Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
02/04/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister. The first question is from Llyr Gruffydd.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gladdu gwastraff ymbelydrol yng Nghymru? OAQ53729
1. Will the First Minister make a statement on burying radioactive waste in Wales? OAQ53729
Diolch, Llywydd. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi nodi unrhyw safle na chymuned lle gallai gwastraff ymbelydrol gael ei waredu’n ddaearegol, a does dim bwriad i wneud hynny. Does dim modd adeiladu cyfleuster yng Nghymru oni bai bod cymuned yn fodlon ei dderbyn, a’i fod yn cael cydsyniad llawn o ran cynllunio, diogelwch a’r amgylchedd.
Thank you, Llywydd. The Welsh Government has not identified any sites or communities where geological disposal of radioactive waste could take place, and there is no intention to do so. A facility can only be built in Wales if there is a community willing to host it, and it secures full planning, safety and environmental consents.
Thank for your answer. According to your Government's geological disposal of radioactive waste consultation document—and I quote,
'Radioactive waste disposal is a devolved matter—the Welsh Government is responsible for determining the policy for this within Wales.'
Now, I'd ask for greater clarity on that, because I've been given contradictory advice on that particular issue. We know that it's the case for both Scotland and Northern Ireland, but my understanding is that this isn't necessarily the case for Wales. Pre the Wales Act 2017, Wales had competence over, for instance, environmental protection, including the disposal of hazardous waste, so you could argue that maybe there was relevance there, but of course it was silent on nuclear. And the Wales Act 2017 makes it explicitly clear that all matters relating to nuclear energy are reserved and not devolved. So, I would like a firmer explanation as to why you think this matter is devolved to Wales, but also of course, more importantly, whilst you say that it's up to communities to will it to happen, then clearly I would encourage you to follow the lead of other Governments in the UK that have said that they just don't want it.
Diolch am eich ateb. Yn ôl dogfen ymgynghori gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol eich Llywodraeth—a dyfynnaf,
'Mae gwaredu gwastraff ymbelydrol yn fater datganoledig: felly Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am benderfynu ar y polisi ar gyfer gwaredu gwastraff ymbelydrol yng Nghymru.'
Nawr, rwyf yn gofyn am fwy o eglurder ynghylch hynny, gan fy mod i wedi cael cyngor gwrthgyferbyniol ar y mater penodol hwnnw. Rydym ni'n gwybod ei fod yn wir ar gyfer yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond fy nealltwriaeth i yw nad yw hyn o reidrwydd yn wir ar gyfer Cymru. Cyn Deddf Cymru 2017, roedd gan Gymru gymhwysedd dros, er enghraifft, diogelu'r amgylchedd, gan gynnwys gwaredu gwastraff peryglus, felly gellid dadlau efallai fod perthnasedd yn y fan honno, ond wrth gwrs roedd yn fud o ran ynni niwclear. Ac mae Deddf Cymru 2017 yn ei gwneud yn gwbl eglur bod yr holl faterion sy'n ymwneud ag ynni niwclear wedi eu cadw yn ôl ac nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Felly, hoffwn eglurhad mwy cadarn ynghylch pam yr ydych chi'n meddwl bod y mater hwn wedi'i ddatganoli i Gymru, ond hefyd wrth gwrs, yn bwysicach, er eich bod yn dweud mai cyfrifoldeb cymunedau yw gwneud iddo ddigwydd, yna'n amlwg byddwn yn eich annog i ddilyn esiampl Llywodraethau eraill yn y DU sydd wedi dweud yn syml nad ydyn nhw ei eisiau.
I thank the Member for that question. I can say to him quite straightforwardly that the advice that I have received is that geological disposal of radioactive waste is a matter for the Welsh Government in Wales, and I've never seen anything put to me that suggests that there's any ambiguity about where responsibility for that lies. That is why we published our document on 25 January, which was a Welsh-specific document.
Now, the position we have set out is the one that Llyr Gruffydd referred to, in which we say that the only way in which geological disposal of radioactive waste in Wales could take place would be if a community itself came forward with that proposition. The local authority within which that community lies also has rights under the policy that we have proposed, and a local authority could declare that it does not want to see any geological disposal within its local authority boundaries, and that would override anything that that local community might say. So, it is entirely in the hands of local people and local authorities as to whether or not this would go ahead, and the Welsh Government quite certainly has not identified any sites or communities, and we have no intention of doing so.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Gallaf ddweud wrtho yn gwbl blaen mai'r cyngor yr wyf i wedi ei gael yw bod gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol yn fater i Lywodraeth Cymru yng Nghymru, ac nid wyf i erioed wedi gweld unrhyw beth a roddwyd i mi sy'n awgrymu bod unrhyw amwysedd ynglŷn â lle mae'r cyfrifoldeb am hynny wedi ei neilltuo. Dyna pam y cyhoeddwyd ein dogfen gennym ar 25 Ionawr, a oedd yn ddogfen benodol i Gymru.
Nawr, y safbwynt yr ydym ni wedi ei gyflwyno yw'r un y cyfeiriodd Llyr Gruffydd ato, lle'r ydym yn dweud mai'r unig ffordd y gellid gwaredu gwastraff ymbelydrol yn ddaearegol yng Nghymru yw pe byddai cymuned ei hun yn dod ymlaen gyda'r cynnig hwnnw. Mae gan yr awdurdod lleol y mae'r gymuned honno wedi ei lleoli ynddo hawliau hefyd o dan y polisi a gynigiwyd gennym, a gallai awdurdod lleol ddatgan nad yw eisiau gweld unrhyw waredu daearegol o fewn ei ffiniau awdurdod lleol, a byddai hynny'n diystyru unrhyw beth y gallai'r gymuned leol ei ddweud. Felly, mae yn nwylo pobl leol ac awdurdodau lleol yn llwyr o ran pa un a fyddai hyn yn digwydd ai peidio, ac yn sicr nid yw Llywodraeth Cymru wedi nodi unrhyw safleoedd na chymunedau, ac nid oes gennym ni unrhyw fwriad o wneud hynny.
Mark—
Mark—
The point I would just make in the answer to the Member's final point, though, is this: this radioactive waste has been created by us. It is in the lifetime of people in this Chamber where this waste has been created. And we do have a responsibility to deal with the consequences of what we have done, rather than simply saying that we will play no part in bearing that responsibility, that somebody else must do it instead, or that we hand it on to future generations that come after us to clear up the mess that we have left. Because that mess is there; it has already been created. And while I agree with almost everything that the Member said when he introduced it, I also say to him, and to others, that it's not a responsibility that we can simply look away from and say that we will play no part in its solution.
Y pwynt y byddwn i'n ei wneud yn gyflym yn yr ateb i bwynt olaf yr Aelod, fodd bynnag, yw hwn: crëwyd y gwastraff ymbelydrol hwn gennym ni. Yn ystod oes pobl yn y Siambr hon y crëwyd y gwastraff hwn. Ac mae gennym ni gyfrifoldeb i ymdrin â chanlyniadau'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud, yn hytrach na dim ond dweud na fyddwn ni'n chwarae unrhyw ran yn y broses o ysgwyddo'r cyfrifoldeb hwnnw, a bod yn rhaid i rywun arall ei wneud yn ein lle, neu ein bod ni'n ei drosglwyddo i genedlaethau'r dyfodol a ddaw ar ein holau ni i lanhau'r llanastr yr ydym ni wedi ei adael. Oherwydd mae'r llanastr hwnnw yno; mae wedi ei greu eisoes. Ac er fy mod i'n cytuno â bron popeth a ddywedodd yr Aelod pan gyflwynodd y mater, dywedaf wrtho hefyd, ac wrth eraill, nad yw'n gyfrifoldeb y gallwn ni droi oddi wrtho a dweud na fyddwn ni'n chwarae unrhyw ran yn ei ddatrys.
Well, as you say, this is about higher activity waste that's been accumulating over 60 years, and you referred to the statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs. I understand that she said a geological disposal facility provides a permanent solution to the long-term management of higher activity waste, rather than leaving the responsibility to future generations. Given that the UK Government, through the radioactive waste management subsidiary of the Nuclear Decommissioning Authority, has carried out geological surveys, and has been carrying out consultation events in Swansea, Llandudno and at six sites in England, what engagement are you having with those other potential six sites as you said there's a collective responsibility to address this, and geology will ultimately determine where it's safe to put this stuff?
Wel, fel y dywedwch, mae hyn yn ymwneud â gwastraff gweithgarwch uwch sydd wedi bod yn casglu dros 60 mlynedd, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at y datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig. Rwy'n deall ei bod hi wedi dweud bod cyfleuster gwaredu daearegol yn cynnig ateb parhaol i reoli gwastraff gweithgarwch uwch yn yr hirdymor, yn hytrach na gadael y cyfrifoldeb i genedlaethau'r dyfodol. O gofio bod Llywodraeth y DU, trwy is-gwmni rheoli gwastraff ymbelydrol yr Awdurdod Datgomisiynu Niwclear, wedi cynnal arolygon daearegol, ac wedi bod yn cynnal digwyddiadau ymgynghori yn Abertawe, Llandudno ac mewn chwe safle yn Lloegr, pa ymgysylltiad ydych chi'n ei gael gyda'r chwe safle posibl hynny gan eich bod chi wedi dweud bod cyd-gyfrifoldeb i fynd i'r afael â hyn, ac yn y pen draw daeareg fydd yn penderfynu ar ble sy'n ddiogel i roi'r deunydd hwn?
Llywydd, the Welsh Government will have no engagement of that sort, for the reason that I set out in opening my answer to Llyr Gruffydd. We will not and have not identified such sites, and we don't intend to do so. It is for any local community that is willing to come forward to do so, and if no community comes forward, there will be no disposal here in Wales.
Even if a community does come forward, there is a very strict and lengthy process, lasting up to 20 years, in which any initial expression of interest would have to be negotiated. That local community would have the right to withdraw from those discussions at any point in that 20-year process, and that process would come to an end. And, as I said, any local authority within which such a community were located would have the power to override that expression of interest by that local community by declaring that, as a local authority area, it is not prepared to see geological disposal within its boundaries.
Llywydd, ni fydd Llywodraeth Cymru yn ymgymryd ag unrhyw ymgysylltu o'r math hwnnw, am y rheswm a nodais yn fy ateb agoriadol i Llyr Gruffydd. Ni fyddwn ac nid ydym wedi nodi safleoedd o'r fath, ac nid ydym yn bwriadu gwneud hynny. Cyfrifoldeb unrhyw gymuned leol sy'n barod i ddod ymlaen yw gwneud hynny, ac os na ddaw unrhyw gymuned ymlaen, ni fydd unrhyw waredu yma yng Nghymru.
Hyd yn oed os bydd cymuned yn dod ymlaen, ceir proses lem iawn a hirfaith, sy'n para hyd at 20 mlynedd, pan fyddai'n rhaid cytuno ar unrhyw ddatganiad cychwynnol o ddiddordeb. Byddai gan y gymuned leol honno yr hawl i dynnu'n ôl o'r trafodaethau hynny ar unrhyw adeg yn y broses 20 mlynedd honno, a byddai'r broses honno yn dod i ben. Ac, fel y dywedais, byddai gan unrhyw awdurdod lleol yr oedd cymuned o'r fath wedi ei lleoli ynddo y grym i ddiystyru'r datganiad o ddiddordeb hwnnw gan y gymuned leol honno drwy ddatgan, fel ardal awdurdod lleol, nad yw'n fodlon gweld gwaredu daearegol o fewn ei ffiniau.
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafnidiaeth integredig o fewn Gorllewin De Cymru? OAQ53741
2. Will the First Minister provide an update on integrated transport in South Wales West? OAQ53741
Thank you to Suzy Davies for the question. Active travel measures, rail investment and reform of bus regulation all form part of the Welsh Government’s effort to create integrated transport arrangements in South Wales West.
Diolch i Suzy Davies am y cwestiwn. Mae mesurau teithio llesol, buddsoddiad mewn rheilffyrdd a diwygio rheoleiddio bysiau i gyd yn rhan o ymdrech Llywodraeth Cymru i wneud trefniadau integreiddio trafnidiaeth yng Ngorllewin De Cymru.
Thank you for that answer, and I'm glad you mentioned active travel there. Your Deputy Minister for Economy and Transport said last week that he was looking at getting people out of their cars for short journeys and travelling in a way which improved their health. And, of course, encouraging people to cycle or walk to a convenient train station for longer journeys for work is one way of keeping people active, as well as the benefits of avoiding congestion and pollution, of course. And that promotion of active travel is part of my support for campaigning for a Swansea parkway and Brackla station in Bridgend.
Now, Welsh Government is looking now at how integrated transport can support the city deal. The review of the Swansea bay city deal recommends that projects should be allowed to change and evolve, and I imagine that principle applies to Cardiff as well. So, will you be encouraging the economy Minister and his deputy to look at these two station ideas with a fresh set of eyes, to see how they can contribute to the promotion of active travel as part of an integrated transport system?
Diolch am yr ateb yna, ac rwy'n falch eich bod wedi crybwyll teithio llesol. Dywedodd eich Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yr wythnos diwethaf ei fod yn ceisio cael pobl allan o'u ceir ar gyfer teithiau byr a theithio mewn ffordd sy'n gwella eu hiechyd. Ac, wrth gwrs, mae annog pobl i feicio neu gerdded i orsaf drenau gyfleus ar gyfer teithiau hwy ar gyfer gwaith yn un ffordd o gadw pobl yn egnïol, yn ogystal â'r manteision o osgoi tagfeydd a llygredd, wrth gwrs. Ac mae'r gwaith hwnnw o hyrwyddo teithio llesol yn rhan o'm cefnogaeth i ymgyrchu dros orsaf parcffordd Abertawe a gorsaf Bracla ym Mhen-y-bont ar Ogwr.
Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ar hyn o bryd sut y gall trafnidiaeth integredig gefnogi'r fargen ddinesig. Mae'r adolygiad o fargen ddinesig bae Abertawe yn argymell y dylid caniatáu i brosiectau newid ac esblygu, ac rwy'n tybio bod yr egwyddor honno yn berthnasol i Gaerdydd hefyd. Felly, a fyddwch chi'n annog Gweinidog yr economi a'i ddirprwy i ystyried syniadau'r ddwy orsaf hyn gyda parau newydd o lygaid, i weld sut y gallan nhw gyfrannu at hyrwyddo teithio llesol yn rhan o system drafnidiaeth integredig?
Well, let me agree with what Suzy Davies has said, Llywydd, that both the Swansea and the Cardiff city deals are designed in a way that will allow them to evolve over the period that they will be in operation, and that transport matters are at the heart of both deals. The idea that we locate stations and invest in railway stations in ways that contribute to the active travel ambitions of the Welsh Government is very much part of what the transport Minister and the Deputy Minister are intent on doing. And where those opportunities arise, where existing stations are in place and we can do more to encourage people to cycle or walk to those stations, we want to do that. And where new opportunities will arise, as with the south Wales metro, then that is integral to the way that we are planning locations of those stations to make sure that, in the round, they do as much as we can to encourage people to use public transport, and to use public transport in a way that cuts down on the emissions and other harmful effects of overuse of car transport.
Wel, gadewch i mi gytuno â'r hyn y mae Suzy Davies wedi ei ddweud, Llywydd, bod bargeinion dinesig Abertawe a Chaerdydd wedi eu cynllunio mewn modd a fydd yn eu galluogi i esblygu dros y cyfnod y byddan nhw'n weithredol, a bod materion trafnidiaeth yn ganolog i'r ddwy fargen. Mae'r syniad ein bod ni'n lleoli gorsafoedd ac yn buddsoddi mewn gorsafoedd trenau mewn ffyrdd sy'n cyfrannu at uchelgeisiau teithio llesol Llywodraeth Cymru yn sicr yn rhan o'r hyn y mae'r Gweinidog trafnidiaeth a'r Dirprwy Weinidog yn benderfynol o'i wneud. A phan mae'r cyfleoedd hynny'n codi, pan fo gorsafoedd presennol ar waith ac y gallwn wneud mwy i annog pobl i feicio neu gerdded i'r gorsafoedd hynny, rydym ni eisiau gwneud hynny. A phan fydd cyfleoedd newydd yn codi, fel gyda metro de Cymru, yna mae hynny'n rhan annatod o'r ffordd yr ydym ni'n cynllunio lleoliadau'r gorsafoedd hynny i wneud yn siŵr, yn gyffredinol, eu bod yn gwneud cymaint ag y gallwn i annog pobl i ddefnyddio cludiant cyhoeddus, ac i ddefnyddio cludiant cyhoeddus mewn modd sy'n lleihau'r allyriadau ac effeithiau niweidiol eraill y gorddefnydd o deithio mewn ceir.
As we've heard from Suzy Davies, the UK Government recently set out plans for a west Wales parkway railway station on the Felindre site near Swansea. And whilst I fully support this speeding up of east-west links, what you cannot do is forget the importance of north-south routes. So, what work are you doing with the UK Government to ensure that the Felindre proposal fits in with the need to develop rail services into our valley communities in south-west Wales?
Fel yr ydym wedi clywed gan Suzy Davies, cyflwynwyd cynlluniau gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar ar gyfer gorsaf reilffordd parcffordd gorllewin Cymru ar safle Felindre ger Abertawe. Ac er fy mod i'n cefnogi'n llawn y cam hwn i gyflymu cysylltiadau o'r dwyrain i'r gorllewin, yr hyn na allwch ei wneud yw anghofio pwysigrwydd llwybrau o'r gogledd i'r de. Felly, pa waith ydych chi'n ei wneud gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod cynnig Felindre yn cyd-fynd â'r angen i ddatblygu gwasanaethau rheilffyrdd i mewn i'n cymunedau yng nghymoedd y de-orllewin?
I thank Dr Lloyd for that. On 21 March, Llywydd, a meeting took place. It was organised by the Wales Office, but representatives of the Welsh Government were there as well. It heard from Professor Stuart Cole in relation to the ideas that he has developed around a new parkway station at Felindre, but it also looked at the Arup assessment of other potential parkway solutions—at Llansamlet, for example, looking at the advantages that it may have. The meeting ended with an emerging consensus that the success of any new station, as well as improving the attractiveness of existing ones, is dependent on additional regional and local services. And those services are needed, both to Swansea High Street and along the Swansea district line, in order to reduce journey times beyond Swansea to Carmarthen and further west. In that way, I think we have some emerging consensus that focusing on—in a way, the point that Dr Lloyd was making—the services, as well as the location of stations, is the way that we need to move this agenda forward.
Diolchaf i Dr Lloyd am hynna. Ar 21 Mawrth, Llywydd, cynhaliwyd cyfarfod. Fe'i trefnwyd gan Swyddfa Cymru, ond roedd cynrychiolwyr Llywodraeth Cymru yno hefyd. Clywodd gan yr Athro Stuart Cole am y syniadau y mae wedi eu datblygu ynghylch gorsaf parcffordd newydd yn Felindre, ond ystyriodd asesiad Arup o atebion parcffordd posibl eraill hefyd—yn Llansamlet, er enghraifft, gan ystyried y manteision y gallai fod ganddo. Daeth y cyfarfod i ben gyda chonsensws yn dod i'r amlwg bod llwyddiant unrhyw orsaf newydd, yn ogystal â gwella atyniad rhai presennol, yn dibynnu ar wasanaethau lleol a rhanbarthol ychwanegol. Ac mae angen y gwasanaethau hynny, i Stryd Fawr Abertawe ac ar hyd rheilffordd ardal Abertawe, i leihau amseroedd teithio y tu hwnt i Abertawe i Gaerfyrddin ac ymhellach i'r gorllewin. Yn y modd hwnnw, rwy'n credu bod gennym ni rywfaint o gonsensws sy'n dod i'r amlwg mai canolbwyntio—mewn ffordd, y pwynt yr oedd Dr Lloyd yn ei wneud—ar y gwasanaethau, yn ogystal â lleoliad gorsafoedd, yw'r ffordd y mae angen i ni symud yr agenda hon ymlaen.
First Minister, an integrated transport system is fantastic if you have an effective public bus transport system. In South Wales West, actually, most of the transportation is by bus, not by rail. And I've raised many times the issue of the Afan valley. I've got constituents in the Afan valley who have a bus every two hours—and that's in the daytime—and nothing in the early morning, nothing in the late evening. Now, will the Welsh Government look at proposals to actually encourage local authorities to support and prioritise the bus transport systems in those communities that rely upon buses only as a means of public transport?
Prif Weinidog, mae system drafnidiaeth integredig yn wych os oes gennych chi system drafnidiaeth bysiau cyhoeddus effeithiol. Yng Ngorllewin De Cymru, mewn gwirionedd, mae'r rhan fwyaf o'r cludiant ar fysiau, nid ar y rheilffyrdd. Ac rwyf i wedi codi mater Cwm Afan droeon. Mae gen i etholwyr yng nghwm Afan sydd â bws bob dwy awr—ac mae hynny yn ystod y dydd—a dim yn gynnar yn y bore, dim yn hwyr fin nos. Nawr, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cynigion i annog awdurdodau lleol i gefnogi a blaenoriaethu'r systemau trafnidiaeth bws yn y cymunedau hynny sy'n dibynnu ar fysiau yn unig fel modd o gludiant cyhoeddus?
Well, Llywydd, David Rees makes an important point in opening, which is that far, far more people use bus services in public transport in Wales than use rail services, and rail services are sometimes thought as the glamour end of public transport. The day in, day out services that people rely on are often bus services. It's partly why the metro concept has always been multimodal. It always was intended to integrate a range of different public transport possibilities.
David Rees will know, Llywydd, that the consultation on the Welsh Government's White Paper, 'Improving public transport' closed on 27 March, and that White Paper, of course, proposes new powers for local transport authorities to regulate bus industries in local areas in the public interest. When local transport authorities have those powers to plan properly the way in which the very substantial public investment in bus services can be put to use so that local populations are properly served, then the interests of the Afan valley and others will be at the forefront of the way that those new powers can be deployed.
Wel, Llywydd, mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig yn agoriadol, sef bod llawer iawn mwy o bobl yn defnyddio gwasanaethau bws yn y system cludiant cyhoeddus yng Nghymru nag sy'n defnyddio gwasanaethau rheilffyrdd, ac ystyrir gwasanaethau rheilffyrdd weithiau fel pen moethus trafnidiaeth gyhoeddus. Yn aml, gwasanaethau bysiau yw'r gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnyn nhw yn feunyddiol. Dyna'n rhannol pam mae cysyniad y metro wedi bod yn amlfodd o'r cychwyn. Bwriadwyd o'r dechrau iddo integreiddio amrywiaeth o wahanol bosibiliadau trafnidiaeth gyhoeddus.
Bydd David Rees yn gwybod, Llywydd, bod yr ymgynghoriad ar Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru, 'Gwella trafnidiaeth gyhoeddus' wedi dod i ben ar 27 Mawrth, ac mae'r Papur Gwyn hwnnw, wrth gwrs, yn cynnig pwerau newydd i awdurdodau trafnidiaeth lleol reoleiddio diwydiannau bysiau mewn ardaloedd lleol er budd y cyhoedd. Pan fydd gan awdurdodau trafnidiaeth lleol y pwerau hynny i gynllunio'n briodol y ffordd y gellir rhoi'r buddsoddiad cyhoeddus sylweddol iawn mewn gwasanaethau bws ar waith fel bod poblogaethau lleol yn cael eu gwasanaethu'n briodol, yna bydd buddiannau cwm Afan ac eraill yn flaenllaw o ran y ffordd y gellir defnyddio'r pwerau newydd hynny.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch Llywydd. Last night, the House of Commons rejected the idea of a confirmatory referendum as a means of unbreaking the parliamentary logjam by just 12 votes. Does the First Minister join with me in regretting the fact that 24 Labour MPs voted against? Had they voted in line, of course, with Labour Party policy and indeed the Labour whip last night, it would have given a clear majority in favour of a people's vote. In particular, do you regret, as leader of the Labour Party in Wales, that your deputy, Carolyn Harris MP, failed to back party policy? And is it your view that her position is now untenable as deputy leader of the Labour Party in Wales?
Diolch Llywydd. Neithiwr, gwrthododd Tŷ'r Cyffredin y syniad o refferendwm cadarnhau fel modd o ddatrys y diffyg cytundeb seneddol o ddim ond 12 o bleidleisiau. A yw'r Prif Weinidog yn ymuno â mi i resynu at y ffaith bod 24 o ASau Llafur wedi pleidleisio yn erbyn? Pe bydden nhw wedi pleidleisio yn unol, wrth gwrs, â pholisi'r Blaid Lafur a'r chwip Llafur neithiwr yn wir, byddai wedi rhoi mwyafrif eglur o blaid pleidlais y bobl. Yn benodol, a ydych chi'n gresynu, fel arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru, bod eich dirprwy, Carolyn Harris AS, wedi methu â chefnogi polisi'r blaid? Ac a ydych chi'n o'r farn bod ei swydd fel dirprwy arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru yn anghynaladwy erbyn hyn?
Well, Llywydd, let me say that I regret the fact that the House of Commons was unable to find a majority for any of the propositions put in front of it last night. I was very glad that Plaid Cymru and the Labour Party—that our positions in the House of Commons was to support both common market 2.0 and the proposition that Adam Price has referred to, because that is entirely consistent with the position that the Welsh Government has advocated over recent weeks and months.
The message I want to give to Members of Parliament of all parties is this: we face the most serious moment in this whole Brexit journey, where the risk of crashing out of the European Union without a deal, with all the catastrophic impacts that we know that Sir Mark Sedwill has warned the UK Cabinet about this morning, that those risks would become realities for people in Wales. And faced with those realities, what I urge Members of Parliament to do is not to go on simply being willing to support the one option that is the closest one to their preference, but to be willing to vote in favour of a range of possible possibilities that mitigate that risk and that lead us to a form of Brexit, or a second referendum, that would be able to protect the interests of people not just in Wales, but across the United Kingdom.
Wel, Llywydd, gadewch i mi ddweud fy mod i'n gresynu at y ffaith na lwyddodd Tŷ'r Cyffredin i ddod o hyd i fwyafrif dros unrhyw un o'r cynigion a roddwyd ger ei fron neithiwr. Roeddwn i'n falch iawn bod Plaid Cymru a'r Blaid Lafur—mai ein safbwyntiau yn Nhŷ'r Cyffredin oedd cefnogi marchnad gyffredin 2.0 a'r cynnig y mae Adam Price wedi cyfeirio ato, oherwydd mae hwnnw'n gwbl gyson â'r safbwynt y mae Llywodraeth Cymru wedi ei hyrwyddo dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf.
