National Assembly for Wales

Prynhawn da i chi i gyd a blwyddyn newydd dda i bawb.

Blwyddyn newydd dda i chi gyd.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma, yn 2023, a'r cyfarfod cyntaf, yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf yn 2023 gan Peter Fox.  

Wel, Llywydd, blwyddyn newydd dda i chi a phawb hefyd. 

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae sefydliadau'r trydydd sector yng Nghymru yn darparu cymorth hanfodol i eraill yn yr argyfwng costau byw ac mae'n effeithio'n uniongyrchol arnyn nhw hefyd. Rydym wedi cynyddu cyllid i'r sector ar gyfer y ddau beth hyn, gan amlaf ochr yn ochr â'n partneriaid awdurdod lleol.

Diolch, Llywydd. Ac a gaf i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, Prif Weinidog, ac Aelodau eraill hefyd? Yn ddiweddar, cysylltodd elusen â mi gyda phryderon ynghylch yr effaith mae'r argyfwng costau byw yn ei gael ar ei staff. Fe wnaethon nhw dynnu sylw at y ffaith bod eu staff yn fedrus iawn wrth gwrs ac maen nhw'n darparu gwasanaeth gwerthfawr i bobl o bob rhan o Gymru. Mae llawer o'r sefydliadau hyn hefyd yn darparu cyflogaeth i bobl a oedd yn agored i niwed, gan roi cyfle iddyn nhw gymryd rhan lawn yn eu cymuned. Fodd bynnag, nododd yr elusen nad ydyn nhw'n gallu darparu cymorth ariannol ychwanegol i'w gweithwyr i'w helpu drwy'r cyfnod anodd hwn. Er gwaethaf y cynnydd yng nghyllid Llywodraeth Cymru, fel y cyfeirioch chi, Prif Weinidog, maen nhw wedi defnyddio'r arian i ehangu gwasanaethau yn hytrach nag i helpu i wella cyflogau ac amodau staff. Mae yna bryderon wedyn, am lesiant staff a'u teuluoedd, yn ogystal â chyfraddau cadw staff, ar adeg pan fo'r galw am wasanaethau'r trydydd sector yn cynyddu'n barhaus. Prif Weinidog, rwy'n sylweddoli bod galwadau niferus ar adnoddau Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd, ond tybed pa drafodaethau yr ydych wedi eu cael gyda'ch cyd-Aelodau ac eraill ynghylch sicrhau bod byrddau cynllunio yn ystyried eu swyddogaeth yn llawn o ran gwella amodau i staff y trydydd sector wrth gomisiynu gwasanaethau. Diolch.

Llywydd, rwy'n cydnabod y ddilema y mae Peter Fox yn cyfeirio ato. Rwyf i'n dymuno, fel y gwnaeth ef, dalu teyrnged i'r gwaith gwych y mae mudiadau gwirfoddol a'r trydydd sector yn ei wneud yma yng Nghymru. Ac nid yw'n syndod clywed bod llawer o'r sefydliadau hynny, pan oedd rhywfaint o gyllid ychwanegol ar gael, eisiau rhoi hwnnw i ehangu'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu, o ystyried arwyddocâd y camau hynny mewn cymunedau lleol.

A dylai gweithio yn y trydydd sector gael ei wobrwyo'n iawn; ni ddylai pobl deimlo, oherwydd eu bod yn gweithio yn y sector hwnnw na ddylen nhw gael taliadau digonol eu hunain. Byddaf yn gwneud yn siŵr ein bod yn codi'r pwynt y mae'r Aelod wedi'i wneud yn y gwahanol fforymau sydd gennym. Rwy'n falch o ddweud, Llywydd, bod pwyllgor y Cabinet ar gostau byw a oedd yn cwrdd bob wythnos yn nhymor yr hydref wedi cael cynrychiolaeth o'r trydydd sector ar y pwyllgor hwnnw—Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant, Cyngor ar Bopeth. Clywsom ganddyn nhw i gyd dros y cyfnod hwnnw. Felly, mae gan y trydydd sector lais yng nghanol Llywodraeth Cymru. Ond mae'r pwysau ar y sector yn sicr yn real. Bydd cyhoeddiad ddoe gan Lywodraeth y DU am y gostyngiad yn y gefnogaeth i'r trydydd sector mewn costau ynni yn golygu y bydd mwy o ddilema yn wynebu'r sector, ac ni all Llywodraeth Cymru fod yr ateb i bob dilema y mae pob rhan o gymdeithas Cymru yn ei wynebu. 

Prif Weinidog, mae gan undebau credyd ran hanfodol i'w chwarae wrth gefnogi pobl yn ein cymunedau, rhan sydd wrth gwrs yn fwy allweddol yn ystod yr argyfwng costau byw. Yng nghyfarfod olaf y grŵp trawsbleidiol ar fentrau cydweithredol a chydfuddiannol, cawsom gyflwyniad ynglŷn â sut mae undebau credyd wedi dod at ei gilydd i ddatblygu eu cynllun Moneyworks Wales, gyda'r nod o helpu cyflogwyr i helpu eu staff. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn gwneud llawer i gefnogi undebau credyd, fel yr amlygwyd dim ond yr wythnos diwethaf, ond sut mae'n gallu sicrhau bod cyflogwyr yn ymwybodol o'r fenter hon a'u hannog nhw i gymryd rhan? 

Diolch i Vikki Howells am hynna, Llywydd. Roedd yn dda iawn yr wythnos diwethaf cael cyfle yno, gyda thri chyd-Weinidog arall, i dynnu sylw at waith undeb credyd Caerdydd a'r Fro. Roedd cyd-Aelodau eraill, fe wn i, allan ar yr un diwrnod yn tynnu sylw at y gwasanaethau y mae undebau credyd bellach yn gallu eu darparu, ac rydym yn gwybod, pryd bynnag y bydd undebau credyd yn y newyddion, neu'n cael cyhoeddusrwydd ychwanegol, yna mae mwy o aelodau'n dod ymlaen i ymuno. Rhoddodd Llywodraeth Cymru gefnogaeth i'r sector yn y cyfnod cyn y Nadolig i wneud yn siŵr bod ei wasanaethau yn cael eu hysbysebu cystal â phosib. Ac mae canlyniadau cynnar yr ymgyrch honno'n awgrymu y cafwyd 7,000 o aelodau ychwanegol ar gyfer y mudiad undeb credyd yn y cyfnod cyn y Nadolig. O edrych o gwmpas, Llywydd, gwelaf dri Aelod arall a oedd yn aelodau o'r undeb credyd cyflogwyr cyntaf erioed yng Nghymru, pan sefydlodd Cyngor Sir De Morgannwg undeb credyd a oedd yn gweithio trwy ddidyniad o'r gyflogres. A dyna'r union system y mae Vikki Howells yn cyfeirio ati—mae'r ymgyrch Moneyworks Wales yn ymgyrch i annog cyflogwyr ledled Cymru i gynnig cyfleusterau didyniad o'r gyflogres i'w gweithwyr, fel y gallant ymuno ag undebau credyd yn y ffordd honno. Rwy'n falch o ddweud, fel un o 13 prosiect gwahanol undeb credyd, y bydd Llywodraeth Cymru'n ariannu Moneyworks o fis Ebrill eleni fel y gallant fynd ymlaen i annog cymaint o gyflogwyr â phosibl, mewn cymaint o gymunedau â phosibl, i sicrhau bod y ffordd honno o ddod yn aelod o undeb credyd ar gael i bobl sy'n gweithio iddyn nhw.

Prynhawn da, Prif Weinidog.

Prynhawn da Dr Hussain. Llywydd, yn y chwe mis ar ôl cyhoeddi'r rhaglen adfer ar gyfer gofal a gynlluniwyd, mae arosiadau hir yn GIG Cymru wedi gostwng 23 y cant. Mae hynny o ganlyniad i fuddsoddiad ychwanegol sylweddol, cyfleusterau estynedig, diwygio gwasanaethau ac, yn bennaf oll, ymdrech enfawr staff y GIG eu hunain.

Diolch yn fawr Prif Weinidog. Wrth gwrs, rydym i gyd yn cydnabod y straen aruthrol sydd ar ein GIG ar hyn o bryd, ond mae arosiadau aml-flwyddyn wedi bod o gwmpas ers ymhell cyn y pandemig, yn enwedig mewn orthopedeg. Mae un o fy etholwyr wedi bod yn aros am ben-glin newydd ers 2019. Mae wedi bod yn aros mewn poen dros dair blynedd a hanner, a'r cwbl y mae'r bwrdd iechyd lleol yn ei ddweud wrthyf i yw bod y rhestr aros dros bedair blynedd o hyd ac y dylai'r claf weld ei feddyg teulu er mwyn rheoli'r boen. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi ei bod yn gwbl annerbyniol i gleifion orfod aros mor hir â hynny, neu fod gofal eilaidd yn rhoi'r beichiau ychwanegol hyn ar sector gofal sylfaenol sydd eisoes wedi'i or-ymestyn? Rwy'n cofio codi cwestiynau tebyg yn ystod fy nhymor cyntaf yn y Senedd, ac eto, dyma ni bron i ddegawd yn ddiweddarach yn cael yr un hen drafodaeth am orthopedeg. Prif Weinidog, pryd fydd cleifion Cymru yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu o'r diwedd?

Llywydd, nid wyf yn derbyn y darlun cyffredinol y mae'r Aelod yn ei bortreadu, sef bod hwn yn gyflwr sydd wastad wedi bod yn broblem yn GIG Cymru. Roedd amseroedd aros yn GIG Cymru wedi bod yn gostwng dros bedair a phum mlynedd yn olynol hyd at fis Mawrth 2019 a thu hwnt. Effaith y pandemig sydd wedi creu'r rhestrau aros hir hynny, ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig. Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, mae'r arosiadau hiraf, sef yr arosiadau hiraf yn y GIG yng Nghymru, wedi gostwng 23 y cant rhwng diwedd mis Mawrth a diwedd mis Hydref y llynedd, ac mae hynny'n cynnwys enillion ym maes orthopedeg, sef un o'r arbenigeddau anoddaf o ran gweld ffordd o ddatrys yr ôl-groniad a'r gweithgarwch cynyddol, oherwydd yr effaith mae COVID yn parhau i'w chael, yn y ffordd y caiff theatrau llawdriniaeth a gweithdrefnau eraill eu cynnal yn y GIG yng Nghymru. Wrth gwrs rydym eisiau gweld yr arosiadau hynny'n cael eu lleihau ymhellach, a thra bod pobl yn aros, rwy'n credu y gall clinigwyr gofal sylfaenol chwarae rhan yn helpu pobl i reoli eu cyflyrau yn y ffordd orau bosibl.

Ym Mae Abertawe yn enwedig, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod y bwrdd iechyd yn bwriadu canolbwyntio gofal orthopedig arfaethedig yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, gan ryddhau capasiti yn Nhreforys, cadw 10 gwely yn Nhreforys ar gyfer yr achosion mwyaf cymhleth, ac, wrth wneud hynny, cael gwelyau pwrpasol fydd yn caniatáu ailddechrau hyd yn oed mwy o driniaethau mor gyflym â phosib.

Prif Weinidog, ydych chi'n cytuno â mi ei bod hi'n cymryd tipyn o wyneb i Geidwadwr feirniadu'r gwasanaeth iechyd gwladol? Un o'r problemau yr ydym ni wedi'u gweld dros y degawd diwethaf yw sut mae cyni wedi rhwygo'r galon allan o'n gwasanaethau cyhoeddus. Fe rwygodd Brexit y galon allan o'n heconomi. Yr hyn sydd angen i ni ei wneud i ddathlu 75 mlynedd ers i Aneurin Bevan sefydlu'r gwasanaeth iechyd gwladol yw rhoi'r math o arian sydd ei angen arno er mwyn cyflawni ar gyfer pobl heddiw ac yn y dyfodol. Mae hynny'n golygu bod angen i chi fod yn gwbl glir yn eich cyfarfod nesaf gyda Phrif Weinidog y DU, bod cyni wedi methu ers degawd, nid yw'n mynd i lwyddo yn ystod y degawd nesaf, ac os ydym eisiau gweld y gwasanaeth iechyd gwladol yn llwyddo fel y mae wedi gwneud, ac fel yr oedd Aneurin Bevan yn dymuno iddo wneud, yna mae angen buddsoddi ynddo ar gyfer heddiw ac ar gyfer y dyfodol.

Diolch i Alun Davies am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae'n ein hatgoffa ni o ba mor ffyrnig yr oedd y Blaid Geidwadol ar y pryd yn gwrthwynebu Aneurin Bevan. Ni fyddai gennym wasanaeth iechyd gwladol petai'r blaid honno wedi cael ei ffordd. Yr hyn sy'n sicr yn wir yn yr hyn a ddywed yw hyn: Llywydd, os edrychwch chi ar lefelau boddhad o ran y gwasanaeth iechyd gwladol, roedd y lefelau ar eu hanterth yn y flwyddyn 2010, ac maen nhw wedi bod ar eu hisaf yn ystod y misoedd diwethaf. Pam felly? Y rheswm am hynny, yn 2010, yw y bu degawd o fuddsoddiad yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Roedd lefel y buddsoddiad yn ein GIG wedi cyrraedd y lefel oedd ar gael ymhlith ein cymdogion Ewropeaidd. Mae degawd o gyni wedi erydu'r holl enillion hynny. Mae hyn wrth wraidd yr anawsterau yr ydym yn eu hwynebu ar hyn o bryd—yr anawsterau yr ydym ni'n eu hwynebu gyda phobl yn teimlo rheidrwydd i fynd ar streic i fynegi eu hanfodlonrwydd ynghylch yr effaith y mae cyflog sydd wedi ei ddal yn ôl dros ddegawd wedi'i gael ar eu bywydau, ac rydym yn ei weld yn y buddsoddiad sydd wedi bod ar gael ar draws y Deyrnas Unedig i gadw'r gwasanaeth hwnnw mewn trefn dda. Byddaf yn sicr yn gwneud y pwynt hwnnw pan fyddaf yn gweld y Prif Weinidog nesaf, ond mae'n bwynt yr ydym ni'n ei wneud yn fwy cyffredinol i bobl ar draws y Deyrnas Unedig: mae angen Llywodraeth ar y wlad hon sy'n barod i fuddsoddi yn y GIG ac i atgyweirio'r difrod a wnaed gan y 12 mlynedd diwethaf.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch Llywydd. Mae'n rhyfeddol bod y Prif Weinidog yn dweud bod angen Llywodraeth ar y wlad hon i fuddsoddi yn y GIG pan bleidleisiodd ef a'i gyd-Aelodau i dorri cyllideb y GIG yn 2011 a 2012. Mae'r cofnod yn dangos mai chi yw'r unig wleidyddion yn y Siambr hon sydd erioed wedi pleidleisio o blaid torri cyllideb y GIG, Prif Weinidog. 

Y pwynt arall o wahaniaeth rhwng rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig sydd wedi digwydd dros yr wythnos diwethaf yw eich bod wedi cyflwyno cynnig ac wedi cyfarwyddo'r GIG i ryddhau cleifion heb gynlluniau gofal a darpariaeth addas o fewn y gymuned pan fyddan nhw'n cael eu rhyddhau. Mae meddygon a gweithwyr iechyd proffesiynol wedi dweud y gallai cleifion, o bosib, farw neu gael niwed difrifol. Ydych chi'n cytuno gyda'r meddygon a gweithwyr iechyd proffesiynol o ran eu hasesiad o'ch cynlluniau chi?

Llywydd, rwy'n gwrthod yn llwyr y cymeriadu a wnaeth arweinydd yr wrthblaid, a dylai wybod yn well. Mae'n gwbl anghyfrifol yn camgyfleu'r cyngor, nid gan Lywodraeth Cymru, ond gan Ddirprwy Brif Swyddog Meddygol Cymru a Phrif Swyddog Nyrsio Cymru. Mae gennyf eu llythyr yma o fy mlaen i ac nid yw mewn unrhyw ffordd yn cadarnhau'r cyhuddiadau y mae arweinydd yr wrthblaid newydd eu gwneud. Mae'n cyfeirio drwyddo draw at ryddhau diogel. Ond, yr hyn y mae'n ei wneud yw dweud wrth y system bod yn rhaid i'r system ymdrin â'r cydbwysedd risg ar draws yr holl bobl hynny y mae'n ceisio darparu gofal ar eu cyfer. Mae gennym ni bobl, fel mae e'n gwybod yn iawn ac fel mae'n fy atgoffa i ar lawr y Senedd yn aml, sy'n ei chael hi'n anodd cael mynediad at ddrws ffrynt y system hon, yn aml, pobl ag anghenion sylweddol iawn. Ar ben arall y system, cyn y Nadolig, roedd gennym 1,200 o gleifion mewn gwelyau gwasanaeth iechyd yng Nghymru a oedd yn ddigon iach yn feddygol i gael eu rhyddhau. Nawr, yr hyn y mae llythyr y dirprwy brif swyddog meddygol a phrif swyddog nyrsio Cymru yn ei wneud yw dweud wrth y byrddau iechyd bod yn rhaid iddyn nhw gydbwyso'r risgiau hynny. Os oes cleifion mewn gwelyau ysbyty sy'n aros am brofion, gallent gael eu rhyddhau'n ddiogel a'u galw'n ôl i mewn pan fydd y profion hynny ar gael. Efallai nad yw pob elfen o becyn gofal yn ei le, ond mae'r pecyn gofal sydd yno'n ddigon diogel i ganiatáu rhyddhau cleifion. Yn hytrach na diwylliant o berffeithrwydd ynghylch rhyddhau, a diwylliant o argyfwng wrth ddrws ffrynt ysbyty, mae'r llythyr yn ceisio ailgydbwyso hynny a'i wneud mewn ffordd glinigol gyfrifol.

Roedd hwnnw'n gyngor da i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru; fe welwch gyngor cyfochrog yn cael ei baratoi mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Rwy'n cefnogi'r hyn y mae'r prif swyddog nyrsio a'r dirprwy brif swyddog meddygol wedi ei ddweud wrth y gwasanaeth, ac rwy'n credu y bydd yn arwain at well gofal i lawer o gleifion, sydd fel arall—ag anghenion critigol iawn—yn cael eu hunain yn aros yn rhy hir i gael mynediad at ddrws ffrynt ysbyty.

Prif Weinidog, nid wyf yn camgyfleu cyngor unrhyw un. Roedd y Gymdeithas Feddygol Brydeinig, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, ymarferwyr ar y rheng flaen, wythnos ar ôl wythnos, ddydd ar ôl dydd, yr wythnos diwethaf, yn dweud mai cyngor gwael yw'r cyngor hwn, ac yn y pen draw mae'n rhoi cleifion mewn perygl o niwed. Nid fi sy'n dweud hyn. Byddai chwilio drwy Google yn gyflym ar unrhyw un o'r cyfrifiaduron y mae pawb yma heddiw yn eu defnyddio yn gweld hynny yn y straeon newyddion a oedd yn cyd-fynd â'r cyhoeddiad penodol hwn. Os ydych chi'n dweud ei fod yn camgyfleu, pam na chawsoch chi'r gweithwyr iechyd proffesiynol i mewn cyn i'r cyhoeddiad hwn gael ei wneud, er mwyn rhoi'r sicrwydd y byddai angen arnyn nhw i gefnogi'r cyngor a roddodd eich dirprwy brif swyddog meddygol a'ch prif swyddog nyrsio yr wythnos diwethaf, yn hytrach na rhuthro i roi'r cyngor ac achosi pryder, achosi poendod, ac achosi gofid?

Llywydd, ni frysiwyd y cyngor mewn unrhyw ffordd; cafodd ei gyhoeddi ar 30 Rhagfyr. 27 Rhagfyr oedd y diwrnod unigol prysuraf yn hanes 75 mlynedd y GIG yng Nghymru. Ar y diwrnod unigol hwnnw, cafodd 550 o gleifion eu derbyn i welyau yn y GIG yng Nghymru. Roedd pump y cant o gapasiti gwelyau'r GIG i gyd yn cael eu defnyddio mewn un diwrnod, gydag ambiwlansys yn dal yn gorfod aros i ryddhau cleifion i adrannau damweiniau ac achosion brys a phobl yn gorfod aros am driniaeth ar ôl cyrraedd. Ymatebodd y llythyr mewn ffordd sobr a chyfrifol i'r gyfres honno o amgylchiadau, gan gynghori clinigwyr ynghylch sut y gallent wneud trefniadau yn ddiogel ar gyfer pobl a oedd yn addas yn feddygol i gael eu rhyddhau—1,200 o bobl mewn gwelyau ysbyty pan oedd y gwasanaeth iechyd eisoes wedi cwblhau popeth yr oedd y gwasanaeth iechyd yn bwriadu ei ddarparu i'r cleifion hynny. Yn syml, nid wyf yn credu y gall fod yn gyfrifol i nodweddu'r cyngor hwnnw yn y ffordd y mae arweinydd yr wrthblaid wedi ceisio ei wneud y prynhawn yma.

Nid wyf ond wedi cymryd sylwadau a dyfyniadau ac arsylwadau gweithwyr iechyd proffesiynol, Prif Weinidog. Nid wyf wedi ychwanegu dim o fy ngeiriau fy hun. Fel y dywedais i, mae'r dystiolaeth yno i bobl ei gweld. Rydych chi'n dweud na ruthrwyd y dystiolaeth hon. Y seithfed ar hugain o Ragfyr i'r degfed ar hugain o Ragfyr, dyna 72 awr. Newidiwyd egwyddor sylfaenol yn y broses ryddhau, sef cael cynlluniau gofal ar waith ar gyfer pobl a oedd yn cael eu rhyddhau. Yr hyn y mae pobl eisiau gwybod yw, a allwch chi roi sicrwydd, pan fydd pobl yn cael eu rhyddhau y bydd y cymorth hwnnw yno, y gefnogaeth honno, a'r arweiniad hwnnw, fel nad yw pobl yn cael eu haildderbyn yn y pen draw oherwydd nad yw'r amgylchiadau y maen nhw wedi'u rhyddhau i mewn iddyn nhw yn ddigon da i sicrhau gofal am y cyflwr yr aethant i'r ysbyty o'i herwydd yn y lle cyntaf? Oherwydd fel arall, byddwch yn bradychu eu hymddiriedaeth yng ngallu'r system iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru i'w rhoi yn ôl ar y llwybr i adferiad ac yn y pen draw diogelwch mewn bywyd.

Llywydd, mae'r cyngor yn ymdrin yn uniongyrchol â sicrhau nad yw pobl yn cael eu rhyddhau o dan amgylchiadau a fyddai'n arwain at eu haildderbyn yn gyflym. Mae'n siarad am bobl sydd, er enghraifft, yn aros am asesiad, ac yn awgrymu ei bod hi'n well i rywun aros am asesiad gartref, yn hytrach nag aros mewn gwely ysbyty—gwely ysbyty nad yw ar gael wedyn i rywun nad yw mewn cyflwr meddygol sefydlog yn aros am asesiad, ond sy'n aros i fynd i mewn drwy ddrws yr ysbyty i gael y driniaeth sydd ei hangen arno. Mae cydbwysedd risg yn rhywbeth y mae'r gwasanaeth iechyd yn ymdrin ag ef o ddydd i ddydd, ac wedi gwneud erioed.

Beth wnaeth y llythyr oedd sicrhau bod y clinigwyr yn gwybod bod ganddyn nhw, wrth wneud y penderfyniadau hynny, gefnogaeth eu cydweithwyr uchaf yn y gwasanaeth yng Nghymru wrth wneud y penderfyniadau anodd hynny. Nid oes dim yn y llythyr o gwbl sy'n awgrymu y dylai unrhyw un gael eu rhyddhau'n anniogel, y dylid rhyddhau unrhyw un mewn amgylchiadau lle byddai'n hysbys y byddai angen i'r person hwnnw geisio aildderbyniad. Yn syml, fe geisiodd, mewn ffordd gyfrifol, ymateb i amgylchiadau'r gwasanaeth iechyd drwy ddweud y gellid cyflymu taith y bobl y gellid gofalu amdanyn nhw yn ddiogel gartref er mwyn gwneud yn siŵr, fel un o egwyddorion mwyaf sylfaenol y GIG cyfan, bod y rhai sydd â'r angen mwyaf yn gallu mynd i flaen y ciw. 

Cwestiynau nawr gan arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. O ran cyflog y GIG, Prif Weinidog, rydym wedi amcangyfrif, yn seiliedig ar ffigurau yr ydych chi wedi'u rhannu â ni, y gallech fforddio o leiaf 3 y cant o ddyfarniad cyflog ychwanegol yn y flwyddyn ariannol hon. Nawr, rwy'n deall bod y Gweinidog iechyd wedi dweud nad yw'n cydnabod y ffigurau hynny, felly a allwn ni gymryd yn ganiataol y bydd y dyfarniad cyflog yr ydych chi'n bwriadu ei gynnig yn llai na'r ffigur hwnnw? Fe ddywedoch chi fis yn ôl nad oedd arian ychwanegol ar gael yn y flwyddyn ariannol hon, a nawr rydych chi wedi dod o hyd iddo. Rydych chi nawr yn dweud na fydd arian ychwanegol y flwyddyn nesaf, felly dim ond taliad untro y gall hwn fod. Ond pam na allwch chi ddefnyddio'r un broses yr ydych chi wedi'i defnyddio ar gyfer y gyllideb eleni ar gyfer y gyllideb y flwyddyn nesaf? A hyd yn oed os nad yw hynny'n ddigonol, ydych chi'n derbyn bod gennych chi bwerau codi trethi a allai gynhyrchu refeniw ychwanegol? Felly, nid yw'n iawn i ddweud bod eich gallu i droi taliad untro yn godiad cyflog rheolaidd yn cael ei benderfynu'n llwyr gan San Steffan; mae'n ddewis gwleidyddol.

Wel, mae yna ddewisiadau gwleidyddol yma, Llywydd, ac mae ffeithiau caled hefyd, ac mae'n ffaith galed na allwch wario arian untro i dalu am filiau rheolaidd. Nawr, mae Llywodraeth Cymru wedi ysgrifennu at ein cydweithwyr yn yr undebau llafur yn sicrhau ein bod yn gallu parhau i siarad â nhw. Rydym wedi rhoi pecyn o fesurau at ei gilydd. Rwy'n falch y byddwn yn cael cyfarfod gyda'n hundebau llafur ddydd Iau yr wythnos hon.

Mae un elfen o'r pecyn hwnnw'n cynnwys cynnig taliad anghyfunol untro yn y flwyddyn ariannol hon. Mae'r swm o arian sydd wedi ei gasglu ar  gyfer hwnnw wedi ei ennill drwy fawr ymdrech dros gyfnod y Nadolig, pan oedd cyd-Weinidogion yn y Cabinet i gyd wedi gorfod edrych ar gynlluniau gwario yn chwarter olaf eleni a chytuno ar ffyrdd y gellid aildrefnu hynny i ryddhau arian i gefnogi'r cynnig hwnnw. Ond dim ond yn y flwyddyn ariannol hon y mae'r arian ar gael.

Byddwn yn trafod gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur; dyna'r lle iawn i ni drafod cwantwm yr arian y gellir dod o hyd iddo, ac yna byddwn yn trafod gyda nhw y ffordd orau y gellid gwasgaru'r arian hwnnw ymhlith ein gweithwyr yn y sector cyhoeddus.

Felly mae'n ddiddorol bod Plaid Cymru wedi ymuno â'r Ceidwadwyr Cymreig wrth awgrymu mai'r ffordd i ariannu cyflogau'r sector cyhoeddus yng Nghymru yw codi trethi hyd yn oed ymhellach nag y maen nhw ar boblogaeth Cymru eisoes. Mae arweinydd Plaid Cymru'n iawn yn dweud mai dewis gwleidyddol yw hwnnw, a dyna ddewis gwleidyddol wnaeth y Cabinet hwn ei drafod yn fanwl yn y cyfnod cyn y gyllideb ddrafft. Roedd yna eiliad—eiliad fer, fel y gwyddoch, pan oedd Liz Truss yn Brif Weinidog—pryd yr oedd cynlluniau i leihau lefel y dreth incwm ar draws y Deyrnas Unedig, ac fe wnaeth hynny, rwy'n credu, agor posibilrwydd realistig y gallem fod wedi codi cyfraddau treth incwm yng Nghymru heb roi dinasyddion Cymru o dan anfantais y flwyddyn nesaf y tu hwnt i'r sefyllfa y maen nhw ynddi eleni.

