Y Cyfarfod Llawn
Plenary
23/01/2024Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Laura Anne Jones.
Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. The first item this afternoon will be questions to the First Minister, and the first question is from Laura Anne Jones.
1. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o nifer y lleoedd hyfforddi therapi lleferydd ac iaith sydd ar gael yng Nghymru? OQ60571
1. What assessment has the First Minister made of the number of speech and language therapy training places available in Wales? OQ60571
Llywydd, I thank Laura Anne Jones for that question. Health Education and Improvement Wales develop and submit an annual training plan based on information from partners and engagement with NHS organisations and stakeholders. That plan includes an annual assessment of speech and language training places. Funding for training has risen for nine consecutive years in Wales.
Llywydd, diolch i Laura Anne Jones am y cwestiwn yna. Mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn datblygu ac yn cyflwyno cynllun hyfforddi blynyddol yn seiliedig ar wybodaeth gan bartneriaid ac ymgysylltu â sefydliadau rhanddeiliaid y GIG. Mae'r cynllun hwnnw yn cynnwys asesiad blynyddol o leoedd hyfforddi lleferydd ac iaith. Mae'r cyllid ar gyfer hyfforddiant wedi cynyddu am naw mlynedd yn olynol yng Nghymru.
Thank you, First Minister. After questioning the health and social services Deputy Minister on speech and language therapy support recently at committee level, the Deputy Minister stated in her response that there had been an 11 per cent increase in speech and language therapy training places in the past year. I accepted, of course, what was said on face value, but it has since become apparent from the Royal College of Speech and Language Therapists that this, perhaps, isn't actually the case. The training places for speech and language therapy have not increased since 2020, and the membership data suggests that we have fewer here in Wales than in other parts of the UK, and that the anticipated increase of 8 per cent in training places for 2024-25 is not now due to go ahead due to budget pressures. Both our higher education institutions and health boards believe that the expansion of the commissioning of places is both possible and necessary. So, First Minister, what urgent action will you be taking to ensure that Wales doesn't fall even further behind in this department, as we all know that, for the services here in Wales, the demand is increasing?
Diolch, Prif Weinidog. Ar ôl holi'r Dirprwy Weinidog iechyd a gwasanaethau cymdeithasol am gymorth therapi lleferydd ac iaith yn ddiweddar ar lefel pwyllgor, dywedodd y Dirprwy Weinidog yn ei hymateb y bu cynnydd o 11 y cant i leoedd hyfforddi therapi lleferydd ac iaith yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Derbyniais, wrth gwrs, yr hyn a ddywedwyd ar ei olwg, ond ers hynny mae wedi dod i'r amlwg gan Goleg Brenhinol y Therapyddion Iaith a Lleferydd nad yw hyn efallai'n wir mewn gwirionedd. Nid yw'r lleoedd hyfforddi ar gyfer therapi lleferydd ac iaith wedi cynyddu ers 2020, ac mae'r data aelodaeth yn awgrymu bod gennym ni lai yma yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o'r DU, ac na ddisgwylir i'r cynnydd disgwyliedig o 8 y cant i leoedd hyfforddi ar gyfer 2024-25 ddigwydd bellach oherwydd pwysau cyllidebol. Mae ein sefydliadau addysg uwch a'n byrddau iechyd yn credu bod ehangu'r broses comisiynu lleoedd yn bosibl ac yn angenrheidiol. Felly, Prif Weinidog, pa gamau brys fyddwch chi'n eu cymryd i sicrhau nad yw Cymru yn disgyn hyd yn oed ymhellach ar ei hôl hi yn yr adran hon, gan ein bod ni i gyd yn gwybod, ar gyfer y gwasanaethau yma yng Nghymru, bod y galw yn cynyddu?
Well, Llywydd, first of all, just to be clear, there has been an 11 per cent increase in training places during this Senedd term. But I acknowledge the point the Member makes about the growth in demand for speech and language therapists, and we know that there are real calls for additional staff, particularly people able to offer speech and language services through the medium of the Welsh language, for example. So, there are genuine capacity issues in terms of the finance that we have, to go on— as we have for nine years in a row—expanding the number of people who are training for work in the Welsh NHS. But it's more than training and money. It's the fact that, to become a speech and language therapist requires an arduous path, with 525 hours of clinical practice required. Two thirds of those hours must be supervised by a registered speech and language therapist, and that means somebody who we urgently need to be providing services direct are spending their time supervising other people. So, it's a tension, isn't it, at the front line. We want more people to be speech and language therapists—it's why we have a whole new course opened at Wrexham Glyndŵr University—but, at the same time, we have to make the very best use of the time of the people we have providing that front-line service.
And can I just say to the Member as well—I read her exchange with the Minister—that we've also got to attend to those people who are already in the workplace? Eight out of 10 people who will work in the NHS in 10 years' time are the people who are already in work today. So, she makes important points about training new people, but we've also got to find better ways of retaining the staff we already have, investing in their skills as well, and making sure that, through flexible hours, part-time working and job sharing, and support for people in the workforce, we retain the people we've already got.
Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, i fod yn eglur, bu cynnydd o 11 y cant i leoedd hyfforddi yn ystod tymor y Senedd hon. Ond rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynglŷn â'r twf yn y galw am therapyddion lleferydd ac iaith, ac rydym ni'n gwybod bod galwadau gwirioneddol am staff ychwanegol, yn enwedig pobl sy'n gallu cynnig gwasanaethau lleferydd ac iaith drwy gyfrwng y Gymraeg, er enghraifft. Felly, mae problemau capasiti gwirioneddol o ran y cyllid sydd gennym ni, i barhau—fel yr ydym ni wedi eu wneud am naw mlynedd yn olynol—i ehangu nifer y bobl sy'n hyfforddi ar gyfer gwaith yn GIG Cymru. Ond mae'n fwy na hyfforddiant ac arian. Mae'n ymwneud â'r ffaith bod dod yn therapydd lleferydd ac iaith yn golygu dilyn llwybr caled, â 525 awr o ymarfer clinigol yn ofynnol. Mae'n rhaid i ddwy ran o dair o'r oriau hynny gael eu goruchwylio gan therapydd lleferydd ac iaith cofrestredig, ac mae hynny'n golygu bod rhywun y mae angen i ni fod yn darparu gwasanaethau uniongyrchol ar ei gyfer ar frys yn treulio ei amser yn goruchwylio pobl eraill. Felly, mae'n densiwn, onid ydyw, ar y rheng flaen? Rydym ni eisiau i fwy o bobl fod yn therapyddion lleferydd ac iaith—dyna pam mae gennym ni gwrs newydd llawn wedi'i agor ym Mhrifysgol Glyndŵr Wrecsam—ond, ar yr un pryd, mae'n rhaid i ni wneud y defnydd gorau posibl o amser y bobl sydd gennym ni'n darparu'r gwasanaeth rheng flaen hwnnw.
Ac a gaf i ddweud wrth yr Aelod hefyd—darllenais ei thrafodaeth gyda'r Gweinidog—bod yn rhaid hefyd i ni roi sylw i'r bobl hynny sydd eisoes yn y gweithle? Wyth o bob 10 o bobl a fydd yn gweithio yn y GIG ymhen 10 mlynedd yw'r bobl sydd eisoes mewn gwaith heddiw. Felly, mae'n gwneud pwyntiau pwysig am hyfforddi pobl newydd, ond mae'n rhaid i ni hefyd ddod o hyd i ffyrdd gwell o gadw'r staff sydd gennym ni eisoes, buddsoddi yn eu sgiliau hwythau hefyd, a gwneud yn siŵr ein bod ni, drwy oriau hyblyg, gweithio rhan-amser a rhannu swyddi, a chefnogaeth i bobl yn y gweithlu, yn cadw'r bobl sydd gennym ni eisoes.
First Minister, it is vitally important that we are able to train speech and language therapists in north Wales. As you say, it's really welcome news, First Minister, that my old university, Wrexham, are offering a new degree course in this very field. Can I ask, First Minister, therefore, what steps can the Welsh Government take to encourage as many students as possible to stay in north Wales on completion of their training?
Prif Weinidog, mae'n hanfodol bwysig ein bod ni'n gallu hyfforddi therapyddion lleferydd ac iaith yn y gogledd. Fel y dywedwch chi, mae'n newyddion i'w groesawu'n fawr, Prif Weinidog, bod fy hen brifysgol, Wrecsam, yn cynnig cwrs gradd newydd yn yr union faes hwn. A gaf i ofyn, felly, Prif Weinidog, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i annog cynifer o fyfyrwyr â phosibl i aros yn gogledd ar ôl cwblhau eu hyfforddiant?
Well, Llywydd, I thank Jack Sargeant for that, and, of course, I completely agree with him about the fact that we have a brand new speech and language therapy course at Wrexham Glyndwr University—its first intake in September 2022. We know that people are more likely to stay and work in places where they train, and, as I said in my original answer to Laura Anne, we know that there is a particular gap in being able to provide speech and language therapy for young children growing up through the medium of the Welsh language, and having a course in north Wales means there will be more opportunities for people whose qualification depends upon supervised practice in the workplace to be able to do just that. There will be many opportunities for those people who go on the Wrexham Glyndŵr University course, and, as I said in my original answer, we must make sure that the workplace continues to be an attractive option for them to use the skills that they will have acquired.
Wel, Llywydd, diolch i Jack Sargeant am hynna, ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno'n llwyr ag ef am y ffaith bod gennym ni gwrs therapi lleferydd ac iaith newydd sbon ym Mhrifysgol Glyndŵr Wrecsam—ei dderbyniad cyntaf ym mis Medi 2022. Rydym ni'n gwybod bod pobl yn fwy tebygol o aros a gweithio mewn mannau lle maen nhw'n hyfforddi, ac, fel y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol i Laura Anne, rydym ni'n gwybod bod bwlch penodol o ran gallu darparu therapi lleferydd ac iaith i blant ifanc sy'n cael eu magu drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae cael cwrs yn y gogledd yn golygu y bydd mwy o gyfleoedd i bobl y mae eu cymhwyster yn dibynnu ar ymarfer dan oruchwyliaeth yn y gweithle i allu gwneud yn union hynny. Bydd llawer o gyfleoedd i'r bobl hynny sy'n mynd ar gwrs Prifysgol Glyndŵr Wrecsam, ac fel y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod y gweithle yn parhau i fod yn opsiwn deniadol iddyn nhw ddefnyddio'r sgiliau y byddan nhw wedi eu caffael.
2. Pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi i awdurdodau lleol ynghylch y rhesymeg y mae'n rhaid iddynt ei dilyn wrth baratoi eu cynlluniau datblygu lleol? OQ60560
2. What guidance does the Welsh Government issue to local authorities regarding the rationale they must follow in preparing their local development plans? OQ60560
Llywydd, the Welsh Government's development plan manual sets out detailed advice on how to prepare a local development plan. It identifies the key issues to be addressed and the level of evidence required to achieve an adopted LDP.
Llywydd, mae llawlyfr cynllun datblygu Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cyngor manwl ar sut i baratoi cynllun datblygu lleol. Mae'n nodi'r materion allweddol y dylid mynd i'r afael â nhw a lefel y dystiolaeth sydd ei hangen i gyflawni CDLl mabwysiedig.
Thank you, First Minister. As you may be aware, last week, Rhondda Cynon Taf County Borough Council launched their consultation on their revised local development plan for 2022-37, and it made for some interesting reading. Despite recently receiving £8 million-worth of Cardiff capital region funding to regenerate the abandoned brownfield Cwm colliery site, and thus making it viable for house building, they have now determined that it is no longer a strategic site and have instead earmarked greenfield surrounding Llantwit Fardre and Efail Isaf as their preferred new site for residential development. And I have to declare an interest, Llywydd, as I live there. This change in position is bewildering at best, as the council will be well aware that these locations have been previously refused planning permission both by the council and by the Welsh Government for their lack of sustainability, for their high ecological value, and for the fact that they encompass a C2 floodplain, which the First Minister will know is the worst classification. With this in mind, how can the general public have confidence in the local development plan process when RCT council are yet again proposing to build houses on land that has so strenuously been refused in the past both by them and the Welsh Government? Thank you.
Diolch, Prif Weinidog. Fel efallai y byddwch chi'n gwybod, yr wythnos diwethaf, lansiodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf eu hymgynghoriad ar eu cynllun datblygu lleol diwygiedig ar gyfer 2022-37, a roedd llawer o bethau diddorol ynddo. Er gwaethaf derbyn gwerth £8 miliwn o gyllid gan brifddinas-ranbarth Caerdydd yn ddiweddar i adfywio safle tir llwyd hen bwll glo Cwm, ac felly'n ei wneud yn ymarferol ar gyfer adeiladu tai, maen nhw bellach wedi penderfynu nad yw'n safle strategol mwyach ac yn hytrach wedi clustnodi maes glas o amgylch Llanilltud Faerdref ac Efail Isaf fel y safle newydd a ffefrir ganddyn nhw ar gyfer datblygiad preswyl. Ac mae'n rhaid i mi ddatgan buddiant, Llywydd, gan fy mod i'n byw yno. Mae'r newid safbwynt hwn yn ddryslyd ar y gorau, gan y bydd y cyngor yn gwbl ymwybodol bod y cyngor a Llywodraeth Cymru wedi gwrthod caniatâd cynllunio yn y lleoliadau hyn yn flaenorol oherwydd eu diffyg cynaliadwyedd, oherwydd eu gwerth ecolegol uchel, ac oherwydd y ffaith eu bod nhw'n cwmpasu gorlifdir C2, y bydd y Prif Weinidog yn gwybod yw'r dosbarthiad gwaethaf. Gyda hyn mewn golwg, sut all y cyhoedd fod yn hyderus yn y broses cynllun datblygu lleol pan fo cyngor Rhondda Cynon Taf unwaith eto yn cynnig adeiladu tai ar dir sydd wedi cael ei wrthod mor bendant yn y gorffennol ganddyn nhw a chan Lywodraeth Cymru? Diolch.
Well, Llywydd, I welcome RCT's decision to begin consultation on a replacement LDP preferred strategy. It is very important that local authorities in Wales have local development plans and that those development plans are up to date. There are a series of statutory processes that the local authority will have to go through and several stages of consultation. So, the points that the Member makes are, I'm sure, exactly the sort of points that will be covered during that consultation period. I hear what he says about specific sites, and I know the point that he makes about flooding, because I believe it was a Welsh Government decision to refuse planning permission for part of that site in the past because of flooding concerns. It will be for the council to explain how those concerns can be mitigated.
But I do say this to the Member: I've heard many contributions from Conservative Members in this Chamber criticising the rate of house building here in Wales. I remember a contribution from Janet Finch-Saunders, telling us that it was planning permission delays that were resulting in houses not being built. There was a Conservative Party motion saying that we needed 12,000 new houses to be built every year in Wales. All I'm saying to Members is that, if you have an ambition, you can't deny the means, and it's Nimbyism to say, 'We want this to happen, but it mustn't happen where I live, and it mustn't happen where people who are concerned about it'. So, there's a careful line to be trodden here between legitimate points—and Joel James raised a number of legitimate points—while at the same time recognising that, if the Conservative Party has an ambition, then it also has to will the means as well as the end.
Wel, Llywydd, rwy'n croesawu penderfyniad Rhondda Cynon Taf i ddechrau ymgynghoriad ar strategaeth a ffefrir ar gyfer CDLl newydd. Mae'n bwysig iawn bod gan awdurdodau lleol yng Nghymru gynlluniau datblygu lleol a bod y cynlluniau datblygu hynny'n gyfredol. Ceir cyfres o brosesau statudol y bydd yn rhaid i'r awdurdod lleol fynd drwyddyn nhw a sawl cam ymgynghori. Felly, y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, rwy'n siŵr, yw'r union fath o bwyntiau a fydd yn cael sylw yn ystod y cyfnod ymgynghori hwnnw. Rwy'n clywed yr hyn y mae'n ei ddweud am safleoedd penodol, ac rwy'n ymwybodol o'r pwynt y mae'n ei wneud am lifogydd, oherwydd rwy'n credu mai penderfyniad Llywodraeth Cymru oedd gwrthod caniatâd cynllunio ar gyfer rhan o'r safle hwnnw yn y gorffennol oherwydd pryderon llifogydd. Mater i'r cyngor fydd esbonio sut y gellir lliniaru'r pryderon hynny.
Ond rwyf i yn dweud hyn wrth yr Aelod: Rwyf i wedi clywed llawer o gyfraniadau gan Aelodau Ceidwadol yn y Siambr hon yn beirniadu cyfradd adeiladu tai yma yng Nghymru. Rwy'n cofio cyfraniad gan Janet Finch-Saunders, yn dweud wrthym ni mai oedi gyda chaniatâd cynllunio oedd yn golygu nad oedd tai yn cael eu hadeiladu. Cafwyd cynnig gan y Blaid Geidwadol yn dweud ein bod ni angen i 12,000 o dai newydd gael eu hadeiladu bob blwyddyn yng Nghymru. Y cwbl yr wyf i'n ei ddweud wrth yr Aelodau yw, os oes gennych chi uchelgais, na allwch chi atal y modd, a mater o Nimbyaeth yw dweud, 'Rydym ni eisiau i hyn ddigwydd, ond ni ddylai ddigwydd lle'r wyf i'n byw, ac ni ddylai ddigwydd lle mae pobl sy'n poeni amdano'. Felly, mae llinell ofalus i'w throedio yma rhwng pwyntiau dilys—a chododd Joel James nifer o bwyntiau dilys—tra ar yr un pryd cydnabod, os oes gan y Blaid Geidwadol uchelgais, yna mae'n rhaid iddi hefyd gefnogi'r modd yn ogystal â'r canlyniad.
You will be aware that I and a number of my colleagues have raised with you and relevant Ministers regularly issues around the whole LDP process in Wrexham, which came to a head recently. And now that we find that that has come to some sort of resolution, on reflecting on the situation, many of the councillors and residents there are asking me, given that the Welsh Government was aware that Wrexham residents would face large cost risks, impacting services potentially, why the Government did not use your legal powers under section 71 of the Planning and Compulsory Purchase Act 2004 to impose the LDP plan, because it would have limited the costs in the case, and, of course, it would have achieved the identical outcome of imposing a local plan against the democratically decided wishes of the local council?
Byddwch yn ymwybodol fy mod i a nifer o fy nghyd-Aelodau wedi codi gyda chi a Gweinidogion perthnasol yn rheolaidd faterion yn ymwneud â'r holl broses CDLl yn Wrecsam, a ddaeth i ben yn ddiweddar. A nawr ein bod ni'n canfod bod honno wedi dod i ryw fath o benderfyniad, o fyfyrio ar y sefyllfa, mae llawer o'r cynghorwyr a'r trigolion yno yn gofyn i mi, o gofio bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol y byddai trigolion Wrecsam yn wynebu risgiau cost mawr, yn effeithio ar wasanaethau o bosibl, pam na ddefnyddiodd y Llywodraeth eich pwerau cyfreithiol o dan adran 71 Deddf Cynllunio a Phrynu Gorfodol 2004 i orfodi cynllun y CDLl, gan y byddai wedi cyfyngu'r costau yn yr achos, ac, wrth gwrs, byddai wedi cyflawni'r un canlyniad yn union o orfodi cynllun lleol yn erbyn dymuniadau'r cyngor lleol a benderfynwyd yn ddemocrataidd?
Well, I think that is a most absurd proposition, Llywydd. Here is a council, in Wrexham, that itself promotes an LDP, puts it through all the processes, has it endorsed by all the different groups that have to comment on an LDP, and, at the very last minute, it attempts not to implement the LDP that it itself has promoted. It's not for the Welsh Government to impose on them their own plan, and it's certainly not for the Welsh Government to bear the costs of doing so. That local authority was taken to the High Court. It said—the local authority said—in front of the High Court that it accepted that its actions had been illegal and had no rationality behind them, and then went on to deny the LDP a second time. People in Wrexham, looking at that very sad story, will know where the responsibility lies, and it doesn't lie here; it lies with those members of the council, and Plaid Cymru members were all part of that, that acted so irresponsibly and admitted as much—admitted as much—directly in the High Court.
Wel, rwy'n credu bod hwnna yn gynnig mwyaf hurt, Llywydd. Dyma gyngor, yn Wrecsam, sydd ei hun yn hyrwyddo CDLl, yn ei roi drwy'r holl brosesau, yn cael cymeradwyaeth iddo gan yr holl wahanol grwpiau y mae'n rhaid iddyn nhw wneud sylwadau ar CDLl, ac, ar y funud olaf un, mae'n ceisio peidio â gweithredu'r CDLl y mae ef ei hun wedi'i hyrwyddo. Nid mater i Lywodraeth Cymru yw gorfodi eu cynllun eu hunain arnyn nhw, ac yn sicr nid mater i Lywodraeth Cymru yw ysgwyddo'r costau o wneud hynny. Aethpwyd â'r awdurdod lleol hwnnw i'r Uchel Lys. Dywedodd—dywedodd yr awdurdod lleol—gerbron yr Uchel Lys ei fod yn derbyn bod ei weithredoedd wedi bod yn anghyfreithlon ac nad oedd unrhyw resymoldeb yn sail iddyn nhw, ac yna aeth ymlaen i atal y CDLl yr eildro. Bydd pobl yn Wrecsam, sy'n edrych ar y stori drist iawn honno, yn gwybod pwy sy'n gyfrifol, ac nid yma y mae’r cyfrifoldeb; mae gyda'r aelodau hynny o'r cyngor, ac roedd aelodau Plaid Cymru i gyd yn rhan o hynny, a weithredodd mor anghyfrifol ac a gyfaddefodd hynny—a gyfaddefodd hynny—yn uniongyrchol yn yr Uchel Lys.
First Minister, local authorities are increasingly, and rightly, I think, taking an expansive approach to their replacement local development plans, looking at placemaking, how quality life is achieved through encouraging outdoor activity, green space, active travel, a whole host of child-friendly and engaging children with the great outdoors initiatives. And I think that's absolutely right, but would you agree with me that one of the challenges they also face, First Minister, and with regard to which they need Welsh Government support, is ensuring that new housing is matched by public services? I know in Monmouthshire there's been a lot of new housing in Magor, Undy and Rogiet, but not a commensurate increase in health services and other public services. The Welsh Government has supported a community hub at Magor and Undy, which is very welcome, and there are proposals for a walkway train station at Magor, and this and much else requires Welsh Government support. So, where local authorities are ambitious and progressive, First Minister, would you agree that they do deserve that support from the Welsh Government and, indeed, partner organisations?
Prif Weinidog, mae awdurdodau lleol yn gynyddol, ac yn briodol, rwy'n credu, yn mabwysiadu dull eang o gyflawni eu cynlluniau datblygu lleol newydd, gan edrych ar greu lleoedd, sut y gellir sicrhau ansawdd bywyd drwy annog gweithgareddau awyr agored, mannau gwyrdd, teithio llesol, llu o fentrau ystyriol o blant ac ymgysylltu plant â'r awyr agored. Ac rwy'n credu bod hynny'n gwbl briodol, ond a fyddech chi'n cytuno â mi mai un o'r heriau y maen nhw hefyd yn eu hwynebu, Prif Weinidog, ac y mae nhw angen cymorth Llywodraeth Cymru yn ei gyswllt, yw sicrhau bod tai newydd yn cael eu cyfateb gan wasanaethau cyhoeddus? Rwy'n gwybod yn sir Fynwy y bu llawer o dai newydd ym Magwyr, Gwndy a Llanfihangel Rogiet, ond nid cynnydd cymesur i wasanaethau iechyd a gwasanaethau cyhoeddus eraill. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi canolfan gymunedol ym Magwyr a Gwndy, sydd i'w groesawu'n fawr, a cheir cynigion ar gyfer gorsaf drenau llwybr cerdded ym Magwyr, ac mae hwn a llawer iawn arall angen cymorth Llywodraeth Cymru. Felly, lle mae awdurdodau lleol yn uchelgeisiol ac yn flaengar, Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno eu bod nhw'n haeddu'r cymorth hwnnw gan Lywodraeth Cymru ac, yn wir, sefydliadau partner?
Well, Llywydd, I do agree with John Griffths that there are local authorities in south-east Wales, part of the south-east Wales national growth area, that are ambitious and progressive in wanting to provide housing for their local populations. Llywydd, in my own constituency, Cardiff Council is planning to build houses that are the equivalent of a town the size of Carmarthen within the boundaries of the constituency. And I'm well familiar with the point that the Member makes about the tension between needing to build houses and obtaining the section 106 money that comes with it, while providing the necessary education, health, transport and other facilities that are needed to support house building on that scale. It is a sign of the success of those areas in his constituency that people want to come and live in the Newport East area and that it has a council that is prepared to endorse those ambitions.
But the point that John Griffiths makes is a very important one to people who live locally. Local authorities, when they are bringing forward local development plans, have to be able to demonstrate that, as well as housing, there will be the public services that go alongside them, and that is both health, education and other local authority services. The promise of them in the future is not something to be enough to persuade people to go with the grain of what is needed in south-east Wales. And I agree with what John Griffiths said as well, Llywydd, that local authorities that already have LDPs and are now in the process of revising and updating them will have learnt from that previous process, and we can expect them to approach it in a way that takes account of the points that John Griffiths has made this afternoon.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno â John Griffiths bod awdurdodau lleol yn y de-ddwyrain, sy'n rhan o ardal twf cenedlaethol de-ddwyrain Cymru, sy'n uchelgeisiol ac yn flaengar o ran bod eisiau darparu tai ar gyfer eu poblogaethau lleol. Llywydd, yn fy etholaeth i fy hun, mae Cyngor Caerdydd yn bwriadu adeiladu tai sy'n cyfateb i dref o faint Caerfyrddin o fewn ffiniau'r etholaeth. Ac rwy'n gyfarwydd iawn â'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud am y tensiwn rhwng angen adeiladu tai a chael yr arian adran 106 sy'n dod gydag ef, tra'n darparu'r cyfleusterau addysg, iechyd, trafnidiaeth ac eraill angenrheidiol sydd eu hangen i gefnogi adeiladu tai ar y raddfa honno. Mae'n arwydd o lwyddiant yr ardaloedd hynny yn ei etholaeth bod pobl eisiau dod i fyw yn ardal Dwyrain Casnewydd a bod ganddo gyngor sy'n barod i gymeradwyo'r uchelgeisiau hynny.
Ond mae'r pwynt y mae John Griffiths yn ei wneud yn un pwysig iawn i bobl sy'n byw yn lleol. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol, pan fyddan nhw'n cyflwyno cynlluniau datblygu lleol, allu dangos, yn ogystal â thai, y bydd y gwasanaethau cyhoeddus sy'n mynd ochr yn ochr â nhw, ac mae hynny'n golygu iechyd, addysg a gwasanaethau awdurdod lleol eraill. Nid yw'r addewid ohonyn nhw yn y dyfodol yn rhywbeth i fod yn ddigon i berswadio pobl i fynd gyda graen yr hyn sydd ei angen yn y de-ddwyrain. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd John Griffiths hefyd, Llywydd, y bydd awdurdodau lleol sydd â CDLlau eisoes ac sydd bellach wrthi'n eu diwygio a'u diweddaru wedi dysgu o'r broses flaenorol honno, a gallwn ddisgwyl iddyn nhw fynd i'r afael â hynny mewn ffordd sy'n cymryd i ystyriaeth y pwyntiau y mae John Griffiths wedi eu gwneud y prynhawn yma.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. On Friday, we heard the devastating news about the closure of the blast furnaces at Port Talbot, First Minister. Nearly 3,000 jobs are going. Obviously, replacement arc furnaces are coming in their place. It is a fact that a transition board has been established, jointly, I understand, with the company and the UK Government, and the Welsh Government have a role, with the Minister for Economy sitting as vice-chairman on that transition board. Can you outline what the aspiration is and the hopes are of the Welsh Government for that transition board to make a real difference in transitioning to the new steel-making capacity at Port Talbot and, importantly, supporting the workforce in that journey?
Diolch, Llywydd. Ddydd Gwener, clywsom y newyddion trychinebus am gau'r ffwrneisi chwyth ym Mhort Talbot, Prif Weinidog. Mae bron i 3,000 o swyddi yn cael eu colli. Yn amlwg, mae ffwrneisi arc newydd yn dod yn eu lle. Mae'n ffaith bod bwrdd pontio wedi cael ei sefydlu, ar y cyd, rwy'n deall, â'r cwmni a Llywodraeth y DU, ac mae gan Lywodraeth Cymru swyddogaeth, gyda Gweinidog yr Economi yn eistedd fel is-gadeirydd ar y bwrdd pontio hwnnw. A allwch chi amlinellu beth yw dyhead a gobeithion Llywodraeth Cymru i'r bwrdd pontio hwnnw wneud gwahaniaeth gwirioneddol o ran trosglwyddo i'r capasiti cynhyrchu dur newydd ym Mhort Talbot ac, yn bwysig, cefnogi'r gweithlu ar y daith honno?
Well, Llywydd, I agree with the leader of the opposition that it was devastating news for that local economy. It's more than that, though; it's devastating news, I think, for the whole of the United Kingdom, because there will be no indigenous steel-making capacity in the United Kingdom if the company's plans go ahead. So, this Government is not signed up to the company's plan. We believe that there is a credible alternative that would sustain jobs at Port Talbot and would sustain indigenous steel making in the United Kingdom. That is the Syndex plan, which the trade unions have jointly funded to bring about. It was described as a credible plan by the company themselves. I say to the company what I know others have said: I hope they will not make any irreversible decisions, because, with a general election happening this year, there is an alternative future for the steel industry in the United Kingdom, and I want Port Talbot to be part of that.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag arweinydd yr wrthblaid ei fod yn newyddion trychinebus i'r economi leol honno. Ond mae'n fwy na hynny; mae'n newyddion trychinebus, rwy'n credu, i'r Deyrnas Unedig gyfan, oherwydd ni fydd unrhyw gapasiti cynhyrchu dur cynhenid yn y Deyrnas Unedig os bydd cynlluniau'r cwmni yn mynd yn eu blaen. Felly, nid yw'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i gynllun y cwmni. Rydym ni'n credu bod dewis arall hygred a fyddai'n cynnal swyddi ym Mhort Talbot ac a fyddai'n cynnal cynhyrchu dur cynhenid yn y Deyrnas Unedig. Cynllun Syndex yw hwn, y mae'r undebau llafur wedi ei ariannu ar y cyd i'w wireddu. Fe'i disgrifiwyd fel cynllun hygred gan y cwmni eu hunain. Dywedaf wrth y cwmni yr hyn y gwn fod pobl eraill wedi ei ddweud: rwy'n gobeithio na fyddan nhw'n gwneud unrhyw benderfyniadau na ellir eu gwrthdroi, oherwydd, gydag etholiad cyffredinol yn digwydd eleni, mae dyfodol amgen i'r diwydiant dur yn y Deyrnas Unedig, ac rwyf eisiau i Bort Talbot fod yn rhan o hynny.
First Minister, the question I asked you is dealing with what we have before us now. I can understand you obviously outlining where you think things should go, but ultimately we have before us an announcement from the company that is going to shut, regrettably, the two blast furnaces in Port Talbot. I disagree with that proposal. From the conversations I've had with Tata, I was always under the impression that at least one of those blast furnaces would continue in operation. And I still maintain that that is a feasible objective for the transition to arc furnaces. But we have this transition board. Could you outline what resources the Welsh Government have jointly, with the UK Government, put into the transition board so that it can begin its work as a matter of great importance and, ultimately, have the resources available to it so that the training opportunities and the remodelling that will be required to make sure that steel production does continue at Port Talbot are met in full by the transition board and its remit?
Prif Weinidog, mae'r cwestiwn a ofynnais i chi yn ymdrin â'r hyn sydd gennym ni o'n blaenau nawr. Gallaf eich ddeall yn amlwg yn amlinellu lle'r ydych chi'n meddwl y dylai pethau fynd, ond yn y pen draw mae gennym ni gyhoeddiad o'n blaenau gan y cwmni sy'n mynd i gau, yn anffodus, y ddwy ffwrnais chwyth ym Mhort Talbot. Rwy'n anghytuno â'r cynnig hwnnw. O'r sgyrsiau yr wyf i wedi eu cael gyda Tata, roeddwn i bob amser o dan yr argraff y byddai o leiaf un o'r ffwrneisi chwyth hynny yn parhau i weithredu. Ac rwy'n dal i ddadlau bod hwnnw'n amcan ymarferol ar gyfer pontio i ffwrneisi arc. Ond mae gennym ni'r bwrdd pontio hwn. A allwch chi amlinellu pa adnoddau y mae Llywodraeth Cymru ar y cyd, gyda Llywodraeth y DU, wedi eu cyfrannu at y bwrdd pontio fel y gall gychwyn ei waith fel mater o bwysigrwydd mawr ac, yn y pen draw, bod â'r adnoddau ar gael iddo fel bod y cyfleoedd hyfforddi a'r ailfodelu a fydd yn ofynnol i wneud yn siŵr bod cynhyrchu dur yn parhau ym Mhort Talbot yn cael eu cyflawni'n llawn gan y bwrdd pontio a'i gylch gwaith?
Well, Llywydd, first of all can I welcome what the leader of the opposition has said about his support for the continuation of blast furnace No. 4? I think everybody accepts—the trade unions accept—that blast furnace No. 5 will be decommissioned in relatively short order. But keeping blast furnace No. 4 going while the electric arc capacity can be built up is at the heart of that Syndex plan, and I'm very glad to hear what the leader of the opposition has said.
In the meantime, there is the transition board. It is attended by the Minister for Economy. I spoke to the Chancellor of the Exchequer back in September, when the £500 million investment was announced. I talked to him then about the transition arrangements. We will be at that table; we will work with the trade unions and other people at Port Talbot to do whatever we can in the meantime. But, for us, we're not going to do it on the basis that we have settled for the company's plan. We think there is a different future, a better future, a credible future for those people who will lose their jobs—and we know there will be fewer jobs in Port Talbot in the future. The transition board will be there to help to fund the training that is necessary, to do the other things that can be done, and the Welsh Government will play our part in that, as we always have. We are a long-term investor in the Tata site, particularly on the training side of things. So, we will be there, we will make our contribution, but we will do it against the background of continuing to advocate and make the case for a different pathway from where Tata is today to where it needs to be in the future.
Wel, Llywydd, yn gyntaf oll a gaf i groesawu'r hyn y mae arweinydd yr wrthblaid wedi ei ddweud am ei gefnogaeth i barhad ffwrnais chwyth Rhif 4? Rwy'n credu bod pawb yn derbyn—mae'r undebau llafur yn derbyn—y bydd ffwrnais chwyth Rhif 5 yn cael ei datgomisiynu yn gymharol fuan. Ond mae cadw ffwrnais chwyth Rhif 4 i fynd tra gellir datblygu'r capasiti arc trydan yn ganolog i'r cynllun Syndex hwnnw, ac rwy'n falch iawn o glywed yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid wedi ei ddweud.
Yn y cyfamser, ceir bwrdd pontio. Mae Gweinidog yr Economi yn ei fynychu. Siaradais â Changhellor y Trysorlys yn ôl ym mis Medi, pan gyhoeddwyd y buddsoddiad o £500 miliwn. Siaradais ag ef bryd hynny am y trefniadau pontio. Byddwn ni wrth y bwrdd hwnnw; byddwn yn gweithio gyda'r undebau llafur a phobl eraill ym Mhort Talbot i wneud beth bynnag y gallwn yn y cyfamser. Ond, i ni, nid ydym ni'n mynd i'w wneud ar y sail ein bod ni wedi setlo ar gynllun y cwmni. Rydym ni'n credu bod dyfodol gwahanol, dyfodol gwell, dyfodol hygred i'r bobl hynny a fydd yn colli eu swyddi—ac rydym ni'n gwybod y bydd llai o swyddi ym Mhort Talbot yn y dyfodol. Bydd y bwrdd pontio yno i helpu i ariannu'r hyfforddiant sy'n angenrheidiol, i wneud y pethau eraill y gellir eu gwneud, a bydd Llywodraeth Cymru yn chwarae ein rhan yn hynny, fel yr ydym ni wedi ei wneud erioed. Rydym ni'n fuddsoddwr hirdymor yn safle Tata, yn enwedig ar ochr hyfforddi pethau. Felly, byddwn ni yno, byddwn ni'n gwneud ein cyfraniad, ond byddwn ni'n ei wneud yn erbyn y cefndir o barhau i eirioli a dadlau'r achos dros wahanol lwybr o le mae Tata heddiw i'r le mae angen iddo fod yn y dyfodol.
