Y Cyfarfod Llawn
Plenary
31/01/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso i'r cyfarfod y prynhawn yma. Wrth i ni gychwyn y prynhawn yma, rydyn ni i gyd yn boenus ymwybodol am golled sydyn y Prif Weinidog dros y penwythnos, ac, ar ein rhan ni i gyd, rydw i'n cydymdeimlo gyda fe a’i deulu.
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. As we begin this afternoon, we are all painfully aware of the sudden loss suffered by the First Minister over the weekend, and, on behalf of us all, I wish to extend our condolences to him and his family.
It’s little understood by people outside this Chamber, but often what pains one of us can pain all of us. In this case, what pains the First Minister has touched many people throughout Wales. When the news broke on Saturday, the first asking for her condolences to be passed on to the First Minister, messaging me, was a nurse in Bronglais.
Mark and his family are in our hearts and prayers this afternoon. Many will have known Clare well. We will rise now to remember Clare, and in love and support for our First Minister and his family.
Anaml y mae pobl y tu allan i'r Siambr hon yn sylweddoli y gall yr hyn sy'n achosi poen i un ohonom, achosi poen i bob un ohonom. Yn yr achos hwn, mae'r hyn sy'n achosi poen i'r Prif Weinidog wedi cyffwrdd â llawer o bobl ledled Cymru. Pan dorrodd y newyddion ddydd Sadwrn, y person cyntaf i ofyn i mi estyn ei chydymdeimlad i'r Prif Weinidog, drwy anfon neges ataf, oedd nyrs ym Mronglais.
Mae Mark a'i deulu yn ein calonnau a'n gweddïau y prynhawn yma. Bydd llawer wedi adnabod Clare yn dda. Fe godwn ni nawr i gofio am Clare, ac mewn cariad a chefnogaeth i'n Prif Weinidog a'i deulu.
Cynhaliwyd munud o dawelwch.
A minute's silence was held.
Diolch. The Trefnydd will be answering questions on behalf of the First Minister this afternoon, and I ask the Trefnydd to say a few words.
Diolch. Y Trefnydd fydd yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog y prynhawn yma, ac rwy'n gofyn i'r Trefnydd ddweud ychydig eiriau.
Diolch, Llywydd. Thank you all for that moment of reflection in memory of Clare Drakeford and in recognition of her life. I know the thoughts of everyone in the Senedd, and across Wales, are with our First Minister and his family at this very sad time, which I know he will greatly appreciate.
Diolch, Llywydd. Diolch i chi i gyd am y foment yna o fyfyrdod er cof am Clare Drakeford ac i gydnabod ei bywyd. Rwy'n gwybod bod meddyliau pawb yn y Senedd, ac ar draws Cymru, gyda'n Prif Weinidog a'i deulu ar yr adeg drist iawn hon, ac rwy'n gwybod y bydd yn gwerthfawrogi hyn yn fawr.
Diolch i'r Trefnydd am hynny.
I thank the Trefnydd for that.
A'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma fydd gan Buffy Williams.
The first question this afternoon is from Buffy Williams.
1. Pa drafodaethau mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ynghylch y strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol ers ei chyhoeddi'r llynedd? OQ59068
1. What discussions has the First Minister had with the Minister for Social Justice regarding the violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy since it was announced last year? OQ59068
Only united action from all sections of society can end abuse and ensure that everyone in Wales can truly live fear free. Our national VAWDASV strategy sets out our aims, and the Minister for Social Justice will continue to work closely with all Cabinet colleagues to ensure it is delivered.
Dim ond gweithredu unedig o bob rhan o gymdeithas all ddod â chamdriniaeth i ben a sicrhau bod pawb yng Nghymru wir yn gallu byw heb ofn. Mae ein strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, VAWDASV, yn nodi ein nodau, a bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn parhau i weithio'n agos gyda holl gyd-Weinidogion y Cabinet i sicrhau ei bod yn cael ei chyflawni.
Diolch, Trefnydd. The violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy is, to me, one of the most important pieces of work the Welsh Government has announced this term, especially for my communities in Rhondda. Shockingly, the number of incidents of domestic violence and abuse reported to South Wales Police in Rhondda is, more often than not, double that of Cynon, Taf and Merthyr combined. We also know that these figures increase on the days of rugby internationals. With the start of the six nations, I'm campaigning, in February, with partners, to raise awareness of what local and national support is available to victims and perpetrators. I know that the support is available thanks to the strategy, but we need people to be accessing it. Trefnydd, since the strategy's announcement, what work has been done to ensure people know where and how they can access support? And are we still able to fund services fully during the current financial climate?
Diolch, Trefnydd. Mae'r strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, i mi, yn un o'r darnau pwysicaf o waith mae Llywodraeth Cymru wedi'i gyhoeddi'r tymor hwn, yn enwedig i fy nghymunedau yn y Rhondda. Yn syfrdanol, mae nifer y digwyddiadau o drais a cham-drin domestig sydd yn cael eu hadrodd i Heddlu De Cymru yn Rhondda, yn amlach na pheidio, ddwywaith cymaint â'r nifer ar gyfer Cynon, Taf a Merthyr gyda'i gilydd. Gwyddom hefyd fod y ffigurau hyn yn cynyddu ar ddyddiau gemau rygbi rhyngwladol. Ar ddechrau gemau'r chwe gwlad, rwyf yn ymgyrchu, ym mis Chwefror, gyda phartneriaid, i godi ymwybyddiaeth o'r gefnogaeth leol a chenedlaethol sydd ar gael i ddioddefwyr a chyflawnwyr. Rwy'n gwybod bod y gefnogaeth ar gael diolch i'r strategaeth, ond mae angen i bobl fod yn manteisio arni. Trefnydd, ers cyhoeddi'r strategaeth, pa waith sydd wedi'i wneud i sicrhau bod pobl yn gwybod ble a sut y gallan nhw gael y gefnogaeth hon? Ac ydyn ni'n dal i allu ariannu gwasanaethau yn llawn yn ystod yr hinsawdd ariannol bresennol?
Well, as Buffy Williams has outlined, in Wales, we know that too many people still experience domestic abuse and sexual violence, and our strategy absolutely puts prevention at its core, shifting the focus from symptom to cause through a public health approach. Buffy Williams referred to our groundbreaking Act back in 2015, and that created duties on local authorities and health boards in Wales to publish and implement strategies for addressing these issues in our local communities, and that really ensures that tackling violence against women and girls is prioritised right across Wales.
You mentioned the upcoming six nations campaign, and, through our Live Fear Free campaigns, that is a time that we do publicise those more. And we will continue to raise awareness of stalking, of harassment, of abuse and violence against women in all aspects of life, and that includes the street and other public places. And what these campaigns really do is provide practical advice for those who may be suffering abuse, but, as well as highlighting the support that's available to enable friends and family, and the wider community, to recognise abuse and take safe action, and signposting for people who perpetrate, who are themselves concerned about their behaviour. The Welsh Government does continue to fund regional advisers and specialist services, including the 24/7 Live Fear Free helpline. That supports victims of domestic abuse and sexual violence, and works tirelessly to ensure that no victim falls through the gaps of service provision, and especially those at higher risk. And we welcome long-term collaboration and partnership working between the services, and also the criminal justice services, really working together to deal with the complexities of the trauma that can be experienced.
Wel, fel y mae Buffy Williams wedi amlinellu, yng Nghymru, rydym yn gwybod bod gormod o bobl yn dal i brofi cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac mae ein strategaeth yn rhoi atal yn gwbl ganolog iddi, gan symud y pwyslais o symptom i achos trwy ddull gweithredu iechyd y cyhoedd. Cyfeiriodd Buffy Williams at ein Deddf arloesol nôl yn 2015, ac fe greodd hynny ddyletswyddau ar awdurdodau lleol a byrddau iechyd yng Nghymru i gyhoeddi a gweithredu strategaethau ar gyfer mynd i'r afael â'r materion hyn yn ein cymunedau lleol, ac mae hynny wir yn sicrhau bod mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched yn cael blaenoriaeth ledled Cymru.
Fe wnaethoch chi sôn am ymgyrch y chwe gwlad sydd ar ddechrau, a thrwy ein hymgyrchoedd Byw Heb Ofn, mae hwnnw'n gyfnod pan ydym yn rhoi mwy o gyhoeddusrwydd i'r rheini. A byddwn yn parhau i godi ymwybyddiaeth o stelcian, o aflonyddu, o gam-drin a thrais yn erbyn menywod ym mhob agwedd ar fywyd, ac mae hynny'n cynnwys y stryd a mannau cyhoeddus eraill. A'r hyn y mae'r ymgyrchoedd hyn yn ei wneud mewn gwirionedd yw rhoi cyngor ymarferol i'r rhai a allai fod yn dioddef camdriniaeth, a hefyd tynnu sylw at y gefnogaeth sydd ar gael i alluogi ffrindiau a theulu, a'r gymuned ehangach, i adnabod camdriniaeth a chymryd camau diogel, a dangos y ffordd i bobl sy'n cyflawni, sydd eu hunain yn poeni am eu hymddygiad. Mae Llywodraeth Cymru'n parhau i ariannu cynghorwyr rhanbarthol a gwasanaethau arbenigol, gan gynnwys llinell gymorth 24/7 Byw Heb Ofn. Mae hynny'n cefnogi dioddefwyr cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac yn gweithio'n ddiflino i sicrhau nad oes unrhyw ddioddefwr yn disgyn drwy fylchau yn y ddarpariaeth o wasanaethau, yn enwedig y rhai sydd mewn mwy o berygl. Ac rydym yn croesawu cydweithio a gweithio mewn partneriaeth hirdymor rhwng y gwasanaethau, a hefyd y gwasanaethau cyfiawnder troseddol, gan gydweithio mewn gwirionedd i ymdrin â chymhlethdodau'r trawma y gall pobl eu profi.
Minister, in a written statement dated 19 January on women's safety in public places in Wales, the Minister for Social Justice referred to the Welsh Government's violence against women, domestic abuse and sexual violence national strategy. The Minister said that the strategy will be delivered through a collaborative
'"blueprint approach" alongside a group of key partner organisations including the police and specialist sector.'
One of these blueprint work streams is street harassment and safety in public places, providing a focus and expertise for an innovative approach to these issues. Currently in Newport—an area that I represent in South Wales East—every other LED light in the city gets turned off from midnight until 6 a.m. in the morning. However, Newport's Labour council is considering switching off all 19,000 lights, except at 'safety-critical sites', overnight, in a bid to cut costs. Furthermore, since late 2019, street lights across Caerphilly county borough have been switched off each night between midnight and 5.30 a.m. So, do you agree with me, Minister, that turning off street lights at night is in direct conflict with the aims of your Government's strategy to help women and girls feel safe on our streets? And will you take up this matter with the local authorities concerned, going forward? Thank you.
Gweinidog, mewn datganiad ysgrifenedig dyddiedig 19 Ionawr ar ddiogelwch menywod mewn mannau cyhoeddus yng Nghymru, cyfeiriodd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol at strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, Llywodraeth Cymru. Dywedodd y Gweinidog y bydd y strategaeth yn cael ei chyflawni drwy
'"ddull glasbrint" ar y cyd, ochr yn ochr â grŵp o sefydliadau partner allweddol, gan gynnwys yr heddlu a’r sector arbenigol.'
Un o'r ffrydiau gwaith glasbrint yw aflonyddu ar y stryd a diogelwch mewn mannau cyhoeddus, gan ddarparu pwyslais ac arbenigedd ar gyfer dull arloesol o ymdrin â'r materion hyn. Ar hyn o bryd yng Nghasnewydd—ardal rwy'n ei chynrychioli yn Nwyrain De Cymru—mae pob yn ail olau LED yn y ddinas yn cael ei ddiffodd o hanner nos tan 6 y bore. Ond mae cyngor Llafur Casnewydd yn ystyried diffodd y 19,000 o oleuadau, ac eithrio mewn 'safleoedd allweddol o ran diogelwch', dros nos, mewn ymgais i dorri costau. Ar ben hynny, ers diwedd 2019, mae goleuadau stryd ar draws bwrdeistref sirol Caerffili wedi eu diffodd bob nos rhwng hanner nos a 5.30 y bore. Felly, ydych chi'n cytuno â mi, Gweinidog, bod diffodd goleuadau stryd yn y nos yn gwrthdaro'n uniongyrchol â nodau strategaeth eich Llywodraeth i helpu menywod a merched i deimlo'n ddiogel ar ein strydoedd? Ac a fyddwch chi'n codi'r mater hwn gyda'r awdurdodau lleol dan sylw, wrth symud ymlaen? Diolch.
Thank you. Well, I think we have to recognise the very difficult position that our local authorities are in, in trying to save money, even with the budgets that we've been able to give them from Welsh Government. But, as you say, the Minister for Social Justice did make a statement, following a request—I think it was from Delyth Jewell—in the business statement, because the Minister for Social Justice absolutely recognises that it's really important how women and children—well, everybody—feel safe, particularly on our streets. You mentioned the blueprint, and that works very closely not just with our partners here in Wales, but also non-devolved organisations. As part of that structure, the Minister for Social Justice chairs the national partnership board, with Dafydd Llywelyn, who's the lead police and crime commissioner here in Wales. It's something that I'm sure the board will look at, to see what support they can give local authorities, but, as I say, we do have to recognise the position of our local authorities from a financial position.
Diolch. Wel, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod y sefyllfa anodd iawn y mae ein hawdurdodau lleol ynddi, wrth geisio arbed arian, hyd yn oed gyda'r cyllidebau rydyn ni wedi gallu eu rhoi iddyn nhw gan Lywodraeth Cymru. Ond, fel y dywedwch, gwnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ddatganiad, yn dilyn cais—rwy'n credu ei fod gan Delyth Jewell—yn y datganiad busnes, oherwydd mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn cydnabod yn llwyr ei bod yn bwysig iawn sut mae menywod a phlant—wel, pawb—yn teimlo'n ddiogel, yn enwedig ar ein strydoedd. Fe wnaethoch chi sôn am y glasbrint, ac mae hynny'n gweithio'n agos iawn nid yn unig gyda'n partneriaid yma yng Nghymru, ond hefyd gyda sefydliadau heb eu datganoli. Fel rhan o'r strwythur hwnnw, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sy'n cadeirio'r bwrdd partneriaeth cenedlaethol, gyda Dafydd Llywelyn, sef y prif gomisiynydd heddlu a throseddu yma yng Nghymru. Mae'n rhywbeth rwy'n siŵr y bydd y bwrdd yn edrych arno, i weld pa gefnogaeth y gallan nhw ei rhoi i awdurdodau lleol, ond, fel rwy'n dweud, mae'n rhaid i ni gydnabod sefyllfa ein hawdurdodau lleol o safbwynt ariannol.
The scope of the strategy was extended to include workplace harassment, because, as it says, women's safety can only come from change in a culture that fails to tackle toxic masculinity. Unfortunately, we've seen numerous examples of that culture in various organisations in recent weeks. So, do you agree with me, Minister, that trade unions are key to holding workplaces to account, and making sure that bosses are doing everything they can to prevent sexual harassment? We need good men in the room and employers to look at systems and procedures that enable and facilitate safe challenges. And would you join with me in welcoming the work that Wales TUC has done with Welsh Women's Aid to develop a toolkit, which I'll be launching here in March, that will help union reps to carry out that work?
Cafodd cwmpas y strategaeth ei ymestyn i gynnwys aflonyddu yn y gweithle, oherwydd, fel y dywed, dim ond yn sgil newid mewn diwylliant sy'n methu mynd i'r afael â gwrywdod gwenwynig y gellir cyflawni diogelwch menywod. Yn anffodus, rydym wedi gweld sawl enghraifft o'r diwylliant hwnnw mewn gwahanol sefydliadau yn ystod yr wythnosau diwethaf. Felly, ydych chi'n cytuno â mi, Gweinidog, bod undebau llafur yn allweddol i ddwyn gweithleoedd i gyfrif, a sicrhau bod penaethiaid yn gwneud popeth o fewn eu gallu i atal aflonyddu rhywiol? Mae angen dynion da yn yr ystafell a chyflogwyr i edrych ar systemau a gweithdrefnau sy'n galluogi a hwyluso heriau diogel. Ac a fyddech chi'n ymuno â mi wrth groesawu'r gwaith y mae TUC Cymru wedi'i wneud gyda Cymorth i Ferched Cymru i ddatblygu pecyn cymorth, y byddaf yn ei lansio yma ym mis Mawrth, a fydd yn helpu cynrychiolwyr undebau i wneud y gwaith hwnnw?
Thank you. And thank you to Joyce Watson for bringing the workplace sexual harassment toolkit to our attention today. I think it will be an extremely useful tool, once it has been launched, and it has been developed jointly with Welsh Women's Aid and Wales TUC. And it's very much in alignment with our aim to, obviously, ensure that workplaces are safe for employees, but also to ensure that employers have the tools that they need to deal with any breaches when they do happen. The Welsh Government has a long history of working with Welsh Women's Aid, and I think that this toolkit is another example of their passion and devotion to make sure that we do eradicate violence against women and girls. And I know that the Minister for Social Justice is very welcoming of the toolkit also.
Diolch. A diolch i Joyce Watson am ddod â'r pecyn cymorth aflonyddu rhywiol yn y gweithle i'n sylw ni heddiw. Rwy'n credu y bydd yn adnodd defnyddiol dros ben, wedi iddo gael ei lansio, ac mae wedi'i ddatblygu ar y cyd gyda Cymorth i Fenywod Cymru a TUC Cymru. Ac mae'n cyd-fynd yn dda â'n nod, yn amlwg, i sicrhau bod gweithleoedd yn ddiogel i weithwyr, ond hefyd i sicrhau bod gan gyflogwyr yr offer sydd eu hangen arnyn nhw i ymdrin ag unrhyw doriadau pan fyddant yn digwydd. Mae gan Lywodraeth Cymru hanes hir o weithio gyda Cymorth i Ferched Cymru, a chredaf fod y pecyn cymorth hwn yn enghraifft arall o'u hangerdd a'u hymroddiad i wneud yn siŵr ein bod yn dileu trais yn erbyn menywod a merched. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn croesawu'r pecyn cymorth yn fawr hefyd.
2. Beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i helpu adnewyddu economaidd yn dilyn y pandemig yn Islwyn? OQ59069
2. What is the Welsh Government doing to aid post-pandemic economic renewal in Islwyn? OQ59069
Our economic mission sets out Welsh Government's economic priorities. We are strengthening the sectors across the Welsh economy by focusing on support for firms to innovate and diversify, speeding up business decarbonisation, and investing in climate-resilient infrastructure.
Mae ein cenhadaeth economaidd yn nodi blaenoriaethau economaidd Llywodraeth Cymru. Rydyn ni'n cryfhau'r sectorau ledled economi Cymru drwy ganolbwyntio ar gymorth i gwmnïau arloesi ac arallgyfeirio, cyflymu datgarboneiddio busnesau, a buddsoddi mewn seilwaith sy'n gydnerth o ran yr hinsawdd.
Diolch, Trefnydd. Thank you. A popular independent cafe, called Marmajo's, had premises on Pen-y-fan industrial estate in Crumlin until it very recently closed, and the owner, Charlie Allcock, reluctantly made a really hard decision, after watching her energy bills triple, to almost £1,800 a month. Also, in Pontllanfraith, the Islwyn bowls club reopened following the pandemic restrictions, but the bar and function room have also remained closed as the local authority seeks someone to take it over, and the commercial side of the club needs to be secured in the future. And in Blackwood, HSBC have announced their intention to close their branch in July this year. So, in communities throughout Islwyn, the consequences of 13 long, cold years of Tory austerity and the pandemic, and now the Tory cost-of-living crisis, are removing or endangering the important fabric of community life. Trefnydd, the people of Islwyn are grateful for their Welsh Labour Government that seeks, within its devolved functions and within its strict financial envelope, to encourage economic activity. One such area of Welsh Government activity has been in the creative arts. Executives of Netflix last week told the Welsh Affairs Select Committee that their shows, such as Sex Education, which saw filming in Newbridge town centre and across Gwent, contributed £200 million to the Welsh economy over the last five years. What other imaginative avenues, Trefnydd, are open to the Welsh Government to seek to bring life and energy into Islwyn's economic life?
Diolch, Trefnydd. Roedd gan gaffi annibynnol poblogaidd, o'r enw Marmajo's, safle ar stad ddiwydiannol Pen-y-fan yng Nghrymlyn nes iddo gau yn ddiweddar iawn, ac fe wnaeth y perchennog, Charlie Allcock, benderfyniad anodd iawn yn groes i'r graen, ar ôl gwylio ei biliau ynni yn cynyddu deirgwaith i bron i £1,800 y mis. Hefyd, ym Mhontllanfraith, ailagorodd clwb bowlio Islwyn yn dilyn cyfyngiadau'r pandemig, ond mae'r bar a'r ystafell ddigwyddiadau hefyd yn dal i fod ar gau wrth i'r awdurdod lleol geisio dod o hyd i rywun i gymryd yr awenau, ac mae angen sicrhau ochr fasnachol y clwb yn y dyfodol. Ac yn y Coed Duon, mae HSBC wedi cyhoeddi eu bwriad i gau eu cangen ym mis Gorffennaf eleni. Felly, mewn cymunedau ledled Islwyn, mae canlyniadau 13 mlynedd oer o gyni'r Torïaid a'r pandemig, ac erbyn hyn argyfwng costau'r Torïaid, yn cael gwared ar wead pwysig bywyd cymunedol neu yn ei beryglu. Trefnydd, mae pobl Islwyn yn ddiolchgar am Lywodraeth Lafur Cymru sy'n ceisio, o fewn ei swyddogaethau datganoledig ac o fewn ei hamlen ariannol lem, i annog gweithgarwch economaidd. Un maes o'r fath weithgarwch gan Lywodraeth Cymru yw'r celfyddydau creadigol. Dywedodd swyddogion gweithredol Netflix yr wythnos diwethaf wrth y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig bod eu sioeau, fel Sex Education, a welodd ffilmio yng nghanol tref Newbridge ac ar draws Gwent, wedi cyfrannu £200 miliwn at economi Cymru dros y pum mlynedd diwethaf. Pa lwybrau llawn dychymyg eraill, Trefnydd, sy'n agored i Lywodraeth Cymru i geisio dod â bywyd ac egni i fywyd economaidd Islwyn?
Thank you, and I'm very sorry to hear about the businesses and organisations in your constituency that have had to unfortunately close. As you know, here in Wales, we have Business Wales, and that's just about to celebrate its tenth anniversary, and they've provided a single integrated service to support businesses through these very difficult and uncertain economic times. That includes during the pandemic, as we left the European Union, and obviously the current cost-of-business crisis. Nearly 32,000 businesses were supported through the economic resilience fund during the pandemic, and direct support is available for businesses who continue to face uncertainties due to the cost-of-living crisis, the business crisis and, of course, the recession. There are many businesses in your constituency that have received support and, as you know, we've recently rolled out the business productivity enhancement programme. That's aimed at supporting SME manufacturing businesses also.
Diolch yn fawr, ac mae'n ddrwg iawn gen i glywed am y busnesau a'r sefydliadau yn eich etholaeth sydd wedi gorfod cau yn anffodus. Fel y gwyddoch chi, yma yng Nghymru, mae gennym Busnes Cymru, ac mae hwnnw ar fin dathlu ei ddegfed pen-blwydd, ac maen nhw wedi darparu un gwasanaeth integredig i gefnogi busnesau drwy'r cyfnod economaidd anodd ac ansicr iawn hwn. Mae hynny'n cynnwys yn ystod y pandemig, wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac yn amlwg yr argyfwng costau busnes presennol. Cefnogwyd bron i 32,000 o fusnesau drwy'r gronfa cadernid economaidd yn ystod y pandemig, ac mae cymorth uniongyrchol ar gael i fusnesau sy'n parhau i wynebu ansicrwydd oherwydd yr argyfwng costau byw, yr argyfwng busnesau ac, wrth gwrs, y dirwasgiad. Mae llawer o fusnesau yn eich etholaeth wedi cael cymorth ac, fel y gwyddoch chi, rydym wedi cyflwyno'r rhaglen gwella cynhyrchiant busnes yn ddiweddar. Bwriad honno yw cefnogi busnesau gweithgynhyrchu bach a chanolig hefyd.
Business Minister, for people in Islwyn, since 2019, they have experienced a real-terms increase of just £2.59 in their weekly earnings. Clearly, this isn't enough to keep pace with inflation, and the only way to combat this in Wales is by truly supporting our private sector and making Wales a more attractive place to invest in so they can employ more people on better wages. Clearly, this isn't happening at the moment, with Wales having seen the biggest fall in employment in the UK over the last years. Business Minister, how do you intent to curb this worrying trend?
Gweinidog Busnes, mae pobl yn Islwyn, ers 2019, wedi gweld cynnydd mewn termau real o ddim ond £2.59 yn eu henillion wythnosol. Yn amlwg, nid yw hyn yn ddigon i gynyddu ar yr un raddfa â chwyddiant, a'r unig ffordd i frwydro yn erbyn hyn yng Nghymru yw drwy wirioneddol gefnogi ein sector preifat a gwneud Cymru'n lle mwy deniadol i fuddsoddi ynddo fel y gallant gyflogi mwy o bobl ar gyflogau gwell. Yn amlwg, nid yw hyn yn digwydd ar hyn o bryd, gyda Chymru wedi gweld y cwymp mwyaf mewn cyflogaeth yn y DU dros y blynyddoedd diwethaf. Gweinidog Busnes, sut ydych chi'n bwriadu rheoli'r duedd bryderus hon?
I disagree with the Member profoundly that Wales isn't an attractive place to do business and to bring new businesses. I think you just need to look at our track record and also the work the Development Bank of Wales has done. I mentioned the business productivity enhancement programme that's recently been rolled out that's attracting new businesses. Again, the number of jobs that have been created just in the last two years in Rhianon Passmore's constituency totalled 621 jobs, with 220 new-start businesses, and has provided dedicated support to 1,102 businesses in Caerphilly.
Rwy'n anghytuno â'r Aelod yn ddirfawr nad yw Cymru'n lle deniadol i wneud busnes ac i ddod â busnesau newydd yma. Rwy'n credu bod angen i chi edrych ar ein hanes blaenorol a hefyd y gwaith mae Banc Datblygu Cymru wedi ei wneud. Soniais am y rhaglen gwella cynhyrchiant busnes sydd wedi'i chyflwyno'n ddiweddar sy'n denu busnesau newydd. Unwaith eto, cyfanswm nifer y swyddi sydd wedi'u creu yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yn etholaeth Rhianon Passmore oedd 621 o swyddi, gyda 220 o fusnesau newydd yn cychwyn, ac wedi darparu cefnogaeth bwrpasol i 1,102 o fusnesau yng Nghaerffili.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Before I start, with your permission, Presiding Officer, I'd like to identify with the comments you and the Trefnydd put on the record in relation to the shattering news of the First Minister's loss of his wife over the weekend. Having met Clare on several occasions in my role as leader here and as an MS as well, I realise what a kind and compassionate individual she was and how dedicated they both were to each other. I hope very much that the sentiments that everyone is expressing is a form of comfort, and I use the word 'form' of comfort because nothing will ever make up for the loss of your partner in life. I extend the Welsh Conservatives' sympathies, prayers and best wishes to the family of the First Minister and to the First Minister himself.
Trefnydd, in your previous role as building Minister and planning Minister, you'll be well aware of the issues around building safety here in Wales. There was much speculation and talk in the press on the weekend in relation to the remedial measures that have been put in place across the United Kingdom, but in particular here in Wales. Through the Building Safety Act 2022 that has passed in Westminster, there are measures to make sure that people who live in what are known as 'orphan buildings', which are buildings that have been built by companies that have been collapsed once the project has been finished, can be restored and the liabilities picked up by the companies. Will you, as a Government, pick up those measures and incorporate them into Welsh law here, so that residents who find themselves in similar buildings can have those protections? I notice that Mike Hedges was raising this very issue with you in business questions only two weeks ago.
Diolch. Cyn i mi ddechrau, gyda'ch caniatâd chi, Llywydd, hoffwn uniaethu â'r sylwadau rydych chi a'r Trefnydd wedi eu rhoi ar y cofnod mewn cysylltiad â'r newyddion ysgytwol fod y Prif Weinidog wedi colli'i wraig dros y penwythnos. Ar ôl cwrdd â Clare ar sawl achlysur yn fy swyddogaeth yn arweinydd yma ac fel AS hefyd, rwy'n sylweddoli mai unigolyn hynod o garedig a thrugarog oedd hi a pha mor ymroddedig oedd y ddau i'w gilydd. Rwy'n gobeithio'n fawr fod y teimladau y mae pawb yn eu mynegi yn fath o gysur, ac rwy'n defnyddio'r gair 'fath' o gysur oherwydd ni fydd unrhyw beth byth yn gwneud yn iawn am golli eich partner bywyd. Estynnaf gydymdeimlad, gweddïau a dymuniadau gorau'r Ceidwadwyr Cymreig i deulu'r Prif Weinidog ac i'r Prif Weinidog ei hun.
Trefnydd, yn eich swyddogaeth flaenorol yn Weinidog adeiladu a Gweinidog cynllunio, byddwch yn ymwybodol iawn o'r materion sy'n ymwneud â diogelwch adeiladau yma yng Nghymru. Roedd llawer o ddyfalu a siarad yn y wasg ar y penwythnos mewn cysylltiad â'r mesurau adfer sydd wedi cael eu rhoi ar waith ar draws y Deyrnas Unedig, ond yn arbennig yma yng Nghymru. Drwy Ddeddf Diogelwch Adeiladu 2022 sydd wedi'i phasio yn San Steffan, mae mesurau i wneud yn siŵr y gellir adfer adeiladau pobl sy'n byw yn yr hyn a elwir yn 'adeiladau amddifad', sef adeiladau a gafodd eu codi gan gwmnïau sydd wedi chwalu ar ôl i'r prosiect ddod i ben, gyda rhwymedigaethau gwaith adfer yn disgyn ar y cwmnïau hynny. A fyddwch chi, fel Llywodraeth, yn codi'r mesurau hynny a'u hymgorffori yng nghyfraith Cymru yma, fel y gall trigolion sy'n eu cael eu hunain mewn adeiladau tebyg gael yr amddiffyniadau hynny? Rwy'n sylwi bod Mike Hedges wedi codi'r union fater gyda chi mewn cwestiynau busnes dim ond pythefnos yn ôl.