Bydd dinasyddion Cymru yn talu trethi uwch y flwyddyn nesaf, Llywydd, nag yr oedden nhw dros y 70 mlynedd diwethaf. Gofynnir iddyn nhw wneud hynny yn nannedd argyfwng costau byw a hwythau eisoes yn ei chael hi'n anodd talu biliau tanwydd, biliau ynni, biliau bwyd a biliau eraill hefyd. Edrychodd y Cabinet hwn i weld a ddylem ni dynnu mwy o arian o'u pocedi drwy godi trethi, a phenderfynu nad oedd hynny'n ffordd synhwyrol o weithredu. Dyna ein barn ni o hyd, ac felly nid yw'n gam gweithredu y byddwn ni yn ei dilyn, i ddod o hyd i arian untro eleni ac i ddod o hyd i arian rheolaidd y flwyddyn nesaf, sef drwy godi lefelau treth hyd yn oed yn uwch yng Nghymru.

Ond mae'r defnydd cynyddol o dreth incwm er mwyn amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus rhag cyni Torïaidd yn safbwynt sosialaidd hirsefydlog yr ydym yn ei arddel yn y blaid hon, ac mae'n rhywbeth yr oeddech chi'n arfer credu ynddo hefyd.

Fe wnaethoch gydnabod, yn eich sylwadau ddoe, y cwymp mewn ymddiriedaeth ym mhroses y corff adolygu cyflogau. Sut ydych chi'n bwriadu ailadeiladu'r ymddiriedaeth hon? Ydych chi'n bwriadu newid natur y cylch gwaith drwy ganolbwyntio'n llwyr ar ba lefelau cyflog sy'n angenrheidiol i recriwtio, cadw a chymell staff, a gadael y cwestiwn o fforddiadwyedd i wleidyddion benderfynu arno? Ac a allwch chi hefyd ddweud a ydych chi'n agored i awgrym yr undeb bod unrhyw gynnydd a gytunir ar gyfer y flwyddyn nesaf yn cael ei ôl-ddyddio i fis Ionawr eleni? Dyna egwyddor yr ydych chi wedi ei derbyn yn eich trafodaethau cyflog gyda Trafnidiaeth Cymru. Ac ydych chi'n agored i ofyn i'r corff adolygu cyflogau ailedrych ar ei argymhellion ar gyfer eleni, a wnaed cyn y cynnydd enfawr mewn costau byw, ac adlewyrchu unrhyw ddyfarniad uwch mewn codiad cyflog parhaol?

Wel, Llywydd, bydd y Llywodraeth yn cynnal ein trafodaethau gydag undebau llafur, gyda'r undebau llafur. Dyna'r ffordd gywir i ddatrys y materion hyn, a dyna, mewn gwirionedd, yw'r ffordd rwy'n credu sy'n barchus i'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, sef ein bod yn trafod y materion hyn yn uniongyrchol gyda nhw, yn hytrach na thrwy ddirprwy ar lawr y Senedd. A dyna a wnawn ni.

Byddwn ni, wrth wneud hynny, yn siarad â nhw, fel yr wyf i'n ei ddweud, ynghylch sut y gellir gwasgaru unrhyw swm o arian y gallwn ei sefydlu yn y flwyddyn ariannol hon ymhlith aelodau'r undebau llafur. Yn sicr, byddwn eisiau siarad â nhw am ffyrdd y gellid ailsefydlu ymddiriedaeth yn y broses adolygu cyflogau. Bydd syniadau y byddwn eisiau eu rhoi ar y bwrdd o ran sut y gellid gwneud hynny, ac rwy'n awyddus iawn yn wir i glywed gan ein cydweithwyr undebau llafur ynglŷn â sut maen nhw'n credu y gellir adfer ffydd yn y broses honno.

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, o safbwynt gweithiwr yng Nghymru, ein bod ni'n gallu gwneud hynny, Llywydd. Dros 20 mlynedd, ac yn enwedig yn y 12 mlynedd diwethaf, rydym wedi bod wrthi yn ceisio ymladd yn erbyn cyfres o ymdrechion gan Gangellorion Ceidwadol i symud tuag at gyflogau rhanbarthol mewn gwasanaethau cyhoeddus. Does dim y bydden nhw'n hoffi mwy na gweld gweithwyr Cymru yn cael llai o gyflog na gweithwyr mewn mannau eraill. Mae'r broses adolygu cyflogau yn diogelu gweithwyr Cymru rhag rhanbartholi cyflogau, a dyna pam yr wyf yn credu bod ymdrech wirioneddol i ailsefydlu ymddiriedaeth yn y broses honno'n werth ei gwneud.

Ond mae'r broses adolygu cyflogau wedi arwain at doriad degawd o hyd, mewn termau real yng nghyflogau staff ein GIG. Felly, mae'r system wedi torri, ac nid wyf yn ymddiheuro am ddal y Llywodraeth i gyfrif a gofyn iddi ddatgan beth yw eich egwyddorion democrataidd eang. A ni yma yw llais staff y GIG. Rydym ni wedi bod ar y llinellau piced yn siarad â nhw. Rydym ni'n gwneud y pwyntiau maen nhw wedi gofyn i ni eu rhannu â chi.

Mae'n dda gweld eich bod yn barod i ymdrin o'r diwedd, â'r cynnydd enfawr yn y defnydd o staff asiantaeth y sector preifat wrth ddarparu gwasanaethau'r GIG. Ydy hyn yn golygu eich bod chi'n ymbellhau o sefyllfa'r Blaid Lafur yn Lloegr, sy'n galw am fwy o ddefnydd o'r sector preifat yn y GIG—preifateiddio trwy ddirprwy, yn y bôn? Ydych chi, fel Llywodraeth, yn barod i ailymrwymo i'r egwyddor a arddeloch chi 16 mlynedd yn ôl, sef dileu'r defnydd o'r sector preifat yn y GIG yn llwyr? Neu a yw'r addewid hwnnw am fynd yr un ffordd ag addewid arweinyddiaeth Keir Starmer yn 2020, sef rhoi diwedd ar allanoli yn y GIG?

Wel, Llywydd, rwy'n credu mai'r BMA a ddisgrifiodd GIG Cymru fel y GIG agosaf at egwyddorion gwasanaeth iechyd sefydlol mudiad Bevan o unrhyw un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig, ac mae hynny'n safbwynt y byddwn yn dymuno ei weld yn cael ei gynnal. Roedd effaith y pandemig yn golygu ein bod wedi gwneud mwy o ddefnydd o gyfleusterau yn y sector preifat nag a byddem cyn hynny, a doedd dim beirniadaeth ar hynny, fel rwy'n cofio, yn ystod cyfnod y pandemig, oherwydd roedd angen i ni ddefnyddio'r holl gyfleusterau y gallem ni roi ein dwylo arnyn nhw i wneud yn siŵr bod pobl a oedd yn dioddef o coronafeirws yn cael y driniaeth yr oedd ei hangen arnyn nhw. Yn dilyn COVID, byddwn yn gwneud defnydd o rai cyfleusterau yn y sector preifat i leihau'r ôl-groniad o bobl sy'n aros am ofal y buom yn siarad amdano yn gynharach y prynhawn yma. Mewn gwirionedd, nid wyf i'n ymddiheuro am wneud hynny. Rwy'n ei ystyried yn fesur tymor byr i ymdrin ag ôl-groniad. Ond pan fydd gennym ôl-groniad o'r math yr ydym wedi'i weld—ac rydym ni wedi clywed y prynhawn yma am bobl sy'n aros mewn poen i gael y driniaeth sydd ei hangen arnyn nhw—nid wyf yn ymddiheuro am y ffaith y byddwn yn defnyddio cyfleusterau yn y sector preifat yma yng Nghymru yn y ffordd tymor byr i leihau'r ôl-groniadau hynny. Ar yr un pryd, rydym ni eisiau meithrin gallu'r gwasanaeth iechyd ei hun, fel ei fod yn y tymor hir yn gallu darparu ar gyfer yr holl anghenion sydd yna yng Nghymru o fewn y gwasanaeth cyhoeddus.

Diolch i Russell George am y cwestiwn, Llywydd. Rydym wedi darparu mwy na £71 miliwn i weithgareddau rheoli risg llifogydd ledled Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Mae hyn yn cynrychioli ein cyllideb fwyaf erioed. Mae'r £39.5 miliwn sy'n cael ei ddarparu i CNC ar gyfer gwaith rheoli risg llifogydd yn cynnwys darpariaeth benodol ar gyfer cynlluniau yn y canolbarth. 

Diolch i chi, Prif Weinidog, am eich ateb. Byddwch yn gwybod fy mod i wedi codi materion gyda chi a Gweinidogion eraill yn rheolaidd o ran llifogydd tir ar draws y canolbarth. Efallai eich bod yn cofio'r mater o lifogydd mewn cartrefi yn Llandinam a godais gyda chi fis Chwefror diwethaf, ac yn wir ardaloedd eraill. Wrth gwrs, mae pryder a phryder mawr, fel y byddwch chi'n gwybod, gan bobl y mae eu cartrefi wedi dioddef llifogydd, ond maen nhw'n poeni y gallai eu cartrefi ddioddef llifogydd hefyd. Ar hyn o bryd rydym ni mewn sefyllfa yn y canolbarth lle mae afonydd yn gorlifo. Mae disgwyl rhagor o lifogydd ar dir isel heddiw o ganlyniad i lefelau yn Afon Efyrnwy ac Afon Hafren. Ar hyn o bryd, mae nifer o rybuddion y Swyddfa Dywydd mewn grym.

Un o'r prif ysgogiadau o ran atal a lleihau'r risg o lifogydd yw gwell rheolaeth dros gronfeydd dŵr Clywedog ac Efyrnwy. Tybed a allwch chi ddarparu diweddariad, Prif Weinidog, ynglŷn â'r gweithiau yr wyf yn gwybod eich bod chi a CNC yn ymwneud â nhw, yn enwedig o ran y posibilrwydd o wella argae Clywedog i ddarparu mwy o gydnerthedd. Fy marn i hefyd, ers blynyddoedd lawer, yw bod angen archwilio rheolau gweithredu'r ddau argae ac edrych arnyn nhw er mwyn caniatáu mwy o gapasiti storio ym misoedd y gaeaf. Rwy'n gwybod mai'r hyn sy'n gwrthbwyso hynny yw bod angen cadw'r argaeau hynny'n uchel mewn cyfnodau o sychder, ond rwy'n sicr o'r farn bod y rheolau hynny'n hen ac mae angen eu harchwilio. Tybed a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi, Prif Weinidog ynghylch yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran rheolau gweithredu'r ddau argae a'r trafodaethau a gawsoch.

Ac yn olaf, iawndal i dirfeddianwyr pan fo tir tirfeddianwyr dan ddŵr, weithiau mewn ffordd a gynlluniwyd, er mwyn osgoi llifogydd mewn cartrefi i fyny'r afon. Bydd y tirfeddianwyr penodol hynny dan anfantais sylweddol. Tybed pa ystyriaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu rhoi o ran cefnogi'r tirfeddianwyr penodol hynny.

Llywydd, Diolch i Russell George am y nifer o gwestiynau pwysig y mae wedi'u codi. Mae'n iawn i dynnu sylw at y ffaith, ar draws Cymru heddiw, gyda maint y glaw yr ydym ni wedi'i gael yn ystod yr wythnosau diwethaf a gyda maint y glaw sy'n cael ei ragweld ar gyfer heddiw ac ar gyfer dydd Iau ac i mewn i'r penwythnos hefyd, bydd cymunedau'n bryderus ynghylch beth fydd hyn yn ei olygu iddyn nhw. Mae cyngor da i unigolion ar gael drwy CNC—ei wefan ei hun a ffynonellau gwybodaeth eraill. Mae Russell George, fel y dywedodd, Llywydd, wedi codi materion sy'n peri pryder yn rheolaidd mewn cymunedau yn ei etholaeth ei hun. Bydd yn gwybod y bu cyfarfod cyhoeddus diweddar yn Llandinam, a gwn ei fod ef ei hun wedi bod yn rhan o drafodaethau pellach gyda CNC ynglŷn â mesurau y gellid eu rhoi ar waith yn y pentref hwnnw. Ar hap a damwain, Llywydd, roeddwn i'n teithio o'r de i'r gogledd ddechrau'r wythnos diwethaf ac wedi stopio yn Llandinam, yn rhannol er mwyn cael golwg ar rai o'r pethau yr oeddem wedi'u trafod yma. Mae'n hawdd iawn gweld drosoch eich hun, os ydych chi yno, pa mor agos mae Afon Hafren yn dod i'r pentref a natur gwastad y tir amaethyddol sy'n gwahanu'r afon a chartrefi pobl.

Mae'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud am gronfeydd dŵr Efyrnwy a Clywedog yn un pwysig iawn, oherwydd pryder rhai pobl, ymhellach i lawr yr afon, yw bod dŵr sy'n cael ei ollwng o'r cronfeydd dŵr yn ychwanegu at y risg o lifogydd, yn enwedig ar adegau o law mawr. Asiantaeth yr Amgylchedd sy'n gyfrifol am reoli'r gollyngiadau a lefelau'r dŵr yn y cronfeydd dŵr hynny, ac mae wedi bod yn gollwng dŵr allan o'r ddwy gronfa ddŵr ddechrau eleni. Mae gennym sicrwydd y byddant yn camu'n ôl o hynny yn sgil rhagolygon y tywydd yr wythnos hon. Ond mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn parhau i fod mewn trafodaethau rheolaidd gydag Asiantaeth yr Amgylchedd ynglŷn â'r trefniadau gweithredu sydd ganddi ar gyfer y ddwy gronfa ddŵr, ac rwy'n hapus iawn i wneud yn siŵr bod y pwyntiau a wnaed gan yr Aelod y prynhawn yma yn cael sylw ymhellach yn y trafodaethau hynny. 

Rwy'n credu y gallai fod yn werth, Prif Weinidog, annog pobl i edrych ar y map o fuddsoddiad cyfalaf llifogydd ac arfordirol sydd ar gael ar-lein. Rydych eisoes wedi crybwyll y bu buddsoddiad o £71 miliwn gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Rwy'n deall y bydd map rhyngweithiol sy'n darparu mwy o fanylion am y cynlluniau hyn yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Byddwn yn croesawu, os ydych chi'n gallu ei ddarparu, unrhyw ddiweddariad ar hynny, oherwydd byddai'n ddefnyddiol iawn, yn enwedig i berchnogion a thrigolion y 45,000 eiddo ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'w diogelu dros y tymor nesaf hwn. 

Diolch i Joyce Watson am y pwynt pwysig yna, Llywydd. Rydym wedi ymrwymo, ochr yn ochr â'n partneriaid, i sicrhau bod mwy o wybodaeth ar gael i drigolion yng Nghymru fel eu bod, os yw pobl yn bryderus am gyflwr yr afonydd neu'r perygl o lifogydd, yn gwybod ble i fynd i gael yr wybodaeth honno. Mae llawer ohoni, yn anochel, y dyddiau hyn, Llywydd, yn wybodaeth ar-lein ac fe wyddom nad yw hynny ar gael i bawb yn yr un modd. Dyna pam mae'r ymgynghoriad yr ydym yn rhan ohono ar hyn o bryd yn bwysig, i sicrhau bod gwybodaeth ar gael mewn ffordd sy'n hygyrch i bawb. Roedd yr wyth eiddo a orlifwyd yn Llandinam, yn etholaeth Russell George, fel mae'n digwydd wedi eu meddiannu gan bobl a oedd yn eithaf oedrannus ac mae'n debyg nad oedd mynediad at mathau o rybuddion a gwybodaeth ar-lein y ffordd orau o'u cyrraedd nhw. Felly, mae'r ymgynghoriad, a fydd yn fyw ar 23 Ionawr, yn ffordd i ni sicrhau nid yn unig y gellir rhoi'r mathau newydd o wybodaeth y mae Joyce Watson wedi tynnu sylw atynt ar waith ond ein bod yn sicrhau bod ffyrdd o gyrraedd eraill y gallai ffyrdd mwy confensiynol o dderbyn gwybodaeth fod yn angenrheidiol ar eu cyfer nhw.

Blwyddyn newydd dda, Prif Weinidog. 

Nid yw'r pwerau sydd ar gael yn Yr Alban wedi'u datganoli i Gymru ar hyn o bryd. Byddwn ni'n ceisio'r pwerau hynny, fel y nodir yn y rhaglen lywodraethu. Wrth gwrs, bydd defnydd deddfwriaethol o unrhyw gymhwysedd newydd yn rhywbeth i'r Senedd ei hun ei bennu.

Diolch Prif Weinidog. Mae pryderon amlwg, cyfiawn yn dilyn rhuthro'r ddeddfwriaeth yn yr Alban drwodd ac, oherwydd natur y Deyrnas Unedig, sut y bydd yn effeithio ar fenywod yma yng Nghymru, yn enwedig o ran pobl ifanc 16 ac 17 oed a throseddwyr rhyw sydd bellach yn cael hunan-ddiffinio heb ddiagnosis meddygol, a'r risgiau clir ac amlwg a ddaw gyda hynny. Pa sgyrsiau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraethau'r Alban a'r DU ynghylch sut bydd y ddeddfwriaeth hon yn effeithio arnom ni, ac a fyddwch felly yn diystyru deddfwriaeth o'r fath yng Nghymru?

Wel, yn sicr ni fyddaf yn diystyru unrhyw ddeddfwriaeth o'r fath, Llywydd, nac ychwaith yn derbyn bod Bil yr Alban wedi'i ruthro drwy Senedd yr Alban. Rwy'n wir wedi cael cyfle i glywed yn uniongyrchol gan Brif Weinidog yr Alban am hynt y Bil hwnnw, ac fe'i trafodwyd yn drylwyr iawn ac yn ofalus iawn trwy weithdrefnau Senedd yr Alban ei hun. Cafodd ei gefnogi, yn y diwedd, gan Aelodau o bob plaid wleidyddol yn Senedd yr Alban, gan gynnwys Aelodau'r blaid Geidwadol, ac nid wyf yn derbyn y cymeriadu mae'r Aelod wedi'i wneud. Byddwn yn gwneud fel yr wyf wedi dweud, Llywydd: byddwn yn ceisio'r pwerau. Os cawn ni'r pwerau hynny, byddwn ni'n eu rhoi nhw ar waith yma yng Nghymru, a byddwn ni'n rhoi cynigion ger bron Senedd Cymru, fel bod y bobl hynny sy'n chwilio am gydnabod rhywedd yn gallu gwneud hynny mewn ffordd nad yw wedi'i stigmateiddio ac nad yw'n golygu eu bod yn gorfod mynd ar hyd lwybr meddygol hir er mwyn sefydlu eu hunain yn y ffordd y bydden nhw eu hunain yn dymuno.

Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno y dylid cynnal sgyrsiau ar faterion sensitif fel cydnabod rhywedd gyda pharch a thosturi? Nid yw'n helpu o gwbl pan fydd grwpiau dienw a rhyfelwyr bysellfwrdd anoddefgar yn ymfflamychu trafodaeth gydag anwireddau ac iaith anoddefgar. Prif Weinidog, byddwn â diddordeb mawr yn eich barn am ymateb uniongyrchol Llywodraeth y DU gan fygwth rhwystro'r gyfraith rhag cael Cydsyniad Brenhinol.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn mae Ken Skates wedi ei ddweud. Mae hon wedi bod yn ddadl sydd wedi polareiddio tu hwnt. Y swyddogaeth briodol i wleidyddion etholedig, rwy'n credu, yw annog deialog, yn hytrach na cheisio dwysáu gwrthdaro. Cefais fy synnu gan ymateb Llywodraeth y DU. Maen nhw'n bygwth defnyddio grym sydd erioed wedi cael ei ddefnyddio yn holl hanes datganoli. Mae'n ymddangos eu bod yn dweud na fyddan nhw'n derbyn tystysgrif cydnabod rhywedd a gafwyd yn yr Alban a hwythau eisoes yn cydnabod tystysgrifau o'r fath sydd i'w cael yng Ngwlad Belg, Denmarc, Gwlad yr Iâ, Lwcsembwrg, Malta, Norwy, Seland Newydd a'r Swistir. Mae nifer o'r gwledydd hynny'n defnyddio'r un broses hunanddatgan sydd i'w defnyddio yn yr Alban. Pan fo gennym system sy'n cydnabod tystysgrifau o rannau eraill o'r byd, mae'n ymddangos yn od iawn yn wir nad yw Llywodraeth y DU yn barod i gydnabod tystysgrif sydd wedi ei chreu mewn rhan arall o'r Deyrnas Unedig. Dywedaf hyn er mwyn bod yn gwbl glir, Llywydd: os oes unrhyw un yn cael tystysgrif cydnabod rhywedd yn yr Alban ac yna'n dod i Gymru, bydd y dystysgrif honno yn cael ei chydnabod yma ar gyfer yr holl ddibenion y byddech yn disgwyl iddi gael ei chydnabod ar eu cyfer.

Rydym wedi ymrwymo i leihau amseroedd aros ledled Cymru gyfan, gan fuddsoddi £170 miliwn yn rheolaidd i gefnogi gwelliant, a £15 miliwn i gefnogi trawsnewid gwasanaethau. Mae data mis Hydref yn dangos bod nifer yr arosiadau dros ddwy flynedd wedi gostwng 26 y cant ers mis Mawrth 2022, ym mwrdd iechyd Bae Abertawe. 

Diolch, Prif Weinidog. Mae etholwr i mi o Dreforys wedi bod yn dioddef problemau gyda'i phen-glin ers 15 mlynedd, ac wedi bod yn aros ers pum mlynedd, bron i'r diwrnod, am driniaeth i ailosod dau ben-glin yn rhannol, ac wedi bod mewn poen cyson yr holl amser, ac wedi gorfod rhoi'r gorau i'w thafarn o ganlyniad. Pan dynnais sylw at achos fy etholwr mewn llythyr at Fwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, fe ddywedon nhw fod amseroedd aros am lawdriniaethau orthopedig yn Abertawe bellach yn fwy na phedair blynedd. Mae'n ddrwg gennyf nad yw'n cyd-fynd â'ch dealltwriaeth chi o'r sefyllfa, ond fe wnaethon nhw hefyd gyfeirio at ddiffyg adnoddau hanesyddol ar gyfer llawdriniaeth orthopedig. Mae'r ffaith bod dau gwestiwn wedi eu gofyn y prynhawn yma ynghylch yr un mater gan Aelodau yng Ngorllewin De Cymru yn dangos pa mor llawn yw ein mewnflwch o'r achosion hyn.

Ydy, mae tanariannu Cymru gan San Steffan a thoriadau gan y Torïaid i wasanaethau cyhoeddus yn amlwg yn rhan enfawr o'r broblem yma, ond cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw iechyd. Felly, a fydd y Prif Weinidog yn addo yn 2023 i gydnabod gallu i weithredu a chyfrifoldeb ei Lywodraeth ei hun, a dweud wrthym beth y mae'n mynd i'w wneud i sicrhau bod pobl Cymru, gan gynnwys fy etholwr, yn derbyn gofal priodol o'r crud i'r bedd a pheidio â chael ei gadael mewn poen ac anobaith am flynyddoedd?

Rwyf eisoes wedi nodi y prynhawn yma gyfres o bethau mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod y gwasanaeth iechyd mewn sefyllfa i drin pobl yn amserol. Dyna ein huchelgais, ac rwy'n siŵr mai dyna uchelgais Aelodau ar draws y Siambr. Fel yr wyf wedi dweud, roedd arosiadau dwy flynedd ym mwrdd iechyd Bae Abertawe 26 y cant yn is ar ddiwedd mis Hydref nag yr oedden nhw ddiwedd Mawrth y llynedd. Mae hynny'n dangos bod cynnydd yn cael ei wneud, er bod yna bobl yn aros yn hwy na fyddem ni'n ei ddymuno. Tynnais sylw yn fy ateb i Altaf Hussain bod gan y bwrdd ei hun gynllun i ganolbwyntio llawdriniaethau orthopedig a gynlluniwyd yn ysbyty Port Talbot, gan allu amddiffyn y capasiti hwnnw at y diben hwnnw, gan gadw 10 gwely yn Nhreforys ar gyfer yr achosion mwy cymhleth hynny. Mae gwahanu gofal a gynlluniwyd ac argyfwng yn rhywbeth yr ydym wedi siarad amdano'n rheolaidd ar lawr y Senedd, ac mae hon yn enghraifft, ac mae enghreifftiau eraill mewn rhannau eraill o Gymru, o'r ymdrech y mae'r gwasanaeth iechyd yn ei gwneud i wahanu'r ddwy ffrwd hynny yn ei waith i allu diogelu capasiti dewisol ac felly gallu gwneud cynnydd o ran yr arosiadau hir hynny mewn ffordd rwy'n gobeithio, y bydd yn dod â rhyddhad i etholwr Sioned Williams.     

Diolch i Joyce Watson, Llywydd. Mae amodau masnachu byd-eang yn parhau i fod yn anrhagweladwy wrth i ni fynd i mewn i 2023. Yn ogystal â'r cythrwfl a grëwyd gan ymosodiad Rwsia ar Wcráin, mae allforwyr o Gymru yn wynebu rhwystrau newydd rhag masnachu gyda'n marchnad agosaf a phwysicaf. Rydym yn cynnig cymorth ymarferol i bartneriaid i addasu i amgylcheddau masnachu newydd a dod o hyd i gyfleoedd newydd ar gyfer y dyfodol.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Yr adeg yma y llynedd, dywedodd y Cwnsler Cyffredinol wrth y Senedd hon y byddai Llywodraeth Cymru'n cynnal neu'n gwella safonau'r UE. Mae'r ymrwymiad hwnnw'n hanfodol os ydym am ddileu'r baich Brexit parhaus sy'n wynebu allforwyr o Gymru. Ar lefel y DU, mae'n rhaid i ni wneud i Brexit weithio, ac mae rhyw fath o aliniad rheoleiddio ar gyfer cynhyrchion bwyd a rhoi trefn ar brotocol Gogledd Iwerddon yn angenrheidiol ar frys. Mae'r Blaid Lafur wedi nodi sut y byddai'n gwneud hynny. Ond heddiw, a wnewch chi roi sylwadau ar y newyddion cadarnhaol bod gwerthoedd allforio gan fusnesau Cymru wedi adfer y tu hwnt i lefelau cyn y pandemig, a nodi sut bydd Llywodraeth Cymru yn helpu allforwyr i barhau yn yr un modd eleni?

Llywydd, a gaf i ddechrau drwy groesawu'r adroddiadau a welwyd heddiw o gynnydd mewn trafodaethau rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a'r Comisiwn Ewropeaidd ar fater protocol Gogledd Iwerddon? Wrth wraidd hynny bydd mater aliniad rheoleiddiol, y mae Joyce Watson wedi cyfeirio ato. Er mwyn gallu gwneud yn siŵr bod allforion Cymru'n cael mynediad dilyffethair i farchnad yr Undeb Ewropeaidd, bydd angen i'n cymdogion ni yn yr Undeb Ewropeaidd wybod nad yw safonau'r nwyddau hynny'n tanseilio gweddill y farchnad sengl. Felly, os yw cynnydd wedi'i wneud yn y ffordd sydd wedi'i adrodd, rwy'n sicr yn croesawu hynny, a byddai, gobeithio, yn rhagddarlunio ymagwedd wahanol at yr holl berthynas y mae angen i'r Deyrnas Unedig ei chael gyda'n marchnad agosaf a phwysicaf.

O ran allforion Cymru, diolch i Joyce Watson am dynnu sylw at y ffaith bod gwerth allforion Cymreig wedi adfer y tu hwnt i lefelau'r pandemig. Mae'n deyrnged go iawn i weithgaredd y rhai sy'n gweithio yn y maes hwn, oherwydd mae'r rhwystrau wedi bod yn rhai go iawn ac mae'r rhwystrau'n parhau i fodoli. Un gair o rybudd yn unig ynghylch y ffigurau eu hunain, Llywydd, sef, wrth gwrs, mae gwerth arian allforion wedi ei ysgogi gan chwyddiant yn ogystal â maint yr allforion. Felly, efallai y bydd angen i ni ystyried bod ychydig o sglein ar y ffigurau hynny.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi ein hallforwyr yn hanner cyntaf eleni; mae 15 o deithiau masnach gwahanol wedi'u cynllunio rhwng nawr a diwedd Mehefin. Bydd rhai o'r rheiny ar gyfer sectorau penodol; mae teithiau masnach bwyd, mae teithiau masnach ym maes datblygu gemau, sydd wedi dod yn rhan mor bwysig o economi'r DU, mae teithiau masnach ym maes awyrofod yn ogystal â theithiau aml-sector. Byddant yn mynd i Dubai, i'r Unol Daleithiau, i Dde America, i Japan, i Dde Corea ac i gyfres o gyrchfannau yn Ewrop. A bydd cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'n hallforwyr yno i wneud yn siŵr bod modd parhau â'r llwyddiant y mae Joyce Watson wedi tynnu ein sylw ato o'r llynedd i mewn i hanner cyntaf eleni.

