Y Cyfarfod Llawn
Plenary
27/02/2024Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Mae'r cwestiwn cyntaf heddiw gan Gareth Davies.
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary session. The first item will be questions to the First Minister, and the first question today is from Gareth Davies.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am amseroedd aros cleifion yn Ysbyty Glan Clwyd? OQ60734
1. Will the First Minister make a statement on patient waiting times at Glan Clwyd Hospital? OQ60734
I thank Gareth Davies, Llywydd, for that question. Waiting times for some patients at Glan Clwyd Hospital are not where they need to be, especially in the emergency department. Extra investment by the Welsh Government and a fresh focus by the new board will help front-line staff to bring about improvement.
Diolch i Gareth Davies, Llywydd, am y cwestiwn yna. Nid yw'r amseroedd aros i rai cleifion yn Ysbyty Glan Clwyd lle mae angen iddyn nhw fod, yn enwedig yn yr adran achosion brys. Bydd buddsoddiad ychwanegol gan Lywodraeth Cymru a phwyslais o'r newydd gan y bwrdd newydd yn helpu staff rheng flaen i sicrhau gwelliant.
Thank you very much for your response, First Minister. It's promising to see, despite your response, that waiting times have slowly started to move in the right direction in some ways in the past two months, particularly against cancer targets. But improvement is very slow in emergency departments, where waiting times are an acute issue in the Betsi Cadwaladr University Health Board. Glan Clwyd Hospital is the worst-performing accident and emergency department for waiting times in Wales, and is within the worst-performing health board. Sixty-eight per cent of A&E patients in Wales are seen within four hours, but, at Glan Glwyd Hospital, only 45 per cent of patients are discharged, transferred or admitted within four hours. Patients waiting more than 12 hours are up 10 per cent on January last year. Residents of north Wales simply shouldn't have to put up with this. This month, a patient, Mr Taylor, arrived at Ysbyty Glan Clwyd with chest pains and, following a triage, was left in a corridor for six hours in a wheelchair. Whilst noting that the staff were excellent, they were overwhelmed and he was left in tears, sadly. We cannot allow waiting time of this length to become the new norm, First Minister. So, can you outline what road map the Welsh Government has in place to bring down waiting times at Ysbyty Glan Clwyd so that people do not have to experience the same as the gentleman, Mr Taylor, who had to wait six hours in a corridor? Thank you.
Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Prif Weinidog. Mae'n addawol gweld, er gwaethaf eich ymateb, bod amseroedd aros wedi dechrau symud i'r cyfeiriad cywir yn araf mewn rhai ffyrdd yn ystod y ddau fis diwethaf, yn enwedig yn erbyn targedau canser. Ond mae gwelliant yn araf iawn mewn adrannau achosion brys, lle mae amseroedd aros yn broblem ddifrifol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Ysbyty Glan Clwyd yw'r adran damweiniau ac achosion brys sy'n perfformio waethaf o ran amseroedd aros yng Nghymru, ac mae yn y bwrdd iechyd sy'n perfformio waethaf. Mae chwe deg wyth y cant o gleifion damweiniau ac achosion brys yng Nghymru yn cael eu gweld o fewn pedair awr, ond, yn Ysbyty Glan Clwyd, dim ond 45 y cant o gleifion sy'n cael eu rhyddhau, eu trosglwyddo neu eu derbyn o fewn pedair awr. Mae cleifion sy'n aros mwy na 12 awr wedi cynyddu 10 y cant ers mis Ionawr y llynedd. Yn syml, ni ddylai trigolion y gogledd orfod goddef hyn. Y mis hwn, cyrhaeddodd claf, Mr Taylor, Ysbyty Glan Clwyd gyda phoenau yn ei frest ac, yn dilyn brysbennu, cafodd ei adael mewn coridor am chwe awr mewn cadair olwyn. Gan nodi bod y staff yn ardderchog, roedden nhw wedi'u gorlwytho ac fe'i gadawyd yn ei ddagrau, yn anffodus. Ni allwn ganiatáu i amser aros o'r hyd hwn ddod yn norm newydd, Prif Weinidog. Felly, a allwch chi amlinellu pa fap ffordd sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith i ostwng amseroedd aros yn Ysbyty Glan Clwyd fel nad oes yn rhaid i bobl ddioddef yr un peth â'r gŵr bonheddig, Mr Taylor, y bu'n rhaid iddo aros chwe awr mewn coridor? Diolch.
Well, I thank Gareth Davies, Llywydd, for the acknowledgement he made at the start of his question about those areas that have improved at Glan Clwyd. But I agree with him that the performance at the emergency department has not been satisfactory, and that there are further things that have to be done to make sure that the investment that the Welsh Government has provided to emergency care at the hospital pays dividends in the service that is provided to patients.
I think I remember being at the hospital with the Member's colleague, Darren Millar, getting on for 10 years ago now, when very significant investment had been made to remodel the emergency department. We were shown around it. It was explained to us how this would make a difference to flow through the department and so on, and there's further investment that the Welsh Government is providing. The Minister met on 22 February with the health board, and with local authorities, to ask them what more can be done to move people out of the hospital who do not need to be there, in order to improve flow through the department. Now, while there is a lot of extra work that needs to be done, there are things that have happened already that are making a difference—1,200 patients a month, on average, are now getting a service through the urgent primary care centres in north Wales. And, at Ysbyty Glan Clwyd itself, the same-day emergency care service is seeing hundreds and hundreds of patients each month, most of whom—the good news is—don't need to be admitted further into the hospital. So, there are services that are supporting that emergency department. I do expect the new board to focus on how improvement for patient experience can be brought about.
Wel, diolch i Gareth Davies, Llywydd, am y gydnabyddiaeth a wnaeth ar ddechrau ei gwestiwn am y meysydd hynny sydd wedi gwella yng Nglan Clwyd. Ond rwy'n cytuno ag ef nad yw'r perfformiad yn yr adran achosion brys wedi bod yn foddhaol, a bod pethau pellach y mae'n rhaid eu gwneud i wneud yn siŵr bod y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu ar gyfer gofal brys yn yr ysbyty yn talu ar ei ganfed yn y gwasanaeth sy'n cael ei ddarparu i gleifion.
Rwy'n credu fy mod i'n cofio bod yn yr ysbyty gyda chydweithiwr yr Aelod, Darren Millar, bron i 10 mlynedd yn ôl bellach, pan oedd buddsoddiad sylweddol iawn wedi cael ei wneud i ailfodelu'r adran achosion brys. Cawsom daith o'i chwmpas. Esboniwyd i ni sut y byddai hyn yn gwneud gwahaniaeth i lif drwy'r adran ac yn y blaen, ac mae yna fuddsoddiad pellach y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu. Cafodd y Gweinidog gyfarfod ar 22 Chwefror gyda'r bwrdd iechyd, a chydag awdurdodau lleol, i ofyn iddyn nhw beth arall y gellir ei wneud i symud pobl allan o'r ysbyty nad oes angen iddyn nhw fod yno, er mwyn gwella llif drwy'r adran. Nawr, er bod llawer o waith ychwanegol y mae angen ei wneud, mae pethau sydd wedi digwydd eisoes sy'n gwneud gwahaniaeth—mae 1,200 o gleifion y mis, ar gyfartaledd, bellach yn cael gwasanaeth drwy'r canolfannau gofal sylfaenol brys yn y gogledd. Ac, yn Ysbyty Glan Clwyd ei hun, mae'r gwasanaeth gofal brys yr un diwrnod yn gweld cannoedd ar gannoedd o gleifion bob mis, y rhan fwyaf ohonyn nhw—y newyddion da yw—nad oes angen eu derbyn ymhellach i'r ysbyty. Felly, mae gwasanaethau sy'n cefnogi'r adran achosion brys honno. Rwy'n disgwyl i'r bwrdd newydd ganolbwyntio ar sut y gellir sicrhau gwelliant i brofiad cleifion.
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaed fel rhan o drawsnewid llinell Treherbert? OQ60736
2. Will the First Minister provide an update on the progress made as part of the Treherbert line transformation? OQ60736
Well, thanks to Buffy Williams for drawing attention to the very good news that Transport for Wales has reopened the Treherbert line this week. The investment has moved the line from being a Victorian, nineteenth-century part of our infrastructure to the twenty-first century, showing what a £1 billion investment in the core Valleys lines can achieve where responsibility for the rail network is devolved.
Wel, diolch i Buffy Williams am dynnu sylw at y newyddion da iawn bod Trafnidiaeth Cymru wedi ailagor rheilffordd Treherbert yr wythnos hon. Mae'r buddsoddiad wedi symud y rheilffordd o fod yn rhan Fictoraidd, o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg o'n seilwaith i'r unfed ganrif ar hugain, gan ddangos yr hyn y gall buddsoddiad o £1 biliwn yn rheilffyrdd craidd y Cymoedd ei gyflawni lle mae cyfrifoldeb am y rhwydwaith rheilffyrdd wedi'i ddatganoli.
Unlike Rishi Sunak taking credit for the electrified north Wales main line, backed by £1 billion nobody's seen, the Treherbert line transformation in Rhondda is making real progress with real financial backing. Electrification, infrastructure, station upgrades and dualling the line in parts over the last nine months mean that residents can once again use trains while the last phase of works is conducted. We will soon have greener, more reliable trains travelling to and from Cardiff four times an hour, opening more opportunities for education, employment and, of course, social occasions. But I want all Rhondda residents to benefit, and that includes the Fach. So, following my earlier meetings with the Deputy Minister for Climate Change, will the First Minister bring together TfW, Stagecoach, Rhondda Cynon Taf County Borough Council and the Welsh Government to discuss the reintroduction of train buses for residents in Rhonddda Fach? And will he join me in thanking Rhondda residents for their patience while work has taken place over the last nine months?
Yn wahanol i Rishi Sunak yn cymryd clod am brif reilffordd wedi'i thrydaneiddio gogledd Cymru, gyda chefnogaeth £1 biliwn nad oes neb wedi ei weld, mae trawsnewid rheilffordd Treherbert yn Rhondda yn gwneud cynnydd gwirioneddol gyda chefnogaeth ariannol go iawn. Mae trydaneiddio, seilwaith, uwchraddio gorsafoedd a deuoli'r rheilffordd mewn rhannau dros y naw mis diwethaf yn golygu y gall trigolion ddefnyddio trenau unwaith eto tra bod cam olaf y gwaith yn cael ei wneud. Cyn bo hir, bydd gennym ni drenau gwyrddach, mwy dibynadwy yn teithio i Gaerdydd ac yn ôl bedair gwaith yr awr, gan agor mwy o gyfleoedd ar gyfer addysg, cyflogaeth ac, wrth gwrs, achlysuron cymdeithasol. Ond rwyf i eisiau i holl drigolion Rhondda elwa, ac mae hynny'n cynnwys Rhondda Fach. Felly, yn dilyn fy nghyfarfodydd cynharach gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, a wnaiff y Prif Weinidog ddod â TrC, Stagecoach, Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a Llywodraeth Cymru ynghyd i drafod ailgyflwyno bysiau trên i drigolion yn Rhondda Fach? Ac a wnaiff ef ymuno â mi i ddiolch i drigolion Rhondda am eu hamynedd tra bod gwaith wedi cael ei wneud dros y naw mis diwethaf?
Thanks to Buffy Williams for those further points, Llywydd. I saw that the Prime Minister had claimed that the Conservative Government had electrified the north Wales line; I was on the line two days before, and it certainly hadn't happened then. And it's exactly that sort of claim that led Sir Robert Chote, who is the person responsible for standards in statistics and claims by Government, to write again last week, to criticise the UK Government for making extravagant claims well in advance of the facts. The Treherbert line has actually happened. It is an example of where investment has made a difference, rather than an empty promise that nobody at all believes will ever come to fruition.
I want to add my voice to what the Member said, though, in thanking people in the Rhondda and along that line for the patience that they have shown. Transport for Wales has delivered the improvements within the time frame that they set out, but it has been a huge feat of engineering, and the Member herself, I know, has been very helpful indeed in making sure that substitute services have been put in place in a way that are genuinely usable for that local population. The line will make a huge difference in that twenty-first century metro that we are creating here. I'm very glad that Transport for Wales will continue to offer half-price travel on the Treherbert line, through the Rhondda rail card. And, as Buffy Williams said, Llywydd, the next step is new trains, and that's been the story of Transport for Wales since the autumn of last year. There were real difficulties in the early autumn, when trains that were expected hadn't arrived and weren't in service. But the story since then has been new trains on lines in all parts of Wales, with more to follow—they'll be on that Treherbert line—and they'll be making a real difference, not only for people in the Rhondda Fawr, but through the new Porth transport hub, in the way that Buffy Williams said, making a real difference for people who live along the Rhondda Fach as well.
Diolch i Buffy Williams am y pwyntiau pellach hynny, Llywydd. Gwelais fod Prif Weinidog y DU wedi honni bod y Llywodraeth Geidwadol wedi trydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru; roeddwn i ar y rheilffordd ddeuddydd cyn hynny, ac yn sicr nid oedd wedi digwydd bryd hynny. Ac yn union y math hwnnw o honiad a arweiniodd i Syr Robert Chote, sef yr unigolyn sy'n gyfrifol am safonau mewn ystadegau a honiadau gan y Llywodraeth, ysgrifennu eto yr wythnos diwethaf, i feirniadu Llywodraeth y DU am wneud honiadau gwyllt ymhell cyn y ffeithiau. Mae rheilffordd Treherbert wir wedi digwydd. Mae'n enghraifft o le mae buddsoddi wedi gwneud gwahaniaeth, yn hytrach nag addewid gwag nad oes neb o gwbl yn credu fydd byth yn dwyn ffrwyth.
Hoffwn ychwanegu fy llais at yr hyn a ddywedodd yr Aelod, fodd bynnag, o ran diolch i bobl yn y Rhondda ac ar hyd y rheilffordd honno am yr amynedd y maen nhw wedi ei ddangos. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi cyflawni'r gwelliannau yn unol â'r amserlen a nodwyd ganddyn nhw, ond mae wedi bod yn gamp enfawr o beirianneg, ac mae'r Aelod ei hun, rwy'n gwybod, wedi bod yn gynorthwyol iawn o ran gwneud yn siŵr bod gwasanaethau cyfnewid wedi cael eu rhoi ar waith mewn ffordd sy'n wirioneddol ymarferol i'r boblogaeth leol honno. Bydd y rheilffordd yn gwneud gwahaniaeth enfawr yn y metro unfed ganrif ar hugain hwnnw yr ydym ni'n ei greu yma. Rwy'n falch iawn y bydd Trafnidiaeth Cymru yn parhau i gynnig teithiau hanner pris ar reilffordd Treherbert, trwy gerdyn rheilffordd y Rhondda. Ac, fel y dywedodd Buffy Williams, Llywydd, y cam nesaf yw trenau newydd, a dyna fu hanes Trafnidiaeth Cymru ers hydref y llynedd. Roedd anawsterau gwirioneddol ar ddechrau'r hydref, pan nad oedd trenau a ddisgwyliwyd wedi cyrraedd ac nad oedden nhw'n weithredol. Ond mae'r hanes ers hynny wedi bod o drenau newydd ar reilffyrdd ym mhob rhan o Gymru, gyda mwy i'w ddilyn—byddan nhw ar y rheilffordd Treherbert yna—a byddan nhw'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol, nid yn unig i bobl yn y Rhondda Fawr, ond drwy hwb trafnidiaeth newydd y Porth, yn y ffordd y dywedodd Buffy Williams, gan wneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl sy'n byw ar hyd y Rhondda Fach hefyd.
First Minister, it is without doubt that the upgrading of the Treherbert line, while substantially improving connectivity for residents, has nonetheless come at a huge expense to the communities that live there. Sadly, businesses along the line have seen massive falls in trade, and I've even been contacted by residents who have lost their jobs due to the disruption. And whilst the line is now open, we still have—[Interruption.]
Prif Weinidog, nid oes amheuaeth bod uwchraddio rheilffordd Treherbert, er ei fod yn gwella cysylltedd i drigolion yn sylweddol, wedi dod, serch hynny, ar draul enfawr i'r cymunedau sy'n byw yno. Yn anffodus, mae busnesau ar hyd y rheilffordd wedi gweld cwymp enfawr mewn masnach, ac mae trigolion sydd wedi colli eu swyddi oherwydd yr aflonyddwch wedi cysylltu â mi hyd yn oed. Ac er bod y rheilffordd ar agor bellach, mae gennym ni—[Torri ar draws.]
I can't hear Joel James now, and I suspect the First Minister can't either. So, if we can hear Joel James in some silence.
Allaf i ddim clywed Joel James nawr, ac rwy'n amau na all y Prif Weinidog chwaith. Felly, os gallwn ni glywed Joel James mewn rhywfaint o ddistawrwydd.
Thank you, Llywydd. It's very rude to interrupt, I must admit.
Whilst the line is now open, we have to be mindful that the work still hasn't been completed, as there's ongoing electrification and major infrastructure work that needs to be carried out at Ynyswen station. First Minister, I'm aware that, to compensate for the immense disruption that has been caused, Transport for Wales, as you have highlighted, have offered a paltry 50 per cent off rail fares for only three months, which I and many residents feel is somewhat miserly given the impact that this upgrade has had on communities over the last year. With this in mind, First Minister, do you agree with me that Transport for Wales should actually put forward a more substantial compensation scheme that not only lasts longer than 12 weeks, but reflects more fully the impact on the lives of residents and businesses that work has caused? Thank you.
Diolch, Llywydd. Mae'n haerllug iawn torri ar draws, mae'n rhaid i mi gyfaddef.
Er bod y rheilffordd ar agor bellach, mae'n rhaid i ni gofio nad yw'r gwaith wedi'i gwblhau o hyd, gan fod trydaneiddio parhaus a gwaith seilwaith mawr y mae angen ei wneud yng ngorsaf Ynyswen. Prif Weinidog, rwy'n ymwybodol, er mwyn gwneud iawn am yr aflonyddwch aruthrol a achoswyd, bod Trafnidiaeth Cymru, fel yr ydych chi wedi ei amlygu, wedi cynnig gostyngiad pitw o 50 y cant oddi ar brisiau tocynnau trên am dri mis yn unig, yr wyf i a llawer o drigolion yn teimlo sydd braidd yn gybyddlyd o ystyried yr effaith y mae'r uwchraddio hwn wedi ei chael ar gymunedau dros y flwyddyn ddiwethaf. Gyda hyn mewn golwg, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi y dylai Trafnidiaeth Cymru gyflwyno cynllun iawndal mwy sylweddol sydd nid yn unig yn para mwy na 12 wythnos, ond sy'n adlewyrchu yn llawnach yr effaith ar fywydau trigolion a busnesau y mae'r gwaith wedi ei hachosi? Diolch.
It is an inescapable fact that, if you are investing on this scale and you are bringing about a transformation in rail infrastructure, it has an impact in the lives of those local communities. But the benefits to those local communities will be felt for decades and decades to come. Now, I'm aware of the fact that impacting the lives of local people deserves some recompense by the train operator. In my own constituency, in the village of Radyr, there has been enormous disruption as part of the electrification of the line, but the local community council and local community organisations have worked with Transport for Wales, recognising what this investment will do in the future and seeing some compensatory actions in the short run. So, I commend Transport for Wales for the approach that it has taken, and then it is for local community interests to negotiate with Transport for Wales where there are things that can be done to recognise the disruption that that investment will have created.
Mae'n ffaith anochel, os ydych chi'n buddsoddi ar y raddfa hon a'ch bod chi'n creu trawsnewidiad i seilwaith rheilffyrdd, ei fod yn cael effaith ar fywydau'r cymunedau lleol hynny. Ond bydd y manteision i'r cymunedau lleol hynny yn cael eu teimlo am ddegawdau a degawdau i ddod. Nawr, rwy'n ymwybodol o'r ffaith bod effeithio ar fywydau pobl leol yn haeddu rhywfaint o iawndal gan y gweithredwr trenau. Yn fy etholaeth i, ym mhentref Radur, bu tarfu enfawr yn rhan o drydaneiddio'r rheilffordd, ond mae'r cyngor cymuned lleol a sefydliadau cymunedol lleol wedi gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru, gan gydnabod yr hyn y bydd y buddsoddiad hwn yn ei wneud yn y dyfodol a gweld rhai camau gwneud iawn yn y byrdymor. Felly, rwy'n canmol Trafnidiaeth Cymru am y dull y mae wedi ei fabwysiadu, ac yna mater i fuddiannau cymunedol lleol yw trafod gyda Trafnidiaeth Cymru lle ceir pethau y gellir eu gwneud i gydnabod y tarfu y bydd y buddsoddiad hwnnw wedi ei greu.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, thank you for your letter this morning in relation to my request that you look into the donations that the economy Minister has received—£200,000. Some political parties in Wales don't run their entire operation on that. But I want to find out from you, if possible, please, First Minister, because you indicated you weren't going to launch an investigation, if you did use the normal benchmarks to test your decision against, given that, obviously, there is a leadership contest under way at the moment, and it has been implied by others that you were loath to get involved in arbitrating on any matters that might pertain to the outcome of that leadership contest. And, in light of the additional information that has come to light, as of yesterday, about other developments that this business owner has an interest in, would you reopen your consideration, if you didn't use those benchmarks to make that final decision about not launching an inquiry, into this significant donation that the economy Minister has received?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, diolch am eich llythyr y bore yma mewn perthynas â fy nghais eich bod yn edrych i mewn i'r rhoddion y mae Gweinidog yr economi wedi eu derbyn—£200,000. Nid yw rhai pleidiau gwleidyddol yng Nghymru yn cynnal eu holl weithrediad ar hynny. Ond hoffwn gael gwybod gennych chi, os yn bosibl, Prif Weinidog, oherwydd fe wnaethoch chi nodi nad oeddech chi'n mynd i lansio ymchwiliad, a wnaethoch chi ddefnyddio'r meincnodau arferol i brofi eich penderfyniad yn eu herbyn, o gofio, yn amlwg, bod cystadleuaeth arweinyddiaeth ar y gweill ar hyn o bryd, ac yr awgrymwyd gan eraill eich bod chi'n amharod i gymryd rhan mewn cyflafareddu ar unrhyw faterion a allai fod yn berthnasol i ganlyniad y gystadleuaeth arweinyddiaeth honno. Ac, yng ngoleuni'r wybodaeth ychwanegol sydd wedi dod i'r amlwg, ddoe, am ddatblygiadau eraill y mae gan berchennog y busnes hwn fuddiant ynddyn nhw, a wnewch chi ailagor eich ystyriaeth, os na wnaethoch chi ddefnyddio'r meincnodau hynny i wneud y penderfyniad terfynol hwnnw ynglŷn â pheidio â lansio ymchwiliad, i'r rhodd sylweddol hon y mae Gweinidog yr economi wedi ei derbyn?
Well, Llywydd, I want to make it clear to Members that I followed the absolutely normal procedures of investigation. I don't say to the Member that I am not having an investigation. I asked for an investigation and the investigation advised me that there was no breach of the ministerial code. So, there has been an investigation and the answer was provided to me in unambiguous terms. Again, for the record, let me make it absolutely clear to people who know nothing about what has gone on, I have not received a single message from anybody about that investigation. Nobody has asked me to accelerate it, nobody has asked me to avoid it. I haven't had a single piece of correspondence. I dealt with it as I would have dealt with any other letter that I would have received under the code. If anybody wants any further matters to be investigated, they should write to me, they should set out what they think needs to be investigated and it will be done absolutely by the book.
Wel, Llywydd, hoffwn ei gwneud yn eglur i'r Aelodau fy mod i wedi dilyn y gweithdrefnau ymchwilio cwbl arferol. Nid wyf i'n dweud wrth yr Aelod nad wyf i'n cynnal ymchwiliad. Gofynnais am ymchwiliad a dywedodd yr ymchwiliad wrthyf nad oedd ddiffyg cydymffurfiad â'r cod gweinidogol. Felly, bu ymchwiliad a rhoddwyd yr ateb i mi mewn termau diamwys. Eto, ar gyfer y cofnod, gadewch i mi ei gwneud yn gwbl eglur i bobl nad ydyn nhw'n gwybod dim am yr hyn sydd wedi digwydd, nid wyf i wedi derbyn yr un neges gan unrhyw un am yr ymchwiliad hwnnw. Does neb wedi gofyn i mi ei gyflymu, does neb wedi gofyn i mi ei osgoi. Nid wyf i wedi cael yr un darn o ohebiaeth. Fe wnes i ymdrin ag ef fel y byddwn i wedi ymdrin ag unrhyw lythyr arall y byddwn i wedi ei dderbyn o dan y cod. Os oes unrhyw un eisiau i unrhyw faterion pellach gael eu hymchwilio, dylai ysgrifennu ataf, dylai nodi'r hyn y mae'n credu sydd angen ei ymchwilio a bydd yn cael ei wneud yn gwbl unol â'r rheolau.
Thank you for that answer, First Minister. Last week, in relation to the challenges that obviously the sustainable farming scheme is inflicting on the farming community and the comments that you have put to that challenge, you have highlighted how farmers should not be in a position to determine how that money is spent. I have never heard a farmer say that they don't expect strings to come with the new sustainable farming scheme that the Welsh Government is devising, and it is important that, obviously, they do have an ability to influence the outcome of the consultation, which many farmers are doing and the Minister has highlighted. But do you regret trying to indicate in your comments that farmers resented the fact that they were having to actually apply under certain rules for this scheme in the future, because, as I said, as I understand it and the farmers that I've spoken to, they want to work in co-operation with the Welsh Government, they want to develop a scheme that is positive for agriculture and positive for the environment, and the quote that you gave last week was inaccurate?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Yr wythnos diwethaf, o ran yr heriau y mae'n amlwg bod y cynllun ffermio cynaliadwy yn eu hachosi i'r gymuned ffermio a'r sylwadau yr ydych chi wedi eu rhoi i'r her honno, rydych chi wedi tynnu sylw at sut na ddylai ffermwyr fod mewn sefyllfa i benderfynu sut mae'r arian hwnnw yn cael ei wario. Nid wyf i erioed wedi clywed ffermwr yn dweud nad yw'n disgwyl i amodau fod ynghlwm i'r cynllun ffermio cynaliadwy newydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei lunio, ac mae'n bwysig, yn amlwg, bod ganddyn nhw'r gallu i ddylanwadu ar ganlyniad yr ymgynghoriad, y mae llawer o ffermwyr yn ei wneud ac y mae'r Gweinidog wedi tynnu sylw ato. Ond a ydych chi'n difaru ceisio nodi yn eich sylwadau bod ffermwyr yn ddig at y ffaith bod yn rhaid iddyn nhw wneud cais o dan reolau penodol ar gyfer y cynllun hwn yn y dyfodol, oherwydd, fel y dywedais i, fel yr wyf i'n ei deall hi a'r ffermwyr yr wyf i wedi siarad â nhw, maen nhw eisiau gweithio mewn cydweithrediad â Llywodraeth Cymru, maen nhw eisiau datblygu cynllun sy'n gadarnhaol ar gyfer amaethyddiaeth ac yn gadarnhaol ar gyfer yr amgylchedd, ac roedd y dyfyniad a roesoch yr wythnos diwethaf yn anghywir?
Well, Llywydd, I think today is a day for conciliation across Wales, and it's a day to lower the temperature of the debate that has gone on around the future of farming. And I'm not going to follow the leader of the opposition into an accusatory and blame-ascribing approach to the debate. I was very pleased indeed yesterday to meet, with my colleague Lesley Griffiths, with five members of the farming community. I thought they acquitted themselves extremely well in the meeting that we had—constructive in their proposals, engaged in the future of their industry. That is the sort of conversation that we want to see here in Wales. The Government has been in a seven-year conversation. The current consultation will end on 7 March; the conversation will not end there because we will want to continue to be closely engaged with those who have contributed to the consultation in, together, finding a successful future for farming and rural Wales.
Wel, Llywydd, rwy'n credu bod heddiw yn ddiwrnod ar gyfer cymodi ledled Cymru, ac mae'n ddiwrnod i ostwng tymheredd y ddadl sydd wedi cael ei chynnal ynghylch dyfodol ffermio. Ac nid wyf i'n mynd i ddilyn arweinydd yr wrthblaid i ddull cyhuddol a neilltuo bai o ymdrin â'r drafodaeth. Roeddwn i'n falch dros ben ddoe o gyfarfod, gyda fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths, â phump aelod o'r gymuned ffermio. Roeddwn i'n meddwl eu bod nhw wedi rhoi cyfrif eithriadol o dda o'u hunain yn y cyfarfod a gawsom ni—adeiladol yn eu cynigion, wedi ymgysylltu â dyfodol eu diwydiant. Dyna'r math o sgwrs yr ydym ni eisiau ei gweld yma yng Nghymru. Mae'r Llywodraeth wedi bod mewn sgwrs saith mlynedd. Bydd yr ymgynghoriad presennol yn dod i ben ar 7 Mawrth; ni fydd y sgwrs yn dod i ben bryd hynny gan y byddwn ni eisiau parhau i ymgysylltu'n agos â'r rhai sydd wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad i ddod o hyd, gyda'n gilydd, i ddyfodol llwyddiannus ar gyfer ffermio a chefn gwlad Cymru.
I agree entirely with you, First Minister, that the heat needs to be taken out of the discussion at the moment, but it is a fact that the comment that you said last week—not up to farmers to decide how subsidies are spent—that was really trying to push farmers to the edge by saying that they were taking—[Interruption.] I can hear the Deputy Minister for transport trying to intervene. If you'd like to stand up, Deputy Minister, because we've got a debate—
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi, Prif Weinidog, bod angen tynnu'r gwres allan o'r drafodaeth ar hyn o bryd, ond mae'n ffaith bod y sylw a wnaethoch chi yr wythnos diwethaf—nid cyfrifoldeb ffermwyr yw penderfynu sut mae cymorthdaliadau yn cael eu gwario—roedd hwnnw wir yn ceisio gwthio ffermwyr i'r ymyl trwy ddweud eu bod nhw'n cymryd—[Torri ar draws.] Rwy'n gallu clywed y Dirprwy Weinidog trafnidiaeth yn ceisio ymyrryd. Os hoffech chi sefyll ar eich traed, Dirprwy Weinidog, oherwydd mae gennym ni ddadl—
No, you're on your feet, Andrew R.T. Davies. Can you come to your question and can we hear it in some silence from all benches, please?
Na, rydych chi ar eich traed, Andrew R.T. Davies. A allwch chi ddod at eich cwestiwn ac a gawn ni ei glywed mewn ychydig o dawelwch o bob mainc, os gwelwch yn dda?
We're talking about lowering the heat, but the Member for Blaenau Gwent last week, on Sunday, called farmers in a picture 'cranks'. That is not the language that surely should be used on Twitter.
Rydym ni'n sôn am ostwng y gwres, ond fe wnaeth yr Aelod dros Flaenau Gwent yr wythnos diwethaf, ddydd Sul, alw ffermwyr mewn llun yn 'cranks'. Does bosib nad dyna'r iaith y dylid ei defnyddio ar Twitter.
I did not say that. You withdraw that.
Wnes i ddim dweud hynny. Tynnwch hynna yn ôl.
Can you confirm, First Minister, that the Government—
A allwch chi gadarnhau, Prif Weinidog, bod y Llywodraeth—
Point of order.
Pwynt o drefn.
I'll take the—. Can I ask for some pause? I'll take points of order, if there are any, at the end of the questions. Andrew R.T. Davies, if you can continue your question.
Fe wnaf i gymryd y—. A gaf i ofyn am seibiant bach? Fe wnaf i gymryd pwyntiau o drefn, os oes rhai, ar ddiwedd y cwestiynau. Andrew R.T. Davies, os gallwch chi barhau â'ch cwestiwn.
Gladly. Can you confirm to me, First Minister, from the meeting that you held yesterday and the meeting that I and other Members of this Parliament had with those farmers from west Wales, that there will continue to be that positive engagement to reshape the sustainable farming scheme so that we do have a scheme that emerges after the consultation that, in fairness to the rural affairs Minister, today, in her comments in the paper, says that farming and food production is a critical and important component of that scheme, and food security will be an element that will have a significant weighting in the way the scheme emerges?
 phleser. A allwch chi gadarnhau i mi, Prif Weinidog, o'r cyfarfod a gynhaliwyd gennych chi ddoe a'r cyfarfod a gefais i ac Aelodau eraill y Senedd hon gyda'r ffermwyr hynny o'r gorllewin, y bydd yr ymgysylltiad cadarnhaol hwnnw yn parhau i ail-lunio'r cynllun ffermio cynaliadwy fel bod gennym ni gynllun sy'n dod i'r amlwg ar ôl yr ymgynghoriad sy'n dweud, er tegwch i'r Gweinidog materion gwledig, heddiw, yn ei sylwadau yn y papur, bod ffermio a chynhyrchu bwyd yn elfen hanfodol a phwysig o'r cynllun hwnnw, a bydd diogeledd bwyd yn elfen a fydd â phwysau sylweddol yn y ffordd mae'r cynllun yn dod i'r amlwg?
Well, Llywydd, sustainable food production has always been the first objective of the sustainable farming scheme in Wales—that has been repeated time and again by the Minister—alongside the other public goods that public investment will release in that farming community. The dialogue that has gone on for seven years—and yesterday's meeting was part of that dialogue—will of course continue, because, when you have a consultation, you will inevitably, as has always been the case, want to pursue the points that are made, look at alternative suggestions that might be released as part of that consultation, and farmers, the people we met yesterday and others who think like them, can be assured that the Welsh Government will want that dialogue to continue.
Wel, Llywydd, cynhyrchu bwyd cynaliadwy fu amcan cyntaf y cynllun ffermio cynaliadwy yng Nghymru erioed—mae hynny wedi cael ei ailadrodd dro ar ôl tro gan y Gweinidog—ochr yn ochr â'r nwyddau cyhoeddus eraill y bydd buddsoddiad cyhoeddus yn eu rhyddhau yn y gymuned ffermio honno. Bydd y drafodaeth a gafwyd ers saith mlynedd—ac roedd y cyfarfod ddoe yn rhan o'r drafodaeth—yn parhau, wrth gwrs, oherwydd pan fydd gennych chi ymgynghoriad, mae'n anochel y byddwch chi, fel sydd wedi bod yn wir erioed, eisiau mynd ar drywydd y pwyntiau sy'n cael eu gwneud, edrych ar awgrymiadau amgen y gellid eu rhyddhau yn rhan o'r ymgynghoriad hwnnw, a gall ffermwyr, y bobl y gwnaethom ni gyfarfod â nhw ddoe ac eraill sydd o'r un meddylfryd, fod yn sicr y bydd Llywodraeth Cymru eisiau i'r drafodaeth honno barhau.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
The leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Y neges rydyn ni wedi ei chlywed yn gynyddol gan gefn gwlad Cymru dros y dyddiau a'r wythnosau diwethaf a'r neges cawn ni ei chlywed yn glir iawn yma ym Mae Caerdydd yfory ydy mai digon ydy digon, a dwi yn cytuno efo hynny. Roeddwn i'n cyfarfod cynrychiolwyr ffermwyr eto ddoe. Mae eu gofynion nhw a'r undebau a channoedd a miloedd o unigolion eraill yn fy nghymuned i a chymunedau ar draws Cymru yn rhai rhesymol iawn. Maen nhw'n wynebu her ar ôl her, haen ar ôl haen o heriau, newidiadau, gofynion arnyn nhw sy'n bygwth pa mor hyfyw ydy ffermydd. Maen nhw eisiau gwireddu amcanion amgylcheddol, ond mae'n rhaid i hynny ddigwydd mewn ffordd sy'n gweithio efo amaeth, nid yn ei erbyn o.
Rŵan, yn syml iawn, mae'r fferm deuluol Gymreig angen i Lywodraeth Cymru fod yn bencampwyr drostyn nhw, i fod yn gefn iddyn nhw, ac, ar hyn o bryd, nid fel yna mae hi'n teimlo i bobl. Rŵan, ydy'r Prif Weinidog yn cytuno efo fi ein bod ni ar groesffordd mewn difrif o ran y sector amaeth a chefn gwlad yng Nghymru ac mae rŵan ydy'r foment, rŵan ydy'r amser, am newid cyfeiriad? Achos mae gwrando yn un peth—mae'r Llywodraeth yn dweud yn gyson eu bod nhw'n gwrando—ond mae angen gweithredu rŵan.
Thank you very much, Llywydd. The message that we have increasingly been hearing from rural Wales over the past few days and weeks and the message that will be heard very clearly here in Cardiff Bay tomorrow, is that enough is enough, and I agree with that. I met with representatives of farmers again yesterday. Their demands and those of the unions and hundreds and thousands of individuals in my community and communities across Wales are very reasonable. They are facing one challenge upon another, continuous change and demands upon them that actually threaten the viability of their farms. They want to deliver environmental objectives, but that has to happen in a way that works with agriculture, not against it.
Now, quite simply, the Welsh family farm needs the Welsh Government to be a champion for them, and, at the moment, that's not how it feels to people. Now, does the First Minister agree with me that we are at a crossroads in terms of rural Wales and the agricultural community and now is the moment, now is the time, for a change of direction? Because listening is one thing—and the Government regularly says that they are listening—but there needs to be action now.
Wel, Llywydd, dwi'n cydnabod y ffaith, wrth gwrs, fod lot o bethau yn newid yn y maes amaethyddiaeth, ac mae hwnna'n anodd i bobl ac mae pobl yn teimlo ei bod hi'n anodd i ffeindio ffordd i ddelio â phopeth maen nhw'n ei wynebu. Dyna pam roeddem ni wedi siarad â phobl ddoe, a dyna pam mae'r Gweinidog wedi dweud nifer o bethau heddiw, ar ôl y sgwrs yna, i gydnabod popeth roedd yn cael ei godi yn y cyfarfod.
Well, Llywydd, I recognise the fact, of course, that there are many things changing in the world of agriculture, and that's difficult for people and people feel that it is difficult to find a way to deal with all of the issues that they're currently facing. That's why we spoke to those people yesterday, and that's why the Minister has said a number of things today, following that conversation, to acknowledge everything that was raised in that meeting.
Llywydd, the Minister has today made a number of points in response to those that were raised with us. The Minister has issued letters today to appoint members of the TB advisory group, and has said to the members of that group that the very first thing we will ask them to do will be to come forward with fresh proposals to deal with on-farm slaughter of cattle who have contracted TB. That was a very important point that was raised by people who've experienced that directly themselves, and we've made a significant step forward in that today.
We talked yesterday about agricultural pollution. I had to make it clear to the people we met that, in five of the six most affected rivers in Wales, agricultural pollution is the single biggest contributor to the state of those rivers, and we cannot look the other way from that. But we have promised a review of agricultural pollution regulations. The Minister has committed today to appointing an independent chair to lead that review, and the preparatory work of that will now begin. So, there's a review to be had and we know that farmers will want to contribute to that.
As far as the sustainable farming scheme itself is concerned, we discussed yesterday with those farmers who came into Cathays Park ideas about how we can simplify some of the data that they will be asked to provide, how we can make that data more valuable to them, so that they can make profits out of the data that they provide. We talked about how we can find other ways in which carbon can be sequestered on farms. There is a series of very practical and constructive ideas that we will purse. We'll do that in a dialogue, and that's the way in which we will find a way forward together.
Llywydd, mae'r Gweinidog wedi gwneud nifer o bwyntiau heddiw mewn ymateb i'r rhai a godwyd gyda ni. Mae'r Gweinidog wedi cyhoeddi llythyrau heddiw i benodi aelodau o'r grŵp cynghori ar TB, ac mae wedi dweud wrth aelodau'r grŵp hwnnw mai'r peth cyntaf un y byddwn ni'n gofyn iddyn nhw ei wneud fydd cyflwyno cynigion newydd i ddelio â lladd gwartheg sydd wedi dal TB ar y fferm. Roedd hwnnw'n bwynt pwysig iawn a godwyd gan bobl sydd wedi dioddef hynny yn uniongyrchol eu hunain, ac rydym ni wedi gwneud cam sylweddol ymlaen yn hynny o beth heddiw.
Cawsom sgwrs ddoe am lygredd amaethyddol. Roedd yn rhaid i mi ei gwneud yn eglur i'r bobl y gwnaethom ni eu cyfarfod mai llygredd amaethyddol yw'r cyfrannwr unigol mwyaf at gyflwr pump o'r chwe afon sydd wedi'u heffeithio fwyaf yng Nghymru, ac ni allwn ni anwybyddu hynny. Ond rydym ni wedi addo adolygiad o reoliadau llygredd amaethyddol. Mae'r Gweinidog wedi ymrwymo heddiw i benodi cadeirydd annibynnol i arwain yr adolygiad hwnnw, a bydd gwaith paratoi hynny yn dechrau nawr. Felly, mae adolygiad i'w gynnal ac rydym ni'n gwybod y bydd ffermwyr eisiau cyfrannu at hwnnw.
Cyn belled ag y mae'r cynllun ffermio cynaliadwy ei hun yn y cwestiwn, trafodwyd ddoe gyda'r ffermwyr hynny a ddaeth i Barc Cathays syniadau ynghylch sut y gallwn ni symleiddio rhywfaint o'r data y bydd gofyn iddyn nhw eu darparu, sut y gallwn ni wneud y data hynny yn fwy gwerthfawr iddyn nhw, fel y gallan nhw wneud elw o'r data y maen nhw'n eu darparu. Cawsom sgwrs am sut y gallwn ddod o hyd i ffyrdd eraill o ddal carbon ar ffermydd. Ceir cyfres o syniadau ymarferol ac adeiladol iawn y byddwn ni'n mynd ar eu trywydd. Byddwn yn gwneud hynny mewn deialog, a dyna'r ffordd y byddwn ni'n dod o hyd i ffordd ymlaen gyda'n gilydd.
Dwi’n ddiolchgar am yr ymateb yna ac, yn sicr, mi fyddwn ni yn croesawu adolygiad buan o NVZs, fel rydyn ni wedi bod yn galw amdano fo, ac yn croesawu'r newid o ran TB, rhywbeth sydd yn dod ddiwrnod cyn ein dadl ni yma yn y Senedd. Ond rydyn ni'n chwilio am rywbeth mwy sylfaenol, dwi'n meddwl, yn agwedd Llywodraeth Cymru.
Dwi eisiau troi sylw'r Prif Weinidog at Ddeddf Amaeth (Cymru) 2023 gafodd ei phasio, wrth gwrs, yn unfrydol gennym ni fel y Senedd yma y llynedd. Mae'r Ddeddf honno yn ymrwymo'r Llywodraeth i wneud llesiant yr iaith ac economi cefn gwlad Cymru yn ystyriaethau canolog yng nghyd-destun unrhyw raglenni ariannu. A fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno efo fi y gallai unrhyw gynlluniau sy'n rhagweld colli miloedd o swyddi amaeth o gefn gwlad yn cael effaith negyddol pellgyrhaeddol ar gymunedau a'r iaith Gymraeg fod yn mynd yn groes i ofynion y Ddeddf amaeth honno?
I'm grateful for that response and, certainly, we would welcome an early review of nitrate vulnerable zones, as we've been calling for, and we welcome the changes on TB, which is something that comes a day before our debate here in the Senedd. But we are looking for a more fundamental shift in the Welsh Government's attitude.
I want to turn to the Agriculture (Wales) Act 2023, which was passed unanimously by us as a Senedd last year. That Act commits the Government to make the well-being of the language and economy of rural Wales a central consideration in any future funding arrangements. Would the First Minister agree with me that any plans that anticipate seeing thousands of agricultural jobs from rural areas lost would have a far-reaching impact on communities and the Welsh language, and that could be contrary to the requirements of that agriculture Act?
Wel, roedd y Ddeddf wedi cael ei phasio ar lawr y Cynulliad yn unfrydol. Roedd pob plaid yma ar y llawr wedi cefnogi’r Bil, ac mae hynny'n wir. Wrth gwrs, roedd y Llywodraeth, mewn partneriaeth gyda Phlaid Cymru, yn gyfrifol am y Bil yn y cam cyntaf. Wrth gwrs rŷn ni tu ôl i bopeth sydd yn y Bil. Ac un o'r pethau eraill roedd y Gweinidog yn ei ddweud wrth y grŵp o ffermwyr roedden ni'n cwrdd â nhw ddoe oedd, 'Wrth gwrs rŷn ni'n mynd i greu analysis economaidd o'r cynllun ar ôl yr ymgynghoriad.' Pan fydd y manylion terfynol yn dod mas o'r ymgynghoriad, bydd yn rhaid inni ailedrych ar effaith y cynllun ym mywydau bobl yng nghefn gwlad. So, mae popeth mae arweinydd Plaid Cymru yn ei ofyn amdano rŷn ni wedi ei ddweud yn barod, ac rŷn ni'n hollol hapus i ailddweud pethau fel yna heddiw i roi hyder i bobl yng nghefn gwlad bydd eu llais nhw yn cael ei wrando arno ac yn mynd i gael effaith ymarferol yn y cynllun sydd gyda ni ar gyfer y dyfodol.
Well, the Act was passed on the floor of the Senedd unanimously. Every party here at the Senedd had supported that Bill. The Government, in partnership with Plaid Cymru, of course, were responsible for the Bill in the first instance. Of course we stand behind everything contained in that Bill. And one of the other things that the Minister told the group of farmers that we met yesterday is, 'Of course we are going to create an economic analysis of the scheme following the consultation.' Once the final details are received from the consultation, we'll have to look again at the scheme's impact on the lives of people in rural areas. So, everything that the leader of Plaid Cymru has asked for we have already said, and we are content to restate those points again today to give confidence to those people in rural Wales that their voice will be listened to and will have a practical impact on the scheme for the future.
Fy nadl i yn fan hyn ydy bod yna gwestiwn o gyfreithlondeb, ac mi fyddwn ni yn annog Llywodraeth Cymru i fynnu cyngor cyfreithiol, fel rydym ni wedi ei wneud fel plaid, ar p'un ai ydy polisïau presennol yn mynd yn groes i ofynion y Ddeddf amaeth.
My argument here is that there is a question of legality, and I would encourage the Welsh Government to seek legal advice, as we have done as a party, as to whether the current policies are contrary to the requirements of the agriculture Act.
Llywydd, it has emerged, in recent days, that a Cabinet colleague of the First Minister, running to be his successor, has accepted a six-figure donation from a company that is seeking approval from Welsh Government to build a solar farm. To say that doesn't look good is an understatement. Now, the First Minister says that he is satisfied that there hasn't been a breach of the ministerial code, but what does he think is the way to gauge whether his colleague showed good judgment here, and would returning the donation be a good start?
Llywydd, mae wedi dod i'r amlwg, yn ystod y dyddiau diwethaf, bod cyd-Aelod o'r Cabinet y Prif Weinidog, sy'n ymgeisydd i'w olynu, wedi derbyn rhodd chwe ffigur gan gwmni sy'n ceisio cymeradwyaeth gan Lywodraeth Cymru i adeiladu fferm solar. Nid yw hynny'n edrych yn dda a dweud y lleiaf. Nawr, mae'r Prif Weinidog yn dweud ei fod yn fodlon na fu unrhyw ddiffyg cydymffurfiad â'r cod gweinidogol, ond beth yn ei farn ef yw'r ffordd o fesur a ddangosodd ei gyd-Weinidog grebwyll da yma, ac a fyddai dychwelyd y rhodd yn ddechrau da?
Well, that would be a matter for the electorate in the election for a successor as leader of the Welsh Labour Party. There are thousands and thousands of people able to take part in that debate. They will have heard the debate; they will make their minds up. That is the way in which this matter is best resolved.
Wel, mater i'r etholwyr fyddai hynny yn yr etholiad ar gyfer olynydd fel arweinydd Plaid Lafur Cymru. Mae miloedd ar filoedd o bobl yn gallu cymryd rhan yn y ddadl honno. Byddan nhw wedi clywed y ddadl; byddan nhw'n gwneud eu penderfyniadau. Dyna'r ffordd orau o ddatrys y mater hwn.
3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r economi wledig yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? OQ60730
3. How is the Welsh Government supporting the rural economy in Carmarthen West and South Pembrokeshire? OQ60730
Llywydd, we provide a range of schemes that help farmers to improve efficiency, tackle the climate and nature emergencies, and to diversify. Additionally, farmers receive £238 million through the basic payment scheme, which we have maintained in next year's budget despite severe pressures that have necessitated many cuts to other services.
Llywydd, rydyn ni'n darparu amrywiaeth o gynlluniau sy'n helpu ffermwyr i wella effeithlonrwydd, i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur, ac i arallgyfeirio. Yn ogystal, mae ffermwyr yn derbyn £238 miliwn drwy'r cynllun taliad sylfaenol, yr ydym ni wedi ei gynnal yng nghyllideb y flwyddyn nesaf er gwaethaf pwysau difrifol sydd wedi gwneud llawer o doriadau i wasanaethau eraill yn angenrheidiol.
Diolch, Prif Weinidog. Can I thank you and the rural affairs Minister for taking the time to meet with the organisers of the Carmarthen mart meeting yesterday? It was a pleasure to be able to join Andrew R.T. Davies in meeting with them too, following the meeting with yourselves.
Now, farming underpins the rural economy, yet I have sensed the growing frustration and anger in rural Wales for some time. On too many occasions, I've acted as a signpost for farmers in distress, but not only farmers—families who I consider friends. Because of this rise in temperature, I asked the rural affairs Minister to pause the consultation to take the heat out of the situation. I think, had that request been listened to, then we may not have been seeing the protests that are planned for the steps of the Senedd tomorrow.
I agree with you, First Minister, in your answer to Andrew R.T. Davies: it is time for the temperature to be lowered in this debate, and I don't want farmers protesting, and I know farmers certainly don't want to be protesting. Can I condemn all and any abuse that you, Cabinet colleagues, or any Members of this Chamber have received in acting their role, and any members of the public as well, many of whom, sadly, have had to deal with threats to their life? But my question, First Minister, is, and in response to your answer to Andrew R.T. Davies, if you've had time to reflect, and, if so, what would you consider your Government would have done differently in order to ease tensions with farmers, given the current temperature? Diolch, Llywydd.
Diolch, Prif Weinidog. A gaf i ddiolch i chi a'r Gweinidog materion gwledig am gymryd yr amser i gyfarfod â threfnwyr cyfarfod mart Caerfyrddin ddoe? Roedd yn bleser gallu ymuno ag Andrew R.T. Davies i gyfarfod â nhw hefyd, yn dilyn y cyfarfod gyda chi.
Nawr, mae ffermio yn sail i'r economi wledig, ac eto rwyf i wedi synhwyro'r rhwystredigaeth a'r dicter cynyddol yng nghefn gwlad Cymru ers cryn amser. Ar ormod o achlysuron, rwyf i wedi gweithredu fel arwyddbost i ffermwyr mewn trallod, ond nid ffermwyr yn unig—teuluoedd yr wyf i'n eu hystyried yn ffrindiau. Oherwydd y tymheredd cynyddol hwn, gofynnais i'r Gweinidog materion gwledig oedi'r ymgynghoriad i dynnu'r gwres allan o'r sefyllfa. Rwy'n credu, pe bai rhywun wedi gwrando ar y cais hwnnw, yna efallai na fyddem ni wedi bod yn gweld y protestiadau sydd wedi'u cynllunio ar gyfer grisiau'r Senedd yfory.
Rwy'n cytuno â chi, Prif Weinidog, yn eich ateb i Andrew R.T. Davies: mae'n bryd gostwng y tymheredd yn y ddadl hon, ac nid wyf i eisiau i ffermwyr brotestio, ac rwy'n gwybod nad yw ffermwyr yn sicr eisiau protestio. A gaf i gondemnio pob ac unrhyw sarhad yr ydych chi, cyd-Aelodau o'r Cabinet, neu unrhyw Aelod o'r Siambr hon wedi ei dderbyn wrth wneud ei swydd, ac unrhyw aelodau o'r cyhoedd hefyd, y bu'n rhaid i lawer ohonyn nhw, yn anffodus, ymdrin â bygythiadau i'w bywydau? Ond fy nghwestiwn i, Prif Weinidog, yw, ac mewn ymateb i'ch ateb i Andrew R.T. Davies, a ydych chi wedi cael amser i fyfyrio, ac, os felly, beth fyddech chi'n ystyried y byddai eich Llywodraeth wedi ei wneud yn wahanol er mwyn lleddfu tensiynau gyda ffermwyr, o ystyried y tymheredd presennol? Diolch, Llywydd.
Well, Llywydd, I've heard the calls for a pause in the consultation. I don't think that is a sensible course of action, because there are only days left of the consultation, and, as colleagues around the Chamber will know, many, many organisations plan on making their contribution to a consultation in the final days. As of yesterday, at least, the National Farmers Union hadn't made its contribution to the consultation, so I think the orderly course of action is to allow the consultation to come to its end in the way that was planned to make sure that everybody who was planning to make their voices known through it has that opportunity to do so, and then we will take the time that is needed to consider every single one of those responses, to look for those many constructive ideas about how the scheme can be improved and how we can work together to create that successful future for farming in Wales.
The Welsh Government has demonstrated through the final budget that was published earlier today our commitment to that basic payment scheme. That is a really big decision in a period in which £1.3 billion is having to be taken out of everything else that we do. We want that money to be invested in a way that provides that successful future for farming and ensures that the sector makes its contribution to the greatest challenge facing any one of us in Wales, and particularly those who make their living on the land, the impact of climate change, and, by working together, there will be a way, I feel confident, to bring that about.
Wel, Llywydd, rwyf i wedi clywed y galwadau am saib yn yr ymgynghoriad. Nid wyf i'n credu bod hwnnw'n gam synhwyrol, oherwydd dim ond diwrnodau sydd ar ôl o'r ymgynghoriad, ac fel y bydd cyd-Aelodau o gwmpas y Siambr yn gwybod, mae llawer iawn o sefydliadau yn bwriadu gwneud eu cyfraniad at ymgynghoriad yn y diwrnodau olaf. Erbyn ddoe, o leiaf, nid oedd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi gwneud ei gyfraniad at yr ymgynghoriad, felly rwy'n credu mai'r ffordd drefnus o weithredu yw caniatáu i'r ymgynghoriad ddod i ben yn y ffordd a fwriadwyd i wneud yn siŵr bod pawb a oedd yn bwriadu lleisio eu barn drwyddo yn cael y cyfle hwnnw i wneud hynny, ac yna byddwn yn cymryd yr amser sydd ei angen i ystyried pob un o'r ymatebion hynny, i chwilio am y syniadau adeiladol niferus hynny ynghylch sut y gellir gwella'r cynllun a sut y gallwn weithio gyda'n gilydd i greu'r dyfodol llwyddiannus hwnnw i ffermio yng Nghymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos drwy'r gyllideb derfynol a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw ein hymrwymiad i'r cynllun taliad sylfaenol hwnnw. Mae hwnnw'n benderfyniad gwirioneddol fawr mewn cyfnod pan fo'n rhaid cymryd £1.3 biliwn allan o bopeth arall yr ydym ni'n ei wneud. Rydym ni eisiau i'r arian hwnnw gael ei fuddsoddi mewn ffordd sy'n darparu'r dyfodol llwyddiannus hwnnw i ffermio ac yn sicrhau bod y sector yn gwneud ei gyfraniad at yr her fwyaf sy'n wynebu unrhyw un ohonom ni yng Nghymru, ac yn enwedig y rhai sy'n gwneud eu bywoliaeth ar y tir, sef effaith newid hinsawdd, a thrwy weithio gyda'n gilydd, bydd ffordd, rwy'n teimlo'n hyderus, i gyflawni hynny.
4. Pa ymyriadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu blaenoriaethu i leihau effaith anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru? OQ60723
4. What interventions is the Welsh Government prioritising to reduce the impact of health inequalities in Wales? OQ60723
Llywydd, health inequalities are the product of wider and widening inequalities across the United Kingdom. Actions in Wales include improving air quality, accessing employment, reducing smoking rates and tackling obesity.
Llywydd, mae anghydraddoldebau iechyd yn deillio o anghydraddoldebau ehangach ac sy'n ehangu ledled y Deyrnas Unedig. Mae camau yng Nghymru yn cynnwys gwella ansawdd aer, cael mynediad at gyflogaeth, lleihau cyfraddau smygu a mynd i'r afael â gordewdra.
Diolch, First Minister. I know that taking action to reduce the impact of the inverse care law has been a personal priority for you during your political career. I recently met with some of the practitioners and professionals involved in the Welsh Government-supported Deep End Wales scheme. With the project having been running for a little over 12 months now, what key findings has Welsh Government drawn from the initial phase of the project, and how are these being embedded within wider governmental policy?
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n gwybod bod cymryd camau i leihau effaith y ddeddf gofal gwrthgyfartal wedi bod yn flaenoriaeth bersonol i chi yn ystod eich gyrfa wleidyddol. Fe wnes i gyfarfod yn ddiweddar â rhai o'r ymarferwyr a'r gweithwyr proffesiynol sy'n rhan o'r cynllun Deep End Wales a gefnogir gan Lywodraeth Cymru. Gyda'r prosiect wedi bod yn rhedeg ers ychydig dros 12 mis bellach, pa ganfyddiadau allweddol y mae Llywodraeth Cymru wedi'u tynnu o gam cychwynnol y prosiect, a sut mae'r rhain yn cael eu hymwreiddio o fewn polisi llywodraethol ehangach?
Well, Llywydd, I thank Vikki Howells for that. She is right, that dealing with the inverse care law has been a preoccupation of successive Labour Governments here in the Senedd, from the very outset. Many of us here were friends of Julian Tudor Hart, who coined that phrase as long ago as 1971. I vividly remember being with Julian in those campaigns to establish this Senedd, in which he placed such a great deal of faith, that it would enable us to make greater inroads into the problems that he had identified. And the history of our effort to address the inverse care law has been there from the start: the work that my colleague Jane Hutt did with Professor Peter Townsend, the world's leading expert on how you could tackle health inequalities; the work of Dr Brian Gibbons, a health Minister here, who was Julian Tudor Hart's successor in Glyncorrwg—famous in public health, famous in the history of public health, that practice there.
So, the latest manifestations, the things that are going on in the Member's own constituency, the Deep End Wales project, the project that we are funding together with the Royal College of General Practitioners, to help develop primary care solutions to those deep-seated inequalities. 'What have we learnt?', the Member says. Well, I think the first thing we learn is that health inequalities are simply a product of wider inequalities. They don't exist separately; they are the product of all the other things that shape people's lives in that unfair way. And then, if you are going to tackle them through the health service, it has to be a health service and not an illness service. It has to be a service that helps people to do the things in their own lives that will make a difference to their own long-term health prospects.
And that, just to give that one example that I started with, Llywydd, the success we have had here in Wales in reducing the prevalence of smoking. In 2010, 23 per cent of the population of Wales recorded themselves as smoking. Today, that's 13 per cent—a 10 per cent drop over that decade. And there are Valley communities where that figure is even lower: so, in Blaenau Gwent, it's 12 per cent; in Caerphilly, it's 11 per cent. Those are huge gains in tackling that inverse care law to which Vikki Howells referred.
Wel, Llywydd, diolch i Vikki Howells am hynny. Mae'n iawn, bod ymdrin â'r ddeddf gofal gwrthgyfartal wedi bod yn ddiddordeb brwd Llywodraethau Llafur olynol yma yn y Senedd, o'r cychwyn cyntaf. Roedd llawer ohonom ni yma yn ffrindiau â Julian Tudor Hart, a fathodd yr ymadrodd hwnnw mor bell yn ôl â 1971. Mae gen i gof byw o fod gyda Julian yn yr ymgyrchoedd hynny i sefydlu'r Senedd hon, y rhoddodd gymaint o ffydd ynddi, y byddai'n caniatáu i ni wneud mwy o gynnydd o ran y problemau yr oedd wedi eu nodi. Ac mae hanes ein hymdrech i fynd i'r afael â'r ddeddf gofal gwrthgyfartal wedi bod yno o'r cychwyn: y gwaith a wnaeth fy nghyd-Weinidog Jane Hutt gyda'r Athro Peter Townsend, arbenigwr blaenllaw'r byd ar sut y gallech fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd; gwaith Dr Brian Gibbons, Gweinidog iechyd yma, ac olynydd Julian Tudor Hart yng Nglyncorrwg—sy'n enwog ym maes iechyd y cyhoedd, yn enwog yn hanes iechyd y cyhoedd, y practis hwnnw yno.
Felly, y fersiynau diweddaraf, y pethau sy'n digwydd yn etholaeth yr Aelod ei hun, prosiect Deep End Wales, y prosiect yr ydym ni'n ei ariannu ynghyd â Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, i helpu i ddatblygu atebion gofal sylfaenol i'r anghydraddoldebau dwfn hynny. 'Beth ydym ni wedi ei ddysgu?', meddai'r Aelod. Wel, rwy'n credu mai'r peth cyntaf yr ydym ni'n ei ddysgu yw mai'r cwbl yw anghydraddoldebau iechyd yw cynnyrch syml o anghydraddoldebau ehangach. Nid ydyn nhw'n bodoli ar wahân; cynnyrch yr holl bethau eraill sy'n llunio bywydau pobl yn y ffordd annheg honno ydyn nhw. Ac yna, os ydych chi'n mynd i fynd i'r afael â nhw drwy'r gwasanaeth iechyd, mae'n rhaid iddo fod yn wasanaeth iechyd ac nid gwasanaeth salwch. Mae'n rhaid iddo fod yn wasanaeth sy'n helpu pobl i wneud y pethau yn eu bywydau eu hunain a fydd yn gwneud gwahaniaeth i'w rhagolygon iechyd hirdymor eu hunain.
A hynny, dim ond i roi yr un enghraifft honno y dechreuais â hi, Llywydd, y llwyddiant yr ydym ni wedi ei gael yma yng Nghymru o ran lleihau pa mor gyffredin yw smygu. Yn 2010, nododd 23 y cant o boblogaeth Cymru eu bod nhw'n smygu. Heddiw, mae hynny'n 13 y cant—gostyngiad o 10 y cant dros y degawd hwnnw. A cheir cymunedau yn y Cymoedd lle mae'r ffigur hwnnw hyd yn oed yn is: felly, ym Mlaenau Gwent, mae'n 12 y cant; yng Nghaerffili, mae'n 11 y cant. Mae'r rheini yn enillion enfawr o ran mynd i'r afael â'r ddeddf gofal gwrthgyfartal honno y cyfeiriodd Vikki Howells ati.
Thank you for your answer, First Minister. Cancer patients in Wales, of course, face unacceptable health inequalities. I know, from the work that the cross-party group on cancer has done, it recommends tackling risk factors, like smoking, as you've alluded to now, and obesity as well, and also introducing lung screening would help in terms of catching cancer and making it easier to have treatment all the quicker. Now, at the same time as the cross-party group reported, I noticed that Cancer Research UK also said:
'We can only succeed in our mission of beating cancer if everyone affected by the disease has the same chances.'
Now, we have recently seen some statistics that, in Wales, you barely have a 50:50 chance of receiving cancer treatment on time. So, I wonder what progress the Welsh Government has made in addressing some of the recommendations from the cross-party group on cancer, and also, more broadly, in addressing cancer inequalities generally across Wales.
Diolch am eich ateb, Prif Weinidog. Mae cleifion canser yng Nghymru, wrth gwrs, yn wynebu anghydraddoldebau iechyd annerbyniol. Rwy'n gwybod, o'r gwaith y mae'r grŵp trawsbleidiol ar ganser wedi ei wneud, ei fod yn argymell mynd i'r afael â ffactorau risg, fel smygu, fel rydych chi wedi cyfeirio ato nawr, a gordewdra hefyd, a byddai cyflwyno sgrinio ysgyfaint hefyd yn helpu o ran dal canser a'i gwneud yn haws cael triniaeth yn gyflymach fyth. Nawr, ar yr un pryd ag yr adroddodd y grŵp trawsbleidiol, sylwais y dywedodd Cancer Research UK hefyd:
'Gallwn lwyddo yn ein cenhadaeth o drechu canser dim ond os bydd pawb sy'n cael eu heffeithio gan y clefyd yn cael yr un cyfleoedd.'
Nawr, rydym ni wedi gweld rhai ystadegau yn ddiweddar mai prin fod gennych chi siawns hanner a hanner o gael triniaeth canser mewn pryd yng Nghymru. Felly, tybed pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o ran mynd i'r afael â rhai o'r argymhellion gan y grŵp trawsbleidiol ar ganser, a hefyd, yn ehangach, o ran mynd i'r afael ag anghydraddoldebau canser yn gyffredinol ledled Cymru.
