Y Cyfarfod Llawn
Plenary
01/03/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yw'r eitem gyntaf. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Peredur Owen Griffiths.
Good afternoon and welcome, everyone, to this Plenary session. The first item is questions to the Minister for Social Justice. The first question is from Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd, a Dydd Gŵyl Dewi hapus i bawb.
Thank you, Llywydd, and a happy St David's Day to everyone.
1. Beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i helpu teuluoedd yn Nwyrain De Cymru sydd wedi mynd i ddyled? OQ59162
1. What is the Government doing to help families in South Wales East who have fallen into debt? OQ59162
Diolch yn fawr. Dydd Gŵyl Dewi hapus i chi i gyd y prynhawn yma.
Thank you very much. Happy St David's Day to you all this afternoon.
During the first half of this financial year, 16,553 people accessed our single advice fund services in South Wales East and were helped to have debts totalling £1.1 million written off and to claim additional income of £8.1 million.
Yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn ariannol hon, defnyddiodd 16,553 o bobl wasanaethau ein cronfa gynghori sengl yn Nwyrain De Cymru, a chawsant gymorth i ddileu cyfanswm o £1.1 miliwn o ddyledion ac i hawlio incwm ychwanegol o £8.1 miliwn.
Diolch am yr ateb yna, Weinidog.
Thank you for that response, Minister.
In the recently published Bevan Foundation document, 'A snapshot of poverty in winter 2023', debt was found to be a significant problem. More than a quarter of people surveyed borrowed money between October 2022 and January 2023, with 13 per cent being in arrears on at least one bill. Furthermore, more than one in 10 were also worried about losing their home over the next three months, with mortgage holders becoming increasingly concerned. We all know who is largely to blame for this. Even the Tories in this Chamber know this deep down, but the question is: what are we going to do about it?
I'd like to know what developments have been made in the campaign to crack down on energy companies forcing households to have prepayment meters. It's obscene that families are being plunged into fuel poverty at a time when gas and electric operations are making record profits. And I'd also like to know what dialogue and progress has been made in tandem with the Enforcement Conduct Board to crack down on rogue debt collection companies since I raised it last month. Diolch.
Yn y ddogfen a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Sefydliad Bevan, 'A snapshot of poverty in winter 2023', canfuwyd bod dyled yn broblem sylweddol. Roedd mwy na chwarter y bobl a holwyd wedi benthyca arian rhwng mis Hydref 2022 a mis Ionawr 2023, gydag 13 y cant mewn ôl-ddyledion ar o leiaf un bil. Yn ychwanegol at hynny, roedd mwy nag un o bob 10 hefyd yn poeni am golli eu cartref dros y tri mis nesaf, gyda deiliaid morgeisi yn dod yn fwyfwy pryderus. Gŵyr pob un ohonom pwy sydd ar fai am hyn i raddau helaeth. Mae hyd yn oed y Torïaid yn y Siambr hon yn gwybod hyn yn y bôn, ond y cwestiwn yw: beth a wnawn yn ei gylch?
Hoffwn wybod pa ddatblygiadau a wnaed yn yr ymgyrch i atal cwmnïau ynni rhag gosod mesuryddion rhagdalu gorfodol mewn aelwydydd. Mae'n warthus fod teuluoedd yn cael eu gorfodi i mewn i dlodi tanwydd ar adeg pan fo cwmnïau nwy a thrydan yn gwneud elw mwy nag erioed. A hoffwn wybod hefyd pa ddeialog a gafwyd a pha gynnydd a wnaed ar y cyd â'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi i fynd i'r afael â'r cwmnïau casglu dyledion ofnadwy hyn ers imi godi'r mater fis diwethaf. Diolch.
Diolch yn fawr. We can't underestimate, can we, the financial challenges being faced by so many households across Wales. In fact, today's figures are estimating in the millions—2.5 million again into fuel poverty. What we're doing is targeting financial support to households to help maximise income and avoid falling into debt. But, I mean, clearly, there are issues that also lie very much within the responsibility of the UK Government, and I'm particularly concerned about the impact on the most vulnerable households, which, as you say, are often those who are on prepayment meters.
I think this is where the work that we've been doing yesterday—. In fact, I met with Ofgem officials, and I met with the Ofgem board only a few weeks ago, and pressed Ofgem to consider Wales's most vulnerable households when using their regulatory powers to review energy suppliers' practice. I also said, in terms—. I asked them questions about their review into British Gas. I asked them about reviews into other energy suppliers. I also said that although they are banning the installation of prepayment meters until the end of March, that should be extended. I called for it to be extended because they are undertaking some reviews on other suppliers, I understand. And I called for the social tariff.
Can I say that I'm very pleased to have met with the Enforcement Conduct Board and also raised this with Ofgem and suggested—and I'm making this clear to Ofgem and the UK Government—that debt collectors employed by energy suppliers should be accredited by the Enforcement Conduct Board?
Diolch yn fawr. Ni allwn fychanu'r heriau ariannol y mae cymaint o aelwydydd ledled Cymru yn eu hwynebu. Yn wir, mae'r ffigurau heddiw yn amcangyfrif yn y miliynau—2.5 miliwn arall yn mynd i mewn i dlodi tanwydd. Yr hyn rydym yn ei wneud yw targedu cymorth ariannol at aelwydydd er mwyn rhoi cymorth iddynt wneud y mwyaf o'u hincwm ac osgoi mynd i ddyled. Ond yn amlwg, mae rhai materion sy'n rhan o gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, ac rwy'n arbennig o bryderus am yr effaith ar yr aelwydydd mwyaf agored i niwed, sef y rhai, fel y dywedwch, sy'n aml ar fesuryddion rhagdalu.
Credaf mai dyma ble mae'r gwaith y buom yn ei wneud ddoe—. A dweud y gwir, cyfarfûm â swyddogion Ofgem a chyfarfûm â bwrdd Ofgem ychydig wythnosau yn ôl, a phwysais ar Ofgem i ystyried yr aelwydydd mwyaf agored i niwed yng Nghymru wrth ddefnyddio eu pwerau rheoleiddio i adolygu arferion cyflenwyr ynni. Dywedais hefyd, o ran—. Gofynnais gwestiynau iddynt ynglŷn â'u hadolygiad o Nwy Prydain. Gofynnais iddynt am eu hadolygiadau o gyflenwyr ynni eraill. Dywedais hefyd, er eu bod yn gwahardd gosod mesuryddion rhagdalu tan ddiwedd mis Mawrth, y dylid ymestyn y cyfnod hwnnw. Galwais am iddo gael ei ymestyn, gan eu bod yn cynnal rhai adolygiadau o gyflenwyr eraill, yn ôl yr hyn a ddeallaf. A galwais am y tariff cymdeithasol.
A gaf fi ddweud fy mod yn falch iawn o fod wedi cyfarfod â’r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi, ac wedi codi hyn gydag Ofgem ac wedi awgrymu—ac rwy’n dweud hyn yn glir wrth Ofgem a Llywodraeth y DU—y dylai casglwyr dyledion a gyflogir gan gyflenwyr ynni fod wedi'u hachredu gan y Bwrdd Ymddygiad Gorfodi?
I'd like to wish you and all of my colleagues here in the Chamber and beyond a very, very happy St David's Day. Minister, I know that you've probably heard this line from many of my colleagues over time and over many years, but it's no secret that Labour has sadly been running our NHS into the ground, with nearly 600,000 patients languishing on waiting lists. We also have more than 45,000 people waiting over two years for treatment. Many of those stuck on waiting lists can't take the pain any more and are in fact turning to private healthcare. Quite a few of my constituents, in fact, in south-east Wales are landing themselves in extremely difficult financial situations because they have no choice but to go private. One constituent had to pay privately for a laparoscopy because their mental health was suffering so much as a result of the pain that they were going through on a daily basis. The patient has said, and I quote, 'I am lucky I could do this, although it has left me in £4,000-worth of debt.' Another individual from south-east Wales took out a personal loan for private surgery and then it was discovered that she had stage 4 endometriosis. Unfortunately, she could not afford any further treatment and is still paying off her loan. So, Minister, my question is: what do you say to the patients who are falling into debt and financial difficulty as a direct result of the Welsh Government's failure to address NHS waiting times? Thank you.
Hoffwn ddymuno Dydd Gŵyl Dewi hapus iawn i chi a fy holl gyd-Aelodau yma yn y Siambr a thu hwnt. Weinidog, gwn eich bod wedi clywed y llinell hon gan lawer o fy nghyd-Aelodau dros amser a thros y blynyddoedd mwy na thebyg, ond nid yw'n gyfrinach fod Llafur, yn anffodus, wedi bod yn dinistrio ein GIG, gyda bron i 600,000 o gleifion ar restrau aros. Mae gennym hefyd fwy na 45,000 o bobl yn aros dros ddwy flynedd am driniaeth. Ni all llawer o'r rheini ar restrau aros fyw gyda'r boen mwyach, ac maent yn troi at ofal iechyd preifat. Mae cryn dipyn o fy etholwyr yn ne-ddwyrain Cymru mewn sefyllfaoedd ariannol eithriadol o anodd gan nad oes ganddynt ddewis ond mynd yn breifat. Bu’n rhaid i un etholwr dalu’n breifat am laparosgopi am fod eu hiechyd meddwl yn dioddef i'r fath raddau o ganlyniad i’r boen roeddent yn ei dioddef bob dydd. Mae'r claf wedi dweud, ac rwy'n dyfynnu, 'Rwy'n ffodus fy mod wedi gallu gwneud hyn, er ei fod yn golygu fy mod mewn dyled o £4,000.' Cafodd unigolyn arall o dde-ddwyrain Cymru fenthyciad personol ar gyfer llawdriniaeth breifat, ac yna darganfuwyd bod ganddi endometriosis cam 4. Yn anffodus, ni allai fforddio unrhyw driniaeth bellach, ac mae'n dal i dalu ei benthyciad yn ôl. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn yw: beth a ddywedwch wrth y cleifion sy'n mynd i ddyled a thrafferthion ariannol o ganlyniad uniongyrchol i fethiant Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael ag amseroedd aros y GIG? Diolch.
Well, I find this an extraordinary question, I have to say, Natasha—an extraordinary question—when we have our national health service, which we are proud of, born in Wales, free at the point of access, and delivering day in, day out care and treatment to thousands of people across Wales, including your constituents. Yes, I'm concerned with people who are falling into debt, and falling into debt because of the UK Government's policies, I would have to say. And will you join me, Natasha Asghar, and your colleagues here, in calling for the UK Government not to increase the energy price guarantee from £2,500 to £3,000 in April, and to ensure that vulnerable householders are protected from disconnection, as happens in the water industry? This is something that your Government can do, and then, of course, it would help people, for whatever reason that they may be falling into debt.
Wel, credaf fod hwn yn gwestiwn rhyfeddol, mae'n rhaid imi ddweud, Natasha—cwestiwn rhyfeddol—pan fo gennym wasanaeth iechyd gwladol rydym yn falch ohono, a anwyd yng Nghymru, sy'n rhad ac am ddim i'w ddefnyddio, ac sy'n darparu gofal a thriniaeth i filoedd o bobl ledled Cymru bob dydd, gan gynnwys eich etholwyr chi. Ydw, rwy’n pryderu am bobl sy’n mynd i ddyled, ac yn mynd i ddyled oherwydd polisïau Llywodraeth y DU, byddai’n rhaid imi ddweud. Ac a wnewch chi ymuno â mi, Natasha Asghar, a’ch cyd-Aelodau yma, i alw ar Lywodraeth y DU i beidio â chynyddu’r warant pris ynni o £2,500 i £3,000 ym mis Ebrill ac i sicrhau bod deiliaid tai sy’n agored i niwed yn cael eu hamddiffyn rhag cael eu datgysylltu, fel sy’n digwydd yn y diwydiant dŵr? Mae hyn yn rhywbeth y gall eich Llywodraeth ei wneud, ac yna, wrth gwrs, byddai'n helpu pobl sy'n mynd i ddyled am ba reswm bynnag.
2. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y bydd canlyniadau'r adolygiad ffyrdd yn ei chael ar hybu ffyniant a mynd i'r afael â thlodi yng ngogledd Cymru? OQ59168
2. What assessment has the Minister made of the impact that the road review outcomes will have on promoting prosperity and tackling poverty in north Wales? OQ59168
Thank you for your question. 'Llwybr Newydd' and our response to the roads review set out a vision for a transport system that is good for society, the environment and the economy. Our national transport delivery plan is aligned with the programme for government, promoting prosperity and tackling poverty.
Diolch am eich cwestiwn. Roedd 'Llwybr Newydd' a'n hymateb i'r adolygiad ffyrdd yn nodi gweledigaeth ar gyfer system drafnidiaeth sy'n dda i'r gymdeithas, yr amgylchedd a'r economi. Mae ein cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth wedi'i alinio â’r rhaglen lywodraethu, i hyrwyddo ffyniant a helpu i drechu tlodi.
Thank you, Minister, for that response. As you will know, almost all major road building and upgrade projects across north Wales have been scrapped with this roads review, which is quite staggering for my residents in north Wales. Communities and residents that I represent have been let down again by this Labour Welsh Government. Minister, private road transport is the only practical option for many of my residents in north Wales because of the rurality and the lack of public transport options. Eighty-five per cent of people rely on a car or motorbike to go about their daily lives, including going to work, tackling poverty, which I know you're passionate about as much as I am. And the Confederation of British Industry Wales have outlined that, when supporting our environment, we need to ensure that the solutions don't damage the economy, because these decisions need to both protect our environment and promote prosperity and tackle poverty, which this roads review is not going to achieve. So, in light of this, Minister, what is your response to the legitimate concerns from my residents that this roads review will hold back the people of north Wales even further, whilst having a negative impact on promoting prosperity and tackling poverty?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae bron bob prosiect adeiladu ac uwchraddio ffyrdd mawr ledled gogledd Cymru wedi cael ei atal gyda'r adolygiad ffyrdd hwn, sy'n eithaf syfrdanol i fy nhrigolion yng ngogledd Cymru. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi gwneud tro gwael unwaith eto â'r cymunedau a'r trigolion rwy'n eu cynrychioli. Weinidog, trafnidiaeth breifat ar y ffordd yw’r unig opsiwn ymarferol i lawer o fy nhrigolion yn y gogledd oherwydd natur wledig yr ardal a’r diffyg opsiynau trafnidiaeth gyhoeddus. Mae 85 y cant o bobl yn dibynnu ar geir neu feiciau modur i fyw eu bywydau bob dydd, gan gynnwys mynd i'r gwaith, trechu tlodi, sy'n rhywbeth y gwn eich bod yr un mor angerddol â minnau yn ei gylch. Ac mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru wedi nodi, wrth inni gefnogi ein hamgylchedd, fod angen inni sicrhau nad yw’r atebion yn niweidio’r economi, gan fod angen i'r penderfyniadau hyn ddiogelu ein hamgylchedd a hyrwyddo ffyniant a threchu tlodi, sy'n rhywbeth nad yw'r adolygiad ffyrdd hwn yn mynd i'w gyflawni. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, beth yw eich ymateb i bryderon dilys fy nhrigolion y bydd yr adolygiad ffyrdd hwn yn amharu hyd yn oed ymhellach ar bobl gogledd Cymru, ac yn cael effaith negyddol ar y gwaith o hybu ffyniant a threchu tlodi?
Thank you for that question. I would like to refer to the comments that were made by the Deputy Minister for Climate Change when he gave his statement last week. He did say, and we recognise, that as people drive more, fewer people use public transport, resulting in fewer services being viable, leaving people with even fewer alternatives. And this, in terms of tackling poverty and inequality, disproportionately disadvantages women and people on low incomes. We know, from the data, that they're the most dependent on public transport. And we know that people are often forced into being dependent on running a car to access work, and it can be punitive in terms of that cost. So, we need to make sure that we are making that change that will stop doing the same thing over and over, because it's not working, and we need to invest in real, sustainable alternatives—and, of course, that is rail, bus, walking and cycling projects—if we are to reach net-zero targets. This is about tackling climate change after all. It's the huge commitment that, across the Chamber, but led by the Welsh Government, we want to achieve.
Diolch am eich cwestiwn. Hoffwn gyfeirio at y sylwadau a wnaed gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd pan wnaeth ei ddatganiad yr wythnos diwethaf. Fe ddywedodd, ac rydym ni'n cydnabod, wrth i bobl yrru mwy, fod llai o bobl yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, gan arwain at lai o wasanaethau hyfyw, a gadael pobl â hyd yn oed llai o ddewisiadau amgen. Ac o ran trechu tlodi ac anghydraddoldeb, mae hyn yn rhoi menywod a phobl ar incwm isel dan anfantais anghymesur. Gwyddom o'r data mai hwy sy'n dibynnu fwyaf ar drafnidiaeth gyhoeddus. A gwyddom fod pobl yn aml yn cael eu gorfodi i fod yn ddibynnol ar geir i gael mynediad at waith, ac y gall hynny fod yn gosbol, o ran y gost. Felly, mae angen inni sicrhau ein bod yn gwneud y newid a fydd yn golygu ein bod yn rhoi’r gorau i wneud yr un peth drosodd a throsodd, gan nad yw hynny’n gweithio, ac mae angen inni fuddsoddi mewn dewisiadau amgen cynaliadwy go iawn—sef, wrth gwrs, trenau, bysiau, prosiectau beicio a cherdded—os ydym am gyflawni ein targedau sero net. Mae'n ymwneud â mynd i'r afael â newid hinsawdd wedi'r cyfan. Dyna'r ymrwymiad enfawr rydym ni, ar draws y Siambr, ond dan arweiniad Llywodraeth Cymru, am ei gyflawni.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Minister, thank you for attending the cross-party group on fuel poverty and energy efficiency meeting in November, when concern was raised by Gwynedd Council's fuel poverty officer that there are high levels of non-compliant stock with the Welsh housing quality standard in Gwynedd. When he asked you whether you could comment on the high levels of non-compliant stock with the Welsh housing quality standard, or WHQS, in Gwynedd, you noted the point for officials to take back to the Minister for Climate Change. When I subsequently raised this with the Minister for Climate Change in this Chamber, she asked me to send her further details, which I did. And in her response, she stated that,
'As at 31 March 2022, 100 per cent of social housing dwellings were compliant with WHQS, 78 per cent fully compliant, but 22 per cent were only compliant subject to an acceptable fail'.
Given your overarching responsibility for fuel poverty in the Welsh Government, how do you respond to official figures showing that almost 30 per cent of the social housing stock in Gwynedd is termed 'acceptable fails', equivalent to the level in Flintshire, and rising to almost 42 per cent in Denbighshire, that Anglesey has the highest level of prepayment meters in Wales, at almost 29 per cent, followed by Gwynedd at almost 22 per cent, and to the statement made to me by Gwynedd Council's fuel poverty officer, when I met him last week, that, in Gwynedd and Anglesey, where the rent is the same and yet energy costs can be significantly higher, this appears to be linked to broader rural off-gas and older property issues?
Diolch, Lywydd. Weinidog, diolch am fynychu'r cyfarfod trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni ym mis Tachwedd, pan leisiwyd pryder gan swyddog tlodi tanwydd Cyngor Gwynedd fod lefelau uchel o'r stoc dai yng Ngwynedd nad yw’n cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru. Pan ofynnodd i chi a allech roi sylwadau ar y lefelau uchel o stoc dai nad yw’n cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru yng Ngwynedd, fe wnaethoch nodi'r pwynt er mwyn i swyddogion ei gyfleu i'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Pan godais hyn yn ddiweddarach gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd yn y Siambr hon, gofynnodd imi anfon rhagor o fanylion ati, a gwneuthum hynny. Ac yn ei hymateb, dywedodd,
'Ar 31 Mawrth 2022, roedd 100 y cant o anheddau tai cymdeithasol yn cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru, 78 y cant yn cydymffurfio’n llawn, ond roedd 22 y cant yn cydymffurfio yn amodol ar fethiant derbyniol yn unig'.
O ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, sut rydych yn ymateb i ffigurau swyddogol sy’n dangos bod bron i 30 y cant o’r stoc dai cymdeithasol yng Ngwynedd yn cael eu galw'n ‘fethiannau derbyniol’, sy’n cyfateb i’r lefel yn sir y Fflint, gan godi i bron i 42 y cant yn sir Ddinbych; mai Ynys Môn sydd â’r lefel uchaf o fesuryddion rhagdalu yng Nghymru, ar bron i 29 y cant, ac yna Gwynedd ar bron i 22 y cant, ac i’r datganiad a wnaed gan swyddog tlodi tanwydd Cyngor Gwynedd, pan gyfarfûm ag ef yr wythnos diwethaf, fod y rhent yr un fath yng Ngwynedd ac Ynys Môn, ac eto, gall costau ynni fod yn sylweddol uwch, a'i bod yn ymddangos bod hyn yn gysylltiedig â materion ehangach yn ymwneud ag eiddo nad yw ar y grid nwy ac eiddo hŷn?
Clearly, this is an issue where across Government, working with my colleague the Minister for Climate Change, Julie James, we are leading on this all-important issue with our Warm Homes programme, which, of course, is now moving into an iteration for its next development, which will be about a demand-led approach. And, of course, that will help to address these issues.
I'm glad that you've raised the point about the fact that a great many people are very vulnerable on prepayment meters, and I hope you also will have heard my call again, and, actually, I think even Grant Shapps is saying he's sympathetic to the prospect of, actually, the UK Government not increasing the energy price guarantee from April. I think this is a key call that we must make across this Chamber today, because we need to make sure that we can support those most vulnerable households on prepayment meters. And, also, I hope you will be supportive of my calls for a social tariff as well, which, indeed, the UK Government and Ofgem have said that they are beginning to look at. But we have a serious issue here in terms of those who are most vulnerable, and, also, of course, the work that is being undertaken in terms of the retrofit of social housing is moving at pace with the allocation of funding this year and next.
Yn amlwg, mae hwn yn fater lle rydym ni, yn drawslywodraethol, a thrwy weithio gyda fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, yn arwain ar y mater hollbwysig hwn gyda’n rhaglen Cartrefi Clyd, sydd, wrth gwrs, bellach yn agosáu at iteriad ar gyfer ei datblygiad nesaf, a fydd yn ymwneud ag ymagwedd sy'n seiliedig ar alw. Ac wrth gwrs, bydd hynny'n helpu i fynd i'r afael â'r materion hyn.
Rwy'n falch ichi godi'r pwynt am y ffaith bod llawer iawn o bobl ar fesuryddion rhagdalu yn agored iawn i niwed, ac rwy'n gobeithio y byddwch hefyd wedi clywed fy ngalwad eto, ac mae hyd yn oed Grant Shapps, rwy'n credu, wedi dweud ei fod yn cydymdeimlo, mewn gwirionedd, na ddylai Llywodraeth y DU gynyddu'r warant pris ynni o fis Ebrill ymlaen. Credaf fod hon yn alwad allweddol y mae’n rhaid inni ei gwneud ar draws y Siambr hon heddiw, gan fod angen inni sicrhau y gallwn gefnogi’r aelwydydd mwyaf agored i niwed sydd ar fesuryddion rhagdalu. Ac rwy'n gobeithio hefyd y byddwch yn cefnogi fy ngalwadau am dariff cymdeithasol hefyd, ac mae Llywodraeth y DU ac Ofgem yn wir wedi dweud eu bod yn dechrau edrych arno. Ond mae gennym fater difrifol yma gyda'r rhai mwyaf agored i niwed, a hefyd, wrth gwrs, mae'r gwaith sy'n cael ei wneud ar ôl-osod tai cymdeithasol yn mynd rhagddo'n gyflym gyda'r dyraniad cyllid ar gyfer eleni a'r flwyddyn nesaf.
Thanks. Well, I'll leave the primary point you made for the topical question later, which, of course, is on that very subject. But this month's Bevan Foundation State of Wales briefing states that the energy efficiency of properties varies greatly across Wales, and that, although all social housing in Wales was deemed to comply with the Welsh housing quality standard, more than a fifth has at least one acceptable fail. Again, given your overarching responsibility for fuel poverty in the Welsh Government, and, as we move forward to WHQS 2023, how do you respond to Gwynedd Council's fuel poverty officer who asked me,
'How can we move on if we haven't finished the homework from the last granulation of WHQS, especially given the cost of retrofit for pre-1900 property',
and who stated,
'I had another quick glance at WHQS 2023. I didn't spot the magic words "acceptable fail", but there seems to be a healthy peppering of caveats, no clear acknowledgement of the differing starting places on the grid, and that getting an off-gas ex-Forestry Commission cottage from 1910 to SAP 80 is rather tricky'?
Diolch. Wel, rwyf am adael y prif bwynt a wnaethoch ar gyfer y cwestiwn amserol yn nes ymlaen, sydd ar yr union bwnc hwnnw wrth gwrs. Ond mae briff Cyflwr Cymru Sefydliad Bevan y mis hwn yn nodi bod effeithlonrwydd ynni eiddo'n amrywio’n sylweddol ledled Cymru, ac er y nodwyd bod holl dai cymdeithasol Cymru yn cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru, mae mwy nag un o bob pump yn cynnwys o leiaf un methiant derbyniol. Unwaith eto, o ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, ac wrth inni agosáu at safon ansawdd tai Cymru 2023, sut rydych yn ymateb i swyddog tlodi tanwydd Cyngor Gwynedd, a ofynnodd i mi,
'Sut y gallwn symud ymlaen os nad ydym wedi gorffen y gwaith cartref o'r fersiwn ddiwethaf o safon ansawdd tai Cymru, yn enwedig o ystyried cost ôl-osod eiddo a adeiladwyd cyn 1900’,
ac a ddywedodd,
'Cefais gipolwg sydyn arall ar safon ansawdd tai Cymru 2023. Ni welais y geiriau hud "methiant derbyniol", ond ymddengys bod tipyn go lew o gafeatau, heb unrhyw gydnabyddiaeth glir o'r gwahanol fannau cychwyn ar y grid, a'i bod braidd yn anodd cael un o hen fythynnod y Comisiwn Coedwigaeth a adeiladwyd ym 1910 nad yw ar y grid i fodloni SAP 80?'
Well, I'm sure all of those you've engaged with in north Wales, including local authorities, will have contributed to the latest consultation on the Welsh housing quality standard. The Welsh housing quality standard has been very important in terms of the standards in social housing, which you will recognise across Wales have been second to none. But it has had to be revised and reviewed in terms of the circumstances, and also our ambitions in terms of moving to net zero with the 20,000 social housing target that we've got. And, of course, that does mean that the Welsh housing quality standard is taking into account all of the issues that you raise.
But, as I said, the budget has been there. The funding has been made available by the Minister for Climate Change, in terms of the investment in retrofit for our social housing, and, indeed, the Welsh housing quality standard will move forward as a result of this consultation.
Wel, rwy’n siŵr y bydd pob un o’r rheini rydych wedi ymgysylltu â hwy yn y gogledd, gan gynnwys awdurdodau lleol, wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad diweddaraf ar safon ansawdd tai Cymru. Mae safon ansawdd tai Cymru wedi bod yn bwysig iawn o ran safonau tai cymdeithasol, y byddwch yn cydnabod eu bod wedi bod heb eu hail ledled Cymru. Ond bu’n rhaid eu diwygio a’u hadolygu o ran yr amgylchiadau, yn ogystal â'n huchelgeisiau o ran cyflawni sero net gyda’r targed o 20,000 o dai cymdeithasol sydd gennym. Ac wrth gwrs, golyga hynny fod safon ansawdd tai Cymru yn rhoi ystyriaeth i'r holl faterion a godwch.
Ond fel y dywedais, mae’r gyllideb wedi bod yno. Mae’r cyllid wedi'i ddarparu gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, a'r buddsoddiad i ôl-osod ein tai cymdeithasol, ac yn wir, bydd safon ansawdd tai Cymru yn symud ymlaen o ganlyniad i’r ymgynghoriad hwn.
Well, thank you. Again, I remember debating these issues 20 years ago in the predecessor Chamber, with similar responses, albeit in a different financial context. Unless points raised with me by Gwynedd Council's fuel poverty officer are addressed, the next Welsh Government's Welsh housing quality standard and Warm Homes programme will be starting on a false premise, and aiming for standards that cannot be achieved where needs are greatest, without creative presentation of data. Given your overarching responsibility for fuel poverty in the Welsh Government, how do you respond to the proposal by Gwynedd Council's fuel poverty officer for the next Welsh Government's Warm Homes programme to join up the Welsh Government's Nest scheme with the UK Government's energy company obligation scheme? And, given the climate change Minister's statement that she expects to procure a new, demand-led replacement scheme, which tackles both the climate emergency and fuel poverty, before the end of the year—there'll be no gap in provision between the new and existing programmes—how do you respond to concerns within the Fuel Poverty Coalition that this will allow the current Nest scheme to run into, say, April 2024, after next winter, before the next demand-led replacement scheme starts?
Wel, diolch. Unwaith eto, rwy'n cofio trafod y materion hyn 20 mlynedd yn ôl yn y Siambr flaenorol, gydag ymatebion tebyg, er mewn cyd-destun ariannol gwahanol. Oni chaiff y pwyntiau a nodwyd gan swyddog tlodi tanwydd cyngor Gwynedd eu hateb, bydd safon ansawdd tai Cymru a rhaglen Cartrefi Clyd y Llywodraeth nesaf yn dechrau ar gynsail ffug, ac yn anelu at safonau na ellir eu cyflawni lle mae’r anghenion mwyaf, heb gyflwyno data mewn ffordd greadigol. O ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, sut rydych yn ymateb i gynnig gan swyddog tlodi tanwydd Cyngor Gwynedd i raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth nesaf Cymru uno cynllun Nyth Llywodraeth Cymru â chynllun rhwymedigaeth cwmnïau ynni Llywodraeth y DU? Ac o ystyried datganiad y Gweinidog Newid Hinsawdd ei bod yn disgwyl caffael cynllun newydd, sy'n seiliedig ar alw, ac sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a thlodi tanwydd cyn diwedd y flwyddyn—ni fydd unrhyw fwlch yn y ddarpariaeth rhwng y cynllun newydd a'r rhaglenni presennol—sut rydych yn ymateb i bryderon y Gynghrair Tlodi Tanwydd y bydd hyn yn caniatáu i gynllun presennol Nyth redeg hyd at, dyweder, mis Ebrill 2024, ar ôl y gaeaf nesaf, cyn i'r cynllun nesaf sy'n seiliedig ar alw ddechrau?
Indeed, Mark Isherwood, I think you would have appreciated the discussion and scrutiny that I had on Monday at the Equality and Social Justice Committee about these very issues and the assurance I gave that there would be no gap between the Warm Homes schemes in terms of the existing scheme and the one that will move forward, which will be procured by the end of the year. And, of course, it will take on board lessons learnt, but it is also clearly ensuring that we work in collaboration wherever possible, not just indeed with our local authorities, as is crucial to the delivery of it, but also with the UK Government as well.
Yn wir, Mark Isherwood, credaf y byddech wedi gwerthfawrogi’r drafodaeth a’r craffu a wynebais ddydd Llun yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol am yr union faterion hyn a’r sicrwydd a roddais na fyddai unrhyw fwlch rhwng y cynlluniau Cartrefi Clyd o ran y cynllun presennol a'r un nesaf, a fydd yn cael ei gaffael erbyn diwedd y flwyddyn. Ac wrth gwrs, bydd yn ystyried y gwersi a ddysgwyd, ond mae hefyd yn amlwg yn sicrhau ein bod yn cydweithio lle bynnag y bo modd, nid yn unig gyda'n hawdurdodau lleol, sy'n hanfodol er mwyn ei gyflwyno, ond gyda Llywodraeth y DU hefyd.
Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths, ac mae'r cwestiynau i'w hateb gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol. Peredur Owen Griffiths.
Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths, and the questions will be answered by the Deputy Minister for Social Partnership. Peredur Owen Griffiths
Diolch, Llywydd. I welcome the mention of the real living wage in social care in your statement on fair work yesterday. Plaid Cymru has been a strong campaigner for many years for a pay increase for those dedicated and absolutely essential staff working in social care. One-off payments, like the one we saw during the pandemic, are welcome, but they are no substitute for being paid what you deserve. My concern is that cash boosts may not always filter down to those staff on the ground, including those third sector providers who have local authority contracts. What mechanisms or processes are being put in place to ensure that any cash injection to local authorities to improve the pay of social care staff is being passed on to those it is intended for, including those third sector partners?