I've been quite open this afternoon in saying that I disagree with the company's proposal about shutting blast furnace No. 4. I do believe that there's an ability and a route to keep that blast furnace open, and, indeed, all the conversations I've had over recent years with Tata indicated that that was going to be the journey that they would undertake. I was as surprised as anyone when it came out that they were going to shut both blast furnaces, and, obviously, the job losses that would follow from that while in transition to the arc furnaces. But it is a fact that the company have set their sights on this journey. The UK Government has put £0.5 billion on the table, along with the company's £750 million, to retain steel-making capacity in Port Talbot, thus protecting 17,000 jobs in total in the wider economy.
I'll try it for the third time, if I may, First Minister. I understand that the Minister has a seat at the table. What I'm trying to understand is: what resource has the Welsh Government put in—and by resource I mean financial resource—in supporting the transition board's journey to make sure those training opportunities and other opportunities can be fully exploited, such as the free-port initiative, to make sure that there are opportunities in Port Talbot for those workers and the workers in the wider south Wales economy? How much money has been put in, First Minister?
Rwyf i wedi bod yn eithaf agored y prynhawn yma o ran dweud fy mod i'n anghytuno â chynnig y cwmni i gau ffwrnais chwyth Rhif 4. Rwy'n credu bod gallu a llwybr i gadw'r ffwrnais chwyth honno ar agor, ac, yn wir, roedd yr holl sgyrsiau yr wyf i wedi eu cael dros y blynyddoedd diwethaf gyda Tata yn nodi mai dyna fyddai'r daith y bydden nhw'n mynd arni. Cefais fy synnu cymaint ag unrhyw un pan gyhoeddwyd eu bod nhw'n mynd i gau'r ddwy ffwrnais chwyth, ac, yn amlwg, y colledion swyddi a fyddai'n dilyn o hynny wrth drosglwyddo i'r ffwrneisi arc. Ond mae'n ffaith bod y cwmni wedi gosod eu golygon ar y daith hon. Mae Llywodraeth y DU wedi rhoi £0.5 biliwn ar y bwrdd, ynghyd â £750 miliwn y cwmni, i gadw capasiti cynhyrchu dur ym Mhort Talbot, gan ddiogelu cyfanswm o 17,000 o swyddi yn yr economi ehangach.
Rhoddaf gynnig arni am y trydydd tro, os caf i, Prif Weinidog. Rwy'n deall bod gan y Gweinidog sedd wrth y bwrdd. Yr hyn yr wyf i'n ceisio ei ddeall yw: pa adnoddau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cyfrannu—a thrwy adnodd rwy'n golygu adnoddau ariannol—i gefnogi taith y bwrdd pontio i wneud yn siŵr y gellir manteisio'n llawn ar y cyfleoedd hyfforddi hynny a chyfleoedd eraill, fel y fenter porthladd rhydd, i wneud yn siŵr bod cyfleoedd ym Mhort Talbot i'r gweithwyr hynny a'r gweithwyr yn economi ehangach y de? Faint o arian sydd wedi cael ei gyfrannu, Prif Weinidog?
Well, Llywydd, I don't think there's a great deal separating the leader of the opposition and the remarks that the Welsh Government has been making. I invite him, certainly, to put those views with us to his colleagues in the UK Government, because I don't think they are of the same view. I welcomed the £500 million when the Chancellor announced it back in September; I remember welcoming it here on the floor of the Senedd. What we are talking about is a just transition from today to where we all think Tata will need to be.
I don't have a figure right in front of me, but the Welsh Government has invested in Tata for years and years. I remember agreeing sums of money when I was finance Minister, and they were very much in that training space, making sure that there were opportunities for young people to get the training that they would need at that site, and we will go on playing our part in that way.
The bigger picture is the one that the leader of the opposition has referred to this afternoon. It is how we sustain steel making in one blast furnace over that period as we move to the electric arc future, and if we can say that jointly to the UK Government I'm sure that argument will carry even more weight.
Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu bod llawer iawn yn gwahanu arweinydd yr wrthblaid a'r sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu gwneud. Rwy'n ei wahodd ef, yn sicr, i gyfleu'r safbwyntiau hynny gyda ni i'w gydweithwyr yn Llywodraeth y DU, oherwydd nid wyf i'n credu eu bod nhw o'r un farn. Croesawais y £500 miliwn pan gyhoeddodd y Canghellor ef yn ôl ym mis Medi; rwy'n cofio ei groesawu yma ar lawr y Senedd. Yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano yw trosglwyddiad cyfiawn o heddiw i le'r ydym ni i gyd yn credu y bydd angen i Tata fod.
Nid oes gen i ffigur o fy mlaen ar hyn o bryd, ond mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi yn Tata ers blynyddoedd ar flynyddoedd. Rwy'n cofio cytuno ar symiau o arian pan oeddwn i'n Weinidog cyllid, ac roedden nhw'n sicr yn y maes hyfforddi hwnnw, gan wneud yn siŵr bod cyfleoedd i bobl ifanc gael yr hyfforddiant y byddai ei angen arnyn nhw ar y safle hwnnw, a byddwn yn parhau i chwarae ein rhan yn y ffordd honno.
Y darlun mwy yw'r un y mae arweinydd yr wrthblaid wedi cyfeirio ato y prynhawn yma. Dyma sut rydym ni'n cynnal cynhyrchu dur mewn un ffwrnais chwyth dros y cyfnod hwnnw wrth i ni symud i'r dyfodol arc trydan, ac os gallwn ni ddweud hynny ar y cyd wrth Lywodraeth y DU, rwy'n siŵr y bydd y ddadl honno yn gryfach fyth.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Mae cyhoeddiad Tata am ddiswyddo 2,500 o weithwyr yn drasiedi, wrth gwrs, i bob un o'r unigolion a'u teuluoedd, i gymuned Port Talbot a thu hwnt. Mae o'n bygwth dwysau gwendidau economaidd Cymru, ac mae o'n amlygu agwedd ddirmygus Llywodraeth San Steffan tuag at Gymru, mae gen i ofn. Mae diffyg parodrwydd y Llywodraeth Geidwadol i gydnabod pwysigrwydd y diwydiant dur i Gymru yn syfrdanol.
Rŵan, dwi wedi siarad efo swyddogion Tata heddiw. Mi ges i gyfle i drafod sawl agwedd ar y sefyllfa a'r angen i bontio yn deg tuag at ddatgarboneiddio, i wneud popeth i arbed swyddi, wrth gwrs, i fuddsoddi yn nyfodol y gweithlu ac yn nyfodol y safle. Dwi'n falch o glywed gan y Prif Weinidog ei fod o'n cytuno efo fi na ddylem ni fod yn rhoi i fyny ar y gweithwyr rŵan, fod yna amser o hyd i ddod â gwahanol bartïon ynghyd i chwilio am ateb amgen, ond ydy o'n cytuno efo fi hefyd fod yn rhaid i Lywodraeth bresennol Prydain, ac, o bosib, Llywodraeth Lafur yn y dyfodol agos, roi ymrwymiad llawer cliriach o barodrwydd i fuddsoddi llawer, llawer mwy na'r hyn sydd ar y bwrdd gan y Llywodraeth bresennol na'r hyn sy'n cael ei addo gan Lafur pe baen nhw'n dod i rym?
Thank you, Llywydd. The Tata announcement on the 2,500 job losses is a tragedy for each of those individuals and their families, for the community of Port Talbot and beyond. It threatens to intensify the economic weaknesses of Wales, and it highlights the insulting attitude of the Westminster Government towards Wales. The lack of willingness of the Conservative Government to recognise the importance of the steel industry for Wales is quite shocking.
Now, I've spoken to Tata officials today, and I had an opportunity to discuss many aspects of the situation—the need to transition fairly towards decarbonisation, to do everything to save jobs, to invest in the future of the workforce and the site. I'm pleased to hear from the First Minister that he agrees with me that we shouldn't be giving up on the workforce now, that there is still time to bring the different parties together to find an alternative solution, but does he agree with me also that the current UK Government, and, perhaps, a Labour Government in the near future, must give a far clearer commitment of a willingness to invest far, far more than what's on the table from the current Government or what's being pledged by Labour were they to come into power?
Wel, Llywydd, dwi'n siŵr, os ydym ni yn mynd i gael pontio teg i'r dyfodol, bydd yn rhaid i ni gael mwy o arian ar y bwrdd i helpu yn y broses yna. Mae gan y Blaid Lafur—. Mae cynllun gyda ni: £3 biliwn yn nyfodol dur yma yn y Deyrnas Unedig. Dyna pam, pan atebais i'r cwestiwn cyntaf oddi wrth arweinydd yr wrthblaid, roeddwn i'n trio tynnu sylw at y ffaith, wrth gwrs, ei bod hi'n mynd i fod yn gyfnod anodd dros ben i bobl leol ym Mhort Talbot, ond mae hyn yn argyfwng i'r Deyrnas Unedig hefyd. Dydy hi jest ddim yn dderbyniol i ddibynnu ar bethau sydd ar gael dros y byd heb gael capasiti i greu dur yma yn y Deyrnas Unedig. Mae arian ar gael dan Lafur. Dyna pam mae'n bwysig i'r cwmni, mewn blwyddyn lle bydd etholiad cyffredinol, glywed beth sydd ar gael gan Blaid Lafur ac ystyried hwnna pan fyddan nhw'n cynllunio.
Well, Llywydd, if we are to have fair transition in future, we will need more money on the table to assist that process. The Labour Party—. We have a plan: £3 billion in the future of steel here in the United Kingdom. That's why, when I responded to the initial question from the leader of the opposition, I tried to draw attention to the fact that, of course, it is going to be a very difficult period for local people in Port Talbot, but this is a crisis for the entire UK. It's just not acceptable to depend upon those things that are available globally without having the capacity to produce steel here in the United Kingdom. Funding is available under Labour. That's why it's important that the company, in a year when there will be a general election, hears what is available and what is proposed by the Labour Party and considers that when they make their plans.
Thank you for the response. I want to make it clear I don't think £3 billion is near enough, either. It's better than the £0.5 billion that's on the table from the current Government, but the UK Government just isn't investing to help heavy industry prepare for a just transition to a cleaner future like Governments in other European countries do. There are subsidies of €50 billion available to help energy-intensive manufacturers in Germany transition to climate-neutral technologies; €2.6 billion is being invested in one region alone in decarbonising its steel industry with hydrogen. We have to be setting the bar so much higher.
Now, in a general election year, yes, the steel industry is looking for a signal that a potential future Government would commit in a way that the current Government has not, but, whilst money is of course top of the list in many, many ways, we also need a plan, and it's clear from the Tata announcement that the absence of an industrial strategy by either UK or Welsh Government is costing us dearly. Now, will the First Minister commit to making the creation of an industrial strategy, alongside industry, universities and others, a priority? Because, without a strategy, we're going to remain vulnerable.
Diolch am yr ymateb. Hoffwn ei gwneud hi'n eglur nad wyf i'n credu bod £3 biliwn yn agos at ddigon, chwaith. Mae'n well na'r £0.5 biliwn sydd ar y bwrdd gan y Llywodraeth bresennol, ond nid yw Llywodraeth y DU yn buddsoddi i helpu diwydiant trwm baratoi ar gyfer trosglwyddiad cyfiawn i ddyfodol glanach fel y mae Llywodraethau mewn gwledydd Ewropeaidd eraill yn ei wneud. Mae cymorthdaliadau gwerth €50 biliwn ar gael i helpu gweithgynhyrchwyr ynni-ddwys yn yr Almaen drosglwyddo i dechnolegau niwtral o ran yr hinsawdd; mae €2.6 biliwn yn cael ei fuddsoddi mewn un rhanbarth yn unig i ddatgarboneiddio ei ddiwydiant dur gyda hydrogen. Mae'n rhaid i ni osod y bar gymaint yn uwch.
Nawr, mewn blwyddyn etholiad cyffredinol, ydy, mae'r diwydiant dur yn chwilio am arwydd y byddai darpar Lywodraeth yn y dyfodol yn ymrwymo mewn ffordd nad yw'r Llywodraeth bresennol wedi ei wneud, ond, er bod arian, wrth gwrs, ar frig y rhestr mewn nifer fawr o ffyrdd, mae angen cynllun arnom ni hefyd, ac mae'n amlwg o gyhoeddiad Tata bod absenoldeb strategaeth ddiwydiannol gan naill ai Lywodraeth y DU neu Lywodraeth Cymru yn gostus dros ben i ni. Nawr, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i wneud llunio strategaeth ddiwydiannol, ochr yn ochr â diwydiant, prifysgolion ac eraill, yn flaenoriaeth? Oherwydd, heb strategaeth, rydym ni'n mynd i barhau i fod yn agored i niwed.
Llywydd, the leader of Plaid Cymru makes a number of important points there. I'll just take a moment, if I could, Llywydd, to rehearse a small bit of the history of this.
Back at the start of July 2022 the Minister for Economy and I came into Cathays Park on a Saturday morning to meet the chair of the Indian board of Tata, and he made to us then a series of points that Rhun ap Iorwerth has echoed this afternoon, about the unfairness of energy costs here in the United Kingdom and of the need for investment in green technologies that would support the steel industry of the future. I was sufficiently concerned about what we heard that day to arrange a call with Michael Gove, and I put a series of the points that had been put to us by the chair of the Tata board to him, because most of what we were talking about were actions that lay in the hands of the UK Government, and negotiations between the company and the UK Government had already been protracted. I wrote to the then Prime Minister, Boris Johnson, on 22 July 2022, setting out all these points for him as well, and he replied to me in mid August saying that these were all points that he recognised, that his Government was committed to supporting high-quality steel making across the United Kingdom, but that decisions about investment in Tata would have to await his successor. Well, it by-passed his immediate successor, and it took from July of 2022 to September of 2023 before there was an actual agreement between the company.
And if we're making these points, I'll just make this point as well, Llywydd, that, on Thursday of last week, when it became clear that the company were to make their announcement on the Friday, I wrote immediately to the Prime Minister asking for a telephone call with him on Friday so that we could jointly discuss how we could best respond to the emerging picture, and by eight o'clock, half-past eight in the morning, on Friday I'd had a reply from the Prime Minister saying that he couldn't find time to meet me or talk to me that day. I do think that is genuinely shocking. It contrasts very much—[Interruption.] It contrasts very much—[Interruption.] I hope you're—. I do hope you're not defending that. I do hope—[Interruption.] No, I think—[Interruption.]
Well, Llywydd, nobody outside this room will hear Members of the Conservative Party shouting at me, but let me make sure that people do know that they're shouting at me to defend the fact that their Prime Minister was unprepared to talk to the First Minister of Wales on that day. That contrasts, for me, very vividly with the actions of his predecessor, Theresa May, on the day that Ford announced that they were leaving Bridgend. My office contacted the office of the Prime Minister that day, and before the end of that day I was in a conversation with the Prime Minister about what we could do together to help people who were affected. That's what I was looking for from the Prime Minister and I am genuinely baffled that he did not feel it was a priority for him to find the small amount of time he would have needed that day to have that conversation. That conversation is necessary because if we are to attend to the points that the leader of Plaid Cymru makes, that will have to be a joint effort between the responsibilities that remain at Westminster and the responsibilities that are devolved to this Senedd.
Llywydd, mae arweinydd Plaid Cymru yn gwneud nifer o bwyntiau pwysig yn y fan yna. Hoffwn gymryd eiliad, os caf i, Llywydd, i fynd drwy rhan fach o hanes hyn.
Yn ôl ar ddechrau Gorffennaf 2022 daeth Gweinidog yr Economi a minnau i Barc Cathays ar fore Sadwrn i gyfarfod cadeirydd bwrdd Tata yn India, a gwnaeth gyfres o bwyntiau i ni bryd hynny y mae Rhun ap Iorwerth wedi eu hatseinio y prynhawn yma, am annhegwch costau ynni yma yn y Deyrnas Unedig a'r angen am fuddsoddiad mewn technolegau gwyrdd a fyddai'n cefnogi diwydiant dur y dyfodol. Roeddwn i'n ddigon pryderus am yr hyn a glywsom y diwrnod hwnnw i drefnu galwad gyda Michael Gove, a rhannais gyfres o'r pwyntiau a wnaed i ni gan gadeirydd bwrdd Tata ag ef, gan fod y rhan fwyaf o'r hyn yr oeddem ni'n sôn amdano yn gamau a oedd yn nwylo Llywodraeth y DU, ac roedd trafodaethau rhwng y cwmni a Llywodraeth y DU eisoes bod yn hirfaith. Ysgrifennais at Brif Weinidog y DU ar y pryd, Boris Johnson, ar 22 Gorffennaf 2022, gan nodi'r holl bwyntiau hyn iddo yntau hefyd, ac chefais ateb ganddo ganol mis Awst yn dweud bod y rhain i gyd yn bwyntiau yr oedd yn eu cydnabod, bod ei Lywodraeth wedi ymrwymo i gefnogi cynhyrchu dur o ansawdd uchel ar draws y Deyrnas Unedig, ond y byddai'n rhaid i benderfyniadau am fuddsoddi yn Tata aros am ei olynydd. Wel, fe wnaeth osgoi ei olynydd uniongyrchol, a chymerodd o fis Gorffennaf 2022 i fis Medi 2023 cyn bod cytundeb gwirioneddol rhwng y cwmni.
Ac os ydym ni'n gwneud y pwyntiau hyn, hoffwn wneud y pwynt hwn hefyd, Llywydd, sef, pan ddaeth yn amlwg, ddydd Iau yr wythnos diwethaf, y byddai'r cwmni'n gwneud eu cyhoeddiad ar y dydd Gwener, ysgrifennais yn syth at Brif Weinidog y DU yn gofyn am alwad ffôn gydag ef ddydd Gwener fel y gallem ni drafod ar y cyd sut y gallem ni ymateb orau i'r darlun a oedd yn dod i'r amlwg, ac erbyn wyth o'r gloch, hanner awr wedi wyth y bore, ddydd Gwener roeddwn i wedi cael ateb gan Brif Weinidog y DU yn dweud na allai ddod o hyd i amser i gyfarfod â mi na siarad â mi y diwrnod hwnnw. Rwy'n credu bod hynny'n wirioneddol syfrdanol. Mae'n cyferbynnu'n fawr iawn—[Torri ar draws.] Mae'n cyferbynnu'n fawr iawn—[Torri ar draws.] Rwy'n gobeithio nad ydych chi'n—. Rwy'n gobeithio nad ydych chi'n amddiffyn hynny. Rwy'n gobeithio—[Torri ar draws.] Na, rwy'n credu—[Torri ar draws.]
Wel, Llywydd, ni fydd neb y tu allan i'r ystafell hon yn clywed Aelodau'r Blaid Geidwadol yn gweiddi arnaf i, ond gadewch i mi wneud yn siŵr bod pobl yn gwybod eu bod nhw'n gweiddi arnaf i amddiffyn y ffaith nad oedd eu Prif Weinidog yn barod i siarad â Phrif Weinidog Cymru ar y diwrnod hwnnw. Mae hynny'n cyferbynnu, i mi, yn fyw iawn gyda gweithredoedd ei ragflaenydd, Theresa May, ar y diwrnod y cyhoeddodd Ford eu bod nhw'n gadael Pen-y-bont ar Ogwr. Cysylltodd fy swyddfa i â swyddfa Prif Weinidog y DU y diwrnod hwnnw, a chyn diwedd y diwrnod hwnnw roeddwn i'n cael sgwrs gyda Phrif Weinidog y DU am yr hyn y gallem ni ei wneud gyda'n gilydd i helpu pobl a oedd wedi'u heffeithio. Dyna roeddwn i'n chwilio amdano gan Brif Weinidog presennol y DU ac rwyf i mewn penbleth gwirioneddol nad oedd yn teimlo ei fod yn flaenoriaeth iddo ddod o hyd i'r ychydig amser y byddai wedi bod ei angen arno y diwrnod hwnnw i gael y sgwrs honno. Mae'r sgwrs honno yn angenrheidiol oherwydd os ydym ni'n mynd i roi sylw i'r pwyntiau y mae arweinydd Plaid Cymru yn eu gwneud, bydd yn rhaid i hynny fod yn ymdrech ar y cyd rhwng y cyfrifoldebau sy'n dal i fod yn San Steffan a'r cyfrifoldebau sydd wedi'u datganoli i'r Senedd hon.
It is, of course, shameful, the attitude of UK Government towards industry in Wales as it's responded to this Tata announcement, and I'm not sure what's most disturbing, the refusal of the UK Prime Minister to speak with the Welsh First Minister on the issue or the defence of his actions by the Conservatives here in our national Parliament.
Now, waiting in vain for Westminster to do what's in Wales's best interests isn't confined to the issue of jobs in the steel industry, of course. Last week, the considered view of the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales was that the status quo isn't sustainable. But it took all of four days for Labour's most senior Welsh MP to pour cold water on the report and go against the First Minister's official position. A commitment by shadow Welsh Secretary Jo Stevens to only explore the devolution of youth justice and probation goes against the political consensus in this Chamber, and ruling out the devolution of policing and justice before the ink was dry on the report is the most alarming signal yet, perhaps, that Wales's ambition will be held back by Keir Starmer's inner circle.
Now, this is the First Minister's opportunity to distance himself from those comments, reaffirm his support for the recommendations of the Thomas commission and restate his Government's intention to prepare the ground for the devolution of justice. And as I invite him to do so, will he confirm whether it's the First Minister in the Welsh Government or the shadow Secretary of State for Wales in Keir Starmer's team who has the final word on this issue?
Mae agwedd Llywodraeth y DU at ddiwydiant yng Nghymru, wrth gwrs, yn gywilyddus fel y mae wedi ymateb i'r cyhoeddiad hwn gan Tata, ac nid wyf i'n siŵr beth sydd fwyaf pryderus, gwrthodiad Prif Weinidog y DU i siarad â Phrif Weinidog Cymru am y mater neu'r amddiffyniad o'i ymddygiad gan y Ceidwadwyr yma yn ein Senedd genedlaethol.
Nawr, nid yw aros yn ofer i San Steffan wneud yr hyn sydd er budd pennaf Cymru wedi'i gyfyngu i fater swyddi yn y diwydiant dur, wrth gwrs. Yr wythnos diwethaf, barn ystyriol y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru oedd nad yw'r sefyllfa fel y mae hi yn gynaliadwy. Ond cymerodd bedwar diwrnod cyfan i AS mwyaf blaenllaw Llafur yng Nghymru daflu dŵr oer am ben ar yr adroddiad a mynd yn groes i safbwynt swyddogol y Prif Weinidog. Mae ymrwymiad Ysgrifennydd Cymru yr wrthblaid, Jo Stevens, i archwilio datganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf yn unig yn mynd yn groes i'r consensws gwleidyddol yn y Siambr hon, a diystyru datganoli plismona a chyfiawnder cyn i'r inc sychu ar yr adroddiad yw'r arwydd mwyaf gofidus eto, efallai, y bydd uchelgais Cymru yn cael ei ddal yn ôl gan gylch mewnol Keir Starmer.
Nawr, dyma gyfle'r Prif Weinidog i ymbellhau ei hun oddi wrth y sylwadau hynny, i ailddatgan ei gefnogaeth i argymhellion comisiwn Thomas ac i ailddatgan bwriad ei Lywodraeth i baratoi'r tir ar gyfer datganoli cyfiawnder. Ac wrth i mi ei wahodd i wneud hynny, a wnaiff ef gadarnhau ai Prif Weinidog Llywodraeth Cymru neu Ysgrifennydd Gwladol Cymru yr wrthblaid yn nhîm Keir Starmer sydd â'r gair olaf ar y mater hwn?
I'm very happy to confirm the Welsh Government's support for the policy of the Labour Party here in Wales—unanimously endorsed at our conference in March last year—in favour of the devolution of the criminal justice system as set out in the Thomas commission report—a former chief justice of England and Wales; as endorsed in the Brown report—the report of a former Prime Minister of the United Kingdom; and as endorsed in the Williams and McAllister report—a former Archbishop of Canterbury. These are hardly a bunch of tearaways suggesting wild ideas for consideration, are they? And they are the policy of the Welsh Government.
The shadow Secretary of State said that we would need to explore how devolution would take place, and of course she is right in that. For me, it is not an exploration of the principle; that is the policy of the Welsh Government. But if, shall we say, the probation service were to be devolved so that it became a responsibility of this Senedd, then there will be a lot to explore to make that happen. We will have to explore the governance arrangements, we will have to explore the financial arrangements, we will have to explore the interface between the probation service in Wales and its counterpart in England. So, there will be a lot to explore, but for me the destination is clear: it is the policy of this Government and has been unambiguously so for many, many months.
Rwy'n hapus iawn i gadarnhau cefnogaeth Llywodraeth Cymru i bolisi'r Blaid Lafur yma yng Nghymru—a gymeradwywyd yn unfrydol yn ein cynhadledd ym mis Mawrth y llynedd—o blaid datganoli'r system cyfiawnder troseddol fel y nodwyd yn adroddiad comisiwn Thomas—cyn brif ustus yng Nghymru a Lloegr; fel y'i cymeradwywyd yn adroddiad Brown—adroddiad cyn-Brif Weinidog y Deyrnas Unedig; ac fel y'i cymeradwywyd yn adroddiad Williams a McAllister—cyn-Archesgob Caergaint. Go brin fod y rhain yn griw o hwliganiaid sy'n awgrymu syniadau gwyllt i'w hystyried, onid ydyn nhw? A'r rhain yw polisi Llywodraeth Cymru.
Dywedodd Ysgrifennydd Gwladol yr wrthblaid y byddai angen i ni archwilio sut y byddai datganoli yn digwydd, ac wrth gwrs mae'n iawn yn hynny o beth. I mi, nid yw'n archwiliad o'r egwyddor; dyna bolisi Llywodraeth Cymru. Ond pe bai'r gwasanaeth prawf, gadewch i ni ddweud, yn cael ei ddatganoli fel ei fod yn dod yn gyfrifoldeb i'r Senedd hon, yna bydd llawer i'w archwilio i wneud i hynny ddigwydd. Bydd yn rhaid i ni archwilio'r trefniadau llywodraethu, bydd yn rhaid i ni archwilio'r trefniadau ariannol, bydd yn rhaid i ni archwilio'r rhyngwyneb rhwng y gwasanaeth prawf yng Nghymru a'r gwasanaeth cyfatebol yn Lloegr. Felly, bydd llawer i'w archwilio, ond i mi mae'r gyrchfan yn eglur: dyma bolisi'r Llywodraeth hon ac mae wedi bod yn ddiamwys felly ers misoedd lawer iawn.
3. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r ymateb cyhoeddus i adolygiad Llywodraeth Cymru o 20mya? OQ60581
3. What assessment has the First Minister made of the public response to the Welsh Government's 20 mph review? OQ60581
Llywydd, my assessment is that the public wants roads to be safe and to have speed limits that help to keep them safe. They also expect consistent application of the Welsh Government policy and that’s why our review will cover both the guidance provided to highway authorities and its local implementation.
Llywydd, fy asesiad i yw bod y cyhoedd eisiau i ffyrdd fod yn ddiogel a chael terfynau cyflymder sy'n helpu i'w cadw'n ddiogel. Maen nhw hefyd yn disgwyl i bolisi Llywodraeth Cymru gael ei weithredu'n gyson a dyna pam y bydd ein hadolygiad yn ymdrin â'r canllawiau a ddarperir i awdurdodau priffyrdd a'u gweithrediad lleol.
Thank you for your response, First Minister. Of course, your tenure is soon coming to an end and any review won't be completed in your time as First Minister. And to give you credit, of course, you've stood nobly by this policy in recent years and months, but your two potential successors seem to be all over the shop. We heard from Mr Miles that he would commit to a review of the 20 mph policy within the first week of office, and then a few days later he announced that he is fully committed to 20 mph, which is quite a swift review considering his not being in office yet. And then Mr Gething, who has backed 20 mph all the way, all of a sudden wants a public conversation, and for the public to be front and centre of a review of the policy. Some might perhaps describe that as a cart before the horse. So, First Minister, I would like to know from you: which of the two leadership candidates do you endorse in their approach to this review?
Diolch am eich ymateb, Prif Weinidog. Wrth gwrs, bydd eich cyfnod yn y swydd yn dod i ben yn fuan ac ni fydd unrhyw adolygiad yn cael ei gwblhau yn eich amser fel Prif Weinidog. Ac i roi clod i chi, wrth gwrs, rydych chi wedi glynu'n gadarn at y polisi hwn yn ystod y blynyddoedd a'r misoedd diwethaf, ond mae'n ymddangos bod eich dau darpar olynydd mewn dryswch llwyr. Clywsom gan Mr Miles y byddai'n ymrwymo i adolygiad o'r polisi 20 mya yn ystod ei wythnos gyntaf yn y swydd, ac yna ychydig ddiwrnodau'n ddiweddarach cyhoeddodd ei fod wedi ymrwymo'n llawn i 20 mya, sy'n adolygiad cyflym iawn o gofio nad yw yn y swydd eto. Ac yna, yn sydyn, mae Mr Gething, sydd wedi cefnogi 20 mya o'r cychwyn cyntaf, eisiau sgwrs gyhoeddus, ac i'r cyhoedd fod yn flaenllaw ac yn ganolog i adolygiad o'r polisi. Efallai y byddai rhai yn disgrifio hynny fel trol o flaen y ceffyl. Felly, Prif Weinidog, hoffwn wybod gennych chi: pa un o'r ddau ymgeisydd i fod yn arweinydd ydych chi'n ei gymeradwyo yn ei ddull o ymdrin â'r adolygiad hwn?
Well, Llywydd, I endorse the policy of the Welsh Government, as endorsed by both my colleagues. The Deputy Minister for Climate Change has written today—that letter is available—to all Members. It sets out details of the review. It sets out the people who will be involved in the review. It welcomes contributions from the public. Of course we do, because their views on the practical implementation of the policy in the places where they live will be material to the way in which we review the first six months of this policy in practice.
We will do it in the way that we always said that we would do. We will, first of all, gather experience. We will weigh up the evidence. And then, we will do two things. Where the guidance needs to be strengthened or clarified, that is what we will do. And then, we will make sure that local authorities have the assistance that they need to implement that guidance in a way that is consistent across the whole of Wales.
Wel, Llywydd, rwy'n cymeradwyo polisi Llywodraeth Cymru, fel y'i cymeradwyir gan fy nau gyd-Aelod. Mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd wedi ysgrifennu heddiw—mae'r llythyr hwnnw ar gael—at yr holl Aelodau. Mae'n nodi manylion yr adolygiad. Mae'n nodi'r bobl a fydd yn cymryd rhan yn yr adolygiad. Mae'n croesawu cyfraniadau gan y cyhoedd. Wrth gwrs ein bod ni, oherwydd bydd eu safbwyntiau ar weithrediad ymarferol y polisi yn y mannau lle maen nhw'n byw yn berthnasol i'r ffordd yr ydym ni'n adolygu chwe mis cyntaf y polisi hwn yn ymarferol.
Byddwn yn ei wneud yn y ffordd y gwnaethom ni ddweud o'r cychwyn y byddem ni'n ei wneud. Yn gyntaf oll, byddwn yn casglu profiadau. Byddwn yn pwyso a mesur y dystiolaeth. Ac yna byddwn yn gwneud dau beth. Lle mae angen cryfhau neu egluro'r canllawiau, dyna fyddwn ni'n ei wneud. Ac yna, byddwn yn gwneud yn siŵr bod gan awdurdodau lleol y cymorth sydd ei angen arnyn nhw i weithredu'r canllawiau hynny mewn ffordd sy'n gyson ar draws Cymru gyfan.
First Minister, I know from my experience as a cabinet member of Flintshire County Council when we did a speed limit review about five years ago, or six years ago maybe, that it took time and there were objections to overcome and anomalies that had to be revisited, as is happening now.
Last week, with thanks to the Minister for Climate Change, I facilitated a meeting between the Welsh Government and Flintshire council, and it was a very useful action in resolving conflict on interpretation of the criteria, in rolling out the exemption criteria going forward, with I think lessons learned on both sides. So, I felt that it was really positive. I later attended a community meeting, and although people raised concerns about 20 mph, there were also others who now want to retain it, and I suggested that they feed into the council's review. First Minister, would you agree with me that positive actions are now being taken in moving forward with this?
Prif Weinidog, rwy'n gwybod o'm profiad fel aelod o gabinet Cyngor Sir y Fflint pan wnaethom ni gynnal adolygiad terfynau cyflymder tua phum mlynedd yn ôl, neu chwe blynedd yn ôl efallai, ei fod wedi cymryd amser ac y bu gwrthwynebiadau i'w goresgyn ac anghysonderau y bu'n rhaid eu hailystyried, fel sy'n digwydd nawr.
Yr wythnos diwethaf, gyda diolch i'r Gweinidog Newid Hinsawdd, fe wnes i hwyluso cyfarfod rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Sir y Fflint, ac roedd yn gam defnyddiol iawn i ddatrys gwrthdaro ynghylch dehongli'r meini prawf, wrth gyflwyno'r meini prawf eithrio yn y dyfodol, a dysgwyd gwersi ar y ddwy ochr rwy'n credu. Felly, roeddwn i'n teimlo ei fod yn wirioneddol gadarnhaol. Yn ddiweddarach, roeddwn i'n bresennol mewn cyfarfod cymunedol, ac er i bobl godi pryderon am 20 mya, roedd eraill hefyd sydd bellach eisiau ei gadw, ac awgrymais iddyn nhw gyfrannu at adolygiad y cyngor. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi bod camau cadarnhaol yn cael eu cymryd nawr i fwrw ymlaen â hyn?
Llywydd, I thank Carolyn Thomas for that. She's right, of course. There are different views among the population, and there certainly are people who have been writing to their local authorities, asking why their street was not included as a 20 mph street when the council implemented the guidance. That is why the sort of meeting to which Carolyn Thomas referred, between the Welsh Government and the local authority, directly in the same room, sharing experiences and perspectives, will mean that the review is both meaningful, well informed, and will produce outcomes that will be shared between all of the parties.
Llywydd, diolch i Carolyn Thomas am hynna. Mae'n iawn, wrth gwrs. Mae gwahanol safbwyntiau ymhlith y boblogaeth, ac yn sicr mae pobl sydd wedi bod yn ysgrifennu at eu hawdurdodau lleol, yn gofyn pam na chafodd eu stryd ei chynnwys fel stryd 20 mya pan roddodd y cyngor y canllawiau ar waith. Dyna pam y bydd y math o gyfarfod y cyfeiriodd Carolyn Thomas ato, rhwng Llywodraeth Cymru a'r awdurdod lleol, yn uniongyrchol yn yr un ystafell, gan rannu profiadau a safbwyntiau, yn golygu bod yr adolygiad yn ystyrlon, yn wybodus, ac yn cynhyrchu canlyniadau a fydd yn cael eu rhannu rhwng yr holl bartïon.
4. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau nad yw toriadau i gyllid awdurdodau lleol yn effeithio'n anghymesur ar grwpiau sy'n agored i niwed? OQ60582
4. What steps will the Welsh Government take to ensure that local authority funding cuts don't disproportionately impact vulnerable groups? OQ60582
Llywydd, the draft budget maintains the previously promised uplift in local government funding for 2024-25. That decision reflects this Government’s commitment to front-line services, which disproportionally benefit vulnerable groups.
Llywydd, mae'r gyllideb ddrafft yn cynnal y cynnydd a addawyd yn flaenorol i gyllid llywodraeth leol ar gyfer 2024-25. Mae'r penderfyniad hwnnw yn adlewyrchu ymrwymiad y Llywodraeth hon i wasanaethau rheng flaen, sydd o fudd anghymesur i grwpiau agored i niwed.
