Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
05/09/2019Cynnwys
Contents
| 1. Dadl: Brexit ac Addoedi Senedd y DU | 1. Debate: Brexit and Prorogation of the UK Parliament |
| 2. Cyfnod Pleidleisio | 2. Voting Time |
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:00 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:00 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Caroline Jones, gwelliannau 2, 3, 4 a 6 yn enw Rhun ap Iorwerth, a gwelliant 5 yn enw Neil McEvoy.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Caroline Jones, amendments 2, 3, 4 and 6 in the name of Rhun ap Iorwerth, and amendment 5 in the name of Neil McEvoy.
Ac, yn unol â Rheol Sefydlog 12.3, ac ar gais y Prif Weinidog, dwi wedi galw'r Cynulliad y prynhawn yma i drafod Brexit ac addoediad Senedd y Deyrnas Gyfunol. Ac, i gyflwyno'r cynnig hwnnw, dwi'n galw ar y Prif Weinidog, Mark Drakeford.
And, in accordance with Standing Order 12.3, and at the request of the First Minister, I have summoned the Assembly to debate Brexit and the prorogation of the UK Parliament. And, to move the motion, I call on the First Minister, Mark Drakeford.
Cynnig NDM7128 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cyd-weld â Llefarydd Tŷ’r Cyffredin ei bod yn warth cyfansoddiadol fod Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi cynghori’r Frenhines i addoedi’r Senedd am bum wythnos a mwy, a’r wlad mewn argyfwng.
2. Yn ailadrodd ei farn y byddai Brexit heb gytundeb yn tarfu’n sylweddol ar Gymru yn y tymor byr ac yn achosi niwed difrifol iddi yn y tymor hir, ac na ddylai’r Deyrnas Unedig, felly, ymadael â’r UE heb gytundeb ar unrhyw gyfrif; ac yn credu nad yw refferendwm 2016 nac Etholiad Cyffredinol 2017 yn rhoi mandad ar gyfer gweithredu yn y fath fodd.
3. Yn galw ar Aelodau Seneddol i ddefnyddio unrhyw ddull cyfreithiol a chyfansoddiadol sydd ar gael i atal Llywodraeth y DU rhag dilyn trywydd a fydd yn golygu na cheir cytundeb yn sgil y negodiadau Brexit; ac i sicrhau, yn wyneb y sefyllfa sydd ohoni, fod y penderfyniad ynglŷn ag ymadael â’r UE ai peidio yn cael ei roi yn ôl yn nwylo’r etholwyr mewn refferendwm.
Motion NDM7128 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Shares the view of the Speaker of the House of the Commons that it is a 'constitutional outrage' for the Prime Minister to advise the Queen to prorogue Parliament for more than five weeks at a time of national crisis.
2. Reiterates its view that a no deal Brexit would cause significant short term disruption and deep long-term damage to Wales, and that therefore the United Kingdom should in no circumstances leave the EU on a no deal basis; and believes that the neither the 2016 referendum nor the 2017 General Election provide a mandate for this course of action.
3. Calls on Members of Parliament to use any legal and constitutional means available to prevent the UK Government from pursuing a no deal outcome to the Brexit negotiations and to ensure that the decision on whether or not to leave the EU in the light of current circumstances should go back to the electorate in a referendum.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Llywydd, diolch yn fawr, ac a gaf i ddechrau drwy ddiolch i chi am gytuno i adalw Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a diolch i Aelodau o'r holl bleidiau am ddod yma heddiw? Ac a gaf i hefyd ddiolch i Plaid Cymru am gyflwyno'r cynnig sydd ger ein bron heddiw ar y cyd, a hynny er mwyn i'r Cynulliad unwaith eto allu mabwysiadu neges ddiamwys ar Brexit heb gytundeb?
Mae eisoes yn cliché i ddweud ein bod yn byw mewn cyfnod anghyffredin. I'r rheini ohonom ar yr ochr hon o'r Siambr, mae'r peryglon sy'n ein hwynebu yn rhai eithriadol hefyd.
Thank you, Llywydd, and may I start by thanking you for agreeing to the recall of the National Assembly for Wales, and thank Members of all parties for attending today? And may I also thank Plaid Cymru for co-tabling the motion before us today, and that so that the Assembly once again can adopt an unambiguous message on a 'no deal' Brexit?
It's already a cliché to say that we live in unusual times. For those of us on this side of the Chamber, the dangers and risks facing us are exceptional too.
Llywydd, I asked you to consider recalling the Assembly when the UK Prime Minister announced his intention to prevent Parliament for sitting for more than a month, or as David Lidington, the previous Deputy Prime Minister put it, to gag Parliament in these most crucial days for our country. If Members of Parliament are to be denied a voice, then it is all the more important that we here should be able to speak up for Wales, for our economy and our future. When our motion says that the actions of the Prime Minister are an outrage, we mean exactly that. In a few short weeks, we have seen a Government turn its back on the fundamental decencies of a functioning democracy—an utter disregard for the truth, an utter disregard for Parliament, an utter disregard for the services of those senior women and men in his own party who dare to disagree with him.
Let me begin, Llywydd, with the issue of telling the truth. Now, I have been in politics long enough to know that the same object can be described in different ways from different perspectives, but when the Downing Street official spokesperson is put up to say that the Prime Minister has no plans to prorogue Parliament, when a Scottish court discovers that he had already decided to do just that, that is not just telling your own version of the truth. Let us call it what it is: it's a lie, a deliberate, intentional lie. And, Llywydd, this is but one example, and, sad to say, there are plenty more.
Michael Gove is put up to say confidently that there will be no shortages—no shortages—of fresh produce on supermarket shelves after a 'no deal' Brexit, only for the British Retail Consortium, whose members actually stock the shelves, to say that this is categorically untrue. Or the health Secretary, Matt Hancock, assuring us that the NHS will be 10 out of 10 prepared for no deal by 31 October, when the national health service itself says that there is a strong likelihood of shortages of vital drugs—vital drugs that treat schizophrenia, bipolar disorder and epilepsy, amongst other things—because they cannot be stockpiled, and when the British Medical Association says leaving without a deal will irreparably harm the NHS and the nation's health.
Now, Michael Gove, who now defends the Government's strategy as having a mandate from the 2016 referendum, is the same Michael Gove who said as recently as March that
'we didn't vote to leave without a deal. That wasn't the message of the campaign I helped to lead.'
Llywydd, a Government that has lost all respect for the truth has lost its moral compass. It leads to the belief that the inconvenience of Parliament is best addressed by its enforced silence. It leads to the belief that, as Sir Nicholas Soames put it yesterday, a party that was once a broad church should be reduced to a narrow sect by expelling those who take a different view. Llywydd, a Government that has no respect for the truth has forfeited the respect on which our democracy relies. That is why it is absolutely essential that we send a clear message of support today—support to those in Westminster and in the courts who are, even now, fighting this abuse of power. And I want to say how proud I am that we as a Welsh Government have been able to join the case led by Gina Miller, which is being heard in the High Court as we meet in this Assembly this afternoon.
Lywydd, gofynnais ichi ystyried ad-alw’r Cynulliad pan gyhoeddodd Prif Weinidog y DU ei fwriad i atal y Senedd rhag eistedd am fwy na mis, neu fel y dywedodd David Lidington, y Dirprwy Brif Weinidog blaenorol, i gagio'r Senedd yn y dyddiau tra allweddol hyn i’n gwlad. Os gwrthodir llais i Aelodau Seneddol, mae'n bwysicach fyth i ni yma allu siarad dros Gymru, dros ein heconomi a'n dyfodol. Pan fydd ein cynnig yn dweud bod gweithredoedd y Prif Weinidog yn warth, rydym yn golygu yn union hynny. Mewn ychydig wythnosau byr, rydym wedi gweld Llywodraeth yn troi ei chefn ar weddusrwydd sylfaenol democratiaeth weithredol—diffyg parch llwyr tuag at y gwirionedd, diffyg parch llwyr tuag at y Senedd, diffyg parch llwyr tuag at wasanaethau'r menywod a'r dynion profiadol yn ei blaid ei hun sy'n meiddio anghytuno ag ef.
Gadewch imi ddechrau, Lywydd, gyda mater dweud y gwir. Nawr, bûm mewn gwleidyddiaeth yn ddigon hir i wybod y gellir disgrifio'r un gwrthrych mewn gwahanol ffyrdd o wahanol safbwyntiau, ond pan fydd llefarydd swyddogol Stryd Downing yn cael ei anfon i ddweud nad oes gan y Prif Weinidog unrhyw gynlluniau i addoedi'r Senedd, pan fydd llys yn yr Alban yn darganfod ei fod eisoes wedi penderfynu gwneud yn union hynny, nid dim ond dweud eich fersiwn eich hun o'r gwir yw hynny. Gadewch inni ei alw yr hyn ydyw: celwydd ydyw, celwydd bwriadol. Ac un enghraifft yn unig yw hon, Lywydd, ac mae llawer mwy i'w cael, gwaetha’r modd.
Caiff Michael Gove ei anfon i ddweud yn hyderus na fydd prinder cynnyrch ffres ar silffoedd archfarchnadoedd ar ôl Brexit heb gytundeb. Ond mae Consortiwm Manwerthu Prydain y mae ei aelodau'n stocio'r silffoedd hynny yn dweud bod hyn yn gwbl anghywir. Neu’r Ysgrifennydd iechyd, Matt Hancock, yn ein sicrhau y bydd y GIG yn hollol barod i adael heb gytundeb erbyn 31 Hydref, pan fo’r gwasanaeth iechyd gwladol ei hun yn dweud bod tebygolrwydd cryf o brinder o gyffuriau hanfodol—cyffuriau hanfodol sy’n trin sgitsoffrenia, anhwylder deubegynol ac epilepsi, ymhlith pethau eraill—oherwydd na ellir eu pentyrru. A phan ddywed Cymdeithas Feddygol Prydain y bydd gadael heb gytundeb yn peri niwed di-droi'n-ôl i'r GIG ac iechyd y genedl.
Nawr, y Michael Gove sydd bellach yn amddiffyn strategaeth y Llywodraeth fel un sydd â mandad o refferendwm 2016 yw’r un Michael Gove ag a ddywedodd mor ddiweddar â mis Mawrth
ni wnaethom bleidleisio dros adael heb gytundeb. Nid dyna oedd neges yr ymgyrch y gwneuthum helpu i’w harwain.
Lywydd, mae Llywodraeth sydd wedi colli pob parch at y gwir wedi colli ei chwmpawd moesol. Mae'n arwain at y gred mai'r ffordd orau o fynd i'r afael ag anghyfleustra Senedd yw drwy ei gorfodi i ddistewi. Mae'n arwain at y gred, fel y nododd Syr Nicholas Soames ddoe, fod plaid a oedd ar un adeg yn cynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau wedi crebachu’n sect gul trwy ddiarddel y rhai sy'n arddel safbwynt gwahanol. Lywydd, mae Llywodraeth nad oes ganddi barch at y gwir wedi fforffedu'r parch y mae ein democratiaeth yn dibynnu arno. Dyna pam ei bod hi'n gwbl hanfodol inni anfon neges glir o gefnogaeth heddiw—cefnogaeth i'r rheini yn San Steffan ac yn y llysoedd sydd, hyd yn oed yn awr, yn brwydro yn erbyn y camarfer pŵer hwn. Ac rwyf am ddweud pa mor falch ydw i ein bod ni fel Llywodraeth Cymru wedi gallu ymuno â'r achos a arweinir gan Gina Miller, sy'n cael ei glywed yn yr Uchel Lys wrth i ni gyfarfod yn y Cynulliad hwn y prynhawn yma.
Now, of course, it is not only the means that the UK Government is using to which we strenuously object; it is also the ends they are trying to achieve. This Assembly has already, many times, expressed its outright opposition to leaving the European Union without a deal. And the information about Whitehall's preparations for such an outcome, which is now in the public domain, only serves to highlight the short-term chaotic disruption we can expect to experience if Boris Johnson pushes us over that cliff edge on 31 October. Now, as a Government, we have been working ever harder as this threat comes ever nearer. At every point in the process, we have published detailed information showing how Brexit would have an impact here in Wales and the steps we have taken tirelessly to understand the risks and, insofar as we are able, to mitigate them. When the Assembly reconvenes, this Government will publish further information for Members and the Welsh public, setting out the action plan we have put in place for this autumn.
Llywydd, the damage of a 'no deal' exit will not be temporary. It threatens profound systematic damage to our economy. The Bank of England says that such an outcome will permanently—permanently—reduce the UK's export potential. The Treasury believes that it will result in an economy 8 per cent to 10 per cent smaller in 15 years' time than if we remain within the European Union. The president of the National Farmers Union, Minette Batters, has said that it would be socially and economically catastrophic for farming in Britain—a message that was echoed time and again over the summer when I attended agricultural shows across Wales with my colleague Lesley Griffiths. And Make UK, the manufacturers organisation, has said that it would be disastrous for the majority of UK manufacturers and the livelihoods of the millions of people they employ and their families.
Llywydd, it is no exaggeration that what this Prime Minister and his 'no deal' Brexit threatens is to strip out whole layers of the Welsh economy, with the loss of many highly skilled and well-paid jobs, just as the Thatcher Government did in the 1980s. This may be a Prime Minister willing to purge his party of the longest serving Member of Parliament, of the grandson of Winston Churchill, of his own relations, but he will never be able to purge his party of the deliberate damage that was inflicted on Wales during those Thatcher years and which he now threatens to revive in our own time. The slowdown in the economy caused by a Brexit without a transition period could cost 40,000 to 50,000 jobs in Wales alone.
And, Llywydd, surely the single greatest fallacy of Boris Johnson's 'no deal' Brexit is the idea that it will avoid the need for negotiations with the European Union. The day after a disorderly crash-out Brexit, the need for a strategic, positive relationship with our largest and nearest market will remain. The Prime Minister talks loudly about developing a deep and wide free trade agreement. Before he or any of the Brexit extremists he has gathered around him can even step through the door in Brussels, the European Union will require a settlement of the three outstanding issues in the withdrawal agreement that they dismiss: citizen's rights, paying our bills, and the border on the island of Ireland. Leaving on 31 October without a deal will leave a legacy of acrimony and bitterness that will make it even harder to reach agreement on those three unavoidable issues.
So, we in this Chamber must resist a 'no deal' Brexit with all our might. As this Assembly stated back in June, we must support the decision going back to the people, whether in a referendum, in which we, as a Welsh Government, will resolutely support remaining in the European Union, or, as it now seems likely, in a general election.
Nawr, wrth gwrs, rydym yn gwrthwynebu’n gryf yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei gyflawni yn ogystal â'r dulliau y mae'n eu defnyddio. Mae'r Cynulliad hwn eisoes, lawer gwaith, wedi mynegi ei wrthwynebiad llwyr i adael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Ac nid yw'r wybodaeth am baratoadau Whitehall ar gyfer canlyniad o'r fath, sydd bellach yn wybodaeth gyhoeddus, ond yn tynnu sylw at yr aflonyddwch anhrefnus tymor byr y gallwn ddisgwyl ei wynebu os bydd Boris Johnson yn ein gwthio dros ymyl y clogwyn hwnnw ar 31 Hydref. Nawr, fel Llywodraeth, rydym wedi bod yn gweithio’n galetach fyth wrth i’r bygythiad hwn ddod yn agosach. Ar bob pwynt yn y broses, rydym wedi cyhoeddi gwybodaeth fanwl yn dangos sut y byddai Brexit yn effeithio ar Gymru a'r camau a gymerwyd gennym yn ddiflino i ddeall y risgiau, a chyn belled ag y gallwn, i’w lliniaru. Pan fydd y Cynulliad yn ailymgynnull, bydd y Llywodraeth hon yn cyhoeddi rhagor o wybodaeth i'r Aelodau a'r cyhoedd yng Nghymru, gan nodi'r cynllun gweithredu a roddir ar waith gennym ar gyfer yr hydref hwn.
Lywydd, nid niwed dros dro fydd y niwed a achosir drwy adael heb gytundeb. Mae'n bygwth difrod systematig difrifol i'n heconomi. Dywed Banc Lloegr y bydd canlyniad o’r fath yn lleihau potensial allforio’r DU, a hynny’n barhaol. Cred y Trysorlys y bydd yn arwain at economi 8 y cant i 10 y cant yn llai ymhen 15 mlynedd na phe baem yn aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae llywydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, Minette Batters, wedi dweud y byddai’n drychinebus yn gymdeithasol ac yn economaidd i ffermio ym Mhrydain—neges a adleisiwyd dro ar ôl tro dros yr haf pan fynychais sioeau amaethyddol ledled Cymru gyda fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths. Ac mae Make UK, sefydliad y gweithgynhyrchwyr, wedi dweud y byddai'n drychinebus i fwyafrif gweithgynhyrchwyr y DU a bywoliaeth y miliynau o bobl y maent yn eu cyflogi a'u teuluoedd.
Lywydd, nid gor-ddweud yw honni mai’r hyn y mae'r Prif Weinidog hwn a'i Brexit heb gytundeb yn ei fygwth yw dileu haenau cyfan o economi Cymru, gan golli llawer o swyddi medrus ar gyflogau da, yn union fel y gwnaeth Llywodraeth Thatcher yn yr 1980au. Efallai ei fod yn Brif Weinidog sy’n barod i ddiarddel yr Aelod Seneddol sydd wedi gwasanaethu hiraf, ŵyr Winston Churchill, ei berthnasau ei hun o’i blaid, ond ni fydd byth yn gallu cael gwared ar y niwed bwriadol a wnaed i Gymru yn ystod blynyddoedd Thatcher ac y mae bellach yn bygwth ei ail-greu yn ein hamser ni. Gallai'r arafu yn yr economi a achosir gan Brexit heb gyfnod pontio gostio 40,000 i 50,000 o swyddi yng Nghymru yn unig.
A does bosibl, Lywydd, nad y cyfeiliornad mwyaf o Brexit heb gytundeb Boris Johnson yw'r syniad y bydd yn osgoi'r angen am negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd. Y diwrnod ar ôl gadael heb gytundeb mewn modd anhrefnus, bydd yr angen am berthynas strategol, gadarnhaol gyda'n marchnad fwyaf ac agosaf yn aros. Mae'r Prif Weinidog yn siarad yn uchel am ddatblygu cytundeb masnach rydd dwfn ac eang. Cyn y gall ef neu unrhyw un o’r eithafwyr Brexit y mae wedi’u casglu o’i gwmpas gamu drwy’r drws hyd yn oed ym Mrwsel, bydd yr Undeb Ewropeaidd yn galw am setlo'r tri mater heb eu datrys yn y cytundeb ymadael a ddiystyrir ganddynt: hawliau dinasyddion, talu ein biliau a’r ffin ar ynys Iwerddon. Bydd gadael ar 31 Hydref heb gytundeb yn gadael gwaddol o gywilydd a chwerwder a fydd yn ei gwneud yn anos byth dod i gytundeb ar y tri mater anosgoadwy hynny.
Felly, mae'n rhaid i ni yn y Siambr hon wrthsefyll Brexit heb gytundeb gyda'n holl nerth. Fel y nododd y Cynulliad hwn yn ôl ym mis Mehefin, rhaid inni gefnogi’r penderfyniad i fynd yn ôl at y bobl, naill ai mewn refferendwm lle byddwn ni, fel Llywodraeth Cymru, yn rhoi ein cefnogaeth lwyr i aros yn yr Undeb Ewropeaidd neu, fel sy'n ymddangos yn debygol bellach, mewn etholiad cyffredinol.
Llywydd, bydd y Llywodraeth yn pleidleisio yn erbyn pob gwelliant heddiw. Rydym yn gwneud hyn oherwydd, ar y diwrnod pan fo angen i'r Cynulliad hwn anfon neges glir ar ddau brif bwnc y cyfnod, sef y bygythiad i'n democratiaeth a'r bygythiad o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, mae'r gwelliannau hyn yn tynnu sylw oddi wrth y dibenion canolog hyn.
Llywydd, the Government will vote against all amendments to the motion today. We do so because, on a day when this Assembly needs to send a clear message on two major issues of the day, namely the threat to our democracy and the threat of a 'no deal' exit from the European Union, these amendments draw attention away from these central issues.
They introduce material that is extraneous at best, and plainly divisive at worst. Instead of the strength of a single statement, they would confuse and dilute our message. Instead of finding the maximum amount of common ground, they would narrow that ground in a way that pushes support away rather than drawing it in.
On this side, we will support the motion put in front of this Assembly by Plaid Cymru and by the Government—a motion that goes to the heart of the choice facing this country: to defend our democracy from those who would ride roughshod over it and to defend Welsh citizens from the catastrophe of a 'no deal'. That's what this Government will be voting for this afternoon, and I urge all Assembly Members here to do the same.
Maent yn cyflwyno deunydd sy'n amherthnasol ar y gorau, ac ar y gwaethaf yn amlwg yn peri rhwyg. Yn hytrach na chryfder un datganiad, byddent yn drysu ac yn gwanhau ein neges. Yn hytrach na dod o hyd i gymaint â phosibl o dir cyffredin, byddent yn culhau'r tir hwnnw mewn ffordd sy'n gwthio cefnogaeth i ffwrdd yn hytrach na'i ddenu i mewn.
Ar yr ochr hon, byddwn yn cefnogi'r cynnig a roddwyd ger bron y Cynulliad hwn gan Blaid Cymru a chan y Llywodraeth—cynnig sy'n mynd at wraidd y dewis sy'n wynebu'r wlad hon: i amddiffyn ein democratiaeth rhag y rhai a fyddai'n sathru arni ac i amddiffyn dinasyddion Cymru rhag trychineb gadael heb gytundeb. Dyna'r hyn y bydd y Llywodraeth yn pleidleisio drosto y prynhawn yma, ac rwy'n annog holl Aelodau'r Cynulliad yma i wneud yr un peth.
Rwyf wedi dethol y chwech gwelliant i'r cynnig a dwi'n galw ar Mark Reckless i gyflwyno gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Mark Reckless.
I have selected the six amendments to the motion and I call on Mark Reckless to move amendment 1, tabled in the name of Caroline Jones. Mark Reckless.
Gwelliant 1—Caroline Jones
Dileu'r cyfan a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. O'r farn bod yn well i ddeddfwrfeydd gael eu llywyddu gan aelod sy'n wleidyddol niwtral ac yn ymatal rhag arddel safbwyntiau dadleuol neu bleidiol a allai danseilio didueddrwydd ei swydd.
2. Yn cefnogi Brexit sy'n gadael yr UE yn llwyr yng ngoleuni'r ffaith bod llawer o Aelodau Seneddol yn gwrthod derbyn canlyniad refferendwm 2016 a diffyg hyblygrwydd yr Undeb Ewropeaidd yn ei safbwynt negodi.
3. Yn galw ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio'r holl ddulliau angenrheidiol a phriodol i weithredu canlyniad refferendwm 2016, lle y pleidleisiodd y DU a Chymru o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Amendment 1—Caroline Jones
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Considers that legislatures are best presided over by a member who is politically neutral and refrains from taking controversial or partisan stances which may undermine the impartiality of their office.
2. Supports a clean break Brexit in light of the refusal of many MPs to accept the result of the 2016 referendum and the intransigence of the European Union in its negotiating position.
3. Calls on the UK Government to use all necessary and appropriate means to implement the result of the 2016 referendum, in which both the UK and Wales voted to leave the European Union.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
I move amendment 1 in the name of Caroline Jones. May I start by expressing some sympathy for the BBC as they struggle to explain to their listeners and viewers the purpose of our recall today? They say that the debate will have no impact on the Brexit process, but may give an indication of AMs' views. Of course, the First Minister says, 'We will resist this with all our might', but, of course, it is a matter to be determined by Westminster, whatever we say here today.
He says that he wants to send an unambiguous message that Labour and Plaid Cymru adopted a joint motion to send an unambiguous message, but that's not what he's doing. His speech just now was not the same as his motion. His motion says,
'should go back to the electorate in a referendum.'
That is not what he said in his speech or what his Brexit Minister said on Wales Live last night. So, we have seen the development in the Welsh Labour Government's position from supposedly accepting the referendum to promoting a Brexit in name only to saying that there must be another referendum because Wales got it wrong: people should be told to vote again because they know better. But now we're not even doing that. We have in the motion before us today something saying that it needs to go back to the people in a referendum, yet a First Minister who just said just now that isn't the case, he doesn't want a referendum, not going to be any renegotiation. Whatever Corbyn says, the Welsh Government's position is that they want to cancel Brexit without even a second referendum. How much more contempt could you have for your voters than that?
The First Minister didn't say how he was going to vote on Plaid Cymru's amendments. He says they've—[Interruption.] I'm happy to take an intervention if the First Minister wanted. [Interruption.] Is the First Minister intervening? [Interruption.] No, it's—[Interrupion.] That's from a sedentary position, Lee Waters. I give way to the ex-First Minister.
Rwy'n cynnig gwelliant 1 yn enw Caroline Jones. A gaf fi ddechrau drwy fynegi peth cydymdeimlad â'r BBC wrth iddynt ymdrechu i esbonio i'w gwrandawyr a'u gwylwyr beth yw diben ein had-alw heddiw? Dywedant na chaiff y ddadl unrhyw effaith ar broses Brexit, ond y gallai roi syniad o farn ACau. Wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog yn dweud, 'Byddwn yn gwrthsefyll hyn â'n holl nerth', ond wrth gwrs, mae'n fater sydd i'w benderfynu gan San Steffan, beth bynnag a ddywedwn yma heddiw.
Dywed ei fod am anfon neges ddiamwys fod y Blaid Lafur a Phlaid Cymru wedi mabwysiadu cynnig ar y cyd i anfon neges ddiamwys, ond nid dyna mae'n ei wneud. Nid oedd ei araith yn awr yr un fath â'i gynnig. Mae ei gynnig yn sôn am roi'r penderfyniad
'yn ôl yn nwylo'r etholwyr mewn refferendwm.'
Nid dyna a ddywedodd yn ei araith na'r hyn a ddywedodd ei Weinidog Brexit ar Wales Live neithiwr. Felly, rydym wedi gweld y datblygiad yn safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru o honni ei bod yn derbyn y refferendwm i hyrwyddo Brexit mewn enw'n unig i ddweud bod yn rhaid cael refferendwm arall am fod Cymru wedi gwneud camgymeriad: dylid dweud wrth bobl am bleidleisio eto am eu bod hwy'n gwybod yn well. Ond yn awr, nid ydym yn gwneud hynny hyd yn oed. Mae gennym yn y cynnig sydd ger ein bron heddiw rywbeth sy'n dweud bod angen iddo fynd yn ôl at y bobl mewn refferendwm, ac eto, dyma Brif Weinidog sydd newydd ddweud yn awr nad yw hynny'n wir, nid yw am gael refferendwm, nad oes unrhyw ailnegodi'n mynd i fod. Beth bynnag y mae Corbyn yn ei ddweud, safbwynt Llywodraeth Cymru yw eu bod am ganslo Brexit heb ail refferendwm hyd yn oed. Faint yn rhagor o ddirmyg y gallech ei ddangos tuag at eich pleidleiswyr na hynny?
Ni ddywedodd y Prif Weinidog sut oedd yn mynd i bleidleisio ar welliannau Plaid Cymru. Mae'n dweud eu bod wedi—[Torri ar draws.] Rwy'n hapus i dderbyn ymyriad os yw'r Prif Weinidog yn dymuno hynny. [Torri ar draws.] A yw'r Prif Weinidog yn ymyrryd? [Torri ar draws.] Na, mae'n—[Torri ar draws.] Rydych yn dweud hynny o'ch sedd, Lee Waters. Fe ildiaf i'r cyn-Brif Weinidog.
I'm grateful to the Member. I distinctly heard the First Minister deal with the position of the Government in relation to Plaid Cymru's amendments. I don't know why he didn't hear that; perhaps he wasn't listening.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod. Clywais y Prif Weinidog yn ymdrin â safbwynt y Llywodraeth mewn perthynas â gwelliannau Plaid Cymru yn glir. Nid wyf yn gwybod pam na chlywodd hynny; efallai nad oedd yn gwrando.
Well, the First Minister's speeches are always rapt and engage everyone's attention; I'm sure he needs no lessons in oratory from his predecessor. But we see Labour and Plaid—. And this isn't the first time this has happened; I've lost count of the number of times it's happened that they agree a joint motion with Plaid Cymru and then Plaid Cymru come and seek to attack that agreed motion with their own amendments seeking to exploit Labour's divisions. [Interruption.] We will watch the vote and we will see where Labour stand, but what the First Minister said just now is not what their motion said. He said just now, 'No referendum; we'll just have an election, then we'll cancel Brexit'. Yet, even in their motion, they dare not say that; they refer to a referendum. [Interruption.] Sorry, there are an awful lot of sedentary interventions. I'm very happy to take interventions from Cabinet Ministers who have anything to say that they would like to put on the record. No? I will turn, then, to the detail of our motion, our amendment.
So, you have in your motion a reference to the Speaker of the House of Commons, and his, quotation, 'constitutional outrage'. You put that in your motion as if it adds authority to your motion, as if he is an impartial and neutral arbiter. But, actually, he's batting for your team, and the problem that the House of Commons and Parliament has had this week is, rather than having a neutral arbiter in the chair, acting impartially, they have had a biased member of the 'remain' establishment. I give way.
Wel, mae areithiau'r Prif Weinidog bob amser yn ddiddorol ac yn ennyn sylw pawb; rwy'n siŵr nad yw angen unrhyw wersi areithio gan ei ragflaenydd. Ond rydym yn gweld y Blaid Lafur a Phlaid Cymru—. Ac nid dyma'r tro cyntaf i hyn ddigwydd; rwyf wedi colli cyfrif o sawl gwaith y maent wedi cytuno ar gynnig ar y cyd gyda Phlaid Cymru ac yna mae Plaid Cymru wedi ceisio ymosod ar y cynnig hwnnw a gytunwyd gyda'u gwelliannau eu hunain gan geisio manteisio ar raniadau Llafur. [Torri ar draws.] Byddwn yn gwylio'r bleidlais ac yn gweld lle mae Llafur yn sefyll, ond nid yr hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud yn awr yw'r hyn a ddywedai eu cynnig. Mae newydd ddweud, 'Dim refferendwm; byddwn yn cynnal etholiad, yna byddwn yn canslo Brexit'. Ac eto, hyd yn oed yn eu cynnig, nid ydynt yn meiddio dweud hynny; maent yn cyfeirio at refferendwm. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, mae llawer iawn o Aelodau'n ymyrryd o'u seddau. Rwy'n hapus iawn i dderbyn ymyriadau gan Weinidogion y Cabinet sydd eisiau cofnodi unrhyw beth sydd ganddynt i'w ddweud. Na? Trof, felly, at fanylion ein cynnig, ein gwelliant.
Felly, yn eich cynnig, rydych yn cyfeirio at Lefarydd Tŷ'r Cyffredin, a'i 'warth cyfansoddiadol'. Rydych yn cynnwys hwnnw yn eich cynnig fel petai'n ychwanegu awdurdod i'ch cynnig, fel pe bai'n ganolwr diduedd a niwtral. Ond mewn gwirionedd, mae'n chwarae i'ch tîm chi, a'r broblem y mae Tŷ'r Cyffredin a'r Senedd wedi'i chael yr wythnos hon, yn hytrach na chael canolwr niwtral yn y gadair, yn gweithredu'n amhleidiol, mae ganddynt aelod rhagfarnllyd o'r ochr 'aros'. Rwy'n ildio.
In the first point of the motion, he actually refers to legislatures plural; he's not just referring to the House of Commons. Can he clarify what he means by 'legislatures'?
Ym mhwynt cyntaf y cynnig, mae'n cyfeirio at ddeddfwrfeydd lluosog; nid yw'n cyfeirio at Dŷ'r Cyffredin yn unig. A all egluro beth y mae'n ei olygu wrth 'deddfwrfeydd'?
Well, I think, as a general point, it holds. What I would say is that the Llywydd here hasn't brought my children into the matter. She also has a dignity and respect policy, which, as far as I'm aware, she leads through personal example, whereas, in Parliament, in the Commons, we see a Speaker with the most outrageous and serious allegations from the closest possible sources of appalling bullying behaviour over many years, yet Margaret Beckett, for the Member's party—and, of course, she did lead it for a period, and was a deputy leader for longer—said that Brexit 'trumps bad behaviour'. So, he's been allowed to get away with that, because Labour believes he backs them.
Can I just take four examples of where the Speaker of the House of Commons has broken the rules of that institution? We rely on laws being properly passed according to Standing Orders, yet, in the Commons, we have seen initially an interpretation by the Speaker of Government business motions being moved forthwith. He interrupted that as not forthwith, but 'let's allow an amendment and let's allow someone else to take over the Order paper first', notwithstanding that being in Standing Orders. Similarly, we saw on Tuesday a Standing Order 24 debate, which is required to be in general terms without a vote. He ripped that up and said, 'Well, let's have a vote, a take-over order motion—do want you want', because he agrees with them. He is a biased member of the 'remain' establishment. Parliament is not working because we can't trust the chair to be impartial. We then have a law passed by the Commons—and we're recalled to debate this, we're recalled to debate someone else's prorogation; not my decision, but yours—but what we see the Speaker do is two decisions of huge significance.
Firstly, he determines that Queen's consent is not required. Two key reasons why we have not seen the Crown veto a Bill since Queen Anne's time is, firstly, where the prerogative is materially affected by legislation, Queen's consent is required. Agreeing to an extension, in a treaty, of article 50—not just seeking it, but agreeing it—is clearly treaty-making affecting the prerogative. Yet Bercow's own initiative has decided that it doesn't require Queen's consent, doesn't materially affect the prerogative. That is wrong, but the chair is biased. More important still, we see the decision not to require a money motion for a Bill that will require expenditure net of £1 billion per month for an indefinite period. Bercow has decided, 'Ah, we won't have a money motion'. But actually, the constitution of the UK works on the basis of the Crown, in Parliament, and the prerogatives of both Government and the Commons. That has been ripped up this week. If you allow any Member to move a Bill with significant expenditure, and if that Bill gets through and the Government has to spend the money, there is no control over all expenditure. We have a budget process in this place, as they do in the Commons. Someone decides centrally how much can be afforded, and then that expenditure is divvied up. If instead, on the basis of a backbench Bill, you can spend £1 billion a month without the say-so of the Government, you are ripping up your constitution. And that is what has happened this week, and it is the Speaker of the House Commons who has enabled it.
Turning to the second point of our amendment, we support a clean-break Brexit. Now, this was not my first preference. I would have preferred a deal. I can envisage a deal that would be better than no deal. But, unfortunately, that has not happened, and it has not happened for two interlinked reasons. Firstly, the EU has been intransigent, particularly with a backstop that says we can never leave without their permission the customs union or the single market for Northern Ireland. And we've then seen MPs and other senior figures who voted 'remain' refuse to accept the result. And worse, we have seen a collaboration between the two, of the latter going to the European Union and telling them, 'If you make the deal as bad as possible, then we'll vote it down, and then we'll say "Oh, we can't possibly leave with no deal", and then we won't leave'. That is what they are trying to do. They purport that this is preventing 'no deal', but their real aim is to prevent Brexit. Here you have a motion that says we should in no circumstances leave without a deal, or if you have a Bill in Parliament that says we must accept whatever extension, whatever terms offered by the EU, then we can never leave, or we can only leave on terms that are so awful because they're set by them and we have no right to walk away. So, they move from a position of purporting to accept what was decided in the referendum to a position of blocking Brexit to deny democracy. That is what they are. Thankfully, they're in a bubble, and sooner or later we'll have an election and the people of the country will have their say.
Wel, rwy'n credu ei fod yn dal dŵr fel pwynt cyffredinol. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw nad yw'r Llywydd yma wedi dod â fy mhlant i mewn i'r peth. Mae ganddi bolisi urddas a pharch hefyd, polisi y mae hi, hyd y gwn i, yn arwain arno drwy esiampl bersonol, ond yn y Senedd, yn Nhŷ’r Cyffredin, gwelwn Lefarydd gyda'r honiadau mwyaf gwaradwyddus a difrifol o'r ffynonellau agosaf posibl o fwlio gwarthus dros flynyddoedd lawer, ac eto dywedodd Margaret Beckett, dros blaid yr Aelod—ac wrth gwrs, hi oedd arweinydd y blaid honno am gyfnod, ac roedd yn ddirprwy arweinydd am gyfnod hwy—fod Brexit yn 'waeth nag ymddygiad drwg'. Felly, nid yw wedi cael ei gosbi am hynny, am fod Llafur yn credu ei fod yn eu cefnogi.
A gaf fi gyfeirio at bedair enghraifft lle mae Llefarydd Tŷ’r Cyffredin wedi torri rheolau'r sefydliad hwnnw? Rydym yn dibynnu ar gyfreithiau'n cael eu pasio'n briodol yn ôl y Rheolau Sefydlog, ac eto, yn Nhŷ'r Cyffredin, rydym wedi gweld dehongliad ar y cychwyn gan Lefarydd y Llywodraeth i dderbyn cynigion busnes ar unwaith. Dehonglodd ef hynny nid fel ar unwaith, ond 'gadewch i ni ganiatáu gwelliant a gadewch i ni ganiatáu i rywun arall fod yn gyfrifol am y papur Trefn yn gyntaf', er ei fod yn y Rheolau Sefydlog. Yn yr un modd, gwelsom ddadl Rheol Sefydlog 24 ddydd Mawrth y mae'n ofynnol iddi fod mewn termau cyffredinol heb bleidlais. Anwybyddodd hynny a dweud, 'Wel, gadewch i ni gael pleidlais, cynnig i reoli'r papur trefn—gwnewch fel y mynnwch', oherwydd mae'n cytuno â hwy. Mae'n aelod rhagfarnllyd o'r ochr 'aros'. Nid yw'r Senedd yn gweithio oherwydd ni allwn ymddiried yn y cadeirydd i fod yn ddiduedd. Mae gennym hefyd ddeddf a basiwyd gan Dŷ’r Cyffredin—a chawsom ein had-alw i drafod hyn, cawsom ein had-alw i drafod addoediad rhywun arall; nid fy mhenderfyniad i, ond eich un chi—ond rydym yn gweld y Llefarydd yn gwneud dau benderfyniad o arwyddocâd enfawr.
Yn gyntaf, mae'n penderfynu nad oes angen cydsyniad y Frenhines. Mae dau brif reswm pam nad ydym wedi gweld y Goron yn rhoi feto ar Fil ers cyfnod y Frenhines Anne, a'r rheswm cyntaf yw, lle mae deddfwriaeth yn effeithio o ran ei sylwedd ar yr uchelfraint, mae angen cydsyniad y Frenhines. Mae cytuno i ymestyn erthygl 50 mewn cytuniad—nid ei geisio'n unig, ond ei gytuno—yn dangos yn amlwg fod gwneud cytuniad yn effeithio ar yr uchelfraint. Eto i gyd, mae Bercow ar ei liwt ei hun wedi penderfynu nad oes angen cydsyniad y Frenhines arno, nad yw'n effeithio o ran ei sylwedd ar yr uchelfraint. Mae hynny'n anghywir, ond mae'r cadeirydd yn rhagfarnllyd. Yn bwysicach fyth, gwelwn y penderfyniad i beidio â'i gwneud yn ofynnol i gael cynnig ariannol ar gyfer Bil a fydd yn galw am wariant net o £1 biliwn y mis am gyfnod amhenodol. Mae Bercow wedi penderfynu, 'Ni chawn gynnig ariannol'. Ond mewn gwirionedd, mae cyfansoddiad y DU yn gweithio ar sail y Goron, yn y Senedd, ac uchelfreintiau'r Llywodraeth a Thŷ’r Cyffredin. Mae hynny wedi'i anwybyddu yr wythnos hon. Os byddwch yn caniatáu i unrhyw Aelod gynnig Bil gyda gwariant sylweddol, ac os derbynnir y Bil hwnnw a bod yn rhaid i'r Llywodraeth wario'r arian, nid oes rheolaeth dros yr holl wariant. Mae gennym broses gyllidebol yn y fan hon, fel sydd ganddynt yn Nhŷ'r Cyffredin. Mae rhywun yn penderfynu'n ganolog faint y gellir ei fforddio, ac yna mae'r gwariant hwnnw'n cael ei rannu. Yn lle hynny, os gallwch wario, ar sail Bil meinciau cefn, £1 biliwn y mis heb ganiatâd y Llywodraeth, rydych yn anwybyddu eich cyfansoddiad. A dyna sydd wedi digwydd yr wythnos hon, a Llefarydd Tŷ'r Cyffredin sydd wedi galluogi hynny.
Gan droi at ail bwynt ein gwelliant, rydym yn cefnogi Brexit 'toriad glân'. Nawr, nid dyma oedd fy newis cyntaf. Byddai wedi bod yn well gennyf gael cytundeb. Gallaf ddychmygu cytundeb a fyddai'n well na bod heb gytundeb. Ond yn anffodus, nid yw hynny wedi digwydd, ac nid yw wedi digwydd am ddau reswm cydgysylltiedig. Yn gyntaf, mae'r UE wedi bod yn anhyblyg, yn enwedig gyda'r 'backstop' (y trefniadau os metha popeth arall) sy'n dweud na allwn fyth adael yr undeb tollau na'r farchnad sengl ar gyfer Gogledd Iwerddon heb eu caniatâd. Ac rydym wedyn wedi gweld ASau ac phobl amlwg eraill a bleidleisiodd dros 'aros' yn gwrthod derbyn y canlyniad. Ac yn waeth na hynny, rydym wedi gweld cydweithredu rhwng y ddau, gyda'r olaf yn dweud wrth yr Undeb Ewropeaidd, 'Os gwnewch y cytundeb cyn waethed â phosibl, fe bleidleisiwn yn ei erbyn, ac fe ddywedwn "O, ni allwn adael heb gytundeb", ac felly ni fyddwn yn gadael'. Dyna y maent yn ceisio ei wneud. Maent yn honni bod hyn yn atal gadael heb gytundeb, ond eu gwir nod yw atal Brexit. Yma mae gennych gynnig sy'n dweud na ddylem adael heb gytundeb o dan unrhyw amgylchiadau, neu os oes gennych Fil yn y Senedd sy'n dweud bod yn rhaid i ni dderbyn unrhyw estyniad, unrhyw delerau a gynigir gan yr UE, yna ni allwn fyth adael, neu ni allwn ond gadael ar delerau sydd mor erchyll am mai hwy sydd wedi'u gosod ac nid oes gennym hawl i adael. Felly, maent yn symud o safbwynt lle maent yn honni eu bod yn derbyn yr hyn a benderfynwyd yn y refferendwm i safbwynt lle maent yn atal Brexit er mwyn gwadu democratiaeth. Dyna beth ydynt. Diolch byth, maent mewn swigen, ac yn hwyr neu'n hwyrach byddwn yn cynnal etholiad a bydd pobl y wlad yn gallu lleisio eu barn.
Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliannau 2, 3, 4 a 6, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.
I call on Adam Price to move amendments 2, 3, 4 and 6, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.
Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Os bydd yn wynebu’r posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, a dim mandad iddo, yn galw ar i Erthygl 50 gael ei dirymu.
Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Os caiff yr etholwyr gynnig etholiad cyffredinol yn hytrach na refferendwm i ddatrys yr argyfwng Brexit, yn galw ar bleidiau sydd o blaid aros, i ymgyrchu dros bolisi o ddirymu Erthygl 50 a pharhau yn yr UE.
Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn paratoi at y posibilrwydd o ganlyniad heb gytundeb yn y pen draw drwy alw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu Confensiwn Cyfansoddiadol Cenedlaethol i Gymru, gan gynnwys Cynulliad Dinasyddion; ystyried pob opsiwn ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru, gan gynnwys annibynniaeth, a dechrau paratoi at refferendwm i bobl Cymru benderfynu ar eu dyfodol cyfansoddiadol.
Gwelliant 6—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu manylion llawn y dogfennau bras melyn sy'n ymwneud â senario dim cytundeb a ddarparwyd ar ei chyfer.
Amendment 2—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
If faced with the prospect of a no deal Brexit for which there is no mandate, calls for Article 50 to be revoked.
Amendment 3—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
If the electorate is offered a general election instead of a referendum to resolve the Brexit crisis, calls on pro-remain parties to campaign on a policy of revoking Article 50 and remaining in the EU.
Amendment 4—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Prepares for the possible eventuality of a no deal outcome by calling on the Welsh Government to establish a Welsh National Constitutional Convention, including a Citizens' Assembly; looking at all options for Wales's constitutional future, including independence, and to begin preparations for a referendum whereby the people of Wales decide their constitutional future.
Amendment 6—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to make available full details of the Yellowhammer documents relating to a no deal scenario that it has been provided with.
Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4 a 6.
Amendments 2, 3, 4 and 6 moved.
Diolch o galon, Llywydd, a diolch i chi hefyd am gytuno i'r alwad gan y Prif Weinidog ar gyfer yr adalwad yma. A dweud y gwir, mae'n dilyn cynnig tebyg gyda ni yn gynharach yn ystod yr haf, oherwydd roedden ni'n rhagweld bryd hynny y cwrs di-hid oedd yn cael ei ddilyn gan Boris Johnson fel Prif Weinidog. Mae'n sicr yn gyfnod argyfyngus i ni fel cenedl, ac mae yn briodol bod ein Senedd genedlaethol yn cwrdd ar adeg fel hyn i leisio barn ar ran pobl Cymru.
Thank you very much, Llywydd, and I'd like to thank you for agreeing to the call from the First Minister for a recall of this Assembly. It follows a similar motion from us earlier in the summer, because we had anticipated at that point the thoughtless course being followed by Boris Johnson as Prime Minister. It's certainly a critical period for us as a nation, and it is appropriate that our national Parliament should meet at a time such as this in order to voice opinions on behalf of the people of Wales.
We see a Government in Westminster at the moment that is intent on trying not only to leave the European Union without a deal in the most reckless manner possible, but willing to carry out their threats to use any means to do so whatsoever, including—the main focus for us today, of course—the suspension of Parliament, but also, as we've seen—we've heard reference to some of the legal cases—the flouting of the rule of law itself, in flaunting the duty of candour that the Government is under in the legal cases on prorogation; the very, very late revelation of some of the information that the First Minister referred to just a moment ago.
These are the most serious of times. Democracy wanes and dictatorship waxes not in one single moment, but in a series of fatal moments. Even in Rome—of course, the Prime Minister likes to talk about his classical education, though I saw that maybe his classics tutors may disagree—but, even in Rome, a dictator appointed by the Senate could not ignore the Senate, until one day a dictator came along who decided otherwise and claimed that he and the people were as one. Not content on modelling himself on Churchill, I think the Prime Minister now sees himself as a mini Caesar. You've got to say that even Cicero would probably have the whip removed under this Prime Minister. More Cabinet Ministers have had the whip removed in the last few days than has ever happened in history. Even his own brother now says he won't be standing in the next election. What does that say about what we are dealing with, the unique times that we are facing?
Dictatorship does not happen in a single step but in a series of small wounds that, over time, fester and infect the entire body. It's no exaggeration, I think, to say that having a British Prime Minister with such a wilful disregard for probity and democracy means we are living through times as dangerous as those of the 1930s, and I don't just mean that this five-week prorogation is the longest since 1930 and that the 15 October election date that is again being pushed today by the Leader of the House would be the first not on a Thursday since 1931. The populist English nationalism of Boris Johnson conjures up the memory more of Oswald Mosley than that of Ramsay MacDonald. It's for this reason that we have no hesitation in joining with the Labour Party in promoting the substantive motion that is before us, and which I hope we will pass in this Chamber today, and also, hopefully, some of the amendments we may be able to persuade the Labour benches to support as well.
Our opponents here declare that this debate is pointless and will achieve nothing. In doing so, they are revealing their contempt for our Welsh democracy. In doing so, they are laying bare their own utter inadequacy. Since the Senedd was established—I'm not going to refer to the party to my right here, to my hard right and probably more as well—Conservatives have struggled to slough off their identity and reputation as the English party in Wales. In the course of 20 years some of them managed to acquire the odd greenish tinge, maybe, but I say to the leader of the Conservative Party in Wales, your undemocratic behaviour as a party and as a Government in Westminster over these last few weeks and months has killed off the idea of a Welsh Conservative Party stone dead. Alun Cairns, as Secretary of State for Wales, carries just about legitimacy here in this country now as Carrie Lam does in Hong Kong.
Now, I come on to the amendments. I think it is important to say that—[Interruption.] Yes, go on.
Ar hyn o bryd, nid yn unig y mae'r Llywodraeth yn San Steffan yn benderfynol o geisio gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn y modd mwyaf diofal posibl, ond maent hefyd yn barod i gyflawni eu bygythiadau i ddefnyddio unrhyw ddull o wneud hynny, gan gynnwys—y prif ffocws i ni heddiw, wrth gwrs—addoedi'r Senedd, ond hefyd, fel y gwelsom—rydym wedi clywed cyfeiriadau at rai o'r achosion cyfreithiol—y modd y mae'r gyfraith ei hun yn cael ei diystyru, wrth chwifio'r ddyletswydd gonestrwydd sydd ar y Llywodraeth yn yr achosion cyfreithiol ar addoedi; y datgeliad hwyr iawn, iawn o beth o'r wybodaeth y cyfeiriodd y Prif Weinidog ati ychydig funudau yn ôl.
Mae hwn yn gyfnod difrifol iawn. Mae democratiaeth yn pylu ac mae unbennaeth yn cryfhau, nid mewn un foment, ond mewn cyfres o fomentau marwol. Hyd yn oed yn Rhufain—wrth gwrs, mae Prif Weinidog y DU yn hoffi siarad am ei addysg glasurol, er i mi weld efallai fod ei diwtoriaid clasurol yn anghytuno—ond hyd yn oed yn Rhufain, ni allai unben a benodwyd gan y Senedd anwybyddu'r Senedd, nes y daeth unben un diwrnod a benderfynodd fel arall a honni ei fod ef a'i bobl yn un. Nid oedd y Prif Weinidog yn fodlon ar fodelu ei hun ar Churchill yn unig, ac rwy'n credu ei fod bellach yn gweld ei hun fel Cesar bach. Mae'n rhaid i chi ddweud y byddai hyd yn oed Cicero wedi colli'r chwip o dan y Prif Weinidog hwn. Mae mwy o Weinidogion y Cabinet wedi colli'r chwip yn ystod y dyddiau diwethaf nag sydd erioed wedi digwydd mewn hanes. Mae hyd yn oed ei frawd ei hun bellach yn dweud na fydd yn sefyll yn yr etholiad nesaf. Beth y mae hynny'n ei ddweud am yr hyn rydym yn ymdrin ag ef, y cyfnod unigryw hwn rydym yn ei wynebu?
Nid yw unbennaeth yn digwydd mewn un cam ond mewn cyfres o glwyfau bach sydd, dros amser, yn crawni ac yn heintio'r corff cyfan. Nid wyf yn credu fy mod yn gor-ddweud wrth ddweud bod cael Prif Weinidog Prydeinig sy'n diystyru gonestrwydd a democratiaeth mewn ffordd mor fwriadol yn golygu ein bod yn byw mewn cyfnod mor beryglus â'r 1930au, ac nid wyf ond yn dweud hynny oherwydd mai'r addoediad pum wythnos hwn yw'r hiraf ers 1930 ac mai dyddiad etholiad y 15 Hydref sydd wedi cael ei hyrwyddo eto heddiw gan Arweinydd y Tŷ fyddai'r cyntaf i beidio â bod ar ddydd Iau ers 1931. Mae cenedlaetholdeb Seisnig boblyddol Boris Johnson yn atgoffa rhywun yn fwy o Oswald Mosley na Ramsay MacDonald. Am y rheswm hwn, nid ydym yn petruso o gwbl rhag ymuno â'r Blaid Lafur i hyrwyddo'r prif gynnig sydd ger ein bron, a gobeithiaf y byddwn yn ei basio yn y Siambr hon heddiw, a gobeithio y gallwn berswadio'r meinciau Llafur i gefnogi rhai o'r gwelliannau hefyd.
Mae ein gwrthwynebwyr yma yn datgan bod y ddadl hon yn ddibwrpas ac na fydd yn cyflawni dim. Wrth wneud hynny, maent yn datgelu eu dirmyg tuag at ddemocratiaeth Cymru. Wrth wneud hynny, maent yn arddangos eu hanghymhwyster llwyr eu hunain. Ers sefydlu'r Senedd—nid wyf am gyfeirio at y blaid ar fy llaw dde yma, ar y dde eithafol ac ymhellach hefyd, mwy na thebyg—mae'r Ceidwadwyr wedi cael trafferth diosg eu hunaniaeth a'u henw fel y blaid Seisnig yng Nghymru. Mewn cyfnod o 20 mlynedd, mae rhai ohonynt wedi llwyddo i fabwysiadu ambell arlliw o wyrdd, efallai, ond dywedaf wrth arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig fod eich ymddygiad annemocrataidd fel plaid ac fel Llywodraeth yn San Steffan dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf hyn wedi lladd y syniad o Geidwadwyr Cymreig. Mae'r un faint o ddilysrwydd yn perthyn i Alun Cairns fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y wlad hon yn awr, ag sy'n perthyn i Carrie Lam yn Hong Kong.
Nawr, dof at y gwelliannau. Rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud—[Torri ar draws.] Ie, ewch ymlaen.
You've just said, prior to your attack on the Secretary of State for Wales, that you feel that the green tinge, as I think you put it, that the party on this side of the Chamber has acquired over the last 10 years is being washed away, and then you went on to broad-brush-stroke the group on this side of the Chamber with the party in Westminster. Surely, that's you not showing respect for devolution, because we are here today to hear your arguments, to listen to this debate, from all parties here, and to make our own minds up, and yet you don't appear to be willing to listen to us.
Rydych newydd ddweud, cyn eich ymosodiad ar Ysgrifennydd Gwladol Cymru, eich bod yn teimlo bod yr arlliw o wyrdd, fel y cyfeirioch chi ato, rwy'n credu, y mae'r blaid ar yr ochr hon i'r Siambr wedi'i fabwysiadu dros y 10 mlynedd diwethaf yn cael ei olchi ymaith, ac yna aethoch yn eich blaen i beintio pawb ar yr ochr hon i'r Siambr gyda'r un brwsh â'r blaid yn San Steffan. Yn sicr, nid ydych yn dangos parch at ddatganoli, oherwydd rydym yma heddiw i glywed eich dadleuon, i wrando ar y ddadl hon, gan bob plaid yma, ac i benderfynu drosom ein hunain, ac eto nid ydych yn ymddangos yn barod i wrando arnom.
Look, now is your opportunity to show that clear green water, if you like. There's a motion that you'll be voting in favour of, or against, this afternoon. Take that opportunity to declare your own independence, if that is what you wish to do.
Now, I think the amendments that we have tabled are in the spirit of trying to create unity across this Chamber. They are certainly not an attempt to in any way divide us unnecessarily. I don't think they're extraneous, because they're very much related either directly to the Brexit crisis or they raise the broader question of the democratic crisis that, actually, I think was brought home to us by the leader of the Brexit Party here, because he said, 'Whatever we say here, of course, it's immaterial, because Westminster can ignore us', and, though probably by accident, he has hit on a central challenge that we face that has been laid bare in these times. And it's not just me that has made that argument, but, of course, several senior members of the Labour Party represented here as well.
Amendment number 6, which I would hope the Welsh Government would be in a position to support, asks for the assessments carried out by the Cabinet Office of the harmful impact of crashing out—the so-called Yellowhammer report—to be published in full. I understand that the shadow Brexit Secretary, Keir Starmer, on 4 September said that he would be asking his Welsh Government colleagues to be making that case. He said, 'I will, but I'm not sure that me calling for it is enough to get it published', he admitted, but he did agree that it would be useful for the Welsh Government to make that publication and, indeed, he's speaking as former director of public prosecutions.
A further amendment, amendment 2 we've tabled,
'calls for article 50 to be revoked'
if we're faced with an immediate prospect of a 'no deal' Brexit. Again, I believe there should be cross-party agreement for this. It's essentially using revocation as a last resort option and I believe there has been support expressed for that from Labour Members, and, so, again, we would hope that it would be possible for us to achieve some degree of cross-party unity here.
A third amendment we've tabled states that, in the event of a general election being called before or instead of a referendum, then pro-remain parties should campaign on a policy of revoking article 50 and remaining in the European Union. The very simple reason for this is that, effectively, though we prefer, as set out in the motion, for there to be a referendum, because we believe that's the best means of resolving the Brexit crisis, if that is denied, however, then, effectively, a general election becomes a proxy referendum and you'll have on the one hand pro-Brexit parties with a very simple message, which is, basically, a 'no deal' Brexit. On the remain side, we also need a clear message, and, if it is effectively a substitute for a referendum, a surrogate, then what we need then is pro-remain parties to be adopting a simple policy of revoke and remain, and, indeed, I think the Counsel General has himself expressed that view on 9 July in the Senedd—that he hoped that the Labour Party should be advocating remain in its manifesto in a general election under the kind of circumstances that I've set out.
The last amendment refers to this issue of the democratic crisis that we face. It's a genuine attempt to bring parties together in Wales, to use the current crisis creatively, to use the moment to launch a constructive debate on Wales's future via a constitutional convention and a citizens' assembly, which would look at all options for Wales's constitutional future. Obviously, my party has a very clear constitutional position in terms of independence, but we could look at all the options that we face in order to resolve the democratic crisis that I think Brexit has brought to the fore. We put this proposal forward in an ecumenical spirit. Creating a new Wales cannot be the work of one party. It's the work of an entire nation, of all its people and all its perspectives. So, let's use this debate also not just to stand up against the harm that the undemocratic London minority Government is wilfully attempting to inflict on our country; let us use it as well to launch a positive movement for change to begin the work of creating a new Wales that will have an opportunity to participate and influence a new Europe too.
Edrychwch, nawr yw eich cyfle i ddangos y dŵr gwyrdd clir hwnnw, os mynnwch. Mae yna gynnig y byddwch yn pleidleisio o'i blaid, neu yn ei erbyn, y prynhawn yma. Manteisiwch ar y cyfle hwnnw i ddatgan eich annibyniaeth os mai dyna rydych yn dymuno ei wneud.
Nawr, rwy'n credu bod y gwelliannau rydym wedi'u cyflwyno yn yr ysbryd o geisio creu undod ar draws y Siambr hon. Yn sicr, nid ydynt yn ymgais i'n rhannu'n ddiangen mewn unrhyw ffordd. Nid wyf yn credu eu bod yn amherthnasol, oherwydd maent naill ai'n ymwneud ag argyfwng Brexit yn uniongyrchol neu maent yn codi cwestiwn ehangach ynglŷn â'r argyfwng democrataidd sydd, mewn gwirionedd, wedi'i grisialu gan arweinydd Plaid Brexit yma, oherwydd fe ddywedodd, 'Beth bynnag a ddywedwn yma, wrth gwrs, mae'n amherthnasol, oherwydd gall San Steffan ein hanwybyddu', ac mae wedi taro ar her ganolog a wynebir gennym ac a amlygwyd yn ystod y cyfnod hwn, er mai'n ddamweiniol y gwnaeth hynny yn ôl pob tebyg. Ac nid fi yw'r unig un sydd wedi gwneud y ddadl honno, wrth gwrs, ond sawl uwch aelod o'r Blaid Lafur a gynrychiolir yma hefyd.
Mae gwelliant 6, y buaswn yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa i'w gefnogi, yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi'r asesiadau a gynhaliwyd gan Swyddfa'r Cabinet o'r effaith niweidiol o adael yr UE heb gytundeb—yr adroddiad bras melyn fel y'i gelwir—yn llawn. Rwy'n deall bod Ysgrifennydd Brexit yr wrthblaid, Keir Starmer, wedi dweud ar 4 Medi y byddai'n gofyn i'w gyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru wneud yr achos hwnnw. Dywedodd, 'Mi wnaf, ond nid wyf yn siŵr y bydd y ffaith fy mod i'n galw amdano'n ddigon i'w gael wedi'i gyhoeddi', cyfaddefodd, ond roedd yn cytuno y byddai ei gyhoeddi'n ddefnyddiol i Lywodraeth Cymru, ac yn wir, mae'n siarad fel cyn-gyfarwyddwr erlyniadau cyhoeddus.
Mae gwelliant pellach, gwelliant 2 a gyflwynwyd gennym,
'yn galw ar i Erthygl 50 gael ei dirymu'
os ydym yn wynebu'r posibilrwydd uniongyrchol o Brexit heb gytundeb. Unwaith eto, credaf y dylid cael cytundeb trawsbleidiol ar hyn. Yn ei hanfod, mae'n defnyddio dirymiad fel dewis olaf pan fetho popeth arall a chredaf fod cefnogaeth wedi'i mynegi i hynny gan Aelodau Llafur, ac felly, unwaith eto, byddem yn gobeithio bod modd i ni sicrhau rhyw fath o undod trawsbleidiol yma.
Mae trydydd gwelliant a gyflwynwyd gennym yn nodi, pe bai etholiad cyffredinol yn cael ei alw cyn neu yn lle refferendwm, dylai pleidiau sydd o blaid aros yn yr Undeb Ewropeaidd ymgyrchu ar bolisi o ddirymu erthygl 50 a pharhau i fod yn rhan o'r UE. Y rheswm syml iawn am hyn, i bob pwrpas, er y byddai'n well gennym gynnal refferendwm, fel y nodir yn y cynnig, yw oherwydd ein bod yn credu mai dyna'r ffordd orau o ddatrys argyfwng Brexit, ac os gwrthodir hynny fodd bynnag, i bob pwrpas, mae etholiad cyffredinol yn troi'n refferendwm ddirprwyol a bydd gennych, ar y naill law, bleidiau sydd o blaid Brexit â neges syml iawn, sef, yn y bôn, Brexit heb gytundeb. Rydym ni ar ochr aros angen neges glir hefyd, ac os yw'n cymryd lle refferendwm i bob pwrpas, yna rydym angen i bleidiau sydd o blaid aros fabwysiadu polisi syml o ddirymu ac aros, ac yn wir, credaf fod y Cwnsler Cyffredinol ei hun wedi mynegi'r farn honno ar 9 Gorffennaf yn y Senedd—ei fod yn gobeithio y byddai'r Blaid Lafur yn hyrwyddo aros yn ei maniffesto mewn etholiad cyffredinol o dan y math o amgylchiadau rwyf wedi'u hamlinellu.
Mae'r gwelliant olaf yn cyfeirio at yr argyfwng democrataidd sy'n ein hwynebu. Mae'n ymgais ddiffuant i ddod â phleidiau at ei gilydd yng Nghymru, i ddefnyddio'r argyfwng presennol mewn modd creadigol, i ddefnyddio'r foment i lansio dadl adeiladol ar ddyfodol Cymru drwy gonfensiwn cyfansoddiadol a chynulliad i ddinasyddion, a fyddai'n edrych ar bob opsiwn ar gyfer dyfodol cyfansoddiadol Cymru. Yn amlwg, mae gan fy mhlaid safbwynt cyfansoddiadol clir iawn o ran annibyniaeth, ond gallem edrych ar yr holl opsiynau sydd ar gael i ni er mwyn datrys yr argyfwng democrataidd y mae Brexit wedi'i amlygu yn fy marn i. Rydym yn cyflwyno'r cynnig hwn mewn ysbryd ecwmenaidd. Ni all creu Cymru newydd fod yn waith i un blaid yn unig. Mae'n waith i genedl gyfan, ei holl bobl a'i holl safbwyntiau. Felly, gadewch i ni ddefnyddio'r ddadl hon, nid yn unig i sefyll yn erbyn y niwed y mae'r Llywodraeth leiafrifol annemocrataidd yn Llundain yn ceisio ei orfodi ar ein gwlad yn fwriadol; gadewch i ni ei defnyddio i lansio symudiad cadarnhaol o blaid newid i ddechrau'r gwaith o greu Cymru newydd a fydd yn cynnig cyfle i ddylanwadu ar, a chymryd rhan mewn Ewrop newydd hefyd.
Galwaf ar Neil McEvoy i gyflwyno gwelliant 5, a gyflwynwyd yn ei enw. Neil McEvoy.
I call on Neil McEvoy to move amendment 5, tabled in his own name. Neil McEvoy.
Gwelliant 5—Neil McEvoy
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn cydnabod y gallai canlyniad Brexit heb gytundeb, ac agenda genedlaetholaidd yr asgell dde a gaiff ei dilyn gan Lywodraeth y DU yn Llundain arwain, yn fuan iawn, at wahanu gwleidyddol llawn y cenhedloedd sydd, ar hyn o bryd, yn ffurfio gwladwriaeth y DU ac, i baratoi at y posibilrwydd hwn, yn penderfynu:
a) ymgysylltu â gwleidyddion etholedig ar bob lefel yng Nghymru i sefydlu confensiwn cyfansoddiadol, gyda'r dasg o lunio sut y byddai Cymru sofran y dyfodol yn ymddangos, gan nodi ei pherthynas yn y dyfodol â rhannau cyfansoddol yr hen Deyrnas Unedig;
b) creu cynulliadau'r bobl, i gynnwys aelodau o'r cyhoedd yng Nghymru sydd â diddordeb, gan gynnwys Senedd Ieuenctid Cymru, i gyfrannu at waith y confensiwn cyfansoddiadol hwn;
c) ymgysylltu â'r meddyliau cyfreithiol gorau yng Nghymru a thu hwnt i ysgrifennu cyfansoddiad drafft ar gyfer Cymru sofran y dyfodol, i'w drafod, ei ddiwygio a'i fabwysiadu yn y pen draw gan gonfensiwn cyfansoddiadol;
d) ymgysylltu â'r economegwyr gorau o Gymru a thu hwnt, sydd wedi ymrwymo i ddyfodol economaidd ac amgylcheddol cynaliadwy Cymru sofran, i lunio dulliau realistig i gyflawni hyn;
e) ffurfio pwyllgor o'r Cynulliad hwn, a fyddai'n cynnwys Aelodau Cynulliad sydd â diddordeb, beth bynnag fo'u cysylltiadau pleidiol, i ddiffinio'r cylch gorchwyl a phenodi cadeirydd ac is-gadeiryddion ar gyfer y confensiwn cyfansoddiadol a goruchwylio ei effeithiolrwydd a'i gynnydd;
f) rhoi'r dasg i Lywodraeth Cymru o ddarparu'r adnodd angenrheidiol i alluogi'r uchod yn llawn.
Amendment 5—Neil McEvoy
Add as new point at end of motion:
Recognises that a no deal Brexit outcome, and the right wing nationalist agenda being pursued by the UK Government in London, could very soon lead to the full political separation of the nations currently making up the UK state, and, to prepare for this eventuality, resolves to:
a) engage with elected politicians at all levels in Wales to establish a constitutional convention, urgently tasked with mapping out what a future sovereign Wales would look like, setting out its future relationships with the constituent parts of the former United Kingdom;
b) create people's assemblies made up of interested members of the public in Wales, including the Youth Parliament of Wales, to contribute to the work of this constitutional convention;
c) engage the best legal minds in Wales and beyond to write a draft constitution for a future sovereign Wales, to be discussed, amended and ultimately adopted by the constitutional convention;
d) engage the best economists from Wales and beyond, committed to the economically and environmentally sustainable future of a sovereign Wales, to produce realistic pathways to achieve this;
e) constitute a committee of this Assembly comprised of interested AMs regardless of party affiliation, to define the remit and appoint a chair and vice-chairs for the constitutional convention and oversee its effectiveness and progress;
f) task the Welsh Government with providing the necessary resource to fully enable the above.
Cynigiwyd gwelliant 5.
Amendment 5 moved.
Diolch, Llywydd. If you've ever wondered why we need a sovereign Welsh Parliament in Wales, just look at Westminster. It's a fact now that the Government in London is being run by right-wing UK nationalists. Wales can do better. We cannot rely on Westminster, so we must start preparing to stand on our own two feet, and we need to take control of Wales.
The amendment I've introduced looks forward. It’s something concrete that can be done with the powers that we have in this Assembly. It’s not just hot air—they are things that we can do in a concrete way.
I support the spirit of amendment 4 from Plaid Cymru, but my amendment is more precise and it goes further. The amendment will enable the creation of a constitutional convention with people’s assemblies. The amendment also includes the participation of the Youth Parliament, so we can all start mapping out what a future sovereign Wales will look like. I won’t vote against the overall motion, but I disagree that proroguing the Westminster Parliament was a constitutional outrage, because the UK does not have a constitution, and nor does Wales, and that doesn’t have to be the case. Ireland has a constitution, France has a constitution, South Africa has a constitution, Japan has a constitution. Every state in the United States of America has a written constitution, showing that you don’t even need to be independent to have one. So, why not Wales?
Therefore, I’m saying that we must engage the best legal brains in Wales and beyond to draft a constitution for Wales. We need to engage the best economists to help build an economy that will work for our nation. No more of a Labour Government sitting here around waiting for the next company or corporation to close one of its factories in Wales and then basically saying, 'Oh, isn’t that a shame?', but not actually doing anything, or maybe Government Ministers or junior Ministers admitting that the Government doesn’t know what it’s doing in terms of the economy. Today we have an opportunity to start preparing for a future sovereign Wales. Mostly, we need to engage our people, and that’s why we need people’s assemblies. The Welsh people are the real experts on how our country should be run. So, we’ve got to come together and decide the Wales that we want. Wales could enshrine rights in the constitution of our future Wales—a right to a home, a right to free healthcare, a right to free education, a right to a job, and a right to free speech. Wales needs a people’s parliament—sovereign and legislating in the Welsh national interest. It’s an old concept—it’s called democracy. Decisions about Wales should be made in Wales. And, if we want to share our sovereignty, that’s our right too. It should be our right. That’s not what the UK does. The UK is a centralised state doing what is right not even for England, but for the south-east of England. It’s time for us in Wales to prepare for the future Wales that we can and will create. Amendment 5 does that. I urge you all to support it. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Os ydych chi erioed wedi pendroni pam y mae angen Senedd sofran arnom yng Nghymru, nid oes ond angen ichi edrych ar San Steffan. Mae'n ffaith fod y Llywodraeth yn Llundain bellach yn cael ei harwain gan genedlaetholwyr asgell dde yn y DU. Gall Cymru wneud yn well. Ni allwn ddibynnu ar San Steffan, felly rhaid inni ddechrau paratoi ar gyfer sefyll ar ein traed ein hunain, ac mae angen inni sicrhau rheolaeth dros Gymru.
Mae'r gwelliant a gyflwynais yn edrych ymlaen. Mae'n rhywbeth cadarn y gellir ei wneud gyda'r pwerau sydd gennym yn y Cynulliad hwn. Nid geiriau gwag ydyw—maent yn bethau y gallwn eu gwneud mewn ffordd bendant.
Rwy'n cefnogi ysbryd gwelliant 4 gan Blaid Cymru, ond mae fy ngwelliant yn fwy manwl gywir ac mae'n mynd ymhellach. Bydd y gwelliant yn ein galluogi i greu confensiwn cyfansoddiadol gyda chynulliadau'r bobl. Mae'r gwelliant hefyd yn cynnwys cyfranogiad y Senedd Ieuenctid, felly gall pob un ohonom ddechrau mapio sut beth fydd Cymru sofran yn y dyfodol. Ni fyddaf yn pleidleisio yn erbyn y cynnig cyffredinol, ond rwy'n anghytuno bod addoedi Senedd San Steffan yn warth cyfansoddiadol, oherwydd nid oes gan y DU gyfansoddiad, ac nid oes gan Gymru un ychwaith, ac nid oes rhaid i bethau fod felly. Mae gan Iwerddon gyfansoddiad, mae gan Ffrainc gyfansoddiad, mae gan Dde Affrica gyfansoddiad, mae gan Japan gyfansoddiad. Mae gan bob talaith yn Unol Daleithiau America gyfansoddiad ysgrifenedig, sy'n dangos nad oes angen i chi fod yn annibynnol i gael un hyd yn oed. Felly, pam na chaiff Gymru un?
Felly, rwy'n dweud bod yn rhaid i ni ymgysylltu â'r meddyliau cyfreithiol gorau yng Nghymru a thu hwnt er mwyn drafftio cyfansoddiad ar gyfer Cymru. Mae angen inni ymgysylltu â'r economegwyr gorau i helpu i adeiladu economi a fydd yn gweithio ar ran ein cenedl. Cawn weld diwedd ar Lywodraeth Lafur yn eistedd yma yn aros i'r cwmni neu'r gorfforaeth nesaf gau un o'i ffatrïoedd yng Nghymru a dweud yn y bôn, 'O, onid yw hynny'n drueni?', ond heb wneud dim byd mewn gwirionedd, neu Weinidogion y Llywodraeth neu is-Weinidogion efallai yn cyfaddef nad yw'r Llywodraeth yn gwybod beth mae'n ei wneud ar yr economi. Heddiw, mae gennym gyfle i ddechrau paratoi ar gyfer Cymru sofran yn y dyfodol. Yn bennaf, mae angen i ni ymgysylltu â'n pobl, a dyna pam y mae angen cynulliadau'r bobl arnom. Y Cymry yw'r gwir arbenigwyr ar sut y dylid rhedeg ein gwlad. Felly, mae'n rhaid i ni ddod at ein gilydd a phenderfynu ar y Gymru rydym ei heisiau. Gallai Cymru gynnwys hawliau yng nghyfansoddiad ein Cymru ni ar gyfer y dyfodol—hawl i gartref, hawl i gael gofal iechyd am ddim, hawl i gael addysg am ddim, hawl i gael swydd, a hawl i ryddid barn. Mae ar Gymru angen senedd y bobl—un sofran sy'n deddfu er budd cenedlaethol Cymru. Mae'n hen gysyniad—democratiaeth yw'r enw arno. Dylid gwneud penderfyniadau am Gymru yng Nghymru. Ac os ydym am rannu ein sofraniaeth, mae honno'n hawl inni hefyd. Dylai fod yn hawl i ni. Nid dyna y mae'r DU yn ei wneud. Mae'r DU yn wladwriaeth ganoledig sy'n gwneud yr hyn sy'n iawn nid i Loegr hyd yn oed, ond i dde-ddwyrain Lloegr. Mae'n bryd i ni yng Nghymru baratoi ar gyfer y Gymru y gallwn ac y byddwn yn ei chreu yn y dyfodol. Mae gwelliant 5 yn gwneud hynny. Rwy'n annog pob un ohonoch i'w gefnogi. Diolch yn fawr.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. When the people of Wales voted in 2016, they made it abundantly clear that they wanted to leave the European Union. Fifty-two and a half percent of voters in Wales chose to leave the EU, and all but five areas of the country delivered a 'leave' result from their counts. Welsh voters may have cast their votes for a number of different reasons, but the result remains that Wales voted to leave. Of course, since that time, we’ve had many debates on the intricacies of Brexit, its implications for Welsh businesses and communities and how the Assembly can best prepare the country for life once we finally leave the European Union. In that time I’ve asked many questions of the First Minister about Wales’s preparedness for Brexit, the ongoing discussions he and his Government are having with UK colleagues, and how we can work together to avoid a 'no deal' Brexit.
Sadly, Labour, Lib Dem and Plaid MPs in Westminster are making the negotiations tougher with their actions. During this time of constitutional difficulty, we must all remember why we are here, and that is fundamentally to make Wales a better place. As a country, we need to move from this current impasse, and we need to move forward together. And, as a Conservative, I hope very much that my party will continue to be a broad church that listens and respects different positions and different views.
The leader of Plaid Cymru earlier tried to suggest that I can no longer lead the Welsh Conservatives in this place, and he would expect me to extremely disagree with that point. What I've tried to do since the Brexit referendum is respect the outcome of the referendum result, where people voted to leave the European Union. And I put it to the leader of Plaid Cymru that he and his party should therefore no longer call themselves 'The Party of Wales', given he's trying to overturn the referendum result, where the majority of the Welsh people voted to leave the European Union.
Now, the positions of each of the leaders of the political parties in this Assembly is well versed, and today's debate just serves as another opportunity not to say anything new or different, but just to rehearse tired lines and repeat much of what Assembly Members have said before. And we've heard all that so far this afternoon.
Now, I understand, respect and accept the Llywydd's position in allowing this debate to take place following the request by the Welsh Government and indeed by Plaid Cymru. Whilst I fully accept the strong views and the range of views, however, whether we like it or not, the Assembly does not have a direct competence on this issue. Members should be engaging with their MPs, businesses and communities to ensure that they are best prepared to leave the European Union. Whilst the Welsh Government and Plaid Cymru seem to have all the time to endlessly debate, we are working across Wales to ensure that Wales is ready post Brexit. I am concerned that the Assembly—
Diolch, Lywydd. Pan bleidleisiodd pobl Cymru yn 2016, gwnaethant hi'n gwbl amlwg eu bod am adael yr Undeb Ewropeaidd. Dewisodd 52 a hanner y cant o bleidleiswyr yng Nghymru adael yr UE, a phleidleisiodd pob ardal ond pump o'r wlad dros adael. Mae'n bosibl fod pleidleiswyr Cymru wedi pleidleisio am nifer o resymau gwahanol, ond erys y canlyniad fod Cymru wedi pleidleisio dros adael. Wrth gwrs, ers hynny, rydym wedi cael nifer o ddadleuon ar gymhlethdodau Brexit, ei oblygiadau i fusnesau a chymunedau Cymru a sut y gall y Cynulliad baratoi'r wlad yn y ffordd orau ar gyfer bywyd wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd yn y pen draw. Yn yr amser hwnnw, rwyf wedi gofyn llawer o gwestiynau i'r Prif Weinidog am barodrwydd Cymru ar gyfer Brexit, y trafodaethau parhaus y mae ef a'i Lywodraeth yn eu cael gyda chymheiriaid yn y DU, a sut y gallwn weithio gyda'n gilydd i osgoi Brexit heb gytundeb.
Yn anffodus, mae ASau Llafur, y Democratiaid Rhyddfrydol a Phlaid Cymru yn San Steffan yn gwneud y trafodaethau'n anos gyda'u gweithredoedd. Yn ystod y cyfnod hwn o anhawster cyfansoddiadol, rhaid inni i gyd gofio pam ein bod yma, a'r rheswm sylfaenol yw er mwyn gwneud Cymru'n lle gwell. Fel gwlad, mae angen inni symud oddi wrth y cyfyngder presennol, ac mae angen inni symud ymlaen gyda'n gilydd. Ac fel Ceidwadwr, rwy'n gobeithio'n fawr iawn y bydd fy mhlaid yn parhau i gynnwys amrywiaeth eang o bobl sy'n gwrando ac yn parchu safbwyntiau gwahanol a barn wahanol.
Yn gynharach, ceisiodd arweinydd Plaid Cymru awgrymu na allaf arwain y Ceidwadwyr Cymreig yn y lle hwn mwyach, ac fe fyddai'n disgwyl imi anghytuno'n fawr â'r pwynt hwnnw. Yr hyn y ceisiais ei wneud ers refferendwm Brexit yw parchu canlyniad y refferendwm, pan bleidleisiodd pobl o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac rwy'n awgrymu wrth arweinydd Plaid Cymru na ddylai ef a'i blaid alw eu hunain yn 'Blaid Cymru' mwyach, o gofio ei fod yn ceisio gwrthdroi canlyniad y refferendwm, pan bleidleisiodd y rhan fwyaf o bobl Cymru dros adael yr Undeb Ewropeaidd.
Nawr, mae safbwyntiau pob un o arweinwyr y pleidiau gwleidyddol yn y Cynulliad hwn yn wybyddus, ac nid yw'r ddadl heddiw ond yn gyfle arall i beidio â dweud dim sy'n newydd neu'n wahanol, ac i ailadrodd brawddegau treuliedig a llawer o'r hyn y mae Aelodau'r Cynulliad wedi dweud o'r blaen. Ac rydym wedi clywed hynny i gyd eisoes y prynhawn yma.
Nawr, rwy'n deall, yn parchu ac yn derbyn safbwynt y Llywydd wrth ganiatáu i'r ddadl hon gael ei chynnal yn dilyn y cais gan Lywodraeth Cymru ac yn wir gan Blaid Cymru. Er fy mod yn derbyn yn llwyr y safbwyntiau cryf a'r amrywiaeth o safbwyntiau, fodd bynnag, pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio, nid oes gan y Cynulliad gymhwysedd uniongyrchol yn y mater hwn. Dylai'r Aelodau ymgysylltu â'u Haelodau Seneddol, eu busnesau a'u cymunedau i sicrhau eu bod yn barod ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd. Er ei bod yn ymddangos bod gan Lywodraeth Cymru a Phlaid Cymru amser i ddadlau'n ddiddiwedd, rydym ni'n gweithio ar draws Cymru i sicrhau bod Cymru'n barod ar ôl Brexit. Rwy'n pryderu bod y Cynulliad—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will in a minute.
I am concerned that the Assembly is debating this motion today, contradicting the devolutionary process, and using a Westminster competence to grandstand. Every constituency in Wales is represented by a Member of Parliament, and it's their job to directly represent the views of constituents on Brexit, and the way in which the UK Government is leading the country out of the European Union. The people of Wales are not without a voice on this matter.
Now, Members of this Chamber would be justifiably alarmed if colleagues in Westminster decided to use their process to call a special debate on the state of our health services in north Wales, or the underfunding of our education system. And I give way to the Member from Mid and West Wales.
Gwnaf mewn munud.
Rwy'n pryderu bod y Cynulliad yn trafod y cynnig hwn heddiw, gan fynd yn groes i'r broses ddatganoli, ac yn defnyddio cymhwysedd San Steffan i wneud gorchest. Cynrychiolir pob etholaeth yng Nghymru gan Aelod Seneddol, a'u gwaith hwy yw cynrychioli safbwyntiau etholwyr ar Brexit yn uniongyrchol, a'r ffordd y mae Llywodraeth y DU yn arwain y wlad allan o'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw pobl Cymru heb lais ar y mater hwn.
Nawr, byddai hawl gan Aelodau'r Siambr hon i fod yn bryderus pe bai cymheiriaid yn San Steffan yn penderfynu defnyddio eu proses i alw am ddadl arbennig ar gyflwr ein gwasanaethau iechyd yng ngogledd Cymru, neu danariannu ein system addysg. Ac fe ildiaf i'r Aelod o Ganolbarth a Gorllewin Cymru.
I thank you for giving way, but I'm a little bit confused about some of the things you've said, and I just want to give you a chance to make them a bit clearer. Were you really saying that, in a nutshell, today's a waste of time, that we needn't have bothered coming here to hear the views of the people of Pembrokeshire, where I live, and represent, as well as you? I just want to be clear about that, that you think that proroguing Parliament is okay, because you're supporting it, but, equally, silencing voices of the people in Wales in this Assembly is okay as well.
Diolch i chi am ildio, ond rwyf ychydig yn ddryslyd ynglŷn â rhai o'r pethau rydych wedi'u dweud, ac rwyf am roi cyfle i chi eu gwneud ychydig yn gliriach. A oeddech yn dweud mewn gwirionedd mai gwastraff amser yw heddiw, na ddylem fod wedi trafferthu dod yma i glywed safbwyntiau pobl Sir Benfro, lle rwy'n byw, a lle rwy'n ei gynrychioli, fel chithau? Hoffwn fod yn glir ynglŷn â hynny, eich bod yn meddwl bod addoedi'r Senedd yn iawn, am eich bod yn cefnogi hynny, ond yn yr un modd, fod tawelu lleisiau pobl Cymru yn y Cynulliad hwn yn iawn hefyd.
No, I'm making the point that we do not have direct responsibilities for what we're actually talking about today. That's the point I'm making to the Member for Mid and West Wales. And I now give way to the former First Minister.
Na, rwy'n gwneud y pwynt nad oes gennym gyfrifoldebau uniongyrchol dros yr hyn rydym yn siarad amdano heddiw mewn gwirionedd. Dyna'r pwynt rwy'n ei wneud i'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru. Ac fe ildiaf yn awr i'r cyn-Brif Weinidog.
I'm grateful. Two observations, really. First of all, it's quite common in Westminster to debate issues and matters that relate to other countries. And so Westminster has debated, certainly in the past few years, the situation in Yemen, in Syria, just to give two examples where there is no influence at all for the UK Government and the UK Parliament. Having a direct influence or direct power does not mean that you have no right to debate an issue.
Secondly and very briefly—I'm grateful to him for the intervention—I agree with him in terms of what he says about his party being a broad church. Will he then condemn the purges against the Conservative MPs who have been thrown out in the last few days?
Rwy'n ddiolchgar. Dau sylw, mewn gwirionedd. Yn gyntaf oll, mae'n eithaf cyffredin yn San Steffan i drafod materion sy'n ymwneud â gwledydd eraill. Ac felly mae Steffan wedi trafod, yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn sicr, y sefyllfa yn Yemen, yn Syria, i roi dwy enghraifft yn unig lle nad oes gan Lywodraeth y DU a Senedd y DU ddylanwad o gwbl. Nid yw bod â dylanwad uniongyrchol neu bŵer uniongyrchol yn golygu nad oes gennych hawl i gael dadl ar fater.
Yn ail ac yn fyr iawn—rwy'n ddiolchgar iddo am yr ymyriad—rwy'n cytuno ag ef o ran yr hyn y mae'n ei ddweud am ei blaid yn cynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau. Gan hynny, a wnaiff gondemnio'r modd y cafodd ASau Ceidwadol eu diarddel dros yr ychydig ddyddiau diwethaf?
I've made it absolutely clear that my party should remain a broad church. I believe the Conservative Party is a broad church and its success relies on that basis, and I would hope that those loyal Conservative Members would actually find a path back to where they belong in the Conservative Party.
Now, of course, there's no doubt that the Prime Minister's decision to prorogue Parliament has been met with condemnation from both Welsh Labour and, indeed, from Plaid Cymru, despite, as I'm sure Members would have seen, that the prorogation of Parliament was ruled constitutionally legal. However, following events in Westminster over the last few days, this motion is now, quite frankly, out of date. It's now highly likely that we will have a general election in the near future instead of a Queen's Speech.
