National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary session. The first item will be questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Delyth Jewell.

Yn dilyn trafodaethau yn y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol ar Gyllid ym mis Medi, rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor ac wedi cyfarfod â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys i amlinellu’r blaenoriaethau ar gyfer Cymru yn natganiad yr hydref. Mae’n hanfodol fod cyllid ychwanegol yn cael ei ddarparu i gynnal gwasanaethau cyhoeddus hanfodol ac i gefnogi’r bobl fwyaf agored i niwed y mae’r argyfwng costau byw yn effeithio arnynt.

Diolch. Rwy'n croesawu'r hyn yr ydych wedi'i ddweud. Dylai Cymru allu disgwyl cyllid teg ar gyfer ei gwasanaethau cyhoeddus ei hun, ond hefyd ar gyfer ei seilwaith ei hun, a buaswn yn ddiolchgar pe gallech nodi, yn ychwanegol at yr hyn rydych wedi’i ysgrifennu at Lywodraeth y DU, y rhaglen waith yr ydych yn disgwyl y bydd eich Llywodraeth yn ei chwblhau i sicrhau’r cyllid teg hwnnw. Fe fyddwch yn ymwybodol fod fy nghymheiriaid o Blaid Cymru yn San Steffan wedi amlinellu’r angen am Fil ariannu teg i Gymru yn eu Haraith y Brenin amgen. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed a ydych chi'n meddwl y byddai hynny’n angenrheidiol.

Mae’n rhaid asesu’r ffyrdd y mae Cymru wedi cael ei thanariannu'n anghyfiawn, fel gwrthod cyllid sy'n deillio o brosiectau fel HS2, lle mae’n amlwg nad yw fformiwla Barnett wedi gweithio i ni. Mae’n rhaid inni newid y ffordd y caiff Cymru ei hariannu cyhyd ag y byddwn yn parhau i fod yn rhan o'r genedl anghyfartal hon, ac mae hynny’n golygu galwadau cryf ar Lywodraeth y DU. Mae’n golygu camau gweithredu ganddynt, gan y dylai Cymru gael ei hariannu ar sail angen, nid poblogaeth. Felly, a fyddech yn cefnogi’r angen am y Bil hwnnw? Ac a ydych yn cytuno, ni waeth pa liw yw'r Llywodraeth nesaf yn San Steffan, fod dyletswydd arnynt i sicrhau dyfodol llewyrchus i Gymru? A sut y credwch y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd ar drywydd y gofynion hynny i'r graddau mwyaf posibl, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr am eich cwestiynau. Rwy’n siŵr fod gennym lawer o dir cyffredin ar y mater hwn o ran sicrhau bod Cymru’n cael ei chyfran deg. Mae trefniadau ariannu presennol y DU, a nodir yn y datganiad polisi cyllido, yn cael eu gosod gan Lywodraeth y DU, a hynny heb fawr o ymgynghori ystyrlon â’r Llywodraethau datganoledig, ac yn sicr, ni chytunir arnynt ar y cyd.

Yn 'Diwygio ein Hundeb’ yn 2021 fe wnaethom nodi'r angen am ddull newydd sy'n seiliedig ar egwyddorion o gyllido a gweithredu rhwydweithiau cyllidol y DU, wedi’i ymgorffori mewn cytundeb cyllidol newydd, wedi’i oruchwylio a’i weithredu gan gorff a fyddai’n annibynnol ar Lywodraeth y DU. Fel mater o egwyddor, credwn y dylai dyraniad adnoddau ar draws y DU fod yn seiliedig ar angen cymharol i alluogi pob rhan o’r undeb i ddarparu lefel gyfatebol o wasanaeth cyhoeddus, gan ystyried anghenion cymharol y boblogaeth, a byddai hynny’n cynnwys creu system gyllido newydd sy'n seiliedig ar reolau yn lle fformiwla Barnett, fel rhan o'r broses o greu trefniant cyllidol newydd y cytunir arno ar y cyd gan y pedair gwlad. Felly, rwy’n siŵr fod digon o dir cyffredin rhyngom.

Wrth gwrs, yr hyn rydym wedi'i weld dros y 24 awr ddiwethaf yn Araith gyntaf y Brenin gan Brif Weinidog Ceidwadol y DU, Rishi Sunak, yw arweinyddiaeth feiddgar wrth fynd i'r afael â rhai o'r problemau mwyaf sy'n wynebu'r DU gyfan yn 2023. A'r cyfan y gall Keir Starmer, y Blaid Lafur yng Nghymru a Phlaid Cymru ei wneud yw parhau i feirniadu o'r cyrion tra bo'r Ceidwadwyr yn cyflawni ac yn bwrw ymlaen â'r gwaith. Ac am bob £1 a werir yn Lloegr, mae Cymru'n cael £1.20. Felly, mae’n syfrdanol gweld Llafur Cymru unwaith eto yn torri’r gyllideb iechyd ac yn gorfodi byrddau iechyd i wneud penderfyniadau anodd pan fyddant eisoes o dan bwysau, ar ôl bron i 25 mlynedd o Lafur yn dinistrio ein GIG. Felly, pa drafodaethau pellach a gwaith cydweithredol y bydd y Gweinidog yn ei wneud gyda Rhif 10, y Trysorlys, Swyddfa Cymru ac adrannau perthnasol eraill o Lywodraeth y DU, i wella rhagolygon Cymru mewn meysydd datganoledig fel y gallwn wella bywydau pobl Cymru yn hytrach na pharhau gyda'r status quo presennol o fethiant a thaflu bai?

Mae gennyf lai yn gyffredin â chyfraniad yr Aelod hwn y prynhawn yma. A hoffwn gywiro'r cofnod, gan y credaf fod y Ceidwadwyr Cymreig ar fai yn camarwain y cyhoedd yng Nghymru wythnos ar ôl wythnos. Nid yw’n wir ein bod wedi torri cyllideb Cymru; buom yn eistedd yma tua wythnos yn ôl yn unig, a chyhoeddais £425 miliwn arall i GIG Cymru o ganlyniad i'r pwysau difrifol y mae gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu yng Nghymru. Bydd y Llywodraeth hon yng Nghymru bob amser yn gweithio i ddiogelu GIG Cymru a gwasanaethau cyhoeddus.

Nawr, os yw Llywodraeth y DU am wneud rhywbeth defnyddiol, mae ganddi gyfle ar yr ail ar hugain o’r mis hwn. Mae ganddi ddigwyddiad cyllidol; mae ganddi ddatganiad yr hydref—cyfle i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus. Ond nid wyf yn obeithiol. Mae Llywodraeth y DU wedi cael dwsinau o ddigwyddiadau cyllidol dros y 13 mlynedd diwethaf, ac ym mhob un o’r rheini, gallai fod wedi achub ar y cyfle i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae’n bryd unioni hynny a dechrau buddsoddi fel ein bod yn gallu darparu’r cyllid y mae ei angen yn daer ar y GIG.

Byddaf yn gwneud datganiad i’r Senedd yr wythnos nesaf, ar 14 Tachwedd, yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf am ein gwaith pwysig i wneud y dreth gyngor yn decach.

Diolch, Weinidog. Roeddwn yn falch o weld y bydd datganiad yr wythnos nesaf. Fel y gwyddoch yn iawn, mae prisiad bron i bob eiddo yng Nghymru yn seiliedig ar brisiau 2003—mae hynny ymhell cyn argyfwng ariannol 2008, Brexit, COVID-19, a hyd yn oed flynyddoedd lawer cyn i’r lle hwn gael ei alw’n ‘Senedd’. Rydym eisoes wedi clywed y prynhawn yma unwaith eto am y pwysau enfawr ar gyrff cyhoeddus, ac ers 2010, mae awdurdodau lleol wedi'i chael hi’n anodd iawn oherwydd cyni San Steffan, a nawr, mae’r cyfraddau llog uchel wedi gwaethygu’r argyfwng hwn. Yn ôl dadansoddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, erbyn 2027, gallwn ddisgwyl bwlch ariannu o £744 miliwn i awdurdodau lleol, sy’n siŵr o effeithio ar y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Mae eu hadroddiad yn awgrymu mai un ateb i hyn yw cynnydd o 5 y cant yn y dreth gyngor. A wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo felly i ddiwygio bandiau'r dreth gyngor cyn gynted â phosibl, i gynorthwyo awdurdodau lleol sy’n ei chael hi’n anodd? Diolch yn fawr.

Fe ddechreuaf drwy ddweud a chydnabod y ffaith ein bod yn gweithio ar brisiadau 2003 ar gyfer eiddo ar hyn o bryd. Ni all hynny fod yn iawn, gweithio ar system sy'n 20 mlwydd oed. Ond wedi dweud hynny, yn Lloegr a'r Alban, maent yn gweithio ar brisiadau sy'n seiliedig ar brisiau 1991, felly rydym wedi dod gam ymhellach, ond credaf mai nawr yw'r amser i ddechrau gwneud cynnydd gwirioneddol o ran gwneud y dreth gyngor yn decach. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i bwysleisio’r pwynt nad nod cyffredinol yr ymarfer yw codi'r un geiniog yn fwy. Gwn fod llawer o bobl yn pryderu gan fod gwerth eu heiddo, fel y mae’r Aelod yn ei nodi, wedi cynyddu dros yr 20 mlynedd diwethaf. Maent yn pryderu bod hynny'n golygu y byddai'r dreth gyngor y byddai disgwyl iddynt ei thalu hefyd yn cynyddu. Nid yw hynny'n wir o reidrwydd—yr hyn sy'n bwysig yw gwerth eich eiddo o gymharu â phob eiddo arall yng Nghymru. Felly, credaf ei bod yn bwysig nodi hynny, a bod yn glir gyda phawb yn y termau hynny.

Un o'r pethau yr ydym yn edrych arnynt, wrth gwrs, ochr yn ochr â'r ailbrisiad newydd, yw ailgynllunio'r bandiau, a'r bwriad yn y ddogfen ymgynghori, y byddaf yn ei lansio'r wythnos nesaf, yw dweud ychydig yn rhagor am sut y gallem fynd ati i ailgynllunio'r bandiau hynny. Rwy'n awyddus iawn i glywed barn yr Aelod, a phob Aelod arall yn y Siambr sydd â diddordeb, am y dulliau gweithredu posibl y byddwn yn eu dangos yr wythnos nesaf. I gyd-fynd â hynny, cawn adroddiad craff iawn gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, ac mae hwnnw'n rhoi rhagor o fanylion am y cynigion hynny, gan nodi’r cynnydd posibl i’r dreth gyngor mewn bandiau penodol, neu ostyngiadau mewn bandiau eraill. Mae'n rhoi lliw i'r opsiynau y byddwn yn edrych arnynt, ac mae hefyd yn nodi peth o'r effaith ddosbarthiadol mewn termau daearyddol. Felly, gwn y bydd gan bob un o fy nghyd-Aelodau gryn ddiddordeb yn hynny.

Os caf, hoffwn ddweud 'helo' i ddechrau wrth fy hen ysgol gyfun, Bryn Celynnog, sydd yn yr oriel gyhoeddus ar hyn o bryd. Cyfarfûm â nhw yn gynharach, a hoffwn ddweud 'helo' eto.

Weinidog, hoffwn wybod a fydd eich diwygiadau arfaethedig yn edrych ar y symiau enfawr o arian sy'n segur ar hyn o bryd yng nghyfrifon banc awdurdodau lleol. Fel y gwyddoch, Weinidog, mae gan y tri chyngor yn fy rhanbarth i, Canol De Cymru, bron i £0.5 biliwn mewn cronfeydd wrth gefn cyfunol y gellir eu defnyddio, ac eto maent o hyd yn honni eu bod yn brin o arian ac yn codi cyfraddau'r dreth gyngor flwyddyn ar ôl blwyddyn. Weinidog, ni allaf weld sut y mae hyn yn deg ar deuluoedd gweithgar sydd o dan bwysau yn fy rhanbarth. Felly, gyda hyn mewn golwg, pa ymrwymiadau y byddwch yn eu gwneud i ymchwilio i'r agwedd hon ar gyllid awdurdodau lleol wrth edrych ar ddiwygio'r dreth gyngor? Diolch.

Nid wyf yn mynd i gyfuno mater cronfeydd wrth gefn llywodraeth leol â mater diwygio’r dreth gyngor. Credaf y byddai hynny’n beth peryglus i’w wneud, gan y credaf ei bod yn bwysig cadw’r ddau beth ar wahân. Mewn sawl ffordd, mae cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol yn adlewyrchiad o’r penderfyniadau a wneir gan gynghorau dros nifer o flynyddoedd, a chredaf fod parchu’r ymreolaeth leol honno’n wirioneddol bwysig. Ond mae angen i ni hefyd ystyried cronfeydd wrth gefn mewn perthynas â’r gyllideb gyffredinol ar gyfer llywodraeth leol. Felly, ar lefel Cymru gyfan, ni fyddai lefel y cronfeydd wrth gefn cyffredinol neu heb eu dyrannu ond yn ddigon i dalu am 10 diwrnod o gostau cynnal llywodraeth leol. Felly, credaf fod angen inni gadw hynny mewn persbectif. Nid yw lefelau cronfeydd wrth gefn yn cael eu hystyried wrth bennu cyllid yn Lloegr ychwaith, ac mae'n rhaid inni gydnabod hefyd fod cronfeydd wrth gefn yn Lloegr wedi cynyddu 50 y cant dros y ddwy flynedd diwethaf. A chredaf fod hynny'n adlewyrchiad o'r ychydig flynyddoedd anarferol yr ydym wedi'u cael.

Questions from party spokespeople now. The Welsh Conservative spokesperson, Peter Fox. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, dechreuaf drwy adeiladu, efallai, ar y cwestiwn cyntaf a gawsoch heddiw, a sgwrs yma rhwng Rhun ap Iorwerth a’r Prif Weinidog ddoe. Yn 2016, gwyddom fod y Prif Weinidog presennol, y Gweinidog cyllid ar y pryd, wedi llofnodi’r fframwaith cyllidol diwygiedig i Gymru, a oedd yn cynnwys argymhelliad adolygiad Holtham i gynnwys elfen sy'n seiliedig ar anghenion yn fformiwla Barnett ar gyfer setliadau Llywodraeth Cymru o 2018 ymlaen. Fel y clywsom, mae’r fformiwla wedi arwain at Gymru’n cael oddeutu £1.20 am bob £1 a werir ar iechyd ac addysg yn Lloegr, ond mae’r ffactor hwn sy’n seiliedig ar anghenion—rydym yn clywed o hyd nad oes ffactor sy’n seiliedig ar anghenion—yn cydnabod y ffaith y bernir bod mwy o angen cyllid a gwasanaethau cyhoeddus ar bobl Cymru. Mae pob un ohonom yn cytuno. Gyda hyn mewn golwg, a ydych chi, Weinidog, yn cytuno â’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog pan oedd yn eich rôl chi, sef:

'Rydw i’n falch ein bod ni wedi gallu dod i gytundeb am fframwaith cyllidol newydd sy’n rhoi sylfaen tymor hir a sefydlog i’n cyllid ni. Dyma gytundeb sy’n deg i Gymru ac i weddill y DU'?

Rwy’n ddiolchgar am y cwestiwn, a chredaf mai un o’r pethau pwysig i’w cydnabod yw bod y cytundeb hwnnw wedi’i wneud yn ôl yn 2016. Ond nid yw’r fframwaith a’r datganiad polisi cyllido wedi esblygu i ateb yr heriau hynny ac i gydnabod yr holl newidiadau sydd wedi digwydd ers y dyddiad hwnnw. A dywedaf hynny oherwydd, pan edrychwch ar gronfa wrth gefn Cymru, er enghraifft, cafodd ei gosod ar £350 miliwn yn ôl yn 2016. Pe bai wedi tyfu yn unol â chwyddiant, byddai wedi cynyddu 17 y cant eleni, a byddai hynny’n rhoi llawer mwy o hyblygrwydd inni reoli ein cyllideb.

A buaswn yn dweud yr un peth hefyd am fenthyca. Felly, nid yw'r arfau sydd gennym wedi tyfu yn unol â chwyddiant a chyda'r newidiadau a welsom. Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth yr Alban newydd gynnal adolygiad o'i chytundeb cyllidol gyda Llywodraeth y DU, ac mae wedi cytuno—mae Llywodraeth y DU wedi cytuno—fod yr Alban bellach yn gallu benthyca yn unol â chwyddiant. Mae'n gallu cynyddu ei chronfa wrth gefn yn unol â chwyddiant. Mae’r rheini’n bethau syml y dylai Llywodraeth y DU eu rhoi i ninnau hefyd, a byddem yn croesawu cefnogaeth drawsbleidiol i’r arfau syml, pragmatig hynny'n fawr.

Wel, diolch am hynny, Weinidog. Mae'n syndod, mewn gwirionedd, fod y Llywodraeth bryd hynny yn gwneud y blaenasesiad hwnnw, gan feddwl bod digon wrth symud ymlaen, ac yn amlwg, bellach, ymddengys bod angen inni adolygu hynny eto, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n rhywbeth y byddwch yn bwrw ymlaen ag ef, felly, os yw hynny'n wir.

Ond Weinidog, rwyf wedi codi fy mhryderon dro ar ôl tro ynghylch methiant Llywodraethau Cymru olynol i ariannu ein GIG yn llawn yma yng Nghymru yn ôl ei angen. I mi, mae'n rhyfedd, felly, y cydnabyddir bod sylfaen anghenion uwch ar gyfer cyllid iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru o gymharu â gweddill y Deyrnas Unedig, ond nid yw blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru yn adlewyrchu hyn. Pe baech wedi gwario hyd yn oed ffracsiwn yn fwy o’r cyllid a ddarperir i iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru ar asesiad sy'n seiliedig ar anghenion, byddai gennym wasanaeth iechyd llawer mwy cydnerth, na fyddai’n wynebu diffyg o £800 miliwn, er eich bod wedi lleihau'r diffyg hwnnw oddeutu £425 miliwn. Wrth symud ymlaen, wrth ichi gynllunio eich cyllideb nesaf, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i gynyddu gwariant yn raddol i adlewyrchu anghenion pobl Cymru?