Thank you, First Minister. However, local authorities across my region are outlining cuts to services provided to those vulnerable groups. It seems that, across all three local authorities, cutbacks are to be made to social services provision, public toilets are to close and, worst of all, cuts to additional learning needs support provision.
First Minister, the reality of your recent budget is that vulnerable children and older people will bear the brunt of the cuts. You are happy to spend millions of pounds on a commission on constitutional reform and increasing the number of politicians, but stand by when the most vulnerable in our society are let down by cuts to local services. Will you now admit that your budget is flawed and revise the local government settlement in order to protect vital services?
Diolch, Prif Weinidog. Fodd bynnag, mae awdurdodau lleol ar draws fy rhanbarth i yn amlinellu toriadau i wasanaethau a ddarperir i'r grwpiau agored i niwed hynny. Mae'n ymddangos, ar draws bob un o'r tri awdurdod lleol, y bydd toriadau yn cael eu gwneud i'r ddarpariaeth o wasanaethau cymdeithasol, y bydd toiledau cyhoeddus yn cau a, gwaethaf oll, toriadau i'r ddarpariaeth o gymorth anghenion dysgu ychwanegol.
Prif Weinidog, realiti eich cyllideb ddiweddar yw y bydd plant a phobl hŷn agored i niwed yn ysgwyddo baich y toriadau. Rydych chi'n hapus i wario miliynau o bunnoedd ar gomisiwn ar ddiwygio cyfansoddiadol a chynyddu nifer y gwleidyddion, ond yn sefyll o'r neilltu pan fydd y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn cael eu siomi gan doriadau i wasanaethau lleol. A wnewch chi gyfaddef nawr bod eich cyllideb yn ddiffygiol a diwygio'r setliad llywodraeth leol er mwyn diogelu gwasanaethau hanfodol?
Well, Llywydd, as I'm sure the Member must be aware, this has been the most difficult budget in the whole history of devolution, because our budget in real terms is worth £1.3 billion less than when Rishi Sunak himself set it. Back in 2021, he made an assessment of the funding that the Welsh Government needed. We didn't agree with that; we thought that he had underestimated the funds needed, but three years later, we are £1.3 billion short of what he himself had calculated was necessary to support public services here in Wales.
The Member trots out a series of matters that are a handful of millions of pounds when you add them all up together. We will be providing to local authorities in Wales this year a 3.1 per cent uplift, which comes on top of the 7.9 per cent that local authorities had last year, and 9.4 per cent that they had the year before, each of which has been baselined. Local authorities in England, where his party is in charge, cannot believe the extent to which local authorities in Wales have been protected. In an era when there is not enough money for everything that is needed, they too face some very challenging decisions. That is without any doubt. But this Welsh Government, year after year after year, has shown our determination to do whatever we can with the means we have available to support local authorities in the vital work that they carry out.
Wel, Llywydd, fel yr wyf i'n siŵr y bydd yr Aelod yn ymwybodol, hon fu'r gyllideb anoddaf yn holl hanes datganoli, gan fod ein cyllideb mewn termau real werth £1.3 biliwn yn llai na phan y'i gosodwyd gan Rishi Sunak ei hun. Yn ôl yn 2021, gwnaeth asesiad o'r cyllid yr oedd ei angen ar Lywodraeth Cymru. Nid oeddem ni'n cytuno â hynny; roeddem ni'n meddwl ei fod wedi tanamcangyfrif yr arian oedd ei angen, ond dair blynedd yn ddiweddarach, rydym ni £1.3 biliwn yn fyr o'r hyn yr oedd ef ei hun wedi'i gyfrifo a oedd yn angenrheidiol i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.
Mae'r Aelod yn rhestru cyfres o faterion sy'n llond llaw o filiynau o bunnoedd pan fyddwch chi'n eu hadio nhw i gyd at ei gilydd. Byddwn yn darparu cynnydd o 3.1 y cant i awdurdodau lleol yng Nghymru eleni, sy'n dod ar ben y 7.9 y cant a gafodd awdurdodau lleol y llynedd, a 9.4 y cant y cawson nhw y flwyddyn gynt, y mae pob un ohonynt yn amcangyfrifon gwaelodlin. Ni all awdurdodau lleol yn Lloegr, lle mae ei blaid ef wrth y llyw, gredu i ba raddau y mae awdurdodau lleol yng Nghymru wedi cael eu diogelu. Mewn oes pan nad oes digon o arian ar gyfer popeth sydd ei angen, maen nhw hefyd yn wynebu rhai penderfyniadau anodd iawn. Mae hynny heb unrhyw amheuaeth. Ond mae'r Llywodraeth hon yng Nghymru, flwyddyn ar ôl blwyddyn, wedi dangos ein penderfyniad i wneud beth bynnag y gallwn gyda'r moddau sydd gennym ni ar gael i gynorthwyo awdurdodau lleol yn y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud.
First Minister, there's a very popular centre in the middle of Caerphilly that houses a coffee shop, a gallery and public toilets. Coffi Vista is used as a hub by vulnerable groups and the man who runs it, Martin, has a special table set aside for people who are lonely, so that they've got somewhere that's warm and welcoming to sit. The future of the centre is under threat because of cuts to local authority budgets. Now, I realise that councils are facing difficult circumstances and I wonder what support the Welsh Government can give to councils to ensure that community assets remain open. There was a public demonstration of support for the centre in Caerphilly just over a week ago. Hundreds of residents braved the cold to show how important the centre is to them. I think the town mayor, Mike Prew, said it was the largest demonstration in Caerphilly for almost 50 years, since the Sex Pistols played to the town in 1976. So, I'd ask what support could be given to help keep centres like this open and available for the people who rely on them so much.
Prif Weinidog, mae yna ganolfan boblogaidd iawn yng nghanol Caerffili sy'n gartref i siop goffi, oriel a thoiledau cyhoeddus. Mae Coffi Vista yn cael ei ddefnyddio fel canolfan gan grwpiau agored i niwed ac mae gan y gŵr sy'n ei redeg, Martin, fwrdd arbennig wedi'i neilltuo ar gyfer pobl sy'n unig, fel bod ganddyn nhw rywle sy'n gynnes ac yn groesawgar i eistedd. Mae dyfodol y ganolfan o dan fygythiad oherwydd toriadau i gyllidebau awdurdodau lleol. Nawr, rwy'n sylweddoli bod cynghorau yn wynebu amgylchiadau anodd ac rwy'n meddwl tybed pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i gynghorau i sicrhau bod asedau cymunedol yn aros ar agor. Roedd mynegiant cyhoeddus o gefnogaeth i'r ganolfan yng Nghaerffili ychydig dros wythnos yn ôl. Fe wnaeth cannoedd o drigolion fentro i'r oerfel i ddangos pa mor bwysig yw'r ganolfan iddyn nhw. Rwy'n credu bod maer y dref, Mike Prew, wedi dweud mai dyma'r brotest fwyaf yng Nghaerffili ers bron i 50 mlynedd, ers i'r Sex Pistols chwarae i'r dref ym 1976. Felly, byddwn yn gofyn pa gymorth y gellid ei roi i helpu i gadw canolfannau fel hyn ar agor ac ar gael i'r bobl sy'n dibynnu arnyn nhw gymaint.
I thank Delyth Jewell for that small part of Caerphilly history. [Laughter.] You heard me set out the extent to which we have protected and delivered what we said we would for local government in terms of revenue support grant support. On top of that, there are a series of grants that local authorities will receive, and Caerphilly will be a beneficiary of those as well. Just as we are going through the process here in the Senedd of having our budget scrutinised by different committees, so local authorities have published their budgets so that they can gauge the reaction of their local populations and see whether the decisions that they have made need to be fine-tuned to respond to that local concern. I'm quite sure that, in the difficult circumstances that Caerphilly council faces—and that's true of all our local authorities—I'm sure that it will be listening carefully to the views of its local population.
Diolch i Delyth Jewell am y rhan fach yna o hanes Caerffili. [Chwerthin.] Fe wnaethoch chi fy nghlywed i'n nodi i ba raddau yr ydym ni wedi diogelu a darparu'r hyn y gwnaethom ni ddweud y byddem ni'n ei wneud i lywodraeth leol o ran cymorth grant cymorth refeniw. Ar ben hynny, mae cyfres o grantiau y bydd awdurdodau lleol yn eu derbyn, a bydd Caerffili yn fuddiolwr o'r rheini hefyd. Yn union fel yr ydym ni'n mynd drwy'r broses yma yn y Senedd o graffu ar ein cyllideb gan wahanol bwyllgorau, felly hefyd y mae awdurdodau lleol wedi cyhoeddi eu cyllidebau fel y gallan nhw fesur ymateb eu poblogaethau lleol a gweld a oes angen mireinio'r penderfyniadau y maen nhw wedi eu gwneud i ymateb i'r pryder lleol hwnnw. Rwy'n gwbl sicr, o dan yr amgylchiadau anodd y mae cyngor Caerffili yn eu hwynebu—ac mae hynny'n wir am ein holl awdurdodau lleol—rwy'n siŵr y bydd yn gwrando'n astud ar farn ei boblogaeth leol.
Good afternoon, First Minister. I know that many of us in this Siambr are very committed to the lives of looked-after children and care-experienced children, including yourself and your Cabinet, and therefore, many of us were delighted to see the commitment in the programme for government to eliminate profit from care. Many local authorities are struggling in terms of providing placements for children, but we must remember what our looked-after children say. Youth parliamentarian Rosie Squires said that looked-after children are people and are not there for profits. The concern is that local authorities spend millions of their budgets on placements for looked-after children. Last year, it's estimated that Welsh local authorities spent £200 million on placements for looked-after children. Not only is eliminating profit from care the right thing to do, but I and many others actually believe that it will save money. So, I just wondered if you could give us a continued commitment to eliminating profit from care and a timeline for when we can see action in moving that forward. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Gwn fod llawer ohonom ni yn y Siambr hon wedi ymrwymo'n llwyr i fywydau plant sy'n derbyn gofal a phlant â phrofiad o ofal, gan gynnwys chi eich hun a'ch Cabinet, ac felly, roedd llawer ohonom ni wrth ein boddau o weld yr ymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i ddileu elw o ofal. Mae llawer o awdurdodau lleol yn ei chael hi'n anodd o ran darparu lleoliadau i blant, ond mae'n rhaid i ni gofio'r hyn y mae ein plant sy'n derbyn gofal yn ei ddweud. Dywedodd y seneddwr ieuenctid, Rosie Squires bod plant sy'n derbyn gofal yn bobl ac nad ydyn nhw yno ar gyfer elw. Y pryder yw bod awdurdodau lleol yn gwario miliynau o'u cyllidebau ar leoliadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Y llynedd, amcangyfrifir bod awdurdodau lleol Cymru wedi gwario £200 miliwn ar leoliadau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Nid yn unig y mae dileu elw o ofal y peth iawn i'w wneud, ond rwyf i a llawer o bobl eraill yn credu mewn gwirionedd y bydd yn arbed arian. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi roi ymrwymiad parhaus i ni i ddileu elw o ofal ac amserlen ar gyfer pryd y gallwn ni weld camau o ran bwrw ymlaen â hynny. Diolch yn fawr iawn.
Well, Llywydd, I'm very pleased indeed to give that commitment. It's a very important part of our own programme for government to eliminate the pursuit of private profit in services for looked-after children. I'm confident that we will bring a Bill before this Senedd while I am still First Minister to begin the scrutiny process of those proposals.
I do not regret a single penny of the money that is spent in Wales on getting a better future for those children. We owe it to them, more than almost any other children in Wales, because public authorities have become those children's parents. But I want to see that money spent on those children, and not to leak out into private profit taking. The Member will know that the Competition and Markets Authority published two reports last year that criticised the sector for excessive profit taking. I don't think that making profits at the expense of young people, where that money could be invested in services for those young people, is a situation that we would want to see sustained into the future in Wales.
It will provide benefits for local authorities financially, because they'll have that money to invest in services, and, as I see it, to help prevent young people in the future being taken into the care of local authorities where families could be supported through the difficult times that families face. There's no more vulnerable group, to use the term of the original question, than those young people, and we will do better by them in Wales in future.
Wel, Llywydd, rwy'n falch iawn o roi'r ymrwymiad hwnnw. Mae'n rhan bwysig iawn o'n rhaglen lywodraethu ein hunain i ddileu mynd ar drywydd elw preifat mewn gwasanaethau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Rwy'n hyderus y byddwn ni'n cyflwyno Bil gerbron y Senedd hon tra byddaf i'n dal yn Brif Weinidog i ddechrau'r broses o graffu ar y cynigion hynny.
Nid wyf i'n difaru un geiniog o'r arian sy'n cael ei wario yng Nghymru ar gael gwell dyfodol i'r plant hynny. Mae'n ddyled gennym ni iddyn nhw, yn fwy na bron unrhyw blant eraill yng Nghymru, gan fod awdurdodau cyhoeddus wedi dod yn rhieni i'r plant hynny. Ond rwyf i eisiau gweld yr arian hwnnw yn cael ei wario ar y plant hynny, ac i beidio â gollwng allan i bobl wneud elw preifat. Bydd yr Aelod yn gwybod bod yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd wedi cyhoeddi dau adroddiad y llynedd a feirniadodd y sector am gymryd gormod o elw. Nid wyf i'n credu bod gwneud elw ar draul pobl ifanc, lle gellid buddsoddi'r arian hwnnw mewn gwasanaethau i'r bobl ifanc hynny, yn sefyllfa y byddem ni eisiau ei gweld yn cael ei chynnal i'r dyfodol yng Nghymru.
Bydd yn darparu buddion i awdurdodau lleol yn ariannol, oherwydd bydd yr arian hwnnw ganddyn nhw i'w fuddsoddi mewn gwasanaethau, ac, fel y gwelaf i hi, i helpu i atal pobl ifanc yn y dyfodol rhag cael eu cymryd i ofal awdurdodau lleol lle gellid cefnogi teuluoedd drwy'r cyfnodau anodd y mae teuluoedd yn eu hwynebu. Nid oes unrhyw grŵp mwy agored i niwed, i ddefnyddio term y cwestiwn gwreiddiol, na'r bobl ifanc hynny, a byddwn yn gwneud yn well ar eu rhan yng Nghymru yn y dyfodol.
5. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch adfer cyllideb Cymru yn unol â chwyddiant cynyddol yn y DU? OQ60575
5. What discussions has the First Minister had with the UK Government about restoring the Welsh budget in line with rising inflation in the UK? OQ60575
Rydyn ni wedi pwyso droeon ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i gynyddu cyllideb Cymru yn unol â chwyddiant. Mae ein cyllideb werth £1.3 biliwn yn llai mewn termau real na phan ei gosodwyd hi yn 2021. Bydd y Gweinidog cyllid yn codi hyn eto pan fydd yn cwrdd â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys nes ymlaen yr wythnos hon.
We have repeatedly pressed the UK Government to increase the Welsh budget in line with inflation. Our budget is worth £1.3 billion less in real terms than when it was set in 2021. The Minister for finance will raise this once again when she meets the Chief Secretary to the Treasury later this week.
Diolch, Brif Weinidog. Rydych chi wedi ein hatgoffa ni ddwywaith y prynhawn yma fod Llywodraeth Cymru yn dlotach gan £1.3 biliwn mewn termau real. Mae cwestiynau blaenorol Altaf Hussain, Delyth Jewell a Jane Dodds wedi dangos impact diffyg cylliideb ar wasanaethau ac, yn bwysicach fyth, ar bobl ar lawr gwlad. Mae'n amlwg fod Cymru'n dlotach nawr nag y byddem ni pe byddem ni'n dal o fewn yr Undeb Ewropeaidd. Dyw cynlluniau Llywodraeth y Deyrnas Unedig o gyllido didarged jest ddim yn gweithio. Datgelodd cais rhyddid gwybodaeth diweddar fod awdurdodau lleol yn Lloegr wedi gwario o leiaf £27 miliwn dim ond am gymorth i baratoi ceisiadau am arian levelling-up—£27 miliwn i gwmnïau ymgynghori mawr, gan gymryd arian prin o'r pwrs cyhoeddus. Pa gamau, felly, mae'r Prif Weinidog yn eu cymryd i sicrhau bod arian trethdalwyr Cymru yn cael ei ddefnyddio mewn ffordd effeithiol? Diolch yn fawr.
Thank you, First Minister. You've reminded us twice this afternoon that the Welsh Government is poorer by £1.3 billion in real terms. Altaf Hussain's previous question, and those from Delyth Jewell and Jane Dodds, demonstrate the impact of these cuts on our services and, more importantly, on people on the ground. It's clear now that Wales is poorer now than if we were still a member of the European Union. The plans of the UK Government of untargeted funding just aren't working. A freedom of information request recently revealed that local government in England had spent at least £27 million just for help preparing bids for levelling-up funding—£27 million for large consultancy companies, taking money that is limited from the public purse. What steps is the First Minister taking to ensure that taxpayers' money in Wales is used effectively? Thank you.
Daeth Paul Davies i’r Gadair.
Paul Davies took the Chair.
Diolch i Rhys ab Owen am y cwestiynau ychwanegol yna. Fel roedd Rhys ab Owen yn dweud, mae'r arian a oedd wedi dod i Gymru yn y gorffennol wedi cael ei dynnu nôl i Lundain, a nawr mae yn nwylo Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ac mae'r ffordd maen nhw'n defnyddio'r arian yna yn gwastraffu arian—arian oedd yma yng Nghymru a dan gyfrifoldeb y Senedd. Beth dwi eisiau gweld gyda'r arian yna yw cael yr arian yna nôl yma yng Nghymru ble gallwn ni ddefnyddio'r arian mewn ffordd effeithiol trwy system o bartneriaeth gyda'r prifysgolion, yr awdurdodau lleol a busnesau preifat hefyd. Mae cynllun gyda ni yn barod, ac rydym ni wedi paratoi am y dyfodol gyda'r bobl yn Ewrop sy'n arbenigwyr yn y maes yma. Ac mae Keir Starmer wedi addo, os bydd Llywodraeth Lafur yn y dyfodol yn San Steffan, y bydd yr arian yna yn dod nôl i Gymru a nôl yn nwylo'r Senedd i'w ddefnyddio.
I thank Rhys ab Owen for those additional questions. As Rhys ab Owen said, this funding, which had come to Wales in the past, has been drawn back to London, and is now being held by the UK Government. The way that they're using that funding is wasteful. It was funding that sat here in Wales and was held by the Senedd. What I want to see is that funding being repatriated to Wales so that we can use it effectively through a system of partnership with universities, local authorities and private business. We do have a plan, and we've prepared for the future with people in Europe who are specialists in this field. Keir Starmer has pledged that if a Labour Government is elected to Westminster in future, that funding will be coming back to Wales and will be back in the hands of the Senedd for use.
First Minister, we would all agree that we would like to see more money, but unlike in Scotland, your party agreed to a comparable model of funding for Wales with a needs-based Barnett bonus. We know that this gives Wales at least 15 per cent extra funding per head, although we know that, at the moment, it sits higher than that. However, for many years, your Government has not been using this uplift in funding for its intended purpose. When the UK Government have invested in education and health, the Welsh Government have chosen to divert that money elsewhere, to things like the deals with Plaid Cymru. I know time has moved on, but, First Minister, in 2016, you said that the revised fiscal framework would, and I quote, ensure
'fair funding for Wales for the long term'.
You said that it
‘protects our budget from...undue risks that could arise’.
But now we see the Government blame the UK Government for honouring that agreement that you wanted, made and signed. In light of that agreement you signed, First Minister, will you now ensure that you work towards ensuring that Barnett additionality and consequential funding goes fully to its intended devolved area of responsibility?
Prif Weinidog, byddem ni i gyd yn cytuno yr hoffem weld mwy o arian, ond yn wahanol i'r Alban, cytunodd eich plaid chi i fodel cymharol o gyllid i Gymru gyda bonws Barnett yn seiliedig ar anghenion. Rydym yn gwybod bod hyn yn rhoi o leiaf 15 y cant o gyllid y pen yn ychwanegol i Gymru, er rydyn ni'n gwybod, ar hyn o bryd, ei fod yn uwch na hynny. Fodd bynnag, ers blynyddoedd lawer, nid yw'ch Llywodraeth chi wedi bod yn defnyddio'r cynnydd hwn mewn cyllid at y diben y'i bwriadwyd. Pan fo Llywodraeth y DU wedi buddsoddi mewn addysg ac iechyd, mae Llywodraeth Cymru wedi dewis dargyfeirio'r arian hwnnw i rywle arall, i bethau fel y cytundebau gyda Plaid Cymru. Rwy'n gwybod bod amser wedi symud ymlaen, ond, Prif Weinidog, yn 2016, gwnaethoch chi ddweud y byddai'r fframwaith cyllidol diwygiedig, ac rwy'n dyfynnu, yn sicrhau
'cyllid teg i Gymru ar gyfer y tymor hir'.
Gwnaethoch chi ddweud ei fod yn
'gwarchod ein cyllideb rhag...risgiau diangen a allai godi'.
Ond nawr rydyn ni'n gweld y Llywodraeth yn beio Llywodraeth y DU am gadw at y cytundeb hwnnw yr oeddech chi ei eisiau, y gwnaethoch chi ei wneud a'i lofnodi. Yng ngoleuni'r cytundeb hwnnw y gwnaethoch chi ei lofnodi, Prif Weinidog, a wnewch chi yn awr sicrhau eich bod chi'n gweithio tuag at sicrhau bod ychwanegedd Barnett a chyllid canlyniadol yn mynd yn gyfan gwbl i'r maes cyfrifoldeb datganoledig y'i bwriadwyd?
The Welsh Government spends more per head of the population on health, more per head of the population on education, more per head of the population on social services than where his party is in charge elsewhere. The argument is not about the fiscal framework; it’s about the amount of money that goes into the fiscal framework in the first place. That’s where we are short-changed by his Government. I’m proud of the revised fiscal framework; I think it has served Wales well. It needs to be revised to bring the figures in it up to the real terms that we see in managing our budget today. But the problem is not with the fiscal framework at all; it is the fact that the framework itself is starved of the resources that are needed to meet the needs of people in Wales.
Mae Llywodraeth Cymru yn gwario mwy y pen o'r boblogaeth ar iechyd, mwy y pen o'r boblogaeth ar addysg, mwy y pen o'r boblogaeth ar wasanaethau cymdeithasol na lle mae ei blaid ef wrth y llyw mewn man arall. Nid yw'r ddadl yn ymwneud â'r fframwaith cyllidol; mae'n ymwneud â faint o arian sy'n mynd i'r fframwaith cyllidol yn y lle cyntaf. Dyna lle'r ydyn ni'n cael ein trin yn annheg gan ei lywodraeth. Rwy'n falch o'r fframwaith cyllidol diwygiedig; rwy'n credu ei fod wedi gwasanaethu Cymru'n dda. Mae angen ei ddiwygio i ddod â'r ffigurau ynddo i'r telerau gwirioneddol yr ydyn ni'n eu gweld wrth reoli ein cyllideb heddiw. Ond nid yw'n broblem gyda'r fframwaith cyllidol o gwbl; y ffaith ydyw fod y fframwaith ei hun wedi'i eithriadol o brin o'r adnoddau sydd eu hangen arno i ddiwallu anghenion pobl yng Nghymru.
First Minister, the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales, in its report published last week, recommended that the UK Government removes constraints on the Welsh Government’s budget management. Every council in Wales can move money into and out of reserves with no constraints whatsoever and can borrow to its prudential limit. The Welsh Government has neither of those powers. Would you agree with me that this commissioned report is a powerful endorsement of the argument, which the Welsh Government has long been making, that it should be allowed to move money into and out of reserves with no maximum and also to borrow prudentially?
Prif Weinidog, argymhellodd y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru, yn ei adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, fod Llywodraeth y DU yn dileu'r cyfyngiadau ar reoli cyllideb Llywodraeth Cymru. Gall pob cyngor yng Nghymru symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn heb unrhyw gyfyngiadau o gwbl a gallan nhw fenthyca i'w terfyn darbodus. Nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw un o'r pwerau hynny. A fyddech chi'n cytuno â mi fod yr adroddiad hwn a gomisiynwyd yn cymeradwyo'n bwerus y ddadl, y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei gwneud ers tro, y dylai fod caniatâd iddi symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn heb unrhyw derfyn a hefyd i fenthyca'n ddarbodus?
The conclusions of the commission echo the conclusions of the Institute for Fiscal Studies of two years ago, where they made exactly these points, and we have made them repeatedly. My colleague the finance Minister has made them repeatedly in the interactions we have with the UK Government. Scotland has been able to renegotiate the borrowing limits, the ability to carry money forward, the size of the reserve. All of those things are stuck where they were when the fiscal framework was agreed, and those figures are now worth 17 per cent less than when they were originally negotiated. All we have asked for is that they are just updated so that their real value is reflected today. I see that in Northern Ireland, they are being offered flexibilities in managing their budget that go even beyond what has been agreed in Scotland. So, it’s okay for Northern Ireland, it’s okay for Scotland, they do it themselves for England; Wales is the only part of the United Kingdom denied the sensible tools that are needed to manage the money that we have in the best possible way, and it’s high time it was put right.
Mae casgliadau'r comisiwn yn adleisio casgliadau'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid ddwy flynedd yn ôl, lle gwnaethon nhw'r union bwyntiau hyn, ac rydyn ni wedi'u gwneud dro ar ôl tro. Mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog cyllid, wedi'u gwneud dro ar ôl tro yn y rhyngweithio sydd gennym â Llywodraeth y DU. Mae'r Alban wedi gallu ail-drafod y terfynau benthyca, y gallu i gario arian ymlaen, maint y gronfa wrth gefn. Mae'r holl bethau hynny'n sownd lle'r oedden nhw pan gafodd y cytunwyd ar y fframwaith cyllidol, ac mae'r ffigurau hynny nawr werth 17 y cant yn llai na phan gawson nhw eu trafod yn wreiddiol. Y cyfan yr ydyn ni wedi gofyn amdano yw eu bod yn cael eu diweddaru fel bod eu gwir werth yn cael ei adlewyrchu heddiw. Rwy'n gweld yng Ngogledd Iwerddon eu bod yn cael cynnig hyblygrwydd wrth reoli eu cyllideb sy'n mynd hyd yn oed y tu hwnt i'r hyn y cytunwyd arno yn yr Alban. Felly, mae'n iawn i Ogledd Iwerddon, mae'n iawn i'r Alban, maen nhw'n gwneud hynny eu hunain dros Loegr; Cymru yw'r unig ran o'r Deyrnas Unedig lle mae'r dulliau synhwyrol sydd eu hangen arnom i reoli'r arian sydd gennym ni yn y ffordd orau bosibl yn cael eu gwrthod, ac mae'n hen bryd i hynny gael ei gywiro.
6. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud tuag at gynnig adferiad cyflog teg i feddygon iau? OQ60568
6. What progress has the Welsh Government made towards offering a fair pay restoration to junior doctors? OQ60568
We have committed to the principle of pay restoration for all of our dedicated NHS workforce. Wales and the whole of the UK needs the funding required for restorative pay rises. Our budget this year allows only the offer currently on the table.
Rydyn ni wedi ymrwymo i'r egwyddor o adfer cyflogau ar gyfer ein holl weithlu GIG ymroddedig. Mae ar Gymru a'r DU gyfan angen yr arian sy'n ofynnol ar gyfer codiadau cyflog adferol. Mae ein cyllideb eleni yn caniatáu y cynnig sydd ar y bwrdd ar hyn o bryd yn unig.
Diolch am yr ateb, Brif Weinidog.
Thank you for the answer, First Minister.
Last Monday, as we all know, junior doctors began their 72-hour walkout, and we can expect more to come, as it was confirmed yesterday that strike ballots are now open for consultants and SAS doctors. Plaid Cymru was out on the picket lines with junior doctors last week and the strength of feeling was palpable. Pay erosion of almost a third since 2008 has been compounded by astronomical student debts. I was repeatedly told that it really is becoming less attractive to work and train in Wales because of sub-inflationary pay increases. The pay offer from the Welsh Government is the worst in the UK, and the NHS is facing a recruitment crisis. Before the First Minister asks me to find him more money, my question is this: given the challenges the Government has set out previously, and given the strength of feeling amongst doctors, how does the Government plan to resolve this dispute?
Ddydd Llun diwethaf, fel y gwyddom ni i gyd, dechreuodd meddygon iau eu streic 72 awr, a gallwn ni ddisgwyl mwy i ddod, gan y cadarnhawyd ddoe bod pleidleisiau am streicio ar agor nawr i feddygon ymgynghorol a meddygon arbenigedd ac arbenigol. Roedd Plaid Cymru allan ar y llinellau piced gyda meddygon iau'r wythnos diwethaf ac roedd cryfder y teimlad yn amlwg. Mae erydiad cyflog o bron i draean ers 2008 wedi'i waethygu gan ddyledion enfawr myfyrwyr. Clywais dro ar ôl tro ei bod hi'n dod yn llai deniadol i weithio a hyfforddi yng Nghymru oherwydd codiadau cyflog is na chwyddiant. Y cynnig cyflog gan Lywodraeth Cymru yw'r gwaethaf yn y DU, ac mae'r GIG yn wynebu argyfwng recriwtio. Cyn i'r Prif Weinidog ofyn i mi ddod o hyd i fwy o arian ar ei gyfer, fy nghwestiwn i yw hyn: o ystyried yr heriau y mae'r Llywodraeth wedi'u nodi yn flaenorol, ac o ystyried cryfder y teimladau ymhlith meddygon, sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu datrys yr anghydfod hwn?
There's only one way in which disputes are ever resolved, and that's by being around the table. We remain open to discussing with junior doctors and other staff in the NHS a way forward that we could navigate together. That will not be easy, but it wasn't easy when we were negotiating with Agenda for Change staff in Wales earlier this year, where we did reach an agreement. It wasn't easy when we were negotiating with pharmacists, optometrists and dentists in primary care, but we've reached agreement with all of those as well. So, while there are no easy answers—because we absolutely understand the strength of feeling amongst junior doctors, we understand their frustration at seeing the real level of their pay eroded—what we lack is not understanding, nor shared ideas of what needs to be done; what we lack is the money to be able to pursue those ambitions. Being in the same room and continuing to talk is the only way, in the end, in which any dispute of the sort that we saw last week gets settled.
Dim ond un ffordd sydd o ddatrys anghydfod erioed, sef drwy fod o gwmpas y bwrdd. Rydyn ni'n parhau i fod yn agored i drafod gyda meddygon iau a staff eraill yn y GIG ffordd ymlaen y gallen ni ei llywio gyda'n gilydd. Ni fydd hynny'n hawdd, ond doedd hynny ddim yn hawdd pan oedden ni'n trafod â staff Agenda ar gyfer Newid yng Nghymru yn gynharach eleni, lle daethom ni i gytundeb. Nid oedd yn hawdd pan oedden ni'n trafod â fferyllwyr, optometryddion a deintyddion mewn gofal sylfaenol, ond rydyn ni wedi dod i gytundeb â phob un o'r rhain hefyd. Felly, er nad oes atebion hawdd—oherwydd rydyn ni'n deall yn llwyr cryfder y teimladau ymhlith meddygon iau, rydyn ni'n deall eu rhwystredigaeth o weld lefel wirioneddol eu cyflog yn cael ei erydu—nid ydym yn brin o ddealltwriaeth, na syniadau a rennir am yr hyn sydd angen ei wneud; yr hyn yr ydym ni'n brin ohono yw'r arian i allu bwrw ymlaen â'r uchelgeisiau hynny. Bod yn yr un ystafell a pharhau i siarad yw'r unig ffordd, yn y pen draw, y mae unrhyw anghydfod o'r math y gwelsom ni yr wythnos ddiwethaf yn cael ei ddatrys.
7. Pa sylwadau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i Lywodraeth y DU ynghylch canllawiau drafft y Swyddfa Gartref a fyddai'n caniatáu i brotestwyr gwrth-erthyliad fynd at fenywod sy'n mynd i glinigau erthylu? OQ60584
7. What representations will the Welsh Government make to the UK Government regarding the Home Office draft guidance that would allow anti-abortion protestors to approach women attending abortion clinics? OQ60584
Women must be able to access healthcare services without interference or challenge from others. Parliament in the UK voted for 150m safe zones at abortion clinics, to prevent women from being subjected to harassment. That is exactly what now needs to happen.
Mae'n rhaid i fenywod allu cael mynediad at wasanaethau gofal iechyd heb ymyrraeth na her gan eraill. Pleidleisiodd y Senedd yn y DU dros barthau diogel o 150m ger clinigau erthylu, er mwyn atal menywod rhag dioddef aflonyddu. Dyna'n union sydd angen digwydd nawr.
Thank you, First Minister. Of course, most people throughout Wales and across the United Kingdom support women's right to choose to take on that very difficult lifelong commitment to having a child. Women who attend these clinics are at their most vulnerable making that difficult decision, and it is quite appalling that we are winding back the clock to enable people to be harassed at that most difficult moment. It is seriously disappointing that this draft guidance has already been given to police forces and local authorities despite this vote in the UK Parliament banning this practice. How on earth can we trust the UK Government to obey the wishes of its own Parliament? Is this is not a prime example of why policing and justice need to be devolved to Wales, as described by the Thomas commission, the Gordon Brown report and the Williams-McAllister report?
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Wrth gwrs, mae'r rhan fwyaf o bobl ledled Cymru ac ar draws y Deyrnas Unedig yn cefnogi hawl menywod i ddewis ymgymryd â'r ymrwymiad gydol oes anodd iawn hwnnw i gael plentyn. Mae menywod sy'n mynd i'r clinigau hyn ar eu hadeg fwyaf agored i niwed yn gwneud y penderfyniad anodd hwnnw, ac mae'n eithaf brawychus ein bod ni'n troi'r cloc yn ôl i alluogi aflonyddu ar bobl ar yr adeg fwyaf anodd honno. Mae'n siomedig iawn bod y canllawiau drafft hyn eisoes wedi'u rhoi i heddluoedd ac awdurdodau lleol er gwaethaf y bleidlais hon yn Senedd y DU yn gwahardd yr arfer hwn. Sut ar y ddaear y gallwn ni ymddiried yn Llywodraeth y DU i ufuddhau i ddymuniadau ei Senedd ei hun? Onid yw hyn yn enghraifft amlwg o pam mae angen datganoli plismona a chyfiawnder i Gymru, fel y cafodd ei ddisgrifio gan gomisiwn Thomas, adroddiad Gordon Brown ac adroddiad Williams-McAllister?
I see that the Home Secretary James Cleverly said that the guidance was drafted before he became Home Secretary, that he has agreed to meet MPs to discuss their concerns with it, and has given a commitment that all those views will be properly considered ahead of publishing the final version of the guidance. I certainly hope that that will be the case. Because you don't need to take my word for it, or even Jenny Rathbone's word for it; Sir Bernard Jenkin wrote, with a Labour colleague, to the Home Secretary saying that
'The framing of the guidance seems to us to very clearly discount the experiences and reports of women accessing abortion care, and instruct them that they should not feel harassed, alarmed, distressed, or influenced by behaviour which…is having precisely that impact.'
They said that the draft guidance
'would do nothing to address the ongoing issue of anti-abortion harassment outside clinics'.
I think that is clearly a view of Members of Parliament on both sides of the House of Commons; it's certainly my view. I agree with what the Member said that if these decisions were in the hands of this Senedd, we would have acted differently and acted already to put an end to that harassment. It's not too late for the UK Government to listen to Sir Bernard Jenkin and others, and I really hope that they do.
