National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. Questions to the Minister for Climate Change are first this afternoon. Question 1 [OQ60703] is withdrawn. Question 2 is first, therefore. Sioned Williams.

Thank you for the question.

Mae cyflawni ein gweledigaeth ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus sy’n ddiogel, yn fforddiadwy ac yn hawdd ei defnyddio ledled Cymru yn flaenoriaeth i ni o hyd. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu lefelau uchel o gymorthdaliadau cyhoeddus i gefnogi trafnidiaeth gyhoeddus.

Diolch, Weinidog. Mewn adroddiad a drafodwyd y bore yma gan gyd-bwyllgor corfforedig de-orllewin Cymru ynghylch eu cynllun trafnidiaeth rhanbarthol, dywedasant nad yw’r rhwydwaith trafnidiaeth presennol yn gwasanaethu pobl y rhanbarth yn ddigonol, a bod hyn yn cyfrannu at ganlyniadau gwael, gan gynnwys cyfyngu ar fynediad at gyflogaeth, afiechyd, effeithiau amgylcheddol negyddol ac allgáu cymdeithasol, ac yn nes ymlaen, mae'n dweud bod gwasanaethau rheilffyrdd a bysiau yn darparu cysylltiadau allweddol rhwng prif ardaloedd poblogaeth, ond mai ychydig o fuddsoddiad a wnaed ynddynt yn y gorffennol diweddar. Ac ar adeg, wrth gwrs, pan fydd economi’r rhanbarth yn cael ei heffeithio’n fawr gan y bygythiad i swyddi yn Tata Steel, bydd system drafnidiaeth annigonol yn gwaethygu’r heriau economaidd ac yn dyfnhau anghydraddoldebau cymdeithasol.

Cafwyd rhywfaint o newyddion da yn ddiweddar wrth i'r weinyddiaeth glymblaid yng Nghyngor Castell-nedd Port Talbot lwyddo i ailgyflwyno nifer o lwybrau bysiau a dorrwyd yn gynharach yn y flwyddyn—rhai yr oeddwn wedi cyfeirio atynt yn faenorol yn y Siambr—ac mae’r gwaith parhaus ar fetro bae Abertawe a gorllewin Cymru wedi arwain at nifer o argymhellion ymarferol. Fodd bynnag, er na ellir gwadu'r dystiolaeth o gynnydd ar fetro de Cymru wrth deithio drwy gymunedau cyfagos y Cymoedd, ni wnaed unrhyw gynnydd gweledol tebyg i lawer o’r cymunedau rwy'n eu cynrychioli. Felly, a all y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am gynnydd metro bae Abertawe ac amserlenni ar gyfer pryd y gall trigolion ddisgwyl gweld gwelliannau? Diolch.

Diolch, a chan fy mod innau hefyd yn cynrychioli ardal yn y de-orllewin, rwy'n cytuno ynghylch pwysigrwydd metro de Cymru. Rydym bob amser wedi dweud y bydd yn rhaid inni gyflwyno'r metros yn eu trefn, ac rydym yn dechrau gyda metro de-ddwyrain Cymru, ac mae’r gwaith yn mynd rhagddo ar un y gogledd, ac i raddau arafach, ar un y de. Ac mae hyn yn digwydd ochr yn ochr â’r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol y gofynnir iddynt gael eu datblygu gan y cydbwyllgorau corfforedig. Rydym bellach wedi addasu'r timau datblygu a oedd gennym ar gyfer y metro, gan gynnwys yr un yn y de-orllewin, i fod yn dimau trafnidiaeth rhanbarthol i weithio gyda’r awdurdodau lleol. Felly, mae Trafnidiaeth Cymru yn darparu’r arbenigedd a’r capasiti i awdurdodau lleol sy’n aml yn cael trafferth gyda hynny er mwyn datblygu cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol a chynlluniau datblygu rhanbarthol aml-ddull priodol sy’n cyd-fynd â thargedau newid dulliau teithio 'Llwybr Newydd' a’r cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth.

Felly, mae’r gwaith hwnnw’n mynd rhagddo. Maent wedi nodi nifer o gynlluniau yn y de-orllewin. Rwy'n falch fod y gwaith hefyd yn mynd rhagddo ar hyb trafnidiaeth newydd i Gastell-nedd, a fydd yn creu canolfan drafnidiaeth integredig gerllaw gorsaf reilffordd Castell-nedd, sy'n golygu adleoli'r orsaf fysiau bresennol, gan y gwyddom fod integreiddio rhwng y ddau ddull teithio, a'i gwneud yn hawdd gwneud hynny, yn rhan wirioneddol bwysig o berswadio pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Felly, edrychaf ymlaen at weld y cyd-bwyllgor corfforedig yn gweithredu ar y dadansoddiad hwnnw ac yn llunio cyfres o gynlluniau y byddwn wedyn yn ystyried eu hariannu fel rhan o’r cylch cyllido nesaf.

Weinidog, mae llawer o gymunedau ar draws fy rhanbarth wedi eu hynysu am eu bod wedi colli cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig yn fy mhentref i, Pen-y-fai, lle nad oes gwasanaeth bws i Ben-y-bont ar Ogwr na Phorthcawl. Er gwaethaf ymdrechion y cyngor cymuned, mae ein pentref yn parhau i fod heb gysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus nac unrhyw lwybrau teithio llesol. Cerbydau preifat yw’r unig opsiwn i drigolion o hyd, ac nid yw'r opsiwn hwnnw gan bawb, yn enwedig ein poblogaeth oedrannus. Weinidog, beth fydd eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod pobl sy’n byw y tu allan i drefi a dinasoedd yn cael mynediad cyfartal at drafnidiaeth gyhoeddus?

Wel, credaf fod Altaf Hussain yn crynhoi'n berffaith beth yw canlyniadau dadreoleiddio’r diwydiant bysiau yn y 1980au, lle nad yw llwybrau’n cael eu cynnig ar sail angen cymdeithasol, ond yn seiliedig ar ble gall cwmnïau preifat wneud elw, a chredaf fod y model preifateiddiedig hwnnw'n amlwg wedi methu, gan nad yw’r hyn yr addawodd ei gyflawni, sef dewis ychwanegol i deithwyr, wedi digwydd, ac mae Altaf Hussian yn rhoi enghraifft dda iawn o ble mae pobl wedi'u gadael heb unrhyw ddewis o gwbl. Ac rwyf am i bobl gael dewis go iawn. Ar hyn o bryd, yn y pentref y mae'n byw ynddo, mae'n swnio fel pe na bai unrhyw ddewis gennych oni bai fod gennych gar, ac mae'n amlwg nad yw hynny'n iawn. Nid ydym am orfodi pobl i wneud dewisiadau; rydym am roi opsiynau go iawn a dewisiadau amgen go iawn i bobl.

Yn yr wythnosau nesaf, byddaf yn cyhoeddi papur ar drafnidiaeth gynaliadwy mewn ardaloedd gwledig, gan y gallwn edrych ar ddigonedd o enghreifftiau rhyngwladol o ardaloedd llawer teneuach eu poblogaeth na Chymru, lle mae ganddynt gysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da. Ac mae hwnnw'n ddewis y gall llywodraethau ei wneud; nid yw'n anochel fod ardaloedd gwledig yn gwbl ddibynnol ar geir. Mae amrywiaeth o bethau y gellir eu gwneud, a dyna y gobeithiaf y bydd y cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol yn caniatáu inni ei wneud. Wrth gwrs, bydd hynny'n dibynnu ar gyllid yn y dyfodol, ac mae angen inni wario mwy o arian ar drafnidiaeth gyhoeddus, sef un o'r rhesymau pam y gwnaethom gomisiynu'r adolygiad ffyrdd, a wrthwynebwyd mor groch gan ei feinciau ef. Ond os ydym am i bobl gael mwy o ddewis, rydym yn cydnabod bod yn rhaid inni fuddsoddi yn y dewisiadau hynny, yn hytrach na buddsoddi yn y gyfres ddiddiwedd o gynlluniau ffyrdd yn unig, gan mai dyna ble fydd y ddibyniaeth ar geir y mae'n ei disgrifio yn parhau.

Weinidog, trefnais gyfarfod cyhoeddus tair awr o hyd yn ddiweddar, gyda Trafnidiaeth Cymru a Network Rail, a fynychwyd gan dros 60 o bobl o bob rhan o Ogwr a’r cyffiniau, a nododd eu pryderon yn gwrtais ond yn glir—gan mai pobl felly ydym ni—am y gwasanaeth ar reilffordd Maesteg-Caerdydd a'n gobeithion am welliannau. Yn y cyfamser, mae cerbydau rheilffyrdd newydd wedi dechrau cael eu cyflwyno'n raddol yr wythnos hon, sy’n wych ac i'w groesawu, ond rydym yn parhau i gael problemau gyda phrydlondeb a chanslo gwasanaethau, felly edrychwn ymlaen at gael cyfarfod arall gyda Trafnidiaeth Cymru a Network Rail cyn bo hir. Hefyd, fodd bynnag, fe godwyd y galw hirhoedlog am wasanaeth bob hanner awr, y bûm yn dadlau o'i blaid ers cyn imi ddod i’r Senedd. Weinidog, rydych chi a’ch rhagflaenwyr wedi cyfarfod â mi ac arweinydd y cyngor, Huw David, i drafod hyn o'r blaen. Er clod iddynt, ac o ganlyniad i’r cyfarfodydd hynny, gwn fod Trafnidiaeth Cymru a Network Rail wedi llunio cynigion ar gyfer gwasanaeth bob hanner awr. Ond y maen tramgwydd bob amser yw cyllid, sy'n gysylltiedig â digideiddio'r signalau yn Nhondu, fel y gallwn gael gwared ar y blwch signal Fictoraidd a'r ffaith bod angen trosglwyddo allwedd o law i law, a gwelliannau eraill yn Nhondu. Ac mae angen i’r cyllid hwnnw ddod gan Network Rail UK. Felly, Weinidog, sut y gallwch ein helpu i fwrw ymlaen â’r trafodaethau hynny ar lefel y DU, yn ogystal ag ar lefel Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, fel y gallwn gael y buddsoddiad y bu ei angen ers degawdau yn hyn, a fydd wedyn yn ein galluogi i fwrw ymlaen â gwasanaeth bob hanner awr?

Diolch am eich cwestiwn. Mae'n llygad ei le—mae wedi dadlau'n gyson ynghylch pwysigrwydd y cynllun, ac rwyf wedi gallu cyfarfod ag ef ar un neu ddau achlysur i'w drafod. Credaf mai'r broblem sylfaenol yma, ac rydym wedi gweld hyn mewn rhannau eraill o Gymru, yw ein bod yn rhan o ardal fuddsoddi o'r enw'r 'rhanbarth gorllewinol' o fewn Network Rail. Felly, rydym ni, ynghyd â Llundain a Penzance, oll yn cystadlu am yr un pot o arian, ac mae’r dadansoddiad economaidd y mae’r Adran Drafnidiaeth yn ei ddefnyddio i gyfiawnhau cynlluniau rheilffyrdd—math o ddadansoddiad cost a budd—bob amser yn mynd i ffafrio cynlluniau yn yr ardaloedd mwyaf poblog. Felly, pan fo cynllun i Faesteg yn cystadlu yn erbyn cynllun yn nyffryn Tafwys, o ystyried dwysedd poblogaeth ac economi’r gwahanol ardaloedd hynny, mae bob amser yn mynd i fod tuag at waelod y rhestr, a dyna sydd wedi digwydd dro ar ôl tro.

Nawr, nodaf fod Gweinidog Trafnidiaeth y DU yn Lloegr yn cyhoeddi ei Fil rheilffyrdd newydd, i sefydlu’r gwaith o greu corff newydd Great British Railways, sy'n feddwl arweiniol ei hun ar lefel y DU, ac rydym yn cytuno bod hynny'n synhwyrol. Ond yn hytrach na throsglwyddo swyddogaethau presennol yr Ysgrifennydd Gwladol i'r corff hwnnw, rydym am weld diwygio. Yn y pen draw, hoffem weld pwerau a chyllid rheilffyrdd yn cael eu datganoli'n llawn, fel yr argymhellodd comisiwn McAllister-Williams. Ond fel mesur interim, rydym am i Gymru gael yr hyn sydd gan yr Alban, sef ei rhanbarth ei hun o fewn Network Rail, fel y gallwn nodi'r blaenoriaethau ar gyfer ble caiff buddsoddiad ei wneud. Mae rheilffordd Glynebwy yn enghraifft wych o reilffordd nad oedd yn bodloni meini prawf yr Adran Drafnidiaeth yn 2008 pan gafodd ei hadeiladu. Fe wnaethom ei hadeiladu gan ddefnyddio cyllid datganoledig. Roedd y galw'n llawer uwch na'r disgwyl, ac rydym bellach wedi gallu gwella'r gwasanaeth hwnnw ymhellach. Nawr, ni fyddai hynny’n digwydd o dan system draddodiadol Network Rail, ac mae arnaf ofn fod Maesteg wedi dioddef tynged debyg. Felly, mae angen is-adran ar wahân ar gyfer Cymru yn Network Rail, gyda chyllid ac ymreolaeth i Gymru wneud ein dewisiadau ein hunain ynglŷn â ble i fuddsoddi. Ac yna hefyd, wrth gwrs, mae arnom angen y cyllid ychwanegol ar gyfer rheilffyrdd, sy'n faes nad yw wedi'i ddatganoli, gan nad yw Cymru wedi'i gwasanaethu'n ddigonol ers degawdau.

Ar y pwynt penodol y mae’n ei wneud, byddwn yn fwy na pharod i gynnull cyfarfod gyda Network Rail, arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, y Cynghorydd Huw David, ac yntau i gyflwyno’r achos eto i Network Rail er mwyn iddynt allu deall amgylchiadau Maesteg a pha mor bwysig fyddai gwasanaeth bob hanner awr.

I have agreed to a request from the Deputy Minister for questions 3 and 5 to be grouped. Question 3, therefore—Llyr Gruffydd.

Lywydd, deallaf eich bod wedi caniatáu i gwestiynau 3 a 5 gael eu grwpio. Rydym yn gweithio’n gyflym i drawsnewid ansawdd bysiau lleol i wasanaethu cymunedau ledled Cymru. Cyn y Bil bysiau y gobeithiwn ei gyflwyno yn ddiweddarach eleni, rydym yn parhau i ddarparu cyllid ychwanegol i awdurdodau lleol a Trafnidiaeth Cymru ar gyfer gwella gwasanaethau presennol ar draws y rhanbarth.

Well, thank you. As you consider that work of improving services, I will remind that it's been a year since the T19 bus service between Blaenau Ffestiniog and Llandudno was lost. Of course, it served communities across the Conwy valley, from Blaenau Ffestiniog to Dolwyddelan, Betws-y-coed, Llanrwst, and down the valley to the coast. Now, when that service was lost, local residents were told to use the train, which, of course, doesn't run anywhere near as often and which has been very unreliable recently because storms have washed the railroad away. 

Now, we're in a position where elderly and vulnerable people are finding it difficult without the bus service to access services, such as going to Conwy or Llandudno to see their GP, or to hospital, or to access other services. And to mark a year since the loss of that service, three Plaid Cymru councillors—Councillor Elfed Wyn ap Elwyn from Blaenau Ffestiniog, Liz Roberts from the Betws-y-coed ward, and Nia Clwyd Owen from Llanrwst—walked the 30 miles of the route that the bus would have taken until a year ago. Now, the fact that that's happening a full 12 months after the loss of the service, for me, reflects what a great loss the loss of that route was. So, can I ask you, Deputy Minister, whether you will commit to working with the relevant local authorities and with possible providers to try and restore that service, because there is no doubt that it is greatly needed in the Conwy valley?

Diolch. Wel, rwy’n cytuno nad yw’r rhwydwaith bysiau presennol cystal ag yr hoffem iddo fod. Credaf ein bod wedi sôn droeon yn y Siambr hon am y pwysau sy'n wynebu'r diwydiant bysiau o ganlyniad i lai o ddefnyddwyr a chostau cynyddol a phrinder gyrwyr, yn ogystal â'r gwasanaeth tameidiog wedi'i fasnacheiddio y soniais amdano mewn perthynas â'r cwestiwn yn gynharach. Fel rhan o’n cytundeb â Phlaid Cymru, rydym wedi nodi £46 miliwn ychwanegol ar ben y cymhorthdal presennol o oddeutu £200 miliwn eleni er mwyn cefnogi gwasanaethau bysiau. Ac mae hynny'n cynnwys gwasanaeth TrawsCymru, sy'n darparu gwasanaeth rhagorol i'r cymunedau y mae'n eu gwasanaethu, gyda bysiau modern a phrisiau is a chysylltedd tocynnau.

Felly, lle mae’r gwasanaethau yno, mae’r gwasanaethau’n dda, ond mae yna fannau nad ydynt yn cael eu gwasanaethu. Ac rydym am weithio gyda'r consortia rhanbarthol, gan fod darparu bysiau sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol yn parhau i fod yn gyfrifoldeb cyfreithiol i awdurdodau lleol, ac mae ganddynt allu eu hunain i godi arian a darparu'r gwasanaethau hynny eu hunain. Mae ganddynt y pŵer hwnnw, ac mae ganddynt y ddyletswydd gyfreithiol honno. Felly, mae angen inni gydweithio â nhw i weld beth y gallwn ei wneud gyda'n gilydd i ddarparu ar gyfer pobl y rhanbarth. Rydym wedi creu’r hyn rydym yn eu galw’n 'sgrymiau bysiau rhanbarthol' i ddod ag awdurdodau lleol, Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru ynghyd i gynllunio, cyn masnachfreinio, lle byddai rhwydweithiau bysiau'n mynd yn ddelfrydol. Mae cyllid yn gyfyngiad, ac ar hyn o bryd, gan fod nifer y defnyddwyr yn dal i fod yn isel, nid yw’r rhain yn fasnachol hyfyw, a dim ond gyda chefnogaeth y cyhoedd y gallant redeg mewn llawer o achosion, ac mae'r cymorth y gallwn ei roi yn gyfyngedig. Ond rwy'n fwy na pharod i edrych gyda'r sgrym ranbarthol ar gyfer gogledd Cymru i ddeall pa ddarpariaeth y gellir ei gwneud ar gyfer y pentrefi hynny, ac rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda'r manylion.

Mabon ap Gwynfor.

Thank you very much, Llywydd, and thank you to the Deputy Minister for the response that he has just given to Llyr. I'm going to follow the same kind of route, because, as Llyr said, the T19 has proven to be extremely important to the community of Blaenau Ffestiniog that I represent, and, indeed, to the Conwy valley and elsewhere. I read recently a report by Age Cymru that warned that elderly people in particular would suffer more loneliness and isolation as a result of the closure of bus routes, and that people wouldn't be able to access services. That's what we've seen in Blaenau Ffestiniog—older people not being able to travel to Llandudno. But as well as older people, we've seen young people not being able to get to school in Llanrwst and, therefore, having to use private cars, which, as the Deputy Minister will appreciate, is not beneficial for the environment. 

I'm pleased to hear that the Deputy Minister has said that the Government will look to provide more funding for local authorities in order to get better bus provision, and that you have these scrums that you referred to a moment ago. But, as Llyr said, it's been a full 12 months and more since the T19 route closed. I'm given to understand that when that route, which was the X19, became the TrawsCymru T19, it was supposed to receive more funding; it didn't. I'm also given to understand that, a year and more ago, the Alpine company had offered to work with the local authorities and the Government in order to find a resolution, but there has been no collaboration. So, it's disappointing that 12 months have passed—

Can we have a question, please? 

I will come to my question. Thank you, Llywydd. It is disappointing that nothing has happened. So, I want a commitment that you are not only willing to go to this scrum, that you mentioned, but also to work with local providers in order to find an alternative solution to the needs of Blaenau Ffestiniog and the Conwy valley. 

Wel, yn wir, rwy'n atgoffa'r Aelod o’r hyn a ddywedais wrth ei gyd-Aelod. Mae gan awdurdodau lleol gyfrifoldeb cyfreithiol i ddarparu gwasanaethau bws sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol. Felly, yn hytrach na disgwyl i Lywodraeth Cymru yn unig fynd i’r afael â’r problemau yn ei ardal, mae angen iddo droi hefyd at ei awdurdodau lleol ei hun.