Diolch, Lywydd. Rwy'n croesawu'r sôn am y cyflog byw gwirioneddol mewn gofal cymdeithasol yn eich datganiad ar waith teg ddoe. Mae Plaid Cymru wedi ymgyrchu'n gryf ers blynyddoedd lawer dros godiad cyflog i’r staff ymroddedig a chwbl hanfodol sy’n gweithio ym maes gofal cymdeithasol. Mae taliadau untro, fel yr un a welsom yn ystod y pandemig, i’w croesawu, ond nid ydynt yn gwneud y tro yn lle cael eich talu ar y lefel rydych yn ei haeddu. Fy mhryder yw ei bod yn bosibl na fydd hwb ariannol bob amser yn treiddio i lawr i staff ar lawr gwlad, gan gynnwys darparwyr trydydd sector sydd â chontractau awdurdod lleol. Pa fecanweithiau neu brosesau sy’n cael eu rhoi ar waith i sicrhau bod unrhyw chwistrelliad o arian parod i awdurdodau lleol i wella cyflogau staff gofal cymdeithasol yn cael ei drosglwyddo i’r rheini y’i bwriadwyd ar eu cyfer, gan gynnwys partneriaid trydydd sector?
I welcome the Member's interest in this area and very much share what he said in terms of the—whilst one-off payments are welcome, it is about the implementation of the real living wage, but actually the real living wage is just one part of an element of a fair work package and what we're seeking to do through the social care fair work forum to sustain the sector well into the future, as well as, what we discussed, as you said, in the statement around fair work today—yesterday, sorry; I'm losing track of days.
I'm working very closely with my colleague Julie Morgan to make sure that actually, clearly, we have the access more directly through local authorities, but also working through those commissioning services and the infrastructure that's in place to ensure that those payments are made promptly. And the Deputy Minister for Social Care and I did attend, just prior to the recess, an event not far from here in Cardiff, to celebrate the payment of the real living wage and the new uplift for social care workers. But, quite rightly, community groups there and care workers were holding our feet to the fire to go further and to actually support the real living wage right across Wales, but also across the sector as a whole, and it's very much something we're committed to in a sustainable way.
Rwy'n croesawu diddordeb yr Aelod yn y maes, ac rwy'n cytuno'n gryf â'r hyn a ddywedodd am—er bod taliadau untro i’w croesawu, mae'n ymwneud â thalu'r cyflog byw gwirioneddol, ond mewn gwirionedd, dim ond un rhan yw'r cyflog byw gwirioneddol o elfen o becyn gwaith teg a’r hyn rydym yn ceisio'i wneud drwy’r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol i gynnal y sector ymhell i’r dyfodol, yn ogystal â’r hyn a drafodwyd gennym, fel y dywedoch chi, yn y datganiad ar waith teg heddiw—ddoe, mae'n ddrwg gennyf; rwy'n cymysgu fy nyddiau.
Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Ddirprwy Weinidog Julie Morgan i sicrhau, yn amlwg, fod gennym fynediad mwy uniongyrchol drwy awdurdodau lleol, ond hefyd ein bod yn gweithio drwy'r gwasanaethau comisiynu hynny a'r seilwaith sydd yn ei le i sicrhau bod y taliadau hynny'n cael eu gwneud yn brydlon. Ac ychydig cyn y toriad, fe fynychodd y Dirprwy Weinidog Gofal Cymdeithasol a minnau ddigwyddiad heb fod ymhell o'r fan hon yng Nghaerdydd, i ddathlu talu'r cyflog byw gwirioneddol a'r codiad newydd i weithwyr gofal cymdeithasol. Ond yn gwbl briodol, roedd grwpiau cymunedol yno a gweithwyr gofal yn rhoi pwysau arnom i fynd ymhellach ac i gefnogi'r cyflog byw gwirioneddol ledled Cymru, ond hefyd ar draws y sector yn ei gyfanrwydd, ac mae'n sicr yn rhywbeth rydym wedi ymrwymo i'w wneud mewn ffordd gynaliadwy.
Diolch yn fawr am yr ateb yna.
Thank you very much for that answer.
Back last month, your Government unveiled a new LGBTQ+ action plan. You also signalled intent to start negotiating with the UK Government to devolve powers related to gender recognition. This is a positive step and it is something that, in principle, Plaid Cymru supports wholeheartedly. The current Tory Government is the most regressive and hate-filled Government in generations. The further we can distance ourselves from them, particularly on matters of equality, the better. Unfortunately, your position was undermined just a few days later on the Sharp End programme, not just by the Tory David T.C. Davies, but also by his fellow panellist, and your colleague, Jo Stevens. She said that she would not approve of giving gender recognition powers to Wales because, and I quote,
'equalities legislation is UK-wide legislation'.
Deputy Minister, what is the position of the Welsh Labour Government on the devolution of powers on gender recognition? How disappointed were you by those comments of your party colleague, whose constituency lies only a stone's throw away from our Parliament?
Fis diwethaf, datgelodd eich Llywodraeth gynllun gweithredu LHDTC+ newydd. Hefyd, fe wnaethoch nodi bwriad i ddechrau negodi gyda Llywodraeth y DU i ddatganoli pwerau sy’n ymwneud â chydnabod rhywedd. Mae hwn yn gam cadarnhaol ac mae’n rhywbeth y mae Plaid Cymru, mewn egwyddor, yn ei gefnogi’n llwyr. Y Llywodraeth Dorïaidd bresennol yw’r Llywodraeth fwyaf anflaengar a llawn casineb ers cenedlaethau. Po bellaf y gallwn ymbellhau oddi wrthynt, yn enwedig ar faterion cydraddoldeb, gorau oll. Yn anffodus, tanseiliwyd eich safbwynt ychydig ddyddiau’n ddiweddarach ar raglen Sharp End, nid yn unig gan y Tori David T.C. Davies, ond hefyd gan ei gyd-banelydd, a’ch cyd-bleidiwr, Jo Stevens. Dywedodd na fyddai’n cymeradwyo rhoi pwerau cydnabod rhywedd i Gymru oherwydd, a dyfynnaf,
'mae deddfwriaeth cydraddoldeb yn ddeddfwriaeth y DU gyfan'.
Ddirprwy Weinidog, beth yw safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ar ddatganoli pwerau ar gydnabod rhywedd? Pa mor siomedig oeddech chi wrth glywed y sylwadau hynny gan eich cyd-bleidiwr, gyda'i hetholaeth ond dafliad carreg o'n Senedd ni?
Can I first of all thank Peredur Griffiths and Plaid Cymru for the work we've done collectively on the LGBTQ+ action plan and that solidarity and collaborative working, which are so important on these fundamental issues of equality and human rights and dignity? The Welsh Labour Government's position with regards to supporting the trans community and the devolution of gender recognition powers remains as it was; it is the same. It is a commitment in our programme for government and in the co-operation agreement, and it's also one of the 46 actions within the LGBTQ+ action plan to trigger the request to devolve those powers, and then it will be a matter for this Senedd, if that was successful, to determine how those powers are applied. I hear what the Member says in terms of the—. I regret the kind of party political element of that. [Interruption.] We have disagreements within—[Interruption.] We have—
A gaf fi ddiolch yn gyntaf i Peredur Griffiths a Phlaid Cymru am y gwaith rydym wedi’i wneud ar y cyd ar y cynllun gweithredu LHDTC+ a’r undod a’r cydweithio hwnnw, sydd mor bwysig ar faterion hollbwysig cydraddoldeb a hawliau dynol ac urddas? Mae safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ynghylch cefnogi’r gymuned draws a datganoli pwerau cydnabod rhywedd yn parhau fel y bu; mae'r un fath. Mae’n ymrwymiad yn ein rhaglen lywodraethu ac yn y cytundeb cydweithio, ac mae hefyd yn un o’r 46 o gamau gweithredu yn y cynllun gweithredu LHDTC+ i sbarduno’r cais i ddatganoli’r pwerau hynny, a phe bai hwnnw'n llwyddiannus, byddai'n fater i’r Senedd hon benderfynu sut y defnyddir y pwerau hynny. Clywaf yr hyn y mae’r Aelod yn ei ddweud o ran y—. Rwy’n gresynu at yr elfen bleidiol wleidyddol yn hynny o beth. [Torri ar draws.] Rydym yn anghytuno o fewn—[Torri ar draws.] Rydym—
You can carry on with your answers. You don't have to take any notice of anybody who's speaking in the Chamber.
Gallwch barhau â'ch atebion. Nid oes raid ichi gymryd unrhyw sylw o unrhyw un sy'n siarad yn y Siambr.
Diolch, Llywydd. Thank you for that. I think one of the dangers of this discussion—the topic—is that we degenerate into party political point scoring and matters. I think, if a future UK Labour Government was going to legislate on this and gender recognition reform, I'd be very happy to work collaboratively with that to ensure that we do support the trans community here in Wales and across the UK. And I think we all have challenges within our own parties, whether that be elsewhere or in Scotland at the moment during the SNP leadership contest as well.
Diolch, Lywydd. Diolch am hynny. Credaf mai un o beryglon y drafodaeth hon—y pwnc—yw ein bod yn ymostwng i faterion a sgorio pwyntiau pleidiol wleidyddol. Pe bai Llywodraeth Lafur yn y DU yn y dyfodol yn mynd i ddeddfu ar hyn a diwygio cydnabod rhywedd, credaf y byddwn yn fwy na pharod i weithio ar y cyd â hynny i sicrhau ein bod yn cefnogi’r gymuned draws yma yng Nghymru a ledled y DU. A chredaf fod gan bob un ohonom heriau yn ein pleidiau ein hunain, boed hynny yn rhywle arall neu yn yr Alban ar hyn o bryd yn ystod gornest arweinyddiaeth yr SNP hefyd.
3. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â'r prinder safleoedd i Sipsiwn a Theithwyr ledled Cymru? OQ59178
3. What is the Welsh Government’s strategy for tackling the shortage of Gypsy and Traveller sites across Wales? OQ59178
We are reviewing the Gypsy and Traveller accommodation assessments submitted by local authorities, and we'll be working with them and our Gypsy and Traveller communities to support plans to address the current shortfall and help overcome any barriers, which may be impeding progress.
Rydym yn adolygu’r asesiad o anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr a gyflwynwyd gan awdurdodau lleol, a byddwn yn gweithio gyda hwy a’n cymunedau Sipsiwn a Theithwyr i gefnogi cynlluniau i fynd i’r afael â’r diffyg presennol ac i helpu i oresgyn unrhyw rwystrau, a allai fod yn atal cynnydd.
Thank you, Minister. I attended the excellent event, hosted by the Llywydd, which was celebrating how people fleeing persecution have found sanctuary in Wales. But we cannot deny that some communities are more welcome than others, and the Gypsy and Traveller community do not feel welcome; they feel persecuted. And it is disappointing that local authorities are proactive in proposing new sites for motor homes and camper vans to park, but produce no proposals for new Gypsy and Traveller sites, or indeed for upgrading existing ones.
So, Minister, thank you very much for the written statement you issued earlier this afternoon, where you talk about working with local authorities and the Gypsy and Traveller communities to identify the extent of the requirements and understand the barriers that still exist to prevent progress. I want to question why this work has not gone on before. But I would also like a timescale for the end of those discussions, and then the detailed discussions that need to take place with local authorities on where we are going to now make progress on delivering the sites that are so desperately needed, particularly in light of the new Police, Crime, Sentencing and Courts Act 2022, which criminalises people for stopping on unauthorised sites.
Diolch, Weinidog. Mynychais y digwyddiad rhagorol, a gynhaliwyd gan y Llywydd, a oedd yn dathlu sut mae pobl sy’n ffoi rhag erledigaeth wedi cael noddfa yng Nghymru. Ond ni allwn wadu bod rhai cymunedau’n cael mwy o groeso nag eraill, ac nid yw’r gymuned Sipsiwn a Theithwyr yn teimlo bod croeso iddynt; maent yn teimlo eu bod yn cael eu herlid. Ac mae’n siomedig fod awdurdodau lleol yn mynd ati'n rhagweithiol i gynnig safleoedd newydd i gartrefi modur a cherbydau gwersylla barcio, ond nid ydynt yn cynhyrchu unrhyw gynigion i greu safleoedd newydd ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr, nac yn wir i uwchraddio’r rhai presennol.
Felly, Weinidog, diolch yn fawr iawn am y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd gennych yn gynharach y prynhawn yma, lle rydych yn sôn am weithio gydag awdurdodau lleol a chymunedau Sipsiwn a Theithwyr i nodi'r gofynion a deall y rhwystrau sy’n dal i atal cynnydd. Hoffwn gwestiynu pam nad yw’r gwaith hwn wedi mynd rhagddo cyn hyn. Ond hoffwn amserlen hefyd ar gyfer cwblhau'r trafodaethau hynny, a'r trafodaethau manwl y mae angen eu cael gydag awdurdodau lleol ynglŷn â ble rydym yn mynd i wneud cynnydd nawr ar ddarparu’r safleoedd y mae eu hangen mor daer, yn enwedig yn wyneb Deddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd 2022, sy’n troseddoli pobl am stopio ar safleoedd anawdurdodedig.
Thank you very much, Jenny Rathbone, for your question and for your leadership on this issue, which is crucial, as chair of the cross-party group and also Chair of the Equality and Social Justice Committee. Can I also thank the Llywydd for hosting this inspiring event this afternoon as well, where we heard from refugees, the Welsh Refugee Council speakers and Ukrainian guests and friends? And a wonderful event it was, but also a recognition that we must not be complacent in Wales. We seek to be a nation of sanctuary, but we must not be complacent. That's why we've got the 'Anti-racist Wales Action Plan', which actually has a whole section on addressing this issue—this shortfall in terms of delivery for our Gypsy, Roma and Traveller community.
And just to confirm, as you say, that this is in legislation, the Housing (Wales) Act 2014—I was here then—requiring every local authority in Wales to prepare a Gypsy and Traveller accommodation assessment, and also to report on the need for additional pitches in their areas, such as permanent residential land and temporary transit. I did issue a statement for Members to be aware, at 1 o'clock today, to just explain that I am undertaking an examination of all of the latest audits that are coming through. They have to produce assessments of where they are, the needs and gaps in sites and pitches across Wales for Traveller communities. Although there are challenges in terms of finding the right sites, et cetera, I do expect all local authorities in Wales to ensure that sufficient sites and pitches are provided, and that they identify the needs of Gypsy communities across Wales. And I expect them to be accurate assessments of needs, with clear actions to be taken to address the gaps that exist, and I will be meeting local authorities. By local authority, I will meet them this year, within the next few weeks, to ask them questions about their assessments and their delivery for the needs of Gypsy, Roma and Traveller communities.
Diolch yn fawr iawn, Jenny Rathbone, am eich cwestiwn ac am eich arweiniad ar y mater hwn, sy’n hollbwysig, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol a hefyd fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol. A gaf fi hefyd ddiolch i’r Llywydd am gynnal y digwyddiad ysbrydoledig hwn y prynhawn yma hefyd, lle clywsom gan ffoaduriaid, siaradwyr o Gyngor Ffoaduriaid Cymru a gwesteion a ffrindiau o Wcráin? Ac roedd yn ddigwyddiad gwych, ond hefyd yn gydnabyddiaeth na ddylem fod yn hunanfodlon yng Nghymru. Rydym yn ceisio bod yn genedl noddfa, ond mae'n rhaid inni beidio â bod yn hunanfodlon. Dyna pam fod gennym 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', sy'n cynnwys adran gyfan ar fynd i'r afael â'r mater hwn—y methiant i gyflawni ar ran ein cymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr.
A dim ond i gadarnhau, fel y dywedwch, fod hyn mewn deddfwriaeth, mae Deddf Tai (Cymru) 2014—roeddwn yma bryd hynny—yn ei gwneud yn ofynnol i bob awdurdod lleol yng Nghymru baratoi asesiad o anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr, a hefyd adrodd ar yr angen am leiniau ychwanegol yn eu hardaloedd, megis lleiniau preswyl parhaol a lleiniau tramwy dros dro. Er gwybodaeth i’r Aelodau, cyhoeddais ddatganiad am 1 o’r gloch heddiw i egluro fy mod yn cynnal archwiliad o’r holl archwiliadau diweddaraf sy’n cael eu cyflwyno. Mae’n rhaid iddynt lunio asesiadau o ble maent, yr anghenion a’r bylchau yn y ddarpariaeth o safleoedd a lleiniau ledled Cymru ar gyfer cymunedau Teithwyr. Er bod heriau i ddod o hyd i’r safleoedd cywir ac ati, rwy’n disgwyl i bob awdurdod lleol yng Nghymru sicrhau bod digon o safleoedd a lleiniau’n cael eu darparu, a’u bod yn nodi anghenion cymunedau Sipsiwn ledled Cymru. Ac rwy’n disgwyl iddynt fod yn asesiadau cywir o anghenion, gyda chamau clir i’w cymryd i fynd i’r afael â’r bylchau sy’n bodoli, a byddaf yn cyfarfod ag awdurdodau lleol. Fesul awdurdod lleol, byddaf yn cyfarfod â hwy eleni, o fewn yr ychydig wythnosau nesaf, i ofyn cwestiynau iddynt ynglŷn â'u hasesiadau a’u darpariaeth ar gyfer anghenion cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr.
I'm pleased this subject has been raised today, and where the Member for Cardiff Central and the Government think we have a shortage of Gypsy and Traveller sites, I think we have too many, especially in the north Wales area in particular. The Welsh Government have dictated from here, in Cardiff Bay, that every local authority needs to have at least one Gypsy and Traveller site in place to satisfy their woke agenda, but Travellers aren't travellers in the sense of the word if taxpayers' money is being spent on fixed sites in places where they don't contribute to society or pay their way.
In Denbighshire, they tried this approach back in 2018 and wanted a site on Green Gates Farm in St Asaph, and then in Rhuallt, but it was rejected time and time again through planning, and quite rightly so, by the people of Denbighshire. And the simple message is that we don't want them. So, when is the Welsh Government going to wise up, get real, and act in the best interests of people who pay their council taxes and charges, because Conwy, Flintshire, Gwynedd and Wrexham all have sites, so why can't we adopt a more regional approach and say, 'North Wales has enough already'?
Rwy’n falch fod y pwnc hwn wedi’i godi heddiw, a lle mae’r Aelod dros Ganol Caerdydd a’r Llywodraeth yn credu bod gennym brinder safleoedd Sipsiwn a Theithwyr, credaf fod gennym ormod ohonynt, yn enwedig yng ngogledd Cymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi pennu oddi yma, ym Mae Caerdydd, fod angen i bob awdurdod lleol gael o leiaf un safle Sipsiwn a Theithwyr i fodloni eu hagenda woke, ond nid yw Teithwyr yn deithwyr yng ngwir ystyr y gair os yw arian trethdalwyr yn cael ei wario ar safleoedd sefydlog mewn mannau lle nad ydynt yn cyfrannu at gymdeithas nac yn talu eu ffordd.
Yn sir Ddinbych, rhoesant gynnig ar y dull hwn o weithredu yn ôl yn 2018, ac roeddent yn dymuno cael safle ar Fferm Green Gates yn Llanelwy, ac yna yn Rhuallt, ond fe’i gwrthodwyd dro ar ôl tro drwy gynllunio, ac yn gwbl briodol felly, gan bobl sir Ddinbych. A'r neges syml yw nad oes arnom eu heisiau. Felly, pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn callio, yn wynebu realiti, ac yn gweithredu er lles pobl sy'n talu eu trethi cyngor a'u ffioedd, gan fod safleoedd i'w cael eisoes yng Nghonwy, sir y Fflint, Gwynedd a Wrecsam, felly pam na allwn fabwysiadu ymagwedd fwy rhanbarthol a dweud, 'Mae digon ohonynt yng ngogledd Cymru yn barod'?
Well, I am shocked by that question, I have to say. Yes, you weren't here in 2014, and I appreciate that Gareth Davies. We had legislation passed by this Assembly, passed by your Members, requiring every local authority in Wales to prepare a Gypsy and Traveller accommodation assessment. That's what they need to do, and where there are shortcomings and where they are not available, I will be meeting with every one of those authorities and asking them why.
I think you should rethink the things you've said today following the inspiring events that we've had this week in terms of us being a nation of sanctuary and recognising the racism that Gypsy Traveller people in Wales have faced for too long.
Can I thank the Local Government and Housing Committee who've done an excellent report on this with challenging recommendations? I've accepted them all. I don't know which Member of yours is on that committee, but they accepted them as well.
Wel, mae’r cwestiwn hwnnw wedi fy syfrdanu, mae’n rhaid imi ddweud. Mae'n wir nad oeddech yma yn 2014, ac rwy’n deall hynny, Gareth Davies. Cawsom ddeddfwriaeth a basiwyd gan y Cynulliad hwn, a basiwyd gan eich Aelodau chi, a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i bob awdurdod lleol yng Nghymru baratoi asesiad o anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr. Dyna sydd angen iddynt ei wneud, a lle mae diffygion a lle nad ydynt ar gael, byddaf yn cyfarfod â phob un o'r awdurdodau hynny ac yn gofyn iddynt pam.
Credaf y dylech ailfeddwl y pethau rydych wedi’u dweud heddiw yn dilyn y digwyddiadau ysbrydoledig rydym wedi’u cael yr wythnos hon i nodi'r ffaith ein bod yn genedl noddfa ac yn cydnabod yr hiliaeth y mae Sipsiwn a Theithwyr yng Nghymru wedi’i hwynebu ers gormod o amser.
A gaf fi ddiolch i'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai sydd wedi gwneud adroddiad rhagorol ar hyn gydag argymhellion heriol? Rwyf wedi derbyn pob un ohonynt. Nid wyf yn gwybod pa un o'ch Aelodau sydd ar y pwyllgor hwnnw, ond fe wnaethant hwythau eu derbyn hefyd.
Cwestiwn 4, Rhys ab Owen.
Question 4, Rhys ab Owen.
4. Pa asesiad mae'r Gweinidog wedi gwneud ynglŷn ag effeithiolrwydd polisïau Llywodraeth Cymru i sicrhau diogelwch cymunedol yng Nghaerdydd? OQ59173
4. What assessment has the Minister made of the effectiveness of Welsh Government policies to ensure community safety in Cardiff? OQ59173
Diolch yn fawr, Rhys ab Owen. Mae troseddu a chyfiawnder yn faterion sydd wedi'u cadw o fewn cyfrifoldebau Llywodraeth y DU, ond rydyn ni wedi ymrwymo i weithio gyda'r heddlu a chyrff partner eraill i hyrwyddo diogelwch cymunedol ar draws Caerdydd a Chymru gyfan. Mae hyn yn cynnwys ein hymrwymiad i gyllido swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu i gadw ein strydoedd yn saff.
Thank you very much, Rhys ab Owen. Crime and justice matters are reserved to the UK Government, but we are committed to working with the police and other partner organisations to promote community safety across Cardiff and Wales as a whole. This includes our commitment to funding police community support officers to keep our streets safe.
Last month, the Shadow Home Secretary, Yvette Cooper, announced that a Labour Westminster Government would bring in respect orders, a new form of anti-social behaviour orders popularised by Tony Blair in the late 1990s. Does the Minister agree with me, therefore, that the announcement by Yvette Cooper is likely to mean that the jagged edge of different approaches to policing and justice will remain, even if a Labour Government is elected in Westminster?
Fis diwethaf, cyhoeddodd Ysgrifennydd Cartref yr Wrthblaid, Yvette Cooper, y byddai Llywodraeth Lafur yn San Steffan yn cyflwyno gorchmynion parch, math newydd o orchmynion ymddygiad gwrthgymdeithasol a boblogeiddiwyd gan Tony Blair ar ddiwedd y 1990au. A yw’r Gweinidog yn cytuno â mi, felly, fod y cyhoeddiad gan Yvette Cooper yn debygol o olygu y bydd ymylon garw gwahanol ddulliau plismona a chyfiawnder yn parhau, hyd yn oed pe bai Llywodraeth Lafur yn cael ei hethol yn San Steffan?
Well, I am proud of the achievements and indeed the manifesto commitments of this Welsh Labour party, which led to us committing funding to maintain our 500 police community support officers and increasing their number by 100. I know that the work that we've done and the work that we're doing indeed, even though policing isn't devolved yet, with our neighbourhood policing teams, with our PCSOs, is playing a critical role in helping to keep communities safe. Of course, this is about prevention, isn't it? This is about engaging with our communities and, yes, having to recognise that we need to tackle issues around anti-social behaviour, but on the basis of a preventative approach and community cohesion. I do also want to say that we share, of course, with colleagues across the UK and show partnership working with police on these issues, particularly in terms of working on our youth justice board. We're very much looking forward to the devolution of youth justice, which is crucial to this point, as well as our work on tackling violence against women, domestic abuse and sexual violence. That's what we're focusing on here in Wales.
Wel, rwy’n falch o gyflawniadau, ac yn wir, o ymrwymiadau maniffesto plaid Lafur Cymru, a arweiniodd at ymrwymo cyllid i gadw ein 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ac i gyflogi 100 o rai ychwanegol. Gwn fod y gwaith rydym wedi’i wneud a'r gwaith rydym yn ei wneud yn wir, er nad yw plismona wedi'i ddatganoli eto, gyda'n timau plismona yn y gymdogaeth, gyda swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, yn chwarae rhan hollbwysig yn helpu i gadw cymunedau'n ddiogel. Wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud ag atal, onid yw? Mae'n ymwneud ag ymgysylltu â’n cymunedau, ac ie, gorfod cydnabod bod angen inni fynd i’r afael â materion sy'n ymwneud ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, ond ar sail dull ataliol a chydlyniant cymunedol. Hoffwn ddweud hefyd, wrth gwrs, ein bod yn rhannu â swyddogion cyfatebol ledled y DU ac yn gweithio mewn partneriaeth â'r heddlu ar y materion hyn, yn enwedig mewn perthynas â gweithio ar ein bwrdd cyfiawnder ieuenctid. Edrychwn ymlaen yn fawr at ddatganoli cyfiawnder ieuenctid, sy'n hanfodol i'r pwynt hwn, yn ogystal â'n gwaith ar fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Dyna rydym yn canolbwyntio arno yma yng Nghymru.
I'd like to thank my colleague Rhys for raising such an important question. Minister, I recently listened to a Safer Communities podcast with the Prevent community engagement officer for Cardiff Council where incel ideology was brought up. Worryingly, common incel themes of self-loathing and grievance are more often than not transformed into misogynistic violence and the degradation of women, and are linked to perceived inadequacies in forming sexual relationships. I'm sure you're aware that this ideology is particularly fuelled by extremely low self-esteem, isolation, anxiety, and issues surrounding body image, which are exacerbated by mainstream media programmes such as Love Island, which reinforce the incel belief that women are hard-wired to automatically reject them because they do not have similar muscular physiques. In terms of community safety, incels are a credible threat to communities in the UK. There was a recent Plymouth shooting by incel member Jake Davison, and others have been arrested in connection with terrorist offences connected to incel involvement. Minister, what assessment has this Government made of the incel movement in Wales? What conversations have you had with the Minister for Education and Welsh Language regarding the need to help promote better body image in Welsh schools and to implement action to help young people become more resilient with issues surrounding body image? Thank you.
Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod Rhys am ofyn cwestiwn mor bwysig. Weinidog, yn ddiweddar gwrandewais ar bodlediad Cymunedau Mwy Diogel gyda swyddog ymgysylltu â'r gymuned Prevent Cyngor Caerdydd lle cafodd ideoleg 'incel' ei grybwyll. Yn bryderus, mae themâu 'incel' cyffredin fel hunangasineb a chwyno yn arwain, yn amlach na pheidio, at drais misogynistaidd a diraddio menywod, ac maent yn gysylltiedig ag annigonolrwydd canfyddedig wrth ffurfio pherthnasoedd rhywiol. Rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol fod yr ideoleg hon yn cael ei hachosi’n arbennig gan ddiffyg eithafol o hunan-barch, unigedd, gorbryder a phroblemau'n ymwneud â delwedd y corff, sy'n cael eu gwaethygu gan raglenni cyfryngau prif ffrwd fel Love Island, sy'n atgyfnerthu'r gred 'incel' y bydd menywod yn eu gwrthod yn awtomatig am nad oes ganddynt gyrff cyhyrog cyffelyb. O ran diogelwch cymunedol, mae dynion 'incel' yn fygythiad credadwy i gymunedau yn y DU. Yn ddiweddar, cafodd merch ei saethu yn Plymouth gan aelod 'incel', Jake Davison, ac mae eraill wedi’u harestio mewn perthynas â throseddau terfysgol yn gysylltiedig ag ymwneud ag 'incel'. Weinidog, pa asesiad y mae'r Llywodraeth hon wedi'i wneud o'r mudiad 'incel' yng Nghymru, a pha sgyrsiau rydych wedi'u cael gyda Gweinidog y Gymraeg ac Addysg ynghylch yr angen i helpu i hyrwyddo delwedd corff gwell yn ysgolion Cymru ac i weithredu i helpu pobl ifanc i fod yn fwy gwydn mewn perthynas â materion sy'n ymwneud â delwedd y corff? Diolch.
Thank you very much, Joel James, for raising this. Incel ideologies are having a corrosive impact on our young people and our male population, where the ideologies that have led to the horrors that you've described, Joel James, need to be addressed. I think this is where Rhys ab Owen's question is important, because it is, 'How are we going to develop these relationships?', which I believe goes back to school, education and the curriculum, and particularly our relationships and sexuality education theme that's going to be part of our rolling out of the curriculum. But I'm glad you've raised this issue, because this is where we do again work in terms of violence prevention. I think our schools programme is very important, which we fund with the police. We're funding not only our police community support officers, but also, with our police and crime commissioner funding support as well, we're funding a schools programme where police come in and talk with schools. They're very much linking to our curriculum as well. So, I agree. Thank you for raising this. This is where we need to work together to make sure that we have safer communities and our education has that impact in our schools.
Wel, diolch yn fawr iawn, Joel James, am godi’r mater hwn. Mae ideolegau 'incel' yn cael effaith ddinistriol ar ein pobl ifanc a'n poblogaeth wrywaidd, lle mae angen mynd i'r afael ag ideolegau sydd wedi arwain at yr erchyllterau rydych wedi'u disgrifio, Joel James. Rwy'n credu bod cwestiwn Rhys ab Owen yn bwysig yn hyn o beth, oherwydd mae 'Sut rydym am ddatblygu'r perthnasoedd hyn?' yn mynd yn ôl i'r ysgol, addysg a'r cwricwlwm, ac yn enwedig ein thema addysg cydberthynas a rhywioldeb a fydd yn rhan o'r ffordd y byddwn yn cyflwyno'r cwricwlwm. Ond rwy'n falch eich bod wedi codi'r mater hwn, oherwydd dyma lle rydym yn gweithio eto ar atal trais. Rwy'n credu bod ein rhaglen ysgolion yn bwysig iawn, rhaglen rydym yn ei hariannu gyda'r heddlu. Rydym yn ariannu ein swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, ond hefyd, gyda chefnogaeth ariannol ein comisiynydd heddlu a throseddu yn ogystal, rydym yn ariannu rhaglen ysgolion lle mae'r heddlu'n ymweld ag ysgolion ac yn siarad â’r disgyblion, ac maent yn cysylltu'n fawr â'n cwricwlwm hefyd. Felly, rwy'n cytuno. Diolch i chi am godi hyn. Dyma lle mae angen inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod gennym gymunedau mwy diogel a bod ein haddysg yn cael yr effaith honno yn ein hysgolion.
I'm very glad that this issue has been raised, because whilst policing is not devolved, I'm absolutely sure that the police are as concerned as we are about the way in which hateful views are exposing our young people to harmful images and extreme right-wing views. Yes, the RSE is very important to counter the hateful and self-harming images that young people are becoming exposed to, but clearly we need some regulation of what goes on online. I wondered if you'd had any conversation with the UK Government about the delays in implementing the online and related harms Bill so that we have some teeth to prevent people pushing all these hateful messages out online.