Well, Llywydd, the first thing to say is that, in the last calendar year, 2023, the largest number of people ever were referred for cancer treatment in Wales. And what we've learnt, isn't it, is that you've got to get people into the system early in order to be able to identify those people who need treatment. Of every 100 people who are referred into the cancer system, 95 of them will learn that they didn't have cancer, and that's fantastic, isn't it? But, in order to catch the five per cent early, you need to have the mouth of the funnel as wide as it can be, and more people were referred into the system last year than ever before, and that means primary care is really doing its job. And then, last year, more people than ever started definitive treatment for cancer here in Wales than in any other year in the entire history of the national health service.
Now, of course, when you've got even more people coming in, even though you have more people starting, the percentage can look different, but the numbers tell you that the system in Wales is capturing more people at the start of the cancer journey and treating more people who need to embark on the journey. Is there more to do? Well, there's always more to do, and lung screening is going to be an important part of the future of cancer services here in Wales. We've committed to doing it. There are things happening already to help us to find a path to that. We know that lung cancer sufferers are amongst the least likely to have good outcomes, but there again, Llywydd, one-year survival rates and five-year survival rates in Wales have improved over the last 10 years.
So, I think the Member made a series of very important points, and the significance of the journey ahead of us is real. But it will be built upon some very significant foundations of success.
Wel, Llywydd, y peth cyntaf i'w ddweud yw, yn y flwyddyn galendr ddiwethaf, 2023, cafodd y nifer fwyaf o bobl erioed eu cyfeirio am driniaeth canser yng Nghymru. A'r hyn yr ydym ni wedi ei ddysgu, onid yw, yw bod yn rhaid i chi gael pobl i mewn i'r system yn gynnar er mwyn gallu nodi'r bobl hynny sydd angen triniaeth. O bob 100 o bobl sy'n cael eu cyfeirio at y system ganser, bydd 95 ohonyn nhw yn darganfod nad oedd ganddyn nhw ganser, ac mae hynny'n wych, onid ydyw? Ond, er mwyn dal y pum y cant yn gynnar, mae angen i chi gael ceg y twndis mor llydan ag y gall fod, a chyfeiriwyd mwy o bobl i'r system y llynedd nag erioed o'r blaen, ac mae hynny'n golygu bod gofal sylfaenol wir yn gwneud ei waith. Ac yna, y llynedd, dechreuodd mwy o bobl nag erioed driniaeth bendant ar gyfer canser yma yng Nghymru nag mewn unrhyw flwyddyn arall yn holl hanes y gwasanaeth iechyd gwladol.
Nawr, wrth gwrs, pan fydd gennych chi fwy fyth o bobl yn dod i mewn, er bod gennych chi fwy o bobl yn dechrau, gall y ganran edrych yn wahanol, ond mae'r rhifau yn dweud wrthych chi fod y system yng Nghymru yn dal mwy o bobl ar ddechrau'r daith ganser ac yn trin mwy o bobl sydd angen cychwyn ar y daith. A oes mwy i'w wneud? Wel, mae mwy i'w wneud bob amser, ac mae sgrinio'r ysgyfaint yn mynd i fod yn rhan bwysig o ddyfodol gwasanaethau canser yma yng Nghymru. Rydym ni wedi ymrwymo i'w wneud. Mae pethau eisoes yn digwydd i'n helpu ni i ddod o hyd i lwybr at hynny. Rydym ni'n gwybod bod dioddefwyr canser yr ysgyfaint ymhlith y lleiaf tebygol o gael canlyniadau da, ond wedi dweud hynny, Llywydd, mae cyfraddau goroesi am flwyddyn a chyfraddau goroesi pum mlynedd yng Nghymru wedi gwella dros y 10 mlynedd diwethaf.
Felly, rwy'n credu bod yr Aelod wedi gwneud cyfres o bwyntiau pwysig iawn, ac mae arwyddocâd y daith o'n blaenau yn real. Ond bydd yn cael ei hadeiladu ar sylfeini cadarn iawn o lwyddiant.
Good afternoon, First Minister. Just to go back to Julian Tudor Hart, who spent decades of his life in the deprived communities of south Wales and saw at first hand the level of poverty. I just really wanted to think about child poverty in particular here in Wales, which has remained stubbornly high at around 28 per cent. As you'll know, the Equality and Social Justice Committee completed a report calling time on child poverty. Just to remind ourselves of some of the statistics in there: the child mortality rate in Wales is 70 per cent higher for children in the most deprived groups than the least deprived children. And children living in poverty are four times more likely to develop a mental health problem by the age of 11. Therefore, we know very clearly and it's been brought up to date the links between child poverty and health inequality in our children's population.
I'm encouraged to see the child poverty strategy being developed, and hopefully there'll be some targets within that, which I know many of us have called for. And I just wondered whether the Welsh Government might consider a target looking at health inequality and poverty, and how we can link the two together and make sure we've got clear targets to address that. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Dim ond i ddychwelyd at Julian Tudor Hart, a dreuliodd ddegawdau o'i fywyd yng nghymunedau difreintiedig de Cymru ac a welodd lefel y tlodi drosto'i hun. Roeddwn i wir eisiau meddwl am dlodi plant yn arbennig yma yng Nghymru, sydd wedi aros yn ystyfnig o uchel ar oddeutu 28 y cant. Fel y byddwch yn gwybod, cwblhaodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol adroddiad yn galw am derfyn ar dlodi plant. Dim ond i atgoffa ein hunain o rai o'r ystadegau yn hwnnw: mae'r gyfradd marwolaethau plant yng Nghymru 70 y cant yn uwch ar gyfer plant yn y grwpiau mwyaf difreintiedig na'r plant lleiaf difreintiedig. Ac mae plant sy'n byw mewn tlodi bedair gwaith yn fwy tebygol o ddatblygu problem iechyd meddwl erbyn eu bod yn 11 oed. Felly, rydym ni'n gwybod yn eglur iawn ac fe'i gwnaed yn gyfredol am y cysylltiadau rhwng tlodi plant ac anghydraddoldeb iechyd yn ein poblogaeth plant.
Rwy'n cael fy nghalonogi o weld y strategaeth tlodi plant yn cael ei datblygu, a gobeithio y bydd rhai targedau yn honno, y gwn fod llawer ohonom ni wedi galw amdanyn nhw. Ac roeddwn i'n meddwl tybed a allai Llywodraeth Cymru ystyried targed sy'n edrych ar anghydraddoldeb iechyd a thlodi, a sut y gallwn ni gysylltu'r ddau gyda'i gilydd a gwneud yn siŵr bod gennym ni dargedau eglur i fynd i'r afael â hynny. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Llywydd, Jane Dodds makes important points, echoing some of the things that were said earlier. Child health inequality is rooted in the broader inequality that children face from the start of their lives, and see it in many, many aspects of their lives. The Government is committed, of course, to addressing the impact of those factors in the lives of those children who live in our most deprived communities. Let me make this one point. You know how controversial the Welsh Government's policy of 20 mph has been in some places, yet we know that children from deprived communities are more likely to suffer in accidents than children in any other part of the population. The word 'accident' is misleading because it implies that, somehow, these things happen at random. They don't. Children in our least well-off communities are more likely to suffer in an accident, including accidents on their streets involving motor vehicles, and the impact of our policy, which will save people's lives, will have a bigger impact on the lives of poor children than any other part of the population.
Llywydd, mae Jane Dodds yn gwneud pwyntiau pwysig, gan atseinio rhai o'r pethau a ddywedwyd yn gynharach. Mae anghydraddoldeb iechyd plant wedi'i wreiddio yn yr anghydraddoldeb ehangach y mae plant yn ei wynebu o ddechrau eu bywydau, ac maen nhw'n ei weld mewn llawer iawn o agweddau ar eu bywydau. Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo, wrth gwrs, i fynd i'r afael ag effaith y ffactorau hynny ym mywydau'r plant hynny sy'n byw yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig. Gadewch i mi wneud yr un pwynt hwn. Rydych chi'n gwybod pa mor ddadleuol y mae polisi Llywodraeth Cymru o 20 mya wedi bod mewn rhai mannau, ac eto rydym ni'n gwybod bod plant o gymunedau difreintiedig yn fwy tebygol o ddioddef mewn damweiniau na phlant mewn unrhyw ran arall o'r boblogaeth. Mae'r gair 'damwain' yn gamarweiniol gan ei fod yn awgrymu, rywsut, bod y pethau hyn yn digwydd ar hap. Dydyn nhw ddim. Mae plant yn ein cymunedau lleiaf cefnog yn fwy tebygol o ddioddef mewn damwain, gan gynnwys damweiniau ar eu strydoedd yn ymwneud â cherbydau modur, a bydd effaith ein polisi, a fydd yn achub bywydau pobl, yn cael effaith fwy ar fywydau plant tlawd nag unrhyw ran arall o'r boblogaeth.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi ysgolion sy'n wynebu achosion cynyddol o ddifrïo a thrais yn erbyn staff? OQ60725
5. How is the Welsh Government supporting schools facing increasing instances of abuse and violence against staff? OQ60725
Llywydd, there is a duty on local authorities and schools to ensure schools are a safe environment for all. Recognising the impact that poor behaviour can have on the well-being of staff, we continue to fund Education Support's well-being service. That service provides free advice and support for schools across Wales.
Llywydd, mae dyletswydd ar awdurdodau lleol ac ysgolion i sicrhau bod ysgolion yn amgylchedd diogel i bawb. Gan gydnabod yr effaith y gall ymddygiad gwael ei chael ar lesiant staff, rydym ni'n parhau i ariannu gwasanaeth llesiant Education Support. Mae'r gwasanaeth hwnnw yn darparu cyngor a chymorth am ddim i ysgolion ledled Cymru.
Thank you for your answer, First Minister. There are various challenges in education that have been amplified and intensified as a result of the COVID pandemic, and one is the sharp increase in the abuse of teachers and teaching assistants. Attacks have become more frequent, including in primary schools. Do you agree that we must respect our teachers and not tolerate violence or abuse against them?
Diolch am eich ateb, Prif Weinidog. Ceir heriau amrywiol ym myd addysg sydd wedi cael eu chwyddo a'u dwysáu o ganlyniad i bandemig COVID, ac un yw'r cynnydd sydyn i gam-drin athrawon a chynorthwywyr addysgu. Mae ymosodiadau wedi dod yn fwy aml, gan gynnwys mewn ysgolion cynradd. A ydych chi'n cytuno bod yn rhaid i ni barchu ein hathrawon a pheidio â goddef trais na chamdriniaeth yn eu herbyn?
I absolutely associate myself with what Ken Skates has just said, Llywydd. There is no tolerance at all by this Government of the abuse of public servants going about the service that they provide to the community, and that is certainly true of teachers and others in the classroom. Condemnation by itself is never sufficient, though, is it? What we have to do is we have to look at the causes of those difficulties and we have to provide help to those who face them in the jobs that they do, and that’s the work that the Minister for education has embarked upon. There’s a toolkit for senior leaders in the education service being prepared to help them to find ways of de-escalating those difficulties, to try to find a way of managing the tensions that arise in the lives of children, that spill over into the classroom, to find a way of managing those things by recognising the root causes of them and finding effective ways of helping.
These are troubled times, Llywydd, aren’t they, in so many aspects of public life? We see the spillover of that in our education service in terms of attendance and in terms of behaviour. The approach of the Welsh Government will be to try to assist those who have to respond to it every day, but to do it in a way that recognises that there are causes that lie behind those individual outbreaks of unacceptable behaviour, and our aim should be to try to find ways of putting those things right and putting those young people on a track to a successful future for themselves.
Rwy'n cysylltu fy hun llwyr â'r hyn y mae Ken Skates newydd ei ddweud, Llywydd. Nid oes unrhyw oddefgarwch o gwbl gan y Llywodraeth hon o gam-drin gweision cyhoeddus sy'n cyflawni'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu i'r gymuned, ac mae hynny yn sicr yn wir am athrawon ac eraill yn yr ystafell ddosbarth. Ond nid yw condemnio ar ei ben ei hun byth yn ddigon, onid yw? Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yw edrych ar achosion yr anawsterau hynny ac mae'n rhaid i ni roi cymorth i'r rhai sy'n eu hwynebu yn y swyddi y maen nhw'n eu gwneud, a dyna'r gwaith y mae'r Gweinidog addysg wedi dechrau arno. Mae pecyn cymorth ar gyfer uwch arweinwyr yn y gwasanaeth addysg yn cael ei baratoi i'w helpu i ddod o hyd i ffyrdd o ddad-ddwysáu'r anawsterau hynny, i geisio dod o hyd i ffordd o reoli'r tensiynau sy'n codi ym mywydau plant, sy'n gorlifo i'r ystafell ddosbarth, i ddod o hyd i ffordd o reoli'r pethau hynny trwy gydnabod achosion sylfaenol y rhain a dod o hyd i ffyrdd effeithiol o helpu.
Mae hwn yn gyfnod cythryblus, Llywydd, onid yw, mewn cynifer o agweddau ar fywyd cyhoeddus? Rydym ni'n gweld gorlif hynny yn ein gwasanaeth addysg o ran presenoldeb ac o ran ymddygiad. Dull Llywodraeth Cymru fydd ceisio cynorthwyo'r rhai y mae'n rhaid iddyn nhw ymateb iddo bob dydd, ond ei wneud mewn ffordd sy'n cydnabod bod achosion sydd wrth wraidd y ffrwydradau unigol hynny o ymddygiad annerbyniol, a'n nod ddylai fod ceisio dod o hyd i ffyrdd o unioni'r pethau hynny a rhoi'r bobl ifanc hynny ar drywydd i ddyfodol llwyddiannus iddyn nhw eu hunain.
First Minister, firstly can I say I'm very glad to hear a Labour Member actually recognise this as a very real problem, which it is, and yourself, First Minister, because it is a massive problem throughout our schools? Last year, my staff and I uncovered that there were 5,000 incidents of violence in classrooms over the past five years, but this is only the tip of the iceberg, with Wales having no reporting standard, which obviously means there are thousands of incidents that have gone unreported. I’ve persistently questioned the education Minister on this issue, asking for immediate action, and once again he has failed to act until recently.
First Minister, I have come up with a five-point plan to help solve the issue. One, host a national summit on violence and bad behaviour in the classroom. Two, issue new guidance for teachers and school leaders, including a reporting standard and a requirement to report, including improved data. Reform of the exclusion procedure, so that pupils who are excluded go on to receive the support they need, as you’ve just referred to. And ensure extra funding for meaningful interventions to support victims as well as the perpetrators of violence, and to create a national helpline to support teachers and staff who would otherwise be afraid to report cases of violence.
First Minister, we have seen teachers once again striking on the issue in my region and across Wales, so when is this Government actually going to get a grip of this issue, perhaps by adopting my five-point plan? Because violence and bad behaviour are getting worse, and it is a problem not going away.
Prif Weinidog, yn gyntaf, a gaf i ddweud fy mod i'n falch iawn o glywed Aelod Llafur yn cydnabod bod hon yn broblem real iawn, ac mae hi, a chi eich hun, Prif Weinidog, gan ei bod hi'n broblem enfawr drwy ein hysgolion? Y llynedd, datgelodd fy staff a minnau y bu 5,000 o ddigwyddiadau o drais mewn ystafelloedd dosbarth dros y pum mlynedd diwethaf, ond dim ond crib y rhewfryn yw hyn, gan nad oes Cymru unrhyw safon adrodd, sy'n amlwg yn golygu bod miloedd o ddigwyddiadau heb gael eu hadrodd. Rwyf i wedi holi'r Gweinidog addysg yn gyson ar y mater hwn, gan ofyn am weithredu ar unwaith, ac unwaith eto mae wedi methu â gweithredu tan yn ddiweddar.
Prif Weinidog, rwyf i wedi llunio cynllun pum pwynt i helpu i ddatrys y broblem. Un, cynnal uwchgynhadledd genedlaethol ar drais ac ymddygiad gwael yn yr ystafell ddosbarth. Dau, cyhoeddi canllawiau newydd i athrawon ac arweinwyr ysgolion, gan gynnwys safon adrodd a gofyniad i adrodd, gan gynnwys gwell data. Diwygio'r drefn wahardd, fel bod disgyblion sy'n cael eu gwahardd yn mynd ymlaen i dderbyn y cymorth sydd ei angen arnyn nhw, fel yr ydych newydd gyfeirio ato. A sicrhau cyllid ychwanegol ar gyfer ymyriadau ystyrlon i gynorthwyo dioddefwyr yn ogystal â chyflawnwyr trais, a chreu llinell gymorth genedlaethol i gynorthwyo athrawon a staff a fyddai fel arall yn ofni adrodd achosion o drais.
Prif Weinidog, rydym ni wedi gweld athrawon unwaith eto yn streicio ar y mater yn fy rhanbarth i a ledled Cymru, felly pryd y mae'r Llywodraeth hon wir yn mynd i gael gafael ar y mater hwn, efallai drwy fabwysiadu fy nghynllun pum pwynt? Oherwydd mae trais ac ymddygiad gwael yn gwaethygu, ac mae'n broblem nad yw'n diflannu.
Llywydd, I agree with the very last thing the Member said. It's not a problem that is amenable to slogans such as 'getting a grip of it'. Look right across our public services. Look at what police are telling us about the levels of violence that they face in their jobs. Look at what NHS staff tell us in primary care and in emergency departments about physical assaults on them as they go about trying to help people with the medical conditions that they face. Look at what shop workers tell us about the abuse that they face at the hands of customers coming in to buy goods. What we see happening in our schools is serious, undoubtedly, but it's not isolated to the classroom.
I've seen the Member's five-point plan and I thought there were some sensible ideas in it, and I know the Minister will have seen it as well, and some of those points are reflected already in the actions that the Minister is taking. This is a problem that isn't going away. We need to find a way of addressing it in which we harness the efforts of all of those of us who wish to see an improvement, and not regard it as somehow a competition between one party's plan and another party's plan. The Minister has already demonstrated his willingness to work with others on this agenda, and I'm sure he'll be very keen to do so when those opportunities come in the future.
Llywydd, rwy'n cytuno â'r peth olaf un a ddywedodd yr Aelod. Nid yw'n broblem sy'n cyd-fynd â sloganau fel 'cael gafael arno'. Edrychwch ar draws ein holl wasanaethau cyhoeddus. Edrychwch ar yr hyn y mae'r heddlu'n ei ddweud wrthym ni am y lefelau trais y maen nhw'n eu hwynebu yn eu swyddi. Edrychwch ar yr hyn y mae staff y GIG yn ei ddweud wrthym ni mewn gofal sylfaenol ac mewn adrannau achosion brys am ymosodiadau corfforol arnyn nhw wrth iddyn nhw fynd ati i geisio helpu pobl gyda'r cyflyrau meddygol y maen nhw'n eu hwynebu. Edrychwch ar yr hyn y mae gweithwyr siopau yn ei ddweud wrthym ni am y cam-drin y maen nhw'n ei wynebu wrth law cwsmeriaid sy'n dod i mewn i brynu nwyddau. Mae'r hyn yr ydym ni'n ei weld yn digwydd yn ein hysgolion yn ddifrifol, heb os, ond nid yw wedi'i ynysu i'r ystafell ddosbarth.
Rwyf i wedi gweld cynllun pum pwynt yr Aelod ac roeddwn i'n meddwl bod rhai syniadau synhwyrol ynddo, ac rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog wedi ei weld hefyd, ac mae rhai o'r pwyntiau hynny eisoes wedi'u hadlewyrchu yn y camau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd. Mae hon yn broblem nad yw'n diflannu. Mae angen i ni ddod o hyd i ffordd o fynd i'r afael â hi lle'r ydym ni'n harneisio ymdrechion pob un ohonom ni sy'n dymuno gweld gwelliant, a pheidio â'i ystyried rywsut yn gystadleuaeth rhwng cynllun un blaid a chynllun plaid arall. Mae'r Gweinidog eisoes wedi dangos ei barodrwydd i weithio gydag eraill ar yr agenda hon, ac rwy'n siŵr y bydd yn awyddus iawn i wneud hynny pan ddaw'r cyfleoedd hynny yn y dyfodol.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynlluniau i greu gorsafoedd nwy yn Arfon? OQ60727
6. Will the First Minister make a statement on plans to create gas-fired power plants in Arfon? OQ60727
Diolch am y cwestiwn. Bydd unrhyw gais cynllunio ar gyfer gorsaf ynni sy'n rhedeg ar nwy yn Arfon yn cael ei ystyried yn erbyn ein polisïau ynni a chynllunio. Byddwn ni hefyd yn ystyried elfennau hanfodol datblygu cynaliadwy, fel y maen nhw wedi eu nodi yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
Thank you for the question, Llywydd. Any planning application for a gas-fired power plant in Arfon will be considered against our energy and planning policies. We will also take account of key elements of sustainable development, as they are outlined in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
Mae llawer yn Arfon yn pryderu'n fawr am gais cynllunio sydd ar y gweill a fyddai'n golygu adeiladu gorsaf drydan wedi'i phweru gan nwy yng Nghaernarfon. Llywodraeth Cymru fydd angen penderfynu ar hynny, ac roeddwn i'n meddwl, felly, ei bod hi'n gwrtais imi dynnu eich sylw at y gwrthwynebiad mawr sydd wedi ei ddatgan eisoes yn lleol. Y bwriad ydy adeiladu gorsaf nwy ar safle hen chwarel yn y dref, safle sydd wedi bod yn cael ei ddefnyddio fel gwaith brics yn y gorffennol, ac, yn fwy diweddar, gan y contractwyr fu'n adeiladu'r ffordd newydd yn Arfon.
Does dim angen imi sôn am yr angen i symud i ffwrdd o'r ddibyniaeth ar danwydd ffosil ar gyfer ynni—mae'r ddadl honno'n hollol hysbys. Mae pryder penodol am orsaf nwy mewn hen chwarel, mewn crochan caeedig sydd efo ysbyty, cyfleusterau hamdden a channoedd o gartrefi ar ei ymylon, yn yr union le y byddai nwyon gwenwynig yn cael eu gollwng. Pa asesiad, felly, mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ynghylch a ydy cynlluniau i adeiladu gorsaf nwy ar y safle yma, neu mewn unrhyw fan arall yn Arfon, neu, yn wir, unrhyw fan yng Nghymru, yn gydnaws â Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol?
Many people in Arfon are very much concerned about a planning application in the pipeline that would lead to the construction of a gas-fired power plant in Caernarfon. The Welsh Government will have to decide on that application, so I thought it was polite to draw your attention to the opposition expressed locally. The intention is to construct a gas-fired power station on the site of an old quarry in the town, a site that's been used as a brickworks previously, and, more recently, by the contractor constructing the new road in Arfon.
I don't have to mention the need to shift away from a dependency on fossil fuels to generate energy—that argument is well known. The specific concern is about a gas-fired power plant in an old quarry, in an enclosed cauldron that has leisure facilities, a hospital and hundreds of homes nearby, in the exact place where poisonous gasses would be released. What assessment has the Government made as to whether the plans to construct a gas-fired power plant on this site, or in any other part of Arfon, or, indeed, anywhere else in Wales, is in keeping with the well-being of future generations Act?
Diolch yn fawr i Siân Gwenllian am y pwyntiau pwysig ychwanegol yna. Dwi wedi darllen yn barod y pryderon sydd gan bobl yn ei hetholaeth hi am bethau mae pobl eraill eisiau bwrw ymlaen i'w gwneud. Rwy'n gwybod y bydd Siân Gwenllian yn deall nad oes modd i fi drafod manylion unrhyw gais cynllunio oherwydd rôl bosibl Gweinidogion yn y broses honno. Beth gallaf ei wneud yw ail-ddweud y prynhawn yma y polisïau sydd gyda ni fel Llywodraeth Cymru—polisïau clir ar y materion hyn. Nodwyd y rhain gan y Gweinidog Newid Hinsawdd y llynedd. Rwy'n hapus i ailadrodd beth ddywedodd hi mewn llythyr roedd hi wedi'i anfon at bobl yn y maes.
Thank you very much to Siân Gwenllian for those important additional points. I've already read the concerns of people in her constituency on the developments that others want to take forward. I know that Siân Gwenllian will understand that I cannot discuss the details of any planning application because of possible ministerial involvement in that process. What I can do is to repeat this afternoon the policies that we have as a Welsh Government—clear policies on these issues. These were set out by the Minister for Climate Change last year. I'm happy to repeat what she said in a letter that she sent to people in this area.
Here is the policy context that the Welsh Government brings to those issues that Siân Gwenllian has highlighted. This is what the Minister said: 'Where the Welsh Government is called to decide on future proposals to build unabated power generation in Wales, it is the intention of Welsh Ministers to maintain a strong presumption against new fossil fuelled power plant, nor to replace our current fleet of plant with alternatives that may themselves be the source of greenhouse gas emissions. This presumption will also have the effect of discouraging local decision makers from consenting new small-scale fossil fuel plant.
Dyma gyd-destun y polisi y mae Llywodraeth Cymru yn ei gyflwyno o ran y materion hynny y mae Siân Gwenllian wedi tynnu sylw atyn nhw. Dyma'r hyn a ddywedodd y Gweinidog: 'Lle bo galw ar Lywodraeth Cymru i benderfynu ar gynigion yn y dyfodol i adeiladu gorsafoedd cynhyrchu ynni heb eu gostegu yng Nghymru, bwriad Gweinidogion Cymru yw cadw rhagdybiaeth gryf yn erbyn gorsafoedd ynni tanwydd ffosil newydd, na chwaith i roi dewisiadau eraill a allai eu hunain fod yn ffynhonnell allyriadau nwyon tŷ gwydr yn lle'n fflyd bresennol o beiriannau. Bydd gan y rhagdybiaeth hon hefyd effaith ar annog penderfynwyr lleol i beidio â chydsynio i orsafoedd tanwydd ffosil newydd ar raddfa fach.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am flaenoriaethau ynni adnewyddadwy Llywodraeth Cymru ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru? OQ60757
7. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's renewable energy priorities for Mid and West Wales? OQ60757
Bodloni ein hanghenion ynni yn llawn gan ddefnyddio dulliau sy'n cael eu hadnewyddu yn naturiol yw ein prif flaenoriaeth. Rydyn ni am gyflawni hyn cyn gynted ag sy'n ymarferol bosibl. Drwy wneud hyn, byddwn ni'n cynyddu'r potensial sydd gan y dulliau ynni hyn o gadw cyfoeth a gwerth yn y canolbarth a'r gorllewin.
Meeting our energy needs in full from renewable sources is our key priority. We wish to achieve this in the shortest feasible period. In doing so, we will maximise the potential for renewable energy to retain wealth and value in mid and west Wales.
Diolch yn fawr iawn ichi am yr ateb. Fe fyddwch chi'n ymwybodol iawn, er mwyn gwireddu'r potensial o ddatblygu ynni adnewyddadwy, y bydd angen datblygu'r grid cenedlaethol, sy'n parhau'n gwbl annigonol yng Nghymru wledig. Yn Sir Gâr a Cheredigion mae yna bryder ar hyn o bryd mewn sawl cymuned am y cynlluniau i godi rhwydwaith o beilonau o Ddyffryn Teifi i Ddyffryn Tywi, yn dilyn y cynlluniau blaenorol i redeg peilonau ar hyd Dyffryn Tywi i dde Powys. Dwi'n gwybod na allwch chi ddim gwneud sylw ar unrhyw geisiadau penodol, ond rŷn ni'n gwybod yn barod mai polisi'r Llywodraeth yw i danddaearu gwifrau lle mae hynny'n bosib. Mae hyn yn arfer da mewn gwledydd megis yr Almaen, Denmarc ac yn y blaen, lle mae cable ploughing yn bosibl, sef medru claddu dros gilometr o wifrau y dydd, sy'n llawer llai niweidiol i'r amgylchedd ac yn fwy cost-effeithiol o ran trosglwyddo trydan. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Brif Weinidog, a oes modd gwneud y cable ploughing yma yn broses default yn hytrach nag yn opsiwn mewn ardaloedd o harddwch arbennig, neu hyd yn oed ar draws Cymru gyfan?
Thank you very much for that response. You will be aware that, in order to deliver the potential of developing renewable energy, we will need to develop the national grid, which continues to be entirely inadequate in rural Wales. In Carmarthenshire and Ceredigion there is currently concern in a number of communities about plans to erect a network of pylons from the Teifi to the Tywi valleys, following previous proposals for running pylons through the Tywi valley up to south Powys. I know that you can't comment on any specific applications, but we already know that the Government's policy is to underground cabling wherever possible. This is good practice in nations such as Germany, Denmark and so on, where cable ploughing is possible, which can bury over a kilometre of cables per day, which is far less damaging to the environment and is more cost-effective in terms of transmitting energy. So, can I ask you, First Minister, could this cable ploughing be the default process rather than an option in areas of outstanding beauty, or even across the whole of Wales?
Diolch yn fawr i Cefin Campbell am y cwestiynau. Gallaf i gytuno gyda beth ddywedodd e i ddechrau. Mae creu llwybr at y dyfodol ble bydd y grid yn gallu gwneud y gwaith rŷn ni eisiau i'r grid ei wneud yn hollbwysig i ni yma yng Nghymru yng nghyd-destun ynni cynaliadwy. Rŷn ni wedi gwneud lot o waith fel Llywodraeth i helpu hynny, ond mae lot o waith i'w wneud. Bydd rhaid i Lywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn rhan o hynny. Fel y dywedodd Cefin Campbell, mae polisi gyda ni yn barod. Dwi wedi darllen beth ddywedodd y Gweinidog Newid Hinsawdd wrth yr Aelod ar 8 Chwefror 2023. Dywedodd Julie James yn glir:
Thank you very much to Cefin Campbell for those questions. I can agree with what he said to begin with. Creating a pathway to a future where the grid will be able to do what we want the grid to do is crucial for us in Wales in the context of renewable energy. We've done a great deal of work as a Government to assist and facilitate that process, but there is a great deal of work still to do. The UK Government will have to be a part of that work. As Cefin Campbell said, we have a policy already. I have read what the Minister for Climate Change said to the Member on 8 February 2023. Julie James said clearly:
'The policy is that electricity transmission cables should be placed underground where possible, not just in designated landscapes, but where possible.'
'Y polisi yw y dylid gosod ceblau trawsyrru trydan o dan y ddaear lle bo modd, nid yn unig mewn tirweddau dynodedig, ond lle bo modd.'
Dwi wedi darllen hefyd beth sydd wedi mynd ymlaen mewn rhai gwledydd eraill i greu ffyrdd newydd o gael pethau dan y ddaear. Dwi'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol o hynny hefyd, ac mae hi'n ystyried a oes posibiliadau newydd gyda ni i roi y polisi sydd gyda ni ar waith.
I have also read what has been done in other nations to create new ways of putting electricity lines underground. I know that the Minister is aware of those developments too, and she's considering whether there are new possibilities for us to implement our policy.
8. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer sicrhau dyfodol cynaliadwy i'r sector cerddoriaeth? OQ60760
8. What is the Welsh Government's strategy for securing a sustainable future for the music sector? OQ60760
Creative Wales focuses on the commercial music sector, providing support for infrastructure from grass-roots venues through to artist support. They work with others to agree annual priorities, alongside organisations like the Arts Council of Wales and UK-wide music industry bodies in developing joint initiatives.
Mae Cymru Greadigol yn canolbwyntio ar y sector cerddoriaeth fasnachol, gan gefnogi seilwaith, o leoliadau llawr gwlad hyd at gymorth i artistiaid. Maen nhw'n gweithio gydag eraill i gytuno ar flaenoriaethau blynyddol, ochr yn ochr â sefydliadau fel Cyngor Celfyddydau Cymru a chyrff y diwydiant cerddoriaeth ledled y DU i ddatblygu mentrau ar y cyd.
Thank you for that answer, First Minister. Grass-roots music venues are the lifeblood of many communities across Wales. Indeed, the culture committee's creative industries report was debated just a few weeks ago here on the floor of the Senedd. Responding to that debate, the Deputy Minister for arts and sport said to the Senedd, and I quote, that:
'We're proud that not one music venue in Wales has been lost, unlike in other parts of the UK.'
That comment came just one week after the Music Venue Trust presented their annual report, which said that 10 venues had actually closed across Wales. But the Music Venue Trust is even more concerned about the future of the industry, and in particular the severe impact that the recently announced cuts to business rates relief will have on the sector. They told me that gross profits for the entire sector were £119,000 in 2023, but the proposed rate relief cut alone is thought to have cost them £127,000, putting them £8,000 in the red overnight. They believe that as many as a further 16 music venues in Wales are likely to close as a direct result of the Welsh Government's decision—certainly not the zero that the Deputy Minister complacently claimed. So, First Minister, will you commit to reviewing the impact that this decision will have on the future of music venues across Wales? Because once they're gone, they're gone for good.
Diolch am yr ateb hwnnw, Prif Weinidog. Lleoliadau cerddoriaeth ar lawr gwlad yw anadl einioes llawer o gymunedau ledled Cymru. Yn wir, cafodd adroddiad diwydiannau creadigol y pwyllgor diwylliant ei drafod yma ar lawr y Senedd ychydig wythnosau yn ôl. Wrth ymateb i'r ddadl honno, dywedodd Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon wrth y Senedd, ac rwy'n dyfynnu:
'Rydym yn falch nad oes un lleoliad cerddoriaeth yng Nghymru wedi ei golli, yn wahanol i rannau eraill o'r DU.'
Daeth y sylw hwnnw wythnos yn unig ar ôl i'r Ymddiriedolaeth Lleoliadau Cerddoriaeth gyflwyno ei hadroddiad blynyddol, a ddywedodd fod 10 lleoliad wedi cau ar draws Cymru. Ond mae'r Ymddiriedolaeth Lleoliadau Cerddoriaeth yn fwy pryderus hyd yn oed am ddyfodol y diwydiant, ac yn arbennig yr effaith ddifrifol y bydd y toriadau i ryddhad ardrethi busnes a gafodd eu cyhoeddi yn ddiweddar yn ei chael ar y sector. Dywedon nhw wrthyf i fod elw gros y sector cyfan yn £119,000 yn 2023, ond y tyb yw bod y toriad rhyddhad ardrethi arfaethedig ynddo'i hun wedi costio £127,000 iddyn nhw, gan eu roi £8,000 yn y coch dros nos. Maen nhw'n credu bod cynifer ag 16 o leoliadau cerddoriaeth eraill yng Nghymru yn debygol o gau o ganlyniad uniongyrchol i benderfyniad Llywodraeth Cymru—yn sicr nid y sero y gwnaeth y Dirprwy Weinidog honni'n hunanfodlon. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i adolygu'r effaith y bydd y penderfyniad hwn yn ei chael ar ddyfodol lleoliadau cerddoriaeth ledled Cymru? Oherwydd unwaith y byddan nhw wedi mynd, byddan nhw wedi mynd am byth.
First of all, as ever, these matters turn on definitions. In the report of the Music Venue Trust that claimed that there was a reduction in music venues in Wales, one that they identified was a pub, another was a bed and breakfast with karaoke, and another was a sports bar. Yes, music had happened at those venues, but whether you count them as music venues primarily is a very different thing, and that's what the Minister was reflecting in her answer. In fact, 16 new venues have opened in Wales recently, over the last 12 months, expanding their live music offering or increasing their capacity.
Let me be clear with the Member: this is not a cut to business relief. These are venues that had no relief at all prior to COVID unless they met the conditions in the main business rate relief scheme. There was a special scheme introduced during COVID, a time-limited scheme. It has been extended for another year, which means that those venues in Wales will receive rate relief that they would not have done in other circumstances.
We are not able to operate at the same level as last year because of all the other many things that Members across this Chamber have asked the Welsh Government to protect. So, we have protected these industries. That time-limited scheme continues, and, as a result, we can see that there are positive things happening in that industry, as well as the inevitable challenges.
Yn gyntaf oll, fel erioed, mae'r materion hyn yn troi ar ddiffiniadau. Yn adroddiad yr Ymddiriedolaeth Lleoliadau Cerddoriaeth a honnodd fod gostyngiad mewn lleoliadau cerddoriaeth yng Nghymru, roedd un y gwnaethon nhw ei nodi'n dafarn, un arall yn wely a brecwast gyda karaoke, ac un arall yn far chwaraeon. Oedd, roedd cerddoriaeth wedi digwydd yn y lleoliadau hynny, ond mae p'un ai ydych chi'n eu cyfrif nhw fel lleoliadau cerddoriaeth yn bennaf, mae hynny'n fater gwahanol iawn, a dyna oedd y Gweinidog yn ei adlewyrchu yn ei hateb. A dweud y gwir, mae 16 o leoliadau newydd wedi agor yng Nghymru yn ddiweddar, yn ystod y 12 mis diwethaf, gan ehangu eu harlwy cerddoriaeth fyw neu gynyddu eu gallu.
Gadewch i mi fod yn glir gyda'r Aelod: nid yw hyn yn doriad i ryddhad busnes. Mae'r rhain yn lleoliadau nad oedd yn cael unrhyw ryddhad o gwbl cyn COVID oni bai eu bod yn bodloni'r amodau ym mhrif gynllun rhyddhad ardrethi busnes. Cafodd cynllun arbennig ei gyflwyno yn ystod COVID, cynllun cyfnod penodol. Mae wedi cael ei ymestyn am flwyddyn arall, sy'n golygu y bydd y lleoliadau hynny yng Nghymru yn cael rhyddhad ardrethi na fydden nhw wedi'i gael mewn amgylchiadau eraill.
Ni allwn ni weithredu ar yr un lefel â'r llynedd, oherwydd yr holl bethau eraill y mae Aelodau ar draws y Siambr hon wedi gofyn i Lywodraeth Cymru eu diogelu. Felly, rydyn ni wedi diogelu'r diwydiannau hyn. Mae'r cynllun cyfnod penodol yn parhau, ac o ganlyniad, gallwn ni weld bod pethau cadarnhaol yn digwydd yn y diwydiant hwnnw, yn ogystal â'r heriau anochel.
9. Pa waith mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i wella gwasanaethau anhwylderau bwyta? OQ60737
9. What work has Welsh Government done to improve eating disorder services? OQ60737
We have provided funding for health boards to continue to improve and expand eating disorder services. We have also identified dedicated resources in the new NHS executive to focus on mental health. That includes a national clinical lead for eating disorders to galvanise further improvements.
Rydyn ni wedi darparu cyllid i fyrddau iechyd barhau i wella ac ehangu gwasanaethau anhwylderau bwyta. Rydyn ni hefyd wedi nodi adnoddau pwrpasol yn weithrediaeth newydd y GIG i ganolbwyntio ar iechyd meddwl. Mae hynny'n cynnwys arweinydd clinigol cenedlaethol ar gyfer anhwylderau bwyta i ysgogi gwelliannau eraill.
Thank you very much. This week is the beginning of Eating Disorder Awareness Week—a time for all of us across this Chamber to come together and talk about the work that is being done, but also the work that is left to do for those impacted across Wales. I am pleased to see the statement put out by the Welsh Government and our Deputy Minister Lynne Neagle on Monday regarding the work that has been undertaken in the past year, and their plans for the coming year. This includes the introduction of the first episode rapid early intervention for eating disorders, which is targeted at 16 to 25-year-olds, the demographic where eating disorders are most common.
This week also matters to me, not only because it marks a year since the reformation of the cross-party group on eating disorders, with the fantastic Beat Eating Disorders serving as secretariat, but also as it reminds me of the speech that I gave in this Chamber almost two years ago regarding my own experience with an eating disorder. During that speech, I called for, among other things, a residential eating disorder unit for Wales, in Wales, and for the people of Wales. Such a unit would mean that people across Wales would not be split up from their families to access the support that they need. Therefore, First Minister, would you be able to provide an update on what discussions the Welsh Government have had regarding a future residential eating disorder unit in Wales?
Diolch yn fawr iawn. Yr wythnos hon yw dechrau Wythnos Ymwybyddiaeth Anhwylderau Bwyta—amser i bob un ohonon ni ar draws y Siambr hon ddod at ein gilydd a siarad am y gwaith sy'n cael ei wneud, ond hefyd y gwaith sydd ar ôl i'w wneud i'r rhai sy'n cael eu heffeithio arnyn nhw ledled Cymru. Rwy'n falch o weld y datganiad a gafodd ei gyflwyno gan Lywodraeth Cymru a'n Dirprwy Weinidog Lynne Neagle ddydd Llun ynghylch y gwaith sydd wedi'i wneud yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a'u cynlluniau ar gyfer y flwyddyn i ddod. Mae hyn yn cynnwys cyflwyno'r cynllun ymyrraeth gynnar gyflym ar gyfer cyfnod cyntaf anhwylderau bwyta, sydd wedi'i dargedu at bobl ifanc 16 i 25 oed, y demograffig lle mae anhwylderau bwyta yn fwyaf cyffredin.
Mae'r wythnos hon hefyd yn bwysig i mi, nid yn unig oherwydd ei bod yn nodi blwyddyn ers diwygio'r grŵp trawsbleidiol ar anhwylderau bwyta, gyda'r elusen anhwylderau bwyta Beat wych yn gwasanaethu fel ysgrifenyddiaeth, ond hefyd gan ei fod yn fy atgoffa o'r araith y gwnes i ei rhoi yn y Siambr hon bron i ddwy flynedd yn ôl ynghylch fy mhrofiad i fy hun gydag anhwylder bwyta. Yn ystod yr araith honno, galwais i am uned anhwylder bwyta preswyl i Gymru, yng Nghymru, ac i bobl Cymru, ymhlith pethau eraill. Byddai uned o'r fath yn golygu na fyddai pobl ledled Cymru yn cael eu gwahanu oddi wrth eu teuluoedd i fanteisio ar y gefnogaeth sydd ei hangen arnyn nhw. Felly, Prif Weinidog, a fyddech chi'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ba drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael ynghylch uned anhwylderau bwyta preswyl yng Nghymru yn y dyfodol?
I thank Sarah Murphy for that. I recall the contribution that she made in the Chamber when she was a very new Member of the Senedd. It was a powerful contribution then, and I thank her for raising these matters again this afternoon.
In the interim—the two years that have elapsed since she made that first speech—the Welsh Health Specialised Services Committee has improved access to dedicated adult eating disorder beds here in Wales. The additional capacity means that there are eight residential beds available in Wales today, with the potential to commission support for up to 15 further people if that is needed. The result is that the vast majority of people who need specialist in-patient care now receive that care here in Wales.
There's a debate to be had—it happens within the clinical community as well—as to whether that dispersed model is preferable in a country like Wales, where a single residential centre always throws up issues of accessibility, given the nature of Welsh topography. But the Welsh Health Specialised Services Committee intends to publish its strategy for specialist mental health services very shortly, in the next few weeks, and that will help to resolve the debate—not the debate about whether we need residential provision, in the way that Sarah Murphy has argued, but the best way in which that can be effectively provided, given the nature of Welsh geography and accessibility issues.
Diolch i Sarah Murphy am hynny. Rwy'n cofio'r cyfraniad y gwnaeth hi yn y Siambr pan oedd hi'n Aelod newydd iawn o'r Senedd. Roedd yn gyfraniad pwerus bryd hynny, ac rwy'n diolch iddi am godi'r materion hyn eto y prynhawn yma.
Yn y cyfamser—o ran y ddwy flynedd sydd wedi mynd heibio ers iddi wneud yr araith gyntaf honno—mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi gwella mynediad at welyau anhwylderau bwyta penodol i oedolion yma yng Nghymru. Mae'r gallu ychwanegol yn golygu bod wyth gwely preswyl ar gael yng Nghymru heddiw, gyda'r potensial i gomisiynu cefnogaeth i hyd at 15 o bobl eraill os oes angen hynny. Canlyniad hynny yw bod y mwyafrif helaeth o bobl sydd angen gofal arbenigol fel cleifion mewnol erbyn hyn yn derbyn y gofal hwnnw yma yng Nghymru.
Mae dadl i'w chael—mae'n digwydd o fewn y gymuned glinigol hefyd—o ran a yw'r model gwasgaredig hwnnw yn well mewn gwlad fel Cymru, lle bo un ganolfan breswyl bob amser yn codi materion hygyrchedd, o ystyried natur topograffi Cymru. Ond mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn bwriadu cyhoeddi ei strategaeth ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol yn fuan iawn, yn ystod yr wythnosau nesaf, a bydd hynny'n helpu i ddatrys y ddadl—nid y ddadl ynghylch a oes angen darpariaeth breswyl arnon ni, yn y modd y mae Sarah Murphy wedi dadlau, ond y ffordd orau y gall honno gael ei darparu effeithiol, o ystyried natur daearyddiaeth a materion hygyrchedd Cymru.
Diolch i'r Prif Weinidog. During questions, many Members called for the heat to be taken out of the farming debate today and tomorrow, and I agree. Farmers are not cranks, and neither have I heard any Member call them such. In his tweet on Sunday—and I have reviewed it on my phone—Alun Davies did not call farmers 'cranks', but, in my view, called the climate conspiracy group in The Observer headline 'cranks'. Now, I want us all to be very careful with words and accusations over the next 24 hours and beyond, and I ask that of those of you who write the tweets, as well as those of you who interpret them.
Diolch i'r Prif Weinidog. Yn ystod y cwestiynau, galwodd llawer o'r Aelodau am liniaru'r ddadl ffermio heddiw ac yfory, ac rwy'n cytuno. Nid cranks yw ffermwyr, ac nid wyf i chwaith wedi clywed unrhyw Aelod yn eu galw nhw'n hynny. Yn ei drydariad ddydd Sul—ac rwyf wedi ei adolygu ar fy ffôn—ni alwodd Alun Davies ffermwyr yn 'cranks', ond, yn fy marn i, fe alwodd y grŵp cynllwyn hinsawdd ym mhenawd The Observer yn 'cranks'. Nawr, rwyf i eisiau i bob un ohonon ni fod yn ofalus iawn gyda geiriau a chyhuddiadau yn ystod y 24 awr nesaf a thu hwnt, ac rwy'n gofyn hynny gan y rhai ohonoch chi sy'n ysgrifennu'r trydariadau, yn ogystal â'r rhai ohonoch sy'n eu dehongli.
Rŷn ni yn symud ymlaen yn awr i'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd, Lesley Griffiths, i wneud y datganiad hynny.
We move on now to the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd, Lesley Griffiths, to make that statement.
Diolch, Llywydd. There are several changes to today's agenda. A motion to suspend Standing Orders has been added to the agenda, to enable the debate on budget flexibilities and the operation of the UK funding framework to proceed on the basis of a revised motion tabled yesterday. This debate, and the debate on the legislative consent motion on the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill will take place immediately after the business statement.
Finally, the statements on creating a smoke-free generation and tackling youth vaping and second homes and affordability have been postponed. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae nifer o newidiadau i'r agenda heddiw. Mae cynnig i atal y Rheolau Sefydlog wedi'i ychwanegu at yr agenda, er mwyn galluogi'r ddadl ar hyblygrwydd y gyllideb a gweithrediad fframwaith ariannu'r DU i fwrw ymlaen ar sail cynnig diwygiedig a gyflwynwyd ddoe. Bydd y ddadl hon, a'r ddadl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor) yn digwydd yn syth ar ôl y datganiad busnes.
Yn olaf, mae'r datganiadau ar greu cenhedlaeth ddi-fwg ac ymdrin â fepio ymhlith pobl ifanc ac ail gartrefi a fforddiadwyedd wedi cael eu gohirio. Mae'r busnes drafft am y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Minister for education on the proposed changes to the school year, please? We know that the proposed changes to the school year by the Welsh Government are opposed by parents, teachers, education unions, tourism operators, and even the Royal Welsh Show. But to add to this opposition, I've recently been contacted by faith community leaders with concerns over plans to ditch the Easter break. As you will be aware—and all Members in this Chamber, I hope, are aware—Easter is the central festival in the Christian faith. So, to suggest that it has little or no significance to schools or young people, or society across Wales, is unacceptable. Now, I appreciate that Good Friday and Easter Monday are still protected in the school year, because these are public holidays, but the wider Easter period is also a very significant period for many people in Wales who observe the Christian faith.
Now, we've heard a lot of discussion in recent weeks and months, quite rightly so, about problems with antisemitism and Islamophobia, and I think that many people regard this decision by the Welsh Government to pursue a discussion on this matter as anti-Christian. So, can we have a statement, as soon as possible, in order to have a wider discussion on this issue, because it is a matter of concern for many tens of thousands of people who observe the Christian faith?
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Addysg ar y newidiadau arfaethedig i'r flwyddyn ysgol, os gwelwch yn dda? Rydym yn gwybod bod rhieni, athrawon, undebau addysg, gweithredwyr twristiaeth, a hyd yn oed Sioe Frenhinol Cymru yn gwrthwynebu'r newidiadau arfaethedig i'r flwyddyn ysgol gan Lywodraeth Cymru. Ond i ychwanegu at y gwrthwynebiad hwn, mae arweinwyr cymunedau ffydd wedi cysylltu â mi yn ddiweddar gyda phryderon ynghylch cynlluniau i gael gwared ar wyliau'r Pasg. Fel y gwyddoch chi—ac mae pob Aelod yn y Siambr hon, gobeithio, yn ymwybodol—Y Pasg yw'r ŵyl ganolog yn y ffydd Gristnogol. Felly, mae awgrymu nad oes ganddo lawer neu ddim arwyddocâd i ysgolion neu bobl ifanc, neu gymdeithas ledled Cymru, yn annerbyniol. Nawr, rwy'n gwerthfawrogi bod Dydd Gwener y Groglith a Dydd Llun y Pasg yn dal i gael eu diogelu yn y flwyddyn ysgol, oherwydd mae'r rhain yn wyliau cyhoeddus, ond mae cyfnod ehangach y Pasg hefyd yn gyfnod arwyddocaol iawn i lawer o bobl yng Nghymru sy'n cadw'r ffydd Gristnogol.
Nawr, rydyn ni wedi clywed llawer o drafodaeth yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, yn gwbl briodol felly, am broblemau gyda gwrthsemitiaeth ac Islamoffobia, ac rwy'n credu bod llawer o bobl yn ystyried y penderfyniad hwn gan Lywodraeth Cymru i fynd ar drywydd trafodaeth ar y mater hwn yn wrth-Gristnogol. Felly, a gawn ni ddatganiad, cyn gynted â phosibl, er mwyn cael trafodaeth ehangach ar y mater hwn, oherwydd mae'n fater o bryder i ddegau o filoedd o bobl sy'n dilyn y ffydd Gristnogol?
Well, as the Member is aware, the consultation is now closed. I have not seen the consultation responses as yet, but I would imagine it's a much more mixed picture than the one that the Member portrays. Of course the Minister for Education and the Welsh Language will make a statement when those consultation responses have been assessed.
Wel, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae'r ymgynghoriad ar gau erbyn hyn. Nid wyf i wedi gweld yr ymatebion i'r ymgynghoriad hyd yn hyn, ond byddwn i'n dychmygu ei fod yn ddarlun llawer mwy cymysg na'r un y mae'r Aelod yn ei bortreadu. Wrth gwrs bydd Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn gwneud datganiad pan fydd yr ymatebion hynny i'r ymgynghoriad wedi cael eu hasesu.
Trefnydd, you'll be aware that there have been protestors outside of the Senedd today from our cultural institutions, obviously opposing the cuts that are being proposed. One of the things that they have highlighted, of course, has been the risks to the national collections, both because of the condition of the buildings, but also from the loss of expertise. I know I've raised this a number of times with you, asking for a statement from the Deputy Minister for Arts, Sports and Tourism on this matter. I still haven't had those reassurances in terms of the national collections, and I wonder, can we please have that statement, because all of us are concerned? They're the nation's national collections—they don't belong to those national institutions—and we have a duty to ensure that they are safeguarded for future generations.
Trefnydd, byddwch chi'n ymwybodol bod protestwyr o'n sefydliadau diwylliannol y tu allan i'r Senedd heddiw, yn amlwg yn gwrthwynebu'r toriadau sy'n cael eu cynnig. Un o'r pethau maen nhw wedi tynnu sylw ato, wrth gwrs, oedd y risgiau i'r casgliadau cenedlaethol, oherwydd cyflwr yr adeiladau, ond hefyd o golli arbenigedd. Rwy'n gwybod fy mod i wedi codi hyn sawl gwaith gyda chi, gan ofyn am ddatganiad gan Ddirprwy Weinidog y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth ar y mater hwn. Nid wyf i wedi cael y sicrwydd hwnnw eto, o ran y casgliadau cenedlaethol, a tybed, a gawn ni'r datganiad hwnnw, oherwydd mae pob un ohonon ni'n bryderus? Nhw yw casgliadau cenedlaethol y genedl—nid y sefydliadau cenedlaethol hynny sy'n berchen arnyn nhw—ac mae'n ddyletswydd arnon ni i sicrhau eu bod yn cael eu diogelu ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Thank you. I was aware of the protest outside the Senedd today, and I know the Deputy Minister also was, and she has been having conversations with stakeholders around the issue that you raised. I will certainly ask her to bring forward a written statement.
Diolch. Roeddwn i'n ymwybodol o'r brotest y tu allan i'r Senedd heddiw, ac rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog hefyd, ac mae hi wedi bod yn cael sgyrsiau â rhanddeiliaid ynghylch y mater yr ydych chi wedi'i godi. Yn sicr, gwnaf ofyn iddi gyflwyno datganiad ysgrifenedig.
Trefnydd, as we progress plans to meet our net-zero targets, it's important that we give those who will responsible for implementation and delivery as much information and detail as possible, so that they can plan properly and recruit the necessary people needed to deliver them. With this in mind, can we please have a statement from the Government on the timescales they have for implementing a seagrass restoration scheme, and on the funding programme they intend to provide to help introduce this scheme, as committed to in the programme for government and the biodiversity deep-dive exercise?
As you know, the UK has lost around 92 per cent of its seagrass meadows, and the Welsh Government knows all too well how restoring seagrass around Wales can have a tremendous impact, not only on reducing coastal erosion, but on improving marine diversity and storing carbon. Trefnydd, Wales has some of the world's leading seagrass scientists, and through the work of organisations such as the Project Seagrass and WWF Cymru, there are large numbers of dedicated volunteers who are prepared to help in collecting and planting seagrasses. However, I feel that they have been left in a position of limbo, and any clarity from the Welsh Government, in terms of a statement, would be greatly appreciated. Thank you.
Trefnydd, wrth i ni fwrw ymlaen â chynlluniau i gyrraedd ein targedau sero-net, mae'n bwysig ein bod ni'n rhoi cymaint o wybodaeth a manylion â phosibl i'r rhai a fydd yn gyfrifol am eu gweithredu a'u darparu, fel y gallan nhw gynllunio'n iawn a recriwtio'r bobl angenrheidiol sydd eu hangen i'w cyflawni. Gyda hyn mewn golwg, a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth ar yr amserlenni sydd ganddyn nhw ar gyfer gweithredu cynllun adfer morwellt, ac ar y rhaglen ariannu y maen nhw'n bwriadu ei darparu i helpu i gyflwyno'r cynllun hwn, fel yr ymrwymwyd iddo yn y rhaglen lywodraethu a'r ymarfer plymio dwfn bioamrywiaeth?
Fel y gwyddoch chi, mae'r DU wedi colli tua 92 y cant o'i dolydd morwellt, ac mae Llywodraeth Cymru yn gwybod yn iawn sut y gall adfer morwellt ledled Cymru gael effaith aruthrol, nid yn unig ar leihau erydiad arfordirol, ond ar wella amrywiaeth y môr a storio carbon. Trefnydd, mae gan Gymru rai o wyddonwyr morwellt mwyaf blaenllaw'r byd, a thrwy waith sefydliadau fel Prosiect Morwellt a WWF Cymru, mae nifer fawr o wirfoddolwyr ymroddedig sy'n barod i helpu i gasglu a phlannu morwellt. Fodd bynnag, rwy'n teimlo eu bod wedi cael eu gadael ar dir neb, a byddai unrhyw eglurder gan Lywodraeth Cymru, o ran datganiad, i'w groesawu'n fawr. Diolch.
Thank you. I think the Member raises a really important point. It's not that long ago I had a school down from my constituency, who came and gave a petition to the Minister for Climate Change around the restoration of seagrass, and I was quite surprised to hear how long it does take to restore it. I know the Minister for Climate Change is considering it in the round, following the biodiversity deep-dive.
Diolch. Rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Nid yw mor bell yn ôl â hynny pan ddaeth ysgol i lawr o fy etholaeth i, a ddaethon nhw a rhoi deiseb i'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynghylch adfer morwellt, a ches i fy synnu braidd o glywed pa mor hir y mae'n ei gymryd i'w adfer. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn ei ystyried yn gyffredinol, yn dilyn yr archwiliad dwfn bioamrywiaeth.
Trefnydd, next month is Endometriosis Action Month. Last week I had the pleasure of meeting campaigner Georgia Jefferies, who lives on Deeside, and campaigns for better services for women with endometriosis. Georgia rightly identified the need for specialist-trained endometriosis nurses across Wales, and for all services to be readily available for those patients. I'm obviously keen for those improvements to be made, as I'm sure my colleagues on the Petitions Committee are, after the work we've done on this. Please can I ask for a statement from the Welsh Government, updating Members on endometriosis services during the awareness month in March? Diolch.
Trefnydd, bydd mis nesaf yn Fis Gweithredu ar Endometriosis. Yr wythnos diwethaf cefais i'r pleser o gwrdd â'r ymgyrchydd Georgia Jefferies, sy'n byw ar Lannau Dyfrdwy, ac sy'n ymgyrchu dros well gwasanaethau i fenywod ag endometriosis. Nododd Georgia yn ddigon gwir, yr angen am nyrsys endometriosis hyfforddedig arbenigol ledled Cymru, ac i'r holl wasanaethau fod ar gael yn rhwydd i'r cleifion hynny. Rwy'n amlwg yn awyddus i'r gwelliannau hynny gael eu gwneud, a fy nghyd-Aelodau ar y Pwyllgor Deisebau hefyd, rwy'n siŵr, ar ôl y gwaith yr ydyn ni wedi'i wneud ar hyn. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am wasanaethau endometriosis yn ystod y mis ymwybyddiaeth ym mis Mawrth? Diolch.
Thank you. It's really good that you've highlighted that next month will be the month to raise awareness around endometriosis. Obviously, it's a matter for each individual health board to ensure that they provide services for women suffering with endometriosis.
Diolch. Mae'n dda iawn eich bod chi wedi tynnu sylw at y ffaith mai mis nesaf fydd mis codi ymwybyddiaeth ynghylch endometriosis. Yn amlwg, mater i bob bwrdd iechyd unigol yw sicrhau eu bod yn darparu gwasanaethau i fenywod sy'n dioddef o endometriosis.
I'd like an urgent statement, please, relating to Ffos-y-fran in Merthyr. The company in charge of the site said that they would stop extracting coal last November, after illegally mining for more than a year. Now, I've been informed that coal mining was still going on as recently as last week, but this morning I was told that the site was quiet—there are no train wagons. Now, is this a temporary hiatus or a permanent end to the insult? I would call on the Welsh Government to issue an immediate stop notice on the removal of any coal from the site, or indeed the sale of any further coal from Ffos-y-fran.
And finally, I've raised concerns on many occasions in the Senedd about what's going to happen once the company leaves. Only £15 million is set aside in an account that could be used for restoration work, and that is vastly below what will be needed. I understand that the local authority will consider a renewed application for that restoration project. I would plead with the Government to call in any application that will do less than what the residents of Merthyr Tydfil were promised in 2007, and it is a plea, Minister. This situation rumbles on month after month, and campaigners and residents need reassurance that someone will finally do what's right here. So, please could a statement address this, and could I have an urgent meeting with the Government to discuss the situation?
Hoffwn i gael datganiad brys, os gwelwch yn dda, yn ymwneud â Ffos-y-fran ym Merthyr. Dywedodd y cwmni sy'n gyfrifol am y safle y bydden nhw'n rhoi'r gorau i gloddio am lo fis Tachwedd diwethaf, ar ôl cloddio'n anghyfreithlon am fwy na blwyddyn. Nawr, rydw i wedi cael gwybod bod cloddio am lo yn dal i ddigwydd mor ddiweddar â'r wythnos diwethaf, ond y bore yma fe ges i wybod bod y safle'n dawel—does dim wagenni trenau. Nawr, a yw hwn yn seibiant dros dro neu'n ddiwedd parhaol ar y sarhad? Rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi hysbysiad stop ar unwaith o ran symud unrhyw lo o'r safle, neu yn wir, ar werthu unrhyw lo pellach o Ffos-y-fran.
Ac yn olaf, rwyf i wedi codi pryderon ar sawl achlysur yn y Senedd ynglŷn â'r hyn sy'n mynd i ddigwydd ar ôl i'r cwmni adael. Dim ond £15 miliwn sydd wedi'i neilltuo mewn cyfrif y byddai modd ei ddefnyddio ar gyfer gwaith adfer, ac mae hynny'n llawer is na'r hyn y bydd ei angen. Rwy'n deall y bydd yr awdurdod lleol yn ystyried cais o'r newydd ar gyfer y prosiect adfer hwnnw. Rwy'n erfyn ar y Llywodraeth i alw i mewn unrhyw gais a fydd yn gwneud llai na'r hyn a gafodd ei addo i drigolion Merthyr Tudful yn 2007, a phle yw hwn, Gweinidog. Mae'r sefyllfa hon yn rhygnu ymlaen fis ar ôl mis, ac mae ymgyrchwyr a thrigolion angen sicrwydd y bydd rhywun yn gwneud yr hyn sy'n iawn yma o'r diwedd. Felly, os gwelwch yn dda, a all datganiad fynd i'r afael â hyn, ac a gaf i gyfarfod brys gyda'r Llywodraeth i drafod y sefyllfa?
Well, if you want a meeting, I suggest that you write directly to the Minister for Climate Change, whose portfolio this sits in, and, again, perhaps write to the local authority regarding the quiet period that you referred to. I know that the Minister is also in discussions with the local authority, to ensure that appropriate remediation takes place.
Wel, os ydych chi eisiau cyfarfod, rwy'n awgrymu eich bod chi'n ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Newid Hinsawdd, y mae hyn yn rhan o'i phortffolio, ac unwaith eto, efallai yn ysgrifennu at yr awdurdod lleol ynghylch y cyfnod tawel y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog hefyd mewn trafodaethau gyda'r awdurdod lleol, er mwyn sicrhau bod gwaith adfer priodol yn digwydd.
I call for an oral Welsh Government statement on eating disorders. As we heard at the end of First Minister's questions, 26 February to 3 March is Eating Disorders Awareness Week 2024. This year the focus is on avoidant/restrictive food intake disorder, or ARFID, a condition characterised by the person avoiding certain foods, or types of food, having restricted intake in terms of overall amount eaten, or both.
I took part in the debate on eating disorders here during Eating Disorders Awareness Week 2022. In that debate, there were calls for the Welsh Government to publish a service model or framework, with timescales, for achieving the vision of the 2018 eating disorders service review, so that everyone affected can access effective help quickly. I highlighted the then recently published Beat report, which found that progress towards early intervention, evidence-based treatment and support for families had varied widely across Wales. It's therefore disappointing that, two years on from that debate, we still do not have such a model or framework for Wales. Treating eating disorders is critical in ensuring that patients make a full and sustained recovery and prevent the need for patients requiring in-patient treatment. And therefore, it's concerning also that, two years on from the debate, we still don't have a national plan with timescales to improve local eating disorders services. I call for a Welsh Government statement—oral statement—on this accordingly.
Rwy'n galw am ddatganiad llafar gan Lywodraeth Cymru ar anhwylderau bwyta. Fel y gwnaethon ni glywed ar ddiwedd cwestiynau'r Prif Weinidog, 26 Chwefror i 3 Mawrth yw Wythnos Ymwybyddiaeth Anhwylderau Bwyta 2024. Eleni mae'n canolbwyntio ar anhwylder osgoi/cyfyngu bwyd, neu ARFID, cyflwr wedi'i nodweddu gan yr unigolyn yn osgoi bwydydd penodol, neu fathau o fwyd, yn cyfyngu ar faint o fwyd sy'n cael ei fwyta yn gyffredinol, neu'r ddau.
Cymerais i ran yn y ddadl ar anhwylderau bwyta yma yn ystod Wythnos Ymwybyddiaeth Anhwylderau Bwyta 2022. Yn y ddadl honno, roedd galwadau ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi model gwasanaeth neu fframwaith, gydag amserlenni, ar gyfer gwireddu gweledigaeth adolygiad gwasanaeth anhwylderau bwyta 2018, fel y gall pawb y mae hyn yn effeithio arnyn nhw gael gafael ar gymorth effeithiol yn gyflym. Amlygais i adroddiad Beat a oedd newydd ei gyhoeddi ar y pryd, a oedd wedi darganfod bod cynnydd o ran ymyrraeth gynnar, triniaeth ar sail tystiolaeth a chefnogaeth i deuluoedd yn amrywio'n eang ledled Cymru. Mae'n siomedig felly, ddwy flynedd ers y ddadl honno, nad oes gennym ni fodel na fframwaith o'r fath o hyd ar gyfer Cymru. Mae trin anhwylderau bwyta yn hanfodol er mwyn sicrhau bod cleifion yn gwella'n llawn ac yn barhaus ac yn atal yr angen i gleifion gael triniaeth fel cleifion mewnol. Ac felly, mae'n bryder hefyd, ddwy flynedd ers y ddadl, nad oes gennym ni gynllun cenedlaethol gydag amserlenni i wella gwasanaethau anhwylderau bwyta lleol o hyd. Rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru—datganiad llafar—ar hyn yn unol â hynny.