Rwy'n gweld i'r Ysgrifennydd Cartref James Cleverly ddweud bod y canllawiau wedi'u drafftio cyn iddo ddod yn Ysgrifennydd Cartref, ei fod wedi cytuno i gwrdd ag Aelodau Seneddol i drafod eu pryderon amdano, ac wedi rhoi ymrwymiad y bydd yr holl safbwyntiau hynny'n cael eu hystyried yn briodol cyn cyhoeddi fersiwn derfynol y canllawiau. Rydw i wir yn gobeithio mai dyna fydd yn digwydd. Oherwydd nid oes angen i chi gymryd fy ngair i amdano, na hyd yn oed gair Jenny Rathbone amdano; ysgrifennodd Syr Bernard Jenkin, gyda chydweithiwr Llafur, at yr Ysgrifennydd Cartref yn dweud
'Mae'n ymddangos bod ffurf y canllawiau yn amlwg iawn yn diystyru profiadau ac adroddiadau menywod sy'n cael mynediad at ofal erthylu, a'u cyfarwyddo na ddylen nhw deimlo eu bod yn cael eu haflonyddu, eu dychryn, eu brawychu na bod ymddygiad yn dylanwadu arnyn nhw sy'n...cael yr union effaith honno.1'
Dywedon nhw na fyddai'r canllawiau drafft
'yn gwneud dim byd i ymdrin â'r mater parhaus o aflonyddu gwrth-erthyliad y tu allan i glinigau'.
Rwy'n credu bod hynny'n amlwg yn farn Aelodau Seneddol ar ddwy ochr Tŷ'r Cyffredin; yn sicr, dyma yw fy marn i. Rwy'n cytuno â'r hyn y dywedodd yr Aelod, pe bai'r penderfyniadau hyn yn nwylo'r Senedd hon, byddem ni wedi gweithredu'n wahanol ac wedi gweithredu eisoes i roi diwedd ar yr aflonyddu hwnnw. Nid yw'n rhy hwyr i Lywodraeth y DU wrando ar Syr Bernard Jenkin ac eraill, ac rwy'n mawr obeithio y byddan nhw'n gwneud hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Cefin Campbell.
And finally, question 8, Cefin Campbell.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ60583
8. Will the First Minister make a statement on Welsh Government funding for local authorities in Mid and West Wales? OQ60583
Diolch i Cefin Campbell am y cwestiwn. Yn ogystal â grantiau penodol, bydd cynghorau yn y rhanbarth yn cael dros £935 miliwn drwy’r setliad llywodraeth leol ar gyfer 2024-25.
I thank Cefin Campbell for the question. In addition to specific grants, councils in this region will receive funding of over £935 million through the 2024-25 local government settlement.
Diolch yn fawr iawn. Ddydd Gwener diwethaf, ces i gyfarfod gydag arweinwyr cynghorau sir yn y rhanbarth dwi'n ei gynrychioli. Ac mae'n wir i ddweud bod yr hwyliau yn ddigalon iawn, fel y byddech chi'n gallu disgwyl. Ond un o'r materion mwyaf gofidus oedd wedi cael ei godi gyda fi oedd y setliad cyflog athrawon, a'r ffordd y disgwylir, nawr, i awdurdodau lleol dalu am hyn. Achos pan gytunwyd ar gynnig tâl i athrawon nôl yn Chwefror 2023, fe gytunodd y Llywodraeth i dalu'r costau ychwanegol am y flwyddyn honno, ond ni chafwyd unrhyw ymrwymiad i barhau â'r taliadau cyflog am y blynyddoedd dilynol. Felly, mae'r cyfrifoldeb am dalu'r cyflogau hyn, felly, wedi cael ei basio i awdurdodau lleol, ac mae'r WLGA wedi gwneud achos cryf iawn i adfer hyn, ac maen nhw'n amcangyfrif cost o tua £21 miliwn y flwyddyn. Felly, heb yr arian hwn, mae awdurdodau lleol yn wynebu twll du ariannol, ac yn gorfod gwneud toriadau mewn mannau eraill sy'n mynd i effeithio'n uniongyrchol ar addysg dysgwyr. Felly, a gaf ofyn i'r Prif Weinidog: a ydych chi'n barod i adfer y cyllid blynyddol yma ar gyfer y setliad cyflog i athrawon?
Thank you very much. Last Friday, I had a meeting with leaders of county councils in the region that I represent. And it's true to say that the atmosphere was quite downhearted, as you'd expect. But one of the most worrying aspects that was raised with me was the teachers' pay settlement, and the way that local authorities are now expected to pay for this. Because when a pay deal was agreed for teachers back in February 2023, the Welsh Government agreed to pay the additional costs for that year, but no commitment was made to continue to cover those costs for the following years. So, the responsibility for paying these salaries has been passed on to local authorities, and the Welsh Local Government Association has made a very strong case to restore this, and they estimate the cost as being around £21 million per annum. So, without this funding, local authorities face a financial black hole, and are having to make cuts elsewhere that will have a direct impact on the education of learners. So, can I ask the First Minister whether you would restore this annual funding for the teachers' pay settlement?
Wel, Llywydd, dwi'n clywed y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, ac fel y dywedais i, mae pethau anodd yn wynebu awdurdodau lleol. Ond jest i fod yn glir, dydyn ni ddim wedi pasio'r cyfrifoldeb i'r awdurdodau lleol i gyflogi athrawon—nhw sydd yn gyfrifol am wneud hynny. Nhw sydd yn yr ystafell pan fyddan nhw'n cytuno ar lefel y cyflogau i'r athrawon, nid ni. Rŷn ni wedi'u helpu nhw yn y gorffennol. Mae'n anoddach inni wneud hynny nawr, ond beth dwi'n siarad am yw pethau y mae'r awdurdodau lleol yn cytuno, a nawr mae e lan iddyn nhw i dalu am beth maen nhw wedi cytuno i'w wneud.
Well, Llywydd, I hear the points that the Member makes, and, as I said, there are difficult decisions facing local authorities. But just to be clear, we haven't passed on the responsibility to local authorities to pay and employ teachers—they are responsible for doing that. They are in the room when they agree on the level of salaries for teachers, not us. We have helped them in the past. It's harder for us to do that now, but what we're talking about here is things that the local authorities have agreed, and now it's down to them to pay for what they have agreed to do.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Fe symudwn ni ymlaen nawr i eitem 2 ar ein hagenda, sef y datganiad a chyhoeddiad busnes. A dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths.
We'll move on now to item 2 on our agenda, which is the business statement and announcement. And I call on the Trefnydd to make that statement—Lesley Griffiths.
Thank you, temporary Presiding Officer. There are three changes to this week's Plenary business. A statement on Tata Steel has been added to today's agenda. As a result, the statement on the economy of the Heads of the Valleys has been postponed. Also withdrawn is a statement on the renewal of the memorandum of understanding with the World Health Organization Europe. This now will be issued as a written statement. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch yn fawr, Llywydd dros dro. Mae tri newid i fusnes y Cyfarfod Llawn yr wythnos hon. Mae datganiad ar Tata Steel wedi'i ychwanegu at agenda heddiw. O ganlyniad, mae'r datganiad ar economi Blaenau'r Cymoedd wedi'i ohirio. Hefyd wedi'i dynnu nôl y mae datganiad ar adnewyddu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth â Sefydliad Iechyd y Byd Ewrop. Bydd hyn nawr yn cael ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig. Mae'r busnes drafft am y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y cyhoeddiad a'r datganiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
I would like to call for a statement, please, from the Deputy Minister for Climate Change regarding the blue badge application process. Sadly, the current application process is not working efficiently, and it's particularly difficult for those with a lifelong diagnosis. This has an impact on quality of life for many people in Wales, including many in my constituency. Currently, many people with lifelong conditions are experiencing difficulty reapplying for blue badges, with applications having to be submitted 12 weeks in advance, and the process fraught with delay. This sometimes leads to, as in the case of one constituent, a window in which they are without a blue badge.
Having met late last year with STAND North Wales, I was informed that we are also seeing an increase in people with severely limited mobility, and other comorbidities, having their application turned down. For many, the thought of having to reapply and complete the paperwork so frequently is stressful. Also, people require assistance in the application process, and many have lost faith in the system due to a lack of consistency.
The Deputy Minister has confirmed previously that there is no statutory appeals process, but I believe there should be at least a re-evaluation of this. I would like the Deputy Minister to address the concerns that have been raised, including by the more than 1,500 people who have signed a petition on whether the Welsh Government are committed to reviewing the application process and criteria for those needing a blue badge.
Can the Deputy Minister look into the possibility of introducing a lifelong blue badge for those who have a lifelong diagnosis, which would take the burden off a lot of people in Wales who live with a disability, and remove a lot of unnecessary administrative work? Thank you.
Hoffwn alw am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch y broses ymgeisio am fathodynnau glas. Yn anffodus, nid yw'r broses ymgeisio bresennol yn gweithio'n effeithlon, ac mae'n arbennig o anodd i'r rhai sydd â diagnosis gydol oes. Mae hyn yn cael effaith ar ansawdd bywyd llawer o bobl yng Nghymru, gan gynnwys llawer yn fy etholaeth i. Ar hyn o bryd, mae llawer o bobl â chyflyrau gydol oes yn ei chael hi'n anodd ailymgeisio am fathodynnau glas, a cheisiadau yn gorfod cael eu cyflwyno 12 wythnos ymlaen llaw, a'r broses yn llawn oedi. Mae hyn weithiau'n arwain at, fel yn achos un etholwr, gyfnod pan nad oes ganddyn nhw fathodyn glas.
Ar ôl cyfarfod ddiwedd y llynedd gyda STAND Gogledd Cymru, fe gefais wybod ein bod ni hefyd yn gweld mwy o bobl â symudedd cyfyngedig iawn, a chydafiacheddau eraill, yn cael eu ceisiadau wedi'u gwrthod. I lawer, mae'r syniad o orfod ailymgeisio a llenwi'r gwaith papur mor aml yn achosi straen. Hefyd, mae angen cymorth ar bobl yn y broses ymgeisio, ac mae llawer wedi colli ffydd yn y system oherwydd diffyg cysondeb.
Mae'r Dirprwy Weinidog wedi cadarnhau yn flaenorol nad oes proses apelio statudol, ond rwy'n credu y dylai fod ail-werthusiad o leiaf o hyn. Hoffwn i'r Dirprwy Weinidog ymdrin â'r pryderon sydd wedi'u codi, gan gynnwys gan y mwy na 1,500 o bobl sydd wedi llofnodi deiseb ynghylch a yw Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i adolygu'r broses ymgeisio a'r meini prawf ar gyfer y rhai sydd angen bathodyn glas.
A all y Dirprwy Weinidog ystyried y posibilrwydd o gyflwyno bathodyn glas gydol oes i'r rhai sydd â diagnosis gydol oes, a fyddai'n tynnu'r baich oddi ar lawer o bobl yng Nghymru sy'n byw ag anabledd, ac yn dileu llawer o waith gweinyddol diangen? Diolch.
Thank you. Well, it is important that people who absolutely need a blue badge are able to access it. I am very well aware of the petition that you refer to, and, obviously, when that petition is closed, and the Petitions Committee has reviewed it and decided if they want it to be brought forward for a debate or not, that will be the time that the Deputy Minister for Climate Change would make a statement. You obviously referred to something specifically now, and I think it might be better—the Deputy Minister for Climate Change is in his place, and has heard you—if you write to the Deputy Minister, and he can respond directly to you.
Diolch. Wel, mae'n bwysig bod pobl y mae angen bathodyn glas arnyn nhw'n gallu cael gafael arno. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ddeiseb yr ydych chi'n cyfeirio ati, ac, yn amlwg, pan fydd y ddeiseb honno ar gau, ac mae'r Pwyllgor Deisebau wedi ei hadolygu ac wedi penderfynu a ydyn nhw eisiau iddi gael ei chyflwyno ar gyfer dadl ai peidio, dyna'r amser y byddai'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad. Yn amlwg, rydych chi wedi cyfeirio at rywbeth penodol nawr, ac rwy'n credu y gallai fod yn well—mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn ei le, ac wedi'ch clywed chi—os gwnewch chi ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog, a gall ef ymateb yn uniongyrchol atoch chi.
Gawn ni ddatganiad gennych chi fel y Gweinidog materion gwledig yn ymateb i'r eitem a ddarlledwyd ar y rhaglen Ffermio ar S4C neithiwr? Mi oedd Wyn ac Enid Davies o Gapel Isaac yn sir Gaerfyrddin yn esbonio sut y maen nhw wedi gorfod difa 180 o wartheg yn y tair blynedd ddiwethaf oherwydd TB, er bod ganddyn nhw fuches gaeedig, wrth gwrs, a heb fod wedi bod yn dod ag anifeiliaid ymlaen i'r fferm. Roedd hi'n ddirdynnol gweld y tor calon llwyr wrth iddyn nhw orfod difa anifeiliaid ar fuarth y fferm. Roedden nhw yn eu dagrau; roedd nifer ohonon ni, dwi'n siŵr, wrth wylio'r eitem yn ein dagrau hefyd. A beth sy'n rhaid inni ei gofio yw bod Wyn ac Enid Davies ddim ond yn un teulu o gannoedd lawer o deuluoedd sydd wedi gorfod profi yr erchyllter yna.
A wnewch chi, felly, adolygu y rheolau sy'n gorfodi pobl fel Wyn ac Enid i ddifa eu stoc ar fuarth y fferm, oherwydd mae hynny'n amlwg yn dwysáu yr effaith sylweddol y mae'n ei gael ar iechyd meddwl y teuluoedd rheini sy'n gorfod mynd trwy'r fath artaith? A wnewch chi hefyd adolygu methiant eich Llywodraeth chi i daclo TB mewn bywyd gwyllt? A wnewch chi hefyd roi esboniad pam y gwrthodwyd rhoi unrhyw un o'r Llywodraeth ymlaen i ymateb i'r eitem yna neithiwr—dim hyd yn oed y prif swyddog milfeddygol? Mae hynny yn codi cwestiynau ynglŷn ag atebolrwydd, ac yn sicr yn rhwbio halen yn y briw i'r rheini sydd wedi bod trwy'r profiad uffernol yma. Felly, datganiad, os cawn ni, yn esbonio sut nawr, yn wyneb yr eitem yna, ydych chi'n mynd i adolygu eich polisïau presennol, oherwydd mae'n rhaid ichi dderbyn bod y sefyllfa fel y mae hi, ac fel yr amlygwyd ar Ffermio neithiwr, nid yn unig yn anghynaladwy ond yn gwbl, gwbl annerbyniol.
May we have a statement from you as the Minister for rural affairs responding to the item that was broadcast on the programme Ffermio on S4C last night? Wyn and Enid Davies from Capel Isaac in Carmarthenshire explained how they have had to cull 180 cattle in the past three years due to TB, although they have a closed herd, of course, and they hadn't been bringing animals onto the farm. It was very powerful to see their heartbreak as they had to cull and slaughter the animals on the farm. They were in tears; I'm sure that many of us who watched the programme were also in tears. And what we have to remember is that Wyn and Enid Davies are just one family amongst hundreds of families who have had to experience this horrific situation.
So, will you review the rules that force people such as Wyn and Enid to cull their stock on their farm, because that obviously intensifies the significant impact on the mental health of those families who do have to go through such a torturous process? Will you also review your Government's failure to tackle TB in wildlife? Will you also explain why the Government refused to put any Government spokespeople forward to contribute to that item last night—not even the chief veterinary officer? That asks questions about accountability, and certainly rubs salt in the wounds of those who have had to face this hellish situation. So, a statement, please, explaining how now, in the face of that item, will you review your current policies, because you do have to accept that the situation as it currently stands, and as was drawn to our attention on Ffermio last night, isn't just unsustainable but is totally, totally unacceptable.
Well, I don't underestimate the distress of a TB breakdown on any farmer or their family, and I absolutely recognise that. You'll be very well aware that I make an annual statement on TB eradication and the delivery plan. I made a statement, I think it was in March last year, so we'll be coming up to the annual statement. I also really think it's important to stress that we are seeing a decline in the number of new herds of TB, so we are making significant progress. There is also going to be a technical advisory group, and one of the things I'm going to ask that group to look at as a matter of urgency is something that the farmers have requested I do, in relation to the slaughter of in-calf cattle on farms. I think it's very important that we work with the industry, because I think that is a particularly stressful time, and, obviously, that was highlighted in the programme last night.
Wel, nid wyf i'n bychanu gofid achosion o TB ar unrhyw ffermwr neu'i deulu, ac rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Byddwch chi'n ymwybodol iawn fy mod i'n gwneud datganiad blynyddol ar ddileu TB a'r cynllun cyflawni. Fe wnes i ddatganiad, ym mis Mawrth y llynedd, rwy'n credu, felly byddwn ni'n dod yn agos at y datganiad blynyddol. Rwyf hefyd yn credu ei bod yn bwysig pwysleisio ein bod ni'n gweld gostyngiad yn nifer y buchesi newydd o TB, felly rydyn ni'n gwneud cynnydd sylweddol. Bydd grŵp cynghori technegol hefyd, ac un o'r pethau yr wyf i'n mynd i ofyn i'r grŵp hwnnw ei ystyried ar frys yw rhywbeth y mae'r ffermwyr wedi gofyn i mi ei wneud, o ran lladd gwartheg cyflo ar ffermydd. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n gweithio gyda'r diwydiant, oherwydd rwy'n credu bod hwnnw'n gyfnod arbennig o straen, ac, yn amlwg, cafodd hyn ei amlygu yn y rhaglen neithiwr.
Three things. One is: there is a Holocaust memorial book of commitment upstairs in the Neuadd, which we can all sign in advance of Saturday's Holocaust Memorial Day, which of course is when the Russians liberated Auschwitz. We had a wonderful, wonderful testimony from Eva Clarke today. It was fantastic that the Minister for Social Justice was there to renew her commitment and the Government's commitment to combating antisemitism and making sure that we all continue to remember the Holocaust, even though most of those who were there have sadly passed away.
Secondly, this week is Cervical Cancer Prevention Week. I know Huw Irranca-Davies—my colleague, who normally sits next to me—made a wonderful reminder to us all about the collaboration between schools and the health service, to ensure that young people are taking up the HPV vaccine. I had a meeting with the head of Jo's Cervical Cancer Trust the other week, and our rates are still not high enough to ensure that we eliminate cervical cancer. I note that England has set a target of 2040 to eliminate cervical cancer, through expanding the vaccine programme. My question is when the Welsh Government might be in a position to set a date for our elimination of cervical cancer, because I hope it will be more ambitious than that of the UK Government.
Thirdly, earlier this month a national patient safety alert was sent out by NHS England, regarding a world shortage in the supply of the drug Ozempic, which used to be and still is treatment for those with diabetes. So much of the world's supply has now been diverted to be used as supposedly a miracle weight-loss drug. What assessment has the Welsh Government made of this shortage, as well as the risk that women are putting themselves under by using this drug for weight loss without any medical supervision? And how does the Government intend to ensure that Ozempic gets to those who truly need it?
Tri pheth. Un yw: mae llyfr coffa o ymgyflwyniad yr Holocost i fyny'r grisiau yn y Neuadd, y gallwn ni i gyd ei lofnodi cyn Diwrnod Cofio'r Holocost ddydd Sadwrn, sef wrth gwrs pan ryddhaodd y Rwsiaid Auschwitz. Cawsom dystiolaeth wych gan Eva Clarke heddiw. Roedd yn wych bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yno i adnewyddu ei hymrwymiad ac ymrwymiad y Llywodraeth i frwydro yn erbyn gwrthsemitiaeth a sicrhau ein bod ni i gyd yn parhau i gofio'r Holocost, er bod y rhan fwyaf o'r rhai a oedd yno yn anffodus wedi marw.
Yn ail, mae'r wythnos hon yn Wythnos Atal Canser Serfigol. Rwy'n gwybod bod Huw Irranca-Davies—fy nghyd-Aelod, sydd fel arfer yn eistedd wrth fy ochr i—wedi ein hatgoffa ni i gyd yn wych am y cydweithio rhwng ysgolion a'r gwasanaeth iechyd, er mwyn sicrhau bod pobl ifanc yn manteisio ar y brechlyn HPV. Cefais i gyfarfod gyda phennaeth Ymddiriedolaeth Canser Serfigol Jo yr wythnos o'r blaen, ac nid yw'n cyfraddau ni'n ddigon uchel eto i sicrhau ein bod ni'n dileu canser serfigol. Rwy'n sylwi bod Lloegr wedi gosod targed o 2040 i ddileu canser serfigol, drwy ehangu'r rhaglen frechu. Fy nghwestiwn i yw pryd allai Llywodraeth Cymru fod mewn sefyllfa i bennu dyddiad ar gyfer dileu canser serfigol, oherwydd rwy'n gobeithio y bydd yn fwy uchelgeisiol na Llywodraeth y DU.
Yn drydydd, yn gynharach y mis hwn cafodd rhybudd diogelwch cleifion cenedlaethol ei anfon gan GIG Lloegr, ynghylch prinder byd eang yng nghyflenwad y cyffur Ozempic, a arferai fod yn driniaeth i'r rhai â diabetes ac sydd yn dal yn cael ei ddefnyddio. Mae cymaint o gyflenwad y byd nawr wedi cael ei ddargyfeirio i'w ddefnyddio fel cyffur colli pwysau gwyrthiol. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r prinder hwn, yn ogystal â'r risg y mae menywod yn ei hwynebu wrth ddefnyddio'r cyffur hwn ar gyfer colli pwysau heb unrhyw oruchwyliaeth feddygol? A sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu sicrhau bod Ozempic yn cyrraedd y rhai sydd wir ei angen?
Thank you. And thank you for reminding us that Saturday is the Holocaust Memorial Day and that the book is available for all Members to sign in the Neuadd.
With regard to improving cervical cancer outcomes, I know the Welsh Government is committed—. Due to the existence of the vaccination that you referred to, it is theoretically possible to largely eradicate cervical cancer over time. I'm not aware of when the Welsh Government is going to bring a target in, but I will certainly ask the Minister if that is something that she's considered, and perhaps she could write to you, if that is the case.
In relation to Ozempic, I think you raise a really important point. There are people, unfortunately, that require it for type 2 diabetes that have now not been able to access it, because it is being advertised and being put online, for instance, and off-label for people to use as a weight-loss drug. I know the Minister for Health and Social Services works closely with the UK Government, who, of course, do have a responsibility for maintaining the supply of medicines here in the UK. But it is really important that the Minister continues to work with them, work with NHS Wales, work with general practitioners, work with pharmacists to make sure that patients who do require it continue to receive it as it's needed. If any patient or any constituent is having difficulty in obtaining supplies of Ozempic, they really should discuss this as a matter of urgency with their doctor.
Diolch. A diolch am ein hatgoffa ni mai Dydd Sadwrn yw Diwrnod Cofio'r Holocost a bod y llyfr ar gael i bob Aelodau ei lofnodi yn y Neuadd.
O ran gwella canlyniadau canser serfigol, rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo—. Oherwydd bodolaeth y brechiad y gwnaethoch chi gyfeirio ato, mae'n ddamcaniaethol bosibl dileu canser serfigol i raddau helaeth dros amser. Nid wyf i'n ymwybodol o bryd y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i gyflwyno targed, ond yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog a yw hynny'n rhywbeth y mae hi wedi'i ystyried, ac efallai y gallai hi ysgrifennu atoch chi, os mai dyna yw'r sefyllfa.
O ran Ozempic, rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn. Mae yna bobl, yn anffodus, y mae ei angen arnyn nhw ar gyfer diabetes math 2 nad ydyn nhw nawr wedi gallu cael gafael arno, oherwydd ei fod yn cael ei hysbysebu a'i roi ar-lein, er enghraifft, ac heb label i bobl ei ddefnyddio fel cyffur colli pwysau. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU, sydd, wrth gwrs, â chyfrifoldeb dros gynnal y cyflenwad o feddyginiaethau yma yn y DU. Ond mae'n bwysig iawn bod y Gweinidog yn parhau i weithio gyda nhw, i weithio gyda GIG Cymru, i weithio gyda meddygon teulu, i weithio gyda fferyllwyr i sicrhau bod cleifion y mae ei angen arnyn nhw'n parhau i'w gael yn ôl yr angen. Os yw unrhyw glaf neu unrhyw etholwr yn cael trafferth cael cyflenwadau o Ozempic, dylai drafod hyn ar frys gyda'i feddyg.
Trefnydd, could I request a statement from yourself, as the Minister for rural affairs, on an update on Government actions taken on food policy? We're coming up to eight months since the Food (Wales) Bill fell, and I, alongside sector stakeholders, are eagerly awaiting an update on the commitments made to the Senedd last May. Trefnydd, the Senedd were told that a cross-portfolio document for stakeholders would be published periodically to highlight joined-up Government food policies currently in motion and how they fit with well-being goals. When can we expect the first release of this document? Will we also see well-being indicators and milestones published, as recommended by the Economic, Trade and Rural Affairs Committee? And further commitments also included offering support to join up Welsh food producers with community-level action groups and the public sector. An update on the current support on offer and future initiatives would be welcomed by the food sector, as long-term planning is critical for the food sector. Trefnydd, I think we all agree the food sector in Wales is vital. Let's not merely acknowledge its importance, let's champion it, nurture it and ensure it thrives. I know that stakeholders across Wales will welcome that update.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gennych chi, fel y Gweinidog dros faterion gwledig, ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar y camau y mae Llywodraeth wedi'u cymryd ar bolisi bwyd? Rydyn ni'n dod yn agos at wyth mis ers i Fil Bwyd (Cymru) fethu, ac rydw i, ochr yn ochr â rhanddeiliaid y sector, yn aros yn eiddgar am yr wybodaeth ddiweddaraf am yr ymrwymiadau a gafodd eu gwneud i'r Senedd fis Mai diwethaf. Trefnydd, cafodd y Senedd wybod y byddai dogfen drawsbortffolio ar gyfer rhanddeiliaid yn cael ei chyhoeddi o bryd i'w gilydd i dynnu sylw at bolisïau bwyd cydgysylltiedig y Llywodraeth sydd ar waith ar hyn o bryd a sut maen nhw'n cyd-fynd â nodau llesiant. Pryd allwn ni ddisgwyl cyhoeddi'r ddogfen hon am y tro cyntaf? A fyddwn ni hefyd yn gweld dangosyddion llesiant a cherrig milltir yn cael eu cyhoeddi, fel yr argymhellwyd gan Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig? Ac roedd ymrwymiadau eraill hefyd yn cynnwys cynnig cymorth i uno cynhyrchwyr bwyd o Gymru â grwpiau gweithredu lefel gymunedol a'r sector cyhoeddus. Byddai'r sector bwyd yn croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf am y cymorth presennol sydd ar gael a mentrau'r dyfodol, gan fod cynllunio tymor hir yn hanfodol i'r sector bwyd. Trefnydd, rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cytuno bod y sector bwyd yng Nghymru yn hanfodol. Gadewch i ni nid yn unig gydnabod ei bwysigrwydd, gadewch i ni ei hyrwyddo, ei feithrin a sicrhau ei fod yn ffynnu. Rwy'n gwybod y bydd rhanddeiliaid ledled Cymru yn croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf honno.
Thank you very much. Well, Peter Fox will know from my meetings with him that we are nearly ready to publish the cross-portfolio document to which he refers. I am due to have a meeting with the Minister for Social Justice—I think it's next week now—to finalise the document, and I do hope then to be able to publish it. I think you make a really important point and, again, as you know from our discussions, the future generations commissioner—this is something he is particularly interested in. And I know he's speaking at an event, and I think the Minister for Finance and Local Government is as well, in, actually, my constituency later this month, where public services boards will be having a look at this. Because I think there is so much good work going on right across Wales that we do need to draw it together, so it's not so spread out and scattergun, as, unfortunately, it does seem to be at the moment.
Diolch yn fawr iawn. Wel, bydd Peter Fox yn gwybod o fy nghyfarfodydd gydag ef ein bod ni bron yn barod i gyhoeddi'r ddogfen drawsbortffolio y mae'n cyfeirio ati. Rwyf i fod i gael cyfarfod gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol—rwy'n credu mai'r wythnos nesaf ydyw nawr—i gwblhau'r ddogfen, ac rwy'n gobeithio wedyn gallu ei chyhoeddi. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ac, unwaith eto, fel y gwyddoch chi o'n trafodaethau, y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol—mae hyn yn rhywbeth y mae ganddo ddiddordeb arbennig ynddo. Ac rwy'n gwybod ei fod yn siarad mewn digwyddiad, ac rwy'n credu bod y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol hefyd, yn fy etholaeth i a dweud y gwir, yn ddiweddarach y mis hwn, lle bydd byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ystyried hyn. Oherwydd rwy'n credu bod cymaint o waith da yn digwydd ledled Cymru fel bod angen i ni ddod â hwn at ei gilydd, fel nad yw mor ar led a gwasgaredig, oherwydd, yn anffodus, mae'n ymddangos ei fod felly ar hyn o bryd.
I know that the Government produces statements it seems every time there's a storm. It might be helpful, given that we've endured another week of significant storms, if, perhaps on an annual basis, a statement regarding the storm impact and storm resilience is produced by the Government. And, Minister, would you take this opportunity to join me in thanking all of those road safety officers and emergency workers who keep roads, railways and communities safe during storms, such as that which we endured over the weekend, which saw the A5 closed for very good reasons?
Rwy'n gwybod ei bod yn ymddangos bod y Llywodraeth yn cynhyrchu datganiadau bob tro y mae yna storm. Efallai y byddai'n ddefnyddiol, o gofio ein bod ni wedi dioddef wythnos arall o stormydd sylweddol, pe byddai'r Llywodraeth, efallai, yn llunio datganiad, yn flynyddol, ynghylch effaith stormydd a chadernid rhag stormydd. A Gweinidog, a wnewch chi fanteisio ar y cyfle hwn i ymuno â mi i ddiolch i'r holl swyddogion diogelwch ffyrdd a gweithwyr brys sy'n cadw'r ffyrdd, rheilffyrdd a chymunedau'n ddiogel yn ystod stormydd, fel yr un y gwnaethom ei dioddef dros y penwythnos, a achosodd i'r A5 gau am resymau da iawn?
Thank you. I think Ken Skates makes a very important point. We've already had two storms this week alone, and we are very grateful as a Government to our emergency services, to Natural Resources Wales, to local authorities and many others who absolutely worked tirelessly during these storms and have just done it over the weekend to make sure that they minimise the impacts on communities, where possible.
Diolch. Rwy'n credu bod Ken Skates yn gwneud pwynt pwysig iawn. Rydyn ni eisoes wedi cael dwy storm dim ond yr wythnos hon, ac rydyn ni'n ddiolchgar iawn fel Llywodraeth i'n gwasanaethau brys, i Cyfoeth Naturiol Cymru, i awdurdodau lleol a llawer o rai eraill a weithiodd yn gwbl ddiflino yn ystod y stormydd hyn ac sydd newydd wneud hynny dros y penwythnos i sicrhau eu bod yn lleihau'r effeithiau ar gymunedau, lle bo hynny'n bosibl.
Good afternoon, Trefnydd. I'd like to ask for two statements, if I may, please. One is in relation to a constituent of mine, Fionna Ashman, who operates a small, family-run dog rescue sanctuary, called Lizzie's Barn Sanctuary in sir Gâr, in Carmarthenshire. Last year alone, she saw 43 flood events on her property forcing—wait for it—hazardous boat evacuations of vulnerable dogs. That must pull the heart strings, I'm sure. When I previously wrote to the Minister seeking support to protect the sanctuary, I was informed that NRW, as the risk management authority, has no statutory duty to mitigate flooding. So, I wondered if you might be able to pursue this in order to clarify NRW's responsibility and empower my constituents, particularly those who look after our animals, to push for the actions needed.
Secondly, I would like to request a statement from the Minister for Economy with regard to Nidec Control Techniques and their plans to cut jobs in Newtown. Last Friday, Control Techniques announced that it was planning cut 98 jobs at its factory in Newtown due to ongoing supply chain issues, and to move production probably towards Asia and North America. With Control Techniques deeply woven, as many of us know, into the fabric of the area, this is a really devastating blow. So, I would welcome a statement from the Minister for Economy about how the Welsh Government can support those employees and work with Control Techniques. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad, os caf i, os gwelwch yn dda. Mae un am etholwr i mi, Fionna Ashman, sy'n gweithredu lloches fach achub cŵn o'r enw Lizzie's Barn Sanctuary, sy'n cael ei redeg gan y teulu, yn sir Gâr, yn sir Gaerfyrddin. Dim ond y llynedd, cafodd 43 o ddigwyddiadau llifogydd yn ei heiddo gan orfodi—arhoswch amdani—achub cŵn sy'n agored i niwed mewn cychod dan amodau peryglus. Rhaid bod hynny'n cyffwrdd â'r galon, rwy'n siŵr. Pan ysgrifennais i'n flaenorol at y Gweinidog yn gofyn am gymorth i ddiogelu'r lloches, cefais wybod nad oes gan Cyfoeth Naturiol Cymru, fel yr awdurdod rheoli risg, ddyletswydd statudol i liniaru llifogydd. Felly, tybed a allech chi fynd ar drywydd hyn er mwyn egluro cyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru a grymuso fy etholwyr, yn enwedig y rhai sy'n gofalu am ein hanifeiliaid, i bwyso am y camau gweithredu sydd eu hangen arnyn nhw.
Yn ail, hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi ar Nidec Control Techniques a'u cynlluniau i dorri swyddi yn y Drenewydd. Ddydd Gwener diwethaf, cyhoeddodd Control Techniques ei fod yn bwriadu torri 98 o swyddi yn ei ffatri yn y Drenewydd oherwydd problemau parhaus yn ymwneud â'r gadwyn gyflenwi, a symud cynhyrchu yn ôl pob tebyg tuag at Asia a Gogledd America. Gan fod Control Techniques yn rhan ddofn, fel y mae llawer ohonon ni'n gwybod, o wead yr ardal, mae hon yn ergyd ddinistriol iawn. Felly, byddwn i'n croesawu datganiad gan Weinidog yr Economi ynghylch sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi'r gweithwyr hynny a gweithio gyda Control Techniques. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. Well, in relation to your first question, I'll certainly be happy to speak to the Minister for Climate Change. I am aware of the difficulties that have been faced at Lizzie's Barn Sanctuary, and I'm conscious that the Minister did write to you—I think it was last month—around the very difficult and devastating experiences the owner of Lizzie's Barn Sanctuary has had. And I will then write to the Member.
In relation to Nidec, the Minister for Economy's officials were informed that they would shortly be making the announcement—a very devastating announcement—of the loss of 98 manufacturing jobs. And the Minister has asked his officials to continue to meet with the company to offer employees support through ReAct, Business Wales and other Welsh Government support that's available to the impacted workers.
Diolch. Wel, o ran eich cwestiwn cyntaf, yn sicr, byddaf i'n hapus i siarad â'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Rwy'n ymwybodol o'r anawsterau y mae Lizzie's Barn Sanctuary wedi'u hwynebu, ac rwy'n ymwybodol i'r Gweinidog ysgrifennu atoch chi—rwy'n credu mai mis diwethaf ydoedd—o ran y profiadau anodd a dinistriol iawn y mae perchennog Lizzie's Barn Sanctuary wedi'u cael. Yna byddaf i'n ysgrifennu at yr Aelod.
O ran Nidec, cafodd swyddogion Gweinidog yr Economi wybod y bydden nhw'n gwneud y cyhoeddiad yn fuan—cyhoeddiad dinistriol iawn—o golli 98 o swyddi gweithgynhyrchu. Ac mae'r Gweinidog wedi gofyn i'w swyddogion barhau i gyfarfod â'r cwmni i gynnig cymorth i weithwyr drwy ReAct, Busnes Cymru a chymorth arall gan Lywodraeth Cymru sydd ar gael i'r gweithwyr y mae hyn yn effeithio arnyn nhw.
Minister, over a week ago, some significantly important broadband infrastructure by Ogi was criminally damaged in an attack in Pembroke Dock, leaving homes and businesses without a broadband connection for a number of days. Now, given that this is a UK legislation issue in terms of the security of this, I'm just wondering if the relevant Minister could make some representations to the UK Government on the need to strengthen the law around the criminal activity and the damage to critical infrastructure such as broadband, given (a) the importance of broadband infrastructure to our day-to-day lives, and, secondly, the speed at which broadband infrastructure has rolled out maybe means that the law hasn't kept pace as to the importance of it. Hopefully, the Welsh Government can make some notes to the UK Government on the need for that.