Y neges yr hoffwn i ei roi i Aelodau Seneddol o bob plaid yw hon: rydym ni'n wynebu'r adeg fwyaf difrifol yn y daith Brexit gyfan hon, lle ceir perygl o ddisgyn allan o'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, gyda'r holl effeithiau trychinebus y gwyddom fod Syr Mark Sedwill wedi rhybuddio Cabinet y DU amdanyn nhw y bore yma, y byddai'r risgiau hynny yn troi'n realiti i bobl yng Nghymru. Ac o wynebu'r realiti hwnnw, yr hyn yr wyf i'n ei annog Aelodau Seneddol i'w wneud yw peidio â pharhau i fod yn barod i gefnogi dim ond yr un dewis sydd agosaf i'w dymuniad nhw, ond i fod yn barod i bleidleisio o blaid amrywiaeth o bosibiliadau sy'n lliniaru'r risg honno ac sy'n ein harwain at fath o Brexit neu ail refferendwm, a fyddai'n gallu diogelu buddiannau pobl nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig.
I note the First Minister didn't respond to my specific question, and I know that it's become normal, of late, for leaders and deputy leaders in the Labour Party to have diametrically opposed views, but I wasn't aware up until now that that malaise now seems to be infecting the Labour Party in Wales. I interpret the fact that he didn't answer that he doesn't have full confidence in the deputy leader of the Labour Party in Wales.
He referred to the Cabinet Secretary's letter outlining the consequences of a 'no deal' Brexit. Indeed, you have yourself previously described this scenario as catastrophic. In the light of that, can you say why you and, indeed, your frontbench colleagues at Westminster—in contrast, it has to be said, to a very substantial number of backbench Labour MPs—decided not to support a revocation amendment, which would, at the very least, provide us with an emergency break to prevent the catastrophe that you describe?
The Prime Minister this morning has reportedly briefed the Cabinet that if her deal is once more rejected, then the choice will be between no deal and revocation, and in that scenario she prefers no deal. If that is the choice we are facing, possibly in a matter of days, will you and your party continue to oppose revocation when it may be the only lifeline left?
Rwy'n sylwi na wnaeth y Prif Weinidog ymateb i fy nghwestiwn penodol, a gwn ei bod wedi dod yn arferol, yn ddiweddar, i arweinwyr a dirprwy arweinwyr yn y Blaid Lafur fod â safbwyntiau cwbl groes, ond nid oeddwn i'n ymwybodol tan nawr ei bod hi'n ymddangos bod yr haint hwnnw yn effeithio ar y Blaid Lafur yng Nghymru erbyn hyn. Rwy'n dehongli'r ffaith na wnaeth ateb nad oes ganddo ffydd llawn yn nirprwy arweinydd y Blaid Lafur yng Nghymru.
Cyfeiriodd at lythyr Ysgrifennydd y Cabinet yn amlinellu canlyniadau Brexit 'dim cytundeb'. Yn wir, rydych chi eich hun wedi disgrifio'r sefyllfa honno fel un drychinebus. Yng ngoleuni hynny, a allwch chi ddweud pam wnaethoch chi ac, yn wir, eich cydweithwyr mainc flaen yn San Steffan—mewn cyferbyniad, mae'n rhaid dweud, â nifer sylweddol iawn o ASau Llafur ar y meinciau cefn—benderfynu peidio â chefnogi gwelliant dirymiad, a fyddai, o leiaf, yn rhoi seibiant brys i ni atal y drychineb yr ydych chi'n ei disgrifio?
Mae'n debyg bod Prif Weinidog y DU, y bore yma, wedi briffio'r Cabinet os caiff ei chytundeb ei wrthod unwaith yn rhagor, yna bydd y dewis rhwng dim cytundeb a dirymu, a bod yn well ganddi ddim cytundeb yn y sefyllfa honno. Os mai dyna yw'r dewis yr ydym ni'n ei wynebu, mewn mater o ddyddiau o bosibl, a wnewch chi a'ch plaid barhau i wrthwynebu dirymu pan allai fod yr unig achubiaeth sydd ar ôl?
Well, Llywydd, I think the Members of the Assembly will want to consider the deep seriousness of a revocation decision, because the ruling of the European Court of Justice was very clear on what revocation would mean. Revocation cannot be used as a tactic. Revocation cannot be used to buy time for further discussions. The ECJ's ruling said that any member state that used revocation could only do it on the basis that it was—and here's what the court said—'unequivocal and unconditional'. In other words, revocation would overturn the referendum. It would reverse the referendum without the possibility of going back to ask people in this country what they thought of that decision. It would have to be unequivocal and unconditional. You are removing the intention to leave the European Union in a way that you could not go on to reverse. So, it's really important that people grasp the seriousness of that course of action.
Now, Adam Price puts it to me as to what my view, at least, would be if we were in that very final moment where the only choice was between a crash-out Brexit or revocation. Because of the serious impact that a crash-out Brexit would have on people here in Wales, at that point, if I were casting a vote, I would cast it for revocation, because the consequences are so catastrophic for families in Wales. But for me, it would absolutely have to be that we knew we were in that final moment, because the constitutional and political consequences of using that course of action are really very, very profound.
Wel, Llywydd, rwy'n credu y bydd Aelodau'r Cynulliad eisiau ystyried difrifoldeb dwfn y penderfyniad o ddirymu, oherwydd roedd dyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn eglur iawn ynghylch yr hyn y byddai dirymu yn ei olygu. Ni ellir defnyddio dirymu fel tacteg. Ni ellir defnyddio dirymu i brynu amser ar gyfer trafodaethau pellach. Roedd dyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn dweud y gallai unrhyw aelod-wladwriaeth a fyddai'n defnyddio dirymu wneud hynny dim ond ar y sail ei fod—a dyma ddywedodd y llys—yn ddiamwys ac yn ddiamod. Mewn geiriau eraill, byddai dirymiad yn gwyrdroi'r refferendwm. Byddai'n gwrthdroi'r refferendwm heb y posibilrwydd o fynd yn ôl i ofyn i bobl yn y wlad hon beth oedd eu barn ar y penderfyniad hwnnw. Byddai'n rhaid iddo fod yn ddiamwys ac yn ddiamod. Rydych chi'n cael gwared ar y bwriad i adael yr Undeb Ewropeaidd mewn ffordd na allech chi fynd ymlaen i'w gwrthdroi. Felly, mae'n bwysig iawn bod pobl yn deall difrifoldeb y cam hwnnw.
Nawr, mae Adam Price yn gofyn i mi beth fyddai fy marn, o leiaf, pe byddem ni yn y funud olaf honno pan mai'r unig ddewis fyddai rhwng Brexit disgyn allan neu ddirymu. Oherwydd yr effaith ddifrifol y byddai Brexit disgyn allan yn ei chael ar bobl yma yng Nghymru, ar yr adeg honno, pe byddwn i'n bwrw pleidlais, byddwn yn ei bwrw dros ddirymu, gan fod y canlyniadau mor drychinebus i deuluoedd yng Nghymru. Ond i mi, byddai'n rhaid iddi fod yn sicr ein bod ni'n gwybod ein bod ni yn y funud olaf honno, gan fod canlyniadau cyfansoddiadol a gwleidyddol defnyddio'r cam gweithredu hwnnw yn hynod, hynod ddifrifol.
I welcome what the First Minister has just said, and I urge him now to carry that message on revocation as a final means of avoiding catastrophe, and also to urge the deputy leader of the party in Wales here to vote for the second referendum, because, as we both accept, the consequences of inaction at this stage of abstention are really too horrendous for us to contemplate.
Can I turn to another matter? Last week, the High Court found that the Welsh Government acted unlawfully and breached the promise of independence in relation to the inquiry by Paul Bowen QC, made in a press statement of November 10 last year. Can you confirm that the Government accepts the ruling of the court in full, and whether you have issued an apology to the Sargeant family or plan to do so? Do you intend to waive your right to appeal? Are you able to tell the Senedd how you propose to respond substantively to the judgment in the case in relation to the arrangements governing the inquiry? In particular, do you intend to accept the suggestion made in the judgment that the Presiding Officer nominates a person to make final decisions on the operating protocol of the inquiry, or, as suggested by Mr Bowen, that the inquiry be converted into an inquiry under the Inquiries Act 2005?
Can you say when you personally first became aware that a prior remit of the operating protocol for the inquiry was given to the Permanent Secretary on 9 November, and that the former First Minister continued to have direct influence over the protocol, breaching the promise of independence? Finally, in view of the damage done to the reputation of the Welsh Government for transparency, openness and honesty, will you now publish a redacted version of the leak inquiry report as previously requested by the Senedd and recently requested by backbench Members of your own party?
Rwy'n croesawu'r hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud, ac rwy'n ei annog nawr i gyfleu'r neges honno ar ddirymu fel modd terfynol o osgoi trychineb, a hefyd i annog dirprwy arweinydd y blaid yng Nghymru yn y fan yma i bleidleisio o blaid yr ail refferendwm, oherwydd, fel y mae'r ddau ohonom ni'n ei dderbyn, mae canlyniadau diffyg gweithredu ar y cyfnod hwn o ymatal yn wirioneddol rhy erchyll i ni eu hystyried.
A gaf i droi at fater arall? Yr wythnos diwethaf, canfu'r Uchel Lys bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'n anghyfreithlon ac wedi torri'r addewid o annibyniaeth o ran yr ymchwiliad gan Paul Bowen QC, a wnaed mewn datganiad i'r wasg ar 10 Tachwedd y llynedd. A allwch chi gadarnhau bod y Llywodraeth yn derbyn dyfarniad y llys yn llawn, a pha un a ydych chi wedi ymddiheuro i'r teulu Sargeant neu'n bwriadu gwneud hynny? A ydych chi'n bwriadu hepgor eich hawl i apelio? A allwch chi ddweud wrth y Senedd sut yr ydych chi'n bwriadu ymateb yn fanwl i'r dyfarniad yn yr achos o ran y trefniadau a oedd yn llywodraethu'r ymchwiliad? Yn arbennig, a ydych chi'n bwriadu derbyn yr awgrym a wnaed yn y dyfarniad bod y Llywydd yn enwebu unigolyn i wneud penderfyniadau terfynol ar brotocol gweithredu'r ymchwiliad, neu, fel yr awgrymwyd gan Mr Bowen, bod yr ymchwiliad yn cael ei droi'n ymchwiliad o dan Ddeddf Ymchwiliadau 2005?
A allwch chi ddweud pryd y daethoch chi yn bersonol yn ymwybodol gyntaf bod cylch gwaith blaenorol y protocol gweithredol ar gyfer yr ymchwiliad wedi ei roi i'r Ysgrifennydd Parhaol ar 9 Tachwedd, a bod y cyn Brif Weinidog wedi parhau i gael dylanwad uniongyrchol dros y protocol, gan dorri'r addewid o annibyniaeth? Yn olaf, o ystyried y niwed a wnaed i enw da Llywodraeth Cymru am dryloywder, bod yn agored a gonestrwydd, a wnewch chi gyhoeddi fersiwn wedi ei golygu o adroddiad yr ymchwiliad datgeliadau nawr, fel y gofynnwyd yn flaenorol gan y Senedd ac fel y gofynnwyd yn ddiweddar gan Aelodau meinciau cefn eich plaid eich hun?
Llywydd, I'm able to answer a number of those questions. First of all, I can confirm that the Welsh Government of course accepts the judgment of the High Court in full. I can confirm that I first became aware of the terms of the judicial review and the issues at stake on it when I was briefed on that matter on becoming First Minister. I can also confirm that I am in the process of receiving substantive advice on what the judgment says and the courses of action available to me. As soon as I'm able to resolve those issues, I will issue a statement to the Assembly setting out my decisions.
Llywydd, gallaf ateb nifer o'r cwestiynau yna. Yn gyntaf, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru wrth gwrs yn derbyn dyfarniad yr Uchel Lys yn llawn. Gallaf gadarnhau i mi ddod yn ymwybodol o delerau'r adolygiad barnwrol a'r materion a oedd yn y fantol ynddo gyntaf pan gefais fy mriffio ar y mater hwnnw pan ddeuthum yn Brif Weinidog. Gallaf hefyd gadarnhau fy mod i wrthi'n cael cyngor sylweddol ar yr hyn y mae'r dyfarniad yn ei ddweud a'r camau gweithredu sydd ar gael i mi. Cyn gynted ag y gallaf ddatrys y materion hynny, byddaf yn cyhoeddi datganiad i'r Cynulliad yn nodi fy mhenderfyniadau.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Why has your Government failed to support GPs at a time they are describing as a crisis for the profession?
Diolch, Llywydd. Pam mae eich Llywodraeth wedi methu â chefnogi meddygon teulu ar adeg y maen nhw'n ei disgrifio fel argyfwng i'r proffesiwn?
Llywydd, this Government has always supported GPs. It's why we have in successive years negotiated successfully new terms and conditions and new contracts with GPs year after year. It's why we provided a significant uplift to the contract last year, and why we wanted to provide a further significant uplift in the contract for next year as well—a 5.4 per cent uplift in 2019-20, well beyond what was available to their counterparts in other parts of the United Kingdom. Our discussions with General Practitioners Committee Wales will resume, we hope, very shortly, and we look forward to agreeing with them further significant investment in GP services in Wales.
Llywydd, mae'r Llywodraeth hon wedi cefnogi meddygon teulu erioed. Dyna pam yr ydym ni wedi llwyddo i gytuno telerau ac amodau newydd a chontractau newydd gyda meddygon teulu flwyddyn ar ôl blwyddyn. Dyna pam y darparwyd cynnydd sylweddol gennym i'r contract y llynedd, a pham yr oeddem ni eisiau darparu cynnydd sylweddol arall i'r contract ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd—cynnydd o 5.4 y cant yn 2019-20, ymhell y tu hwnt i'r hyn a oedd ar gael i'w cymheiriaid mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Bydd ein trafodaethau gyda Phwyllgor Meddygon Teulu Cymru yn ailgychwyn, rydym ni'n gobeithio, yn fuan iawn, ac rydym ni'n edrych ymlaen at gytuno â nhw rhagor o fuddsoddiad sylweddol mewn gwasanaethau meddygon teulu yng Nghymru.
Come on, First Minister, you can't ignore what you're being told by GPs. The British Medical Association in Wales spoke out at the weekend with what they called sadness over how recent contract negotiations with your Government had gone. Chairwoman of the general practitioners committee, Charlotte Jones, said that your overall approach to discussions had been disappointing and that the result—I quote—fell well short of a deal where the committee could actually look doctors in the eye and say it was good for the profession. Now, your Minister issued a statement yesterday about the launch of the scheme for general medical practice indemnity, despite it being so loudly rejected by the committee. This same voice says the Welsh Government has failed to support it at a time of crisis.
But it's not just GPs, First Minister. We've asked you to act to tackle the drop in the number of midwives in Wales, and now we see recent figures that, despite increasing strains on the NHS, there is a decrease in nursing and health visiting staff numbers, too. Why, First Minister, are people being driven from the healthcare profession here in Wales? What does this mean for the people of the country and what are you doing about it?
Dewch, Prif Weinidog, ni allwch chi anwybyddu'r hyn y mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthych chi. Lleisiodd Cymdeithas Feddygol Prydain yng Nghymru ei barn dros y penwythnos gyda'r hyn a ddisgrifiwyd ganddi fel tristwch ynghylch sut yr oedd trafodaethau contract gyda'ch Llywodraeth chi wedi mynd rhagddynt. Dywedodd cadeiryddes y pwyllgor meddygon teulu, Charlotte Jones, bod eich dull cyffredinol o ymgymryd â thrafodaethau wedi bod yn siomedig a bod y canlyniad—dyfynnaf—wedi bod ymhell o fod yn gytundeb lle gallai'r pwyllgor edrych i lygaid meddygon a dweud ei fod yn dda ar gyfer y proffesiwn. Nawr, cyhoeddodd eich Gweinidog ddatganiad ddoe ar lansiad y cynllun ar gyfer indemniad ymarfer meddygol cyffredinol, er iddo gael ei wrthod mor bendant gan y pwyllgor. Mae'r un llais hwn yn dweud bod Llywodraeth Cymru wedi methu â'i gefnogi ar adeg o argyfwng.
Ond nid yw hyn yn berthnasol i feddygon teulu yn unig, Prif Weinidog. Rydym ni wedi gofyn i chi gymryd camau i fynd i'r afael â'r gostyngiad i nifer y bydwragedd yng Nghymru, ac rydym ni'n gweld bellach ffigurau diweddar, er gwaethaf straen gynyddol ar y GIG, bod gostyngiad i niferoedd staff nyrsio ac ymwelwyr iechyd hefyd. Pam, Prif Weinidog, mae pobl yn cael eu gyrru o'r proffesiwn gofal iechyd yma yng Nghymru? Beth mae hyn yn ei olygu i bobl y wlad a beth ydych chi'n ei wneud am y peth?
Llywydd, let me put on the record for Members something of the discussions that we have had with GPC Wales over the last month, and indeed with Dr Jones, with whom I've worked, and I know the current health Minister has worked, very closely and very constructively over the many years that she has provided leadership to the GP community in Wales. So, the Welsh Government first provided a set of proposals to the GPC in Wales at the beginning of March. Initial comments were received from GPC Wales on 11 March and again on 13 March. Further discussions went on and by 25 March, GPC wished to explore an alternative set of ideas with us. We remain ready to do that. We look forward to a further meeting with them. The leader of the opposition is quite wrong when he suggests that GPC Wales have rejected the state-backed indemnity scheme that we have proposed. It's as a result of their coming to us to talk about the pressures that indemnity insurance places on GPs that we have developed such a scheme, and done it in very close negotiation with his Government in England, who have proposed a very similar scheme for GPs there. We look forward to those discussions continuing and them coming to a successful conclusion.
In relation to the second point that the Member raised, Llywydd, last week there were figures published for staffing in the Welsh NHS. In 2017, for the first time, the number of people employed in the Welsh NHS went above the 90,000 mark. The figures published most recently show that that's 92,500 people, and a further significant increase in the number of doctors, in the number of consultants, in the number of therapists, in the number of scientific and technical staff who work in the NHS, in the number of ambulance staff. I notice the Member doesn't mention any of these. He doesn't mention any of those groups where we have had significant rises in the number of staff in the NHS. The figures show a very small reduction in the number of nurses and midwives, and we are very confident that the training programmes we have in place, which have very significantly increased the numbers of nurses and midwives in training, will reverse that trend and that there will be increases in those staffing numbers as well in the coming 12 months.
Llywydd, gadewch i mi roi ar gofnod i'r Aelodau rywbeth o'r trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael gyda GPC Cymru dros y mis diwethaf, ac yn wir gyda Dr Jones, yr wyf i wedi gweithio â hi, a gwn fod y Gweinidog iechyd presennol wedi gweithio â hi, yn agos iawn ac yn adeiladol iawn dros y blynyddoedd lawer y mae hi wedi darparu arweinyddiaeth i'r gymuned meddygon teulu yng Nghymru. Felly, darparodd Llywodraeth Cymru gyfres o gynigion i Bwyllgor Meddygon Teulu Cymru am y tro cyntaf ddechrau mis Mawrth. Cafwyd sylwadau cychwynnol gan GPC Cymru ar 11 Mawrth ac eto ar 13 Mawrth. Cynhaliwyd trafodaethau pellach ac erbyn 25 Mawrth, roedd y pwyllgor eisiau archwilio cyfres wahanol o syniadau gyda ni. Rydym yn parhau i fod yn barod i wneud hynny. Rydym ni'n edrych ymlaen at gyfarfod arall gyda nhw. Mae arweinydd yr wrthblaid yn gwbl anghywir pan ei fod yn awgrymu bod GPC Cymru wedi gwrthod y cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth yr ydym ni wedi ei gynnig. O ganlyniad iddyn nhw'n dod atom ni i siarad am y pwysau y mae yswiriant indemniad yn ei roi ar feddygon teulu yr ydym ni wedi datblygu cynllun o'r fath, ac wedi gwneud hynny mewn trafodaethau agos iawn gyda'i Lywodraeth ef yn Lloegr, sydd wedi cynnig cynllun tebyg iawn ar gyfer meddygon teulu yn y fan honno. Rydym ni'n edrych ymlaen at barhau â'r trafodaethau hynny ac am iddyn nhw gael eu cwblhau'n llwyddiannus.
O ran yr ail bwynt a godwyd gan yr Aelod, Llywydd, cyhoeddwyd ffigurau yr wythnos diwethaf ar gyfer staffio yn GIG Cymru. Yn 2017, am y tro cyntaf, aeth nifer y bobl a gyflogir yn GIG Cymru uwchben y marc 90,000. Mae ffigurau a gyhoeddwyd yn fwyaf diweddar yn dangos bod hynny'n 92,500 o bobl, a chynnydd sylweddol arall i nifer y meddygon, i nifer y meddygon ymgynghorol, i nifer y therapyddion, i nifer y staff gwyddonol a thechnegol sy'n gweithio yn y GIG, i nifer y staff ambiwlans. Rwy'n sylwi nad yw'r Aelod yn sôn am yr un o'r rhain. Nid yw'n sôn am yr un o'r grwpiau hynny lle'r ydym ni wedi cael cynnydd sylweddol i nifer y staff yn y GIG. Mae'r ffigurau yn dangos gostyngiad bach iawn i nifer y nyrsys a bydwragedd, ac rydym ni'n ffyddiog iawn y bydd y rhaglenni hyfforddiant sydd gennym ni ar waith, sydd wedi cynyddu'n sylweddol iawn nifer y nyrsys a bydwragedd dan hyfforddiant, yn gwrthdroi'r duedd honno ac y bydd cynnydd i'r niferoedd staffio hynny hefyd yn ystod y 12 mis nesaf.
Well, let me give you some figures, First Minister. Recent figures from the national survey show that nearly half of people in Wales admitted to having trouble seeing their GP last year. This number has increased over the years. And your own Minister has actually quoted these figures in a recent statement that he actually issued to this Chamber. Now, despite being warned of this by professional bodies like the British Medical Association and Royal College of General Practitioners Wales, as well as being challenged by us on these benches on several occasions, your party has looked the other way and failed to address this problem. We even saw 15 GP practices close across the country last year. Patient satisfaction figures have slipped over the years, and community doctors are leaving the profession with an almost 20 per cent drop since 2017, forcing practices to close. Now, your Minister may well have put out a recent statement acknowledging that people's expectations are not being met, but it's not good enough, First Minister. How will you here today reassure the people of Wales that your Government supports the continuation of local healthcare in all communities across the country?
Wel, gadewch i mi roi rhai ffigurau i chi, Prif Weinidog. Mae ffigurau diweddar o'r arolwg cenedlaethol yn dangos bod bron i hanner y bobl yng Nghymru yn cyfaddef eu bod wedi cael trafferth i weld eu meddyg teulu y llynedd. Mae'r nifer hon wedi cynyddu dros y blynyddoedd. A dyfynnodd eich Gweinidog eich hun y ffigurau hyn mewn datganiad diweddar a gyhoeddwyd ganddo i'r Siambr hon mewn gwirionedd. Nawr, er iddi gael ei rhybuddio am hyn gan gyrff proffesiynol fel Cymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol Cymru, yn ogystal â chael ei herio gennym ni ar y meinciau hyn ar sawl achlysur, mae eich plaid chi wedi anwybyddu hyn i gyd ac wedi methu â mynd i'r afael â'r broblem hon. Gwelsom 15 o feddygfeydd teulu yn cau ledled y wlad y llynedd hyd yn oed. Mae ffigurau boddhad cleifion wedi llithro dros y blynyddoedd, ac mae meddygon cymunedol yn gadael y proffesiwn gyda gostyngiad o bron i 20 y cant ers 2017, gan orfodi meddygfeydd i gau. Nawr, efallai'n wir bod eich Gweinidog wedi cyhoeddi datganiad diweddar yn cydnabod nad yw disgwyliadau pobl yn cael eu bodloni, ond nid yw'n ddigon da, Prif Weinidog. Sut y byddwch chi'n rhoi sicrwydd yn y fan yma heddiw i bobl Cymru bod eich Llywodraeth yn cefnogi parhad gofal iechyd lleol ym mhob cymuned ar draws y wlad?
Well, Llywydd, it is absolutely the policy of this Government to strengthen local provision of services and to bring services closer to people. It is no surprise to anybody, nearly a decade into austerity, that public services feel the stresses and strains. And, of course, confidence levels in the Welsh NHS are significantly above where his party is in charge of the health service, in England. And those figures are particularly true when it comes to primary care. So he's quite wrong to suggest that the services that GPs provide are not appreciated by their patients; we know that they are every day.
But, we also know that our GP community has to do more to match the expectations of patient populations as far as access is concerned. And we also know that the way in which individual GP practices organise access varies very considerably and that there are some practices that are a good deal more successful in finding systems that allow them to meet that demand than others. That's the standards work that the health Minister published only a week or so ago. It says to our GP community that, in exchange for the very substantial investment we make in primary care and want to go on making in primary care, we expect, and patients have a right to expect, that there will be a set of common standards—that if you rely on the telephone to contact your GP practice, that telephone will be answered in a timely fashion, that if you expect to have a service through the medium of Welsh as well as in English, that you have a proper expectation that that service will be provided bilingually, and a set of other measures that were set out in Vaughan Gething's statement. We want to work with the GP community to secure those standards, because in that way, the very high levels of satisfaction that patients have in Wales with those services will go on being secured.
Wel, Llywydd, polisi'r Llywodraeth hon yn sicr yw cryfhau'r ddarpariaeth leol o wasanaethau ac i ddod â gwasanaethau yn nes at bobl. Nid yw'n syndod i neb, ar ôl bron i ddegawd o gyni cyllidol, bod gwasanaethau cyhoeddus yn teimlo pwysau a straen. Ac, wrth gwrs, mae lefelau hyder yn GIG Cymru yn sylweddol uwch na lle mae ei blaid ef yn gyfrifol am y gwasanaeth iechyd, yn Lloegr. Ac mae'r ffigurau hynny yn arbennig o wir pan ddaw i ofal sylfaenol. Felly mae e'n gwbl anghywir wrth awgrymu nad yw'r gwasanaethau y mae meddygon teulu yn eu darparu yn cael eu gwerthfawrogi gan eu cleifion; rydym ni'n gwybod eu bod nhw bob dydd.