Diolch i Mike Hedges, Llywydd. Mae creu Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin yn allweddol er mwyn gwella cysylltedd trafnidiaeth gyhoeddus rhwng Abertawe a'i hawdurdodau partner. Mae'r pwyllgor hwnnw wedi cwrdd yn rheolaidd yn 2022, a bydd swyddogion Llywodraeth Cymru'n cwrdd ag arweinwyr y pwyllgor yr wythnos nesaf i fwrw ymlaen â datblygu cynllun trafnidiaeth rhanbarthol.

Diolch i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Nid oedd y gwasanaeth 15:12 o Lansamlet yn yr amserlen reilffordd a gyhoeddwyd ar gyfer Rhagfyr 2022—ychwanegwyd hwn ar ôl i mi godi pryderon o dan gwestiynau busnes. Un mater yr wyf wedi'i godi'n flaenorol yw bod First Cymru wedi trefnu bod y bws 33 yn terfynu yn Frederick Place, sy'n 300 llath o orsaf Llansamlet, sydd, yn Abertawe, yn gallu bod yn bell yn y glaw. Pa drafodaeth mae Llywodraeth Cymru wedi ei chael ar ailgyflwyno gwasanaeth bws X10 Abertawe i Gaerdydd ac ar wasanaeth trên a bws integredig gydag un tocyn ar gyfer trafnidiaeth bysiau a threnau?

Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, rwy'n llongyfarch Mike Hedges ar lwyddiant ei ymdrechion lobïo ar ran ei etholwyr yn Llansamlet. Rwy'n gwybod bod Trafnidiaeth Cymru, sy'n gyfrifol am y gwasanaeth rheilffyrdd, wrth gwrs, yn gweithio'n galed i geisio sicrhau bod yna ystod uwch a mwy o docynnau integredig ar gael i'w gwneud hi'n haws i bobl deithio ar drafnidiaeth gyhoeddus. Yn y pen draw, gweithredwyr unigol sy'n gyfrifol am wasanaethau bysiau unigol o dan y system bresennol. Gwyddom fod y system, dros nifer o flynyddoedd, wedi rhoi elw o flaen angen teithwyr, a dyna pam y bydd y Llywodraeth hon yn cyflwyno Bil bysiau ger bron y Senedd i wneud yn siŵr bod gennym ddull gwahanol i drefnu gwasanaethau bysiau yng Nghymru, un sy'n caniatáu i ni roi pobl o flaen elw a gwneud yn siŵr bod y symiau helaeth o arian y mae'r cyhoedd yn eu buddsoddi mewn gwasanaethau bysiau yng Nghymru yn adlewyrchu budd y cyhoedd. Yna, efallai y gwelwn ni lai o'r mathau o anawsterau y mae Mike Hedges wedi tynnu ein sylw atyn nhw y prynhawn yma. 

Yn olaf, cwestiwn 8, Rhun ap Iorwerth.

Ar 19 Rhagfyr, cafodd digwyddiad mewnol difrifol ei ddatgan yn y bwrdd. Roedd hyn oherwydd pwysau cynyddol COVID, cynnydd mewn achosion o ffliw, pryder y cyhoedd am strep A, streic nyrsys ar 20 Rhagfyr a streic ambiwlans ar 21 Rhagfyr. Mae datgan digwyddiad fel hyn yn arwain at gamau i leihau'r pwysau ar y system, fel y gwelwyd mewn mannau eraill yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig.

Rydyn ni wedi cael dau ddigwyddiad o'r math yma mewn pythefnos yn y gogledd—dau ddigwyddiad mewnol critigol. Ac mi allaf roi sicrwydd i'r Prif Weinidog ei bod hi'n teimlo ei bod hi'n gritigol ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ddydd ar ôl dydd, i gleifion sy'n aros yn hir am driniaeth, i staff sydd yn gweithio dan bwysau rhyfeddol ac i weithwyr ambiwlans sydd wedi cael llond bol ar aros tu allan i'n hysbytai ni. Ac os mai'r amddiffyniad gan y Prif Weinidog ydy bod y rhain yn broblemau sydd i'w cael ym mhob rhan o Gymru, gadewch inni atgoffa'r Senedd fod y bwrdd iechyd penodol yma wedi bod mewn rhyw lefel o ymyrraeth uwch ers bron wyth mlynedd. Rŵan, oes, mae angen mynd i'r afael â phroblemau'r NHS ar draws Cymru, ond dwi'n gofyn eto i'r Prif Weinidog, tra'i fod o'n trio gwneud hynny ar y cyd efo'i Weinidog iechyd, a wnaiff o edrych ar batrwm newydd o ddelifro gofal iechyd yn y gogledd? Mae'r bwrdd yn rhy fawr, mae o'n rhy anhylaw; mae pobl wedi colli ffydd yn y bwrdd, ac mae angen pwyso reset er mwyn gallu darparu gofal iechyd mewn ffordd dwi'n ofni na all bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr fel y mae o ei wneud.

Wel, dwi'n clywed beth mae'r Aelod yn ei ddweud, wrth gwrs. Yr unig bwynt sydd gyda fi i’w ddweud yw’r unig bwynt rydw i wedi’i wneud pan dwi wedi ymateb i’r awgrym yn ôl yn y flwyddyn ddiwethaf. I ailystyried popeth yn y gogledd, i roi y gogledd i mewn i gyfnod o amser pan fydd ansicrwydd am bopeth sydd y tu ôl i’r gwasanaeth iechyd—dydw i ddim yn meddwl bod hynny’n mynd i helpu unrhyw berson sy’n gyrru ambiwlans neu unrhyw berson sy’n aros am driniaeth yn y gogledd.

Mae yna bethau pwysig sydd angen eu gwneud yn y gogledd. Nid ydw i'n anghytuno â hynny. Nid ydw i'n anghytuno y gallai hynny olygu bod mwy o gyfrifoldebau'n cael eu cyflawni ar y gwahanol lefelau bro yn y gogledd. Ond y syniad mai ad-drefnu llwyr yw'r hyn sydd ei angen ar wasanaethau iechyd yn y gogledd, ac y byddai hynny'n arwain at ddatrys y problemau yr amlinellodd yr Aelod yn ei gwestiwn atodol—. Rwy'n credu bod hynny'n sicr o wneud pethau'n anoddach, yn hytrach na datrys y problemau hynny, ac nid yw'n llwybr y byddwn i'n cychwyn arno.  

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Mae un newid i'r busnes yr wythnos hon. Rwyf i wedi ymestyn yr amser sydd wedi'i ddyrannu i'r datganiad ar bwysau'r gaeaf ar y GIG i 45 munud. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan eich cyd-Weinidog, y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, o ran y sefyllfa ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? Bydd yr aelodau'n ymwybodol bod rhywfaint o drafodaeth yn y cyfryngau ynglŷn ag ymchwiliad i dwyll gwerth £122 miliwn sy'n cael ei gynnal gan wasanaeth wrth-dwyll y GIG ar hyn o bryd, ochr yn ochr ag adolygiad gan Archwilio Cymru—adolygiad lefel uchel—o effeithiolrwydd y bwrdd. Nawr, yn amlwg, mae'r rhain yn faterion o bryder i fwrdd iechyd yr ydym ni'n gwybod ei fod eisoes yn ei chael hi'n anodd perfformio a darparu ei wasanaethau o safon y mae pobl y gogledd yn ei haeddu, ac rwy'n credu bod angen cyfle i holi'r Gweinidog yn y Siambr hon am y camau sy'n cael eu cymryd, er mwyn i ni fod yn hyderus ei fod yn briodol.

A gaf i hefyd alw am ddatganiad gan Weinidog priodol o ran diwydiant gofod Cymru? Roeddwn i'n falch iawn ddoe o weld lloeren gyntaf Cymru yn cael ei lansio i'r awyr, o leiaf. Ond ni lwyddodd yn llwyr i fynd i'r gofod. [Chwerthin.] Ni lwyddodd yn llwyr i fynd i'r gofod, ond roedd yna lansiad llwyddiannus o Gernyw o roced o waelod awyren, a aeth i'r atmosffer allanol. Fel y dywedais i, nid y  llwyddiant ysgubol yr oeddem ni i gyd wedi gobeithio amdano, o ran ForgeStar-0 wir yn cael ei rhyddhau, ond rwy'n credu bod diddordeb cynyddol yn y gofod fel cyfle i'n heconomi ni yma yng Nghymru. Rydym ni'n gwybod bod cynlluniau ar y gweill yn Llanbedr yn y gogledd gyda Spaceport Snowdonia hefyd, ac rwy'n credu bod y diddordeb cynyddol hwn yn rhywbeth y dylai Cymru fanteisio arno cyn gynted â phosibl er mwyn gwneud yn siŵr bod ein heconomi ni'n elwa arni. Rwy'n meddwl ei bod hi'n bryd i ni gael, o ystyried digwyddiadau neithiwr, cyfle i'w ystyried ymhellach yn y Siambr. 

Dylwn i nodi i mi weld meteor yn yr awyr neithiwr hefyd, dros Gaerdydd, a oedd yn eithaf cyffrous. Dydw i ddim yn gwybod a wnaeth unrhyw un arall sylwi arno, ond os ydych chi'n mynd ar Twitter ac yn rhoi 'meteor Cardiff', fe welwch chi, ar glychau drysau pobl a thebyg, bod llawer o bobl wedi gallu bod yn dyst i'r bêl yma o dân yn yr awyr, a oedd yn eithaf cyffrous i mi ei dystio ar fy ffordd i Wetherspoon's neithiwr, tua 8 p.m. [Chwerthin.]  

Diolch, Darren Millar. O ran y mater cyntaf y cyfeirioch chi ato, gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, byddwch chi'n ymwybodol bod proses i fynd drwyddi, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar yr adeg fwyaf priodol, ond nid wyf i'n credu y bydd hynny cyn mis nesaf.

O ran eich ail gais, byddai'n dod gan Weinidog yr Economi. Yn sicr, gwnaf i ofyn iddo a oes unrhyw beth sy'n deilwng, yn ei farn ef, datganiad llafar i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar fater gofod Cymru. Rydych chi'n hollol gywir—ni welais i'r meteor oherwydd roeddwn i'n gwylio'r newyddion, lle'r oedd llawer o bobl yng Nghernyw wedi'u cynhyrfu'n lân am y roced yma'n mynd i fyny. Fel y dywedwch chi, ni aeth pethau fel y byddem ni wedi'i ddymuno. 

Meddwl oeddwn i, beth welsoch chi ar eich ffordd yn ôl o Wetherspoon's os oeddech chi wedi llwyddo i weld meteor ar eich ffordd i Wetherspoon's? [Chwerthin.] Beth bynnag, fe wnaf i adael hynny i'r dychymyg. Delyth Jewell. 

Diolch, Llywydd. Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda, yn amlinellu a yw deddfwriaeth yng Nghymru sy'n ymdrin â digartrefedd yn ddigon tosturiol. Ychydig ar ôl y Nadolig, cefais wybod am ddyn digartref a oedd wedi gofyn am gymorth gan eglwys Gatholig yn fy rhanbarth i. Roedd y dyn wedi'i ryddhau o'r carchar ac roedd wedi colli ei fflat. Roedd wedi cysylltu â'r gwasanaethau cymdeithasol a Cornerstone, ac fe gafodd babell a sach gysgu gan ddweud wrtho y bydden nhw'n ei weld ef ar ôl gwyliau'r Nadolig. Rhoddodd offeiriad y plwyf gartref iddo dros y Nadolig mewn gwesty ar draul ei hun cyn i'r dyn ddod yn ôl i aros yn sied yr eglwys. Nawr, gofynnodd yr offeiriad, rwy'n gwybod, i'r awdurdodau a yw pabell dros y Nadolig wir yn cyflawni dyletswydd gofal cymdeithas ar gyfer y rhai agored i niwed, ac mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i'n rhannu ei fraw. Ai dyna'r gymdeithas yr ydym ni mewn gwirionedd? A oes modd i ddatganiad amlinellu pa gefnogaeth y mae disgwyl ei rhoi i bawb sy'n cyflwyno eu hunain yn ddigartref ac yn nodi'r hyn y byddai angen ei wneud i godi ymwybyddiaeth ac i atgoffa awdurdodau lleol a chefnogi gwasanaethau ledled Cymru o'r cyfrifoldebau hynny os gwelwch yn dda, ac i sicrhau nad oes mwy o bobl ddiobaith, yn nyfnderoedd y gaeaf, yn cael eu gadael i ymdopi â dim ond pabell?

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn am dosturi. Ac fe wnes i hefyd, yn fy etholaeth fy hun, fynd at grŵp o bobl ddigartref a oedd yn poeni'n fawr y bydden nhw'n cael pabell. Ac roeddwn i'n falch iawn o gael fy sicrhau na fyddai hynny'n digwydd, ond, yn amlwg, rydych chi'n rhoi enghraifft o bryd mae hynny wedi digwydd. Yn amlwg, mae'r ddeddfwriaeth ynghylch digartrefedd, yn enwedig o ran pobl sy'n gadael y carchar, wedi'i cael ei diwygio dros y blynyddoedd. Nid wyf i'n credu bod unrhyw beth newydd i'r Gweinidog roi gwybodaeth i ni arno, ond fe wnaf i, yn sicr, ofyn os mai dyna'r sefyllfa bresennol. 

Trefnydd, hoffwn i glywed gan y Gweinidog addysg am yr hyn sy'n cael ei wneud i fynd i'r afael ag ideoleg casineb at fenywod yn yr ystafell ddosbarth. Mae achos Andrew Tate wedi amlygu diwylliant treiddiol, gwenwynig a pheryglus sy'n targedu bechgyn agored i niwed yn arbennig. Ac mae'n rhemp. Rhaid i mi gyfaddef nad oeddwn i wedi clywed amdano tan yr achos cyfreithiol presennol, oherwydd nid wyf i ar y llwyfannau na'r algorithmau sy'n hyrwyddo ei iaith casineb. Ond mae ei ddylanwad ymhlith dynion a bechgyn iau yn syfrdanol. Ef oedd y trydydd person y cafodd ei chwilio fwyaf amdano ar-lein y llynedd, ar ôl y diweddar Frenhines a Donald Trump. Mae ei fideos wedi cael eu gweld mwy na 12 biliwn o weithiau ar TikTok. Rwy'n hynod bryderus o wybod beth sy'n cael ei wneud yn ein hysgolion i ddiogelu merched ac annog pob myfyriwr i gwestiynu a herio'r cynnwys casineb at fenywod y maen nhw'n dod i gysylltiad ag ef. Oherwydd os nad yw cymdeithas yn ymdrin â'r problemau sy'n wynebu bechgyn a dynion ifanc heddiw a'u helpu nhw i ateb cwestiynau o ran beth mae'n ei olygu i fod yn ddyn da, yna bydd pobl rheibus fel Andrew Tate yn gwneud hynny. 

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, ac, fel chi, nid oeddwn i wedi clywed am y dyn hwn. Roedd yr hyn a oedd i'w weld yn y newyddion ar yr adeg y gwnaeth y stori hon daro'r cyfryngau yn hollol erchyll. Rwy'n credu bod angen i ni fod yn glir iawn, iawn bod angen i ni sicrhau ein bod ni'n amddiffyn pob plentyn a pherson ifanc, ac, yn arbennig, bechgyn, rhag niwed a dylanwad gan unigolion o ran perthynas ymosodol ac afiach. Mae dyletswydd gyfreithiol ar bob lleoliad addysg yng Nghymru i sicrhau bod gan blant fynediad at amgylchedd dysgu diogel, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog addysg yn disgwyl i'r cyfrifoldebau diogelu hynny gael eu cymryd o ddifrif. Byddwch chi'n ymwybodol o ardal bwrpasol Hwb 'Cadw'n ddiogel ar-lein', ac mae'r canllawiau a'r adnoddau a'r hyfforddiant ar amrywiaeth o faterion diogelwch ar-lein ar gael i ysgolion gael mynd atyn nhw. 

Samuel Kurtz. 

Diolch, Llywydd. Blwyddyn newydd dda i chi ac i bawb.

Dau ddatganiad, os caf i, Llywydd. Yn dilyn gohebiaeth ysgrifenedig gennych chi'ch hun, Gweinidog, rwy'n gofyn am ddatganiad am gynnydd syfrdanol mewn ffioedd a thaliadau rheoleiddiol Cyfoeth Naturiol Cymru. Fel y gwyddoch chi, bydd y tâl arfaethedig ar gyfer gwaredu dip defaid yn codi deg gwaith, gydag CNC yn darparu dim tystiolaeth yn sail i'r cynnydd hwn. Hefyd, bydd y tâl am drwyddedau rheolau safonol ar gyfer treulio anaerobig ar y fferm yn dyblu, a bydd ffioedd adnoddau dŵr yn cynyddu o £135 i dros £6,000—cynnydd canran o dros 4,500 y cant.

Yr hyn sydd ar goll o'r cynnydd mewn prisiau hyn yw tryloywder ynglŷn â sut y cyfrifwyd y ffigurau hyn. Ydy CNC yn ceisio gwneud elw o ffioedd a thaliadau, neu ydyn nhw'n gost-niwtral? Bydd canlyniadau anfwriadol y taliadau hyn yn ffrwyno datblygiad technoleg newydd, yn rhwystro darpariaeth sero net y diwydiant ac yn effeithio'n sylweddol ar iechyd anifeiliaid. O ystyried y pryderon hyn a rhai'r sector amaethyddol, byddai datganiad llafar neu ysgrifenedig ar y mater hwn yn cael ei werthfawrogi'n fawr.

Yn ail, gan nodi busnes Llywodraeth Cymru a gafodd ei gyflwyno hyd at 7 Chwefror, mae'r datganiad dileu TB mewn gwartheg yn dal heb ei gyflwyno. Felly, hoffwn i ailadrodd fy ngalwad o fis Tachwedd am ddatganiad wedi'i ddiweddaru ar raglen dileu TB mewn gwartheg Llywodraeth Cymru. Diolch.

Diolch. Nid ydw i wedi gweld eich gohebiaeth, ond fe allai hynny fod oherwydd bod CNC yn dod o fewn portffolio fy nghyd-Aelod y Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, felly efallai ei fod wedi cael ei drosglwyddo draw ati hi. Ond yn amlwg rwy'n ymwybodol iawn o'r ymgynghoriad parhaus gan Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch eu ffioedd rheoleiddio a thaliadau ar gyfer 2023-24. Rwy'n credu mai holl nod yr adolygiad hwnnw yw sicrhau bod CNC yn llwyddo i adfer costau llawn, gan nad yw rhai o'r taliadau presennol wedi cael eu hadolygu ers blynyddoedd lawer. Ond yn amlwg, rwy'n llwyr werthfawrogi bod hwn yn gyfnod heriol iawn i'n ffermwyr i gyd ac rwy'n ymwybodol o'r pryderon yn y sector amaethyddol. Felly, yr hyn a fydd yn digwydd ar ôl yr ymgynghoriad yw y bydd y cynigion hynny yn mynd o flaen y Gweinidog Newid Hinsawdd cyn eu gweithredu. Ond cyfrifoldeb CNC yw argymell y strwythur ffioedd priodol i Weinidogion Cymru.

O ran y rhaglen dileu TB,  a dweud y gwir, mae gennyf i gyfarfod yfory, a byddaf i'n cyflwyno datganiad cyn gynted â phosibl.

Trefnydd, fel y gwyddoch chi, fis nesaf bydd yn nodi tair blynedd ers y llifogydd dinistriol o ganlyniad i storm Dennis, a effeithiodd yn arbennig ar Ganol De Cymru. Roedd yr adroddiad dilynol gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn amlinellu mai un o'r heriau mwyaf iddyn nhw eu hwynebu wrth ymateb i lifogydd oedd gallu, a hynny oherwydd nad oedd ganddyn nhw ddigon o adnoddau o ran staff. Roedd adroddiad a gafodd ei gyhoeddi gan Archwilio Cymru ychydig cyn y Nadolig yn amlinellu bod hyn yn broblem barhaus, a nododd bod angen mwy o frys i ymdrin â'r heriau sy'n wynebu rheoli perygl llifogydd. Felly, hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, yn ymateb i adroddiad Archwilio Cymru, yn amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar yr argymhellion sydd wedi'u gwneud.

Diolch. Rwy'n tybio y bydd y Gweinidog yn ystyried yr adroddiad yr ydych chi'n cyfeirio ato ar hyn o bryd. Byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud yn ei sesiwn holi ac ateb ein bod ni wedi rhoi arian sylweddol unwaith eto yn ein rhaglenni rheoli risg llifogydd, ac mae'n hynod bwysig bod gan ein hawdurdodau lleol a CNC y staff i allu gweithredu pob cynllun.

Prynhawn da, Gweinidog. A hefyd

pen blwydd hapus i chi hefyd.

Dim ond i godi cywilydd arnoch chi. [Chwerthin.]

A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â'r mesurau sy'n cael eu cymryd i leihau llygredd yn Afon Gwy, a beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar alw i mewn penderfyniadau ar unedau dofednod dwys? Fel un o drigolion Y Gelli Gandryll, fel y gwyddoch chi, rwy'n angerddol iawn am yr afon, ac rwy'n gwybod bod llawer o bobl eraill hefyd. Rydym ni'n gwybod bod tri rheswm dros y llygredd yn Afon Gwy. Ffermio ac amaethyddiaeth, llygredd diwydiannol a'r materion yn ymwneud â gorlifoedd storm ydyn nhw. Er fy mod i'n cefnogi ffermydd a ffermwyr i arallgyfeirio, ym Mhowys, yn sicr mae pryder cynyddol ynghylch yr unedau dofednod dwys a'r rhai sy'n tyfu o ran niferoedd. Ac mae un sy'n cael ei gynnig, fel rwy'n deall, nawr yn Llanfair-ym-Muallt, ar gyfer 100,000 o ieir. Felly, byddai gennyf i ddiddordeb mawr o ran y prosesau yn ymwneud â chynllunio a hefyd ynghylch y galw am benderfyniadau gan Lywodraeth Cymru. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Fel y gwyddoch chi, fe wnaeth Gweinidogion Cymru roi cyfarwyddyd ar 5 Ionawr yn gysylltiedig â chais cynllunio penodol ar fferm ddofednod, ac mae'r cyfarwyddyd hwnnw yn atal rhoi caniatâd cynllunio tan y bydd Gweinidogion Cymru wedi gallu asesu a ddylai cais cynllunio gael ei alw i mewn ai peidio, a chyfarwyddiadau o'r fath, fel y gwyddoch chi, yn cael eu cyhoeddi'n rheolaidd pan fo Gweinidog Cymru yn ystyried galw i mewn. Ar hyn o bryd, yn amlwg, nid oes modd dweud dim byd arall am yr un penodol hwnnw, ond rwy'n gwybod bod hwn yn fater y mae'r Gweinidog yn ei ystyried yn fanwl iawn, yn benodol ar gyfer Powys.

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad—un gennych chi'ch hun, ar y rheoliadau diffygiol y gwnaethom ni eu cyflwyno yma ar 13 Rhagfyr, Rheoliadau Masnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Cysylltiedig (Diwygio a Swyddogaethau Deddfwriaethol) ac Iechyd Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael a'r UE) 2022. Dywedoch chi ar 13 Rhagfyr y byddech chi'n dod ymlaen cyn gynted â phosibl i ddiwygio'r rheiny i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael deddfwriaeth dda ar y llyfr statud. Allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni o ran pryd yr ydych chi'n bwriadu gwneud hynny?

Fy ail ddatganiad Llywodraeth Cymru yr hoffwn i ofyn amdano yw gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar y newidiadau anhrefnus ar gyfer trafnidiaeth cartref i ysgol yn ne fy etholaeth gan Gyngor Sir Powys. Mae plant wedi'u gadael yn y glaw, wedi'u gadael ar ochr y ffordd, wedi cael gwybod i ddal bysiau gwasanaeth sy'n cyrraedd yn hwyr neu'n rhy gynnar. Rydym ni wedi bod â phlant ifanc yn cael gwybod i aros y tu allan i'r ysgol am awr ac i wneud y gorau ohoni, ac mewn rhai achosion maen nhw wedi cael eu rhoi ar fysiau gwasanaeth sy'n mynd y ffordd anghywir i ble maen nhw i fod i fynd adref oherwydd amserlenni gwael. Trefnydd, mae y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghyngor Sir Powys wedi colli rheolaeth, felly hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i gael rheolaeth dros Gyngor Sir Powys i wneud yn siŵr nad oes mwy o blant ifanc yn cael eu gadael ar ochr y ffordd yn fy etholaeth i.

O ran eich pwynt cyntaf, byddaf i'n diwygio'r ddeddfwriaeth cyn gynted â phosibl. Byddwch chi'n gwerthfawrogi mai dyma'r wythnos gyntaf yr ydym ni nôl ar ôl gwyliau'r Nadolig, ond rwy'n bwriadu parhau i gyflwyno'r ddeddfwriaeth ddiwygiedig honno cyn gynted â phosibl. 

Yn sicr, nid ydw i'n credu bod hynny'n wir am Gyngor Sir Powys, ond rwy'n awgrymu eich bod chi'n ysgrifennu atyn nhw ynghylch eich pwynt penodol chi.

Bore 'ma, roedd y tywydd yn erchyll. Yn y gawod fawr, cerddais i'r orsaf drenau. Yn ffodus, dim ond ryw bum munud i ffwrdd o fy nhŷ i. Ond, mewn rhannau eraill o sir Pen-y-bont ar Ogwr, bu'n rhaid i ormod o blant gerdded dros awr i fynd i'r ysgol, gan gyrraedd, mae'n siŵr wedi'u gwlychu'n llwyr. Gwnes i godi hwn gyntaf ym mis Medi 2021. Nid oes unrhyw beth wedi newid. Mae'r rhwystr hwn i addysg yn dal ar waith. Felly, hoffwn i ofyn am ddatganiad brys gan y Llywodraeth yn amlinellu eu cynlluniau i ymdrin â hyn. Mae gan y Llywodraeth bwerau dewisol y gall eu defnyddio. Yn syml, mae rhieni wedi cael llond bol.

Diolch. Fel y dywedais i, mater i awdurdodau lleol yw hwn. Nid ydw i'n gweld bod hwn yn fater i Lywodraeth Cymru. Byddwn i'n rhoi'r un cyngor i chi ag yr wyf newydd ei roi i James Evans; rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn eich bod chi'n ei godi gyda'ch awdurdod lleol.

Gaf i ofyn i'r Gweinidog addysg a'r iaith Gymraeg ddod â datganiad ger ein bron ynghylch sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu sicrhau asesiadau cyfrwng Cymraeg amserol i blant sydd angen asesiad awtistiaeth? Mae gen i ambell i achos yn fy etholaeth o blant sydd angen asesiadau awtistiaeth cyfrwng Cymraeg ond yn gorfod aros blynyddoedd. Er enghraifft, cafodd Rhodri—nid ei enw iawn— sy'n wyth oed ei gyfeirio ym mis Chwefror am asesiad awtistiaeth. Rhoddwyd yr opsiwn o wneud yr asesiad ar-lein gyda chwmni Healios, a ddoe cynhaliwyd yr asesiad cyntaf. Cymraeg yw mamiaith y plentyn a barnodd yr aseswyr y dylid cynnal yr asesiad yn Gymraeg er mwyn cael canlyniad teg ac y byddai modd trefnu hynny yn fuan. Heddiw, fodd bynnag, deallaf fod yr unig asesydd oedd ar gael i wneud y gwaith i ffwrdd ar famolaeth, ac ailgyfeiriwyd yr achos i'r gwasanaeth niwroddatblygol lleol. Canlyniad hyn yw y bydd e'n rhaid aros am ddwy neu hyd yn oed dair blynedd i gael asesiad wyneb yn wyneb yn Gymraeg. Mae'r gwahaniaeth yn y gwasanaeth a gynigir i bobl sy'n dymuno gwasanaeth Cymraeg yn gwbl annerbyniol. Felly, mi fyddwn yn ddiolchgar am ddatganiad ar sut mae'r Gweinidog am wella'r sefyllfa mor fuan â phosib, os gwelwch yn dda.

Diolch. Rwy'n credu bod y sefyllfa yr ydych chi'n ei nodi yn wir yn gwbl annerbyniol. Os mai dim ond un aelod o staff sydd, a'i bod ar gyfnod mamolaeth, yna yn amlwg rwy'n gwerthfawrogi na allan nhw gael rhywun i mewn ar fyr rybudd. Fodd bynnag, mae aros am ddwy i dair blynedd am asesiad mor bwysig yn amlwg yn rhy hir. Yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog os yw'n ymwybodol o'r mater yr ydych chi'n ei godi—rwy'n tybio ei bod i fyny ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr—a chael trafodaeth gyda'r Gweinidog iechyd i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ni ei wneud.FootnoteLink

A gawn ni ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog Newid Hinsawdd i'n diweddaru ni ynglŷn â ffordd osgoi arfaethedig a hir-ddisgwyliedig Llandeilo? Mi oedd y dudalen sydd yn crynhoi statws y prosiect ar wefan y Llywodraeth yn addo y byddai'r Llywodraeth yn argymell opsiwn a ffafrir o blith y pedwar opsiwn oedd yn weddill fel rhan o ymgynghoriad WelTAG cam 2 erbyn gaeaf y llynedd. Ond, ddydd Gwener, fe newidiwyd hyn i gwanwyn eleni. Mae'r oedi pellach yma o rai misoedd yn dod ar ôl oedi ar ôl oedi. Hynny yw, mae'r broses WelTAG cam 2 i edrych mewn i bedwar opsiwn yn unig wedi cymryd pedair blynedd. Mi oedd yr addewid cychwynnol, gwreiddiol, i adeiladu ffordd osgoi yn mynd yn ôl saith mlynedd, ac mae pobl Llandeilo nawr wedi colli pob ffydd ac ymddiriedaeth yn yr addewid hynny. Felly, a gawn ni ddatganiad ar fyrder gan y Gweinidog gyda rheswm am yr oedi pellach yma? 