Thank you. Well we do continue to invest in our eating disorders services, and a new team and clinical lead for eating disorders is helping to ensure that really positive changes are being driven to eating disorders care, with very much a focus on early intervention, and we do continue to provide funding for a range of easy access support, including the Beat helpline.
Diolch. Wel, rydyn ni'n parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaethau anhwylderau bwyta, ac mae tîm newydd ac arweinydd clinigol ar gyfer anhwylderau bwyta yn helpu i sicrhau bod newidiadau cadarnhaol iawn yn cael eu hysgogi at ofal anhwylderau bwyta, gan ganolbwyntio i raddau helaeth ar ymyrraeth gynnar, ac rydyn ni'n parhau i roi cyllid ar gyfer amrywiaeth o wasanaethau cymorth mynediad hawdd, gan gynnwys llinell gymorth Beat.
I'm inspired by Darren Millar to make a contribution, because I hadn't really planned to make a contribution on the business statement. But I just want to provide an alternative view, because I know that Darren Millar is a committed Christian, which I absolutely respect, but I want to share an alternative view as to whether school terms and holidays should avoid or disregard the celebration of Easter. As a school governor in a Church in Wales school, I'm aware that many Christian schools prefer religious events to be collectively celebrated in their school, as far as possible, and many deliberately hold on to their pupils until the day before the public holiday when they are duty-bound to release them. So, I think we have to have a more nuanced approach to celebrations of important religious and cultural events, including, for example, this Friday's Dewi Sant celebrations. So, I think we shouldn't be carving up the school year around one particular religious celebration. I think we have to look at the much wider issues, and I hope that the education Minister will bear this in mind and take it into account.
Rwy'n cael fy ysbrydoli gan Darren Millar i wneud cyfraniad, oherwydd nid oeddwn i wir wedi bwriadu gwneud cyfraniad ar y datganiad busnes. Ond rwyf i eisiau rhoi barn arall, oherwydd rwy'n gwybod bod Darren Millar yn Gristion ymroddedig, yr wyf i'n ei barchu'n llwyr, ond rwyf i eisiau rhannu barn arall ynghylch a ddylai tymhorau a gwyliau ysgol osgoi neu ddiystyru dathlu'r Pasg. Fel llywodraethwr mewn ysgol yr Eglwys yng Nghymru, rwy'n ymwybodol ei bod hi'n well gan lawer o ysgolion Cristnogol fod digwyddiadau crefyddol yn cael eu dathlu ar y cyd yn eu hysgol, cyn belled ag y bo modd, ac mae llawer yn cadw eu disgyblion, yn fwriadol, tan y diwrnod cyn y gwyliau cyhoeddus, pan fydd dyletswydd arnyn nhw i'w rhyddhau. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gael dull mwy cynnil o ddathlu digwyddiadau crefyddol a diwylliannol pwysig, gan gynnwys, er enghraifft, dathliadau Dewi Sant ddydd Gwener. Felly, rwy'n credu na ddylen ni fod yn llunio'r flwyddyn ysgol o amgylch un dathliad crefyddol penodol. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni edrych ar y materion llawer ehangach, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog addysg yn cadw hyn mewn cof ac yn ei ystyried.
Thank you. Well, the Minister for Education and the Welsh Language is in his place and will have heard your contribution, and, as I say, when the consultation responses—. I'm not aware how many there have been, for instance, but normally it's a big process to go through all the responses to make sure that everybody's view is taken into account, and the Minister will then update Members.
Diolch. Wel, mae Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn ei le a bydd wedi clywed eich cyfraniad, ac, fel y dywedais i, pan fydd ymatebion yr ymgynghoriad—. Nid wyf i'n ymwybodol faint sydd wedi bod, er enghraifft, ond fel arfer mae'n broses fawr i fynd drwy'r holl ymatebion i sicrhau bod barn pawb yn cael ei hystyried, a bydd y Gweinidog wedyn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.
Trefnydd, I'd like to call for a statement from the Minister for health regarding funding for the all-Wales inherited and metabolic diseases service, including SWAN, the syndromes without a name, team within that. There appears to be some uncertainty over whether they'll be funded in the future, which means they are currently reluctant to begin any treatment pathways for those impacted. And I have a constituent with a child who is affected by paediatric acute-onset neuropsychiatric syndrome—PANS—and paediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infections—PANDAS—and this uncertainty is hugely stressful for them at this difficult time. In my view, the SWAN team need to be clear about the future of Welsh Government funding to keep up their great work and refer individuals for development treatment. So, a statement or response on this issue from the Minister for health would be greatly appreciated. Thank you.
Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ynghylch cyllid ar gyfer gwasanaeth clefyd metabolig etifeddol Cymru gyfan, gan gynnwys SWAN, y tîm syndromau heb enw, o fewn hwnnw. Mae'n ymddangos bod rhywfaint o ansicrwydd ynghylch a fyddan nhw'n cael eu hariannu yn y dyfodol, sy'n golygu eu bod ar hyn o bryd yn amharod i ddechrau unrhyw lwybrau triniaeth ar gyfer y rhai y mae hyn yn effeithio arnyn nhw. Ac mae gennyf i etholwr â phlentyn y mae syndrom niwroseiciatrig aciwt pediatrig—PANS—ac anhwylderau niwroseiciatrig awtoimiwn pediatrig sy'n gysylltiedig â heintiau streptococaidd—PANDAS—yn effeithio arno ac mae'r ansicrwydd hwn yn straen enfawr arnyn nhw yn y cyfnod anodd hwn. Yn fy marn i, mae angen i dîm SWAN fod yn glir ynghylch dyfodol cyllid Llywodraeth Cymru i allu parhau â'u gwaith gwych ac atgyfeirio unigolion ar gyfer triniaeth ddatblygu. Felly, byddai datganiad neu ymateb ar y mater hwn gan y Gweinidog iechyd i'w groesawu'n fawr. Diolch.
Thank you. Well, as I say, it is a matter for health boards to ensure that any disease or illness—that services are provided within the health board or, if they have an arrangement, that a patient could go to another health board, and that includes the disease to which you refer.
Diolch. Wel, fel y dywedais i, mater i fyrddau iechyd yw sicrhau bod unrhyw glefyd neu salwch—bod gwasanaethau'n cael eu darparu o fewn y bwrdd iechyd neu, os oes ganddyn nhw drefniant, y gallai claf fynd at fwrdd iechyd arall, ac mae hynny'n cynnwys y clefyd yr ydych chi'n cyfeirio ato.
Can I ask for statement on the building of new council houses? I believe in the importance of council house building to meet the serious demand we have for housing. Can the statement include those already built or being built, and the number planned for 2024-25 and 2025-26, and Welsh Government support for the building of new council houses?
I'm asking for a second statement on financial transactions capital. I would like this to include how much has been received by the Welsh Government, how much has been spent, how much has been paid back to the Treasury, how much has been recycled into new projects and an evaluation of the success of those projects the money has gone into.
A gaf i ofyn am ddatganiad am adeiladu tai cyngor newydd? Rwy'n credu ym mhwysigrwydd adeiladu tai cyngor i ateb y galw difrifol sydd gennym ni am dai. A all y datganiad gynnwys y rhai sydd eisoes wedi'u hadeiladu neu'n cael eu hadeiladu, a'r nifer sydd wedi'u cynllunio ar gyfer 2024-25 a 2025-26, a chefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer adeiladu tai cyngor newydd?
Rwy'n gofyn am ail ddatganiad ar gyfalaf trafodiadau ariannol. Hoffwn i fod hyn yn cynnwys faint y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael, faint sydd wedi'i wario, faint sydd wedi cael ei dalu'n ôl i'r Trysorlys, faint sydd wedi'i ailgylchu i brosiectau newydd a gwerthusiad o lwyddiant y prosiectau hynny y mae'r arian wedi'i wario arnyn nhw.
Well, with regard to your second request around financial transactions capital, you do ask for some very specific points. I think it would be better to write to the Minister for Finance and Local Government with those questions. Around the building of new council housing, you will know that the Welsh Government has a very ambitious target in relation to social housing. We make absolutely no apology for that ambitious target. In the first four years of this Senedd term, we've now allocated a record £1.2 billion to social housing and we've provided local authorities with access to the social housing grant, and that really does support their ambitions as well to deliver more affordable homes in Wales.
Wel, o ran eich ail gais ynghylch cyfalaf trafodiadau ariannol, rydych chi'n gofyn am rai pwyntiau penodol iawn. Rwy'n credu y byddai'n well ysgrifennu at y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol gyda'r cwestiynau hynny. O ran adeiladu tai cyngor newydd, byddwch chi'n gwybod bod gan Lywodraeth Cymru darged uchelgeisiol iawn am dai cymdeithasol. Nid ydyn ni'n ymddiheuro am y targed uchelgeisiol hwnnw. Ym mhedair blynedd gyntaf tymor y Senedd hon, rydyn ni, erbyn hyn, wedi dyrannu £1.2 biliwn i dai cymdeithasol ac rydyn ni wedi rhoi cyfle i awdurdodau lleol fanteisio ar y grant tai cymdeithasol, ac mae hynny'n cefnogi eu huchelgeisiau hefyd i ddarparu mwy o dai fforddiadwy yng Nghymru.
Yn olaf, Laura Anne Jones.
Finally, Laura Anne Jones.
Diolch. Business Minister, I, too, would like to reiterate calls for a statement from the education Minister about the proposed changes to school holidays. The prioritisation of these plans by the Government is, quite frankly, an insult to all, considering the myriad of more pressing issues facing education in Wales. Education unions are against change, farming unions are against change, and tourism operators, faith groups. So, I think it's only right that the education Minister comes to the Chamber and addresses these concerns, this serious backlash, by dropping these ludicrous plans at a time when education in Wales is in crisis. And now the consultation is closed, can I reiterate calls for a statement as soon as possible in this Chamber? Thank you.
Diolch. Trefnydd, hefyd, hoffwn i hefyd ailadrodd galwadau am ddatganiad gan y Gweinidog Addysg am y newidiadau arfaethedig i wyliau ysgol. Mae blaenoriaethu'r cynlluniau hyn gan y Llywodraeth, a dweud y gwir, yn sarhad ar bawb, gan ystyried y myrdd o faterion mwy dybryd sy'n wynebu addysg yng Nghymru. Mae undebau addysg yn erbyn newid, mae undebau ffermio yn erbyn newid, a gweithredwyr twristiaeth, grwpiau ffydd. Felly, rwy'n credu ei bod ond yn iawn i'r Gweinidog addysg ddod i'r Siambr i ymdrin â'r pryderon hyn, yr adlach ddifrifol hon, trwy ollwng y cynlluniau chwerthinllyd hyn ar adeg pan fo addysg yng Nghymru mewn argyfwng. A nawr bod yr ymgynghoriad ar gau, a gaf i ailadrodd galwadau am ddatganiad cyn gynted â phosibl yn y Siambr hon? Diolch.
I don't have anything further to add to my answers to the two previous Members who asked me the same question.
Nid oes gennyf i ddim i'w ychwanegu at fy atebion i'r ddau Aelod arall a ofynnodd yr un cwestiwn i mi'n gynharach.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Mae eitem 3 wedi ei dynnu nôl.
Item 3 has been withdrawn.
Felly, mae angen cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro er mwyn caniatáu'r ddadl ar hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu fframwaith ariannu'r Deyrnas Unedig. Dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig yn ffurfiol.
So, we need a motion to suspend Standing Orders to allow the debate on budget flexibility and the operation of the UK funding framework. Could I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion formally?
Cynnig NNDM8498 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i) a 12.22(i) dros dro er mwyn caniatáu i NNDM8497 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ar ddydd Mawrth 27 Chwefror 2024.
Motion NNDM8498 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i) and 12.22(i) to allow NNDM8497 to be considered in Plenary on Tuesday 27 February 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I formally move.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Mae'r cynnig wedi ei wneud yn ffurfiol. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu atal y Rheolau Sefydlog? Nac oes, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei gymeradwyo.
The motion has been moved formally. Does any Member object to the motion to suspend Standing Orders? No. Therefore, that motion is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2, 3, 4 a 5, yn enw Heledd Fychan.
The following amendments have been selected: amendments 1, 2, 3, 4 and 5, in the name of Heledd Fychan.
Mae hynny'n caniatáu i ni fedru cynnal y ddadl yma ar hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu fframwaith ariannu'r Deyrnas Gyfunol. Y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, felly, i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
That enables us to hold the debate on budget flexibilities and the operation of the UK funding framework. The Minister for Finance and Local Government, therefore, to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NNDM8497 Lesley Griffiths, Darren Millar, Jane Dodds, Heledd Fychan
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn cydnabod bod ysgogiadau cyllidol Llywodraeth Cymru yn gyfyngedig.
2. Yn credu nad yw'r hyblygrwydd cyllidebol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru yn ddigonol.
3. Yn nodi yr angen am fwy o ragweladwyedd a sicrwydd o drefniadau cyllido Llywodraeth Cymru i gefnogi ei gwaith cynllunio cyllideb a gwaith cynllunio sefydliadau partner.
4. Yn cydnabod bod Cronfa Wrth Gefn Llywodraeth Cymru a'i therfynau benthyca yr un fath â phan gawsant eu gosod yn 2016.
5. Yn galw ar Lywodraeth y DU i ddarparu mwy o hyblygrwydd cyllidol i Lywodraeth Cymru, er budd rheoli cyllideb yn effeithiol, gan gynnwys, ar unwaith:
a) mynd i'r afael ag effaith chwyddiant ar derfynau benthyca a’r gronfa wrth gefn ers 2016;
b) gwneud terfynau'r gronfa wrth gefn gyffredinol a benthyca yn destun adolygiad blynyddol; ac
c) diddymu terfynau tynnu i lawr y gronfa wrth gefn.
Motion NNDM8497 Lesley Griffiths, Darren Millar, Jane Dodds, Heledd Fychan
To propose that the Senedd:
1. Recognises that the Welsh Government's fiscal levers are limited.
2. Believes that the budgetary flexibilities available to the Welsh Government are insufficient.
3. Notes the need for greater predictability and certainty of the Welsh Government’s funding arrangements to support its budget planning and that of partner organisations.
4. Acknowledges that the Welsh Government Reserve and borrowing limits are the same as when they were set in 2016.
5. Calls upon the UK Government to provide greater fiscal flexibilities for the Welsh Government, in the interests of effective budget management, including immediately:
a) addressing the impact of inflation on borrowing and reserve limits since 2016;
b) subjecting borrowing and overall reserve limits to annual review; and
c) abolishing reserve draw-down limits.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Today I'm pleased that we've been able to reach consensus across the Senedd to jointly table a motion calling on the UK Government to provide greater fiscal flexibility for the Welsh Government in the interests of effective budget management and delivering better outcomes for the people of Wales. We're living in extraordinary times, with the impacts of the EU exit, the COVID-19 pandemic, the cost-of-living crisis and persistently high inflation having created unprecedented challenges for our public services, our economy and our communities. The Welsh Government has responded swiftly and decisively to these challenges, but we have faced significant constraints and uncertainty in managing our budget due to the lack of adequate fiscal levers at our disposal.
Heddiw, rwy'n falch ein bod ni wedi gallu dod i gytundeb ar draws y Senedd ar gyfer cyflwyno cynnig ar y cyd sy'n galw ar Lywodraeth y DU i ddarparu mwy o hyblygrwydd cyllidol i Lywodraeth Cymru ar gyfer rheoli cyllideb yn effeithiol a sicrhau canlyniadau gwell i bobl Cymru. Rydym ni'n byw mewn cyfnod anarferol, gydag effeithiau ymadael â'r UE, pandemig COVID-19, yr argyfwng costau byw a chwyddiant uchel parhaus ac mae hwnnw wedi achosi heriau digynsail i'n gwasanaethau cyhoeddus, ein heconomi a'n cymunedau. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb yn gyflym ac yn bendant i'r heriau hyn, ond rydym ni wedi wynebu cyfyngiadau ac ansicrwydd sylweddol o ran rheoli ein cyllideb oherwydd prinder yr ysgogiadau cyllidol digonol ar gael i ni.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
The current UK financial arrangements do not offer the predictability and the funding certainty required to support our budget planning and that of our partner organisations, including local authorities. This includes the timings of UK Government announcements, which fail to recognise the impact on our budgets and the scrutiny provided by the Senedd. Unlike the UK Government, we cannot borrow to fund day-to-day spending. We rely on the Barnett consequentials that flow from UK Government decisions, which often come with little or no notice. We frequently see significant changes to our budget late in the financial year, where funding allocations must be used quickly or cuts absorbed. We also face rigid limits on our ability to carry forward or draw down funds from our reserves, which hamper our ability to plan and respond to changing circumstances.
To illustrate these points, it's worth me setting out for the Senedd our experience this year. With indications from the UK Government to expect very little additional funding, last summer we carried out an extensive reprioritisation of our budgets. We were forced to make some unpalatable decisions with real impacts for public services and jobs, which we now find could have been avoided. Our final figures for the supplementary estimates were confirmed on 7 February, which is already unacceptably late, coming just weeks before the end of the financial year, to only be then informed that these contained material errors, and subsequently we were presented with new figures on 13 February.
The scale of the additional funding, whilst welcome, is not insignificant. At £231 million, it represents around two thirds of our reserve capacity. Had I not already planned to maximise our draw-down from reserves this year, the restrictions on our reserve—we can only hold £350 million in aggregate—would have meant us surrendering some of this additional funding, funding rightly due to Wales, back to HM Treasury. Given the limited time to utilise this funding, and recognising the Chief Secretary to the Treasury has provided some modest flexibility in which to carry forward a small proportion of this funding, £185 million will be carried forward to next year in the Wales reserve.
There is something fundamentally wrong with the UK funding arrangements that this situation can arise. These challenges illustrate the need for improvements to ensure the fiscal structures of the United Kingdom work effectively and support devolved Governments in the efficient economic and effective administration of resources to secure value for public money. To avoid such situations in future, we should seek to establish a principle that funding confirmed after a UK autumn fiscal event can be managed across financial years, in addition to any carry-forward permitted under reserve arrangements. This would ensure the effective deployment of funding given late in the financial year and would, essentially, formalise the ad hoc arrangements that we have with HM Treasury at present.
In addition, we're also seeking to develop a process that enables the Welsh Government to make capital-to-resource switches in the same way as Whitehall departments are able to but which respects the scrutiny role of the Senedd. Today's motion sets out two specific flexibilities that should be immediately provided to the Welsh Government. The first is to review our borrowing and overall reserve limits annually so that they are indexed to inflation to reflect the growth in our budget and the increased volatility and risk that we face. These limits were set in 2016 and have not been updated since then, despite the significant changes in our fiscal landscape. This means that, in 2024-25, our reserve and borrowing limits will be worth 23 per cent—almost a quarter—less in real terms than when they were introduced in 2018-19. This reduces our ability to respond to emerging pressures.
The second flexibility is to permanently abolish our reserve draw-down limit, which restricts us to accessing only £125 million of resource and £50 million of capital from our reserves in any given year. At present, we can reflect additional flexibility in exceptional circumstances. The former Chief Secretary to the Treasury agreed to waive the limit on our access to our reserve for the current financial year, but that is a temporary measure. This limit prevents us from accessing our own savings when we need them the most and goes against the principle of effective budget management. Removing this limit would give us more control over the timing and the pace of our spending and enable us to smooth out peaks and troughs in our budget. These changes are modest and reasonable and have been endorsed by leading experts and stakeholders, including the Institute for Fiscal Studies, the Institute of Welsh Affairs and the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales.
We have repeatedly called on the UK Government to provide us with these additional flexibilities. They were provided to the Scottish Government last August, and they should apply equally here in Wales. The recent increases agreed to Northern Ireland's annual capital borrowing limit are also far more generous than our own. Yet, our general capital settlement here in Wales in 2024-25 is worth up to 9 per cent less in real terms than expected at the time of the spending review in 2021. These flexibilities are about ensuring that we have the tools and the autonomy to use the money we have in the best possible way in line with the needs and the priorities of the people we serve. It's vital that there is a fair approach so as not to disadvantage one part of the UK compared to the other.
This motion is not about asking for more money from the United Kingdom Government; it's about recongising the challenges that the Welsh Government faces due to the limited fiscal levers that we have at our disposal, and it's about providing us with the tools that we need to offer greater predictability and certainty to support our budget planning and that of our partners. It's about fairness for the people of Wales, who deserve the best possible public services and support in these difficult times. This is not a political issue; it's a practical issue, and I'd like to thank Members of the Senedd from all parties for their support on this issue, and I hope that our collective voice will advance its cause with the UK Government to provide the fiscal flexibility that Wales needs. Thank you.
Nid yw trefniadau ariannol presennol y DU yn cynnig y rhagweladwyedd a'r sicrwydd o ran cyllid sy'n angenrheidiol i'n cefnogi wrth gynllunio cyllidebau a rhai ein sefydliadau partner, gan gynnwys yr awdurdodau lleol. Mae hyn yn cynnwys amseriadau cyhoeddiadau Llywodraeth y DU, sy'n gwrthod cydnabod yr effaith ar ein cyllidebau na'r craffu a ddarperir gan y Senedd. Yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid ydym ni'n gallu benthyca ar gyfer ariannu'r gwariant o ddydd i ddydd. Rydym ni'n dibynnu ar symiau canlyniadol Barnett sy'n deillio o benderfyniadau Llywodraeth y DU, a ddaw yn aml heb fawr ddim rhybudd neu ddim o gwbl. Rydym ni'n aml yn gweld newidiadau sylweddol i'n cyllideb ni'n hwyr yn y flwyddyn ariannol, pryd mae'n rhaid defnyddio dyraniadau cyllid yn gyflym neu dderbyn toriadau. Rydym ni'n wynebu cyfyngiadau mawr hefyd ar ein gallu i gario arian ymlaen neu ei dynnu o'n cronfeydd wrth gefn, sy'n amharu ar ein gallu i gynllunio ac ymateb i amgylchiadau newidiol.
I ddarlunio'r pwyntiau hyn, mae hi'n werth i mi nodi'r profiad a gawsom ni'r flwyddyn hon i'r Senedd. Gyda'r arwyddion oddi wrth Lywodraeth y DU yn gwneud i ni ddisgwyl ychydig iawn o gyllid ychwanegol, fe wnaethom ni flaenoriaethu ein cyllidebau ni'n sylweddol yn haf y llynedd. Fe gawsom ein gorfodi i wneud penderfyniadau annymunol gydag effeithiau gwirioneddol ar wasanaethau cyhoeddus a swyddi, y gwyddom ni nawr y gellid bod wedi eu hosgoi nhw. Cadarnhawyd ein ffigurau terfynol ar gyfer yr amcangyfrifon atodol ar 7 Chwefror, sydd eisoes yn annerbyniol o hwyr, wythnosau yn unig cyn diwedd y flwyddyn ariannol, ddim ond i gael gwybod wedyn fod y rhain yn cynnwys gwallau hanfodol, ac wedi hynny fe roddwyd ffigurau newydd i ni ar 13 Chwefror.
Nid bychan yw maint y cyllid ychwanegol, er bod croeso iddo. Yn swm o £231 miliwn, mae'n cynrychioli tua dwy ran o dair o'r cyfan sydd gennym ni wrth gefn. Oni bai fy mod i eisoes wedi cynllunio ar gyfer gwneud y gorau o'n gallu i dynnu o gronfeydd wrth gefn y flwyddyn hon, fe fyddai'r cyfyngiadau ar ein cronfa wrth gefn—nid ydym ni'n gallu dal ond £350 miliwn i gyd gyda'i gilydd—wedi golygu y byddem ni'n ildio rhywfaint o'r cyllid ychwanegol hwn, y mae gan Gymru hawl iddo, yn ôl i Drysorlys EF. O ystyried yr amser cyfyngedig i ddefnyddio'r cyllid hwn, a chydnabod bod Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi rhoi rhywfaint o hyblygrwydd i gario cyfran fechan o'r cyllid hwn yn ei flaen, fe gaiff £185 miliwn ei gario drosodd i'r flwyddyn nesaf yng nghronfa Cymru.
Mae rhywbeth sylfaenol o'i le ar drefniadau ariannu'r DU i'r sefyllfa hon allu digwydd. Mae'r heriau hyn yn amlygu'r angen am welliannau er mwyn sicrhau bod strwythurau cyllidol y Deyrnas Unedig yn gweithio yn effeithiol ac yn cefnogi llywodraethau datganoledig i weinyddu adnoddau yn effeithlon ac yn effeithiol ar gyfer sicrhau gwerth am arian y cyhoedd. I osgoi sefyllfaoedd o'r fath yn y dyfodol, fe ddylem ni geisio sefydlu egwyddor y gellir rheoli cyllid a gadarnhawyd wedi digwyddiad cyllidol yr hydref yn y DU dros flynyddoedd ariannol, yn ogystal ag unrhyw arian a ganiateir yn unol â threfniadau'r cronfeydd wrth gefn. Fe fyddai hyn yn sicrhau bod y cyllid a roddir yn hwyr yn y flwyddyn ariannol yn cael ei ddefnyddio yn effeithiol ac fe fyddai hyn, yn ei hanfod, yn ffurfioli'r trefniadau dros dro sydd gennym ni gyda Thrysorlys EF ar hyn o bryd.
Yn ogystal â hynny, rydym ni'n ceisio datblygu proses hefyd a fyddai'n galluogi Llywodraeth Cymru i drawsnewid cyfalaf yn adnoddau yn yr un modd ag y mae adrannau Whitehall yn gallu gwneud ond gan barchu swyddogaeth y Senedd o ran craffu. Mae cynnig heddiw yn nodi dau hyblygrwydd penodol y dylid eu hestyn i Lywodraeth Cymru ar unwaith. Y cyntaf yw adolygiad blynyddol o'n benthyca a therfynau ein cronfa wrth gefn fel eu bod yn cael eu mynegrifo yn ôl chwyddiant ar gyfer adlewyrchu'r twf yn ein cyllideb ac unrhyw gynnydd yn y cyfnewidioldeb a'r risg a wynebwn. Pennwyd y terfynau hyn yn 2016 ac nid ydyn nhw wedi cael eu diweddaru fyth oddi ar hynny, er gwaethaf y newidiadau sylweddol yn ein tirwedd ariannol ni. Mae hyn yn golygu, yn 2024-25, y bydd terfynau o ran tynnu o'r gronfa wrth gefn a benthyca yn werth 23 y cant—bron i chwarter—yn llai mewn termau real na phan gawson nhw eu cyflwyno yn 2018-19. Mae hyn yn lleihau ein gallu i ymateb i unrhyw bwysau a ddaw i'r golwg.
Yr ail hyblygrwydd yw diddymiad parhaol y terfyn ar allu i dynnu o'r cronfeydd wrth gefn, sy'n ein cyfyngu i allu cael gafael ar ddim ond £125 miliwn o adnoddau a £50 miliwn o gyfalaf o'n cronfeydd wrth gefn mewn unrhyw flwyddyn unigol. Ar hyn o bryd, fe allwn ni adlewyrchu hyblygrwydd ychwanegol mewn amgylchiadau eithriadol. Fe gytunodd cyn-Brif Ysgrifennydd y Trysorlys i ildio'r terfyn ar ein gallu i fynd i'n cronfa wrth gefn ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, ond mesur dros dro yw hwnnw. Mae'r terfyn hwn yn ein hatal ni rhag cael gafael ar ein cynilion ein hunain pan fo eu hangen nhw fwyaf arnom ni ac yn mynd yn groes i'r egwyddor o reoli cyllideb yn effeithiol. Fe fyddai diddymu'r terfyn hwn yn rhoi mwy o reolaeth i ni dros amseru a chyflymder ein gwariant ac yn ein galluogi i lyfnhau'r brigau a'r pantiau yn ein cyllideb. Rhai bychain a rhesymol yw'r newidiadau hyn ac maen nhw wedi cael eu cymeradwyo gan arbenigwyr a rhanddeiliaid blaenllaw, gan gynnwys y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol, y Sefydliad Materion Cymreig a'r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru.
Rydym ni wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i roi'r ddau hyblygrwydd ychwanegol hyn i ni. Fe'u rhoddwyd i Lywodraeth yr Alban ym mis Awst y llynedd, ac fe ddylen nhw fod yr un mor gymwys yma yng Nghymru. Mae'r cynnydd y cytunwyd arno'n ddiweddar i derfyn benthyca cyfalaf blynyddol Gogledd Iwerddon yn llawer mwy hael nag yn y fan hon hefyd. Ac eto, mae ein setliad cyfalaf cyffredinol yma yng Nghymru yn 2024-25 o werth hyd at 9 y cant yn llai mewn termau real na'r hyn a ddisgwylid ar adeg yr adolygiad o wariant yn 2021. Ystyr yr hyblygrwydd hwn yw sicrhau bod yr offer a'r ymreolaeth gennym ni i ddefnyddio'r arian sydd ar gael i ni yn y ffordd orau bosibl yn unol ag anghenion a blaenoriaethau'r bobl yr ydym ni'n eu gwasanaethu nhw. Mae dull cyfiawn o weithredu yn hanfodol rhag bod unrhyw ran o'r DU o dan anfantais o'i chymharu â'r lleill.
Nid cynnig mo hwn sy'n gofyn am fwy o arian oddi wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig; ei ystyr yw cydnabod yr heriau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hwynebu oherwydd y cyfyngiadau ar yr ysgogiadau cyllidol sydd ar gael i ni, ac mae'n ymwneud â darparu'r offer sydd ei angen arnom ni i gynnig mwy o ragweladwyedd a sicrwydd i gefnogi ein cynllunio ar gyfer ein cyllidebau ni a'n partneriaid ni. Ystyr hyn yw rhoi tegwch i bobl Cymru, sy'n haeddu'r gwasanaethau cyhoeddus a'r cymorth gorau posibl yn y cyfnod anodd hwn. Nid mater gwleidyddol mohono; ond mater o ymarferoldeb, ac fe hoffwn i ddiolch i Aelodau'r Senedd o bob plaid am eu cefnogaeth gyda'r mater hwn, ac rwy'n gobeithio y bydd ein llais unedig yn hyrwyddo ei achos gyda Llywodraeth y DU ar gyfer rhoi'r hyblygrwydd cyllidol sydd ei angen ar Gymru. Diolch i chi.
Rwyf wedi dethol y pum gwelliant i'r cynnig. Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliannau 1, 2, 3, 4 a 5, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan.
I have selected the five amendments to the motion. I call on Adam Price to move amendments 1, 2, 3, 4 and 5, tabled in the name of Heledd Fychan.
Gwelliant 1—Heledd Fychan
Ychwanegu fel pwynt newydd ar ôl pwynt 4 ac ail-rifo yn unol â hynny:
Yn gresynu bod diffyg cyllid teg a hyblygrwydd cyllidol San Steffan wedi arwain at biliynau o arian sy'n ddyledus o ariannu HS2 a'r anallu i fuddsoddi mewn cynhyrchu ynni lleol gan ddefnyddio cronfeydd Ystâd y Goron.
Amendment 1—Heledd Fychan
Add as new point after point 4 and renumber accordingly:
Regrets that Westminster's lack of fair funding and fiscal flexibility has led to billions of money owed from HS2 funding and the inability to invest in local energy production using Crown Estate funds.
Gwelliant 2—Heledd Fychan
Ychwanegu fel is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 5:
disodli Fformiwla Barnett er mwyn unioni'r annhegwch ar draws setliad cyllidol a chyllid cyfredol Cymru gyda system newydd sy’n symud oddi wrth ariannu ein gwasanaethau cyhoeddus ad-hoc a thuag at fframwaith sy’n darparu cyllid cyson, tryloyw a theg i Gymru;
Amendment 2—Heledd Fychan
Add as new sub-point at the end of point 5:
replacing the Barnett Formula in order to remedy the inequity across Wales's current fiscal and funding settlement with a new system that moves away from ad-hoc funding of our public services and towards a framework that provides consistent, transparent and fair funding for Wales;
Gwelliant 3—Heledd Fychan
Ychwanegu fel is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 5:
cynyddu terfynau benthyca cyfalaf;
Amendment 3—Heledd Fychan
Add as new sub-point at the end of point 5:
increasing capital borrowing limits;
Gwelliant 4—Heledd Fychan
Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru a'r Senedd i archwilio ar y cyd ffyrdd newydd o ddadansoddi hyblygrwydd a fframweithiau cyllidol Llywodraeth Cymru, a'u heffeithiau ar Gymru, er enghraifft drwy sefydlu Swyddfa Gyllideb Seneddol.
Amendment 4—Heledd Fychan
Add as new point at end of motion:
Calls upon the Welsh Government and the Senedd to jointly explore new ways of analysing the flexibility and fiscal frameworks of the Welsh Government, and their impacts on Wales, for example by establishing a Parliamentary Budget Office.
Gwelliant 5—Heledd Fychan
Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ofyn yn ffurfiol am bwerau i osod bandiau treth incwm penodol i Gymru.
Amendment 5—Heledd Fychan
Add as new point at end of motion:
Calls upon the Welsh Government to formally request powers to set specific income tax bands for Wales.
Cynigiwyd gwelliannau 1, 2, 3, 4 a 5.
Amendments 1, 2, 3, 4 and 5 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi'n symud y gwelliannau yn enw Heledd Fychan.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I move the amendments in the name of Heledd Fychan.
The Minister referred to political consensus and, certainly, we echo many of the remarks that she made and are reflected in the core motion, but I think it is a matter of regret that there was no attempt, certainly until very late in the day, to involve us in discussions in shaping the motion, and, indeed, our suggestions for amendments were not accepted, which is why they are presented as amendments to this text, because we would've like that consensus to have gone much further. Our amendments revisit some familiar territory of areas of deep financial injustice in terms of the current position in relation to the operation of the Barnett formula, which we would like to see revised. We'd like to see those capital borrowing limits, and, indeed, general borrowing limits increased even further, and we'd like to see greater flexibility in terms of our ability to set income tax bands.
The Scottish fiscal agreement, of course, has now been revised, or that revision will be operational from next year, and the revision was completed last year. Among other things, it, for example, indexed to inflation their resource borrowing limit. It did the same for their capital borrowing limit, it abolished their reserve draw-down limits and it also indexed it's overall reserve limit. These are many of the things that, actually, the Minister has referred to now, and, indeed, I think the Minister has already said that many of the revisions that the Scottish Government have achieved through their revised agreement, the Welsh Government would like to see applied in the Welsh case.
Now, the Scottish fiscal agreement had specific provisions about a review mechanism, or review timing, rather, in it, and it explicitly said that there would be a review following the Westminster and the Scottish Parliament elections, respectively, of 2020 and 2021. That's what happened, leading to the review being finalised last year. The Welsh fiscal agreement didn't have an explicit date in terms of those review arrangements. What it said was that the agreement would be subject to periodic review and that the first review would take place before the end of the block grant funding transitional period. My understanding of the block grant transitional funding period—but I'd be grateful if the Minister could provide some illumination on this rather opaque matter—is that there is a transitional period when, if Welsh spending per head is above the floor of 115 per cent, a different Barnett consequential is applied of 105 per cent. I'm looking to the Minister to give me some encouragement here, but my understanding is that, until that comes to an end, until we are, therefore, below 115 per cent and the transitional Barnett consequential doesn't apply, we're still in the transitional period, which means that the periodic review provision doesn't kick in. My understanding is that, in this, you will have assessed, probably, for this new spending review period, whether we're still in that transitional funding period. So, we're not going to get a periodic review for many, many years into the future, but the agreement has provision in it for the Welsh Government to request a review, and so my question, quite simply, to the Minister is have we requested that review, because everything that she has said and everything in this motion suggests to us that we absolutely need this review, and we need it as soon as possible.
Finally, there is an amendment there that refers to the creation of a parliamentary budget office. Most Parliaments in the world have something like an independent fiscal institution—a parliamentary budget office, that enables Parliament to do its work in holding the Government to account in fiscal matters. Ireland just created one five years ago and it's got a staff of about 14. That gives you a sense of, Finance Committee, probably about three and a half working full time, and maybe five or six all told. I think that we need, as an institution, a parliamentary budget office to bring us up to best practice around the world, and we would appreciate cross-party support on that basis.
Cyfeiriodd y Gweinidog at y consensws gwleidyddol ac, yn sicr, rydym ninnau'n adleisio llawer o'r sylwadau a wnaeth hi ac sy'n cael eu hamlygu yn y cynnig craidd, ond rwyf i o'r farn ei bod hi'n ddigalon iawn na fu unrhyw ymgais, hyd yn hwyr iawn yn y broses, i'n cynnwys ni yn y trafodaethau i lunio'r cynnig, ac, yn wir, na chafodd ein hawgrymiadau ni ar gyfer gwelliannau mo'u derbyn, a dyna pam maen nhw'n cael eu cyflwyno fel diwygiadau i'r testun hwn, oherwydd fe fyddem ni wedi hoffi i'r consensws hwnnw fod wedi ymestyn lawer ymhellach. Mae ein diwygiadau ni'n rhoi ystyriaeth newydd i dirwedd gyfarwydd o feysydd o anghyfiawnder ariannol mawr o ran y sefyllfa bresennol ynglŷn â gweithrediad fformiwla Barnett, yr hoffem eu gweld yn cael eu diwygio. Fe hoffem ni weld y terfynau benthyca cyfalaf hynny, ac, yn wir, terfynau benthyca yn gyffredinol yn cael eu diwygio fwyfwy fyth, ac fe hoffem ni weld mwy o hyblygrwydd yn ein gallu ni i bennu bandiau treth incwm.
Mae cytundeb cyllidol yr Alban, wrth gwrs, wedi ei ddiwygio erbyn hyn, neu fe fydd y diwygiad hwnnw ar waith o'r flwyddyn nesaf ymlaen, ac fe gafodd y diwygiad ei gwblhau'r llynedd. Ymhlith pethau eraill, er enghraifft, roedd yn mynegrifo â chwyddiant eu terfyn benthyca ar gyfer adnoddau. Fe wnaeth yr un peth ar gyfer eu terfyn benthyca cyfalaf, a diddymodd eu terfynau o ran tynnu arian wrth gefn ac roedd yn mynegrifo ei derfyn wrth gefn yn gyffredinol. Mae'r rhain yn bethau y cyfeiriodd y Gweinidog at lawer ohonyn nhw nawr, ac eisoes, yn wir, rwy'n credu i'r Gweinidog ddweud bod llawer o'r diwygiadau a gyflawnodd Llywodraeth yr Alban drwy eu cytundeb diwygiedig, yr hoffai Llywodraeth Cymru eu gweld yn cael eu gweithredu yn achos Cymru.
Nawr, roedd cytundeb cyllidol yr Alban yn cynnwys darpariaethau penodol ynghylch mecanwaith adolygu, neu amseriadau adolygu, yn hytrach, ynddo, ac roedd yn mynegi yn benodol y byddai adolygiad yn dilyn etholiadau San Steffan a Senedd yr Alban, yn y drefn honno, yn 2020 a 2021. A dyna'r hyn a ddigwyddodd, a arweiniodd at gwblhau'r adolygiad y llynedd. Nid oedd gan gytundeb cyllidol Cymru ddyddiad penodol o ran y trefniadau hynny ar gyfer adolygu. Yr hyn yr oedd yn ei ddweud oedd y byddai'r cytundeb yn destun adolygiad cyfnodol ac y byddai'r adolygiad cyntaf yn digwydd cyn diwedd cyfnod trosiannol y cyllid grant bloc. Fy nealltwriaeth i o'r cyfnod trosiannol y cyllid grant bloc—ond fe fyddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog daflu rhywfaint o oleuni ar y mater braidd yn dywyll hwn—yw y bydd cyfnod trosiannol pan, pe byddai gwariant y pen yng Nghymru dros ben y terfyn isaf o 115 y cant, byddai swm canlyniadol Barnett gwahanol yn cael ei gymhwyso sef 105 y cant. Rwy'n edrych ar y Gweinidog i roi rhywfaint o anogaeth i mi yma, ond fy nealltwriaeth i yw, hyd nes y daw hynny i ben, nes ein bod ni felly ar gyfradd lai na 115 y cant ac nad yw cyllid canlyniadol trosiannol Barnett yn berthnasol, rydym ni yn y cyfnod trosiannol o hyd, sy'n golygu nad yw'r ddarpariaeth ar gyfer adolygu cyfnodol yn dechrau bod yn gymwys. Fy nealltwriaeth i yw, yn hyn o beth, eich bod chi wedi asesu, yn ôl pob tebyg, ar gyfer y cyfnod adolygu gwariant newydd hwn, pa un a ydym yn ni'n dal i fod yn y cyfnod cyllido trosiannol hwnnw. Felly, ni fyddwn ni'n cael adolygiad cyfnodol am lawer o flynyddoedd i ddod, ond mae gan y cytundeb ddarpariaeth ynddo ar gyfer cais gan Lywodraeth Cymru am adolygiad, ac felly fy nghwestiwn i, yn syml, i'r Gweinidog yw a ydym ni wedi gofyn am yr adolygiad hwnnw, oherwydd mae popeth a ddywedodd hi a phopeth sydd yn y cynnig hwn yn awgrymu i ni fod yr angen yn daer am yr adolygiad hwn, ac mae angen hwnnw arnom ni cyn gynted ag y bo modd.
Yn olaf, fe geir gwelliant sy'n cyfeirio at greu swyddfa gyllideb seneddol. Mae gan y rhan fwyaf o Seneddau'r byd rywbeth fel sefydliad cyllidol annibynnol—swyddfa gyllideb seneddol, sy'n caniatáu i senedd wneud ei gwaith o ran dal y Llywodraeth i gyfrif ynglŷn â materion cyllidol. Mae Iwerddon newydd greu un bum mlynedd yn ôl ac mae gan honno staff o tua 14. Mae hynny'n rhoi ymdeimlad i chi o, Bwyllgor Cyllid, tua thair a hanner o swyddi llawn amser mae'n debyg, ac efallai pump neu chwech i gyd. Rwy'n credu bod angen swyddfa gyllideb seneddol, yn sefydliad, ar gyfer dod â ni at safonau arfer gorau ledled y byd, ac fe fyddem ni'n gwerthfawrogi cefnogaeth drawsbleidiol ar y sail honno.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.
I call on the Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddweud ychydig o eiriau fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, gan fod y ddadl yma yn ymwneud â nifer o bwyntiau sydd o ddiddordeb i ni, sydd, gobeithio, yn adlewyrchu consensws barn eang ynghylch y materion hyn, fel sydd i'w weld yn y cynnig trawsbleidiol sydd gerbron heddiw. Yn ystod fy amser i fel Cadeirydd, mae’r pwyllgor wedi gwneud sawl argymhelliad yn ymwneud â’r materion y mae'r cynnig yn eu hamlinellu, naill ai’n uniongyrchol i’r Trysorlys neu at ddibenion cefnogi’r Gweinidog yn ei thrafodaethau â’r Trysorlys.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I'd like to say a few words as Chair of the Finance Committee, as this debate relates to a number of points of interest to us, which, hopefully, reflect the broad consensus of opinion around these issues, as expressed in the cross-party motion that is before us today. In my time as Chair, the committee has made several recommendations relating to the matters outlined in the motion, either directly to the Treasury or in support of the Minister in her dealings with Treasury counterparts.
Our concerns are broadly related to the following areas. Firstly, there seems to be a general lack of understanding and awareness within the Treasury of matters affecting devolved institutions. This can be seen by the scant regard given to devolved budgetary processes by the UK Government when setting dates of physical events. In particular, the committee believes that the Treasury could do more to ensure that the dates of its autumn and spring statements take devolved budgetary processes into account. That’s why we included a recommendation to this effect in our recent report on the draft budget for 2024-25, and have written to the Chief Secretary to the Treasury to express similar views.
Secondly, as has already been mentioned, the lack of transparency and flexibility in the way that the Treasury deals with funding decisions relating to devolved matters is concerning. The committee has long called for improvements in the way that information is shared and communicated between Governments on funding calculations. Most recently, we have recommended that the Minister continues to press the Treasury for earlier and better engagement with the Welsh Government regarding significant funding announcements, with the aim of providing greater clarity on the Welsh Government’s funding position earlier in the year. The Minister will be giving evidence to the committee this Thursday on the second supplementary budget, and we’ll be interested in hearing whether these issues persist.
Thirdly, we support the views expressed in this motion to press the UK Government for maximum flexibility within the fiscal framework, enabling discretion for the Welsh Government to manage its budgets and deal with the acute pressures it faces. This includes removing the annual Wales reserve draw-down limit and increasing the size of both borrowing limits and the Wales reserve at least in line with inflation. These are relatively simple steps to take but would make a world of difference to the fiscal levers at the Welsh Government’s disposal.
Mae ein pryderon yn gysylltiedig â'r meysydd canlynol yn fras. Yn gyntaf, mae hi'n ymddangos bod diffyg dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth gyffredinol yn y Trysorlys ynglŷn â materion sy'n effeithio ar sefydliadau datganoledig. Fe ellir gweld hyn yn y ffaith na roddir fawr o ystyriaeth i brosesau cyllidebol datganoledig gan Lywodraeth y DU wrth bennu dyddiadau digwyddiadau'r flwyddyn. Yn benodol, mae'r pwyllgor yn credu y gallai'r Trysorlys wneud mwy i sicrhau bod dyddiadau ei ddatganiadau yn yr hydref a'r gwanwyn yn rhoi ystyriaeth i brosesau cyllidebol datganoledig. Dyna pam y gwnaethom gynnwys argymhelliad i'r perwyl hwn yn ein hadroddiad diweddar ar y gyllideb ddrafft ar gyfer 2024-25, ac rydym ni wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys er mwyn mynegi barn o'r fath.
Yn ail, fel cafodd hynny ei grybwyll eisoes, mae'r diffyg tryloywder a hyblygrwydd yn y ffordd y mae'r Trysorlys yn ymdrin â phenderfyniadau ariannu sy'n ymwneud â materion datganoledig yn peri pryder. Mae'r pwyllgor wedi galw ers tro am welliannau yn y ffordd y caiff gwybodaeth ei rhannu a'i chyfleu rhwng llywodraethau ynghylch cyfrifiadau cyllidol. Yn fwyaf diweddar, fe wnaethom ni argymell bod y Gweinidog yn dal ati i bwyso ar y Trysorlys ynglŷn ag ymgysylltu ar gam mwy cynnar ac yn fwy effeithiol â Llywodraeth Cymru ynghylch cyhoeddiadau cyllid sylweddol, gyda'r nod o gynnig rhagor o eglurder ynglŷn â sefyllfa ariannu Llywodraeth Cymru yn gynharach yn ystod y flwyddyn. Fe fydd y Gweinidog yn rhoi tystiolaeth i'r pwyllgor ddydd Iau'r wythnos hon ar yr ail gyllideb atodol, ac fe fyddwn ni'n falch o gael gwybod a yw'r materion hyn yn parhau.
Yn drydydd, rydym ni'n cefnogi'r safbwyntiau a fynegwyd yn y cynnig hwn i bwyso ar Lywodraeth y DU am yr hyblygrwydd mwyaf posibl yn y fframwaith cyllidol, gan ganiatáu disgresiwn i Lywodraeth Cymru wrth reoli ei chyllidebau ac ymdrin â'r pwysau mawr sydd arni. Mae hyn yn cynnwys cael gwared ar derfyn blynyddol ar y swm y gellir ei dynnu o gronfeydd wrth gefn Cymru a chynyddu maint y ddau derfyn benthyca ac o'r gronfa wrth gefn sydd gan Gymru yn unol â chwyddiant, yn y man lleiaf. Mae'r rhain yn gamau cymharol syml i'w cymryd ond fe fydden nhw'n gwneud byd o wahaniaeth i'r ysgogiadau cyllidol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru.
Ac yn olaf, hoffwn grybwyll y diffyg ymgysylltu rhwng adrannau Whitehall a’r Senedd ar faterion cyllidebol a’r effaith mae hyn yn ei gael yng nghyd-destun atebolrwydd. Mae hyn yn rhywbeth yr ydym wedi’i weld â’n llygaid ein hunain ers dechrau’r chweched Senedd.
Er gwaethaf sawl ymdrech, mae cyfres o Brif Ysgrifenyddion y Trysorlys wedi gwrthod gwahoddiadau’r pwyllgor i gyfarfod â ni naill ai’n ffurfiol neu’n anffurfiol. Er ein bod yn gresynu at y sefyllfa hon, rydym yn gobeithio y bydd y deiliad swydd newydd yn fwy agored i’n ceisiadau. Nid yw’r materion hyn wedi’u cyfyngu i’r Senedd yn unig; fel y gŵyr yr Aelodau eisoes, mae fy mhwyllgor i, ynghyd â phwyllgorau cyfatebol yn Senedd yr Alban—ac rŵan, gobeithio, efo Senedd Gogledd Iwerddon—wedi sefydlu fforwm ryngseneddol y pwyllgorau cyllid, gyda’r nod o godi llais ar y cyd ar y materion hyn sydd o bryder inni i gyd. Fel pwyllgor, rydym hefyd wedi cytuno i fwrw golwg fanylach ar yr agweddau hyn; dyna pam rydyn ni yn cynnal ymchwiliad i gysylltiadau rhynglywodraethol cyllidol. Rydym yn gobeithio cyhoeddi adroddiad erbyn dechrau tymor yr hydref, ac rwy’n edrych ymlaen at rannu ein canlyniadau a’n hargymhellion gyda Aelodau yn y Siambr hon yn ddiweddarach yn y flwyddyn.
And finally, I would like to mention the lack of engagement between Whitehall departments and the Senedd on funding matters and the effect that this has in the context of accountability. This is something we have seen with our own eyes since the beginning of the sixth Senedd.
Despite repeated attempts, a string of Chief Secretaries to the Treasury have refused invitations to meet with the committee, both formally and informally. We find this situation regrettable, but we are hopeful that the newest incumbent will be more amenable to our requests. Nor are these issues constrained to the Senedd alone; as Members may be aware already, my committee, along with our counterpart committees in the Scottish Parliament—and now, hopefully, in the Northern Ireland Assembly—has established an interparliamentary finance committee forum, with the aim of providing a collective voice on these issues of common concern. As a committee, we've also agreed to delve deeper into this matter, and that's why we are currently conducting an inquiry into fiscal inter-governmental relations. We hope to publish a report by early autumn, and I look forward to sharing our findings and recommendations with Members in the Chamber later this year.
Dirprwy Lywydd, if I may just say a couple of words as the Plaid spokesperson on finance and local government, based on the issues we've listed, I’m particularly heartened that there is cross-party recognition today that the current fiscal framework for Wales is simply not fit for purpose. If we want devolution to come of age and realise its potential, we must come together as one to demand a better and fairer deal for Wales, and I sincerely hope that the UK leaders of both major parties will listen intently to what their representatives here in the Senedd are telling them loud and clear. It's for this reason that we will be supporting the main motion that is before us today, but, in line with our vision for a more ambitious and prosperous Wales, we do believe that we can and should go further, which is reflected in our amendments, as outlined by Adam Price.
Thank you for bringing this debate and this motion today, Minister. I look forward to working with you on these issues over the coming months and years. Diolch.
Dirprwy Lywydd, os caf i ddweud ychydig eiriau fel llefarydd i Blaid Cymru ar gyllid a llywodraeth leol, ar sail y materion y gwnaethom ni eu rhestru, rwy'n arbennig o galonogol ynglŷn â'r ffaith fod yna gydnabyddiaeth drawsbleidiol heddiw nad yw'r fframwaith cyllidol presennol sydd gan Gymru yn addas i'r diben. Os ydym ni'n awyddus i weld datganoli yn aeddfedu ac yn gwireddu ei botensial, mae'n rhaid i ni uno â'n gilydd i fynnu bargen well a thecach i Gymru, ac rwy'n mawr obeithio y bydd arweinwyr y DU yn y ddwy blaid fawr yn gwrando yn astud ar yr hyn y mae eu cynrychiolwyr yma yn y Senedd yn ei ddweud wrthyn nhw'n uchel ac yn hyglyw. Am y rheswm hwn fe fyddwn ni'n cefnogi'r prif gynnig sydd gerbron heddiw, ond, yn unol â'n gweledigaeth ar gyfer Cymru fwy uchelgeisiol a ffyniannus, rydym ni o'r farn y gallwn ni, ac y dylem ni, fynd ymhellach, ac fe adlewyrchir hynny yn ein gwelliannau ni, fel gwnaeth Adam Price eu hamlinellu.
Diolch i chi am gyflwyno'r ddadl hon a'r cynnig hwn heddiw, Gweinidog. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi ar y materion hyn dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Diolch.
I welcome the Minister's opening statement and this collaborative approach and, obviously, we will be supporting the motion. I want to begin by recognising the fact that the Welsh Government has limited fiscal levers and that the budgetary flexibility available to the Wales Government is insufficient. In order for the Wales Government to effectively implement fiscal policies, it needs greater flexibility—a fact we can all agree on.
It is important that the Welsh Government has greater predictability and certainty regarding its spending and funding arrangements to support its budget planning. As we all know, the Welsh Government's reserve and borrowing limits, as we've heard, were set in 2016 and haven't changed. Obviously, the global economic outlook has changed drastically since then and, despite record amounts of funding from the UK Conservative Government, the Welsh Government's budgets lack flexibility. I think it's safe to say that the system needs an annual review built into it to ensure that any Welsh Government has the borrowing powers that reflect the economic environment.
The current system needs a reform. There is a need for greater fiscal flexibility for the Government in Wales in the interests of effective budget management, and to abolish the reserve draw-down limits currently in place. It seems peculiar also that local authorities have more flexibility when it comes to borrowing and reserves than the Welsh Government does—a fact I hope that UK Government will look at and amend. The Welsh Government is responsible for far more powers, we know, and far more people, than any individual local authority, so as such ought to have that greater flexibility.
While I disagree with many of Labour and Plaid's fiscal policy directions and the vast amounts of money wasted on various pet projects, this is a matter that transcends political parties and the Welsh Government should have more fiscal flexibilities, regardless of the party in power. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Rwy'n croesawu datganiad agoriadol y Gweinidog a'r dull cydweithredol hwn ac, yn amlwg, fe fyddwn ni'n cefnogi'r cynnig. Fe hoffwn i ddechrau drwy gydnabod y terfynau sydd ar yr ysgogiadau cyllidol sydd gan Lywodraeth Cymru a bod yr hyblygrwydd cyllidebol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru yn annigonol. Er mwyn i Lywodraeth Cymru weithredu polisïau cyllidol yn effeithiol, mae angen mwy o hyblygrwydd—ffaith y gallwn ni i gyd gytuno arni hi.
Mae hi'n bwysig i Lywodraeth Cymru fod â rhagor o ragweladwyedd a sicrwydd ynghylch ei threfniadau gwario a chyllido ar gyfer cefnogi ei chynlluniau cyllidebol. Fel gŵyr pawb ohonom, rhoddwyd terfynau ar dynnu o'r gronfa wrth gefn ac ar fenthyca Llywodraeth Cymru, fel clywsom ni, yn 2016 ac nid ydyn nhw wedi newid dim. Yn amlwg, mae'r rhagolygon economaidd byd-eang wedi newid yn sylweddol ers hynny ac, er gwaethaf y symiau uchaf erioed o gyllid oddi wrth Lywodraeth Geidwadol y DU, nid oes hyblygrwydd i gyllidebau Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu ei bod hi'n ddiogel i ni ddweud bod angen adolygiad blynyddol ar y system i sicrhau bod y pwerau i fenthyca gan unrhyw Lywodraeth i Gymru a fyddai'n adlewyrchu'r amgylchedd economaidd.
Mae angen diwygio'r system bresennol. Mae angen mwy o hyblygrwydd cyllidol ar y Llywodraeth yng Nghymru i reoli'r gyllideb yn effeithiol, a diddymu'r terfynau ar yr hyn a ellir ei dynnu o'r gronfa wrth gefn sy'n bodoli ar hyn o bryd. Mae hi'n ymddangos yn rhyfedd hefyd fod gan yr awdurdodau lleol fwy o hyblygrwydd o ran benthyca a'u cronfeydd wrth gefn nag sydd gan Lywodraeth Cymru—ffaith yr wyf i'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn edrych arni ac yn ei diwygio. Mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am lawer mwy o bwerau, fe wyddom ni, a llawer mwy o bobl, nag unrhyw awdurdod lleol unigol, ac felly fe ddylai hi fod â'r hyblygrwydd mwy eang hwnnw.
Er fy mod i'n anghytuno â llawer o gyfeiriadau polisi cyllidol y Blaid Lafur a Phlaid Cymru a'r symiau enfawr o arian sy'n cael eu gwastraffu ar hoff brosiectau amrywiol, mae hwn yn fater sy'n mynd y tu hwnt i bleidiau gwleidyddol ac fe ddylai Llywodraeth Cymru fod â rhagor o hyblygrwydd cyllidol, ni waeth pwy yw'r blaid sy'n digwydd bod mewn grym. Diolch, Dirprwy Lywydd.
The Welsh Government is calling for the indexing of the Welsh Government's borrowing and overall reserve limits to inflation. On the use of reserves and adding underspend to reserves, can I follow on from where Peter Fox left off? There's no fiscal reason to limit the movement into and out of Welsh reserves; the money has already gone to the Welsh Government. As far as the Treasury should be concerned, if it is spent or saved should not matter, as it has already been given to the Welsh Government. Every council in Wales, including community councils, can move money into and out of reserves with no external control. The Welsh Government cannot. Does that make sense to anybody? Because it certainly makes no sense to me whatsoever. Why is adding money to reserves a bad thing? Why is taking money out of reserves a bad thing? This is just the way that people—. Going back to some of the Conservatives' view, that's the way people run their own budgets, by putting money into their savings and taking money out of their savings. In terms of future budgetary management, adding money into reserves is a good thing. Hopefully, someone in the Conservatives can explain why movement into and out of reserves must be controlled.
On borrowing limits, again, it does not make sense to me. The Government can use the mutual investment model—a very expensive way of paying for capital expenditure—to pay for capital projects. Previously, the private finance initiative was allowed, which, again, was an extremely expensive way of funding capital projects. The mutual investment model is PFI without the janitorial services.
Councils can borrow prudently, which means that, as long as the section 151 officer approves it, they can borrow. In Wales, there's not been the debt mountain created by gambling on the property market as has happened in England. A total of 192 local authorities in England—I'll repeat that: 192 local authorities in England—have debts exceeding twice their spending power. Forty-five local authorities have debt ratios exceeding 11 times their spending power. So, control is necessary. There should have been control on what local authorities did in England because they've left themselves in a very serious financial position, and, as we've seen in England, a number of them have, effectively, gone bankrupt.
Whilst the Welsh Government asking for it to be indexed would be progress and reduce the amount of very expensive mutual investment model borrowing that Government uses, there's another way of controlling capital expenditure between the gambling of the English local authorities and the straitjacket that the Welsh Government works under. I suggest that any expenditure above the current cap would need the approval of the Office for Budget Responsibility or a similar organisation. Responsible borrowing would then be able to be made.
These rules should also apply to Scotland and Northern Ireland. We need a consistent devolution settlement. I think that's one thing that we really do need to all agree on, that it has to have some level of consistency between Wales, England and Northern Ireland and the large English cities as well, most of which have got populations in excess of Wales.
I regret that the Welsh Government is dependent on UK Government decisions on timing, and support the need for greater predictability and certainty of the Welsh Government's funding arrangements to support its budget planning, Finance Committee scrutiny, which, along with the Chair of finance, I think is very important, and certainty for partner organisations, not only local authorities but third sector organisations as well. Often, the Westminster Government have additional funding for hospitals, but say there are no consequentials for Wales because of the way it is being funded. I'm asking the Welsh Government, in collaboration with Scotland and Northern Ireland, to agree an appeals mechanism, outside the Treasury, regarding additional moneys to be paid or not paid to Wales, Scotland and Northern Ireland. If the Treasury acts as judge and jury, you're never going to win.
A quick reminder that the Barnett formula indicates the minimum amount that Wales can have, and, as we have seen several times in Northern Ireland, including recently, additional money can be provided over the Barnett formula if the Westminster Government wants to. The apparently arbitrary decisions on what are England-and-Wales projects, such as HS2, which does not come into Wales but is treated as an England-and-Wales project, should not happen, and, if we had an appeals procedure, it wouldn't happen. No rational person would see HS2 as an England-and-Wales project. It's an England project. In fact, if I was up in Leeds, I would say it was a Birmingham to London project, not a project for the north of England either. So, it is important that these things are dealt with.
There also needs to be a way of appealing decisions such as this to a body outside the Treasury. You cannot have the Treasury making the decision: 'Oh, you don't like our decision—well, appeal'—'Thank you for your appeal; we've decided our decision is the decision we want to make.' That's a very strange and wrong way of doing it.
And finally, we haven't got time today, but I think we really do need a debate on the Barnett formula in here and what replaces the Barnett formula, because I'm not convinced that anything coming in after the Barnett formula will necessarily be better.
Mae Llywodraeth Cymru yn galw am fynegrifo benthyca a therfynau Llywodraeth Cymru wrth dynnu o gronfeydd wrth gefn yn gyffredinol. O ran defnyddio cronfeydd wrth gefn ac ychwanegu unrhyw danwariant at gronfeydd wrth gefn, a gaf i ddilyn yr un llwybr â'r hyn a ddywedodd Peter Fox? Nid oes rheswm cyllidol dros gyfyngu ar y symudiad i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn Cymru; mae'r arian wedi ei roi i Lywodraeth Cymru eisoes. O safbwynt y Trysorlys, ni ddylai hi fod o unrhyw wahaniaeth o gwbl os caiff hwnnw ei wario neu ei gadw, gan ei fod eisoes wedi cael ei roi i Lywodraeth Cymru. Fe all pob cyngor yng Nghymru, gan gynnwys cynghorau cymunedol, symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn heb unrhyw ymyrraeth o'r tu allan. Ni all Llywodraeth Cymru wneud hynny. A yw hyn yn gwneud synnwyr i unrhyw un? Oherwydd, yn sicr, nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl i mi. Pam ddylai rhoi arian ychwanegol mewn cronfeydd fod yn beth drwg? Pam mae tynnu arian o gronfeydd wrth gefn yn beth drwg? Dyna'r ffordd y mae pobl—. Wrth droi yn ôl at farn y Ceidwadwyr i ryw raddau, dyna'r ffordd y mae pobl yn rhedeg eu cyllidebau eu hunain, drwy roi arian yn eu cynilion a thynnu arian o'u cynilion. O ran rheolaeth gyllidebol yn y dyfodol, peth da yw rhoi mwy o arian tuag at gronfeydd wrth gefn. Rwy'n gobeithio y gall rhywun o blith y Ceidwadwyr esbonio pam mae'n rhaid rheoli symudiad i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn.
O ran y terfynau benthyca, unwaith eto, nid yw hynny'n gwneud synnwyr i mi. Fe all y Llywodraeth ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol—ffordd gostus iawn o dalu am wariant cyfalaf—i dalu am brosiectau cyfalaf. Yn flaenorol, caniatawyd y fenter cyllid preifat, a oedd, unwaith eto, yn ffordd gostus iawn o ariannu prosiectau cyfalaf. Y model buddsoddi cydfuddiannol yw'r fenter cyllid preifat heb wasanaethau porthorol.
Fe all cynghorau fenthyca yn ddoeth, sy'n golygu, cyn belled â bod y swyddog adran 151 yn cymeradwyo hynny, y gallan nhw fenthyca. Yng Nghymru, nid oes pentwr o ddyled wedi ei greu drwy hapchwarae ar y farchnad dai fel digwyddodd yn Lloegr. Mae gan gyfanswm o 192 o awdurdodau lleol yn Lloegr—rwy'n ailadrodd hynny: 192 o awdurdodau lleol yn Lloegr—ddyledion sy'n fwy na dwywaith eu gallu i wario. Mae gan 45 o awdurdodau lleol gymarebau dyled sy'n fwy nag 11 gwaith eu gallu i wario. Felly, mae angen rheolaeth. Fe ddylai'r hyn a wnaeth awdurdodau lleol yn Lloegr fod wedi cael ei reoli oherwydd eu bod nhw wedi eu rhoi eu hunain mewn sefyllfa ariannol ddifrifol iawn, ac, fel gwelsom ni yn Lloegr, mae nifer ohonyn nhw, i bob pwrpas, wedi mynd yn fethdalwyr.