Buaswn yn awyddus iawn i Lywodraeth Geidwadol y DU ateb y cwestiwn hwnnw drwy gynyddu’r cyllid i Gymru yn natganiad yr hydref ar yr ail ar hugain o’r mis hwn, oherwydd, yn y pen draw, dim ond swm cyfyngedig o arian sydd ar gael i ni allu diwallu’r holl anghenion hynny. Ac rydym wedi gweld, yn y gwasanaeth iechyd, fod y galw'n cynyddu'n barhaus. Rydym yn gweld effaith chwyddiant yng ngwasanaeth y GIG, yn enwedig ar gyflogau. Rydym wedi cael llawer o drafodaethau yn y Siambr hon ynghylch pa mor bwysig yw parchu gweithwyr ein sector cyhoeddus, a sicrhau hefyd eu bod yn cael setliadau cyflog teilwng. Ond mae'n rhaid inni dalu am hynny oll nawr. Mewn gwirionedd, mae'r rhan fwyaf o'r cyllid sy'n mynd i'r GIG yn mynd ar gyflogau, felly mae hyd yn oed cynnydd o 1 y cant yn achosi pwysau enfawr, ac rydym yn amlwg wedi gweld codiadau llawer uwch na hynny. Felly, nawr yw’r adeg inni ganolbwyntio ar sut yr awn ati i dalu am hynny. Dyna un o'r rhesymau pam y gwnaethom y gwaith trawslywodraethol i ailddyrannu cyllid i'r GIG—£425 miliwn ychwanegol. Mae’r galw yn y GIG yn cynyddu’n barhaus. Ni chredaf ei bod yn deg gwneud cymhariaeth uniongyrchol ar draws y ffin â Lloegr, yn rhannol am ein bod yn mesur pethau'n wahanol yma yng Nghymru ac mae gennym ddull llawer mwy cydgysylltiedig ac integredig—lle bo modd—o weithredu iechyd a gofal cymdeithasol.

Wel, diolch am hynny. Ond yn amlwg, roedd yr elfennau o'r fformiwla a oedd yn seiliedig ar anghenion yn galluogi arian—mwy o arian—i gael ei fuddsoddi yn y meysydd hynny, sydd bellach yn ddiffygiol, a daw'r cyfan—. Mae llywodraethu yn golygu gwneud dewisiadau a blaenoriaethu, ac yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru yn fodlon dod o hyd i arian i dalu am rai pethau ar draul eraill.

Mae'n rhaid imi sôn am y pryderon ynghylch cost parthau 20 mya ac nad yw'n ddewis y bobl. Dywedodd 460,000 o bobl hynny wrthych. Boed eich bod yn cytuno â’r polisi ai peidio, erys y ffaith y bydd gan y polisi hwn ôl-effeithiau ariannol dwys a hirdymor. Mae llawer o gynghorau, bellach—gwyddom eu bod eisoes yn gwneud hyn—yn bwriadu dadwneud y terfyn cyflymder diofyn hwn ar lawer o rannau o'u ffyrdd, ond bydd hyn yn costio miliynau o bunnoedd. Felly, gyda hyn mewn golwg, Weinidog, a chan gydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi'r cynghorau yn y sefyllfaoedd hyn, pwy fydd yn talu'r bil ar gyfer newid ffyrdd 20 mya penodol yn ôl i 30 mya? Ai'r awdurdodau lleol? Ac os felly, pa gyllid y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i gynghorau i wneud y newidiadau hyn?

Wel, y peth y buaswn yn cytuno â chi yn ei gylch yw y bydd effeithiau ariannol hirdymor, a byddwn yn gweld yr effeithiau hynny yn y £93 miliwn y flwyddyn y bydd y GIG yn ei arbed yn ymdrin â chanlyniadau ofnadwy damweiniau ceir. Felly, byddwn yn parhau i weld manteision y polisi hwn: £93 miliwn yn mynd yn ôl i'r GIG bob blwyddyn o ganlyniad. Ac rydym newydd glywed y cwestiynau cychwynnol gan lefarydd yr wrthblaid—pob un yn ymwneud ag arian yn mynd yn ôl i mewn i'r GIG. Wel, dyma bolisi sy'n rhoi arian yn ôl i'r GIG.

Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.  

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddechrau heddiw gyda’r diweddariad diweddar ar ailaddasiadau cyllidebol y Llywodraeth. Cawsom ein hysbysu i ddechrau am y bwlch o £900 miliwn yng nghyllideb Llywodraeth Cymru yn ôl ym mis Awst, a bod y mater hwnnw wedi’i drafod mewn cyfarfod Cabinet ar ddechrau’r mis hwnnw. Roedd y datganiad a oedd yn mynd gyda hynny yn nodi hefyd y byddai'r Cabinet yn gweithio drwy gydol yr haf i liniaru'r pwysau cyllidebol hwn. O ystyried maint honedig y diffyg, buaswn wedi tybio y byddai hyn wedi golygu trafodaethau rheolaidd ar y mater ym mhob un o gyfarfodydd dilynol y Cabinet.

Roedd yn dipyn o syndod, felly, fel y cadarnhawyd gan gais rhyddid gwybodaeth a gyflwynwyd yn ddiweddar, na chafodd mater pwysau cyllidebol ei drafod eto tan gyfarfod y Cabinet ar 11 Medi, ac yna ar 18 Medi. O ystyried natur ddigynsail yr her ariannol sy’n wynebu Llywodraeth Cymru, yn ogystal â goblygiadau trawsbynciol addasiadau cyllidebol canol-blwyddyn i bob portffolio, buaswn wedi disgwyl rhywfaint o ymdrech i drefnu penderfyniadau Cabinet mwy rheolaidd yn ystod y cyfnod hwnnw. Yn ogystal, ni fu unrhyw drafodaethau Cabinet pellach ar y mater rhwng 18 Medi a chyhoeddiad y Senedd ar 17 Hydref, sy’n rhoi’r argraff nad oedd yn flaenoriaeth go iawn ar agenda’r Cabinet yn ystod mis cyntaf y tymor newydd ychwaith.

Roedd hyn mewn cyferbyniad llwyr â’r brys a’r panig yn y sector cyhoeddus, lle cododd uwch staff pryderus y posibilrwydd gwirioneddol o doriadau yn ystod y flwyddyn gyda mi ar ôl i’r cyhoeddiad gael ei wneud i’r wasg. A allech gadarnhau, felly, sawl gwaith y cyfarfu’r Cabinet rhwng 1 Awst a 17 Hydref, a pham mai dim ond ar dri achlysur gwahanol y trafodwyd mater pwysau cyllidebol?

Credaf ichi ateb y cwestiwn hwnnw yn eich cwestiwn, yn yr ystyr ichi gyfeirio at y Cabinet yn gwneud penderfyniadau a’r Cabinet yn trafod gyda’r bwriad o wneud penderfyniadau. Wel, dyna ddiben y Cabinet. Mae cymaint o gyfarfodydd eraill yn cael eu cynnal y tu allan i'r cyfarfodydd Cabinet hynny. Rwy’n cael cyfarfodydd dwyochrog yn rheolaidd gyda fy nghyd-Aelodau, ac yn arbennig felly gyda’r rhai sydd â’r meysydd gwariant mwyaf. Felly, rwy’n cyfarfod yn rheolaidd iawn â’r Gweinidog iechyd, er enghraifft, y Gweinidog Newid Hinsawdd, i drafod y pwysau a’r cyfleoedd ac ati o fewn eu portffolios penodol.

Rwyf hefyd wedi dweud yn gwbl glir wrth bawb ein bod yn gwybod, hyd yn oed wrth fynd i mewn i’r flwyddyn ariannol hon, fod pethau’n mynd i fod yn anodd o ran rheoli a mantoli’r gyllideb oherwydd effaith chwyddiant, a chefais drafodaethau cynnar â swyddogion. Rydym wedi bod yn monitro’r sefyllfa'n ofalus iawn wrth inni fynd drwy’r flwyddyn ariannol, ac yna, fe wnaethom benderfynu mai dyma'r adeg pan fo angen inni gymryd camau gweithredol ar y cyd. Ond nid yw'r ffaith nad ydym yn trafod y pethau hynny mewn cyfarfod Cabinet yn golygu nad oes llawer iawn o waith yn mynd rhagddo y tu allan i'r cyfarfodydd hynny. A dyna ddiben y cyfarfodydd Cabinet hynny, trafod a phenderfynu, tra bo'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar bortffolios unigol yn mynd drwy eu holl gyllidebau, yn chwilio am feysydd lle gallant ryddhau cyllid, yn ddelfrydol yn y lle cyntaf am eu bod yn dod o hyd i danwariant, ond fel arall, y weithred syml o ailflaenoriaethu, mae'r holl waith hwnnw'n ddwys iawn. Mae'n mynd rhagddo. Bydd Gweinidogion unigol yn cyfarfod ac yn cael trafodaethau manwl gyda'u swyddogion hefyd. Felly, nid wyf am roi'r argraff i'r gwaith hwn gael ei gwblhau mewn ychydig sgyrsiau; roedd yn waith enfawr, a oedd yn cynnwys llawer o bobl a thros gyfnod hir o amser.

Thank you for that response and for giving us an idea of what is happening. 

Hoffwn archwilio mewn mwy o fanylder amseriad y cyhoeddiad, a wnaed ychydig cyn yr Eisteddfod eleni. Roedd hynny lai na deufis ar ôl cyhoeddi’r gyllideb atodol gyntaf ar gyfer 2023-24. Rwy’n ei chael hi'n anodd deall beth a newidiodd rhwng y gyllideb atodol gyntaf a’r cyhoeddiad hwnnw ar ddechrau mis Awst. Mae'n destun pryder fod y Llywodraeth wedi aros tan hynny, ac efallai nad oeddent wedi disgwyl twll du mor fawr yn y gyllideb. Mae'r camgyfrifiad hwnnw'n codi rhai cwestiynau am yr wybodaeth ddiweddaraf a ddarparwyd am y gyllideb. Gyda hynny mewn golwg, a allwch ddatgan yn ddiamod na fydd yr arian ychwanegol a gyhoeddwyd ar gyfer Trafnidiaeth Cymru a’r GIG, cyfanswm o £550 miliwn, sy'n ffigur sylweddol, yn cael ei gynnwys yng nghyllideb sylfaenol y flwyddyn nesaf o ganlyniad i gamgyfrifiadau? Ac os yw’n mynd i fod yn rhywbeth rheolaidd, a fydd yn achosi rhagor o broblemau cyllidebol a phroblemau cyfrifyddu i’r Llywodraeth?

Ac o edrych ar y sefyllfa net yn y ddogfennaeth, mae'n dweud eich bod wedi dod o hyd i £409 miliwn ychwanegol. Felly, os oedd bwlch o £900 miliwn a'ch bod wedi gallu dod o hyd i £409 miliwn ychwanegol i'w roi i'r GIG ac i Trafnidiaeth Cymru, a yw hynny'n golygu bod bwlch o £1.3 biliwn bellach?

Diolch am eich cwestiynau. Dim ond i gadarnhau—credaf ichi awgrymu nad oeddem wedi disgwyl hyn, ond nid yw hynny'n wir o gwbl; roeddem wedi gweld hyn yn dod drwy'r ffaith bod pwysau difrifol ar y gyllideb cyn i ni hyd yn oed ddechrau'r flwyddyn ariannol hon. Felly, credaf ei bod yn bwysig cydnabod hynny. A chydnabod hefyd pa mor gynnar yn y flwyddyn ariannol y gwnaethom ddechrau cymryd camau gweithredu, gan ein bod yn cydnabod nad oedd maint yr her yn rhywbeth y gallem ymdrin ag ef drwy ein prosesau arferol ar gyfer rheoli'r gyllideb yn ystod y flwyddyn. Roeddem yn gwybod bod yn rhaid inni gymryd rhai camau cadarnhaol i fynd i’r afael â'r mater. A dyna'r gwaith, felly, yr oeddem yn bwriadu ei wneud dros yr haf ac yr ydym wedi rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr yn ei gylch.

Mae’n bwysig cydnabod hefyd mai ciplun yw hwnnw. Felly, mae'n giplun o ble roeddem arni o fewn y flwyddyn ariannol, ond roeddem yn gwybod, gan fod y newidiadau mor sylweddol, mai'r peth iawn i’w wneud oedd dod â hynny gerbron y Senedd, ac edrychaf ymlaen hefyd at ddod gerbron y pwyllgor craffu mewn perthynas â hynny hefyd. Ond rwy'n credu'n wirioneddol inni weithredu'n dryloyw ac yn gynnar, a gwn fod hon yn broblem sy'n effeithio ar Lywodraethau eraill yn y DU, ac y byddant yn ymdrin â hi yn eu ffyrdd eu hunain hefyd. Ond credaf fod y tryloywder yr ydym wedi'i gyflwyno i hyn a'r ffordd yr ydym wedi gweithredu'n gynnar o fantais i ni mewn gwirionedd.

Rwy’n parhau i fod yn ddiolchgar i bartneriaid yn yr awdurdodau lleol am eu gwaith a’u cynnydd yn sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig. Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio’n agos gyda chyd-bwyllgorau corfforedig i gefnogi eu gweithrediad parhaus, mewn perthynas â’u dyletswyddau cynllunio statudol a'u pŵer llesiant economaidd.

Diolch, Weinidog. Credaf fod dwy flynedd a hanner wedi bod bellach ers sefydlu'r cyd-bwyllgorau corfforedig, ac yn amlwg, lle maent yn gweithio gyda’i gilydd, awdurdodau lleol o fewn y cyd-bwyllgorau corfforedig, os yw pethau’n gweithio fel y dylent, byddant yn ychwanegu gwerth at ba faes gweithgarwch bynnag sy'n berthnasol i'r cyd-bwyllgor corfforedig hwnnw. A thybed, Weinidog, beth yw eich asesiad o ba mor dda y mae cyd-bwyllgor corfforedig de-ddwyrain Cymru yn gweithio mewn perthynas â materion datblygu economaidd, ac i ba raddau y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r cyd-bwyllgorau corfforedig a'r cyd-bwyllgor corfforedig hwnnw ar roi'r polisi a'r strategaeth economaidd honno ar waith yn effeithiol. A yw'n ychwanegu gwerth mewn gwirionedd ar draws yr ardal?

Rwy'n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn. Mae fy rôl i mewn perthynas â chyd-bwyllgorau corfforedig yn ymwneud â sefydlu a llywodraethu cyd-bwyllgorau corfforedig, ond wrth gwrs, rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelodau sydd â'r diddordebau portffolio hynny. Cyfarfu'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Gweinidog yr Economi, y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a minnau â chadeiryddion y cyd-bwyllgorau corfforedig yn gynharach eleni i drafod eu swyddogaethau cynllunio, economaidd a thrafnidiaeth.

Yn ddiweddar, gwn fod Gweinidog yr Economi wedi nodi'r cynnydd a wnaed er mwyn cael datblygiad economaidd cryfach ledled Cymru. Wrth wneud hynny, soniodd am gefnogaeth i'r cyd-bwyllgorau corfforedig. Dywedodd ei fod yn croesawu ymarfer codi a symud cyd-bwyllgor corfforedig de-ddwyrain Cymru i ddod â threfniadau llywodraethu bargen twf prifddinas-ranbarth Caerdydd ochr yn ochr â'r cynlluniau strategol eraill ar gyfer y rhanbarth, ac mae hynny i'w weld yn beth synhwyrol iawn i’w wneud.

Gwn iddo siarad hefyd yn y Siambr ddoe am waith Llywodraeth Cymru ar barthau buddsoddi. Unwaith eto, credaf fod hwnnw’n faes lle roedd yn cydnabod gwaith da'r cyd-bwyllgorau corfforedig a chyfleoedd yno i reoli’r mathau hynny o ryngddibyniaethau rhwng rhaglenni buddsoddi economaidd a sicrhau bod y parthau buddsoddi hynny’n cyflawni ar gyfer y cymunedau hynny. Felly, credaf ei bod yn ddyddiau cynnar iawn o hyd, ond rwy'n credu y gallwn fod yn falch o’r cynnydd.

Weinidog, mae’r cyd-bwyllgorau corfforedig yn cefnogi ac yn annog mwy o gydweithio rhwng awdurdodau lleol. Hyd yn hyn, prin yw’r dystiolaeth o hynny, yn enwedig o ran hyrwyddo llesiant economaidd eu hardal. Ar draws fy rhanbarth, sydd wedi’i rannu ar draws dau gyd-bwyllgor corfforedig, ychydig iawn o gynnydd a wnaed. Weinidog, a oes arnom angen yr ymglymiad ychwanegol hwn gan lywodraeth leol, nad yw’n gwneud fawr mwy na dyblygu swyddogaethau a gwanhau atebolrwydd democrataidd?

Wel, buaswn yn anghytuno ei fod yn dyblygu swyddogaethau. Yn hytrach, mae'n rhoi'r swyddogaethau hynny mewn strwythur a fframwaith lle mae'r swyddogaethau hynny'n cael eu defnyddio orau. Credaf ei bod yn bwysig rhoi’r gallu i awdurdodau lleol weithio ar draws ffiniau’r awdurdodau lleol hynny er budd eu cymunedau. Mae'n ymddangos yn amlwg i mi fod defnydd tir a thrafnidiaeth a datblygu economaidd yn dair swyddogaeth wirioneddol bwysig lle maent, efallai, yn cael eu cyflawni orau ar yr ôl troed mwy rhanbarthol hwnnw er mwyn caniatáu i awdurdodau gydweithio a datblygu'r weledigaeth honno a rennir ar gyfer y dyfodol.

Credaf fod y sylwadau a grybwyllais mewn perthynas â’r cwestiwn a ofynnwyd gan John Griffiths, pan siaradais am yr hyn y mae Gweinidog yr Economi wedi bod yn ei ddweud yn ddiweddar, yn dangos bod gwerth gwirioneddol i gyd-bwyllgorau corfforedig. Mae’n dal i fod yn ddyddiau cynnar iawn, mewn gwirionedd—mae'n rhaid imi bwysleisio hynny. Rydym wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU, mae’n rhaid imi ddweud, i sicrhau bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn cael eu trin ar yr un statws TAW ag awdurdodau lleol, er enghraifft. Roedd hynny’n ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth y DU gyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth, ac mae wedi gwneud hynny. Felly, unwaith eto, credaf fod hynny’n rhoi mwy o hyder i gyd-bwyllgorau corfforedig nawr i gynllunio ar gyfer y dyfodol.

Question 4 [OQ60192] has been withdrawn. Question 5, Sam Rowlands.

Mae Llywodraeth Cymru yn credu yn egwyddor sybsidiaredd, y dylid dyrannu cyfrifoldebau’r Llywodraeth i’r lefel fwyaf lleol y gellir eu cyflawni’n effeithiol ac yn effeithlon. Bydd y Gweinidogion portffolio perthnasol bob amser, felly, yn ystyried unrhyw gynigion gan lywodraeth leol ar gyfer datganoli pwerau i gyd-bwyllgorau corfforedig neu i awdurdodau lleol.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy'n sicr yn cytuno â chi mai gorau po agosaf yw pŵer at y bobl sy’n gwneud y penderfyniadau hynny. Yn ddiddorol, ddoe, roeddwn mewn digwyddiad yn sôn am asedau cymunedol a’r potensial, efallai, i gynghorau tref a chymuned gymryd mwy o ran yn y broses o gaffael rhai o’r asedau cymunedol hynny. Gwn fod hynny’n rhywbeth y byddech chi'n debygol o’i gefnogi hefyd.

Hoffwn sôn am bwynt a wnaethoch mewn ymateb i John Griffiths yn gynharach am y cyd-bwyllgorau corfforedig, a’r cyhoeddiad ddoe gan Weinidog yr Economi ar y ddau barth buddsoddi a gefnogir gan Lywodraeth Cymru. Fel y dywedoch chi, ymddengys mai’r farn bresennol yw mai’r cyd-bwyllgorau corfforedig fyddai’r fforwm mwyaf tebygol i’r llywodraethu hwnnw allu digwydd ynddo.