Ond, rydym ni hefyd yn gwybod bod yn rhaid i'n cymuned meddygon teulu wneud mwy i fodloni disgwyliadau poblogaethau cleifion cyn belled ag y mae mynediad yn y cwestiwn. Ac rydym ni hefyd yn gwybod bod y ffordd y mae meddygfeydd teulu unigol yn trefnu mynediad yn amrywio'n sylweddol iawn a bod rhai meddygfeydd sydd gryn dipyn yn fwy llwyddiannus o ran dod o hyd i systemau sy'n eu galluogi i fodloni'r galw hwnnw nag eraill. Dyna'r gwaith safonau a gyhoeddwyd gan y Gweinidog iechyd ddim ond rhyw wythnos yn ôl. Mae'n dweud wrth ein cymuned meddygon teulu ein bod ni'n disgwyl, ac mae gan gleifion yr hawl i ddisgwyl, yn gyfnewid am y buddsoddiad sylweddol iawn yr ydym ni'n ei wneud mewn gofal sylfaenol ac yr ydym ni eisiau parhau i'w wneud mewn gofal sylfaenol, y bydd cyfres o safonau cyffredin—os ydych chi'n dibynnu ar y ffôn i gysylltu â'ch meddygfa deulu, y bydd y ffôn hwnnw'n cael ei ateb yn brydlon, os ydych chi'n disgwyl cael gwasanaeth trwy gyfrwng y Gymraeg yn ogystal â'r Saesneg, bod gennych chi ddisgwyliad priodol y bydd y gwasanaeth hwnnw'n cael ei ddarparu'n ddwyieithog, a chyfres o fesurau eraill a nodwyd yn natganiad Vaughan Gething. Rydym ni eisiau gweithio gyda'r gymuned meddygon teulu i sicrhau'r safonau hynny, oherwydd yn y modd hwnnw, bydd y lefelau uchel iawn o foddhad sydd gan gleifion yng Nghymru gyda'r gwasanaethau hynny yn parhau i gael eu sicrhau.
Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.
Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. First Minister, April is the month where we often experience a rise in grass fires. The vast majority of grass fires in Wales are, unfortunately, started deliberately. Can you outline what the Welsh Government is doing to educate people about the dangers of starting grass fires?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, Ebrill yw'r mis pan ein bod ni'n aml yn gweld cynnydd yn nifer y tanau glaswellt. Yn anffodus, mae mwyafrif llethol y tanau glaswellt yng Nghymru yn cael eu cynnau'n fwriadol. A allwch chi amlinellu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i addysgu pobl am beryglon cynnau tanau glaswellt?
I thank the Member for that question. It's timely in the sense that, as we go into the Easter period, we know that that is often a moment when grass fire numbers go up. There has been very significant success by our fire service in Wales in this aspect of what they do, as well as in many other aspects, to take preventative measures to find ways of better protecting those areas so that fires don't get started in the first place. We have employed some experimental work, using behavioural science methods to find a way of communicating with those people whom we know are most likely to be involved in setting fires in these circumstances, and to expose them to some of the risks that that poses to others and to try to influence their behaviour in that way. So, our primary method is by working closely with the fire service and using the success that they have had, but also to find other ways in which we can have access to and influence those groups that are most likely to be involved in activity of this sort.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'n amserol yn yr ystyr, wrth i ni gychwyn cyfnod y Pasg, ein bod ni'n gwybod bod honno'n aml yn adeg pan fydd nifer y tanau glaswellt yn cynyddu. Bu llwyddiant sylweddol iawn gan ein gwasanaeth tân yng Nghymru yn yr agwedd hon ar yr hyn y maen nhw'n ei wneud, yn ogystal ag mewn llawer o agweddau eraill, i gymryd mesurau ataliol i ddod o hyd i ffyrdd gwell o ddiogelu'r ardaloedd hynny fel nad oes tanau yn cael eu cynnau yn y lle cyntaf. Rydym ni wedi defnyddio rhywfaint o waith arbrofol, gan ddefnyddio dulliau gwyddor ymddygiadol i ddod o hyd i ffordd o gyfathrebu gyda'r bobl hynny yr ydym ni'n gwybod sydd yn fwyaf tebygol o gynnau tanau o dan yr amgylchiadau hyn, ac i ddangos rhai o'r risgiau y mae hynny'n eu peri i bobl eraill ac i geisio dylanwadu ar eu hymddygiad yn y ffordd honno. Felly, ein prif ddull yw gweithio'n agos gyda'r gwasanaeth tân a defnyddio'r llwyddiant y maen nhw wedi ei gael, ond hefyd i ddod o hyd i ffyrdd eraill y gallwn ni gael mynediad at y grwpiau hynny sydd fwyaf tebygol o gymryd rhan mewn gweithgarwch o'r math hwn a dylanwadu arnyn nhw.
I thank you for that answer. I think that that is a good approach, and I look forward to more information on that from the Government as and when you have it. Now, most of these fires, by their nature, tend to occur in rural areas or above Valleys communities. Most of the firefighters involved are, therefore, retained fire officers, meaning that they are people who have other jobs as well. Two years ago, we did have a crisis of a sort with the number of retained firefighters in Wales at an all-time low. What more can the Welsh Government do to support retained firefighters and the companies that employ them?
Diolchaf i chi am yr ateb yna. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddull da, ac edrychaf ymlaen at gael rhagor o wybodaeth am hynny gan y Llywodraeth pan fydd yr wybodaeth honno gennych. Nawr, mae'r rhan fwyaf o'r tanau hyn, o ran eu natur, yn tueddu i ddigwydd mewn ardaloedd gwledig neu uwchben cymunedau yn y Cymoedd. Mae mwyafrif y diffoddwyr tân dan sylw, felly, yn swyddogion tân wrth gefn, sy'n golygu eu bod nhw'n bobl sydd â swyddi eraill hefyd. Ddwy flynedd yn ôl, cawsom ni argyfwng i raddau gyda nifer y diffoddwyr tân wrth gefn yng Nghymru ar ei hisaf erioed. Beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi diffoddwyr tân wrth gefn a'r cwmnïau sy'n eu cyflogi?
First of all, Llywydd, can I pay tribute to the work of retained firefighters in all parts of Wales? They provide an essential service. They do so in the way that Gareth Bennett has said, often as part of other work that they do. We want to emphasise to those employers the public service that those people provide, and to try to persuade them to make their contribution as well by making it easy for people employed in those circumstances to be released in those emergencies when their services are needed, and to think of that as a contribution that they, as employers, make, and that's both public sector employers and private employers as well, to regard that as part of their corporate social responsibility, as it's usually described.
More generally, as the Member will know, the fact that there are fewer fires in Wales, and that the fire service has succeeded to the extent that it has in preventing problems from arising, inevitably produces some challenges to retaining the workforce that has been there in the past when their primary task is in decline. What we have wanted to do in Wales is to find other ways in which we can deploy the talents and the skills of those people, particularly looking for ways in which they can assist other emergency services, and the health service in particular.
Yn gyntaf oll, Llywydd, a gaf i dalu teyrnged i waith diffoddwyr tân wrth gefn ym mhob rhan o Gymru? Maen nhw'n darparu gwasanaeth hanfodol. Maen nhw'n gwneud hynny yn y ffordd y mae Gareth Bennett wedi ei ddweud, yn aml yn rhan o waith arall y maen nhw'n ei wneud. Rydym ni eisiau pwysleisio i'r cyflogwyr hynny y gwasanaeth cyhoeddus y mae'r bobl hynny yn ei ddarparu, a cheisio eu perswadio i wneud eu cyfraniad hwythau hefyd drwy ei gwneud yn rhwydd i bobl a gyflogir o dan yr amgylchiadau hynny i gael eu rhyddhau yn yr achosion brys hynny pan fo angen eu gwasanaethau, ac i ystyried hynny fel cyfraniad y maen nhw, fel cyflogwyr, yn ei wneud, ac mae hynny'n cynnwys cyflogwyr sector cyhoeddus a chyflogwyr preifat hefyd, i ystyried hynny'n rhan o'u cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol, fel y'i disgrifir fel arfer.
Yn fwy cyffredinol, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae'r ffaith bod llai o danau yng Nghymru, a bod y gwasanaeth tân wedi llwyddo i'r graddau y mae wedi ei wneud i atal problemau rhag codi, yn arwain yn anochel at rai heriau o ran cadw'r gweithlu sydd wedi bod yno yn y gorffennol pan fo'u prif dasg yn lleihau. Yn hyn yr ydym ni wedi bod eisiau ei wneud yng Nghymru yw dod o hyd i ffyrdd eraill y gallwn ni ddefnyddio doniau a sgiliau'r bobl hynny, yn enwedig wrth chwilio am ffyrdd y gallan nhw gynorthwyo gwasanaethau brys eraill, a'r gwasanaeth iechyd yn arbennig.
Again, yes, there's much in that answer that I would welcome. Grass fires, obviously, are a menace. They can destroy habitats, they kill livestock and they even threaten properties and businesses. First Minister, you did mention the educational side in an earlier answer, which I welcome, as I say. Is there a need for a cross-cutting strategy, going across the various ministerial portfolios, in order to deal with this problem?
Unwaith eto, oes, mae llawer yn yr ateb yna y byddwn yn ei groesawu. Mae tanau glaswellt, yn amlwg, yn bla. Maen nhw'n gallu dinistrio cynefinoedd, maen nhw'n lladd da byw ac maen nhw hyd yn oed yn bygwth adeiladau a busnesau. Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn am yr ochr addysgol mewn ateb cynharach, yr wyf i'n ei groesawu, fel y dywedais. A oes angen strategaeth drawsbynciol, yn mynd ar draws y gwahanol bortffolios gweinidogol, er mwyn ymdrin â'r broblem hon?
Well, I'm perfectly happy to think about that, but I think, actually, this is one of the areas where the success that we have seen suggests that that work is already being successfully undertaken. I know that the way that local authorities, as well as education interests, work with the fire service and other emergency services has been at the heart of the way in which we have approached trying to deal with grass fires and other examples of anti-social behaviour involving arson conducted in Wales. I think, Llywydd, it is a testament to the way in which authorities already work across boundaries and with the Welsh Government that we've seen the success that we have.
Wel, rwy'n berffaith hapus i ystyried hynny, ond rwy'n credu, mewn gwirionedd, bod hwn yn un o'r meysydd lle mae'r llwyddiant yr ydym ni wedi ei weld yn awgrymu bod y gwaith hwnnw eisoes yn cael ei wneud yn llwyddiannus. Gwn fod y ffordd y mae awdurdodau lleol, yn ogystal â buddiannau addysg, yn gweithio gyda'r gwasanaeth tân a gwasanaethau brys eraill wedi bod wrth wraidd y ffordd yr ydym ni wedi mynd i'r afael â cheisio ymdrin â thanau glaswellt ac enghreifftiau eraill o ymddygiad gwrthgymdeithasol yn cynnwys llosgi bwriadol sy'n digwydd yng Nghymru. Rwy'n credu, Llywydd, ei fod yn glod i'r ffordd y mae awdurdodau eisoes yn gweithio ar draws ffiniau a chyda Llywodraeth Cymru ein bod ni wedi gweld y llwyddiant yr ydym ni wedi ei weld.
3. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael i gryfhau atebolrwydd prifysgolion? OAQ53719
3. What discussions has the First Minister had to strengthen the accountability of universities? OAQ53719
I thank the Member for that question, Llywydd. Universities are autonomous bodies whose accountability lies with their governing councils. The Higher Education Funding Council for Wales regulates the sector on behalf of Welsh Ministers, and discussions are under way to identify ways in which its guidance to governing bodies can be strengthened.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae prifysgolion yn gyrff ymreolaethol y mae eu cynghorau llywodraethu yn atebol amdanynt. Mae Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn rheoleiddio'r sector ar ran Gweinidogion Cymru, ac mae trafodaethau ar y gweill i nodi ffyrdd y gellir cryfhau ei ganllawiau i gyrff llywodraethu.
I'm grateful to the First Minister for his answer, and I will be interested to see the strengthened guidance. However, the First Minister will be aware that there are issues in the sector now that need addressing. I refer particularly, of course, to the situation in Swansea, of which I know he is well aware, and I entirely accept the First Minister's point that universities are autonomous and, of course, we would all wish them to remain so. But they are, nevertheless, in receipt of very substantial amounts of public funding and they perform an economic function and importance, particularly in poorer communities, that outweigh that.
The First Minister will be aware that HEFCW has in the past raised concerns about the robustness of governance arrangements at Swansea University, and I seek the First Minister's assurance today that the education Minister will be working with HEFCW to address any of those weaknesses. In particular, the outstanding situation, where we have senior staff who've been suspended for months on end with no due process, is surely evidence of an organisation that needs more support than it appears to be getting at the moment. I appreciate the First Minister may not feel that he's able to give a public answer today, but I do hope that, through HEFCW, he and the education Minister are ensuring that those ongoing processes can be brought to an end as quickly as possible, for the sake of both the institution and the individuals involved.
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb, a bydd gennyf ddiddordeb gweld y canllawiau cryfach. Fodd bynnag, bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol bod problemau yn y sector nawr y mae angen mynd i'r afael â nhw. Rwy'n cyfeirio'n arbennig, wrth gwrs, at y sefyllfa yn Abertawe, y gwn ei fod yn gwbl ymwybodol ohoni, ac rwy'n derbyn yn llwyr pwynt y Prif Weinidog bod prifysgolion yn ymreolaethol ac, wrth gwrs, byddai pob un ohonom ni'n dymuno iddyn nhw barhau felly. Ond maen nhw, serch hynny, yn cael symiau sylweddol iawn o arian cyhoeddus, ac maen nhw'n cyflawni swyddogaeth a phwysigrwydd economaidd, yn enwedig mewn cymunedau tlotach, sy'n gorbwyso hynny.
Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol bod CCAUC wedi codi pryderon yn y gorffennol ynghylch gadernid trefniadau llywodraethu ym Mhrifysgol Abertawe, a gofynnaf am sicrwydd y Prif Weinidog heddiw y bydd y Gweinidog addysg yn gweithio gyda CCAUC i fynd i'r afael ag unrhyw un o'r gwendidau hynny. Yn enwedig, mae'r sefyllfa bresennol, lle mae gennym ni aelodau staff uwch sydd wedi cael eu gwahardd am fisoedd ar fisoedd heb ddilyn unrhyw drefn briodol, yn dystiolaeth o sefydliad sydd angen mwy o gymorth nag y mae'n ymddangos ei fod yn ei gael ar hyn o bryd. Rwy'n sylweddoli efallai na fydd y Prif Weinidog yn teimlo ei fod yn gallu rhoi ateb cyhoeddus heddiw, ond rwy'n gobeithio, drwy CCAUC, ei fod ef a'r Gweinidog addysg yn sicrhau y gellir dirwyn y prosesau parhaus hynny i ben cyn gynted â phosibl, er lles y sefydliad a'r unigolion dan sylw.
I want to thank the Member for the question. I want to respond to the important general points that she makes, and I understand both her strength of feeling and the knowledge that she has of the specific matter that she has raised. But in relation to the general point, the Welsh Government funds higher education provision and HEFCW monitors institutions. And that split of responsibilities is there in order to ensure that the autonomy of those institutions is respected for the reasons that Helen Mary Jones recognised in her supplementary question.
But it is because of concerns about the quality of provision and academic integrity that the Minister in her remit letter to HEFCW for 2019-20 sought new assurances from them that institutions are taking these matters seriously, and that there are strengthened measures being put in place. Officials of the Welsh Government are in discussions with HEFCW about how to make sure that there are strengthened risk-review measures in place, and that we can strengthen the guidance that HEFCW provides to those governing bodies. They do, as the Member said, spend very significant sums of public money. They do so in a way that has a direct impact on local economies and the prospects of local populations, and it is absolutely right and proper that the standards to which those governing bodies respond are the ones that we would expect to see, and that we can have confidence that they are doing so in a way that would stand up to examination.
Hoffwn ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn. Hoffwn ymateb i'r pwyntiau cyffredinol pwysig y mae hi'n eu gwneud, ac rwy'n deall cryfder ei theimladau a'r wybodaeth sydd ganddi o ran y mater penodol y mae wedi ei godi. Ond o ran y pwynt cyffredinol, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu darpariaeth addysg uwch ac mae CCAUC yn monitro sefydliadau. Ac mae'r rhaniad hwnnw o ran cyfrifoldebau yno er mwyn sicrhau bod ymreolaeth y sefydliadau hynny yn cael ei barchu am y rhesymau a gydnabuwyd gan Helen Mary Jones yn ei chwestiwn atodol.
Ond oherwydd pryderon am ansawdd y ddarpariaeth ac uniondeb academaidd y ceisiodd y Gweinidog sicrwydd ganddyn nhw yn ei llythyr cylch gwaith i CCAUC ar gyfer 2019-20 bod sefydliadau yn cymryd y materion hyn o ddifrif, a bod mesurau cryfach yn cael eu rhoi ar waith. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru mewn trafodaethau gyda CCAUC ynghylch sut i wneud yn siŵr bod mesurau adolygu risg cryfach ar waith, ac y gallwn gryfhau'r canllawiau y mae CCAUC yn eu darparu i'r cyrff llywodraethu hynny. Maen nhw, fel y dywedodd yr Aelod, yn gwario symiau sylweddol iawn o arian cyhoeddus. Maen nhw'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n cael effaith uniongyrchol ar economïau lleol a rhagolygon poblogaethau lleol, ac mae'n hollol iawn a phriodol mai'r safonau y mae'r cyrff llywodraethu hynny'n ymateb iddyn nhw yw'r rhai y byddem ni'n disgwyl eu gweld, ac y gallwn fod yn ffyddiog eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd a fyddai'n gwrthsefyll archwiliad.
First Minister, it would be rude of me to ask here what your current pay rate is, but I think it's fair to say that if you were a vice-chancellor you'd be the poorest paid in Wales, and I do think this is something of a measure. When the pay of senior officers at universities is considerably above what you get, then they need clear justification for that, and they do need to be held accountable. They are challenging jobs, and sometimes this can be appropriate, but they certainly need to be aware of the ratio of top pay to median pay in their organisations.
Prif Weinidog, byddai'n anghwrtais i ofyn yn y fan yma beth yw eich graddfa gyflog bresennol, ond credaf ei bod yn deg dweud pe byddech chi'n is-ganghellor chi fyddai'r un â'r cyflog isaf yng Nghymru, ac rwy'n credu bod hyn yn fesuriad o ryw fath. Pan fo cyflog uwch swyddogion mewn prifysgolion yn sylweddol uwch na'r hyn yr ydych chi'n ei gael, yna maen nhw angen cyfiawnhad eglur dros hynny, ac mae angen iddyn nhw fod yn atebol. Maen nhw'n swyddi anodd, a gall hyn fod yn briodol weithiau, ond yn sicr mae angen iddyn nhw fod yn ymwybodol o'r gymhareb cyflog uchaf i gyflog canolrifol yn eu sefydliadau.
Llywydd, I entirely agree with what David Melding has said. I, myself, am very convinced that a standard ratio of top to median pay is a way of demonstrating to everybody who works in that organisation the value that those organisations place upon the contribution that they make. And when you have people at the very top of an organisation doing, I agree, demanding and challenging jobs, but when those people are in a position to see their own pay pull away from the remuneration that is available to everybody else who makes a contribution to that organisation, whatever part they play in it, then I think that does not send a helpful message to everybody else that their work is valued and that their contribution is just as important in its own way as the contribution made by any other person working for the organisation.
Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae David Melding wedi ei ddweud. Rwyf i, yn bersonol, yn gwbl argyhoeddedig bod cymhareb safonol o gyflog uchaf i ganolrifol yn ffordd o ddangos i bawb sy'n gweithio yn y sefydliad hwnnw y gwerth y mae'r sefydliadau hynny yn ei roi ar y cyfraniad y maen nhw'n ei wneud. A phan fo gennych chi bobl ar frig sefydliad sy'n gwneud, rwy'n cytuno, swyddi anodd a heriol, ond pan fo'r bobl hynny mewn sefyllfa i weld eu cyflog eu hunain yn ymestyn ymhellach o'r tâl sydd ar gael i bawb arall sy'n gwneud cyfraniad i'r sefydliad hwnnw, pa bynnag ran y maen nhw'n ei chwarae ynddo, yna nid wyf i'n credu bod hynny'n anfon neges ddefnyddiol i bawb arall bod eu gwaith yn cael ei werthfawrogi a bod eu cyfraniad yr un mor bwysig yn ei ffordd ei hun â'r cyfraniad a wneir gan unrhyw berson arall sy'n gweithio i'r sefydliad.
4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd? OAQ53737
4. What is the Welsh Government doing to combat climate change? OAQ53737
I thank the Member for that. In March, the Welsh Government launched our first Government-wide statutory decarbonisation plan. It sets out 100 policies and proposals, across all sectors of our economy, to meet our current carbon budget and to set a longer term decarbonisation trajectory for Wales.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ym mis Mawrth, lansiodd Llywodraeth Cymru ein cynllun datgarboneiddio statudol Llywodraeth gyfan cyntaf. Mae'n cyflwyno 100 o bolisïau a chynigion, ym mhob sector o'n heconomi, i fodloni ein cyllideb garbon bresennol ac i bennu llwybr datgarboneiddio tymor hwy i Gymru.
Many would agree with what young people are telling us, that climate change is the biggest threat that we face on our planet. Wales has a small but very important part to play in this. The fact that we're missing our carbon reduction targets shows that Wales is not on the right track when we could and should be driving the agenda and setting an example for the world to follow.
Speaking at the launch of your Government's decarbonisation plan last month, former environment Minister, Jane Davidson, said environmental non-governmental organisations were becoming excluded from the decision-making process in Wales. When the Climate Change Commission for Wales was in operation, NGOs and young people had a seat at the table. Now the climate change commission has been scrapped and replaced by the Future Generations Commissioner for Wales, there's a real danger that the expertise of civil society and the voices of young people will be locked out of the room. Do you share my concerns and the view of Jane Davidson that a problem like climate change warrants all hands on deck, and if so, how will your Government ensure that civil society's voices will be heard?
Byddai llawer yn cytuno â'r hyn y mae pobl ifanc yn ei ddweud wrthym, mai'r newid yn yr hinsawdd yw'r bygythiad mwyaf sy'n ein hwynebu ar ein planed. Mae gan Gymru ran fach ond pwysig iawn i'w chwarae yn hyn. Mae'r ffaith ein bod ni'n methu ein targedau lleihau carbon yn dangos nad yw Cymru ar y trywydd iawn pan y gallem ni ac y dylem ni fod yn ysgogi'r agenda ac yn creu esiampl i'r byd ei dilyn.
Wrth siarad yn lansiad cynllun datgarboneiddio eich Llywodraeth chi y mis diwethaf, dywedodd cyn-Weinidog yr amgylchedd, Jane Davidson, bod cyrff anllywodraethol amgylcheddol yn cael eu heithrio o'r broses o wneud penderfyniadau yng Nghymru. Pan yr oedd Comisiwn Cymru ar y Newid yn yr Hinsawdd yn weithredol, roedd gan sefydliadau anllywodraethol a phobl ifanc sedd wrth y bwrdd. Nawr bod y comisiwn ar y newid yn yr hinsawdd wedi cael ei ddiddymu a'i ddisodli gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru, mae perygl gwirioneddol y bydd arbenigedd cymdeithas sifil a lleisiau pobl ifanc yn cael eu cloi allan o'r ystafell. A ydych chi'n rhannu fy mhryderon i a barn Jane Davidson bod problem fel newid yn yr hinsawdd yn haeddu cael pawb yn cyfrannu at y gwaith, ac os felly, sut gwnaiff eich Llywodraeth chi sicrhau y bydd lleisiau cymdeithas sifil yn cael eu clywed?
Well, I thank the Member for that because I absolutely agree with the point that she makes that the emergency of climate change is something that can only be addressed by absolutely every individual and every organisation committing to playing their part in combating it. I was present at the event that she mentioned. I didn't hear Jane Davidson say that, but I wasn't there for the whole day either. The well-being of future generations Act commissioner was also addressing that conference. Really importantly, to take the first point that Leanne Wood has made, young people had a really important part to play in that conference, in preparing for it, in planning for it and in speaking directly to it. It was a great privilege for me, having made my contribution, then to spend more time at the conference specifically meeting the groups of young people who had been involved in preparing for the conference itself. I met a whole range of young people who had fantastic stories to tell, things that they themselves were doing in the schools and colleges that they belonged to, with ideas that they wanted to put to others, with challenges to those of us who have, as they would undoubtedly see it, helped to create the legacy of issues that they will have to work through in their lives, and the contribution that they have to make to shaping this agenda is very important indeed.
I'm quite certain that the well-being of future generations Act commissioner makes really strenuous efforts to make sure that she engages with young people, that their voices are absolutely not excluded in the way that she shapes the advice that she gives to us. I know how busy she is in engaging with civic society of all sorts across Wales. I'd be very disappointed if this important agenda was in any way excluding important voices in Wales. I'm very happy to have a conversation with the commissioner to make sure that she is aware of the points that the Member has raised this afternoon.
Wel, diolchaf i'r Aelod am hynna, oherwydd rwy'n cytuno'n llwyr gyda'r pwynt y mae hi'n ei wneud bod argyfwng y newid yn yr hinsawdd yn rhywbeth y gellir mynd i'r afael ag ef dim ond drwy bob un unigolyn a phob un sefydliad yn ymrwymo i chwarae eu rhan i'w frwydro. Roeddwn i'n bresennol yn y digwyddiad y cyfeiriodd hi ato. Ni chlywais i Jane Davidson yn dweud hynny, ond doeddwn i ddim yno ar gyfer y diwrnod cyfan ychwaith. Roedd comisiynydd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol hefyd yn annerch y gynhadledd honno. Yn wirioneddol bwysig, i gymryd y pwynt cyntaf y mae Leanne Wood wedi ei wneud, roedd gan bobl ifanc ran bwysig iawn i'w chwarae yn y gynhadledd honno, o ran paratoi ar ei chyfer, cynllunio ar ei chyfer a siarad yn uniongyrchol â hi. Roedd yn fraint fawr i mi, ar ôl gwneud fy nghyfraniad, cael treulio mwy o amser yn y gynhadledd wedyn yn cyfarfod yn benodol â'r grwpiau o bobl ifanc a oedd wedi cymryd rhan yn y gwaith o baratoi ar gyfer y gynhadledd ei hun. Cyfarfûm â llu o bobl ifanc a oedd â straeon gwych i'w hadrodd, pethau yr oedden nhw eu hunain yn ei wneud yn yr ysgolion a'r colegau yr oeddent yn perthyn iddyn nhw, gyda syniadau yr oedden nhw eisiau eu cynnig i eraill, gyda heriau i'r rhai hynny ohonom ni sydd, fel y bydden nhw'n ei ystyried heb amheuaeth, wedi helpu i greu'r etifeddiaeth o broblemau y bydd yn rhaid iddyn nhw weithio drwyddynt yn eu bywydau, ac mae'r cyfraniad sydd ganddyn nhw i'w wneud at lunio'r agenda hon yn bwysig iawn yn wir.