Er y byddai Llywodraeth Cymru yn gofyn am ei fynegrifo yn golygu rhywfaint o gynnydd ac yn lleihau'r swm o fenthyca yn ôl y model buddsoddi cydfuddiannol drud iawn y mae'r Llywodraeth yn ei ddefnyddio, fe geir ffordd arall o reoli gwariant cyfalaf sydd rhywle rhwng hapchwarae awdurdodau lleol yn Lloegr a'r cyfyngder sydd ar Lywodraeth Cymru. Rwy'n awgrymu y byddai angen cymeradwyaeth y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol neu sefydliad tebyg ar unrhyw wariant uwchben y cap presennol. Gellid benthyca mewn ffordd gyfrifol wedyn.
Fe ddylai'r rheolau hyn fod yn berthnasol i'r Alban a Gogledd Iwerddon hefyd. Mae angen i ni fod â setliad datganoli sy'n gyson. Rwy'n credu bod hynny'n un peth y mae gwir angen i bawb ohonom ni gytuno arno, sef ei bod yn rhaid cael rhyw gyfradd o gysondeb rhwng Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon a dinasoedd mawr Lloegr hefyd, sydd â phoblogaethau mwy na phoblogaeth Cymru yn y rhan fwyaf ohonyn nhw.
Rwy'n drist am fod Llywodraeth Cymru yn dibynnu ar benderfyniadau Llywodraeth y DU ynglŷn ag amseru, ac yn cefnogi'r angen am fwy o ragweladwyedd a sicrwydd o ran trefniadau cyllido Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi ei gwaith wrth gynllunio cyllidebau, craffu gan y Pwyllgor Cyllid, sydd, ynghyd â'r Cadeirydd cyllid, yn bwysig iawn, ac wrth roi sicrwydd i sefydliadau partner, nid yn unig yr awdurdodau lleol ond sefydliadau'r trydydd sector hefyd. Yn aml iawn, mae gan Lywodraeth San Steffan arian ychwanegol ar gyfer ysbytai, ond maen nhw'n dweud nad oes unrhyw arian canlyniadol i Gymru oherwydd y ffordd y caiff Cymru ei hariannu. Rwy'n gofyn i Lywodraeth Cymru, mewn cydweithrediad â'r Alban a Gogledd Iwerddon, gytuno ar fecanwaith apelio, o'r tu allan i'r Trysorlys, ynghylch arian ychwanegol sydd i'w dalu neu beidio i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Os yw'r Trysorlys yn farnwr ac yn rheithgor hefyd, ni fyddwch chi fyth yn ennill.
Dim ond gair i'ch atgoffa chi'n gyflym fod fformiwla Barnett yn nodi'r isafswm y gellir ei roi i Gymru, ac, fel gwelsom ni sawl gwaith yng Ngogledd Iwerddon, gan gynnwys yn ddiweddar iawn, fe ellir darparu arian ychwanegol dros ben fformiwla Barnett pe byddai Llywodraeth San Steffan yn dymuno gwneud hynny. Ni ddylai'r penderfyniadau mympwyol ynglŷn â'r hyn a ystyrir yn brosiectau i Gymru ac i Loegr, fel rheilffordd HS2, nad yw hi'n dod dros y ffin i Gymru ond sy'n cael ei thrin fel prosiect i Gymru ac i Loegr, fod yn digwydd, a phe byddai gweithdrefn ar gyfer apelio gennym ni, ni fyddai hynny'n digwydd. Ni fyddai unrhyw unigolyn rhesymol yn gweld HS2 yn brosiect i Gymru ac i Loegr. Prosiect i Loegr yw hwn. Yn wir, pe bawn i'n byw yn Leeds, fe fyddwn i'n dweud mai prosiect o Birmingham i Lundain yw hwn, ac nid prosiect i ogledd Lloegr chwaith. Felly, mae hi'n bwysig fod y pethau hyn yn cael eu trin.
Mae angen ffordd o apelio ynglŷn â phenderfyniadau fel hyn i gorff sydd o'r tu allan i'r Trysorlys hefyd. Nid ydych chi'n gallu rhoi'r penderfyniad i'r Trysorlys: 'O, nid ydych chi'n hoffi ein penderfyniad—wel, apeliwch'—'Diolch i chi am eich apêl; rydym ni wedi penderfynu mai ein penderfyniad ni yw'r penderfyniad yr hoffem ni ei wneud.' Mae honno'n ffordd ryfedd iawn ac amhriodol o weithredu.
Ac yn olaf, nid oes gennym ni amser heddiw, ond rwy'n credu bod gwir angen dadl arnom ar fformiwla Barnett yma a'r hyn a ddaw yn lle fformiwla Barnett, oherwydd nid wyf i'n argyhoeddedig y bydd unrhyw beth a ddaw i mewn ar ôl fformiwla Barnett yn well o reidrwydd.
Fel y dengys testun y cynnig trawsbleidiol hwn, nid yw Cymru mewn sefyllfa i ddelio'n effeithiol â'r heriau rŷn ni'n eu hwynebu—heriau sy'n ddigynsail yn hanes datganoli etholedig. Fel dangosodd Adam Price yn ei gyfraniad e, rhy aml o lawer, ni yw'r gwlad anghofiedig yn San Steffan, a does dim y pwerau a'r hyblygrwydd gennym i reoli ein cyllid.
As demonstrated by the text of this cross-party motion, Wales is not in a position to deal effectively with the challenges facing us—challenges that are unprecedented in the history of devolution. As Adam Price outlined in his contribution, all too often we are the forgotten nation in Westminster, and we do not have the powers and flexibility necessary to manage our budgets.
Last year, the Welsh Government asked permission from Westminster to be allowed to dip into its capital funding for the running of the health service. This simply should not be the case. It's ineffective, it adds layers of bureaucracy, and hinders Welsh Government's ability to respond to events. Mike Hedges is very consistent. He regularly raises this ridiculous situation in which local authorities and indeed community councils can take money out of their reserves in a way Welsh Government cannot. I'm glad today to hear that Peter Fox agrees that this situation is ridiculous. It doesn't make any sense, it's inefficient, and it shows a lack of respect for the Welsh Government, and, indeed, our Senedd.
In contrast to the hindrance on the Welsh Government to dip into its reserves, contrast the lack of delay, that no delay happened, when the Treasury decided to claw back the £155 million of unspent pandemic funds. I have been unable to ascertain where the £155 million ended up, but what is clear is that this Senedd had no say in the matter at all. Yet again, we see these rules impacting Wales disproportionately. Scotland have very similar rules in regard to unspent funds, but the amount they can carry forward is vastly higher than what we have here in Wales. In contrast to us, Scotland didn't have to pay back a single penny to the Treasury for their unspent pandemic funds. The Holtham commission recommended that we receive a 115 per cent needs-based factor for our version of the Barnett formula. This has been rejected by the UK Government, as we haven't reached a relative block grant per head of 115 per cent. As of 2021, our funding per head sits at 120 per cent, which is why it is so bizarre and makes no sense that our needs-based factor has remained at 105 per cent since 2018. These values need to be changed, or Wales will continue to receive an unfair share of funding.
Y llynedd, gofynnodd Llywodraeth Cymru am ganiatâd San Steffan i allu troi at y cyllid cyfalaf ar gyfer rhedeg y gwasanaeth iechyd. Nid felly y dylai hi fod o gwbl. Mae hynny'n aneffeithiol, yn atodi haenau ychwanegol o fiwrocratiaeth, ac yn cyfyngu ar allu Llywodraeth Cymru i ymateb i ddigwyddiadau. Mae Mike Hedges yn gyson iawn. Yn rheolaidd, mae ef yn codi'r sefyllfa chwerthinllyd hon lle gall awdurdodau lleol a chynghorau cymuned dynnu arian o'u cronfeydd wrth gefn mewn modd nad yw Llywodraeth Cymru yn gallu gwneud felly. Rwy'n falch o glywed Peter Fox yn cytuno heddiw fod y sefyllfa hon yn un hurt. Nid yw hi'n gwneud unrhyw synnwyr, mae hi'n aneffeithlon, ac yn arddangos diffyg parch tuag at Lywodraeth Cymru, ac, yn wir, at ein Senedd ni.
Yn wahanol i'r rhwystrau sydd yn ffordd Lywodraeth Cymru o ran mynd i'w chronfeydd wrth gefn, sylwch chi ar y cyflymder, heb unrhyw oedi o gwbl, pan wnaeth y Trysorlys wneud penderfyniad i adfachu'r £155 miliwn o'r cronfeydd a oedd heb eu gwario yn ystod y pandemig. Nid wyf i wedi gallu canfod i ble'r aeth y £155 miliwn hynny, ond yr hyn sy'n amlwg yw nad oedd gan y Senedd hon unrhyw lais o gwbl yn y mater. Unwaith eto, fe welwn ni'r rheolau hyn yn effeithio yn anghymesur ar Gymru. Mae gan yr Alban reolau tebyg iawn o ran cronfeydd heb eu gwario, ond mae'r swm y gallan nhw ei gario drosodd yn llawer uwch na'r hyn sydd gennym ni yma yng Nghymru. Yn wahanol i ni, nid oedd hi'n rhaid i'r Alban dalu'r un geiniog yn ôl i'r Trysorlys o'u cronfeydd pandemig nhw a oedd heb eu gwario. Roedd comisiwn Holtham yn argymell ein bod ni'n derbyn ffactor ar sail anghenion o 115 y cant ar gyfer ein fersiwn ni o fformiwla Barnett. Mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod hyn, gan nad ydym ni wedi cyrraedd grant bloc cymharol y pen o 115 y cant. O 2021, ein cyllid y pen ni yw 120 y cant, a dyna pam mae hi mor rhyfedd ac nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr bod ein ffactor ni ar sail anghenion wedi aros ar 105 y cant ers 2018. Mae angen newid y gwerthoedd hyn, neu fe fydd Cymru yn dal i gael cyfran o gyllid sy'n annheg.
Gwelwn fan hyn yn glir yr heriau rŷn ni'n eu hwynebu fel cenedl. I ddechrau, mae sicrhau cyllid digonol yn profi yn amhosib. Fel dywedodd Mike Hedges yn hollol glir, mae angen dirwyn fformiwla Barnett i ben. Ac yna mae gan y Trysorlys yr hawl i gymryd unrhyw gyllid yn ôl, yn unol â'i ddymuniad.
Er mwyn sicrhau tegwch i'n pobl a'n gwlad, mae’n rhaid dileu'r cyfyngiadau ar ddefnyddio ein cyllid cyfalaf. Mae'n rhaid diwygio fformiwla Barnett sydd well past its use-by date, ac mae'n rhaid sicrhau bod modd i ni yng Nghymru ddatblygu polisïau cyllidol sy'n hyblyg ac sy'n gallu ymateb yn effeithiol i ddigwyddiadau. Diolch yn fawr.
We see clearly here the challenges that we face as a nation. In the first instance, securing adequate funding is proving impossible. As Mike Hedges said, entirely rightly, we need to abolish the Barnett formula. And the Treasury also has the right to claw back any funding that we receive as it wishes.
To ensure fairness for our people and the nation, we need to abolish the restrictions on the use of our capital budgets. We must reform the Barnett formula, which is well past its use-by date. And we must ensure that we in Wales are able to develop flexible fiscal policies that can respond effectively to events. Thank you very much.
I'm grateful to the Minister for introducing this debate. I'm also grateful to both Plaid Cymru and the Welsh Conservative for embracing this consensus. I think there has been a consensus at different times over the past few years on different elements of these matters, but this is the first time that I can remember that all three parties represented here have come together with an agreed position. Whilst welcoming the consensus, I'm also going to ask Peter Fox to move a little further in that consensus and think perhaps a little more radically about the sorts of challenges facing Wales.
One of the things that comes up time and time again, and has come up throughout my time in this place, is the fiscal calendar. Throughout all that time, no matter who has been in Government in the United Kingdom, what we've seen are decisions taken by the Treasury that suit the Treasury. And what we haven't seen are decisions being taken by the Treasury that are relevant to all parts of the United Kingdom. And we do need to agree with the Treasury that there will be a fiscal calendar for all parts of the United Kingdom, and that fiscal calendar is one that all Governments buy into and agree that they will stick to.
But we've also seen significant changes to the way the Treasury manages the finances of the United Kingdom. And this is the crux of my argument today. I think, if we had this debate in the UK House of Commons, you'd find Ministers who'd sat in different departments of state in Whitehall agreeing with our analysis of the Treasury. I don't think the Treasury is uniquely targeting Wales or Scotland or Northern Ireland. I think the Treasury is a bully in London as well, and I think most people recognise that. I think we need to look hard at how the financial structures of the United Kingdom actually function for the whole of the United Kingdom, and not simply for civil servants who happen to be sitting in the Treasury today.
The Northern Irish agreement, which was published last month, I think, demonstrates that there can be a way forward, because hidden within the command paper 'Safeguarding the Union' was a commitment to change the basis of funding for Northern Ireland. Without any discussion, any debate, we will move to a needs-based formula. Now, I'd be interested if the Minister has heard anything about what that actually means in reality or whether the Treasury's made any statement on that. If she could address that in replying to the debate, I'd be grateful. But the fact that the Treasury can make a decision of that nature, that fundamental nature, without any debate and discussion, demonstrates that it has too much power. That's what it demonstrates. And that that power can be used in an arbitrary way.
We have an inter-governmental relations agreement that establishes structures to resolve disputes between the Governments of the United Kingdom, and, as Mike Hedges has very eloquently described, it doesn't work. Because when you do have these disagreements, and we can use HS2 as an example that is on our minds today—. When Labour were in Government, exactly the same thing happened with the Olympics, so let's not pretend that this is simply a Conservative issue. This is an issue of the governance of the United Kingdom; it goes beyond political parties.
It is impossible to have a debate and a discussion and a disagreement with the Treasury if the Treasury is the judge and jury, and that simply does not work, and it works for none of us. So, we need to have an independent element to the management of these structures, and what strikes me as being an interesting example, and it's very difficult just to take a structure out of a different country and plonk it down in ours, but the Australian Commonwealth Grants Commission has operated independently of Government for 90 years. It's been changed and it's been through several reforms in that time, but what it does, at its heart, of course, it redistributes the goods tax in and across Australia. But what is important is its independence.
Now, the Conservative Government, George Osborne as Chancellor, introduced the Office for Budget Responsibility, and I welcome that, because what it provides is independent oversight and it provides independent challenge to the Treasury, and what I believe we should be looking at is an independent UK body that is a UK body in the sense that it represents the interests of Wales, England, Scotland and Northern Ireland, but not a part of the UK Government, which ensures that all parts of the UK are treated fairly, that we have a funding formula that's agreed by all parts of the United Kingdom, we have a financial framework and structure that is agreed by all parts of the United Kingdom, and that that financial framework and structure is delivered through impartial advice and independent oversight. When we reach that point, we will have a financial structure that I hope drives equality across the United Kingdom.
I'll finish on this point, Deputy Presiding Officer: had the Treasury been uniquely successful over the decades in delivering a United Kingdom where fairness and equality are a part of the lives of everybody, then we'd have no room for complaint, but the reality is that the United Kingdom is the least equal country in Europe. We cannot allow that system that created those inequalities to continue; we need change. This is a good start, but we need radical and fundamental change.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl hon. Rwy'n ddiolchgar i Blaid Cymru a'r Ceidwadwyr Cymreig am gofleidio'r achos hwn hefyd. Rwy'n credu bod cytundeb wedi bodoli ar wahanol adegau dros y blynyddoedd diwethaf ar wahanol elfennau o'r materion hyn, ond dyma'r tro cyntaf i mi gofio'r tair plaid a gynrychiolir yma'n cytuno ar safbwynt cyffredin. Wrth groesawu'r cytundeb hwn, rwyf i am ofyn hefyd i Peter Fox fynd ychydig ymhellach ar drywydd y cytundeb hwnnw a rhoi ystyriaeth ychydig yn fwy radical efallai i'r mathau o heriau sy'n wynebu Cymru.
Un o'r pethau sy'n codi dro ar ôl tro, ac sydd wedi codi drwy gydol fy amser i yn y lle hwn, yw'r calendr cyllidol. Trwy'r amser hwnnw i gyd, ni waeth pwy sydd wedi bod yn y Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig, yr hyn a welsom ni yw penderfyniadau yn cael eu gwneud gan y Trysorlys i siwtio'r Trysorlys. A'r hyn na welsom ni yw penderfyniadau yn cael eu gwneud gan y Trysorlys sy'n berthnasol i bob rhan o'r Deyrnas Unedig. Ac mae angen i ni gytuno â'r Trysorlys y bydd calendr cyllidol ar gyfer pob rhan o'r Deyrnas Unedig, a bod y calendr cyllidol yn un y gall pob Llywodraeth fod â chyfranogiad ynddo ac y byddan nhw'n cytuno i gadw ato.
Ond fe welsom ni newidiadau sylweddol yn y ffordd y mae'r Trysorlys yn rheoli cyllid y Deyrnas Unedig hefyd. A dyma graidd fy nadl heddiw. Rwy'n credu, pe byddem ni'n cynnal y ddadl hon yn Nhŷ'r Cyffredin y DU, fe fyddech chi'n canfod Gweinidogion sydd wedi gweithio mewn gwahanol adrannau gwladol yn Whitehall yn cytuno â'n dadansoddiad ni o ymddygiad y Trysorlys. Nid wyf i'n credu bod y Trysorlys yn targedu Cymru na'r Alban na Gogledd Iwerddon yn neilltuol. Rwy'n credu bod y Trysorlys yn fwli yn Llundain hefyd, ac rwy'n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn cydnabod hynny. Rwy'n credu bod angen i ni edrych yn ofalus iawn ar sut mae strwythurau ariannol y Deyrnas Unedig yn gweithredu mewn gwirionedd ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, ac nid yn unig ar gyfer y gweision sifil sy'n digwydd bod yn gweithio yn y Trysorlys heddiw.
Mae cytundeb Gogledd Iwerddon, a gyhoeddwyd fis diwethaf, rwy'n credu, yn dangos y gellir cael ffordd ymlaen, oherwydd wedi ymguddio yn y papur gorchymyn 'Diogelu'r Undeb' yr oedd ymrwymiad i newid sail cyllid ar gyfer Gogledd Iwerddon. Heb unrhyw drafodaeth, unrhyw ddadl, fe fyddwn ni'n symud at fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion. Nawr, fe fyddai hi dda iawn gennyf i wybod a yw'r Gweinidog wedi clywed unrhyw beth ynglŷn â'r hyn y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd neu a yw'r Trysorlys wedi gwneud unrhyw ddatganiad i'r perwyl hwnnw. Pe byddai hi'n gallu ateb hynny wrth ymateb i'r ddadl, fe fyddwn i'n ddiolchgar. Ond mae'r ffaith y gall y Trysorlys wneud penderfyniad o'r fath hwnnw, penderfyniad mor sylfaenol, heb unrhyw ddadl na thrafodaeth, yn dangos bod gormod o bŵer ganddo. Dyna'r hyn y mae hynny'n ei ddangos. Ac y gellir defnyddio'r pŵer hwnnw mewn ffordd fympwyol.
Mae gennym gytundeb o ran cysylltiadau rhynglywodraethol sy'n sefydlu strwythurau i ddatrys anghydfodau rhwng llywodraethau'r Deyrnas Unedig, ac, fel disgrifiodd Mike Hedges yn huawdl iawn, nid yw hwnnw'n gweithio. Oherwydd pan fydd yr anghytundebau hyn yn codi, ac fe allwn ni ddefnyddio HS2 yn enghraifft sydd yn ein meddyliau heddiw—. Pan oedd gennym Lywodraeth Lafur, fe ddigwyddodd yr un peth yn union gyda'r Gemau Olympaidd, felly gadewch i ni beidio â chymryd arnom mai mater y Ceidwadwyr yn unig yw hwn. Mae hwn yn fater o lywodraethu'r Deyrnas Unedig; mae'n mynd y tu hwnt i'r pleidiau gwleidyddol.
Mae hi'n amhosibl cynnal dadl a thrafodaeth ac anghytuno â'r Trysorlys os yw'r Trysorlys yn farnwr ac yn rheithgor, ac yn syml, nid yw hynny'n gweithio, ac nid yw'n gweithio i neb ohonom ni. Felly, mae angen i ni fod ag elfen annibynnol yn rheolaeth y strwythurau hyn, a'r hyn sy'n fy nharo i sydd yn enghraifft ddiddorol, ac mae'n anodd iawn cymryd strwythur allan o wlad arall a'i dodi i lawr yn ein gwlad ein hunain, ond mae'r Comisiwn Grantiau'r Gymanwlad yn Awstralia wedi gweithredu yn annibynnol ar y Llywodraeth ers 90 o flynyddoedd. Fe gafodd ei newid ac mae wedi bod trwy sawl diwygiad yn ystod y cyfnod hwnnw, ond yr hyn y mae'n ei wneud, yn ei hanfod, wrth gwrs, yw ailddosbarthu'r dreth nwyddau yn Awstralia ac ar draws Awstralia. Ond yr hyn sy'n bwysig yw ei annibyniaeth.
Nawr, fe sefydlodd y Llywodraeth Geidwadol, pan oedd George Osborne yn Ganghellor, y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ac rwy'n croesawu hynny, oherwydd yr hyn y mae honno'n ei darparu yw goruchwyliaeth annibynnol a her annibynnol i'r Trysorlys, a'r hyn y dylem ni fod yn ei ystyried yn fy marn i yw corff annibynnol yn y DU sy'n gorff i'r DU yn yr ystyr ei fod yn cynrychioli buddiannau Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond heb fod yn rhan o Lywodraeth y DU, a fyddai'n sicrhau bod pob rhan o'r DU yn cael ei thrin yn deg, bod fformiwla ariannu gennym ni a gafodd ei chytuno arni gan bob rhan o'r Deyrnas Unedig, bod gennym ni fframwaith a strwythur ariannol y cytunwyd arno gan bob rhan o'r Deyrnas Unedig, a bod y fframwaith a'r strwythur ariannol hwnnw yn cael eu darparu drwy gyfrwng cyngor diduedd a goruchwyliaeth annibynnol. Pan fyddwn ni'n cyrraedd y sefyllfa honno, fe fydd gennym ni strwythur ariannol a fydd, gyda gobaith, yn annog cydraddoldeb ledled y Deyrnas Unedig.
Rwyf i am orffen ar y pwynt hwn, Dirprwy Lywydd: pe byddai'r Trysorlys wedi bod yn hynod lwyddiannus dros y degawdau o ran meithrin Teyrnas Unedig lle mae tegwch a chydraddoldeb yn rhan o fywydau pawb, yna ni fyddai gennym ni le i gwyno, ond y gwir amdani yw mai'r Deyrnas Unedig yw'r wlad leiaf cyfartal yn Ewrop. Ni allwn adael i'r system a achosodd yr anghydraddoldebau barhau; mae angen newid. Mae hwn yn ddechrau da, ond mae angen newid radical a sylfaenol arnom ni.
I very much welcome this debate and thank the Minister for bringing it to the Senedd today. As the Minister knows, like the Welsh Government, I've long been calling for Wales to be granted further borrowing powers, including full access to prudential borrowing without arbitrary caps. Whether it's fixing the housing crisis, building a health service fit for an ageing population, investing in world-class transport, or, on a global scale, tackling the climate and nature emergencies, Wales faces mounting challenges, but Wales is almost uniquely disadvantaged in its ability to meet these changes because of the severe limitations placed on our ability as a nation to borrow or invest.
Most national governments have access to a variation of prudential borrowing, whereas here in Wales we're limited to just £1 billion per Senedd term, and such is the extent of the problem that the Welsh Government has been forced to turn to mutual investment models, as Mike said earlier, as an option of last resort, relying on profit-driven private companies to build schools, roads or hospitals, because we aren't allowed to borrow it ourselves. It's absolutely clear that this financial settlement doesn't suit Wales, but it does very much suit the Tory Government in Westminster, as was demonstrated so painfully during the pandemic, where the UK Government funnelled hundreds of millions of pounds of taxpayers' money into the bank accounts of private companies like Serco. The Welsh Government chose instead to invest in our local authorities to carry out testing and tracing, with far better results and far better value for money.
Limiting Welsh borrowing powers locks in long-term reliance on neoliberal economics. It prevents Wales from borrowing to invest in successful state-owned public services and infrastructure. In so doing, too often it prevents the possibility of Wales showing that there is a better way, and like in the pandemic, it does not suit the Westminster Government to be shown up by a progressive and compassionate Government in Wales. The word 'investment' is rightly mentioned in the motion in front of us today. Fundamentally, this is a debate about investment in our nation and its future. Borrowing for long-term infrastructure projects in health, education, public transport and housing is about putting in place the building blocks for a more prosperous society. A resident of north Wales who has access to state-of-the-art education facilities, who can rely on a proactive health service built on prevention before cure, and who can go home from work to a well-insulated and affordable council house is a resident of Wales who lives a longer, healthier and happier life. It's because of this that investments in health, education, public transport and housing often act as economic multipliers, returning more money to the taxpayer in the long term than they initially cost. Not only is it good policy, but it's good economics.
Of course, after 14 years of austerity politics forced on the people of Wales from Westminster, after 14 years of shrinking real-term budgets, and after more than 14 years of restrictions on our nation's ability to borrow, it can often seem that governing is all about the present, but governing should be about the future, just as much as about the present. To govern properly is to ensure that coming generations are able to live in a much better, more prosperous and resilient country than the one that we inhabit today. Here in Wales, we understand that; we recognise our duty to carry out that mission of leaving behind a better country than the one we inherited, and that is why, even hopefully with the much-needed change of Government in Westminster, we must continue to make these calls. Because, as the elected representatives of the people of Wales, we should be given the full powers to rise to the challenge of building the country our society deserves. Diolch.
Rwy'n croesawu'r ddadl hon yn fawr iawn ac yn diolch i'r Gweinidog am ei rhoi gerbron y Senedd heddiw. Fel gŵyr y Gweinidog, fel gwnaeth Llywodraeth Cymru, rwyf i wedi galw ers cryn amser am roi mwy o bwerau benthyca i Gymru, gan gynnwys mynediad llawn at fenthyca darbodus heb unrhyw gapiau mympwyol. O ran adfer yr argyfwng tai, llunio gwasanaeth iechyd sy'n addas ar gyfer poblogaeth sy'n heneiddio, buddsoddi mewn trafnidiaeth o'r radd flaenaf, neu, ar raddfa fyd-eang, ar gyfer mynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur, mae Cymru yn wynebu heriau cynyddol, ond mae Cymru bron yn unigryw o ran ei hanallu i gwrdd â'r newidiadau hyn oherwydd y cyfyngiadau difrifol a roddir ar allu ein cenedl i fenthyca neu fuddsoddi.
Mae'r rhan fwyaf o lywodraethau cenedlaethol yn gallu cael mynediad at amrywiad o fenthyca darbodus, ond yma yng Nghymru fe gawsom ni ein cyfyngu i ddim ond £1 biliwn fesul tymor Seneddol, a chymaint yw maint y broblem fel bod Llywodraeth Cymru wedi cael ei gorfodi i droi at fodelau buddsoddi cydfuddiannol, fel dywedodd Mike yn gynharach, yn niffyg dim arall, gan ddibynnu ar gwmnïau preifat a ysgogir gan elw i adeiladu ysgolion, ffyrdd neu ysbytai, am nad ydym ni'n cael benthyg yr arian ein hunain. Mae hi'n gwbl eglur nad yw'r setliad ariannol hwn yn addas i Gymru, ond mae'n siwtio'r Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan i'r dim, fel y dangoswyd hynny mewn ffordd mor ddirdynnol yn ystod y pandemig, pryd y sianelodd Llywodraeth y DU gannoedd o filiynau o bunnoedd o arian trethdalwyr i gyfrifon banc cwmnïau preifat fel Serco. Yn hytrach na hynny, fe ddewisodd Llywodraeth Cymru fuddsoddi yn ein hawdurdodau lleol ni i gynnal profion ac olrhain, gyda chanlyniadau llawer gwell a rhoi llawer mwy o werth am arian.
Mae cyfyngu ar bwerau benthyca Cymru yn sicrhau dibyniaeth hirdymor ar economeg neoryddfrydol. Mae hyn yn atal Cymru rhag benthyca ar gyfer buddsoddi yn llwyddiannus mewn gwasanaethau cyhoeddus a seilwaith sy'n eiddo i'r wladwriaeth. Wrth wneud hynny, mae hyn yn atal y posibilrwydd y gallai Cymru ddangos bod ffordd amgen i'w chael, ac fel yn ystod y pandemig, nid yw hi'n siwtio Llywodraeth San Steffan i gael ei chymharu â Llywodraeth flaengar a thrugarog yng Nghymru. Mae'r gair 'buddsoddiad' yn cael ei grybwyll yn briodol yn y cynnig sydd gerbron heddiw. Yn sylfaenol, dadl yw hon ynglŷn â buddsoddi yn ein cenedl ni a'i dyfodol hi. Mae benthyca ar gyfer prosiectau seilwaith hirdymor ym maes iechyd, addysg, trafnidiaeth gyhoeddus a thai yn golygu llunio'r conglfeini ar gyfer cymdeithas fwy ffyniannus. Mae unigolyn yn y gogledd sydd â mynediad at gyfleusterau addysg o'r radd flaenaf, sy'n gallu dibynnu ar wasanaeth iechyd rhagweithiol sy'n seiliedig ar ataliaeth yn fwy nag ar wella cyflyrau, ac sy'n gallu dod adref o'r gwaith i dŷ cyngor a gafodd ei inswleiddio yn ofalus ac sy'n fforddiadwy yn un o drigolion Cymru a fydd ag oes hwy, ac a fydd yn iachach a hapusach. Oherwydd hyn mae buddsoddiadau mewn iechyd, addysg, trafnidiaeth gyhoeddus a thai yn aml yn gweithio fel lluosyddion economaidd, gan ddychwelyd mwy o arian i'r trethdalwr yn yr hirdymor nag y gwnaethon nhw eu costio ar y cychwyn. Nid yn unig bod hwnnw'n bolisi da, ond mae'n gwneud synnwyr yn economaidd hefyd.
Wrth gwrs, ar ôl 14 mlynedd o wleidyddiaeth yn San Steffan sydd wedi gorfodi cyni ar bobl Cymru, ar ôl 14 mlynedd o gyllidebau sydd wedi crebachu mewn termau real, ac ar ôl mwy na 14 mlynedd o gyfyngu ar allu ein cenedl ni i fenthyca, fe all ymddangos mai holl ystyr llywodraethu yw ymdrin â'r presennol, ond fe ddylai llywodraethu fod yn ymwneud â'r dyfodol, lawn cymaint â'r presennol. Ystyr llywodraethu'n briodol yw sicrhau bod cenedlaethau'r dyfodol yn gallu byw mewn gwlad lawer gwell, fwy llewyrchus a chadarn na'r un yr ydym ni'n byw ynddi hi heddiw. Yma yng Nghymru, rydym ni'n deall hynny; rydym ni'n cydnabod ein dyletswydd i gyflawni'r gorchwyl hwnnw o adael gwlad well ar ein holau sy'n well na'r un y gwnaethom ni ei hetifeddu, a dyna pam, hyd yn oed gyda'r newid mawr yr ydym ni'n gobeithio sydd ar ddigwydd o ran y Llywodraeth yn San Steffan, y mae'n rhaid i ni ddal ati i alw am hyn. Oherwydd, yn gynrychiolwyr etholedig i bobl Cymru, fe ddylem ni fod â'r pwerau cyflawn i ymateb i'r her o lunio cenedl y mae ein cymdeithas yn ei haeddu. Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl. Rebecca Evans.
I call on the Minister for Finance and Local Government to reply to the debate. Rebecca Evans.
Thank you very much. Thank you to all colleagues for their contributions in the debate this afternoon. And, as Alun Davies set out, the timing of UK Government fiscal events and spending announcements can have big impacts for the democratic process here in Wales. Just this morning, I published the Welsh Government's final budget for 2024-25, ahead of the vote that we'll have in the Senedd next Tuesday, but within a day of that vote on the Welsh Government's taxation and spending plans for 2024-25, the UK Government will publish its budget, meaning that our settlement is again likely to change and our budget will need to be updated. And that really illustrates the level of uncertainty that we face here in Wales and the reliance of our budgets on those decisions made by the UK Government.
I would like to take this chance to thank the Finance Committee for its ongoing support in raising this particular issue with the UK Government as well. And I would like to thank Plaid Cymru for the amendments they've tabled to the motion today. There's certainly a lot in there that we as Welsh Government would agree with, for example, we agree that there is a strong case for significantly increasing our capital borrowing limits, and we agree that Wales is owed substantial funding as a result of the incorrect classification of HS2. We also agree that the Barnett formula should be replaced. In fact, we set out proposals in 'Reforming our Union' for a new principles-based approach to UK funding and fiscal networks, enshrined within a new fiscal agreement, overseen and operated by a body independent of the UK Government, and where the Barnett formula would be replaced with a new relative needs-based system. The approach to Northern Ireland and the needs-based system there takes account of the Holtham work, which has informed our situation here in Wales. So, it's welcome that they at least accept the validity of that, but, certainly, it doesn't get close to delivering what we would imagine in terms of that kind of relative needs-based system. However, the aim of the debate today, of course, is about being united and sending that shared message to the UK Government, that Wales deserves those reasonable and simple changes to the existing fiscal arrangements that would make a significant positive impact on our ability to plan and budget more effectively.
The motion has been jointly tabled, and I know that, in that spirit, it wouldn't be fair for us to vote in favour of amendments to it. I know that we could've all created different motions, with different emphases or different clauses or different steps for the future. I certainly know that we would support an amendment, such as that that Mike Hedges was describing, in terms of an appeals or arbitration system for the future, and the prudential borrowing idea that Carolyn Thomas was talking about as well. But I think the fact that we've got some common ground here is pretty momentous; it's something that we should welcome, and when we can agree and work together, I really want to be able to do that. So, I'm very grateful to Members for their support for the motion and believing that achieving consensus on this important issue can improve our chances of advancing the cause with the UK Government. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Diolch i'm cyd-Aelodau i gyd am eu cyfraniadau nhw i'r ddadl y prynhawn yma. Ac, fel roedd Alun Davies yn nodi, fe all amseru digwyddiadau cyllidol a chyhoeddiadau gwariant Llywodraeth y DU fod â dylanwadau mawr ar y broses ddemocrataidd yma yng Nghymru. Fore heddiw, fe gyhoeddais i gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25, cyn y bleidlais a gaiff ei chynnal gennym ni yn y Senedd ddydd Mawrth nesaf, ond o fewn un diwrnod i'r bleidlais honno ar gynlluniau trethu a gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25, bydd Llywodraeth y DU yn cyhoeddi ei chyllideb hi, sy'n golygu y bydd ein setliad ni'n debygol o fod yn newid eto ac fe fydd angen diweddaru ein cyllideb ni. Ac mae hynny'n amlygu maint yr ansicrwydd gwirioneddol sy'n ein hwynebu ni yma yng Nghymru a dibyniaeth ein cyllidebau ni ar y penderfyniadau hynny sy'n cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU.
Fe hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am ei gefnogaeth barhaus gyda chodi'r mater penodol hwn gyda Llywodraeth y DU hefyd. Ac fe hoffwn i ddiolch i Blaid Cymru am y gwelliannau y maen nhw wedi eu cyflwyno i gynnig heddiw. Yn sicr, mae yna lawer o bethau y byddem ni yn Llywodraeth Cymru yn cytuno â nhw, er enghraifft, rydym ni'n cytuno bod achos cryf dros gynyddu ein terfynau benthyca cyfalaf yn sylweddol, ac rydym ni'n cytuno bod cyllid sylweddol yn ddyledus i Gymru o ganlyniad i ddosbarthiad anghywir HS2. Rydym ni'n cytuno hefyd y dylid disodli fformiwla Barnett. Mewn gwirionedd, fe wnaethom ni nodi cynigion yn 'Diwygio ein Hundeb' ar gyfer dull newydd ar sail egwyddorion cyllido a rhwydweithiau cyllidol y DU, yn cael eu hymgorffori mewn cytundeb cyllidol newydd, i'w oruchwylio a'i weithredu gan gorff sy'n annibynnol ar Lywodraeth y DU, ac y byddai fformiwla Barnett yn cael ei disodli gan system newydd ar sail anghenion cymharol. Mae'r dull o ymdrin â Gogledd Iwerddon a'r system sy'n seiliedig ar yr anghenion yn y fan honno'n ystyried gwaith Holtham, sydd wedi llywio ein sefyllfa yma yng Nghymru. Felly, mae hi'n galonogol eu bod nhw'n derbyn dilysrwydd hynny o leiaf, ond, yn sicr, nid yw hynny'n dod yn agos at gyflawni'r hyn y byddem ni'n ei ddychmygu o ran cyfundrefn sydd ar sail anghenion cymharol. Serch hynny, nod y ddadl heddiw, wrth gwrs, yw bod yn gytûn a chyhoeddi'r genadwri gyffredin honno i Lywodraeth y DU, sef bod Cymru yn haeddiannol o'r newidiadau rhesymol a syml hyn i'r trefniadau cyllidol presennol ac fe fyddai hynny ag effaith gadarnhaol sylweddol ar ein gallu ni i gynllunio a chyllidebu yn fwy effeithiol.
Cafodd y cynnig ei gyflwyno ar y cyd, ac rwy'n gwybod, yn yr ysbryd hwnnw, na fyddai hi'n deg i ni bleidleisio o blaid gwelliannau iddo. Rwy'n gwybod y gallem i gyd fod wedi llunio cynigion amrywiol, gyda chamau neu gymalau amrywiol neu gamau gwahanol i'r dyfodol. Yn sicr, fe wn i y byddem ni'n cefnogi gwelliant, fel yr un a ddisgrifiodd Mike Hedges, o ran cyfundrefn apelio neu gyflafareddu i'r dyfodol, a'r syniad ynglŷn â benthyca darbodus y soniodd Carolyn Thomas amdano hefyd. Ond rwy'n credu bod y ffaith bod cyfran o dir cyffredin gennym ni yn hyn o beth yn eithaf pwysig; mae hynny'n rhywbeth y dylem ni ei groesawu, a phan fyddwn ni'n gallu cytuno a gweithio gyda'n gilydd, rwy'n awyddus iawn i ni allu gwneud hynny. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelodau am eu cefnogaeth i'r cynnig ac rwy'n credu y gall sicrhau cytundeb ar y mater pwysig hwn wella ein siawns ni o hyrwyddo'r achos gyda Llywodraeth y DU. Diolch i chi.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi wedi clywed gwrthwynebiad, felly gohiriaf y pleidleisiau o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] There are objections, and I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 5 heddiw yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor), a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.
Item 5 this afternoon is the legislative consent motion on the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill, and I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion. Rebecca Evans.
Cynnig NDM8490 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor), i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Motion NDM8490 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I move the motion. I'm grateful for the work of the Legislation, Justice and Constitution Committee on this matter, and for the report that they published. I'm pleased that the committee agreed with the position the Government set out in its legislative consent memorandum.
I have a number of concerns regarding the implications of the Economic Activities of Public Bodies (Overseas Matters) Bill, firstly, because it alters the executive competence of the Welsh Ministers by stopping them from making their own judgments and procurement decisions based on the conduct of foreign states, and, secondly, because of the unpredictability of Henry VIII powers, which afford the opportunity for the Secretary of State to make future regulations that could have profound implications for Wales and future legislation passed by this Senedd. Thirdly, the Bill encroaches on article 10 of the European convention on human rights, which sets out the right to freedom of expression.
We cannot consent to a Bill that seeks to lawfully prevent our public bodies and democratic institutions from expressing an opinion on overseas matters. The Welsh Government strongly opposes what is essentially a gagging order, which can only be seen as harmful to democracy. Furthermore, I believe the Bill is completely unnecessary, as we already have protections in place within the World Trade Organization agreement on Government procurement, and enshrined in the 2015 public contracts regulations, which require fair and equal treatment of overseas bidders where a relevant trade agreement applies.
The UK can already set sanctions for trade without the need for this legislation—for example, the sanctions placed on Russia when they declared war on Ukraine. I also think it's important for me to address the reason why the UK Government felt the need for this Bill to ban public bodies from carrying out their own boycotts, divestment and sanctions campaigns against foreign countries. I want to be clear that the Welsh Government, in rejecting this Bill, does so entirely for the reason that we do not agree with the significant impact it would have on the freedom of public bodies and democratic institutions across the whole of Wales—a freedom to decide not to purchase from, or procure from, or invest in, organisations involved in human rights abuse, abuse of workers' rights, the destruction of our planet, or any other harmful and illegal acts.
We must remember that we're here today also to discuss this Bill's implication for devolution, specifically the executive competence of the Welsh Ministers. I call upon all Members of this Senedd to withhold their consent to this encroachment upon the responsibilities of this Senedd and the functions of Welsh Ministers with respect to devolved areas of responsibility. UK Ministers are not democratically accountable for the freedoms our public bodies currently enjoy, or for their economic and political influence. We cannot, and should not, consent to this, not when many of our devolved public services and democratic institutions are captured by this Bill. I call upon all Senedd Members to withhold their consent, and I call upon the UK Government to take note of this debate and the strong feelings expressed, and to act accordingly.
Rwy'n cynnig y cynnig. Rwy'n ddiolchgar am waith y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar y mater hwn, ac am yr adroddiad a gyhoeddwyd. Rwy'n falch fod y pwyllgor wedi cytuno â'r safbwynt a nodwyd gan y Llywodraeth yn ei memorandwm cydsyniad deddfwriaethol.
Mae nifer o bryderon gennyf i ynghylch goblygiadau Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor), yn gyntaf, am ei fod yn newid cymhwysedd gweithredol Gweinidogion Cymru trwy eu hatal nhw rhag gwneud eu dyfarniadau a'u penderfyniadau caffael eu hunain yn seiliedig ar ymddygiad gwladwriaethau tramor, ac, yn ail, oherwydd natur anrhagweladwy pwerau Harri'r VIII, sy'n rhoi'r gallu i'r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau yn y dyfodol a allai fod â goblygiadau difrifol i Gymru a deddfwriaeth a gaiff ei phasio gan y Senedd hon yn y dyfodol. Yn drydydd, mae'r Bil yn tresmasu ar erthygl 10 y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, sy'n dynodi'r hawl i ryddid mynegiant.
Nid ydym ni'n gallu cydsynio i Fil sy'n ceisio atal ein cyrff cyhoeddus a'n sefydliadau democrataidd rhag mynegi barn gyfreithlon ar faterion tramor. Mae Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu'r hyn sydd yn ei hanfod yn orchymyn i gau ceg, na ellir ei ystyried ond fel rhywbeth a fyddai'n niweidiol i ddemocratiaeth. Ar ben hynny, rwyf i o'r farn fod y Bil yn gwbl ddiangen, oherwydd mae amddiffyniadau gennym ni sydd eisoes ar waith yng nghytundeb Sefydliad Masnach y Byd ar gaffael y Llywodraeth, ac fe'u hymgorfforir yn rheoliadau cytundebau cyhoeddus 2015, sy'n gofyn am driniaeth deg a chyfartal o gynigwyr o dramor lle bod cytundeb masnach perthnasol yn ddilys.
Fe all y DU osod sancsiynau ar fasnach eisoes heb unrhyw angen am y ddeddfwriaeth hon—er enghraifft, y sancsiynau a osodwyd ar Rwsia wrth iddi fynd i ryfel yn erbyn Wcráin. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i mi fynd i'r afael hefyd â'r rheswm pam mae Llywodraeth y DU wedi teimlo'r angen am y Bil hwn i wahardd cyrff cyhoeddus rhag cynnal boicotiau, dihatru a gosod eu sancsiynau eu hunain ar wledydd tramor. Fe hoffwn i fod yn eglur fod Llywodraeth Cymru, wrth wrthod y Bil hwn, yn gwneud hynny'n gyfan gwbl oherwydd am nad ydym ni'n cytuno â'r effaith sylweddol y byddai'n ei gael ar ryddid cyrff cyhoeddus a sefydliadau democrataidd ledled Cymru gyfan—rhyddid i benderfynu peidio â phrynu gan, neu gaffael oddi wrth, neu fuddsoddi mewn, sefydliadau sy'n ymhél â cham-drin hawliau dynol, cam-drin hawliau gweithwyr, dinistrio ein planed, neu unrhyw weithredoedd niweidiol ac anghyfreithlon eraill.
Mae'n rhaid i ni gofio ein bod ni yma heddiw hefyd i drafod yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei olygu i ddatganoli, yn benodol o ran cymhwysedd gweithredol Gweinidogion Cymru. Rwy'n galw ar holl Aelodau'r Senedd hon i wrthod eu cydsyniad i'r tresmasiad hwn ar gyfrifoldebau'r Senedd hon a swyddogaethau Gweinidogion Cymru o ran unrhyw feysydd cyfrifoldeb a ddatganolwyd. Nid yw Gweinidogion y DU yn atebol yn ddemocrataidd am y rhyddid y mae ein cyrff cyhoeddus ni'n ei fwynhau ar hyn o bryd, nac am eu dylanwad economaidd a gwleidyddol nhw. Ni allwn ni, ac ni ddylem ni gydsynio i hyn, oherwydd fe fyddai llawer o'n gwasanaethau cyhoeddus datganoledig a'n sefydliadau democrataidd yn cael eu cynnwys yn y Bil hwn. Rwy'n galw ar holl Aelodau'r Senedd i atal eu cydsyniad, ac rwy'n galw ar Lywodraeth y DU i roi sylw i'r ddadl hon a'r teimladau cryf a fynegwyd, a gweithredu yn unol â hynny.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
I call the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. My thanks, as always, to my committee colleagues for their consideration of this matter, and also our expert and very diligent clerks and advisers.
We laid our report on this, on the Welsh Government’s memorandum in respect of the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill, on 22 November 2023. As the Minister has outlined today again, the Bill intends to prevent public bodies, when making decisions about procurement and investments, from considering a country or territory of origin or other territorial considerations in a way that indicates political or moral disapproval of a foreign state.
We came to three conclusions within our report, and the Minister has touched on some of them already. Firstly, we agreed with the Welsh Government’s assessment that all the clauses and Schedules listed in the memorandum fall within a purpose within the legislative competence of the Senedd, as described in Standing Order 29, and, therefore, they do require the consent of the Senedd.
Our second and third conclusions express concern in relation to the Bill’s compatibility with the European convention on human rights, and with international law, and they highlight the potential constitutional implications of this for the Senedd. The Minister has raised the issue that there remain questions regarding the Bill’s compatibility with convention rights and international law. In the memorandum, she has referred to widespread criticism of this Bill amongst the legal and academic community, in relation to the way it has been drafted and how it is intended to operate in practice. Although the Minister did not elaborate on this information in the memorandum specifically, as a committee we are aware of concerns brought to the attention of other sister committees across the UK, including the House of Commons public Bill committee, by those international organisations and public law practitioners that support the Minister’s concerns. We, therefore, as a committee share the concerns of the Minister about the compatibility of this Bill with convention rights and with international law.
Dirprwy Lywydd, as you'll be aware, the devolution settlement requires Welsh Ministers to comply with both international obligations and convention rights. The Welsh Government’s ministerial code also places specific duties on the Welsh Ministers to comply with international law and treaty obligations. In light of the widespread concern regarding the Bill’s compatibility with those convention rights and with international law, our report reiterated the position that we have expressed in relation to previous Bills subject to this legislative consent process, namely that a decision by the Senedd to consent to this Bill could contribute to a breach of international law and would mean the Senedd acting incompatibly with international obligations. As we have previously highlighted, this would be in contrast to the spirit of the devolution settlement. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe hoffwn i ddiolch i'm cyd-Aelodau ar y pwyllgor am eu hystyriaeth ynglŷn â'r mater hwn, a hefyd i'n clercod a'n cynghorwyr arbenigol a diwyd iawn.
Fe wnaethom ni gyflwyno ein hadroddiad ni ynglŷn â hyn, ym memorandwm Llywodraeth Cymru o ran Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor), ar 22 Tachwedd 2023. Fel gwnaeth y Gweinidog ei amlinellu unwaith eto heddiw, bwriad y Bil yw atal cyrff cyhoeddus, wrth wneud penderfyniadau ynghylch caffael a buddsoddiadau, rhag ystyried gwlad neu diriogaeth y tarddiad nac ystyriaethau tiriogaethol eraill mewn ffordd sy'n arddangos collfarn wleidyddol neu foesol ar wladwriaeth dramor.
Fe ddaethom ni at dri chasgliad yn ein hadroddiad, ac mae'r Gweinidog wedi crybwyll rhai ohonyn nhw eisoes. Yn gyntaf, roeddem ni'n cytuno ag asesiad Llywodraeth Cymru sef fod yr holl gymalau ac Atodlenni a restrir yn y memorandwm yn gynwysedig yng nghymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, fel disgrifir hynny yn Rheol Sefydlog 29, ac felly mae angen cydsyniad y Senedd arnyn nhw.
Mae ein hail gasgliad a'n trydydd yn mynegi pryderon o ran pa mor gydnaws yw'r Bil â'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, ac â chyfraith ryngwladol, ac maen nhw'n tynnu sylw at y goblygiadau cyfansoddiadol posibl hynny i'r Senedd. Mae'r Gweinidog wedi codi'r mater bod cwestiynau o hyd ynghylch cydnawsedd y Bil â hawliau'r confensiwn a chyfraith ryngwladol. Yn y memorandwm, fe gyfeiriodd hi at feirniadaeth eang o'r Bil hwn ymhlith y gymuned gyfreithiol ac academaidd, o ran y ffordd y cafodd ei ddrafftio a sut y bwriedir iddo fod ar waith yn ymarferol. Er na wnaeth y Gweinidog ymhelaethu ar yr wybodaeth hon sydd yn y memorandwm yn benodol, yn y pwyllgor, rydym ni'n ymwybodol o bryderon a ddaeth i sylw pwyllgorau eraill cyffelyb ledled y DU, gan gynnwys pwyllgor Bil cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin, gan y sefydliadau rhyngwladol hynny ac ymarferwyr cyfraith gyhoeddus sy'n cefnogi pryderon y Gweinidog. Felly, yn y pwyllgor, mae'r un pryderon gennym ninnau â'r Gweinidog ynghylch cydnawsedd y Bil hwn â hawliau'r confensiwn ac â chyfraith ryngwladol.
Dirprwy Lywydd, fel gwyddoch chi, mae'r setliad datganoli yn ei gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru gydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol a hawliau'r confensiwn. Mae cod gweinidogol Llywodraeth Cymru yn rhoi dyletswyddau penodol hefyd ar Weinidogion Cymru i gydymffurfio â rhwymedigaethau cyfraith a chytundebau rhyngwladol. Yng ngoleuni'r pryder cyffredinol ynghylch cydnawsedd y Bil â hawliau'r confensiwn ac â chyfraith ryngwladol fel hyn, roedd ein hadroddiad ni'n ailadrodd y safbwynt y gwnaethom ei fynegi o ran Biliau blaenorol sy'n ddarostyngedig i'r broses cydsynio deddfwriaethol hon, sef y gallai penderfyniad gan y Senedd i gydsynio â'r Bil hwn arwain at dorri cyfraith ryngwladol ac fe fyddai hynny'n golygu bod y Senedd yn gweithio mewn ffordd anghydnaws â rhwymedigaethau rhyngwladol. Fel gwnaethom ni ei amlygu o'r blaen, ni fyddai hyn yn cyd-fynd ag ysbryd y setliad datganoli. Diolch yn fawr iawn.
The economic activity of public bodies Bill, which obliges public bodies to comply with the foreign policy outlook of the UK Government and imposes legal restrictions on the ability to make ethical investments abroad is an affront to the basic democratic right to freedom of speech. Alongside the new Public Order Bill, which places disproportionate barriers on the right to peaceful protest, this typifies the Tory Party's disturbing lurch towards authoritarianism over recent years. As the former Secretary of State for Wales Peter Hain mentioned, if these powers had been available to the UK Government of the day back in the 1980s, public institutions would have been barred from protesting against the Governments of apartheid South Africa, which, of course, were backed by the Thatcher administration. Moreover, the fact that the motivation for introducing this Bill is purely to clamp down on the activities of the Boycott, Divestment and Sanctions campaign sets a dangerous precedent of the law being bent to suit a particular ideological agenda.
It is also yet another clear example of Tory cancel culture in action. Instead of focusing on clearing up the colossal mess they've made in Government, they seek to shut down criticism of their abysmal record, both domestically and abroad. It is vital, therefore, that, here in Wales, we stand up for the right to freedom of speech, and oppose this Draconian legislation that does not command the democratic consent of the Welsh people. Regardless of the UK Government's attempt to stifle public debate on this issue, we will continue our solidarity with the innocent population of Gaza, who are being brutalised daily by the actions of the far-right Netanyahu administration. We of course also extend our sympathy to all groups around the world currently facing injustice, discrimination and persecution. Diolch yn fawr.
Mae'r Bil gweithgarwch economaidd cyrff cyhoeddus, sy'n rhwymo cyrff cyhoeddus i gydymffurfio â rhagolwg polisi tramor Llywodraeth y DU ac sy'n gosod cyfyngiadau cyfreithiol ar y gallu i wneud buddsoddiadau moesegol dramor yn sarhad ar yr hawl ddemocrataidd sylfaenol i ryddid barn. Ochr yn ochr â'r Bil Trefn Gyhoeddus newydd, sy'n gosod rhwystrau anghymesur ar yr hawl i brotestio heddychlon, mae hyn yn nodweddu symudiad afreolaidd pryderus y Blaid Dorïaidd tuag at awdurdodyddiaeth dros y blynyddoedd diwethaf. Fel y soniodd cyn-Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Peter Hain, pe bai'r pwerau hyn ar gael i Lywodraeth y DU a oedd mewn grym yn ôl yn yr 1980au, byddai sefydliadau cyhoeddus wedi cael eu gwahardd rhag protestio yn erbyn Llywodraethau apartheid De Affrica, a oedd, wrth gwrs, yn cael eu cefnogi gan weinyddiaeth Thatcher. Ar ben hynny, mae'r ffaith mai'r cymhelliant dros gyflwyno'r Bil hwn yw atal gweithgareddau ymgyrch Boycott, Divestment and Sanctions yn gosod cynsail peryglus i blygu'r gyfraith i gyd-fynd ag agenda ideolegol benodol.
Mae hefyd yn enghraifft glir arall eto o'r diwylliant canslo gan y Torïaid ar waith. Yn hytrach na chanolbwyntio ar glirio'r llanast enfawr y maen nhw wedi'i wneud yn y Llywodraeth, maen nhw'n ceisio cau lawr pob beirniadaeth ar eu hanes affwysol, yn ddomestig a thramor. Mae'n hanfodol, felly, ein bod ni, yma yng Nghymru, yn sefyll dros yr hawl i ryddid barn, ac yn gwrthwynebu'r ddeddfwriaeth Ddraconaidd hon nad yw'n gofyn am gydsyniad democrataidd y Cymry. Ni waeth beth yw ymgais Llywodraeth y DU i atal trafodaeth gyhoeddus ar y mater hwn, byddwn yn parhau â'n cydsafiad â phoblogaeth ddiniwed Gaza, sy'n cael eu hanafu'n ddyddiol gan weithredoedd gweinyddiaeth dde eithafol Netanyahu. Wrth gwrs, rydym hefyd yn estyn ein cydymdeimlad i bob grŵp ledled y byd sy'n wynebu anghyfiawnder, gwahaniaethu ac erledigaeth ar hyn o bryd. Diolch yn fawr.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb.
I call on the Minister to reply.
Thank you to colleagues for speaking in this debate, and particularly to the LJC committee for its diligent work on this particular matter. I did have the opportunity to meet with the relevant UK Government Minister to set out that we don't accept that the executive competence of the Welsh Ministers should be altered in regard to procurement and investment decisions. It's not clear what the UK Government was even intending to do by seeking to make those restrictions.
The particular restrictions on freedom of speech are a huge concern. It's difficult to see how the UK Government could think this is a good thing—not just for public bodies, but also for the individuals who would be found to be personally responsible for any breaches. This also brings the Bill's compliance with international law into question. It does encroach on those human rights, and the Welsh Government and Members of this Chamber have a responsibility to protect and defend these rights. The devolution settlement requires Welsh Ministers to comply with both international obligations and the rights contained in the European convention on human rights. Also, as we've heard, the Welsh Government's own ministerial code places specific duties on Welsh Ministers to comply with international law and treaty obligations.
Our partners in the trade union movement are also very strongly opposed to the Bill, and there are particular concerns over the Bill's impact on international law obligations expressed by the Trades Union Congress. Unison is also opposed to the Bill, believing it to be unnecessary, undermining ethical procurement and placing huge limitations on freedom of expression. We do share those concerns, and those of other unions that have expressed a view on this as well.
Our contracting authorities are rightly very focused on local issues and local residents. However, we should also remember that issues happening abroad also have repercussions for us here in Wales. The freedom to choose how and where a Welsh public contracting authority engages in procurement is positive, and ensures that we are being globally responsible, which is a key goal set out in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
To conclude, we can't consent to this Bill. It's ill-conceived, with no evidence for its necessity. It does present a threat to freedom of expression and the ability of public bodies and democratic institutions to spend, invest and trade ethically, in line with international law and human rights. I ask Members to withhold consent to the Bill.
Diolch gyd-Aelodau am siarad yn y ddadl hon, ac yn arbennig i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad am ei waith diwyd ar y mater penodol hwn. Cefais gyfle i gyfarfod â Gweinidog perthnasol Llywodraeth y DU i nodi nad ydym yn derbyn y dylid newid cymhwysedd gweithredol Gweinidogion Cymru mewn cysylltiad â phenderfyniadau caffael a buddsoddi. Nid yw'n glir beth oedd Llywodraeth y DU hyd yn oed yn bwriadu ei wneud drwy geisio gwneud y cyfyngiadau hynny.
Mae'r cyfyngiadau penodol ar ryddid i lefaru yn bryder mawr. Mae'n anodd gweld sut y gallai Llywodraeth y DU feddwl bod hyn yn beth da—nid yn unig i gyrff cyhoeddus, ond hefyd i'r unigolion a fyddai'n cael eu canfod yn gyfrifol yn bersonol am unrhyw doriadau. Mae hyn hefyd yn creu amheuaeth a yw'r Bil yn cydymffurfio â chyfraith ryngwladol. Mae'n ymyrryd â'r hawliau dynol hynny, ac mae gan Lywodraeth Cymru ac Aelodau'r Siambr hon gyfrifoldeb i amddiffyn a gwarchod yr hawliau hyn. Mae'r setliad datganoli yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol a'r hawliau sydd wedi'u cynnwys yn y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Hefyd, fel y clywsom, mae cod gweinidogol Llywodraeth Cymru ei hun yn gosod dyletswyddau penodol ar Weinidogion Cymru i gydymffurfio â rhwymedigaethau cyfraith a chytundeb rhyngwladol.
Mae ein partneriaid yn y mudiad undebau llafur hefyd yn gwrthwynebu'r Bil yn gryf iawn, ac mae pryderon penodol ynghylch effaith y Bil ar rwymedigaethau cyfraith ryngwladol a fynegir gan Gyngres yr Undebau Llafur. Mae Unsain hefyd yn gwrthwynebu'r Bil, gan gredu ei fod yn ddiangen, gan danseilio caffael moesegol a gosod cyfyngiadau enfawr ar ryddid mynegiant. Rydym yn rhannu'r pryderon hynny, a rhai undebau eraill sydd wedi mynegi barn ar hyn hefyd.
Mae ein hawdurdodau contractio yn canolbwyntio'n briodol iawn ar faterion lleol a thrigolion lleol. Fodd bynnag, dylem gofio hefyd fod gan faterion sy'n digwydd dramor ôl-effeithiau i ni yma yng Nghymru hefyd. Mae'r rhyddid i ddewis sut a ble mae awdurdod contractio cyhoeddus yng Nghymru yn ymwneud â chaffael yn gadarnhaol, ac yn sicrhau ein bod yn gyfrifol yn fyd-eang, sy'n nod allweddol a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
I gloi, ni allwn gydsynio i'r Bil hwn. Mae'n annoeth, heb unrhyw dystiolaeth o'i angenrheidrwydd. Mae'n fygythiad i ryddid mynegiant a gallu cyrff cyhoeddus a sefydliadau democrataidd i wario, buddsoddi a masnachu'n foesegol, yn unol â chyfraith ryngwladol a hawliau dynol. Gofynnaf i'r Aelodau wrthod cydsynio i'r Bil.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there are objections. I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 6 sydd nesaf.
Item 6 is next.
It appears the Minister is not here at the moment, so I'm going to have to suspend the session for five minutes to make sure the Minister is in the Chamber to give his statement.
Mae'n ymddangos nad yw'r Gweinidog yma ar hyn o bryd, felly bydd yn rhaid i mi ohirio'r sesiwn am bum munud i sicrhau bod y Gweinidog yn y Siambr i roi ei ddatganiad.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:40.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:44, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 15:40.
The Senedd reconvened at 15:44, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
We'll continue with our business this afternoon.
Fe awn ymlaen â'n busnes y prynhawn yma.
Eitem 6 yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi: datganiad polisi ar brentisiaethau. Galwaf ar y Gweinidog, Vaughan Gething.
Item 6 is a statement by the Minister for Economy: a policy statement on apprenticeships. I call on the Minister for Economy, Vaughan Gething.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. The world of work is changing. Even in the last five years, the economic and social environment has changed significantly. Over the next two decades, there will be further change and the core competencies of a wide range of jobs will need to be more directly relevant to the requirements of a low-carbon economy. The majority of the workforce in 2050 is already in work. Our task is to help invest in their skills to make sure that they align with the needs of the economy of the future. We will invest to provide opportunities for people to build a career throughout their lives, particularly young people supported by our young person’s guarantee. We need to ensure that our system is fit for the future, able to drive recovery and growth and support communities.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'r byd gwaith yn newid. Hyd yn oed yn ystod y pum mlynedd diwethaf, mae'r amgylchedd economaidd a chymdeithasol wedi newid yn sylweddol. Dros y ddau ddegawd nesaf, bydd newid pellach a bydd angen i gymwyseddau craidd ystod eang o swyddi fod yn fwy uniongyrchol berthnasol i ofynion economi carbon isel. Mae'r rhan fwyaf o'r gweithlu yn 2050 eisoes mewn gwaith. Ein tasg yw helpu i fuddsoddi yn eu sgiliau i sicrhau eu bod yn cyd-fynd ag anghenion economi'r dyfodol. Byddwn yn buddsoddi i ddarparu cyfleoedd i bobl adeiladu gyrfa drwy gydol eu bywyd, yn enwedig pobl ifanc a gefnogir gan ein gwarant i bobl ifanc. Mae angen i ni sicrhau bod ein system yn addas ar gyfer y dyfodol, yn gallu ysgogi adferiad a thwf a chefnogi cymunedau.
Dirprwy Lywydd, in our policy statement on apprenticeships, we have developed a strategic framework for the future of the apprenticeship programme. There is a focus on addressing the challenges that both individuals and employers face due to the impact of the pandemic, the cost-of-living crisis and economic changes. Those economic changes, of course, include the UK going into recession recently, but also newer opportunities for the economy that are yet to come. We will be working closely with the Commission for Tertiary Education and Research to deliver against this statement, ensuring that we maximise opportunities for the people of Wales.
The statement sets out three objectives and related actions, all of which align with our refreshed economic mission and support our employability and skills plan. We know that cross-Government action across a range of policy areas is critical to ensure that we strengthen our economy in a way that builds upon the principles of well-being and makes Wales a great place to live and work.
Under the first objective, we want to strengthen the apprenticeship offer in strategically important sectors, such as transport, health and housing, so that we can build resilience to the changing economic environment. Increasingly, there is a need for a different mix of skills and qualifications. As employers adapt their businesses to meet the opportunities of digitalisation, artificial intelligence and sustainability, our apprenticeship frameworks and pathways need to change as well.
Together we can work towards our climate goals and drive net-zero growth for sectors including manufacturing, digital, transport, energy and the circular economy. There are opportunities for an even greater join-up between education and training systems, where apprenticeships can work alongside other skills and education programmes to provide improved access and progression. Further education, higher education and independent training providers will also need to explore opportunities for collaboration to support vertical progression across apprenticeships.