Efallai nad yw bob amser yn gwneud synnwyr i’r parthau buddsoddi hynny gael eu llywodraethu o fewn y cyd-bwyllgorau corfforedig. Yn fwyaf arbennig, ar hyn o bryd, mewn cyd-bwyllgorau corfforedig, arweinwyr yr awdurdodau lleol sy’n gyfrifol am yr hawliau pleidleisio yno. Mae cyfranogiad busnes yn weddol gyfyngedig. Felly, tybed a fyddech yn agored i edrych ar drefniadau llywodraethu â ffocws amgen ar gyfer parthau buddsoddi, efallai yn unol â'r strwythurau porthladdoedd rhydd sydd ar waith ar hyn o bryd yng Nghymru hefyd, i sicrhau y ceir ffocws gwirioneddol o'r ochr fusnes hefyd ar gyfer y parthau buddsoddi hynny, fel ein bod yn gweld y canlyniadau gorau posibl. A yw hynny'n rhywbeth y byddech yn agored i'w drafod?

Credaf fod hwnnw'n gwestiwn i fy nghyd-Aelod, Gweinidog yr Economi, a fydd yn gwneud y dewisiadau hynny, ond rwy'n fwy na pharod i gyflwyno'r achos hwnnw ar eich rhan yn y trafodaethau y byddaf yn eu cael gydag ef.

Dylwn sôn hefyd am y gwaith y mae'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ei wneud gyda Llywodraeth Cymru, a hefyd gyda'r rhanbarthau a'r partneriaid cyflawni, i helpu i wella'r gwaith o lywodraethu datblygiad rhanbarthol a buddsoddiad cyhoeddus yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys drwy'r cyd-bwyllgorau corfforedig. Bydd y gwaith hwnnw'n cael ei gefnogi gan gynlluniau gweithredu i helpu cyd-bwyllgorau corfforedig ac awdurdodau lleol i gyflawni eu nodau, felly credaf y bydd unrhyw beth y gallwn ei wneud i gefnogi a chryfhau'r llywodraethu yn y cyrff hynny yn bwysig iawn, ac rwy'n credu y bydd y gwaith gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn addysgiadol iawn o ran sut i sicrhau'r llywodraethu gorau i gyrff wrth symud ymlaen.

Rwy'n trafod cefnogaeth i lywodraeth leol gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet yn rheolaidd, yn fwyaf diweddar fel rhan o'r gwaith o ailflaenoriaethu'r gyllideb yn ystod y flwyddyn ac fel rhan o'r gwaith ar gyllideb Cymru ar gyfer 2024-25.

Mae'n dda clywed hynny. Hoffwn ofyn i'r Gweinidog barhau â'r sgwrs honno, oherwydd nid oes amheuaeth na all yr un ohonom yn y Siambr hon anwybyddu'r ffaith bod y 10, 12, 13 mlynedd diwethaf wedi dihysbyddu agweddau ar lywodraeth leol. Ac mae'n ymwneud â mwy na thyllau yn y ffyrdd a'r llwybrau neu'r buddsoddiadau canol y dref; mae'n ymwneud â gwasanaethau hanfodol fel gwasanaethau plant, gwasanaethau cymdeithasol, y gallu i fuddsoddi mewn gwasanaethau ieuenctid ac mewn cymunedau sydd dan anfantais go iawn. Felly, a gaf fi ofyn am sicrwydd ganddi, wrth inni wynebu cylch cyllideb arall a phenderfyniadau anodd iawn, y bydd Llywodraeth Cymru, ar y cyd â phartneriaid llywodraeth leol ledled Cymru gyfan, ym mhob rhan o Gymru, yn ceisio sicrhau bod buddsoddiad yn mynd i'r gwasanaethau hynny hyd yn oed mewn cyfnod anodd? Yn aml, dyna'r gwasanaethau nad oes llawer o bobl yn eu gweld, ond dyna'r gwasanaethau sy'n dal ein cymunedau at ei gilydd, felly byddai unrhyw beth y gall y Gweinidog ei wneud, ar y cyd â chyd-Aelodau yn y Cabinet, i barhau'r buddsoddiad hwnnw yn cael ei groesawu'n fawr ac yn achubiaeth i bobl yn fy nghymunedau.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn. Yn amlwg, mae diogelu gwasanaethau cyhoeddus bob amser wrth wraidd popeth y ceisiwn ei wneud, ac yn arbennig felly drwy ein dewisiadau cyllidebol. Fodd bynnag, credaf fod ffyrdd eraill y gallwn helpu awdurdodau lleol hefyd, ac un o'r rheini yw drwy leihau'r baich gweinyddol ar awdurdodau lleol. Pan wnaethom waith yn gofyn i drysoryddion ac eraill beth y teimlent oedd y prif feichiau, roedd yr holl ymatebion yn ymwneud â grantiau, wrth gwrs, ac efallai'r ffaith bod angen gormod o wybodaeth o bosibl wrth fonitro grantiau—yn ormodol felly, roeddent yn teimlo, o ran rhai grantiau. Ac yna fe welsant gyfleoedd i gyfuno grantiau eraill. Efallai fod nifer o grantiau yn ymdrin â'r un mater—mynd i'r afael â thlodi, dyweder, er enghraifft—felly byddent yn gofyn i ni wedyn, 'A oes yna ffyrdd y gallwch uno rhai o'r grantiau hynny?' Felly, mae hwn yn waith rydym wedi bod yn ei wneud yn ddiweddar. Y bwriad, yn y gyllideb ddrafft, yw darparu manylion am y grantiau hynny fel y byddem yn ei wneud fel arfer, oherwydd rwyf eisiau bod yn dryloyw gyda llywodraeth leol, ond yna yn y gyllideb derfynol, drwy is-grŵp cyllid y cyngor partneriaeth gobeithio, y bwriad yw ceisio dod i drefniant lle gallwn roi rhai o'r grantiau unigol hynny yn y grant cynnal refeniw, neu, mewn achosion eraill, uno rhai grantiau i greu grant mwy. Felly, er nad yw hynny'n golygu mwy o arian i awdurdodau lleol, bydd yn sicr yn caniatáu iddynt ystyried ffyrdd o fod yn fwy effeithlon gyda'r arian sydd ganddynt.

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr—dan arweiniad y Blaid Lafur—yn parhau i gynyddu'r dreth gyngor, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Maent yn dweud mai diffyg cefnogaeth ariannol gan Lywodraeth Cymru yw eu rheswm dros wneud hynny. Ond roeddwn eisiau canolbwyntio'n benodol ar ein cynghorau tref a chymuned, oherwydd yn aml, nhw yw'r rhan gudd, os mynnwch, o fil y dreth gyngor a gyflwynir bob blwyddyn. Roeddwn eisiau tynnu sylw at Gyngor Tref Pen-y-bont ar Ogwr sy'n cael ei arwain yn annibynnol ac sy'n codi £106.20 y flwyddyn, yr uchaf, neu un o'r rhai uchaf, yng Nghymru. Yn y cyfamser, nid yw cyngor cymuned cyfagos Bracla ond yn codi £42. Ac rwyf am ddatgan diddordeb mewn perthynas â'r datganiad diwethaf hwnnw, Lywydd, oherwydd roeddwn yn arfer arwain Cyngor Cymuned Bracla. Roeddem yn rhewi'r dreth gyngor flwyddyn ar ôl blwyddyn. O'ch asesiad chi, Weinidog, ac o weithio gyda llywodraeth leol, a ydych chi'n credu ei bod hi'n deg fod cynghorau, ac yn enwedig cynghorau tref a chymuned, yn parhau i dalu am ddiffygion yn eu cyllidebau drwy eu trosglwyddo i dalwyr y dreth gyngor?

Mae honno'n ffordd ryfedd iawn o edrych ar sut rydym yn ariannu llywodraeth leol yma yng Nghymru. Rydym yn ariannu llywodraeth leol yma yng Nghymru drwy'r grant cynnal refeniw a thrwy grantiau penodol, ac yna mae awdurdodau lleol hefyd yn codi treth gyngor. Mae'n rhan o'r ffordd y mae awdurdodau lleol yn atebol i'w cymunedau lleol. Mae hynny'n digwydd drwy'r dreth gyngor, ac mae'n cysylltu pobl â'u gwasanaethau lleol, a byddwn yn siarad mwy am hynny yr wythnos nesaf pan fyddwn yn sôn am wneud y dreth gyngor yn decach. Rwyf am ddweud mai mater i'r awdurdodau lleol a chynghorau tref a chymuned yw penderfynu faint o dreth gyngor i'w chodi. Ni fydd Llywodraeth Cymru ond yn camu i mewn os credwn fod y cynnydd yn amlwg yn ormodol. Rwy'n credu bod gosod y dreth gyngor yn lleol yn rhan bwysig o ddemocratiaeth leol, ac ni fyddem ond yn ystyried arfer pwerau mewn amgylchiadau mwy eithafol.

Mae Llywodraeth Cymru eisoes yn buddsoddi £75 miliwn fel rhan o'n rhaglen llifogydd ar gyfer 2023-24, gyda £5.25 miliwn o gyllid refeniw ar gael i awdurdodau lleol. Rydym hefyd wedi sicrhau bod £12 miliwn o gyllid cyfalaf ar gael i gefnogi'r gwaith o ddatblygu a chyflawni gwaith adeiladu, y gall awdurdodau lleol gyflwyno ceisiadau ar ei gyfer.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Bydd y Gweinidog yn gwybod bod cymunedau yn Alun a Glannau Dyfrdwy wedi dioddef llifogydd yn ystod storm Babet ychydig wythnosau yn ôl. Dyma'r ail dro i rai perchnogion tai gael eu heffeithio yn ystod y tair blynedd diwethaf. Rwy'n deall o'r hyn rydych newydd ei ddweud, Weinidog, fod cymorth Llywodraeth Cymru ar gael ac yn cael ei ddyrannu drwy geisiadau cyllido gan awdurdodau lleol fel yr awdurdod rheoli risg. Mae hyn yn golygu bod gan gynghorwyr lleol rôl allweddol yn dadlau dros geisiadau am gyllid. A wnewch chi ddefnyddio'ch swyddfa i weithio gyda Chyngor Sir y Fflint i sicrhau bod y cymorth mwyaf posibl yn cael ei geisio a'i ddarparu?

Buaswn bob amser yn annog awdurdodau lleol i wneud cais am unrhyw un o'n cynlluniau llifogydd os ydynt yn credu y byddai o fudd i'w cymunedau. Ac yna, wrth gwrs, mae gennym y cynllun cymorth ariannol brys, sydd ar gael i awdurdodau lleol pe baent yn profi argyfwng sydd y tu hwnt i'r hyn y byddai disgwyl iddynt ymateb iddo fel arfer. Felly, unwaith eto, hoffwn atgoffa cyd-Aelodau o hynny.

Ac yna, ar gyfer aelwydydd unigol, wrth gwrs, mae gennym ein cronfa cymorth dewisol o hyd. Felly, efallai fod pobl yn gymwys i gael taliad cymorth mewn argyfwng i helpu i dalu costau hanfodol os ydynt wedi cael eu heffeithio gan ddigwyddiad fel llifogydd  ac os ydynt yn profi caledi ariannol difrifol.

Er bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi cymorth i helpu cymunedau yn Lloegr i adfer yn dilyn storm Babet, sy'n cynnwys hyd at £500 ar gyfer aelwydydd sydd wedi dioddef llifogydd ar gyfer costau uniongyrchol a hyd at £5,000 i wneud eu cartrefi'n fwy gwydn, gyda chyllid o'r cyllidebau presennol, y derbyniodd Llywodraeth Cymru gyllid canlyniadol ohono ar y pryd hefyd, nid yw Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi unrhyw gyllid ychwanegol i Gymru. Ac fel y gwyddoch, Weinidog, mae gwahaniaeth rhwng cyllidebau adrannol ac arian newydd o'r Trysorlys.

Wrth ymateb yng nghyfarfod cyhoeddus llifogydd Brychdyn, lle roedd Jack Sargeant hefyd yn bresennol, 11 diwrnod yn ôl, dywedodd swyddog o Gyngor Sir y Fflint y byddent yn cyflwyno ceisiadau i Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllun lliniaru llifogydd yn yr Wyddgrug yn dilyn astudiaeth yn 2017 a gwaith modiwlaidd dilynol ar hyn o fewn y cyngor, ac ar gyfer gwaith a nodwyd gan ymchwiliad llifogydd adran 19 y maent bellach yn ei lansio gydag asiantaethau eraill ar ôl i eiddo ym Mrychdyn a Bretton ddioddef llifogydd eto. Unwaith eto, addawodd Jack a minnau godi hyn gyda chi. Felly, o ystyried yr adnoddau sydd gennych ar gael, pa obaith sydd gan geisiadau o'r fath o lwyddo, os cânt eu drafftio a'u paratoi'n briodol, a bod tystiolaeth briodol i gyd-fynd â nhw?

Credaf fod hwnnw'n gwestiwn mwy priodol i'r Gweinidog Newid Hinsawdd, sydd â'r cyllid ar gyfer llifogydd yn ei phortffolio. Ond gallaf ddweud ein bod yn darparu £34 miliwn o gyllid cyfalaf i'n hawdurdodau rheoli risg yn ystod y flwyddyn ariannol hon fel rhan o'n hymrwymiad i gynnal buddsoddiad parhaus mewn rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd. Ac fel rhan o'n setliad aml-flwyddyn yn 2021, fe wnaethom gytuno ar gyllideb gyfalaf tair blynedd, cyfanswm o £102 miliwn, ac mae hynny'n ein galluogi i gynllunio ein buddsoddiad yn well ar draws y tair blynedd ariannol hynny i gefnogi cymunedau sydd mewn perygl. Ond mae'n debyg na ddylwn wneud sylw ar rinweddau cynlluniau unigol oherwydd rwy'n gwybod y byddant yn mynd drwy'r broses ymgeisio briodol.

Cyflwynwyd gwasanaeth Fflecsi Bwcabus fel menter a ariannwyd gan Ewrop. Yn anffodus, gan nad yw Llywodraeth y DU wedi cynnal ei hymrwymiad i sicrhau arian yn lle'r cyllid hwn, a chan fod cyllidebau'n parhau i fod dan bwysau, ni fyddwn yn gallu cefnogi nifer o fentrau a gâi eu cefnogi'n flaenorol drwy gyllid yr UE.

As you will be aware, Minister, the Fflecsi Bwcabus situation has been raised in this Siambr by several Members—by Cefin Campbell most recently—and the response that we've received from the Deputy Minister to date is that he acknowledges how important the service is, that he wants to retain it, but that he doesn't have the funding to do so at the moment. He said perhaps one option would be for local authorities to source that funding. Wearing your other hat, Minister, you'll know how challenging the fiscal situation for local government is. Only this week, Carmarthenshire County Council said that they had £120 million less in real terms as compared to 10 years ago. Shouldn't we recognise, perhaps, that this is a national responsibility, because of the importance of public transport and the Government commitment to investment in rural transport? If there were a proposal following the discussions ongoing between the Deputy Minister, the Community Transport Association and local authorities, would the Minister be willing to look again at the situation, to see whether we can find a solution?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn. Nid wyf eisiau camarwain cyd-Aelodau i feddwl bod yna unrhyw gyllid ar gael yn ganolog o fewn Llywodraeth Cymru nawr i allu darparu cyllid ar gyfer pethau newydd—rwy'n derbyn bod hyn yn ymwneud â pharhad menter—nad ydym yn bwriadu eu hariannu ar hyn o bryd. Rwy'n dweud hynny oherwydd ein bod eisoes wedi siarad am y bwlch sydd gennym yng nghyllideb Llywodraeth Cymru o ganlyniad i chwyddiant, a'r gwaith eithriadol y bu'n rhaid i ni ei wneud i geisio darparu cyllid ychwanegol ar gyfer y gwasanaethau rheilffyrdd ac yna hefyd i'r GIG. Hyd yn oed gyda'r holl waith a ddisgrifiais yn flaenorol, mae yna risgiau o hyd. Felly, nid ydym yn gwybod eto faint o gyllid ychwanegol y byddwn yn ei gael gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â chyflogau'r GIG. Fe wnaethom rai rhagamcanion yn y gwaith a wnaethom i geisio cau'r bwlch o £900 miliwn, ond mae'n parhau i fod yn risg. Rwy'n credu bod risg hefyd ynghlwm wrth allu byrddau iechyd i gyflawni'r hyn yr ydym wedi gofyn iddynt ei gyflawni; rydym wedi gofyn iddynt wneud pethau anodd iawn yn ariannol, er gwaethaf y cyllid cyffredinol ychwanegol sy'n mynd i'r GIG. Ac wrth gwrs, mae'r risg yn parhau o ran a fydd Llywodraeth y DU yn cytuno i'r newid cyfalaf i refeniw ai peidio. Felly, rwy'n credu y byddai'n anghyfrifol i mi geisio cytuno i gyllid ychwanegol, ni waeth pa mor deilwng yw'r achos, o ystyried y sefyllfa ariannol gyffredinol a'r cyfle, mae'n debyg, i gael gwybod mwy yn natganiad yr hydref. Felly, gallwn edrych ar y sefyllfa eto os bydd yna newyddion yn hwnnw. Ond yn anffodus, bydd hi'n fis Chwefror cyn inni gael ein cyfanswm terfynol ar gyfer cyllideb y flwyddyn ariannol hon, ac rwy'n credu bod hynny'n eithaf hwyr i ddechrau gwneud dyraniadau bryd hynny. 

Rwy'n ddiolchgar i Adam Price am gyflwyno'r cwestiwn hwn. Gan ehangu'r thema ar wasanaethau bysiau rhywfaint, rwyf wedi cael nifer o etholwyr yn cysylltu â mi gyda phryderon ynghylch gwasanaethau bysiau i'w plant gael mynediad at addysg cyfrwng Cymraeg mewn lleoliad ac ysgol o'u dewis. Felly, a gaf fi ofyn pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda Gweinidog y Gymraeg ac Addysg i sicrhau bod digon o ddarpariaeth i blant ysgol allu cael mynediad at wasanaethau bws i gyrraedd yr ysgol y maent eisiau ei chyrraedd? Diolch, Lywydd.

Credaf fod hwnnw'n fater i'r Gweinidog addysg a'r Gweinidog trafnidiaeth ei drafod; nhw sy'n gyfrifol am y cyllidebau mewn perthynas â'r trafodaethau penodol hyn. Wrth gwrs, rwy'n cael cyfarfodydd unigol gyda fy holl gyd-Aelodau, ac maent yn codi ystod eang o bryderon o fewn eu portffolios yn y cyfarfodydd hynny, ond rwy'n credu, er mwyn gwneud cyfiawnder â'r cwestiwn, mae'n debyg y dylid ei ofyn i un o fy nghyd-Weinidogion.

Fe wnaethom ddarparu cynnydd o £100 miliwn i gefnogi rhaglenni cyfalaf a refeniw sy'n cefnogi gofal plant a Dechrau'n Deg ar gyfer y cyfnod cyllidebol presennol o dair blynedd. Rwy'n parhau i ymgysylltu'n rheolaidd â'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, sy'n gyfrifol am ofal plant, fel rhan o'r broses barhaus o bennu cyllideb.