Thank you. Well, as is the case in England, the Minister works very closely with developers, for instance, and I know, around the developers' pact, the Minister's been doing that. She's also kept Members updated, so I appreciate that you will already have that information as well. The Minister is obviously working closely with the UK Government to see what aspects of the legislation we can look at, and I'm sure that she will keep us updated.
Diolch. Wel, fel sy'n digwydd yn Lloegr, mae'r Gweinidog yn gweithio'n agos iawn gyda datblygwyr, er enghraifft, ac rwy'n gwybod, ynghylch cytundeb y datblygwyr, mae'r Gweinidog wedi bod yn gwneud hynny. Mae hi hefyd wedi sicrhau bod Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf, felly rwy'n gwerthfawrogi y bydd gennych yr wybodaeth honno eisoes hefyd. Mae'n amlwg bod y Gweinidog yn cydweithio'n agos â Llywodraeth y Deyrnas Unedig i weld pa agweddau o'r ddeddfwriaeth y gallwn ni edrych arnyn nhw, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni.
Leader of the house, it has been some years now, obviously, since the Grenfell tragedy. The inquiry into the Grenfell tragedy has concluded its work, and we await its report. As I said, in the UK Parliament, the legislation has been passed to give comfort to residents who live in these orphan buildings—there is one literally just up the road from here—who find themselves in the horrendous situation of not knowing whether they will get the remediation works undertaken, and they are living in properties that are unsaleable now and in fear of their lives basically, because of the fire activities that could potentially go on in those buildings. I would hope that I could have achieved a more substantial answer from you, given the time lapse since the tragedy of the Grenfell fire, but I implore you and the Government to take those measures on board to give confidence to those residents that they will get restitution in place to fix the damages.
But another thing that was spoken about by the UK Minister, Michael Gove, was that, where companies refuse to honour their commitments to remedy these buildings, they would put into law the ability to stop those companies being able to work, build future buildings, in those localities. Will the Welsh Government give urgent consideration to adopting such measures here, to strengthen your arm when you are negotiating with these companies, so that—if they couldn't build in the past to a good standard, what confidence can we have that they will build in the future to a good standard? And we need that legislative change here to give the Minister the ability to go into those negotiations and stop these companies doing what they did previously.
Arweinydd, mae sawl blwyddyn bellach, yn amlwg, ers trychineb Grenfell. Mae'r ymchwiliad i drasiedi Grenfell wedi dod â'i waith i ben, ac rydym yn aros am ei adroddiad. Fel y dywedais i, yn Senedd y DU, pasiwyd y ddeddfwriaeth i roi cysur i drigolion sy'n byw yn yr adeiladau amddifad hyn—mae un yn llythrennol ychydig i fyny'r ffordd o'r lle hwn—sy'n eu cael eu hunain yn y sefyllfa erchyll o beidio â gwybod a fydd gwaith cyweirio yn cael ei wneud, ac maen nhw'n byw mewn eiddo sy'n anwerthadwy nawr ac mewn ofn am eu bywydau yn y bôn, oherwydd y gweithgarwch tân a allai ddigwydd yn yr adeiladau hynny o bosib. Roeddwn wedi gobeithio cael ateb mwy sylweddol gennych, o ystyried yr amser a aeth heibio ers trychineb tân Grenfell, ond rwy'n erfyn arnoch chi a'r Llywodraeth i ystyried y mesurau hynny er mwyn rhoi sicrwydd i'r trigolion hynny y byddant yn cael iawndal i drwsio'r difrod.
Ond peth arall a ddywedwyd gan Weinidog y DU, Michael Gove, oedd, pryd mae cwmnïau'n gwrthod anrhydeddu eu hymrwymiadau i gyweirio’r adeiladau hyn, y bydden nhw'n gosod mewn cyfraith y gallu i atal y cwmnïau hynny rhag gweithio, adeiladu adeiladau'r dyfodol, yn y gymdogaeth honno. A fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried mabwysiadu mesurau o'r fath yma ar frys, er mwyn rhoi mwy o rym i chi pan fyddwch chi'n trafod â'r cwmnïau hyn, er mwyn— os nad oedden nhw'n gallu adeiladu i safon dda yn y gorffennol, sut allwn ni fod yn ffyddiog y byddan nhw'n adeiladu i safon dda yn y dyfodol? Ac mae angen y newid deddfwriaethol hwnnw yma i roi'r gallu i'r Gweinidog fynd i'r trafodaethau hynny ac atal y cwmnïau hyn rhag gwneud yr hyn a wnaethant o'r blaen.
So, in relation to the first part of your question around remediation, I know the Minister has been working very hard to make sure that there is a programme of work that can be outlined, so that people do get that confidence, because I can imagine nothing worse than owning a home and knowing of the potential disaster that could befall it. And I know the Minister also is working very closely, as I say, with the UK Government, and has been having discussions with Michael Gove around that protection, as you referred to it, with developers who do not consider the requirements that will be needed from them, when they build in the future. So, yes, the short answer to your question is 'yes'.
Felly, mewn cysylltiad â rhan gyntaf eich cwestiwn ynghylch cyweirio, rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod yn gweithio'n galed iawn i sicrhau rhaglen waith y gellir ei hamlinellu, fel bod pobl yn ffyddiog, oherwydd ni allaf ddychmygu dim byd gwaeth na bod yn berchen ar gartref a gwybod am y drychineb posibl a allai ddod i'w ran. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog hefyd yn gweithio'n agos iawn, fel y dywedais i, gyda Llywodraeth y DU, ac wedi bod yn cael trafodaethau gyda Michael Gove ynghylch yr amddiffyniad hwnnw, fel y cyfeirioch chi ato, gyda datblygwyr nad ydyn nhw'n ystyried y gofynion fydd arnyn nhw, pan fyddant yn adeiladu yn y dyfodol. Felly, ie, yr ateb byr i'ch cwestiwn yw 'byddwn'.
Thank you for that. I'm pleased to hear that, and I'm sure residents and action groups across Wales, who are affected by this will be pleased as well to hear that response. A word that hasn't been used by the Welsh Government, but, on Sunday, was used by the UK Government, was to apologise for the shortcomings in the building regulation environments that allowed these buildings to be put up in the first place, and, ultimately, end up in the situation we are in at the moment. Given the position that you occupy within the Government, will you apologise today, similar to how the UK Government apologised on the weekend, via Michael Gove? Because, whilst it won't put the buildings right, it will give a huge amount of comfort to those individuals and residents who find themselves on the wrong end of this situation through no fault of their own.
Diolch am hynny. Rwy'n falch o glywed hynny, ac rwy'n siŵr y bydd trigolion a grwpiau gweithredu ledled Cymru, yr effeithir arnyn nhw gan hyn yn falch hefyd o glywed yr ymateb yna. Gair nad yw wedi cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru, ond, ddydd Sul, a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth y DU, oedd ymddiheuro am y diffygion yn yr amgylcheddau rheoleiddio adeiladu a oedd yn caniatáu i'r adeiladau hyn gael eu codi yn y lle cyntaf, ac, yn y pen draw, arwain at y sefyllfa yr ydym ynddi ar hyn o bryd. O ystyried eich safle yn y Llywodraeth, a fyddwch yn ymddiheuro heddiw, yn debyg i'r modd yr ymddiheurodd Llywodraeth y DU ar y penwythnos, drwy Michael Gove? Oherwydd, er na fydd yn cyweirio'r adeiladau, bydd yn rhoi llawer iawn o gysur i'r unigolion a'r trigolion hynny sy'n cael eu hunain yn y sefyllfa anffodus hon heb fod yna unrhyw fai arnyn nhw.
Well, of course, we are very sorry that anybody finds themselves living with those concerns. But, as I say, it was really important that we took a step back and looked at what work could be done, and, as I say, the Minister does have a programme of work to assist with these people.
Wel, wrth gwrs, mae'n ddrwg iawn gennym fod unrhyw un yn gorfod byw gyda'r pryderon hynny. Ond, fel rwy'n dweud, roedd hi'n bwysig iawn ein bod ni wedi cymryd cam yn ôl ac edrych ar ba waith y gellid ei wneud, ac, fel rwy’n dweud, mae gan y Gweinidog raglen waith i gynorthwyo'r bobl yma.
Arweinydd Plaid Cymru nawr—Adam Price.
The leader of Plaid Cymru—Adam Price.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A gaf innau, ar ran grŵp Plaid Cymru yn y Senedd, ond hefyd ar ran y blaid yn fwy eang, estyn ein cydymdeimladau dwysaf ni hefyd i'r Prif Weinidog ar ei golled? Mae'n ergyd y mae'n anodd amgyffred â hi, a dweud y gwir, ac rŷn ni eisiau gwneud yn sicr ei fod e'n ymwybodol faint o gefnogaeth rŷn ni eisiau dangos iddo fe yn y cyfnod anodd yma, ac mae hynny, fel sydd wedi cael ei ddweud eisoes, yn cael ei rannu mor eang. Mi oeddwn i yng nghynhadledd Melin Drafod ar y penwythnos, ac mi oedd pobl yno hefyd wedi teimlo yr ergyd o'r golled yma a'r ing y mae'r Prif Weinidog yn ei wynebu.
Thank you very much, Llywydd. May I, on behalf of the Plaid Cymru group in the Senedd, but also on behalf of the party more broadly, extend our sincerest condolences to the First Minister on his bereavement? It is a blow that's difficult to comprehend, if truth be told, and we want to ensure that he is aware how much support we wish to give him during this most difficult period, and that, as has been said already, is broadly shared. I was in the Melin Drafod conference over the weekend, and people there had felt the blow of this loss and the anguish that the First Minister faces.
The Welsh Government has formally commenced the NHS pay-round process for 2023-24 by sending a remit letter to the NHS pay review body. The Welsh Government's evidence to the pay review body, along with the letter, was sent on the same day, 11 January, that the health unions said that they were no longer prepared to engage with a review body process that they no longer trusted, calling instead for direct negotiations with the Government for next year. Why, effectively, begin a new dispute with the unions over next year's pay even before this year's pay dispute is resolved? How is that going to rebuild the trust of the workforce?
Mae Llywodraeth Cymru wedi dechrau'r broses rownd gyflogau'r GIG yn ffurfiol ar gyfer 2023-24 drwy anfon llythyr cylch gwaith at gorff adolygu cyflogau'r GIG. Cafodd tystiolaeth Llywodraeth Cymru i'r corff adolygu cyflogau, ynghyd â'r llythyr, ei anfon ar 11 Ionawr, yr un diwrnod pan ddywedodd yr undebau iechyd nad oedden nhw bellach yn barod i ymgysylltu â phroses corff adolygu nad oedden nhw'n ymddiried ynddi bellach, gan alw yn hytrach am drafodaethau uniongyrchol gyda'r Llywodraeth ar gyfer y flwyddyn nesaf. Pam dechrau anghydfod newydd gyda'r undebau dros gyflog y flwyddyn nesaf hyd yn oed cyn i'r anghydfod cyflog eleni gael ei ddatrys? Sut mae hynny'n mynd i ailadeiladu ymddiriedaeth y gweithlu?
Thank you. As you know, the Minister for Health and Social Services continues to engage with trade unions. I know that her officials have met with the trade unions today and I think they're planning to meet again next week. We want to keep our door open; we want to continue to have discussions to, obviously, support our NHS staff. As you said, the Minister now is looking to the next year, because in the process, you have to do that. But, I think what is really important is that, unlike England, we have kept that engagement with our trade unions to ensure that they do feel listened to.
Also, I should just say that across the Welsh Government, every Minister is looking at what more funding we can bring forward—we're looking at our underspends and we're looking at our reserves—to try to put more money into that pot of money that we want to give not just to our NHS staff, but to our teachers and public service workers. If that happens, we won't be able to do other things. So, I don't want to underestimate the work that we are doing, as a Welsh Government, to try to bring a resolution to this.
Diolch. Fel y gwyddoch chi, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn parhau i ymgysylltu ag undebau llafur. Rwy'n gwybod bod ei swyddogion hi wedi cwrdd â'r undebau llafur heddiw ac rwy'n credu eu bod nhw'n bwriadu cwrdd eto'r wythnos nesaf. Rydyn ni eisiau cadw ein drws ar agor; rydyn ni eisiau parhau i gael trafodaethau, yn amlwg, i gefnogi ein staff GIG. Fel y dywedoch chi, mae'r Gweinidog nawr yn edrych at y flwyddyn nesaf, oherwydd yn y broses, mae'n rhaid i chi wneud hynny. Ond, rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw ein bod, yn wahanol i Loegr, wedi cadw'r ymgysylltu hwnnw â'n hundebau llafur i sicrhau eu bod yn teimlo bod rhywun yn gwrando arnyn nhw.
Hefyd, dylwn i ddweud, ar draws Llywodraeth Cymru, fod pob Gweinidog yn edrych i weld pa gyllid ychwanegol y gallwn ni ei gyflwyno—rydyn ni'n edrych ar ein tanwario ac rydyn ni'n edrych ar ein cronfeydd wrth gefn—i geisio rhoi mwy o arian i'r pot hwnnw o arian rydyn ni eisiau ei roi nid yn unig i'n staff yn y GIG, ond i'n hathrawon a'n gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus. Os bydd hynny'n digwydd, fyddwn ni ddim yn gallu gwneud pethau eraill. Felly, dydw i ddim eisiau tanbrisio'r gwaith yr ydym yn ei wneud, fel Llywodraeth Cymru, i geisio datrys hyn.
You say that you've taken a different approach to the UK Government, but the remit letter that you've sent mirrors that of the UK Government exactly in emphasising affordability. You also define what affordability means—the amount that you, as a Government, can afford to pay—because you say in the letter:
'In the absence of increased UK Government funding, any changes to NHS staff’s terms and conditions will need to come from existing budgets.'
The problem is that that isn't true, as you could increase income taxes, which would mean that you could afford a fairer pay offer. Why didn't you include that option for the pay review body to consider, if this is a genuinely independent process?
Rydych chi'n dweud eich bod wedi mabwysiadu dull gwahanol i Lywodraeth y DU, ond mae'r llythyr cylch gwaith rydych chi wedi'i anfon yn adlewyrchu un Llywodraeth y DU yn union, wrth bwysleisio fforddiadwyedd. Rydych chi hefyd yn diffinio beth mae fforddiadwyedd yn ei olygu—y swm yr ydych chi, fel Llywodraeth, yn gallu fforddio ei dalu—oherwydd rydych chi'n dweud yn y llythyr:
'Yn absenoldeb cynnydd mewn cyllid gan Lywodraeth y DU, bydd angen i unrhyw newidiadau i delerau ac amodau staff y GIG ddod o gyllidebau sy'n bodoli eisoes.'
Y broblem yw nad yw hynny'n wir, gan y gallech gynyddu trethi incwm, a fyddai'n golygu y gallech fforddio cynnig cyflog tecach. Pam na wnaethoch chi gynnwys yr opsiwn hwnnw i'r corff adolygu cyflogau ei ystyried, os yw hon yn broses wirioneddol annibynnol?
Well, unfortunately, even just a 1 per cent increase would only bring forward—I think it was about £55 million, which, clearly, is nowhere near enough money for what we need. What we need is an increase in our budget. You will know all of the difficulties—from being in the co-operation agreement, you will know all of the facts and figures around our budget. We know that we need further funding from the UK Government to enable us to meet not just our NHS workforce pay demands but others.
We understand why people who've probably never ever gone on strike before feel the need to do so, because, after a decade of austerity—and we've now got the cost-of-living crisis, we've got predictions of further inflation and predictions of a recession—we absolutely understand the concerns of our workforce about their standards of living; they believe they might be eroded or are being eroded. So, we made it clear that, without additional funding from the UK Government, there are limits to how far we can go. But the suggestion you have would not bring forward the amount of funding we need.
Wel, yn anffodus, byddai hyd yn oed cynnydd o 1 y cant dim ond yn rhoi—rwy'n credu ei fod tua £55 miliwn, sydd, yn amlwg, ddim yn agos at fod yn ddigon o arian ar gyfer yr hyn sydd ei angen arnom. Yr hyn sydd ei angen arnom yw cynnydd yn ein cyllideb. Byddwch chi'n gwybod beth yw'r holl anawsterau—o fod yn y cytundeb cydweithredu, byddwch chi'n gwybod yr holl ffeithiau a'r ffigurau sy'n ymwneud â'n cyllideb. Rydyn ni'n gwybod bod angen rhagor o gyllid arnom gan Lywodraeth y DU i'n galluogi ni i fodloni nid yn unig galwadau o ran cyflog gweithlu'r GIG ond eraill hefyd.
Rydym ni'n deall pam mae pobl nad ydynt, mae'n debyg, erioed wedi mynd ar streic o'r blaen yn teimlo'r angen i wneud hynny, oherwydd, ar ôl degawd o gyni—ac mae gennym ni'r argyfwng costau byw erbyn hyn, mae gennym ni ragfynegiadau o chwyddiant a rhagfynegiadau pellach o ddirwasgiad—rydyn ni'n deall yn llwyr bryderon ein gweithlu am eu safonau byw; maen nhw'n credu y gallen nhw gael eu herydu neu eu bod yn cael eu herydu nawr. Felly, fe wnaethom yn glir, heb gyllid ychwanegol gan Lywodraeth y DU, fod cyfyngiadau ar ba mor bell y gallwn fynd. Ond ni fyddai eich awgrym chi'n sicrhau maint y cyllid sydd ei angen arnom.
I think the Trefnydd may have misspoken here, because a 1 per cent increase, according to your own figures, in the income tax level at each band would raise £273 million. What you're referring to—the £55 million—is a 1 per cent increase in the NHS pay bill. So, actually, using your income tax powers, you could achieve a significantly higher pay offer than the one you're currently offering.
Now, in your evidence to the pay review body, you report NHS staff vacancies up from 1,925 in the summer of 2020 to 3,305 two years later—an increase of over 70 per cent. And even that, you admit, is an underestimate of the true figure. Agency spending, you confirm, has more than trebled over the last seven years to an all-time high of £271 million, equivalent to more than 5 per cent of the total NHS pay bill. From June 2021 to June 2022, sickness rates in the NHS, according to your own evidence, have risen from 5.7 per cent of all staff to 7.1 per cent. Meanwhile the proportion of nurses and midwives leaving the NHS has risen from 6.5 per cent to 7.6 per cent. Vacancies up, sickness rates up, agency spending up, leaving rates up. The only thing going down, Trefnydd, is the morale of the staff and their trust in this Labour Government. What is your plan to turn this situation around?
Rwy'n credu efallai fod y Trefnydd wedi camsiarad yma, oherwydd byddai cynnydd o 1 y cant, yn ôl eich ffigurau chi'ch hun, yn lefel treth incwm ym mhob band yn codi £273 miliwn. Mae'r hyn rydych chi'n cyfeirio ato—y £55 miliwn—yn gynnydd o 1 y cant ym mil cyflog y GIG. Felly, mewn gwirionedd, gan ddefnyddio'ch pwerau treth incwm, gallech gyflawni cynnig cyflog sylweddol uwch na'r un rydych chi'n ei gynnig ar hyn o bryd.
Nawr, yn eich tystiolaeth i'r corff adolygu cyflogau, rydych chi'n adrodd bod nifer swyddi gwag staff y GIG wedi cynyddu o 1,925 yn haf 2020 i 3,305 ddwy flynedd yn ddiweddarach—cynnydd o dros 70 y cant. Ac mae hyd yn oed hynny, rydych chi'n cyfaddef, yn amcangyfrif rhy isel o'r gwir ffigur. Mae gwariant asiantaeth, rydych chi'n cadarnhau, wedi mwy na threblu dros y saith mlynedd diwethaf i'r ffigur uchaf erioed o £271 miliwn, sy'n cyfateb i fwy na 5 y cant o gyfanswm bil cyflog y GIG. O fis Mehefin 2021 i fis Mehefin 2022, mae cyfraddau salwch yn y GIG, yn ôl eich tystiolaeth eich hun, wedi codi o 5.7 y cant o'r holl staff i 7.1 y cant. Yn y cyfamser mae cyfran y nyrsys a'r bydwragedd sy'n gadael y GIG wedi codi o 6.5 y cant i 7.6 y cant. Swyddi gwag, cyfraddau salwch i fyny, gwariant asiantaeth i fyny, cyfraddau gadael i fyny. Yr unig beth sy'n mynd i lawr, Trefnydd, yw morâl y staff a'u hymddiriedaeth yn y Llywodraeth Lafur yma. Beth yw eich cynllun i wella'r sefyllfa hon?
Well, the figures I have in front of me around NHS workforce statistics—and this is directly employed staff—is that the workforce is now at record levels. We've got over 105,000 people, 90,943 full-time equivalents, being directly employed by our NHS Wales organisations. All the staff—you go through nurses, you go through medical and dental staff, consultants, registered nurses, registered midwives, scientific, therapeutic, technical staff—I could go on—all the therapists, they're all up over the last three years. I have all the figures in front of me.
We're working very hard to recruit. With my MS hat on, I met the acting chief executive of Betsi Cadwaladr University Health Board last Friday and listened to what they're doing as a health board to try and attract more staff. A lot of nursing staff in particular put their retirement plans on hold, for instance, when the pandemic struck us, and now we are seeing more people wanting to take those retirement plans forward. So, it was good to hear from that particular health board of the plans they are taking. You'll be aware of the medical school that we are having in north Wales—so, up in north Wales, there's a great deal of work being done to attract new staff. But it is important that we look internationally as well, as long as it's ethically correct to recruit staff there, and again, I know that health boards are doing that, also.
Wel, yn ôl y ffigurau sydd gen i o fy mlaen ynghylch ystadegau gweithlu'r GIG—ac mae hyn yn ymwneud â staff sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol—mae'r gweithlu bellach ar y lefelau uchaf erioed. Mae gennym fwy na 105,000 o bobl, 90,943 cyfwerth ag amser llawn, yn cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan sefydliadau GIG Cymru. Mae'r holl staff—rydych chi'n sôn am nyrsys, rydych chi'n sôn am staff meddygol a deintyddol, meddygon ymgynghorol, nyrsys cofrestredig, bydwragedd cofrestredig, staff gwyddonol, therapiwtig, technegol—gallwn fynd ymlaen—yr holl therapyddion, maen nhw i gyd i fyny dros y tair blynedd diwethaf. Mae gen i'r ffigurau i gyd o fy mlaen.
Rydyn ni'n gweithio'n galed iawn i recriwtio. Gyda fy het AS ymlaen, cwrddais â phrif weithredwr dros dro Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ddydd Gwener diwethaf a gwrando ar yr hyn maen nhw'n ei wneud fel bwrdd iechyd i geisio denu mwy o staff. Roedd llawer o staff nyrsio yn arbennig wedi rhoi eu cynlluniau ymddeol ar stop, er enghraifft, pan wnaeth y pandemig ein taro, a nawr rydym yn gweld mwy o bobl eisiau bwrw ymlaen â'r cynlluniau ymddeol hynny. Felly, roedd yn dda clywed gan y bwrdd iechyd arbennig hwnnw am y cynlluniau y maen nhw'n eu llunio. Byddwch yn ymwybodol o'r ysgol feddygol yr ydym yn ei chael yn y gogledd—felly, i fyny yn y gogledd, mae llawer iawn o waith yn cael ei wneud i ddenu staff newydd. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n edrych yn rhyngwladol hefyd, cyn belled â'i bod hi'n foesegol gywir recriwtio staff yno, ac eto, rwy'n gwybod bod byrddau iechyd yn gwneud hynny, hefyd.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â safbwyntiau eithafol ymysg pobl ifanc? OQ59064
3. What action is the Welsh Government taking to tackle extremist views amongst young people? OQ59064
Working in partnership with counter-terrorism policing, we have produced videos and resources on preventing radicalisation and extremism, delivered in schools by our SchoolBeat officers. Our Prevent board brings partners together to oversee activities in Wales designed to protect those who are most vulnerable to radicalisation.
Gan weithio mewn partneriaeth â phlismona gwrthderfysgaeth, rydym wedi cynhyrchu fideos ac adnoddau ar atal radicaleiddio ac eithafiaeth, a gyflwynir mewn ysgolion gan ein swyddogion SchoolBeat. Mae ein bwrdd Prevent yn dod â phartneriaid at ei gilydd i oruchwylio gweithgareddau yng Nghymru sydd wedi'u cynllunio i amddiffyn y rhai sydd fwyaf agored i radicaleiddio.
Thank you, Minister. I was really disturbed to read the comments of Detective Superintendent Gareth Rees, the right-wing terrorism lead at counter-terrorism policing, who said that there has been an incredibly alarming rise in teenagers involved with neo-Nazi groups and far-right extremism. His comments came following the conviction of a Cardiff man for belonging to a banned far-right group and recruiting others to the cause. Another British teenager was also convicted in the past few days for recruiting and inciting US teenagers to commit terrorist attacks in the USA. Minister, I am sure that you will agree that this rise in far-right hatred among our young people is extremely concerning. How are the Welsh Government working with partner agencies to prevent the radicalisation of young teenage boys?
Diolch. Roeddwn i'n teimlo'n anesmwyth iawn wrth ddarllen sylwadau'r Ditectif Uwcharolygydd Gareth Rees, arweinydd adran derfysgaeth adain dde plismona gwrthderfysgaeth, a ddywedodd fod cynnydd anhygoel o frawychus wedi bod ymysg pobl ifanc yn eu harddegau sy'n ymwneud â grwpiau neo-Natsïaidd ac eithafiaeth adain dde. Daeth ei sylwadau ar ôl i ddyn o Gaerdydd gael euogfarn am berthyn i grŵp adain dde eithafol waharddedig a recriwtio eraill at yr achos. Cafwyd llanc arall yn ei arddegau o Brydain hefyd yn euog yn ystod y dyddiau diwethaf am recriwtio ac annog pobl ifanc yn eu harddegau yn yr Unol Daleithiau i gyflawni ymosodiadau terfysgol yn UDA. Gweinidog, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod y cynnydd hwn mewn casineb adain dde eithafol ymhlith ein pobl ifanc yn hynod bryderus. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cydweithio gydag asiantaethau partner er mwyn atal bechgyn ifanc yn eu harddegau rhag cael eu radicaleiddio?
Thank you, and I certainly would agree with the Member that it is very concerning, and the sentencing of the young person from Cardiff that you referred to—it was a range of offences, including offences under terror legislation. What that does is really serve us all as a reminder that extremism is a very, very real issue right across the UK.
Obviously, our education sector plays a hugely important role in safeguarding our young people through providing counter-narratives, support and engaging with counter-terrorism policing in the relevant authorities when necessary. We have our Wales police schools programme—that's been supported by Welsh Government, I think, now for nearly 20 years, and we invest just under £2 million each year, and match funding's also provided by police forces right across Wales. Counter-terrorism policing provide routine briefings to all our school liaison officers to enable them to provide inputs across Wales.
I mentioned the important role of education, but also, I think our best chance of protecting those who are most vulnerable to radicalisation is to adopt a whole-system approach, and that does include front-line staff in our health services and also in our local government services.
Diolch i chi, ac yn sicr fe fyddwn i'n cytuno â'r Aelod ei fod yn bryderus iawn, a dedfrydu'r person ifanc o Gaerdydd y cyfeirioch chi ato—roedd yn ystod o droseddau, gan gynnwys troseddau o dan ddeddfwriaeth derfysgol. Beth mae hynny'n ei wneud mewn gwirionedd yw ein hatgoffa bod eithafiaeth yn fater real iawn, iawn ar draws y DU.
Yn amlwg, mae ein sector addysg yn chwarae rhan hynod bwysig o ran diogelu ein pobl ifanc drwy ddarparu gwrth-naratifau, cefnogaeth ac ymgysylltu â phlismona gwrthderfysgaeth yn yr awdurdodau perthnasol pan fo angen. Mae gennym ni ein rhaglen ysgolion heddlu Cymru—mae honno wedi ei chefnogi gan Lywodraeth Cymru, rwy'n credu, nawr ers bron i 20 mlynedd, ac rydyn ni'n buddsoddi ychydig o dan £2 filiwn bob blwyddyn, ac mae cyllid cyfatebol hefyd yn cael ei ddarparu gan heddluoedd ledled Cymru. Mae plismona gwrthderfysgaeth yn darparu sesiynau briffio rheolaidd i bob un o'n swyddogion cyswllt ysgolion er mwyn eu galluogi i ddarparu mewnbynnau ledled Cymru.
Soniais am swyddogaeth bwysig addysg, ond hefyd, rwy'n credu mai ein cyfle gorau i ddiogelu'r rhai sydd fwyaf agored i radicaleiddio yw mabwysiadu dull system gyfan, ac mae hynny'n cynnwys staff rheng flaen yn ein gwasanaethau iechyd a hefyd yn ein gwasanaethau llywodraeth leol.
4. Beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i gryfhau diogelwch bwyd yng Nghymru? OQ59061
4. What is the Welsh Government doing to strengthen food security in Wales? OQ59061
The food system operates on a UK-wide basis. The Welsh Government therefore works with the UK Government and devolved administrations to identify risks and engages with stakeholders to manage them. In Wales, we promote food security through investment in the food manufacturing industry, supporting agriculture, and providing significant support to a wide variety of community projects.
Mae'r system fwyd yn gweithredu ar sail y DU gyfan. Felly mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig i nodi risgiau ac ymgysylltu â rhanddeiliaid i'w rheoli. Yng Nghymru, rydym ni'n hyrwyddo diogelwch bwyd trwy fuddsoddi yn y diwydiant gweithgynhyrchu bwyd, cefnogi amaethyddiaeth, a darparu cefnogaeth sylweddol i amrywiaeth eang o brosiectau cymunedol.