Rwy'n falch iawn fod y mater hwn wedi'i godi, oherwydd er nad yw plismona wedi’i ddatganoli, rwy'n hollol siŵr fod yr heddlu yr un mor bryderus â ninnau am y ffordd y mae safbwyntiau atgas yn gwneud ein pobl ifanc yn agored i ddelweddau niweidiol a safbwyntiau asgell dde eithafol. Ydy, mae addysg cydberthynas a rhywioldeb yn bwysig iawn i wrthsefyll y delweddau atgas a hunan-niweidiol y mae pobl ifanc yn agored iddynt, ond yn amlwg mae angen peth rheoleiddio ar yr hyn sy'n digwydd ar-lein. Roeddwn yn meddwl tybed a ydych chi wedi cael sgwrs â Llywodraeth y DU ynglŷn â'r oedi cyn gweithredu'r Bil diogelwch ar-lein a niwed cysylltiedig fel bod gennym rywbeth i atal pobl rhag lledaenu'r holl negeseuon atgas hyn ar-lein.
Thank you very much, Jenny, for that follow-on question, because we have been engaged with UK Government counterparts as that Bill has progressed through Parliament. It's now back on track, I understand. The UK Government is progressing the Online Safety Bill again, and particularly—and the point you make is so key—regarding the enhanced protections it proposes for our children. But I think it is also important to recognise that we have our role and responsibility. Keeping people safe whilst they're online is incredibly important. Joel James mentioned the role of the Minister for Education and Welsh Language; well, we have our digital resilience in education action plan. It's important to mention that now. It's a cross-Government programme to protect young people from harm online. This is where I think working to ensure that there are additional protections, particularly for women and girls online, by including controlling or coercive behaviour in the list of priority offences within the Online Safety Bill, is welcome.
Wel, diolch yn fawr iawn am y cwestiwn dilynol hwnnw, Jenny, oherwydd rydym wedi bod yn ymgysylltu â swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU wrth i’r Bil hwnnw symud ymlaen drwy'r Senedd. Rwy’n deall ei fod bellach yn ôl ar y trywydd cywir. Mae Llywodraeth y DU yn bwrw ymlaen â’r Bil Diogelwch Ar-lein eto, ac yn arbennig—ac mae'r pwynt rydych chi'n ei wneud mor allweddol—mewn perthynas â’r amddiffyniadau gwell y mae'n eu cynnig i'n plant. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig cydnabod bod gennym ein rôl a'n cyfrifoldebau ein hunain. Mae cadw pobl yn ddiogel tra'u bod ar-lein yn hynod bwysig. Soniodd Joel James am rôl Gweinidog y Gymraeg ac Addysg. Wel, mae gennym ein cynllun gweithredu cadernid digidol mewn addysg. Mae'n bwysig sôn am hwnnw nawr. Rhaglen drawslywodraethol yw hi i ddiogelu pobl ifanc rhag niwed ar-lein. Felly, dyma lle rwy'n credu y dylem weithio i sicrhau amddiffyniadau ychwanegol, yn enwedig i fenywod a merched ar-lein, drwy gynnwys ymddygiad rheolaethol neu orfodaethol yn y rhestr o droseddau â blaenoriaeth yn y bil diogelwch ar-lein.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar yr adroddiad am gasineb at fenywod a chamymddygiad rhywiol yn Heddlu Gogledd Cymru a gyhoeddwyd gan Gomisiynydd Heddlu a Throsedd Gogledd Cymru? OQ59183
5. Will the Minister make a statement on the report into misogyny and sexual misconduct in the North Wales Police force published by the North Wales Police and Crime Commissioner? OQ59183
Diolch yn fawr. Misogyny and sexual misconduct have no place in the police service. It's essential for North Wales Police to continue their urgent work to identify those officers who do not live up to the values the public rightly expect, and to take decisive action.
Diolch yn fawr. Nid oes unrhyw le i gasineb at fenywod na chamymddygiad rhywiol yng ngwasanaeth yr heddlu. Mae'n hanfodol fod Heddlu Gogledd Cymru yn parhau â'u gwaith brys i nodi swyddogion nad ydynt yn cadw at y gwerthoedd y mae'r cyhoedd yn eu disgwyl, ac i roi camau pendant ar waith.
Diolch i'r Gweinidog am yr ymateb. Dwi'n siŵr roedd yn bryder i chi, fel fi, i ddarllen fod yna 24 aelod o staff, nid jest gweision heddlu, yn cael eu harchwilio oherwydd achosion o drais domestig, camymddwyn rhywiol neu drais yn erbyn menywod yn lluoedd Heddlu Gogledd Cymru. Rydym ni'n disgwyl adroddiadau lluoedd heddlu eraill yn gymharol fuan hefyd yng Nghymru. Wrth gwrs, cafodd yr adroddiad ei gomisiynu yn sgil achos erchyll David Carrick o'r heddlu Metropolitan, ond dydyn ni ddim yn mynd i anghofio am achos erchyll Sarah Everard hefyd. Mae'n dilyn cwyn arbennig a wnaed gan y Ganolfan dros Gyfiawnder i Fenywod a'r Biwro Newyddiadurwyr Ymchwiliadol nôl yn 2020 a oedd yn dangos nad oedd lluoedd heddlu yn ymchwilio yn llawn i achosion o drais domestig oedd yn ymwneud ag aelodau o'r heddlu. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu elfennau o waith yr heddlu yma yng Nghymru, megis swyddogion cynorthwyo cymunedol, PCSOs, felly pa gamau mae'r Llywodraeth yma yn eu cymryd er mwyn sicrhau bod y broses gyflogaeth yn gwbl drwyadl a thryloyw ac y gall menywod Cymru gael hyder yn yr unigolion sy'n cael eu cynrychioli yn ein heddluoedd?
I thank the Minister for that response. I'm sure it was concerning for you, like me, to read that there were 24 members of staff, not just police officers, having inquiries into them because of cases of domestic violence, sexual misconduct or violence against women in North Wales Police. We're expecting reports from other police forces relatively soon too. Of course, the report was commissioned in light of the appalling case of David Carrick from the Metropolitan police, but we won't forget the appalling case of Sarah Everard either. And it follows a particular complaint made by the Centre for Women's Justice and the Bureau of Investigative Journalism back in 2020, which showed that police forces weren't carrying full inquiries into cases of domestic violence and abuse that involved the police. The Welsh Government funds part of the police activity here in Wales, such as PCSOs, so what steps is the Government here taking in order to ensure that the employment process is entirely transparent and thorough and that women in Wales can have confidence in the individuals represented in our police forces?
Diolch yn fawr. That is such an important question for us this afternoon. Although policing isn't devolved—it's the responsibility of the UK Government—we are engaging, as you say, Mabon, in every way we can, to work with the police, to influence the policies and delivery and, indeed, to fund large sections of the delivery of community safety in Wales in particular, and in our schools. It is vital that our police demonstrate the integrity and values the public expect from them. I very much welcome North Wales Police's approach. They've taken a very transparent and decisive approach to this issue, recognising the need to ensure that a minority of officers who don't deliver high standards that the public expect have no place in a police force in Wales.
Can I just say that we discussed this at the policing partnership board, which I co-chair with the First Minister? We discussed it in December, and we talked about the issue of trust in policing, which of course you've touched on. We're going to have this as a standing agenda item on the board, because Welsh policing leads committed, at that meeting, to standing against inappropriate behaviour, ensuring staff who have behaved unacceptably are identified with swift action. As colleagues will know across the Chamber, all police forces across England and Wales are reviewing urgently records of all staff, to establish if there are any other cases that need to be addressed. I'm very pleased that the North Wales police and crime commissioner and chief constable Amanda Blakeman came out publicly about this. They've got to have this information by the end of March. Can I just take the opportunity to remind colleagues of our Live Fear Free helpline, a free 24/7 service for all victims and survivors of violence against women?
And finally, just to say that PCC Dafydd Llywelyn and I co-chair the national partnership board for the delivery of the next stage of our national strategy to strengthen our approach to violence against women, domestic abuse and sexual violence. This is working very actively with our police forces and our police and crime commissioners. We have work streams, including workplace harassment. The workplace harassment work stream is co-chaired by Shavanah Taj from the Wales Trades Union Congress and Mark Travis from South Wales Police. I do expect this to come out with recommendations and address the issues that you've raised this afternoon.
Diolch yn fawr. Mae hwnnw'n gwestiwn mor bwysig i ni y prynhawn yma. Er nad yw plismona wedi'i ddatganoli—cyfrifoldeb Llywodraeth y DU ydyw—rydym yn ymgysylltu, fel y dywedwch chi, Mabon, ym mhob ffordd a allwn, i weithio gyda'r heddlu, i ddylanwadu ar y polisïau a'u cyflawniad, ac yn wir, i ariannu rhannau helaeth o'r ddarpariaeth diogelwch cymunedol yng Nghymru yn enwedig, ac yn ein hysgolion. Mae'n hanfodol fod ein heddlu'n dangos yr uniondeb a’r gwerthoedd y mae'r cyhoedd yn eu disgwyl ganddynt. Felly, rwy'n croesawu dull Heddlu Gogledd Cymru o weithredu'n fawr iawn. Maent wedi mabwysiadu ymagwedd dryloyw a phendant iawn tuag at y mater hwn, gan gydnabod yr angen i sicrhau nad oes lle i leiafrif o swyddogion nad ydynt yn cyrraedd y safonau uchel y mae'r cyhoedd yn eu disgwyl yn yr heddlu yng Nghymru.
A gaf fi ddweud ein bod wedi trafod hyn yn y bwrdd partneriaeth plismona, a gyd-gadeirir gennyf fi a'r Prif Weinidog? Fe wnaethom ei drafod ym mis Rhagfyr, a buom yn siarad am ymddiriedaeth mewn plismona, ac rydych wedi cyffwrdd â hynny wrth gwrs. Bydd hon yn eitem agenda sefydlog ar y bwrdd, oherwydd fe wnaeth arweinwyr plismona Cymru ymrwymo yn y cyfarfod hwnnw i sefyll yn erbyn ymddygiad amhriodol, gan sicrhau bod staff sydd wedi ymddwyn yn amhriodol yn cael eu nodi'n gyflym. Fel y bydd cyd-Aelodau'n gwybod ar draws y Siambr, mae pob heddlu ledled Cymru a Lloegr yn adolygu cofnodion eu holl staff ar frys, i weld a oes unrhyw achosion eraill y mae angen mynd i'r afael â hwy. Ac rwy'n falch iawn fod comisiynydd heddlu a throseddu gogledd Cymru a'r prif gwnstabl Amanda Blakeman wedi siarad am hyn yn gyhoeddus. Rhaid iddynt gael yr wybodaeth hon erbyn diwedd mis Mawrth. A gaf fi achub ar y cyfle i atgoffa cyd-Aelodau o'n llinell gymorth Byw Heb Ofn, gwasanaeth 24/7 am ddim i holl ddioddefwyr a goroeswyr trais yn erbyn menywod?
Ac yn olaf, hoffwn ddweud bod y comisiynydd heddlu a throseddu Dafydd Llywelyn a minnau'n cyd-gadeirio'r bwrdd partneriaeth cenedlaethol ar gyfer cyflwyno cam nesaf ein strategaeth genedlaethol, i gryfhau ein hymagwedd tuag at drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae'n gweithio'n weithredol iawn gyda'n heddluoedd, ein comisiynwyr heddlu a throseddu. Mae gennym ffrydiau gwaith, gan gynnwys aflonyddu yn y gweithle. Mae’r ffrwd waith aflonyddu yn y gweithle yn cael ei gyd-gadeirio gan Shavanah Taj o Gyngres Undebau Llafur Cymru a Mark Travis o Heddlu De Cymru. Rwy'n disgwyl y bydd yn arwain at argymhellion a chamau i fynd i'r afael â'r materion rydych chi wedi'u codi y prynhawn yma.
The actions of serial rapist David Carrick, the murder of Sarah Everard by Wayne Couzens and the abhorrent treatment of the bodies of sisters Bibaa Henry and Nicole Smallman by police constables Deniz Jaffer and Jamie Lewis shocked us all, and it left those police departments' reputation in tatters. Of course, as my colleague has mentioned, North Wales Police now has 27 conduct investigations ongoing relating to 24 individuals, and 13 of these cases relate to violence against women and girls, including sexual misconduct and police-perpetrated domestic abuse. My colleague Joyce Watson has done so much within this Chamber about domestic abuse. At this time, 21 cases are assessed as gross misconduct and six are assessed as misconduct. Dismissal is only available as a sanction if a gross misconduct panel makes a finding for gross misconduct. Personally, I do not believe that any officer who displays unacceptable conduct, misconduct or inappropriate behaviour should be allowed to serve again; the confidence will have gone. Therefore, will you, as part of your round-table discussions, undertake discussions with the UK Government to see if misconduct could be grounds for dismissal?
Mae gweithredoedd y treisiwr cyfresol, David Carrick, llofruddiaeth Sarah Everard gan Wayne Couzens a'r ffordd ffiaidd y cafodd cyrff y chwiorydd Bibaa Henry a Nicole Smallman eu trin gan gwnstabliaid yr heddlu Deniz Jaffer a Jamie Lewis wedi ein syfrdanu ni i gyd, gan ddinistrio enw da yr heddluoedd hynny. Wrth gwrs, fel y mae fy nghyd-Aelod wedi’i grybwyll, mae gan Heddlu Gogledd Cymru 27 o ymchwiliadau ymddygiad ar y gweill yn ymwneud â 24 o unigolion, ac mae 13 o’r achosion hyn yn ymwneud â thrais yn erbyn menywod a merched, gan gynnwys camymddygiad rhywiol a cham-drin domestig a gafodd ei gyflawni gan aelodau o’r heddlu. Mae fy nghyd-Aelod Joyce Watson wedi gwneud cymaint yn y Siambr hon mewn perthynas â cham-drin domestig. Ar hyn o bryd, mae 21 o achosion yn cael eu hasesu fel camymddygiad difrifol a chwech achos yn cael eu hasesu fel camymddygiad. Nid yw diswyddo ond ar gael fel cosb os yw panel camymddygiad difrifol yn dyfarnu bod camymddygiad difrifol wedi digwydd. Yn bersonol, nid wyf yn credu y dylid caniatáu i unrhyw swyddog sy'n arddangos ymddygiad annerbyniol, camymddygiad neu ymddygiad amhriodol wasanaethu eto; bydd yr hyder wedi mynd. Felly, a wnewch chi, fel rhan o'ch trafodaethau bwrdd crwn, gynnal trafodaethau gyda Llywodraeth y DU i weld a ellid gwneud camymddygiad yn sail dros ddiswyddo?
Thank you very much, Janet Finch-Saunders. Thank you for raising these points following on from that question from Mabon this afternoon. I think it is really important that North Wales Police have taken the lead. At the board that I co-chaired with police and crime commissioner Dafydd Llywelyn, Amanda Blakeman, who is new to the role, was absolutely clear that she was going to be rigorous about ensuring that her police force was fit for purpose. We welcome that report released by Andy Dunbobbin, the police and crime commissioner, in February, because it looks at the prevalence of cases of misogyny in the force—numbers of cases and investigations, as you say—measures in place to protect the public, and ensuring the correct vetting of officers.
I am joining Sadiq Khan, the London mayor, who's written to the Home Secretary asking her to urgently push through new laws allowing police chiefs to sack rogue officers on the spot. We know that the Home Office is reviewing dismissal processes because of the failure to remove Carrick as a serving officer. But I agree with Sadiq Khan, the London mayor, that existing laws mean that the Met and other police forces can still employ officers who've committed serious offences, and we need to make that change. I'm sure you will all back me in that call alongside Sadiq Khan.
Diolch yn fawr iawn, Janet Finch-Saunders. Diolch am godi'r pwyntiau hyn yn dilyn y cwestiwn gan Mabon y prynhawn yma. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod Heddlu Gogledd Cymru wedi arwain ar hyn. Yn y cyfarfod bwrdd a gyd-gadeiriais gyda’r comisiynydd heddlu a throseddu, Dafydd Llywelyn, roedd Amanda Blakeman, sy’n newydd i’r rôl, yn hollol bendant y bydd hi'n drylwyr ynglŷn â sicrhau bod ei heddlu’n addas i’r diben. Rydym yn croesawu’r adroddiad a ryddhawyd gan Andy Dunbobbin, y comisiynydd heddlu a throseddu, ym mis Chwefror, oherwydd mae’n edrych ar ba mor gyffredin yw achosion o gasineb at fenywod yn yr heddlu hwnnw—niferoedd achosion ac ymchwiliadau, fel y dywedwch—y mesurau sydd ar waith i amddiffyn y cyhoedd, a sicrhau bod swyddogion yn cael eu fetio’n briodol.
Rwy’n ymuno â Sadiq Khan, maer Llundain, sydd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref i ofyn iddi fynd ati ar frys i lunio deddfau newydd i ganiatáu i brif swyddogion yr heddlu ddiswyddo swyddogion tramgwyddus yn y fan a'r lle. Fe wyddom fod y Swyddfa Gartref yn adolygu prosesau diswyddo oherwydd y methiant i gael gwared ar Carrick fel swyddog gweithredol. Ond rwy'n cytuno â Sadiq Khan, maer Llundain, fod deddfau presennol yn golygu y gall yr Heddlu Metropolitanaidd a heddluoedd eraill gyflogi swyddogion sydd wedi cyflawni troseddau difrifol, ac mae angen inni newid hynny. Felly, rwy'n siŵr y byddwch i gyd yn fy nghefnogi yn yr alwad honno ochr yn ochr â Sadiq Khan.
Mae cwestiwn 6 [OQ59184] wedi'i dynnu nôl.
Question 6 [OQ59184] has been withdrawn.
7. Sut mae Llywodraeth Cymru'n cefnogi trigolion Canol De Cymru sy'n wynebu tlodi tanwydd? OQ59172
7. How does the Welsh Government support South Wales Central residents who are facing fuel poverty? OQ59172
Diolch yn fawr, Heledd. The Welsh Government’s current £420 million package of support includes the Warm Homes programme, which improves the energy efficiency of lower income households. Eligible low-income households are also benefiting from our £200 Welsh Government fuel support scheme and our Fuel Bank Foundation vouchers for those experiencing fuel crisis.
Diolch yn fawr, Heledd. Mae pecyn cymorth cyfredol Llywodraeth Cymru, sy’n werth £420 miliwn, yn cynnwys y rhaglen Cartrefi Clyd, sy'n gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi incwm is. Mae cartrefi incwm isel cymwys hefyd yn elwa o gynllun cymorth tanwydd £200 Llywodraeth Cymru a'n talebau Sefydliad Banc Tanwydd ar gyfer y rhai sy'n profi argyfwng tanwydd.
Diolch, Weinidog. Yn amlwg, rydych chi wedi cyfeirio eisoes yn eich ymateb i Peredur Owen Griffiths ac eraill o ran y mater hwn, ac rydych wedi amlinellu yn eich ymateb i fi nifer o bethau sydd yn cael eu gwneud. Y gwir amdani, wrth gwrs, ydy bod hyn ddim yn mynd yn ddigon pell, a bod yna unigolion a theuluoedd yn fy rhanbarth, a ledled Cymru, sy'n methu fforddio cynhesu eu tai. Fel mae ymchwil gan Cyngor ar Bopeth wedi dangos, mae 32 y cant o bobl sy’n defnyddio mesuryddion talu ymlaen llaw wedi dewis cael eu datgysylltu, gyda 29 y cant yn defnyddio blanced neu wresogydd personol yn lle defnyddio ynni yn eu cartref. Mae eraill yn parhau i fynd i ddyled, ac yn wynebu caledi ariannol difrifol, dim ond er mwyn cynhesu eu cartrefi. Felly, gyda phrisiau yn cynyddu eto ym mis Ebrill, pa gefnogaeth ymarferol fydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i drigolion yng Nghanol De Cymru, a pha drafodaethau mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ynglŷn â hyn oll? Mi wnaethoch chi gyfeirio yn gynharach ynglŷn â'r cyfarfodydd gydag Ofgem, ond beth oedd yn deillio o'r trafodaethau hynny?
Thank you, Minister. Evidently, you've already referred in your response to Peredur Owen Griffiths to this issue, and you've outlined in your answer to me a number of things that are being done. But the truth is, of course, that this does not go far enough, and that there are individuals and families in my region, and throughout Wales, who cannot afford to heat their homes. As research from Citizens Advice has shown, 32 per cent of people who use prepayment meters have chosen to be disconnected, with 29 per cent using a blanket or personal heater instead of heating their homes. Others continue to go into debt, and face severe financial hardship just in order to heat their homes. So, with prices increasing again in April, what practical support will be available from the Welsh Government to residents in South Wales Central, and what discussions is the Welsh Government having with the UK Government regarding this issue? You referred earlier to the meetings with Ofgem, but what were the outcomes of those discussions?
Diolch yn fawr, Heledd Fychan. I think it is important to recognise that we are facing—. For people in fuel poverty, from 1 April, they're facing incredibly difficult and uncertain times, but these are people who are already in fuel poverty.
I do want to just address some of the issues about my meeting my Ofgem, but I do also just want to say, in terms of what we're doing, as you request, I think it is important to go back, perhaps, to earlier questions that were raised this afternoon—that in terms of improving home energy efficiency, that's crucial; that's one part of the work that we're doing through the Warm Homes programme. And, actually, up until the end of March of last year, £420 million had been invested to improve home energy efficiency, and also £38 million to support our winter fuel support scheme up until last year. Then, of course, we've had our latest winter fuel support scheme payment of £200, which has reached so many people. Actually, for your region, a total of 74,254 households in South Wales Central have received support.
I also want to say that we have the Fuel Bank Foundation partnership now delivering the fuel voucher scheme, and that's also providing crisis help to households. As far as I understand, the issue that I hope we will unite across the Chamber on, which we really need to address now, is to get the UK Government to recognise that they should not increase the energy price guarantee from £2,500 to £3,000 in April. They've got the money to do it, we know that. We know what the economy and the public finances are like. They should not do this. This would have a huge impact. And I pressed Ofgem when I met with them yesterday; I asked what are they doing about the most vulnerable households, and have they got the powers to review energy suppliers' practices, particularly in terms of the shameful way that pre-payment meters have been put into people's houses. So, I think we need to do what we can with our initiatives and our funding, even though we've had a very poor settlement from the UK Government, but we also need to all call today on the UK Government to protect households in this one way particularly, in terms of not increasing the EPG from £2,500 to £3,000 in April.
Diolch yn fawr, Heledd Fychan. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod ein bod yn wynebu—. O 1 Ebrill, bydd pobl sydd mewn tlodi tanwydd yn wynebu amseroedd anhygoel o anodd ac ansicr, ond mae'r rhain yn bobl sydd eisoes mewn tlodi tanwydd.
Rwyf eisiau mynd i'r afael â rhai o'r materion ynglŷn â fy nghyfarfod ag Ofgem, ond rwyf hefyd eisiau dweud, o ran yr hyn rydym yn ei wneud, fel y gofynnwch, rwy'n credu ei bod yn bwysig mynd yn ôl, efallai, at gwestiynau cynharach a godwyd y prynhawn yma—fod gwella effeithlonrwydd ynni'r cartref yn hanfodol; dyna un rhan o'r gwaith rydym yn ei wneud drwy'r rhaglen Cartrefi Clyd. Ac mewn gwirionedd, hyd at ddiwedd mis Mawrth y llynedd, roedd £420 miliwn wedi'i fuddsoddi i wella effeithlonrwydd ynni cartrefi, a £38 miliwn i gefnogi ein cynllun cymorth tanwydd y gaeaf hyd at y llynedd. Wedyn, wrth gwrs, rydym wedi cael ein taliad cynllun cymorth tanwydd y gaeaf diweddaraf o £200, sydd wedi cyrraedd cymaint o bobl. Ar gyfer eich rhanbarth chi, mae cyfanswm o 74,254 o aelwydydd Canol De Cymru wedi cael cymorth.
Rwyf hefyd eisiau dweud bod gennym bartneriaeth y Sefydliad Banc Tanwydd yn darparu'r cynllun talebau tanwydd, ac mae honno hefyd yn darparu cymorth mewn argyfwng i aelwydydd. Yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, y mater rwy’n gobeithio y byddwn yn uno arno ar draws y Siambr, mater y mae angen inni fynd i'r afael ag ef nawr, yw cael Llywodraeth y DU i gydnabod na ddylent gynyddu'r warant pris ynni o £2,500 i £3,000 ym mis Ebrill. Mae ganddynt arian i'w wneud, fe wyddom hynny. Rydym yn gwybod beth yw’r sefyllfa gyda’r economi a chyllid cyhoeddus. Ni ddylent wneud hyn. Byddai hyn yn cael effaith enfawr. A phwysais ar Ofgem pan gyfarfûm â hwy ddoe; gofynnais beth maent yn ei wneud am yr aelwydydd mwyaf agored i niwed, ac a oes ganddynt bwerau i adolygu arferion cyflenwyr ynni, yn enwedig y ffordd gywilyddus y mae mesuryddion rhagdalu wedi cael eu gosod yn nhai pobl. Felly, rwy'n credu bod angen inni wneud yr hyn a allwn gyda'n cynlluniau a'n cyllid, er ein bod wedi cael setliad gwael iawn gan Lywodraeth y DU, ond hefyd mae angen i bawb ohonom alw heddiw ar Lywodraeth y DU i ddiogelu aelwydydd yn y ffordd hon yn enwedig, a pheidio â chynyddu'r warant pris ynni o £2,500 i £3,000 ym mis Ebrill.
8. Pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i ddarparu cefnogaeth ddigonol i ffoaduriaid o Wcráin? OQ59174
8. What steps is the Minister taking to provide adequate support for Ukrainian refugees? OQ59174
Welsh Government continues to work in partnership with local authorities and the third sector in welcoming Ukrainian people to Wales, helping them move on into longer term accommodation and continue to be supported. As part of our draft 2023-24 budget, we are investing £40 million in our Ukrainian humanitarian response.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol a'r trydydd sector i groesawu pobl Wcráin i Gymru, eu helpu i symud ymlaen i lety mwy hirdymor a pharhau i gael eu cefnogi. Fel rhan o gyllideb ddrafft 2023-24, rydym yn buddsoddi £40 miliwn yn ein hymateb dyngarol Wcreinaidd.
Thank you, Minister. You'll be aware that, only recently, we brought forward in this Chamber a Welsh Conservative debate on Ukraine, and I had to raise then that Ukrainian refugees who have to leave their sponsor homes have been told that welcome centres are not an option for safe accommodation. In cases such as Swansea, refugees have been forced to leave a particular hotel and left with nowhere to go after being told they were ineligible for social housing. Local authorities are advising Ukrainians to look at the private rental market, but some landlords are now appearing reluctant to take on refugee tenants due to concerns over stability of future earnings. We cannot allow refugees from Ukraine to be forgotten about and become homeless for a second time. Minister, if Wales really is to be a nation of sanctuary, what discussions are you having with local authorities and the Ministers for Climate Change and housing to prevent these horrendous situations occurring? Those people have trusted Wales and its people to come here and feel supported, so it's important that we find safe and stable accommodation for them. Thank you.
Diolch, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi cyflwyno dadl gan y Ceidwadwyr Cymreig ar Wcráin yn y Siambr yn ddiweddar, a bu’n rhaid imi ddweud bryd hynny fod ffoaduriaid Wcreinaidd sy’n gorfod gadael eu cartrefi nawdd wedi cael gwybod nad yw canolfannau croeso yn opsiwn ar gyfer llety diogel. Mewn achosion fel Abertawe, mae ffoaduriaid wedi cael eu gorfodi i adael gwesty penodol a’u gadael heb unman i fynd ar ôl cael gwybod eu bod yn anghymwys i gael tai cymdeithasol. Mae awdurdodau lleol yn cynghori Wcreiniaid i edrych ar y farchnad rhentu preifat, ond mae rhai landlordiaid bellach yn ymddangos yn amharod i dderbyn ffoaduriaid fel tenantiaid oherwydd pryderon ynghylch sefydlogrwydd enillion yn y dyfodol. Ni allwn ganiatáu i ffoaduriaid o Wcráin gael eu hanghofio a cholli eu cartrefi am yr eildro. Weinidog, os yw Cymru o ddifrif am fod yn genedl noddfa, pa drafodaethau rydych yn eu cael gydag awdurdodau lleol a'r Gweinidogion Newid Hinsawdd a thai i atal y sefyllfaoedd erchyll hyn rhag digwydd? Mae'r bobl hynny wedi ymddiried yn Nghymru a'i phobl i ddod yma a theimlo eu bod yn cael eu cefnogi, felly mae'n bwysig ein bod yn dod o hyd i lety diogel a sefydlog ar eu cyfer. Diolch.
Thank you very much for that question. Can I make it absolutely clear that no-one, no Ukrainian guest, has been forced to leave a welcome centre? And they will not be. It is very important to recognise that we've welcomed in Wales—and we had a fantastic event on Monday morning where we had Ukrainians speaking about their views and their thoughts, marking that terrible anniversary, as we did last Friday, of Putin's invasion, where we recognised that Wales is a nation of sanctuary. And we've welcomed just over 6,400 Ukrainians under the Homes for Ukraine scheme, and almost 3,400 have been sponsored by Welsh households, and many of the hosts came to that event on Monday; the Llywydd was there as well at the welcome. And we have sponsored over 3,000, the Welsh Government.
When we looked at this a year ago, the horrors of the invasion, we said that we thought we could, through our supersponsor scheme, support 1,000, but, actually, we've supported 3,000. We also have more with visas, and if they come, we will support them and we will get them into temporary initial accommodation, which are our Welsh welcome centres. So, no-one has been moved out of a welcome centre, no-one is going to be made homeless from that initial temporary accommodation. Indeed, what is good news is that 1,300 of those that the Welsh Government have sponsored have moved into longer term accommodation, and more than 800 have settled in Wales.
Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw. A gaf fi ei gwneud yn hollol glir nad oes unrhyw un, unrhyw westai Wcreinaidd, wedi cael ei orfodi i adael canolfan groeso? Ac ni fyddant yn cael eu gorfodi i wneud hynny. Mae'n bwysig iawn cydnabod ein bod wedi eu croesawu i Gymru—a chawsom ddigwyddiad gwych fore Llun lle cawsom Wcreiniaid yn rhannu eu barn a'u meddyliau, gan nodi'r garreg filltir ofnadwy honno, fel y gwnaethom ddydd Gwener diwethaf, sef blwyddyn ers goresgyniad Putin, lle gwnaethom gydnabod bod Cymru yn genedl noddfa. Ac rydym wedi croesawu ychydig dros 6,400 o Wcreiniaid o dan gynllun Cartrefi i Wcráin, ac mae bron i 3,400 wedi cael eu noddi gan aelwydydd yng Nghymru, a daeth llawer o'r gwesteion i'r digwyddiad ddydd Llun; roedd y Llywydd yno hefyd yn y croeso. Ac mae Llywodraeth Cymru wedi noddi dros 3,000.
Pan wnaethom edrych ar hyn flwyddyn yn ôl, erchyllterau'r goresgyniad, fe wnaethom ddweud ein bod yn meddwl y gallem, drwy ein cynllun uwch-noddwr, gefnogi 1,000, ond mewn gwirionedd, rydym wedi cefnogi 3,000. Mae gennym fwy gyda fisâu hefyd, ac os byddant yn dod, byddwn yn eu cefnogi a byddwn yn trefnu llety cychwynnol dros dro ar eu cyfer, sef ein canolfannau croeso yng Nghymru. Felly, nid oes unrhyw un wedi cael ei symud o ganolfan groeso, ni fydd unrhyw un yn cael ei wneud yn ddigartref o'r llety dros dro cychwynnol hwnnw. Yn wir, yr hyn sy'n newyddion da yw bod 1,300 o'r rhai y mae Llywodraeth Cymru wedi'u noddi wedi symud i lety mwy hirdymor, ac mae mwy nag 800 wedi ymgartrefu yng Nghymru.
Minister, I really welcome the support that has been given by Welsh Government and local authorities and local communities, indeed, and voluntary organisations to all of our Ukrainian friends. It's a gift that we receive in providing hospitality, not a burden that we assume. My own two lovely guests—indeed, our friend—who fled the conflict from eastern Ukraine and, in doing so, helped in taking many young children to safety in Poland now live with us and enjoy life here in Wales, whilst also working, paying tax and learning.