Diolch i chi. Wel, mater i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd fyddai hwnnw, ac, fel gwyddoch chi, fe roddwyd ystyriaeth fanwl iawn i'r adolygiad ffyrdd yn ei gyfanrwydd a'r rhaglenni adeiladu ffyrdd, ond fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog—y Dirprwy Weinidog, mae'n ddrwg gennyf—i roi datganiad ysgrifenedig. 

Diolch i'r Trefnydd. 

Yr eitem nesaf, felly, yw eitem 3. Yr eitem honno yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y pwysau gaeaf ar y gwasanaeth iechyd, a dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Eluned Morgan.  

Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch i chi am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau am bwysau gaeaf y GIG. Mae Aelodau yn debyg iawn o fod yn deall yr her benodol sydd ar wasanaethau iechyd a gofal ledled y Deyrnas Unedig y gaeaf hwn. Hwn yw'r trydydd gaeaf y buom ni'n byw gyda COVID. Er ein bod ni'n gwybod y byddai firysau anadlol yn dod yn fwy cyffredin eleni, mae'r amharu a fu ar batrymau tymhorol wedi gwneud effaith debygol y firysau hyn yn llawer anos i'w rhagweld. Er hynny, rydym ni'n parhau i ddarparu tua 376,000 o ymgynghoriadau a gweithdrefnau bob mis o ran gofal eilaidd, mewn ysbytai. Ym mis Rhagfyr, fe gyrhaeddom ni tua 400,000 o gysylltiadau â gwasanaethau meddygon teulu a gofal sylfaenol. Felly, bob dydd, bob wythnos, mae yna filoedd o bobl yn cael gofal ardderchog yn y GIG yng Nghymru, ond yr hyn yr ydym ni'n ei dderbyn yw bod llawer o bobl eraill nad ydyn nhw'n cael y gofal y maen nhw'n ei haeddu.

Rydym ni wedi gofyn llawer oddi wrth ein staff dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf, ac rydym ni'n gwybod bod pwysau yn aml wedi golygu nad yw staff wedi gallu darparu'r lefel o ofal y bydden nhw wedi dymuno trwy'r amser. Rydym ni'n cydnabod maint yr angerdd ymhlith ein gweithlu ni hefyd, fel mae cyhoeddi rhagor o streiciau arfaethedig ymhlith yr undebau ambiwlans yn ei ddangos hefyd, yn ogystal â'r camau gweithredu parhaus gan y Coleg Nyrsio Brenhinol. Mae hi'n bwysig nodi'r effaith ar allu'r Gwasanaeth o ganlyniad i weithredu diwydiannol diweddar, ac mae hynny wedi rhoi pwysau ychwanegol ar ein systemau ni oherwydd llai o staffio ac, mewn rhai achosion, roedd gwasanaethau penodol yn ystod y cyfnodau hyn yn gyfyngedig neu ddim ar gael o gwbl.

Rydym ni'n ymdrin â chymysgedd o achosion cynyddol gymhleth o ran y cleifion. Mae gennym ni fwy na 500 o gleifion y cadarnhawyd bod COVID arnyn nhw yn ein hysbytai ni ac rydym ni'n gweld cynnydd sydyn mewn feirysau anadlol eraill. Yn ogystal â hynny, mae grwpiau eraill o gleifion yn ymgyflwyno gyda lefelau uwch o salwch difrifol, ac, er bod y sefyllfa wedi gwella ers y Nadolig, mae dros 900 o bobl o hyd mewn gwelyau ysbyty sy'n barod i adael ond yn profi oedi cyn eu rhyddhau am wahanol resymau. Mae cyfraddau absenoldeb salwch ymhlith staff wedi cynyddu hyd at 6.9 y cant hefyd. Y canlyniad yw fwy o achosion o oedi hir i bobl sy'n ceisio cael gofal, ac mae'r risgiau o niwed rydym ni'n gwybod yn gysylltiedig ag oedi o'r fath. O ganlyniad, nid yw profiadau pobl sy'n ceisio gofal brys ac argyfwng ledled Cymru bob amser wedi bod i'r safon y maen nhw'n ei haeddu, ac am hynny mae'n wirioneddol ddrwg gennyf i.

Fe aethom ni i mewn i'r gaeaf wedi gweld y cyfraddau uchaf erioed o alw ar y gwasanaethau 111 ac ambiwlans ym misoedd Hydref a mis Tachwedd, gyda phob disgwyliad y byddai'r pwysau hyn yn cynyddu eto trwy gydol y gaeaf. Ond gadewch i mi roi enghraifft i chi o'r pwysau eithafol a welsom ni ar ein gwasanaethau ar 27 o fis Rhagfyr: derbyniodd y gwasanaeth ffôn 111 y nifer uchaf o alwadau ar gofnod erioed ar gyfer un diwrnod; derbyniodd y gwasanaeth ambiwlans 210 o alwadau gyda pherygl einioes uniongyrchol, rhai o'r ffigyrau dyddiol uchaf ar gofnod. Rydym ni'n ystyried 100 yn rhif mawr, ac fe gawsom ni 210 ar y diwrnod arbennig hwnnw. Fel dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, cafodd dros 550 o bobl eu derbyn i'r ysbyty mewn un diwrnod. Mae hynny'n cyfateb i tua 5 y cant o nifer y gwelyau sydd ar gael yng Nghymru. Roedd 551 o gleifion COVID mewn gwelyau acíwt mewn ysbytai, sef dros 5 y cant o gyfanswm nifer y gwelyau, ac roedd tua 3 y cant o welyau eto yn cael eu meddiannu gan gleifion yn yr ysbyty a oedd â'r ffliw. Roedd cyfwerth â 12 y cant o gyfanswm y gwelyau yng Nghymru hefyd yn cael eu defnyddio oherwydd oediadau cyn rhyddhau cleifion.

Nawr, mae pwysau o'r fath, mewn cyfnod o effaith sylweddol oherwydd salwch ac absenoldeb staff, wedi creu heriau enfawr i'r system. Dechreuodd y cynllunio ar gyfer y gaeaf mor gynnar â mis Ebrill. Rydym ni wedi gweithio yn galed, yn cyfarfod bob pythefnos ag awdurdodau lleol i sicrhau dros 500 o welyau cymunedol ychwanegol ar gyfer gofal cam-i-lawr, ac rydym ni'n gweithio tuag at fwy dros y misoedd nesaf, a fydd yn helpu i wella'r llif trwy'r system iechyd yn ei chyfanrwydd.

Rhaid i ni ddysgu o'r wythnosau a'r misoedd diwethaf, ac rydym ni wedi ymrwymo i weithio gydag arweinwyr clinigol a chyrff proffesiynol i gefnogi ailgynllunio gwasanaethau ystyrlon. Fe wyddom ni mai un o'r heriau mwyaf y mae'r system iechyd yn ei wynebu yw helpu pobl i adael yr ysbyty cyn gynted ag y bydd hi'n ddiogel iddyn nhw wneud felly. Fis diwethaf, fe wnes i lansio adroddiad newydd ar gyfer y canllawiau cynllunio rhyddhau, sy'n pennu disgwyliadau eglur i fyrddau iechyd a byrddau partneriaeth rhanbarthol, ac fe gefnogir hynny gan raglen lif genedlaethol. Ym mis Ebrill, fe wnaethom ni ymrwymiad pum mlynedd o £145 miliwn drwy'r gronfa integreiddio rhanbarthol i alluogi byrddau partneriaeth rhanbarthol i adeiladu ar fodelau gofal a ddatblygwyd i gefnogi rhyddhau cyflym ac osgoi derbyniadau.

Rŷn ni hefyd wedi buddsoddi yn sylweddol mewn gofal brys ac argyfwng eleni—os na fyddem ni wedi gwneud hynny, fe fyddai’r sefyllfa wedi bod lawer yn waeth. Diolch i fuddsoddiad cynnar a oedd ar gael ym mis Mehefin, mae gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi gallu rhoi nifer o gamau ar waith i gynyddu capasiti cyn y gaeaf. Mae hyn yn cynnwys recriwtio 100 o staff rheng flaen ychwanegol, a fydd yn ymateb i alwadau o fewn y pythefnos nesaf; trefniadau rota newydd fydd y cyfateb i 72 o staff cyfwerth ag amser cyflawn; a buddsoddiad mewn technoleg triage ac ymgynghori fideo i helpu i wneud penderfyniadau mwy hyderus ynglŷn â’r angen i fynd â’r claf i’r ysbyty.

Rŷn ni hefyd wedi buddsoddi i gynyddu capasiti mewn canolfannau gofal sylfaenol brys, urgent primary care centres, ac i ehangu’r gwasanaethau gofal brys yn yr un diwrnod, same-day emergency care services. Mae hyn yn rhoi dewis arall i bobl yn lle mynd i adrannau brys prysur neu gael eu derbyn i’r ysbyty. Mae’r camau hyn wedi helpu tua 7,000 o bobl bob mis i gael gwasanaethau gofal brys heb fynd i adran brys ac wedi helpu i leihau a sefydlogi derbyniadau brys.

Rŷn ni’n gwybod bod llawer mwy i’w wneud ac nad oes datrysiadau cyflym i hyn. Rŷn ni’n rhannu pryder y cyhoedd bod ein gwasanaethau dan straen eithriadol a pharhaus. Dyna pam rŷn ni’n sefydlu rhaglen bum-mlynedd i drawsnewid gwasanaethau gofal brys a gofal mewn argyfwng gyda chymorth £25 miliwn y flwyddyn, ac mi gafodd y byrddau iechyd £3 miliwn o hynny ym mis Ebrill. Yn ogystal â’r camau gweithredu hyn, ac wrth i’r gaeaf fynd yn ei flaen, rŷn ni wedi darparu canllawiau pellach i’r byrddau iechyd drwy fframwaith opsiynau lleol wedi’i ddiwygio, sy’n debyg i’r dull a ddefnyddion ni pan oedd achosion COVID ar eu hanterth. Rŷn ni hefyd wedi ysgrifennu at arweinwyr clinigol y byrddau iechyd i’w hannog i wneud pob ymdrech i gadw pobl gartref a pheidio â derbyn pobl i’r ysbyty oni bai bod hynny’n hollol angenrheidiol. Wythnos diwethaf, fe gynhalion ni gynhadledd genedlaethol ar ryddhau cleifion. Rŷn ni hefyd wedi gofyn i dimau clinigol fynd â phobl sydd yn yr ysbyty nôl i’w cartrefi neu i le diogel arall cyn gynted ag sy’n bosibl, i helpu i gadw capasiti yn ein hysbytai ar gyfer y rhai sydd mewn mwy o risg, ac sydd â’r siawns fwyaf o gael budd.

Gallwn ni ddisgwyl i'r misoedd nesaf fod yn rhai caled dros ben, ond dwi eisiau pwysleisio pa mor ddiolchgar ydw i i’r staff am eu hymdrechion cyson yn ystod yr hyn sy’n dal i fod yn gyfnod anodd iawn. Diolch yn fawr hefyd i’r teuluoedd sydd wedi cefnogi eu perthnasau i gael eu rhyddhau o'r ysbyty. Mae hyn yn mynd i’n helpu ni i ryddhau gwelyau i bobl sydd angen y gofal arbenigol sydd dim ond yn gallu cael ei ddarparu gan ysbytai.

Rŷm ni wedi gwneud paratoadau helaeth ar gyfer y gaeaf, ac er ein bod wedi gweld pwysau aruthrol dros yr wythnosau diwethaf, ar lefelau na welon ni erioed o'r blaen, mae'r camau gweithredu sydd wedi eu rhoi ar waith wedi galluogi'r sefyllfa i sefydlogi'n fras ers cyfnod y Nadolig. Rŷm ni bellach yn paratoi ar gyfer cam nesaf y pwysau wrth i blant ddychwelyd i'r ysgol a bywyd yn dechrau dychwelyd i normal ar ôl gwyliau'r Nadolig, yn ogystal â newidiadau yn y tywydd. Rŷm ni'n ymwybodol iawn ein bod yn aml yn gweld ymchwydd newydd yn y galw yn ystod y cyfnod yma o'r flwyddyn. Diolch. 

Blwyddyn newydd dda i chi, Gweinidog, a diolch i chi am eich datganiad heddiw, ac fe hoffwn i ddechrau drwy ategu'r diolch a'r gwerthfawrogiad o'r staff a gweithwyr proffesiynol hynod ymroddedig a gweithgar sydd yn y GIG yng Nghymru. Gweinidog, dros y degawd diwethaf mae eich Llywodraeth wedi methu â buddsoddi mwy na £400 miliwn yn GIG Cymru o gymharu â Llywodraethau eraill ledled y DU. Tra bod COVID wedi achosi difrod sylweddol i'n GIG ni, eich Llywodraeth chi, wrth gwrs, sydd wedi bod yn gyfrifol am y GIG yng Nghymru ers bron i 25 mlynedd. Felly, a ydych chi'n derbyn, pe byddech chi wedi defnyddio'r cyllid yn briodol, y byddem ni mewn sefyllfa well nag yr ydym ni ynddi hi nawr? A chan ddefnyddio ystrydeb nad wyf i'n hoff o'i defnyddio, ond fe ddefnyddiaf i hi yn hyn o beth, pam na wnaethoch chi drwsio'r to tra oedd yr haul yn tywynnu?

Gweinidog, rydych chi'n honni bod cynllunio ar gyfer pwysau'r gaeaf wedi dechrau—[Torri ar draws.] Rwy'n gallu clywed y Prif Weinidog yn clebran. Y Prif Weinidog a ddywedodd wrthym ni yn ei ddatganiad i'r wasg ddoe pa mor wych fu 10 mlynedd gyntaf datganoli dan Lywodraeth Lafur y DU. Felly, os dyna'r achos, pam na wnaethoch chi drwsio'r to bryd hynny? Pam ydym ni'n gweld y problemau hyn sy'n bodoli nawr?

Gweinidog, rydych chi'n honni bod cynllunio ar gyfer pwysau'r gaeaf wedi dechrau ym mis Ebrill, ond rwy'n bryderus, fel mynegais i ar y pryd, y bu cyhoeddi'r cynllun hwn i fynd i'r afael â'r pwysau yn hwyr yn dod. Ac mae hi'n amlwg nad yw'r broses, fe fyddwn i'n awgrymu, yn gweithio. Felly, a gaf i ofyn i chi beth fydd hi'n ei gymryd i fyrddau iechyd a'ch Llywodraeth chi adolygu effaith pwysau'r gaeaf, a pha gamau allwch chi eu cymryd ar unwaith ar gyfer defnydd llawn o fisoedd yr haf i baratoi am aeaf arall?

Gweinidog, rwy'n croesawu eich pwyntiau chi ynglŷn â'r gwasanaeth ambiwlans—mae hynny i'w groesawu yn fawr—ond rwy'n teimlo nad ydyn nhw'n mynd yn ddigon pell. Yn eich diweddariad diwethaf chi, roeddech chi'n dweud wrthyf i y byddwch chi'n sicrhau y bydd yr oedi o ran trosglwyddiadau o ambiwlans yn cael ei leihau, ond fe ddywedodd prif weithredwr gwasanaeth ambiwlans Cymru, Jason Killens, nad yw hi'n anghyffredin erbyn hyn i fwy na 30 y cant o'r criwiau sydd ar gael gennym ni orfod aros tu allan i ysbyty cyn trosglwyddo cleifion i ofal, sy'n golygu nad ydyn nhw'n gallu mynd yn ôl allan i gynorthwyo cleifion yn y gymuned, sy'n arwain at amseroedd hwy wrth aros iddyn nhw gyrraedd. Felly, pa gynnydd a wnaethoch chi yn y maes hwn, Gweinidog, oherwydd mae Cymru yn dal i weld, fel gwyddom ni, yr amseroedd ymateb ambiwlansys arafaf erioed a'r arosiadau hwyaf o ran adrannau damweiniau ac achosion brys, a'r rhestrau triniaeth hwyaf yn y GIG drwy Brydain?

Fe awgrymais i nifer o bethau i chi, Gweinidog, o ran datblygu gwahanol feysydd. Mae bod ag ystafelloedd rhyfel y gaeaf yn un ohonyn nhw, ac fe fyddwn i'n awgrymu ein bod angen ystafelloedd rhyfel y gaeaf sydd â chanolfannau rheoli 24/7 ar sail data ar gyfer darparu gwybodaeth gywir ynglŷn â niferoedd y gwelyau sydd ar gael mewn ysbytai a chartrefi gofal, i'w rhedeg gan glinigwyr ac arbenigwyr sy'n gallu nodi gwasgfeydd a gweithredu i leihau'r perygl oherwydd oediadau ambiwlans ac arosiadau hir yn yr adran damweiniau ac achosion brys. Pa ystyriaeth, tybed, a wnaethoch chi ei rhoi i'r polisi hwn, Gweinidog.

Rydych chi'n sôn am gynllun trawsnewid pum mlynedd. Mae hynny'n gwneud i mi ochneidio i ryw raddau pan fyddaf i'n clywed am gynlluniau trawsnewid. Nid fy mod i'n anghytuno â chynlluniau ar gyfer trawsnewid, ond, ers i mi fod yn y fan hon, rwyf i wedi clywed am gynlluniau trawsnewid dros y 10 mlynedd diwethaf, ond nid ydym ni'n gweld y canlyniadau a ddaw oherwydd y cynlluniau trawsnewid hynny wedyn. Tybed a oes diffyg newid diwylliannol yn Llywodraeth Cymru a diffyg ymddiriedaeth mewn arloesedd ac ni wnaiff hynny ddim ond ychwanegu eto at y problemau yr ydym yn eu hwynebu yn GIG Cymru.

Gweinidog, fe wyddoch chi fy mod wedi galw yn gyson am ganolfannau llawfeddygol. Mae gennym ni dros 50 o ganolfannau i ddod eto yn Lloegr, yn ogystal â'r 91 sydd ar waith eisoes. Rydym ni'n cwympo ymhellach ar ei hôl hi yn hyn o beth. Rwy'n croesawu'r ychwanegiad yn eich datganiad chi, eich bod chi'n ymddiheuro i gleifion am ansawdd y gwasanaeth y maen nhw'n ei dderbyn, serch hynny, nid wyf i'n gallu peidio â meddwl y dylem ni fod yn paratoi—fe ddylech chi fod yn paratoi—yn ystod y pandemig ar gyfer cynnydd ar ôl y pandemig, ac a wnewch chi, tybed, roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, Gweinidog, am eich cynlluniau chi i ddechrau adeiladu'r canolfannau y bu fy ngyd-Aelodau a minnau'n galw amdanyn nhw. Nid dim ond fi sy'n dweud hynny; mae Coleg Brenhinol y Llawfeddygon yn croesawu cyhoeddi'r canolfannau llawfeddygol hynny i roi terfyn ar yr ansicrwydd y mae cleifion yn ei wynebu. Gweinidog, rwyf i am orffen fy nghwestiynau i yn fanna. 

Wel, diolch yn fawr, Russell, a blwyddyn newydd dda i chwithau hefyd. O ran sut yr ydym ni'n cymharu â Lloegr, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, gadewch i ni edrych ar y ffigurau yma, oherwydd mae Ymddiriedolaeth Nuffield—nid ni yn Llywodraeth Cymru sy'n dweud hyn—mae Ymddiriedolaeth Nuffield yn dweud wrthym ni ein bod ni'n gwario mwy ar iechyd a gofal nag y maen nhw yn Lloegr, iawn? Felly, os edrychwch chi ar y ffigurau yng Nghymru, rydym ni'n gwario 5 y cant yn fwy na Lloegr—cyn COVID oedd hynny—a 30 y cant yn fwy na Lloegr os ydych chi'n cynnwys gofal cymdeithasol. Felly, peidiwch â dechrau sôn wrthym ni am wario mwy o gymharu â Lloegr. Rydym ni'n gwneud hynny; ac mae angen i ni wneud hynny oherwydd mae gennym ni boblogaeth sy'n hŷn ac yn waeth ei hiechyd. Ond y ffaith yw ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n siarad, nid yn unig yn gyffredinol, ond gadewch i ni edrych ar y ffeithiau, nid ni a'u cynhyrchodd nhw ond grŵp arbenigol annibynnol, cydnabyddedig. Rhan o'r rheswm yr ydym ni yn y sefyllfa hon—ac os ydych chi am ddechrau chwarae gemau gwleidyddol, fe chwaraeaf innau hefyd—yw ein bod ni wedi gweld 10 mlynedd o gyni ac mae hynny wedi ein llwgu ni, o'i gymharu â'r hyn oedd yn digwydd cyn hynny dan Lywodraeth Lafur. Polisi oedd hwnnw. Polisi bwriadol oedd hwnnw. Polisi oedd cyni. A wyddoch chi beth, y rhwystredigaeth wirioneddol y mae'r bobl sydd ar y rheng flaen yn ei theimlo heddiw—[Torri ar draws.] Y rhwystredigaeth mewn gwirionedd yw iddyn nhw gael adduned, fe ddywedwyd wrthyn nhw, 'Cymerwch ddos o gyni, ond fe fydd hi'n iawn ar ôl hynny', a'r broblem yw i'r fargen honno gael ei thorri yn ddiweddar, a dyna ran o'r rheswm pam yr ydym ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi hi heddiw. Ac os edrychwch chi ar nifer y meddygon teulu sydd gennym ni yng Nghymru, mae gennym ni fwy. Yn ôl Ymddiriedolaeth Nuffield, mae gennym ni 63 fesul 100,000 o'i gymharu â 57 fesul 100,000 yn Lloegr.

Ac roeddech chi'n sôn am baratoi. Bobl annwyl, fe wnaethom ni baratoi ar gyfer y gaeaf hwn. Fe wnaethom ni dreulio misoedd ar fisoedd yn paratoi ar gyfer hyn. Ac rydych chi'n sôn am gynllunio: rydym ni wedi cynllunio. Roedd gennym ni gynllun trawsnewid, roedd gennym ni'r chwe nod ar gyfer gofal brys ac argyfwng, ac o ganlyniad i hynny, mae gennym ni wasanaeth 111 a gyflwynwyd ledled Cymru erbyn hyn, sy'n dargyfeirio 20 y cant yn unig o'r bobl sy'n galw am wasanaethau brys. Dychmygwch chi faint ohonyn nhw a fyddai wedi mynd yn uniongyrchol i adrannau damweiniau ac achosion brys cyn hynny. Mae gennym ni ganolfannau gofal sylfaenol brys ledled Cymru, mae gennym ni ganolfannau gofal brys un diwrnod, mae gennym ni fferyllfeydd ac mae gennym ni—. Ac rydym ni wedi gwneud hyn wythnos ar ôl wythnos. Bob pythefnos, mae Julie Morgan a minnau wedi bod yn cwrdd ag arweinwyr yr awdurdodau lleol i baratoi ar gyfer y 500 o welyau ychwanegol hyn sydd yn y gymuned. Nid rhywbeth yr ydym ni newydd ddechrau meddwl amdano nawr yw hwn. Fe wnaethon nhw gyhoeddiad ddoe yn Lloegr ynglŷn â hyn. Ddoe. Ni fydd hynny'n barod am fisoedd, oherwydd fe allaf i ddweud wrthych chi ein bod wedi gweithio yn wirioneddol galed iawn i beri i hyn ddigwydd. Mae'r pethau hyn ar waith yng Nghymru. Yn gymesur, nid ydyn nhw'n agos at fod yr un mor uchelgeisiol ag y buom ni yng Nghymru. Nid dim ond o ran uchelgais ychwaith, ond rydym ni wedi eu cyflawni nhw eisoes ac fe fyddwn ni'n cyflawni mwy eto. A wyddoch chi beth arall? A wyddoch chi beth sy'n fwy na hynny, mewn gwirionedd, fe welwn ni ymddiriedolaethau iechyd yn Lloegr yn gofyn erbyn hyn am gael dod i weld a dysgu o'n chwe nod ni ar gyfer gofal brys ac argyfwng? Dyna'r sefyllfa wirioneddol o ran ein paratoadau ni, ac mae gennym ni gynllun trawsnewid. Ni fydd hwnnw'n cychwyn dros nos, ond mae'n gwneud gwahaniaeth yn barod.

Ac rydych chi'n holi ynglŷn â rhestrau aros: wel, yn union cyn y Nadolig, rwy'n siŵr eich bod chwithau'r un mor falch ag yr oeddwn i oherwydd bod y rhestrau aros yn byrhau yng Nghymru, o'r diwedd. Roedden nhw wedi byrhau am y tro cyntaf ers y pandemig, ac maen nhw'n ymestyn yn Lloegr. Gadewch i ni fod yn hollol eglur—[Torri ar draws.] Gadewch i ni edrych ar y ffeithiau—ac fe fyddwn i'n awgrymu i chi fynd i wneud hynny.

Rydych chi'n sôn am ystafelloedd rhyfel y gaeaf, wel, fe ddywedaf i wrthych chi, rwy'n teimlo fy mod i mewn ystafell ryfel y gaeaf bob amser o ran y GIG. Rydym ni wedi bod yn cwrdd bob pythefnos i nodi ble yn union yn y system y ceir y rhwystrau, beth ydym ni am ei wneud ynghylch hynny, a beth ydym ni am ei roi ar waith. Fe wnes i dreulio'r diwrnod yn Ysbyty Athrofaol Cymru ddydd Gwener diwethaf. Roedd hi'n hynod ddiddorol eu gwylio nhw'n nodi yn union, 'Iawn, lle mae'r broblem, sut mae cael y bobl yma allan, beth sy'n rhwystro hynny?' Felly, mae yna lawer o hynny'n digwydd eisoes, ac rwy'n gallu dweud wrthych chi fod data soffistigedig iawn yn cael eu defnyddio i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwella'r sefyllfa.

Rydych chi'n dal ati i refru am ganolfannau llawfeddygol. Fe fûm i yn y ganolfan lawfeddygol sydd eisoes yn bodoli yn Abergele; bûm yn y ganolfan lawfeddygol sydd eisoes yn bodoli yn Llanelli; a bûm yn y ganolfan lawfeddygol sydd eisoes yn bodoli yng Nghaerdydd, yng nghanolfan Vanguard lle maen nhw'n cynnig offthalmoleg. Mae'r rhain yn cael eu sefydlu, maen nhw'n bodoli, ac maen nhw'n trin cleifion yn barod. Felly, rydym ni ar gerdded; mae hynny'n digwydd. Mae 'na ffordd bell i fynd eto, ond mae hi'n bwysig iawn, yn fy marn i, fod pobl yn deall ein bod ni'n mynd trwy'r rhestrau aros hyn, ac mae ein rhai ni'n byrhau wrth i rai Lloegr ymestyn.

Blwyddyn newydd dda i bawb. Yn amlwg, dydy hi ddim wedi bod yn ddechrau da i'r flwyddyn i'r NHS. Does gen i ond diolch i'r staff am eu gwaith nhw mewn amgylchiadau sy'n mynd yn fwy a mwy amhosib.

Nid hwn oedd y datganiad yr oeddwn i'n ei ddisgwyl heddiw; nid hwn oedd y datganiad yr oedd angen i bobl Cymru ei glywed yn fy marn i. Nid cynllun yw hwn; adroddiad ar sefyllfa yw hwn. Adroddiad yw hwn ar yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei wneud i geisio paratoi'r GIG ar gyfer y gaeaf, i geisio ymdrin â'r pwysau presennol, ond a dweud y gwir rydym ni'n gwybod nad yw'r hyn a wnaeth y Llywodraeth Lafur hon wedi gweithio. Yr hyn yr ydym ni eisiau ei wybod yw beth fyddan nhw'n ei wneud yn wahanol. Mae canlyniadau'r argyfwng i'w gweld yn eglur i gleifion; maen nhw i'w gweld yn eglur i staff. Ond ble mae'r newid cyfeiriad? Mewn gwirionedd, ble mae'r math o weithredu sy'n dangos bod y Llywodraeth yn ceisio ymdrin yn wirioneddol â'r argyfwng hwn? Oherwydd trafodaeth o hanner awr yn unig oedd hon am fod—hanner awr ynglŷn â'r hyn sy'n amlwg o fy ngohebiaethau i, ac, rwy'n siŵr, o rai pawb arall sydd yma, yr argyfwng iechyd mwyaf yn ddiamau, heblaw am COVID ei hun, wrth gwrs, a welsom ni.