Nawr, mae pob un ohonom yn wynebu’r un pwysau ariannol, ac nid oes dim o hyn yn hawdd, ac mae pob un ohonom yn wynebu diffygion y system breifateiddiedig. Rydym wedi cyflwyno’r gwasanaeth bws T22 newydd yn ddiweddar, sy’n cysylltu Blaenau Ffestiniog â Chaernarfon, a gwasanaethau hyblyg newydd yn ardaloedd Dolgellau a Machynlleth, ac maent wedi cael eu croesawu'n fawr. Mae Trafnidiaeth Cymru, wrth gynllunio, wedi bod yn edrych ar greu rhwydweithiau rhanbarthol cryf sy’n gwella amseroedd teithio ac yn cysylltu â chyfnewidfeydd allweddol. Felly, fel y dywedaf, lle mae’r gwasanaethau ar waith, mae’r adborth gan gwsmeriaid a theithwyr yn gadarnhaol iawn. Ond mae bylchau, ac yn aml, mae hynny'n digwydd am fod y defnydd yn yr ardaloedd hynny’n isel iawn, ac mae’r cymhorthdal sydd ei angen yn un nad yw gennym i'w roi ar hyn o bryd, ac mae’r rhain yn sgyrsiau rydym wedi’u cael gyda Phlaid Cymru, fel rhan o gytundeb y gyllideb. Rydych yn gwybod yn iawn am y sefyllfa sy'n ein hwynebu. Mae ein cronfeydd yn gyfyngedig, ac rydym wedi cytuno ar flaenoriaethau ar y cyd ar gyfer y cronfeydd hynny, ac fe wnaethom gytuno i edrych ar gyllid bysiau, ac yn wir, fe wnaethom ddod o hyd i £46 miliwn ychwanegol. Nid yw hwnnw’n mynd mor bell ag y byddai pob un ohonom am iddo fynd, a chredaf mai dyna pam fod angen inni weithio gydag awdurdodau lleol i weld pa adnoddau eraill y gellid eu defnyddio i wella’r rhwydwaith.

Ac wrth inni symud tuag at fasnachfreinio, byddwn yn cyhoeddi cynllun yn yr ychydig wythnosau nesaf i nodi'r camau manwl nesaf tuag at fasnachfreinio. Gobeithiwn y bydd modd inni gael rhwydweithiau bysiau mwy cynhwysfawr, ond bydd hynny, unwaith eto, bob amser yn dibynnu ar y cyllid. Rydym o'r farn fod masnachfreinio yn system fwy effeithlon ynddi'i hun. Felly, bydd mwy o arian yn mynd i wasanaethau, yn hytrach nag elw, ond bydd cyfyngiadau bob amser. A’r peth gorau y gall pob un ohonom ei wneud i wella gwasanaethau bysiau yw annog pobl i ddefnyddio’r rhai sy’n bodoli, gan fod hynny wedyn yn creu’r achos dros fuddsoddiad pellach.

Wel, wrth eich holi yma fis diwethaf, dyfynnais Bysiau Arriva Cymru, y dywedodd eu pennaeth masnachol ar gyfer gogledd-orllewin Lloegr a Chymru wrthyf, a dyfynnaf:

'Fel y trafodwyd yn Wrecsam, nid yw Arriva eisiau newid gwasanaethau, ond mae'n rhaid iddynt oherwydd 20 mya…oherwydd 20 mya, mae'r bysiau'n cymryd mwy o amser i weithredu ledled gogledd Cymru, felly bu'n rhaid inni wneud newidiadau sydd wedi arwain at dorri llwybrau, lleihau amlder ac adnoddau ychwanegol i ymdopi â'r amseroedd teithio newydd sydd eu hangen.'

Mewn ymateb, fe ddywedoch chi wrthyf eich bod yn awyddus iawn i ymgysylltu â nhw. Roeddent yn dweud wrthyf hefyd, gyda Deddf Gwasanaethau Bysiau 2017 a masnachfreinio bysiau yn Lloegr, fod Manceinion wedi gorfod gwario £75 miliwn i £100 miliwn i lansio hyn yno, a bod Manceinion hefyd wedi gorfod cyflwyno praesept bysiau'r dreth gyngor, ac roeddent yn gofyn sut roedd Llywodraeth Cymru yn mynd i ariannu masnachfreinio bysiau yng Nghymru, pan nad oes ganddynt ddigon o arian i ariannu'r rhwydwaith presennol, lle 'mae angen i'r bobl wybod'. Felly, pa ymgysylltu a wnaethoch gyda Bysiau Arriva Cymru ers y mis diwethaf? A sut ydych chi'n mynd i ariannu cost ychwanegol masnachfreinio bysiau yng Nghymru?

Iawn, felly, a ddeallaf o gwestiwn yr Aelod nad yw o blaid masnachfreinio, oherwydd bod hynny'n galw am fuddsoddi? Nid ydym yn cyflwyno'r un system â Manceinion; rydym yn cyflwyno system wahanol, a fydd yn seiliedig ar fasnachfreinio rhanbarthol, a bydd yn digwydd o dan system un meddwl arweiniol, a bydd gan Trafnidiaeth Cymru a’r consortia rhanbarthol rôl allweddol wrth gynllunio hynny.

Nawr, bûm yn siarad â’r timau yn Trafnidiaeth Cymru, sydd wedi bod yn gweithio gydag Arriva, i ddeall union natur y sgyrsiau a gawsom gyda nhw ynglŷn â chynlluniau cyflwyno 20 mya. Ni chredaf ei bod yn deg nac yn gywir i Arriva feio'r newidiadau i'r amserlen ar y terfyn 20 mya. Mae cwmnïau eraill wedi llwyddo i gynllunio hynny heb ganlyniadau mor andwyol. Ond mae ardaloedd lle mae'r llwybrau'n teithio ar hyd ffyrdd y gellir dadlau y gellid eu troi'n ôl i 30 mya. Nawr, mae gennym awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru nad ydynt wedi defnyddio’r disgresiwn sydd ganddynt o dan y canllawiau presennol i gyflwyno eithriadau, a chredaf mai mater iddynt hwy yw esbonio pam. Yn hytrach na bod Arriva'n beio'r polisi, credaf y gellid bod wedi cynllunio ei weithrediad lleol yn yr ardaloedd hynny yn well gydag Arriva. Mae hyn yn rhan o’r adolygiad sy’n mynd rhagddo ac y gwnaethom gyhoeddi adroddiad interim ohono heddiw, ac mae hwnnw’n dweud bod angen ichi edrych ar lwybrau bysiau fel rhan o fersiwn estynedig o’r canllawiau newydd, i atgoffa’r awdurdodau lleol o’r disgresiwn sydd ganddynt.

Ni chredaf mai’r ateb cywir bob amser yw troi llwybrau a ffyrdd a strydoedd lle mae pobl a thraffig yn cymysgu yn ôl i 30 mya pan fydd y cerbydau trymaf yn gallu teithio’n gyflym ar hyd-ddynt. Nid dyna’r ateb cywir bob amser. Gallwn gael gwell llif i amserlenni bysiau drwy fesurau blaenoriaeth i fysiau, ac mae hynny'n golygu gwneud rhai penderfyniadau anodd yr wyf yn amau'n fawr y byddai'r Aelod anrhydeddus—o, o ble y daeth hynny—yn eu cefnogi. Felly, mae'n hawdd rhefru am yr angen i newid, ond mae'n rhaid ichi hefyd wneud y pethau angenrheidiol ar lawr gwlad i ganiatáu i'r newid hwnnw ddigwydd. Mae rhoi mesurau blaenoriaeth i fysiau yn allweddol ar gyfer gwneud bysiau’n fwy dibynadwy, a fydd yn caniatáu ar gyfer mwy o deithwyr a mwy o lwybrau. Credaf fod cwestiwn am rai o’r llwybrau manwl sydd gan Arriva a pha un a oes angen newid y canllawiau ar rai o’r llwybrau hynny ai peidio, ond fel y dywedais wrtho y tro diwethaf, fe wnaeth cwmnïau bysiau eraill ragweld y newidiadau a oedd ar y ffordd a newid eu hamserlenni ymlaen llaw. Ac o ystyried y gwahanol bwysau sydd ar y gwasanaeth bysiau, nid yw beio’r cyfan ar y terfyn 20 mya yn iawn, a chredaf ei fod yn anniffuant, a hoffwn atgoffa’r Aelod, oni bai am Lywodraeth Cymru, na fyddai Arriva mewn busnes. Felly, ni chredaf ei bod yn feirniadaeth deg. Credaf fod llawer mwy y tu ôl i hyn. Mae rhywfaint o'u pryder yn deg, ynglŷn â'r ffordd nad yw'r gwasanaethau bysiau wedi'u cynllunio o amgylch yr eithriadau, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen i'r awdurdodau lleol a ninnau edrych arno. Diolch.

Mae mynediad at wasanaethau bws yn hanfodol i bobl yn Nyffryn Clwyd i fynd o A i B a chefnogi'r economi leol. Rhywbeth sydd wedi amharu’n ddifrifol ar hynny yn fy etholaeth i yw polisi 20 mya diofyn Llywodraeth Cymru, gan fod Bysiau Arriva Cymru—[Torri ar draws.]. Yn ddiweddar, mae Bysiau Arriva Cymru, mae'n rhaid imi ailadrodd, wedi cael gwared ar arosfannau ar lwybr yr X51, gan gynnwys ger siop ffatri Tweedmill, gan ei bod yn cymryd gormod o amser, yn y bôn, i fynd o’r Rhyl i Ddinbych a'r ffordd arall o dan y terfyn 20 mya, gan mai dim ond 0.6 y cant—ie, unwaith eto, rwy'n ailadrodd, 0.6 y cant—o ffyrdd yn y sir sydd wedi'u heithrio rhag y polisi llym hwn. Felly, pa asesiad y mae’r Gweinidog wedi’i wneud o effaith economaidd a logistaidd y polisi 20 mya diofyn ar bobl a busnesau yn fy etholaeth, a pha waith a thrafodaethau sy'n mynd rhagddynt gennych gyda’r cyrff perthnasol i ddiogelu gwasanaethau bysiau i bobl yn sir Ddinbych y mae eich anwybodaeth ar y mater hwn wedi gwneud tro gwael iawn â nhw?

Wel, Lywydd, fe wneuthum lithro’n gynharach i beth o iaith od San Steffan—nid wyf yn gwybod o ble y daeth hynny—felly gadewch imi ddefnyddio ymadrodd yn iaith San Steffan yn fwy bwriadol wrth ateb Gareth Davies: cyfeiriaf yr Aelod at yr ateb a roddais eiliad yn ôl.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddatgan buddiant oherwydd bod fy llety, y telir amdano gan Gomisiwn y Senedd, yn un o'r eiddo y mae'r mater cladin tân yn effeithio arnynt.

Nawr, mae bron i flwyddyn ers i ddatblygwyr mawr yng Nghymru gytuno i'r cytundeb cyfreithiol rwymol sy'n eu hymrwymo i wneud gwaith diogelwch tân ar adeiladau canolig ac uchel iawn ledled y wlad. Fis Tachwedd diwethaf, Weinidog, fe roesoch wybod i Senedd Cymru fod 34 o adeiladau â gwaith cyweirio ar y gweill, ac amcangyfrifir y bydd gwaith ar 34 o adeiladau eraill yn dechrau eleni. Dywed preswylwyr wrthyf mai dim ond un adeilad sydd wedi'i gwblhau o ganlyniad i'r contract. Felly, nid yw'n syndod fod Cladiators Cymru yn gresynu'r ffaith eich bod yn dal i geisio penderfynu sut i adrodd ar y diffyg cynnydd ar 70 a mwy o safleoedd. O gofio'r broses fonitro chwarterol, a wnewch chi nodi faint o brosiectau cyweirio sydd wedi'u cwblhau o ganlyniad i'r cytundeb datblygwyr?

Yn sicr, Janet. Unwaith eto, credaf fod gennych broblem fach yno gyda rhai o'r ystadegau a ddyfynnwch. Mae gennym lwybr cyweirio ar gyfer pob adeilad sydd â phroblem tân yng Nghymru—gwahanol iawn i’r hyn sy'n digwydd dros y ffin—ac nid yw’r llwybrau hynny at waith cyweirio'n ei gwneud yn ofynnol i lesddeiliaid unigol neu grwpiau o lesddeiliaid gychwyn achos cyfreithiol er mwyn cael eu hawliau, gan mai barn Llywodraeth Cymru, bob amser, yw na ddylent orfod gwneud hynny, ac rydym wedi ymyrryd ar eu rhan, yn gwbl briodol.

Felly, yn dibynnu ar y math o adeilad yr ydych yn byw ynddo, mae pedwar math yr ydym yn edrych arnynt. Felly, gyda thai cymdeithasol, rydym yn y broses o'u cyweirio. Mae'r rhan fwyaf ohonynt eisoes wedi'u cyweirio, neu mae'r gwaith ar y gweill. Ar gyfer adeiladau datblygwyr mawr, mae gennym nifer fawr ohonynt yn cael eu cyweirio ar hyn o bryd. Mae rhai ohonynt yn dal i fod ar y cam arolygu ac arolygu ymwthiol, ac rydym wedi cael rhywfaint o drafferth, mae'n wir, gyda rhai o'r asiantau rheoli, gyda chael mynediad at yr eiddo hynny, ac rwyf wedi cael nifer o gyfarfodydd gyda'r asiantau rheoli hynny. Nid yw'r wybodaeth gennyf wrth law, ond rwy'n fwy na pharod i rannu gyda chi, ac os ydych wedi cofrestru ar gyfer y cylchlythyr misol, fe fyddwch yn gwybod beth bynnag—nid wyf yn cofio faint yn union o'r rheini sydd yn y broses honno. Nid wyf am geisio dyfalu, ond mae gennym nifer sy'n dal i fod yn y broses honno, ond mae'n nifer bach—yn sicr, mae'n llai na 10. Yna, mae gennym ddau lwybr arall at waith cyweirio. Mae gennym yr adeiladau amddifad, lle, unwaith eto, mae gennym adeiladau nad oes datblygwr mawr yn gysylltiedig â hwy, neu a adeiladwyd fwy na 30 mlynedd yn ôl, felly nid yw'n bosibl i'r datblygwyr wneud y gwaith cyweirio hwnnw. Mae Llywodraeth Cymru yn talu'n llawn am y rheini, ac rydym yn y broses o gyweirio nifer ohonynt, ac mae rhai ohonynt yn dal i fynd drwy’r broses o gael y deiliad, yr asiantiaid rheoli, a’r rhydd-ddeiliaid i gytuno i'r arolygon ymwthiol sy'n angenrheidiol i ddechrau'r gwaith, ond mae nifer fawr ohonynt hefyd yn cael eu cyweirio. Ac yna, mae'r pedwerydd categori, sef adeiladau a adeiladwyd gan ddatblygwyr llai. Nid yw pob un o'r datblygwyr llai yn ddatblygwyr bach—maent yn enwau y byddech yn eu hadnabod—ond efallai mai dim ond un adeilad y maent wedi'i wneud yng Nghymru. Ac mae rhai ohonynt yn ddatblygwyr bach a chanolig, sy'n cyflenwi swyddi ac arbenigedd adeiladu hanfodol yn eu hardal leol, ac rydym am fod yn sicr iawn nad ydym yn eu gwthio i ddwylo'r gweinyddwyr o ganlyniad i fod yn awyddus iddynt gyweirio'r adeiladau, felly rydym yn negodi cyfran deg gyda nhw o’r swm o arian y bydd yn ei gymryd i wneud y gwaith cyweirio, ar un adeilad yn aml iawn, a bydd Llywodraeth Cymru yn talu'r gwahaniaeth drwy gyllid grant neu fenthyciadau adenilladwy, yn dibynnu ar amgylchiadau'r cwmni.

Felly, byddwn yn dweud bod gennym lwybr at waith cyweirio ar gyfer pob un o'r adeiladau hynny. Nid yw'n bosibl clicio fy mysedd a chyweirio pob un ohonynt ar unwaith, oherwydd yn syml iawn, nid oes gennym y cadwyni cyflenwi na'r gweithlu adeiladu i wneud hynny. Ond gallwn ddweud wrthych, ar gyfer pob adeilad unigol, ble yn union y mae arni yn y rhaglen honno, a beth sy'n digwydd. Pe byddech yn cofrestru ar gyfer y newyddlen fisol, byddech yn gwybod hynny, ond rwy’n fwy na pharod i anfon y manylion atoch, neu’n wir, Lywydd, rwy’n fwy na pharod i roi’r manylion hynny yn y llyfrgell os hoffai pob Aelod eu gweld.

Diolch am eich ateb cynhwysfawr. Sylwais, unwaith eto, ar y pwyslais ar y tai cymdeithasol, ond nid oedd llawer o bobl sydd wedi mynd allan i brynu eiddo yn ymwybodol o'r broblem cladin tân. Yn wir, a minnau wedi cyfeirio at fy eiddo fy hun lle rwy'n aros yma yng Nghaerdydd, dim ond pan ddechreuodd staff patrôl hyfforddedig ddod draw yn rheolaidd y gofynnais, 'Pam ydych chi yma?', a dywedasant, 'Mae hwn yn un o'r—'. Felly, nid oeddem ni fel tenantiaid, neu'n wir, bobl sy'n prynu'r fflatiau hyn, yn gwybod bod ganddynt y problemau hyn, felly rwy'n bryderus iawn. Fel y saif pethau, mae'r trigolion yn dal yn gaeth i'r adeiladau anniogel hyn.

Ychydig llai na dwy flynedd ers cyhoeddi manylion y cynllun cymorth i lesddeiliaid, dim ond un lesddeiliad yr wyf yn ymwybodol ohonynt sydd wedi cwblhau’r broses werthu. Nawr, yn ôl yr elusen lesddeiliaid, cymerodd 18 mis hir a llafurus i’r lesddeiliad dan sylw werthu ei chartref i gymdeithas dai yng Nghymru. Oes, mae ambell werthiant arall ar y gweill, ond o'm rhan i, ymddengys bod y cynllun hwn braidd yn gostus, ac nid yw'n arwain at y canlyniadau y dylai. Pa gamau rydych chi'n eu cymryd i wneud y cynllun cymorth i lesddeiliaid yn fwy deniadol i breswylwyr?

Mae hwnnw'n bwynt da iawn mewn gwirionedd, gan inni ddechrau gyda set eithaf cyfyngol o feini prawf ar gyfer hynny oherwydd, a dweud y gwir, nid oedd gennym unrhyw syniad faint o bobl a allai fod yn awyddus i fanteisio ar y cynllun. Ac mewn gwirionedd, bob tri i chwe mis o'r cynllun hwnnw, Janet, rydym wedi diwygio'r meini prawf i'w ehangu. Felly, mae'n gynllun llawer mwy eang nag ar y dechrau, ac rydym wedi ysgrifennu'n ôl at bawb a ymgeisiodd yn y gyfran gyntaf ac a fu'n aflwyddiannus oherwydd y meini prawf gwreiddiol, llym iawn i ddweud, 'Gwnewch gais eto gan ein bod wedi llacio'r meini prawf.' Felly, er enghraifft, pan ddechreuom, roeddem yn dweud na allai pobl a oedd wedi prynu'r fflat fel eiddo buddsoddi, gyda'u pot ymddeol efallai, gael mynediad at y cynllun, ond rydym wedi ei lacio, a gallant gael mynediad ato bellach. Felly, mae mwy o bobl yn gymwys. Ond nid wyf yn anghytuno ei fod yn gyfyngol iawn i gychwyn. Rydym hefyd wedi dechrau edrych i weld a allwn brynu'r fflatiau'n gyfan gwbl drwy landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, nid oherwydd bod y tenantiaid mewn caledi unigol, sef yr hyn y bwriadwyd y cynllun ar ei gyfer yn wreiddiol—a byddwch chi a minnau wedi cael llawer o lythyrau torcalonnus gan bobl a’u prynodd fel cartrefi cychwynnol ac sydd bellach wedi cael plant ac ni allant werthu ac yn y blaen, felly roeddem am helpu pobl yn yr amgylchiadau hynny—ond mewn gwirionedd, nid oes unrhyw beth i'n hatal rhag prynu’r eiddo lle mae angen llety ar landlord cymdeithasol cofrestredig yn yr ardal honno ac mae’n gallu eu caffael, ac mae gennym gynllun caffael ar gyfer pob landlord cymdeithasol ledled Cymru, a all brynu eiddo â thenantiaid, os yw hynny’n briodol, a’u cymryd drosodd, ac mae hynny’n wir am fflatiau a thai ledled Cymru. Felly, mae hynny ar gael hefyd.