Now, I had hoped that if there was going to be an Assembly debate, the Welsh Government would at least use it as an opportunity to tell us exactly where we are now with Wales's preparations for a 'no deal' Brexit and what work they were doing to help secure a deal, but sadly that is not the case. Instead, this afternoon's motion seeks to continue to highlight the breakdown of relations between the Welsh and UK Governments, when, really, what the Welsh Government should be doing is working with them to bring about a deal. Today's motion should have been an opportunity to scrutinise the work of the Welsh Government as Members of this Chamber are elected to do, rather than use Assembly time and resources to point fingers at the Prime Minister and the UK Government.
Constitutionally, the UK Government has taken a big step—a big step towards delivering the result that the people of Wales voted for. If the Welsh Government does not want to see a 'no deal' Brexit, then they need to get off their high horse and do whatever they can to support the UK Government to get a deal that protects and delivers for Welsh businesses and communities. A two-hour tantrum of a debate in this Chamber will not help Welsh businesses and Welsh industry.
The Welsh Government tells us that a 'no deal' Brexit means fewer jobs, lower incomes, a greater risk of poverty for people in communities across Wales. So, my question is: what is the Welsh Government doing about it? In my mind, simply holding a debate to criticise the UK Government does nothing for Wales. This is not a great advert for investors to come to Wales or the image we want to portray around the world. Today's debate is nothing more than a great display of political immaturity.
For all its talk about 'no deal' Brexit and its impact on Wales, the Welsh Government and its friends in Plaid Cymru and the Liberal Democrats have decided that political point scoring was just more important than delivering a deal that meets the needs of the people of Wales. However, it is clear that this UK Parliament can no longer make a decision on Brexit. The only alternative that is before us all now is a UK general election to elect a new Parliament that represents the will of the people. I hope the First Minister and other Members will use their influence on colleagues in Westminster to ensure that this can happen at the earliest opportunity, especially when the First Minister has made it quite clear that a general election should be called.
Therefore, in closing, Llywydd, it will come as no surprise that the Welsh Conservatives will be voting against this party-political broadcast of a motion, and I shall end by making one of my own to the people of Wales: the only party that respects the voice of the people of Wales and that will implement its wishes is the Welsh Conservatives, and we will work tirelessly where we can with our Westminster colleagues to bring forward a deal that ensures the smoothest possible transition out of the European Union.
Rwyf wedi ei gwneud yn gwbl glir y dylai fy mhlaid barhau i gynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau. Credaf fod y Blaid Geidwadol yn cynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau ac mae ei llwyddiant yn dibynnu ar y sylfaen honno, a buaswn yn gobeithio y byddai'r Aelodau Ceidwadol ffyddlon hynny'n dod o hyd i lwybr yn ôl i lle maent i fod yn y Blaid Geidwadol.
Nawr, wrth gwrs, nid oes unrhyw amheuaeth fod penderfyniad y Prif Weinidog i addoedi'r Senedd wedi'i gollfarnu gan Lafur Cymru ac yn wir, gan Blaid Cymru, er gwaethaf y ffaith, fel y byddai'r Aelodau wedi'i weld rwy'n siŵr, fod addoedi'r Senedd yn gyfreithiol yn gyfansoddiadol. Fodd bynnag, yn dilyn digwyddiadau yn San Steffan dros y dyddiau diwethaf, nid yw'r cynnig hwn yn gyfredol bellach a dweud y gwir. Mae'n debygol iawn erbyn hyn y byddwn yn cael etholiad cyffredinol yn y dyfodol agos yn lle Araith y Frenhines.
Nawr, roeddwn wedi gobeithio, os oedd dadl yn mynd i fod yn y Cynulliad, y byddai Llywodraeth Cymru o leiaf yn ei defnyddio fel cyfle i ddweud wrthym ble yn union rydym arni yn awr gyda pharatoadau Cymru ar gyfer Brexit heb gytundeb a pha waith roeddent yn ei wneud i helpu i sicrhau cytundeb, ond yn anffodus nid yw hynny'n wir. Yn lle hynny, mae'r cynnig y prynhawn yma yn ceisio parhau i dynnu sylw at fethiant y cysylltiadau rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, er mai'r hyn y dylai Llywodraeth Cymru fod yn ei wneud mewn gwirionedd yw gweithio gyda hwy i sicrhau cytundeb. Dylai'r cynnig heddiw fod wedi bod yn gyfle i graffu ar waith Llywodraeth Cymru fel y mae Aelodau'r Siambr hon wedi cael eu hethol i wneud, yn hytrach na defnyddio amser ac adnoddau'r Cynulliad i bwyntio bys at Brif Weinidog y DU a Llywodraeth y DU.
Yn gyfansoddiadol, mae Llywodraeth y DU wedi cymryd cam mawr—cam mawr tuag at sicrhau'r canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru drosto. Os nad yw Llywodraeth Cymru am weld Brexit heb gytundeb, mae angen iddynt ymostwng i wneud beth bynnag y gallant ei wneud i gynorthwyo Llywodraeth y DU i gael cytundeb sy'n cyflawni ar ran, ac yn diogelu busnesau a chymunedau Cymru. Ni fydd cael dwy awr o drafodaeth stranclyd yn y Siambr yn helpu busnesau Cymru a diwydiant Cymru.
Mae Llywodraeth Cymru yn dweud wrthym fod Brexit heb gytundeb yn golygu llai o swyddi, incwm is, mwy o risg o dlodi i bobl mewn cymunedau ledled Cymru. Felly, fy nghwestiwn yw hwn: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud am y peth? Yn fy marn i, nid yw cynnal dadl i feirniadu Llywodraeth y DU yn gwneud unrhyw beth i Gymru. Nid yw'n hysbyseb wych i fuddsoddwyr ddod i Gymru na'r ddelwedd rydym am ei chyfleu ledled y byd. Nid yw'r ddadl heddiw'n ddim mwy nag arddangosiad mawr o anaeddfedrwydd gwleidyddol.
Er ei holl siarad am Brexit heb gytundeb a'i effaith ar Gymru, mae Llywodraeth Cymru a'i chyfeillion ym Mhlaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi penderfynu bod sgorio pwyntiau gwleidyddol yn bwysicach na chyflwyno cytundeb sy'n diwallu anghenion pobl Cymru. Fodd bynnag, mae'n amlwg na all Senedd y DU wneud penderfyniad ar Brexit mwyach. Yr unig ddewis arall sydd ger ein bron i gyd yn awr yw etholiad cyffredinol yn y DU i ethol Senedd newydd sy'n cynrychioli ewyllys y bobl. Rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog a'r Aelodau eraill yn defnyddio'u dylanwad ar gymheiriaid yn San Steffan i sicrhau y gall hyn ddigwydd ar y cyfle cyntaf, yn enwedig gan fod y Prif Weinidog wedi dweud yn gwbl glir y dylid galw etholiad cyffredinol.
Felly, i gloi, Lywydd, ni fydd yn syndod y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn pleidleisio yn erbyn y darllediad gwleidyddol hwn o gynnig, ac rwyf am orffen drwy wneud darllediad gwleidyddol fy hun i bobl Cymru: yr unig blaid sy'n parchu llais y Cymry ac a fydd yn cyflawni eu dymuniadau yw'r Ceidwadwyr Cymreig, a byddwn yn gweithio'n ddiflino lle y gallwn gyda'n cyd-Aelodau yn San Steffan i gyflwyno cytundeb sy'n sicrhau y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn y ffordd fwyaf esmwyth sy'n bosibl.
I want to start by saying that it is absolutely right we should have come together to discuss Brexit today. The unprecedented events in Westminster, the very real threat of an anti-democratic, devastating 'no deal' Brexit demands that Wales should debate these matters here in our own National Assembly. Given the enormous impact a 'no deal' Brexit would have on the people of Wales and on the budgets, policies and programmes enacted by the Welsh Government, it is astonishing that anyone could argue with the idea that this should be debated as a matter of urgency. So, yes, of course it is absolutely right we should be debating this today. What should give pause for thought on the Conservative benches is not the validity of this debate, but the validity of their right to look themselves in the mirror tomorrow morning. They know, I know, everyone knows that many in their number simply do not believe the lines they feel forced to parrot in order to give a Welsh veneer of credibility to Boris Johnson's gamble with this country's future. I do pay tribute to David Melding and the way he has provided intellectual, honest and insightful commentary throughout these last few turbulent days. Beyond that mention, I'm not going to name names, but you know who you are on those benches, and you don't have the excuse of being led by Andrew R.T. Davies anymore.
Wales has a right to expect better. You can make your voices heard in the same way that 21 of your colleagues made their voices heard in Parliament—MPs including the Father of the House, Winston Churchill's grandson and the last Chancellor of the Exchequer. I am asking you this today, that in this moment of crisis for Wales and the UK, if Philip Hammond can stand up and be counted, can you not do the same? Can you not tell us the truth—that you are horrified by the notion of a 'no deal' Brexit, appalled by the anti-democratic antics of the Prime Minister and shamed to see good members of your party, including a former Member of this Assembly, ditched by the sect that has taken over your party in Westminster? I give way to Andrew R.T. Davies.
Rwyf am ddechrau drwy ddweud ei bod yn hollol iawn inni fod wedi dod ynghyd i drafod Brexit heddiw. Mae'r digwyddiadau digynsail a welwyd yn San Steffan, y bygythiad go iawn o Brexit heb gytundeb gwrth-ddemocrataidd a dinistriol yn ei gwneud hi'n ofynnol i Gymru drafod y materion hyn yma yn ein Cynulliad Cenedlaethol ein hunain. O ystyried yr effaith enfawr y byddai Brexit heb gytundeb yn ei chael ar bobl Cymru ac ar y cyllidebau, y polisïau a'r rhaglenni a roddir mewn grym gan Lywodraeth Cymru, mae'n rhyfeddol y gallai unrhyw un wrthwynebu'r syniad y dylid cynnal dadl ar hyn ar frys. Felly, wrth gwrs ei bod hi'n hollol iawn inni fod yn trafod hyn heddiw. Nid dilysrwydd y ddadl hon yw'r hyn y dylai meinciau'r Ceidwadwyr gnoi cil arno, ond dilysrwydd eu hawl i edrych arnynt eu hunain yn y drych bore yfory. Maent hwy'n gwybod, rwy'n gwybod, mae pawb yn gwybod bod llawer o'u plith heb fod yn credu'r brawddegau y maent yn teimlo bod yn rhaid iddynt eu lleisio er mwyn rhoi rhywfaint o hygrededd i gambl Boris Johnson gyda dyfodol y wlad hon. Rwy'n talu teyrnged i David Melding a'r ffordd y mae wedi darparu sylwebaeth ddeallusol onest a chraff drwy'r dyddiau cythryblus diwethaf hyn. Y tu hwnt i'r sylw hwnnw, nid wyf am enwi enwau, ond rydych chi'n gwybod pwy ydych chi ar y meinciau hynny, ac nid oes gennych yr esgus eich bod yn cael eich arwain gan Andrew R.T. Davies mwyach.
Mae gan Gymru hawl i ddisgwyl gwell. Gallwch sicrhau bod eich llais yn cael ei glywed yn yr un ffordd ag y sicrhaodd 21 o'ch cyd-Aelodau fod eu lleisiau hwy'n cael eu clywed yn y Senedd—ASau'n cynnwys Tad y Tŷ, ŵyr Winston Churchill a Changhellor blaenorol y Trysorlys. Rwy'n gofyn hyn ichi heddiw, yn yr eiliad hon o argyfwng i Gymru a'r DU, os gall Philip Hammond sefyll a chael ei gyfrif, oni allwch chi wneud yr un fath? Oni allwch chi ddweud y gwir wrthym—eich bod wedi eich dychryn gan y syniad o Brexit heb gytundeb, wedi eich brawychu gan gastiau gwrth-ddemocrataidd y Prif Weinidog ac yn cywilyddio wrth weld aelodau da o'ch plaid, gan gynnwys cyn-aelod o'r Cynulliad hwn, yn cael eu diarddel gan y sect sydd wedi goresgyn eich plaid yn San Steffan? Fe ildiaf i Andrew R.T. Davies.
I am grateful to the Member for Torfaen for giving way. Are you saying it's undemocratic when the Prime Minister's been on his feet for the last 24 hours calling for a general election so he can put his argument to the people and the people can decide whether they want that argument? And the Prime Minister himself has emphasised the point that he wants a deal. So, why will you not support a general election so that the people can have their say?
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod dros Dorfaen am ildio. A ydych yn dweud ei fod yn annemocrataidd pan fo'r Prif Weinidog wedi bod ar ei draed am y 24 awr ddiwethaf yn galw am etholiad cyffredinol er mwyn iddo allu cyflwyno'i ddadl i'r bobl, i'r bobl allu penderfynu a ydynt am gael y ddadl honno? Ac mae'r Prif Weinidog ei hun wedi pwysleisio'r pwynt ei fod am gael cytundeb. Felly, pam na wnewch chi gefnogi etholiad cyffredinol er mwyn i'r bobl gael lleisio barn?
I don't trust the Prime Minister, who has ducked and dived, twisted and turned, and who has no credibility on this issue, with an election on Brexit. I think it was absolutely right to oppose a general election yesterday, to try and lock in this Prime Minister on the most important issue of our age.
The only defence that the Prime Minister is offering for his behaviour is that he is trying to honour the 2016 Brexit vote. But let's examine what people are saying today. A poll this week was absolutely devastating about the Prime Minister's approach. Voters regard Johnson's suspension of Parliament as undemocratic by 46 per cent to 32 per cent. The Prime Minister's decision to throw 21 of his MPs, including two former Chancellors of the Exchequer, and the grandson of Winston Churchill, out of his party is also viewed as undemocratic by 45 per cent to 32 per cent. Only a fifth of voters think people voted in 2016 to leave with no deal. The Prime Minister has no mandate for no deal, not from Parliament, not from the people and certainly not from this Assembly, which has repeatedly voted against a 'no deal' Brexit. By a margin of 2:1, voters think Johnson cares more about his own personal interest than the national interest. The poll also shows that voters believe by 3:1 that no deal would be bad for their family's living standards, and by 2:1 that it will leave Britain's economy weaker and will see the NHS get worse. Finally, the poll found that people do not want a general election but they do want a new public vote.
We have heard a lot in this Assembly about respecting the views of the public when it comes to Brexit, and I hope Members are happy to afford people what they want and give them a final say on this, because there's a continuing human cost to all this. Just this week we saw the Tata Steel announcement in Newport, and we all know there are businesses up and down Wales making active decisions not to invest, not to take people on, while the threat of no deal looms on the horizon.
Now, it is incumbent on us, then, in this Assembly to work together across party boundaries. We are fond of saying that we are different to Westminster and reject the yah-boo politics of the Commons, but this week we are lagging behind the MPs. They showed what can be achieved when Labour, Lib Dem, Plaid, SNP and, yes, some Tories, worked together in the national interest to oppose Boris Johnson's dangerous gamble. We need to do the same here.
I think the enduring image of the Boris Johnson Government—which, I believe, will be mercifully short-lived—will be the sight of Jacob Rees-Mogg laid out on the front bench in Parliament: the very image of disinterested privilege, someone who can afford not to care. If we do nothing else in this Chamber today, I want us to consider what the enduring image of this place will be when the history of Brexit is written. We still have the opportunity to make that an image of tolerance, co-operation and defiance in the face of economic vandalism. I plead with Members from across the Chamber—especially over there—to stand up and be counted, to add their voice against 'no deal', to add their support to giving people back their voice. Give the people a final say.
Nid wyf yn ymddiried yn y Prif Weinidog, sydd wedi osgoi ac ochrgamu, a throi a throelli, ac sydd heb unrhyw hygrededd ar y mater hwn, gydag etholiad ar Brexit. Rwy'n credu ei bod yn gwbl gywir i wrthwynebu etholiad cyffredinol ddoe, i geisio ffrwyno'r Prif Weinidog hwn ar fater pwysicaf ein hoes.
Yr unig amddiffyniad y mae'r Prif Weinidog yn ei gynnig am ei ymddygiad yw ei fod yn ceisio anrhydeddu pleidlais Brexit 2016. Ond gadewch i ni edrych ar beth y mae pobl yn ei ddweud heddiw. Roedd arolwg barn yr wythnos hon yn gwbl ddinistriol ynglŷn â dull gweithredu'r Prif Weinidog. Yn ôl y pleidleiswyr, roedd 46 y cant o bobl yn credu bod y modd y mae Johnson wedi atal y Senedd yn annemocrataidd o gymharu â 32 y cant a gredai fel arall. Mae penderfyniad y Prif Weinidog i gael gwared ar 21 o'i ASau, gan gynnwys dau gyn-Ganghellor y Trysorlys, ac ŵyr Winston Churchill, o'i blaid hefyd yn cael ei weld yn annemocrataidd gan 45 y cant o bobl o'i gymharu â 32 y cant a gredai fel arall. Dim ond un rhan o bump o bleidleiswyr sy'n credu bod pobl wedi pleidleisio dros adael heb gytundeb yn 2016. Nid oes gan y Prif Weinidog fandad i adael heb gytundeb gan y Senedd, gan y bobl ac yn sicr nid gan y Cynulliad hwn, sydd wedi pleidleisio yn erbyn Brexit heb gytundeb dro ar ôl tro. Mae pleidleiswyr yn credu, o 2:1, fod Johnson yn poeni mwy am ei les personol na lles y wlad. Mae'r arolwg barn hefyd yn dangos bod pleidleiswyr yn credu, o 3:1, y byddai gadael heb gytundeb yn ddrwg i safonau byw eu teuluoedd, ac o 2:1 y bydd yn gwneud economi Prydain yn wannach ac yn gwaethygu'r GIG. Yn olaf, canfu'r arolwg barn nad yw pobl am gael etholiad cyffredinol ond maent am gael pleidlais arall i'r bobl.
Clywsom lawer yn y Cynulliad hwn am barchu safbwyntiau'r cyhoedd yng nghyd-destun Brexit, a gobeithio bod yr Aelodau'n hapus i roi'r hyn y maent ei eisiau i'r bobl a rhoi llais terfynol iddynt ar hyn, oherwydd mae cost ddynol barhaus i hyn oll. Yr wythnos hon gwelsom gyhoeddiad Tata Steel yng Nghasnewydd, ac rydym i gyd yn gwybod bod busnesau ar hyd a lled Cymru yn gwneud penderfyniadau gweithredol i beidio â buddsoddi, i beidio â chyflogi pobl, tra bo bygythiad gadael heb gytundeb yn llercian ar y gorwel.
Nawr, mae'n ddyletswydd arnom yn y Cynulliad hwn gan hynny i weithio gyda'n gilydd ar draws ffiniau pleidiau. Rydym yn hoff o ddweud ein bod yn wahanol i San Steffan ac yn gwrthod gwleidyddiaeth frygowthlyd Tŷ'r Cyffredin, ond yr wythnos hon rydym ar ei hôl hi o gymharu â'r ASau. Dangosasant yr hyn y gellir ei gyflawni wrth i Lafur, y Democratiaid Rhyddfrydol, Plaid Cymru, yr SNP ac, ie, rhai Torïaid, weithio gyda'i gilydd er lles y wlad i wrthwynebu gambl beryglus Boris Johnson. Mae angen inni wneud yr un peth yma.
Rwy'n credu mai'r ddelwedd a fydd yn parhau yn y cof o Lywodraeth Boris Johnson—a fydd yn un fyrhoedlog iawn yn fy marn i—fydd y darlun o Jacob Rees-Mogg yn gorweddian ar y fainc flaen yn y Senedd: delwedd berffaith o fraint ddi-hid, rhywun sy'n gallu fforddio peidio â malio. Os na wnawn ddim byd arall yn y Siambr hon heddiw, rwyf am inni ystyried beth fydd y darlun a fydd yn parhau yn y cof o'r lle hwn pan ysgrifennir hanes Brexit. Mae gennym gyfle o hyd i'w wneud yn ddarlun o oddefgarwch, cydweithrediad a her yn wyneb fandaliaeth economaidd. Erfyniaf ar Aelodau o bob rhan o'r Siambr—yn enwedig draw acw—i sefyll a chael eu cyfrif, i ychwanegu eu llais yn erbyn gadael heb gytundeb, i ychwanegu eu cefnogaeth i roi eu llais yn ôl i'r bobl. Rhowch y gair olaf i'r bobl.
So, after months of will he/won’t he?, now we know the calibre of our Prime Minister, and I do not say it with admiration. Boris Johnson is a man who is without any sense of shame or, indeed, any care for the weight of history and how wanting it will find him. When Johnson was elected, he was commonly considered to be an experiment, a, 'Once more unto the EU, dear friends', a last-chance, throw-the-busted-kitchen-sink-at-em car crash waiting to happen. And, my, hasn’t that crash happened now? As Robert Peston has said, the events in Westminster—the botched proroguing, the enforced deselections, the unveiled threats—are not a constitutional crisis; no, they are a constitutional failure. There is a rot that has set into the system in Westminster that is so deep it cannot be repaired. It will continue to eat away at that institution just as the building around it crumbles to dust, and in the midst of it all, Boris Johnson, our Ozymandias, urging potential trading partners to, 'Look on his works, ye mighty, and despair', whilst nothing beside him remains.
So, we have come to this moment when the Government in Westminster is exposed for the sham that it is and all to deliver a lie scrawled on the side of a bus. Johnson only has himself to blame for the early onset failure of his Government. May had set down her own blood red lines. She enveloped herself in them and they boxed her in, but Johnson, ever the maverick, took a different tack. He wrote his red lines in invisible ink, so that they could be rubbed out whenever that version of events became inconvenient. Only, he didn’t realise that that vile spot of ink had stained his hands and that he was now a marked man, marked just as are his days in office.
So, as with one hand he wrote instructions for his negotiators, with the other, he erased them, and showed that they were designed to fail. A sleight of hand, a trick, a game. Only, in this particular parlour game, the lives of my constituents are on the line, the lives of people who rely on medicines and are scared of whether they will have access to them. Boris Johnson is also willing to cause misery to the lives of EU nationals who have made their homes in our communities. Well, I am not, and neither is my party. Llywydd, I'm glad that we have been recalled today, because what is happening in Westminster this week will affect the lives of our constituents profoundly. And I do not share the lack of ambition for this place put forward by Members of some of the regressive benches, who could barely be bothered to be here at all. We have to step up to the mark.
Plaid Cymru’s amendment 4 calls on the Government to establish a Welsh constitutional convention. Recently, at the Eisteddfod Genedlaethol, I listened to the former First Minister, Carwyn Jones, explaining that he could foresee independence coming about whether we like it or not. I do like it, by the way, even though he may not. There’s a 'no deal' Brexit; Scotland gains its independence; a successful border poll is held. What then? Does anybody in this Chamber truly believe that a United Kingdom of England and Wales would be workable, let alone desirable? It is, therefore, imperative on this Welsh Government to start doing the groundwork now: establish a Welsh constitutional convention or a commission, give it the remit of setting out the options and challenges to be met under different future scenarios, get the people involved via citizens assemblies, set the democratic pathways for each choice, a choice that will ultimately be made by the people of Wales. There is no reason not to do this, save an ideological attachment to a union that is dying in front of our eyes. If you fail to do this, it could come to be seen as the worst dereliction of duty in the history of devolution. You will think of these words as Wales is cast adrift without a compass. Because I believe that the day is coming, and soon, when we will need to leave Westminster behind.
A few months ago, Donald Tusk remarked that there is 'a special place in hell' reserved for those who propagated Brexit without the first idea of how it would work. Well, just as at the start of Dante’s Inferno, we find ourselves
'within a forest dark, for the straightforward pathway had been lost.'
We need to change course. There is nothing gallant or heroic in pursuing a Brexit that would cause untold chaos for our communities. If there is no referendum, and none currently seems forthcoming, then article 50 should be revoked. But the sunlit glade that will get us out of that forest is wide open ahead of us, and that is an independent Wales.
Felly, ar ôl misoedd o bendroni beth fydd y Prif Weinidog yn ei wneud, gwyddom bellach beth yw ei galibr, ac nid wyf yn ei ddweud gydag edmygedd. Mae Boris Johnson yn ddyn heb unrhyw ymdeimlad o gywilydd nac yn wir, unrhyw ofal ynglŷn â pha mor ddiffygiol y caiff ei weld gan hanes. Pan etholwyd Johnson, câi ei weld yn gyffredinol fel arbrawf, un ymdrech arall i fynd ben-ben â'r UE, damwain car cyfle olaf pan fetho popeth arall, yn aros i ddigwydd. Ac mae'r ddamwain honno'n bendant wedi digwydd bellach. Fel y dywedodd Robert Peston, nid argyfwng cyfansoddiadol yw'r digwyddiadau yn San Steffan—yr addoedi a aeth o chwith, y rhai a orfodwyd i gael eu diarddel o'u plaid, y bygythiadau amlwg; na, methiant cyfansoddiadol ydynt. Mae yna bydredd wedi treiddio i'r system yn San Steffan sydd mor ddwfn fel na ellir ei ddifa. Bydd yn parhau i fwyta'r sefydliad hwnnw wrth i'r adeilad o'i amgylch droi'n llwch, ac yng nghanol y cyfan, Boris Johnson, ein Ozymandias, yn annog partneriaid masnachu posibl i edrych ar waith ei ddwylo ac anobeithio, tra bo dim yn aros ond ef ei hun.
Felly, daethom at y foment hon pan welir pa mor ffug yw'r Llywodraeth yn San Steffan a'r cyfan er mwyn gwireddu celwydd a ysgrifennwyd ar ochr bws. Ni all Johnson feio neb ond ef ei hun am fethiant cynnar ei Lywodraeth. Roedd May wedi gosod ei llinellau coch ei hun. Lapiodd ei hun ynddynt a chafodd ei chlymu ganddynt, ond aeth Johnson, y rebel fel ag erioed, ar drywydd gwahanol. Ysgrifennodd ei linellau coch ef mewn inc anweledig, fel y gellid eu dileu pryd bynnag y tyfai'r fersiwn honno o bethau i fod yn anghyfleus. Ond nid oedd yn sylweddoli bod yr inc wedi baeddu ei ddwylo a'i fod yn ddyn a gaiff ei ddwyn i gyfrif, yn union fel y mae ei ddyddiau yn y swydd wedi'u cyfrif.
Felly, wrth iddo ysgrifennu cyfarwyddiadau ar gyfer ei negodwyr ag un llaw, gyda'r llall, roedd yn eu dileu, gan ddangos eu bod wedi'u cynllunio i fethu. Twyll â'r dwylo, tric, gêm. Ond yn y gêm arbennig hon, mae bywydau fy etholwyr yn y fantol, bywydau pobl sy'n dibynnu ar feddyginiaethau ac sy'n ofni a fyddant yn gallu cael gafael arnynt. Mae Boris Johnson hefyd yn fodlon achosi trallod i fywydau dinasyddion yr UE sydd wedi gwneud eu cartrefi yn ein cymunedau. Wel, nid wyf fi, ac nid yw fy mhlaid ychwaith yn fodlon gweld hynny'n digwydd. Lywydd, rwy'n falch ein bod wedi cael ein had-alw heddiw, oherwydd bydd yr hyn sy'n digwydd yn San Steffan yr wythnos hon yn effeithio'n ddirfawr ar fywydau ein hetholwyr. Ac nid wyf yn rhannu'r diffyg uchelgais ar gyfer y lle hwn a leisiwyd gan Aelodau o rai o'r meinciau anflaengar, na allent brin drafferthu i ddod yma o gwbl. Rhaid inni ysgwyddo ein cyfrifoldeb.
Mae gwelliant 4 Plaid Cymru yn galw ar y Llywodraeth i sefydlu confensiwn cyfansoddiadol Cymreig. Yn ddiweddar, yn yr Eisteddfod Genedlaethol, gwrandewais ar y cyn Brif Weinidog, Carwyn Jones, yn egluro y gallai ragweld y byddai annibyniaeth yn dod pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio. Rwy'n hoffi hynny, gyda llaw, er efallai nad yw ef. Ceir Brexit heb gytundeb; mae'r Alban yn ennill ei hannibyniaeth; cynhelir pleidlais lwyddiannus ar y ffin. Beth wedyn? A oes unrhyw un yn y Siambr hon yn credu o ddifrif y byddai Teyrnas Unedig Lloegr a Chymru yn ymarferol, heb sôn am fod yn ddymunol? Felly, mae'n hanfodol i Lywodraeth Cymru ddechrau gwneud y gwaith paratoi yn awr: sefydlu confensiwn neu gomisiwn cyfansoddiadol Cymreig, rhoi iddo gylch gorchwyl i nodi'r opsiynau a'r heriau i'w bodloni o dan senarios gwahanol yn y dyfodol, sicrhau bod y bobl yn rhan o'r gwaith drwy gynulliadau dinasyddion, pennu llwybrau democrataidd ar gyfer pob dewis, dewis a wneir gan bobl Cymru yn y pen draw. Nid oes rheswm dros beidio â gwneud hyn, ac eithrio ymlyniad ideolegol i undeb sy'n marw o flaen ein llygaid. Os methwch wneud hyn, gallai gael ei weld fel yr enghraifft waethaf o esgeuluso dyletswydd yn hanes datganoli. Fe fyddwch yn meddwl am y geiriau hyn pan fydd Cymru'n cael ei bwrw ymaith heb gwmpawd. Oherwydd rwy'n credu bod y dydd yn dod, ac yn fuan, pan fydd angen i ni adael San Steffan ar ôl.
Ychydig fisoedd yn ôl, dywedodd Donald Tusk fod 'lle arbennig yn uffern' wedi'i neilltuo ar gyfer y rhai a hyrwyddodd Brexit heb y syniad cyntaf o sut y byddai'n gweithio. Wel, yn union fel ar ddechrau Inferno Dante, rydym yn canfod ein hunain
mewn coedwig dywyll, am fod y llwybr o'n blaenau wedi'i golli.
Mae angen i ni newid cwrs. Nid oes dim yn wrol nac yn arwrol mewn mynd ar drywydd Brexit a fyddai'n achosi anhrefn di-ben-draw i'n cymunedau. Os nad oes refferendwm, ac nid oes arwydd fod un ar y ffordd ar hyn o bryd, dylid dirymu erthygl 50. Ond mae'r llannerch heulog a ddaw â ni allan o'r goedwig honno yn llydan agored o'n blaenau, a Chymru annibynnol yw honno.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Deputy Presiding Officer, I make this contribution first and foremost as a unionist—I do hope not as one of the last unionists. But it is time, I think, for all unionists to recognise the peril we are in. It's the greatest peace-time crisis since the Irish crisis.
The challenge is to achieve a meaningful Brexit that does not leave Scotland, and remainers in England and Wales, embittered. Only a via media can truly recognise the depth of the referendum result in all its complexity. Via media: the middle way favoured by so many Roman proverbs. I know we've had classical references earlier from the great classicist we have in this Chamber, the First Minister. Sadly, the via media on offer, a reasonable deal negotiated by the UK and the EU, has been dismissed because too many have pursued a zero-sum solution. Zero-sum outcomes cannot produce unity. Without a strong spirit of unity, no constitutional settlement is ever secure.
I have to say I agree with Stephen Kinnock MP: the deal now on offer from the EU, adapted after negotiations with the Labour frontbench, is overwhelmingly in the national interest. We should unite and accept it. The notion that somehow it's being stopped by an undemocratic backstop is preposterous. A majority of people in Northern Ireland support the backstop, as do the majority in Britain. It is only really one party that opposes it. We're told in Parliament there are barely 100 MPs that find it unacceptable. And, for this, we're going to lose a reasonable outcome and a middle way to achieve Brexit in a way that honours properly the full complexity of the referendum. It is a pitiful situation that we're in as a result of this sort of attitude.
And 'no deal' was never offered as a serious outcome by Brexiteers in the referendum; indeed they were inclined to run a mile whenever it was mentioned. And, even if it was, in secret, their heart's desire, things have changed since 2016. The World Trade Organization—that great body now that is going to save us—the World Trade Organization is in crisis. Do any of you ever read about their current situation? Its arbitration mechanisms, the very basis of free trade, are under assault from the USA and China—about the only thing the USA and China agree on at the moment in trade. That's the peril we are in at the moment.
The truth is that 'no deal' is a high risk strategy, but it is a high risk to be forced on the most vulnerable, and I will not be part of that. Deputy Presiding Officer, on the eve of the Peterloo massacre, 200 years ago, William Hazlitt wrote the following, which has resonated in democracies ever since:
'The love of liberty is the love of others; the love of power is the love of ourselves.'
That's true for the person, for the party, for the nation. The love of power is the love of self.
In a time of crisis, we need a great generosity of heart. The last thing we should be doing is turning on our EU partners and calling them enemies. And at home—[Interruption.] And, at home, we need to interpret, bargain—yes, bargain—and adapt as circumstances demand. For, as Edmund Burke wrote:
'A statesman, never losing sight of principles, is to be guided by circumstances; and judging contrary to the exigencies of the moment he may ruin his Country for ever.'
Deputy Presiding Officer, I started as a unionist; I wish to end as a Conservative. Our party in essence was constructed in the 1920s by Stanley Baldwin. He made it a home for liberals. Over half the Liberal Party, in effect, shifted into the Conservative Party, led, of course, by Winston Churchill. For the next 95 years, we were in office for 63 of them. It's no time to drive the liberals out of the Conservative Party.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n gwneud y cyfraniad hwn yn bennaf fel unoliaethwr—nid fel un o'r unoliaethwyr olaf gobeithio. Ond mae'n bryd, rwy'n credu, i bob unoliaethwr gydnabod y perygl rydym ynddo. Dyma'r argyfwng mwyaf mewn cyfnod o heddwch ers argyfwng Iwerddon.
Yr her yw sicrhau Brexit ystyrlon nad yw'n peri chwerwder i'r Alban, a'r rhai sydd eisiau aros yn yr UE yng Nghymru a Lloegr. Dim ond via media a all gydnabod dyfnder canlyniad y refferendwm yn ei holl gymhlethdod mewn gwirionedd. Via media: y ffordd ganol a ffafrir gan gynifer o'r diarhebion Rhufeinig. Rwy'n gwybod ein bod wedi cael cyfeiriadau clasurol yn gynharach gan y clasurydd mawr sydd gennym yn y Siambr hon, y Prif Weinidog. Yn anffodus, mae'r via media sy'n cael ei chynnig, sef cytundeb rhesymol a negodwyd gan y DU a'r UE, wedi cael ei diystyru oherwydd bod gormod o bobl wedi mynd ar drywydd ateb swm sero. Ni all canlyniadau swm sero gynhyrchu undod. Heb ysbryd cryf o undod, nid oes unrhyw setliad cyfansoddiadol byth yn ddiogel.
Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn cytuno â Stephen Kinnock AS: mae'r cytundeb sydd bellach yn cael ei gynnig gan yr UE, a addaswyd ar ôl trafodaethau gyda mainc flaen Llafur, o fudd i'r wlad i raddau helaeth iawn. Dylem uno a'i dderbyn. Mae'r syniad ei fod yn cael ei atal rywsut gan 'backstop' annemocrataidd yn hurt. Mae mwyafrif o bobl yng Ngogledd Iwerddon yn cefnogi'r 'backstop', fel y mae'r mwyafrif ym Mhrydain. Dim ond un blaid sy'n ei wrthwynebu mewn gwirionedd. Dywedir wrthym yn y Senedd mai prin 100 o ASau sy'n credu ei fod yn annerbyniol. Ac am hynny, byddwn yn colli canlyniad rhesymol a ffordd ganol ar gyfer cyflawni Brexit mewn ffordd sy'n parchu holl gymhlethdod y refferendwm yn briodol. Rydym mewn sefyllfa druenus o ganlyniad i agwedd o'r fath.
Ac ni chynigiwyd gadael heb gytundeb erioed fel canlyniad difrifol gan y rhai a gefnogai Brexit yn y refferendwm; yn wir roeddent yn dueddol o redeg milltir pan gâi ei grybwyll. A hyd yn oed pe baent yn ei ddeisyfu'n dawel bach, mae pethau wedi newid ers 2016. Mae Sefydliad Masnach y Byd—y corff gwych hwnnw sy'n mynd i'n hachub yn awr—mae Sefydliad Masnach y Byd yn wynebu argyfwng. A oes unrhyw rai ohonoch chi erioed wedi darllen am eu sefyllfa bresennol? Mae ei fecanweithiau cyflafareddu, holl sail masnach rydd, dan ymosodiad gan yr UDA a Tsieina—tua'r unig beth y mae'r UDA a Tsieina yn cytuno arno ar hyn o bryd mewn masnach. Dyna'r perygl rydym ynddo ar hyn o bryd.
Y gwir yw bod gadael heb gytundeb yn strategaeth risg uchel, ond mae'n risg uchel i'w orfodi ar y rhai mwyaf agored i niwed, ac ni fyddaf yn rhan o hynny. Ddirprwy Lywydd, ar drothwy cyflafan Peterloo, 200 o flynyddoedd yn ôl, ysgrifennodd William Hazlitt y geiriau canlynol sydd wedi taro tant mewn democratiaethau byth ers hynny:
Cariad at eraill yw cariad at ryddid; hunangariad yw cariad at rym.
Mae hynny'n wir yn achos yr unigolyn, y blaid, y wlad. Hunangariad yw cariad at rym.
Mewn cyfnod o argyfwng, mae angen inni gael calonnau hael. Y peth olaf y dylem ei wneud yw troi ar ein partneriaid yn yr UE a'u galw'n elynion. Gartref—[Torri ar draws.] Gartref, mae angen inni ddehongli, bargeinio—ie, bargeinio—ac addasu yn ôl yr amgylchiadau. Oherwydd, fel yr ysgrifennodd Edmund Burke:
Heb golli golwg ar egwyddorion, dylai gwladweinydd gael ei arwain gan amgylchiadau; a gallai ddifetha ei wlad am byth trwy farnu'n groes i alwadau'r funud.
Ddirprwy Lywydd, dechreuais fel unoliaethwr; hoffwn orffen fel Ceidwadwr. Cafodd ein plaid yn ei hanfod ei hadeiladu yn y 1920au gan Stanley Baldwin. Fe'i gwnaeth yn gartref i ryddfrydwyr. I bob pwrpas, symudodd dros hanner y Blaid Ryddfrydol at y Blaid Geidwadol, wedi'i harwain, wrth gwrs, gan Winston Churchill. Roeddem mewn grym am 63 o'r 95 mlynedd wedyn. Nid dyma'r amser i ddiarddel y rhyddfrydwyr o'r Blaid Geidwadol.
Harold Macmillan was a Conservative Prime Minister who, Neil Kinnock once said, represented a generation of Tories who recognised duty and pursued the objective of one nation. The current Tory Prime Minister, Boris Johnson, is on course to have the shortest stay in 10 Downing Street of any of its incumbents, and he has no intention of governing in the interests of one nation. So, I welcome hugely—unlike others—this opportunity, as the elected Welsh Labour Assembly Member for Islwyn, to sit in this Chamber today, in this sitting Welsh Parliament, to debate the current aberrations of the Tory so-called Government and their magnitudinal consequences for the people that I represent.
Harold Macmillan, when asked what was most likely to knock Governments off course, famously stated, 'Events, dear boy, events.' Since the National Assembly for Wales has been rightly recalled, we have seen unprecedented events and attacks upon our parliamentary democracy from a calamitous Conservative cabal. And a week indeed might have been a long time in politics, but the last 24 hours have shown that a day is a pretty lengthy period as well. So, I support fully the substantive joint motion before us today. It is indeed a constitutional outrage for the Prime Minister to attempt to close down Parliament for more than five weeks at a time of the largest national crisis since world war two. And we saw the same Boris Johnson on the doorstep of No. 10 mere days ago stating clearly that he did not want a general election—he did not want a general election. Yesterday, he told the House of Commons he wanted one. So, this is a puppet, a poodle Prime Minister being manipulated by Dominic Cummings, a maverick political adviser, playing dangerous kinds of games without any care for the real and dire consequences for our nation or our citizens. And, in representing my constituents in Islwyn, it is my job also to ensure that they and their families do not suffer from the dramatic, cataclysmic negative consequences of a 'no deal' Brexit and its longer term fallout.
My Labour colleague the Member of Parliament for Islwyn, Chris Evans, should and must have the opportunity to hold the Executive of this United Kingdom to account, and attempts by the UK Government to both silence and ostracise our mother legislature are sinister, and, in my view, at all costs have to be resisted. The sacking, unprecedently, of dissenting Conservative MPs is further evidence of sinister action from a tinpot dictator Prime Minister. Democracy demands and requires that decision making is exposed to sunlight, and, with the acquiescence of the House of Lords, legislation will make the statute book that ensures the UK does not automatically default into a cataclysmic Brexit.
This current crisis in our body politic and in our national life can now only be determined, in my opinion, by the ultimate and timely calling of a general election, which is in our national interest at a time of crisis, national and constitutional. A referendum to ensure that the decision of whether the UK should leave the EU in the light of all that has become known since 2016 should be determined by the British electorate, with the full facts in front of them. No democrat can or should fear the final say being made by the British public via a general election and a referendum once and for all. We serve, all of us, as representatives of the people, and I am hugely conscious that the people that I represent want resolution, a final say for themselves, for the future of their families, their jobs, their well-being, and, finally, national unity and national cohesion.
Roedd Harold Macmillan yn Brif Weinidog Ceidwadol a oedd, fel y dywedodd Neil Kinnock unwaith, yn cynrychioli cenhedlaeth o Dorïaid a oedd yn cydnabod dyletswydd ac yn mynd ar drywydd yr amcan o un genedl. Mae'r Prif Weinidog Torïaidd presennol, Boris Johnson, ar y trywydd iawn i fod y Prif Weinidog a dreuliodd yr amser byrraf yn 10 Stryd Downing, ac nid oes ganddo unrhyw fwriad o lywodraethu er lles un genedl. Felly, rwy'n croesawu'r cyfle hwn yn fawr—yn wahanol i eraill—fel Aelod Cynulliad etholedig Llafur Cymru dros Islwyn, i eistedd yn y Siambr hon heddiw, yn Senedd Cymru, i drafod dryswch presennol yr hyn a elwir yn Llywodraeth y Torïaid a'i ganlyniadau pwysig i'r bobl rwy'n eu cynrychioli.