Thank you, Trefnydd. You won't be surprised to know that I am focusing on our food and vegetable supplies. I'm acutely aware that only twice in the last three months have I been able to obtain the boxes of fruit and vegetables that I want to give to our local food bank. That reflects the lack of affordable food that is reaching the wholesale market, on which all the independent retailers, corner shops, convenience stores and a lot of the hospitality sector rely on. I appreciate that the supermarkets have their own networks. Next to none of the food coming into the wholesale market is grown in Wales. Now, I fully appreciate the work that you, Minister, have done as the Minister for rural affairs to try and expand the horticulture sector in Wales, but it really isn't enough. And given the significant loss of public money to the foundational economy, and the major implications it has for our ambitious universal free school meals programme, with a third of a child's meal needing to be vegetables and fruit to enable them to grow and learn, in light of these budgetary and policy implications for all your Ministers on the front benches, with the exception of the Counsel General and Minister for the Constitution, how does the Government plan to address this strategically significant issue?
Diolch, Trefnydd. Fyddwch chi ddim yn synnu o wybod fy mod yn canolbwyntio ar ein cyflenwadau bwyd a llysiau. Rwy'n ymwybodol iawn mai dim ond dwywaith yn ystod y tri mis diwethaf yr wyf wedi gallu cael gafael ar y bocsys o ffrwythau a llysiau yr wyf i eisiau eu rhoi i'n banc bwyd lleol. Mae hynny'n adlewyrchu'r diffyg bwyd fforddiadwy sy'n cyrraedd y farchnad gyfanwerthu, y mae'r holl fanwerthwyr annibynnol, siopau cornel, siopau cyfleus a llawer o'r sector lletygarwch yn dibynnu arno. Rwy'n gwerthfawrogi bod gan yr archfarchnadoedd eu rhwydweithiau eu hunain. Prin iawn yw'r bwyd sy'n dod i'r farchnad gyfanwerthu sydd wedi'i dyfu yng Nghymru. Nawr, rwy'n llwyr werthfawrogi'r gwaith yr ydych chi, Gweinidog, wedi'i wneud fel Gweinidog materion gwledig i geisio ehangu'r sector garddwriaeth yng Nghymru, ond nid yw'n ddigon mewn gwirionedd. Ac o ystyried colli arian cyhoeddus yn sylweddol i'r economi sylfaenol, a'r goblygiadau mawr sydd ganddo i'n rhaglen uchelgeisiol prydau ysgol am ddim i holl blant ysgolion cynradd, gyda thraean o bryd plentyn i fod yn llysiau a ffrwythau i'w galluogi nhw i dyfu a dysgu, yn sgil y goblygiadau cyllidebol a pholisi hyn i'ch holl Weinidogion ar y meinciau blaen, ac eithrio'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu mynd i'r afael â'r mater strategol arwyddocaol hwn?
Thank you. As I said, food supply is really wholly integrated across the UK. We've got very diverse international supply chains as well for both imports and exports. I don't think there is a general shortage of fruit and vegetables. They're widely available. So, I don't think there is a risk to either the free school meals policy or public health. We are trying to tackle this issue. You mentioned the work I've been doing in relation to horticulture. I'm told that horticulture is an area where we want to really see an expansion of the agricultural sector, and I'm using rural development programme funding, for instance, to have new windows for people to apply for funding in relation to doing more around horticulture and growing fruit and vegetables.
We do need to continue to engage in discussions with UK Government and other devolved Governments, as I say, around the agri-food supply chain. And I do it as a Minister—officials certainly do it, but I do it as a Minister. I meet with a range of partners—farmers, processors, manufacturers, retailers—to get the information that we need. We keep that under constant review to make sure there is no shortage of fruit and veg.
Diolch. Fel y dywedais i, mae cyflenwad bwyd wedi'i integreiddio'n llwyr ar draws y DU. Mae gennym gadwyni cyflenwi rhyngwladol amrywiol iawn hefyd ar gyfer mewnforion ac allforion. Nid wyf yn credu bod prinder cyffredinol o ffrwythau a llysiau. Maen nhw ar gael yn eang. Felly, nid wyf yn credu bod risg i naill ai'r polisi prydau ysgol am ddim nac i iechyd y cyhoedd. Rydym yn ceisio mynd i'r afael â'r mater hwn. Fe wnaethoch chi sôn am y gwaith rydw i wedi bod yn ei wneud mewn cysylltiad â garddwriaeth. Rwy'n cael gwybod bod garddwriaeth yn faes lle rydyn ni eisiau gweld ehangu'r sector amaethyddol mewn gwirionedd, ac rwy'n defnyddio cyllid rhaglenni datblygu gwledig, er enghraifft, i gael ffenestri newydd er mwyn i bobl wneud cais am gyllid mewn cysylltiad â gwneud mwy ynghylch garddwriaeth a thyfu ffrwythau a llysiau.
Mae angen i ni barhau i drafod gyda Llywodraeth y DU a Llywodraethau datganoledig eraill, fel y dywedais i, ynghylch y gadwyn gyflenwi bwyd-amaeth. Ac rwy'n ei wneud fel Gweinidog—mae swyddogion yn sicr yn ei wneud, ond rwy'n ei wneud fel Gweinidog. Rwy'n cwrdd ag ystod o bartneriaid—ffermwyr, proseswyr, gweithgynhyrchwyr, manwerthwyr—i gael yr wybodaeth sydd ei hangen arnom. Rydym yn adolygu hynny'n gyson i wneud yn siŵr nad oes prinder ffrwythau a llysiau.
The Minister has previously touched upon her community food strategy, a matter that we've discussed in committee. Now, we're still waiting for the strategy's development, and, as it stands, it has no real depth or foundation. I note that Jenny Rathbone's commendable desires align perfectly with Peter Fox's Food (Wales) Bill, which is currently making its way through the legislative process. As Peter has previously highlighted in the Chamber and at committee, it creates the perfect environment for which Jenny Rathbone's vision for food security can become reality. Minister, you've stated that the funding for your community food strategy has been ring-fenced, yet its implementation is delayed. So, given this, when can we expect this strategy to be presented? Diolch.
Mae'r Gweinidog wedi crybwyll yn y gorffennol ei strategaeth bwyd cymunedol, mater yr ydym wedi ei drafod yn y pwyllgor. Nawr, rydyn ni'n dal i aros am ddatblygiad y strategaeth, ac, fel mae'n sefyll, nid oes ganddi ddyfnder na sylfaen go iawn. Sylwaf fod dymuniadau clodwiw Jenny Rathbone yn cyd-fynd yn berffaith â Bil Bwyd (Cymru) Peter Fox, sydd ar ei hynt drwy'r broses ddeddfwriaethol ar hyn o bryd. Fel y mae Peter wedi amlygu yn y Siambr ac yn y pwyllgor, mae'n creu'r amgylchedd perffaith i wireddu gweledigaeth Jenny Rathbone ar gyfer diogelwch bwyd. Gweinidog, rydych chi wedi dweud bod yr arian ar gyfer eich strategaeth bwyd cymunedol wedi ei neilltuo, ond eto mae oedi o ran ei gweithredu. Felly, o ystyried hyn, pryd y gallwn ni ddisgwyl i'r strategaeth hon gael ei chyflwyno? Diolch.
Well, the community food strategy is a manifesto commitment on which I stood. We're bringing forward the community food strategy as part of the co-operation agreement with Plaid Cymru, and, obviously, we have five years to bring that strategy forward and it will be brought forward in this term of the Senedd. You mentioned Peter Fox's food Bill. I have to say that food Bill is taking up probably all of my resources at an official level that could be working on the community food strategy. I disagree with you about Peter Fox's Bill being the perfect environment, and Peter and I have had discussions. I gave evidence to committee last week on it, and I know we've both got some more scrutiny sessions coming up. I think a lot of what Peter Fox is bringing forward in his food Bill can already be delivered with current policies and legislation that we have at the current time. I'm very worried, for instance, about the commission that Peter Fox is proposing in his Bill. I think it will cost a significant amount of money and will also go across the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. I think what Peter has done is try to put the Scottish model, if you like, and their food Bill into—which, if you say it's round, here in Wales our framework is square and it's very difficult not to cut across the well-being of future generations Act.
Wel, mae'r strategaeth bwyd cymunedol yn ymrwymiad maniffesto yr oeddwn yn sefyll arno. Rydyn ni'n cyflwyno'r strategaeth bwyd cymunedol fel rhan o'r cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru, ac, yn amlwg, mae gennym bum mlynedd i gyflwyno'r strategaeth honno a bydd yn cael ei chyflwyno yn ystod tymor y Senedd hon. Fe wnaethoch chi sôn am Fil bwyd Peter Fox. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y Bil bwyd yna yn cymryd fy holl adnoddau, mae'n debyg, ar lefel swyddogol a allai fod yn gweithio ar y strategaeth bwyd cymunedol. Rydw i'n anghytuno â chi wrth ddweud bod Bil Peter Fox yn amgylchedd perffaith, ac mae Peter a minnau wedi cael trafodaethau. Fe wnes i roi tystiolaeth i'r pwyllgor yr wythnos diwethaf arno, ac rwy'n gwybod bod gan y ddau ohonom mwy o sesiynau craffu i ddod. Rwy'n credu bod modd cyflawni llawer o'r hyn y mae Peter Fox yn ei gyflwyno yn ei Fil bwyd gyda pholisïau a deddfwriaeth sydd gennym ar hyn o bryd. Rwy'n poeni'n fawr, er enghraifft, am y comisiwn y mae Peter Fox yn ei gynnig yn ei Fil. Rwy'n credu y bydd yn costio swm sylweddol o arian ac fe fydd hefyd yn mynd ar draws Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwy'n credu mai'r hyn mae Peter wedi'i wneud yw ceisio rhoi model yr Alban, os mynnwch chi, a'u Bil Bwyd i mewn—ac os ydych chi'n dweud ei fod yn grwn, yma yng Nghymru mae ein fframwaith yn sgwâr ac mae'n anodd iawn peidio â thorri ar draws Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.
Mae'n hanfodol er mwyn diogelwch bwyd ein bod ni yn hybu a gwarchod cynhyrchiant bwyd, ond hefyd yn hybu a gwarchod prosesu bwyd. A dwi'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog, yn ei rôl fel Gweinidog materion gwledig a bwyd, ynghyd â Gweinidog yr Economi, am gytuno i'm cyfarfod i yn ddiweddarach heddiw yma i drafod y camau brys sydd eu hangen yn wyneb y cyhoeddiad ar yr ymgynghoriad ar gau gwaith 2 Sisters Food Group yn Llangefni. Mae angen camau brys. Mi ydw i'n glir bod angen camau gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn hynny o beth, ac mae'n frawychus gweld, o San Steffan heddiw, dyw'r Exchequer Secretary to the Treasury yn amlwg ddim hyd yn oed yn gwybod bod yna 700 o swyddi dan fygythiad yn Llangefni, sy'n dangos bod Ynys Môn wedi cael ei anwybyddu dros yr wythnos diwethaf yno. Ond ydy'r Gweinidog yn cytuno â fi bod angen sicrhau bob modd o ddod â buddsoddiad rŵan i mewn i gynhyrchu bwyd yn Ynys Môn, helpu busnesau presennol i dyfu, hefyd gwneud y math o fuddsoddiad dwi wedi gwthio amdano fo am barc cynhyrchu bwyd, er enghraifft, er mwyn gwneud yn siŵr bod y sector yma yn cael yr hwb mae o ei angen? Mae hwn yn gryfder gennym ni y gallem ni adeiladu arno fo yn Ynys Môn.
It's crucial for food security that we promote and protect production of food, but also the processing of food. And I'm very grateful to the Minister, in her role as Minister for rural affairs and food, along with the Minister for Economy, for agreeing to meet with me later today to discuss the urgent actions required in light of the announcement of the consultation on the closure of the 2 Sisters Food Group plant in Llangefni. We need urgent steps. I am clear that steps need to be taken by the UK Government too, and it's frightening to see, from Westminster today, that the Exchequer Secretary to the Treasury didn't even know that there were 700 jobs under threat in Llangefni, which shows that Anglesey has been ignored there over the last week. But does the Minister agree with me that we need to ensure all means possible of bringing investment now into food production in Anglesey, to help existing businesses to grow, and also the kind of investment that I've been pushing for, for a food production park, in order to ensure that this sector gets the boost that it needs? This is a strength of ours that we can build on in Anglesey.
Yes, in relation to the last part of your question, I absolutely agree, and I think we've had some very productive discussions around that to see what we can do. Certainly, the announcement on the closure—or the proposed closure—of the 2 Sisters poultry plant in Llangefni was devastating, and is devastating for your constituency. It was completely unexpected. We had no prior knowledge of it. I don't think there had been any attempt to contact Welsh Government at all before the announcement was made, which I think was very disappointing, particularly following the support we'd given them and the work we'd done with them, particularly during the COVID pandemic. So, it did catch us completely unawares; we had absolutely no idea. I know the Minister for Economy and I, we met, and then we had a meeting with the leader of Ynys Môn council; I think there's another one planned. Because I think it is right that we all need to work together, and we certainly need the UK Government to sit up and take notice of this. But we'll be very happy, obviously, to follow up further discussions with you later this afternoon.
Ie, mewn cysylltiad â rhan olaf eich cwestiwn, rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n credu ein bod ni wedi cael trafodaethau cynhyrchiol iawn ynghylch hynny i weld beth allwn ni ei wneud. Yn sicr, roedd y cyhoeddiad ynglŷn â chau—neu'r bwriad i gau—safle dofednod 2 Sisters yn Llangefni yn ddinistriol, ac mae'n ddinistriol i'ch etholaeth chi. Roedd yn gwbl annisgwyl. Doedd gennym ni ddim gwybodaeth flaenorol amdano. Nid wyf yn credu y bu unrhyw ymgais i gysylltu â Llywodraeth Cymru o gwbl cyn gwneud y cyhoeddiad, a oedd yn siomedig iawn yn fy marn i, yn enwedig yn dilyn y gefnogaeth yr oeddem wedi ei rhoi iddyn nhw a'r gwaith roedden ni wedi ei wneud gyda nhw, yn enwedig yn ystod y pandemig COVID. Felly, fe wnaeth ein dal ni yn gwbl ddiarwybod; doedd gennym ni ddim syniad o gwbl. Rwy'n gwybod i Weinidog yr Economi a finnau, fe gwrddon ni, ac yna cawsom gyfarfod gydag arweinydd cyngor Ynys Môn; rwy'n credu bod yna un arall wedi'i gynllunio. Oherwydd rwy'n credu ei bod yn iawn fod angen i bob un ohonom weithio gyda'n gilydd, ac yn sicr mae angen i Lywodraeth y DU gymryd sylw o hyn. Ond byddwn ni'n hapus iawn, yn amlwg, i gael trafodaethau pellach gyda chi yn ddiweddarach y prynhawn yma.
Jane Dodds.
Jane Dodds.
Diolch, Llywydd. And I understand that, with your permission, as leader of the Welsh Liberal Democrats, and joining with the two other leaders, of Plaid Cymru and of the Conservatives, we would like to extend our deepest sympathies to the First Minister and his family. Losing someone so close is so hard, and our love and prayers are with him. Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Turning to the issue of food security, another aspect is around supporting our farmers to produce food. Some of us were lucky enough to be, last night, with National Farmers Union Cymru, and I know many of us have enjoyed and endured the wonderful Farmers Union of Wales breakfasts that were last week as well. Some of those maybe more than once, and perhaps more than was good for us, shall we say, but, nevertheless, it was focusing on Welsh food. And I know, with the agriculture Bill coming up, I would just like to ask you, if I may, in your role as well: what measures are you taking to look at domestic food production in terms of securing that and enhancing that? Because farmers are producers of food first and foremost. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Llywydd. Ac rwy'n deall, gyda'ch caniatâd chi, fel arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, gan ymuno â'r ddau arweinydd arall, Plaid Cymru a'r Ceidwadwyr, yr hoffem estyn ein cydymdeimlad dwysaf i'r Prif Weinidog a'i deulu. Mae colli rhywun mor agos yn anodd iawn, ac mae ein cariad a'n gweddïau ni gydag ef. Diolch yn fawr iawn.
Gan droi at fater diogelwch bwyd, mae agwedd arall yn ymwneud â chefnogi ein ffermwyr i gynhyrchu bwyd. Roedd rhai ohonom yn ddigon ffodus i fod, neithiwr, gydag Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, ac rwy'n gwybod bod nifer ohonom ni wedi mwynhau a goroesi brecwast gwych Undeb Amaethwyr Cymru yr wythnos diwethaf hefyd. Rhai o'r rheini efallai yn fwy nag unwaith, ac efallai yn fwy nag oedd yn llesol i ni, dywedwn ni, ond, serch hynny, roedd yn canolbwyntio ar fwyd o Gymru. Ac rwy'n gwybod, gyda'r Bil amaeth ar ei ffordd, hoffwn ofyn i chi, os caf i, yn eich swyddogaeth chi hefyd: pa fesurau ydych chi'n eu cymryd i edrych ar gynhyrchu bwyd domestig o ran sicrhau hynny a gwella hynny? Oherwydd mae ffermwyr yn gynhyrchwyr bwyd yn anad dim. Diolch yn fawr iawn.
Yes, absolutely. If you ask anybody, 'What do farmers do?', that's the first thing they will say, 'They produce our food.' And Jane Dodds will know at the heart of the Bill lies the objective to ensure the sustainability of our farms and it recognises the complementary objectives of supporting farmers in the sustainable production of food, and that's alongside the response to the climate and nature emergencies. The sole purpose of the agriculture Bill and, obviously, the sustainable farming scheme, which are being produced side by side, is to ensure that our farmers remain on the land and that that land is there for future generations.
Yn bendant. Os gofynnwch chi i unrhyw un, 'Beth mae ffermwyr yn ei wneud?', dyna'r peth cyntaf y byddan nhw'n ei ddweud, 'Maen nhw'n cynhyrchu ein bwyd.' A bydd Jane Dodds yn gwybod wrth wraidd y Bil mae'r amcan i sicrhau cynaliadwyedd ein ffermydd ac mae'n cydnabod amcanion cydategol cefnogi ffermwyr wrth gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, a hynny ochr yn ochr â'r ymateb i'r argyfyngau hinsawdd a natur. Unig ddiben y Bil amaeth ac, yn amlwg, y cynllun ffermio cynaliadwy, sy'n cael ei gynhyrchu ochr yn ochr, yw sicrhau bod ein ffermwyr yn aros ar y tir a bod y tir hwnnw yno ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
5. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru i ddatblygu gwasanaethau arbenigol meddygol ymhellach ledled Cymru? OQ59055
5. What is the Welsh Government's strategy to further develop medical specialist services across Wales? OQ59055
Welsh Government has set out its expectations in a series of quality statements that describe what good clinical services look like. We're also investing in the NHS workforce in Wales by increasing training places for many healthcare professionals.
Mae Llywodraeth Cymru wedi amlinellu ei disgwyliadau mewn cyfres o ddatganiadau o safon sy'n disgrifio ffurf gwasanaethau clinigol da. Rydyn ni hefyd yn buddsoddi yng ngweithlu'r GIG yng Nghymru drwy gynyddu lleoedd hyfforddi ar gyfer nifer o weithwyr gofal iechyd proffesiynol.
Thank you for that answer, Minister. Two weeks ago, I met with one of my younger constituents, Elliot, and his mum, Lucy. They are both here in the Senedd today in the public gallery watching proceedings. Elliot is five years old and suffers from a rare condition called Duchenne muscular dystrophy, a genetic disorder characterised by the progressive loss of muscle. As part of his treatment, Minister, Lucy is very keen that Elliot has the opportunity to access clinical trials. At present, there is no capacity in Wales to run such clinical trials. There is no neuromuscular specialist in south Wales. Trials are taking place in the north of England, but it is often children in that part of the country that benefit, due to the logistics of travel and treatment and other factors. Minister, Lucy is working hard to help raise awareness of this condition and the need for more research and better treatment. So, how might Welsh Government work with Lucy to help Elliot, and, indeed, to support other families and young people in Wales with this condition?
Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Bythefnos yn ôl, cwrddais ag un o fy etholwyr iau, Elliot, a'i fam, Lucy. Mae'r ddau yma yn y Senedd heddiw yn yr oriel gyhoeddus yn gwylio'r trafodion. Mae Elliot yn bum mlwydd oed ac yn dioddef o gyflwr prin o'r enw nychdod cyhyrol Duchenne, anhwylder genetig sydd â'r nodwedd o golli cyhyrau yn raddol. Fel rhan o'i driniaeth, Gweinidog, mae Lucy yn awyddus iawn bod Elliot yn cael cyfle i gael mynediad at dreialon clinigol. Ar hyn o bryd, does dim capasiti yng Nghymru i gynnal treialon clinigol o'r fath. Does dim arbenigwr niwrogyhyrol yn ne Cymru. Mae treialon yn cael eu cynnal yng ngogledd Lloegr, ond yn aml iawn plant yn y rhan honno o'r wlad sy'n elwa, oherwydd logisteg teithio a thriniaeth a ffactorau eraill. Gweinidog, mae Lucy yn gweithio'n galed i helpu i godi ymwybyddiaeth o'r cyflwr hwn a'r angen am fwy o ymchwil a thriniaeth well. Felly, sut gallai Llywodraeth Cymru weithio gyda Lucy i helpu Elliot, ac yn wir, i gefnogi teuluoedd a phobl ifanc eraill yng Nghymru sydd â'r cyflwr hwn?
Thank you. It's lovely to see Lucy and Elliot up in the public gallery. I do hope Elliot is getting the care he needs and that we do see progress of development of treatments in this area. Health and Care Research Wales have appointed a Health and Care Research Wales speciality lead for neurology and neurodegenerative diseases, and that's to enable studies to be opened across a range of neurological and neurodegenerative diseases. Participating in research trials can provide access to care and treatment that may not be available otherwise, so I can absolutely understand why Lucy wants Elliot to be able to contribute to and take part in clinical trials. If these research trials aren't available in Wales, Health and Care Research Wales can facilitate patient access to trials in other parts of the UK. What I think would be beneficial would be for Lucy to meet with Health and Care Research Wales to discuss those issues and her concerns.
Diolch. Mae'n hyfryd gweld Lucy ac Elliot i fyny yn yr oriel gyhoeddus. Rwy'n gobeithio bod Elliot yn cael y gofal sydd ei angen arno a'n bod yn gweld cynnydd o ran datblygu triniaethau yn y maes hwn. Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru wedi penodi arweinydd arbenigol Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar gyfer clefydau niwroleg a niwroddirywiol, ac mae hynny er mwyn gallu agor astudiaethau ar draws ystod o glefydau niwrolegol a niwroddirywiol. Gall cymryd rhan mewn treialon ymchwil roi mynediad at ofal a thriniaeth na fyddai efallai ar gael fel arall, felly gallaf ddeall yn llwyr pam mae Lucy eisiau i Elliot gyfrannu at dreialon clinigol a chymryd rhan mewn treialon clinigol. Os nad yw'r treialon ymchwil hyn ar gael yng Nghymru, gall Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru hwyluso mynediad cleifion i dreialon mewn rhannau eraill o'r DU. Yr hyn rwy'n credu byddai o fudd fyddai i Lucy gyfarfod ag Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru i drafod y materion hynny a'i phryderon.
Mae cwestiwn 6 [OQ59058] wedi'i dynnu yn ôl. Felly, cwestiwn 7, Sarah Murphy.
Question 6 [OQ59058] is withdrawn. Question 7—Sarah Murphy.
7. Sut mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio technoleg ddigidol i leihau amseroedd aros y GIG i gleifion ar draws Pen-y-bont? OQ59062
7. How is the Welsh Government using digital technology to reduce NHS waiting times for patients across Bridgend? OQ59062
Cwm Taf Morgannwg University Health Board, as with other health boards in Wales, is adopting and using modern technology across all its sites, including Bridgend, to see and support patients in the most appropriate way.
Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, yn yr un modd â byrddau iechyd eraill yng Nghymru, yn mabwysiadu ac yn defnyddio technoleg fodern ar draws ei holl safleoedd, gan gynnwys Pen-y-bont ar Ogwr, i weld a chefnogi cleifion yn y ffordd fwyaf priodol.
So, some good news: I'm very proud and pleased to say that the trauma and orthopaedic department at the Princess of Wales Hospital at Cwm Taf Morgannwg University Health Board won a MediWales innovation award at the end of 2022 in the NHS Wales 'working with industry' award category. The award was won by mymobility, which is a healthcare digital application that patients download to their smartphones, and then it sends them customisable prehabilitation and post-surgery rehabilitation videos and guides where people have hip and knee replacements.
Not only did our Bridgend Princess of Wales Hospital team win the award, but mymobility is part of a global medical tech leader, Zimmer Biomet, which has its medical supply factory also in Bridgend and provides skilled, fair work, unionised jobs for the constituents across my community, as well as Huw Irranca-Davies's Ogmore constituency. Also, I wanted to say 'thank you' to our health Minister, who visited them with us last year. Dr Kotwal, who is the consultant orthopaedic surgeon who led the project, said that patient feedback has been 'fantastic'.
'We have patients...some in their 80s, who are using the app and absolutely loving it.'
The app also reduces the footfall in the hospital and telephone calls, because they can just communicate using the app, and they want to expand it to shoulder surgeries. So, Minister, how is the Welsh Government evaluating good practice initiatives like mymobility, and expanding across Wales to reduce waiting lists and increase capacity? Diolch.
Felly, rhywfaint o newyddion da: rwy'n falch iawn o ddweud bod yr adran trawma ac orthopedig yn Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi ennill gwobr arloesedd MediWales ar ddiwedd 2022 yng nghategori gwobr 'gweithio gyda diwydiant' GIG Cymru. Enillwyd y wobr gan mymobility, sy'n ap digidol gofal iechyd y mae cleifion yn ei lawrlwytho i'w ffonau clyfar, ac yna mae'n anfon fideos a chanllawiau rhagsefydlu ac adsefydlu ôl-lawdriniaeth y gellir eu haddasu pan fo pobl yn cael clun a phen-glin newydd.
Nid yn unig y llwyddodd ein tîm yn Ysbyty Tywysoges Cymru Pen-y-bont ar Ogwr i ennill y wobr, ond mae mymobility yn rhan o gwmni byd-eang sy'n arwain mewn technoleg feddygol sef Zimmer Biomet, sydd â'i ffatri gyflenwadau meddygol hefyd ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac sy'n cynnig swyddi medrus, gwaith teg, swyddi sy'n cydnabod undebau llafur i'r etholwyr ar draws fy nghymuned, yn ogystal ag etholaeth Ogwr Huw Irranca-Davies. Hefyd, roeddwn i eisiau dweud 'diolch' i'n Gweinidog iechyd, wnaeth ymweld â nhw gyda ni'r llynedd. Yn ôl Dr Kotwal, sy'n llawfeddyg orthopedig ymgynghorol fu'n arwain y prosiect, mae adborth cleifion wedi bod yn 'wych'.
'Mae gennym ni gleifion...rhai yn eu 80au, sy'n defnyddio'r ap ac yn ei hoffi'n fawr iawn.'
Mae'r ap hefyd yn lleihau'r nifer o ymweliadau â'r ysbyty a galwadau ffôn, oherwydd eu bod nhw'n gallu cyfathrebu gan ddefnyddio'r ap yn unig, ac maen nhw eisiau ei ehangu i lawdriniaeth ar yr ysgwydd. Felly, Gweinidog, sut mae Llywodraeth Cymru yn gwerthuso mentrau arferion da fel mymobility, ac ehangu ledled Cymru i leihau rhestrau aros a chynyddu capasiti? Diolch.
Thank you. I'd like to congratulate Cwm Taf on the winning of their award. There are a number of similar digital services available in the marketplace, and I know that health boards are working with a number of providers to understand how they can affect service delivery, and that does include a tool that's been trialled under the small business research initiative, which is hosted by Betsi Cadwaladr University Health Board and funded by Welsh Government across three health boards and across a number of clinical specialities. We absolutely recognise the value that these digital services can offer in transforming planned care for our patients, and that, obviously, also contributes to our goal of care closer to home.
I think what is really important is that the digital tools that we do adopt are leveraged on an all-Wales basis, so that they're able to securely exchange data. I think data sharing is so important across our health services here in Wales. We don't want data to be locked away and not shared, so I think it's really important that that data is accessible, going forward. We also need to ensure that patient-facing services are accessible via a single route, and that's the NHS Wales app, otherwise there is a risk—I didn't know there was such a thing—of app fog, when you have too many applications, each for a different purpose.
Diolch. Hoffwn longyfarch Cwm Taf ar ennill eu gwobr. Mae nifer o wasanaethau digidol tebyg ar gael yn y farchnad, ac rwy'n gwybod bod byrddau iechyd yn gweithio gyda nifer o ddarparwyr i ddeall sut y gallant effeithio ar ddarparu gwasanaethau, ac mae hynny'n cynnwys teclyn sydd wedi ei dreialu o dan y fenter ymchwil busnesau bach, sy'n cael ei gynnal gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ac sy'n cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru ar draws tri bwrdd iechyd ac ar draws nifer o arbenigeddau clinigol. Rydym yn cydnabod yn llwyr y gwerth y gall y gwasanaethau digidol hyn ei gynnig wrth drawsnewid gofal wedi'i gynllunio ar gyfer ein cleifion, ac mae hynny, yn amlwg, hefyd yn cyfrannu at ein nod o ofal yn agosach at gartref.
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw bod yr offer digidol rydyn ni'n eu mabwysiadu yn cael eu trosoli ar sail Cymru gyfan, fel eu bod yn gallu cyfnewid data yn ddiogel. Rwy'n credu bod rhannu data mor bwysig ar draws ein gwasanaethau iechyd yma yng Nghymru. Dydym ni ddim eisiau i ddata gael ei gloi o'r neilltu a pheidio cael ei rannu, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod y data hwnnw'n hygyrch, wrth symud ymlaen. Mae angen i ni hefyd sicrhau bod gwasanaethau ar gyfer cleifion yn hygyrch drwy un llwybr, a dyna ap GIG Cymru, fel arall mae risg—doeddwn i ddim yn gwybod bod y fath beth â niwl ap yn bodoli, pan fydd gennych chi ormod o apiau, pob un at ddiben gwahanol.