Under our second objective, our aim is to plug skills gaps and boost productivity. Changes in technology and the ability to automate some work tasks will place an increasing requirement for the retraining and upskilling of the workforce. Automation and artificial intelligence will impact all occupations. Demand for re-skilling is likely to be complex and affect all skill levels. To meet these challenges, we need to continue to align our delivery model to economic needs. That includes facilitating collaboration between providers and removing duplication and wasteful competition. For example, we are already co-ordinating our skills programmes to deliver our net-zero skills action plan, both meeting industry demand and securing better apprenticeship outcomes. The role of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol has been expanded to provide targeted support for the further education and apprenticeship sectors. The coleg will continue to identify sectors where new frameworks or additional capacity for Welsh-medium and bilingual apprenticeships should be developed.
The third objective aims to tackle economic inequality. This is about improving labour market outcomes for disadvantaged groups of people. We want people from all backgrounds to thrive and grow by accessing good employment or education opportunities. This means equipping those people with skills and removing barriers to access for employment opportunities. We will work to increase diversity in apprenticeships and promote social mobility as an investment in economic success and lasting, sustainable growth.
The labour market too often fails to provide accessible opportunities for disabled workers, excluding people from employment and the benefits it brings to individuals and wider society, as well as compounding the impact of the cost-of-living crisis. The Welsh Government continues to invest in an incentive scheme to encourage employers to recruit disabled people, as well as supporting the expansion of the shared apprenticeship programme to, for example, support people with complex learning disabilities. This objective supports the delivery of the employability and skills plan, which prioritises resources for those furthest from the labour market.
Lastly, the 2024-25 budget round has presented the most painful budget choices for Wales in the devolution era. Overall, our budget is worth £1.3 billion less in real terms than when it was set in 2021. That loss of spending power is more than the entire budget for Cwm Taf Morgannwg University Health Board last year. It is a staggering amount to have to make up for. The Minister for Finance and Local Government has set out the damaging impact of the wholly unacceptable way that changes to UK Government spending plans are shared with devolved Governments at the eleventh hour. In practice, it means that devolved nations have less certainty compared to Whitehall departments. This Senedd, and partners across Wales, should not be forced to endure a level of uncertainty that is entirely preventable and wholly unjustifiable. Sadly, that is the unavoidable reality of the current UK Treasury’s conduct.
In preparing the final budget, we have demonstrated our commitment to making young people and their skills a top priority in tough times. That is why we created the young person's guarantee in 2021, and it is the reason that I committed to use any increases to my budget to support the quality apprenticeships that we are proud to fund. I'm delighted to confirm today that I will be restoring £5.25 million to the apprenticeship budget, using extra funds to reverse the planned reduction and taking our investment in apprenticeships to over £143 million a year.
However, the loss of former European funding means there will still be an impact on the apprenticeship contract size compared to the current year that we're in. This is made even worse by the UK Government’s decision to specifically prevent local authorities from using the shared prosperity fund to support Wales-wide programmes like apprenticeships, exactly as I warned while the shared prosperity fund was being designed. My officials will continue their close work with the network to plan delivery to maximise the use of the funding available to us.
This decision recognises the importance of apprenticeships to our long-term aims of prevention, supporting efforts to tackle poverty, wider improved longer term outcomes, and supporting economic growth. It demonstrates the priority that we attach to working people and their skills in order to build a stronger, fairer and greener economic future. That is why additional funds have been dedicated to apprenticeships the moment that budgets have made that possible, and this Government will go on prioritising this investment in the face of our major financial pressures.
I'm very happy to answer questions from Members, Dirprwy Lywydd.
Dirprwy Lywydd, yn ein datganiad polisi ar brentisiaethau, rydym wedi datblygu fframwaith strategol ar gyfer dyfodol y rhaglen brentisiaethau. Mae pwyslais ar fynd i'r afael â'r heriau y mae unigolion a chyflogwyr yn eu hwynebu oherwydd effaith y pandemig, yr argyfwng costau byw a'r newidiadau economaidd. Mae'r newidiadau economaidd hynny, wrth gwrs, yn cynnwys y DU yn mynd i ddirwasgiad yn ddiweddar, ond hefyd mae cyfleoedd mwy newydd i'r economi eto i ddod. Byddwn yn gweithio'n agos gyda'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil i gyflawni yn erbyn y datganiad hwn, gan sicrhau ein bod yn sicrhau'r cyfleoedd gorau i bobl Cymru.
Mae'r datganiad yn nodi tri amcan a chamau gweithredu cysylltiedig, y mae pob un ohonynt yn cyd-fynd â'n cenhadaeth economaidd wedi'i hadnewyddu ac yn cefnogi ein cynllun cyflogadwyedd a sgiliau. Gwyddom fod gweithredu trawslywodraethol ar draws ystod o feysydd polisi yn hanfodol i sicrhau ein bod yn cryfhau ein heconomi mewn ffordd sy'n adeiladu ar egwyddorion llesiant ac sy'n gwneud Cymru'n lle gwych i fyw a gweithio.
O dan yr amcan cyntaf, rydym am gryfhau'r cynnig prentisiaeth mewn sectorau sy'n bwysig yn strategol, fel trafnidiaeth, iechyd a thai, fel y gallwn adeiladu cydnerthedd ar gyfer yr amgylchedd economaidd sy'n newid. Yn gynyddol, mae angen cymysgedd gwahanol o sgiliau a chymwysterau. Wrth i gyflogwyr addasu eu busnesau i gwrdd â chyfleoedd digideiddio, deallusrwydd artiffisial a chynaliadwyedd, mae angen i'n fframweithiau prentisiaethau a'n llwybrau newid hefyd.
Gyda'n gilydd gallwn weithio tuag at ein nodau hinsawdd a sbarduno twf sero net ar gyfer sectorau gan gynnwys gweithgynhyrchu, digidol, trafnidiaeth, ynni a'r economi gylchol. Mae cyfleoedd i gydgysylltu systemau addysg a hyfforddiant hyd yn oed yn fwy, lle gall prentisiaethau weithio ochr yn ochr â rhaglenni sgiliau ac addysg eraill i ddarparu gwell mynediad a chynnydd. Bydd angen i ddarparwyr addysg bellach, addysg uwch a hyfforddiant annibynnol hefyd archwilio cyfleoedd ar gyfer cydweithredu i gefnogi cynnydd fertigol ar draws prentisiaethau.
O dan ein hail amcan, ein nod yw llenwi bylchau sgiliau a hybu cynhyrchiant. Bydd newidiadau mewn technoleg a'r gallu i awtomeiddio rhai tasgau gwaith yn golygu bod angen cynyddol am ailhyfforddi ac uwchsgilio'r gweithlu. Bydd awtomeiddio a deallusrwydd artiffisial yn effeithio ar bob galwedigaeth. Mae'r galw am ailsgilio yn debygol o fod yn gymhleth ac yn effeithio ar bob lefel sgiliau. Er mwyn cwrdd â'r heriau hyn, mae angen i ni barhau i alinio ein model cyflawni ag anghenion economaidd. Mae hynny'n cynnwys hwyluso cydweithio rhwng darparwyr a chael gwared ar ddyblygu a chystadleuaeth wastraffus. Er enghraifft, rydym eisoes yn cydlynu ein rhaglenni sgiliau i gyflawni ein cynllun gweithredu sgiliau sero net, gan ateb galw'r diwydiant a sicrhau gwell canlyniadau prentisiaethau. Mae rôl y Coleg Cymraeg Cenedlaethol wedi ei hehangu i ddarparu cymorth wedi'i dargedu ar gyfer y sectorau addysg bellach a phrentisiaeth. Bydd y coleg yn parhau i nodi sectorau lle dylid datblygu fframweithiau newydd neu gapasiti ychwanegol ar gyfer prentisiaethau cyfrwng Cymraeg a dwyieithog.
Nod y trydydd amcan yw mynd i'r afael ag anghydraddoldeb economaidd. Mae hyn yn ymwneud â gwella canlyniadau'r farchnad lafur ar gyfer grwpiau o bobl dan anfantais. Rydym eisiau i bobl o bob cefndir ffynnu a thyfu drwy gael mynediad at gyfleoedd da o ran cyflogaeth neu addysg. Mae hyn yn golygu arfogi'r bobl hynny â sgiliau a chael gwared ar rwystrau rhag mynediad at gyfleoedd cyflogaeth. Byddwn yn gweithio i gynyddu amrywiaeth mewn prentisiaethau a hyrwyddo symudedd cymdeithasol fel buddsoddiad mewn llwyddiant economaidd a thwf cynaliadwy parhaol.
Mae'r farchnad lafur yn rhy aml yn methu â darparu cyfleoedd hygyrch i weithwyr anabl, ac yn eithrio pobl o gyflogaeth a'r buddion a ddaw yn ei sgil i unigolion a'r gymdeithas ehangach, yn ogystal â gwaethygu effaith yr argyfwng costau byw. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fuddsoddi mewn cynllun cymhelliant i annog cyflogwyr i recriwtio pobl anabl, yn ogystal â chefnogi ehangu'r rhaglen rhannu prentisiaethau er mwyn cefnogi pobl ag anableddau dysgu cymhleth, er enghraifft. Mae'r amcan hwn yn cefnogi'r gwaith o gyflawni'r cynllun cyflogadwyedd a sgiliau, sy'n blaenoriaethu adnoddau i'r rhai sydd bellaf o'r farchnad lafur.
Yn olaf, mae rownd cyllideb 2024-25 wedi cyflwyno'r dewisiadau cyllideb mwyaf poenus i Gymru yng nghyfnod datganoli. Ar y cyfan, mae ein cyllideb werth £1.3 biliwn yn llai mewn termau real na phan gafodd ei gosod yn 2021. Mae'r golled honno o bŵer gwario yn fwy na'r gyllideb gyfan ar gyfer Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg y llynedd. Mae'n swm syfrdanol i orfod gwneud iawn amdano. Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi nodi effaith niweidiol y ffordd gwbl annerbyniol y caiff newidiadau i gynlluniau gwariant Llywodraeth y DU eu rhannu â llywodraethau datganoledig ar yr unfed awr ar ddeg. Yn ymarferol, mae'n golygu bod gan genhedloedd datganoledig lai o sicrwydd o'u cymharu ag adrannau Whitehall. Ni ddylid gorfodi'r Senedd hon, na phartneriaid ledled Cymru, i ddioddef lefel o ansicrwydd y gellir ei hatal yn llwyr ac na ellir ei chyfiawnhau o gwbl. Yn anffodus, dyna realiti anochel ymddygiad presennol Trysorlys y DU.
Wrth baratoi'r gyllideb derfynol, rydym wedi dangos ein hymrwymiad i wneud pobl ifanc a'u sgiliau yn brif flaenoriaeth mewn cyfnod anodd. Dyna pam y gwnaethom greu gwarant i bobl ifanc yn 2021, a dyma'r rheswm pam yr ymrwymais i ddefnyddio unrhyw gynnydd i'm cyllideb i gefnogi'r prentisiaethau o safon yr ydym yn falch o'u hariannu. Rwy'n falch iawn o gadarnhau heddiw y byddaf yn adfer £5.25 miliwn i'r gyllideb brentisiaethau, gan ddefnyddio arian ychwanegol i wrthdroi'r gostyngiad arfaethedig a mynd â'n buddsoddiad mewn prentisiaethau i dros £143 miliwn y flwyddyn.
Fodd bynnag, mae colli cyn-gyllid Ewropeaidd yn golygu y bydd effaith o hyd ar faint y contract prentisiaeth o'i gymharu â'r flwyddyn bresennol yr ydym ynddi. Gwneir hyn hyd yn oed yn waeth gan benderfyniad Llywodraeth y DU i atal awdurdodau lleol rhag defnyddio'r gronfa ffyniant gyffredin yn benodol i gefnogi rhaglenni ledled Cymru fel prentisiaethau, yn union fel y rhybuddiais pan oedd y gronfa ffyniant gyffredin yn cael ei dylunio. Bydd fy swyddogion yn parhau â'u gwaith agos gyda'r rhwydwaith i gynllunio darpariaeth i wneud y defnydd gorau o'r arian sydd ar gael i ni.
Mae'r penderfyniad hwn yn cydnabod pwysigrwydd prentisiaethau i'n nodau hirdymor o atal, cefnogi ymdrechion i fynd i'r afael â thlodi, canlyniadau ehangach gwell yn y tymor hir, a chefnogi twf economaidd. Mae'n dangos y flaenoriaeth yr ydym yn ei rhoi i bobl sy'n gweithio a'u sgiliau er mwyn adeiladu dyfodol economaidd cryfach, tecach a gwyrddach. Dyna pam mae cyllid ychwanegol wedi'i neilltuo i brentisiaethau yr eiliad y mae cyllidebau wedi gwneud hynny'n bosibl, a bydd y Llywodraeth hon yn parhau i flaenoriaethu'r buddsoddiad hwn yn wyneb ein pwysau ariannol mawr.
Rwy'n hapus iawn i ateb cwestiynau gan yr Aelodau, Dirprwy Lywydd.
Now, three weeks ago, the Minister promised lots of positivity in today's statement, but in reality this statement is straight out of the Alastair Campbell school of spin. Of course, I'm pleased that further funding has been made available to the sector, but the reality is that the sector will still receive a significant cut to its budget. Indeed, rather than a cut of £17.5 million, the sector is now facing a cut of £12.25 million, and he goes on to say in his statement that there will still be an impact on contract size. That's hardly positive, is it? And before the Minister asks me where I would find this extra funding, I say to him: give me direct access to his department's books, and I'll find the funding he's looking for. Now, it's vital that apprenticeships can be delivered sustainably over the coming years, and it's clear that this funding won't even provide a short-term fix. And so perhaps the Minister can tell us how providers can be expected to deliver their programmes over the medium and longer term.
As Members are all aware, labour and skills shortages continue to hold back economic growth in Wales, and as today's statement states, the system needs to be fit for the future and be able to drive recovery and growth as well as supporting communities. I'm concerned that the Minister's policy statement on apprenticeships—all three bullet points—is meaningless if the sector doesn't have sufficient funding through the medium and longer term.
In terms of the policy objectives, the Minister's first bullet point is to strengthen the apprenticeship offer in strategically important sectors, such as transport, health and housing. I agree that strategically important sectors need to be better supported, and I've long called for the Minister to do more to promote the value of apprenticeships in areas like renewable energy, where there will be significant opportunities coming our way. The Minister's policy statement tells us the Government will be defining labour market-relevant skills for the green transition. Perhaps he can tell us how that work is taking place, and how that definition is to be incorporated into apprenticeship frameworks. The policy statement refers to the role of regional skills partnerships in this area, and perhaps the Minister can tell us more about the role that they will play in providing intelligence and driving change at a regional level, so that provision is better aligned to economic growth areas.
Now, today’s statement states that under the second objective, the Welsh Government’s aim is to plug skills gaps and boost productivity. There of course needs to be improved collaboration between the further education and higher education sectors, and more work to consolidate degree apprenticeships by expanding into new sectors. In last year’s evaluation of the degree apprenticeships programme, two thirds of employers reported that participation in the programme was increasing rates of productivity amongst degree apprentices, and there have understandably been calls for an increase in the range of degree apprenticeships available, and an expansion in the level of degree apprenticeships. And so I hope the Minister can tell whether this is something that is likely to take place, and if so, what new actions can we expect to see in relation to degree apprenticeships in the next few years? Perhaps he can also tell us how the Welsh Government is facilitating more collaboration between the further education and higher education sectors too.
Now, the third and final objective aims to tackle economic inequality. The Welsh Government’s economic mission already states that the Government will target resources where they are most needed, with help for those furthest from the labour market. And in that case, apprenticeships are exactly where the Welsh Government should be investing its resources. We know that in quarter 4 of 2022-23, around 64 per cent of all apprenticeship learning programmes started were by female learners, and the number of learners starting an apprenticeship with a disability and/or learning difficulty is increasing. So there is a huge socioeconomic duty on the Government to ensure that these learners aren’t left behind. Now, today’s statement tells us a bit more about that work, but I’d be interested to learn more about how the Welsh Government is specifically supporting apprenticeships amongst under-represented groups.
Dirprwy Lywydd, of course, the Minister has yet again spent some time talking about the UK Government’s financial management, which is remarkable considering the Welsh Government’s track record in wasting taxpayers’ money over the last 25 years. Budgets are of course tight, but if the Welsh Government wanted to prioritise this, then it could have, and rather than blaming Westminster, the Minister should be taking some responsibility for that.
So, in closing, Dirprwy Lywydd, today’s statement is a disappointing attempt to paper over the cracks, and I look forward to discussing the Minister’s three bullet point objectives with apprenticeship providers and hearing their views on the Welsh Government’s work in this area over the next few months.
Nawr, dair wythnos yn ôl, addawodd y Gweinidog lawer o bositifrwydd yn y datganiad heddiw, ond mewn gwirionedd mae'r datganiad hwn yn syth allan o ysgol dewiniaid delwedd Alastair Campbell. Wrth gwrs, rwy'n falch bod cyllid pellach ar gael i'r sector, ond y gwir amdani yw y bydd y sector yn dal i dderbyn toriad sylweddol i'w gyllideb. Yn wir, yn hytrach na thoriad o £17.5 miliwn, mae'r sector bellach yn wynebu toriad o £12.25 miliwn, ac mae'n mynd ymlaen i ddweud yn ei ddatganiad y bydd effaith o hyd ar faint y contract. Prin fod hynny'n gadarnhaol, ynte? A chyn i'r Gweinidog ofyn i mi lle y byddwn yn dod o hyd i'r cyllid ychwanegol hwn, fe ddywedaf wrtho: rhowch fynediad uniongyrchol i lyfrau ei adran, ac fe wnaf ddod o hyd i'r cyllid y mae'n chwilio amdano. Nawr, mae'n hanfodol y gellir darparu prentisiaethau yn gynaliadwy dros y blynyddoedd nesaf, ac mae'n amlwg na fydd y cyllid hwn hyd yn oed yn darparu ateb tymor byr. Ac felly efallai y gall y Gweinidog ddweud wrthym sut y gellir disgwyl i ddarparwyr gyflawni eu rhaglenni dros y tymor canolig a'r tymor hwy.
Fel y gŵyr yr Aelodau, mae prinder llafur a sgiliau yn parhau i ddal twf economaidd yn ôl yng Nghymru, ac fel y dywed datganiad heddiw, mae angen i'r system fod yn addas ar gyfer y dyfodol a gallu ysgogi adferiad a thwf yn ogystal â chefnogi cymunedau. Rwy'n pryderu bod datganiad polisi'r Gweinidog ar brentisiaethau—y tri phwynt bwled—yn ddiystyr os nad oes gan y sector ddigon o gyllid drwy'r tymor canolig a'r tymor hwy.
O ran amcanion polisi, pwynt bwled cyntaf y Gweinidog yw cryfhau'r cynnig prentisiaeth mewn sectorau strategol bwysig, fel trafnidiaeth, iechyd a thai. Rwy'n cytuno bod angen cefnogi sectorau strategol bwysig yn well, ac rwyf wedi galw ers tro ar i'r Gweinidog wneud mwy i hyrwyddo gwerth prentisiaethau mewn meysydd fel ynni adnewyddadwy, lle bydd cyfleoedd sylweddol yn dod i ni. Mae datganiad polisi'r Gweinidog yn dweud wrthym y bydd y Llywodraeth yn diffinio sgiliau sy'n berthnasol i'r farchnad lafur ar gyfer y trawsnewidiad gwyrdd. Efallai y gall ddweud wrthym sut mae'r gwaith hwnnw'n digwydd, a sut y bwriedir ymgorffori'r diffiniad hwnnw mewn fframweithiau prentisiaethau. Mae'r datganiad polisi yn cyfeirio at rôl partneriaethau sgiliau rhanbarthol yn y maes hwn, ac efallai y gall y Gweinidog ddweud mwy wrthym am y rôl y byddant yn ei chwarae wrth ddarparu deallusrwydd a sbarduno newid ar lefel ranbarthol, fel bod y ddarpariaeth yn cyd-fynd yn well ag ardaloedd twf economaidd.
Nawr, mae'r datganiad heddiw yn nodi, o dan yr ail amcan, mai nod Llywodraeth Cymru yw llenwi bylchau sgiliau a hybu cynhyrchiant. Wrth gwrs, mae angen gwell cydweithio rhwng y sectorau addysg bellach ac addysg uwch, a mwy o waith i atgyfnerthu prentisiaethau gradd trwy ehangu i sectorau newydd. Yn y gwerthusiad y llynedd o'r rhaglen prentisiaethau gradd, dywedodd dwy ran o dair o gyflogwyr fod cymryd rhan yn y rhaglen yn cynyddu cyfraddau cynhyrchiant ymhlith prentisiaid gradd, ac yn ddealladwy bu galwadau am gynnydd yn yr ystod o brentisiaethau gradd sydd ar gael, ac ehangu lefel y prentisiaethau gradd. Ac felly rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog ddweud a yw hyn yn rhywbeth sy'n debygol o ddigwydd, ac os felly, pa gamau newydd y gallwn ddisgwyl eu gweld mewn cysylltiad â phrentisiaethau gradd yn ystod y blynyddoedd nesaf? Efallai y gall hefyd ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru yn hwyluso mwy o gydweithio rhwng y sectorau addysg bellach ac addysg uwch hefyd.
Nawr, nod y trydydd amcan a'r olaf yw mynd i'r afael ag anghydraddoldeb economaidd. Mae cenhadaeth economaidd Llywodraeth Cymru eisoes yn dweud y bydd y Llywodraeth yn targedu adnoddau lle mae eu hangen fwyaf, gyda chymorth i'r rhai sydd bellaf o'r farchnad lafur. Ac yn yr achos hwnnw, prentisiaethau yn union ble dylai Llywodraeth Cymru fod yn buddsoddi ei hadnoddau. Yn chwarter 4, 2022-23, gwyddom fod tua 64 y cant o'r holl raglenni dysgu prentisiaeth a ddechreuwyd yn ddysgwyr benywaidd, ac mae nifer y dysgwyr sy'n dechrau prentisiaeth gydag anabledd a/neu anhawster dysgu yn cynyddu. Felly mae dyletswydd economaidd-gymdeithasol enfawr ar y Llywodraeth i sicrhau nad yw'r dysgwyr hyn yn cael eu gadael ar ôl. Nawr, mae'r datganiad heddiw yn dweud ychydig mwy wrthym am y gwaith hwnnw, ond byddai gennyf ddiddordeb mewn dysgu rhagor am sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi prentisiaethau yn benodol ymhlith grwpiau sydd heb gynrychiolaeth ddigonol.
Dirprwy Lywydd, wrth gwrs, mae'r Gweinidog unwaith eto wedi treulio peth amser yn siarad am reolaeth ariannol Llywodraeth y DU, sy'n rhyfeddol o ystyried hanes Llywodraeth Cymru o wastraffu arian trethdalwyr dros y 25 mlynedd diwethaf. Mae cyllidebau wrth gwrs yn dynn, ond os yw Llywodraeth Cymru am flaenoriaethu hyn, yna gallai fod wedi gwneud hynny, ac yn hytrach na beio San Steffan, dylai'r Gweinidog fod yn cymryd rhywfaint o gyfrifoldeb am hynny.
Felly, wrth gloi, Dirprwy Lywydd, mae'r datganiad heddiw yn ymgais siomedig i bapuro dros y craciau, ac edrychaf ymlaen at drafod tri amcan pwynt bwled y Gweinidog gyda darparwyr prentisiaethau a chlywed eu barn ar waith Llywodraeth Cymru yn y maes hwn dros y misoedd nesaf.
I thank the Member for his comments and questions. When it comes to the budget envelope that we have, it's an undeniable reality: we have £1.3 billion less in our standard budget in real-terms spending power, which is more than the entire budget of Cwm Taf Morgannwg health board last year. Now, that's a fact, not an opinion, and it's fine for the Conservative Member to claim that this has got nothing to do with his party, whilst our budgets have gone down in real terms, and then to demand at the end, as he did, that more money is found in this area and virtually every other. If you remember the draft budget debate we had—[Interruption.]
Diolch i'r Aelod am ei sylwadau a'i gwestiynau. O ran yr amlen gyllideb sydd gennym, mae'n realiti na ellir ei wadu: mae gennym £1.3 biliwn yn llai yn ein cyllideb safonol o ran pŵer gwario mewn termau real, sy'n fwy na chyllideb gyfan bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg y llynedd. Nawr, mae hynny'n ffaith, nid barn, ac mae'n iawn i'r Aelod Ceidwadol honni nad oes gan hyn unrhyw beth i'w wneud â'i blaid, tra bod ein cyllidebau wedi gostwng mewn termau real, ac yna mynnu ar y diwedd, fel y gwnaeth, fod mwy o arian i'w gael yn y maes hwn a bron bob un arall. Os ydych chi'n cofio'r ddadl ddrafft ar y gyllideb a gawsom—[Torri ar draws.]
Hold on, Minister, for a second. From both sides, I would like to hear the Minister's response to the questions raised by the Conservative spokesperson.
Arhoswch am eiliad Gweinidog. O'r ddwy ochr, hoffwn glywed ymateb y Gweinidog i'r cwestiynau a godwyd gan lefarydd y Ceidwadwyr.
If you remember the draft budget debate we had, virtually every Conservative speaker demanded extra spending in every area across the Welsh Government's budget line: in the third sector, in museums, in apprenticeships, in health, in education and local government. And as the Member knows—and I know Paul Davies can do basic arithmetic—if you increase the spend in all those areas, you don't have a balanced budget. The idea that there is £1.3 billion of waste and inefficiency simply to squeeze out is something the Member knows very well simply isn't true. And when the Member is saying that, actually, we should simply be able to make up the money that has been lost in EU funds, which have been thieved from us by his Tory mates in Whitehall, I think he should go and have a word with the Chair of the Economy, Trade and Rural Affairs Committee, because he would tell Paul Davies that actually there are very real challenges in the loss of that money and the deliberate redesign of programmes to exclude programmes like apprenticeships from the way that those funds have been designed. I can happily send him the report that the Chair has authored and introduced in this Chamber, if he would prefer. His contribution was a pretty depressing failure yet again to stand up for Wales and the basics of what our budget should look like, rather than demanding that all of the problems created by Conservative management of public finances be visited upon this Government.
I'm very proud to say that we are proud to promote apprenticeships and we'll continue to do so in every area, including when it comes to renewable power. And actually, the county that the Member currently represents at least a part of has a bright future in this, as the Member has regularly pointed out in this Chamber. I've enjoyed going to see people in Pembrokeshire, in the college and beyond; I look forward to more. If we get the right investment choices made in ports, we can unlock even more investment in that sector and many more—that should be something that it shouldn't be too hard to agree. In fact, I met more apprentices today when I visited William Hare in the Islwyn constituency, and I was very proud to meet them, alongside their GMB steward, in understanding how that business works with the union and the local college to bring more apprentices in, and its journey to growing its company—more examples that we need and, actually, a good example of an employer that is already meeting and surpassing the 5 per cent challenge of making sure there's a consistent and constant renewal of their new intake of apprentices.
I look forward to regional skills partnerships looking again at what they need to do, both to engage with businesses and, indeed, providers, in understanding the current needs of their local and regional economy, and how we make sure that fits into what we're doing, not just with the regions, but also nationally as well. There'll be more work to do to make sure that our current mix of all the intelligence and information actually meets what businesses are then telling us they need. I think there's more work we can do—and the statement sets this out—between skills partnerships and others. Some of that information is ultra local; some of it, I think, comes back to the national picture as well.
We will continue to make progress on degree apprenticeships. I see that Dr David is in the Chamber with us. He may well mention this, if he has the chance to, but we've already started the rail degree apprenticeship; it's in motion. And I have met Unite members at General Electric and Airbus, for example, where, because they start off through an apprenticeship in the workplace, they often end up having degree-level qualifications as a direct result of investment not just by this Government, but by the employer themselves, in recognising the value they get in having a more productive workforce and a more profitable business.
And we are looking to make deliberate choices to continue to expand the diversity of our apprenticeship workforce. I'm glad that the Member picked this up in his contribution. We've made some progress, but there's a lot more to do. Again, where I was visiting today, seeing some of the welding taking place—it was fascinating, not just seeing the light, but understanding the work that's been done there for HS2 and, indeed, work that's been done for Hinkley as well—actually there was a handful of women in the workforce. The work itself isn't something that doesn't suit women workers. There's a challenge for them to get the workforce they need, and they recognise that as a business. I am pleased that they are just one example of businesses that want to engage in schools and local colleges, with men and women, and actually to make sure they have the widest possible range of workers coming into their businesses.
But we have made deliberate choices, for example, as I set out in the statement, on incentives for disabled people to undertake apprenticeships, to make sure that the apprentice route is a real route through, and work-based learning can provide real opportunities for a worthwhile career that recognises the strengths of those people. And I'll come back to this point of recognising the strengths that people have, because, in the wider field of disability, including learning disabilities, people often see the difference and what that person may not be able to do compared to others, rather than seeing what they can do. And in a number of areas where there are opportunities to reskill and to learn, people, for example, across the autistic spectrum, are able to do things that many other people can't, and it's a real strength and a power and a positive. In cyber, and a whole range of digital areas, they're looking for people to deliberately go into those areas because they recognise that they have a real value to that company and where they want to go in terms of growth. And actually, that will be a really transformative thing for that person, to have really good work where who they are is recognised as a real positive, and people want them to walk through the door, come in and join part of a team and help to make it successful. I think the approach we're taking is deliberately about doing exactly that: to recognise where people are, to help build on the strengths they have, to allow them to become the person they could and should be. That will help our economy and the wider country. I am proud of the approach we're taking. This statement sets out what more we will do around that, and I look forward to the support of all Members in doing so.
Os cofiwch chi'r ddadl ddrafft ar y gyllideb a gawsom, roedd bron pob siaradwr Ceidwadol yn mynnu gwariant ychwanegol ym mhob maes ar draws llinell gyllideb Llywodraeth Cymru: yn y trydydd sector, mewn amgueddfeydd, mewn prentisiaethau, ym maes iechyd, mewn addysg a llywodraeth leol. Ac fel y gŵyr yr Aelod—ac rwy'n gwybod y gall Paul Davies wneud rhifyddeg sylfaenol—os ydych chi'n cynyddu'r gwariant yn yr holl feysydd hynny, does gennych chi ddim cyllideb gytbwys. Mae'r syniad bod £1.3 biliwn o wastraff ac aneffeithlonrwydd y gellid eu gwasgu allan yn rhywbeth y mae'r Aelod yn gwybod yn dda iawn nad yw'n wir. A phan fo'r Aelod yn dweud, mewn gwirionedd, y dylem allu gwneud iawn am yr arian sydd wedi'i golli o ran cyllid yr UE, sydd wedi ei ddwyn oddi wrthym gan ei gyfeillion Torïaidd yn Whitehall, rwy'n credu y dylai fynd i gael gair gyda Chadeirydd Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, oherwydd byddai'n dweud wrth Paul Davies fod heriau gwirioneddol mewn gwirionedd o ran colli'r arian hwnnw a'r ailgynllunio rhaglenni yn fwriadol i eithrio rhaglenni fel prentisiaethau o'r ffordd y mae'r arian hwnnw wedi'i gynllunio. Gallaf anfon â phleser yr adroddiad y mae'r Cadeirydd wedi'i ysgrifennu a'i gyflwyno yn y Siambr hon ato, os byddai'n well ganddo. Roedd ei gyfraniad yn fethiant eithaf digalon unwaith eto i sefyll dros Gymru a hanfodion sut y dylai ein cyllideb edrych, yn hytrach na mynnu bod yr holl broblemau a grëwyd gan reolaeth y Ceidwadwyr ar gyllid cyhoeddus yn cwympo ar ysgwyddau'r Llywodraeth hon.
Rwy'n falch iawn o ddweud ein bod yn falch o hyrwyddo prentisiaethau a byddwn yn parhau i wneud hynny ym mhob maes, gan gynnwys pan ddaw i bŵer adnewyddadwy. Ac mewn gwirionedd, mae gan y sir y mae'r Aelod ar hyn o bryd yn ei chynrychioli, o leiaf ran ohoni, ddyfodol disglair yn hyn o beth, fel y mae'r Aelod wedi nodi'n rheolaidd yn y Siambr hon. Rwyf wedi mwynhau mynd i weld pobl yn sir Benfro, yn y coleg a thu hwnt; rwy'n edrych ymlaen at fwy. Os cawn y dewisiadau buddsoddi cywir a wneir mewn porthladdoedd, gallwn ddatgloi hyd yn oed mwy o fuddsoddiad yn y sector hwnnw a llawer mwy—dylai hynny fod yn rhywbeth na ddylai fod yn rhy anodd i gytuno arno. Yn wir, cwrddais â mwy o brentisiaid heddiw pan ymwelais â William Hare yn etholaeth Islwyn, ac roeddwn yn falch iawn o'u cyfarfod, ochr yn ochr â'u stiward GMB, i ddeall sut mae'r busnes hwnnw'n gweithio gyda'r undeb a'r coleg lleol i ddod â mwy o brentisiaid i mewn, a'i daith i dyfu ei gwmni—mwy o enghreifftiau y mae arnom eu hangen ac, mewn gwirionedd, enghraifft dda o gyflogwr sydd eisoes yn bodloni ac yn rhagori ar yr her 5 y cant o ran sicrhau bod adnewyddu cyson o'u nifer newydd o brentisiaid.
Edrychaf ymlaen at bartneriaethau sgiliau rhanbarthol yn edrych eto ar yr hyn y mae angen iddynt ei wneud, i ymgysylltu â busnesau ac, yn wir, darparwyr, i ddeall anghenion presennol eu heconomi leol a rhanbarthol, a sut rydym yn sicrhau bod hynny'n cyd-fynd â'r hyn rydym yn ei wneud, nid yn unig gyda'r rhanbarthau, ond hefyd yn genedlaethol. Bydd mwy o waith i'w wneud i sicrhau bod ein cymysgedd presennol o'r holl ddeallusrwydd a gwybodaeth yn diwallu'r hyn y mae busnesau yn dweud wrthym eu bod eu hangen. Rwy'n credu bod mwy o waith y gallwn ei wneud—ac mae'r datganiad yn nodi hyn—rhwng partneriaethau sgiliau ac eraill. Mae rhywfaint o'r wybodaeth honno'n lleol iawn; mae peth ohoni, rwy'n credu, yn dod nôl i'r darlun cenedlaethol hefyd.
Byddwn yn parhau i wneud cynnydd ar brentisiaethau gradd. Gwelaf fod Dr David yn y Siambr gyda ni. Mae'n ddigon posib y bydd yn sôn am hyn, os bydd yn cael y cyfle, ond rydym eisoes wedi dechrau'r brentisiaeth gradd rheilffyrdd; mae ar waith. Ac rwyf wedi cyfarfod ag aelodau Unite yn General Electric ac Airbus, er enghraifft, lle, oherwydd eu bod yn dechrau trwy brentisiaeth yn y gweithle, yn aml maent yn cael cymwysterau lefel gradd o ganlyniad uniongyrchol i fuddsoddiad nid yn unig gan y Llywodraeth hon, ond gan y cyflogwr ei hun, wrth gydnabod y gwerth y maent yn ei gael o ran cael gweithlu mwy cynhyrchiol a busnes mwy proffidiol.
Ac rydym yn bwriadu gwneud dewisiadau bwriadol i barhau i ehangu amrywiaeth ein gweithlu prentisiaethau. Rwy'n falch fod yr Aelod wedi codi hyn yn ei gyfraniad. Rydym wedi gwneud rhywfaint o gynnydd, ond mae llawer mwy i'w wneud. Unwaith eto, lle'r oeddwn i'n ymweld heddiw, gweld rhywfaint o'r weldio yn digwydd—roedd yn ddiddorol, nid yn unig gweld y golau, ond deall y gwaith sydd wedi ei wneud yno ar gyfer HS2 ac, yn wir, gwaith sydd wedi ei wneud ar gyfer Hinkley hefyd—mewn gwirionedd roedd llond llaw o fenywod yn y gweithlu. Nid yw'r gwaith ei hun yn rhywbeth nad yw'n addas i weithwyr benywaidd. Mae yna her iddyn nhw gael y gweithlu sydd ei angen arnyn nhw, ac maen nhw'n cydnabod hynny fel busnes. Rwy'n falch mai dim ond un enghraifft ydyn nhw o fusnesau sydd eisiau ymgysylltu ag ysgolion a cholegau lleol, gyda dynion a menywod, ac mewn gwirionedd i sicrhau bod ganddynt yr ystod ehangaf bosibl o weithwyr yn dod i mewn i'w busnesau.
Ond rydym wedi gwneud dewisiadau bwriadol, er enghraifft, fel y nodais i yn y datganiad, ar gymhellion i bobl anabl ymgymryd â phrentisiaethau, i sicrhau bod y llwybr prentisiaeth yn llwybr go iawn drwyddo, a gall dysgu seiliedig ar waith ddarparu cyfleoedd go iawn ar gyfer gyrfa werth chweil sy'n cydnabod cryfderau'r bobl hynny. Ac fe wnaf ddod yn ôl at y pwynt hwn o gydnabod y cryfderau sydd gan bobl, oherwydd, ym maes anabledd ehangach, gan gynnwys anableddau dysgu, mae pobl yn aml yn gweld y gwahaniaeth a'r hyn na all y person hwnnw ei wneud o bosibl o'i gymharu ag eraill, yn hytrach na gweld beth y gallant ei wneud. Ac mewn nifer o feysydd lle mae cyfleoedd i ailsgilio a dysgu, mae pobl, er enghraifft, ar draws y sbectrwm awtistig, yn gallu gwneud pethau na all llawer o bobl eraill ei gwneud, ac mae'n gryfder go iawn ac yn bŵer ac yn bositif. Mewn seiber, ac ystod eang o feysydd digidol, maen nhw'n chwilio am bobl i fynd i'r meysydd hynny yn fwriadol oherwydd eu bod yn cydnabod bod ganddyn nhw werth gwirioneddol i'r cwmni hwnnw a lle maen nhw eisiau mynd o ran twf. Ac mewn gwirionedd, bydd hynny'n beth trawsnewidiol iawn i'r person hwnnw, cael gwaith da iawn lle mae pwy ydyn nhw'n cael ei gydnabod fel rhywbeth cadarnhaol go iawn, ac mae pobl eisiau iddyn nhw gerdded drwy'r drws, dod i mewn ac ymuno â rhan o dîm a helpu i'w wneud yn llwyddiannus. Rwy'n credu bod y dull gweithredu rydym yn ei fabwysiadu yn fwriadol yn ymwneud â gwneud hynny yn union: cydnabod ble mae pobl, i helpu i adeiladu ar y cryfderau sydd ganddyn nhw, er mwyn caniatáu iddyn nhw fod y person y gallent ac y dylent fod. Bydd hyn yn helpu ein heconomi a'r wlad ehangach. Rwy'n falch o'r dull rydym yn ei fabwysiadu. Mae'r datganiad hwn yn nodi beth arall y byddwn yn ei wneud ynghylch hynny, ac edrychaf ymlaen at gefnogaeth yr holl Aelodau wrth wneud hynny.
I'll start with the big news: I welcome the reversal of cuts; it's a step in the right direction. But, though it is a step in the right direction, there's no denying that the future of apprenticeships is still in a precarious place, and we shouldn't lose sight of that.
One thing that has been clear during this budget process has been the lack of clear communication between the Government and the sector and a lot of anxiety this caused. This goes back to 2022. At the start of 2022, the Government committed to replace European funding from reserves. What happened there? Before this budget the sector was told to expect a 3 per cent cut, then it turned out to be a 24 per cent cut, and now this reversal—as welcome as it is, the uncertainty hasn't been good for the sector and its long-term planning.
Now, what I'm keen to see is work across Government and the Senedd, to which, of course, the Minister referred in his statement, to be fair, along with, of course, the sector, to map out our approach and strategy to apprenticeships. What are we going to do with apprenticeship pathways? How are we going to deal with the levy? Where do we go post structural funds? In essence, what will be the priority for the apprenticeship budget going forward?
You have, of course, set out your three objectives. There's nothing to disagree with in terms of their principles, but that's what they are at the moment, supplemented with a lot of management speak, if we're going to be honest—no clear actions. What we wanted and needed to see here was some meat on the bones.
Now, the Government commissioned a report by Hefin David, and I will say that this does look like a bit of a rehash of his work, but Hefin's report had clear actions set out, a lot of positive and constructive stuff—section four being of significance, I think, actually, to this debate. For example, the pathway to degree apprenticeships: how do we structure that? How do we look at those higher apprenticeships and develop those? How do we expand the offer? We, of course, mentioned the rail centre of excellence, but we do need to expand further on our offer. So what is, actually, now happening with Hefin's report?
Dirprwy Lywydd, we need to get this right. Let's remember that a loss of apprenticeship places, which will still, of course, happen, can't be reversed in the next financial year. It will take years to recover. So, we really need to be on our A-game from here on in, so I would welcome further detail from the Minister of where we go from here.
Dechreuaf gyda'r newyddion mawr: rwy'n croesawu gwrthdroi toriadau; mae'n gam i'r cyfeiriad cywir. Ond, er ei fod yn gam i'r cyfeiriad cywir, does dim gwadu bod dyfodol prentisiaethau yn dal i fod mewn lle ansicr, ac ni ddylem golli golwg ar hynny.
Un peth sydd wedi bod yn glir yn ystod y broses gyllidebol hon oedd y diffyg cyfathrebu clir rhwng y Llywodraeth a'r sector a'r pryder mawr a achoswyd gan hyn. Mae hyn yn mynd yn ôl i 2022. Ar ddechrau 2022, ymrwymodd y Llywodraeth i ddarparu cyllid i gymryd lle cyllid Ewropeaidd o gronfeydd wrth gefn. Beth ddigwyddodd yno? Cyn y gyllideb hon, dywedwyd wrth y sector am ddisgwyl toriad o 3 y cant, yna roedd yn doriad o 24 y cant, a nawr y gwrthdroad hwn—er ei fod i'w groesawu, nid yw'r ansicrwydd wedi bod yn dda i'r sector a'i gynllunio tymor hir.
Nawr, yr hyn rwy'n awyddus i'w weld yw gwaith ar draws y Llywodraeth a'r Senedd, y cyfeiriodd y Gweinidog ato, wrth gwrs, yn ei ddatganiad, i fod yn deg, ynghyd â'r sector, wrth gwrs, i fapio ein dull a'n strategaeth ar gyfer prentisiaethau. Beth fyddwn ni'n ei wneud â llwybrau prentisiaethau? Sut byddwn ni'n ymdrin â'r ardoll? Lle ydyn ni'n mynd ar ôl cronfeydd strwythurol? Yn y bôn, beth fydd y flaenoriaeth ar gyfer y gyllideb brentisiaethau wrth symud ymlaen?
Wrth gwrs, rydych wedi nodi eich tri amcan. Does dim byd i anghytuno ag o ran eu hegwyddorion, ond dyna beth ydyn nhw ar hyn o bryd, wedi'u hategu â llawer o iaith rheolwyr, os ydyn ni'n mynd i fod yn onest—dim camau clir. Yr hyn roedden ni eisiau ac angen ei weld yma oedd rhywfaint o gig ar yr esgyrn.
Nawr, comisiynodd y Llywodraeth adroddiad gan Hefin David, a dywedaf fod hwn yn edrych fel ychydig o ailwampiad o'i waith ef, ond roedd gan adroddiad Hefin gamau clir wedi'u nodi, llawer o bethau cadarnhaol ac adeiladol—mae adran pedwar o arwyddocâd, rwy'n credu, mewn gwirionedd, i'r ddadl hon. Er enghraifft, y llwybr at brentisiaethau gradd: sut ydym ni'n strwythuro hwnnw? Sut ydyn ni'n edrych ar y prentisiaethau uwch hynny ac yn datblygu'r rheiny? Sut ydym ni'n ehangu'r cynnig? Wrth gwrs, fe wnaethom sôn am y ganolfan ragoriaeth ar gyfer rheilffyrdd, ond mae angen i ni ehangu ymhellach ar ein cynnig. Felly beth, mewn gwirionedd, sy'n digwydd gydag adroddiad Hefin nawr?
Dirprwy Lywydd, mae angen i ni gael hyn yn iawn. Gadewch i ni gofio na ellir gwrthdroi colli lleoedd prentisiaeth, a fydd yn dal i ddigwydd, wrth gwrs, yn y flwyddyn ariannol nesaf. Bydd yn cymryd blynyddoedd i'w adfer. Felly, mae gwir angen i ni sicrhau'r perfformiad gorau o hyn ymlaen, felly byddwn yn croesawu rhagor o fanylion gan y Gweinidog am ble rydyn ni'n mynd o'r fan hon.
I thank the Member for his questions. As ever, I think he's not as positive as I would be about the future. And I think it's unnecessarily so as well. There is a positive future for apprenticeships here in Wales. We're investing £143 million of the Welsh Government's budget directly in the apprenticeship programme. It means we'll move from 10,000 extra starts next year to about 13,000 extra starts. We will still expect—. Over the life of this Senedd, rather. Ten thousand extra starts before the £5.25 million, up to 113,000 extra starts over the whole of the term. That's a 13 per cent increase on the last Senedd term. That hardly speaks to a Government that is not investing in the future of apprenticeships; exactly the opposite.
We will, of course, want to do more. And if we had more resources and the certainty over the resources that the Member is demanding from me—if we had that certainty—we could do more, of course. The best way to do that, of course, is to make sure that there are Labour representatives in 10 and 11 Downing Street to give us the certainty and the size and the scale of the resource that we want, to deliver on the pledge to see the return of former EU funds, where the control was taken back and rested with Tory Ministers in Whitehall. I want to see the pledge delivered that I've secured to make sure those funds and the powers return here to Wales for this Government to exercise, and for this Senedd to scrutinise the choices that we then make.
And when it comes to the opportunities we've set out, I'm delighted to see Hefin David's influence recognised in this report in the second contribution. It's about the fact that, when you ask for someone to undertake a piece of work to give you challenge, criticism and opportunity, it then is supposed to actually have an influence on what you're doing, and not simply sit on a shelf. So, actually, it's a positive that we've asked for the work and now you can see it coming through the statement. And our challenge is—. In the statement, what we're doing is we're setting out our high-level objectives for that delivery, so that the commission can actually go ahead with the work we have set them, and the fact that this Senedd has passed the Bill to create the commission, to actually make sure that goes into delivering. All of the stakeholders need to work around this statement to make sure it's real. That's the providers, it's the businesses and it's people who we want to help reskill in the future as well.
And there have been a range of people who have been engaged in the conversation about this statement, who welcome the fact that we've made this progress today. And so, those business stakeholders, the providers—they recognise why we're doing this and I do think, as we go through, looking at our net-zero opportunities and the range of skills opportunities we have, you'll see apprenticeships that really are designed and fit for purpose. The policy statement is exactly that: it's a policy statement with priorities, and you'll see the delivery that comes alongside it. Today was never going to be about having a specific delivery plan across a range of individual sectors around them, but the money that we're able to put back into the apprenticeship budget will make a difference. It will mean more starts next year still. It'll still be part of what we do to contribute to the future. I remain convinced that apprenticeships and wider workplace learning are essential to our economic future, in making sure that we have the right skills to meet the economy that is being created around us and by us as well.
I know that Hefin David is getting a lot of name mentions today, but I was in his constituency earlier today. I chose to go on a day when he couldn't be there, but there we are; we won't get too deep into that. [Laughter.] It was actually about a business that has a high level of research and development within it, and they're looking to move from being a research and development business into the potential for manufacture. I think that's really exciting, because that's a business that started off with grant support from the Welsh Government in 2010—so, before I was elected—and you're now seeing, over more than a decade, that it's a business that is now ready to move into different areas, with more support from this Government, and, indeed, some grants it has won from the UK Government.
But it's the environment that we are looking to create, where apprenticeships are part of what that company has needed to go where it needs to, and, as it moves to increase its headcount in the future, there'll be more apprenticeships there, not fewer. They understand the direction we're seeking to take, and I think that they're again a really good example of where apprenticeships have real value in productive businesses in the future that we're looking to create here in Wales, and not simply buy from other parts of the world.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Fel erioed, rwy'n credu nad yw mor gadarnhaol ag y byddwn i ynghylch y dyfodol. Ac rwy'n credu fod hyn yn ddiangen hefyd. Mae dyfodol cadarnhaol i brentisiaethau yma yng Nghymru. Rydym yn buddsoddi £143 miliwn o gyllideb Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol yn y rhaglen brentisiaethau. Mae'n golygu y byddwn yn symud o 10,000 o bobl ychwanegol yn dechrau y flwyddyn nesaf i tua 13,000 o rai ychwanegol yn dechrau. Byddwn yn dal i ddisgwyl—. Dros gyfnod y Senedd hon, yn hytrach. Deng mil o rai ychwanegol yn dechrau cyn y £5.25 miliwn, hyd at 113,000 o rai ychwanegol yn dechrau dros y tymor cyfan. Mae hynny'n gynnydd o 13 y cant o'i gymharu â thymor y Senedd ddiwethaf. Go brin fod hynny'n cyfeirio at Lywodraeth nad yw'n buddsoddi yn nyfodol prentisiaethau; i'r gwrthwyneb yn union.
Wrth gwrs, rydym eisiau gwneud mwy. A phe bai gennym fwy o adnoddau a'r sicrwydd ynghylch yr adnoddau y mae'r Aelod yn eu mynnu gennyf i—pe bai gennym y sicrwydd hwnnw—gallem wneud mwy, wrth gwrs. Y ffordd orau o wneud hynny, wrth gwrs, yw sicrhau bod yna gynrychiolwyr Llafur yn 10 ac 11 Downing Street i roi'r sicrwydd a maint a graddfa'r adnodd yr ydym ei eisiau, i gyflawni'r addewid i weld cyn-gronfeydd yr UE yn dychwelyd, pryd cymerwyd y rheolaeth yn ôl gan Weinidogion Torïaidd yn Whitehall. Rwyf eisiau gweld yr addewid a sicrhawyd gennyf i yn cael ei chyflawni a'r pwerau hynny'n dychwelyd yma i Gymru er mwyn i'r Llywodraeth hon eu harfer, ac i'r Senedd hon graffu ar y dewisiadau a wnawn wedyn.
Ac o ran y cyfleoedd rydyn ni wedi'u nodi, rwy'n falch iawn o weld dylanwad Hefin David yn cael ei gydnabod yn yr adroddiad hwn yn yr ail gyfraniad. Mae'n ymwneud â'r ffaith, pan fyddwch chi'n gofyn i rywun wneud darn o waith i roi her, beirniadaeth a chyfle i chi, yna mae i fod i gael dylanwad ar yr hyn rydych chi'n ei wneud, ac nid eistedd ar silff yn unig. Felly, mewn gwirionedd, mae'n gadarnhaol ein bod wedi gofyn am y gwaith a nawr gallwch ei weld yn dod drwy'r datganiad. A'n her yw—. Yn y datganiad, yr hyn yr ydym yn ei wneud yw ein bod yn nodi ein hamcanion lefel uchel ar gyfer y cyflawniad hwnnw, fel y gall y comisiwn fynd ymlaen â'r gwaith yr ydym wedi'i osod iddo, a'r ffaith bod y Senedd hon wedi pasio'r Bil i greu'r comisiwn, i sicrhau bod hynny'n cael ei gyflawni mewn gwirionedd. Mae angen i'r holl randdeiliaid weithio o gwmpas y datganiad hwn i sicrhau ei fod yn real. Dyna'r darparwyr, y busnesau a'r bobl yr ydym eisiau eu helpu i ailsgilio yn y dyfodol hefyd.
Ac mae amrywiaeth o bobl wedi bod yn rhan o'r sgwrs am y datganiad hwn, sy'n croesawu'r ffaith ein bod wedi gwneud y cynnydd hwn heddiw. Ac felly, y rhanddeiliaid busnes hynny, y darparwyr—maen nhw'n cydnabod pam rydyn ni'n gwneud hyn ac rydw i'n meddwl, wrth i ni fynd drwodd, gan edrych ar ein cyfleoedd sero net a'r ystod o gyfleoedd sgiliau sydd gennym, fe welwch brentisiaethau sydd wedi'u dylunio ac yn addas i'r diben. Dyna'n union yw'r datganiad polisi: mae'n ddatganiad polisi gyda blaenoriaethau, a byddwch yn gweld y ddarpariaeth sy'n dod ochr yn ochr ag ef. Nid oedd heddiw byth yn mynd i fod yn fater o gael cynllun cyflawni penodol ar draws ystod o sectorau unigol, ond bydd yr arian y gallwn ei roi yn ôl i'r gyllideb brentisiaeth yn gwneud gwahaniaeth. Bydd hyn yn golygu y bydd mwy yn dechrau y flwyddyn nesaf. Bydd yn dal i fod yn rhan o'r hyn a wnawn i gyfrannu at y dyfodol. Rwy'n dal i fod yn argyhoeddedig bod prentisiaethau a dysgu ehangach yn y gweithle yn hanfodol i'n dyfodol economaidd, wrth sicrhau bod gennym y sgiliau cywir i ddiwallu anghenion yr economi sy'n cael ei chreu o'n cwmpas ni a gennym ni hefyd.
Gwn fod Hefin David yn cael ei grybwyll yn aml heddiw, ond roeddwn i yn ei etholaeth yn gynharach heddiw. Dewisais fynd ar ddiwrnod pan na allai fod yno, ond dyna ni; wnawn ni ddim mynd yn rhy ddwfn i mewn i hynny. [Chwerthin.] Roedd yn ymwneud â busnes sydd â lefel uchel o ymchwil a datblygu ynddo, ac maen nhw'n gobeithio symud o fod yn fusnes ymchwil a datblygu i botensial i weithgynhyrchu. Rwy'n credu bod hynny'n gyffrous iawn, oherwydd mae hwnnw'n fusnes a ddechreuodd gyda chymorth grant gan Lywodraeth Cymru yn 2010—felly, cyn i mi gael fy ethol—ac rydych chi nawr yn gweld, dros fwy na degawd, ei fod yn fusnes sydd bellach yn barod i symud i wahanol feysydd, gyda mwy o gefnogaeth gan y Llywodraeth hon, ac, yn wir, rhai grantiau y mae wedi'u hennill gan Lywodraeth y DU.
Ond dyma'r amgylchedd yr ydym yn gobeithio ei greu, lle mae prentisiaethau'n rhan o'r hyn yr oedd y cwmni hwnnw ei angen i fynd i le mae angen iddo fynd, ac, wrth iddo barhau i gynyddu nifer ei gyflogeion yn y dyfodol, bydd mwy o brentisiaethau yno, nid llai. Maent yn deall y cyfeiriad yr ydym yn ceisio ei gymryd, ac rwy'n credu ei bod unwaith eto yn enghraifft dda iawn o ble mae gan brentisiaethau werth gwirioneddol mewn busnesau cynhyrchiol yn y dyfodol yr ydym yn bwriadu eu creu yma yng Nghymru, ac nid prynu o rannau eraill o'r byd yn unig.
Minister, can I thank you for today's statement? As you know, I'm passionate about the apprenticeship opportunities in Wales because of the apprenticeship opportunities I had when I served my apprenticeship some years ago. Businesses in north-east Wales rely on quality apprenticeship programmes to keep on growing and to keep playing the vital role that they do in terms of building more homes, retrofitting existing homes, and achieving net zero in a range of sectors in Wales.
Can I ask the Minister what assurances he can give to companies like M.A. Cooper Projects Ltd, an electrical and mechanical contracting business in Deeside, which I will be visiting in the coming weeks? In the correspondence that I have had from them, it's clear to me that they want to see that support for their current and future apprentices is in place and that the long-term prospects for a career for thousands of young people are protected across Cymru. Diolch.
Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am y datganiad heddiw? Fel y gwyddoch chi, rwy'n angerddol am y cyfleoedd prentisiaeth yng Nghymru oherwydd y cyfleoedd prentisiaeth a gefais i pan wnes i fwrw fy mhrentisiaeth rai blynyddoedd yn ôl. Mae busnesau yn y gogledd-ddwyrain yn dibynnu ar raglenni prentisiaeth o safon yn parhau i dyfu ac i barhau i chwarae'r rôl hanfodol y maent yn ei chwarae o ran adeiladu mwy o gartrefi, ôl-osod cartrefi presennol, a chyflawni sero net mewn ystod o sectorau yng Nghymru.
A gaf i ofyn i'r Gweinidog pa sicrwydd y gall ei roi i gwmnïau fel M.A. Cooper Projects Ltd, busnes contractio trydanol a mecanyddol yng Nglannau Dyfrdwy, y byddaf yn ymweld ag ef yn ystod yr wythnosau nesaf? Yn yr ohebiaeth a gefais ganddyn nhw, mae'n amlwg i mi eu bod eisiau gweld bod cefnogaeth i'w prentisiaid presennol a'r dyfodol ar waith a bod y rhagolygon hirdymor ar gyfer gyrfa i filoedd o bobl ifanc yn cael eu diogelu ledled Cymru. Diolch.
Thank you very much for the question. I hadn't appreciated that the Member had been an apprentice in a former life; I've learned something. [Laughter.] But it is important, and I think that it's part of the diversity that we get in the Senedd, with different experiences. I had a particular working life before coming here, and I think that it's a real strength that you've got someone who is a time-served apprentice and has been an engineer in real life before coming here. That sort of different sense of perspective is really welcome and important.
When you do visit your constituency business in Deeside, I think that it is important to point out that this statement sets out that apprentices are a key part of the future in growing the economy in virtually every sector. Whether you're an electrical or mechanical constructor, or whether, indeed, in the construction sector, which I know you take a deep interest in as well, we're only going to get there, to have the outcomes that we want in terms of the quality of products that we want, the quality of build that we want, and actually the jobs that we want people to have here, if we're going to carry on investing in the workforce. That's a partnership between the Government and what we're prepared to do, between providers who deliver, and, of course, business themselves, who need to carry on investing in their workforce. Overall, businesses need to do more to invest in the future of their workforce. This funding is about unlocking some of that and seeing the longer term advantages in improving the skills of your workforce, and it almost always leads to a more productive and profitable business as a result.
And actually that's the right thing to do for workers as well, to have greater security in their workplace, to make sure that work doesn't disappear to another part of the world. We'll only be able to do that by competing on skills, rather than on lowering wages as well. So, I wish the Member well in his visit, and no doubt we'll carry on talking about what the future can bring.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn. Nid oeddwn i wedi gwerthfawrogi bod yr Aelod wedi bod yn brentis mewn bywyd blaenorol; rwyf wedi dysgu rhywbeth. [Chwerthin.] Ond mae'n bwysig, ac rwy'n credu ei fod yn rhan o'r amrywiaeth a gawn yn y Senedd, gyda phrofiadau gwahanol. Roedd gen i fywyd gwaith penodol cyn dod yma, ac rwy'n credu ei fod yn gryfder gwirioneddol bod gennych chi rywun sydd wedi'i bwrw prentisiaeth ac sydd wedi bod yn beiriannydd mewn bywyd go iawn cyn dod yma. Mae'r math hwn o ymdeimlad gwahanol o bersbectif i'w groesawu'n fawr ac yn bwysig.
Pan fyddwch chi'n ymweld â'ch busnes etholaeth yng Nglannau Dyfrdwy, rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud bod y datganiad hwn yn nodi bod prentisiaid yn rhan allweddol o'r dyfodol o ran tyfu'r economi mewn bron pob sector. P'un a ydych chi'n adeiladwr trydanol neu fecanyddol, neu p'un a ydym ni, yn wir, yn y sector adeiladu, y gwn eich bod yn cymryd diddordeb dwfn ynddo hefyd, byddwn dim ond yn cyrraedd yno i gael y canlyniadau yr ydym eu heisiau o ran ansawdd y cynhyrchion yr ydym eu heisiau, ansawdd yr adeiladu yr ydym ei eisiau, ac mewn gwirionedd y swyddi yr ydym eisiau i bobl eu cael yma, os wnawn ni barhau i fuddsoddi yn y gweithlu. Mae hynny'n bartneriaeth rhwng y Llywodraeth a'r hyn yr ydym yn barod i'w wneud, rhwng darparwyr sy'n cyflawni, ac, wrth gwrs, busnes eu hunain, y mae angen iddynt barhau i fuddsoddi yn eu gweithlu. Yn gyffredinol, mae angen i fusnesau wneud mwy i fuddsoddi yn nyfodol eu gweithlu. Mae'r cyllid hwn yn ymwneud â datgloi rhywfaint o hynny a gweld y manteision tymor hwy o ran gwella sgiliau eich gweithlu, ac mae bron bob amser yn arwain at fusnes mwy cynhyrchiol a phroffidiol.
Ac mewn gwirionedd dyna'r peth iawn i'w wneud i weithwyr hefyd, i gael mwy o ddiogelwch yn eu gweithle, i sicrhau nad yw gwaith yn diflannu i ran arall o'r byd. Byddwn ni dim ond yn gallu gwneud hynny drwy gystadlu ar sgiliau, yn hytrach nag ar ostwng cyflogau hefyd. Felly, rwy'n dymuno'n dda i'r Aelod ar ei ymweliad, ac mae'n siŵr y byddwn yn parhau i siarad am yr hyn y gall y dyfodol ei gynnig.
Minister, thank you for your statement. Although, obviously, it's welcome that you've now had a rethink, and, of course, we're pleased to see that some of the cuts have been reversed, overall, Minister, however you dress it up—and you do attempt to dress it up very well—you have broken your manifesto commitment, and the apprenticeship funding cut is still happening. This has naturally led to the outcry of the education sector, and will only serve to harm the future prospects of the people of Wales.
Improving skills is meant to be at the heart of the Welsh Government economic strategy, and you have just rehearsed the arguments why it's vital to do so. Yet, as a result of this funding cut, the sector is forecast thousands fewer apprenticeships starting next year, even with today's announcement. These brutal cuts are on top of the £17.5 million already cut from apprenticeships by this Labour Government, all whilst England are expanding their offer, far ahead of us in variety and choice, truly adapting to the modern world and its new asks. The rest of the UK have found the money, they have prioritised apprenticeships, and with more money going into apprenticeships across the border and the rest of the UK, and them prioritising it more than here, how are we going to attract more people to Wales and keep people in Wales, when we are clearly the poor relation in the UK in terms of apprenticeships? Are you really happy, Minister, with Wales's apprenticeship offer under your watch and the breaking of your Government's manifesto commitment?
Gweinidog, diolch am eich datganiad. Er, yn amlwg, rwy'n croesawu'r ffaith eich bod nawr wedi ailfeddwl, ac, wrth gwrs, rydym yn falch o weld bod rhai o'r toriadau wedi cael eu gwrthdroi, ar y cyfan, Gweinidog, sut bynnag rydych chi'n ei wisgo—ac rydych chi'n ceisio ei wisgo'n dda iawn—rydych chi wedi torri eich ymrwymiad maniffesto, ac mae'r toriad cyllid prentisiaethau yn dal i ddigwydd. Mae hyn wedi arwain yn naturiol at brotestio yn y sector addysg, a bydd dim ond yn niweidio rhagolygon pobl Cymru yn y dyfodol.
Mae gwella sgiliau i fod wrth wraidd strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru, ac rydych newydd ailadrodd y dadleuon pam y mae'n hanfodol gwneud hynny. Ac eto, o ganlyniad i'r toriad hwn o ran cyllid, rhagwelir y bydd gan y sector filoedd yn llai o brentisiaethau yn dechrau'r flwyddyn nesaf, hyd yn oed gyda'r cyhoeddiad heddiw. Mae'r toriadau creulon hyn ar ben y £17.5 miliwn sydd eisoes wedi'i dorri o brentisiaethau gan y Llywodraeth Lafur hon, i gyd tra bod Lloegr yn ehangu ei chynnig, ymhell o'n blaenau o ran amrywiaeth a dewis, gan addasu i'r byd modern a'i ofyniadau newydd. Mae gweddill y DU wedi dod o hyd i'r arian, maen nhw wedi blaenoriaethu prentisiaethau, a gyda mwy o arian yn mynd i brentisiaethau dros y ffin a gweddill y DU, ac maen nhw'n blaenoriaethu hynny yn fwy nag yma, sut ydyn ni'n mynd i ddenu mwy o bobl i Gymru a chadw pobl yng Nghymru, pan yn amlwg ni yw'r berthynas wael yn y DU o ran prentisiaethau? A ydych yn hapus iawn, Gweinidog, gyda chynnig prentisiaeth Cymru o dan eich goruchwyliaeth gan dorri ymrwymiad maniffesto eich Llywodraeth?
Well, thank you for the comment. I'm glad the Member thinks I'm well dressed. But actually, when it comes to what we're looking to do in this area, it is undeniably the case that we have seen cuts to apprenticeship funding here in Wales as a direct result of choices made by the Government she supports. When the apprenticeship levy was introduced, there was an £8 million to £9 million cut in the funding available to Wales to fund apprenticeships. And when you look at—[Interruption.]
