywedodd Adam, mae’r campws yn dyddio’n ôl bron i 100 mlynedd i 1927, ac mae’n canolbwyntio ar bethau allweddol yr ydym am eu cyflawni ac a fyddai’n fuddiol i’r ardaloedd: iechyd, gofal cymdeithasol, gofal plant a chrefftau’r diwydiant adeiladu. Weinidog, mae’n amlwg na fyddai’r penderfyniad yn iawn i’r ardal, ac mae wedi ennyn ymateb cryf gan y gymuned. Felly, fel y dywed Adam, a wnewch chi ei ailystyried?

Wel, nid yw’n benderfyniad i Lywodraeth Cymru. Mae’n benderfyniad a wnaed gan dîm arwain a llywodraethwyr Coleg Sir Gâr, sydd wedi cytuno mai ad-drefnu'r ystad bresennol ac adleoli’r ddarpariaeth i gampws Pibwrlwyd yw’r ffordd orau o ddiwallu anghenion eu dysgwyr. Nid yw hyn yn fater o ddewisiadau cyllidebol; mae'n fater o fuddsoddi yn ystad y coleg.

Mae’r cyfleusterau ar gampws Rhydaman, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mewn cyflwr gwael ar y cyfan ac yn gostus i’w cynnal a’u cadw, ac mae’r safle hefyd yn agored i lifogydd ac felly mae’n cyfyngu ar y potensial ar gyfer datblygu ar y safle penodol hwnnw yn y dyfodol. Yn y pen draw mae'r rhain yn gwestiynau strategol i'r coleg ei hun. Maent yn ceisio cymorth ariannol gan y Llywodraeth, a byddwn yn dilyn y weithdrefn a’r broses a ddilynwn mewn perthynas ag unrhyw gais am gymorth o dan raglen cymunedau dysgu cynaliadwy.

May I share the same concerns as expressed by Adam Price about the future of the Ammanford campus? As someone who comes from the area, the campus, 'the old tech' as it was called, has contributed a great deal for almost a century, as we've already heard, to the development of skills and lifelong learning of a number of students and older learners in the area for many years now. And so it's a blow to an area that is still suffering economically and socially since the closure of the coal mines back in the 1980s. The town of Ammanford is struggling to regenerate, despite the efforts of the county council to regenerate the town. Seeing this is a further blow to the future of the Amman valley.

What we are seeing here, although we welcome the new development on the Pibwrlwyd campus, is we're seeing students having to travel further from their homes, and in an area where public transport isn't adequate. So, we're asking them to go to Carmarthen or Llanelli or Gorseinon or Neath—public transport isn't available to them to do that. So, that's a question that must be answered.

The economic impact on the town is going to be huge when you take the campus away, with all of the students who attend there, the staff and so on, who go to have their lunch in the town and so on.

I accept that this is a proposal by the college itself, and that you support it, but is it possible for us to commit to collaborate, that you collaborate, that we as local elected Members collaborate with the college, to see whether there is a different alternative future to be found, in a creative way, to ensure that lifelong education and continuing education skills continue to be provided in the Ammanford area? Because at the end of the day, you as a Government have the final decision to make on this through the Welsh education partnership. So, I would ask you to consider the impact of this on so many aspects, and to work with us all to ensure that there continues to be a further education presence in Ammanford.

Just for clarity, the purpose of the investment plan is to secure the best possible resources to secure the best education for learners, and that's what's at the heart of the whole funding plan that we provide as a Government. The proposal has been submitted for some time, as the Member will know, to invest in a development to improve the college facilities as a whole, with a focus on Pibwrlwyd, but the intention is to secure the best education and facilities possible. But, of course, I'm always happy to work with the college, as we do regularly, and with anyone else in order to ensure that the plans are appropriate.

I thank the Minister. 

Item 4 is the 90-second statements, and the first statement is from Samuel Kurtz. 

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Cyn Dydd Gŵyl Dewi ddydd Gwener, cefais y pleser o ymweld â grŵp Ail Sgowtiaid Penfro i wobrwyo un o’u Cybiaid, Levi Byrne, sy’n wyth oed, â chopi wedi’i fframio o’i dyluniad o fathodyn Dydd Gŵyl Dewi. Y bathodyn oedd y cais buddugol mewn cystadleuaeth i ddylunio bathodyn blanced Dydd Gŵyl Dewi, y gall Cybiaid a Sgowtiaid o bob rhan o'r DU ei ennill, a chafwyd dros 200 o geisiadau. Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â Levi ac aelodau eraill o'r Sgowtiaid i drafod fy rôl yn y Senedd a phwysigrwydd democratiaeth a Llywodraeth.

Mae mudiad y Sgowtiaid yn sefydliad ieuenctid rhyngwladol anhygoel, a ddechreuwyd gan Robert Baden-Powell ym 1908, sy'n darparu’r sgiliau sydd eu hangen i dros 14,000 o bobl ifanc pedair i 25 oed yng Nghymru ar gyfer yr ysgol, coleg, prifysgol, cyfweliadau swydd a sgiliau hanfodol gydol oes eraill. Dychmygaf nad fi yw'r unig un yn y Siambr hon sydd ag atgofion hapus o fod yn un o'r Cybiaid, am gyfnod byr yn unig yn fy achos i, a gallu cymryd rhan yn yr ystod hwyliog o weithgareddau a drefnwyd a'r gwersi bywyd a ddysgwyd.

