National Assembly for Wales

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rhain wedi'u nodi ar eich agenda chi.  Dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau yn y Siambr ag ydyn nhw i'r Aelodau hynny sy'n ymuno drwy gyswllt fideo. 

Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf heddiw gan Andrew R.T. Davies.

Llywydd, bydd adroddiad y prif economegydd, sydd i'w gyhoeddi ochr yn ochr â'r gyllideb, yn darparu asesiad o ragolygon economaidd ym mhob rhan o Gymru.

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. Bythefnos yn ôl, cyflwynodd Llywodraeth Cymru y grant datblygu busnes y bu'n rhaid ei atal ar ôl 24 awr. Rwy'n sylweddoli bod hynny yn dangos arwydd o'r galw sydd allan yn yr economi, ac yn enwedig yng Nghanol De Cymru. Fel Aelod rhanbarthol, mae busnesau ledled y rhanbarth wedi cysylltu â mi ac mae'n amlwg bod hyn wedi bod yn rhwystredig iawn iddyn nhw, ar ôl rhoi llawer iawn o amser ac ymdrech i'w cynlluniau, bod y cynllun naill ai wedi ei atal neu ei ordanysgrifio, yn dibynnu ar ba neges a gawsoch chi. A allwch chi roi unrhyw hyder y bydd y busnesau hynny a oedd yn anffodus i beidio â gwneud cais cyn i'r terfyn 24 awr hwnnw gau yn gallu ailgyflwyno eu ceisiadau yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf a chael gafael ar y cymorth hwnnw gan Lywodraeth Cymru i fynd â nhw i mewn i 2021 ?

Llywydd, diolchaf i Andrew R.T. Davies am y cwestiwn atodol yna, ac, wrth gwrs, mae'n iawn bod llawer iawn o fusnesau yng Nghanol De Cymru, ac mewn rhannau eraill o Gymru, sydd wedi troi at drydydd cam y gronfa cadernid economaidd am gymorth. O ran y grantiau busnes gwerth £200 miliwn yn ystod cyfyngiadau symud, mae 22,000 o grantiau, gwerth dros £61 miliwn, eisoes wedi eu talu. Ac o ran yr agwedd grant datblygu busnes gwerth £100 miliwn, pryd yr oedd 6,000 o ymgeiswyr ar y diwrnod cyntaf hwnnw, mae cannoedd o daliadau eisoes wedi eu gwneud, ac mae miliynau o bunnoedd eisoes wedi eu talu. Rydym ni, wrth gwrs, yn edrych i weld a yw'n bosibl, trwy dynnu arian o rannau eraill o'r gronfa lle efallai na fu cymaint o alw, neu'n edrych i weld pa bosibiliadau a allai fodoli yn ddiweddarach yn y flwyddyn i ategu ffrwd grant datblygu busnes cam 3 er mwyn caniatáu i fusnesau eraill na wnaethon nhw lwyddo i gael eu cais i mewn yn y 6,000 cyntaf hynny elwa ymhellach ar y gronfa.

Prif Weinidog, nid oes gennym ni unrhyw eglurder na sicrwydd hyd yn hyn a fydd Llywodraeth y DU yn gallu sicrhau cytundeb masnach gyda'r UE, ac nid ydym ni'n gwybod a fydd unrhyw gymorth pellach i fusnesau. Rydym ni'n gweld bod Llywodraeth y DU wedi cefnu ar sectorau fel y sector hedfanaeth yn fy etholaeth i. Rydym ni wedi colli swyddi mewn afioneg, yn BAMC, GE a llawer o gwmnïau eraill, ac, ar yr un pryd, mae Llywodraeth y DU yn cyflwyno cyfres o gytundebau masnach yn rhyngwladol heb fawr ddim craffu, os o gwbl, yn San Steffan, ac mae hyn yn achosi dadlau. Rwy'n meddwl tybed pa gamau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu diogelu yn y cytundebau masnach hynny, oherwydd maen nhw yn effeithio ar weithgynhyrchu yng Nghymru, ar amaethyddiaeth yng Nghymru ac, yn y pen draw, ar swyddi yng Nghymru.

Llywydd, diolchaf i Mick Antoniw am hynna. Mae e'n iawn i dynnu sylw at absenoldeb cymorth penodol i sectorau mewn rhai rhannau pwysig iawn o economi Cymru. Mae dur yn flaenaf yn ein meddyliau ar hyn o bryd, o gofio'r cyhoeddiad ddydd Gwener, ac mae'n wirioneddol hanfodol bod Llywodraeth y DU yn dod at y bwrdd gyda chytundeb sector ar gyfer dur a fydd yn diogelu swyddi yma yng Nghymru, ond sydd hefyd yn diogelu economi y DU. Os yw Prydain am fod yn genedl sy'n masnachu yn fyd-eang, yna ni allwn ddisgwyl gwneud hynny heb sector mor sylfaenol â dur sydd ar gael yn gynhenid o fewn y Deyrnas Unedig.

Wrth gwrs, mae Mick Antoniw yn iawn, Llywydd, bod Llywodraeth y DU yn defnyddio pwerau uchelfreiniol yn Senedd y DU fel ffordd o osgoi craffu ar gytundebau masnach, ac nid oes ryfedd eu bod nhw mewn trafferthion yn hynny o beth. Yn gyfansoddiadol, rwy'n tybio, maen nhw eisiau cynnwys Llywodraethau datganoledig yn y trafodaethau hynny, ac nid dibynnu ar rym bôn braich cyfansoddiadol i orfodi cytundebau ar rannau eraill o'r DU, y gallem ni fod wedi eu helpu mewn ffordd adeiladol, drwy ddarparu'r wybodaeth sydd gennym ni ac nad yw ganddyn nhw, i wneud y cytundebau masnach hynny yn addas ar gyfer pob rhan o'r wlad. Rwy'n cytuno â Mick Antoniw bod cyfres o agweddau sylfaenol tuag at ddatganoli yn y Deyrnas Unedig, wrth wraidd hyn, fel y gwelsom mewn ffordd mor drawiadol o sylwadau anffodus Prif Weinidog y DU dros nos.

Diolchaf i Dai Rees am y cwestiwn yna, Llywydd. Nid yw'r addewid na fyddai Cymru yr un geiniog yn waeth ei byd drwy adael yr Undeb Ewropeaidd wedi cael fawr o lwyddiant. Mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod negodi cyfranogiad parhaus mewn rhaglenni cydweithredu rhyng-diriogaethol, er enghraifft, gwerth dros €100 miliwn i Gymru. Mae'r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yn disgrifio'r cynnydd ar y gronfa ffyniant gyffredin fel 'dibwys'.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae llawer o gymunedau ar draws fy etholaeth i wedi elwa ar brosiectau a ariannwyd gan yr Undeb Ewropeaidd drwy gronfeydd strwythurol—boed hynny yn seiliedig ar sgiliau—ni fydden nhw byth wedi gallu eu cael fel arall, ac mae'r cymunedau hyn bellach yn datblygu o ganlyniad i hynny. Nawr, fel y dywedwch, cawsom addewid ar y pryd na fyddai yr un geiniog yn cael ei cholli, ond mae'n ymddangos bod diffyg manylion pendant am y gronfa ffyniant gyffredin o hyd, ac rwy'n clywed mewn gwirionedd ei bod hi'n ddigon posibl y byddan nhw'n dymuno osgoi Llywodraeth Cymru yn y cyllid hwnnw. Nawr, o ystyried y sylwadau a wnaed gan Brif Weinidog y DU neithiwr, a yw'n destun pryder efallai na fydd y gronfa ffyniant gyffredin hon felly yn darparu yr un mathau o raglenni a fyddai'n helpu ein cymunedau, ond a fydd mewn gwirionedd yn cadw'r prosiectau y mae'r Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan eu heisiau a dim byd arall?

Wel, Llywydd, mae hynny'n bryder mawr nid yn unig i Lywodraeth Cymru ond i'r holl bartneriaid sydd gennym ni ledled Cymru ac sydd wedi gweithio gyda ni mor ofalus, dan arweiniad ein cyd-Aelod Huw Irranca-Davies yn aml iawn, i lunio strategaeth economaidd ranbarthol i Gymru a fydd yn defnyddio'r arian newydd y dywedwyd wrthym oedd yn sicr o fod ar gael i ni. Nawr, dyfynnais y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, Llywydd. Rwy'n gwneud hynny oherwydd bod ganddo fwyafrif Ceidwadol a Chadeirydd Ceidwadol, o Gymru, a dyma a ddywedasant am hyn:

Cyhoeddodd Llywodraeth y DU,

dywedasant,

cyn belled yn ôl â 2017 ei bod yn bwriadu disodli cyllid yr UE gyda Chronfa Ffyniant Gyffredin... ond mae'r manylion yn dal i fod yn brin am agweddau allweddol, gan gynnwys faint y bydd Cymru yn ei gael o dan y trefniadau newydd, sut y bydd yn cael ei gweinyddu ac at bwy y bydd yn cael ei thargedu.

Mae ei haddewidion mynych o ymgynghoriad wedi methu â dod i'r amlwg, mae'r cynnydd wedi bod yn ddibwys, ac mae'n dangos diffyg blaenoriaeth. Wel, nid yw hynny'n ddigon da o gwbl. Mae'r rhain yn faterion pwysig sydd o bwys i bob rhan o Gymru, gan gynnwys, fel y dywedodd Dai Rees, ei etholaeth ef. Mae gan bobl yng Nghymru hawl i wybod bod yr addewid a wnaed iddyn nhw yn mynd i gael ei gadw—dim un geiniog yn llai a dim un grym wedi ei ddwyn. A dyna fyddwn ni'n dwyn Llywodraeth y DU i gyfrif yn ei gylch.

Prif Weinidog, tybed a gaf i eich holi am yr hyn y gellir ei ddysgu o enghraifft yr Alban. Mae cronfeydd yr UE wedi cael eu defnyddio yn y gorffennol i fuddsoddi mewn seilwaith, fel y gwyddom, ac fel y mae Dave Rees newydd gyfeirio ato. A ydych chi'n rhannu fy marn i y gallai ein Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru nid yn unig ddysgu gwersi gwerthfawr o'r profiadau yn yr Alban, lle mae eu comisiwn wedi ymrwymo i edrych tuag allan, i fod yn flaengar ac yn arloesol, ond gallem ninnau ailystyried ein strategaeth yn sylfaenol i ddenu buddsoddiad yng Nghymru, wrth i ni symud allan o'r pandemig a thyfu yn ôl yn wyrddach—sut bynnag yr hoffech chi ei ddisgrifio—gan fod ffyrdd o weithio yn wahanol yn y dyfodol a gwneud y mwyaf o'r arian sydd gennym ni?

Llywydd, rwy'n hapus iawn bob amser i ddysgu o wersi mewn mannau eraill. Rhan o'r fantais enfawr o fod yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd yw ei fod wedi caniatáu i ni ddysgu o brofiad aelod-wladwriaethau eraill yn y ffordd y maen nhw wedi defnyddio cyllid Ewropeaidd, fel y mae hwythau, yn eu tro, wedi dysgu gan Gymru am rai o'r ffyrdd yr ydym ni wedi gwneud pethau yma. A lle ceir enghreifftiau da mewn mannau eraill y tu mewn i'r Deyrnas Unedig, yna mae Llywodraeth Cymru bob amser yn agored i ddysgu o brofiadau a all ein helpu i wneud y mwyaf o'r cyllid sydd gennym ni. Y broblem yw nad ydym ni'n gwybod faint fydd y cyllid ac nad ydym ni'n gwybod sut y mae am gael ei ddefnyddio.

Prif Weinidog, roedd llawer o fusnesau yng Nghymru yn teimlo bod rhaglenni cronfeydd strwythurol yr UE yn y gorffennol yn cael ei dal yn ôl gan lawer gormod o reolau a phrosesau rhy fiwrocrataidd ac, o ganlyniad, bod rhai rhaglenni wedi methu â chyflawni eu nodau datganedig, sef cynyddu ffyniant economaidd Cymru a'n pobl. Felly, Prif Weinidog, pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch sicrhau bod rhaglenni cronfeydd strwythurol newydd yn hyblyg ac yn ymatebol i anghenion busnesau Cymru a phoblogaeth Cymru?

Wel, Llywydd, un o'r agweddau trist yw nad ydym ni wedi cael bron unrhyw gyfleoedd o gwbl i gael y sgyrsiau hynny. Ysgrifennodd fy nghyd-Weinidog Jeremy Miles, sy'n arwain ar ran Llywodraeth Cymru ar y materion hyn, at y Gweinidog y dywedir ei fod yn gyfrifol am y gronfa ffyniant gyffredin, yn ôl ym mis Hydref, yn gofyn am gyfarfodydd gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU er mwyn gallu cyfrannu rhai o'n syniadau ni a manteisio ar rai o'r agweddau hyblyg a allai fod yno yn y dyfodol. Ni threfnwyd unrhyw gyfarfod.

Rydym ni wedi cael un cyfarfod gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sy'n addo cyfarfodydd pellach i ni ar ôl i'r Canghellor wneud ei ddatganiad ar 25 Tachwedd. Ond nid yw hynny'n ddigon da. Rydym ni eisiau cael trafodaethau cyn i'r cyhoeddiad gael ei wneud, nid ar ôl hynny. Os felly, efallai y gallem ni wneud rhai o'r pethau yr oedd Caroline Jones yn cyfeirio atyn nhw, oherwydd rwy'n credu ein bod ni wedi dweud erioed y gallai fod mwy o hyblygrwydd ar ochr arall yr Undeb Ewropeaidd—efallai y gallwn ni ddefnyddio'r arian yn wahanol yn ddaearyddol, efallai y gallwn ni ddefnyddio cyllid arall mewn ffordd na allwch chi yn yr Undeb Ewropeaidd, efallai y gallwn ni ddefnyddio arian at ddibenion nad oedd rheolau'r UE yn caniatáu i ni ddefnyddio'r arian ar eu cyfer yma yng Nghymru. Mae rhai cyfleoedd yn y fan yma. Rydym ni wedi eu nodi gyda'n partneriaid. Hoffem fod wedi cael cyfle i rannu hynny gyda Llywodraeth y DU ac, er i ni ofyn am y cyfleoedd hynny, nid ydyn nhw erioed wedi cael eu cynnig i ni.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o ddechrau'r wythnos hon, bydd pobl ar incwm isel yng Nghymru yn gallu hawlio £500 os bydd yn rhaid iddyn nhw aros i ffwrdd o'u gwaith a hunanynysu oherwydd COVID-19. Rwy'n falch o weld y bydd y taliadau hynny bellach yn cael eu hôl-ddyddio i 23 Hydref. Fodd bynnag, mae'n dal yn wir bod awdurdodau lleol yn yr Alban ac yn Lloegr wedi bod yn darparu'r grantiau ers rhai wythnosau ac yn eu hôl-ddyddio i 28 Medi. Nawr, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi ei gwneud yn eglur bod taliadau Cymru wedi eu hoedi gan fod Llywodraeth Cymru wedi cael

her ymarferol wrth roi ein holl systemau ar waith i wneud i hyn weithio.

A allwch chi ddweud wrthym ni beth yw'r heriau ymarferol hynny? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pam nad yw Llywodraeth Cymru yn ôl-ddyddio'r taliadau i fis Medi, fel mewn rhannau eraill o'r DU, gan fod hyn yn sicr yn golygu y bydd pobl ar incwm isel yng Nghymru o dan anfantais ariannol o'u cymharu â phobl yn Lloegr ac yn yr Alban?

Wel, Llywydd, rydym ni'n ôl-ddyddio i 23 Hydref, oherwydd dyna pryd y cyflwynwyd y cyfnod atal byr yng Nghymru, ac mae hynny yn rhoi rheswm i ni dros wneud hynny. Diben y £500 yw cynorthwyo pobl i hunanynysu. Nid yw o ddim cymorth i bobl wneud hynny os yw'r cyfnod hunanynysu eisoes wedi ei gwblhau wythnosau lawer yn ôl. Mae'r heriau ymarferol mewn llunio system nad yw'n agored i dwyll, oherwydd ni allwn ni fod â system lle mae pobl yn hunan-ddatgan y gofynnwyd iddyn nhw hunanynysu ac yna'n hawlio £500 o arian cyhoeddus. Mae angen i ni fod yn sicr, os bydd pobl yn cael y £500, fel yr ydym ni eisiau iddyn nhw ei gael, oherwydd bod ni eisiau i bobl allu hunanynysu, yna mae angen i ni wybod y gofynnwyd i'r bobl hynny wneud hynny drwy ein system profi, olrhain, diogelu ac, felly, eu bod nhw'n hawlwyr dilys o'r arian cyhoeddus hwn.

Wel, Prif Weinidog, mae'n gwbl hanfodol bod y rhai sydd angen cymorth ychwanegol drwy'r pandemig yn gallu cael gafael arno, boed hynny yn gymorth ariannol i rywun sy'n byw ar incwm isel y mae'n rhaid iddo hunanynysu, yn ganllawiau a chymorth ychwanegol i'r rhai a oedd ar y rhestr amddiffyn yn flaenorol neu'n gymorth iechyd meddwl i'r rhai nad ydyn nhw'n teimlo bod ganddyn nhw hawl iddo. Nawr, Prif Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch chi'n rhannu fy mhryderon am y newyddion bod arolwg diweddar gan Mind Cymru wedi canfod bod traean o oedolion a chwarter pobl ifanc wedi methu â chael cymorth gan nad oedden nhw'n credu eu bod nhw'n ei haeddu. Fel y gwyddoch, mae hi mor bwysig bod ymyrraeth yn cael ei darparu cyn gynted â phosibl i atal rhai cyflyrau rhag gwaethygu, a gwella canlyniadau yn sylweddol i gleifion. Rydych chi wedi ad-drefnu eich Cabinet yn ddiweddar, sydd bellach yn cydnabod iechyd meddwl fel maes polisi o bwys, felly, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i bryderon gan sefydliadau fel Mind Cymru ynghylch sicrhau bod pobl yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw, a pha gamau pellach y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gyfathrebu yn well i bobl  pwysigrwydd estyn allan a chael gafael ar gymorth a gwasanaethau iechyd meddwl os ydyn nhw'n ei chael hi'n anodd ymdopi yn ystod y pandemig?

Llywydd, gadewch i mi ddechrau drwy gytuno â Paul Davies bod cael y cymorth sydd ei angen arnoch chi ar gyfer pobl sy'n teimlo pwysau'r misoedd eithriadol hyn yn eu synnwyr o iechyd a llesiant meddwl yn bwysig iawn yn wir. Ac mae rhywbeth i ni i gyd feddwl amdano yn y canlyniad hwnnw nad oedd pobl wedi methu â chael cymorth yn yr ystyr eu bod nhw wedi gofyn amdano ac nad oedd cymorth ar gael; doedden nhw ddim wedi chwilio am gymorth, gan nad oedden nhw rywsut yn teimlo eu bod nhw yn y lle iawn i wneud hynny. Mae hynny'n golygu, rwy'n credu, bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr bod gennym ni repertoire o gymorth mor amrywiol ag y gallwn ni ei lunio, oherwydd bydd pobl sydd angen cymorth ar gyfer iechyd meddwl  a llesiant meddwl eisiau cael gafael ar y cymorth hwnnw mewn amrywiaeth eang o ffyrdd.

Un o'r ffyrdd yr ydym ni wedi gallu gwneud mwy yw drwy ariannu Mind Cymru ei hun—rwy'n credu mai dyna'r cyhoeddiad diweddaraf ein bod ni wedi gwneud gwerth £10 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol mewn gwasanaethau iechyd meddwl yn ystod y pandemig—oherwydd mai ar lefel gymunedol y mae Mind yn gweithredu, nid yw felly yn darparu gwasanaethau i bobl sydd â chyflyrau seicotig acíwt, ond mae'n darparu cymorth i bobl sy'n chwilio am yr ychydig bach o'r cymorth a'r cyngor a'r cyfarwyddyd ychwanegol hynny, pryd y gall gwasanaethau cymunedol fod y rhai mwyaf arwyddocaol. Yn y modd hwnnw, rydym ni'n gwneud ein gorau i geisio sicrhau bod y gwasanaethau hynny ar gael cymaint â phosibl i chwalu rhwystrau y gallai pobl eu teimlo, i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cael y cymorth hollbwysig hwnnw.

Gadewch i mi roi dim ond un pwynt i'r Aelod, fodd bynnag, oherwydd mae ef wedi cyfeirio ddwywaith hyd yn hyn at yr angen hollbwysig i bobl gael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw: mae'r Llywodraeth hon, gydag eraill, wedi bod yn lobïo Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr nad yw 35 y cant o'r holl deuluoedd yng Nghymru o dan oedran pensiwn yn colli dros £1,000 pan fydd y Canghellor yn diddymu'r £20 yr wythnos a ychwanegwyd at gredyd cynhwysol yn ystod y pandemig hwn. Tybed a hoffai ef ychwanegu ei enw i'r penderfyniad hwnnw heddiw, oherwydd mae hwnnw'n gymorth gwirioneddol hanfodol nad yw teuluoedd yng Nghymru bellach yn gwybod a ydyn nhw'n gallu dibynnu arno.

Wel, rwy'n gwybod, Prif Weinidog, eich bod chi eisiau tynnu sylw oddi wrth siarad am eich cyfrifoldebau fel Llywodraeth er mwyn osgoi amlygu eich methiannau—

Rhowch gynnig arni, rhowch gynnig arni.

—eich methiannau o ran y gwasanaeth iechyd, eich methiannau o ran y system addysg—

Gallech chi fod wedi dweud 'hoffwn'; gallech fod wedi dweud 'hoffwn'.

—a'ch methiannau o ran yr economi.

Prif Weinidog, mae ffigurau heddiw yn dangos y cofrestrwyd 23 o farwolaethau mewn cartrefi gofal—bron i dair gwaith y nifer a gofrestrwyd yr wythnos diwethaf, sy'n destun pryder sylweddol—ac eto, nid oes ffigurau ar gael o hyd i gadarnhau faint yn union o gartrefi gofal yng Nghymru y mae COVID-19 yn effeithio arnyn nhw yn uniongyrchol, a faint o drigolion yng Nghymru, fel y gall Llywodraeth Cymru gefnogi lleoliadau gofal yn fwy effeithiol. Nawr, byddwch yn ymwybodol o'r oedi y mae rhai preswylwyr a staff cartrefi gofal wedi ei wynebu o ran cael canlyniadau profion yn ôl yn gyflym a bu pryder hefyd ynghylch y gyfradd uchel o ganlyniadau profion positif ffug sydd hefyd wedi ychwanegu pwysau sylweddol ar y sector, ac rydym ni'n gwybod erbyn hyn bod pobl yn cael eu rhyddhau o ysbytai i gartrefi gofal o fewn diwrnodau o gael prawf COVID positif, y gwn y byddwch chi'n cytuno sy'n annerbyniol. Felly, Prif Weinidog, wrth i'r heriau sy'n wynebu cartrefi gofal ledled Cymru barhau, a allwch chi ddweud wrthym ni faint o breswylwyr a staff cartrefi gofal y mae COVID-19 wedi effeithio arnyn nhw yng Nghymru? A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weddnewid yr amser y mae'n ei gymryd i staff a phreswylwyr cartrefi gofal gael canlyniadau eu profion COVID, a sut mae'n mynd i'r afael â phrofion positif ffug? O gofio bod Llywodraeth Cymru wedi comisiynu dadansoddiad pellach o'r ffigurau rhyddhau, a allwch chi ddweud wrthym ni pa ymyraethau pellach sy'n cael eu hystyried i gefnogi preswylwyr a staff cartrefi gofal drwy gydol y pandemig hwn?

Wel, Llywydd, mae'r ail don hon o coronafeirws wedi cael effaith ar gartrefi gofal yma yng Nghymru, er gwaethaf y paratoadau gofalus iawn a wnaed gan y sector yn ystod yr haf a'r buddsoddiad ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yn hynny hefyd. Mae hwn yn glefyd marwol a heintus iawn, ac wrth i lefelau coronafeirws yn y gymuned godi, felly hefyd y mae'r bygythiadau i gymunedau caeëdig, fel ysbytai a chartrefi gofal, yn codi hefyd, ac mae'n nifer drist iawn y cyfeiriodd yr Aelod ato ar ddechrau ei gwestiwn.

O ran canlyniadau profion, mae'r oedi cyn cael canlyniadau profion bron yn gyfan gwbl o'r system labordai goleudy, ac nid yw'r rheini yn ein dwylo ni, er bod perfformiad yno wedi gwella yn ystod y tair wythnos diwethaf a disgwyliwn i'r system honno barhau i wella. Pan fydd achos positif yna rydym ni'n defnyddio system Cymru, oherwydd mae honno yn cael canlyniadau pobl yn ôl o fewn 24 neu 48 awr, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Nid yw'r broblem canlyniadau positif ffug, mae arnaf i ofn, yn broblem mor sylweddol â hynny ar hyn o bryd. Mae canlyniadau positif ffug yn digwydd pan fydd lefelau isel iawn o coronafeirws. Wrth i lefelau coronafeirws godi, yna nid yw canlyniadau positif ffug yn digwydd yn yr un ffordd. Felly, ar hyn o bryd, nid yw'n broblem sy'n un o'r rhai mwyaf sylweddol sy'n ein hwynebu yn y sector cartrefi gofal. Roedd yn broblem benodol pan roedd lefelau coronafeirws ar eu hisaf ymhlith staff cartrefi gofal, pan nad oedd canlyniadau positif yn rhai dilys yn aml, ond mae arnaf i ofn nad yw honno yr un broblem ag yr oedd hi wrth i'r niferoedd godi.

O ran y pwynt a gododd yr Aelod am bobl yn cael eu rhyddhau o'r ysbyty i gartrefi gofal, mae angen dadansoddi llawer mwy ar y ffigurau hynny i wneud synnwyr priodol ohonyn nhw. Dydyn ni ddim yn gwybod ymhle y cynhaliwyd y profion hynny. Mae'n bosibl eu bod nhw wedi eu cynnal yn y cartref gofal yr oedd y sawl sy'n byw yn y cartref gofal hwnnw yn cael ei ddychwelyd iddo. Mae'n bosibl na ddigwyddodd yn yr ymweliad â'r ysbyty cyn i rywun gael ei ryddhau yn ôl i'r cartref gofal, ond mewn cyfnod blaenorol yn yr ysbyty. Felly, mae pethau pwysig y mae angen i ni eu dysgu ynghylch ble y cynhaliwyd y profion, pryd y cawsant eu cynnal a pha effaith y gallen nhw fod wedi ei chael. Dyna pam yr ydym ni wedi dweud y byddwn ni'n dadansoddi'r ffigurau a gyhoeddwyd ddoe ymhellach, ac rwy'n credu y byddai'n synhwyrol i unrhyw un aros. Mae'r Aelod wedi bod yn frwd iawn am ddata mewn wythnosau blaenorol yn y Siambr hon a chredaf y byddai e'n ddoeth i aros tan y bydd y data ychwanegol hynny gennym ni cyn i ni ddod i unrhyw gasgliadau.

I gloi, Llywydd, drwy fynd yn ôl at y pwynt a wnes i i'r Aelod: gallai fod wedi cynnig 'hoffwn' syml i ni, oni allai? Gallai fod wedi dweud yn syml, yn y gefnogaeth hollbwysig yr oedd yn awyddus i'm holi yn ei gylch yn gynharach, y £1,000 a mwy y mae 35 y cant o deuluoedd yng Nghymru ar fin ei golli, efallai y byddai wedi gallu ychwanegu ei lais at y rhai hynny ohonom ni a hoffai berswadio'r Canghellor i beidio â chaniatáu i hynny ddigwydd.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yn ôl adroddiadau yn y cyfryngau, mae Tata Steel UK yn gofyn ar hyn o bryd am £500 miliwn o gyllid gan Lywodraeth y DU yn rhan o fenter Project Birch er mwyn cynnal ei ddyfodol. Bydd derbyn y cymorth hwn, dywedir, yn ei gwneud yn ofynnol i Tata gau ei ddwy ffwrnais chwyth ym Mhort Talbot a gosod ffwrneisi arc trydan yn hytrach a fydd yn cynhyrchu dur o sgrap yn hytrach na mwyn haearn. Er y bydd hyn yn lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru, bydd hefyd yn arwain at ddiswyddiadau sylweddol iawn ymhlith gweithwyr y gwaith dur. Os bydd hyn yn digwydd, mae hanes yn dweud wrthym ni mai bach yw'r tebygolrwydd o ailsefydlu pan fydd technoleg lân ar gael, a bydd Cymru wedi colli rhan hanfodol o'i sylfaen ddiwydiannol. A fyddech chi'n cytuno y byddai polisi o leihau nwyon tŷ gwydr y DU, gan eu cynyddu mewn gwledydd eraill drwy fewnforion, ar draul swyddi gweithwyr Cymru, yn ateb byrdymor yn hytrach na strategaeth ddiwydiannol wirioneddol gynaliadwy, ac mai dyma'r gwrthwyneb llwyr i newid cyfiawn i ddyfodol wedi'i ddatgarboneiddio?

Wel, Llywydd, er fy mod i'n hapus i gytuno â'r pwynt olaf a gododd yr Aelod, nid wyf i'n barod i ddilyn y llwybr a ddilynodd i gyflwyno ei ddadl. Mae'n bwysig iawn nad ydym ni'n sôn am gynhyrchu dur ym Mhort Talbot fel y'i gwneir heddiw fel pe byddai eisoes wedi ei golli. Ac mae'r cwmni, rwy'n gwybod, yn awyddus dros ben nad ydym ni'n siarad amdano yn y ffordd honno oherwydd bod ganddo gwsmeriaid y mae'n eu cyflenwi, mae ganddo lyfrau archeb y mae angen iddo eu cyflawni. Felly, rwyf i wedi ymrwymo i wneud popeth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu i greu dyfodol cynaliadwy ar gyfer cynhyrchu dur yn y Deyrnas Unedig ac yma yng Nghymru.

Dim ond trwy drafodaethau priodol rhwng Llywodraeth y DU a'r cwmni y gellir sicrhau hynny. Mae'n destun siom enfawr nad yw hynny wedi digwydd yn briodol eisoes, ac efallai ei fod wedi cyfrannu at y penderfyniadau y mae'r cwmni wedi eu gwneud—y ffaith nad ydyn nhw wedi gallu sicrhau cytundeb drwy Project Birch, er gwaethaf misoedd lawer o geisio perswadio Llywodraeth y DU i wneud hynny. Nid wyf i'n credu bod yr un ohonom ni mewn sefyllfa i wybod beth fydd canlyniad hynny, ac nid wyf i'n credu y dylem ni siarad amdano mewn ffordd sy'n tanseilio gallu presennol y cwmni i barhau i fasnachu, i barhau i ddarparu swyddi ym Mhort Talbot ac i sicrhau dyfodol i'r gymuned honno.

Mae hanes wedi ein haddysgu hefyd, onid ydyw, Prif Weinidog, na allwn ni ddibynnu ar San Steffan i ddatrys problemau economaidd Cymru. Yn wir, i wrthdroi rhesymeg Prif Weinidog y DU, oherwydd bod San Steffan wedi bod mor drychinebus i Gymru y mae'r Senedd hon yn bodoli. Felly, dyma'r amser i ddangos y gwahaniaeth y gall bod â'n Llywodraeth ein hunain ei wneud, trwy gyflwyno gwrthgynnig i ddiogelu swyddi a bywoliaethau ym Mhort Talbot a'r cyffiniau, gan gynnwys diogelu cynhyrchu dur sylfaenol.

Mae'n debyg bod cais yn cael ei wneud i Lywodraeth y DU wladoli'r cwmni yn rhannol. Onid yw'n bwysicach fyth bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhanddaliad mewn cwmni sydd wedi'i leoli yng Nghymru i raddau helaeth iawn o ran ei weithlu, fel bod gan y gweithwyr hynny a'u cymunedau sedd wrth y bwrdd? A allwch chi gadarnhau y byddech chi'n barod i wneud hynny? Ac, a allwch chi gadarnhau eich bod chi hefyd yn datblygu strategaeth amgen lawn ar gyfer Port Talbot, yn seiliedig ar gynnal y gwaith yn ei gyfluniad presennol yn y byrdymor i'r tymor canolig, gan fuddsoddi yn natblygiad cynhyrchu dur sy'n seiliedig ar hydrogen yng Nghymru, a sicrhau bod gwaith Port Talbot yn cael ei drosi i ddefnyddio'r dechnoleg newydd i gynhyrchu dur carbon niwtral erbyn 2035?

Wel, Llywydd, nid oherwydd methiant Llywodraeth Boris Johnson y mae'r Senedd yn bodoli, ond oherwydd llwyddiant Llywodraeth Lafur o ran sicrhau bod datganoli yn digwydd yn y lle cyntaf. Mae datganoli yn ffynnu pan fydd Llywodraeth Lafur i'w gefnogi, ac mae datganoli yn dod o dan y mathau o bwysau y mae'n eu dioddef nawr pan fydd gennym ni Lywodraeth Geidwadol, a lle'r ydych chi'n crafu o dan wyneb y Blaid Geidwadol ac mae ei holl hen elyniaeth i ddatganoli yn codi yn ôl i'r wyneb.

Dyna a ddigwyddodd ddoe, pan oedd Prif Weinidog y DU yn credu y gallai ddangos ei hun o flaen ychydig o ASau Ceidwadol o ogledd Lloegr. Ond, mae'r Senedd gennym ni oherwydd y Blaid Lafur, a bydd y Blaid Lafur hon yn parhau i wneud yn siŵr ein bod ni'n defnyddio'r holl bwerau sydd gennym ni yn y fan yma—yr holl bwerau sydd gennym ni o berswâd a'r pwerau sydd gennym ni i ymyrryd—nid ar hyn o bryd i wneud gwrthgynnig, ond i weithio gyda'r cwmni ar y cynigion y bydd yn dymuno eu cyflwyno.

Mae gennym ni ran i'w chwarae yn hynny, a rhan o'r hyn yr ydym ni'n dod ag ef at y bwrdd oedd y pwyntiau a wnaeth Adam Price tuag at ddiwedd ei ail gwestiwn. Rydym ni eisiau gweld diwydiant dur carbon niwtral yma yng Nghymru. Rydym ni eisiau gweld hynny cyn gynted â phosibl. Dyna pam mae'r sefydliad dur yr ydym ni'n ei greu yn rhan o fargen ddinesig Abertawe mor bwysig i ddyfodol y diwydiant dur yma yng Nghymru. Bydd yn dod â holl rym ymchwil o'r brifysgol yn Abertawe, a holl rym yr awdurdodau lleol, gyda'r budd sydd ganddyn nhw mewn gwneud y gwaith dur yn llwyddiant, i helpu i greu'r math o ddyfodol i'r diwydiant dur yr ydym ni eisiau ei weld.

Byddwn ni'n chwarae ein rhan yn hynny, nid ar hyn o bryd trwy ddatblygu gwrthgynigion, ond trwy geisio gwneud yn siŵr bod y cwmni a Llywodraeth y DU yn gallu dod at ei gilydd, gyda'r cymorth y gallwn ni ei ddarparu, i ddod o hyd i ffordd ymlaen i'r diwydiant hwnnw.

A ydych chi'n cytuno, Prif Weinidog, mai'r unig ddyfodol diogel a chynaliadwy i Bort Talbot a'r gweithfeydd eraill yng Nghymru yn yr hirdymor yw dychwelyd perchnogaeth diwydiant dur Cymru i ddwylo Cymru—i wladoli fel cam cyntaf, ac yna ailgyfalafu gyda'r math o fond gwyrdd a argymhellwyd yn ddiweddar gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ei adroddiad i chi, ac yna yn olaf i gydfuddiannoli a chreu cwmni dur cydweithredol yng Nghymru? Mae Dŵr Cymru wedi bod yn llwyddiant er gwaethaf yr amheuon ar y cychwyn, felly pam nid Dur Cymru?

Mae'r cwmni cydweithredol yng Ngwlad y Basg, Mondragon, y mae Llywodraeth Cymru eisoes yn gweithio gydag ef, fel y cadarnhawyd gennych chi yr wythnos diwethaf, wedi nodi ei barodrwydd yn y gorffennol i ddarparu cyngor a chymorth i sefydlu busnes sy'n eiddo i'r gweithwyr ym Mhort Talbot. Beth am dderbyn y cynnig hwnnw? Nid yw gwaith dur integredig sy'n eiddo i'r gweithwyr yn ddigynsail o bell ffordd yn rhyngwladol.

Ar anterth yr argyfwng diwethaf, a oedd bedair blynedd yn unig yn ôl, ariannodd Llywodraeth Cymru y pryniant gan y rheolwyr o Excalibur ym Mhort Talbot gyda £0.75 miliwn. A yw Llywodraeth Cymru yn barod i gyfrannu adnoddau ac egni tebyg, nawr, at y syniad o gwmni dur cydweithredol sy'n eiddo i Gymru?

Yr hyn y byddwn ni'n ei wneud, Llywydd, fel yr wyf i wedi ei ddweud, yw rhoi ein hegni a'n hymrwymiad i'r diwydiant dur yng Nghymru ar gael i'r cwmni a Llywodraeth y DU yn y trafodaethau y mae angen iddyn nhw eu cael. Dyna'r ffordd ymlaen i'r diwydiant hwn ar hyn o bryd. Nawr, ceir llawer o bethau y dywedodd Adam Price yr wyf i fy hun yn cael fy nenu atyn nhw. Cefais y fraint o dreulio wythnos yn Mondragon, tra'n Aelod o'r Senedd hon, a gwelais y gwaith ardderchog sydd wedi cael ei wneud yno. Rwy'n credu i mi ddweud yr wythnos diwethaf, Llywydd, fy mod i wedi derbyn llythyr gan Lywydd Gwlad y Basg y diwrnod hwnnw, yn gwahodd Gweinidogion Cymru i drafodaethau pellach gyda Llywodraeth Gwlad y Basg am ffyrdd cydfuddiannol y gallwn ni ddysgu oddi wrth ein gilydd a helpu ein gilydd. Ond ar bwynt cul yr hyn sydd angen digwydd nesaf o ran y diwydiant dur pwysig iawn a'i effaith ar gymunedau yma yng Nghymru, ni fydd ymdrechion Llywodraeth Cymru yn cael eu gwyro tuag at ddewisiadau amgen ar hyn o bryd. Mae ein hymdrechion yn canolbwyntio ar drafodaethau gyda'r cwmni, perswadio Llywodraeth y DU, eu cael o amgylch y bwrdd yn iawn, gan ddod o hyd i ffordd ymlaen sy'n diogelu'r cymunedau hynny a'r swyddi hynny.

A gaf i ddiolch i Leanne Wood am y cwestiwn yna, Llywydd? Rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid ym meysydd cyflogaeth, iechyd meddwl, anghenion iechyd nad ydynt yn ymwneud â coronafeirws ac i ymladd coronafeirws ei hun, i liniaru'r holl niweidiau iechyd ym mywydau pobl yn y Rhondda. Yn ystod y dyddiau diwethaf, mae cyfraddau mynychder a chanlyniadau positif yn yr ardal wedi gostwng o ganlyniad i ymdrechion cyfunol gwasanaethau lleol a phobl leol.

Mae'r cynllun ynysu coronafeirws wedi agor o'r diwedd ar ôl llawer o oedi, ond ni fydd yn rhoi llawer o gysur i rieni plant y mae'n rhaid iddyn nhw hunanynysu. Dim ond pobl y mae'r timau olrhain yn dweud wrthyn nhw'n ffurfiol i ynysu sy'n gymwys i gael taliad, ac nid yw hyn yn dda i ddim i riant heb ofal plant y mae'n rhaid iddo/iddi gymryd amser i ffwrdd o'r gwaith i ofalu am blentyn sydd wedi cael gorchymyn i aros gartref. Hefyd, nid oes unrhyw hawl i apelio os caiff cais ei wrthod. O gofio mai dim ond i bobl heb gynilion ac sy'n wynebu amddifadrwydd y mae'r gronfa cymorth dewisol yn berthnasol iddyn nhw fel rheol, ac mai ychydig iawn o gyflogwyr sy'n rhoi gwyliau â thâl i bobl ofalu am blant, bydd llawer o rieni yn wynebu tlodi oherwydd anhyblygrwydd y cynllun hunanynysu coronafeirws fel y mae'n cael ei weithredu yng Nghymru. Rwy'n dadlau o hyd, Prif Weinidog, bod angen i chi ei gwneud mor hawdd â phosibl i alluogi pobl i hunanynysu, felly sut ydych chi'n mynd i ddatrys y broblem benodol hon?

Wel, Llywydd, rwy'n hapus i edrych ar y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi, wrth gwrs, ac os oes pethau y gallwn ni eu gwneud a fydd yn gwneud i'r cynllun gyd-fynd yn well ag amgylchiadau unigol o'r math a ddisgrifiwyd ganddi, yna rwy'n hapus iawn y dylem ni wneud hynny. Rydym ni wedi rhoi £5 miliwn arall yn y gronfa cymorth dewisol yma yng Nghymru, i ganiatáu iddi allu ymateb i'r anawsterau a achosir gan coronafeirws y mae teuluoedd yng Nghymru yn eu dioddef, ac rydym ni eisoes wedi gwneud miloedd o daliadau drwy'r gronfa honno, a dyrannwyd miliynau o bunnoedd i deuluoedd yng Nghymru i helpu gydag anghenion sy'n gysylltiedig â coronafeirws. Bydd hynny bellach yn cynnwys anghenion teuluoedd y mae angen iddyn nhw hunanynysu. Mae'r gair 'dewisol' yn y gronfa cymorth dewisol yno am reswm. Mae yno i alluogi'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau i gymryd i ystyriaeth amgylchiadau penodol unigolion a theuluoedd sy'n gwneud cais i'r gronfa honno. Felly, nid yw'n system anhyblyg sy'n seiliedig ar reolau. Mae'n gweithredu o fewn fframwaith sy'n deg i bobl ac yna'n caniatáu i'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau arfer eu disgresiwn fel y gellir rhoi sylw priodol i'r gyfres unigryw o amgylchiadau sydd o'u blaenau. Os oes mwy y gallwn ni ei wneud wrth i brofiad o'r £500 ddod i'r amlwg, ac yn enwedig os oes angen i ni ei fireinio er mwyn sicrhau bod anghenion plant yn cael eu cymryd i ystyriaeth, yna rwy'n hapus i ddweud wrth yr Aelod fy mod i'n barod iawn i wneud hynny.

Prif Weinidog, bu lefel uchel iawn o haint mewn llawer o ardaloedd yn hen faes glo y de, fel y Rhondda, a bydd y boblogaeth yno yn sâl am gryn amser i ddod gyda COVID hir a phroblemau cysylltiedig eraill wedyn. Rwy'n arbennig o bryderus ynghylch sut y mae hyn yn mynd i gael ei reoli. Pa wasanaethau iechyd a chlinigau fydd ar gael i bobl, yn enwedig os bydd yn lleihau eu gallu i gadw swydd neu i chwilio am swydd, o gofio'r anweithgarwch economaidd y mae ardaloedd fel y Rhondda yn ei ddioddef ar hyn o bryd?

Mae'r rheini yn bwyntiau pwysig iawn y mae'r Aelod yn eu gwneud. Mae ef yn llygad ei le bod pobl sy'n byw mewn cymunedau difreintiedig wedi dioddef cyfraddau marwolaethau bron i ddwywaith y rhai mewn ardaloedd llai difreintiedig yn ystod misoedd cynnar coronafeirws, ac yn sicr gwelsom effaith hynny yn ardal awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf. Y peth cyntaf y mae'n rhaid i ni ei wneud, Llywydd, yw rheoli'r effaith y mae'r ail don bresennol yn ei chael ar ein gwasanaethau ysbyty, oherwydd ar hyn o bryd, mae ein hysbytai yn gorfod ymdrin â'r argyfwng uniongyrchol o fwy o bobl yn dod drwy'r drws am y rheswm hwn, ac mae hynny, yn anochel, yn cael effaith ar eu gallu i barhau i ddarparu gwasanaethau eraill fel y gwasanaethau adsefydlu y cyfeiriodd David Melding atyn nhw. Gwn y bydd yn falch o weld y gostyngiad i'r gyfradd achosion yn Rhondda Cynon Taf dros y saith diwrnod diwethaf. Wythnos yn ôl, roedd yn 478 o bob 100,000 o'r boblogaeth; heddiw, mae'n 259. Mae cyfradd y canlyniadau positif wedi gostwng o dros 25 y cant i 18 y cant. Ac, yn ystod y diwrnod neu ddau diwethaf, mewn ysbytai yn ardal Rhondda Cynon Taf, 14 o achosion a gadarnhawyd sydd mewn gofal critigol erbyn hyn—dyna'r isaf ers 27 Hydref. Ceir 206 o achosion a gadarnhawyd mewn gwelyau acíwt eraill yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg—mae hynny 50 yn is na'r un diwrnod yr wythnos diwethaf a 64 yn is na'r pwynt uchaf, a oedd ar 3 Tachwedd. A dim ond cyn belled â'n bod ni'n gallu parhau i leihau'r niferoedd cynyddol presennol y bydd gan y bwrdd iechyd y capasiti wedyn i allu mynd i'r afael â'r canlyniadau tymor hwy. Rwy'n cytuno â'r pwynt yr oedd David Melding yn ei wneud, os oes gennych chi boblogaeth hŷn, fwy sâl a thlotach, yna mae'r effeithiau hirdymor hynny yn debygol o fod yn fwy dwys.

Fel y mae ein strategaeth ryngwladol yn ei amlinellu, mae'r Unol Daleithiau yn berthynas o flaenoriaeth i Gymru ac mae'n hanfodol bwysig i'n heconomi. Rwyf i wedi ysgrifennu at y darpar Arlywydd a'r darpar Dirprwy Arlywydd i'w llongyfarch ar eu buddugoliaeth ac i gyfleu ein hymrwymiad o'r newydd i feithrin cysylltiadau agosach fyth yn seiliedig ar werthoedd a buddiannau a rennir.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb cadarnhaol ac adeiladol yna. Rwy'n siŵr, fel minnau, y byddai'n croesawu'r ffaith ei bod hi'n ymddangos ein bod ni'n mynd i gael partner rhagweithiol, ymgysylltiedig ac adeiladol, nawr, sy'n barod i chwarae ei ran ar y llwyfan byd-eang, gan gynnwys drwy ailymuno â Sefydliad Iechyd y Byd wrth ymdrin â'r pandemig byd-eang a thrwy ailymrwymo i gytundeb Paris a chymryd rhan lawn a gweithredol yng Nghynhadledd y Partïon 26 sydd ar fin cael ei chynnal.

Ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog beth y mae'n ei gredu y gallwn ni ei wneud hyd yn oed yn fwy o ran y cysylltiadau diplomataidd, economaidd, cymdeithasol, diwylliannol? A beth fydd arlywyddiaeth yr Unol Daleithiau yn ei gynnig i ni o ran pethau nad ydym ni efallai'n meddwl cymaint amdanyn nhw, fel yr agwedd at fasnach a chysylltiadau'r UE sy'n cael eu trafod ar hyn o bryd gan Lywodraeth y DU, a hefyd cytundeb Belfast, y broses heddwch, y cyfrannodd ein cydweithwyr, mae'n rhaid i ni gofio, lawer ati dros Lywodraethau olynol, gan gynnwys ein cyfaill da Paul Murphy?

Diolchaf i Huw Irranca-Davies am hynna. Rwy'n cytuno ag ef mai'r fantais fwyaf trawiadol y byddwn ni'n ei gweld gan arlywyddiaeth Biden yw ailymgysylltiad yr Unol Daleithiau â'r materion a'r sefydliadau rhyngwladol enfawr hynny, yr arferai fod yn bartner mor ddibynadwy ynddyn nhw ac nad yw wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf. Felly, bydd y ffaith y bydd yn ailymgysylltu â Sefydliad Iechyd y Byd yn golygu y bydd ei gallu a gallu'r byd i ymdrin â coronafeirws yn cael ei gryfhau. Bydd y ffaith na fydd bellach yn troi ei chefn ar gytgord hinsawdd Paris yn newyddion da, nid yn unig i'r Unol Daleithiau ond i'r byd i gyd. Dyna'r peth mwyaf trawiadol yr wyf i'n credu yr ydych chi'n ei weld, o'r tu allan i'r Unol Daleithiau, fel rhywbeth sydd er budd i bob un ohonom ni.

Byddwn yn defnyddio ein swyddfeydd rhyngwladol, wrth gwrs, i barhau i gymryd rhan mewn cyfleoedd economaidd i Gymru, cysylltiadau diwylliannol rhwng Cymru a gwahanol rannau o'r Unol Daleithiau, ond hefyd y cysylltiadau gwleidyddol y mae angen i ni eu hadeiladu gyda'r weinyddiaeth newydd. Rwy'n credu fy mod i wedi dweud yr wythnos diwethaf, Llywydd, y bydd y glymblaid Gymreig ar Capitol Hill yn cael ei diwygio. Ymwelodd fy nghyd-Aelod, y cyn Brif Weinidog â'r glymblaid, gan gyfarfod â phobl sy'n rhan ohoni, ac edrychaf ymlaen at y diwrnod pan fydd ymweliadau gweinidogol â gwahanol rannau o'r byd, ac â’r Unol Daleithiau yn arbennig, ar gael unwaith eto. Oherwydd bydd hynny yn caniatáu i ni ddatblygu hyd yn oed yn gyflymach y strategaeth ryngwladol a drafodwyd gennym ni yr wythnos diwethaf, gyda'r cenhadon yr ydym ni wedi gallu eu penodi—dau ohonyn nhw yn yr Unol Daleithiau—a'r diaspora yr ydym ni'n gwybod sydd yno yn yr Unol Daleithiau, yn barod i'n helpu i gadw proffil Cymru yn uchel yno ac i ymgysylltu ar yr holl agenda honno a nodwyd gan Huw Irranca-Davies yn ei gwestiwn atodol.

Prif Weinidog, roedd hi'n Ddiwrnod Caredigrwydd y Byd yr wythnos diwethaf, a cheir Aelodau o'ch plaid eich hun, chi yn eu plith, sydd wedi cefnogi gwleidyddiaeth fwy caredig. Ond nid yw caredigrwydd yn rhywbeth y mae'r chwith wedi ei roi i Donald Trump yn ystod ei gyfnod fel Arlywydd yr Unol Daleithiau. A ydych chi'n cytuno â mi ei bod hi'n bwysig, ni waeth pwy yw Arlywydd yr Unol Daleithiau, nad yw Aelodau'r Siambr hon, gan gynnwys y rhai sy'n heclo ar eich meinciau cefn chi ar hyn o bryd, yn gwneud ymosodiadau personol dibwys yr ydym ni wedi eu gweld yn erbyn pobl fel Donald Trump dros y pedair blynedd diwethaf ac y dylen nhw yn hytrach ddilyn eu cyngor eu hunain?

Wel, byddwn i'n gallu darparu gwahanol fath o ateb i'r Aelod pe bawn i'n credu bod yr Arlywydd y cyfeiriodd ato wedi cymryd am eiliad y cyngor y mae Darren Millar wedi ei gynnig. Osgoi ymosodiadau personol dibwys? Onid ydych chi erioed wedi gweld y trydariadau y mae'r dyn hwnnw wedi eu arllwys allan yn ystod y pedair blynedd, a'r cam-driniaeth afiach y mae wedi ei gyfeirio at bobl sy'n anghytuno ag ef? A phan fydd yn cyfeirio at garedigrwydd, rwy'n meddwl am y 500 o blant hynny y mae'n debygol na fyddan nhw byth yn gweld eu rhieni eto, a dyna oedd canlyniad uniongyrchol camau y gwnaeth y dyn hwnnw fynnu eu cymryd yn yr Unol Daleithiau. Ni wnaf i ddefnyddio'r gair 'caredigrwydd' pan fy mod yn cyfeirio at Arlywydd blaenorol yr Unol Daleithiau tra bod y 500 o blant hynny yn dal i fod yn fy meddwl.

Y ffordd orau o fynd i'r afael â'r niweidiau uniongyrchol o COVID-19 yng Nghasnewydd yw drwy fesurau y gallwn ni eu cymryd gyda'n gilydd i leihau cysylltiad ag eraill, teithio dim ond pan fo angen, a gweithio gartref gymaint â phosibl. Mae Llywodraeth Cymru yn cynllunio yn weithredol ar gyfer posibiliadau brechu a phrofi torfol newydd, gan gynnwys sicrhau eu bod ar gael i ddinasyddion Casnewydd.

Prif Weinidog, cefais olwg ar ysbyty newydd y Faenor Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yr wythnos diwethaf. Fe'i hagorwyd yn swyddogol heddiw, ond cafwyd yr enedigaeth gyntaf yn ei ganolfan eni eisoes—merch fach, a anwyd yn briodol ddeuddydd yn ôl, ar ben-blwydd Aneurin Bevan. A wnewch chi gytuno â mi bod y cyfleuster hwn o'r radd flaenaf yn ychwanegiad i'w groesawu'n fawr at allu'r GIG i wasanaethu cenedlaethau i ddod, a bod ganddo swyddogaeth hanfodol i helpu i fynd i'r afael â COVID-19? Ac wrth gynorthwyo ymdrech rheng flaen y GIG yn erbyn y feirws, a wnewch chi ystyried yn ofalus gwell profion ar gyfer staff gofal cartref asymptomatig a gwell profion yn ein hysgolion uwchradd, a fyddai hefyd yn lleihau'r amser ysgol sy'n cael ei golli?

Wel, a gaf i ddiolch i John Griffiths am y cwestiwn yna, Llywydd, ac yn enwedig am yr hyn a ddywedodd ar y dechrau? Hoffwn longyfarch Poppy a'i rhieni yn fawr—fel yr wyf i'n siŵr yr hoffai'r Aelodau sydd yma. Y plentyn cyntaf i gael ei eni yn yr ysbyty newydd, ac i gael ei eni ar ben-blwydd Aneurin Bevan—dyna ddechrau gwych i'r ysbyty ac i'r teulu hwnnw, ac mae'n arwydd o'r hyn sydd i ddod gan yr ysbyty hwnnw sydd o'r radd flaenaf o ran graddfa, maint a phwrpas, yr un ysbyty pwysicaf ers agor y brifysgol athrofaol yma yng Nghaerdydd ddechrau'r 1970au.

Bydd yn gwneud gwaith pwysig dros ben yn ystod y gaeaf hwn, i'n helpu ni i ymdrin â'r argyfwng coronafeirws, gyda'r cannoedd o welyau ychwanegol y mae'n eu darparu yn y rhan honno o Gymru, ond yn y tymor hwy, i gyflawni gweledigaeth Dyfodol Clinigol Gwent, y gwn y bydd John Griffiths, fel yr Aelod lleol, wedi cymryd rhan fawr ynddi, bron i ddegawd yn ôl, pan roedd hynny yn cael ei gynllunio a'i gynhyrchu. Mae'n adeg falch iawn, rwy'n credu, i ni yma yng Nghymru fod wedi gweld y cyfleuster hwnnw yn agor yn gynnar ac ar gael i'r boblogaeth leol honno.

Bydd yn rhan bwysig, Llywydd, o'r ffordd y bydd y cyfleuster hwnnw a gwasanaethau iechyd yn fwy cyffredinol yn ardal Gwent yn gallu datblygu dros y gaeaf hwn trwy ddefnyddio rhai o'r posibiliadau profi torfol newydd. Yn yr un modd â chymaint o bethau yn ymwneud â coronafeirws, mae hyn yn digwydd yn gyflym iawn o'n cwmpas drwy'r amser, ac mae'n debygol y bydd gennym ni filoedd o'r profion llif ochrol hyn ar gael i ni yng Nghymru bob dydd yn y dyfodol agos iawn, a bydd hynny yn rhoi posibiliadau newydd i ni o ran profi gweithwyr rheng flaen yn asymptomatig, ac efallai y gallwn ni wneud mwy i ganiatáu i blant y mae'n rhaid iddyn nhw, ar hyn o bryd, fynd adref os canfyddir bod gan un plentyn y coronafeirws mewn ysgol—efallai y byddwn ni'n gallu eu defnyddio i ganiatáu i'r plant hynny ddychwelyd yn gyflymach i addysg. Felly, mae llawer o waith yn cael ei wneud gyda'n cydweithwyr yn y gwasanaeth iechyd ac eraill i wneud yn siŵr bod y posibilrwydd newydd hwn yn cael ei roi ar waith yn y rhannau hynny o gymdeithas Cymru lle mae'n cael yr effaith fwyaf, a, Llywydd, rydym ni wedi siarad o'r blaen ar lawr y Senedd yn y fan yma am eu defnyddio i alluogi ymweliadau â chartrefi gofal, un o'r materion gwirioneddol anodd y bu'n rhaid i deuluoedd eu hwynebu yn ystod y cyfnod eithriadol hwn.

Prif Weinidog, hoffem ninnau hefyd, ar y meinciau hyn, fynegi ein llongyfarchiadau i—rieni Poppy, dyna yw ei henw rwy'n credu, a hoffem groesawu'r ysbyty hefyd, sydd, wrth gwrs, o fudd mawr i'm holl etholwyr ar draws Dwyrain De Cymru. Bu llawer o bryderon y mae pobl wedi bod yn anfon negeseuon ataf yn eu cylch yn ddiweddar, oherwydd mae meddygon wedi dweud eu bod nhw'n pryderu am y lefelau staffio yn yr ysbyty newydd ar gyfer pan fydd yn agor. Sut gallwch chi dawelu meddyliau’r llawr hwn heddiw, Prif Weinidog, y bydd digon o staff i ymdopi â'r galw pan fydd yr ysbyty yn agor ei ddrysau? Diolch.

Llywydd, diolchaf i Laura Anne Jones am yr hyn a ddywedodd yn wreiddiol. Wrth gwrs, mae'r ysbyty eisoes wedi agor ei ddrysau. Mae wedi bod yn derbyn cleifion ers rhai dyddiau bellach. Gwelais gyfnewid gohebiaeth rhwng y cyfarwyddwr meddygol ac un meddyg a gyflogir gan y bwrdd iechyd a oedd yn nodi'n eglur, rwy'n credu, y ffordd y cytunwyd ar drefniadau staffio, y cytunwyd arnyn nhw gyda chlinigwyr, y cytunwyd arnyn nhw gyda'r arweinyddiaeth nyrsio yn y bwrdd iechyd. Rhoddwyd y trefniadau staffio hynny ar waith. Nid yw hynny'n golygu am eiliad, Llywydd, nad yw'r system o dan bwysau. Mae'r gwasanaeth iechyd o dan bwysau ym mhob man ar draws y Deyrnas Unedig, a'r rhan fwyaf o Ewrop hefyd, ac mae hynny yn sicr yn wir yma yng Nghymru. Ond gan weithio o fewn y pwysau hynny, lluniwyd cynlluniau, fe'u cytunwyd gyda'r bobl y mae angen iddyn nhw eu gweithredu, ac maen nhw'n cael eu rhoi ar waith wrth i'r ysbyty hwn dderbyn ei gleifion cyntaf.

Diolchaf i Mike Hedges. Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar y camau ymarferol hynny sy'n sicrhau'r incwm mwyaf posibl ac yn lleihau costau byw hanfodol. Yn y tymor hwn, rydym ni wedi cyflwyno'r unig raglen llwgu yn ystod y gwyliau sydd wedi'i hariannu a'u dylunio yn genedlaethol yn y Deyrnas Unedig, ac ym mis Ionawr, byddwn yn darparu'r cymorth cyntaf erioed gyda chostau brecwast i blant sy'n dechrau yn yr ysgol uwchradd.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Fel y—mae'n ddrwg gen i, bu'n rhaid i mi besychu yn y fan yna. Rydym ni i gyd yn cofio'r adeg pan mai cyflogaeth oedd y ffordd allan o dlodi, ond rydym ni'n gwybod erbyn hyn bod llawer o deuluoedd â phobl sy'n gweithio—mewn rhai achosion, mae'r ddau riant yn gweithio—sy'n byw mewn tlodi. Gwelwn hefyd y cynnydd o £20 yr wythnos i gredyd treth gwaith yn cael ei derfynu ym mis Ebrill gan Lywodraeth San Steffan. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i roi terfyn ar gontractau ymelwol sy'n talu llai na'r cyflog byw gwirioneddol naill ai ar gontractau dim oriau neu oriau wedi'u gwarantu isel i'r rhai a ariennir yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol gan drethdalwyr Cymru?