Wel, diolch am y sylw. Rwy'n falch bod yr Aelod yn meddwl fy mod wedi gwisgo'n dda. Ond mewn gwirionedd, o ran yr hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud yn y maes hwn, mae'n amlwg ein bod wedi gweld toriadau i gyllid prentisiaethau yma yng Nghymru o ganlyniad uniongyrchol i'r dewisiadau a wneir gan y Llywodraeth y mae'n ei chefnogi. Pan gyflwynwyd yr ardoll prentisiaethau, cafwyd toriad o £8 miliwn i £9 miliwn yn y cyllid oedd ar gael i Gymru i ariannu prentisiaethau. A phan edrychwch chi ar—[Torri ar draws.]
The Member must allow the Minister to respond to the questions she has put to him without actually trying to put other questions to him.
Rhaid i'r Aelod ganiatáu i'r Gweinidog ymateb i'r cwestiynau y mae hi wedi'u gofyn iddo heb geisio gofyn cwestiynau eraill iddo.
When you look at comparative funding, actually, we still do much better than England across the border. I'm confused about why the Member can think that black is really white on this issue. The truth is that taking money out in the apprenticeship levy and re-giving it back to companies in England, as they do, does not amount to increased money being spent on apprenticeships in England. Our record in terms of the number of apprentices we have, in terms of the completion rates and the value is still considerably and objectively better than across the border, and it does not matter how much doublespeak the Member comes up with.
I do agree, though, that it is always difficult when manifesto promises are broken. I agree with her, there are brutal budget cuts: £1.3 billion of budget cuts that this Senedd is now having to contend with in passing a budget. [Interruption.] Well over £1 billion of cuts from former EU funds that have been kept in England for Whitehall to decide, rather than money that could and should have been spent here. And if you think again about manifesto pledges that have been broken, there have been two successive Conservative manifestos that promised that every single penny that was coming out from the European Union would be replaced here in Wales and every other part of the UK that had previously had access to those funds. [Interruption.] It is simply not the case that that manifesto pledge has even come close to being kept. So, when the Member talks about manifesto promises not being kept, when she talks about brutal budget cuts, when she wants to see who is responsible for those, all she needs to do is invest in a mirror and she'll see who exactly is responsible.
Pan edrychwch ar gyllid cymharol, mewn gwirionedd, rydym yn dal i wneud yn llawer gwell na Lloegr dros y ffin. Rwy'n ddryslyd ynghylch sut y gall yr Aelod feddwl bod du yn wyn ar y mater hwn. Y gwir yw nad yw cymryd arian allan yn yr ardoll brentisiaethau a'i ail-roi yn ôl i gwmnïau yn Lloegr, fel y gwnânt, yn gyfystyr â mwy o arian yn cael ei wario ar brentisiaethau yn Lloegr. Mae ein hanes o ran nifer y prentisiaid sydd gennym, o ran y cyfraddau cwblhau a'r gwerth yn dal yn sylweddol ac yn wrthrychol yn well nag ar draws y ffin, ac nid oes ots faint o siarad dwbl y mae'r Aelod yn ei gynnig.
Rwy'n cytuno, serch hynny, ei bod bob amser yn anodd pan fydd addewidion maniffesto yn cael eu torri. Rwy'n cytuno â hi, mae toriadau llym yn y gyllideb: £1.3 biliwn o doriadau i'r gyllideb y mae'r Senedd hon bellach yn gorfod ymgodymu â nhw wrth basio cyllideb. [Torri ar draws.] Mae ymhell dros £1 biliwn o doriadau o gronfeydd blaenorol yr UE wedi'u cadw yn Lloegr er mwyn i Whitehall benderfynu, yn hytrach nag arian y gellid ac y dylai fod wedi'i wario yma. Ac os ydych chi'n meddwl eto am addewidion maniffesto sydd wedi'u torri, bu dau faniffesto Ceidwadol olynol a oedd yn addo y byddai darparu ceiniog am bob un geiniog a oedd yn dod allan o'r Undeb Ewropeaidd i ni yma yng Nghymru a phob rhan arall o'r DU a oedd wedi cael mynediad at y cronfeydd hynny o'r blaen. [Torri ar draws.] Yn syml, nid yw'n wir fod yr addewid maniffesto hwnnw hyd yn oed wedi dod yn agos at gael ei gadw. Felly, pan fydd yr Aelod yn siarad am addewidion maniffesto nad ydynt yn cael eu cadw, pan fydd hi'n sôn am doriadau difrifol yn y gyllideb, pan fo hi eisiau gweld pwy sy'n gyfrifol am y rheini, y cyfan sydd angen iddi ei wneud yw buddsoddi mewn drych a bydd hi'n gweld pwy yn union sy'n gyfrifol.
I would say, on the apprenticeship levy, it is a UK Government tax on businesses in Wales that just doesn't return to businesses in Wales in the same way that it returns in England. That is an undisputable fact.
The other thing I'd say is that I'm really grateful to both the Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher, and the Minister for mentioning my report. I'd be far too modest to do so myself, but now that they have—[Laughter.] But now that they have—[Laughter.] I noticed in the report that it says that the Commission for Tertiary Education and Research will be the key body that will offer the opportunity to join up between education and training systems, where apprenticeships can work together with other education programmes to provide smooth access. I mean, that was a key plank of what I was suggesting in my report and I'm glad to see it repeated, but, as Luke Fletcher says, how are we going to do that?
One of the things that I highlighted in my report was the work of the NPTC Group of Colleges and Llanidloes High School, who, although Llanidloes High School has a sixth form, are still working very effectively together to ensure that process through to further education, where pupils want to do it. Therefore, there are some really good examples of best practice in Wales. Can we please see some pilot programmes that take that good practice and apply it elsewhere in Wales, such as in my constituency of Caerphilly? I think there are some real opportunities to expand that good practice across Wales.
Byddwn i'n dweud, ar yr ardoll prentisiaethau, yr hyn sydd yma yw treth Llywodraeth y DU ar fusnesau yng Nghymru nad yw'n dychwelyd i fusnesau yng Nghymru yn yr un ffordd ag y mae'n dychwelyd yn Lloegr. Mae hon yn ffaith ddiamheuol.
Y peth arall y byddwn yn ei ddweud yw fy mod yn ddiolchgar iawn i lefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher, a'r Gweinidog am grybwyll fy adroddiad. Byddwn i'n llawer rhy ddiymhongar i wneud hynny fy hun, ond nawr eu bod nhw wedi—[Chwerthin.] Ond nawr eu bod nhw wedi—[Chwerthin.] Sylwais yn yr adroddiad ei fod yn dweud mai'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil fydd y corff allweddol a fydd yn cynnig cyfle i gysylltu rhwng systemau addysg a hyfforddiant, lle gall prentisiaethau gydweithio â rhaglenni addysg eraill i ddarparu mynediad llyfn. Hynny yw, roedd hynny'n rhoi sail allweddol ar gyfer yr hyn roeddwn i'n ei awgrymu yn fy adroddiad ac rwy'n falch o'i weld yn cael ei ailadrodd, ond, fel y dywed Luke Fletcher, sut ydyn ni'n mynd i wneud hynny?
Un o'r pethau a amlygais yn fy adroddiad oedd gwaith Grŵp Colegau Castell-nedd Port Talbot ac Ysgol Uwchradd Llanidloes, sydd, er bod gan Ysgol Uwchradd Llanidloes chweched dosbarth, yn dal i weithio'n effeithiol iawn gyda'i gilydd i sicrhau'r broses honno hyd at addysg bellach, lle mae disgyblion eisiau gwneud hynny. Felly, mae rhai enghreifftiau da iawn o arfer gorau yng Nghymru. A allwn ni weld rhai rhaglenni treialu sy'n cymhwyso'r arfer da hwnnw mewn mannau eraill yng Nghymru, fel yn fy etholaeth i yng Nghaerffili? Rwy'n credu bod rhai cyfleoedd gwirioneddol i ehangu'r arfer da hwnnw ledled Cymru.
Thank you for the two broad points. To start with, it's a matter of fact, not opinion, that the apprenticeship levy is a UK tax on apprenticeships; it takes money out of public services in Wales, where the money can't go back and it looks to redistribute that. It's a wheeze that doesn't actually deliver extra funds into apprenticeships at all, and we don't have access to it properly in Wales, either.
When it comes to your point around CTER and the practical relationships they need to have, and then, actually, the relationships to build on the good practice that already exists, I agree with him. To be fair, it is something that he will not be surprised to hear that the education Minister and myself actually broadly agree on, about how we look at what already works, because some of that is about the breadth of the programme that is available for people post 16, if there is a sixth form established or not, to understand how you still get access to the right support and guidance. What is the right thing for that student? What do they have the ability to do and what are their best prospects for making choices that align with what they want to do and what they're capable of doing, in a really positive way?
There are examples across Cardiff, where there's a mixed system, as well, for example. So, some schools have sixth forms, some don't. The engagement with the local FE college is really important to make sure they get the breadth of opportunity that exists. Some of that is also pre 16, as well, because, for some people, a broader curriculum that an FE college might be able to deliver could be the right thing to do for them as well.
So, I'm keen to take forward one of the central messages from his report, which is how you make sure that the learner is at the centre of the choices, and the system, as far as possible, works to enable that person to make their choices. That must mean thinking about how further education, as well as sixth form, is part of what could happen. So, I am interested in looking at not just what already works, but to see how you can progressively look to roll that out in different parts of the country, because I think that would be good for the individual, it would be good for their community and, actually, good for the country as well, if we want to see genuinely productive workers making choices, who are able to make their own choices through life and, indeed, earn a good living.
Diolch am y ddau bwynt mawr. I ddechrau, mae'n fater o ffaith, nid barn, bod yr ardoll brentisiaethau yn dreth y DU ar brentisiaethau; mae'n tynnu arian allan o wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, lle nad yw'r arian yn gallu mynd yn ôl ac mae'n bwriadu ailddosbarthu hwnnw. Mae'n sgâm nad yw'n darparu arian ychwanegol mewn gwirionedd i brentisiaethau o gwbl, ac nid oes gennym fynediad iddo yn iawn yng Nghymru, ychwaith.
O ran eich pwynt ynghylch y Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil a'r perthnasoedd ymarferol y mae angen iddynt eu cael, ac yna, mewn gwirionedd, y perthnasoedd i adeiladu ar yr arfer da sydd eisoes yn bodoli, rwy'n cytuno ag ef. I fod yn deg, mae'n rhywbeth na fydd ef yn synnu o glywed bod y Gweinidog addysg a minnau yn cytuno'n fras arno, ynglŷn â sut rydym yn edrych ar yr hyn sydd eisoes yn gweithio, oherwydd mae rhywfaint o hynny yn ymwneud ag ehangder y rhaglen sydd ar gael i bobl ôl-16, os oes chweched dosbarth wedi'i sefydlu ai peidio, deall sut rydych chi'n dal i gael mynediad at y gefnogaeth a'r arweiniad cywir. Beth yw'r peth iawn i'r myfyriwr hwnnw? Beth y mae'n gallu ei wneud a beth yw ei ragolygon gorau ar gyfer gwneud dewisiadau sy'n cyd-fynd â'r hyn y mae eisiau ei wneud a'r hyn y mae'n gallu ei wneud, mewn ffordd gadarnhaol iawn?
Mae yna enghreifftiau ar draws Caerdydd, lle mae system gymysg, hefyd, er enghraifft. Felly, mae gan rai ysgolion chweched dosbarth, rhai ddim. Mae'r ymgysylltiad â'r coleg AB lleol yn bwysig iawn i sicrhau eu bod yn cael ehangder y cyfle sy'n bodoli. Mae rhywfaint o hynny hefyd cyn 16, oherwydd, i rai pobl, gallai cwricwlwm ehangach y gallai coleg addysg bellach ei gyflwyno fod y peth iawn i'w wneud iddyn nhw hefyd.
Felly, rwy'n awyddus i fwrw ymlaen ag un o negeseuon canolog o'i adroddiad, sef sut rydych chi'n sicrhau bod y dysgwr wrth wraidd y dewisiadau, a bod y system, cyn belled ag y bo modd, yn gweithio i alluogi'r person hwnnw wneud ei ddewisiadau. Rhaid i hynny olygu meddwl am sut mae addysg bellach, yn ogystal â'r chweched dosbarth, yn rhan o'r hyn a allai ddigwydd. Felly, mae gen i ddiddordeb mewn edrych nid yn unig ar yr hyn sydd eisoes yn gweithio, ond i geisio'n raddol gyflwyno hynny mewn gwahanol rannau o'r wlad, oherwydd rwy'n credu y byddai hynny'n dda i'r unigolyn, byddai'n dda i'w cymuned ac, mewn gwirionedd, yn dda i'r wlad hefyd, os ydym eisiau gweld gweithwyr gwirioneddol gynhyrchiol yn gwneud dewisiadau, sy'n gallu gwneud eu dewisiadau eu hunain trwy fywyd ac, yn wir, yn ennill bywoliaeth dda.
Yn olaf, Huw Irranca-Davies.
Finally, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I welcome the Government statement today, and, indeed, the apprenticeships policy statement that accompanies it as well. Like my colleague Luke Fletcher, as we're co-chairing the cross-party group on apprenticeships that was set up recently, I do welcome the restoration of £5.2 million to the apprenticeship budget, taking it now to £143 million next year. It's still going to be immensely stretching, without any doubt at all, but it is a welcome restoration of that funding.
But can I turn to a part of the actual policy statement, where it says,
'Covid-19 and the cost of living crisis has impacted on programme success rates where there has been fall in people completing'?
This comes on the back, actually, of a Welsh Government analysis late last autumn, I think it was, that looked at apprenticeship outcomes by earnings, which said that learners who earned less were less likely to successfully complete their apprenticeships; the largest drop in success rate was for those who earned less than £15,000; and that low-earning apprentices living in deprived neighbourhoods had lower success rates than low-earning apprentices living in less deprived neighbourhoods. How do we turn this round? And on behalf of Luke, myself and the other members of the cross-party group, would you come to that cross-party group and discuss the policy statement and how we can work together to build that ambitious future for apprenticeships that the Minister has laid out?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu datganiad y Llywodraeth heddiw, ac, yn wir, y datganiad polisi prentisiaethau sy'n cyd-fynd ag ef hefyd. Fel fy nghyd-Aelod, Luke Fletcher, gan ein bod yn cyd-gadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar brentisiaethau a sefydlwyd yn ddiweddar, rwy'n croesawu'r gwaith o adfer £5.2 miliwn i'r gyllideb brentisiaethau, gan fynd â hi nawr i £143 miliwn y flwyddyn nesaf. Bydd hi'n dal yn hynod o dynn, heb unrhyw amheuaeth o gwbl, ond mae'n adferiad i'w groesawu o ran y cyllid hwnnw.
Ond a gaf i droi at ran o'r datganiad polisi go iawn, lle mae'n dweud:
Mae COVID-19 a'r argyfwng costau byw wedi effeithio ar gyfraddau llwyddiant y rhaglen lle y cafwyd gostyngiad yn nifer y bobl sy'n ei chwblhau'?
Daw hyn ar gefn, mewn gwirionedd, dadansoddiad gan Lywodraeth Cymru ddiwedd yr hydref diwethaf, rwy'n credu, a edrychodd ar ganlyniadau prentisiaethau yn ôl enillion, a ddywedodd fod dysgwyr a enillodd lai yn llai tebygol o gwblhau eu prentisiaethau yn llwyddiannus; roedd y gostyngiad mwyaf yn y gyfradd lwyddo ar gyfer y rhai a enillodd lai na £15,000; a bod gan brentisiaid cyflog isel sy'n byw mewn cymdogaethau difreintiedig gyfraddau llwyddiant is na phrentisiaid cyflog isel sy'n byw mewn cymdogaethau llai difreintiedig. Sut ydyn ni'n datrys hyn? Ac ar ran Luke, fi ac aelodau eraill y grŵp trawsbleidiol, a fyddech chi'n dod i'r grŵp trawsbleidiol hwnnw ac yn trafod y datganiad polisi a sut y gallwn gydweithio i adeiladu'r dyfodol uchelgeisiol hwnnw ar gyfer prentisiaethau y mae'r Gweinidog wedi'i nodi?
I think it's important to recognise the £5.25 million is only possible since we've published the draft budget, and I'm very pleased we're able to restore that money, but there is an overall challenge, because of the cliff edge in European funds. I've never tried to soft-soap that and pretend that isn't happening, but it is still about what we do to maintain the wider system that we have in terms of providers and the breadth of choice that I think Hefin David was pointing to as well, but also how we make sure that their outcomes and completion rates—. We've been very proud of what we've done.
The pandemic's given us particular challenges, but it's only highlighted the reality that, even in previous times, completion rates would differ by socioeconomic group. It's about the support we can practically provide. So, that's not just about travel and subsistence, it is actually about how much people can earn, and that's a conversation with the providers about what they can do in their part of it. For some apprentices, of course, they can only be in college a day a week, so the college part of it may not be the biggest part of their course, so it's actually about what we do with the businesses themselves and the recognition that the more they can do to sustain that person, the more likely they are to have someone who will stay until the end of it, to complete and not to see potentially half of an apprenticeship that is not then completed.
So, I am optimistic about the conversation we have with a number of businesses, but it is, actually, fundamentally, about how we can support businesses to do more to support their learners. Because as the Member will know from scouring the budget lines, there isn't a lot of fat that's been left. In fact, we're still having to make terrible choices in other parts of the budget to make sure there's a budget that balances, and that's very uncomfortable. So, it makes it even more important that our stakeholders understand that what they can do will make a difference to the outcome they want too, which is a highly qualified and skilled workforce who will be loyal to that business.
When it comes to the very kind offer to attend the cross-party group—
Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod bod y £5.25 miliwn dim ond yn bosibl ers i ni gyhoeddi'r gyllideb ddrafft, ac rwy'n falch iawn ein bod yn gallu adfer yr arian hwnnw, ond mae her gyffredinol, oherwydd y dibyn mewn cronfeydd Ewropeaidd. Nid wyf erioed wedi ceisio seboni ynghylch hynny ac esgus nad yw hynny'n digwydd, ond mae'n dal i ymwneud â'r hyn a wnawn i gynnal y system ehangach sydd gennym o ran darparwyr a'r ehangder o ddewis yr wyf yn credu yr oedd Hefin David yn cyfeirio ato hefyd, ond hefyd sut rydyn ni'n sicrhau bod eu canlyniadau a'u cyfraddau cwblhau—. Rydyn ni wedi bod yn hynod falch o'r hyn rydyn ni wedi'i wneud.
Mae'r pandemig wedi rhoi heriau penodol i ni, ond y mae wedi amlygu'r realiti y byddai'r cyfraddau cwblhau, hyd yn oed yn y gorffennol, yn amrywio yn ôl grŵp economaidd-gymdeithasol. Mae'n ymwneud â'r gefnogaeth y gallwn ei darparu'n ymarferol. Felly, nid yw hynny'n ymwneud â theithio a chynhaliaeth yn unig, mewn gwirionedd mae'n ymwneud â faint y gall pobl ei ennill, ac mae hynny'n sgwrs gyda'r darparwyr am yr hyn y gallant ei wneud i chwarae eu rhan. I rai prentisiaid, wrth gwrs, dim ond am ddiwrnod yr wythnos y gallant fod yn y coleg, felly efallai nad y rhan coleg yw'r rhan fwyaf o'u cwrs, felly mae'n ymwneud â'r hyn a wnawn gyda'r busnesau eu hunain a'r gydnabyddiaeth po fwyaf y gallant ei wneud i gynnal y person hwnnw, y mwyaf tebygol y byddant o gael rhywun a fydd yn aros tan ddiwedd y cwrs, i gwblhau a pheidio â gweld o bosibl hanner prentisiaeth nad yw wedi'i chwblhau wedyn.
Felly, rwy'n optimistaidd ynghylch y sgwrs a gawn gyda nifer o fusnesau, ond mewn gwirionedd, yn sylfaenol, mae'n ymwneud â sut y gallwn gefnogi busnesau i wneud mwy i gefnogi eu dysgwyr. Oherwydd fel y bydd yr Aelod yn gwybod o chwilio'n drylwyr drwy linellau'r gyllideb, nid oes llawer o fraster ar ôl. Mewn gwirionedd, rydym yn dal i orfod gwneud dewisiadau ofnadwy mewn rhannau eraill o'r gyllideb i sicrhau bod yna gyllideb sy'n cydbwyso, ac mae hynny'n anghyfforddus iawn. Felly, mae'n ei gwneud yn bwysicach fyth fod ein rhanddeiliaid yn deall y bydd yr hyn y gallant ei wneud yn gwneud gwahaniaeth i'r canlyniad y maent ei eisiau hefyd, sef gweithlu â chymwysterau a sgiliau uchel iawn a fydd yn deyrngar i'r busnes hwnnw.
O ran y cynnig caredig iawn i fynychu'r grŵp trawsbleidiol—
It depends what position you're holding then.
Mae'n dibynnu ar ba swydd rydych chi ynddi bryd hynny.
Indeed. I may be able to secure the attendance of a different member of the Government depending on the circumstances in coming weeks. But I'll be very happy to make sure we continue to engage properly with the cross-party group, because I actually think a more informed conversation about apprenticeships for decision makers here in the Senedd is actually a good thing, as well as the engagement with a much wider community of businesses as well.
Yn wir. Efallai y byddaf yn gallu sicrhau presenoldeb aelod gwahanol o'r Llywodraeth yn dibynnu ar yr amgylchiadau yn ystod yr wythnosau nesaf. Ond byddaf yn hapus iawn i sicrhau ein bod yn parhau i ymgysylltu'n briodol â'r grŵp trawsbleidiol, oherwydd credaf fod sgwrs fwy gwybodus am brentisiaethau ar gyfer y rhai sy'n gwneud penderfyniadau yma yn y Senedd yn beth da mewn gwirionedd, yn ogystal â'r ymgysylltu â chymuned lawer ehangach o fusnesau hefyd.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Mae eitem 7 wedi ei gohirio.
Item 7 has been postponed.
Felly, eitem 8 sydd nesaf, datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ar Fis Hanes LGBTQ+, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.
Therefore, we move on to item 8, which is the statement by the Deputy Minister for Social Partnership on LGBTQ+ History Month, and I call on the Deputy Minister, Hannah Blythyn.
Mae Mis Hanes LGBTQ+ yn gyfle i weld faint rydyn ni wedi symud ymlaen yn y frwydr dros hawliau pobl LGBTQ+ a dathlu eu bywydau.
LGBTQ+ History Month offers us an opportunity to reflect on how far we’ve come in the struggle for LGBTQ+ rights and celebrate the lives of LGBTQ+ people.
We’re here today talking openly about LGBTQ+ rights because of all the people who came before us and the pioneers who have paved the way as part of our all-too-recent history. Just a few months ago, we marked the twentieth anniversary of the repeal of section 28. Until 2003, publishing material and teaching about homosexuality was illegal. The lasting legacy of this is still raw for many, and its effects felt today.
The start of March marks the fortieth anniversary of the miners' strike, a defining moment in our collective history here in Wales and one that politicised many of us. It also brought together two politically polarised communities in common cause in a Welsh mining community, as LGSM—Lesbians and Gays Support the Miners—rallied and raised money in support of miners in Onllwyn in the Dulais valley.
More recently, we have celebrated landmark moments such as the successful campaign for marriage equality—something that I am proud to have played a small personal part in—as well as an equal age of consent, an end to discrimination in goods and services, and gender recognition in law. However, there is still much more to be done. Progress is never inevitable, and we must still work to make the change we want to see and be.
A year ago, I presented our 'LGBTQ+ Action Plan for Wales' to the Senedd. This plan remains a powerful statement of our determination to secure the inclusive and equal Wales that we all want to see. But we know that words without action are not enough, and since we launched the action plan, we have continued to press ahead with progress.
We know the value of Pride events and the difference they can make to LGBTQ+ communities, so we have expanded our grass-roots Pride fund to support Pride events across Wales, so that more communities can come together. We’ve offered support to many Pride events across the country, including Pride in the Port in Newport, Swansea Pride, North Wales Pride, Glitter Pride by Glitter Cymru, Abergavenny Pride, Hay Pride, Colwyn Bay Pride, Cowbridge Pride, and more.
Rydyn ni yma heddiw yn siarad yn agored am hawliau LHDTC+ oherwydd yr holl bobl a ddaeth o'n blaenau ni a'r arloeswyr sydd wedi paratoi'r ffordd fel rhan o'n hanes diweddar iawn. Ychydig fisoedd yn ôl, fe wnaethom nodi ugeinfed pen-blwydd diddymu adran 28. Hyd at 2003, roedd cyhoeddi deunydd ac addysgu am gyfunrywioldeb yn anghyfreithlon. Mae gwaddol parhaol hyn yn dal yn amrwd i lawer, a'i effeithiau i'w teimlo heddiw.
Mae dechrau mis Mawrth yn nodi deugain mlynedd ers streic y glowyr, moment ddiffiniol yn ein hanes cyfunol yma yng Nghymru ac un a oedd yn gwleidyddoli llawer ohonom. Daeth â dwy gymuned a oedd wedi'u polareiddio yn wleidyddol ynghyd mewn achos cyffredin mewn cymuned lofaol yng Nghymru, wrth i'r mudiad Lesbiaid a Hoywon yn Cefnogi'r Glowyr—LGSM—gynnal ralïau a chodi arian i gefnogi glowyr yn Onllwyn yn nyffryn Dulais.
Yn fwy diweddar, rydym wedi dathlu eiliadau nodedig fel yr ymgyrch lwyddiannus dros gydraddoldeb priodas—rhywbeth yr wyf yn falch o fod wedi chwarae rhan bersonol fach ynddi yn ogystal ag oed cydsynio cyfartal, diwedd ar wahaniaethu mewn nwyddau a gwasanaethau, a chydnabod rhywedd yn y gyfraith. Fodd bynnag, mae llawer mwy i'w wneud o hyd. Nid yw cynnydd byth yn anochel, ac mae'n rhaid i ni barhau i weithio i wneud y newid yr ydym eisiau ei weld a'i gyflawni.
Flwyddyn yn ôl, cyflwynais ein 'Cynllun Gweithredu LHDTC+ Cymru' i'r Senedd. Mae'r cynllun hwn yn parhau i fod yn ddatganiad grymus o'n penderfyniad i sicrhau'r Gymru gynhwysol a chyfartal yr ydym i gyd eisiau ei gweld. Ond gwyddom nad yw geiriau heb weithredu yn ddigon, ac ers i ni lansio'r cynllun gweithredu, rydym wedi parhau i fwrw ymlaen â chynnydd.
Rydym yn gwybod gwerth digwyddiadau Pride a'r gwahaniaeth y gallant ei wneud i gymunedau LHDTC+, felly rydym wedi ehangu ein cronfa Pride ar lawr gwlad i gefnogi digwyddiadau Pride ledled Cymru, fel y gall mwy o gymunedau ddod at ei gilydd. Rydym wedi cynnig cefnogaeth i lawer o ddigwyddiadau Pride ledled y wlad, gan gynnwys Pride in the Port yng Nghasnewydd, Pride Abertawe, Balchder Gogledd Cymru, Glitter Pride gan Glitter Cymru, Pride y Fenni, Pride y Gelli, Pride Bae Colwyn, Pride y Bont-faen, a mwy.
Hefyd, roedd Llywodraeth Cymru wedi cefnogi Mas ar y Maes yn yr Eisteddfod ym mis Awst y llynedd, lle ymunais â’r Aelod dynodedig i lansio Camp Cymru ac, fel dysgwr, rhoddais i araith cwbl Gymraeg am y tro cyntaf.
In addition, Welsh Government supported Mas ar y Maes at the Eisteddfod in August last year, where I joined the designated Member to launch Camp Cymru and, as a committed learner, I delivered my first speech entirely in Welsh.
Working with Plaid Cymru as part of the co-operation agreement, we have also taken steps towards our commitment to see an end to conversion practices. We are expanding support services for survivors of conversion practices across Wales and a working group of experts has provided us with advice and expertise to inform our efforts to consign these practices to history. We are about to complete our research into the experiences of survivors of conversion practices in Wales, which started in May 2023, alongside a campaign to raise awareness around these harmful practices. And our work also continues to embed inclusion in education, from our inclusive curriculum and relationships and sexuality education, to the work we are undertaking on transgender guidance for schools, which will be published for consultation over the next few months.
In June 2023, we published our innovative LGBTQ+ action plan tracker, so that everyone can see how we are progressing with our ambitious and wide-ranging plan. It also provides information on specialist services to support Wales’s LGBTQ+ communities. And whilst we continue rightly to hold ourselves accountable, we are proud of the recognition our work in support of LGBTQ+ equality has received. In April last year, the United Nations independent expert on sexual orientation and gender identity recognised the 'LGBTQ+ Action Plan for Wales' in their end-of-mission statement as
‘an example of good practice in human rights policymaking’.
And in November 2023, the Welsh Government was presented with the Trans in the City CEO award for outstanding achievements in supporting trans and non-binary communities.
As we move forward in putting the actions in our LGBTQ+ action plan into practice, we continue to be clear that here in Wales, we stand for unity over division, inclusion rather than exclusion, and hope not hate. The Welsh Government stands together with and within our LGBTQ+ community in Wales. We recommit ourselves to supporting trans and non-binary people and our position remains clear: we believe that trans men are men, trans women are women and non-binary identities are valid.
Dirprwy Lywydd, too often and too many times, we see attempts to deliberately divide, to seek to erase LGBTQ+ identities, normalise discrimination and stir up hatred against us. Sadly, this harmful narrative continues to be pervasive within public and media discourse. The rights of one group should not be pitted against the rights of others and there can be no hierarchy of hate. That's why we're clear that the Welsh Government's commitment to creating a more equal Wales must include everyone—a Wales where everyone is valued, everyone's safety is protected and everyone is free to live as their authentic selves.
We all have the chance and the capability to change history, to forge a fairer future, without leaving anybody behind. I'm grateful to LGBTQ+ communities in Wales who have generously shared their time and their lived experiences with us. I know that that is not always easy, and I know that change can sometimes take time, but our work and the way forward would not be possible without those contributions.
So, this LGBTQ+ History Month and every month, let’s honour the legacy of those who lived through it and those whose lives have been cut far too short by continuing to work together to create the Wales we want to see and to become the most LGBTQ+ friendly nation in Europe. Diolch.
Gan weithio gyda Phlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithio, rydym hefyd wedi cymryd camau tuag at ein hymrwymiad i weld diwedd ar arferion trosi. Rydym yn ehangu gwasanaethau cymorth i oroeswyr arferion trosi ledled Cymru ac mae gweithgor o arbenigwyr wedi rhoi cyngor ac arbenigedd i ni i lywio ein hymdrechion i fwrw'r arferion hyn i ebargofiant. Rydym ar fin cwblhau ein hymchwil i brofiadau goroeswyr arferion trosi yng Nghymru, a ddechreuodd ym mis Mai 2023, ochr yn ochr ag ymgyrch i godi ymwybyddiaeth o'r arferion niweidiol hyn. Ac mae ein gwaith hefyd yn parhau i ymgorffori cynhwysiant mewn addysg, o'n cwricwlwm cynhwysol ac addysg cydberthynas a rhywioldeb, i'r gwaith rydym yn ei wneud ar ganllawiau trawsryweddol i ysgolion, a fydd yn cael eu cyhoeddi ar gyfer ymgynghoriad dros yr ychydig fisoedd nesaf.
Ym mis Mehefin 2023, gwnaethom gyhoeddi ein harolwg tracio cynllun gweithredu arloesol LHDTC+, fel y gall pawb weld sut rydym yn symud ymlaen gyda'n cynllun uchelgeisiol ac eang. Mae hefyd yn darparu gwybodaeth am wasanaethau arbenigol i gefnogi cymunedau LHDTC+ Cymru. Ac er ein bod yn parhau i ddal ein hunain yn atebol, rydym yn falch o'r gydnabyddiaeth y mae ein gwaith i gefnogi cydraddoldeb LHDTC+ wedi'i gael. Ym mis Ebrill y llynedd, fe wnaeth arbenigwr annibynnol y Cenhedloedd Unedig ar gyfeiriadedd rhywiol a hunaniaeth rhywedd gydnabod 'Cynllun Gweithredu LHDTC+ Cymru' yn eu datganiad diwedd cenhadaeth fel
'enghraifft o arfer da wrth lunio polisi hawliau dynol.'
Ac ym mis Tachwedd 2023, cyflwynwyd gwobr Prif Swyddog Gweithredol Traws yn y Ddinas i Lywodraeth Cymru am gyflawniadau rhagorol wrth gefnogi cymunedau traws ac anneuaidd.
Wrth i ni symud ymlaen i roi'r camau gweithredu yn ein cynllun gweithredu LHDTC+ ar waith, rydym yn parhau i fod yn glir ein bod, yma yng Nghymru, yn sefyll am undod dros raniad, cynhwysiant yn hytrach nag allgáu, a gobaith nid casineb. Mae Llywodraeth Cymru yn sefyll ynghyd â'n cymuned LHDTC+ yng Nghymru ac oddi mewn iddi. Rydym yn ailymrwymo ein hunain i gefnogi pobl draws ac anneuaidd ac mae ein safbwynt yn parhau i fod yn glir: rydym yn credu bod dynion traws yn ddynion, mae menywod traws yn fenywod ac mae hunaniaethau anneuaidd yn ddilys.
Dirprwy Lywydd, yn rhy aml, gwelwn ymdrechion i rannu'n fwriadol, ceisio dileu hunaniaethau LHDTC+, normaleiddio gwahaniaethu a sbarduno casineb yn ein herbyn. Yn anffodus, mae'r naratif niweidiol hwn yn parhau i fod yn dreiddiol o fewn trafodaethau cyhoeddus ac ar y cyfryngau. Ni ddylid gosod hawliau un grŵp yn erbyn hawliau pobl eraill ac nid oes lle i hierarchaeth casineb. Dyna pam rydyn ni'n glir bod rhaid i ymrwymiad Llywodraeth Cymru i greu Cymru fwy cyfartal gynnwys pawb—Cymru lle mae pawb yn cael ei werthfawrogi, diogelwch pawb yn cael ei warchod ac mae pawb yn rhydd i fyw fel nhw eu hunain.
Mae gan bob un ohonom y cyfle a'r gallu i newid hanes, i greu dyfodol tecach, heb adael unrhyw un ar ôl. Rwy'n ddiolchgar i gymunedau LHDTC+ yng Nghymru sydd wedi rhannu eu hamser a'u profiadau bywyd gyda ni yn hael. Rwy'n gwybod nad yw hynny bob amser yn hawdd, a gwn y gall newid gymryd amser weithiau, ond ni fyddai ein gwaith a'r ffordd ymlaen yn bosibl heb y cyfraniadau hynny.
Felly, y Mis Hanes LHDTC+ hwn a bob mis, gadewch i ni anrhydeddu gwaddol y rhai a fu'n byw drwyddo a'r rhai y mae eu bywydau wedi'u torri'n rhy fyr o lawer trwy barhau i weithio gyda'n gilydd i greu'r Gymru yr ydym eisiau ei gweld a dod y genedl fwyaf cyfeillgar i LHTDC + yn Ewrop. Diolch.
Thank you for your statement, Deputy Minister. As LGBT+ History Month draws to a close, I would like to thank Schools OUT for establishing this celebration of diversity and creating a dedicated opportunity to share this rich and diverse history of LGBT communities so everyone could learn about the contributions the community makes to society. I use the term 'LGBT community' to respect the wishes of the creator of LGBT+ History Month, who chose not to add a Q for 'queer' as some communities still associate it with a time when 'queer' was used in a negative way.
We celebrate LGBT+ History Month in February to mark this repeal of section 28. I was proud when David Cameron apologised for section 28. This hateful piece of legislation should never have been introduced by my party. But in the 20 years since its repeal, the Conservatives have made huge strides in protecting the rights of the LGBTQ+ community. It was a Conservative Government that implemented the equal marriage Act, we removed the ban on donating blood for gay and bisexual men, and, furthermore, we campaigned for and delivered a royal pardon for Alan Turing for his conviction for homosexuality.
Being lesbian, gay, bisexual or trans is not a crime. It is not a thing to be ashamed of, nor is it a reason for people to physically or verbally abuse you. Homophobia and transphobia have no place in our nation. We can be very proud of the fact that Britain is a global leader in LGBT equality, but we still have much more to do. Deputy Minister, I welcome the support you are giving to Pride events across Wales, particularly Swansea Pride. I hope to see many more events across my region and across the nation.
I note the ongoing work with Plaid Cymru to end conversion practices in Wales. Deputy Minister, what discussions have you had with the UK Government about the steps we can take to ban conversion therapy, whilst, at the same time, allowing the very important work undertaken by the Gender Identity Development Service? Regarding the GID service, there are ongoing issues with the replacement of the services at Tavistock following the Cass review. Perhaps, Deputy Minister, you could provide an update on progress.
I also note your statement that you are hoping to consult on the transgender guidance for schools within the next few months. The Department for Education in England recently released their revised guidance. Deputy Minister, what discussions have you had with UK Government Ministers about their guidance, and has that guidance had any influence on your Government's proposals?
Finally, Deputy Minister, thank you again for your statement, and I look forward to working with you to ensure that Wales becomes the most LGBTQ+ friendly nation in the world. I will continue to fight for the rights of everyone to be who they want to be, to love who they want to love. Diolch yn fawr.
Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Wrth i Fis Hanes LHDT+ ddirwyn i ben, hoffwn ddiolch i Schools OUT am sefydlu'r dathliad hwn o amrywiaeth a chreu cyfle pwrpasol i rannu'r hanes cyfoethog ac amrywiol hwn o gymunedau LHDT fel y gallai pawb ddysgu am y cyfraniadau y mae'r gymuned yn eu gwneud i gymdeithas. Rwy'n defnyddio'r term 'cymuned LHDT' i barchu dymuniadau'r un a greodd Mis Hanes LHDT+, a ddewisodd beidio ag ychwanegu C gyfer 'cwiar' gan fod rhai cymunedau'n dal i'w gysylltu ag adeg pan ddefnyddiwyd 'cwiar' mewn ffordd negyddol.
Rydym yn dathlu Mis Hanes LHDT+ ym mis Chwefror i nodi'r diddymiad hwn o adran 28. Roeddwn i'n falch pan wnaeth David Cameron ymddiheuro am adran 28. Ni ddylai'r darn o ddeddfwriaeth atgas hon fod wedi cael ei chyflwyno gan fy mhlaid i erioed. Ond yn yr 20 mlynedd ers ei diddymu, mae'r Ceidwadwyr wedi cymryd camau breision wrth amddiffyn hawliau'r gymuned LHDTC+. Llywodraeth Geidwadol a weithredodd y Ddeddf briodas gyfartal, fe wnaethom ddileu'r gwaharddiad ar roi gwaed i ddynion hoyw a deurywiol, ac, ar ben hynny, buom yn ymgyrchu dros bardwn brenhinol i Alan Turing am ei euogfarn am gyfunrywioldeb ac fe wnaethom gyflawni hyn.
Nid yw bod yn lesbiaidd, hoyw, deurywiol neu drawsrywiol yn drosedd. Nid yw'n rhywbeth i fod â chywilydd ohono, ac nid yw'n rheswm i bobl eich cam-drin yn gorfforol neu ar lafar chwaith. Nid oes lle i homoffobia a thrawsffobia yn ein gwlad. Gallwn fod yn falch iawn o'r ffaith fod Prydain yn arweinydd byd-eang o ran cydraddoldeb LHDT, ond mae gennym lawer mwy i'w wneud o hyd. Dirprwy Weinidog, rwy'n croesawu'r gefnogaeth rydych chi'n ei rhoi i ddigwyddiadau Pride ledled Cymru, yn enwedig Pride Abertawe. Rwy'n gobeithio gweld llawer mwy o ddigwyddiadau ar draws fy rhanbarth ac ar draws y wlad.
Rwy'n nodi'r gwaith parhaus gyda Phlaid Cymru i ddod ag arferion trosi i ben yng Nghymru. Dirprwy Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU ynghylch y camau y gallwn eu cymryd i wahardd therapi trosi, ar yr un pryd, ganiatáu i'r gwaith pwysig iawn a wneir gan y Gwasanaeth Datblygu Hunaniaeth Rhywedd fynd rhagddo? O ran y gwasanaeth datblygu hunaniaeth rhywedd, mae problemau parhaus o ran sicrhau rhywbeth yn lle'r gwasanaethau yn Tavistock yn dilyn adolygiad Cass. Efallai, Dirprwy Weinidog, y gallech roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd.
Rwyf hefyd yn nodi eich datganiad eich bod yn gobeithio ymgynghori ar y canllawiau trawsryweddol i ysgolion o fewn y misoedd nesaf. Yn ddiweddar, rhyddhaodd yr Adran Addysg yn Lloegr eu canllawiau diwygiedig. Dirprwy Weinidog, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ynglŷn â'u canllawiau, ac a yw'r canllawiau hynny wedi cael unrhyw ddylanwad ar gynigion eich Llywodraeth?
Yn olaf, Dirprwy Weinidog, diolch eto am eich datganiad, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i sicrhau bod Cymru yn dod y genedl fwyaf cyfeillgar i LHDTC+ yn y byd. Byddaf yn parhau i ymladd dros hawliau pawb i fod yr hyn y maent eisiau bod, i garu pwy y maent eisiau ei garu. Diolch yn fawr.
Can I thank Altaf Hussain for that considered contribution to this statement today here in the Senedd? I want to start by thanking you for what you said with regard to the repeal of section 28 and that it should never have happened. It's not always easy, as politicians, to recognise when things haven't been done in the right way, and I think you doing that today is very well received and very welcome. I really thank you for putting that on the record today. And also, thank you for everything that you're doing to try and work with us in this place to take forward LGBTQ+ equality.
As you rightly say, LGBT+ History Month is an opportunity to recognise and celebrate a history that, for far too long, has been hidden. You can't underestimate that to young people, or people of all ages, in Wales today who may not have known about people that played a part in our communities and in our country over the years. To have the opportunity to learn more about that and to see themselves reflected back at them as well is incredibly important. I think that's why the work we're doing around supporting grass-roots Prides in communities right across the country is really, really important. I've said before in this place that over the years I've probably attended more Pride events than I care to remember. They could be the major ones in London, Manchester or Cardiff—even Doncaster I once attended a Pride event at—but the ones I think that make the significant difference are those smaller ones, like in the community that I now represent, where I grew up, which brings not only a safe space for the LGBTQ+ community to come together, but actually encourages and promotes community cohesion as well.
If ever I want reassurance about some of the work they are doing, I was last year on a school visit to look at what they were doing with their young people to create that inclusive space for them in school where they feel safe and supported, and I remember asking one of the young people there, 'What one thing do you think makes a big difference right now, or would you want me to go back and tell my colleagues is important to you and you'd like to see in the future?' And one of them did say, actually, about the importance of those small, localised, supported Pride events, because for them, having that space and seeing that in practice gave them the courage and the confidence to have a conversation with their family about how they felt about who they are as well. So, I'm really pleased that it's something that we're able to continue to support as a Government as we move forward, and I'd like to see those events evolve and spread right across the country.
A gaf fi ddiolch i Altaf Hussain am y cyfraniad ystyriol yna i'r datganiad hwn heddiw yma yn y Senedd? Rwyf eisiau dechrau drwy ddiolch i chi am yr hyn a ddywedoch chi o ran diddymu adran 28 ac na ddylai fod wedi digwydd erioed. Nid yw bob amser yn hawdd, fel gwleidyddion, i gydnabod pan nad yw pethau wedi cael eu gwneud yn y ffordd iawn, ac rwy'n credu bod y ffaith eich bod yn gwneud hynny heddiw i'w groesawu'n fawr. Diolch yn fawr iawn am roi hynny ar y cofnod heddiw. A hefyd, diolch i chi am bopeth rydych chi'n ei wneud i geisio gweithio gyda ni yn y lle hwn i ddatblygu cydraddoldeb LHDTC+.
Fel y dywedwch yn gywir, mae Mis Hanes LHDT+ yn gyfle i gydnabod a dathlu hanes sydd, ers llawer rhy hir, wedi'i guddio. Ni allwch danbrisio hynny i bobl ifanc, na phobl o bob oed, yng Nghymru heddiw nad ydynt efallai wedi gwybod am bobl a chwaraeodd ran yn ein cymunedau ac yn ein gwlad dros y blynyddoedd. Mae cael y cyfle i ddysgu mwy am hynny ac i weld eu hunain yn cael eu hadlewyrchu'n ôl hefyd yn hynod o bwysig. Rwy'n credu mai dyna pam mae'r gwaith rydym yn ei wneud o ran cefnogi Pride llawr gwlad mewn cymunedau ledled y wlad yn wirioneddol bwysig. Rwyf wedi dweud o'r blaen yn y lle hwn, dros y blynyddoedd, fy mod wedi mynychu mwy o ddigwyddiadau Pride nag yr wyf eisiau eu cofio. Gallen nhw fod y prif rai yn Llundain, Manceinion neu Gaerdydd—hyd yn oed Doncaster lle mynychais ddigwyddiad Pride unwaith—ond y rhai rwy'n credu sy'n gwneud y gwahaniaeth sylweddol yw'r rhai llai hynny, fel yn y gymuned yr wyf yn ei chynrychioli bellach, lle cefais fy magu, sy'n creu man diogel nid yn unig i'r gymuned LHDTC+ ddod at ei gilydd, ond mewn gwirionedd yn annog ac yn hyrwyddo cydlyniant cymunedol hefyd.
Os ydw i byth eisiau sicrwydd ynghylch rhywfaint o'r gwaith y maen nhw'n ei wneud, roeddwn i'r llynedd ar ymweliad ysgol i edrych ar yr hyn roedden nhw'n ei wneud gyda'u pobl ifanc i greu'r lle cynhwysol hwnnw iddyn nhw yn yr ysgol lle maen nhw'n teimlo'n ddiogel ac yn cael cefnogaeth, ac rwy'n cofio gofyn i un o'r bobl ifanc yno, "Pa un peth ydych chi'n meddwl sy'n gwneud gwahaniaeth mawr ar hyn o bryd, neu a fyddech chi eisiau i mi ddweud wrth fy nghydweithwyr sy'n bwysig i chi ac yr hoffech ei weld yn y dyfodol?" Ac fe soniodd un ohonyn nhw, mewn gwirionedd, am bwysigrwydd y digwyddiadau Pride bach, lleol, a gefnogwyd, oherwydd iddyn nhw, roedd cael y gofod hwnnw a gweld hynny yn ymarferol yn rhoi'r dewrder a'r hyder iddyn nhw gael sgwrs gyda'u teulu am sut roedden nhw'n teimlo ynghylch pwy ydyn nhw hefyd. Felly, rwy'n falch iawn ei fod yn rhywbeth y gallwn barhau i'w gefnogi fel Llywodraeth wrth i ni symud ymlaen, a hoffwn weld y digwyddiadau hynny'n esblygu a'u lledaenu ledled y wlad.
Diolch am y datganiad, Ddirprwy Weinidog.
Thank you for the statement, Deputy Minister.
Plaid Cymru is proud of the work that has been done through the co-operation agreement and the LGBTQ+ action plan in endeavouring to ensure that all members of Wales's LGBTQ+ community are supported and their contribution to this nation celebrated as we stand together against prejudice and discrimination.
Mae Plaid Cymru yn falch o'r gwaith sydd wedi'i wneud drwy'r cytundeb cydweithio a'r cynllun gweithredu LHDTC+ wrth ymdrechu i sicrhau bod holl aelodau cymuned LHDTC+ Cymru yn cael eu cefnogi a'u cyfraniad i'r genedl hon yn cael ei ddathlu wrth i ni sefyll gyda'n gilydd yn erbyn rhagfarn a gwahaniaethu.
Rhaid inni fod yn unedig wrth sefyll dros obaith ac yn erbyn casineb.
We must speak with one voice in standing for hope and against hatred.
I'm glad to be able to say that my home town of Pontardawe will be having its first ever Pride this June, and I look forward to taking part in that. The theme of this year's LGBTQ+ History Month is 'Under the scope', and as well as paying tribute to the work of LGBTQ+ staff across the NHS, it also highlights the health inequalities faced by the LGBTQ+ community. Our shared aim is that Wales becomes, as you said, the most LGBTQ+ friendly nation in Europe. One of the action points within the LGBTQ+ action plan is to seek the devolution of powers in relation to gender recognition and to ensure we are supporting gender recognition certificate applicants in Wales. We really haven't seen much progress on this, but what we have seen, all too often, is transgender people's lives being used as a political football and their rights denied, and a Westminster Government intent on amplifying hateful narratives pertaining to culture wars that foster and embolden prejudice.
We don't need to look too far away from our shores to see what can be achieved, and in a relatively short space of time. I'm sure the hundreds of Welsh people who travelled to Dublin to watch the rugby last weekend had a great time in spite of the result. I've been reading about Ireland’s long journey towards ensuring LGBTQ+ rights since homosexuality was decriminalised there 30 years ago. Around 79 per cent of people in Ireland said they view their local area as a good place for LGBTQ+ people, and according to polls conducted last year, and an Ipsos study, around 80 per cent of Irish citizens support discrimination protections for trans people. As you know, Ireland has ensured that trans people can declare their own gender under their Gender Recognition Act 2015. There's no need for a medical diagnosis or doctor’s reports. Ruadhán Ó Críodáin is a trans man who lives in Dublin. In an article by Patrick Kelleher in Pink News, Ruadhán described the way he was able to get a gender recognition certificate as straightforward and compassionate, as compared to the 'brutally paternalistic and unfair' process for getting a GRC in the UK. He said:
'Why should a panel of strangers decide if you deserve a GRC or not? Why make someone go through two years of social transition before being eligible? Why is a diagnosis of gender dysphoria or proof of surgery needed? Trans people are the authorities in our own gender. We know who we are. Transition is already difficult enough without adding further barriers. And crucially, being trans isn't an illness.'
As the article points out, self-ID has been a quiet, everyday reality for trans people in Ireland for more than eight years. As Ruadhán puts it, 'the sky hasn't fallen in'. So, do you feel inspired by the progress made in Ireland, Deputy Minister, and could the Welsh Government provide an update on the work that's being done to devolve the powers in relation to gender recognition to Wales, as outlined in the action plan? What assurances has the Welsh Government had from Labour colleagues in Westminster that a Labour-led Government in Westminster would not follow the steps of the Tory Government and block attempts by devolved nations to ensure compassion and equality for their trans citizens in relation to gender recognition? Diolch.
Rwy'n falch o allu dweud y bydd fy nhref enedigol, Pontardawe, yn cael ei Pride cyntaf erioed ym mis Mehefin, ac edrychaf ymlaen at gymryd rhan yn hwnnw. Thema Mis Hanes LHDTC+ eleni yw 'O dan y cwmpas', ac yn ogystal â thalu teyrnged i waith staff LHDTC+ ar draws y GIG, mae hefyd yn tynnu sylw at anghydraddoldebau iechyd y gymuned LHDTC+. Ein nod ar y cyd yw i Gymru, fel y dywedoch chi, fod y genedl fwyaf cyfeillgar i LHDTC+ yn Ewrop. Un o'r pwyntiau gweithredu o fewn y cynllun gweithredu LHDTC+ yw ceisio datganoli pwerau mewn cysylltiad â chydnabod rhywedd a sicrhau ein bod yn cefnogi ymgeiswyr am dystysgrif cydnabod rhywedd yng Nghymru. Nid ydym wedi gweld llawer o gynnydd ar hyn, ond yr hyn a welsom, yn rhy aml o lawer, yw defnyddio bywydau pobl drawsryweddol fel pêl-droed gwleidyddol a gwadu eu hawliau, a Llywodraeth San Steffan sy'n benderfynol o ymhelaethu naratifau atgas sy'n ymwneud â rhyfeloedd diwylliant sy'n meithrin ac yn annog rhagfarn.
Nid oes angen i ni edrych yn rhy bell i ffwrdd o'n glannau i weld beth y gellir ei gyflawni, ac mewn cyfnod cymharol fyr. Rwy'n siŵr bod y cannoedd o Gymry a deithiodd i Ddulyn i wylio'r rygbi y penwythnos diwethaf wedi cael amser gwych er gwaethaf y canlyniad. Rydw i wedi bod yn darllen am daith hir Iwerddon tuag at sicrhau hawliau LHDTC+ ers i gyfunrywioldeb gael ei ddad-droseddoli yno 30 mlynedd yn ôl. Dywedodd tua 79% o bobl Iwerddon eu bod yn ystyried eu hardal leol fel lle da i bobl LHDTC+, ac yn ôl arolygon barn a gynhaliwyd y llynedd, ac astudiaeth Ipsos, mae tua 80 y cant o ddinasyddion Iwerddon yn cefnogi amddiffyniadau gwahaniaethu ar gyfer pobl draws. Fel y gwyddoch chi, mae Iwerddon wedi sicrhau y gall pobl draws ddatgan eu rhywedd eu hunain o dan eu Deddf Cydnabod Rhywedd 2015. Nid oes angen diagnosis meddygol nac adroddiadau meddyg. Mae Ruadhán Ó Críodáin yn ddyn traws sy'n byw yn Nulyn. Mewn erthygl gan Patrick Kelleher yn Pink News, disgrifiodd Ruadhán y ffordd yr oedd yn gallu cael tystysgrif cydnabod rhywedd mewn proses mor syml a thosturiol, o'i chymharu â'r broses 'nawddoglyd greulon ac annheg' ar gyfer cael tystysgrif cydnabod rhywedd yn y DU. Dywedodd:
'Pam dylai panel o ddieithriaid benderfynu a ydych yn haeddu tystysgrif cydnabod rhywedd ai peidio? Pam gwneud i rywun fynd trwy ddwy flynedd o drawsnewid cymdeithasol cyn bod yn gymwys? Pam mae angen diagnosis o ddysfforia rhywedd neu brawf o lawdriniaeth? Pobl drawsrywiol yw'r awdurdodau yn ein rhywedd ein hunain. Rydym yn gwybod pwy ydym ni. Mae trawsnewid eisoes yn ddigon anodd heb ychwanegu rhwystrau pellach. Ac yn allweddol, dydy bod yn drawsrywiol ddim yn salwch.'
Fel y mae'r erthygl yn nodi, mae hunanddiffinio wedi bod yn realiti tawel, bob dydd i bobl draws yn Iwerddon am fwy nag wyth mlynedd. Fel mae Ruadhán yn ei ddweud, 'nid yw'r awyr wedi cwympo'. Felly, a ydych chi'n teimlo eich bod wedi'ch ysbrydoli gan y cynnydd a wnaed yn Iwerddon, Dirprwy Weinidog, ac a allai Llywodraeth Cymru roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n cael ei wneud i ddatganoli'r pwerau mewn cysylltiad â chydnabod rhywedd i Gymru, fel yr amlinellir yn y cynllun gweithredu? Pa sicrwydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael gan gydweithwyr Llafur yn San Steffan na fyddai Llywodraeth dan arweiniad Llafur yn San Steffan yn dilyn camau'r Llywodraeth Dorïaidd ac yn rhwystro ymdrechion gan genhedloedd datganoledig i sicrhau tosturi a chydraddoldeb i'w dinasyddion traws mewn cysylltiad â chydnabod rhywedd? Diolch.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Diolch, Sioned Williams for that impassioned contribution. I don't know whether you've worn the green because you were talking about Ireland and Dublin. I haven't read the article that you refer to, but I certainly will go and look it up. In terms of the line you said, that the sky hasn't fallen in, there are examples right around the globe where self-ID has been brought in and the world has carried on, and actually what it has done is made a huge, huge difference to the lives of the trans community and trans people, who face far too many barriers and far too much discrimination. Life can be difficult as it is, without placing those extra hurdles in front of people.
The Welsh Government absolutely remains committed to seek the devolution of powers as regards the gender recognition Act, to support trans communities. It absolutely remains our position around self-identification as well, and we're committed to taking that forward through our partnership through the co-operation agreement. I'm proud too of the work we've done, and I was proud to join, as I said in my statement, the designated Member at Mas ar y Maes back in August, even if I was terrified after giving my first full speech in Welsh, being thrust in front of Radio Cymru to do an interview. But I'm grateful for Siân Gwenllian's support and stepping in after I did my first contribution—she came in with a bit more of the detail, which my vocab hasn't quite got to yet. That's real partnership working in action too. But in all seriousness, I think it demonstrates the work we can do to together and the work we can do as a Government to reach out and support communities right across Wales, building on the grass-roots Pride work, but the broader work as well.
Given you mentioned the first Pride in Pontardawe is happening this year, I think I might take this opportunity to mention too that, on 22 June this year, Flint will have its first ever Pride. It's where I went to school and it's being led by the deputy mayor of Flint, Councillor Melly Buckley, who will be mayor of the town when the Pride takes place, and actually is the first out mayor of Flint too. So, I look forward to doing something that I never thought I would have done when I was at school in Flint—marching and taking part in that first ever Pride event.
Diolch, Sioned Williams am y cyfraniad angerddol yna. Nid wyf yn gwybod a ydych chi wedi gwisgo'r gwyrdd oherwydd roeddech chi'n sôn am Iwerddon a Dulyn. Nid wyf wedi darllen yr erthygl yr ydych yn cyfeirio ati, ond byddaf yn sicr yn mynd i edrych arni. O ran y llinell y dywedoch, nad yw'r awyr wedi cwympo, mae yna enghreifftiau ledled y byd lle mae hunanddiffinio wedi'i ddwyn i mewn ac mae'r byd wedi parhau, ac mewn gwirionedd mae'r hyn y mae wedi'i wneud yn gwneud gwahaniaeth enfawr, enfawr i fywydau'r gymuned draws a phobl draws, sy'n wynebu gormod o rwystrau o lawer a llawer gormod o wahaniaethu. Gall bywyd fod yn anodd fel y mae, heb osod y rhwystrau ychwanegol hynny o flaen pobl.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau'n gwbl ymrwymedig i geisio datganoli pwerau o ran y Ddeddf cydnabod rhywedd, i gefnogi cymunedau traws. Mae'n safbwynt ni o ran hunanddiffinio yn parhau hefyd, ac rydym wedi ymrwymo i fwrw ymlaen â hynny drwy ein partneriaeth drwy'r cytundeb cydweithio. Rydw i'n falch hefyd o'r gwaith rydyn ni wedi'i wneud, ac roeddwn i'n falch o ymuno, fel y dywedais i yn fy natganiad, â'r Aelod dynodedig yn y digwyddiad Mas ar y Maes nôl ym mis Awst, hyd yn oed os oeddwn i wedi dychryn ar ôl rhoi fy araith lawn gyntaf yn Gymraeg, cael fy ngwthio o flaen Radio Cymru i wneud cyfweliad. Ond rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth Siân Gwenllian ac am gamu i mewn ar ôl i mi wneud fy nghyfraniad cyntaf—daeth i mewn gydag ychydig mwy o'r manylion, nad yw fy ngeirfa i’n ddigon eang eto i'w cyfleu. Mae hyn hefyd yn enghraifft o bartneriaeth yn gweithio go iawn. Ond o ddifrif, rwy'n credu ei fod yn dangos y gwaith y gallwn ei wneud gyda'n gilydd a'r gwaith y gallwn ei wneud fel Llywodraeth i estyn allan a chefnogi cymunedau ledled Cymru, gan adeiladu ar waith Pride llawr gwlad, ond y gwaith ehangach hefyd.
O ystyried eich bod wedi sôn am y Pride cyntaf ym Mhontardawe yn digwydd eleni, rwy'n credu y gallwn fanteisio ar y cyfle hwn i grybwyll hefyd, ar 22 Mehefin eleni, y bydd y Fflint yn cael ei Pride cyntaf erioed. Dyna lle es i i'r ysgol ac mae'n cael ei arwain gan ddirprwy faer Y Fflint, y Cynghorydd Melly Buckley, a fydd yn faer y dref pan fydd Pride yn digwydd, ac mewn gwirionedd maer cyntaf y Fflint i ddod allan hefyd. Felly, rwy'n edrych ymlaen at wneud rhywbeth na feddyliais erioed y byddwn i wedi'i wneud pan oeddwn yn yr ysgol yn y Fflint—yn gorymdeithio ac yn cymryd rhan yn y digwyddiad Pride cyntaf erioed hwnnw.
I'd like to follow up on those comments by thanking the Deputy Minister for the work that she has done with my young trans man constituent, Sean Donovan, who has a story to tell and will continue to tell his story about his experiences. The support the Minister has given, including meeting with us in Tŷ Hywel, was very welcome, and perhaps I'll raise more detail about that at a later date. But I also want to raise the work that trade unions have done to support LGBTQ+ people, particularly Unison. We're both members of Unison, we both spoke at their Labour Link conference a couple of weeks ago, and we recognise that they are now launching their Unison Cymru Wales Year of the LGBTQ+ Worker, and I think we should welcome that. I'd just like to ask the Minister what are her plans to celebrate that particular launch.
Hoffwn ddilyn y sylwadau hynny drwy ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am y gwaith y mae wedi'i wneud gyda fy etholwr Sean Donovan, dyn traws ifanc sydd â stori i'w hadrodd ac a fydd yn parhau i adrodd ei stori am ei brofiadau. Roedd croeso mawr i'r gefnogaeth a roddwyd gan y Gweinidog, gan gynnwys cyfarfod â ni yn Nhŷ Hywel, ac efallai y byddaf yn codi mwy o fanylion am hynny yn nes ymlaen. Ond rwyf hefyd am godi'r gwaith y mae undebau llafur wedi'i wneud i gefnogi pobl LHDTC+, yn enwedig Unsain. Mae'r ddau ohonom yn aelodau o Unsain, siaradodd y ddau ohonom yn eu cynhadledd Cyswllt Llafur ychydig wythnosau yn ôl, ac rydym yn cydnabod eu bod bellach yn lansio Blwyddyn y Gweithiwr LHDTC+ Unsain Cymru, ac rwy'n credu y dylem groesawu hynny. Hoffwn ofyn i'r Gweinidog beth yw ei chynlluniau i ddathlu'r lansiad penodol hwnnw.
Diolch. I thank Hefin David, actually, for not just the work you do as chair of the Unison group, but actually in terms of the work you've done with Sean in supporting him. And I agree with you that Sean is an absolute inspiration, and I'm really pleased we were able to take that time to meet, and I absolutely commit to continuing to work with you and following that up as we move forward as well.
But on the broader point you make about the role that the trade unions have in advancing equality, it was actually at that same event where I happened to bump into you in passing as you finished your slot and I took up mine—. In an age when, sadly, it often can feel that LGBTQ+ rights are under particular attack and at risk of being rolled back, I think I'd really have to recognise the work of the trade union movement in advancing that LGBTQ+ equality, not just in the workplace, whether that's through their equality reps or committees or the campaigns they do, but actually more widely in Wales as well. One of the things I said when I was with the Unison members is, actually, it's all part of that same struggle, isn't it—that same struggle for social justice within the workplace but for that broader equality within Wales as well. And we only achieve that when we work together and come together to not just defend equality and rights but work to extend them as well.
So, you mentioned Unison Year of the LGBTQ+ Worker, which, actually, I believe has been launched today in Wales from Unison Cymru, and I do hope, depending on what time we manage to vote this evening, that I may get to join them for part of that, but I'm very much looking, actually, to work with Unison and other unions and other organisations about how we can create those more inclusive workplaces as part of our ambition to be in that most LGBTQ+ friendly nation in Europe.
Diolch. Diolch i Hefin David, a dweud y gwir, nid yn unig am y gwaith yr ydych chi'n ei wneud yn gadeirydd grŵp Unsain, ond o ran y gwaith yr ydych chi wedi ei wneud gyda Sean i'w gefnogi. Ac rwy'n cytuno â chi bod Sean wir yn ysbrydoliaeth, ac rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu cyfarfod, ac rwy'n ymrwymo'n llwyr i barhau i weithio gyda chi a gwneud gwaith dilynol ar hynny yn y dyfodol hefyd.