Gweinidog, dros wythnos yn ôl, cafodd rhywfaint o seilwaith band eang sylweddol bwysig gan Ogi ei ddifrodi'n droseddol mewn ymosodiad yn Noc Penfro, gan adael cartrefi a busnesau heb gysylltiad band eang am nifer o ddiwrnodau. Nawr, o ystyried bod hwn yn fater deddfwriaeth y DU o ran diogelwch hyn, meddwl ydw i tybed a allai'r Gweinidog perthnasol gyflwyno rhai sylwadau i Lywodraeth y DU ar yr angen i gryfhau'r gyfraith ynghylch y gweithgarwch troseddol a'r difrod i seilwaith critigol fel band eang, o ystyried (a) pwysigrwydd seilwaith band eang i'n bywydau o ddydd i ddydd, Ac, yn ail, mae'r cyflymder y mae seilwaith band eang wedi ei gyflwyno yn golygu nad yw'r gyfraith wedi cadw ar y blaen â'i bwysigrwydd. Gobeithio y gall Llywodraeth Cymru wneud rhai nodiadau i Lywodraeth y DU ar yr angen am hynny.
Thank you. I think you make a very important point about legislation keeping up with technology because, as you say, we know technology does improve and things happen very quickly, and maybe the legislation certainly isn't quite as fast. I would imagine it's for the Minister for Economy—who is in his seat; he has heard—and I will certainly ask him if he's prepared to write to the UK Government regarding security, because clearly this has a massive impact on businesses who need to rely on broadband, as we all do.
Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â deddfwriaeth yn cadw ar y blaen â thechnoleg oherwydd, fel y dywedwch chi, rydyn ni'n gwybod bod technoleg yn gwella ac mae pethau'n digwydd yn gyflym iawn, ac efallai nad yw'r ddeddfwriaeth yn digwydd mor gyflym. Byddwn i'n dychmygu mai ar gyfer Gweinidog yr Economi—sydd yn ei sedd; mae ef wedi clywed—ac yn sicr, gwnaf i ofyn iddo a yw'n barod i ysgrifennu at Lywodraeth y DU ynglŷn â diogelwch, oherwydd yn amlwg mae hyn yn cael effaith enfawr ar fusnesau sydd angen dibynnu ar fand eang, fel yr ydyn ni i gyd yn ei wneud.
Sam Rowlands.
Sam Rowlands.
Thank you temporary Deputy Presiding Officer—we need a snappier title for you, I suspect.
Trefnydd, I'd like to request a statement from the education Minister regarding progress in dealing with the presence of reinforced autoclaved aerated concrete in schools. Last week, we saw the BBC reporting that issues with RAAC has led to some children at a school in my region of north Wales never sitting formal exams. With the school in Holyhead, 60 per cent of it was shut in September due to RAAC and, incredibly, 40 per cent of it is still closed today. One pupil was quoted as saying that, at one point, they were doing maths on a hob in catering. That's no way to learn—I'm sure you would agree. So, it's damaging for pupils. They're still not being taught in an adequate learning environment, which will hamper their academic success. In light of this, Trefnydd, I'd welcome a statement from the education Minister to show what action the Welsh Government are taking to ensure that those children can fully get back to school as soon as possible.
Diolch i chi Dirprwy Lywydd dros dro—mae angen teitl mwy cynnil arnoch chi, rwy'n amau.
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog addysg ynghylch cynnydd wrth ymdrin â phresenoldeb concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth mewn ysgolion. Yr wythnos diwethaf, gwnaeth y BBC adrodd bod materion gyda concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth wedi arwain at rai plant mewn ysgol yn fy rhanbarth i yn y gogledd byth yn sefyll arholiadau ffurfiol. O ran yr ysgol yng Nghaergybi, cafodd 60 y cant ohoni ei chau ym mis Medi oherwydd concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth ac, yn anhygoel, mae 40 y cant ohoni ar gau hyd heddiw. Cafodd un disgybl ei ddyfynnu'n dweud, ar un adeg, ei fod yn gwneud mathemateg ar hob yn yr adran arlwyo. Nid yw hynny'n ffordd o ddysgu—rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno. Felly, mae'n niweidiol i'r disgyblion. Nid ydyn nhw'n cael eu haddysgu mewn amgylchedd dysgu digonol o hyd, a fydd yn amharu ar eu llwyddiant academaidd. Yng ngoleuni hyn, Trefnydd, byddwn i'n croesawu datganiad gan y Gweinidog addysg i ddangos pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y gall y plant hynny ddychwelyd i'r ysgol yn llawn cyn gynted â phosibl.
Thank you. Well, the Minister continues to work very closely with local authorities to assess condition and safety risks, including structural integrity for all buildings within their school estate and to maintain those records. I know, with the specific school that you just referred to, that there is a follow-up meeting scheduled for the end of this month, so I'm assuming it will be this week or next week, between the headteacher and Qualifications Wales and WJEC, to discuss the options and the assessment of the school and learner circumstances. So, I will ask the Minister for education to update Members with a written statement following that meeting.
Diolch. Wel, mae'r Gweinidog yn parhau i weithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i asesu risgiau cyflwr a diogelwch, gan gynnwys cadernid adeileddol ar gyfer pob adeilad o fewn eu hystad ysgol ac i gynnal y cofnodion hynny. Rwy'n gwybod, gyda'r ysgol benodol y gwnaethoch chi gyfeirio ati, fod cyfarfod dilynol wedi'i drefnu ar gyfer diwedd y mis, felly rwy'n tybio y bydd yr wythnos hon neu'r wythnos nesaf, rhwng y pennaeth a Cymwysterau Cymru a CBAC, i drafod yr opsiynau ac asesu amgylchiadau'r ysgol a dysgwyr. Felly, gofynnaf i'r Gweinidog addysg roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau gyda datganiad ysgrifenedig yn dilyn y cyfarfod hwnnw.
Ac yn olaf, Russell George.
And finally, Russell George.
Thank you, acting Presiding Officer. Can I add to the statement requested by Jane Dodds, please, Trefnydd? Last week, I met, alongside my colleague Craig Williams MP, with Nidec Control Techniques and the officials in Newtown at their site. I was pleased—and I think we were both pleased—that at least there was a commitment to continuing to invest in the Newtown site, and that was demonstrated to us, and so I feel confident for the long-term operations at the site. Now, my colleague Craig Williams has been working with the Department for Work and Pensions to bring forward a taskforce to support those that are affected, but I would be very grateful, Minister, if the economy Minister could bring forward a statement to demonstrate what support the Welsh Government is going to be offering those families affected, and how it will also dovetail any support that is offered from the UK Government.
Diolch yn fawr, Llywydd dros dro. A gaf i ychwanegu at y datganiad y gofynnwyd amdano gan Jane Dodds, os gwelwch yn dda, Trefnydd? Yr wythnos diwethaf, cwrddais â fy nghydweithiwr Craig Williams AS, gyda Nidec Control Techniques a'r swyddogion yn y Drenewydd ar eu safle. Roeddwn i'n falch—ac rwy'n credu bod y ddau ohonom yn falch—fod o leiaf ymrwymiad i barhau i fuddsoddi yn safle'r Drenewydd, a dangoswyd hynny i ni, ac felly rwy'n teimlo'n hyderus ynghylch y gweithrediadau hirdymor ar y safle. Nawr, mae fy nghydweithiwr, Craig Williams, wedi bod yn gweithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau i gyflwyno tasglu i gefnogi'r rhai yr effeithir arnynt, ond byddwn yn ddiolchgar iawn, Gweinidog, pe gallai Gweinidog yr economi gyflwyno datganiad i ddangos pa gefnogaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i'r teuluoedd hynny yr effeithir arnynt, a sut y bydd hefyd yn plethu ag unrhyw gymorth a gynigir gan Lywodraeth y DU.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Well, I did mention the support that the Minister for Economy is giving from the Welsh Government. He's ensured that his officials have continued to work with Nidec to make sure that the staff who are affected will get support. I mentioned ReAct, for example. So, as I say, the Minister for Economy is ensuring that Welsh Government support is available.
Wel, soniais i am y gefnogaeth y mae Gweinidog yr Economi yn ei rhoi gan Lywodraeth Cymru. Mae wedi sicrhau bod ei swyddogion wedi parhau i weithio gyda Nidec i wneud yn siŵr y bydd y staff yr effeithir arnynt yn cael cefnogaeth. Soniais am ReAct, er enghraifft. Felly, fel y dywedais i, mae Gweinidog yr Economi yn sicrhau bod cymorth Llywodraeth Cymru ar gael.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad gan Weinidog yr Economi ar Tata Steel. Y Gweinidog i wneud y datganiad—Vaughan Gething.
The next item, therefore, will be the statement by the Minister for Economy on Tata Steel. The Minister to make the statement—Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd. The announcement made by Tata Steel UK on 19 January has caused enormous distress and anxiety for thousands of workers, their families and whole communities in Wales, especially in Port Talbot.
The steel industry is part of our nation's story and stands today as a marker of Welsh excellence. In 2024, it represents an economic asset with a global reach that is essential to meeting the demands of a greener and more secure future. Port Talbot boasts a workforce with the expertise, know-how and dedication to deliver the longer, fairer transition for steel that the Welsh and UK economies need. However, the proposals presented last week will not allow the industry to realise that ambitious future in Wales. Instead, it sets out a process that would rapidly see the UK become the only G20 economy to relinquish its virgin steel-making capabilities—all this at a time of rising global conflict and growing trade disruption. From cans to cars to construction, virgin steel is an essential element of the steel that we need today. If implemented in full, the plans would see the UK become more reliant upon imports produced to lower environmental standards and shipped thousands of miles to Wales on diesel-fuelled vessels.
Following a deal struck with the UK Government, Tata Steel now intends to close Port Talbot's two blast furnaces and coke ovens in a phased manner. The first blast furnace would close around mid 2024 and the remaining heavy-end assets would wind down to closure in the second half of 2024. Tata has announced that up to 2,800 direct jobs are expected to be lost as part of its proposals. Around 2,500 of those would be affected within the next 18 months. The company expects that a further 300 roles would be lost in two to three years’ time at Llanwern.
Diolch, Llywydd. Mae'r cyhoeddiad a wnaed gan Tata Steel UK ar 19 Ionawr wedi achosi gofid a phryder enfawr i filoedd o weithwyr, eu teuluoedd a chymunedau cyfan yng Nghymru, yn enwedig ym Mhort Talbot.
Mae'r diwydiant dur yn rhan o stori ein cenedl ac yn sefyll heddiw fel arwydd o ragoriaeth Cymru. Yn 2024, mae'n cynrychioli ased economaidd gyda chyrhaeddiad byd-eang sy'n hanfodol i fodloni gofynion dyfodol mwy gwyrdd a mwy diogel. Ym Mhort Talbot mae yna weithlu gyda'r arbenigedd, y gallu a'r ymroddiad i gyflawni'r trawsnewidiad hirach, tecach ar gyfer dur sydd ei angen ar economïau Cymru a'r DU. Fodd bynnag, ni fydd y cynigion a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf yn caniatáu i'r diwydiant wireddu'r dyfodol uchelgeisiol hwnnw yng Nghymru. Yn hytrach, mae'n nodi proses a fyddai'n gweld y DU yn gyflym yn dod yr unig economi G20 i ildio ei galluoedd gwneud dur crai—hyn i gyd ar adeg o wrthdaro byd-eang cynyddol ac aflonyddwch masnach cynyddol. O ganiau i geir i adeiladu, mae dur crai yn elfen hanfodol o'r dur sydd ei angen arnom heddiw. Pe bai'r cynlluniau'n cael eu gweithredu'n llawn, byddai'r cynlluniau'n golygu y byddai'r DU yn dod yn fwy dibynnol ar fewnforion a gynhyrchir i safonau amgylcheddol is ac sy'n cael eu cludo miloedd o filltiroedd i Gymru ar longau tanwydd diesel.
Yn dilyn cytundeb â Llywodraeth y DU, mae Tata Steel bellach yn bwriadu cau dwy ffwrnais chwyth Port Talbot a'r ffyrnau golosg mewn modd graddol. Byddai'r ffwrnais chwyth gyntaf yn cau tua chanol 2024 a byddai'r asedau trwm sy'n weddill yn dirwyn i ben yn ail hanner 2024. Mae Tata wedi cyhoeddi y bydd hyd at 2,800 o swyddi uniongyrchol yn cael eu colli fel rhan o'i gynigion. Effeithir ar tua 2,500 o'r rhain o fewn y 18 mis nesaf. Mae'r cwmni'n disgwyl y byddai 300 o swyddi ychwanegol yn cael eu colli ymhen dwy i dair blynedd yn Llanwern.
Llywydd, this represents an economic loss of historic proportions for Wales within an industry that all of us will become increasingly reliant upon. Rather than providing a bridge to the future that sees us produce cleaner steel, the deal struck by UK Ministers offers a cliff edge and preventable hardship for those workers who are best placed to make the transition work. It is the firm view of this Welsh Government that a better deal could and should be struck to avoid an outcome that is preventable. UK Ministers have failed to set out the case for a £500 million subsidy that results in 2,800 job losses and the loss of virgin steel-making capacity. It is not clear what outcomes were prioritised by Ministers or why this specific level of financial support was chosen.
Llywydd, the UK Government and Tata Steel have the tools between them to secure a longer, fairer transition for a sector that is good for growth and essential to our collective security. It is in all of our interests to secure the best deal for steel, and not simply the cheapest deal. The Prime Minister could realise the need to take job losses of this scale off the table. He could enter into urgent talks with clear red lines based on an assessment of our economic needs and the role that steel must play in meeting them. I have written to successive Secretaries of State for business regarding Tata. I have made it clear that we were prepared to do what we can to support the company in the transition that will take place. Indeed, we have a long history of supporting the business, a fact that is recognised both by the company and, indeed, the workforce. I've also written to the current Secretary of State in the Department of Business and Trade on four occasions since 11 September. I have asked that we meet urgently to discuss the future of Tata Steel UK and the implications of any proposed plans for employees and the wider supply chain. Despite this, the UK Government has refused to allow the Welsh Government to play an active role in the negotiations undertaken with Tata Steel. Llywydd, it's important to place on record that we did refuse to participate in discussions with the UK Government on planning for the closure of the Port Talbot steelworks whilst being excluded from the ongoing negotiations. Following a briefing with Tata in advance of their announcement, the First Minister requested an urgent call with the Prime Minister on Friday to discuss the action that could still be taken to secure a more ambitious future for this important sovereign asset. However, the Prime Minister was not available to take a call, and no subsequent offer has been made to the First Minister's office.
Llywydd, as Tata Steel has stated, any agreement is subject to relevant regulatory approvals, information and consultation processes. The finalisation of detailed terms and conditions has yet to be reached. We urge the company not to make any irreversible choices based on the current level of UK Government support. There is a credible way forward for the business that does not require the planned loss of both blast furnaces and job losses on this eyewatering scale. The company has described itself a sense of ambition for the future. I believe that new possibilities can be unlocked if the policy of the UK Government were changed to allow for this. It is essential that Tata now builds on the dialogue that it has been having with the recognised trades unions to date. I have met with representatives from the three recognised steel trades unions: Community, Unite, and the GMB. I have met them regularly since the agreement reached between Tata Steel and the UK Government on 15 September. I visited Port Talbot to meet with the unions on 19 January, as well as meeting face to face with senior Tata executives. And once more, yesterday, I met and listened to 70 workforce representatives to understand their perspective and understand their view of a better alternative approach that could be pursued for this sector.
The First Minister and I have continued to meet with the company, and I welcome the company's commitment to maintain that dialogue. We have continually stressed the importance of proper consultation and full consideration of alternative options that the trade unions have presented. The company has yet to begin a formal consultation. I urge them to engage with the workforce at each stage to ensure a fair outcome. The Tata Steel transition board was established by the UK Government to provide advice on how to protect and grow the economic environment and to support and mitigate the impact upon the workforce, businesses and communities directly affected by Tata's proposals for a decarbonisation transition. We will continue to participate in the board to support areas of shared priority.
In addition, we will work closely with key partners such as Jobcentre Plus, Working Wales, local authorities and the trade unions to ensure that any people who do face redundancy as a consequence of these proposals are provided with information, advice and guidance on the support available to them. The Welsh Government's employability and skills programmes, ReAct+ and Communities for Work Plus, can provide support for training and mentoring to those who wish or require this support.
Llywydd, this support would be delivered as a consequence of the wrong deal for steel. The anger, the hurt and the fear that is felt by so many is compounded by the shared and reasonable understanding that this is preventable. There is still an opportunity to secure a better outcome that protects a sovereign asset that is also part of the social and economic fabric of Wales. I remain committed to working with the company, trade unions and the UK Government to prevent the scale of loss that we now risk. Wales and the UK will be better off and more secure if the products of the future that will power us towards a greener future are made here. I will, of course, continue to keep lines of communication open to all parties and keep Members informed. Thank you, Llywydd.
Llywydd, mae hyn yn cynrychioli colled economaidd ar raddfa hanesyddol i Gymru o fewn diwydiant y bydd pob un ohonom yn dod yn fwyfwy dibynnol arno. Yn hytrach na darparu pont i'r dyfodol a fyddai yn ein gweld yn cynhyrchu dur glanach, mae'r fargen a gafodd ei tharo gan Weinidogion y DU yn cynnig dibyn a chaledi y gellir ei atal i'r gweithwyr hynny sydd yn y sefyllfa orau i wneud i'r broses o drawsnewid weithio. Barn gadarn Llywodraeth Cymru yw y gellid ac y dylid taro bargen well er mwyn osgoi canlyniad y gellir ei atal. Mae Gweinidogion y DU wedi methu a gosod yr achos dros gymhorthdal o £500 miliwn sy'n arwain at golli 2,800 o swyddi a cholli capasiti gwneud dur crai. Nid yw'n glir pa ganlyniadau a gafodd flaenoriaeth gan Weinidogion na pham y dewiswyd y lefel benodol hon o gymorth ariannol.
Llywydd, mae gan Lywodraeth y DU a Tata Steel yr offer rhyngddynt i sicrhau trosglwyddiad hirach, tecach i sector sy'n dda ar gyfer twf ac sy'n hanfodol i'n diogelwch ar y cyd. Mae er ein budd ni i gyd i sicrhau'r fargen orau ar gyfer dur, ac nid dim ond y fargen rataf. Gallai Prif Weinidog y DU sylweddoli'r angen i dynnu colledion swyddi ar y raddfa hon oddi ar y bwrdd. Gallai ddechrau trafodaethau brys gyda llinellau coch clir yn seiliedig ar asesiad o'n hanghenion economaidd a'r rôl y mae'n rhaid i ddur ei chwarae wrth eu diwallu. Rwyf wedi ysgrifennu at Ysgrifenyddion Gwladol dros fusnes olynol ynghylch Tata. Rwyf wedi ei gwneud yn glir ein bod yn barod i wneud yr hyn a allwn i gefnogi'r cwmni yn y cyfnod trosglwyddo a fydd yn digwydd. Yn wir, mae gennym hanes hir o gefnogi'r busnes, ffaith sy'n cael ei chydnabod gan y cwmni ac, yn wir, y gweithlu. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol presennol yn yr Adran Busnes a Masnach ar bedwar achlysur ers 11 Medi. Rwyf wedi gofyn am gyfarfod ar frys i drafod dyfodol Tata Steel UK a goblygiadau unrhyw gynlluniau arfaethedig ar gyfer gweithwyr a'r gadwyn gyflenwi ehangach. Er gwaethaf hyn, mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod caniatáu i Lywodraeth Cymru chwarae rhan weithredol yn y trafodaethau a gynhaliwyd gyda Tata Steel. Llywydd, mae'n bwysig nodi ar gofnod ein bod wedi gwrthod cymryd rhan mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ar gynllunio ar gyfer cau gwaith dur Port Talbot wrth i ni gael ein gwahardd o'r trafodaethau a oedd yn parhau. Yn dilyn sesiwn friffio gyda Tata cyn eu cyhoeddiad, gofynnodd y Prif Weinidog am alwad frys gyda Phrif Weinidog y DU ddydd Gwener i drafod y camau y gellid eu cymryd o hyd i sicrhau dyfodol mwy uchelgeisiol i'r ased sofran pwysig hwn. Fodd bynnag, nid oedd Prif Weinidog y DU ar gael i gymryd galwad, ac nid oes cynnig wedi ei wneud ers hynny i swyddfa'r Prif Weinidog.
Llywydd, fel y dywedodd Tata Steel, mae unrhyw gytundeb yn amodol ar gymeradwyaeth reoleiddiol berthnasol, gwybodaeth a phrosesau ymgynghori. Nid yw'r gwaith o gwblhau telerau ac amodau manwl wedi'i gyrraedd eto. Rydym yn annog y cwmni i beidio â gwneud unrhyw ddewisiadau na ellir eu gwrthdroi yn seiliedig ar lefel bresennol cymorth Llywodraeth y DU. Mae ffordd gredadwy ymlaen i'r busnes pryd nad oes angen colli ffwrneisi chwyth a cholli swyddi ar y raddfa drawiadol hon. Mae'r cwmni wedi disgrifio'i hun ymdeimlad o uchelgais ar gyfer y dyfodol. Credaf y gellir datgloi posibiliadau newydd pe bai polisi Llywodraeth y DU yn newid i ganiatáu hyn. Mae'n hanfodol bod Tata bellach yn adeiladu ar y ddeialog y mae wedi bod yn ei chael gyda'r undebau llafur cydnabyddedig hyd yma. Rwyf wedi cwrdd â chynrychiolwyr o'r tri undeb llafur dur cydnabyddedig: Cymuned, Unite, a'r GMB. Rwyf wedi cwrdd â nhw'n rheolaidd ers y cytundeb rhwng Tata Steel a Llywodraeth y DU ar 15 Medi. Ymwelais â Phort Talbot i gyfarfod â'r undebau ar 19 Ionawr, yn ogystal â chwrdd wyneb yn wyneb ag uwch swyddogion gweithredol Tata. Ac unwaith eto, ddoe, cwrddais â 70 o gynrychiolwyr gweithlu a gwrando arnynt er mwyn deall eu safbwynt a deall eu barn am ddull amgen gwell y gellid ei ddilyn ar gyfer y sector hwn.
Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi parhau i gyfarfod â'r cwmni, ac rwy'n croesawu ymrwymiad y cwmni i gynnal y ddeialog honno. Rydym wedi pwysleisio, yn barhaus, bwysigrwydd ymgynghori priodol ac ystyriaeth lawn o opsiynau amgen y mae'r undebau llafur wedi'u cyflwyno. Nid yw'r cwmni wedi dechrau ymgynghoriad ffurfiol eto. Rwy'n eu hannog i ymgysylltu â'r gweithlu ar bob cam i sicrhau canlyniad teg. Sefydlwyd bwrdd trawsnewid Tata Steel gan Lywodraeth y DU i roi cyngor ar sut i ddiogelu a thyfu'r amgylchedd economaidd ac i gefnogi a lliniaru'r effaith ar y gweithlu, busnesau a chymunedau y mae cynigion Tata ar gyfer trawsnewidiad datgarboneiddio yn effeithio'n uniongyrchol arnynt. Byddwn yn parhau i gymryd rhan yn y bwrdd i gefnogi meysydd o flaenoriaeth gyffredin.
Yn ogystal, byddwn yn gweithio'n agos gyda phartneriaid allweddol fel y Ganolfan Byd Gwaith, Cymru'n Gweithio, awdurdodau lleol a'r undebau llafur i sicrhau bod unrhyw bobl sy'n wynebu colli eu swyddi o ganlyniad i'r cynigion hyn yn cael gwybodaeth, cyngor ac arweiniad ynghylch y cymorth sydd ar gael iddynt. Gall rhaglenni cyflogadwyedd a sgiliau Llywodraeth Cymru, ReAct+ a Cymunedau am Waith a Mwy ddarparu cymorth ar gyfer hyfforddiant a mentora i'r rhai sy'n dymuno neu sydd angen y cymorth hwn.
Llywydd, byddai'r gefnogaeth hon yn cael ei darparu o ganlyniad i'r fargen anghywir i ddur. Mae'r dicter, y loes a'r ofn sy'n cael ei deimlo gan gymaint yn cael eu dwysáu gan y ddealltwriaeth gyffredin a rhesymol y gellir atal hyn. Mae cyfle o hyd i sicrhau gwell canlyniad sy'n diogelu ased sofran sydd hefyd yn rhan o wead cymdeithasol ac economaidd Cymru. Rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i weithio gyda'r cwmni, undebau llafur a Llywodraeth y DU i atal maint y golled yr ydym bellach yn ei hwynebu. Bydd Cymru a'r DU yn well eu byd ac yn fwy diogel pe bai cynhyrchion y dyfodol a fydd yn ein pweru tuag at ddyfodol mwy gwyrdd yn cael eu gwneud yma. Byddaf wrth gwrs yn parhau i gadw llinellau cyfathrebu ar agor i bob parti ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau. Diolch yn fawr, Llywydd.
Can I thank the Minister for his statement this afternoon? I very much agree with the Minister that this is a hugely distressing time for the workers at the Tata Steel plant. Workers and their families will be understandably anxious about what the future holds for them, and it's vitally important that there is support from Governments at all levels at this very difficult time. Anyone who has followed the development since the announcement was made can feel just how precarious this situation is for the site's workers. Now, today's statement refers to Tata's consultation on the job losses it's planning to make across its UK operations, and the company has promised that it will work with unions in the first instance, and, further to his statement today, can the Minister tell us what role the Welsh Government is playing in ensuring that the consultation results in the best possible outcomes for the workforce?
Now, the company has set out the phased manner in which it plans to close both of its blast furnaces, and it's vital that everything possible is done to support the workers and ensure that they're offered job and training opportunities, particularly for young people. Today's statement tells us that the Welsh Government is working with key partners like Jobcentre Plus and others to ensure people who are facing redundancy have the best possible information, and I'm pleased to hear that programmes, ReAct+ and Communities for Work Plus, are providing support for training. Following on from this, perhaps the Minister could tell us a bit more about some of the action that is being taken, and also tell us whether the Welsh Government has ring-fenced any funding to ensure that the workers can access work or training opportunities.
It's not just those directly employed by Tata, of course, that will be affected by the company's announcement; this will also have an impact on contractors, local businesses and the wider community. Make no mistake: this announcement will have ripples right across the south Wales corridor. Of course, it affects the local supply chain and the wider region, particularly across a manufacturing sector with ambitious plans for maximising the net-zero opportunities presented around the Celtic free port, so it's vital that the transition board engages with the people, businesses and communities affected by the transition. Whilst we know that the Welsh Government has been working with the unions to support workers, perhaps the Minister could tell us what engagement the Welsh Government has had with local businesses about the impact that this announcement will have on them, and tell us what support is being made available to them too.
Now, we know that the business model for Tata will significantly change as the company's blast furnaces are replaced by an electric arc furnace. Now, as you've heard from the leader of the opposition earlier, he and I believe that a blast furnace should be kept open during the transition period to help protect some of those jobs in the short to medium term, and it's vital we receive a full explanation why this isn't happening.
Today's statement confirms that the Minister has had significant discussions with senior executives, and so perhaps he can confirm that he has asked Tata to keep a blast furnace open in those discussions, and, if so, what response he received. And can he tell us whether the Welsh Government has offered any support to keep blast furnace 4 open, as the transition to greener technology takes place? Of course, the Minister is right to say that the transition should genuinely be a just transition that does not offshore jobs and emissions to other parts of the world.
In addition, the Minister said that other technologies need to be considered, such as direct reduced iron in the short to medium term and hydrogen in the longer term. Of course, in the discussions that the Minister has had with Tata about its plans to produce steel in a greener way, it's vital that all technologies have been considered. Therefore, I'd be grateful if the Minister tells us what support it's offering the company on its decarbonisation journey and clarifies the Welsh Government's position on the use of hydrogen. And more importantly, perhaps the Minister can clarify exactly what he wants to see for the sector, going forward. What is the Welsh Government's long-term plan when it comes to the steel industry?
Today's statement refers to the need to secure a longer, fairer transition for a sector that is good for green growth and essential to our collective security, and there are some big questions for both Governments about what the British steel sector should look like in the future. On the one hand, Governments are supportive of the sector decarbonising and embracing technology to produce greener steel, and, at the same time, it's also trying to protect jobs too. So, perhaps the Minister can tell us how he believes that balance should be struck and what is the Welsh Government's vision for steel production and what discussions has he had with the Secretary of State about how both Governments can work together on this issue.
And so in closing, Llywydd, can I say that my thoughts remain with those affected by Tata's announcement? And I urge Governments to work together to support the workforce and the wider community that will feel the effects of last week for some time to come. Diolch.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Rwy'n cytuno'n llwyr â'r Gweinidog bod hwn yn gyfnod gofidus iawn i'r gweithwyr yng ngwaith Tata Steel. Bydd gweithwyr a'u teuluoedd yn ddealladwy yn bryderus am yr hyn y mae'r dyfodol yn ei gynnig iddyn nhw, ac mae'n hanfodol bwysig bod cefnogaeth gan lywodraethau ar bob lefel ar yr adeg anodd iawn hon. Gall unrhyw un sydd wedi dilyn y datblygiad ers i'r cyhoeddiad gael ei wneud deimlo pa mor ansicr yw'r sefyllfa hon i weithwyr y safle. Nawr, mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at ymgynghoriad Tata ar y swyddi y mae'n bwriadu eu colli ar draws ei weithrediadau yn y DU, ac mae'r cwmni wedi addo y bydd yn gweithio gydag undebau yn y lle cyntaf, ac, yn dilyn ei ddatganiad heddiw, a all y Gweinidog ddweud wrthym pa rôl y mae Llywodraeth Cymru yn ei chwarae i sicrhau bod yr ymgynghoriad yn arwain at y canlyniadau gorau posibl i'r gweithlu?
Nawr, mae'r cwmni wedi nodi'r ffordd raddol y mae'n bwriadu cau ei ddwy ffwrnais chwyth, ac mae'n hanfodol bod popeth posibl yn cael ei wneud i gefnogi'r gweithwyr a sicrhau eu bod yn cael cynnig cyfleoedd gwaith a hyfforddiant, yn enwedig y bobl ifanc. Mae'r datganiad heddiw yn dweud wrthym fod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid allweddol fel y Ganolfan Byd Gwaith ac eraill i sicrhau bod gan bobl sy'n wynebu colli eu swyddi yr wybodaeth orau bosibl, ac rwy'n falch o glywed bod rhaglenni ReAct+ a Cymunedau am Waith a Mwy, yn darparu cymorth ar gyfer hyfforddiant. Yn dilyn hyn, efallai y gallai'r Gweinidog ddweud ychydig mwy wrthym am rywfaint o'r camau sy'n cael eu cymryd, a dweud wrthym hefyd a yw Llywodraeth Cymru wedi neilltuo unrhyw gyllid i sicrhau bod y gweithwyr yn gallu cael mynediad at gyfleoedd gwaith neu hyfforddiant.
Wrth gwrs bydd cyhoeddiad y cwmni nid yn unig yn effeithio ar y rhai a gyflogir yn uniongyrchol gan Tata; bydd hyn hefyd yn cael effaith ar gontractwyr, busnesau lleol a'r gymuned ehangach. Gallwch fod yn siŵr o un peth: bydd effaith y cyhoeddiad hwn i'w theimlo ar draws coridor de Cymru. Wrth gwrs, mae'n effeithio ar y gadwyn gyflenwi leol a'r rhanbarth ehangach, yn enwedig ar draws sector gweithgynhyrchu gyda chynlluniau uchelgeisiol ar gyfer gwneud y mwyaf o'r cyfleoedd sero net a gyflwynir o amgylch y porthladd rhydd Celtaidd, felly mae'n hanfodol bod y bwrdd trawsnewid yn ymgysylltu â'r bobl, busnesau a'r cymunedau y mae'r trawsnewid yn effeithio arnynt. Er ein bod yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda'r undebau i gefnogi gweithwyr, efallai y gallai'r Gweinidog ddweud wrthym pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael â busnesau lleol ynghylch yr effaith y bydd y cyhoeddiad hwn yn ei chael arnynt, a dweud wrthym pa gymorth sydd ar gael iddynt hwythau hefyd.
Nawr, gwyddom y bydd y model busnes ar gyfer Tata yn newid yn sylweddol wrth i ffwrneisi chwyth y cwmni gael eu disodli gan ffwrnais arc trydan. Nawr, fel yr ydych wedi clywed gan arweinydd yr wrthblaid yn gynharach, mae ef a minnau'n credu y dylid cadw ffwrnais chwyth ar agor yn ystod y cyfnod trawsnewid i helpu i ddiogelu rhai o'r swyddi hynny yn y tymor byr i'r tymor canolig, ac mae'n hanfodol ein bod yn cael esboniad llawn pam nad yw hyn yn digwydd.
Mae'r datganiad heddiw yn cadarnhau bod y Gweinidog wedi cael trafodaethau sylweddol gydag uwch-swyddogion gweithredol, ac felly efallai y gall gadarnhau ei fod wedi gofyn i Tata gadw ffwrnais chwyth ar agor yn y trafodaethau hynny, ac, os felly, pa ymateb a gafodd. Ac a all ddweud wrthym a yw Llywodraeth Cymru wedi cynnig unrhyw gefnogaeth i gadw ffwrnais chwyth 4 ar agor, wrth i'r trawsnewid i dechnoleg fwy gwyrdd ddigwydd? Wrth gwrs, mae'r Gweinidog yn iawn i ddweud y dylai'r trawsnewid fod yn drawsnewid teg nad yw'n symud swyddi ac allyriadau i rannau eraill o'r byd.
Yn ogystal, dywedodd y Gweinidog fod angen ystyried technolegau eraill, megis lleihau haearn yn uniongyrchol yn y tymor byr i'r tymor canolig a hydrogen yn y tymor hwy. Wrth gwrs, yn y trafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Tata ynglŷn â'i gynlluniau i gynhyrchu dur mewn ffordd wyrddach, mae'n hanfodol bod pob technoleg wedi cael ei hystyried. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn dweud wrthym pa gymorth y mae'n ei gynnig i'r cwmni ar ei daith ddatgarboneiddio ac egluro safbwynt Llywodraeth Cymru ar ddefnyddio hydrogen. Ac yn bwysicach fyth, efallai y gall y Gweinidog egluro'n union yr hyn y mae eisiau ei weld ar gyfer y sector, wrth symud ymlaen. Beth yw cynllun hirdymor Llywodraeth Cymru o ran y diwydiant dur?
Mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at yr angen i sicrhau trosglwyddiad hirach, tecach i sector sy'n dda ar gyfer twf gwyrdd ac sy'n hanfodol i'n diogelwch ar y cyd, ac mae rhai cwestiynau mawr i'r ddwy Lywodraeth ynglŷn â sut y dylai sector dur Prydain edrych yn y dyfodol. Ar y naill law, mae Llywodraethau'n gefnogol i'r sector ddatgarboneiddio a chofleidio technoleg i gynhyrchu dur gwyrddach, ac, ar yr un pryd, maent hefyd yn ceisio diogelu swyddi. Felly, efallai y gall y Gweinidog ddweud wrthym sut mae'n credu y dylid taro'r cydbwysedd a beth yw gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynhyrchu dur a pha drafodaethau y mae wedi'u cael gyda'r Ysgrifennydd Gwladol ynghylch sut y gall y ddwy Lywodraeth gydweithio ar y mater hwn.
Ac felly wrth gloi, Llywydd, a gaf fi ddweud bod fy meddyliau'n aros gyda'r rhai y mae cyhoeddiad Tata yn effeithio arnynt? Ac rwy'n annog Llywodraethau i weithio gyda'i gilydd i gefnogi'r gweithlu a'r gymuned ehangach a fydd yn teimlo effeithiau'r wythnos diwethaf am beth amser i ddod. Diolch.