Diolchaf i Mike Hedges am hynna, a dychwelodd at y pwynt a wnes i yn gynharach y prynhawn yma, Llywydd, o ran tlodi mewn gwaith, mai credyd cynhwysol oedd yr ateb i dlodi mewn gwaith i fod, ac nid yw wedi digwydd felly, wrth gwrs, oherwydd ni chafodd ei ariannu yn ddigon hael o'r cychwyn i allu gwneud hynny. Mae ganddo gyfradd dreth ymylol o 63 y cant, felly os ydych chi'n deulu tlawd sy'n gweithio ac yn ennill punt ychwanegol, rydych chi'n cael cadw 37 ceiniog ohoni. Nid yw'n llawer o gymhelliant, nac yw, i droedio ymhellach ar hyd y llwybr i fyd gwaith? Ac eleni mae gennym ni'r anhawster ychwanegol o wrthodiad y Canghellor i gadarnhau y bydd yr £20 ychwanegol bob wythnos i gredyd cynhwysol yn cael ei barhau y tu hwnt i ddiwedd y flwyddyn ariannol hon. Fel y dywedais, bydd 35 y cant o aelwydydd nad ydynt yn bensiynwyr yng Nghymru yn colli dros £1,000 y flwyddyn drwy'r newid polisi hwnnw. Rwy'n clywed synau o'r cyrion, fel yr ydych chi, yn y Siambr, Llywydd; byddai'n well eu cyfeirio at gynorthwyo'r teuluoedd hynny nag at wneud y math o sylwadau a glywais i.

Sut yr ydym ni'n gweithredu, gofynnodd Mike Hedges? Wel, rydym ni'n gweithredu ein hunain. Daeth y GIG yng Nghymru yn gyflogwr cyflog byw pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, ac mae wedi bod byth ers hynny. Rydym ni'n defnyddio ein contract economaidd i wneud yn siŵr ein bod ni'n hyrwyddo gwaith teg lle bynnag y bydd arian cyhoeddus Llywodraeth Cymru yn cael ei ddarparu. Rydym ni'n gweithredu gydag eraill, Llywydd: bydd cyngor y bartneriaeth gymdeithasol yn lansio'r ymgyrch hawliau yn y gweithle cyn diwedd y mis hwn, a bydd honno yn ffordd arall y gallwn ni weithredu i ymdrin â thlodi mewn gwaith, ac rydym ni'n cefnogi gwaith ymgyrchu pobl eraill.

Cefais y fraint o allu lansio Wythnos Cyflog Byw yma yng Nghymru ddydd Llun yr wythnos diwethaf, ac roedd hi'n galonogol iawn, mewn blwyddyn anodd, clywed bod pob prifysgol yng Nghymru yn gyflogwyr cyflog byw erbyn hyn, bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi cael ei hachredu eleni fel cyflogwr cyflog byw, a bod gan gyngor Caerdydd uchelgais i wneud Caerdydd yn ddinas cyflog byw mewn ffordd sy'n ysbrydoliaeth i lawer o ddinasoedd eraill ar draws y Deyrnas Unedig gyfan.

Mae cwestiwn 7 [OQ55897] wedi'i dynnu nôl. Yn olaf, felly, cwestiwn 8, Helen Mary Jones.

Diolchaf i Helen Mary Jones am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae bwrdd iechyd Hywel Dda wedi gwneud cynnydd cyson dros y blynyddoedd diwethaf i leihau amseroedd aros ar gyfer llawdriniaethau a diagnosteg a drefnwyd. Mae effaith coronafeirws a'r gwyriad angenrheidiol o adnoddau clinigol i ymateb iddo wedi cael effaith anochel ar amseroedd aros er gwaethaf ymdrechion enfawr staff rheng flaen.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb, ac wrth gwrs rwy'n cysylltu fy hun â'r hyn a ddywedodd am yr ymdrechion enfawr y mae staff rheng flaen wedi bod yn eu gwneud mewn ysbytai a lleoliadau cymunedol ar draws ardal Hywel Dda. Ond mae'r angen i adfer triniaethau rheolaidd parhaus yn dod yn fwy a mwy yn fater o frys. Mae un o'm hetholwyr, Colin Jones o Lanelli, wedi disgrifio bod mewn poen ofnadwy ers i'w feddyg teulu ei atgyfeirio ar gyfer clun newydd posibl. Nid yw hyd yn oed wedi bod yn bosibl iddo weld y meddyg ymgynghorol eto i ddarganfod ai dyna'r ffordd gywir ymlaen. Felly, gan ddeall yr anawsterau sy'n bodoli o ran darparu ar gyfer y rheini—wel, nid yw'n teimlo yn 'rheolaidd' i Colin, mae'n debyg, ond ar gyfer y triniaethau hynny ac eithrio COVID—pa waith ychwanegol all Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda a byrddau iechyd ledled Cymru i leihau'r rhestrau aros hynny am lawdriniaethau dewisol ymhellach?

Llywydd, mae'n rhaid i mi ailadrodd rhywbeth o ateb a roddais yn gynharach, sef mai'r un peth pwysicaf y gallwn ni i gyd ei wneud i helpu ein byrddau iechyd ledled Cymru yw gwneud popeth o fewn ein gallu i atal llif cleifion coronafeirws i'r ysbytai hynny. Roedd dau ddeg un y cant o'r holl dderbyniadau i'r ysbyty yr wythnos diwethaf oherwydd coronafeirws, i fyny o 19 y cant yr wythnos gynt, a thra bod hynny yn parhau, mae'n anochel ei fod yn lleihau gallu'r system i wneud gwaith nad yw'n ymwneud â coronafeirws. Felly, y peth pwysicaf y gallwn ni ei wneud yw gwneud popeth yr ydym ni'n gofyn i bobl ei wneud i reoli coronafeirws, oherwydd bydd hynny yn caniatáu i'r gwasanaeth iechyd i wneud yr hyn y mae wedi bod yn ei wneud drwy'r haf, sef adfer lefelau'r gwaith nad yw'n ymwneud â coronafeirws i'r sefyllfa flaenorol—wel, gymaint â phosibl i'r sefyllfa flaenorol—cyn i coronafeirws daro. Nid ydym ni yn ôl ar y lefelau hynny, ac mae hynny oherwydd, fel y gwn fod yr Aelod yn ei ddeall, hyd yn oed pan fydd clinigwyr yn gwneud gwaith nad yw'n ymwneud â coronafeirws, maen nhw'n gweithio mewn amodau i atal y perygl o coronafeirws, sy'n peryglu'r gyfradd cynhyrchiant a oedd yn bosibl yn flaenorol yn y gwasanaeth iechyd.

Yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud y tu hwnt i bopeth yr ydym ni'n ceisio ei wneud i reoli coronafeirws ei hun yw cynorthwyo clinigwyr yn y gwaith anodd iawn y maen nhw'n ei wneud o orfod blaenoriaethu yn glinigol y bobl sydd angen eu sylw. Ac mae honno'n neges anodd iawn i'w rhoi i'r unigolyn y cyfeiriodd Helen Mary Jones ato, ond bydd pobl sydd â mwy fyth o angen clinigol ac, yng Nghymru, nid wyf i'n credu y byddem ni byth eisiau camu yn ôl o'r egwyddor sylfaenol honno bod y rhai sydd angen y cymorth fwyaf yn dod i flaen y ciw.

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Mae'r cwestiynau nesaf i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan David Rees. 

Rwy'n cael sgyrsiau rheolaidd gyda'r trydydd sector. Yn fy nghyfarfod diweddar gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector, adroddodd rhwydweithiau'r trydydd sector ar effaith COVID-19 ar eu gweithrediadau. Yn benodol, penderfyniad Llywodraeth y DU i beidio ag ymestyn y cynllun ffyrlo yn ystod ein cyfnod atal byr.

Diolch am yr ateb yna, Dirprwy Weinidog. Rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno â mi bod y sector gwirfoddol a'r awdurdodau lleol yn cydweithio wedi bod yn gefnogol dros ben o'n cymunedau yn ystod pandemig COVID-19. A heb eu cefnogaeth nhw, byddai llawer o bobl wedi cael anawsterau mawr yn cael drwy'r cyfnod anodd hwn. Ond rydym ni'n dal i fwrw ymlaen â mwy o angen wrth i ni wynebu misoedd y gaeaf, ac mae hunanynysu wedi creu unigrwydd a sefyllfaoedd o angen dybryd i lawer o bobl, ac felly bydd yn ofynnol i'r sector gwirfoddol gamu ymlaen unwaith eto dros y cyfnod hwn. Ond daw cyllid yn her ddifrifol yn y sefyllfa hon. Pa ffrydiau ariannu ydych chi'n edrych arnyn nhw i sicrhau y gall y sefydliadau hynny gael yr arian i sicrhau eu bod nhw'n gallu darparu'r sector gwirfoddol sydd ei angen i ddiwallu anghenion COVID-19?

Diolchaf i David Rees am y cwestiwn yna ac rwyf i hefyd yn cytuno ag ef ynglŷn â'r ffordd y mae'r sector gwirfoddol, yn wir gwirfoddolwyr yn arbennig, wedi dod ymlaen mewn ymateb i'r pandemig ac wedi dangos y gofal a'r tosturi a ddangoswyd ganddyn nhw, yn enwedig ar anterth y pandemig yn ystod y cyfyngiadau symud, ond ers hynny. Ac os edrychwn ni nawr, mae gennym ni 34,229 o wirfoddolwyr cofrestredig ar ein platfform Gwirfoddoli Cymru, ac mae dros 20,000 o'r rheini wedi cofrestru ers 1 Mawrth. Ond y trydydd sector sy'n cefnogi'r ymchwydd mawr hwnnw o frwdfrydedd a chefnogaeth gan wirfoddolwyr. Felly, dyna pam y cyhoeddais i gronfa gymorth trydydd sector COVID-19 Llywodraeth Cymru yn ôl ym mis Ebrill, ac rydym ni wedi gwneud cefnogi'r sector yn ystod y pandemig yn un o flaenoriaethau'r Llywodraeth hon. Ac, wrth gwrs, bydd y sector yn chwarae rhan allweddol os ydym ni'n mynd i weld adferiad teg a chyfiawn o'r pandemig coronafeirws. Rwyf i hefyd yn annog sefydliadau elusennol a thrydydd sector sy'n dal i fod angen cymorth i archwilio'r cyllid sydd ar gael gennym ni o gronfa cadernid y trydydd sector a chronfa adfer y gwasanaethau gwirfoddol.

A dim ond i gloi yn derfynol ar y pwynt am eich etholaeth chi, mae gwasanaethau gwirfoddol cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi cael £215,997 o gyllid gan Lywodraeth Cymru eleni, ac mae hynny yn cynnwys cymorth ychwanegol o'r gronfa galluogi seilwaith.

Rydym ni newydd gyhoeddi cynlluniau gweithredu ar gysylltiadau rhyngwladol, sy'n nodi'r blaenoriaethau byrdymor a thymor canolig ar gyfer cyflawni'r strategaeth ryngwladol. Rydym ni'n canolbwyntio ar fentrau allweddol i arddangos Cymru a dangos ein bod ni'n genedl sy'n edrych tuag allan ac sy'n gyfrifol yn fyd-eang.

Diolch, Dirprwy Weinidog, ac a gaf i ddymuno'n dda i chi gyda'r agweddau newydd hyn ar eich portffolio? Nawr, yr wythnos diwethaf, cyflwynodd y Prif Weinidog strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer lle Cymru yn y byd a'r cydberthnasoedd pwysig yr ydym ni'n ceisio eu sicrhau ar gyfer y dyfodol. Ers hynny, rydym ni wedi gweld dau ddigwyddiad arwyddocaol: yn gyntaf, y digwyddiadau annymunol yn ymwneud ag Arlywydd yr Unol Daleithiau sy'n gadael, sy'n parhau i ddwyn gwarth ar y swydd fawreddog honno y bydd yn rhaid iddo ei gadael yn fuan. Er gwaethaf hyn, fodd bynnag, rwy'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru yn gweithio i gefnogi trosglwyddiad grym didrafferth, ac rwy'n croesawu llythyrau'r Prif Weinidog at yr Arlywydd Biden, ac, yn enwedig, y Dirprwy Arlywydd Kamala Harris, yn eu llongyfarch ar eu buddugoliaeth. Ond, yn ail, ac yn llawer nes adref, y golygfeydd o anhrefn llwyr yng nghanol Llywodraeth Dorïaidd y DU dros yr wythnos diwethaf, yn arwain at COVID yn lledaenu o amgylch y Prif Weinidog, ac yn gorffen gyda'i sylwadau ymfflamychol am ddatganoli—sylwadau y mae Torïaid Cymru, gyda llaw, wedi bod bron yn gwbl dawel yn eu cylch.

Felly, Dirprwy Weinidog, ar yr adeg dyngedfennol hon, a ydych chi'n cytuno â mi bod yr ymddygiadau sy'n cael eu harddangos yn Downing Street ac o'i hamgylch, yn union fel yn yr Unol Daleithiau, yn diraddio Llywodraeth ac yn tynnu sylw yn llwyr oddi wrth y materion pwysig y mae angen eu datrys yn ystod y dyddiau a'r wythnosau nesaf er mwyn helpu Cymru a theulu ehangach y DU o wledydd i wynebu'r dyfodol ar ôl Brexit yn hyderus?

Diolch, Dawn Bowden, am godi'r cwestiynau pwysig iawn yna. Ac, wrth gwrs, mae trosglwyddo grym yn heddychlon yn elfen hanfodol i unrhyw ddemocratiaeth, ac mae cyfnod pontio didrafferth hyd yn oed yn fwy hollbwysig, o ystyried yr oes sydd ohoni a'r angen i'r weinyddiaeth newydd baratoi ac ymateb i her coronafeirws. Wrth gwrs, cydnabuwyd a chefnogwyd yn eang bod ein Prif Weinidog wedi ysgrifennu yn ddiweddar i longyfarch y darpar Arlywydd Joe Biden, a'r darpar Dirprwy Arlywydd Kamala Harris. Ac rwy'n adleisio'r llongyfarchiadau hyn—rwy'n siŵr ein bod ni i gyd—ac yn enwedig y ffaith bod gan yr Unol Daleithiau y Dirprwy Arlywydd benywaidd cyntaf, a fydd hefyd y Dirprwy Arlywydd Asiaidd-Americanaidd ac Affricanaidd-Americanaidd cyntaf. Mae hwnnw'n ganlyniad enfawr, sydd wedi codi gobaith mawr, yn enwedig ymhlith pobl America, ond ledled y byd. Ond rwy'n credu bod y ffaith eu bod nhw wedi sefyll, yr Arlywydd a'r Dirprwy Arlywydd, ar lwyfan o ymladd dros gydraddoldeb, mynd i'r afael â hiliaeth a hefyd mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd ac ymladd coronafeirws yn adleisio'n gryf dros ben yr hyn sy'n annwyl i Gymru, ac rwyf i'n rhagweld, wrth gwrs, y bydd ein perthynas gyda'r Unol Daleithiau yn un a fydd yn ffynnu.

Ond, o ran ail ran eich cwestiwn, mae gen i ofn fy mod i wedi fy llenwi â llawer llai o optimistiaeth, oherwydd mae'n rhaid i'n pwyslais ni, a phwyslais Llywodraeth y DU, fod ar y cyfnod anhygoel o anodd hwn yr ydym ni ynddo. Yng Nghymru, rydym ni'n canolbwyntio fel erioed ar iechyd a llesiant y genedl. Ni fydd ein sylw yn cael ei dynnu oddi wrth hynny, ac ni ddylai Llywodraeth y DU ganiatáu i'w sylw gael ei dynnu ychwaith. Ond mae'r newyddion dros nos am sylwadau Boris Johnson ar ddatganoli, y pwyntiau a adleisiwyd yn y Siambr hon y prynhawn yma, wir yn dangos y diffyg ymgysylltu ar bontio yr UE yn arbennig, ond hefyd ymgysylltu ar sut yr ydym ni'n gweithio gyda'n gilydd fel pedair gwlad i fynd i'r afael â coronafeirws; mae'n ein gwneud ni'n fwy pryderus nag erioed. Anhrefn yn San Steffan yn gwaethygu, byddwn i'n dweud, ar ôl Cummings, pan fo angen cydweithio arnom ni, pan fo angen parch arnom ni tuag at Gymru, y Senedd, a'r pwerau yr ydym ni'n eu harfer yn y fan yma i gadw Cymru yn ddiogel. 

Mae ymateb y sector i'r argyfwng wedi dangos cryfder a dyfnder y sector. Mae hefyd wedi tynnu sylw at bwysigrwydd trydydd sector cryf a gwydn, a dyna pam yr wyf wedi sefydlu grŵp adfer cyngor partneriaeth y trydydd sector i sicrhau adferiad teg, cyfiawn a gwyrdd.

Diolch i chi am eich ateb, a dwi'n nodi hefyd yr ateb roddoch chi'n gynharach i David Rees. Dwi eisiau gofyn yn benodol ynglŷn â sefyllfa cyrff a mudiadau amgylcheddol yng Nghymru, sydd, wrth gwrs, fel nifer o fudiadau eraill, yn wynebu trafferthion, yn aml efallai am fod eu safleoedd nhw, sydd yn ffynhonnell refeniw, wedi gorfod cau, hefyd aelodaeth yn dioddef yn sgil y ffaith, wrth gwrs, fod unigolion yn penderfynu torri nôl oherwydd sefyllfa yr economi ehangach. Ond mae'r cyrff a'r mudiadau amgylcheddol yma yn bartneriaid cyflawni, yn delivery partners, pwysig iawn i Lywodraeth Cymru pan fo'n dod i ystod eang o brojectau a rhaglenni sy'n ymwneud â mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd, wrth gwrs, a'r argyfwng bioamrywiaeth sydd gennym ni yng Nghymru. Ond mae'n dod yn fwyfwy anodd i'r cyrff yna, oherwydd colli ariannu craidd, yn fwy na dim byd, i allu chwarae rhan lawn yn y gwaith yna.

A dwi eisiau gwybod beth rŷch chi'n ei wneud yn benodol o safbwynt y sector amgylcheddol wirfoddol, oherwydd os ydyn ni'n sôn am gael adferiad gwyrdd, wel mi fyddwn ni'n cychwyn o fan ymhellach yn ôl nag y bydden ni'n dymuno, oni bai, wrth gwrs, fod nifer o'r cyrff yma yn cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnyn nhw.

Rwy'n ddiolchgar i Llyr Gruffydd am y pwyslais penodol yna ar y trydydd sector amgylcheddol, gan gydnabod hefyd wrth gwrs ein bod ni, yn ogystal â mynd i'r afael â coronafeirws ac ymateb iddo, wedi cael y llifogydd hefyd. Ac mae hynny, wrth gwrs, wedi cael effaith amgylcheddol enfawr, a chododd y trydydd sector, eto—a'r gwirfoddolwyr—i ymateb i hynny. Ond rwy'n credu bod y £24 miliwn i gefnogi sector gwirfoddol Cymru wedi cyrraedd cynifer o'r elusennau hynny—nid dim ond y rhai sydd efallai'n canolbwyntio mwy ar iechyd, gofal cymdeithasol a thai, ond hefyd y rhai yn y sector amgylcheddol. Mae gennym ni gronfa cadernid y trydydd sector—£1 filiwn—sy'n helpu sefydliadau trydydd sector yn ariannol drwy'r argyfwng. Ac rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt allweddol yr ydych chi'n ei wneud, y rhai sydd efallai hefyd wedi gweld—mae llawer wedi gweld gostyngiad i'r gallu i godi arian, incwm o roddion. Yn wir, mae'r gronfa hyd yma wedi cynorthwyo 112 o sefydliadau, gyda dyfarniadau gwerth cyfanswm o £4.63 miliwn. A byddaf yn cael gwybodaeth benodol am faint o'r rheini sydd yn y sector amgylcheddol, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r rhai y mae angen i ni eu gweld yn ein symud ni ymlaen, o ran eu gwaith hollbwysig, yn enwedig o ran mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd.

Ond rwy'n credu hefyd bod ein cronfa adfer gwasanaethau sector gwirfoddol yn ymwneud â sut y gallwn ni symud ymlaen, gan ganolbwyntio ar leihau anghydraddoldebau ar draws cymdeithas o ganlyniad i COVID-19, a llawer o gymunedau yn dioddef yn anghymesur. Eu galluogi i edrych ymlaen o ran adferiad yw diben y gronfa honno, sydd hefyd yn cynorthwyo llawer o sefydliadau ledled Cymru.

Rydym ni wedi gweithio i gynorthwyo cymunedau Sipsiwn a Theithwyr yn ystod y pandemig i fynd i'r afael â materion yn ymwneud â chyflogaeth, addysg, allgáu digidol, gofal iechyd, darpariaeth cyfleustodau a chyfathrebu.

Mae'r adroddiad diweddaraf ar effaith COVID ar y gymuned Romani a Theithwyr y mis hwn, o'r enw 'Moving for Change', yn tynnu sylw at ddioddefaint y gymuned hon, gan mai teuluoedd incwm isel ydyn nhw yn bennaf sy'n dibynnu'n drwm ar waith ym maes adeiladu—ar safleoedd adeiladu yn ogystal ag ar gartrefi pobl, gwneud gwaith atgyweirio toeau, gosod tarmac, a garddio tirlun, ac ati. Wrth gwrs, nid nhw yw'r unig gymuned hunangyflogedig sydd wedi dioddef yn ariannol—mae gyrwyr tacsi, cerddorion a gweithwyr theatr yn wynebu ansefydlogrwydd tebyg, a dweud y gwir, gan mai dim ond y rhai sydd mewn cyflogaeth sydd wedi bod yn gymwys ar gyfer y cynllun cadw swyddi. Hefyd, mae lefelau llythrennedd isel a chysylltedd rhyngrwyd gwael ar safleoedd Teithwyr yn ei gwneud yn anodd iawn i'r gymuned Sipsiwn a Theithwyr ddeall yr hyn y gallen nhw fod yn gymwys i'w dderbyn o ran cymorth hunangyflogedig o gronfa cadernid economaidd Llywodraeth Cymru. Beth mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i estyn allan at y gymuned hon sydd ymhlith y mwyaf difreintiedig?

Diolchaf i Jenny Rathbone am y cwestiwn yna. Ac rwy'n croesawu adroddiad y Cwmni Diwylliannol a Chelfyddydau Romani, 'The impact of the novel coronavirus pandemic upon Romani and Traveller communities in Wales 2020', a llawer o wybodaeth ac argymhellion o'r adroddiad hwnnw yr ydym ni'n eu hystyried erbyn hyn, ochr yn ochr â thystiolaeth arall, i lywio gwaith—sy'n berthnasol iawn hefyd i'n cynllun gweithredu ar gydraddoldeb hiliol.

Felly, rydym ni'n bwriadu nawr—ariannwyd y Cwmni Diwylliannol a Chelfyddydau Romani gennym i ymgysylltu yn fwy â'r gymuned i gynorthwyo datblygiad y cynllun ac i wneud yn siŵr ein bod ni'n ymgysylltu â safbwyntiau'r gymuned. Ond rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ariannu'r prosiect Teithio Ymlaen i ddarparu amrywiaeth o wasanaethau i gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yng Nghymru yn hanfodol. Ac maen nhw wedi helpu'r rhai mewn hunangyflogaeth i gael mynediad at gynlluniau Llywodraeth y DU, gan gynnwys y cynllun cymorth incwm hunangyflogaeth coronafeirws, a hefyd y rhai sy'n wynebu caledi ariannol eithafol, yr ydych chi'n ei gydnabod, wrth gwrs, yn y gymuned honno. Mae'r cynghorwyr wedi cynorthwyo i gwblhau ceisiadau i'r gronfa cymorth dewisol, a ddisgrifiwyd yn gynharach, wrth gwrs, gan y Prif Weinidog. Ac rydym ni wedi sicrhau bod y rhai sydd â'r arbenigedd a'r mynediad at gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn ymgysylltu â nhw.

Ond rwy'n falch iawn hefyd ein bod ni wedi ariannu, drwy gronfa argyfwng y gwasanaethau gwirfoddol, linell gymorth i ddarparu man cyswllt cyntaf hygyrch ar gyfer gwybodaeth—llinell gymorth COVID-19 BAME—ar amrywiaeth o faterion, gan gynnwys cyflogaeth a lles, addysg, tai, diogelwch personol a materion iechyd. Ac, wrth gwrs, y byddwn hefyd—yn cysylltu â chymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr i wneud yn siŵr bod awdurdodau lleol hefyd yn cymryd eu cyfrifoldebau o ddifrif o ran mynediad at ddysgu ac, yn wir, gwelliannau i sicrhau bod band eang ar gael.

Mae cwestiwn 5 [OQ55873] wedi ei dynnu yn ôl. Felly, diolch i'r Dirprwy Weinidog. 

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Rebecca Evans. 

Diolch, Llywydd. Mae gennyf i un newid i fusnes yr wythnos hon: bydd Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru yn gwneud datganiad llafar am Tata Steel yn syth ar ôl y datganiad a chyhoeddiad busnes hwn. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Diolch am eich datganiad busnes, Trefnydd. A gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ddeintyddiaeth yng Nghymru. Efallai eich bod chi'n ymwybodol y bydd nifer o bractisau deintyddol a weithredir gan BUPA yn cau y flwyddyn nesaf, o ganlyniad i gyhoeddiad a wnaed gan y cwmni hwnnw yn y gogledd. Bydd hynny'n effeithio ar tua 10,000 o bobl yn fy etholaeth i fy hun sy'n dibynnu ar bractis BUPA ym Mae Colwyn, ac, fel y gwyddoch chi, mae eisoes prinder deintyddion y GIG lle mae modd ceisio cofrestru â nhw fel dewis amgen. Rwy'n pryderu'n fawr ynghylch y sefyllfa hon, a hoffwn i weld Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i gynnig ateb i'r bobl benodol hyn yn fy etholaeth i fy hun ac, yn wir, y rhai sydd wedi'u heffeithio mewn mannau eraill yn ardal Caernarfon, yn ôl a ddeallaf i. Felly, a gawn ni ddatganiad ar y mater pwysig iawn hwn? Diolch.

Diolch i Darren Millar am godi'r mater hwn. Yn y lle cyntaf, rwy'n credu y byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog Iechyd ofyn i'w swyddogion gysylltu â'r bwrdd iechyd yn y gogledd i ddeall y sefyllfa'n well, gyda'r bwriad o roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo maes o law.

Cyn imi godi materion o dan y datganiad busnes heddiw, hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i gywiro'r Cofnod. Yr wythnos diwethaf, pleidleisiais i mewn camgymeriad yn erbyn y cynnig ar y cyd ar Ddiwrnod y Cadoediad, ac roeddwn i wedi bwriadu ymatal ar y cynnig fel yr oedd wedi'i gyflwyno, er mwyn pleidleisio ar welliant Plaid Cymru. Er fy mod yn deall nad oes modd newid y bleidlais yn ôl-weithredol, rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle hwn, Llywydd, i gywiro'r Cofnod.

Gwyddom y gall ôl-effeithiau COVID hir adael pobl yn ddi-anadl, yn llesg, yn methu canolbwyntio ac mewn poen. Canfu astudiaeth gan King's College Llundain fod pobl hŷn, menywod a phobl sy'n cael nifer o symptomau gwahanol pan oedd ganddynt glefyd corafeirws yn fwy tebygol o ddatblygu COVID hir. Yn gynharach yr wythnos hon, cyhoeddodd y Llywodraeth yn Lloegr gynlluniau i sefydlu mwy na 40 o glinigau arbenigol i ymdrin â COVID hir. A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth am ymateb Cymru i fynd i'r afael â'r cyflwr gwanychol hwn? A fydd gwasanaethau a chlinigau adsefydlu'n cael eu sefydlu yma i drin pobl a'u helpu i ddychwelyd at fywyd mor normal â phosibl? Sut yr ydym ni'n mynd i gyfrannu at ymchwil ar hyn? Beth yw'r strategaeth yng Nghymru i ymdrin â COVID hir?

Wel, byddai Leanne Wood wedi clywed y Prif Weinidog, mewn ymateb i gwestiwn gan David Melding yn gynharach, yn sôn am yr heriau sy'n gysylltiedig â COVID hir, yn enwedig yn etholaeth y Rhondda, a'r angen i sicrhau bod yr unigolion sydd wedi'u heffeithio yn cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt. Byddaf i'n bendant yn sicrhau bod y Gweinidog Iechyd yn ymwybodol o'ch pryder am hyn a'ch cais am ddatganiad yn benodol ar COVID hir, a gwn i y bydd e'n ystyried pryd fyddai orau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am sut y cefnogir unigolion yr effeithiwyd arnynt.FootnoteLink

Hoffwn i ofyn am ddatganiad llafar gan y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ymweliadau â chartrefi gofal. Yr oeddwn i'n ddiolchgar iawn i'r Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog iechyd meddwl am fod yn bresennol yn y grŵp trawsbleidiol ar ddementia a gafodd ei gynnal gennym ni'n ddiweddar a lle'r oeddem ni'n canolbwyntio ar y mater hwn, ond rwy'n siŵr y byddai'r ddau'n cytuno â mi fod y dystiolaeth y gwnaethom ni ei glywed, o ran effaith cyfyngiadau ar ymweld, gan y rhai sy'n byw gyda dementia yn gwbl dorcalonnus . Rwy'n siŵr y byddai Aelodau eraill, fel fi, yn awyddus iawn i archwilio, ar lawr y Siambr, botensial profion llif unffordd cyflym newydd i ddarparu ymweliadau diogel â chartrefi gofal. Nawr, rwyf i mor awyddus ag unrhyw un i weld myfyrwyr yn dod adref ar gyfer y Nadolig, ond rwy'n credu, mewn gwirionedd, fod yn rhaid i ddarparu ymweliadau diogel â chartrefi gofal fod yn brif flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru.

Wel, yn wir mae'n gyfnod eithriadol o anodd i bobl sydd ag anwyliaid mewn cartrefi gofal a chartrefi nyrsio ac, yn wir, i'r bobl hynny mewn lleoliadau nad oes modd iddyn nhw weld teulu a'r ffrindiau y maent yn eu caru. Felly, mae hynny'n gwbl ddealladwy. Ac mae'r angen i gydbwyso hawliau pobl a chefnogi eu lles gydag awydd i ddiogelu pobl sy'n byw mewn cartrefi gofal rhag y risg o haint yn un heriol iawn.

Mewn ymateb i gais tebyg gan Lynne Neagle ac eraill, yr wythnos cyn diwethaf darparodd y Gweinidog ddatganiad ysgrifenedig a oedd yn ymwneud â'r gwaith sy'n canolbwyntio ar gartrefi gofal. Ac yn benodol, soniodd am y ffaith ein bod ni'n ystyried ystod o ddewisiadau i gefnogi darparwyr i alluogi'r dewisiadau ymweld hynny sydd wedi cael asesiad risg, gan gynnwys, er enghraifft, man cyfarfod drwy'r podiau ymweld hynny ac ati, a hefyd, wrth gwrs, dreialu'r profion cyflym i ymwelwyr. Felly, fel y dywedais i, rydym wedi cael y datganiad ysgrifenedig yn ddiweddar, ond rwy'n ymwybodol nawr bod Lynne Neagle yn awyddus iawn i gael y cyfle i glywed datganiad llafar ac i ofyn cwestiynau am hynny ac, unwaith eto, byddaf i'n sicrhau bod hynny'n cael ei ystyried yn briodol.

Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Tai ynglŷn â digartrefedd yn ystod y pandemig. Ychydig fisoedd yn ôl, dywedodd y Gweinidog fod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad i roi terfyn ar gysgu ar y stryd a sicrhau bod llety brys ar gael—cam yr oeddwn i a llawer o rai eraill yn ei groesawu ar y pryd. Fodd bynnag, wrth i'r pandemig barhau i fynd rhagddo, rydym unwaith eto yn gweld niferoedd cynyddol o bobl yn cael eu gorfodi i gysgu mewn drysau siopau, y tu ôl i finiau neu ar ystadau diwydiannol. Ac yn ystod yr wythnosau diwethaf rwyf i wedi cael nifer o bobl o'r fath yn dod i fy swyddfa ranbarthol â thaer angen help arnynt. Dim ond y penwythnos hwn, gwelais o leiaf dri o bobl yn cysgu ar y stryd. Ar ddechrau misoedd y gaeaf, â COVID-19 ar gynnydd, mae'n bwysicach nag erioed ein bod yn dod o hyd i lety i'r rhai sy'n cael eu hunain heb do dros eu pen a heb unman i arfer hylendid dwylo da. Felly, Trefnydd, byddwn i'n ddiolchgar pe gallech ofyn i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wneud datganiad brys i'r Senedd hon am y camau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn ystod y misoedd nesaf i roi terfyn ar gysgu ar y stryd unwaith ac am byth. Diolch, Llywydd.

Diolch am y cyfle i roi sylwadau byr ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud i sicrhau y gall pobl ddod oddi ar y strydoedd yn ystod y pandemig coronafeirws. Mae'r gwaith sydd wedi'i wneud gan Lywodraeth Cymru ochr yn ochr â phartneriaid mewn awdurdodau lleol a'r trydydd sector wedi bod yn gwbl anhygoel o ran sicrhau bod pobl yn gallu dod oddi ar y stryd ar hyn o bryd. Ond y cam nesaf, wrth gwrs, yw sicrhau y gall pobl fynd ymlaen i'r hyn y mae ein Gweinidog Tai yn ei alw'n 'gartref am byth', ac rwy'n credu y bydd y gwaith hwnnw'n hynod bwysig, yn ogystal â sicrhau na fydd pobl yn dychwelyd i'r strydoedd dros gyfnod y Nadolig. O ran pryd y byddai'r cyfle nesaf i glywed ynghylch hynny, hoffwn i dynnu sylw at y ffaith bod cwestiwn i'r Gweinidog Tai ynghylch cysgu ar y stryd yn cael ei ofyn yfory yn y Siambr, felly gallai hynny fod yn gyfle cynnar i glywed am y cynlluniau nesaf.

Trefnydd, tybed a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Iechyd ynghylch darpariaeth gofal critigol, yn benodol yn y de-ddwyrain. Heddiw, cafodd agoriad hirddisgwyliedig Ysbyty Prifysgol y Faenor newydd yng Nghwmbrân ei hysbysebu'n dda. Gobeithio y gwnaiff hyn drawsnewid gofal critigol ac arbenigol yn y de-ddwyrain. Mae'n wir dweud ei fod yn adeilad newydd gwych, yn gyfleuster newydd, ond mae yna faterion y mae angen eu datrys. Mae rhai gweithwyr y GIG wedi ymddiried ynof eu bod nhw'n ofni bod prinder staff yn yr ysbyty. Mae yno oddeutu 471 o welyau a llawer o ystafelloedd preifat, sy'n wych ar yr wyneb ond, wrth gwrs, yna mae angen mwy o staff neu staff nyrsio nag y byddech chi gyda wardiau traddodiadol. Felly, a gawn ni'r diweddaraf gan Lywodraeth Cymru am yr hyn sy'n cael ei wneud i recriwtio mwy o staff i gyfleusterau newydd fel Ysbyty Prifysgol y Faenor?

Diolch i Nick Ramsay am godi'r pryder hwnnw, a byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn ymateb i fater tebyg iawn a gododd yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog y prynhawn yma. Wrth gwrs, mae ysbyty'r Faenor yn ysbyty o'r radd flaenaf gyda chyfleusterau sy'n ddelfrydol ar gyfer rheoli cleifion sydd â COVID a'r rheini heb COVID, ac wrth gwrs mae llawer o ystafelloedd ynysu yno i atal lledaeniad ac yn y blaen. Felly, fel y dywed Nick Ramsay, mae'n gyfleuster rhagorol. Rydym ni'n fodlon bod y bwrdd iechyd wedi trafod y cynlluniau i agor yr ysbyty gyda chydweithwyr clinigol, gan gynnwys efallai'r cyd-weithwyr hynny sydd wedi bod mewn cysylltiad uniongyrchol â chi. Ond, wrth gwrs, mae'n iawn ac yn briodol codi unrhyw bryderon sydd gan bobl a bod yn rhaid i bawb gydweithio i sicrhau bod y risgiau hynny'n cael eu lleihau. Felly, fe fyddwn i'n  gwahodd Nick Ramsay i anfon y pryderon a godwyd gydag ef yn ddienw at y Gweinidog Iechyd fel y gall ef eu hystyried nhw a sicrhau bod y pryderon hynny yna'n cael eu codi'n uniongyrchol gyda'r bwrdd iechyd.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ynglyn â phenderfyniad y Llywodraeth i dorri'r gefnogaeth mae wedi bod yn ei darparu ar gyfer y sector ynni hydro yng Nghymru. Mae'n rhaid i mi ddweud, mae yn bisâr fod gennym ni ar un llaw Lywodraeth sy'n dweud eu bod nhw eisiau tyfu cynhyrchiant ynni adnewyddadwy yng Nghymru, ond ar y llaw arall yn torri'r gefnogaeth sy'n cael ei darparu i'r sector ynni hydro—yn wir, yn tynnu'r mat o dan draed y sector, yn gadael, mae'n debyg nawr, rai o'r prosiectau hynny i fod yn anghynaladwy. Dwi'n gwybod am o leiaf un sy'n wynebu cynnydd o 1,000 y cant yn y trethi busnes maen nhw'n mynd i orfod eu talu. Mi wnaeth y sector gynnig cyfaddawd, a'r Llywodraeth i bob pwrpas yn anwybyddu hynny. Mae'r Llywodraeth hefyd wedi anwybyddu argymhellion wnaethpwyd mewn adroddiad a gomisiynwyd gan y Llywodraeth eu hunain, oedd yn cynnig datrysiad tymor hir i'r sefyllfa. Mae cyfathrebu gyda'r sector wedi bod yn eithriadol o sâl, nifer yn teimlo eich bod chi wedi claddu eich pennau yn y tywod, yn sicr wedi troi cefn arnyn nhw. Felly, mae angen datganiad arnom ni i geisio deall rhesymeg y Llywodraeth y tu ôl i'r penderfyniad hyn, sydd yn ymddangos yn benderfyniad neu'n gam gwag fydd yn gwneud dim byd ond tanseilio'r ymdrech i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd.

At hynny, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd a Materion Gwledig ynghylch bwriad Llywodraeth y DU i ddiwygio rhyddhad bragdai bach. Nawr, ar hyn o bryd mae bragdai bach, y mae gennym ni lawer iawn ohonyn nhw yma yng Nghymru—y rhai sy'n cynhyrchu llai na 5,000 o hectolitrau y flwyddyn—yn cael gostyngiad o 50 y cant yn y dreth y maen nhw’n ei thalu, ond mae Llywodraeth y DU yn bwriadu diwygio hynny, gan leihau'r trothwy'n sylweddol, gan effeithio'n ddifrifol ar y rhan fwyaf o fragdai yma yng Nghymru. Rwyf wedi codi hyn o'r blaen yn y pwyllgor ac yma yn y Siambr. Dywedodd y Gweinidog nad oedd yn ymwybodol o'r mater ond y byddai'n gwirio a yw'r Llywodraeth wedi cyflwyno unrhyw sylwadau. Ysgrifennodd hi ataf wedyn yn dweud nad yw'r Llywodraeth wedi gwneud hynny gan nad yw'n fater sydd wedi'i ddatganoli, ac felly ni fyddai Llywodraeth Cymru yn mynd ar drywydd hyn. Nawr, mae hynny'n gwrthgyferbynnu'n llwyr ag agwedd Llywodraeth yr Alban, sydd wedi gwneud ymdrech ar y cyd i gyflwyno sylwadau ar ran y bragdai bach yno. Felly, mae Llywodraeth yr Alban wedi bod yn rhagweithiol; mae Llywodraeth Cymru yn eistedd yn ôl ac yn dweud, 'Nid ein problem ni yw hon.' Nawr, mae bragdai bach yn un o'r llwyddiannau sydd gennym ni o ran twf y sector, a bydd llawer o hynny'n cael ei ddadwneud os caiff y trothwy treth hwn ei leihau. Rwy'n erfyn ar y Llywodraeth i wneud rhywbeth yn ei gylch ac rwyf eisiau clywed beth yn union yw cynlluniau'r Gweinidog.

Felly, ar y mater cyntaf, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth sylweddol i'r sector dŵr, ond byddwch chi'n ymwybodol, wrth gwrs, fod ein cefnogaeth yn canolbwyntio'n fawr ar gynlluniau ynni dŵr sydd wedi'u harwain gan y gymuned. Rwy'n nodi bod gennych chi gwestiwn i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar ynni adnewyddadwy yfory, felly gallai hynny fod yn gyfle i godi hynny, neu rwy'n siŵr y byddwch chi'n ysgrifennu at y Gweinidog i godi'r pryderon hynny ar ran y sector hefyd.

Yn bersonol, rwy'n rhannu pryder Llyr am y rhyddhad i fragdai bach. Yn sicr, rwyf wedi codi hynny fel Aelod etholaethol gyda Llywodraeth y DU ar ran y bragdy Gŵyr rhyfeddol sydd gennym ni—bu'n rhaid imi fanteisio ar y cyfle i ychwanegu hynny. Ond byddaf i'n siarad â'r Gweinidog ar y mater penodol hwn, oherwydd mae ein bragdai bach yn arbennig o bwysig i lawer o'n cymunedau.

Gweinidog, a gawn ni ddadl ar y galw ledled Cymru ac, yn wir, ledled y DU, ar Lywodraeth y DU i ddatblygu ymgyrch defnyddio budd-daliadau ar draws y DU i sicrhau bod pawb sydd â hawl i gael cymorth ariannol yn ei gael mewn gwirionedd, yn enwedig wrth i'r dirywiad daro ein teuluoedd incwm isaf a'n cymunedau difreintiedig. Hefyd, a fyddai modd inni wneud y  cynnydd dros dro cyfredol o £20 yr wythnos ar gyfer credyd cynhwysol yn barhaol a'i ymestyn ar draws y budd-daliadau newydd a fydd yn disodli credyd cynhwysol yn y dyfodol agos? Mae'n sicr bod hwn yn rhwymedigaeth foesol, felly gadewch inni ddangos ble mae'r Senedd yn sefyll ar y mater hwn. 

Ac, yn yr un modd, a gawn ni ddadl hefyd ar yr ymgyrch flynyddol ar gyflogau byw gwirioneddol, a ddechreuodd yr wythnos diwethaf, ac ymgyrch Dinasyddion Cymru i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal? Eto, byddai'n caniatáu i'r Aelodau yn y fan hon ddangos eu cefnogaeth i hyn mewn egwyddor, ond gan hefyd gydnabod—mae COVID yn sicr wedi dangos hyn i ni—mai'r gweithwyr cyflog isel hynny sydd fwyaf gwerthfawr mewn gwirionedd, y rhai sy'n gofalu am ein cyfeillion a'n teulu, sy'n llenwi'r silffoedd, yn dosbarthu ein nwyddau, yn gweithio ar lawr y siop ac ar lawr y ffatri. Y nhw yw'r rhai sy'n haeddu ac sydd angen y cyflog byw gwirioneddol.

Llywydd, yn olaf, ar bwnc gwahanol iawn, mae darparwyr cyfleusterau diwylliannol yn fy ardal i wedi gofyn a gawn ni ddatganiad sy'n esbonio pam mae'n rhaid i ganolfannau celfyddydol a theatrau fel adeiladau yn eu cyfanrwydd aros ar gau? Oherwydd mae’r theatrau hyn yn fwy na mannau perfformio yn unig; maent yn darparu lle ar gyfer gweithdai, dosbarthiadau, cyfarfodydd, gwasanaethau addysgol, ac yn cael eu gweithredu a'u rheoleiddio'n broffesiynol a gallant fodloni gofynion diogelwch. Felly, gallai datganiad helpu i egluro y gall y lleoedd hyn, y cyfleusterau hyn, agor, yn amodol ar weithgarwch wedi’i reoleiddio ac nad yw'n ymwneud â'r enw 'theatr' neu 'leoliad diwylliannol' neu 'fan perfformio'. Byddai hyn yn help mawr. Diolch, Trefnydd.

Diolch i chi am gyflwyno tri mater gwirioneddol bwysig y prynhawn yma. Roedd y cyntaf yn ymwneud â phwysigrwydd sicrhau bod pawb yn cael yr holl gymorth ariannol y mae ganddynt yr hawl iddo, ac mae manteisio i'r eithaf ar fudd-daliadau lles yn un o'n meysydd gweithredu pwysig ar hyn o bryd. Drwy ein cyllid ein hunain, rydym yn sicr yn gwneud gwahaniaeth mawr yn y maes hwn. Rhwng mis Ionawr a mis Medi eleni, mae'r gwasanaethau cynghori ar fudd-daliadau sy'n cael ei ddarparu drwy gronfa gyngor sengl Llywodraeth Cymru wedi helpu aelwydydd ledled Cymru i hawlio dros £20 miliwn o incwm budd-dal lles ychwanegol. A gadewch inni gofio, mae hynny'n £20 miliwn o gyllid sydd wedyn bron yn sicr yn cael ei ailfuddsoddi mewn cymunedau lleol hefyd. Mae'n gwbl wir, serch hynny, fod angen i'r Adran Gwaith a Phensiynau wneud mwy, ac mae llythyr ar y cyd nawr wedi'i anfon at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau, ac wedi'i lofnodi gan Weinidogion o Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn galw arnynt i gael dull gweithredu mwy strategol ar gyfer budd-daliadau lles, ac rwy'n credu bod honno'n ymgyrch bwysig y gallwn ni i gyd ei chefnogi. Ac, wrth gwrs, roedd y cyflog byw gwirioneddol yn rhywbeth y siaradodd y Prif Weinidog yn angerddol yn ei gylch yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog y prynhawn yma, ac fe wnaeth ef noddi'r digwyddiad hwnnw yn ddiweddar yn y Senedd wrth gwrs. Cyfeiriodd at y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau bod y contract economaidd, er enghraifft, yn ystyried hynny i gyd, a'r gwaith yr arweiniodd ef arno yn bersonol i sicrhau bod y GIG yn gyflogwr cyflog byw gwirioneddol hefyd. Felly, rwy'n credu ein bod ni'n gwneud llawer o gynnydd yn y maes hwnnw, ond mae llawer eto i'w wneud.

Ac yna, yn olaf, rydym wedi dechrau'r broses o ganiatáu i theatrau ailagor gyda chapasiti cyfyngedig, a diwygiwyd ein canllawiau erbyn hyn i ganiatáu i theatrau ailagor yn y safleoedd hynny os ydynt yn ceisio darlledu heb gynulleidfa yn bresennol, neu ar gyfer ymarfer hefyd. Ein disgwyliad yw y bydd disgwyl i ddigwyddiadau—digwyddiadau'n fwy cyffredinol—allu ailddechrau yn y gwanwyn. Felly, bydd angen i'r gronfa adferiad diwylliannol gwerth £63 miliwn fod yno i gefnogi'r sector a sicrhau'r cynaliadwyedd hirdymor yn y cyfamser. Ond, yng ngoleuni'r cyd-destun iechyd cyhoeddus ehangach, mae'n ofynnol i theatrau a neuaddau cyngerdd aros ar gau i'r cyhoedd, a chafodd ein rhaglen o ddigwyddiadau prawf ei gohirio. Felly dyna, yn anffodus, yw'r sefyllfa ar hyn o bryd, a dyna pam mae'n bwysig iawn ein bod yn rhoi'r gronfa adfer honno ar waith.

A wnaiff y Llywodraeth roi datganiad ynghylch pam mae niferoedd lawer o goed aeddfed ac iach yn cael eu torri i lawr ar ymylon ein cefnffyrdd? Ac, yn y datganiad hwnnw, a fyddai modd inni ganfod pwy sydd wedi awdurdodi'r ymyriadau dinistriol hyn? Mae enghraifft eithafol yn digwydd wrth inni siarad ar ffordd osgoi Cwmbrân, yr A4042.

Mae'n hysbys bod coed yn elfen eithriadol o bwysig wrth fynd i'r afael â newid hinsawdd, gan eu bod yn amsugno llawer iawn o garbon deuocsid. Mae eu lleoliad ar ymylon y ffyrdd yng Nghymru yn eu gwneud yn arbennig o effeithlon yn y broses hon, heb sôn am eu rhinweddau pwysig yn amsugno sain.

Gweinidog, mae hyd yn oed archwiliad sydyn o'r coed hyn yn dangos eu bod yn aeddfed ac yn iach ac, felly, nad oeddent yn achosi unrhyw berygl diogelwch penodol. Felly, a gawn ni ddatganiad yn esbonio pam mae Llywodraeth sydd i fod yn ymrwymedig i Gymru ddi-garbon yn caniatáu, o bosibl yn awdurdodi, yr arfer dinistriol hwn i'r amgylchedd?

Wel, nid wyf i'n gyfarwydd â'r coed penodol na'r darn o ffordd y mae David Rowlands yn cyfeirio atyn nhw ar hyn o bryd. Felly, byddwn yn ei wahodd i ysgrifennu at y Gweinidog Trafnidiaeth yn y lle cyntaf, gan ddisgrifio ei bryderon, fel y gall y Gweinidog ymchwilio i'r mater a rhoi ymateb manylach iddo.

Diolch i'r Trefnydd. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, byddwn yn awr yn cael toriad bach er mwyn gwneud newidiadau yn y Siambr. Diolch yn fawr.

Felly, rydym ni'n ailgynnull trafodion y Cyfarfod Llawn y prynhawn yma gydag eitem 3, sef datganiad gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru ynghylch Tata Steel. Rwy'n galw ar Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ar ddydd Gwener 13 Tachwedd, fe gyhoeddodd Tata Steel ei fod wedi cychwyn trafodaethau gyda SSAB Sweden ynghylch caffael gweithfeydd Tata Steel yn yr Iseldiroedd gan gynnwys, wrth gwrs, waith dur IJmuiden. Hefyd, mae'r cwmni wedi cychwyn proses i wahanu busnes Tata Steel yn yr Iseldiroedd a busnes yn y DU yn y dyfodol. Yn hollbwysig, fe eglurodd Tata Steel hefyd ei fod am adolygu'r holl ddewisiadau i wneud y busnes yn hunangynhaliol heb fod angen unrhyw gymorth ariannol oddi wrth Tata Steel India yn y dyfodol. Fe fydd yr ansicrwydd ynghylch beth a olygir gan hyn yn y pen draw i'r busnes yn y DU yn siŵr o fod yn achos pryder mawr i'r 8,000 o weithwyr sydd gan Tata Steel ledled y DU yn ogystal â'u teuluoedd nhw, y cymunedau lleol a'r  niferoedd uchel sy'n gysylltiedig â chadwyn gyflenwi'r cwmni.

Fe siaradodd y Prif Weinidog a minnau ddydd Gwener gyda Dr Henrik Adam, prif swyddog gweithredol Tata Steel Europe. Fe eglurodd Dr Adam fod Tata Steel yn benderfynol o ddiogelu dyfodol sy'n gynaliadwy i'w weithrediadau yma yn y DU a diogelu'r gweithlu. Fe eglurodd Dr Adam hefyd fod creu cwmni ar gyfer y DU yn unig yn dynodi trobwynt tyngedfennol i'r busnes.

Nawr, bydd raid inni fanteisio ar y cyfle hwn i greu cartref sy'n gynaliadwy, diogel a llwyddiannus i Tata Steel yma yng Nghymru, un sy'n cyd-fynd â'n dyheadau ni o ran carbon isel, un sy'n wirioneddol gymwys i'r dyfodol ac yn sicrhau ein bod ni'n cynnal ein sector dur ni sy'n gynhenid yma yng Nghymru a'r DU ar gyfer yr hirdymor. Mae cefnogaeth sylweddol yn angenrheidiol, a buddsoddi yn arbennig, ond rydym ni'n glir y gall y diwydiant dur yng Nghymru, gyda'r amodau priodol yn y farchnad fewnol, fod â dyfodol cynaliadwy a llwyddiannus iddo. 

Rwy'n ymwybodol fod pryderon penodol ynghylch y gwahanu oddi wrth waith Tata Steel yn IJmuiden, a fydd yn golygu y bydd Tata Steel UK yn colli'r defnydd a wneir o'r gwaith ymchwil a datblygu sy'n digwydd yn yr Iseldiroedd. Dros y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi gweld buddsoddiad sylweddol yn ein gallu o ran ymchwil a datblygu yma yng Nghymru sy'n gysylltiedig â'r sector dur. Mae mentrau fel y Sefydliad Dur a Metelau, SUSTAIN, FLEXIS ac ASTUTE yn golygu y gallwn adeiladu ar y wybodaeth arbenigol hon i ddatblygu ein galluoedd ymchwil a datblygu domestig ni ymhellach.

Mae pandemig COVID wedi codi cwestiynau pwysig o ran ein cydnerthedd economaidd, ac mae'n bryd nawr i sicrhau ein bod ni'n amddiffyn ein gallu i gynhyrchu dur yn yr hirdymor. Rydym wedi gweld pa mor bwysig yw bod gennym gadwyni gweithgynhyrchu a chyflenwi sy'n gryf, yn gydnerth ac yn lleol. Mae angen i'n sector dur ni fod wrth wraidd ein dyfodol carbon isel ni o ran adeiladau sy'n defnyddio ynni'n effeithlon, o ran ynni adnewyddadwy, cerbydau trydan carbon isel ac, wrth gwrs, adeiladu. Hefyd, rhaid peidio anghofio y gellir ailgylchu dur yn ddiddiwedd.

Mae'n hanfodol felly bod Llywodraeth y DU yn ymrwymo i gefnogaeth wirioneddol a sylweddol i Tata Steel a'r sector fel mater o frys—cymorth a fydd yn gwneud gwahaniaeth parhaol i'r sector ac yn sicrhau ei ddyfodol yn wirioneddol, nid papuro dros y craciau yn unig. Ac nid galwad newydd yw hon; mae'r sector wedi bod yn galw ar Lywodraeth y DU i weithredu mewn meysydd allweddol ers blynyddoedd lawer, gan gynnwys ynghylch prisiau ynni, ac i ddarparu pecyn effeithiol o gymorth o'r math a gafodd sectorau eraill drwy gytundebau penodol i'w sector nhw.

Felly, fe siaradais ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ddydd Gwener, ac fe godais i'r mater ddoe gyda Gweinidog Busnes Llywodraeth y DU, Nadhim Zahawi AS. Rwyf wedi gofyn am gyfarfod hefyd gyda'r Ysgrifennydd Gwladol Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Mae Prif Weinidog Cymru wedi ysgrifennu at Brif Weinidog y DU eisoes ynglŷn â phwysigrwydd strategol Tata Steel, ac mae'n gobeithio cael trafodaeth gynnar gyda Phrif Weinidog y DU i drafod ceisio dyfodol sy'n gynaliadwy i'r cwmni. Gan Lywodraeth y DU yn unig y mae'r gallu i ddarparu'r raddfa o gymorth sy'n ofynnol bellach. Fe fyddai cymorth rhagweithiol a chyflym yn gamau pendant ar yr agenda lefelu am i fyny, ac yn dangos bod y DU yn gweithio dros Gymru yn y cyfnod tyngedfennol hwn.

Ar ben hynny, yn fy marn i, Dirprwy Lywydd, mae'n bwysig pwysleisio y byddai Brexit 'heb gytundeb' yn niweidiol iawn i sector dur y DU, ac felly mae'n hanfodol bod y DU yn sicrhau cytundeb masnach cynhwysfawr gyda'r UE gyda mynediad di-dariff i farchnadoedd yr UE. Y cytundeb masnach cynhwysfawr hwnnw gyda'r UE yw blaenoriaeth fwyaf unrhyw gytundeb masnach o ran cynhyrchwyr dur y DU. Yr UE yw'r farchnad allforio fwyaf o bell ffordd ar gyfer cwmnïau dur y DU a'u cwsmeriaid nhw yn y DU yn y sectorau gweithgynhyrchu. Mae'n hanfodol nad yw'r diwydiant dur yng Nghymru dan anfantais oherwydd rhwystrau masnach diangen fel tollau ychwanegol, tariffau, cwotâu neu rwystrau technegol i fasnachu.

Dirprwy Lywydd, mae gwariant sylweddol Llywodraeth y DU ar feysydd fel seilwaith yn golygu hefyd fod yna botensial enfawr o ran cyfleoedd i wneuthurwyr dur y DU. Byddai hynny'n helpu i ddiogelu swyddi mewn cwmnïau dur a'u cadwyni cyflenwi nhw, yn cadw gwerth ychwanegol gros yn ein heconomi ni, ac o bosibl yn lleihau allyriadau carbon drwy fyrhau'r cadwyni cyflenwi hyn. Fe fyddaf i'n ceisio cael trafodaethau pellach gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU a'r cwmni dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf i gydweithio er mwyn sicrhau dyfodol gweithfeydd Tata Steel yn y DU ac yma yng Nghymru, ac fe allaf i sicrhau'r Aelodau y byddaf i'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw ynglŷn â'r trafodaethau hynny.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma? Fe fyddwn innau'n cytuno bod penderfyniad Tata Steel i rannu busnesau'r DU a'r Iseldiroedd yn achos gofid mawr i weithwyr dur ledled Cymru, eu teuluoedd a'r cymunedau lleol a'r gadwyn gyflenwi ehangach. Hen beth annifyr yw ansicrwydd yn aml, ac rwy'n ofni ein bod ni wedi gweld digon o hynny yn ystod 2020, yn anffodus. Rwy'n ymwybodol ein bod ni'n defnyddio'r ieithwedd briodol o ran ein sgyrsiau ni ynglŷn â Tata, oherwydd yr hyn nad wyf i'n dymuno ei wneud—ac rwy'n siŵr y gallwn gytuno ar hynny, yw tanseilio gallu Tata ei hun i gyflwyno ei ddatrysiadau a'i alluoedd ei hunan.

Yn eich datganiad, rydych chi'n dweud eich bod o'r farn bod y diwydiant dur o bwysigrwydd strategol a bod iddo ddyfodol yng Nghymru a'r DU, ac fe fyddwn innau'n cytuno â hynny, ac rwy'n gobeithio'n ddiffuant eich bod chi'n iawn i ddweud hynny. Rydych chi'n dweud yn eich datganiad, Gweinidog, na fydd y gwaith ymchwil a datblygu a wneir yn yr Iseldiroedd ar gael i Tata Steel mwyach, ac rwy'n credu bod hwn yn fater sydd o bwys arbennig inni yma yng Nghymru. Tybed a wnewch chi ymhelaethu ar yr hyn a ddywedasoch y prynhawn yma o ran ein galluoedd ni yng Nghymru a'r DU, ond yn arbennig yng Nghymru, o ran cryfhau ein galluoedd ni ein hunain gydag ymchwil a datblygu. Pa arfau sydd gan Lywodraeth Cymru yn ei chist hi ei hun i sicrhau y gall cynhyrchu dur fod yn waith sy'n hunangynhaliol yma yng Nghymru? Tybed, Gweinidog, a wnewch chi amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddefnyddio caffael cyhoeddus a buddsoddi i annog dulliau modern o adeiladu yma yng Nghymru.

Efallai y gwnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf hefyd am drafodaethau a gafodd Llywodraeth Cymru ynglŷn â chreu'r amgylchedd priodol i reoleiddio, sy'n diogelu'r gwaith cynhyrchu ledled Cymru a'r swyddi yn y gadwyn gyflenwi ehangach. At hynny, fe allai nod Llywodraeth Cymru o ddatgarboneiddio a'r amod o fod yn garbon niwtral ar gymhorthdal cyhoeddus erbyn 2050 drwy ddefnyddio ffwrneisi arc trydanol gael yr effaith o leihau nifer y staff sy'n angenrheidiol ar y safle ym Mhort Talbot. Felly sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflawni amcanion datgarboneiddio a diogelu bywoliaeth y bobl a gyflogir yn uniongyrchol yn y gadwyn gyflenwi ehangach ym Mhort Talbot? Yn olaf, efallai y byddai o gymorth hefyd pe byddech chi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am unrhyw waith o ran diwygio ardrethi busnes a diwygio'r system ardrethi busnes a fydd yn helpu busnesau ledled Cymru yn y sector arbennig hwn.

A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiynau ef? Rwy'n cytuno â'i ddatganiad cychwynnol, er y bydd hyn, yn amlwg, yn peri pryder—mae cyhoeddiad fel hyn bob amser yn arwain at ansicrwydd ac, felly, ansicrwydd—yn ystod y sgyrsiau a gawsom gyda Tata, mae'n gwbl glir i ni fod Tata yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i'r DU, ac yn gwbl benderfynol o drawsnewid eu hasedau nhw fel y bo'r angen i'w gwneud nhw'n gystadleuol ac ar gyfer diogelu'r swyddi a geir ar safleoedd Tata ledled y DU.

Rwy'n dyfalu y cawn ni brawf o'r ymrwymiad hwnnw cyn bo hir, yn y modd yr amlinellodd Russell George, gan ein bod ni'n gwybod, wrth iddyn nhw ddatgysylltu dwy ran o'r busnes a'u gwahanu nhw, y bydd cyfleusterau ymchwil a datblygu yn aros yn yr Iseldiroedd, ac felly hefyd rai o'r swyddogaethau sy'n cynnwys gwerthiannau, caffael a gwasanaethau digidol. Felly, fe fyddem ni'n disgwyl, fel rhan o wahanu'r cwmni, y bydd y galluoedd hynny'n cael eu hail-sefydlu yma yn y DU. Rwy'n credu y bydd symud tuag at ailsefydlu ymchwil a datblygu, gwerthu a chaffael yn arwydd clir gan Tata ei fod wedi ymrwymo'n llwyr i ddyfodol dur yn y Deyrnas Unedig.