Hoffwn ddiolch i Alex Pett ac aelodau Ail Sgowtiaid Penfro am roi croeso mor gynnes i mi, a hoffwn ddiolch i holl arweinwyr y grwpiau a gwirfoddolwyr ledled Cymru am y gwaith rhagorol ac ysbrydoledig a wnânt yn paratoi pobl ifanc ar gyfer bywyd fel oedolion. Mae mudiad y Sgowtiaid yn rhywbeth sy’n rhan o wead ein cenedl, ac o’m profiad i, mae’n teimlo fel pe bai mewn dwylo diogel iawn. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Ddydd Sadwrn diwethaf, dechreuodd Dan Simms o Gil-y-coed ar y gamp enfawr o gerdded o gastell Cil-y-coed yr holl ffordd i Amsterdam er cof am ei ddau ffrind agos a laddodd eu hunain, ac i godi ymwybyddiaeth o iechyd meddwl dynion a phwysigrwydd codi eich llais pan fyddwch yn teimlo'n isel.

Roedd tri chwarter y bobl a laddodd eu hunain yn 2022 yn ddynion, ac yn drasig, mae cyfraddau hunanladdiad ymhlith dynion yn parhau i fod yn uchel. Bydd Dan yn cerdded marathon bob dydd am 15 diwrnod, gan deithio 600 km a chysgu o dan y sêr hyd nes iddo gyrraedd pen ei daith. Ar ôl colli dau ffrind, mae Dan yn codi arian ac ymwybyddiaeth o ba mor bwysig yw hi fod iechyd meddwl dynion yn cael ei flaenoriaethu.

Yn anffodus, mae stigma ynghlwm wrth iechyd meddwl dynion o hyd, ac mae llawer yn teimlo bod yn rhaid iddynt ddioddef yn dawel. Bydd yr arian a godir o daith gerdded Dan yn mynd tuag at elusennau sy’n cefnogi dynion gyda’u hiechyd meddwl, ac i roi gwybod i’r rhai o’u cwmpas nad oes yn rhaid iddynt wynebu’r heriau hyn ar eu pen eu hunain. Siarad yn agored ac yn onest am ein hiechyd meddwl, boed yn dda neu’n ddrwg, yw’r cam cyntaf y gall pob un ohonom ei gymryd i normaleiddio’r sgyrsiau hyn, ac mae Dan yn enghraifft wych o hyn ar waith. Rwy’n siŵr y bydd Aelodau’r Senedd yn ymuno â mi i ddymuno’n dda i Dan wrth iddo ymgymryd â’r her hon dros achos mor dda.

Hoffwn siarad â chi heddiw am fachgen bach hapus o'r enw Ivor sydd â syndrom Angelman. Anhwylder genetig yw hwn sy'n achosi anawsterau dysgu difrifol a phroblemau symud a chydbwysedd. Ni fydd y rhan fwyaf o bobl â syndrom Angelman byth yn siarad, ac ni fydd rhai byth yn cerdded. Mae angen gofal parhaus arnynt am weddill eu hoes. Mae oddeutu 0.5 miliwn o bobl ledled y byd yn byw gyda syndrom Angelman, gan gynnwys oddeutu 300 o bobl yma yng Nghymru. Yn ffodus, cafwyd cynnydd sylweddol mewn ymchwil feddygol ledled y byd gyda chenhadaeth i wella syndrom Angelman.

Fe wnaeth y dyn ifanc bach hyfryd hwn, sy’n bedair oed, Ivor, gerdded 1 km bob dydd am fis o gwmpas ei bentref yn sir Fynwy i godi ymwybyddiaeth o syndrom Angelman. Ysbrydolodd gannoedd o bobl i gerdded gydag ef a chododd filoedd o bunnoedd i FAST UK, elusen sy'n ymroddedig i ymchwil feddygol ar gyfer syndrom Angelman. Mae wedi cipio calonnau cymaint o bobl yn ei gymuned leol a thu hwnt.

Wrth siarad â mam Ivor am ei phrofiad, roedd am bwysleisio sut mae diagnosis cynnar a chymorth ar ôl diagnosis i'r unigolyn a'u teuluoedd yn hollbwysig, ond yn wirioneddol brin. Arhosodd teulu Ivor 12 mis am ganlyniad prawf gwaed a ddylai fod wedi cymryd chwe wythnos, gan arwain at fisoedd lawer o boen ac ansicrwydd diangen. Ychydig iawn o gymorth ymarferol a gafwyd yn dilyn y diagnosis. Cafodd mam Ivor ei chyfeirio'n llythrennol at wefan elusen a'i gadael i wneud popeth arall ei hun. Mae angen lefel sylfaenol o hyfforddiant anghenion dysgu ychwanegol a chyrsiau hyfforddi athrawon, ac mae angen i'r arian ddilyn y plentyn gydag anghenion penodol fel syndrom Angelman.