8. Pa gefnogaeth mae Llywodraeth Cymru yn ei darparu i weithwyr ambiwlans yn Nwyrain De Cymru? OQ59065
8. What support is the Welsh Government providing to ambulance workers in South Wales East? OQ59065
We continue to invest in our NHS workforce to improve experience for patients and staff, including additional funding for extra training places for paramedics and a range of other health professions in 2023-24. This is the ninth consecutive year that health professional education and training budgets have increased in Wales.
Rydym yn parhau i fuddsoddi yn ein gweithlu yn y GIG i wella profiad i gleifion a staff, gan gynnwys cyllid ychwanegol ar gyfer lleoedd hyfforddi ychwanegol i barafeddygon ac ystod o broffesiynau iechyd eraill yn 2023-24. Dyma'r nawfed flwyddyn yn olynol i gyllidebau addysg a hyfforddiant proffesiynol iechyd gynyddu yng Nghymru.
Diolch, Trefnydd. Last week, I was proud to stand on the picket line with ambulance workers in Merthyr Tydfil. None of those paramedics and ambulance workers wanted to be on strike—they wanted to be working, because their lives revolve around saving other people's lives. But they felt they had no choice because their pay is going down and the pressure is going up. But, away from pay and conditions, they talked to me about mental health strain, how trauma has become commonplace for them, seeing people dying, and witnessing other people's distress and pain and grief, day in and day out. I was really concerned to hear that the trauma risk management support isn't always enough. One of the paramedics described a truly awful thing that had happened to them on their shift, which involved someone dying, and they somehow didn't qualify for that trauma support. So, could the Welsh Government look urgently again at the support that's offered to the people whose job it is to support us in our most desperate hour of need? How can we make sure that we're giving enough help to the helpers?
Diolch, Trefnydd. Yr wythnos diwethaf, roeddwn yn falch o sefyll ar y llinell biced gyda gweithwyr ambiwlans ym Merthyr Tudful. Doedd dim un o'r parafeddygon a gweithwyr ambiwlans hynny eisiau bod ar streic—roedden nhw eisiau gweithio, oherwydd bod eu bywydau'n troi o gwmpas achub bywydau pobl eraill. Ond roedden nhw'n teimlo nad oedd ganddyn nhw ddewis gan fod eu cyflog yn mynd i lawr ac mae'r pwysau'n codi. Ond, i ffwrdd o gyflog ac amodau, roedden nhw'n siarad â mi am straen iechyd meddwl, sut mae trawma wedi dod yn gyffredin iddyn nhw, gweld pobl yn marw, a gweld gofid a phoen a galar pobl eraill, o ddydd i ddydd. Roeddwn i'n bryderus iawn o glywed nad yw'r cymorth rheoli risg trawma bob amser yn ddigon. Fe wnaeth un o'r parafeddygon ddisgrifio peth gwirioneddol ofnadwy oedd wedi digwydd ar ei shifft, a oedd yn cynnwys rhywun yn marw, a doedd rywsut ddim yn gymwys ar gyfer y gefnogaeth drawma honno. Felly, a allai Llywodraeth Cymru edrych ar frys eto ar y gefnogaeth sy'n cael ei chynnig i'r bobl sydd â'r swydd o'n cefnogi ni pan fyddwn ni mewn angen dirfawr? Sut allwn ni sicrhau ein bod ni'n rhoi digon o help i'r helpwyr?
Thank you. You raise a very important point. If we think about it, paramedics are often, or usually, the first on the scene when that 999 call is made, and I absolutely understand the point you make. I'm sure the Minister for Health and Social Services will be very happy to look at what more we can do.
Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn. Os meddyliwn ni amdano, parafeddygon yn aml, neu fel arfer, yw'r cyntaf ar y lleoliad ar ôl yr alwad 999 honno, ac rwy'n deall yn llwyr y pwynt rydych chi'n ei wneud. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn hapus iawn i edrych ar beth arall y gallwn ni ei wneud.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, Rhys ab Owen.
And finally, question 9, Rhys ab Owen.
9. Pa drafodaethau mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU yn dilyn cyhoeddi cyllid ffyniant bro ar gyfer rheilffyrdd yng Nghaerdydd? OQ59036
9. What discussions has the First Minister had with the UK Government following the announcement of levelling-up funds for railways in Cardiff? OQ59036
We support this development in Cardiff and are matching the UK Government's investment. However, Welsh Government was not involved in the development of the levelling-up fund and has had no role in its strategy or delivery.
Rydym ni'n cefnogi'r datblygiad hwn yng Nghaerdydd ac mae'n cyd-fynd â buddsoddiad Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, nid oedd Llywodraeth Cymru yn rhan o'r gwaith o ddatblygu'r gronfa ffyniant bro ac nid yw wedi cael unrhyw rôl yn ei strategaeth na'i chyflawniad.
Diolch yn fawr, Trefnydd. The public transport expert, Mark Barry, said recently that the £50 million contribution towards the Cardiff cross-rail is only a drop in the water of the £500 million that is needed for the cross-rail to go from Cardiff Bay to Llantrisant. It also doesn't help with the inadequacy of the service—not having four trains per hour from half of the Cardiff stations because of the lack of infrastructure. As you know, Minister, Transport for Wales delivers those services, but of course they're constrained by the infrastructure, by Network Rail. It's clear, even with my friends, my colleagues from the Welsh Conservatives, that Wales is losing out when it comes to rail infrastructure. Can the Welsh Government, please, request from the UK Government the provision of adequate funds for the completion of the cross-rail from Cardiff Bay to Llantrisant and the funding needed to increase the level of services that is needed in all stations in Cardiff? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Trefnydd. Yn ddiweddar dywedodd yr arbenigwr ar drafnidiaeth gyhoeddus, Mark Barry, fod y cyfraniad o £50 miliwn tuag at linell cledrau croesi Caerdydd dim ond yn ddiferyn yn y môr o gymharu â'r £500 miliwn sydd ei angen er mwyn i'r llinell cledrau croesi fynd o Fae Caerdydd i Lantrisant. Dyw e ddim chwaith yn helpu gydag annigonolrwydd y gwasanaeth—dim bod â phedwar trên yr awr o hanner gorsafoedd Caerdydd oherwydd diffyg seilwaith. Fel y gwyddoch chi Gweinidog, mae Trafnidiaeth Cymru yn darparu'r gwasanaethau hynny, ond wrth gwrs maen nhw'n cael eu cyfyngu gan y seilwaith, gan Network Rail. Mae'n amlwg, hyd yn oed i fy ffrindiau, fy nghyd-Aelodau o'r Ceidwadwyr Cymreig, bod Cymru ar ei cholled pan ddaw hi i seilwaith y rheilffyrdd. A all Llywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, ofyn i Lywodraeth y DU ddarparu arian digonol ar gyfer cwblhau'r llinell cledrau croesi o Fae Caerdydd i Lantrisant a'r arian sydd ei angen er mwyn cynyddu lefel y gwasanaethau sydd eu hangen ym mhob gorsaf yng Nghaerdydd? Diolch yn fawr.
You're quite right, the funding is only the first phase, really, of Cardiff’s cross-rail ambition. So, as a Government, we will continue to work with Cardiff Council and Transport for Wales. You'll know that Welsh Government has repeatedly called on the UK Government to address the historic underinvestment in rail infrastructure in all parts of Wales. As a Government, we are very happy to be continuing to work with Transport for Wales. Just last Thursday, in my role as Minister for north Wales, I was very happy to launch the first of the new class 197 trains in Llandudno, again supported by £80 million of Welsh Government funding, and these trains will be rolled out right across Wales over the next 18 months.
Rydych chi'n hollol gywir, dim ond y cam cyntaf yw'r cyllid, mewn gwirionedd, o uchelgais llinell cledrau croesi Caerdydd. Felly, fel Llywodraeth, byddwn ni'n parhau i weithio gyda Chyngor Caerdydd a Trafnidiaeth Cymru. Fe fyddwch chi'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r tanfuddsoddi hanesyddol yn seilwaith y rheilffyrdd ym mhob rhan o Gymru. Fel Llywodraeth, rydym ni'n hapus iawn i barhau i weithio gyda Trafnidiaeth Cymru. Ddydd Iau diwethaf, yn fy swydd fel Gweinidog dros ogledd Cymru, roeddwn yn hapus iawn i lansio'r cyntaf o drenau newydd dosbarth 197 yn Llandudno, unwaith eto gyda chefnogaeth £80 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru, a bydd y trenau hyn yn cael eu cyflwyno ledled Cymru dros y 18 mis nesaf.
Diolch i'r Trefnydd ar ran y Prif Weinidog.
Thank you, Trefnydd, on behalf of the First Minister.
Yr eitem nesaf fydd y cyhoeddiad busnes, a'r Trefnydd, unwaith eto, sy'n cyflwyno'r eitem yma. Lesley Griffiths.
The next item will be the business statement, and the Trefnydd, once again, will be presenting this item. Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Does dim newidiadau i'r busnes yr wythnos hon. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Trefnydd, last Friday was Holocaust Memorial Day, and it was my honour to be able to welcome to the Senedd last week, along with many other colleagues, Hedi Argent, who of course is a Holocaust survivor, to the Senedd, who shared her experiences with us. As you may well be aware, the Combat Antisemitism Movement's 2022 International Holocaust Remembrance Alliance working definition report has been published, and it looked at 1,116 entities, including 39 countries and 464 regional states and local government bodies. Here in the UK, it recorded that there were 150 reports of antisemitic incidents affecting Jewish students, academics, university staff and student bodies across the UK during 2021 and 2022. So, it's very alarming, Trefnydd, that there are universities here in Wales that are yet to adopt the IHRA working definition of antisemitism. Minister, I'd be very grateful for a statement from the Welsh Government Minister responsible for education, to make it absolutely and abundantly clear that no university or other place of education in Wales should receive any further Welsh Government funding, any taxpayer funding whatsoever, unless they adopt the IHRA working definition. Will you confirm that a statement will be forthcoming?
Trefnydd, ddydd Gwener diwethaf oedd Diwrnod Cofio'r Holocost, ac roedd yn anrhydedd i mi gael croesawu i'r Senedd yr wythnos diwethaf, ynghyd â llawer o gyd-Aelodau eraill, Hedi Argent, sydd wrth gwrs yn oroeswr yr Holocost, a rannodd ei phrofiadau â ni. Fel y mae'n ddigon posibl eich bod yn ymwybodol, cyhoeddwyd adroddiad diffiniad gwaith Cynghrair Ryngwladol Cofio’r Holocost, IHRA, 2022 y mudiad Combat Antisemitism, ac edrychodd ar 1,116 o endidau, gan gynnwys 39 o wledydd a 464 o wladwriaethau rhanbarthol a chyrff llywodraeth leol. Yma yn y DU, cofnododd fod 150 adroddiad o ddigwyddiadau gwrthsemitiaeth yn effeithio ar fyfyrwyr Iddewig, academyddion, staff prifysgolion a chyrff myfyrwyr ar draws y DU yn ystod 2021 a 2022. Felly, mae'n frawychus iawn, Trefnydd, fod yna brifysgolion yma yng Nghymru sydd eto i fabwysiadu diffiniad gwaith yr IHRA o wrthsemitiaeth. Gweinidog, byddwn i'n ddiolchgar iawn am ddatganiad gan Weinidog Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am addysg, i'w gwneud yn gwbl, gwbl glir na ddylai unrhyw brifysgol neu le addysg arall yng Nghymru dderbyn unrhyw gyllid pellach gan Lywodraeth Cymru, unrhyw gyllid trethdalwyr o gwbl, oni bai eu bod yn mabwysiadu diffiniad gwaith yr IHRA. A fyddwch yn cadarnhau y bydd datganiad ar y ffordd?
Thank you. I'm sure many of us commemorated Holocaust Memorial Day. I was very fortunate to have the Minister for Social Justice in my constituency, and we attended an event together. On the point you raised, the Welsh Government has adopted the definition of IHRA as a working definition, as you're aware, and it is a matter for each university to then adopt it. I know that the Minister for Education and the Welsh Language has had those discussions with them.
Diolch. Rwy'n siŵr bod llawer ohonom wedi coffáu Diwrnod Cofio'r Holocost. Roeddwn i'n ffodus iawn i fod â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn fy etholaeth, ac fe aethom ni i ddigwyddiad gyda'n gilydd. Ar y pwynt a godwyd gennych, mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu diffiniad IHRA fel diffiniad gwaith, fel y gwyddoch chi, mater i bob prifysgol yw ei fabwysiadu wedyn. Gwn fod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg wedi cael y trafodaethau hynny gyda nhw.
I'd like a statement, please, outlining what urgent conversations have been held between the Welsh and UK Governments about the support available to desperate people who are unable to afford their energy bills. We're living in a time of obscene extremes. Last week, it was reported that oil giants like BP and Shell are making profits of £5,000 a second, at a time when millions are in misery, already unable to heat their homes, because staying alive has become a crisis. The cost of living is almost unmanageable. Climate Cymru warn that 0.5 million Welsh adults spent Christmas in Dickensian conditions, in cold, damp homes, and UK Government support payments are due to end in two months' time. So, can a statement outline how the Welsh Government will put pressure on the Westminster Government to extend support for households, support for businesses, and to urge them to change this dreadful system that rewards rich companies and leaves the poorest people to freeze?
Hoffwn gael datganiad, os gwelwch yn dda, yn amlinellu pa sgyrsiau brys sydd wedi eu cynnal rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU am y cymorth sydd ar gael i bobl mewn anobaith sy'n methu fforddio eu biliau ynni. Rydym ni'n byw mewn cyfnod o eithafion anfoesol. Yr wythnos diwethaf, adroddwyd bod cewri olew fel BP a Shell yn gwneud elw o £5,000 yr eiliad, ar adeg pan fo miliynau mewn diflastod, eisoes yn methu â chynhesu eu cartrefi, oherwydd bod aros yn fyw wedi dod yn argyfwng. Mae costau byw bron yn amhosib eu rheoli. Mae Climate Cymru yn rhybuddio bod 0.5 miliwn o oedolion Cymru wedi treulio'r Nadolig dan amodau Dickensaidd, mewn cartrefi oer, llaith, ac mae disgwyl i daliadau cymorth Llywodraeth y DU ddod i ben ymhen deufis. Felly, all datganiad amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi pwysau ar Lywodraeth San Steffan i estyn cefnogaeth i aelwydydd, cefnogaeth i fusnesau, a'u hannog i newid y system ofnadwy hon sy'n gwobrwyo cwmnïau cyfoethog ac yn gadael i'r bobl dlotaf rewi?
Thank you. The Minister for Social Justice is already doing just that. I know she's written to the UK Government today, to Grant Shapps, making that point. The Minister will share that letter with us, and hopefully when she does get a response she will also share that letter with Members.
Diolch. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol eisoes yn gwneud hynny. Rwy'n gwybod ei bod hi wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU heddiw, i Grant Shapps, gan wneud y pwynt hwnnw. Bydd y Gweinidog yn rhannu'r llythyr hwnnw gyda ni, a gobeithio pan fydd hi'n cael ymateb bydd hi hefyd yn rhannu'r llythyr hwnnw gydag Aelodau.
Carrying on the energy theme, I'm requesting a Government statement on progress being made by the Welsh Government on ending standing charges on days when no energy is used. When people have their first hot meal for days, which is likely to be a tin of soup, and find they have used up to a quarter of their energy credit, to me this is fundamentally wrong. I would add the word 'cruel' as well. Whilst opposed in principle to standing charges, which hit the poorest hardest, as a first step it is imperative that standing charges are not made on days when no energy is used.
I would also like to ask for a Government statement on the future of papurau bro in Wales. These are Welsh language, local, community newspapers produced by volunteers and generally published monthly. In Swansea, we have Wilia, which is very good, and which has now gone online only. It provides a valuable opportunity to keep up with what is happening in Welsh-medium schools, the local Welsh societies, and Welsh-medium chapels. I'm asking for a Government plan for the continuation of these vital resources.
Gan barhau â'r thema ynni, rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar gynnydd sy'n cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru ynghylch dod â thaliadau sefydlog i ben ar ddiwrnodau pan nad yw ynni'n cael ei ddefnyddio. Pan fo pobl yn bwyta eu pryd poeth cyntaf ers dyddiau, sy'n debygol o fod yn dun o gawl, a chanfod eu bod wedi defnyddio hyd at chwarter eu credyd ynni, i mi mae hyn yn sylfaenol anghywir. Byddwn i'n ychwanegu'r gair 'creulon' hefyd. Gan wrthwynebu, mewn egwyddor, daliadau sefydlog, sy'n taro'r tlotaf galetaf, fel cam cyntaf mae'n hanfodol nad yw taliadau sefydlog yn cael eu gwneud ar ddyddiau pan nad oes ynni'n cael ei ddefnyddio.
Hoffwn hefyd ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar ddyfodol papurau bro yng Nghymru. Papurau newydd Cymraeg, lleol, cymunedol yw'r rhain a gynhyrchir gan wirfoddolwyr ac a gyhoeddir yn gyffredinol yn fisol. Yn Abertawe, mae gennym ni Wilia, sy'n dda iawn, ac sydd bellach ar-lein yn unig. Mae'n rhoi cyfle gwerthfawr i wybod y diweddaraf am yr hyn sy'n digwydd mewn ysgolion Cymraeg, y cymdeithasau Cymraeg lleol, a chapeli Cymraeg. Rwy'n gofyn am gynllun gan y Llywodraeth ar gyfer parhau â'r adnoddau hanfodol hyn.
Thank you. Well, I'm sure you won't be surprised to hear that the Minister for Social Justice absolutely agrees with you on the substantive issue you raise. I know she's had several meetings with energy companies and also with Ofgem. I think the last time we met Ofgem was yesterday, where she raised this issue with them. We believe there should be no standing charges for prepayment customers. They're a real injustice for prepayment customers.
With regard to your second question, papurau bro are absolutely unique sources here in Wales for our Welsh language community-based news. We're very grateful for the work of many volunteers who work very hard to ensure that they're published each month. I think it's fair to say that COVID-19 posed a real threat to them. Many did continue to be published and some adapted to being published online, as you referred to. I know the Minister for Education and the Welsh Language last week announced a one-off inflationary support for Welsh language grant-funded organisations, and the network of papurau bro will receive an additional £6,000.
Diolch. Wel, rwy'n siŵr na fyddwch yn synnu o glywed bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn cytuno'n llwyr â chi ar y mater sylweddol rydych chi'n ei godi. Rwy'n gwybod ei bod hi wedi cael sawl cyfarfod gyda chwmnïau ynni a hefyd gydag Ofgem. Rwy'n credu mai'r tro diwethaf i ni gwrdd ag Ofgem oedd ddoe, pryd y cododd y mater hwn gyda nhw. Rydym yn credu na ddylai fod unrhyw daliadau sefydlog ar gyfer cwsmeriaid sy'n rhagdalu. Maen nhw'n gwneud cam go iawn â chwsmeriaid sy'n rhagdalu.
O ran eich ail gwestiwn, mae papurau bro yn ffynonellau cwbl unigryw yma yng Nghymru ar gyfer ein newyddion yn y gymuned Gymraeg. Rydym yn ddiolchgar iawn am waith nifer o wirfoddolwyr sy'n gweithio'n galed iawn i sicrhau eu bod yn cael eu cyhoeddi bob mis. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod COVID-19 wedi bod yn fygythiad gwirioneddol iddyn nhw. Roedd nifer ohonyn nhw'n parhau i gael eu cyhoeddi ac addasodd rhai ar gyfer eu cyhoeddi ar-lein, fel y cyfeirioch chi ato. Rwy'n gwybod yr wythnos diwethaf cyhoeddodd Gweinidog y Gymraeg ac Addysg gymorth chwyddiant un tro i sefydliadau sy'n cael eu hariannu gan grantiau Cymraeg, a bydd y rhwydwaith o bapurau bro yn cael £6,000 ychwanegol.
Minister, today I'd like to ask for two statements, please. First, can I ask for a statement from the Minister for Health and Social Services about the frequency of inspection and maintenance of electrical equipment in hospitals across Wales? Last Wednesday, as I'm sure you're aware, a fire caused the Royal Gwent Hospital to be evacuated and a number of out-patient appointments to be cancelled, causing much disruption and inconvenience to patients and staff alike. So, can I please have a statement from the Minister about whether the current inspection regime and maintenance of electrical equipment in our hospitals are adequate to try to avoid such events happening in the future?
Secondly, can we have a statement from the Deputy Minister for Climate Change about the introduction of the much-heralded road tolling and congestion charges in Wales? Motorists in Wales were rightly furious when they discovered these plans were set out in the Welsh Government's transport delivery plan, and residents and commuters in Cardiff would have been further dismayed to hear a Labour Senedd Member saying in this Chamber two weeks ago that she was happy that it was increasingly difficult for people to bring their cars into the city centre and then call for a significant rise in the cost of city-centre parking. So, can we have a statement from the Deputy Minister outlining his plans to further punish motorists in an attempt to force them off the roads and to use inconvenient and unreliable public transport, where it exists? Thank you.
Gweinidog, heddiw hoffwn ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch pa mor aml maen nhw'n archwilio a chynnal a chadw cyfarpar trydanol mewn ysbytai ledled Cymru? Ddydd Mercher diwethaf, fel rwy'n siŵr eich bod yn gwybod, oherwydd tân roedd rhaid gwacáu Ysbyty Brenhinol Gwent a chanslo nifer o apwyntiadau cleifion allanol, gan achosi amhariad ac anghyfleustra sylweddol i gleifion a staff fel ei gilydd. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog ynglŷn â pha un a yw'r drefn arolygu bresennol a'r gwaith cynnal a chadw offer trydanol yn ein hysbytai yn ddigonol i osgoi digwyddiadau o'r fath yn y dyfodol?
Yn ail, a gawn ni ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch cyflwyno tollau ffyrdd a thaliadau atal tagfeydd yng Nghymru y mae tipyn o sôn amdanyn nhw? Roedd modurwyr yng Nghymru yn gynddeiriog, a hynny'n briodol, pan wnaethant ddarganfod bod y cynlluniau hyn wedi'u nodi yng nghynllun cyflawni ar gyfer trafnidiaeth Llywodraeth Cymru, ac fe fyddai trigolion a chymudwyr yng Nghaerdydd wedi eu siomi ymhellach o glywed Aelod Llafur o'r Senedd yn dweud yn y Siambr hon bythefnos yn ôl ei bod hi'n fodlon ei bod hi'n gynyddol anodd i bobl ddod â'u ceir i ganol y ddinas ac yna galw am gynnydd sylweddol yng nghost parcio yng nghanol y ddinas. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog yn amlinellu ei gynlluniau i gosbi modurwyr ymhellach mewn ymgais i'w gorfodi oddi ar y ffyrdd ac i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus anghyfleus ac annibynadwy, lle mae'n bodoli? Diolch.
Well, I think your second request is an absolute 'no.' Certainly, the Deputy Minister is not going to come and talk about how he punishes car drivers or owners. The most important thing—I'm sure we all recognise this—is that we face up to the climate emergency that's not coming down the track, but is absolutely here now.
In relation to your first request, all health boards report on estates and facilities management every year. The Minister has the performance data on an annual basis. And I know, for instance, that there has been a backlog, I appreciate that, but that has more or less been caught up now. I'm sure she is aware of the incident you referred to and will ask her officials to ensure that the correct inspection time was adhered to.
Wel, rwy'n credu bod eich ail gais yn 'na' ar ei ben. Yn sicr, nid yw'r Dirprwy Weinidog yn mynd i ddod i siarad ynghylch sut mae'n cosbi gyrwyr neu berchnogion ceir. Y peth pwysicaf—rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn cydnabod hyn—yw ein bod ni'n wynebu'r argyfwng hinsawdd nad yw ar y ffordd ond sydd yma nawr.
O ran eich cais cyntaf, mae pob bwrdd iechyd yn adrodd ar ystadau a rheoli cyfleusterau bob blwyddyn. Mae'r Gweinidog yn cael y data perfformiad yn flynyddol. Ac rwy'n gwybod, er enghraifft, fod ôl-groniad wedi bod, rwy'n gwerthfawrogi hynny, ond mae hwnnw fwy neu lai wedi ei ddatrys nawr. Rwy'n siŵr ei bod hi'n ymwybodol o'r digwyddiad y cyfeirioch chi ato a bydd yn gofyn i'w swyddogion sicrhau y cedwir at yr amser arolygu cywir.
If I could continue on what is a national scandal and my campaign to end that national scandal of the forced installation of prepayment meters, Trefnydd, you'll be aware that, out of 500,000 warrants applied for through the courts, just 72 were refused. It seems to me that something is clearly wrong there and is unjust there. Over a week ago now, Grant Shapps recognised that this information was extremely concerning. He wrote to the energy suppliers, but he's yet to do anything meaningful. That's in stark contrast to the Minister for Social Justice, who has shown real leadership on this issue. Could I ask for some more investigative work from the Welsh Government and then a statement on the back of that, firstly on the worrying scale of warrants being issued, particularly in the Swansea courts, where tens of thousands of warrants are seemingly being linked to just one particular debt collection agent engaged by numerous energy suppliers, and then, secondly, on the level of debt that is triggering a warrant application and whether that's becoming lower? This is a real national scandal and we need to put an end to this now.
Os caf i barhau ar yr hyn sy'n sgandal cenedlaethol a fy ymgyrch i ddod â'r sgandal cenedlaethol hwnnw i ben, sef gorfodi mesuryddion rhagdalu ar bobl, Trefnydd, byddwch yn ymwybodol, allan o 500,000 o warantau y gwnaethpwyd ceisiadau amdanyn nhw drwy'r llysoedd, mai dim ond 72 a wrthodwyd. Mae'n ymddangos i mi fod rhywbeth amlwg o'i le ac yn anghyfiawn. Dros wythnos yn ôl bellach, roedd Grant Shapps yn cydnabod bod yr wybodaeth hon yn peri pryder mawr. Ysgrifennodd at y cyflenwyr ynni, ond mae eto i wneud unrhyw beth ystyrlon. Mae hynny'n gwbl groes i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, sydd wedi dangos arweiniad go iawn ar y mater hwn. A gaf i ofyn am ychydig mwy o waith ymchwilio gan Lywodraeth Cymru ac yna am ddatganiad yn sgil hynny, yn gyntaf ar faint o warantau sy'n cael eu cyhoeddi, sy'n peri pryder, yn enwedig yn llysoedd Abertawe, lle mae'n ymddangos bod degau o filoedd o warantau yn gysylltiedig ag un asiant casglu dyledion penodol a hurir gan nifer o gyflenwyr ynni, ac yna, yn ail, ar lefel y ddyled sy'n sbarduno cais am warant ac a yw honno'n mynd yn is? Mae hwn yn sgandal cenedlaethol go iawn ac mae angen i ni roi diwedd ar hyn nawr.
Thank you, and I quite agree with you. This is a very important issue, and obviously the Minister for Social Justice, as you said, has shown real leadership in relation to this. I mentioned in an earlier answer that she met with Ofgem just yesterday—I think you've met them several times before—as well as with energy suppliers, to really express her grave concerns surrounding the large volume of court warrants that have been issued from magistrates' courts. The Minister also wrote to the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy expressing these concerns. There's a real safety and a social justice risk here to vulnerable households, including those with medical conditions. They're being forced onto prepayment meters against their will, or even their knowledge. The system is currently failing vulnerable people in our society, and I know the Minister has absolutely urged the UK Government to end the abhorrent practice of forced installation of prepayment meters, and strengthen the rules and obligations of suppliers to ensure they support rather than punish their customers. At the Ofgem meeting yesterday, the Minister really questioned whether they have the sufficient powers and interventions to safeguard our householders here in Wales and whether the regulations do go far enough to protect households. I understand Ofgem are proposing to formally review the policy around prepayment meters later this year and will have discussions with consumer groups and industry on proposed amendments. Obviously, the Minister and her officials will continue to engage with them.
Diolch, ac rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Mae hwn yn fater pwysig iawn, ac yn amlwg mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, fel y dywedoch chi, wedi dangos arweiniad go iawn mewn cysylltiad â hyn. Soniais mewn ateb cynharach iddi gyfarfod ag Ofgem ddoe—rwy'n credu eich bod wedi eu cyfarfod sawl gwaith o'r blaen—yn ogystal â chyflenwyr ynni, i wir fynegi ei phryderon difrifol ynghylch y nifer fawr o warantau llys sydd wedi'u cyhoeddi o lysoedd ynadon. Ysgrifennodd y Gweinidog hefyd at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn mynegi'r pryderon hyn. Mae yna wir berygl ynghylch diogelwch a chyfiawnder cymdeithasol i aelwydydd sy'n agored i niwed, gan gynnwys y rhai sydd ag aelodau â chyflyrau meddygol. Maen nhw'n cael eu gorfodi i gael mesuryddion rhagdalu yn erbyn eu hewyllys, neu hyd yn oed heb iddyn nhw wybod. Mae'r system yn esgeuluso pobl agored i niwed yn ein cymdeithas ar hyn o bryd, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi annog Llywodraeth y DU i roi diwedd ar yr arfer ffiaidd o orfodi gosod mesuryddion rhagdalu, a chryfhau rheolau a rhwymedigaethau cyflenwyr i sicrhau eu bod yn cefnogi yn hytrach na chosbi eu cwsmeriaid. Yng nghyfarfod Ofgem ddoe, cwestiynodd y Gweinidog mewn gwirionedd a oes ganddyn nhw'r pwerau a'r ymyraethau digonol i ddiogelu ein deiliaid tai yma yng Nghymru ac a yw'r rheoliadau'n mynd yn ddigon pell i ddiogelu aelwydydd. Rwy'n deall bod Ofgem yn cynnig adolygu'r polisi ynghylch mesuryddion rhagdalu yn ffurfiol yn ddiweddarach eleni a bydd yn cael trafodaethau gyda grwpiau defnyddwyr a diwydiant ar welliannau arfaethedig. Yn amlwg, bydd y Gweinidog a'i swyddogion yn parhau i ymgysylltu â nhw.