Minister, would you agree with me that we need to extend a welcome and sanctuary to all people who flee terror and persecution? Would you also agree with me that the language that we use is very important, recognising people as people, individuals and families, not 'them' and 'us', not 'migrants', and that compassion and tolerance are universal, not selective? This extends also to those in the Traveller community who have been historically persecuted and vilified. Our words are important, including in this Siambr, as are those of Pastor Martin Niemöller in his work that begins, 'First they came for'. We should remember them, including in this Siambr. Travellers' rights are not part of some 'woke agenda', Llywydd; they are not. They are not 'them' and 'us'; they are us. [Members of the Senedd: Hear, hear.]
Weinidog, rwy’n croesawu’r gefnogaeth sydd wedi’i rhoi gan Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol a chymunedau lleol, yn wir, a sefydliadau gwirfoddol i’n holl ffrindiau Wcreinaidd. Rhodd a gawn wrth ddarparu lletygarwch, nid baich. Mae fy nau westai hyfryd i—ein ffrindiau yn wir—a ffodd o'r gwrthdaro o ddwyrain Wcráin, ac wrth wneud hynny, a helpodd i hebrwng llawer o blant ifanc i ddiogelwch yng Ngwlad Pwyl bellach yn byw gyda ni ac yn mwynhau bywyd yma yng Nghymru, tra'n gweithio, yn talu treth ac yn dysgu hefyd.
Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi fod angen inni estyn croeso a noddfa i bawb sy'n ffoi rhag terfysgaeth ac erledigaeth? A fyddech chi hefyd yn cytuno â mi fod yr iaith a ddefnyddiwn yn bwysig iawn, gan gydnabod pobl fel pobl, unigolion a theuluoedd, nid 'nhw' a 'ni', nid 'mudwyr', a bod tosturi a goddefgarwch yn gyffredinol, nid yn ddetholus? Mae hyn hefyd yn ymestyn i'r rhai yng nghymuned y Teithwyr sydd wedi cael eu herlid a'u pardduo yn hanesyddol. Mae ein geiriau yn y Siambr hon yn bwysig, fel y mae geiriau'r Gweinidog Martin Niemöller yn ei waith sy'n dechrau, 'Yn gyntaf, fe ddaethant am...'. Dylem eu cofio, gan gynnwys yn y Siambr hon. Nid yw hawliau Teithwyr yn rhan o ryw fath o 'agenda woke', Lywydd. Nid yw’n fater o ‘nhw’ a 'ni'; nhw ydym ni. [Aelodau'r Senedd: Clywch, Clywch.]
Thank you very much. Diolch yn fawr, Huw Irranca-Davies. I think you speak, certainly, for the majority of us and, hopefully, all of us here in this Chamber.
Diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr, Huw Irranca-Davies. Rwy'n credu eich bod yn siarad, yn sicr, dros y mwyafrif ohonom a phob un ohonom yma yn y Siambr hon, gobeithio.
Thank you to the Minister. I've received some complaints about the language used by one Member, who has now left the Chamber, during his questions earlier on. I've been reminded by Huw Irranca-Davies of the exhibition that is upstairs at this moment, talking of those who sought refuge from Nazism in the last century. Our code of conduct here demands that we do not use discriminatory language, and, therefore, we cannot discriminate amongst who we welcome and who we don't welcome. I consider that Gareth Davies's comments this afternoon broke that code of conduct. I will expect him to apologise to me and to Members here who complained to me that his language was discriminatory, and will expect that apology, and I'm sure I shall receive it.
Diolch, Weinidog. Rwyf wedi derbyn rhai cwynion am yr iaith a ddefnyddiwyd gan un Aelod, sydd bellach wedi gadael y Siambr, yn ystod ei gwestiynau yn gynharach. Rwyf wedi cael fy atgoffa gan Huw Irranca-Davies o'r arddangosfa sydd gennym i fyny'r grisiau ar hyn o bryd, yn sôn am y rhai a geisiodd loches rhag Natsïaeth yn y ganrif ddiwethaf. Mae ein cod ymddygiad yma yn mynnu nad ydym yn defnyddio iaith wahaniaethol, ac felly, ni allwn wahaniaethu rhwng pwy rydym yn ei groesawu a phwy nad ydym yn ei groesawu. Rwy’n ystyried bod sylwadau Gareth Davies y prynhawn yma wedi torri’r cod ymddygiad hwnnw. Byddaf yn disgwyl iddo ymddiheuro i mi ac i Aelodau yma a gwynodd wrthyf fod ei iaith yn wahaniaethol, a byddaf yn disgwyl yr ymddiheuriad hwnnw, ac rwy'n siŵr y byddaf yn ei gael.
We'll move on to the next item, and the next item is—and my screen has frozen. Cwestiynau—yes, thank you for waving at me, Counsel General, it's your questions—to the Counsel General and Minister for Constitution.
Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf, a'r eitem nesaf yw—ac mae fy sgrin wedi rhewi. Cwestiynau—ie, diolch i chi am chwifio arnaf, Gwnsler Cyffredinol, eich cwestiynau chi ydynt—i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad.
Mae'r cwestiwn cyntaf gan Delyth Jewell.
The first question is from Delyth Jewell.
1. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ynglŷn â'r camau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gynorthwyo menywod a anwyd yn y 1950au y gwrthodwyd eu pensiynau iddynt? OQ59187
1. What legal advice has the Counsel General provided to the Minister for Social Justice regarding the steps the Welsh Government can take to assist women who were born in the 1950s that were refused their pensions? OQ59187
Thank you for your question. The Welsh Government has repeatedly expressed concerns to the UK Government about women who had their state pension age raised without effective or sufficient notification. We await the full report of the ombudsman’s investigation, which will recommend actions for the Department for Work and Pensions to remedy the injustice found.
Diolch am eich cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi mynegi pryderon dro ar ôl tro wrth Lywodraeth y DU am fenywod y mae eu hoedran pensiwn y wladwriaeth wedi cael ei godi heb hysbysiad effeithiol na digonol. Rydym yn aros am adroddiad llawn ymchwiliad yr ombwdsmon, a fydd yn argymell gweithredoedd i'r Adran Gwaith a Phensiynau i unioni'r anghyfiawnder a ganfuwyd.
I declare an interest because my mother is one of the Women Against State Pension Inequality women. The WASPI women—women denied their pensions—have been campaigning for seven long years and still await the parliamentary ombudsman’s resolution report into the DWP’s handling of their situation. The report is due to be released very soon, but information that has reached the press has garnered significant concern that any compensation given to the women will be very little, reportedly just a few hundred pounds for all of the 1950s women. That is far short of what has been snatched from them. If these reports turn out to be true, it will represent a catastrophic injustice done to these women, discriminated against and targeted because of their gender and their age.
Can you please set out what your legal advice will be to the Welsh Government in these circumstances as to how they can support the WASPI women in their campaign? What routes of legal redress would there be for them? Could they legally challenge the ombudsman’s findings, and could you please release, Counsel General, all responses you’ve received to previous letters that you have sent to the UK Government about this campaign?
Rwy'n datgan buddiant oherwydd mae fy mam yn rhan o’r ymgyrch menywod yn erbyn anghydraddoldeb pensiwn y wladwriaeth (WASPI). Mae menywod WASPI—menywod a amddifadwyd o'u pensiwn—wedi bod yn ymgyrchu ers saith mlynedd hir ac maent yn dal i aros am adroddiad penderfyniad yr ombwdsmon seneddol i ymdriniaeth yr Adran Waith a Phensiynau o’u sefyllfa. Disgwylir i'r adroddiad gael ei ryddhau yn fuan iawn, ond mae gwybodaeth sydd wedi cyrraedd y wasg wedi creu pryder sylweddol na fydd llawer o iawndal yn cael ei roi i’r menywod, ychydig gannoedd o bunnoedd yn unig i bob un o fenywod y 1950au yn ôl y sôn. Mae hynny'n llawer llai na'r hyn a gipiwyd oddi arnynt. Os bydd yr adroddiadau hyn yn wir, bydd anghyfiawnder trychinebus wedi'i wneud i'r menywod hyn, sydd wedi dioddef gwahaniaethu ac sydd wedi cael eu targedu oherwydd eu rhyw a'u hoedran.
A wnewch chi nodi beth fydd eich cyngor cyfreithiol i Lywodraeth Cymru o dan yr amgylchiadau hyn ynglŷn â sut y gallant gefnogi'r menywod WASPI yn eu hymgyrch? Pa lwybrau cyfreithiol sydd ar gael iddynt hawlio iawn? A allent herio canfyddiadau'r ombwdsmon yn gyfreithiol, ac a allech chi ryddhau'r holl ymatebion a gawsoch i lythyrau blaenorol rydych wedi'u hanfon at Lywodraeth y DU mewn perthynas â’r ymgyrch hon?
Thank you for that supplementary question. Just by way of general comment to your question, I think the treatment of women born in the 1950s by successive Conservative Governments remains a national scandal. Since the launch of the WASPI campaign in 2015, more than 200,000 WASPI women have died without ever seeing or receiving pension justice, so the women who continue to be affected by this issue have already been disadvantaged as a result of two hikes to the state pension age, and now we learn that the current UK Government is considering doing it all over again. Can I say that, since 2016, the Welsh Government has been writing to the UK Government to highlight our concerns regarding the communication of changes to the women’s state pension age? I will continue to make those representations. I will have to access the correspondence in respect of the replies that we have had, and I can write to you separately about that.FootnoteLink
What I can also say though, is, of course, the latest findings from Stage 2 of the Parliamentary and Health Service Ombudsman report are that there was a maladministration in the DWP’s communication about national insurance qualifying years, and complaint handling. And I believe that it must be the case that, for those who’ve been so adversely affected, the finding must be that that damage must be rectified and people must be properly compensated; the many thousands of people who had to carry on working year after year, despite the fact that the contract that they agreed—many, many years ago in their youth with regard to their pension age and what their entitlements would be—was broken. It was a sad breach and I believe they’re entitled to be properly compensated for that.
Diolch am y cwestiwn atodol hwnnw. Os caf wneud sylwadau cyffredinol mewn perthynas â'ch cwestiwn, rwy'n credu bod y ffordd y mae Llywodraethau Ceidwadol olynol wedi trin menywod a anwyd yn y 1950au yn parhau i fod yn sgandal genedlaethol. Ers lansio ymgyrch WASPI yn 2015, mae mwy na 200,000 o fenywod WASPI wedi marw heb weld na derbyn cyfiawnder pensiwn erioed, felly mae'r menywod sy'n parhau i gael eu heffeithio gan y mater hwn eisoes wedi bod dan anfantais o ganlyniad i ddau godiad i oedran pensiwn y wladwriaeth, a nawr rydym yn dysgu bod Llywodraeth gyfredol y DU yn ystyried ei wneud unwaith eto. A gaf fi ddweud, ers 2016, fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn ysgrifennu at Lywodraeth y DU i dynnu sylw at ein pryderon ynghylch cyfathrebu newidiadau i oedran pensiwn y wladwriaeth menywod? Byddaf yn parhau i wneud y sylwadau hynny. Bydd yn rhaid imi gael mynediad at yr ohebiaeth mewn perthynas â'r atebion rydym wedi'u cael, a gallaf ysgrifennu atoch ar wahân am hynny.FootnoteLink
Yr hyn y gallaf ei ddweud hefyd, serch hynny, wrth gwrs, yw bod y canfyddiadau diweddaraf o Gam 2 adroddiad yr Ombwdsmon Seneddol a’r Gwasanaeth Iechyd yn nodi bod camweinyddiaeth yng nghyfathrebiadau'r Adran Waith a Phensiynau mewn perthynas â blynyddoedd cymhwyso yswiriant gwladol, a thrin cwynion. Ac i'r rhai sydd wedi cael eu heffeithio mewn ffordd mor andwyol, rwy'n credu bod rhaid unioni'r niwed a bod yn rhaid digolledu pobl yn briodol; y miloedd lawer o bobl sydd wedi gorfod parhau i weithio flwyddyn ar ôl blwyddyn, er gwaethaf y ffaith bod y cytundeb y gwnaethant ei gytuno—flynyddoedd lawer yn ôl yn eu hieuenctid o ran eu hoedran pensiwn a beth fyddai eu hawliau—wedi cael ei dorri. Roedd yn dramgwydd anffodus a chredaf fod ganddynt hawl i gael eu digolledu'n briodol am hynny.
2. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i'r Gweinidog Materion Gwledig, Gogledd Cymru a'r Trefnydd ynghylch Rheoliadau’r Fasnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Perthynol (Diwygio a Swyddogaethau Deddfwriaethol) ac Iechyd Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2022? OQ59181
2. What legal advice has the Counsel General provided to the Minister for Rural Affairs, North Wales, and Trefnydd regarding the Trade in Animals and Related Products (Amendment and Legislative Functions) and Animal Health (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2022? OQ59181
Diolch yn fawr am y cwestiwn, Mabon.
Thank you very much for the question, Mabon.
These regulations, which came into force in December 2022, are complex and they were subject to an urgent drafting window. We are very grateful to the work of the Legislation, Justice and Constitution Committee’s report on these regulations, and we've taken steps to address the points that were raised by the committee, including an amending instrument which will be brought forward shortly.
Mae'r rheoliadau hyn, a ddaeth i rym ym mis Rhagfyr 2022, yn gymhleth ac maent wedi bod yn destun drafftio brys. Rydym yn ddiolchgar iawn am waith adroddiad y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad ar y rheoliadau hyn ac rydym wedi cymryd camau i fynd i’r afael â’r pwyntiau a godwyd gan y pwyllgor, gan gynnwys offeryn diwygio a gaiff ei gyflwyno'n fuan.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw. Mi fyddwch chi yn cofio'r hyn a oedd yn ymddangos i mi, o leiaf, cyn y Nadolig, fel y ffars a welwyd yn y Siambr hon wrth inni gael ein gorfodi i bleidleisio ar ddeddfwriaeth a oedd yn gwbl fethedig. Fe ddywedwyd bryd hynny y buasai fo'n cael ei gywiro ar y cyfle cyntaf posibl. Rydyn ni newydd glywed rŵan ei fod o ddim wedi cael ei gywiro ac mi rydyn ni dros ddau fis i mewn i'r flwyddyn newydd. A ydych chi'n hapus y bydd y rheoliadau newydd yn dal dŵr yng ngolwg y gyfraith, ac a fedrwch chi roi dyddiad inni ynghylch pryd y byddan nhw'n cael eu cywiro?
Thank you for that response. You will recall what appeared to me, at least, before Christmas, as being a farce in this Chamber as we were forced to vote on legislation that was entirely inappropriate. It was said at that point that it would be corrected at the first possible opportunity. We’ve just heard that it hasn’t been corrected and we are over two months into the new year. Are you content that the new regulations will be fit for purpose in legal terms, and could you give us a date as to when they will be corrected?
Well, I certainly am content that the regulations will be fit for purpose, and that any adjustments or alterations that need to be made will be done in the appropriate way. The regulations themselves provide, obviously, for the continuation of the existing legal framework within Wales and Great Britain for the importation of live animals and animal products, so they are important regulations. They were made in December 2022. As you know, your committee made a number of recommendations in respect of those. I wrote to the Legislation, Justice and Constitution Committee on 18 January 2023, and again on 15 February 2023. The correspondence is in the public domain. It details the process that will be used when correcting drafting deficiencies and the use of correction slips.
Wel, rwy'n sicr yn fodlon y bydd y rheoliadau'n addas i'r diben, ac y bydd unrhyw addasiadau sydd angen eu gwneud yn cael eu gwneud yn y ffordd briodol. Mae'r rheoliadau eu hunain yn darparu, yn amlwg, ar gyfer parhau â'r fframwaith cyfreithiol presennol yng Nghymru a Phrydain ar gyfer mewnforio anifeiliaid byw a chynhyrchion anifeiliaid, felly maent yn rheoliadau pwysig. Fe'u gwnaed ym mis Rhagfyr 2022. Fel y gwyddoch, gwnaeth eich pwyllgor nifer o argymhellion mewn perthynas â'r rheini. Ysgrifennais at y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar 18 Ionawr 2023, ac eto ar 15 Chwefror 2023. Mae'r ohebiaeth yn gyhoeddus. Mae'n manylu ar y broses a fydd yn cael ei defnyddio wrth gywiro diffygion drafftio a'r defnydd o slipiau cywiro.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Minister, will you provide a statement on the budget for the Independent Commission on the Constitutional Future of Wales?
Diolch, Lywydd. Weinidog, a wnewch chi roi datganiad ar y gyllideb ar gyfer y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru?
There have been previous statements and responses to questions that have set out the budget—that's all in the public domain. I don't think there's any dispute or any lack of any transparency about what that budget amounts to.
Cafwyd datganiadau ac ymatebion blaenorol i gwestiynau sydd wedi nodi'r gyllideb—mae'r cyfan yn gyhoeddus. Nid wyf yn credu bod unrhyw ddadl nac unrhyw ddiffyg tryloywder ynglŷn â beth yw'r gyllideb honno.
Can I welcome you back from your recent mission to Ukraine, which we were all cheering you on with, along with Alun Davies, our other Senedd colleague, and wish you a very happy St David's Day?
I appreciate the response that you've given, and we have crossed swords on this issue of the budget on a number of occasions in the past. But we know that one of the things that you have asked the constitutional commission to do is to consider how it can develop progressive principal options to strengthen Welsh democracy and deliver improvements for the people of Wales. Now, you've set out in the draft budget for the Welsh Government for the next two years, an extra £2.2 million that is going to be spent, and many people are asking me—and I'm sure they're asking people on your benches too, Minister—whether that's a good use of public money, given the other challenges that Wales is currently facing. As you well know, the Welsh Government receives £1.20 for every £1 that's spent on a devolved matter in England, and the public, it seems to me, want that money spending on issues like schools, hospitals, roads and other priorities, all of which you appear to be disinvesting in. You're spending it, of course, on this commission—a commission to support what we perceive to be an attempt to do some power grabbing from Westminster. So, the commission is scheduled to complete its work by the end of this calendar year—by December of this year. Why on earth have you put more money in that budget line, to take it through to March 2025, if it's going to be finishing its work this year?
A gaf fi eich croesawu yn ôl o'ch taith ddiweddar i Wcráin gydag Alun Davies, ein cyd-Aelod arall o'r Senedd, taith roeddem i gyd yn ei chefnogi, a dymuno Dydd Gŵyl Dewi hapus iawn i chi?
Rwy'n gwerthfawrogi'r ymateb rydych chi wedi ei roi, ac rydym wedi croesi cleddyfau ar fater y gyllideb ar sawl achlysur yn y gorffennol. Ond rydym yn gwybod mai un o'r pethau rydych chi wedi gofyn i'r comisiwn cyfansoddiadol ei wneud yw ystyried sut y gall ddatblygu prif opsiynau blaengar i gryfhau democratiaeth Gymreig a sicrhau gwelliannau i bobl Cymru. Nawr, yn y gyllideb ddrafft ar gyfer Llywodraeth Cymru am y ddwy flynedd nesaf, rydych chi wedi nodi £2.2 miliwn ychwanegol sy'n mynd i gael ei wario, ac mae llawer o bobl yn gofyn i mi—ac rwy'n siŵr eu bod yn gofyn i bobl ar eich meinciau chi hefyd, Weinidog—a yw hynny'n ddefnydd da o arian cyhoeddus, o ystyried yr heriau eraill y mae Cymru'n eu hwynebu ar hyn o bryd. Fel y gwyddoch yn iawn, mae Llywodraeth Cymru yn derbyn £1.20 am bob £1 a werir ar fater datganoledig yn Lloegr, ac mae'n ymddangos i mi fod y cyhoedd am weld yr arian yn cael ei wario ar faterion fel ysgolion, ysbytai, ffyrdd a blaenoriaethau eraill, ac mae'n ymddangos fel pe baech yn dadfuddsoddi ym mhob un o'r rheini. Rydych chi'n ei wario, wrth gwrs, ar y comisiwn hwn—comisiwn i gefnogi'r hyn a welwn ni fel ymgais i fachu grym o San Steffan. Felly, mae disgwyl i'r comisiwn gwblhau ei waith erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon—erbyn mis Rhagfyr eleni. Pam ar y ddaear rydych chi wedi rhoi mwy o arian yn y gyllideb honno, i'w barhau tan fis Mawrth 2025, os yw'n mynd i fod yn gorffen ei waith eleni?
Well, can I firstly thank you for your comments about my recent visit to Ukraine, and thank you, and also the other Members, for the support that was given? You may have seen from social media that the considerable materials that were taken over were on the front line in Ukraine within 24 hours, and that perhaps highlights the urgency but the importance of support, and also the fact, of course, that I think there are more Welsh flags flying on the Ukrainian front line at the moment than from any other country. But I think the recognition of that connection—. Bearing in mind Donetsk, where much of the fighting is taking place, of course, was developed by a Welshman, and formerly known as Hughesovka, after John Hughes. So, we have a connection there. So, thank you for those particular comments.
In respect of the independent commission, as you say, it has another 12 months' work or so to go. It has to publish a report. So, obviously, a significant amount of expenditure will be involved in completing that, particularly as, when I met with the members of the commission, they were outlining very clearly the work they were going to do, which was to try to get to those aspects of communities, people and individuals that are very, very difficult to engage with. I don't think this is a waste. It was Aneurin Bevan who said that the trouble with the Conservative Party is that they know the price of everything and the value of nothing. I put a very high value on our democracy, and I think there is a challenge over our democracy, in terms of turnouts, in terms of engagement, in terms of the way in which people perceive politics and believe that their voice actually counts. So, I think what is happening at the moment, and at a moment of constitutional instability—that what we are doing is very, very important. It's very important to look to the future of our democracy, our governance, how we engage with our communities, how we're perceived by the communities and how democracy works within Wales. So, I think you will find—. I'm absolutely convinced that, by the end of this, you will stand up and you will say, 'Well, I made all these comments in the past, but I'm satisfied now that this has been real value for money for the future.'
Wel, a gaf fi ddiolch yn gyntaf am eich sylwadau am fy ymweliad diweddar ag Wcráin, a diolch, a hefyd i'r Aelodau eraill, am y gefnogaeth a roddwyd? Efallai eich bod wedi gweld o'r cyfryngau cymdeithasol fod y deunyddiau sylweddol a gafodd eu cludo drosodd ar y rheng flaen yn Wcráin o fewn 24 awr, ac mae hynny efallai yn amlygu'r brys ond pwysigrwydd cymorth, a hefyd y ffaith, wrth gwrs, fod mwy o faneri Cymreig yn hedfan ar reng flaen Wcráin ar hyn o bryd nag o unrhyw wlad arall. Ond rwy'n credu bod cydnabyddiaeth i'r cysylltiad hwnnw—. Gan gofio bod Donetsk, lle mae llawer o'r ymladd yn digwydd, wedi ei ddatblygu gan Gymro, wrth gwrs, ac enw'r lle yn flaenorol oedd Hughesovka, ar ôl John Hughes. Felly, mae gennym gysylltiad yno. Felly, diolch am y sylwadau hynny.
Mewn perthynas â'r comisiwn annibynnol, fel y dywedwch chi, mae ganddo 12 mis arall o waith i fynd. Mae'n rhaid iddo gyhoeddi adroddiad. Felly, yn amlwg, bydd cryn dipyn o wariant i gwblhau hynny, yn enwedig oherwydd, pan gyfarfûm ag aelodau'r comisiwn, roeddent yn amlinellu'n glir iawn y gwaith roeddent yn mynd i'w wneud, sef ceisio cyrraedd yr elfennau hynny ar gymunedau, pobl ac unigolion sy'n anodd iawn ymgysylltu â hwy. Nid wyf yn credu bod hyn yn wastraff. Aneurin Bevan a ddywedodd mai'r drafferth gyda'r Blaid Geidwadol yw eu bod yn gwybod pris popeth a gwerth dim byd. Rwy'n ystyried ein democratiaeth yn werthfawr iawn, ac rwy'n credu bod yna her gyda'n democratiaeth, o ran nifer y rhai sy'n pleidleisio, o ran ymgysylltiad, o ran canfyddiad pobl o wleidyddiaeth a'r ffordd y maent yn credu bod eu llais yn cyfrif mewn gwirionedd. Felly, rwy'n credu bod yr hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd, ac ar adeg o ansefydlogrwydd cyfansoddiadol—fod yr hyn a wnawn yn bwysig tu hwnt. Mae'n bwysig iawn edrych tuag at ddyfodol ein democratiaeth, ein ffordd o lywodraethu, sut yr ymgysylltwn â'n cymunedau, canfyddiad cymunedau ohonom a sut mae democratiaeth yn gweithio o fewn Cymru. Felly, rwy'n meddwl y gwelwch—. Rwy'n gwbl argyhoeddedig, erbyn diwedd hyn, y byddwch yn codi ar eich traed ac yn dweud, 'Wel, fe wnes i'r sylwadau hyn yn y gorffennol, ond rwy'n fodlon nawr fod hyn yn sicr wedi bod yn werth yr arian ar gyfer y dyfodol.'
Well, I always reflect on my comments, but I can't, still, understand why on earth, given that the commission is supposed to complete its work in the current calendar year, you have allocated expenditure that takes it through to March 2025. You still haven't answered that principal question. Why is a commission, which is due to be finished, having in your budget line—in the Welsh Government's indicative budget for 2024-25—this £1.1 million further? It seems to me that that is a waste of resource, and, particularly, when we have people across Wales right now struggling with the pressures of the cost-of-living issues that they face, when we know that our NHS continues to be under significant pressure, when people have still, unfortunately, according to the Programme for International Student Assessment—not me, Joyce Watson—the worst education system in the UK, and the lowest take-home pay? Why is it that you would allocate a further £1.1 million for this, what we regard as an unnecessary commission, in the year after it has completed its work? We still haven't had an answer to that question, and I would request one once again.
Wel, rwyf bob amser yn myfyrio ar fy sylwadau, ond o ystyried bod y comisiwn i fod i gwblhau ei waith yn y flwyddyn galendr bresennol, rwy'n dal i fethu deall pam ar y ddaear eich bod wedi dyrannu gwariant sy'n mynd ag ef drwodd hyd at fis Mawrth 2025. Rydych chi'n dal i fod heb ateb y cwestiwn mawr hwnnw. Pam mae comisiwn sydd ar fin gorffen yn cael £1.1 miliwn pellach yn eich llinell gyllideb—yng nghyllideb ddangosol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25? Mae'n ymddangos i mi fod hynny'n wastraff ar adnoddau, ac yn enwedig pan fo gennym bobl ledled Cymru ar hyn o bryd yn cael trafferth gyda'r pwysau costau byw sy'n eu hwynebu, pan wyddom fod ein GIG yn parhau i fod o dan bwysau sylweddol, pan fo gan bobl, yn ôl y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr—nid fi, Joyce Watson—y system addysg waethaf yn y DU, a'r cyflogau isaf? Pam y byddech chi'n dyrannu £1.1 miliwn arall ar gyfer hyn, rhywbeth yr ystyriwn ei fod yn gomisiwn diangen, yn y flwyddyn ar ôl iddo gwblhau ei waith? Rydym yn dal i ddisgwyl ateb i'r cwestiwn hwnnw, a hoffwn ofyn am un unwaith eto.
Well, I'll give you the answer. I think the answer is that, once the commission has produced its report and its findings, that isn't necessarily the end of the matter. There is a process, then, of engagement. There is a process of involvement to actually turn the conclusions—well, to explain the conclusions, to engage with those who've participated, but also, then, to seek how you can convert those conclusions into practical change. And I think that's a process that doesn't suddenly end in one January, the moment the report is actually delivered.
If we really want to see this report being more than just another document that analyses all the problems and the issues that we've raised with regard to our constitution, I think there has to be a process that engages. If, of course, the work ceases before then—if that work is actually concluded earlier—then, obviously, that money won't be spent. But unless you've actually budgeted for it, it can't happen, particularly if it needs to happen.
Wel, fe roddaf yr ateb i chi. Rwy'n credu mai'r ateb yw, pan fydd y comisiwn wedi llunio ei adroddiad a'i ganfyddiadau, nad yw hynny o reidrwydd yn ddiwedd ar y mater. Mae yna broses o ymgysylltu wedyn. Mae yna broses o ymroi i droi'r casgliadau mewn gwirionedd—wel, i esbonio'r casgliadau, i ymgysylltu â'r rhai sydd wedi cymryd rhan, ond hefyd, wedyn, i weld sut y gallwch chi drosi'r casgliadau hynny'n newid ymarferol. Ac rwy'n credu bod honno'n broses nad yw'n mynd i ddod i ben yn sydyn mewn un mis Ionawr, y foment y mae'r adroddiad yn cael ei gyflwyno mewn gwirionedd.
Os ydym ni o ddifrif eisiau gweld yr adroddiad hwn yn bod yn fwy na dim ond un ddogfen arall sy'n dadansoddi'r holl broblemau a'r materion rydym wedi'u nodi ynghylch ein cyfansoddiad, rwy'n credu bod rhaid cael proses sy'n ymgysylltu. Wrth gwrs, os daw'r gwaith i ben cyn hynny—os yw'r gwaith hwnnw'n cael ei gwblhau'n gynharach—yna, yn amlwg, ni fydd yr arian hwnnw'n cael ei wario. Ond oni bai eich bod chi wedi cyllidebu ar ei gyfer, ni all ddigwydd, yn enwedig os oes angen iddo ddigwydd.
The Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill, which was only introduced in September of last year, has been an unmitigated disaster—designed to remove all remaining retained EU law from the UK statute book by the tenth anniversary of the Brexit referendum at the very latest. The Bill introduces a sunset clause, whereby the majority of retained EU law—thousands of pieces of legislation—will be automatically disapplied after 31 December 2023, unless it's otherwise preserved as assimilated law.
On 18 November, the independent Regulatory Policy Committee issued its view that the Bill's impact assessment is not fit for purpose. The committee rated aspects of the impact assessment, such as its rationale and the cost-benefit analysis, as either 'weak' or 'very weak'. In early January, the Department for Business, Energy and Industrial Strategy admitted it had spent £600,000 on staffing costs alone in just two months as part of its review of the Bill, despite holding responsibility for only 318 pieces of retained EU law.
In light of this brief snapshot of the cost to the UK Government of this ill-thought-out Bill, what is the Welsh Government's current estimate of the resource demands, both in terms of cost and staffing, arising from the ongoing review of Welsh-specific retained EU law?
Mae Bil Cyfraith yr UE a Ddargedwir (Dirymu a Diwygio), a gyflwynwyd ym mis Medi y llynedd, wedi bod yn drychineb llwyr—Bil a gynlluniwyd i gael gwared ar yr holl gyfraith yr UE a ddargedwir sy'n weddill o lyfr statud y DU erbyn degfed pen-blwydd refferendwm Brexit fan bellaf. Mae'r Bil yn cyflwyno cymal machlud, lle bydd y mwyafrif o gyfraith yr UE a ddargedwir—miloedd o ddarnau o ddeddfwriaeth—yn cael ei datgymhwyso'n awtomatig ar ôl 31 Rhagfyr 2023, oni bai ei bod fel arall yn cael ei chadw fel cyfraith a gymhathwyd.
Ar 18 Tachwedd, cyhoeddodd y Pwyllgor Polisi Rheoleiddio annibynnol ei farn nad yw asesiad effaith y Bil yn addas i'r diben. Graddiodd y pwyllgor agweddau ar yr asesiad effaith, megis ei resymeg a'r dadansoddiad cost a budd, fel naill ai 'gwan' neu 'wan iawn'. Ar ddechrau mis Ionawr, cyfaddefodd yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ei bod wedi gwario £600,000 ar gostau staffio yn unig mewn deufis yn unig fel rhan o'i hadolygiad o'r Bil, er mai dim ond 318 darn o gyfraith yr UE a ddargedwir y mae ganddi gyfrifoldeb drostynt.
Yng ngoleuni'r cipolwg byr ar gost y Bil annoeth hwn i Lywodraeth y DU, beth yw amcangyfrif presennol Llywodraeth Cymru o'r gofynion adnoddau, yn gostau a staff, sy'n deillio o'r adolygiad parhaus o gyfraith yr UE a ddargedwir sy'n benodol i Gymru?