Rwy'n credu bod Russell George yn gywir i nodi hefyd, er mai gan Lywodraeth y DU y mae'r swyddogaeth allweddol wrth estyn y cymorth angenrheidiol ar gyfer dur, ac ar gyfer Tata yn benodol yng nghyd-destun trafodaethau heddiw ar ddyfodol hyfyw, mae gan Lywodraeth Cymru swyddogaeth allweddol yn hyn hefyd. Rydym wedi cefnogi Tata ers blynyddoedd lawer, ers 2016, gan gynnig cymorth hanfodol o ran pecynnau hyfforddi sgiliau ac ymchwil a datblygu, ac mae'r cynigion hynny o gymorth yn parhau. Rydym wedi buddsoddi tua £11 miliwn, er enghraifft, mewn darparu hyfforddiant sgiliau, ac rydym  wedi buddsoddi'n helaeth mewn cyfleusterau ymchwil a datblygu hefyd. Roeddwn i'n sôn am nifer ohonyn nhw yn fy natganiad i, ac fe fydd ymchwil a datblygu yn hollbwysig o ran ysgogi cystadleurwydd ac arloesedd y tu hwnt i rai o'r cyfleusterau ymchwil a datblygu sy'n benodol i'r sector dur y gwnaethom ni fuddsoddi ynddyn nhw. Rydym wedi buddsoddi mewn cyfleusterau gweithgynhyrchu sy'n ddibynnol ar y rhan sydd gan ddur yn y gadwyn gyflenwi hefyd—felly, dod â busnesau, yn enwedig busnesau bach, ynghyd yn y cyfleusterau ymchwil hynny, gan eu galluogi nhw i gydweithio, ac arloesi, a defnyddio cynhyrchion sy'n dod o deulu Tata Steel yn y DU. Fe allaf dynnu sylw at un enghraifft benodol: y Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch ym Mrychdyn, dim ond tafliad carreg o waith Shotton.

O ran caffael, mae'r Aelodau yn ymwybodol mai Llywodraeth Cymru, i'r graddau y mae caffael yn y cwestiwn, oedd yr enw cyntaf ar siarter ddur y DU, sy'n ategu ein nodyn cyngor caffael cynharach ni, drwy annog prosiectau yng Nghymru i brynu dur o ansawdd da o Brydain ac elwa ar hynny lle bynnag y bo modd. Yn rhan o'n camau gweithredu ni i wella arferion caffael, yn ogystal â chydymffurfio â rheoliadau contractau cyhoeddus, rydym ni wedi rhoi offeryn cyfreithiol gorfodol ychwanegol ar waith yn ein holiadur cyn-cymhwyso tendr na fydd unrhyw ddur a gafodd ei ddympio—dim dur o gwbl a gafodd ei ddympio—yn cael ei ddefnyddio mewn unrhyw gontract a ddyfernir gan gyrff y sector cyhoeddus yng Nghymru. Ond fe fyddwn ni'n edrych, yn amlwg, tuag at Lywodraeth y DU i weld beth arall y gall ei wneud i sicrhau bod gan wneuthurwyr dur y DU bob cyfle i fod yn rhan o gadwyni cyflenwi ar gyfer prosiectau a ariennir yn gyhoeddus y mae dur yn ofynnol iddynt. Fe gefais i, yn ystod y 24 awr ddiwethaf, gylchlythyr dur diweddaraf y DU. Rwy'n annog yr Aelodau i gael golwg arno; mae'n hynod o addysgiadol, ac fe nodir yn hwnnw y bydd y galw am ddur yn y DU yn codi o £3.8 biliwn heddiw, eleni, i £6 biliwn erbyn diwedd y degawd hwn. Felly mae yna gyfleoedd enfawr, aruthrol o ran caffael yma yn y Deyrnas Unedig. Ac wrth gwrs, i Tata, mae yna gyfleoedd penodol o ran cerbydau modurol, oherwydd mae Tata'n cyflenwi mwy na thraean o'r dur ar gyfer gofynion sector modurol y DU.

Yna, yn olaf, o ran ardrethi busnes, fe fyddaf i wrth gwrs yn gofyn i'r Gweinidog Cyllid roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n ymwneud â dyfodol ardrethi busnes. Fe wn i fod hyn yn eithriadol o bwysig i Tata a gweithredwyr dur eraill yng Nghymru. Eto i gyd, mae'r pryder allweddol i fusnesau dur, yn enwedig i Tata, yn ymwneud â materion fel prisiau ynni anghystadleuol, lle mae prisiau trydan gweithrediadau ar y cyfandir hyd at 80 y cant yn is na'r Deyrnas Unedig. Yna, yn ail, yr her fawr i ddur yn y DU yw sicrhau y bydd yna bontio yng nghyd-destun ein huchelgeisiau ni o ran sero net, ac mae hynny'n gofyn am ymyrraeth sylweddol gan y wladwriaeth.

Fe hoffwn i ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad ac am y briff a roddodd ef i'r gwrthbleidiau ddydd Gwener. Rwy'n ategu ei holl sylwadau am bwysigrwydd enfawr y diwydiant dur i Gymru. Rydym ni'n tueddu, am resymau amlwg—oherwydd nifer y swyddi—i ganolbwyntio ar Bort Talbot, ond fel y dywedodd y Gweinidog, mae ei arwyddocâd yn llawer ehangach. Mae'r bobl a gyflogir yn ffatri Trostre yn eithriadol o bwysig yn Llanelli, sy'n rhan o'r rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli.

Nawr, yn ei ddatganiad mae'r Gweinidog yn canolbwyntio llawer ar swyddogaeth Llywodraeth y DU ac mae'n adrodd yn ôl ar y trafodaethau a gafodd, ac mae hynny i gyd yn bwysig, mae'n amlwg. Rwy'n deall yr hyn a ddywedodd am yr angen i Lywodraeth y DU ddod i'r adwy ac ymrwymo i gefnogaeth wirioneddol ac arwyddocaol i Tata. Ond rwyf am ofyn iddo y prynhawn yma: beth yw ei gynllun ef os na fyddan nhw'n barod i wneud hynny? Mae ein profiad ni'n awgrymu na ellir dibynnu ar Lywodraeth y DU. Os ydym ni'n ystyried y profiad diweddar o ran ffyrlo, lle nad oedd y cymorth hwnnw ar gael pan oedd ei angen ar gymunedau Cymru, ond roedd ar gael cyn gynted ag yr oedd ei angen ar Swydd Surrey, sut y gallwn ni ddibynnu ar Lywodraeth y DU i wneud y peth iawn yn hyn o beth? Beth os bydd yr amodau, fel yr adroddwyd—yr amodau hynny y mae Llywodraeth y DU yn eu rhoi ar y cymorth hwnnw—yn arwain at ddiswyddiadau gwirioneddol sylweddol? Mae'n rhaid imi ofyn iddo: ai ei ddealltwriaeth ef yw bod cefnogaeth Llywodraeth y DU, fel yr adroddwyd eto, yn debygol o fod yn amodol ar ddisodli ffwrneisi chwyth ym Mhort Talbot gan ffwrneisi arc trydan?

Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd y Gweinidog am ddatgarboneiddio, ond rwy'n gobeithio y byddai ef yn cytuno â minnau nad hon yw'r ffordd i gyflawni hynny. Gan ystyried yr hyn a ddywedodd y Gweinidog am y cynnydd tebygol yn y galw am ddur yng Nghymru a ledled y DU, a yw ef yn cytuno â mi na ddylem ruthro i ddatgarboneiddio ein diwydiant dur yn y fath fodd sy'n golygu bod yn rhaid inni gynyddu mewnforion dur yn aruthrol, gan allforio ein hôl troed carbon ni, mewn gwirionedd, yn hytrach nac ymdrin ag ef gan ddefnyddio technolegau newydd a gwneud ein diwydiant dur ni'n gynaliadwy gan ddefnyddio technolegau hydrogen sy'n cael eu datblygu, er enghraifft? Nawr, os nad oes perygl o hyn, yr hyn yr adroddwyd amdano, siawns ei bod er budd mwyaf y cwmni o ran hyder cwsmeriaid i hynny gael ei wadu, yn gadarn ac yn derfynol, ac os oes yna berygl, yna siawns nad oes angen inni drafod hynny ar goedd ynghyd â'r goblygiadau posibl.

Mae'r Gweinidog yn cyfeirio at adolygiad Tata o'r holl ddewisiadau i sicrhau bod y busnes yn hunangynhaliol heb fod unrhyw angen am gymorth ariannol gan Tata yn India yn y dyfodol, ac rwy'n siŵr y byddem ni i gyd yn deall pam mae hynny'n digwydd. Rwy'n deall yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog wrth Adam Price ynglŷn â'r ffaith fod Llywodraeth Cymru  wasanaeth i Lywodraeth y DU a'r cwmni ar hyn o bryd. Ond a yw'r Gweinidog yn derbyn ei bod hi'n beth peryglus i ddibynnu ar hyn ar ei ben ei hun fel strategaeth? Oni ddylai Llywodraeth Cymru ac yntau, ar yr un pryd, fod yn archwilio modelau eraill a fyddai'n galluogi mynd â pherchnogaeth a rheolaeth y cwmni yn ôl i ddwylo Cymru pe byddai angen hynny? Roedd Llywodraeth Cymru yn barod i gefnogi'r gwaith o brynu gwaith Port Talbot gan reolwyr, o bosibl, ychydig flynyddoedd yn ôl. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo y prynhawn yma i ystyried modelau perchnogaeth posibl eraill os nad yw'r dull y mae ef yn ei gymryd ar hyn o bryd yn llwyddiannus? A fyddai ef yn ystyried model cydweithredol? A fyddai ef yn ystyried cwmni di-elw? Ac os bydd Llywodraeth y DU yn cael cyfran yn y cwmni yn y pen draw, a wnaiff ef ymrwymo i ddod o hyd i ffordd y gall Llywodraeth Cymru wneud hynny hefyd, fel bod gennym ni sedd wrth y bwrdd pan wneir penderfyniadau ynglŷn â'r diwydiant hanfodol hwn yn y dyfodol?

A gaf i ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiynau hi? Wrth gwrs, mae Helen Mary Jones yn iawn i dynnu sylw at y ffaith nad am Bort Talbot yn unig yr ydym ni'n sôn yma, na'r miloedd o weithwyr ym Mhort Talbot, ond am y gweithrediadau eraill sydd gan Tata Steel ledled Cymru hefyd, sy'n cyflogi niferoedd enfawr o bobl sy'n cael eu talu'n dda iawn. Yn wir, mae'r sector dur yn y Deyrnas Unedig yn talu cyflog cyfartalog o £36,000. Ac, o gofio bod llawer o weithfeydd dur yn y DU mewn ardaloedd y mae angen eu codi nhw i lefel uwch, fe fyddai colli unrhyw un o'r swyddi hyn yn y cymunedau hyn yn niweidiol iawn, a dyna pam, yn fy marn i, y mae Llywodraeth y DU yn ymwybodol iawn o'i chyfrifoldebau o ran cefnogi Tata. Yr arwyddion a gawsom ni oddi wrth Lywodraeth y DU, ac oddi wrth Tata, yw bod y trafodaethau yn digwydd, ac iddyn nhw fod yn gadarnhaol, ac y gallai canlyniad fod ger ein bron ni'n fuan. Ond, yn amlwg, mae pob diwrnod a gollir yn cynyddu'r pryder o fewn y gweithlu, ac felly, mae'n rhaid bwrw ymlaen â'r trafodaethau hynny mor gyflym â phosibl. Ac mae'n hynod bwysig, fel yr wyf i wedi crybwyll, o ran agenda lefelu ar i fyny, o ystyried bod gweithfeydd Tata Steel mewn rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yn y Deyrnas Unedig ac mae hynny'n gofyn am ymyrraeth uniongyrchol gan y wladwriaeth i'w galluogi nhw i werthfawrogi lefel uwch o ffyniant.

Nawr, mae Helen Mary Jones yn codi nifer o gwestiynau am y technolegau a ddefnyddir a'r modelau o berchnogaeth y gellid eu hystyried. Nid wyf i heddiw am fynegi barn ar y posibilrwydd o ddefnyddio ffwrnais hydrogen neu ffwrnais arc trydan, oherwydd, ar hyn o bryd, rydym ni'n canolbwyntio ar sicrhau bod Tata Steel yn cael y cyllid angenrheidiol oddi wrth Lywodraeth y DU mewn cytundeb, at ddiben cyffredin, i drosglwyddo'r safleoedd i sefyllfa o fod yn gystadleuol yn fyd-eang. A gadewch i mi sicrhau'r Aelodau mai Tata Steel sy'n cyflogi'r gweithlu dur mwyaf medrus, y gweithlu dur gorau yn Ewrop, os nad yn y byd. O ystyried yr offer a'r buddsoddiad priodol, fe all gweithrediadau Tata Steel yn y DU fod yn fwy nag unrhyw gyfleuster arall drwy'r byd. Felly, fe all Llywodraeth y DU fod yn ysgogydd i'r sector hynod bwysig hwn fod yr un gorau yn y byd.

Nawr, yn ystod fy nghyfnod i yn y swydd hon, rwyf wedi gweithio gyda phedwar Ysgrifennydd Gwladol gwahanol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, ac mae pob un ohonyn nhw wedi rhoi sicrwydd i mi eu bod nhw'n awyddus i weld y sector dur yn cael ei godi i sefyllfa lle mae'n gystadleuol iawn, a lle bod yna ddyfodol cryf a chynaliadwy iddo. Fe allai'r pedwerydd Ysgrifennydd Gwladol yr wyf wedi bod yn gweithio gydag ef, Alok Sharma, fod yr un a fydd yn cyflawni'r gorchwyl. Ac mae hynny'n gwbl hanfodol er budd y gweithwyr, nid yn unig y rhai a gyflogir yn uniongyrchol gan Tata, ond yn y gadwyn gyflenwi hefyd.

Nawr, wrth grybwyll gwladoli Tata, nid wyf i o'r farn mai dyna'r ateb i'r cwestiwn a gaiff ei ofyn i ni ar hyn o bryd. Y cwestiwn cyfredol yw: sut y gall gweithrediadau Tata bontio yng nghyd-destun ein dyheadau ni o ran sero net? Sut all gweithrediadau Tata Steel weithio mewn ffordd sy'n gystadleuol o ystyried costau anghymesur ynni o ran y model busnes? A phe byddech chi'n gwladoli'r gweithfeydd neu beidio, fe fyddech chi'n wynebu'r costau hynny o hyd o ran ynni, na all neb ond Llywodraeth y DU wneud rhywbeth yn eu cylch nhw, a'r angen i ddatgarboneiddio yn ogystal â hynny. Ac, felly, mewn gwirionedd, mae'r model perchnogaeth yn ddadl, sy'n ddiddorol iawn i ni—ac rwyf i newydd wladoli'r rheilffyrdd yn ddiweddar—ond gallaf ddweud nad yw'n berthnasol i'r her sy'n ein hwynebu ni ar hyn o bryd, y mae dur yn ei hwynebu ar hyn o bryd. Yr her fawr sy'n ein hwynebu ni nawr yw sicrhau bod y newid yn ddiogel ac y gellir ei gyflwyno mewn ffordd sy'n gwarantu'r nifer fwyaf posibl o swyddi, yn dibynnu ar fewnforion oddi wrth gynhyrchwyr eraill sy'n llygru'r blaned, ond i ni fod â chyfnod pontio diogel ar waith i ddiogelu swyddi, a sicrhau y gallwn ni, mewn ffordd ddiogel, fodloni ein huchelgeisiau o ran sero net. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad ef y prynhawn yma. Mae Glynebwy, wrth gwrs, yn gyfystyr â dur, ac fe adeiladwyd llawer o gymunedau eraill yn fy etholaeth i, ac etholaethau pobl eraill, oherwydd dur, a phobl yn cael eu cyflogi mewn gweithfeydd dur a diwydiannau cysylltiedig. Mae dur yn bwysig i bob un ohonom ni, ac mae pob un ohonom ni ym Mlaenau Gwent wedi gweld effaith cau'r gweithfeydd dur—effaith hynny ar bobl, ar deuluoedd, ar y gymuned gyfan. Ac fe wyddom ni hefyd fod dur yn parhau i fod yn ganolog i'n dyfodol ni. Mae'n parhau i fod yn ganolog i economi Blaenau Gwent a rhannau eraill o'r wlad hon, ac mae'n hanfodol bod Llywodraeth weithredol yn gweithio gyda'r perchenogion a'r busnesau amrywiol i sicrhau dyfodol dur. Ac rwy'n falch bod y Ceidwadwyr wedi cydnabod hynny yn ystod y sesiwn hwn y prynhawn yma.

Dirprwy Lywydd, roedd ymateb y Gweinidog i Helen Mary Jones, i Blaid Cymru, yn ennyn fy niddordeb i a'r hyn a ddywedodd ef am swyddogaeth ynni a swyddogaeth cynaliadwyedd, o ran y model busnes sydd gan Tata ar hyn o bryd. Rwy'n cydnabod yr hyn a ddywedodd am bwysigrwydd sicrhau bod yna fusnes ar gael i Tata dros y blynyddoedd nesaf, a bod gennym fodel busnes ar gael i gynnal dur, ond rwy'n credu bod yna ffyrdd eraill i Lywodraeth Cymru gymryd dull mwy gweithredol hefyd. Mae'r pwynt a wnaeth y Gweinidog am ynni yn un cwbl dyngedfennol ac yn ganolog i ddyfodol y diwydiant hwn, ond fe wyddom ni hefyd y gall y Llywodraeth hon fynd ati'n weithredol i sicrhau y ceir cyflenwadau o ynni ar sail ynni adnewyddadwy, sy'n seiliedig ar gynaliadwyedd, ac a gaiff ei gyflenwi am bris y gall busnesau a defnyddwyr fforddio ei dalu hefyd.

Felly rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog, wrth ymateb i'r datganiad y prynhawn yma, a chan ymateb i'r hyn sy'n digwydd yn Tata ar hyn o bryd, yn cymryd yr olwg bellach honno ar y diwydiant a'n diwydiannau economaidd sefydledig ni, oherwydd yr un heriau a heriau tebyg sydd ganddyn nhw i gyd ac fe all Llywodraeth weithredol fuddsoddi yn hynny—nid yn unig yn y diwydiant hwnnw, ond yn yr economi honno, a chreu economi sy'n gynaliadwy o ran y farchnad, yn gynaliadwy yn ariannol, ac sy'n cynnal yr amgylchedd hefyd.

A gaf i ddiolch i Alun Davies am ei gwestiynau ef? Ac mae yn llygad ei le mai dur yw'r rheswm pam mae Glynebwy, fel llawer o gymunedau eraill yng Nghymru, yn bodoli. Rydym ni'n aml yn ordeimladwy wrth edrych i'r gorffennol, o ran swyddogaeth dur wrth lunio ein cymunedau ni, ein diwylliant ni, ein treftadaeth ni yng Nghymru. Ond rwy'n credu y dylem fod yr un mor angerddol o ran dyfodol y sector yng Nghymru. Oherwydd fel y dywedais i, gyda'r arfau, gyda'r buddsoddiad, gyda rhai o'r heriau a wynebodd y sector ers blynyddoedd lawer o ran costau ynni, ar ôl ymateb i'r rhain, mae gan y sector ddyfodol disglair iawn wir. Ac mae'r gwewyr a achosir—yn union fel yr amlinellodd yr Aelod Alun Davies—pan gaiff swyddi eu colli o'r gweithfeydd dur yn gyfarwydd iawn i mi. Ifanc oeddwn i pan gollwyd dros 8,000 o swyddi mewn un diwrnod yng ngwaith dur Shotton, ond rwy'n cofio'r gwewyr yn arbennig iawn, a'r dioddefaint a achosodd hynny ar unwaith, a'r creithiau parhaol a roddodd hynny i'r gymuned ehangach.

Mae Alun Davies yn gwbl gywir yn nodi bod ynni'n ystyriaeth hollbwysig o ran sut y byddwn ni'n cefnogi Tata a'r sector dur yn ehangach. Rwy'n parhau i ddweud bod angen gwneud rhywbeth o ran y prisiau uchel am drydan y mae cynhyrchwyr dur y DU a diwydiannau sy'n defnyddio llawer o ynni yn eu talu. Yn ôl UK Steel—ac, unwaith eto, fe hoffwn i dynnu sylw at y data newyddion diweddaraf, sy'n hynod o addysgiadol—mae ein gwneuthurwyr dur ni yn y DU yn talu 80 y cant yn fwy na'u cymheiriaid nhw yn Ffrainc; maen nhw'n talu 62 y cant yn fwy na'u cymheiriaid nhw yn yr Almaen. Felly, mae hyn yn dangos pa mor anghystadleuol, oherwydd y prisiau am ynni, yw rhai rhannau o'n prosesau ni yn y DU. Ac wrth gwrs, mae sectorau a busnesau eraill sy'n defnyddio llawer o ynni yn wynebu'r amrywiaethau hyn hefyd.

Nawr, mae Llywodraeth y DU—ac rwy'n croesawu hyn—wedi dod i'r adwy gyda'r gronfa trawsnewid ynni diwydiannol; rwy'n croesawu hynny. Serch hynny, ychydig dros £300 miliwn yn unig yw maint y gronfa, ac mae'r cymorth sydd ei angen ar Tata yn gymorth sy'n ymestyn y tu hwnt i fater prisiau ynni, sy'n ymestyn y tu hwnt i drawsnewid y sector cyfan. Mae angen cymorth busnes arbennig gan Lywodraeth y DU ar y cwmni. Ac yn ein cyfarfodydd niferus ni gyda Tata, rydym yn agored bob amser i geisiadau am gymorth, i gynorthwyo'r newid, y trawsnewid gyda'u busnesau nhw. Ond cawn ein hatgoffa trwy'r amser mai gan Lywodraeth y DU y mae'r brif ran yn hyn o beth, gyda'r gallu, y galluoedd o ran buddsoddi mewn modd sy'n cyflawni'r newid cadarn hwnnw.

Ac ynni adnewyddadwy—. Mae Alun Davies yn llygad ei le: fe fydd swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran hyrwyddo ynni adnewyddadwy yn eithriadol o bwysig, nid yn unig ar gyfer dur ond ar gyfer cynhyrchwyr eraill yng Nghymru sy'n defnyddio llawer o ynni. Ac fe geir posibiliadau enfawr o ran ynni adnewyddadwy ar dir ac ar fôr. O'm rhan i fy hun, mae datblygiadau melinau gwynt yn nofio ar wyneb y môr yn gyffrous iawn, ac fe allen nhw fod yn werth biliynau o bunnoedd i economi Cymru ac, os ydym ni'n hyrwyddo hyn yn y ffordd iawn, os byddwn ni'n denu'r buddsoddwyr priodol—ac rydym ni'n gweithio'n eithriadol o agos gyda'r sector—fe allem ni ddefnyddio mwy na dim ond melinau gwynt yn nofio ar wyneb y môr, fe allem ni fod yn gweithgynhyrchu'r tyrbinau hynny hefyd. Fe allem sicrhau bod y galluoedd ymchwil a datblygu yn ymsefydlu yng Nghymru hefyd, yn gysylltiedig â'r teuluoedd gweithgynhyrchu ehangach, gan gynnwys, wrth gwrs, y sector dur. 

Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog. Mae'r gweithwyr dur a'u teuluoedd yn fy rhanbarth i'n pryderu llawer iawn am benderfyniad Tata i wahanu busnesau'r DU a'r Iseldiroedd. A ydych chi'n cytuno â mi ei bod yn bwysig i ni ei gwneud yn flaenoriaeth i sicrhau bod gweithfeydd Tata yn y DU yn hunangyllidol? Mae'n rhaid sicrhau bod gan Bort Talbot swyddogaeth yn y dyfodol o ran darparu anghenion dur y DU. Gweinidog, pa gamau yr ydych chi'n eu cymryd i sicrhau bod y dur a gynhyrchir ym Mhort Talbot yn cael ei ddefnyddio mewn buddsoddiadau seilwaith mawr gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU? Pa swyddogaeth sydd i waith Tata o ran darparu'r dur ar gyfer Metro'r De a chynlluniau i wella ffyrdd, megis deuoli priffordd Blaenau'r Cymoedd? Ac, yn olaf, Gweinidog, pa gamau a gymerodd Llywodraeth Cymru i gynorthwyo Tata i ddatgarboneiddio a lleihau eu costau ynni, y mae'r ddeubeth yn hanfodol i sicrhau cynaliadwyedd ei holl weithfeydd yn y DU? Diolch.

A gaf i ddiolch i Caroline Jones am ei chwestiynau hi? Fe fyddwn i'n cytuno'n llwyr y bydd y cyhoeddiad yn peri pryder mawr i weithwyr, ond mae'n rhaid inni gysuro'r gweithwyr hynny ein bod ni i gyd—ein bod ni i gyd—yn benderfynol o ddiogelu eu swyddi, a rhoi'r cymorth sydd ei angen ar gyfer gweld gweithfeydd Tata yn y DU yn mynd yn fwy cystadleuol yn y farchnad fyd-eang, gan gyflenwi mwy o ddur i'r DU a gwledydd eraill. Ac am y rhesymau a amlinellais i eisoes, rwy'n hyderus bod Tata yn llwyr ymrwymedig i'r DU.

Ond, fel y dywedais i, hefyd, fe fydd yna arwydd cynnar o'u hymrwymiad nhw yn dod yn sgil rhywfaint o'r ymgynghoriad a fydd yn digwydd nawr yn ystod y broses o wahanu'r cwmni, gan gynnwys sut mae Tata yn ymateb i anghenion y DU ar gyfer ail-sefydlu ymchwil a datblygu, gwerthu, caffael, a swyddogaethau digidol. Pan welwn ni ail-sefydlu'r prosesau penodol hynny, yna fe allwn ni fod hyd yn oed yn fwy hyderus bod Tata ar y trywydd iawn i sicrhau gweithrediadau'r DU a'u gwneud nhw'n hunangyllidol. Mae eu gwneud nhw'n hunangyllidol yn uchelgais sylweddol, ond rwy'n credu ei bod yn un sy'n angenrheidiol i ddiogelu holl weithfeydd y DU yn yr hirdymor. Ond fel y dywedais i droeon, fe fydd angen ymyrraeth uniongyrchol gan Lywodraeth y DU, ac mae'r trafodaethau hynny'n digwydd ar hyn o bryd, ond fe fyddwn i'n annog Gweinidogion Llywodraeth y DU i ddirwyn y trafodaethau hynny i ben yn gyflym ac yn gadarnhaol cyn gynted â phosibl.

Mae'r gweithwyr dur yng Nghymru a ledled y DU, sy'n cael eu cyflogi gan Tata, wedi bod yn bryderus ers gormod o lawer o flynyddoedd bellach, ac mae'n hen bryd iddyn nhw fod â'r sicrwydd, hyd yn oed gyda'r heriau eraill hynny sy'n ein hwynebu o ran datgarboneiddio a Brexit, y bydd yna ddyfodol iddyn nhw yn y sector hwnnw. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi ymgysylltu'n uniongyrchol â busnesau ledled Cymru, gan gynnwys gyda Tata Steel, o ran cyfleoedd i fusnesau drwy raglen drawsnewid y metro. Mae busnesau eraill yn y sector dur yng Nghymru, fel Liberty Steel, er enghraifft, yn cynhyrchu cryn dipyn o ddur ar gyfer gwaith y mae Network Rail yn ei wneud. Felly, fe ddaw yna gyfleoedd amlwg i fusnesau dur yng Nghymru gyda'r metro.

Ac rwyf eisoes wedi ateb y cwestiynau ynghylch ynni, prisiau ynni, yr angen i fusnesau dur yng Nghymru fod yn gystadleuol. Mae'r gronfa trawsnewid ynni diwydiannol y cyfeiriais i ati ar gael eisoes, ond rydym wedi bod yn barod i weithio gyda busnesau dur, drwy rai o'r canolfannau ymchwil a datblygu ac arloesi a ariannwyd gennym, i sicrhau y gallan nhw leihau eu hallyriadau carbon, i sicrhau y gallan nhw weld y trawsnewid sydd ei angen i'w gwneud nhw'n gystadleuol yn fyd-eang.

Diolch. Rydym wedi cael un siaradwr o bob un o'r pedwar grŵp yma heddiw. Felly, a gaf i ofyn i bawb fod yn gryno nawr, ac mae hynny'n cynnwys atebion cryno hefyd, Gweinidog, efallai? Mae gennym nifer o gwestiynau.

Ymddiheuriadau.

Popeth yn iawn, ond mae gennym nifer o gwestiynau yr ydym ni'n bwriadu mynd trwyddyn nhw. Felly, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Bu Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Simon Hart, a Gweinidog Busnes a Diwydiant y DU, Nadhim Zahawi, mewn cyfarfod â Tata Steel yn gynnar ddydd Gwener diwethaf, cyn cyhoeddiad y cwmni am ei weithrediadau masnachol ar gyfandir Ewrop. Fe gytunwyd y byddai Llywodraeth y DU a Tata Steel yn parhau i gydweithio i ddiogelu dyfodol cynhyrchiant cynaliadwy i ddur o ansawdd uchel yn y DU. Rwy'n croesawu eich ymgysylltiad chi â nhw, felly.

Mae Tata Steel Colours yn Shotton yn parhau i fod yn rhan allweddol o economi'r Gogledd-ddwyrain. Roedden nhw'n dweud wrthyf i bum mlynedd yn ôl eu bod yn gwbl ddibynnol ar y gadwyn gyflenwi ar gyfer cynhyrchiant cynaliadwy o ddur ym Mhrydain a'u bod nhw'n dibynnu ar borthiant o'r pen trwm yn y De, eu disgrifiad nhw. Pa ystyriaeth a roddwch chi i hynny, felly, wrth ichi ymgysylltu â Llywodraeth y DU a Tata Steel? Mae 700 o weithwyr yn Tata Steel yn Shotton o hyd, gyda'i systemau galfaneiddio dip twym, cotio organig, a chynhyrchu paneli adeiladu, a'r rhaglen brentisiaethau. Pa ystyriaeth y byddwch chi'n ei rhoi felly i'r materion allweddol hyn wrth ichi ymgysylltu â Llywodraeth y DU a Tata Steel? Mae Tata Steel yn Shotton hefyd yn y gystadleuaeth i gynnal canolfan logisteg i Heathrow. Pa ystyriaeth y byddwch chi'n ei rhoi i hyn felly wrth i chi ymgysylltu â Llywodraeth y DU a Tata Steel?

Ac yn olaf, fe gyfeiriwyd at fodel Dŵr Cymru. Fel y gwyddoch, fe fûm i'n gweithio cyn hyn yn y sector cydfuddiannol am dros ddau ddegawd, i'r gymdeithas adeiladu a ymunodd mewn gwirionedd â chymdeithas adeiladu dur Shotton—Cymdeithas Adeiladu John Summers—ac fe wn i, os nad oes gan gwmnïau cydfuddiannol rywbeth dros ben, fe fydd yr hwch yn mynd drwy'r siop, yn union yr un fath â busnes sydd er elw. A ydych chi'n cytuno â mi, felly, bod yn rhaid rhoi'r flaenoriaeth i gynnal eu busnes, gyda pha fodel bynnag a all gyflawni hyn orau, yn hytrach na rhoi sylw i'r modelau yn gyntaf?

A gaf i ddiolch i Mark Isherwood am ei gwestiynau a'i gyfraniad ef, ac rwyf i'n cytuno ag ef fod trafodaeth ynghylch modelau perchnogaeth mewn gwirionedd yn tynnu sylw oddi wrth yr hyn y mae'n rhaid ei wneud nawr? Ac rwy'n credu bod yn rhaid inni ganolbwyntio ar gefnogi Tata nawr i wireddu'r trawsnewid a amlinellais i sy'n angenrheidiol i'w wneud yn fwy cystadleuol a sicrhau dyfodol hirdymor y cyfleusterau yng Nghymru a ledled y DU.

Rwyf wedi siarad droeon erbyn hyn gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Simon Hart, ers y cyhoeddiad hwn, ac rwyf wedi siarad hefyd, fel y dywedais i, â Nadhim Zahawi, ac rwy'n ceisio cael trafodaeth bellach gyda'r Ysgrifennydd Gwladol Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Alok Sharma. Rwy'n awyddus i wneud yn siŵr y gall Llywodraeth Cymru gefnogi Llywodraeth y DU i gyflwyno'r arian i fusnesau Tata Steel UK, Tata Steel yma yng Nghymru yn bennaf, drwy ychwanegu gwerth—drwy ychwanegu gwerth. A'r rhan y gallwn ni ei chwarae yn Llywodraeth Cymru wrth ychwanegu gwerth yw cefnogi'r gweithwyr i ymgymryd â hyfforddiant sgiliau a sicrhau bod y galluoedd cywir o ran ymchwil a datblygu yn cael eu meithrin. Dyna yw ein swyddogaeth allweddol ni, a dyna pam rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod y trafodaethau parhaus hynny'n cynnwys Llywodraeth Cymru lle bynnag y bo hynny'n bosibl.

Fe ofynnodd Mark Isherwood nifer o gwestiynau a oedd yn ymwneud yn benodol â safle Tata Shotton, safle Shotton Colours, sy'n cyflogi 760 o weithwyr medrus iawn. Mae gan y safle hwnnw botensial enfawr—potensial enfawr. Fy nealltwriaeth i yw bod y galw am gynnyrch o'r safle hwnnw wedi dychwelyd, cyn y cyhoeddiad, i lefelau cyn COVID, gan ddangos pa mor gystadleuol yw'r safle hwnnw, pa mor dda yw ansawdd y cynhyrchion a ddaw ohono. Ac rwy'n parhau i deimlo'n gyffrous iawn o ran posibiliadau safle Tata ar gyfer bod yn ganolfan logisteg—nid yn unig yn ganolfan logisteg i Heathrow, ond i fusnesau eraill ar draws sawl sector. Ac mae fy swyddogion i'n cydweithio'n arbennig o agos gyda Tata Steel i ddeall rhai o'r rhwystrau y mae angen eu goresgyn wrth ffurfio'r ganolfan logisteg honno ar safle Shotton ac, yn benodol, sut y gallwn ni agor trydedd fynedfa i'r safle. Fe fyddai hynny'n hanfodol bwysig o ran sefydlu canolfan logisteg ar y safle sy'n gwasanaethu nid dim ond Heathrow yn unig ond llawer o sectorau eraill o bosibl ac, fel y soniais eisoes, felinau gwynt sy'n arnofio ar wyneb y môr. Rwy'n credu y gallai hwn fod yn gyfle i sefydlu gweithgynhyrchu neu logisteg ynni adnewyddadwy hefyd.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma? Rwy'n cael eich safbwynt chi yn galonogol iawn yn hyn o beth. A gaf i ddiolch ichi hefyd am yr holl gefnogaeth a roddodd Llywodraeth Cymru i'r diwydiant dur dros y blynyddoedd? Mae gweithwyr dur yn fy etholaeth i yn ddiolchgar iawn am y gefnogaeth honno ac, fel yr oeddech chi'n dweud yn gwbl briodol yn gynharach yn eich cyfraniad, y nhw yw'r goreuon yn y byd ac maen nhw wedi cyfrannu llawer i'r diwydiant, ac maen nhw'n dymuno i'r diwydiant barhau nawr i anrhydeddu eu hymrwymiad nhw a'u teuluoedd iddo.

O ran y pwyntiau a wnaethoch, rwy'n credu ei bod yn bwysig bod Llywodraeth y DU yn manteisio ar y cyfle hwn nawr—ac rwy'n gweld cyfle yn hyn—i ennill diwydiant dur i'r Deyrnas Unedig, a fydd yn gosod sylfaen ar gyfer gweithgynhyrchu fel arall ledled y wlad. Ac mae hwn yn gyfle, yn fy marn i, i gamu i'r bwlch a bod â rhan weithgar yn strategaeth ddiwydiannol y DU. Rwy'n gobeithio y byddan nhw'n manteisio arno.

Nawr, yn eich datganiad chi, roeddech chi'n dweud na fydd angen cymorth ariannol gan Tata Steel India yn y dyfodol. Maen nhw'n canolbwyntio ar hynny—maen nhw'n awyddus iddo fod yn weithgarwch cynaliadwy. Ond a ydych chi wedi cael unrhyw amcan am ba hyd y byddan nhw'n parhau i'w gefnogi a pha bryd y maen nhw'n disgwyl iddo fod yn hunangynhaliol, fel bod gennym ni o leiaf darged i anelu ato wrth sicrhau bod y diwydiant yn mynd yn hunangynhaliol?

Hefyd, o ran yr agenda datgarboneiddio, mae pawb yn sôn am hydrogen. Ymhen rhai blynyddoedd eto y daw hynny, gan nad yw'r dechnoleg ar gael hyd yn hyn. Ond un peth sydd ar gael nawr yw dal a storio carbon. A ydych chi'n ystyried ymchwil a datblygu pellach yn y maes hwnnw i sicrhau bod posibilrwydd o ddatgarboneiddio'r diwydiant ym Mhort Talbot yn arbennig felly, oherwydd, yn amlwg, dyna lle mae'r pen trwm, a dyna lle y byddai'r allyriadau carbon mwyaf? A gawsoch chi drafodaethau buddiol gyda'ch cyd-Aelod yn y Cabinet, Lesley Griffiths, ynglŷn â'r cynllun masnachu allyriadau sy'n cael ei roi ar waith i ddisodli'r cynllun masnachu allyriadau Ewropeaidd i sicrhau na fydd hyn yn niweidiol i'r diwydiant dur yn y dyfodol ac y bydd model y DU yn gefnogol ac yn ddefnyddiol iawn i sector dur y DU?

Fe fuom ni'n siarad am sgiliau a gwahanu'r busnesau'n ddwy ran, un i'r Iseldiroedd a'r llall i'r DU. Ac fe wyddom ni mai yn yr Iseldiroedd y lleolir yr elfennau ar hyn o bryd, oherwydd fe wnaethon nhw symud o Bort Talbot draw i'r Iseldiroedd—yr ymchwil a datblygu, a'r gwerthiant. Pa drafodaethau y byddwch yn eu cael o ran yr agenda sgiliau i sicrhau bod y rhain yn dychwelyd? A sut ydych chi'n gweithio o ran yr ymchwil a'r datblygu, yn enwedig yn Abertawe—oherwydd fe wn i fod Tata yn gweithio gydag Abertawe a Warwick, ond gydag Abertawe a'r Sefydliad Dur a Metel yn arbennig—i sicrhau mai dyna'r ganolfan ymchwil a datblygu ar gyfer dur yn y DU ac y bydd hyn hollbwysig i Tata weithio gyda nhw?

A wnewch chi ddod â'ch—[Torri ar draws.]—i derfyn?

Rwyf i ar fin dod i ben, ond, fel y gwyddoch chi, rwy'n siŵr, Dirprwy Lywydd, mae hwn yn fater difrifol i'm hetholaeth i a'r gweithlu sydd gennyf yn y fan honno.

Yn hollol.

Fy mhwynt olaf i, serch hynny, yw—mae llawer o sôn am lefelu ar i fyny gan Lywodraeth y DU. Roeddech chi'n sôn yn eich datganiad chi i'r wasg ddydd Gwener fod Prif Weinidog Cymru yn ceisio cael galwad ffôn gyda Phrif Weinidog y DU. A yw ef wedi galw'n ôl eto, ac a yw wedi cytuno i sicrhau bod y lefelu ar i fyny yn berthnasol i Gymru a'r sector dur yn ogystal ag yn unrhyw le arall?

A gaf i ddiolch i Dai Rees am ei gwestiynau a dweud ei fod ef yn ddadleuwr grymus ac angerddol dros Bort Talbot a'r sector dur yn ei gyfanrwydd yng Nghymru? Rwy'n croesawu ei gyfraniad heddiw yn fawr, ac rwy'n cytuno ag ef y ceir cyfle enfawr i Lywodraeth y DU ddangos ymrwymiad, ymrwymiad gwirioneddol, i lefelu am i fyny, ond i ddiogelu'r hyn sydd yn fuddiant strategol cenedlaethol i'r Deyrnas Unedig hefyd. Rwy'n credu bod dur yn bwysig i'n diogelwch cenedlaethol ni. Nid wyf yn credu ei bod hi'n bosibl inni ddychmygu na goddef, wrth inni gyrraedd diwedd y cyfnod pontio, y sefyllfa o gynhyrchu dur yn diflannu o'r Deyrnas Unedig. Ni ellir dychmygu hynny, wir. Ac fe all Llywodraeth y DU fanteisio ar y cyfle hwn felly i warantu y bydd gennym ddyfodol hyfyw a diogel i'r sector ledled y Deyrnas Unedig. Ac mae yna lawer o gyfleoedd fel yr amlinellais i eisoes, o ran caffael hefyd, gyda'r galw o fewn y DU yn unig yn dyblu yn ystod y degawd hwn—cyfleoedd enfawr os bydd caffael yn cael ei drefnu i sicrhau ein bod ni'n diogelu cymaint o'r gwariant cyhoeddus â phosibl ar gyfer gweithrediadau dur y DU.

Rwy'n gweithio gyda Tata a hefyd, mae'n rhaid imi ddweud, gydag undeb Community. Cefais drafodaeth dda iawn, trafodaeth gyfyngol, gyda Roy Rickhuss yn undeb Community. Gallaf ddweud ein bod ni'n cyd-fynd yn gyfan gwbl ag undeb Community. Nid oes lled blewyn o wahaniaeth rhyngom o ran ein ffydd ni yn y sector, ein hymrwymiad ni i Tata, ein hawydd ni i sicrhau y ceir dyfodol cryf a hyfyw i ddur yn y DU. Ac fe fyddwn ni'n cydweithio gyda Tata i ddeall yn union yr hyn y mae'r symudiad tuag at fod yn hunangynhaliol yn ei olygu, a sut y gellir ymgyrraedd at hynny a phryd y daw hynny i fod.

Fe allai dal carbon fod â swyddogaeth bwysig o ran cyflawni ein rhwymedigaethau ni o ran allyriadau carbon, ac, o ran y cynllun masnachu allyriadau, Dirprwy Lywydd, mae arnaf i ofn y gallwn i siarad am gryn amser am y System Masnachu Allyriadau, ond rwyf am ddweud—

Na chewch, dydw i ddim yn meddwl.

—mae Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda Llywodraeth y DU ac, yn amlwg, weinyddiaethau datganoledig eraill, wedi datblygu cynllun masnachu allyriadau'r DU; bydd yn gweithredu fel cynllun annibynnol, neu bydd yn gysylltiedig â chynllun masnachu allyriadau yr UE, ac mae'r ddeddfwriaeth bellach ar waith i'r cynllun hwnnw fod yn weithredol ar 1 Ionawr 2021. Mae hynny'n hanfodol bwysig.

Yna, yn olaf, o ran cymorth pellach y gellid ei gyflwyno o ran ymchwil a datblygu, mae bargen ddinesig bae Abertawe, yn amlwg, ac mae gan Brifysgol Abertawe gynigion i ddatblygu arbenigedd dur yng Nghymru ymhellach drwy'r fargen ddinesig. Ac o ran yr alwad ffôn, nid wyf yn ymwybodol y cafwyd yr alwad ffôn honno eto, ond hysbysaf yr Aelodau pan ac os daw'r alwad honno. 

Gweinidog, roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn agor gyda sylwadau ynglŷn â sylfaen sgiliau'r diwydiant dur yng Nghymru. Rwy'n credu bod pobl yn anwybyddu'r ffaith ei fod yn ddiwydiant sy'n moderneiddio'n gyson a dyna pam ei fod yn elfen mor bwysig yn y sefydliadau hynny fel bargen ddinesig bae Abertawe y sonioch chi amdani a Phrifysgol Abertawe. Ond rwy'n eithaf awyddus i wneud yn siŵr nad ydym ni'n anwybyddu'r cyfleoedd ar gyfer prentisiaethau yn hyn o beth hefyd. Mae Tata yn gyfrannwr enfawr yn y maes penodol hwnnw, a byddwn yn ddiolchgar o wybod pa sicrwydd yr ydych chi wedi'i gael am y cyfleoedd ar gyfer prentisiaethau yn ystod y cyfnod ansicr hwn. Diolch.

A gaf i ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiwn? Ac mae hi'n llygad ei lle: mae pobl a gyflogir gan Tata ymhlith y rhai mwyaf medrus yn Ewrop o ran y sector dur, ac rydym ni, Llywodraeth Cymru, wedi bod yn falch o allu buddsoddi £11.7 miliwn o ran cyllid hyfforddiant sgiliau ers 2016. Bu gan brentisiaethau ran allweddol yn holl safleoedd Tata, a deallwn fod Tata yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i ddarparu cyfleoedd prentisiaeth hyd yn oed yn y cyfnod ansicr hwn, ac, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi cymhelliad yn ddiweddar i fusnesau gyflogi prentisiaid, gan gynnwys, yn bwysig, prentisiaid ifanc. Felly, i bob prentis ifanc o dan 25 oed y mae busnes yn ei gyflogi, byddant yn cael cymhelldal o £3,000, a gallai hyn fod yn hynod bwysig i gyflogwyr mwy fel Tata wrth gadw neu gyflogi prentisiaid yn ystod y pandemig ac yna'r adferiad. Ond byddaf yn falch o ysgrifennu at yr Aelodau gyda rhagor o fanylion am gynlluniau Tata ar gyfer eu darpariaeth prentisiaeth.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad? Ac a gaf i hefyd dalu teyrnged i'r gweithlu yng ngwaith dur Shotton, gan gynnwys fy nghyd-aelodau yn undebau Community ac Unite? Mae eu gwaith caled a'u medrusrwydd yn cynhyrchu'r dur gorau mewn gwirionedd, gan wneud safle Shotton yn broffidiol a dweud y gwir. 

Gweinidog, rydych chi eisoes wedi gwneud sylwadau ynglŷn â'r ganolfan logisteg oddi ar y safle, yr wyf wedi bod yn gefnogwr ohono ers tro byd, ac rydych chi newydd wneud sylwadau ynglŷn â rhaglen brentisiaethau Tata; edrychaf ymlaen at gael rhagor o wybodaeth am hynny. Efallai heddiw y gallech chi sôn am hyfforddiant ehangach staff, sy'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ar ei gyfer, a hefyd y cyfle i ddefnyddio dur gorau a mwyaf cynaliadwy'r byd yn rhan o'r adferiad gweithgynhyrchu gwyrdd o COVID, yn enwedig gan fod safle Shotton yn ceisio trawsnewid i fod yn garbon niwtral.

Nawr, mae'n rhaid imi ddweud, Dirprwy Lywydd, yn olaf, mae'r gefnogaeth hon gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru a'r gefnogaeth y maen nhw wedi'i chynnig yn y gorffennol yn gwrthgyferbynnu'n llwyr â Llywodraeth Geidwadol y DU, sydd wedi bod ar goll yn rhy aml o lawer, ac mae'n rhaid imi ddweud—. Clywaf dwt-twtio, ond mae'n rhaid imi ddweud bod fy nghymuned—fy nghymuned i—yn dal i ddioddef oherwydd yr hyn a ddigwyddodd yn ystod Llywodraeth Thatcher, ac mae ymhell bell o fod wedi'i anghofio. Felly, Gweinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr ynghylch pa mor ffyddiog yr ydych chi god Gweinidogion y DU yn deall yr angen i ddarparu cymorth brys i ddur cynaliadwy yng Nghymru, ac i fod â strategaeth ar waith i wneud hynny?

A gaf i ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiynau, ac a gaf i ddiolch, ar goedd, i Jack Sargeant am y gwaith enfawr y mae wedi'i wneud i gefnogi cyfleuster Shotton Tata wrth ddatblygu'r cynlluniau ar gyfer canolfan logisteg? Mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio gyda Tata Shotton i ddatblygu'r prif gynllun hwnnw, ond rwy'n gwybod faint o waith y mae Jack wedi'i gyfrannu at yr agenda benodol hon, a diolchaf iddo am hynny. Rwyf hefyd yn ddiolchgar am y gydnabyddiaeth o'r gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i Tata dros flynyddoedd lawer, a byddwn yn dweud, wrth edrych tua'r dyfodol, gadewch inni ddisgrifio hyn fel cyfle i Lywodraeth y DU ddangos—yn fuan iawn, mewn gwirionedd—ei bod wedi ymrwymo'n llwyr i gael cydraddoldeb yn y DU, drwy ddarparu'r cymorth hanfodol hwnnw y mae ar Tata ei angen er mwyn trawsnewid fel y mae'n dymuno gwneud, ac i sicrhau y daw yn fwy cystadleuol.

O ran yr hyn y gellid ei gynhyrchu ar safle Shotton, wel, fe wyddom fod ei gynhyrchion ymhlith y rhai gorau ar y farchnad, a'u bod eisoes yn cyfrannu at gynlluniau effeithlonrwydd ynni, yn enwedig yn y ganolfan adeiladu. Ond, yn amlwg, o ystyried ailgylchadwyedd dur, bydd yn dod yn nodwedd fwy amlwg byth o'n dyhead i ailddefnyddio ac adnewyddu wrth inni geisio adferiad gwyrdd. Felly, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth na all y 760 o weithwyr ar safle Shotton deimlo'n falch a theimlo'n obeithiol y byddant yn cyfrannu, fel un o ddiwydiannau yfory, at economi fwy gwyrdd. 

Mae'r Gweinidog yn sôn am y ffaith bod ailgylchu dur yn ddiddiwedd a'r angen i gefnogi eich dyheadau carbon isel, ond onid yw hynny'n awgrymu defnyddio ffwrneisi arc trydanol, yn hytrach na'r dull cynhyrchu presennol gyda ffwrneisi chwyth ym Mhort Talbot? Onid oes tensiwn anochel rhwng datgarboneiddio'r cyflenwad trydan, gan gynnwys dulliau o atal defnyddio ffyrdd rhatach o gynhyrchu trydan, er y bu rhai gwelliannau? Ac mae cwestiwn ynghylch a yw'r defnyddiwr neu'r trethdalwr yn talu'r pris mwy hwnnw a beth yw'r gyfran honno, ond onid oes y tensiwn hwnnw? Ac a yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi Llywodraeth y DU gyda'r cynigion a gofnodwyd ganddi i dalu £500 miliwn, neu oddeutu hynny, tuag at newid y dull cynhyrchu i ddefnyddio ffwrneisi arc trydanol? A yw hynny'n rhywbeth y mae'n ei gefnogi, neu a yw'n well ganddo aros gyda'r ffwrneisi chwyth, er gwaethaf unrhyw oblygiadau i hynny o ran carbon? Ac onid yw'n bryd inni gydnabod mai'r rheswm pam mae'r broblem hon gyda ni yw oherwydd, yr haf diwethaf, i'r Comisiwn Ewropeaidd wahardd uno buddiannau Ewropeaidd Thyssenkrupp gyda Tata Steel, a fyddai wedi caniatáu i weithfeydd yr Iseldiroedd a Phort Talbot weithio gyda'i gilydd, ac yn hytrach mae'n rhaid eu gwahanu mewn ymateb i'r penderfyniad hwnnw gan y Comisiwn Ewropeaidd?

Wel, ynglŷn â'r sylw olaf yna—ac a gaf i ddiolch i Mark Reckless am ei gwestiynau—ynglŷn â'r sylw olaf yna, ni fyddai'r uno wedi mynd i'r afael â'r her y mae gweithrediadau dur y DU yn ei hwynebu ar hyn o bryd. Yr un fyddai'r heriau, a dim ond drwy gydweithio â Llywodraeth y DU y gellir ateb yr heriau hynny.

O ran y tensiwn sy'n bodoli, rwy'n cydnabod yn llwyr fod y tensiwn hwnnw yn bodoli, mae hynny yn broblem, ond y gwir amdani yw ar hyn o bryd, dur a gynhyrchir mewn ffwrneisi chwyth yw'r unig ddur y gellir ei ddefnyddio bron iawn mewn rhai sectorau, er enghraifft, yn y sector modurol. A dyna pam mae Tata Steel yn y DU yn darparu tua thraean o'r dur y mae'r sector modurol yn galw amdano. Nawr, dros amser, gellid datblygu, mireinio a pherffeithio technoleg newydd i ddarparu'r radd honno o ddur ond, ar hyn o bryd, nid oes modd gwneud hynny. Nawr, nid wyf am gael fy nargyfeirio i drafod y math o dechnoleg y gellid ei defnyddio yn y dyfodol, pa un a fyddai hynny'n seiliedig ar ffwrneisi hydrogen neu ffwrneisi arc trydanol, cyfuniad, neu a oes model cyfun y gellid ei fabwysiadu. Y cwbl a ddywedaf yw y dylai'r trawsnewid hwnnw ddigwydd dros gyfnod o amser, sy'n diogelu'r gweithlu ac yn sicrhau holl weithrediadau Tata Steel yng Nghymru. A byddwn yn cefnogi, nid yn unig Tata, ond Llywodraeth y DU a'r undebau, i gydweithio tuag at y nod terfynol hwnnw.

Gweinidog, ymhlith yr ardaloedd cryf yng Nghymru o ran traddodiad dur y mae Casnewydd, wrth gwrs, a Llanwern—esgusodwch fi—a Liberty Steel. Roedd gennym ni Orb, ond, yn anffodus, mae hynny wedi diflannu erbyn hyn, ac mae llu o gwmnïau llai. Felly, hoffwn gael rhywfaint o sicrwydd heddiw y bydd gan y traddodiad dur hwnnw a'r safleoedd dur hynny ran gref yn nyfodol dur yng Nghymru a'r DU. Mae llawer o bobl fedrus a phrofiadol yn yr ardal, rhai a gyflogir ar hyn o bryd a rhai a ddiswyddwyd yn ddiweddar, y gellid eu defnyddio. Ac, wrth gwrs, mae gan Liberty Steel, er enghraifft, syniadau clir iawn am ddur gwyrdd a sut y gellid bwrw ymlaen â hynny, yn ogystal â rhai syniadau ar yr agweddau ar ynni.

Rydych chi eisoes wedi cyfeirio, Gweinidog,—os bydd gennym ni waith Tata Steel ar wahân yn y DU—at yr angen am rai o'r swyddogaethau presennol, megis ymchwil a datblygu, caffael, gwerthu ac, yn wir, rai o'r agweddau digidol, i fod yn rhan o'r gweithredu unigryw hwnnw yn y DU. Mae rhywfaint o hynny wedi'i ganoli yn yr Iseldiroedd. Mae Llanwern wedi cynnal rhai o'r swyddogaethau hynny. Tybed a allech chi ddweud ychydig am y rhan y gallai fod i Lanwern wrth gynnal y swyddogaethau hynny eto, ac am rai o'r goblygiadau i hyfforddiant yn yr ardal, ac am y swyddogaeth y gallai fod i sefydliadau fel Coleg Gwent a Phrifysgol De Cymru. 

A gaf i ddiolch i John Griffiths am ei gwestiynau a chydnabod hefyd y diddordeb anhygoel y mae wedi'i ddangos mewn cyfleusterau cynhyrchu dur yn ardal Casnewydd a'r rhanbarth ehangach dros flynyddoedd lawer? Mae'n gefnogwr mawr i'r sector.

Ar hyn o bryd mae Llanwern yn cyflogi tua 960 o bobl fedrus iawn, gan ddarparu dur ar gyfer y sector modurol ac, felly, yn dibynnu'n glir ar Bort Talbot. Roedd Tata yn eiddgar iawn—roedden nhw yn eiddgar iawn—i fynegi eu penderfyniad i sicrhau dyfodol eu gweithfeydd yn y DU pan siaradais â nhw ddydd Gwener. Ceisiwn nawr weld y swyddogaethau hynny y mae John Griffiths ac eraill wedi nodi yn cael eu hail-sefydlu yng Nghymru neu eu dychwelyd yma. Mae'n ddigon posib y gwelwn ni ddychwelyd y swyddi hynny yma o'r Iseldiroedd. Os na, yna byddwn yn disgwyl i alluoedd newydd gael eu sefydlu yma yng Nghymru.

Nid wyf yn credu mai mater i mi fyddai dyfalu pa swyddogaethau'n union a allai fod wedi'u lleoli ym mha rai o'r cyfleusterau dur. Ond, byddwn yn dychmygu, o ystyried swyddogaeth flaenllaw Llanwern o ran y sector modurol, y gallai fod cyfle yno i ddatblygu rhai o'r swyddogaethau gwerthu. Yn amlwg, byddwn yn gweithio gyda Tata i ystyried sut y gallwn ni gefnogi'r gwaith o sefydlu'r cyfleusterau a'r galluoedd hynny yma yng Nghymru. Rydym ni eisiau sicrhau cynifer o gyfleoedd gwaith â phosib. Ond, fel yr wyf wedi dweud, byddwn yn edrych yn fuan iawn ar y swyddogaethau hynny, pan fydd Tata yn dechrau'r broses o'u hail sefydlu neu eu dychwelyd yma i Gymru, a byddwn yn eu cefnogi mewn unrhyw ffordd y gallwn ni.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.

Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â 'Llwybr Newydd—strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru'. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Lee Waters.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae pandemig y coronafeirws wedi ein hatgoffa y ceir llawer o bethau yr oeddem ni ar un adeg yn eu cymryd yn ganiataol nad ydym yn eu gwneud mwyach. Mae'r gallu i fynd i leoedd yn hawdd, i weld teulu, gweithio, neu gymdeithasu, yn bethau nad oes angen atgoffa yr un ohonom ni o'u pwysigrwydd wrth i 2020 ddod i ben. Er gwaethaf datblygiadau enfawr o ran defnyddio cyfathrebu digidol, does dim byd tebyg i gysylltu â phobl wyneb yn wyneb. Ac, wrth i ni ddechrau edrych y tu hwnt i'r pandemig, mae siâp y system drafnidiaeth yn y dyfodol yn ein meddyliau i raddau helaeth.

Heddiw rydym ni yn lansio'r ymgynghoriad ar gyfer strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru: gweledigaeth ar gyfer trafnidiaeth yng Nghymru sy'n dangos sut y gallwn ni ailadeiladu cysylltiadau rhwng pobl yn y tymor byr, gan ail-lunio ein rhwydweithiau trafnidiaeth i ymateb i heriau newid yn yr hinsawdd. Yr adeg hon y flwyddyn nesaf, bydd angen i Lywodraeth Cymru gynhyrchu'r cam nesaf o lunio cynllun carbon isel. Bydd angen iddi nodi sut y byddwn yn cyrraedd y targedau uchelgeisiol y mae'r Senedd hon wedi ein hymrwymo iddyn nhw, er mwyn lleihau allyriadau carbon yn sylweddol.

Mae gan drafnidiaeth swyddogaeth fawr o ran ein cael ar lwybr carbon is, a bydd angen i'n strategaeth newydd fod â newid dulliau teithio wrth ei gwraidd: llai o deithiau mewn ceir a chyfran fwy o lawer o deithiau drwy fathau cynaliadwy o drafnidiaeth. Nawr, mae hynny'n haws ei ddweud nag ydyw i'w wneud, ac mae angen i'r ymgynghoriad hwn ganolbwyntio ein holl feddyliau ni ar sut y gall pob un ohonom gyfrannu at ein her gyffredin.

Rydym ni wedi dechrau. Mae'r cynlluniau datblygu cynnar ar gyfer systemau metro rhanbarthol dibynadwy a fforddiadwy ledled Cymru wedi ein helpu i ddychmygu'r dyfodol sydd ei angen arnom ni. Mae'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud yn ddiweddar i ddod â rhwydwaith rheilffyrdd Cymru a'r gororau yn ôl i berchnogaeth gyhoeddus, ac i gymryd mwy o reolaeth dros gynllunio rhwydwaith bysiau'r genedl, a'r gwaith yr ydym ni yn ei wneud i fuddsoddi mewn rhwydweithiau ar gyfer teithio llesol i gyd yn gamau hirdymor pwysig sydd wedi cyfrannu.

Rydym ni hefyd yn gosod targedau i annog pobl i weithio'n hyblyg ac o bell i leihau'r angen i deithio yn y lle cyntaf. Ac, yn ysbryd ac yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, rydym ni wedi gwneud penderfyniadau anodd hefyd, gan neilltuo amser i ailystyried yr angen am ffordd liniaru'r M4, gan gydnabod, pan fydd y ffeithiau'n newid, fod yn rhaid i gamau gweithredu newid hefyd. Edrychwn ymlaen, yr wythnos nesaf, at adroddiad terfynol Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru, dan gadeiryddiaeth yr Arglwydd Burns, am argymhellion manwl ynghylch sut i fynd i'r afael â thagfeydd ar hyd yr M4 o amgylch Casnewydd.