Rwyf i'n gwbl sicr bod comisiynydd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn gwneud ymdrechion glew iawn i wneud yn siŵr ei bod hi'n ymgysylltu â phobl ifanc, i fod yn sicr nad yw eu lleisiau yn cael eu heithrio o'r ffordd y mae hi'n llunio'r cyngor y mae'n ei roi i ni. Gwn pa mor brysur yw hi yn ymgysylltu â chymdeithas ddinesig o bob math ledled Cymru. Byddwn i'n siomedig iawn pe byddai'r agenda bwysig hon yn eithrio lleisiau pwysig yng Nghymru mewn unrhyw ffordd. Rwy'n hapus iawn i gael sgwrs gyda'r comisiynydd i wneud yn siŵr ei bod yn ymwybodol o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi y prynhawn yma.
First Minister, your plan had 100 action points in it and obviously it brought all the action points together for the first time, I believe, in one document. One of the targets is to increase tree planting and the environment committee here has looked at that. You have missed that by a country mile and when you look at Natural Resources Wales, they have over 6,000 hectares and more of unplanted forestry ground. Can you give a commitment today, because I appreciate some of the other things in the plan are far more long term, but you have all the levers to undertake this—can you give a commitment today that your tree-planting programme will be back on schedule by the end of this year and that we will be hitting the targets that your own Government has set itself, and in particular NRW will get their replanting rates back up to scratch?
Prif Weinidog, roedd eich cynllun yn cynnwys 100 o bwyntiau gweithredu ac yn amlwg roedd yn dod â'r holl bwyntiau gweithredu at ei gilydd am y tro cyntaf, rwy'n credu, mewn un ddogfen. Un o'r targedau yw cynyddu plannu coed ac mae pwyllgor yr amgylchedd yn y fan yma wedi ystyried hynny. Rydych chi wedi methu hwnnw o bell ffordd, a phan edrychwch chi ar Cyfoeth Naturiol Cymru, mae ganddyn nhw dros 6,000 hectar a mwy o dir coedwigaeth heb ei blannu. A allwch chi wneud ymrwymiad heddiw, gan fy mod i'n sylweddoli bod rhai o'r pethau eraill yn y cynllun yn llawer mwy hirdymor, ond mae gennych chi'r holl ysgogiadau i ymgymryd â hyn—a allwch chi wneud ymrwymiad heddiw y bydd eich rhaglen plannu coed yn ôl yn cadw at yr amserlen unwaith eto erbyn diwedd y flwyddyn hon ac y byddwn ni'n cyrraedd y targedau y mae eich Llywodraeth wedi eu pennu iddi ei hun, ac yn arbennig y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael eu cyfraddau ailblannu yn ôl i'r safon?
I'm very keen indeed that that should happen. I recognise what the Member has said about targets not being reached recently, and I'm very determined that we will reach them in the future. A new round of rural development programme funding for Glastir woodland creation was launched yesterday, with expressions of interest to be submitted by 10 May. I know the Minister is watching that development very closely in order to make sure that we do reach those targets. I made a commitment during the leadership election in my own party to the creation of a new national forest here in Wales, and I think that that is an idea that will help us to make sure not only that we reach the targets that we have now for tree planting but that we are able to do even more to capture the contribution that greater tree planting in Wales can make, both to the carbon and climate change agenda but to other agendas as well.
Rwy'n awyddus iawn yn wir y dylai hynny ddigwydd. Rwy'n cydnabod yr hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud am fethu â chyrraedd y targedau yn ddiweddar, ac rwy'n benderfynol iawn y byddwn ni'n eu cyrraedd yn y dyfodol. Lansiwyd rownd newydd o gyllid cynllun datblygu gwledig ar gyfer creu coetiroedd Glastir ddoe, gyda datganiadau o ddiddordeb i gael eu cyflwyno erbyn 10 Mai. Gwn fod y Gweinidog yn gwylio'r datblygiad hwnnw yn agos iawn er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni'n cyrraedd y targedau hynny. Gwneuthum ymrwymiad yn ystod yr etholiad arweinyddiaeth yn fy mhlaid fy hun i greu coedwig genedlaethol newydd yma yng Nghymru, a chredaf fod hwnnw'n syniad a fydd yn ein helpu ni i wneud yn siŵr nid yn unig ein bod ni'n cyrraedd y targedau sydd gennym ni nawr ar gyfer plannu coed ond ein bod ni'n gallu gwneud mwy fyth i nodi'r cyfraniad y gall mwy o blannu coed yng Nghymru ei wneud, at yr agenda carbon a newid yn yr hinsawdd ond at agendâu eraill hefyd.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddyfodol gwasanaethau'r GIG yn Ysbyty Nevill Hall yn y Fenni? OAQ53716
5. Will the First Minister make a statement on the future of NHS services at Nevill Hall Hospital in Abergavenny? OAQ53716
Nevill Hall Hospital will continue to play a key role following the opening of the Grange university hospital in 2021. Its new role is set out in Aneurin Bevan University Health Board’s clinical futures strategy.
Bydd Ysbyty Nevill Hall yn parhau i chwarae rhan allweddol ar ôl agor ysbyty prifysgol y Grange yn 2021. Nodir ei swyddogaeth newydd yn strategaeth dyfodol clinigol Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan.
Thank you, First Minister. As you know, I attended the topping out of the new critical care centre in Llanfrechfa last week. You mentioned Gwent clinical futures. That new critical care centre at Llanfrechfa only works as the top of the Gwent clinical futures pyramid, with general hospitals operating, such as Nevill Hall, at the second level, and community services as the base level—at least that was the original plan. We know there have been some concerns locally around Abergavenny and, indeed, south Powys, about the relocation of certain services, such as paediatrics, obstetrics et cetera from Nevill Hall to the new critical care centre. What reassurance can you give my constituents that Nevill Hall will be redeveloped in a modern general hospital form and will not lose further important local services, thereby allowing the new critical care centre to get on with the job that it has been built to achieve and which hopefully it will achieve in the future? It's a fantastic facility that I was pleased to visit last week.
Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch, roeddwn i'n bresennol yn seremoni gosod carreg gopa'r ganolfan gofal critigol newydd yn Llanfrechfa yr wythnos diwethaf. Soniasoch am ddyfodol clinigol Gwent. Dim ond ar ben pyramid dyfodol clinigol Gwent y mae'r ganolfan gofal critigol newydd yn Llanfrechfa yn gweithio, gydag ysbytai cyffredinol yn gweithredu, fel Ysbyty Nevill Hall, ar yr ail lefel, a gwasanaethau cymunedol fel y lefel sylfaen—o leiaf dyna oedd y cynllun gwreiddiol. Rydym ni'n gwybod y bu rhai pryderon lleol o amgylch y Fenni ac, yn wir, de Powys, ynghylch adleoli rhai gwasanaethau, fel pediatreg, obstetreg ac ati o Ysbyty Nevill Hall i'r ganolfan gofal critigol newydd. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'm hetholwyr i y bydd Ysbyty Nevill Hall yn cael ei ailddatblygu ar ffurf ysbyty cyffredinol modern ac na fydd yn colli mwy o wasanaethau lleol pwysig, gan ganiatáu i'r ganolfan gofal critigol newydd fwrw ymlaen â'r gwaith y cafodd ei hadeiladu i'w gyflawni ac y bydd yn ei gyflawni yn y dyfodol gobeithio? Mae'n gyfleuster gwych yr oeddwn i'n falch o gael ymweld ag ef yr wythnos diwethaf.
I thank the Member for that question. He's quite right to say that the vast majority of health services at a hospital level will continue to be provided by that network of local hospitals—Ysbyty Ystrad Fawr, Ysbyty Aneurin Bevan, Chepstow and county hospitals, as well, of course, as the very important role that Nevill Hall Hospital will go on providing in the future, delivering the majority of hospital services, a minor injuries unit, a midwife-led maternity unit, diagnostic tests, therapies, in-patient and out-patient care, continuing to be an out-of-hours primary care centre, diagnostic services in respect of MRI, CT and medical assessments. That is the vision that Gwent clinical futures set out. That does mean—and change is always challenging in the health service, as he knows—that consultant-led obstetric and paediatric services will in the future be at the Grange hospital, but that's how it should be because that hospital will provide complex specialist or critical care, providing the very best services for those people who need them at that level of intervention, while allowing that local hospital network to go on providing the bulk of services needed by those local populations.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'n hollol iawn i ddweud y bydd y mwyafrif llethol o wasanaethau iechyd ar lefel ysbyty yn parhau i gael eu darparu gan y rhwydwaith o ysbytai lleol—Ysbyty Ystrad Fawr, Ysbyty Aneurin Bevan, ysbyty Cas-gwent a'r ysbytai sirol, yn ogystal, wrth gwrs, â'r rhan bwysig iawn y bydd Ysbyty Nevill Hall yn parhau i'w chwarae yn y dyfodol, gan ddarparu'r rhan fwyaf o wasanaethau ysbyty, uned mân anafiadau, uned famolaeth dan arweiniad bydwragedd, profion diagnostig, therapïau, gofal cleifion mewnol a chleifion allanol, gan barhau i fod yn ganolfan gofal sylfaenol y tu allan i oriau, gwasanaethau diagnostig o ran MRI, CT ac asesiadau meddygol. Dyna'r weledigaeth a gyflwynwyd gan ddyfodol clinigol Gwent. Mae hynny'n golygu—ac mae newid bob amser yn anodd yn y gwasanaeth iechyd, fel y mae e'n gwybod—bydd gwasanaethau obstetreg a phediatreg dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn ysbyty'r Grange yn y dyfodol, ond dyna sut y dylai fod gan y bydd yr ysbyty hwnnw yn darparu gofal arbenigol neu gritigol cymhleth, gan ddarparu'r gwasanaethau gorau posibl i'r bobl hynny sydd eu hangen ar y lefel honno o ymyrraeth, gan ganiatáu i'r rhwydwaith ysbytai lleol hwnnw barhau i ddarparu'r rhan fwyaf o'r gwasanaethau sydd eu hangen ar y poblogaethau lleol hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 6—Delyth Jewell.
Finally, question 6—Delyth Jewell.
6. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd? OAQ53743
6. Will the First Minister provide an update on Welsh Government efforts to tackle climate change? OAQ53743
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn.
I thank the Member for the question.
The latest state of the estate report shows that, as of 31 March 2018, the Welsh Government has reduced emissions from our own administrative estate by 57 per cent against a 2010 baseline and that already exceeds the target we set then for 2020. We also made significant reductions in the consumption of electricity, water and waste as part of our own efforts to tackle climate change.
Mae'r adroddiad cyflwr yr ystâd diweddaraf yn dangos bod Llywodraeth Cymru, ar 31 Mawrth 2018, wedi lleihau allyriadau o'n hystâd weinyddol ein hunain gan 57 y cant yn erbyn llinell sylfaen o 2010 ac mae hynny eisoes yn rhagori ar y targed a bennwyd gennym ni bryd hynny ar gyfer 2020. Rydym ni hefyd wedi gwneud gostyngiadau sylweddol i'r defnydd o drydan, dŵr a gwastraff yn rhan o'n hymdrechion ein hunain i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd.
I thank him for his answer. First Minister, your party has now declared a state of climate emergency. If the Welsh Government declare this officially it will be first Government in the world to do so. Can I ask: does declaring a climate change emergency mean that the Government won't be able to go ahead with its plans for the M4 relief road, and, if it doesn't, what exactly is the point of declaring the emergency?
Diolchaf iddo am ei ateb. Prif Weinidog, mae eich plaid wedi datgan sefyllfa o argyfwng hinsawdd erbyn hyn. Os bydd Llywodraeth Cymru yn datgan hyn yn swyddogol, hi fydd y Llywodraeth gyntaf yn y byd i wneud hynny. A gaf i ofyn: a yw datgan argyfwng newid yn yr hinsawdd yn golygu na fydd y Llywodraeth yn gallu bwrw ymlaen â'i chynlluniau ar gyfer ffordd liniaru'r M4, ac, os nad ydyw, beth yn union yw'r pwynt o ddatgan yr argyfwng?
Well, the Member is aware, Llywydd, I know, that I cannot make any comment today in relation to the M4 relief road because I'm bound not to by the rules that Governments are bound by during a by-election period. The general point the Member makes is an important one, of course, that global warming is a genuine challenge that faces the whole of the globe and that the actions that any Government makes in major investments have to be treated against the impact that they have on creating a global future for generations that come after us and make a genuine inroad into the problems that climate change poses.
Wel, mae'r Aelod yn ymwybodol, Llywydd, mi wn, na allaf wneud unrhyw sylw heddiw ynghylch ffordd liniaru'r M4 gan fy mod i wedi fy rhwymo i beidio â gwneud hynny gan y rheolau y mae Llywodraethau wedi'u rhwymo ganddynt yn ystod cyfnod is-etholiad. Mae'r pwynt cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud yn un pwysig, wrth gwrs, bod cynhesu byd-eang yn her wirioneddol sy'n wynebu'r byd cyfan a bod yn rhaid trin y camau y mae unrhyw Lywodraeth yn eu cymryd o ran buddsoddiadau mawr yn erbyn yr effaith y maen nhw'n ei chael ar greu dyfodol byd-eang ar gyfer cenedlaethau a ddaw ar ein holau ni a gwneud cynnydd gwirioneddol o ran y problemau y mae'r newid yn yr hinsawdd yn eu creu.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Huw Irranca-Davies.
The next item is questions to the Counsel General, and the first question is from Huw-Irranca Davies.
1. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ar gydgyfnerthu'r ddeddfwriaeth bresennol er mwyn ymgorffori hawliau dinasyddion Cymru i herio penderfyniadau amgylcheddol ar ôl Brexit? OAQ53692
1. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government on consolidating existing legislation in order to enshrine the rights of Welsh citizens to challenge environmental decisions after Brexit? OAQ53692
Our consultation on environmental principles and governance, published on 18 March, seeks stakeholder views on citizen complaint procedures to hold Government to account on implementing environmental legislation. This work is ongoing and, working with stakeholders, we will be aiming to ensure coherent and effective governance arrangements for Welsh citizens.
Mae ein hymgynghoriad ar egwyddorion a llywodraethu amgylcheddol, a gyhoeddwyd ar 18 Mawrth, yn ceisio barn rhanddeiliaid ar weithdrefnau cwynion dinasyddion i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif ar weithredu deddfwriaeth amgylcheddol. Mae'r gwaith hwn yn parhau a, chan weithio gyda rhanddeiliaid, byddwn yn bwriadu sicrhau trefniadau llywodraethu cydlynol ac effeithiol ar gyfer dinasyddion Cymru.
I thank the Minister for that answer. I'm sure he'll agree with me that one of the critical protections afforded to citizens of the EU under the current arrangements is the ability to legally challenge Governments, as we've seen with landmark legal judgments such as those in air pollution brought by Client Earth repeatedly. In terms of a 'no deal', Client Earth's legal team have already warned that the UK Government claims that European Union protections will be fully maintained after Britain leaves the EU are false, and warned that a 'no deal' is the worst possible scenario for Britain's natural environment, climate and air quality. But I want to ask the Minister to try and give me as clear an answer as possible at this moment on what protections will remain for the citizen to legally challenge Governments under different forms of so-called 'soft Brexit' and, indeed, Theresa May's deal itself if it is brought back. Will the rights of the citizen to take on Governments be weakened or will they be maintained under these different scenarios? If the answer is that we don't know that yet today or it's too complex, I think I and other Members would be really grateful if the Minister could write to us when it is clear.
Diolchaf i'r Gweinidog am yr ateb yna. Rwy'n siŵr y bydd yn cytuno â mi mai un o'r amddiffyniadau hanfodol a ddarperir i ddinasyddion yr UE o dan y trefniadau presennol yw'r gallu i herio Llywodraethau yn gyfreithiol, fel yr ydym ni wedi ei weld gyda dyfarniadau cyfreithiol nodedig fel y rhai llygredd aer a gyflwynwyd dro ar ôl tro gan Client Earth. O ran sefyllfa 'dim cytundeb', mae tîm cyfreithiol Client Earth eisoes wedi rhybuddio bod honiadau Llywodraeth y DU y bydd amddiffyniadau'r Undeb Ewropeaidd yn cael eu cynnal yn llawn ar ôl i Brydain adael yr UE yn ffug, a rhybuddiodd mai 'dim cytundeb' yw'r sefyllfa waethaf bosibl i amgylchedd naturiol, hinsawdd ac ansawdd aer Prydain. Ond hoffwn ofyn i'r Gweinidog geisio rhoi ateb mor eglur â phosibl i mi ar hyn o bryd ynghylch pa amddiffyniadau fydd yn parhau i'r dinesydd allu herio Llywodraethau yn gyfreithiol o dan wahanol fathau o 'Brexit meddal' fel y'i gelwir, ac, yn wir, cytundeb Theresa May ei hun os bydd yn dychwelyd. A fydd hawliau'r dinesydd i herio Llywodraethau yn cael eu gwanhau neu a fyddan nhw'n cael eu cynnal o dan y gwahanol sefyllfaoedd hyn? Os mai'r ateb yw nad ydym ni'n gwybod hynny eto heddiw neu ei fod yn rhy gymhleth, rwy'n credu y byddwn i ac Aelodau eraill yn ddiolchgar iawn pe gallai'r Gweinidog ysgrifennu atom pan fydd hynny'n eglur.
Well, I'm certainly happy to write to the Member with more detail, but as he will know, one of the tasks in which we have been engaged for many, many months is the task of ensuring that the statute book, which contains much of the legislation that he is referring to—the European statute book—becomes part of the Welsh statute book, if you like, the UK statute book, and that has been operating on a 'no deal' basis from the start. The point of that, as he may recall, is to ensure that as of the first day after we leave the European Union the rights that exist in law are preserved, if you like. So, that is the intention of that exercise. Obviously, leaving the European Union will mean that we will lose the role of the EU Commission and its oversight role, and, clearly, one of the objectives that we are working on at the moment is ascertaining how best to put in place arrangements in Wales that enable a Government to be held to account.
There are discussions ongoing and have been for some time between the Minister for the environment and UK counterparts in relation to some of these arrangements. Legislation is being proposed at a UK-wide level, but the landscape here in Wales in terms of environmental protection is very different in many ways, as I know the Member knows very well. We have the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015; we have our own environment Act here and other specific legislation. So, the task is to ensure that the arrangements that we have here in Wales recognise the different landscape within which we already operate—we would describe it as a more protective landscape—and there will be an opportunity to ensure that members of the public can contribute to our thinking in relation to that during the consultation period, which closes on 9 June, and I'd encourage the Member—all Members—and members of the public to engage fully in that process to inform the Welsh Government's views as fully as possible.
Wel, rwy'n sicr yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion, ond fel y bydd yn gwybod, un o'r tasgau yr ydym ni wedi bod yn ymgymryd â nhw ers misoedd lawer iawn yw'r dasg o sicrhau bod y llyfr statud, sy'n cynnwys llawer o'r ddeddfwriaeth y mae'n cyfeirio ati—y llyfr statud Ewropeaidd—yn dod yn rhan o lyfr statud Cymru, os mynnwch chi, llyfr statud y DU, ac sydd wedi bod yn gweithredu ar sail 'dim cytundeb' o'r cychwyn. Pwynt hynny, fel y bydd ef yn cofio efallai, yw sicrhau bod yr hawliau sy'n bodoli yn ôl y gyfraith yn cael eu cadw, os mynnwch chi, o'r diwrnod cyntaf ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, dyna fwriad yr ymarfer hwnnw. Yn amlwg, bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu y byddwn ni'n colli swyddogaeth Comisiwn yr UE a'i swyddogaeth oruchwylio, ac, yn amlwg, un o'r amcanion yr ydym ni'n gweithio arnyn nhw ar hyn o bryd yw canfod y ffordd orau o roi trefniadau ar waith yng Nghymru sy'n galluogi Llywodraeth i gael ei dwyn i gyfrif.
Mae trafodaethau ar y gweill ac wedi bod ers cryn amser rhwng Gweinidog yr amgylchedd a chymheiriaid ar lefel y DU ynghylch rhai o'r trefniadau hyn. Mae deddfwriaeth yn cael ei chynnig ar lefel y DU gyfan, ond mae'r sefyllfa yma yng Nghymru o ran diogelu'r amgylchedd yn wahanol iawn mewn nifer o ffyrdd, fel y gwn y mae'r Aelod yn ei wybod yn dda iawn. Mae gennym ni Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015; mae gennym ni ein Deddf amgylchedd ein hunain yma a deddfwriaeth benodol arall. Felly, y dasg yw sicrhau bod y trefniadau sydd gennym ni yma yng Nghymru yn cydnabod y sefyllfa wahanol yr ydym ni eisoes yn gweithredu ynddi—byddem ni'n ei disgrifio fel sefyllfa fwy amddiffynnol—a bydd cyfle i sicrhau y gall aelodau'r cyhoedd gyfrannu at ein syniadau yn hynny o beth yn ystod y cyfnod ymgynghori, a ddaw i ben ar 9 Mehefin, a byddwn yn annog yr Aelod—pob Aelod—ac aelodau'r cyhoedd i gymryd rhan lawn yn y broses honno i hysbysu safbwyntiau Llywodraeth Cymru mewn modd mor drwyadl â phosibl.
Y gwir amdani yw, wrth gwrs, rŷch chi wedi cael dwy flynedd i sortio hyn mas—dros ddwy flynedd i sortio hyn allan. Fe gyhoeddodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig eu cynlluniau nhw am swyddfa diogelu'r amgylchedd flwyddyn ddiwethaf. Mi oedd Llywodraeth Cymru i fod cyhoeddi rhywbeth yn yr haf, wedyn fe aeth hynny'n hydref, wedyn fe aeth hynny'n flwyddyn newydd—10 diwrnod cyn diwrnod gadael Brexit, i fod, y cyhoeddodd eich Llywodraeth chi ymgynghoriad. Nawr, roeddech chi'n dweud eich bod chi'n dod at hwn ac yn edrych am effective and coherent arrangements, wel, does dim byd lot yn effective a coherent am y modd mae’r Llywodraeth wedi delio â hyn hyd yma. Felly, allech chi ddweud wrthon ni pryd fydd trefniadau deddfwriaeth yn dod ymlaen a threfniadau yn cael eu rhoi yn eu lle? Os oes unrhyw beth yn risg i amgylchedd Cymru, yna'r modd mae’ch Llywodraeth chi wedi llusgo’ch traed ar y mater yma yw’r risg mwyaf.
The truth of the matter, of course, is that you've had two years to sort this out—over two years, in fact. The UK Government published their plans for an environmental safeguarding office last year. The Welsh Government was supposed to publish something in the summer, that became the autumn, and then it moved into the New Year—10 days before what was to be the Brexit departure date, your Government published a consultation. Now, you've said that you were approaching this and looking for effective and coherent arrangements. Well, there’s nothing much effective and coherent about the way in which the Government has dealt with this issue to date. So, can you tell us when legislation will be brought forward and arrangements put in place. If there’s anything that’s a risk to the Welsh environment, then the way your Government has dragged its feet on this issue is the greatest risk of all.
Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Dwi ddim yn derbyn sail y cwestiwn hynny. Fel rwy'n dweud, mae’r broses hon wedi bod yn mynd rhagddi ers amser er mwyn sicrhau ein bod ni'n sicrhau yr egwyddorion sydd yn addas ar ein cyfer ni yma yng Nghymru. Dyw e ddim yn addas i ni jest dderbyn heb ystyriaeth bellach y trefniadau sydd ar y gweill ar draws y Deyrnas Unedig. Mae’n rhaid sicrhau eu bod nhw’n briodol i’n tirwedd ddeddfwriaethol ni yma yng Nghymru, a’r hawliau sydd gyda phobl yng Nghymru, sydd yn amgen, a dweud y gwir, i'r hawliau sydd gyda phobl ar draws y Deyrnas Unedig mewn amryw o ffyrdd.
Mae’r broses o sicrhau'r sail ddeddfwriaethol honno wedi bod, fel gwnes i sôn yn fy ateb i Huw Irranca-Davies, yn mynd rhagddi am gyfnod sylweddol iawn. Ac fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae proses hefyd o sicrhau bod datblygiadau yn y dyfodol yn digwydd ar y cyd â Llywodraethau eraill y Deyrnas Unedig. Rwy'n gwybod bod ei blaid e wedi gwrthwynebu i'r sail mae hynny wedi bod yn digwydd, ond mae e wedi bod yn digwydd, mewn gwirionedd, mewn ffordd effeithiol iawn, ac rŷn ni’n gobeithio y daw hwnna i fwcwl maes o law.
May I thank the Member for his question? I do not accept the premise of his question. As I was saying, this process has been ongoing for some time in order to ensure that we secure the principles that are appropriate for us here in Wales. It’s not appropriate for us just to accept without any further consideration the arrangements that are UK-wide. They have to be appropriate to our legislative landscape here in Wales, and the rights that the people of Wales have here, which are different to the rights that people across the UK have in many respects.
The process of ensuring that legislative basis has, as I said in my response to Huw Irranca-Davies, been ongoing for a significant amount of time. And as the Member will know, there is also a process of ensuring that future developments happen in parallel with the other Governments in the United Kingdom. I know his party opposed the basis on which that has been happening, but it has been happening in a very effective manner, and we hope that that will come to fruition in due course.
Cwestiwn 2—Huw Irranca-Davies.
Question 2—Huw Irranca-Davies.
2. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ar ffyrdd o wella'r modd y diogelir hawliau dynol ar gyfer dinasyddion yng Nghymru ar ôl Brexit? OAQ53693
2. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government on ways to improve protection of human rights for citizens in Wales after Brexit? OAQ53693
Devolution was built on human rights foundations. The Welsh Government has insisted that Brexit should not lead to any regression of rights. Discussions have begun on strengthening and advancing equality and human rights for all citizens in Wales, starting with the commencement of the socioeconomic duty.