Thank you for that question, and it's a very important question, and it's a very difficult question to answer. If I start, perhaps, with the resource part first, it's very difficult to say what the precise resources are. These are conversations and discussions that I will be having. I've been having discussions; they are ongoing. It's a bit difficult to evaluate the resources that are necessary to deal with what we don't know. There is so much we don't know in terms of, firstly, what the UK Government is going to do in those aspects of retained law. We obviously have to analyse ourselves, and I've obviously been looking at a list of all the Welsh retained EU law that we would want to consider. It's difficult to consider what might happen to that, because, to some extent, that depends on what decisions might be taken in England, because so many of these areas relate to, for example, issues of enforcement, common governance and so on.
So, there are many unknown factors that are actually involved. So, we're trying to do that evaluation. We're also uncertain precisely as to what the precise nature of the Bill is going to be. The view of the Welsh Government is that the Bill should be withdrawn. It serves actually no real purpose whatsoever. It is really the most appalling way of dealing with legislation. The idea that you can suddenly just wipe out thousands of pieces of legislation by a particular deadline without any real time to consider what the implications of those are and what the implications are for devolution—.
The House of Lords is currently discussing the Bill. So, it's at Committee Stage; it will go to Report Stage within a couple of weeks. There are obviously areas there where we would like to see amendments being made to it. We'd like particularly the issue of concurrent powers to be resolved, that UK Government will not exercise powers in respect of devolved areas without consent of the Welsh Government. I think the other area is, of course, in terms of the time period. If UK Government has a get out of jail card in respect of being able to extend the sunset deadline, we will ask for that as well. Why should we not have that exact opportunity as well? So, there are many factors to this Bill that are undecided at this stage, and the issue of resources is going to be a significant one. I'm sure there will be further questions to me on it. I will update the Senedd, of course, in due course, when I'm able to say more about precisely what is going to happen, and it may well be a couple of weeks yet before we know the precise format of the Bill.
Diolch am y cwestiwn, ac mae'n gwestiwn pwysig iawn, ac yn un anodd iawn i'w ateb. Os caf ddechrau, efallai, gyda'r rhan am adnoddau yn gyntaf, mae'n anodd iawn dweud beth yw'r union adnoddau. Dyma sgyrsiau a thrafodaethau y byddaf yn eu cael. Rwyf wedi cael trafodaethau; maent yn parhau. Mae hi braidd yn anodd gwerthuso'r adnoddau sy'n angenrheidiol i ymdrin â'r hyn nad ydym yn ei wybod. Mae cymaint nad ydym yn ei wybod o safbwynt, yn gyntaf, beth mae Llywodraeth y DU yn mynd i'w wneud ynghylch yr agweddau hynny ar gyfraith a ddargedwir. Yn amlwg mae'n rhaid inni ddadansoddi ein hunain, ac yn amlwg rwyf wedi bod yn edrych ar restr o holl gyfraith yr UE a ddargedwir sy'n benodol i Gymru y byddem am ei hystyried. Mae'n anodd ystyried beth allai ddigwydd i hynny, oherwydd, i ryw raddau, mae'n dibynnu ar ba benderfyniadau a allai gael eu cymryd yn Lloegr, oherwydd bod cymaint o'r meysydd hyn yn ymwneud ag, er enghraifft, materion gorfodi, llywodraethu cyffredin ac yn y blaen.
Felly, mae yna lawer o ffactorau anhysbys ynghlwm wrth hyn. Felly, rydym yn ceisio gwneud y gwerthusiad hwnnw. Rydym hefyd yn ansicr beth fydd union natur y Bil. Barn Llywodraeth Cymru yw y dylai'r Bil gael ei dynnu nôl. Mewn gwirionedd nid yw'n cyflawni unrhyw bwrpas gwirioneddol o gwbl. Mae'n ffordd hynod o wael o ymdrin â deddfwriaeth. Mae'r syniad y gallwch chi ddileu miloedd o ddarnau o ddeddfwriaeth yn sydyn erbyn dyddiad penodol heb unrhyw amser go iawn i ystyried beth fydd y goblygiadau a beth yw'r goblygiadau i ddatganoli—.
Mae Tŷ'r Arglwyddi yn trafod y Bil ar hyn o bryd. Felly, mae yn y Cyfnod Pwyllgor; bydd yn mynd i'r Cyfnod Adrodd o fewn ychydig wythnosau. Yn amlwg mae yna feysydd lle byddem yn hoffi gweld gwelliannau'n cael eu gwneud iddo. Hoffem ddatrys mater pwerau cydredol yn enwedig, na fydd Llywodraeth y DU yn arfer pwerau mewn perthynas â meysydd datganoledig heb gydsyniad Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu mai'r maes arall, wrth gwrs, yw'r cyfnod o amser. Os oes gan Lywodraeth y DU ryw ffordd o ymestyn y dyddiad machlud, byddwn yn gofyn am hynny hefyd. Pam na ddylem ni gael y cyfle hwnnw hefyd? Felly, mae yna lawer o ffactorau ynghylch y Bil hwn sydd heb eu penderfynu ar hyn o bryd, ac mae mater adnoddau yn mynd i fod yn un sylweddol. Rwy'n siŵr y bydd cwestiynau pellach i mi ar hynny. Fe roddaf yr wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd maes o law wrth gwrs, pan fyddaf yn gallu dweud mwy ynglŷn â beth yn union sy'n mynd i ddigwydd, ac mae'n ddigon posibl y bydd hi'n rhai wythnosau eto cyn inni wybod union fformat y Bil.
Diolch. Yes, as you say, time is running out with it, because it's a hard deadline, and, as you say, I'd be very interested in understanding what extension is possible and what we could do here to help with that cliff edge. The rushed nature of this Bill raises the very real prospect of critical regulations in a range of policy areas being either replaced by substandard alternatives or dropping off the statute book completely. We must also bear in mind the limited capacity of the Welsh Government to consider the full implications of repealing, amending or assimilating Welsh-specific retained EU law. As such, and in the light of the fact that the UK Minister has alone possessed the ability to extend that sunset clause of December, a degree of pragmatic prioritisation may need to take place to effectively manage the workload in the remaining months available to Welsh Ministers. What specific regulations or other policy areas is the Welsh Government prioritising in its review of the Welsh-specific retained EU law?
Diolch. Ie, fel y dywedwch, mae amser yn brin, oherwydd mae'n ddyddiad penodol, ac fel y dywedwch, hoffwn ddeall pa estyniad sy'n bosibl a'r hyn y gallem ei wneud yma i helpu gyda'r ymyl clogwyn hwnnw. Mae natur frysiog y Bil hwn yn codi'r posibilrwydd real iawn o reoliadau allweddol mewn ystod o feysydd polisi naill ai'n cael eu disodli gan ddewisiadau amgen o safon is neu'n cael eu hepgor yn llwyr o'r llyfr statud. Hefyd, mae'n rhaid inni gofio gallu cyfyngedig Llywodraeth Cymru i ystyried goblygiadau llawn diddymu, diwygio neu gymhathu cyfraith yr UE a ddargedwir sy'n benodol i Gymru. Fel y cyfryw, ac yng ngoleuni'r ffaith mai Gweinidog y DU yn unig sydd wedi gallu ymestyn y cymal machlud hwnnw ym mis Rhagfyr, efallai y bydd angen cael rhywfaint o flaenoriaethu pragmatig i reoli'r llwyth gwaith yn effeithiol yn y misoedd sy'n weddill i Weinidogion Cymru. Pa reoliadau penodol neu feysydd polisi eraill y mae Llywodraeth Cymru yn eu blaenoriaethu yn ei hadolygiad o gyfraith yr UE a ddargedwir sy'n benodol i Gymru?
Thank you for the further question. Just to say, by way of starting off, all the issues and concerns, many of which the Member has raised and so on, have been raised at the Interministerial Standing Committee. I have raised those. I chaired the recent meeting and, of course, those things are being looked at at UK Government level, as part of the intergovernmental arrangements that we have. We'll have to wait and see what the outcome of those are.
In terms of pragmatic prioritisation, it does come back again to not knowing what you don't know, and obviously one thing we would clearly want to priortise is our own legislation—the legislation that's been approved by this Senedd. But, of course, the difficulty on that is also trying to understand when we're prioritising what the implications are when you don't know precisely what may happen on the other side on similar legislation at the UK Government level as well, and the way that may interreact or impact. I mentioned the example of enforcement earlier, because, often, there are common enforcement arrangements and so on, and so all those things have to be taken into account. Probably, I can't really tell you very much more than that at the moment. I've obviously attended quite a number of Legislation, Justice and Constitution Committee meetings on this. It is very much work in progress at the moment, and I will, of course, do everything I can to answer further questions and update when we are clear about what is happening. There is a lot of work that is under way at the moment, trying to understand the extent, the 4,000 or so pieces of other legislation, aside from the Welsh legislation, which have to be evaluated and what are the parts that we want to prioritise, and if there are any ways of actually trying to streamline that process. Either way, it's not going to be easy. Either way, it is going to be chaotic and, no doubt, will lead to all sorts of unforeseen consequences, but we have to deal with it as it is at the moment. Until we know the final shape of the Bill, there are still quite a number of uncertainties.
Diolch am y cwestiwn pellach. Os caf ddweud i ddechrau, mae'r holl faterion a'r pryderon, y cafodd llawer ohonynt eu nodi gan yr Aelod, wedi cael eu crybwyll yn y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol. Rwyf wedi codi'r materion hynny. Cadeiriais y cyfarfod diweddar, ac wrth gwrs, mae'r pethau hynny'n cael eu hystyried ar lefel Llywodraeth y DU, fel rhan o'r trefniadau rhynglywodraethol sydd gennym. Bydd yn rhaid inni aros i weld beth fydd canlyniad y rheini.
O ran blaenoriaethu pragmatig, mae'n dod yn ôl unwaith eto at fethu gwybod beth nad ydych chi'n ei wybod, ac yn amlwg un peth y byddem eisiau ei flaenoriaethu yw ein deddfwriaeth ein hunain—y ddeddfwriaeth sydd wedi'i chymeradwyo gan y Senedd hon. Ond wrth gwrs, yr anhawster gyda hynny yw ceisio deall hefyd pan fyddwn yn blaenoriaethu beth yw'r goblygiadau pan nad ydych chi'n gwybod yn union beth all ddigwydd ar yr ochr arall gyda deddfwriaeth debyg ar lefel Llywodraeth y DU hefyd, a'r ffordd y gallai honno ryngweithio neu gael effaith. Soniais am orfodaeth fel enghraifft yn gynharach, oherwydd, yn aml, ceir trefniadau gorfodi cyffredin ac yn y blaen, ac felly mae'n rhaid ystyried yr holl bethau hynny. Mae'n debyg na allaf ddweud llawer iawn mwy na hynny ar hyn o bryd. Yn amlwg rwyf wedi mynychu cryn nifer o gyfarfodydd Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar hyn. Mae'n waith sydd ar y gweill ar hyn o bryd, ac fe wnaf bopeth yn fy ngallu i ateb cwestiynau pellach a rhoi diweddariad pan fyddwn yn glir ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd. Mae llawer o waith ar y gweill ar hyn o bryd, i geisio deall y graddau, y 4,000 o ddarnau o ddeddfwriaeth eraill, ar wahân i'r ddeddfwriaeth Gymreig, y mae'n rhaid eu gwerthuso a beth yw'r rhannau rydym am eu blaenoriaethu, ac a oes unrhyw ffyrdd o geisio symleiddio'r broses honno mewn gwirionedd. Y naill ffordd neu'r llall, nid yw'n mynd i fod yn hawdd. Y naill ffordd neu'r llall, mae'n mynd i fod yn anhrefnus ac mae'n siŵr y bydd yn arwain at bob math o ganlyniadau annisgwyl, ond mae'n rhaid inni ymdrin â hyn fel y mae ar hyn o bryd. Hyd nes y gwyddom beth fydd ffurf derfynol y Bil, mae cryn dipyn o bethau'n ansicr o hyd.
3. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o'r costau sy'n gysylltiedig â datganoli cyfrifoldeb dros lysoedd a dedfrydu i Gymru? OQ59179
3. What assessment has the Counsel General made of the costs associated with devolving responsibility for courts and sentencing to Wales? OQ59179
Thank you for your question. We have not yet undertaken an assessment of the costs of devolving specific areas of the justice system, such as courts and sentencing. Ultimately, our aspiration is that devolution would reduce pressures on the justice system and save money in some areas, above all by reducing the prison population.
Diolch am eich cwestiwn. Nid ydym eto wedi cynnal asesiad o gostau datganoli rhannau penodol o'r system gyfiawnder, megis llysoedd a dedfrydu. Yn y pen draw, ein dyhead yw y byddai datganoli yn lleihau'r pwysau ar y system gyfiawnder ac yn arbed arian mewn rhai meysydd, yn anad dim drwy leihau poblogaeth y carchardai.
Thank you, Counsel General. Obviously, this is a work in progress. I just want to draw your attention to the fact that the Equality and Social Justice Committee's inquiry into women involved in the criminal justice system has revealed that less than half the magistrates surveyed by the Magistrates Association had heard of the women's justice blueprint, which aspires to reduce the number of women in prison. It is very worrying to hear from Eastwood Park prison that women from south Wales are far more likely to be sent to prison than those in Devon and Cornwall. Therefore, I wondered whether you could tell us what you are doing, and your officials, to ensure that everybody involved in sentencing both men and women is aware of the initiatives that the Welsh Government is involved in, in partnership with other organisations.
Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Yn amlwg, mae hwn yn waith sydd ar y gweill. Rwyf am dynnu eich sylw at y ffaith bod ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol i fenywod sy'n rhan o'r system cyfiawnder troseddol wedi datgelu bod llai na hanner yr ynadon a arolygwyd gan y Gymdeithas Ynadon wedi clywed am y glasbrint cyfiawnder menywod, sydd â'r nod o leihau nifer y menywod yn y carchar. Mae'n destun pryder mawr clywed o garchar Eastwood Park fod menywod o dde Cymru yn llawer mwy tebygol o gael eu hanfon i'r carchar na menywod yn Nyfnaint a Chernyw. Felly, tybed a allech chi ddweud wrthym beth rydych chi'n ei wneud, a'ch swyddogion, i sicrhau bod pawb sy'n ymwneud â dedfrydu dynion a menywod yn ymwybodol o'r cynlluniau y mae Llywodraeth Cymru yn ymwneud â hwy, mewn partneriaeth â sefydliadau eraill.
Thank you. You raise a number of really important issues. Those issues go to the nub of the reason why we need justice devolved to us. I've worked very closely, as you know, with the Minister for Social Justice, and, of course, we were visitors to Eastwood Park prison recently. I suppose what matters—. It is, of course, of concern in terms of the awareness within the magistracy of the blueprint. But, of course, that awareness of the blueprint isn't the key determinant in itself. What is important is the understanding of the various opportunities and options that there are in terms of sentencing itself.
Clearly, there is ongoing engagement with the judiciary, I think, to help them understand the impact of regressive and unnecessary short sentences. I know the Minister for Social Justice has quoted this and I've said it several times: when we were at Eastwood Park prison, the director of the prison informed us that every woman in that prison was a victim. That in itself, I think, highlights the nature of the way we've gone down the imprisonment road, as opposed to the problem-solving road and the justice road.
The women's justice blueprint leads have delivered a series of engagement events for sentencers, focused on raising awareness and confidence in the community-based options for women amongst sentencers, legal advisers and key court decision makers. Over 270 individuals have been reached through this work, which has also been supported by His Majesty's Courts and Tribunals Service. So, that process of engagement is ongoing.
Diolch. Rydych chi'n codi nifer o faterion pwysig iawn. Mae'r materion hynny'n mynd i graidd y rheswm pam mae angen i gyfiawnder gael ei ddatganoli i ni. Rwyf wedi gweithio'n agos iawn, fel y gwyddoch, gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac wrth gwrs, fe fuom yn ymweld â charchar Eastwood Park yn ddiweddar. Mae'n debyg mai'r hyn sy'n bwysig—. Mae ymwybyddiaeth yr ynadaeth o'r glasbrint yn destun pryder wrth gwrs. Ond nid ymwybyddiaeth o'r glasbrint yw'r prif ffactor ynddo'i hun. Yr hyn sy'n bwysig yw dealltwriaeth o'r gwahanol gyfleoedd a'r opsiynau a geir ar gyfer dedfrydu.
Yn amlwg, mae yna ymgysylltiad parhaus â'r farnwriaeth, rwy'n meddwl, i'w helpu i ddeall effaith dedfrydau byr di-fudd a diangen. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi cyfeirio at hyn ac rwyf wedi ei ddweud sawl gwaith: pan oeddem yng ngharchar Eastwood Park, fe wnaeth cyfarwyddwr y carchar ein hysbysu bod pob menyw yn y carchar hwnnw'n ddioddefydd. Mae hynny ynddo'i hun, rwy'n meddwl, yn amlygu natur y ffordd rydym wedi dilyn llwybr carcharu yn hytrach na'r llwybr datrys problemau a llwybr cyfiawnder.
Mae arweinwyr y glasbrint cyfiawnder menywod wedi cyflwyno cyfres o ddigwyddiadau ymgysylltu ar gyfer dedfrydwyr, gan ganolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth a hyder yn yr opsiynau ar gyfer menywod o fewn y gymuned ymhlith dedfrydwyr, cynghorwyr cyfreithiol a gwneuthurwyr penderfyniadau allweddol yn y llysoedd. Cyrhaeddwyd dros 270 o unigolion drwy'r gwaith hwn, sydd hefyd wedi cael cymorth gan Wasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd ei Fawrhydi. Felly, mae'r broses o ymgysylltu yn parhau.
4. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y broses dendro ar gyfer y rhaglen prentisiaeth gyfreithiol lefel 7? OQ59170
4. Will the Counsel General please provide an update on the tendering process for the level 7 legal apprenticeship programme? OQ59170
Thank you for your question. In December, we issued a tender to assess the need for solicitor apprenticeships in Wales. No bids were received when the tender closed in January, and we are now considering next steps.
Diolch am eich cwestiwn. Ym mis Rhagfyr, fe wnaethom gyhoeddi tendr i asesu'r angen am brentisiaethau cyfreithwyr yng Nghymru. Ni dderbyniwyd unrhyw geisiadau pan gaeodd y tendr ym mis Ionawr, ac rydym yn ystyried y camau nesaf nawr.
Diolch yn fawr, Cwnsler Cyffredinol. Could you please outline, perhaps, the process you used in the first tendering process and how this can be changed to ensure a wider audience for the re-tender? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. A wnewch chi amlinellu, efallai, y broses a ddefnyddiwyd gennych yn y broses dendro gyntaf a sut y gellir newid hyn er mwyn sicrhau cynulleidfa ehangach ar gyfer ail-dendro? Diolch yn fawr.
Thank you for that. I think it was disappointing that the tender didn't receive any bids. We're evaluating how it was carried out and, basically, how it can be broadened out. I think that the substance of what you're suggesting, really, is that we need to look at a far wider group in terms of the invitation-to-tender process. That is being looked at.
The solicitor apprenticeship issue, I think, is an important one. We've done a lot of work already in terms of the apprenticeships for level 3 and level 5, for the paralegal level, and, of course, the first cohort of students started in September 2022 at Coleg Sir Gâr in Carmarthen. So, this is really the next stage, but it's one that's more complicated, because if we're putting public money into supporting apprenticeships, we want it to go to filling in those gaps, the desert areas that exist within legal services, and also look at how we might actually improve something that I think is quite important, and that is the law centres—effectively the two law centres we now have—and how we could look at extending that and how this might actually be something that could look at servicing that, an area that I think is well worth developing. I will, of course, update the Senedd in due course when we've re-evaluated how to continue or how to promote the tendering process and any further developments on the solicitor apprenticeship objectives that we have.
Diolch am hynny. Rwy'n credu ei bod yn siomedig na ddaeth unrhyw geisiadau i law am y tendr. Rydym yn gwerthuso sut y cafodd ei gyflawni ac yn y bôn, sut y gellir ei ehangu. Rwy'n credu mai sylwedd yr hyn rydych chi'n ei awgrymu, mewn gwirionedd, yw bod angen inni edrych ar grŵp llawer ehangach ar gyfer proses y gwahoddiad i dendro. Mae hynny dan ystyriaeth.
Rwy'n credu bod mater prentisiaethau cyfreithwyr yn bwysig. Rydym wedi gwneud llawer o waith eisoes ar y prentisiaethau lefel 3 a lefel 5, ar gyfer y lefel baragyfreithiol, ac wrth gwrs, dechreuodd y garfan gyntaf o fyfyrwyr ym mis Medi 2022 yng Ngholeg Sir Gâr yng Nghaerfyrddin. Felly, dyma'r cam nesaf mewn gwirionedd, ond mae'n un sy'n fwy cymhleth, oherwydd os rhown arian cyhoeddus tuag at gefnogi prentisiaethau, rydym am iddo fynd tuag at lenwi'r bylchau hynny, y llefydd gwag sy'n bodoli o fewn y gwasanaethau cyfreithiol, a hefyd i edrych ar sut y gallem wella rhywbeth sy'n eithaf pwysig yn fy marn i, sef y canolfannau cyfraith—y ddwy ganolfan gyfraith sydd gennym ni nawr i bob pwrpas—a sut y gallem edrych ar ymestyn hynny a sut y gallai hyn fod yn rhywbeth a allai gefnogi hynny mewn gwirionedd, maes sy'n werth ei ddatblygu yn fy marn i. Wrth gwrs, byddaf yn rholi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd maes o law pan fyddwn wedi ail-werthuso sut i barhau neu sut i hyrwyddo'r broses dendro ac unrhyw ddatblygiadau pellach gyda'r amcanion sydd gennym ar gyfer prentisiaethau cyfreithwyr.
5. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi ei roi i'r Gweinidog Newid Hinsawdd cyn y penderfyniad i roi terfyn ar sawl prosiect ffordd mawr yng ngogledd Cymru? OQ59177
5. What legal advice has the Counsel General provided to the Minister for Climate Change ahead of the decision to scrap several major road projects in north Wales? OQ59177
Thank you for your question. The Welsh Government’s response to the roads review panel’s report represents a major step forward in our commitment to tackling climate change. This is not the end of road building in Wales. We will still invest in roads, but only where they are the appropriate response to the transport problem.
Diolch am eich cwestiwn. Mae ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y panel adolygu ffyrdd yn gam mawr ymlaen yn ein hymrwymiad i fynd i'r afael â newid hinsawdd. Nid dyma ddiwedd adeiladu ffyrdd yng Nghymru. Byddwn yn dal i fuddsoddi mewn ffyrdd, ond dim ond lle maent yn ymateb priodol i'r broblem drafnidiaeth.
Thank you. Now, according to the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, each public body must carry out sustainable development, which is the process of improving the economic, social, environmental and cultural well-being of Wales by taking action in accordance with the sustainable development principles aimed at achieving the well-being goals. Those goals, of course, include a prosperous Wales, a healthier Wales, a Wales of cohesive communities. Now, the decision that 19 schemes should not proceed, such as the Flintshire corridor improvement, A55 junctions 15 and 16, and the third Menai crossing, will no doubt harm the prosperity, the health and connectivity of communities right across north Wales. Effectively, the scrapping of key north Wales schemes does, in my opinion, show a lack of understanding by the Welsh Government of our infrastructure, our economy and our communities to the point that questions must be raised as to whether there has actually been a breach of the well-being of future generations Act. Counsel General, will you assess whether the Welsh Government's decision not to support major schemes in north Wales is a breach of this duty? Diolch.
Diolch. Nawr, yn ôl Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, mae'n rhaid i bob corff cyhoeddus gyflawni datblygu cynaliadwy, sef y broses o wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru drwy weithredu yn unol â'r egwyddorion datblygu cynaliadwy gyda'r nod o gyflawni'r nodau llesiant. Mae'r nodau hynny, wrth gwrs, yn cynnwys Cymru lewyrchus, Cymru iachach, Cymru o gymunedau cydlynus. Nawr, bydd y penderfyniad na ddylai 19 cynllun fynd rhagddynt, megis gwella coridor sir y Fflint, cyffyrdd 15 a 16 yr A55, a thrydedd croesfan y Fenai, yn siŵr o niweidio ffyniant, iechyd a chysylltedd cymunedau ledled gogledd Cymru. I bob pwrpas, yn fy marn i, mae dileu cynlluniau allweddol yng ngogledd Cymru yn dangos diffyg dealltwriaeth ar ran Lywodraeth Cymru o'n seilwaith, ein heconomi a'n cymunedau i'r pwynt fod rhaid gofyn y cwestiwn a fu tramgwydd yn erbyn y ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol mewn gwirionedd. Gwnsler Cyffredinol, a wnewch chi asesu a yw penderfyniad Llywodraeth Cymru i beidio â chefnogi cynlluniau mawr yng ngogledd Cymru yn tramgwyddo yn erbyn y ddyletswydd hon? Diolch.
Well, can I say that the issues that you have raised are a matter for the Minister with the portfolio responsibility to answer, but to confirm that, on 14 February, the Deputy Minister for Climate Change made an oral statement to the Senedd on the roads review report, the national transport delivery plan and our new roads policy statement. The report, plan and our response were published the same day, setting out how we deliver against the Wales transport strategy. Questions have been put, answers have been given, but I must stress that I think it's important that these matters are directed to the appropriate Minister with the appropriate portfolio responsibility.
Wel, a gaf fi ddweud bod y materion rydych chi wedi'u codi yn fater i'r Gweinidog sydd â'r cyfrifoldeb portffolio i'w hateb, ond gallaf gadarnhau bod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd wedi gwneud datganiad llafar i'r Senedd ar 14 Chwefror ar adroddiad yr adolygiad ffyrdd, y cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth a'n datganiad polisi ffyrdd newydd. Cafodd yr adroddiad, y cynllun a'n hymateb eu cyhoeddi ar yr un diwrnod i nodi sut rydym yn cyflawni yn erbyn strategaeth drafnidiaeth Cymru. Mae cwestiynau wedi'u rhoi, atebion wedi eu rhoi, ond mae'n rhaid imi bwysleisio fy mod yn credu ei bod yn bwysig i'r materion hyn gael eu cyfeirio at y Gweinidog priodol sydd â'r cyfrifoldeb portffolio priodol.
6. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynglŷn â'i pholisi ynglŷn â hunanadnabod rhywedd yn dilyn penderfyniad Llywodraeth y DU i atal y Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (yr Alban)? OQ59176
6. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government regarding its policy on gender self-identification following the UK Government's decision to block the Gender Recognition Reform (Scotland) Bill? OQ59176
I will reiterate that this is a dangerous moment. The UK Government’s approach has set a worrying precedent. We will do everything we can to protect our devolution settlement, the laws passed by this Senedd, and we remain determined to support our transgender communities.
Rwy'n ailadrodd bod hon yn foment beryglus. Mae dull Llywodraeth y DU o weithredu wedi gosod cynsail pryderus. Byddwn yn gwneud popeth a allwn i amddiffyn ein setliad datganoli, y deddfau a basiwyd gan y Senedd hon, ac rydym yn parhau i fod yn benderfynol o gefnogi ein cymunedau trawsryweddol.
Thank you. I refer to comments made by both the First Minister and the finance Minister in relation to the UK Government's use of a section 35 Order to protect the Equality Act 2010 from the SNP's Gender Recognition Reform (Scotland) Bill. The finance Minister has repeated Nicola Sturgeon's false claims that those who criticise self-ID at 16 are somehow using transgender people as a wedge issue. So, I do hope now, in light of the resignation—and many believe that this issue encompassed Nicola Sturgeon—it will make your own Government think again. Of course, members of the transgender community should be treated with the utmost respect at all times. It simply isn't good enough, though, to shut down free debate regarding self-ID laws for children as young as 16 by labelling anyone critical of these proposals as fighting a so-called culture war. This isn't a partisan point. Labour MPs, such as Rosie Duffield, have already been clear about the risks to women's safety, as has Gower's Welsh Labour MP, Tonia Antoniazzi, and they have said that the UK Government's intervention was necessary. Therefore, Counsel General, do you agree with the comments made by these members of your party, and will you commit to ensuring that the Welsh Government upholds the protections for women set out under the Equality Act 2010? Diolch.
Diolch. Rwy'n cyfeirio at sylwadau a wnaed gan y Prif Weinidog a'r Gweinidog cyllid mewn perthynas â defnydd Llywodraeth y DU o Orchymyn adran 35 i ddiogelu Deddf Cydraddoldeb 2010 rhag Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (yr Alban) yr SNP. Mae'r Gweinidog cyllid wedi ailadrodd honiadau ffug Nicola Sturgeon fod y rhai sy'n beirniadu hunanadnabod rhywedd yn 16 oed rywsut yn defnyddio pobl drawsryweddol fel mater i greu rhaniadau. Felly, rwy'n gobeithio nawr, yng ngoleuni'r ymddiswyddiad—ac mae llawer yn credu bod y mater hwn wedi cwmpasu Nicola Sturgeon—y bydd yn gwneud i'ch Llywodraeth eich hun ailfeddwl. Wrth gwrs, dylai aelodau'r gymuned drawsryweddol gael eu trin gyda'r parch mwyaf bob amser. Ond nid yw'n ddigon da llethu dadl rydd ynghylch deddfau hunanadnabod rhywedd i blant mor ifanc â 16 oed drwy labelu unrhyw un sy'n feirniadol o'r cynigion hyn fel rhai sy'n ymladd yr hyn a elwir yn rhyfel diwylliant. Nid yw hwn yn bwynt pleidiol. Mae ASau Llafur, fel Rosie Duffield, eisoes wedi bod yn glir ynghylch y risgiau i ddiogelwch menywod, yn ogystal ag AS Llafur Cymru Gŵyr, Tonia Antoniazzi, ac maent hwy wedi dweud bod angen ymyrraeth Llywodraeth y DU. Felly, Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno â'r sylwadau a wnaed gan yr aelodau hyn o'ch plaid, ac a wnewch chi ymrwymo i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cynnal yr amddiffyniadau i fenywod a nodir o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010? Diolch.
Well, thank you for your question. What I do, of course, and what my primary responsibility is is to uphold the constitution of this Senedd, the basis on which we were established and the powers and responsibilities that we have. And that's why my initial comments were concern about really what is an undermining of the constitutional principles on which decisions are taken on which legislation is passed.
Now, as you know, the legal position in Scotland is different to that in Wales. The powers available in Scotland are not currently devolved to Wales. Gender recognition is a reserved matter as far as Wales is concerned, but we've made it clear that we will seek these powers as set out in the programme for government. Legislative use of these powers would be a matter for this Senedd to determine, and were that to be achieved and were this Senedd to determine a position on that, I'm sure you, like me and everyone else in this Senedd, would respect the constitutional integrity of this place.
Wel, diolch am eich cwestiwn. Yr hyn rwy'n ei wneud, wrth gwrs, a fy nghyfrifoldeb sylfaenol yw cynnal cyfansoddiad y Senedd hon, y sail y cawsom ein sefydlu arni a'r pwerau a'r cyfrifoldebau sydd gennym ni. A dyna pam roedd fy sylwadau cychwynnol yn ymwneud mewn gwirionedd â thanseilio'r egwyddorion cyfansoddiadol y caiff penderfyniadau eu gwneud ac y caiff deddfwriaeth ei phasio arnynt.
Nawr, fel y gwyddoch, mae'r safbwynt cyfreithiol yn yr Alban yn wahanol i'r safbwynt yng Nghymru. Nid yw'r pwerau sydd ar gael yn yr Alban wedi'u datganoli i Gymru ar hyn o bryd. Mae cydnabod rhywedd yn fater sydd wedi'i gadw yn ôl yn achos Cymru, ond rydym wedi dweud yn glir y byddwn yn ceisio'r pwerau hyn fel a nodwyd yn y rhaglen lywodraethu. Byddai defnydd deddfwriaethol o'r pwerau hyn yn fater i'r Senedd hon ei benderfynu, a phe bai hynny'n digwydd a bod y Senedd hon yn penderfynu ar safbwynt ar hynny, rwy'n siŵr y byddech chi, fel finnau a phawb arall yn y Senedd hon, yn parchu uniondeb cyfansoddiadol y lle hwn.