Diolch i bawb a ddaeth i’r digwyddiad galw heibio yr wythnos hon. Roeddent wrth eu boddau'n cyfarfod â chi. Gyda mwy o ymwybyddiaeth nawr, gobeithio y gallwn weld newid gwirioneddol i'r bobl hyn sy'n dioddef o syndrom Angelman. Diolch.

Thank you to the three Members.

Item 5 is a debate on the Culture, Communications, Welsh Language, Sport and International Relations Committee Report, 'International Relations: Annual Report 2022-23'. I call on the committee Chair to move the motion. Delyth Jewell.

Thank you, Dirprwy Lywydd. It's a pleasure to be able to open this afternoon's debate on the committee's behalf. As far as I'm aware, this is the first report of its kind in terms of international relations in the Senedd's history. 

The committee's work in this area includes receiving regular reports, scrutinising the draft budget, and an annual scrutiny session with the First Minister. There are a number of different issues that I would like to raise this afternoon.

Now, it's a shame that the First Minister is not present today. It would have been an opportunity for him to put his own words on the record. I'm quite sure that he too would have enjoyed listening to the different contributions. However, we are very grateful to the Deputy Minister, who will be responding on the Government's behalf.

Yr wythnos diwethaf, holwyd y Prif Weinidog ynglŷn â'i bortffolio cysylltiadau rhyngwladol a’i bwysigrwydd iddo, a siaradodd am Ddewi Sant, a bwysleisiodd bwysigrwydd gwneud y pethau bychain yn dda. Mae honno’n gymhariaeth berthnasol ac amserol, ac efallai, yn egwyddor arweiniol i'r Llywodraeth. Yn y cyd-destun hwnnw, credaf y byddai’n deg disgrifio dymuniadau ein pwyllgor fel rhai sydd am sicrhau bod ôl troed y gwaith cysylltiadau rhyngwladol hwnnw yn fwy na chyfanswm ei rannau, yn fwy na’r holl bethau bach hanfodol hynny gyda’i gilydd, ac y dylid cael ethos, rhaglen a strategaeth arweiniol sydd nid yn unig yn sail i'r holl weithredoedd unigol hynny, ond yn cysylltu ac yn llywio eu pwrpas, gan ffurfio patrwm y gellir ei fapio ar amlinelliad o'r byd. Wedi’r cyfan, bydd perthnasedd Cymru i’r byd, a’n perthynas ag ef, yn tyfu’n fwy ac yn fwy arwyddocaol.

Mae meysydd wedi bod lle rydym wedi disgwyl mwy gan y Llywodraeth. Yn fwyaf nodedig, roeddem yn siomedig fod y Prif Weinidog wedi penderfynu peidio â mynychu'r sesiwn graffu ar y gyllideb ddrafft. Mae hynny wedi achosi rhai anawsterau i ni. Roedd y dystiolaeth ysgrifenedig a gawsom yn cynnwys gwallau, ac nid ydym wedi gallu ystyried y ffigurau gydag unrhyw hyder. Credaf fod rhwystredigaeth ein pwyllgor ynglŷn â hyn yn dyst i ba mor hanfodol bwysig yw’r materion hyn yn ein barn ni, pa mor allweddol yw cysylltiadau rhyngwladol i Gymru, a gwn fod y Prif Weinidog yn rhannu’r farn honno. Rydym wedi argymell, yn y dyfodol, y dylai’r Gweinidog sy'n gyfrifol am y portffolio hwn fynychu sesiynau craffu ar y gyllideb a chraffu ar y gyllideb ddrafft.

Gan droi at y strategaeth ryngwladol, nid yw Llywodraeth Cymru yn adrodd yn benodol ar y strategaeth honno, ond fel pwyllgor, rydym yn monitro cynnydd y gweithgarwch cysylltiadau rhyngwladol. Cawn ein cynorthwyo gan ein tîm gwych i wneud hyn, drwy ddefnyddio cyfuniad o adroddiadau gan swyddfeydd tramor Llywodraeth Cymru, datganiadau gweinidogol, sesiynau tystiolaeth, busnes y Senedd a'r cyfryngau cymdeithasol. Cyhoeddir llawer o ymrwymiadau diplomyddol ar y cyfryngau cymdeithasol—dyna'r byd yr ydym yn byw ynddo. Yn hynny o beth, rydym yn croesawu'r camau a gymerwyd gan y Llywodraeth i gynyddu a gwella'r wybodaeth sydd ar gael i'r cyhoedd.

Wrth i’r strategaeth agosáu at ei therfyn yn 2025, rydym hefyd wedi croesawu cynnig y Prif Weinidog i drafod adnewyddu’r strategaeth gyda ni, a hoffem hefyd weld y gwahoddiad hwnnw’n cael ei estyn i grŵp ehangach o randdeiliaid. Rydym hefyd wedi argymell y dylid cael diweddariad ar gynnydd y camau gweithredu tymor byr a thymor canolig a restrir yn y strategaeth. Mewn ymateb i’r argymhelliad hwnnw, derbyniodd y Prif Weinidog hynny, ac edrychwn ymlaen at gael y diweddariadau hyn maes o law.