Rwy’n falch iawn o ddweud bod canllawiau Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig ar gael yng Nghymru bellach hefyd, felly dylai wneud y broses o werthu’n fasnachol yn llawer iawn haws. Felly, rydym yn gobeithio ei weld—. Dim ond am y mis a hanner diwethaf y mae wedi bod ar gael, felly rydym yn mawr obeithio, y gwanwyn nesaf—. Mae'r farchnad eiddo bob amser yn brysur yn y gwanwyn, felly, rydym yn gobeithio y bydd y canllawiau Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig yn ei gwneud yn llawer iawn haws i bobl werthu, gan y bydd hynny'n caniatáu i fwy o fenthycwyr fenthyca ar y tai, a dyna fu'r broblem; rydym wedi cael benthycwyr morgeisi sydd wedi bod yn amharod i fenthyca ar yr eiddo. Felly, rydym yn mawr obeithio y bydd hynny'n ei gwneud yn haws, ac rwyf wedi cael—. Mae fy swyddogion, yn sicr, wedi cael llawer o gyfarfodydd; rwyf wedi cael un cyfarfod gyda benthycwyr i geisio deall sut i ryddhau'r farchnad fenthyca, felly mae gennym werthiannau masnachol hefyd. Felly, rwy’n derbyn yn llwyr ei bod yn anos ei wneud ar y dechrau. Rydym wedi llacio'r cynllun gryn dipyn. Gall pobl gael mynediad ato, unwaith eto, drwy’r un newyddlen, ac rwy'n mawr obeithio gweld y gwerthiannau hynny’n cyflymu nawr gan ein bod wedi llacio’r meini prawf.

Diolch, Weinidog. Wrth gwrs, mynegwyd pryderon wrthyf nad oes unrhyw ddatblygwr wedi defnyddio'r cynllun benthyciadau diogelwch adeiladau gwerth £20 miliwn. A yw hynny'n eich poeni? A phan feddyliwch fod dros chwe blynedd bellach ers trychineb Grenfell, mae'n warthus nad yw rhai datblygwyr sy'n gallu fforddio cyweirio adeiladau preifat yn ymgysylltu fel y dylent wneud. Nawr, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU wedi dweud—Michael Gove, mae'r Gwir Anrhydeddus Michael Gove AS wedi nodi—, lle ceir ymarfer gwael gan ddatblygwyr ar hyn, na fyddant yn gallu adeiladu eto. A ydych chi'n rhannu'r syniadau hynny? A fyddech chi'n mynd mor bell â hynny, pe byddech chi'n gweld bod datblygwyr wedi cefnu ar eu cyfrifoldebau, gan adael blociau o fflatiau yn llawn o drigolion mewn sefyllfa druenus? A wnewch chi fod yn llym a mynd ar drywydd camau deddfwriaethol i wahardd datblygwyr sydd heb gwblhau gwaith cyweirio diogelwch adeiladau? Ac fel y nododd Ripped Off By Redrow yn gynharach y mis hwn, mae cyferbyniad syfrdanol rhwng cyflymder datblygiad tai newydd Redrow a chwsmeriaid sy'n dioddef ers amser hir ac angen gwaith cyweirio. Pam y gallant symud yn gyflym iawn wrth adeiladu cartrefi newydd, ond na allant symud yr un mor gyflym i gyflawni eu rhwymedigaethau blaenorol a gwneud y cartrefi hyn yn ddiogel? Diolch. 

Felly, Janet, rwy'n deall rhwystredigaeth pobl sy'n gallu gweld cartrefi newydd yn cael eu codi gan yr un cwmni a adeiladodd y bloc y maent ynddo sydd â'r problemau, ond yn amlwg mae setiau sgiliau ac anawsterau cyweirio bloc o 11 llawr sydd â phobl yn byw ynddo yn hollol wahanol i adeiladu adeilad newydd; mae'n set hollol wahanol o broblemau. Rwy'n gwybod nad yw pobl eisiau clywed hynny, ond mae'n wir.

Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â chi y dylai unrhyw ddatblygwr nad yw wedi camu ymlaen a chofrestru ar gyfer y cytundeb, llofnodi'r contractau cyfreithiol rwymol a chyflawni ei rwymedigaethau o dan y contract, gael ei atal rhag gwneud hynny. Yma yng Nghymru, yn ffodus, mae pob cwmni adeiladu mawr sydd ag adeilad neu set o adeiladau yng Nghymru wedi llofnodi'r cytundeb a'r contractau cyfreithiol rwymol, ac rydym yn y broses honno. Mae'n rhwystredig o araf cael yr arolygon ymwthiol wedi'u gwneud; rydym wedi cael pob math o broblemau gyda hynny. Rydym wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol. Er enghraifft, yn aml mae angen gorchmynion cau ffyrdd arnoch i gael y sgaffaldiau—wyddoch chi, mae llawer o bethau eraill yn digwydd. Rydym wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau y gallwn gyflawni'r gwaith hwnnw lle mae'r adeiladau hynny.

Dylwn ddweud, Lywydd, gan fod Janet Finch-Saunders wedi dweud ei bod hi'n byw mewn adeilad yr effeithiwyd arno pan fydd hi yma yng Nghaerdydd yn ystod yr wythnos, mae hynny'n wir amdanaf innau hefyd. Ac mae gan lawer o'r adeiladau y broblem honno, felly rydym yn parhau i ddweud wrth bobl am gofrestru ar gyfer y cylchlythyr, rydym yn parhau i ysgrifennu at yr asiantau rheoli a thrwy Rhentu Doeth Cymru, drwy'r landlordiaid, i sicrhau ein bod yn cyrraedd cymaint o denantiaid â phosibl. Ac fel rwy'n dweud bob tro, os gallwch chi annog unrhyw un sy'n cael ei effeithio i gofrestru ar gyfer y cylchlythyr a bod mewn cysylltiad â'r tîm yn unigol, maent yn hapus iawn i gael sgyrsiau unigol gyda thenantiaid; mae llawer o bobl wedi manteisio ar hynny. Ac rwyf wedi cyfarfod â nifer fawr iawn o grwpiau tenantiaid. Mae gennym gyfarfod rhanddeiliaid tenantiaid—rwy'n cyfarfod â nhw'n aml iawn. Rwyf wedi cyfarfod â'r grŵp Cladiators; rwyf wedi cyfarfod â grwpiau adeiladu unigol ac yn y blaen. Felly, rydym yn gwneud ein gorau i sicrhau ei fod yn mynd mor gyflym â phosibl.

Ond fe ddywedaf mai fy mhrif awydd yw ei weld yn cael ei wneud yn iawn y tro hwn, a'r tro hwn, pan gaiff ei gyweirio, gall y bobl hynny fod yn hollol sicr eu bod, y tro hwn, yn byw mewn adeilad sydd wedi cael ei gyweirio'n iawn ac y gallant fynd yn ôl i fyw eu bywyd arferol.

Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn. Er gwaethaf y pwysau digynsail ar y sector digartrefedd, gyda'r data diweddaraf yn dangos bod 11,317 o unigolion mewn llety dros dro, mae cyflogau yn y sector digartrefedd a chymorth tai wedi cael eu gwthio i lawr i lefelau annerbyniol, ac mae gweithwyr rheng flaen yn cael eu gwthio i fyw mewn tlodi. Mae tystiolaeth yn dangos bod 41 y cant o weithwyr yn cael llai na'r isafswm cyflog newydd, ac mae dwy ran o dair yn cael llai na'r cyflog byw gwirioneddol newydd. Mae hyn wedi golygu bod llawer yn ei chael hi'n anodd cael dau ben llinyn ynghyd, gyda 56 y cant yn ei chael hi'n anodd talu eu biliau, a 12 y cant yn teimlo mewn mwy o berygl o ddigartrefedd eu hunain. Rwy'n siŵr fod y Gweinidog yn deall bod hyn yn tanlinellu maint y broblem, pan fo'r gweithwyr sy'n ymateb i ddigartrefedd yn ei wynebu eu hunain.

Mae'n amlwg y bydd y diffyg cynnydd i'r grant cymorth tai yn y gyllideb ddrafft yn gwneud hyn yn waeth, a bod cefnogaeth i weithwyr yn druenus o annigonol o ganlyniad. Yng ngoleuni'r trafferthion amlwg sy'n wynebu gweithwyr yn y sector, a yw'r Gweinidog yn credu ei bod yn deg fod gweithwyr gofal wedi cael eu cefnogi â chynnydd cyflog byw gwirioneddol, ond nad yw gweithwyr cymorth digartrefedd rheng flaen yn cael hynny?

Ie, diolch am godi'r mater pwysig hwn, Mabon. Fel y dywedais lawer gwaith, pe byddwn i mewn unrhyw fodd wedi gallu codi'r grant cymorth tai, fe fyddwn wedi gwneud hynny. Rydym yn dal i gael sgyrsiau'n fewnol i weld a ellir gwneud unrhyw beth rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol, ond fel y gwyddoch yn iawn, bu'n rhaid inni flaenoriaethu nifer o bethau. Felly, i fod yn glir iawn, fe wnaethom gynnal y grant cymorth tai ar £166.8 miliwn, sef lefel 2023-24. Gwn fod ei adael yn arian gwastad yn achosi problemau; nid wyf yn ceisio dianc rhag y ffaith mai hynny sy'n achosi'r problemau hyn. Ond roedd hi'n anodd iawn ei gadw'n wastad o ystyried maint y broblem sydd gennym ar draws y Llywodraeth. Felly, oherwydd ein bod wedi diogelu'r gwasanaeth hwnnw, bu'n rhaid inni dorri gwasanaethau eraill, a byddai'n dda iawn gan bawb ohonom pe na bai hynny wedi digwydd. Rwy'n dal i geisio gweld a allwn wneud rhywbeth. Nid yw hwnnw'n addewid mewn unrhyw ffordd, i fod yn glir, ond rydym yn dal i geisio gweld a allwn ei wneud.

Mae yna bethau eraill y gallwn eu gwneud hefyd. Felly, rydym wedi rhoi cyllid refeniw ychwanegol o dros £2 filiwn i'r gyllideb cymorth ac atal digartrefedd. Byddwn yn cynyddu'r cyllidebau cyfalaf i gyflymu'r rhaglen adeiladu tai cymdeithasol, oherwydd, wrth gwrs, mae'r cyflenwad yn rhan fawr o'r broblem hon hefyd. Byddwn yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol. Felly, yn amlwg, mae'n rhaid i bobl gael yr isafswm cyflog cenedlaethol. Felly, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau y gall hynny ddigwydd. Ond hoffwn yn fawr iawn eu gweld yn talu'r cyflog byw gwirioneddol. Hoffem yn fawr iawn pe bai hynny'n digwydd. Mae'r rhain yn weithwyr yr oeddwn yn hynod falch ohonynt yn ystod y pandemig, fel y dylai pawb yng Nghymru fod yn falch ohonynt, oherwydd eu bod wedi cyflawni camp ryfeddol, i gael pawb i mewn ac yn ddiogel mewn cyfnod byr iawn. Maent yn bobl ryfeddol. Maent yn sicr yn haeddu cael y cyflog byw gwirioneddol a chael eu talu'n iawn.

Felly, rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol fel consortia ac fel rhan o'r rhaglen ddigartrefedd gyffredinol i sicrhau y gallwn wneud yr hyn a allwn. Ond wyddoch chi, o ystyried bod y gyllideb gyffredinol £1.3 biliwn yn llai mewn termau real, mae'r rhain wedi bod yn benderfyniadau ofnadwy i'w gwneud. Nid wyf yn ceisio ei esgusodi mewn unrhyw ffordd, ond roedd yn ymdrech go fawr i'w gadw'n arian gwastad. Os gallwn gynyddu'r arian hwnnw, byddwn yn gwneud hynny. A thrwy weithio gyda Phlaid Cymru, os gallwn ddod o hyd i ryw ffordd o wneud hynny yn y cytundeb cydweithio, byddwn yn fwy na pharod i gael y trafodaethau hynny.

Diolch am yr ymateb. Ydy, mae'n arian gwastad eleni, ond mae'n dal i fod ddegau o filiynau yn llai na'r hyn ydoedd 20 mlynedd yn ôl. Ac a gaf i eich atgoffa bod y Llywodraeth wedi addo talu cyflog teg iddynt? Ddoe, yn ei ymateb i gwestiwn gan Rhun ap Iorwerth, gwadodd y Prif Weinidog fod hwn yn addewid a wnaeth. Ac eto yn ei faniffesto ei hun ar gyfer yr arweinyddiaeth yn 2018, nododd yn glir, ac rwy'n dyfynnu, y byddai'n:

'Bwrw ymlaen â'r Comisiwn Gwaith Teg a'r camau sydd angen inni eu cymryd i sicrhau bod Cymru yn genedl waith teg – a thalu'r cyflog byw gwirioneddol ym mhob cwmni sy'n cael arian cyhoeddus fel cam cyntaf',

sy'n cynnwys gweithwyr digartrefedd a chymorth tai, mae'n siŵr.

Ymrwymodd maniffesto a rhaglen lywodraethu'r Blaid Lafur i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal, ond yn ystod y pandemig y soniodd y Gweinidog amdano, cafodd gweithwyr digartrefedd a chymorth tai eu cynnwys yn y diffiniad o weithwyr gofal at ddibenion grŵp blaenoriaeth brechu 2, mynediad at gyfarpar diogelu personol, cynllun gwella tâl salwch statudol a phethau eraill. Roedd Llywodraeth Cymru yn hapus i ddefnyddio'r diffiniad hwn wrth anfon gweithwyr cymorth digartrefedd a chymorth tai rheng flaen i mewn i bandemig. Felly, a yw'r Gweinidog yn derbyn bod hwn yn addewid a wnaed gan y Prif Weinidog, ac y dylai'r Llywodraeth anrhydeddu'r addewidion a wnaethant a chynyddu'r grant cymorth tai fel bod gweithwyr yn cael y cyflog byw gwirioneddol fan lleiaf am y gwaith cymhleth ac anodd, gwaith sy'n achub bywydau, y maent yn ei wneud? 

Felly, Mabon, fel y dywedais wrthych eisoes, rwy'n derbyn yn llwyr fod y gweithwyr hyn yn hollbwysig yn yr ymateb i'r pandemig, ac maent yn weithwyr rheng flaen medrus iawn sy'n haeddu cael eu talu'n briodol. Ac fel y dywedais hefyd, rwyf eisoes wedi cyfarfod â chyfarwyddwr Cymorth Cymru; cyfarfûm â hi ym mis Ionawr i drafod rhai o'r pwyntiau rydych chi'n eu codi ac fe amlygodd y risgiau i'r sector, risgiau yr ydym yn ymwybodol iawn ohonynt. Felly, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol i weld beth y gellir ei wneud gyda'r contractau, ac mae tri cham i hyn, oherwydd mae yna gontractau'n bodoli eisoes y bydd angen eu haddasu, ac mae proses gaffael newydd. Nid gweithwyr sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol yw'r rhain, at ei gilydd. Dyna yw ambell un ohonynt—lleiafrif bach iawn ohonynt—ond mae'r rhan fwyaf ohonynt yn weithlu dan gontract. Felly, mae ychydig yn fwy cymhleth na thalu gweithlu a gyflogir yn uniongyrchol. Nid yw hynny'n esgus; rwy'n dweud hynny fel ffaith, mewn gwirionedd. 

Felly, byddwn yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol i weld beth y gallwn ei wneud, oherwydd heb y gweithwyr hyn bydd gennym lawer o—. Mae'r rhaglen atal digartrefedd yn hanfodol oherwydd mae gennym 1,000 o bobl y mis o hyd ledled Cymru yn ddigartref. Mae cadw pobl yn eu cartrefi, a phan fyddwn wedi eu hailgartrefu, sicrhau eu bod yn aros yn y cartrefi hynny a bod ganddynt y sgíl a'r gefnogaeth angenrheidiol, yn hanfodol i'r rhaglen. Felly, nid wyf yn dadlau gyda chi yn ei gylch. 

Ond gwirionedd y mater yw bod dod o hyd i'r arian i'w wneud yn anodd tu hwnt. Felly, rwy'n dal i fod yn y broses o geisio dod o hyd i arian ychwanegol. Ni allaf addo hynny ar hyn o bryd, ond rydym yn edrych yn galed iawn i weld a allwn ddod o hyd iddo, ac rwy'n hapus iawn i weithio gyda chi i weld a ellid dod o hyd i'r arian hwnnw. 

Diolch. Rydym yn gweithio’n gyflym i gyflwyno'r Bil bysiau newydd i Gymru yn nes ymlaen yn y flwyddyn i drawsnewid y ffordd y caiff gwasanaethau eu darparu ledled Cymru, ac rwy'n gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol i ddatblygu cynllun rhwydwaith bysiau newydd ar gyfer de-ddwyrain Cymru.

Thank you for that response. 

Yn ddiweddar, cafodd fy swyddfa wybod bod y cysylltiad bws uniongyrchol rhwng y Coed Duon ac ysbyty'r Faenor wedi'i ddiddymu ar ôl i'ch cyllid Llywodraeth ddod i ben. Mae hyn yn newyddion siomedig, a adleisir ar draws y pleidiau, nid yn unig i bobl ardal y Coed Duon ond hefyd yn Nhrecelyn, Crymlyn, Llanhiledd, Hafodyrynys, Pont-y-pŵl a Griffithstown, gan fod y bws yn stopio yn y cymunedau hyn ar y ffordd. Ar wahân i fod yn ergyd fawr o ran hygyrchedd yr ysbyty, mae hefyd yn ergyd fawr i'n hymdrechion i leddfu'r argyfwng hinsawdd. I lawer o bobl rwy'n eu cynrychioli yn fy rhanbarth, y gwir amdani yw mai car preifat yw'r unig opsiwn ymarferol ar gyfer mynd i ac o ysbyty'r Faenor. I fy etholwyr sydd heb gar, a allant obeithio am well na dau neu fwy o fysiau y mae'n rhaid iddynt eu dal os ydynt am gyrraedd ysbyty'r Faenor yn y dyfodol? Ac a allwch chi hefyd roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae unrhyw werthusiad o gynlluniau peilot yng Nghasnewydd neu rywle arall yn y de-ddwyrain wedi'i wneud o'ch cynlluniau trafnidiaeth gyhoeddus?   

Diolch. Wel, mae enghraifft ysbyty'r Faenor yn un ddiddorol iawn ac yn astudiaeth achos o fath, rwy'n credu, o'r hyn sydd o'i le ar ein system bresennol a'r hyn y mae angen i'n system newydd ei wneud yn wahanol. Nawr, penderfynodd y sector masnachol nad oeddent yn credu bod galw am fynd i ysbyty'r Faenor o'r cymunedau yn y Coed Duon ond hefyd ym Mlaenau Gwent, ac felly ni wnaethant ddarparu unrhyw wasanaethau pan agorodd yr ysbyty. Ceir gwasanaeth o ysbyty'r Faenor i Gwmbrân ac i Gasnewydd, lle mae cysylltiadau ar gael, ond nid gwasanaethau bws uniongyrchol. 

Er mwyn defnyddio ein pwerau ymyrraeth, rhaid mai'r prawf cyntaf yw: a yw'r sector masnachol wedi ceisio a methu? Felly, yn yr achos hwn, roedd wedi gwneud hynny. Yr ail yw: a yw'r awdurdod lleol o dan ei ddyletswydd gyfreithiol i ddarparu llwybrau sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol wedi ceisio a methu? Ac yn yr achos hwn, nid oedd unrhyw awydd gan yr awdurdodau lleol i ymyrryd a darparu eu cefnogaeth eu hunain i wasanaeth bws, felly aethom ati wedyn i ddefnyddio ein pwerau ymyrryd, na ellir ond ei gyfiawnhau mewn amgylchiadau cyfyng o dan y fframwaith cyfreithiol cymhleth iawn y mae preifateiddio bysiau yn ei nodi. Felly, fe wnaethom ariannu treial chwe mis, a ddangosodd fod y galw'n isel iawn, fel y dywedodd y gweithredwr masnachol yn y lle cyntaf mewn gwirionedd. Cafodd tua 10 o deithwyr y dydd eu gollwng yn ysbyty'r Faenor ar y llwybr o'r Coed Duon. Nawr, efallai ei fod angen mwy na chwe mis er mwyn iddo sefydlu ac i bobl wybod amdano. Oherwydd nad oedd gwasanaethau bws pan agorodd yr ysbyty gyntaf, efallai fod pobl wedi dod i arfer â gyrru, a bod patrymau ymddygiad gwahanol wedi'u sefydlu. Mae'n debyg na fyddwn ni'n gwybod. Ar ôl ystyried, rwy'n credu y dylem fod wedi ei dendro am fwy o amser na chwe mis, ond mae cyllid bob amser yn dynn iawn.