Could I ask for a statement from the Minister for Finance and Local Government this afternoon on the condition of rural roads in Denbighshire? I've been contacted by local people in the county concerned by the increasing amount of potholes and deep crevices causing many headaches for road users and farm traffic, and some being described as being from the third world. In the previous cabinet, they put aside £4 million specifically for improving roads in Denbighshire, and now the current cabinet are saying it's not enough. So, how do we win here, Trefnydd? Can I, therefore, request a statement from the Welsh Government on the advice you can give to Denbighshire leaders on how to reprioritise their spending, or indeed provide additional funding so that my constituents can get around safely?
A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol y prynhawn yma ar gyflwr ffyrdd gwledig yn sir Ddinbych? Mae pobl leol yn y sir wedi cysylltu â mi sy'n poeni am y cynnydd yn y tyllau yn y ffordd a'r holltau dwfn sy'n achosi llawer o gur pen i ddefnyddwyr y ffordd a thraffig fferm, a rhai yn cael eu disgrifio fel rhai o'r trydydd byd. Yn y cabinet blaenorol, fe wnaethon nhw roi £4 miliwn o'r neilltu yn benodol ar gyfer gwella ffyrdd yn sir Ddinbych, a nawr mae'r cabinet presennol yn dweud nad yw'n ddigon. Felly, sut ydym ni'n ennill yma, Trefnydd? A gaf i, felly, ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru am y cyngor y gallwch chi ei roi i arweinwyr sir Ddinbych ar sut i ail-flaenoriaethu eu gwariant, neu yn wir ddarparu cyllid ychwanegol fel bod fy etholwyr yn gallu teithio o amgylch y lle yn ddiogel?
Once again, the Member asks me for a statement on an area, really, that—. It's not our role to tell Denbighshire council how to repair their potholes or how to reprioritise their budget; that's for them. They answer to the local population, and it absolutely is a matter for them.
Unwaith eto, mae'r Aelod yn gofyn i mi am ddatganiad ar ardal, mewn gwirionedd, mae hynny—. Nid ein rôl ni yw dweud wrth Gyngor Sir Ddinbych sut i atgyweirio eu tyllau yn y ffordd na sut mae ail-flaenoriaethu ei gyllideb; eu cyfrifoldeb nhw yw hynny. Maen nhw'n ateb i'r boblogaeth leol, ac mae'n fater iddyn nhw yn llwyr.
Ac yn olaf, Jenny Rathbone.
And finally, Jenny Rathbone.
Thank you. Following the budget scrutiny that took place in the Equality and Social Justice Committee, I wrote to the Minister for Social Justice to ask how much of the capital allocation for the Gypsy and Traveller sites—£3.7 million in this current financial year—had been spent. Unfortunately, the Minister has responded that none of it has been spent, and none is forecast to be spent before 31 March. I wish to raise this because this means that no local authority has seen fit to invest in the much-needed Traveller sites this year, even though the Police, Crime, Sentencing and Courts Act 2022 now criminalises anyone who stops at an unregistered site. This is completely unacceptable for this vulnerable community, and I want to request a statement on what the Welsh Government plans to do about such a significant issue for a vulnerable and marginalised community.
Diolch. Yn dilyn y craffu ar y gyllideb a gynhaliwyd yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, ysgrifennais at y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol i ofyn faint o'r dyraniad cyfalaf ar gyfer safleoedd Sipsiwn a Theithwyr—£3.7 miliwn yn y flwyddyn ariannol bresennol hon—oedd wedi'i wario. Yn anffodus, mae'r Gweinidog wedi ymateb nad oes dim ohono wedi'i wario, ac ni ragwelir y bydd dim ohono'n cael ei wario cyn 31 Mawrth. Hoffwn godi hyn oherwydd mae hyn yn golygu nad oes yr un awdurdod lleol wedi gweld yn dda i fuddsoddi yn y safleoedd Teithwyr y mae mawr eu hangen eleni, er bod Deddf yr Heddlu, Trosedd, Dedfrydu a Llysoedd 2022 bellach yn ei gwneud yn drosedd i unrhyw un sy'n stopio ar safle nad yw wedi ei gofrestru. Mae hyn yn gwbl annerbyniol i'r gymuned fregus hon, ac rwyf eisiau gofyn am ddatganiad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud am fater mor arwyddocaol i gymuned fregus ac ymylol.
I understand the Minister for Social Justice is aware of your concerns and shares the view that there is a real need to maximise investment in new sites and improvements to existing sites. I understand the Minister's officials met residents at sites in north Wales at the end of last year, and that engagement is going on right across Wales over the coming months. I think the Minister would be happy to make a written statement setting out the steps being taken to make progress on this issue. I understand it was also discussed with local authority cabinet leads for equality today.
Rwy'n deall bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn ymwybodol o'ch pryderon ac yn rhannu'r farn bod gwir angen sicrhau'r buddsoddiad mwyaf posibl mewn safleoedd newydd a gwelliannau i safleoedd sy'n bodoli eisoes. Rwy'n deall bod swyddogion y Gweinidog wedi cwrdd â thrigolion ar safleoedd yn y gogledd ddiwedd y llynedd, a bod ymgysylltu'n mynd rhagddo ledled Cymru dros y misoedd nesaf. Rwy'n credu y byddai'r Gweinidog yn hapus i wneud datganiad ysgrifenedig yn nodi'r camau sy'n cael eu cymryd i wneud cynnydd ar y mater hwn. Rwy'n deall ei fod hefyd yn cael ei drafod gydag arweinwyr cabinet awdurdodau lleol am gydraddoldeb heddiw.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Eitem 3 yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Andrew R.T. Davies.
Item 3 is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Andrew R.T. Davies.
1. Pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i wella cadernid economaidd yng Nghanol De Cymru? OQ59046
1. What action is the Minister taking to improve economic resilience in South Wales Central? OQ59046
Our economic mission sets out our economic priorities and how we can help to make Wales a more resilient and prosperous nation. We are strengthening everyday sectors of the Welsh economy, together with a focus on supporting firms to innovate and diversify, speed up business decarbonisation, and invest in climate-resilient infrastructure.
Mae ein cenhadaeth economaidd yn amlinellu ein blaenoriaethau economaidd a sut y gallwn ni helpu i wneud Cymru yn genedl fwy cadarn a ffyniannus. Rydyn ni'n cryfhau sectorau bob dydd yn economi Cymru, ynghyd â phwyslais ar gefnogi cwmnïau i arloesi ac arallgyfeirio, cyflymu datgarboneiddio busnesau, a buddsoddi mewn seilwaith sy'n gallu gwrthsefyll yr hinsawdd.
South Wales Central, Minister, obviously hosts two enterprise zones—the one in the Vale of Glamorgan and the financial enterprise zone in the centre of Cardiff. They were set up by a previous Minister and have been a central plank of successive Governments here in Cardiff Bay as to employment opportunities and investment opportunities. What role, going forward, do the enterprise zones have in improving economic resilience, going forward with the vision that you have as the Minister? Are you able to update us as to the outcomes from the two enterprise zones that are located in South Wales Central, as to employment opportunities—increases that we might have seen—and inward investment monies that might have come because of these areas being created?
Mae'n amlwg bod Canol De Cymru, Gweinidog, yn gartref i ddau barth menter—un ym Mro Morgannwg a'r parth menter ariannol yng nghanol Caerdydd. Sefydlwyd nhw gan Weinidog blaenorol ac maen nhw wedi bod yn rhan ganolog o Lywodraethau olynol yma ym Mae Caerdydd o ran cyfleoedd gwaith a chyfleoedd i fuddsoddi. Pa rôl, wrth symud ymlaen, sydd gan y parthau menter o ran gwella cydnerthedd economaidd, wrth symud ymlaen â'r weledigaeth sydd gennych chi fel y Gweinidog? Ydych chi'n gallu ein diweddaru ni ynglŷn â'r canlyniadau o'r ddau barth menter sydd wedi'u lleoli yng Nghanol De Cymru, o ran cyfleoedd cyflogaeth—cynnydd y gallem ni fod wedi'i weld—ac arian mewnfuddsoddiad a allai fod wedi dod oherwydd creu yr ardaloedd hyn?
I can't give you figures off the top of my head for the two zones, but I'll be more than happy to respond to Members on both those points. But more broadly, if you look at Cardiff as an area, if you look at professional services, you have seen real growth and continued investment. I recently met a number of professional services firms with a UK and international footprint who already have a base here in the capital region and are looking to invest further. What we actually have been doing is reviewing the future role of enterprise zones, the ones that we will continue with, and, actually, how we work alongside our economic regions. We're looking to have shared areas of working together with those regions. And actually, there's the growth deal money—the UK Government have also invested into a part of that—in helping to have a range of sectors, where each region can look at what they can do and have significant growth in, and how the Welsh Government can work in partnership with them. But I'll certainly happily come back to you about the two enterprise zones that have existed in the Vale and here in Cardiff as well.
Ni allaf roi ffigyrau i chi oddi ar dop fy mhen ar gyfer y ddau barth, ond mi fyddaf i'n fwy na hapus i ymateb i Aelodau ar y ddau bwynt yna. Ond yn ehangach, os edrychwch chi ar Gaerdydd fel ardal, os edrychwch chi ar wasanaethau proffesiynol, rydych chi wedi gweld twf go iawn a buddsoddiad parhaus. Yn ddiweddar, cwrddais â nifer o gwmnïau gwasanaethau proffesiynol gydag ôl troed yn y DU ac yn rhyngwladol sydd eisoes â safle yma yn y brifddinas-ranbarth ac sy'n gobeithio buddsoddi ymhellach. Yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud mewn gwirionedd yw adolygu rôl parthau menter yn y dyfodol, y rhai y byddwn ni'n parhau â nhw, ac, mewn gwirionedd, sut rydym ni'n gweithio ochr yn ochr â'n rhanbarthau economaidd. Rydyn ni'n edrych i gael meysydd a rennir o gydweithio gyda'r rhanbarthau hynny. Ac mewn gwirionedd, mae arian y fargen dwf—mae Llywodraeth y DU hefyd wedi buddsoddi yn rhan o hynny—wrth helpu i gael ystod o sectorau, lle gall pob rhanbarth edrych ar yr hyn y gallant ei wneud a phrofi twf sylweddol ynddo, a sut y gall Llywodraeth Cymru weithio mewn partneriaeth â nhw. Ond bydda i'n sicr yn hapus iawn i ddod nôl atoch chi am y ddau barth menter sydd wedi bodoli yn y Fro ac yma yng Nghaerdydd hefyd.
Given reports that UK Government Ministers may relax rules for foreign students, to allow them to work more hours, does the Minister have any plans to discuss this with the UK Government, so that foreign students who want to work can help fill the labour shortage experienced by Cardiff's hospitality industry?
O ystyried adroddiadau y gall Gweinidogion Llywodraeth y DU lacio rheolau i fyfyrwyr tramor, er mwyn eu caniatáu i weithio mwy o oriau, a oes gan y Gweinidog unrhyw gynlluniau i drafod hyn gyda Llywodraeth y DU, fel y gall myfyrwyr tramor sydd eisiau gweithio helpu i lenwi'r prinder llafur a brofwyd gan ddiwydiant lletygarwch Caerdydd?
We haven't been notified directly by the UK Government that they will proceed with what's been briefed about the potential to relax the rules for foreign students to work more hours. However, I'd say that the starting point is that we really do value international students who come to Wales—they enrich campuses, classrooms and the communities that they live in, both economically and culturally. One of the things that I most enjoyed about going to university was actually meeting people from different parts of the world—it was part of the broader enrichment. But whilst some of those people will work in hospitality, actually, their economic value is much, much more than that. We're very fortunate that we manage to not just attract students to come here to study, but a number of them stay, they have job opportunities, and they certainly enrich a whole range of our economic sectors as well. I'm very pleased that this Government continues to support the international mobility of students, in particular through our Taith programme, but also projects like Global Wales. Myself and the Minister for Social Justice continue to maintain dialogue with our immigration advisers, and I continue to make the case for a more sensible approach to immigration more generally, because of the economic benefits it provides. I hope it'll provide an attack of common sense when it comes to international students, as opposed to some of the alternative briefing you might hear from the current occupant of the Home Office.
Nid ydym wedi cael gwybod yn uniongyrchol gan Lywodraeth y DU y byddant yn bwrw ymlaen â'r hyn sydd wedi'i friffio ynghylch y potensial o lacio'r rheolau i fyfyrwyr o dramor weithio mwy o oriau. Fodd bynnag, byddwn i'n dweud mai'r man cychwyn yw ein bod ni wir yn gwerthfawrogi myfyrwyr rhyngwladol sy'n dod i Gymru—maen nhw'n cyfoethogi campysau, ystafelloedd dosbarth a'r cymunedau maen nhw'n byw ynddyn nhw, yn economaidd ac yn ddiwylliannol. Un o'r pethau wnes i ei fwynhau fwyaf am fynd i'r brifysgol a dweud y gwir oedd cwrdd â phobl o wahanol rannau o'r byd—roedd yn rhan o'r cyfoethogi ehangach. Ond er y bydd rhai o'r bobl hynny'n gweithio ym maes lletygarwch, mewn gwirionedd, mae eu gwerth economaidd yn llawer, llawer mwy na hynny. Rydym ni'n ffodus iawn ein bod ni'n llwyddo nid yn unig i ddenu myfyrwyr i ddod yma i astudio, ond mae nifer ohonyn nhw'n aros, mae ganddyn nhw gyfleoedd gwaith, ac maen nhw'n sicr yn cyfoethogi ystod gyfan o'n sectorau economaidd hefyd. Rwy'n falch iawn bod y Llywodraeth hon yn parhau i gefnogi symudedd rhyngwladol myfyrwyr, yn benodol drwy ein rhaglen Taith, ond hefyd prosiectau fel Cymru Fyd-eang. Rwyf i a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn parhau i gynnal deialog gyda'n cynghorwyr mewnfudo, ac rwy'n parhau i ddadlau dros ddull mwy synhwyrol o fewnfudo'n fwy cyffredinol, oherwydd y buddion economaidd y mae'n eu darparu. Rwy'n gobeithio y bydd yn rhoi rhywfaint o synnwyr cyffredin o ran myfyrwyr rhyngwladol, yn hytrach na pheth o'r briff amgen y gallech chi ei glywed gan ddeiliad presennol y Swyddfa Gartref.
2. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y bydd penderfyniad Llywodraeth y DU i beidio â chefnogi prosiect Porth Wrecsam yn ei chael ar economi Cymru? OQ59032
2. What assessment has the Minister made of the impact that the UK Government's decision not to support the Wrexham Gateway project will have on the Welsh economy? OQ59032
We remain fully committed to delivering the social, environmental and economic benefits of the Wrexham Gateway project. We are having urgent discussions with our partners to assess the impact of the UK Government’s decision not to support the Gateway in the latest levelling-up round of funding, and to identify alternative ways of delivering the benefits that the Gateway project could and should provide.
Rydyn ni'n parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i gyflawni buddion cymdeithasol, amgylcheddol ac economaidd prosiect Porth Wrecsam. Rydym ni'n cynnal trafodaethau brys gyda'n partneriaid i asesu effaith penderfyniad Llywodraeth y DU i beidio â chefnogi'r Porth yn y rownd ariannu ffyniant bro ddiweddaraf, a nodi ffyrdd amgen o sicrhau'r manteision y gallai prosiect y Porth eu darparu ac y dylai eu darparu.
Thank you very much for that positive message for the people of Wrexham and the region. Wrexham AFC, of course, have been talking recently about a plan B, and the Welsh Government has already earmarked, I believe, £25 million to this project. Will you reaffirm the Welsh Government's commitment to delivering the Wrexham Gateway project in full, and commit to engaging with the club and other project stakeholders to help develop plan B and ensure that this project comes to fruition for the people of Wrexham?
Diolch yn fawr iawn i chi am y neges gadarnhaol honno i bobl Wrecsam a'r rhanbarth. Mae Clwb Pêl-droed Wrecsam, wrth gwrs, wedi bod yn sôn yn ddiweddar am gynllun B, ac mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi clustnodi, rwy'n credu, £25 miliwn i'r prosiect hwn. A fyddwch chi'n ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflawni prosiect Porth Wrecsam yn llawn, ac ymrwymo i ymgysylltu â'r clwb a rhanddeiliaid eraill y prosiect i helpu i ddatblygu Cynllun B a sicrhau bod y prosiect hwn yn dwyn ffrwyth i bobl Wrecsam?
The allocation that we've already provided in 2021, the £25 million you mentioned, is still available. My officers met with the Wrexham Gateway partnership last week, following the announcement that the levelling-up funding bid had been rejected. Of course, it's disappointing that Wrexham and Flintshire didn't receive anything from the levelling-up bids. There are a range of projects that you couldn't say amount to levelling-up, like a £45 million road congestion scheme in Dover—that has nothing to do with levelling-up—or the £19 million that somehow found its way to the Prime Minister's very wealthy rural constituency. We will carry on working with the Wrexham Gateway project, with our partners, to look at alternative funding options—as you say, a plan B—and that will of course include discussions with the football club. I'll be happy to update the constituency Member on those discussions as they progress.
Mae'r dyraniad yr ydym ni eisoes wedi'i ddarparu yn 2021, y £25 miliwn y gwnaethoch chi ei grybwyll, ar gael o hyd. Fe wnaeth fy swyddogion gyfarfod gyda phartneriaeth Porth Wrecsam yr wythnos ddiwethaf, yn dilyn y cyhoeddiad fod y cais am gyllid ffyniant bro wedi ei wrthod. Wrth gwrs, mae'n siomedig na chafodd Wrecsam a sir y Fflint unrhyw beth yn sgil y ceisiadau ffyniant bro. Mae amrywiaeth o brosiectau na allech chi ddweud sy'n cyfateb i ffyniant bro, fel cynllun tagfeydd ffyrdd gwerth £45 miliwn yn Dover—nid oes gan hynny unrhyw beth i'w wneud â ffyniant bro—neu'r £19 miliwn a ddaeth o hyd i'w ffordd i etholaeth wledig gyfoethog iawn y Prif Weinidog. Byddwn ni'n parhau i weithio gyda phrosiect Porth Wrecsam, gyda'n partneriaid, i edrych ar opsiynau ariannu amgen—fel y dywedwch chi, cynllun B—a bydd hynny wrth gwrs yn cynnwys trafodaethau gyda'r clwb pêl-droed. Byddaf yn hapus i ddiweddaru Aelod yr etholaeth ar y trafodaethau hynny wrth iddyn nhw symud ymlaen.
Thank you, Ken Skates, for submitting this important question here today. I certainly share some disappointment regarding decisions not to be able to support the bid for the levelling-up funding for the Wrexham Gateway project. But I'm pleased to hear the Minister's positive response in terms of the ongoing discussions with the Wrexham Gateway partnership, and that engagement with the football club in Wrexham, to see that important project become a success for the city of Wrexham. I'm also pleased to note that Wales received over £200 million worth of levelling-up funding, supporting projects up and down Wales, with nearly £50 million of that in my region of North Wales. I'm also pleased to see that Wales received the highest amount of money per capita, compared to the rest of Great Britain, through the levelling-up funding. I'm also pleased to see that Wrexham, through the shared prosperity fund, received £22.5 million, as well as being very much engaged with the growth deal in north Wales as well. In light of all that, Minister, and in light of all the positivity that we can see in Wrexham and the opportunities that are ahead for us in Wrexham, what specific plans do you have to ensure that Wrexham is able to grasp hold of those opportunities over the coming years, to make sure that Wrexham is able to be the economic powerhouse that it is?
Diolch, Ken Skates, am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn yma heddiw. Rwy'n sicr yn rhannu rhywfaint o siom ynghylch penderfyniadau i beidio â gallu cefnogi'r cais am gyllid ffyniant bro ar gyfer prosiect Porth Wrecsam. Ond rwy'n falch o glywed ymateb cadarnhaol y Gweinidog o ran y trafodaethau parhaus gyda phartneriaeth Porth Wrecsam, a'r ymgysylltu hwnnw gyda'r clwb pêl-droed yn Wrecsam, i weld y prosiect pwysig hwnnw yn dod yn llwyddiant i ddinas Wrecsam. Rwy'n falch hefyd o nodi bod Cymru wedi cael gwerth dros £200 miliwn o gyllid ffyniant bro, yn cefnogi prosiectau ar hyd a lled Cymru, gyda bron i £50 miliwn o hynny yn fy rhanbarth i, Gogledd Cymru. Rydw i hefyd yn falch o weld mai Cymru gafodd y swm uchaf o arian y pen, o'i gymharu â gweddill Prydain Fawr, trwy'r cyllid ffyniant bro. Rwy'n falch hefyd o weld bod Wrecsam, drwy'r gronfa ffyniant a rennir, wedi derbyn £22.5 miliwn, yn ogystal â denu diddordeb mawr o'r fargen dwf yn y gogledd hefyd. Yng ngoleuni hynny i gyd, Gweinidog, ac yn sgil yr holl bositifrwydd y gallwn ni ei weld yn Wrecsam a'r cyfleoedd sydd o'n blaenau yn Wrecsam, pa gynlluniau penodol sydd gennych chi i sicrhau bod Wrecsam yn gallu cydio yn y cyfleoedd hynny dros y blynyddoedd nesaf, i wneud yn siŵr bod Wrecsam yn gallu bod y pwerdy economaidd y dylai fod?
We continue to work constructively with representatives for Wrexham. That's why we continue to engage in both the Wrexham Gateway project and indeed the shared discussions taking place on the broader Mersey Dee Alliance as well. I won't join the Member in celebrating the levelling-up fund round 2. There was an extraordinary delay in projects. The Member might want to consider whether celebrating and asking others to join in celebrating the levelling-up fund outcomes is really appropriate when you consider that Wales got 10 per cent of the last funding round. In contrast, we used to receive 22 per cent of the UK's allocation of previous EU structural fund programmes. We are still being short-changed and the way that replacement moneys are being allocated is a direct breach of very clear repeated manifesto pledges that Wales would not lose out by a single penny. The Conservatives really need to decide whether they want to celebrate Wales getting less or join the campaign for Wales to get its fair share, because the levelling-up fund is doing anything but that.
Rydyn ni'n parhau i weithio'n adeiladol gyda chynrychiolwyr Wrecsam. Dyna pam ein bod ni'n parhau i ymwneud â phrosiect Porth Wrecsam ac yn wir y trafodaethau a rennir sy'n digwydd ar y Gynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy ehangach hefyd. Ni wnaf ymuno â'r Aelod i ddathlu rownd 2 y Gronfa Ffyniant Bro. Roedd oedi eithriadol mewn prosiectau. Efallai y bydd yr Aelod yn dymuno ystyried a yw dathlu a gofyn i eraill ymuno i ddathlu canlyniadau'r gronfa ffyniant bro yn wirioneddol briodol pan fyddwch chi'n ystyried bod Cymru wedi cael 10 y cant o'r rownd ariannu ddiwethaf. Ar y llaw arall, roeddem ni'n arfer derbyn 22 y cant o ddyraniad y DU o raglenni cronfa strwythurol flaenorol yr UE. Rydym ni'n dal i gael cam, ac mae'r ffordd y mae arian newydd yn cael ei ddyrannu yn gwbl groes i addewidion maniffesto clir iawn a ailadroddwyd sy'n nodi na fyddai Cymru ar ei cholled o un geiniog. Mae gwir angen i'r Ceidwadwyr benderfynu a ydyn nhw am ddathlu bod Cymru yn cael llai neu ymuno â'r ymgyrch dros sicrhau bod Cymru yn cael ei chyfran deg, oherwydd mae'r gronfa ffyniant bro yn gwneud unrhyw beth ond hynny.
Galwaf nawr ar lefarwyr y pleidiau i holi'r Gweinidog. Yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
I now call on the party spokespeople to question the Minister. First, the Conservatives' spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Minister, at the start of this month, you announced that you'd be launching a refreshed manufacturing action plan setting out the Welsh Government's ambitions for the manufacturing sector. Can you confirm when that action plan will be published?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, ddechrau'r mis, fe wnaethoch chi gyhoeddi y byddech chi'n lansio cynllun gweithredu gweithgynhyrchu wedi'i adnewyddu sy'n nodi uchelgeisiau Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector gweithgynhyrchu. Allwch chi gadarnhau pryd y bydd y cynllun gweithredu hwnnw'n cael ei gyhoeddi?
I'm having a range of stakeholder engagements within the next couple of months with businesses in the area. We've undertaken a review of the previous manufacturing action plan. We've shared a consultation with businesses around that. I look forward to taking part directly with business representatives over the next two months. Then, I will be more than happy to launch that and take questions from Members, either in this place or, indeed, in the committee that the Member chairs.
Rwy'n cael amrywiaeth o sesiynau ymgysylltu â rhanddeiliaid o fewn y misoedd nesaf gyda busnesau yn yr ardal. Rydym ni wedi cynnal adolygiad o'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu blaenorol. Rydym ni wedi rhannu ymgynghoriad â busnesau yn ymwneud â hynny. Rwy'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn uniongyrchol gyda chynrychiolwyr busnes dros y deufis nesaf. Yna, byddaf yn fwy na pharod i lansio hynny a chymryd cwestiynau gan Aelodau, naill ai yn y fan hyn neu, yn wir, yn y pwyllgor mae'r Aelod yn ei gadeirio.
It seems to me that the Minister doesn't know when he is going to launch this refresh, but I hope very much that it will be very, very soon.
A key part of the current manufacturing action plan is building supply chain resilience. Of course, the Welsh Government could use the levers it has to reform the planning system in order to strengthen and develop our supply chain. One of the points highlighted in the current plan is to ensure the needs of manufacturing are taken into account when planning the delivery of business premises, for example. So, can you tell us whether the Welsh Government has met this objective, and can you also tell us what further action you intend to take to reform the planning system in order to support business development in Wales?
Mae'n ymddangos i mi nad yw'r Gweinidog yn gwybod pryd y bydd yn lansio'r adnewyddiad hwn, ond rwy'n gobeithio'n fawr y bydd yn fuan iawn, iawn.
Rhan allweddol o'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu presennol yw adeiladu cydnerthedd y gadwyn gyflenwi. Wrth gwrs, gallai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r pwerau sydd ganddi i ddiwygio'r system gynllunio er mwyn cryfhau a datblygu ein cadwyn gyflenwi. Un o'r pwyntiau sy'n cael eu hamlygu yn y cynllun presennol yw sicrhau bod anghenion gweithgynhyrchu yn cael eu hystyried wrth gynllunio darparu adeiladau busnes, er enghraifft. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym ni a yw Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd yr amcan hwn, ac a wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni pa gamau pellach rydych chi'n bwriadu eu cymryd i ddiwygio'r system gynllunio er mwyn cefnogi datblygu busnes yng Nghymru?
There are two things, I would say. The first is that I've given an indication of where we are in refreshing the plan, and it's not very far away at all. The idea that I don't have any idea is a misrepresentation—I'm sure, innocently—of the answer that I gave the Member. Actually, this morning, I was able to visit a manufacturing business in Pontypool with the leader of Torfaen, who was celebrating his birthday today. He had the privilege of spending some time with me in doing so in my colleague the Member for Torfaen's constituency. We were looking there at a successful manufacturing business, nearly 10 years in operation, what it's done to improve what it's doing and how it's actually worked with the local authority as well as the Welsh Government to go through a range of planning conditions to improve its business environment. You'll know that I'm not the planning Minister, but it is something that we do consider. The way that 'Planning Policy Wales' interacts with the manufacturing strategy and a range of other things are key considerations for us. So, when we launch the manufacturing action plan, you can expect us to have taken account of all those interactions. But I won't pretend for the purposes of these questions that I'm also the planning Minister, as the Member knows I'm not.
Mae dau beth, fe fyddwn i'n dweud. Y cyntaf yw fy mod i wedi rhoi arwydd o ble rydyn ni o ran adnewyddu'r cynllun, ac nid yw'n bell iawn o gwbl. Mae'r syniad nad oes gen i unrhyw syniad yn gamliwiad—rwy'n siŵr, yn ddiniwed—o'r ateb a roddais i'r Aelod. Mewn gwirionedd, y bore yma, fe wnes i ymweld â busnes gweithgynhyrchu ym Mhont-y-pŵl gydag arweinydd Torfaen, oedd yn dathlu ei ben-blwydd heddiw. Cafodd y fraint o dreulio peth amser gyda mi wrth wneud hynny yn etholaeth fy nghyd-Aelod, yr Aelod dros Torfaen. Roeddem ni'n edrych yno ar fusnes gweithgynhyrchu llwyddiannus, yn weithredol am bron i 10 mlynedd, yr hyn y mae wedi'i wneud i wella'r hyn mae'n ei wneud a sut mae wir wedi gweithio gyda'r awdurdod lleol, yn ogystal â Llywodraeth Cymru i fynd trwy ystod o amodau cynllunio i wella ei hamgylchedd busnes. Fe fyddwch chi'n gwybod nad fi yw'r Gweinidog cynllunio, ond mae'n rhywbeth rydyn ni'n ei ystyried. Mae'r ffordd mae 'Polisi Cynllunio Cymru' yn rhyngweithio â'r strategaeth weithgynhyrchu ac amryw o bethau eraill yn ystyriaethau allweddol i ni. Felly, pan fyddwn ni'n lansio'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu, gallwch ddisgwyl i ni fod wedi ystyried yr holl ryngweithio hynny. Ond ni fyddaf yn esgus at ddibenion y cwestiynau yma mai fi yw'r Gweinidog cynllunio hefyd, gan fod yr Aelod yn gwybod nad ydw i.
As I said, I look forward to that refresh as soon as possible. Minister, it's crucial that the Welsh Government is using the levers that it has to help support our manufacturing sector, and a refresh of that action plan, of course, is a welcome start. Earlier this month, Steve Dalton, the former managing director of Bridgend's Sony factory, rightly said that there was a future for Welsh manufacturing if there was innovation, development of green technologies and a focus on global markets. Of course, key to that is skills development and investment in research and development. The current plan states that a more co-ordinated approach is needed to help produce a pipeline of talent, and regional skills partnerships should be playing an important role in ensuring that Wales is developing the skills base it needs for the future. Therefore, moving forward, Minister, can you tell us how the Welsh Government's draft budget prioritises manufacturing, by confirming that there will be additional resources to support the sector? And can you tell us what specific actions the Welsh Government has introduced to ensure that the sector has the skills it needs for the future?