Adeiladwyd datganoli ar sylfeini hawliau dynol. Mae Llywodraeth Cymru wedi mynnu na ddylai Brexit arwain at unrhyw atchweliad o hawliau. Mae trafodaethau wedi cychwyn ar gryfhau a hybu cydraddoldeb a hawliau dynol i holl ddinasyddion Cymru, gan ddechrau gyda chychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol.
I wonder if I could ask the Minister about one specific aspect, which is the EU charter of fundamental rights. One of the consequences of leaving the EU, of course, is that citizens of Wales and the UK will no longer have the protection of the charter of fundamental rights. The charter, of course, has many areas that overlap with our Human Rights Act 1998, but it goes further, providing a right to asylum, rights to dignity, protection of personal data and health and protections for workers against unjustified dismissal and a free-standing right to freedom from discrimination. The latter is important because our Human Rights Act only protects against discrimination carried out by the state, whereas the discrimination protections in the charter apply to situations between individuals and organisations, such as between two people on Twitter. And because the charter is a living instrument, it means the rights it provides must reflect social change. So, it's seen in the creation of important rights such as the right to be forgotten, for example. And bearing in mind that when the Human Rights Act was made law, only 9 per cent of households in Britain had access to the internet, the ability of the charter to introduce new rights around issues like data protection is an important strength. So, when we leave the EU, Minister, what can we put in place here in Wales, and in the UK, to protect those hard-won additional value-plus human rights and those enhanced rights that are enshrined in the charter of fundamental rights too?
Tybed a gaf i holi'r Gweinidog am un agwedd benodol, sef siarter yr UE ar hawliau sylfaenol. Un o ganlyniadau gadael yr UE, wrth gwrs, yw na fydd gan ddinasyddion Cymru a'r DU amddiffyniad y siarter hawliau sylfaenol mwyach. Mae'r siarter, wrth gwrs, yn cynnwys llawer o feysydd sy'n gorgyffwrdd â'n Deddf Hawliau Dynol 1998, ond mae'n mynd ymhellach, gan roi'r hawl i loches, hawliau i urddas, diogelu data personol ac iechyd ac amddiffyniadau i weithwyr rhag diswyddiad heb gyfiawnhad a hawl annibynnol i ryddid rhag gwahaniaethu. Mae'r olaf yn bwysig gan nad yw ein Deddf Hawliau Dynol ni ond yn amddiffyn rhag gwahaniaethu gan y wladwriaeth, tra bod yr amddiffyniadau gwahaniaethu yn y siarter yn berthnasol i sefyllfaoedd rhwng unigolion a sefydliadau, fel rhwng dau o bobl ar Twitter. A chan fod y siarter yn offeryn byw, mae'n golygu bod yn rhaid i'r hawliau y mae'n eu darparu adlewyrchu newid cymdeithasol. Felly, fe'i hystyrir yng nghread hawliau pwysig fel yr hawl i gael eich anghofio, er enghraifft. Ac o gofio pan wnaethpwyd y Ddeddf Hawliau Dynol yn gyfraith, mai dim ond 9 y cant o aelwydydd ym Mhrydain oedd â mynediad at y rhyngrwyd, mae gallu'r siarter i gyflwyno hawliau newydd yn ymwneud â materion fel diogelu data yn gryfder pwysig. Felly, pan fyddwn ni'n gadael yr UE, Gweinidog, beth allwn ni ei roi ar waith yma yng Nghymru, ac yn y DU, i ddiogelu'r hawliau dynol gwerth ychwanegol a mwy hynny y brwydrwyd yn galed i'w hennill a'r hawliau estynedig hynny sydd wedi'u cynnwys yn y siarter hawliau sylfaenol hefyd?
Well, I'm pleased the Member has raised this question because although it's a topic that we discuss in the Assembly reasonably frequently, it's an unexplored dimension, I think, to the process of Brexit. And I know from my previous discussions with him, and indeed his question, how he recognises the central role of the charter of fundamental rights. He'll recall that in our version of the continuity Act here in Wales, we included additional protections—although we don't have the competence to reinstate the charter here in Wales, we were able to find a mechanism by which the principles of the charter would have been available to interpret legislation. As he knows, that Act was repealed as a consequence of a broader set of arrangements. But the principles that underpin that charter, and the broader principles to which he refers in his questions, are very much in our mind about how we take things forward from here.
There are a range of rights that are described in the charter that are encompassed within the broader socioeconomic activity and rights analysis the Government is currently undertaking. There is a piece of research under way, initially linked to the gender equality review, but of a broader compass than that, which will clarify for us the framework that we have available to us as a means to legislate here in Wales. There is another set of discussions and reflections going on within Government about the extent to which we can incorporate some of the conventions that overlap—some of them certainly overlap with some of the principles that he outlined in his question. There's a piece of work under way to understand the scope, the potential, that we have for acting in that broader legislative way, not simply on a piecemeal basis, but on a perhaps more coherent basis.
Wel, rwy'n falch bod yr Aelod wedi codi'r cwestiwn hwn er ei fod yn bwnc yr ydym ni'n ei drafod yn y Cynulliad yn weddol aml, gan ei fod yn ddimensiwn sydd heb ei archwilio, rwy'n credu, o broses Brexit. A gwn yn sgil fy nhrafodaethau blaenorol ag ef, ac yn wir yn ei gwestiwn, sut y mae'n cydnabod swyddogaeth ganolog y siarter hawliau sylfaenol. Bydd yn cofio ein bod ni wedi cynnwys mesurau amddiffyniadau ychwanegol yn ein fersiwn ni o'r Ddeddf parhad yma yng Nghymru—er nad yw'r cymhwysedd gennym i adfer y siarter yma yng Nghymru, llwyddasom i ddod o hyd i ddull lle byddai egwyddorion y siarter wedi bod ar gael i ddehongli deddfwriaeth. Fel y mae e'n gwybod, diddymwyd y Ddeddf honno o ganlyniad i gyfres ehangach o drefniadau. Ond mae'r egwyddorion sy'n sail i'r siarter honno, a'r egwyddorion ehangach y mae'n cyfeirio atyn nhw yn ei gwestiynau, yn sicr yn ein meddyliau ynghylch sut i fwrw ymlaen â phethau o'r fan yma.
Ceir amrywiaeth o hawliau a ddisgrifir yn y siarter sydd wedi eu cwmpasu o fewn y gweithgarwch economaidd-gymdeithasol a'r dadansoddiad hawliau ehangach y mae'r Llywodraeth yn ymgymryd â nhw ar hyn o bryd. Mae darn o ymchwil ar y gweill, sydd wedi ei gysylltu ar y cychwyn â'r adolygiad o gydraddoldeb rhwng y rhywiau, ond o gwmpas ehangach na hynny, a fydd yn egluro i ni y fframwaith sydd ar gael i ni fel ffordd o ddeddfu yma yng Nghymru. Ceir cyfres arall o drafodaethau a myfyrdodau sy'n digwydd o fewn y Llywodraeth ynghylch i ba raddau y gallwn ni ymgorffori rhai o'r confensiynau sy'n gorgyffwrdd—mae rhai ohonyn nhw yn sicr yn gorgyffwrdd â rhai o'r egwyddorion a amlinellodd ef yn ei gwestiwn. Mae darn o waith ar y gweill i ddeall y cwmpas, y potensial, sydd gennym ni ar gyfer gweithredu yn y modd deddfwriaethol ehangach hwnnw, nid yn unig ar sail dameidiog, ond ar sail fwy cydlynol efallai.
3. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cynnal ynghylch a oes gan y Cynulliad bwerau deddfu mewn perthynas â newid y llw teyrngarwch? OAQ53708
3. What discussions has the Counsel General held on whether the Assembly has legislative powers in relation to changing the oath of allegiance? OAQ53708
I've had no such discussions. The Assembly does not have legislative competence to amend the oath of allegiance, and we have no proposals to seek to expand the Assembly's competence in that regard.
Nid wyf i wedi cael unrhyw drafodaethau o'r fath. Nid oes gan y Cynulliad gymhwysedd deddfwriaethol i ddiwygio'r llw teyrngarwch, ac nid oes gennym unrhyw gynigion i geisio ehangu cymhwysedd y Cynulliad yn hynny o beth.
Well, I just heard from a sedentary position somebody shout, 'Disgraceful'. But, as somebody who is a republican, I'd like the option to have that oath of allegiance to the citizens of Wales and not a body that embodies hereditary privilege and power that is often an anathema to the people of Wales. My paramount loyalty is to the people. Can you outline whether the Welsh Government could request the powers over the oath of allegiance to change, and whether you would be minded to consider amendments within the Senedd and Elections (Wales) Bill, which is looking at the changing of voting for 16-year-olds, is looking at changing the whole system, to allow the option to exist—I'm not saying to scrap it, for the monarchists in the Chamber—to allow the option to exist for those of us who do not wish to have an oath of allegiance to the monarchy to do a different type of oath, for a modern-day Wales?
Wel, rwyf i newydd glywed rhywun yn gweiddi oddi ar ei eistedd, 'Gwarthus'. Ond, fel rhywun sy'n weriniaethwr, hoffwn gael y dewis o gael y llw teyrngarwch hwnnw i ddinasyddion Cymru ac nid i gorff sy'n ymgorffori braint a grym etifeddol sy'n aml yn anathema i bobl Cymru. Mae fy mhrif ffyddlondeb i'r bobl. A allwch chi amlinellu pa un a allai Llywodraeth Cymru wneud cais i'r pwerau dros y llw teyrngarwch gael eu newid, ac a fyddech chi'n fodlon ystyried gwelliannau yn y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru), sy'n ystyried newid pleidleisio ar gyfer pobl 16 mlwydd oed, yn ystyried newid y system gyfan, er mwyn caniatáu i'r dewis fodoli—nid wyf i'n dweud ei ddiddymu, i'r breniniaethwyr yn y Siambr—i ganiatáu i'r dewis fodoli i'r rhai hynny ohonom nad ydym ni eisiau tyngu llw teyrngarwch i'r frenhiniaeth i wneud gwahanol fath o lw, ar gyfer Cymru gyfoes?
Well, I thank the Member for that question. And the point brings to mind the petition that the Member of Parliament for Cardiff West, Kevin Brennan, presented in Parliament in 2006, which called for a law change to give Welsh Assembly Members the opportunity of pledging allegiance to the people of Wales, rather than to the Queen. The Welsh Government has no policy intention to seek to change that position. The legislation in Wales is mirrored, in a sense, with legislation in Scotland in terms of the restriction prohibiting the Parliament—the Assembly here—from amending the relevant legislation. [Interruption.] It is of course—as she mentions from a sedentary position—different in Northern Ireland, for reasons that are perhaps specific to Northern Ireland, and that is, I think, a rationale for a different approach. I happen to share her view that we would be better off with an elected head of state, but I would also say that, if you were to ask me to list perhaps the 10 main barriers to a better constitutional settlement here in Wales, I would easily be able to identify 10 that perhaps are more pressing and far-reaching than that particular point.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Ac mae'r pwynt yn dwyn i gof y ddeiseb a gyflwynwyd gan Aelod Seneddol Gorllewin Caerdydd, Kevin Brennan, yn y Senedd yn 2006, a oedd yn galw am newid y gyfraith i roi cyfle i Aelodau Cynulliad Cymru addo teyrngarwch i bobl Cymru, yn hytrach nag i'r Frenhines. Nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad polisi i geisio newid y sefyllfa honno. Adlewyrchir y ddeddfwriaeth yng Nghymru, mewn ystyr, gyda deddfwriaeth yn yr Alban o ran y cyfyngiad sy'n gwahardd y Senedd—y Cynulliad yma—rhag diwygio'r ddeddfwriaeth berthnasol. [Torri ar draws.] Mae hi wrth gwrs—fel y mae hi'n ei ddweud oddi ar ei heistedd—yn wahanol yng Ngogledd Iwerddon, am resymau sydd efallai yn benodol i Ogledd Iwerddon, a dyna, rwy'n credu, yw'r sail resymegol dros ddefnyddio dull gwahanol. Rwyf yn digwydd bod yn rhannu ei barn y byddem yn well ein byd drwy gael pennaeth etholedig i'r wladwriaeth, ond byddwn hefyd yn dweud, pe byddech yn gofyn i mi restru efallai y 10 prif rwystr i setliad cyfansoddiadol gwell yma yng Nghymru, byddwn yn hawdd yn gallu nodi 10 sydd efallai yn yn fwy dybryd a phellgyrhaeddol na'r pwynt penodol yna.
4. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am waith adran gwasanaethau cyfreithiol Llywodraeth Cymru? OAQ53700
4. Will the Counsel General make a statement on the work of the Welsh Government's legal services department? OAQ53700
The legal services department is responsible for the delivery of all legal services to the Welsh Government, including advice on complex matters of public law, employment law and commercial law, the drafting of instructions to the Office of Legislative Counsel to draft primary legislation, the preparation of all Welsh Government subordinate legislation, and the handling of high-profile litigation.
Yr adran gwasanaethau cyfreithiol sy'n gyfrifol am ddarparu'r holl wasanaethau cyfreithiol i Lywodraeth Cymru, gan gynnwys cyngor ar faterion cymhleth yn ymwneud â chyfraith gyhoeddus, cyfraith cyflogaeth a chyfraith fasnachol, drafftio cyfarwyddiadau i Swyddfa'r Cwnsler Deddfwriaethol i ddrafftio deddfwriaeth sylfaenol, paratoi holl is-ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru, ac ymdrin ag ymgyfreitha uchel ei broffil.
Thank you. Of course, the Welsh Government is fortunate to be able to turn to a team of legal advisers on varying matters. But I was quite surprised, through the results of an FOI recently, to find that external lawyers conducting work for Ministers have been instructing counsel at rather an astronomical cost to taxpayers. For example, I found out that, during the last three financial years, almost £1.5 million has been spent by the Welsh Government on barristers. Also I'm aware that this is the minimum figure given for the spend, as expenditure on some instructions are not recorded. Now, whilst I appreciate that details of any instructions are protected by legal professional privilege, would you explain what actions you are taking to ensure that each instruction is considered essential, and that some transparency is introduced to the procurement of legal advice to the Welsh Government, so that a fully costed audit trail is evident?
Diolch. Wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn ffodus i allu troi at dîm o gynghorwyr cyfreithiol ar wahanol faterion. Ond cefais fy synnu braidd, drwy ganlyniadau cais rhyddid gwybodaeth yn ddiweddar, o ganfod bod cyfreithwyr allanol a oedd yn gwneud gwaith ar ran Gweinidogion wedi bod yn cyfarwyddo cwnsleriaid am gost enfawr i drethdalwyr. Er enghraifft, canfûm, yn ystod y tair blynedd ariannol ddiwethaf, bod bron i £1.5 miliwn wedi ei wario gan Lywodraeth Cymru ar fargyfreithwyr. Rwyf i hefyd yn ymwybodol mai hwn yw'r ffigur isaf a roddwyd ar gyfer y gwariant, gan nad yw gwariant ar rai cyfarwyddiadau yn cael eu cofnodi. Nawr, er fy mod i'n sylweddoli bod manylion unrhyw gyfarwyddiadau wedi eu diogelu gan fraint broffesiynol gyfreithiol, a wnewch chi esbonio pa gamau yr ydych chi'n eu cymryd i sicrhau yr ystyrir bod pob cyfarwyddyd yn hanfodol, a bod rhywfaint o dryloywder yn cael ei gyflwyno i'r broses o gaffael cyngor cyfreithiol i Lywodraeth Cymru, fel bod trywydd archwilio wedi'i gostio'n llawn ar gael i'w weld?
I thank the Member for that question. The judgment on when to instruct counsel is obviously very carefully taken on a case-by-case basis. Counsel is instructed, for example, in relation to matters where advocacy is required in higher courts, or where legal advice is required on matters that are particularly complex or which raise novel points of law that perhaps may not have been addressed by Welsh Government lawyers in the past. What I would say to the Member is that there is a significant, a vast, amount of expertise within the Welsh Government in relation to a number of the areas that are outlined in my initial question to her, and that, as a result of that, we send out fewer instructions to counsel than we might otherwise do. And I often hear barristers in practice in Wales saying to me that they wish that we would externalise or send out more work than perhaps we do. But these judgments are careful judgments to balance value for money on one hand with the need for expertise and the level of advocacy required in some of the higher courts on the other hand. This is an area that I keep under review consistently, in relation both to the instruction of barristers and solicitors, and I do so with those two critical principles in mind.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'r penderfyniad ynghylch pryd i roi cyfarwyddyd i gwnsleriaid yn amlwg yn cael ei wneud yn ofalus iawn ar sail achosion unigol. Rhoddir cyfarwyddyd i gwnsleriaid, er enghraifft, o ran materion lle mae angen eiriolaeth yn y llysoedd uwch, neu lle mae angen cyngor cyfreithiol ar faterion sy'n arbennig o gymhleth neu sy'n codi pwyntiau newydd o gyfraith efallai nad yw cyfreithwyr Llywodraeth Cymru wedi rhoi sylw iddynt yn y gorffennol. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth yr Aelod yw bod arbenigedd sylweddol, enfawr, o fewn Llywodraeth Cymru o ran nifer o'r meysydd a amlinellir yn fy nghwestiwn cychwynnol iddi hi, ac, o ganlyniad i hynny, rydym ni'n anfon llai o gyfarwyddiadau i gwnsleriaid nag y byddem ni ei wneud fel arall. Ac rwy'n aml yn clywed bargyfreithwyr sy'n ymarfer yng Nghymru yn dweud wrthyf y bydden nhw'n falch pe byddem ni'n allanoli neu'n anfon mwy o waith allan nag yr ydym ni'n ei wneud efallai. Ond mae'r dyfarniadau hyn yn ddyfarniadau gofalus i fantoli gwerth am arian ar y naill law a'r angen am arbenigedd a lefel yr eiriolaeth sydd ei hangen yn rhai o'r llysoedd uwch ar y llaw arall. Mae hwn yn faes yr wyf i'n ei adolygu'n barhaus, o ran cyfarwyddiadau i fargyfreithwyr a chyfreithwyr fel ei gilydd, ac rwy'n gwneud hynny gyda'r ddau egwyddor hanfodol hynny mewn golwg.
5. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i'r Gweinidog Addysg o ran y camau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008? OAQ53699
5. What legal advice has the Counsel General provided to the Minister for Education in relation to steps the Welsh Government could take to improve the Learner Travel (Wales) Measure 2008? OAQ53699
Well, as the Member knows, whilst I don't go into the specifics of legal advice, in delivering the Learner Travel (Wales) Measure 2008, the Welsh Government has demonstrated that the safety of children when travelling to school is of paramount importance, and will continue to be.
Fel y gŵyr yr Aelod, er nad wyf am drafod manylion y cyngor cyfreithiol, wrth ddarparu'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, mae Llywodraeth Cymru wedi dangos bod diogelwch plant wrth deithio i'r ysgol yn hollbwysig, a bydd yn parhau i fod felly.
Thank you. The reason I've asked you this question is I've been dealing with a number of cases within my own constituency where school pupils are being denied transport directly from their home, despite the stress caused by sometimes quite a lot of walks along forest trails and quite isolated areas. According to section 3 of the Learner Travel (Wales) Measure 2008, local authorities must take into account the fact the travel arrangements they make must not cause unreasonable levels of stress. Well, I can tell you, in some of the families that I am dealing with, this is causing a lot of concern for the safety of the child. And it's seen as subjective as to what is considered safe or unsafe: badly lit roads, roads that are completely isolated, and we're talking, in some instances, farm tracks and forest trails. So, this is problematic, because there is no definition of stress nor a definitive list of what criteria could be considered. So, it comes down to the local authority to determine how stress assessments are carried out, in accordance with their own learner travel policy. Counsel General, will you work with the Minister for Education to perhaps provide a list of what criteria local authorities should be taking into account when dealing with stress as a measure, as regards the 2008 Measure itself?
Diolch. Y rheswm dros ofyn y cwestiwn hwn i chi yw fy mod wedi bod yn ymdrin â nifer o achosion o fewn fy etholaeth i lle mae trafnidiaeth uniongyrchol o'u cartref wedi cael ei wrthod i ddisgyblion ysgol, er gwaethaf y straen a achosir gan lawer o deithiau cerdded ar hyd llwybrau coedwig ac ardaloedd eithaf ynysig ar brydiau. Yn ôl adran 3 o Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, rhaid i awdurdodau lleol gymryd i ystyriaeth y ffaith na ddylai'r trefniadau teithio y maent yn eu gwneud achosi lefelau afresymol o straen. Wel, gallaf ddweud wrthych, yn achos rhai o'r teuluoedd yr wyf yn ymdrin â nhw, mae hyn yn achosi llawer o bryder ynglŷn â diogelwch y plentyn. Ac fe welir fod yr hyn a ystyrir yn ddiogel neu'n anniogel yn oddrychol: ffyrdd wedi'u goleuo'n wael, ffyrdd sy'n gwbl anghysbell, ac rydym yn sôn, mewn rhai achosion, am lonydd fferm a llwybrau coedwig. Felly, mae hyn yn broblem, oherwydd nid oes unrhyw ddiffiniad o straen na rhestr ddiffiniol o ba feini prawf y gellid eu hystyried. Felly, cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw penderfynu sut y gwneir asesiadau straen, yn unol â'u polisi teithio dysgwyr eu hunain. Cwnsler Cyffredinol, a wnewch chi weithio gyda'r Gweinidog Addysg i ddarparu rhestr o ba feini prawf y dylai'r awdurdodau lleol eu hystyried wrth ymdrin â straen fel mesur, yng nghyd-destun y Mesur 2008 ei hun?
I thank the Member for that question. The Measure, of course, provides a baseline obligation on local authorities to provide transport in specified circumstances, as the Member will be aware, and, obviously, equally, there is an element of discretion for the local authority to make judgments within that framework. She will, I think, be aware the Minister for Education has committed the Government to a wider refresh of the operational guidelines in relation to the learner travel provision, and I'm sure that's the sort of thing she'll have in mind as part of that broader process.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Mae'r Mesur, wrth gwrs, yn rhoi rhwymedigaeth sylfaenol ar awdurdodau lleol i ddarparu trafnidiaeth mewn amgylchiadau penodedig, fel y bydd yr Aelod yn ymwybodol, ac, yn amlwg, yn yr un modd, ceir elfen o ddisgresiwn i awdurdodau lleol i wneud penderfyniadau o fewn y fframwaith hwnnw. Credaf y bydd yn gwybod bod y Gweinidog Addysg wedi ymrwymo'r Llywodraeth i adnewyddu'r canllawiau gweithredol yn ehangach mewn cysylltiad â'r ddarpariaeth teithio i ddysgwyr, ac rwy'n siŵr mai dyma'r math o beth fyddai ganddi mewn golwg fel rhan o'r broses ehangach honno.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. A dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i wneud y datganiad—Rebecca Evans.
The next item, therefore, is the business statement and announcement. And I call on the Minister for Finance and Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There are two changes to this week's business. The Counsel General and Brexit Minister will make a statement shortly to update the Assembly on EU negotiations. Additionally, the Business Committee has agreed to seek a suspension of Standing Orders tomorrow to enable the Standards of Conduct Committee report 01-19 to be debated. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog dros Brexit yn gwneud datganiad yn fuan i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar drafodaethau'r UE. Yn ogystal â hyn, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i geisio atal y Rheolau Sefydlog yfory i alluogi dadl ar Adroddiad Pwyllgor Safonau Ymddygiad 01-19. Nodir busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, a welir ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Minister, please could we have a statement from the Minister of health on the risk to future cancer facilities presented by the shortage of specialists in Wales? Figures produced by the Royal College of Radiologists show that only three extra cancer doctors joined NHS Wales in the past five years. We can see the vacancy rates for clinical oncologists are also the highest in the United Kingdom. A spokesman for the royal college said, and I quote:
'Our shortage of cancer specialists poses a real risk for the future. This impacts on clinical care, research, education, leadership and service development.'
Quote closed. Please can we have a statement from the Minister of health on this very serious issue?
And my second statement, Minister, I would like to have, because Welsh Government—. We are asking in this Chamber to devolve more legal powers to our Chamber and this great institution. On the other hand, when there are some high-profile cases in England that this Assembly goes for, we hire an English barrister. Is there any shortage of Welsh barristers with the competence and the quality? Why don't we hire them and use our own home-grown talented barristers and face those legal wranglings in the High Court in London?
Gweinidog, os gwelwch chi'n dda, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar y risg i gyfleusterau canser yn y dyfodol a gyflwynir o ganlyniad i'r prinder arbenigwyr yng Nghymru? Mae'r ffigurau a gynhyrchwyd gan Goleg Brenhinol y Radiolegwyr yn dangos mai dim ond tri meddyg canser ychwanegol a ymunodd â'r GIG Cymru yn y pum mlynedd diwethaf. Gallwn weld hefyd fod y cyfraddau swyddi gwag ar gyfer oncolegwyr clinigol yr uchaf yn y Deyrnas Unedig. Dywedodd llefarydd ar ran y Coleg Brenhinol, a dyfynnaf:
'Mae prinder arbenigwyr canser yn risg gwirioneddol i'r dyfodol. Mae hyn yn effeithio ar ofal clinigol, ymchwil, addysg, arweinyddiaeth a datblygu'r gwasanaeth.'
Cau'r dyfyniad. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar y mater difrifol iawn hwn, os gwelwch yn dda?
A'r ail ddatganiad, Gweinidog, yr hoffwn ei gael, oherwydd mae Llywodraeth Cymru—. Rydym yn gofyn yn y Siambr hon a ellir datganoli mwy o bwerau cyfreithiol i'n Siambr a'r sefydliad ardderchog hwn. Ar y llaw arall, pan fo rhai achosion uchel eu proffil yn Lloegr y mae'r Cynulliad hwn yn ymwneud â nhw, rydym yn llogi bargyfreithiwr Saesneg. A oes yna brinder bargyfreithwyr yng Nghymru sydd â'r cymhwysedd a'r ansawdd? Pam na wnawn ni eu llogi nhw a defnyddio ein bargyfreithwyr dawnus cynhenid ni ein hunain ac wynebu'r anghydfodau cyfreithiol hynny yn yr Uchel Lys yn Llundain?