Thank you very much for the response.

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb. Mae'n wych clywed bod y trafodaethau hynny mewn perthynas â'r bwlch cyllido yn mynd rhagddynt, oherwydd, ar £5 yr awr yn unig, Cymru sydd â'r gyfradd isaf yr awr o gyllid ar gyfer gofal plant i blant tair i bedair oed o bedair gwlad y DU. Gyda'r gorbenion yn codi'n gyflymach na chwyddiant ehangach, mae'r codiad cymedrol a gyhoeddwyd y llynedd eisoes wedi profi'n annigonol. Yn ôl yr un arolwg, mae disgwyl i 88 y cant o feithrinfeydd naill ai fantoli'r cyfrifon neu wneud colled eleni. Yn ein hadroddiad gofal plant, 'Gwarchod y dyfodol: Y rhwystr gofal plant sy’n wynebu rhieni sy’n gweithio', a ryddhawyd gennym yn gynharach eleni—ac rydym yn hapus iawn i anfon copi wedi'i lofnodi atoch, wrth gwrs—roeddem yn anelu at wneud yn union hynny, drwy alw am godi'r gyfradd yr awr i £7 yr awr, gydag adolygiadau bob dwy flynedd i olrhain yn erbyn chwyddiant a chymarebau staffio. Mae'r bwlch cyllido, fel y mae, yn rhoi straen ar y busnesau bach hyn, a busnesau bach ydynt, sef sylfaen ein system gofal plant. Felly, a gaf fi ofyn i chi beth arall y gallwch chi ei wneud i fynd i'r afael â'r bwlch cyllido hwnnw o fewn y paratoadau cyllidebol ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod? Diolch yn fawr iawn.

Diolch am y cwestiwn. Rwy'n awyddus iawn i gael copi o'r adroddiad y gwnaethoch chi gyfeirio ato, i'w astudio'n fwy gofalus. Rydych yn sôn am y cynnydd i £5, a oedd yn gynnydd, rwy'n credu, o 11 y cant ar y pryd, ac rydym wedi ymrwymo i adolygu'r gyfradd bob tair blynedd fan lleiaf. Rwy'n derbyn ei bod yn dal i fod yn ddyddiau cynnar arnom yn y cyfnod hwn o dair blynedd. Fodd bynnag, rydym wedi rhoi nifer o gamau eraill ar waith i geisio cefnogi'r sector lle gallwn, felly, er enghraifft, i geisio lleihau costau gorbenion, drwy ymestyn rhyddhad ardrethi busnes 100 y cant i safleoedd gofal plant cofrestredig. Mae'r rhyddhad ardrethi bellach wedi'i ymestyn hyd at fis Mawrth 2025, a bydd hynny'n arbed £9.7 miliwn mewn costau gorbenion i ddarparwyr gofal plant cofrestredig yng Nghymru. Felly, rwy'n credu bod honno'n ffordd greadigol y gallwn gefnogi'r sector. Ond rwy'n edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad.

Yn olaf, Gareth Davies.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch fod y pwnc hwn wedi'i godi'r prynhawn yma, gan fy mod yn siarad amdano'n aml ac yn erbyn uchelgais Llywodraeth Cymru i ddileu darpariaeth gofal plant preifat ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru, yn nhymor y Senedd hon, mewn fendeta ideolegol yn erbyn sector sy'n ffurfio 88 y cant o'r ddarpariaeth gofal plant ledled y wlad. A pheth arall sydd wedi peri siom yn y polisi hwn yw diffyg ymgysylltiad Llywodraeth Cymru â'r sector ar sut mae'n bwriadu cyflawni ei chynllun, gan arwain at bryder ymhlith arweinwyr y sector a phobl sydd wedi gwneud buddsoddiad personol sylweddol i'r busnesau hyn dros flynyddoedd a degawdau lawer. Felly, pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith ariannol bosibl y mesur hwn o ran y cynnydd sydd ei angen mewn arian cyhoeddus i ariannu'r polisi hwn, ac o ystyried y pwysau ariannol presennol, a pha drafodaethau rydych chi'n eu cael gyda'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol i sicrhau y byddai'r cyllid ar gael i wladoli gofal plant sy'n derbyn gofal? Ac os na ellir ei fforddio, a wnewch chi ddileu'r polisi hwn a gadael i'r busnesau preifat fwrw ymlaen â'r gwaith?

Wel, rwy'n gwybod bod hwn yn faes lle mae'r Aelod yn arddel safbwynt gwahanol iawn ar ddarpariaeth gofal i'r plant mwyaf agored i niwed yng Nghymru, o'i gymharu â Llywodraeth Cymru. Mae arnaf ofn fy mod yn credu unwaith eto y byddai'n fwy priodol gofyn y cwestiwn hwn i'r Gweinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, sy'n arwain ar y gwaith hwn, a bydd ganddi wybodaeth lawer mwy manwl na minnau am yr asesiadau effaith y mae hi wedi'u cyflawni, oherwydd dyna yw ei rôl yn yr ystyr mai hi sy'n gyfrifol am y polisi. Rwy'n credu ei bod hi'n anodd i mi ateb y cwestiwn hwnnw pan nad wyf yn gyfrifol amdano.

I thank the Minister.

A gaf fi ei llongyfarch ar ateb yr holl gwestiynau a gyflwynwyd a'r holl gwestiynau atodol a gyflwynwyd heddiw? Llwyddiant 100 y cant.

Item 2 is questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd. Question 1, Huw Irranca-Davies.

Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd i fynd i'r afael â llygredd dŵr sy'n effeithio ar yr amgylchedd ledled Cymru gyfan. Mae hyn yn cynnwys gweithio mewn partneriaeth i leddfu'r pwysau ar ddalgylchoedd afon ardaloedd cadwraeth arbennig i ddiogelu'r cynefinoedd pwysig hyn a chefnogi'r gwaith o ddarparu tai fforddiadwy.

Diolch yn fawr, Weinidog. Ar 10 Hydref 2023, fe wnaethoch chi gyhoeddi datganiad ysgrifenedig, 'Rheoli maethynnau—Rheoli taenu tail da byw yn gynaliadwy'. Mae'n deg dweud—. Hynny yw, rwyf wedi darllen drwy'r datganiad hwnnw, ac rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth nawr nid yn unig gan ffermwyr sydd wedi ymrwymo i leihau da byw, ond hefyd gan sefydliadau amgylcheddol yn dweud—rwy'n ceisio dweud hyn mewn ffordd ddiplomataidd—eu bod yn bryderus mai'r hyn rydym wedi'i wneud yw gohirio pethau unwaith eto. Ac rydym hyd yn oed wedi gwanhau'r dull o fynd i'r afael â mater sy'n amlwg yn un y mae'n rhaid i ni ymdrin ag ef, ochr yn ochr â gollwng carthion, ochr yn ochr â llawer o ffynonellau llygredd afonydd eraill, ond mae angen inni fynd i'r afael â hyn.

Weinidog—rydych yn datgan yn y datganiad hwnnw y byddwch yn parhau i groesawu cynigion i gyflawni'r canlyniadau a geisiwn ar unrhyw adeg. Felly, a gaf fi ofyn yn garedig i chi, i'r rhai sy'n bryderus ynglŷn ag oedi a gwanhau rhai o'r mesurau hyn—sef yr hyn a gynigir o ganlyniad i drafodaethau'r cytundeb cydweithio, nid oes gennyf amheuaeth, ac rydym eisiau gweld ffermio ar sail gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, wrth gwrs, ond mae angen inni sicrhau dyfodol cynaliadwy i'n hafonydd hefyd—sut mae'r sefydliadau hynny'n ceisio dylanwadu ar y cynigion hyn nawr, a pha mor hirhoedlog yw'r cynigion hyn? A ellir eu cryfhau? A ellir eu cryfhau drwy weithio gyda ffermwyr ac eraill fel y gallwn achub yr afonydd y mae pawb ohonom yn eu caru? 

Diolch yn fawr iawn. Yn amlwg, rydym wedi bod yn ymgynghori, ac mae'r datganiad ysgrifenedig y cyfeiriwch ato, a'r dull rheoli maetholion ar lefel uwch a gyhoeddwyd ynddo, yn gyson ag argymhellion amodau'r drwydded y gwnaethom ymgynghori arnynt. Felly, yn amlwg, gallai unrhyw un—unrhyw randdeiliad, unrhyw bartner, unrhyw sefydliad anllywodraethol amgylcheddol—fod wedi ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw. Rydym eisiau lleihau'n fawr y risgiau amgylcheddol sy'n gysylltiedig â lefelau uwch o dail yn cael ei wasgaru ar ein tir, ac fel y dywedwch, rwy'n gweithio mewn partneriaeth agos â Cefin Campbell fel rhan o'r cytundeb cydweithio mewn perthynas â hyn. 

Rwy'n credu bod yr egwyddorion y gwnaethom ymgynghori arnynt wedi cael eu cefnogi i raddau helaeth iawn gan y rhai a ymatebodd i'r ymgynghoriad, ac roedd hynny'n cynnwys mwyafrif y cynrychiolwyr o'r sector amgylcheddol. Cymerais sylw o'r adborth a gawsom drwy'r ymgynghoriad a gwella'r rheolaethau amgylcheddol, lle bo hynny'n briodol. Bydd yn ofynnol i ffermydd sy'n defnyddio lefelau uwch o dail da byw hysbysu Cyfoeth Naturiol Cymru o'r bwriad i wneud hynny, a chyflwyno tystiolaeth ategol i arddangos angen cnydau am faetholion yn y tail. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddull llawer mwy pragmatig. Mae'n sicrhau bod adnoddau'n cael eu neilltuo i orfodi'r rheoliadau, yn hytrach na gorfod edrych ar ddarparu trwyddedau.

Felly, yn fy marn i, rwy'n credu y bydd hynny'n helpu'r sefyllfa, ond rydych chi'n hollol iawn—mae gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld a oes yna gynigion amgen. Cafodd rhai eu cyflwyno i swyddogion, ac maent wedi gweithio drwy'r rheini, ond rydym yn agored i unrhyw syniadau, oherwydd, fel y dywedwch, y canlyniad yr ydym ei eisiau yw ansawdd dŵr gwell; dyna mae pawb ohonom ei eisiau. Felly, rwy'n awyddus iawn i barhau â'r sgwrs hon. 

Rydym i gyd eisiau ansawdd dŵr gwell. Fodd bynnag—ac mae'n ganlyniad i'r cytundeb cydweithio hwn—mae'n siomedig fod Aelod o'r un blaid â'n Llywodraeth yn codi amheuon am weithredoedd ein ffermwyr, sy'n wynebu cyfnod anodd iawn ar hyn o bryd. Nawr, mae rhai o fy ffermwyr wedi lleisio pryderon wrthyf ynglŷn ag amlder y cyfnodau gwaharddedig ar gyfer—yr hyn rwy'n ei alw'n wasgaru tail. Felly, o 1 Awst 2024, gwaherddir gwasgaru slyri yn ystod y cyfnodau canlynol: ar bridd tywodlyd neu fas, glaswelltir, 1 Medi i 31 Rhagfyr; tir âr, 1 Awst i 31 Rhagfyr; a phriddoedd eraill, glaswelltir, 15 Hydref i 15 Ionawr; a thir âr, 1 Hydref i 31 Ionawr—mae cryn dipyn o hynny y tu hwnt i'r flwyddyn galendr. Nawr, rydym i gyd yn gwybod, o ganlyniad i newid hinsawdd, fod dyddiadau mympwyol fel hyn, ar gyfer yr hyn sy'n waith pwysig i'n ffermwyr, yn anymarferol ac nid ydynt yn seiliedig ar unrhyw wyddoniaeth. Felly, Weinidog, ni allwn wahaniaethu rhwng tymhorau nawr gyda newid hinsawdd. A wnewch chi edrych eto ar ofynion y cyfnodau gwaharddedig hyn neu, yn well byth, a allech chi fabwysiadu dull mwy cytbwys a gweithio gyda'n ffermwyr yn well er mwyn caniatáu mwy o hyblygrwydd ar gyfer gwasgaru tail? Diolch.

Fel y crybwyllodd Huw Irranca-Davies, nid oes un maes penodol sy'n achosi llygredd i'n dyfroedd. Rwy'n credu eich bod chi'n awgrymu ein bod ni'n pigo ar ffermwyr. Rwyf am ddweud bod ychydig o dan dri achos o lygredd amaethyddol yn cael eu cadarnhau bob wythnos—bob wythnos. Tri yr wythnos. Nid yw hynny wedi gwella dros ddegawd. Felly, rwy'n cydnabod yn llwyr fod llygredd dŵr yn dod o lawer o wahanol ffynonellau, a dyna—. Rwy'n credu bod y cwestiwn gwreiddiol wedi gofyn i mi pa drafodaethau rwy'n eu cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd oherwydd, yn amlwg, mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda'n gilydd. Felly, fel y dywedwch, mae'n rhan o'r cytundeb cydweithio, ac rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r Aelod dynodedig yn y maes hwn. Rydym wedi edrych yn ofalus iawn ar gyfnodau gwaharddedig, a dyma'r rheoliadau sydd wedi'u cyflwyno nawr. 

Mae ein blaenoriaethau ar gyfer lles anifeiliaid wedi'u nodi yn 'Ein Cynllun Lles Anifeiliaid i Gymru'. Rydym yn gweithio i lansio ymgynghoriad cyhoeddus 12 wythnos cyn diwedd y flwyddyn i gyflawni ymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i ddatblygu model cenedlaethol ar gyfer rheoleiddio lles anifeiliaid.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Nawr, yr wythnos diwethaf darparodd Llywodraeth y DU ddiweddariad ynghylch gwahardd cŵn bully XL Americanaidd ledled Cymru a Lloegr, gan gadarnhau y bydd yn anghyfreithlon bod yn berchen ar gi o'r brîd hwn oni bai bod ganddynt eithriadau y maent wedi gwneud cais amdanynt ac y maent yn eu dilyn o 1 Chwefror 2024 ymlaen. Daw hyn yn dilyn llawer o ymosodiadau ffiaidd a marwolaethau yn gysylltiedig â'r brid hwn. O ystyried creulondeb yr ymosodiadau hyn, credaf fod y camau a gymerwyd gan Lywodraeth y DU yn briodol ac yn angenrheidiol i ddiogelu'r cyhoedd ac anifeiliaid eraill. Er mwyn cael caniatâd i gadw ci bully XL, mae'r rhestr o eithriadau yn dweud bod yn rhaid iddynt gael microsglodyn a safnffrwyn a bod yn rhaid iddynt gael eu niwtro. Bydd hyn yn eu galluogi i fyw gweddill eu bywydau. Fodd bynnag, mae'n debygol y bydd llawer o berchnogion yn dewis cefnu ar eu cŵn yn hytrach na chydymffurfio â'r gyfraith newydd hon. Felly, Weinidog, pa adnoddau ychwanegol sy'n cael eu darparu i sicrhau, pan fydd y gyfraith newydd yn dod i rym, ei bod yn cael ei gorfodi yma yng Nghymru, ac os gwelwn y cynnydd tebygol mewn perchnogion yn cefnu ar eu cŵn, fod awdurdodau lleol ac elusennau fel yr RSPCA yn cael eu cefnogi'n briodol gan Lywodraeth Cymru. Diolch, Lywydd. 

Dylwn dynnu sylw at y ffaith bod hwn yn fater a gedwir yn ôl, ac efallai eich bod wedi gweld y cyhoeddiad a wnaed gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yr wythnos diwethaf, eu bod yn cynnig £200—rwy'n credu mai'r gair y maent yn ei ddefnyddio yw 'iawndal'; nid wyf yn arbennig o hoff o'r gair hwnnw mewn perthynas â hyn—tuag at y gost o gael ci wedi'i ewthaneiddio. Nid oes unrhyw gyllid i ddod, hyd y gwn, mewn perthynas â gorfodi. Er fy mod i'n croesawu'r cyhoeddiad hwn—fel y gwyddoch, mae'n rhywbeth rwyf wedi bod yn lobïo drosto ers amser maith—oherwydd fel y dywedwch, rydym wedi gweld ymosodiadau creulon iawn ac angheuol weithiau yn gysylltiedig â chŵn bully XL, roeddwn yn poeni bod y cyhoeddiad wedi dod—. Cyfarfûm ag Ysgrifennydd Gwladol DEFRA, ar y dydd Mercher, rwy'n credu, o'r wythnos y daeth y cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ar y dydd Gwener, yn ôl ym mis Medi. Mae'n bwysig iawn fod ein swyddogion yn cydweithio'n agos ar hyn, oherwydd yn amlwg, fel y dywedwch, bydd yn cael effaith enfawr ar Gymru. Mae gennyf gyfarfod wedi'i nodi yn y dyddiadur—ddechrau'r mis nesaf rwy'n credu—gyda Richard Benyon i drafod hyn, oherwydd rwy'n poeni am ganlyniadau anfwriadol, ac rydych newydd grybwyll rhai. Mae yna rai eraill hefyd. Beth am gŵn bach? Beth am y geist bridio sy'n cario rhai bach ar hyn o bryd? Nid wyf yn siŵr ei fod wedi cael ei ystyried yn y ffordd y dylai fod wedi cael ei ystyried, ac rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y cyfan wedi digwydd yn frysiog iawn.

Felly, er fy mod yn ei groesawu, rwy'n poeni am ganlyniadau anfwriadol. Mae'r prif swyddog milfeddygol a'r swyddogion eraill yn ei swyddfa yn ceisio mynychu cymaint o gyfarfodydd ag y cawn ein gwahodd iddynt i drafod hyn ymhellach, ond byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i gyd-Aelodau ar y mater pwysig hwn.

Questions from the party spokespeople now. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz. 

Thank you very much, Llywydd. I thought someone would come in with a supplementary on the question on dogs.

Weinidog, nid yw fy nadansoddiad o gynllun Cynefin Cymru, y cynllun a ddaeth yn lle Glastir, wedi newid ers i mi holi'r Prif Weinidog yn ei gylch ychydig wythnosau yn ôl. Mae wedi bod yn draed moch. Yn sicr, dyna oedd fy nghasgliad innau hefyd o gynhadledd NFU Cymru yr wythnos diwethaf. Mae hyn wedi cael ei ategu ymhellach gan y ffaith eich bod, mewn ateb ysgrifenedig, wedi cadarnhau na wnaed unrhyw waith modelu economaidd i lywio datblygiad y cynllun—sy'n eithaf gwael, mewn gwirionedd, os gofynnwch i mi. Ond yr hyn a achosodd bryder mawr i mi oedd y cyfeiriad a gafwyd yn yr un cwestiwn ysgrifenedig at yr ymgysylltiad ymddangosiadol a gafodd eich swyddogion â rhanddeiliaid yn ystod y broses o ddatblygu'r cynllun hwn, rhywbeth y mae rhanddeiliaid yn ei wadu'n ffyrnig. Felly, Weinidog, a allwch chi gadarnhau pa ymgysylltiad a gawsoch chi neu eich tîm gyda'r undebau ffermio, nid ar ôl, ond yn ystod y broses o ddatblygu cynllun Cynefin Cymru?