Mae'r strategaeth yr ydym ni yn ei lansio heddiw yn nodi dechrau sgwrs wirioneddol y mae angen i bob un ohonom ni ei chael ynglŷn â sut y mae angen i'n rhwydweithiau trafnidiaeth newid dros y genhedlaeth nesaf, a phan fydd Aelodau'n darllen y dogfennau ymgynghori, byddant yn gweld eu bod yn deillio o ymgysylltu dwfn â rhanddeiliaid allweddol yn ysbryd cyd-gynhyrchu sydd ei angen gan Ddeddf cenedlaethau'r dyfodol. Y cam nesaf yw sgwrs ehangach fyth gyda phobl Cymru, oherwydd dim ond os bydd pobl yn dewis newid y byddwn yn cyflawni newid.

Dros y 50 mlynedd diwethaf, rydym ni wedi creu system drafnidiaeth sydd wedi blaenoriaethu defnyddio ceir. Mae wedi caniatáu rhyddid a hyblygrwydd unigol yr ydym ni i gyd yn eu gwerthfawrogi, ond bu hefyd yn fodd i wreiddio anghydraddoldebau dwfn a niwed amgylcheddol. Rydym ni wedi creu diwylliant o ddibyniaeth ar geir na fydd yn hawdd ei newid. Nod ein strategaeth ddrafft yw sicrhau hygyrchedd a chynaliadwyedd: symud nwyddau a phobl yn fwy effeithlon drwy fynd i'r afael â thagfeydd; gosod targedau ar gyfer newid sut mae pobl yn teithio fel bod mwy o le ar y ffordd ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus fwy deniadol; a chreu system nad yw'n darparu dim ond ar gyfer y rhai sydd â cheir, ond sydd hefyd yn gwasanaethu'r 23 y cant o bobl yn y wlad hon nad oes ganddyn nhw gar.

Wrth gwrs, nid yw'n ymwneud â newid dim ond yr hyn a ddywedwn ni; mae'r rheidrwydd yn ymwneud â newid yr hyn a wnawn ni. Mae hyn yn golygu newid sylfaenol i'r ffordd yr ydym ni'n gwneud penderfyniadau ynglŷn â thrafnidiaeth ac yn buddsoddi ynddi. Mae'n golygu sefydlu hierarchaeth drafnidiaeth gynaliadwy newydd, i ddarparu ar gyfer cerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus cyn darparu a buddsoddi ar gyfer cerbydau modur preifat. Os cytunir ar y strategaeth honno, yna bydd angen inni nodi prosiectau ac ymyriadau penodol mewn cynllun cyflawni trafnidiaeth cenedlaethol pum mlynedd manwl. Mae heddiw'n ymwneud â'r cyfeiriad cyffredinol.

Bydd cyflawni'r weledigaeth yr ydym ni wedi'i nodi yn heriol. Bydd angen polisïau cydgysylltiedig, nid yn unig o fewn Llywodraeth Cymru, ond gan bartneriaid hefyd—yn enwedig gan lywodraeth leol, y bydd ganddi os cytuna'r Senedd, swyddogaeth hollbwysig, drwy gyd-bwyllgorau corfforaethol, i ddynodi cynlluniau rhanbarthol. Rydym ni wedi trafod droeon yn y Siambr hon nad yw Cymru wedi gweld y buddsoddiad yn ein rhwydwaith rheilffyrdd y mae ein poblogaeth a'n cyfran o seilwaith y rhwydwaith yn ei haeddu. Mae gan Lywodraeth y DU swyddogaeth o ran helpu i fynd i'r afael â hyn, a heddiw rwy'n cynnig gweithio yn adeiladol gyda nhw wrth iddyn nhw geisio cyflawni eu hymrwymiad i sicrhau cydraddoldeb yn y DU, os ydyn nhw, yn eu tro, yn ymrwymo i barchu'r setliad datganoli.

Ni allwn ni gyflawni ein nodau heb newid ymddygiad, a bydd hynny'n gofyn am ddewisiadau gwleidyddol anodd ac arweinyddiaeth gref—nid yn unig gan y Llywodraeth, ond yn lleol hefyd. Bydd gennych chi, fel Aelodau'r Senedd, swyddogaeth hollbwysig o ran helpu i gefnogi rhai o'r penderfyniadau lleol anodd sydd eu hangen er mwyn gwireddu hynny. Bydd angen gwyntyllu elfennau o hyn yn y ddadl sylfaenol, genedlaethol y mae angen inni ei chael nawr. Er enghraifft, pa ran a allai fod i godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd? Fel yr oeddem yn ei gwneud yn glir yn gynharach yn y flwyddyn, nid oes gan Lywodraeth Cymru farn benodol ar hyn eto. Nid oes cynllun cyfrinachol mewn drôr desg gan y Llywodraeth yn barod ar gyfer codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd, ond mae gennym ni gyfrifoldeb i ystyried sut y gellid ei ddefnyddio i sicrhau newid ymddygiad mewn ffordd deg, gyfiawn a chyfartal.

Fel y mae'r Canghellor wedi dweud yn y dyddiau diwethaf, mae symud oddi wrth beiriannau tanwydd hefyd yn golygu symud oddi wrth dreth danwydd, ac mae angen inni nawr benderfynu sut yr ydym yn llenwi'r bwlch a adewir gan hynny. Fel cam cyntaf yn y ddadl honno, Dirprwy Lywydd, rwyf heddiw'n rhoi adroddiad yn Llyfrgell yr Aelodau o'r enw 'Adolygiad annibynnol o godi tâl ar ddefnyddwyr y ffyrdd yng Nghymru', a gynhaliwyd gan Derek Turner. Mae hyn yn awgrymu, fel cam cyntaf, y dylid datblygu fframwaith cenedlaethol ar gyfer sut y gellir gwneud penderfyniadau ynghylch codi tâl ar ddefnyddwyr y ffyrdd, ac edrychaf ymlaen at ymgysylltu'n fanylach ag Aelodau ar y mater hwn wrth inni gynnal yr ymgynghoriad.

Mae yna rai sy'n dweud bod y dyfodol yn rhy ansicr i wneud cynlluniau o'r fath, neu y bydd ceir trydan yn datrys ein holl broblemau, a chredaf nad yw dull laissez-faire o'r fath, yn strategaeth drafnidiaeth effeithiol ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Yn wir, nid yw'n strategaeth o gwbl. Ni fydd yn datrys ein problemau tagfeydd. Ni fydd yn datrys ein problemau ansawdd aer. Ni fydd yn datrys ein hargyfwng gordewdra. Ni fydd yn ein gwneud yn genedl decach. Mae strategaeth drafnidiaeth newydd Cymru yn arwydd clir bod Llywodraeth Cymru, beth bynnag sydd gan yfory i'w gynnig, yn gweld trafnidiaeth gyhoeddus integredig o ansawdd uchel yn rhan hanfodol ac allweddol o'n dyfodol.

Dirprwy Lywydd, rydym ni mewn cyfnod tyngedfennol. Mae ein hinsawdd mewn argyfwng. Mae technoleg newydd yn amharu ar y ffordd yr ydym ni'n meddwl am deithio, ac mae'r coronafeirws yn brawf difrifol ar sylfeini ariannol ac economaidd modelau trafnidiaeth gyhoeddus. Mae hwn yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i roi trafnidiaeth gyhoeddus a thrafnidiaeth gynaliadwy wrth wraidd y Gymru yr ydym ni eisiau ei hadeiladu, i'n rhoi ar lwybr newydd. Diolch.

Gweinidog, a gaf i ddiolch ichi am gopi ymlaen llaw o'ch datganiad a hefyd am y briff technegol ddoe, a gynhaliwyd gennych chi eich hun, i lefarwyr y gwrthbleidiau? Gwerthfawrogwyd hynny'n fawr.

Gan fod y strategaeth hon yn eithaf eang, rwy'n siŵr yr hoffai Aelodau ei hystyried yn fanwl yn ystod y cyfnod ymgynghori sydd i ddod. O'm rhan i, rwy'n sicr yn credu ei bod hi'n hen bryd cael y strategaeth drafnidiaeth. Mae gennyf nifer o gwestiynau. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi nodi'r amserlenni ar gyfer cyflawni'r strategaeth drafnidiaeth a dull Llywodraeth Cymru o gyflawni'r strategaeth. Fe wnaethoch chi sôn am y cynllun pum mlynedd cenedlaethol. A fydd hynny ar y cyd â llywodraeth leol drwy eu cynlluniau trafnidiaeth lleol neu ranbarthol? A byddai'n dda cael rhai dyddiadau ynghylch peth o gyd-destun yr hyn y buoch chi'n sôn amdano heddiw.

Mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi ystyried datgarboneiddio trafnidiaeth—adroddiad y byddwn, fel y mae'n digwydd, yn ei drafod yn y Senedd hon ymhen ychydig wythnosau. Rydych chi wedi amlinellu heddiw, i raddau, sut y bydd strategaeth drafnidiaeth Cymru yn cefnogi nodau datgarboneiddio trafnidiaeth, ond a gaf i ofyn yn benodol: sut y byddwch chi'n sicrhau y bydd y sector cludo nwyddau a Maes Awyr Caerdydd yn chwarae rhan yn y gwaith o fynd i'r afael â'r bylchau a oedd yn bodoli cyn COVID, a ganfuwyd yng nghynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer datgarboneiddio? A sut y byddwch yn mynd i'r afael â'r canfyddiadau bod costau cyfalaf sylweddol buddsoddi mewn cerbydau trydan yn rhwystr gwirioneddol i gwmnïau ac awdurdodau lleol? Rwy'n sylweddoli eich bod wedi sôn bod mwy i'r maes penodol hwnnw na dim ond hynny. Yn eich datganiad, fe wnaethoch chi ddweud:

Rydym ni wedi creu diwylliant o ddibyniaeth ar geir na fydd yn hawdd ei newid.

Er mwyn newid y ffyrdd y mae pobl yn dewis teithio, mae angen newid meddylfryd, oherwydd mae meddylfryd yn pennu ymddygiad. Credaf fod Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi dod i'r casgliad yn ddiweddar yn ei adroddiad ar ddatgarboneiddio na all Cymru fforddio colli'r cyfle i weld newid diwylliant parhaol yn y ffordd yr ydym ni'n teithio wrth i'r cyfyngiadau symud liniaru. Felly, rwy'n credu ein bod yn cytuno'n gyffredinol ar yr agwedd honno, ond rwyf hefyd yn ymwybodol yn ogystal bod rhannau helaeth o ddaearyddiaeth Cymru yn wledig iawn ac nad oes gan bobl ddewis ond defnyddio ceir; does dim dewis arall iddyn nhw. Hefyd, mae yna rai sydd ag anableddau nad oes ganddyn nhw ddewis arall ond teithio mewn car. Felly, rwy'n tybio ein bod yn cytuno, ond rwy'n ymwybodol y dylem ni fynd ati yn y ffordd gytbwys honno hefyd, a byddai eich sylwadau ynglŷn â hynny'n cael eu gwerthfawrogi.

Sut mae Llywodraeth Cymru wedi ymgorffori COVID-19 a'r adferiad o'r pandemig yn ei chynlluniau? Mae gennym ni bobl yn gweithio o gartref a newidiadau mewn patrymau gwaith. Hefyd, o ganlyniad i gadw pellter cymdeithasol a'r amharodrwydd hirdymor posib gan rai pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus eto, sut ydych chi wedi ystyried y goblygiadau posib hyn ar gapasiti, galw a hyfywedd y rhwydwaith? Rydych chi wedi dweud wrthym ni o'r blaen nad ydych chi eisiau i bobl gael eu hannog i beidio â defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ond sut y bydd strategaeth drafnidiaeth Cymru yn annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus drachefn pan wyddom ni fod llawer yn troi'n ôl at y car preifat? A dywedaf yn hynny o beth hefyd—. Gadawaf hynny oherwydd amser.

Yn sicr, nid y bygythiad o gosbi'r modurwr yw'r ffordd ymlaen, yn fy marn i. Felly, sut y bydd strategaeth ddrafft Cymru yn ceisio creu dewis amgen deniadol a chyfleus yn hytrach na defnyddio'r car, a fydd yn cymell y newid ymddygiad sydd ei angen? Ni soniwyd am y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol o gwbl, neu yn hytrach, ni allwn i weld llawer o sôn am y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol—ni ddywedaf 'o gwbl'; dydw i ddim wedi cael amser i ddarllen y cyfan yn fanwl. Ond rwy'n ymwybodol y sefydlwyd hwnnw fel corff i edrych ar seilwaith ar gyfer y tymor hir, a meddwl ydw i tybed sut mae'r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn cyd-fynd â'ch cynlluniau o ran y strategaeth a'r cynlluniau a fydd yn dilyn.

Ac yn olaf, a ydych chi'n cytuno y bydd perfformiad rhwydwaith trafnidiaeth ffyrdd Cymru yn galluogi cynhyrchiant a chystadleurwydd parhaus yn y dyfodol? Coridorau trafnidiaeth ffyrdd yw rhydwelïau masnach ddomestig a rhyngwladol ac maen nhw'n hybu cystadleurwydd cyffredinol economi Cymru, a byddwn yn croesawu eich safbwynt ar y datganiad hwnnw hefyd.

Diolch. Roedd nifer sylweddol o gwestiynau yn y fan yna. Gwnaf fy ngorau i geisio eu hateb cyn gynted ag y gallaf. O ran amserlenni, gweledigaeth 20 mlynedd yw hon ond mae'n amlinellu blaenoriaethau pum mlynedd, ac yna caiff cyflawniad manwl hynny ei gyflawni drwy gynllun cyflawni cenedlaethol, wedi'i ategu gan gynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol, a gaiff eu datblygu gan y cyd-bwyllgorau trafnidiaeth. Felly, fel y dywedais, y rhan bwysig o heddiw yw amlinellu—a maddeuwch y chwarae ar eiriau—cyfeiriad y daith, ac, i gynnwys eich cwestiwn olaf ond un, mae'r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol wedi bod yn ymwneud yn helaeth â'n hymgynghoriad â swyddogion i'n cael ni i'r fan yma, fel y mae llawer o rai eraill wedi, yn wir. A holl ddiben yr ymgynghoriad 10 wythnos nawr yw dechrau ar sgwrs fwy trylwyr i fod yn sail i'r ddogfen derfynol y byddwn yn ei chyhoeddi cyn diwedd y tymor hwn.

Mewn gwirionedd, am y tro cyntaf, fe geir yn y strategaeth gynlluniau bach ar gyfer gwahanol fathau o drafnidiaeth, felly mae'r cwestiynau y mae Russell George yn eu gofyn am gludo nwyddau a theithiau awyr wedi eu cwmpasu yn wir gan gynlluniau bach ar wahân o fewn y strategaeth sydd â dulliau pwrpasol o ymdrin â phob un o'r rheini. Mae'r cwestiwn o seilwaith ceir trydan yn bwysig ac mae wedi ei gynnwys yn y weledigaeth gyffredinol. Nid lle y Llywodraeth yn unig yw gwneud hynny; nid yw'r Llywodraeth yn darparu gorsafoedd petrol ac ni ddylid disgwyl i ni ychwaith ddarparu'r holl seilwaith. Credaf, fel arfer, y dylem ni edrych ar ble y gallwn ni ymyrryd lle na fydd y farchnad efallai'n gweithredu a chefnogi yn y mannau hynny lle gellir cael yr effaith fwyaf.

Mae'r sylw am ardaloedd gwledig a phobl ag anableddau yn un da, ac, mewn gwirionedd, yn sylw a adlewyrchir yn y strategaeth. Yn wir, mae blaenoriaeth 4 yn gwneud yr union sylw nad oes gan lawer o bobl, gan gynnwys y rheini mewn ardaloedd gwledig a phobl anabl, y dewisiadau sydd gan eraill. Ond hanfod y strategaeth hon yw bod yn rhaid i ni wneud pethau'n wahanol i'r ffordd y buom ni'n gwneud pethau. Hyd yn oed mewn ardaloedd gwledig, mae nifer fawr o deithiau mewn trefi ac i drefi, ac mae llawer y gellir ei wneud yn hynny o beth. Nid oes ond rhaid inni edrych ar ein cymdogion Ewropeaidd i wybod bod ganddyn nhw ardaloedd gwledig ac eto mae ganddyn nhw ddull gwahanol iawn o ymdrin â thrafnidiaeth gynaliadwy nag sydd gennym ni. Felly, mae hi yn bosib gwneud hynny. Mae yna ffordd; credaf mai'r cwestiwn sy'n aros yw a yw'r ewyllys yno ar draws y Siambr.

Ac ynglŷn â'i sylw olaf ar y rhwydwaith ffyrdd fel rhydwelïau masnach, fel y mae'n ei alw—wrth gwrs, a chynnal ein seilwaith ffyrdd a'i addasu i heriau newid yn yr hinsawdd. Gwelsom, ddechrau eleni, yr effaith y mae llifogydd yn ei chael ar seilwaith ffyrdd a rheilffyrdd, ac mae'n hanfodol ein bod yn buddsoddi mwy nag y buom ni ar gynnal ein rhwydwaith ffyrdd, am y rheswm y mae Russell George yn ei nodi. Ond mae cael traffig oddi ar y ffyrdd, cael teithiau ceir diangen oddi ar y ffyrdd yn rhyddhau'r rhwydwaith ffyrdd ar gyfer y teithiau angenrheidiol hynny lle nad oes dewisiadau eraill.

Hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw ac am y briff technegol a roddodd i ni, Aelodau'r gwrthbleidiau, ddoe. Hoffwn ddiolch hefyd i'w swyddogion. Roedd yn ddefnyddiol iawn ac yn hynod ddiddorol. Wrth gwrs, mae hon yn gyfres eang iawn o gynigion. Credaf fod angen i bob un ohonom ni gymryd amser i'w hystyried yn iawn ac ymateb i'r ymgynghoriad, ond maen nhw yn uchelgeisiol, ac rydym ni, ar feinciau Plaid Cymru, yn croesawu hynny yn fawr iawn. Ac rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd y Gweinidog ynglŷn â bod yn rhaid i ni wneud pethau'n wahanol, ac nid oes neb yn credu y bydd hynny'n hawdd. Bydd heriau a bydd penderfyniadau anodd ac amhoblogaidd efallai i'w gwneud.

Bydd y gwaith sydd wedi'i wneud i baratoi'r drafft hwn, yn ein barn ni, yn sylfaen gref i bwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth nesaf i symud yr agenda hon yn ei blaen, a'm hargraff i, Llywydd, yw y bydd cefnogaeth eang i'r Dirprwy Weinidog. Efallai fod gennym ni wahaniaeth barn am fanylion, ond caiff gefnogaeth eang ar draws y Siambr hon, a chredaf fod hynny'n bwysig. Oherwydd efallai y bydd angen llawer o Lywodraethau a llawer tymor Llywodraeth ac efallai Llywodraethau o wahanol liwiau ar gyfer newid ar y raddfa hon, ond credaf fod angen i bobl yn y sector a phartneriaid allweddol ddeall ein bod ni i gyd yn deall pwysigrwydd datgarboneiddio trafnidiaeth a sicrhau bod ein system trafnidiaeth gyhoeddus yn gweithio.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau penodol yr hoffwn i eu gofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw—rhai am y broses ac o bosibl y broses yn y dyfodol, ond hefyd rhai manylion am y cynnwys. Ond os nad oes gan y Dirprwy Weinidog atebion ar unwaith, yna mae'r rhain yn sgyrsiau y byddwn yn sicr yn parhau i'w cael.

Mae'r Dirprwy Weinidog yn ei ddatganiad yn cyfeirio at ysbryd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol droeon. A all ddweud wrthym ni y prynhawn yma i ba raddau y mae'r ddeddfwriaeth hon wedi darparu'r sail gyfreithiol ar gyfer paratoi'r ddogfen ymgynghori hon a'r camau gweithredu oddi mewn iddi? Mae'n ymddangos i mi, yn enwedig pan fydd penderfyniadau anodd i'w gwneud, y gall sail gyfreithiol glir o ran y cyd-destun fod o gymorth.

Mae'r dogfennau eu hunain a'r Gweinidog yn ei ddatganiad yn cyfeirio at hygyrchedd. Defnyddir y term hwnnw mewn nifer o ffyrdd, ac rwy'n cytuno ei fod yn amlwg yn hollbwysig. A gaf i ofyn yn benodol i'r Dirprwy Weinidog a yw'n cytuno â mi fod hygyrchedd corfforol yn dal yn rhwystr gwirioneddol i bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, boed hynny'n rhiant â phram neu bobl sy'n byw gydag amrywiaeth o namau corfforol? Gwyddom, er enghraifft, faint o'n gorsafoedd na allwch chi eu defnyddio oherwydd bod cynifer o risiau. A gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog a ymgynghorwyd â phobl anabl wrth baratoi'r drafft hwn a sut y bydd yntau a'i swyddogion yn sicrhau y galluogir nhw i ymateb i'r ymgynghoriad?

Cytunaf â'r Dirprwy Weinidog pan ddywed na fydd ceir trydan yn datrys ein holl broblemau, ond fel y dywedodd Russell George, mae ganddyn nhw swyddogaeth bwysig, a bydd cerbydau trydan yn bwysig, o bosib, mewn cymunedau gwledig yn arbennig. Croesawaf yr ymrwymiad yn y drafft i gynllun gwefrio cerbydau trydan, a chlywaf yr hyn a ddywed y Dirprwy Weinidog am beidio â darparu'r holl seilwaith o reidrwydd, ond ai bwriad y Dirprwy Weinidog yw y bydd y cynllun yn fodd o gyflymu'r broses sy'n mynd rhagddi ar hyn o bryd o gyflwyno'r seilwaith, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig? Byddwn yn dweud wrth y Dirprwy Weinidog na allwn ni aros am fethiant yn y farchnad mewn gwirionedd, oherwydd nid ydym ni'n gwybod faint o amser a gymer hi i ni wybod bod y farchnad wedi methu.

Nawr, rwy'n gwybod y bydd y Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi, os ydym ni eisiau hwyluso newid ymddygiad, fod angen trawsnewidiad gwirioneddol arnom ni yn y ffordd y mae'r dulliau teithio llesol a thrafnidiaeth gyhoeddus yn cysylltu â'i gilydd. A yw'n cytuno â mi y bydd angen adolygu a chryfhau'r Bil bysiau drafft arfaethedig presennol er mwyn sicrhau ei fod yn rhoi digon o rym i bwy bynnag sy'n ffurfio Llywodraeth nesaf Cymru dros wasanaethau bysiau i sicrhau bod cwmnïau bysiau'n cydymffurfio â'r angen am y cysylltedd effeithiol hwnnw rhwng y gwahanol ffyrdd o deithio?

Ac yn olaf, a yw'r Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi, os ydym ni eisiau argyhoeddi pobl i adael eu ceir gartref—ac rydym ni wedi siarad llawer am gyfleustra yn hyn o beth, ond i rai pobl, mae y tu hwnt i gyfleustra—rhaid inni sicrhau bod ffyrdd llesol o deithio a thrafnidiaeth gyhoeddus yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, yn enwedig i ddefnyddwyr a allai fod yn agored i niwed? Felly, a gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi wrth baratoi'r drafft hwn i bwysigrwydd sicrhau diogelwch pobl sy'n defnyddio dulliau teithio llesol a thrafnidiaeth gyhoeddus ac a allai fod yn agored i niwed, yn enwedig menywod a merched? Rwy'n meddwl, yn amlwg, yma, yn enwedig am deithio yn ystod y nos, pobl sy'n dychwelyd o sifftiau hwyr yn y gwaith, y mathau hynny o faterion, lle rwy'n gwybod fod llawer o fenywod yn amharod iawn i ddefnyddio ein dulliau trafnidiaeth gyhoeddus presennol, oherwydd p'un a ydyn nhw'n ddiogel ai peidio, nid ydyn nhw'n teimlo'n ddiogel iawn i'w defnyddio.

Diolch yn fawr am y cwestiynau yna ac am y cynnig o gefnogaeth eang, yn enwedig ynglŷn â'r egwyddor o ddatgarboneiddio trafnidiaeth. Cytunaf fod hon yn agenda drawsbleidiol a bydd yn cymryd sawl tymor o'r Senedd i'w gweithredu, a chroesawaf ei sylwadau.

O ran y sail gyfreithiol, yna, wrth gwrs, mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn sail i'r dull a nodwyd gennym ni, ymhlith darnau eraill o ddeddfwriaeth, ond mae honno'n un sydd wedi bod yn ganolog, yn sicr i'r ffordd yr ydym ni wedi mynd ati i ymgynghori ynghylch cynnwys, cydweithredu a meddwl yn y tymor hir, a chydweithio â defnyddwyr a gydag eraill. Felly, mae hynny'n sicr wedi dylanwadu ar sut yr ydym ni wedi mynd ati.

O ran hygyrchedd corfforol a chyfranogiad pobl anabl, wel, maen nhw yn sicr wedi cymryd rhan. Cafwyd nifer o sesiynau gyda grwpiau cydraddoldeb, a chredaf y gwelwch chi pan ddarllenwch chi flaenoriaeth 1 yn yr ymgynghoriad ei fod yn adlewyrchu blaenoriaethau'r sector hwnnw'n fawr—mae'n llai, ar un ystyr, o ddatganiad o safbwynt y Llywodraeth, ac yn fwy, mewn gwirionedd, o adlewyrchiad o hynny. Felly rydym wedi dewis sut yn union i ymgynghori ar yr agweddau hynny. Felly, credaf fod hynny'n adlewyrchu'r ffaith bod ein hymgysylltiad â'r sector yn gwbl ddidwyll.

Mae'r mater, mewn gwirionedd, o rwystrau corfforol i drafnidiaeth gyhoeddus yn cyd-fynd â'r cwestiwn y mae Helen Mary yn ei ofyn am gysylltedd bysiau hefyd, oherwydd mae a wnelo hynny â chael marchnad breifat a reoleiddir yn llac i ymwneud â nwyddau cyhoeddus, sy'n anodd ei wneud o fewn y fframwaith deddfwriaethol presennol, ar gyfer yr holl ddeddfau cystadlu a rhwystrau a fydd yn gyfarwydd iawn iddi hi ac eraill yn y Siambr hon, a dyna pam yr oedd arnom ni eisiau deddfwriaeth yn y tymor hwn i roi sylfaen strategol ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, nad ydym ni wedi gallu ei wneud oherwydd COVID.

Nawr, drwy'r telerau a'r amodau yr ydym ni yn eu gosod ar gyfer ein grantiau cymorth bysiau wrth ymateb i COVID—oherwydd, i bob diben, byddai'r cwmnïau bysiau hyn yn mynd i'r wal hebddynt—rydym ni wedi rhoi cymorth ariannol sylweddol ac mae  angen cydweithrediad arnom ni yn gyfnewid am hynny, ac mae hynny'n cynnwys, i rai o'r rheini, yn enwedig, y gallu inni gydlynu. Mae hynny'n waith sy'n mynd rhagddo, ac rydym yn dal i gredu bod swyddogaeth i ddeddfwriaeth, ac rydym ni yn paratoi darn o ddeddfwriaeth i bwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth nesaf i ddatblygu hynny os dymunant. Ond credwn fod y gofyniad am hynny yn bendant yn bodoli.

O ran ei sylw am wefrio ceir trydan mewn ardaloedd gwledig, mae hi'n gywir: mae angen gwneud mwy. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi'r hyn y maen nhw'n ei alw'n gerbydau allyriadau hynod isel, sy'n gronfa drafnidiaeth wedi'i datgarboneiddio ar gyfer cerbydau trydan, sy'n rhy fach ar hyn o bryd, sef tua £29 miliwn—mae angen iddi fod yn llawer mwy na hynny—a chredaf fod hynny'n un o'r pethau y mae angen inni ei ystyried o ran y cynllun cyflawni, am y ffordd yr ydym ni'n blaenoriaethu ein buddsoddiad ar gyfer hynny o'u cymharu â phethau eraill.

Credaf fod ei sylw olaf am y canfyddiad o ddiogelwch a realiti diogelwch yn un pwysig iawn, ac mae'n mynd at wraidd popeth a wnawn ni yma, mewn gwirionedd, oherwydd tybiaethau pobl ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus yw un o'r rhwystrau. Gwyddom o ymchwil fod pobl yn credu bod trafnidiaeth gyhoeddus yn cymryd mwy o amser i gyrraedd eich cyrchfan nag y mae mewn gwirionedd, mae pobl yn ei ystyried yn llai diogel nag ydyw mewn gwirionedd, ac un o'r dyfeisiau newid ymddygiad y mae angen i ni ei weld i wneud i hyn weithio yw newid canfyddiadau pobl drwy eu hannog i roi cynnig ar drafnidiaeth gyhoeddus, newid eu canfyddiadau, ac wrth gwrs, wrth wneud hynny, mae gennych chi ddiogelwch mewn niferoedd. Po fwyaf o bobl sy'n defnyddio rhwydweithiau teithio llesol neu rwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus, y mwyaf diogel y mae'n ei deimlo a'r mwyaf diogel y daw. Felly, ar un ystyr, dadl yr iâr a'r wy yw hon, a dyna pam y mae'r holl ymgyrch i newid sut mae pobl yn teithio, sy'n mynd y tu hwnt i ddatgarboneiddio—rydym ni wedi siarad yn y gorffennol am ddatgarboneiddio'r system drafnidiaeth; wel, mae hynny'n hanfodol, ond mae newid sut mae pobl yn teithio yn mynd y tu hwnt i hynny, oherwydd mae'n dweud, 'bydd gennym ni system drydan fwy gwyrdd, ond mae angen inni gael mwy o bobl yn ei defnyddio, a llai o bobl yn defnyddio ceir unigol.'

Rwy'n croesawu'r datganiad ac rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am hynny. Mae pobl ym Mlaenau Gwent eisiau system drafnidiaeth sy'n darparu cysylltedd effeithiol i bob un ohonom ni, gan ein cysylltu â phobl, lleoedd, gwasanaethau a swyddi. Mae angen gweledigaeth arnom ni ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus sy'n ystyried trafnidiaeth yn wasanaeth cyhoeddus ac nid fel dim ond busnes methedig sy'n rhoi elw o flaen angen y cyhoedd. Gwelsom, Llywydd, sut y dinistriodd Margaret Thatcher y gwasanaethau bysiau yr oeddem ni'n eu mwynhau ar draws y Cymoedd i gyd, ac yna gwelsom sut y dinistriodd John Major y rhwydwaith rheilffyrdd, ac rydym ni wedi gweld ers hynny sut na chawsom ni y buddsoddiad yn y rheilffyrdd y mae arnom ni i gyd ei angen.

Ond hoffwn weld fod y strategaeth hon yn un sydd wedi'i gwreiddio ym mhrofiad pobl ac anghenion pobl. Mae angen i ni gyfuno'r gwasanaethau bysiau a thrên. Mae angen i ni ail-reoleiddio gwasanaethau bysiau. Mae arnom ni angen i adolygiad Williams o fuddsoddi mewn rheilffyrdd ledled y Deyrnas Unedig arwain at ddatganoli'r buddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd, er mwyn galluogi'r Llywodraeth hon i sicrhau y gallwn ni fuddsoddi yn y gwasanaethau sy'n diwallu anghenion y bobl, a gwasanaethau sydd wedi'u cyfuno â dewisiadau eraill o ran trafnidiaeth gyhoeddus.

Mae angen inni ymchwilio i wasanaethau sy'n gwasanaethu pobl mewn trefi. Ofnaf ein bod, yn rhy aml o lawer, yn clywed am fentrau polisi sy'n gweithio'n dda mewn dinasoedd, ond nad ydyn nhw'n cyflawni ar gyfer trefi. Mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru'n byw mewn trefi bach, ble bynnag y bônt, boed yng nghefn gwlad Sir Drefaldwyn, Dyfed wledig—efallai na ddylwn i ddefnyddio'r term hwnnw—neu Gymoedd y de, a'r trefi fydd y prawf ar gyfer y polisi hwn. A all rhywun deithio o Gwm i Rasa i gyrraedd y gwaith am 8 o'r gloch yn y bore? A all rhywun deithio o Sirhywi i ben isaf y dref i ymweld â meddyg? Sut y byddwn yn ymweld â ffrindiau a chymdogion sydd yn ysbyty'r Grange yng Nghwmbrân? Dyma'r hyn fydd yn profi llwyddiant y strategaeth drafnidiaeth, a dyma sut y byddaf innau'n profi'r strategaeth drafnidiaeth hon pan gaiff ei chyflwyno gan y Llywodraeth. Diolch.

Diolch. Cytunaf ag Alun Davies mai dyna'r profion, a chroesawaf ei her i sicrhau bod y Llywodraeth yn llwyddo yn y profion hynny, oherwydd oni allwn ni lwyddo â'r profion hynny, yna ni fydd trafnidiaeth gyhoeddus yn ddewis amgen realistig i'r car, ac, ar y sail honno, bydd ein gweledigaeth a'n strategaeth yn methu. Felly, cytunaf yn llwyr â'r dyhead yn hynny o beth. Wrth gwrs, gweithredu hynny o fewn system drafnidiaeth ddarniog sy'n eiddo preifat yw'r hyn sydd wedi ein llesteirio ni hyd yma, a dyna pam y mae angen inni fynd i'r afael â'r rheoliad, fel y dywed, ac mae angen inni fynd i'r afael â'r cydgysylltu. Nawr, credaf y bydd creu cyd-bwyllgorau corfforaethol yn helpu hynny. Credaf y bydd rhoi mwy o ran i Drafnidiaeth Cymru fel y meddwl cydlynu y tu ôl i'n system trafnidiaeth gyhoeddus yn mynd i'r afael â hynny, yn ogystal â meithrin gweithwyr proffesiynol medrus ac abl sy'n gallu gweithredu'r rhwydweithiau a bydd eu cynllunio a'u cydgysylltu yn y ffordd honno, yn hanfodol i gyflawni hynny hefyd.

Yn ogystal â chroesawu datblygiadau arloesol. Bydd Alun Davies yn gwybod o gadeirio tasglu'r Cymoedd am y dyhead i gael gwasanaeth bws sy'n ymateb i'r galw ym Mlaenau Gwent ac mewn mannau eraill sy'n gallu symud y tu hwnt i'r gwasanaeth wedi'i amserlennu tuag at un sy'n ymateb i alw defnyddwyr. Ac rwy'n falch o ddweud, o'r gwaith hwnnw a ddechreuodd, fod y gwasanaeth hyblyg sydd ar brawf gennym ni bellach mewn pump o gymunedau ledled Cymru, rwy'n credu, yn dod yn fuan i Flaenau Gwent. Mae ar brawf yng Nghasnewydd ar hyn o bryd ac yn llwyddiannus iawn. Felly, credaf fod hynny'n ateb ei faen prawf yn rhannol ynglŷn â sut i fynd o wahanol leoedd mewn ffordd hyblyg drwy newid ein cysyniad o beth yw bysiau a sut olwg sydd arnyn nhw. Ac rwy'n sicr yn credu bod llawer mwy y gallwn ni ei wneud ynghylch hynny.

Mae ei bwynt am y rheilffyrdd yn un da, a dyma lle mae gwir angen i Lywodraeth y DU wneud ei rhan. Dywedais yn y datganiad ein bod ni eisiau trafod yn adeiladol â Llywodraeth y DU. Bydd adroddiad Burns, a gyhoeddir yr wythnos nesaf, fel y gwyddom ni o'r hysbysiad yn ei gylch, yn rhoi pwyslais mawr ar y rheilffyrdd fel ateb i dagfeydd o amgylch Casnewydd, ac mae hynny'n mynd i'w gwneud hi'n ofynnol i Lywodraeth y DU ymateb mewn ffordd nad yw wedi'i wneud o ran trydaneiddio ac nad yw wedi gwneud o ran buddsoddiad cyffredinol yn y rheilffyrdd. Rydym ni wedi gweld y pwyslais ar HS2 a'r sgileffaith negyddol ar economi Cymru, ac mae angen i ni sicrhau y cawn ni ein cyfran o fuddsoddiad rheilffyrdd i'n galluogi i gyflawni ein huchelgeisiau. 

Credaf fod yn rhaid i bob un ohonom ni gydnabod bod diwygio'r seilwaith trafnidiaeth yng Nghymru yn dasg sylweddol iawn, ond credaf ein bod ni i gyd yn cytuno bod yn rhaid inni gael newid sylfaenol yn ein defnydd o drafnidiaeth, yn enwedig yr angen i annog y cyhoedd i ddefnyddio llai ar eu ceir eu hunain. Mae braidd yn anffodus bod eich datganiad yn cynnwys awgrym y byddech yn ystyried system i godi tâl ar gyfer ceir preifat, oherwydd wedi'r cyfan, Llywodraeth y DU, y Trysorlys, fydd yn colli'r refeniw wrth inni drosglwyddo o gerbydau sy'n defnyddio carbon i gerbydau trydan. Felly, a gaf i awgrymu, cyn cyflwyno unrhyw daliadau, ein bod yn sicrhau bod gennym ni system drafnidiaeth gyhoeddus o'r radd flaenaf yng Nghymru, a bod seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn fforddiadwy, hyd yn oed i'r rhai mwyaf difreintiedig yn economaidd yn ein cymdeithas? Nid wyf eisiau bod yn negyddol mewn unrhyw ffordd ynghylch hyn, ond credaf fod yn rhaid i bob un ohonom ni gydnabod, pa system drafnidiaeth gyhoeddus bynnag sydd ar waith, y bydd miloedd lawer o hyd, yn enwedig yn ein cymunedau gwledig, heb unrhyw ddewis arall ond defnyddio ceir i gyrraedd y gwaith. Felly, bydd yn rhaid i unrhyw system godi tâl a allai fod gennych chi, ystyried hynny.

Rwy'n siŵr, mewn gwirionedd, wrth ddarllen eich datganiad, Dirprwy Weinidog, ein bod yn croesawu'r ymdrechion sylweddol y byddwch yn eu gwneud i ymgynghori â'r cyhoedd, a chredaf ei bod yn hanfodol ein bod yn sicrhau cefnogaeth y cyhoedd i'r fenter hon. Mae'n rhaid cael yr abwyd a'r ffon os ydym ni'n mynd i gyflawni yn union yr hyn y mae arnom ni eisiau ei gyflawni yma. A chredaf ein bod ni i gyd, ar draws y Siambr, yn derbyn na allwn ni barhau yn y ffordd y buom ni dros y degawdau diwethaf, oherwydd rydym i gyd yn dioddef o'r tagfeydd traffig, ac ati, sy'n digwydd, ac mae hynny'n gost economaidd enfawr i Gymru hefyd. Felly, a gaf i ofyn, yn eich ymgynghoriad â'r cyhoedd, y gallwn ni gael sicrwydd gennych chi y byddwch yn ystyried eu hawgrymiadau a'u syniadau, hyd yn oed os nad ydyn nhw'n cyd-fynd â dyheadau'r Llywodraeth?

Diolch. Credaf fod David Rowlands yn amlinellu'n berffaith y cyfyng-gyngor yn y fan yna. Dywed, ar y naill law bod angen inni gael abwyd a ffon, ond yna mae'n gwingo wrth sôn am y ffon. Mae angen i chi gael y ddau gyda'i gilydd. Y sylw am godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd yw'r model presennol yr ydym yn dibynnu arno—y mae'r Trysorlys yn dibynnu arno, fel y dywedwch chi yn gywir, i godi refeniw—a bydd hynny'n gostwng wrth inni ddechrau gwefrio ceir trydan, oherwydd nid ydych chi yn llenwi wrth y pympiau, a bydd yr holl fodel trethiant y bu gennym ni ers blynyddoedd lawer yn chwalu. Felly, mae angen ffordd wahanol o godi refeniw.

Nawr, rwy'n credu, mewn egwyddor, bod ffordd sy'n codi refeniw yn seiliedig ar ba mor aml yr ydych chi'n defnyddio eich car—o gofio nad oes gan un o bob pedair aelwyd gar a bod angen i'r system fod yn deg iddyn nhw—credaf, mewn egwyddor, fod hynny'n gwneud synnwyr. Nawr, cafodd adolygiad Turner yr ydym ni wedi'i gyhoeddi ei gynnal oherwydd, fe gofiwch chi, fod cyngor Caerdydd wedi gosod cynlluniau ar gyfer codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd yng Nghaerdydd, ac roeddem ni eisiau sicrhau bod fframwaith cenedlaethol a fyddai'n sail i benderfyniadau am godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd fel nad oedd gennym ni wahanol gynghorau'n gwneud pethau gwahanol. Felly, nid yw'r adroddiad ei hun yn ddim i gyffroi'n ormodol yn ei gylch, a dweud y gwir. Byddwn yn rhoi copi ohono yn y Llyfrgell ac yn ei gyhoeddi. Mae'n ddadansoddiad eithaf ceidwadol o sut i ymdrin â'r mater hwn yn synhwyrol. Felly, nid wyf yn credu bod unrhyw beth i gyffroi yn ei gylch yn yr adolygiad ei hun, ond mae yn codi'r mater bod angen i ni feddwl yn wahanol ynglŷn â sut yr ydym ni yn codi refeniw ac fel y dywedwch chi, ni allwn ni barhau fel y gwnaethom dros y degawd diwethaf. Mae hynny'n gywir. A pha le sydd i anghymhelliant ochr yn ochr â chymhelliant? Ac mae angen i chi gael y ddau beth yna.

Ond rydych chi'n llygad eich lle: mae angen ei wneud mewn ffordd sy'n ennill calonnau pobl, ac yn fy marn i, nid dyma'r peth cyntaf y dylem ni ei wneud. Fe ddylem ni ganolbwyntio ar wella gwasanaethau yn gyntaf, ac yna, drwy anghymhellion, geisio ymwreiddio newid ymddygiad, oherwydd nid oes prinder pobl a fydd yn ceisio manteisio ar hyn, i ennyn gelyniaeth ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i wneud, a rhaid inni beidio â gadael iddyn nhw wneud hynny, oherwydd, wedi'i wneud yn iawn, mae hon yn ffordd o wireddu'n dyheadau. 

[Anghlywadwy.]—darllen y ddogfen yn llawn, ond ydy'r Dirprwy Weinidog yn gallu ein diweddaru ni o ran bwriadau'r Llywodraeth i ailagor y rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth, ac ymestyn ymlaen ar hyd y gorllewin, wrth gwrs, i Gaernarfon a Bangor?

Ydych chi hefyd yn gallu rhoi syniad i ni ynglŷn â'ch gweledigaeth chi ar gyfer pentrefi? Roedd Alun Davies wedi sôn am drefi, ond yn arbennig pentrefi mewn ardaloedd gwledig, er enghraifft o ran llwybrau seiclo, lle dyw hi ddim yn bosibl seiclo ar yr heol—rydw i'n gwybod hynny yn byw yn nyffryn Tywi. Ond mae yna gynlluniau cyffrous i greu llwybr rhwng Caerfyrddin a Llandeilo. Ydy'r Llywodraeth yn cefnogi hynny?

Pedair blynedd yn ôl, roedd y Llywodraeth wedi addo cyhoeddi strategaeth ar gyfer metro i fae Abertawe a Chymoedd y gorllewin, gan gynnwys dyffryn Aman a chwm Gwendraeth. Ydych chi'n gallu ein diweddaru ni ynglŷn â hynny?

Ac yn olaf, ydych chi hefyd yn dal yn ymrwymo i ddelifro addewid arall o ran creu ffordd osgoi yn Llandeilo, lle mae llygredd aer a'r dystiolaeth ddiweddaraf ynglŷn ag effaith hynny, er enghraifft, ar alluoedd ymenyddol, yn peri llawer iawn o bryder i rieni yn yr ardal?

Diolch yn fawr am y cwestiynau.

Roedd sawl sylw yn y fan yna. O ran cysylltu pentrefi, cytunaf yn llwyr, ac fel y soniais wrth Alun Davies, mae'r system hyblyg o drafnidiaeth sy'n ymateb i'r galw, sydd hefyd yn cael ei threialu yn sir Benfro mewn lleoliad gwledig ar hyn o bryd, rwy'n credu, yn cynnig ffordd inni allu ategu'r gwasanaeth bysiau a drefnwyd gyda math mwy hydrin o drafnidiaeth gyhoeddus sy'n gallu ymateb, wedi'i seilio, wrth gwrs, ar y gwasanaeth Bwcabus a dreialwyd yng ngogledd Sir Gaerfyrddin a Cheredigion ers peth amser. Dyna fydd y model ond ar ffurf fwy diweddar. Felly, credaf, o safbwynt trafnidiaeth gyhoeddus, mai dyna un o'r ffyrdd hawsaf y gallwn ni gyflawni'r amcanion hynny.

Mae Adam Price yn sôn am lwybr dyffryn Tywi yn ei etholaeth, ac rwy'n gyfarwydd iawn â hwnnw. Fel rwyf wedi trafod gydag ef o'r blaen, un o'r heriau sydd gennym ni o ran teithio llesol yw lle i fuddsoddi fwyaf. Nawr, mae teithio llesol ar gyfer teithiau pwrpasol, bob dydd. Nid beicio fel gweithgaredd hamdden ydyw, ond beicio i gael pobl o A i B fel ein bod yn cyflawni newid mewn dulliau teithio, a chredaf fod dadl gref dros ddweud y dylem ni ganolbwyntio ein hymdrechion lle byddwn yn cael yr effaith fwyaf posibl, yn enwedig yn y camau cynnar, i ddangos i bobl fod hon yn agenda sy'n gallu sicrhau newid dulliau teithio. Felly, mae gan lwybrau fel yr un yn Nyffryn Tywi, sydd wedi bod yn llwybrau hamdden a llwybrau twristiaeth yn bennaf, werth mawr, yn enwedig o ran cael pobl i ddychwelyd i feicio fel gweithgaredd teuluol, ond, fel gweithgaredd beunyddiol, tueddant i beidio â chael y sgôr uchaf o ran adenillion ar fuddsoddiad. Felly, mae her i ni, ac mae hon yn her yr wyf wedi'i rhoi i Dafydd Trystan, yr wyf wedi'i sefydlu fel ein comisiynydd teithio llesol annibynnol, i feddwl ynghylch ble mae'r cydbwysedd rhwng buddsoddi ar gyfer beicio hamdden a buddsoddi ar gyfer beicio dyddiol, pwrpasol, oherwydd rwy'n credu ei fod yn un anodd, lle yr ydym yn buddsoddi adnoddau prin i gael yr effaith fwyaf ar yr hinsawdd. Ond gallaf gydnabod gwerth y cynllun yn llwyr. Nid wyf wedi bod—. Credaf fod cynlluniau mwy gwerthfawr yn ei etholaeth ar gyfer cyflawni amcanion y strategaeth drafnidiaeth hon. Byddai'n well o lawer gennyf weld rhwydweithiau trefol yn Rhydaman ac yng Nghaerfyrddin ac mewn pentrefi a threfi eraill, yn hytrach na llwybrau hamdden yn bennaf. Ond mae honno'n ddadl rwy'n credu bod angen i ni barhau i'w chael, oherwydd nid yw'n un syml.

Metro bae Abertawe—mae'n llygad ei le; rwy'n llwyr gefnogi hynny. Roeddem ni wedi gadael hynny i'r cynghorau lleol arwain arno yn yr ardal. Rydym ni bellach wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru arwain y gwaith er mwyn ceisio cyflymu pethau. Mae'n debyg mai dyma'r lleiaf datblygedig o'r metros rhanbarthol sydd gennym ni, a gobeithiaf fod hynny'n rhywbeth y gallwn ni ei gyflymu. Mae'r gwaith cwmpasu cychwynnol wedi'i wneud ac mae'n rhan o genhadaeth Trafnidiaeth Cymru i adeiladu'r metro hwnnw yn y cyfnod nesaf.

Ac o ran ffordd osgoi Llandeilo, fel y soniais yn y datganiad, nid yw heddiw'n ymwneud â chynlluniau unigol; mae'n ymwneud â chyfeiriad y teithio. Mae'r ymrwymiad i ffordd osgoi Llandeilo yn parhau fel y nodwyd yn yr haf. Rydym ni wedi gweld amharu ar lawer o gynlluniau cyfalaf oherwydd COVID, sydd wedi oedi pethau, ac mae proses WelTAG i'w dilyn, ond nid oes dim heddiw sy'n awgrymu y bydd unrhyw un o'r cynlluniau yr ydym ni wedi ymrwymo iddyn nhw yn ddim byd gwahanol i'r hyn a gyhoeddwyd gennym. Credaf y bydd y cwestiwn wedyn yn dod i'r Llywodraeth nesaf yn y cynllun cyflawni ynghylch sut mae'r egwyddorion sydd wedi'u nodi yn y cynllun hwn, os cânt eu derbyn, yn berthnasol ar lefel cynllun.

Diolch ichi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog, ac, er fy mod yn gwybod yn hollol beth yw pwyslais eich datganiad, byddai'n esgeulus ohonof yn y fan yma i beidio â chroesawu'r cyhoeddiad diweddar am y contract ar gyfer gwelliannau i ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd. Mae hwnnw'n benderfyniad strategol a rhanbarthol bwysig i sicrhau y darperir seilwaith trafnidiaeth diogel sy'n cael ei reoli'n dda, ac mae'n dangos pwysigrwydd llunio gweledigaeth hirdymor a glynu wrthi. Ac wrth gwrs, fel yr ydych chi'n cydnabod, rhaid i rwydwaith ffyrdd o ansawdd da fod yn rhan o unrhyw strategaeth, oherwydd nid yw mathau eraill o drafnidiaeth—yn enwedig rhai dewisiadau teithio llesol—bob amser yn ymarferol i bawb mewn rhai cymunedau yn y Cymoedd, lle gall topograffeg wneud hynny'n anodd iawn, iawn, er fy mod yn derbyn yn llwyr nad yw hynny o reidrwydd yn golygu ein bod yn diystyru datgarboneiddio yn llwyr—i'r gwrthwyneb.

Ond mae'r strategaeth ddrafft yn pwysleisio un o wersi allweddol y pandemig, sef pwysigrwydd seilwaith trafnidiaeth lleol, ac nid oes amheuaeth nad yw cyfnod COVID-19 wedi dangos gwir werth ein rhwydwaith bysiau lleol i ni. Nawr, diolch byth, ym Merthyr Tudful, mae gennym ni ddatblygiad yr orsaf fysiau newydd i atgyfnerthu'r neges hon, ond mae angen inni symud y tu hwnt i orsaf fysiau newydd yn unig, ac, er fy mod yn credu eich bod eisoes wedi ymdrin â nifer o'r cwestiynau ar y pwnc hwn, mae'n ofid i mi, fel eraill, fod yn rhaid i ni golli'r Bil bysiau o raglen ddeddfwriaethol y Senedd hon, er fy mod, fel eraill, yn gobeithio y byddwn yn ei weld yn ôl yn dilyn yr etholiad y flwyddyn nesaf.

Ond, er fy mod yn credu, fel y dywedais, eich bod eisoes wedi ateb fy nghwestiwn i raddau helaeth, hoffwn wybod sut y bydd gwella seilwaith ein rhwydweithiau bysiau lleol, datblygu trafnidiaeth fwy chwim a mwy ymatebol yn ein cymunedau, yn rhan o'r strategaeth hon, a faint o waith tasglu'r Cymoedd y cyfeiriwyd ato yn eich atebion i Alun Davies fydd yn rhan o'ch meddwl yn hyn o beth.

Diolch i Dawn am ei chwestiwn, ac mae'n rhaid imi dalu teyrnged iddi fel aelod o dasglu'r Cymoedd a chadeirydd yr is-grŵp trafnidiaeth sydd wedi bod yn arwain y gwaith ar y cynllun Fflecsi ar alw. Ac fel y dywedais, mae'r cynllun ar brawf gennym ni mewn pedwar neu bum ardal wahanol ar hyn o bryd ac mae'r canlyniadau'n galonogol iawn. Ac yn enwedig yng Nghasnewydd, credwn fod cyfle cynnar i geisio cynyddu hynny ar raddfa fawr i geisio dysgu gwersi i weld a yw'n cyflawni ei botensial cynnar ai peidio. Felly, yn sicr, ein bwriad ni, yn rhan o'r strategaeth hon, Dawn, yw bod cynlluniau fel y bws Fflecsi yn cynnig dewis amgen gwirioneddol i ddefnyddio ceir ar gyfer teithiau bob dydd mewn ardaloedd gwledig a threfol. Mae'n hyblyg, fel yr awgryma'r teitl.

Mae hi'n llygad ei lle, wrth gwrs, ein bod yn buddsoddi'n sylweddol yn ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac un o'r pethau y mae angen i ni ei wneud nawr yw ein bod yn sicrhau'r elw mwyaf posibl ar fuddsoddiad ar gyfer hynny a'n bod yn ei ddefnyddio fel sbardun ar gyfer datblygu economaidd ar draws Blaenau'r Cymoedd, ac mae hynny'n rhywbeth y mae tasglu'r Cymoedd yn parhau i'w ystyried. 

Gweinidog, rydych chi'n dweud, pan newidiodd y ffeithiau, fod yn rhaid i gamau gweithredu newid hefyd, ynghylch ffordd liniaru'r M4, ond beth sydd wedi newid? Bu gwerth amgylcheddol lefelau Gwent yno ers cannoedd a miloedd o flynyddoedd. Fe wnaethoch chi sôn llawer am newid hinsawdd yn eich sylwadau nawr, ond nid oedd yr hysbysiad penderfynu 11 tudalen ar ffordd liniaru'r M4 yn sôn am newid hinsawdd, heb sôn am argyfwng yn yr hinsawdd. Rwy'n credu mai'r safbwynt oedd nad oedd digon o gyfalaf yn y gyllideb i'w gyflawni, ac eto, pan glywn awgrymiadau y gallai Llywodraeth y DU dalu amdano, rydych yn ymateb yn ddig.

Pan fyddwch yn dweud 'gosod targedau ar gyfer newid dulliau teithio i ryddhau lle ar y ffordd', a yw hynny'n golygu rhwystro ffyrdd fel na all ceir eu defnyddio? Rydych chi'n dweud ynglŷn â gwladoli'r rheilffyrdd—mae'n ymddangos bod gennych chi gryn falchder o fod wedi eu gwladoli a dechrau arni a'r hyn yr ydych chi wedi ei wneud, ond siawns nad yw hynny'n ymateb argyfwng i gwymp yn y galw a refeniw. Gan fod Trafnidiaeth Cymru bellach yn darparu gwasanaethau, rydych yn eu hariannu, a nawr fod y gwasanaethau hynny wedi eu gwladoli, sut ydych chi'n ymdrin â'r tensiwn o gael rhwydwaith sylweddol ar y gororau yn Lloegr? A ddylai trethdalwyr Cymru fod yn talu am amlder y gwasanaeth mewn gorsafoedd bach i bobl yn Lloegr sy'n mynd i Birmingham neu'r Amwythig—i ba raddau y mae hynny'n flaenoriaeth i drethdalwyr Cymru? Ac rwy'n cytuno â chi fod tensiwn rhwng datganoli'r gwasanaethau rheilffyrdd a'r ffaith nad yw'r seilwaith rheilffyrdd wedi'i ddatganoli—oni allai Llywodraeth y DU ddatrys y tensiwn hwnnw drwy adhawlio goruchwyliaeth o'r gwasanaethau rheilffyrdd?

Wel, diolch am y cwestiynau yna. Fel y dywedodd, pan fo'r ffeithiau'n newid, rydych chi'n newid eich meddwl. Pan roedd yn gyfrifol am ysgrifennu maniffesto UKIP, roedd yn erbyn y llwybr du, ac yna newidiodd y ffeithiau, newidiodd blaid a newidiodd ei feddwl. Felly, wyddoch chi, rwy'n credu ei fod yn rhoi'r egwyddor honno ar waith yn y fan yma. Yr hyn a newidiodd, i ateb y cwestiwn, yw bod y costau wedi newid. Adeg etholiad 2016, pris ffordd liniaru'r M4 oedd oddeutu £700 miliwn, ac, erbyn i'r Prif Weinidog wneud y penderfyniad, roedd y pris yn £2 biliwn. Nawr, mae cost cyfle enfawr o fuddsoddi £2 biliwn mewn 40 milltir o ffordd drwy wlyptiroedd gwarchodedig, sy'n golygu na allwch chi ei wario ar bethau eraill. Ac mae'n anghywir yn dweud bod newid yn yr hinsawdd—. Mae'n ddrwg gennyf, Dirprwy Lywydd, mae'n parhau i heclo; rwy'n hapus i gael sgwrs wybodus gydag ef, ond mae'n anodd ymateb iddo pan na allaf glywed am beth mae'n mwmial yn ei gylch. Roedd yr achos cryf, yng nghyfiawnhad y Prif Weinidog, ynghylch colli bioamrywiaeth, na chafodd ei farnu'n briodol yn ymchwiliad yr arolygydd, ac mae cysylltiad llwyr rhwng hynny a newid yn yr hinsawdd.

Mae ei ffordd o nodweddu newid dulliau teithio fel rhwystro ffyrdd yn arwydd rwy'n credu o'r math o wleidyddiaeth y gallwn ni ei disgwyl gan Mark Reckless. Nid yw'n ymwneud â rhwystro ffyrdd o gwbl. Mae'n ymwneud â dyrannu lle ar y ffordd i'r math o ddulliau trafnidiaeth yr hoffem ni eu gweld. Rydym ni wedi gweld hyn yn ystod yr ymateb i bandemig y coronafeirws, pryd yr ydym ni wedi creu lle ychwanegol yng nghanol trefi i bobl allu cadw pellter cymdeithasol ar balmentydd. Rydym ni wedi gweld, yn ystod y pandemig, bobl yn beicio ac yn cerdded mewn ffordd nad oedden nhw o'r blaen, oherwydd bod llai o draffig ar y ffyrdd. Ac rydym ni eisiau ceisio ymwreiddio'r arferion hynny, oherwydd mae llawer o dystiolaeth, os oes ganddo ddiddordeb ynddi, o'r trefi teithio cynaliadwy yn Lloegr dros gyfnod o flynyddoedd, sy'n dangos y gallwch chi sicrhau newid ymddygiad, ond y ffordd yr ydych chi'n cynnal y newid ymddygiad hwnnw yw drwy ailddyrannu lle ar y ffordd, felly rydych chi'n annog mwy o bobl i wneud hynny. Felly, nid yw'n ymwneud â rhwystro ffyrdd; mae'n ymwneud â galluogi newid ymddygiad.

Ac o ran gwladoli rheilffyrdd, oedd, roedd yn rhywbeth a ddeilliodd o argyfwng, ond, mewn argyfwng, roedd gennym ni ddewisiadau, a chafodd y dewisiadau hynny eu llywio gan ein gwerthoedd. Roeddem yn wynebu'r un argyfwng yn union ag yr oedd yr Adran Drafnidiaeth yn ei wynebu yn Lloegr. Fe wnaethon nhw ddewis defnyddio'r dull gweithredwr pan fetho popeth arall i gadw'r masnachfreintiau hynny ar waith yn y sector preifat am ffi ac elw. Fe wnaethom ni ddewis dod â'r rheini o fewn Trafnidiaeth Cymru, dewis nad oes ganddyn nhw yn Lloegr, felly nid oes gennym ni elw a gaiff ei dynnu allan gan yn sector preifat, ond mae gennym ni elw er budd y cyhoedd.

Gweinidog, mae datganoli wedi rhoi cyfleoedd aruthrol inni o ran datblygu'r system drafnidiaeth integredig. Rwy'n credu y dylem ni ddathlu mewn gwirionedd fod gennym ni gyfle nawr, am y tro cyntaf ers degawdau, i ail-werthuso ein sector trafnidiaeth gyhoeddus yn llwyr. A gaf i ddweud mor falch yr wyf i mai Pontypridd fydd canolfan Trafnidiaeth Cymru? Mae'r posibilrwydd y bydd trên yn mynd drwy Bontypridd bob pum munud nid yn unig yn dda, rwy'n credu, o ran system drafnidiaeth y Cymoedd, ond hefyd o ran y ffordd y mae'n cyfrannu mewn gwirionedd at adfywio'r dref, creu swyddi ac ati.

A gaf i ddweud hefyd fod y cyfle gwych sydd gennym ni, ers Beeching, i edrych ar ailagor rheilffyrdd—? Yn ardal Taf Elái, fel y gŵyr yr Aelod, mae gennym ni rai enghreifftiau o'r twf mwyaf, a'r twf arfaethedig mwyaf ym maes tai mewn unrhyw ran o Gymru. Ni all y rhwydwaith ffyrdd bellach fod yn fodd i'r bobl hynny deithio o amgylch yr ardal, i ddigwyddiadau cymdeithasol a hefyd i deithio i'r gwaith. Felly, mae'r posibilrwydd o ailagor rhai o'r rheilffyrdd a arferai fodoli ddegawdau lawer yn ôl, lle'r ydym ni, yn ffodus, wedi cadw'r rhan fwyaf o'r cledrau hynny, yn cynnig cyfle newydd sbon. Rwy'n croesawu'n fawr y £0.5 miliwn sy'n cael ei fuddsoddi i edrych ar y cynllun busnes ar gyfer ailagor coridor gogledd-orllewin Caerdydd, neu, fel y cyfeiriaf i ato, rheilffordd Caerdydd i Lantrisant. Rwy'n credu y dylem ni fod yn dathlu bod gennym ni'r cyfle hwnnw nawr i wneud rhywbeth gwirioneddol unigryw.