7. Pa drafodaethau mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion y gyfraith Llywodraeth y DU ynglŷn â sicrhau bod gan Gymru'r pwerau dros wneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl gyhoeddus? OQ59171
7. What discussions has the Counsel General had with UK Government law officers about ensuring that Wales has the powers to make St David's Day a public holiday? OQ59171
Well, thank you for the question. The creation of bank holidays is not a devolved matter. We have asked the UK Government, on more than one occasion, to designate the day as a bank holiday in Wales or to give us the power to do so ourselves. Unfortunately, these requests have been rejected.
Wel, diolch am y cwestiwn. Nid yw creu gwyliau banc yn fater sydd wedi ei ddatganoli. Ar fwy nag un achlysur, rydym wedi gofyn i Lywodraeth y DU ddynodi'r diwrnod yn ŵyl y banc yng Nghymru neu roi'r pŵer i ni wneud hynny ein hunain. Yn anffodus, gwrthodwyd y ceisiadau hyn.
Ar Ddydd Gŵyl Dewi cyntaf y Cynulliad Cenedlaethol, yn ôl yn 2000, fe gafwyd dadl yn cynnig bod Dydd Gŵyl Dewi yn dod yn ŵyl banc. Fel y ddadl y llynedd, cafodd hwn gefnogaeth gan bob Aelod o'r Cynulliad ar y pryd. Serch hynny, yn 2002, gwrthod y cais wnaeth Paul Murphy, a gwrthod unwaith eto wnaeth Peter Hain yn 2005. Fydd Ysgrifennydd Gwladol Llafur yn y dyfodol yn rhoi ateb gwahanol i Mr Murphy a Peter Hain?
On the first St David's Day of the National Assembly, back in 2000, there was a debate proposing that St David's Day should become a bank holiday. Like the debate last year, this we supported by all Members of the Assembly, as it was then. However, in 2002, Paul Murphy rejected the bid, and Peter Hain did likewise in 2005. Would a future Labour Secretary of State give a different response to Mr Murphy and Mr Hain?
Daeth Janet Finch-Saunders i’r Gadair.
Janet Finch-Saunders took the Chair.
Well, thank you for that. I cannot predict what a future Secretary of State for Wales might do. I am pretty confident, though, there would be considerable sympathy and support for our ambition. Dydd Gŵyl Dewi, Wales's national day, should be a bank holiday, as is the case in Scotland and Northern Ireland, who have bank holidays for St Andrew and St Patrick respectively. The UK Government's refusal to grant this, saying that Wales has different histories—economic, social, cultural and legal systems—in my view just doesn't wash. We have our own self-identity. It is every bit as strong as in the other countries of the United Kingdom and, in my view, it's time for the United Kingdom Government to wake up to that.
We have in the UK the lowest number of public holidays in Europe, so making St David's Day a bank holiday is a genuine opportunity to level up with workers across Europe. So, I very much support the sentiments of the Member. I'm happy to reiterate our whole-hearted support for the creation of St David's Day as a bank holiday, and I will continue to assert the case for the devolution of the powers to the Senedd.
Wel, diolch am hynny. Ni allaf ragweld beth y gallai Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y dyfodol ei wneud. Ond rwy'n eithaf hyderus, serch hynny, y byddai cryn gydymdeimlad a chefnogaeth i'n huchelgais. Dylai Dydd Gŵyl Dewi, diwrnod cenedlaethol Cymru, fod yn ŵyl y banc, fel sy'n digwydd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, sy'n cael gwyliau banc ar gyfer eu nawddseintiau hwy. Nid yw'r ffaith fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod caniatáu hyn, gan ddweud bod gan Gymru hanesion gwahanol—systemau economaidd, cymdeithasol, diwylliannol a chyfreithiol—yn ddigon da yn fy marn i. Mae gennym ein hunaniaeth ein hunain sydd lawn mor gryf ag yng ngwledydd eraill y Deyrnas Unedig ac yn fy marn i, mae'n bryd i Lywodraeth y Deyrnas Unedig sylweddoli hynny.
Yn y DU y mae gennym lai o wyliau cyhoeddus nag yn unman arall yn Ewrop, felly mae gwneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl y banc yn gyfle gwirioneddol i fod yn gydradd â gweithwyr ar draws Ewrop. Felly, rwy'n cefnogi'r hyn a ddywedodd yr Aelod yn fawr. Rwy'n hapus i ategu ein cefnogaeth lwyr i greu Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl y banc, a byddaf yn parhau i ddadlau dros ddatganoli'r pwerau i'r Senedd.
8. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â datganoli pwerau dros fandiau treth incwm i Gymru? OQ59182
8. What discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding devolving powers on income tax bands to Wales? OQ59182
Thank you for your question. No discussions have been held with UK Government on devolving income tax bands to Wales.
Diolch am eich cwestiwn. Nid oes unrhyw drafodaethau wedi'u cynnal gyda Llywodraeth y DU ar ddatganoli bandiau treth incwm i Gymru.
Diolch am yr ateb cryno yna. Mae'r Llywodraeth yma wedi gwrthod derbyn yr angen i gynyddu trethi yng Nghymru, sydd yn sicr o arwain at weld ein gwasanaethu cyhoeddus yn crebachu ac yn gwegian, a rhai gwasanaethau am ddiflannu. Wrth gwrs, mae gwleidyddiaeth yn golygu gwneud penderfyniadau anodd. Mae honno’n benderfyniad, felly, rydych chi fel Llywodraeth wedi'i gymryd, ac mi fydd yn rhaid i bob un ohonom ni fyw efo hynny. Rŵan, rydw i'n deall nad ydy'r Llywodraeth am weld y bobl hynny ar yr incwm isaf yn talu mwy—does neb yn dymuno gweld hynny, wrth reswm. Un ffordd o osgoi hynny ydy i ni gael y gallu i addasu'r bandiau treth er mwyn medru gwarchod y rhai ar incwm isel ond galluogi cynnydd graddol i eraill. Mi fyddai hyn yn dod â Chymru'n gyson efo'r Alban. Fedrwn ni felly ddisgwyl gweld Llywodraeth San Steffan o dan y Blaid Lafur yn datganoli'r gallu yma i Gymru? Neu, o gymryd eich ateb i'r cwestiwn blaenorol, a chithau'n dweud na fyddech chi'n gallu rhagweld beth fyddai Llywodraeth Lafur yn y dyfodol yn gwneud, a fyddwch chi a'ch cyd-Aelodau yma yn gwthio am hyn? Diolch.
Thank you for that succinct response. The Government here has refused to accept the need to increase taxes in Wales, which will certainly lead to seeing our public services being squeezed and creaking, and some services disappearing. Of course, politics is about making difficult decisions. That is a decision that you as a Government have taken, and each and every one of us will have to live with that decision. Now, I understand that the Government doesn't want to see those people on the lowest incomes paying more—nobody would want to see that, naturally. One way of avoiding that is to have the powers to adapt income tax bands to protect those on low incomes but enable a gradual increase for others. This would bring Wales into line with Scotland. Can we therefore expect to see the Westminster Government under the Labour Party devolving these powers to Wales? Or, in taking your response to the previous question, when you said that you couldn't anticipate what a future Labour Government might do, would you and your fellow Members here be pushing for such a change? Thank you.
Well, what I can say certainly is that the issue of income tax powers is an extremely complex area; it's complex in the context of the tax threshold base that we have within Wales. There is a distinction between the issue of increasing the rates of taxation and the issue of the banding of taxation, and that is certainly an area that would be far more beneficial, probably, to Wales than it would be in respect of individual rates. The one thing we don't want to see is taxation that would effectively impose a further burden on a society where we have so many people who are in the low-paid category who would be bearing a significant part of the burden of that taxation. So, any decision to seek more powers in the future would be considered as part of our broader long-term strategic tax policy priorities, rather than in response to the specific and immediate financial challenges. And I think that any argument to seek further powers cannot be divorced from the need to address the overall current inadequacies of the devolution arrangements that we have at the moment.
Wel, yr hyn y gallaf ei ddweud yn sicr yw bod mater pwerau treth incwm yn faes hynod gymhleth; mae'n gymhleth yng nghyd-destun y trothwy treth sydd gennym yng Nghymru. Mae gwahaniaeth rhwng mater cynyddu cyfraddau trethiant a mater bandio trethiant, ac mae hwnnw'n sicr yn faes a fyddai'n llawer mwy buddiol i Gymru yn ôl pob tebyg nag y byddai o ran cyfraddau unigol. Yr un peth nad ydym am ei weld yw trethiant a fyddai i bob pwrpas yn gosod baich pellach ar gymdeithas lle mae gennym gymaint o bobl yn y categori cyflog isel a fyddai'n cario rhan sylweddol o faich y trethiant hwnnw. Felly, byddai unrhyw benderfyniad i geisio mwy o bwerau yn y dyfodol yn cael ei ystyried yn rhan o'n blaenoriaethau polisi treth strategol hirdymor ehangach, yn hytrach nag mewn ymateb i heriau ariannol penodol ac uniongyrchol. Ac rwy'n credu na ellir ysgaru unrhyw ddadl i geisio pwerau pellach oddi wrth yr angen i fynd i'r afael ag annigonolrwydd cyffredinol presennol y trefniadau datganoli sydd gennym ar hyn o bryd.
We now move to item 3, questions to the Senedd Commission, and the first one will be answered by Joyce Watson, but I call Peredur Owen Griffiths.
Symudwn yn awr at eitem 3, sef cwestiynau i Gomisiwn y Senedd, ac fe fydd y cyntaf yn cael ei ateb gan Joyce Watson, ond fe alwaf ar Peredur Owen Griffiths.
1. Beth mae'r Comisiwn yn ei wneud i sicrhau bod ystad y Senedd yn gwbl hygyrch i bobl anabl? OQ59165
1. What is the Commission doing to ensure that the Senedd estate is fully accessible for disabled people? OQ59165
Thank you for that question. The Commission is committed to ensuring that the Senedd estate is accessible to everyone. Accessibility was one of the key considerations during the design of the Senedd building, and we also considered accessibility when completing equality impact assessments for all subsequent building improvements on this estate. Officials recently met with a representative from the Royal National Institute of Blind People to discuss improvements to the external environment around the Senedd, and the resulting audit was positive and its recommendations are being considered for implementation. We've received recognition from the Royal National Institute for Deaf People and the National Autistic Society for work that's been done to improve accessibility, but we are aware, however, that we can never be complacent and will continue always to strive to be a Parliament that is open to everyone.
Diolch am y cwestiwn hwnnw. Mae'r Comisiwn wedi ymrwymo i sicrhau bod ystad y Senedd yn hygyrch i bawb. Hygyrchedd oedd un o'r prif ystyriaethau yn ystod y gwaith o ddylunio adeilad y Senedd, ac fe wnaethom ystyried hygyrchedd hefyd wrth gwblhau asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb ar gyfer yr holl welliannau adeiladu diweddarach ar yr ystad hon. Yn ddiweddar, cyfarfu swyddogion â chynrychiolydd o Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall i drafod gwelliannau i'r amgylchedd allanol o amgylch y Senedd, ac roedd yr archwiliad a ddeilliodd o hynny'n gadarnhaol ac mae ei argymhellion yn cael eu hystyried ar gyfer eu gweithredu. Rydym wedi cael cydnabyddiaeth gan Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Fyddar a Chymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth am waith a wnaed i wella hygyrchedd, ond rydym yn ymwybodol, fodd bynnag, na allwn fyth fod yn hunanfodlon a byddwn yn parhau bob amser i ymdrechu i fod yn Senedd sy'n agored i bawb.
That's very good. Thank you, Commissioner, for that answer. It's good to hear that progress is being made. Through Equal Power Equal Voice, I've been fortunate to have a keen political activist come to my office for an internship. Kevin, who is an aspiring councillor, is disabled and requires the use of a mobility scooter to get around. During his time in the office, I've seen first-hand how our estate is not fully accessible for people in wheelchairs and mobility scooters. For example, doors to the walkway between Tŷ Hywel and the Senedd building are not automatic on both ends of the walkways, and need to be pushed outwards. This makes it inaccessible for wheelchair mobility scooter users. Unfortunately, this has meant that unless Kevin is accompanied, he has to travel out of the main building at Tŷ Hywel to get to events, out to the front of the Senedd and go outside the building. I'm sure that you'd agree with me that this is not ideal in cold and wet conditions, or at any time at all. Furthermore, coming out of the lift to go down to the walkway that leads into the canteen, there is not enough clearance for a mobility scooter or a wheelchair to properly turn, coming through the door. There are further examples around the estate. Can the accessibility of the Senedd estate be looked into with immediate effect to ensure that this place is as welcoming to disabled people as it should be, and that disabled people have the independence that they not only want, but deserve? Diolch.
Mae hynny'n dda iawn. Diolch, Gomisiynydd, am yr ateb hwnnw. Mae'n dda clywed bod cynnydd yn cael ei wneud. Drwy Pŵer Cyfartal Llais Cyfartal, rwyf wedi bod yn ffodus o gael ymgyrchydd gwleidyddol brwd yn dod i fy swyddfa ar interniaeth. Mae Kevin, sydd ag uchelgais i fod yn gynghorydd, yn anabl ac mae angen defnyddio sgwter symudedd i deithio o gwmpas. Yn ystod ei gyfnod yn y swyddfa, rwyf wedi gweld o lygad y ffynnon sut nad yw ein hystad yn gwbl hygyrch i bobl mewn cadeiriau olwyn a sgwteri symudedd. Er enghraifft, nid yw'r drysau i'r rhodfa rhwng Tŷ Hywel ac adeilad y Senedd yn awtomatig ar y ddau ben, ac mae angen eu gwthio tuag allan. Mae hyn yn ei wneud yn anhygyrch i ddefnyddwyr sgwter symudedd neu gadeiriau olwyn. Yn anffodus, mae hyn wedi golygu, os nad yw Kevin yn cael ei hebrwng, fod rhaid iddo deithio allan o'r prif adeilad yn Nhŷ Hywel i gyrraedd digwyddiadau, allan i flaen y Senedd a mynd y tu allan i'r adeilad. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno nad yw hyn yn ddelfrydol mewn tywydd oer a gwlyb, nac ar unrhyw adeg o gwbl. Ar ben hynny, wrth ddod allan o'r lifft i fynd lawr i'r rhodfa sy'n arwain i mewn i'r ffreutur, nid oes digon o le i sgwter symudedd neu gadair olwyn droi'n iawn, wrth ddod drwy'r drws. Ceir enghreifftiau pellach o gwmpas yr ystad. A oes modd edrych ar ba mor hygyrch yw ystad y Senedd ar unwaith er mwyn sicrhau bod y lle hwn yr un mor groesawgar i bobl anabl ag y dylai fod, a bod pobl anabl yn cael yr annibyniaeth y maent ei heisiau ac yn ei haeddu? Diolch.
I thank you for highlighting what you have highlighted and the inadequacies that currently still exist. I finished my first part by answering you, saying that we're not complacent and that we will always strive to be inclusive, and that of course stands. The Senedd was designed to provide good access for disabled people, and we did have an access adviser employed during those design stages. There are wheelchair-accessible toilets across the estate and we have accessible parking spaces next to the Senedd and within the Tŷ Hywel car park, including a recently introduced electric vehicle access parking bay. The entrance to the Senedd, as you've pointed out, can be accessed via steps, ramp and a lift, and all assistance dogs for disabled people are admitted. And we do have designated wheelchair spaces in all public galleries, and there are wheelchairs available for members of the public and sufficient spaces in public areas to accommodate wheelchairs.
I think what is happening here is the design of the building not accommodating this individual's, and others like this individual's, ability to use a different type of vehicle to move around—different to that which was clearly assessed in the first design of this building. I'm very happy to work with you, and with anyone who wants to, to see if there are things that we can do to limit the inconvenience of those things that we aren't able to do. So, I look forward to working with you yet again, to make sure that we can improve the accessibility of this building. Thank you.
Diolch am dynnu sylw at yr hyn rydych wedi ei nodi a'r diffygion sy'n dal i fodoli ar hyn o bryd. Gorffennais fy rhan gyntaf drwy eich ateb, gan ddweud nad ydym yn hunanfodlon ac y byddwn bob amser yn ymdrechu i fod yn gynhwysol, ac mae hynny wrth gwrs yn sefyll. Cafodd y Senedd ei dylunio i ddarparu mynediad da i bobl anabl, ac roedd gennym gynghorydd mynediad a gâi ei gyflogi yn ystod y camau dylunio hynny. Mae toiledau hygyrch i gadeiriau olwyn ar draws yr ystad ac mae lleoedd parcio hygyrch gerllaw'r Senedd ac ym maes parcio Tŷ Hywel, gan gynnwys cilfach barcio hygyrch i gerbydau trydan a gyflwynwyd yn ddiweddar. Gellir cael mynediad at fynedfa'r Senedd, fel rydych wedi nodi, drwy risiau, ramp a lifft, ac mae'n rhaid caniatáu mynediad i bob ci cymorth ar gyfer pobl anabl. Ac mae gennym fannau dynodedig i gadeiriau olwyn ym mhob oriel gyhoeddus, ac mae cadeiriau olwyn ar gael i aelodau o'r cyhoedd a digon o lefydd mewn mannau cyhoeddus i ddarparu ar gyfer cadeiriau olwyn.
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n digwydd yma yw nad yw dyluniad yr adeilad yn diwallu gallu'r unigolyn hwn, ac eraill fel yr unigolyn hwn, i ddefnyddio math gwahanol o gerbyd i symud o gwmpas—yn wahanol i'r hyn a gafodd ei asesu'n glir wrth ddylunio'r adeilad hwn gyntaf. Rwy'n hapus iawn i weithio gyda chi, a gydag unrhyw un sydd eisiau, i weld a oes pethau y gallwn eu gwneud i gyfyngu ar anghyfleustra'r pethau hynny nad ydym yn gallu eu gwneud. Felly, edrychaf ymlaen at weithio gyda chi unwaith eto, i wneud yn siŵr y gallwn wella hygyrchedd yr adeilad hwn. Diolch.
We now move to question 2, to be answered by the Llywydd, and I call on Sioned Williams.
Symudwn yn awr at gwestiwn 2, i'w ateb gan y Llywydd, ac fe alwaf ar Sioned Williams.
2. Pa gynnydd mae'r Comisiwn wedi ei wneud o ran cyflawni argymhellion adroddiad y tasglu newyddion a gwybodaeth ddigidol? OQ59164
2. What progress has the Commission made towards fulfilling the recommendations of the digital news and information taskforce's report? OQ59164
Gwnaeth y tasglu 27 o argymhellion fis Mehefin 2017, yn seiliedig ar thema o roi'r dinesydd wrth wraidd ein gwaith a chreu cynnwys sy'n hawdd ei ddeall. Roedd yr adroddiad yn sail i'r strategaeth gyfathrebu ac ymgysylltu ar gyfer y chweched Senedd a gymeradwywyd gan y Comisiwn fis Ebrill 2022. Rydym bellach yn defnyddio profiadau'r cyhoedd o wasanaethau i dynnu sylw at waith ymchwiliadau'r pwyllgorau ac yn cynnwys eu straeon ar ein llwyfannau cyfryngau cymdeithasol.
The taskforce made 27 recommendations in June 2017, based on the theme of putting the citizen at the heart of our work and creating content that is easy to understand. The report formed the foundation of the communications and engagement strategy for the sixth Senedd, which was approved by the Commission in April 2022. We now use the public's experience of services to highlight the work of committee inquiries and feature their stories on our social media platforms
Diolch am yr ateb, Llywydd. Yn amlwg, mae ein democratiaeth wedi symud ymlaen gryn dipyn, hyd yn oed ers 2016, gyda phobl ifanc 16 a 17 oed nawr wedi cael y bleidlais yn etholiadau'r Senedd, ond mae'n debyg bod agweddau eraill wedi symud am yn ôl—mwy o bapurau newydd lleol a swyddi newyddiadurol wedi'u colli. Ac ar sail arolwg mae'r grŵp yma wedi'i gynnal yn ddiweddar, mae'r ffigurau o ran dealltwriaeth ein dinasyddion o drefniadau llywodraethu Cymru yn bryderus, a dweud y lleiaf: 35 y cant o ymatebwyr yn credu bod gan y Ceidwadwyr Weinidogion yn Llywodraeth Cymru ers etholiad Mai 2021; 44 y cant yn meddwl bod gan Blaid Cymru Weinidogion; a 78 y cant o ymatebwyr yn methu ag enwi un polisi sydd wedi'i gyflwyno yng Nghymru dros y flwyddyn ddiwethaf pan fyddant yn meddwl am y Senedd ac am Lywodraeth Cymru.
Ydych chi'n cytuno ei bod hi'n allweddol i iechyd democratiaeth yng Nghymru fod yna ddealltwriaeth eang ymhlith y cyhoedd o hanfodion sut mae democratiaeth yn gweithio, megis sut y caiff grym sy'n effeithio ar eu bywydau ei arfer, pa blaid sydd mewn Llywodraeth a beth yw cyfrifoldebau gwahanol haenau o lywodraeth? Beth mwy, felly, gall y Comisiwn a'r Senedd ei wneud i ddatblygu eu rôl fel cynhyrchydd cynnwys a straeon, yn unol ag un o brif alwadau adroddiad y tasglu i ddylanwadu ar ddealltwriaeth ar lefel boblogaidd eang am waith y Senedd, a sut mae grym yn cael ei arfer a phwy sy'n ei arfer? Diolch.
Thank you for that response, Llywydd. Clearly, our democracy has progressed a great deal, even since 2016, with young people of 16 and 17 years of age now having been given the vote in Senedd elections, but it appears that other aspects have made retrograde steps—more local newspapers and journalist positions having been lost. And on the basis of a survey carried out by this group recently, the figures in terms of the understanding of our citizens of the governance arrangements of Wales are concerning to say the least: 35 per cent of respondents believed that the Conservatives had Ministers in the Welsh Government since the May 2021 election; 44 per cent believing that Plaid Cymru had Ministers; and 78 per cent of respondents couldn't name a single policy introduced in Wales over the past year, when they think of the Senedd and the Welsh Government.
Do you agree that it's crucial for the health of democracy in Wales that there is a broad understanding among the public of the basics of how democracy works, for example, how power related to their lives is exercised, what party is in Government and what are the different responsibilities of the various levels of government? What more can the Commission and Senedd do, therefore, to develop their role as a producer of content and stories, in line with one of the main demands of the taskforce report to influence the population-level understanding of the work of the Senedd and how power is exercised and who exercises that power? Thanks.
Wel, ydw, dwi'n cytuno ei fod e'n bwysig o ran iechyd ein democratiaeth ni fod pobl sy'n ein hethol ni yma i'r Senedd yn gyfarwydd â'n gwaith ni ac yn gyfarwydd â'r Senedd yn fwy cyffredinol. Ac mae'n fy mhryderu i glywed rhai o'r canrannau rydych chi wedi sôn amdanynt o bobl sydd ddim yn ymwybodol o waith dydd i ddydd y Senedd, na gwaith y Senedd yn ehangach na hynny. Mae hynny'n wir am Gymru. Mae'n wir, siŵr o fod, am bron bob gwlad yn y byd hefyd i raddau mwy neu llai, ond gan ein bod ni'n ddemocratiaeth newydd hefyd, mae hwnna'n gosod problemau ychwanegol i ni.
Fel y sonioch chi yn eich cyfraniad, mae sut mae pobl yn derbyn cyfryngau erbyn hyn yn newid, ac wedi newid ers 2017 pan wnaethpwyd yr adroddiad. Mae cyfryngau cymdeithasol yn cynnig cyfle gwahanol i'r Senedd yma i fynd ati i gyfathrebu â phobl Cymru, ond mae'n cynnig ei heriau hefyd. Ac felly, mewn ymateb i chi, dwi'n hapus iawn fel Llywydd, fel y Comisiwn hefyd, i fod yn gwrando ar unrhyw brofiad a syniadau sydd gan Aelodau o fewn y Senedd yma ar sut gallwn ni ddatblygu, gwella a mireinio ein gwaith ni yn y maes yma ymhellach. Mae cyfrifoldeb arnom ni fel Senedd, mae cyfrifoldeb arnom ni i gyd hefyd fel Aelodau unigol o'r Senedd, i fynd ati i gyfathrebu'n uniongyrchol â phobl Cymru, ac mae angen i ni, yn ysbryd yr hyn ddywedodd Joyce Watson yn ei hateb hi, fod yn parhau i wella ac i feddwl am ffyrdd newydd o weithio drwy'r amser yn hyn o beth. A dwi'n barod iawn i gydweithio gydag Aelodau ar sut gallwn ni wneud hynny.
Yes, I do agree that it's important in terms of the health of our democracy that people who elect us here to the Senedd are familiar with our work and are familiar with the Senedd more generally. And it is a concern for me to hear some of the percentages that you mentioned in terms of people not being aware of the day-to-day work of the Senedd, or the work of the Senedd more broadly. That's true for Wales, and it's probably true for nearly every country in the world to a lesser or greater extent, but because we're a new democracy, that causes additional problems for us.
As you mentioned in your contribution, how people receive their media now has changed since 2017 when the report was published. Social media offers a different opportunity for this Senedd to communicate with the people of Wales, but it also offers challenges as well. And so, in response to you, I'm very pleased as the Llywydd, and while representing the Commission, to listen to any experience or ideas that Members have within this Senedd about how we can develop, improve and refine our work in this area further. We have a responsibility as a Senedd, we all have a responsibility as individual Members of the Senedd, to communicate directly with the people of Wales, and in the spirit of what Joyce Watson said in her answer, we need to continue to improve and to think about new ways of working always in this context. And I'm very prepared to co-operate with Members on how we do that.
Question 3, again to be answered by the Llywydd. Cefin Campbell.
Cwestiwn 3, i'w ateb gan y Llywydd eto. Cefin Campbell.
3. A wnaiff y Comisiwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch i ba raddau mae'n cwrdd a'i ddangosyddion perfformiad allweddol ar gyfer y chweched Senedd? OQ59186
3. Will the Commission provide an update on the extent to which it is meeting its key performance indicators for the sixth Senedd? OQ59186
Cafodd dangosyddion perfformiad allweddol y Comisiwn eu hadolygu ar ddechrau'r chweched Senedd. Mae'r data dangosyddion perfformiad allweddol ar gyfer y flwyddyn bresennol, sef Ebrill 2022 i Fawrth 2023, yn cael eu casglu ar hyn o bryd, a byddant yn cael eu cyhoeddi yn adroddiad blynyddol a chyfrifon 2022-23 yn yr haf.
The Commission's key performance indicators were reviewed at the beginning of the sixth Senedd. The key performance indicator data for the current year, namely April 2022 to March 2023, is currently being collected, and will be published in the annual report and accounts for 2022-23 in the summer.
Diolch yn fawr i chi am y cadarnhad yna. Mae'r ffigurau yna ar eu ffordd, felly edrych ymlaen i'w gweld nhw. Ac mae diddordeb penodol gen i, fel sawl un ohonom ni yn y Siambr, yn ymdrechion y Comisiwn i gynyddu canran gwariant y Comisiwn ar gyflenwyr o Gymru er mwyn defnyddio'r bunt gyhoeddus er lles ein cymunedau lleol, ac er lles pobl Cymru. Mae yna enghreifftiau lu o hyn, megis Castell Howell yn fy rhanbarth i yn y maes cyflenwi bwyd. Rwy'n croesawu'n benodol y targed gan y Senedd ddiwethaf i gynyddu'r ganran yma i 43 y cant, a'r ffaith bod y Comisiwn wedi llwyddo yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf i fynd y tu hwnt i'r targed yna, gyda 45 y cant o'i wariant yn cael ei ddarparu i gyflenwyr Cymreig.
A allwch chi, Llywydd, felly gadarnhau sut mae'r Comisiwn yn diffinio cyflenwr Cymreig, gan fod rhai sefydliadau wedi dadlau fod hyn yn astrus ac yn anodd i'w wneud? Yn amlwg, dydy'r Comisiwn ddim yn cael anhawster gosod a mesur targed o'r fath. A hefyd, o safbwynt y set o ddangosyddion perfformiad yn y chweched Senedd, a allwch chi gadarnhau beth yw'r uchelgais newydd sydd wedi'i osod o ran caffael Cymreig, fel y gallwn ni gefnogi hyd yn oed mwy o fusnesau a swyddi sydd yn gefn i'n heconomi a'n cymunedau?
Thank you very much for that confirmation. Therefore, the figures are on their way, and I look forward to seeing those. And I'm particularly interested, as I'm sure many in the Chamber are, in the Commission's attempts to increase the spending of the Commission on Welsh providers in order to use the public pound for the benefit of our local communities and the people of Wales. There are many examples of this, such as Castell Howell in my area, in terms of the provision of food. I particularly welcome the target in the last Senedd to increase this percentage to 43 per cent, and the fact that the Commission had succeeded in the last financial year to go beyond that target, with 45 per cent of expenditure made with Welsh providers.
So, Llywydd, can you confirm how the Commission defines a Welsh provider, because some organisations have argued that this is very complex and difficult to do? Clearly, the Commission doesn't have any difficulty in setting and measuring such a target. And also, in terms of the KPIs for the sixth Senedd, can you confirm what the new ambition is in terms of Welsh procurement, so that we can support even more businesses and jobs, which are the backbone of our economy and communities?
Mi ofynnoch chi ddau gwestiwn fanna. Mi allaf ateb un ohonyn nhw a bydd rhaid i mi ysgrifennu atoch chi gyda'r ateb i'r llall. Yr ateb felly i'r cwestiwn ynglŷn â beth yw targed nawr y Comisiwn o ran gwariant y Comisiwn ar gyflenwyr o Gymru, gan ein bod ni wedi cwrdd â'n targed yn y Senedd ddiwethaf o 43 y cant, mae'r targed erbyn hyn yn 50 y cant ar gyfer y chweched Senedd, a dwi'n gobeithio y byddwn ni'n gallu adrodd ar hynna, fel y dywedais i, yn ein hadroddiad blynyddol ni. Felly, 50 y cant yw'r targed.
Sut yn union rŷm ni'n diffinio cynnyrch a gwariant ar nwyddau o Gymru? Fe fydd yn rhaid i fi ysgrifennu atoch chi ar hynna, Cefin Campbell, achos dyw'r ateb ddim ar flaen fy meddwl i. Ac felly dwi'n hapus i gadarnhau hynny mewn llythyr atoch chi, gan obeithio y bydd hwnna'n rhoi esboniad eglur i chi ac i unrhyw un arall sydd am wybod sut mae'r Comisiwn a'r Senedd yma yn mynd ati i ddiffinio nwyddau a gwasanaethau sydd yn tarddu o Gymru.
You asked two questions there, and I can answer one of them, but I'll have to write to you with the answer to the other. The answer to the question in terms of what is the Commission's target in terms of expenditure on Welsh suppliers, because we met our target in the last Senedd of 43 per cent, the target is now 50 per cent for the sixth Senedd, and I hope that we will be able to report on that, as I said, in our annual report. So, 50 per cent is the target.
How exactly do we define produce and expenditure on Welsh produce? I will have to write to you on that, Cefin Campbell, because I don't have that answer to hand. So, I'm happy to confirm that in a letter to you, and I hope that that will provide a clear explanation to you and to anyone else who wants to know how the Commission and Senedd define Welsh goods and services.
Item 4 is topical questions. I call on Jack Sargeant.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol. Galwaf ar Jack Sargeant.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith cap prisiau newydd Ofgem ar drigolion yng Nghymru? TQ732
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of Ofgem's new price cap on residents in Wales? TQ732
Thank you, Jack Sargeant. Welsh householders will not be directly impacted by the price cap due to the energy price guarantee currently set at £2,500. However, we are deeply concerned by the potential impact of the UK Government's energy price guarantee rise to £3,000 in April on Welsh households if wider UK Government support does not continue.
Diolch, Jack Sargeant. Ni fydd deiliaid tai Cymru yn cael eu heffeithio'n uniongyrchol gan y cap ar brisiau oherwydd y warant pris ynni, sydd wedi'i gosod ar £2,500 ar hyn o bryd. Fodd bynnag, rydym yn pryderu'n fawr am yr effaith bosibl a fyddai'n deillio o Lywodraeth y DU yn codi'r warant pris ynni i £3,000 ym mis Ebrill ar aelwydydd Cymru os na fydd cymorth ehangach Llywodraeth y DU yn parhau.