Yr hyn yr wyf i'n ei weld yw Gweinidog Llafur yn chwilio am rywun i'w feio am yr argyfwng yn hytrach nag awgrymu datrysiadau newydd. Mae hi'n ddigon digywilydd, a dweud y gwir, i weld bai ar y nyrsys, mae'n ymddangos, wrth ddweud bod eu gweithredu diwydiannol nhw wedi rhoi pwysau ychwanegol ar systemau, er bod y pwysau sydd arnyn nhw, ar y nyrsys a rhai eraill, ynghyd â degawd o wasgfa ar gyflogau, sydd wedi arwain at eu pleidlais nhw i streicio. Ac er fy mod i'n cytuno yn llwyr â'r Gweinidog ar yr anghyfiawnder yn sgil blynyddoedd o gyni'r Ceidwadwyr, mae'n rhaid iddi hi gydnabod mai ar Lywodraeth Cymru y mae'r bai am hyn. A yw'r Gweinidog yn cydnabod mai diffyg Llywodraeth Lafur Cymru o ran cefnogi staff yn arbennig felly sydd ar fai yn hyn o beth?

Mae hi'n cyfeirio at ffigurau oedi wrth drosglwyddo i ofal fel rhywbeth sy'n achosi colli capasiti yn y system, ond ei gwaith hi yw creu'r capasiti hwnnw. Yr hyn sydd ei angen arnom ni yw cynllun mwy uchelgeisiol, a dweud y gwir, i gyflymu llif cleifion drwy'r system iechyd a gofal. Roedd hi'n sôn heddiw am greu 500 o welyau cymunedol ychwanegol. Mae hwnnw'n rhywbeth cadarnhaol, ond rydym ni wedi colli miloedd o welyau. Fe ysgrifennais i ati hi rai wythnosau yn ôl, gan ofyn am waith i'w wneud ynglŷn â'r posibilrwydd o sefydlu cyfleusterau cam-i-lawr cymunedol dros dro ar ddull a welsom ni gyda COVID. Fe ddywedodd y Prif Weinidog ddoe—braidd yn nawddoglyd, yn fy marn i—fod gan y rhai sy'n awgrymu hynny fwriadau da, ond mai diffyg staff yw'r broblem, nid diffyg gwelyau. Wel, (a), mae'r ddau beth yn wir, a (b), Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y ddau beth: niferoedd y gwelyau a niferoedd y gweithwyr. Ac, a dweud y gwir, mae'r cynllunio wedi bod yn druenus o ran y gweithlu, ynghyd â'r diffyg o ran ymgysylltu ystyrlon ar hyn o bryd i ddatrys yr anghydfodau diwydiannol, sy'n gwaethygu prinder staff. A yw'r Gweinidog yn cydnabod mai ar y Llywodraeth Lafur y mae'r bai am y methiant i ddatrys yr oedi wrth drosglwyddo i ofal?

Mae gen i ambell i bwynt arall dwi angen gofyn amdanyn nhw'n sydyn. Mae hi'n amlwg bod y cyfuniad o COVID a'r ffliw yn achosi problemau. Mae yna darged o frechu 75 y cant o bawb sy'n cael cynnig y brechiad. Dim ond rhyw 41 y cant, dwi'n deall, o staff gofal iechyd sydd wedi derbyn y brechiad—41 y cant o'r rhai sydd fwyaf agored i niwed. Ydy'r Gweinidog yn derbyn bod y Llywodraeth yn methu o bell ffordd â chyrraedd eu targedau ar faint o bobl sydd angen cael eu brechu ar gyfer COVID a'r ffliw?

Mae'n rhaid i fi droi at yr ataliol eto. Mae'r Gweinidog yn cyfeirio eto at waith sy'n cael ei wneud ar hyn: £145 miliwn, rhaglen pum mlynedd er mwyn ceisio osgoi pobl yn gorfod mynd i'r ysbyty. Ond, y ffordd o osgoi hynny yn yr hir dymor, wrth gwrs, ydy ein gwneud ni'n genedl fwy iach. Ble mae'r buddsoddiad? A thra rydw i, wrth gwrs, yn gwerthfawrogi bod arian yn dynn heddiw, ble mae'r cynlluniau i wneud y buddsoddiad mawr yna er mwyn trawsnewid ein hagwedd ni tuag at yr ataliol a thynnu'r pwysau oddi ar y gwasanaeth iechyd yn y ffordd honno?

Ac yn olaf, Llywydd, er mai pwysau gaeaf ydy testun y datganiad yma heddiw, rydym ni'n gwybod bellach, onid ydym, mai pwysau cydol y flwyddyn ydy hyn bellach. Mae'n rhaid sicrhau bod yna le o fewn y gwasanaeth iechyd i 'flex-io', os liciwch chi. Mi ddylai'r gwasanaeth iechyd fod yn rhedeg ar rywbeth fel 85 y cant o gapasiti. Mae o fel petai'n rhedeg ar 100 y cant, 110 y cant, 120 y cant o'i gapasiti drwy'r amser. A all y Gweinidog ddweud wrthym ni pa bryd oedd yr NHS yng Nghymru yn rhedeg ar tua 85 y cant o'i gapasiti ddiwethaf? Ac ydy hi yn derbyn mai bai Llywodraeth Lafur Cymru ydy'r methiant i greu y capasiti yna o fewn y system?

Diolch yn fawr iawn i chi. Yn gyntaf i gyd, rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig i ni gydnabod nid yn unig yr hyn a wnaethom ni, ond yr hyn yr ydym ni'n bwriadu ei wneud. Ac rydych chi'n hollol iawn, dim ond er mwyn rhoi rhai syniadau i chi o'n camau nesaf ni, fe fyddwn ni'n sicrhau ein bod ni'n ceisio ehangu nifer yr oriau y mae'r canolfannau gofal sylfaenol brys hynny ar agor, felly fe all hynny ddargyfeirio mwy o bobl o'r oriau sy'n arferol yn y cyswllt hwn. Yn sicr, yr hyn yr oeddwn i'n ei glywed gan bobl mewn adrannau damweiniau ac achosion brys wythnos diwethaf yw mai'r amser anodd, mewn gwirionedd, yw pan fydd popeth arall ar gau. Felly, fe fyddai agor y canolfannau gofal sylfaenol hynny am oriau hwy yn beth pwysig. Yr un peth o ran canolfannau gofal mewn argyfwng ar yr un diwrnod. Felly, dyna rywbeth arall yr ydym ni'n gweithio arno.

Mae gennym ni 100 o weithwyr ambiwlans newydd ar ddod yr wythnos hon a'r wythnos nesaf. Felly, fe fydd hynny'n gwneud gwahaniaeth mawr. Ac, wrth gwrs, fe fyddwn ni'n bwrw ymlaen â cheisio creu mwy o'r gwelyau cymunedol hynny ar ben y 500 a gawsom ni eisoes. Nid pethau rhwydd mohonyn nhw, oherwydd mae'n rhaid i chi barhau i ddod o hyd i bobl. Staffio yw'r her fawr, yn enwedig o ran gofal, a dyna pam yr ydym ni wedi ymrwymo i sicrhau ein bod ni'n cadw i fyny â'r cyflog byw gwirioneddol fel prif flaenoriaeth yn ein cyllideb ni o ran iechyd a gofal cymdeithasol.

Gweithredu diwydiannol. Gadewch i ni fod yn eglur: fe fydd gweithredu diwydiannol yn arwain at bwysau ar y GIG. Dyna bwrpas unrhyw streic, gwneud yn siŵr bod pobl yn teimlo ychydig o densiwn ac yn lleisio barn. Felly, nid wyf i o'r farn y dylwn i ymddiheuro am hynny—rwy'n credu y bydden nhw braidd yn anfodlon pe bydden nhw'n teimlo nad oedden nhw'n cael unrhyw effaith. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn mai un o'r materion y byddwn ni'n eu trafod, rwy'n gobeithio, gyda'r undebau yn ddiweddarach yr wythnos hon yw'r drafodaeth ynghylch y corff adolygu cyflogau, annibyniaeth y corff adolygu cyflogau, a'r hyn y gallwn ni ei wneud i fagu mwy o ffydd yn hwnnw. Mae'n rhaid i ni fod yn ofalus iawn yn hyn o beth, oherwydd os byddwn ni'n gwyro oddi wrth hynny, yna fe fyddwch chi'n gweld cyflogau rhanbarthol ac efallai na fyddai hynny'n gweithio allan yn y ffordd y byddai rhai pobl yn dymuno yng Nghymru. Ond rwy'n cydnabod, rwy'n credu bod rhai materion y mae angen i ni edrych arnyn nhw o ran y corff adolygu cyflogau: o ystyried cyfradd bresennol chwyddiant, er enghraifft. Felly, fe welsom ni chwyddiant yn saethu i fyny ar ôl rhyfel Wcráin, a ni ddigwyddodd hynny tan tua mis Chwefror. Ystyriwyd sefyllfa gyfredol y GIG o ran cyflogau a chwyddiant, ym mis Mawrth/Ebrill, a thua 6 y cant oedd hi bryd hynny. Wel, nawr, wrth gwrs, rydym ni'n gwybod bod chwyddiant wedi codi ymhell dros 10 y cant, ac felly rwy'n credu bod problemau i'w cael pryd y mae angen i ni weld beth arall y gellir ei wneud o ran y corff adolygu cyflogau.

O ran gwelyau, cyfleusterau cam-i-lawr, mae arnaf ofn fy mod i o'r un farn â'r Prif Weinidog: nid oes unrhyw ddiben creu gwelyau os nad oes gennych chi ddigon o staff i fod wrth erchwyn y gwelyau. Un o'r heriau gwirioneddol a welsom ni wrth ddarparu'r 500 o welyau ychwanegol hyn yw, cyn gynted ag y byddwn ni'n penodi pobl, mae rhai ohonyn nhw'n gadael. Felly, rydym ni'n colli pobl cyn iddyn nhw gyrraedd y swydd mewn gwirionedd. Honno yw'r her. Felly, dyma pam rwy'n ei chael hi'n hynod ddiddorol, ddoe neu heddiw yn unig, bod Llywodraeth y DU yn credu eu bod nhw am adfer y sefyllfa hon ar gyfer y gaeaf. Ni fydd hynny'n digwydd, oherwydd rydym ni wedi gweld hynny'n heriol tu hwnt, o ran cyflawni'r 500 o welyau ychwanegol hynny, hyd yn oed.

Ond fe geir pethau eraill y gallwn ni eu gwneud, ac un o'r pethau, rwy'n credu, y gallwn ni ddysgu oddi wrthyn nhw yw'r modelau sy'n digwydd ynglŷn ag ysbyty yn y cartref. Felly, mae hi'n wych gweld bod hynny'n digwydd eisoes yng Nghaerdydd: monitro 60 o bobl yn eu cartrefi a fyddai mewn ysbyty fel arall, a gwneud yn siŵr bod popeth ar gael iddyn nhw ac, os oes problem, rydych chi'n gallu anfon rhywun allan atyn nhw. Fe fydd rhaid i ni gofleidio technoleg newydd. Fe fydd rhaid i ni wneud pethau yn wahanol wrth i ni fynd yn boblogaeth sy'n heneiddio gydag anghenion mwy cymhleth.

Rydym ni'n cyflogi mwy o staff nag a gyflogwyd erioed o'r blaen yn y GIG. Erbyn hyn rydym ni'n cyflogi 105,000 o bobl yn y GIG yng Nghymru. Rydym ni'n cyflogi mwy o nyrsys nag erioed o'r blaen, ac felly rydym ni'n recriwtio mwy nag yr ydym yn eu colli. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig iawn i bobl gydnabod: ein bod ni mewn gwirionedd yn recriwtio mwy na'r hyn yr ydym yn eu colli, ond nid yw hynny'n ddigonol. Rydym ni'n gwybod nad yw hynny'n ddigonol, ac rydym ni'n gwybod bod angen i ni wneud mwy, a dyna pam rydym ni wedi gweld cynnydd aruthrol yn nifer y bobl yr ydym ni'n eu hyfforddi gydag Addysg a Gwella Iechyd Cymru ac eraill. A dyna pam rydym ni wedi rhoi swm ychwanegol i AaGIC yn y gyllideb: £265 miliwn i hyfforddi'r genhedlaeth nesaf o weithwyr iechyd.

O ran y nodau brechu, rwy'n falch iawn. Roedd gennym ni nod o gyrraedd 75 y cant o ran COVID a rhai dros 65 oed. Rydym ni wedi cyrraedd 80 y cant. O ran ffliw, rydym ni ar 74.6 y cant, felly rydym ni bron â chyrraedd, ac rydym ni'n ffyddiog iawn y byddwn ni'n cyrraedd 75 y cant yn ystod y dyddiau nesaf. Mae hi'n siomedig gweld cyn lleied o weithwyr y GIG a gweithwyr gofal sydd wedi manteisio ar y cyfle hwn, ac o ran y brechlyn ffliw yn arbennig felly. Mae hwnnw'n rhywbeth yr wyf i wedi holi droeon yn ei gylch er mwyn i'r byrddau iechyd hybu hyn yn wirioneddol gyda'u haelodau nhw. Mae hi'n siomedig eithriadol fod hynny'n wir, ac unwaith eto fe fyddem ni'n dal ati i'w holi nhw ynglŷn â manteisio ar y cyfle hwn.

Roeddech chi'n sôn am atal. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni i gyd yn deall bod gennym ni i gyd ran i'w chwarae o ran atal. Fe all pawb ohonom ni wneud yr hyn a allwn ni i gadw'n heini, a bwyta'n iach, ymarfer corff, a rhoi'r gorau i ysmygu. Mae'r holl bethau hyn yn bethau sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i'n gallu ni i ddarparu'r hyn a allwn ni yn y GIG i'r dyfodol. Rydym ni i gyd yn gwybod am argyfwng gordewdra, ac mae hyn yn rhywbeth y mae gwir angen i ni fynd i'r afael ag ef, oherwydd mewn gwirionedd fe fydd yn trosi i ofal cymhleth sy'n angenrheidiol mewn pethau fel diabetes math 2.

Y peth arall, rwy'n credu, dim ond i fod yn eglur, yw fy mod i wedi gosod canllawiau eglur iawn o ran yr hyn yr wyf i'n ei ddisgwyl gan y GIG y flwyddyn nesaf, a blaenoriaethau hefyd. Fe fyddan nhw'n flaenoriaethau llawer mwy penodol ar gyfer gwneud yn siŵr ein bod yn canolbwyntio ein sylw ni ar y pethau pwysicaf i bobl Cymru, yn fy marn i. Un o'r pethau a wnaethom ni'n eglur iawn yn ein hadroddiad ac yn ein strategaeth ni, 'Cymru Iachach', yw bod angen i ni weld mwy o ofal yn y gymuned mewn gwirionedd. Mae angen i ni fod â rhagor o gymorth ar gael y tu allan i'n hysbytai ni ac yn ein cymunedau ni. Pan ydym ni'n sôn am ryddhau cleifion o ysbytai, er enghraifft, mae llawer o'r asesiadau hynny ar hyn o bryd yn cael eu gwneud mewn ysbytai. Mae'r dystiolaeth glinigol yn awgrymu y dylech chi fod yn gwneud hyn yng nghartrefi pobl. Felly, mae'r newid hwnnw'n rhywbeth y byddwn ni'n rhoi pwyslais mawr arno gyda'r GIG o ran datblygu eu strategaethau nhw i'r dyfodol.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei datganiad llawn y prynhawn yma. Rwy'n credu bod pob un ohonom ni, ar bob ochr i'r Siambr a beth bynnag fo ein gwahaniaethau gwleidyddol ni, yn ddiolchgar iawn i bawb sy'n gweithio yn yr amgylchiadau presennol ledled y gwasanaeth iechyd gwladol ac mewn llywodraeth leol wrth ddarparu gofal cymdeithasol hefyd. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod y pwysau enfawr sydd ar y gwasanaeth iechyd cenedlaethol. Fe fuom ni'n trafod yn gynharach, yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog, effaith cyni ar y gwasanaeth iechyd gwladol a gallu'r gwasanaeth i ymateb, o ystyried materion olynol yn ymwneud â chyllid yn ystod y degawd diwethaf. Ond roeddech chi'n dweud hefyd, wrth ateb Rhun ap Iorwerth, rwy'n credu, bod y gwasanaeth ei hun wedi gorfod newid i adlewyrchu newidiadau yn y gymdeithas a newidiadau o ran anghenion. Fe fyddai hi'n dda gennyf i wybod, ym mhenllanw'r argyfwng gaeaf hwn, pe gallech nodi'r materion yr ydych chi'n ymdrin â nhw heddiw sy'n faterion hirdymor hir ac nid y materion byrdymor yr ydym ni'n eu gweld yn y penawdau, a sut rydych chi'n credu y dylem ni fod yn mynd i'r afael â'r materion strwythurol sylfaenol hynny yn y gwasanaeth iechyd cenedlaethol wrth iddo nesáu at ei ben-blwydd yn saith deg pump oed.

Diolch yn fawr iawn, Alun. Yn sicr, rwy'n credu bod heriau anferthol i'r GIG. Mae hi'n bwysig ein bod ni'n cydnabod ac yn siarad amdanyn nhw a bod honno'n sgwrs y mae angen i ni ei chynnal â'r cyhoedd. Nid rhywbeth a ddylai aros yn y Siambr hon mohono, oherwydd fe fydd y rhain yn benderfyniadau anodd iawn y bydd yn rhaid i bawb fyw gyda nhw. Felly, os meddyliwch chi am y cyfleoedd sydd ar gael i ni heddiw nad oedden nhw ar gael yn y gorffennol, sy'n anhygoel, fe welais i faban yn Ysbyty Athrofaol Cymru ddydd Gwener diwethaf a aned ar ôl 21 wythnos—cwbl wyrthiol. Ac nid oes unrhyw amheuaeth y byddai baban o'r oedran hwnnw wedi trengi yn y gorffennol. Mae'n rhaid i ni ddeall bod honno'n wyrth, yn wych, oherwydd y gwaith a wna'r GIG y mae'r baban hwnnw'n fyw heddiw, ond fe ddaw rhai dewisiadau gyda hynny y mae'n rhaid i ni eu gwneud. Ac felly rwyf i o'r farn bod rhaid i ni gynnal sgwrs o ran ein blaenoriaethau ni yn y GIG.

Fe geir datblygiadau newydd drwy'r amser hefyd. Fe fydd rhan o hynny o gymorth mawr i ni. Mae ymgynghoriadau o bell digidol yn bethau cadarnhaol iawn yn fy marn i sydd eisoes wedi digwydd ac wedi trawsnewid y ffordd yr ydym ni'n darparu gofal eisoes. Ond rwy'n credu mai'r peth allweddol o ran lle bydd heriau yn y dyfodol—. Rwy'n credu bod rhai materion yn ymwneud â chyfalaf ac fe fydd yn rhaid i ni ymdrin â nhw, yn ogystal â'n dulliau ni o gyflawni gyda'r cyfleusterau sydd gennym ni, ond rwy'n credu hefyd y bydd rhaid i ni gael y drafodaeth hon am newidiadau yn y gymdeithas. Pan sefydlodd Aneurin Bevan y GIG yn 1948, roedd pobl yn gweithio tan eu bod tua 65 oed ac yn marw pan oedden nhw tua 68 oed. A dyna'r sefyllfa wirioneddol. Mae'r ffaith fod pobl yn byw'n hŷn o lawer erbyn hyn yn beth rhagorol, ond nid yw ein strwythur ni wedi newid yn sylfaenol i adlewyrchu'r gwahaniaeth hwnnw.

Y bwlch coll yw'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yn y maes hwn o ofal. Yn amlwg, mae awdurdodau lleol yn gwneud eu gorau glas yn y maes hwnnw, ond yn amlwg mae cyfyngiadau arnyn nhw hefyd o ran eu gallu economaidd. Felly, hwnnw yw'r maes, yn fy marn i, y mae angen sgwrs heriol iawn gyda'r cyhoedd yng Nghymru amdano: beth ydym ni am ei wneud i gefnogi pobl mewn poblogaeth sy'n heneiddio gydag anghenion gofal mwy cymhleth. Oherwydd ynghyd â phoblogaeth sy'n heneiddio fe ddaw sefyllfa fwy heriol o ran pa fath o achosion cymhleth sydd raid i chi ymdrin â nhw. Felly, nid ymdrin yn unig â rhywun yn mynd i'r ysbyty yr ydym ni gyda chanser, dyweder; efallai bod ganddyn nhw ganser a diabetes a chlust dost, neu lawer o bethau ar yr un pryd. Ac mae'n rhaid i ni ddeall mai dyna'r math o heriau y byddwn ni'n eu hwynebu yn y dyfodol. 

Mae gennyf nifer o Aelodau sy'n awyddus i holi'r Gweinidog am y datganiad hwn. Pe byddech chi'n cadw eich cwestiynau yn gryno ac yn effeithiol, fe fyddai hynny'n fy ngalluogi i alw Aelodau eraill yn eich grwpiau yn nes ymlaen hefyd. Felly, rwyf i am ddechrau gyda chi, Gareth Davies, i mi weld a allwch chi fod yn gryno ac yn effeithiol.

Fel pob amser. Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Fe hoffwn i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, a Aelodau'r Senedd i gyd. Unwaith eto, rydym ni—

Un peth yn unig: diolch i chi am ddymuno blwyddyn newydd dda i ni gyd; dyna'r tro olaf y mae angen i ni glywed hynny. Diolch yn fawr iawn i chi am wneud, ond fe arbedwn ni amser pe bawn ni i gyd yn dymuno blwyddyn newydd dda i'n gilydd nawr, a gwenu ar ein gilydd, a bod yn garedig â'n gilydd, chwedl Jack Sargeant bob amser yn y lle hwn, a bwrw ymlaen gyda'n cwestiynau ni. Peidiwch â phoeni, ni wnaf i gynnwys y 30 eiliad yna yn eich dyraniad amser chi. Ymlaen â chi, Gareth.

Dim ond ceisio bod yn gwrtais oeddwn i.

Oeddech, roeddech yn gwrtais 

Unwaith eto, rydym ni mewn sefyllfa o fod yn siarad am bwysau'r gaeaf yng nghanol gaeaf noethlwm, sef ymagwedd adweithiol yn hytrach na bod yn rhagweithiol, Gweinidog. Fe fyddai unrhyw Lywodraeth ddoeth yn gwneud y math yma o ddatganiad pan fo'r haul yn tywynnu, pryd maen nhw yn eu siorts a'u sandalau. Ond rwyf i eisiau canolbwyntio fy nghwestiwn ar sut mae pwysau'r gaeaf yn effeithio ar gartrefi gofal. Bûm yn ymweld â Chartref Gofal Sandford ym Mhrestatyn ddydd Gwener diwethaf, lle mae Sean, Nicky a'r tîm yn gwneud gwaith rhagorol o ofalu am ein pobl fwyaf agored i niwed a'r rhai hynaf un. Ond mae llawer o'r problemau y maen nhw'n eu hwynebu o ganlyniad i bwysau'r GIG—amseroedd aros hir am ambiwlans, oedi wrth gael eu rhyddhau—a methu llenwi eu nifer llawn nhw o 40 gwely oherwydd prinder staff, gyda'r problemau recriwtio a chadw staff yr ydym ni i gyd yn rhy gyfarwydd â nhw. Felly, a wnaiff y Gweinidog amlinellu'r prynhawn yma pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â sgil-effeithiau pwysau'r GIG ar y system gofal cymdeithasol a sicrhau nad yw ein pobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn cael eu gadael ar ôl? Diolch i chi.

Ardderchog.

Diolch yn fawr iawn i chi. Roedd hynny'n ardderchog; da iawn. Rwy'n credu bod hyn yn bwysig. Rwy'n gobeithio eich bod chi wedi gwrando ar yr araith, sy'n dangos ein bod ni wir wedi bod yn rhagweithiol iawn yn ystod misoedd yr haf o ran y paratoi. Yn amlwg, mae'r galw a welsom ni dros y gaeaf hwn wedi bod yn ddigynsail.

O ran cartrefi gofal, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n rhoi teyrnged i'r gwaith anhygoel y maen nhw'n ei wneud wrth ofalu am ein henoed. Yn amlwg, maen nhw mewn sefyllfa hefyd o fod yn wynebu amseroedd aros hir am ambiwlansys. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni gydnabod y bydd adegau mewn gwirionedd pan fydd angen i ni geisio cefnogi pobl yn y cartrefi. Rydw i wedi gweld rhai ystadegau diddorol ynghylch hyn, er enghraifft, wedi i chi fynd i'r ysbyty am gyfnod o fwy na nifer arbennig o ddyddiau, pa mor debygol ydych chi o farw os ydych chi dros oedran arbennig. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, iawn fod pobl yn deall hynny, mewn gwirionedd—. Ac nid yw'r rhan fwyaf yn dymuno marw mewn ysbyty; nid oherwydd eu bod nhw'n mynd i'r ysbyty y maen nhw'n marw, mae hynny oherwydd yr oedden nhw'n mynd i farw beth bynnag. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n ceisio deall yr hyn sy'n bwysig i'r claf, ymhle bydden nhw'n dymuno cael y gofal tosturiol hwnnw. Yn aml iawn, yn eu cartrefi eu hunain fyddai hynny.

Rwy'n deall, ac rwy'n gwybod bod fy nghyd-Weinidog Julie Morgan yn deall yn dda iawn, yr anawsterau o ran recriwtio pobl mewn cartrefi gofal, a dyna pam yr ydym ni wedi cydnabod unwaith eto y byddwn ni'n anrhydeddu'r cyflog byw gwirioneddol yn y gyllideb ym mis Ebrill. Mae hynny'n bwysig iawn, rwy'n credu, i ni ddeall bod problem yn hyn o beth y mae angen i ni fynd i'r afael â hi. Ni fydd hi'n hawdd, oherwydd mae llawer o gystadleuaeth yn y gymdeithas gyfan o ran swyddi, ond rwy'n credu bod hwnnw'n faes y mae angen i ni weithio yn agos dros ben ynddo gyda'n partneriaid llywodraeth leol ni i wneud yn siŵr ein bod ni'n rhoi'r cynnig gorau posibl, a'n bod ni'n ystyried nid yn unig y cyflogau, ond yr amodau ynghylch cyflogau hefyd.

Rŷch chi'n dweud yn eich datganiad, Weinidog, bod 12 y cant o gapasiti gwelyau yr NHS nawr wedi ei lenwi oherwydd delayed discharges, ac mewn ymateb i hynny, wrth gwrs, rŷch chi'n dweud eich bod chi wedi sicrhau 500 gwely cymunedol ar gyfer step-down care. Yn amlwg, mae hynny i'w groesawu. Mi fyddai'n dda gwybod ble mae'r rheini, gyda llaw. Fel Aelod yn y gogledd, mi fyddwn i â diddordeb mewn gwybod faint o'r rheini sydd yn y gogledd. Ond wrth gwrs, mi oedd gennym ni rwydwaith o ysbytai cymunedol a oedd yn arfer darparu'r union wasanaeth step-down yna ar draws Cymru. Mi gollwyd y capasiti yna—capasiti ŷch chi nawr yn trio ail-greu ac ailadeiladu—pan gaewyd ysbyty cymunedol y Fflint, pan gaewyd ysbyty cymunedol Blaenau Ffestiniog, ysbyty Prestatyn, ysbyty Llangollen, ac yn y blaen.

Fe wnaeth nifer ohonom ni eich rhybuddio ar y pryd y byddech chi'n difaru gwneud hynny, oherwydd mae wastad angen y ddarpariaeth step-down yna o fewn y system, neu—fel ŷn ni'n gweld—mae'r system yn mynd i flocio, ac ŷn ni'n mynd i orffen lan mewn sefyllfa lle mae 12 y cant o gapasiti gwelyau wedi dioddef oherwydd delayed discharge. Felly, ydych chi'n derbyn mai camgymeriad oedd cau’r ysbytai cymunedol yna, yn enwedig y rhai ar draws y gogledd? Ydych chi'n difaru bod hynny wedi digwydd? Oherwydd does dim amheuaeth bod hynny o leiaf yn cyfrannu peth tuag at y crisis mae ysbytai cyffredinol nawr yn ei wynebu. 