Thank you for the comments and the questions, and I think we need to restate at the outset that we have a series of proposals, not guaranteed outcomes. I've seen far too much commentary that simply accepts that everything that has been announced is going to happen, and yet, actually, we don't yet know the detail of what's being proposed.
I'm trying not to collapse back into being an employment lawyer, but the company needs to file something called an HR1, which sets out the proposals on job losses and the time frames around them. At the moment, there's a broad statement outlining 2,500 direct job cuts around Port Talbot, up to 300 in Llanwern, and gives a rough 18-month time frame. There isn't actually a plan within that; it's setting out the end result of the proposals. To see that plan provided is actually really important for the consultation to be meaningful, and all of us will need to be engaged in and around that. Now, we are interested, and of course the recognised trade unions are interested, in seeing the detail around that plan, what it looks like and whether there is a further conversation we could, should and will have, and I hope that UK Ministers will look at that plan as well.
And I do welcome the contrast in the comments, where both Paul Davies and, to be fair to him, the leader of the opposition in this place, have said that they want to see a future with a blast furnace that remains open and a credible path to doing so. That is not the private and the public view of the Secretary of State for Wales. And if he has an honest disagreement about that, that's fine—people can disagree, of course. What I think is difficult is the attempt by the current Secretary of State for Wales to characterise our disagreement as playing politics with the future, when, actually, we disagree that this is the only choice available. I've also been clear that an alternative, where blast furnace 4 does remain open, would require more investment from the UK Government. I've been really clear about that, so I'm not saying that there is a cost-free option. It's whether or not we collectively think there is value in that, not just in the direct jobs and indirect jobs that would be saved, but the longer term transition and not becoming the only G20 country that cannot make virgin steel, with all of the requirements that a number of our metal sources do have. And when I talk about cans, cars and construction, that is because some grades of construction steel require virgin steel to be part of the mix. Some parts of the automotive industry require virgin steel to be part of the mix to create cars and other vehicles. And as the Member for Llanelli knows, every single tin of Heinz beans is made at Trostre. It requires virgin steel to be part of a mix for that metal. If it doesn't, that has to be imported, whether from the Netherlands or India, and there is an obvious question about longer-term viability if that happens. So, there is real risk in not doing this and what that does for our economic future.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau, ac rwy'n credu bod angen i ni ailddatgan ar y dechrau bod gennym gyfres o gynigion, nid canlyniadau gwarantedig. Rwyf wedi clywed gormod o sylwadau sy'n derbyn bod popeth sydd wedi'i gyhoeddi yn mynd i ddigwydd, ac eto, mewn gwirionedd, nid ydym yn gwybod manylion yr hyn sy'n cael ei gynnig eto.
Rwy'n ceisio peidio â chwympo'n ôl i fod yn gyfreithiwr cyflogaeth, ond mae angen i'r cwmni ffeilio rhywbeth o'r enw HR1, sy'n nodi'r cynigion ynghylch colli swyddi a'r amserlenni cysylltiedig. Ar hyn o bryd, mae datganiad eang yn amlinellu 2,500 o doriadau swyddi uniongyrchol o amgylch Port Talbot, hyd at 300 yn Llanwern, ac mae'n rhoi amserlen fras o 18 mis. Nid oes cynllun o fewn hwnnw mewn gwirionedd; mae'n nodi canlyniad terfynol y cynigion. Mae gweld y cynllun a ddarperir yn bwysig iawn er mwyn i'r ymgynghoriad fod yn ystyrlon, a bydd angen i bob un ohonom ymgysylltu â hwnnw. Nawr, mae gennym ddiddordeb, ac wrth gwrs mae gan yr undebau llafur cydnabyddedig ddiddordeb mewn gweld manylion y cynllun hwnnw, sut mae'n edrych ac a oes sgwrs bellach y gallem ni ei chael, y dylem ei chael a byddwn yn ei chael, ac rwy'n gobeithio y bydd Gweinidogion y DU yn edrych ar y cynllun hwnnw hefyd.
Ac rwy'n croesawu'r gwrthgyferbyniad yn y sylwadau, pan fo Paul Davies ac, i fod yn deg ag ef, arweinydd yr wrthblaid yn y lle hwn, wedi dweud eu bod eisiau gweld dyfodol gyda ffwrnais chwyth sy'n parhau ar agor a llwybr credadwy i wneud hynny. Nid dyna farn breifat a chyhoeddus Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Ac os oes ganddo anghytundeb gonest ynghylch hynny, mae hynny'n iawn—mae pobl yn gallu anghytuno, wrth gwrs. Yr hyn sy'n anodd yn fy marn i yw'r ymgais gan Ysgrifennydd Gwladol presennol Cymru i nodweddu ein hanghytundeb fel chwarae gwleidyddiaeth gyda'r dyfodol, pan, mewn gwirionedd, rydym yn anghytuno mai dyma'r unig ddewis sydd ar gael. Rwyf hefyd wedi bod yn glir y byddai dewis arall, lle mae ffwrnais chwyth 4 yn aros ar agor, yn gofyn am fwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU. Rwyf wedi bod yn glir iawn am hynny, felly nid wyf yn dweud bod opsiwn heb gost. P'un a ydym gyda'n gilydd yn credu bod gwerth yn hynny ai peidio, nid yn unig yn y swyddi uniongyrchol a'r swyddi anuniongyrchol a fyddai'n cael eu hachub, ond y cyfnod trawsnewid tymor hwy gan beidio â dod yr unig wlad G20 na all wneud dur crai, gyda'r holl ofynion sydd gan nifer o'n ffynonellau metel. A phan fyddaf yn siarad am ganiau, ceir ac adeiladu, mae hynny oherwydd bod rhai graddau o ddur adeiladu angen i ddur crai fod yn rhan o'r gymysgedd. Mae rhai rhannau o'r diwydiant modurol angen i ddur crai fod yn rhan o'r gymysgedd i greu ceir a cherbydau eraill. Ac fel y gŵyr yr Aelod dros Lanelli, mae pob tun o ffa pob Heinz yn cael ei wneud yn Nhrostre. Mae angen i ddur crai fod yn rhan o gymysgedd ar gyfer y metel hwnnw. Os nad ydyw, mae'n rhaid mewnforio hwnnw, boed o'r Iseldiroedd neu o India, ac mae cwestiwn amlwg am hyfywedd tymor hwy os bydd hynny'n digwydd. Felly, mae perygl gwirioneddol o beidio â gwneud hyn a beth mae hynny'n ei wneud ar gyfer ein dyfodol economaidd.
Now, I hope that when the plan, the detail of the plan, is available, UK Ministers will take the opportunity to look at that again. I would much rather see, before a general election, that there is an opportunity to reconsider and to save these jobs. That would deal with the uncertainty that you mention that families are facing, and it's understandable there's real anger from those families about proposals when the workforce has been adaptable, they've made moves on a whole range of issues, including changing their pensions in the past as well, to make sure the business can survive and have a future.
But on your broader points around work and training, that will depend on what the need is in terms of the end proposal. Because we have proposals now and they always can change, not just the end result we would like to see, we'll need to see the time frame as well as the end result in proposals for what there is then a training need for. I've already indicated that, if our current budgets don't meet the need that exists, we will look again in my department at how we could move budgets to meet the need. But the Member will know, particularly as I was in front of his committee last week on scrutiny, there is a finite resource available to us. But this is an area where we may need to move matters around, depending on the scale of need. And all of that is dependent on the consultation and the outcomes of it.
On the transition board work, again, it does depend on how money might be used, as depending on the final deal or the final decision actually reached. I've already made it clear that there is a need to engage with both the health service—if there are to be large-scale redundancies, there's always an additional healthcare need around that as well—with the council, Neath Port Talbot Council, looking at some local development work, but also the broader challenge and opportunity of working with the Swansea bay growth deal, because they're looking at different opportunities in and around the economy.
There would also definitely be a need for the transition board to recognise and respect the fact that a number of the areas where support will be required and will be delivered are devolved. Actually, in the past, when we've had other challenges around employment, for example, whether it was in Monmouthshire or Blaenau Gwent or Ynys Môn, we've had a practical working relationship between the council, the Welsh Government and, indeed, the Department for Work and Pensions on a local level. So, if there are redundancies, then I would expect us to take a grown-up and mature approach to making sure we help people as well as we can.
I had a conversation with business groups yesterday both about the direct and indirect impact of the potential job losses, and Professor David Worsley from Swansea University has confirmed that there are at least three additional jobs reliant on every one direct job in the steelworks, and, on some counts, potentially up to five. So, we really are talking about not just 2,800—we're talking about north of 10,000 jobs that are reliant on this decision within the Welsh economy. Part of the challenge is that other work may be available, but steelworkers are very well paid. So, people may find alternative work but not necessarily at the same rate. So, it's both the number of jobs and the quality and the outcomes in those jobs that matters to us.
We do believe that blast furnace 4 could be kept open with additional support. I also believe it would provide additional value. That is a case that we have continued to make with the company and will carry on doing so. On hydrogen and DRI and other forms of changes to the future of steel making, there is a contrast between the approach being taken in the UK and the approach being taken in the Netherlands, where Tata also have a significant steelworks. There, there is a different conversation, with incentives being discussed to develop a future, including hydrogen steel making as a possibility. So, that different conversation means that there are different outcomes for the future of steel making in the Netherlands.
Now, I think we can have the same ambition and we can have better outcomes here for Welsh steelworkers. It will involve electric arc steel making being part of the future, but I don't accept that the proposals that have been announced thus far are the only way to reach a future for the future of steel making in Wales and the UK, and all of the consequences for the economy of today and, indeed, the future.
Nawr, rwy'n gobeithio, pan fydd y cynllun, manylion y cynllun, ar gael, y bydd Gweinidogion y DU yn manteisio ar y cyfle i edrych ar hwnnw eto. Byddai'n llawer gwell gennyf weld, cyn etholiad cyffredinol, fod cyfle i ailystyried ac achub y swyddi hyn. Byddai hynny'n ymdrin â'r ansicrwydd rydych chi'n sôn amdano y mae teuluoedd yn ei wynebu, ac mae'n ddealladwy bod gwir ddicter ymhlith y teuluoedd hynny ynghylch cynigion pan fo'r gweithlu wedi bod mor hyblyg, maen nhw wedi gwneud camau ar ystod eang o faterion, gan gynnwys newid eu pensiynau yn y gorffennol hefyd, i sicrhau y gall y busnes oroesi a bod â dyfodol.
Ond ar eich pwyntiau ehangach ynghylch gwaith a hyfforddiant, bydd hynny'n dibynnu ar yr angen o ran y cynnig terfynol. Oherwydd mae gennym gynigion nawr a gallant newid o hyd, nid dim ond y canlyniad terfynol yw'r hyn yr hoffem ei weld, bydd angen i ni weld yr amserlen yn ogystal â'r canlyniad terfynol yn arwain at gynigion y bydd wedyn angen hyfforddiant ar eu cyfer. Rwyf eisoes wedi nodi, os nad yw ein cyllidebau presennol yn diwallu'r angen sy'n bodoli, byddwn yn edrych eto yn fy adran ar sut y gallem symud cyllidebau i ddiwallu'r angen. Ond bydd yr Aelod yn gwybod, yn enwedig gan i mi fod o flaen ei bwyllgor yr wythnos diwethaf ar graffu, mae'r adnodd sydd ar gael i ni yn gyfyngedig. Ond mae hwn yn faes lle mae'n bosibl y bydd angen i ni symud materion o gwmpas, yn dibynnu ar faint yr angen. Ac mae hynny i gyd yn dibynnu ar yr ymgynghoriad a'r canlyniadau a ddaw yn ei sgil.
Ar waith y bwrdd trawsnewid, unwaith eto, mae'n dibynnu ar sut y gellid defnyddio arian, gan ddibynnu ar y fargen derfynol neu'r penderfyniad terfynol a wneir mewn gwirionedd. Rwyf eisoes wedi ei gwneud yn glir bod angen ymgysylltu â'r gwasanaeth iechyd—os bydd diswyddiadau ar raddfa fawr, mae angen gofal iechyd ychwanegol bob amser ynghylch hynny hefyd—ac â'r cyngor, Cyngor Castell-nedd Port Talbot, gan edrych ar rywfaint o waith datblygu lleol, ond hefyd yr her ehangach a'r cyfle o weithio gyda bargen twf bae Abertawe, oherwydd eu bod yn edrych ar wahanol gyfleoedd o amgylch yr economi.
Yn sicr, byddai angen i'r bwrdd trawsnewid gydnabod a pharchu'r ffaith bod nifer o'r meysydd lle bydd angen cymorth ac y bydd yn cael ei ddarparu wedi'u datganoli. A dweud y gwir, yn y gorffennol, pan fu heriau eraill yn ymwneud â chyflogaeth, er enghraifft, boed hynny yn sir Fynwy neu Flaenau Gwent neu Ynys Môn, rydym wedi cael perthynas waith ymarferol rhwng y cyngor, Llywodraeth Cymru ac, yn wir, yr Adran Gwaith a Phensiynau ar lefel leol. Felly, os bydd diswyddiadau, yna byddwn yn disgwyl i ni feithrin dull gweithredu aeddfed i sicrhau ein bod yn helpu pobl cystal ag y gallwn.
Cefais sgwrs gyda grwpiau busnes ddoe am effaith uniongyrchol ac anuniongyrchol y colledion swyddi posibl, ac mae'r Athro David Worsley o Brifysgol Abertawe wedi cadarnhau bod o leiaf tair swydd ychwanegol yn dibynnu ar bob un swydd uniongyrchol yn y gwaith dur, ac weithiau, o bosibl hyd at bump. Felly, rydyn ni wir yn sôn am nid dim ond 2,800—rydyn ni'n sôn am dros 10,000 o swyddi sy'n ddibynnol ar y penderfyniad hwn o fewn economi Cymru. Rhan o'r her yw y gallai gwaith arall fod ar gael, ond mae gweithwyr dur yn cael eu talu'n dda iawn. Felly, efallai y bydd pobl yn dod o hyd i waith arall ond nid o reidrwydd ar yr un raddfa. Felly, nifer y swyddi a'r ansawdd a'r canlyniadau yn y swyddi hynny sy'n bwysig i ni.
Rydym yn credu y gellid cadw ffwrnais chwyth 4 ar agor gyda chefnogaeth ychwanegol. Rwy'n credu y byddai'n rhoi gwerth ychwanegol hefyd. Mae hynny'n achos yr ydym wedi parhau i'w wneud gyda'r cwmni a byddwn yn parhau i wneud hynny. O ran hydrogen a lleihau haearn yn uniongyrchol a mathau eraill o newidiadau i ddyfodol gwneud dur, mae cyferbyniad rhwng y dull sy'n cael ei ddefnyddio yn y DU a'r dull sy'n cael ei ddefnyddio yn yr Iseldiroedd, lle mae gan Tata hefyd waith dur sylweddol. Yno, mae yna sgwrs wahanol, gyda chymhellion yn cael eu trafod i ddatblygu dyfodol, gan gynnwys gwneud dur gyda hydrogen fel posibilrwydd. Felly, mae'r sgwrs wahanol honno'n golygu bod canlyniadau gwahanol ar gyfer dyfodol cynhyrchu dur yn yr Iseldiroedd.
Nawr, rwy'n credu y gallwn gael yr un uchelgais a gallwn gael gwell canlyniadau yma i weithwyr dur Cymru. Bydd yn golygu gwneud dur arc trydan yn rhan o'r dyfodol, ond nid wyf yn derbyn mai'r cynigion sydd wedi'u cyhoeddi hyd yma yw'r unig ffordd i gyrraedd dyfodol, ar gyfer dyfodol cynhyrchu dur yng Nghymru a'r DU, a'r holl ganlyniadau i economi heddiw ac, yn wir, y dyfodol.
Of course, mine and Plaid Cymru’s solidarity is with the workers, the community of Port Talbot, surrounding communities throughout south-west Wales, from Llanelli right across to Bridgend and beyond, where many members of the workforce and their families live, and of course the trade unions who have worked incredibly hard to avoid the announcement made last week.
The announcement came while Tata Steel Ltd, the parent company of Tata Steel UK, is quite profitable. Tata Steel Ltd made £3 billion in earnings before interest, taxes and depreciation, and £900 million in net profits in 2022-23. Tata Steel Ltd also has reserves of £1.6 billion and paid dividends out to shareholders of £1.4 billion between 2019 and 2023. At the same time, Tata has sites in India and the EU that are already profiting from steel imports into the UK that potentially will now only stand to profit even more from the waning steel industry in the UK.
I think this is important background information for us to remember. Whilst we are told to welcome the £500 million from UK Government, in what situation is £500 million for 2,800 job losses, the loss of capacity to produce primary steel, and the potential to flood the UK market with foreign steel a good deal? There’s an important question that needs to be considered here. Are we comfortable with going down this path laid before us of potentially losing the ability to produce primary steel and, as the Minister has already said, the UK becoming the only member of the G20 unable to do so? There is no net zero, there is no green economy, without steel. Diversification of steel production is key, and putting everything into electric arc furnaces is not the right way forward. We’ve heard about direct reduced iron, we’ve heard about hydrogen already. So, how will Welsh Government proceed with the UK Government on this?
It was shocking but not surprising to learn over the weekend that UK Government, through the Prime Minister, once again has refused to engage constructively with the Welsh Government to protect jobs at Tata. Does the Minister agree with me that this is yet another indication that no UK Government can ultimately be trusted to stand up for Wales, and will he outline the steps he is taking to ensure that the Welsh Government has its rightful seat at the table?
Critically, will the Minister support our calls for the nationalisation of the Tata site in Port Talbot, especially if they choose to continue with their current proposal? Because, simply, we cannot continue on the path of throwing money at private entities, as we have been doing, only for them to then make decisions like this anyway, especially when it comes to strategic resources. Nationalisation is needed as a bridge to securing the long-term viability and diversity of domestic steel production in Wales. Investment is needed in the billions, like we’ve seen in Germany, like we’ve seen in France and Spain. Five-hundred million pounds doesn’t even touch the sides. So, I would hope that a Welsh Labour Minister would stand with us on this.
On what Welsh Government can do immediately, upskilling workers for the green steel sector and wider green economy will be essential. So, would the Minister consider further Plaid Cymru’s proposals for a national skills audit, so that we then have the data to identify those gaps in the green steel industry, in the green economy, and then use that data to decide how we fill them? We know that apprenticeships will also play a key part in this programme of upskilling, so will the Government also agree with calls to look again at the apprenticeship budget? He indicated that he would be willing to do this in an interview on Sunday morning. He indicated again that he would be potentially willing to do this in response to Paul Davies. But would this apply more broadly to the apprenticeship budget?
The reality is that if we don’t get this right, future generations will not thank us for our inaction to preserve the steel industry for them.
Wrth gwrs, mae undod Plaid Cymru a minnau â'r gweithwyr, cymuned Port Talbot, cymunedau cyfagos ledled de-orllewin Cymru, o Lanelli ar draws i Ben-y-bont ar Ogwr a thu hwnt, lle mae llawer o aelodau'r gweithlu a'u teuluoedd yn byw, ac wrth gwrs yr undebau llafur sydd wedi gweithio'n eithriadol o galed i osgoi'r cyhoeddiad a wnaed yr wythnos diwethaf.
Daeth y cyhoeddiad pan fo Tata Steel Ltd, rhiant-gwmni Tata Steel UK, yn eithaf proffidiol. Gwnaeth Tata Steel Ltd £3 biliwn mewn enillion cyn llog, trethi a dibrisiant, a £900 miliwn mewn elw net yn 2022-23. Mae gan Tata Steel Ltd gronfeydd wrth gefn o £1.6 biliwn hefyd, a thalwyd difidendau o £1.4 biliwn i gyfranddalwyr rhwng 2019 a 2023. Ar yr un pryd, mae gan Tata safleoedd yn India a'r UE sydd eisoes yn gwneud elw wrth fewnforio dur i'r DU a fydd o bosibl yn cynyddu hyd yn oed yn fwy ar draul diwydiant dur sy'n gwaethygu yn y DU.
Rwy'n credu bod hon yn wybodaeth gefndirol bwysig i ni ei chofio. Er y dywedir wrthym i groesawu'r £500 miliwn gan Lywodraeth y DU, ym mha sefyllfa y mae £500 miliwn ar gyfer colli 2,800 o swyddi, colli capasiti i gynhyrchu dur primaidd, a'r potensial i orlenwi marchnad y DU gyda dur tramor yn fargen dda? Mae yna gwestiwn pwysig sydd angen ei ystyried yma. A ydym yn gyfforddus ynghylch dilyn y llwybr hwn a osodwyd o'n blaenau a fydd o bosibl yn arwain at golli'r gallu i gynhyrchu dur primaidd ac, fel y mae'r Gweinidog eisoes wedi'i ddweud, y DU yw'r unig aelod o'r G20 nad yw'n gallu gwneud hynny? Nid oes sero net, nid oes economi werdd, heb ddur. Mae arallgyfeirio cynhyrchu dur yn allweddol, ac nid rhoi popeth mewn ffwrneisi arc trydan yw'r ffordd gywir ymlaen. Rydyn ni wedi clywed am leihau haearn yn uniongyrchol, rydyn ni wedi clywed am hydrogen yn barod. Felly, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn symud ymlaen gyda Llywodraeth y DU ar hyn?
Roedd yn frawychus ond nid yn syndod dysgu dros y penwythnos bod Llywodraeth y DU, drwy ei Phrif Weinidog, unwaith eto, wedi gwrthod ymgysylltu'n adeiladol â Llywodraeth Cymru i ddiogelu swyddi yn Tata. A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi fod hyn yn arwydd arall eto na ellir ymddiried mewn unrhyw Lywodraeth y DU yn y pen draw i sefyll dros Gymru, ac a wnaiff amlinellu'r camau y mae'n eu cymryd i sicrhau bod gan Lywodraeth Cymru ei sedd briodol wrth y bwrdd?
Yn allweddol, a wnaiff y Gweinidog gefnogi ein galwadau am wladoli safle Tata ym Mhort Talbot, yn enwedig os ydynt yn dewis parhau â'u cynnig presennol? Oherwydd, yn syml, ni allwn barhau ar y llwybr o daflu arian at endidau preifat, fel yr ydym wedi bod yn ei wneud, dim ond iddynt wneud penderfyniadau fel hyn beth bynnag, yn enwedig o ran adnoddau strategol. Mae angen gwladoli fel pont i sicrhau hyfywedd ac amrywiaeth hirdymor cynhyrchu dur domestig yng Nghymru. Mae angen buddsoddi biliynau, fel y gwelsom yn yr Almaen, fel y gwelsom yn Ffrainc a Sbaen. Mae pum can miliwn o bunnau yn hollol annigonol. Felly, byddwn yn gobeithio y byddai Gweinidog Llafur Cymru yn sefyll gyda ni ar hyn.
O ran yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud ar unwaith, bydd uwchsgilio gweithwyr ar gyfer y sector dur gwyrdd a'r economi werdd ehangach yn hanfodol. Felly, a fyddai'r Gweinidog yn ystyried cynigion Plaid Cymru ymhellach ar gyfer archwiliad sgiliau cenedlaethol, fel bod gennym y data wedyn i nodi'r bylchau hynny yn y diwydiant dur gwyrdd, yn yr economi werdd, ac yna defnyddio'r data hwnnw i benderfynu sut rydym yn eu llenwi? Rydym yn gwybod y bydd prentisiaethau hefyd yn chwarae rhan allweddol yn y rhaglen hon o uwchsgilio, felly a fydd y Llywodraeth hefyd yn cytuno â galwadau i edrych eto ar gyllideb prentisiaethau? Nododd y byddai'n fodlon gwneud hyn mewn cyfweliad fore Sul. Nododd eto y byddai o bosib yn fodlon gwneud hyn mewn ymateb i Paul Davies. Ond a fyddai hynny'n berthnasol yn fwy eang i'r gyllideb prentisiaethau?
Y gwir amdani yw, os na chawn hyn yn iawn, ni fydd cenedlaethau'r dyfodol yn diolch i ni am ein diffyg gweithredu i ddiogelu'r diwydiant dur ar eu cyfer.
Thank you for the comments and questions. I'll start with the final couple of points of detail, because on apprentices, we've already been clear that the big cliff edge has been thrust upon us because of the way that former EU funds have been taken away from us, and the way they've been deliberately designed to ensure they can't be used on a strategic all-Wales programme. I've been very clear that I want to see, when the funds are restored, a reinvestment into a strategic all-Wales programme around apprenticeships.
When it comes, though, to the current budget consultation, it is exactly that: that in making a proposal to spend more in one area we have to be able to find that money from somewhere else. Now, we're going through a scrutiny process. We had some of this conversation last week, before the Tata announcement, when I was in front of the committee chaired by Paul Davies. And again, we will look at any proposals that come from committees, but we have to balance and understand that there are other committees who are looking at subject areas who are also asking for additional spending commitments.
When I was in front of the committee chaired by Delyth Jewell, with Dawn Bowden, we went through some of the challenges in the arm's-length bodies, in the arts and culture field. There are really difficult budget choices being made there and the committee was urging us to find the money to do something different there as well. That's part of the honest challenge we have within the current budget round. We will, of course—because it is a genuine consultation—look at opportunities and avenues to move money around, but we don't have the ability to produce a significant amount of additional money that we don't yet have. So, any serious engagement around that, that looks at what each different committee is doing, will of course get taken seriously by the Government.
On your point around a skills audit, we're committed already to a net-zero skills plan and we're going through a consultation in a range of areas. So, we'll have the information, I think, about the skills needs in different parts of our economy and how to match the needs of workers around that, both with longer term courses like apprenticeships, but also shorter term courses where people need to, whilst in the world of work, continue to uprate and regain skills, as well as the support we provide for people who go through a period of unemployment. As the First Minister pointed out in relation to the NHS earlier, the great majority of the workforce of the future is with us already. In 10 years' time, most of our workforce will be people who are already in work today. So, yes, we need to focus on people coming into the labour market new at an early point in their life, but we also need to think about how we help people in the world of work today.
On your broader points about nationalisation, I think the honest truth is that nationalisation is a red herring. The future and the challenges that our workers face today in the steel industry are not going to be resolved by us running a campaign on nationalisation. We need to be able to either persuade the current UK Government to have a different investment perspective, or we need to be able to persuade a future UK Government to have a different investment perspective that can actually make sure that those blast furnaces are still alive at the end of this calendar year, and a different conversation about what that investment would look like.
Now, I think that's an honest conversation to be had and, actually, on the occasions that I've met shop stewards—I met about 40 shop stewards on the Friday when I was in Port Talbot, and there were about 70 shop stewards and other reps from across three different sites yesterday, when I was in Port Talbot as well—they understand that the campaign for the future is a practical one with the company and with the UK Government, and they also understand that a conversation around nationalisation may look good on a pamphlet, but it won't help to save those workers' jobs in the here and now. And I think we need to be intensely practical about what we are going to do to make sure that the hope is real and founded on the opportunity to invest in the future.
I know you made the point about, 'Can you trust any UK Government?', and I appreciate you're ideologically committed to that perspective and that's fine, you're entitled to be. I think a future UK Labour Government can be trusted. The £3 billion green steel transition fund is one of the significant, headline spending pledges that has been made and it's been made very clear by a number of different UK frontbench colleagues that actually this is a commitment that would be available for the transition that Tata want to undertake. And, actually, the plan that is there to keep a blast furnace alive for a generally just transition, you would not need all of the £3 billion fund to do that. So, actually, I think it is both a credible and an understood to be credible offer to the sector, and I do think that opens the way to a different future, not the one that is currently being discussed today.
But on your starting points about the only G20 economy not to make virgin steel, it's a point we have made in public and in private. I had that as part of a conversation today with Minister Ghani and David T.C. Davies. We think that there is a different future and one where UK security is not compromised. As I said, something as simple as cans, cars and construction all require virgin steel today for elements of them, never mind the opportunities for floating offshore wind. What I want: the steel that goes into those platforms to create that offshore wind, I want it to be made in Wales, with Welsh workers manufacturing that as well. That's an opportunity that we could have if we can save the sector for the future and have a genuinely just transition, that must be a longer one.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Dechreuaf gyda'r ychydig bwyntiau olaf o ran manylion, oherwydd ar brentisiaid, rydym eisoes wedi bod yn glir bod ymyl y clogwyn mawr wedi'i wthio arnom oherwydd y ffordd y mae cronfeydd blaenorol yr UE wedi'u cymryd oddi arnom, a'r ffordd y cawsant eu cynllunio'n fwriadol i sicrhau na ellir eu defnyddio ar raglen strategol i Gymru gyfan. Rwyf wedi bod yn glir iawn fy mod eisiau gweld, pan fydd y cronfeydd yn cael eu hadfer, ail-fuddsoddi mewn rhaglen strategol i Gymru gyfan yn ymwneud â phrentisiaethau.
O ran yr ymgynghoriad cyllideb presennol serch hynny, dyna'n union sydd yma: wrth wneud cynnig i wario mwy mewn un maes mae'n rhaid i ni allu dod o hyd i'r arian hwnnw o rywle arall. Nawr, rydyn ni'n mynd trwy broses graffu. Cawsom rywfaint o'r sgwrs hon yr wythnos diwethaf, cyn cyhoeddiad Tata, pan oeddwn o flaen y pwyllgor dan gadeiryddiaeth Paul Davies. Ac eto, byddwn yn edrych ar unrhyw gynigion sy'n dod gan bwyllgorau, ond mae'n rhaid i ni gydbwyso a deall bod pwyllgorau eraill yn edrych ar feysydd pwnc sydd hefyd yn gofyn am ymrwymiadau gwario ychwanegol.
Pan oeddwn o flaen y pwyllgor dan gadeiryddiaeth Delyth Jewell, gyda Dawn Bowden, aethom drwy rai o'r heriau yn y cyrff hyd braich, ym maes y celfyddydau a diwylliant. Mae dewisiadau cyllidebol anodd iawn yn cael eu gwneud yno ac roedd y pwyllgor yn ein hannog i ddod o hyd i'r arian i wneud rhywbeth gwahanol yno hefyd. Mae hynny'n rhan o'r her onest sydd gennym o fewn rownd y gyllideb bresennol. Byddwn, wrth gwrs—oherwydd ei fod yn ymgynghoriad gwirioneddol—yn edrych ar gyfleoedd a llwybrau i symud arian o gwmpas, ond does gennym ni ddim y gallu i gynhyrchu swm sylweddol o arian ychwanegol nad oes gennym ni eto. Felly, bydd unrhyw ymgysylltiad difrifol ynghylch hynny, sy'n edrych ar yr hyn y mae pob pwyllgor gwahanol yn ei wneud, wrth gwrs, yn cael ei gymryd o ddifrif gan y Llywodraeth.
Ar eich pwynt ynghylch archwiliad sgiliau, rydym eisoes wedi ymrwymo i gynllun sgiliau sero net ac rydym yn mynd trwy ymgynghoriad mewn ystod o feysydd. Felly, bydd gennym yr wybodaeth, rwy'n credu, am anghenion sgiliau mewn gwahanol rannau o'n heconomi a sut i gyd-fynd ag anghenion gweithwyr yn gysylltiedig â hynny, gyda chyrsiau tymor hwy fel prentisiaethau, ond hefyd cyrsiau tymor byrrach lle mae angen i bobl, tra byddant yn y byd gwaith, barhau i wella ac adennill sgiliau, yn ogystal â'r cymorth a ddarparwn i bobl sy'n mynd trwy gyfnod o ddiweithdra. Fel y nododd y Prif Weinidog mewn cysylltiad â'r GIG yn gynharach, mae mwyafrif helaeth gweithlu'r dyfodol gyda ni eisoes. Ymhen 10 mlynedd, bydd y rhan fwyaf o'n gweithlu yn bobl sydd eisoes mewn gwaith heddiw. Felly, oes, mae angen i ni ganolbwyntio ar bobl sy'n dod i mewn i'r farchnad lafur sy'n newydd ac ar adeg gynnar yn eu bywyd, ond mae angen i ni hefyd feddwl am sut rydyn ni'n helpu pobl yn y byd gwaith heddiw.
O ran eich pwyntiau ehangach am wladoli, credaf mai'r gwir onest yw mai codi sgwarnogod yw gwladoli. Nid yw'r dyfodol na'r heriau y mae ein gweithwyr yn eu hwynebu heddiw yn y diwydiant dur yn mynd i gael eu datrys trwy gynnal ymgyrch ar wladoli. Mae angen i ni naill ai berswadio Llywodraeth bresennol y DU i fod â phersbectif buddsoddi gwahanol, neu mae angen i ni allu perswadio Llywodraeth y DU yn y dyfodol i fod â phersbectif buddsoddi gwahanol a all wneud yn siŵr bod y ffwrneisi chwyth hynny yn dal yn fyw ar ddiwedd y flwyddyn galendr hon, a sgwrs wahanol am sut olwg fyddai ar y buddsoddiad hwnnw.
Nawr, rwy'n credu bod honno'n sgwrs onest i'w chael ac, mewn gwirionedd, ar yr achlysuron pryd rwyf wedi cwrdd â stiwardiaid llawr gwaith—cwrddais â thua 40 o stiwardiaid llawr gwaith ar y dydd Gwener pan oeddwn ym Mhort Talbot, ac roedd tua 70 o stiwardiaid llawr gwaith a chynrychiolwyr eraill o dri safle gwahanol ddoe, pan oeddwn i ym Mhort Talbot hefyd—maen nhw'n deall bod yr ymgyrch ar gyfer y dyfodol yn un ymarferol gyda'r cwmni a gyda Llywodraeth y DU, ac maent hefyd yn deall y gallai sgwrs ynghylch gwladoli edrych yn dda ar bamffled, ond ni fydd yn helpu i achub swyddi'r gweithwyr hynny heddiw. Ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn hynod ymarferol ynglŷn â'r hyn rydyn ni'n mynd i'w wneud i sicrhau bod y gobaith yn real ac yn seiliedig ar y cyfle i fuddsoddi yn y dyfodol.
Rwy'n gwybod eich bod wedi gwneud y pwynt 'A allwch chi ymddiried mewn unrhyw Lywodraeth y DU?', ac rwy'n gwerthfawrogi eich bod wedi ymrwymo'n ideolegol i'r safbwynt hwnnw ac mae hynny'n iawn, mae gennych hawl i wneud hynny. Rwy'n credu y gellir ymddiried mewn Llywodraeth Lafur y DU yn y dyfodol. Mae'r gronfa trawsnewid i ddur gwyrdd gwerth £3 biliwn yn un o'r prif addewidion gwariant sylweddol sydd wedi'u gwneud ac mae nifer o wahanol gydweithwyr mainc flaen y DU wedi ei gwneud yn glir iawn bod hyn mewn gwirionedd yn ymrwymiad a fyddai ar gael ar gyfer y trawsnewidiad y mae Tata eisiau ei wneud. Ac, mewn gwirionedd, y cynllun sydd yno i gadw ffwrnais chwyth yn fyw ar gyfer trawsnewidiad teg yn gyffredinol, ni fyddai angen y gronfa £3 biliwn gyfan arnoch i wneud hynny. Felly, mewn gwirionedd, credaf ei fod yn gynnig credadwy a dealladwy i'r sector, ac rwy'n credu bod hynny'n agor y ffordd i ddyfodol gwahanol, nid yr un sy'n cael ei drafod heddiw.
Ond ynghylch eich pwyntiau cychwynol am yr unig economi G20 i beidio â gwneud dur crai, mae'n bwynt yr ydym wedi'i wneud yn gyhoeddus ac yn breifat. Roedd yn rhan o sgwrs heddiw gyda'r Gweinidog Ghani a David T.C. Davies. Credwn fod dyfodol gwahanol ac un pryd nad yw diogelwch y DU yn cael ei beryglu. Fel y dywedais i, mae rhywbeth mor syml â chaniau, ceir ac adeiladu i gyd angen dur crai heddiw ar gyfer elfennau ohonynt, heb sôn am y cyfleoedd ar gyfer gwynt arnofiol ar y môr. Yr hyn yr wyf yn dymuno: y dur sy'n mynd i mewn i'r llwyfannau hynny i greu'r gwynt ar y môr hwnnw, rwyf am iddo gael ei wneud yng Nghymru, gyda gweithwyr Cymru yn cynhyrchu hwnnw hefyd. Mae hynny'n gyfle y gallem ei gael os gallwn achub y sector ar gyfer y dyfodol a chael trawsnewidiad gwirioneddol gyfiawn, rhaid i hywnnw fod yn un hirach.