Can I thank the Minister for that answer? Despite the fall in the energy price cap, I share your concerns about energy bills and the fact that they are on course to rise by £500 in April. Martin Lewis himself described the rise, and I quote, as an
'act of national mental health harm'.
Ofgem, of course, have announced the market review into the behaviour of suppliers, but, acting Presiding Officer, I will place on record today that I do not have confidence in that review. Ofgem have spent months ignoring overwhelming evidence that suppliers are forcing vulnerable people onto prepayment meters.
A survey my office has carried out reveals examples of how extreme that problem is. One anonymous respondent detailed how they need constant access to electricity due to medical devices, yet they are on a prepayment meter. Another was a veteran who sustained injuries serving his country and now suffers with PTSD and was forcibly switched onto a prepay meter by these energy suppliers. A third, Presiding Officer, had a fault with their prepayment meter. When they phoned their energy supplier they were placed on hold for over an hour. When they finally got to ask an adviser what was happening, they explained that their six-year-old son was obviously very upset, they explained that they were sat in the dark, and the adviser on the other end of the phone for the energy supplier laughed. I'm going to be clear in this Chamber now that these are not laughing matters—these are people's lives, and this is a life-and-death situation.
Minister, these are vulnerable people, vulnerable people who should not be on prepayment meters in the first place. Can I ask you, Minister, for your view on Ofgem's review into energy suppliers' behaviour? Can I also ask you to meet with me to discuss further the findings of my survey, to send that consistent message to the UK Government that they must tackle the inequalities that this scandal has caused?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Er y gostyngiad yn y cap ar brisiau ynni, rwy'n rhannu'ch pryderon am filiau ynni a'r ffaith bod disgwyl iddynt godi £500 ym mis Ebrill. Disgrifiodd Martin Lewis ei hun y cynnydd fel
'gweithred o niwed iechyd meddwl cenedlaethol'.
Wrth gwrs, mae Ofgem wedi cyhoeddi adolygiad marchnad i ymddygiad cyflenwyr, ond Lywydd dros dro, rwyf am gofnodi heddiw nad oes gennyf hyder yn yr adolygiad hwnnw. Mae Ofgem wedi treulio misoedd yn anwybyddu tystiolaeth ysgubol sy'n dangos bod cyflenwyr yn gorfodi pobl fregus i fod ar fesuryddion rhagdalu.
Mae arolwg a gynhaliwyd gan fy swyddfa yn datgelu enghreifftiau o ba mor eithafol yw'r broblem honno. Roedd un ymatebwr anhysbys yn manylu ar sut maent angen mynediad cyson at drydan ar gyfer dyfeisiau meddygol, ond eto maent ar fesurydd rhagdalu. Roedd un arall yn gyn-filwr a gafodd anafiadau wrth wasanaethu ei wlad ac mae bellach yn dioddef anhwylder straen wedi trawma ac fe'i gorfodwyd gan y cyflenwyr ynni hyn i fod ar fesurydd rhagdalu. Lywydd, roedd gan drydydd ymatebwr nam ar eu mesurydd rhagdalu. Pan wnaethant ffonio eu cyflenwr ynni, roedd yn rhaid iddynt ddal ar y lein am dros awr. Pan gawsant gyfle o'r diwedd i ofyn i gynghorydd beth oedd yn digwydd, fe wnaethant esbonio bod eu mab chwech oed yn amlwg wedi cynhyrfu, fe wnaethant esbonio eu bod yn eistedd yn y tywyllwch, ac fe wnaeth y cynghorydd ar ben arall y ffôn ar ran y cyflenwr ynni chwerthin. Rwy'n dweud yn glir yn y Siambr hon nawr nad yw'r rhain yn bethau i chwerthin yn eu cylch—bywydau pobl yw'r rhain, ac mae'n fater o fywyd a marwolaeth.
Weinidog, mae'r rhain yn bobl fregus, pobl fregus na ddylai fod ar fesuryddion rhagdalu yn y lle cyntaf. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, am eich barn ar adolygiad Ofgem i ymddygiad cyflenwyr ynni? A gaf fi ofyn hefyd i chi gyfarfod â mi i drafod canfyddiadau fy arolwg ymhellach, i anfon y neges gyson honno at Lywodraeth y DU fod rhaid iddynt fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau y mae'r sgandal hon wedi'u hachosi?
Thank you very much, Jack Sargeant. Thank you for raising this topical question and for consistently raising these issues over the past months and indeed years in terms of the plight of people in fuel poverty, forced now, more recently, onto prepayment meters without permission—shocking behaviour by suppliers. I just want to say that I will meet with you. I want to meet with you to hear more about your survey. I will share that survey, and I will raise these issues with Ofgem. I met Ofgem yesterday and I met the Ofgem board in February.
I also recognise that, when people like Martin Lewis describe it in this way, the possible rise—. I've been calling all afternoon, haven't I, for the UK Government not to make that £500 rise. I call on them again not to make that £500 rise in terms of the energy price guarantee. I pressed Ofgem when I met them yesterday about the most vulnerable households. These are the ones that are on prepayment meters and those who've been forced onto prepayment meters. I pressed them about their regulatory powers—were they strong enough, are they using them.
As far as the review is concerned into British Gas, which I asked them specifically about, they told me that they have an independent auditor looking at the issuing of warrants for prepayment meters, and also the remote switching, of course, which is happening, of customers onto smart prepayment meters. I asked them about other suppliers: 'You should be able to tell from court warrants—are there other suppliers?' They told me they were undertaking a review of 15 other suppliers to ensure their compliance with the regulations. I will, obviously, go back to them in terms of getting the outcome of these reviews.
Also, I made the point yesterday when I met them that they had what they called a voluntary ban agreed to stop the imposition of warrants for forced installation of prepayment meters till the end of March. I said that this has got to be extended. I called for it to be extended until the outcome of their investigations into British Gas and those other 15 suppliers. I called for it to be extended for as long as necessary.
Thank you, again, for raising these issues. Of course, I raised a number of other points when I met them yesterday. I called for action and moving forward on the social tariff, but also, again, going back to this point: 'If you haven't got the powers, we want to know.' We will support extension of powers, particularly around the issues about protection from disconnection, which, of course, in law you can't do in the water industry.
Diolch yn fawr, Jack Sargeant. Diolch am godi'r cwestiwn amserol hwn ac am godi'r materion hyn yn gyson dros y misoedd diwethaf, a'r blynyddoedd diwethaf yn wir, ynglŷn â thrafferthion pobl mewn tlodi tanwydd, a orfodwyd nawr, yn fwy diweddar, i fod ar fesuryddion rhagdalu heb ganiatâd—sy'n ymddygiad dychrynllyd gan gyflenwyr. Rwyf am ddweud y byddaf yn cyfarfod â chi. Rwyf am gyfarfod â chi i glywed mwy am eich arolwg. Fe rannaf yr arolwg hwnnw, ac fe godaf y materion hyn gydag Ofgem. Cyfarfûm ag Ofgem ddoe ac fe gyfarfûm â bwrdd Ofgem ym mis Chwefror.
Rwy'n cydnabod hefyd, pan fydd pobl fel Martin Lewis yn ei ddisgrifio fel hyn, y cynnydd posibl—. Rwyf wedi bod yn galw drwy'r prynhawn, onid wyf, ar Lywodraeth y DU i beidio â gwneud y codiad o £500. Galwaf arnynt eto i beidio â gwneud y codiad o £500 i'r warant pris ynni. Pwysais ar Ofgem pan gyfarfûm â hwy ddoe ynghylch yr aelwydydd mwyaf bregus. Dyma'r rhai sydd ar fesuryddion rhagdalu a'r rhai sydd wedi cael eu gorfodi i fod ar fesuryddion rhagdalu. Pwysais arnynt ynglŷn â'u pwerau rheoleiddio—a oeddent yn ddigon cryf, a ydynt yn eu defnyddio.
Ar yr adolygiad o Nwy Prydain, y gofynnais iddynt yn benodol amdano, fe wnaethant ddweud wrthyf fod ganddynt archwilydd annibynnol yn edrych ar gyhoeddi gwarantau ar gyfer mesuryddion rhagdalu, a hefyd, wrth gwrs, y newid o bell i fod ar fesuryddion rhagdalu clyfar sy'n digwydd i gwsmeriaid. Gofynnais iddynt am gyflenwyr eraill: 'Dylech allu dweud o warantau llys—a oes cyflenwyr eraill?' Fe wnaethant ddweud wrthyf eu bod yn cynnal adolygiad o 15 cyflenwr arall i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'r rheoliadau. Yn amlwg, byddaf yn mynd yn ôl atynt i gael canlyniadau'r adolygiadau hyn.
Hefyd, fe wneuthum y pwynt ddoe pan gyfarfûm â hwy fod ganddynt yr hyn roeddent yn ei alw'n waharddiad gwirfoddol wedi ei gytuno er mwyn atal gwarantau i osod mesuryddion rhagdalu yn orfodol tan ddiwedd mis Mawrth. Dywedais fod yn rhaid ymestyn hyn. Galwais am ei ymestyn hyd nes y ceir canlyniad eu hymchwiliadau i Nwy Prydain a'r 15 cyflenwr arall. Galwais am ei ymestyn cyhyd ag sy'n angenrheidiol.
Diolch eto am godi'r materion hyn. Wrth gwrs, fe godais nifer o bwyntiau eraill pan gyfarfûm â hwy ddoe. Galwais am weithredu ac am gynnydd ar y tariff cymdeithasol, ond hefyd, eto, i fynd yn ôl i'r pwynt hwn: 'Os nad oes gennych y pwerau, rydym am wybod.' Fe gefnogwn ymestyn pwerau, yn enwedig o gwmpas y materion sy'n ymwneud â diogelwch rhag datgysylltu, sydd, wrth gwrs, yn ôl y gyfraith yn rhywbeth na allwch ei wneud yn y diwydiant dŵr.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
The question tabled is about Ofgem's price cap, and although it's good news that the energy regulator, Ofgem, announced that its price cap will fall by almost £1,000 from April due to a fall in wholesale prices, the UK Government energy price guarantee is set to increase, as you indicated, from £2,500 to £3,000 a year from the same month. National Energy Action estimates that 1.5 million UK households would fall into fuel poverty as a result. Households in Wales will be particularly hard hit, given that Wales has the lowest prosperity per head, lowest wages, lowest employment and highest child poverty in the UK, dare I say, after 24 years of Labour Welsh Government. However, UK energy Minister Grant Shapps said yesterday:
'I completely recognise the argument over keeping that price guarantee in place, and the Chancellor and I are working very hard on it. I’m very sympathetic to making sure that we protect people.'We’re looking at this very, very carefully.'
I know in your answers earlier today you alluded to that statement yourself. In that context, what constructive engagement are you therefore having with the UK Government accordingly?
Mae'r cwestiwn a gyflwynwyd yn ymwneud â chap prisiau Ofgem, ac er ei fod yn newyddion da fod y rheoleiddiwr ynni, Ofgem, wedi cyhoeddi y bydd ei gap ar brisiau'n gostwng bron i £1,000 o fis Ebrill ymlaen yn sgil gostyngiad mewn prisiau cyfanwerthol, mae disgwyl y bydd gwarant pris ynni Llywodraeth y DU yn cynyddu, fel y nodoch chi, o £2,500 i £3,000 y flwyddyn o'r un mis. Mae National Energy Action yn amcangyfrif y byddai 1.5 miliwn o aelwydydd yn y DU yn llithro i dlodi tanwydd o ganlyniad i hynny. Bydd cartrefi yng Nghymru yn cael eu taro'n arbennig o galed, o ystyried mai Cymru sydd â'r lefel ffyniant y pen isaf, y cyflogau isaf, y lefelau cyflogaeth isaf a'r tlodi plant uchaf yn y DU, ar ôl 24 mlynedd o Lywodraeth Cymru Lafur, meiddiaf ddweud. Fodd bynnag, dywedodd Gweinidog ynni'r DU, Grant Shapps, ddoe:
'Rwy'n cydnabod yn llwyr y ddadl dros gadw'r warant pris yn ei le, ac mae'r Canghellor a minnau'n gweithio'n galed iawn arno. Rwy'n gefnogol i wneud yn siŵr ein bod yn diogelu pobl. Rydym yn edrych ar hyn yn ofalus iawn.'
Gwn eich bod wedi cyfeirio at y datganiad hwnnw eich hun yn eich atebion yn gynharach heddiw. Yn y cyd-destun hwnnw, pa ymgysylltiad adeiladol rydych chi'n ei gael gyda Llywodraeth y DU yn unol â hynny?
Thank you, Mark Isherwood. I think from what you're saying you are also sympathetic to this call that the UK Government should not increase the guarantee to £3,000. Yesterday, Grant Shapps, the UK Government's energy security Secretary, said that he was sympathetic to calls for cancelling the rise. Of course, sympathy isn't enough. He and the Chancellor must now act to protect the most vulnerable in Wales and across the UK.
I would say also that today myself and my colleagues Julie James and Vaughan Gething have written to Grant Shapps on a range of issues, including, I have to say, non-domestic provision, as well as domestic provision, funding needs, longer term transition relating to all our portfolio responsibilities. But I think we have got to recognise that this is a time when we can unite across this Chamber to say that we call on the UK Government not to make this rise to £3,000. They can afford it, and let's see some action now.
Diolch, Mark Isherwood. O'r hyn rydych yn ei ddweud, rwy'n credu eich bod chi hefyd yn cefnogi'r alwad na ddylai Llywodraeth y DU gynyddu'r warant i £3,000. Ddoe, dywedodd Grant Shapps, Ysgrifennydd diogelwch ynni Llywodraeth y DU, ei fod yn cydymdeimlo â galwadau i ganslo'r cynnydd. Wrth gwrs, nid yw cydymdeimlad yn ddigon. Rhaid iddo ef a'r Canghellor weithredu nawr i amddiffyn y rhai mwyaf bregus yng Nghymru ac ar draws y DU.
Rwyf am ddweud hefyd fy mod i a fy nghyd-Aelodau Julie James a Vaughan Gething wedi ysgrifennu at Grant Shapps heddiw ynglŷn ag ystod o faterion, gan gynnwys, rhaid imi ddweud, y ddarpariaeth annomestig, yn ogystal â'r ddarpariaeth ddomestig, anghenion cyllid, a phontio mwy hirdymor mewn perthynas â'n holl gyfrifoldebau portffolio. Ond rwy'n credu bod rhaid inni gydnabod bod hwn yn gyfnod pan allwn uno ar draws y Siambr hon i ddweud ein bod yn galw ar Lywodraeth y DU i beidio â gwneud y codiad i £3,000. Gallant ei fforddio, a gadewch inni weld rhywfaint o weithredu nawr.
Weinidog, rŷn ni ar y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol wedi clywed tystiolaeth hynod ddifrifol am ddyfnder dyled pobl yng Nghymru a bod costau ynni yn waelodol i hynny. Rwyf i wedi codi gyda chi o'r blaen y diffyg cynnydd tuag at gyflawni targedau tlodi tanwydd Llywodraeth Cymru. Y targed oedd 5 y cant o aelwydydd Cymru ar y mwyaf yn byw mewn tlodi tanwydd erbyn 2035, tra bod 45 y cant o aelwydydd ar hyn o bryd yn byw mewn tlodi tanwydd. Tra bod prisiau cyfanwerthu yn dechrau syrthio, mae biliau aelwydydd yn mynd i godi o fis Ebrill os yw'r Llywodraeth yn San Steffan yn bwrw ymlaen â'r codiad yma yn y gwarant pris ynni, a beth bynnag, fe fydd biliau dal yn sylweddol uwch nag yr oedden nhw'n hanesyddol. Weinidog, ydych chi'n cytuno felly fod angen cyflymu gwella effeithlonrwydd ynni aelwydydd drwy raglen Cartrefi Clyd? Achos mae'n aneglur o'r hun rwyf i wedi ei glywed gynnych chi a'r Gweinidog Newid Hinsawdd a fydd y cynllun newydd fydd yn cael ei arwain gan alw yn weithredol cyn diwedd y flwyddyn. A wnewch chi roi ateb clir ar hynny i ni heddiw?
Minister, we on the Equality and Social Justice Committee have heard very serious evidence about the depths of debt in Wales and that energy costs are fundamental to that. I've raised with you in the past the lack of progress in terms of delivering on the fuel poverty targets of the Welsh Government. The target was 5 per cent of Welsh households living in fuel poverty by 2035, but 45 per cent are now living in fuel poverty. Whilst wholesale prices are starting to fall, household bills will increase from April if the Government in Westminster proceeds with this increase in the energy price guarantee, and bills will still be significantly higher than they have been historically. Minister, do you agree, therefore, that we need to accelerate improving home energy efficiency through the Warm Homes programme? Because it's unclear from what we've heard from you and the Minister for Climate Change whether the new demand-led programme will be operational before the end of the year. Can you give us a clear answer on this today?
Thank you very much. I was very pleased that this was subject to scrutiny and inquiry on Monday by the Equality and Social Justice Committee. Can I again just confirm that there will be no gap in terms of the transition from one to another in terms of the Warm Homes programme? And can I also thank you for your support for the calls that we've been making, and I know that you have supported them as well, in terms of recognising the adverse impact of the energy price guarantee increasing from £2,500 to £3,000?
I do just want to comment on your point about the Warm Homes programme, because again, as I said earlier on today, the Warm Homes programme includes the demand-led Nest scheme. That'll continue until September of this year. The area-based Arbed scheme ended, of course, as you know, in November 2021, but Welsh Government funding in 2022-23 has been increased by £3 million to £30 million. The consultation concluded with the Warm Homes programme, and it is now moving forward. And of course, the Minister for Climate Change, who is responsible for this as the lead Minister, made that statement on 8 November about how we're going to approach the challenges or opportunities to respond, in terms of the climate emergency, but how it affects all housing tenures. So, I reassure you in terms of the way forward for the Warm Homes programme, and also assure you in terms of the funding that's being made available next year.
Diolch yn fawr iawn. Roeddwn yn falch iawn fod hyn yn destun craffu ac ymchwilio ddydd Llun gan y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol. A gaf fi gadarnhau eto na fydd unrhyw fwlch wrth bontio o un i'r llall o ran y rhaglen Cartrefi Clyd? Ac a gaf fi ddiolch hefyd am eich cefnogaeth i'r galwadau rydym wedi bod yn eu gwneud, ac rwy'n gwybod eich bod wedi eu cefnogi hefyd, a chydnabod effaith niweidiol y cynnydd yn y warant pris ynni o £2,500 i £3,000?
Rwyf am wneud sylw ar eich pwynt am y rhaglen Cartrefi Clyd, oherwydd eto, fel y dywedais yn gynharach heddiw, mae'r rhaglen Cartrefi Clyd yn cynnwys y cynllun Nyth sy'n cael ei arwain gan y galw. Bydd hwnnw'n parhau tan fis Medi eleni. Daeth y cynllun ar sail ardal, Arbed, i ben, wrth gwrs, fel y gwyddoch, ym mis Tachwedd 2021, ond mae cyllid Llywodraeth Cymru wedi cynyddu £3 miliwn yn 2022-23 i £30 miliwn. Daeth yr ymgynghoriad i ben gyda rhaglen Cartrefi Clyd, ac mae bellach yn symud yn ei blaen. Ac wrth gwrs, fe wnaeth y Gweinidog Newid Hinsawdd, sy'n gyfrifol am hyn fel y Gweinidog arweiniol, y datganiad ar 8 Tachwedd ynglŷn â sut yr awn i'r afael â'r heriau neu'r cyfleoedd i ymateb i'r argyfwng hinsawdd, ond sut mae'n effeithio ar bob math o ddeiliadaeth tai. Felly, rwy'n rhoi sicrwydd i chi ynglŷn â'r ffordd ymlaen i'r rhaglen Cartrefi Clyd, a hefyd yn eich sicrhau ynglŷn â'r cyllid sy'n cael ei ddarparu y flwyddyn nesaf.
I just want to remind us all that every single household with a pay-as-you-go meter has already received £400 via the UK Government into the account that they hold with the energy companies, whilst it’s a very much smaller proportion of the generally much more vulnerable households on prepayment meters who’ve received either the UK Government’s or the Welsh Government’s voucher towards their heating costs. In your discussions with Ofgem, can you ask why the energy companies, who all know exactly where all these prepayment customers are and many of whom are making a killing from the spike in gas prices, cannot be made responsible for getting customers on prepayment meters the support for even their more expensive energy costs, rather than leaving it to the vagaries of the postal service, the mobility challenges and the mental health needs of our most vulnerable citizens? This is absolutely unacceptable, and Ofgem need to step up to the plate or be replaced.
Rwyf am ein hatgoffa i gyd fod pob un cartref sydd â mesurydd 'talu wrth fynd' eisoes wedi derbyn £400 gan Lywodraeth y DU i'r cyfrif sydd ganddynt gyda'r cwmnïau ynni, er ei bod yn gyfran lawer iawn llai o'r aelwydydd llawer mwy bregus at ei gilydd sydd ar fesuryddion rhagdalu ac sydd wedi derbyn naill ai taleb Llywodraeth y DU neu daleb Llywodraeth Cymru tuag at eu costau gwresogi. Yn eich trafodaethau gydag Ofgem, a oes modd i chi ofyn pam na ellir gwneud y cwmnïau ynni, sydd i gyd yn gwybod yn union ble mae'r holl gwsmeriaid rhagdalu hyn a llawer ohonynt yn gwneud pentwr o arian oherwydd y cynnydd mewn prisiau nwy, yn gyfrifol am roi cymorth i gwsmeriaid ar fesuryddion rhagdalu gyda'u costau ynni drytach, yn hytrach na'i adael i fympwyon y gwasanaeth post, yr heriau symudedd ac anghenion iechyd meddwl ein dinasyddion mwyaf bregus? Mae hyn yn gwbl annerbyniol, ac mae angen i Ofgem gamu i'r adwy neu gael eu disodli.
Thank you very much, Jenny Rathbone. On that question, I’ve met with energy suppliers on a number of occasions, as you know. I’ve raised this issue about ways in which they need to reach out to ensure those vouchers do reach those on PPMs. I mean, everybody else got their £400, and those who are most vulnerable were not getting their £400. I got assurances that they were going to be reissued, that they’re trying every other means—if it’s not post or delivery, it's certainly digital contact, if that hasn’t been successful. I asked for the latest uptake in terms of reach of that payment; I was told by the UK Government it was now 71 per cent, but what about that 29 per cent who haven’t got it? I’ve called for them to be reissued until they get a better uptake. It’s a lifeline for vulnerable households at a time when, of course, they are the most vulnerable on PPMs.
Diolch yn fawr, Jenny Rathbone. Ar y cwestiwn hwnnw, rwyf wedi cyfarfod â chyflenwyr ynni ar sawl achlysur, fel y gwyddoch. Rwyf wedi codi'r mater hwn ynglŷn â ffyrdd y mae angen iddynt estyn allan i sicrhau bod y talebau hynny'n cyrraedd y rhai sydd ar fesuryddion rhagdalu. Hynny yw, cafodd pawb arall eu £400, ac nid oedd y rhai mwyaf bregus yn cael eu £400. Cefais sicrwydd eu bod yn mynd i gael eu hailddosbarthu, eu bod yn rhoi cynnig ar bob dull arall—os nad drwy'r post neu wasanaeth danfon, yn sicr drwy gyswllt digidol, os na fu hynny'n llwyddiannus. Gofynnais am y nifer diweddaraf sy'n cael y taliad hwnnw; cefais wybod gan Lywodraeth y DU ei fod bellach yn 71 y cant, ond beth am y 29 y cant hwnnw sydd heb ei gael? Rwyf wedi galw arnynt i gael eu hailddosbarthu nes eu bod yn cael gwell niferoedd. Mae'n achubiaeth i aelwydydd bregus ar adeg, wrth gwrs, pan fo'r rhai sydd ar fesuryddion rhagdalu yn fwy bregus na neb.
Diolch i’r Gweinidog. Mae’r cwestiwn nesaf i’w ateb gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ac i’w ofyn gan Adam Price.
I thank the Minister. The next question is to be answered by the Minister for Health and Social Services and to be asked by Adam Price.
2. A wnaiff y Gweinidog roi datganiad yn sgil RCN Cymru yn gwrthod cynnig cyflog ychwanegol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2022-23? TQ734
2. Will the Minister provide a statement following RCN Wales’s rejection of the Welsh Government’s additional NHS pay offer for 2022-23? TQ734
I issued a written statement yesterday to update Members, following a meeting of my officials and trade unions yesterday afternoon. I’m pleased that the Wales partnership forum have collectively narrowly accepted the enhanced pay offer proposed by the Welsh Government for 2022-23.
Fe gyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ddoe i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, yn dilyn cyfarfod gyda fy swyddogion ac undebau llafur brynhawn ddoe. Rwy'n falch fod fforwm partneriaeth Cymru gyda'i gilydd, o drwch blewyn, wedi derbyn y cynnig cyflog uwch a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2022-23.
Ydy'r Gweinidog yn derbyn bod y ffaith bod dros 80 y cant o aelodau’r RCN wnaeth gymryd rhan yn y bleidlais ar y cynnig yma wedi pleidleisio i’w wrthod yn dangos yr argyfwng morâl, mewn gwirionedd, sydd yn y proffesiwn nyrsio ar hyn o bryd? Ac wrth gwrs, nid dyna'r unig fesurydd, a dweud y gwir. Mae gyda ni'r cynnig sydd wedi cael ei weld yn niferoedd y swyddi gwag, mae gyda ni'r cynnydd yn lefelau salwch o fewn gweithlu'r gwasanaeth iechyd cenedlaethol, mae gyda ni nifer cynyddol yn gadael, a'r nifer yn gostwng sy'n ceisio ar gyfer cyrsiau nyrsio, ac yn y blaen.
Ydy'r Llywodraeth yn fodlon edrych unwaith eto, ar yr unfed awr ar ddeg yma, ar ddefnyddio'r pwerau sydd gyda chi, o leiaf ar gyfer treth incwm, yn y bandiau uwch ac ychwanegol, er mwyn cynnig gwell setliad ar gyfer y nyrsys? Gaf i ofyn i'r Gweinidog hefyd: roeddech chi'n sôn am y fforwm partneriaeth, ac mi roedd mwyafrif wedi pleidleisio o blaid y cynnig; ydych chi'n gallu dweud, ar wahân i'r RCN, pa undebau eraill o fewn y gwasanaeth iechyd sydd dal mewn anghydfod cyflog gyda'r Llywodraeth ar hyn o bryd? Ac ydych chi'n cynnig nawr, drwy'r datganiad roeddech chi'n cyfeirio ato fe, gorfodi'r codiad cyflog, ei weithredu fe i bawb, neu dim ond ar gyfer yr undebau sydd wedi derbyn y codiad? Allwch chi hefyd ein diweddaru ni ynglŷn â'r elfennau heblaw cyflog y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw yn y datganiad ysgrifenedig ar 8 Chwefror? Oes yna gynnydd wedi bod o ran yr elfennau hynny o'r pecyn roeddech chi wedi eu trafod? Ac, a gaf i ofyn yn derfynol, mae Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol, o edrych at y flwyddyn nesaf, wedi dweud wrth y corff adolygu cyflogau, y byddai 3.5 y cant o godiad cyflog y flwyddyn nesaf yn fforddiadwy, ac y byddai unrhyw beth dros 5 y cant yn anfforddiadwy. Ydych chi fel Llywodraeth Cymru'n cydsynio â'r hyn y mae Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wedi ei ddweud wrth y corff adolygu cyflogau, ac, os nad ydych chi, ydych chi hefyd yn bwriadu cynnig tystiolaeth ychwanegol i'r hyn dŷch chi eisoes wedi ei wneud i'r corff hynny?
Does the Minister accept that the fact that over 80 per cent of members of the RCN that participated in the vote on this proposal had voted to reject it shows the crisis of morale within the nursing profession at the moment? And of course, that isn't the only measure we have, really. We have the increase that’s been seen in the number of vacancies, we have an increase in sickness levels within the NHS workforce, we have an increasing number of people leaving professions, and the numbers applying for nursing courses dropping, and so on.
Is the Government willing to look, once again, at this eleventh hour, at using the powers that you have, at least for income tax, in the higher and additional bands, in order to offer a better settlement for our nurses? May I ask the Minister also: you mentioned the partnership forum, and a majority had voted in favour of the offer; can you tell us, apart from the RCN, which other unions within the NHS are still in a pay dispute with the Government at the moment? And, through the statement that you mentioned, are you now proposing to implement this pay rise for everyone, or only for those unions that have accepted the increase? Can you also give us an update on the elements other than salaries that you referred to in the written statement on 8 February? Has there been any progress made in terms of those elements of the package that you had discussed? May I ask finally, the UK Government, in looking to next year, has said to the pay review body that a 3.5 per cent pay increase next year would be affordable, and that anything above 5 per cent would be unaffordable. Do you as a Welsh Government agree with what the UK Government have told the pay review body, and, if you do not, then do you intend to provide additional evidence to what you’ve already provided to that body?
Diolch yn fawr. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cydnabod, er bod hon nawr yn sefyllfa lle mae'r undebau ar y cyd wedi cytuno i dderbyn y cynnig, dŷn ni'n deall bod y cynnig dim ond wedi cael ei dderbyn gan un bleidlais, a dŷn ni hefyd yn deall bod yna lot o bobl yn yr undebau yn dal i fod yn flin ynglŷn â'r sefyllfa. A dyna pam nawr, yn ystod yr wythnos nesaf, y byddwn ni'n ail-drafod â'r undebau ynglŷn â sut y byddwn ni'n gwneud yr implementation o'r arian yma, sydd nawr wedi cael ei gytuno. A beth y gallaf i ei ddweud wrthych chi yw bod pob un aelod o'r undebau yn hapus iawn i gario ymlaen â'r trafodaethau, a dyna y byddwn ni'n ei wneud yn ystod y dyddiau nesaf.
Jest o ran beth sy'n digwydd nesaf—ydyn ni'n mynd i godi treth incwm yn y bandiau uwch? Nac ydyn. Dŷn ni wedi egluro'n glir, os dŷn ni'n codi 1c yn y £1 i'r bobl sydd yn talu mwy na £150,000 y flwyddyn, fe godwn ni £3 miliwn. Os dŷn ni'n codi 1c yn y £1 i'r bobl sy'n talu'r higher rate, byddwn ni'n codi £33 miliwn. Dyw hwnna ddim yn ddigon o arian, hyd yn oed i gyfro 1 y cant o beth sydd ei angen, felly, fyddwn ni ddim yn mynd lawr y trywydd yna. Beth dŷn ni yn ei ddeall yw bod hawl gyda'r undebau i barhau â'u streics nhw—hynny yw, bod yr individual undebau yn gallu gwneud penderfyniadau, ond dŷn ni yn gobeithio, wrth gwrs, yn y trafodaethau, y byddwn ni'n parhau i sicrhau bod yna lygedyn o obaith i ni i'w weld, os y gallwn ni wneud rhywbeth ymhellach i weld y streics yma'n cael eu galw ymaith. Yn amlwg, dŷn ni mewn sefyllfa lle mae'r anghydfod yn dal i fod yn bresennol, a dyna pam y byddwn ni yn parhau i drafod.
O ran yr elfennau heblaw cyflog, does dim byd ychwanegol wedi cael ei roi ar y bwrdd, ond, yn amlwg, mi fyddwn ni'n trafod yn ystod y dyddiau nesaf yr implementation o'r hyn sydd wedi cael ei gytuno.
Jest o ran yr independent pay review board, rŷn ni wedi roi tystiolaeth i'r bwrdd yna. Gwnaethon ni ddim rhoi swm ynglŷn â faint fyddai'n fforddiadwy, ac mi wnaethon ni danlinellu'r ffaith bod pobl wedi bod yn dioddef o chwyddiant, a thanlinellu'r ffaith bod yr argyfwng costau byw yn cael effaith ar bobl. Ond, hefyd, wrth gwrs, mae'n bwysig ein bod ni'n tanlinellu’r ffaith bod cyllideb y flwyddyn nesaf yn dynn tu hwnt pan fo'n dod i iechyd.