A gaf i hefyd godi'r mater ynghylch trafnidiaeth bysiau a thacsis? Rwy'n byw yn Nhonyrefail. Nid oes bws yn mynd yn uniongyrchol i Bontypridd, sy'n anhygoel, nac o Gilfach Goch i Bontypridd. Pan ofynnwch chi i'r gweithredwyr, dywedant, 'Wel, nid oes galw amdanynt.' Wel, wrth gwrs, proffwydoliaethau sy'n cyflawni eu hunain yw'r rhain. Nes i chi roi'r cyfle, nid yw'r galw'n bodoli mewn gwirionedd. Felly, mae'r cyfle nawr i integreiddio'n iawn lle mae pobl yn byw a lle maen nhw'n gweithio, ar sail gwasanaeth yn hytrach na sail elw tymor byr, rwy'n credu yn gyffrous iawn. Ond tybed a wnewch chi fynegi eich barn am y rhan y gallai tacsis ei chwarae mewn gwirionedd yn hynny. Gwn fod hwnnw'n fater sy'n amlygu ei hun fel un gweddol bwysig yn ystod COVID.

A gaf i hefyd wneud un pwynt yn unig? Oherwydd, rwy'n croesawu'r ffaith—

A wnewch chi ddirwyn i ben hefyd, os gwelwch yn dda? Diolch.

—ein bod yn mynd i gael yr ymgynghoriad. Hynny yw, wrth ystyried codi tâl am dagfeydd, bod yn rhaid inni ystyried o ble y daw'r drafnidiaeth, ac ni ddylid ei weld fel treth ar y Cymoedd, a gwn fod hynny ar feddwl y Gweinidog i raddau helaeth iawn. Y pwynt olaf un yw: a fydd y Llywodraeth nawr yn ymgyrchu dros ddirymu adran 25 o'r Ddeddf Rheilffyrdd, fel nad yw mater perchnogaeth gyhoeddus ar ein system drafnidiaeth yn un sydd dim ond yn mynd i ddychwelyd i hen ddeddfwriaeth, ddi-rym sydd wedi dyddio?

Diolch yn fawr iawn. Cytunaf yn llwyr ag ef fod lleoli pencadlys Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd yn cynnig cyfle gwirioneddol i adfywio'r dref, a chredaf ei bod yn enghraifft dda iawn o'r egwyddor 'canol trefi yn gyntaf', y mae'r Llywodraeth wedi'i mabwysiadu ar gyfer lleoli swyddfeydd yn y sector cyhoeddus. Mae'n anffodus bod y swyddfeydd yn barod ar adeg pan nad yw pobl yn defnyddio swyddfeydd, ond credaf ei fod yn dangos y potensial gwirioneddol, unwaith y bydd pobl yn dechrau dychwelyd—a rhaid imi dalu teyrnged iddo am y ffordd y mae wedi ymgyrchu i droi canolfan siopa a oedd yn hen adeilad hyll yn adeilad o'r radd flaenaf, sydd wedi rhoi hwb i un o'r prif drefi yn ei etholaeth.

Rwyf hefyd yn yr un modd yn cymeradwyo ei waith yn ymgyrchu dros ailagor y rheilffordd i Lantrisant. Fel y dywedodd, mae'r astudiaeth yn mynd ymlaen yn rhan o hynny. Dyna pam yr ydym ni wedi bod yn awyddus iawn i sicrhau—. Un o'r rhesymau pam rydym ni wedi gwneud y contract rheilffordd yn un mewnol, yn hytrach na dilyn model Lloegr, yw i geisio cynnal datblygiad y metro sydd wedi bod ar waith. Er bod pobl yn cadw draw o'r rheilffyrdd yn y tymor byr, credwn y byddai'n hynod o annoeth inni lyffetheirio buddsoddiad yn natblygiad y metro, a fydd yno yn y blynyddoedd i ddod, pan fydd pobl yn dychwelyd at y rheilffyrdd. Mae hynny'n creu her ariannol tymor byr, ond credaf ei fod yn fuddsoddiad strategol allweddol.

Mae'n llygad ei le i dynnu sylw at y rhan sydd gan dacsis i'w chwarae, ac rydym ni yn amlinellu cynllun bach o fewn y cynllun trafnidiaeth cenedlaethol ar gyfer tacsis a cherbydau gwasanaeth cyhoeddus, gan dynnu sylw at y ffaith ein bod yn gweld tacsis fel rhan allweddol o rwydwaith trafnidiaeth integredig. Mae'n dweud yn y cynllun bach ein bod yn gobeithio datblygu safonau cenedlaethol ar gyfer tacsis ac ar gyfer ymdrin â materion fel cerbydau llogi cyhoeddus, addasrwydd ymgeiswyr, mesurau cerbydau diogelwch, profi cerbydau, hyfforddi gyrwyr. Mae agenda ddiwygio enfawr yr oeddem ni wedi gobeithio ei datblygu mewn deddfwriaeth y tymor hwn. Byddwn nawr yn ceisio gwneud hynny yn y tymor nesaf os ydym yn y sefyllfa i ffurfio Llywodraeth. Symleiddio'r system drwyddedu yw un o ofynion allweddol gyrwyr tacsi a'u hundebau, mi wn, ac mae hynny'n rhan allweddol o'r hyn yr ydym ni eisiau ei gyflawni. Felly, cytunaf yn llwyr ag ef fod tacsis yn asgwrn cefn gwirioneddol bwysig, a gwyddom fod gyrwyr tacsi'n cael amser caled iawn ar hyn o bryd, gan nad yw llawer o'u cwsmeriaid yn defnyddio eu gwasanaethau. Mae cymorth economaidd ar gael iddyn nhw drwy'r gronfa cadernid economaidd, ond credaf fod angen gwneud mwy o waith i'w helpu nhw i ddeall sut i gael gafael ar hwnnw. Gwn fod Ken Skates, y Gweinidog, wedi cyfarfod ag undebau trafnidiaeth y bore yma i drafod pa gymorth y gallwn ei roi i'r diwydiant tacsis yn y cyfnod hynod anodd hwn.

Ac un neu ddau o bwyntiau yn olaf. Codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd: nid ydym ni eisiau iddo gael ei gyflwyno fel treth ar y Cymoedd, fel y dywedodd, a dyna pam rydym ni wedi annog ymateb rhanbarthol, a pham, drwy gyhoeddi'r adroddiad hwn heddiw, rydym ni eisiau gweld hynny yn rhan o fframwaith cenedlaethol. Os gwneir hyn, caiff ei wneud mewn ffordd drefnus a synhwyrol.

A phwynt i orffen ar y sail ddeddfwriaethol. Rhagwelwn y bydd y diwydiant rheilffyrdd dan fesurau brys am beth amser i ddod. Fel y dywedais, nid sefyllfa yng Nghymru yn unig yw hon; mae'n sefyllfa yn y DU gyfan. Credwn fod angen i'r ddeddfwriaeth newid er mwyn i ni wedyn roi'r sail y rhoddwyd y diwydiant rheilffyrdd arni yn y tymor byr ar sylfaen tymor hwy, a bydd hynny'n gofyn am ddeddfwriaeth yn San Steffan, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n gobeithio ei drafod gyda Llywodraeth y DU.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Helo.

Gallwn, gallwn eich clywed chi. Mae hynny'n iawn.

O'r gorau, iawn. Roeddwn yn cael negeseuon cymysg yn y fan yna. Diolch yn fawr am fy ngalw.

Rwyf eisiau croesawu eich hierarchaeth o flaenoriaethau. Nid oes gan 25 y cant o bobl yn y wlad hon gar, ond mewn llawer o'r cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli nid oes gan dros hanner yr aelwydydd gar, ac felly rydym yn ddiolchgar iawn am y gyrwyr bysiau sydd wedi dal ati i alluogi pobl i gyrraedd y gwaith a'r ysgol ac i siopa. Nid oes gan bobl ag anableddau o reidrwydd gar o gwbl. Gallaf feddwl am lawer o'm hetholwyr sy'n gorfod ymdrechu'n galed i ddringo'r bryn gyda'u siopa er gwaethaf eu hanableddau. Felly, mae gwir angen inni feddwl am y rheini sydd leiaf abl yn ein cymunedau, ac rwyf eisiau gofyn ichi, Dirprwy Weinidog, am y strategaeth 20 mlynedd hon, oherwydd nid wyf yn credu y gallwn ni aros 20 mlynedd am newid. Er enghraifft, gallem gael mwy o barthau diogel o amgylch ysgolion drwy gau neu neilltuo ffyrdd ar gyfer disgyblion i fynd a dod o'r ysgol yn ddiogel ar feic neu drwy gerdded ar ddechrau a diwedd diwrnod ysgol. Gallem ystyried codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd, oherwydd mae'n rhaid inni feddwl am yr effaith ar iechyd pobl sy'n byw ar hyd y prif ffyrdd i mewn i Gaerdydd. Does ganddyn nhw ddim dewis ynglŷn â byw yno. Dydyn nhw ddim yn dewis byw yno. Maen nhw'n byw yno oherwydd bod yn rhaid iddyn nhw fyw yno, ac rydym yn byrhau eu bywydau drwy beidio â gwneud mwy i lanhau ein haer. Felly, mae 20 mlynedd yn llawer rhy hir i aros.

Os ydym yn teithio ar y trên, nid ydym yn disgwyl teithio am ddim, felly beth am orfod—. Mae angen i yrwyr ceir hefyd ystyried a oes angen iddyn nhw deithio mewn car pan fo dulliau eraill o deithio ar gael, ac mae dulliau eraill o deithio ar gael yng Nghaerdydd. Felly, credaf ei bod yn iawn ac yn briodol ein bod yn rheoli'r defnydd o geir sy'n teithio o amgylch ein dinas, oherwydd fel arall ni fydd modd byw ynddi. Felly, tybed faint o amser ydych chi'n ei gredu a gymer hi cyn i ni gael y newid hwnnw drwy gael y dull gweithredu rhanbarthol hwn. Rwy'n bryderus iawn y gallai hyn olygu dim newid.

Wel, cytunaf â Jenny Rathbone fod elfen enfawr o gyfiawnder cymdeithasol yn rhan o'r system drafnidiaeth. Mae'r bobl dlotaf yn fwy tebygol o fyw mewn ardal lle maen nhw'n dioddef mwy o lygredd; mae'r bobl dlotaf yn fwy tebygol o fod mewn damwain a chael eu taro gan gar; a gorfodir y bobl dlotaf i neilltuo mwy o incwm eu haelwydydd tuag at gost rhedeg car, oherwydd mae gwasanaethau wedi'u lleoli mewn mannau lle nad oes ganddyn nhw fawr o ddewis. Dyna'r system drafnidiaeth yr ydym ni wedi'i datblygu dros ddegawdau lawer a dyna sydd angen ei newid drwy gael system drafnidiaeth llawer tecach sy'n mynd i'r afael ag anghydraddoldebau a pheryglon amgylcheddol.

Felly, mae cryn rinwedd i'w hawgrym o barthau aer glân o amgylch ysgolion. Ymgynghoriad yw hwn a byddwn yn ei hannog hi ac eraill yn gryf i ymateb iddo gyda syniadau ynghylch sut y gallem ni roi grym ymarferol i'r egwyddorion yr ydym ni wedi'u nodi yn y ddogfen hon cyn gynted â phosib. Cytunaf yn llwyr â hi. Nid yw ugain mlynedd—nid dyma'r isafswm amser yr ydym yn ei bennu ar gyfer y strategaeth hon; dyma'r amserlen, y gorwel yr ydym ni'n edrych arno. Nid oes gan yr hinsawdd 20 mlynedd. Gwyddom o rybuddion pob adroddiad y mae panel y Cenhedloedd Unedig ar newid hinsawdd wedi eu cyhoeddi bod hwn yn fater brys, ac nid oes gennym ni amser hir i drawsnewid ein system drafnidiaeth; rhaid inni wneud newidiadau ar frys.

Fel y dywedais, bydd yn rhaid i'r cynllun carbon isel y bydd yn rhaid i Lywodraeth nesaf Cymru ei gyhoeddi y flwyddyn nesaf, o ba liw bynnag, gyrraedd targedau newid hinsawdd llawer mwy heriol ar gyfer trafnidiaeth. Mae hon yn ymgais i geisio achub y blaen ar hynny, er mwyn ceisio llywio ffordd o feddwl bob plaid ynghylch sut yr ydym yn ymateb i'r heriau hynny yr ydym ni i gyd wedi ymrwymo iddyn nhw. Mae pob plaid a gytunodd ar y targedau hinsawdd hynny o ostyngiad o 95 y cant mewn allyriadau carbon i gyd wedi ymrwymo i'r llwybr hwnnw o leihau allyriadau o bob sector, gan gynnwys trafnidiaeth. Ac mae'n rhaid i ni gyd roi ein pennau at ei gilydd i ganfod ffyrdd i ni wneud hynny.

Nawr, nid yw'n hawdd. Fel y gwelsom ni yn y Siambr heddiw, gall pobl sydd eisiau manteisio arno fanteisio arno, ond os byddwn yn ei wneud yn iawn, bydd yn dod â manteision i bob rhan o gymdeithas.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.

Datganiad gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd ar y model buddsoddi cydfuddiannol yw eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

Diolch. Yn gynharach eleni, croesawais adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar ffynonellau cyllid cyfalaf a'i argymhellion ynglŷn â'r model buddsoddi cydfuddiannol. Mae llawer wedi digwydd ers hynny. Mae pandemig wedi taro Cymru'n galed yn dilyn degawd o gyni a orfodwyd gan San Steffan, nad yw ein cyllideb gyfalaf wedi gwella ohono—bygythiadau dwbl y mae'n rhaid inni fynd i'r afael â hwy drwy gyflawni prosiectau a fydd yn hybu ein hadferiad economaidd, gan greu cyfleoedd o ran gwaith, hyfforddiant a'r gadwyn gyflenwi. Bydd y model buddsoddi cydfuddiannol yn ein helpu i wneud yr union beth hwnnw, gan gyflymu buddsoddiad mewn prosiectau na fydden nhw fel arall wedi bod yn fforddiadwy.

Mae ein dull gweithredu caeth o ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn aros yn ddigyfnewid. Rydym yn defnyddio cyfalaf confensiynol yn gyntaf i ariannu seilwaith cyhoeddus a byddwn yn defnyddio pob ceiniog ohono. Byddwn wedyn yn defnyddio ein pwerau benthyca cyfyngedig. Rydym ni hefyd wedi galluogi awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i fenthyca er mwyn sicrhau'r gefnogaeth fwyaf posib i'r anghenion brys y mae ein cymunedau'n eu hwynebu. Ond nid yw hynny hyd yn oed yn ddigon i ddiwallu'r anghenion brys hynny.

Rydym ni wedi datblygu model wedi'i gynllunio'n ofalus i ddiwallu'r anghenion hynny yn wyneb degawd o gyni, y mae'n rhaid inni gofio iddo ddechrau gyda thoriadau sylweddol i gyllidebau cyfalaf ar lefel y DU. Ac felly, heddiw, rwyf eisiau nodi sut y bydd y model yn cyfrannu at ein hadferiad economaidd tra bydd yn sicrhau manteision cymunedol eang, heb roi mwy o straen ar ein cyllidebau cyfalaf cyfyngedig. Hoffwn ddweud ychydig eiriau hefyd am y modd y mae Banc Datblygu Cymru yn gweithredu fel y cyfranddaliwr cyhoeddus yng nghynlluniau'r model buddsoddi cydfuddiannol, gan gynyddu tryloywder a gwella gwerth am arian ar gyfer y sector cyhoeddus.

Mae'n bleser gennyf adrodd ein bod, ddiwedd y mis diwethaf, wedi dyfarnu contract i gonsortiwm Cymoedd y Dyfodol i gwblhau adrannau 5 a 6 o brosiect deuoli'r A465. Bydd y cynllun hwn yn cwblhau'r gwaith o ddeuoli'r A465—ymrwymiad hirsefydlog gan Lywodraeth Cymru—ac yn sicrhau bod yr ystod lawn o fanteision yn cael eu gwireddu ar gyfer y rhanbarth. Bydd yn cwblhau ffordd barhaus o safon uchel amgen i’r M4, yn gwella'r cyswllt gogleddol hanfodol ar draws gogledd y Cymoedd ar gyfer metro de Cymru, yn darparu mynediad dibynadwy i'r canolfannau metro ac yn cyfrannu at newid dulliau teithio. Bydd y cynllun yn gwella hygyrchedd swyddi, gwasanaethau cyhoeddus allweddol a chyfleusterau ar gyfer teithio llesol yn y rhanbarth.

Mae cwblhau'r broses o gaffael y model buddsoddi cydfuddiannol arloesol hon yn llwyddiannus yn dangos yr hyn y gall Cymru ei gyflawni mewn cyfnod anodd pan fyddwn yn mynd i'r afael â heriau gyda chreadigrwydd. Yn wir, dyma'r prosiect partneriaeth cyhoeddus-preifat cyntaf o'r raddfa hon i'w lofnodi yn y DU ers yr achosion cyntaf o COVID-19. A dyma'r prosiect cyhoeddus-preifat cyntaf ar y raddfa hon lle cwblhawyd trafodaethau o bell, ac mae'r datblygiadau arloesol hyn yn dangos Cymru'n arwain y ffordd.

Caiff ystod eang o fanteision cymunedol hefyd eu cyflawni drwy'r cynllun, gan gefnogi amcanion tasglu'r Cymoedd. Mae'r manteision hyn yn cynnwys targedau contractiol ar gyfer hyfforddiant a swyddi i bobl leol, a chyfleoedd o ran y gadwyn gyflenwi leol. Amcangyfrifir y bydd £400 miliwn o wariant prosiectau yng Nghymru, gyda £170 miliwn yn rhanbarth Blaenau'r Cymoedd, yn cynhyrchu gwerth rhagamcanol o £675 miliwn ar gyfer economi ehangach Cymru.

Mae sicrhau'r manteision gorau o ran cyflogi pobl ifanc a datblygu sgiliau yn allweddol i'n blaenoriaethau ar gyfer yr ymdrech ailadeiladu. Bydd ail-ddeuoli'r A465 yn darparu dros 120 o brentisiaethau, 60 o hyfforddeiaethau, dros 320 o interniaethau a thros 1,600 o gymwysterau cenedlaethol, gan adael gwaddol o sgiliau gwell. Adlewyrchir ein hymrwymiad i ddatgarboneiddio hefyd yn y dyfarniad contract. Bydd carbon yn sgil adeiladu yn cael ei wrthbwyso drwy blannu 30,000 o goed ychwanegol. Bydd arolygon ecolegol cyn adeiladu a chlirio safleoedd yn dechrau bron ar unwaith, a bydd y gwaith adeiladu'n dechrau o ddifrif y gwanwyn nesaf. Disgwylir i'r gwaith adeiladu gael ei gwblhau erbyn canol 2025.

Gan droi nawr at ein rhaglen addysg: ddiwedd mis Medi, sefydlodd Llywodraeth Cymru Gwmni Partneriaeth Addysg Cymru, a adwaenir fel WEPCo. Mae WEPCo yn fenter ar y cyd rhwng Meridiam, ein partner cyflenwi yn y sector preifat, a'r sector cyhoeddus. Bydd WEPCo yn gyfrifol am hwyluso'r gwaith o gynllunio a darparu hyd at £500 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol mewn cyfleusterau addysgol newydd gan ddefnyddio'r contract model buddsoddi cydfuddiannol safonol. Ar hyn o bryd mae tua 30 o ysgolion a cholegau ar y gweill yn y rhaglen i'w cyflenwi dros y saith mlynedd nesaf—buddsoddiad hollbwysig yng nghenedlaethau ein dyfodol yn sgil cyni, a ddarperir yn ystod pandemig na fyddai wedi bod yn bosibl heb y model ariannu hwn. Caiff pob prosiect ei dendro'n gystadleuol gan WEPCo, drwy lwyfannau fel GwerthwchiGymru, gan ddarparu cyfleoedd i gontractwyr adeiladu a'r gadwyn gyflenwi ehangach gan sicrhau'r manteision gorau o ran cyfleoedd gwaith i bobl yng Nghymru. Mae'n ofynnol yn unol â'r contract i WEPCo ymrwymo i lefelau gofynnol o ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi leol ymhob prosiect.

Bydd model WEPCo yn canolbwyntio ar gyflawni yn unol â pholisïau ac agendâu allweddol y Llywodraeth, gan gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, Cwricwlwm Cymru, a'r ymgyrch i fod yn garbon niwtral, yn ogystal â chydymffurfio â'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol. Mae perfformiad ac amcanion WEPCo yn cael eu rheoli a'u monitro gan fwrdd partneriaeth strategol sy'n cynnwys Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a sefydliadau addysg bellach. Caiff cyfres lawn o fanteision cymunedol hefyd eu cyflawni. Mae WEPCo eisoes wedi dechrau gweithio gyda Phrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant i gyflwyno academi partneriaeth addysg Cymru, adnodd ar-lein i wella sgiliau a gallu yn y sector.

Mae gwaith wedi dechrau ar yr ysgol model buddsoddi cydfuddiannol gyntaf, ysgol gyfan newydd yn Sir y Fflint, a fydd yn cydleoli dwy ysgol bresennol ar un safle, gan sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei ddefnyddio'n effeithlon ochr yn ochr â sicrhau manteision cymunedol. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn parhau i gefnogi Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Felindre i ddarparu canolfan ganser newydd Felindre. Mae'r model clinigol hwn, a gynigir gan yr ymddiriedolaeth ar gyfer y cynllun, yn destun cyngor annibynnol ar hyn o bryd, a disgwylir canlyniad y cyngor erbyn diwedd mis Tachwedd. Wrth gwrs, byddwn yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynnydd.

Un enghraifft bwysig o arloesedd yn y model buddsoddi cydfuddiannol yw cyfranddaliad sector cyhoeddus o hyd at 20 y cant o'r cyfalaf risg ym mhob cynllun. Mae'r cyfranddaliad hwn yn darparu tryloywder gan sicrhau bod y sector cyhoeddus yn cyfranogi mewn unrhyw elw ar fuddsoddiad. Mae Banc Datblygu Cymru yn defnyddio offerynnau ariannol i wneud cyfraniadau sylweddol mewn meysydd sy'n ymestyn y tu hwnt i gymorth busnes, gan gynnwys tai, ynni a thwristiaeth. Felly, o ystyried ei arbenigedd, penderfynodd Llywodraeth Cymru y byddai Banc Datblygu Cymru yn gweithredu fel cyfranddaliwr y sector cyhoeddus yng nghynlluniau'r model buddsoddi cydfuddiannol, gan gynnal diwydrwydd dyladwy ar fuddsoddiadau arfaethedig a rheoli'r buddsoddiadau dros y tymor hir. Fel cyfranddaliwr y sector cyhoeddus, bydd y banc yn enwebu cyfarwyddwr i fwrdd pob cwmni prosiect y model buddsoddi cydfuddiannol. Bydd Banc Datblygu Cymru'n monitro perfformiad pob buddsoddiad, yn goruchwylio'n arbenigol ac yn sicrhau y rhoddir rhybudd cynnar ynghylch materion posibl a allai effeithio ar y gallu i adennill buddsoddiadau.

Felly, i gloi, mae defnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn llwyddiannus yn gwneud cyfraniad pwysig i'n hymdrechion i roi hwb cychwynnol i'r adferiad economaidd. Bydd y model hefyd yn sicrhau manteision cymunedol eang, tra bo'n meithrin gwerth dros £1 biliwn o fuddsoddiad sydd ei angen ar frys mewn seilwaith cyhoeddus yng Nghymru. Wrth lunio'r cytundebau arloesol hyn, mae Cymru ar flaen y gad o ran ymdrechion rhyngwladol i foderneiddio'r cysyniad o bartneriaeth cyhoeddus-preifat.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad y prynhawn yma ac am groesawu adroddiad y Pwyllgor Cyllid ynglŷn â'r model buddsoddi cydfuddiannol. Gwrandewais ar eich sylwadau agoriadol, ond credaf y byddai'n rhaid i chi hyd yn oed gyfaddef bod yr hyn a alwyd gennych yn 'gyni a orfodwyd gan San Steffan' yn sicr wedi dod i ben—wel, yn sicr yn ddiweddar eleni, pan edrychwch chi ar y symiau enfawr o fuddsoddiad ychwanegol sydd wedi dod o San Steffan i Lywodraeth Cymru i ymdrin ag argyfwng pandemig COVID.

Fe wnaethoch chi sôn am ddyfarnu'r contract i gonsortiwm Cymoedd y Dyfodol i gwblhau adrannau 5 a 6 o'r gwaith o ddeuoli'r A465. Rydym yn ymwybodol iawn, pob un ohonom ni, o rai o'r materion hirsefydlog sydd ar hyn o bryd wedi plagio rhan ceunant Clydach o'r prosiect hwnnw, mae wedi mynd dros y gyllideb yn sylweddol ac mae hefyd ar ei hôl hi. A allwch chi roi sicrwydd y bydd rhannau 5 a 6 yn cael eu rheoli'n well wrth i'r cynllun model buddsoddi cydfuddiannol hwn fynd rhagddo? Hefyd, a wnewch chi ddweud ychydig mwy am y manteision cymunedol, gan fod etholwyr yn ardal Gilwern wedi gofyn imi am y rheini, ac maen nhw'n awyddus i wybod bod y manteision hynny'n dod i lawr gwlad, mewn da bryd ac yn cyflawni'r hyn a addawyd i ddechrau drwy'r contract.

Fe wnaethoch chi sôn am ddatgarboneiddio yn eich cyfraniad, ac yn benodol am blannu 30,000 o goed. Mae hyn yn newyddion gwych, gyda llaw—rwy'n hollol gefnogol i blannu coed, yn enwedig gyda phrosiectau ffyrdd—ond beth yw'r amserlen ar gyfer y plannu hwn, ac a allwch chi roi amcangyfrif ynghylch adferiad carbon i ni yn sgil y plannu coed hwnnw? Rydym yn sôn yn aml am yr angen i gynnwys cyllidebu carbon ym mhroses arferol y gyllideb, ond nid ydym ni yn aml yn clywed y ffigurau o ran yr adferiad carbon a ragwelir. Felly, os gallwch chi roi'r ffigurau hynny inni heddiw, neu os gall eich swyddogion eu cyfrifo—rwy'n credu y byddai llawer o Aelodau'n cytuno mai dalfeydd carbon yw'r ffordd ymlaen. Felly, mae angen inni weld rhai ffigurau ar gyfer hynny.

Fe wnaethoch chi sôn am addysg a thendro prosiectau gan ddefnyddio contractau model buddsoddi cydfuddiannol gan WEPCo. Mae hyn yn swnio'n gyfle da i gontractwyr. A fyddwch yn sicrhau y byddwch yn trin pob contractwr yn yr un modd o ran gwneud ceisiadau? Yn aml, yn y gorffennol, mae hyn yn swnio'n wych ar yr wyneb, ac rydym ni i gyd yn gweld pwysigrwydd caffael yn y sector cyhoeddus, ond yn rhy aml, yn ymarferol, nid yw contractwyr yn teimlo eu bod yn cael eu trin yn yr un modd wrth wneud cais, neu y gallai'r broses fod yn well. Efallai ei fod yn ymwneud ag ymrwymiad i lefelau gofynnol o ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi, y sonioch chi amdanyn nhw, ond rydym ni eisiau anelu'n uwch na hynny, onid ydym ni? Nid yw hyn yn ymwneud â safonau gofynnol yn unig, mae hyn yn ymwneud â chyrraedd lefel uwch ac, wrth gwrs, bod ag uchelgais. Hyd yn oed os yw'r uchelgais hwnnw, ar y dechrau, yn ymddangos yn rhy uchel, mae'n rhywbeth y dylem ni fod yn anelu ato.

Rwy'n falch bod Deddf cenedlaethau'r dyfodol wedi'i chynnwys yn eich datganiad. Yn rhy aml, mae'n cael ei hystyried yn ychwanegiad, ac yn rhywbeth nad yw wedi'i hymgorffori ym mhob adran yn rhannau cynnar o'r broses o wneud penderfyniadau. Felly, rwy'n falch o weld hynny wedi ei chynnwys. Sut ydych chi'n sicrhau bod cyflawni'r Ddeddf honno'n ganolog i'r model buddsoddi cydfuddiannol? Gwn fod elfennau tebyg mewn mentrau cyllid preifat, rhai yn ddrwg, rhai yn dda, ond gwn fod gan y model buddsoddi cydfuddiannol sawl mantais dros hynny. Ond rwy'n credu os gallwn ni ymgorffori deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol yn llawn yn y broses model buddsoddi cydfuddiannol, yna bydd hynny o fudd i'r ffordd yr ydym ni'n bwrw iddi.

Rydych chi wedi sôn am adnoddau ar-lein. Nawr, yn y gorffennol, rwy'n credu y byddai hynny wedi bod yn llai arwyddocaol nag yw ar hyn o bryd, mae'n debyg, ond, yn amlwg, ar hyn o bryd mae adnoddau ar-lein yn hollbwysig gyda'r pandemig a'r cyfyngiadau symud. Felly, a wnewch chi ddweud mwy wrthym ni ynglŷn â sut mae proses y model buddsoddi cydfuddiannol wedi ei addasu i COVID-19, yn sicr dros yr ychydig flynyddoedd nesaf?

Diolch am yr wybodaeth ddiweddaraf am ganolfan ganser Felindre. Parhewch i roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am hynny a phryd y caiff y cyngor annibynnol hwnnw ei dderbyn. Fe wnaethoch chi sôn am Fanc Datblygu Cymru a Llywodraeth Cymru yn penderfynu y byddai hwnnw'n gweithredu fel cyfranddaliwr cyhoeddus yng nghynlluniau'r model buddsoddi cydfuddiannol. Mae hynny'n swnio'n synhwyrol iawn i mi, ond a allwch chi roi sicrwydd inni y bydd diwydrwydd dyladwy'n cael ei arfer ac y bydd yn rhan annatod o ddefnyddio'r banc datblygu?

Yn olaf, pa sicrwydd allwch chi ei roi inni fod diwydrwydd dyladwy yn cael ei arfer yn briodol ar draws yr holl brosiectau model buddsoddi cydfuddiannol posibl hyn? Oherwydd rydym ni'n gwybod beth a ddigwyddodd gyda chynllun Blaenau'r Cymoedd—cynllun uchelgeisiol iawn, rhywbeth yr ydym ni i gyd yn ei gefnogi, ond yn y pen draw, a oedd ar ei hôl hi a thros y gyllideb, ac mae'n ymddangos bod diwydrwydd dyladwy wedi methu yn y fan yna. Felly, pa fesurau diogelu ydych chi yn eu cynnwys yn y system model buddsoddi cydfuddiannol i sicrhau nad yw hynny'n digwydd yn y rhannau nesaf?

Diolch yn fawr iawn i Nick Ramsay am ei gwestiynau, a hefyd am ei ddiddordeb arbennig yn yr agenda hon. Wrth gwrs, ni allaf beidio â chyfeirio at sylwadau cyntaf Nick Ramsay am gyni, a'r ffaith bod y tapiau wedi'u hagor o'r diwedd o ran buddsoddi, ond mae'n anffodus ei bod wedi cymryd pandemig cyn i hynny ddigwydd, ac mae'n dangos mai dewis gwleidyddol oedd cyni ar hyd yr amser.

Ond o ystyried natur ddefnyddiol cwestiynau Nick, ni fyddaf yn gwthio hynny ymhellach, a byddaf yn troi nawr at y cwestiwn a oedd yn ymwneud â'r gwahaniaeth rhwng rhannau blaenorol yr A465 a pham mae'r cynllun hwn yn wahanol i'r hyn a'i rhagflaenodd. Y rheswm am hynny yw nad yw cynllun adran 2 yr A465, y cyfeiriodd ato, lle bu problemau o ran amserlennu'n arbennig, yn gynllun model buddsoddi cydfuddiannol. Cynllun cynnwys contractwyr cynnar yw hwnnw, ac felly mae rhai gwahaniaethau gwirioneddol arwyddocaol rhwng y ddau, ac ni ddylem ni weld y problemau hynny a welsom ni gyda chynllun adran 2 gyda'r model buddsoddi cydfuddiannol, oherwydd contract pris sefydlog yw model buddsoddi cydfuddiannol yn ei hanfod. Mae trosglwyddo risg da wedi'i gyflawni drwy gontractau, ac mae hynny'n golygu, gyda nifer fach o eithriadau, fod y rhan fwyaf o'r rhaglen a'r risg o ran costau yn cyd-fynd yn llawn â Chymoedd y Dyfodol. Cymoedd y Dyfodol, wrth gwrs, y cyfeiriais ato yn fy natganiad fel y sefydliad, os mynnwch chi, yr ydym ni wedi ymrwymo i'r contract gydag ef. Ni fydd Cymoedd y Dyfodol yn cael eu talu nes bydd y gwasanaeth yn weithredol, ac mae hynny, wrth gwrs, yn eu cymell i gyflawni eu rhaglen adeiladu. Mae'r contract yn cynnwys cyfyngiadau llym ar faint o reoli traffig a chau ffyrdd—gwn fod hynny'n bryder penodol yn lleol.

Mae cosbau ariannol llym am beidio â chydymffurfio â chyfyngiadau'r contract, ac eto, mae hyn i gyd yn wahanol iawn i'r dull gweithredu a'i rhagflaenodd. Yn ystod y cam tendro, cynhaliwyd dros £7 miliwn o arolygon, a datblygwyd cwmpas yr ymchwiliadau ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a'r cynigwyr, gan gynnwys ymchwiliadau tir ac ymchwiliadau strwythurol ymwthiol i'r strwythurau presennol. Mae'r ymchwiliadau hynny wedi galluogi Cymoedd y Dyfodol i ddeall natur y safle'n well, ac felly i brisio'r risgiau'n gywir. Felly, credaf fod y cynllun hwn yn wahanol iawn i'r hyn a'i rhagflaenodd, ac mae'n dod â nifer o fanteision pwysig yn ei sgil.

Roedd gan Nick Ramsay ddiddordeb arbennig yn y manteision cymunedol, ac yn enwedig y rheini sy'n ymwneud â'r A465. Bydd y contract yn darparu dros 120 o brentisiaethau, 60 o hyfforddeiaethau, dros 320 o interniaethau a 1,600 o gymwysterau cenedlaethol. Mae hynny'n cyflawni ein blaenoriaeth o sicrhau'r manteision gorau o ran ein cyfraniad at gyflogi pobl ifanc a datblygu sgiliau, yn enwedig ar adeg mor bwysig. Bydd y prosiect hefyd yn ein helpu i unioni rhai o'r anghydraddoldebau sydd wedi'u gwaethygu gan y pandemig drwy ddarparu cyflogaeth lle mae ei angen fwyaf, a bydd hefyd, yn y cyfnod adeiladu yn unig, yn cynhyrchu'r hyn sy'n cyfateb i 59.6 mlynedd o waith i'r rhai sydd yn y categori NEET neu'n ddi-waith yn hirdymor, a 125 mlynedd o waith i weithwyr o gefndiroedd difreintiedig. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn o ran y manteision hynny. A bydd dros 80 y cant o gyfanswm y gwariant amcangyfrifedig ar nwyddau, gwasanaethau a gorbenion yn ystod y cyfnod adeiladu yn cael ei wario ar fusnesau sydd wedi'u lleoli yng Nghymru. Unwaith eto, mae hynny'n rhywbeth, rwy'n credu, y byddwn i gyd eisiau ei groesawu.

Rwy'n ymwybodol iawn o bwysigrwydd cynlluniau adeiladu sy'n amgylcheddol gynaliadwy, a bydd y cynllun model buddsoddi cydfuddiannol yn sicr yn cael ei adeiladu gyda chynaliadwyedd hirdymor mewn golwg, yn unol â Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Er enghraifft, er mwyn darparu cynaliadwyedd amgylcheddol, mae egwyddorion dylunio allweddol canolfan ganser Felindre yn cynnwys defnyddio adnoddau naturiol ac effeithlonrwydd ynni ym mhob rhan posibl. Bydd yr A465, er ei bod yn gwella diogelwch, cysylltedd a thagfeydd yr ardal leol hefyd yn gwella cydnerthedd ffyrdd eraill Cymru drwy ddod yn llwybr amgen yn ystod cyfnodau o dagfeydd, gwaith cynnal a chadw neu ddigwyddiadau mawr. Ac yn amlwg, bydd amgylcheddau dysgu newydd hefyd yn cael eu hadeiladu drwy raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, a rhaid iddyn nhw gyflawni sgôr A yn null asesu 'Yr Amgylchedd, Cynllunio a Chefn Gwlad' a 'rhagorol' yn null asesu'r Sefydliad Ymchwil Adeiladu. Felly mae'r pethau hyn ar flaen ein meddyliau hefyd.

Ac yna, yn olaf, roedd cwestiynau'n ymwneud â monitro ein buddsoddiadau a pherfformiad Banc Datblygu Cymru. Wel, bydd cael cyfarwyddwr a enwebwyd gan y sector cyhoeddus ar y bwrdd o gwmnïau sy'n darparu'r asedau cyhoeddus yn rhoi cryn dryloywder. At hynny, bydd buddsoddiad cyhoeddus mewn cynlluniau model buddsoddi cydfuddiannol hefyd yn sicrhau llif o wybodaeth gan cyfranddalwyr ynglŷn â pherfformiad y cwmni yn ôl i Weinidogion Cymru. Ac mae Llywodraeth Cymru wedi llunio cytundeb benthyca gyda Banc Datblygu Cymru mewn cysylltiad â'r buddsoddiad model buddsoddi cydfuddiannol sy'n ei gwneud hi'n ofynnol i'r banc ddarparu adroddiadau chwarterol ar berfformiad cwmni'r prosiect, perfformiad y buddsoddiad ac unrhyw risgiau allweddol cyfredol. Credaf fod hynny'n bwysig o ran tryloywder a rheolaeth dda dros y prosiectau hefyd. Diolch.

Diolch, Gweinidog, am y datganiad yna. Gadewch i ni ddechrau gyda rhai pethau cadarnhaol a meysydd y byddem yn cytuno arnyn nhw. Rwy'n falch o'ch clywed yn dweud bod eich dull gweithredu llym o ddefnyddio model buddsoddi cydfuddiannol yn aros yn ddigyfnewid ac y dylid defnyddio cyfalaf confensiynol yn gyntaf, yna y byddech yn defnyddio pwerau benthyca cyfyngedig—'cyfyngedig' yw'r gair allweddol—ac yna, dim ond bryd hynny, yn ystyried y posibilrwydd o ddefnyddio model buddsoddi cydfuddiannol. Ac yn y cyd-destun hwnnw, rwy'n credu bod gan fodel buddsoddi cydfuddiannol elfennau atyniadol. Ond mae ganddo ei anfanteision hefyd. Nid menter cyllid preifat mohono. Rydym yn falch iawn bod Cymru wedi gwneud llai o ddefnydd o fenter cyllid preifat, ond yn y pen draw mae'n bartneriaeth arall sy'n caniatáu elw ar rai pethau na ddylai fod angen i gwmnïau elwa arnyn nhw. Rwy'n siŵr y bydd Mike Hedges, pan fydd yn gwneud ei gyfraniad i'r ddadl yn nes ymlaen, yn dweud rhai pethau tebyg.

Clywsom y Gweinidog yn dweud bod cwblhau'r enghraifft o gaffael model buddsoddi cydfuddiannol arloesol ar ffordd Blaenau'r Cymoedd yn llwyddiannus yn dangos yr hyn y gall Cymru ei gyflawni mewn cyfnod anodd pan fyddwn yn mynd i'r afael â heriau gyda chreadigrwydd. Wel, na; yr hyn y mae'n ei wneud yw dangos beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud pan nad oes ganddi ddewis, pan fydd Trysorlys y DU yn penderfynu beth y gellir ei wario, beth y gellir ei fenthyg a phryd. Mae Llywodraeth Cymru yn anghydwedd—neu mae Cymru, dylwn i ddweud, yn anghydwedd—â'r hyn sy'n digwydd yn y rhan fwyaf o wledydd eraill wrth fabwysiadu'r model buddsoddi cydfuddiannol hwn, ac rwy'n siŵr y byddai'n rhaid i'r Gweinidog gytuno, er enghraifft, y byddai Cymru annibynnol yn gallu ariannu drwy ddulliau mwy confensiynol, drwy fenthyca ar y lefelau isaf erioed. Felly dyna y dylem ni fod yn ei ddathlu, ond yn y cyd-destun yr ydym ni ynddo, mae hwn yn ddewis ychydig yn well na menter cyllid preifat a all fod yn ddefnyddiol.

Mae tryloywder, serch hynny, yn air a ddefnyddiodd y Gweinidog. Blaenau'r Cymoedd—oes, mae angen inni gael cadernid yn y ffordd honno ar draws Blaenau'r Cymoedd. Dywedir wrthyf y bydd yn costio tua £550 miliwn, ond er mwyn tryloywder, a allwn ni gael ffigur gan y Gweinidog heddiw ynghylch faint y byddwn yn ei dalu o goffrau Llywodraeth Cymru dros y degawdau ar gyfer y prosiect hwnnw?

Gan symud ymlaen at ysgolion, rwy'n anghyfforddus iawn bod Cymru'n genedl nad yw'n gallu ariannu ysgolion newydd drwy ddulliau confensiynol. Rwy'n siŵr bod Meridiam yn gwmni gwych sydd ag hanes byd-eang, ond mae gweithio gyda chwmni rhyngwladol ar ddarparu ysgolion yma yng Nghymru yn rhywbeth, fel y dywedais, yr wyf yn anghyfforddus yn ei gylch. Siawns nad yw hyn yn rhywbeth a ddylai ddigwydd drwy fenthyca confensiynol, ond nid ydym yn cael gwneud hynny, wrth gwrs. Dylai ddigwydd o gyllidebau cyfredol hefyd. Ond, unwaith eto, o ran tryloywder, a wnaiff y Gweinidog ddarparu dolen i safle lle gellir dod o hyd i'r cytundeb terfynol a wnaed gyda Meridiam fel rhan o'r cyfrwng newydd gyda WEPCo? Mae hwnnw'n gwestiwn a ofynnwyd gan Adam Price yn gynharach y mis hwn. Ateb y Gweinidog Addysg oedd:

Llofnodwyd y cytundeb ar 30 Medi 2020. Gan ei fod yn cynnwys gwybodaeth fasnachol sensitif ni fyddem yn bwriadu cyhoeddi'r ddogfen.

Ble mae'r tryloywder o ran y cytundebau yr ydym yn ymrwymo iddynt?

Ac ar brosiect arall rwy'n gefnogol iawn iddo, ysbyty newydd Felindre, rwy'n ymwybodol iawn o bryderon ynghylch a yw'r model clinigol cywir yn cael ei ddilyn ar gyfer darparu ysbyty newydd. A gaf i ofyn, er bod yr ymchwiliad hwnnw'n mynd rhagddo i briodoldeb dewis y model clinigol hwnnw, a yw'r Gweinidog cyllid wedi ystyried sicrhau nad yw penderfyniadau ar y model clinigol yn cael eu cymylu, na ddylanwadir arnyn nhw mewn unrhyw ffordd gan y cwestiwn beth fyddai'r fargen fasnachol orau neu'r fargen eiddo orau i'r partneriaid dan sylw—partneriaid sy'n ceisio gwneud elw o hyn, neu fel arall na fydden nhw'n rhan ohono? Diolch.

Wel, rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am godi'r materion yna, ac rydym ni wedi siarad sawl gwaith o'r blaen am ddull Llywodraeth Cymru o fuddsoddi mewn seilwaith cyhoeddus a manteisio i'r eithaf ar ffynonellau cyllid cyfalaf sydd ar gael i'r cyhoedd a'r mathau rhataf o gyfalaf cyn i ni ddefnyddio'r mathau mwy cymhleth a drutach hyn o fuddsoddiad. A gwn fod hyn yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi nodi ei fod yn ei gymeradwyo o ran y ffordd ymlaen yn y gorffennol.

Mae Rhun yn gywir nad menter cyllid preifat yw model buddsoddi cydfuddiannol, a chredaf fod hynny'n bwysig iawn i'w gydnabod. Mae'n ymgorffori'r gorau o fodel dosbarthu di-elw'r Alban, megis y dyraniad risg mwyaf ffafriol, costau gydol oes a thaliadau sy'n seiliedig ar berfformiad, gan sicrhau hefyd bod y buddsoddiad newydd yn cael ei ddosbarthu i'r sector preifat. A bydd yn ofynnol i bartneriaid preifat, fel yr wyf wedi dweud wrth Nick Ramsay, helpu'r Llywodraeth i gyflawni ein hamcanion yn Neddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Felly, bydd angen iddyn nhw sicrhau'r manteision cymunedol ehangach hynny, a bydd cosbau am beidio â darparu'r manteision. Bydd angen iddyn nhw hefyd ymrwymo i god cyflogaeth foesegol Llywodraeth Cymru, a chredaf fod hynny'n bwysig iawn hefyd, yn ogystal ag adeiladu gan ystyried cynaliadwyedd hirdymor ac effeithlonrwydd amgylcheddol. Ac mae model buddsoddi cydfuddiannol yn wahanol i'r prosiectau menter cyllid preifat traddodiadol hefyd am na chaiff ei ddefnyddio i ariannu gwasanaethau meddal, megis glanhau ac arlwyo, a oedd, yn amlwg, yn bethau a arweiniodd at gontractau drud ac anhyblyg yn y model menter cyllid preifat hanesyddol, ac ni chaiff ei ddefnyddio ychwaith i ariannu offer cyfalaf.

Mae hefyd yn wahanol oherwydd bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi ychydig o gyfalaf risg ym mhob cynllun, gan sicrhau y bydd y sector cyhoeddus yn cyfranogi mewn unrhyw elw ar fuddsoddiad. A hefyd yn wahanol eto oherwydd bydd y cyfarwyddwr a benodir gan y sector cyhoeddus yn rheoli'r cyfranddaliadau cyhoeddus ac yn hybu budd y cyhoedd yn ehangach ar y trafodaethau hynny ar y bwrdd. Ac mae swydd cyfarwyddwr a benodir gan y sector cyhoeddus yn sicrhau bod tryloywder ynghylch costau a pherfformiad partneriaid preifat hefyd. Ond mae'r ffaith fod y model buddsoddi cydfuddiannol yn hybu llesiant, gwerth am arian a thryloywder yn amlwg yn ei wneud yn wahanol iawn, ac mae'n addysgiadol iawn, rwy'n credu, fod y Cenhedloedd Unedig, sydd â'i agenda ei hun ar gyfer hyrwyddo partneriaethau cyhoeddus-preifat pobl yn gyntaf, wedi cynnwys y model buddsoddi cydfuddiannol yn ei gompendiwm o gynlluniau o'r fath, gan hyrwyddo'r hyn yr ydym ni yn ei wneud yma yng Nghymru ar draws y byd.

Soniodd Rhun hefyd am elw. Wel, wrth gwrs, mae elfen o elw bob amser pan fyddwn yn caffael seilwaith, sut bynnag y caiff y seilwaith hwnnw ei gaffael. Fodd bynnag, bydd yr union elw yn cael ei bennu gan berfformiad y cwmni dros oes y contract. Rydym wedi cynnal prosesau caffael cadarn, ac mae contractau wedi'u dyfarnu i'r tendrau mwyaf manteisiol. At hynny, bydd dyrannu risg yn briodol, ochr yn ochr â rheoli contractau'n dda, yn sicrhau bod unrhyw elw a gynhyrchir yn rhesymol. Ac rydym ni hefyd yn buddsoddi, fel yr wyf wedi crybwyll, y gyfran honno o gyfalaf risg yn y cynlluniau model buddsoddi cydfuddiannol hynny i sicrhau y gallwn ni hefyd elwa, ar delerau cyfartal â buddsoddwyr ecwiti preifat, ar unrhyw enillion ar y buddsoddiadau hynny.

Gofynnodd Rhun hefyd am rai ffigurau, o ran faint. Felly, o ran cynllun yr A465, gwerth cost adeiladu cynllun yr A465 yw £550 miliwn, ac eithrio TAW na ellir ei hadennill. Bydd y taliad gwasanaeth blynyddol tua £38 miliwn y flwyddyn yn seiliedig ar brisiau cyfredol, ac eithrio'r TAW na ellir ei hadennill, am 30 mlynedd ar ôl ei hadeiladu. Ac mae'r taliad hwn yn gysylltiedig â pherfformiad, gyda didyniadau'n cael eu codi pe na bai Cymoedd y Dyfodol yn bodloni gofynion perfformiad y contract. Ac, wrth gwrs, mae Banc Datblygu Cymru wedi buddsoddi 15 y cant o'r cyfalaf risg gofynnol ar delerau cyfartal â'r buddsoddwyr eraill, a maes o law bydd yn ennill elw cymharol, a fydd wedyn, wrth gwrs, yn cael ei ailfuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

A gaf i ddiolch hefyd i'r Gweinidog am ei datganiad? A gaf i egluro i Rhun ap Iorwerth fod cyfraddau benthyca yn isel ym Mhrydain, dydyn nhw ddim yn isel yng ngweddill y byd? Yn Armenia, mae dros 6 y cant; yn yr Aifft, mae dros 10 y cant; yn yr Ariannin, mae dros 30 y cant. Felly, er bod gennym ni gyfraddau llog isel, nid yw'n isel ar draws y byd, oherwydd ystyrir bod economi Prydain yn eithaf sefydlog.

A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod yn amheus o'r model buddsoddi cydfuddiannol, yn enwedig ei gost refeniw yn nes ymlaen? Mae gennyf rai sylwadau cyffredinol am y model buddsoddi cydfuddiannol. I ddyfynnu o friff preifat, yr unig wahaniaeth yn ariannol rhwng model buddsoddi cydfuddiannol a menter cyllid preifat yw nad oes cyfran rheoli cyfleusterau i'r contract. Bydd cwmnïau'n benthyca ar 1.5 y cant i 2 y cant yn uwch na'r gyfradd sylfaenol ar y gorau. Bydd rhai'n benthyca ar 5 y cant neu fwy uwchben y gyfradd sylfaenol. Byddant hefyd yn ychwanegu elw, byddwn yn awgrymu, o 5 y cant neu 10 y cant o'r isafswm gofynnol. Mae hyn yn ychwanegu cost. Er mai'r nod yw trosglwyddo risg i'r sector preifat, yr hyn a fydd yn digwydd yw y bydd isafswm cwmni buddsoddi un pwrpas yn cael ei ffurfio, ac, os oes problem gyda'r contract, bydd yn ei ddiddymu a bydd y gwariant a ysgwyddir ar gyfer y gwaith a wnaed yn cael ei hawlio gan y diddymwr. Mae'r manteision cymunedol yn cael eu cynnwys yn y gost. Rydym yn talu amdanyn nhw mewn gwirionedd—neu mae Llywodraeth Cymru yn talu amdanyn nhw. Y cwestiwn sydd gennyf i yw: pryd y bydd Swyddfa Archwilio Cymru yn cael edrych ar y contractau hyn ac adrodd yn ôl?

Diolch i Mike Hedges am godi'r materion yna. Ac wrth gwrs rwy'n gyfarwydd ag amheuon Mike ynghylch y dull model buddsoddi cydfuddiannol, ac rwy'n credu ei bod yn ddefnyddiol cael y lefel honno o her, oherwydd rydym ni wedi cael rhai trafodaethau rhagorol yn y Pwyllgor Cyllid yn arbennig, ond hefyd sawl gwaith yma yn y Senedd, pan oeddem yn archwilio'r model buddsoddi cydfuddiannol.

Roedd cwestiwn penodol ynghylch benthyca a pham mae Llywodraeth Cymru—nid cwestiwn, mewn gwirionedd; sylw ynghylch benthyca. Ac mae rhai pobl wedi gofyn, 'Wel, pam nad yw Llywodraeth Cymru yn benthyca i ddarparu'r A465 neu fwy o'r cynlluniau ysgol hyn?' Wel, fel y gŵyr Mike, mae'r terfyn benthyca'n fach iawn, dim ond £150 miliwn y flwyddyn, ac, yn amlwg, mae gennym ni gynlluniau buddsoddi uchelgeisiol iawn eisoes: tai, iechyd, rhannau eraill o'n hagenda ysgolion, y metro, ymateb i adroddiad Burns, a fydd yn cael ei gyhoeddi yr wythnos nesaf hefyd. Felly, mae angen benthyca mewn gwirionedd i sicrhau y gallwn ni gyflawni'r rhain, a dyma un o'r rhesymau pam rwyf yn ddiolchgar am y gefnogaeth drawsbleidiol a chefnogaeth y Pwyllgor Cyllid o ran ein hymdrechion i ymestyn neu ehangu ein gallu benthyca a chael y cytundeb hwnnw gan Lywodraeth y DU.

Dim ond ychydig eiriau am gost y prosiectau o ochr yr ysgol—rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu ysgolion a cholegau newydd sydd â gwerth cyfalaf o hyd at £500 miliwn drwy bartneriaeth addysg Cymru. Ni fydd cyfanswm y taliad gwasanaeth blynyddol ar gyfer hynny'n hysbys eto nes bydd y prosiectau ar waith, ac rydym yn disgwyl i'r prosiectau hynny gael eu cyflawni dros y saith mlynedd nesaf. Felly, pan fyddwn wedi cytuno ar ein contractau gyda Meridiam, yr hyn na fyddwn ni wedi'i wneud yw ymrwymo i gontract i un partner gyflawni'r prosiect, ond yn hytrach un partner i roi'r prosiect at ei gilydd. Felly, bydd cyfle bryd hynny i gontractwyr lleol wneud cais am y prosiectau hynny. Byddwn yn hysbysebu ar GwerthwchiGymru, ac wrth gwrs rydym eisiau i fusnesau lleol ddod at ei gilydd fel partneriaid ac fel grwpiau i wneud cais am y prosiectau hynny os ydyn nhw'n fusnesau rhy fach i wneud cais ar eu pennau eu hunain am y rheini. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig hefyd.

A bydd Banc Datblygu Cymru yn gyfranddaliwr ym mhob un o'r cwmnïau prosiect a sefydlwyd ar gyfer y prosiect ysgolion a cholegau. A bwriadwn—wel, rydym wedi darparu cyfleuster cyfalaf gweithio cymedrol iawn i sefydlu WEPCo, sy'n cyfateb i 20 y cant o anghenion ei gyfalaf gweithio. Felly, dyna egluro'r sefyllfa fel y mae ar hyn o bryd, ond wrth gwrs bydd cyfleoedd maes o law, unwaith y bydd pethau wedi datblygu ymhellach, ar gyfer y lefel fanwl honno o graffu.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.

Datganiad gan y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynglŷn â nodi Wythnos Rhyngffydd yw eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, Jane Hutt. Jane.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu'r cyfraniad y mae pobl â ffydd ledled y wlad hon wedi'i wneud i'w cymunedau. Mae'n anodd dychmygu cyfnod heblaw cyfnod diweddar y pandemig COVID-19 pryd y mae'r cyfraniad hwn wedi bod yn fwy angenrheidiol neu wedi'i werthfawrogi'n fwy gan gymaint o bobl, ac ar adegau fel hyn, adegau o drallod, mae gofal a thosturi pobl a chymunedau ffydd a rhai heb ffydd yn disgleirio. Nid yw'n syndod bod llawer iawn o'r rhai a ddaeth i'r amlwg wedi dod o'n cymunedau ffydd.

Yng Nghymru, mae gennym ni gyfle unigryw i ddod â'n crefyddau at ei gilydd yn y cyngor rhyngffydd, sy'n cydfodoli ochr yn ochr â'n fforwm rhyngffydd, sydd wedi chwarae rhan hanfodol yn yr ymateb ar y cyd i'r pandemig.

Ym mis Chwefror, cafodd cymunedau eu dinistrio gan storm Dennis, Ciara a Jorge, ac, ychydig wythnosau'n ddiweddarach, roeddem o dan gyfyngiadau symud cenedlaethol a roddodd gyfyngiadau digynsail ac eithriadol ar bob agwedd ar ein bywydau. Nid yw'r angen critigol am gyfyngiadau o'r fath wedi lleihau o gwbl, ni waeth pa mor anodd y maen nhw wedi bod. Fel y gwyddom, mae'r feirws yn greulon, yn lledaenu o anwyliaid i anwyliaid, drwy ein hangen mwyaf dynol i weld teulu a ffrindiau, yn ogystal â'r anghenion ysbrydol a fynegir mor glir gan ein cymunedau ffydd. Nid oes llawer o elfennau o'n bywydau na fu effaith arnyn nhw, gan gynnwys cymunedau ffydd, y gofynnwyd iddyn nhw dros gyfnod hir i beidio ag ymgynnull, nac agor eu mannau addoli, na nodi eu gwyliau pwysig yn y ffordd y bydden nhw fel arfer. Ni fyddai'r un Aelod yma yn gwadu pa mor fawr oedd y gofyn hwnnw, ac ni fydd unrhyw Aelod yn synnu ychwaith o wybod nad oedd y cyfyngiadau hyn yn lleihau ymdrechion ac ysbryd ein crefyddau yng Nghymru. Ac er bod y drysau ffisegol ar gau, ni ddaeth y gwaith i ben. Yn wir—ac rwy'n siarad yn uniongyrchol â'r gymuned ffydd nawr—mae eich dyfeisgarwch a'ch egni i ddod o hyd i ffyrdd o gadw mewn cysylltiad â'ch addolwyr eich hun wedi bod yn rhyfeddol. Rydych chi wedi estyn allan i'r gymuned ehangach, ac mae'r Llywodraeth hon a'r Senedd gyfan yn ddiolchgar i chi ac yn eich edmygu.

Adlewyrchir yr ymateb hwn i drallod ar adegau o argyfwng. Ar ôl llifogydd mis Chwefror ym Mhontypridd, helpodd eglwysi Sgwâr y Castell ac Undebol Dewi Sant i lanhau'r ardal leol a chodi dros £2,000 i ddioddefwyr llifogydd lleol. Mae Tŷ Cymunedol, Casnewydd, wedi bod yn dod â phobl at ei gilydd o bob oed, cefndir, hil a chrefydd ers dros hanner canrif. Mae'n darparu cartref i lawer o grwpiau a gweithgareddau, gan gynnwys eglwys Garibïaidd, eglwys Ethiopaidd a dwy eglwys dwyrain Ewrop. Ac mae llawer o'r bobl sy'n mynychu'r Tŷ Cymunedol yn dod o gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, sy'n teimlo effaith ddwys ac anghymesur y coronafeirws. Mae Tŷ Cymunedol wedi trefnu cyfarfodydd Zoom rheolaidd i alluogi arweinwyr cymunedol i gysylltu â phobl y mae angen cymorth arnyn nhw. Maen nhw wedi darparu parseli bwyd, cyfrifiaduron a mynediad i'r rhyngrwyd i blant, mewn partneriaeth â 'With Me in Mind' Tîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru, a chysylltydd cymunedol. Rwy'n annog grwpiau ffydd i fanteisio ar y cyfle i wneud cais am yr arian yr wyf i wedi ei ddarparu o gronfa ymateb y trydydd sector i COVID-19 a thrwy'r rhaglen cyfleusterau cymunedol. Ac rwy'n gobeithio y bydd hyn yn eu helpu i roi cymorth parhaus i'w cymunedau.

Mae banciau bwyd ledled Cymru, a gynhelir yn aml gan fannau addoli, wedi parhau i rannu bwyd i'r rhai mewn angen, ac mae rhai newydd wedi agor. Mae eglwysi fel Gateway yn y Fenni wedi darparu prydau poeth i blant pan oedd yr ysgol ar gau, ac wedi darparu prydau poeth hefyd i staff y GIG am 11 wythnos yn ystod y cyfyngiadau symud—tua 1,200 o brydau wedi'u coginio. Maen nhw hefyd wedi rhoi bagiau ysgol a deunyddiau ysgrifennu i blant wrth iddyn nhw ddychwelyd i'r ysgol. Rwyf i wedi clywed am lawer o enghreifftiau o roi cymorth dros y ffôn, wrth i aelodau gael eu hannog i ffonio ei gilydd, cysylltu â'r rhai mewn cartrefi gofal, a darparu cyfleoedd i weddïo dros y ffôn.