Rwy'n anghytuno'n llwyr â chi ei fod yn draed moch. Roedd hwn yn rhywbeth yr oedd yr undebau ffermio, yn enwedig NFU Cymru, eisiau i mi ei gyflwyno, ac rwy'n cofio cael sgwrs gychwynnol lle roeddem i gyd yn cydnabod—a phawb yn y Siambr hon yn cydnabod—y byddai Glastir yn dod i ben ar 31 Rhagfyr eleni. Nid wyf wedi'i ddiddymu, nid wyf wedi'i ddileu: daeth Glastir i ben, gadewch inni fod yn realistig iawn yma, oherwydd ein bod wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, a daeth y cyllid hwnnw i ben. Os oedd pobl eisiau cyllideb ragweladwy o saith mlynedd, dylent fod wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd, oherwydd dyna oedd gennym pan oeddem yn yr UE ac roeddem yn cael y cyllid hwnnw flwyddyn ar ôl blwyddyn, a gallwn ei gario ymlaen, a gallwn ei ymestyn. Mae hwnnw wedi mynd—mae'r hyblygrwydd hwnnw wedi mynd. 

Felly, y rheswm pam na chafwyd dadansoddiad economaidd oedd oherwydd ein bod wedi ei wneud yn gyflym iawn, oherwydd gofynnwyd i mi ei wneud yn gyflym iawn. Cafodd y syniad ar gyfer cynllun Cynefin Cymru—nid wyf yn credu mai dyna oedd yr enw arno—ei gyflwyno mewn trafodaethau gydag NFU Cymru. Felly, credaf fod swyddogion wedi ymgysylltu'n aml dros doriad gwyliau'r haf. Yn sicr, cefais drafodaethau gyda'r undebau ffermio dros yr haf yn ystod tymor y sioeau amaethyddol ac fe wnaeth y sgyrsiau hynny barhau i mewn i'r tymor hwn. Mae'r cyfnod ymgeisio'n cau ddydd Gwener. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn dweud ein bod ni bellach wedi cael dros 1,600—rwy'n credu mai 1,600 ydyw—o geisiadau. Yr hyn sy'n galonogol i mi yw bod 40 y cant o'r ceisiadau hynny gan ffermwyr nad oeddent yn rhan o Glastir. Dros y blynyddoedd diwethaf, rwyf wedi clywed llawer o bobl yn dweud, 'Nid ydym wedi gallu ymuno â Glastir'. Gall pawb geisio ymuno â'r cynllun hwn ac fel y dywedaf, rydym wedi cael dros 1,600 o geisiadau.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Fe sonioch chi na ellid bod wedi cario Glastir drosodd. O fewn eich pwerau, gallech fod wedi parhau â Glastir . Rydym wedi gweld hynny yn yr Alban; rydym wedi gweld hynny yn Lloegr. Gallai’r cyllid hwnnw ar ôl gadael yr UE—iawn, efallai nad yw ar gael gan yr UE, ond gallai'r cynllun ei hun fod wedi’i gario drosodd yn hawdd, efallai ar gyfradd ariannu o 50 y cant, 60 y cant, 70 y cant. Ac mae hynny'n rhywbeth yr oedd yr undebau yn galw amdano mewn gwirionedd.

Fe sonioch chi fod 1,600 o ffermwyr wedi arwyddo. Ceir 3,000 o gontractau Glastir yng Nghymru; ceir 17,000 o ffermydd cofrestredig yng Nghymru—mae 1,600 o ymgeiswyr yn feirniadaeth ddamniol o statws y cynllun Cynefin Cymru ar hyn o bryd. Ac rwy'n credu mai’r hyn a ddigwyddodd mewn gwirionedd, Weinidog, oedd bod eich swyddogion wedi cyflwyno’r cynllun fel fait accompli i randdeiliaid, ar ôl iddynt beidio â gweithio’n weithredol gyda nhw i lunio rhywbeth a fyddai wedi osgoi rhai o’r camgymeriadau hynod amlwg a welsom, megis y gwallau mapio. A gwn fod yr undebau ffermio yn rhannu’r farn hon.

Ond Weinidog, mae’r nifer isel o ffermwyr sydd wedi ymuno â'r cynllun yn fy ngwneud yn bryderus iawn, yn gyntaf, oherwydd y diffyg cefnogaeth a fydd yna i amaethyddiaeth yng Nghymru gyrraedd targedau amaeth-amgylcheddol, ond hefyd y gallai Llywodraeth Cymru ddefnyddio’r diffyg diddordeb canfyddedig hwn a’r niferoedd isel i dorri’r gyllideb amaethyddol ymhellach yn y dyfodol. A chan ein bod eto i weld beth fydd y gyllideb derfynol ar gyfer cynllun Cynefin Cymru, a allwch gadarnhau heddiw y byddwch yn dyrannu o leiaf yr un faint o gyllid i gynllun Cynefin Cymru ag a ddyrannwyd i'r cynlluniau Glastir a'i rhagflaenodd?

Rwy’n anghytuno’n llwyr â’ch asesiad o’r hyn a ddigwyddodd. Rwyf wedi dweud wrthych beth ddigwyddodd. Os nad ydych yn dewis fy nghredu, eich dewis chi yw hynny. Ond rwy'n dweud wrthych beth ddigwyddodd. Ni allaf gadarnhau’r gyllideb eto—rydych chi'n ymwybodol o'r gyllideb a'r anawsterau ariannol sydd gennym fel Llywodraeth—ni fyddaf yn gallu gwneud hynny hyd nes y bydd y trafodaethau gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet wedi dod i ben.

Mae'r sefyllfa y mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi ffermwyr ynddi yn ddigalon iawn. Hynny yw, os yw Llywodraeth Cymru am gyrraedd eu targedau eu hunain ar gyfer hinsawdd, natur ac adfer bioamrywiaeth, mae angen iddynt gefnogi ffermwyr yn unol â hynny er mwyn eu cyflawni. Yr eironi yw, drwy beidio â chefnogi ffermwyr, bydd Llywodraeth Cymru yn methu cyrraedd y targedau y mae wedi’u gosod iddi’i hun. Ac mae a wnelo â mwy na'r manteision amgylcheddol o gefnogi ffermwyr; mae a wnelo â chefnogi cynhyrchwyr bwyd o’r safon uchaf yma yn y Deyrnas Unedig a’r manteision economaidd ehangach sy’n dod o ddiwydiant amaethyddol ffyniannus. Mae pob £1 sy’n cael ei gwario ar amaethyddiaeth yng Nghymru yn werth £9 i’r gymuned ehangach, ac rwy’n herio unrhyw un i ddod o hyd i elw gwell a hynny ar fuddsoddiad cyhoeddus.

Felly, Weinidog, nid ydych wedi gallu ymrwymo i sicrhau bod cynllun Cynefin Cymru yn cael yr un cyllid â’r cynlluniau Glastir a’i rhagflaenai, ond a allwch chi roi rhywfaint o sicrwydd o leiaf i’r diwydiant drwy gadarnhau heddiw a fydd cyllideb cynllun y taliad sylfaenol ar gyfer y flwyddyn nesaf, 2024, yn cael ei chynnal ar y lefelau presennol?

Wel, gadewch inni edrych ar eich canfyddiad o ddiffyg cefnogaeth i ffermwyr. Rwyf wedi diogelu cynllun y taliad sylfaenol. Beth a wnaethant yn Llywodraeth y DU? [Torri ar draws.] Beth a wnaethant yn Llywodraeth y DU? Maent wedi torri cynllun y taliad sylfaenol—[Torri ar draws.] Maent wedi torri 55 y cant oddi ar gynllun y taliad sylfaenol yn Lloegr.

Nawr, roeddech yng nghynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ddydd Iau diwethaf lle clywsoch ffermwyr yn dweud pa mor falch oeddent eu bod yng Nghymru, nid yn Lloegr, felly, beth am inni feddwl am hynny. Beth am y cynlluniau niferus yr addawodd Llywodraeth y DU eu hagor i ffermwyr a gafodd eu rhoi o’r neilltu yn dawel bach. Felly, nid wyf yn cydnabod y diffyg cefnogaeth canfyddedig hwn i ffermwyr o gwbl.

Rwyf wedi diogelu cynllun y taliad sylfaenol. Rwy'n gwybod—[Torri ar draws.] Pan fydd trafodaethau wedi dod i ben—[Torri ar draws.] Fe atebaf y cwestiwn os gadewch imi wneud hynny, yn hytrach na gweiddi mwy o gwestiynau arnaf. Mae cynllun y taliad sylfaenol y flwyddyn nesaf yn amlwg yn amodol ar gyllideb y flwyddyn nesaf, ac rwy’n gwneud popeth yn fy ngallu i wneud yn siŵr ein bod yn gallu diogelu cynllun y taliad sylfaenol, oherwydd rwy’n credu mai dyna’r ffordd orau o gefnogi ffermwyr, oherwydd mae ffermwyr yn dweud wrthyf mai dyna lle maent yn edrych am y sefydlogrwydd a’r sicrwydd y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd, a bod yn onest, wedi eu hamddifadu ohonynt.

Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch, Lywydd. Weinidog, rydych wedi dadlau yn erbyn y disgrifiad cynharach o gynllun Cynefin Cymru fel un sy’n draed moch, felly, gadewch inni fod yn garedig: mae’n rhaid ichi gyfaddef ei fod braidd yn ddryslyd, gawn ni ddweud, yn sicr o ran rhai o'r problemau gyda mapio; cafwyd pryderon ynghylch lefelau cyllid, a hynny i gyd. Ac a dweud y gwir, mae traed moch un person yn rhywbeth nad yw'n draed moch i rywun arall—nid yw hynny'n gweithio i mi, a dweud y gwir. O'i gyfrifo’n gryno o'r niferoedd o geisiadau a ddyfynnwyd gennych—y 1,600, a 40 y cant o'r tu allan i Glastir—mae hynny’n golygu, rwy’n credu, mai dim ond tua chwarter y rhai sydd yn Glastir ar hyn o bryd sydd wedi gwneud cais i fod yn y cynllun Cynefin Cymru. Nawr, fe wyddom y bydd yr incwm posibl o hynny 45 y cant yn is, ond mewn gwirionedd mae'n golygu nad yw tri chwarter y rhai sydd ar hyn o bryd yn Glastir yn gwneud cais i gynllun Cynefin Cymru. Beth mae hynny'n ei ddweud wrthych chi am gynllun Cynefin Cymru, a pha effaith fydd hynny'n ei chael ar y degawdau o fuddsoddi mewn gwaith amaeth-amgylcheddol sydd wedi digwydd yn flaenorol, sy’n amlwg yn cael ei golli nawr?

Wel, rwy’n meddwl bod dwy ffordd o edrych arno. Yr hyn y mae'n rhaid ichi ei gofio yw bod ffermwyr yn ymwybodol iawn fod eu contractau Glastir, y gwnaethant eu harwyddo pryd bynnag y gwnaethant ymuno—felly, saith mlynedd yn ôl, fe wnaethom eu cario dros ychydig flynyddoedd, felly efallai eu bod wedi eu cael ers wyth mlynedd, efallai eu bod wedi eu cael ers 11 mlynedd—roeddent yn gwybod bod y contract hwnnw'n dod i ben ar 31 Rhagfyr 2023. Felly, mae’n bosibl fod hynny i gyd yn rhan o'u cynllun busnes. Felly, credaf mai dyna un ffordd o edrych arno. Rwy'n falch iawn fod 1,600—. Rwy’n derbyn yn llwyr yr hyn a ddywedwch am y feirniadaeth am fapio. Gallem fod wedi oedi, ond roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn parhau er mwyn inni allu agor y cyfnodau ymgeisio ac edrych ar hynny ddechrau mis Ionawr, fel nad oes gennym fwlch rhwng gorffen Glastir a chynllun Cynefin Cymru yn dechrau ym mis Ionawr, oherwydd fe fyddwch yn ymwybodol iawn o Bwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, dyna oedd un o'u hargymhellion i ni.

Y cwestiwn yn fy meddwl i yw: ble mae hyn yn ein gadael ni nawr o ran y cynllun ffermio cynaliadwy? Oherwydd mae’r FUW wedi dweud wrthym eu bod yn amcangyfrif bod 70 y cant o’r ffurflenni cynllun Cynefin Cymru y maent wedi’u dadansoddi yn cynnwys gwallau difrifol o ran mapio cynefinoedd, ac mae yna broblemau capasiti difrifol, rwy’n credu—a gallwch fy nghywiro os wyf yn anghywir—o ran gallu prosesu'r contractau hynny, o ran cywiro rhai o'r gwallau a'r diffygion a ganfuwyd. Felly gallwch ddweud wrthyf ai capasiti neu anghymhwysedd sydd wedi ein harwain at ble rydym ni arni mewn perthynas â llawer o hyn. Ond beth mae hynny’n ei ddweud wrthym, neu sut mae hynny’n rhoi hyder inni ar gyfer y dyfodol? Oherwydd mae’r cynllun ffermio cynaliadwy, wrth gwrs, 12 mis i ffwrdd o fod, neu o fod angen bod yn barod yn weithredol. Felly a gaf fi ofyn pa mor hyderus ydych chi na fyddwn ni'n wynebu dryswch tebyg, neu draed moch, yn dibynnu ar ba ffordd rydych chi am edrych arno, gyda'r cynllun ffermio cynaliadwy? Pa gapasiti ychwanegol, os o gwbl, a fydd gennych, oherwydd yn amlwg mae maint hwnnw’n mynd i fod gryn dipyn yn fwy sylweddol na’r hyn rydych chi’n cael trafferth gydag ef ar hyn o bryd? A phryd yn union y gwelwn yr ymgynghoriad nesaf hirddisgwyliedig, sydd i’w lansio cyn diwedd y flwyddyn hon, rwy’n credu?

Felly, mewn perthynas ag ail ran eich cwestiwn, rwy’n gobeithio y byddwn yn lansio'r ymgynghoriad terfynol ganol mis Rhagfyr—yn sicr cyn inni ddod at doriad y Nadolig. Rwyf wedi cael sawl cyfarfod, yn ystod yr wythnos ddiwethaf yn unig, ynghylch gwneud yn siŵr fod y ddogfen ymgynghori—unwaith eto, gan siarad â Cefin Campbell, fel yr Aelod dynodedig. Rwy'n meddwl, mewn rhai ffyrdd, fod angen inni ddysgu gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd gyda Cynefin Cymru, a’r mapio, fel y dywedwch—nid wyf yn credu mai anghymhwysedd ydyw. Pan soniwch am gapasiti, yn amlwg, gallwn i gyd gael mwy o gapasiti, oni allwn, byddem i gyd yn croesawu mwy o gapasiti, ond rwyf wedi cael sicrwydd nad yw hynny'n broblem. Ond credaf fod angen inni ddysgu gwersi, oherwydd, fel y dywedwch, mae’r cynllun ffermio cynaliadwy yn mynd i fod gymaint yn fwy, a chredaf mai dyna fydd swyddogion yn ei wneud.

Diolch. Mae cynllun Cynefin Cymru ar gael i bob ffermwr cymwys wneud cais amdano. Bydd taliadau'r cynllun yn eu cefnogi i gynnal a gwarchod cynefinoedd allweddol sydd eisoes yn cael eu rheoli, yn ogystal ag ardaloedd newydd o gynefin lled-naturiol nad oeddent yn cael eu rheoli'n weithredol o'r blaen. Rwy’n annog pawb sydd â diddordeb i wneud cais erbyn 10 Tachwedd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Cyfarfûm â swyddogion a swyddogion FUW yr wythnos diwethaf, a thynnwyd fy sylw at y rhwystredigaeth a’r pryderon ynghylch cynllun Cynefin Cymru. Yn ogystal â rhai o’r pwyntiau eraill a godwyd heddiw, codwyd materion ynghylch gwallau mapio, cyfraddau talu is, ac ymyl y dibyn, fel y’i galwant, i gynhyrchwyr organig, gan ei gwneud yn anodd i ffermwyr ddefnyddio’r cynllun hwn. Nawr, yn ôl yr hyn a ddywedir wrthyf, mae’r rhai yn Glastir yn wynebu toriadau yn eu taliadau o rhwng 65 a 90 y cant os byddant yn penderfynu gwneud cais i’r cynllun, fel y mae’n rhaid ei wneud erbyn 10 Tachwedd, fel rydych chi newydd ei nodi. Felly, gyda hynny mewn golwg, Weinidog, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod ffermwyr yn sir Drefaldwyn yn cael cynnig cymorth effeithiol i barhau â’u gwaith amgylcheddol a’u harferion ffermio cynaliadwy cyn lansio’r cynllun ffermio cynaliadwy?

Diolch. Wel, nid wyf yn meddwl y gallaf ddweud mwy am y materion mapio; rwy'n meddwl imi ateb Sam Kurtz a Llyr Huws Gruffydd mewn perthynas â hynny, ac ar y gyllideb hefyd. Rwy’n meddwl bod y pwynt a godwch am ffermio organig yn un teg, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion edrych i weld beth y gallwn ei wneud yn benodol ar gyfer ffermio organig. Rwy'n ceisio nodi cronfa ar wahân o arian, os mynnwch, i ffermwyr organig yn benodol wneud cais amdani, ac rwy'n obeithiol iawn y bydd hynny'n digwydd, oherwydd rwyf wedi gallu dod o hyd i rywfaint o gyllid ar gyfer hynny.

Rwy'n meddwl ei bod yn deg dweud—ac mae ein hundebau ffermio'n cydnabod hyn—ein bod i gyd yn gwybod bod Glastir yn dod i ben eleni. Nid wyf wedi cadw hynny’n gyfrinach. Ni fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn unman nad oedd Glastir yn dod i ben. Ni allem ei ymestyn; nid oedd gennym y cyllid Ewropeaidd. Ac fel y dywedaf, os oedd pobl am aros yn Glastir, dylent fod wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd.

Prynhawn da, Weinidog. Mae arnaf ofn mai Cynefin Cymru yw’r thema y prynhawn yma, oherwydd roeddwn am fynd ar drywydd y cwestiwn a ofynnwyd gan Russell George. Mae llawer ohonom sy’n byw mewn ardaloedd gwledig wedi cael cyfle i glywed gan ffermwyr. Rwyf wedi cyfarfod â chryn dipyn ohonynt; maent wedi gofyn am gyfarfod. Cyfarfûm ag un ffermwraig a’i merch, ac roedd hi yn ei dagrau, oherwydd nid yw hi na’i merch yn siŵr sut y gallant gadw’r staff a’r gymuned y maent yn byw ynddi, o ystyried eu bod yn colli cymaint o gyllid. Rhaid imi ddweud bod y ffermwraig honno wedi dweud wrthyf sut y gwnaeth hi bleidleisio yn refferendwm yr UE, sef o blaid aros, a pha mor rhwystredig y teimlai fod colli cyllid yr UE yn golygu ei bod yn mynd i gael ei heffeithio’n sylweddol.