Minister, I'm standing here today representing my town, my communities, who have lived within sight of the steel works for the whole of their lives. In fact, for the whole of my life, I have lived within sight of the steelworks. We are devastated by the news that came last Friday from Tata about the closure, before the end of this year, of the blast furnaces and the heavy end in total, with thousands of jobs going. That puts a lot of people in fear of what their future is like—their families, and the whole community, as to what businesses—. Paul Davies highlighted the supply chain and the contractors that are likely to lose work as a consequence of this as well.
Minister, I agree with everything that you said in your statement, and I echo those comments and thank you very much. I want to thank you personally, and the First Minister, for your continued commitment to steel and the communities that we represent. That commitment is unquestionable. I have to say that I am disappointed that the UK Government's commitment is not the same. What we have seen is a deal that has been brokered that has no consideration of the future process of how we get there. A deal that didn't put commitments on Tata about making sure that the transition was just and fair, and allowed businesses to actually progress to a smooth transition, meaning that people could stay in work, be retrained while in work—not while unemployed, but while in work.
Do you agree with me, therefore, that the UK Government has failed our communities? It has failed those people who, so often, have worked hard to make sure that their lives were able to go on? And will you make sure that the message is clear? The leader of the opposition and Paul Davies can convey this message back to London. This is not the right path for steel making in the UK. They need to revisit their ideas. They need to put commitments to Tata, to say, 'We need primary steel making. We need blast furnace 4 continuing to the end.' I urge Tata to think about it. At the end of this year, there will be a different Government in place, and I hope that they don't make the wrong decision between now and then.
Gweinidog, rwy'n sefyll yma heddiw yn cynrychioli fy nhref, fy nghymunedau, sydd wedi byw o fewn golwg y gweithfeydd dur ar hyd eu hoes. Yn wir, ar hyd fy oes, rwyf wedi byw o fewn golwg y gwaith dur. Rydym wedi ein llorio gan y newyddion a ddaeth ddydd Gwener diwethaf gan Tata ynghylch cau, cyn diwedd eleni, y ffwrneisi chwyth a'r pen trwm i gyd, gyda miloedd o swyddi'n mynd. Mae hynny'n peri ofn i lawer o bobl ynghylch eu dyfodol—eu teuluoedd, a'r gymuned gyfan, o ran sut mae busnesau—. Tynnodd Paul Davies sylw at y gadwyn gyflenwi a'r contractwyr sy'n debygol o golli gwaith o ganlyniad i hyn hefyd.
Gweinidog, rwy'n cytuno â phopeth a ddywedoch yn eich datganiad, ac rwy'n adleisio'r sylwadau hynny a diolch yn fawr iawn. Hoffwn ddiolch i chi'n bersonol, a'r Prif Weinidog, am eich ymrwymiad parhaus i ddur a'r cymunedau yr ydym yn eu cynrychioli. Mae'r ymrwymiad hwn yn ddiamheuol. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn siomedig nad yw ymrwymiad Llywodraeth y DU yr un fath. Yr hyn yr ydym wedi'i weld yw cytundeb sydd wedi'i frocera nad yw'n ystyried y broses yn y dyfodol o sut rydym yn cyrraedd yno. Cytundeb nad oedd yn rhoi ymrwymiadau ar Tata ynghylch gwneud yn siŵr bod y trawsnewidiad yn deg, ac yn caniatáu i fusnesau symud ymlaen mewn gwirionedd i drawsnewidiad llyfn, sy'n golygu y gallai pobl aros mewn gwaith, cael eu hailhyfforddi tra eu bod mewn gwaith—nid tra eu bod yn ddi-waith, ond tra eu bod mewn gwaith.
A ydych chi'n cytuno â mi, felly, bod Llywodraeth y DU wedi siomi ein cymunedau? Mae wedi siomi'r bobl hynny sydd, mor aml, wedi gweithio'n galed i sicrhau bod eu bywyd yn gallu parhau? A wnewch chi sicrhau bod y neges yn glir? Gall arweinydd yr wrthblaid a Paul Davies gyfleu'r neges hon yn ôl i Lundain. Nid dyma'r llwybr cywir ar gyfer gwneud dur yn y Deyrnas Unedig. Mae'n rhaid iddyn nhw ailedrych ar eu syniadau. Mae angen iddyn nhw roi ymrwymiadau i Tata, i ddweud, 'Mae angen gwneud dur primaidd. Mae angen i ffwrnais chwyth 4 barhau hyd y diwedd.' Rwy'n pwyso ar Tata i feddwl am y peth. Ar ddiwedd y flwyddyn hon, bydd Llywodraeth wahanol yn ei lle, ac rwy'n gobeithio nad ydyn nhw'n gwneud y penderfyniad anghywir rhwng nawr a hynny.
Thank you, David. I think that David Rees is right, and you don't just need to take my word for it. It could not have been clearer. The shop stewards that I met from all three trade unions are steel workers on that site. I met them on Friday. I met a larger group yesterday as well. There is real anxiety for their communities' future, not just their individual families, and there is real anger. That is both directed at the company—and you can understand, and I think that the company understands, that people will be angry with proposals on that scale—but also at the UK Government.
There were lots of questions being asked about why there weren't commitments on a transition for the length of time that it would take. At the moment, the proposal is that all of those jobs will be lost within 18 months, but the electric arc furnace won't be ready to be switched on during that time. So, actually, you will find a significant period of time, under these proposals, as we understand them, where steel making would not exist and would be recreated in the future. There would have been an opportunity to roll steel that is made in other parts of the world.
Now, it's not difficult to understand why any steel worker who is currently working in Port Talbot, Llanwern or Trostre doesn't think that that's a great future for them. But that's the strategy that has been outlined thus far. And I really do welcome the fact that Paul Davies and Andrew R.T. Davies have been prepared to stand up, not just today but also yesterday as well, and to make clear that they want to see support for an alternative future. The challenge is whether the UK Government will do so. Because people won't forget if this choice goes ahead, and it goes ahead in the proposals that have been made before a general election.
I have been clear in direct conversations with the company, in addition to public statements—and I know that Keir Starmer has as well—not to make an irreversible choice this side of a general election. There would be a different conversation to be had, and a different level of co-investment that could be possible. And the point is that this is part of the UK's sovereign assets. It is part of UK security not to be reliant on competitor economies for imports of metal that we do not have an alternative for as we speak now. That may be possible in the future, but we need to get there.
And it's not just that, but every one of us will know: if you have supply chains that take place for four to five years on imports that take place, it will be very hard to displace those again in the future. I hope that the UK Government will pay attention to what has been said in this Chamber across more than one party, and also, importantly, will listen to real experts about the business of steel making. Because the workforce in Port Talbot have been flexible, adaptable and highly committed, and I think that that loyalty and ability deserves a better hearing than it has had so far.
Diolch yn fawr, David. Rwy'n credu bod David Rees yn iawn, ac nid oes angen i chi gymryd fy ngair i yn unig. Ni allai fod wedi bod yn gliriach. Gweithwyr dur ar y safle hwnnw yw'r stiwardiaid llawr gwaith y gwnes i gwrdd â nhw o'r tri undeb llafur. Cwrddais i â nhw ddydd Llun. Mi wnes i gyfarfod â grŵp mwy o bobl ddoe hefyd. Mae pryder gwirioneddol am ddyfodol eu cymunedau, nid dim ond eu teuluoedd unigol, ac mae gwir ddicter. Mae hynny'n cael ei gyfeirio at y cwmni—a gallwch ddeall, a chredaf fod y cwmni'n deall, y bydd pobl yn ddig gyda chynigion ar y raddfa honno—ond hefyd at Lywodraeth y DU.
Roedd llawer o gwestiynau yn cael eu gofyn ynghylch pam nad oedd ymrwymiadau ar drawsnewidiad, ynghylch faint o amser y byddai'n ei gymryd. Ar hyn o bryd, y cynnig yw y bydd yr holl swyddi hynny'n cael eu colli o fewn 18 mis, ond ni fydd y ffwrnais arc trydan yn barod i gael ei thanio yn ystod y cyfnod hwnnw. Felly, mewn gwirionedd, fe welwch gyfnod sylweddol o amser, o dan y cynigion hyn, fel yr ydym yn eu deall, pan na fyddai cynhyrchu dur yn bodoli ac y byddai'n cael ei ail-greu yn y dyfodol. Byddai cyfle wedi bod i rolio dur sy'n cael ei wneud mewn rhannau eraill o'r byd.
Nawr, nid yw'n anodd deall pam nad yw unrhyw weithiwr dur sydd ar hyn o bryd yn gweithio ym Mhort Talbot, Llanwern neu Drostre yn credu bod hynny'n ddyfodol gwych iddyn nhw. Ond dyna'r strategaeth sydd wedi'i hamlinellu hyd yn hyn. Ac rwyf wir yn croesawu'r ffaith bod Paul Davies ac Andrew R.T. Davies wedi bod yn barod i sefyll i fyny, nid yn unig heddiw ond ddoe hefyd, ac i egluro eu bod eisiau gweld cefnogaeth ar gyfer dyfodol amgen. Yr her yw a fydd Llywodraeth y DU yn gwneud hynny. Oherwydd ni fydd pobl yn anghofio pe bai'r dewis hwn yn mynd yn ei flaen, a bwrir ymlaen â'r cynigion sydd wedi'u gwneud cyn etholiad cyffredinol.
Rwyf wedi bod yn glir mewn sgyrsiau uniongyrchol gyda'r cwmni, yn ogystal â datganiadau cyhoeddus—a felly hefyd Keir Starmer—i beidio â gwneud dewis di-droi'n-ôl cyn yr etholiad cyffredinol. Byddai sgwrs wahanol i'w chael, a lefel wahanol o gyd-fuddsoddi a allai fod yn bosibl. A'r pwynt yw bod hyn yn rhan o asedau sofran y DU. Mae'n rhan o ddiogelwch y DU i beidio â dibynnu ar economïau cystadleuwyr am fewnforion metel nad oes gennym ddewis arall ar ei gyfer wrth i ni siarad nawr. Efallai y bydd hyn yn bosibl yn y dyfodol, ond mae'n rhaid i ni gyrraedd yno.
Ac nid dim ond hynny, ond bydd pob un ohonom yn gwybod: os oes gennych gadwyni cyflenwi sy'n digwydd am bedair i bum mlynedd ar fewnforion, bydd yn anodd iawn disodli'r rheini eto yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn talu sylw i'r hyn a ddywedwyd yn y Siambr hon ar draws mwy nag un blaid, a hefyd, yn bwysig, yn gwrando ar arbenigwyr go iawn am fusnes cynhyrchu dur. Oherwydd mae'r gweithlu ym Mhort Talbot wedi bod yn hyblyg, yn barod i addasu ac yn ymroddedig iawn, a chredaf fod y teyrngarwch a'r gallu hwnnw yn haeddu gwell gwrandawiad nag y mae wedi'i gael hyd yn hyn.
Thank you for your statement, Minister. While the announcement on Friday was not a shock, it was still a devastating blow for my constituents. Minister, what is your plan for Port Talbot? Your statement is very critical of the deal struck by the UK Government, but contains no alternatives. Do you accept that Tata has wholly rejected the plan put forward by the unions, a plan, I might add, that not even the unions could agree upon? Therefore, if we are to minimise job losses, we need a credible alternative. Minister, your Westminster colleagues, and many colleagues here, talk about Labour's £3 billion plan for green steel, but you have yet to provide details. Can you elaborate, or is this more rhetoric rather than a credible alternative to steel recycling?
Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Er nad oedd y cyhoeddiad ddydd Gwener yn sioc, roedd yn dal yn ergyd drom i fy etholwyr. Gweinidog, beth yw eich cynllun ar gyfer Port Talbot? Mae eich datganiad yn feirniadol iawn o'r fargen a gafodd ei tharo gan Lywodraeth y DU, ond nid yw'n cynnwys unrhyw ddewisiadau eraill. A ydych yn derbyn bod Tata wedi gwrthod yn llwyr y cynllun a gyflwynwyd gan yr undebau, cynllun, fe ddwedaf hefyd, na allai'r undebau hyd yn oed gytuno arno? Felly, os ydym am leihau'r colledion swyddi, mae angen dewis arall credadwy arnom. Gweinidog, mae eich cydweithwyr yn San Steffan, a llawer o gyd-Aelodau yma, yn sôn am gynllun Llafur gwerth £3 biliwn ar gyfer dur gwyrdd, ond nid ydych wedi darparu manylion eto. Allwch chi ymhelaethu, neu a yw hyn yn fwy o rethreg yn hytrach na dewis arall credadwy yn lle ailgylchu dur?
I think there's more to admire in party loyalty than in a grasp of the issues in that contribution. I've been very clear that there is an alternative. The company itself has been clear that it's a credible plan, but it's not affordable. With a different UK Government with a different mindset and a different commitment to co-investment in the future, there is very much a very different conversation to be had that would benefit workers in this sector of the economy, or the thousands of additional jobs that are reliant upon them as well, and, indeed, the sovereign asset that this steel making represents.
Rwy'n credu bod mwy i'w edmygu mewn teyrngarwch plaid nag mewn deall y materion yn y cyfraniad yna. Rwyf wedi bod yn glir iawn bod dewis arall. Mae'r cwmni ei hun wedi bod yn glir ei fod yn gynllun credadwy, ond nid yw'n fforddiadwy. Gyda Llywodraeth wahanol yn y DU gyda meddylfryd gwahanol ac ymrwymiad gwahanol i gyd-fuddsoddi yn y dyfodol, mae sgwrs wahanol iawn i'w chael a fyddai o fudd i weithwyr yn y sector hwn o'r economi, neu'r miloedd o swyddi ychwanegol sy'n dibynnu arnynt hefyd, ac, yn wir, yr ased sofran y mae'r dur hwn yn ei gynrychioli.
Diolch am y datganiad, Weinidog. Rwyf am ategu'r farn bod y diswyddiadau sylweddol a llawer rhy gyflym yma yn gwbl annerbyniol pan fod yna opsiynau hyfyw eraill ar gael inni. Dwi eisiau pwysleisio unwaith eto yr effaith gwbl drychinebus mae hyn yn ei gael ar y cymunedau ac ar y bobl dwi'n eu cynrychioli ym Mhort Talbot, ac ar draws y tair sir dwi'n eu cynrychioli yn y Senedd—Castell-nedd Port Talbot, Abertawe a Phen-y-bont.
Achos hefyd, fel dŷn ni wedi clywed, yn ychwanegol i'r miloedd sy'n mynd i golli eu swyddi ar y safle ei hun, mae miloedd ar filoedd yn fwy yn gweithio i gwmnïau sy'n dibynnu'n drwm ar waith dur Tata. Felly, pa gefnogaeth ymarferol fydd ar gael ar eu cyfer nhw? Ydy'r Llywodraeth yn cytuno bod angen cefnogi cwmnïau Cymreig lleol i helpu datblygu a chynnal rhaglenni hyfforddi ac ailsgilio mewn gwaith a fyddai'n cynnig bywoliaeth a dyfodol i weithwyr os fyddan nhw'n colli'u gwaith, a hefyd helpu'r cwmnïau bach hynny i ddatblygu fel y gallant elwa o gyfleon a ddaw gan y diwydiant ynni adnewyddol?
Ac yn olaf, pa mor hir ydyn ni'n mynd i ddioddef hyn, codi ein hysgwyddau a derbyn y sefyllfa ble rydym yn ddiymadferth i warchod ein gweithwyr, ein diwydiannau, ein heconomi, ein cymunedau rhag cwmnïau rhyngwladol sy'n methu â gweld nac yn hidio dim am les a llewyrch ein gweithwyr na'n cenedl, rhag Llywodraeth yn San Steffan sy'n fodlon gweld Cymru yn tyfu'n dlotach, yn colli ei phobl a'i doniau, yn gweld ein cymunedau yn dioddef ac yn dirywio?
Thank you for the statement, Minister. I want to echo the view that the significant redundancies, made far too swiftly, are unacceptable when there are other viable options available to us. I want to emphasise once again the devastating impact that this is having on the communities and the people I represent in Port Talbot, and across the three counties I represent at the Senedd—Neath Port Talbot, Swansea and Bridgend.
Because, as we've heard, in addition to the thousands who are set to lose their jobs at the site itself, thousands upon thousands more work for companies that are heavily dependent and reliant on the Tata steelworks. So, what practical support will be available to them? Does the Government agree that we need to support local Welsh companies to help to develop and maintain training programmes and upskilling in work that would provide a livelihood and a future for workers if they are made redundant, and to help those small companies to develop, so they can benefit from the opportunities offered by the renewable energy industry?
And finally, for how long will we put up with this, shrugging our shoulders and accepting a situation where we are powerless to protect our workers, our industries, our economy, and our communities from international corporations that fail to see, and couldn’t care less about, the welfare and prosperity of our workers and our nation, and from a Westminster Government that is willing to see Wales getting poorer, losing its people and their skills, and seeing its communities suffering and in decline?
There's certainly no shrugging of shoulders in this Welsh Government about the future for steelworking communities here in Wales, or, indeed, the future of the country as a whole. That is recognised by workers in this sector. They understand that they do, here, have a Government on their side. We look forward to having the ability to work with a Government on their side across the UK, with the financial ability to look at significant co-investment to ensure that we really can equip people for a future on the transition to lower carbon steel production that is essential for the greener economy that we want to have.
On your first point around skills, it really does depend on where we get to at the end of the consultation, when decisions are made, how they're made, and the pace at which decisions are made as well. We will do all we can to make sure that, if there are redundancies, we support people to find alternative careers. I'm also interested in our ability to actually take advantage of opportunities for growth in the future, because I want to see more people in Port Talbot, and right across south Wales, and north Wales, have opportunities to work in a Wales where our economy is growing. And that growth will be partly reliant on steel. It will also be partly reliant on other assets we have.
Earlier today, I visited the KLA expansion site in Newport. Again, much of the economy of the future will depend on the semiconductor products that they will produce. There are opportunities for us. Denuding our own steel sector—if that is a choice that is made by the company and the UK Government, in the manner they set out—will mean those opportunities are harder to realise, and other parts of the world will capitalise on the economic value that could otherwise be created here for the benefit of people in Wales and across Britain.
I'm very clear about where this Welsh Government is, and I'm certainly not going to throw the towel in, even while others may choose to do so.
Yn sicr, does dim codi ysgwyddau yn y Llywodraeth hon ynglŷn â'r dyfodol i gymunedau gwaith dur yma yng Nghymru, neu, yn wir, dyfodol y wlad gyfan. Mae hyn yn cael ei gydnabod gan weithwyr yn y sector hwn. Maen nhw'n deall bod ganddyn nhw, fan hyn, Lywodraeth ar eu hochr nhw. Rydym yn edrych ymlaen at allu gweithio gyda Llywodraeth ar eu hochr nhw ledled y DU, gyda'r gallu ariannol i edrych ar gyd-fuddsoddiad sylweddol i sicrhau y gallwn ni wir arfogi pobl ar gyfer dyfodol o drawsnewid i gynhyrchu dur carbon is sy'n hanfodol ar gyfer yr economi wyrddach yr ydym yn ei dymuno.
Ar eich pwynt cyntaf o ran sgiliau, mae'n dibynnu mewn gwirionedd ar beth fydd ein sefyllfa ar ddiwedd yr ymgynghoriad, pryd y gwneir penderfyniadau, sut y cânt eu gwneud, a pha mor gyflym y gwneir penderfyniadau hefyd. Byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau, os oes diswyddiadau, ein bod yn cefnogi pobl i ddod o hyd i yrfaoedd amgen. Mae gennyf ddiddordeb hefyd yn ein gallu i fanteisio ar gyfleoedd ar gyfer twf yn y dyfodol, oherwydd rwyf eisiau gweld mwy o bobl ym Mhort Talbot, ac ar draws y de a'r gogledd, yn cael cyfleoedd i weithio mewn Cymru lle mae ein heconomi yn tyfu. A bydd y twf hwnnw'n rhannol ddibynnol ar ddur. Bydd hefyd yn dibynnu'n rhannol ar asedau eraill sydd gennym.
Yn gynharach heddiw, ymwelais â safle ehangu KLA yng Nghasnewydd. Unwaith eto, bydd llawer o economi'r dyfodol yn dibynnu ar y cynhyrchion lled-ddargludyddion y byddant yn eu cynhyrchu. Mae cyfleoedd ar gael i ni. Bydd erydu ein sector dur ein hunain—os yw hynny'n ddewis sy'n cael ei wneud gan y cwmni a Llywodraeth y DU, yn y modd y maen nhw yn nodi—yn golygu ei bod hi'n anoddach gwireddu'r cyfleoedd hynny, a bydd rhannau eraill o'r byd yn manteisio ar y gwerth economaidd y gellid fel arall ei greu yma er budd pobl yng Nghymru ac ar draws Prydain.
Rwy'n glir iawn ynglŷn â safbwynt y Llywodraeth hon yng Nghymru, ac yn sicr nid wyf am roi'r ffidil yn y to, hyd yn oed os yw eraill yn dewis gwneud hynny.
Minister, in my experience, people readily understand the strategic importance of the steel industry—for defence, for manufacturing, for construction and much else. They know it's an uncertain world, and our competitor countries seem to understand that as well. As you say, we need to find a bridge through somehow to the time when we will have a UK Labour Government that will also understand that and put the necessary investment into that steel industry. As far as I'm concerned, Minister, you know that Llanwern is still a very important part of the local economy in Newport. Some Newport people travel to Port Talbot to work at the moment, but we still have several hundred jobs at the Llanwern site. Obviously, the proposals to relocate the cold mill, even if it is in three years' time, are very concerning for local people. And it is also about the suppliers and the spend in the local economy. So, as always, really, from me, Minister, it's just a plea that, in the overall consideration of the future of the steel industry in Wales and the UK, Llanwern is very much factored into the consideration and decision making. It's part of that strategic approach that we need to see, and that bridge, that just transition that we need to see through to a UK Labour Government that will make that necessary investment in our jobs and our communities.
Gweinidog, yn fy mhrofiad i, mae pobl yn ddeall yn iawn bwysigrwydd strategol y diwydiant dur—ar gyfer amddiffyn, ar gyfer gweithgynhyrchu, ar gyfer adeiladu a llawer mwy. Maen nhw'n gwybod ei fod yn fyd ansicr, ac mae'n ymddangos bod y gwledydd sy'n cystadlu yn ein herbyn yn deall hynny hefyd. Fel y dywedwch, mae angen i ni ddod o hyd i bont drosodd rywsut i'r amser pan fydd gennym Lywodraeth Lafur y DU a fydd hefyd yn deall hynny ac yn rhoi'r buddsoddiad angenrheidiol yn y diwydiant dur hwnnw. Cyn belled ag yr wyf yn y cwestiwn, Gweinidog, gwyddoch fod Llanwern yn dal i fod yn rhan bwysig iawn o'r economi leol yng Nghasnewydd. Mae rhai pobl o Gasnewydd yn teithio i Bort Talbot i weithio ar hyn o bryd, ond mae gennym gannoedd o swyddi o hyd ar safle Llanwern. Yn amlwg, mae'r cynigion i adleoli'r felin oer, hyd yn oed os yw ymhen tair blynedd, yn peri pryder mawr i bobl leol. Ac mae hefyd yn ymwneud â'r cyflenwyr a'r gwariant yn yr economi leol. Felly, fel bob amser, mewn gwirionedd, gennyf i, Gweinidog, dim ond ple ydyw, wrth ystyried dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru a'r DU, fod Llanwern yn cael ystyriaeth deg yn y broses o ystyried a gwneud penderfyniadau. Mae'n rhan o'r dull strategol hwnnw y mae angen i ni ei weld, a'r bont honno, y trawsnewidiad teg y mae angen i ni ei weld drwodd i Lywodraeth Lafur yn y DU a fydd yn gwneud y buddsoddiad angenrheidiol hwnnw yn ein swyddi a'n cymunedau.
The point is well made and understood, certainly here. I was concerned not just about the headline job losses at Port Talbot; I've always been concerned about the impact on downstream businesses, especially Trostre and Llanwern. I know that he will be worried about Shotton too. Llanwern, though, is directly affected by the headline proposals that have been made, the 300 job losses—again, they'd be well-paid jobs—lost at a site that has already seen a significant number of jobs shed from that site over the last generation. And it's a point worth making. I see you sat next to your fellow Newport Member, Jayne Bryant; there'll be lots of steelworkers within the city. But equally, I'm in discussions with my deputy ministerial colleague Lynne Neagle, and, indeed, with Hefin David, recognising that, on that site, there are more than 100 steelworkers from Torfaen and more than 150 steelworkers from Caerphilly. This is a significant employer within the region around Llanwern, not simply in the city and county of Newport. So, I'm committed to recognising that impact, and it again reinforces why we need to make clear that we're not throwing in the towel. We don't simply agree, as the Secretary of State for Wales wants us to, that there is no alternative. There is a credible alternative, and it could be affordable with more investment from a UK Government that actually sees the value of steel. Again, it comes back to understanding the price of everything and the value of nothing, and I'm afraid that is what we have in the current UK Government.
Mae'r pwynt wedi'i wneud yn dda ac wedi 'i ddeall, yn sicr yma. Roeddwn i'n poeni nid yn unig am y swyddi a gollir ym Mhort Talbot; rwyf wastad wedi bod yn poeni am yr effaith ar fusnesau ymhellach i lawr y gadwyn gyflenwi, yn enwedig Trostre a Llanwern. Rwy'n gwybod y bydd o'n poeni am Shotton hefyd. Er hynny, mae'r prif gynigion a wnaed wedi effeithio'n uniongyrchol ar Lanwern, y 300 o swyddi—eto, byddent yn swyddi â chyflog da—wedi eu colli ar safle sydd eisoes wedi gweld nifer sylweddol o swyddi yn cael eu colli o'r safle hwnnw dros y genhedlaeth ddiwethaf. Ac mae'n bwynt sy'n werth ei wneud. Gwelaf eich bod yn eistedd wrth ymyl eich cyd-Aelod o Gasnewydd, Jayne Bryant; bydd llawer o weithwyr dur yn y ddinas. Ond yn yr un modd, rwyf mewn trafodaethau gyda fy nirprwy gyd-Weinidog, Lynne Neagle, ac, yn wir, gyda Hefin David, yn cydnabod bod mwy na 100 o weithwyr dur o Dorfaen a mwy na 150 o weithwyr dur o Gaerffili ar y safle hwnnw. Mae hwn yn gyflogwr sylweddol yn y rhanbarth o amgylch Llanwern, nid yn ninas a sir Casnewydd yn unig. Felly, rwyf wedi ymrwymo i gydnabod yr effaith honno, ac mae'n atgyfnerthu eto pam mae angen i ni egluro nad ydym yn rhoi'r ffidil yn y to. Nid ydym yn cytuno, fel y mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru eisiau i ni wneud, nad oes dewis arall. Mae dewis arall credadwy, a gallai fod yn fforddiadwy gyda mwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU sy'n gweld gwerth dur mewn gwirionedd. Unwaith eto, mae'n dod yn ôl i ddeall pris popeth a gwerth dim, ac rwy'n ofni mai dyna sydd gennym yn Llywodraeth bresennol y DU.
Minister, I wanted to first of all acknowledge, obviously, what the town of Port Talbot is going through at the moment. Many workers there locally will be facing a degree of uncertainty. As a regional representative for the area, I know many local people who are employed at Tata Steel, and their families, and the wider community that benefit from it as well, but also the sense of pride, I think, in the town that the town is a steel-making town. I think the town of Port Talbot shows a lot of pride and a lot of passion for the industry.
We've talked a lot about the £500 million support package from the UK Government, but what we haven't talked about enough, in this session at least, is the £100 million fund that the UK Government has also put in place towards the transition board, which I know you're a member of. The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies, three times during First Minister's questions pressed the First Minister to try and get an understanding of exactly the contribution the Welsh Government was willing to make towards that transition fund. We've heard that in other European countries, such as Germany, their regional Governments have supported their steel industry directly, but the Welsh Government hasn't put a single penny towards that transition fund—not one penny. Can the Minister explain why he is very quick, I think, during the last couple of weeks to run to a tv camera to give his two pennies' worth, but can't find one penny to support workers in Port Talbot?
Gweinidog, roeddwn i eisiau cydnabod yn gyntaf, yn amlwg, beth mae tref Port Talbot yn mynd drwyddo ar hyn o bryd. Bydd llawer o weithwyr yno'n lleol yn wynebu rhywfaint o ansicrwydd. Fel cynrychiolydd rhanbarthol ar gyfer yr ardal, rwy'n adnabod llawer o bobl leol sy'n cael eu cyflogi yn Tata Steel, a'u teuluoedd, a'r gymuned ehangach sy'n elwa arno hefyd, ond hefyd yr ymdeimlad o falchder, rwy'n credu, yn y dref sef ei bod yn dref sy'n gwneud dur. Rwy'n credu bod tref Port Talbot yn dangos llawer o falchder a llawer o angerdd am y diwydiant.
Rydym wedi siarad llawer am y pecyn cymorth o £500 miliwn gan Lywodraeth y DU, ond yr hyn nad ydym wedi siarad amdano ddigon, yn y sesiwn hon o leiaf, yw'r gronfa £100 miliwn y mae Llywodraeth y DU wedi'i rhoi ar waith ar gyfer y bwrdd trawsnewid, ac rwy'n gwybod eich bod yn aelod ohono. Fe wnaeth arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies, yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog bwyso deirgwaith ar y Prif Weinidog i geisio cael dealltwriaeth o'r union gyfraniad yr oedd Llywodraeth Cymru yn barod i'w wneud tuag at y gronfa drawsnewid honno. Rydyn ni wedi clywed, mewn gwledydd Ewropeaidd eraill fel yr Almaen, fod eu Llywodraethau rhanbarthol wedi cefnogi eu diwydiant dur yn uniongyrchol, ond nid yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi un geiniog tuag at y gronfa drawsnewid honno—nid un geiniog. A all y Gweinidog egluro pam ei fod yn ystod yr wythnosau diwethaf yn barod i redeg yn gyflym tuag at gamera teledu i roi ei farn, ond yn methu dod o hyd i un geiniog i gefnogi gweithwyr ym Mhort Talbot?
I think that contribution will land very poorly with directly affected workers. I don't often say this, but Andrew R.T. Davies understood much more clearly the mood of workers when he recognised that he wants to see a future where the blast furnace stays open. If you look at what we have done, we have supported the company over a number of years in its transition to reskilling its workforce: the apprenticeship programmes that have been run, the value of the wider skills transition that has taken place. The company understand the contribution that we have made alongside them for their future. The transition board knows and understands. Indeed, Michael Gove, who is—. I wouldn't describe us as friends or colleagues, but Michael Gove understood that the Welsh Government have programmes to support workers, whether it's ReAct+ or Communities for Work Plus. What we want to understand is how the transition board can work alongside devolved government intervention to support the workforce if there are redundancies of the scale that are now being proposed.
I think, actually, if the Member wants to make a constructive contribution to that future, there are plenty of opportunities to do so, because we'll be scrutinised, as this goes through, as we sit in front of committees. Indeed, I'm expecting the committee chaired by Paul Davies will want to talk again to Ministers as proposals come to crystallise, as change starts to take place on any journey to the future, about whether we are equipping and supporting people to seek alternative work if they need to leave the industry. We're not going to throw in the towel and we're not going to get involved in a fairly silly season story that suggests the Welsh Government isn't interested in the future, when, actually, we have plenty of skin in the game for the future of the steel sector and plenty of resource we have put into the steel sector in the past. We will go on doing that to help meet the skills needs for this vital sector of the future of the UK economy.
Rwy'n credu y byddai'r cyfraniad yna'n cael derbyniad gwael iawn gan weithwyr yr effeithir arnynt yn uniongyrchol. Nid wyf yn aml yn dweud hyn, ond roedd Andrew R.T. Davies yn deall yn llawer cliriach hwyliau gweithwyr pan wnaeth gydnabod ei fod eisiau gweld dyfodol lle mae'r ffwrnais chwyth yn aros yn agored. Os edrychwch ar yr hyn rydym wedi'i wneud, rydym wedi cefnogi'r cwmni dros nifer o flynyddoedd wrth iddo drawsnewid i ailsgilio ei weithlu: y rhaglenni prentisiaeth sydd wedi'u cynnal, gwerth y trawsnewid sgiliau ehangach sydd wedi digwydd. Mae'r cwmni'n deall y cyfraniad yr ydym wedi'i wneud ochr yn ochr â nhw ar gyfer eu dyfodol. Mae'r Bwrdd Trawsnewid yn gwybod ac yn deall. Yn wir, roedd Michael Gove, sydd yn—. Fyddwn i ddim yn ein disgrifio ni fel ffrindiau neu gydweithwyr, ond roedd Michael Gove yn deall bod gan Lywodraeth Cymru raglenni i gefnogi gweithwyr, boed yn ReAct+ neu'n Cymunedau am Waith a Mwy. Yr hyn yr ydym eisiau ei ddeall yw sut y gall y bwrdd trawsnewid weithio ochr yn ochr ag ymyrraeth ddatganoledig y llywodraeth i gefnogi'r gweithlu os bydd diswyddiadau o'r raddfa sydd bellach yn cael eu cynnig.
Rwy'n credu, mewn gwirionedd, os yw'r Aelod eisiau gwneud cyfraniad adeiladol at y dyfodol hwnnw, mae digon o gyfleoedd i wneud hynny, oherwydd bydd craffu arnom, wrth i hyn fynd drwodd, wrth i ni eistedd o flaen pwyllgorau. Yn wir, rwy'n disgwyl y bydd y pwyllgor dan gadeiryddiaeth Paul Davies eisiau siarad eto â Gweinidogion wrth i gynigion grisialu, wrth i newid ddechrau digwydd ar unrhyw daith i'r dyfodol, ynghylch a ydym yn arfogi ac yn cefnogi pobl i geisio gwaith amgen os oes angen iddynt adael y diwydiant. Dydyn ni ddim yn rhoi'r ffidil yn y to a dydyn ni ddim yn mynd i gymryd rhan mewn stori dyddiau'r cŵn sy'n awgrymu nad oes gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb yn y dyfodol, pan ydym, mewn gwirionedd, wedi rhoi digon o fuddsoddiad er mwyn cyrraedd ein nod ar gyfer dyfodol y sector dur ac mae digon o adnoddau yr ydym wedi'u rhoi yn y sector dur yn y gorffennol. Byddwn yn parhau i wneud hynny i helpu i ddiwallu anghenion sgiliau'r sector hanfodol hwn yn nyfodol economi'r DU.
I'd like to share the sentiments expressed by colleagues across the Chamber about the devastating news on Port Talbot and express my solidarity with those workers and families affected by this news, both in the steelworks and also, as has been said by many people, in the upstream and downstream supply chains, including even local shops and pubs in that area that will be affected. It's truly devastating, and I know that many workers who live in my region will be concerned about their future after the news last week.
But in the same way as John expressed a concern about the way that Llanwern factors in to the wider picture, you will, of course, Minister, be aware of the Tata tinplate works in Llanelli, as you've already referred to, which uses steel from Port Talbot to make tinplate for goods packaging. It's been an incredibly important local employer for over 70 years, and it currently employs about 700 people, as well as hundreds of contractor staff. This is in an area where opportunities for work and training have steadily declined over many, many years, and the shadow of previous job losses within heavy industry weighs heavy on this area.
I understand there have been assurances given regarding the short-term future of the plant in Trostre, which is obviously good news for the Llanelli area, but there remains uncertainty locally about the medium and long-term security of jobs there. As such, I'd be grateful for any clarity or insight you can give us about any discussions you've had with Tata and other stakeholders regarding the situation in Llanelli and the potential impact on the plant.