Mae’r strategaeth ryngwladol hefyd yn nodi perthynas â gwledydd sy'n cael blaenoriaeth gan y Llywodraeth, gyda'r rhan fwyaf ohonynt yn yr UE. Mae’n amlwg i ni fod cysylltiadau rhwng y DU a’r UE yn parhau i fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth ac i randdeiliaid. Rydym wedi sylwi bod diffyg strategaeth benodol yn peri heriau i lywio a darparu craffu effeithiol ar y berthynas ôl-Brexit. Y bore yma, parhaodd ein pwyllgor â’n hymchwiliad i effeithiau Brexit ar y diwydiannau diwylliannol. Mae'n we ag iddi lawer o edefynnau; mae'n bwysig ein bod yn cael cymaint o eglurder â phosibl, fel nad ydym yn mynd yn sownd yn y we honno.

I adleisio’r cyfraniadau a wnaed yn ystod dadl y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad yr wythnos diwethaf, mae angen inni sicrhau bod pedair gwlad gyfansoddol y DU yn cael eu cynrychioli mewn trafodaethau ar y berthynas rhwng y DU a’r UE ac yn cael eu cefnogi gan ymgysylltiad rheolaidd rhwng ein gwledydd a’r UE. Rydym yn pryderu bod yr anawsterau a wynebir gan randdeiliaid wrth geisio cymryd rhan mewn strwythurau DU-UE ar ôl Brexit wedi arwain at leihad yn y llais Cymreig sy’n cael ei glywed. Ddirprwy Lywydd, rydym yn genedl sy'n falch o gryfder ein lleisiau, yn unigol ac fel côr. Rydym yn pryderu y gallai’r llais hwn gael ei dawelu ymhellach wrth i amser fynd heibio. Dyna pam ein bod wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru lunio strategaeth benodol ar gyfer yr UE. Wrth wneud hynny, byddem yn adennill yr egwyddor a grybwyllais yn gynharach—strategaeth i arwain a llywio’r berthynas ôl-Brexit, er mor arw y gall y dyfroedd hynny fod.

Mae’n destun cryn rwystredigaeth nad yw’r Llywodraeth wedi dewis derbyn na gwrthod ein hargymhellion sy'n ymwneud â pherthynas Cymru â’r UE. Ymddengys bod patrwm yn datblygu gan y Llywodraeth o beidio ag ymrwymo i safbwynt ar faterion o’r fath, ac nid yw hynny bob amser yn ddefnyddiol. Fel rwyf eisoes wedi'i amlinellu, mae'r ymrwymiad i adnewyddu'r strategaeth ryngwladol, serch hynny, i'w groesawu. Mae’n hanfodol fod y diweddariad yn cynnwys yr UE fel perthynas sy'n cael blaenoriaeth. Wrth wneud hyn, fel y dywedodd Huw Irranca-Davies yr wythnos diwethaf, gallem ddefnyddio’r flwyddyn nesaf i ddatblygu ein blaenoriaethau, i ymgysylltu â rhanddeiliaid ac i sicrhau bod Cymru yn y sefyllfa orau bosibl i nodi ei barn pan fydd busnes yn ôl i normal.

Fel rwyf eisoes wedi'i grybwyll, mae gan Lywodraeth Cymru nifer o gysylltiadau sy'n cael blaenoriaeth, gan gynnwys yr Almaen, Ffrainc, Iwerddon, yr Unol Daleithiau a Chanada, yn ogystal â sawl rhan arall o Ewrop. Mae gan nifer o'r lleoedd hyn gytundebau dwyochrog rhyngwladol gweithredol gyda Chymru. O ganlyniad i waith ein pwyllgor hyd yn hyn, mae'r rhain bellach wedi'u rhestru ar wefan bwrpasol gan Lywodraeth Cymru, ac rydym yn croesawu hynny'n fawr. Byddwn yn parhau i fonitro'r cysylltiadau hyn drwy weddill ein tymor.

Ddirprwy Lywydd, efallai nad yw cysylltiadau rhyngwladol yn fater datganoledig, ond mae'n bwysig. Mae cymaint o waith da yn mynd rhagddo yn y sector hwn o fewn a thu allan i’r Llywodraeth, cymaint o’r pethau bychain y byddai Dewi Sant wedi’u canmol. Yr her bob amser, a’r hyn yr ymdrechwn i’w sicrhau, yw y dylai’r gwaith hwnnw fod yn fwy na chyfanswm y camau unigol hynny. A lle mae gwaith da yn digwydd, dylid ei ddathlu. Fel pwyllgor, cawn ein synnu'n aml gan faint o’r gwaith cyffrous a gwerthfawr hwn nad yw’n cael ei nodi mewn adroddiadau rheolaidd, a dyna oedd un o’n canfyddiadau allweddol o’n hymchwiliad Cymru-Iwerddon. Bydd ein ffocws fel pwyllgor yn parhau gyda’r gwaith hwn, a gwn y byddwn yn ddyledus, fel bob amser, i randdeiliaid sy’n ymgysylltu â’n gwaith ac yn cyfoethogi ein dealltwriaeth.