Fel y dywedais i, rwy'n edrych ymlaen at yr adnewyddiad hwnnw cyn gynted â phosibl. Gweinidog, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r pwerau sydd ganddi i helpu i gefnogi ein sector gweithgynhyrchu, ac mae adnewyddu'r cynllun gweithredu hwnnw, wrth gwrs, yn ddechrau i'w groesawu. Yn gynharach yn y mis, dywedodd Steve Dalton, cyn-reolwr gyfarwyddwr ffatri Sony Pen-y-bont ar Ogwr, fod yna ddyfodol i weithgynhyrchu yng Nghymru pe bai arloesi, datblygu technolegau gwyrdd a phwyslais ar farchnadoedd byd-eang. Wrth gwrs, yn allweddol i hynny y mae datblygu sgiliau a buddsoddi mewn ymchwil a datblygu. Mae'r cynllun presennol yn dweud bod angen dull mwy cydgysylltiedig i helpu i gynhyrchu llif o dalent, a dylai partneriaethau sgiliau rhanbarthol fod yn chwarae rhan bwysig wrth sicrhau bod Cymru'n datblygu'r sylfaen sgiliau sydd ei hangen arni ar gyfer y dyfodol. Felly, wrth symud ymlaen, Gweinidog, a wnewch chi roi gwybod i ni sut mae cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu gweithgynhyrchu, drwy gadarnhau y bydd yna adnoddau ychwanegol ar gael i gefnogi'r sector? Ac a wnewch chi ddweud wrthym ni pa gamau penodol mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyflwyno i sicrhau bod gan y sector y sgiliau mae eu hangen ar gyfer y dyfodol?
Well, there are a number of things that I agree with the Member on, but there's also a point of contest between us about the environment that we're operating in, of course. So, I agree—innovation and global markets are key to the success of a range of manufacturing businesses. I was with the Member for Ogmore at the Sony site in Pencoed last week, looking at—. They're celebrating 50 years, and they appreciate the relationship they've had with the Welsh Government, and the change in that plant's operation over time, not just for the Sony operation to continue, but it's about the other businesses that are on that site too. And, in fact, when it comes to exports from Wales, we've now reached and gone past the level of exports we had before the pandemic—the first part of the UK to recover in those terms. So, actually, we're doing relatively well compared to other parts of the UK.
The challenge is that the environment we're in has changed significantly, and you will have seen and, no doubt, be concerned about the International Monetary Fund's latest forecast about the UK economy. The fact that we're in a different position within the UK to the rest of the G7, that's part of the challenge that we face. The challenge that's specifically here in Wales, of course—and you mentioned skills partnerships and the need to invest in skills and innovation—is that our funds have been deliberately denuded. The way that the UK Government made choices around replacement EU funds, knowing full well how we use those to support and invest in the skills of workforces, has made a real difference. That money has been reduced and it's been changed to a different purpose in a different area of articulation by the UK Government. Now, that reduction in money has a real-terms consequence. And you will have seen in the draft budget that we can't fill in all the holes about the UK Government making those choices, and, again, it's a deliberate reach and assault into devolution. These are areas that are plainly devolved, but the UK Government are making alternative choices. The Member may not like hearing it, but it's the truth of the matter, and, if you talked with and listened to what businesses, the higher education sector and others are saying, they all recognise that too.
Wel, mae yna nifer o bethau rwy'n cytuno gyda'r Aelod arnyn nhw, ond mae pwynt yr ydym yn anghytuno arno hefyd am yr amgylchedd rydym ni'n gweithredu ynddo, wrth gwrs. Felly, rwy'n cytuno—mae arloesi a marchnadoedd byd-eang yn allweddol i lwyddiant ystod o fusnesau gweithgynhyrchu. Roeddwn i gyda'r Aelod dros Ogwr ar safle Sony ym Mhencoed yr wythnos diwethaf, yn edrych ar—. Maen nhw'n dathlu 50 mlynedd, ac maen nhw'n gwerthfawrogi'r berthynas maen nhw wedi'i chael gyda Llywodraeth Cymru, a'r newid yng ngweithrediad y ffatri honno dros amser, nid dim ond er mwyn i'r ymgyrch Sony barhau, ond mae'n ymwneud â'r busnesau eraill sydd ar y safle hwnnw hefyd. Ac, mewn gwirionedd, o ran allforion o Gymru, rydym ni bellach wedi cyrraedd ac wedi mynd y tu hwnt i lefel yr allforion a oedd gennym ni cyn y pandemig—y rhan gyntaf o'r DU i adfer yn hynny o beth. Felly, mewn gwirionedd, rydyn ni'n gwneud yn gymharol dda o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU.
Yr her yw bod yr amgylchedd rydyn ni ynddo wedi newid yn sylweddol, a byddwch chi wedi gweld ac, mae'n siŵr, yn pryderu am ragolygon diweddaraf y Gronfa Ariannol Ryngwladol am economi'r DU. Mae'r ffaith ein bod ni mewn sefyllfa wahanol o fewn y DU i weddill y G7, mae hynny'n rhan o'r her rydym ni'n ei hwynebu. Yr her sydd yma yng Nghymru yn benodol, wrth gwrs—ac fe wnaethoch chi grybwyll partneriaethau sgiliau a'r angen i fuddsoddi mewn sgiliau ac arloesi—yw ein bod wedi ein hamddifadu o'n cronfeydd yn fwriadol. Mae'r ffordd y gwnaeth Llywodraeth y DU ddewisiadau ynghylch cronfeydd newydd yr UE, gan wybod yn iawn sut yr ydym ni'n defnyddio'r rheini i gefnogi a buddsoddi mewn sgiliau gweithluoedd, wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Mae'r arian hwnnw wedi cael ei leihau ac mae wedi cael ei newid i bwrpas gwahanol mewn maes cyfleu magwraeth wahanol gan Lywodraeth y DU. Nawr, mae canlyniad termau real i'r gostyngiad hwnnw mewn arian. A byddwch chi wedi gweld yn y gyllideb ddrafft na allwn ni lenwi'r holl dyllau ynglŷn â Llywodraeth y DU yn gwneud y dewisiadau hynny, ac, unwaith eto, mae'n gyrhaeddiad bwriadol ac yn ymosodiad ar ddatganoli. Mae'r rhain yn feysydd sydd wedi'u datganoli'n blaen, ond mae Llywodraeth y DU yn gwneud dewisiadau eraill. Efallai nad yw'r Aelod yn hoffi ei glywed, ond dyma wirionedd y mater, a, phe byddech chi'n siarad gyda busnesau, y sector addysg uwch ac eraill ac yn gwrando ar yr hyn sydd ganddyn nhw i'w ddweud, maen nhw i gyd yn cydnabod hynny hefyd.
Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.
Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Deputy Minister, an Institute of Welsh Affairs report published last year described communities in Wales as the least empowered in Britain. It further stated that people are facing an arduous and demoralising process to save assets, such as leisure centres, libraries and land, and that it is extremely likely that libraries and land have been lost due to Welsh Ministers not empowering communities. As you will be aware, local authorities across Wales have been consulting on their budget proposals for the next financial year, and amongst proposals are changes or cuts to leisure centres, libraries and museums. What discussions have there been between Welsh Government and local authorities regarding the future of such services? And what support is being made available to ensure that these vital services are not lost? Some of these cuts are imminent, from 1 April, therefore time is of the essence.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dirprwy Weinidog, fe wnaeth adroddiad gan Sefydliad Materion Cymreig gafodd ei gyhoeddi y llynedd ddisgrifio mai cymunedau yng Nghymru oedd â'r lleiaf o rym ym Mhrydain. Dywedodd ymhellach fod pobl yn wynebu proses lafurus a digalon i arbed asedau, fel canolfannau hamdden, llyfrgelloedd a thir, a'i bod yn hynod debygol bod llyfrgelloedd a thir wedi'u colli oherwydd nad yw Gweinidogion Cymru yn grymuso cymunedau. Fel y gwyddoch chi, mae awdurdodau lleol ledled Cymru wedi bod yn ymgynghori ar eu cynigion cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ac ymhlith y cynigion mae newidiadau neu doriadau i ganolfannau hamdden, llyfrgelloedd ac amgueddfeydd. Pa drafodaethau sydd wedi bod rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ynglŷn â dyfodol gwasanaethau o'r fath? A pha gymorth sy'n cael ei ddarparu i sicrhau nad yw'r gwasanaethau hanfodol hyn yn cael eu colli? Mae rhai o'r toriadau hyn ar fin digwydd, o 1 Ebrill, felly mae amser yn ffactor hollbwysig.
I'm very well aware of the pressures on many of our local authorities and public bodies. We have done whatever we can to support both national institutions and the local authorities. The local authorities, as you know, have had the best financial settlement in a long time, and much higher than they had anticipated, and how they utilise that budget is a matter for them. They have their own democratic mandates and they have to make those decisions. I hope that the decisions that they come to, following their deliberations and their consultations, will be that they take things like leisure centres and museums in the whole and that they realise that they are part of the wider well-being agenda for their population. I think you have to look at that in a holistic way rather than on a piece-by-piece basis, but certainly we have provided for individual organisations—libraries, National Museum Wales, the National Library of Wales and so on—additional funding to get them through this immediate crisis, and, as I say, with the local authorities and their increased budgets, I hope that they will be able to do something. But one of the things that I am concerned about, and remain concerned about, is the UK Government's relief scheme that has still excluded swimming pools, for instance, from their proposals, and we do continue to press the UK Government to utilise their powers to support swimming pools, which are probably the hardest hit, and potentially the hardest hit in this process.
Rwy'n ymwybodol iawn o'r pwysau sydd ar lawer o'n hawdurdodau lleol a'n cyrff cyhoeddus. Rydym ni wedi gwneud beth bynnag y gallwn ni i gefnogi sefydliadau cenedlaethol a'r awdurdodau lleol. Mae'r awdurdodau lleol, fel y gwyddoch chi, wedi cael y setliad ariannol gorau ers amser maith, ac yn llawer uwch nag yr oedden nhw wedi'i ragweld, ac mae sut maen nhw'n defnyddio'r gyllideb honno yn fater iddyn nhw. Mae ganddyn nhw eu mandadau democrataidd eu hunain ac mae'n rhaid iddyn nhw wneud y penderfyniadau hynny. Gobeithio mai'r penderfyniadau maen nhw'n dod iddyn nhw, yn dilyn eu trafodaethau a'u hymgynghoriadau, fydd eu bod yn cymryd pethau fel canolfannau hamdden ac amgueddfeydd yn eu cyfanrwydd a'u bod yn sylweddoli eu bod yn rhan o'r agenda llesiant ehangach ar gyfer eu poblogaeth. Rwy'n credu bod yn rhaid i chi edrych ar hynny mewn ffordd gyfannol yn hytrach na fesul darn, ond yn sicr rydyn ni wedi darparu ar gyfer sefydliadau unigol—llyfrgelloedd, Amgueddfa Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac yn y blaen—cyllid ychwanegol i'w cael drwy'r argyfwng uniongyrchol hwn, ac, fel rwy'n ei ddweud, gyda'r awdurdodau lleol a'u cyllidebau cynyddol, gobeithio y byddan nhw'n gallu gwneud rhywbeth. Ond un o'r pethau rwy'n poeni amdano, ac rwy'n parhau i bryderu amdano, yw cynllun rhyddhad Llywodraeth y DU sydd wedi dal wedi eithrio pyllau nofio, er enghraifft, o'u cynigion, ac rydym ni'n parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio eu pwerau i gefnogi pyllau nofio, sef y rhai sydd wedi cael eu taro waethaf mae'n debyg, ac a gafodd eu taro waethaf yn y broses hon o bosibl.
Thank you, Deputy Minister. But we know that councils will be cutting these vital services—services that, as you outline, are rightly incredibly important in terms of the future generations Act, health and well-being and so on. We know that these cuts are coming from 1 April unless something drastically changes. We know that financial settlement hasn't been adequate to ensure that those non-statutory services are protected. Therefore, my question is: what is Welsh Government doing to support local authorities? I know it's democratically up to them, but the choices they're having to make are incredible difficult. So, what support is being provided? You referenced swimming pools, for instance, and we saw over the weekend Fergus Feeney of Swim Wales warning that nearly a third of the 500 public swimming pools in Wales could close. And they are asking as well—yes, of course, the levers are with the UK Government—for action from the Welsh Government as well. So, as Deputy Minister with responsibility for sports, which would include swimming, what are you doing to ensure that that’s not the case?
Diolch, Dirprwy Weinidog. Ond rydyn ni'n gwybod y bydd cynghorau'n torri'r gwasanaethau hanfodol hyn—gwasanaethau sydd, fel rydych chi'n amlinellu, yn gwbl bwysig o ran Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol, iechyd a lles ac yn y blaen. Rydyn ni'n gwybod bod y toriadau yma'n dod o 1 Ebrill oni bai bod rhywbeth yn newid yn ddirfawr. Rydyn ni'n gwybod nad yw setliad ariannol wedi bod yn ddigonol i sicrhau bod y gwasanaethau anstatudol hynny yn cael eu gwarchod. Felly fy nghwestiwn i yw: beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi awdurdodau lleol? Rwy'n gwybod yn ddemocrataidd ei bod hi fyny iddyn nhw, ond mae'r dewisiadau maen nhw'n gorfod eu gwneud yn anhygoel o anodd. Felly, pa gefnogaeth sy'n cael ei darparu? Fe wnaethoch chi gyfeirio at byllau nofio, er enghraifft, a gwelsom dros y penwythnos Fergus Feeney o Nofio Cymru yn rhybuddio y gallai bron i draean o'r 500 o byllau nofio cyhoeddus yng Nghymru gau. Ac maen nhw'n gofyn hefyd—ie, wrth gwrs, mae'r pwerau gan Llywodraeth y DU—am weithredu gan Lywodraeth Cymru hefyd. Felly, fel Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb am chwaraeon, fyddai'n cynnwys nofio, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau nad yw hynny'n wir?
First, I think I have to go back to my original point and a point that you have acknowledged: local authorities have their own democratic mandate. We can’t direct local authorities to do what they want to do with money that they have within their rate support grant. They will have to make their own decisions and make their own priorities. We can’t direct them in that area. What we have done is we have provided local authorities with a substantial uplift in their rate support grant and we have given as much as we can within our constraints. I think you’re coming from a point that somehow we have a pot of money that we can just dip into and allocate that we haven’t already allocated, and I think the finance Minister and the First Minister have explained time and time again on the floor of this Chamber how we have prioritised health and we have prioritised local government. Those two services in particular have had the highest settlements that we’ve been able to provide, and, within those settlements, those bodies have to make their spending decisions, particularly local authorities that have their own democratic mandate. And of course those choices are difficult; those choices are also difficult for Welsh Government in terms of where we allocate our resources. There are no easy choices. I have met with Swim Wales and I have rehearsed the arguments with Swim Wales. They understand the Welsh Government’s position, and of course they’re calling for more money, as every organisation that we help and that we fund and that we support is asking for more money. But we can only provide the funding that we can within the envelope that is available to us, and I hope that local authorities and leisure organisations will be able to make the best decisions that they can to protect as many of our leisure facilities as possible.
Yn gyntaf, rwy'n credu bod yn rhaid i mi fynd yn ôl at fy mhwynt gwreiddiol a phwynt rydych chi wedi'i gydnabod: mae gan awdurdodau lleol eu mandad democrataidd eu hunain. Allwn ni ddim cyfeirio awdurdodau lleol i wneud yr hyn maen nhw eisiau ei wneud gydag arian sydd ganddyn nhw o fewn eu grant cynnal ardrethi. Bydd yn rhaid iddyn nhw wneud eu penderfyniadau eu hunain a gwneud eu blaenoriaethau eu hunain. Allwn ni ddim eu cyfeirio nhw yn y maes hwnnw. Yr hyn rydyn ni wedi'i wneud yw rydyn ni wedi rhoi cynnydd sylweddol i awdurdodau lleol yn eu grant cynnal ardrethi ac rydym ni wedi rhoi cymaint ag y gallwn ni o fewn ein cyfyngiadau. Rwy'n credu eich bod chi'n dod o bwynt bod gennym ni bot o arian rhywsut y gallwn ni ei ddefnyddio a'i ddyrannu nad ydym eisoes wedi'i ddyrannu, ac rwy'n credu bod y Gweinidog cyllid a'r Prif Weinidog wedi egluro droeon ar lawr y Siambr hon sut rydym ni wedi blaenoriaethu iechyd ac rydym ni wedi blaenoriaethu llywodraeth leol. Mae'r ddau wasanaeth hynny yn benodol wedi cael y setliadau uchaf yr ydym ni wedi gallu eu darparu, ac, o fewn y setliadau hynny, mae'n rhaid i'r cyrff hynny wneud eu penderfyniadau gwariant, yn enwedig awdurdodau lleol sydd â'u mandad democrataidd eu hunain. Ac wrth gwrs mae'r dewisiadau hynny'n anodd; mae'r dewisiadau hynny hefyd yn anodd i Lywodraeth Cymru o ran ble rydyn ni'n dyrannu ein hadnoddau. Nid oes unrhyw ddewisiadau hawdd. Rwyf i wedi cwrdd â Nofio Cymru ac rwyf wedi dadlau droeon gyda Nofio Cymru. Maen nhw'n deall safbwynt Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs maen nhw'n galw am fwy o arian, gan fod pob sefydliad yr ydym ni'n ei helpu ac yn ei ariannu ac yn ei gefnogi yn gofyn am fwy o arian. Ond allwn ni ond darparu'r cyllid y gallwn ni o fewn yr amlen sydd ar gael i ni, ac rwy'n gobeithio y bydd awdurdodau lleol a sefydliadau hamdden yn gallu gwneud y penderfyniadau gorau y gallan nhw i warchod cymaint o'n cyfleusterau hamdden â phosib.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella darpariaeth bancio gwledig yn sir Ddinbych? OQ59049
3. What steps is the Welsh Government taking to improve rural banking provision in Denbighshire? OQ59049
Decisions on scaling high-street banking back in Wales are ones that rest with the major retail banks. I applaud the efforts being made by a number of people, including those in Denbigh, to retain a bank branch. The Welsh Government will continue working with the Monmouthshire Building Society to realise our ambition for community banking in Wales.
Mae'r penderfyniadau ynglŷn â lleihau bancio ar y stryd fawr yng Nghymru yn rhai sydd yn nwylo'r prif fanciau manwerthu. Rydw i'n cymeradwyo'r ymdrechion sy'n cael eu gwneud gan nifer o bobl, gan gynnwys y rhai yn Ninbych, i gadw cangen banc. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda Chymdeithas Adeiladu Sir Fynwy i wireddu ein huchelgais o ran bancio cymunedol yng Nghymru.
I appreciate your response, Minister, and the reason I’m asking this question today is for that very reason, because HSBC in Denbigh is set to close in the summer as part of 114 branch closures across the UK. But what I don’t believe is that the due diligence has been considered for people in rural areas, and in particular the people of Denbigh, where some can’t travel as far as Rhyl or Ruthin to carry out their financial affairs if they are elderly, disabled, can’t drive or don’t have access to public transport. When I asked about this in the business statement last week, the Trefnydd told me that the matter wasn’t devolved to Wales and therefore didn’t require a statement. But you yourself, Minister, in 2021 released a statement on the Welsh Government’s plan to support towns that have lost their banks. So, which is it, Minister, and what are you going to do to support people in rural Denbighshire?
Rwy'n gwerthfawrogi eich ymateb, Gweinidog, a'r rheswm rwy'n gofyn y cwestiwn hwn heddiw yw am yr union reswm hwnnw, oherwydd bydd HSBC yn Ninbych yn cau yn yr haf fel rhan o 114 o ganghennau yn cau ar draws y DU. Ond yr hyn nad ydw i'n ei gredu yw bod y diwydrwydd dyladwy wedi cael ei ystyried ar gyfer pobl mewn ardaloedd gwledig, ac yn arbennig pobl Dinbych, lle na all rhai deithio cyn belled â'r Rhyl neu Rhuthun i gyflawni eu materion ariannol os ydyn nhw'n oedrannus, yn anabl, ddim yn gallu gyrru neu nad oes ganddynt fynediad at drafnidiaeth gyhoeddus. Pan holais am hyn yn y datganiad busnes yr wythnos ddiwethaf, dywedodd y Trefnydd wrthyf nad oedd y mater wedi ei ddatganoli i Gymru ac felly nad oedd angen datganiad. Ond fe wnaethoch chi eich hun, Gweinidog, yn 2021 ryddhau datganiad am gynllun Llywodraeth Cymru i gefnogi trefi sydd wedi colli eu banciau. Felly pa un ydyw, Gweinidog, a beth ydych chi'n mynd i'w wneud i gefnogi pobl yng nghefn gwlad sir Ddinbych?
Financial services are not a devolved matter. However we have an ambition to help improve access to local services, which is why we’re engaged with the Monmouthshire Building Society on a programme to try to regenerate community banking in a range of communities in Wales.
I recognise that, within the over 100 closures across the UK, 12 of those HSBC closures will be in Wales. It’s part of the trend we’ve seen a part of the changing way consumers choose to bank, and what that means is there’s a divide in the way that different people access banking. So, it’s partly a rural issue, and it’s also issue in urban communities as well about having access to cash. Now, my understanding is that, whilst in Denbigh’s case, HSBC had created an impact analysis report, we’ve yet to see the stakeholder engagement report published and made available online to understand the direct cost. Now, we will carry on working with other partners in areas that we are not directly responsible for, but we're doing this because we recognise there should be real benefit for access to affordable financial services in communities that may not otherwise see them. So, we'll carry on working with our partners in Monmouthshire Building Society, we'll carry on in our conversations with the UK Government, and we look forward to seeing whether banking hubs really will provide the scale and the pace of roll-out to try to match the pace and the scale of branch closures. I'm not optimistic that we'll see a match between those two, but we'll carry on being engaged as constructively as we can and should be.
Nid yw gwasanaethau ariannol yn fater sydd wedi ei ddatganoli. Ond mae gennym ni uchelgais i helpu i wella mynediad at wasanaethau lleol, a dyna pam rydyn ni'n ymwneud â Chymdeithas Adeiladu Sir Fynwy ar raglen i geisio adfywio bancio cymunedol mewn amrywiaeth o gymunedau yng Nghymru.
Rwy'n cydnabod, o fewn y dros 100 o fanciau i gau ledled y DU, y bydd 12 o'r canghennau HSBC hynny sy'n cau yng Nghymru. Mae'n rhan o'r duedd rydyn ni wedi gweld, rhan o'r ffordd sy'n newid mae defnyddwyr yn dewis bancio, a beth mae hynny'n ei olygu yw bod rhaniad yn y ffordd mae gwahanol bobl yn cael mynediad at fancio. Felly, mae'n fater gwledig yn rhannol, ac mae hefyd yn broblem mewn cymunedau trefol yn ogystal â chael mynediad at arian parod. Nawr, fy nealltwriaeth i yw, er yn achos Dinbych, bod HSBC wedi creu adroddiad dadansoddi effaith, nid ydym eto wedi gweld yr adroddiad ymgysylltu â rhanddeiliaid yn cael ei gyhoeddi ac ar gael ar-lein er mwyn deall y gost uniongyrchol. Nawr, byddwn ni'n parhau i weithio gyda phartneriaid eraill mewn ardaloedd nad ydym ni'n uniongyrchol gyfrifol amdanynt, ond rydym ni'n gwneud hyn oherwydd ein bod ni'n cydnabod y dylai fod budd gwirioneddol i gael mynediad at wasanaethau ariannol fforddiadwy mewn cymunedau na fydd efallai'n eu gweld fel arall. Felly, byddwn ni'n parhau i weithio gyda'n partneriaid yng Nghymdeithas Adeiladu Sir Fynwy, byddwn ni'n cynnal ein sgyrsiau gyda Llywodraeth y DU, ac edrychwn ymlaen at weld a fydd canolfannau bancio mewn gwirionedd yn darparu graddfa a chyflymder cyflwyno i geisio paru cyflymder a nifer o ganghennau sy'n cau. Nid wyf yn obeithiol y byddwn ni'n gweld paru rhwng y ddau, ond byddwn yn parhau i ymgysylltu mor adeiladol ag y gallwn ni ac y dylen ni fod.
I'm grateful, Deputy Presiding Officer, to have the opportunity once again to raise the issue of banking provision in the Senedd. I think it's one that's well rehearsed on the floor of this Chamber. It's one that affects every corner of Wales. The Minister will be fully aware of my long-standing campaign to bring Wales's first community bank branch to Buckley in my own constituency. What is clear, Minister, is that there is clear cross-party consensus and support for the establishment of the Welsh Government's bold proposal of a community bank, but it's important that we now deliver that bold proposal. Can I ask the Minister whether he will do everything he can in his department to ensure Banc Cambria will be progressed as quickly as possible?
Rwy'n ddiolchgar, Dirprwy Lywydd, i gael cyfle unwaith eto i godi'r mater o ddarpariaeth bancio yn y Senedd. Rwy'n credu ei fod yn un sydd wedi'i drafod droeon ar lawr y Siambr yma. Mae'n un sy'n effeithio ar bob cornel o Gymru. Bydd y Gweinidog yn llwyr ymwybodol o fy ymgyrch hirsefydlog i ddod â changen banc cymunedol cyntaf Cymru i Fwcle yn fy etholaeth fy hun. Yr hyn sy'n amlwg, Gweinidog, yw bod consensws a chefnogaeth drawsbleidiol amlwg dros sefydlu cynnig beiddgar Llywodraeth Cymru o fanc cymunedol, ond mae'n bwysig ein bod ni nawr yn darparu'r cynnig beiddgar hwnnw. A gaf i ofyn i'r Gweinidog a fydd yn gwneud popeth o fewn ei allu i sicrhau y bydd Banc Cambria yn cael ei symud ymlaen cyn gynted â phosib?
We're certainly looking to progress as quickly as possible, and that's the challenge, because the environment around this has changed. The environment in terms of the mortgage market is in a different place now, I'm afraid. We're likely to see a change in house prices over the next year, with a recession largely predicted. So, I'm meeting with my officials and Monmouthshire Building Society on the banking project. The Minister for Social Justice is also now engaged, because I have the task of trying to get the bank established and then it would switch to the Minister for Social Justice's portfolio for its ongoing engagement with Ministers here. The Member regularly raises Buckley, and I think he's also generously agreed that we could call the community bank the Buckley bank if we wanted to. Whilst I don't think we'll do that, we'll carry on keeping Members as informed as possible, and I'm hoping we'll have an update in the coming months on the pace of the work that's being done. I'm also very keen that Monmouthshire Building Society and Banc Cambria themselves engage directly with Members, because, you're right, there is cross-party support for this. It's important that it continues to be seen in that way with direct engagement with Members across the political spectrum.
Yn sicr, rydyn ni'n edrych i symud ymlaen cyn gynted â phosib, a dyna'r her, oherwydd mae'r amgylchedd sy'n ymwneud â hyn wedi newid. Mae'r amgylchedd o ran y farchnad morgeisi mewn lle gwahanol nawr, mae gen i ofn. Rydyn ni'n debygol o weld newid mewn prisiau tai dros y flwyddyn nesaf, gyda dirwasgiad yn cael ei ragweld ar y cyfan. Felly, rwy'n cyfarfod â'm swyddogion a Chymdeithas Adeiladu Sir Fynwy ar y prosiect bancio. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol hefyd bellach yn ymgysylltu, oherwydd mae gen i'r dasg o geisio cael y banc wedi'i sefydlu ac yna byddai'n newid i bortffolio'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar gyfer ei ymgysylltiad parhaus â Gweinidogion yma. Mae'r Aelod yn codi Bwcle yn rheolaidd, ac rwy'n meddwl ei fod hefyd yn cytuno'n hael y gallen ni alw'r banc cymunedol yn fanc Bwcle pe byddem ni eisiau. Er nad ydw i'n credu y byddwn ni'n gwneud hynny, byddwn yn parhau i roi cymaint o wybodaeth â phosibl i'r Aelodau, ac rwy'n gobeithio y bydd gennym ni ddiweddariad yn y misoedd nesaf ar gyflymder y gwaith sy'n cael ei wneud. Rwyf i hefyd yn awyddus iawn bod Cymdeithas Adeiladu Sir Fynwy a Banc Cambria eu hunain yn ymgysylltu'n uniongyrchol ag Aelodau, oherwydd, rydych chi'n iawn, mae cefnogaeth drawsbleidiol i hyn. Mae'n bwysig ei fod yn parhau i gael ei weld yn y ffordd honno gydag ymgysylltu'n uniongyrchol ag Aelodau ar draws y sbectrwm gwleidyddol.
4. A oes gan Lywodraeth Cymru strategaeth chwaraeon elît? OQ59052
4. Does the Welsh Government have an elite sports strategy? OQ59052
Sport Wales is the national organisation responsible for developing and promoting sport and physical activity in Wales and is doing so in line with its vision and strategy.
Chwaraeon Cymru yw'r sefydliad cenedlaethol sy'n gyfrifol am ddatblygu a hyrwyddo chwaraeon ac ymarfer corff yng Nghymru ac mae'n gwneud hynny yn unol â'i weledigaeth a'i strategaeth.
Thank you, Deputy Minister. You could have fooled me, as the strategy has not been updated since the initial release in 2015, eight years ago. Half of those aims relate to sporting bodies themselves, as you've just said. The rest needed Welsh Government's direct funding, which, of course, has been found lacking. The aim of the last strategy for Wales was to be the No. 1 Commonwealth Games sporting nation and to increase the number and quality of athletes on the UK world-class programmes. This hasn't happened.