Rydych chi wedi ateb llawer o gwestiynau ar hyn, ac rwyf wedi bod yn rhoi llinell drwy lawer o fy nghwestiynau i chi wrth inni fynd yn ein blaenau y prynhawn yma. Ond yr un peth a godais o'r blaen yw mai fy nealltwriaeth i yw na allwch newid y mynegiant o ddiddordeb y mae ffermwyr wedi'i wneud. Mae'n gynllun cymhleth iawn. Mae'n ddogfen hirfaith iawn, ac yn ogystal â'r straen y mae ffermwyr yn ei deimlo, mae ymrwymo wedyn i'r hyn y deallant y gallai fod yn gynllun parhaol nawr ar gyfer y dyfodol yn straen sylweddol arnynt. Felly, tybed: a oes unrhyw hyblygrwydd? A oes unrhyw beth, yn sicr yn drawsbleidiol, y gallem fod yn meddwl amdano, gan weithio gyda chi, o fewn y cyfyngiadau, i helpu'r ffermwyr hynny, y mae rhai ohonynt yn teimlo o ddifrif eu bod yn mynd i golli eu busnes ac yn mynd i orfod diswyddo cryn dipyn o bobl? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Nid wyf yn bychanu'r problemau. Mae pawb yn wynebu anawsterau ariannol—pob Llywodraeth, pob unigolyn, pob busnes. Yn amlwg, mae pawb yn cael eu heffeithio ganddo. Ac mae arnaf ofn, wrth ddod allan o'r Undeb Ewropeaidd, mai dyma'r byd newydd yr ydym yn byw ynddo, ac rwyf wedi bod yn ceisio sicrhau bod pawb yn fy mhortffolio, yr holl randdeiliaid, yn llwyr gydnabod yr anawsterau y mae pawb ohonom yn eu hwynebu. Ond dyma'r byd newydd ac mae'n rhaid i ni fwrw ymlaen ag ef. Felly, mae'n ddrwg iawn gennyf; ni allaf ond dychmygu—. Ac rwyf wedi cael ffermwyr yn dweud yr un peth wrthyf 'Rydym yn cydnabod yn awr'—pa un a wnaethant bleidleisio dros adael neu dros aros, maent yn cydnabod yn llwyr mai dyma'r byd newydd yr ydym yn byw ynddo.

Fel y credaf imi eich ateb yn flaenorol, nid oes unrhyw hyblygrwydd. Mae hwn yn gynllun yr ydym wedi gorfod ei gyflwyno'n gyflym iawn. Ceisiwyd ei wneud mor syml â phosibl, ond pan ddaw’n fater o ddyrannu arian cyhoeddus, fe wyddoch eich hun ei fod yn faes cymhleth iawn; mae’n rhaid ichi wneud yn siŵr fod pob manylyn yn cael sylw. Ond po symlaf—. Un o’r pethau a ddywedodd ffermwyr wrthyf oedd eu bod am adael yr Undeb Ewropeaidd—nid pob un ohonynt, yn amlwg—pan gawsom y bleidlais yn ôl ym mis Mehefin 2016, oherwydd y fiwrocratiaeth. Felly, rwy’n credu o ddifrif ei bod yn hollbwysig ein bod ni fel Llywodraeth yn gwneud bywyd yn symlach o ran llenwi ffurflenni, ac ati. Ond mae arnaf ofn—. Gobeithio bod hwn yn gynllun a fydd yn helpu i gau’r bwlch hwnnw, ac rwy’n gobeithio y bydd y ffermwraig a’i merch y cyfeirioch chi atynt yn gwneud cais i fod yn y cynllun hwn.

Diolch. Nid oes asesiad wedi'i wneud ar effaith diwedd Glastir ar ffermwyr sy'n derbyn cyllid ohono, oherwydd llofnododd cyfranogwyr Glastir gontract gyda Llywodraeth Cymru gyda dyddiad gorffen sy'n cyd-fynd â diwedd y rhaglen datblygu gwledig, ac rydym yn cadw at y telerau contract hynny. 

Diolch i chi, Weinidog, ac rydych chi wedi ateb llawer o gwestiynau eisoes ar hyn heddiw, ac rwyf am drafod yr un thema â fy nghyd-Aelod, Russell George. Weinidog, ysgrifennais atoch ym mis Medi ynghylch un ffermwr organig. Nid wyf wedi derbyn ateb eto, ond rwy'n siŵr ei fod ar ei ffordd. Ond rwyf wedi bod mewn cysylltiad ag etholwr arall nawr, sy'n ffermio'n organig, gan ymdrechu i gyflawni popeth yr oeddech ei eisiau ar gyfer system ffermio gynaliadwy, ac mae wedi bod yn benderfynol o wneud hynny ac mae wedi gwneud gwaith gwych. Nawr mae'n teimlo bod hynny dan fygythiad yn llwyr. Mae wedi'i dorri ganddo. Mae'n teimlo bod y gefnogaeth ariannol y mae Cynefin Cymru yn ei gynnig iddo'n sarhad llwyr. Bydd ei fferm yn derbyn tua £700 o'r cynllun Cynefin ac mae'n rhaid i chi fynd drwy'r felin i gael hynny. Cyn hyn, gyda Glastir a Glastir Organig, byddai'n derbyn £16,000, felly byddai'n cael ei dalu tua £69 yr hectar. Sut gall y ffermwr hwn fforddio parhau fel cynhyrchydd organig a chadw ei weithiwr? Weinidog, rwy'n falch o glywed y bydd rhyw fath o gyllid ar gael o bosibl i ffermwyr organig wneud cais amdano, ond yr hyn a ddywedodd y ffermwr wrthyf yw ei bod yn cymryd o leiaf ddwy flynedd i droi pethau o gwmpas. Ac er bod diwedd i'r contract, derbyniwyd ei fod yn cael ei gario ymlaen, ac nad oes digon o rybudd—. Mae'r dyn hwn yn deall ei bethau ac mae'n teimlo ei fod wedi cael cam. Felly, Weinidog, o ystyried eich ymrwymiadau amgylcheddol, pa gyngor y gallwch ei gynnig i ffermwr organig yng Nghymru sy'n wynebu ymyl dibyn, yn enwedig pan fo'i gymdogion yn Lloegr yn dal i gael cymorth organig a bod yn rhaid iddo gystadlu yn eu herbyn?

Rwy'n anghytuno na chawsant ddigon o rybudd. Fel y dywedais, roedd hwn yn gontract y bydd pob ffermwr wedi'i arwyddo gyda Llywodraeth Cymru a'r dyddiad gorffen oedd 31 Rhagfyr eleni. Felly, rwy'n anghytuno'n llwyr â chi na roddwyd digon o rybudd. Bydd rhywfaint o gyllid penodol ar gyfer ffermwyr organig. Rwy'n cydnabod yn llwyr yr achos a gyflwynwyd ganddynt i mi, ac rwyf wedi gallu neilltuo pot bach o arian, a gobeithio y bydd hyn yn helpu. Ond fel rwy'n dweud, cafodd yr asesiad—roeddech yn gofyn pa asesiad a wnaed o ddiwedd Glastir—ei wneud ar y dechrau pan wnaethom arwyddo'r contractau hynny gyda ffermwyr ac roeddent i gyd yn gwybod, yn anffodus, pryd y byddent yn dod i ben. Hoffwn pe bai gennyf yr un swm o arian ag a oedd gennym pan oeddem yn yr Undeb Ewropeaidd, ond nid yw hynny'n wir.

I receive a lot of contact from farmers in Anglesey who are so concerned about the new scheme that they're considering not applying at all. So, what's the Minister's message to them to persuade them that there is a means of saving this scheme? But this is my main question: we hear from the Minister once again today that farmers knew that Glastir was coming to an end, and we're also hearing the Government saying that they had to introduce this change in a hurry. Well, surely then the Government had enough forewarning in order to put a better scheme in place. The Government can't have it both ways.

Nid yw'n fater o'i chael hi y ddwy ffordd. Pe bai gennyf yr un gyllideb, gallwn fod wedi ei wneud. Bu'n rhaid imi neilltuo'r gyllideb honno o rywle arall. Nid oes unrhyw gyllid. Nid oes unrhyw arian domestig oherwydd ni roddodd Llywodraeth y DU yr un faint o arian i ni. Fe gofiwch 'yr un geiniog yn llai'—[Torri ar draws.]—yr un geiniog yn llai. Na, nid dyna oedd eich cwestiwn. Yr un geiniog yn llai. Rwy'n dweud wrthych, ac rydych chi'n gwybod, na wnaeth Llywodraeth y DU roi'r swm o gyllid y byddem wedi'i gael pe byddem wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Felly, rwy'n derbyn beth—. Dywedais fod yn rhaid inni wneud y cynllun yn gyflym dros yr haf; nid oedd raid inni wneud cynllun o gwbl. Gofynnwyd i mi wneud cynllun ac fe wnaethom gynllun—[Torri ar draws.] Wel, ni wneuthum hynny oherwydd rwyf wedi blaenoriaethu cynllun y taliad sylfaenol. Hoffwn pe bawn i wedi gallu parhau gyda Glastir gyda'r swm o gyllid—. A phe bai Llywodraeth y DU wedi rhoi'r cyllid i ni fel y gwnaethant ei addo, gallwn fod wedi'i wneud. Felly, dyma'r broblem. Fe'i gwnaethom yn gyflym oherwydd gofynnwyd inni wneud rhywbeth er mwyn peidio â chael bwlch rhwng Glastir a dechrau'r cynllun ffermio cynaliadwy. Hoffwn yn fawr pe gallwn gael yr un arian i barhau, ond ni allaf, ac nid wyf yn gwybod pam nad oes neb yn cydnabod yn y Siambr hon ar feinciau'r wrthblaid mai felly y mae. Pe byddem wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd, byddem wedi cael yr arian hwnnw: arian rhagweladwy, bob blwyddyn, cyllideb saith mlynedd—bob blwyddyn. Ac rwy'n siŵr eich bod chi'n ei gydnabod ar yr ochr hon, ond nid ydynt yn ei gydnabod draw ar feinciau'r Ceidwadwyr Cymreig.

Rwyf wedi gorfod dod o hyd i'r cyllid hwnnw, a'r hyn sy'n rhaid i bawb ohonom ei sylweddoli yw bod rhagweladwyedd y gyllideb wedi mynd. A bydd unrhyw gyllid domestig sy'n dod drwodd nawr i'r sector amaethyddol yn digwydd ar sail flynyddol. Rydym yn dibynnu'n llwyr, onid ydym, ar fod Llywodraeth y DU yn rhoi'r cyllid i ni. Maent wedi gwneud cam â ni yn y blynyddoedd cyntaf. Pwy sydd i ddweud beth fydd y cyllid y flwyddyn nesaf? Mae'n rhaid imi gyfrifo fy nghyllideb ar gyfer cynllun y taliad sylfaenol ar yr hyn y tybiaf y byddaf yn ei gael. Nid wyf yn gwybod eto beth a gaf, a dyna pam rwy'n cael y sgyrsiau hynny. Ond dyna'r realiti. Dyma'r byd newydd, a gorau po gyntaf y bydd pobl yn dirnad hynny.

Diolch. Rwy'n siarad yn rheolaidd â'r Gweinidog Newid Hinsawdd am ystod o faterion, gan gynnwys effeithiau stormydd diweddar ledled Cymru a'r cymorth sydd ar gael i awdurdodau lleol i leihau effaith llifogydd.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hateb a'r sgyrsiau y mae'n eu cael gyda chyd-Weinidogion yn y Cabinet? Bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn fod cartrefi yn Sandycroft, Mancot a Brychdyn yn fy etholaeth i wedi dioddef llifogydd dair blynedd yn ôl, ac yn dilyn hynny, cytunwyd ar gyfres o gamau gan amrywiol asiantaethau gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, gan gynnwys yr awdurdod lleol fel yr awdurdod rheoli risg, a chan gynnwys Dŵr Cymru, a chytunwyd arnynt i sicrhau bod gwaith yn cael ei wneud i ddiogelu'r cymunedau hyn. Ond fis diwethaf, yn anffodus, unwaith eto, yn ystod storm Babet, cafodd y cymunedau hyn lifogydd am yr eildro mewn tair blynedd. Yn y cyfarfod cyhoeddus a ddilynodd storm Babet, mynegodd trigolion eu rhwystredigaeth nad oedd y gwaith y cytunwyd arno'n flaenorol gan yr asiantaethau amrywiol hyn wedi'i gwblhau'n llawn yn yr amser angenrheidiol. Weinidog, a wnewch chi, neu a wnaiff Llywodraeth Cymru—os nad eich portffolio chi ydyw, ond y Gweinidog Newid Hinsawdd efallai—gysylltu â'r holl randdeiliaid allweddol, gan gynnwys CNC, a mynegi'r angen i'r gwaith hwn gael ei wneud cyn gynted â phosibl?

Diolch. Rwy'n gwybod bod swyddogion y Gweinidog mewn cysylltiad rheolaidd ag awdurdodau rheoli risg i ddarparu cyngor ac arweiniad ar y broses ymgeisio, er enghraifft, ar gyfer cyllid Llywodraeth Cymru. Mater i bob awdurdod rheoli risg yw cyflwyno cynlluniau arfaethedig ar gyfer y cyllid hwnnw. Fel y gwyddoch, darparodd y Gweinidog Newid Hinsawdd gyllid sylweddol ac fe wnaeth ddyblu'r cyllid refeniw, bron iawn, ar gyfer pob awdurdod lleol i £225,000 yr un, a gwn ei bod yn cynnal y swm hwnnw eto. Mae'n ofidus iawn pan fyddwch chi wedi dioddef llifogydd a gallaf ddychmygu pa mor ofidus yw hynny pan fyddwch chi'n dioddef llifogydd am yr eildro mewn tair blynedd. 

Effeithiwyd ar fflatiau llawr gwaelod yn yr Wyddgrug gan storm Babet, tua'r seithfed llifogydd mewn saith mlynedd, gyda'r mwyaf diweddar yn 2021. Ac eto, argymhellodd astudiaeth cynllun lliniaru llifogydd yn 2017 yn yr Wyddgrug, a gomisiynwyd gan Gyngor Sir y Fflint, y dylid cyflwyno'r adroddiad i Lywodraeth Cymru i gael cadarnhad bod £5.5 miliwn o gyllid ar gael. Pan godais hyn yng nghyfarfod cyhoeddus llifogydd Brychdyn 11 diwrnod yn ôl, dywedodd un o swyddogion y cyngor eu bod wedi rhannu hyn yn fodiwlau yr oeddent yn gweithio arnynt, cyn cyflwyno ceisiadau i Lywodraeth Cymru. Ar ôl i mi fynd ar drywydd problemau llifogydd ym Mrychdyn ar ran trigolion yr effeithiwyd arnynt yn 2021, bu'n rhaid i mi aros 19 mis am ymateb llawn gan Gyngor Sir y Fflint.  Ond roedd hynny'n cynnwys, ac rwy'n dyfynnu,

'Lle bo'n bosibl, bydd y Cyngor yn rhoi blaenoriaeth i drigolion oedrannus a bregus, ac i fannau y gwyddys eu bod yn agored i berygl llifogydd.'

Fodd bynnag, ar ôl storm Babet, cysylltwyd â mi gan ac ar ran trigolion oedrannus a bregus sy'n byw mewn mannau y gwyddys eu bod yn agored i berygl llifogydd nad oeddent wedi gallu mynd drwodd at y cyngor na chael gafael ar adnoddau, gan gynnwys bagiau tywod, ar ôl dioddef llifogydd eto. Yn y cyfarfod cyhoeddus, dywedodd swyddog o'r cyngor eu bod bellach yn gweithio gydag asiantaethau eraill i ddatblygu adroddiad ymchwiliad llifogydd adran 19 cyn cyflwyno cais i Lywodraeth Cymru. Felly, yn dilyn fy nghwestiwn i'r Gweinidog cyllid yn gynharach, pa drafodaethau rydych chi wedi'u cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynghylch pa mor amserol a chyflym y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i geisiadau o'r fath, a bod cyllid digonol ar eu cyfer?

Wel, nid wyf wedi cael trafodaeth benodol gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar y pwyntiau a godwyd gennych, ond byddaf yn sicr yn tynnu sylw'r Gweinidog Newid Hinsawdd at eich cwestiwn ac yn gofyn iddi ysgrifennu atoch. Rwy'n credu bod hynny'n well yn ôl pob tebyg na fy mod i'n rhoi'r ateb sydd o fy mlaen i chi. Rwy'n credu eich bod yn gofyn cwestiwn penodol iawn, felly fe ofynnaf iddi ysgrifennu atoch.FootnoteLink

Rhoddodd Llywodraeth Cymru flaenoriaeth i gyllideb cynllun y taliad sylfaenol gwerth £238 miliwn, sy'n cefnogi dros 16,200 o ffermwyr yng Nghymru. Mae cyllid a ailflaenoriaethwyd o gyllidebau materion gwledig yn ymwneud â rhagolygon wedi'u diweddaru, gan arwain at fawr iawn o oblygiadau i ddarparu cynlluniau sefydledig presennol, a dim effaith i unrhyw fuddiolwr lle mae cytundeb eisoes ar waith.

Diolch am yr ymateb cychwynnol hwnnw, Weinidog. Y prynhawn yma, rydym eisoes wedi clywed am nifer o bryderon am doriadau cyllidebol yn fwy cyffredinol. Fe sonioch chi am y toriad yn y gyllideb materion gwledig yno, sy'n mynd i fod yn doriad o £37.5 miliwn, ac mae yna ffermwyr mewn cymunedau gwledig sy'n poeni am y toriad hwn o £37.5 miliwn. Yn naturiol, mae'n creu perygl o effaith negyddol ar gysylltiadau o fewn cymunedau ac yn rhoi pwysau ar ffermydd a ffermwyr. Ac fel y byddech chi'n cydnabod, yn sicr, maent yn gwneud llawer iawn o waith da nid yn unig yn bwydo ein cenedl, ond hefyd ar reoli tua 80 y cant o arwynebedd tir Cymru. Roedd gennyf rai cwestiynau eraill, ond o ystyried cyd-destun rhai o'r cwestiynau sydd eisoes wedi'u gofyn heddiw a'r darlun cyffredinol o gyllid rydych chi'n ymdrin ag ef, a chan ddeall yn llwyr rai o'r penderfyniadau anodd y mae'r Llywodraeth yn gorfod eu gwneud gyda gwahanol fathau o bwysau'n cystadlu, a ydych chi'n gyfforddus ei bod hi'n ymddangos bod penderfyniadau cyllido Llywodraeth Cymru yn effeithio'n anghymesur ar ein cymunedau gwledig a'n ffermwyr? 