We owe them a debt of gratitude. 

Ar ddechrau tymor y Senedd hon, clywsom gan nifer o’r rhanddeiliaid hynny a oedd yn poeni y byddai colli Gweinidog penodol dros gysylltiadau rhyngwladol yn golygu y byddai’r pwnc yn colli amlygrwydd. Credaf ei bod yn deg dweud bod amlygrwydd y materion hyn wedi parhau, er bod pryderon o hyd, yn anochel efallai, ynghylch pa mor fanwl y gall y gwaith hwn fod heb Weinidog sy'n gwneud y gwaith hwn fel eu hunig flaenoriaeth. Rwy’n siŵr y bydd mater amlygrwydd yn erbyn ffocws yn parhau, ond gan mai hon fydd y ddadl olaf ar gysylltiadau rhyngwladol a gaiff ei chynnal yn y Senedd tra bydd ein Prif Weinidog presennol yn gyfrifol am y mater, hoffwn dalu teyrnged i’w bleser amlwg yn y materion hyn a’i angerdd dros Gymru’n rhyngwladol. Bydd yn rhaid annog pwy bynnag sydd â rheolaeth dros y maes gwaith hanfodol hwn nesaf i hyrwyddo ein cenedl a'i buddiannau. Ar adeg pan fo’r byd yn mynd yn llai, dim ond tyfu a wnaiff y rhan sydd gan ein cenedl ni i’w chwarae ar ei lwyfan.

I look forward very much to hearing the views of others in our debate this afternoon. 

Rwy’n ddiolchgar i Gadeirydd y pwyllgor am gyflwyno’r adroddiad hwn, a hefyd yn ddiolchgar i’r ysgrifenyddiaeth sydd wedi cefnogi’r pwyllgor gyda'i waith. Ar hyn o bryd, cyfrifoldeb y Prif Weinidog yw cysylltiadau rhyngwladol, ac mae bob amser yn anodd iawn, gan wybod bod y Prif Weinidog wedi nodi ei fwriad i ymddiswyddo, nad yw’r ddadl hon yn troi'n dipyn o ddadl ffarwél. Ond credaf y dylem ddiolch i’r Prif Weinidog am y gwaith y mae wedi’i wneud a'r modd y mae wedi cynrychioli Cymru ar y llwyfan rhyngwladol. Gwyddom ei fod ym Mrwsel heddiw mewn digwyddiad Dydd Gŵyl Dewi, a gwn hefyd fod ei ymrwymiad i sicrhau bod Cymru’n cael ei chynrychioli ym Mrwsel ac mewn mannau eraill wedi’i werthfawrogi’n fawr gan lawer.

Mae llawer o argymhellion y pwyllgor yn cyfeirio at faterion yn ymwneud â chraffu a strategaeth. O ran y modd yr awn i'r afael â'r ddadl y prynhawn yma, rwy'n credu ei fod yn fater o bwyso a mesur, os mynnwch, dysgu gwersi, efallai, ac yna edrych ymlaen. Oherwydd yr hyn a wyddom yw y bydd gennym Weinidog newydd yn gyfrifol am y materion hyn ymhen mis, a bydd gennym Brif Weinidog newydd a fydd yn gyfrifol am le Cymru ar y llwyfan rhyngwladol. Felly, credaf ei bod yn iawn ac yn briodol fod hwn yn gyfle, felly, i’r pwyllgor edrych yn ôl ar yr ychydig flynyddoedd diwethaf a gwneud rhai argymhellion thematig, efallai, yn hytrach na'r argymhellion unigol ar wahân.

I mi, mae tri maes allweddol. Yn gyntaf oll, ceir maes craffu. Mewn unrhyw ddemocratiaeth seneddol, mae Gweinidogion yn atebol i’r Senedd, a’r Senedd sy’n pennu’r dull o graffu, nid y Llywodraeth. Bydd y Llywodraeth yn ymddangos ger bron pwyllgorau, a bydd Gweinidogion yn ymddangos er mwyn rhoi tystiolaeth pan fydd y pwyllgorau yn gofyn iddynt wneud hynny. Mewn unrhyw ddemocratiaeth, mae’n dibynnu ar y berthynas honno, ac mae’n siomedig nad ydym wedi cael mynediad at y Prif Weinidog yn y ffordd y byddai’r pwyllgor wedi’i rhagweld, ac wedi'i disgwyl a dweud y gwir. Mae’n bwysig mewn unrhyw ddemocratiaeth ein bod yn gallu craffu ar y Weithrediaeth. Dim ond os yw’r Weithrediaeth yn barod i ymddangos ger bron pwyllgorau y gallwn graffu arni, a chredaf fod hwnnw’n bwynt gwirioneddol allweddol o’r adroddiad hwn.