Bob blwyddyn, mae'r Wythnos Rhyngffydd fel arfer yn cael ei nodi gan gynulliadau, taith gerdded a chyngerdd, a oedd yn cynnwys y côr rhyngffydd y llynedd. Eleni, ymunais i â digwyddiad rhithwir 'Cerddoriaeth a'r Gair Llafar', a drefnwyd gan Gyngor Rhyngffydd Cymru. Roeddwn i wrth fy modd o weld awgrymiadau'r cyngor rhyngffydd ar gyfer cyfnewid syniadau personol a chymdeithasol yn ddyddiol drwy Wythnos Rhyngffydd, gan gynnwys plannu rhywbeth, gwneud gweithred garedig i rywun, ac ysgrifennu tri pheth sy'n gwneud i ni deimlo'n ddiolchgar. Roedd hefyd yn gyfle i glywed yn uniongyrchol oddi wrth bobl ynghylch sut y maen nhw'n ymdopi drwy'r pandemig.

Yn ystod y misoedd diwethaf hyn, mae'r cyngor rhyngffydd wedi cefnogi'r prosiect a gynhaliwyd gan Eglwys Iesu Grist Saint y Dyddiau Diwethaf i roi 11,300 o fagiau hylendid i gleifion ysbytai a chartrefi gofal ledled Cymru, fel bod pobl yn gallu cael gafael ar hanfodion sylfaenol pan nad oedd aelodau eu teulu, eu ffrindiau na'u cymdogion yn gallu ymweld â nhw. Dirprwy Lywydd, dim ond ychydig o'r enghreifftiau o'n cymunedau ledled Cymru yw'r rhain.

Yn ystod Wythnos Rhyngffydd, cynhaliwyd digwyddiad LGBT+ gan Eglwys Undodaidd Abertawe a thîm ffydd y brifysgol. Rhoddodd y cynulliad rhithwir gyfle i bobl rannu, cysylltu a gwneud ffrindiau. Rwyf i hefyd yn ymwybodol o'r gwaith gan grwpiau ffydd i sefyll mewn undod â Black Lives Matter ac yn erbyn melltith hiliaeth. Ac yn ystod cyfnod pan fu neu fydd tarfu ar wyliau allweddol fel Eid, y Pasg, Hanukkah, y flwyddyn newydd Iddewig, ac, yn fwy diweddar, Gŵyl yr Holl Saint a Gŵyl yr Holl Eneidiau, rydych chi wedi gweithio i sicrhau bod pobl yn dal i allu nodi'r achlysuron hyn. Eleni, fe wnaethom ni nodi Diwali trwy ddigwyddiadau ar-lein ysbrydoledig. Rwy'n falch bod cymunedau ffydd Hindŵaidd a Sikh yng Nghymru sy'n dathlu Diwali wedi cymryd rhan yn y digwyddiadau a drefnwyd gan Lywodraeth Cymru i nodi Diwali, fel y dathliadau digidol Diwali rhwng 9 a 13 Tachwedd.

Mae codi arian ar gyfer achosion da wedi parhau. Nid yw allgymorth wedi dod i ben, ac mae'r gefnogaeth i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed ledled ein gwlad wedi'i chadw'n gryf. Yn ystod yr wythnos wirfoddoli genedlaethol, fe wnes i gyfarfod â phobl a ddywedodd wrthyf am eu gwaith gwirfoddoli yn ystod Ramadan, gan helpu'r rhai hynny o amgylch eu cymuned yn ystod y cyfnod anodd hwn, gyda pharseli bwyd a gofal i'r henoed drwy gydol y pandemig hwn.

Mae'r ffordd y mae'r Llywodraeth a'r cymunedau ffydd wedi gallu cydweithio yn ystod y misoedd diwethaf yn dyst i gryfder a phwysigrwydd y fforwm cymunedau ffydd. Mae'n adlewyrchu'r traddodiadau hirsefydlog, amlddiwylliannol ac aml-ffydd sydd wedi'u gwreiddio'n ddwfn mewn cymunedau ledled Cymru, ac sydd wedi ein galluogi ni i gynnal deialog agored ac adeiladol. Felly, hoffwn i ddiolch i bob gwirfoddolwr ym mhob pentref, tref a dinas ledled Cymru am eich gwaith diflino. Nid wyf i'n tanbrisio maint eich tasg, yn cysuro eraill ac yn cefnogi pobl sy'n agored i niwed, ac rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn ymuno â mi i nodi Wythnos Rhyngffydd ac yn dathlu gwaith rhagorol ein cymunedau ffydd a'r rhai heb ffydd yn y flwyddyn ryfeddol hon.

Diolch, Dirprwy Weinidog. Croesawaf y datganiad hwn heddiw ar Wythnos Rhyngffydd, sy'n ceisio datblygu'n fwy y berthynas dda a'r partneriaethau gwaith rhwng pobl o wahanol grefyddau a chredoau. Dros genedlaethau, rydym ni wedi datblygu democratiaeth amlhiliol, aml-ffydd lwyddiannus. Mae'r wythnos hon yn ganolbwynt ar gyfer gweithgarwch rhyngffydd, fel bod mwy o bobl yn ymwybodol o'i bwysigrwydd ac yn gallu cymryd rhan. Bob blwyddyn, mae Wythnos Rhyngffydd yn dechrau ar Sul y Cofio. Mae hyn yn arwyddocaol, oherwydd dylem ni gofio bob amser gyfraniad pobl a ddaeth o wledydd sydd bellach yn rhan o'r Gymanwlad i ymladd drosom ni. Daeth un miliwn a hanner o wirfoddolwyr o is-gyfandir India, 15,000 o wirfoddolwyr o India'r Gorllewin, 5,000 o ddynion o Affrica.

Yn y dyddiau hyn o gynnydd mewn rhagfarn hiliol a gwahaniaethu, mae'n iawn cymryd yr amser i fyfyrio ar y ffaith hon. Mewn mynwentydd ledled y byd mae beddi pobl o bob hil a ffydd, neu ddim ffydd, a fu'n ymladd ochr yn ochr â'i gilydd i amddiffyn y rhyddid yr ydym ni'n ei fwynhau heddiw. Mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu ac yn datblygu mwyfwy y cyfraniad y mae cymunedau ffydd penodol yn parhau i'w wneud i'w cymdogaethau ac i gymdeithas ehangach. Mae cynnydd yn bendant yn cael ei wneud. Yn yr arolwg cenedlaethol diweddaraf i Gymru, cytunodd 75 y cant eu bod yn perthyn i'w hardal bellach—maen nhw'n teimlo eu bod yn perthyn i'w hardal—a bod pobl o wahanol gefndiroedd yn cyd-dynnu'n dda â'i gilydd, gan drin ei gilydd â pharch. Mae hyn wedi codi o 52 y cant y flwyddyn flaenorol.

Ond mae problemau'n parhau o hyd. Mae troseddau casineb yn broblem gynyddol yn y DU, ac yn anffodus nid yw Cymru'n eithriad. Cofnododd heddluoedd yng Nghymru a Lloegr gynnydd o 3 y cant yn nifer yr achosion o droseddau casineb crefyddol a gofnodwyd yn 2018-19. Er bod y rhan fwyaf o droseddau casineb crefyddol yn cael eu cynnal yn erbyn Mwslimiaid, mae'r cynnydd mewn gwrthsemitiaeth yn bryder mawr, wrth i nifer y digwyddiadau a gofnodwyd yn erbyn Iddewon ddyblu rhwng 2018 a 2019. Er ei bod yn debygol bod y cynnydd mewn troseddau casineb wedi'i ysgogi gan welliannau mewn gwaith cofnodi gan yr heddlu ac ymwybyddiaeth gynyddol o droseddau casineb, nid oes amheuaeth nad yw'r broblem yn gwaethygu.

Mae Wythnos Rhyngffydd yn rhan hanfodol o gynyddu dealltwriaeth rhwng pobl o gredoau crefyddol ac anghrefyddol. Mae grwpiau ffydd wedi eu dwyn at ei gilydd i ateb yr her a gyflwynwyd gan y pandemig coronafeirws. Maen nhw wedi estyn allan i helpu'r henoed a'r rhai sydd fwyaf mewn perygl, fel menywod beichiog a phobl â chyflyrau cronig yn ein cymunedau. Drwy wneud hynny, maen nhw'n darparu cymorth y mae mawr ei angen i'r rhai sy'n agored i niwed, gan fynd i'r afael â'r unigrwydd a'r ynysigrwydd a ddaw yn sgil rheoliadau cyfyngiadau symud. Enghraifft anhygoel o hyn yr es i i ymweld â hi oedd Feed Newport ym Mhilgwenlli yng Nghasnewydd. Roedd yn werth mynd draw, Dirprwy Weinidog, i weld yr hyn maen nhw'n ei wneud. Nid dim ond darparu bwyd i bobl maen nhw; mae cymaint o wasanaethau eraill maen nhw wedi eu cynnwys yn hynny. Mae'n sicr yn rhywbeth sy'n werth ei weld ac yn rhywbeth i'w gyflwyno ledled Cymru.

Mae dod â chymunedau at ei gilydd yn rhan allweddol o'r Wythnos Rhyngffydd, ac rwy'n llwyr gefnogi ei bwriad i hybu gwell dealltwriaeth a gwell perthynas rhwng cymunedau ffydd yng Nghymru. Byddwn ni i gyd yn gryfach os byddwn yn gweithio gyda'n gilydd, yn chwarae gyda'n gilydd ac yn byw gyda'n gilydd. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Laura Anne Jones, am y sylwadau a'r cyfraniadau cadarnhaol iawn yna, gan gydnabod pwysigrwydd Wythnos Rhyngffydd. Rwy'n falch eich bod chi wedi sôn am y ffaith bod Wythnos Rhyngffydd mewn gwirionedd yn cyd-daro ac yn dechrau gyda Diwrnod y Cofio, ac yn wir roedd yn fraint fawr i mi, ac rwy'n siŵr bod pawb yn ymwybodol o'r ffaith bod Cyngor Hil Cymru, am yr ail flwyddyn yn olynol, wedi trefnu gwasanaeth coffa yng ngerddi Alexandra yn Cathays ar gyfer milwyr o leiafrifoedd ethnig. Fe wnaethom ni osod torchau ar y dydd Sadwrn hwnnw. Hon oedd yr ail flwyddyn, ac roeddem yn arbennig o falch bod gennym ni gynrychiolaeth o bellter cymdeithasol iawn yno o bob crefydd a oedd yn bresennol. Felly, gosodwyd torchau gan Gyngor Mwslimaidd Cymru, Cyngor Hindŵaidd Cymru, y gymuned Iddewig, y gymuned Gristnogol—roedden nhw i gyd yno yn mynegi eu ffydd a'u cefnogaeth i Ddiwrnod y Cofio. A gall pobl weld y plac hollbwysig hwnnw a gafodd ei osod yno y llynedd, gyda chefnogaeth y Lleng Brydeinig Frenhinol hefyd.

Rwyf i o'r farn hefyd ei bod yn bwysig iawn eich bod yn cydnabod bod agweddau yn newid, ac rydych yn gweld hynny drwy'r arolygon o ran barn pobl Cymru, drwy ein harolygon cenedlaethol, ond rydym yn gwybod na allwn ni gymryd hynny'n ganiataol.

Nawr, soniais am y digwyddiad rhithwir yr oeddwn yn bresennol ynddo ddydd Iau a drefnwyd gan Gyngor Rhyngffydd Cymru, a'r hyn a oedd yn ddiddorol iawn, unwaith eto, oedd y farn a fynegwyd gan yr holl grefyddau gwahanol a gynrychiolwyd. Dywedodd un cyfranogwr o'r ffydd Hindŵaidd fod pobl â ffydd allan ar y blaen o ran yr ymateb i'r pandemig coronafeirws. Roedd cau'r deml yn gymaint o sioc—dau Hindŵ ifanc oedd y rhain a fyddai'n arfer cyfarfod bob wythnos—ond fe wnaethon nhw ddweud, 'Rydym ni bellach wedi dysgu sgiliau newydd i gadw ein ffydd yn fyw ar-lein, a hefyd i edrych allan i'r gymuned i weld sut y gallem ni rannu. Fe wnaethom ni gau ein drysau, ond arweiniodd hyn at agor ein calonnau. Rydym ni'n tyfu llawer ac rydym ni wedi tyfu'n nes at ein gilydd.' Wrth gwrs, mae cysylltiad agos yno hefyd â chyfranogwr Sikhaidd yn y digwyddiad a ddywedodd, 'Mae ffydd wedi fy nysgu i ymddiried. Dysgais fy hun i roi eraill cyn fi fy hun. Rydym ni i gyd yn un.' Ac roedd llawer o gyfraniadau eraill o'r fath yn y digwyddiad hwnnw, y byddwn i wedi hoffi pe byddai llawer mwy wedi bod yn rhan ohono. Roedd yn ddadlennol iawn o ran yr ymrwymiad hwnnw.

Rwy'n credu bod yn rhaid i ni wynebu'r ffaith hefyd fod troseddau casineb. Ychydig wythnosau yn ôl, cawsom yr Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, ac roedd yn bwysig iawn i ni edrych ar yr ystadegau. Cefais i ddatganiad yma heddiw yn y Siambr, ac, yn dilyn y datganiad a wnes i, fe wnes i gyfarfod â llysgenhadon Cymorth i Ddioddefwyr Cymru a lansiodd eu siarter troseddau casineb, yn canolbwyntio ar hawliau dioddefwyr troseddau casineb. Fe wnaethom ni ymrwymo, fel Llywodraeth Cymru, i'r siarter, gan ddangos ein hymrwymiad i chwarae ein rhan i fynd i'r afael â throseddau casineb, gan gydnabod hefyd ein bod ni wedi edrych ar ystadegau o'r flwyddyn ddiwethaf a bod gostyngiad mewn troseddau casineb crefyddol mewn gwirionedd. Ond rydym ni'n gwybod ei bod yn ymwneud â phobl yn dod ymlaen hefyd, a theimlo eu bod yn hyderus i adrodd. Fe wnes i'r pwynt na ddylai neb yng Nghymru orfod goddef rhagfarn na throseddau casineb, a bod gan bawb yr hawl i barch ac y dylen nhw allu mynd trwy fywyd heb gael eu sarhau, eu haflonyddu na'u beirniadu.

Felly, mae'n rhaid i ni ddefnyddio Wythnos Rhyngffydd fel cyfle gwirioneddol i rannu a chroesawu sut y mae pobl yn gweithio gyda'i gilydd, yn dod at ei gilydd ac yn dysgu gyda'i gilydd, a bydd y prosiect ym Mhilgwenlli, rwy'n siŵr, yn un o'r enghreifftiau niferus y gallem ni eu rhoi heddiw.

Gaf i, yn y lle cyntaf, ddiolch yn fawr iawn i Jane Hutt, Dirprwy Weinidog, am ddatganiad bendigedig, mae'n rhaid imi ddweud? Dwi'n ymuno efo hi yn ei geiriau croesawgar. Dŷn ni yma yn nodi Wythnos Rhyngffydd, ond fel mae'r Dirprwy Weinidog eisoes wedi'i nodi, nid yn unig nodi ond dathlu cyfraniad ein cymunedau o ffydd, yn enwedig yn ystod pandemig y misoedd diwethaf yma pan nad yw cynulleidfaoedd wedi gallu cyfarfod yn eu modd traddodiadol, bydded hynny mewn capel, eglwys, mosg neu fangre arall; dŷn ni wedi bod yn cyfarfod ar-lein.

Fel rhywun, yn bersonol felly, sydd yn bregethwr lleyg, dwi'n gweld yr holl waith caled gwirfoddol yn wastadol sydd yn mynd ymlaen o hyd, ac yn rhyfeddu ato, mae’n rhaid i fi ddweud, fel mae’r Dirprwy Weinidog wedi olrhain, ac nid dim ond, wrth gwrs, yn ein capeli ac yn ein heglwysi Cristnogol, ond hefyd cyfraniad allweddol cyfeillion o gefndiroedd ffydd eraill—dŷn ni i gyd yn cymysgu efo’n gilydd yn ein dinasoedd. Mae’r gwaith gwirfoddol sy’n mynd ymlaen ar lawr gwlad yn wirioneddol ryfeddol. A gyda’r ymateb i’r pandemig, mae wedi codi i lefel arall dŷn ni ddim wedi ei weld erioed o’r blaen, a hefyd cyn hynny i'r ymateb i’r llifogydd gynt y gwnaeth y Dirprwy Weinidog sôn amdanyn nhw. Mae’r gwaith caib a rhaw sydd yn cael ei gyflawni yn haeddu bod yn destun dathliad, a dyna pam dwi’n croesawu'r datganiad yma mor frwd y prynhawn yma. Darparu bwydydd i fanciau bwyd, darparu parseli o fwyd i unigolion a theuluoedd bregus, mae’r ymateb wedi bod yn rhyfeddol; darparu dillad, celfi, carpedi sych, teganau i’r plant, popeth.

Wrth gwrs, yn y cyfnod clo, nid oeddem yn gallu cynnal oedfaon yn ein capeli a’n heglwysi na’n mosgiau, fel dwi wedi dweud eisoes. Ac, wrth gwrs, roedd yna gyfyngiadau llym ar angladdau a phriodasau, ac, er hynny, roedd yna gydweithio rhyfeddol yn digwydd ar y llawr. Bu i mi bregethu am y tro cyntaf dros Zoom—dyna brofiad newydd i rai ohonon ni—cyn mynd nôl i’r pulpud y Sul diwethaf yma. Ac wedi’r cyfnod clo diwethaf yma, mae ein capeli a’n heglwysi ni wedi ailagor eto, ac mae ein capeli a’n heglwysi wedi’u diheintio mewn modd nas gwelwyd erioed o’r blaen. Mae yna waith rhyfeddol yn mynd ymlaen. Mae tâp argyfwng coch a gwyn yn cadw pawb o leiaf 2m ar wahân yn y seddi tu mewn i’n capeli, gyda hylif diheintio wrth y drws, pawb yn gwisgo mygydau tu mewn, dim canu emynau, gyda system olrhain a diogelu mewn lle, yn ysgrifenedig a thrwy ap COVID-19—sganiwch eich ffôn wrth y drws wrth fynd i mewn i’r capel neu’r eglwys. Mae’r newidiadau wedi bod yn rhyfeddol, a’r glanhau parhaol wrth i’r gwahanol fudiadau cymdeithasol ddefnyddio ein festrïoedd ni a’n neuaddau ni yn ystod yr wythnos. Mae’r heriau wedi bod yn enfawr, yn wir, fel mae’r Dirprwy Weinidog wedi dweud eisoes.

A dwi hefyd yn diolch i’r Dirprwy Weinidog am beth mae wedi'i ddweud am yr arian sydd ar gael i fudiadau ffydd i gyflawni rhagor o weithgareddau lleol i gefnogi ein pobl fwyaf bregus, achos nid bob tro yn y gorffennol mae'r fath botiau o arian wedi bod ar gael i fudiadau ffydd. Felly, a allaf i jest ofyn faint o fudiadau ffydd, yn wir, sydd wedi gwneud cais dan y cynllun hwn dŷch chi wedi'i olrhain y prynhawn yma?

Ond i orffen, felly, Dirprwy Lywydd, yn yr wythnos bwysig yma, dŷn ni i gyd wedi bod yn talu teyrngedau lu, ac yn haeddiannol iawn, i weithwyr y gwasanaeth iechyd, gofal cymdeithasol, gweithwyr llywodraeth leol a hefyd i ofalwyr ac ati, ac weithiau dŷn ni’n anghofio sôn am ein cymunedau ffydd a’r holl waith gwirfoddol sydd yn mynd ymlaen ar y llawr, yn ddistaw bach y tu ôl i'r llenni, heb i neb wybod, a hefyd diolch i’r sawl sydd heb gefndir ffydd sydd hefyd yn ein helpu ni allan. Felly, diolch yn fawr iawn i’r Gweinidog, a diolch yn fawr iawn i bawb am eu gwaith dygn a chaled—testun dathlu yn wir.

Diolch yn fawr, Dai Lloyd, a diolch yn fawr i chi am eich ymateb cadarnhaol, brwdfrydig a diffuant iawn i'r datganiad hwn, ac rwy'n gwybod gymaint y mae'n ei olygu i chi'n bersonol fel pregethwr lleyg, Aelod o'r Senedd, cyd-Aelod ers tro byd, ac yn cydnabod dros y blynyddoedd pa mor bwysig y mae datblygiad Cyngor Rhyngffydd Cymru wedi bod i Gymru. Yn wir, tybed, Dai Lloyd, a oeddech chi wedi gallu gwylio Dechrau Canu, Dechrau Canmol ar S4C nos Sul? Roedd yn ymwneud ag Wythnos Rhyngffydd, a chafwyd trafodaeth ddiddorol iawn ynghylch y cysylltiadau rhwng datganoli a chymunedau rhyngffydd. Bydd llawer wedi gweld Aled Edwards, wrth gwrs, yn siarad am y pwyntiau hyn, ond hefyd yn cydnabod sut y mae'r cyngor rhyngffydd yn dathlu Cymru fel gwlad aml-ethnig, a'r ceisiwr lloches Joseph Gnabo yn dod i Gymru fel ceisiwr lloches, yn gwneud Cymru'n gartref iddo ac yn dweud yn Gymraeg ar y rhaglen, 'Rwy'n teimlo'n ddiogel yma yng Nghymru.' Mae'r rhaglen honno'n werth ei gwylio, os nad oes unrhyw un wedi cael cyfle i'w gweld.

Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig i mi ddweud un gair o ddiolch i'r Fforwm Cymunedau Ffydd a'r grŵp gorchwyl a gorffen ailagor mannau addoli. Oherwydd, yn gyflym iawn, fe wnaethom ni gynnull y Fforwm Cymunedau Ffydd, yr wyf i'n ei gyd-gadeirio â'r Prif Weinidog, ac rydym ni wedi cyfarfod pedair gwaith yn ystod 2020—nid ydym yn cyfarfod mor rheolaidd fel arfer. Mae'n gyfle gwerthfawr i weld pryderon gwahanol gymunedau, oherwydd eich bod chi wedi trafod yr heriau i eglwysi, capeli, mosgiau a themlau, fel yr ydym ni wedi ei wneud yn y meysydd hynny yn y Fforwm Cymunedau Ffydd. Felly, is-grŵp yw'r grŵp gorchwyl a gorffen ailagor mannau addoli. Buon nhw'n gweithio'n agos iawn gyda swyddogion i helpu i gynllunio trefniadau ailagor mannau addoli yn ddiogel. Maen nhw wedi rhoi cyngor ar ddatblygu canllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer mannau addoli. Yn wir, fe wnes i gyfarfod â nhw yn ystod y cyfnod atal byr diweddar, ac mae wedi bod yn ymwneud â chlywed eu pryderon, ond ceisio'r cyngor a'r arweiniad wrth i ni symud a gweithio ein ffordd allan o'r cyfyngiadau. Rwy'n credu y bu'n aruthrol, yr ymgysylltu a'r dysgu oddi wrth ein gilydd, yn Fwslimaidd, yn Hindŵiaid, yn Gristnogion, yn Iddewon ar draws y fforwm rhyngffydd hwnnw.

I gloi byddaf i'n dweud bod cyllid ar gael i grwpiau ffydd trwy ein cronfa cadernid y trydydd sector. Rydym ni wedi cael llawer iawn o geisiadau i'r gronfa cadernid hon, a'r gronfa frys hefyd, ond hefyd mae llawer o wasanaethau gwirfoddol cynghorau ar lefel y cyngor—i chi, Abertawe fyddai hynny—wedi cael arian gan Lywodraeth Cymru hefyd i helpu grwpiau lleol. Felly, mae wedi ei raeadru i lawr drwy Lywodraeth Cymru i'r lefel leol. Ond rwyf i wedi gweithio'n arbennig o galed i sicrhau bod y rhaglen cyfleusterau cymunedau, sef y cyfalaf hwnnw—ac mae llawer ohonoch yn gwybod bod galw mawr am y grantiau cyfalaf hynny ar gyfer addasu capeli, eglwysi—rwyf i wedi ehangu hyn i sicrhau y gall mosgiau a themlau a lleoliadau ffydd nad ydyn nhw'n Gristnogol gael gafael ar hyn. Ond maen nhw wedi bod yn edrych yn arbennig ar brynu offer TGCh i ganiatáu i staff a gwirfoddolwyr weithio o bell i barhau i ddarparu gwasanaethau ac, yn amlwg, i ddarparu rhai o'r mathau hynny o offer fel cyfleusterau fideo-gynadledda. Ond byddwn i'n hapus iawn, unwaith eto, i roi ychydig mwy o fanylion am sut y mae'r cyllid hwnnw, refeniw a chyfalaf, wedi cyrraedd ein grwpiau ffydd a grwpiau nad ydyn nhw'n rhai ffydd yn y lleoliadau cymunedol hynny.

A gaf i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad ac a gaf i ddweud y byddwch chi'n falch o wybod nad wyf i'n mynd i ailadrodd unrhyw beth a ddywedodd Dai Lloyd, ond rwy'n cytuno ar y cyfan â phopeth y mae newydd ei ddweud? Fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog, mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu'r cyfraniad y mae pobl â ffydd ledled y wlad wedi ei wneud i'n cymunedau a phwysigrwydd rhywfaint o'r gwaith y mae ein cymunedau ffydd yn ei wneud heb iddyn nhw wneud ffwdan amdano. Maen nhw'n mynd allan yno ac maen nhw'n ei wneud. Ond mae haelioni'r gymuned ffydd yn rhyfeddol, ac rwy'n meddwl faint y mae'r capel bach yr wyf i'n ei fynychu wedi ei gasglu ar gyfer y banc bwyd, faint fydd yn cael ei gasglu ar gyfer Mr X dros yr wythnosau nesaf, faint sy'n cael ei gasglu bob tro y bydd galw am arian. Mae'n rhyfeddol. Nid pobl gyfoethog yw'r rhain, ond pobl â ffydd yw'r rhain sy'n poeni am eu cyd-ddyn.

A wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i ddiolch i'r bobl hynny yn yr holl gymunedau ffydd yn Nwyrain Abertawe am gynnal a chefnogi banciau bwyd, y byddai llawer o bobl yn mynd yn llwglyd hebddyn nhw, ac am eu cefnogaeth i gynlluniau fel Mr X yn Abertawe, sy'n darparu anrhegion i blant adeg y Nadolig na fyddai ganddyn nhw unrhyw beth o gwbl fel arall? Ond mae'r gymuned ffydd wedi camu i'r adwy, yn darparu bwyd, yn darparu anrhegion ac yn helpu pobl sy'n llai ffodus na nhw eu hunain, ac mewn llawer o achosion, nid yw'r bobl sy'n helpu pobl llai ffodus ymhlith y rhai mwyaf ffodus mewn cymdeithas eu hunain.

Diolch yn fawr iawn, Mike Hedges, a hoffwn i ddweud diolch am haelioni pawb yn Nwyrain Abertawe, o'ch capel lleol chi a'r holl gymunedau ffydd eraill sydd wedi dangos haelioni eu ffydd, fel yr ydych wedi ei ddweud, o ran ymateb i'r coronafeirws. Rydym ni wedi cael enghreifftiau eraill o hynny mewn ymateb i'r llifogydd, hefyd, cyn COVID—mor aml yr eglwysi a'r capeli a agorodd eu drysau. Fe'i gwelais yn Llanhiledd, gyda'r llifogydd ofnadwy cyn y cyfyngiadau symud. Ond hoffwn i ddiolch yn benodol i bobl Dwyrain Abertawe, oherwydd dim ond un etholaeth yw honno, un ardal o Gymru lle rydym ni'n gwybod y gellir ailadrodd hynny ledled Cymru. Diolchaf yn arbennig i bobl eich cymuned, eich capel, nid yn unig am godi'r arian a'r nwyddau ar gyfer banciau bwyd—ac yn aml, fel yr ydych wedi ei ddweud, y rhai nad oes ganddyn nhw lawer o adnoddau yw'r rhai sy'n rhoi yn gyntaf—ond hefyd am y cynllun darparu anrhegion i blant adeg y Nadolig.

Caroline Jones.

A gaf i ddiolch i chi hefyd, Gweinidog, am eich datganiad—

Nage, Caroline Jones, mae'n ddrwg gen i, nid Darren Millar. Caroline Jones.

Maddeuwch i mi. Gofynnodd i mi ddad-dawelu. Nid oeddwn i'n gallu clywed yn iawn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog. Mae Wythnos Rhyngffydd yn rhoi cyfle i ni gynyddu dealltwriaeth rhwng y crefyddau, a hefyd gyda'r rhai heb unrhyw gredoau crefyddol o gwbl. Dirprwy Weinidog, ydych chi'n cytuno mai anghydfodau rhyngffydd fu prif achos y rhan fwyaf o wrthdaro arfog, a bod cynyddu dealltwriaeth yn gwbl hanfodol er mwyn osgoi gwrthdaro a cholli bywyd? Pa ran ydych chi'n rhagweld y bydd Llywodraeth Cymru yn ei chwarae o ran hybu dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth rhwng y crefyddau yn ogystal â'r rhai mewn cymdeithas seciwlar? Gyda nifer o wahanol grefyddau'n cael eu harddel mewn ysgolion yng Nghymru, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd ymwybyddiaeth ryngffydd yn chwarae rhan yn yr addysg grefyddol yn yr ysgolion hynny drwy gydol y flwyddyn? Ac yn olaf, Dirprwy Weinidog, mae Wythnos Rhyngffydd yn gyflwyniad gwych i ddealltwriaeth a chydweithrediad rhyngffydd, ond sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod hyn yn digwydd bob wythnos o'r flwyddyn, ac nid dim ond un wythnos ym mis Tachwedd? Hoffwn innau ddiolch i'r gymuned ffydd am fod yno bob amser, nid yn unig oherwydd bod COVID wedi cymryd llawer o fywydau ac y bu mwy o angen amdani nag erioed, ond am ddod ynghyd ar gyfer y llifogydd a'r banciau bwyd. Diolch yn fawr iawn i'r gymuned ffydd am fod yno bob amser, yn enwedig yn awr. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn, Caroline Jones, am eich cefnogaeth i Wythnos Rhyngffydd, sydd yn fwy nag am wythnos yn unig, fel yr ydych wedi ei ddweud, mae am 365, drwy gydol y flwyddyn. Ac rydym ni yn croesawu'r egwyddorion hynny a'r gwerthoedd hynny o ddeall, rhannu, mynd i'r afael â throseddau casineb a chodi ymwybyddiaeth o gryfder ein cymunedau ffydd. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw ein bod yn edrych ar hyn wrth i ni ddechrau gyda'n plant a'n pobl ifanc. Yn wir, i ddweud yn fyr—yn anaml iawn yr wyf i'n dweud rhywbeth personol, ond yr oedd fy wyres, sydd ond yn ddwy flwydd oed, yn gwrando i glywed am Diwali yr wythnos diwethaf, yn ôl y sôn, ac mae hynny ar lefel feithrin. Mae'n mynd o'r blynyddoedd cynnar trwyddo i'r pen arall. Mae gennym ni gyfle gwych, wrth gwrs, gyda'n cwricwlwm newydd i sicrhau bod y dathlu hwnnw a'r ddealltwriaeth a'r codi ymwybyddiaeth yn rhan annatod o'n cwricwlwm. Ond wrth gwrs, mae'n ymwneud â sut yr ydym yn gweithio gyda'n gilydd i sicrhau y gallwn weld mai hwn yw'r cyfle gwirioneddol, a barn a gwerthoedd Cymru ar y cyd. Rwy'n credu y bydd hynny, wrth gwrs, yn ein helpu i fynd i'r afael â gwrthdaro, rhagfarn ac yn enwedig y materion yr ydym yn pryderu yn eu cylch, gydag effaith y coronafeirws, pan fo cynifer o bobl wedi colli eu cyfleoedd, efallai, o ran cynulliadau ffydd, ond sydd wedi troi at ei gilydd ac wedi troi at y gwirfoddolwyr sy'n dod â ffydd a'r rhai heb ffydd i'w drysau i'w cefnogi.

Diolch. Ac yn awr Darren Millar.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad? Rwy'n falch iawn eich bod yn gwneud datganiad i nodi Wythnos Rhyngffydd, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd hyn yn dod yn ymddangos yn flynyddol ar fusnes Llywodraeth Cymru yn y Cyfarfod Llawn. Fel yr ydych wedi ei ddweud, bu tarfu sylweddol ar gymunedau ffydd yn ystod y pandemig, ac mae'n amlwg bod yr anallu i gyfarfod mewn man addoli wedi achosi cryn galedi i lawer o unigolion sy'n dibynnu'n fawr ar y cyfathrebu hwnnw â phobl eraill yn eu cynulleidfaoedd am eu cryfder ysbrydol eu hunain. Yn amlwg, mae wedi bod yn gyfnod anodd iawn, ond rwy'n falch bod ein mannau addoli yn ôl ar agor bellach ac rwyf i wedi mwynhau bod yn rhan o wasanaethau ar-lein yn fawr, ond nid oes dim byd tebyg i fod yn ôl mewn man addoli, gallu gweld pobl yn y cnawd yn yr un modd ag y gallwn weld pobl yn y cnawd mewn agweddau eraill ar fywyd.

Rwy'n credu yr hoffwn i ofyn i chi, os caf i: allwch barhau i roi sicrwydd i'r Senedd y bydd cymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer caplaniaeth—gwasanaethau caplaniaeth a ariennir yn gyhoeddus yn parhau? Rydym ni wedi gweld, yn amlwg, niferoedd sylweddol o bobl sydd wedi cael profedigaeth o ganlyniad i'r coronafeirws ac, oherwydd y pandemig, nid yw llawer o bobl wedi cael cyfle hyd yn oed i ddweud ffarwel am y tro olaf i lawer o'u hanwyliaid wrth ochr y gwely yn y ffordd y bydden nhw wedi gwneud o bosibl ar adegau eraill. Felly, yn amlwg, mae gwasanaethau profedigaeth yn arbennig yn rhywbeth y mae llawer o gaplaniaid ysbytai yn gallu eu darparu i bobl, fel ymatebwyr cyntaf ar lawer ystyr. A byddwn i'n gwerthfawrogi'n fawr—rwyf i wastad wedi gwerthfawrogi'r gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i wasanaethau caplaniaeth y GIG, ond tybed a wnewch chi ei roi ar gofnod heddiw ac ymuno â mi i ddiolch i'r caplaniaid hynny ledled Cymru sydd wedi gwneud gwaith mor bwysig yn ystod cyfnod sydd wedi bod yn anodd iawn iddyn nhw rwy'n siŵr a'r rhai y maen nhw wedi bod yn eu cefnogi.

Yn ogystal â hynny, rydych chi wedi cyfeirio at y cynghorau rhyngffydd a'r fforwm rhyngffydd, ac rwyf i hefyd eisiau eu cydnabod am eu cyfraniad sylweddol at y cymunedau ffydd ac at fywyd cymdeithasol Cymru. Ond a wnewch chi ymuno â mi hefyd i ddiolch i'r unigolion hynny sydd hefyd yn cymryd rhan yn y grŵp trawsbleidiol ar ffydd, sy'n gweithio mor galed i sicrhau bod pynciau sydd o ddiddordeb i'r gymuned ffydd ar yr agenda i bob un ohonom yn y Senedd, ac i sicrhau yn wirioneddol ein bod yn gwrando ar yr amrywiaeth hwnnw o leisiau sy'n dod o'r gymuned ffydd? Mae wedi bod yn bleser cadeirio'r grŵp trawsbleidiol hwnnw dros y 12 mlynedd diwethaf, rwy'n credu erbyn hyn. Mae o hyd yn fy rhyfeddu ac yn fy nghalonogi sut y gall pobl sydd â safbwyntiau amrywiol iawn gyd-dynnu a chydweithio er budd pobl Cymru yn y grŵp hwnnw. Felly rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â mi i ddiolch iddyn nhw am y cyfraniad y maen nhw'n ei wneud. 

Ac un cwestiwn olaf, os caf i. Byddai'r fforwm rhyngffydd, sydd wedi bod yn fforwm mor llwyddiannus sy'n gallu ymgysylltu'n uniongyrchol â Llywodraeth Cymru, yn elwa'n fawr, yn fy marn i, ar aelod ychwanegol, os caf i ddweud hynny, ac mae hynny ar ffurf cynrychiolydd o enwadau pentecostaidd Cymru. Mae dros 120 o eglwysi pentecostaidd o'r tri phrif enwad pentecostaidd yma yng Nghymru. Mae ganddyn nhw dros 17,000 o bobl yn mynychu'r cynulleidfaoedd hynny bob blwyddyn, ac mae llawer ohonyn nhw'n gwneud llawer iawn o waith da yn eu cymunedau lleol. Tybed, Gweinidog, a yw'n bryd yn awr i Lywodraeth Cymru gydnabod cyfraniad sylweddol yr enwadau pentecostaidd drwy roi sedd iddyn nhw ger bwrdd y fforwm rhyngffydd er mwyn iddyn nhw allu gwneud cyfraniad cadarnhaol fel maen nhw'n ei wneud yn eu cymunedau at genedl Cymru a'r gwaith da yr ydych chi a Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cydberthnasau ffydd. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Darren Millar. A gaf i ddechrau trwy ddiolch i chi am y gwaith yr ydych yn ei wneud wrth gadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar ffydd? Rwyf i newydd gofio hefyd y digwyddiad gwych hwnnw a gawsom yn y Senedd y llynedd, digwyddiad Diwrnod Cofio'r Holocost, y daethom ni i gyd iddo, gyda'r grŵp trawsbleidiol yn arwain y digwyddiad hwnnw i raddau helaeth, fel yr ydych wedi ei wneud. Rwy'n credu ei bod yn bwysig edrych ar rai o'r penderfyniadau anodd hyn sydd wedi eu gwneud gyda'r cyfyngiadau. O 22 Mehefin, roedd mannau addoli yn cael agor. Dros yr haf, roedd y cyfyngiadau wedi eu llacio ac roedd mathau o weithgareddau yn cael cynyddu. Ond yn ystod y cyfnod atal byr, wrth gwrs, fe wnaethon nhw gau eto ar gyfer addoli cymunedol, ond ar agor ar gyfer angladdau, priodasau ac i ddarlledu gwasanaethau. Fel yr ydych wedi ei ddweud, mae llawer o bobl mor falch erbyn hyn eu bod nhw ar agor eto ar gyfer addoli cymunedol, seremonïau gan gynnwys angladdau a phriodasau, a gweithgareddau plant dan oruchwyliaeth.

Rydych yn gwneud pwynt pwysig ynghylch gwasanaethau profedigaeth a swyddogaeth caplaniaid, sydd wedi dod i'r amlwg o ran ein gwasanaeth iechyd, rwy'n siŵr, ac mae angen i ni ystyried y cyfraniad hwnnw. Ond hoffwn i sôn am y grŵp seremonïau. Mae hwn wedi bod yn chwarae rhan allweddol iawn. Mae'n enw newydd ar grŵp sy'n trafod ffydd, claddedigaethau ac amlosgiadau, ac erbyn hyn mae ganddo bwyslais ychwanegol ar briodasau a digwyddiadau tebyg. Ac maen nhw wedi dod at ei gilydd, unwaith eto i ystyried gydag arweinwyr ffydd yng Nghymru, a chynrychiolwyr y rhai hynny heb ffydd, a chynrychiolwyr cymunedol, i ystyried y materion allweddol o ran effaith y coronafeirws. Ac maen nhw wedi ystyried hefyd, wrth gwrs—maen nhw wedi bod yn is-grŵp o grŵp cynghori ar faterion moesol a moesegol COVID-19.

Rydych chi yn gwneud pwynt pwysig ynghylch ein fforwm cymunedau ffydd, yr oeddem ni, mewn gwirionedd, yn adolygu ei aelodaeth ychydig cyn effaith y pandemig, ac mae rhannau eraill o grefyddau eraill hefyd sydd â diddordeb mewn ymuno. Rydych chi wedi sôn am Bentecostaidd—ac mae eraill sydd â diddordeb mewn ymuno â hynny. Mae'n grŵp bywiog a diffuant ac agos iawn, ac mae'r fforwm rhyngffydd yn cyfrannu at ein fforwm cymunedau ffydd, yr wyf i'n ei gadeirio.

Ond hoffwn i ddweud nad dim ond ni fel Gweinidogion sy'n cwrdd â nhw. Mae swyddogion wedi cyfarfod ag aelodau o'r grŵp gorchwyl a gorffen yn rheolaidd yn ystod y chwe mis diwethaf, ac fe wnaethon nhw gynnal sesiynau holi ac ateb ar-lein, gan ddenu hyd at 125 o bobl i bob un, gydag arweinwyr ffydd, a gwirfoddolwyr yn gofyn cwestiynau ynghylch materion ymarferol sydd wedi eu crybwyll, ynghylch ailagor adeiladau, glanhau ac amgylcheddau diogel. Felly, rwy'n credu bod dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth newydd gyfan sydd wedi datblygu o ganlyniad nid yn unig i'r seilwaith a oedd gennym ni eisoes, y berthynas waith agos honno, ond sut y mae ein cymunedau ffydd, a'r rhai heb ffydd, a'u cymunedau a'u diddordebau, wedi ymateb i'r coronafeirws.

Mae'n rhaid i mi ddweud i gloi mai dim ond un ffordd yw hon yr ydym yn dod yn ôl at rai o'r geiriau a gafodd eu dweud wrthyf yr wythnos diwethaf. Yn wir, roedd hyn gan Fwslim, a ddywedodd: Gyda chaledi daw esmwythder, a gyda hyn daw undod.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.

Rŷn ni nawr yn cyrraedd eitem 7, sef Gorchymyn Cynrychiolaeth y Bobl (Eithrio Treuliau Etholiad) (Cymru) (Diwygio) 2020, a dwi'n galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig yma—Julie James. 

Diolch, Llywydd. Rwy'n falch iawn o ddod â'r Gorchymyn hwn ger eich bron heddiw, a fydd yn eithrio costau treuliau etholiadau sy'n ymwneud ag anabledd ymgeisydd a chostau cyfieithu deunyddiau ymgyrchu i'r Gymraeg.

Ar hyn o bryd, mae unrhyw dreuliau a ysgwyddir gan ymgeisydd, neu blaid wleidyddol, o ganlyniad i addasiadau rhesymol sy'n ymwneud â nam, fel yr angen i ddarparu cyfieithydd Iaith Arwyddion Prydain, wedi eu cynnwys naill ai yn nhreuliau'r ymgeisydd neu derfynau gwariant cyffredinol ymgyrch y blaid wleidyddol. Trwy gyflwyno'r Gorchymyn hwn ar gyfer etholiadau'r Senedd a llywodraeth leol yng Nghymru, ni fydd ymgeiswyr anabl o dan anfantais mwyach drwy orfod datgan costau eu cymorth angenrheidiol yn erbyn eu terfynau treuliau. Bydd y Gorchymyn hefyd yn eithrio cost cyfieithu deunyddiau ymgyrchu i neu o'r Gymraeg i ymgeiswyr neu bleidiau gwleidyddol sy'n ymgyrchu mewn etholiadau datganoledig yng Nghymru o'r gyfundrefn dreuliau. Bydd hyn yn cefnogi deddfwriaeth bresennol y Gymraeg i sicrhau bod y Gymraeg a'r Saesneg yn cael eu trin yn gyfartal.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ystyried llawer o wahanol ffynonellau tystiolaeth wrth ddatblygu'r polisi hwn, gan gynnwys ei rhaglen Amrywiaeth mewn Democratiaeth ei hun, papur ymgynghori Comisiwn y Senedd 'Creu Senedd i Gymru' a chynlluniau ariannu Llywodraeth y DU a'r Alban ar gyfer ymgeiswyr anabl. Ochr yn ochr â'r gronfa dreialu mynediad i swyddogaethau etholedig a gyhoeddwyd yn ddiweddar, a fydd yn helpu ymgeiswyr anabl yng Nghymru i sefyll mewn etholiad, bydd y Gorchymyn hwn yn hwyluso cynrychiolaeth ddemocrataidd fwy amrywiol. Efallai y bydd mwy o ymgeiswyr anabl yn dymuno sefyll mewn etholiad os nad oes angen cynnwys gwariant ar addasiadau rhesymol o fewn eu terfynau treuliau.

Mae'r Gorchymyn hwn yn cyfrannu at lesiant cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru. Mae'n hybu cydraddoldeb, gan sicrhau y gall cynrychiolwyr etholedig adlewyrchu amrywiaeth yr ardal y maen nhw'n ei gwasanaethu. Mae'n cefnogi'r nod o ran iaith Gymraeg ffyniannus, drwy sicrhau nad yw costau cyfieithu yn rhwystr i ymgeiswyr ac ymgyrchu dwyieithog mwyach. Felly rwy'n falch iawn o ddod â'r Gorchymyn hwn ger eich bron heddiw, fel y gallem ni gefnogi ymgeiswyr anabl yn well, gwella cynrychiolaeth ddemocrataidd yn y dyfodol, a hwyluso'r defnydd o'r Gymraeg yn y broses ddemocrataidd. Ers gosod y Gorchymyn, rydym ni wedi cael gwybod am fân gywiriad nad yw'n weithredol sy'n ofynnol. Gan dybio bod y Gorchymyn yn cael ei basio heddiw, bydd yn cael ei gywiro cyn i'r Gorchymyn gael ei wneud. Felly, ni fydd yn anghywir pan gaiff ei roi ar waith. Edrychaf ymlaen at glywed barn yr Aelodau. Diolch.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf, Mick Antoniw.

Mick Antoniw. A oes modd dad-dawelu'r meicroffon? Ie. Dyna chi.

Bu oedi cyn i'r arwydd ymddangos. Diolch, Llywydd. Ystyriodd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad y Gorchymyn yn ein cyfarfod ar 19 Hydref ac mae ein hadroddiad yn cynnwys un pwynt rhinwedd yn unig. Fel yr amlinellodd y Gweinidog, mae'r Gorchymyn yn gwneud diwygiadau i dair eitem o ddeddfwriaeth sy'n ymwneud ag etholiadau. Effaith y gwelliannau sy'n cael eu gwneud yw eithrio treuliau sy'n ymwneud ag anabledd ymgeisydd, fel y nododd, o dreuliau etholiad ymgeisydd, ar gyfer etholiadau llywodraeth leol a rhai y Senedd. Effaith arall y gwelliannau yw eithrio'r costau a ysgwyddir wrth gyfieithu unrhyw beth o'r Saesneg i'r Gymraeg neu i'r gwrthwyneb neu a briodolir i hynny, o dreuliau'r ymgeisydd a therfynau gwariant ymgyrch plaid wleidyddol. Mae hyn yn unol â'r egwyddor na ddylid trin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg, fel y darperir gan Ddeddf yr Iaith Gymraeg 1993. Nododd ein pwynt rhinwedd, pwynt adrodd, yr ystod o ymgynghori y cynhaliodd Llywodraeth Cymru ar y Gorchymyn hwn, yn enwedig ymgynghoriad y Llywodraeth â'r Comisiwn Etholiadol. Diolch, Llywydd.

Does gyda fi neb arall sydd eisiau siarad ar yr eitem yma. Ydy'r Gweinidog eisiau ymateb o gwbl?

Nac ydw.

Ocê. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes—dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad. Ac felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 8 yw'r eitem nesaf, a'r eitem hynny yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Ardrethu Annomestig (Toiledau Cyhoeddus). Rwy'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i egluro cefndir y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ystyried y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol, ac am yr adroddiad y mae wedi ei lunio. Mae'r pwyllgor o'r farn nad oes unrhyw rwystr i'r Senedd gytuno i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Ardrethu Annomestig (Toiledau Cyhoeddus) ar 18 Mawrth. Cyflwynwyd Bil tebyg ym mis Mehefin 2019, a chytunwyd ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwnnw yn y Cyfarfod Llawn ym mis Gorffennaf y llynedd. Cwympodd y Bil hwnnw pan gafodd y Senedd ei gohirio. Bil byr, un pwrpas yw'r Bil newydd, a fydd yn lleihau'r rhwymedigaeth ardrethi ar gyfer toiledau cyhoeddus annibynnol i sero, o 1 Ebrill 2020. Oherwydd amseriad y Bil, bydd y newidiadau a gyflwynodd yn cael eu cymhwyso'n ôl-weithredol.

Mae'r darpariaethau yn berthnasol i bob toiled cyhoeddus annibynnol sydd ar gael i'r cyhoedd ei ddefnyddio, ni waeth pwy sy'n berchen ar y cyfleusterau neu'n eu gweithredu. Bydd y Bil hefyd yn cynnig buddion iechyd cyhoeddus, trwy leihau costau cynnal ac felly lleihau'r risg y bydd toiledau cyhoeddus yn cael eu cau. Gallai cau toiledau gael effaith andwyol ar grwpiau fel pobl hŷn, pobl anabl a phobl â phlant ifanc. Gan y bydd hyn yn cyfrannu at ein hamcanion iechyd cyhoeddus yng Nghymru, cafodd darpariaethau ar gyfer Cymru eu cynnwys yn y Bil wrth eu cyflwyno.

Rwyf i'n credu bod y darpariaethau hyn wedi'u cynnwys o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Fodd bynnag, gan nad oes cyfrwng deddfwriaethol addas ar gael i wneud y newidiadau hyn yng Nghymru i'w gweithredu o fis Ebrill 2020, rwy'n fodlon y dylid gwneud y darpariaethau hyn mewn Bil sy'n cwmpasu Cymru a Lloegr. Felly, cynigiaf y cynnig a gofynnaf i'r Senedd ei gymeradwyo.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch, Llywydd. Adroddiad byr arall gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Fe wnaethom ni ystyried y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol hwn yn ein cyfarfodydd ar 8 a 15 Mehefin, ac wedyn cyflwyno ein hadroddiad ar 17 Mehefin. Nododd ein hadroddiad asesiad Llywodraeth Cymru o'r darpariaethau yn y Bil y mae angen cydsyniad y Senedd arnyn nhw a'r rhesymau pam, ym marn Llywodraeth Cymru, y mae gwneud darpariaeth ar gyfer Cymru yn y Bil yn briodol. Fe wnaethom ni nodi hefyd effaith ôl-weithredol y Bil oherwydd, ar ôl iddi ddod i rym, bydd y ddeddfwriaeth yn cael effaith o ran blynyddoedd ariannol sy'n dechrau ar neu ar ôl 1 Ebrill 2020. Diolch, Llywydd.

Nid oes gennyf unrhyw siaradwyr yn yr eitem hon. Wn i ddim pa un a yw'r Gweinidog yn dymuno ymateb?

Hoffwn ddiolch unwaith eto, Llywydd, i'r pwyllgor am eu gwaith.

Iawn. Diolch i chi am wneud hynna.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? Does dim gwrthwynebiad i'r cynnig, felly, ac mae'n cael ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf felly yw'r ddadl ar ail gyllideb atodol 2020-21, a dwi'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig yma—Rebecca Evans.

Oherwydd amgylchiadau eithriadol y flwyddyn ariannol hon o ganlyniad i bandemig y coronafeirws, cyhoeddais y gyllideb atodol interim hon i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru. Mae'n sicrhau bod sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn dryloyw. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am ei ystyriaeth o'r gyllideb hon ac am gyhoeddi ei adroddiad ac rwy'n falch o nodi ei fod yn croesawu'r tryloywder a roddir i'r Senedd wrth gyflwyno'r gyllideb atodol ychwanegol hon. Byddaf yn rhoi ymateb manwl i bob un o argymhellion y pwyllgor maes o law.

Diben y gyllideb atodol hon yw adlewyrchu'r newidiadau sydd wedi codi o ganlyniad i'r mesurau a gymerwyd i ymateb i effaith uniongyrchol y pandemig ers cyhoeddi'r gyllideb atodol gyntaf ym mis Mai. Mae'n cynnwys dyraniadau o gronfeydd wrth gefn y cytunwyd arnyn nhw ers y gyllideb atodol gyntaf sy'n ymwneud ag agweddau acíwt yr argyfwng, symiau canlyniadol sy'n ddyledus o ganlyniad i gyhoeddiadau Llywodraeth y DU yn gysylltiedig ag ymyraethau COVID gan gynnwys y warant ariannu, a diwygiadau i ragolygon y dreth trafodiadau tir ac addasiad grant bloc ar gyfer treth tir y dreth stamp, sy'n deillio o'r newidiadau dros dro i'r trethi hyn.

Mae'r gyllideb atodol hon yn cynyddu adnoddau cyffredinol Cymru gan £2.5 biliwn. Mae hwn yn gynnydd ychwanegol o 11 y cant ar y sefyllfa a nodwyd yn y gyllideb atodol gyntaf tua phum mis yn ôl. Ers i'r gyllideb derfynol gael ei chymeradwyo ym mis Mawrth 2020, mae adnoddau Cymru o 2020-21 wedi cynyddu gan fwy na 22 y cant. Mewn ymateb i effaith uniongyrchol pandemig y coronafeirws, mae'r gyllideb atodol hon yn dyrannu dros £1.5 biliwn, gan gynnwys £800 miliwn ar gyfer pecyn sefydlogi'r GIG i helpu GIG Cymru i barhau i ymateb i effaith COVID-19.

Rydym ni'n cydnabod yr heriau enfawr a digynsail y mae'r pandemig yn eu hachosi i'n gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru. Bydd y cyllid hwn yn cynorthwyo sefydliadau'r GIG ledled Cymru i baratoi ar gyfer yr heriau a ragwelir yn ystod y gaeaf, ymateb i ail don o'r feirws ochr yn ochr â phwysau arferol y gaeaf gan hefyd barhau i gynyddu ymhellach y gallu i gael gafael ar wasanaethau hanfodol. Mae'r cyllid hwn yn golygu bod cyfanswm cymorth COVID-19 Llywodraeth Cymru i sefydliadau'r GIG yn fwy nag £1.3 biliwn ac mae £264 miliwn wedi ei ddyrannu i gefnogi awdurdodau lleol am weddill y flwyddyn ariannol hon. Bydd hyn yn diwallu'r angen parhaus am gymorth ychwanegol mewn ymateb i'r pandemig, gan dalu costau ychwanegol, colled incwm a sefyllfa ariannol gyffredinol awdurdodau lleol.

Mae 53 miliwn o bunnoedd wedi ei ddarparu ar gyfer y gronfa adferiad diwylliannol i helpu i gefnogi a chynnal y sector yn ystod yr heriau parhaus sy'n deillio o'r pandemig, dyrannwyd £113 miliwn i sicrhau bod gwasanaethau trên yn parhau i weithredu ar rwydwaith Cymru a'r gororau ar gyfer gweithwyr allweddol ac eraill sy'n dibynnu ar y trên i deithio, a £50 miliwn i gefnogi myfyrwyr prifysgol a cholegau Cymru i ddarparu sgiliau a dysgu mewn ymateb i effaith economaidd y feirws.

Pwyslais y gyllideb hon yw sicrhau bod sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru yn dryloyw. Wrth i ni barhau i ymateb i effaith pandemig y coronafeirws, mae'n iawn fy mod yn dod â'r wybodaeth ddiweddaraf ar ffurf y gyllideb atodol hon gerbron y Senedd ar yr adeg hon. Ni yw'r unig Lywodraeth yn y DU sydd wedi cyhoeddi ail ddiweddariad i'n cyllideb yn ystod y flwyddyn ac i sicrhau tryloywder ein penderfyniadau ariannu yn y modd hwn.

Wrth gwrs, mae'r sefyllfa ariannol yn parhau i newid. Ar 6 Hydref, cyhoeddais becyn arall o gyllid sylweddol, sef cyfanswm o £320 miliwn, i helpu pobl a busnesau i oroesi'r cyfnod heriol sydd o'n blaenau, ac yna, ychydig wythnosau yn ôl, cyhoeddodd Llywodraeth y DU gynnydd arall o £600 miliwn i'r cyllid ychwanegol gwarantedig ar gyfer eleni. Rwy'n parhau i fonitro ein sefyllfa ariannol yn ofalus, a byddaf yn cyflwyno trydedd cyllideb atodol, gan adlewyrchu'r holl newidiadau hyn, yn ddiweddarach yn y flwyddyn, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig hwn.

Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.  

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a dwi'n falch iawn i gael y cyfle i gyfrannu i'r ddadl yma ar ran y pwyllgor, wrth gwrs. Mi gafodd y pwyllgor gyfarfod ar 2 Tachwedd i drafod ail gyllideb atodol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21. Ac, wrth gwrs, un o'r pethau rydym ni yn ei wneud yw cydnabod bod yr ail gyllideb atodol yma yn anarferol, o ran ei hamseriad, ond rydym ni, wrth gwrs, fel mae'r Gweinidog wedi cyfeirio ato ef yn gynharach, yn croesawu'r tryloywder sy'n cael ei roi i ni yn y Senedd drwy gyflwyno'r gyllideb ychwanegol hon.

Mae llawer o'n hargymhellion ni'n ymwneud â mater tryloywder. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig, wrth gwrs, fel rydym yn gwybod, wedi cynnig gwarant cyllido. Ond dyw hi ddim yn glir, wrth gwrs, pan wneir cyhoeddiadau newydd gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, a fydd y rhain yn arwain at gyllid ychwanegol ar gyfer Cymru. Tra bod problemau tryloywder amlwg, felly, o ran cyllid Llywodraeth y Deyrnas Unedig, rydym ni hefyd wedi galw am ragor o dryloywder gan Lywodraeth Cymru, ac wedi gofyn am ragor o fanylion am ambell beth yn benodol: yn gyntaf, mwy o fanylion am y cyllid ar gyfer digomisiynu Ysbyty Calon y Ddraig; yn ail, rydym wedi gofyn am ddadansoddiadau o'r cyllid sy'n cael ei ddarparu i sefydliadau'r gwasanaeth iechyd gwladol ac sy'n cael ei hawlio gan awdurdodau lleol; rydym ni hefyd wedi gofyn am fanylion ynglŷn â lefel y cyllid y mae darparwyr trafnidiaeth yn ei gyrchu a disgwyliadau o ran rhagor o gyllid ar gyfer y sector; a hefyd, yn bedwerydd, rhagor o fanylion am gronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru i gefnogi’r adferiad yn sgil COVID, ac, wrth gwrs, diwedd y cyfnod pontio Ewropeaidd.

Nawr, mae'n amlwg mai brwydro yn erbyn COVID yw'r flaenoriaeth gyntaf, ond mae diwedd cyfnod pontio'r Undeb Ewropeaidd, wrth gwrs,  bron â chyrraedd, ac mae'n rhaid i ni ganolbwyntio ar hyn hefyd. Mae angen sicrwydd arnom ni ynglŷn â chyllid ac rydym wedi pwyso ar Lywodraeth Cymru i drio cael manylion am y gronfa ffyniant gyffredin, wrth gwrs, ac i gael y manylion hynny ar frys.

Yn olaf, fe bwysleisiodd y Gweinidog yr angen am hyblygrwydd, o ran diwedd y flwyddyn ariannol, ac rydym yn cefnogi'r cais yma'n llwyr. Gallwn ni ddim rhagweld beth fydd llwybr COVID-19, ac felly byddai cael hyblygrwydd, o ran terfynau benthyca a chronfeydd wrth gefn, yn helpu Llywodraeth Cymru wrth gynllunio. Diolch.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Mae'r ail gyllideb atodol yn dyrannu dros £1.5 biliwn ac yn nodi £1 biliwn o gyllid heb ei ddyrannu, fel y gwelsom ar y Pwyllgor Cyllid. Rydym ni, wrth gwrs, yn croesawu—rwy'n gwybod eich bod chi wedi cydnabod—arian ychwanegol gan Lywodraeth y DU. O gofio eich sylwadau yn y Cyfarfod Llawn ar 6 Hydref, fod ansicrwydd o hyd ynghylch y lefel honno o gyllid, tybed a allwch chi gadarnhau i ni, Gweinidog, pa un a oes mwy o eglurder ynghylch y cyllid hwnnw yn awr, yn enwedig o ran y warant ac yn enwedig o ran dyraniadau ychwanegol ar gyfer y pandemig.

Rydym ni'n croesawu argymhelliad 3 yr adroddiad, sy'n gofyn am ddadansoddiad o'r £1.3 biliwn a ddarparwyd i sefydliadau'r GIG ar gyfer COVID-19 a dadansoddiad o'r pecyn sefydlogi y gwnaethoch chi sôn amdano. Rydych chi wedi dweud o'r blaen, neu efallai mai'r Gweinidog iechyd a ddywedodd, bod dileu dyled byrddau iechyd y GIG yn dibynnu arnyn nhw yn talu eu costau eleni. Rwy'n credu fy mod i'n iawn wrth ddweud hynny. Felly, tybed a allech chi gadarnhau ein bod ar y trywydd iawn, o leiaf eleni, i gadw ein pen uwchlaw'r dŵr.