Rwy'n credu mai'r peth allweddol nawr yw dysgu'r wers wrth inni lunio'r mapiau ar gyfer masnachfreinio, a'n bod yn nodi bod llwybrau at wasanaethau cyhoeddus allweddol yn angenrheidiol yn gymdeithasol, ac yn cael eu cynnwys yn y contractau y mae Trafnidiaeth Cymru yn eu dyfarnu i'r sawl sy'n dal y fasnachfraint. Felly, rwyf wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru edrych yn benodol ar yr achos hwn, yr enghraifft hon, a chadw hynny mewn cof wrth iddynt lunio eu rhwydweithiau ar gyfer pan fydd masnachfreinio'n digwydd. 

Rwy'n cytuno'n llwyr gyda Peredur, fod angen gwell trafnidiaeth gyhoeddus i ysbyty'r Faenor, ac mae'n fater a godais sawl gwaith yma yn y Siambr.

Ddirprwy Weinidog, yr allwedd i wella gwasanaethau bysiau yw annog mwy o bobl yn ôl arnynt yn y lle cyntaf. Dro ar ôl tro, rwyf wedi gofyn ac wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cap ar bris tocynnau, yn enwedig ar ôl gweld pa mor llwyddiannus y bu dros y ffin. Yn Lloegr, mae nifer y teithiau bws wedi cynyddu 19.3 y cant yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2023, ac eto mae fy ngalwadau wedi disgyn ar glustiau byddar gyda'r Llywodraeth yn mynnu nad oes digon o arian. Ac mae'n ymddangos nad oes digon o arian i alluogi pobl ifanc i deithio am ddim ar fysiau, sy'n rhywbeth yr wyf wedi ei gefnogi, ac y byddaf yn ei gefnogi, ac y credaf y byddai'n sicr yn dod â llawer o fanteision i'r diwydiant. Felly, Ddirprwy Weinidog, rwyf wedi gwrando ar lawer o'r atebion rydych wedi'u rhoi i nifer o fy nghyd-Aelodau yma heddiw, a gwn eich bod wrth eich bodd yn rhoi'r bai ar Margaret Thatcher am bob gofid dan haul, ond rydych chi wedi bod wrth y llyw ers 25 mlynedd yma yng Nghymru. Nid oes unrhyw un arall y gallwch eu beio heblaw chi eich hun ar hyn. Felly, os ydych yn amharod i wario arian i gymell teithio ar fysiau, sut yn union y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i hybu teithio ar fysiau?

Wel, rydym yn bodoli o fewn y fframwaith deddfwriaethol sydd wedi'i osod yn San Steffan, felly mae hynny'n ffaith, ac rydym yn bodoli o fewn system ariannu sydd wedi'i llunio yn San Steffan—mae hynny hefyd yn ffaith. Ac mae'r ffordd y mae fformiwla Barnett yn gweithio ar hyn o bryd ac yn cael ei dehongli gan y Trysorlys a'r Adran Drafnidiaeth yn golygu na chawsom gyfran o'r arian a roddwyd tuag at fysiau i gael pris tocynnau £2 yn Lloegr. Byddwn wedi bod wrth fy modd yn gwneud yr un peth, ac rwyf wedi dweud yn y Siambr hon lawer gwaith y byddem wedi bod eisiau gostwng prisiau tocynnau i dâl cyffredinol o £1, a chael cytundeb y Cabinet i hynny. Hyd nes i Liz Truss chwalu'r economi, roedd gobaith bach y gallem fod wedi gwneud hynny, ond nid yw'r arian ar gael i'w wneud nawr wrth inni wynebu bwlch o £1.2 biliwn yn ein cyllid y flwyddyn ariannol hon. Felly, dyma'r ffeithiau y mae'n rhaid imi weithio gyda nhw, ac wrth gwrs rwy'n awyddus iawn i gynyddu nifer y bobl sy'n teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus. Dyna sydd yn y targedau a osodais yn 'Llwybr Newydd', dyna sy'n gyson â'n targedau newid hinsawdd. Rydym yn mynd i'r afael â rhywfaint o hynny drwy'r ffordd y cynlluniwn y system fysiau, ond mae angen inni gael yr arian i allu ei wneud hefyd.

Yn ei ymateb i Peredur Owen Griffiths, dywedodd y Dirprwy Weinidog mai 11 o deithwyr y dydd ar gyfartaledd oedd ar y bws i ysbyty'r Faenor. Mae Stagecoach wedi dweud wrthyf ei fod yn 36 o deithwyr y dydd mewn gwirionedd, nad yw, unwaith eto, yn ei wneud yn hyfyw, ond rwy'n dal i feddwl bod angen inni gael adolygiad o'r cynllun peilot hwnnw. Fy ngweledigaeth oedd y byddai'n dod yn rhan o raglen estynedig a fyddai'n ymestyn yn nes ymlaen i gynnwys fy etholaeth i, a hefyd i lwybrau nad oedd wedi'u cynnwys ar hyn o bryd, ac roedd yn siomedig yn rhannol, rwy'n tybio, nad oedd effaith chwyddiant, ond hefyd effaith yr adolygiad o'r gwasanaeth, wedi caniatáu iddo barhau.

Mae etholwyr wedi cysylltu â mi hefyd i ddweud eu bod yn poeni am newidiadau i drafnidiaeth i Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd, a hefyd problemau yng nghwm Aber, Bedwas, Tretomas a Machen, ac o Fargoed hefyd. Felly, ddydd Gwener 1 Mawrth, byddaf yn cynnal cymhorthfa i ddefnyddwyr bysiau yn Neuadd y Gweithwyr Bedwas yng Nghaerffili. Hoffwn drosglwyddo'r wybodaeth ohoni i'r Gweinidog. Ddydd Gwener yma hefyd rwy'n cyfarfod gyda Stagecoach, cyn y gymhorthfa. Pa wybodaeth y gall y Gweinidog ei rhoi i mi cyn fy nghyfarfod gyda Stagecoach, a fy nghyfarfod gyda'r trigolion ar 1 Mawrth, i roi sicrwydd iddynt fod y problemau presennol gyda'r gwasanaethau bysiau yn rhai dros dro, a'n bod yn mynd i weld newid yn y dyfodol?

Diolch. Rwy'n hapus i wirio'r ffigurau a ddyfynnodd, oherwydd maent yn wahanol i'r rhai y mae Stagecoach wedi eu darparu i mi. Ond y pwynt yw, p'un a yw'n 10 neu 30, roedd y niferoedd yn fach. Serch hynny, mae'n angenrheidiol yn gymdeithasol ac rydym am gefnogi gwasanaethau bysiau sy'n angenrheidiol yn gymdeithasol ac fel y soniais, mae angen inni gael y system a'r cyllid i'n galluogi i wneud hynny. Rwy'n credu ein bod i gyd yn cytuno ar draws y Siambr hon ynglŷn â phwysigrwydd gwasanaeth bws da. 

Rwy'n awyddus iawn i gael yr adborth gan Hefin David o'r gymhorthfa fysiau y mae'n ei chynnal yn ei etholaeth, ac rwy'n ei ganmol am wneud hynny. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwrando, nid yn unig ar deithwyr presennol, ond y rhai yr ydym am eu hannog i ddefnyddio'r bysiau, a bydd yr adborth hwnnw'n ddefnyddiol iawn i mi wedyn i'w drosglwyddo i Trafnidiaeth Cymru wrth iddynt lunio'r system wedi'i masnachfreinio.

Rwy'n credu mai'r neges i'w rhoi i etholwyr yw bod angen i fwy o bobl ddefnyddio bysiau, i'w gwneud yn fwy hyfyw ac i leihau faint o gymhorthdal sydd ei angen, ac mae angen inni fwydo'r wybodaeth allweddol ynghylch y mannau y mae pobl eisiau cysylltiad â nhw i mewn i'r system y mae Trafnidiaeth Cymru yn ei llunio ar gyfer masnachfreinio. Bydd Trafnidiaeth Cymru yn defnyddio data o ffonau symudol, felly rydym yn gwybod ble mae pobl yn teithio ar hyn o bryd, a bydd honno'n set ddata allweddol a ddefnyddir i lunio'r rhwydweithiau, ond mae angen i hynny hefyd fod yn seiliedig ar adborth dinasyddion yn ogystal. Felly, rwy'n awyddus iawn i fynd ar drywydd hyn gyda Hefin David i ddeall yr adborth a ddaw gan ei etholwyr.

Question 6 is next, Darren Millar.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n ymddiheuro, Lywydd, ond nid wyf yn barod.

Wel, rwy'n ddiolchgar iawn am eich gonestrwydd.

Gallaf ei ddarllen nawr, os yw hynny'n iawn?

Iawn, rydych chi wedi prynu digon o amser nawr i ddarllen eich cwestiwn.

Diolch yn fawr iawn, ac nid oeddwn erioed wedi meddwl y byddwn yn gweld y dydd y gwelwn Darren Millar yn gwrido. [Chwerthin.]

Lywydd, rydym o ddifrif ynghylch diogelwch y cyhoedd sy'n teithio ac mae gennym raglen o welliannau wedi'i thargedu i fynd i'r afael â mannau lle ceir llawer o wrthdrawiadau anafiadau personol ar y rhwydwaith ffyrdd strategol.

Diolch am eich ymateb. Mae'r A494 yn felltith ym mywydau rhai pobl, yn enwedig ym mhentref Llanferres yn sir Ddinbych. Mae'n bentref lle mae'r terfyn cyflymder ar hyd yr A494 yn 40 mya. A dyma bentref a welodd nifer fawr o ddamweiniau bron â digwydd; mae llawer o bobl yn teimlo bod y terfyn cyflymder yn rhy uchel. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud diogelwch ar y ffyrdd yn flaenoriaeth. Rydych chi wedi bod yn gostwng cyfyngiadau cyflymder ar ffyrdd lleol, ond nid ydym wedi gweld llawer o ostyngiadau i derfynau cyflymder ar y rhwydwaith cefnffyrdd. Dyma ardal lle mae angen gostwng y cyflymder i 30 mya, ac rwy'n annog Llywodraeth Cymru i edrych ar y cyflymder priodol yn y pentref hwnnw, a gweithredu cyn gynted â phosibl. A allwch chi fy sicrhau y byddwch chi'n rhoi cyfarwyddyd i'ch swyddogion wneud hynny?

Wel, rwy'n cytuno'n llwyr y dylem edrych ar aneddiadau mewn ardaloedd gwledig neu ar hyd y rhwydwaith cefnffyrdd yn union yn yr un ffordd ag y gwnawn ar y rhwydwaith ffyrdd lleol, lle mae gennym 20 mya diofyn fel y gwyddoch pan fodlonir yr amodau ar gyfer hynny. Nid wyf yn siŵr pam ei fod yn cefnogi cyflymder o 30 mya mewn ardal adeiledig, nid 20 mya, fel gyda gweddill y system.

Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig i'r Aelodau neithiwr, yn nodi canlyniadau interim monitro'r 20 mya, a chanlyniadau interim yr adolygiad y gwnaethom ofyn am ei gynnal i'r ffordd y caiff ei weithredu. Un o gasgliadau'r adolygiad interim hwnnw yw y dylid cynnal adolygiad pellach nawr o derfynau cyflymder, yn y math o amgylchiadau y mae Darren Millar wedi'u nodi, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n rhan o'u hadroddiad terfynol. Lle mae gennym bentrefi, lle ceir ysgolion, lle ceir siopau, lle ceir tai, lle ceir canolfannau cymunedol, rwy'n credu y dylid edrych ar yr un meini prawf sydd gennym ar gyfer cymunedau ar ffyrdd lleol ar gefnffyrdd hefyd, fel y gallwn gael cyfyngiadau cyflymder mwy diogel ac arafach mewn ardaloedd lle mae pobl a thraffig yn cymysgu.

Diolch am y cwestiwn, Jack Sargeant. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'n hawdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru fel yr awdurdodau rheoli perygl llifogydd arweiniol. Rydym yn annog yr awdurdodau rheoli perygl i gyflwyno cynlluniau arfaethedig am gyllid o dan ein rhaglen rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol, a byddaf yn cyhoeddi rhaglen y flwyddyn nesaf ym mis Mawrth.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog, ac am yr ymateb a roesoch imi mewn gohebiaeth ysgrifenedig ychydig wythnosau yn ôl ar y mater hwn, ac edrychaf ymlaen at eich datganiad ar y rhaglen rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol. 

Ar sawl achlysur codais y problemau llifogydd yn lleol yn sir y Fflint ac rwy'n credu fy mod wedi gwneud fy safbwynt yn eithaf clir o'r blaen, Weinidog, fod angen i'r gwaith a nodwyd eisoes ddigwydd yn sir y Fflint cyn gynted â phosibl, ynghyd ag unrhyw waith ychwanegol i nodi mesurau pellach i ddiogelu cymunedau. A gaf i ofyn i chi, wrth i chi ystyried y rhaglen waith, i sicrhau bod y ffaith bod ardaloedd fel Mancot, Sandycroft a Brychdyn wedi dioddef llifogydd fwy nag unwaith yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn cael ei ystyried wrth lunio'r rhaglen fuddsoddi eleni?

Diolch yn fawr am hynny, Jack. Ac rwy'n gwybod yn iawn pa mor ddinistriol y gall effeithiau llifogydd fod ar gartrefi a bywoliaeth pobl, ac ar fywydau ac ar blant. Rwyf wedi cyfarfod â nifer sydd wedi dioddef trawma mawr yn eu sgil, felly hoffwn gydymdeimlo unwaith eto ag unrhyw un sydd wedi cael eu heffeithio gan y llifogydd diweddar yn ystod y gaeaf hwn. Ac rwy'n gwybod bod storm Babet wedi effeithio'n fawr ar eich etholwyr yn ôl ym mis Hydref, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr. 

Rydym wedi bod yn gweithio gyda'r holl awdurdodau rheoli perygl ac rwy'n ymwybodol fod Cyngor Sir y Fflint wedi cyflwyno nifer o geisiadau am gyllid yn y rownd ganlynol. Rwy'n ofni na allaf roi unrhyw sicrwydd heddiw ynghylch pa gynlluniau fydd yn derbyn cyllid ar yr adeg hon, ond rwy'n hapus iawn i gadarnhau bod effeithiau'r llifogydd diweddar yn cael eu hystyried yn drylwyr pan fyddwn yn blaenoriaethu buddsoddiad drwy'r rhaglen llifogydd. A byddaf yn cyhoeddi'r rhaglen ar 19 Mawrth. 

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn, Ken. Mae ynni niwclear yn dod o fewn portffolio Gweinidog yr Economi yn llwyr, Lywydd, ond fe wnaf fy ngorau i ateb y cwestiwn beth bynnag.

Mae'n debyg fod yna dri chyhoeddiad diweddar sy'n helpu i lunio polisi a darpariaeth niwclear hyd at 2050 ledled y DU a Chymru. Bydd Great British Nuclear yn allweddol i gyflawni prosiectau ar sawl safle, ond mae ei sefydlu yn effeithio ar ddyfodol Cwmni Egino, yn ogystal ag ar y potensial ar gyfer prosiectau yn Nhrawsfynydd ac Wylfa.

Diolch yn fawr am eich ateb, Weinidog. Mae'r sector niwclear ledled Cymru'n gryf iawn wrth gwrs ac yn enwedig yn y gogledd lle mae'n rhan o'r bwa niwclear bywiog, ac mae gennym lawer o fuddsoddwyr yn y rhanbarth. Ac mae yna siarad o'r newydd am adweithydd niwclear newydd posibl yn Wylfa. A allwch chi ein sicrhau bod Llywodraeth Cymru wedi asesu anghenion buddsoddwyr presennol a darpar fuddsoddwyr yn y sector fel rhan o ymgyrch ynni glân, fel ein bod yn gallu rhoi cymorth sy'n cyd-fynd â beth bynnag a allai fod ar gael gan lywodraeth leol a Llywodraeth y DU?

Diolch yn fawr iawn am hynny, Ken. Rwy'n deall o drafodaethau gyda datblygwyr ac aelodau fforwm niwclear Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf fod y gofyniad allweddol ar gyfer buddsoddwyr presennol a darpar fuddsoddwyr yn ymwneud â'r angen am bobl fedrus a safleoedd addas. Ac yn y sector niwclear yn enwedig, mae buddsoddwyr hefyd yn awyddus i sicrhau sefydlogrwydd a chysondeb ym mholisi'r Llywodraeth er mwyn ennyn hyder a gwytnwch y farchnad. 

Rydym yn falch iawn fod penderfyniad Westinghouse i leoli ei swyddogaeth datgomisiynu yn y DU yn M-SParc ar Ynys Môn, yn ogystal â'r buddsoddiad Boccard y cyfeiriwyd ato ar Lannau Dyfrdwy, wedi codi o asesiad gan y ddau gwmni o argaeledd personél medrus a safleoedd addas yn lleol, amgylchedd cefnogol Llywodraeth Cymru a'r cyfleoedd prosiect posibl yn y dyfodol yng ngogledd Cymru. Rwy'n credu bod hon yn enghraifft dda iawn, unwaith eto, o dîm Cymru'n dod at ei gilydd i arddangos y sgiliau a'r lleoliad da iawn, a safbwynt polisi Llywodraeth sefydlog ar hyn, yn wahanol i'r hyn a welsom dros y ffin. 

Cyhoeddir adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar 'Ynni niwclear ac economi Cymru' heddiw a bydd yr argymhellion a gynhwysir ynddo yn cael eu hystyried yn ofalus wrth inni edrych i weld sut ddyfodol a allai fod i Cwmni Egino yn enwedig, o ystyried canlyniad yr adroddiad hwnnw. 

Finally, question 9, John Griffiths. 

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, John Griffiths. Mae gan Lywodraeth Cymru amrywiaeth o fentrau i wella mannau gwyrdd trefol, fel Coetiroedd Bach a'r grant cymorth rhandiroedd. Rydym yn cydnabod pwysigrwydd gwerthuso darpariaeth. Mae Lleoedd Lleol ar gyfer Natur er enghraifft wedi comisiynu adolygiad i werthuso effeithiau cymdeithasol y rhaglen rhwng 2020 a 2025.

Diolch am hynny, Weinidog. Mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn byw mewn ardaloedd trefol a chredaf fod gwyrddu'r amgylchedd trefol hwnnw—yr amgylchedd sydd ar garreg eu drws—yn bwysig iawn i ansawdd eu bywydau, a hefyd yn bwysig iawn ar gyfer ennyn cefnogaeth i bolisïau amgylcheddol Llywodraeth Cymru a'r ymdrechion i fynd i'r afael â newid hinsawdd a datblygu'r math o newid ymddygiadol y mae angen i ni ei weld.

Yn fy etholaeth i, Weinidog, mae gennym Gwyrddu Maendy fel sefydliad sydd wedi manteisio ar y cyllid sydd ar gael i greu ardaloedd gwyrdd hygyrch, gan droi mannau a oedd wedi eu hesgeuluso ac yn ddolur llygad yn amwynderau nawr i bobl leol sy'n hygyrch ac yn cael eu mwynhau'n fawr. Mae'n sicr yn dibynnu ar frwdfrydedd ein gwirfoddolwyr a'u hymrwymiad a'r amser y maent yn barod i'w roi. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi, Weinidog, fod angen inni weld mwy o'r gweithgarwch a'r cynnydd hwn yng Nghymru, ac a fydd Llywodraeth Cymru a phartneriaid yn parhau i ddarparu'r cyllid i wneud hynny'n bosibl?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n cytuno'n llwyr—mae'n hyfryd iawn gweld cymunedau lleol yn cymryd rhan yn y gwaith o wyrddu eu mannau trefol. Ac yn wir, mewn trefi marchnad ledled Cymru, rydym hefyd yn gweld amgylcheddau lled-drefol yn cael yr un driniaeth.

Rhwng 2023 a 2025, bydd Casnewydd yn cael £61,000 o dan y grant cymorth rhandiroedd, ac rwy'n deall eu bod yn bwriadu dod â 14 llain sydd wedi tyfu'n wyllt ar Ffordd Cae Perllan a Market Garden yn ôl i ddefnydd. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd hynny'n golygu bod llawer mwy o bobl yn cael cyfle i dyfu eu llysiau a'u blodau eu hunain ac yn y blaen. Hefyd, mae'n hyfryd iawn gweld lleiniau sydd wedi tyfu'n wyllt yn cael eu defnyddio unwaith eto. Yn ddiweddar, roeddwn gyda Jayne Bryant mewn rhan ychydig yn wahanol o Gasnewydd ac roeddem yn edrych ar gynllun ar hyd glan yr afon yno, ac mae gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld beth y gellir ei wneud. Mae gan ganol Casnewydd gynlluniau gwyrddu hyfryd iawn hefyd. Felly, mae'n amlwg ei fod o ddiddordeb mawr i bobl dwyrain a gorllewin Casnewydd, sy'n hyfryd i'w weld. 