Pan ofynnwyd i Harold Macmillan beth oedd yn fwyaf tebygol o daflu Llywodraethau oddi ar eu llwybr, fe ddywedodd 'Digwyddiadau, gyfaill, digwyddiadau.' Ers i Gynulliad Cenedlaethol Cymru gael ei ad-alw, a hynny'n briodol, rydym wedi gweld digwyddiadau ac ymosodiadau digynsail ar ein democratiaeth seneddol gan gabál Ceidwadol trychinebus. Ac efallai fod wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth o'r blaen, ond mae'r 24 awr ddiwethaf wedi dangos bod diwrnod yn amser eithaf hir hefyd. Felly, rwy'n llwyr gefnogi'r cynnig o sylwedd a gyflwynwyd inni ar y cyd heddiw. Yn wir, mae'n warth cyfansoddiadol fod Prif Weinidog y DU wedi ceisio cau'r Senedd am fwy na phum wythnos yn y cyfnod mwyaf o argyfwng cenedlaethol ers yr ail ryfel byd. A gwelsom yr un Boris Johnson ar garreg drws Rhif 10 ddyddiau'n unig yn ôl yn dweud yn glir nad oedd am gael etholiad cyffredinol—nid oedd am gael etholiad cyffredinol. Ddoe, dywedodd wrth Dŷ'r Cyffredin ei fod am gael un. Felly, pyped yw hwn, pwdl o Brif Weinidog sy'n cael ei reoli gan Dominic Cummings, rebel o gynghorydd gwleidyddol, sy'n chwarae mathau peryglus o gemau heb unrhyw ofal am y canlyniadau real a difrifol i'n gwlad a'n dinasyddion. Ac wrth gynrychioli fy etholwyr yn Islwyn, fy ngwaith i hefyd yw sicrhau nad ydynt hwy a'u teuluoedd yn dioddef yn sgil canlyniadau negyddol dramatig a thrychinebus Brexit heb gytundeb a'i ganlyniadau mwy hirdymor.
Dylai fy nghydweithiwr Llafur, yr Aelod Seneddol dros Islwyn, Chris Evans, gael cyfle i ddwyn Gweithrediaeth y Deyrnas Unedig hon i gyfrif, ac mae ymdrechion gan Lywodraeth y DU i dawelu a gwrthod ein mam-ddeddfwrfa yn sinistr, ac yn fy marn i, mae'n rhaid eu gwrthsefyll doed a ddêl. Mae'r modd digynsail y diarddelwyd ASau Ceidwadol anghydsyniol yn dystiolaeth bellach o weithredu sinistr gan unben pot jam o Brif Weinidog. Mae democratiaeth yn mynnu, ac yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r broses o wneud penderfyniadau gael ei hamlygu, ac yn sgil cydsyniad Tŷ'r Arglwyddi, bydd deddfwriaeth yn cyrraedd y llyfr statud sy'n sicrhau nad yw'r DU yn llithro'n awtomatig i Brexit trychinebus.
Yn fy marn i, ni ellir datrys yr argyfwng yn ein gwladwriaeth ac yn ein bywyd cenedlaethol bellach heb alw etholiad cyffredinol amserol yn y pen draw, a bydd hynny o fudd i'r wlad ar adeg o argyfwng cenedlaethol a chyfansoddiadol. Rhaid i etholwyr Prydain benderfynu mewn refferendwm a ddylai'r DU adael yr UE yng ngoleuni'r cyfan sydd wedi dod yn hysbys ers 2016, gyda'r ffeithiau llawn o'u blaenau. Ni all, ac ni ddylai unrhyw ddemocrat ofni'r gair olaf a wneir gan y cyhoedd ym Mhrydain drwy etholiad cyffredinol a refferendwm unwaith ac am byth. Rydym yn gwasanaethu, bob un ohonom, fel cynrychiolwyr y bobl, ac rwy'n hynod ymwybodol fod y bobl a gynrychiolaf yn dymuno gweld y mater wedi'i ddatrys, a llais terfynol iddynt eu hunain, er mwyn dyfodol eu teuluoedd, eu swyddi, eu lles, ac yn olaf, er mwyn sicrhau undod y wlad a chydlyniant cenedlaethol.
Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn drychineb i Gymru ac i'r Deyrnas Unedig. Dŷn ni wedi clywed eraill y prynhawn yma yn olrhain yr her ddychrynllyd sydd o'n blaenau os na ellir atal Brexit heb gytundeb. Rwy'n clywed y crochlefain, 'Mae'r bobl wedi pleidleisio i adael'—ydyn, wir, ond ni wnaeth y 52 y cant pleidleisio i adael heb unrhyw gytundeb o unrhyw fath o gwbl yn y byd. Na, pleidleisio i adael, ond heb unrhyw weledigaeth o beth y mae 'gadael' yn ei olygu. Dyna beth ddigwyddodd a dyna beth sydd wedi esgor ar y cawl gwleidyddol a'r rhwygiadau yn ein cymdeithas ni a'r polareiddio a'r dicter a'r casineb nawr.
Ac, ie, mae dioddefaint eisoes yn y byd iechyd wrth i gyffuriau a meddyginiaethau ar bresgripsiwn fynd yn gynyddol fwy anodd i'w cael dros y misoedd diwethaf hyn nawr, wrth i gwmnïau cyffuriau rhyngwladol bentyrru cyflenwadau i baratoi am Brexit heb gytundeb nawr. Yn y feddygfa'r wythnos diwethaf, doedd dim cyflenwad o Epilim, tablets gogyfer epilepsi, na Sinemet, tablets gogyfer Parkinson's, ar gael yn unman. Mae pobl yn wynebu mynd heb dabledi nawr, gan beryglu eu hiechyd a'u bywydau nawr, tra bo pob fferyllydd yn rhedeg o gwmpas yn wallgof yn trio ffeindio cyflenwad o'r feddyginiaeth briodol ac yn ceisio perswadio meddygon teulu i ragnodi cyffur gwahanol, ond rhain ydy'r cyffuriau gorau i'r claf ar y pryd, sydd wedi eu dewis yn wreiddiol gan arbenigwyr yn yr ysbyty, a rŷch chi eisiau'r meddyg teulu i ddod i fyny efo dewis amgen sy'n mynd i weithio cystal. Mae ein cleifion yn crwydro o fferyllfa i fferyllfa yn chwilio am y cyffur ar y presgripsiwn, gan boeni a phryderu nawr. Dyna'r realiti ar y llawr yn ein cymunedau heddiw.
A gyda'r gaeaf yn dod, mae angen brechiadau yn erbyn y ffliw, a bydd her sylweddol i gael gafael ar y brechiadau yma heb gytundeb efo Ewrop. Mae 'Just get on with it', felly, yn golygu epidemig o ffliw, gyda salwch difrifol a marwolaethau ymhlith ein pobl fwyaf bregus yn absenoldeb y prif arf i atal hynny. Mae epidemig ffliw yn dod eleni. Mae wedi bod yn Awstralia eisoes—mae ar y ffordd. Felly, byddwn yn wynebu epidemig o ffliw heb y prif amddiffyniad yn ei erbyn. Bydd 'Just get on with it' yn golygu edrych ar fy nghleifion yn dioddef, a gwaeth.
Mae nifer o'n cyffuriau mwyaf cyffredin ni—rhai dŷn ni'n gwbl ddibynnol arnyn nhw, fel insulin—ar hyn o bryd ddim yn cael eu cynhyrchu ym Mhrydain o gwbl. Dŷn ni'n gyfan gwbl ddibynnol ar Ewrop am y cyflenwad i gyd. Dyna pam mae ein Colegau Brenhinol ni mor bryderus. Mae meddygaeth, mae iechyd, mae ymchwil—maent i gyd yn rhan o rwydwaith Ewropeaidd fendigedig sydd wedi dylifro gogyfer pobl Cymru, pobl y Deyrnas Unedig i gyd. Ac y mae'r partneriaethau yn y byd datblygu cyffuriau, datblygu triniaethau, cynnal treialon ymchwil rhyngwladol, i gyd yn y fantol ac yn disgwyl cael eu rhwygo'n ddarnau gan Brexit dim cytundeb. Mae cytundeb Euratom yn y fantol, sydd yn gwarantu cyflenwad o eisotopiaid meddygol ymbelydrol sy'n cael eu cynhyrchu ar y cyfandir ac yn diflannu mewn oriau—half life o chwe awr—pethau fel technetium a molybdenum. Mae hanner bywyd rhain yn fyr iawn ac mae eu defnyddio i drin canser ym Mhrydain yn dibynnu'n llwyr ar gydweithio rhyng-Ewropeaidd o'r radd flaenaf i warantu llwyddiant triniaeth canser yma yng Nghymru. Bydd rhwygo'r rhwydwaith yma'n ddeilchion gyda dim cytundeb yn hynod, hynod niweidiol i'n pobl ni yma yng Nghymru.
Ac efo'r prorogation—addoedi—atal Senedd y Deyrnas Unedig, sy'n golygu cau Senedd San Steffan i lawr yn gyfan gwbl—nid jest rhyw fath o recess ydy hwn, ond ei gau i lawr yn gyfan gwbl—ni fydd yn bosib trafod manylion argaeledd cyffuriau a meddyginiaethau na dim byd arall am bum wythnos. Ar adeg mor dyngedfennol yn hanes ein cenedl—gwarth. Cefnogwch ein gwelliannau a'r cynnig.
Leaving the European Union with no deal will be disastrous for Wales and the UK. We've heard others this afternoon telling us about the extreme challenges facing us if we fail to prevent a 'no deal' Brexit. Now, I hear 'people have voted to leave', and, yes, indeed they did, but the 52 per cent didn't vote to leave with no deal of any sort whatsoever. No, they voted to leave, but without any vision of what leaving would mean. That's what happened, and that's what has brought about this political mess and the splits in our society and the polarisation and the anger we are facing now.
And, yes, there is already suffering in the health sector as medicines and prescription drugs have become increasingly difficult to obtain over the past few months, as international pharmaceutical companies stockpile to prepare for a 'no deal' Brexit now. In the surgery last week, there was no supply of Epilim, an epilepsy drug, or Sinemet, a treatment for Parkinson's, available anywhere. People are facing going without their tablets now, putting their health and lives at risk, whilst every pharmacist is running around trying to find a supply of the appropriate drugs and trying to persuade GPs to prescribe different drugs, but these are the best drugs available for the patients, which were originally chosen by experts in hospitals, and you want the GP to come up with an alternative that will work just as well. Well, our patients are going from surgery to surgery and pharmacist to pharmacist looking for the drug on the prescription, with real concerns now. That's the reality on the ground in our communities today.
And, with the winter approaching, we will need flu vaccines, and there will be significant challenges in obtaining these vaccines without an agreement with the European Union. 'Just get on with it', therefore, means a flu epidemic, with serious illness and deaths among our most vulnerable people in the absence of the main tool to prevent that. A flu epidemic will come this year. It's already hit Australia—it's on its way. So, we will be facing a flu epidemic without the main defence against that epidemic. 'Just get on with it' will just mean looking at my patients and seeing them suffering, and worse.
Many of our most common drugs—some we are entirely reliant on, such as insulin—at the moment aren't being produced in Britain at all. We are entirely reliant on Europe for our whole supply. That's why our royal colleges are so concerned. Medicine, health, research are all part of a wonderful European network that has delivered for the people of Wales, the people of the UK as a whole. And the partnerships in the development of drugs and treatments, holding international research trials, are all at stake and are expected to be destroyed by a 'no deal' Brexit. The Euratom deal is at risk, which guarantees a supply of medical radioactive isotopes that are produced on the continent and disappear in hours, with a half life of six hours—things such as technetium and molybdenum. The half life of these is very short indeed and using them to treat cancer in the UK is entirely reliant on inter-European collaboration of the highest order to guarantee the success of cancer treatments here in Wales. Ripping this network to shreds with 'no deal' will be extremely damaging for our population here in Wales.
With prorogation preventing the UK Parliament from meeting, which will mean the closure of the Westminster Parliament in its entirety—this isn't a recess; this is the closure of the Parliament—it won't be possible to discuss the details of the availability of drugs and medicines or anything else for a full five weeks. At such a critical time in the history of our nation that is a disgrace. Support our amendments and the motion.
I wish to begin by expressing my surprise that the Welsh Government has seen fit to recall this Assembly on an issue that is not devolved and relates to procedures in another place. I can only speculate on the reaction here if Westminster was recalled, for example, to discuss some future crisis in the NHS in Wales. The fact is the current parliamentary session in Westminster has been the longest for nearly 400 years, and it has been one of the least active. A new Queen's Speech is overdue and needed if the UK Government is to focus on crucial public priorities. But the Welsh Government has chosen to turn a blind eye to this need and has chosen instead to indulge itself in pointless and ineffective political posturing. We have seen the unedifying spectacle of Labour and Plaid Assembly Members desperately trying to look the most outraged.
We already know the position of the Welsh Government on Brexit. They will campaign for 'remain' in any future EU referendum. Presumably that means that they will campaign against any deal to leave the EU negotiated by a Corbyn Government. I think we should remember at this stage a few facts. By a clear majority the British people voted to leave the European Union in a referendum in 2016. The Prime Minister is committed to actioning the instruction of the people, preferably with a deal, without if need be. Following the recent meeting in Europe, including the G7, there is a more positive mood about the prospect of a deal. However, this is being undermined by MPs who claim to want to stop a 'no deal' Brexit but whose aim is to stop Brexit totally. If Labour, Liberal Democrat, Plaid Cymru and SNP politicians wanted to stop a 'no deal' Brexit, they should have voted for Mrs May's withdrawal agreement instead of playing games for party political advantage.
When Parliament reconvenes on 14 October, after the party conference season, there will still be time to discuss Brexit. I strongly believe that there will be a further move in Europe to get a deal in the next few weeks. [Interruption.] Yes, go on, then.
Hoffwn ddechrau drwy fynegi fy syndod fod Llywodraeth Cymru wedi gweld yn dda i ad-alw'r Cynulliad hwn ar fater nad yw wedi'i ddatganoli ac sy'n ymwneud â gweithdrefnau mewn man arall. Ni allaf ond dyfalu beth fyddai'r ymateb yma pe bai San Steffan yn cael ei ad-alw, er enghraifft, i drafod rhyw argyfwng yn y GIG yng Nghymru yn y dyfodol. Y gwir amdani yw mai'r sesiwn seneddol bresennol yn San Steffan oedd yr hwyaf ers bron i 400 o flynyddoedd, ac mae wedi bod yn un o'r rhai lleiaf gweithredol. Mae araith newydd y Frenhines yn hwyr ac yn angenrheidiol os yw Llywodraeth y DU am ganolbwyntio ar flaenoriaethau cyhoeddus hollbwysig. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi dewis anwybyddu'r angen hwn ac wedi dewis ymroi i ystumio gwleidyddol dibwrpas ac aneffeithiol. Rydym wedi gweld yr olygfa warthus o Aelodau Cynulliad Llafur a Phlaid Cymru yn ymdrechu'n daer i weld pwy all edrych fwyaf dig.
Rydym eisoes yn gwybod beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar Brexit. Byddant yn ymgyrchu dros 'aros' mewn unrhyw refferendwm ar yr UE yn y dyfodol. Mae'n debyg fod hynny'n golygu y byddant yn ymgyrchu yn erbyn unrhyw gytundeb i adael yr UE a negodir gan Lywodraeth Corbyn. Rwy'n credu y dylem gofio rhai ffeithiau ar y cam hwn. Drwy fwyafrif clir pleidleisiodd pobl Prydain dros adael yr Undeb Ewropeaidd mewn refferendwm yn 2016. Mae'r Prif Weinidog wedi ymrwymo i weithredu cyfarwyddyd y bobl, yn ddelfrydol gyda chytundeb, a heb gytundeb os oes angen. Yn dilyn y cyfarfod diweddar yn Ewrop, gan gynnwys y G7, mae'r teimladau'n fwy cadarnhaol o blaid y posibilrwydd o gael cytundeb. Fodd bynnag, mae hynny'n cael ei danseilio gan ASau sy'n honni eu bod am atal Brexit heb gytundeb er mai eu nod yw atal Brexit yn gyfan gwbl. Pe bai gwleidyddion Llafur, y Democratiaid Rhyddfrydol, Plaid Cymru a'r SNP am atal Brexit heb gytundeb, dylent fod wedi pleidleisio dros gytundeb ymadael Mrs May yn hytrach na chwarae gemau er mantais wleidyddol i'w pleidiau.
Pan fydd y Senedd yn ailymgynnull ar 14 Hydref, ar ôl tymor cynadleddau'r pleidiau, bydd amser o hyd i drafod Brexit. Credaf yn gryf y bydd symudiad pellach yn Ewrop i gael cytundeb yn yr ychydig wythnosau nesaf. [Torri ar draws.] Ie, ewch ymlaen.
I just wanted to ask about this constant thing that you're saying, that there are negotiations happening. The Belgian MEP Philippe Lamberts used a swearword and said there were no negotiations happening at the moment—that there is no negotiation because there's no compromise on the backstop. There are no negotiations. Will you please stop lying in this Parliament that there are?
Roeddwn i eisiau holi am y peth hwn rydych chi'n ei ddweud yn gyson, fod yna negodiadau'n digwydd. Defnyddiodd Philippe Lamberts, ASE o Wlad Belg, air rheg a dywedodd nad oedd unrhyw negodiadau'n digwydd ar hyn o bryd—nad oes negodi oherwydd nad oes cyfaddawd ar y 'backstop'. Nid oes unrhyw negodiadau. A wnewch chi roi'r gorau i ddweud celwydd yn y Senedd hon fod yna rai ar y gweill?
What it is, Bethan, I think I have taken your point, but the fact is, don't forget, there's a negotiation between 27 countries against one. We are one. Three years have already elapsed. You have wasted—[Interruption.] Look, Theresa May achieved up to 97 per cent of agreement. We all know about it. But it's a backstop not from Northern Ireland, but from the Labour Party. They're not agreeing with anything. You are also joining with them in all the other areas. I hope they will be successful in negotiations, but I strongly believe that the real constitutional outrage is that Welsh Labour and Plaid Cymru have refused to honour the result of the referendum and act on the clear instructions of the Welsh and British people to leave the European Union.
Deputy Presiding Officer, one point I am hearing a lot—quite a few Members have mentioned Churchill. He has been a great Prime Minister of this country. His photograph people see with a bulldog. Don't forget, Boris Johnson is a bull terrier. He will protect British interests. At the moment we are—[Interruption.]
Yr hyn ydyw, Bethan, rwy'n meddwl fy mod wedi derbyn eich pwynt, ond y ffaith amdani yw, peidiwch ag anghofio, fod negodi rhwng 27 o wledydd yn erbyn un. Ni yw'r un. Mae tair blynedd wedi mynd heibio eisoes. Rydych wedi gwastraffu—[Torri ar draws.] Edrychwch, cyflawnodd Theresa May hyd at 97 y cant o'r cytundeb. Mae pawb ohonom yn gwybod amdano. Ond 'backstop' gan y Blaid Lafur ydyw, nid Gogledd Iwerddon. Nid ydynt yn cytuno ag unrhyw beth. Rydych chi hefyd yn ymuno â hwy ym mhob un o'r meysydd eraill. Gobeithio y byddant yn llwyddiannus yn y negodiadau, ond credaf yn gryf mai'r gwarth cyfansoddiadol gwirioneddol yw bod Llafur Cymru a Phlaid Cymru wedi gwrthod parchu canlyniad y refferendwm a gweithredu ar gyfarwyddiadau clir pobl Cymru a Phrydain i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Ddirprwy Lywydd, un pwynt rwy'n ei glywed yn aml—mae cryn nifer o Aelodau wedi sôn am Churchill. Roedd yn Brif Weinidog gwych ar y wlad hon. Bydd pobl yn gweld ei lun gyda chi tarw. Peidiwch ag anghofio, mae Boris Johnson yn ddaeargi tarw. Fe fydd yn amddiffyn buddiannau Prydain. Ar hyn o bryd rydym—[Torri ar draws.]
I thank the Member for giving way. Does he not realise that Winston Churchill was not only a proponent of a European union, but actually, before the second world war, wanted the UK and France to unite as one country. So, please, you can't use Winston Churchill as someone you can portray as anti-European. He was quite the opposite.
Diolch i'r Aelod am ildio. Onid yw'n sylweddoli bod Winston Churchill nid yn unig yn hyrwyddo Undeb Ewropeaidd, ond mewn gwirionedd, cyn yr ail ryfel byd, roedd am i'r DU a Ffrainc uno'n un wlad. Felly, os gwelwch yn dda, ni allwch ddefnyddio Winston Churchill fel rhywun y gallwch ei bortreadu fel rhywun gwrth-Ewropeaidd. Roedd yn hollol groes i hynny.
No, but the thing is, I just gave an example because a lot of Members mentioned Churchill here. I'm talking—. I'm comparing him a little bit with Boris Johnson. Boris Johnson is a family man. I know he is a different person. He is trying to protect the interests of Great Britain, and, don't forget, we are losing the history. The whole world is watching. Democracy is at stake, because the fact is we are quoted as being—. You know, our Parliament is the mother of all Parliaments. Look at those countries where there is no democracy. We can't agree on one thing in the last so many years. What we are saying is it is by the people, of the people, and for the people. My point is, the United Kingdom—. Our public in the United Kingdom have decided to leave the European Union. Why are you dragging your feet? Why don't you agree to go for an election and do it once and for all? Thank you very much.
Na, ond y peth yw, rhoddais enghraifft yn unig am fod llawer o'r Aelodau wedi sôn am Churchill yma. Rwy'n siarad—. Rwy'n ei gymharu ychydig gyda Boris Johnson. Mae Boris Johnson yn ddyn teulu. Rwy'n gwybod ei fod yn berson gwahanol. Mae'n ceisio amddiffyn buddiannau Prydain Fawr, ac nac anghofiwch, rydym yn colli'r hanes. Mae'r byd i gyd yn gwylio. Mae democratiaeth yn y fantol, oherwydd y gwir amdani yw y cyfeirir atom—. Wyddoch chi, ein Senedd ni yw mam yr holl Seneddau. Edrychwch ar y gwledydd lle nad oes democratiaeth. Ni allwn gytuno ar un peth yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yr hyn a ddywedwn yw ei bod hi gan y bobl ar gyfer y bobl. Fy mhwynt i yw, mae'r Deyrnas Unedig—. Mae ein cyhoedd yn y Deyrnas Unedig wedi penderfynu gadael yr Undeb Ewropeaidd. Pam eich bod chi'n llusgo'ch traed? Pam nad ydych chi'n cytuno i gael etholiad a'i wneud unwaith ac am byth? Diolch yn fawr iawn.
I'd like to just draw attention to the clarification that Mark Reckless made over point 1 of his motion, where he said the criticism of the impartiality of the presiding officer of the legislature was directed at the Speaker of the House of Commons. I'd say, let's be absolutely clear that the Dirprwy Llywydd and the Llywydd act impartially in this Chamber, both here and outside the Chamber in meetings we have with them. I think it's worth making that clear.
The speech made by Neil McEvoy, who's now gone—. Neil McEvoy said that it's not a constitutional outrage but that it's outrageous that the constitution relies on the purity of the sitting Prime Minister. I actually used almost those same terms in the Labour group this morning when I described how I felt about the constitution. It is a weakness of the UK constitution, and I think that was reflected in the words that Mark Reckless used as well about the House of Commons: this is a weak constitution, and, indeed, a failing constitution. And I would say that we would probably arrive at different solutions to that failing constitution, but nonetheless I think it has become an agreement across this Chamber that the UK constitution needs to change.
I would say we need a codified written constitution in this country that clearly establishes a separation of power of executive and parliament and also is true to the principle of subsidiarity. The principle of subsidiarity suggests that power is devolved to the level most appropriate to the nature of the decision that is being made. It's perfectly possible through cross-party consensus to achieve a recommendation that would achieve that objective. But, I would say the key to unlocking that constitutional reform doesn't lie in the form of a referendum. I've spoken at length in this Chamber about my objection to the principle of referendums that are barely democratic, and I draw the Chamber's attention to a speech that was made by Bernard Jenkin MP, himself considered to be an arch Brexiteer. He said in Parliament on Wednesday,
'The bitterness of tonight’s exchanges reflects the breakdown of our shared understanding about which mandate is legitimate: the representative or the direct. We now have a constitution containing competing ideas of legitimacy, and unless we are to abandon referendums this House should be ready to implement popular decisions that it does not like, but it has shown some reluctance to do so.'
I would argue that the time for referendums is coming to an end. We cannot see further referenda in this country without dividing this country irrevocably. And, therefore, what do we do instead? Well, the key, in my view, to unlocking constitutional reform is electoral reform, and, before we can do anything further with constitutional change, I think we need root-and-branch electoral reform both here in this Senedd and at Westminster. I think that's the fundamental key to changing the constitution of this country without the need to go for a referendum. A fully proportional electoral system would require more than one party to advocate constitutional change on which they can find agreement, and, indeed, then would require those parties to work together to achieve it. I believe that that system of electoral reform will allow and achieve that. But with its call for a referendum, that is not what the Plaid amendment seeks to do, and that is why I won't be supporting that Plaid amendment.
Hoffwn dynnu sylw at yr eglurhad a roddodd Mark Reckless am bwynt 1 yn ei gynnig, lle dywedodd fod y feirniadaeth ynglŷn â natur ddiduedd llywydd y ddeddfwrfa wedi'i hanelu at Lefarydd Tŷ'r Cyffredin. Buaswn i'n dweud, gadewch i ni fod yn gwbl glir fod y Dirprwy Lywydd a'r Llywydd yn gweithredu'n amhleidiol yn y Siambr hon, yma a thu allan i'r Siambr yn y cyfarfodydd a gawn gyda hwy. Credaf ei bod yn werth gwneud hynny'n glir.
Yr araith a wnaeth Neil McEvoy, sydd bellach wedi gadael—. Dywedodd Neil McEvoy nad yw'n warth cyfansoddiadol ond ei bod yn waradwyddus fod y cyfansoddiad yn dibynnu ar uniondeb Prif Weinidog y dydd. Yn wir, defnyddiais yr un termau bron yn y grŵp Llafur y bore yma pan ddisgrifiais sut y teimlwn am y cyfansoddiad. Mae'n wendid yng nghyfansoddiad y DU, a chredaf fod hynny wedi'i adlewyrchu yn y geiriau a ddefnyddiodd Mark Reckless yn ogystal am Dŷ'r Cyffredin: cyfansoddiad gwan yw hwn, ac yn wir, cyfansoddiad sy'n methu. A buaswn yn dweud y byddem yn dod o hyd i atebion gwahanol i'r cyfansoddiad diffygiol hwnnw mae'n debyg, ond serch hynny rwy'n credu ein bod bellach yn cytuno ar draws y Siambr hon fod angen i gyfansoddiad y DU newid.
Buaswn yn dweud bod arnom angen cyfansoddiad ysgrifenedig wedi'i godio yn y wlad hon sy'n amlwg yn gwahanu pŵer y weithrediaeth a phŵer seneddol ac sydd hefyd yn dilyn egwyddor sybsidiaredd. Mae egwyddor sybsidiaredd yn awgrymu bod pŵer yn cael ei ddatganoli i'r lefel fwyaf priodol i natur y penderfyniad sy'n cael ei wneud. Mae'n berffaith bosibl drwy gonsensws trawsbleidiol i sicrhau argymhelliad a fyddai'n cyflawni'r amcan hwnnw. Ond buaswn yn dweud nad refferendwm yw'r allwedd i ddatgloi'r diwygio cyfansoddiadol hwnnw. Rwyf wedi siarad yn faith yn y Siambr hon am fy ngwrthwynebiad i'r egwyddor o refferenda nad ydynt prin byth yn ddemocrataidd, ac rwy'n tynnu sylw'r Siambr at araith a wnaed gan Bernard Jenkin AS, un yr ystyrir ei fod yn un o brif gefnogwyr Brexit. Dywedodd yn y Senedd ddydd Mercher,
Mae chwerwder y dadleuon heno yn adlewyrchu methiant ein cyd-ddealltwriaeth ynglŷn â pha fandad sy'n gyfreithlon: y cynrychioliadol neu'r uniongyrchol. Mae gennym gyfansoddiad yn awr sy'n cynnwys syniadau am gyfreithlondeb sy'n cystadlu yn erbyn ei gilydd, ac oni chefnwn ar refferenda, dylai'r Tŷ hwn fod yn barod i weithredu penderfyniadau poblogaidd nad yw'n eu hoffi, ond mae wedi dangos peth amharodrwydd i wneud hynny.
Buaswn yn dadlau bod yr amser ar gyfer refferenda yn dod i ben. Ni allwn weld rhagor o refferenda yn y wlad hon heb rannu'r wlad mewn modd na ellir ei wrthdroi. Ac felly, beth a wnawn yn lle hynny? Wel, yr allwedd, yn fy marn i, i ddatgloi diwygio cyfansoddiadol yw diwygio etholiadol, a chyn y gallwn wneud unrhyw beth pellach gyda newid cyfansoddiadol, credaf fod angen diwygio etholiadol o'r gwraidd i'r brig yma yn y Senedd hon ac yn San Steffan. Rwy'n credu mai dyna'r allwedd sylfaenol i newid cyfansoddiad y wlad heb orfod cynnal refferendwm. Byddai system etholiadol gwbl gyfrannol yn ei gwneud yn ofynnol i fwy nag un blaid hyrwyddo newid cyfansoddiadol y gallant gytuno yn ei gylch, ac yn wir, byddai'n rhaid i'r pleidiau hynny gydweithio wedyn i'w gyflawni. Credaf y bydd y system honno o ddiwygio etholiadol yn caniatáu ac yn cyflawni hynny. Ond gyda'i alwad am refferendwm, nid dyna y mae gwelliant Plaid Cymru yn ceisio ei wneud, a dyna pam na fyddaf yn cefnogi'r gwelliant hwnnw gan Blaid Cymru.
Mae'n bwysig heddiw i ni egluro pa mor beryglus a gwrthun oedd gweithred Johnson i atal Senedd San Steffan rhag trafod mewn cyfnod mor argyfyngus, ac mae'n bwysig i ni ddweud pa mor niweidiol i Gymru ydy 'no deal', ond mae modd i ni wneud mwy na lleisio barn yn unig gan fod cyfle hefyd heddiw i drafod ffordd ymlaen drwy'r dryswch. Dwi'n credu bod cyfrifoldeb ar arweinwyr gwleidyddol i gynnig gobaith, i arwain trafodaeth, ac, yn y cyd-destun presennol, mae hynny'n golygu annog ein cydwladwyr i ystyried o ddifri sut ddyfodol sydd orau i gymunedau Cymru. Does dim dwywaith fod Brexit, a Brexit di-gytundeb yn enwedig, yn cael ei yrru gan ideoleg benodol sy’n codi o fath ddinistriol o genedlaetholdeb cul, asgell dde, breintiedig. Mae angen trechu’r ideoleg yma sy’n sathru pawb a phopeth ddaw yn ei ffordd. Ond mae hi’n bwysig cofio nad oedd pawb a bleidleisiodd dros Brexit yn cael eu gyrru'r ideoleg honno. Roedd gweithred cymaint o’n cydwladwyr ni yn ein cymunedau tlotaf wrth bleidleisio dros Brexit yn weithred yn codi o rwystredigaeth, yn codi o deimlad o annhegwch dwfn, yn waedd yn erbyn tlodi a theimlo’n ddiymadferth. Fe addawyd y byddai bywyd yn well gyda Brexit, ond yn raddol mae’r freuddwyd yn cael ei dryllio, ac mae mwy a mwy yn sylweddoli mai celwydd oedd y cwbl. A gyda’r sylweddoliad, daw’r teimlad o fod yn ddiymadferth unwaith eto, ac mae’n rhaid i ni ochel rhag hynny.
Mae dyletswydd arnom ni, gynrychiolwyr etholedig ein pobl, i beidio â gadael i anobaith gymryd gafael. Felly, dwi’n credu bod dau ddewis yn ein hwynebu ni fel seneddwyr. Fe fedrwn ni gladdu ein pennau yn y tywod a gobeithio, drwy ryw ryfedd wyrth, fod ffordd ymlaen o fewn y gyfundrefn gyfansoddiadol anghyfartal, doredig bresennol, neu fe fedrwn ni wynebu realiti. Y realiti hwnnw ydy bod yn rhaid i bethau newid. Dwi yn digwydd credu mai annibyniaeth i Gymru—cymryd yr awenau ein hunain a phenderfynu ein tynged ein hunain—ydy’r ffordd orau ymlaen. Rydych chi’n gwybod hynny. Rydych chi’n gwybod mai dyna ydy fy marn i. Ond edrychwch ar welliant 4. Dydy pleidleisio dros welliant 4 ddim yn ymrwymo Cymru i annibyniaeth, wrth gwrs. Beth mae’r gwelliant yn ei wneud ydy ein hymrwymo ni a phobl Cymru i feddwl o ddifri am ein dyfodol cyfansoddiadol ac yna dod ag opsiynau gerbron pobl Cymru. Dwi’n deall beth sydd gan Hefin i’w ddweud ynglŷn â refferenda, ond mae’n rhaid ffeindio ffordd o ddod ag opsiynau o flaen pobl Cymru.
Mae gwelliant 4 yn cynnig llwybr clir ymlaen: cynnal trafodaeth synhwyrol fydd yn adlewyrchu ac yn dod ynghyd yr amrediad gwahanol o safbwyntiau ar sut mae’n rhaid i ddemocratiaeth Cymru esblygu, a dyletswydd Llywodraeth, a neb arall, ydy arwain y gwaith. Rŵan, fydd y confensiwn ei hun ddim yn newid dim byd, wrth gwrs, ond gall ei gasgliadau greu newid a chreu gobaith am ddyfodol gwell. Nid siop siarad sydd ei angen, a dyna pam mae ein gwelliant ni’n cynnig mynd ag opsiynau manwl at ein pobl ar ddiwedd y trafod. Dewch i ni ystyried a dewch i ni gynnig gobaith i bawb, gan gynnwys y rhai yn ein cymunedau tlotaf, fel nad ydyn nhw’n mynd yn ôl i deimlo’n ddiymadferth a rhwystredig. A pha well ymateb gan Senedd Cymru i weithredoedd byrbwyll Johnson na rhoi cychwyn ar drafodaeth ystyriol a gobeithiol efo’n pobl am ddyfodol ein gwlad?
It's important that today we explain how dangerous and objectionable Johnson's act in proroguing the UK Parliament was at a period of such crisis, and it's also important that we state how damaging to Wales a 'no deal' Brexit would be. But we can do more than simply express our views, because there is also an opportunity today to discuss a way forward through all of this confusion. I believe that political leaders are duty-bound to provide hope, to lead discussion, and, in the current context, that means encouraging our fellow country people to truly consider what future is best for the communities of Wales. There is no doubt that Brexit, and a ‘no deal’ Brexit in particular, is being driven by a particular ideology that arises from a destructive kind of nationalism, which is narrow, right-wing and privileged. We must defeat this ideology which tramples on everyone that gets in its way. But it is important to bear in mind that not everyone who voted for Brexit was driven by that same ideology. The act of so many of our fellow country people in our poorest communities in voting for Brexit was an act arising from frustration, arising from a feeling of inequality, it was a cry against poverty and powerlessness. Pledges were made that life would be better following Brexit, but gradually the dream is being destroyed and more and more people are realising that it was all based on lies. And with that realisation comes the feeling of powerlessness once again, and we must guard against that.
We are duty-bound, as elected representatives of the people, not to allow hopelessness to take hold. So, I believe that we have two choices facing us as parliamentarians. We can put our heads in the sand and hope that, through some miracle, a way forward within the unequal, broken constitution that we currently have can be found, or we can face reality. The reality is that things must change. I happen to believe that independence for Wales—taking the reins for ourselves and deciding our own fate—is the best way forward. You all know that. You will know that that is my opinion. But look at amendment 4. Voting for amendment 4 doesn’t commit Wales to independence. What the amendment does is to commit us and the people of Wales to thinking in earnest about our constitutional future and then to bring options before the people of Wales. I do understand what Hefin’s had to say about referenda, but we must find a way of bringing options before the people of Wales.
Amendment 4 proposes a clear path forward: to hold a sensible debate that will reflect and gather together the range of views on how democracy in Wales should evolve, and it is the duty of Government, and no-one else, to lead the work. Now, the convention itself will not change anything, of course, but its conclusions could drive change and provide hope for a better future. We don’t need a talking shop, and that’s why our amendment proposes taking detailed options to the people at the end of these discussions. Let us consider and let us provide hope for everyone, including those in our poorest communities, so that they don't go back to feeling powerless and frustrated. And what better response from the Welsh Parliament to the impetuous actions of Johnson than starting a meaningful and hopeful discussion with our people on the future of our nation?
I welcome the opportunity to rise in the Chamber this afternoon to speak in this debate, albeit I recognise the limitations of the actions that we can take. I do identify myself with many of the comments that David Melding made—the Conservative Party is nothing if it is not a broad church. Some people might find that odd coming from my mouth as a Brexiteer, but actually, as a Brexiteer, I passionately believe that voices have to be listened to, in whatever party they sit. But if the people have spoken, then you do have to act on the wishes and instructions of the people. And that’s what the referendum in 2016 was about. It was about seeking an instruction from the British people—Wales, England, Scotland and Northern Ireland—as to how they wanted our relationship to be with the European Union.
I did have to refresh my mind as to exactly how the ballot paper looked, because I’ve heard so many people over the three years that have intervened say, 'Well, that wasn’t on the ballot paper', 'This wasn’t on the ballot paper', 'That was on the ballot paper'. To me, it was relatively simple: there was the word 'remain' and there was the word 'leave', and I would suggest that most, if not everyone, who walked into that ballot booth knew what they were voting for. Now, we can argue—[Interruption.] We can argue—[Interruption.] We can argue that there was a very broad range between the 'leave' and the 'remain' that people aspired to have. On the remain side, was it that we were to have a federal state of Europe such as Juncker has outlined over the last three years and increasing integration—and I’m hearing 'yes, yes' from some quarters—or was it the status—[Interruption.] Was it the status quo? 'Leave'—was it the break that is talked about on 31 October when no agreement is in place, or was it an agreement to be put in place and then we leave? And that’s the discussion that we've been arguing about for the last three years. Now people can argue as much as they want about what Boris Johnson has done over the last six weeks, but he has sought to bring this to a conclusion, and that has to be something—
Rwy'n croesawu'r cyfle i godi yn y Siambr y prynhawn yma i siarad yn y ddadl hon, er fy mod yn cydnabod cyfyngiadau'r camau y gallwn eu cymryd. Rwy'n uniaethu â llawer o'r sylwadau a wnaeth David Melding—nid oes amheuaeth nad yw'r Blaid Geidwadol yn cynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau. Efallai y bydd rhai pobl yn gweld hynny'n rhyfedd gennyf fi fel rhywun sy'n cefnogi Brexit, ond mewn gwirionedd, fel cefnogwr Brexit, rwy'n credu'n angerddol fod yn rhaid gwrando ar leisiau, ym mha blaid bynnag. Ond os yw'r bobl wedi siarad, mae'n rhaid i chi weithredu ar ddymuniadau a chyfarwyddiadau'r bobl. Ac ymwneud â hynny oedd y refferendwm yn 2016. Roedd yn ymwneud â cheisio cyfarwyddyd gan bobl Prydain—Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon—ynglŷn â sut roeddent am i'n perthynas fod gyda'r Undeb Ewropeaidd.
Roedd rhaid i mi atgoffa fy hun sut yn union yr edrychai'r papur pleidleisio, oherwydd rwyf wedi clywed cynifer o bobl dros y tair blynedd yn y cyfamser yn dweud, 'Wel, doedd hynny ddim ar y papur pleidleisio', 'Doedd hyn ddim ar y papur pleidleisio', 'Roedd hynny ar y papur pleidleisio'. I mi, roedd yn gymharol syml: roedd y gair 'aros' yno ac roedd y gair 'gadael' yno, a buaswn yn awgrymu bod y rhan fwyaf o bobl, os nad pawb, a gerddodd i mewn i'r bwth pleidleisio yn gwybod am beth roeddent yn pleidleisio. Nawr, gallwn ddadlau—[Torri ar draws.] Gallwn ddadlau—[Torri ar draws.] Gallwn ddadlau bod ystod eang iawn o bethau rhwng y 'gadael' a'r 'aros' yr oedd pobl yn dymuno eu cael. Ar yr ochr aros, ai'r ffaith ein bod i gael gwladwriaeth ffederal Ewrop fel y mae Juncker wedi amlinellu dros y tair blynedd diwethaf a chynyddu integreiddio—ac rwy'n clywed 'ie, ie' o rai cylchoedd—neu ai statws—[Torri ar draws.] Neu ai'r status quo? 'Gadael'—ai'r toriad y sonnir amdano ar 31 Hydref pan nad oes cytundeb ar waith, neu ai cytundeb i'w roi ar waith ac yna ein bod yn gadael? A dyna'r drafodaeth rydym wedi bod yn dadlau yn ei chylch dros y tair blynedd diwethaf. Nawr gall pobl ddadlau cymaint ag y dymunant am yr hyn y mae Boris Johnson wedi'i wneud dros y chwe wythnos diwethaf, ond mae wedi ceisio dod â hyn i ben, ac mae'n rhaid bod hynny'n rhywbeth—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—that has to be welcomed in politics. I’ll gladly take an intervention.
—mae'n rhaid croesawu hynny mewn gwleidyddiaeth. Rwy'n falch o dderbyn ymyriad.
Thank you. You mentioned at the start of what you've just stated to this place that everybody wants a political party that’s a broad church and you supported that in its essence, so what is your view in regard to Boris Johnson’s suspension of a large wedge of your Conservative peers in Westminster?
Diolch. Soniasoch ar ddechrau'r hyn rydych newydd ei ddweud wrth y lle hwn fod pawb am gael plaid wleidyddol sy'n cynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau a bu ichi gefnogi hynny yn ei hanfod, felly beth yw eich barn chi am y ffaith bod Boris Johnson wedi diarddel dogn fawr o'ch cymheiriaid Ceidwadol yn San Steffan?
What has happened with the suspension or the ejection of the 22 Members of Parliament was that it was made very clear to them before they voted that it was a matter of confidence and that confidence vote had to be adhered to. They chose not to stick to the confidence vote, therefore, the political principle is, if you don’t vote on confidence in your Government or your leadership, you leave the party. We’re seeing that in the Labour Party in Westminster at the moment.
But the point, the point I am making, is that what has happened in Westminster over the last couple of days has shown that Westminster has worked. I disagree with that legislation that’s come forward, but that legislation has come forward and has checked what the Government wants to do. Now, you can agree or disagree with it, and, as I said, I disagree with that piece of legislation, but it shows that Parliament has worked.
Now, the response of Boris Johnson and his Government is to say, ‘Right, Parliament has checked me. Let us go to the country; let us have that conversation with the country and seek a mandate from the country to deliver either the deal and we leave, or we hand the keys of No. 10—[Interruption.]—we hand the keys of No. 10 to the other parties so they can do it’. That’s called democracy, and I bitterly regret—I bitterly regret—the leader of Plaid Cymru making the comparison between the Prime Minister of this country and the chief executive of the Hong Kong administration, where people are on the streets fighting for democracy and actually dying for democracy there. You should retract that comment, because, ultimately, the Prime Minister of this country has said that he will go before the country and he will put his argument to this country. And it is you and the Labour Party and the other parties in Westminster that are stopping that happening. You can’t argue against that. That is called democracy. From other quarters in this Chamber today we've heard the word 'dictatorship', well, there’s no dictatorship with the Prime Minister standing at the despatch box in the House of Commons saying, 'Let us go to the country and ask them how they want this country to deliver on Brexit'. That is the question that we will face in the next four to five weeks, and that is what we must answer.