A gaf i eich holi am warantu cyllid i Gymru? Fe wnaethoch chi ddweud o'r blaen nad oedd yn dryloyw, ond eich bod yn disgwyl rhagor o fanylion gan Lywodraeth y DU a'r Trysorlys. A ydych chi wedi cael unrhyw rai o'r manylion hynny eto? Rwy'n falch bod y Trysorlys bellach yn ceisio helpu i roi ychydig mwy o sicrwydd i chi. Yn sicr, croesawyd hynny a'i gydnabod fel bod yn bwysig gan y Pwyllgor Cyllid, ac roeddwn i yn hoffi, i ddyfynnu eich ymadrodd chi, bod:

y warant yn broblem well na'r un a oedd gennym ni yn flaenorol

sy'n ffordd dda o'i gyfleu. Rwy'n gwybod bod y warant yn ateb llawer o gwestiynau, ond, wrth gwrs, mae'n codi cwestiynau hefyd.

Gan droi at y darn mwyaf o'r gyllideb—iechyd—fe wnaeth y gyllideb atodol gyntaf gynyddu'r dyraniadau gan £481.2 miliwn  o'i chymharu â'r gyllideb derfynol. Rwy'n deall bod y gyllideb hon yn cynyddu'r dyraniadau gan £901.5 miliwn. Byddwn i'n ddiolchgar pe gallech chi gadarnhau hyn. Rydych chi'n gweithio gyda'r gwasanaeth iechyd, meddech chi, i ddeall yn well y gofynion ar gyfer cyfarpar diogelu personol. Mae hyn, yn amlwg, oherwydd y pandemig, yn agwedd bwysig iawn ar y gyllideb iechyd ar hyn o bryd. A oes gennych chi unrhyw ffigurau penodol? Rwy'n gwybod eich bod chi'n cysylltu â byrddau iechyd, ond a oes gennych chi unrhyw ffigurau penodol ynglŷn â'r dyraniadau sy'n cael eu darparu ar gyfer cyfarpar diogelu personol ar hyn o bryd?

O ran llywodraeth leol, ar 17 Awst, cyhoeddodd y Gweinidog gyllid ychwanegol o £264 miliwn. Erbyn hyn ceir £306.6 miliwn arall ar gyfer cronfa galedi awdurdodau lleol. Sut ydych chi'n sicrhau bod hwn yn cael ei ddosbarthu yn deg ac y caiff ei wario'n ddoeth gan awdurdodau lleol? Rwy'n credu bod hynny'n beth pwysig i ni ei weld.

Ac yn olaf, Llywydd, gan symud ymlaen at y mater a godwyd yn flaenorol ynghylch hyblygrwydd ariannu, ac mewn ymateb i warant Llywodraeth y DU o £1.2 biliwn. Rwy'n sylweddoli nad yw'r Trysorlys wedi darparu rhywfaint o'r hyblygrwydd cyllidebol yr oedd ei angen arnoch chi, ond rydych chi wedi cael symiau sylweddol o gyllid, ac rwy'n gwybod nad yw eich gofyniad chi yn awr i ddymuno mynd dros gyllid cyfalaf a refeniw mor angenrheidiol oherwydd y cymorth ychwanegol hwnnw a gafwyd gan Lywodraeth y DU. Mae gennych chi hefyd amrywiaeth o arfau cyllidol ar gael i chi, yn fwy nag erioed o'r blaen yng Nghymru. Yn allweddol i hynny mae pwerau codi trethi. Mae hyn yn rhoi rhywfaint o hyblygrwydd i chi. Felly, a ydych chi'n cydnabod, bod pwerau yn dod gydag atebolrwydd a chyfrifoldeb hefyd, ac nad rhywbeth y mae angen i'r Trysorlys ei ddarparu ar ben arall yr M4 yn unig yw hyblygrwydd—mae hefyd yn rhywbeth a ddylai fod wrth wraidd proses Llywodraeth Cymru o bennu cyllidebau? Rydym ni'n byw mewn cyfnod newydd, gyda'r pandemig a chyda mwy o bwerau. Gadewch i ni edrych mwy ar yr hyblygrwydd sydd gennym ni yma yng Nghymru i ymdrin â rhai o'r materion sy'n ein hwynebu ni yn y fan yma. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad y prynhawn yma. Mae hon yn flwyddyn ddigynsail, wrth gwrs, a dwi'n sylweddoli'r pwysau sydd ar Weinidogion a swyddogion wrth ddelio efo materion cyllidol mewn amgylchiadau anodd tu hwnt. Gaf i hefyd ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am eu hadroddiad nhw? Dwi'n barod iawn i ategu'r argymhellion sy'n cael eu gwneud gan y pwyllgor. Mae nifer ohonyn nhw yn rhai pwysig iawn, yn cynnwys yr angen am wella'r ffordd mae gwybodaeth yn cael ei rhannu o gwmpas y gyllideb, hynny ar amser lle mae'r ffaith bod y darlun yn newid mor sydyn ac mor sylweddol yn gallu ei gwneud hi'n anodd mesur beth sy'n mynd ymlaen weithiau, o ran dyraniad cyllidebau. Mae'r pwyllgor y gofyn am eglurder a dadansoddiad gwell ar nifer o feysydd gwariant hefyd o gyllid sydd wedi'i roi i awdurdodau lleol, i gyllid i gwmnïau trafnidiaeth, ac yn y blaen.

Ond mae yna hefyd anogaeth yma i'r Llywodraeth barhau i wthio am fwy o ryddid a hyblygrwydd cyllidol, a dwi, unwaith eto, fel dwi wedi'i wneud droeon o'r blaen, yn cynnig fy nghefnogaeth i'r Gweinidog yn fan hyn i fynd ar ôl y mater yma ymhellach efo Llywodraeth Prydain a'r Trysorlys. Mae hyn yn rhywbeth dwi a Phlaid Cymru wedi bod yn ei bwysleisio yn gyson achos ein bod ni'n credu y dylai gwlad normal gael y math yma o ryddid. Mae o'n rhywbeth y gwnes i gyfeirio ato fo'n gynharach heddiw yn fy ymateb i'r datganiad ar y model buddsoddi cydfuddiannol. Dwi ddim yn meddwl y byddai Cymru fel gwlad annibynnol, efo'r rhyddid sydd gan wlad annibynnol, angen defnyddio model cyllidol felly ar hyn o bryd oherwydd amgylchiadau mor ffafriol i fenthyg arian.

Ond yn ôl at y presennol a'r pandemig yma, mae cael mwy o hyblygrwydd o ran terfynu benthyca ac o ran defnyddio arian wrth gefn yn fwy pwysig nag erioed rŵan o ran y gallu i ymateb i'r pandemig ei hun, ond hefyd i gynllunio'r adferiad a'r buddsoddiad mawr fydd ei angen ar gyfer hynny yn y cyfnod sydd i ddod. A hefyd, wrth gwrs, mae'r diffyg hyblygrwydd yna'n cael ei adlewyrchu yn faint o arian heb ei ddynodi sydd wedi cael ei gynnwys yn yr ail gyllideb atodol yma.

Beth sydd gennym ni yn fan hyn ydy Llywodraeth sydd yn ansicr am ei chyllidebau yn y cyfnod sydd i ddod, ddim efo'r hyblygrwydd i wneud penderfyniadau ei hun ac yn gorfod cadw arian sylweddol wrth gefn, a tasai'r Llywodraeth yn gwybod bod ganddyn nhw'r gallu i fenthyg, i gario arian ymlaen o flwyddyn i flwyddyn ac ati, mi fyddan nhw'n gallu cymryd agwedd wahanol, dwi'n meddwl, at arian wrth gefn.

Ambell i bwynt penodol ynglŷn â beth sydd yma neu beth sydd ddim yma; mae yna'n dal sectorau o fusnes sy'n methu cael cefnogaeth, efo pwysau arbennig ar fusnesau sy'n methu gweithredu o gwbl, sy'n dal â chostau sefydlog sylweddol. Mi fyddwn i'n annog defnyddio cyllidebau i dargedu'n ofalus iawn y cwmnïau hynny'n sy'n disgyn drwy'r rhwyd, yn cynnwys nifer o gwmnïau yn y maes lletygarwch, er enghraifft, sydd â gwerth ardrethiannol mawr, sy'n cael eu hystyried, am wn i, i fod yn gwmnïau mawr, ond a dweud y gwir, cwmnïau cymharol fach, lleol, ydyn nhw, sydd wedi methu cael cefnogaeth hyd yn hyn.

At faterion sydd ddim yn ymwneud â COVID: does yna ddim newid yn y dyraniad ar—wel, na, mae hwn yn un COVID, a dweud y gwir—does yna ddim newid yn y dyraniad ar gyfer y rhaglen tlodi tanwydd er gwaetha'r ffaith y bydd pobl yn dal i ynysu gartref efo'r potensial o gynyddu biliau tanwydd dros y gaeaf. Ydy hyn yn rhywbeth mae'r Llywodraeth wedi ei ystyried?

Ac un sydd ddim yn ymwneud â COVID: does yna chwaith ddim cyllid ychwanegol ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer rheolaeth llifogydd yn benodol. Rydyn ni wedi dioddef llifogydd yn fy etholaeth i yn y blynyddoedd diweddar. Mae yna sawl rhan o Gymru wedi dioddef yn drwm iawn yn y flwyddyn yma, yn cynnwys Rhondda Cynon Taf, a Conwy hefyd. Oes yna fwriad i gynyddu'r gwariant ar hynny mewn blwyddyn mor heriol? Dwi'n meddwl mae pobl angen gwybod bod y Llywodraeth yn gwneud popeth i drio atal pwysau ychwanegol ar eu cymunedau nhw allai ddod yn sgil methiant i reoli llifogydd.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad? Hyd yma, mae fy areithiau ail gyllideb atodol dros y naw mlynedd diwethaf wedi bod yn debyg iawn, a hefyd yn fyr iawn. Yn draddodiadol, roedd yr ail gyllideb atodol yn ymdrin â newidiadau bach yn ystod y flwyddyn, ac ychydig iawn sydd wedi digwydd. Yn sicr, nid yw hynny'n wir eleni.

Rhai sylwadau cyffredinol. Nid wyf yn bychanu'r anhawster wrth ymdrin â chyllideb yn y cyfnod anodd hwn. Nid yn unig i Lywodraeth Cymru, ond hefyd i fyrddau iechyd, cynghorau a chyrff cyhoeddus eraill fel Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n croesawu'r tryloywder a roddir i'r Senedd wrth gyflwyno'r gyllideb atodol ychwanegol hon, ac rwy'n credu bod angen parhau â'r dull o ymdrin â chyllidebau atodol ychwanegol mewn blynyddoedd eithriadol. Rwy'n falch bod y Gweinidog Cyllid wedi gallu cadarnhau yn y Pwyllgor Cyllid fod yr arian a gyhoeddwyd gan Lywodraeth San Steffan yn cyfateb i'r arian yr oedd Llywodraeth Cymru yn ei disgwyl, oherwydd yr oedd gennym ni rai pryderon ar y cychwyn nad oedd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan yn sôn am yr un symiau, ond mae'n ymddangos bod hynny wedi dod i ben erbyn hyn, ac rydym ni yn sôn am yr un symiau. Roedd hynny yn amlwg yn destun pryder, oherwydd mae angen i gyhoeddiadau San Steffan fod yr un fath yn rhannol â derbyniadau Llywodraeth Cymru. Mae'r cytundeb bellach yn gwneud cyllidebu yn llawer haws.

Un peth nad wyf wedi fy argyhoeddi yn ei gylch yw bod gan Lywodraeth Cymru ddwy gronfa wrth gefn: y gwariant cyffredinol heb ei neilltuo a'r gronfa iechyd a ddelir gan y Gweinidog iechyd. Byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i gadw'r holl wariant sydd heb ei neilltuo yn ganolog. Nid yw hyn yn ymwneud â chymryd arian allan o iechyd, na rhoi arian i iechyd; mae'n ymwneud â thryloywder a gwybod ble mae arian a sut mae'n cael ei dynnu allan. Rwy'n cofio'r Aelodau hynny mewn dadleuon ar y gyllideb yng nghyfarfodydd cyllideb blaenorol y Senedd, a fyddai'n annog cynghorau i ddefnyddio eu cronfeydd wrth gefn pan oedd eu hangen. Dyma'r amser gwael. Byddwn i'n dadlau mai nawr yw'r amser y mae angen y cronfeydd wrth gefn ar y cynghorau, a anwybyddodd y cyngor blaenorol, a wnaeth y penderfyniad cywir. Os oedden nhw'n credu bod hwnnw'n amser gwael, nid wyf yn siŵr beth yw hwn, ond byddai hwn yn gyfnod eithriadol iawn o wael.

Mae angen i Lywodraeth Cymru ddarparu dadansoddiad o'r arian a gaiff ei hawlio gan bob awdurdod lleol o'i gymharu â'r arian ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi ar gael. Hefyd, byddai adroddiad ar gronfeydd rhagweladwy cynghorau, ac eithrio cyllidebau dirprwyedig ysgolion, yn ddefnyddiol, a byddai diweddariad ar gyllidebau dirprwyedig ysgolion a'r nifer y rhagwelir y byddan nhw'n mynd i ddiffyg eleni hefyd yn ddefnyddiol. A dim ond anecdotaidd yw hyn, ond rwy'n gwybod am nifer o ysgolion yn fy etholaeth i fy hun sydd â phryderon am fynd i ddiffyg yn y gyllideb yn ystod y flwyddyn hon, oherwydd pob math o bethau sydd wedi digwydd na fu ganddyn nhw unrhyw reolaeth drostynt. Rwy'n credu y bydd angen trydedd cyllideb atodol arnom yn y flwyddyn newydd, pedwaredd o bosibl, i ymdrin â phethau fel rhagor o fanylion am unrhyw gyllid dilynol ar gyfer profi, olrhain a diogelu, yn enwedig elfen ddiogelu y strategaeth, yn ogystal â rhagor o daliadau cymorth busnes. Byddai'n ddefnyddiol cael tabl o sut y clustnodwyd cronfeydd wrth gefn, o ran yr hyn sydd wedi'i ddyrannu i gronfa wrth gefn COVID-19, beth yw'r cronfeydd wrth gefn heb eu dyrannu, pryd y maen nhw'n debygol o gael eu dyrannu, a ble y disgwylir i'r arian gael ei wario—e.e. ai ar iechyd, gan fyrddau iechyd, neu ar gymorth economaidd, neu mewn meysydd eraill?

A beth sydd ar gael ar gyfer diwedd cyfnod pontio yr UE, a'r hyn a ystyriwyd yn flaenoriaeth ar gyfer y gwariant hwn? Gallai Brexit 'dim cytundeb' achosi problemau difrifol i rai rhannau o economi Cymru, fel ffermio defaid. Os bydd gan ffermwyr dariffau'r Undeb Ewropeaidd, bydd hynny'n cael effaith enfawr ar ffermwyr defaid—byddai tariffau'n amrywio rhwng oddeutu 30 a 60 y cant, felly ychydig iawn o farchnad Ewropeaidd a fyddai ganddyn nhw. Mae gan Tsieina, sef y farchnad ddefaid fwyaf, fel y soniais yr wythnos diwethaf—gytundebau masnach rydd eisoes gyda Seland Newydd ac Awstralia, felly mae'n ddigon posibl y cawn ni broblemau difrifol â hynny.

Ac—fe'i crybwyllwyd yn gynharach gan Rhun ap Iorwerth—pa gronfeydd wrth gefn sydd ar waith pe byddai gaeaf arall yn cynhyrchu'r llifogydd a gawsom eleni? Rydym ni'n gweld newid yn yr hinsawdd, rydym ni'n gweld mwy o lifogydd. Mae'n debyg ein bod wedi gweld mwy o lifogydd yn 20 mlynedd gyntaf y ganrif hon nag yn 50 neu 60 mlynedd gyntaf y ganrif ddiwethaf. Rydym ni'n gweld llifogydd sylweddol, felly bydd angen ymdrin â'r rhain.

Mae hwn yn gyfnod anodd, ac rwy'n gwybod bod mwy o hawliadau bob amser na'r adnoddau ariannol sydd ar gael—dyna pam mae gennym Weinidog Cyllid. Mae COVID wedi gwneud hyn yn anoddach fyth. Rwy'n cefnogi'r gyllideb atodol, ond, fel yr wyf yn ei ddweud, nid wyf yn disgwyl mai hon fydd y gyllideb atodol olaf yn y flwyddyn ariannol hon, ac rwy'n cymeradwyo y Gweinidog am fod mor agored a dod â'r cyllidebau atodol hyn atom ni.

Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae'r ail gyllideb atodol hon yn rhan bwysig o broses y gyllideb, ond, fel y dywed Mike Hedges, mae'n gyllideb atodol wahanol iawn i'r un y byddem ni fel arfer yn ei chyflwyno mewn blwyddyn fwy arferol.

Ar ôl craffu, bydd cymeradwyo'r gyllideb atodol hon yn awdurdodi cynlluniau gwariant diwygiedig Llywodraeth Cymru ac, yn hollbwysig, bydd yn caniatáu i arian parod gael ei dynnu i lawr o gronfa gyfunol Cymru i gefnogi'r gwariant hwnnw, felly rwy'n diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau ac am eu cefnogaeth heddiw. Mae rhai o'r sylwadau yr hoffwn i ymateb yn uniongyrchol iddyn nhw yn ymwneud â'r gyllideb atodol a'r ffaith mai dyma'r ail—.

Mae'n ddrwg gen i, alla i ddim canolbwyntio, Llywydd, gyda'r trafodaethau sy'n mynd rhagddynt ar—

Ie, mae'n ddrwg gen i.

—feinciau'r Ceidwadwyr.

Nid yw cadw pellter o ddau fetr a chael sgwrs yn gweithio yn y Siambr, felly os wnewch chi ymatal rhag gwneud hynny. Mae'n ddrwg gen i.

Diolch, Llywydd.

Gweinidog.

Iawn. Felly, fel yr oeddwn i'n dweud, wrth gwrs, mae'r gyllideb atodol hon yn edrych yn ôl ar y gwariant sydd wedi ei wneud. Ac rwy'n awyddus iawn i gyflwyno'r drydedd gyllideb atodol honno, y mae rhai cyd-Aelodau wedi cyfeirio ati, er mwyn bod yn glir iawn am y gwariant ychwanegol a fydd yn digwydd drwy weddill y flwyddyn ariannol. Fodd bynnag, mae gennym ni gyfle pwysig iawn yr wythnos nesaf, pan fydd yr adolygiad o wariant yn adrodd ar 25 Tachwedd, i gael y trafodaethau hynny am feddwl ymlaen am y gyllideb ar gyfer y flwyddyn i ddod hefyd, ac yn sicr roedd rhai o'r cyfraniadau yn cyd-fynd yn agos iawn â'r hyn yr hoffem ni ei weld, ac yr hoffai cyd-Aelodau ei weld, yn digwydd yn y flwyddyn ariannol nesaf.

Cafwyd nifer o sylwadau a chwestiynau ynglŷn â'n hadnoddau heb eu dyrannu. Mae'r ffigurau a gyhoeddwyd yn ein cyllideb atodol eithriadol yn dal i fod ar y lefelau cyn cyhoeddi'r pecyn ailadeiladu gwerth £320 miliwn a'r camau yr ydym ni'n eu cymryd ar gyfer y cyfnod atal byr. Ac rwy'n credu bod hyn wir yn adlewyrchu cyflymder a graddfa sylweddol y newidiadau yr ydym ni'n eu hwynebu wrth ymateb i'r pandemig ac, ochr yn ochr â'r penderfyniadau y mae angen i ni eu gwneud mewn ymateb i hynny yn aml iawn ac yn gyflym iawn, byddaf yn darparu manylion ffurfiol am y rheini yn ein trydedd gyllideb atodol.

Ond i ymateb i'r pwynt ar ddarparu unrhyw gyllid pellach o gronfeydd wrth gefn ar gyfer eitemau eraill o wariant, er enghraifft, rydym ni wedi gwneud rhywfaint o ddarpariaeth, pe byddai angen cyfnod atal byr arall, er mwyn gallu cefnogi busnesau i lefel debyg. Ac o'r £1.6 biliwn sydd heb ei ddyrannu, mae £924 miliwn yn cael ei gadw yn y gronfa wrth gefn sydd wedi ei chreu ar gyfer yr ymateb i'r pandemig, ac, o hwnnw, rydym ni eisoes wedi dyrannu £240 miliwn, gan gynnwys cyllid ar gyfer y cyfnod atal byr, ac mae'r gweddill wedi'i neilltuo ar gyfer costau sy'n gysylltiedig â'r pandemig yn y dyfodol. Mae gennym ni £280 miliwn arall wedi ei neilltuo ar gyfer costau refeniw eraill y tu allan i'r cynlluniau presennol, ac mae ein cronfeydd cyfalaf wrth gefn o fewn y cyfanswm hwnnw o £1.6 biliwn yn gyfanswm o £250 miliwn, ond, wrth gwrs, rydym ni eisoes wedi ymrwymo'r balans hwnnw i brosiectau adfer y pandemig yn ystod gweddill y flwyddyn, a byddwch yn cofio fy mod wedi cyhoeddi datganiad ar hyn yn weddol ddiweddar, ac mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog sy'n gyfrifol am bontio Ewropeaidd, hefyd wedi gwneud rhai sylwadau ar hyn o ran y gwaith yr oedd yn ei wneud ar yr ymdrech ailadeiladu ar draws y Llywodraeth.

Felly, gan droi at rai o'r meysydd penodol lle mae llawer o ddiddordeb, un ohonyn nhw yw'r pecyn cymorth gwerth £800 miliwn i'r GIG er mwyn ei helpu i sefydlogi a pharatoi ar gyfer yr heriau a ragwelir y byddant yn dod yn ystod y misoedd nesaf. Fe welwch chi hynny'n cael ei adlewyrchu yn y gyllideb atodol hon, ochr yn ochr â £45 miliwn ar gyfer gweithlu olrhain cysylltiadau COVID-19, £22 miliwn i dalu costau darparwyr gofal cymdeithasol i oedolion yn gysylltiedig â gofal iechyd y maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer ail chwe mis y flwyddyn, a hefyd cyllid i gefnogi gofalwyr di-dâl, cyllid i gefnogi'r cynnig gofal plant, a chyllid i gefnogi cyfleuster newydd COVID-19 Caerdydd a'r Fro i reoli unrhyw gynnydd posibl yno yn ystod y gaeaf.

Ac wrth gwrs, adlewyrchir hynny i gyd yn y gyllideb atodol, ochr yn ochr â'r cyllid ychwanegol ar gyfer tai a llywodraeth leol, ac rwy'n gwybod bod llawer iawn o ddiddordeb yn hynny hefyd. Felly, mae hynny'n cynnwys £264 miliwn ar gyfer awdurdodau lleol i'w cefnogi am weddill y flwyddyn ariannol hon, ac mae'n cynnwys cyllid ar gyfer, unwaith eto, darparwyr gofal cymdeithasol i oedolion, cyllid i sicrhau bod cronfa galedi llywodraeth leol yn gallu diwallu anghenion awdurdodau lleol, a chyllid i sicrhau na effeithir yn wael ar awdurdodau lleol gan effaith COVID-19 ar geisiadau y dreth gyngor ac ymestyn cynllun gostyngiadau y dreth gyngor i bobl nad ydyn nhw wedi bod yn ei hawlio o'r blaen.

Felly, dyna sawl un o'r pethau sy'n cael eu hadlewyrchu yn y gyllideb atodol benodol hon. Mae eleni, yn ddi-os, yn un o ansicrwydd, ac mae'r cyllid ychwanegol yr ydym ni wedi ei gael gan Lywodraeth y DU wedi bod yn hanfodol i'n helpu ni i ymdrin â'r ymateb uniongyrchol i'r argyfwng, ond mae angen buddsoddiad cyson a pharhaus arnom ni y tu hwnt i lefelau a oedd yn bodoli cyn-COVID presennol i ymdrin ag effeithiau hirdymor y pandemig ar wasanaethau, busnesau ac unigolion, a chaiff Llywodraeth y DU gyfle i ddarparu hwnnw yn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yr wythnos nesaf.

Rwyf wedi bod yn glir iawn hefyd nad ymateb ar unwaith i'r niwed uniongyrchol i iechyd a achosir gan y pandemig ei hun yn unig yw ein hymateb i'r pandemig, ond mae hefyd yn ymwneud â lliniaru'r effeithiau ehangach a achosir gan y mesurau cymdeithasol ac economaidd digynsail yr ydym ni wedi eu cymryd i ddiogelu bywydau pobl a lleihau lledaeniad y feirws. Mae'r camau yr ydym ni wedi eu cymryd wedi canolbwyntio'n sylweddol ar atal niwed i'r bobl mwyaf difreintiedig ac atal effeithiau negyddol ehangach ar bobl Cymru a'r economi ehangach. Rydym ni wedi esblygu a chydweithio ar draws y gwasanaethau cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector yn gyflym wrth ddatblygu a darparu'r ymyraethau i ymateb i'r pandemig hwn.

Mae'r Prif Weinidog hefyd wedi amlinellu, o ystyried pa mor gyflym y gall pethau newid a natur y feirws sy'n ein hwynebu, na allwn ni gynnig unrhyw fath o warant ynghylch beth allai ddigwydd yn y dyfodol. Ond yr hyn y gallwn ni ei ddweud yw bod yr economi bellach yn un o'r dirwasgiadau dyfnaf o fewn cof, gydag ansicrwydd ynghylch ffurf a chyflymder yr adferiad economaidd a diffyg eglurder ynghylch cysylltiadau masnachu â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, sy'n effeithio ar bobl a busnesau. Mae gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn dal i ymateb i'r pandemig, yn ogystal â wynebu effeithiau tymor hwy erbyn hyn, felly mae'n hanfodol iawn bod Llywodraeth y DU yn parhau â'i hymyraethau cyllidol ac economaidd sylweddol gan ddefnyddio ei hysgogiadau macro-economaidd, gan gynnwys budd-daliadau lles, trethi a chynlluniau cymorth. Dylai Llywodraeth y DU barhau i fenthyca tra bod cyfraddau llog yn is na chyn yr argyfwng, ac mewn gwirionedd maen nhw'n is na chyfradd chwyddiant, oherwydd dyma'r unig ffordd o ddiogelu gallu'r economi i gynhyrchu'r nwyddau a'r gwasanaethau y mae eu hangen arnom er mwyn dod allan o'r argyfwng.

Felly, Llywydd, nid yw'r mesurau yn y gyllideb atodol hon yn ddiwedd y stori o bell ffordd. Fel y dywedais i, fis diwethaf cyhoeddais becyn buddsoddi o £320 miliwn ar gyfer prosiectau a chynlluniau dros y chwe mis nesaf i sicrhau bod yr adnoddau sydd ar gael i ni yn y flwyddyn ariannol hon yn cael yr effaith fwyaf posibl i gefnogi ein hadferiad, ac mae'r rheini, wrth gwrs, yn cynnwys ein cefnogaeth i bobl ifanc, yr effeithiwyd arnyn nhw mor wael gan y cyfyngiadau symud, gan gynnwys cymorth dal i fyny ychwanegol ar gyfer dysgwyr ym mlynyddoedd 11, 12 a 13; buddsoddiad cyfalaf, er enghraifft mewn tai carbon isel, ysgolion a gofal sylfaenol, i greu a diogelu swyddi, darparu cartrefi a gwell gwasanaethau cyhoeddus; a mynd i'r afael ag anghydraddoldebau, yn enwedig o ran pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig y mae COVID-19 wedi effeithio'n ddifrifol arnyn nhw. Felly, byddwn ni'n parhau i fonitro ac asesu'r sefyllfa yng Nghymru yn ofalus, a byddaf yn cyflwyno'r drydedd gyllideb atodol honno gerbron y Senedd cyn diwedd y flwyddyn ariannol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly dwi'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod bleidleisio.

Bydd yna doriad byr nawr tra bod yna newidiadau yn digwydd yn y Siambr, ac fe fyddwn ni'n ailgychwyn mewn ychydig funudau.

Felly, symudwn at y cynnig o dan Reol Sefydlog 12.24 i ddadlau eitemau 10 ac 11 ar yr agenda gyda'i gilydd, ond gyda phleidleisio ar wahân. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, dyna yr wyf yn ei gynnig. Nid wyf yn gweld unrhyw wrthwynebiadau. A oes gan unrhyw Aelod unrhyw wrthwynebiad? Na. Felly, byddwn ni, fel y dywedais, yn cael dadl ar y ddau reoliad ond yn pleidleisio ar wahân.

A gaf i yn awr alw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y rheoliadau? Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynigion sydd ger ein bron ar gyfer y cyfresi perthnasol o reoliadau.

Cyflwynwyd y cyfnod atal byr gennym gan ein bod yn credu bod yn rhaid i ni weithredu yn gynnar ac yn bendant yn wyneb bygythiad gwirioneddol a chynyddol i iechyd y cyhoedd gan feirws a oedd yn lledaenu ar draws ein gwlad ac yn bygwth llethu ein GIG. Ni fyddwn yn gweld effaith lawn y cyfnod atal byr am wythnos neu ddwy arall, ond mae arwyddion calonogol ei fod wedi torri cadwyni trosglwyddo, gan arwain at ostyngiad yn nifer yr achosion positif newydd. Mae hynny'n arbennig o glir mewn ardaloedd lle ceir llawer o achosion, fel Rhondda Cynon Taf, Blaenau Gwent a Merthyr Tudful.

Fe wnaethom addewid i bobl Cymru y byddai'r cyfnod atal byr hwn yn llym ond yn fyr, ac mae hwnnw'n addewid a gadwyd gennym. Fe wnaethom addo hefyd y byddem ni'n dod allan o'r cyfnod atal byr gyda chyfres newydd o fesurau cenedlaethol a fyddai mor syml, teg a chlir ag sy'n bosibl. Mae cyfyngiadau cenedlaethol yn symlach ac yn haws i bobl eu dilyn, ond, fel y gwelsom, gall y coronafeirws gynyddu'n gyflym mewn ardal leol, ac, os gwna hynny, mae amrywiaeth o gamau lleol y gellid eu cymryd yn yr ardaloedd hynny.

Fodd bynnag, yr hyn sy'n bwysicach nag unrhyw reolau, rheoliadau na chanllawiau yw'r ffordd y mae pob un ohonom ni yn ymateb i'r feirws. Bydd ein cyfreithiau newydd yn llwyddiannus dim ond os byddwn ni i gyd yn gwneud ein gorau i leihau ein hamlygiad i'r feirws drwy gadw'r cysylltiadau a gawn â phobl eraill cyn lleied â phosibl gartref, yn y gwaith a phan fyddwn ni'n mynd allan. Dim ond hyn a hyn y gall unrhyw Lywodraeth ei wneud. Bydd ein hymdrech gyfathrebu yn parhau i ganolbwyntio ar ofyn i bobl feddwl yn ofalus am eu dewisiadau a'u gweithredoedd a'r canlyniadau a gaiff y rheini.

Fel gyda'r cyfyngiadau symud cyntaf, rydym ni wedi arfer dull gofalus, gan lacio'r cyfyngiadau yn raddol. Ni ddylai'r un ohonom ni fod eisiau colli yr hyn a fu'n anodd ei gyflawni yr ydym ni yn awr yn dechrau ei weld yn cael ei adlewyrchu yn sgil y cyfnod atal byr. Rydym ni'n parhau i geisio mynd ati'n gytbwys ac yn gyfartal i ymdrin â rheolau ar gwrdd â phobl o dan do, tynhau lle mae'n rhaid i ni wneud hynny, llacio lle y gallwn ni, fel y gall pobl mewn gwahanol amgylchiadau personol elwa. Nid yw hyn yn hawdd ac ni all gyd-fynd yn daclus â phob sefyllfa. Caiff dwy aelwyd bellach ffurfio cartref estynedig neu swigen. Gwyddom fod risg uchel o drosglwyddo pan fydd pobl ar eu mwyaf hamddenol ac yn y cartref. Buom yn gwrando ar bobl, yn enwedig pobl ifanc, a ddywedodd wrthym nad oedd y rheolau ar swigod aelwydydd bob amser yn gweithio iddyn nhw a bod cwrdd â phobl y tu allan i'w cartrefi yn bwysig i'w lles. Rydym, felly, wedi galluogi hyd at bedwar o bobl o wahanol aelwydydd i gyfarfod yn yr awyr agored mewn mannau a reolir fel tafarndai, bariau, caffis a bwytai. Ar yr un pryd, mae'n rhaid i ni i gyd gofio mai uchafrif cyfreithiol yw hwn, nid rhif targed. Fel y dywedais i, rydym ni'n dibynnu ar y dewisiadau y mae pobl yn eu gwneud ac yn gofyn i bobl ystyried y risgiau a chwrdd â chyn lleied â phosibl ac, os oes modd, i gwrdd â'r un bobl bob tro.

O ran gweithgareddau wedi'u trefnu, caiff hyd at 15 o bobl gymryd rhan mewn gweithgarwch o dan do a hyd at 30 yn yr awyr agored, cyn belled â bod yr holl fesurau diogelwch COVID yn cael eu dilyn. Dylai hyn helpu pobl nad ydyn nhw'n gallu cymryd rhan mewn gweithgareddau o bell. Mae'r geiriau 'wedi'u trefnu' yn allweddol yn y fan yma, gan mai dim ond os yw corff cyfrifol fel pwyllgor rheoli canolfan gymunedol wedi cynnal asesiad risg ac wedi sefydlu'r holl fesurau lliniaru priodol y ceir cynnal gweithgareddau.

Newid arall yw nad oes unrhyw gyfyngiadau teithio y tu mewn i Gymru mwyach gan fod yr haint wedi ymwreiddio ledled y wlad. Ond yn ystod y cyfyngiadau symud am fis yn Lloegr, ni chaniateir teithio y tu allan i Gymru heb esgus rhesymol. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru, ym mis Mehefin, wedi gwneud darpariaethau yn Rheoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio Rhyngwladol) (Cymru) 2020 i sicrhau bod yn rhaid i deithwyr sy'n dod i Gymru o wledydd a thiriogaethau penodol ynysu am 14 diwrnod a rhoi eu manylion cyswllt. Ers hynny, rydym, ynghyd â gwledydd eraill y DU, wedi adolygu a diwygio'r rhestr o wledydd a thiriogaethau eithriedig bob wythnos, ac rydym yn adolygu'r rheoliadau eu hunain bob 28 diwrnod. Mae'r cyfyngiad llymaf ar bobl o Ddenmarc, y gwrthodir iddyn nhw ddod i Gymru a'r DU bellach ar ôl darganfod math newydd o'r coronafeirws mewn mincod. Fel mesur rhagofalus, fe wnaethom ni arfer y dull mwyaf cyfyngol yn y DU—gofynion ynysu ar gyfer pobl a ddaeth yn ôl o Ddenmarc cyn y gwaharddiad.

Gan symud oddi wrth deithio i addysg, mae pob ysgol, coleg a phrifysgol wedi ailagor. Rydym ni wedi rhoi arweiniad a chymorth pellach i ysgolion ar ddarpariaeth dysgu gyfunol ac ar-lein ar gyfer dosbarthiadau neu grwpiau y mae angen iddyn nhw hunanynysu. Mae busnesau, cyfleusterau chwaraeon, amgueddfeydd a sinemâu i gyd wedi ailagor, fel y gwnaeth gwasanaethau awdurdodau lleol a mannau addoli. Mae'n hynod bwysig, serch hynny, bod pobl yn gweithio gartref pan fo hynny'n bosibl.

Rydym ni'n cydnabod yr effaith echrydus y mae'r feirws hwn yn parhau i'w chael ar economi Cymru. Mae'r ystadegau diweithdra a chynnyrch domestig gros diweddaraf, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn llwm. Dyna pam y gwnaethom ni weithredu pecyn sylweddol i fusnesau yn ystod y cyfnod atal byr. Fodd bynnag, yr hyn a fyddai'n eu helpu fwyaf a'r hyn y gallwn ni a hwythau i gyd helpu i'w gyflawni yw cyfnod o sefydlogrwydd lle gall busnesau fasnachu hyd at y Nadolig. Os gallwn ni gyflawni hyn, byddwn ni'n gweld llai o bobl yn mynd yn sâl a llai o deuluoedd yn colli anwyliaid. Ni all neb warantu na fydd angen cyfyngiadau llymach yn y dyfodol. Fodd bynnag, os byddwn ni i gyd yn chwarae ein rhan ac yn lleihau ein cysylltiadau, byddwn ni'n rhoi'r cyfle gorau i ni ein hunain gael tymor Nadolig cadarnhaol. Mae'r newyddion am y brechlyn yn galonogol, ond nid yw'n ateb ein holl broblemau. Bydd gennym ni fisoedd lawer cyn y gallwn ni  ddefnyddio brechlyn yn llwyddiannus ar draws y boblogaeth gyfan. Mae'r coronafeirws yn dal gyda ni; nid dyma'r amser i ni fynd yn ôl i normal a dadwneud yr holl waith caled yr ydym ni wedi ei gyflawni gyda'n gilydd yn ystod y cyfnod atal byr. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynigion sydd ger ein bron.

Diolch. A gaf i alw ar Mick Antoniw, Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad?

Diolch, Dirprwy Lywydd. O ran eitemau 10 ac 11 gyda'i gilydd, fel y gŵyr yr Aelodau, daeth Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 3) (Cymru) 2020 i ben ar 8 Tachwedd. O 9 Tachwedd ymlaen, mae rheoliadau Rhif 4 yn gosod y cyfyngiadau a'r gofynion mewn ymateb i risgiau iechyd y cyhoedd sy'n deillio o'r coronafeirws. A bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol bod yn rhaid adolygu rheoliadau Rhif 4 erbyn 19 Tachwedd, o leiaf unwaith rhwng 20 Tachwedd a 3 Rhagfyr, yna eto o leiaf unwaith rhwng 4 Rhagfyr a 17 Rhagfyr, ac yna o leiaf unwaith bob 21 diwrnod ar ôl hynny. Bydd rheoliadau Rhif 4 yn dod i ben ar 19 Chwefror 2021, oni chânt eu dirymu cyn y dyddiad hwnnw.

Ystyriodd y pwyllgor reoliadau Rhif 4 yn ein cyfarfod ddoe a nododd ein hadroddiad bedwar pwynt rhinwedd. Nododd y tri cyntaf y cyfiawnhad dros unrhyw ymyrraeth bosibl â hawliau dynol, na fu ymgynghori ffurfiol ar y rheoliadau ac mai dim ond asesiad effaith integredig cryno sydd wedi ei baratoi. Gofynnodd ein pedwerydd pwynt rhinwedd i Lywodraeth Cymru nodi'r dystiolaeth a oedd yn dangos y dylid gosod cyfyngiadau a gofynion ar sail Cymru gyfan. Yn arbennig, fe wnaethom ni ofyn am dystiolaeth i ddangos pam y dylai ardaloedd yng Nghymru sydd â'r nifer fwyaf o achosion o COVID-19 fod yn destun llacio cyfyngiadau a gofynion pan ddaw rheoliadau Rhif 3 i ben. Er enghraifft, yn ôl data a gyhoeddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, roedd nifer yr achosion fesul 100,000 o'r boblogaeth ar gyfer Merthyr Tudful a Rhondda Cynon Taf yr uchaf yng Nghymru ar 9 Tachwedd. Nodwn ymateb Llywodraeth Cymru i'r pwynt hwn, a ddaeth i law ddoe ar ôl i ni gyfarfod. Mae'n dweud bod y dystiolaeth ar gyfer mabwysiadu dull gweithredu cenedlaethol yn cynnwys data, ynghyd â chyngor gan y prif swyddog meddygol, sy'n dangos bod heintiau COVID-19 yng Nghymru yn eang yn ddaearyddol, a bod y rhan fwyaf o ardaloedd awdurdodau lleol yn profi tueddiadau cynyddol mewn achosion a gadarnhawyd a chanran yr achosion o brofion cadarnhaol ar gyfer COVID-19.

Trof yn awr at Reoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio Rhyngwladol a Chyfyngiadau) (Diwygio) (Cymru) 2020, y gwnaethom ni eu hystyried ac adrodd arnyn nhw ddoe hefyd. Mae'r rheoliadau hyn yn ymestyn y cyfyngiadau presennol sy'n ymwneud â phersonau sy'n teithio i Gymru o Ddenmarc. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol, o 4 a.m. ar 7 Tachwedd, y bydd yn ofynnol bellach i'r teithiwr sy'n dychwelyd ac unrhyw aelod o'u aelwyd ynysu am 14 diwrnod.

Nododd ein hadroddiad bedwar pwynt technegol yn ymwneud â drafftio diffygiol ac anghysondeb rhwng ystyr y testun Cymraeg a'r testun Saesneg. Nodwn ymateb Llywodraeth Cymru i'r pwyntiau hyn, a ddaeth i law ar ôl i ni gyfarfod. Mae'n nodi'r gwallau drafftio sydd wedi eu cywiro ac yn nodi bod hyn yn cael ei gyflawni drwy Reoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio Rhyngwladol a Chyfyngiadau) (Diwygio) (Rhif 2) (Cymru) 2020, a wnaed ac a osodwyd gerbron y Senedd ar 13 Tachwedd 2020. Mae ymateb Llywodraeth Cymru hefyd yn dweud na fu angen troi at y pwerau gorfodi perthnasol na'r darpariaethau trosedd cyn i'r cywiriadau gael eu gwneud.

Nododd ein dau bwynt rhinwedd ar reoliadau Rhif 4 y diffyg ymgynghori ar y rheoliadau a chododd fater ar hawliau dynol. Ar y pwynt hwn, nodwyd bod y rheoliadau yn rhagnodi cyfres fwy cyfyngedig o amgylchiadau lle y gall personau adael eu hynysu dros dro nag sy'n berthnasol i bersonau y mae'n ofynnol iddyn nhw ynysu am reswm heblaw oherwydd eu bod wedi cyrraedd Cymru o Ddenmarc. Felly, gofynnwn i Lywodraeth Cymru egluro'r rhesymau dros yr ymyrraeth gynyddol hon â hawliau unigolyn o dan Ddeddf Hawliau Dynol 1998 a siarter hawliau sylfaenol Ewrop. Yn ei hymateb, dywedodd Llywodraeth Cymru fod y risgiau iechyd a gyflwynir gan y posibilrwydd o fewnforio math newydd o goronafeirws i Gymru, ym marn Llywodraeth Cymru, mor ddifrifol fel bod yr ymyrraeth gynyddol i hawliau carfan fach iawn o unigolion yn gymesur wrth geisio'r nod cyfreithlon o ddiogelu iechyd y cyhoedd yng Nghymru, ac rydym newydd dynnu sylw'r Senedd at y sylwadau hyn. Diolch, Dirprwy Lywydd.

O ran y rheoliadau y prynhawn yma, o safbwynt y Ceidwadwyr, byddwn ni'n ymatal ar y gyfres gyntaf o reoliadau a gwmpesir yn eitem 10 ar yr agenda, a byddwn ni'n cefnogi eitem 11 ar yr agenda sef y cyfyngiadau teithio o ran Denmarc. Os gaf i ofyn yn garedig i'r Gweinidog, efallai, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am sefyllfa Denmarc. Fel y nododd Cadeirydd y pwyllgor cyfansoddiad a materion cyfreithiol, y newyddion gofidus a oedd yn dod o Ddenmarc tua phythefnos yn ôl a arweiniodd at y cyfyngiadau hyn oedd bod potensial fod straen newydd o COVID-19 yn datblygu yn Nenmarc. Ers i'r cyfyngiadau hyn ddod i rym, ni allaf gofio llawer o sôn am y cynnydd o ran cyfyngu ar y straen newydd, ac rwy'n credu y byddai'n fater o ddiddordeb i'r cyhoedd pe byddai gan y Gweinidog wybodaeth, er mwyn iddo allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y sefyllfa honno o ran y cyfyngiadau sydd wedi eu rhoi ar waith ar gyfer Denmarc.

O ran eitem 10 ar yr agenda, sef dadwneud y cyfyngiadau symud, y cyfnod atal byr—galwch ef beth bynnag y dymunwch—yn amlwg, nid oeddem yn cefnogi'r cyfyngiadau gwreiddiol a roddwyd ar waith, ond mae gennym ni bryderon ynglŷn â chodi'r cyfyngiadau hynny, sef y cyfyngiadau teithio sydd wedi'u cynnwys ac nad ydyn nhw'n caniatáu i aelwydydd estynedig aros gyda'i gilydd os byddan nhw'n mynd ar wyliau, er enghraifft, ond eto cawn nhw aros yng nghartrefi ei gilydd os ydyn nhw'n rhan o'r aelwyd estynedig. Mae'n ymddangos bod hwn yn gyngor anghyson, a byddwn i'n ddiolchgar o gael deall pam mae'r Gweinidog wedi ceisio cadw'r rheoliad hwn o gofio'r niwed y mae'n parhau i'w wneud i sector twristiaeth Cymru, pan fyddwn ni'n sôn am y niwed economaidd a wnaed gan rai o'r cyfyngiadau hyn a gyflwynwyd yn gynharach gan Lywodraeth Cymru.

Yn ail, mae ein pryder sy'n ein harwain i ymatal ar y rheoliadau hyn yn ymwneud â'r canllawiau teithio cenedlaethol sydd ar gael yn awr—y caiff pobl symud o ardaloedd â chyfraddau heintio uchel i ardaloedd â chyfraddau heintio isel—pan, o leiaf ers diwedd mis Awst, dechrau mis Medi, mae'r holl gyngor gan y Llywodraeth wedi ei arwain gan y wyddoniaeth, yn ôl pob sôn, sydd wedi cyflwyno mesurau lleol i gyfyngu ar symudiadau teithio. Mae'n ymddangos bod hyn yn groes i'r holl gyngor y mae'r Llywodraeth wedi bod yn ei roi ers dechrau'r pandemig, a byddwn i'n ddiolchgar eto i ddeall pa gyngor gwyddonol sydd gan y Prif Weinidog, neu'r Gweinidog iechyd yn wir, wrth gyflwyno'r canllawiau cenedlaethol hyn ynghylch teithio, gan ystyried ei bod yn awr yn briodol i bobl, â chyfraddau heintio yn y cannoedd fesul 100,000, i deithio i unrhyw le yng Nghymru i gyfraddau heintio is. Mae'n ymddangos bod hyn yn groes i bopeth sydd wedi digwydd cyn i'r rheoliadau newydd hyn gael eu gosod, ac felly byddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog, yn ei ymateb, gyflwyno'r cyngor gwyddonol sy'n ategu'r rheoliadau hyn. Diolch.

Gwnaf i ddechrau efo eitem agenda 11. Does gen i ddim sylwadau pellach i'w gwneud am hynny, ond i ddweud ein bod ni'n cefnogi'r newid synhwyrol yna i'r rheoliadau.

At eitem 10, mi fyddwn ni hefyd yn pleidleisio o blaid y rheoliadau yma oherwydd dwi'n credu eu bod nhw'n rhoi mewn lle set resymol o reolau sylfaenol—hynny ydy, y lleiafswm o reoliadau y gallwn ni ddisgwyl i unrhyw un fod yn eu hwynebu yng Nghymru ar hyn o bryd, o ystyried ein bod ni'n dal i fyw efo pandemig peryglus iawn. Ni ddylai neb ar hyn o bryd allu bod yn edrych ymlaen at fywyd normal o fewn dyddiau; mae yna fisoedd tan hynny. Er gwaethaf mor bositif ydy'r newyddion ar frechlyn, mae yna beth amser i fynd at hynny eto.

Felly, yn y rheoliadau yma, oes, mae yna reolau rhesymol sydd yn perthyn i bawb, ond dwi'n dal yn methu â gweld y rheoliadau eraill, os liciwch chi, y byddwn i'n dymuno gweld y Llywodraeth yn eu cyflwyno i ni, yn egluro beth ydy'r cam uwch y byddan nhw'n barod i'w cyflwyno mewn ardaloedd lle rydyn ni'n gwybod bod yna achosion llawer uwch. Rydyn ni'n gwybod beth ydy'r ardaloedd hynny—ardaloedd yng Nghymoedd y de ydy nifer ohonyn nhw. Gofyn ydyn ni, yn syml iawn, am lefel uwch o gefnogaeth i'r ardaloedd hynny allu helpu eu hunain drwy sicrhau bod yna gymorth ychwanegol i bobl sicrhau eu bod nhw'n ynysu pan fyddan nhw fod i wneud, a chefnogaeth ariannol i wneud hynny, lle mae yna gefnogaeth i bobl drwy gyflwyno profion cyflymach gyda mwy o frys, lle mae yna brofion universal yn digwydd ar draws yr ardaloedd hynny. Dyna sydd ar goll, dwi'n ofni, a dwi'n dal i chwilio am hynny er, fel dwi'n dweud, byddwn ni'n cefnogi'r rheoliadau yma, achos, ar gyfer rhywbeth sylfaenol i Gymru gyfan, maen nhw'n iawn.

Yr un peth dwi'n nodi, wrth gwrs, ydy bod y rheoliadau yma yn mynd ymlaen, oni bai eu bod nhw'n cael eu diwygio, tan fis Chwefror. Gaf i, felly, sicrwydd eto yn fan hyn—er ei fod o wedi cyfeirio at hynny droeon—gan y Gweinidog y bydd yna reoliadau gwahanol dros y Nadolig a fydd yn caniatáu i deuluoedd, gobeithio, allu dod at ei gilydd yn y cyfnod hwn mewn ffordd sydd mor bwysig i lesiant? Mae yna fwy nag un haen i beryglon y pandemig yma, ac un ydy'r perygl iechyd uniongyrchol gan feirws peryglus, ond mae yna beryglon eraill yn dod, wrth gwrs, o broblemau llesiant ac unigrwydd a phobl yn cadw ar wahân. Dros y Nadolig, mae pobl angen y gefnogaeth o fod efo'i gilydd. 

Gweinidog, fe wnaethoch chi ddweud bod un gyfres unigol o reoliadau cenedlaethol yn haws i bobl eu deall ac yn cynyddu cydymffurfiad. Byddai hynny cymaint yn fwy gwir pe byddai'n un cyfres genedlaethol o reoliadau yn y DU, yn hytrach nag un yn benodol ar gyfer Cymru sydd â'r bwriad o wahanu Cymru oddi wrth Lloegr. Rydych chi'n camddefnyddio datganoli, a ddisgrifiwyd gan y Prif Weinidog fel un o gamgymeriadau gwaethaf ei ragflaenydd, i ddatblygu gwladwriaeth. Yr enghraifft amlycaf o hynny yn y rheoliadau hyn, cyfres pedwar, yw gosod ffin, a gorfodi honno, rhwng Cymru a Lloegr heb gyfeirio at ystyriaethau iechyd y cyhoedd na nifer achosion y feirws. Caiff etholwyr o Ferthyr fynd i Drefynwy heb unrhyw gyfyngiadau, er gwaethaf lefel uchel iawn y feirws ym Merthyr o hyd, mae arnaf i ofn. Fodd bynnag, ni all pobl o Rosan ar Wy fynd i Drefynwy, er gwaethaf y nifer llawer is o achosion yn y fan honno. Yn yr un modd, ni chaiff pobl o Drefynwy fynd i Henffordd na Rhosan ar Wy, oherwydd eu bod yn Lloegr a'n bod ni yng Nghymru ac oherwydd bod y rheoliadau hyn yn defnyddio hynny i geisio gorfodi gwahaniaeth, i geisio datblygu gwladwriaeth a cheisio gwahanu Cymru yn fwy a mwy oddi wrth Lloegr drwy ddefnyddio—[Torri ar draws.] Oherwydd fy mod i'n credu yn y Deyrnas Unedig.

Wedi dweud hynny, a gaf i ddweud, am y rheoliadau teithio rhyngwladol, hoffwn i longyfarch Gweinidogion ar hyn, oherwydd mae'n ymddangos bod gwelliant enfawr yn y ffordd y mae'r rhain wedi eu nodi? Arferai fod cyhoeddiadau gwahanol ar yr un diwrnod neu'r diwrnod canlynol gan dair neu bedair gweinyddiaeth wahanol gyda rheolau ychydig bach iawn yn wahanol ar gyfer gwahanol wledydd ledled y byd, pob un yn cael eu harolygu, eu barnu a'u hasesu'n annibynnol ac mewn ffordd anghyson, ac yna'n cael eu cyhoeddi drwy'r cyfryngau, yn drysu pawb ac yn lleihau cydymffurfiad. Mae hynny wedi gwella'n fawr gyda'r broses newydd hon o adolygiad 28 diwrnod a phob gwlad yn penderfynu gyda'i gilydd, fel bod y gwledydd yn penderfynu ar sail y DU, sydd, yn fy marn i, yn welliant mawr. Yn yr un modd, rwy'n hyderu eich bod yn gallu darparu dull tebyg o ymdrin â rheoliadau'r Nadolig yn y modd a awgrymwyd. Diolch.

Diolch. Nid oes gennyf unrhyw Aelodau sydd wedi gofyn am gael gwneud ymyriad, er gwaethaf y ffaith y bu mwmian mewn  rhannau penodol o'r Siambr, sy'n annheg i'r bobl hynny sydd yma yn rhithwir, ac mae hon i fod yn Senedd sy'n arddel cydraddoldeb. Felly rwy'n gofyn i chi feddwl am hynny. Felly galwaf yn awr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl. Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ni fyddaf yn mynd i drafferth i ymateb i sylwadau bwriadol sarhaus y siaradwr diwethaf, a'r sylwadau ffeithiol anghywir.

Diolch i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu gwaith craffu ac am y crynodeb o'r gwaith craffu hwnnw yn ei gyfraniadau. Rydym ni'n parhau i gymryd o ddifrif y pwyntiau y maen nhw'n eu codi ac mae hynny'n arwain at newidiadau wrth ddrafftio. Rwy'n credu ei fod yn beth da ein bod ni wedyn yn ymateb i'r pwyntiau rhinwedd y maen nhw'n eu codi. Hyd yn oed os nad ydym ni bob amser yn cytuno, ceir, rwy'n credu, esboniad clir o'r gwahanol safbwyntiau, ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig.

Rwy'n nodi y cytundeb gan y Ceidwadwyr Cymreig ar y cyfyngiadau o ran Denmarc. Mae'r pedair Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig wedi cyfarfod eto. Cymerais i ran yn y cyfarfodydd hynny. Rydym ni wedi cael sgyrsiau rhwng ein priod adrannau prif swyddogion meddygol. Rydym ni wedi cytuno i gynnal ac adolygu'r sefyllfa yn Nenmarc ymhen pythefnos arall. Y rheswm am hynny yw y dylem ni wedyn fod â mwy o dystiolaeth ynghylch pa mor llwyddiannus fu'r cyfyngiadau hynny yn Nenmarc, ond hefyd i fod â mwy o dystiolaeth ar yr epidemioleg a rhannu gwybodaeth. Dylwn i ddweud bod Llywodraeth Denmarc, rwy'n credu, wedi bod yn bartneriaid cyfrifol a da iawn wrth nodi'r mater a gweithredu'n brydlon a gweithio gyda ni a gwledydd eraill.

Rwy'n canfod fy hun mewn sefyllfa ryfedd gyda'r Ceidwadwyr a oedd yn gwrthwynebu cyfyngiadau teithio yn wreiddiol ond sydd bellach yn pryderu am godi'r cyfyngiadau yr oedden nhw'n eu gwrthwynebu iyn y lle cyntaf. Ond, fel y gŵyr Andrew R.T. Davies, fe wnaethom ni nodi yn flaenorol ac yn wir yn fy nghyfraniad i unwaith eto heddiw fod y coronafeirws wedi ymwreiddio ledled y wlad. Fe wnaethom ni ddweud hynny cyn y cyfnod atal byr, pan oedd y Ceidwadwyr yn amau hynny. Yna fe welsom ni gynnydd yn y cyfraddau ym mhob sir yn y wlad er gwaethaf y mesurau aros gartref a ddilynwyd gan bobl.

Mae'r mesurau cenedlaethol yn hawdd eu dilyn. Dyna'r cyngor a gawsom ni gan ein pwyllgor gwyddonol, y gell cyngor technegol. Nodwyd hynny yn yr adroddiad ymlaen llaw, ond hefyd yn y crynodebau rheolaidd yr ydym ni'n eu darparu bob wythnos hefyd. Roedd hynny hefyd yn dangos bod cyfyngiadau lleol wedi gwneud gwahaniaeth, ond nad oedd rhwydwaith o wahanol fesurau lleol yn gydlynol mwyach, a bod pobl yn ei chael hi'n anoddach i ddilyn y canllawiau. Ac, unwaith eto, mae angen i ni symud oddi wrth ddull gweithredu sy'n gyfan gwbl seiliedig ar reolau a chyrraedd sefyllfa lle mae pobl yn ymddwyn, ac annog pobl i feddwl yn wahanol ac ymddwyn yn wahanol, oherwydd bydd hynny'n hanfodol i ni o ran ymladd y feirws cyn y gallwn ni, yn y misoedd sydd i ddod—ac mae'n fisoedd i ddod—ddisgwyl cael brechlyn.

O ran pwyntiau Rhun ap Iorwerth, mae nifer o'r pwyntiau a wnaeth yn gwestiynau polisi mewn gwirionedd o ran y gefnogaeth. Wrth gwrs, rydym ni'n cael dadl yfory gydag amrywiaeth o awgrymiadau, ond mae'r ceisiadau am daliadau o £500 wedi dechrau yr wythnos hon. Maen nhw'n mynd i gael eu ôl-ddyddio i ddechrau'r cyfnod atal byr, 23 Hydref, felly mae cynnydd yn cael ei wneud. Rwy'n disgwyl gwneud mwy o gynnydd o ran profi polisi dros yr wythnos neu ddwy nesaf, a byddaf yn cadarnhau hynny mewn datganiad i'r Aelodau. Nawr, nid yw hynny, wrth gwrs, angen newid yn y rheoliadau; mater o bolisi a gweithredu yw hynny mewn gwirionedd.

O ran yr heriau tymor hwy, mae angen i ni weld—. Fe wnaethom ni ddweud o'r blaen y byddai hi'n cymryd dwy i dair wythnos o ddiwedd y cyfnod atal byr i ddeall ble'r ydym ni, ac yna i weld a oes angen i ni gymryd camau ychwanegol mewn unrhyw ran arall o Gymru. A cheisiais nodi hynny unwaith eto yn fy sylwadau agoriadol heddiw. Felly, nid yw'n fater yr ydym ni wedi ei roi o'n meddyliau. Mae bob amser yn bosibl y bydd angen i ni ddod yn ôl i hyn. Ac mae hynny'n dod â mi yn ôl at y Nadolig. Ac, unwaith eto, rwy'n nodi yr hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth yn ei gyfraniad ef, fod hwn yn bandemig peryglus. Mae hwn wir yn bandemig peryglus. Mae'n feirws heintus iawn sy'n cymryd bywydau ym mhob un cymuned ledled y wlad. Mae'r brechlyn yn y dyfodol. Nid yw ar gael ar hyn o bryd. Bydd y dewisiadau y byddwn ni'n eu gwneud ar hyn o bryd yn dod yn ôl atom yn ystod yr wythnosau nesaf. Felly, mae'r dewisiadau y byddwn ni'n eu gwneud am y bobl y byddwn ni'n eu gweld a'r cyswllt sydd gennym â nhw, yr amser yr ydym yn ei dreulio gyda nhw, yn gwneud gwahaniaeth enfawr. Nid yw'r brechlyn yn rheswm i lacio ein gafael a gwastraffu'r enillion yr ydym ni wedi eu gwneud. A dylai ein rhagwelediad, ac edrych ymlaen at dymor y Nadolig ddiwedd y flwyddyn, wneud i ni i gyd feddwl am yr hyn yr ydym ni'n barod i'w wneud, oherwydd os na allwn ni wneud y peth iawn gyda'n gilydd, yna, mewn gwirionedd, efallai y byddwn yn canfod ein hunain mewn sefyllfa lle y gallai'r feirws fod wedi cynyddu unwaith eto, cyn i ni gyrraedd canol mis Rhagfyr, ac achosi cymaint o niwed fel y gallai fod angen ymyrryd ymhellach. Nid dyna y mae'r Llywodraeth yn dymuno ei weld yn digwydd. Rydym ni eisiau i bobl gymryd cyfrifoldeb a meddwl am eu dewisiadau, i fesur eu risg eu hunain a'r risg y maen nhw yn ei chyflwyno i bobl eraill, oherwydd os na allwn ni wneud hynny gyda'n gilydd, yna byddwn ni'n wynebu, ac o bosibl yn cael ein gorfodi, i wneud dewisiadau anodd ac annymunol iawn. Ac nid wyf i'n dymuno ymyrryd ym mywydau pobl mwy nag y mae'n rhaid i mi i gadw'r wlad yn ddiogel.