Ond ar y pwynt ehangach yr ydych chi'n ei wneud am y swyddogaeth sydd gan yr undebau llafur o ran hyrwyddo cydraddoldeb, yn yr un digwyddiad hwnnw, a dweud y gwir, lle digwyddais daro arnoch chi wrth basio wrth i chi orffen eich rhan i ac i minnau ddechrau fy rhan i—. Mewn oes pan fo'n aml yn gallu teimlo, yn anffodus, bod hawliau LHDTC+ o dan ymosodiad arbennig ac mewn perygl o gael eu cwtogi, rwy'n credu y byddai wir yn rhaid i mi gydnabod gwaith mudiad yr undebau llafur o ran hyrwyddo'r cydraddoldeb hwnnw i bobl LHDTC+, nid yn unig yn y gweithle, boed hynny drwy eu cynrychiolwyr neu bwyllgorau cydraddoldeb neu'r ymgyrchoedd y maen nhw'n eu cynnal, ond yn ehangach yng Nghymru hefyd mewn gwirionedd. Un o'r pethau a ddywedais pan oeddwn i gyda'r aelodau Unsain yw, a dweud y gwir, ei fod i gyd yn rhan o'r un frwydr, onid yw—yr un frwydr honno dros gyfiawnder cymdeithasol yn y gweithle ond dros y cydraddoldeb ehangach hwnnw yng Nghymru hefyd. Ac rydym ni'n cyflawni hynny dim ond pan fyddwn ni'n cydweithio ac yn dod at ein gilydd nid yn unig i amddiffyn cydraddoldeb a hawliau ond yn gweithio i'w hymestyn hefyd.
Felly, fe wnaethoch chi sôn am Flwyddyn y Gweithiwr LHDTC+ Unsain, sydd, a dweud y gwir, wedi cael ei lansio heddiw yng Nghymru gan Unsain Cymru rwy'n credu, ac rwy'n gobeithio, yn dibynnu ar ba amser y byddwn ni'n llwyddo i bleidleisio heno, y byddaf i'n cael cyfle i ymuno â nhw ar gyfer rhan o hynny, ond rwy'n sicr iawn, a dweud y gwir, yn bwriadu gweithio gydag Unsain ac undebau eraill a sefydliadau eraill ar sut y gallwn ni greu'r gweithleoedd mwy cynhwysol hynny yn rhan o'n huchelgais i fod y genedl fwyaf ystyriol honno o bobl LHDTC+ yn Ewrop.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Mae eitem 9 wedi'i ohirio tan 12 Mawrth.
Item 9 has been postponed until 12 March.
Felly, eitem 10 sydd nesaf. Hwn yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar ymateb Llywodraeth Cymru i gomisiwn trafnidiaeth y gogledd. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud ei ddatganiad—Lee Waters.
Therefore, we move on to item 10, and this is the statement by the Deputy Minister for Climate Change on the Welsh Government's response to the north Wales transport commission. I call on the Deputy Minister to make his statement—Lee Waters.
Diolch, Llywydd. I asked Lord Terry Burns to chair this commission on transport in north Wales to bring the same rigour and challenge that he showed in his study of transport in south-east Wales, and I thank him and his commissioners for their very thorough work and for their rigorous report. Thanks to them, we now have a comprehensive analysis of the transport system in the north of our country, and we have 60 recommendations to improve it.
The origins of the commission stem from a recommendation set out by Lord Peter Hendy in his union connectivity review for the UK Government for a multimodal study of north Wales transport. We accepted that recommendation, and I now hope that the UK Government will join us in accepting the recommendations of this independent commission and will work together with us and the local authorities through the corporate joint committee to develop and deliver a pipeline of schemes.
The starting point of the report is that we need to reduce carbon emissions from transport if we are to hit our overall net-zero legal targets. Transport accounts for 17 per cent of carbon emissions in Wales, and even with greater take-up of electric vehicles, reducing emissions still requires changes in the way we travel. The analysis by the commission shows how this can be done. While the debate familiar to politicians and business groups focuses on longer distance routes and car journeys, the independent analysis by the commission demonstrates that the majority of journeys made in the region are short in length and to the same or neighbouring area. Most people travel short, local journeys, and these are trips that are suited to public transport, walking and cycling, when we put safe and attractive alternatives in place.
Llywydd, this is an excellent report, and while it looks at north Wales in detail, its analysis and conclusions are relevant right across Wales, and I'd commend it in particular to Members representing south-west and mid Wales. We don't need any more commissions. Instead, we should look now to this report as regional transport plans are developed across Wales.
Diolch, Llywydd. Gofynnais i'r Arglwydd Terry Burns gadeirio'r comisiwn hwn ar drafnidiaeth yn y gogledd i ddod â'r un manwl gywirdeb a her a ddangosodd yn ei astudiaeth o drafnidiaeth yn ne-ddwyrain Cymru, a diolchaf iddo ef a'i gomisiynwyr am eu gwaith trylwyr iawn ac am eu hadroddiad manwl gywir. Diolch iddyn nhw, mae gennym ni bellach ddadansoddiad cynhwysfawr o'r system drafnidiaeth yng ngogledd ein gwlad, ac mae gennym ni 60 o argymhellion i'w gwella.
Mae gwreiddiau'r comisiwn yn deillio o argymhelliad a gyflwynwyd gan yr Arglwydd Peter Hendy yn ei adolygiad o gysylltedd undebau ar gyfer Llywodraeth y DU ar gyfer astudiaeth aml-ddull o drafnidiaeth yn y gogledd. Fe wnaethom ni dderbyn yr argymhelliad hwnnw, ac rwy'n gobeithio nawr y gwnaiff Llywodraeth y DU ymuno â ni i dderbyn argymhellion y comisiwn annibynnol hwn a chydweithio â ni a'r awdurdodau lleol drwy'r cyd-bwyllgor corfforedig i ddatblygu a darparu cyfres o gynlluniau.
Man cychwyn yr adroddiad yw bod angen i ni leihau allyriadau carbon o drafnidiaeth os ydym ni'n mynd i gyrraedd ein targedau cyfreithiol sero net cyffredinol. Mae trafnidiaeth yn gyfrifol am 17 y cant o allyriadau carbon yng Nghymru, a hyd yn oed gyda mwy o bobl yn defnyddio cerbydau trydan, mae lleihau allyriadau yn dal i ofyn am newidiadau i'r ffordd yr ydym ni'n teithio. Mae'r dadansoddiad gan y comisiwn yn dangos sut y gellir gwneud hyn. Er bod y ddadl sy'n gyfarwydd i wleidyddion a grwpiau busnes yn canolbwyntio ar lwybrau o bellteroedd hirach a theithiau car, mae'r dadansoddiad annibynnol gan y comisiwn yn dangos bod mwyafrif y teithiau a wneir yn y rhanbarth yn fyr o ran hyd ac i'r un ardal neu i ardal gyfagos. Mae'r rhan fwyaf o bobl yn gwneud teithiau byr, lleol, ac mae'r rhain yn deithiau sy'n addas ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, cerdded a beicio, pan fyddwn ni'n cyflwyno dewisiadau amgen diogel a deniadol.
Llywydd, mae hwn yn adroddiad ardderchog, ac er ei fod yn edrych yn fanwl ar y gogledd, mae ei ddadansoddiad a'i gasgliadau yn berthnasol ledled Cymru gyfan, a byddwn yn ei gymeradwyo yn arbennig i Aelodau sy'n cynrychioli'r de-orllewin a'r canolbarth. Nid oes angen mwy o gomisiynau arnom ni. Yn hytrach, dylem edrych nawr ar yr adroddiad hwn wrth i gynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol gael eu datblygu ledled Cymru.
It makes a number of recommendations on rail improvements, including increased service frequency and reduced journey times on the Borderlands line and, indeed, electrification of the north Wales main line. Of course, improvements are the responsibility of the UK Government, but the recommendations are entirely consistent with our own priorities, which we are seeking to agree with the joint Welsh and UK Government Wales rail board, which has been a constructive development. We've long campaigned for the electrification of the north Wales main line, and we welcome the UK Government announcing funding, but the UK Government made this decision unilaterally, and the commission makes it clear that other schemes in north Wales would deliver benefits sooner. This includes addressing infrastructure constraints to enable five trains per hour, including one express service, to operate on it. If there are billions of pounds available for Wales, then Wales should decide how best to spend it.
The Welsh Government has made an £800 million investment in new rolling stock for the whole of the Wales and borders network, which is already improving the experience of people who travel by train in north Wales. As more of these new trains are introduced, TfW will be able to operate longer trains, providing a more comfortable journey for customers, as well as a wealth of modern, accessible features. We’ve restored direct services to Liverpool, increased the frequency on the Borderlands line using new trains, and made the service more reliable. But, obviously, there is more to be done and there is a vast amount of untapped potential on the current rail network in north Wales, and it needs proper investment from the UK Government that has responsibility for rail infrastructure under our devolution settlement.
On bus, I agree with the commission that the deregulated bus network does not work well in the region, and I welcome their support of our bus reform plans, including legislation that we hope to introduce in September. We are proposing a new model for bus services in Wales, which will allow us to work with local authorities to design the bus networks their communities need, and put in place contracts to deliver them. And we're already seeing really good examples of joint working between TfW and local authorities, such as Ynys Môn and Gwynedd, which are guiding the way for our wider bus reform plans across Wales.
The report has important things to say too on active travel. Its analysis shows level of walking and cycling are currently low and that active travel is often seen as, quote,
'unattractive, not convenient, and perceived as not being safe.'
But, it says, the potential for change is considerable, and it confirmed that our existing proposals for extending the active travel network in north Wales would create over 1,100 km of routes for people to use. But to realise this, we must see active travel as a mode of transport on par with others and bolster our ability to implement cycling and walking infrastructure, and that is a key point. Capacity and capability amongst the delivery authorities is currently lacking. Now, we've started to improve this by strengthening the active travel expertise in Transport for Wales and put it to the service of local authorities to encourage them to have modal shift in their areas. And I welcome the recommendation in the report for a north Wales active travel unit to be established to work with councils, the corporate joint committee and the trunk road agency.
Now, this is the case for schemes such as Llanbedr, which we are pursuing on a multimodal basis in partnership with local government. And I recently visited Llanbedr and met with local campaigners and the local authority to discuss next steps. And we've indicated that we want to work with them on an alternative to the bypass around the village that was rejected by the roads review, and put in place an alternative way to address the problem. And I'm pleased to say that we are starting to make some progress. And I was able to point to them the excellent progress that Rhondda Cynon Taf have made in learning from the roads review, in its challenge in recasting its scheme in Llanharan near Bridgend, and to pair Rhondda Cynon Taf council with Gwynedd, to try and apply those lessons in practice in Llanbedr.
Now, last February, I also tasked the commission with developing specific recommendations on improving the resilience of connections across the Menai strait. The commission's work has, for the first time, given us a robust analysis of travel patterns to and from Ynys Môn, and a series of options of how we can get more for all modes from the existing infrastructure. Their work is detailed and practical on this issue, and in particular, they make 16 recommendations that we support and intend to move to delivery, initially by procuring detailed feasibility work on the first six recommendations the commission has identified as a priority. This is the same approach as we took with the Burns report in the south-east, identifying quick wins.
The commission’s recommendations will feed into north Wales’s regional transport plan being developed by its corporate joint committee, and supported by Transport for Wales, to create a single joined-up plan for transport investment that works for all parts of north Wales, including urban, rural and coastal communities and, of course, cross-border connectivity. Again, learning from our experience in the south-east, where a Burns delivery unit and group has been critical in driving forward the recommendations in the south-east, we'd like to do the same in the north.
I am pleased that Ashley Rogers, the chief executive officer of the north Wales business council, and John Parkin, emeritus professor of transport engineering at the University of the West of England, will serve as chair and vice-chair, respectively, of a north Wales regional delivery group. Both were key members of the north Wales transport commission, and I'm very grateful to them for offering their experience and knowledge to make sure that the ideas in the report are delivered on the ground, and we create a pipeline of schemes for investment, because we don't need words, we need action, and that's now the next step. This will work alongside, obviously, the local authorities, the corporate joint committee and the other agencies.
So, the commission's work is not an end in itself; what they provide us with are an analysis of the key transport challenges—and it's critical to have that analysis—and then a pipeline of multimodal schemes that can ameliorate those challenges. As I’m sure this Chamber will have noticed, changing transport is not easy and not always popular. Once this pipeline of projects is in place, difficult choices inevitably will be needed, and part of addressing those challenges is greater investment by the UK Government in rail, but we can’t be blind to other financial pressures that we all face. And we do face the bleakest budget settlement Wales has seen.
As well as being expensive, complex and slow to change, the transport system we are dealing with is not just about mechanics, it’s about emotions, values and identity. We have to recognise that this will be as much about culture change as anything else. I don’t underestimate what a big shift it represents, nor how hard the change is. But the evidence is clear: make it easy for people and people will make different choices. It is a must-do to avoid the huge harms of global warming, yes, but also vital to help improve the lives of our families and our neighbours in the immediate future. Diolch.
Mae'n gwneud nifer o argymhellion ar welliannau i reilffyrdd, gan gynnwys gwasanaethau amlach ac amseroedd teithio llai ar lein y Gororau ac, yn wir, trydaneiddio prif reilffordd gogledd Cymru. Wrth gwrs, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am welliannau, ond mae'r argymhellion yn gwbl gyson â'n blaenoriaethau ein hunain, yr ydym ni'n ceisio eu cytuno gyda bwrdd rheilffyrdd Cymru ar y cyd Llywodraethau Cymru a'r DU, sydd wedi bod yn ddatblygiad adeiladol. Rydym ni wedi ymgyrchu ers tro dros drydaneiddio prif reilffordd gogledd Cymru, ac rydym ni'n croesawu Llywodraeth y DU yn cyhoeddi cyllid, ond gwnaeth Llywodraeth y DU y penderfyniad hwn yn unochrog, ac mae'r comisiwn yn ei gwneud yn eglur y byddai cynlluniau eraill yn y gogledd yn sicrhau manteision yn gynt. Mae hyn yn cynnwys mynd i'r afael â chyfyngiadau seilwaith i alluogi pum trên yr awr, gan gynnwys un gwasanaeth cyflym, i weithredu arno. Os oes biliynau o bunnoedd ar gael i Gymru, yna Cymru ddylai benderfynu ar y ffordd orau o'u gwario.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud buddsoddiad o £800 miliwn mewn cerbydau newydd ar gyfer holl rwydwaith Cymru a'r gororau, sydd eisoes yn gwella profiad pobl sy'n teithio ar y trên yn y gogledd. Wrth i fwy o'r trenau newydd hyn gael eu cyflwyno, bydd TrC yn gallu rhedeg trenau hirach, gan ddarparu taith fwy cyfforddus i gwsmeriaid, yn ogystal â chyfoeth o nodweddion modern a hygyrch. Rydym ni wedi ailgyflwyno gwasanaethau uniongyrchol i Lerpwl, wedi cyflwyno teithiau amlach ar lein y Gororau gan ddefnyddio trenau newydd, ac wedi gwneud y gwasanaeth yn fwy dibynadwy. Ond, yn amlwg, mae mwy i'w wneud ac mae llawer iawn o botensial sydd heb ei wireddu ar y rhwydwaith rheilffyrdd presennol yn y gogledd, ac mae angen buddsoddiad priodol gan Lywodraeth y DU sy'n gyfrifol am seilwaith rheilffyrdd o dan ein setliad datganoli.
O ran bysiau, rwy'n cytuno â'r comisiwn nad yw'r rhwydwaith bysiau wedi'i ddadreoleiddio yn gweithio'n dda yn y rhanbarth, ac rwy'n croesawu eu cefnogaeth i'n cynlluniau diwygio bysiau, gan gynnwys deddfwriaeth yr ydym ni'n gobeithio ei chyflwyno ym mis Medi. Rydym ni'n cynnig model newydd ar gyfer gwasanaethau bysiau yng Nghymru, a fydd yn caniatau i ni weithio gydag awdurdodau lleol i ddylunio'r rhwydweithiau bysiau sydd eu hangen ar eu cymunedau, a sefydlu contractau i'w cyflawni. Ac rydym ni eisoes yn gweld enghreifftiau da iawn o gydweithio rhwng TrC ac awdurdodau lleol, fel Ynys Môn a Gwynedd, sy'n arwain y ffordd ar gyfer ein cynlluniau diwygio bysiau ehangach ledled Cymru.
Mae gan yr adroddiad bethau pwysig i'w dweud hefyd am deithio llesol. Mae ei ddadansoddiad yn dangos bod y niferoedd sy'n cerdded ac yn beicio yn isel ar hyn o bryd a bod teithio llesol yn aml yn cael ei weld, ac rwy'n dyfynnu,
'yn anneniadol, nid yw'n gyfleus, ac mae’n cael ei ystyried yn anniogel.'
Ond, meddai, mae'r potensial ar gyfer newid yn sylweddol, a chadarnhaodd y byddai ein cynigion presennol ar gyfer ymestyn y rhwydwaith teithio llesol yn y gogledd yn creu dros 1,100 cilomedr o lwybrau i bobl eu defnyddio. Ond er mwyn gwireddu hyn, mae'n rhaid i ni ystyried teithio llesol fel dull teithio gystal ag eraill a chryfhau ein gallu i gyflwyno seilwaith beicio a cherdded, ac mae hwnnw'n bwynt allweddol. Mae diffyg capasiti a gallu ymhlith yr awdurdodau cyflawni ar hyn o bryd. Nawr, rydym ni wedi dechrau gwella hyn trwy gryfhau'r arbenigedd teithio llesol yn Trafnidiaeth Cymru a'i wneud ar gael i awdurdodau lleol i'w hannog i newid dulliau teithio yn eu hardaloedd. Ac rwy'n croesawu'r argymhelliad yn yr adroddiad i uned teithio llesol gael ei sefydlu yn y gogledd i weithio gyda chynghorau, y cyd-bwyllgor corfforedig a'r asiantaeth cefnffyrdd.
Nawr, mae hyn yn wir ar gyfer cynlluniau fel Llanbedr, yr ydym ni'n bwrw ymlaen ag ef ar sail aml-ddull mewn partneriaeth â llywodraeth leol. Ac ymwelais â Llanbedr yn ddiweddar gan gyfarfod ag ymgyrchwyr lleol a'r awdurdod lleol i drafod y camau nesaf. Ac rydym ni wedi nodi yr hoffem ni weithio gyda nhw ar opsiwn yn hytrach na'r ffordd osgoi o amgylch y pentref a wrthodwyd gan yr adolygiad ffyrdd, a chyflwyno ffordd arall o fynd i'r afael â'r broblem. Ac rwy'n falch o ddweud ein bod ni'n dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd. A llwyddais i'w cyfeirio nhw at y cynnydd rhagorol y mae Rhondda Cynon Taf wedi ei wneud o ran dysgu o'r adolygiad ffyrdd, yn ei her o ail-lunio ei gynllun yn Llanharan ger Pen-y-bont ar Ogwr, ac i baru cyngor Rhondda Cynon Taf gyda Gwynedd, i geisio rhoi'r gwersi hynny ar waith yn ymarferol yn Llanbedr.
Nawr, fis Chwefror diwethaf, gofynais hefyd i'r comisiwn ddatblygu argymhellion penodol ar wella gwytnwch cysylltiadau ar draws y afon Menai. Mae gwaith y comisiwn, am y tro cyntaf, wedi rhoi dadansoddiad cadarn i ni o batrymau teithio i Ynys Môn ac oddi yno, a chyfres o ddewisiadau o sut y gallwn ni gael mwy ar gyfer pob dull teithio o'r seilwaith presennol. Mae eu gwaith yn fanwl ac yn ymarferol ar y mater hwn, ac yn benodol, maen nhw'n gwneud 16 o argymhellion yr ydym ni'n eu cefnogi ac yn bwriadu gweithredu i'w cyflawni, yn gyntaf trwy gaffael gwaith dichonoldeb manwl ar y chwe argymhelliad cyntaf y mae'r comisiwn wedi eu nodi fel blaenoriaeth. Dyma'r un dull â fabwysiadwyd gennym ni gydag adroddiad Burns yn y de-ddwyrain, gan nodi enillion cyflym.
Bydd argymhellion y comisiwn yn cyfrannu at gynllun trafnidiaeth rhanbarthol gogledd Cymru sy'n cael ei ddatblygu gan ei gyd-bwyllgor corfforedig, a'i gefnogi gan Trafnidiaeth Cymru, i greu un cynllun cydgysylltiedig ar gyfer buddsoddi mewn trafnidiaeth sy'n gweithio i bob rhan o ogledd Cymru, gan gynnwys cymunedau trefol, gwledig ac arfordirol ac, wrth gwrs, cysylltedd trawsffiniol. Eto, gan ddysgu o'n profiad yn y de-ddwyrain, lle mae uned a grŵp cyflawni Burns wedi bod yn hanfodol i fwrw ymlaen â'r argymhellion yn y de-ddwyrain, hoffem wneud yr un peth yn y gogledd.
Rwy'n falch y bydd Ashley Rogers, prif swyddog gweithredol cyngor busnes gogledd Cymru, a John Parkin, athro emeritws peirianneg trafnidiaeth ym Mhrifysgol Gorllewin Lloegr, yn gwasanaethu fel cadeirydd ac is-gadeirydd, yn y drefn honno, ar grŵp cyflawni rhanbarthol yng ngogledd Cymru. Roedd y ddau yn aelodau allweddol o gomisiwn trafnidiaeth gogledd Cymru, ac rwy'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am gynnig eu profiad a'u gwybodaeth i wneud yn siŵr bod y syniadau yn yr adroddiad yn cael eu cyflwyno ar lawr gwlad, ac ein bod ni'n creu cyfres o gynlluniau ar gyfer buddsoddi, oherwydd nid geiriau sydd eu hangen arnom ni, ond gweithredu, a dyna'r cam nesaf nawr. Bydd hyn yn gweithio ochr yn ochr, yn amlwg, â'r awdurdodau lleol, y cydbwyllgor corfforedig a'r asiantaethau eraill.
Felly, nid nod ynddo'i hun yw gwaith y comisiwn; yr hyn y maen nhw'n ei ddarparu i ni yw dadansoddiad o'r heriau trafnidiaeth allweddol—ac mae'n hanfodol cael y dadansoddiad hwnnw—ac yna cyfres o gynlluniau aml-ddull a all leddfu'r heriau hynny. Fel yr wyf i'n siŵr y bydd y Siambr hon wedi sylwi, nid yw newid trafnidiaeth yn hawdd ac nid yw bob amser yn boblogaidd. Unwaith y bydd y gyfres hon o brosiectau ar waith, mae'n anochel y bydd angen gwneud dewisiadau anodd, a rhan o fynd i'r afael â'r heriau hynny yw mwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU yn y rheilffyrdd, ond ni allwn fod yn ddall i'r pwysau ariannol eraill yr ydym ni i gyd yn eu hwynebu. Ac rydym ni ni'n wynebu'r setliad cyllideb llymaf y mae Cymru erioed wedi ei gweld.
Yn ogystal â bod yn ddrud, yn gymhleth ac yn araf i newid, nid yw'r system drafnidiaeth yr ydym ni'n ymdrin â hi yn ymwneud â mecaneg yn unig, mae'n ymwneud ag emosiynau, gwerthoedd a hunaniaeth. Mae'n rhaid i ni gydnabod y bydd hyn gymaint am newid diwylliant ag unrhyw beth arall. Nid wyf i'n tanbrisio newid pa mor fawr yw hwn, na pha mor anodd yw'r newid. Ond mae'r dystiolaeth yn eglur: gwnewch hi'n hawdd i bobl a bydd pobl yn gwneud gwahanol ddewisiadau. Mae'n rhaid osgoi niweidiau enfawr cynhesu byd-eang, oes, ond mae hefyd yn hanfodol i helpu i wella bywydau ein teuluoedd a'n cymdogion yn y dyfodol uniongyrchol. Diolch.
Deputy Minister, thanks for this afternoon's statement. It's no secret that urgent improvements are indeed needed to our transport network after more than two decades of neglect and mismanagement from the Labour Party here in Cardiff Bay. Now, time and time again, north Wales is forgotten about by Ministers in this place, and it's time that that sincerely changed. I do sincerely welcome some of the commission's recommendations, particularly around rail and buses, but I also have a lot of reservations about others.
Deputy Minister, we often hear about how cash-strapped this Government is, and only last week you told me that there wasn't enough to incentivise bus travel. Given your comments, and in light of this Government's alleged lack of money, how confident can we be that any of these recommendations will actually be acted upon? In the commission's final report, it says that cars will continue to be the main way to make journeys, and that, I quote,
'electric cars will have an ongoing role to play.'
Given the Deputy Minister has a deep-rooted hatred for motorists, as seen through the anti-driver agenda, I can't imagine those remarks went down too well. Only recently, the Deputy Minister said the Welsh Government wants to reduce demand for private cars, including electric vehicles. I, and clearly the commission, believe that EVs can play a pivotal role in reducing emissions. So, will the Deputy Minister stop listening to his Lycra-clad lobbyist pals and start recognising the importance of electric vehicles by investing more in charging points?
Yet again we hear bus franchising being tagged as a potential silver bullet for all of our problems, but again it boils down to money. Not too long ago, you told the Senedd that bus reform would, and I quote, 'depend upon the funding that is available.' End quote. And you also said the Welsh Government was struggling to deliver its public transport ambitions due to budget cuts. So, again, I ask: how will this be delivered and when will the Welsh Government be tightening its purse strings? It remains a mystery to me, which I’m hoping you’ll be able to clarify today.
The Welsh Government hopes Transport for Wales will oversee the franchising of our bus services. Given Transport for Wales’s ongoing failures with our trains, is the Deputy Minister confident that in fact they are going to be up to the job? And let’s not forget that the UK Conservative Government is once again stepping up and delivering for north Wales by investing £1 billion in electrifying the main line. Deputy Minister, you say that, if there are billions of pounds for Wales, then Wales should decide how it is spent; when you are given crucial funding you simply don’t spend it. Just look at the £155.5 million sent back to Westminster due to the Welsh Government’s financial mismanagement. Given this Government’s track record, how can we have any faith this Government could spend this money wisely?
I couldn’t disagree with the commission’s recommendation of ensuring that capacity on rail services is increased during peak times and the allocation of the rail fleet is improved. One recommendation that really did actually catch my eye in particular was introducing a network of coastal buses, with two to four services running an hour, extending into the evenings, to link major settlements, employment sites and transport interchanges. This is a must as far as I’m concerned. We need to ensure buses reach our communities and provide residents with a top-notch, effective and reliable service. Can the Deputy Minister outline how he envisages making this a reality?
As someone who is constantly championing the invaluable work of the road haulage sector, I’m really, really pleased to see the mention in the report of developing a network of HGV roadside facilities. Previously the Welsh Conservatives have called on the Welsh Government to develop a specific road and freight transport strategy that includes safe and secure well-being centres for drivers. Has the Welsh Government started working on this? That’s a question that I’d like to ask. I believe it would complement the commission’s recommendations. And I also welcome the recommendations about tap-on, tap-off infrastructure and fully integrated ticketing. In stark contrast to the Welsh Government’s position, I was also delighted to see the commission insist there was no case for introducing road charging, and I honestly couldn’t agree more. Will the Deputy Minister rule out road charging not just in north Wales, but across the whole of the country, as the Welsh Conservatives have been consistently calling for?
Some parts of the commission’s final report fall out of the remit of the Welsh Government, and I look forward to discussing these more in depth with the UK Government in due course. So, Deputy Minister, when are these discussions going to be taking place with the Secretary of State for Transport, Mark Harper, Member of Parliament, or indeed the Department for Transport officials, in relation to this final report?
Like I said, there are some recommendations here that I support and there are some that I’m still not convinced about. Anything we can do to improve transport connectivity in north Wales has to be welcomed with open arms, but, as ever, the proof is indeed in the pudding. Thank you, Presiding Officer.
Dirprwy Weinidog, diolch am ddatganiad y prynhawn yma. Nid yw'n gyfrinach bod angen gwelliannau brys i'n rhwydwaith trafnidiaeth ar ôl mwy na dau ddegawd o esgeulustod a chamreolaeth gan y Blaid Lafur yma ym Mae Caerdydd. Nawr, dro ar ôl tro, mae Gweinidogion yn y lle hwn yn anghofio am ogledd Cymru, ac mae'n hen bryd i hynny newid. Rwyf i wir yn croesawu rhai o argymhellion y comisiwn, yn enwedig o ran rheilffyrdd a bysiau, ond mae gen i hefyd lawer o amheuon am rai eraill.
Dirprwy Weinidog, rydym ni'n aml yn clywed am ba mor brin o arian yw'r Llywodraeth hon, a dim ond yr wythnos diwethaf fe wnaethoch chi ddweud wrthyf i nad oedd digon i gymell teithio ar fysiau. O ystyried eich sylwadau, ac yng ngoleuni diffyg arian honedig y Llywodraeth hon, pa mor hyderus allwn ni fod y bydd unrhyw un o'r argymhellion hyn yn cael eu cyflawni mewn gwirionedd? Yn adroddiad terfynol y comisiwn, mae'n dweud mai ceir fydd y brif ffordd o deithio o hyd, ac y bydd, ac rwy'n dyfynnu,
'gan geir trydan rôl barhaus i'w chwarae.'
O gofio bod gan y Dirprwy Weinidog gasineb dwfn tuag at fodurwyr, fel y gwelir drwy'r agenda gwrth-yrwyr, ni allaf ddychmygu y bu'r sylwadau hynny yn boblogaidd iawn. Dim ond yn ddiweddar, dywedodd y Dirprwy Weinidog bod Llywodraeth Cymru eisiau lleihau'r galw am geir preifat, gan gynnwys cerbydau trydan. Rwyf i, a'r comisiwn yn amlwg, yn credu y gall cerbydau trydan chwarae rhan ganolog o ran lleihau allyriadau. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog roi'r gorau i wrando ar ei gyfeillion, y lobïwr mewn dillad leicra, a dechrau cydnabod pwysigrwydd cerbydau trydan drwy fuddsoddi mwy mewn pwyntiau gwefru?
Unwaith eto, rydym ni'n clywed am fasnachfreinio bysiau fel ffon hud bosibl i ddatrys ein holl broblemau, ond unwaith eto diwedd y gân yw'r geiniog. Ddim yn rhy bell yn ôl, fe wnaethoch chi ddweud wrth y Senedd y byddai diwygio bysiau, ac rwy'n dyfynnu, yn 'dibynnu ar y cyllid sydd ar gael.' Diwedd y dyfyniad. Ac fe wnaethoch chi ddweud hefyd bod Llywodraeth Cymru yn ei chael hi'n anodd cyflawni ei huchelgeisiau trafnidiaeth gyhoeddus oherwydd toriadau i'r gyllideb. Felly, eto, rwy'n gofyn: sut fydd hyn yn cael ei gyflawni a phryd fydd Llywodraeth Cymru yn dechrau tynhau ei gwregys? Mae'n dal i fod yn ddirgelwch i mi, ac rwy'n gobeithio y byddwch chi'n gallu egluro heddiw.
Mae Llywodraeth Cymru yn gobeithio y bydd Trafnidiaeth Cymru yn goruchwylio masnachfreinio ein gwasanaethau bysiau. O gofio methiannau parhaus Trafnidiaeth Cymru gyda'n trenau, a yw'r Dirprwy Weinidog yn hyderus mewn gwirionedd eu bod nhw'n mynd i allu cyflawni'r dasg? A gadewch i ni gofio bod Llywodraeth Geidwadol y DU unwaith eto yn camu i'r adwy ac yn cyflawni dros ogledd Cymru drwy fuddsoddi £1 biliwn i drydaneiddio'r brif reilffordd. Dirprwy Weinidog, rydych chi'n dweud, os oes biliynau o bunnoedd i Gymru, yna Cymru ddylai benderfynu sut y cânt eu gwario; pan roddir cyllid hollbwysig i chi y ffaith syml yw nad ydych chi'n ei wario. Edrychwch ar y £155.5 miliwn a anfonwyd yn ôl i San Steffan oherwydd camreolaeth ariannol Llywodraeth Cymru. O gofio hanes y Llywodraeth hon, sut allwn ni fod ag unrhyw ffydd y gallai'r Llywodraeth hon wario'r arian hwn yn ddoeth?
Ni allwn i anghytuno ag argymhelliad y comisiwn o sicrhau bod y capasiti ar wasanaethau rheilffyrdd yn cael ei gynyddu yn ystod yr oriau brig a bod dyraniad fflyd y rheilffyrdd yn cael ei wella. Un argymhelliad a ddaliodd fy llygad yn arbennig oedd cyflwyno rhwydwaith o fysiau arfordirol, gyda rhwng dau a phedwar gwasanaeth yn rhedeg bob awr, yn ymestyn i'r nosweithiau, i gysylltu aneddiadau mawr, safleoedd cyflogaeth a chyfnewidfeydd trafnidiaeth. Mae hyn yn hanfodol o'm safbwynt i. Mae angen i ni sicrhau bod bysiau yn cyrraedd ein cymunedau ac yn darparu gwasanaeth o'r radd flaenaf, effeithiol a dibynadwy i drigolion. A all y Dirprwy Weinidog amlinellu sut y mae'n rhagweld gwneud hyn yn realiti?
Fel rhywun sy'n hyrwyddo gwaith amhrisiadwy'r sector cludo nwyddau ar y ffyrdd yn gyson, rwy'n wirioneddol falch o weld y sôn yn yr adroddiad o ddatblygu rhwydwaith o gyfleusterau ar ochr y ffordd ar gyfer cerbydau nwyddau trwm. Yn flaenorol, mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu strategaeth trafnidiaeth ffordd a chludo nwyddau benodol sy'n cynnwys canolfannau llesiant diogel i yrwyr. A yw Llywodraeth Cymru wedi dechrau gweithio ar hyn? Dyna'r cwestiwn yr hoffwn i ei ofyn. Rwy'n credu y byddai'n ategu argymhellion y Comisiwn. Ac rwyf i hefyd yn croesawu'r argymhellion ar seilwaith tapio i mewn ac allan, a thocynnau cwbl integredig. Mewn cyferbyniad llwyr â safbwynt Llywodraeth Cymru, roeddwn i hefyd wrth fy modd o weld y comisiwn yn mynnu nad oedd dadl dros gyflwyno tâl am ddefnyddio'r ffyrdd, ac ni allwn gytuno mwy a bod yn onest. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddiystyru codi tâl am ddefnyddio'r ffyrdd nid yn unig yng ngogledd Cymru, ond ar draws wlad gyfan, fel y mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw amdano yn gyson?
Mae rhai rhannau o adroddiad terfynol y comisiwn y tu allan i gylch gwaith Llywodraeth Cymru, ac edrychaf ymlaen at drafod y rhain yn fwy manwl gyda Llywodraeth y DU maes o law. Felly, Dirprwy Weinidog, pryd fydd y trafodaethau hyn yn cael eu cynnal gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth, Mark Harper, yr Aelod Seneddol, neu swyddogion yr Adran Drafnidiaeth yn wir, o ran yr adroddiad terfynol hwn?
Fel y dywedais, mae rhai argymhellion yma yr wyf i'n eu cefnogi ac mae rhai nad wyf i wedi fy hargyhoeddi yn eu cylch o hyd. Mae'n rhaid croesawu unrhyw beth y gallwn ni ei wneud i wella cysylltedd trafnidiaeth yn yn gogledd gyda breichiau agored, ond, fel erioed, amser a ddengys. Diolch, Llywydd.
Thank you for that contribution, and for welcoming elements of the recommendations. I do think this can be taken forward on a cross-party basis. I don’t think there’s anything especially controversial in here. These are all sensible, practical suggestions for improving choice for people so they can choose to travel in different ways, and making their lives easier and improving the economy of the north of our country.
North Wales is not forgotten about at all, hence we’ve commissioned this detailed piece of work and we’re now going to follow it through. Many of the themes in here, as I said, apply to other areas, and the north, of course, has its own particular geography, not least the cross-border element as well, and a part of this report is focusing on that. So, I think there are lots of very sensible consensual things that we can follow, and I agree with her—electric cars have a significant role to play. Indeed, far from hating the motorist, I am indeed a motorist, and I drive an electric car, as well as an electric bike. So her characterisations are puerile and I won’t dwell on them. Electric cars are critical. However, they are necessary but not sufficient. Simply shifting our current fleet to electric will not address the cuts in carbon emissions that the UK Climate Change Committee says we must achieve if we are to hit the targets that she says she’s committed to. I’d be interested if she has alternative ways of hitting those targets in transport, but I’m not aware that any transport expert has put forward any, and she has proved time and time again that she’s not that.
In terms of the ongoing failure, so-called, of Transport for Wales, again I think that’s a completely false claim. The progress in rolling out brand-new rolling stock for 95 per cent of Welsh passengers speaks for itself. The transformation of the Victorian railway in the south-east Valleys into a modern metro is happening before our eyes, and they've done that from a standing start and are now developing their expertise on buses. I met again yesterday with the chief exec of Transport for Wales and the leader of the Welsh Local Government Association. We meet six-weekly to make sure we have a strong and close relationship, working on the practicalities of delivering these plans, and the plans for bus franchising, for operationalising that, are proceeding with great success. We'll be publishing, in the coming weeks, the plans, the detailed plans, for how we go towards franchising, and I hope there will be cross-party support for those; I see no reason why there shouldn't be.
In terms of the freight strategy, I can confirm we are absolutely working on that. I've hosted some round-tables with hauliers and freight companies myself, and I also welcome the elements of the report that will feed into that. I can confirm to her, to finish, that we have no plans for road charging. It is obviously part of a package of measures in the longer term. They're useful to have, to draw on, as they have in London, as they have elsewhere, but they're not part of our current plans, and that, I hope, is as clear as it can be.
Diolch am y cyfraniad yna, ac am groesawu elfennau o'r argymhellion. Rwy'n credu y gellir bwrw ymlaen â hyn ar sail drawsbleidiol. Nid wyf i'n credu bod unrhyw beth arbennig o ddadleuol yma. Mae'r rhain i gyd yn awgrymiadau synhwyrol, ymarferol ar gyfer gwella dewis i bobl fel y gallan nhw ddewis teithio mewn gwahanol ffyrdd, a gwneud eu bywydau yn haws a gwella economi gogledd ein gwlad.
Nid yw'r gogledd yn cael ei anghofio o gwbl, ac rydym ni wedi comisiynu'r darn manwl hwn o waith ac yn mynd i weithredu arno nawr. Mae llawer o'r themâu yma, fel y dywedais, yn berthnasol i ardaloedd eraill, ac mae gan y gogledd, wrth gwrs, ei ddaearyddiaeth benodol ei hun, nid leiaf yr elfen drawsffiniol hefyd, ac mae rhan o'r adroddiad hwn yn canolbwyntio ar hynny. Felly, rwy'n credu bod llawer o bethau cydsyniol synhwyrol iawn y gallwn ni weithredu arnyn nhw, ac rwy'n cytuno â hi—mae gan geir trydan ran sylweddol i'w chwarae. Yn wir, ymhell o gasáu'r modurwr, rwyf i yn fodurwr fy hun, ac rwy'n gyrru car trydan, yn ogystal â beic trydan. Felly mae ei chymeriadu yn blentynnaidd ac wnaf i ddim rhoi sylw iddyn nhw. Mae ceir trydan yn hollbwysig. Fodd bynnag, maen nhw'n angenrheidiol ond ddim yn ddigonol. Ni fydd gwneud dim mwy na newid ein fflyd bresennol i fflyd drydan yn mynd i'r afael â'r toriadau i allyriadau carbon y mae Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU yn dweud bod yn rhaid i ni eu cyflawni os ydym ni'n mynd i gyrraedd y targedau y mae'n dweud ei bod wedi ymrwymo iddyn nhw. Byddai gen i ddiddordeb a oes ganddi ffyrdd eraill o gyrraedd y targedau hynny o ran trafnidiaeth, ond nid wyf i'n ymwybodol bod unrhyw arbenigwr trafnidiaeth wedi cyflwyno rhai, ac mae hi wedi profi dro ar ôl tro nad yw hi'n hynny.
O ran methiant parhaus, honedig, Trafnidiaeth Cymru, unwaith eto rwy'n credu bod hwnnw'n honiad gwbl anwir. Mae'r cynnydd o ran cyflwyno cerbydau newydd sbon ar gyfer 95 y cant o deithwyr yng Nghymru yn siarad drostyn nhw eu hunain. Mae trawsnewid y rheilffordd Fictoraidd yng Nghymoedd y de-ddwyrain yn fetro modern yn digwydd o flaen ein llygaid, ac maen nhw wedi gwneud hynny o ddim ac maen nhw bellach yn datblygu eu harbenigedd ar fysiau. Cefais gyfarfod eto ddoe â phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru ac arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Rydym n'n cyfarfod bob chwe wythnos i wneud yn siŵr bod gennym ni berthynas gref a chlos, gan weithio ar ymarferoldeb cyflawni'r cynlluniau hyn, ac mae'r cynlluniau ar gyfer masnachfreinio bysiau, ar gyfer gweithredu hynny, yn mynd yn eu blaenau â llwyddiant mawr. Byddwn yn cyhoeddi, yn ystod yr wythnosau nesaf, y cynlluniau, y cynlluniau manwl, ar gyfer sut rydym ni'n mynd ati i fasnachfreinio, ac rwy'n gobeithio y bydd cefnogaeth drawsbleidiol i'r rheini; ni welaf unrhyw reswm pam na ddylai fod.
O ran y strategaeth cludo nwyddau, gallaf gadarnhau ein bod ni'n sicr yn gweithio ar hynny. Rwyf i wedi cynnal rhai trafodaethau bord gron gyda chludwyr a chwmnïau cludo nwyddau fy hun, ac rwyf i hefyd yn croesawu elfennau'r adroddiad a fydd yn cyfrannu at hynny. Gallaf gadarnhau iddi, i gloi, nad oes gennym ni unrhyw gynlluniau i godi tâl am ddefnyddio ffyrdd. Mae'n amlwg yn rhan o becyn o fesurau yn y tymor hwy. Maen nhw'n ddefnyddiol i'w cael, i fanteisio arnyn nhw, fel y maen nhw yn Llundain, fel y maen nhw mewn mannau eraill, ond dydyn nhw ddim yn rhan o'n cynlluniau presennol, ac mae hynny, rwy'n gobeithio, mor eglur ag y gall fod.
Rwy'n falch ein bod ni'n trafod yr adroddiad Burns diweddaraf ar drafnidiaeth yng Nghymru. Rwy'n gobeithio cyn hir bydd cyfle i drafod ei adroddiad ar drafnidiaeth yn ne ein gwlad hefyd. Ond dwi yn croesawu nifer o bethau sydd yn yr adroddiad yma.
Mae'r adroddiad ar Gymru ogleddol yn adleisio nifer o'r galwadau rŷn ni fel plaid wedi bod yn eu gwneud. Y cwestiwn nawr, wrth gwrs, yw sut bydd yr ymateb i hyn. Os oes gan y Llywodraeth unrhyw obaith o ddwyn perswâd ar bobl i ddefnyddio dulliau gwahanol i'r car er mwyn teithio, rhaid gwella'r systemau trafnidiaeth yn y gogledd. Felly, mae hyn yn ddatblygiad i'w groesawu, dwi'n meddwl.
Clywsom ddoe y bydd Llywodraeth San Steffan yn arallgyfeirio'r arian a glustnodwyd ar gyfer HS2 i ardaloedd canolbarth a gogledd Lloegr, ond soniodd Rishi Sunak ddim gair am y £4 biliwn sy'n ddyledus i Gymru fel canlyniad i'r darnau o HS2 sydd heb eu canslo. Am siom, Llywydd, ond dim un oedd yn annisgwyl, dwi'n siŵr y byddech chi'n cytuno, Weinidog. Eu slogan nhw yn Llandudno oedd 'get Wales moving', ond geiriau gwag ydyn nhw heb fuddsoddiad yn ein hisadeiledd.
Rŷn ni'n croesawu'r gydnabyddiaeth yn yr adroddiad o'r gwaith sy’n mynd rhagddo ym mharc cenedlaethol Eryri, ond rwy'n poeni, er hyn, fod rhannau o'r adroddiad yn orddibynnol ar dwristiaeth, yn lle ffocysu ar drigolion sy'n byw yn yr ardaloedd. Mae 'tourist' yn cael ei grybwyll 17 o weithiau, 'tourists' tair gwaith, 'tourism' 10 waith. Does dim son am 'commuter', dim ond 10 gwaith mae sôn am 'resident', 'commuting' chwe gwaith, a 'commute' dau o weithiau.
Yn 2019, cyflogwyd dros 80,000 o bobl yn y gogledd yng ngwasanaethau cyhoeddus, ac 80,000 arall yn adwerthu, yn lletygarwch, y diwydiant hamdden, a dros 40,000 yn y diwydiant cynhyrchu. Mae angen ffocws ar wella'u bywydau gwaith nhw, eu gallu i gyrraedd y gwaith, ac felly buaswn i'n gofyn beth fyddai'r Llywodraeth yn ei ddweud o ran cysoni'r ddau beth yna.
Wrth gwrs, bydd yn rhaid i rai pobl yn sicr yn yr ardaloedd yn y gogledd ddefnyddio car. Amcangyfrifa'r Federation of Small Businesses fod 95 y cant o SMEs yn ardaloedd gwledig Cymru yn ddibynnol ar geir. Rhaid gwneud pethau'n haws iddyn nhw symud tuag at geir trydan, fel sydd wedi cael ei grybwyll yn barod. Buaswn i'n hoffi cael mwy o wybodaeth am sut bydd y Llywodraeth yn ymateb i'r her bwysig yna. Pa waith byddech chi'n ei wneud i wella'r isadeiledd siarsio ac i weithio gyda'r grid cenedlaethol i sicrhau hynny? Ond rwy'n cydnabod bod hyn wedi cael ei grybwyll yn barod.
Hoffwn i godi fy mhryderon eto am yr ariannu ar gyfer y diwydiant bysus. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol nad ydy'r siwrne T19 o Flaenau Ffestiniog i Gyffwrdd Llandudno bellach yn rhedeg. Mae cymunedau cyfan yng Ngwynedd a Chonwy ar eu colled fel canlyniad. Hoffwn i longyfarch y Cynghorydd Elfed Wyn ap Elwyn am ei waith yn tynnu sylw at hyn. Fe wnaeth ef gerdded yr holl ffordd yn gynharach yn y mis i ddangos pa mor ddifrifol fydd y sgil-effeithiau. Ond dim ond un esiampl ydy hynny, wrth gwrs; mae yna esiamplau fel hyn dros y gogledd a dros Gymru, yn wir. Hoffwn i ofyn beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud yn fwy nid yn unig i ddatblygu model ariannu cynaliadwy ar gyfer y diwydiant, ond sut bydd y Llywodraeth yn ymateb i'r pryderon sy'n cael eu mynegi yn yr adroddiad am ariannu'r franchise model. Mae hynny'n her, dwi'n meddwl, fydd yn rhaid gweithio arni hi. Buaswn i'n hoffi clywed mwy am hynny.
Mae e'n dal, dwi'n meddwl, i beri gofid i nifer o bobl fod cyn lleied o arian ar gael ar gyfer y diwydiant bysus ar adeg pan fo cannoedd o filiynau yn cael eu buddsoddi yn TfW. Felly, o ran cysoni'r ddau beth, buaswn i'n hoffi clywed ychydig yn fwy. Ond rŷn ni’n croesawu’r ffocws a’r argymhellion ar Fflecsi Bwcabus a thrafnidiaeth gymunedol yn fwy cyffredinol, wrth gwrs.
Nawr, Llywydd, yn olaf, achos dwi'n gwybod bod amser yn prysur redeg allan, hoffwn i godi fy mhryder am fynediad saff a chyfartal at drafnidiaeth gyhoeddus. Sut bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod trafnidiaeth yn ateb anghenion pawb, gan gynnwys pobl anabl? Sut byddwch chi’n gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau hyn, i wneud yn siŵr nad yw pobl fregus yn cael eu gadael ar ôl, yn drosiadol ond hefyd yn llythrennol, os ydyn ni'n siarad am wasanaethau sy'n cael eu canslo a newidiadau munud olaf i amserlenni?
Felly, dwi'n gwybod bod nifer o gwestiynau yn y fan yna, ond mae nifer o bethau yn yr adroddiad yma dwi wir yn croesawu. Diolch yn fawr.
I'm pleased that we're discussing the most recent Burns report on transport in Wales. I hope that we will soon have an opportunity to discuss his report on transport in south Wales too. But I do welcome a number of things raised in this report.
The report on north Wales echoes a number of the calls that we as a party have been making. The question now, of course, is how the Government will respond. If the Government is to have any hope of convincing people to use alternative modes of transport to the car, transport systems in the north must improve. So, this is a development to be welcomed, I think.
We heard yesterday that the Westminster Government will redirect funding earmarked for HS2 to regions in the midlands and northern England, but Rishi Sunak didn't say a word about the £4 billion that Wales is owed as a consequence of the sections of HS2 that haven't been cancelled. For shame, Llywydd, although to be expected, I'm sure that you would agree, Deputy Minister. Their slogan in Llandudno was 'get Wales moving', but these will be empty words without investment in our infrastructure.
We welcome the acknowledgement in the report of the work ongoing in Eryri national park, but, despite this, I am concerned that parts of the report are overly reliant on tourism, instead of focusing on residents living in these areas. The word 'tourist' is mentioned 17 times, 'tourists' three times, 'tourism' 10 times. No mention is made of 'commuter', the word 'resident' is used only 10 times, 'commuting' appears six times, and 'commute' twice.
In 2019, over 80,000 people in north Wales were employed in public services, and a further 80,000 in retail, hospitality and the leisure industry, and over 40,000 in manufacturing. We need a focus on improving their working lives and enabling them to get to work, and so I'd ask what the Government would say in terms of consistency between those two things.
Of course, some people will have to travel by car in north Wales. The Federation of Small Businesses estimates that 95 per cent of small and medium-sized enterprises in rural areas are dependent on cars. We must make it easier for them to transition towards electric vehicles, as has already been mentioned. So, I'd like to have more information in terms of how the Government will respond to that important challenge. What work will you be doing to improve the charging infrastructure and to work with the national grid to deliver that improvement? But I recognise that this has already been mentioned in your responses.
I would also like to raise again my concerns regarding funding for the bus industry. The Minister will be aware that the T19 service from Blaenau Ffestiniog to Llandudno Junction is no longer in operation. Entire communities in Gwynedd and Conwy have lost connections as a result. I would like to congratulate Councillor Elfed Wyn ap Elwyn for his work in drawing attention to this issue. He walked the whole length of the route earlier this month to demonstrate how serious the impact of this will be. But this is just one example of this; there are examples across north Wales and across Wales, indeed. So, I'd like to ask what the Government is doing not just to develop a sustainable funding model for bus services, but in responding to the concerns being expressed in the report about the franchise funding model. That's a challenge, I think, that we will need to respond to. I would like to hear more on that.
It remains, of course, I think, a concern for many people that so little funding is available for the bus industry at a time when hundreds of millions are being invested in TfW. So, in terms of reconciling those two things, I'd like to hear a little bit more about that. But we do welcome the focus and the recommendations on the Fflecsi Bwcabus service and community transport in general, of course.
Now finally, Llywydd, because I know that time is against me, I'd like to express my concern regarding safe and equal access to public transport. How will the Government ensure that transport meets everybody's needs, including disabled people? How will you work with local authorities on this to ensure that vulnerable people aren't left behind, figuratively but also literally, in terms of services being cancelled and last-minute changes to timetables?
So, a number of questions there, but there are a number of things in the report to be welcomed. Thank you very much.
Diolch, and thank you very much for the comments and the constructive way in which you made them, I think underlining the fact that there's a great deal of commonality here between us on this agenda. I'll try and touch on some of the points that you raised.
In terms of HS2, you are correct. It was very poor that, despite all the evidence, the UK Prime Minister again this last week insisted that north Wales would get a benefit from the upgrading of lines in England, which now go nowhere near north Wales. It is self-evidently an absurd argument to make, but they make it anyway. It's always disappointing as well that our so-called Secretary of State for Wales simply defends this without making any attempt to recognise that this clearly is not right, and that does need to be addressed. And, as I said, the idea that this is somehow compensated for by an announcement of electrifying the north Wales railway line, again does not withstand scrutiny, because there is no development work behind this announcement. It's simply a PR initiative in the run-up to an election, and they must think that we are stupid, because they've previously promised us electrification of the south Wales main line and that never happened. At least there was work behind that. This hasn't even got any work behind it. So, we have no idea what the budget would be or how, indeed, it would be implemented. So, that does not deserve to be taken seriously and it's very poor again to hear Members of the Welsh Conservatives simply parroting this central office line, which has nothing behind it.
In terms of your point on Eryri, I don't think too much should be read into the emphasis on tourists, because clearly there is a need to give tourists an alternative to using the car for entering the national park, and the Sherpa scheme has proven to be extremely effective and successful and we're looking to build on that. But the purpose of the recommendations in the Burns report, and indeed our bus franchising, is for everyday journeys, all year round, and not simply for visitors, but for allowing people to swap their normal car trips for alternatives if that's what they choose to do, giving them a genuine choice so that they're able to do that. And the TrawsCymru network is an important part of that. Again we've seen, where that's been introduced successfully, an increase in patronage, we've been able to reduce fares, and it is proving to be a very successful model.
I think the way that some of the changes have been introduced by Transport for Wales recently have been poor in terms of a lack of consultation, and that's a conversation I've had with the chief executive, and they've acknowledged that they need to do better on that. But the principle of it, which is about express corridors, rather than calling at every village, and calling at key stations, not every station, does give people a real alternative for those journeys by a bus rather than by a car. And then, obviously, that needs to be supplemented by demand-responsive Fflecsi services that then feed into that main corridor, spine approach.
And that, again, is something we hope to see developed under the franchising design, and that's the work that Gwynedd and Ynys Môn have done successfully with us to identify what a core network looks like, which bits would need to be demand-responsive and which bits would need to be scheduled services. And if you look in the annex of the Burns report, on the work on the Menai crossing, there's detailed work there that shows exactly how a good bus network could work to take away some of those journeys from the road.
So, I think, the principle and the approach is now established, the work is happening through TfW with the corporate joint committees, and I think it's now just taking that through the process. Franchising is going to be the most radical change to the bus industry anywhere in the UK. It goes way beyond what Manchester is doing, and it is fundamental root-and-branch reform to the way that we design our bus services. It is exciting, but it is important that we do it in stages. There is so much that could go wrong if we do it in a hurry, because we are changing pretty much everything. So, it will take a number of years, and you will see the route-map that we will publish in the coming weeks, with a timeline. But it will be step by step, and that work is already under way, and I think that it will get us to a much better place by the end of it.
Cars, of course, are critical. Nobody wants to disinvent cars. Cars are incredibly convenient and flexible. But for lots of journeys, you don't need to have a car, or a second car, if there's a good alternative in place, and many people, indeed, can't afford that. There will always be journeys that public transport is completely impractical for. Nobody is denying that, and that's why we need a well-maintained road network, as well as having a charging infrastructure, as you mentioned. We have plans focusing on areas where there is likely to be market failure. Rural areas are obviously top of the list there, where commercial operators are unlikely to want to put investment first. So, that's where public subsidy should be prioritised, allowing the private sector to do what it does best, in terms of where there is profit to be made in more urban areas.
Finally, on the case for safe and equal access, that is absolutely right, and we have a very strong panel of disabled people working with us, which Jane Hutt has helped put together. It works both with her and with TfW, which provides us with real and constructive challenge in designing our transport system. Again, as we move to a new fleet of buses, the advantage is that you can make sure that they are modern and accessible to all.
So, I think that there's a lot happening, and I think that, as I say, on a cross-party basis, this Burns report, for all the local authorities in north Wales, provides now a practical pipeline of schemes that we can all work together to develop. That's why I was so keen to establish that, what has happened in the south-east with Burns, it should now happen in the north. And in time, we can all deliver that together.
Diolch, a diolch yn fawr iawn am y sylwadau a'r ffordd adeiladol y gwnaethoch chi nhw, gan danlinellu, rwy'n credu, y ffaith bod llawer iawn yn gyffredin yma rhyngom ni ar yr agenda hon. Fe wnaf i geisio rhoi sylw i rai o'r sylwadau y gwnaethoch chi eu codi.
O ran HS2, rydych chi'n gywir. Roedd hi'n druenus iawn, er gwaethaf yr holl dystiolaeth, bod Prif Weinidog y DU wedi mynnu eto yr wythnos ddiwethaf hon y byddai gogledd Cymru yn cael budd o uwchraddio rheilffyrdd yn Lloegr, nad ydyn nhw'n mynd i unman yn agos at ogledd Cymru bellach. Mae'n amlwg yn ddadl hurt i'w gwneud, ond maen nhw'n ei gwneud beth bynnag. Mae bob amser yn siomedig hefyd mai'r cwbl y mae ein Hysgrifennydd Gwladol Cymru, fel y'i gelwir, yn ei wneud yw amddiffyn hyn heb wneud unrhyw ymdrech i gydnabod ei bod hi'n amlwg nad yw hyn yn iawn, ac mae angen mynd i'r afael â hynny. Ac eto, fel y dywedais, nid yw'r syniad bod cyhoeddiad o drydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru yn gwneud iawn am hyn rywsut, yn gwrthsefyll craffu, gan nad oes unrhyw waith datblygu yn sail i'r cyhoeddiad hwn. Nid yw'n ddim mwy nag ymgyrch cysylltiadau cyhoeddus mewn cyfnod cyn etholiad, ac mae'n rhaid eu bod nhw'n meddwl ein bod ni'n dwp, oherwydd maen nhw wedi addo trydaneiddio prif reilffordd de Cymru i ni yn y gorffennol ac ni ddigwyddodd hynny erioed. O leiaf roedd gwaith yn sail i hynny. Nid oes unrhyw waith yn sail i hyn hyd yn oed. Felly, nid oes gennym ni unrhyw syniad beth fyddai'r gyllideb na sut, yn wir, y bydday'n cael ei gweithredu. Felly, nid yw hynny'n haeddu sylw difrifol ac mae'n druenus iawn eto clywed Aelodau'r Ceidwadwyr Cymreig yn gwneud dim mwy nag ailadrodd y llinell hon o'r swyddfa ganolog, nad oes unrhyw sylwedd iddi.
O ran eich pwynt ar Eryri, nid wyf i'n credu y dylid gwneud gormod o'r pwyslais ar dwristiaid, oherwydd yn amlwg mae angen rhoi dewis arall i dwristiaid yn hytrach na defnyddio'r car i fynd i'r parc cenedlaethol, ac mae'r cynllun Sherpa wedi bod yn hynod effeithiol a llwyddiannus a'n gobaith yw adeiladu ar hynny. Ond diben yr argymhellion yn adroddiad Burns, ac yn wir ein cynllun masnachfreinio bysiau, yw ar gyfer teithiau bob dydd, drwy gydol y flwyddyn, ac nid i ymwelwyr yn unig, ond i ganiatáu i bobl gyfnewid eu teithiau car arferol am ddewisiadau eraill os mai dyna maen nhw'n dewis ei wneud, gan roi dewis gwirioneddol iddyn nhw fel y gallan nhw wneud hynny. Ac mae rhwydwaith TrawsCymru yn rhan bwysig o hynny. Eto, rydym ni wedi gweld, lle mae hwnnw wedi cael ei gyflwyno yn llwyddiannus, cynnydd i nifer y teithwyr, rydym ni wedi gallu gostwng prisiau, ac mae'n argoeli i fod yn fodel llwyddiannus iawn.
Rwy'n credu bod y ffordd y cyflwynwyd rhai o'r newidiadau gan Trafnidiaeth Cymru yn ddiweddar wedi bod yn wael o ran diffyg ymgynghori, ac mae honno'n sgwrs yr wyf i wedi ei chael gyda'r prif weithredwr, ac maen nhw wedi cydnabod bod angen iddyn nhw wneud yn well yn hynny o beth. Ond mae ei egwyddor, sy'n golygu coridorau cyflym, yn hytrach na galw ym mhob pentref, a galw mewn gorsafoedd allweddol, nid pob gorsaf, yn rhoi dewis arall gwirioneddol i bobl ar gyfer y teithiau hynny ar fws yn hytrach na mewn car. Ac yna, yn amlwg, mae angen ategu hynny gyda gwasanaethau Fflecsi sy'n ymateb i'r galw sydd wedyn yn cyfrannu at y dull prif goridor, asgwrn cefn hwnnw.
Ac mae hynny, eto, yn rhywbeth yr ydym ni'n gobeithio ei weld yn cael ei ddatblygu o dan y cynllun masnachfreinio, a dyna'r gwaith y mae Gwynedd ac Ynys Môn wedi ei wneud yn llwyddiannus gyda ni i roi syniad o sut beth yw rhwydwaith craidd, pa ddarnau fyddai angen iddyn nhw ymateb i'r galw a pha ddarnau fyddai angen iddyn nhw fod yn wasanaethau wedi'u hamserlennu. Ac os edrychwch chi yn atodiad adroddiad Burns, ar y gwaith ar groesfan afon Menai, mae gwaith manwl yno sy'n dangos yn union sut y gallai rhwydwaith bysiau da weithio i dynnu rhai o'r teithiau hynny oddi ar y ffordd.
Felly, rwy'n credu bod yr egwyddor a'r dull bellach wedi'i sefydlu, mae'r gwaith yn digwydd drwy Trafnidiaeth Cymru gyda'r cyd-bwyllgorau corfforedig, ac rwy'n credu mai mater yw hi bellach o fynd â hynny drwy'r broses. Masnachfreinio fydd y newid mwyaf radical i'r diwydiant bysiau yn unrhyw le yn y DU. Mae'n mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y mae Manceinion yn ei wneud, ac mae'n ddiwygiad sylfaenol i'r ffordd yr ydym ni'n dylunio ein gwasanaethau bysiau. Mae'n gyffrous, ond mae'n bwysig ein bod ni'n ei wneud mewn camau. Mae cymaint a allai fynd o'i le os byddwn ni'n ei wneud ar frys, gan ein bod ni'n newid popeth fwy neu lai. Felly, bydd yn cymryd sawl blwyddyn, a byddwch yn gweld y map llwybrau y byddwn ni'n ei gyhoeddi yn ystod yr wythnosau nesaf, gyda llinell amser. Ond bydd yn broses cam wrth gam, ac mae'r gwaith hwnnw eisoes ar y gweill, ac rwy'n credu y bydd hynny'n ein cael ni i le llawer gwell erbyn diwedd y broses.
Mae ceir, wrth gwrs, yn hanfodol. Does neb eisiau cael gwared ar geir. Mae ceir yn eithriadol o gyfleus a hyblyg. Ond ar gyfer llawer o deithiau, nid oes angen car arnoch chi, neu ail gar, os oes dewis arall da ar gael, ac ni all llawer o bobl, yn wir, fforddio hynny. Bydd teithiau y mae trafnidiaeth gyhoeddus yn gwbl anymarferol ar eu cyfer bob amser. Nid oes unrhyw un yn gwadu hynny, a dyna pam mae angen rhwydwaith ffyrdd wedi ei gynnal yn dda arnom ni, yn ogystal â seilwaith gwefru, fel y gwnaethoch chi sôn. Mae gennym ni gynlluniau sy'n canolbwyntio ar ardaloedd lle mae'n debygol y bydd methiant yn y farchnad. Mae ardaloedd gwledig yn amlwg ar frig y rhestr yn hynny o beth, lle mae cwmnïau masnachol yn annhebygol o fod eisiau rhoi buddsoddiad yn gyntaf. Felly, dyna lle dylid blaenoriaethu cymhorthdal cyhoeddus, gan ganiatáu i'r sector preifat wneud yr hyn y mae'n ei wneud orau, o ran lle mae elw i'w wneud mewn ardaloedd mwy trefol.
Yn olaf, o ran y ddadl dros fynediad diogel a chyfartal, mae hynny'n gwbl gywir, ac mae gennym ni banel cryf iawn o bobl anabl yn gweithio gyda ni, y mae Jane Hutt wedi helpu i'w gynnull. Mae'n gweithio gyda hi a chyda TrC, sy'n darparu her wirioneddol ac adeiladol i ni o ran dylunio ein system drafnidiaeth. Eto, wrth i ni newid i fflyd newydd o fysiau, y fantais yw y gallwch chi wneud yn siŵr eu bod nhw'n fodern ac yn hygyrch i bawb.
Felly, rwy'n credu bod llawer yn digwydd, ac rwy'n credu, fel y dywedais, ar sail drawsbleidiol, bod yr adroddiad hwn gan Burns, ar gyfer yr holl awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru, yn darparu cyfres ymarferol o gynlluniau bellach y gallwn ni i gyd weithio gyda'n gilydd i'w datblygu. Dyna pam roeddwn i mor awyddus i sicrhau, bod yr hyn sydd wedi digwydd yn y de-ddwyrain gyda Burns, y dylai ddigwydd yn y gogledd bellach. A chydag amser, gallwn ni i gyd gyflawni hynny gyda'n gilydd.
I thank the Minister for bringing forward this statement this afternoon. Minister, residents in Alyn and Deeside see the problems presented by congestion on Aston Hill every single day. The congestion means longer journey times and poorer air quality. I supported the red route because it would improve the air quality for these residents, as I understood it. If this route isn't happening, people have to be offered usable alternatives.