Yr ail bwynt yw strategaeth. Ceir nifer o argymhellion sy'n cyfeirio at strategaeth yn yr adroddiad hwn. Rydym wedi edrych ar wahanol feysydd gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cyflawni yn y maes hwn. Mae edefyn cyffredin yn rhedeg drwy bob un o’r rheini, sef bod y Llywodraeth yn fwy parod i adrodd ar yr hyn y mae wedi’i wneud yn hytrach na dweud wrthym beth mae'n dymuno ei wneud, pam ei bod yn dymuno gwneud hynny, a’r hyn y mae’n ceisio’i gyflawni drwy wneud hynny. Ond dim ond drwy osod amcanion clir iawn a thargedau mesuradwy y gallwn graffu ar y Weithrediaeth a phenderfynu a yw wedi cyflawni ei hamcanion ai peidio. Heb strategaeth ar y dechrau, nid oes pwrpas i adroddiad ar y diwedd. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnu dro ar ôl tro—ac nid yn y maes hwn yn unig, ychwaith—rhag nodi ei hamcanion, nodi’r hyn y mae’n ceisio’i gyflawni, nodi sut mae’n disgwyl cyflawni ei hamcanion. Os oes rhywbeth yma rwyf wedi'i ddysgu, rwy'n credu bod angen inni sicrhau bod y Gweinidog nesaf, y Llywodraeth nesaf, yn nodi amcanion clir iawn ar gyfer eu gwaith.

I mi, mae'n rhaid i’r blaenoriaethau hynny gynnwys yr Undeb Ewropeaidd. Nid oes amheuaeth ynghylch ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gysylltiadau â’r UE, ac nid oes unrhyw gwestiwn ynghylch ymrwymiad personol y Prif Weinidog i hynny, ac mae’r gwaith y mae Derek Vaughan yn parhau i’w wneud yn sefydliadau’r Undeb Ewropeaidd o’r radd flaenaf. Ond clywsom y bore yma yn y pwyllgor, fel yr amlinellodd y Cadeirydd, am rai o’r sefyllfaoedd echrydus sy’n wynebu sector y celfyddydau a diwylliant. Clywsom am effaith Brexit arnom ni. Siaradodd chwe thyst fwy nag unwaith, un ar ôl y llall, am yr effeithiau negyddol eang yn sgil Brexit a cholli cyfleoedd. Mae pobl yn dweud na allant ddod o hyd i waith, na allant ddod â phobl yma, fod y costau wedi cynyddu, fod y gwaith gweinyddol wedi cynyddu, fod rhyddid i symud wedi'i golli, fod gormod o fiwrocratiaeth, gormod o broblemau gyda thrwyddedau, gormod o broblemau gyda thrwyddedau ATA, ei bod hi'n cymryd gormod o amser, ac nad oes unrhyw gynnydd mewn gweithgarwch y tu allan i'r UE. Dywedai pawb yr un peth, ac ni allodd Tom Giffard druan, yr oeddwn yn teimlo trueni mawr drosto, rhaid dweud, wrth iddo geisio dod o hyd i unrhyw ymyl arian, ganfod unrhyw un o gwbl. Felly, mae angen inni ganolbwyntio ar yr Undeb Ewropeaidd.

Wrth ymateb i’r ddadl hon, rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog hefyd yn edrych ar y meysydd eraill y mae Llywodraeth Cymru wedi’u blaenoriaethu. Credaf fod y Gweinidog iechyd yn India ar hyn o bryd. Byddai’n ddefnyddiol inni ddeall beth yw amcanion y gwaith hwnnw, a’r hyn y mae’n ceisio’i gyflawni gyda'r ymweliad hwn.

Fe wnaf orffen gyda'r pwynt hwn, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n dod i’r Siambr hon yn aml iawn i sôn am Dredegar ym Mlaenau Gwent, ond mae yna Dredegar arall, wrth gwrs, yn Richmond, Virginia. Credaf ei bod yn bwysig, pan fyddwn yn edrych tuag at adeiladu cysylltiadau ar draws gwahanol wledydd, ein bod yn edrych—ac mae’r gwaith y mae Rhun ap Iorwerth wedi’i arwain ar y grŵp hollbleidiol rhyngwladol wedi ceisio gwneud hyn—tuag at ddod â phobl â chysylltiadau Cymreig at ei gilydd. Wrth ymateb i’r ddadl, rwy'n gobeithio—

Mae angen ichi ddirwyn i ben.

—y bydd y Dirprwy Weinidog hefyd yn fy annog yn fy ymdrechion i greu cysylltiadau rhwng Tredegar a Thredegar. Diolch.

Thank you very much to the committee for all of its work on this issue. I'm grateful for the opportunity to speak about international relations this afternoon. I am proud that we, through the work of this committee, have made an effort to position ourselves in the world. Our Senedd has been designed to be transparent and visible so that people can look in upon us and see what we are doing here, but all of that glass, too, is a means for us to look out, and not just look at Wales. We need to look out at the world, and for me, that is crucially important. 

Last week I was in Ireland, and the discussions I had there with stakeholders on trade, energy and politics have demonstrated clearly to me once again that we could and should be doing far more to build on our international relations, and that closest and most important one, in accordance with the conclusions and recommendations of this report and the committee's previous work on links between Wales and Ireland. One thing that stood out to me, by the way, was the level of interest in the cross-party model of the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales as a means of discussing political, economic and constitutional issues in an informed and constructive manner—something that is particularly pertinent on the island of Ireland. And we could and should, always within the international community, be seeking ways of sharing good practice, and that naturally works both ways.