Felly, rwy'n diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl heddiw. Rwy'n cymeradwyo y ddwy gyfres o reoliadau i'r Aelodau ac yn gofyn i chi eu cefnogi.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 10. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gweld gwrthwynebiad. Iawn, diolch. Felly, gohiriwn ni'r pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 11. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gweld gwrthwynebiad i eitem 11. Felly, gohiriwn ni'r pleidleisio hwnnw tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 12 ar yr agenda yw'r Memorandwm Cydsyniad Offeryn Statudol ar Reoliadau Ymadael â’r Undeb Ewropeaidd (Addasiadau Canlyniadol) (Ymadael â'r UE) 2020, a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd i wneud y cynnig. Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu'r cyfle yma i egluro cefndir y cynnig cydsyniad offeryn statudol sy'n ymwneud â'r Rheoliadau Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd (Addasiadau Canlyniadol) (Ymadael â'r UE) 2020. Hoffwn ddiolch hefyd i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei waith yn craffu ar y memorandwm cydsyniad offeryn statudol, ac am ei adroddiad a gyhoeddwyd ar 12 Tachwedd.

Mae'r memorandwm a osodwyd gerbron y Senedd ar 2 Tachwedd, ynghyd â'r datganiad ysgrifenedig, yn crynhoi darpariaethau'r rheoliadau ac yn nodi'r newidiadau i ddeddfwriaeth sylfaenol y ceisir cydsyniad ar eu cyfer. Mae hwn yn offeryn statudol technegol iawn, heb unrhyw oblygiadau polisi. Ei ddiben yw sicrhau bod llyfr statud y Deyrnas Gyfunol yn gweithio mewn ffordd gydlynol ac effeithiol ar ôl diwedd y cyfnod pontio. Mae'n egluro sut y dylid dehongli rhai termau, gan gynnwys diffiniadau sy'n gysylltiedig â'r Undeb Ewropeaidd, mewn deddfwriaeth ddomestig ar ôl diwedd eleni.

Mae'r rheoliadau hyn yn cynnwys diwygiadau i ddeddfwriaeth sylfaenol sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Maen nhw'n diwygio Deddf Dehongli 1978 a Deddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019, o ran dehongli cyfeiriadau at y gyfraith cytundebau gwahanu perthnasol.

Corff newydd o gyfreithiau yw hwn, wedi'i ddiffinio gan adran 7(c) o Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Mae'n cynnwys cyfraith ddomestig wedi'i chreu drwy'r cytundeb ymadael â'r UE, cytundeb gwahanu'r AEE EFTA cysylltiedig, a chytundeb hawliau dinasyddion y Swistir, o dan weithrediad domestig y cytundebau hynny. Mae'r diwygiad i'r Ddeddf Dehongli yn nodi sut y dylai cyfeiriadau mewn deddfwriaeth ddomestig at offeryn sy'n cael effaith fel cyfraith cytundeb gwahanu perthnasol gael ei ddehongli. Ar ôl diwedd y cyfnod pontio, mae cyfeiriadau at offerynnau sy'n cael effaith fel cyfraith cytundeb gwahanu perthnasol i'w dehongli fel yr offerynnau hynny sy'n cael eu cymhwyso ac sy'n cael effaith o dan delerau'r cytundeb ymadael neu gytundeb gwahanu'r AEE EFTA, neu gytundeb hawliau dinasyddion y Swistir.

Mae'r rheoliadau hefyd yn gwneud diwygiad cyfatebol i Ddeddf Dehongli a Diwygio Deddfwriaethol (Yr Alban) 2010 a Deddf Dehongli (Gogledd Iwerddon) 1954. Nid oes gan Weinidogion Llywodraethau datganoledig bwerau cyfatebol i Weinidogion y DU i wneud y diwygiadau canlyniadol perthnasol. Gan fod angen gwneud y gwelliannau erbyn diwedd y cyfnod pontio, offeryn statudol y Deyrnas Unedig yw'r unig ffordd realistig o wneud y gwelliant angenrheidiol. Nid oes gwahaniaeth rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar y gwelliannau. At hynny, mae gwneud y diwygiadau canlyniadol angenrheidiol mewn un offeryn yn helpu i hyrwyddo hygyrchedd y gyfraith yn ystod y cyfnod hwn o newid sylweddol.

Ar y sail hon mae'r cynnig cydsyniad offeryn statudol yn cael ei osod ger eich bron i'w gymeradwyo, ac rwy'n cynnig y cynnig.

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd y pwyllgor y memorandwm cydsyniad offeryn statudol ar gyfer Rheoliadau Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd (Addasiadau Canlyniadol) (Ymadael â'r UE) 2020 yn ein cyfarfod ar 9 Tachwedd, a gwnaethom ni osod ein hadroddiad gerbron ar 12 Tachwedd. Roeddem ni wedi nodi mai amcan y rheoliadau yw sicrhau bod llyfr statud y DU yn gweithio'n gydlynol ac yn effeithiol, ar ôl diwedd y cyfnod pontio. Nod y rheoliadau, fel y maen nhw wedi'u nodi, yw cyflawni'r amcan hwn drwy ddiwygio Deddf Dehongli 1978 a'r Deddfau dehongli cyfatebol a basiwyd gan y deddfwrfeydd datganoledig, gan gynnwys Deddf Deddfwriaeth (Cymru) 2019, a oedd wedi'u cymeradwyo gan y Senedd y llynedd, o ran dehongli cyfeiriadau at gyfraith cytundebau gwahanu perthnasol.

Mae'r rheoliadau hefyd yn diwygio Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018, i ddarparu ar gyfer sut y dylai cyfeiriadau presennol at offerynnau'r UE sy'n rhan o gyfraith cytundeb gwahanu perthnasol a chyfeiriadau presennol nad ydyn nhw'n diweddaru’n awtomatig at ddeddfwriaeth uniongyrchol yr UE gael eu darllen ar ôl diwedd y cyfnod pontio. Mae'r rheoliadau hefyd yn gwneud darpariaethau dehongli newydd yn sgil Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) 2020, er mwyn dileu ansicrwydd ynghylch pa fersiwn o offeryn UE sy'n gymwys. Yn ogystal â hyn, maen nhw'n gwneud diwygiadau canlyniadol i Reoliadau Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 (Addasiadau a Diddymiadau a Dirymiadau Canlyniadol) (Ymadael â'r UE) 2019.

Nawr, efallai y bydd yr Aelodau'n sylweddoli bod hyn yn swnio'n dasg gymhleth, ac y mae hi. Ar y pwynt hwn, a chyn cloi, hoffwn i ychwanegu nodyn o rybudd a phryder ynghylch pa mor gymhleth y mae'r rheolau dehongli ar gyfer cyfreithiau Cymru a'r DU wedi dod o ganlyniad i'r rheoliadau hyn, ac o ganlyniad i ymadael â'r UE yn fwy cyffredinol. Nid datganiad gwleidyddol yw hwn, mae'n ffaith o ymadael â'r UE a datgysylltu dros 40 mlynedd o gyfraith.

Mae fy sylwadau olaf yn ymwneud â'r dull y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddefnyddio i'r Senedd roi caniatâd i Lywodraeth y DU wneud offeryn statudol sy'n diwygio deddfwriaeth sylfaenol mewn maes datganoledig. Mae hwn yn faes sydd wedi peri pryder i'r pwyllgor droeon erbyn hyn. Ers dros ddwy flynedd, mae ein pwyllgor wedi mynegi pryderon yn gyson gyda Llywodraeth Cymru ynghylch y ffordd y mae'n ymdrin â chynigion cydsyniad offerynnau statudol. Rydym ni'n croesawu penderfyniad Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynnig heddiw o ran y rheoliadau perthnasol hyn sy'n cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn dewis pa offerynnau sydd i fod yn destun y broses gydsynio a'r rhai nad ydyn nhw. Mae hyn yn golygu bod Gweinidogion Cymru, mewn llawer o achosion, yn cytuno i Lywodraeth y DU ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol mewn meysydd datganoledig ac nad yw'r Senedd yn rhoi caniatâd ar gyfer y penderfyniad hwnnw. Yn y mwyafrif helaeth o achosion, rydym ni'n ein cael ein hunain yn y sefyllfa lle mae Llywodraeth Cymru yn dweud mai'r unig ffordd y mae modd ceisio caniatâd gan y Senedd yw pan fydd Aelod o'r Senedd yn ymyrryd. Rydym ni'n dweud eto, nad yw hyn yn briodol nac o fewn ysbryd Rheol Sefydlog 30A, ym marn y pwyllgor, ac mae'n tynnu'r weithrediaeth i wrthdaro â'r ddeddfwrfa yn ddiangen. Byddwn ni'n ysgrifennu at y Llywydd eto ynghylch y mater hwn i geisio datrys y mater cyfansoddiadol pwysig hwn. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch. Nid oes gennyf i unrhyw siaradwyr ac nid oes gennyf i Aelodau sy'n dymuno ymyrryd. Felly, rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd i ymateb i'r ddadl. Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i Mick Antoniw am ei gyfraniad ar ran y pwyllgor. Rwy'n ategu'r pwyntiau y mae ef yn eu gwneud ynghylch cymhlethdod cynyddol cyfraith Cymru o ganlyniad i rai o'r gwelliannau hyn, y mae angen eu cyflwyno dim ond er mwyn gwneud i'r llyfr statud weithredu'n effeithiol. A gwn i fod y pwyllgor yn deall bod gwneud y gwelliannau mewn un set o reoliadau yn cyfrannu o leiaf i'r graddau ei bod o fewn ein rheolaeth ni i wneud hynny—er mwyn sicrhau cyn lleied â phosibl o gymhlethdod.

Rwy'n cydnabod y pwynt y mae'n ei wneud ynghylch cyflwyno cyfle i Aelodau drafod cynigion ar gydsyniad. Wrth gwrs, mae'n agored i'r Aelodau gyflwyno'r cynigion hynny yn y ffordd arferol. Byddai'r dewis arall yn lle'r dull yr ydym ni'n ei gynnig yma, wrth gwrs, yn absenoldeb pwerau Gweinidogion i wneud y gwelliannau hyn ein hunain yng Nghymru, yn ymarferol, wedi bod yn ddeddfwriaeth sylfaenol ar fater cymharol gul yma ar gyfer y llyfr statud yng Nghymru. Ond rwy'n cymeradwyo'r cynnig i'r Senedd, Dirprwy Lywydd.

Diolch. Y cwestiwn yw a ddylai'r cynnig gael ei dderbyn. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Ni welaf i unrhyw wrthwynebiadau. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Dadl ar adroddiad y grŵp cynllunio etholiadau yw eitem 13, ac rwy'n galw ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Byddai etholiad y Senedd yn 2021 wedi bod yn un hanesyddol beth bynnag. Dyma'r etholiad cyntaf i'w gynnal o dan gyfreithiau wedi eu gwneud yma yng Nghymru. Am y tro cyntaf yng Nghymru, bydd gan bobl ifanc 16 a 17 oed a phobl o wledydd tramor yr hawl ddemocrataidd i bleidleisio ar eu dyfodol. Ond erbyn hyn, mae pandemig y coronafeirws wedi creu heriau mawr o safbwynt cynnal diogelwch a chywirdeb yr etholiad, ac i wneud y sefyllfa’n fwy cymhleth, mae Llywodraeth y DU wedi gohirio'r etholiadau ar gyfer comisiynwyr yr heddlu a throseddu, felly byddant yn cael eu cynnal ar yr un diwrnod ag etholiad y Senedd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddweud unwaith eto mai bwriad clir y Llywodraeth yw cynnal yr etholiad ar 6 Mai y flwyddyn nesaf. Yn nes ymlaen yn y mis hwn, byddwn yn gosod deddfwriaeth i wneud gwelliannau 'busnes fel arfer' i'r Gorchymyn ymddygiad sy'n nodi'r rheolau ar gyfer yr etholiad.

Yn sgil y pandemig ym mis Mehefin, sefydlwyd y grŵp cynllunio etholiadau i ystyried effaith y coronafeirws ac yn benodol pa newidiadau deddfwriaethol a allai fod angen eu gwneud. Roedd y grŵp yn cynnwys nifer o bartneriaid a chynrychiolwyr pleidiau gwleidyddol. Hoffwn ddiolch i holl aelodau’r grŵp am eu trafodaethau meddylgar ac adeiladol. Rwyf i wedi cael sgyrsiau defnyddiol gydag arweinwyr y pleidiau gwleidyddol ar y grŵp er mwyn trafod rhai o’r materion hyn yn fanylach. Mae Cabinet Llywodraeth Cymru hefyd wedi trafod yr adroddiad. Rwy'n falch bod y grŵp wedi gallu dod i gonsensws ar nifer o faterion pwysig. Roedden nhw'n cytuno â Llywodraeth Cymru mai'r bwriad o hyd ddylai fod cynnal etholiadau'r Senedd ar 6 Mai ac, er mwyn cyflawni hyn, dylid ystyried gwneud y trefniadau etholiadol yn fwy hyblyg a chadarn gan ddilyn cyngor iechyd cyhoeddus ar y ffordd orau o sicrhau diogelwch a lles pawb sy'n cymryd rhan. 

Mae Gweinidogion wedi gofyn i'n swyddogion weithio gyda phartneriaid i weithredu'r camau y daeth y grŵp i gonsensws arnynt, sef: annog pleidleiswyr bregus i ystyried gwneud cais am bleidlais bost, annog eraill hefyd i ystyried pleidlais bost, a gwneud cais yn gynnar os oes modd; mwy o hyblygrwydd o ran enwebu ymgeiswyr, pleidleisio drwy'r post a phleidleisio drwy ddirprwy; a sicrhau nad yw rheoliadau'r coronafeirws yn achosi rhwystr i bleidleisio. Rydym hefyd yn parhau i ystyried amseriad yr hysbysiad etholiadol. Awgrymodd y grŵp y gallai gael ei gyflwyno'n gynt o bosib. Fe wnaeth y grŵp ystyried hefyd sut y gallai gorsafoedd pleidleisio a lleoliadau cyfri weithredu'n ddiogel. Bydd Llywodraeth Cymru'n gwneud popeth y gallwn ni i helpu swyddogion canlyniadau i wneud y trefniadau angenrheidiol. 

Dirprwy Lywydd, rydym yn canolbwyntio ar alluogi'r etholiad i ddigwydd yn ôl y bwriad, ond byddai'n anghyfrifol i ni beidio â gwneud cynlluniau wrth gefn rhag ofn bydd y pandemig mor ddifrifol ym mis Mai'r flwyddyn nesaf fel nad yw'n ddiogel cynnal yr etholiad. Ddoe, cyflwynodd Llywodraeth yr Alban Fil a fyddai'n galluogi Llywydd Senedd yr Alban i ohirio'r etholiad os bydd angen gwneud hynny oherwydd y coronafeirws. Gallaf gadarnhau ein bod ninnau, hefyd, yn paratoi i ddrafftio Bil i wneud darpariaeth debyg. Bydd hyn yn caniatáu i ni gyflwyno'r ddeddfwriaeth i'r Senedd os yw'r sefyllfa ar ôl y Nadolig yn awgrymu y bydd angen gwneud hyn fel dewis olaf. Rydym ni'n cynllunio i gael y Bil yn barod i'w gyflwyno i'r Llywydd erbyn dechrau mis Ionawr. 

Rwy'n sylweddoli y bydd rhoi'r pŵer i'r Llywydd i ohirio'r etholiad am hyd at chwe mis yn gam cyfansoddiadol mawr, felly, pe bai'n angenrheidiol, byddwn yn ystyried mesurau diogelu priodol. Gallai'r rhain gynnwys gofynion ymgynghori i sicrhau bod y Llywydd yn cael y wybodaeth a'r cyngor diweddaraf am iechyd y cyhoedd, a hefyd cadarnhad gan y Senedd drwy bleidlais fwyafrif o ddwy ran o dair cyn i'r pŵer gael ei arfer. Rwy'n rhagweld hefyd, os bydd angen defnyddio'r Bil, y bydd yn berthnasol i etholiad y flwyddyn nesaf yn unig. Rydym ni hefyd yn ystyried beth fyddai mantais cwtogi'r cyfnod diddymu. Bydd hyn yn galluogi'r Senedd i barhau i gyflawni ei rôl hanfodol wrth ymateb i'r pandemig am gyhyd â phosibl. Byddai hefyd yn galluogi'r Llywydd i arfer ei phŵer mor agos â phosibl at yr adeg bleidleisio.  

Mae'n rhaid i'r Senedd gwrdd am y tro cyntaf o fewn 14 diwrnod ar ôl yr etholiad, ac fe hoffwn i ddiogelu hynny. Pleidleisiodd yr Aelodau i ymestyn y cyfnod hwn o saith diwrnod yn ddiweddar iawn yn y Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, a gafodd Gydsyniad Brenhinol ym mis Ionawr. Mae'r cyfnod o 14 diwrnod yn cael ei gyfrif o ddiwrnod y bleidlais, sy'n rhagdybio bod y cyfri yn cael ei gynnal dros nos. Yn ein barn ni, dylid diwygio hyn i gydnabod y gallai cyfri gael ei ohirio oherwydd y gofynion cadw pellter cymdeithasol.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn bwysleisio ein bod yn benderfynol o wneud popeth y gallwn ni i sicrhau bod pobl yn gallu pleidleisio pan fydd yr etholiad yn digwydd. Rwy'n arbennig o bryderus y gallai pobl fod yn awyddus i bleidleisio, ond yn ofni mentro i orsaf bleidleisio ar ddiwrnod yr etholiad. Mae llawer o waith cyfathrebu wedi'i gynllunio i annog pleidleisio drwy'r post ac i bwysleisio y bydd gorsafoedd pleidleisio yn ddiogel.

Yn ogystal, mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ysgrifennu at swyddogion canlyniadau, y Comisiwn Etholiadol a Chymdeithas y Gweinyddwyr Etholiadol i'w hysbysu ein bod yn ystyried sefydlu canolfannau pleidleisio cynnar. Byddai'r rhain yn cael eu sefydlu mewn adeiladau dinesig i roi cyfle i bobl bleidleisio yn ystod y dyddiau cyn yr etholiad. Byddai hyn yn rhoi mwy o ddewis ac yn lleihau'r siawns o orfod ciwio mewn gorsafoedd pleidleisio. Mae'r dull hwn yn gweithio'n llwyddiannus mewn rhannau eraill o'r byd ac, yn y cyfnod anarferol hwn, rwyf am i Gymru gael yr opsiwn hefyd os bydd hynny'n ymarferol. Rwy'n gwybod y bydd hyn yn rhoi cyfrifoldeb arall ar dimau etholiadau sydd eisoes â llawer i ddelio ag ef, ond rwy'n credu bod yn rhaid inni edrych ar bob opsiwn i alluogi pobl i ddefnyddio'u hawl democrataidd yn wyneb coronafeirws.

Mae llawer o ystyriaethau cyfansoddiadol ac ymarferol yn yr hyn rwyf wedi'i amlinellu ac rwy'n edrych ymlaen at glywed barn yr Aelodau am y materion pwysig hyn. Diolch yn fawr.

Ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, hoffwn i ddiolch hefyd i Aelodau'r grŵp cynllunio etholiadau am eu gwaith hanfodol ar y mater pwysig iawn hwn. O'r adroddiad, mae'n amlwg bod consensws ar amrywiaeth o faterion. Yn hollbwysig, mae cytundeb y dylai'r etholiadau gael eu cynnal ar 6 Mai y flwyddyn nesaf. Nid oes rheswm pam na all yr etholiadau gael eu cynnal ar 6 Mai o ystyried bod Sbaen, Gwlad Pwyl, Ffrainc a De Korea wedi cynnal rhai etholiadau'n ddiogel yn ystod y pandemig hwn. Yn rhai o'r ardaloedd hyn sydd wedi cynnal etholiadau, ni wnaeth cyfraddau trosglwyddo'r feirws wedi cynyddu, ond, wrth gwrs, rwy'n derbyn bod angen i ni, yma yng Nghymru, roi mesurau ar waith i sicrhau bod yr etholiadau hyn yn ddiogel.

Er y bu dau etholiad cyffredinol yn y DU yn ystod y blynyddoedd diwethaf, bydd wedi bod yn bum mlynedd ers i bleidleiswyr allu mynegi eu barn ar Lywodraeth Cymru a ni fel eu cynrychiolwyr. Felly, mae'n hanfodol bod camau'n cael eu cymryd i sicrhau y gall pleidleisio fynd rhagddo'n ddiogel y flwyddyn nesaf, a byddwn i'n ddiolchgar os gallai'r Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni efallai yn ei ymateb i'r ddadl hon ynghylch y camau y mae ei swyddogion yn eu hystyried ar hyn o bryd. Byddai hefyd yn ddefnyddiol cael gwybodaeth fanwl o ran sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu gweithredu rhai o'r meysydd consensws yn yr adroddiad, a sut y mae'n bwriadu gweithio gydag eraill i gyflawni rhai o'r cynigion yn yr adroddiad.

Mae'r adroddiad yn cyfeirio at annog pobl a oedd yn gwarchod eu hunain i gofrestru i bleidleisio drwy'r bost, sy'n gwneud synnwyr llwyr. Efallai y gall y Prif Weinidog gadarnhau yn ei ateb pryd y bydd y rhaglen yn dechrau annog y rheini sydd wedi bod yn gwarchod eu hunain yn y gorffennol i gofrestru ar gyfer pleidlais drwy'r post a phwy a fydd yn gyfrifol am hyn, a faint o bobl ym mhob ardal a allai fod yn debygol o gofrestru. Fel yr awgrymodd y Ceidwadwyr Cymreig yn ein tystiolaeth ysgrifenedig i'r grŵp cynllunio, er ein bod yn croesawu rhywfaint o'r hyblygrwydd yn yr adroddiad ynghylch pleidleisio drwy'r post a phleidleisio drwy ddirprwy, mae'n hanfodol bod y dulliau cywir o ddiogelu ar waith i sicrhau bod gan bleidleiswyr a'r rhai sy'n cymryd rhan yn yr etholiad ffydd yn y broses. Ac felly, rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn manteisio ar y cyfle i'w gwneud yn glir nad yw Llywodraeth Cymru yn cymeradwyo unrhyw gynlluniau i ymestyn pleidleisio drwy ddirprwy i alluogi aelod nad yw'n aelod o'r teulu i weithredu fel ddirprwy i fwy na dau berson, hyd yn oed os yw aelwyd gyfan yn hunan-ynysu, fel na fydd y system yn cael ei cham-drin o bosibl.

Wrth gwrs, mae ail hanner yr adroddiad yn canolbwyntio ar y meysydd lle na allai'r grŵp cynllunio ddod i gonsensws. Mae'r meysydd hyn yn hanfodol i gynnal etholiadau ac i sicrhau eglurder i bleidleiswyr. Yn gyntaf, rydym ni wedi'i gwneud yn glir iawn na ddylai deddfwriaeth gael ei chyflwyno yn y lle hwn i alluogi newid dyddiad yr etholiad, oherwydd ein barn ni yw y dylid cynnal yr etholiad ar 6 Mai. Rydym ni i gyd yn ymwybodol nad yw'r ganran sy'n pleidleisio yn etholiadau seneddol Cymru wedi bod yn uwch na 46 y cant yn ystod oes y lle hwn. Os ydym ni eisiau gweithio fel pleidiau gwleidyddol i wella cyfranogiad a'r nifer sy'n pleidleisio, yna mae angen i ni wybod y rheolau nawr er mwyn rhoi sicrwydd i bobl Cymru wrth symud ymlaen. Mae hynny'n golygu peidio â chaniatáu dryswch drwy drafod dyddiad yr etholiad ymhellach na chaniatáu newid dyddiad funud olaf. Drwy gael dyddiad penodol ar gyfer yr etholiad ar 6 Mai, gallwn ni sicrhau y gall pob agwedd ar broses yr etholiad fod mor ddiogel â phosibl. Mae angen y warant honno ar bobl Cymru, felly rwy'n bryderus iawn bod y Prif Weinidog yn awr yn bwriadu cyflwyno deddfwriaeth i ohirio etholiadau'r flwyddyn nesaf o bosibl. Ni ddylai swyddogion Llywodraeth Cymru wastraffu adnoddau'n ddi-angen yn edrych ar ddeddfwriaeth, ond yn hytrach, dylen nhw ganolbwyntio eu hymdrechion ar ddarparu proses etholiad ddiogel fis Mai nesaf. Fel y dywedais i'n gynharach, mae gwledydd eraill wedi llwyddo i gynnal etholiadau o dan yr amgylchiadau heriol hyn, felly nid wyf i'n gweld pam na allwn ni yma yng Nghymru gynnal yr etholiadau hynny y flwyddyn nesaf.

Nawr, ar wahân i newid dyddiad yr etholiad, archwiliodd y grŵp cynllunio opsiynau o ran newid yr amseroedd a'r dyddiau y gall pobl bleidleisio arnyn nhw. Rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn cytuno â mi, mae'n annhebygol iawn y bydd pobl yn pleidleisio am bump neu chwech yn y bore na mor hwyr ag 11 neu 12 y nos. Bydd dryswch pellach hefyd os yw'r dyddiau y gall pobl bleidleisio arnyn nhw wedi'u gwahanu mewn gwirionedd. Rwy'n deall yr awydd i gael y bobl fwyaf agored i niwed o COVID-19, fel pobl hŷn a'r rhai â chyflyrau iechyd sylfaenol, bleidleisio ar un diwrnod a phawb arall ar ddiwrnod arall, a gallai hynny helpu i ddiogelu'r rhai sydd fwyaf agored i'r feirws, ond bydd effaith fawr hefyd ar y rhai sy'n cymryd rhan yn yr etholiad yn ogystal.

Bydd agor gorsafoedd pleidleisio ar sawl diwrnod hefyd yn cael effaith andwyol ar y gwasanaethau y mae awdurdodau lleol yn eu darparu, a fydd yn gorfod dod o hyd i staff a thalu iddyn nhw reoli'r gorsafoedd pleidleisio am gyfnod estynedig. A bydd cwestiynau hefyd ynghylch diogelwch y pleidleisiau, er enghraifft, ble bydd blychau pleidleisio'n cael eu storio dros nos rhwng diwrnodau pleidleisio ac yna'r cyfrif, a phwy fydd yn cael gweld trosglwyddo'r blychau hynny? Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn mynd i'r afael â'r pryderon dilys hyn drwy ymrwymo i sicrhau y bydd y pleidleisio'n digwydd ar 6 Mai rhwng 7 a.m a 10 p.m? Dirprwy Lywydd, gyda hynny, a gaf i ddiolch eto i aelodau'r grŵp cynllunio etholiadau am eu gwaith ar yr adroddiad hwn? Rwy'n edrych ymlaen at weithio'n adeiladol gyda phob plaid ar y mater hwn dros yr wythnosau nesaf a'r misoedd nesaf.

Yn y lle cyntaf, hoffwn i ddiolch i aelodau'r grŵp cynllunio etholiadau am eu gwaith, ac roedd fy mhlaid i'n hapus iawn i gymryd rhan yn y gwaith hwnnw. Er gwaethaf rhai o'r penawdau sydd wedi bod o gwmpas y grŵp yma, mae'n bwysig cofio bod gwaith y grŵp a nifer o argymhellion yr adroddiad, sydd eisoes wedi ei gyhoeddi, yn canolbwyntio'n bennaf ar y trefniadau y dylid eu rhoi ar waith i sicrhau y gall yr etholiad fynd yn ei flaen, a hynny'n ddiogel.

Mae'n rhaid dweud, mae'n anodd rhagweld sefyllfa lle byddai'n rhaid gohirio etholiadau'r Senedd erbyn hyn. Mae etholiadau wedi parhau o amgylch y byd yn ystod y misoedd diwethaf fel dŷn ni eisoes wedi clywed, o Belarus i Wlad y Basg, o Serbia i Singapore, ac wrth gwrs yn America yn fwyaf diweddar, lle atgoffwyd ni mewn modd pwerus iawn o bwysigrwydd etholiadau rhydd, a grym y bobl i ddefnyddio'u llais a bwrw'u pleidlais, fel y gwnaeth pobl yr Unol Daleithiau drwy ddewis cyfeiriad newydd yn nhywyllwch y pandemig. Er hynny, fel mae profiad y misoedd diwethaf wedi dangos i ni allwn ni ddim cymryd dim byd yn ganiataol.

Felly, mae'n rhesymol bod gennym ni'r gallu yng Nghymru i ymateb i bob sefyllfa all ein hwynebu, waeth pa mor fychan yw'r tebygolrwydd o hynny bellach. Mae'r gallu hwnnw eisoes gan Weinidogion San Steffan, ac fe'i defnyddiwyd, wrth gwrs, yn achos etholiadau lleol yn Lloegr ac etholiadau comisiynwyr heddlu Cymru oedd i fod i fynd rhagddynt ym mis Mai eleni. Ac ar y nodyn hynny, wrth gwrs, mae'n siomedig, ond nad yn annisgwyl efallai, i weld bod Llywodraeth Prydain wedi dod at y mater yma mewn modd anghydweithredol, gyda'r Gweinidog Chloe Smith yn ysgrifennu at bob swyddog canlyniadau yng Nghymru tra oedd y grŵp cynllunio yma yn dal i gyfarfod—gyda'r Blaid Geidwadol yn rhan ohono fe—i ddatgan y byddai etholiadau comisiynwyr heddlu yng Nghymru yn mynd yn eu blaenau fel y cynlluniwyd, doed a ddelo, heb lawn gydnabod, mae'n ymddangos, arwyddocâd y ffaith mai etholiad cyffredinol Cymreig sydd gennym ni wedi'i gynllunio yng Nghymru y flwyddyn nesaf, gydag etholiadau'r comisiynwyr heddlu yn digwydd bod yn syrthio ar yr un pryd oherwydd y gohirio eleni. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Prydain mewn meddylfryd cwbl wahanol. Yn sgil cyndynrwydd Llywodraeth Prydain i ystyried unrhyw fath o newid i etholiadau'r comisiynwyr heddlu, deallaf fod hynny wedi cyfyngu ar yr opsiynau posib roedd y grŵp yn eu hystyried ar gyfer cyflwyno canolfannau pleidleisio cynnar, gan ymestyn, fel y clywsom ni, nifer y diwrnodau y bydd pleidleisio, i hwyluso pleidleisio i grwpiau bregus—syniad roedd y gweinyddwyr etholiad yng Nghymru yn llwyr gefnogol iddo. Beth yw bwriad Llywodraeth Cymru neu farn Llywodraeth Cymru o ran symud y syniad yma yn ei flaen yn wyneb gwrthwynebiad Llywodraeth Prydain o ran efelychu'r un peth gyda'r etholiadau comisiynwyr heddlu?

Hoffwn i glywed, yn yr un modd, gan y Prif Weinidog, am yr effaith bosib o anghydweld rhwng Llywodraethau Cymru a Phrydain ar bleidleisiau procsi. Yn ymarferol, rwy'n credu bydd pobl Cymru am inni sicrhau cymaint o gysondeb rhwng y ddau etholiad, ac eu bod mor rhwydd â phosib i bobl gymryd rhan ynddynt, dim ots lle mae'r grym dros yr etholfraint yn gorwedd ar ddiwedd y dydd. Byddai'n rhyfedd iawn, er enghraifft, pe bai'r procsi'n gallu gweithredu ar ran pedwar neu bump o bobl yn etholiadau'r Senedd, ond dim ond ar gyfer dau o bobl yn etholiadau'r comisiynwyr heddlu.

I gloi, mae'r Prif Weinidog yn sôn am y posibilrwydd o ddeddfwriaeth ym mis Ionawr i'r Senedd, a fyddai'n ymestyn gallu'r Llywydd i ohirio dyddiad etholiadau'r Senedd o'r mis presennol i hyd at chwe mis. Mae Llywodraeth yr Alban wedi cyflwyno deddfwriaeth debyg gerbron Senedd yr Alban. Heddiw, mae'n briodol mai'r Llywydd fyddai'n parhau i ddal y grym yma, gan adlewyrchu natur amhleidiol y swyddogaeth, ond mae'n bwysig bod y Senedd yn cael cyfle i graffu ar ddeddfwriaeth arfaethedig yn llawn, felly gorau po gynted i'w chyflwyno i'r Senedd mewn ffurf drafft. Mae deddfwriaeth yr Alban yn cynnwys darpariaeth ar gyfer pleidleisiau post yn unig ar gyfer ailgynnal etholiad petai'r etholiad ym mis Mai yn cael ei ohirio. Nid oedd adroddiad y grŵp yng Nghymru yn argymell hyn, felly gall y Prif Weinidog gadarnhau a fydd darpariaeth Mesur drafft Llywodraeth Cymru ynghylch pleidleisiau post? Byddwn i'n cytuno gyda'r awgrym y dylid rhoi amod dwy ran o dair i basio unrhyw newid, gan ddiogelu'r egwyddor y dylai fod yna gefnogaeth eang y tu hwnt i'r blaid lywodraethol i wneud unrhyw newid i drefniadau etholiadol.

Rwyf mewn sefyllfa braidd yn rhyfedd o gytuno ag elfennau o'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, ond hefyd arweinydd Plaid Cymru ac arweinydd y Ceidwadwyr; rwy'n credu bod rhai pwyntiau cryf wedi'u gwneud ym mhob un o'r sylwadau agoriadol hynny. Gobeithio y byddwn ni'n gallu dod o hyd i ffordd gytûn ymlaen ar hyn. Nid wyf yn credu y dylai hyn fod yn fater i'w drafod yn bleidiol. Rwy'n credu y dylai hyn fod yn rhoi ein democratiaeth o flaen yr holl ystyriaethau eraill. Gobeithio hefyd—ac rwy'n credu bod—mwyafrif tawel yn y lle hwn i sicrhau ein bod yn cael etholiadau bob pedair blynedd, ac nid bob pum mlynedd. Nid wyf erioed wedi cefnogi'r symudiad i bum mlynedd, a gobeithio y cawn gyfle, Dirprwy Lywydd, cyn y diddymiad, i drafod y mater ehangach hwn hefyd.

Nid wyf wedi clywed unrhyw ddadl argyhoeddiadol bod angen y pwerau arnom i ohirio etholiad am hyd at chwe mis. Yn fy marn i, mae'n rhaid cynnal yr etholiad ym mis Mai. Mae'r lle hwn wedi eistedd yn rhy hir. Mae wedi bodoli'n hirach na'r hyn y dylai fod ei dymor a'i fandad yn fy marn i. Mae angen etholiad arnom ac mae gan bobl Cymru hawl i'r etholiad hwnnw, ac ni ddylem ni fod yn chwilio am wahanol ffyrdd o beidio â chynnal yr etholiad hwnnw ar yr adeg briodol. Nid wyf yn credu ei bod yn gredadwy i unrhyw un ddadlau y gallwn ni ymweld ag archfarchnad poblog neu hyd yn oed cael pryd o fwyd mewn tafarn, ond na allwn ni ymweld â gorsaf bleidleisio. Nid wyf yn credu y bydd pobl Cymru yn derbyn y ddadl honno.

Felly, mae angen i ni chwilio am ffyrdd y gall yr etholiad hwn ddigwydd mewn modd diogel a phriodol, a dyma le yr wyf i'n anghytuno ag arweinydd yr wrthblaid, oherwydd rwy'n credu bod ffyrdd a dulliau i hynny ddigwydd. Rwyf wedi credu ers tro byd fod y traddodiad o gynnal etholiadau ar ddydd Iau yn anacroniaeth y dylem ni edrych y tu hwnt iddo. I mi, byddai'n well gennyf i etholiadau gael eu cynnal, er enghraifft, ar benwythnos, ddydd Sadwrn a dydd Sul, i alluogi pobl i bleidleisio mewn ffordd nad yw'n teimlo dan bwysau o amgylch gwaith a chyfrifoldebau teuluol eraill, ac rwy'n credu y gallwn ni wneud hynny.

Nid wyf yn rhannu pryderon arweinydd yr wrthblaid, ond rwy'n cydnabod ei bryderon, ynghylch diogelwch y blwch pleidleisio. Rydym ni eisoes, wrth gwrs, yn caniatáu i bleidleisio digwydd dros nifer o wythnosau gyda phleidleisiau post, ac nid yw diogelwch hynny erioed wedi'i ystyried. Ac felly, rwy'n credu bod ffyrdd a dulliau y gallwn ni eu defnyddio i ddiogelu diogelwch y bleidlais, a hoffwn i weld pleidleisio'n digwydd dros nifer o ddyddiau, os oes angen hynny.

Hoffwn i hefyd weld—a dyma lle yr wyf i'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru—ddeddfwriaeth a fyddai'n galluogi etholiad yn gyfan gwbl drwy'r post, os oes angen hynny. Nawr, rwy'n cydnabod bod rhai materion ymarferol iawn gyda hynny, a rhai rhwystrau ymarferol iawn, ond nid wyf yn credu eu bod yn anorchfygol. Rydym ni wedi gweld, yn yr wythnosau diwethaf, sut y mae dyfodiad nifer fwy o bleidleisiau post wedi sbarduno'r nifer a bleidleisiodd yn Unol Daleithiau America, ac er gwaethaf ymdrechion Donald Trump a Darren Millar, ystyrir mai'r etholiad hwnnw yw un o'r etholiadau mwyaf diogel a gynhaliwyd yn hanes y wlad honno. Felly, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar ffyrdd o wneud hyn.

Y pwynt olaf yr hoffwn i ei wneud yw bod angen nid yn unig etholiad diogel arnom ni, ond bod angen etholiad glân arnom ni. Er nad yw grŵp cynllunio'r etholiad wedi trafod hyn, rwy'n pryderu'n fawr—ac rwyf newydd drafod y mater hwn gyda'r Prif Weinidog yn breifat—am gamddefnyddio data, defnyddio a chamddefnyddio cyfryngau cymdeithasol, a'r arian tywyll a ddefnyddir weithiau mewn ymgyrchoedd etholiadol. Nid wyf yn credu bod y ffordd yr ydym ni yn rheoleiddio ein hetholiadau yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig yn ddiogel nac yn darparu ar gyfer y rheoliad y dylai fod yn ofynnol mewn democratiaeth. Rydym ni wedi gweld adroddiad yn y Western Mail heddiw am sefydliad braidd yn amheus o'r enw y Centre for Welsh Studies, sy'n defnyddio data mewn pob math o wahanol ffyrdd. Nawr, dydw i ddim yn gwybod beth sy'n digwydd yno, ond rwy'n gwybod digon i wybod fy mod i'n anghyfforddus iawn, yn anghyfforddus iawn â'n sefyllfa ni. Felly, mae angen etholiad diogel arnom ni, ond mae angen etholiad glân arnom ni hefyd. Ond mae'n rhaid i ni gael etholiad. Mae'n rhaid i'r etholiad hwnnw ddod. Mae'n rhaid diddymu'r lle hwn, ac mae'n rhaid i'r bobl gael dweud eu dweud.

Gwnaeth Alun Davies rai pwyntiau synhwyrol am ddiogelwch yr etholiad, ond yna aeth i'r agweddau ehangach ar gynllwynio ynghylch data ac arian tywyll ac etholiadau nad ydyn nhw o dan reolaeth. Oni bai ei fod yn adnabod unigolion y Centre for Welsh Studies a beth yn union y maen nhw'n ei wneud gyda'r data, yna 'mae grymoedd tywyll yn peryglu ein democratiaeth'—nid dyna fy marn i. A dweud y gwir, mae'n chwerthinllyd i'r Aelod gredu mewn cynllwyn o'r fath. Bydd yr etholiad yn ddiogel. Mae consensws ynghylch ein systemau etholiadol, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylid ei gefnogi. Hoffwn i ddiolch hefyd i aelodau'r pwyllgor neu'r panel a oedd yn gweithio gyda'r Prif Weinidog ar y materion hyn. Rwy'n credu ei fod wedi cynnig nifer o syniadau synhwyrol i gefnogi'r nifer sy'n bwrw pleidlais ac etholiad diogel o ran COVID. Mae'n anodd gweithredu rhai o'r rheini heb gydgysylltu â Llywodraeth y DU oherwydd, wrth gwrs, mae etholiadau'r comisiynydd heddlu a throseddu wedi'u trefnu ar gyfer yr un diwrnod. Dywedodd Adam Price y gallai Llywodraeth y DU ohirio etholiadau—ie, o ran etholiadau'r comisiynydd heddlu a throseddu, ond wrth gwrs mae Tŷ'r Cyffredin wedi'i gyfyngu gan Ddeddf Seneddau Cyfnod Penodol 2011 o ran y tymor pum mlynedd yno.

Hoffwn ddweud fy mod yn ddiolchgar i'r Prif Weinidog am y ffordd y gwnaeth ymgynghori yn agored ynghylch y broses hon ac am yr amser a roddodd i mi i drafod y materion hyn gydag ef. Nid wyf o'r farn ei fod yn gwneud hyn nac yn cynnig o bosibl i gymryd pwerau o safbwynt pleidiol, ac nid wyf yn gwneud unrhyw awgrym o'r fath. Ond dylai'r etholiad fynd yn ei flaen ar 6 Mai y flwyddyn nesaf; bydd yn bum mlynedd ers yr etholiad diwethaf.

Nawr, fe wnaeth Prif Weinidog y DU ddisgrifio datganoli fel trychineb, ac eto'r pwerau hyn i bennu ein tymor seneddol ein hunain, dim ond cael pleidlais yma ar gynnig Llywodraeth Cymru neu'r Llywydd neu fwyafrif o 50 y cant neu ddwy ran o dair, beth bynnag y penderfynwn ni—rydym ni newydd ymestyn ein tymor ein hunain—a ragwelwyd hynny pan ddechreuodd datganoli? A oedd Boris yn cysgu wrth yr olwyn pan oedd yn Ysgrifennydd Tramor a chytunwyd ar Ddeddf Cymru 2017? Os nad ydych chi eisiau gweld y tymor hwn yn cael ei ymestyn a'r pwerau hyn yn cael eu defnyddio fel hyn, pam ar y ddaear y gwnaethoch chi eu datganoli?

Rwy'n credu ei bod yn anghywir i ni gymryd neu ddefnyddio'r pwerau hynny, beth bynnag fo'r union ddull. Ac mae mwyafrif o ddwy ran o dair, rwy'n dyfalu, yn well na pheidio â bod â mwyafrif o ddwy ran o dair, ond, y tro diwethaf, y mwyafrif o ddwy ran o dair, pan ailenwyd y sefydliad hwn, drwy'r Llywydd a'r Dirprwy Lywydd yn pleidleisio, yn fy marn i—wel, rwy'n nodi yr hyn y mae'r Rheolau Sefydlog yn eu dweud o ran didueddrwydd, ond beth ddigwyddodd felly. A ragwelir eto y caiff y Llywydd a'r Dirprwy Lywydd ymuno â Llafur a Phlaid Cymru unwaith eto i roi'r mwyafrif hwn o ddwy ran o dair? Dylid cael etholiad ar 6 Mai. Ni ddylid bod â deddfwriaeth i'w ohirio. Mae'n anghywir; ni ddylem ni wneud hynny.

Fe wnaf ddechrau trwy gytuno â Mark Reckless y dylid cynnal etholiad, yn wir, ar 6 Mai. Rwy'n credu, mewn sawl ffordd, ein bod ni i gyd yn cytuno ar hynny. Y broblem yw—beth oedd yr ymadrodd hwnnw gan Donald Rumsfeld—y pethau anhysbys hysbys a'r pethau anhysbys anhysbys hefyd. Rydym yn sylweddoli y gallem ni fod mewn sefyllfa yma lle mae rhywbeth yn ei gwneud yn amhosibl cynnal yr etholiad hwnnw ar 6 Mai. Rwyf eisiau iddo fynd yn ei flaen; rwy'n credu bod pawb yma yn y Senedd eisiau i'r etholiad hwnnw fynd yn ei flaen.

Rwy'n cytuno â phwynt Alun, sef ein bod wedi cyrraedd pwynt lle mae angen adfywiad, adnewyddiad a mandad democrataidd ar gyfer Senedd newydd i Gymru—yn gwbl gywir. Ond rwy'n credu bod angen i ni hefyd fod â'r opsiwn sicrwydd wrth gefn hwnnw yn y cefndir rhag ofn ein bod yn y sefyllfa lle na allwn ni ei gynnal yn ddiogel. Nawr, nid wyf i'n rhagweld y bydd hynny'n digwydd. Rwy'n credu bod ffyrdd o wneud hyn yn ddiogel a soniwyd eisoes bod gwledydd eraill sydd wedi gallu gwneud hyn, hyd yn oed yng nghanol pandemig COVID. Ond rwy'n credu, o ystyried yr opsiwn hwnnw, er ei bod yn rhaid iddo fod yn ddewis olaf llwyr pan fydd popeth arall wedi methu, pan na ellir ei gynnal yn ddiogel, rwy'n credu mai dyma'r peth synhwyrol i'w wneud, mae'n debyg, oherwydd oni fyddai'n hurt cyrraedd y pwynt hwnnw a gweld nad ydym ni wedi rhoi'r dulliau i ni'n hunain gymryd yr opsiwn hwnnw pe byddai mwyafrif llethol y Senedd yn penderfynu hynny?

Ond hoffwn i ddiolch i aelodau'r grŵp cynllunio etholiadau, gan gynnwys yr arweinwyr gwleidyddol a ymgysylltodd â ni, oherwydd rwy'n credu ei fod wedi cyflwyno cyfres ymarferol o gynigion, ac rwy'n cytuno â'r rhan fwyaf ohonyn nhw—gallai rhai, mae'n debyg, fynd yn eu blaen ychydig. Rwy'n falch, mewn ffordd ymarferol, eu bod nhw wedi ystyried rhoi mwy o hyblygrwydd o ran gwneud cais i bleidleisio drwy'r post a phleidleisio drwy ddirprwy, wrth roi'r mesurau diogelu ar waith. Rwy'n credu bod hynny'n ffordd synhwyrol ymlaen i sicrhau y gallwn ni yn wir gynnal yr etholiad hwnnw ar 6 Mai.

Rwy'n falch, ond byddai gennyf ddiddordeb yn yr amserlen ar gyfer hyn, eu bod yn mynd i edrych ar hyrwyddo pleidleisio drwy'r post er mwyn tynnu rhywfaint o'r pwysau oddi ar y diwrnod pleidleisio—neu'r diwrnodau pleidleisio, fel y deallwn ni yn awr—fel na fydd yn rhaid i bobl â chyflyrau iechyd sy'n agored i niwed neu o oedran penodol, os ydyn nhw'n poeni, fynd i orsaf bleidleisio, gallan nhw, yn wir, bleidleisio drwy'r post. Ond byddai gennyf i ddiddordeb, fel y mae eraill wedi ei ddweud, mewn gwybod pryd fydd hynny'n digwydd a phryd bydd yr ymgyrch hwnnw i argyhoeddi pobl bod hynny'n opsiwn ymarferol yn mynd i ddigwydd.

Ond hoffwn i sôn am un neu ddau o bethau y gwnaeth y Prif Weinidog sylwadau arnyn nhw. Roedd yn ddiddorol eich bod wedi crybwyll, Prif Weinidog, y ffaith y gallech chi edrych ar ddiwrnodau pleidleisio ychwanegol cyn union ddyddiad yr etholiad. Yn rhyfedd iawn, roeddwn i'n mynd i ddadlau, fel yr wyf i wedi dadlau'n draddodiadol, y dylem ni, fel y dywedodd Alun Davies, edrych mewn gwirionedd ar beidio â'i wneud ar un diwrnod yn unig ond ar ddau neu dri diwrnod a fyddai'n fwy cyfleus i bobl. Rwy'n credu bod democratiaeth, y dyddiau hyn, iawn mae'n rhaid iddi fod—nid hawl yn unig ydyw, mae'n gyfrifoldeb, ond dylid rhoi'r opsiynau i bobl allu gwneud hyn yn hawdd, yn enwedig yng nghanol COVID. Ond rydych chi wedi awgrymu yn y fan yna y byddwch chi'n rhoi diwrnodau ychwanegol cyn dyddiad yr etholiad. Rwy'n credu bod hynny'n wirioneddol synhwyrol ac ymarferol. Mae'n golygu y gall pobl wneud dewis, er mwyn gwneud i'r etholiad hwn ddigwydd ar y dyddiad yr ydym ni eisoes wedi penderfynu arno a pheidio â mynd am estyniad, y gallen nhw fynd i mewn yn gynharach ac osgoi'r ofnau a allai fod ganddyn nhw o sefyll mewn ciw neu beryglu eu hiechyd mewn unrhyw ffordd. Felly, rwy'n credu bod hynny'n synhwyrol iawn.

Y rhan yr wyf yn cytuno ag Alun arno yw—rwy'n chwilfrydig ynghylch pam yr ydym wedi dileu'n llwyr y syniad o fynd ymhellach fyth ar y pleidleisiau drwy'r post eu hunain. Oherwydd os ydym ni mewn sefyllfa lle mae'r dewis rhwng gohirio etholiad am chwe mis neu fod wedi annog pobl i gofrestru i bleidleisio drwy'r post yn eu miloedd, rwy'n gwybod pa un y byddai'n well gennyf i. Ar y sail y dylem ni fod yn cynnal yr etholiad hwn ar y diwrnod yr ydym ni wedi penderfynu arno y byddwn i'n pwyso ymhellach fyth am fwy o bleidleisio drwy'r post ymlaen llaw. Ond, yn absenoldeb hynny, rwy'n credu mai'r cynllun wrth gefn yw'r un iawn—y cynllun wrth gefn o orfod dod yn ôl i'r Senedd. Yr hyn y byddwn i'n ei ofyn yn y sefyllfa honno, Prif Weinidog, yw pa un ag oes angen cyflwyno dyddiad i'r Senedd, felly, oherwydd mae hwnnw hyd at chwe mis. Fy newis i fyddai'r tymor byrraf posibl, yn seiliedig ar y cyngor meddygol a gwyddonol sydd ar gael bryd hynny, yn seiliedig ar ragamcaniadau, ond y byddai dyddiad yn cael ei gyflwyno i'r Senedd o fewn y cynnig hwnnw gan y Llywydd, pe bai'n cael ei gyflwyno.

Ond, i gloi, gadewch i mi ddiolch i'r rhai hynny sydd wedi dod â hyn at ei gilydd. Mae hwn yn un anodd, oherwydd mae'n gywir bod yn rhaid i ni adnewyddu ein mandad democrataidd. Mae'n gwbl iawn ein bod ni'n ceisio anelu at 6 Mai. Y meysydd lle y byddwn yn gwyro oddi wrth Mark Reckless a hefyd oddi wrth lefarydd y Ceidwadwyr yn gynharach, yw dweud fy mod yn credu bod angen i ni hefyd gymryd cynllun wrth gefn yma, oherwydd efallai y cawn ni ein hunain mewn sefyllfa lle na allwn ni gynnal yr etholiad ar 6 Mai. Dydw i ddim yn credu ei fod yn debygol ar hyn o bryd, ond mae'n bosibl, ac, o'r herwydd, mae angen i ni fod â cham ymarferol ar waith a fyddai'n caniatáu i ni fynd y tu hwnt, os oes angen. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.

Diolch. Nid oes gennyf i unrhyw un sydd eisiau ymyrryd, ac felly galwaf ar y Prif Weinidog i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.

Mae'n ddrwg gennyf, Llywydd, doedd y botwm dad-dawelu ddim yn fodlon gweithio. Felly, diolch yn fawr i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl. Fy man cychwyn yw'r un a nodais yn fy sylwadau agoriadol: rwyf eisiau bod ag etholiad ar 6 Mai. Rwy'n credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud. Rwy'n credu bod angen adnewyddiad democrataidd ar y Senedd. Rwy'n credu ei bod yn iawn i bobl yng Nghymru allu dewis y cynrychiolwyr y maen nhw eu heisiau ar gyfer y blynyddoedd sydd i ddod a'i wneud yn unol â'r amserlen arferol. Dyna fy man cychwyn yn sicr.

Os ydym ni i gynnal etholiadau ym mis Mai y flwyddyn nesaf, byddwn ni yn dal i'w cynnal nhw dan gysgod y coronafeirws. Ni fydd wedi diflannu, bydd yn dal i fod â rhan bwysig iawn ym mywyd pawb, a dyna pam yr ydym ni'n cynnig diwygio'r rheolau ar gyfer etholiad ym mis Mai i roi cyfleoedd pellach i bobl gymryd rhan ac arfer eu hawliau democrataidd, boed hynny drwy bleidleisio drwy'r post neu bleidleisio drwy ddirprwy, neu drwy gael dyddiau estynedig ar gyfer pleidleisio. Nid yw'n ddigon da i arweinydd yr wrthblaid ddadlau dros etholiad ym mis Mai y flwyddyn nesaf ac yna anwybyddu'r amodau ar gyfer ei gynnal. Doeddwn i ddim yn gallu credu gwendid ei ddadl yn erbyn mwy o ddyddiau i bleidleisio. Os bydd yn rhaid i ni gau cwrt badminton am ychydig o ddyddiau er mwyn caniatáu i bobl yng Nghymru bleidleisio'n ddiogel, nid wyf yn credu bod hynny'n bris y dylem ni ei osgoi. Mae'r pethau hyn yn gwbl ymarferol yn y modd hwnnw.

Rydym ni'n gwybod bod yna bobl yng Nghymru sy'n ofni am eu hiechyd eu hunain oherwydd y coronafeirws. Gobeithio y byddan nhw'n defnyddio pleidlais bost, ond, i rai pobl, mae mynd i'r orsaf bleidleisio a bwrw eich pleidlais yn bersonol yn rhan bwysig iawn o'u cyfraniad i ddemocratiaeth, ac yr wyf i eisiau iddyn nhw allu gwneud hynny ym mis Mai y flwyddyn nesaf heb ofni y gallan nhw beryglu eu hunain drwy wneud hynny, ac mae dyddiau estynedig o allu pleidleisio dim ond yn cynnig yr opsiynau hynny i bobl fynd ar adegau tawelach, nid i deimlo y byddan nhw'n ciwio gyda llawer o bobl eraill. Mae'n syml iawn—. Rwy'n credu mai Huw Irranca-Davies a ddywedodd mai estyniad ymarferol ydoedd i sicrhau y gellir cynnal etholiad o'r fath yn ddiogel.

Nid wyf yn rhannu pryderon arweinydd yr wrthblaid am fwy o bleidleisio trwy ddirprwy, ond mae ef yn adleisio, fe wyddom ni, y thema atal pleidleiswyr y mae ei blaid wedi'i mabwysiadu gan eu ffrindiau yn America. Rwy'n benderfynol y byddwn ni, wrth gynnal etholiad ym mis Mai y flwyddyn nesaf, yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau y gall pob dinesydd o Gymru sy'n dymuno cymryd rhan wneud hynny ac y gallan nhw arfer eu hawliau democrataidd, a dyna ochr y ddadl y bydd Llywodraeth Cymru yn pwyso a mesur.

Wrth gwrs, nid Llywodraeth Cymru sy'n cynnal yr etholiadau, ac ni ddylem ni ychwaith. Cynhelir etholiadau gan swyddogion canlyniadau yn y gwahanol awdurdodau lleol, ac nid fy lle i yw ateb nifer o'r cwestiynau a ofynnwyd yn ystod y ddadl. Byddai'n gwbl amhriodol pe byddem nhw ar fy nghyfer i. Mater i'r bobl sy'n gyfrifol, nad ydyn nhw'n aelodau o unrhyw blaid wleidyddol ac nad oes ganddyn nhw fuddiant o'r math hwnnw mewn etholiad, yw gwneud y penderfyniadau ymarferol hynny. Rhan o'r rheswm dros sefydlu grŵp a oedd yn cyfuno pleidiau gwleidyddol â gweinyddwyr etholiadau yw sicrhau bod y rhai hynny y mae'n rhaid iddyn nhw, yn y pen draw, gynnal ein hetholiadau, yn gwneud hynny wedi'u llywio gan farn y rheini ohonom ni sy'n cymryd rhan ym musnes ymarferol democratiaeth.

Y gwahaniaeth mwyaf yn y drafodaeth yw a oes angen i ni gymryd y cam rhagofalus o ddod â Bil gerbron y Senedd ai peidio, yn erbyn y posibilrwydd sydd o bosib yn fach, ond sy'n amhosibl ei anwybyddu y gallai amgylchiadau ym mis Mai y flwyddyn nesaf fod mor anodd fel na fyddai'n bosibl cynnal etholiad yn ddiogel ac yn agored yn ddemocrataidd. Unwaith eto, mae arweinydd yr wrthblaid yn dweud na all weld unrhyw reswm pam na allai ddigwydd, ac eto roedd ei Lywodraeth ef, yn gynharach eleni, yn gweld pob rheswm pam y bu'n rhaid gohirio etholiadau ar gyfer awdurdodau lleol, meiri, comisiynwyr yr heddlu a throseddu yn Lloegr.

Y cyfan yr ydym ni'n ei ddweud yw y dylai'r Senedd fod â'r un trefniant wrth gefn rhag ofn y gallai fod yn angenrheidiol. Prin ein bod bythefnos allan o'r cyfnod atal byr a gawsom ni yma yng Nghymru, lle'r oedd pobl wedi'u gorchymyn i aros gartref a pheidio â gadael eu cartrefi heblaw am nifer cyfyngedig iawn o resymau. A yw'n bosibl i unrhyw un yn y Senedd hon fod mor gwbl hyderus fel eu bod yn gwybod am drywydd y coronafeirws dros y misoedd i ddod fel y gallan nhw ddweud wrthym heb unrhyw amheuaeth o gwbl na fyddwn ni efallai'n wynebu'r mathau hynny o anawsterau eto'r flwyddyn nesaf? Rwy'n gobeithio'n llwyr na fyddwn ni, rwyf i yn sicr eisiau bod ag etholiad ar 6 Mai, ond ni fyddai'n gyfrifol—ni fyddai'n gyfrifol o gwbl i beidio â dod i'r Senedd gyda chynigion a fyddai'n caniatáu i'n hetholiad gael ei gynnal mewn ffordd ddiogel, mewn ffordd drefnus, a chyda'r cyfle gorau posibl y bydd pobl yng Nghymru'n teimlo y gallan nhw gymryd rhan ynddo. Dywedodd Adam Price na allwn ni gymryd unrhyw beth yn ganiataol, ac rwy'n cytuno â hynny. Rwy'n credu ei fod yn gam rhagofalus synhwyrol a chyfrifol i'w gymryd. Rydym ni'n cynnwys mesurau diogelu ynddo, fel yr awgrymais yn fy sylwadau agoriadol. Byddai'n rhaid i'r Llywydd gyflwyno cynigion, byddai'n rhaid iddyn nhw sicrhau mwyafrif o ddwy ran o dair ar lawr y Senedd, a byddai pob Aelod yn cael cyfle i ddweud eu dweud ar y pryd pe byddai'r amgylchiadau hynny'n berthnasol.

Yn olaf, Llywydd, mae nifer o'r Aelodau wedi codi mater etholiad a fyddai'n gyfan gwbl drwy'r post. Ni chafodd ei godi gan unrhyw blaid wleidyddol yn ystod ystyriaethau'r grŵp, hyd y gwn i. Yn sicr, nid oes unrhyw beth yn ei gylch yn adroddiad y grŵp, felly nid yw'n fater lle gallaf gynghori'r Senedd gan nad yw, hyd y gwn i, wedi'i ystyried gan y grŵp a sefydlwyd i ystyried hyn. Rwy'n gwybod nad yw pawb yn barod i bleidleisio drwy'r post, ac, er y gall fod rhai manteision i etholiadau sy'n gyfan gwbl drwy'r post, nid wyf yn credu y dylem ni wneud rhagdybiaeth hawdd taw dim ond manteision sydd yna ac nad oes anfanteision. Yn sicr, hoffwn i weld cyngor swyddogion canlyniadau a'r bobl hynny y byddai'n rhaid iddyn nhw wireddu'r uchelgais hwnnw'n ymarferol cyn cynghori Aelodau yma ohonynt.

Yn y cyfamser, gofynnir i'r Aelodau nodi adroddiad y grŵp, ac rwy'n ategu y diolchiadau y mae eraill wedi'u rhoi i gynrychiolwyr pleidiau gwleidyddol, ond yn enwedig i'r rheini sy'n gyfrifol am gynnal etholiadau'n ddiogel ac yn briodol, am y cyngor y maen nhw'n ei roi i ni. Rwy'n siŵr y byddwn yn dychwelyd at y mater hwn dros y misoedd sydd i ddod.

Diolch. Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad, felly gohiriwn bleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, byddaf yn gohirio'r cyfarfod yn awr cyn symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio, a bydd cymorth TGCh wrth law i helpu gydag unrhyw faterion yn ystod y cyfnod hwn.

Mae'r bleidlais gyntaf heno ar yr ail gyllideb atodol, ac felly galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. 29 o blaid y cynnig, 21 ymataliad, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.

Mae'r bleidlais nesaf yn ymwneud â Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) 2020, a galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. 37 o blaid y cynnig, 13 ymataliad, pedwar yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.

Symudwn yn awr i bleidleisio ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio Rhyngwladol a Chyfyngiadau) (Diwygio) (Cymru) 2020. Galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. 50 o blaid y cynnig, tri ymataliad, un yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.

Mae'r bleidlais olaf heno ar adroddiad y grŵp cynllunio etholiadau, a galwaf am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. 47 o blaid y cynnig, chwe ymataliad, un yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig.

Ac mae hynny'n dod â thrafodion heddiw i ben. Diolch.