Thank you very much for raising the issue, particularly of clinical oncologists. I would suggest that the earliest opportunity for you to raise that with the health Minister would be this afternoon in the statement on 'Train. Work. Live.', which is the Welsh Government's efforts to ensure that we do have the appropriate staff within the NHS with the skills that we need for the future.
And, on the issue of the Welsh barristers, I would imagine that availability and skills and expertise might have something to do with this, but I would suggest again that you raise this directly with the Counsel General, who'll be able to provide a view on that.
Diolch yn fawr iawn ichi am godi'r mater, yn enwedig ynglŷn ag oncolegwyr clinigol. Byddwn yn awgrymu mai'r prynhawn yma fyddai'r cyfle cyntaf i chi i godi hynny gyda'r Gweinidog iechyd yn y datganiad ar 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', sef ymdrechion Llywodraeth Cymru i sicrhau bod gennym y staff priodol o fewn y GIG sy'n meddu ar y sgiliau sydd eu hangen arnom ar gyfer y dyfodol.
Ac, ar fater bargyfreithwyr Cymru, byddwn yn dychmygu bod gan argaeledd, sgiliau ac arbenigedd rywbeth i'w wneud â hyn. Ond byddwn unwaith eto yn awgrymu eich bod yn codi hyn uniongyrchol gyda'r Cwnsler Cyffredinol, a bydd ef yn gallu rhoi barn ar hynny.
Trefnydd, last week, I raised with the Minister for environment what the latest position was in terms of the Swansea bay tidal lagoon. Now, it seems a long time ago since the Hendry review reported that the lagoon was a no-regrets option—in fact, a 'no-brainer', as I recall him saying at the time. Now, clearly, the UK Government's refusal to contribute funding has meant that alternative models are being looked at, as you know. But, unfortunately, I am also sensing that Welsh Government enthusiasm for the project is also faltering. Gone are the public announcements around the commitment to invest and we have heard next to nothing from the Welsh Government in terms of what practical actions they are taking to help deliver the scheme. Last October, the then Cabinet Secretary for Finance, now First Minister, told the Ocean Energy Europe conference, and I quote, some moving words:
'We are striving to make Wales a leading player in the marine energy field with energy generated from waves and the tide playing an important role in our ambitions for a low-carbon economy.'
End of quote. I would argue that the Swansea bay tidal lagoon is vital in terms of delivering that ambition. Therefore, will the Government commit to bringing forward a debate in Government time on the Swansea bay tidal lagoon and provide clarity as to the level and type of commitment towards that scheme? Plaid has always argued that the people of Wales should benefit from any wealth generated from our natural resources, and I would be interested to hear what action, if any, the Welsh Government is taking in this regard.
Trefnydd, yr wythnos diwethaf, codais y mater ynglŷn â beth yw'r sefyllfa ddiweddaraf o ran morlyn llanw Bae Abertawe gyda'r Gweinidog dros yr Amgylchedd. Bellach, mae cryn amser wedi bod ers i adolygiad Hendry adrodd bod y morlyn yn opsiwn dim gofid—yn wir, yn opsiwn amlwg, fel y cofiaf ef yn dweud ar y pryd. Bellach, yn amlwg, mae'r ffaith fod Llywodraeth y DU wedi gwrthod cyfrannu arian wedi golygu bod modelau amgen yn cael eu hystyried, fel y gwyddoch. Ond, yn anffodus, rwyf hefyd yn synhwyro bod brwdfrydedd Llywodraeth Cymru ar gyfer y prosiect yn cloffi. Mae'r cyhoeddiadau cyhoeddus am yr ymrwymiad i fuddsoddi wedi tawelu ac nid ydym wedi clywed fawr ddim gan Lywodraeth Cymru o ran y camau ymarferol y maent yn eu cymryd i helpu i gyflawni'r cynllun. Fis Hydref diwethaf, dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid, bellach y Prif Weinidog, rai geiriau grymus wrth y gynhadledd Ocean Energy Europe, a dyfynnaf,:
'Rydym yn ymdrechu i sicrhau bod Cymru yn chwarae rhan flaenllaw ym maes ynni morol gydag ynni a gynhyrchir o'r tonnau a'r llanw yn chwarae rhan bwysig yn ein huchelgais ar gyfer economi carbon isel.'
Diwedd y dyfyniad. Byddwn yn dadlau bod morlyn llanw Bae Abertawe yn hanfodol o ran gwireddu'r uchelgais hwnnw. Felly, a wnaiff y Llywodraeth ymrwymo i gyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar forlyn llanw Bae Abertawe a darparu eglurder o ran y lefel a'r math o ymrwymiad tuag at y cynllun hwnnw? Mae Plaid wedi dadlau bob amser y dylai pobl Cymru elwa ar unrhyw gyfoeth a gynhyrchir gan ein hadnoddau naturiol, a byddai gennyf ddiddordeb i glywed pa gamau, os o gwbl, y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn hyn o beth.
Welsh Government continues to remain an enthusiastic supporter of the proposal for a Swansea bay tidal lagoon, and we're pleased that there are other options and other ways of funding that being looked at at the moment. There's no lack of enthusiasm here, and we are still keen to ensure that Wales can be a world leader in marine and tidal technology. I think that the enthusiasm certainly is here across Government to make that happen and, should a viable proposal come forward, then Welsh Government would certainly be keen to have those discussions. The funding that we identified previously still remains on the table for that scheme, should a viable proposal come forward. Of course, the environment Minister will be intending to make a statement on a low-carbon Wales before the summer recess, which might be another opportunity to explore this issue.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn gefnogwr brwd i'r cynnig o gael morlyn llanw Bae Abertawe, ac rydym yn falch bod opsiynau eraill a ffyrdd eraill o ariannu hynny'n cael eu hystyried ar hyn o bryd. Nid oes diffyg brwdfrydedd yma, ac rydym yn dal yn awyddus i sicrhau y gall Cymru fod yn arweinydd byd-eang ym maes technoleg forol ac ynni'r llanw. Credaf fod y brwdfrydedd yn sicr yma ar draws y Llywodraeth i wneud i hynny ddigwydd a phe byddai cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno, yna byddai Llywodraeth Cymru yn sicr yn awyddus i gael y trafodaethau hynny. Mae'r arian a nodwyd gennym yn flaenorol yn parhau i fod ar y bwrdd ar gyfer y cynllun hwnnw, pe byddai cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno. Wrth gwrs, bydd Gweinidog yr Amgylchedd yn bwriadu gwneud datganiad ar Gymru carbon isel cyn toriad yr haf, a gallai hyn fod yn gyfle arall i ymchwilio i'r mater hwn.
Trefnydd, can I ask for two statements from Welsh Government, the first on the report published last week by the chief inspector of probation in relation to the youth justice and early intervention services in the Western Bay area.?The report was quite damning. It actually highlighted that, out of 12 areas, nine were considered to be 'inadequate', with a tenth being 'room for improvement'. So, basically, you've only got two out of 12 they could actually give any credit for. And we are talking about the lives of young people and the protection of those young people and the vulnerability of those young people and this report is highlighting the concerns being expressed, and it is important that the Welsh Government gives a response on that. So, could we have a statement from the Welsh Government as to what actions they're going to take on the basis of this report?
On the second point, I just want to request a report or perhaps a statement from the Welsh Government on air pollution again. Emissions from Tata—I know last time I raised this, the then deputy Minister for the environment highlighted that he was attending meetings, but it's nice to have a report or a statement from the Welsh Government as to the outcome of those meetings, because, again, my constituents are facing daily pollution from the steelworks, noise pollution from the steelworks, on a regular basis. We understand it's an industrial complex, we understand it is a huge aspect of the economy, but there's also the aspect of being a reasonable and well-behaved neighbour, and on this occasion we seem to be falling down on that, and we need to have a report as to how the Welsh Government is interacting with Tata to ensure that it behaves itself.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar yr adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y Prif Arolygydd Prawf mewn cysylltiad â chyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaethau ymyrraeth gynnar yn ardal Bae'r Gorllewin? Roedd yr adroddiad yn eithaf damniol. Yn wir, tynnodd sylw ar y ffaith hon, sef allan o 12 ardal, yr ystyriwyd bod naw ohonynt yn 'annigonol', a bod 'lle i wella' yn y degfed. Felly, yn y bôn, dim ond i 2 allan o 12 yr oedd modd rhoi unrhyw gredyd. Rydym yn sôn am fywydau pobl ifanc ac amddiffyn y bobl ifanc hynny a natur ddiamddiffyn y bobl ifanc hynny. Mae'r adroddiad hwn yn tynnu sylw at y pryderon hyn, ac mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn ymateb i hynny. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y camau y maen nhw'n mynd i'w cymryd ar sail yr adroddiad hwn?
Ar yr ail bwynt, rwyf eisiau gofyn am adroddiad, neu efallai ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar lygredd aer eto. O ran allyriadau o Tata—y tro diwethaf imi godi hyn, gwn fod Dirprwy Weinidog yr Amgylchedd ar y pryd wedi tynnu sylw at y ffaith ei fod yn mynychu cyfarfodydd. Ond mae'n braf cael adroddiad neu ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ganlyniad y cyfarfodydd hynny, oherwydd, unwaith eto, mae fy etholwyr yn wynebu llygredd dyddiol o'r gwaith dur, llygredd sŵn rheolaidd o'r gwaith dur. Rydym yn deall ei fod yn safle diwydiannol, rydym yn deall ei fod yn elfen enfawr o'r economi, ond hefyd mae'r elfen honno o fod yn gymydog rhesymol ac ystyriol. Ac ar yr achlysur hwn ymddengys ein bod yn methu yn hynny o beth, ac mae angen inni gael adroddiad ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn rhyngweithio gyda Tata i sicrhau ei fod yn ymddwyn yn dda.
Thank you very much for raising both of those issues, and, of course, it's the Ministry of Justice that oversees the youth offending teams in the three local authority areas run by Western Bay. It must take urgent action as a result of the findings set out in the HMI probation report. We want to ensure that services are in place to support young people who are at risk of entering the criminal justice system and to ensure that they are robust and reliable and fit for service. I can tell you that Welsh Government officials have been in discussion with their counterparts, and it's the intention of the Minister, Jane Hutt, to write to the Ministry of Justice on that particular issue.
And, on your concerns regarding clean air, I'll certainly ask the Minister to write to you with an update, but I can say again that I've been having discussions with colleagues across Government in terms of shaping our programme of statements and debates as we move forward towards the end of the summer term, and the Deputy Minister has been clear that she'd like to bring forward a statement on clean air during that time.
Diolch yn fawr am godi'r ddau fater hynny, ac, wrth gwrs, y Weinyddiaeth Gyfiawnder sy'n goruchwylio'r timau troseddau ieuenctid yn y tair ardal awdurdod lleol a drefnir gan Fae'r Gorllewin. Rhaid gweithredu ar frys o ganlyniad i'r canfyddiadau a nodir yn adroddiad prawf AEM. Rydym eisiau sicrhau bod gwasanaethau ar waith i gefnogi pobl ifanc sydd mewn perygl o fynd i mewn i'r system cyfiawnder troseddol ac i sicrhau eu bod yn gryf ac yn ddibynadwy ac yn addas ar gyfer y gwasanaeth. Gallaf ddweud wrthych fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaeth gyda'u cymheiriaid, ac mae'r Gweinidog, Jane Hutt, yn bwriadu ysgrifennu at y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar y mater penodol hwnnw.
Ac o ran eich pryderon ynghylch aer glân, byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf. Ond gallaf ddweud unwaith eto fy mod wedi cael trafodaethau â chydweithwyr ar draws y Llywodraeth o ran llunio ein rhaglen o ddatganiadau a dadleuon wrth inni symud ymlaen tuag at ddiwedd tymor yr haf, ac mae'r Dirprwy Weinidog wedi bod yn glir y byddai'n hoffi cyflwyno datganiad ar aer glân yn ystod y cyfnod hwnnw.
Will the Trefnydd make a statement, please, on procurement in the Welsh health service in terms of its adherence, really, to local procurement in Wales? With health boards currently reporting a £90.4 million overspend for 2018-19, it is clear that finances are teetering on the brink. I was really disappointed, therefore, to learn quite recently that potentially more expensive blood glucose meters and test strips are being procured across Wales. For example, I understand that the cost of strips currently being purchased by the Welsh NHS are actually costing in the region of 70 per cent more than is necessary and that these can actually be procured locally in north Wales by a company that is encountering significant difficulties in being accepted on the preferred list. Now, this is despite the fact that they supply their products internationally and are used in the health sector across other parts of the UK. Given the potential to save money and support Welsh business, I would be pleased if you would be willing to investigate this situation more should I provide you with more information, and explain what steps you are taking to ensure that all procurement in our health service is based on a measure of value for money that also fits in with the principles of local Welsh procurement.
A wnaiff y Trefnydd wneud datganiad, os gwelwch yn dda, ar gaffael yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru o ran ei ymlyniad i gaffael yn lleol yng Nghymru yn benodol? Gyda'r byrddau iechyd yn adrodd ar hyn o bryd am £90.4 miliwn o orwariant yn 2018-19, mae'n amlwg bod cyllid yn gwegian. Roeddwn yn hynod siomedig, felly, i ddysgu'n ddiweddar bod mesuryddion glwcos gwaed, sydd o bosib yn fwy costus, a stribedi prawf yn cael eu caffael ar draws Cymru. Er enghraifft, deallaf fod cost stribedi sy'n cael eu prynu ar hyn o bryd gan y GIG yng Nghymru, mewn gwirionedd, oddeutu 70 y cant yn fwy nag sydd raid ac y gellid caffael y rhain yn lleol yng Ngogledd Cymru gan gwmni sy'n wynebu anawsterau sylweddol i gael eu derbyn ar y rhestr a ffefrir. Yn wir, mae hyn yn bodoli er gwaethaf y ffaith eu bod yn cyflenwi eu cynnyrch yn rhyngwladol ac yn cael eu defnyddio yn y sector iechyd ar draws rhannau eraill o'r DU. O ystyried y potensial i arbed arian a chefnogi busnes yng Nghymru, byddwn yn falch pe baech yn barod i ymchwilio i'r sefyllfa hon ymhellach pe byddwn i'n rhoi mwy o wybodaeth ichi, ac egluro pa gamau yr ydych yn eu cymryd i sicrhau bod pob caffael yn ein gwasanaeth iechyd yn seiliedig ar fesur o werth am arian a hefyd yn cydweddu ag egwyddorion caffael lleol Cymru.
Thank you for raising that. Of course, you'll be aware of the statement that the First Minister made in September regarding the National Procurement Service and Value Wales and the importance that we put on good procurement practice across Wales. You mentioned the state of NHS finances, and the current NHS forecast represents a material improvement from the 2017-18 outturn, and, again, we would look forward to continued improvement next year. NHS organisations collectively have made over £1.5 billion-worth of efficiency savings since the new organisations were established at the beginning of the decade. And, in the last financial year, over two thirds of these savings of 71 per cent were found on a recurrent basis and we would expect that to be maintained in 2018-19.
On the specific issue of the blood glucose strips, if you do send me some further information, I'd be certainly happy to explore that with the health Minister.
Diolch ichi am godi hynny. Wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o'r datganiad a wnaeth y Prif Weinidog ym mis Medi ynghylch y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru a'r pwysigrwydd a roddwn ar arferion caffael da ar draws Cymru. Soniasoch am gyflwr cyllid y GIG, ac mae rhagolwg presennol y GIG yn welliant sylweddol o alldro 2017-18, ac unwaith eto, byddem yn edrych ymlaen at welliant parhaus y flwyddyn nesaf. Mae sefydliadau'r GIG ar y cyd wedi gwneud dros £1.5 biliwn o arbedion effeithlonrwydd ers sefydlu'r cyrff newydd ar ddechrau'r degawd. Ac, yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gwelwyd bod dros ddwy ran o dair o'r arbedion hyn o 71 y cant ar sail reolaidd a byddem yn disgwyl bod hyn yn cael ei gynnal yn 2018-19.
Ar fater penodol stribedi glwcos gwaed, os anfonwch ragor o wybodaeth i mi, byddwn yn sicr yn hapus i archwilio hynny gyda'r Gweinidog Iechyd.
I'd like to raise the matter of the Welsh independent living grant with you, Trefnydd. I wrote to the Welsh Government in the middle of last month asking for a clear timetable for carrying out assessments and restoring financial packages for disabled people who lost out when the independent living fund was abolished. I've not yet received a reply. On behalf of disabled people and their families who welcome the Government's change of heart on this matter, can you give any indication as to when those warm words will be matched by deeds? I would very much welcome a statement.
I want to raise the issue of poverty and neglect in our former industrial areas, especially in the Valleys. Unemployment is too high, food bank usage is unacceptably high, opportunities are few and far between, and too many young people are desperate to leave. To compound matters, austerity has put paid to many of the support networks that were once able to catch people when they fell. This has become a critical issue now for many communities. In my street surgeries in the Rhondda in recent months, I've found plenty of people who feel like they're under siege. 'We've nothing left' is how one woman in Maerdy summed things up; 'Our communities are being allowed to die' said another. So, what can the Valleys taskforce do to help places like the Rhondda that have unemployment levels almost twice as high as the Welsh national average and more than twice as high as the UK level? There are some fantastic projects being carried out by volunteers. How can they be supported, rather than hindered? Can, for example, funds be set aside to enable local authorities to take back some of the services that they abandoned in recent years? After all, we have been told that austerity is over. We can't just abandon these communities. You've got a part to play in making sure that unemployment and poverty are tackled, yet I'm seeing nothing radical enough to do the job. So, I would appreciate some concerted action, a clear plan on what you're doing to help prevent some of our communities from sinking.
Hoffwn godi mater grant byw'n annibynnol Cymru gyda chi, Trefnydd. Ysgrifennais at Lywodraeth Cymru ganol y mis diwethaf yn gofyn am amserlen glir ar gyfer cynnal asesiadau ac adfer pecynnau ariannol i bobl anabl sydd ar eu colled yn dilyn diddymu'r gronfa byw'n annibynnol. Nid wyf wedi cael ateb eto. Ar ran pobl anabl a'u teuluoedd sydd yn croesawu newid meddwl y Llywodraeth ar y mater hwn, a allwch roi unrhyw arwydd pa bryd fydd y geiriau cynnes hynny'n troi'n weithredoedd? Byddwn yn croesawu datganiad yn fawr.
Rwyf eisiau codi mater tlodi ac esgeulustod yn ein hen ardaloedd diwydiannol, yn enwedig yn y Cymoedd. Mae diweithdra yn rhy uchel, mae'r defnydd o fanciau bwyd yn annerbyniol o uchel, mae'r cyfleoedd yn brin, ac mae gormod o bobl ifanc yn awyddus iawn i adael. I waethygu'r sefyllfa, mae cyni wedi cael effaith lem ar lawer o rwydweithiau cymorth a oedd ar un adeg yn gallu cynnal pobl pan oeddent mewn angen. Mae hyn wedi dod yn fater hollbwysig bellach i lawer o gymunedau. Yn fy nghymorthfeydd stryd yn y Rhondda yn ystod y misoedd diwethaf, rwyf wedi gweld digon o bobl sy'n teimlo eu bod dan warchae. 'Does gennym ddim byd ar ôl' yw sut y gwnaeth un fenyw ym Maerdy grynhoi pethau. 'Mae ein cymunedau yn cael eu gadael i farw,' meddai un arall. Felly, beth all tasglu'r Cymoedd ei wneud i helpu lleoedd fel y Rhondda, sydd â lefel diweithdra bron ddwywaith yn uwch na chyfartaledd cenedlaethol Cymru a mwy na dwywaith yn uwch na lefel y DU? Mae rhai prosiectau gwych yn cael eu cynnal gan wirfoddolwyr. Sut ellir eu cefnogi yn hytrach na'u llesteirio? A yw hi'n bosib, er enghraifft, neilltuo arian i alluogi awdurdodau lleol i gymryd yn ôl rai o'r gwasanaethau y cefnwyd arnynt yn ystod y blynyddoedd diwethaf? Wedi'r cyfan, dywedwyd wrthym fod cyni wedi dod i ben. Ni allwn anwybyddu'r cymunedau hyn. Mae gennych chi gyfrifoldeb i wneud yn siŵr fod yna gamau i ymdrin â diweithdra a thlodi, ac eto i gyd ni allaf weld dim sy'n ddigon radical i wneud y gwaith. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi rhywfaint o weithredu ar y cyd, cynllun clir o'r hyn yr ydych yn ei wneud i helpu i atal rhai o'n cymunedau rhag suddo.
With regard to the first query relating to your correspondence with the Deputy Minister on the Welsh independent living grant, I understand, as you say, you sent the letter in the middle of the month, so, perhaps if we let the standard 17-working-day response time elapse and if you haven't had a response within that time, I'd be certainly pleased to ensure that you do receive a timely response from the Minister.
On the issue of your concern about unemployment in the Valleys and your recognition that there are fantastic projects taking place there, I know that it is the intention of the Deputy Minister to bring forward a statement that encapsulates the work that is being undertaken by the Valleys taskforce, our Better Jobs Closer to Home schemes and also the foundational economy, again, this side of the summer recess.
O ran yr ymholiad cyntaf sy'n ymwneud â'ch gohebiaeth gyda'r Dirprwy Weinidog ynglŷn â grant byw'n annibynnol Cymru, rwy'n deall, fel y gwnaethoch ddweud, eich bod wedi anfon y llythyr ganol y mis. Felly, os gallwn adael yr amser ymateb 17 diwrnod gwaith safonol i basio, a chithau heb gael ymateb o fewn yr amser hwnnw, byddwn yn sicr yn falch o wneud yn siŵr eich bod yn cael ymateb prydlon gan y Gweinidog.
O ran eich pryder am ddiweithdra yn y Cymoedd a'ch bod yn cydnabod bod prosiectau gwych yn digwydd yno, gwn fod y Dirprwy Weinidog yn bwriadu cyflwyno datganiad sy'n crynhoi'r gwaith sy'n cael ei wneud gan dasglu'r Cymoedd, ein cynlluniau Swyddi Gwell yn Nes at Adref a hefyd yr economi sylfaenol, unwaith eto, yr ochr hon i doriad yr haf.
I wonder if you could give me an assurance that the Government will make time available for a debate on one of the most important issues affecting all our communities, and that is the issue of housing, but specifically on the desperate need I think we now have in our communities for a twenty-first century ethical housing policy. We've discussed a number of matters around housing, whether it be leasehold and the problems associated with that. Many of those are still ongoing, but we now are coming across what I think are almost the equivalent of scams by some of our housing companies—freehold housing that is now being subjected to all sorts of management arrangements in terms of local services around those houses that encumber and often blight freehold housing in our communities. It seems to me that these are things that we actually need to prohibit, to have no part in an ethical housing policy.
We also need to look at what is happening, also, on the land that is being banked by these housing development companies. Now, you will have seen the reports, as I have—and I'm not sure whether this is happening yet in Wales, but it doesn't mean it will not do—of netting of those areas to actually prevent the development of wildlife in those areas for future planning applications. This is something that I think just highlights the extent to which the small number of large housing companies are not only exploiting their monopoly, making excessive profits, but are also, I think, out of control, and what we need is a broad housing policy to make our housing, in whatever form it is, twenty-first century housing—fit, unencumbered, of the highest ethical standards. I think we need to pull this together, we probably need legislation, but it would be a start if the Government would make its own time available for us to have a discussion on all these issues around housing so we can start looking at setting the parameters for the development of future housing policy.
Tybed a allech roi sicrwydd i mi y bydd y Llywodraeth yn neilltuo amser ar gyfer dadl ar un o'r materion pwysicaf sy'n effeithio ar ein cymunedau, sef mater tai, ond yn benodol yr angen difrifol sydd gennym yn awr, yn fy marn i, yn ein cymunedau am bolisi tai moesegol sy'n addas i'r unfed ganrif ar hugain. Rydym wedi trafod nifer o faterion ynghylch tai, boed hynny'n lesddalwyr a'r problemau cysylltiedig, a llawer o'r rheini'n parhau. Ond bellach rydym yn dod ar draws yr hyn sy'n cyfateb bron i sgamiau gan rai o'n cwmnïau tai—rhydd-ddaliadau sy'n agored i bob math o drefniadau rheoli o ran gwasanaethau lleol sy'n llesteirio ac yn aml yn difetha rhydd-ddaliadau yn ein cymunedau. Mae'n ymddangos i mi fod y rhain yn bethau sydd angen i ni eu gwahardd, ac ni ddylent fod ag unrhyw ran mewn polisi tai moesegol.
Mae angen inni hefyd edrych ar yr hyn sy'n digwydd ar y tir sy'n cael ei fancio gan y cwmnïau datblygu tai hyn. Nawr, byddwch wedi gweld yr adroddiadau, fel yr wyf fi—nid wyf yn siŵr a yw hyn yn digwydd yng Nghymru eto, ac nid yw'n golygu na fydd yn digwydd—sef rhwydo'r ardaloedd hynny, gan atal datblygiad bywyd gwyllt yno, ar gyfer ceisiadau cynllunio yn y dyfodol. Mae hyn yn rhywbeth y credaf sy'n tanlinellu'r graddau y mae nifer fach o gwmnïau tai mawr, nid yn unig yn manteisio i'r eithaf ar eu monopoli ac yn gwneud gormod o elw, ond credaf hefyd eu bod allan o reolaeth. Yr hyn sydd ei angen arnom yw polisi tai eang i wneud ein tai, ym mha bynnag ffurf y bo hynny, yn yr unfed ganrif ar hugain yn addas, yn ddilyffethair, ac o'r safonau moesegol uchaf. Credaf fod angen inni ddod â hyn at ei gilydd, mae'n debyg fod angen deddfwriaeth arnom, ond byddai'n fan cychwyn pe bai'r Llywodraeth yn sicrhau amser inni gael trafodaeth ar yr holl faterion hyn ynghylch tai fel y gallwn ddechrau edrych ar osod y paramedrau ar gyfer datblygu polisi tai yn y dyfodol.
Thank you for raising your concerns about leasehold and also the issues facing many people who own freehold properties that are subject to management fees on various estates across Wales. I know it's something that you've raised many times in this Chamber. As a result of some of the discussions that we had early on, I was able to take some early action in my previous portfolio to deal with some of the issues in the leasehold market. So, we came to an agreement with the developers that no new houses would be brought forward through Help to Buy and no new houses would be brought forward by developers as leasehold unless absolutely necessary. So, the latest statistics show that only three houses have been sold as leaseholds through Help to Buy now, and all of those three were bought off-plan prior to the new rules being introduced. So, we're managing to have some success, certainly in changing the way that the market operates through the levers that we have with Help to Buy, but I know that there are much wider concerns about people who already own leasehold properties. This is one of the reasons that the Minister is working with her multidisciplinary task and finish group on residential leasehold reform, which is working alongside the work being undertaken by the Law Commission to explore what changes might be needed through legislation, but also what else we could be doing more urgently to address some of the issues. I know the Minister will be keen to update you as and when the leasehold group does report, which I understand won't be too long.