Diolch yn fawr. Dwi'n barod i roi rhestr ichi ynglŷn â ble yn union ŷn ni wedi ffeindio'r capasiti yna. Mae'r capasiti, wrth gwrs, yn ddibynnol ar ein gallu ni i gydweithio gyda llywodraeth leol yn yr ardal, felly dyna pam ŷn ni wedi bod yn gweithio gyda nhw yn ddiwyd, a gyda'r NHS yn yr ardal hefyd. Pan fo'n dod i step-down facilities, dwi'n meddwl yn gyffredinol mae'n well gan bobl gael y gofal maen nhw eisiau ac angen yn eu cartrefi nhw, a dyna ble ŷn ni'n ceisio mynd. Mae'n rhaid cofio hefyd, pan fo'n dod at ysbytai cymunedol, maen nhw'n ddrud tu hwnt i'w rhedeg. Mae hynny'n rhywbeth dwi wedi'i ddysgu. Ac os ŷch chi'n edrych ar faint o ysbytai sydd gyda ni yng Nghymru yn gymharol i'r boblogaeth, dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n deall ein bod ni mewn sefyllfa lle mae’n ddrud iawn i ni redeg ysbytai, a dyna pam mae camu i mewn i’n cymunedau ni yn rhywbeth ŷn ni'n ceisio cael yr NHS i'w wneud, i wneud lot mwy o ddarpariaeth yn ein cymunedau, yng nghartrefi pobl, lle mae'r rhan fwyaf o bobl eisiau cael y gofal yna.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Ac fel gwnaethoch chi gyfeirio ato eisoes, mae gan bob dinesydd ran i'w chwarae wrth ysgafnu'r pwysau sydd ar y GIG, boed hynny o ran ein rheolaeth ar ein hiechyd ni ein hunain neu wrth geisio'r gwasanaethau sy'n briodol. Ond beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi dinasyddion yn hynny o beth, a beth allem ni Aelodau'r Senedd ei wneud yn ein hetholaethau ni ein hunain i annog pobl i gymryd mwy o gyfrifoldeb am eu canlyniadau nhw eu hunain o ran eu hiechyd?

Diolch yn fawr. Wel, mae hwn yn faes lle mae fy nghydweithiwr, Lynne Neagle, yn cymryd rhan flaenllaw o ran iechyd y cyhoedd. Wrth gwrs, mae gennym raglen o weithgarwch clir iawn—'Pwysau Iach: Cymru Iach'—lle rydyn ni'n ceisio annog pobl i sicrhau eu bod yn cymryd rhan, ac maen nhw'n deall beth yw bwyd iach a sut maen nhw'n ei ddefnyddio a sut maen nhw'n ei goginio. Rydyn ni wedi rhoi llawer o gefnogaeth, wrth gwrs, yn ein hysgolion. Felly mae prydau ysgol am ddim bellach wedi mynd i ysgolion cynradd; mae gwneud yn siŵr mai dyna'r math cywir o fwyd yn bwysig iawn.

Felly, mae yna lawer iawn y gall pobl ei wneud ac, wrth gwrs, rydyn ni hefyd yn rhoi swm sylweddol o arian i Chwaraeon Cymru i wneud yn siŵr ei fod yn helpu yn ein cymunedau, yn enwedig gyda phobl ifanc, i fabwysiadu'r syniad hwnnw o ymarfer corff mor fuan â phosib. Ac mae'n wych nawr fod gennym ni berthynas â Chymdeithas Bêl-droed Cymru i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu cyflwyno hynny ledled Cymru gyfan, gan sicrhau bod pobl yn deall eu cyfrifoldebau o ran iechyd hefyd. 

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rwy'n gwerthfawrogi bod hwn yn gyfnod heriol ac, wrth gwrs, mae pob un ohonom ni yn diolch i staff gwych y GIG sy'n gweithio mor ddiflino. Fodd bynnag, Gweinidog, mae gan saith bwrdd iechyd yng Nghymru bron i 1,800 o gleifion sydd, yn feddygol, yn ddigon iach i gael eu rhyddhau o'r ysbyty. Mae Bwrdd Iechyd Aneurin Bevan yn fy etholaeth i wedi dweud bod ganddo tua 400 o gleifion a allai gael eu rhyddhau, ond na all wneud hynny. Dyma'r nifer uchaf ond un o'r saith bwrdd iechyd. Mae'n dod yn amlwg mai'r unig ffordd rydym yn mynd i atal un argyfwng ar ôl y llall yw diwygio a gwella gofal cymdeithasol yng Nghymru yn sylweddol. 

Gweinidog, mae ysgrifennydd iechyd Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi pecyn gaeaf a fydd yn caniatáu symud miloedd o gleifion y GIG i gartrefi gofal, er mwyn galluogi rhyddhau gwelyau ysbyty ar gyfer cleifion brys. Rwy'n deall bod £250 miliwn wedi'i ddyrannu i uwchraddio'r ysbytai hyn a phrynu gwelyau mewn cartrefi gofal i gleifion sy'n ddigon cadarn yn feddygol i gael eu rhyddhau. Ydy hwn yn rhywbeth y byddwch chi'n ystyried ei wneud yng Nghymru? Ac, ar ddiwedd eich datganiad, roeddech chi'n sôn am atal ac roeddech chi'n cydnabod y gallai fod mwy o bwysau nawr bod ysgolion wedi dychwelyd. O'r hyn rwy'n ei ddeall heddiw, o'r hyn rydw i wedi'i glywed, mae nifer uchel o absenoldebau ymhlith staff a disgyblion yn ysgolion Pen-y-bont ar Ogwr eisoes oherwydd salwch heintus. Sut ydych chi'n gweithio gyda'r Gweinidog addysg ac awdurdodau lleol i fabwysiadu cyngor awdurdodau lleol ar gyfer ysgolion o bosibl, er mwyn sicrhau bod disgyblion yn aros gartref pan fyddant yn dioddef o salwch heintus? Diolch. 

Diolch yn fawr. Wel, rwy'n falch eich bod yn cydnabod bod llawer o bobl sy'n barod i'w rhyddhau. Mae'n ddiddorol iawn bod eich arweinydd yn dweud yn gynharach, 'A dweud y gwir, byddwch yn ofalus iawn ynghylch pryd rydych chi'n gofyn i bobl sy'n iach yn feddygol i'w rhyddhau adael.' Felly, mae'n ymwneud â risg, onid yw? Mae'n ymwneud â lle mae'r risg, a beth sy'n bwysig i ni yw ein bod ni'n cael pobl allan sy'n barod i'w rhyddhau ac sydd â'r gefnogaeth honno gartref, fel y gallwn ni gael pobl sydd angen cymorth ar frys i mewn drwy'r drws ffrynt. Ac, wrth gwrs, rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn cydnabod bod angen diwygio sylfaenol o ran gofal cymdeithasol.

O ran pecynnau gaeaf, wel, croeso i'r parti, Llywodraeth y DU. Rydyn ni wedi bod yn gwneud hyn ers misoedd—rydyn ni wedi bod yn gwneud hyn ers misoedd. Gwnaethon ni roi £25 miliwn ar y bwrdd fis Ebrill diwethaf i baratoi ar gyfer hyn, oherwydd yr hyn a ddywedwyd wrthym dro ar ôl tro oedd: 'Peidiwch â rhoi'r arian hwnnw inni—' . Yr hyn sy'n digwydd fel arfer yw ei fod yn cael ei roi ym mis Medi, sy'n rhy hwyr—mae mis Medi yn rhy hwyr. Rhoddwyd yr arian hwnnw ar y bwrdd ddoe. Does dim ffordd ei bod yn mynd i gael pobl—. Ac rydych chi'n ceisio dod o hyd i'r gwelyau yna, achos, clywch, rydyn ni wedi bod yn ei wneud wythnos ar ôl wythnos ar ôl wythnos. Rydyn ni wedi bod yn prynu'r capasiti hwnnw mewn gofal yn barod, mewn cartrefi gofal. Dyna beth rydyn ni wedi bod yn ei wneud—y 500 o welyau hyn yn y gymuned. Dyna'n union beth rydyn ni wedi bod yn ei wneud. Felly, mae'n syniad hyfryd; mae'n drueni nad oedd wedi meddwl amdano'n gynharach, oherwydd rydyn ni'n effro, rydyn ni'n ei gyflawni, ac rwy'n credu ei bod yn mynd i gymryd llawer mwy o amser—. Mewn gwirionedd, gwnaeth gyhoeddiad ym mis Medi ei fod yn mynd i gynhyrchu 7,000 o'r rhain. Go brin ei bod wedi crafu wyneb hynny, felly mae hwn wir yn ailwampiad o gyhoeddiad gan Lywodraeth y DU a wnaeth ym mis Medi. 

Syrthiodd un o fy etholwr yn ddiweddar a thorrodd ei migwrn, ac mae hi'n byw ger uned ddamweiniau ac achosion brys mawr yn Ysbyty Treforys ac uned mân anafiadau yn ysbyty Castell-nedd Port Talbot. Aeth i Uned Mân Anafiadau, gan feddwl y byddai'r amseroedd aros yn llai. Dyna yw'r canllawiau ar nifer o wefannau, ond apwyntiad yn unig ydoedd. Dywedwyd wrthi y byddai'n rhaid iddi fynd i Dreforys a dywedwyd wrthi y byddai'r amser aros am belydr-x rhwng 48 a 72 awr. Mae ganddi imiwnedd ataliedig, felly roedd hi'n gwybod na fyddai aros mewn adran damweiniau ac achosion brys orlawn yn nhymor y ffliw yn syniad da iawn ac y byddai'n beryglus i'w hiechyd mewn gwirionedd. Mae hi nawr yn mynd i gael ei migwrn wedi'i dorri unwaith eto a chael llawdriniaeth arno—problem a allai fod wedi'i datrys gyda chast, mae'n debyg. Felly, mae'n amlwg nad yw'r cynllun wedi gweithio. Gwnaethoch chi sôn yn eich datganiad y byddwch chi'n dysgu gwersi'r wythnosau a'r misoedd diwethaf. Felly, beth yw'r gwersi i Lywodraeth Cymru?

Diolch yn fawr. Wel, wrth gwrs, mae'n ddrwg iawn gen i glywed am yr achos unigol yna. Mae yna enghreifftiau lle mae pobl yn cael y gefnogaeth yn rhai o'n canolfannau gofal brys un diwrnod, lle maen nhw'n mynd i mewn, maen nhw'n cael apwyntiad, maen nhw'n gwybod pryd maen nhw'n mynd i mewn, maen nhw'n cael y cast ar yr un diwrnod. Mae'n ddrwg gen i nad yw hynny wedi digwydd yn yr achos hwn, ond gallaf eich sicrhau chi ei fod yn digwydd dros wahanol rannau o Gymru.

Yn sicr, rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n dysgu gwersi. Roedd dechrau'n gynnar yn syniad da. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddeall bod ein proffilio o'n disgwyliadau mewn perthynas â'r galw, ar ôl y pandemig, mae'n debyg nad oedden ni wedi trefnu i gynifer o bobl ag yr oedden ni'n meddwl fynd yn sâl o ganlyniad i'r ffliw. Daeth yn gynt nag oedden ni'n ei ddisgwyl, felly mae'n debyg bod yn rhaid i ni fod yn barod ychydig yn gynt. A gwnaethom ni gael ein 100 o weithwyr ambiwlans allan, ac maen nhw'n barod, ond maen nhw'n barod yr wythnos hon—byddai wedi bod yn wych pe bydden ni wedi eu cael nhw'n barod ychydig cyn y Nadolig. Felly, byddai wedi bod yn dda cael yr holl bethau hynny, i fod wedi cael eu cyflwyno ychydig yn gynt, ond y modelu hwnnw, bydd yn ddiddorol, pan fydd gennym amser, i edrych yn ôl ar ble aeth ein modelu o'i le a beth sy'n digwydd. Eto, er hynny, rydym ni newydd ddod allan o bandemig, dydyn ni erioed wedi bod yma o'r blaen, felly yn amlwg mae systemau imiwnedd pobl i lawr ar ôl cwpl o flynyddoedd o beidio â chael eu hamlygu. Ac mae'n debyg nad oedd yr un ohonom yn gwybod yn iawn faint o bobl fyddai'n mynd yn sâl dros y cyfnod penodol hwn. Wn i ddim amdanoch chi, ond mae bron pawb rwy'n ei adnabod wedi cael rhyw fath o ffliw dros y Nadolig—mae wedi effeithio'n fawr ar niferoedd fawr iawn o bobl. Ac yn amlwg, er bod pobl fel fi wedi llwyddo i ddod drwyddi, fwy neu lai, mae yna bobl sy'n llawer hŷn sydd wedi dioddef go iawn ac wedi cael eu hunain yn ein hysbytai.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Bob blwyddyn, mae'r gaeaf yn dod, bob blwyddyn, mae pwysau'r gaeaf arnom, a dydyn ni ddim wedi dysgu unrhyw wersi. Mae'r cyhoeddiad a wnaed yr wythnos ddiwethaf, a oedd yn dweud y gallai cleifion gael eu rhyddhau heb fod angen pecyn gofal arnynt, yn codi pryderon moesegol, cydraddoldeb a hawliau dynol difrifol. Mae meddygon wedi condemnio'r polisi hwn fel un peryglus, ac nid oes rhyfedd. Pa asesiadau o'r effaith ar hawliau a wnaed cyn y newid polisi newydd hwn? Gweinidog, gwnaeth y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol gyfres o argymhellion yn ei adroddiad 'Cydraddoldeb a Hawliau Dynol mewn gofal preswyl yng Nghymru yn ystod y coronafeirws'. Pam ydych chi wedi anwybyddu'r argymhellion hynny ac wedi peryglu bywydau pobl hŷn a phobl anabl?

Yn olaf, Gweinidog, pa gamau fyddwch chi'n eu cymryd i sicrhau bod hyn ac unrhyw benderfyniadau polisi yn y dyfodol ynglŷn â gofal cymdeithasol yn cael eu hasesu'n llawn o ran eu heffaith ar hawliau dynol cleifion yng Nghymru, a mesurau a roddwyd ar waith i atal unrhyw achos o dorri'r rheolau? Diolch.

Diolch yn fawr. Wel, fel rwy'n dweud, rwy'n meddwl ein bod ni wedi dysgu llawer o wersi yn y gorffennol, a dyna pam y gwnaethom ni'r holl waith paratoi hwnnw llawer yn gynharach. Ac rwy'n credu y byddai'r sefyllfa wedi bod yn llawer gwaeth pe na fyddai'r canolfannau gofal sylfaenol brys ar gael i ni, pe na fyddai'r gwasanaeth 111 ar gael i ni, pe na fyddai'r SDEC ar gael i ni, pe na fyddai'r fferyllfeydd ar gael i helpu pobl, pe na fyddem ni wedi bod â'r 500 o welyau ychwanegol yna yn y gymuned. Felly, gwnaethom ni wneud llawer iawn o waith paratoi; roedd y galw lawer yn fwy nag yr oeddem ni'n ei ddisgwyl.

O ran pecynnau gofal, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, os edrychwch chi ar y dystiolaeth academaidd a chlinigol, mae'n awgrymu y dylid gwneud yr asesiadau hynny, o ran pecynnau gofal, yng nghartrefi pobl, nid mewn ysbytai. Nid fi sy'n dweud hyn—mae'n dystiolaeth glinigol. Ac felly, yr hyn sy'n bwysig yw bod pobl yn deall nad yw hyn yn ceisio symud problem oddi ar ein system i rywle arall, mae'n well i'r claf mewn gwirionedd. Ac ar ben hynny, gadewch i ni gofio bod llawer o achosion o'r ffliw yn ein hysbytai ar hyn o bryd. Mae pobl hen a bregus yn yr ysbyty, ac mae rhai ohonyn nhw'n dal y ffliw yn yr ysbyty. Mae angen i ni eu rhyddhau fel nad ydyn nhw'n dal y ffliw. Felly, mae'r pethau hyn i gyd yn bwysig iawn.

Pan ydych chi'n siarad am hawliau dynol, rwy'n credu bod rhaid i ni siarad am hawliau dynol y bobl hynny sy'n cael trafferth cael ambiwlans. Mae llawer o'r bobl hynny'n hen, cofiwch. Mae'r bobl sy'n ffonio am ambiwlansys ac sydd ddim yn cael y gwasanaeth y dylen nhw fod yn ei gael o fewn amser priodol yn hen bobl hefyd. Felly, does dim gwahaniaethu yma. Pobl hŷn yw'r bobl sy'n dioddef gan amlaf. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall bod hyn yn ymwneud â'r risg ar draws y system gyfan. Ac mae sicrhau'r cydbwysedd yna o risg ychydig yn fwy wedi'i rannu ar draws y system gyfan, rwy'n meddwl, yn gwneud synnwyr.

Dwi am wneud dau bwynt a gofyn dau gwestiwn, os yn bosib. Fe ddaru'r Gweinidog ddweud ynghynt fod gan Gymru fwy o feddygon teulu yng Nghymru nag yn Lloegr. Dwi'n ofni bod hyn yn dangos diffyg dealltwriaeth, mewn gwirionedd, o'r sefyllfa rydyn ni'n wynebu. Hynny ydy, mae dwysedd poblogaeth Lloegr yn llawer iawn fwy dwys na Chymru. Mae'n haws iawn cael access i feddyg pan fo gennych chi 1,000 o bobl y filltir sgwâr nag yn ne Meirionnydd, er enghraifft, pan fo gennych chi ddim ond 20 o bobl y filltir sgwâr ac mae'n anos cael mynediad i'r gwasanaethau hynny. Felly, dyna'r pwynt dwi am ei godi a gofyn i chi, felly: ydych chi'n derbyn bod angen fwy o fuddsoddiad mewn gwasanaethau iechyd yn ein hardaloedd gwledig er mwyn i bobl gael mynediad i'r gwasanaethau hynny?

Hefyd, dwi'n nodi eich bod chi wedi sôn ambell i waith erbyn hyn am y ffaith bod ffliw a COVID yn yr ysbytai. Ond, fel ddaru Rhun ddweud ynghynt, os ydy cyfradd deiliadaeth gwelyau ysbytai yn mynd dros 82 y cant, yna, mae'r hospital-acquired infections yma, fel ffliw, fel COVID, yn mynd i gael eu rhannu. Ond, mae deiliadaeth yn ein hysbytai ni bellach dros 100 y cant; wrth gwrs eu bod nhw'n mynd i gael eu rhannu, felly. Wrth gwrs fod pobl yn dioddef, ac mae hynny oherwydd eich bod chi heb fuddsoddi yn y nyrsys ac wedi torri ar y gwelyau. Mae'n ymddangos fel bod y gwersi ddim yn cael eu dysgu. Un ffordd amlwg o ddysgu'r gwersi yma ydy drwy gynnal ymchwiliad swyddogol i COVID yng Nghymru er mwyn i ni wybod y ffordd ymlaen a sut mae peidio â gwneud pethau yn y dyfodol. A wnewch chi rŵan dderbyn bod yna angen ddi-wad am ymchwiliad o'r fath yma yng Nghymru?

Diolch yn fawr. Jest i'w wneud yn glir, beth rŷn ni'n ceisio'i wneud pan fo'n dod i GPs yw gwneud yn siŵr ein bod ni'n deall bod yna lot o bobl sy'n gallu helpu, nid jest GPs. Felly, mae cynyddu'r niferoedd o bobl sy'n ffisiotherapyddion, sy'n fferyllwyr yn ein cymunedau ni, a mwy o advanced nurse practitioners—. Dwi'n gwybod bod enghreifftiau da iawn ym Mhen Llŷn, er enghraifft, o advanced ambulance practitioners yn helpu yn ein cymunedau ni fan yna. Felly, does dim angen wastad—. Er ein bod ni'n gwneud yn well o ran niferoedd y GPs na Lloegr, dwi'n meddwl ei fod e'n bwysig ein bod ni'n deall ein bod ni'n ceisio creu system lle rŷn ni'n defnyddio sgiliau pob un yn y tîm. Dwi'n meddwl ei fod yn rili bwysig fy mod i'n gwneud yn glir, dydyn ni ddim wedi torri ar niferoedd y nyrsys; mae mwy o nyrsys gyda ni nag erioed o'r blaen, ac rŷn ni dal yn recriwtio mwy nag ydyn ni'n colli. Felly, dyw hynny jest ddim yn wir. O ran yr ymchwiliad, wel, rŷch chi'n gwybod ein hateb ni i hynny.

Rwy'n teimlo rheidrwydd i ddweud stori wrthych chi sy'n gadarnhaol. Rwy'n byw mewn ardal wledig iawn. Ar 17 Rhagfyr, bu'n rhaid i mi roi fynd at fenyw a oedd wedi syrthio a chael anaf difrifol i'w phen. Gwnaethon ni ffonio'r gwasanaeth ambiwlans. Cawson ni wybod y byddai'n rhaid aros am ddwy awr. Felly, dychmygwch ein syndod pan drodd un i fyny o fewn 15 munud. Mae'n rhaid siarad am y straeon cadarnhaol hynny hefyd, ac mae yna lawer. Hoffwn i ddiolch i bawb sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd.

Hoffwn hefyd siarad am fater risg uchel, y mae ein Llywodraeth Geidwadol yn y DU ar fin ei orfodi ar ein gweithwyr iechyd: y ddeddfwriaeth gwrth-streic gywilyddus, sy'n portreadu ein gweithwyr iechyd fel rhai esgeulus. Ni fydd hynny'n gwneud dim i'w helpu i deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi. O bosibl, pe bawn i yn eu sefyllfa nhw, byddwn i'n gadael. Buaswn i'n meddwl, 'Dydw i ddim yn cael fy ngwerthfawrogi yn fy rôl'. 

Mae mater yr hoffwn ei godi gyda chi, os caf i, Gweinidog, yn ymwneud â chyfuno cyllidebau o fewn gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol. Rydyn ni wedi clywed llawer am y materion gofal cymdeithasol sy'n wynebu ein gwasanaethau iechyd, a hoffwn ddweud wrthoch chi bod gennym awdurdod lleol cydffiniol gyda'r awdurdod iechyd, ym Mhowys. Meddwl ydw i, os ydych chi'n gallu meddwl ymhellach a rhoi ychydig o wybodaeth i ni ynghylch sut y gallen ni fod yn edrych ar y rheini, o bosibl yn treialu mentrau da iawn ym Mhowys, er enghraifft. Diolch. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch yn fawr. Diolch am hynny, achos rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fod pobl yn deall, er bod yna rai enghreifftiau o bethau nad ydynt yn wych yn digwydd yn y GIG ar hyn o bryd, mae yna gannoedd ar filoedd o bethau gwych yn digwydd yn ein GIG ni hefyd, ac mae 376,000 o ymgynghoriadau'r mis yn ffigwr eithaf da; 400,000 o gysylltiadau mewn gwasanaethau meddygol cyffredinol mewn wythnos. Mae'r rhain yn ffigyrau anhygoel, ac yn sicr pan wy'n mynd yma ac acw, yn aml iawn rwy'n clywed pobl yn dweud, 'Wel, yn bersonol, dwi wedi cael gwasanaeth gwych', ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n sôn am y gwasanaeth gwych yna, oherwydd, a dweud y gwir, mae'n rhaid ei bod hi'n dorcalonnus iawn, yn amlwg nid yn unig i mi, ond i'r bobl sy'n gweithio yn y GIG, os mai'r cyfan a glywch yw negyddoldeb.

O ran yr undebau, rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Rwy'n credu bod y ddeddfwriaeth gwrth-streic sy'n cael ei chyflwyno yn gwbl ddiangen, ac rwy'n credu ei fod yn bryfoclyd iawn, y drafodaeth ddoe, pan oedden nhw'n sôn am gynhyrchiant. Rydych chi'n meddwl, 'Mawredd mawr, pa blaned y mae'r bobl yma'n byw arni?' Oes ganddyn nhw unrhyw syniad pa mor flinedig yw'r bobl yma? Yn fy marn i, roedd yn sarhad enfawr, yn arbennig, i ddechrau trafodaethau gyda hynny. Fodd bynnag, pan fyddwch chi'n siarad am gyfuno cyllidebau, wel, byddwch chi'n ymwybodol, rydyn ni eisoes wedi cyfuno £144 miliwn y flwyddyn drwy'r gronfa integreiddio rhanbarthol, na all pobl ei defnyddio oni bai bod iechyd a gofal cymdeithasol yn gweithio gyda'i gilydd, hefyd gyda'r sector gwirfoddol. Felly, mae hwnnw wedi'i glustnodi gennym yn barod. Rwy'n credu y gallwn ni ac rwy'n credu y dylen ni fynd ymhellach, ac yn sicr fy mlaenoriaeth gyntaf, o ran fy nghanllawiau i'r GIG am yr hyn y dylai fod yn ei wneud y flwyddyn nesaf, yw y dylai fod yn ystyried yr hyn y gallwn ni ei wneud wrth weithio gyda'n gilydd mewn perthynas â gofal, gydag awdurdodau lleol, a sicrhau ein bod ni'n rhoi mwy o gefnogaeth gan y GIG yn ôl yn ein cymunedau. 

Gweinidog, diolch yn fawr am eich datganiad y prynhawn yma. Nawr, heb os, mae technoleg yn datblygu'n gyflym iawn, gyda chwmnïau'n cyflwyno datblygiadau mawr i wella canlyniadau iechyd. Felly, byddai gen i ddiddordeb gwybod, Gweinidog, pa ddyfeisiau technoleg, os o gwbl, y mae Llywodraeth Cymru yn ymchwilio iddynt i leddfu'r pwysau ar ein gwasanaeth iechyd y gaeaf yma ac wrth symud ymlaen. Y rheswm pam fy mod i'n gofyn y cwestiwn hwn yn benodol yw oherwydd i mi fynd i CES, sef cynhadledd dechnoleg fwyaf y byd, a llwyddais i weld rhai o'r datblygiadau enfawr hyn yn digwydd mewn technoleg feddygol. Nawr, heb swnio fel cynrychiolydd meddygol sydd wedi dod yn ôl o'r Unol Daleithiau, un cwmni a oedd wir yn sefyll allan oddi wrth y gweddill oedd cwmni o'r enw MedWand Solutions, sydd wedi lansio ei ddyfais MedWand yn ddiweddar, dim mwy na maint llygoden, sydd wedi'i chysylltu â'ch cyfrifiadur. Fodd bynnag, mewn gwirionedd, mae'r ddyfais ddefnyddiol hon yn darparu system barod ei defnyddio, sy'n cynnwys teclyn sy'n eich galluogi i gysylltu gliniadur â, mewn gwirionedd, dyfais fach, gyda synwyryddion a all wrando ar eich calon, mesur cyfradd curiad y galon, perfformio electrocardiogram, gwrando ar eich ysgyfaint, mesur pwysedd gwaed, lefelau ocsigen, cadarnhau tymheredd, a hyd yn oed gwrando ar eich abdomen. Gall hyd yn oed edrych i mewn i'ch trwyn, eich gwddf, eich ceg a'ch clustiau, yn ogystal ag archwilio'ch croen. Nawr, mae gan y ddyfais hon ei hun, Gweinidog, y potensial i newid y dirwedd o ddifrif o ran darparu gofal iechyd yn agos ac yn bell, yn ogystal â lleddfu'r pwysau ar ein staff sy'n gweithio'n galed ar draws y sector, gan gynnwys mewn ysbytai, meddygfeydd, a hyd yn oed gwneud bywyd yn haws i barafeddygon hefyd.

Nawr, byddai hwn wir o fudd i gleifion sydd â phroblemau iechyd lluosog, yr henoed, y rhai sydd ag anableddau, ochr yn ochr â'r rhai sy'n ei chael hi'n anodd mynd allan. Rwy'n siŵr ei fod yn amlwg yn llawer mwy cywrain na'r hyn rydw i wedi'i ddisgrifio yma o'ch blaen chi i gyd heddiw, ond y prif bwynt rwy'n ceisio ei wneud, Gweinidog—. Ac efallai fy mod i'n swnio, fel dywedais i, fel cynrychiolydd meddygol nawr, ond byddai dyfeisiau tebyg i hyn nid yn unig yn gwella canlyniadau i gleifion ledled Cymru, ond hefyd yn lleddfu'r pwysau ar ein GIG, sy'n rhywbeth rydych chi eisiau ei wneud ac rydyn ni eisiau ei weld hefyd, nid dim ond ar gyfer y gaeaf, ond drwy gydol y flwyddyn hefyd.

Fel rydych chi wedi dweud, Gweinidog, mae ein staff iechyd o dan bwysau aruthrol, ac mae'n mynd i barhau i fod yn fwy heriol i bob un ohonom. Felly, gallai fod yn broses hir a chymhleth i gyflwyno rhywbeth o'r fath yma yng Nghymru, ond, Gweinidog, a fyddwch chi'n ymrwymo i ymchwilio i'r cynnyrch hwn a chynnyrch tebyg? Ac fel y gofynnais ynghynt, fyddech chi mor garedig ag amlinellu pa ddyfeisiau neu atebion technolegol eraill y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i leddfu'r pwysau ar y GIG? A byddwn i wir yn croesawu'r cyfle i siarad â chi eto am hyn yn fanylach a rhoi manylion cyswllt i chi, os ydych chi'n dymuno hynny. Diolch. 