Wrth gwrs, mae perthynas Cymru ag Iwerddon yn rhan allweddol o'n perthynas ehangach ag Ewrop y mae'r adroddiad a drafodir gennym heddiw yn tynnu sylw arbennig ati. Yn wir, mae'r adroddiad yn galw am feddwl cliriach, mwy bwriadus, am berthynas Cymru â'r UE. Ar hyn o bryd nid oes gan Lywodraeth Cymru ddull strategol o weithredu ar y berthynas rhwng yr UE a'r DU ar ôl Brexit, gydag ailnegodi telerau'r berthynas hon erbyn 2025. Rwy'n credu bod angen mynd i'r afael â'r bwlch hwn ar frys.

Nawr, mae canfyddiadau'r adroddiad hwn yn adleisio ac yn adeiladu ar waith diweddar y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar lywodraethiant y DU a'r UE, a amlygodd ddiffyg dylanwad amlwg Cymru ar y fframweithiau sy'n llywodraethu'r berthynas rhwng yr UE a'r DU ar ôl Brexit. Ac rwy'n ddiamwys ynglŷn â hyn: pryd bynnag y gwneir penderfyniadau sy'n effeithio ar bobl Cymru, dylai'r rhai sy'n eu cynrychioli fod yn yr ystafell. Ac ar hyn o bryd, ar benderfyniadau allweddol, yn ôl cyfaddefiad Llywodraeth Cymru ei hun, nid yw hyn yn wir o safbwynt llywodraethiant yr UE a'r DU.

Nawr, mae Cymru wedi cael ei chloi allan o fforymau llywodraethiant allweddol. Nid ydym wedi chwarae unrhyw ran, er enghraifft, yn yr ailnegodi a arweiniodd at fframwaith Windsor, er gwaethaf ei oblygiadau i fasnach rhwng Iwerddon a Chymru—rhywbeth sy'n arbennig o berthnasol yn fy etholaeth i ar Ynys Môn. Ac yn blwmp ac yn blaen, mae hyn yn gwbl annerbyniol. A hoffwn ofyn pa gamau y mae Llywodraeth Cymru, ac yn arbennig y ddau ymgeisydd i fod yn Brif Weinidog nesaf, yn bwriadu eu cymryd i fynd i'r afael â'r diffyg democrataidd amlwg hwn.

Nawr, rydym ni ym Mhlaid Cymru yn glir ac wedi bod ers amser maith, ynglŷn â'r hyn y credwn yw'r sefyllfa orau bosibl i Gymru yn ein perthynas ag Ewrop. Y dyfodol gorau i Gymru yn ein barn ni yw fel cenedl annibynnol o fewn yr UE, ond rydym hefyd yn benderfynol, wrth gwrs, i ymdrechu am y gorau i Gymru yma nawr, o dan yr amgylchiadau presennol. A dylid gwneud popeth sy'n bosibl i oresgyn yr heriau y mae Brexit wedi'u creu i'n heconomi ac i'n perthynas â'n cymdogion agosaf. I mi, golyga hyn fod y DU gyfan yn edrych ar ailymuno â'r farchnad sengl a'r undeb tollau. Rwy'n credu y dylem wneud yr achos hwnnw'n gryf—barn y gwyddom ei bod yn cael ei rhannu gan o leiaf un o'r ddau sydd yn y ras i fod yn Brif Weinidog nesaf. Ond fel pwynt olaf heddiw, hoffwn ofyn i Lywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd ymuno â mi i alw am hyn ac i amlinellu sut y gallem weithio gyda'n gilydd i gyflawni hynny.

Mae gan Gymru lawer i'w gynnig i'r byd: ein hiaith, diwylliant, chwaraeon, peirianneg a chymaint mwy. Mae gan Lywodraeth Cymru a'r Senedd rôl bwysig i'w chwarae yn hyrwyddo ein gwerthoedd, yn cryfhau cysylltiadau economaidd ac yn rhannu arfer polisi gorau. Mae gan lawer o wledydd ddiddordeb mawr yn ein Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'r Gymraeg.

Mae'r cyfrifoldeb datganoledig sydd gennym dros feysydd fel ymchwil a chynaliadwyedd yn rhoi sail gref i weithio arni gyda phartneriaid ledled Ewrop i ddysgu o brofiadau ein gilydd, gan ganolbwyntio ar fynd i'r afael â'n bygythiad mwyaf, yr argyfwng hinsawdd.

Rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru yn ei rhaglen lywodraethu i gynyddu presenoldeb Cymru yn Ewrop a chadw swyddfa ym Mrwsel. Mae'r presenoldeb hwnnw'n sicrhau bod yr Undeb Ewropeaidd yn parhau i fod yn bartner cryfaf i ni a bydd yn caniatáu inni weithio gyda'n gilydd ar y gwerthoedd a'r uchelgeisiau polisi a rannwn. Bydd hefyd yn galluogi Llywodraeth Cymru i gefnogi busnesau i fasnachu mor effeithlon â phosibl yn y dyfodol, sy'n bwysig iawn ar ôl Brexit.