But, above all, what we mustn't shy away from is the instruction that we were given in 2016. I'm a Brexiteer, as everyone in this Chamber knows, but I believe in immigration. I believe immigration is a good thing for the country. I believe in trade; I believe that trade is a good for this country. And I believe that we learn from other people. I don’t believe in turning our backs on the world, but what I have learnt when I’ve been in politics and what I’ve seen in Brussels is an entity that I have chosen do I want this country to be a part of. I engaged in the debate and the discussion in the referendum. I put my flag up the mast. The country endorsed what I and 17.4 million other people chose to do. It is for us to enact and support that mandate and deliver it, and, in five, 10, 15, 20 years’ time, if politicians in manifestos want to overturn that, then so be it—that is called democracy. But to not enact the referendum result of 2016 will be a deeply destabilising time for this country, and we must engage with what is coming in the next four to five weeks with a general election that I urge the parties opposite to engage with so that the people can have a Government in Westminster that will deliver on their wishes.
Yr hyn sydd wedi digwydd yn sgil diarddel neu atal y 22 Aelod Seneddol oedd ei fod wedi dweud yn glir iawn wrthynt cyn iddynt bleidleisio ei fod yn fater o hyder ac roedd yn rhaid cadw at y bleidlais honno o hyder. Dewisasant beidio â chadw at y bleidlais o hyder, felly, yr egwyddor wleidyddol yw, os nad ydych chi'n pleidleisio dros hyder yn eich Llywodraeth neu'ch arweinyddiaeth, rydych chi'n gadael y blaid. Rydym yn gweld hynny yn y Blaid Lafur yn San Steffan ar hyn o bryd.
Ond y pwynt rwy'n ei wneud, yw bod yr hyn sydd wedi digwydd yn San Steffan yn ystod yr ychydig ddiwrnodau diwethaf wedi dangos bod San Steffan wedi gweithio. Rwy'n anghytuno â'r ddeddfwriaeth a gyflwynwyd, ond fe gafodd y ddeddfwriaeth honno ei chyflwyno ac mae'n atal yr hyn y mae'r Llywodraeth am ei wneud. Nawr, gallwch gytuno neu anghytuno â hynny, ac fel y dywedais, rwy'n anghytuno â'r ddeddfwriaeth honno, ond mae'n dangos bod y Senedd wedi gweithio.
Nawr, ymateb Boris Johnson a'i Lywodraeth yw dweud, 'Iawn, mae'r Senedd wedi fy atal. Gadewch i ni fynd i'r wlad; gadewch inni gael y sgwrs honno gyda'r wlad a cheisio mandad gan y wlad i gyflawni naill ai'r cytundeb a'n bod yn gadael, neu ein bod yn rhoi allweddi Rhif 10—[Torri ar draws.]—ein bod yn rhoi allweddi Rhif 10 i'r pleidiau eraill fel eu bod hwy'n gallu ei wneud'. Democratiaeth yw'r enw ar hynny, ac mae'n ofid mawr imi—mae'n ofid mawr i mi—fod arweinydd Plaid Cymru wneud y gymhariaeth rhwng Prif Weinidog y wlad hon a phrif weithredwr gweinyddiaeth Hong Kong, lle mae pobl ar y strydoedd yn brwydro am democratiaeth ac yn wir yn marw dros ddemocratiaeth yno. Dylech dynnu'r sylw hwnnw yn ôl, oherwydd, yn y pen draw, mae Prif Weinidog y wlad hon wedi dweud y bydd yn mynd ger bron y wlad a bydd yn cyflwyno ei ddadl i'r wlad. A chi a'r Blaid Lafur a'r pleidiau eraill yn San Steffan sy'n rhwystro hynny rhag digwydd. Ni allwch ddadlau yn erbyn hynny. Democratiaeth yw'r enw ar hynny. O rannau eraill o'r Siambr hon heddiw clywsom y gair 'unbennaeth', wel, nid oes unrhyw unbennaeth wrth i'r Prif Weinidog sefyll yn Nhŷ'r Cyffredin i ddweud, 'Gadewch inni droi at y wlad a gofyn iddynt sut y maent am i'r wlad hon weithredu ar Brexit'. Dyna'r cwestiwn y byddwn yn ei wynebu yn ystod y pedair i bum wythnos nesaf, a dyna sy'n rhaid inni ei ateb.
Ond yn anad dim, yr hyn na ddylem gilio rhagddo yw'r cyfarwyddyd a roddwyd i ni yn 2016. Rwy'n cefnogi Brexit fel y gŵyr pawb yn y Siambr hon, ond rwy'n credu mewn mewnfudo. Rwy'n credu bod mewnfudo'n beth da i'r wlad. Rwy'n credu mewn masnach; rwy'n credu bod masnach yn dda i'r wlad hon. A chredaf ein bod yn dysgu gan bobl eraill. Nid wyf yn credu mewn troi ein cefnau ar y byd, ond yr hyn a ddysgais ers i mi ddechrau mewn gwleidyddiaeth a'r hyn a welais ym Mrwsel yw endid rwyf fi wedi'i ddewis, a wyf am i'r wlad hon fod yn rhan ohoni. Cymerais ran yn y ddadl a'r drafodaeth yn y refferendwm. Rhoddais fy maner ar y mast. Cefnogodd y wlad yr hyn roeddwn i a 17.4 miliwn o bobl eraill yn dewis ei wneud. Ein lle ni yw deddfu a chefnogi'r mandad hwnnw a'i gyflawni, ac ymhen pump, 10, 15, 20 mlynedd, os yw gwleidyddion am wrthdroi hynny mewn maniffestos, boed hynny fel y bo—democratiaeth yw'r enw ar hynny. Ond bydd peidio â gweithredu canlyniad refferendwm 2016 yn ansefydlogi'r wlad yn fawr, a rhaid inni gymryd rhan yn yr hyn a ddaw yn y pedair neu'r pum wythnos nesaf drwy gynnal etholiad cyffredinol ac rwy'n annog y pleidiau gyferbyn i gefnogi hynny er mwyn i'r bobl gael Llywodraeth yn San Steffan a fydd yn cyflawni eu dymuniadau.
I never thought that I would stand up here today, or anywhere for that matter, and pay tribute to Conservative MPs, but I am going to do that. I am going to pay tribute to their courage and their determination to put their country before their party. It takes some doing. We've seen some extraordinary scenes in Westminster in the past few days, even by Brexit standards, and we have seen—and you're going to hear the word again—a move taken to prevent democracy in action, to prorogue Parliament and to remove the right of those representatives to have a voice in democracy. Now, whichever way you try to frame this, and if you move it to its extreme, it is called a dictatorship. It is all very well and good getting up and shouting and saying that that is not the case, but it isn't the case any longer, because people had the power of their conviction yesterday to prevent it. So that is why we're not moving along this trajectory that was clearly going to end in a dictatorship, and not only a dictatorship on behalf of the whole country, but being a dictator as the leader of your own party.
Now, it takes a bit of doing, doesn't it, when you've only sat in Parliament as the Prime Minister for three days, to do and to achieve what Boris Johnson has managed. I don't think anybody will ever again have such a record of not achieving what he set out to do. I don't think anybody else will ever have the record that he now acquires of not taking back control, but absolutely losing control, because that is clearly what he has done. Now, it might be seen as fun and games if you're a millionaire, if, like Jacob Rees-Mogg, you can literally hedge your bets and open investment funds in the EU. It's not a great surprise, therefore, that we see him literally at rest on the green benches in Parliament. But the country and the people that I represent don't have those options available to them. Most people will have seen the Tory power grab for exactly what it was—an unprecedented abuse of Executive power. And Tories do seem to have a record of this, because the last outcry for proroguing Parliament was when John Major in 1997 did exactly the same so that he could bury the cash for questions debate. That was the last time. So, there is a record on this.
Brexiteers used to revere Parliament's sovereignty, but now they treat elected representatives with the same disdain as the judges, the civil servants and the journalists who dare to stand in their way, and they call them enemies of the people. That's exactly what they call them. Thankfully, my party and other opposition parties at Westminster, and those Conservative MPs that I've just mentioned, they outsmarted the bully boys. I see that Jo Johnson has just resigned, presumably to spend less time with his family. A 'no deal' Brexit would be catastrophic. We've heard today about operation Yellowhammer, and for me the news that really cut through was that the Government was stockpiling body bags. Body bags—I mean, can you really believe that? The fact is that the Brexit zealots have no moral authority to impose 'no deal' and I hope that they will soon have no legal right, either, because, whatever you say here today, no-one voted for a 'no deal' Brexit in 2016. All we heard back then was, 'We can have our cake and eat it', the trade deal would be easy—they were even outbidding themselves on how fast we could achieve that: one day, two days. I mean, it's just ridiculous. We were told that the UK would keep all the benefits of EU membership and we wouldn't have to incur any of the costs, and that the NHS would get an extra £350 million a week—that wasn't mentioned this week, by the way—and that it wouldn't be flogged off to Donald Trump. As I've said, I think that is absolutely the intention. But I think the biggest thing that came out this last week—and I do find it absolutely incredulous—was that Government Ministers were hinting that they would ignore the law that would stop a 'no deal' Brexit, and when we see rule-makers becoming rule-breakers it's called anarchy and when it comes from Government it's even worse.
Ni feddyliais erioed y byddwn yn sefyll yma heddiw, nac yn unman o ran hynny, i dalu teyrnged i Aelodau Seneddol Ceidwadol, ond rwy'n mynd i wneud hynny. Rwy'n mynd i dalu teyrnged i'w dewrder a'u penderfyniad yn rhoi eu gwlad o flaen eu plaid. Mae'n cymryd dewrder. Rydym wedi gweld golygfeydd eithriadol yn San Steffan yn ystod y dyddiau diwethaf, hyd yn oed yn ôl safonau Brexit, ac rydym wedi gweld—ac rydych chi'n mynd i glywed y gair eto—symudiad i atal democratiaeth rhag digwydd, i addoedi'r Senedd ac i ddileu hawl y cynrychiolwyr hynny i gael llais mewn democratiaeth. Nawr, pa ffordd bynnag y ceisiwch ddarlunio hyn, os ydych yn ei symud i'w eithaf, fe'i gelwir yn unbennaeth. Un peth yw codi a gweiddi a dweud nad yw hynny'n wir, ond nid yw'n wir mwyach, oherwydd fe weithredodd pobl o argyhoeddiad ddoe er mwyn ei atal. Felly dyna pam nad ydym yn symud ar hyd y trywydd a oedd yn amlwg yn mynd i orffen gydag unbennaeth, ac nid yn unig bod yn unben ar y wlad gyfan, ond bod yn unben fel arweinydd eich plaid eich hun.
Nawr, mae llwyddo i wneud ac i gyflawni'r hyn y mae Boris Johnson wedi'i wneud, pan nad ydych ond wedi eistedd yn y Senedd fel Prif Weinidog ers tridiau, yn dipyn o gyflawniad onid yw. Nid wyf yn meddwl y bydd neb byth eto'n llwyddo yn y fath fodd i fethu cyflawni'r hyn y bwriadai ei wneud. Nid wyf yn credu y bydd neb arall byth yn llwyddo i fethu adfer rheolaeth yn y modd y mae ef wedi methu, gan golli rheolaeth yn llwyr yn lle hynny, oherwydd mae'n amlwg ei fod wedi gwneud hynny. Nawr, efallai y bydd yn cael ei weld fel tipyn o hwyl a sbri os ydych chi'n filiwnydd, os gallwch fetio'r ddwy ffordd yn llythrennol, fel Jacob Rees-Mogg, ac agor cronfeydd buddsoddi yn yr UE. Nid yw'n syndod mawr, felly, ein bod yn ei weld yn gorffwys, yn llythrennol, ar feinciau gwyrdd y Senedd. Ond nid yw'r opsiynau hynny ar gael i'r wlad a'r bobl rwy'n eu cynrychioli. Bydd y rhan fwyaf o bobl wedi gweld cipio grym y Torïaid am yn union yr hyn ydyw—cam-drin pŵer y Weithrediaeth mewn modd nas gwelwyd o'r blaen. Ac mae'n ymddangos bod gan y Torïaid hanes o hyn, oherwydd y tro diwethaf y galwyd am addoedi'r Senedd oedd pan wnaeth John Major yr un peth yn union yn 1997 fel y gallai gladdu'r ddadl 'arian am gwestiynau'. Dyna oedd y tro diwethaf. Felly, mae yna hanes i hyn.
Roedd cefnogwyr Brexit yn arfer mawrygu sofraniaeth y Senedd, ond erbyn hyn maent yn trin cynrychiolwyr etholedig gyda'r un dirmyg â'r barnwyr, y gweision sifil a'r newyddiadurwyr sy'n meiddio sefyll yn eu ffordd, ac maent yn eu galw yn elynion i'r bobl. Dyna'n union y maent yn eu galw. Diolch byth, mae fy mhlaid i a gwrthbleidiau eraill yn San Steffan, a'r ASau Ceidwadol hynny a grybwyllais yn awr wedi trechu'r bwlis. Gwelaf fod Jo Johnson newydd ymddiswyddo, er mwyn treulio llai o amser gyda'i deulu yn ôl pob tebyg. Byddai Brexit heb gytundeb yn drychinebus. Rydym wedi clywed heddiw am y dogfennau bras melyn, ac i mi y newyddion a wnaeth argraff go iawn oedd bod y Llywodraeth yn pentyrru bagiau cyrff. Bagiau cyrff—a allwch chi gredu hynny mewn difrif? Y gwir amdani yw nad oes awdurdod moesol gan gefnogwyr pybyr Brexit i orfodi'r wlad i adael heb gytundeb a gobeithio na fydd ganddynt hawl gyfreithiol yn fuan ychwaith, oherwydd, beth bynnag a ddywedwch yma heddiw, ni phleidleisiodd neb o blaid Brexit heb gytundeb yn 2016. Y cyfan a glywsom bryd hynny oedd, 'Gallwn gael ein cacen a'i bwyta', byddai'r cytundeb masnach yn hawdd—roeddent hyd yn oed yn cystadlu â'i gilydd i ddweud pa mor gyflym y gallem gyflawni hynny: un diwrnod, dau ddiwrnod. Mae'n chwerthinllyd. Dywedwyd wrthym y byddai'r DU yn cadw holl fanteision aelodaeth o'r UE ac na fyddai'n rhaid i ni dalu dim o'r costau, ac y byddai'r GIG yn cael £350 miliwn yr wythnos yn ychwanegol—ni chafodd hynny ei grybwyll yr wythnos hon, gyda llaw—ac na fyddai'n cael ei werthu i Donald Trump. Fel y dywedais, rwy'n credu mai dyna'n sicr yw'r bwriad. Ond rwy'n credu mai'r peth mwyaf a ddaeth yn amlwg yr wythnos diwethaf—ac rwy'n ei ystyried yn gwbl anghrediniol—oedd bod Gweinidogion y Llywodraeth yn awgrymu y byddent yn anwybyddu'r gyfraith a fyddai'n atal Brexit heb gytundeb, a phan welwn lunwyr rheolau yn dod yn dorwyr rheolau, anarchiaeth yw peth felly, a phan ddaw gan Lywodraeth, mae'n waeth byth.
Pan fo gwerthoedd craidd dan fygythiad ac egwyddorion sylfaenol yn cael eu sathru, mae’n ddyletswydd ar bob un ohonom ni i wneud popeth y gallwn ni i wrthsefyll hynny.
Dŷn ni heddiw’n falch o gyd-gyflwyno cynnig sy’n datgan bod gweithredoedd diweddar Llywodraeth Prydain yn warth gyfansoddiadol, ac sy’n atgoffa o beryglon dybryd Brexit heb gytundeb: y bygythiad i swyddi; y rhybudd o chaos gan Ffederasiwn y Busnesau Bach; y rhybudd gan y cwmnïoedd recriwtio bod Brexit yn barod yn achosi prinder gweithwyr mewn rhai sectorau; ofnau’r sector cig coch am adael efo allforion ar eu hanterth; y bygythiad ehangach i’r diwydiant amaeth a’r effaith gatastroffig y gallai hynny ei gael ar ein cymunedau gwledig ac ar y Gymraeg; y rhybudd gan bennaeth cwmni bwyd Iceland mai’r tlotaf a’r mwyaf bregus fyddai’n dioddef fwyaf; rhybudd yr OBR am y pwysau ar wariant a benthyciadau cyhoeddus; y rhybudd gan Airbus—sy’n cyflogi 7,000 o bobl yng Nghymru, cofiwch—fod paratoi am Brexit yn barod yn costio cannoedd o filiynau o bunnau iddyn nhw, a’r bygythiad go iawn i fuddsoddiadau posib ganddyn nhw yn y dyfodol. Yn ein porthladdoedd, mae’r rhybudd yn glir: mi fydd yna anrhefn. A chofiwch fod masnach drwy borthladd Caergybi, yn fy etholaeth i, wedi cynyddu bron 700 y cant ers creu’r farchnad sengl. Mae’r diwydiant ceir, wedyn, yn barod wedi rhoi mwy na rhybudd, dwi'n meddwl y cytunwch chi, am ei agwedd tuag at Brexit. Ydy, mae’r dystiolaeth yn glir iawn.
When core values are under threat and fundamental principles are trampled underfoot, it is the duty of each one of us to do everything possible to withstand that.
We are today proud of jointly tabling a motion that states that the recent actions of the UK Government are a constitutional outrage, and reminds us of the terrible perils of a 'no deal' Brexit: the warnings about threats to jobs; the warnings of chaos sounded by the Federation of Small Businesses; the warning by the recruitment companies that there's already a dearth of workers in some sectors; the fears of the red meat sector about leaving the EU with exports at their peak; the broader threat to our agricultural industry; the warning from the head of the Iceland food company that the poorest and most vulnerable will suffer the most; the warning from the OBR about the pressure on public expenditure and borrowing; and the warning from Airbus—which employs 7,000 people, remember, in Wales—saying that Brexit preparations are already costing them hundreds of thousands of pounds and are a threat to their potential future investments. In our ports, there is a clear warning: there will be chaos. And remember that trading through Holyhead, in my constituency, has grown by almost 700 per cent since the creation of the single market. And our car industry has already sounded more than a warning, I think you'll agree, about its attitude to Brexit. Yes, the evidence is clear.
Whilst I’ve always opposed any kind of Brexit and campaigned against Brexit, the evidence is clear about the particular and acute harm of a 'no deal' Brexit. But it’s not just us saying that. That’s why we on these benches are asking you to support not only the main motion today but also our amendments, one of which, amendment 6, calls for the publication of the Yellowhammer document, which will show, no doubt, that the UK Government itself is fully aware of the dangers of a crash-out 'no deal' Brexit, but is still ready to inflict that on the population.
We’re also making it clear in other amendments that we have to offer people a way out of such a disastrous scenario, and, in our view, the revocation of article 50 is a clear way out if there is no other way out.
And we also remind you in amendment 4 that there are other positive steps open to us as a small nation, and they must now all be on the agenda. I've always supported independence, not as an end in itself, but as a means to forge a new future and to set a new direction for Wales, and it's time we had that discussion through a national constitutional convention.
Independence, I know, is an emotive word. It can be misused and it can be twisted, as, I think, it has been in the context of Brexit, but we know here what it means and what it can mean for Wales, and, to me, it conjures up opportunity, freshness—challenge, yes, certainly, but also real hope. I’ve been asked many times over the past three years, 'How come you want independence for Wales, but you still want to be in the EU?' And do you know what? In many ways, Brexit has helped explain what Welsh independence is and what it isn’t. Independence for Wales is in so many ways the diametric opposite of Brexit. Brexit is isolation. The birth of a Welsh state is internationalism and partnership within a British and European context. Brexit is exclusive. Welsh independence is inclusive. You’ve made Wales your home; why not make it your nation too? Brexit screams Rees-Mogg-style superiority of empire. My dream is for Wales to build its future as an equal to others; not better, just equal. And Brexit builds walls; building a new Wales is about building bridges. 'Why are you anti-British?', they ask me. I’m not. I’m not driven by being 'anti'; I’m 'pro'. I'm pro giving our children a better future. In fact, I could develop a real pride in being of these British isles if Wales were an independent country. Our neighbours in these islands are our friends. But I tell you this, what we have witnessed over these Brexit years—the lies, the intolerance, and this latest, shameful episode of undermining democracy—does make me ashamed to be a part of what has become a rotten British state. It’s time to rebuild afresh.
A word on the Brexit Party’s shameful amendment. To attack a legislature's chair or a presiding officer is to attack democracy. I was in the Catalan Parliament last week standing under the portrait of Carme Forcadell, who’s currently in prison for exercising her powers as a democratically elected presiding officer. And as for your clean-break Brexit, there’s nothing clean in your dirty deals that would ensure that it’s the poorest in this country who’d be left to rot as your privileged leaders lounge back disgracefully on their benches of entitlement. Vote for the motion and our amendments today. Let’s not be hoodwinked into thinking that our demise is an inevitability.
Er fy mod bob amser wedi gwrthwynebu unrhyw fath o Brexit erioed ac wedi ymgyrchu yn erbyn Brexit, mae'r dystiolaeth yn glir ynghylch y niwed penodol a difrifol a achosir gan Brexit heb gytundeb. Ond nid ni'n unig sy'n dweud hynny. Dyna pam rydym ni ar y meinciau hyn yn gofyn ichi gefnogi nid yn unig y prif gynnig heddiw ond ein gwelliannau hefyd, ac mae un ohonynt, sef gwelliant 6, yn galw am gyhoeddi'r ddogfen fras felyn, a fydd yn dangos, mae'n siŵr, fod Llywodraeth y DU ei hun yn llwyr ymwybodol o beryglon gadael yr UE heb gytundeb, ond mae'n dal i fod yn barod i orfodi hynny ar y boblogaeth.
Rydym hefyd yn ei gwneud yn glir mewn gwelliannau eraill fod yn rhaid inni gynnig ffordd allan i bobl o senario mor drychinebus, ac yn ein barn ni, mae dirymu erthygl 50 yn ffordd glir o wneud hynny os nad oes ffordd arall allan.
Ac rydym hefyd yn eich atgoffa yng ngwelliant 4 fod camau cadarnhaol eraill yn agored i ni fel cenedl fach, ac mae'n rhaid eu bod i gyd ar yr agenda yn awr. Rwyf bob amser wedi cefnogi annibyniaeth, nid fel diben ynddo'i hun, ond fel ffordd o greu dyfodol newydd a gosod cyfeiriad newydd i Gymru, ac mae'n bryd i ni gael y drafodaeth honno drwy gonfensiwn cyfansoddiadol cenedlaethol.
Gwn fod annibyniaeth yn air emosiynol. Gellir ei gamddefnyddio ac mae modd ei wyrdroi, fel sydd wedi digwydd, yn fy marn i, yng nghyd-destun Brexit, ond gwyddom yma beth y mae'n ei olygu a beth y gall ei olygu i Gymru, ac i mi, mae'n creu cyfle, ffresni—her, ie, yn sicr, ond gwir obaith hefyd. Gofynnwyd i mi sawl gwaith dros y tair blynedd diwethaf, 'Sut y gallwch fod eisiau annibyniaeth i Gymru, ond eich bod yn dal i fod eisiau bod yn yr UE?' Ac a wyddoch chi beth? Mewn sawl ffordd, mae Brexit wedi helpu i egluro beth yw annibyniaeth Cymru a'r hyn nad ydyw. Mae annibyniaeth i Gymru'n gwrthgyferbynnu'n llwyr â Brexit mewn sawl ffordd. Mae Brexit yn ynysig. Mae genedigaeth gwladwriaeth Gymreig yn golygu rhyng-genedlaetholdeb a phartneriaeth o fewn cyd-destun Prydeinig ac Ewropeaidd. Mae Brexit yn gaeedig. Mae annibyniaeth Cymru yn gynhwysol. Rydych chi wedi gwneud Cymru'n gartref i chi; beth am ei gwneud yn wlad i chi hefyd? Mae Brexit yn sgrechian ymerodraeth uwchraddol yn arddull Rees-Mogg. Fy mreuddwyd i yw i Gymru adeiladu ei dyfodol yn gydradd ag eraill; nid yn well, dim ond yn gyfartal. Ac mae Brexit yn adeiladu waliau; mae adeiladu Cymru newydd yn ymwneud ag adeiladu pontydd. 'Pam wyt ti'n wrth-Brydeinig?', gofynnant. Nid yw hynny'n wir. Ni chaf fy nghymell gan fod 'yn erbyn'; rwyf 'dros'. Rwyf dros roi dyfodol gwell i'n plant. Yn wir, gallwn ddatblygu gwir falchder o fod yn rhan o'r ynysoedd Prydeinig hyn pe bai Cymru'n wlad annibynnol. Ein cymdogion yn yr ynysoedd hyn yw ein cyfeillion. Ond rwy'n dweud hyn wrthych, mae'r hyn a welsom dros flynyddoedd Brexit—y celwyddau, yr anoddefgarwch, a'r bennod ddiweddaraf, gywilyddus hon o danseilio democratiaeth—yn gwneud imi deimlo cywilydd fy mod yn rhan o'r hyn sydd wedi datblygu'n wladwriaeth Brydeinig bydredig. Mae'n bryd ailadeiladu o'r newydd.
Gair ar welliant cywilyddus Plaid Brexit. Mae ymosod ar gadeirydd deddfwrfa neu lywydd yn ymosodiad ar ddemocratiaeth. Roeddwn yn Senedd Catalonia yr wythnos diwethaf yn sefyll o dan y llun o Carme Forcadell sydd yn y carchar ar hyn o bryd am arfer ei phwerau fel llywydd wedi'i hethol yn ddemocrataidd. Ac am eich Brexit 'toriad glân', nid oes dim byd yn lân yn eich bargeinion budr a fyddai'n sicrhau mai'r tlotaf yn y wlad hon fyddai'n cael eu gadael i bydru wrth i'ch arweinyddion breintiedig chi orweddian yn warthus ar feinciau braint. Pleidleisiwch o blaid y cynnig a'n gwelliannau heddiw. Gadewch i ni beidio â chael ein twyllo i feddwl bod ein tranc yn anochel.
Rydw i wedi bod yn lle hyn nawr am dros 20 mlynedd a dwi erioed wedi gweld sefyllfa fel hyn. Llanast, cawlach, rhacs, yfflon, jibidêrs—mae digon o eiriau’n Gymraeg i ddisgrifio’r sefyllfa rydym ni ynddi wrth gwrs, ond mae'n broblem fawr i’r Deyrnas Unedig ac, wrth gwrs, i Gymru. A gaf i ddweud bod yna berffaith hawl gyda hon, Senedd pobl Cymru, i gwrdd i drafod mater sy’n hollbwysig i bobl Cymru, wedi’i ddatganoli ai peidio? Mae yna hawl gyda'r sefydliad hwn i sicrhau ei fod yn rhoi llais i bryderon pobl Cymru. A dwi’n difaru’n fawr iawn nad yw rhai Aelodau wedi dod yma heddiw. Dyw rhai Aelodau ddim wedi dod yma heddiw, ac maen nhw wedi datgan hynny o flaen llaw—Gareth Bennett, er enghraifft. Dywedodd e nad oedd e'n mynd i ddod yma heddiw. Wel, tasai fe heb ddweud e, fyddai neb wedi sylwi, mae’n rhaid i mi ddweud. Ond efallai y byddai’n barod i roi ei bae dyddiol felly i elusen o achos y ffaith ei fod e wedi cymryd arian heddiw mewn tâl ond ddim wedi troi lan i wneud ei waith.
I've been in this place now for over 20 years and I have never seen a situation such as this one. A mess, shambles, chaos—there are plenty of words to describe the situation that we are in, but it’s a major problem for the UK and, of course, for Wales. And may I say that this Parliament, as the Parliament of the people of Wales, has every right to meet to discuss an issue that is crucially important to the people of Wales, whether it is devolved or not? This institution has the right to ensure that it gives voice to the concerns of the people of Wales. And I regret very much that many Members have not come here today. They stated beforehand that they wouldn't be here. Gareth Bennett, for example, said that he wouldn't be here today. Well, if he hadn’t have said that, no-one would have noticed, I have to say. But perhaps he'd be willing to give the day’s pay to a charity because he has taken a day’s pay today without turning up to do his work.
We have, Dirprwy Lywydd, a Prime Minister not elected by the people, one who refused to call an election when it suited him in July and August, who tried to close down the UK Parliament. And one of the reasons why we’re meeting today is because the UK Parliament is being muzzled. A UK Parliament, may I add, that was actually elected in 2017—a year after the referendum. A UK Parliament that was elected after people were asked if they wanted to back Theresa May and a hard-ish Brexit, and the people said ‘no’. There is no evidence, then, that the people want to see a ‘no deal’ Brexit. And, of course, we’re talking about somebody who has expelled some of his most respected MPs, and there are more. We’ve seen some political fratricide in our time, but this morning Jo Johnson took it to another level again.
And he has made claims that are patently false. Yes, we all say things in the Chamber that are based on facts, but they’re based on how we see the world. But you cannot say there has been negotiation with the European Union when it patently is untrue. The Irish Foreign Minister has said it, MEPs have said it, Commissioner Barnier has said it—there is no negotiation taking place. The UK hasn’t come up with any ideas at all as to where to go in the future. The idea that there’s a deal on the table waiting to be agreed in risible and something in which the British people are being deceived on. And anyway, if there was an election on 15 October, what would that mean? There might be a result that was inconclusive. Then what? Boris Johnson’s still Prime Minister, even though he may not even command a majority in Parliament. And if we really think that an election on 15 October will lead to better negotiating on 17 October, we are deluding ourselves. There are not even any negotiations planned for 17 October, because those negotiations are taking place already. So, we know that what he is claiming—that there is a deal about to be made—is untrue. It's completely untrue and it’s driven by a desire to see a ‘no deal’ Brexit and then, when the consequences hit, to blame others—to blame the people who are remainer, to blame the people who weren’t supportive of a particular form of Brexit. ‘Not our fault, guv’—that’s what the political strategy is here, I’m afraid.
I met Boris Johnson many times when he was mayor of London. He was a very liberal-minded person, very clubbable and somebody who you could have a conversation with—a very different Boris Johnson to the one that I see now. I learned early on, however, that he was pretty much an empty vessel who was filled with ideas by his advisers. When he was mayor of London, he was fortunate enough to surround himself with people who were liberal-minded and who were sensible, and that’s what you heard from him. But now, the contents of the vessel have been replaced by something poisonous and bilious. We now see somebody who’s prepared to sacrifice his own party in order to get what he wants.
Ddirprwy Lywydd, mae gennym Brif Weinidog y DU nad yw wedi'i ethol gan y bobl, un a wrthododd alw etholiad pan oedd yn gyfleus iddo wneud hynny ym mis Gorffennaf a mis Awst, un a geisiodd gau Senedd y DU. Ac un o'r rhesymau pam ein bod ni'n cyfarfod heddiw yw oherwydd bod Senedd y DU yn cael ei mygu. Senedd y DU, gallwn ychwanegu, a gafodd ei hethol yn 2017 mewn gwirionedd—flwyddyn ar ôl y refferendwm. Senedd y DU a etholwyd ar ôl gofyn i bobl a oeddent am gefnogi Theresa May a Brexit eithaf caled, ac fe ddywedodd y bobl 'na'. Nid oes tystiolaeth, felly, fod y bobl am weld Brexit heb gytundeb. Ac wrth gwrs, rydym yn sôn am rywun sydd wedi diarddel rhai o'i Aelodau Seneddol uchaf eu parch, ac mae mwy. Rydym wedi gweld gwleidyddiaeth frawdladdol yn ein tro, ond y bore yma, fe aeth Jo Johnson â hynny i lefel arall eto.
Ac mae wedi gwneud honiadau sy'n amlwg yn ffug. Rydym i gyd yn dweud pethau yn y Siambr sy'n seiliedig ar ffeithiau, ond maent yn seiliedig ar sut rydym ni'n gweld y byd. Ond ni allwch ddweud y bu negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd pan fo hynny'n amlwg yn anwiredd. Mae Gweinidog Tramor Iwerddon wedi dweud hyn, mae ASE wedi'i ddweud, mae'r Comisiynydd Barnier wedi'i ddweud—nid oes negodi'n digwydd. Nid yw'r DU wedi cyflwyno unrhyw syniadau o gwbl ynglŷn â lle i fynd yn y dyfodol. Mae'r syniad fod yna gytundeb ar y bwrdd yn aros i gael ei gytuno yn hurt ac yn rhywbeth y mae pobl Prydain yn cael eu twyllo yn ei gylch. A beth bynnag, pe bai etholiad ar 15 Hydref, beth fyddai hynny'n ei olygu? Gallai fod canlyniad amhendant. Beth wedyn? Mae Boris Johnson yn dal i fod yn Brif Weinidog er na fydd ganddo fwyafrif yn y Senedd hyd yn oed. Ac os ydym yn credu o ddifrif y bydd etholiad ar 15 Hydref yn arwain at well negodi ar 17 Hydref, rydym yn twyllo ein hunain. Nid oes unrhyw drafodaethau wedi'u cynllunio ar gyfer 17 Hydref hyd yn oed, oherwydd bod y trafodaethau hynny'n digwydd eisoes. Felly, gwyddom nad yw'r hyn y mae'n ei honni—fod cytundeb ar fin cael ei wneud—yn wir. Mae'n gwbl anwir a chaiff ei yrru gan awydd i weld Brexit heb gytundeb ac yna, pan fydd y canlyniadau'n taro, gall feio eraill—beio'r bobl sydd am aros, beio'r bobl nad oedd yn cefnogi math arbennig o Brexit. 'Nid ein bai ni, syr'—dyna yw'r strategaeth wleidyddol yma, mae gennyf ofn.
Cyfarfûm â Boris Johnson lawer gwaith pan oedd yn faer Llundain. Roedd yn berson rhyddfrydol iawn ei feddwl, yn gymdeithasol iawn ac yn rhywun y gallech gael sgwrs ag ef—Boris Johnson gwahanol iawn i'r un rwy'n ei weld yn awr. Dysgais yn gynnar, fodd bynnag, nad yw'n fawr mwy na llestr gwag a gâi ei lenwi â syniadau gan ei gynghorwyr. Pan oedd yn faer Llundain, bu'n ddigon ffodus i amgylchynu ei hun â phobl a oedd yn rhyddfrydol eu barn ac a oedd yn synhwyrol, a dyna'r hyn a glywech ganddo. Ond bellach, mae cynnwys y llestr wedi cael ei ddisodli gan rywbeth gwenwynig a llawn bustl. Yr hyn a welwn yn awr yw rhywun sy'n barod i aberthu ei blaid ei hun er mwyn cael yr hyn y mae ei eisiau.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
And I have to say that it starts at Westminster. I look at the Conservative benches opposite. I see people who I’ve disagreed with many, many, many times, but disagreeing with somebody is not the same as disliking somebody. And I look at those benches and I ask myself the question: it starts in Westminster—who’s next? Who’s next? And I say that with no pleasure at all, without trying to make an party-political points, but I have seen the liberal viewpoint that David Melding has espoused so eloquently in this Chamber this afternoon being destroyed at Westminster, and it won’t stop there, given the people who are around the Prime Minister.
And I’ve always been astounded by the sheer level of ignorance in British politics about Ireland. I’ve said for years that Ireland was a problem that couldn’t be solved. Let me say it: ‘I told you so’. There we are, I’ve said it now. And it’s still not resolvable. There is no technical solution; it’s nonsense. I was part of these discussions and it doesn't exist—it is impossible to have an island where there are two different customs arrangements on either side of a border without physical checks. Otherwise, you just have smuggling. That is the reality of it, and the UK Government has not come up with an alternative to the backstop. That’s the reality of it. They have made a united Ireland more possible than at any time in my lifetime, because people are beginning to move away, very slowly, from the sectarian viewpoints and are starting to look now at what’s best for Northern Ireland. And the problem’s been that the UK Government has listened to the DUP as though the DUP represented all the people of Northern Ireland. It doesn’t—it’s one strand of opinion, and the people of Northern Ireland will not listen, and they are the people who, bear in mind, voted ‘remain’.
I’m aware of time, Llywydd, so I’ll say this: I am not afraid of an election. There has to be an election, because there’s a Government now with no majority. Of course there has to be an election, but to me, that election has to take place when the threat of a ‘no deal’ has been stopped for now, until that election takes place. And that means that it has to take place after 31 October. Give people breathing space and time to think about what they want to do. My fear is that the election won’t solve anything and we’ll end up with a referendum anyway, but nevertheless, the people have to have the opportunity to have their say. That wasn’t something the Prime Minister wanted in July; that wasn’t something the Prime Minister wanted in August. Apparently, it’s something the Prime Minister wants now because he’s in such a desperate hole. Well, as far as I’m concerned, bring it on, but in the right circumstances. Give people the breathing space to think about what they want to do in the future, and ultimately, as my colleague, Lynne Neagle said, give the people of Wales and the people of Britain the final say.
Ac mae'n rhaid i mi ddweud ei fod yn dechrau yn San Steffan. Edrychaf ar feinciau'r Ceidwadwyr gyferbyn. Rwy'n gweld pobl rwyf wedi anghytuno â hwy lawer, lawer, lawer gwaith, ond nid yw anghytuno â rhywun yr un fath â pheidio â hoffi rhywun. Ac edrychaf ar y meinciau hynny a gofynnaf y cwestiwn imi fy hun: mae'n dechrau yn San Steffan—pwy fydd nesaf? Pwy sydd nesaf? A dywedaf hynny heb unrhyw bleser o gwbl, a heb wneud pwyntiau pleidiol, ond rwyf wedi gweld y safbwynt rhyddfrydol y mae David Melding wedi ei arddel mor huawdl yn y Siambr hon y prynhawn yma yn cael ei ddinistrio yn San Steffan, ac ni fydd yn diwedd yn y fan honno, o gofio'r bobl sydd o gwmpas y Prif Weinidog.
Ac rwyf bob amser wedi fy syfrdanu gan y lefel o anwybodaeth yng ngwleidyddiaeth Prydain am Iwerddon. Rwyf wedi dweud ers blynyddoedd fod Iwerddon yn broblem na ellid ei datrys. Gadewch imi ddweud hyn: 'Fe ddywedais i wrthych'. Dyna ni, rwyf wedi'i ddweud nawr. Ac nid oes modd ei datrys o hyd. Nid oes ateb technegol; mae'n nonsens. Roeddwn yn rhan o'r trafodaethau hyn ac nid yw'n bodoli—mae'n amhosibl cael ynys lle ceir dau drefniant tollau gwahanol ar y naill ochr a'r llall i ffin heb archwiliadau ffisegol. Fel arall, smyglo sydd gennych. Dyna'r gwirionedd, ac nid yw Llywodraeth y DU wedi cynnig dewis arall yn lle'r 'backstop'. Dyna'r gwirionedd. Maent wedi gwneud Iwerddon unedig yn fwy posibl nag ar unrhyw adeg yn ystod fy oes, oherwydd mae pobl yn dechrau symud i ffwrdd, yn araf iawn, oddi wrth y safbwyntiau sectyddol ac maent yn dechrau edrych yn awr ar yr hyn sydd orau i Ogledd Iwerddon. A'r broblem oedd bod Llywodraeth y DU wedi gwrando ar y DUP fel pe bai'r DUP yn cynrychioli holl bobl Gogledd Iwerddon. Nid yw hynny'n wir—mae'n un elfen o farn, ac ni fydd pobl Gogledd Iwerddon yn gwrando, a chofiwch mai hwy yw'r bobl a bleidleisiodd dros aros yn yr UE.
Rwy'n ymwybodol o'r amser, Lywydd, felly fe ddywedaf hyn: nid wyf yn ofni etholiad. Rhaid cael etholiad, oherwydd mae yna Lywodraeth yn awr heb fwyafrif. Wrth gwrs fod yn rhaid cael etholiad, ond i mi, mae'n rhaid cynnal yr etholiad hwnnw pan fydd y bygythiad o adael heb gytundeb wedi cael ei atal am nawr, cyn y cynhelir yr etholiad hwnnw. Ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid iddo ddigwydd ar ôl 31 Hydref. Rhowch le ac amser i bobl feddwl am yr hyn y maent am ei wneud. Fy ofn i yw na fydd yr etholiad yn datrys dim a chawn refferendwm yn y diwedd beth bynnag, ond serch hynny, mae'n rhaid i'r bobl gael cyfle i ddweud eu barn. Nid oedd hynny'n rhywbeth roedd y Prif Weinidog yn dymuno ei gael ym mis Gorffennaf; nid oedd hynny'n rhywbeth roedd y Prif Weinidog yn dymuno ei gael ym mis Awst. Mae'n debyg ei fod hyn yn rhywbeth y mae'r Prif Weinidog am ei gael yn awr am ei fod mewn twll mor anobeithiol. Wel, o'm rhan i, ewch amdani, ond yn yr amgylchiadau iawn. Rhowch le i bobl anadlu i feddwl am yr hyn y maent am ei wneud yn y dyfodol, ac yn y pen draw, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, Lynne Neagle, rhowch y gair olaf i bobl Cymru ac i bobl Prydain.
Well, blessed are those who expect nothing for they shall not be disappointed, and I didn't expect to hear any new arguments today from the 'remain' fanatics who have given rise to the debate. We had an eloquent threnody from David Melding, which I found very effecting and an interesting constitutional disquisition from Hefin David. But otherwise, we've gone around the same course that we have many, many times before, and so, what this Assembly has been doing today is perhaps what it does best, certainly in relation to Brexit, namely to posture impotently and polish its anti-democratic credentials.
The plain fact of the matter is that 53 per cent of the people of Wales voted to leave the European Union without qualification in 2016, but 100 per cent of Labour Members, Plaid Cymru Members and, of course, the sole Liberal Democract, of course, are remainers. There is a disconnect between the people and this Assembly, as indeed there is at Westminster. The leader of Plaid Cymru, I thought, undermined his own argument by the ridiculous hyperbole in which he indulged, comparing Boris Johnson to Oswald Mosley, et cetera. He talked about Boris Johnson's contempt for democracy. I think the greater contempt is the contempt of his party and of the Labour Party for the decision of the British people, which was quite unambiguous, three years ago—or now more than three years ago. It is certainly quixotic to accuse the Prime Minister of being a dictator when he has said that he wants a general election to resolve this impasse. Dictators are not normally found calling for elections that they themselves might well lose.
Now, the period of time that has been argued about today, in which Parliament would be prorogued, it is said, means that we remove an opportunity for scrutiny, but we know that the truth of the matter is that all the scrutiny of all the arguments has been done on both sides many, many times. This is nothing to do with parliamentary scrutiny at all. It is in fact everything to do with the anti-democratic determination at all costs of the remainers to defy the will of the people in the referendum, and the great problem that we now have, the great constitutional problem that we now have, is that we've got a 'remain' Parliament versus a 'leave' people. This Assembly is even more of a 'remain' Parliament against a 'leave' people because Wales, just as England, voted by 53 per cent to leave, but in this place, the 'remain' majority is even greater than it is at Westminster. So, a general election is long overdue. We need a general election at Westminster to sweep out the sewers of the anti-democratic detritus that blocks the system, because that general election will be about one thing and one thing only, and that is Parliament against the people of this country. I think there are no prizes for guessing what the outcome of that will be.