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gwobrau'r Faner Werdd hefyd. Rydym yn rhoi achrediad i barciau a mannau agored sy'n hygyrch i'r cyhoedd i hyrwyddo safonau rheoli da ac arferion gorau. Mae 280 o safleoedd wedi'u gwobrwyo ledled Cymru, gan gynnwys saith yng Nghasnewydd, ac mae dau ohonynt yn safleoedd sydd newydd eu gwobrwyo. Mae pwll Llyswyry ac ardal gymunedol pwll pentref Trefesgob hefyd newydd dderbyn gwobrau'r Faner Werdd. Felly, rwy'n credu, John, ei bod yn deg dweud bod Casnewydd yn enghraifft wych iawn o'r hyn y gellir ei wneud pan fo cymunedau'n cofleidio'u hamgylchedd naturiol o ddifrif, ac effaith polisi o'r fath ar iechyd meddwl a newid hinsawdd a bioamrywiaeth. Rwy'n credu y dylid canmol pobl Casnewydd am gofleidio'r cynlluniau hyn.

Thank you to the Minister and Deputy Minister.

The next item is questions to the Minister for Education and Welsh Language. Question 1 [OQ60709] is withdrawn.

Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r aelod dynodedig o Blaid Cymru am ein hymrwymiad yn ein cynllun gweithredu 'Cymraeg 2050' i ehangu'r ddarpariaeth feithrin drwy gyfrwng y Gymraeg. Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda'n partneriaid i gynyddu argaeledd darpariaeth gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg.

Diolch, Weinidog. Yr hydref diwethaf, fe wnaethoch chi ymuno â mi i groesawu agor meithrinfa Wibli Wobli, y feithrinfa gofal dydd Gymraeg gyntaf yng Nghasnewydd. Yn drasig, llosgodd adeilad y feithrinfa yn Nhŷ-du mewn tân fis diwethaf. Mae sylfaenydd y feithrinfa, Natasha Baker, a'i thîm, wedi bod yn gweithio'n andros o galed ers hynny, a'r wythnos hon agorwyd lleoliad dros dro yn Ysgol Gynradd Parc Tredegar. Rwy'n hyderus iawn y bydd Wibli Wobli yn goresgyn yr anffawd, ond mae eu profiad wedi tynnu sylw at y diffyg darpariaeth gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg yn fy etholaeth. 

Weinidog, rydym i gyd eisiau cyrraedd carreg filltir 'Cymraeg 2050'. Mae manteision dysgu Cymraeg yn ifanc yn cael eu cydnabod yn eang, yn enwedig i blant nad yw eu rhieni'n siarad yr iaith gartref. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi lleoliadau Cymraeg, yn enwedig mewn cymunedau Saesneg eu hiaith?

Mae'r Aelod yn iawn i ddweud fy mod yn falch iawn o groesawu sefydlu Wibli Wobli y llynedd, fel y dywedodd, ac roeddwn yn arbennig o drist o glywed am y tân dinistriol a ddigwyddodd yn gynharach eleni. Rwy'n falch o glywed yr hyn y mae hi wedi'i ddweud heddiw am y camau y mae'r feithrinfa wedi'u cymryd i ailsefydlu, ac rwy'n dymuno'r gorau iddynt gyda'r gwaith hynod bwysig hwnnw. 

O ran cwestiwn yr Aelod, rydym yn parhau i weithio'n agos gyda'r Mudiad Meithrin ac awdurdodau lleol i gynyddu argaeledd darpariaeth gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg drwy fuddsoddi yn y gweithlu ac mewn adeiladu lleoliadau newydd ledled Cymru. Ers 2022, rydym wedi darparu cyllid ychwanegol o tua £3.7 miliwn i'n partneriaid gofal plant, CWLWM, i ddarparu hyfforddiant Cymraeg ychwanegol a phwrpasol, gan gynnwys mwy o hyfforddiant drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae'n cynnig cefnogaeth bwrpasol i leoliadau cyfrwng Cymraeg, ac i leoliadau cyfrwng Saesneg sydd am gynyddu eu defnydd o'r Gymraeg. Mae hyn yn ychwanegol at y rhaglen gyfalaf gwerth £70 miliwn a ddarparwyd gennym i sicrhau ein bod yn cryfhau ac yn cefnogi'r sector gofal plant yng Nghymru, a hynny, i adlewyrchu'r pwynt a wnaeth yr Aelod nawr, gyda phwyslais arbennig ar gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg ym mhob cymuned yng Nghymru.

The town of Pembroke in my constituency is not often considered to be a Welsh-speaking town, but there's a new Welsh-medium primary school being built in the area, and it will certainly help to provide Welsh-medium education, which is to be welcomed. However, may I ask what support the Welsh Government is providing to ensure that preschool children, who will ultimately attend Welsh-medium school, can experience the Welsh language even if they don't come from a Welsh-speaking family? 

I thank Sam Kurtz for the question. The point that he makes is an important point. That's the exact purpose of the budget that we're providing to Mudiad Meithrin, but also to CWLWM, so that they can provide the necessary training to the workforce, so that we can ensure not only that settings can be opened up but that they can be staffed by people qualified to do that. Since the start of this year, about 15 per cent of childcare placements are defined as ones that are provided through the medium of Welsh, and about 11 per cent say that they use both languages in their settings. So, that is something to be celebrated. Furthermore, 21 per cent of the workforce in the sector say that they speak Welsh confidently, and about 20 per cent above that say that they can speak some Welsh. So, that picture is progressing as well.

Rydym yn parhau i ddarparu cymorth i ddysgwyr yn Nwyrain De Cymru, gan gynnwys £8 miliwn o gyllid tuag at anghenion dysgu ychwanegol, gwerth £12.2 miliwn o gyllid drwy ein rhaglen prydau ysgol am ddim i bawb, a gwerth £43 miliwn o gyllid ar gyfer prosiectau addysg drwy gyfrwng y Gymraeg.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Daeth yr ymgynghoriad ar gyfer y newidiadau arfaethedig i'r flwyddyn ysgol i ben yr wythnos diwethaf, ac fel llawer o Aelodau eraill yn y Siambr rwy'n siŵr, mae fy mewnflwch wedi bod yn llawn o negeseuon gan etholwyr yn mynegi eu pryderon ynghylch y mater hwn. Yn gyntaf, bydd y newidiadau a argymhellir yn rhwystro'r gwaith o recriwtio athrawon Cymraeg, sydd eisoes ar ei hôl hi o gymharu â lle dylai fod, gan y byddent yn colli amser gwyliau gwerthfawr yn paratoi ar gyfer tymor newydd, ac nid oes rhaid i athrawon dros y ffin ymdrin â hynny. Bydd y newidiadau hefyd yn cynyddu costau i rieni, gan y bydd yn rhaid iddynt dalu am wres ac adloniant dan do ychwanegol, gan y bydd eu plant adref am fwy o amser, gyda mwy o wyliau dros y misoedd oerach. Bydd hyn yn sicr yn cael effaith ganlyniadol, a byddwn hefyd yn gweld gostyngiad yn y manteision hanfodol i addysg awyr agored. Ochr yn ochr â hyn, Weinidog, bydd yn rhaid i'n hathrawon ymladd yn galetach am wyliau blynyddol mawr ei angen, yn ystod cyfnod gwyliau byrrach yn yr haf, tra bod yr holl newidiadau arfaethedig yn ergyd drychinebus i'r economi a'r sectorau gwledig, gyda cholled o £1 filiwn i Gymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru o'r effaith uniongyrchol ar y Sioe Frenhinol, a gwyliau'r haf sy'n sail i'n diwydiant twristiaeth yng Nghymru. Felly, Weinidog, gan y bydd y newidiadau arfaethedig hyn yn y flwyddyn ysgol yn sicr o gael effaith negyddol ar bron pob rhan o gymdeithas, a wnewch chi'r peth iawn a chael gwared ar y cynlluniau wrth symud ymlaen? Diolch.

Nid wyf yn cydnabod disgrifiad braidd yn llwm yr Aelod o'r diwygiadau arfaethedig fel y'u disgrifir yn yr ymgynghoriad. Rwy'n siarad ag athrawon drwy'r amser, ac maent yn dweud wrthyf mai un o'u prif bryderon yw hyd tymor yr hydref, ac mae'n heriol dros ben i'r staff a'r disgyblion. Mae athrawon hefyd yn dweud wrthyf drwy'r amser fod y ffaith bod gwyliau'r Pasg yn newid yn ei gwneud hi'n llawer anos cynllunio ar gyfer eu cwricwlwm a chynllunio eu gwersi. Felly, mae nifer o fanteision i athrawon o'r cynigion a nodir yn y ddogfen ymgynghorol. Fel y bydd hi'n gwybod, mae'r cymhelliant y tu ôl i'r ymgynghoriad yn ymwneud â sicrhau bod y dysgwyr sy'n lleiaf abl i sicrhau bod eu dysgu'n cael ei gynnal dros yr haf—[Torri ar draws.]

John Griffiths.

Diolch, Lywydd. Un datblygiad pwysig iawn i ddysgwyr yn ne-ddwyrain Cymru, Weinidog, yw adleoli campws Coleg Gwent Casnewydd i ganol y ddinas. Bydd hyn yn sicrhau bod dysgu'n cael ei arddangos i'r gymuned ehangach yng Nghasnewydd, ac rwy'n credu y bydd yn arwain at lwybrau cynnydd da iawn—at addysg uwch hefyd yn wir, gyda champws Prifysgol De Cymru Casnewydd ar garreg y drws. Rwy'n gwybod eich bod yn croesawu ac yn cefnogi'r datblygiad pwysig hwn, Weinidog. Felly, a wnewch chi ategu fy awydd i'w weld yn mynd rhagddo mewn modd mor amserol â phosibl? Rwy'n credu ein bod i gyd yn awyddus iawn i weld y cyfleuster newydd pwysig hwnnw'n cael ei ddatblygu a'i agor.

Rwy'n credu ei fod yn gynnig cyffrous. Fel y bydd John Griffiths yn gwybod o'n trafodaethau blaenorol ynghylch hyn, rwy'n frwdfrydig iawn am y peth, ac rwy'n mawr obeithio y bydd ein swyddogion, ynghyd â swyddogion y coleg a'r awdurdod lleol, yn gallu gwneud cynnydd i wireddu'r uchelgeisiau y mae'r cynllun yn eu disgrifio. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn o safbwynt gwelededd dysgu, fel y dywed, ond hefyd o ran lleoliad y prosiect, sydd, rwy'n credu, yn symbolaidd ynddo'i hun. 

Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Laura Anne Jones. 

Diolch, Lywydd. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi a'r ddirprwyaeth drawsbleidiol gyntaf sydd newydd ddychwelyd o Ynysoedd Falkland y gallai cryfhau'r berthynas rhwng Cymru ac Ynysoedd Falkland—y porth i Antarctica—roi cyfle unigryw i ddysgwyr Cymru ac y gallai fod yn ffordd wych o alluogi ein dysgwyr yng Nghymru i gael gwell dealltwriaeth o'r hyn sy'n digwydd i'n hamgylchedd yn fyd-eang?

Fel Llywodraeth sy'n rhoi'r amgylchedd ar frig eich rhestr o flaenoriaethau, a fyddai'r Gweinidog yn barod i gael trafodaethau gyda Llywodraeth Ynysoedd Falkland a rhanddeiliaid eraill i ddatblygu, efallai, prosiect amgylcheddol a fyddai'n cyd-fynd â'n cwricwlwm newydd, sy'n cysylltu ysgolion yn Stanley, eu bywyd gwyllt, a'u hagosrwydd at Antarctica, i ehangu gorwelion ein dysgwyr yng Nghymru ac i ddyfnhau eu dealltwriaeth o'r byd, gyda hyd yn oed y posibilrwydd o rannu'r Gymraeg o ystyried y nifer fawr o Gymry y gwnaethom eu cyfarfod ar yr ynys? Diolch. 

Diolch i Laura Anne Jones am y cwestiwn diddorol hwnnw. Rwy'n gwybod o fy nhrafodaethau gyda fy nghyd-Aelod Alun Davies fod y daith i Ynysoedd Falkland yn ddiddorol iawn, ac roedd y cyfleoedd amgylcheddol, rwy'n credu, yn glir, fel rwy'n deall. Rwy'n credu bod yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud yn ddiddorol iawn mewn gwirionedd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig i'n pobl ifanc gael dealltwriaeth glir o'r byd naturiol o'u cwmpas, yr argyfwng hinsawdd, yr argyfwng natur, a sut y gallwn gyfrannu at y gwaith o fynd i'r afael â hynny. Fe fydd hefyd yn gwybod bod hon yn Llywodraeth sy'n hyrwyddo cysylltiadau rhyngwladol rhwng ysgolion, yn enwedig, yn fwyaf diweddar, drwy ein rhaglen Taith, sydd wedi galluogi llawer o ysgolion yng Nghymru i feithrin perthynas ag ysgolion mewn mannau eraill. Mae rhai o'r rheini wedi golygu teithiau cyfnewid yn y cnawd, a llawer mwy ohonynt wedi golygu ymgysylltu ar-lein, o bell, ac rwy'n credu y byddai'n ddiddorol archwilio'r posibilrwydd y mae'r Aelod wedi'i godi heddiw. 

Diolch, Weinidog, rwy'n gwerthfawrogi'r sylwadau hynny. Ers dros flwyddyn bellach, rwyf wedi mynegi fy mhryderon wrthych ynglŷn â thangyflawniad addysgol ymysg bechgyn gwyn dosbarth gweithiol yng Nghymru. Felly, Weinidog, a allwch chi ddychmygu fy syndod pan glywais eich sylwadau yn ddiweddar yn addo y byddai Llywodraeth Cymru o dan eich arweinyddiaeth yn gwneud mwy i helpu bechgyn gwyn dosbarth gweithiol i ffynnu a chyflawni eu potensial llawn? Gwych. Mae'n hen bryd. Bechgyn gwyn dosbarth gweithiol yw'r rhai mwyaf tebygol o fethu pasio TGAU Saesneg neu fathemateg, a nhw yw'r rhai lleiaf tebygol o fynd i brifysgol, gyda'u niferoedd wedi gostwng 10 y cant dros y 10 mlynedd diwethaf.

Rydych chi nawr yn addo cau'r bwlch addysgol ar eu cyfer yn eich addewidion maniffesto, ond eto rydych wedi methu gwneud hynny yn ystod eich cyfnod fel Gweinidog addysg. Mae'r diffyg ffocws ar y grŵp hwn o ddynion, gennych chi a Llywodraeth Lafur Cymru, wedi arwain at ganlyniadau negyddol iawn iddynt. Ni allwn ac ni ddylem daflu cenhedlaeth o ddynion gwyn dosbarth gweithiol i fin hanes. Weinidog, rydym yn gweld yr addewidion newydd hyn gennych, ac eto rydych wedi bod yn gyfrifol am addysg ers bron i bedair blynedd. Nid ydych wedi darparu unrhyw ffocws nac unrhyw gynllun i fynd i'r afael â'r anfantais sy'n wynebu bechgyn dosbarth gweithiol. Weinidog, pam eich bod wedi eistedd ar eich dwylo drwy'r holl amser hwn, a pham ei bod wedi cymryd ymgyrch arweinyddiaeth i fynd i'r afael â chenhedlaeth goll o fechgyn dosbarth gweithiol yng Nghymru?

Rwy'n cymeradwyo'r Aelod am ei diwydrwydd wrth ddilyn fy ymgyrch arweinyddiaeth. Pe bai'n dangos cymaint o ddiwydrwydd wrth edrych ar yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei wneud yn y maes polisi hwn ers imi ddod yn Weinidog, rwy'n credu y byddai hynny hyd yn oed yn well.

Fe fydd hi'n cofio—ac rwy'n siŵr y bydd wedi darllen—yr araith a roddais i Sefydliad Bevan tua dwy flynedd yn ôl, a oedd yn nodi cynllun, ac rydym wedi bod yn dilyn y cynllun hwnnw ers hynny. Mae iddo nifer o elfennau. Mae'n sôn am bwysigrwydd ysgolion sy'n canolbwyntio ar y gymuned, am ennyn diddordeb rhieni yn nysgu eu plant. Ymwelais ag ysgol yn etholaeth John Griffiths yn ddiweddar a oedd yn gwneud yn dda iawn yn y ffordd honno drwy ddysgu rhieni i goginio a dod â nhw i mewn i'r ysgol a chryfhau'r berthynas â chymuned yr ysgol. 

Fe fydd hi'n gwybod hefyd am y gwaith a wnawn ar ddarparu cwricwlwm sy'n cyffroi ein holl ddysgwyr ac sy'n ei gwneud hi'n bosibl i bob un ohonynt gyflawni eu potensial. Fe fydd hi'n gwybod, rwy'n credu, am y buddsoddiad a wnaethom mewn addysg gychwynnol i athrawon i sicrhau bod athrawon yn deall y strategaethau sydd fwyaf tebygol o lwyddo, a'r dysgu proffesiynol rydym wedi'i gomisiynu i'w cefnogi ar eu taith ddysgu proffesiynol yn dilyn hynny. 

Fe fydd hi'n gwybod, rwy'n credu, am yr ymgysylltiad a gawsom gyda'r Sefydliad Gwaddol Addysgol, gan gynnwys, yn ddiweddar, ffurfio partneriaeth â nhw fel y byddant yn ein helpu gyda mentrau arbennig o lwyddiannus mewn ysgolion. Ac rwy'n gwybod y bydd wedi dilyn hynt y rhaglen pencampwyr cyrhaeddiad, a dreialwyd gennym yn llwyddiannus, gan baru ysgolion sydd wedi dangos llwyddiant arbennig yn y maes gyda'r ysgolion sydd wedi'i chael yn fwyaf heriol. Rwy'n gobeithio'n fawr y byddwn yn gallu parhau â'r cynllun peilot hwnnw y flwyddyn nesaf. 

Rwy'n gwybod ei bod hi'n hoff iawn o ganlyniadau'r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, ac mae hi'n barod iawn i'w dyfynnu pan fyddant yn cefnogi ei hachos, ond rwy'n gwybod, o'i hastudiaeth fanwl ohonynt, y bydd wedi sylweddoli bod Cymru wedi bod yn cau'r bwlch cyrhaeddiad hwnnw mewn gwirionedd. Nid wyf yn hawlio unrhyw glod am hynny. Digwyddodd yn llawer cynt ar ôl imi ddod yn Weinidog. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig cadw llygad ar y dystiolaeth, yn ogystal â chadw llygad ar y wleidyddiaeth. 

Ac eto, mae'r niferoedd yn parhau i ostwng, onid ydynt, Weinidog, o'u cymharu â gweddill y DU? Ac mae'r bechgyn gwyn dosbarth gweithiol hynny yng Nghymru yn parhau i fod dan anfantais enfawr o gymharu â'u cyfoedion.

Weinidog, unwaith eto, rydych wedi methu mynd i'r afael â methiannau eich cyfnod yn y swydd yn eich ymateb. Ymddengys bod hynny wedi dod yn thema i'n trafodaethau dros y blynyddoedd diwethaf. Ers i chi ddod yn Weinidog addysg yn 2021, rydych chi wedi torri cyllidebau addysg hyd at yr asgwrn, flwyddyn ar ôl blwyddyn—gostyngiadau yn nhermau arian parod, eleni, o hyd at £56 miliwn. Rydych wedi methu mynd i'r afael â'r argyfwng recriwtio a chadw athrawon yng Nghymru. Mae cynnydd amlwg wedi bod mewn ymddygiad gwael a thrais yn ein hystafelloedd dosbarth yng Nghymru, gyda dros 5,000 o ddigwyddiadau yn ystod y pum mlynedd diwethaf, ac mae'r ffigur hwnnw'n cynyddu. Absenoliaeth—mae'n dal i godi. Cludiant i'r ysgol—nid yw'n ddigonol o hyd. Nid oes cynllun cenedlaethol i fynd i'r afael ag iechyd meddwl yn ein hysgolion nac i rannu arferion gorau. Mae safonau addysg ar eu lefel isaf erioed, gyda Chymru ar waelod safleoedd PISA, ymhell y tu ôl i'n cymheiriaid yn y DU, gyda Chymru'n gostwng i'w lefelau isaf erioed mewn mathemateg, darllen a gwyddoniaeth, islaw cyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd hyd yn oed, tra bod sgoriau Lloegr yn dal i berfformio'n well na sgoriau gorau Cymru ers i ni ymuno yn 2006. Ac fe allwn i barhau, ond yn syml iawn, Weinidog, rydych chi wedi gwneud cam â chenhedlaeth o ddysgwyr ledled Cymru, yn enwedig y rhai ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae ysgolion wedi bod yn ymbil ers blynyddoedd am fwy o arian ar gyfer staff, ar gyfer hyfforddiant, ar gyfer adnoddau. Nid yw'n gyflawniad i fod yn falch ohono. Yn amlwg, nid yw addysg yn flaenoriaeth i chi, Weinidog, na'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru. Weinidog, ar y cyflawniad hwn yn unig, a ydych chi wir yn credu eich bod chi'n gymwys i fod yn Brif Weinidog nesaf Cymru?