Cefais fy siomi o ddarganfod sut mae Cymru'n aml yn cael ei gadael allan o sgyrsiau gan Lywodraeth y DU, a phan ymwelais â Ghana ar gyfer cynhadledd Cymdeithas Seneddol y Gymanwlad, darganfûm fod yna ddwy haen yn bodoli.

Clywsom dystiolaeth y bore yma gan y sector creadigol na fu unrhyw enillion ers gadael yr UE, dim ond costau a biwrocratiaeth sydd wedi ein rhoi dan anfantais o gymharu â gwledydd eraill. Mae angen mwy o arweiniad a chysondeb, nid yn unig i'r rhai sy'n teithio, ond hefyd i'r rhai sy'n gweithio ym maes rheoli ffiniau.

Mae colli mynediad at gronfeydd hefyd wedi bod yn sylweddol. Mae Ewrop Greadigol newydd gael chwistrelliad enfawr o arian na allwn ei gyrchu mwyach, ond yn wahanol i Ewrop, nid yw Llywodraeth y DU yn cydnabod pwysigrwydd a gwerth y diwydiannau creadigol. Rwy'n cytuno â'r Prif Weinidog fod y ffordd y mae Llywodraeth bresennol y DU wedi ymdrin â Brexit wedi bod yn gwbl anfoddhaol a dweud y lleiaf, ac mae angen Llywodraeth Lafur newydd arnom yn San Steffan i ailadeiladu cydweithrediad ac ymddiriedaeth gyda'n partneriaid Ewropeaidd ar lefel y DU gyfan, yn enwedig o ran cysylltiadau economaidd a diwylliannol. Mae angen i Gymru barhau i rwydweithio i ddarparu cyfleoedd ar gyfer deialog a rhannu gwybodaeth. Maent yn cynnig llwyfan i godi proffil Cymru ac arddangos ein hymagweddau a'n gwerthoedd unigryw i gynulleidfa ryngwladol, gan gryfhau'r berthynas â'n rhanbarthau sy'n cael blaenoriaeth a'n cysylltiadau, y mae Cymru nid yn unig yn rhannu aelodaeth â nhw, ond hefyd wedi cyd-sefydlu nifer o rwydweithiau. Ac yn ogystal â hyrwyddo Cymru ar y llwyfan byd-eang, mae gennym ddyletswydd hefyd i wneud yr hyn a allwn i gefnogi'r gymuned ryngwladol, gan gynnwys y rhai sy'n wynebu erledigaeth. 

Mae dwy flynedd wedi mynd heibio bellach ers goresgyniad Wcráin, ac rwy'n falch fod Cymru yn genedl noddfa sy'n cynnig lloches i'r rhai sydd ei hangen. Hoffwn ganmol Llywodraeth Cymru hefyd am greu Academi Heddwch Cymru, y sefydliad heddwch cyntaf sydd â'r nod o ymestyn traddodiad hirsefydlog Cymru o greu heddwch a hyrwyddo heddwch, drwy ddod â'r meddyliau academaidd a'r arbenigedd gorau ynghyd i adeiladu byd gwell trwy ddulliau heddychlon o ymdrin â heriau byd-eang. 

Hoffwn ddiolch i glercod y pwyllgor am lunio'r adroddiad, ac i'r Cadeirydd am ei gyflwyno. Edrychaf ymlaen at barhau i fonitro cynnydd Llywodraeth Cymru tuag at yr argymhellion a gyflwynwyd, yn ogystal â chanolbwyntio ar weithrediad strategaeth ryngwladol y Llywodraeth. Diolch. 

May I echo the thanks to the committee for its report? I hadn't realised, until the Chair's opening remarks, that this is the first time that we've had a debate on this important matter on the Senedd floor. And I would say that the international awareness of Wales is greater now than ever before. I remember travelling in my twenties in Europe and having to explain to people where Wales was. The awareness of Wales wasn't very high internationally. But this has changed entirely. You can travel all over the world now and people will be aware of Wales, primarily due to the success of our sporting teams. 

As Alun Davies has given a plug to Tredegar in Virginia, may I also give a plug? It was wonderful for me to be in Cardiff, Maryland, at the end of January, and talking in Welsh to people who've never been here, and people's enthusiasm for Wales, and for our language and culture, was infectious. 

I'd like to raise two issues in this debate, Dirprwy Lywydd. First, one of the most powerful arguments, in my view, in favour of Senedd reform is that it will improve scrutiny of the Government. I agree with the culture committee's recommendations, and Alun Davies's comments, on the need for in-person oral evidence sessions. We often hear in this place fair criticism, in my view, of Westminster Ministers for refusing meetings with Welsh Ministers and Senedd committees. I'm sure that we can all agree that giving evidence solely via written statements is not the best means of scrutiny. Often, it isn't the pre-arranged questions that draw the most informative responses, but those supplementary questions that follow naturally in a question and answer session. So, failure to engage in such sessions could set a poor precedent for our Senedd, and could harm its scrutiny function.