Diolch i chi am godi eich pryderon ynghylch lesddeiliadaeth a hefyd y materion sy'n wynebu llawer o bobl sy'n berchen ar rydd-ddaliadau sy'n destun ffioedd rheoli ar ystadau amrywiol ledled Cymru. Gwn ei fod yn rhywbeth yr ydych chi wedi ei godi droeon yn y Siambr hon. O ganlyniad i rai o'r trafodaethau a gawsom yn gynharach, llwyddais i gymryd rhai camau cynnar yn fy mhortffolio blaenorol i ymdrin â rhai o'r materion yn y farchnad lesddaliadaeth. Felly, daethom i gytundeb â'r datblygwyr na fyddai unrhyw dai newydd yn cael eu cyflwyno drwy Gymorth i Brynu ac na fyddai unrhyw dai newydd yn cael eu cyflwyno gan ddatblygwyr fel lesddeiliadaeth os na fyddent yn gwbl angenrheidiol. Felly, mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos mai dim ond tri thŷ sydd wedi'u gwerthu fel lesddaliadau drwy Gymorth i Brynu yn awr, a phrynwyd pob un o'r tri hynny oddi ar y cynllun cyn i'r rheolau newydd gael eu cyflwyno. Felly, rydym yn cael rhywfaint o lwyddiant, yn sicr, drwy newid y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu drwy'r ysgogiadau sydd gennym gyda Chymorth i Brynu. Ond gwn fod llawer o bryderon ehangach am bobl sydd eisoes yn berchen ar eiddo ar brydles. Dyma un o'r rhesymau pam mae'r Gweinidog yn gweithio gyda'i grŵp gorchwyl a gorffen amlddisgyblaethol ar ddiwygio lesddaliad preswyl, sy'n gweithio ochr yn ochr â gwaith a wneir gan Gomisiwn y Gyfraith i archwilio pa newidiadau allai fod eu hangen drwy ddeddfwriaeth, ond hefyd beth arall y gallem ei wneud ar frys i fynd i'r afael â rhai o'r materion. Gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi pan fydd y grŵp lesddaliad yn cyflwyno adroddiad, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, ni fydd hyn yn rhy hir.
I call for two statements, firstly on diet as a treatment for diabetes 2, following the encouraging results from two diabetic diet trials conducted by diabetic dietician Claire Chaudhry at Wrexham Maelor Hospital. Last Friday, I had the pleasure of visiting the hospital to meet the dietetic service lead for diabetes in Betsi Cadwaladr, together with the head of dietetics east and the assistant director for therapies in the east. They made the point to me that diet is the cornerstone of treatment for diabetes. With 30,000 to 40,000 people in north Wales alone with diabetes 2, this is costing 10 per cent of the NHS budget, much of it due to complications, but the pilot work has seen patients coming off insulin, losing weight, and increasing patient understanding of their own physiotype and changing lifestyles. They emphasise this is invest to save: blood pressure tablet use dropping, people coming off £3,000 sleep apnoea machines, amputations reducing, and beneficial impacts for sight loss, kidney dialysis, stroke and much else besides. They've taken the lead on this in Wales. GP referrals are up accordingly, but they don't currently have the capacity to meet that demand. As an invest to save, I think it's a wonderful initiative, which merits attention from the Welsh Government alongside the health board that has led on this.
Secondly and finally, could I call for a Welsh Government statement on its engagement with autistic rights and the autistic rights movement? I'm sure you in particular will be aware that today is World Autism Awareness Day, part of World Autism Awareness Week, encouraging people to raise awareness of autism. Today, I have sponsored an event, just above us in the Senedd—a Going Gold for Autistic Acceptance 2019 event, where user-led organisations are promoting autistic acceptance and strengthening the autistic voice. As they say,
'nothing about autism without autistics.'
Acceptance is an action. Don't just be aware, act. And if all we're going to do is simply raise awareness, we're just going to make waiting lists grow longer and longer. We need to move to understanding, acceptance, representation, inclusion and equality. Where autistic adults are speaking, are we listening? Therefore, I would welcome a statement, not simply in the context of the normal service-led or medical discussions we have here, but in terms of that engagement with the authentic autistic voice and the autistic rights movement on World Autism Awareness Day.
Galwaf am ddau ddatganiad, yn gyntaf ar ddeiet fel triniaeth ar gyfer diabetes 2, yn dilyn canlyniadau calonogol o dreialon dau ddeiet diabetig a gynhaliwyd gan ddeietegydd diabetig Claire Chaudhry yn Ysbyty Maelor Wrecsam. Ddydd Gwener diwethaf, cefais y pleser o ymweld â'r ysbyty i gyfarfod ag arweinydd gwasanaeth deietegol diabetes Betsi Cadwaladr, ynghyd â Phennaeth Deieteg a'r Cyfarwyddwr Cynorthwyol ar gyfer therapïau yn y dwyrain. Eglurwyd wrthyf mai deiet yw conglfaen y driniaeth ar gyfer diabetes. Gyda 30,000 i 40,000 o bobl yn y Gogledd yn unig yn dioddef o ddiabetes 2, mae hyn yn costio 10 y cant o gyllideb y GIG, lawer ohono oherwydd cymhlethdodau. Ond mae'r gwaith peilot wedi gweld cleifion yn dod oddi ar inswlin, yn colli pwysau, a chynnydd yn nealltwriaeth y cleifion o'u nodweddion corfforol eu hunain a newid ffordd o fyw. Maent yn pwysleisio mai buddsoddi i arbed yw hyn: gostyngiad yn nifer y bobl sy'n defnyddio tabledi pwysedd gwaed, pobl yn dod oddi ar beiriannau apnea cwsg £3,000, gostyngiad yn nifer y bobl sy'n colli coes neu fraich, ac effeithiau buddiol o ran colli golwg, dialysis arennol, strôc a llawer o bethau eraill hefyd. Maen nhw wedi arwain ar hyn yng Nghymru. Mae cynnydd yn nifer yr atgyfeiriadau gan feddygon teulu yn unol â hynny, ond ar hyn o bryd nid oes ganddynt y capasiti i ateb y galw hwnnw. Fel buddsoddi i arbed, credaf ei fod yn fenter wych, sy'n haeddu sylw gan Lywodraeth Cymru ochr yn ochr â'r bwrdd iechyd sydd wedi arwain ar hyn.
Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ei hymgysylltiad â hawliau awtistig a'r mudiad hawliau awtistig? Rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol bod heddiw'n Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Awtistiaeth y Byd, rhan o Wythnos Ymwybyddiaeth Awtistiaeth Byd, sy'n annog pobl i godi ymwybyddiaeth o awtistiaeth yn benodol. Heddiw, rwyf wedi noddi digwyddiad yma yn y Senedd—digwyddiad Anelu am Aur ar gyfer Diwrnod Awtistiaeth y Byd 2019, lle mae sefydliadau a arweinir gan y defnyddiwr yn hybu derbyniaeth o awtistiaeth a chryfhau llais y rhai sydd ag awtistiaeth. Fel y dywedant,
'nothing about autism without autistics.'
Mae derbyn awtistiaeth yn weithred. Peidiwch â bodloni'n unig ar ymwybyddiaeth, gweithredwch. Os mai'r cyfan a wnawn yw codi ymwybyddiaeth, yna mae'r rhestrau aros yn tyfu ac yn tyfu. Mae angen inni gymryd camau ymlaen tuag at ddealltwriaeth, derbyniaeth, cynrychiolaeth, cynhwysiant a chydraddoldeb. Pan fo oedolion awtistig yn siarad, a ydym ni'n gwrando? Felly, byddwn yn croesawu datganiad, nid yn unig o fewn y cyd-destun arferol dan arweiniad y gwasanaeth neu'r trafodaethau meddygol a gawn yma, ond o ran yr ymgysylltiad hwnnw â'r llais awtistig dilys a'r mudiad hawliau awtistig ar Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Awtistiaeth y Byd.
Thank you very much. On the first issue of the dietetics work, it sounds very interesting and certainly extremely encouraging, so I'll discuss with my colleague the Minister for health in terms of the best way to better understand that and the potential that it has for people affected by diabetes and the prevention of diabetes across Wales. I know it's the intention of the health Minister to bring forward a statement on diabetes, again before the end of the summer term, so this is something that could be considered within that context.
And, on World Autism Day, I'm very happy to join you in outlining how important it is, when designing services for people with autism, to do so in a way that is co-produced. I know that you, like I, are a big fan of co-production as a way of developing services and support for people. We acknowledge that there is a long way to go. However, I do think that we have made some real progress, including through the £13 million investment in the integrated autism service, which is currently being rolled out across Wales. To mark World Autism Day, or certainly through the week, we will be publishing the full independent evaluation of the roll-out of the integrated autism service, and I think that will be useful in terms of identifying the most important next steps forward. We've also commissioned an additional review of the barriers to reducing diagnostic waiting times—that review will be also published shortly—and have also consulted on the contents of an autism code of practice under the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014. It's really important that the voices of people with autism come through in that consultation, so that the code can set out what support will become available because of what people have told us. But I completely agree with you that the authentic voice of people with autism should be at the heart of that work.
Diolch yn fawr iawn. Ar y mater cyntaf am waith deieteteg, mae'n swnio'n ddiddorol iawn, ac yn sicr yn hynod galonogol, felly byddaf yn trafod gyda'm cyd-Aelod, y Gweinidog iechyd, y ffordd orau o ddeall hynny'n well a'r potensial sydd yna i bobl yr effeithir arnyn nhw gan ddiabetes ac atal diabetes ledled Cymru. Gwn fod y Gweinidog iechyd yn bwriadu cyflwyno datganiad ar ddiabetes, eto cyn diwedd tymor yr haf, felly mae hyn yn rhywbeth y gellid ei ystyried o fewn y cyd-destun hwnnw.
Ar Ddiwrnod Awtistiaeth y Byd, rwy'n falch iawn o ymuno â chi i amlinellu pa mor bwysig yw hi, wrth gynllunio gwasanaethau i bobl ag awtistiaeth, i wneud hynny trwy gyd-gynhyrchu. Gwn eich bod chi, fel minnau, yn ffan fawr o gyd-gynhyrchu fel ffordd o ddatblygu gwasanaethau a chymorth i bobl. Rydym yn cydnabod bod ffordd bell i fynd. Fodd bynnag, credaf ein bod wedi gwneud cynnydd gwirioneddol, gan gynnwys y buddsoddiad o £13 miliwn yn y gwasanaeth awtistiaeth integredig, sy'n cael ei gyflwyno ledled Cymru ar hyn o bryd. I nodi diwrnod awtistiaeth y byd, neu yn sicr drwy'r wythnos, byddwn yn cyhoeddi gwerthusiad annibynnol llawn o gyflwyniad y gwasanaeth awtistiaeth integredig, a chredaf y bydd yn ddefnyddiol o ran nodi'r camau mwyaf pwysig nesaf ymlaen. Rydym hefyd wedi comisiynu adolygiad ychwanegol o'r rhwystrau i ostwng amseroedd aros diagnostig a bydd yr adolygiad hwnnw hefyd yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Rydym hefyd wedi ymgynghori ar gynnwys cod ymarfer awtistiaeth o dan y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Mae'n wirioneddol bwysig bod lleisiau pobl ag awtistiaeth yn cael eu clywed yn yr ymgynghoriad hwnnw, fel y gall y cod nodi pa gymorth fydd ar gael oherwydd yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud wrthym. Ond cytunaf yn llwyr â chi y dylai llais dilys pobl ag awtistiaeth fod wrth wraidd y gwaith hwnnw.
On 20 March, this Assembly instructed the Welsh Government to write to the European committee for the prevention of torture to raise the concerns of Imam Sis and the other Kurdish hunger strikers on the international stage. Imam, who lives in Newport, is now on his one-hundred-and-seventh day of hunger strike. The situation is now beyond serious. It's profoundly immediate. It's urgent. I note that the motion, though passed, is not binding on the Government, and so I'd like an update, please, on whether the Government have acted on the instruction given to it by the Assembly. I'd also note that, during the debate, the Minister told me that the Welsh Government would not be willing to take action on this because it isn't a devolved matter. But since that principle was waived in the debate immediately following that, relating to the WASPI women, where the Government indicated it would write a letter, could we please be reassured that the same principle will be followed here? I'm very worried about Imam.
Ar 20 Mawrth, cyfarwyddodd Llywodraeth Cymru y Cynulliad hwn i ysgrifennu at y pwyllgor Ewropeaidd atal artaith i godi pryderon Imam Sis a'r streicwyr newyn Cwrdaidd eraill ar y llwyfan rhyngwladol. Mae Imam, sy'n byw yng Nghasnewydd, yn awr ar ei ganfed a saith diwrnod o streic newyn. Mae'r sefyllfa bellach yn ddifrifol iawn. Mae'n ddybryd. Mae'n fater brys mawr. Sylwaf nad yw'r cynnig, er ei basio, yn rhwymo'r Llywodraeth, ac felly hoffwn ddiweddariad, os gwelwch yn dda ynghylch a yw'r Llywodraeth wedi gweithredu ar y cyfarwyddiadau a roddwyd iddo gan y Cynulliad. Byddwn yn nodi hefyd, yn ystod y ddadl, fod y Gweinidog wedi dweud wrthyf na fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i gymryd camau ar hyn oherwydd nid yw'n fater sydd wedi'i ddatganoli. Ond ar ôl hepgor yr egwyddor honno yn y ddadl a oedd yn dilyn yn union wedi hynny, yn ymwneud â menywod WASPI, lle nododd y Llywodraeth y byddai'n ysgrifennu llythyr, a gawn ni sicrwydd, os gwelwch yn dda, y bydd yr un egwyddor yn cael ei dilyn yma? Rwy'n poeni'n fawr am Imam.
Thank you for raising this issue again. I think, as the Minister was able to outline in her response to the debate, it is an extremely serious and concerning situation, and it's a situation that many people across Wales feel extremely passionately about as well. The Minister did set out that it would be for the Assembly to send any letter on behalf of the Assembly. It wouldn't normally be the Welsh Government that did it on its behalf. But I'll certainly have a further conversation to explore what action might be taken.
Diolch ichi am godi'r mater hwn eto. Credaf, fel y llwyddodd y Gweinidog i amlinellu yn ei hymateb i'r ddadl, ei bod yn sefyllfa hynod ddifrifol ac yn un sy'n peri pryder, ac mae'n sefyllfa y mae llawer o bobl ledled Cymru yn teimlo'n angerddol iawn yn ei chylch hefyd. Eglurodd y Gweinidog mai'r Cynulliad fyddai'n anfon unrhyw lythyr ar ran y Cynulliad. Fel rheol nid Llywodraeth Cymru fyddai’n gwneud hynny ar ei ran. Ond yn sicr byddaf yn cael sgwrs bellach i ystyried pa gamau y gellid eu cymryd.
Today the Business Committee met and discussed my motion to use section 37 of the Government of Wales Act 2006 to compel the Permanent Secretary to release the leak inquiry into the sacking of Carl Sargeant. They're going to return to the motion after Easter, and I hope they can support it. In fact, I'd encourage all AMs here to support it and sign up as supporters to the motion. I'd also like a Government statement on this, because why don't we just act with some openness and transparency and publish the report when it's clearly in the public interest?
Heddiw, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cyfarfod a thrafod fy nghynnig i ddefnyddio adran 37 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 i orfodi'r Ysgrifennydd Parhaol i ryddhau'r ymchwiliad i'r datgeliad ar ddiswyddo Carl Sargeant. Maen nhw'n mynd i ddychwelyd at y cynnig ar ôl y Pasg, a gobeithio y gallant ei gefnogi. Yn wir, byddwn yn annog holl Aelodau'r Cynulliad yma i'w gefnogi ac ymuno fel cefnogwyr y cynnig. Hefyd, hoffwn ddatganiad gan y Llywodraeth ar hyn, oherwydd pam na allwn ni weithredu'n agored a thryloyw ynglŷn â hyn a chyhoeddi'r adroddiad gan ei fod yn amlwg er budd y cyhoedd?
I'd ask you to look again at the response that the First Minister gave to the leader of Plaid Cymru when he asked a question on this precise issue just earlier on this afternoon. The First Minister set out that he is currently considering the judgment that was made and taking some further advice with a view to updating the Assembly in due course.
Gofynnaf ichi edrych eto ar yr ymateb a roddodd y Prif Weinidog i arweinydd Plaid Cymru pan ofynnodd gwestiwn ar y mater penodol hwn ychydig yn gynharach y prynhawn yma. Mae'r Prif Weinidog yn nodi ei fod ar hyn o bryd yn ystyried y dyfarniad a wnaed ac yn cymryd cyngor pellach gyda'r bwriad o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad maes o law.
Trefnydd, I would like to support David Rees's request for a Government statement on the very problematic inspection report on youth offending services in Western Bay, and I would ask you and the Government to reconsider your decision not to bring forward a statement. I won't reiterate the points that David Rees has already raised about the seriousness, but I would point out to you and to others that out of the 14 recommendations that the inspectorate made, six of those are for devolved organisations—they're for local authorities, they're for the health authority, they are for children's services. Now, as David Rees has rightly pointed out, these are some of our most vulnerable children and young people. I think we have all, actually, probably most of us across this Chamber, been glad to see Wales taking a slightly different approach, despite the fact that this isn't a formally devolved matter. It must, therefore, be a concern of us all—and I very much hope it would be a concern of the Welsh Government—that this report is telling us, for example,
'The service and partner agencies do not always undertake actions to reduce vulnerability. Some children and young people are not safe.'
Now, that is surely something that we cannot dismiss as a non-devolved matter, when six of the actions are for devolved organisations, and I would ask you and the Government to reconsider whether it would be possible to bring forward a statement in Government time to reassure us all that these very serious matters will be adequately addressed. I'm aware, of course, and you will be aware, that there is a planned reorganisation that may help to alleviate matters, but this inspection report makes it clear that there is actually no plan for that planned reorganisation that was supposed to begin yesterday in terms of the services being taken back under direct local authority control. I would submit, Trefnydd, that this is not a matter, even though it is not a formally devolved matter, where the Welsh Government would want to simply pass the buck back to Westminster, and so I'd ask you to have further discussions with your colleagues and consider, given that both David Rees and I, and, I'm sure, others in this Chamber, would wish to ask questions about this—I would ask you to reconsider and consider a Government statement.
Trefnydd, hoffwn i gefnogi cais David Rees am ddatganiad gan y Llywodraeth ar yr adroddiad arolygu broblematig iawn ar y gwasanaethau troseddau ieuenctid ym Mae'r Gorllewin. Gofynnaf i chi a'r Llywodraeth ailystyried eich penderfyniad i beidio cyflwyno datganiad. Ni wnaf ailddatgan y pwyntiau y mae David Rees eisoes wedi eu codi am ddifrifoldeb y mater, ond hoffwn nodi wrthych chi ac eraill, allan o'r 14 o argymhellion a wnaed yn yr arolygiaeth, mae chwech o'r rheini ar gyfer sefydliadau wedi eu datganoli—maen nhw ar gyfer awdurdodau lleol, ar gyfer yr awdurdod iechyd, ar gyfer y gwasanaethau i blant. Yn awr, fel y dywedodd David Rees yn hollol gywir, rhai o'n plant a phobl ifanc mwyaf agored i niwed yw'r rhain. Credaf ein bod ni i gyd, y rhan fwyaf ohonom o leiaf, ar draws y Siambr hon, wedi bod yn falch o weld Cymru yn mabwysiadu dull gweithredu ychydig yn wahanol, er gwaethaf y ffaith nad yw hyn yn fater datganoledig ffurfiol. Rhaid, felly, ei fod yn peri pryder i ni i gyd—a gobeithio yn fawr y byddai'n peri pryder i Lywodraeth Cymru—bod yr adroddiad hwn yn dweud wrthym, er enghraifft,
'Nid yw'r gwasanaeth ac asiantaethau partner bob amser yn ymgymryd â gweithredoedd i leihau'r perygl o fod yn agored i niwed. Nid yw rhai plant a phobl ifanc yn ddiogel.'
Nawr, yn sicr mae hynny'n rhywbeth na allwn ei ddiystyru fel mater sydd heb ei ddatganoli, pan fo chwech o'r camau gweithredu ar gyfer sefydliadau datganoledig, a gofynnaf i chi a'r Llywodraeth ailystyried a fyddai'n bosib cyflwyno datganiad yn amser y Llywodraeth i roi sicrwydd inni y bydd y materion difrifol iawn hyn yn cael sylw digonol. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, a byddwch chi'n ymwybodol, fod yna ad-drefnu wedi'i gynllunio a allai helpu i liniaru pethau. Ond mae adroddiad yr archwiliad hwn mewn gwirionedd yn tanlinellu nad oes cynllun ar gyfer yr ad-drefnu a oedd i fod dechrau ddoe o ran y gwasanaethau'n cael eu cymryd yn ôl dan reolaeth uniongyrchol yr awdurdod lleol. Byddwn yn dweud, Trefnydd, nad yw hwn yn fater, er ei fod yn fater datganoledig ffurfiol, lle byddai Llywodraeth Cymru yn dymuno ei daflu'n ôl i San Steffan. Felly byddwn yn gofyn ichi gael trafodaethau pellach gyda'ch cydweithwyr ac ystyried, yn wyneb y ffaith fod David Rees a minnau, ac, mae'n siŵr, eraill yn y Siambr hon, yn dymuno gofyn cwestiynau am hyn—byddwn yn gofyn ichi ailystyried ac ystyried datganiad gan y Llywodraeth.
I did have the opportunity to discuss this briefly with my colleague Jane Hutt just this morning. Clearly, there are very concerning issues within the report that do need to be responded to. Welsh Government officials are, as I said in response to David Rees, in contact with their counterparts, and I know that Jane Hutt wants to take this up directly with the Minister in the Ministry of Justice. But given that we are just about to go into recess, perhaps it would be best if, certainly in the first instance, I ask my colleague to write to all Assembly Members with an update on that action.
Cefais gyfle i drafod hyn yn fyr gyda fy nghyd-Aelod Jane Hutt y bore yma. Yn amlwg, mae yna faterion o fewn yr adroddiad sydd angen ymateb iddyn nhw. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru, fel y dywedais yn fy ymateb i David Rees, mewn cysylltiad â'u cymheiriaid, a gwn fod Jane Hutt yn dymuno codi'r mater hwn gyda'r Gweinidog yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn uniongyrchol. Ond gan ein bod ar drothwy'r toriad, efallai y byddai'n well, yn sicr yn y lle cyntaf, os byddwn i'n gofyn i'm cyd-Weinidog ysgrifennu at holl Aelodau'r Cynulliad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau hynny.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit ar y diweddaraf am drafodaethau'r Undeb Ewropeaidd. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud ei ddatganiad—Jeremy Miles.
The next item, therefore, is a statement by the Counsel General and Brexit Minister: update on EU negotiations. I call on the Counsel General to make the statement—Jeremy Miles.
Yn ystod y dyddiau diwethaf, rŷm ni wedi gweld ymgais gan y Senedd i geisio llywio'r Deyrnas Unedig o'r moroedd tymhestlog sydd wedi dod yn agos at suddo'n gwlad. Mewn cyfres o bleidleisiau, gwelwyd Tŷ'r Cyffredin yn nesáu’n raddol tuag at weledigaeth wahanol ar gyfer Brexit. Ychydig iawn o amser sydd ar ôl, ond, mewn ychydig ddyddiau, mae'r Aelodau Seneddol wedi llwyddo i gael persbectif sy'n gyffredin i fwy o bobl nag y llwyddodd y Prif Weinidog a'i Chabinet ei wneud mewn bron i dair blynedd.
Gadewch imi ddechrau, felly, a hynny'n anarferol, o bosib, drwy dalu teyrnged i rai o'r Aelodau Seneddol sydd wedi rhoi buddiannau eu gwlad o flaen teyrngarwch pleidiol ac wedi mynd ati o ddifrif i geisio dod o hyd i ffordd ymlaen a allai sicrhau mwyafrif yn Nhŷ'r Cyffredin, hyd yn oed os yw hynny weithiau'n golygu rhoi eu gyrfaoedd gwleidyddol eu hunain yn y fantol—Aelodau fel Nick Boles ar ochr y Ceidwadwyr, Yvette Cooper a Hilary Benn ar yr ochr Llafur, ac yn wir, Aelodau Plaid Cymru a dynnodd sylw yn ystod y pleidleisio neithiwr at 'Diogelu Dyfodol Cymru', dogfen a gefnogwyd gan y Cynulliad yma fel un ffordd ymlaen drwy hyn oll. Ond mae gormod o Aelodau o hyd, rwy'n ofni, yn chwarae gêm double or quits. Dim ond y dewis y maen nhw'n ei ffafrio y maen nhw'n fodlon pleidleisio drosto, yn hytrach na'r dewisiadau ehangach a fyddai'n arwain at gonsensws i'n hatal rhag ymadael heb gytundeb ac o leiaf yn ein gwarchod rhag y rhan fwyaf o'r niwed economaidd a chymdeithasol a fyddai'n cael ei achosi gan Brexit caled yr ERG.
Ac mae'n hollol glir erbyn hyn mai'r prif rwystr i sicrhau datrysiad gyda chefnogaeth eang yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Llywodraeth yw hon sydd ddim yn fodlon derbyn 'na' fel ateb. Llywodraeth a alwodd y bleidlais ddydd Gwener nid am fod ganddyn nhw unrhyw obaith gwirioneddol o ennill, ond am eu bod eisiau gallu bwrw'r bai ar y Senedd am yr anallu i ddod i gytundeb, yn hytrach nag ar eu hystyfnigrwydd nhw eu hunain. Gweinidogion sy'n meddwl mwy am eu huchelgais arweinyddol eu hunain nag am yr hyn sydd orau i ddyfodol y wlad.
Over the past few days, we have seen an attempt by Parliament to try and navigate the UK out of the stormy seas that have come close to capsizing our country. In a series of votes, we have seen the House of Commons edging gradually towards a different vision for Brexit. We have very little time left, but in a few days Members of Parliament have achieved a more widely shared perspective than the Prime Minister and her Cabinet have achieved in almost three years.