When MPs voted for article 50 to be triggered, they all knew what they were doing, and that included voting to leave without a deal if no deal could be agreed. Now, I think a deal might have been agreed if we had a Government with a credible negotiating position, but that, at every step of the way, was undermined by the 'remain' fanatics who wanted 'no deal' to be taken off the table, which included the Chancellor of the Exchequer and the business Secretary and half the Cabinet, and the Prime Minister of that time, Theresa May, who was serially indecisive, not a believer in what she was doing. In those circumstances, no British Government could successfully have concluded a deal that would be acceptable to Brexiteers. The truth of the matter is that, until Boris Johnson formed a new Government, we had a Government of saboteurs. Philip Hammond and Greg Clark in particular did everything they possibly could to undermine the negotiating process and indeed to block Brexit, which the British people voted for. We had the most hopeless Prime Minister, as I've said before, since Lord North. She had a strategy to keep us in the EU in practice, and the atmosphere of crisis that we now have was created by her serial indecision, and we're now presented with a gun to the head. I agree with Mark Reckless. We didn't want to find ourselves in a situation where there is no deal. Of course it's in everybody's interest that there should be a deal—a free trade deal. That's what the two-year period that article 50 provides was meant to achieve. But because of the intransigence of the EU, as Yanis Varoufakis, the Greek finance Minister, pointed out in great detail in his great book, Adults in the Room, because he'd seen it all from the Greek perspective, the sequencing imposed by the EU was exactly what they did to Greece, a country upon which the EU has imposed unprecedented austerity, in which the GNP of Greece declined by one third. Now, that's real austerity instead of the false austerity that we often hear about in this Chamber.
The truth of the matter is that the 'remainiacs' think that the British people should keep on voting until they give them what they want. This is very traditional in the EU. We've had referenda in Denmark, in Holland, in Ireland twice and in France, and in the immortal words of Monsieur Juncker—I will give way if the Llywydd permits—'If it's a "yes"'—and this was in relation to the French referendum—'If it's a "yes", on we go, and if it's a "no", we continue.'
I give way to the former First Minister.
Wel, gwyn fyd y rhai nad ydynt yn disgwyl dim gan na chânt eu siomi, ac nid oeddwn yn disgwyl clywed unrhyw ddadleuon newydd heddiw gan y penboethiaid 'aros' sydd wedi cyflwyno'r ddadl. Cawsom alargan huawdl gan David Melding, y teimlwn ei bod yn effeithiol iawn ac ymdriniaeth gyfansoddiadol ddiddorol gan Hefin David. Ond fel arall, rydym wedi mynd o gwmpas yr un cwrs ag y gwnaethom lawer, lawer gwaith o'r blaen, ac felly, efallai mai'r hyn y mae'r Cynulliad hwn wedi bod yn ei wneud heddiw yw'r hyn a wna orau, yn sicr mewn perthynas â Brexit, sef ystumio'n ddibwrpas a rhoi sglein ar ei gredoau gwrth-ddemocrataidd.
Y gwir plaen amdani yw bod 53 y cant o bobl Cymru wedi pleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd yn ddiamod yn 2016, ond mae 100 y cant o'r Aelodau Llafur, Aelodau Plaid Cymru a'r unig Ddemocrat Rhyddfrydol, wrth gwrs, yn gefnogwyr 'aros'. Mae diffyg cysylltiad rhwng y bobl a'r Cynulliad hwn, fel sydd yn San Steffan yn wir. Roeddwn yn meddwl bod arweinydd Plaid Cymru wedi tanseilio ei ddadl ei hun drwy'r ormodiaith hurt a ddefnyddiodd, yn cymharu Boris Johnson ag Oswald Mosley, ac ati. Soniodd am ddirmyg Boris Johnson tuag at ddemocratiaeth. Credaf mai'r dirmyg mwyaf yw dirmyg ei blaid a'r Blaid Lafur tuag at benderfyniad pobl Prydain, a oedd yn eithaf diamwys, dair blynedd yn ôl—neu dros dair blynedd yn ôl bellach. Yn sicr mae'n afrealistig cyhuddo'r Prif Weinidog o fod yn unben ag yntau wedi dweud ei fod am gael etholiad cyffredinol i ddod o hyd i ffordd drwy'r cyfyngder. Nid yw unbeniaid fel arfer yn galw am etholiadau y gallent hwy eu hunain yn hawdd eu colli.
Nawr, mae'r cyfnod o amser y dadleuwyd yn ei gylch heddiw pan fyddai'r Senedd wedi'i haddoedi, yn ôl yr hyn a ddywedir, yn golygu ein bod yn cael gwared ar gyfle i graffu, ond gwyddom mai'r gwir amdani yw bod yr holl graffu ar yr holl ddadleuon wedi'i wneud ar y ddwy ochr lawer, lawer gwaith. Nid oes a wnelo hyn â chraffu seneddol o gwbl. Mae'n ymwneud yn llwyr â phenderfyniad gwrth-ddemocrataidd doed a ddêl y rhai sydd am aros i wrthsefyll ewyllys y bobl yn y refferendwm, a'r broblem fawr sydd gennym yn awr, y broblem gyfansoddiadol fawr sydd gennym yn awr, yw bod gennym Senedd 'aros' yn erbyn pobl sydd am 'adael'. Mae'r Cynulliad hwn yn fwy fyth o Senedd 'aros' yn erbyn pobl sydd am 'adael' am fod 53 y cant o bobl Cymru, yn union fel Lloegr, wedi pleidleisio dros adael, ond yn y fan hon, mae'r mwyafrif sydd dros 'aros' hyd yn oed yn fwy nag yn San Steffan. Felly, mae'n hen bryd cael etholiad cyffredinol. Mae arnom angen etholiad cyffredinol yn San Steffan i ysgubo carthffosydd y gweddillion gwrth-ddemocrataidd sy'n blocio'r system, oherwydd bydd yr etholiad cyffredinol hwnnw'n ymwneud ag un peth ac un peth yn unig, sef y Senedd yn erbyn pobl y wlad hon. Rwy'n credu nad oes gwobrau am ddyfalu beth fydd canlyniad hynny.
Pan bleidleisiodd ASau o blaid cychwyn erthygl 50, roeddent i gyd yn gwybod beth oeddent yn ei wneud, ac roedd hynny'n cynnwys pleidleisio dros adael heb gytundeb os na ellid cytuno ar gytundeb. Nawr, credaf y gellid bod wedi cytuno ar gytundeb pe bai gennym Lywodraeth â safbwynt negodi credadwy, ond cafodd hwnnw ei danseilio bob cam o'r ffordd gan y penboethiaid 'aros' a oedd eisiau i adael heb gytundeb gael ei dynnu oddi ar y bwrdd, yn cynnwys Canghellor y Trysorlys a'r Ysgrifennydd busnes a hanner y Cabinet, a'r Prif Weinidog ar y pryd, Theresa May, a oedd yn gyson amhendant, heb fod yn credu yn yr hyn roedd hi'n ei wneud. O dan yr amgylchiadau hynny, ni allai'r un Llywodraeth Brydeinig fod wedi llwyddo i gwblhau cytundeb a fyddai'n dderbyniol i'r rhai oedd yn cefnogi Brexit. Hyd nes y ffurfiodd Boris Johnson lywodraeth newydd, y gwir amdani yw bod gennym Lywodraeth o ddifrodwyr. Gwnaeth Philip Hammond a Greg Clark yn arbennig bopeth a allent i danseilio'r broses negodi ac yn wir i rwystro Brexit y pleidleisiodd pobl Prydain drosto. Roedd gennym y Prif Weinidog mwyaf anobeithiol ers yr Arglwydd North, fel y dywedais o'r blaen. I bob pwrpas, roedd ganddi strategaeth i'n cadw yn yr UE, a chrëwyd yr awyrgylch o argyfwng sydd gennym yn awr gan ei diffyg penderfyniad, ac mae gwn wrth ein pennau bellach. Rwy'n cytuno â Mark Reckless. Nid oeddem am fod mewn sefyllfa lle na cheir cytundeb. Wrth gwrs, mae cael cytundeb o fudd i bawb—cytundeb masnach rydd. Dyna beth oedd y cyfnod o ddwy flynedd y mae erthygl 50 yn ei ddarparu i fod i'w gyflawni. Ond oherwydd anhyblygrwydd yr UE, fel y nododd Yanis Varoufakis, Gweinidog cyllid Gwlad Groeg, yn fanwl iawn yn ei lyfr gwych, Adults in the Room, gan ei fod wedi gweld y cyfan o safbwynt Gwlad Groeg, roedd y drefn a orfodwyd gan yr UE yn union fel y gwnaethant i Wlad Groeg, gwlad y mae'r UE wedi gorfodi llymder digynsail arni, lle gwelwyd dirywiad o draean yng nghynnyrch gwladol gros Gwlad Groeg. Nawr, dyna gyni gwirioneddol yn lle'r cyni ffug y clywn amdano'n aml yn y Siambr hon.
Y gwir amdani yw bod y penboethiaid 'aros' yn credu y dylai pobl Prydain ddal i bleidleisio nes iddynt roi'r hyn y maent am ei gael iddynt. Mae hyn yn draddodiadol iawn yn yr UE. Rydym wedi cael refferenda yn Nenmarc, yn yr Iseldiroedd, yn Iwerddon ddwywaith ac yn Ffrainc, ac yng ngeiriau anfarwol Monsieur Juncker—fe ildiaf os yw'r Llywydd yn caniatáu hynny—'os yw'n "ie"'—ac roedd hyn yn ymwneud â refferendwm Ffrainc—'os yw'n "ie", ymlaen â ni, ac os yw'n "na", fe wnawn ni barhau.'
Fe ildiaf i'r cyn-Brif Weinidog.
I'm grateful to the Member for giving way. What is the alternative to the backstop? That is the question that I ask. Lots of people have said they don't want it, but what is his alternative?
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am ildio. Beth yw'r dewis arall yn lle'r 'backstop'? Dyna'r cwestiwn rwy'n ei ofyn. Mae llawer o bobl wedi dweud nad ydynt ei eisiau, ond beth yw ei ddewis arall ef?
In the words of Simon Coveney, and they're on the screen here,
'We do recognise the reality that Ireland will have a responsibility to protect its own place in the...single market and that will involve some checks. But I can assure you that we will try to do that in a way that limits the risk, and we will try and do it...away from the border.'
He is the Irish foreign Minister, and that is the answer to the question.
I am shocked, actually, that Plaid Cymru still calls itself a nationalist party, in spite of what Rhun ap Iorwerth has just said. In fact, they are a regionalist surrender party. Their idea of nationalism is to transfer more and more power away not just from Cardiff, but even away from Westminster to Brussels and hand it to a technocratic elite who we can't even name let alone vote for and vote out if we don't like what they do. So, they're the very opposite of a nationalist party, actually. They're merely regional separatists and an apology for a national party.
And I'm shocked also that the Labour Party—the party that came into existence to protect the interests of working people—should now find itself reduced to the rump that it is, a globalist conspiracy, which we see in the EU, with all the usual suspects, from Mark Carney and the Goldman Sachs elite and all the international lobbyists, the multinational companies lined up to line their own pockets in Brussels by the use of multimillion pound lobbying companies, all combining to introduce protectionism and a raft of regulations designed to frustrate competition and keep out entrepreneurial, new companies. This is a massive conspiracy against the interests of working people, and now the Labour Party has utterly abandoned any claim to represent ordinary people in this country. A party that supports mass immigration to depress wages and expand its migrant quota base, and a party that ignores the majority to appease politically incorrect minority groups and third sector political propagandist parasites, increases fuel poverty to enrich multimillionaire windfarm developers, and with a Marxist leadership that would reduce this country to the status of Venezuela. That is the vision of the Labour Party for the future. Bring on a general election, I say, so that 'magic grandpa' can be exposed to the scrutiny of the British people and we can get the Brexit-supporting Government that the British people voted for in 2016, and that we deliver back once again the real sovereignty of Parliament, which will come by the repatriation of powers from Brussels to Westminster and, indeed, to Cardiff.
Yng ngeiriau Simon Coveney, ac maent ar y sgrin yma,
Rydym yn cydnabod y realiti y bydd gan Iwerddon gyfrifoldeb i ddiogelu ei lle ei hun yn y... farchnad sengl a bydd hynny'n golygu rhai archwiliadau. Ond gallaf eich sicrhau y byddwn yn ceisio gwneud hynny mewn ffordd sy'n cyfyngu ar y risg, a byddwn yn ceisio gwneud hynny... i ffwrdd oddi wrth y ffin.
Ef yw Gweinidog tramor Iwerddon, a dyna'r ateb i'r cwestiwn.
Rwy'n synnu, mewn gwirionedd, fod Plaid Cymru'n dal i alw ei hun yn blaid genedlaetholgar, er gwaethaf yr hyn y mae Rhun ap Iorwerth newydd ei ddweud. Yn wir, plaid ildiad ranbarthol ydynt. Eu syniad hwy o genedlaetholdeb yw trosglwyddo mwy a mwy o rym i ffwrdd nid yn unig o Gaerdydd, ond i ffwrdd o San Steffan hyd yn oed i Frwsel a'i roi i elît technocrataidd nad ydym yn gallu ei enwi hyd yn oed heb sôn am bleidleisio drostynt a'u pleidleisio allan o'u swyddi os nad ydym yn hoffi'r hyn y maent yn ei wneud. Felly, maent yn gwbl groes i blaid genedlaetholgar mewn gwirionedd. Ymwahanwyr rhanbarthol yn unig ydynt a phlaid genedlaethol dila iawn.
Ac rwy'n synnu hefyd fod y Blaid Lafur—y blaid a ddaeth i fodolaeth i amddiffyn buddiannau'r gweithwyr—bellach wedi crebachu'n weddillion fel y mae, yn gynllwyn globaleiddiol, a welwn yn yr UE, gyda'r hen giwed arferol, o Mark Carney ac elitwyr Goldman Sachs a'r holl lobïwyr rhyngwladol, y cwmnïau amlwladol yn aros eu tro i lenwi eu pocedi eu hunain ym Mrwsel drwy ddefnyddio cwmnïau lobio gwerth miliynau o bunnoedd, oll yn cyfuno i gyflwyno diffyndollaeth a llu o reoliadau a luniwyd i rwystro cystadleuaeth a chadw cwmnïau newydd entrepreneuraidd allan. Dyma gynllwyn enfawr yn erbyn buddiannau gweithwyr, ac yn awr mae'r Blaid Lafur wedi cefnu'n llwyr ar unrhyw hawl i gynrychioli pobl gyffredin yn y wlad hon. Plaid sy'n cefnogi mewnfudo ar raddfa fawr i ostwng cyflogau ac ehangu ei sylfaen gwota o fewnfudwyr, a phlaid sy'n anwybyddu'r mwyafrif er mwyn tawelu grwpiau lleiafrifol gwleidyddol anghywir a pharasitiaid gwleidyddol trydydd sector sy'n lledaenu propaganda, yn cynyddu tlodi tanwydd i gyfoethogi datblygwyr ffermydd gwynt sy'n lluosfiliwnyddion, a chydag arweinyddiaeth Farcsaidd a fyddai'n crebachu'r wlad hon i statws Feneswela. Dyna yw gweledigaeth y Blaid Lafur ar gyfer y dyfodol. Dewch ag etholiad cyffredinol, rwy'n dweud, er mwyn i 'magic grandpa' ddod yn agored i'w graffu gan bobl Prydain a gallwn gael Llywodraeth sy'n cefnogi Brexit fel y pleidleisiodd pobl Prydain drosti yn 2016, ac er mwyn inni adfer sofraniaeth go iawn y Senedd unwaith eto, a ddaw drwy ailwladoli pwerau o Frwsel i San Steffan ac yn wir, i Gaerdydd.
Well, well, Neil Hamilton—Neil Hamilton lecturing us about people lining their pockets. What next?
Wel, wel, Neil Hamilton—Neil Hamilton yn rhoi darlith i ni am bobl yn llenwi eu pocedi. Beth nesaf?
Fel y gallwch chi ei ddychmygu, dwi wedi bod yn treulio'r haf yn teithio o gwmpas y sioeau amaethyddol a dwi wedi bod yn gwrando ar beth mae pobl yn ei ddweud a dwi wedi clywed y neges yn glir gan amaethwyr a phobl sy'n byw yng nghefn gwlad yn enwedig: mae nifer wedi pleidleisio dros adael dair blynedd yn ôl, ond mae llawer iawn o'r rheini nawr, o weld beth mae hynny'n ei olygu, ac yn enwedig o weld yr hyn sydd o'u blaenau nhw drwy Brexit heb gytundeb, wedi newid eu meddwl.
Maen nhw'n sôn yn gyson am bwysigrwydd allforio. Naw deg y cant o'r cig oen sy'n cael ei allforio—dŷn ni wedi clywed hyn, wrth gwrs—yn mynd i'r Undeb Ewropeaidd. Saith deg dau y cant o holl allforion bwyd a diod Cymru'n mynd i'r Undeb Ewropeaidd, ac mae sicrhau mynediad di-dariff, dilyffethair i'r marchnadoedd hynny, y farchnad agosaf sydd gennym ni, y farchnad bwysicach a mwyaf gwerthfawr sydd gennym ni—500 miliwn o gwsmeriaid—mae amddiffyn mynediad i'r farchnad honno'n gorfod bod yn flaenoriaeth a dim byd arall.
Mae'r undebau amaeth, dwi'n gwybod, wedi dweud wrth bob un ohonoch chi sydd wedi ymweld â nhw yn y sioeau dros yr haf beth fyddai goblygiadau symud i dermau WTO: y tariffau ar gig oen, 46 y cant; rhwng 48 a hyd yn oed 84 y cant ar gig eidion. Mae ffermwyr, wrth gwrs, yn awyddus i gynnal a chadw'r safonau uchel o safbwynt lles anifeiliaid ac amgylcheddol maen nhw'n eu harddel ar hyn o bryd ac y byddai'n rhaid iddyn nhw barhau i'w harddel, wrth gwrs, petai nhw eisiau amddiffyn mynediad i'r farchnad Ewropeaidd, ond tra bo Boris Johnson yn cwyno am bobl yn torri ei goesau oddi tano fe yn y trafodaethau Brexit, mi fyddai ffermwyr Cymru'n cael eu coesau wedi torri oddi tanyn nhw hefyd wrth weld Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dod i gytundebau masnach gyda'r Unol Daleithiau, er enghraifft, fyddai ddim, mae'n debyg, yn cwrdd â'r un safonau, ac mi fyddai hynny'n ergyd ddwbl i'n ffermwyr ni. A chofiwch fod pob punt sy'n mynd i ffermwyr Cymru o'r pwrs cyhoeddus yn cynhyrchu £7. Felly, dychmygwch am bob punt fydd yn cael ei golli faint o golled fydd hynny i'n cymunedau gwledig ni. Mae'r AHDB, wrth gwrs, wedi modelu nifer o senarios Brexit.
As you can imagine, I have spent the summer travelling around the agricultural shows and I've been listening to what people have to say, and I've heard a clear message from farmers and those living in rural areas, particularly many who had voted to leave three years ago: very many of those, having seen what that means, and particularly seeing what faces them through a 'no deal' Brexit, have changed their minds.
They regularly mention the importance of exports. Ninety per cent of the exported lamb goes to the European Union. Seventy two per cent of all Welsh food and drink exports go to the European Union, and securing tariff-free, unhindered access to those markets, the markets nearest to us and the most important and most valuable markets available to us—500 million customers—safeguarding access to that market must be a priority and nothing else.
The agricultural unions have told each and every one of you who have spoken to them in the shows over the summer months what the implications of moving to WTO terms would be: 46 per cent tariffs on lamb; between 46 and 84 per cent on beef exports. And farmers, of course, are eager to maintain high standards in terms of animal welfare and the environmental standards that they currently espouse and they would have to continue to do that if they wanted to safeguard access to the European market, but whilst Boris Johnson complains about people cutting the legs from under him in the Brexit discussions, Welsh farmers would have the legs cut from underneath them in seeing the UK Government coming to trade agreements with the United States, for example, which, in all likelihood, wouldn't meet the same standards, and that would be a double whammy for our farmers. And, of course, every pound going to Welsh farmers from the public purse produces £7. So, think about how much of a loss that will be to our rural communities. The Agriculture and Horticulture Development Board has modelled a number of Brexit scenarios.
They've outlined that leaving without easy, tariff-free access to the single market will leave our less favoured area livestock farm incomes—and that means Wales, to a large extent, of course, particularly hard hit—falling to negative figures in the worst case scenario.
And I would ask the First Minister in his response to this debate to assure us that, if we do crash out in a 'no deal' Brexit, his Government will abandon the 'Sustainable Farming and our Land' proposals. I think it would be foolish for the Government not to wait to see what the outcome is of Brexit before ploughing ahead with any proposals. I was heartened by the Minister's suggestion that she’d be open minded to that at the Denbigh and Flint Show this year, and I would like to hear similar assurances from the First Minister this afternoon.
Now, on an environmental level as well, of course, we’ve already rehearsed in previous debates some of the environmental concerns, particularly around implications for environmental governance. If we leave the EU without a deal, there will be no environment watchdog to hold the Welsh Government and others to account, of course. And for those people who tell us, 'What has the EU ever done for us?', well, actually, it’s the EU that regulates the quality of the water that we drink, the air that we breathe and the food that we eat. So, it is quite significant, I would argue. But, of course, if we lose that accountability and that ability to take issues to a higher authority, then, of course, not only will nature suffer, but our own health, ultimately, will suffer as well.
I fear for the implications for Holyhead in my region, of course—the UK’s second biggest ferry port. I fear for companies such as Airbus—a pan-European venture, of course, which is the largest direct employer in north Wales, and you can double that when it comes, of course, to the extensive supply chain that it has as well.
Yes, the EU has faults, and it does need reforming, but I’ll tell you that the UK state is failed and is beyond reform. It’s run by public school boys with a sense of entitlement and superiority who don’t give two hoots for our rural communities in Wales, our struggling town centres. They’re more familiar with the French Riviera than the coastal resorts of north Wales. Yet they would see these communities rot and decay for their ideologically driven desire to create a little Britain—a little Britain free of workers' rights, a little Britain free of environmental safeguards, a little Britain free to sell the NHS to the highest bidder. Westminster isn’t working for Wales, and it’s time Wales takes its own destiny into its own hands.
Maent wedi amlinellu y bydd gadael heb fynediad rhwydd, di-dariff i'r farchnad sengl yn gadael ein hincwm ffermydd da byw mewn ardaloedd llai ffafriol—ac mae hynny'n golygu Cymru, i raddau helaeth, wrth gwrs, sydd wedi cael ei tharo'n arbennig o galed—yn disgyn i ffigurau negyddol yn y senario waethaf.
A buaswn yn gofyn i'r Prif Weinidog roi sicrwydd i ni yn ei ymateb i'r ddadl hon, os cawn Brexit heb gytundeb, y gwnaiff ei Lywodraeth gefnu ar gynigion 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Rwy'n credu y byddai'n ffôl i'r Llywodraeth beidio ag aros i weld beth fydd canlyniad Brexit cyn bwrw ymlaen ag unrhyw gynigion. Fe'm calonogwyd gan awgrym y Gweinidog y byddai ganddi feddwl agored am hynny yn Sioe Dinbych a Fflint eleni, a hoffwn glywed sicrwydd tebyg gan y Prif Weinidog y prynhawn yma.
Nawr, ar lefel amgylcheddol hefyd, wrth gwrs, rydym eisoes wedi ailadrodd rhai o'r pryderon amgylcheddol mewn dadleuon blaenorol, yn enwedig ynglŷn â'r goblygiadau ar gyfer llywodraethu amgylcheddol. Os byddwn yn gadael yr UE heb gytundeb, ni fydd unrhyw gorff gwarchod yr amgylchedd i ddwyn Llywodraeth Cymru ac eraill i gyfrif, wrth gwrs. Ac i'r bobl sy'n dweud wrthym, 'Beth y mae'r UE erioed wedi'i wneud i ni?', wel, fel mae'n digwydd, yr UE sy'n rheoleiddio ansawdd y dŵr rydym yn ei yfed, yr aer rydym yn ei anadlu a'r bwyd rydym yn ei fwyta. Felly, buaswn yn dadlau ei fod yn eithaf sylweddol. Ond wrth gwrs, os collwn yr atebolrwydd hwnnw a'r gallu i ddod â materion ger bron awdurdod uwch, nid yn unig y bydd natur yn dioddef, wrth gwrs, ond bydd ein hiechyd ein hunain yn dioddef yn y pen draw.
Rwy'n poeni am y goblygiadau i Gaergybi yn fy rhanbarth, wrth gwrs—yr ail borthladd fferi mwyaf yn y Deyrnas Unedig. Rwy'n poeni am gwmnïau fel Airbus—menter draws-Ewropeaidd, wrth gwrs, sef y cyflogwr uniongyrchol mwyaf yng ngogledd Cymru, a gallwch ddyblu hynny os ystyriwch y gadwyn gyflenwi helaeth sydd ganddo hefyd.
Oes, mae gan yr UE ddiffygion, ac mae angen ei ddiwygio, ond dywedaf wrthych fod gwladwriaeth y DU wedi methu a'i bod y tu hwnt i ddiwygio. Mae'n cael ei rhedeg gan fechgyn ysgolion bonedd gydag ymdeimlad o hawl ac uwchraddoldeb nad ydynt yn poeni affliw o ddim am ein cymunedau gwledig yng Nghymru, ein canol trefi sy'n ei chael hi'n anodd. Maent yn fwy cyfarwydd â Rifiera Ffrainc na chyrchfannau glan môr gogledd Cymru. Eto i gyd, byddent yn gadael i'r cymunedau hyn bydru a dadfeilio yn eu hawydd ideolegol i greu Prydain fach—Prydain fach yn rhydd o hawliau gweithwyr, Prydain fach yn rhydd o fesurau diogelwch amgylcheddol, Prydain fach sy'n rhydd i werthu'r GIG i'r sawl sy'n cynnig fwyaf amdano. Nid yw San Steffan yn gweithio i Gymru, ac mae'n bryd i Gymru gymryd cyfrifoldeb am ei thynged ei hun.
Rhun ap Iorwerth and others have pointed out the importance of this debate today because of the impact of 'no deal' would be to hit—the poor would be hit hardest. It's not just the rural communities and our farmers who will be hit by this. What about the urban poor who would be without food if the food dries up as a result of 'no deal'? And, as Dai Lloyd has said, it would be be the most vulnerable who would die for the lack of flu injections and other medicines. So, I absolutely discount those who argue that this recall Parliament was window dressing and a waste of time—that is absolutely not the case. We're not here to debate the minutiae of Brexit; we are here to discuss the threat to democracy that is Boris Johnson's attempt to close down Parliament and to close down its scrutiny of his Government and the actions of Boris Johnson's Government to do things that would be harmful to the United Kingdom. That is why we are here today.
As Adam Price has said, dictatorships don't happen overnight. It's not so much the proroguing of Parliament for an extra two weeks that is the biggest threat—Charles I got away with that for over a decade—but, in case you missed it, Boris Johnson is now threatening to ignore whatever law the UK Parliament passes that prevents him crashing out of the EU without a deal. That aim is to put himself beyond the law. That is the act of a dictator, not a democrat. So, that is how serious it is.
And I think we should congratulate people like Guto Bebb and Antoinette Sandbach and all the other people who have put the interests of the country and their constituents before their own personal political ambitions. And it is distressing to see them cast aside by their party, a party, we are now told by Norman Baker—not known to be a progressive—dominated by 'swivel-eyed ideologues'—his words, not mine. I'm sure for many on the Conservative benches here in the National Assembly this is a deeply distressing and disturbing moment, but I think that Paul Davies's pitch that the Welsh Conservatives will deliver a negotiated settlement to leave the EU is unconvincing. I’m not convinced, as Andrew R.T. Davies is trying to say, that Boris Johnson wants a negotiated deal. In my view, sadly, Boris Johnson absolutely does not want a deal. He wants to leave the EU without a deal. Why? Because, for him, it is not about delivering what people thought they were voting for—remain or leave—no detail there on whether we want an autarchic economy, where we are completely self-sufficient, or whether we want to continue to be a trading nation. No, he wants to leave without a deal because he wants to do a deal with his friends across the Atlantic: Donald Trump and others. And they want to ensure that Britain is not encumbered—
Mae Rhun ap Iorwerth ac eraill wedi tynnu sylw at bwysigrwydd y ddadl hon heddiw gan mai effaith gadael heb gytundeb fyddai taro—y tlodion fyddai'n cael eu taro galetaf. Nid dim ond y cymunedau gwledig a'n ffermwyr fydd yn cael eu taro gan hyn. Beth am y tlodion yn y trefi a fyddai heb fwyd pe bai'r bwyd yn mynd yn brin o ganlyniad i adael heb gytundeb? Ac fel y dywedodd Dai Lloyd, y bobl fwyaf agored i niwed fyddai'n marw oherwydd diffyg pigiadau ffliw a meddyginiaethau eraill. Felly, rwy'n llwyr ddiystyru'r rhai sy'n dadlau bod ad-alw'r Senedd yn ddim mwy na sioe ac yn wastraff amser—nid yw hynny'n wir o gwbl. Nid yma i drafod manylion Brexit ydym ni; rydym yma i drafod y bygythiad i ddemocratiaeth sef ymgais Boris Johnson i gau'r Senedd ac atal ei gwaith craffu ar ei Lywodraeth, a gweithredoedd Llywodraeth Boris Johnson i wneud pethau a fyddai'n niweidiol i'r Deyrnas Unedig. Dyna pam rydym yma heddiw.
Fel y dywedodd Adam Price, nid yw unbenaethau'n digwydd dros nos. Nid addoedi'r Senedd am bythefnos ychwanegol yw'r bygythiad mwyaf mewn gwirionedd—llwyddodd Siarl I i wneud hynny am dros ddegawd—ond rhag ofn i chi ei golli, mae Boris Johnson yn awr yn bygwth anwybyddu pa ddeddf bynnag y mae Senedd y DU yn ei phasio sy'n ei atal rhag gadael yr UE heb gytundeb. Y nod yw rhoi ei hun y tu hwnt i'r gyfraith. Gweithred unben yw honno, nid democrat. Felly, dyna pa mor ddifrifol yw hyn.
Ac rwy'n credu y dylem longyfarch pobl fel Guto Bebb ac Antoinette Sandbach a'r holl bobl eraill sydd wedi rhoi buddiannau'r wlad a'u hetholwyr o flaen eu huchelgeisiau gwleidyddol personol eu hunain. Ac mae'n dorcalonnus eu gweld yn cael eu diarddel gan eu plaid, plaid y dywedir wrthym yn awr gan Norman Baker—nad yw'n enwog am fod yn flaengar ei wleidyddiaeth—sydd wedi'i dominyddu gan 'ddelfrydwyr llygatgroes'—ei eiriau ef, nid fy ngeiriau i. I lawer ar feinciau'r Ceidwadwyr yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, rwy'n siŵr fod hon yn foment ofidus a phoenus iawn, ond credaf nad yw honiad Paul Davies y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn darparu setliad wedi'i negodi ar gyfer gadael yr UE yn argyhoeddi. Nid wyf wedi fy argyhoeddi, fel y mae Andrew R.T. Davies yn ceisio'i ddweud, fod Boris Johnson am gael cytundeb wedi'i negodi. Yn fy marn i, yn anffodus, nid yw Boris Johnson yn awyddus o gwbl i gael cytundeb. Mae am adael yr UE heb gytundeb. Pam? Oherwydd, iddo ef, nid yw'n ymwneud â chyflawni'r hyn roedd pobl yn credu eu bod yn pleidleisio drosto—aros neu adael—dim manylion yno a ydym am gael economi awtarchaidd, lle rydym yn gwbl hunangynhaliol, neu a ydym am barhau i fod yn genedl sy'n masnachu. Na, mae am adael heb gytundeb am ei fod am daro bargen gyda'i ffrindiau ar draws yr Iwerydd: Donald Trump ac eraill. Ac maent am sicrhau nad yw Prydain yn cael ei llyffetheirio—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I’m happy to do that.
Rwy'n hapus i wneud hynny.
I fail to see how you can say that when the Prime Minister has offered to put his argument before the country in a general election and, only two to three years ago, the European Union were trying to strike the same sort of trade deal with America that was putting the NHS up for grabs.
Ni allaf weld sut y gallwch ddweud hynny pan fo'r Prif Weinidog wedi cynnig rhoi ei ddadl ger bron y wlad mewn etholiad cyffredinol, a chwta ddwy i dair blynedd yn ôl, roedd yr Undeb Ewropeaidd yn ceisio llunio'r un math o gytundeb masnach ag America a oedd yn cynnwys y GIG.
Which we absolutely opposed. So, I think the—[Interruption.] You haven't heard what I said earlier, which is that Boris Johnson is saying that he will not comply with the law in his enthusiasm for leaving the EU. So, they do not want—. Transitional deals are for the birds, as far as they're concerned. They want to flood our country—. They want to do a deal with Donald Trump and his business partners because—. And they want to flood our country with adulterated foods, which would put our farmers out of business and force on us the obesogenic diet most American citizens are content to eat. They want to make zero-hours contracts the norm, destroying the guaranteed maternity and paternity pay and the sick leave and holiday entitlements that we enjoy thanks to the EU, and they want to remove all regulatory restraints on businesses. We have seen today that Amazon has simply ignored the copyright rules in the pursuit of profit by dispatching embargoed copies of Margaret Atwood's The Testaments so that they can put small competitors in book shops out of business. And that is the way in which other monopoly companies across the world, who are anxious to make Britain a platform for their activities, will behave. And this is not competition, this is not choice: this is monopoly. That is why I personally would oppose Brexit, although I fully understand the coherent position taken by David Melding and, indeed, by Ken Clarke on this matter. That discussion is for another day. But, for me, what we have to do is protect, particularly, our most vulnerable constituents, and taking Britain peremptorily out of the EU without a deal is absolutely against their interests.
We know that the UK Government has no plan for any new deal with the EU, because Stephen Barclay himself has asked the EU-27 to come up with an alternative to the backstop, because they don’t have any other ideas. And, indeed, the UK Government is now spending the money that had originally been set aside to cope with 'no deal' on pre-election sweeteners, because that is the way they feel that they will be able to impose 'no deal'. So, I think we face a very dangerous situation and I think it is absolutely right that we have this debate today.
A gwrthwynebwyd hynny'n llwyr gennym. Felly, rwy'n credu bod y—[Torri ar draws.] Ni chlywsoch yr hyn a ddywedais yn gynharach, sef bod Boris Johnson yn dweud na fydd yn cydymffurfio â'r ddeddf yn ei frwdfrydedd dros adael yr UE. Felly, nid ydynt am—. Nid oes unrhyw bwynt ystyried cytundebau trosiannol yn eu barn hwy. Maent am foddi ein gwlad—. Maent am daro bargen gyda Donald Trump a'i bartneriaid busnes oherwydd—. Ac maent am foddi ein gwlad gyda bwydydd wedi'u difwyno, a fyddai'n rhoi ein ffermwyr allan o fusnes ac yn gorfodi deiet arnom a fyddai'n ein gwneud yn ordew fel y deiet y mae'r rhan fwyaf o ddinasyddion America yn fodlon ei fwyta. Maent am sicrhau mai contractau dim oriau yw'r norm, gan ddinistrio'r tâl mamolaeth a thadolaeth gwarantedig a'r absenoldeb salwch a'r hawliau i wyliau a gawn ni diolch i'r UE, ac maent am gael gwared ar yr holl gyfyngiadau rheoleiddiol ar fusnesau. Rydym wedi gweld heddiw fod Amazon wedi anwybyddu'r rheolau hawlfraint yn eu hawch am elw drwy anfon copïau o dan embargo o The Testaments gan Margaret Atwood fel y gallant roi cystadleuwyr bach mewn siopau llyfrau allan o fusnes. A dyna sut y bydd cwmnïau monopoli eraill ar draws y byd, sy'n awyddus i wneud Prydain yn llwyfan ar gyfer eu gweithgareddau, yn ymddwyn. Ac nid cystadleuaeth yw hyn, nid dewis yw hyn: monopoli yw hyn. Dyna pam y buaswn i'n bersonol yn gwrthwynebu Brexit, er fy mod yn deall y safbwynt cydlynol y mae David Melding yn ei arddel ar y mater hwn, a Ken Clarke yn wir. Mae'r drafodaeth honno ar gyfer diwrnod arall. Ond i mi, yr hyn sy'n rhaid inni ei wneud yw amddiffyn yn fwyaf arbennig ein hetholwyr mwyaf agored i niwed, ac mae tynnu Prydain allan yn ddiymdroi o'r UE heb gytundeb yn gwbl groes i'w buddiannau.
Rydym yn gwybod nad oes gan Lywodraeth y DU gynllun ar gyfer unrhyw gytundeb newydd gyda'r UE, oherwydd mae Stephen Barclay ei hun wedi gofyn i 27 gwlad yr UE gynnig dewis amgen yn lle'r 'backstop', am nad oes ganddynt unrhyw syniadau eraill. Ac yn wir, mae Llywodraeth y DU bellach yn gwario'r arian a neilltuwyd yn wreiddiol i ymdopi â gadael heb gytundeb ar iro dwylo etholwyr cyn yr etholiad, oherwydd dyna sut y teimlant y byddant yn gallu gorfodi Brexit heb gytundeb. Felly, rwy'n credu ein bod yn wynebu sefyllfa beryglus iawn ac rwy'n credu ei bod yn gwbl gywir ein bod yn cael y ddadl hon heddiw.
As with my colleague, Mark Reckless, I cannot take part in this debate without asking the fundamental question as to why we have been recalled in this way, given that whatever is decided in this Assembly today will have absolutely no effect on what happens in Westminster. And, given the sparsity of people in the gallery here today, it would seem that the people of Wales see this debate as being pointless as well.
It is my belief—
Fel gyda fy nghyd-Aelod, Mark Reckless, ni allaf gymryd rhan yn y ddadl hon heb ofyn y cwestiwn sylfaenol pam y cawsom ein had-alw yn y modd hwn, o gofio na fydd beth bynnag a benderfynir yn y Cynulliad hwn heddiw yn cael unrhyw effaith o gwbl ar yr hyn sy'n digwydd yn San Steffan. Ac o ystyried cyn lleied o bobl sydd yn yr oriel yma heddiw, mae'n ymddangos bod pobl Cymru yn ystyried y ddadl hon yn un ddibwrpas hefyd.
Fy nghred i—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes.
Gwnaf.
I do find it curious that the Brexit Party now is arguing that the one thing this Assembly shouldn't do is debate Brexit.
Rwy'n ei chael hi'n rhyfedd fod Plaid Brexit bellach yn dadlau mai'r un peth na ddylai'r Cynulliad hwn ei wneud yw trafod Brexit.
It is my belief, David, that this is just another opportunity for the remainers to reiterate their opposition to the referendum mandate by the people of the UK—and that includes Wales—to leave the European Union, and nothing I've heard in this Chamber today has changed my opinion on that. It is said that politics in this country has never before been so divisive. Well, one has to ask who has caused this division, and the answer is, of course, the refusal of the remainers to accept the result of what could possibly be called the most informed democratic debate ever undertaken in this country, which of course included a 10-page pamphlet delivered to every household that clearly outlined the case for and against us leaving the European Union. As this pamphlet came from a largely pro-European Government, some of us would argue that it was largely a pro-remain argument in the content that was placed before the British people. The 'remain' camp, which includes Labour, Plaid and the Lib Dems, contend that leaving without a deal wasn't on the ballot paper. Perhaps most of you have chosen to ignore the contents of your own manifestos. We now have the farcical situation where Labour are backing the 'remain' campaign, yet their latest manifesto is to deliver—[Interruption.] Yes, of course.
Fy nghred i, David, yw mai dim ond cyfle arall yw hwn i'r rhai sy'n dymuno aros gael ailadrodd eu gwrthwynebiad i fandad y refferendwm gan bobl y DU—ac mae hynny'n cynnwys Cymru—i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac nid oes dim a glywais yn y Siambr hon heddiw wedi newid fy marn ar hynny. Dywedir nad yw gwleidyddiaeth yn y wlad hon erioed wedi bod mor gynhennus. Wel, mae'n rhaid gofyn pwy sydd wedi achosi'r rhwyg, a'r ateb, wrth gwrs, yw gwrthodiad y rhai sy'n dymuno aros i dderbyn canlyniad yr hyn y gellid ei galw'r ddadl ddemocrataidd fwyaf gwybodus a gynhaliwyd erioed yn y wlad hon, ac a oedd, wrth gwrs, yn cynnwys pamffled 10 tudalen a ddosbarthwyd i bob aelwyd yn amlinellu'n glir yr achos o blaid ac yn erbyn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Gan fod y pamffled wedi dod gan Lywodraeth a oedd o blaid Ewrop i raddau helaeth, byddai rhai ohonom yn dadlau ei bod yn ddadl dros aros i raddau helaeth o ran y cynnwys a gyflwynwyd i bobl Prydain. Mae'r ochr 'aros', sy'n cynnwys Llafur, Plaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol, yn dadlau nad oedd gadael heb gytundeb ar y papur pleidleisio. Efallai fod y rhan fwyaf ohonoch wedi dewis anwybyddu cynnwys eich maniffestos eich hun. Mae gennym sefyllfa chwerthinllyd bellach lle mae Llafur yn cefnogi'r ymgyrch 'aros', ac eto, eu maniffesto diweddaraf yw cyflawni—[Torri ar draws.] Wrth gwrs.
The 2017 election, which is referred to, was a year after the referendum. In that election, 54 per cent of the voters across the UK voted for political parties who expressly, explicitly ruled out a 'no deal' Brexit in their manifestos. So, the clear mandate from the people is against a 'no deal' Brexit.
Roedd etholiad 2017, y cyfeiriwyd ato, flwyddyn ar ôl y refferendwm. Yn yr etholiad hwnnw, pleidleisiodd 54 y cant o'r pleidleiswyr ar draws y DU o blaid pleidiau gwleidyddol a oedd wedi dweud yn bendant yn eu maniffestos eu bod yn gwrthwynebu Brexit heb gytundeb. Felly, ceir mandad clir gan y bobl yn erbyn Brexit heb gytundeb.
One wonders what he means by a 'no deal' Brexit, but we'll carry on—[Interruption.] Their manifestos, about nationalisation—. The Labour Party are backing the 'remain' campaign, yet their latest manifesto is to deliver on economic promises about nationalisation and state subsidies that simply cannot be implemented under EU legislation, whether they're affordable or not. Fifty per cent of Corbyn's economic policies are prohibited if we remain in the EU, and today you see, in the amendments to this debate, the sheer opportunism of Plaid, who, in their guise as the party of Wales, wish to push their agenda of separation from England. So, on the one hand they argue we should be politically ruled by Brussels because it gives us greater export opportunities to the huge market afforded by the EU, whilst wanting to cut us off politically from England, which is by far our biggest export market. They argue that leaving the EU will cost Wales thousand of jobs whilst ignoring the economic reality that cutting ourselves off from the UK would mean the loss of thousands of jobs that are in such UK institutions as the DVLA, the statistics office and the patents office, and many more related to our political affiliation with England and the rest of the UK. And, of course, the private sector companies may well decide to relocate to England. These are precisely the arguments Plaid use as the reason for us remaining in the EU—that companies would leave the UK for the EU.