Wel, diolch i'r Aelod am hyd a lled ei chwestiynau. Cyffyrddodd â phob agwedd ar bolisi addysg, bron. Yn anffodus, nid oedd llawer o'i chyfraniad yn seiliedig ar ffeithiau mewn unrhyw fodd. Hoffwn pe bai'n talu mwy o sylw i ganlyniadau go iawn ein system addysg a'r gwaith caled anhygoel y mae ein hathrawon ac arweinwyr ein hysgolion yn ei wneud bob dydd, a hynny dan amgylchiadau heriol iawn yn aml, i sicrhau eu bod yn rhoi'r dechrau gorau mewn bywyd i bob unigolyn ifanc yng Nghymru. A hoffwn alw arni i roi mwy o gefnogaeth iddynt yn y gwaith gwych y maent yn ei wneud.  

The Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan. 

Thank you, Llywydd. Last week, UCAS published its latest data, which show a reduction in the number of applications from people in Wales for places at university. Wales also has the lowest application rate of any country in the UK. Not only that, the data also show a reduction in the number of applicants for places on courses where we desperately need more people with those skills, such as medicine and dentistry, where there is a 7 per cent reduction, and midwifery courses, where there is a reduction of 12 per cent, which equates to 400 applications, compared to 750 applications in 2021. What is your response to these data? And what are you doing to ensure that we attract more students on courses that are absolutely essential in terms of filling necessary jobs here in Wales?

Well, the Member asks a fair question. I had a meeting with UCAS yesterday, as it happens, to have this very discussion on what more we can do to ensure that access to higher education is equal for all. As the Member knows, we already have work in train to do that. The work that we are doing jointly with Plaid Cymru in terms of the Seren programme contributes towards that, but also the fact that we are providing the most generous financial support in any part of the UK in terms of the cost of living for students. We know that that makes the biggest difference when it comes to the decision of whether to go to university or not. But also, as the Member will also know, since last year, we have changed the regulations here in Wales to ensure that the status of a student's qualification for free school meals can be shared confidentially with a university in order to ensure that they have the full picture of the individual's attainment and that that is taken into account. So, there is already work in the pipeline, but she's right to say that we do need to tackle this issue. The picture is a little more complex than she describes. This is also a factor in other parts of the UK too. 

In terms of the picture on the medical side, she will know that we have sustained the NHS bursary for this year once again. That makes a difference. The picture in terms of recruitment for nursing and some of the other functions that the Member has described today is, unfortunately, shared across the UK. So, we need to work jointly to ensure that we attract more people to this important work.

Thank you, Minister. I'm sure you understand that I only have a minute to ask you a question, so trying to get all of the data in that minute is very difficult. But, one other element of the data also shows that the number of male applicants fell by 2 per cent, while the number of women applying to university fell by twice as much, by 4 per cent. We also know that there is a reduction as regards those with caring responsibilities, and we know that some universities don't have things such as a crèche to offer by now.

There are significant gender gaps across some key STEM subjects, where women are often already under-represented, such as the veterinary sciences, mathematical sciences and biological and sports sciences. However, in the Welsh Government's latest draft budget, we have seen the funding that encourages students to study these subjects being cut, particularly in terms of postgraduate studies. Given the importance that you've attached to equality issues in bidding to become the next First Minister of Wales, how do you intend to rectify the discrepancies that have emerged in education, such as those that I've mentioned, without the necessary funding?

Just to be clear on one thing, it's not a case of the funding being cut with the 'inclusion of postgraduate courses', but 'only for postgraduate courses', and the unfortunate reason for that is the pressure on our budgets. So, everything we know about when you spend in an individual's learning pathway, and the impact that you can have does point towards investing as early as possible—so, in the early years and school years. I had to make a choice, given the pressures on the Welsh budget, to make a cut there and to ensure that it is loans rather than grants that are available to postgraduate students so that we can safeguard access to initial degrees and ensure investment in our schools. No Minister wants to make that decision, but, certainly, within the range of decisions available to us, that is the most progressive way that we could invest the money available.

I discuss a range of issues with the health Minister, including dentistry. Health Education and Improvement Wales are responsible for developing a workforce plan for dentistry and will continue to assess the available training opportunities, including whether an additional dental school is necessary.

It's great to see the medical school at Bangor University going from strength to strength, with the first students to study the whole course in Bangor starting next September. The university is a crucial part of the economic and social make-up of the north-west of Wales, and there is no doubt that the establishment of a medical school does elevate the status of the university further. Speaking to the academic staff there, the establishment of a dental school is the next natural step on the journey to making Bangor a centre of excellence for health studies. Training dentists in the area would also help to improve the dental service available there and would attract more dentists to the area, and we've just been discussing how scarce dentists are in Wales. So, will you continue with those initial discussions on the establishment of a dental school at Bangor and work actively to make the case for that?

I thank Siân Gwenllian for that question. Bangor University does provide education in terms of dental care more broadly than dentists, and has done so very successfully, and, as she says, we're looking forward to seeing the first cohort of students starting on their journey in the medical school from September onwards. There are other exciting developments in north Wales, in terms of the dental academy under the auspices of the local health board. So, innovative developments are already happening in the region. I see benefits in having a dental school in Wales—a new one. I can't give any commitment in terms of the timing and location of that, but, certainly, that would be a positive development in due course.

Rwy'n ddiolchgar i Siân Gwenllian am godi'r mater pwysig hwn yma y prynhawn yma, gan nad yw'n or-ddweud i ddweud bod argyfwng deintyddiaeth yng ngogledd Cymru yn enwedig. Yn wir, yn Ynys Môn yn ystod yr wythnosau diwethaf, mae practis lleol yno wedi dweud wrth ei 10,000 o gleifion deintyddol y GIG fod yr holl archwiliadau rheolaidd yn cael eu hatal am y tro, ac mae hynny'n rhoi syniad i chi o raddfa'r broblem yno. Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi fod hyfforddiant yn ffordd allweddol o ddod o hyd i ateb i'r broblem ddeintyddiaeth ar hyn o bryd? Rwy'n sicr yn croesawu'r sylwadau a wnaethoch nawr, yn nodi eich cefnogaeth i ysgol ddeintyddol rywle yng ngogledd Cymru, ac yn sicr, byddai Bangor yn gwneud llawer o synnwyr, gyda'r gwaith presennol gyda'r ysgol feddygol yno. Felly, hoffwn wybod, Weinidog, pa waith y gallech fod yn ystyried ei wneud i sicrhau y byddai athrawon, cyfleusterau a buddsoddiad o safon yn cael eu denu at gynnig fel hwn, fel y gallwn gael strategaeth hirdymor ar gyfer deintyddiaeth yng ngogledd Cymru.

Wel, rwy'n awyddus i beidio â chrwydro i gyfrifoldebau portffolio'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ond yn amlwg, mae'r angen i hyfforddi mwy o ddeintyddion a gweithwyr proffesiynol gofal deintyddol yn rhywbeth yr ydym yn edrych arno'n agos iawn ar hyn o bryd. Rydym eisoes wedi buddsoddi ym Mhrifysgol Bangor a datblygu cyfadran Cymru gyfan o weithwyr proffesiynol gofal deintyddol, ac mae'r garfan gyntaf o 12 myfyriwr bellach yn eu hail flwyddyn astudio, fel y gŵyr Sam Rowlands. I fod yn glir, ni wneuthum unrhyw ymrwymiad, ychwaith, mewn perthynas ag amseru na lleoliad yr ysgol ddeintyddol, mae arnaf ofn, ond rwy'n credu y byddai ysgol ddeintyddol newydd, ar ryw adeg, yn ddatblygiad buddiol. Rwy'n canmol y gwaith sy'n digwydd yn yr academi. Rwy'n credu bod hwnnw'n gyfle cyffrous iawn ar gyfer hyfforddiant ac ymarfer hefyd.

Thank you to Siân for raising this issue.

Ni fyddwch yn synnu clywed fy mod am adleisio galwadau Sam a Siân i edrych ar sut y gallwn ddatblygu lleoedd hyfforddi deintyddion yng ngogledd Cymru. Un o'r agweddau yr hoffwn inni feddwl amdani yw'r iaith Gymraeg a'r ffaith bod angen i ni fod yn arweinwyr, yn enwedig yng ngogledd Cymru, wrth ddatblygu'r ffordd yr ydym yn hyfforddi ein harbenigwyr, yn enwedig ein deintyddion, yn y Gymraeg. Mae'r potensial o gael lleoedd hyfforddi ym Mangor yn cynnig hynny. Gwyddom fod dadansoddiad o weithlu deintyddol Cymru yn 2012 wedi canfod bod 58 y cant o raddedigion deintyddol Cymru a wnaeth eu hyfforddiant sylfaenol yng Nghymru wedi ymuno â'r gweithlu lleol. Felly, rydym yn gwybod bod cydberthynas uniongyrchol rhwng lle maent yn hyfforddi a lle maent yn aros. Ac i ni yma yng Nghymru, ac yn y gogledd yn enwedig lle mae gennym nifer uchel o siaradwyr Cymraeg, yn enwedig pobl hŷn sydd ond yn siarad Cymraeg, mae'n teimlo'n bwysig ein bod yn symud yr agenda honno yn ei blaen cyn gynted â phosibl. Felly, hoffwn adleisio'r galwadau hynny ond hefyd hoffwn glywed eich syniadau chi ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod ein cyrsiau'n gweithio tuag at gael pobl i siarad Cymraeg a darparu triniaethau yn y Gymraeg hefyd. Diolch yn fawr iawn.

Wel, mae gallu ymarfer fel deintydd neu fel clinigydd o unrhyw fath drwy gyfrwng y Gymraeg yn bwysig iawn o safbwynt y proffesiwn, ond hefyd, yn bwysicaf oll, o safbwynt yr unigolyn sy'n derbyn gofal, sydd â pherffaith hawl i wneud pa bynnag ddewis y maent yn dymuno ei wneud o ran yr iaith y byddai'n well ganddynt dderbyn gofal ynddi. Gwyddom mai dyna'r rheswm y tu ôl i'r strategaeth 'Mwy na geiriau' sydd gan y gwasanaeth iechyd yn ehangach yn y maes hwn. Felly, rwy'n cydnabod ac yn cytuno'n llwyr â hynny. Ac mae'r gwaith y mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn ei wneud er mwyn sicrhau bod opsiynau ar gael i bobl astudio meddygaeth a deintyddiaeth drwy gyfrwng y Gymraeg yn gwbl wych ac yn ddatblygiad cadarnhaol iawn. Rwyf hefyd yn cytuno â'r pwynt a wnaeth yr Aelod ynglŷn â sicrhau bod mwy o leoedd hyfforddi ar gael a bod mwy o leoedd ar gael mewn prifysgolion. Rydym wedi gwneud hynny ym maes meddygaeth wrth gwrs ac ym maes deintyddiaeth dros y blynyddoedd diwethaf, gyda'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud mewn golwg, ein bod yn gobeithio, drwy wneud hynny, y gallwn gadw pobl i ymarfer yma yng Nghymru, a lle bynnag y bo'n bosibl, i wneud hynny, fel y mae'n dweud, drwy gyfrwng y Gymraeg.

Ymgynghorodd Cymwysterau Cymru ar eu cynigion llawn yng ngwanwyn 2023, a derbyniwyd ymatebion gan ystod o wahanol sefydliadau gan gynnwys cyflogwyr, ond hefyd gweithwyr addysg proffesiynol, rhieni a gofalwyr. Byddaf yn cyhoeddi ein hymgynghoriad ar ddysgu 14-16 yn fuan iawn ac rydym hefyd wedi ymgysylltu'n agos â grwpiau cyflogwyr wrth ddatblygu hwnnw.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae'n hanfodol fod cyflogwyr yn ymwneud yn agos â'r gwaith o ddatblygu a gweithredu'r cymwysterau newydd cyffrous hyn. Nawr, mae datblygu'r TAAU newydd yng Nghymru yn gam mawr ymlaen er mwyn sicrhau bod llwybrau dysgu technegol, galwedigaethol a phroffesiynol yn cael yr un statws â TGAU, gan ganiatáu i fyfyrwyr, o dan y cymwysterau newydd hyn a'r cwricwlwm newydd, lywio'r llwybrau dysgu a gyrfa cywir ar eu cyfer nhw, gan gynnwys, mae'n rhaid i mi ddweud, dewis a dethol o opsiynau yn y llwybrau TAAU a TGAU. A yw'n credu, fel fi, fod parch cydradd i'r TAAU a'r TGAU yn nod dymunol ynddo'i hun, gan y bydd yn rhoi hyder i ddysgwyr wneud y gorau o'u sgiliau a'u doniau eu hunain drwy ddewis eu llwybr eu hunain, sy'n fwyaf addas i'w breuddwydion a'u dyheadau eu hunain, ac un canlyniad pendant i hynny fydd gweld cyflawniadau dysgwyr mewn TAAU a TGAU yn cael amlygrwydd cyfartal, ac yn achos dathlu cyfartal yn seremonïau gwobrwyo ysgolion a cholegau ar hyd a lled Cymru?

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn mae Huw Irranca-Davies wedi'i ddweud. Rydym yn siarad llawer, onid ydym, am barch cydradd rhwng cymwysterau galwedigaethol ac academaidd? Rwy'n credu bod cael chwaer frandiau, os mynnwch, TGAU a TAAU yn rhan o sut y gellir cyfathrebu hynny, yr ymdeimlad eu bod yn gyfartal, fel y maent. Felly, rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn, ac rwy'n cytuno ag ef, byddwn yn gobeithio gweld pobl yn dewis a dethol, fel y mae'n dweud. Gyda'r ystod newydd o gymwysterau TGAU mewn meysydd newydd sy'n teimlo'n fwy cymhwysol, efallai, na rhai o'r cymwysterau TGAU traddodiadol, credaf fod cyfle cyffrous iawn i ddysgwr gael portffolio o gymwysterau sy'n wirioneddol adlewyrchu'r hyn sy'n rhoi pleser arbennig iddynt, a'u llwybr gyrfa yn y dyfodol efallai. Mewn gwirionedd, roedd cyflogwyr yn dweud wrthym fod y llu o gymwysterau galwedigaethol y mae TAAU wedi'u cynllunio i fod yn fersiwn symlach ohonynt weithiau'n ddryslyd i gyflogwyr, dim ond oherwydd eu hehangder yn fwy na dim. Felly, mae cael cynnig ag iddo fwy o ffocws ac ymdeimlad o gydraddoldeb clir yn wirioneddol bwysig.

Diolch am yr ymateb i Huw Irranca-Davies, Weinidog. Rwyf innau hefyd yn frwd fy nghefnogaeth i gyflwyno'r TAAU. Rwy'n credu eu bod yn gyfle i sicrhau parch cydradd â chymwysterau academaidd. Ond wrth gwrs, y peth pwysig yw y bydd llawer o bobl nid yn unig yn byw a gweithio yng Nghymru ar ôl iddynt adael sefydliad addysg—bydd rhai ohonynt am fynd ymlaen i astudio cymwysterau galwedigaethol ymhellach yn Lloegr, yr Alban neu rannau eraill o'r DU, ac yn wir, i mewn i fyd gwaith yn y llefydd hynny hefyd. Felly, pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda chyflogwyr i sicrhau bod pobl ledled y Deyrnas Unedig yn ymwybodol o werth y cymwysterau newydd hyn, pan gânt eu cyflwyno, ac nad ydynt yn rhywbeth y mae cyflogwyr Cymru yn unig yn ei gydnabod?

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig, ac mae'n bwysig pan fydd diwygiadau'n digwydd yng Nghymru a hefyd pan fydd diwygiadau'n digwydd yn Lloegr, fel yn achos y lefelau T yn fwyaf diweddar, fod natur benodol cymwysterau galwedigaethol, a TGAU yn y cyd-destun hwn hefyd, yn cael ei chydnabod a'u bod yn gludadwy yn yr ystyr honno; mae'n bwysig tu hwnt. Felly, rwy'n gwybod bod Cymwysterau Cymru, fel y rheoleiddiwr cymwysterau, yn ymgysylltu'n drylwyr a rheolaidd iawn â'r rheoleiddwyr arholiadau eraill ledled y DU i sicrhau bod pobl yn deall, ym mhob rhan o'r DU, fod y cymwysterau'n gydradd ac yn gludadwy. Ond yn y gwaith cynllunio a'r gwaith a wnaethom fel Llywodraeth ynghylch y cynnig 14-16 yn ehangach, yn ogystal ag ymgysylltu â chyflogwyr, rydym wedi ymgysylltu â sefydliadau cyflogwyr ledled y DU, megis Ffederasiwn y Busnesau Bach neu Gydffederasiwn Diwydiant Prydain, sy'n gallu sicrhau bod cynulleidfa ehangach ar gyfer y syniad yng Nghymru, ac yn Lloegr hefyd, rwy'n credu.

We are working closely with the National Eisteddfod and the council as they prepare to hold the National Eisteddfod in Rhondda Cynon Taf this year. The Eisteddfod, of course, is much more than a festival; it is a three-year project that ensures a legacy that is linguistic, cultural and economic, which is vital. It is a privilege to be able to support a project that makes that a reality.

Thank you, Minister. As you can imagine, I'm sure, there is huge excitement in the area that the Eisteddfod is coming, and I hope that everyone here will come to Pontypridd in August of this year. There hasn't been a National Eisteddfod in the area for decades, and many have never experienced an Eisteddfod, so it is a big ask in terms of convincing people of the importance of the Eisteddfod and the clear legacy that we are familiar with in other areas of Wales.

One of the main concerns is that it's happening at Ynysangharad park, which is a wonderful park in the middle of the town of Pontypridd, but is also used by thousands of people on a daily basis, especially during the summer holidays. There are a number of negative things being said about the Eisteddfod at the moment because the park will be closed for, possibly, a number of weeks because of the visit of the Eisteddfod. Now, the Welsh Government has worked with the Eisteddfod in previous years to ensure free access for local people or to have discounted ticketing. Are there any plans this year in order to ensure that that legacy, in an area that is crucial to the growth of the Welsh language, is delivered?

Well, there is high local enthusiasm for the festival. We know about the work that’s going on to ensure that local communities understand the offer of the Eisteddfod. So, there is a Maes B tour that is being held in schools in the coming months, and every year 6 and 7 pupil will have an opportunity to enjoy a show about the Eisteddfod free of charge, and there is a workshop to encourage 16 to 25-year-old women to take a greater interest in Welsh music. Local business awards are happening, and there’s work happening with Interlink to encourage volunteering. So, in many ways, the Eisteddfod is already having an influence and reaching out to the neighbouring communities, and that’s a very positive thing, and in doing that, ultimately, will ensure that vital legacy.

In terms of an affordable or a free Eisteddfod, as I think the Member mentioned, as she knows, the Welsh Government budget is under great pressure, and I have spoken already with the chief executive of the Eisteddfod about the Pontypridd site, and officials have asked the Eisteddfod about possible options for us to consider. I can’t commit to anything at the moment, but those discussions are already happening.

Rydym yn ymgysylltu'n rheolaidd ag addysgwyr blynyddoedd cynnar, darparwyr gofal plant a'n partneriaid, gan gynnwys Estyn, awdurdodau lleol, a sefydliadau ymbarél fel Mudiad Meithrin, i ddeall ein llwyddiannau a'n heriau yn y blynyddoedd cynnar yn y ffordd orau, ac i barhau i ymateb i anghenion y sector.

Diolch am hynny, Weinidog. Rwy'n credu ei bod yn amlwg o ddigonedd o dystiolaeth pa mor bwysig yw'r blynyddoedd cynnar, a gwn ei fod yn un o flaenoriaethau trawsbynciol Llywodraeth Cymru, ac rwy'n credu y dylid diffinio dim i saith oed fel y blynyddoedd cynnar hynny. Ac rydym yn gwybod o fewn hynny fod y tair blynedd gyntaf yn arbennig o bwysig, o ystyried y twf niwrolegol cyflym yn ystod yr oedrannau hynny. Mae'n amlwg, onid yw, Weinidog, fel y dywedais, gyda digonedd o dystiolaeth, fod buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar yn creu manteision gydol oes. Mae'n fuddsoddiad sy'n creu manteision hirdymor mewn gwirionedd. O ystyried hynny, a allech chi roi blas i ni o farn Llywodraeth Cymru a'ch barn chi, Weinidog, ynglŷn â'r modd yr adeiladwn ar y buddsoddiad a wnaethom eisoes i flaenoriaethu'r blynyddoedd hyn sydd mor hollbwysig?