Thank you very much. I think it’s very important that we do recognise that even though this is a situation where the unions collectively have agreed to accept the offer, we do understand that the offer has only been accepted by one vote, and we also understand that there are a lot of people within the unions who are still very angry about the situation. That’s why, during the coming weeks, we will be renegotiating with the unions about how we will undertake the implementation of this money, which has now been agreed. And what I can tell you is that all members of the unions are very happy to continue with those discussions, and that’s what we’ll be doing in the coming days.
Just in terms of what happens next—are we going to raise income tax in the higher bands? No. We’ve explained clearly that, if we raise 1p in the £1 to those paid more than £150,000 a year, we would raise £3 million. If we raise 1p in the £1 to those who pay the higher rate, we will raise £33 million. That’s not enough money to even cover 1 per cent of what’s needed, so we won’t be going down that path. What we do understand is that the unions have the right to continue with their strikes—that is, that individual unions can make decisions, but we do hope, of course, that, in the negotiations, we will continue to ensure that there is a glimmer of hope, for us to see whether we can do anything further to see these strikes called off. Obviously, we’re in a situation where the dispute is ongoing, and that's why we will continue to engage in discussions.
In terms of the non-pay elements, nothing additional has been put on the table, but, evidently, we will be having discussions over the coming days on the implementation that's been agreed.
Regarding the independent pay review board, we've given evidence to that. We haven't presented an amount that would be affordable, and we did underline the fact that people have been suffering in the wake of inflation, and we've emphasised that the cost-of-living crisis is impacting on people. But, of course, it's also important that we do emphasise that next year's budget is very tight when it comes to health.
Can I thank you for your answers, Minister? One thing I just do want to try and get an understanding of is that you've talked about further discussions over the weeks ahead, and I just want to understand what the plan is now in those discussions that you referred to. I think you just said in your answer to Adam Price that you can look at what else you need to do further, and there'll be further engagement and discussions, but you've also said that the last pay offer was the final one. So, I'm just trying to understand. It appears to be a contradiction—perhaps it's not—but I'm just trying to understand what's behind that. And, perhaps you can explain whose court the ball now sits in in order to have those further discussions with the unions, and the RCN also.
And, can I ask: do you feel that the RCN—? You've obviously had productive discussions with some of the unions, but of those parties that didn't accept the offer, including the RCN, do you think, in some way, that they've been unreasonable to reject the offer? I've always had good relationships with the RCN, but I'm just trying to get a sense of whether you think that the RCN have been unreasonable, and what your relationship, I suppose, is with the RCN and the others who didn't accept the offer that you put to them as a result of your statement yesterday.
A gaf fi ddiolch am eich atebion, Weinidog? Un peth yr hoffwn geisio ei ddeall yw eich bod wedi siarad am drafodaethau pellach dros yr wythnosau i ddod, a hoffwn ddeall beth yw'r cynllun nawr yn y trafodaethau hynny y cyfeirioch chi atynt. Credaf eich bod newydd ddweud yn eich ateb i Adam Price y gallwch edrych ar beth arall y mae angen i chi ei wneud, a bydd ymgysylltu a thrafodaethau pellach yn mynd rhagddynt, ond rydych hefyd wedi dweud mai’r cynnig cyflog diwethaf oedd yr olaf. Felly, rwy'n ceisio deall. Ymddengys bod hynny'n groesosodiad—efallai nad ydyw—ond rwy'n ceisio deall beth sydd y tu ôl i hynny. Ac efallai y gallwch esbonio pwy sy'n gyfrifol am agor y trafodaethau pellach hynny gyda'r undebau, a'r Coleg Nyrsio Brenhinol hefyd.
Ac a gaf fi ofyn: a ydych yn teimlo bod y Coleg Nyrsio Brenhinol—? Rydych yn amlwg wedi cael trafodaethau cynhyrchiol gyda rhai o'r undebau, ond o'r partïon hynny na dderbyniodd y cynnig, gan gynnwys y Coleg Nyrsio Brenhinol, a ydych chi'n credu, mewn rhyw ffordd, eu bod wedi bod yn afresymol i wrthod y cynnig? Rwyf bob amser wedi cael perthynas dda gyda'r Coleg Nyrsio Brenhinol, ond rwy'n ceisio deall a ydych chi'n credu bod y Coleg Nyrsio Brenhinol wedi bod yn afresymol, a beth yw eich perthynas, am wn i, gyda'r Coleg Nyrsio Brenhinol a'r partïon eraill na dderbyniodd y cynnig a roesoch iddynt o ganlyniad i’ch datganiad ddoe.
Thanks, Russell. Obviously, we are always keen, in the Welsh Labour Government, to work in social partnership, and I would suggest that we actually have a very good and constructive relationship with all of the unions. Obviously, there are times when we disagree on aspects of detail, and we acknowledge that there is a genuine sense of grievance at the moment. That's why we want to make sure that we continue those discussions, looking at how we will implement what is now an agreed position. What I won't be doing is giving a running commentary on exactly what will be happening in those discussions.
What I can tell you is that the way the system works is that there are around 15 recognised health trade unions, and, in terms of the way that the vote took place, those unions have a vote that is proportionate to the size of the membership. And that's why they got to a position where it was accepted by one vote. And, obviously, we are pleased to see that it has been accepted, and I think, it's important that you go and ask the trade unions themselves in terms of whether they want to disclose who did what. What I can tell you, for example, is that the physiotherapists accepted the offer, and their threat of strike has been withdrawn. The RCM—the Royal College of Midwives—rejected the offer, but they will honour the agreement and have withdrawn their strike action.
So, people are responding differently. That's why what we need to do now, in the next few days, is to just sit down and see what else we need to do in this space in terms of seeing whether we can do anything more to avoid strike action in future.
Diolch, Russell. Yn amlwg, rydym bob amser yn awyddus, yn Llywodraeth Lafur Cymru, i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, a byddwn yn awgrymu bod gennym berthynas dda iawn ac adeiladol gyda phob un o’r undebau. Yn amlwg, mae yna adegau pan ydym yn anghytuno ar agweddau ar fanylion, ac rydym yn cydnabod bod yna ymdeimlad gwirioneddol o annhegwch ar hyn o bryd. Dyna pam ein bod yn dymuno sicrhau ein bod yn parhau â’r trafodaethau hynny, gan edrych ar sut y byddwn yn gweithredu'r hyn sydd bellach yn rhywbeth y cytunwyd arno. Yr hyn na fyddaf yn ei wneud yw rhoi sylwebaeth barhaus ar beth yn union fydd yn digwydd yn y trafodaethau hynny.
Yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw mai’r ffordd y mae’r system yn gweithio yw bod yna oddeutu 15 o undebau llafur iechyd cydnabyddedig, ac o ran y ffordd y cynhaliwyd y bleidlais, mae gan yr undebau hynny bleidlais sy’n gymesur â maint yr aelodaeth. A dyna pam eu bod wedi cyrraedd sefyllfa ble cafodd y cynnig ei dderbyn o un bleidlais. Ac yn amlwg, rydym yn falch ei fod wedi'i dderbyn, a chredaf ei bod yn bwysig eich bod yn gofyn i'r undebau llafur eu hunain a ydynt am ddatgelu pwy a wnaeth beth. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych, er enghraifft, yw bod y ffisiotherapyddion wedi derbyn y cynnig, a'u bod wedi dweud na fyddant yn streicio. Gwrthododd Coleg Brenhinol y Bydwragedd y cynnig, ond byddant yn anrhydeddu’r cytundeb, ac maent wedi dweud na fyddant yn streicio.
Felly, mae pobl yn ymateb yn wahanol. Dyna pam mai'r hyn y mae angen i ni ei wneud nawr, yn y dyddiau nesaf, yw eistedd i lawr a gweld beth arall sydd angen i ni ei wneud yn y gofod hwn i weld a allwn wneud unrhyw beth arall i osgoi streiciau yn y dyfodol.
Diolch i'r Gweinidog am yr atebion. Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad, ac mae'r datganiad cyntaf heddiw gan Jenny Rathbone.
Thank you, Minister, for those answers. The next item is the 90-second statements, and the first statement today is from Jenny Rathbone.
Diolch yn fawr, Llywydd. I understand that our patron saint, Dewi Sant, told Welsh soldiers to wear the leek on their helmets so that they could distinguish their comrades in battle from the Saxons who wore similar armour. This suggests that leeks must have been much more plentiful in the first century than they are in the twenty-first century, if they were being used for decoration rather than food.
Whilst one of the supermarkets I visited on Monday evening had run out of leeks, the other two did have them. But the one I bought in the supermarket, and the other from my local street barrow were grown in Lincolnshire. Nevertheless, there has been progress in growing these iconic Welsh vegetables in Wales since I raised this matter in the Chamber on St David's Day last year. For example, in Morrisons, who currently sell both Blas y Tir leeks and Lincolnshire leeks, from July this year, the Lincolnshire leeks will be replaced by Welsh leeks in all of the Morrisons Welsh stores. And, like many other supermarkets, they are promoting Welsh leeks and other locally sourced products, including Welsh daffodils, as part of their St David's Day celebrations.
Puffin Produce and its trademark Blas y Tir remain the Welsh market leader for leeks and many other vegetables, and its leek production is expanding from 1,600 tonnes this season to 2,600 tonnes in the next season—being planted in the next couple of months. Now, this really welcome development is supported by a £1.2 million capital investment in a state-of-the-art leek washing and packing line, 40 per cent of which is being covered by a Welsh Government food business investment grant scheme—
Diolch yn fawr, Llywydd. Deallaf fod ein nawddsant, Dewi Sant, wedi dweud wrth filwyr Cymru am wisgo cenhinen ar eu helmedau fel y gallent wahaniaethu mewn brwydr rhwng eu cyd-Gymry a’r Sacsoniaid a oedd yn gwisgo arfwisgoedd tebyg. Awgryma hyn fod yn rhaid bod yna lawer mwy o gennin yn y ganrif gyntaf na sydd yn yr unfed ganrif ar hugain, os oeddent yn cael eu defnyddio fel addurniadau yn hytrach na bwyd.
Tra bo un o'r archfarchnadoedd yr ymwelais â hwy nos Lun wedi rhedeg allan o gennin, roedd cennin ar gael yn y ddwy arall. Ond roedd yr un a brynais yn yr archfarchnad, a'r llall gan fy ngwerthwr ffrwythau a llysiau lleol, wedi eu tyfu yn swydd Lincoln. Serch hynny, mae cynnydd wedi bod gyda thyfu’r llysiau Cymreig eiconig hyn yng Nghymru ers imi godi’r mater yn y Siambr ar Ddydd Gŵyl Dewi y llynedd. Er enghraifft, yn Morrisons, sy'n gwerthu cennin Blas y Tir a chennin swydd Lincoln ar hyn o bryd, o fis Gorffennaf eleni, bydd cennin Cymreig ar gael yn lle cennin swydd Lincoln ym mhob un o siopau Morrisons yng Nghymru. Ac fel llawer o archfarchnadoedd eraill, maent yn hyrwyddo cennin Cymreig a chynnyrch lleol arall, gan gynnwys cennin Pedr Cymreig, fel rhan o’u dathliadau Dydd Gŵyl Dewi.
Mae Puffin Produce a'u brand Blas y Tir yn parhau i arwain y farchnad gennin a llawer o lysiau eraill yng Nghymru, a byddant yn ehangu eu cynhyrchiant cennin o 1,600 tunnell y tymor hwn i 2,600 tunnell y tymor nesaf—byddant yn cael eu plannu yn y deufis nesaf. Nawr, mae’r datblygiad hwn, sydd i’w groesawu’n fawr, wedi'i gefnogi gan fuddsoddiad cyfalaf o £1.2 miliwn mewn cyfleusterau golchi a phacio cennin o’r radd flaenaf, gyda chynllun grant buddsoddi mewn busnesau bwyd Llywodraeth Cymru yn talu am 40 y cant ohono—
Fascinated as I am—[Laughter.]—by the new processing of leeks plant, this is a 90-second statement.
Er cymaint rwyf wedi fy swyno—[Chwerthin.]—gan y gwaith prosesu cennin newydd, datganiad 90 eiliad yw hwn.
Okay. I will just complete by saying we now have protected geographical indication status for Welsh leeks since last November, so there's a lot to celebrate about the Welsh leek.
Iawn. Rwyf am gloi drwy ddweud bod gennym bellach statws dynodiad daearyddol gwarchodedig ar gyfer cennin Cymreig ers mis Tachwedd diwethaf, felly mae llawer i'w ddathlu am y genhinen Gymreig.
And I'm sure that you'll carry on your campaigning for Welsh leeks into the future. Thank you, Jenny Rathbone, for that cause. Sarah Murphy.
Ac rwy’n siŵr y byddwch yn parhau â’ch ymgyrchu dros gennin Cymreig i’r dyfodol. Diolch, Jenny Rathbone, am eich achos. Sarah Murphy.
Diolch, Llywydd. This Monday marks the beginning of Eating Disorder Awareness Week, a time to emphasise that eating disorders are not all about food itself, but about feelings. The theme this year is recognising and raising awareness that men get eating disorders too, because Beat eating disorders charity did a survey, finding that one in three had never accessed treatment and one in five had never spoken about their struggles. So I would ask all of my colleagues and people watching to please visit Beat's website to read their stories and help men get help too. The cross-party group for eating disorders will be re-established this week to address this and many other issues. I want to thank Bethan Sayed, who served as the previous chair, as well as Jo Whitfield and Amelia Holt, from Beat who have been excellent secretariats.
Finally, I want to thank everyone who has reached out since I spoke in the Senedd about my own lived experience with an eating disorder, whether that's to offer support or to share their own story, including Georgia Taylor from Bridgend, who is working with me now to share our experiences, so that others can understand and feel less alone. An eating disorder is never the fault of the person experiencing it, and anyone who has an eating disorder deserves fast compassionate support to help them get better, because we can get better. Diolch.
Diolch, Lywydd. Dydd Llun oedd dechrau Wythnos Ymwybyddiaeth Anhwylderau Bwyta, amser i bwysleisio nad yw anhwylderau bwyta’n ymwneud â bwyd yn unig, ond â theimladau. Y thema eleni yw cydnabod a chodi ymwybyddiaeth fod dynion yn dioddef anhwylderau bwyta hefyd, gan i arolwg gan elusen Beat ganfod nad oedd un o bob tri erioed wedi cael triniaeth ac nad oedd un o bob pump erioed wedi siarad am eu trafferthion. Felly, hoffwn ofyn i fy holl gyd-Aelodau a phobl sy'n gwylio ymweld â gwefan Beat i ddarllen eu straeon ac i helpu dynion i gael cymorth hefyd. Bydd y grŵp trawsbleidiol ar gyfer anhwylderau bwyta yn cael ei ailsefydlu yr wythnos hon i drafod hyn a llawer o faterion eraill. Hoffwn ddiolch i Bethan Sayed, y cadeirydd blaenorol, yn ogystal â Jo Whitfield ac Amelia Holt o Beat, sydd wedi bod yn ysgrifenyddion rhagorol.
Yn olaf, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi estyn allan ers imi siarad yn y Senedd am fy mhrofiad fy hun gydag anhwylder bwyta, boed hynny drwy gynnig cefnogaeth neu rannu eu stori eu hunain, gan gynnwys Georgia Taylor o Ben-y-bont ar Ogwr, sy'n gweithio gyda mi nawr i rannu ein profiadau, fel y gall eraill ddeall a theimlo'n llai unig. Nid yw anhwylder bwyta byth yn fai ar y sawl sy’n ei ddioddef, ac mae unrhyw un sydd ag anhwylder bwyta yn haeddu cymorth tosturiol cyflym i’w helpu i wella, oherwydd fe allwn wella. Diolch.
Diolch, Sarah Murphy, am y cyfraniad yna.
Thank you, Sarah Murphy, for that contribution.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, a gwelliant 2 yn enw Lesley Griffiths. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar, and amendment 2 in the name of Lesley Griffiths. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Yr eitem nesaf felly yw dadl Plaid Cymru ar gysylltiadau diwydiannol. Dwi'n galw ar Luke Fletcher i wneud y cynnig yma. Luke Fletcher.
The next item, therefore, is the Plaid Cymru debate on industrial relations, and I call on Luke Fletcher to move the motion. Luke Fletcher.
Cynnig NDM8210 Siân Gwenllian
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn mynegi undod â gweithwyr y sector cyhoeddus ledled Cymru sy'n gweithredu'n ddiwydiannol mewn ymateb i flynyddoedd o doriadau tymor real i'w cyflog.
2. Yn credu bod gallu gweithwyr i fynd ar streic i wella eu cyflog ac amodau yn hawl ddemocrataidd sylfaenol.
3. Yn credu bod Bil Streiciau (Lefelau Gwasanaeth Gofynnol) Llywodraeth y DU yn ymosodiad uniongyrchol ar bobl sy'n gweithio a'r undebau llafur y maent yn trefnu o fewn iddynt.
4. Yn gresynu at y ffaith y byddai'r Bil yn rhoi pŵer gorfodol sylweddol i Lywodraeth y DU gwtogi ar allu undebau llafur a gweithwyr i gymryd rhan mewn gweithredu diwydiannol cyfreithlon.
5. Yn gresynu at y ffaith bod y Bil hefyd yn gwrthdaro ag amcanion y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus, yn enwedig ymrwymiad gwneud Cymru'n genedl gwaith teg.
6. Yn cefnogi pob undeb llafur ac holl weithwyr y sector cyhoeddus yn eu hymdrechion i wrthsefyll y Bil.
7. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i agor trafodaethau ynghylch datganoli cyfraith cyflogaeth er mwyn sicrhau hawliau cyfunol a phwerau bargeinio gweithwyr yng Nghymru.
Motion NDM8210 Siân Gwenllian
To propose that the Senedd:
1. Expresses solidarity with public sector workers throughout Wales who are undertaking industrial action in response to years of real-term cuts to their wages.
2. Believes that the ability of workers to undertake strike action to improve their pay and conditions is a fundamental democratic right.
3. Believes that the UK Government’s Strikes (Minimum Service Levels) Bill is a full-frontal attack on working people and the trade unions they organise within.
4. Regrets that the Bill would give the UK Government significant coercive power to curtail trade unions' and workers' ability to engage in lawful industrial action.
5. Regrets that the Bill also conflicts with the aims of the Social Partnership and Public Procurement Bill, particularly the commitment of making Wales a fair work nation.
6. Supports all trade unions and public sector workers in their efforts to resist the Bill.
7. Calls on the Welsh Government to open discussions around the devolution of employment law to secure the collective rights and bargaining powers of workers in Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Let's be clear, from the onset, the UK Government's Strikes (Minimum Service Levels) Bill is nothing more than an attack on working class people, not just in Wales but across the UK. A draconian, fascistic attempt to erode the fundamental rights of workers and the trade unions that represent them, and we all know why this is happening.
The past year has seen workers in all sectors reject the politics of austerity, reject stagnant and real-terms cuts to wages, reject attacks on working conditions and reject the idea that this is as good as it gets. And in crippling fear of that, those at the top, aided by their willing partners in the Tory party, are now looking to put us back in our place. Well, good luck, because class solidarity is back, and we have a hell of a lot of catching up to do. In the face of a common struggle, workers up and down the country refuse to be divided by where they're from, what job they do, what they look like, and we, as a Senedd, must play our part in strengthening that struggle and empowering working people against the tides of Tory tyranny. No worker, no person deserves to be left using a foodbank, deserves to be left poring over every single pound and penny to decide if they can afford to heat their homes while companies are raking in profits on an astronomical scale.
But before we get into the implications of the Bill and how we should respond to it here in Wales, it's worth reminding ourselves of the circumstances that gave rise to this. This is coming off the back of crisis after crisis: the 2008 crash, then the austerity that followed, then the pandemic, and now the cost-of-living crisis. We are in the midst of a perfect storm of soaring energy prices, high inflation and a new wave of Tory-driven austerity that is pummeling our public finances.
Diolch, Lywydd. Gadewch inni fod yn glir, o’r cychwyn cyntaf, nad yw Bil Streiciau (Lefelau Gwasanaeth Gofynnol) Llywodraeth y DU yn ddim mwy nag ymosodiad ar bobl ddosbarth gweithiol, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU. Ymgais lem, ffasgaidd i erydu hawliau sylfaenol gweithwyr a’r undebau llafur sy’n eu cynrychioli, a gŵyr pob un ohonom pam fod hyn yn digwydd.
Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae gweithwyr ym mhob sector wedi gwrthod gwleidyddiaeth cyni, wedi gwrthod cyflogau nad ydynt yn codi a thoriadau mewn termau real i gyflogau, wedi gwrthod ymosodiadau ar amodau gwaith ac wedi gwrthod y syniad fod pethau cystal ag y gallant fod. A chan fod cymaint o ofn hynny arnynt, mae'r rhai sydd ar y brig, gyda chymorth eu partneriaid parod yn y blaid Dorïaidd, bellach yn ceisio ein rhoi yn ôl yn ein lle. Wel, pob lwc, gan fod undod y dosbarth gweithiol yn ei ôl, ac mae gennym lawer o waith dal i fyny i'w wneud. Yn wyneb brwydr gyffredin, mae gweithwyr ledled y wlad yn gwrthod cael eu rhannu yn ôl eu cefndiroedd, eu swyddi, eu hedrychiad, ac mae'n rhaid i ni, fel Senedd, chwarae ein rhan i gryfhau'r frwydr honno ac i rymuso gweithwyr yn erbyn gormes y Torïaid. Nid oes unrhyw weithiwr, unrhyw unigolyn yn haeddu gorfod defnyddio banc bwyd, yn haeddu gorfod meddwl am bob punt a cheiniog i benderfynu a allant fforddio gwresogi eu cartrefi tra bo cwmnïau'n gwneud elw ar raddfa anferthol.
Ond cyn inni drafod goblygiadau’r Bil a sut y dylem ymateb iddo yma yng Nghymru, mae’n werth atgoffa ein hunain o’r amgylchiadau sydd wedi arwain at hyn. Mae hyn yn dilyn un argyfwng ar ôl y llall: chwalfa ariannol 2008, yna'r cyni a'i dilynodd, yna'r pandemig, a nawr yr argyfwng costau byw. Rydym yng nghanol storm berffaith o brisiau ynni cynyddol, chwyddiant uchel a thon newydd o gyni Torïaidd sy’n pwyo ein cyllid cyhoeddus.
Meanwhile, the public sector workforce has had to put up with over a decade of squeezed wages, with average public sector pay in Wales being 4 per cent lower in real terms compared to 2010. In some professions, such as nursing and teaching, the picture is even more grim—nurses' salaries down at least 20 per cent in real terms since 2010; teachers' salaries down 23 per cent since 2010, alongside a staggering 27 per cent cut for support staff.
Now, turning to the Bill and its implications, the Bill gives UK Ministers and employers the power to force workers within six sectors to work during strike action. Through the new work notices system, employers are able to dismiss workers who refuse to comply with the order to work during strike action, thus circumventing statutory rights against unfair dismissal that are enshrined in the Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act 1992. It also obliges unions to enforce these strike-breaking work notices, making them liable to up to £1 million in losses if they cannot force compliance amongst their members. This raises the very real prospect of trade unions being sued into bankruptcy, which would be the case for the first time since 1906.
Article 8 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights of 1966, to which the UK is a signatory, affirms the right of everyone to form trade unions and join the trade union of their choice. It also affirms the right of trade unions to function freely. As numerous union representatives and employment law experts have pointed out, the anti-strikes Bill is in direct contravention of these fundamental rights. To quote a recent European Trade Union Confederation statement, this would push the UK
'even further outside the democratic mainstream'
on labour rights.
Of course, this Bill is merely the latest in a long line of Tory-driven legislation to undermine the rights of workers. The Industrial Relations Act 1971, introduced by the Heath administration, for example, diluted worker protections and put up new barriers against collective bargaining. This was followed by a succession of Employment Acts under Thatcher's rabidly anti-union Government, which, amongst other things, restricted the ability of unions to picket and outlawed solidarity strikes. More recently, the Trade Union Act 2016 imposed higher thresholds on organising and undertaking industrial action, while last year's repeal of the Conduct of Employment Agencies and Employment Business Regulations enabled employers to hire temporary agency workers to undercut strike action.
The effect of all of this has left the UK with the most repressive anti-union laws in Europe—a point underlined by the fact that, while 60 per cent of workers in the EU are covered by collective bargaining agreements, a mere 26 per cent of UK workers are covered by such agreements. Such facts clearly expose the hollowness of Tory rhetoric on over-mighty union barons and their attempt to dress up this Bill as a measure that will bring the UK in line with European norms.
But, of course, today our motion goes further than just expressing solidarity. Our motion calls on this Senedd and Government to support and campaign for the devolution of employment law. The simple fact is that we can't rely on Westminster to protect the rights of workers. It's a given when the Government is blue, but, sadly, you could say the same if the Government were red. Between 1997 and 2010, did Blair or did Brown repeal Thatcher's anti-union laws? No; in fact, when introducing the Employment Relations Act 1999, Blair wrote in The Times:
'The changes that we do propose would leave British law the most restrictive on trade unions in the Western world.'
Now, I admit that I have more faith in the Welsh Government to protect workers' rights than I do in Blair, Brown and Starmer, but it's because of this lack of belief, and it's because of the fact that Welsh values, when it comes to industrial relations, don't always align with Westminster, that we should be chomping at the bit to bring these powers to this place. Now, the Government's amendment was genuinely disappointing, in the sense that it removed our call, but I hope, throughout the course of this debate, the Deputy Minister might change her mind.
Yn y cyfamser, mae gweithlu’r sector cyhoeddus wedi gorfod ymdopi â dros ddegawd o gyflogau cyfyngedig, gyda chyflogau cyfartalog y sector cyhoeddus yng Nghymru 4 y cant yn is mewn termau real o gymharu â 2010. Mewn rhai proffesiynau, megis nyrsio ac addysgu, mae’r darlun hyd yn oed yn fwy enbyd—mae cyflogau nyrsys wedi gostwng o leiaf 20 y cant mewn termau real ers 2010; mae cyflogau athrawon wedi gostwng 23 y cant ers 2010, ochr yn ochr â thoriad syfrdanol o 27 y cant i staff cymorth.
Nawr, gan droi at y Bil a’i oblygiadau, mae’r Bil yn rhoi’r pŵer i Weinidogion y DU a chyflogwyr orfodi gweithwyr mewn chwe sector i weithio yn ystod streic. Drwy’r system hysbysiadau gwaith newydd, gall cyflogwyr ddiswyddo gweithwyr sy’n gwrthod cydymffurfio â’r gorchymyn i weithio yn ystod streic, gan osgoi'r hawliau statudol yn erbyn diswyddo annheg sydd wedi’u hymgorffori yn Neddf yr Undebau Llafur a Chysylltiadau Llafur (Cydgrynhoi) 1992. Mae hefyd yn ei gwneud yn orfodol i undebau orfodi’r hysbysiadau gwaith hyn i dorri streiciau, gan eu gwneud yn agored i hyd at £1 filiwn o golledion os na allant orfodi cydymffurfiaeth ymhlith eu haelodau. Mae hyn yn codi’r posibilrwydd gwirioneddol y gallai undebau llafur gael eu herlyn hyd at fethdaliad, rhywbeth nad yw wedi digwydd ers 1906.
Mae erthygl 8 o’r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol 1966, a lofnodwyd gan y DU, yn cadarnhau hawl pawb i ffurfio undebau llafur ac i ymuno ag undeb llafur o’u dewis. Mae hefyd yn cadarnhau hawl undebau llafur i weithredu'n rhydd. Fel y mae nifer o gynrychiolwyr undebau ac arbenigwyr cyfraith cyflogaeth wedi nodi, mae’r Bil gwrth-streiciau yn mynd yn gwbl groes i’r hawliau sylfaenol hyn. I ddyfynnu datganiad diweddar gan Gydffederasiwn Undebau Llafur Ewrop, byddai'n gwthio’r DU
'hyd yn oed ymhellach y tu hwnt i'r brif ffrwd ddemocrataidd'
ar hawliau llafur.
Wrth gwrs, nid yw’r Bil hwn ond y diweddaraf mewn cyfres hir o ddeddfau gan y Torïaid i danseilio hawliau gweithwyr. Roedd Deddf Cysylltiadau Diwydiannol 1971, a gyflwynwyd gan weinyddiaeth Heath, er enghraifft, yn gwanhau amddiffyniadau gweithwyr ac yn codi rhwystrau newydd yn erbyn cydfargeinio. Fe'i dilynwyd gan gyfres o Ddeddfau Cyflogaeth o dan Lywodraeth hynod wrth-undebol Thatcher, a oedd, ymhlith pethau eraill, yn cyfyngu ar allu undebau i bicedu ac yn gwahardd streiciau undod. Yn fwy diweddar, gosododd Deddf Undebau Llafur 2016 drothwyon uwch ar gyfer trefnu streiciau a gweithredu'n ddiwydiannol, tra bo diddymu’r Rheoliadau Ymddygiad Asiantaethau Cyflogaeth a Busnesau Cyflogaeth y llynedd wedi galluogi cyflogwyr i gyflogi gweithwyr asiantaeth dros dro er mwyn tanseilio streiciau.
Mae effaith hyn oll yn golygu mai'r DU sydd â’r cyfreithiau gwrth-undebol mwyaf gormesol yn Ewrop—pwynt a danlinellir gan y ffaith, er bod 60 y cant o weithwyr yn yr UE yn elwa o gytundebau cydfargeinio, mai dim ond 26 y cant o weithwyr y DU sy'n elwa o gytundebau o'r fath. Mae ffeithiau o’r fath yn amlygu pa mor wag yw rhethreg y Torïaid ar farwniaid undebau gor-rymus a’u hymgais i bortreadu'r Bil hwn fel mesur a fydd yn sicrhau bod y DU yn cydymffurfio â normau Ewropeaidd.
Ond wrth gwrs, mae ein cynnig heddiw'n mynd ymhellach na dangos undod yn unig. Mae ein cynnig yn galw ar y Senedd a’r Llywodraeth hon i gefnogi ac i ymgyrchu dros ddatganoli cyfraith cyflogaeth. Y ffaith syml amdani yw na allwn ddibynnu ar San Steffan i amddiffyn hawliau gweithwyr. Rydych yn disgwyl hynny pan fo'r Llywodraeth yn las, ond yn anffodus, gallech ddweud yr un peth os yw'r Llywodraeth yn goch. Rhwng 1997 a 2010, a wnaeth Blair neu Brown ddiddymu deddfau gwrth-undebol Thatcher? Naddo; mewn gwirionedd, wrth gyflwyno Deddf Cysylltiadau Cyflogaeth 1999, ysgrifennodd Blair yn The Times:
'Byddai'r newidiadau rydym yn eu cynnig yn golygu mai cyfraith Prydain yw'r mwyaf cyfyngol ar undebau llafur yn y byd gorllewinol.'
Nawr, rwy’n cyfaddef bod gennyf fwy o ffydd yn Llywodraeth Cymru i amddiffyn hawliau gweithwyr nag sydd gennyf yn Blair, Brown a Starmer, ond oherwydd y diffyg ffydd hwn, ac oherwydd y ffaith nad yw gwerthoedd Cymreig, mewn perthynas â chysylltiadau diwydiannol, bob amser yn cyd-fynd â rhai San Steffan, dylem fod yn hynod awyddus i ddod â'r pwerau hyn i'r lle hwn. Nawr, roedd gwelliant y Llywodraeth yn wirioneddol siomedig, yn yr ystyr ei fod wedi dileu ein galwad, ond rwy'n gobeithio, yn ystod y ddadl hon, y bydd y Dirprwy Weinidog yn newid ei meddwl.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig, ac, os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf ar Joel James i gynnig gwelliant 1. Joel James.
I have selected the two amendments to the motion, and, if amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on Joel James to move amendment 1. Joel James.
Gwelliant 1—Darren Millar
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Yn croesawu'r camau y mae Llywodraeth y DU yn eu cymryd i ddiwygio'r fframwaith cyfreithiol sy'n llywodraethu gweithredu diwydiannol i sicrhau bod lefelau gwasanaeth gofynnol yn cael eu gosod mewn sectorau allweddol yn ystod cyfnodau o streic.
Amendment 1—Darren Millar
Delete all and replace with:
Welcomes the action being taken by the UK Government to amend the legal framework governing industrial action to ensure that minimum service levels are set in key sectors during periods of strike action.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.