To show just how much political gerrymandering has come in the wake of the referendum result, yesterday in Parliament Labour abstained on the vote for holding a general election despite their leader continually calling over the past year to have such an election, and he even did that on the Monday before that debate. Whatever happens in this Chamber today, I am convinced that the people of Wales and, indeed, the United Kingdom are heartily sick of the Machiavellian antics of the political classes, both here in Wales and in the UK as a whole. I am equally convinced that this Chamber is out of touch with the feelings of the working class people of Wales and has lost the confidence of those very people they are supposed to represent. The First Minister states that we want to send a clear statement to Westminster with the message that we should remain in the EU. This is a message that totally ignores the will of the people of Wales as expressed on 23 June 2016.
Mae rhywun yn meddwl tybed beth y mae'n ei olygu wrth Brexit heb gytundeb, ond fe barhawn—[Torri ar draws.] Eu maniffestos, ynghylch gwladoli—. Mae'r Blaid Lafur yn cefnogi'r ymgyrch 'aros', ac eto mae eu maniffesto diweddaraf yn sôn am gyflawni addewidion economaidd am wladoli a chymorthdaliadau gwladwriaethol na ellir eu gweithredu o dan ddeddfwriaeth yr UE, pa un a ydynt yn fforddiadwy ai peidio. Mae 50 y cant o bolisïau economaidd Corbyn wedi'u gwahardd os ydym yn aros yn yr UE, ac fe welwch heddiw yn y gwelliannau i'r ddadl hon, oportiwnistiaeth lwyr Plaid Cymru, sydd, o dan yr honiad ei bod yn blaid ar gyfer Cymru, yn dymuno gwthio ei hagenda o wahanu oddi wrth Loegr. Felly, ar y naill law, maent yn dadlau y dylem gael ein rheoli'n wleidyddol gan Frwsel gan fod hynny'n rhoi mwy o gyfleoedd allforio inni i'r farchnad enfawr a gynigir gan yr UE, gan ddymuno ar yr un pryd ein gwahanu'n wleidyddol oddi wrth Loegr, sef ein marchnad allforio fwyaf o bell ffordd. Dadleuant y bydd gadael yr UE yn costio miloedd o swyddi i Gymru gan anwybyddu'r realiti economaidd y byddai gwahanu oddi wrth y DU yn golygu colli miloedd o swyddi mewn sefydliadau DU fel y DVLA, y swyddfa ystadegau a'r swyddfa batentau, a llawer mwy yn gysylltiedig â'n cysylltiad gwleidyddol â Lloegr a gweddill y DU. Ac wrth gwrs, mae'n bosibl iawn y bydd y cwmnïau sector preifat yn penderfynu adleoli i Loegr. Dyma'r union ddadleuon y bydd Plaid Cymru yn eu defnyddio fel y rheswm dros aros yn yr UE—y byddai cwmnïau'n gadael y DU am yr UE.
I ddangos cymaint o chwarae gemau gwleidyddol sydd wedi dod yn sgil canlyniad y refferendwm, ddoe yn y Senedd ymatalodd Llafur ar y bleidlais dros gynnal etholiad cyffredinol er bod eu harweinydd wedi bod yn galw'n barhaus dros y flwyddyn ddiwethaf am gael etholiad o'r fath, a gwnaeth hynny hyd yn oed ar y dydd Llun cyn y ddadl honno. Beth bynnag sy'n digwydd yn y Siambr hon heddiw, rwy'n argyhoeddedig fod pobl Cymru, a'r Deyrnas Unedig yn wir, wedi diflasu'n llwyr ar gastiau Maciafelaidd y dosbarthiadau gwleidyddol, yma yng Nghymru ac yn y DU yn gyffredinol. Rwyf yr un mor argyhoeddedig fod y Siambr hon allan o gysylltiad â theimladau pobl ddosbarth gweithiol Cymru a'i bod wedi colli ymddiriedaeth yr union bobl y maent i fod i'w cynrychioli. Mae'r Prif Weinidog yn dweud ein bod am anfon datganiad clir i San Steffan gyda'r neges y dylem aros yn yr UE. Mae hon yn neges sy'n anwybyddu'n llwyr ewyllys pobl Cymru fel y'i mynegwyd ar 23 Mehefin 2016.
This afternoon I want to focus my contribution on the actual motion, which has two components: one, the undemocratic processes that have been adopted by the UK Government and Prime Minister, and the second one, the impact of a 'no deal' Brexit upon the people we represent here. And when I hear contributions—and I've just heard one—where people simply ask the question, 'Why have we been recalled?', I can tell you why: because the issues in that motion affect the people we represent and our work, and the actual ability not to understand that questions your role in this institution, and I think that's disgraceful.
Y prynhawn yma, rwyf am ganolbwyntio fy nghyfraniad ar y cynnig ei hun, sydd â dwy elfen iddo: yn gyntaf, y prosesau annemocrataidd sydd wedi'u mabwysiadu gan Lywodraeth y DU a'r Prif Weinidog, ac yn ail, effaith Brexit heb gytundeb ar y bobl rydym yn eu cynrychioli yma. A phan fyddaf yn clywed cyfraniadau—ac rwyf newydd glywed un—lle mae pobl yn gofyn y cwestiwn yn syml, 'Pam y cawsom ein had-alw?', gallaf ddweud wrthych pam: am fod y materion yn y cynnig yn effeithio ar y bobl a gynrychiolwn a'n gwaith, ac mae'r anallu i ddeall hynny mewn gwirionedd yn codi cwestiynau am eich rôl yn y sefydliad hwn, ac rwy'n credu bod hynny'n warthus.
Llywydd, I'll highlight the fact that there are real impacts upon people in this debate. Dai Lloyd's contribution highlighted some of the points. He talked about the issues our constituents will be facing if a 'no deal' happens. Let me talk first of all about the impact upon our work of proroguing Parliament, work already undertaken in this institution by committees of the institution, whether it be my committee, the External Affairs and Additional Legislation Committee, or that of my colleague Mick Antoniw, who would have been here but he's stuck in Kiev because he can't get back in time. But those committees have worked carefully upon preparing for Brexit and the legislative agenda that is associated with it. And we seem to forget some of the things we do and the work we have and responsibilities we have in addressing those matters.
Some of that legislation has already received Royal Assent. They've had that permission. There are others still going through Parliament that proroguing Parliament would kill off: the Agriculture Bill, the Fisheries Bill. There's an immigration Bill—. We might say it's not in our remit, but it affects the work we cover because of the areas of devolution we have responsibility for. There's the Trade Bill—people talk about trade. We have an LCM in the Trade Bill. That's going to be killed off. And there are many other Bills going through—the environmental protection Bill. These will be killed and they are areas in which we have a very important role to play. And they'll have to start up all over again, and, by the way, before 31 October, because if we leave without a deal, as has been tried on—. This cynical attempt is nothing about actually having a Queen's Speech. The real cynical attempt is about getting a 'no deal' through on the thirty-first. Let's be honest about that and let's be honest with the people about that. And, if that happens, where legislatively will we be on 31 October or 1 November if we don't get these Bills through? And they're not going to get through in that time. And that would leave the work of our committees, of this institution, struggling. And we have to remember that because our job is to protect the interests of Wales and the constituents we represent, and without that legislative ability, we can't do that. So, proroguing Parliament actually does damage our ability to do our job. The actions of the Brexiteer-led Cabinet clearly demonstrate their belief that the survival of the union and the protection of citizens, including the ones we represent, are secondary to their Brexit ambition. Collateral damage that they accept and I will not.
Now, colleagues have spoken about constitutional reform, and for years both CLAC and EAAL have raised the need to get stronger, more formalised inter-governmental arrangements, something which really has been starting a debate across the UK Parliaments. In that parliamentary forum—which, by the way, I should have been at today but it was, I think, rearranged—this progress for the long-term interests of Wales and the UK is crucial, and the use of the royal prerogative has been so undermined we must now ensure that that reform does take place and we are there to ensure that our voice is heard in it.
By the way, I heard the comments about what is important, and I'd say, 'Please, for those who haven't read the reports of the committees, read them.' If you have read them, clearly you don't understand them. It's your job to ensure that what is in those reports is understood because it then might advise you as to some of the comments you've made today.
Llywydd, the other part of the debate is clearly the impact upon 'no deal'. Last time I remember being recalled to this Chamber was at the end of the last Assembly and the Tata steel issues. We were recalled just before the Assembly elections, just before we were actually dissolved to discuss the implications of Tata steel, and here we are again actually talking about 'no deal', being recalled, and, actually, the implications for Tata steel are just as crucial today as they were then, because I've met with people, clearly linked to that, and the implications for the steel industry are huge. We could be leaving with 'no deal' and WTO rules. Everybody seems to think WTO rules are fine and fantastic: no, they're not. We will end up in a disastrous situation because a third of the steel goes into Europe from Port Talbot. There'll be other elements going to the car industry. We all know the implications for the car industry. And then, when we go out without a deal, we go to WTO rules, which means that we have to also be impacted upon by the EU rules that have been put into place against USA, section 232, to defend EU steel, and we'll be facing those challenges, and we'll still be facing the US 232 sections and other issues with Turkish steel as a consequence of WTO. People don’t understand in this Chamber the implications for our constituents and the livelihoods of their families as a consequence of going out on WTO. They need to get real and they need to start understanding, not about an ideology, but about the impact on people’s lives—the people I represent and the people we should all represent.
Lywydd, tynnaf sylw at y ffaith bod effeithiau gwirioneddol ar bobl yn y ddadl hon. Roedd cyfraniad Dai Lloyd yn tynnu sylw at rai o'r pwyntiau. Soniodd am y problemau y bydd ein hetholwyr yn eu hwynebu pe bai Brexit heb gytundeb yn digwydd. Gadewch imi siarad yn gyntaf oll am effaith addoedi'r Senedd ar ein gwaith, gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud yn y sefydliad hwn gan bwyllgorau'r sefydliad, naill ai fy mhwyllgor i, y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, neu bwyllgor fy nghyd-Aelod, Mick Antoniw, a fyddai wedi bod yma ond mae wedi methu dod yn ôl o Kiev mewn pryd. Ond mae'r pwyllgorau hynny wedi gweithio'n ofalus ar baratoi ar gyfer Brexit a'r agenda ddeddfwriaethol sy'n gysylltiedig â hynny. Ac mae'n ymddangos ein bod yn anghofio rhai o'r pethau a wnawn a'r gwaith sydd gennym a'r cyfrifoldebau sydd gennym i fynd i'r afael â'r materion hynny.
Mae peth o'r ddeddfwriaeth honno eisoes wedi cael Cydsyniad Brenhinol. Maent wedi cael y caniatâd hwnnw. Ceir eraill sy'n dal i fynd drwy'r Senedd y byddai addoedi'r Senedd yn eu dileu: y Bil Amaethyddiaeth, y Bil Pysgodfeydd. Mae yna Fil Mewnfudo—. Gallem ddweud nad yw yn ein cylch gwaith ni, ond mae'n effeithio ar y gwaith a wnawn oherwydd y meysydd datganoli rydym yn gyfrifol amdanynt bellach. Ceir y Bil Masnach—mae pobl yn sôn am fasnach. Mae gennym gynnig cydsyniad deddfwriaethol yn y Bil Masnach. Mae hwnnw'n mynd i gael ei ddileu. Ac mae llawer o Filiau eraill yn mynd drwodd—y Bil diogelu'r amgylchedd. Bydd y rhain yn cael eu dileu ac maent yn feysydd lle mae gennym rôl bwysig iawn i'w chwarae. A bydd yn rhaid iddynt ddechrau o'r dechrau eto, a chyda llaw, cyn 31 Hydref, oherwydd os byddwn yn gadael heb gytundeb, fel y ceisiwyd ei wneud—. Nid yw'r ymgais sinigaidd hon yn ymwneud â chael Araith y Frenhines mewn gwirionedd. Mae'r ymgais sinigaidd go iawn yn ymwneud â chael Brexit heb gytundeb drwodd ar 31 Hydref. Gadewch inni fod yn onest am hynny a gadewch inni fod yn onest gyda'r bobl am hynny. Ac os digwydd hynny, lle fyddwn ni yn ddeddfwriaethol ar 31 Hydref neu 1 Tachwedd os na chawn ni'r Biliau hyn drwodd? Ac nid ydynt yn mynd i fynd trwodd yn yr amser hwnnw. A byddai hynny'n peri trafferth i waith ein pwyllgorau, a'r sefydliad hwn. Ac mae'n rhaid i ni gofio hynny am mai ein gwaith ni yw diogelu buddiannau Cymru a'r etholwyr a gynrychiolwn, a heb y gallu deddfwriaethol hwnnw, ni allwn wneud hynny. Felly, mae addoedi'r Senedd yn niweidio ein gallu i wneud ein gwaith. Mae gweithredoedd y Cabinet a arweinir gan hyrwyddwyr Brexit yn dangos yn glir eu cred fod goroesiad yr undeb a diogelu dinasyddion, gan gynnwys y rhai a gynrychiolwn, yn eilradd i'w huchelgais ar gyfer Brexit. Niwed cyfochrog y maent hwy'n ei dderbyn, ond nid wyf i am wneud hynny.
Nawr, mae cyd-Aelodau wedi sôn am ddiwygio cyfansoddiadol, ac ers blynyddoedd mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi codi'r angen i gael trefniadau rhynglywodraethol cryfach, mwy ffurfiol, sy'n rhywbeth a gychwynnodd ddadl ar draws Seneddau'r DU. Yn y fforwm seneddol hwnnw—y dylwn fod ynddo heddiw, gyda llaw, ond rwy'n credu iddo gael ei aildrefnu—mae'r cynnydd hwn er budd hirdymor Cymru a'r DU yn hollbwysig, ac mae'r defnydd o'r uchelfraint frenhinol wedi'i danseilio i'r fath raddau nes bod rhaid inni yn awr sicrhau bod y diwygio hwnnw'n digwydd a'n bod ni yno i sicrhau bod ein llais yn cael ei glywed ynddo.
Gyda llaw, clywais y sylwadau am yr hyn sy'n bwysig, a buaswn yn dweud wrth y rhai sydd heb ddarllen adroddiadau'r pwyllgorau am eu darllen. Os ydych wedi eu darllen, mae'n amlwg nad ydych yn eu deall. Eich gwaith chi yw sicrhau bod yr hyn sydd yn yr adroddiadau hynny'n ddealladwy oherwydd efallai y byddant yn eich goleuo mewn perthynas â rhai o'r sylwadau a wnaethoch heddiw.
Lywydd, y rhan arall o'r ddadl, yn amlwg, yw'r effaith ar Brexit heb gytundeb. Y tro diwethaf i mi gofio cael fy ad-alw i'r Siambr hon oedd ar ddiwedd y Cynulliad diwethaf a materion Tata Steel. Cawsom ein had-alw ychydig cyn etholiadau'r Cynulliad, ychydig cyn i ni gael ein diddymu i drafod goblygiadau Tata Steel, a dyma ni'n sôn eto am Brexit heb gytundeb, cael ein had-alw, ac mewn gwirionedd, mae'r goblygiadau i Tata Steel yr un mor dyngedfennol heddiw ag yr oeddent bryd hynny, gan fy mod wedi cyfarfod â phobl, yn gysylltiedig â hynny, ac mae'r goblygiadau i'r diwydiant dur yn enfawr. Gallem fod yn gadael heb gytundeb a chyda rheolau Sefydliad Masnach y Byd. Mae pawb i'w gweld yn credu bod rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn iawn ac yn wych: nid yw hynny'n wir. Byddwn mewn sefyllfa drychinebus yn y pen draw oherwydd bod traean o'r dur yn mynd i Ewrop o Bort Talbot. Bydd elfennau eraill yn mynd i'r diwydiant ceir. Mae pawb ohonom yn gwybod beth yw'r goblygiadau i'r diwydiant ceir. Ac yna, pan awn allan heb gytundeb, byddwn yn symud at reolau Sefydliad Masnach y Byd, sy'n golygu bod yn rhaid inni hefyd gael ein heffeithio gan reolau'r UE a roddwyd ar waith yn erbyn yr UDA, adran 232, i amddiffyn dur yr UE, a byddwn yn wynebu'r heriau hynny, a byddwn yn dal i wynebu adrannau 232 yr UDA a phethau eraill gyda dur o Dwrci o ganlyniad i Sefydliad Masnach y Byd. Nid yw pobl yn deall yn y Siambr hon beth fydd y goblygiadau i'n hetholwyr a bywoliaeth eu teuluoedd o ganlyniad i adael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd. Mae angen iddynt ddihuno ac mae angen iddynt ddechrau deall, nid am ideoleg, ond am yr effaith ar fywydau pobl—y bobl rwy'n eu cynrychioli a'r bobl y dylem oll eu cynrychioli.
Will you take a representation?
A wnewch chi dderbyn sylw?
I’m more than happy to take a representation.
Rwy'n fwy na pharod i dderbyn sylw.
How many thousands of steel jobs have we lost in Wales whilst we’re in the European Union and because of the regulations coming out Europe? And do you not agree that this manifesto that your leader, Corbyn, is suggesting is for the benefit of the people of Wales and for the benefit of the people of the UK, and yet he cannot implement this because he’s prevented from doing so by us remaining in the European Union? What about those thousands of jobs?
Faint o filoedd o swyddi dur a gollwyd gennym yng Nghymru tra ydym yn yr Undeb Ewropeaidd ac oherwydd y rheoliadau sy'n dod o Ewrop? Ac oni chytunwch fod y maniffesto y mae eich arweinydd, Corbyn, yn ei awgrymu er lles pobl Cymru ac er lles pobl y DU, ac eto ni all ei weithredu am ei fod wedi'i atal rhag gwneud hynny os arhoswn yn yr Undeb Ewropeaidd? Beth am y miloedd o swyddi hynny?
Well, I’ve just heard a total lack of understanding of the whole business of the steel industry. If you want to talk about the loss of jobs, talk about Margaret Thatcher who damaged and devastated the steel industry and the coal industry. It’s not about the EU—it was a UK Tory, right-wing Government that did that damage, and it’s doing the same now.
So, I’m going to ask colleagues—. Actually, because I see the time left, I’m going to ask colleagues, 'Let’s support this motion.' Let’s send a single message out today that the attempt to damage democracy is unacceptable because it affects our jobs and our work and our constituents, and that a ‘no deal’ exit is damaging to our people—the people we live with, the people who live next door to us, the people we represent.
Wel, rwyf newydd glywed diffyg dealltwriaeth llwyr o holl fusnes y diwydiant dur. Os ydych am sôn am golli swyddi, siaradwch am Margaret Thatcher a niweidiodd ac a ddistrywiodd y diwydiant dur a'r diwydiant glo. Nid yw'n ymwneud â'r UE—Llywodraeth Dorïaidd, asgell dde'r DU a wnaeth y difrod hwnnw, ac mae'n gwneud yr un peth nawr.
Felly, rwy'n mynd i ofyn i fy nghyd-Aelodau—. Mewn gwirionedd, oherwydd fy mod yn gweld yr amser sydd ar ôl, rwy'n mynd i ofyn i gyd-Aelodau, 'Gadewch inni gefnogi'r cynnig hwn.' Gadewch inni gyfleu un neges heddiw nad yw'r ymgais i niweidio democratiaeth yn dderbyniol gan ei bod yn effeithio ar ein swyddi a'n gwaith ni a'n hetholwyr, a bod gadael heb gytundeb yn niweidiol i'n pobl—y bobl rydym yn byw gyda hwy, y bobl sy'n byw drws nesaf inni, y bobl rydym yn eu cynrychioli.
Soundbites, spin, lies, chaotic debates, demos, slogans on buses, broken promises, half-sitting MPs, a distracting cwtchy dog. You name it, it’s probably all happened during this Brexit play. It would certainly give the The Thick of It a run for its money, anyway. But superficial spin and game playing is one thing in the yah-boo world of the asbestos-ridden Westminster Parliament, and the harsh realities of the economic self-harm being instigated by the hard-line 'no-dealers' is another matter entirely and one which we ignore at our peril.
I was a little sceptical about what this debate here today could achieve when I first heard that we were being recalled. Just as a 16-year-old Greta Thunberg might have thought she would have no power to make climate change a worldwide priority when she started her school strike campaign, we too may think that we don't have the power to influence the UK Government in the toxic climate that is politics at the moment. But we underestimate ourselves if we start to think that way, and we do ourselves and our roles as elected politicians of Wales a disservice also. After all, we introduced the smoking ban before we could implement it legally as a moral stand, to show what we were prepared to do had we had those powers at our fingertips. We have made statements of solidarity, as has been mentioned earlier, with other nations in times of strife and upheaval, and sent medical staff to help the wounded in Palestine. If we only imagine that we can be strong enough to make changes, just like Greta did, and is still doing, then we can do so too. We might not yet be a Parliament on a nameplate outside the Senedd steps, but we can be a Parliament in action, in how we convey our messages to the world, and it is in this spirit that I wrote what I wanted to say today.
The day after the Brexit referendum result, aside from being in shock at the result, as most were on both sides, I imagine, I woke to news about how Brexit would affect Ireland and the north of Ireland—its people, its borders, its economy and its peace. I hardly saw any of this debated during the Brexit referendum itself. What I read I searched for avidly, as a daughter of a woman from the Falls Road who had lived through the Troubles. I wondered why this wasn’t higher up the political agenda. After all, if Brexit was going to hit anywhere hard, it was going to be there. The day after, it seemed, everyone recognised how difficult finding a solution would be there, and a misstep or a broken deal could lead to broken lives and broken communities. Whether we know the ins and outs of the Good Friday agreement—as I don't think many in the UK Government do—is one thing, but what we should all know in this Chamber here today is how catastrophic a 'no deal' Brexit would be for Ireland, and how it will impact not only them, but all of us here in this Chamber.
Politicians in the US have already indicated that they would not support a UK-US trade deal should the terms of the Good Friday agreement be undermined—a deal that is surely integral to Boris and his team if they are serious about the retention of the so-called ‘special relationship’ with the US. They must know how deep the links are between communities of people in Ireland and the US, the integral role Senator George Mitchell and others played in the negotiations at the height of the Troubles. They will not sit back and watch a 'no deal', hard border take shape.
Do we also believe the wider world community will not react if the UK is seen as being so disregarding and blasé about this international agreement? I fear the 'leave with no deal, no agreement, come hell or high water' minority are dangerously close to actions that will not only cause significant damage to our economy, but also the reputation of a UK they claim to want to protect. Do they really want to press the button on a 'no deal' Brexit and unleash demons in this country, particularly in the north of Ireland, that we will not be certain that we can contain easily?
In this country, we talk about war and violence with rose-tinted spectacles. We commemorate those who fought in wars that most of us don’t even remember. But, in the north of Ireland, violence is not a footnote of the past. Peace lines still exist. Attacks are still happening, as with Lyra McKee, the young journalist who was shot in Belfast recently. It is blind and totally irresponsible for 'no deal' Brexiteers to be so cavalier, when peace is so vulnerable on our doorsteps.
Here is a short paragraph that my mother, who moved to Wales to get away from the violence and trouble on the streets of Belfast, gave me when I said I would be speaking here today:
'As a child and teenager, growing up in Belfast was difficult. Every single day we saw shootings/ bombings/ hijacking/ searches. Much of this was unreported on the mainland. No family was exempt and we all suffered our own tragedies.
'When Bombay Street in the lower Falls was set on fire by loyalists, the people became refugees in their own city.
'I remember helping them in the leisure centres where they were re-located, until accommodation was found. For weeks there were barricades at both ends of the street where I lived, and residents slept on the floor, afraid of more attacks.
'This was a reality for the people in Northern Ireland. Everyone lived on their nerves. Parents feared for their children, and recruitment levels to paramilitary groups soared.
'Most Catholics had never met a protestant and vice versa. Ignorance fuelled discord.
'With the Good Friday agreement, there was a new atmosphere of hope, as the right of Catholic people in the north to be classed as equals with the loyalist community was recognised as a legitimate aim.
'My generation, now in their 60s and 70s, do not wish to see a return to the days of the troubles. We feel outraged at talk of a return to a border.
'There is a growing band of disconsolate youths, who have never experienced the troubles, and are ready to take up the struggle. They may be few in number now, but with a border hardening hearts and minds, this number may well grow.
'Whatever happens, peace in Northern Ireland should not be a bargaining chip in Boris Johnson's grand plan.
'Who will speak up for the people of the north of Ireland?
'Who will peacefully champion their cause?
'Will we stand by and watch Ireland descend into a sectarian crisis again?
'We need to defend, and stand up for our rights as Europeans and Irish citizens.’
We should heed her words, and others like her. We do not live in a vacuum. Brexit, of course, will affect Wales directly—and my colleagues have said this eloquently here today—and the lives we lead here in Wales. But let us not underestimate how a 'no deal' Brexit may change people’s lives forever close to home—closer to home than we can ever imagine.
So, let us not stand by and let this happen, but stand up, speak out strong, and tell the world that this should not go ahead.
Dyfyniadau bachog, sbin, celwyddau, dadleuon di-drefn, protestiadau, sloganau ar fysiau, addewidion wedi'u torri, ASau sy'n hanner gorwedd, ci cwtsh i dynnu sylw. Beth bynnag y bo, mae'n debyg o fod wedi digwydd yn ystod drama Brexit. Byddai'n sicr o roi dau dro am un i The Thick of It, beth bynnag. Ond mae sbin arwynebol a chwarae gemau'n un peth ym myd dirmygus y Senedd yn San Steffan sy'n llawn asbestos, ac mae realiti noeth yr hunan-niwed economaidd sy'n cael ei achosi gan gefnogwyr Brexit caled heb gytundeb yn fater arall yn gyfan gwbl ac yn un y dylem ochel rhag ei anwybyddu.
Roeddwn ychydig yn amheus ynglŷn â beth y gallai'r ddadl hon yma heddiw ei gyflawni pan glywais gyntaf ein bod yn cael ein had-alw. Yn union fel y gallai Greta Thunberg 16 oed fod wedi meddwl na fyddai ganddi unrhyw bŵer i wneud newid yn yr hinsawdd yn flaenoriaeth fyd-eang pan ddechreuodd ei hymgyrch streic ysgol, efallai y byddwn ninnau hefyd yn meddwl nad oes gennym bŵer i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU yn hinsawdd wenwynig y wleidyddiaeth sydd ohoni ar hyn o bryd. Ond rydym yn gwneud cam â ni ein hunain os dechreuwn feddwl felly, ac rydym yn gwneud anghymwynas â'n hunain a'n rolau fel gwleidyddion etholedig yng Nghymru hefyd. Wedi'r cyfan, cyflwynasom y gwaharddiad ar ysmygu cyn y gallem ei weithredu'n gyfreithiol, fel safiad moesol, i ddangos beth oeddem yn barod i'w wneud pe bai'r pwerau hynny gennym ar flaen ein bysedd. Rydym wedi gwneud datganiadau o undod, fel y crybwyllwyd yn gynharach, gyda chenhedloedd eraill sy'n wynebu gwrthdaro a chythrwfl, ac wedi anfon staff meddygol i helpu'r rhai a glwyfwyd ym Mhalesteina. Os dychmygwn y gallwn fod yn ddigon cryf i wneud newidiadau, yn union fel y gwnaeth Greta, ac fel y mae'n dal i wneud, gallwn ninnau wneud hynny hefyd. Efallai nad ydym yn Senedd eto ar blac y tu allan i risiau'r Senedd, ond gallwn fod yn Senedd o ran ein gweithredoedd, ac yn y ffordd rydym yn cyfleu ein negeseuon i'r byd, ac yn yr ysbryd hwn yr ysgrifennais yr hyn roeddwn am ei ddweud heddiw.
Y diwrnod ar ôl canlyniad y refferendwm Brexit, ar wahân i sioc wrth ddeall y canlyniad, fel y rhan fwyaf ar y ddwy ochr, rwy'n dychmygu, fe ddeffrais i newyddion ynglŷn â sut y byddai Brexit yn effeithio ar Iwerddon a gogledd Iwerddon—ei phobl, ei ffiniau, ei heconomi a'i heddwch. Prin y gwelais unrhyw ran o'r ddadl hon yn ystod refferendwm Brexit ei hun. Roedd yr hyn a ddarllenais yn bethau y chwiliais yn ddygn amdanynt, fel merch i ddynes o'r Falls Road a oedd wedi byw drwy'r Trafferthion. Roeddwn i'n meddwl tybed pam nad oedd hyn yn uwch ar yr agenda wleidyddol. Wedi'r cyfan, os oedd Brexit yn mynd i daro rhywle'n galed, yn y fan honno y byddai'n gwneud hynny. Y diwrnod wedyn, roedd hi'n ymddangos bod pawb yn cydnabod pa mor anodd fyddai dod o hyd i ateb yno, a gallai camgymeriad neu dorri cytundeb arwain at fywydau a chymunedau toredig. Un peth yw i ba raddau y gwyddom am fanylion cytundeb Gwener y Groglith—ac nid wyf yn credu bod llawer yn Llywodraeth y DU yn gwybod llawer amdano—ond yr hyn y dylem oll ei wybod yn y Siambr hon yma heddiw yw pa mor drychinebus y byddai Brexit heb gytundeb i Iwerddon, a sut y bydd yn effeithio nid yn unig arnynt hwy, ond ar bob un ohonom yma yn y Siambr hon.
Mae gwleidyddion yn yr Unol Daleithiau eisoes wedi dweud na fyddent yn cefnogi cytundeb masnach UDA-DU pe bai telerau cytundeb Gwener y Groglith yn cael eu tanseilio—cytundeb sydd, mae'n siŵr, yn anhepgor i Boris a'i dîm os ydynt o ddifrif am gynnal yr hyn a elwir yn 'berthynas arbennig' â' r Unol Daleithiau. Mae'n rhaid eu bod yn gwybod pa mor ddwfn yw'r cysylltiadau rhwng cymunedau o bobl yn Iwerddon a'r Unol Daleithiau, y rôl annatod a chwaraeodd y Seneddwr George Mitchell ac eraill yn y trafodaethau pan oedd y Trafferthion ar eu hanterth. Ni fyddant fodlon gweld ffin galed Brexit heb gytundeb yn cael ei ffurfio.
A ydym hefyd yn credu na fydd y gymuned ehangach yn y byd yn ymateb os gwelir bod y DU yn anwybyddu ac yn diystyru'r cytundeb rhyngwladol hwn i'r fath raddau? Ofnaf fod y lleiafrif sydd am adael heb gytundeb na bargen doed a ddêl yn dod yn beryglus o agos i weithredoedd a fydd nid yn unig yn achosi niwed sylweddol i'n heconomi, ond hefyd i enw da'r DU y maent yn honni eu bod am ei ddiogelu. A ydynt o ddifrif eisiau pwyso'r botwm ar Brexit heb gytundeb a rhyddhau pwerau dieflig yn y wlad hon, yn enwedig yng ngogledd Iwerddon, na fyddwn yn sicr y gallwn eu rheoli'n hawdd?
Yn y wlad hon, rydym yn sôn yn rhy ysgafn am ryfel a thrais. Rydym yn coffáu'r rhai a ymladdodd mewn rhyfeloedd nad yw'r rhan fwyaf ohonom hyd yn oed yn eu cofio. Ond yng ngogledd Iwerddon, nid troednodyn i'r gorffennol yw trais. Mae llinellau heddwch yn dal i fodoli. Mae ymosodiadau'n dal i ddigwydd, fel gyda Lyra McKee, y newyddiadurwraig ifanc a gafodd ei saethu yn Belfast yn ddiweddar. Mae cefnogwyr Brexit heb gytundeb yn ddall ac yn hollol anghyfrifol i fod mor ddi-hid, pan fo heddwch mor fregus ar garreg ein drws.
Dyma baragraff byr a gefais gan fy mam, a symudodd i Gymru i ddianc rhag y trais a'r helynt ar strydoedd Belfast, pan ddywedais y byddwn yn siarad yma heddiw:
Fel plentyn a pherson ifanc yn fy arddegau, roedd tyfu fyny yn Belfast yn anodd. Bob dydd, gwelem saethu/ bomiau/ herwgipio/ chwiliadau. Ni châi llawer o hyn sylw ar y tir mawr. Nid oedd unrhyw deulu'n rhydd rhagddo a dioddefodd pob un ohonom ein trychinebau ein hunain.
Pan gafodd Bombay Street yn y Falls isaf ei rhoi ar dân gan deyrngarwyr, daeth y bobl i fod yn ffoaduriaid yn eu dinas eu hunain.
Rwy'n cofio eu helpu yn y canolfannau hamdden lle cawsant eu hadleoli, nes gallu dod o hyd i lety. Am wythnosau roedd gwrthgloddiau ar y ddau ben i'r stryd lle roeddwn i'n byw, a phreswylwyr yn cysgu ar y llawr, yn ofni rhagor o ymosodiadau.
Dyma'r realiti i'r bobl yng Ngogledd Iwerddon. Roedd pawb yn byw ar eu nerfau. Roedd rhieni'n poeni am eu plant, ac roedd lefelau recriwtio i grwpiau paramilwrol ar eu hanterth.
Nid oedd y rhan fwyaf o Gatholigion erioed wedi cyfarfod â Phrotestant ac i'r gwrthwyneb. Roedd anwybodaeth yn tanio anghytundeb.
Gyda chytundeb Gwener y Groglith, cafwyd awyrgylch newydd o obaith, wrth i hawl pobl Gatholig yn y gogledd i gael eu hystyried yn gydradd â'r gymuned deyrngarol gael ei chydnabod fel nod cyfreithlon.
Nid yw fy nghenhedlaeth i, sydd bellach yn eu 60au a'u 70au, yn dymuno gweld y lle'n dychwelyd i ddyddiau'r trafferthion. Rydym yn teimlo'n ddig wrth glywed sôn am gael ffin unwaith eto.
Ceir nifer gynyddol o bobl ifanc anfodlon, nad ydynt erioed wedi cael profiad o'r trafferthion, ac sy'n barod i ymgymryd â'r frwydr. Efallai mai ychydig yw'r nifer yn awr, ond gyda ffin i galedu calonnau a meddyliau, mae'n bosibl iawn y bydd y nifer yn tyfu.
Beth bynnag sy'n digwydd, ni ddylai heddwch yng Ngogledd Iwerddon fod yn elfen fargeinio yng nghynllun mawreddog Boris Johnson.
Pwy sy'n mynd i siarad dros bobl Gogledd Iwerddon?
Pwy sy'n mynd i hyrwyddo eu hachos?
A ydym am sefyll o'r neilltu a gwylio Iwerddon yn llithro i argyfwng sectyddol eto?
Mae angen i ni amddiffyn, a sefyll dros ein hawliau fel Ewropeaid a dinasyddion Iwerddon.
Dylem wrando ar ei geiriau hi ac eraill tebyg iddi. Nid ydym yn byw mewn gwagle. Bydd Brexit, wrth gwrs, yn effeithio ar Gymru'n uniongyrchol—ac mae fy nghyd-Aelodau wedi dweud hynny'n huawdl yma heddiw—a'r bywydau rydym yn eu byw yma yng Nghymru. Ond gadewch i ni beidio â thanamcangyfrif sut y gallai Brexit heb gytundeb newid bywydau pobl am byth yn agos at adref—yn nes at adref nag y gallwn byth ei ddychmygu.
Felly, gadewch inni beidio â sefyll o'r neilltu a gadael i hyn ddigwydd, a sefyll, siarad yn gadarn, a dweud wrth y byd na ddylai hyn ddigwydd.
Proroguing of Parliament, or, to put it in a way that most of us would understand, the decision to shut down our Westminster Parliament, at such a critical point in our history is both deliberate and cynical, and it's absolutely right that our Welsh Parliament comes together today to express a view on that, for all the reasons that others have already pointed out.
Now, it might, strictly speaking, be legal to do that—we'll await the outcome of the current legal challenges—but let's be under no illusion that this has been done for one political reason alone, and that is an attempt to prevent the Westminster Parliament from scrutinising the actions of the UK Government in relation to the biggest issue of our time: our relationship with the European Union.
I can't think of anything that is further from the Brexit mantra of taking back control than to try to silence the very body that they themselves campaigned to give absolute control to. There are of course precedents in history for this type of action by government, but none of them are good, none of them have ended well, and none of them provide us with any kind of assurance about the direction of travel. But, in this debate, I want to focus and confine my comments to two issues that I feel arise from the Prime Minister’s decision. The first issue is that of division in our society, which David Rowlands has already mentioned, and the second is the character of leadership.
Mae addoedi'r Senedd, neu o'i roi mewn ffordd y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn ei deall, y penderfyniad i gau ein Senedd yn San Steffan, ar adeg mor dyngedfennol yn ein hanes, yn fwriadol ac yn sinigaidd, ac mae'n gwbl briodol fod ein Senedd yng Nghymru yn dod ynghyd heddiw i fynegi barn ar hynny, am yr holl resymau y mae eraill eisoes wedi'u nodi.
Nawr, a bod yn fanwl gywir, efallai ei bod yn gyfreithiol i wneud hynny—fe arhoswn am ganlyniad yr heriau cyfreithiol presennol—ond gadewch i ni beidio â chael ein twyllo na chafodd hyn ei wneud am un rheswm gwleidyddol yn unig, sef mewn ymgais i atal Senedd San Steffan rhag craffu ar weithredoedd Llywodraeth y DU mewn perthynas â'r mater pwysicaf yn ein cyfnod ni: ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd.
Ni allaf feddwl am ddim sydd ymhellach o fantra Brexit ynghylch adfer rheolaeth na cheisio tawelu'r union gorff y gwnaethant hwy eu hunain ymgyrchu i roi rheolaeth absoliwt iddo. Ceir cynseiliau mewn hanes ar gyfer y math hwn o weithredu gan lywodraeth wrth gwrs, ond nid oes yr un ohonynt yn dda, nid oes yr un ohonynt wedi arwain at ganlyniadau da, ac nid oes yr un ohonynt yn rhoi unrhyw fath o sicrwydd i ni ynglŷn â'r cyfeiriad teithio. Ond yn y ddadl hon, hoffwn ganolbwyntio a chyfyngu fy sylwadau i ddau fater sy'n codi o benderfyniad Prif Weinidog y DU yn fy marn i. Y mater cyntaf yw'r rhwyg yn ein cymdeithas y soniodd David Rowlands amdano eisoes, a'r ail yw natur yr arweinyddiaeth.
On the first issue of division, I struggle to recall an issue that has so divided opinion in our nation as this continuing debate about our relationship, future relationship, with the European Union. Indeed, I struggle to recall when the language of division has been so weaponised as to actually make me fearful for the state of our civil society. When to have an opposing view in a democracy is portrayed as betrayal or treachery, and, most recently, as surrender, then we are in very worrying times. This language and the imagery it projects, and tragic acts like the murder of Jo Cox, have deeply scarred this country, and, at a time of national crisis, my expectation—and our past experience often tells us—is that it is the purpose, responsibility and obligation of leaders to reduce tensions, to seek to reduce division, and to seek to foster more harmonious relations. But not at the moment, it seems. At this moment there are forces at work, some very sinister forces, that are seeking to both foster and to drive up division, culminating now in our Prime Minister suspending a sovereign Parliament to prevent MPs that we elected to determine issues that they were put there to do. This has had, and I fear will continue to have, a range of consequences.
One clear political consequence is that the constitution of the United Kingdom is now in a state of unknown flux, and the forces of conservatism that over centuries have used an evolving constitution to maintain stability are now themselves hacking away at its very foundations. And in that I share David Melding’s concerns that this will have consequences that go far beyond what we've seen in the current debate about our relationship with the EU. To a degree, some of that is articulated in the amendments to the motion that Plaid Cymru have tabled today, and also in the speedy return of the debate about Scottish independence. It is now not beyond the realms of possibility that we will see the break-up of the United Kingdom on the watch of the Conservative and Unionist Party—a party that has become more populist by the day, and is, as others have said, now little more than a party of English nationalism.
The second issue I want to comment on is the character and the nature of leadership. It's clear that sitting at the heart of this week’s debate is a fundamental distrust of the new Prime Minister of the United Kingdom. That distrust is not confined to one party; it is shared across parties, including his own, as we have seen expressed by those who now find themselves purged out of the Tory benches in Westminster. It is indeed remarkable that people lack trust in the new UK Prime Minister to this extent, and I can’t ever remember this before. There have been disagreements, but never the lack, the total lack, of trust that we see today. And, as we’ve heard only this morning, the ever-growing list of people who seem no longer to trust the Prime Minister includes his own brother. Clearly, those closest to him know him best.
Yet I also know that, while following the debates this week and in watching the actions of those who the Prime Minister has gathered around him, it is clear and apparent why there is such a lack of trust. The man is a consummate liar. He is a racist, a sexist, a homophobe—much like his friend from the USA—and he is unfit to hold the highest office in this country. He says one thing, he does another, and he cannot be trusted to do what he says he will do. He cannot be trusted with the future of our country.
So, I support the motion today. Don’t let us and our right-minded colleagues in Westminster, across all parties, be the good men and women that did nothing as a Prime Minister tried to ride roughshod over our democracy. Not sitting for five weeks at the most crucial time in our history will seriously weaken our democracy, so I hope that everything possible will be done in Westminster to rescind the suspension of Parliament and to use all other time available, including, if necessary, cancelling the autumn recess to allow maximum time to resolve this situation and ensure that we do not have a damaging 'no deal' Brexit.
But, on this particular issue of suspension of Parliament, this should not be a moment to divide leavers and remainers. It's a moment to find common cause to defend our democracy, because if we don’t—and on this point I do agree with Adam Price’s comments right at the beginning of this debate about incremental moves towards dictatorship—we allow the current leadership of the Conservative Party once again to put party before country, and then, as Clem Attlee once said, we are halfway to that dictatorship.