Rwy'n cytuno â'r hyn y mae John Griffiths yn ei ddweud am bwysigrwydd darpariaeth y blynyddoedd cynnar iawn i roi'r dechrau gorau mewn bywyd i bob un o'n pobl ifanc. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw dull cydgysylltiedig o weithredu ar chwarae plentyndod cynnar, ac ar ddysgu a gofalu, y math o ddull yr ydym yn ei gefnogi fel Llywodraeth ac y gobeithiaf y byddwn yn parhau i'w gefnogi. Dyna'r ffordd orau, rwy'n credu, o gefnogi meithrin, dysgu, datblygiad pob plentyn dim i bum mlwydd oed yng Nghymru.

Rwy'n falch iawn ein bod wedi ehangu darpariaeth Dechrau'n Deg, ac rydym yn sicr ar y trywydd iawn i sicrhau ein bod yn darparu mynediad i 9,500 o blant eraill dwyflwydd oed. Ac rwy'n credu bod hynny'n wych, ac rwy'n credu bod gallu gwneud hynny y tu allan i'r cyfyngiadau daearyddol, sydd wedi bod yno am resymau amlwg hyd yma, yn gadarnhaol iawn. Ac eleni a'r flwyddyn nesaf rydym yn buddsoddi £46 miliwn yn yr ehangu, ac fe wyddom fod y cynnig y mae Dechrau'n Deg yn ei ddarparu ar ffurf y pecyn cymorth ychwanegol hwnnw, yn seiliedig ar dystiolaeth dda iawn ac yn effeithiol iawn wrth gefnogi plant ifanc a'u rhieni.

Ar y llaw arall, mae gennym gynnig gofal plant sydd, fel y gwyddoch, yn darparu hyd at 30 awr o addysg gynnar a gofal plant a ariennir gan y Llywodraeth. Ac rwy'n credu mai'r allwedd yw cryfhau nawr ac adeiladu ar ddarpariaeth addysg gynnar gyffredinol a sicrhau ein bod yn canolbwyntio, ar y dechrau o leiaf, ar ehangu'r cynnig i'n plant dwyflwydd oed, ac adeiladu ar hynny.

Mae'n hanfodol fod sianeli cyfathrebu yn weithredol, yn enwedig mewn cyfnod heriol yn ariannol. Rwy'n ymgysylltu'n agos â llywodraeth leol ar faterion cyllidebol ac yn cyfarfod ag arweinwyr drwy'r is-grŵp cyllid a grwpiau eraill, fel y bo'n briodol. Byddaf hefyd yn ymweld ag ysgolion i wrando'n uniongyrchol ar brofiadau ariannu penaethiaid. 

Diolch. O ganlyniad i setliad gwael iawn Llywodraeth Cymru i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, maent bellach yn eistedd mewn twll gwerth £25 miliwn ac yn bwriadu codi'r dreth gyngor gymaint ag 11 y cant, o bosibl. Dyna oedd yr uchaf ar 9.9 y cant y llynedd. Nawr, fe fyddwch yn ymwybodol fod nifer o benaethiaid wedi ysgrifennu i ofyn am ein cefnogaeth—sut y gallwn ganiatáu i'r toriadau addysg hyn ddigwydd. Nawr, roedd stori gan un o fy etholwyr yn sefyll allan i mi, a dywedodd fod merch 16 oed wedi ceisio cyflawni hunanladdiad oherwydd ei hiechyd meddwl ofnadwy. Mae'n esbonio, oni bai am y gwasanaeth bugeiliol a ddarparwyd gan yr ysgol, na fyddai wedi gallu dal ati am lawer hirach. Siaradais â'r pennaeth y bore yma a dywedodd nawr, gyda'r cwricwlwm ychwanegol, gyda'r holl bethau eraill sy'n cael eu cyflwyno, rheoliadau a lle rydych chi'n rhoi beichiau ar eu hysgwyddau, eu bod yn rhedeg yn brin o arian yn gyflym. Bydd y toriadau hyn yn peryglu'r gwasanaethau hanfodol hyn. Beth ydych chi'n mynd i'w wneud i fynd i'r afael â'r toriadau hyn gyda'ch Cabinet eich hun a sicrhau bod setliad ariannu gwell yn dod i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy? Diolch.

Diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn. Rydym wedi blaenoriaethu diogelu gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen craidd, gan gynnwys ysgolion, drwy ddiogelu'r cynnydd dangosol a ddynodwyd gennym ar gyfer llywodraeth leol, sef 3.1 y cant yn gyffredinol. Fe fydd hi'n gwybod, yn fwyaf arbennig yn achos Conwy a nifer fach o awdurdodau lleol, fod y Llywodraeth wedi darparu cyllid ychwanegol—£1.3 miliwn yn achos Conwy—i sicrhau na fydd yr un awdurdod yn cael llai na chynnydd o 2 y cant, a thrwy hynny'n cyflwyno cyllid gwaelodol effeithiol eleni, o ystyried effaith y dyraniad a'r fformiwla a fyddai wedi golygu fel arall fod y lefel o 2 y cant wedi'i thorri. 

Bydd setliad terfynol 2024-25 yn cael ei gyhoeddi ar 27 Chwefror, a bydd yn cynnwys cyllid ychwanegol a gyhoeddwyd yn ddiweddar, yn dilyn cyhoeddiad Llywodraeth y DU, sydd wedi arwain at ddyraniad canlyniadol o tua £25 miliwn i Gymru. Mae hwn yn cael ei ddyrannu i lywodraeth leol yn llawn, gyda rhan o'r cyllid yn cael ei ddefnyddio i adfer grant y gweithlu gofal cymdeithasol a'r gweddill yn cael ei ddyrannu i'r grant cynnal refeniw fel rhan o'r setliad, a fydd wedyn yn galluogi cynghorau i gynnal y pwysau hwn ym maes gofal cymdeithasol ac mewn addysg. 

Rwyf am ei hatgoffa, er hynny, hyd yn oed ar adegau pan fo Llywodraeth Cymru wedi diogelu cyllidebau awdurdodau lleol yn gyfan gwbl, fod Conwy o dan y weinyddiaeth Geidwadol flaenorol wedi torri dros 3 y cant oddi ar gyllidebau ysgolion. Ac os nad yw'n fy nghredu i, gall ofyn i'w chyd-Aelod y tu ôl iddi, a oedd yn arweinydd ar yr adeg y digwyddodd hynny. 

And finally, question 9, Sioned Williams. 

The additional learning needs system supports learners from nought to 25 years with ALN in South Wales West. In next year’s draft budget, I have protected our significant investment in post-16 ALN provision with £19.8 million to further education colleges and £13.8 million for post-16 specialist placements.

Diolch, Weinidog. Ysgrifennais atoch yn ddiweddar, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar anabledd dysgu, ac yn y llythyr fe godais nifer o faterion y credai'r grŵp fod angen mynd i'r afael â nhw er mwyn sicrhau nad yw pobl ifanc ag anabledd dysgu dan anfantais annheg wrth geisio cael mynediad at addysg ôl-16, sydd, wrth gwrs, yn gallu cael effaith sylweddol ar eu hiechyd meddwl a'u lles, yn ogystal â'u haddysg a'u rhagolygon gyrfa. Ac yn eich ymateb, fel y gwnaethoch chi nawr, fe ddywedoch chi eich bod wedi diogelu cyllid ar gyfer darpariaeth ADY ôl-16 a lleoliadau arbenigol yn y gyllideb ddrafft. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gyfrifol am wneud penderfyniadau ynghylch ariannu lleoliadau i bobl ifanc sydd angen y mynediad hwnnw at ddarpariaeth arbenigol, ond bydd hyn yn newid fel rhan o'r system ADY, gyda chyfrifoldeb a chyllid yn cael eu trosglwyddo i awdurdodau lleol. Felly, a allwch chi gadarnhau pryd y bydd y Llywodraeth yn cyhoeddi trefniadau ar gyfer y ffordd y bydd cyllid ar gyfer dysgwyr a allai fod angen y lleoliadau hynny mewn colegau arbenigol yn cael ei ddiogelu pan fydd y cyllid wedi'i ddatganoli'n llawn i awdurdodau lleol, er mwyn sicrhau bod pob dysgwr yn gallu cael mynediad at y ddarpariaeth ddysgu ychwanegol sydd ei hangen arnynt yn unol â'u cyfoedion llai anabl? Diolch. 

Yn sicr. Dyma yw'r flwyddyn gyntaf y bydd y diwygiadau ADY newydd yn cael eu cyflwyno ar ôl 16 wrth gwrs, felly dyma ddechrau'r broses honno o eleni ymlaen. Felly, ar un ystyr, mae'n ddyddiau cynnar ar weithredu'r gyfundrefn ADY ôl-16, ond mae'r arweinydd gweithredu cenedlaethol wedi bod yn gweithio'n agos gyda cholegau—swydd sy'n cael ei chynnal o fewn ColegauCymru—ac rwy'n credu, ar lawr gwlad, fod hynny wedi golygu bod colegau wedi gallu addasu'n eithaf cyflym i'w cyfrifoldebau newydd ac maent wedi gallu ailstrwythuro eu trefniadau lle bu'n rhaid, hyfforddi staff a datblygu gwell darpariaeth ddysgu ychwanegol, ac yn bwysig, maent wedi gweithio ar y prosesau pontio a fydd yn sicrhau bod y lefel gywir o gymorth yno i bobl ifanc wrth iddynt symud o ysgol i goleg.

Mae hi'n iawn i ddweud y bydd y cyfrifoldeb yn cael ei drosglwyddo gan Lywodraeth Cymru i gynghorau mewn perthynas â'r cyllid ar gyfer cefnogi'r bobl ifanc hyn. Byddwn yn parhau i ddiogelu ac ariannu lleoliadau ôl-16 arbenigol ar gyfer y bobl ifanc nad ydynt eto wedi symud i'r system ADY, ac rydym wedi rhoi trefniadau a chanllawiau interim ar waith i awdurdodau lleol wneud penderfyniadau ar leoliadau i'r rhai sy'n symud i'r system ADY o 2023 tan 2024-25. Y disgwyl yw y bydd cyllid llawn yn cael ei drosglwyddo i awdurdodau lleol erbyn diwedd blwyddyn ysgol 2024-25, ac rydym ar hyn o bryd yn trafod gydag awdurdodau lleol sut i weithredu hyn yn y ffordd orau, a phan ddaw'r trafodaethau hynny i ben, byddaf yn gallu darparu rhagor o wybodaeth.

Thank you, Minister.

Sam Rowlands, pwynt o drefn.

Ie. Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n siŵr fod y Gweinidog yn anfwriadol wedi dweud rhywbeth eiliad yn ôl nad oedd yn gywir wrth gyfeirio ataf i—y toriad o 3 y cant i ysgolion yng Nghonwy o'r blaen—fel arweinydd y cyngor. Digwyddodd hynny dan arweiniad Gareth Jones, cyn-Aelod Plaid Cymru o'r Cynulliad hwn fel yr oedd ar y pryd. Felly, rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn hoffi cywiro hynny.

Diolch am nodi hynny, Sam. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ystyried hynny'n ofalus iawn ac mae'n ddigon posibl y daw yn ôl atom ar hynny, ond mae wedi'i gofnodi.

Item 3, topical questions. No topical questions were accepted.

So, we'll move on to item 4, 90-second statements, and the first is from Peter Fox.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Eleni, rydym yn coffáu pum mlynedd ar hugain ers agor Hosbis Plant Tŷ Hafan, sy'n cefnogi plant sy'n ddifrifol wael a'u teuluoedd ar draws de a gorllewin Cymru. Nid yn unig eu bod wedi gofalu am 1,051 o blant ers agor eu drysau, gan ddarparu seibiant, therapi ac eiriolaeth, erbyn hyn mae ganddynt 17 o siopau ledled Cymru, gyda chyfanswm o 517 o wirfoddolwyr ar draws eu gwasanaeth. Mae angen gwaith Tŷ Hafan nawr yn fwy nag erioed gan fod nifer y plant â chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd yng Nghymru wedi cynyddu 25 y cant yn ystod y degawd diwethaf. Heddiw, yma yng Nghymru, mae 3,655 o blant yn dioddef o gyflwr sy'n cyfyngu ar fywyd, gydag oedran cyfartalog atgyfeiriad i Tŷ Hafan yn ddim ond blwydd oed. O hyn, mae'n amlwg y bydd gwaith Tŷ Hafan yn parhau i fod yn bwysicach fyth yn ein cymdeithas, a rhaid parhau'r cyllid i'w redeg. Fel Aelodau'r Senedd, ein cyfrifoldeb ni hefyd yw sicrhau ein bod yn hyrwyddo eu gwaith i gyrraedd plant yn ein cymunedau ein hunain.

I gloi, ni ellir gorbwysleisio maint eu gwaith dros blant a theuluoedd, ac rwy'n teimlo'n freintiedig yn coffáu eu pen-blwydd yn 25 oed yma yn y Senedd heddiw.

Rydym yn ffodus iawn heddiw i fyw mewn cymdeithas gynhwysol a charedig. Mae pobl o bob cefndir a gallu yn cymryd rhan yn y gymdeithas o ddydd i ddydd. Fodd bynnag, er bod y newid hwn yn gadarnhaol, mae mwy y gallwn ei wneud. Yn anffodus, mae stigma o hyd yn gysylltiedig â rhai sydd ag anableddau ac anghenion addysgol arbennig. Gyda dros 63,000 o blant yn ein hysgolion yng Nghymru ag anghenion addysgol arbennig, mae'n hanfodol ein bod yn parhau i agor cyfleoedd iddynt ac annog y parch y maent yn ei haeddu.

Dyma pam y mae etholwr i mi, Sylvia Harper, ac un arall o fy etholwyr, Holly Morgan, 15 oed, wedi creu cyfres o lyfrau gyda'r nod o greu ymwybyddiaeth ac i geisio creu gwell dealltwriaeth rhwng plant ag anghenion arbennig a'r rhai heb anghenion arbennig. Fel yr eglura Sylvia:

'Ar ôl sylwi ar y bwlio a'r plagio y mae fy nau or-ŵyr wedi gorfod ei ddioddef dros y blynyddoedd diwethaf, sylweddolais ei fod yn deillio o gamddealltwriaeth.'

Mae'r gyfres o lyfrau'n ymdrin â phynciau fel byddardod, dallineb, awtistiaeth ac anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd. Maent yn lliwgar, yn llachar ac yn fywiog ac mae ganddynt gydbwysedd o destun a lluniau i gynorthwyo dealltwriaeth o'r straeon hyn. Rwy'n credu y dylai'r llyfrau hyn fod ym mhob meithrinfa ac ysgol ledled Cymru, a dyma yw eu huchelgais yn wir. Mae angen help arnynt i gyflawni hyn, felly hoffwn ofyn i'r Aelodau edrych ar y llyfrau hyn yn eich etholaethau eich hun. Gwelaf botensial yma am stori Gymreig wych—un ag iddi ddechreuadau bach a fydd yn meithrin rhinweddau parch, cydnabyddiaeth a chyfrifoldeb ymhellach. Diolch.

Diolch i chi'ch dau.

Item 5 this afternoon is the debate on the Legislation, Justice and Constitution Committee report, 'Inquiry into UK-EU governance'. I call on the Chair of the committee to move the motion—Huw Irranca-Davies.

Thank you, Dirprwy Lywydd. The UK's relationship with the European Union remains of considerable importance to citizens in Wales, and continues to affect many aspects of our everyday lives.

Since the UK left the European Union four years ago, complex new structures have emerged under the withdrawal agreement and the trade and co-operation agreement, in terms of governing the relationship between the UK and the EU.

Responsibility for implementing large areas of these agreements rests with the Senedd and the Welsh Government, as they cut across significant areas of devolved policy or interest.

The development and implementation of new structures has involved continued negotiation, adaptation and adjustment, as both sides grapple with the enormity of the changes to our relationship. It is not surprising therefore that much of the focus has been on the content of the relationship between the UK and the EU, and agreements that govern it, rather than how it is managed and who has a say in the decisions that are taken.

Ceisiodd ein hymchwiliad ystyried a mynd i'r afael â materion eithaf sylfaenol cynrychiolaeth ac ymgysylltu a gwneud penderfyniadau, ac awgrymu sut y gellid gwneud gwelliannau. Rydym yn ddiolchgar iawn i bawb a roddodd amser i gyfrannu drwy ddarparu tystiolaeth am eu safbwyntiau a'u profiadau, gan gynnwys yn ystod ymweliad â Brwsel ym mis Medi y llynedd. 

Clywsom yn glir gan dystion yn y DU ac yn yr UE fod llofnodi fframwaith Windsor, y saib yn y trafodaethau a ddaeth yn sgil etholiadau ar y ddwy ochr, a'r adolygiad sydd ar y ffordd o weithrediad y cytundeb masnach a chydweithredu, wedi creu cyfle prin i fyfyrio ar yr hyn y mae Cymru a'r DU ei eisiau o'i pherthynas â'r UE yn y dyfodol. Teimlwn y dylem fanteisio ar y cyfle hwn i ystyried sut mae'r berthynas wedi gweithio hyd yma ac i gymryd camau cadarnhaol ac adeiladol i wella ei rheolaeth yn y dyfodol.

Er ei bod yn cytuno ag ysbryd ein hadroddiad, dim ond pump o'r 20 argymhelliad a gyfeiriwyd tuag ati y mae Llywodraeth Cymru wedi'u derbyn yn llawn. Mae hynny braidd yn siomedig o ystyried yr hyn y credwn ei fod yn gyfle sydd gennym, ond rwy'n dal i fod yn obeithiol y bydd canlyniadau cadarnhaol yn deillio o'r argymhellion a wnaethom.  

Dywedodd tystion wrthym fod rôl Llywodraethau datganoledig mewn penderfyniadau ynghylch y DU a'r UE wedi lleihau ar ôl Brexit. Mae hyn yn groes i'r pŵer sylweddol sydd gan strwythurau llywodraethiant y cytundebau, sy'n caniatáu i benderfyniadau gael eu gwneud a allai gyfyngu ar y defnydd o bwerau datganoledig gan Weinidogion Cymru a'r Senedd. Felly, daethom i'r casgliad fod achos cymhellol a chadarnhaol dros ddychwelyd at sefyllfa lle'r ymgynghorir â Llywodraethau datganoledig yn briodol ar feysydd o fewn eu cyfrifoldeb. Bydd gwell dealltwriaeth o faterion datganoledig ar bob lefel yn darparu gwybodaeth ymarferol bwysig, profiad a thystiolaeth i Lywodraeth y DU, gan gynnwys ar rwystrau posibl i weithredu, yn ogystal ag osgoi costau ac oedi diangen.

Mae gan bob un o bedair Llywodraeth y DU eu harbenigedd a'u profiad eu hunain y gallant eu cynnig i'r bwrdd. Yn wir, cyn i'r DU adael yr UE, roedd hi'n arfer cyffredin i'r Llywodraethau datganoledig gymryd rhan yn y gwaith o ddatblygu safbwynt y DU ar gynigion yr UE. Ni ddylid tanbrisio gwerth yr arbenigedd cyfunol hwn. Gallai darparu ymgysylltiad a mewnbwn mwy ystyrlon i'r Llywodraethau datganoledig gynhyrchu syniadau ac atebion a fyddai'n fuddiol i'r DU gyfan.

Yn aml mae galwadau am fwy o rôl i ddeddfwrfeydd datganoledig a Llywodraethau yn y strwythurau newydd wedi arwain at honiadau y bydd dull o'r fath rywsut yn tanseilio safbwynt y DU, neu fod anhawster y penderfyniadau sydd angen eu gwneud yn golygu bod angen canoli mwy ac un llais, ond mae hyn yn methu'r achos adeiladol sydd i'w wneud dros amrywiaeth o leisiau ar y ddwy ochr. Mae gwahaniaethau mewn daearyddiaeth, hanesion, economïau a diwylliannau yn golygu bod y cenhedloedd a'r rhanbarthau ac ardaloedd o'r DU a'r UE wedi datblygu eu gwybodaeth eu hunain a'u hatebion eu hunain. Felly, mae tystiolaeth gref i gefnogi'r angen am rôl well i Lywodraethau datganoledig yn y strwythurau llywodraethiant.