Diolch yn fawr, Natasha, oherwydd rwy'n gwbl argyhoeddedig, os ydyn ni'n mynd i drawsnewid y ffordd rydyn ni'n darparu gofal, yn benodol, yna rydyn ni'n mynd i orfod dibynnu mwy ar dechnoleg, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at fynd i weld sut mae'r system Delta'n gweithio yn Hywel Dda wythnos nesaf. Felly, mae rhywfaint o'r dechnoleg hon eisoes yn cael ei defnyddio yn ein cymunedau, ac yn sicr, o ran gofal yn y dyfodol a darparu gofal yn y gymuned, rwy'n credu bod rhaid i ni ddechrau drwy ddweud ei fod yn ddigidol yn ddiofyn, ac os na allwch chi ei wneud gyda thechnoleg ddigidol yna rydych chi'n symud i feysydd eraill. Felly, rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn. Nid yw dim o hyn yn rhad, nac yn hawdd, ond rydw i wedi ymrwymo'n llwyr i hyn.

Os edrychwch chi ar dechnoleg ddigidol, yna rydyn ni'n buddsoddi mwy y pen o'i gymharu â Lloegr. Rydyn ni'n buddsoddi £18 y pen o'i gymharu â £11.50 y pen yn Lloegr. Felly, mae gennym ni'r gronfa buddsoddi mewn blaenoriaethau digidol, sef £60 miliwn. Mae gennym bortffolio trawsnewid meddyginiaethau digidol hefyd, ac mae hynny'n mynd i sicrhau ein bod wedi cyflwyno trawsnewid mewn perthynas â phresgripsiwn meddygaeth mewn gofal sylfaenol erbyn haf 2023. Mae gennym ni ofal eilaidd—gwaith anhygoel yn cael ei wneud yn barod, ond mae angen cyflwyno hynny, ac yna bydd gennym storfa ganolog ar gyfer pob presgripsiwn, fel bod pawb yn gallu gwybod beth sy'n digwydd ar draws y gwasanaeth. Mae gennym system gwybodaeth gofal cymunedol Cymru. Mae hynny wedi ei chyflwyno yn y rhan fwyaf o fyrddau iechyd erbyn hyn, a dyna oedd un o'r amcanion a osodais ar gyfer cadeiryddion y byrddau iechyd. Mae gennym yr adnodd data cenedlaethol, mae gennym gofnod mamolaeth ddigidol, mae gennym gofnod gofal nyrsio Cymru. Mae Technology Enabled Care, TEC, Cymru yn rhoi cyngor i ni ar hyn i gyd. Mae gennym ni'r gwasanaeth ymgynghori fideo cenedlaethol rydyn ni wedi rhoi arian iddo. Mae gennym ni system adrannau brys Cymru, mae gennym ni'r rhaglen gwybodeg canser—mae'r rhestr yn ddiddiwedd. Felly, mae pob un ohonom yn effro i'r mater. Un o'r cyfyngiadau yw bod pawb eisiau'r technegwyr hyn, felly rydyn ni'n cystadlu mewn marchnad anodd iawn o ran hyn, oherwydd mae pawb eisiau'r arbenigwyr digidol hyn, ac mae'r GIG yn gorfod cystadlu yn y maes hwnnw.

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw. Wrth gwrs, mae yna waith rhagorol yn digwydd bob diwrnod gan y gwasanaeth iechyd, ond mae'n bwysig inni gydnabod heddiw y pwysau aruthrol sydd ar staff. Dwi wedi derbyn cymaint o ohebiaeth torcalonnus dros y Nadolig, fel pawb yma dwi'n siŵr, gan etholwyr sydd yn gleifion, yn aelodau o deulu cleifion, ond hefyd gan weithwyr sy'n dweud, 'Fedrwn ni ddim ymdopi. Ydyn, dŷn ni'n gwneud ein gorau, ond dydyn ni ddim yn gallu parhau ar y lefel yma', ac yn sôn am adael y gwasanaeth iechyd, a fedrwn ni ddim fforddio eu colli nhw. Hefyd, mae'r straeon torcalonnus am y bobl sydd yn marw wrth aros am ambiwlans, neu'r rheini sydd yn derbyn eich cyngor chi, fel y sonioch chi ar Radio Cymru, o ran cymryd cyfrifoldeb dros eu hiechyd eu hunain, ond sydd yn anwybyddu wedyn symptomau sydd yn ddifrifol dros ben ac yn cyrraedd y pwynt wedyn o farw yn eu cartrefi neu farw pan fyddan nhw ar y pwynt o greisis. Felly, gawn ni hefyd sicrhau ein bod ni'n gyrru neges i bobl i fod yn parhau i gysylltu pan fo angen hynny?

Y pwynt arall hoffwn i ei wneud—mi wnaethoch chi gyfeirio hefyd ar Radio Cymru y bore yma ynglŷn â diabetes. Mae'n rhaid inni gydnabod hefyd fod y cyswllt cryf yna rhwng tlodi a diabetes. Os ydych chi'n dlawd, dŷch chi dwywaith yn fwy tebygol o fod gyda diabetes, felly mae'r hyn yr oedd Rhun yn cyfeirio ato fo, o ran yr ochr ataliol mor, mor bwysig. Ond sut ydyn ni'n mynd i fod yn cefnogi pobl sydd rŵan efo'r argyfwng costau byw, yn methu â fforddio bwyta'n iach, yn methu â fforddio ymarfer corff ac ati? Sut ydyn ni'n mynd i fod yn sicrhau—? Mae hon yn broblem i'r holl Lywodraeth, ac mae'r cyfrifoldeb ar y Llywodraeth Lafur. Chi sy'n rheoli iechyd, chi sydd efo'r cyfrifoldeb. Mae'n rhaid inni weld gweithredu.

Os yw'r cyfrifoldeb yn llwyr arnom ni ac mae yna ddisgwyl inni ofalu am bopeth, heb fod pobl yn cymryd cyfrifoldeb drostyn nhw eu hunain, dŷn ni ddim yn mynd i ymdopi. Os ŷch chi'n edrych ar y sefyllfa—[Torri ar draws.] Os ŷch chi'n edrych ar y sefyllfa o ran heneiddio yn y boblogaeth, fydd hi ddim yn bosibl yn y dyfodol inni roi'r ddarpariaeth sydd ei hangen. Felly, mae'n rhaid i ni ofyn i bobl Cymru i'n helpu ni yn fan hyn.

Ac rŷn ni wedi rhoi pethau mewn lle, fel yr help rŷn ni'n ei roi gyda Help us Help you, fel yr help rŷn ni wedi ei roi trwy 'Healthy Weight: Healthy Wales'. Mae lot o arian wedi mynd i mewn i'r rhain, fel yr arian pre-diabetes rŷn ni wedi ei roi i mewn i'r system, sydd yn gwneud gwahaniaeth. Felly, rŷn ni yn ceisio sicrhau ein bod ni'n rhoi'r help lle rŷn ni'n gallu. Rŷn ni'n deall bod y problemau costau byw yn mynd i effeithio ar bobl, ac rŷn ni'n ymwybodol mai'r bobl sy'n mynd i dalu'r pris mwyaf yw'r bobl tlotaf yn ein cymdeithas. Dyna pam rŷn ni wedi bod yn anelu ein harian ni tuag at y rheini. Rŷn ni wedi rhoi lot fawr o arian mewn lle i helpu pobl trwy'r cresis yma ac, mewn gwirionedd, cyfrifoldeb San Steffan yw hi i roi'r arian yna, ac i gynnig yr arian, ond rŷn ni wedi camu i mewn i'r twll yna achos bod y Llywodraeth yn San Steffan heb wneud eu gwaith nhw. 

Yn olaf, Darren Millar.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, rydych chi wedi dweud wrthym ni fod gennym ni broblem gyda pheidio â gallu denu digon o staff—rwy'n derbyn hynny—ond nid yw'n ymddangos eich bod yn cydnabod bod gennym ni broblem gyda bod â digon o welyau. Nawr, rwyf wedi codi'r mater yma ambell waith yn y Senedd o'r blaen, ond rwy'n mynd i wneud hynny eto. Pryd gaiff gogledd sir Ddinbych yr ysbyty cymunedol yr addawyd iddi? Gwelsom welyau yn cael eu dileu yn y Rhyl, ym Mhrestatyn, yn Llanelwy ac yn Ninbych gerllaw—ugeiniau o welyau. Ac o ganlyniad i golli'r gwelyau hynny, erbyn hyn mae yna bwysau ychwanegol ar Ysbyty Glan Clwyd. Does dim gwadu hynny. Mae hynny'n ffaith. Nawr, rydych chi'n dweud wrthym ni fod gennym ni fwy o staff yn gweithio yn y GIG nag erioed o'r blaen. Felly, os oes gennym ni fwy o staff a llai o welyau, pam na allwn ni gael rhai gwelyau ychwanegol?

Nawr, clywais i ymateb y Prif Weinidog i mi, ac rwyf wedi clywed eich ymatebion i mi ar y mater hwn o'r blaen. Rydych chi'n dweud nad oes gennych chi'r cyfalaf i allu buddsoddi ac y bu costau cynyddol ar y prosiect penodol hwnnw. Nawr, rwyf wedi gwirio'r ffigyrau, iawn. Rwyf wedi gwirio'r ffigyrau. Yn y cyfnod y gwnaethoch chi gyhoeddi y byddech chi'n darparu'r ysbyty hwnnw, oedd yn ôl yn 2013, bron i ddegawd yn ôl, fe wnaethoch chi adeiladu ysbyty, ond fe wnaethoch chi adeiladu un yn y de, ysbyty'r Faenor, iawn. Cost yr ysbyty hwnnw oedd £360 miliwn. Roedd y gyllideb wreiddiol yn £172 miliwn, iawn. Felly, cost ychwanegol enfawr o £188 miliwn. Nawr, nid wyf yn gwarafun darparu'r ysbyty hwnnw i'r bobl y mae'n eu gwasanaethu yng Ngwent; mae'n fuddsoddiad pwysig. Ond ble mae'r buddsoddiad yn y gogledd? Rydych chi wedi cau ysbyty ar ôl ysbyty ar ôl ysbyty, a dydym ni'n dal heb weld ein hysbyty ni. Amcangyfrifir bod y gost ar hyn o bryd yn £64 miliwn—mae hynny'n ffracsiwn o'r buddsoddiad rydych chi wedi'i wario yn y de. Pryd welwn ni ein hysbyty ni er mwyn i ni allu darparu'r mathau o welliannau o ran mynediad at ofal y mae ar bobl yng ngogledd sir Ddinbych ei angen?

A allwn ni orffen y cwestiwn nawr, ac a allwn ni ofyn i'r Gweinidog ymateb?

Diolch yn fawr. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn cydnabod bod yr her staffio o ran gofal iechyd yn her fyd-eang, felly mae pobl ledled y byd yn chwilio am yr un bobl, yn enwedig pobl fel anesthetyddion. Felly, rydym ni mewn amgylchedd anodd a chystadleuol iawn.

O ran buddsoddi yn y gogledd, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn eich bod chi'n deall ein bod ni, mewn gwirionedd, wedi buddsoddi yn y gogledd. Mae Ysbyty Gwynedd wedi cael yr adran damweiniau ac achosion brys yna. Rwyf wedi cadarnhau £70 miliwn yn ddiweddar ar gyfer uned iechyd meddwl newydd yn y gogledd. Mae hynny er gwaetha'r ffaith bod yr heriau cyfalaf, yn enwedig i ni ym maes iechyd, yn anodd iawn ar hyn o bryd. Ond, yn amlwg, os ydym ni'n gweld rhai cynigion lle byddwn ni'n gweld trawsnewid—. Oherwydd dyna sydd angen i ni chwilio amdano nawr, trawsnewid. Nid yw mwy o'r un peth yn mynd i wneud y tro mwyach. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn edrych am drawsnewid o ran buddsoddiad cyfalaf yn y GIG yn y dyfodol. 

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi ar ddatblygu clystyrau technolegol. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi tynnu sylw yn gyson at bwysigrwydd manteisio ar wyddoniaeth, ymchwil ac arloesedd i fynd i'r afael â heriau cymdeithasol. Er mwyn bodloni'r rhain a manteisio ar gyfleoedd, mae angen dull cydlynol, cydgysylltiedig a chydweithredol. 

Mae strategaeth arloesi newydd i Gymru yn cael ei datblygu yn unol â'n hymrwymiadau yn y cytundeb cydweithredu a'r rhaglen lywodraethu. Rydym yn bwriadu cyhoeddi yn gynnar yn 2023. Bydd yn cynnig gweledigaeth ar gyfer arloesi a all helpu i dynnu ein meysydd o gryfderau a chyfleoedd at ei gilydd. Gwyddom fod manteision clir, trosglwyddadwy i'r economi o ddatblygu clystyrau o arbenigedd ymchwil a manteisio ar fasnacheiddio a sgiliau sy'n deillio o ymchwil.

Ers 2012, mae rhaglen Sêr Cymru wedi helpu i ddatblygu a chynnal gallu ymchwil Cymru. Rydym yn ddiweddar wedi gorffen ymgynghoriad ar y cam nesaf. O'r blaen, defnyddiwyd cronfeydd strwythurol yr UE i helpu'n sylweddol i gefnogi ymchwil ac arloesi. Yn anffodus, mae Llywodraeth y DU wedi torri ei haddewid na fyddai Cymru'n derbyn ceiniog yn llai mewn cronfeydd newydd yn eu lle. Y gwir plaen amdani yw nad oes gennym ni'r arian i gefnogi'r cam nesaf gyda'r un faint o gyllid cyhoeddus ag o'r blaen. Mae angen i geisiadau ymchwil yn y dyfodol fod yn benodol ac yn ymwneud â themâu priodol. Rwy'n disgwyl gwneud cyhoeddiad pellach ar ddyfodol Sêr Cymru cyn bo hir.

Yn bwysig iawn, ni all cenedl fach fod ag arbenigedd ym mhob maes. Ond gallwn gyfeirio at glystyrau o dechnoleg yng Nghymru sy'n arwain eu maes. Mae clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd De Cymru yn un. Gan gyfuno rhagoriaeth ddiwydiannol ac ymchwil sy'n arwain y byd, mae'r clwstwr hwn yn darparu'r cydrannau sy'n gwneud i'n byd modern weithio.

Heddiw, rwy'n cadarnhau ein huchelgais clir i Gymru ddatblygu clwstwr technoleg arall, gan fynd i'r afael ar yr un pryd â her sy'n prysur agosáu o ran triniaeth feddygol ledled y byd. Mae hyn yn ymwneud â pharhau i gynhyrchu radioisotopau meddygol, sy'n hanfodol i ddiagnosis a thriniaeth canser. Mae'r offer mewn cyfleusterau sy'n gwneud y sylweddau ymbelydrol achub bywyd hyn yn dod i ddiwedd ei fywyd defnyddiol ac yn cau. Heb weithredu, rydym yn wynebu posibilrwydd gwirioneddol yn y dyfodol tymor canolig o beidio â bod â radioisotopau meddygol, neu'r hunllef foesegol o orfod eu dogni.

Y weledigaeth sydd gennym ni yw creu toreth hanfodol o wyddoniaeth niwclear—ymchwil, datblygu, ac arloesi. Nid yn unig y gall Cymru ddod yn brif le yn y DU o ran cynhyrchu isotopau radio meddygol, ond, gyda hyn, gallwn ddenu swyddi gyda sgiliau uwch; creu seilwaith o gwmpas y maes; cefnogi cymunedau lleol; ac adeiladu cadwyni cyflenwi lleol. Byddai cyflogaeth o ddarparu'r prosiect hwn yn cwmpasu amrywiaeth o sgiliau a galwedigaethau: gyrwyr, gweithrediadau, cynhyrchu, staff technegol, staff swyddfa, gwyddonwyr ymchwil a pheirianwyr. Gallai ddarparu cyflogaeth gynaliadwy, ddeniadol sy'n talu'n dda yn ystod y gwaith adeiladu a gweithredu.

Fel yn achos ein clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd, mae Sêr Cymru eisoes wedi ysgogi'r broses, drwy ariannu cadair ymchwil technoleg niwclear yn Sefydliad Dyfodol Niwclear Prifysgol Bangor. Mae hyn, a hanes o weithio gyda thechnolegau ynni niwclear, yn dangos mai gogledd Cymru yw'r lle mwyaf addas i ddatblygu clwstwr o'r fath. Bydd ymchwil gyflenwol, arbenigedd diwydiant a gweithgarwch yng Nghymru a'r DU yn ehangach yn cyfrannu at ac yn chwarae eu rhan wrth greu'r clwstwr newydd hwn.

Ein nod cychwynnol yw sicrhau cyflenwi radioisotopau meddygol i Gymru a'r DU trwy dechnoleg radioisotopau uwch ar gyfer adweithydd cyfleustodau iechyd, y byddaf yn awr yn cyfeirio ato fel ARTHUR. Mae'r prosiect treialu ARTHUR yn cyfrannu at sawl agwedd ar y rhaglen lywodraethu bresennol. Mae'n adlewyrchu ein hymrwymiad i feithrin ein gallu ymchwil, datblygu ac arloesedd mewn gwyddorau iechyd a bywyd, gan sicrhau bod Cymru yn bartner llawn wrth ddarparu 'Gweledigaeth Gwyddorau Bywyd' y DU.

Bydd hon yn fenter strategol fawr yng Nghymru a'r DU gyfan. Bydd yn datblygu cyflenwad cynaliadwy o radioisotopau meddygol ar gyfer diagnosteg a thriniaethau. Ynghyd â datblygiad ysgol feddygol gogledd Cymru, bydd yn helpu i ysgogi economi ehangach y gogledd. Mae hyn yn cynrychioli datblygiad cydweithredol mawr rhwng yr adran iechyd a gwyddorau cymdeithas ac adran economi Llywodraeth Cymru. Potensial ysgol feddygol newydd, cydnaws â phrosiect ARTHUR a thechnolegau iechyd eraill, sy'n cynnig yr ateb rhanbarthol gorau i sicrhau gallu radio-ddiagnostig a radio-feddyginiaeth cynaliadwy a diogel yng ngogledd Cymru.

Yn fwy na hynny, bydd GIG Cymru a'i bartneriaid gwasanaeth yn Lloegr, Yr Alban a Gogledd Iwerddon yn gwsmeriaid a rhanddeiliaid allweddol. Er mwyn llwyddo, rhaid i ni sicrhau cyllid o wahanol ffynonellau i greu labordy cenedlaethol sector cyhoeddus ar gyfer cyflenwi a defnyddio radioisotopau meddygol. Rydym ni i gyd wedi gweld canlyniadau ymyrraeth cyflenwi o brofiadau diweddar, megis colli isotopau dros dro o ganolfan ddelweddu PET Prifysgol Caerdydd. Effeithiodd hyn ar sganiau diagnostig ar gyfer sawl clefyd, yn enwedig canserau. Mae hyn yn dangos pa mor arwyddocaol fyddai effaith colli cyflenwad yn fwy cyffredinol ar ganlyniadau cleifion.

Byddai Prosiect ARTHUR yn ymdrech dros sawl degawd, ymrwymiad o ryw 60 i 70 mlynedd. Byddai swyddi sy'n cael eu creu, yn uniongyrchol ac yn y gadwyn gyflenwi gysylltiedig, yn rhai hirdymor a chynaliadwy. Byddai ein cyfleuster wedyn, o'i sefydlu, yn un o ddim ond hanner dwsin ar draws y byd. Ac yn lleol, byddai cyflawni prosiect ARTHUR yn llwyddiannus yn helpu i gynnal a gwella'r economi, yn enwedig yng ngogledd orllewin Cymru, ardal, wrth gwrs, â hanes hir o gyflogaeth yn y diwydiant niwclear.

Mae gweledigaeth ARTHUR yn cynnwys creu campws technoleg yn y gogledd fel sydd gan campysau eraill yn y DU gydag elfen niwclear. Mae'r rhain yn cynnwys Harwell, sef labordy Rutherford Appleton, a Culham, Awdurdod Ynni Atomig y DU yn Swydd Rhydychen, ac yn Daresbury yn Swydd Gaer.

Ni fyddai elfen ymchwil ARTHUR yn cyfyngu ei hun i ymchwil iechyd yn unig, ond gallai hefyd ymwneud ag ymchwil deunyddiau i'w cymhwyso gydag ymasiad—sef asio isotopau hydrogen—ac egni o hollti atomau, sef yr egni niwclear confensiynol. Gallai'r ymchwil hon helpu i ddarparu ynni carbon isel dibynadwy, cynaliadwy a fforddiadwy, a gwell technolegau niwclear gyda llai o wastraff ac effaith amgylcheddol a hynny'n fwy effeithlon.

Mae maint y cyflawniad sydd ei angen i ddarparu hyn yn sylweddol. Byddaf yn parhau i gyflwyno'r achos gyda Llywodraeth y DU i gydweithredu i gefnogi ein hymdrechion. Mae'r datblygiad hwn yn elwa ac yn cefnogi'r gwaith o roi diagnosis a thrin achosion o ganser yn y dyfodol ledled y DU. Rwyf wedi codi'r mater gyda nifer o Weinidogion gwyddoniaeth yn Llywodraeth y DU, ac mae fy swyddogion yn cynnal deialog adeiladol gyda chymheiriaid yn Llywodraeth y DU. Mae cydnabyddiaeth helaeth o'r her o gyflenwi radioisotopau meddygol a'r cyfle i gael adweithydd ymchwil. Dyma'r amser am beth gweithredu ac ymrwymiad pendant. Bydd goblygiadau peidio â gweithredu i'w weld mewn canlyniadau gwaeth i gleifion y gellid bod wedi eu hosgoi, a cholli cyfle economaidd.

Fel y gŵyr pawb, rydym ni bellach yn profi pwysau economaidd sylweddol, ond nid yw hynny'n rheswm nac yn esgus dros fethu â chynllunio ar gyfer yr angen clir hwn yn y dyfodol. Rhaid i ni atal argyfwng iechyd ac economaidd yn y dyfodol. Rwyf felly wedi cymeradwyo gwariant ar gyfer astudiaeth ddichonoldeb technegol a datblygu cynllun busnes amlinellol. Bydd y cynllun hwn yn adeiladu ar y gwaith technegol sydd eisoes wedi'i wneud yn y cynllun busnes amlinellol strategol cynharach.

Ein huchelgais yw darparu clwstwr technoleg hollbwysig yn y gogledd. Byddai'n cynnig cyfle sylweddol mewn technoleg hanfodol a chyfleoedd cydweithredol sylweddol gyda gwledydd o'r un anian, gan gynnwys Awstralia a Chanada. Gallai hyn yn amlwg ddod yn ganolfan ragoriaeth fyd-eang ac yn destun balchder i Gymru a'r DU yn ehangach am ddegawdau i ddod. Gobeithio y gallwn ni ennill cefnogaeth drawsbleidiol a thraws-Lywodraethol i wneud hynny'n union.

Diolch i'r Gweinidog ac rwy'n croesawu ei ddatganiad yn fawr heddiw. Mae defnyddio radioisotopau meddygol yn rhan bwysig o ymarfer meddygol modern. Mae eu defnydd mewn technegau delweddu diagnostig anfewnwthiol yn gynnar yn ystod triniaeth yn helpu i adnabod a dosbarthu cyflyrau difrifol a chyffredin fel clefyd y galon, ac yn y pen draw, canser. Mae tarfu ar y gadwyn gyflenwi radioisotopau, sydd wedi digwydd yn rheolaidd, mewn gwirionedd yn tarfu ar faint o brofion meddygol sydd ar gael i bobl ym mhob man, felly rwy'n wirioneddol groesawu'r datganiad hwn, a fydd yn gwneud Cymru'n arweinydd o ran cynhyrchu'r sylweddau hyn sy'n achub bywydau drwy drin canser. Fodd bynnag, bydd angen buddsoddiad ariannol sylweddol ar y cynllun hwn, gan gynnwys gan Lywodraeth y DU, fel y dywedodd y Gweinidog. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog pa drafodaethau sydd wedi'u cynnal gyda Gweinidogion y DU yn hyn o beth, a gyda pha adrannau yn benodol mae'r Gweinidog wedi cael sgyrsiau i geisio cefnogaeth i ddatblygu'r safle a chael yr arian priodol sydd ei angen.

O ran Cwmni Egino—rwy'n ymddiheuro am fy ynganiad—adroddwyd tua diwedd y llynedd eu bod yn datblygu cynllun busnes ar gyfer y safle gyda'r nod o ddechrau adeiladu yn 2027. Felly, allwch chi gadarnhau, Gweinidog, bod y cynllun busnes bellach wedi'i gwblhau a bod y prosiect mewn gwirionedd yn unol â'r amserlen? A gaf i ofyn i'r Gweinidog hefyd am ragor o fanylion ynghylch buddion economaidd y buddsoddiad hwn yn Nhrawsfynydd? Adroddir y bydd y cynllun hwn yn creu tua 200 o swyddi, sydd bob amser i'w croesawu, ond a allwch chi gynghori faint o'r swyddi hyn fydd yn swyddi sgiliau uchel? Ac a ydych chi'n rhagweld y bydd y safle hwn yn cael ei ehangu i gynnwys sectorau eraill i gefnogi datblygiadau yn y gwyddorau ffisegol, gan wneud Ynys Môn yn ganolbwynt i'r diwydiant niwclear, nid yn unig yng Nghymru, ond ar gyfer y Deyrnas Unedig hefyd?

Yn olaf, Gweinidog, byddwch yn ymwybodol o'r problemau y mae pobl sy'n byw ar Ynys Môn, neu'n teithio yno ac yn ôl gyda'u gwaith, yn eu hwynebu ar hyn o bryd oherwydd y gwaith atgyweirio ar bont Menai. Felly, pa ystyriaethau ydych chi wedi'u rhoi, a pha drafodaethau ydych chi wedi'u cael, gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch digonolrwydd y cysylltiadau seilwaith trafnidiaeth presennol â'r ynys, ac a allent o bosibl lesteirio unrhyw ddatblygiadau pellach ar safle Trawsfynydd? Diolch yn fawr iawn.

Fe rof i sylw i'r hyn a'm drysodd braidd, bron fel petai Wylfa a Thrawsfynydd ar yr un safle yn rhai o'r pwyntiau. Mae safle Traws yn ymgeisydd amlwg ar gyfer y cynnig yr ydym yn siarad amdano heddiw, ond wrth symud ymlaen â'r cynllun busnes, bydd yn safle all weithio ag unrhyw ddyfais. Mae gan Drawsfynydd drwydded niwclear i'w ddatblygu, a'r safle arall ydy Wylfa, ond bydd angen i ni edrych ar beth sydd orau o ran datblygu'r safle. Mae datblygiad Cwmni Egino yn canolbwyntio ar y potensial i gynhyrchu adweithydd modiwlar bach, fel rydw i wedi egluro mewn datganiadau blaenorol. Nawr, mae maint yr adweithydd rydym ni'n siarad amdano ar gyfer ARTHUR yn ddigon bach y gallech chi wneud y ddau ar y naill safle neu'r llall, oherwydd yr hyn rydym ni'n sôn amdano yw adweithydd a fyddai yn ei hanfod yn 1 y cant o faint cynnig blaenorol Horizon ar Wylfa.

Rwy'n credu bod hynny'n dangos y gallwch chi wneud rhywbeth bach gyda chwestiynau diogelwch cwbl wahanol o ran y raddfa, ond mae'n hanfodol ar gyfer y ffordd y mae gwasanaeth iechyd modern yn gweithio. Os edrychwch chi ar y datblygiad yn Awstralia, nid yn unig maen nhw wedi gwneud rhywbeth sy'n ymdrin â'u hanghenion gofal iechyd eu hunain ar gyfer y rhan honno o'r byd, nid yn unig yn Awstralia ond ar gyfer gwledydd partner hefyd, ond hefyd y gweithgaredd economaidd ac ymchwil ychwanegol sylweddol o amgylch y safle. A dyna lle rwy'n credu bod potensial, nid yn unig ar gyfer darpariaeth uniongyrchol y radioisotopau sydd eu hangen arnom ni—rydym ni'n gwybod bod y cyflenwad yng ngorllewin Ewrop yn dod i ben—ond mae cyfle ehangach ar gael i sefydlu clwstwr technoleg. Dyna lle mae gen i ddiddordeb gweld beth allwn ni ei wneud.

Rwyf wedi cael sgyrsiau uniongyrchol gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol Llywodraeth y DU. Fel y dywedaf, rwyf wedi cael y sgwrs yma gyda nifer o Weinidogion gwyddoniaeth. Rwyf wedi siarad â George Freeman am hyn yn un o'i gyfnodau blaenorol yn Weinidog Gwyddoniaeth. Ac fel y dywedais i yn fy natganiad, cafwyd sgyrsiau adeiladol a rheolaidd rhwng fy swyddogion fy hun a'r rhai yn Llywodraeth y DU.