Minister, the Government is failing elite sports. Labour have made no investment for decades. There's not been and still isn't any vision from this Welsh Government. We see no international swimming pool in north Wales, no rugby venue in the north, and we still have no equality of provision across Wales when it comes to facilities. As we see elite athletes and junior teams having to self-fund and travel to England to use the basic facilities, they are just not supported how they should be. Elite athletes and teams are not getting the investment they need or deserve, yet I see the Deputy Minister, of course, quick to celebrate any success when successes for our sportspeople are clearly in spite of this Welsh Government and the lack of funding, not because of them. When will we see the strategy updated and a true vision for elite sport in Wales?
Diolch, Dirprwy Weinidog. Fe allech chi fod wedi fy nhwyllo, gan nad yw'r strategaeth wedi'i diweddaru ers y datganiad cychwynnol yn 2015, wyth mlynedd yn ôl. Mae hanner y nodau hynny'n ymwneud â chyrff chwaraeon eu hunain, fel rydych chi newydd ddweud. Roedd y gweddill angen cyllid uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, sydd, wrth gwrs, wedi bod yn ddiffygiol. Nod y strategaeth ddiwethaf i Gymru oedd bod y brif genedl chwaraeon Gemau'r Gymanwlad a chynyddu nifer ac ansawdd yr athletwyr ar raglenni o'r radd flaenaf yn y DU. Nid yw hyn wedi digwydd.
Gweinidog, mae'r Llywodraeth yn methu chwaraeon elît. Nid yw Llafur wedi buddsoddi ers degawdau. Nid oes gweledigaeth wedi bod ac nid oes unrhyw weledigaeth o hyd gan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Nid ydym ni'n gweld pwll nofio rhyngwladol yn y gogledd, dim lleoliad rygbi yn y gogledd, ac nid oes gennym ni gydraddoldeb o ran darpariaeth ar draws Cymru pan fo'n dod at gyfleusterau o hyd. Wrth i ni weld athletwyr elît a thimau iau yn gorfod hunan-ariannu a theithio i Loegr i ddefnyddio'r cyfleusterau sylfaenol, dydyn nhw ddim yn cael eu cefnogi fel y dylen nhw gael eu cefnogi. Nid yw athletwyr elît a thimau yn cael y buddsoddiad y maen nhw ei angen ac yn ei haeddu, ac eto rwy'n gweld y Dirprwy Weinidog, wrth gwrs, yn gyflym i ddathlu unrhyw lwyddiant pan fo llwyddiannau i'n mabolgampwyr yn amlwg er gwaethaf y Llywodraeth hon yng Nghymru a'r diffyg cyllid, nid o'u herwydd. Pryd fydd y strategaeth yn cael ei diweddaru a gweledigaeth wirioneddol ar gyfer chwaraeon elît yng Nghymru?
Of course, the vision for sport is the replacement strategy, so the strategy that you're talking about hasn't been updated, it's been replaced. We now have the vision for sport that seeks to promote Wales to the world through the performance of our elite athletes and our sporting excellence. The Sport Wales sport strategy aims to deliver that success for Wales on the world stage through a holistic approach to developing athletes and creating environments where they can thrive. As I'm sure Laura Jones is well aware, Wales is an integral part of the UK high-performance system, so we don't sit alone in this and we are part of the Olympic and Paralympic Sport Wales athletes programme for team GB on the highest sporting stage. You will know yourself how many Welsh athletes contribute to the GB team at the Olympics and the success that they have had through that programme. It's just simply not true to say that there is no investment in sport in Wales. Our revenue budget to Sport Wales is £23 million in the last year. It will be another £24 million in the next financial year, and we have an annual capital budget for sport in Wales of £8 million a year. We've provided an increased in-year allocation this year on capital investment in sport of £1.54 million.
Now, the elite pathways for sport are developed through the national governing bodies. They are not the direct responsibility of Sport Wales; they are developed through the national governing bodies. It is also not true to say that Sport Wales doesn't support and fund individual elite athletes, because they do through the National Lottery and they receive support through Elite Cymru, which is part of Sport Wales. They will receive funding through that route when they are referred by their national governing bodies. So, our investment in sport is partly through the lottery and it is partly through the direct funding that Sport Wales receives. As I've said, we are part of international organisations and bodies as well.
Wrth gwrs, y weledigaeth ar gyfer chwaraeon yw'r strategaeth newydd, felly nid yw'r strategaeth rydych chi'n sôn amdano wedi'i diweddaru, mae wedi cael ei disodli. Mae gennym ni'r weledigaeth nawr ar gyfer chwaraeon sy'n ceisio hyrwyddo Cymru i'r byd drwy berfformiad ein hathletwyr elît a'n rhagoriaeth ym myd chwaraeon. Nod strategaeth chwaraeon Chwaraeon Cymru yw sicrhau'r llwyddiant hwnnw i Gymru ar lwyfan y byd trwy ddull cyfannol o ddatblygu athletwyr a chreu amgylcheddau lle maen nhw'n gallu ffynnu. Fel rwy'n siŵr bod Laura Jones yn ymwybodol iawn, mae Cymru'n rhan annatod o system perfformiad uchel y Deyrnas Unedig, felly nid ydym ni ar ein pennau ein hunain yn hyn o beth ac rydyn ni'n rhan o raglen athletwyr Chwaraeon Olympaidd a Pharalympaidd Cymru i dîm Prydain Fawr ar y llwyfan chwaraeon uchaf. Fe fyddwch chi'n gwybod eich hun faint o athletwyr o Gymru sy'n cyfrannu at dîm Prydain Fawr yn y Gemau Olympaidd a'r llwyddiant maen nhw wedi'i gael drwy'r rhaglen honno. Yn syml, nid yw'n wir dweud nad oes buddsoddiad mewn chwaraeon yng Nghymru. Roedd ein cyllideb refeniw i Chwaraeon Cymru yn £23 miliwn yn y flwyddyn ddiwethaf. Bydd yn £24 miliwn arall yn y flwyddyn ariannol nesaf, ac mae gennym ni gyllideb gyfalaf flynyddol i chwaraeon yng Nghymru o £8 miliwn y flwyddyn. Rydym ni wedi darparu dyraniad cynyddol yn y flwyddyn eleni ar fuddsoddiad cyfalaf mewn chwaraeon o £1.54 miliwn.
Nawr, mae'r llwybrau elît ar gyfer chwaraeon yn cael eu datblygu drwy'r cyrff llywodraethu cenedlaethol. Nid cyfrifoldeb uniongyrchol Chwaraeon Cymru ydyn nhw; maen nhw'n cael eu datblygu drwy'r cyrff llywodraethu cenedlaethol. Nid yw'n wir chwaith dweud nad yw Chwaraeon Cymru yn cefnogi ac yn ariannu athletwyr elitaidd unigol, oherwydd maen nhw'n gwneud trwy'r Loteri Genedlaethol ac maen nhw'n derbyn cefnogaeth trwy Elite Cymru, sy'n rhan o Chwaraeon Cymru. Byddant yn derbyn cyllid drwy'r llwybr hwnnw pan fyddant yn cael eu cyfeirio gan eu cyrff llywodraethu cenedlaethol. Felly, yn rhannol trwy'r loteri mae'r buddsoddiad mewn chwaraeon ac mae'n rhannol trwy'r arian uniongyrchol mae Chwaraeon Cymru'n ei gael. Fel rwyf i wedi'i ddweud, rydyn ni'n rhan o sefydliadau a chyrff rhyngwladol hefyd.
We cannot overestimate the importance of lottery funding to individuals. For the major team sports, such as football and rugby, player development is carried out by amateur and professional clubs, with professional football clubs having academies. Where support is needed is for younger players in sports such as tennis; players who need to travel to national and international tournaments and who need high-quality coaching. What support is being provided, either directly or indirectly, to these young people?
Ni allwn orbwysleisio pwysigrwydd arian loteri i unigolion. Ar gyfer y prif chwaraeon tîm, fel pêl-droed a rygbi, mae datblygiad chwaraewyr yn cael ei wneud gan glybiau amatur a phroffesiynol, gydag academïau yn rhan o glybiau pêl-droed proffesiynol. Lle mae angen cymorth ar gyfer chwaraewyr iau mewn chwaraeon fel tenis; chwaraewyr sydd angen teithio i dwrnameintiau cenedlaethol a rhyngwladol ac sydd angen hyfforddiant o safon uchel. Pa gymorth sy'n cael ei ddarparu, naill ai'n uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, i'r bobl ifanc hyn?
The support for team sports goes through the national governing bodies. Individual support can be afforded, as I've said, for individuals if they are referred through their national governing body through to Sport Wales.
Mae'r gefnogaeth i chwaraeon tîm yn mynd trwy'r cyrff llywodraethu cenedlaethol. Gall cefnogaeth unigol gael ei gynnig, fel rwyf i wedi'i ddweud, i unigolion os ydyn nhw'n cael eu cyfeirio trwy eu corff llywodraethu cenedlaethol at Chwaraeon Cymru.
5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidogion cyfatebol Llywodraeth y DU ar ddiogelu dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru? OQ59034
5. What discussions has the Minister had with UK Government counterparts on protecting the future of the steel industry in Wales? OQ59034
The First Minister and I continue to engage with our key counterparts in the UK Government. I met with Ministers from the Department for Business, Energy and Industrial Strategy last week, when I raised steel as an issue. We also engage with senior representatives of the steel sector in Wales, on both the business and trade union side. We continue to believe, in the Welsh Government, in the importance of securing a sustainable future for the strategically important steel sector in Wales as part of what should be seen as sovereign UK capability.
Mae'r Prif Weinidog a minnau'n parhau i ymgysylltu â'n cymheiriaid allweddol yn Llywodraeth y DU. Fe wnes i gyfarfod â Gweinidogion o'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yr wythnos ddiwethaf, pan godais ddur fel mater. Rydym ni hefyd yn ymgysylltu ag uwch gynrychiolwyr y sector dur yng Nghymru, ar ochr busnes ac undebau llafur. Rydym ni'n parhau i gredu, yn Llywodraeth Cymru, ym mhwysigrwydd sicrhau dyfodol cynaliadwy i'r sector dur strategol bwysig yng Nghymru fel rhan o'r hyn y dylid ei weld fel gallu sofran y DU.
I'm grateful to the Minister for his answer and, also, to the Welsh Government for their continued support for the steel industry in Wales. The Minister has joined me on many occasions at Shotton Steel in my own constituency, which proves that you understand the importance of Welsh steel and you understand the importance of Shotton having a supply of green steel.
Minister, industry partners like Tata Steel and the trade unions, such as Unite the Union and the Community union—and I declare that I'm a member of both trade unions, Deputy Presiding Officer—have both been calling for the UK Government to invest in the sector through ensuring that energy prices are competitive with competing nations and, also, to invest in the decarbonisation of plants. Now, the £600 million offered by the UK Government is simply not enough; that was the clear message of concern during the cross-party group on steel last night. We know that you'll be joining the cross-party group on steel some time in future. We're yet to hear from the Prime Minister, or the last three Prime Ministers, in response to our letters, which, perhaps, is no surprise. But, Minister, will you continue to lead calls for meaningful investment from the UK Government in the Welsh steel industry?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb ac, hefyd, i Lywodraeth Cymru am eu cefnogaeth barhaus i'r diwydiant dur yng Nghymru. Mae'r Gweinidog wedi ymuno â mi droeon yn Shotton Steel yn fy etholaeth fy hun, sy'n profi eich bod yn deall pwysigrwydd dur Cymru ac rydych chi'n deall pwysigrwydd bod Shotton yn cael cyflenwad o ddur gwyrdd.
Gweinidog, mae partneriaid y diwydiant fel Tata Steel a'r undebau llafur, fel Unite the Union a'r undeb Community—ac rwy'n datgan fy mod i'n aelod o'r ddau undeb llafur, Dirprwy Lywydd—ill dau wedi bod yn galw ar Lywodraeth y DU i fuddsoddi yn y sector drwy sicrhau bod prisiau ynni'n gystadleuol â chenhedloedd sy'n cystadlu ac, hefyd, i fuddsoddi mewn datgarboneiddio ffatrïoedd. Nawr, yn syml, nid yw'r £600 miliwn a gynigir gan Lywodraeth y DU yn ddigon; dyna oedd y neges glir o bryder yn ystod y grŵp trawsbleidiol ar ddur neithiwr. Rydyn ni'n gwybod y byddwch chi'n ymuno â'r grŵp trawsbleidiol ar ddur rhywbryd yn y dyfodol. Rydyn ni eto i glywed gan y Prif Weinidog, neu'r tri Phrif Weinidog olaf, mewn ymateb i'n llythyrau, sydd, efallai, ddim yn syndod. Ond, Gweinidog, a fyddwch chi'n parhau i arwain galwadau am fuddsoddiad ystyrlon gan Lywodraeth y DU yn niwydiant dur Cymru?
Yes, I'll certainly do that. And it's not just about meaningful investment, but you're right to point out that the industry itself recognises that it needs to chart a path to decarbonisation for a sustainable future. But, to do that, we shouldn't simply collapse our own capacity within the UK and end up importing steel without understanding the carbon footprint of steel produced in other parts of the world. This is a set of questions that will affect other Members in the Chamber. I see both Newport constituency Members with an interest in what's happening with Liberty; the Deputy Presiding Officer can't speak, but he's obviously got a significant interest too.
What we have been calling for is to get us to that greener future for steel production, and to recognise that it's important for a range of industries today. That means action on the high costs of energy compared to European counterparts. That also means action on scrap exports. We export millions of tonnes of scrap metal every year; we should be keeping more of that in the UK for our steel sector. We also want the UK Government to partner with the industry to chart out some of the challenges over capital investment. We also want to see investment in hydrogen as an alternative for blast steel technologies in the future, rather than seeing all of that take place in other parts of the world.
So, there are direct jobs, there are dependent jobs in the supply chain, and, of course, large industries, whether it's construction or manufacturing, that are reliant on steel, including the big opportunities that exist in marine energy and floating offshore wind. I want to see British and Welsh steel in those products in the future, and that requires a different approach from the UK Government. A £600 million offer between two companies isn't going to get us where we need to be, but at least there is an offer for us to work with, and hopefully see an end result that all of us can celebrate and be positive about.
Byddaf, mi fyddaf yn sicr o wneud hynny. Ac nid yw'n ymwneud â buddsoddiad ystyrlon yn unig, ond rydych chi'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod y diwydiant ei hun yn cydnabod bod angen iddo olrhain llwybr i ddatgarboneiddio ar gyfer dyfodol cynaliadwy. Ond, i wneud hynny, ni ddylem ddymchwel ein capasiti ein hunain o fewn y DU yn unig a gorffen mewnforio dur heb ddeall ôl troed carbon dur a gynhyrchir mewn rhannau eraill o'r byd. Dyma set o gwestiynau a fydd yn effeithio ar Aelodau eraill yn y Siambr. Rwy'n gweld y ddau Aelod etholaeth Casnewydd â diddordeb yn yr hyn sy'n digwydd gyda Liberty; ni all y Dirprwy Lywydd siarad, ond mae'n amlwg fod ganddo ddiddordeb sylweddol hefyd.
Yr hyn rydyn ni wedi bod yn galw amdano yw ein cael ni i'r dyfodol gwyrddach hwnnw ar gyfer cynhyrchu dur, a chydnabod ei fod yn bwysig i ystod o ddiwydiannau heddiw. Mae hynny'n golygu gweithredu ar gostau uchel ynni o'i gymharu â chymheiriaid yn Ewrop. Mae hynny hefyd yn golygu gweithredu ar allforion sgrap. Rydym ni'n allforio miliynau o dunelli o fetel sgrap bob blwyddyn; dylem fod yn cadw mwy o hynny yn y DU ar gyfer ein sector dur. Rydym ni hefyd am i Lywodraeth y DU ffurfio partneriaeth â'r diwydiant i nodi rhai o'r heriau dros fuddsoddi cyfalaf. Rydyn ni hefyd eisiau gweld buddsoddiad mewn hydrogen fel dewis arall ar gyfer technolegau dur chwyth yn y dyfodol, yn hytrach na gweld hynny i gyd yn digwydd mewn rhannau eraill o'r byd.
Felly, mae swyddi uniongyrchol, mae swyddi dibynnol yn y gadwyn gyflenwi, ac, wrth gwrs, diwydiannau mawr, boed yn adeiladu neu'n weithgynhyrchu, sy'n ddibynnol ar ddur, gan gynnwys y cyfleoedd mawr sy'n bodoli mewn ynni morol a gwynt arnawf ar y môr. Rydw i eisiau gweld dur Prydain a Chymru yn y cynhyrchion hynny yn y dyfodol, ac mae hynny'n gofyn am ddull gwahanol gan Lywodraeth y DU. Nid yw cynnig gwerth £600 miliwn rhwng dau gwmni yn mynd i'n cael ni lle mae angen i ni fod, ond o leiaf mae cynnig i ni weithio gyda nhw, a gobeithio gweld canlyniad terfynol y gall pob un ohonom ni ddathlu a bod yn bositif amdano.
Minister, we all accept the need to decarbonise our steel industry. While the funding being offered by the UK Government to Tata to move to electric arc furnaces is welcome, an alternative has emerged in the past few days. Scientists at the University of Birmingham have developed a process to radically reduce emissions from a traditional blast furnace. This technology converts carbon dioxide into carbon monoxide that can be reused in the iron ore reaction. In this process, the typically damaged carbon dioxide is turned into a useful part of the reaction, forming an almost perfect closed carbon loop, and reduces emissions by around 90 per cent. Minister, will you work with the UK Government, Tata and Birmingham University to explore further whether this approach could enable Wales to retain its sovereign steel production activity? Thank you.
Gweinidog, rydyn ni i gyd yn derbyn yr angen i ddatgarboneiddio ein diwydiant dur. Er bod croeso i'r arian sy'n cael ei gynnig gan Lywodraeth y DU i Tata i symud i ffwrneisi arc trydan, mae dewis arall wedi dod i'r amlwg yn ystod y dyddiau diwethaf. Mae gwyddonwyr ym Mhrifysgol Birmingham wedi datblygu proses i leihau allyriadau o ffwrnais chwyth draddodiadol yn sylweddol. Mae'r dechnoleg hon yn trosi carbon deuocsid yn garbon monocsid y gellir ei ailddefnyddio yn yr adwaith mwyn haearn. Yn y broses hon, mae'r carbon deuocsid sydd wedi'i ddifrodi fel arfer yn cael ei droi'n rhan ddefnyddiol o'r adwaith, gan ffurfio dolen carbon caeedig bron yn berffaith, ac yn lleihau allyriadau o tua 90 y cant. Gweinidog, a wnewch chi weithio gyda Llywodraeth y DU, Tata a Phrifysgol Birmingham i archwilio ymhellach a allai'r dull hwn alluogi Cymru i gadw ei gweithgarwch cynhyrchu dur sofran? Diolch.
I'm seriously interested in maintaining that capability within the UK, and that will exist here. The challenge is that the £300 million offer for Tata to equalise the £300 million offer to British Steel—they're actually different scales of operation. And actually, that's about moving towards electric arc production rather than maintaining an alternative form of blast steel manufacture. The challenge really is around capital investment, and how quickly that can be deployed, and the window for doing so isn't infinite. It has been a regular conversation that, as I've said in response to Jack Sargeant, I've had directly with UK Ministers, the First Minister has had directly with UK Ministers and directly with steel firms and the trade union side as well. There needs to be a sense of urgency from UK Government on this, and I hope that the Chancellor uses the budget coming up in March as an opportunity to announce and agree something meaningful to give our steel sector the opportunity to invest in its future and our future, and as I say, to see this as a sovereign UK capability. If it does that, there should be good news for the workers here in Wales.
Mae gen i wir ddiddordeb mewn cynnal y gallu hwnnw o fewn y DU, a bydd hynny'n bodoli yma. Yr her yw bod y cynnig gwerth £300 miliwn i Tata gyfateb y cynnig o £300 miliwn i British Steel—maen nhw mewn gwirionedd yn wahanol raddfeydd gweithredu. Ac mewn gwirionedd, mae hynny'n ymwneud â symud tuag at gynhyrchu arc trydan yn hytrach na chynnal math amgen o weithgynhyrchu dur chwyth. Mae'r her mewn gwirionedd yn ymwneud â buddsoddiad cyfalaf, a pha mor gyflym y gellir defnyddio hynny, ac nid yw'r ffenestr ar gyfer gwneud hynny yn ddi-ben-draw. Mae wedi bod yn sgwrs reolaidd, fel y dywedais i mewn ymateb i Jack Sargeant, rydw i wedi'i chael yn uniongyrchol â Gweinidogion y DU, mae'r Prif Weinidog wedi'i chael yn uniongyrchol gyda Gweinidogion y DU ac yn uniongyrchol gyda chwmnïau dur a'r ochr undebau llafur hefyd. Mae angen ymdeimlad o frys gan Lywodraeth y DU ar hyn, ac rwy'n gobeithio bod y Canghellor yn defnyddio'r gyllideb sy'n dod ym mis Mawrth fel cyfle i gyhoeddi a chytuno ar rywbeth ystyrlon i roi cyfle i'n sector dur fuddsoddi yn ei ddyfodol ei hun a'n dyfodol ni, ac fel y dywedais i, i weld hyn fel gallu sofran yn y DU. Os yw'n gwneud hynny, dylai fod newyddion da i'r gweithwyr yma yng Nghymru.
Luke Fletcher.
Luke Fletcher.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am eich cadeiryddiaeth o'r grŵp trawsbleidiol.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you for your chairmanship of the cross-party group.
The reality is that much of the investment for the steel industry must come from the UK Government, and I'd have to join Jack Sargeant in saying that it is disappointing that there is a reluctance from UK Government Ministers to engage with our CPG. In fairness to you, Minister, I think this will be the second time that you've come to the CPG now, and I know Members are very appreciative of that.
We know that steel is important for reaching net zero, so, to this end—and you mentioned hydrogen use in blast furnaces—I would like to explore further how steel factors into the Welsh Government's approach to hydrogen. Of course, hydrogen may offer a way of producing low-carbon steel and secure the industry's future, and the risk, of course, is that if we don't look at hydrogen more, we may focus too much on recycled steel.
Y gwir yw bod yn rhaid i lawer o'r buddsoddiad ar gyfer y diwydiant dur ddod gan Lywodraeth y DU, ac fe fyddai'n rhaid i mi ymuno a Jack Sargeant wrth ddweud ei bod yn siomedig bod amharodrwydd gan Weinidogion Llywodraeth y DU i ymwneud â'n grŵp trawsbleidiol. Er tegwch i chi, Gweinidog, rwy'n credu mai dyma fydd yr eildro i chi ddod i'r grŵp trawsbleidiol nawr, ac rwy'n gwybod bod yr Aelodau yn werthfawrogol iawn o hynny.
Rydyn ni'n gwybod bod dur yn bwysig ar gyfer cyrraedd sero-net, felly, i'r perwyl hwn—ac fe wnaethoch chi sôn am ddefnyddio hydrogen mewn ffwrneisi chwyth—hoffwn archwilio ymhellach sut mae dur yn rhan o agwedd Llywodraeth Cymru tuag at hydrogen. Wrth gwrs, gall hydrogen gynnig ffordd o gynhyrchu dur carbon isel a sicrhau dyfodol y diwydiant, a'r risg yw, wrth gwrs, os nad ydym ni'n edrych ar hydrogen yn fwy, efallai y byddwn ni'n canolbwyntio'n ormodol ar ddur a ailgylchwyd.
There are investment choices being made in Holland—it's not a secret—around hydrogen as an alternative to blast furnace technology there. The challenge is that, if we don't see action taken by the UK Government to engage in that conversation, because they will need to be a partner to make that work, then we would end up importing that steel from other parts of the world. Now, it doesn't mean that the steel sector doesn't exist without blast furnace technology. There's a part of the sector that wouldn't exist, and the challenge then is, could you persuade a future UK Government and future businesses to invest in importing that technology that is proven somewhere else? There's a real risk for us in doing so. I also think it's important for what our ambitions are for steel itself, how we see it as a real capability, and it would make a big difference to workers in the sector. So, we've been really clear and really consistent that we want the UK Government to be part of this. And if it did so, and if you had that major investment made in that alternative technology, it would help with hydrogen use and pipeline, and the incentive to generate green hydrogen—[Inaudible.]—to significant industrial clusters, whether in south or north Wales. So, there should be alternative gains to be made, but that does require a significant UK Government choice.
Mae dewisiadau buddsoddi yn cael eu gwneud yn yr Iseldiroedd—nid yw'n gyfrinach—ynghylch hydrogen fel dewis arall yn lle technoleg ffwrnais chwyth yno. Yr her yw, os na welwn ni gamau yn cael eu cymryd gan Lywodraeth y DU i gymryd rhan yn y sgwrs honno, oherwydd bydd angen iddynt fod yn bartner i wneud i hynny weithio, yna byddem ni yn y diwedd yn mewnforio'r dur hwnnw o rannau eraill o'r byd. Nawr, nid yw'n golygu nad yw'r sector dur yn bodoli heb dechnoleg ffwrnais chwyth. Mae rhan o'r sector na fyddai'n bodoli, a'r her wedyn yw, a allech chi berswadio Llywodraeth y DU yn y dyfodol a busnesau yn y dyfodol i fuddsoddi mewn mewnforio'r dechnoleg honno sy'n cael ei phrofi yn rhywle arall? Mae risg gwirioneddol i ni wrth wneud hynny. Rwyf i hefyd yn meddwl ei fod yn bwysig ar gyfer ein huchelgeisiau ar gyfer dur ei hun, sut rydyn ni'n ei weld fel gallu go iawn, a byddai'n gwneud gwahaniaeth mawr i weithwyr yn y sector. Felly, rydyn ni wedi bod yn glir iawn ac yn gyson iawn ein bod ni eisiau i Lywodraeth y DU fod yn rhan o hyn. A phetai'n gwneud hynny, a phe bai'r buddsoddiad mawr hwnnw yn cael ei wneud yn y dechnoleg amgen honno, byddai'n helpu gyda defnydd hydrogen a phiblinellau, a'r cymhelliant i gynhyrchu hydrogen gwyrdd— [Anghlywadwy.]—i glystyrau diwydiannol sylweddol, boed yn y de neu'r gogledd. Felly, dylai fod enillion amgen i'w gwneud, ond mae angen dewis sylweddol gan Lywodraeth y DU ar hynny.
You mentioned Liberty Steel, Minister, and the mothballing of that plant has understandably created a great deal of concern. You would know, Minister, that that industrial operation is very extensive, and has many opportunities within it, I think. You've got the power station there, the rail links and the rail head, its own dock and the scale of the site; it has great potential, and there's a deal of frustration that that potential isn't being realised at the moment. So, will you, Minister, work with Liberty Steel and possibly others in the future to make sure that the potential in that site is fully realised for economic development and jobs growth?
Fe wnaethoch chi sôn am Liberty Steel, Gweinidog, ac mae cau'r ffatri honno dros dro yn ddealladwy wedi creu llawer iawn o bryder. Fe fyddwch chi'n gwybod, Gweinidog, bod y gweithrediad diwydiannol hwnnw'n helaeth iawn, a bod llawer o gyfleoedd o'i fewn, rwy'n meddwl. Mae gennych chi'r orsaf bŵer yno, y cysylltiadau rheilffordd a phen y rheilffordd, ei doc ei hun a graddfa'r safle; mae ganddo botensial mawr, ac mae yna gryn rwystredigaeth nad yw'r potensial yna'n cael ei wireddu ar hyn o bryd. Felly, a wnewch chi, Gweinidog, weithio gyda Liberty Steel ac o bosib eraill yn y dyfodol i wneud yn siŵr bod y potensial yn y safle hwnnw yn cael ei wireddu'n llawn ar gyfer datblygiad economaidd a thwf swyddi?
Yes. I'm very happy to carry on working together with my officials, and the company, and counterparts in the UK Government if we can find an answer for the sites in both Newport and Tredegar. We want to see the steel sector have a healthy future. If we can't generate and produce that steel ourselves, we will end up importing it from other parts of the world, with greater risk in terms of price volatility, supply, and, of course, our understanding of the carbon footprint of that steel production. One of the positives is that the workforce are loyal to the site and to their workplace. There's a challenge there about maintaining that sense of unity. If we can help in securing an economic and sustainable future for the site, then I'm certainly happy to continue to work as hard as we possibly can to do so.
Gwnaf. Rwy'n hapus iawn i barhau i gydweithio gyda'm swyddogion, a'r cwmni, a'r swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU os gallwn ni ddod o hyd i ateb ar gyfer y safleoedd yng Nghasnewydd a Thredegar. Rydyn ni eisiau gweld fod gan y sector dur ddyfodol iach. Os na allwn ni greu a chynhyrchu'r dur hwnnw ein hunain, byddwn ni yn y diwedd yn ei fewnforio o rannau eraill o'r byd, gyda mwy o risg o ran anwadalwch pris, cyflenwad, ac, wrth gwrs, ein dealltwriaeth o ôl troed carbon y cynhyrchiad dur hwnnw. Un o'r pethau positif yw bod y gweithlu'n deyrngar i'r safle ac i'w gweithle. Mae her yno am gynnal yr ymdeimlad hwnnw o undod. Os gallwn ni helpu i sicrhau dyfodol economaidd a chynaliadwy i'r safle, yna rwy'n sicr yn hapus i barhau i weithio mor galed ag y gallwn ni i wneud hynny.
6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am Ganolfan Awyrofod Eryri yn Llanbedr? OQ59050
6. Will the Minister provide an update on the Snowdonia Aerospace Centre in Llanbedr? OQ59050
Diolch am y cwestiwn.
Thank you for the question.
We remain committed to supporting the aerospace centre. We continue to work closely with Gwynedd Council, the site operator and other partners to help attract investment to the site. We recognise its global potential to the space sector for Wales, and in attracting economic activity to rural Gwynedd.