Hoffwn rannu'r teimladau a fynegwyd gan gyd-Aelodau ar draws y Siambr am y newyddion trychinebus am Bort Talbot a mynegi fy undod â'r gweithwyr a'r teuluoedd hynny y mae'r newyddion hyn yn effeithio arnynt, yn y gwaith dur a hefyd, fel y dywedwyd gan lawer o bobl, ymhellach i fyny ac ymhellach i lawr y cadwyni cyflenwi, gan gynnwys siopau a thafarndai lleol hyd yn oed yn yr ardal honno yr effeithir arni. Mae'n wirioneddol ddinistriol, a gwn y bydd llawer o weithwyr sy'n byw yn fy rhanbarth i yn poeni am eu dyfodol ar ôl y newyddion yr wythnos diwethaf.
Ond yn yr un modd ag y mynegodd John bryder am y ffordd y mae Llanwern yn ffactor yn y darlun ehangach, byddwch, wrth gwrs, Gweinidog, yn ymwybodol o waith tunplat Tata yn Llanelli, fel rydych eisoes wedi cyfeirio ato, sy'n defnyddio dur o Bort Talbot i wneud tunplat ar gyfer pecynnau nwyddau. Mae wedi bod yn gyflogwr lleol hynod bwysig ers dros 70 mlynedd, ac ar hyn o bryd mae'n cyflogi tua 700 o bobl, yn ogystal â channoedd o staff contractwyr. Mae hwn mewn ardal lle mae cyfleoedd am waith a hyfforddiant wedi gostwng yn raddol dros nifer o flynyddoedd, ac mae cysgod colli swyddi blaenorol o fewn diwydiant trwm yn pwyso'n drwm ar yr ardal hon.
Rwy'n deall bod sicrwydd wedi'i roi ynglŷn â dyfodol tymor byr y gwaith yn Nhrostre, sy'n amlwg yn newyddion da i ardal Llanelli, ond mae ansicrwydd o hyd yn lleol am ddiogelwch swyddi yn y tymor canolig a'r tymor hir. O'r herwydd, byddwn yn ddiolchgar am unrhyw eglurder neu fewnwelediad y gallwch ei roi i ni am unrhyw drafodaethau rydych chi wedi'u cael gyda Tata a rhanddeiliaid eraill ynghylch y sefyllfa yn Llanelli a'r effaith bosibl ar y gwaith.
I've visited Trostre on more than one occasion in the past. Actually, in terms of the current make-up, the Unite full-time officer for steel in Wales, Jason Bartlett, worked at Trostre, and, indeed, whenever I go there, the Community representative, who is also a town councillor, Andrew Bragoli, always has an opinion, and it's a really welcoming place to go. They're really proud of what they do; they recognise the quality in what they do. If they did not, then they would not be the sole supplier for Heinz and others for the products that they have as a marker of quality. There is also a tinning plant in the Netherlands as well. If we don't make virgin steel, if we need to import part of the steel to secure the order book that Trostre has, that may well come from the Netherlands, and there is an understandable risk about how far into the future that steel will be made in the Netherlands to come to Trostre, as opposed to going into the tinplate plant in the Netherlands. So, it is not part of today's announcement, but no one should pretend that the steelworking community in Trostre is not concerned about its future and it understands the medium to longer term risk for itself. The good news is, as I said, that it's a really highly skilled workforce with a really high-quality product. Within the group, that's recognised as well. But this is about the future and not simply about today, which is why I have proactively raised the issue in meetings with the company, and I did so again on Friday. Again, it reinforces why we need a longer and a fairer march to the future in a genuinely just transition, which these proposals do not, in our view, amount to.
Rwyf wedi ymweld â Throstre ar fwy nag un achlysur yn y gorffennol. Mewn gwirionedd, o ran y cyfansoddiad presennol, bu Jason Bartlett, swyddog llawn amser Unite ar gyfer dur yng Nghymru, yn gweithio yn Nhrostre, ac, yn wir, pryd bynnag y byddaf yn mynd yno, mae gan gynrychiolydd y Gymuned, sydd hefyd yn gynghorydd tref, Andrew Bragoli, farn bob amser, ac mae'n lle croesawgar iawn i fynd iddo. Maen nhw'n falch iawn o'r hyn maen nhw'n ei wneud; maen nhw'n cydnabod yr ansawdd yn yr hyn maen nhw'n ei wneud. Pe na baent yn gwneud hynny, yna ni fyddent yn unig gyflenwr Heinz ac eraill ar gyfer y cynhyrchion sydd ganddynt fel nodwr ansawdd. Mae yna hefyd waith tunio yn yr Iseldiroedd. Os nad ydym yn gwneud dur crai, os oes angen i ni fewnforio rhan o'r dur i ddiogelu llyfr archebion Trostre, mae'n ddigon posibl y bydd hwnnw'n dod o'r Iseldiroedd, ac mae risg ddealladwy ynghylch pa mor bell i'r dyfodol y bydd dur sy'n cael ei wneud yn yr Iseldiroedd yn dal i ddod i Drostre, yn hytrach na mynd i'r gwaith tunplat yn yr Iseldiroedd. Felly, nid yw'n rhan o gyhoeddiad heddiw, ond ni ddylai unrhyw un gymryd arno nad yw'r gymuned gwaith dur yn Nhrostre yn poeni am ei dyfodol ac maen nhw'n deall y risg tymor canolig i dymor hwy yn iawn ei hunain. Y newyddion da, fel y dywedais, yw ei fod yn weithlu medrus iawn gyda chynnyrch o ansawdd uchel iawn. O fewn y grŵp, mae hynny'n cael ei gydnabod hefyd. Ond mae hyn yn ymwneud â'r dyfodol ac nid dim ond heddiw, a dyna pam rwyf wedi codi'r mater yn rhagweithiol mewn cyfarfodydd gyda'r cwmni, a gwnes hynny eto ddydd Gwener. Unwaith eto, mae'n atgyfnerthu pam mae arnom angen gorymdaith hirach a thecach i'r dyfodol mewn trawsnewidiad gwirioneddol gyfiawn, nad yw'r cynigion hyn, yn ein barn ni, yn gyfystyr â hynny.
Whilst I think the majority of us in this Siambr can see that the UK Westminster Government has, over decades, just not had a clear plan for our manufacturing business, I really hope that there is a sense of us working together across the Siambr to look at a positive future and an opportunity for us to save the jobs at Port Talbot. I cannot imagine what it must feel like to live in and be a part of that community in Port Talbot at the moment. It must be a devastating blow. This is an unjust transition for those workers. I'm really encouraged by some of the statements from the Welsh Conservatives, from Paul Davies and from Andrew R.T. Davies, and I really hope that we can all be adult in this and work together and look to the future, because this is affecting thousands of not just people but families, and it must be totally beyond anybody's imagination what must be going through their heads. But I guess my request to you is about those workers. Can you just tell us a little bit about what's in place to support them at the moment, particularly around mental health issues, around the stress that they must be suffering and about the questions that they must have? Diolch yn fawr iawn.
Er fy mod yn credu y gall y mwyafrif ohonom yn y Siambr hon weld na fu gan Lywodraeth San Steffan gynllun clir ar gyfer ein busnes gweithgynhyrchu ers degawdau, rwy'n gobeithio'n fawr bod yna ymdeimlad o gydweithio ar draws y Siambr er mwyn edrych ar ddyfodol cadarnhaol a bod cyfle i ni achub y swyddi ym Mhort Talbot. Ni allaf ddychmygu sut deimlad yw byw a bod yn rhan o'r gymuned honno ym Mhort Talbot ar hyn o bryd. Mae'n rhaid ei bod yn ergyd ddinistriol. Mae hwn yn drawsnewidiad annheg i'r gweithwyr hynny. Rwy'n cael fy nghalonogi'n fawr gan rai o'r datganiadau gan y Ceidwadwyr Cymreig, gan Paul Davies a chan Andrew R.T. Davies, ac rwy'n mawr obeithio y gallwn ni i gyd fod yn aeddfed yn hyn a chydweithio ac edrych i'r dyfodol, oherwydd mae hyn yn effeithio ar filoedd nid yn unig bobl ond teuluoedd, ac mae tu hwnt i ddychymyg beth sy'n mynd ymlaen yn eu meddyliau. Ond mae'n debyg bod fy nghais i chi am y gweithwyr hynny. A allwch chi ddweud ychydig wrthym am yr hyn sydd ar waith i'w cefnogi ar hyn o bryd, yn enwedig o ran materion iechyd meddwl, ynghylch y straen y mae'n rhaid eu bod yn ei ddioddef ac am y cwestiynau sydd ganddyn nhw? Diolch yn fawr iawn.
So, this has been part of the discussion that we've had at the transition board, where I have raised the issue that, if you're going to have large-scale redundancies, there is always a mental health impact. Often, it can be dealt with at a lower level. So, the health board have been in to present about what they would look to do. I have no reason to think that they won't be looking to remind people that there is an avenue for people to talk. Within a workplace like this, with a high level of trade union density, within a community that understands how commonplace steel making is and what it means to the economy, there are often people to talk to locally. The challenge is that not everyone feels they can do that. We still are not where we need to be within the country at large on having a conversation with people when we don't feel okay from a mental health perspective.
And I really do hope that the message will get through for the support that is available within the community, because this is not what a just transition looks like. There is additional fear and anxiety for the future. I think that is part of what the UK Government should consider in whether it wants to invest more. And they needn't take my word for it about whether this is a just transition, Greenpeace have said that this is not what a just transition looks like. So, there's an opportunity for the UK Government to take a step back and look again at what could be delivered, the value of that work for a period of time into the future, and the transition to a genuinely sustainable lower carbon form of steel making does not mean that we are reliant on imports from competitor economies into the future.
Felly, mae hyn wedi bod yn rhan o'r drafodaeth a gawsom yn y bwrdd trawsnewid, lle rwyf wedi codi'r mater, os ydych chi'n mynd i gael diswyddiadau ar raddfa fawr, mae yna effaith iechyd meddwl bob amser. Yn aml, gellir ymdrin ag ef ar lefel is. Felly, mae'r bwrdd iechyd wedi bod i mewn i gyflwyno yr hyn y byddent yn bwriadu ei wneud. Nid oes gen i reswm i feddwl na fyddan nhw'n ceisio atgoffa pobl bod yna ddull a modd i bobl siarad. O fewn gweithle fel hwn, gyda lefel uchel o ddwysedd undebau llafur, o fewn cymuned sy'n deall pa mor gyffredin yw gwneud dur a beth mae'n ei olygu i'r economi, yn aml mae yna bobl y gellir siarad â nhw'n lleol. Yr her yw nad yw pawb yn teimlo eu bod yn gallu gwneud hynny. Nid ydym wedi cyrraedd lle mae angen i ni fod o fewn y wlad yn gyffredinol o ran cael sgwrs gyda phobl pan nad ydym yn teimlo'n iawn o safbwynt iechyd meddwl.
Ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y neges yn cyrraedd pawb ynghylch y gefnogaeth sydd ar gael yn y gymuned, oherwydd nid dyma sut mae trawsnewidiad teg i fod i edrych. Mae ofn a phryder ychwanegol ar gyfer y dyfodol. Rwy'n credu bod hynny'n rhan o'r hyn y dylai Llywodraeth y DU ei ystyried o ran a yw am fuddsoddi mwy. Ac nid oes angen iddyn nhw gymryd fy ngair i ynghylch a yw hwn yn drawsnewidiad teg, mae Greenpeace wedi dweud nad dyma sut mae trawsnewidiad teg i fod i edrych. Felly, mae cyfle i Lywodraeth y DU gymryd cam yn ôl ac edrych eto ar yr hyn y gellid ei gyflawni, gwerth y gwaith hwnnw am gyfnod o amser i'r dyfodol, ac nid yw'r trawsnewidiad i ddull carbon is, wirioneddol gynaliadwy o wneud dur yn golygu ein bod yn dibynnu ar fewnforion o economïau ein cystadleuwyr i'r dyfodol.
Minister, as others have said already this afternoon, last week's news was a blow to us all. My community knows first-hand what it's like to lose skilled jobs in the steel sector. In my constituency, at Shotton steelworks, workers are also concerned about what their futures look like. It's the partnership between Port Talbot and Shotton—those two locations; that partnership is key. Can I ask you, Minister, therefore, what conversations you've had about the supply of green steel for the Shotton site, and also about securing the future of the highly skilled workforce at the Shotton site? We know Wales needs a vibrant steel industry in both Port Talbot and Shotton, and elsewhere, as colleagues have said this afternoon, and we must do all we can in this Senedd, and the Welsh Government, to protect the industry for the future. Diolch.
Gweinidog, fel y mae eraill wedi dweud eisoes y prynhawn yma, roedd newyddion yr wythnos diwethaf yn ergyd i ni i gyd. Mae fy nghymuned yn gwybod o lygad y ffynnon sut beth yw colli swyddi medrus yn y sector dur. Yn fy etholaeth i, yng ngwaith dur Shotton, mae gweithwyr hefyd yn poeni am sut olwg sydd ar eu dyfodol. Dyma'r bartneriaeth rhwng Port Talbot a Shotton—y ddau leoliad hynny; mae'r bartneriaeth hon yn allweddol. A gaf i ofyn i chi, Gweinidog, felly, pa sgyrsiau rydych chi wedi'u cael am gyflenwi dur gwyrdd ar gyfer safle Shotton, a hefyd am sicrhau dyfodol y gweithlu medrus iawn ar safle Shotton? Rydym yn gwybod bod angen diwydiant dur bywiog ar Gymru ym Mhort Talbot a Shotton, ac mewn mannau eraill, fel y dywedodd cyd-Aelodau y prynhawn yma, ac mae'n rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu yn y Senedd hon, a Llywodraeth Cymru, i ddiogelu'r diwydiant ar gyfer y dyfodol. Diolch.
Thank you. Of course, I have visited the Shotton steelworks with the Member. It's a point worth mentioning that the current regional secretary of Unite used to work at Shotton when he was on the tools himself. So, look, it's an area with a long history and, again, you're right, it has gone through significant job losses in the past, and that is still felt today.
When we've had conversations with the company, they have been keen to stress that they don't think that there is any impact on Shotton, but our challenge is, as you go into the medium and longer term, whether the steel that is currently supplied from Port Talbot is going to be made available on a long-term sustainable basis. And some of this also depends on the change that we know is coming as well within a couple of years, because if steel were to be supplied from the Netherlands, at the moment there is no carbon mechanism. In the future, there will be additional costs to moving steel around, in and out of Europe. Now, if we're on the wrong side of that, that has a real impact on the cost of products and future investment choices. So, again, the risk is not so much in the next couple of years, but in the next five to 10 years, and choices made about reinvesting in plants, in the capital required, as well as reinvesting in the skills of a workforce. I think that's why we need to look at this decision not just through the lens of what is happening in Port Talbot—extraordinary as that context is, there is a much bigger lens to look through about the economic future of all steel-making communities and what the UK economy will undoubtedly need in the future that we have planned for us.
Diolch. Wrth gwrs, rwyf wedi ymweld â gwaith dur Shotton gyda'r Aelod. Mae'n werth nodi bu ysgrifennydd rhanbarthol presennol Unite yn gweithio yn Shotton pan oedd yn ymdrin â'r offer ei hun. Felly, edrychwch, mae'n ardal sydd â hanes hir ac, unwaith eto, rydych chi'n iawn, mae wedi gweld colli swyddi sylweddol yn y gorffennol, ac mae hynny'n dal i'w deimlo heddiw.
Pan gawsom sgyrsiau gyda'r cwmni, roedden nhw'n awyddus i bwysleisio nad ydynt yn credu bod unrhyw effaith ar Shotton, ond ein her ni yw, wrth i chi fynd i'r tymor canolig a'r tymor hwy, a fydd y dur sy'n cael ei gyflenwi ar hyn o bryd o Bort Talbot ar gael ar sail gynaliadwy hirdymor. Ac mae rhywfaint o hyn hefyd yn dibynnu ar y newid yr ydym yn gwybod sy'n dod hefyd o fewn cwpl o flynyddoedd, oherwydd pe bai dur yn cael ei gyflenwi o'r Iseldiroedd, ar hyn o bryd nid oes mecanwaith carbon. Yn y dyfodol, bydd costau ychwanegol i symud dur o gwmpas, i mewn ac allan o Ewrop. Nawr, os ydym ar yr ochr anghywir i hynny, mae hynny'n cael effaith wirioneddol ar gost cynhyrchion a dewisiadau buddsoddi yn y dyfodol. Felly, unwaith eto, nid yw'r risg gymaint yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf, ond yn ystod y pump i 10 mlynedd nesaf, a dewisiadau a wneir ynghylch ailfuddsoddi mewn gweithfeydd, y cyfalaf sydd ei angen, yn ogystal ag ailfuddsoddi sgiliau gweithlu. Rwy'n credu mai dyna pam mae angen i ni edrych ar y penderfyniad hwn nid yn unig drwy lens yr hyn sy'n digwydd ym Mhort Talbot—er mor hynod yw'r cyd-destun hwnnw, mae yna lens llawer mwy i edrych drwyddo ynghylch dyfodol economaidd pob cymuned sy'n gwneud dur a'r hyn y bydd economi'r DU yn sicr o fod ei angen yn y dyfodol yr ydym wedi'i gynllunio ar ein cyfer.
This announcement has been absolutely heartbreaking for the workers and their families and the wider communities in Port Talbot. Minister, the impact of the devastating announcement is going to be felt far beyond Port Talbot as well, because this is a very concerning time for the future of the steel industry in Wales, including Llanwern steelworks in Newport. Steel has been so important to Newport's economy and we do have a long, proud history of the steel industry in Newport. It's already been highlighted today that a further 300 roles could be impacted there in the next two to three years. Whilst Llanwern is in my colleague John Griffiths's constituency, workers, families and businesses across Newport and the wider community are worried about the impact that future job losses would have on our local community.
I'd like to put on record my thanks to you and the First Minister for the work that you've been doing on this consistently. Under Tata's plans that were announced last week, Llanwern would no longer be fed by steel from Port Talbot, instead steel will be produced in blast furnaces abroad and imported on diesel ships, making a real mockery of the argument that this decision is driven by a push towards net zero. Can I ask the Minister to reassure people in Newport that the Welsh Government will continue to work closely with workers and trade unions at Llanwern in the coming months, and again re-emphasise Welsh Government's strong commitment to do all you can to find a credible way forward?
Mae'r cyhoeddiad hwn wedi bod yn gwbl dorcalonnus i'r gweithwyr a'u teuluoedd a'r cymunedau ehangach ym Mhort Talbot. Gweinidog, mae effaith y cyhoeddiad dinistriol yn mynd i gael ei deimlo ymhell y tu hwnt i Bort Talbot hefyd, oherwydd mae hwn yn gyfnod pryderus iawn i ddyfodol y diwydiant dur yng Nghymru, gan gynnwys gwaith dur Llanwern yng Nghasnewydd. Mae dur wedi bod mor bwysig i economi Casnewydd ac mae gennym hanes hir, balch o'r diwydiant dur yng Nghasnewydd. Amlygwyd eisoes heddiw efallai y bydd effaith ar 300 o swyddi ychwanegol yno yn ystod y ddwy i dair blynedd nesaf. Er bod Llanwern yn etholaeth fy nghyd-Aelod John Griffiths, mae gweithwyr, teuluoedd a busnesau ledled Casnewydd a'r gymuned ehangach yn poeni am yr effaith y byddai colli swyddi yn y dyfodol yn ei chael ar ein cymuned leol.
Hoffwn gofnodi fy niolch i chi a'r Prif Weinidog am y gwaith rydych chi wedi bod yn ei wneud ar hyn yn gyson. O dan gynlluniau Tata a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, ni fyddai Llanwern bellach yn cael ei ddur o Bort Talbot, yn lle hynny byddai dur yn cael ei gynhyrchu mewn ffwrneisi chwyth dramor a'i fewnforio ar longau diesel, gan wneud y ddadl bod y penderfyniad hwn yn cael ei ysgogi gan yr ymdrech tuag at sero net yn gyff gwawd go iawn. A gaf i ofyn i'r Gweinidog dawelu meddyliau pobl yng Nghasnewydd drwy sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio'n agos gyda gweithwyr ac undebau llafur yn Llanwern yn ystod y misoedd nesaf, ac unwaith eto, drwy bwysleisio ymrwymiad cryf Llywodraeth Cymru i wneud popeth o fewn eich gallu i ddod o hyd i ffordd gredadwy ymlaen?
Thank you. I'm really pleased that you've made the point around net zero. The 300 job losses that are being discussed and described for Llanwern in two to three years' time are a real issue for us now. As I said earlier, I know there is a significant number of steelworkers from Llanwern who are in Caerphilly and in Torfaen, as well as in Newport.
The journey to net zero will require us to use steel. We will have to make that steel, create that steel and use it to generate cleaner and greener power, which is also a big economic opportunity for us. The risk, of course, is that you could have floating offshore platforms made in Holland and floated to be deployed off our coast—great news for workers in the Netherlands, terrible news for workers here, where the steel need not be produced in Wales, where the manufacture need not be done in Wales. There is value, of course, in the maintenance and operational support that can only really be delivered close by, but the much greater value is further up in the chain, and that is what we are looking for. It underpins the free-port bid that is being delivered. So, actually, to get to that future, we need steel. The challenge is: will it be steel that is made here, or will it be steel that is made and generated in another part of the world, with all the economic value that goes into that? That's why I say that there isn't just a credible alternative, it's one that really should be afforded because of the much wider value that it will give not just to steel-making communities but to all of us in the future that we really could have.
Diolch. Rwy'n falch iawn eich bod wedi gwneud y pwynt ynghylch sero net. Mae colli 300 o swyddi sy'n cael ei drafod a'i ddisgrifio ar gyfer Llanwern ymhen dwy i dair blynedd yn fater go iawn i ni nawr. Fel y dywedais i yn gynharach, gwn fod nifer sylweddol o weithwyr dur Llanwern yng Nghaerffili ac yn Nhorfaen, yn ogystal ag yng Nghasnewydd.
Bydd y daith i sero net yn gofyn i ni ddefnyddio dur. Bydd yn rhaid i ni wneud y dur hwnnw, creu'r dur hwnnw a'i ddefnyddio i gynhyrchu pŵer glanach a gwyrddach, sydd hefyd yn gyfle economaidd mawr i ni. Y risg, wrth gwrs, yw y gallech chi gael llwyfannau arnofiol ar y môr wedi'u gwneud yn yr Iseldiroedd a'u harnofio i gael eu defnyddio oddi ar ein harfordir—newyddion gwych i weithwyr yn yr Iseldiroedd, newyddion ofnadwy i weithwyr yma, lle nad oes angen cynhyrchu'r dur yng Nghymru, lle nad oes angen gweithgynhyrchu yng Nghymru. Mae gwerth, wrth gwrs, yn y gwaith cynnal a chadw a'r cymorth gweithredol y gellir dim ond eu cyflawni'n agos atyn nhw mewn gwirionedd, ond mae'r gwerth mwy o lawer yn bellach i fyny yn y gadwyn, a dyna beth rydym yn chwilio amdano. Mae'n sail i'r cais porthladd rhydd sy'n cael ei gyflawni. Felly, mewn gwirionedd, i gyrraedd y dyfodol hwnnw, mae angen dur arnom. Yr her yw: a fydd yn ddur sy'n cael ei wneud yma, neu a fydd yn ddur sy'n cael ei wneud a'i gynhyrchu mewn rhan arall o'r byd, gyda'r holl werth economaidd sy'n mynd i mewn i hynny? Dyna pam rwy'n dweud nad yw'r dewis arall yn un credadwy yn unig, mae'n un y dylid ei fabwysiadu mewn gwirionedd oherwydd y gwerth llawer ehangach y bydd yn ei roi nid yn unig i gymunedau gwneud dur ond i bob un ohonom yn y dyfodol sy'n hollol bosibl i ni.
Minister, I'm very grateful for your statement today and for the complete attention that you're giving this matter right now. It is deeply unsettling for the workers involved. There are many workers travelling today to Westminster to lobby MPs, what would your message be from the Welsh Government to those workers who are travelling to Westminster to lobby Members of Parliament and Ministers?
Now, Port Talbot and the surrounding area really need every opportunity possible, especially in the area of apprenticeships. Is your economic mission designed in such a way as to promote as many opportunities as possible for people who may be facing redundancies and require retraining opportunities and employment opportunities? Minister, will you go on focusing, laser-like, along with the First Minister and your colleagues in Government, on taking this fight forward, because we're in this for the long haul, and you're on the side of the workers? Diolch.
Gweinidog, rwy'n ddiolchgar iawn am eich datganiad heddiw ac am y sylw llwyr rydych chi'n ei roi i'r mater hwn nawr. Mae'n peri pryder mawr i'r gweithwyr dan sylw. Mae yna lawer o weithwyr yn teithio heddiw i San Steffan i lobïo ASau, beth fyddai eich neges chi gan Lywodraeth Cymru i'r gweithwyr hynny sy'n teithio i San Steffan i lobïo Aelodau Seneddol a Gweinidogion?
Nawr, mae gwir angen pob cyfle posibl ar Bort Talbot a'r cyffiniau, yn enwedig ym maes prentisiaethau. A yw eich cenhadaeth economaidd wedi'i chynllunio mewn modd sy'n hyrwyddo cymaint o gyfleoedd â phosibl i bobl a allai fod yn wynebu diswyddiadau ac sydd angen cyfleoedd ailhyfforddi a chyfleoedd cyflogaeth? Gweinidog, a wnewch chi barhau i ganolbwyntio'n fanwl iawn, ynghyd â'r Prif Weinidog a'ch cyd-Weinidogion yn y Llywodraeth, ar barhau â'r frwydr hon, oherwydd bydd yn un hir, ac rydych chi ar ochr y gweithwyr? Diolch.
Thank you for the questions. I'll deal with your point around alternatives, because not only the work around the Swansea bay city deal, looking to grow the economy, but in particular you mentioned the Global Centre of Rail Excellence—. We know that there is an opportunity, if we can find further investment for that site, for a really healthy future where there'll be really high skills. It's a good example of a place-based intervention, investing in a place with a proposition that we are confident will be able to attract other people too. It will involve high-value jobs, university research-led jobs, and, actually, it's a part of the world where, if you don't intervene, the market won't direct investment to that part of the world. It's much the same point that Alun Davies makes about the need to have continued intervention across the Heads of the Valleys, to make sure that we actually bring the market somewhere where it otherwise would not go.
It underpins a choice I've made early in this term about remediating lots of land around Baglan, making sure that the great majority of that land is brought into economic use. It also underpins why we didn't collapse with the current UK Government of the time when there was a real threat to the power station and the possibility that we would have lost the use of a significant amount of the economic assets already there. It was bizarre that we had to take the UK Government to court to make sure that the power supply was maintained in place to make sure that we didn't have a wholly avoidable flood risk that would have destroyed not just economic assets, but a community and at least one primary school that would have been at risk of flooding. So, we've made those deliberate choices to intervene and will carry on doing so.
I think the real message for steelworkers and everyone who understands that there is a real, viable future for steel making here in Wales, is not to throw in the towel, not to collapse into some of the headlines that are generated or the fairly aggressive, 'There is no other future' line being promoted by the Secretary of State for Wales, but to understand there really is a different future available. With different investment, we could have the best deal for steel, not the cheapest deal for steel, and that is what this Government is committed to.
Diolch am y cwestiynau. Fe wnaf ymdrin â'ch pwynt ynghylch dewisiadau amgen, oherwydd nid yn unig y gwaith o amgylch bargen ddinesig bae Abertawe, gyda'r bwriad i dyfu'r economi, ond yn benodol fe wnaethoch chi sôn am y Ganolfan Ragoriaeth Fyd-eang ar gyfer Rheilffyrdd—. Rydym yn gwybod bod cyfle, os gallwn ddod o hyd i fuddsoddiad pellach ar gyfer y safle hwnnw, ar gyfer dyfodol iach iawn lle bydd sgiliau uchel iawn. Mae'n enghraifft dda o ymyrraeth yn seiliedig ar le, gan fuddsoddi mewn lle gyda chynnig yr ydym yn hyderus y bydd yn gallu denu pobl eraill hefyd. Bydd yn cynnwys swyddi â gwerth uchel, swyddi dan arweiniad ymchwil prifysgolion, ac, mewn gwirionedd, mae'n rhan o'r byd lle na fydd y farchnad, os na fyddwch yn ymyrryd, yn cyfeirio buddsoddiad i'r rhan honno o'r byd. Mae'r un pwynt ag y mae Alun Davies yn ei wneud ynglŷn â'r angen i barhau i ymyrryd ar draws Blaenau'r Cymoedd, i sicrhau ein bod mewn gwirionedd yn dod â'r farchnad i rywle lle na fyddai fel arall yn dod.
Mae'n sail i ddewis rydw i wedi'i wneud yn gynnar yn y tymor hwn ynglŷn ag adfer llawer o dir o amgylch Baglan, gan sicrhau bod y rhan fwyaf o'r tir hwnnw'n cael ei ddefnyddio'n economaidd. Mae hefyd yn sail i pam na wnaethom ddymchwel gyda Llywodraeth y DU ar y pryd pan oedd bygythiad gwirioneddol i'r orsaf bŵer a'r posibilrwydd y byddem wedi colli defnydd swm sylweddol o'r asedau economaidd a oedd yno'n barod. Roedd yn rhyfedd fod yn rhaid i ni fynd â Llywodraeth y DU i'r llys i sicrhau bod y cyflenwad pŵer yn cael ei gynnal i sicrhau nad oedd risg o lifogydd y gellid eu hosgoi a fyddai wedi dinistrio nid yn unig asedau economaidd, ond cymuned ac roedd o leiaf un ysgol gynradd a fyddai wedi bod mewn perygl o lifogydd. Felly, rydym wedi gwneud y dewisiadau bwriadol hynny i ymyrryd a byddwn yn parhau i wneud hynny.
Rwy'n credu mai'r neges wirioneddol i weithwyr dur a phawb sy'n deall bod dyfodol go iawn, hyfyw i wneud dur yma yng Nghymru, yw peidio â rhoi'r ffidil yn y to, peidio ag ildio i rai o'r penawdau sy'n cael eu creu na'r geiriau eithaf ymosodol, 'Does dim dyfodol arall' sy'n cael eu hyrwyddo gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Ond i ddeall bod dyfodol gwahanol ar gael mewn gwirionedd. Gyda buddsoddiad gwahanol, gallem gael y fargen orau ar gyfer dur, nid y fargen rataf ar gyfer dur, a dyna mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo iddo.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yn unol â Rheol Sefydlog 12.69, dwi wedi cytuno i'r cais gan Luke Fletcher i wneud cynnig ar gyfer dadl frys. Felly, Luke Fletcher i wneud y cynnig.
In accordance with Standing Order 12.69, I have accepted a request from Luke Fletcher to move a proposal for an urgent debate. I call on Luke Fletcher to move that proposal.
Cynnig
Cynnig bod y Senedd, o dan Reol Sefydlog 12.69, yn ystyried colli swyddi yn Tata Steel a dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru fel mater brys sydd o bwys cyhoeddus.
Motion
To propose that the Senedd, under Standing Order 12.69, consider job losses at Tata Steel and the future of the steel industry in Wales as a matter of urgent public importance.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd, a diolch am y cyfle i alw am ddadl frys, nid yn unig ar y sefyllfa ym Mhort Talbot ond am drywydd dyfodol y diwydiant dur yma yng Nghymru hefyd.
Thank you, Llywydd, and thank you for the opportunity to call for an urgent debate, not just on the situation in Port Talbot but the future of the steel industry here in Wales too.
Now, of course, I fully recognise that the First Minister received questions from Members on Tata, and that we've just finished a statement from the Minister for Economy on Tata, but I still believe there is a need for us to consider an urgent debate on this issue as well as the future of the Welsh steel industry. It is a matter of urgent public importance. Whilst we've had time for Government to answer questions and be scrutinised on their own actions, given the gravity of the situation, there should be more time allocated through a more appropriate format, where the Senedd as a whole could be afforded the opportunity to discuss ideas and directions for the future of the steel industry on the record.
The issues of job losses on this scale in an industry widely recognised as crucial in our transition to net zero and important for our national security and the debate on where we go from here cannot be made just through asking specific time-limited questions from Members. This is not just a regional issue, by the way, tied only to Port Talbot, as I and other Members have consistently said, this is an issue of national consequence, not just for related industry jobs elsewhere in Wales, but also for our climate and infrastructure sectors and our national security. Now, MPs in Westminster will have the opportunity to discuss these issues in a debate in the Commons today; I believe MSs here in Wales need to be afforded the same opportunity. It's times like these that an opportunity to discuss a way forward as a Senedd is important, and I hope Members will agree to allocate time for an urgent debate tomorrow. Diolch.
Nawr, wrth gwrs, rwy'n cydnabod yn llwyr fod y Prif Weinidog wedi derbyn cwestiynau gan yr Aelodau ar Tata, ac ein bod newydd glywed datganiad gan Weinidog yr Economi ar Tata, ond rwy'n dal i gredu bod angen i ni ystyried dadl frys ar y mater hwn yn ogystal â dyfodol diwydiant dur Cymru. Mae'n fater o bwysigrwydd cyhoeddus brys. Er ein bod wedi cael amser i'r Llywodraeth ateb cwestiynau a bod yn destun craffu ar eu gweithredoedd eu hunain, o ystyried difrifoldeb y sefyllfa, dylid neilltuo mwy o amser drwy fformat mwy priodol, lle gellid rhoi'r cyfle i'r Senedd yn ei chyfanrwydd drafod syniadau a chyfarwyddiadau ar gyfer dyfodol y diwydiant dur ar y cofnod.
Ni ellir trafod materion colli swyddi ar y raddfa hon mewn diwydiant a gydnabyddir yn eang fel un hanfodol yn y trawsnewid i sero net ac yn bwysig i'n diogelwch cenedlaethol a'r ddadl ynghylch ble rydym yn mynd o'r fan hon drwy ofyn cwestiynau penodol â therfyn amser gan Aelodau. Nid mater rhanbarthol yn unig yw hwn, gyda llaw, sydd ynghlwm wrth Bort Talbot yn unig, fel y dywedais i ac Aelodau eraill yn gyson, mae hwn yn fater o bwysigrwydd cenedlaethol, nid yn unig ar gyfer swyddi cysylltiedig yn y diwydiant mewn mannau eraill yng Nghymru, ond hefyd ar gyfer ein sectorau hinsawdd a seilwaith a'n diogelwch cenedlaethol. Nawr, bydd ASau yn San Steffan yn cael cyfle i drafod y materion hyn mewn dadl yn Nhŷ'r Cyffredin heddiw; rwy'n credu bod angen rhoi'r un cyfle i Aelodau'r Senedd yma yng Nghymru. Ar adegau fel y rhain mae cael cyfle i drafod ffordd ymlaen fel Senedd yn bwysig, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau'n cytuno i neilltuo amser ar gyfer dadl frys yfory. Diolch.
The Minister for Economy to respond.
Gweinidog yr Economi i ymateb.
We have no objection to the proposal.
Nid oes gennym unrhyw wrthwynebiad i'r cynnig.
Thank you.
Diolch.
Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig am ddadl frys? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad. Ac felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
The proposal, therefore, is to agree the motion for an urgent debate. Does any Member object? No, there are no objections. And therefore the motion is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Fe fyddaf i yn gosod y ddadl yna ar gyfer ei chlywed prynhawn fory yn dilyn eitem 5, sef y datganiadau 90 eiliad.
I will table the debate for tomorrow afternoon following item 5, the 90-second statements.
Eitem 4 sydd nesaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma, a'r datganiad gan y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol yw hwn ar y strategaeth tlodi plant. Y Gweinidog, felly, i wneud y datganiad—Jane Hutt.
Item 4 is next on our agenda this afternoon, a statement by the Minister for Social Justice on the child poverty strategy. The Minister to make the statement—Jane Hutt.