I welcome the Minister, in his opening statement, saying that these are not just words, but action. For me, the action is about investing, and about investing in those alternatives in north-east Wales. Given the publication of the transport commission and the statement today, can you set out how you envisage investment in north-east Wales happening, and how I can update my residents in that regard?
Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r datganiad hwn y prynhawn yma. Gweinidog, mae trigolion Alun a Glannau Dyfrdwy yn gweld y problemau a achosir gan dagfeydd ar Aston Hill bob dydd. Mae'r tagfeydd yn golygu amseroedd teithio hirach ac ansawdd aer gwaeth. Cefnogais y llwybr coch oherwydd byddai'n gwella ansawdd aer y trigolion hyn, fel yr oeddwn yn ei ddeall. Os nad yw'r llwybr hwn yn mynd rhagddo, mae'n rhaid cynnig dewisiadau eraill ymarferol i bobl.
Rwy'n croesawu i'r Gweinidog, yn ei ddatganiad agoriadol, ddweud nad geiriau yn unig yw'r rhain, ond gweithredu. I mi, mae'r weithred yn ymwneud â buddsoddi, ac yn ymwneud â buddsoddi yn y dewisiadau amgen hynny yn y gogledd-ddwyrain. O ystyried cyhoeddi'r comisiwn trafnidiaeth a'r datganiad heddiw, a allwch chi nodi sut rydych chi'n rhagweld y buddsoddir yn y gogledd-ddwyrain, a sut y gallaf ddiweddaru fy nhrigolion yn hynny o beth?
Thank you. Yes, I think that this report is an important follow-on to the roads review that made that conclusion on the red route, because it sets out what a public transport alternative looks like in practice, and the concrete steps that we need to take to get there. So, I hope that he will look at the detailed recommendations for his part of north-east Wales and see that, were these all to be implemented, they would create a viable alternative for people.
In recognise his points on Aston Hill. He's aware that the evidence is very clear: you can't build your way out of congestion. We have always recognised that there are going to be elements of the old red route that will need a road-based intervention to solve them, and Aston Hill is likely to be one of those. Work is ongoing to design and develop that. Obviously, we didn't have the money to build the red route, regardless of whether or not we thought it was a good idea, and there simply aren't several hundreds of millions of pounds waiting to be spent on alternative schemes. So, we need to get that developed, alongside alternatives, through a coherent regional transport plan, and implement that.
Also, one of the key recommendations is the new station at Deeside for the industrial estate. It has costings next to it, and, again, that's another thing where we need to get rail investment to put in place for all those thousands of people who work every day in Deeside—where you currently have no option but to go by car—to give them a real alternative. I think that there are lots of examples like that through this report that can give people hope that we are not just stopping things, we are providing alternatives.
Diolch. Ydw, rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn ddilyniant pwysig i'r adolygiad ffyrdd a wnaeth y casgliad hwnnw ar y llwybr coch, oherwydd mae'n nodi sut beth fydd dewis arall ar drafnidiaeth gyhoeddus yn ymarferol, a'r camau pendant y mae angen i ni eu cymryd i gyrraedd yno. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yn edrych ar yr argymhellion manwl ar gyfer ei ran o'r gogledd-ddwyrain ac yn gweld, pe cai'r rhain i gyd eu gweithredu, y bydden nhw'n creu dewis arall hyfyw i bobl.
I gydnabod ei bwyntiau ar Aston Hill. Mae'n ymwybodol bod y dystiolaeth yn glir iawn: allwch chi ddim adeiladu eich ffordd allan o dagfeydd. Rydym ni bob amser wedi cydnabod y bydd elfennau o'r hen lwybr coch a fydd angen ymyrraeth ar ffurf ffordd i'w datrys, ac mae Aston Hill yn debygol o fod yn un o'r rheini. Mae gwaith yn parhau o ran dylunio a datblygu hynny. Yn amlwg, nid oedd gennym ni'r arian i adeiladu'r llwybr coch, ni waeth a oeddem yn meddwl ei fod yn syniad da ai peidio, ac yn syml, nid oes cannoedd o filiynau o bunnoedd yn aros i gael eu gwario ar gynlluniau amgen. Felly, mae angen i ni ddatblygu hynny, ochr yn ochr â dewisiadau amgen, trwy gynllun trafnidiaeth rhanbarthol cydlynol, a gweithredu hynny.
Hefyd, un o'r prif argymhellion yw'r orsaf newydd yng Nglannau Dyfrdwy ar gyfer yr ystad ddiwydiannol. Mae costau ynghlwm â hynny, ac, unwaith eto, mae hynny'n beth arall lle mae angen i ni gael buddsoddiad rheilffordd ar gyfer yr holl filoedd o bobl hynny sy'n gweithio bob dydd yng Nglannau Dyfrdwy—lle nad oes gennych chi ddewis ar hyn o bryd ond mynd mewn car—i roi dewis arall go iawn iddyn nhw. Rwy'n credu bod llawer o enghreifftiau fel hynny drwy'r adroddiad hwn a all roi gobaith i bobl nad rhoi terfyn ar bethau ydym ni, rydym yn darparu dewisiadau amgen.
Thank you, Deputy Minister, for the statement this afternoon. As you responded to one of my colleagues earlier, I was pleased that the report recognises the importance of travelling connections between north Wales and England, and that the improved transport links will, and I quote
'bring more job opportunities within people's reach, both for those in north Wales and in the north-west of England'.
And as colleagues across the Chamber will know, it's really important to people in north Wales to have those strong links with our friends in England, which will strengthen the economic base and job prospects for both areas.
To this end, the involvement of UK Government, of course, is very important. I must say, I was a little disappointed perhaps in the way you were referring to them in your earlier comments, but it was pleasing to see that the report recognises the importance of the new investment zone for Wrexham and Flintshire as well, which is, I think, a very welcome initiative. The report says that
'An investment zone will benefit people in north Wales in terms of employment, skills and training benefits by helping to deliver a well-functioning public transport and active travel network.'
So, Deputy Minister, could you expand on how the Welsh Government will harness the benefits of the investment zone for proposed transport schemes through the new skills and training that people will receive? Thank you.
Diolch yn fawr, Dirprwy Weinidog, am y datganiad y prynhawn yma. Wrth i chi ymateb i un o fy nghyd-Aelodau yn gynharach, roeddwn yn falch bod yr adroddiad yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau teithio rhwng gogledd Cymru a Lloegr, ac y bydd y cysylltiadau trafnidiaeth gwell, ac rwy'n dyfynnu
'yn dod â mwy o gyfleoedd gwaith o fewn cyrraedd pobl, i'r rhai yng ngogledd Cymru ac yng ngogledd-orllewin Lloegr'.
Ac fel y bydd cyd-Aelodau ar draws y Siambr yn gwybod, mae'n bwysig iawn i bobl yng ngogledd Cymru gael y cysylltiadau cryf hynny â'n ffrindiau yn Lloegr, a fydd yn cryfhau'r sylfaen economaidd a'r rhagolygon swyddi ar gyfer y ddwy ardal.
I'r perwyl hwn, mae cynnwys Llywodraeth y DU, wrth gwrs, yn bwysig iawn. Mae'n rhaid i mi ddweud, roeddwn i ychydig yn siomedig efallai yn y ffordd yr oeddech chi'n cyfeirio atyn nhw yn eich sylwadau cynharach, ond braf oedd gweld bod yr adroddiad yn cydnabod pwysigrwydd y parth buddsoddi newydd ar gyfer Wrecsam a sir y Fflint hefyd, sydd, rwy'n credu, yn fenter i'w chroesawu'n fawr. Mae'r adroddiad yn dweud
'Bydd parth buddsoddi o fudd i bobl yng ngogledd Cymru o ran buddion cyflogaeth, sgiliau a hyfforddiant drwy helpu i gyflawni
rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol sy’n gweithredu’n dda.'
Felly, Dirprwy Weinidog, a allwch chi ehangu ar sut y bydd Llywodraeth Cymru yn manteisio ar fuddion y parth buddsoddi ar gyfer cynlluniau trafnidiaeth arfaethedig drwy'r sgiliau a'r hyfforddiant newydd a gaiff pobl? Diolch.
Thank you. As you know, one of the recommendations of the roads review was to look at Wrexham and to judge it against both our 'Future Wales' planning policy and the Wales transport strategy, and we are trying to do the work with the local authority there. The fact that they have chosen to torpedo their own local development plan doesn't help, because we need to take transport and planning together simultaneously, because they are so integral to each other. So, we are keen to keep working with them as they develop the regional transport plan as part of the north Wales corporate joint committee, and to do that, as I say, in tandem with its housing plans, so we make sure that developments are not simply creating an extra congestion pressure in one point, which then creates further congestion for the rest of the area.
Part of the roads review as well was looking at sites that have been identified as primarily for economic development—and there were a number of those—and not to, in a sense, create bypasses by stealth, by creating an out-of-town development without any thought as to how people would get to it other than by car. And we are now working through—. We've set up a group, led by Councillor Llinos Medi, the leader of Ynys Môn council, and Councillor Anthony Hunt, the leader of Torfaen, to look, through an economic development lens, at how we can make sure that we do facilitate economic development projects and development, but do it in a way that doesn't add to our congestion problem and, indeed, helps with our modal shift agenda. I met with that group, I think it was last week, and they are making good progress.
As I say, the key, now, has got to be those regional transport plans. This is for the north to decide its priorities. I know there have been calls for us to devolve budgets and transport entirely to the north and that is the opportunity for the corporate joint committee to prove its worth, to take forward these plans, based on this, I hope, the Burns report, this pipeline of schemes, which will make the Wrexham investment zone tie in with the town of Wrexham and where the people who are living there need to get to, and tie them up to public transport, so that they don't have to have a car. People will always want to have a car, people will need to have a car, but we shouldn't force people into only having the car as a viable option, which, too often, we do. And this report is about providing practical alternatives.
Diolch. Fel y gwyddoch chi, un o argymhellion yr adolygiad ffyrdd oedd edrych ar Wrecsam a'i farnu yn erbyn ein polisi cynllunio 'Cymru'r Dyfodol' a strategaeth drafnidiaeth Cymru, ac rydym yn ceisio gwneud y gwaith gyda'r awdurdod lleol yn y fan yna. Nid yw'r ffaith eu bod wedi dewis dileu eu cynllun datblygu lleol eu hunain yn helpu, oherwydd mae angen i ni ystyried cludiant a chynllunio gyda'i gilydd ar yr un pryd, oherwydd eu bod mor annatod i'w gilydd. Felly, rydym yn awyddus i barhau i weithio gyda nhw wrth iddyn nhw ddatblygu'r cynllun trafnidiaeth rhanbarthol yn rhan o gyd-bwyllgor corfforedig gogledd Cymru, ac i wneud hynny, fel y dywedaf, ochr yn ochr â'i gynlluniau tai, felly rydym yn sicrhau nad yw datblygiadau yn creu pwysau tagfeydd ychwanegol mewn un lle, sydd wedyn yn creu tagfeydd pellach i weddill yr ardal.
Rhan o'r adolygiad ffyrdd hefyd oedd edrych ar safleoedd sydd wedi eu nodi fel rhai ar gyfer datblygu economaidd yn bennaf—ac roedd nifer o'r rheiny—ac nid i, ar un ystyr, greu ffyrdd osgoi yn llechwraidd, trwy greu datblygiad y tu allan i'r dref heb unrhyw feddwl sut y byddai pobl yn cyrraedd yno heblaw mewn car. Ac rydym ni nawr yn gweithio drwy—. Rydym ni wedi sefydlu grŵp, dan arweiniad y Cynghorydd Llinos Medi, arweinydd cyngor Ynys Môn, a'r Cynghorydd Anthony Hunt, arweinydd Torfaen, i edrych, o safbwynt datblygu economaidd, ar sut y gallwn ni sicrhau ein bod yn hwyluso prosiectau datblygu economaidd a datblygiad, ond yn ei wneud mewn ffordd nad yw'n ychwanegu at ein problem tagfeydd ac, yn wir, yn helpu gyda'n hagenda newid moddol. Cwrddais â'r grŵp hwnnw, wythnos diwethaf, rwy'n credu, ac maen nhw'n gwneud cynnydd da.
Fel y dywedais i, mae'n rhaid, nawr, i'r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol hynny fod yn allweddol. Mater i'r gogledd yw penderfynu ar ei flaenoriaethau. Rwy'n gwybod bod galwadau wedi bod arnom ni i ddatganoli cyllidebau a thrafnidiaeth yn gyfan gwbl i'r gogledd a dyna'r cyfle i'r cyd-bwyllgor corfforedig brofi ei werth, i fwrw ymlaen â'r cynlluniau hyn, yn seiliedig ar hyn, gobeithio, adroddiad Burns, y gyfres hon o gynlluniau, a fydd yn fodd i barth buddsoddi Wrecsam asio â thref Wrecsam a lle mae angen i'r bobl sy'n byw yno gyrraedd, a'u cysylltu â thrafnidiaeth gyhoeddus, fel nad oes rhaid iddyn nhw gael car. Bydd ar bobl bob amser eisiau car, bydd angen i bobl gael car, ond ni ddylem ni orfodi pobl i ddim ond bod â char fel dewis hyfyw, sef rhywbeth yr ydym ni'n ei wneud, yn rhy aml. Ac mae'r adroddiad hwn yn ymwneud â darparu dewisiadau amgen ymarferol.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad ac i'r comisiwn am eu gwaith nhw. Dwi am ganolbwyntio fy ychydig gwestiynau ar Ynys Môn a chroesiad y Fenai. Mae'r Dirprwy Weinidog, wrth gwrs, yn gwybod am fy rhwystredigaeth i am y penderfyniad gafodd ei wneud i ganslo'r cynlluniau am y croesiad newydd, neu ddeuoli croesiad Britannia. Dwi'n dal yn grediniol mai dyna fydd y buddsoddiad angenrheidiol yn y pen draw er mwyn sicrhau gwytnwch yn yr hir dymor. Mae pont y Borth yn 200 oed ymhen dwy flynedd. Mi fydd angen cryfhau, dwi'n meddwl, y croesiad ar gyfer y dyfodol. Oes posib y gall y Gweinidog gadarnhau ei fod o leiaf yn barod i gadw'r cynllun hwnnw yn fyw, fel y gall olynydd iddo edrych arno fo yn ffres yn y dyfodol, o bosib?
Dwi yn hapus i weld cyfres o argymhellion yn cael eu derbyn—y chwe argymhelliad cyntaf a wnaed gan y comisiwn. Mi fyddwn i'n gwerthfawrogi, serch hynny, amserlen ynglŷn â'u gweithredu nhw. Mae rhai ohonyn nhw'n bethau a oedd wedi cael eu crybwyll pan gaewyd pont y Borth, fel mesurau dros dro, a gwnaethpwyd dim byd amdanyn nhw bryd hynny. Cwestiwn arall ynglŷn ag amserlen. Mae yna fwy na dim ond y chwe argymhelliad yna, argymhellion pwysig iawn ynglŷn ag edrych ar sut fyddai'r system tair lôn yn gweithio, ac edrych ar gyflwyno system teithio llesol—mi fyddai hynny wedi bod yn fantais fawr o gael y trydydd croesiad, wrth gwrs. Pa bryd y gallwn ni ddisgwyl i'r Llywodraeth gymryd y cam i o leiaf ddechrau ar y gwaith o ystyried y rheini? Neu rydyn ni'n sôn am gynlluniau fydd yn cael eu gwthio flynyddoedd i mewn i'r dyfodol, dwi'n ofni.
Thank you, Deputy Minister, for the statement and to the commission for their work. I want to focus my few questions on Anglesey and the Menai crossings. The Deputy Minister, of course, will know of my frustration about the decision taken to cancel the plans for a new crossing, or the dualling of the Britannia crossing. I am still convinced that that will be the necessary investment, ultimately, in order to ensure long-term resilience. The Menai bridge is 200 years old in two years' time, and I think we will need to strengthen the crossings for the future. Perhaps the Minister can confirm that he is at least willing to keep that plan alive, so that a successor of his could look at it anew in the future perhaps.
I'm happy to see a series of recommendations accepted—the first six recommendations made by the commission. I would appreciate, however, a timetable for their implementation. Some of them are things that were mentioned when the Menai bridge was closed, as temporary measures, and nothing was done about them at that time. Another question on a timetable. There are more than just those six recommendations. There are important recommendations on looking at how the three-lane system could work, and looking at introducing an active travel programme—that would have been a huge benefit of having the third crossing, of course. So, when can we expect the Government to take the step to at least start the work to consider those this issues? Or we are talking about plans that will be pushed years into the future, I'm afraid.
Thank you. Unfortunately, I didn't bring the annex with me, but the annex does set out in quite some detail the next steps and the plans, and there are timelines for some of them, including putting up measures to mitigate wind to reduce the number of times the bridge is closed and to look, in particular, at that three-lane option. So, I think it's all there. I think it's a very thorough piece of work that gives us something tangible to work with, and I'd be happy to follow up with a letter to the Member to identify some dates where we can. But a lot of this now is about the joint working with the trunk road agency, the local authority, TfW and the Welsh Government to progress that.
On the third crossing, I think the report does give him a chink of light, because it does say in the future it wouldn't rule out the need for a third crossing if, indeed, there was nuclear development on the island. But the costs of that would need to be borne in mind as part of the power supply delivery, the national grid connector, as well as the cost of building the station. If, in the future, that becomes a justifiable intervention, there's no ideological or dogmatic opposition to a third crossing. It's just that, as things stand, the two studies we've now commissioned, the roads review and the Burns commission, did not find a strong enough case to justify funding in the order of £400 million for a crossing when more could be done in the short to medium term to improve the resilience of the existing crossings. But if the facts change, as Maynard Keynes famously said, we change our mind, and if that picture does change on Ynys Môn, then we'll need to look at that and look for funding for it. But I think what we need to focus on in the here and now is how we can make most use of what we have.
Diolch. Yn anffodus, wnes i ddim dod â'r atodiad gyda mi, ond mae'r atodiad yn nodi'n eithaf manwl y camau nesaf a'r cynlluniau, ac mae llinellau amser ar gyfer rhai ohonyn nhw, gan gynnwys rhoi mesurau i liniaru'r gwynt i leihau sawl gwaith y caiff y bont ei chau ac i edrych, yn benodol, ar yr opsiwn tair lôn honno. Felly, rwy'n credu bod popeth yno. Rwy'n credu ei fod yn ddarn trylwyr iawn o waith sy'n rhoi rhywbeth diriaethol i ni weithio gydag ef, a byddwn yn hapus i anfon llythyr at yr Aelod i nodi rhai dyddiadau lle gallwn ni. Ond mae llawer o hyn nawr yn ymwneud â'r cydweithio gyda'r asiantaeth gefnffyrdd, yr awdurdod lleol, Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â hynny.
O ran y drydedd groesfan, rwy'n credu bod yr adroddiad yn rhoi peth eglurder iddo, oherwydd mae'n dweud yn y dyfodol na fyddai'n diystyru'r angen am drydedd groesfan os, yn wir, bod yna ddatblygiad niwclear ar yr ynys. Ond byddai angen cadw costau hynny mewn cof fel rhan o'r cyflenwad pŵer, y cysylltydd grid cenedlaethol, yn ogystal â chost adeiladu'r orsaf. Os, yn y dyfodol, y daw hynny'n ymyrraeth y gellir ei chyfiawnhau, nid oes gwrthwynebiad ideolegol na dogmatig i drydedd groesfan. Fel y mae pethau, nid oedd y ddwy astudiaeth yr ydym ni nawr wedi'u comisiynu, yr adolygiad ffyrdd a chomisiwn Burns, wedi canfod achos digon cryf i gyfiawnhau cyllid o tua £400 miliwn ar gyfer croesfan pan fyddai modd gwneud mwy yn y tymor byr i'r tymor canolig i wella gwytnwch y croesfannau presennol. Ond os bydd y ffeithiau'n newid, i ddefnyddio ymadrodd enwog Maynard Keynes, rydym yn newid ein meddwl, ac os yw'r darlun hwnnw'n newid ar Ynys Môn, yna bydd angen i ni edrych ar hynny a chwilio am gyllid ar ei gyfer. Ond rwy'n credu mai'r hyn y mae angen i ni ganolbwyntio arno ar hyn o bryd yw sut y gallwn ni wneud y defnydd mwyaf o'r hyn sydd gennym ni.
You mentioned earlier that you're looking at setting up a north Wales active travel unit as well. So, are you looking to expand the Active Travel (Wales) Act 2013 from just walking and cycling to include bus transport as well? When I met with the north Wales transport commission, they agreed that there aren't many areas for designated cycle routes and that many people would have to use the existing highway infrastructure across north Wales. I know that councils in north Wales were really concerned about the resilience of the local highway network, but also concerned about the railway infrastructure in north Wales as well. So, what consideration have you given to climate change and the resilience going forward? I couldn't see that in the commission's report, there.
Regarding delivery, as well, you said that now it's time to deliver, which is really important. So, will the north Wales regional group be the delivery body, working with CJCs? CJCs still haven't really been formed properly yet, so I just want to know that.
And then, the funding. Franchising is going to be expensive for buses, and I agree it's the right way to go, but we heard the announcement of the electrification of the north Wales line. I know that there's no development funding and that Network Rail are trying to develop it in-house, so there's no funding to back it up and there's been no development funding either for the investment zone for Flintshire and Wrexham. So, it feels to me as if it's just words, there's no funding to back it up, yet the free port has had £200,000 of development funding, which they're able to use. So, just your view on that, please, as well—your comments on that. Thank you.
Roeddech chi'n sôn yn gynharach eich bod yn ystyried sefydlu uned teithio llesol yn y gogledd hefyd. Felly, a ydych chi'n bwriadu ehangu Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 o gerdded a beicio yn unig i gynnwys trafnidiaeth bysiau hefyd? Pan wnes i gwrdd â chomisiwn trafnidiaeth gogledd Cymru, cytunwyd nad oes llawer o ardaloedd ar gyfer llwybrau beicio dynodedig ac y byddai'n rhaid i lawer o bobl ddefnyddio'r seilwaith priffyrdd presennol ar draws y gogledd. Rwy'n gwybod bod cynghorau yn y gogledd yn bryderus iawn am wytnwch y rhwydwaith priffyrdd lleol, ond hefyd yn pryderu am seilwaith y rheilffyrdd yng y gogledd hefyd. Felly, pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i newid hinsawdd a'r gwytnwch ar gyfer y dyfodol? Ni allwn weld hynny yn adroddiad y comisiwn, yno.
O ran cyflawni, hefyd, fe ddywedoch chi ei bod hi'n bryd cyflawni nawr, sy'n bwysig iawn. Felly, a fydd grŵp rhanbarthol gogledd Cymru yn gorff cyflawni, gan weithio gyda chydbwyllgorau corfforedig? Nid yw cydbwyllgorau corfforedig wedi cael eu ffurfio'n iawn eto, felly dim ond eisiau gwybod am hynny ydw i.
Ac yna, yr arian. Mae masnachfreinio yn mynd i fod yn ddrud i fysiau, ac rwy'n cytuno mai dyma'r ffordd briodol i fynd o'i chwmpas hi, ond clywsom y cyhoeddiad am drydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru. Rwy'n gwybod nad oes cyllid datblygu a bod Network Rail yn ceisio ei ddatblygu'n fewnol, felly does dim cyllid i'w gefnogi ac ni chafwyd cyllid datblygu ychwaith ar gyfer y parth buddsoddi ar gyfer sir y Fflint a Wrecsam. Felly, mae'n teimlo i mi fel pe bai'n ddim byd ond geiriau, does dim cyllid i'w gefnogi, ac eto mae'r porthladd rhydd wedi cael £200,000 o gyllid datblygu, y gallan nhw ei ddefnyddio. Felly, dim ond eich barn chi ar hynny, os gwelwch yn dda, hefyd—eich sylwadau ar hynny. Diolch.
Again, as I say, we support the electrification of the north Wales line, that's been long in our plans, but there are things that can be done far sooner that'll have far greater impact that do have plans behind them, that do have support behind them, that we think are a greater priority. Sadly, based on what I've seen of the Department for Transport's thinking on the north Wales main line, the fact that Network Rail didn't even know about it, that there is no development work, that freedom of information requests have confirmed there are no costings behind it, I'm afraid it is a superficial pre-election gimmick, which I regret, because this is the sort of thing that breeds cynicism about politics, when people make promises and they have no intention of following through. I fear that's exactly what's likely to happen with the north Wales so-called electrification. You'll remember they promised us electrification of the south Wales main line and reneged on that promise too, so there is reason to be cynical, sadly.
In terms of your point on the active travel unit, well, active travel is just that, it's walking and cycling, and wheeling, so it's not about public transport, but the two clearly need to be complementary. The whole point of the regional transport plan is that they dovetail together, and the delivery of that is the responsibility of the corporate joint committee. We've made clear to them that we are iterating Transport for Wales into what I call 'TfW 2.0'. I gave a speech to the staff at TfW recently, for those who are real nerds who want to understand the plumbing of this, but it's all set out there what that means for TfW. But essentially, it means it being a mode-agnostic transport delivery agency, where it looks at what people's needs are and how to help people move from A to B, and fit the modes around that. So, it may be it's best for them by car, maybe it's best for them by other modes. They don't start with an assumption that there is a rail solution or a bus solution or an active travel solution.
I think that's a very exciting agenda, and they certainly are embracing it. So, they'll be there to help CJCs. I don't want CJCs taking our money and spending it on expensive consultants to produce acres of paper that mean very little. We've said to them very clearly that TfW is there for them to use. It is their in-house consultant. They are there to help, they are not there to try and take over; they are there to give them the capacity and the capability and the analysis and the data for them to build those regional transport plans together with them. The structure we're creating around the bus delivery will be a tripartite one, as you know, with local authorities, TfW and the Welsh Government sitting as equal partners being that guiding mind.
Your point on the resilience of rail from the climate change threat is a very, very, important one, and I'm glad that you made it. You're right that it's not something the report focuses on. A lot of our rail infrastructure, particularly in north Wales, is extremely vulnerable to wild weather, flooding and rising sea levels. Network Rail themselves have done quite a bit of work on adaptation and looking at where the railway is particularly vulnerable. It is extremely vulnerable, and it's going to cost an awful lot of money in the next 20 to 30 years to deal with that. That's another reason why I think we should be a little cautious around rail devolution without the funding, because if we're not careful, we will take on a very expensive liability without any money to put it right. So, that is a major threat to us right across Wales, and in north Wales in particular, and she's absolutely right to highlight it. I hope I've answered the questions.
Unwaith eto, fel y dywedais i, rydym ni'n cefnogi trydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru, bu hynny yn ein cynlluniau ers amser maith, ond mae yna bethau y gellir eu gwneud yn llawer cynt a fydd yn cael llawer mwy o effaith sydd â chynlluniau iddyn nhw, sydd â chefnogaeth iddyn nhw, yr ydym ni'n credu sy'n fwy o flaenoriaeth. Yn anffodus, yn seiliedig ar yr hyn rwyf wedi'i weld o safbwynt yr Adran Drafnidiaeth ar brif reilffordd y gogledd, y ffaith nad oedd Network Rail hyd yn oed yn gwybod amdano, nad oes gwaith datblygu, bod ceisiadau rhyddid gwybodaeth wedi cadarnhau nad oes unrhyw gostau iddo, mae arnaf ofn mai rhethreg wag cyn etholiad ydyw, yr wyf yn gresynu yn ei gylch, oherwydd dyma'r math o beth sy'n magu sinigiaeth am wleidyddiaeth, pan fo pobl yn gwneud addewidion a does ganddyn nhw ddim bwriad o'u cyflawni. Rwy'n ofni mai dyna'n union sy'n debygol o ddigwydd gyda'r trydaneiddio honedig i linell y gogledd. Fe gofiwch eu bod wedi addo trydaneiddio prif reilffordd de Cymru i ni a thorri'r addewid hwnnw hefyd, felly mae rheswm i fod yn sinigaidd, yn anffodus.
O ran eich sylw am yr uned teithio llesol, wel, teithio llesol yw hynny'n union, mae'n golygu cerdded a beicio, ac olwynio, felly nid yw'n ymwneud â thrafnidiaeth gyhoeddus, ond mae'n amlwg bod angen i'r ddau ategu ei gilydd. Holl ddiben y cynllun trafnidiaeth rhanbarthol yw eu bod yn asio, a chyfrifoldeb y cyd-bwyllgor corfforedig yw cyflawni hynny. Rydym ni wedi egluro wrthyn nhw ein bod ni'n ail-greu Trafnidiaeth Cymru i'r hyn rwy'n ei alw'n Trafnidiaeth Cymru 2. Rhoddais araith i staff Trafnidiaeth Cymru yn ddiweddar, i'r bobl â gwir ddiddordeb, sydd wirioneddol eisiau deall glo mân hyn, ond mae'r cyfan wedi'i nodi yno o ran beth mae hynny'n ei olygu i Trafnidiaeth Cymru. Ond yn y bôn, mae'n golygu ei bod yn asiantaeth darparu trafnidiaeth modd-agnostig, lle mae'n edrych ar anghenion pobl a sut i helpu pobl symud o A i B, a darparu'r modd o deithio o gwmpas hynny. Felly, efallai y byddai'n well iddyn nhw yn y car, efallai ei fod yn well iddyn nhw deithio mewn modd arall. Dydyn nhw ddim yn dechrau gyda rhagdybiaeth mai'r ateb yw rheilffordd neu mai'r ateb yw bws neu mai'r ateb yw teithio llesol.
Rwy'n credu bod honno'n agenda gyffrous iawn, ac maen nhw'n sicr yn ei chofleidio. Felly, byddant yno i helpu cydbwyllgorau corfforedig. Does arnaf i ddim eisiau i gydbwyllgorau corfforedig gymryd ein harian a'i wario ar ymgynghorwyr drud i gynhyrchu erwau o bapur sy'n golygu ychydig iawn. Rydym ni wedi dweud wrthyn nhw'n glir iawn bod Trafnidiaeth Cymru yno iddyn nhw ei ddefnyddio. Dyma eu hymgynghorydd mewnol. Maen nhw yno i helpu, dydyn nhw ddim yno i geisio cymryd yr awenau; maen nhw yno i roi'r cymhwysedd a'r gallu a'r dadansoddiad a'r data iddyn nhw adeiladu'r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol hynny ynghyd â nhw. Bydd y strwythur yr ydym ni'n ei greu o amgylch y gwasanaeth bws yn un driphlyg, fel y gwyddoch chi, gydag awdurdodau lleol, Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru yn eistedd fel partneriaid cyfartal yn arwain y meddwl hwnnw.
Mae eich sylw am wytnwch rheilffyrdd rhag bygythiad newid hinsawdd yn un pwysig iawn, iawn, ac rwy'n falch ichi wneud y sylw. Rydych chi'n iawn nad yw'n rhywbeth y mae'r adroddiad yn canolbwyntio arno. Mae llawer o'n seilwaith rheilffyrdd, yn enwedig yn y gogledd, yn eithriadol o agored i dywydd gwyllt, llifogydd a lefelau'r môr yn codi. Mae Network Rail eu hunain wedi gwneud cryn dipyn o waith ar addasu ac edrych ar ble mae'r rheilffordd yn arbennig o agored i niwed. Mae'n hynod fregus, ac mae'n mynd i gostio llawer iawn o arian yn ystod yr 20 i 30 mlynedd nesaf i ymdrin â hynny. Dyna reswm arall pam rwy'n credu y dylem ni fod ychydig yn ofalus ynghylch datganoli rheilffyrdd heb yr arian, oherwydd os nad ydym ni'n ofalus, byddwn yn ymgymryd ag atebolrwydd drud iawn heb unrhyw arian i'w gywiro. Felly, mae hynny'n fygythiad mawr i ni ledled Cymru, ac yn y gogledd yn benodol, ac mae hi'n hollol briodol tynnu sylw ato. Rwy'n gobeithio fy mod i wedi ateb y cwestiynau.
Minister, you know, representing Aberconwy, that I've often raised here with you issues around the A470, and we do have some dangerous bends and difficulties between Glan Conwy, Maenan and Llanrwst. I wrote to you in April, and you wrote back to me stating that the section of the A470 between Glan Conwy and Betws-y-coed will fall under this commission. In seeking more information, I wrote to the North Wales Transport Commission, who responded telling me the commission is not considering specific road schemes across the region as a rule. I understand from reading the report now that there's been no actual reference to the A470. So, would you look at that again for me, please? The report states, 'We recognise that the private car will continue to be the main way many journeys are made by many people'. There is no recommendation in relation to improving the A470, so will you clarify what work will be undertaken to improve the numerous dangerous sections I've highlighted to you on several occasions?
I've been very pleased to see a recommendation that there should be increased service frequencies and train capacity enhancement on the Conwy valley line. I've asked for those many times, so can you give me more details on that? And finally, the report does highlight the central role that the Conwy valley line has to play in bringing tourists to this area. Again, I've long campaigned about Blaenau Ffestiniog to Manchester Airport, and all sorts. So, how are you going to further the words used in this report to see more visitors to Eryri using the Conwy valley line? Diolch.
Gweinidog, rydych chi'n gwybod, yn cynrychioli Aberconwy, fy mod i wedi sôn yn aml yma wrthych chi am faterion ynghylch yr A470, ac mae gennym ni rai troadau ac anawsterau peryglus rhwng Glan Conwy, Maenan a Llanrwst. Ysgrifennais i atoch chi ym mis Ebrill, ac fe wnaethoch chi ysgrifennu'n yn ôl ataf yn datgan y bydd rhan yr A470 rhwng Glan Conwy a Betws-y-coed yn dod o dan y comisiwn hwn. Wrth geisio mwy o wybodaeth, ysgrifennais at Gomisiwn Trafnidiaeth Gogledd Cymru, a ymatebodd yn dweud wrthyf nad yw'r comisiwn yn ystyried cynlluniau ffyrdd penodol ar draws y rhanbarth fel rheol. Rwy'n deall o ddarllen yr adroddiad nawr na fu unrhyw gyfeiriad gwirioneddol at yr A470. Felly, a wnewch chi edrych ar hynny eto, os gwelwch yn dda? Mae'r adroddiad yn nodi, 'Rydym ni’n cydnabod mai'r car preifat fydd y prif ffordd mae llawer o bobl yn gwneud llawer o deithiau'. Nid oes argymhelliad mewn perthynas â gwella'r A470, felly a wnewch chi egluro pa waith fydd yn cael ei wneud i wella'r darnau peryglus niferus yr wyf wedi dwyn i'ch sylw ar sawl achlysur?
Rwyf wedi bod yn falch iawn o weld argymhelliad y dylid cynyddu amlder gwasanaethau a gwella capasiti trenau ar reilffordd Dyffryn Conwy. Rwyf wedi gofyn am hynny sawl gwaith, felly a allwch chi roi mwy o fanylion i mi ynghylch hynny? Ac yn olaf, mae'r adroddiad yn tynnu sylw at ran ganolog rheilffordd Dyffryn Conwy wrth ddod â thwristiaid i'r ardal hon. Unwaith eto, rwyf wedi ymgyrchu ers tro am daith o Flaenau Ffestiniog i Faes Awyr Manceinion, a phob math o bosibiliadau eraill. Felly, sut ydych chi'n mynd i hyrwyddo'r geiriau a ddefnyddir yn yr adroddiad hwn i weld mwy o ymwelwyr ag Eryri yn defnyddio llinell Dyffryn Conwy? Diolch.
Thank you. The report says in quite some detail what its suggestions are for the Conwy valley line and integrating it with the Sherpa bus service, and there has been significant improvement there. I visited it not so long ago and saw it for myself. It's very impressive and clearly highly valued locally, and that's been a real step forward. I think it's a model for other areas to follow, so I think we need more of that. The delivery of that is then up to the corporate joint committee, through their regional transport plan, as it is on the A470 improvements. So, I think that's the answer to that question. This is about a set of recommendations; the delivery of them is the next stage. The regional transport plans will have to set up a list of prioritised schemes, which will then apply for funding, and we'll do that closely with them through Transport for Wales. That's absolutely the next step.
In terms of dangerous bends on the A470, the roads review and the Lugg review, which we published on maintenance, made it very clear that the approach that we are going to take is that, where there are road safety issues on the trunk road network, we should first be looking to small changes and reducing speed limits, rather than large, expensive infrastructure upgrades, which are carbon intensive and simply act to increase road capacity. I'm happy to continue our correspondence—it's something I will dearly miss when my time in this role comes to an end—but the general approach that we're going to be taking is looking to other measures first, rather than just get the concrete lorries out.
Diolch. Mae'r adroddiad yn dweud yn eithaf manwl beth yw ei awgrymiadau ar gyfer llinell Dyffryn Conwy a'i integreiddio â gwasanaeth bws Sherpa, a bu gwelliant sylweddol yn hynny o beth. Ymwelais i ddim mor bell yn ôl a'i weld drosof fy hun. Mae'n drawiadol iawn ac yn amlwg yn werthfawr iawn yn lleol, a bu hynny yn gam gwirioneddol ymlaen. Rwy'n credu ei fod yn fodel i feysydd eraill ei ddilyn, felly rwy'n credu bod angen mwy o hynny arnom ni. Mater i'r cyd-bwyllgor corfforedig, trwy eu cynllun trafnidiaeth rhanbarthol, yw cyflawni hynny wedyn, ac felly hefyd gwelliannau'r A470. Felly, rwy'n credu mai dyna'r ateb i'r cwestiwn yna. Mae hyn yn ymwneud â chyfres o argymhellion; eu cyflwyno yw'r cam nesaf. Bydd yn rhaid i'r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol sefydlu rhestr o gynlluniau blaenoriaeth, a fydd wedyn yn gwneud cais am gyllid, a byddwn yn gwneud hynny mewn cydweithrediad agos â nhw drwy Trafnidiaeth Cymru. Dyna'r cam nesaf yn sicr.
O ran troadau peryglus ar yr A470, roedd yr adolygiad ffyrdd ac adolygiad Lugg, a gyhoeddwyd gennym ni ar gyfer cynnal a chadw, yn glir iawn mai'r ffordd yr awn ni ati yw, lle mae materion diogelwch ffyrdd ar y rhwydwaith cefnffyrdd, y dylem ni yn gyntaf fod yn edrych ar newidiadau bach a lleihau terfynau cyflymder, yn hytrach nag uwchraddio mawr ar y seilwaith, sy'n ddrud, sy'n garbon ddwys ac sy'n gwneud fawr mwy na chynyddu capasiti ffyrdd. Rwy'n hapus i barhau â'n gohebiaeth—mae'n rhywbeth y byddaf yn hiraethu amdano pan ddaw fy nghyfnod yn y swyddogaeth hon i ben—ond mae'r ffordd gyffredinol y byddwn yn mynd ati yn edrych ar fesurau eraill yn gyntaf, yn hytrach na dim ond cael y lorïau concrit allan.
Darren Millar, yn olaf.
Finally, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Can I say that I do welcome a lot of what's in the report by the commission? I do have some concerns that it doesn't reflect the reality on the ground when it comes to some of the way that our transport system works in north Wales, but nevertheless, there's some good work that has gone in.
One of the issues that I don't think was investigated sufficiently was an opportunity to have some more modal shift along the north Wales coast by transferring more car users onto the rail network by the introduction of an opportunity to use concessionary travel cards on the north Wales railway line at off-peak periods. It is something that I have suggested in this Chamber on a number of occasions. We know that there are times of the day when there's plenty of capacity on the north Wales line. That could shift people from their cars onto the north Wales line if they want to travel from places such as Chester to Bangor, or wherever they might want to get to. I think that is a missed opportunity. I wonder, Minister, whether this is something that you will ask your officials to look at the feasibility of, because I think it's a huge opportunity that we should seize.
Diolch, Llywydd. A gaf i ddweud fy mod i'n croesawu llawer o'r hyn sydd yn yr adroddiad gan y comisiwn? Mae gen i rai pryderon nad yw'n adlewyrchu'r realiti ar lawr gwlad o ran rhai o'r ffyrdd y mae ein system drafnidiaeth yn gweithio yn y gogledd, ond serch hynny, mae gwaith da wedi'i wneud arno.
Un o'r materion nad ydw i'n credu yr ymchwiliwyd iddo'n ddigonol oedd cyfle i gael mwy o newid dulliau teithio ar hyd arfordir y gogledd drwy drosglwyddo mwy o ddefnyddwyr ceir i'r rhwydwaith rheilffyrdd drwy gyflwyno cyfle i ddefnyddio cardiau teithio rhatach ar reilffordd y gogledd ar adegau tawel. Mae'n rhywbeth yr wyf wedi'i awgrymu yn y Siambr hon ar sawl achlysur. Rydyn ni'n gwybod bod yna adegau o'r dydd pan fo digon o gapasiti ar reilffordd y gogledd. Gallai hynny symud pobl o'u ceir i reilffordd y gogledd os ydyn nhw eisiau teithio o lefydd fel Caer i Fangor, neu ble bynnag maen nhw eisiau cyrraedd. Rwy'n credu bod hwn yn gyfle a gollwyd. Tybed, Gweinidog, a yw hyn yn rhywbeth y byddwch chi'n gofyn i'ch swyddogion ystyried ei ddichonoldeb, oherwydd rwy'n credu ei fod yn gyfle enfawr y dylem fanteisio arno.
I agree. Concessionaries shouldn't just be for older people; this should be available to all people, to encourage, as you say, empty trains to be filled with passengers. In my speech to TfW setting out their next steps, I asked them to look at a different model for pricing of rail, because we are stuck with a really problematic economic model for rail. In other countries, it's accepted that the cost of rail is embraced by the taxpayer, and in our country we have a model where we assume that passengers will pay for a large contribution of the cost of rail. As a result, we have very expensive rail tickets, which makes it often unaffordable for families, and it is often cheaper to travel by car than it is for several people to travel by train. That clearly goes against the objectives we have on modal shift.
A lot of that is driven by the rail privatisation legislation and the way we treat regulated fares and unregulated fares; it's a real nerdfest. But we need to get around that. So, what I've asked TfW to do is to look at a Ryanair-style or a Megabus-style approach to pricing. My family members seem to be quite happy to travel at antisocial times for cut-price travel on Megabus, and people would be willing to do the same. Why is the 06:30 train empty when we could be offering tickets for a very small amount of money to get people onto those railways? It sounds easier than it is in practice to do, because the rail industry is so complex, but that is something TfW are actively looking at and modelling to see whether or not we can have very cheap travel on the less popular services.
But, of course, all of this comes down to funding, doesn't it, and how much money we're willing to put into public transport and the balance between rail and bus. Because we can deliver far more value from bus than we can from train in terms of number of passengers and those areas that are not connected by a railway line. That's an ongoing debate we need to have about how we do those things. And that's, I think, what the promise of the TfW bus reform package is: to allow us, for the first time, to strategically plan how bus and rail can properly integrate. Because at the moment we are effectively subsidising a railway line to run in parallel with a bus service. They're competing against each other while other parts of an area have no service at all. What we'll be able to do with bus franchising in place is to move away from that and say, 'We will serve that route by rail, and we will serve that route by bus, and we won't have them competing'. That way, we can have a genuinely joined-up, integrated transport system.
So, there is lots of detail to get right, and the consortia have a key role to play in applying that in their local area, and TfW has a key role to play in giving them the information and the expertise to join that together. The legislation I hope that we're going to pass later this year will provide a legal framework to make that happen. I think there is huge change that's been taking place in transport under the bonnet, if you don't mind me using the phrase, over the last three to four years. It will take time to manifest itself and work through. But on bus, rail, active travel and road, this Government has put in place radical and far-reaching reforms, which will make a significant difference in the years to come.
Rwy'n cytuno. Ni ddylai consesiwn fod ar gyfer pobl hŷn yn unig; dylai hyn fod ar gael i bawb, i annog, fel y dywedwch chi, llenwi trenau gwag â theithwyr. Yn fy araith i TrC yn nodi eu camau nesaf, gofynnais iddyn nhw edrych ar fodel gwahanol ar gyfer prisio rheilffyrdd, oherwydd bod gennym fodel economaidd wirioneddol broblemus ar gyfer rheilffyrdd. Mewn gwledydd eraill, derbynnir bod cost y rheilffordd yn cael ei hysgwyddo gan y trethdalwr, ac yn ein gwlad ni mae gennym fodel lle rydym yn tybio y bydd teithwyr yn talu am gyfraniad mawr o gost teithio ar drenau. O ganlyniad, mae gennym docynnau trên drud iawn, sydd yn aml yn ei gwneud yn anfforddiadwy i deuluoedd, ac yn aml mae'n rhatach teithio mewn car nag ydyw i sawl person deithio ar y trên. Mae hynny'n amlwg yn mynd yn groes i'r amcanion sydd gennym ar newid dulliau teithio.
Mae llawer o hynny'n cael ei ysgogi gan y ddeddfwriaeth preifateiddio rheilffyrdd a'r ffordd yr ydym yn trin prisiau tocynnau a reoleiddir a phrisiau tocynnau na chaiff eu rheoleiddio; mae'n wledd go iawn i bobl sydd â diddordeb mawr yn hyn. Ond mae angen i ni ddod o hyd i ffordd o ddatrys hynny. Felly, yr hyn rydw i wedi gofyn i TrC ei wneud yw edrych ar ddull Ryanair neu ddull Megabus o brisio. Mae'n ymddangos bod aelodau o fy nheulu i yn eithaf hapus i deithio ar adegau anghymdeithasol er mwyn teithio am bris rhad ar y Megabus, a byddai pobl yn barod i wneud yr un peth. Pam mae'r trên 06:30 yn wag pan allwn ni fod yn cynnig tocynnau am swm bach iawn o arian i gael pobl ar y rheilffyrdd hynny? Mae'n swnio'n haws nag ydyw yn ymarferol i'w wneud, oherwydd bod y diwydiant rheilffyrdd mor gymhleth, ond mae hynny'n rhywbeth y mae TrC yn mynd ati i edrych arno ac yn modelu i weld a allwn ni gael teithio rhad iawn ar y gwasanaethau llai poblogaidd ai peidio.
Ond, wrth gwrs, mae hyn i gyd yn dibynnu ar gyllid, onid ydyw, a faint o arian rydyn ni'n barod i'w roi i drafnidiaeth gyhoeddus a'r cydbwysedd rhwng y rheilffyrdd a'r bws. Oherwydd gallwn ni ddarparu llawer mwy o werth o fysiau nag y gallwn o'r trenau o ran nifer y teithwyr a'r ardaloedd hynny nad ydynt wedi'u cysylltu gan reilffordd Mae honno'n ddadl barhaus y mae angen i ni ei chael ynglŷn â sut rydyn ni'n gwneud y pethau hynny. A dyna beth yw addewid pecyn diwygio bysiau TrC, rwy'n credu: caniatáu i ni, am y tro cyntaf, gynllunio'n strategol sut y gall bysiau a rheilffyrdd integreiddio'n iawn. Oherwydd ar hyn o bryd rydyn ni i bob pwrpas yn sybsideiddio rheilffordd i redeg ochr yn ochr â gwasanaeth bws. Maen nhw'n cystadlu yn erbyn ei gilydd tra bod rhannau eraill o ardal heb wasanaeth o gwbl. Yr hyn y byddwn ni'n gallu ei wneud gyda masnachfreinio bysiau ar waith yw symud i ffwrdd o hynny a dweud, 'Byddwn ni'n gwasanaethu'r llwybr hwnnw ar y rheilffordd, a byddwn yn gwasanaethu'r llwybr hwnnw ar fws, ac ni fyddwn yn eu cael yn cystadlu'. Trwy hynny, gallwn ni fod â system drafnidiaeth integredig wirioneddol gydgysylltiedig.
Felly, mae llawer o fanylion i'w cael yn iawn, ac mae gan y consortia rôl allweddol i'w chwarae wrth gymhwyso hynny yn eu hardal leol, ac mae gan TrC rôl allweddol i'w chwarae wrth roi'r wybodaeth a'r arbenigedd iddyn nhw i gysylltu hynny â'i gilydd. Bydd y ddeddfwriaeth rwy'n gobeithio y byddwn yn ei phasio yn ddiweddarach eleni yn darparu fframwaith cyfreithiol i wneud i hynny ddigwydd. Rwy'n credu bod yna newid enfawr sydd wedi bod yn digwydd mewn trafnidiaeth o dan y bonet, os nad oes ots gennych chi i mi ddefnyddio'r ymadrodd, dros y tair i bedair blynedd diwethaf. Bydd yn cymryd amser i ddangos ei hun a gweithio drwyddo. Ond ar fysiau, rheilffyrdd, teithio llesol a ffyrdd, mae'r Llywodraeth hon wedi rhoi diwygiadau radical a phellgyrhaeddol ar waith, a fydd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol yn y blynyddoedd i ddod.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Eitem 11 sydd nesaf, memorandwm cydysyniad offeryn statudol ar Reoliadau Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023 (Diwygiadau Canlyniadol ac Amrywiol) 2024. Y Dirprwy Weinidog, unwaith eto, i wneud y cynnig yma. Lee Waters.
Item 11 is next, the statutory instrument consent memorandum on the Social Housing (Regulation) Act 2023 (Consequential and Miscellaneous Amendments) Regulations 2024. I call on the Deputy Minister, once again, to move the motion. Lee Waters.
Cynnig NDM8491 Julie James
Cynnig bod Senedd Cymru yn cytuno, yn unol â Rheol Sefydlog 30A.10, fod yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwneud Rheoliadau Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023 (Diwygiadau Canlyniadol a Amrywiol) 2024 yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 19 Ionawr 2024.
Motion NDM8491 Julie James
To propose that Senedd Cymru agrees, in accordance with Standing Order 30A.10, that the Secretary of State makes The Social Housing (Regulation) Act 2023 (Consequential and Miscellaneous Amendments) Regulations 2024 in accordance with the draft laid in Table Office on 19 January 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Me again. Thank you for this opportunity to explain the background to the Social Housing (Regulation) Act 2023 (Consequential and Miscellaneous Amendments) Regulations 2024. I'm afraid I don't know what that is in Welsh. The memorandum laid before the Senedd—
Diolch, Llywydd. Fi eto. Diolch am y cyfle hwn i egluro cefndir Rheoliadau Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023 (Diwygiadau Canlyniadol ac Amrywiol) 2024. Mae gen i ofn nad ydw i'n gwybod beth yw hynny yn Gymraeg. Y memorandwm a osodwyd gerbron y Senedd—
I just said it in my introduction.
Rydw i newydd ei ddweud yn fy nghyflwyniad.
I didn't retain the information, I'm afraid, but I shall go back and look at the record and learn it off by heart.
The memorandum laid before the Senedd on 19 January, together with the written statement on the same day, summarises the provisions of the regulations and set out the changes to primary legislation for which consent is sought. I'd like to thank the Legislation, Justice and Constitution Committee for its work scrutinising the statutory instrument consent memorandum and its report published on 20 February. The committee welcomed the Welsh Government's intention to seek the Senedd's agreement to the inclusion of the relevant provision in the Social Housing (Regulation) Act 2023 (Consequential and Miscellaneous Amendments) Regulations 2024, and are content with the memorandum. I have laid the motion in accordance with the requirements under Standing Order 30A. I consider the regulations to be a relevant statutory instrument because they make provision in relation to Wales amending primary legislation within the legislative competence of the Senedd that is not incidental, consequential, transitional, transitory, supplementary or savings provision relating to matters that are not within the legislative competence of the Senedd. Thank you very much.
Members may remember the debates we had during the passage of the Social Housing (Regulation) Act 2023. The aim of the Act was to improve the regulation of registered providers of social housing based in England and therefore regulated by the regulator for social housing for England. It required and was granted the consent of the Senedd. My view is that the proper functioning of that Act, as supported by this instrument, will have a generally positive impact on the experiences of the tenants of the approximately 500 units of social housing in Wales that are owned or managed by registered providers subject to the regulatory regime for social housing in England. The statutory instrument now makes amendments to other primary legislation as a consequence of those changes. I believe it is sensible and suitable for these amendments to be made in order for the 2023 Act to be implemented. The changes are purely technical, and there is no change in policy. It is therefore appropriate to deal with these provisions in this instrument. It's on this basis that the statutory instrument consent motion is placed before you for approval, and I move the motion.
Wnes i ddim cadw'r wybodaeth, mae gen i ofn, ond fe af yn ôl i edrych ar y cofnod a'i ddysgu fel fy mod yn ei gofio.
Mae'r memorandwm a osodwyd gerbron y Senedd ar 19 Ionawr, ynghyd â'r datganiad ysgrifenedig ar yr un diwrnod, yn crynhoi darpariaethau'r rheoliadau ac yn nodi'r newidiadau i ddeddfwriaeth sylfaenol y ceisir caniatâd ar eu cyfer. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei waith yn craffu ar y memorandwm cydsyniad offeryn statudol a'i adroddiad a gyhoeddwyd ar 20 Chwefror. Croesawodd y pwyllgor fwriad Llywodraeth Cymru i ofyn am gytundeb y Senedd i gynnwys y ddarpariaeth berthnasol yn Rheoliadau Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023 (Diwygiadau Canlyniadol ac Amrywiol) 2024, ac maen nhw'n fodlon â'r memorandwm. Rwyf wedi gosod y cynnig yn unol â'r gofynion o dan Reol Sefydlog 30A. Rwy'n ystyried y rheoliadau yn offeryn statudol perthnasol oherwydd eu bod yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â Chymru sy'n diwygio deddfwriaeth sylfaenol o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd nad yw'n ddarpariaeth ddeilliadol, ganlyniadol, drosiannol, ddarfodol, atodol nac arbedion sy'n ymwneud â materion nad ydynt o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Diolch yn fawr iawn.
Efallai fod aelodau yn cofio'r dadleuon a gawsom yn ystod Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023. Nod y Ddeddf oedd gwella rheoleiddio darparwyr tai cymdeithasol cofrestredig yn Lloegr ac felly'n cael eu rheoleiddio gan y rheoleiddiwr tai cymdeithasol ar gyfer Lloegr. Roedd angen caniatâd y Senedd a rhoddwyd caniatâd. Fy marn i yw y bydd gweithrediad priodol y Ddeddf honno, fel y'i cefnogir gan yr offeryn hwn, yn cael effaith gadarnhaol ar y cyfan ar brofiadau tenantiaid y tua 500 uned o dai cymdeithasol yng Nghymru sy'n eiddo i ddarparwyr cofrestredig neu'n cael eu rheoli gan ddarparwyr cofrestredig sy'n ddarostyngedig i'r drefn reoleiddio ar gyfer tai cymdeithasol yn Lloegr. Mae'r offeryn statudol bellach yn gwneud diwygiadau i ddeddfwriaeth sylfaenol arall o ganlyniad i'r newidiadau hynny. Rwy'n credu ei bod yn synhwyrol ac yn addas i'r gwelliannau hyn gael eu gwneud er mwyn i Ddeddf 2023 gael eu gweithredu. Mae'r newidiadau yn dechnegol yn unig, ac nid oes unrhyw newid mewn polisi. Felly, mae'n briodol ymdrin â'r darpariaethau hyn yn yr offeryn hwn. Ar y sail hon y rhoddir y cynnig cydsyniad offeryn statudol o'ch blaen i'w gymeradwyo, ac rwy'n cynnig y cynnig.
Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch, Gweinidog, hefyd.
Thank you, Dirprwy Lywydd, and thank you, Minister, too.
We laid our report on the Welsh Government's memorandum in respect of the Social Housing (Regulation) Act 2023 (Consequential and Miscellaneous Amendments) Regulations 2024 on 20 February. My thanks to committee colleagues and to our clerking team, as always. As the Minister has said, these regulations make relatively minor changes to various pieces of legislation, namely the Housing and Regeneration Act 2008. The amendments are needed to reflect changes made by the Social Housing (Regulation) Act 2023, which makes provisions to improve the regulation of social housing landlords.
As a committee, we are content with the memorandum and the Welsh Government's assessment that, to the extent the amendments to the Housing and Regeneration 2008 Act apply to England-based registered providers that own or manage social housing stock in Wales—and that's what we're look at—the regulations amend primary legislation within the legislative competence of this Senedd.
We also note the Welsh Government's view that it is appropriate for the regulations to make these provisions, as they will have a generally positive impact on the experiences of the tenants of the units of social housing in Wales that are owned or managed by registered providers subject to the regulatory regime for social housing in England. It's very important we note that that's the focus of this.
I would like to take this opportunity to state that we are very grateful that the Minister tabled the motion to seek the Senedd's agreement to the inclusion of a relevant provision in the regulation. That act in itself is very welcome. Llywydd, you'll be aware that we've previously called on the Welsh Government to table motions to seek this Senedd's consent for the use of UK secondary legislation to amend primary legislation in devolved areas, as a matter of principle. It's up to this Senedd what conclusion it comes to, but at least we then have the opportunity to actually debate it. So, the tabling and passing of such a motion is important, as it is the only way the Senedd's consent can be sought and given in relation to a relevant provision in a statutory instrument.
So, therefore, Minister, can we just welcome the tabling of this motion in respect of these regulations, and also our hope that Welsh Government will continue to table motions in respect of provisions subject to statutory instrument consent memoranda in the future? It's a really good example, and it's bringing it here for us to debate. Diolch yn fawr.
Gwnaethom osod ein hadroddiad ar femorandwm Llywodraeth Cymru mewn perthynas â Rheoliadau Deddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023 (Diwygiadau Canlyniadol ac Amrywiol) 2024 ar 20 Chwefror. Diolch i fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor ac i'n tîm clercio, fel bob amser. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae'r rheoliadau hyn yn gwneud newidiadau cymharol fach i wahanol ddarnau o ddeddfwriaeth, sef Deddf Tai ac Adfywio 2008. Mae angen y diwygiadau i adlewyrchu newidiadau a wnaed gan Ddeddf Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) 2023, sy'n gwneud darpariaethau i wella rheoleiddio landlordiaid tai cymdeithasol.
Fel pwyllgor, rydyn ni'n fodlon â'r memorandwm ac asesiad Llywodraeth Cymru bod y diwygiadau i Ddeddf Tai ac Adfywio 2008 yn berthnasol i ddarparwyr cofrestredig yn Lloegr sy'n berchen ar neu'n rheoli stoc tai cymdeithasol yng Nghymru—a dyna beth rydym yn edrych arno—mae'r rheoliadau'n diwygio deddfwriaeth sylfaenol o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd hon.
Rydym hefyd yn nodi barn Llywodraeth Cymru ei bod yn briodol i'r rheoliadau wneud y darpariaethau hyn, gan y byddan nhw'n cael effaith gadarnhaol ar y cyfan ar brofiadau tenantiaid yr unedau o dai cymdeithasol yng Nghymru sy'n eiddo i ddarparwyr cofrestredig neu'n cael eu rheoli gan ddarparwyr cofrestredig sy'n ddarostyngedig i'r drefn reoleiddio ar gyfer tai cymdeithasol yn Lloegr. Mae'n bwysig iawn ein bod yn nodi mai dyna yw canolbwynt hyn.
Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddatgan ein bod yn ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am gyflwyno'r cynnig i geisio cytundeb y Senedd i gynnwys darpariaeth berthnasol yn y rheoliad. Mae'r weithred honno ynddo'i hun i'w chroesawu'n fawr. Llywydd, byddwch yn ymwybodol ein bod wedi galw ar Lywodraeth Cymru o'r blaen i gyflwyno cynigion i ofyn am gydsyniad y Senedd hon ar gyfer defnyddio is-ddeddfwriaeth y DU i ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol mewn meysydd datganoledig, fel mater o egwyddor. Mater i'r Senedd hon yw pa gasgliad y mae'n dod iddo, ond o leiaf mae gennym gyfle i'w drafod mewn gwirionedd. Felly, mae cyflwyno a phasio cynnig o'r fath yn bwysig, gan mai dyma'r unig ffordd y gellir ceisio caniatâd y Senedd a'i roi mewn perthynas â darpariaeth berthnasol mewn offeryn statudol.
Felly, Gweinidog, a gawn ni groesawu cyflwyno'r cynnig hwn mewn perthynas â'r rheoliadau hyn, a hefyd ein gobaith y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gyflwyno cynigion mewn perthynas â darpariaethau sy'n amodol ar femoranda cydsyniad offeryn statudol yn y dyfodol? Mae'n enghraifft dda iawn, ac mae'n dod ag ef yma i ni ei drafod. Diolch yn fawr.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders
I haven't got anything.
Does gen i ddim byd.
Okay. We have no further speakers on this debate if you want to close, Minister.
Iawn. Does dim siaradwyr eraill gennym ni ar y ddadl hon os ydych chi eisiau cloi, Gweinidog.
Thank you, and I thank Huw Irranca-Davies for his comments, and I agree this is both of constitutional significance, but also, in terms of improving people's everyday lives in Wales, this is a significant step. This is a purely technical motion, and there's no change in policy, as I mentioned, and the purpose is to implement a measure that has previously received the consent of the Senedd, and I hope the Senedd will agree to pass this today. Diolch.
Diolch, a diolch i Huw Irranca-Davies am ei sylwadau, ac rwy'n cytuno bod hyn o bwys cyfansoddiadol, ond hefyd, o ran gwella bywydau bob dydd pobl yng Nghymru, mae hwn yn gam arwyddocaol. Cynnig technegol yn unig yw hwn, ac nid oes unrhyw newid mewn polisi, fel y soniais i, a'r pwrpas yw gweithredu mesur sydd wedi derbyn cydsyniad y Senedd yn flaenorol, ac rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn cytuno i'w basio heddiw. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei gymeradwyo.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? There are no objections, and therefore the motion is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rŷn ni nawr yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac oni bai fod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, awn ni'n syth at y pleidleisiau. Heddiw, mae'r pleidleisiau hynny ar y ddadl ar hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu fframwaith ariannu'r Deyrnas Gyfunol, ac mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1. Felly, dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
That brings us to voting time, and unless three Members wish for the bell to be rung, we will proceed directly to the votes. The first votes today are on the debate on budgetary flexibilities and the operation of the UK's funding framework. And the first vote is on amendment 1. So, I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Heledd Fychan. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 37 against. And therefore the amendment is not agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Gwelliant 1, cyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 13, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Amendment 1, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 13, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2 fydd nesaf. Agor y bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. O blaid 12, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae'r bleidlais yna wedi ei cholli.
Amendment 2 is next. Open the vote on amendment 2, tabled in the name of Heledd Fychan. In favour 12, no abstentions, 38 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Gwelliant 2, cyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 12, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Amendment 2, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 12, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Mae'r bleidlais nesaf ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi ei wrthod.
The next vote is on amendment 3, tabled in the name of Heledd Fychan. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Gwelliant 3, cyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 12, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Amendment 3, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 12, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 4 sydd nesaf. Mae gwelliant 4 yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 4 wedi ei wrthod.
Amendment 4 is next, again tabled in the name of Heledd Fychan. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 38 against. Amendment 4 is therefore not agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Gwelliant 4, cyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 12, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Amendment 4, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 12, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 5 sydd nesaf, yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 12, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant yna wedi ei wrthod.
We move now to amendment 5, in the name of Heledd Fychan. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions, 39 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Gwelliant 5, cyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 12, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Amendment 5, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 12, Against: 39, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Dwi'n galw yn olaf, felly, am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 51, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn.
I now call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 51, no abstentions, and none against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 4. Dadl: Hyblygrwydd cyllidebol a gweithredu Fframwaith Ariannu'r DU. Cynnig: O blaid: 51, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 4. Debate: Budget flexibilities and the operation of the UK Funding Framework. Motion: For: 51, Against: 0, Abstain: 0
Motion has been agreed
Dyna ddiwedd ar y pleidleisio, a dyna ddiwedd ar ein gwaith ni am heddiw.
That concludes voting, and concludes our work for today.
Fe wnawn ni gymryd y bleidlais nawr, felly, ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor). Rwy'n galw ar bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 33 yn erbyn. Mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol yna wedi ei wrthod. Diolch i chi am eich amynedd. Ymddiheuriadau wrthyf i am orffen yn rhy gynnar. Prynhawn da.
We will take the vote now on the legislative consent motion on the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 33 against. The LCM is therefore not agreed. Thank you for your patience. Apologies from me for concluding voting time prematurely. Good afternoon.
Eitem 5. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Gweithgarwch Economaidd Cyrff Cyhoeddus (Materion Tramor): O blaid: 14, Yn erbyn: 33, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
Item 5. LCM on the Economic Activity of Public Bodies (Overseas Matters) Bill: For: 14, Against: 33, Abstain: 0
Motion has been rejected
Daeth y cyfarfod i ben am 17:57.
The meeting ended at 17:57.