Wel, nid wyf yn credu bod hynny'n wir. A wyf fi eisiau gwneud toriadau yn fy nghyllideb fy hun yn ystod y flwyddyn? Nac ydw, yn bendant. A oes unrhyw un o fy nghyd-Weinidogion eisiau gwneud toriadau yn eu cyllidebau nhw yn ystod y flwyddyn? Nac ydynt, yn bendant. Ond rwy'n credu bod y Prif Weinidog a fy nghyd-Weinidogion i gyd wedi bod yn agored iawn am y sefyllfa ariannol ddifrifol y mae Llywodraeth Cymru yn ei hwynebu. Nid Llywodraeth Cymru yn unig sy'n ei hwynebu; bydd Llywodraeth y DU yn gwneud yr un penderfyniadau a bydd Llywodraeth yr Alban yn gwneud yr un penderfyniadau hefyd. Rwy'n credu mai dyma'r sefyllfa ariannol anoddaf i ni ei chael ers datganoli nôl yn 1999.

Felly, yn bendant, nid wyf yn awyddus i wneud toriadau i fy nghyllideb—wrth gwrs nad wyf fi. Dim ond drwy ailflaenoriaethu cyllid y gallais ei wneud, drwy edrych ar ein cyllid cyfalaf, a chlywsoch y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn dweud yn ei chwestiynau nad ydym yn gwybod o hyd a yw hynny'n bosibl eto; Trysorlys y DU sydd i benderfynu ar hynny. Ond dyma'r ffordd yr oedd yn rhaid imi edrych, i wneud yn siŵr nad ffermwyr yn unig, gan fod gennyf bysgotwyr yn fy mhortffolio—. Rydych chi'n gwybod y gall clefyd anifeiliaid ddod i'r amlwg yn gyflym iawn, ac mae'n rhaid imi bob amser sicrhau bod cyllid ar gyfer hynny. Mae gennyf fwyd a diod yn fy mhortffolio, ac rydym wedi gweld y llwyddiant a gawsom yno ac mae angen cefnogi hynny hefyd. Felly, nid ffermwyr yn unig mohono; mae'n cynnwys pob rhan o fy mhortffolio. O ble y buaswn yn mynd â'r arian hwnnw? Roedd yn rhaid imi ddod o hyd iddo. Mae gennym gyfrifoldeb ar y cyd fel Gweinidogion, pob un ohonom, i ddod o hyd i ostyngiadau yn ystod y flwyddyn. Mae'n anodd tu hwnt. Nid wyf erioed wedi gorfod gwneud toriadau yn fy nghyllideb yn ystod y flwyddyn yn y ffordd y bu'n rhaid imi ei wneud eleni.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i weithredu cynllun gweithredu i adfer stociau eogiaid a sewin. Gan adeiladu ar fesurau rheoli addasol a gyflwynwyd yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi dechrau ar raglen uchelgeisiol o gynlluniau rheoli pysgodfeydd, a bwriadwn gyhoeddi'r cyntaf cyn y Nadolig.

Diolch yn fawr, Weinidog. Wrth gwrs, y camau gorau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd fyddai atal carthion heb eu trin rhag mynd i mewn i'n dyfrffyrdd. Mae'r ffaith bod Dŵr Cymru wedi gallu rhyddhau carthion yn barhaus i afonydd fel Tywi ac Ogwr yn ddigon drwg, ond pan allant wneud hynny heb eu cosbi, heb unrhyw orfodaeth gan Lywodraeth Cymru, pa fath o neges y mae hynny'n ei chyfleu? Weinidog, pa sicrwydd a roddwch nawr i'r bobl sy'n pysgota afonydd a thraethau fy rhanbarth eich bod yn gwneud popeth yn eich gallu i atal gollyngiadau a diogelu ein pysgodfeydd?

Wel, mae'r mater hwn yn dod o fewn portffolio'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Nid wyf yn meddwl y bydd hi'n gadael iddynt beidio â chael eu cosbi; rydym i gyd yn adnabod y Gweinidog Newid Hinsawdd ac nid wyf yn credu y bydd hynny'n digwydd. Byddaf yn parhau i gael trafodaethau. Clywsoch yn fy ateb cynharach i Huw Irranca-Davies fod llygredd ein dyfroedd yn fater trawslywodraethol. Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn trin pob ffynhonnell llygredd.

Finally, question 8, Rhys ab Owen.

Nid yw'r manylion llawn ynglŷn â sut y bydd y gwaharddiad yn cael ei weithredu gan Lywodraeth y DU wedi'u cwblhau eto. Rwy'n ymwybodol y bydd effaith ar ganolfannau achub, a bydd fy swyddogion yn gweithio'n agos gyda'r trydydd sector yng Nghymru i leihau effaith unrhyw ganlyniadau anfwriadol o'r ddeddfwriaeth hon.

Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae llochesau achub anifeiliaid, awdurdodau lleol a heddluoedd o dan bwysau ariannol cynyddol. Fel y gwyddoch hefyd, ddydd Mawrth diwethaf, cyhoeddwyd bod y pwysau hyn yn mynd i waethygu eto gyda gwaharddiad cŵn bully XL erbyn diwedd eleni. Mae'n ddyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i gasglu cŵn crwydr, a chyda'r gwaharddiad hwn yn dod i rym, mae'n debyg y gallwn ddisgwyl gweld rhagor o gŵn XL wedi'u gadael yn crwydro ein strydoedd. Mae llawer o lochesau cŵn eisoes yn llawn, ychydig iawn o le sydd ganddynt i ehangu, i gael cytiau mwy i ddarparu ar gyfer maint y brîd hwn. Mae'n debyg fod hyn yn golygu y gallai fod yn ofynnol i lawer o awdurdodau lleol ewthaneiddio'r cŵn hyn. A yw'r Gweinidog yn gwybod a fydd naill ai Llywodraeth y DU neu Lywodraeth Cymru yn darparu adnoddau ychwanegol i lochesau achub anifeiliaid ac awdurdodau lleol i sicrhau y gallant barhau â'u dyletswyddau a'u cefnogi wrth gyflwyno'r gwaharddiad hwn? Diolch yn fawr.

Diolch. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb cynharach i Sam Kurtz fy mod yn bryderus iawn am ganlyniadau anfwriadol y ddeddfwriaeth hon, a'r peth olaf yr ydym ei eisiau yw cŵn bully XL yn crwydro'r strydoedd oherwydd eu bod wedi cael eu gadael. Felly, mae'n bwysig iawn fod Llywodraeth y DU yn gweithio ar fanylion y gwaharddiad hwn. Fel y dywedais, rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr, ond byddwn wedi hoffi ychydig mwy o gyswllt rhyngof fi a Gweinidogion. Yn amlwg, cafodd Gweinidogion DEFRA eu synnu hefyd, rwy'n credu. Mae'n fater sydd wedi'i gadw'n ôl yn gyfan gwbl, a byddant yn cyflwyno'r gost gymorth neu iawndal o £200. Rwy'n credu bod angen inni gael sgyrsiau pellach ynglŷn ag a fyddant yn rhoi rhagor o gyllid fel bod modd gorfodi hyn, oherwydd bod unrhyw ddarn newydd o ddeddfwriaeth—pan fydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno darn o ddeddfwriaeth, rydych yn edrych ar y costau gorfodi.

Efallai eich bod yn ymwybodol, rwy'n gwybod bod llawer o gyd-Aelodau wedi mynychu ac yn ymwybodol iawn hefyd, fy mod wedi cael uwchgynhadledd ar berchnogaeth gyfrifol ar gŵn ychydig wythnosau'n ôl, ac o siarad gyda'r heddlu a oedd yn bresennol yn yr uwchgynhadledd, a siarad gyda'n cydgysylltydd troseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt, mae'r rhain yn bryderon gwirioneddol wrth symud ymlaen. Felly, mae gennyf gyfarfod â Richard Benyon, sef y Gweinidog yn DEFRA mewn perthynas â'r mater hwn, fis nesaf, lle byddaf yn mynd ar drywydd y pwyntiau hyn. Maent yn cyflwyno offerynnau statudol; rwy'n credu eu bod yn cyflwyno tri offeryn statudol, a bydd pob un yn nodi llawer mwy o fanylion am y gwaharddiad, ond y manylion sy'n bwysig bob amser, onid e, ac mae gwir angen inni eu gweld.

Gallaf wasgu cwestiwn 9 i mewn. Joyce Watson.

Nid oes gan Lywodraeth Cymru gymhwysedd deddfwriaethol dros Ddeddf Hela 2004; mae'n fater sydd heb ei ddatganoli ac yn fater i Lywodraeth y DU. Byddai Llywodraeth Cymru yn cefnogi cryfhau'r Ddeddf yn gryf er mwyn mynd i'r afael â'i diffygion hysbys a'i galluogi i lwyddo i atal hela diangen a chreulon.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae bron i 20 mlynedd ers i Lywodraeth Lafur y DU wahardd hela llwynogod, ond mae'r holl dystiolaeth yn awgrymu bod rhai helfeydd yn osgoi'r gyfraith y tu ôl i len fwg o hela llwybrau. Oherwydd y man gwan hwn, mae'r prif uwch-arolygydd Matt Longman, arweinydd Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu ar hela llwynogod, wedi dweud:

'Nid yw'r Ddeddf Hela yn gweithio'n effeithiol ac mae hela anghyfreithlon yn arfer cyffredin o hyd.'

Mae gan Gymru a Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, hanes balch a blaengar ar les anifeiliaid, ac mae hela llwybrau wedi cael ei wahardd ar dir sy'n eiddo i Cyfoeth Naturiol Cymru ers dwy flynedd. Ond a ydych chi'n cytuno, Weinidog, y dylid gwahardd pob math o erlid anifeiliaid yn enw chwaraeon, ac a wnewch chi felly annog Gweinidogion y DU i gryfhau Deddf 2004 i roi diwedd ar hela gyda helgwn yng Nghymru am byth?

Buaswn yn sicr yn annog Llywodraeth y DU i'w chryfhau. Mae diffygion y Ddeddf Hela yn aml yn cael eu dwyn i fy sylw, ac rwy'n siŵr fod Joyce Watson yn ymwybodol fod Bil Hela gyda Chŵn (Yr Alban) wedi ei basio ym mis Ionawr 2023, a daeth yn Ddeddf, rwy'n credu, ddeufis yn ddiweddarach. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gysylltu â swyddogion yr Alban i drafod y broses a ddilynwyd.

Hoffwn pe bai gennyf bwerau i gryfhau'r Ddeddf. Rwy'n mynd yn ôl at sgyrsiau a gefais yn yr uwchgynhadledd ar berchnogaeth gyfrifol ar gŵn, lle buom yn siarad am y nifer gormodol o ymosodiadau ar dda byw a gawsom, ac mae hynny bob amser yn arwain at drafod hela hefyd; mae'n ddilyniant naturiol. Ac nid wyf yn credu bod unrhyw un yn yr ystafell nad oedd yn credu bod angen cryfhau'r Ddeddf. Felly, byddaf yn parhau i siarad â Gweinidogion DEFRA—rwy'n credu mai Michael Gove oedd y Gweinidog cyntaf imi godi hyn gydag ef—oherwydd bod ganddynt bwerau i'w wneud; hoffwn pe bai gennyf bwerau o'r fath.

I thank the Minister.

Hoffwn pe gallai'r Gweinidog materion gwledig yn 2009 fod wedi rhagweld y sesiwn hon pan gyflwynwyd Glastir ganddi bron i 15 mlynedd yn ôl, a phan gafodd amser eithaf caled yn y Siambr hon, a'r gwrthwynebiad i'w ddiwedd 15 mlynedd yn ddiweddarach yn y fath fodd yn y sesiwn hon.

Dyna yw gwleidyddiaeth. [Chwerthin.]

Ie, yn wir.

So, topical questions now. Russell George, who has the first question to be answered by the Minister for health.

Diolch, gyn Weinidog—[Chwerthin.]—a Llywydd.

Gwnaf. Ddoe, fe wnaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro gyhoeddi 'digwyddiad parhad busnes'. Sbardunwyd hyn gan gynnydd yn y galw gan gleifion ag anghenion cymhleth a heriau gyda llif cleifion. Fe gynhaliais ymweliad dirybudd â'r safle neithiwr, a gwelais yn uniongyrchol fod y sefydliad yn rheoli'r sefyllfa'n dda a byddant yn isgyfeirio pan fyddant yn barod.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac wrth gwrs mae hyn, rwy'n siŵr y byddech yn cytuno, yn sefyllfa bryderus iawn, oherwydd nid ydym ynghanol y gaeaf eto ac efallai y byddem wedi disgwyl i hyn ddigwydd yn ddiweddarach yn y tymor, felly, mae'r pryder hwnnw'n bodoli, wrth gwrs. Ac mae'n ymddangos y bydd staff nawr yn cael eu dargyfeirio oddi wrth lawdriniaethau wedi'u cynllunio i gefnogi'r sefyllfa bresennol. Felly, Weinidog, tybed a allech chi amlinellu'r hyn y mae hynny'n ei olygu'n ymarferol. Ac wrth gwrs, rydym yn ymwybodol o'r problemau ehangach yma: mae gennym un o bob pedwar llwybr cleifion eisoes ar restr aros y GIG, felly, sut y bydd hynny'n cael ei effeithio?

Ond hefyd, Weinidog, mae'r bwrdd iechyd wedi dweud ei hun bod arosiadau hir cleifion yn yr ysbyty yn cyfrannu at y galw niweidiol ar wasanaethau yn yr ysbyty. Felly, mae'n amlwg fod angen i'r sefyllfa honno ddod dan reolaeth. Roeddwn yn falch o glywed eich bod wedi gwneud yr ymweliad dirybudd hwnnw â'r bwrdd iechyd. Ond Weinidog, a wnewch chi nodi'n benodol yr hyn y mae'n ei olygu ar gyfer y sefyllfa hon? Beth mae rhybudd du yn ei olygu mewn gwirionedd? Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r bwrdd iechyd? Pa ofynion sydd ar sefydliadau eraill, naill ai'n cael eu gwneud gan Lywodraeth Cymru neu'r bwrdd iechyd, ac er enghraifft, a fyddwch chi neu'r bwrdd iechyd yn gofyn i'r fyddin gynorthwyo mewn rhyw ffordd, neu a fydd sefydliadau eraill yn cael eu galw i mewn i helpu gyda'r sefyllfa hon?

Diolch yn fawr. Wel, roeddwn yn falch iawn o weld neithiwr fod y sefyllfa'n gymharol dawel, ond mewn gwirionedd, dim ond tua 80 o gleifion oedd yno, a oedd yn wahanol i'r tua 160 a oedd yn aros yn yr adran achosion brys y noson flaenorol. Roedd y sefyllfa'n eithaf tawel; dim ond dau ambiwlans oedd yno. Dim ond un oedd newydd ddod i mewn, felly, sefyllfa wahanol iawn i'r hyn a oedd ganddynt y diwrnod cynt, rwy'n meddwl.

Maent yn amlwg yn dilyn fframwaith uwchgyfeirio. Mae hynny'n cael ei wneud am reswm: mae'n cael ei wneud er mwyn sicrhau nad ydych yn cyrraedd man lle mae'r system yn methu. Felly, rydych yn sicrhau eich bod yn tynnu pobl i mewn a'u dargyfeirio o waith arall yr oeddent yn ei wneud. Felly, mae'r bwrdd iechyd yn amlwg yn ystyried nifer o elfennau. Nid ydynt wedi isgyfeirio o hyd ac ni fyddant yn isgyfeirio nes eu bod yn hyderus na fyddant yn dychwelyd i sefyllfa uwchgyfeirio ar ôl hynny.

Felly, y mathau o gwestiynau y maent yn eu gofyn yw: a yw'r lefelau rhyddhau o'r ysbyty a ragwelir yn caniatáu iddynt atal yr amseroedd aros hir yn yr uned frys, ac i leihau'r niferoedd yn yr uned frys? A allant gynnal digon o allu arbenigol i dderbyn cleifion fel cleifion strôc a chleifion fasgwlaidd? A oes ganddynt gynllun penwythnos clir a chadarn? Felly, nid yw'n anarferol cael mwy o bwysau ar ddydd Llun, felly maent am wneud yn siŵr nad yw hyn yn ailadrodd y dydd Llun canlynol. Felly, maent am wneud yn siŵr fod popeth yn gadarn iawn, fel nad ydych yn dychwelyd yn syth at hynny. Ac a ydynt wedi rhoi digon o newidiadau ar waith i sicrhau nad yw dychwelyd i fusnes fel arfer yn arwain at yr un canlyniad? Felly, dyna'r mathau o bethau y maent yn eu hystyried cyn iddynt ddod allan o'r sefyllfa parhad busnes, ac nid oes unrhyw gynllun o gwbl i gynnwys y fyddin.

Ddiwedd mis Rhagfyr y llynedd, gwelsom y sefyllfa ddigynsail lle roedd pob un o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru ar y lefel uchaf o uwchgyfeirio. Nid wyf yn gor-ddweud wrth ddweud bod ein gwasanaeth iechyd wedi wynebu argyfwng dirfodol bryd hynny, ac nid yw wedi gwella'n llawn o hynny eto. Fel y cyfryw, dylai'r datganiad o rybudd du yn Ysbyty Athrofaol Cymru—y digwyddiad cyntaf o'r fath y gaeaf hwn—weithredu fel rhybudd clir i'r Llywodraeth o'r heriau anochel a dwys sydd o'n blaenau yn y misoedd nesaf. Ddoe, clywsom Judith Paget, prif weithredwr GIG Cymru, yn rhagweld y gallai pwysau'r gaeaf gyrraedd lefelau tebyg i'r rhai a brofwyd y llynedd. Mae Rowena Christmas, cadeirydd Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yng Nghymru, wedi adleisio hyn drwy fynegi ei hofnau am aeaf caled iawn i'n GIG.

Rydym wedi gwybod ers peth amser am raddfa a chymhlethdod anghenion iechyd penodol Cymru—ein poblogaeth sy'n heneiddio, lefel uchel o gyfraddau salwch hirdymor a'r bylchau yn y gweithlu. Mae pobl Cymru yn disgwyl ac yn haeddu ymateb gan y Llywodraeth sy'n rhagweithiol i liniaru'r heriau hyn ac sy'n dangos ymwybyddiaeth o'r angen i ddysgu o gamgymeriadau blaenorol i leddfu'r straen aruthrol sy'n cael eu gosod ar wasanaethau rheng flaen. Ar y sail hon, buaswn yn ddiolchgar, felly, pe gallai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gyflwyno canolfannau gofal sylfaenol brys a gwasanaethau gofal argyfwng yr un diwrnod ledled Cymru. Faint sydd wedi'u sefydlu hyd yma a beth yw'r disgwyl o ran y nifer a fydd yn weithredol erbyn diwedd eleni?

Mae mater arian yn codi hefyd. Rydym wedi dysgu heddiw, fel rhan o ymarfer ail-gyllidebu Llywodraeth Cymru, fod gofyn i fyrddau iechyd wneud toriadau pellach o £64 miliwn i'r lefelau gwariant presennol. Fel y mae'r Gweinidog iechyd wedi bod yn barod i gydnabod, gallai hyn gael effaith ganlyniadol ar argaeledd gwelyau ychwanegol mewn ysbytai, a oedd yn ffactor a gyfrannodd at ddatgan y rhybudd du yn Ysbyty Athrofaol Cymru ddoe. Felly, beth yw asesiad y Gweinidog o effaith yr ymarfer ail-gyllidebu ar gapasiti gwasanaethau rheng flaen i reoli llwythi gwaith dros fisoedd y gaeaf?