O ran y mater cyntaf, sef y rhwyg, rwy'n ei chael hi'n anodd cofio mater sydd wedi rhannu barn yn ei gwlad i'r graddau y mae'r ddadl barhaus am ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol wedi'i wneud. Yn wir, rwy'n ei chael hi'n anodd cofio pryd y cafodd iaith y rhwyg ei harfogi i'r fath raddau nes fy ngwneud yn ofnus ynglŷn â chyflwr ein cymdeithas sifil. Pan fo arddel barn wrthwynebus mewn democratiaeth yn cael ei bortreadu fel gweithred fradwrus, ac yn fwyaf diweddar, fel ildiad, rydym mewn cyfnod pryderus iawn. Mae'r iaith hon a'r delweddau y mae'n eu cyfleu, a gweithredoedd trasig fel llofruddiaeth Jo Cox, wedi creithio'r wlad hon yn ddwfn, ac ar adeg o argyfwng cenedlaethol, rwy'n disgwyl—ac mae ein profiad yn y gorffennol yn aml yn dweud wrthym—mai diben, cyfrifoldeb a rhwymedigaeth arweinwyr yw lleihau tensiynau, ceisio lleihau rhwygiadau, a cheisio meithrin cysylltiadau mwy cytûn. Ond nid yw'n ymddangos bod hynny'n wir ar hyn o bryd. Ar y foment, mae grymoedd ar waith, rhai ohonynt yn rymoedd sinistr iawn, sy'n ceisio meithrin a hybu rhwygiadau, gan arwain yn awr at ein Prif Weinidog yn atal Senedd sofran er mwyn rhwystro ASau a etholwyd gennym rhag gwneud penderfyniadau ar faterion y cawsant eu rhoi yno i'w penderfynu. Mae hyn wedi cael amryw o ganlyniadau, ac ofnaf y bydd hynny'n parhau.
Un canlyniad gwleidyddol amlwg yw cyfansoddiad y Deyrnas Unedig mewn cyflwr o fflwcs na wyddys ei hyd na'i led ar hyn o bryd, ac mae grymoedd ceidwadaeth sydd wedi defnyddio cyfansoddiad esblygol dros ganrifoedd er mwyn cynnal sefydlogrwydd bellach yn palu drwy ei seiliau. Ac yn hynny o beth, rwy'n rhannu pryderon David Melding y bydd i hyn ganlyniadau sy'n mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn a welsom yn y ddadl bresennol ynglŷn â'n perthynas â'r UE. I raddau, mae rhywfaint o hynny wedi'i fynegi yn y gwelliannau i'r cynnig y mae Plaid Cymru wedi'u cyflwyno heddiw, a hefyd yn y modd cyflym y dychwelodd y ddadl am annibyniaeth yr Alban. Nid yw y tu hwnt i bosibilrwydd bellach y byddwn yn gweld y Deyrnas Unedig yn chwalu dan oruchwyliaeth y Blaid Geidwadol ac Unoliaethol—plaid sydd wedi tyfu'n fwy poblyddol yn ddyddiol, ac sydd, fel y dywedodd eraill, yn fawr mwy na phlaid cenedlaetholdeb Seisnig bellach.
Yr ail fater yr hoffwn wneud sylw arno yw cymeriad a natur yr arweinyddiaeth. Mae'n amlwg fod drwgdybiaeth sylfaenol o Brif Weinidog y Deyrnas Unedig wrth galon y ddadl yr wythnos hon. Nid yw'r ddrwgdybiaeth honno'n gyfyngedig i un blaid; caiff ei rhannu ar draws y pleidiau, gan gynnwys ei blaid ei hun, fel y mynegwyd gan y rhai sydd bellach wedi'u diarddel oddi ar feinciau'r Torïaid yn San Steffan. Yn wir, mae'n syndod fod cyn lleied o ymddiriedaeth gan bobl ym Mhrif Weinidog newydd y DU, ac ni allaf gofio hyn o'r blaen. Cafwyd anghytundebau, ond ni fu erioed y fath ddiffyg ymddiriedaeth lwyr a welwn heddiw. Ac fel y clywsom y bore yma, mae'r rhestr gynyddol o bobl nad ydynt i bob golwg yn ymddiried yn y Prif Weinidog mwyach yn cynnwys ei frawd ei hun. Yn amlwg, y rhai agosaf ato sy'n ei adnabod orau.
Eto i gyd, rwyf hefyd yn gwybod, wrth ddilyn y dadleuon yr wythnos hon ac wrth wylio gweithredoedd y rhai y mae'r Prif Weinidog wedi'u casglu o'i gwmpas, ei bod yn glir ac yn amlwg pam y mae cymaint o ddiffyg ymddiriedaeth. Mae'r dyn yn gelwyddgi llwyr. Mae'n hiliol, yn rhywiaethol, yn homoffobig—yn debyg iawn i'w gyfaill yn yr UDA—ac mae'n anaddas i fod yn y swydd uchaf yn y wlad hon. Mae'n dweud un peth, mae'n gwneud rhywbeth arall, ac ni ellir ymddiried ynddo i wneud yr hyn y mae'n dweud y bydd yn ei wneud. Ni ellir ymddiried ynddo gyda dyfodol ein gwlad.
Felly, rwy'n cefnogi'r cynnig heddiw. Peidiwch â gadael i ni a'n cymheiriaid synhwyrol yn San Steffan, ymhob plaid, fod yn ddynion a menywod da na wnaethant ddim wrth i Brif Weinidog geisio sathru ar ein democratiaeth. Bydd peidio ag eistedd am bum wythnos ar yr adeg fwyaf tyngedfennol yn ein hanes yn gwanhau ein democratiaeth yn ddifrifol, felly rwy'n gobeithio y gwneir popeth posibl yn San Steffan i ddiddymu addoediad y Senedd a defnyddio'r holl amser arall sydd ar gael, gan gynnwys, os oes angen, canslo toriad yr hydref er mwyn rhoi cymaint o amser â phosibl i ddatrys y sefyllfa hon a sicrhau na chawn Brexit heb gytundeb niweidiol.
Ond ar fater penodol addoedi'r Senedd, ni ddylai hon fod yn foment i greu rhwyg rhwng y rhai sy'n cefnogi gadael a'r rhai sydd am aros. Mae'n foment ar gyfer dod o hyd i achos cyffredin er mwyn amddiffyn ein democratiaeth, oherwydd os na wnawn hynny—ac ar y pwynt hwn rwy'n cytuno â sylwadau Adam Price ar ddechrau'r ddadl hon ynghylch symudiadau graddol tuag at unbennaeth—rydym yn caniatáu i arweinwyr presennol y Blaid Geidwadol unwaith eto i roi plaid o flaen gwlad, a thrwy hynny, fel y dywedodd Clem Attlee unwaith, rydym hanner ffordd tuag at unbennaeth.
We've been in national crisis, as many have described today, for some three years now following the referendum result and the ongoing Brexit fiasco or tragedy, and matters are now coming to a head, it would seem, with a new leadership at UK Government level much more inclined towards a 'no deal' outcome, with all the damage that that would do. I think it's absolutely right that we come together today, Llywydd, to discuss these matters as a representative body, as a voice for the people of Wales, because it is so obviously a great national crisis in the UK, including, of course, Wales.
We know that a 'no deal' would be very, very damaging to our economy. We've heard Dai Rees talk about the possible effects on the steel industry. The unsettling effect for business has been going on for three years now. It's so damaging to investment and jobs, and I know, Llywydd, that the steelworkers in the Orb works, the Cogent works in my constituency of Newport East, feel these matters very keenly and very obviously. And they expect us, Llywydd, to meet and to discuss and to consider what can be done to help them and the Brexit situation. The 'no deal' possibilities are very germane to their prospects—general prospects and particular prospects in the near future and beyond—and they expect us to address all the issues that we're used to addressing in these situations: help from Welsh Government around retraining, the avoidance of compulsory redundancies, opportunities elsewhere in Tata Steel, Llanwern, Port Talbot, for example, as well as more general job opportunities, retraining, all the advice and assistance that's usual, but also, of course, as the Community trade union and Unite are making very clear, the possibilities of that plant continuing with the necessary investment that would allow those electrical steels to be used for electric cars, for example, and other uses in the future. Many are convinced of a very strong future for that plant with the right level of investment and commitment.
What they also expect, of course, Llywydd, is that the UK Parliament continues to meet and to discuss because, obviously, they have very real responsibilities for the steel industry, to set a strategy and policy for the steel industry, to address the particular issues at that Orb steelworks. So, the idea of suspending the UK Parliament for more than four weeks at such a time is obviously an absolute anathema to those working in my constituency in that plant. That plant—Llywydd, there has been a steelworks there since the end of the nineteenth century, and, in fact, the transporter bridge in Newport was built to transport workers to the plant that existed at that time. It has a fantastic history. Many believe it could still have a very strong future. Those are matters that the UK Parliament needs to continue to meet to discuss and, indeed, to decide what action is appropriate. Not to do so would be a denial of the responsibility that they so obviously have. And I know that the workers and the trade unions representing those workers at Orb expect us to address the issues of the time and expect the UK Parliament to do likewise, and, Llywydd, I hope everybody here today can understand that and understand the significance of us meeting here today in the light of those events.
Rydym wedi bod mewn argyfwng cenedlaethol, fel y mae llawer wedi'i ddisgrifio heddiw, ers rhyw dair blynedd bellach yn dilyn canlyniad y refferendwm a ffiasgo neu drychineb Brexit parhaus, ac mae pethau'n cyrraedd penllanw yn awr mae'n debyg, gydag arweinwyr newydd ar lefel Llywodraeth y DU yn gogwyddo llawer mwy tuag at adael heb gytundeb, gyda'r holl ddifrod y byddai hynny'n ei achosi. Rwy'n credu ei bod yn hollol iawn ein bod yn dod at ein gilydd heddiw, Lywydd, i drafod y materion hyn fel corff cynrychioliadol, fel llais ar ran pobl Cymru, oherwydd mae hi mor amlwg fod yna argyfwng cenedlaethol mawr yn y DU, gan gynnwys Cymru wrth gwrs.
Rydym yn gwybod y byddai gadael heb gytundeb yn niweidiol iawn i'n heconomi. Rydym wedi clywed Dai Rees yn sôn am yr effeithiau posibl ar y diwydiant dur. Mae'r effaith gythryblus ar fusnes wedi bod yn digwydd ers tair blynedd bellach. Mae mor niweidiol i fuddsoddiad a swyddi, ac rwy'n gwybod, Lywydd, fod y gweithwyr dur yng ngweithfeydd Orb, gweithfeydd Cogent yn fy etholaeth i, sef Dwyrain Casnewydd, yn teimlo'r pethau hyn yn enbyd iawn ac yn amlwg iawn. Ac maent yn disgwyl i ni, Lywydd, gyfarfod a thrafod ac ystyried yr hyn y gellir ei wneud i'w helpu a sefyllfa Brexit. Mae'r posibilrwydd o Brexit heb gytundeb yn berthnasol iawn i'w rhagolygon—rhagolygon cyffredinol a rhagolygon penodol yn y dyfodol agos a thu hwnt—ac maent yn disgwyl inni fynd i'r afael â'r holl faterion rydym wedi arfer mynd i'r afael â hwy yn y sefyllfaoedd hyn: cymorth gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas ag ailhyfforddi, osgoi diswyddiadau gorfodol, cyfleoedd mewn mannau eraill yn Tata Steel, Llanwern, Port Talbot, er enghraifft, yn ogystal â chyfleoedd gwaith mwy cyffredinol, ailhyfforddi, yr holl gyngor a chymorth sy'n arferol, ond hefyd, wrth gwrs, fel y mae undeb llafur Community ac Unite yn dweud yn glir iawn, y posibilrwydd y bydd y gwaith hwnnw'n parhau gyda'r buddsoddiad angenrheidiol a fyddai'n caniatáu i'r peiriannau trydanol hynny gael eu defnyddio ar gyfer ceir trydan, er enghraifft, a defnyddiau eraill yn y dyfodol. Mae llawer wedi'u hargyhoeddi fod yna ddyfodol cryf iawn i'r gwaith hwnnw gyda'r lefel gywir o fuddsoddiad ac ymrwymiad.
Wrth gwrs, Lywydd, maent hefyd yn disgwyl i Senedd y DU barhau i gyfarfod a thrafod oherwydd, yn amlwg, mae ganddynt gyfrifoldebau go iawn tuag at y diwydiant dur, er mwyn gosod strategaeth a pholisi ar gyfer y diwydiant dur, ac i fynd i'r afael â'r problemau penodol yng ngwaith dur Orb. Felly, mae'r syniad o addoedi Senedd y DU am fwy na phedair wythnos ar adeg o'r fath yn amlwg yn anathema llwyr i'r rhai sy'n gweithio yn y gwaith hwnnw yn fy etholaeth. Mae'r gwaith hwnnw—Lywydd, bu gwaith dur yno ers diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac mewn gwirionedd, cafodd y bont gludo yng Nghasnewydd ei hadeiladu i gludo gweithwyr i'r gwaith a fodolai ar y pryd. Mae iddo hanes gwych. Mae llawer yn credu y gallai fod iddo ddyfodol cryf iawn o hyd. Mae'r rheini'n faterion y mae angen i Senedd y DU barhau i gyfarfod i'w trafod ac yn wir, i benderfynu pa gamau gweithredu sy'n briodol. Byddai peidio â gwneud hynny'n gwadu'r cyfrifoldeb sydd ganddynt. A gwn fod y gweithwyr a'r undebau llafur sy'n cynrychioli'r gweithwyr yn Orb yn disgwyl inni fynd i'r afael â materion cyfredol ac yn disgwyl i Senedd y DU wneud yr un peth, ac rwy'n gobeithio, Lywydd, y bydd pawb yma heddiw yn gallu deall hynny a deall arwyddocâd y ffaith ein bod yn cyfarfod yma heddiw yng ngoleuni'r digwyddiadau hynny.
Y Prif Weinidog i ymateb i'r ddadl.
The First Minister to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i bob un sydd wedi cyfrannu at y ddadl. Mae mwy na 25 o Aelodau wedi siarad ar lawr y Cynulliad y prynhawn yma, a dwi’n ymddiheuro i ddechrau nad wyf i'n gallu siarad yn ôl â phob un sydd wedi cyfrannu.
Thank you, Llywydd, and thank you to everyone who's contributed to this debate. More than 25 Members have spoken in the Assembly today, and I apologise that I won't able to respond directly to everyone who's contributed.
So, apologies to those who’s contributions I’m unable to respond to in the time that I’ve got available. Let me begin by what was said by the leader of Plaid Cymru early in the debate. I listened very carefully to what Adam Price had to say and I agreed with him on very much of what he contributed—the things that he said about democracy, about the rule of law, about the way in which Delyth Jewell later referred to the shameless way in which the Prime Minister has disregarded standards of probity of democracy. On all of those things I agreed with what he said. And when he talked about the amendments that are in the name of Plaid Cymru on the order paper this afternoon, it’s absolutely right to use the debate we’ve had to air these matters, and a series of Labour Members in their reply—in Hefin David’s contribution on constitutional matters and the things that the previous First Minister had to say—. I think you’ll have seen that Members in other parts of the Chamber have engaged seriously with those matters. I’m sure that we will return to a number of them in the future.
But as I said in opening the debate, Llywydd, today every barnacle that is added to the motion weighs it down, every new clause that is added to it dilutes what Adam Price referred to as the main focus of our deliberations and, more importantly I think, runs the risk of diluting the impact that our discussions can and need to have beyond this Assembly.
I’m not sure, Llywydd, quite how carefully I listened to what Mark Reckless had to say, but let me say this: that I listened more carefully to him than he had bothered to listen to me, because had he taken the trouble to listen, he would have known that I had already answered a whole series of questions that he raised. I read in the newspapers, Llywydd, that Mr Reckless had said that the National Assembly ought to stick to its knitting, and there he is indeed, the Madame Defarge of our political institution, sitting there at the foot of the guillotine knitting away while the Welsh economy is lined up at the guillotine. I didn’t follow some of what the Member had to say, but the bits that I was able to follow seemed to me to be part of that fantasy of the far-right that we are offered here now on the floor of the Assembly.
His former comrade-in-arms, Neil Hamilton, began with something rare on the floor of the Assembly—he warned us that we weren’t to expect much and that we wouldn’t be disappointed. And at least in that he didn’t let us down—10 minutes, as it seemed to me, of unmitigated nonsense. I don’t want to be unkind to the Member, but he described the Government that I’ve had to meet time after time over the last two years as a Government of saboteurs—saboteurs that included David Davis, Liam Fox, Boris Johnson, Dominic Raab, Andrea Leadsom, Chris Grayling. These are the people that we have had to meet week in and week out, and the idea that these people had as their political mission to sabotage Brexit simply defies any form of credibility.
But, Llywydd, let me make this more serious point, that when we hear the language on the floor of this Assembly that describes people with whom we don't agree as 'saboteurs', or when someone uses the language of ‘collaborators’ with all its historical echoes, when we are told that the general election will be one that pits Parliament against the people, then the whiff of fascism is on the floor of the National Assembly of Wales. And I don't say that lightly, because I think that the language that is used is used knowingly. It's dog-whistle language; it's designed to evoke a reaction of the sort where the people who use it know full well what they are doing, and, when they are doing it, it is right that we, in return, use the language that they deserve.
Felly, ymddiheuriadau i'r rhai sy'n gwneud cyfraniadau na allaf ymateb iddynt yn yr amser sydd ar gael i mi. Gadewch imi ddechrau gyda'r hyn a ddywedodd arweinydd Plaid Cymru yn gynnar yn y ddadl. Gwrandewais yn astud iawn ar yr hyn oedd gan Adam Price i'w ddweud ac roeddwn yn cytuno ag ef ar lawer iawn o'r hyn a gyfrannodd—y pethau a ddywedodd am ddemocratiaeth, am reolaeth y gyfraith, am y modd digywilydd y cyfeiriodd Delyth Jewell ato'n ddiweddarach y mae Prif Weinidog y DU wedi diystyru safonau uniondeb democratiaeth. Ar y pethau hynny i gyd roeddwn yn cytuno â'r hyn a ddywedodd. A phan soniodd am y gwelliannau yn enw Plaid Cymru ar y papur trefn y prynhawn yma, mae'n gwbl gywir i ddefnyddio'r ddadl rydym wedi'i chael i wyntyllu'r materion hyn, a chyfres o Aelodau Llafur yn eu hatebion—yng nghyfraniad Hefin David ar faterion cyfansoddiadol a'r pethau oedd gan y Prif Weinidog blaenorol i'w dweud—. Rwy'n credu y byddwch wedi gweld bod Aelodau mewn rhannau eraill o'r Siambr wedi rhoi ystyriaeth ddifrifol i'r materion hynny. Rwy'n siŵr y byddwn yn dychwelyd at nifer ohonynt yn y dyfodol.
Ond fel y dywedais wrth agor y ddadl, Lywydd, heddiw mae pob elfen fach a ychwanegir at y cynnig yn ei lethu, mae pob cymal newydd a ychwanegir ato yn gwanhau'r hyn y cyfeiriodd Adam Price ato fel prif ffocws ein trafodaethau ac yn bwysicach na hynny, rwy'n credu, yn creu perygl o wanhau'r effaith y gall ein trafodaethau ei chael, ac sy'n rhaid iddynt ei chael, y tu hwnt i'r Cynulliad hwn.
Nid wyf yn siŵr, Lywydd, pa mor ofalus y gwrandewais ar yr hyn oedd gan Mark Reckless i'w ddweud, ond gadewch imi ddweud hyn: fe wrandewais yn fwy astud arno ef nag y trafferthodd ef i wrando arnaf fi, oherwydd pe bai wedi mynd i'r drafferth i wrando, byddai wedi gwybod fy mod eisoes wedi ateb cyfres gyfan o gwestiynau a ofynnodd. Darllenais yn y papurau newydd, Lywydd, fod Mr Reckless wedi dweud y dylai'r Cynulliad Cenedlaethol lynu at ei weu, a dyna fe, yn wir, Madame Defarge ein sefydliad gwleidyddol, yn eistedd yno wrth droed y gilotin yn gweu tra bo economi Cymru o dan y llafn. Ni ddilynais beth o'r hyn oedd gan yr Aelod i'w ddweud, ond roedd y darnau y gallwn eu dilyn i'w gweld i mi yn rhan o ffantasi'r asgell dde a gynigir inni yma yn awr ar lawr y Cynulliad.
Dechreuodd ei gyn-gyfaill yn y ffydd, Neil Hamilton, gyda rhywbeth sy'n brin ar lawr y Cynulliad—rhybuddiodd na ddylem ddisgwyl llawer ac na fyddem yn cael ein siomi. Ac o leiaf yn hynny ni wnaeth ein siomi—10 munud o nonsens llwyr yn ôl a welwn. Nid wyf eisiau bod yn gas wrth yr Aelod, ond fe ddisgrifiodd y Llywodraeth y bu'n rhaid imi gyfarfod â hi dro ar ôl tro dros y ddwy flynedd ddiwethaf fel Llywodraeth o ddifrodwyr—difrodwyr a oedd yn cynnwys David Davis, Liam Fox, Boris Johnson, Dominic Raab, Andrea Leadsom, Chris Grayling. Dyma'r bobl y bu'n rhaid inni gyfarfod â hwy wythnos ar ôl wythnos, ac nid yw'r syniad mai cenhadaeth wleidyddol y bobl hyn oedd difrodi Brexit yn gredadwy mewn unrhyw fodd.
Ond Lywydd, gadewch imi wneud y pwynt mwy difrifol hwn: pan glywn yr iaith ar lawr y Cynulliad sy'n disgrifio pobl nad ydym yn cytuno â hwy fel difrodwyr, neu pan fydd rhywun yn defnyddio iaith 'cydweithredwyr' gyda'i holl adleisiau hanesyddol, pan fyddwn yn dweud y bydd yr etholiad cyffredinol yn un sy'n gosod y Senedd yn erbyn y bobl, bryd hynny mae gwynt ffasgiaeth wedi dod i lawr Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Ac nid wyf yn dweud hynny'n ysgafn, oherwydd rwy'n credu bod yr iaith a ddefnyddir yn cael ei defnyddio'n fwriadol. Iaith chwiban y ci ydyw; ei nod yw ysgogi ymateb lle mae'r bobl sy'n ei defnyddio'n gwybod yn iawn beth y maent yn ei wneud, a phan fyddant yn ei wneud, mae'n iawn ein bod ni, yn ein tro, yn defnyddio'r iaith y maent yn ei haeddu.
Could I ask the First Minister to reflect on whether it was really appropriate for him to call the Prime Minister of the United Kingdom a liar on the floor of this house?
A gaf fi ofyn i'r Prif Weinidog ystyried a oedd yn wirioneddol briodol iddo alw Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn gelwyddgi ar lawr y tŷ hwn?
Llywydd, I think very carefully about the language that I use. What I did was to give a very specific example of what has happened under this Prime Minister when he put up his spokesperson to say something on his behalf that he knows, and we now know, simply to be untrue, and what I said was that if you put someone up to say something that you know is not the truth, then that is a lie, and I don't think we should shy away from saying that.
Now, I listened carefully to what Paul Davies had to say, and I've often felt some sympathy for the leader of the opposition on the floor of this Assembly, because he is a decent man. And everything that he said this afternoon and everything Andrew R.T. Davies said this afternoon about the Conservative Party needing to be a broad church, I know that when they say that to us, they mean it and that is the view of the political party that they have belonged to. And, as I said, I felt some sympathy with the leader of the opposition—he applied for a job that involves defending the indefensible and he plugs away at it every week on the floor of the Assembly.
But I have less sympathy with him on this issue, because he supported Boris Johnson in the leadership election inside the Conservative Party while knowing that that person's prospectus on Brexit was the most damaging that could have possibly been put forward as far as Wales is concerned, and we see that. We see it and we've heard, as Carwyn Jones and Rhianon Passmore have pointed out to us, the irony—the utter irony—that the Prime Minister ran his Brexit campaign in 2016 on a take-back-control message only to find out that he has handed over control to an unelected person who plots and plans every move, we are told, that the Prime Minister now makes.
Now, Paul Davies and David Melding said that this was a moment for us to try to move forward together, and that we should use the influence that we have as a Government to work with the new administration in Westminster. And I want to say on the floor of the Assembly, Llywydd, that this Government has never once lost an opportunity to be in the same room as the Conservative Government that we have had since 2017. Despite the fact that those are often profoundly uncomfortable occasions where we find ourselves with people with whom we deeply disagree, we have never, ever lost an opportunity to be there, to try to be influential, to speak up for Wales. But since the election of Mr Johnson, we are shut out of those discussions. Under his predecessor, with whom I profoundly disagreed, we were invited to meetings of the Joint Ministerial Committee on European negotiations. We attended a sub-committee of the Cabinet itself. Since the Boris Johnson premiership began, those opportunities have evaporated. We were due to attend a meeting on Friday of this week, but that invitation has been withdrawn. You can't influence a Government that has no wish to be in discussion with us.
I met Antoinette Sandbach when I was last in the House of Commons. She said to me that there was no way of resolving Brexit without a willingness on the part of her party to work with the Labour Party to find common ground on which we could agree, and we have seen what has happened now to people of her view and her persuasion. I listened very carefully yesterday, Llywydd, to a senior Conservative—well, former, now, Conservative Member of the House of Commons—saying that a 'no deal' Brexit would do harm to our economy, to our security, to our integrity and to our place in the world, and all of those themes have been rehearsed on the floor of the Assembly this afternoon. Joyce Watson and Jenny Rathbone spoke up for those vulnerable people in our communities whose own economic futures will be damaged by a 'no deal' Brexit. We heard from John Griffiths about the damage that has been done to Tata, and will be done even more so if we leave the European Union without a deal. [Interruption.] Of course.
Lywydd, rwy'n meddwl yn ofalus iawn am yr iaith rwy'n ei defnyddio. Yr hyn a wneuthum oedd rhoi enghraifft benodol iawn o'r hyn sydd wedi digwydd o dan y Prif Weinidog hwn pan anfonodd ei lefarydd i ddweud rhywbeth ar ei ran y mae'n gwybod, ac rydym ni'n gwybod bellach, nad yw'n wir, a'r hyn a ddywedais oedd, os anfonwch rywun i ddweud rhywbeth y gwyddoch nad yw'n wir, celwydd yw hynny, ac nid wyf yn meddwl y dylem gilio rhag dweud hynny.
Nawr, gwrandewais yn astud ar yr hyn oedd gan Paul Davies i'w ddweud, ac rwy'n aml wedi teimlo rhywfaint o gydymdeimlad tuag at arweinydd yr wrthblaid ar lawr y Cynulliad hwn, oherwydd ei fod yn ddyn hoffus. Ac roedd popeth a ddywedodd y prynhawn yma a phopeth a ddywedodd Andrew R.T. Davies y prynhawn yma am y ffaith bod angen i'r Blaid Geidwadol gynnwys amrywiaeth eang o ddaliadau, gwn eu bod yn golygu hynny pan ddywedant hynny wrthym a dyna farn y blaid wleidyddol y maent wedi bod yn perthyn iddi. Ac fel y dywedais, roeddwn yn teimlo rhywfaint o gydymdeimlad ag arweinydd yr wrthblaid—ymgeisiodd am swydd sy'n galw am amddiffyn yr anamddiffynadwy ac mae'n dygnu arni bob wythnos ar lawr y Cynulliad.
Ond mae gennyf lai o gydymdeimlad ag ef ar y mater hwn, gan ei fod wedi cefnogi Boris Johnson yn etholiad arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol gan wybod bod prosbectws y person hwnnw ar Brexit yn fwy niweidiol na dim y gellid bod wedi ei gyflwyno mewn perthynas â Chymru, ac rydym yn gweld hynny. Rydym yn ei weld ac rydym wedi clywed, fel y nododd Carwyn Jones a Rhianon Passmore, yr eironi—yr eironi llwyr—fod Prif Weinidog y DU wedi cynnal ei ymgyrch Brexit yn 2016 ar neges adfer rheolaeth, dim ond i ganfod ei fod wedi trosglwyddo rheolaeth i unigolyn anetholedig sy'n cynllunio ac yn cynllwynio pob cam y mae'r Prif Weinidog yn ei wneud bellach, yn ôl y sôn.
Nawr, dywedodd Paul Davies a David Melding fod hon yn foment inni geisio symud ymlaen gyda'n gilydd, ac y dylem ddefnyddio'r dylanwad sydd gennym fel Llywodraeth i weithio gyda'r weinyddiaeth newydd yn San Steffan. Ac rwyf am ddweud ar lawr y Cynulliad, Lywydd, nad yw'r Llywodraeth hon erioed wedi colli cyfle i fod yn yr un ystafell â'r Llywodraeth Geidwadol a fu gennym ers 2017. Er bod y rheini'n aml yn achlysuron anghyfforddus iawn lle byddwn yn trafod gyda phobl rydym yn anghytuno'n sylfaenol â hwy, nid ydym erioed wedi methu cyfle i fod yno, i geisio bod yn ddylanwadol, i siarad dros Gymru. Ond ers ethol Mr Johnson, rydym wedi cael ein cau allan o'r trafodaethau hynny. O dan ei ragflaenydd, yr anghytunwn yn llwyr â hi, cawsom ein gwahodd i gyfarfodydd Cyd-bwyllgor y Gweinidogion ar Negodiadau Ewropeaidd. Mynychasom is-bwyllgor o'r Cabinet ei hun. Ers i uwch gynghrair Boris Johnson ddechrau, mae'r cyfleoedd hynny wedi diflannu. Roeddem i fod i fynychu cyfarfod ddydd Gwener yr wythnos hon, ond mae'r gwahoddiad hwnnw wedi'i dynnu'n ôl. Ni allwch ddylanwadu ar Lywodraeth nad oes ganddi unrhyw awydd i drafod gyda ni.
Cyfarfûm ag Antoinette Sandbach pan oeddwn yn Nhŷ'r Cyffredin ddiwethaf. Dywedodd wrthyf nad oedd unrhyw fodd o ddatrys Brexit heb barodrwydd ar ran ei phlaid i weithio gyda'r Blaid Lafur i ddod o hyd i dir cyffredin y gallem gytuno arno, ac rydym wedi gweld beth sydd wedi digwydd yn awr i bobl sy'n arddel yr un safbwynt â hi. Gwrandewais yn ofalus iawn ddoe, Lywydd, ar aelod Ceidwadol blaenllaw—wel, cyn-aelod Ceidwadol bellach, o Dŷ'r Cyffredin—yn dweud y byddai Brexit heb gytundeb yn niweidio ein heconomi, ein diogelwch, ein huniondeb a'n lle yn y byd, ac ailadroddwyd pob un o'r themâu hynny ar lawr y Cynulliad y prynhawn yma. Siaradodd Joyce Watson a Jenny Rathbone ar ran y bobl agored i niwed yn ein cymunedau y bydd eu dyfodol economaidd eu hunain yn cael ei niweidio gan Brexit heb gytundeb. Clywsom gan John Griffiths am y difrod a wnaed i Tata, a bydd yn wynebu mwy o hynny os gadawn yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. [Torri ar draws.] Wrth gwrs.
I am grateful, and I think we all do stand shoulder to shoulder with the workers at the Orb steelworks in Newport, but it's my understanding that Tata haven't cited Brexit as the issue of the closure. In fact, they've been actively trying to market the plant for some time. It is the massive capacity increase that China have put into the market. Every sinew must be pulled to try and save that plant. But are you seriously saying Brexit has closed that plant in Newport? Because if you are, you're in contradiction to what the plant has said.
Rwy'n ddiolchgar, ac rwy'n credu ein bod ni i gyd yn sefyll ysgwydd wrth ysgwydd gyda'r gweithwyr yng ngwaith dur Orb yng Nghasnewydd, ond fy nealltwriaeth i yw nad yw Tata wedi dweud mai Brexit yw'r rheswm dros gau. Yn wir, maent wedi bod wrthi'n ceisio marchnata'r gwaith ers peth amser. Y cynnydd enfawr yn y capasiti y mae Tsieina wedi'i roi i mewn i'r farchnad sydd ar fai. Rhaid gwneud pob ymdrech i geisio achub y gwaith hwnnw. Ond a ydych o ddifrif yn dweud mai Brexit sydd wedi cau'r gwaith hwnnw yng Nghasnewydd? Oherwydd os ydych chi, rydych chi'n gwrthddweud yr hyn y mae'r gwaith wedi'i ddweud.
Andrew, look, I have to say to you that the attempts that are made by people who advocated Brexit always to say, when major economic closures happen in Wales, that Brexit had nothing to do with it are not credible. It doesn't work in the world in which ordinary people live their lives. I met the most senior people from Tata in Port Talbot when the new blast furnace was reopened. I was there to talk about the success that the firm had had with the help of the Welsh Government in relining the blast furnace. All they wanted to talk to me about was Brexit. All they wanted to do was to tell me about their fears for the future of that company in a time when we don't have access to the single market, when we don't have the things that allow them to trade successfully today. It just doesn't wash to say that these things don't matter when those decisions are made. Of course they do.
Edrychwch, Andrew, pan fo cau economaidd mawr yn digwydd yng Nghymru, mae'n rhaid imi ddweud wrthych nad yw'r ymdrechion a wneir bob amser gan y bobl a oedd yn hyrwyddo Brexit i ddweud nad oedd a wnelo Brexit ddim â'r peth, yn gredadwy. Nid yw'n gweithio yn y byd y mae pobl gyffredin yn byw ynddo. Cyfarfûm ag uwch-swyddogion Tata ym Mhort Talbot pan ailagorwyd y ffwrnais chwyth newydd. Roeddwn yno i sôn am y llwyddiant roedd y cwmni wedi'i gael gyda chymorth Llywodraeth Cymru yn ail-leinio'r ffwrnais chwyth. Y cyfan y dymunent siarad â mi yn ei gylch oedd Brexit. Y cyfan y dymunent ei wneud oedd dweud wrthyf am eu hofnau am ddyfodol y cwmni mewn cyfnod pan nad oes gennym fynediad at y farchnad sengl, pan nad oes gennym y pethau sy'n caniatáu iddynt fasnachu'n llwyddiannus heddiw. Nid yw dweud nad yw'r pethau hyn yn bwysig pan gaiff y penderfyniadau hynny eu gwneud yn dal dŵr. Wrth gwrs eu bod yn bwysig.
Clywais i beth oedd Rhun ap Iorwerth a Llyr Gruffydd yn ei ddweud am yr effaith ar gefn gwlad, a dyna beth clywais i pan oeddwn i yn Ynys Môn, lawr yn sir Benfro—pobl yn ofnus, yn bryderus am y dyfodol. Mae lot o bobl yn dweud wrthyf eu bod nhw wedi newid eu meddwl, fel roedd Llyr yn ei ddweud. Ces i gyfle yn yr haf i gwrdd â phobl uwch yn Iceland hefyd, a jest i glywed beth oedden nhw'n ei ddweud am bobl sy'n byw mewn tlodi nawr a'r effaith arnyn nhw, a beth sydd wedi digwydd yn barod gyda'r punt a fel mae hwnna wedi symud dros yr haf.
I heard what Rhun ap Iorwerth and Llyr Gruffydd said about the impact on rural Wales, and that's what I heard when I visited Anglesey and Pembrokeshire—people were fearful and concerned about their future. Many people told me that they had changed their mind, as Llyr stated. I had an opportunity over the summer to meet with senior staff at Iceland, and to hear what they said about people living in poverty now and the impact on them, and what's happened already to the pound and how that has shifted over the summer months
The second thing that I heard the senior Conservative Party member say was about security. Both Carwyn Jones and Bethan Sayed have talked about the Irish border and the impact on security there. We know we won't be in the European arrest warrant arrangement after Brexit.
Roedd yr ail beth y clywais yr aelod blaenllaw o'r Blaid Geidwadol yn ei ddweud yn ymwneud â diogelwch. Mae Carwyn Jones a Bethan Sayed wedi sôn am ffin Iwerddon a'r effaith ar ddiogelwch yno. Gwyddom na fyddwn yn rhan o'r trefniant Gwarant Arestio Ewropeaidd ar ôl Brexit.
Ac mae diogelwch yn fwy na hynny, hefyd, fel roedd Dr Dai Lloyd yn sôn—diogelwch i bobl lle mae'n rhaid iddyn nhw gael triniaeth, lle na fydd y feddyginiaeth ar gael. Pobl yn mynd heb dabledi. Dyna beth rŷm ni'n siarad amdano pan fyddwn ni'n sôn am ddiogelwch yn y dyfodol.
And security is about more than that, too, as Dr Dai Lloyd mentioned. We need security for those people who need treatments where the drugs won't be available. People will be going without their medicine. That's what we're talking about here when we discuss security and safety for the future.
Integrity: we've heard a lot about integrity here this afternoon, about the fact that we have a Prime Minister who simply cannot be trusted, whose word cannot be relied upon. But, as Dai Rees said, it's not just integrity at the individual level; it's integrity at the institutional level as well. The hours that have been spent in this institution, in committee, on the floor of the Assembly, passing legislation on the grounds that we had a Government who would then be there to put that legislation into practice, and who are now prepared to tear that up and to leave all that behind.
The place of the United Kingdom in the world: Andrew R.T. Davies said in his contribution, 'Say what you like about Boris Johnson, he's certainly brought things to a head'. And I've been thinking about the allusions we've had across the Chamber to classical matters this afternoon, and that remark reminded me of the great Greek myth of Icarus. Do you remember Icarus, that man who flew too close to the sun, over confident, knowing that he knew better than anybody else? He flew too close to the sun and he plunged to his death in the sea below. Well, say what you like, he certainly brought things to a head. And Britain's place in the world is damaged because of people who have lost confidence in us as a nation, about our ability to speak in a language and in a tone and with a sense of proportion that they have come to believe the United Kingdom stood for once in the world and which has been thrown away by the Prime Minister, both when he was Foreign Secretary and in the few short weeks that he's been Prime Minister too.
Llywydd, there's no doubt about it: the wheels are off the bus. The driver turned out to have no licence, no mandate, no morality, no majority. What we have done this afternoon, as Dawn Bowden said at the very end of the debate, is to highlight those matters that are at the heart of the current political debate: the need to defend parliamentary democracy and the right of people to have representatives on their behalf speaking up in the debates that will have such a profound impact on their lives. Our determination that the harm that is avoidable—it's not harm that you can't avoid—. The harm that is avoidable that a 'no deal' Brexit will do should be avoided. We should speak up here this afternoon. We should leave no-one in any doubt about the views of this National Assembly, and we will be speaking when we do that on behalf of the people of Wales.
Uniondeb: rydym wedi clywed llawer am uniondeb yma y prynhawn yma, ynglŷn â'r ffaith bod gennym Brif Weinidog na ellir ymddiried ynddo, na ellir dibynnu ar ei air. Ond fel y dywedodd Dai Rees, nid uniondeb ar lefel yr unigolyn yn unig yw hyn; mae'n uniondeb ar y lefel sefydliadol hefyd. Yr oriau a dreuliwyd yn y sefydliad hwn, mewn pwyllgorau, ar lawr y Cynulliad, yn pasio deddfwriaeth ar y sail fod gennym Lywodraeth a fyddai yno wedyn i roi'r ddeddfwriaeth honno ar waith, ac sydd yn awr yn barod i ddileu honno a throi cefn ar hynny i gyd.
Lle'r Deyrnas Unedig yn y byd: dywedodd Andrew R.T. Davies yn ei gyfraniad, 'Dywedwch beth y dymunwch am Boris Johnson, mae'n sicr wedi dod â phethau i benllanw'. Ac rwyf wedi bod yn meddwl am y cyfeiriadau a gawsom ar draws y Siambr at bethau clasurol y prynhawn yma, ac fe wnaeth y sylw hwnnw fy atgoffa o'r chwedl Roegaidd wych am Icarws. A ydych chi'n cofio Icarws, y dyn a hedfanodd yn rhy agos at yr haul, yn or-hyderus, gan wybod ei fod yn gwybod yn well na neb arall? Hedfanodd yn rhy agos at yr haul ac fe blymiodd i'w farwolaeth yn y môr islaw. Wel, beth bynnag a ddywedwch, yn sicr fe ddaeth â phethau i benllanw. Ac mae lle Prydain yn y byd wedi ei niweidio oherwydd fod pobl wedi colli hyder ynom fel cenedl, ynglŷn â'n gallu i siarad mewn iaith ac mewn cywair a chydag ymdeimlad o gymesuredd y daethant i gredu bod y Deyrnas Unedig wedi sefyll drosto ar un adeg yn y byd ac sydd wedi'i daflu o'r neilltu gan y Prif Weinidog, pan oedd yn Ysgrifennydd Tramor ac yn yr ychydig wythnosau byr y bu'n Brif Weinidog hefyd.
Lywydd, nid oes unrhyw amheuaeth: mae'r olwynion wedi dod oddi ar y bws. Ymddengys nad oedd trwydded gan y gyrrwr, na mandad, na moesoldeb, na mwyafrif. Yr hyn a wnaethom y prynhawn yma, fel y dywedodd Dawn Bowden ar ddiwedd y ddadl, yw tynnu sylw at y materion sydd wrth wraidd y ddadl wleidyddol bresennol: yr angen i amddiffyn democratiaeth seneddol a hawl pobl i gael cynrychiolwyr ar eu rhan i siarad yn y dadleuon a fydd yn cael effaith mor ddwfn ar eu bywydau. Mae ein penderfyniad fod y niwed y gellir ei osgoi—nid yw'n niwed na allwch ei osgoi—. Dylid osgoi'r niwed osgoadwy y bydd Brexit heb gytundeb yn ei achosi. Dylem godi llais yma y prynhawn yma. Ni ddylem adael i neb amau beth yw barn y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a byddwn yn siarad pan fyddwn yn gwneud hynny ar ran pobl Cymru.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to adopt amendment 1. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting, therefore, on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Sy'n dod â ni at y cyfnod pleidleisio ar y ddadl yma, ac mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1. Galwaf am bleidlais, felly, ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pedwar, neb yn ymatal, 38 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 1 wedi'i wrthod.
And that brings us to voting time on this debate, and the first vote is on amendment 1. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour four, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 4, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 1: For: 4, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2: pleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi'i wrthod.
Amendment 2: a vote on amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour nine, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 9, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 2: For: 9, Against: 35, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 3: pleidlais, felly, ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi'i wrthod.
Amendment 3: a vote on amendment 3, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour nine, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 9, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 3: For: 9, Against: 35, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 4: pleidlais ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 4.
Amendment 4: a vote on amendment 4, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour nine, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 9, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 4: For: 9, Against: 35, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 5 sydd nesaf. Cyflwynwyd gwelliant 5 yn enw Neil McEvoy, felly pleidlais ar welliant 5. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid un, wyth yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 5 wedi'i wrthod.
Amendment 5 is next. Amendment 5 was tabled in the name of Neil McEvoy. A vote on amendment 5. Open the vote. Close the vote. In favour one, eight abstentions, 35 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 1, Yn erbyn: 35, Ymatal: 8
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 5: For: 1, Against: 35, Abstain: 8
Amendment has been rejected
Gwelliant 6 yw'r gwelliant nesaf a'r bleidlais nesaf. Cyflwynwyd gwelliant 6 yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 6 wedi'i wrthod.
Amendment 6 is the next amendment. Amendment 6 was tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour nine, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 6 is not agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 9, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7128 - Amendment 6: For: 9, Against: 35, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y bleidlais olaf ar y cynnig, y cynnig heb ei ddiwygio. Felly, pleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig heb ei ddiwygio.
The final vote is on the unamended motion. So, we'll move to a vote on the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 32, no abstentions, 12 against. Therefore, the motion is agreed.
NDM7128 - Cynnig: O blaid: 32, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
A dyna ddiwedd ar ein trafodaethau ni am y sesiwn yma.
And that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 16:05.
The meeting ended at 16:05.