Rydyn ni'n parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi'r ganolfan awyrofod. Rydyn ni'n parhau i weithio'n agos gyda Chyngor Gwynedd, gweithredwr y safle a phartneriaid eraill i helpu i ddenu buddsoddiad i'r safle. Rydym ni'n cydnabod ei botensial byd-eang i'r sector gofod yng Nghymru, ac o ran denu gweithgarwch economaidd i Wynedd wledig.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb yna. Mae'r Llywodraeth, wrth gwrs, wedi buddsoddi miliynau i mewn i ddatblygu canolfan awyrofod Eryri yn Llanbedr, ac mae gan y Llywodraeth uchelgeisiau arallfydol ar gyfer datblygu Cymru fel cenedl sy'n arwain mewn technoleg ofod. Ond, dywed arbenigwyr yn y maes, a'r tenantiaid sydd ar y safle, fod gwireddu'r uchelgeisiau yma am fod yn amhosibl heb wella'r isadeiledd i gyrraedd y safle. Yn absenoldeb unrhyw arian cyhoeddus i adeiladu'r ffordd gyswllt, mae'n anodd iawn gweld sut nad ydy uchelgeisiau'r Llywodraeth yn ddim byd ond breuddwyd gwrach. Pa gynllun credadwy sydd gan y Llywodraeth ar gyfer maes awyr Llanbedr felly, ynteu ydy'r Gweinidog yn hapus i weld arfordir Meirionydd yn ddim byd mwy na maes chwarae ar gyfer ymwelwyr? Diolch.
Thank you very much for that response. The Government, of course, has invested millions in developing the Snowdonia aerospace centre in Llanbedr, and the Government has great ambitions for developing Wales as a leader in space technology. But experts in the area and the tenants on the site say that delivering these ambitions will be impossible without improvement to infrastructure to reach the site. In the absence of any public funds to build the link road, it's very difficult to see how the Government's ambitions are nothing but a pipe dream. So, what credible plan does the Government have in place for the Llanbedr centre, or is the Minister happy to see the Meirionydd coast being nothing more than a playground for visitors? Thank you.
No, that's absolutely not the vision of me individually, or, indeed, the Government. We have seen over £3.5 million of public investment in the site since 2012. We also have seen a range of activity, including remotely piloted aircraft systems and unmanned aircraft test and evaluation programmes as a result. We're looking for the leaseholders of the site to work with us in actually designing the future, because there are other parts of our growing space sector that are interested in the future use of Llanbedr as a site for them. It's not all about Spaceport Cornwall. You'll have seen the flight that didn't quite make it into space, but one of the companies on there was a Welsh company. They also look at the potential, not just in Cornwall, but what they could do in Llanbedr as well. So, I think the challenge is how we get to that point, with the right investment partner, to actually see that potential realised. So, I don't take the downbeat view that the Member has in his supplementary. I think there is still a really positive future for significant economic development activity around that site for his constituents and beyond.
Na, nid dyna'r weledigaeth sydd gen i'n unigol, nac, yn wir, y Llywodraeth. Rydyn ni wedi gweld dros £3.5 miliwn o fuddsoddiad cyhoeddus yn y safle ers 2012. Rydyn ni hefyd wedi gweld ystod o weithgarwch, gan gynnwys systemau awyrennau wedi'u peilota o bell a rhaglenni profi a gwerthuso awyrennau di-griw o ganlyniad. Rydyn ni'n chwilio am lesddalwyr y safle i weithio gyda ni i ddylunio'r dyfodol mewn gwirionedd, oherwydd mae rhannau eraill o'n sector gofod cynyddol sydd â diddordeb yn y defnydd o Lanbedr yn y dyfodol fel safle iddyn nhw. Nid yw'n ymwneud â Spaceport Cernyw. Fe fyddwch chi wedi gweld yr hediad na wnaeth lwyddo i fynd i'r gofod, ond roedd un o'r cwmnïau oedd yno yn gwmni Cymreig. Maen nhw hefyd yn edrych ar y potensial, nid yn unig yng Nghernyw, ond beth allen nhw wneud yn Llanbedr hefyd. Felly, rwy'n credu mai'r her yw sut rydyn ni'n cyrraedd y pwynt hwnnw, gyda'r partner buddsoddi cywir, i weld y potensial hwnnw'n cael ei wireddu mewn gwirionedd. Felly, dydw i ddim yn cymryd y farn negyddol sydd gan yr Aelod yn ei ymateb. Rwy'n credu bod dyfodol cadarnhaol iawn o hyd ar gyfer gweithgarwch datblygu economaidd sylweddol o amgylch y safle hwnnw i'w etholwyr a thu hwnt.
7. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi busnesau bach a chanolig ar draws Dwyrain Casnewydd? OQ59054
7. How is the Welsh Government supporting small and medium-sized businesses across Newport East? OQ59054
We continue to do everything possible to support the SME sector throughout Wales through our progressive economic policies. These focus on better skills, better jobs and tackling inequality with the tools at our disposal. That includes working with our stakeholders and, of course, we will soon celebrate 10 years of our Business Wales business support programme.
Rydym ni'n parhau i wneud popeth posibl i gefnogi'r sector BBaCh ledled Cymru drwy ein polisïau economaidd blaengar. Mae'r rhain yn canolbwyntio ar sgiliau gwell, swyddi gwell a mynd i'r afael ag anghydraddoldeb gyda'r offer sydd ar gael i ni. Mae hynny'n cynnwys gweithio gyda'n rhanddeiliaid, ac wrth gwrs, byddwn yn dathlu 10 mlynedd o'n rhaglen cymorth busnes Busnes Cymru yn fuan.
Yes. Often, I think, Minister, small and medium enterprises are so busy running their businesses that it's difficult to be aware of the help and support available, and, indeed, to spend the time to access that. But I must say Business Wales were invaluable in Newport East, and my constituency office worked very well with them during the pandemic, when they were able to make sure that a range of businesses accessed the support that was available. And I know that Business Wales has a strong offer in areas where the Welsh Government is able to act, for example, the economic resilience fund, and that was very much the case at the time. It was a sharp contrast, Minister, I must say, to UK Government, which left many gaps in support for businesses, and I do believe that that continues now, with too many businesses not being supported by UK Government with rising energy bills. This is something indeed that the Federation of Small Businesses have also raised with me. So, Minister, through Business Wales and other mechanisms, what additional support might Welsh Government consider to help small and medium-sized enterprises through this cost-of-doing-business crisis?
Ie. Yn aml, rwy'n credu, Gweinidog, mae mentrau bach a chanolig mor brysur yn rhedeg eu busnesau nes ei bod hi'n anodd bod yn ymwybodol o'r help a'r gefnogaeth sydd ar gael, ac, yn wir, treulio'r amser i fanteisio arnyn nhw. Ond mae'n rhaid i mi ddweud bod Busnes Cymru yn amhrisiadwy yn Nwyrain Casnewydd, ac fe weithiodd fy swyddfa etholaeth yn dda iawn gyda nhw yn ystod y pandemig, pan oedden nhw'n gallu gwneud yn siŵr bod amrywiaeth o fusnesau'n cael mynediad i'r gefnogaeth oedd ar gael. Ac rwy'n gwybod bod gan Busnes Cymru arlwy cryf mewn meysydd lle mae Llywodraeth Cymru yn gallu gweithredu, er enghraifft, y gronfa cadernid economaidd, a dyna oedd y gwir i raddau helaeth ar y pryd. Roedd yn gyferbyniad sydyn, meddai'r Gweinidog, rhaid i mi ddweud, wrth Lywodraeth y DU, a adawodd lawer o fylchau yn y gefnogaeth i fusnesau, ac rwy'n credu bod hynny'n parhau nawr, a gormod o fusnesau ddim yn cael eu cefnogi gan Lywodraeth y DU gyda biliau ynni cynyddol. Dyma rywbeth yn wir mae Ffederasiwn y Busnesau Bach wedi ei godi gyda mi hefyd. Felly, Gweinidog, trwy Busnes Cymru a dulliau eraill, pa gymorth ychwanegol y gallai Llywodraeth Cymru ei ystyried i helpu busnesau bach a chanolig trwy'r argyfwng busnes cost-gwneud-busnes?
Thank you for the comments and questions. You're right about the economic resilience fund. I was in a different role during the pandemic, but the reality is that, because we didn't spend the same money on our test, trace, protect programme and the way that we used money on our personal protective equipment programme, meant that we provided more successful contact tracing at a lower price than the UK Government did, and we provided a more successful operation of providing PPE to front-line workers. That meant we could be more generous in supporting small and medium-sized businesses and freelancers through the pandemic.
The challenge now is, because of the reductions to our budget—not just in the mainstream settlements, but also things like the shared prosperity fund and others, where money's been taken away from Wales, over £1 billion lost in those three years—we've had to make some really difficult choices. But I've chosen to maintain the Business Wales service because of its value. So, small and medium-sized businesses will continue to have access to all of the support and advice available, together, of course, with investment opportunities from the Development Bank for Wales as well. I appreciate the Member's constituency takes in some of the Monmouthshire county as well, but, in Newport, up to the end of December last year, in the last two years, Business Wales had helped support over 1,000 jobs in small and medium enterprises, with dedicated support provided to 659 businesses and nearly 200 new start-ups. It does show the continued activity that we can and do offer to small and medium businesses, and I'd be more than happy to write to the Member with more details on activity across all the parts of his constituency.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Rydych chi'n iawn am y gronfa cadernid economaidd. Roeddwn i mewn rôl wahanol yn ystod y pandemig, ond y realiti yw, oherwydd na wnaethom ni wario'r un arian ar ein rhaglen profi, olrhain, amddiffyn a'r ffordd y gwnaethom ni ddefnyddio arian ar ein rhaglen cyfarpar diogelu personol, roedd yn golygu ein bod ni'n darparu mwy o olrhain cysylltiadau llwyddiannus am bris is nag a wnaeth Llywodraeth y DU, ac fe wnaethom ddarparu gweithrediad mwy llwyddiannus o ddarparu cyfarpar diogelu personol i weithwyr rheng flaen. Roedd hynny'n golygu y gallem ni fod yn fwy hael wrth gefnogi busnesau bach a chanolig a gweithwyr llawrydd drwy'r pandemig.
Yr her nawr, oherwydd y gostyngiadau i'n cyllideb—nid yn unig yn y setliadau prif ffrwd, ond hefyd pethau fel y gronfa ffyniant a rennir ac eraill, lle mae arian wedi'i dynnu i ffwrdd o Gymru, dros £1 biliwn a gollwyd yn y tair blynedd hynny—rydyn ni wedi gorfod gwneud dewisiadau anodd iawn. Ond rwyf i wedi dewis cynnal gwasanaeth Busnes Cymru oherwydd ei werth. Felly, bydd busnesau bach a chanolig yn parhau i gael mynediad at yr holl gymorth a'r cyngor sydd ar gael, gyda'i gilydd, wrth gwrs, gyda chyfleoedd buddsoddi gan Fanc Datblygu Cymru hefyd. Rwy'n gwerthfawrogi bod etholaeth yr Aelod yn cymryd rhywfaint o sir Fynwy hefyd, ond, yng Nghasnewydd, hyd at ddiwedd Rhagfyr y llynedd, yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, roedd Busnes Cymru wedi helpu i gefnogi dros 1,000 o swyddi mewn mentrau bach a chanolig, gyda chefnogaeth bwrpasol wedi'i darparu i 659 o fusnesau a bron i 200 o fusnesau newydd newydd. Mae'n dangos y gweithgarwch parhaus y gallwn ni ei gynnig, ac rydym ni'n ei gynnig i fusnesau bach a chanolig, a byddwn i'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion am weithgarwch ar draws holl rannau ei etholaeth.
8. Pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei darparu i sector twristiaeth Cymru? OQ59044
8. What support is the Welsh Government providing to the Welsh tourism sector? OQ59044
Our strategy 'Welcome to Wales: Priorities for the visitor economy 2020-2025' sets out our vision and ambition for tourism. We support the sector through promoting Wales at home and abroad, through capital investment and our £50 million Wales tourism investment fund.
Mae ein strategaeth 'Croeso i Gymru: Blaenoriaethau ar gyfer yr economi ymwelwyr 2020-2025' yn nodi ein gweledigaeth a'n huchelgais ar gyfer twristiaeth. Rydyn ni'n cefnogi'r sector drwy hyrwyddo Cymru gartref a thramor, trwy fuddsoddi cyfalaf a'n cronfa buddsoddi twristiaeth Cymru, sy'n werth £50 miliwn.
I'm grateful to you, Minister, for your answer. As you know, when people come and visit Wales, they don't just visit one site; they like to come and visit a number of attractions to see a number of things that Wales has to offer. One of the things that has been lacking, though, is an all-Wales visitor pass, if you like, for tourism destinations in Wales. It was withdrawn just before the pandemic, but we haven't seen it re-emerge. It's been nearly three years now. We know individual organisations, such as Cadw and National Trust, operate their own passes, and individual regional tourist boards, such as Mid Wales Tourism's and North Wales Tourism's Great Days Out UK, also offer them. But there's been a lack of an overarching strategy from Welsh Government and a lack of progress, I think, on this. As I say, it's been nearly three years now since we saw this pass. So, can I ask for an update on exactly where this overarching national Welsh tourism pass is?
Rwy'n ddiolchgar i chi, Gweinidog, am eich ateb. Fel y gwyddoch chi, pan fo pobl yn dod i ymweld â Chymru, nid ymweld ag un safle yn unig maen nhw; maen nhw'n hoffi dod i ymweld â nifer o atyniadau i weld nifer o bethau sydd gan Gymru i'w cynnig. Un o'r pethau sydd wedi bod yn ddiffygiol, serch hynny, ydi tocyn ymwelwyr Cymru gyfan, os mynnwch chi, ar gyfer cyrchfannau twristiaeth yng Nghymru. Cafodd ei dynnu'n ôl ychydig cyn y pandemig, ond nid ydym wedi'i weld yn ail-ymddangos. Mae bron i dair blynedd wedi bod nawr. Rydym ni'n adnabod sefydliadau unigol, fel Cadw a'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yn gweithredu eu tocynnau eu hunain, a byrddau twristiaeth rhanbarthol unigol, megis Great Days Out UK Twristiaeth Canolbarth Cymru a Thwristiaeth Gogledd Cymru, hefyd yn eu cynnig. Ond mae yna ddiffyg strategaeth cyffredinol wedi bod gan Lywodraeth Cymru a diffyg cynnydd, rwy'n meddwl, ar hyn. Fel rwy'n ei ddweud, mae bron i dair blynedd bellach ers i ni weld y tocyn hwn. Felly, a gaf i ofyn am ddiweddariad ynghylch ble yn union mae'r tocyn twristiaeth cenedlaethol cyffredinol hwn ar gyfer Cymru?
Well, it's a conversation we had with the sector about what best to do to support them to make choices, how they promote themselves. Some of this is done on a regional basis successfully. For example, it may make more sense for a visitor to know about activity-based holidays if they're, say, going to Bike Park Wales, in the Deputy Minister's constituency, and if, at random, they wanted to come to the Cardiff International White Water centre, which happens to be in mine—but there are others available as well—and to think about how you can have themed activities that make sense for the businesses and for visitors. And I wouldn't want to say that this would only work if there is a national scheme that everyone has to fit into. We'll carry on working with the sector to understand how we can best support them, as we look forward to a 2023 where we'll expect we'll see significant growth in visitor numbers to Wales to the tourism sector, but we also know there'll be challenges ahead. As we see the likely recession for most of the next year, people will make different choices about their discretionary spend, so we're ready to carry on supporting the tourism sector. That's why I and the finance Minister have made choices about rate support for a range of different sectors in the economy.
Wel, mae'n sgwrs gawson ni gyda'r sector am beth sydd orau i'w wneud i'w cefnogi nhw i wneud dewisiadau, sut maen nhw'n hyrwyddo eu hunain. Mae peth o hyn yn cael ei wneud yn rhanbarthol yn llwyddiannus. Er enghraifft, efallai y bydd yn gwneud mwy o synnwyr i ymwelydd wybod am wyliau sy'n seiliedig ar weithgarwch os ydyn nhw, er enghraifft, yn mynd i BikePark Cymru, yn etholaeth y Dirprwy Weinidog, ac os oedden nhw, ar hap, eisiau dod i ganolfan Dŵr Gwyn Rhyngwladol Caerdydd, sy'n digwydd bod yn fy un i—ond mae eraill ar gael hefyd—a meddwl sut gallwch chi gael gweithgareddau ar thema sy'n gwneud synnwyr i'r busnesau ac i ymwelwyr. A fyddwn i ddim eisiau dweud y byddai hyn ond yn gweithio os oes cynllun cenedlaethol y mae'n rhaid i bawb ffitio i mewn iddo. Byddwn ni'n parhau i weithio gyda'r sector i ddeall sut y gallwn ni eu cefnogi orau, wrth i ni edrych ymlaen at 2023 lle byddwn yn disgwyl y byddwn ni'n gweld twf sylweddol yn nifer yr ymwelwyr i Gymru i'r sector twristiaeth, ond rydym ni hefyd yn gwybod y bydd heriau o'n blaenau. Wrth i ni weld y dirwasgiad tebygol am y rhan fwyaf o'r flwyddyn nesaf, bydd pobl yn gwneud dewisiadau gwahanol am eu gwariant dewisol, felly rydyn ni'n barod i barhau i gefnogi'r sector twristiaeth. Dyna pam rydw i a'r Gweinidog cyllid wedi gwneud dewisiadau ynghylch cymorth ardrethi ar gyfer ystod o wahanol sectorau yn yr economi.
Ac yn olaf, cwestiwn 9. Adam Price.
Finally, question 9. Adam Price.
9. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cymorth ariannol sydd ar gael i fentrau bach a chanolig sy'n ceisio ehangu yn Nwyrain Caerfyrddin a Dinefwr? OQ59053
9. Will the Minister provide an update on financial support available for small and medium-sized enterprises seeking to expand in Carmarthen East and Dinefwr? OQ59053
Diolch am y cwestiwn.
Thank you for the question.
Our Business Wales service provides businesses with access to a wide range of information, guidance and support, both financial and non-financial, to help grow businesses. Financial support between £1,000 and £10 million is available through the Development Bank of Wales to help Welsh businesses get the finance that they need to expand.
Mae ein gwasanaeth Busnes Cymru yn rhoi mynediad i fusnesau at ystod eang o wybodaeth, arweiniad a chefnogaeth, yn ariannol a heb fod yn ariannol, i helpu i dyfu busnesau. Mae cymorth ariannol rhwng £1,000 a £10 miliwn ar gael trwy Fanc Datblygu Cymru i helpu busnesau Cymru gael y cyllid maen nhw ei angen i ehangu.
Diolch, Weinidog. Ces i'r pleser o ymweld â chwmni NappiCycle yng Nghapel Hendre yn ddiweddar, lle cefais i gyflwyniad hynod o ddiddorol ar ailgylchu cewynnau. Nawr, rwy'n derbyn efallai nad yw hyn yn swnio'n brynhawn cynhyrfus, ond roedd y lefel o arloesedd gan y cwmni'n wych. Trwy brosesau amrywiol, mae NappiCycle yn defnyddio cewynnau brwnt a deunyddiau tebyg a'u troi i mewn i asphalt ar gyfer palmentydd a hewlydd. Mae'r busnes yn rhan o glwstwr ailgylchu yng Nghymru sy'n arwain y byd, a dweud y gwir, yn rhyngwladol, ac wedi gwneud ers rhai blynyddoedd. Wedi i'r busnes dderbyn cyllid o ran 1 y small business research initiative, menter ymchwil y busnesau bach, mae'r cwmni, fel sawl un arall sydd wedi tyfu dros y cyfnod, yn edrych ymlaen at gyllid i ehangu'r busnes ymhellach. Felly, a all y Gweinidog ddatgan a fydd rhan 2 o SBRI yn mynd yn ei flaen, a rhoi gwybodaeth am unrhyw gyfleoedd eraill i gefnogi'r sector yma?
Thank you, Minister. I had the pleasure of visiting the NappiCycle company in Capel Hendre recently, where I was given a very interesting presentation on recycling nappies. Now, I accept that this doesn't sound like an exciting afternoon, but the level of innovation by the company was excellent. Through various processes, NappiCycle use soiled nappies and similar products and turn them into asphalt for pavements and roads. The business is part of a recycling cluster in Wales that is world-leading, and has been for some years. Now, after the business received funding from part 1 of the small business research initiative, the company, like many others that have grown over the period, is looking forward to future funding to further expand the business. So, can the Minister tell us whether part 2 of SBRI will proceed and give us an update on any other opportunities to support this sector?
Funnily enough, I am aware of nappies being turned into asphalt. It's not just something that another relatively new parent would be interested in, given the Member has two young children in his house; I remember the days fondly, and not so fondly at various times, the reality of nappy changing. But there is an opportunity to think about how we can use products to turn them into something useful and with a different purpose in the future, and this is, perhaps, an obvious and interesting example. I'd be more than happy to come back to him. I am due to make a decision on SBRI 2 and the choices to be made around that. We are jointly working, of course, around an innovation strategy as well. I'll undertake to write to the Member both about opportunities for the company he mentions in his constituency as well as the broader point on how we help small businesses to access opportunities to grow and to innovate in the future.FootnoteLink
Yn rhyfedd ddigon, roeddwn i'n ymwybodol o gewynnau yn cael eu troi'n asffalt. Nid rhywbeth y byddai rhiant cymharol newydd arall â diddordeb ynddo, o ystyried bod gan yr Aelod ddau blentyn ifanc yn ei dŷ; rwy'n cofio'r dyddiau'n dda, a ddim cystal ar wahanol adegau, realiti newid cewynnau. Ond mae cyfle i feddwl sut y gallwn ni ddefnyddio cynnyrch i'w troi'n rhywbeth defnyddiol a gyda phwrpas gwahanol yn y dyfodol, ac mae hyn, efallai, yn esiampl amlwg a diddorol. Bydden i'n fwy na hapus i ddod yn ôl at hyn. Mae disgwyl i mi wneud penderfyniad ar SBRI 2 a'r dewisiadau i'w gwneud ynghylch hynny. Rydym ni'n gweithio ar y cyd, wrth gwrs, ar strategaeth arloesi hefyd. Fe wnaf ysgrifennu at yr Aelod am gyfleoedd i'r cwmni y mae'n sôn amdano yn ei etholaeth yn ogystal â'r pwynt ehangach ar sut rydym ni'n helpu busnesau bach i gael mynediad at gyfleoedd i dyfu ac i arloesi yn y dyfodol.FootnoteLink
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 4 heddiw yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Yn gyntaf, Adam Price.
Item 4 is questions to the Minister for Health and Social Services, and the first question is from Adam Price.
1. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau darpariaeth ddigonol o wasanaethau deintyddol y GIG yn Nwyrain Caerfyrddin a Dinefwr? OQ59048
1. What is the Welsh Government doing to ensure sufficient provision of NHS dental services in Carmarthen East and Dinefwr? OQ59048
Diolch. Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, nhw sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau deintyddol yn Nwyrain Caerfyrddin a Dinefwr. Ar hyn o bryd, mae 92 y cant o gyllid contract deintyddol yr NHS yn y bwrdd iechyd yn mynd i bractisys sy'n gweithio dan amrywiad diwygio'r contract. Mae hyn yn golygu bod bron i 12,000 o gleifion newydd wedi cael eu gweld ar draws y bwrdd iechyd yn ystod naw mis cyntaf y flwyddyn ariannol hon.
Thank you. Hywel Dda University Health Board is responsible for the provision of dental services in Carmarthen East and Dinefwr. Currently, 92 per cent of NHS dental contract funding in the health board is going to practices that work under the contract reform variation. This means that nearly 12,000 new patients have been seen across the health board during the first nine months of this financial year.
Diolch am yr ateb hwnnw, Gweinidog. Mae hwn yn fater rŷn ni wedi'i drafod sawl gwaith, ac wedi bod yn destun gohebiaeth rhyngom ni hefyd. Mae'n rhaid pwysleisio difrifoldeb y broblem yma, gan fod miloedd o bobl yn ardal Rhydaman yn benodol yn ddibynnol ar y gwasanaeth a oedd yn cael ei ddarparu gan ddeintydd Stryd Margaret yno. Fe godais i'r mater yma gyda chi ym mis Tachwedd eto llynedd, ac, er tegwch i chi, Weinidog, fe wnaethoch chi roi ateb cadarnhaol cyn y Nadolig fod y bwrdd iechyd yn ail-gomisiynu gwasanaethau deintyddol yn yr ardal, a bod disgwyl i wasanaeth newydd ddechrau'r mis yma. Yn anffodus, y neges dwi wedi'i chael gan nifer o etholwyr yw does dim cyfathrebiad wedi bod gyda nhw, a bod y gwasanaeth heb ddechrau wrth i ni gyrraedd mis Chwefror yfory. Felly, a allwch chi nawr roi'r sicrwydd hwnnw i fy etholwyr i fod y gwasanaeth newydd yma yn dod, a hynny cyn gynted ag sy'n bosib?
Thank you for that response, Minister. This is an issue that we've discussed on a number of occasions, and has been the subject of correspondence between us too. I must emphasise the gravity of this problem, as thousands of people in the Ammanford area particularly are reliant on a service that had been provided by the Margaret Street dentist there. I raised this issue with you in November of last year, and, in fairness to you, Minister, you did provide a positive response before Christmas, telling me that the health board was recommissioning dental services in the area, and that the new service was expected to be established this month. Unfortunately, the message that I've received from a number of constituents is that there's been no communication with them and that the service hasn't commenced as we enter February tomorrow. So, can you now give us an assurance and give my constituents an assurance that this new service will be coming as soon as possible?
Wel, dwi'n falch o ddweud bod y bwrdd iechyd wedi bod yn llwyddiannus i roi cytundeb newydd i bractis newydd ar gyfer Rhydaman. Un o'r problemau sydd wedi bod oedd bod y premises oedd yna, dyw e ddim yn functional, a hynny sydd yn creu problem ar hyn o bryd. Mae'n mynd i gymryd amser i wneud yn siŵr bod y premises yn iawn ar gyfer triniaeth pobl. Felly, fydd hwnna ddim yn barod tan fis Medi. Ond beth fydd yn digwydd yw mae yna mobile dental unit a hwb ar gael, a bydd yna urgent care ar gael o fis Chwefror ymlaen.
Well, I'm pleased to say that the health board has been successful in providing a new contract to a new practice for Ammanford. One of the problems there has been is that the premises there were not functional, and that has caused a problem. It's going to take some time to ensure that the premises are fit for the treatment of people. So, that won't be ready until September. But what will happen is that there will be a mobile dental unit and hub available, and there will be urgent care available from February onwards.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
It's, of course, incredibly difficult to ensure that the Government can plan efficiently, in terms of capacity for dental care in Wales, if the Government or health boards don't know how many people are waiting for an NHS appointment. I know you would agree with that position, Minister. It's also unacceptable, of course, that people, once they're on a waiting list, could be waiting up to 26 months before getting an appointment as well. So, I wonder, Minister, will you explore the options for a centralised waiting list for Wales? I appreciate that would take some time to put in place, so, as an interim measure, would you also explore ensuring that every health board establishes a centralised waiting list for its area? And if you do agree with that, when do you think that could be in place?
Mae hi'n hynod o anodd, wrth gwrs, sicrhau bod y Llywodraeth yn gallu cynllunio yn effeithlon, o ran y gallu i ymdrin â'r niferoedd sydd ag angen gofal deintyddol yng Nghymru, os nad yw'r Llywodraeth na'r byrddau iechyd yn gwybod faint o bobl sy'n aros am apwyntiad GIG. Rwy'n gwybod y byddech chi'n cytuno â'r safbwynt hwnnw, Gweinidog. Mae hi'n annerbyniol hefyd, wrth gwrs, y gallai pobl, pan fyddan nhw ar restr aros, fod yn aros hyd at 26 mis cyn cael apwyntiad hefyd. Felly, tybed, Gweinidog, a wnewch chi roi ystyriaeth i'r dewisiadau sydd yna ar gyfer rhestr aros ganolog i Gymru gyfan? Rwy'n gwerthfawrogi y byddai hynny'n cymryd peth amser i'w roi ar waith, felly, fel mesur dros dro, a fyddech chi'n ystyried sicrhau bod pob bwrdd iechyd yn tynnu rhestr aros ganolog ar gyfer ei ddalgylch ei hun? Ac os ydych chi'n cytuno â hynny, pryd ydych chi'n credu y gellid rhoi hynny ar waith?
Thanks very much. Well, I know for a fact that quite a lot of work has already gone into developing a remit that would be needed in order to commission that centralised waiting list. We are, as you know, under very severe financial pressure at the moment, so, although that work is now ready to go, we are financially constrained in terms of whether we can go any further. So, that is a difficult situation for us. Obviously, we're keen to move on with that as soon as we get that additional money, but it's very difficult under the current financial circumstances. What I will say, in particular to the Member who is also chair of the committee, is that, actually, so many of the recommendations in the work that they've been doing recently have been extremely useful to us and, certainly, that centralised waiting list is something we're taking very seriously.
Diolch yn fawr iawn. Wel, fe wn i fel ffaith fod cryn dipyn o waith wedi digwydd eisoes o ran datblygu'r cylch gwaith y byddai ei angen ar gyfer comisiynu rhestr aros ganolog fel hon. Rydym ni, fel gwyddoch chi, dan bwysau ariannol difrifol iawn ar hyn o bryd, felly, er bod y gwaith hwnnw yn barod i'w gychwyn erbyn hyn, fe gawsom ni ein cyfyngu yn ariannol o ran ein gallu ni i fynd gam ymhellach. Felly, mae hon yn sefyllfa anodd i ni. Yn amlwg, rydyn ni'n awyddus i fwrw ymlaen gyda hynny cyn gynted ag y cawn ni'r arian ychwanegol hwnnw, ond mae hi'n anodd iawn dan yr amgylchiadau ariannol ar hyn o bryd. Yr hyn y byddwn ni'n ei ddweud, yn arbennig wrth yr Aelod sy'n gadeirydd y pwyllgor hefyd, yw bod cynifer o'r argymhellion yn y gwaith a wnaethpwyd ganddyn nhw'n ddiweddar wedi bod yn hynod ddefnyddiol i ni ac, yn sicr, mae rhestr aros ganolog fel hon yn rhywbeth yr ydym ni'n ei hystyried yn wirioneddol o ddifrif.