Efallai fod y berthynas rynglywodraethol a chytundeb ar y berthynas rhwng y DU a'r UE wedi dirywio ar ôl Brexit, ond gellid eu gwella'n hawdd, felly mae ein hadroddiad yn nodi cyfres o argymhellion ar sut y gellid cynnwys mwy o leisiau yn y dyfodol, gan ddatblygu'r berthynas rhwng y DU a'r UE. Gellir cyflawni tri cham ar unwaith. Yn gyntaf, adolygiad brys gan Lywodraethau'r DU o egwyddorion a thelerau ymgysylltiad y Llywodraethau datganoledig â'r berthynas rhwng y DU a'r UE, a mabwysiadu memorandwm cyd-ddealltwriaeth newydd ar yr union fater hwn. Yn ail, dylid galw cyfarfodydd y Grŵp Rhyngweinidogol ar Gysylltiadau rhwng y DU a'r UE ymhell cyn cyfarfodydd allweddol y DU a'r UE i alluogi ymgynghori ac ymgysylltu priodol â'r Llywodraethau datganoledig. Ac yn ogystal, dylid rhoi cyfle i'r Llywodraethau datganoledig awgrymu eitemau agenda i'w trafod rhwng y DU a'r UE. Rydym yn credu bod hwnnw'n ddull aeddfed o weithio. Ac yn drydydd, mae'r pwyllgor yn cefnogi galwad Llywodraeth Cymru iddo gael rôl lawnach yn strwythurau llywodraethiant y cytundeb masnach a chydweithredu, ac i gael statws sylwedydd mewn cyfarfodydd llywodraethiant o dan y cytundeb ymadael pan drafodir materion sy'n ymwneud â Chymru, megis porthladdoedd a materion eraill.

Mae Prif Weinidog Cymru wedi derbyn mewn egwyddor ein hargymhellion ar gyfer gwelliannau i'r strwythurau rhynglywodraethol, ond mae'n dweud nad yw'n disgwyl gweld cynnydd arnynt gyda Llywodraeth bresennol y DU. Fodd bynnag, rydym yn dal i fod yn argyhoeddedig fod llawer i'w ennill o hyd o fabwysiadu ymagwedd gadarnhaol a rhagweithiol tuag at berswadio eraill o'r manteision a ddaw yn sgil newidiadau o'r fath. Felly, rydym yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn uchelgeisiol dros y 12 mis nesaf wrth geisio'r gwelliannau a awgrymwn, gan fanteisio ar y cyfle prin a gyflwynwyd i ni nawr. 

Nododd rhanddeiliaid yng Nghymru ac ym Mrwsel nad oeddent yn gwybod beth yw blaenoriaethau strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer y berthynas rhwng y DU a'r UE ac yn ystod cyfnod o adnoddau cyfyngedig, ei bod hyd yn oed yn bwysicach iddynt allu gwneud hyn i ganolbwyntio eu hymdrechion eu hunain i gefnogi cyflawniad blaenoriaethau Cymru. Felly, os yw Cymru am wneud y mwyaf o'r cyfle y mae'r 12 mis nesaf yn ei roi i ni, mae'n hanfodol dod o hyd i fecanwaith i fynegi blaenoriaethau strategol Llywodraeth Cymru yn glir mewn ffordd agored a thryloyw iawn. Mae awydd clir iddynt wneud hynny gan randdeiliaid y gwnaethom siarad â nhw. Byddai hyn yn galluogi pob corff a phob sefydliad i weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru i gyflawni canlyniadau cadarnhaol a diriaethol i gymunedau ledled Cymru.

Roeddem yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru fynegi'r blaenoriaethau hyn yn glir, naill ai mewn strategaeth benodol neu mewn strategaeth ryngwladol newydd, a hefyd y dylai Llywodraeth Cymru ddechrau ymgynghori â chymdeithas sifil a rhanddeiliaid yng Nghymru ar y blaenoriaethau hyn a'i gweledigaeth ar unwaith. A chyda llaw, mae hyn yn adleisio galwadau tebyg a wnaed gan bwyllgor diwylliant y Senedd hefyd wrth gwrs. 

Nawr, mae'r Prif Weinidog wedi dweud nad oes angen strategaeth benodol ar gyfer yr UE, ond bydd diweddariad ysgafn o'r strategaeth ryngwladol cyn diwedd tymor y Senedd hon yn gwneud dimensiwn Ewropeaidd y strategaeth yn fwy eglur. Mae'n wir, fel y dywed y Prif Weinidog, nad oes llawer yn debygol o ddigwydd o ran y berthynas rhwng y DU a'r UE yn ystod y 12 mis nesaf. Rydym yn deall hynny. Fodd bynnag, dyna'n union pam y dylid gwneud gwaith nawr i ddatblygu'r blaenoriaethau ac ymgysylltu â rhanddeiliaid, fel bod Cymru yn y sefyllfa orau bosibl i nodi ei safbwyntiau pan fydd busnes yn dychwelyd i normal. Rydym yn gobeithio y bydd adnewyddu'r strategaeth ryngwladol yn digwydd yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach yn nhymor y Senedd hon.

Hoffwn gyffwrdd ag un agwedd arall ar ein hadroddiad cyn tynnu fy sylwadau agoriadol i ben. Mae tystiolaeth a gasglodd y pwyllgor yng Nghymru ac ym Mrwsel yn dangos gwerth cyngor ac ymgysylltiad cymdeithas sifil wrth reoli'r berthynas rhwng y DU a'r UE. Busnesau a sefydliadau ar lawr gwlad sy'n teimlo effaith rhwystrau ymarferol yn gyntaf, ac yn aml, nhw sydd â'r rhan fwyaf o'r atebion.

Felly, byddai Llywodraeth Cymru a'r Senedd yn gwneud anghymwynas â Chymru os nad ydynt yn ymgysylltu'n well â'r grwpiau hyn ar y mater. Ar hyn o bryd, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yw'r unig lais penodol o Gymru ar y grŵp cymdeithas sifil a sefydlwyd o dan y cytundeb masnach a chydweithredu. Yr unig reswm y mae'n gallu ei fynychu yw oherwydd cyllid grant a allai ddod i ben eleni, ac ni all hyn fod yn sefyllfa gynaliadwy yn y tymor hir. Felly, fe wnaethom argymell y dylai Llywodraeth Cymru ail-gyfansoddi grŵp cynghori Ewropeaidd sy'n addas ar gyfer yr amgylchiadau presennol i lywio ei gwaith Ewropeaidd, a dylai alw ar Lywodraeth y DU i ddarparu cyllid i sefydliadau'r DU sy'n cymryd rhan yn strwythurau cymdeithas sifil y DU a'r UE ac yn absenoldeb cyllid o'r fath, dylai ystyried rhoi cefnogaeth ei hun.

Dirprwy Lywydd, I note that the First Minister says that he will not progress the issue of a new advisory group as a priority, as it will be for his successor to consider. We will certainly continue to advocate strongly for this group to be convened, and we look forward to raising these issues with his successor at the appropriate time.

We welcome the response from the Llywydd on behalf of the Senedd Commission, which states that Senedd Commission officials are happy to explore our recommendations on supporting further civil society engagement with the committee, other relevant committee Chairs and Members of the Senedd who have relevant roles. We hope that this can provide an opportunity to make sure that these important voices are heard. Thank you very much, Dirprwy Lywydd.

Hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad am roi trosolwg trylwyr iawn o’r hyn a nodir yn ein hadroddiad. Mae'n debyg ei fod wedi dweud llawer o'r hyn yr oeddwn innau am ei ddweud, felly bydd yn rhaid imi fyrfyfyrio rywfaint. Hoffwn ddiolch hefyd i holl staff y pwyllgor a helpodd i ddwyn hyn ynghyd, oherwydd hebddynt, ni fyddem yn gallu gwneud gwaith o'r fath, a hefyd y bobl y cyfarfuom â nhw yn ystod ein sesiynau casglu tystiolaeth, gan fod siarad â’r arbenigwyr hynny a phobl allan yno sy'n gwybod am beth maent yn sôn bob amser yn dda iawn i bobl fel fi, nad ydym, efallai, yn arbenigwyr ym maes llywodraethiant yr UE neu negodiadau.

Ond fel yr amlinellodd Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, mae ein perthynas â’r UE yn y dyfodol yn parhau i fod yn un o’r cysylltiadau rhyngwladol pwysicaf sydd gennym. Wedi inni adael yr UE bedair blynedd yn ôl, nid yw’r broses i gyrraedd lle rydym arni wedi bod yn un esmwyth iawn—mae wedi bod braidd yn anwastad ac yn anodd weithiau—ond credaf ein bod mewn lle llawer mwy sefydlog. Ac fel pwyllgor, nid ein rôl ni yw gwneud sylwadau ar sut olwg a ddylai fod ar y negodi, ond ein rôl ni yw edrych ar ffyrdd diriaethol o sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed yn yr UE ac yn Llywodraeth y DU, ac yn enwedig gyda’r adolygiad sydd ar ffordd o’r cytundeb masnach a chydweithredu, mae angen inni sicrhau bod Llywodraeth Cymru a’r Senedd hon yn cael cymaint o gyfle â phosibl i gyfrannu at hynny.

Mae’r trefniadau llywodraethiant yn elfen allweddol ar gyfer sicrhau bod gan Gymru lais. Dywedir wrthym y gallai Comisiwn yr UE a Llywodraeth y DU wneud penderfyniadau unochrog a allai newid y cytundeb ymadael a’r cytundeb masnach a chydweithredu heb unrhyw oruchwyliaeth seneddol ddatganoledig. Nid yw hynny'n iawn, a dyna sydd angen i ni ei sicrhau drwy'r hyn rydym wedi'i wneud drwy argymhellion, y gobeithiwn y bydd y Llywodraeth yn bwrw ymlaen â nhw, y gallwn gael dweud ein dweud mewn rhai o'r negodiadau hyn er mwyn sicrhau, gyda rhai o'r meysydd y mae gan yr UE nawr a Llywodraeth y DU bŵer drosom yma, fod gennym fwy o fewnbwn yn hynny o beth er mwyn sicrhau ei fod er budd gorau Cymru.

Dyna pam ei bod yn hollbwysig inni fonitro'n agos iawn y newidiadau—mae hynny yn ein hadroddiad—i gyfraith yr UE a allai effeithio ar fusnesau yma yng Nghymru a ledled y DU, gan fod angen inni sicrhau nad oes unrhyw un o’n busnesau yma yn cael eu heffeithio’n andwyol gan newidiadau i gyfraith yr UE. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn chwarae rhan allweddol yn Ewrop er mwyn sicrhau nad oes unrhyw beth yn newid er anfantais i ni yma.

Dywedwyd drwy gydol yr ymchwiliad, a chan bobl y cyfarfuom â nhw, fod newidiadau gwleidyddol mwy diweddar yn San Steffan wedi caniatáu cyfnod mwy sefydlog rhwng y DU a’r UE. Pan oeddem ym Mrwsel, roedd yn dweud y cyfan fod pawb y gwnaethom gyfarfod â nhw wedi dweud nad yw wedi bod yn hawdd ers inni bleidleisio i adael, ond ymddengys bellach fod parodrwydd a ffocws gan y ddwy ochr—gan Lywodraeth y DU a'r Comisiwn Ewropeaidd—i wneud i'r cytundeb hwn weithio, er lles y ddwy ochr. Fel pwyllgor, roedd pob un ohonom yn teimlo bod y berthynas sefydlog newydd yn rhoi cyfle inni ailedrych ar y strwythurau llywodraethiant, a sut y gallwn chwarae rhan fwy gweithredol o fewn y strwythurau presennol, fel y gwn fod y Cadeirydd a fy nghyd-Aelod, Alun Davies, ac Aelodau eraill, yn ei wneud.

Gwnaeth y pwyllgor nifer o argymhellion i’r Llywodraeth, a hoffwn ganolbwyntio ar rai ohonynt. Mae argymhelliad 3 yn nodi ein safbwynt ein bod yn credu y dylid rhoi statws llawn i Lywodraeth Cymru ar y cyngor partneriaeth, ac y dylai barhau i gael statws sylwedydd yn yr holl gyfarfodydd perthnasol. Credwn fod hyn yn bwysig iawn, gan ein bod yn awyddus i sicrhau bod llais y Llywodraeth ddatganoledig yma yng Nghymru yn cael ei glywed—ac nid ni yma yng Nghymru yn unig, ond y gweinyddiaethau datganoledig yn yr Alban, ac yng Ngogledd Iwerddon hefyd—i sicrhau eich bod yn cael cyfle i gymryd rhan mewn unrhyw benderfyniadau a wneir er mwyn sicrhau nad ydym yn cael ein hanghofio.

Mae argymhelliad 5 yn galw am femorandwm cyd-ddealltwriaeth newydd ar gyfer y Grŵp Rhyngweinidogol ar Gysylltiadau’r DU a’r UE, fel ei bod yn amlwg pa lefel o ymgysylltiad sydd gan y gweinyddiaethau datganoledig, gan fod y model presennol yn ad hoc iawn. O'r hyn y cawn ein harwain i gredu, weithiau mae Gweinidogion yn cael eu cynnwys, weithiau nid ydynt yn cael eu cynnwys mewn pethau, ac ni chredaf fod honno'n ffordd briodol o weithredu cytundeb neu gytundeb masnach.

Mae argymhelliad 11 yn gofyn am gyfranogiad uniongyrchol Llywodraeth Cymru yn rhwydweithiau’r UE. Credaf fod bod yn rhan o rai o’r rhwydweithiau hyn yn hanfodol i Gymru os ydym am lwyddo fel cenedl hefyd, i sicrhau ein bod yn rhannu gwybodaeth rhwng sefydliadau. Soniodd Alun Davies am rywbeth pan oedd yn Ynysoedd Falkland, am bont fyw—rwy'n siŵr y bydd yn sôn am hynny eto—ynglŷn â'r modd y byddwn yn siarad rhwng sefydliadau. Mae’n gadarnhaol iawn fod y DU wedi ailymuno â rhwydwaith Horizon hefyd, fel y gallwn rannu gwybodaeth yno. A byddwn yn annog llunwyr polisi mewn mannau eraill i edrych ar sefydliadau eraill yr UE y gallwn ymuno â nhw, gan y credaf mai dyna'r ffordd orau o ddysgu a meithrin arbenigedd. Ni allwn ailddyfeisio'r olwyn yma, ond os gallwn ddysgu o rywle arall, mae hynny hefyd yn bwysig iawn.

Mae argymhelliad 14 hefyd yn sôn am dryloywder, a’r angen i Lywodraeth Cymru fod yn fwy agored gyda’r Senedd ynglŷn â’r cyfarfodydd a gânt pan fyddant yn sôn am y berthynas rhwng y DU a’r UE. Ac rwy'n credu y byddai’n ein helpu ni yma fel Senedd, a’r holl bwyllgorau perthnasol, i wybod mwy am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud a’r weledigaeth sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer gweithio o fewn yr Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Gwn nad yw’r ddau ymgeisydd yn y ras am yr arweinyddiaeth yma, ond fel y dywedodd y Cadeirydd, byddai’n ddiddorol iawn gwybod, pan fydd gennym Brif Weinidog newydd yma, beth yw ei weledigaeth a beth yw eu gweledigaeth ar gyfer y berthynas yn y dyfodol.

Ond fel y mae nifer o argymhellion yn galw amdano hefyd, mater i Aelodau o'r Senedd yw ymgysylltu’n weithredol o fewn yr UE a’i strwythurau. Fel y dywedais o'r blaen, efallai ein bod wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd—a gallaf weld fy mod yn profi amynedd y Dirprwy Lywydd yma gyda'r amser—efallai ein bod wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond nid ydym wedi gadael Ewrop. Ac os yw llais Cymru i gael ei glywed, rwy'n credu bod angen inni gael cymaint o gyfle i fynd i Frwsel, i fynd i wledydd Ewrop, i ddadlau'r achos dros Gymru, i ddweud sut y gallwn helpu i lunio rhai o bolisïau’r dyfodol o fewn yr UE. Ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth, nid i'r Llywodraeth efallai, ond i'r Comisiwn yma, i edrych ar sut y gallwn fynd ati'n weithredol i wneud hynny.

Ac yn olaf—rwy'n dirwyn i ben, Ddirprwy Lywydd; dyma fy mhwynt olaf—mae'n debyg mai hwn fydd yr adroddiad olaf gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad y byddaf yn gwneud sylwadau arno, wel, efallai, ond cawn weld. Felly, hoffwn achub ar y cyfle i ddiolch i’r holl glercod, y tîm ymchwil, a’r tîm cyfreithiol yn y Senedd am eu holl gymorth a chefnogaeth pan oeddwn yn aelod o’r pwyllgor. Edrychaf ymlaen at glywed ymateb y Llywodraeth, a’r holl Aelodau eraill a fydd yn ymateb i’r adroddiad hwn.

I gadarnhau, gallwch wneud sylwadau ar unrhyw adroddiad yn y Siambr fel Aelod o’r Senedd. Adam Price.

As the Chair did such an excellent job in giving us a comprehensive overview of the content of the report, I just want to focus on three or four of the 23 recommendations in the report.

Recommendation 2 called on the Welsh Government to note how they are monitoring policy and legislative developments in the European Union after we left the union. And it was slightly disappointing, I have to say, to read the Government's response, which said that, as the United Kingdom is no longer a member of the European Union, the Government doesn't monitor policy developments and legislative developments across the European Union as a matter of course. Now, it’s surprising for me because, as I always emphasised, and as many of us in this place always emphasised, this is the most important market for Wales. So, it’s still very significant indeed, if we want to access that market, to know what is happening in terms of regulation.

Some of us, those who were opposed to leaving the European Union, also pointed out the risk that environmental standards and standards in terms of consumer protection, and so on, would reduce when leaving the union. Well, one way of ensuring that that doesn’t happen—as much as we're able, given the limitations placed upon us—is to have an overview of what the European Union is doing, as it were.

And, of course, in section 11 of the Law Derived from the European Union (Wales) Act 2018 that we passed in this place, there was a clause that would have meant that Welsh Ministers would have the power to align regulations still devolved to Wales anew, having left. Unfortunately, we turned our backs on that legislation. In Scotland, they’ve retained it, and in section 1 of their Act, they have the power to continue to align regulations in Scotland with new regulations in the European Union. And, as a result of that, the committee that almost corresponds to our committee in the Scottish Parliament has created an EU law tracker that is co-ordinated by Queen’s University Belfast, which produces regular reports. The first has just been published in September and it sets out very clearly all of the new laws that have been passed by the European Union. Well, why don’t we just use that information? It shows that, last year—. The numbers that we’re talking about are relatively low. There were only two new directives that were passed last year in the European Union. So, it’s not too huge a number. There were a number of technical changes of course, but in terms of the major changes, they can be tracked. Why don’t we take our opportunities to build on the work that’s being done in Scotland?

Just very briefly, on recommendation 11, in relation to Wales participating in European networks in order to make up for what we have lost in terms of influence and so on, the Government of course notes in its response that the Welsh Government is a member of networks such as the Conference of Peripheral Maritime Regions and so forth, but there are important networks that we could be part of that we’re not part of at the moment. The main one for the regions or the stateless nations is the Assembly of European Regions. Why isn’t Wales a member of that? There are opportunities for this Senedd. The Conference of European Regional Legislative Assemblies represents regional parliaments and it’s considering inviting regions from outwith the European Union to be associate members of CALRE. So, there are opportunities for us. Why don’t we look into those possibilities?

And in agreeing with the comments made by my former fellow member of the committee, it’s important that Senedd Members are encouraged to go to Brussels. In the Llywydd’s response to the report, it was surprising and disappointing to read that only one Member of the Senedd has visited Brussels during this Parliament. We do have to support and encourage as many Members of the Senedd as possible, in different ways, to go there to ensure that Wales is still on the agenda.

Rwy’n ddiolchgar i’r Cadeirydd ac aelodau’r pwyllgor am y ffordd y maent wedi disgrifio’r adroddiad a’i gasgliadau. Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad, fel y mae eraill wedi’i wneud, drwy ddiolch i’r ysgrifenyddiaeth a’r tystion a’n helpodd i ysgrifennu a pharatoi a chyhoeddi’r adroddiad hwn. Fel sydd newydd ei ddweud, mae’r adroddiad hwn, mewn sawl ffordd, yn mynd at wraidd ein llywodraethiant a’r ffordd y cawn ein llywodraethu yng Nghymru heddiw. Rydym wedi dod i gasgliadau ar nifer o wahanol elfennau a themâu y credaf y dylai'r Senedd hon roi ystyriaeth iddynt yn eu cyfanrwydd.