Rydym ni yn y sefyllfa ffodus lle rydw i a'r adran iechyd yn gytûn ac eisiau gweld achub ar y cyfle. Mae angen i ni gael sgwrs debyg yn ddelfrydol gyda'r adran iechyd ac, yn wir, Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol Llywodraeth y DU, ac yna mae cwestiynau am gyllid y dyfodol. Hoffem i Lywodraeth y DU fod yn bartner wrth wneud hyn. Mae hefyd yn bosibl y gallech gyflawni rhywfaint o hyn gyda buddsoddiad yn y sector preifat. Fy newis i fyddai y bydden ni'n gweld hyn yn rhan o allu sofran ar gyfer y DU, gyda'r safle delfrydol, yn fy marn i, yma yng Nghymru. Fodd bynnag, mae amrywiaeth o ddewisiadau a chyfleoedd, oherwydd fel y gwelsom ni mewn rhannau eraill o'r byd, mae elw ar fuddsoddiad cyfalaf a dychweliad posibl ar gost weithredu safle o'r fath, os caiff ei gyflawni'n llwyddiannus.

Ar ôl i ni ymdrin â'r hyn rydw i wedi'i amlinellu heddiw, bydd gennym ni syniad llawer gwell o'r cyfleusterau technegol a'r galluoedd y byddem yn bwriadu eu hadeiladu, ac amcanion buddsoddi llawer gwell i allu datblygu hyn. A byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth y DU o unrhyw liw gwleidyddol penodol yn cydnabod y cyfle sylweddol y mae hyn yn ei gynnig a beth fyddai hynny'n ei olygu o ran datblygiad economaidd gwirioneddol mewn swyddi hir dymor yma yng Nghymru. 

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad.

Rydym yn cytuno bod manteisio ar ymchwil ac arloesedd gwyddoniaeth er mwyn mynd i'r afael â heriau cymdeithasol yn bwysig, a hefyd gwella buddsoddiad mewn gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg ac ymchwil a datblygu, a fydd yn fanteisiol tu hwnt i economi Cymru, a rhaid i ni barhau i ddatblygu ein gweithgynhyrchu ac allforio yn y meysydd hyn. Wrth gwrs, rydym ni'n cefnogi'r uchelgais o sefydlu clystyrau technolegol newydd ledled Cymru. Fodd bynnag, os dymunwn ni mewn gwirionedd roi hwb i'r sectorau ymchwil a dylunio, gweithgynhyrchu ac allforio technoleg Cymru, mae'n rhaid i ni gael sylfaen ymchwil, datblygu ac arloesi cryf, ond bu gan Gymru lefelau ymchwil a datblygu hanesyddol isel ers degawdau.

Yn ôl Sefydliad Prydeinig y Galon, roedd cyfanswm y gwariant ar ymchwil a datblygu yng Nghymru yn £794 miliwn yn 2019, neu 1.2 y cant o'r gwerth ychwanegol gros. O dair gwlad ddatganoledig y DU a phob un o naw rhanbarth Lloegr, mae gan Gymru'r gwariant ymchwil a datblygu isaf fel cyfran o werth ychwanegol gros. Fe wnaethon nhw hefyd ddarganfod bod 82 y cant o bobl yn credu ei bod hi'n bwysig fod Cymru yn cynnal ymchwil feddygol, ac mae 34 y cant o bobl yn credu nad oes digon o ymchwil yn digwydd yng Nghymru ar hyn o bryd.

Ni fydd sefyllfa ddiddatrys barhaol Llywodraeth y DU ynglŷn â Horizon na'r toriad sy'n dod drwy gronfa ffyniant gyffredin y DU yn helpu'r sefyllfa ariannu hon yng Nghymru, wrth gwrs. Fodd bynnag, ychwanegodd Llywodraeth y DU gyllid at ymchwil yn Lloegr i helpu gyda'r sefyllfa gyda Horizon a golygai hyn swm canlyniadol drwy Barnett. Gofynnais i chi, Gweinidog, ym mis Rhagfyr i gadarnhau'r swm a geid drwy Barnett a gofyn a gai ei ychwanegu at ymchwil prifysgolion, ond fe wnaethoch chi wrthod ymrwymo i'r swm canlyniadol a gai ei drosglwyddo. Mae'n deg i Lywodraeth Cymru feirniadu'r sefyllfa ddiddatrys gyda Horizon, y gronfa ffyniant gyffredin a'r difrod a achoswyd, ond mae'n amheus wedyn peidio â dyrannu symiau canlyniadol Barnett o'r cyllid cyfamserol.

I weld effaith lawn rhaglenni fel y clystyrau technoleg a chynllun allforion Llywodraeth Cymru, rhaid inni wneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi ein sylfaen ymchwil yma yng Nghymru. Cadarnhaodd yr Alban ei swm a'i drosglwyddo yn fuan wedi i mi ofyn y cwestiwn hwn i chi ym mis Rhagfyr, a olygai £24.6 miliwn yn ychwanegol ar gyfer ymchwil i'r Alban. A fyddwch chi'n dilyn eu hesiampl? Pe baech chi'n gwneud hynny, byddai hynny'n mynd rhywfaint o'r ffordd i wneud ein prifysgolion yn fwy cystadleuol. Dylai cyllid ymchwil sy'n gysylltiedig ag ansawdd yng Nghymru fod yn £100 miliwn; mae diffyg o £18 miliwn. Ar y lleiaf, a wnewch chi ymrwymo i gynyddu cyllid yn ymwneud ag ansawdd ymchwil £18 miliwn erbyn diwedd tymor y Senedd hwn?

Mae yna ddau gwestiwn penodol. O ran y £18 miliwn erbyn diwedd tymor y Senedd hon, rydym ni eto i basio'r gyllideb yr ydym ni newydd ei phennu ar ffurf ddrafft, ac wrth gwrs mae'n rhaid craffu ar honno a chael pleidlais derfynol arni. Mae gennym ni gyllidebau eraill wedyn, ac wrth gwrs byddwn yn ystyried dyfodol y maes ariannu ymchwil yn y cyllidebau hynny yn y dyfodol. Mae'r cyfan yn dibynnu nid yn unig ar y setliad cyffredinol a gaiff Llywodraeth Cymru ond y blaenoriaethau a osodwyd gennym ni yn rhan o hynny. Yn ein cyllideb ddrafft, rydym ni wedi dynodi iechyd a llywodraeth leol, gan gynnwys addysg o fewn hynny, fel ein blaenoriaethau mawr, ac mae hynny'n arwain at ganlyniadau i'r ffordd rydym ni'n dyrannu'r gyllideb nid yn unig i'r adrannau hynny, ond i bob un arall hefyd.

Rwy'n cydnabod y pwynt rydych chi'n ei wneud am Horizon. Byddaf yn gallu cyhoeddi cyn bo hir beth sy'n digwydd, felly bydd eglurder ar hynny. Rwyf newydd fod yn gwirio gyda fy nghyd-Aelod y Gweinidog cyllid, ond rydym ni'n disgwyl gallu gwneud cyhoeddiad ynghylch hynny yn y dyfodol agos iawn, felly fydd dim llawer hirach i aros. Bydd eglurder am yr arian, beth sydd gennym ni, a sut gaiff ei ddefnyddio ar ôl Horizon. Rwy'n gobeithio y bydd y sgyrsiau cadarnhaol eang sy'n ymddangos fel petaent wedi digwydd ynghylch rannu data rhwng yr UE a'r DU yn ddefnyddiol ar gyfer rhyddhau mwy ar gyfer y dyfodol. Mae Horizon ond un agwedd o hynny, yn rhan o brotocol Gogledd Iwerddon a chysylltiadau ehangach rhwng y DU a'r Undeb Ewropeaidd. Rydym yn parhau i fod eisiau bod yn adeiladol yn hynny a chan wneud yn glir fod gan Gymru ddiddordeb uniongyrchol iawn yng nghanlyniad y trafodaethau hynny.

Fel y dywedais yn y datganiad, y gwir diymwad amdani yw na fydd yr hyn a ddaw yn lle'r cronfeydd strwythurol gymaint ag a oedd gennym ni'n flaenorol, ac rydym ni wedi defnyddio swm sylweddol o hynny mewn cyllid ymchwil, datblygu ac arloesi yn y gorffennol. Mae'r ffordd y mae'r gronfa ffyniant gyffredin yn benodol wedi'i sefydlu wedi eithrio ymchwil addysg uwch ac addysg bellach yn y bôn. Mae hynny'n broblem sylweddol. Mae'n siŵr eich bod chi ac Aelodau eraill wedi clywed yn uniongyrchol gan Brifysgolion Cymru am y problemau uniongyrchol iawn y bydd hyn yn eu hachosi, a'r ffaith pan ddaw'r ffrydiau ariannu hynny i ben, rwy'n ofni y byddwn yn disgwyl y bydd rhai pobl yn gweld eu gwaith a'u prosiectau ymchwil yn dod i ben. Dydy hynny ddim yn ganlyniad rwy'n credu bod unrhyw un yn y Siambr hon wedi ymgyrchu drosto, ond dyna realiti uniongyrchol y dewisiadau sy'n cael eu gwneud. Dyna'r cefndir yr ydym ni'n ceisio datblygu nid yn unig y prosiect hwn ynddo, oherwydd mae gan y cynnig rwy'n credu botensial economaidd sylweddol mewn maes penodol y gobeithiaf y bydd cryn gefnogaeth iddo, ond y pwyntiau ehangach ynghylch y strategaeth arloesi yr ydym yn ei datblygu.

Rhan o hynny yw—ac mae'n un o'r heriau y mae angen i ni eu gosod i'n hunain ar gyfer y dyfodol—ychydig dros 3 y cant o geisiadau cyllid cystadleuol y DU sy'n dod i Gymru, felly rydym ni'n tangyflawni mewn gwirionedd o ran caffael o'r potiau ariannu hynny ledled y DU. Mae hynny'n her fawr i ni fynd i'r afael â hi. Ar yr un pryd, un o'r pethau cadarnhaol y mae Llywodraeth y DU wedi bod yn ei wneud yw dweud ei bod am roi mwy o arian yn y dyfodol i wariant ar ymchwil, datblygu ac arloesedd. Mae angen sicrhau bod Cymru'n cael ei chyfran o hynny. Rwy'n credu bod hwnnw'n gwestiwn ar wahân o'i gymharu ag a allwn ni ganfod y cyllid cyfalaf i gyflawni'r prosiect hwn gyda beth rwy'n credu y bydd hynny wedyn yn ei wneud wrth ddenu lefel benodol a math arbennig o ariannu ymchwil a gweithgarwch economaidd i Gymru. Rwy'n credu bod ARTHUR ychydig yn wahanol, ond mae pwynt llawer ehangach rwy'n ei gydnabod o ran yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda dyfodol cyllid arloesi yn ogystal â'r strategaeth yr wyf yn edrych ymlaen at allu ei lansio yn y dyfodol agos, yn dilyn yr hyn rwy'n gobeithio y bydd yn sgyrsiau adeiladol gyda'n partneriaid yn rhan o'r cytundeb cydweithredu.

Rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr. Dyma sut mae ffyniant bro yn edrych. Dyma beth sydd gan glystyrau technolegol a beth sydd gan economïau llwyddiannus. Bydd hefyd yn helpu i ysgogi'r economi drwy ddenu swyddi medrus iawn a chreu seilwaith o'i amgylch. Does gan y DU ddim cyflenwad domestig o lawer o radioisotopau, gan ddibynnu ar fewnforion o gyfleusterau Ewropeaidd. Dyma gyfle i gael cyfleuster o'r fath. Mae radioisotopau meddygol yn hanfodol i ddiagnosis a thrin clefydau fel canser, a gellir eu defnyddio hefyd i ddiheintio offer meddygol. Mae gen i ddau gwestiwn. Soniodd y Gweinidog am Fangor; pa brifysgolion eraill y mae Llywodraeth Cymru yn cydweithio â nhw ar y prosiect hwn? Ai dyma ddechrau datblygu diwydiant ffiseg feddygol yng Nghymru y tu allan i ysbytai, a sut fydd yn gweithio gyda'r Labordy Ffisegol Cenedlaethol yn Teddington?

Rwy'n credu bod y ddau gwestiwn manwl mewn gwirionedd ynghylch rhai o'r pwyntiau yr ydym ni'n ceisio mynd i'r afael â nhw yn y manylebau technegol o ran yr hyn yr hoffem ni ei wneud ar y safle, ond yna'r alwad ehangach i bobl gymryd rhan nid yn unig wrth greu cyfleuster cynhyrchu radioisotopau, sy'n debygol o fod yn y gogledd-orllewin oherwydd y safleoedd tebygol a fydd yn ymgeisio, ond beth mae hynny'n ei olygu wedyn o ran ymchwil a chydweithio â phrifysgolion eraill Cymru a sefydliadau eraill o gwmpas y DU. Nid oes cyfleuster fel hyn yn y DU, ac os ydym yn llwyddo i'w greu, rwy'n rhagweld yn llawn y bydd diddordeb sylweddol ledled y DU yn y potensial ar gyfer clwstwr technoleg ac ymchwil a chyllid sylweddol yn y DU i gyd-fynd ag ef.

Rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt pwysig am ein cyflenwadau presennol o radioisotopau. Dydym ni ddim yn cynhyrchu unrhyw rai yn y DU mewn unrhyw ffordd o bwys. Yr hyn rydym ni'n ei wneud yw ein bod ni'n dibynnu ar gynnyrch o wledydd yr Undeb Ewropeaidd, yn y bôn. Mae'r holl broses o'u cludo hefyd yn rhan o'r hafaliad. Rwy'n cofio o'r anawsterau o ystyried sut beth allai Brexit heb gytundeb edrych ar fwy nag un achlysur bod y gallu i fewnforio radioisotopau yn llwyddiannus yn ffactor sylweddol o fewn hynny. Gwyddom, ac fe wyddem ni ar y pryd, y byddai'r cynhyrchu hwnnw'n dod i ben rhywbryd yng Ngorllewin Ewrop, yr ydym yn dibynnu arno ar hyn o bryd. Felly, mae'n tynnu sylw at y ffaith ein bod ni wedi gwybod bod hyn yn her, rydym yn cynllunio ar ei gyfer, ac mae gennym ni gynllun yng Nghymru ynghylch sut i fynd i'r afael â hi, nid yn unig i ni, ond i'r DU yn ehangach, ac, yn wir, i wledydd gerllaw lle mae potensial i allforio, oherwydd, ar hyn o bryd, nid oes cynigion eraill i geisio llenwi'r bwlch hwn mewn systemau gofal iechyd tebyg eraill. Wrth i ni fynd trwy'r cam hwn ohono, byddaf yn fwy na pharod i ddod yn ôl at y manylion a'r potensial.

Soniodd y Gweinidog am brosiect adweithydd pwll agored dŵr ysgafn Awstralia. Mewn gwirionedd rwyf wedi siarad â rhai o'r arbenigwyr yn Awstralia ym maes niwclear meddyginiaethol; rwyf wedi siarad ag arbenigwyr yng Nghanada hefyd, ac mae disgwyl i mi gael cyfarfod gydag adweithydd ymchwil Jules Horowitz yn Ffrainc ac adweithydd ymchwil München cyn hir. Soniodd y Gweinidog nad oes datblygiad tebyg. Wel, mae'r Jules Horowitz yn ddatblygiad tebyg, ac mae'r DU yn bartner allweddol yn natblygiad Jules Horowitz, a fyddai'n sicrhau radioisotopau ar gyfer y DU ar ôl Brexit.

Ond serch hynny, ym mis Ionawr 2015, dangosodd Dr François Bénard a'i gydweithwyr ym Mhrifysgol British Columbia y gallai cyclotronau ddisodli adweithyddion niwclear mawr fel prif ffynhonnell radioisotopau. Dywedodd Dr Bénard, arbenigwr blaenllaw'r maes hwn:

'Gyda'r ateb hwn, byddwn yn gallu gwneud isotopau sydd wedi'u tyfu'n llwyr yn lleol, heb unrhyw wastraff ymbelydrol tymor hir'.

Erbyn mis Rhagfyr 2020, roedd corff rheoleiddio iechyd Canada wedi rhoi cymeradwyaeth i gynhyrchu cyclotron o technetium-99m i'w ddefnyddio yn eu gweithdrefnau iechyd. Mae wedi cael ei ganmol fel ffordd werddach, fwy dibynadwy o wneud technetium-99m, ac mae'n agor y drws i bosibiliadau enfawr, yn bennaf oherwydd bydd llawer o seiclotronau mwyaf cyffredin y byd nawr yn gallu cynhyrchu technetium-99m.

Felly, a yw'r Gweinidog yn derbyn nad oes angen felly i ddatblygu adweithydd niwclear a'r holl wastraff ymbelydrol peryglus a difrod amgylcheddol a ddaw yn sgil hyn, ac y dylem ni estyn allan a gweithio gyda TRIUMF a phrifysgol British Columbia fel y gallwn ni ddatblygu'r cyclotronau hyn yn Nhrawsfynydd er mwyn eu cyflwyno ledled y DU?

Mewn gwirionedd, roedd y seiclotron ym Mhrifysgol Caerdydd sy'n darparu'r sganwyr PET yng Nghaerdydd yn un yr oedd gennym ni broblem benodol ag ef. Felly, ein her ni yw, ym mhob rhan o'r DU, dydym ni ddim yn cynhyrchu digon. Rydym ni'n mewnforio llawer o'r rheiny fel y mae ar hyn o bryd. Ac er holl botensial cyclotronau, dydyn ni ddim yn meddwl—. Y cyngor sy'n cael ei roi i mi, y sylfaen yr ydym yn ei gynllunio arno, yw nad yw hynny ynddo'i hun yn ddigon i ymdrin â'n holl anghenion. A dyna'r pwynt: sut mae ymdrin â'n holl anghenion ar gyfer system gofal iechyd fodern? Rydym ni'n siarad am raddfa sylweddol wahanol iawn o gynnig o'i gymharu â chynnig blaenorol Horizon ar gyfer Wylfa. Felly, dyw e ddim byd tebyg i'r un raddfa.

O ran nodweddion adweithydd Jules Horowitz yn Ffrainc, ein dealltwriaeth ni yw na fydd yn barod erbyn yr adeg yr hoffem iddo fod, ac yn wir nad yw'n cael ei adeiladu'n bennaf ar gyfer cynhyrchu radioisotopau meddygol. Ymddengys y cafwyd sawl sgwrs wahanol, ond rwyf wedi cael sgyrsiau uniongyrchol gyda swyddogion gwyddonol yn swyddfa Llywodraeth Cymru, yn y GIG a datblygu economaidd, ac rydym yn credu bod angen a bwlch i'w lenwi. Rydym yn credu mai'r gogledd-orllewin yw'r ardal fwyaf tebygol o'r DU i hynny ddigwydd, a lle yr hoffem iddo ddigwydd, oherwydd y potensial i sicrhau'r cyflenwad ar gyfer defnydd y gwasanaeth iechyd, ond hefyd ar gyfer y potensial datblygu economaidd a ddeuai ochr yn ochr â hynny hefyd.

Rwy'n cydnabod bod gan yr Aelod farn gwbl agored, pur amheus i ystod o'r materion hyn, a phryderon ynghylch diogelwch a'r hyn fyddai'n digwydd. Rwy'n credu ei bod yn gwbl ddilys dal ati i ofyn y cwestiynau hynny. Byddwn yn parhau i ddatblygu'r cynnig a bydd angen i ni wneud dewisiadau o ran sicrhau cyllid yn y dyfodol. Rwy'n edrych ymlaen at drafod ag ef a phartneriaid yn adeiladol am hynny, hyd yn oed os nad ydym ni bob amser yn cytuno ar bob un agwedd ohono.

Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Lywodraeth Cymru am eu cydnabyddiaeth barhaus o'r gweithlu medrus iawn sydd gennym ni yn y gogledd ac am y buddsoddiadau sy'n cael eu gwneud yn y sector iechyd, gan gynnwys yr ysgol feddygol ym Mangor. Bellach gall radioisotopau meddygol gael eu creu gan adweithyddion gronynnau, fel y soniwyd amdano yn gynharach, yn hytrach nag adweithyddion niwclear, fel y gwnaed ers peth amser mewn gwledydd eraill. Mae'r cyflymyddion diweddaraf a'r genhedlaeth nesaf yn llawer llai ac yn rhatach na chenedlaethau blaenorol. Rwy'n deall mai'r lleoliadau gorau efallai ar gyfer y rhain, nad ydyn nhw o bosib yn para mor hir, yw cyfleusterau meddygol o bosib a hynny mewn ardaloedd sydd â seilwaith trafnidiaeth dda. Felly, meddwl oeddwn i beth mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn barod a pha ymchwil sydd wedi'i wneud i'r dewis technoleg diweddaraf yn hytrach na niwclear, sydd ag anfanteision amlwg, fel y soniwyd amdano'n gynharach gan Mabon? A pha ystyriaeth mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi i fuddsoddi yn y rhain, a hefyd yr asesiad ynglŷn â chludo o'r ardal wledig? Mae'r drafnidiaeth yn hynny o beth yn eithaf anodd hefyd os nad yw'r cynnyrch hwn yn para mor hir.

Un o'r heriau yw'r ffaith bod oes silff fer i'r cynnyrch hwn. Roedd yn un o'r pryderon am Brexit digytundeb. Roedd yn rhaid i mi wynebu, rwy'n credu, tri chyfnod gwahanol o gynllunio am Brexit digytundeb, ac yn ogystal â heriau i gyflenwyr fferyllol a llwyth o bethau eraill, roedd cyflenwadau radioisotopau wastad yn agos at frig y rhestr o ran beth fyddai'n digwydd. Yn wir, yn y Senedd flaenorol, roedd Mike Hedges yn gofyn cwestiynau yn rheolaidd ynghylch a fyddem yn gallu, ar sail trwydded, y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, cael cyflenwad isotopau. Cafodd peth o hynny ei ddatrys, ond roedd yr her yn ymwneud mewn difrif ag a fyddai oedi oherwydd y pwynt am oes silff. O ran sut rydym ni'n mewnforio'r rhan fwyaf o'r isotopau a ddefnyddiwn ar hyn o bryd, rydym yn rheoli hynny'n llwyddiannus. Ond byddai cael cyfleuster cynhyrchu yng Nghymru, gan gynnwys yn y gogledd-orllewin, yn ddigonol o ran oes silff a'n gallu ni i'w gael o ble gaiff ei gynhyrchu i le mae ei angen. Ond o ran craffu'n fanylach ar y gwaith hwn, dylai ymdrin â'r materion trafnidiaeth hynny ac yn wir y pwynt yr ydych chithau a Mabon ap Gwynfor wedi'i wneud ynghylch a oes technolegau amgen ar gael, pa mor bell y gallant lenwi'r bwlch, ac yna'r angen sy'n dal i fodoli am, fel y dywedais i, rhywbeth a fydd yn 1 y cant o gynnig blaenorol Horizon a graddfa wahanol iawn o weithredu sy'n cael ei gynnig gyda'r holl faterion perthnasol i hynny. Rwy'n cydnabod y pryderon y bydd gan bobl am weithredu cyfleusterau fel hyn yn ddiogel, yn ogystal â gweld y potensial am fuddsoddiad. Rwy'n falch iawn ein bod yn parhau i wneud cynnydd ar ysgol feddygol gogledd Cymru. Rwy'n gweld cyn Weinidog gogledd Cymru ar y sgrin o'm blaen—roedd yn rhan o'r sgwrs gawsom ni yn y Llywodraeth ddiwethaf, ac rydym ni'n gobeithio parhau a chyflawni yn y tymor hwn hefyd.  

Ac yn olaf, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, diolch yn fawr am eich datganiad cyffrous. Rwy'n credu bod gan raglen ARTHUR yr holl botensial i ddod yn rhan anhygoel o bwysig, strategol o economi y gogledd ac, yn wir, y bwa niwclear ehangach ar draws y gogledd a gogledd-orllewin Lloegr. Wrth gwrs, fel y dywedoch chi, mae gogledd Cymru mewn sefyllfa unigryw o fod yr unig ran o'r DU sydd wir yn paratoi i gofleidio'r cyfle hwn a'r cyfleoedd yn y gadwyn gyflenwi y gallai arwain o hynny.

Roeddwn i'n pendroni, o ran prosiectau eraill rydych chi'n arwain arnyn nhw, sut mae hyn yn cyd-fynd â'ch gwaith o ran blaenoriaethu prosiectau sy'n denu buddsoddiad, yn seiliedig ar fanteision cymharol sydd gennym ni yng Nghymru, er enghraifft y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch a'r ganolfan ymchwil technoleg uwch? A hefyd, fel rydych chi wedi amlinellu, mae'r rhaglen hon wedi dod o ganlyniad i Weinidogion a swyddogion ar draws adrannau Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn dros gyfnod eithaf sylweddol. Yn wir, pan oeddech chi yn eich swydd flaenorol a phan oeddwn yn y swydd sydd gennych chi nawr, gwnaethom weithio'n agos iawn wrth ddatblygu'r syniadau amlinellol ar gyfer yr hyn rydych chi wedi'i gynnig heddiw. Pa mor bell ydych chi'n credu y byddem wedi dod erbyn hyn pe bai Gweinidogion ac adrannau ar lefel Llywodraeth y DU wedi bod yn gweithio mor agos â Llywodraeth Cymru, yn enwedig BEIS a'r Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol?

Diolch am y pwyntiau a'r cwestiynau. O ran eich pwynt am ddatblygiadau magnet, dyma enghraifft dda o'r hyn y gallech ei wneud, oherwydd pe bai gennych chi weithrediad cyfleuster a fyddai, mae'n debyg, yn debygol o fod â 200 o bobl neu fwy wedi'u cyflogi'n uniongyrchol yn y cyfleuster ARTHUR, byddai'n rhyfeddol peidio â bod â gweithgaredd arall o'i gwmpas. Ac mae'r cyfleuster OPAL yn Awstralia yn enghraifft dda o hynny. Rydych chi wedi gweld rhywbeth lle mae gwariant cyfalaf sylweddol ond gyda'r cyfle i weld y gwariant cyfalaf yn dychwelyd ymhen 15 i 20 mlynedd, i gael elw gweithredu, ac i weld mwy o swyddi'n cael eu creu o gwmpas hynny, byddai'n rhaid iddyn nhw gael eu sefydlu o amgylch y cyfleuster ei hun. Felly, byddech chi'n wirioneddol yn denu swyddi o ansawdd da, nid yn unig i bobl ddod i mewn a byw yn yr ardal, ond y cyfle i bobl yn yr ardal leol fod yn rhan o'r ymgysylltu uniongyrchol â'r gweithgaredd hwnnw a'r cadwyni cyflenwi y byddem yn dymuno'u gweld mor lleol â phosibl. Ac rwyf yn gwybod bod arweinwyr y ddau awdurdod lleol, Ynys Môn a Gwynedd, yn weddol gadarnhaol ynghylch y cyfleoedd i wneud hyn, ac rwy'n edrych ymlaen at siarad ag arweinwyr y gogledd amdano yn y dyfodol i drafod mwy o'r manylion am hyn.

Ac yn union yr un modd gyda'r AMRC a'r ATRC rydych chi'n siarad amdanyn nhw hefyd, oherwydd bod cyfleoedd gwirioneddol i gael cyfanwaith llawer mwy o'r prosiect yn hytrach na dim ond y rhannau unigol ohono yn y canol. Ac rwy'n credu—ac mae'n gryn amser yn ôl bellach—yn y cyfnod cyn COVID, fe wnaethom ddechrau trafod hyn yn ein swyddogaethau gweinidogol blaenorol, ac i weld yr amser y mae wedi'i gymryd i gyrraedd yma, gallem yn bendant fod wedi cyrraedd yma'n gynt yn hytrach nag yn hwyrach pe bai mwy o bwyslais ar hyn a llai o bwyslais ar faterion eraill sydd wedi achosi'r ansefydlogrwydd yn Llywodraeth y DU yr ydym wedi'i weld yn y gorffennol mwy diweddar. Er hynny, rwyf yn chwilio am sgwrs adeiladol â Gweinidogion yn Llywodraeth bresennol y DU ac unrhyw un yn y dyfodol, oherwydd fy mod i'n credu'n wirioneddol y dylai hyn fod yn gyfle i fuddsoddi heb edifar i sicrhau budd economaidd sylweddol ac i ymdrin ag angen gofal iechyd gwirioneddol a difrifol, ac rwy'n edrych ymlaen at yr hyn rwy'n gobeithio bydd yn ymateb adeiladol a chadarnhaol gan Lywodraeth bresennol y DU a llywodraethau y DU yn y dyfodol.

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 5 y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar gostau byw. Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad, Jane Hutt.