Diolch yn fawr. Wel, yr hyn a wyddom yw bod pwysau enfawr ar y GIG, ac rydym yn disgwyl i'r pwysau fod yn fawr eto y gaeaf hwn. Roedd yna adeg, am wythnos ym mis Rhagfyr y llynedd, lle roedd meddygon teulu a meddygfeydd yn gweld 400,000 o bobl mewn wythnos; felly, mae'r pwysau'n ddwys. Gadewch inni beidio ag anghofio bod mesurau enfawr a sylweddol eisoes wedi'u rhoi ar waith i geisio dargyfeirio pobl oddi wrth adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, mae'r gwasanaeth 111, er enghraifft, wedi dargyfeirio 75,000 o alwyr yn uniongyrchol oddi wrth adrannau damweiniau ac achosion brys; mae tua 15 y cant o'r rheini'n cael eu hanfon i adrannau damweiniau ac achosion brys, felly, mae hwnnw'n nifer enfawr sy'n cael eu dargyfeirio. Gwyddom nad yw tua 15 y cant o ambiwlansys bellach yn cludo pobl i'r ysbyty, ond maent yn eu trin ac maent yn eu trin yn eu cartrefi.

Gwyddom fod y canolfannau gofal sylfaenol brys hynny hefyd yn gwneud gwahaniaeth. Gwyddom fod gweithgarwch wedi cynyddu 9 y cant ers y llynedd, felly, rwy'n credu bod hynny'n arwyddocaol. Mae 10,000 o bobl y mis yn cael eu gweld yn y canolfannau gofal sylfaenol brys hynny. Mae un, o leiaf, ar gyfer pob ardal. Rwy'n meddwl ei fod yn fodel gwahanol yn yr ardaloedd gwledig, serch hynny, gan nad ydynt o reidrwydd yn briodol yn yr un ffordd mewn ardaloedd gwledig, felly mae ganddynt fath gwahanol o system, ond nid ydynt o reidrwydd—. Nid ydynt yn cael eu galw'n ganolfannau gofal sylfaenol brys.

O ran y canolfannau gofal argyfwng yr un diwrnod, bellach mae gan 16 ysbyty ganolfannau gofal argyfwng yr un diwrnod. Mae 24 ohonynt i gyd ar draws Cymru—sef dwy yn rhagor ers mis Ebrill y llynedd—ac mae dwy arall yn agor ym mis Tachwedd eleni. A'r newyddion gwych yw bod yr hyn a welwn—. Un o'r pethau y dywedasom yn benodol ein bod am eu gweld y gaeaf hwn oedd ymestyn oriau agor. Rwy'n falch o ddweud, nawr, fod y canolfannau gofal argyfwng yr un diwrnod ar agor am 91 awr yn ychwanegol ers mis Ebrill 2023.

Dyma rai o'r cwestiynau yr oeddwn yn eu gofyn iddynt yn yr adran frys yn y Mynydd Bychan ddoe: pa wahaniaeth y mae'r canolfannau gofal argyfwng yr un diwrnod yn ei wneud? Pa wahaniaeth y mae'r adran frys yn ei wneud? Pa wahaniaeth y mae 111 yn ei wneud? Roeddent i gyd yn unfrydol eu bod yn gwneud gwahaniaeth, a'u bod yn cydnabod bod pobl yn cael eu dargyfeirio. Ond mae llawer o bobl sâl yn ein cymunedau o hyd. Gwyddom fod firysau anadlol yn cynyddu yn ystod y gaeaf, ac mae'n rhaid inni ystyried hynny.  

Weinidog, rwy'n falch iawn eich bod wedi mynd i ysbyty Cymru ddoe yng Nghaerdydd. Rwy'n siŵr fod hynny wedi'i werthfawrogi'n fawr gan yr holl staff ymroddedig. Mae'n frawychus, mae'n rhaid imi ddweud, fod ysbyty'r Mynydd Bychan yn cael y trafferthion mawr hyn, o gofio eu bod wedi gwneud gwaith gwych ar beidio â chadw ambiwlansys yn aros yn y gorffennol. Hefyd, mae llif cleifion, yn y gorffennol, wedi cael ei gynorthwyo gan fyddin binc o weithwyr gofal cymdeithasol, yn yr adran frys ac ar y wardiau. Felly, a ydych chi'n gallu taflu unrhyw olau pellach ar pam mae llif cleifion wedi arafu i'r fath raddau yn sydyn?

Diolch yn fawr. Rydych chi'n hollol gywir. Rwy'n credu bod y Mynydd Bychan wedi bod yn esiampl o weithgarwch adran argyfwng. O bryd i'w gilydd, maent wedi bod yn gostwng yn is na'r targed pedair awr o ran nifer y bobl sy'n cael eu gweld o fewn y targed hwnnw. Felly, maent wedi bod yn wirioneddol drawiadol. Rydym wedi bod yn anfon pobl yno, ond yn amlwg mae rhywbeth wedi mynd o'i le gyda'r llif y penwythnos penodol hwn.

Mae'n rhywbeth y bydd rhaid i ysbytai feddwl amdano, rwy'n credu, cydnabod y llif allan o ysbytai dros y penwythnos, oherwydd nid yw awdurdodau lleol yno i gefnogi'r llif hwnnw allan o ysbytai—fod angen cydnabod yr angen i geisio cael rhagor o bobl allan ar ddechrau'r penwythnos, gan wybod ei bod hi'n mynd i fod yn anodd cynnal y sefyllfa tan ddydd Sul.

Rwy'n credu y bydd rhai gwersi i Gaerdydd eu dysgu o ganlyniad i hyn. Yn sicr, gallaf ddweud wrthych fod y bwrdd gweithredol wedi penderfynu aros yn y sefyllfa parhad busnes am weddill heddiw a heno. Felly, hoffwn annog y cyhoedd i beidio â defnyddio'r adran frys yng Nghaerdydd oni bai bod hynny'n gwbl angenrheidiol. 

I thank the Minister. The next item will be the question from Heledd Fychan, to be answered by the Minister for Education and the Welsh Language.

This is very disappointing indeed. Increasing the use of the Welsh language has been a clear priority for me, as it has been for the Member, from the very outset. We have been in contact with the office of the Welsh Language Commissioner, and I understand that the commissioner will write to HSBC today in order to see what can be done about this situation.

Thank you very much, and I appreciate that we speak with one voice on this. Clearly, it was very disappointing to receive an e-mail this morning, in English, from HSBC, that stated also:

'Rydym wedi cadarnhau bod pob cwsmer yn gallu bancio yn Saesneg'.

Bearing in mind their website, which states the following— 

'We're committed to the life, culture and people of Wales and our aim is to embrace the Welsh language throughout all our branches in Wales, and, by doing so, provide the highest quality of service to our customers'—

I think that the letter shows, entirely contrary to that, that there is no understanding among HSBC in terms of what offering a bilingual service entails, and what the rights of people are to use the Welsh language here in Wales. So, I do hope that we, as Members of the Senedd, can speak with one voice in terms of writing and speaking to HSBC, to ensure that the views of all those whom we represent are firmly shared in that regard.

I'm sure that you will be aware, Minister, of the report by the previous Welsh Language Commissioner in 2015, in terms of the statutory review of Welsh language services at high-street banks in Wales. Although they aren't subject to the standards regime, clearly, there have been a number of conversations over the years with this sector in terms of the importance of the Welsh language.

One of the things that the commissioner said back in 2015 was that these changes that are taking place within the sector—. Clearly, in closing more branches, and with more people using apps and so on to contact their banks, there will be fewer opportunities for customers to use the Welsh language as they deal with their banks, and a number of recommendations were made in that report to increase the use of Welsh digitally, but also to ensure that they promote the services that they provide.

I think it's important to note, interestingly, that the majority of complaints received with regard to Welsh language telephone services were related to HSBC back in 2015, so there are questions to be asked about how they responded to that. But specifically, may I ask whether there have been any conversations between the Welsh Government and the banking sector as a result of the recommendations made? And may I ask, therefore, whether you feel that there is a clear case to extend the statutory responsibilities with regard to the Welsh language to private businesses such as banks?

I thank the Member for those supplementary questions. She knows that banks can't be subject to standards—they're not listed in the Welsh Language (Wales) Measure 2011 as a sector. She also knows that a work programme has been agreed with Plaid Cymru on extending the standards regime more generally.

What I would say is that this is not good enough from this particular bank. There are developments happening in terms of how services are provided. That is something that happens as a result of socioeconomic changes. But, as it happens, digital developments provide further opportunities to provide the kinds of services that are suited to individuals. That is an opportunity rather than a threat, and I would expect to see businesses of all kinds looking creatively at how they can use those developments to support people's banking choices in this context.

I am shocked, as it happens, that the numbers using the Welsh language phone line are as low as the letter states. I got the same letter this morning in light of my role as a Member of this Senedd rather than as Minister, and I was surprised to see that the numbers are so low. I wonder if that tells us something about how the service is being promoted and provided. Is it as easy to access the service through the medium of Welsh as it is in English, for example? 

So, we need to be creative in this context. It doesn't cost more to employ someone who speaks Welsh and English than it does to employ someone who works only through the medium of English. The letter says that half the branches in Wales employ Welsh speakers. Can we look creatively at the contribution that they can make, perhaps? So, there are a number of things, and I would hope that a company with the kind of capacity and reach and resources as HSBC could look creatively at the way that they can reverse this decision, and look creatively again at how they can meet the needs of Welsh-speaking customers.

Thank you, Llywydd, for allowing this question. Minister, I'm very disappointed with the announcement today that HSBC will be closing its Welsh language customer telephone service in January, providing a call-back service alone. The closure of bank branches has left holes in our high streets and has posed many challenges for customers, particularly for those older people and those in rural areas of Wales, and now, it appears, for those who wish to use the Welsh language. For a bank that once described itself as 'The world's local bank' and which provides services in a range of different languages worldwide, the decision to target the Welsh language for cuts could be considered insensitive. The proposal of a call-back service, which could take up to three days after the initial call is made, could be seen as nothing else other than a token gesture.

What powers do you have as a Welsh Government, perhaps through the office of the Welsh Language Commissioner, to ensure that HSBC continues to offer a service to customers who wish to bank through the medium of Welsh on an equal basis to those who wish to bank through the medium of English? Also, was the Welsh Government aware of this decision ahead of time, and if so, what discussions have you had with HSBC to ask them to change their minds? Thank you, Dirprwy Lywydd.

I received the letter this morning, as did everyone else. So, that was the first I'd heard of the decision by HSBC. Other organisations—. We've had a recent discussion in the Chamber on Duolingo. As it happens, they've agreed to a meeting in light of a letter that I wrote, to see what we can do in order to review that decision. I'd be happy to provide a report to the Senedd in due time once that meeting has taken place. But we do want to see as many opportunities to use the Welsh language in all aspects of our lives as possible. We must bear in mind that many of us find it easier to use the Welsh language in the context of something as important as our home finances, so there's a particular responsibility to provide services in that context. Setting standards on the banks isn't an option in terms of the Welsh language Measure, but the commissioner has a relationship with the sector in this area, and she will be writing to the bank.

Weinidog, rwy'n hynod siomedig ynghylch y penderfyniad hwn gan HSBC. Mae'n un y mae'n rhaid iddynt ei wrthdroi ar unwaith. Yn eu cyhoeddiad yn eu llythyr at Aelodau'r Senedd heddiw, maent wedi methu deall pwysigrwydd y Gymraeg i bobl Cymru. Mae'r Gymraeg yn iaith fyw. Dyma'r dewis a ffafrir gan lawer wrth ddefnyddio gwasanaethau bancio. Weinidog, a ydych yn cytuno bod hon yn enghraifft arall o fanciau'r stryd fawr yn gwneud cam â chymunedau, ac y dylai fod yn alwad iddynt ddeffro? A'n neges i'r sector bancio yw ein bod yn disgwyl rhagor o wasanaeth yn Gymraeg, gan gynnwys gwasanaethau wyneb yn wyneb, ar-lein a dros y ffôn. Ac a ydych yn cytuno â mi ymhellach, Weinidog, fod hyn yn cryfhau'r achos dros fanc cymunedol cwbl ddwyieithog i Gymru?

Yn sicr, rwy'n cytuno â'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod am bwysigrwydd banc cymunedol i Gymru i allu darparu anghenion cwsmeriaid yn y ddwy iaith yng Nghymru—yn wir, mewn nifer fawr o ieithoedd yng Nghymru, fel y mae'n digwydd. Rwy'n cytuno bod y llythyr yn siomedig. Rwy'n credu bod her, onid oes, i fanciau feddwl yn ddychmygus ynglŷn â sut y gallant gymhwyso mewn cyd-destun cenedlaethol o fewn y DU yr hyn y maent, yn haeddiannol, mor falch o'i gyflawni'n rhyngwladol—y gallu i gwsmeriaid ledled y byd gael gwasanaethau mewn iaith o'u dewis. Mae hynny'n berthnasol yn yr un modd yn y DU, yng Nghymru, fel y mae yn unrhyw un o'r nifer o wledydd lle mae'r banciau hyn yn gweithredu'n llwyddiannus iawn ac yn falch iawn o'r gwaith y maent yn ei wneud yno. Rwy'n credu mai'r her yw i'r banc edrych eto ar sut y gall ddefnyddio'r gweithlu Cymraeg presennol sydd ganddo, pa feddwl sydd wedi'i roi i'r cyfraniad y gellid ei wneud yn y cyd-destun hwnnw. Os yw'n wir i ddweud, fel y mae'r llythyr yn nodi, eu bod yn cael 22 galwad y dydd, ni fyddai rhywun wedi meddwl bod y gofyniad i roi adnoddau tuag at hynny mor feichus fel y byddai y tu hwnt i'w gallu i feddwl yn greadigol am hyn.

I'll declare an interest as a customer of HSBC and one who uses the Welsh language line. In my constituency, as across Wales, banks, including HSBC, have turned their backs on their communities in terms of the physical presence. But no matter, the banks say, you can bank online or by phone. As it happens, my branch is still open. Over the years I've always banked there through the medium of Welsh, and that's very important to me. I can't bank online through the medium of Welsh. I've asked HSBC why not. The suggestion is that they're working on this. But I have, to date, been able to bank by phone through the medium of Welsh. Not enough of us do that, according to HSBC. But in response to the Minister, no, it isn't as easy. There's a number on my bank card for how to contact HSBC. That's not the Welsh language line, but the English language line. So we need to work on that. But the service is closing in this way:

'Rydym wedi cadarnhau bod pob cwsmer yn gallu bancio yn Saesneg'.

(1) it's not true—there are some people who are far more confident banking through the medium of Welsh; and (2) if that's the attitude, why do anything through the medium of Welsh if we can all speak English? And this comes from a bank that has a very strong tradition of support for the Welsh language. The Midland, I think, the predecessor of HSBC, was the very first advertiser on S4C, and Emrys Evans, behind his desk, saying 'The Midland Bank has done its best for Wales over the years', if I remember that rightly. I'm quite sure that Emrys Evans would be very disappointed with this decision today. Does the Minister agree with me that this is a step that is contrary to the message the banks want us to hear, namely that when they close branches, that they do continue to serve the communities in alternative ways?

I do agree with that. It is also contrary to our aim as a Government, which is shared widely across this Senedd, that the Welsh language belongs to us all, and that people should have the opportunity to use the language in doing something as personal as banking.

Like Rhun ap Iorwerth, I'm a customer of HSBC, and I'm disappointed with the letter that we received this morning—as the commissioner was before the committee answering questions on all of this, as it happens. I think we need to respond in two ways. First, as has been mentioned already during this session, the main method of banking at the moment is through apps and online and I think that we do need to emphasise the need for bilingual provision in the apps that we use. I think that's more important in a way than the telephone line.

And secondly, we need to have a discussion amongst ourselves as Welsh-speaking Welsh people to use more of the services that are currently available. Because one of the issues that we see, and you'll understand this, Minister, is that organisations provide a Welsh language service, but it isn't being used. And that's happened time and time again, because, as Welsh people, sometimes we choose to use the English language, and sometimes we feel more comfortable speaking English, and other times we don't know that the Welsh language provision is available. So, I do think we need to think about that and to ensure that the technology that we currently use is available through the medium of Welsh, and the apps, telephones and so on don't care what language you use, of course, and that's where the future lies.

Well, I agree with the Member on that and his commitment to Welsh-medium technology is well known and clear, and I share that commitment. We talk regularly, don't we, about usage, usage, usage being the way to ensure that our language prospers, and we have to look at that in the broadest sense, and what the Member said is quite right in that regard. We perhaps need, not just to use the Welsh language in our communities, but make the conscious decision—each and every one of us who can—to choose to use services in the Welsh language so that we show that the type of demand that is certainly true on the ground—that that happens in these services as well.

And finally, Mabon ap Gwynfor.

Thank you, Dirprwy Lywydd. Well, I too bank with HSBC, and I and my family went to the Midland at that time because they provided services through the medium of Welsh and because they were supportive of the Welsh language. So, I've been very disappointed by this announcement on a personal level. But as you can imagine, Minister, in Dwyfor Meirionydd, there are Welsh-speaking communities with people who want to bank and want to live their lives through the medium of Welsh. 

We've heard about banks closing time and time again, with HSBC coming to us to say, 'Well, don't worry, you'll have this provision on the phone, you'll have this provision through several other ways.' And now, the only provision that they have through the medium of Welsh, namely the phone service, is being closed, so they're letting our communities down once again.

I, as it happens, am one of those who banks with an app too. There is no Welsh-medium service there, so I would urge you to have a conversation with the bank to put pressure on them to provide these services through the medium of Welsh and to maintain that telephone service, particularly for those older people who feel far more comfortable banking through the medium of Welsh and who need this service.

But further to that, doesn't it show that the 1993 Welsh Language Act originally, which includes public services, is insufficient and that the Welsh Language (Wales) Measure 2011 isn't sufficiently robust and that we need to adapt this legislation to include essential services provided privately, such as banking, and ensure that banks are included in legislation to ensure that they provide Welsh-medium services and bilingual services?

Well, regulation is one approach. We have a joint programme to extend standards. I should declare that I don't bank with HSBC as it happens. [Laughter.] Everyone seems to be informing us of who they bank with, but just to be clear on that.

I would also say that what's encapsulated in the Member's question is this: there are changes happening in our communities and some of those changes are detrimental to people's relationship with their high street and with their wider communities, but there is also a broad understanding that changes at one level are inevitable. But in order to maintain people's faith in the commitments that companies and organisations make as a result of those changes, we must ensure that the promises made, in terms of service provision, are kept, and also, in going through that process, that these companies should seek creative, alternative ways of continuing to meet the needs that are so apparent, and they should do that by using technology and other approaches. So, I do hope that the bank can look again at this decision. And I will be having further conversations with the commissioner on that issue.

I thank the Minister.

Item 4 is the 90-second statements, and the first statement is from Jane Dodds.