So, let me start, therefore, unusually, perhaps, by paying tribute to some of the MPs who have put their country above partisan loyalties and have genuinely sought to find an approach that can command a majority in the Commons. Often, that sometimes means putting their own political careers on the line—MPs such as Nick Boles on the Conservative side, Yvette Cooper and Hilary Benn on the Labour side, and indeed Plaid Cymru MPs who drew attention during voting last night to ‘Securing Wales’ Future’, a document supported by this Assembly as one way forward through this. But, there are still too many Members, I’m afraid, who are indulging a double-or-quits approach. They’re only willing to vote for their favoured options, rather than the wider options that would enable a consensus to be found to prevent a ‘no deal’ outcome, and would at least shelter us from the majority of the economic and social damage that a hard ERG Brexit would do.
It is entirely clear now that the principal obstacle to finding a widely supported solution is the UK Government. This is a Government that simply won’t take 'no' for an answer. A Government that called the vote on Friday not because they had any serious prospects of winning, but because they wanted to be able to blame Parliament for the failure to come to an agreement, rather than their own obstinacy. Ministers more motivated by their own leadership ambitions than what is best for the country’s future.
The opposition parties all voted down a legally binding withdrawal agreement that almost all of them, in contrast to the ERG and the DUP, would have signed up to. And this was because the Government had not even tried to address the legitimate concerns that the political declaration—an integral part of the Prime Minister’s withdrawal deal—was too vague and gave no guarantee that, in the next phase of the negotiations, the UK’s fundamental economic interests would be put first. Rather, they simply detached the political declaration entirely. What Government could possibly believe that replacing a list of vague aspirations with a blank sheet of paper could ever convince the doubters that the future of our country’s relationship with Europe was in safe hands? This is a Government of gimmicks.
And this less than 48 hours after the Prime Minister had promised, or threatened, to step down if her deal went through, opening the way, unless there is a general election and a change of Government, to a Prime Minister Johnson, Raab or Rees-Mogg, any one of whom would be happy to put the pursuit of a mythical sovereignty ahead of real jobs, real livelihoods and real incomes. As a result of this unprecedented failure of leadership and governance, we are again barely a week away from a potential ‘no deal’ Brexit, with all the short-term chaos and long-term economic damage that would entail. And let me remind colleagues of a few aspects of political realities that too many of the British commentariat find inconvenient.
There is absolutely no guarantee that the EU27 will grant any extension if we do not have a clear strategy for the way forward, with a majority in Parliament and a Government committed to delivering it. As I found in Strasbourg last month, many politicians across Europe just want to be rid of the endless uncertainty and disruption caused by the failure of the political establishment in the UK to grasp even the basic truths of international negotiations—for example, that you have to start by understanding the fundamental interests of the counter party and to identify and build on areas of mutual advantage, that the economically weaker party will always have to yield more, that no-one can get everything they want, particularly when some of the negotiating objectives are mutually exclusive, and that you always have to deliver on undertakings you have made. It would not be odd for them to conclude that the economic damage to the EU27—significant but manageable—and any political fall-out would be worth tolerating if they were left to get on with addressing their own priorities, not ours.
Pleidleisiodd pob un o bleidiau'r wrthblaid yn erbyn cytundeb ymadael cyfreithiol gyfrwymol y byddai bron bob un ohonyn nhw, yn wahanol i'r grwp cyfeirio arbenigol a'r DUP, wedi ymrwymo iddo. Ac roedd hyn oherwydd nad oedd y Llywodraeth hyd yn oed wedi ceisio ymdrin â'r pryderon dilys fod y datganiad gwleidyddol—rhan annatod o gytundeb ymadael y Prif Weinidog—yn rhy amwys ac nad oedd yn rhoi unrhyw warant, yn ystod cam nesaf y trafodaethau, y byddai buddiannau economaidd sylfaenol y DU yn cael eu rhoi yn gyntaf. Yn hytrach, fe gawson nhw wared ar y datganiad gwleidyddol yn llwyr. Pa Lywodraeth allai o bosib gredu y gallai disodli rhestr o ddyheadau amwys gyda dalen wag o bapur erioed argyhoeddi yr amheuwyr bod dyfodol perthynas ein gwlad ag Ewrop mewn dwylo diogel? Mae hon yn Llywodraeth o ystrywiau.
A hyn lai na 48 awr ar ôl i'r Prif Weinidog addo, neu fygwth, ymddiswyddo pe cai ei chytundeb sêl bendith, gan fraenaru'r tir, oni bai bod etholiad cyffredinol a newid Llywodraeth, ar gyfer y Prif Weinidog Johnson, Rabb neu Rees-Mogg, y byddai unrhyw un ohonyn nhw'n fodlon rhoi'r ymgais am sofraniaeth chwedlonol cyn swyddi gwirioneddol, bywoliaethau gwirioneddol ac incwm gwirioneddol. O ganlyniad i'r methiant digyffelyb hwn o arweinyddiaeth a llywodraethu, rydym ni unwaith eto prin wythnos o'r posibilrwydd o gael Brexit heb gytundeb, gyda'r holl anhrefn tymor byr a'r difrod economaidd tymor hir y byddai hynny'n ei olygu. A gadewch imi atgoffa'r cyd-Aelodau o rai agweddau ar realiti gwleidyddol y mae llawer gormod o gyfryngwn Prydain yn eu cael yn anghyfleus.
Nid oes unrhyw sicrwydd o gwbl y bydd 27 gwlad yr Undeb Ewropeaidd yn rhoi unrhyw estyniad os nad oes gennym ni strategaeth glir ar gyfer y ffordd ymlaen, gyda mwyafrif yn y Senedd a Llywodraeth wedi ymrwymo i ddarparu hynny. Fel y gwelais yn Strasbourg y mis diwethaf, mae llawer o wleidyddion ledled Ewrop eisiau cael gwared ar yr ansicrwydd a'r tarfu diddiwedd sy'n ganlyniad i fethiant y sefydliad gwleidyddol yn y DU i ddeall hyd yn oed gwirioneddau sylfaenol trafodaethau rhyngwladol—er enghraifft, bod yn rhaid ichi ddechrau drwy ddeall buddiannau sylfaenol y blaid wrthwynebus ac adnabod ac adeiladu ar feysydd sydd o fantais i'r ddwy ochr, y bydd yn rhaid i'r blaid economaidd wannach wastad ildio mwy, na all neb gael popeth y maen nhw ei eisiau, yn arbennig pan fo rhai o'r amcanion negodi yn eithrio'r ochr arall yn llwyr, a bod yn rhaid ichi bob amser gyflawni'r ymrwymiadau a wnaethoch chi. Ni fyddai'n rhyfedd iddyn nhw ddod i'r casgliad y byddai'r difrod economaidd i 27 gwlad yr Undeb Ewropeaidd—a fydd yn sylweddol ond y bydd modd ei reoli—ac unrhyw anghytuno gwleidyddol, yn werth eu goddef pe caen nhw rwydd hynt i fynd i'r afael â'u blaenoriaethau eu hunain, nid ein rhai ni.
The Prime Minister’s deal is really dead. There is no prospect, as confirmed repeatedly in recent days, of the DUP backing it, while after last night the advocates of ‘no deal’ will scent victory. All the other parties will only let it pass if there is movement on the political declaration and/or a second public vote. The Prime Minister’s latest threat of a general election—now, apparently, to be linked through a confidence motion to her deal—is a hollow threat. She has no authority to write a manifesto or lead her party, and a Tory leadership contest before we either conclude the withdrawal agreement or crash out with no deal would be a self-indulgence of staggering proportions.
If there is a longer extension, there will have to be European elections, and the deadline for firing the starting gun for those elections is in nine days’ time. Though the risk of a legal challenge to the legitimacy of the European Parliament might be slight, it is a risk our European neighbours are not prepared to tolerate, since it could end up with the European Commission itself being declared invalidly constituted. They want a solution that can be delivered before the new Parliament convenes on 2 July. That, if it holds, would rule out a general election and, indeed, a referendum.
Revocation is not an easy way of buying more time. The European Court of Justice, in its recent ruling, was absolutely clear that a revocation must be ‘unequivocal and unconditional’. So, a revocation is not a way of simply pausing the Brexit process to give more time for a referendum, citizens’ assemblies or a renegotiation. So, our options continue to narrow.
The Welsh Government recognises the vital importance of achieving a compromise. We urge Parliament to find a stable consensus. The votes of the last few days show support for a different outcome—a closer post-Brexit relationship through a customs union and European Economic Area membership. Whereas we continue to believe that the best outcome would be a future economic relationship that guarantees full participation in the single market across the whole economy as well as participation in a customs union, we strongly welcome what I hope is an emerging coalition in favour of that kind of customs union. If this is clearly understood to be in addition to the commitments that the UK Government has already made in terms of maintaining alignment with single-market rules in terms of goods and agriculture, we could support a political declaration rewritten to reflect this as the basis for passing the withdrawal deal.
The Welsh Government has shown how the commitment of the UK Government to these negotiating objectives could be enshrined in legislation, and we welcome the indication of the Prime Minister and the Attorney-General in the House of Commons last Friday that the Government would be minded to accept such an approach. Such an outcome would, of course, make it virtually certain that the backstop would never be needed. I have also written to David Lidington to urge the UK Government at the same time to commit to a statutory role for the devolved administrations in those future negotiations.
As well as an emerging substantive outcome, there is increasing support on a constitutional outcome—a confirmatory vote. We have always advocated more than one route to resolving this crisis and it is good to see Parliament now adopting this approach. While we continue to believe that uniting around a soft Brexit will deliver the quickest route to a less damaging Brexit, Parliament must also back the option of a referendum as an alternative. Compromise is now essential. So, whilst every day without agreement is a day nearer to a 'no deal' exit, and with 12 April almost upon us, it is now a very, very real prospect. Equally, if Parliament could come together and work in the way we suggest, we are potentially not that far from an agreement that could remove that cliff edge, but there is absolutely no time to lose.
Mae cytundeb y Prif Weinidog wedi cael ergyd farwol. Nid oes unrhyw obaith, fel sydd wedi ei gadarnhau droeon yn ystod y dyddiau diwethaf, y bydd y DUP yn ei gefnogi, ac ar ôl neithiwr, bydd eiriolwyr ymadael heb gytundeb yn synhwyro buddugoliaeth. Ni fydd yr holl bleidiau eraill ond yn cydsynio iddo os oes cynnydd ynghylch y datganiad gwleidyddol a/neu ail bleidlais gyhoeddus. Mae bygythiad diweddaraf y Prif Weinidog o etholiad cyffredinol—nawr, mae'n debyg, i fod yn gysylltiedig â chynnig o hyder yn ei chytundeb—yn fygythiad gwag. Nid oes ganddi unrhyw awdurdod i ysgrifennu maniffesto nac i arwain ei phlaid, a byddai cystadleuaeth arweinyddiaeth Dorïaidd cyn inni naill ai gwblhau'r cytundeb ymadael neu ymadael yn ddisymwth heb unrhyw gytundeb yn hunanfaldod sylweddol ar y naw.
Os oes estyniad hwy, bydd yn rhaid cael etholiadau Ewropeaidd, ac mae'r dyddiad cau o ran dechrau'r broses ar gyfer yr etholiadau hynny ymhen naw diwrnod. Er efallai nad oes fawr o risg o gyflwyno her gyfreithiol ynglŷn â chyfreithlondeb Senedd Ewrop, mae'n risg nad yw ein cymdogion yn Ewrop yn barod i'w oddef, oherwydd gallai ddiweddu gyda datganiad bod y Comisiwn Ewropeaidd ei hun wedi ei gyfansoddi'n annilys. Maen nhw eisiau ateb y gellir ei weithredu cyn y bydd y Senedd newydd yn cynnull ar 2 Gorffennaf. Byddai hynny, os mai felly y bydd hi, yn diystyru etholiad cyffredinol ac, yn wir, refferendwm.
Nid yw dirymiad yn ffordd hawdd o brynu mwy o amser. Roedd Llys Cyfiawnder Ewrop, yn ei ddyfarniad diweddar yn gwbl glir bod yn rhaid i ddiddymiad fod 'yn ddiamwys a diamod'. Felly, nid yw dirymiad yn ffordd o ddim ond arafu'r broses Brexit er mwyn rhoi mwy o amser ar gyfer refferendwm, cynulliadau dinasyddion neu ailnegodi. Felly, mae ein dewisiadau yn parhau i gyfyngu.
Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd hanfodol sicrhau cyfaddawd. Rydym ni'n annog y Senedd i geisio sicrhau consensws sefydlog. Mae pleidleisiau'r dyddiau diwethaf yn dangos cefnogaeth ar gyfer canlyniad gwahanol—perthynas agosach ar ôl Brexit drwy undeb tollau ac aelodaeth o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd. Er ein bod yn parhau i gredu mai'r canlyniad gorau fyddai perthynas economaidd yn y dyfodol sy'n gwarantu cymryd rhan lawn yn y farchnad sengl ym mhob agwedd ar yr economi yn ogystal â bod yn rhan o undeb tollau, rydym yn croesawu'n gryf yr hyn yr wyf yn ei obeithio yw clymblaid sy'n dod i'r amlwg o blaid y math hwnnw o undeb tollau. Os deëllir yn glir fod hyn yn ychwanegol at yr ymrwymiadau a wnaeth Llywodraeth y DU eisoes o ran cael cyfatebiaeth i reolau'r farchnad sengl o ran nwyddau ac amaethyddiaeth, fe allem ni gefnogi datganiad gwleidyddol wedi ei ailysgrifennu i adlewyrchu hyn fel y sail ar gyfer derbyn y cytundeb ymadael.
Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos sut y gellid ymgorffori ymrwymiad Llywodraeth y DU i'r amcanion negodi hyn mewn deddfwriaeth, ac rydym ni'n croesawu awgrym Prif Weinidog y DU a'r Twrnai Cyffredinol yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Gwener diwethaf bod y Llywodraeth yn bwriadu derbyn ymagwedd o'r fath. Byddai canlyniad felly, wrth gwrs, yn ei gwneud hi bron yn sicr na fyddai byth angen y cytundeb wrth gefn. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at David Lidington i annog Llywodraeth y DU ar yr un pryd i ymrwymo i sicrhau bod swyddogaeth statudol i'r gweinyddiaethau datganoledig yn y negodiadau hynny yn y dyfodol.
Yn ogystal â'r ffaith bod canlyniad o sylwedd yn ymddangos yn fwyfwy tebygol, mae cefnogaeth gynyddol o ran cael canlyniad cyfansoddiadol—pleidlais gadarnhau. Rydym ni bob amser wedi cefnogi mwy nag un ffordd o ddatrys yr argyfwng hwn ac mae'n dda gweld y Senedd bellach yn mabwysiadu'r dull hwn. Er ein bod yn dal i gredu mai uno i gefnogi Brexit meddal fydd y ffordd gyflymaf o sicrhau Brexit llai niweidiol, mae'n rhaid i'r Senedd hefyd gefnogi'r dewis o gynnal refferendwm fel dewis arall. Mae cyfaddawd bellach yn hanfodol. Felly, er bod pob dydd heb gytundeb ddiwrnod yn nes at ymadael heb gytundeb, a gyda 12 Ebrill bron ar ein gwarthaf, mae hynny yn awr yn bosibilrwydd gwirioneddol iawn, iawn. Yn yr un modd, os gallai'r Senedd ddod ynghyd â gweithio yn y ffordd yr ydym yn ei hawgrymu, nid ydym ni o bosib mor bell â hynny o sicrhau cytundeb a allai ddileu'r posibilrwydd hwnnw o blymio dros y dibyn, ond nid oes mymryn o amser i'w golli.
Thank you to the Minister for an advance copy of the statement that has been made. I have to say, we haven't learned anything new from the Government in terms of the statement. I'm not quite sure why you feel it absolutely necessary to keep bringing statements forward to the National Assembly on such a frequent basis when you have nothing new to say, but given that you have managed to speak for around 10 minutes to say nothing, I will attempt to actually ask you some, what I think are, important questions.
One thing that we do know is this: there's nobody else in British politics, other than the UK Government, that has a detailed plan for our future relationship that delivers on the instruction of the British people and has been negotiated with the EU. The Prime Minister's withdrawal agreement will secure us being able to leave the EU now on 12 April. It will end free movement. It will enable a new business-friendly customs model with freedom to strike new trade deals around the world. There are clear commitments in there on consumer and employment rights, and on the environment. And, of course, we'll be able to leave the common agricultural policy and the common fisheries policy, we'll be able to end the jurisdiction of the European Court of Justice, and there will be no need for a hard border between Northern Ireland and the Republic of Ireland.
You say as a Government that you want to end the uncertainty—so do I, as much as you do—but there's only one way to end the uncertainty very quickly, and that is to vote for the withdrawal agreement, the deal that has been secured between the Prime Minister and the European Union. So, I will ask you again, Brexit Minister, as I have done on many occasions in this Chamber: why is it that you cannot support the deal that has been negotiated, that the EU wants you to support, that the UK Government has managed to deliver and to negotiate with the European Union, that will put an end to all of this uncertainty that you're constantly bleating we need an end to?
You've said that the Prime Minister's deal is dead but, of course, we know that in terms of the total number of votes cast, it secured more votes in terms of support in the House of Commons than any of the other alternatives, including your preferred route of a customs union. There's not sufficient support for a second referendum or for a common market 2.0, but what we do have is more people voting in the meaningful votes that have been presented to Parliament for the withdrawal agreement, including in the meaningful vote that took place last week, than for any of those other alternative options. So, I would suggest that what we actually need is an end to the dithering on your benches, and allow for some support to come from the opposition in a responsible way to ensure that we can put an end to this uncertainty and move forward with our lives.
You seem to be afraid of a general election. The Prime Minister is not calling a general election. I think you're more afraid—. [Interruption.] Frankly, most of you are more afraid of having Jeremy Corbyn as Prime Minister than anything else, which is probably why you're trying to talk down any idea that a general election would be a good idea. I don't want to see a general election either; I would far rather see this Government take us through with a decent withdrawal agreement, which is what I believe that we have, which, of course, is a compromise.
Now, do you accept that if your approach to Brexit were to be pursued, you would be betraying, as a party, many of the things that you have promised to deliver in terms of the commitments that you have made and your leader has made—and I refer to Jeremy Corbyn—in the past? He's talked about sorting out this issue of freedom of movement, making sure that the jurisdiction of the ECJ doesn't apply in the UK and not allowing for significant sums of money to be paid into the EU for the access to their markets. He's said all of these things on the record in the past, and yet for some reason you think that it's acceptable to now reverse all of those comments and promises that have been made in order to keep us in a customs union that would stop us being able to do our free-trade deals around the world—one of the things that people voted for in the referendum.
Do you accept that your party, the Welsh Labour Party, is simply a party of 'remain' that wants to try to keep us locked into the EU and wants to reverse the outcome and certainly not implement the outcome of the referendum of June 2016, in which the people of Wales and the Minister's own constituency voted to leave the EU? I don't know about you, but I'm a democrat and I believe that when the people of Wales vote in a referendum, we should obey their instructions as Members of this Assembly, and our Members of Parliament should also follow suit. It seems to me that all you're trying to do is to frustrate the process of delivering on that instruction by not supporting the Prime Minister's deal, which will deliver on the instruction of the British people and the people of Wales in voting to leave the EU.
So, when will you change your tactic? You're telling everybody else to compromise. When will you compromise and accept that there is a compromise deal on the table that delivers on the referendum result and will ensure that we leave the EU in an orderly fashion, with sufficient time to be able to negotiate a new relationship post the end of that withdrawal period?
Diolch i'r Gweinidog am gopi ymlaen llaw o'r datganiad a wnaed. Mae'n rhaid imi ddweud, nid ydym ni wedi dysgu unrhyw beth newydd gan y Llywodraeth o ran y datganiad. Nid wyf yn hollol siŵr pam rydych chi'n teimlo ei bod hi'n gwbl angenrheidiol parhau i wneud datganiadau i'r Cynulliad Cenedlaethol mor aml pan nad oes gennych chi ddim byd newydd i'w ddweud, ond o gofio eich bod wedi llwyddo i siarad am oddeutu 10 munud i ddweud dim, fe wnaf i geisio gofyn i chi mewn gwirionedd yr hyn yr wyf yn credu sy'n gwestiynau pwysig.
Un peth y gwyddom ni yw hyn: nid oes neb arall yng ngwleidyddiaeth Prydain, heblaw am Lywodraeth y DU, â chynllun manwl ar gyfer ein perthynas yn y dyfodol sy'n anrhydeddu cyfarwyddyd pobl Prydain ac sydd wedi'i negodi gyda'r UE. Bydd cytundeb ymadael y Prif Weinidog yn sicrhau y gallwn ni adael yr UE nawr ar 12 Ebrill. Bydd yn rhoi terfyn ar ryddid i symud. Bydd yn fodd o gael model tollau newydd sy'n ystyriol o fusnesau a ble mae rhyddid i lunio cytundebau masnach newydd ledled y byd. Mae'n cynnwys ymrwymiadau ynglŷn â hawliau cyflogaeth a defnyddwyr, ac o ran yr amgylchedd. Ac, wrth gwrs, byddwn yn gallu gadael y polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin, byddwn ni'n gallu rhoi terfyn ar awdurdodaeth Llys Cyfiawnder Ewrop, ac ni fydd angen ffin galed rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon.
Rydych chi'n dweud fel Llywodraeth eich bod eisiau rhoi terfyn ar yr ansicrwydd—rwyf innau hefyd, cymaint â chithau—ond dim ond un ffordd sydd yna o roi terfyn ar yr ansicrwydd yn gyflym iawn, a hynny yw pleidleisio o blaid y cytundeb ymadael, y cytundeb sydd wedi ei sicrhau rhwng Prif Weinidog y DU a'r Undeb Ewropeaidd. Felly, gofynnaf ichi eto, Gweinidog Brexit, fel yr wyf i wedi gwneud droeon yn y Siambr hon: pam na allwch chi gefnogi'r cytundeb a negodwyd, y mae'r UE eisiau ichi ei gefnogi, y mae Llywodraeth y DU wedi llwyddo i'w gyflawni a'i negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd, a fydd yn rhoi terfyn ar yr holl ansicrwydd hwn yr ydych chi'n rhefru'n gyson fod angen inni roi terfyn arno?
Rydych chi wedi dweud bod cytundeb y Prif Weinidog wedi cael ergyd farwol ond, wrth gwrs, rydym ni'n gwybod o ran cyfanswm nifer y pleidleisiau a fwriwyd, y sicrhaodd fwy o bleidleisiau o ran cefnogaeth yn Nhŷ'r Cyffredin nag unrhyw ddewisiadau eraill, gan gynnwys eich hoff ddewis chi o undeb tollau. Nid oes digon o gefnogaeth am ail refferendwm neu farchnad gyffredin 2.0, ond yr hyn sydd gennym ni yw mwy o bobl yn pleidleisio yn y pleidleisiau ystyrlon sydd wedi eu cyflwyno i'r Senedd ar gyfer y cytundeb ymadael, gan gynnwys yn y bleidlais ystyrlon a gynhaliwyd yr wythnos diwethaf, nag ar gyfer unrhyw un o'r dewisiadau eraill hynny yn lle. Felly, byddwn yn awgrymu mai'r hyn sydd ei angen arnom ni mewn gwirionedd yw rhoi terfyn ar y tin-droi ar eich meinciau chi, a chaniatáu rhywfaint o gefnogaeth gan y gwrthbleidiau mewn ffordd gyfrifol er mwyn sicrhau y gallwn ni roi terfyn ar yr ansicrwydd hwn a symud ymlaen gyda'n bywydau.
Ymddengys eich bod yn ofni etholiad cyffredinol. Nid yw'r Prif Weinidog yn galw etholiad cyffredinol. Rwy'n credu eich bod yn fwy ofnus—. [Torri ar draws.] A dweud y gwir, mae'r rhan fwyaf ohonoch chi'n fwy ofnus o gael Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog na dim arall, a dyna pam fwy na thebyg eich bod yn ceisio wfftio at unrhyw syniad y byddai etholiad cyffredinol yn syniad da. Nid wyf i eisiau gweld etholiad cyffredinol ychwaith; byddai'n well o lawer gennyf weld y Llywodraeth hon yn sicrhau cytundeb ymadael gweddus ar ein cyfer, sef yr hyn y credaf fod gennym ni, sydd, wrth gwrs, yn gyfaddawd.
Nawr, a ydych chi'n derbyn pe byddem yn ceisio gweithredu eich ffordd chi o fynd i'r afael â Brexit, y byddech chi'n bradychu, fel plaid, llawer o'r pethau yr ydych chi wedi addo eu cyflawni o ran yr ymrwymiadau a wnaethoch chi ac y mae eich arweinydd wedi eu gwneud—ac rwy'n cyfeirio at Jeremy Corbyn—yn y gorffennol? Mae wedi sôn am ddatrys y mater hwn o ryddid i symud, gwneud yn siŵr nad yw awdurdodaeth Llys Cyfiawnder Ewrop yn berthnasol yn y DU a pheidio â chaniatáu talu symiau sylweddol o arian i'r UE er mwyn cael mynediad at eu marchnadoedd. Mae wedi dweud pob un o'r pethau hyn ar goedd yn y gorffennol, ac eto am ryw reswm rydych chi'n credu ei bod hi'n dderbyniol gwrthdroi'r holl sylwadau a'r addewidion a wnaethpwyd er mwyn ein cadw ni mewn undeb tollau a fyddai'n atal ein gallu i wneud ein cytundebau masnach rydd ledled y byd—un o'r pethau y pleidleisiodd pobl o'i blaid yn y refferendwm.
A ydych chi'n derbyn bod eich plaid chi, Plaid Lafur Cymru, yn ddim byd ond plaid 'aros' sydd eisiau ceisio ein cadw wedi ein clymu i'r UE ac sydd eisiau gwrthdroi'r canlyniad ac yn sicr nid gweithredu canlyniad refferendwm mis Mehefin 2016, ble pleidleisiodd pobl Cymru ac etholaeth y Gweinidog ei hun i adael yr UE? Wn i ddim amdanoch chi, ond rwy'n ddemocrat, ac rwy'n credu pan fo pobl Cymru yn pleidleisio mewn refferendwm, y dylem ni ufuddhau i'w cyfarwyddiadau fel Aelodau o'r Cynulliad hwn, ac y dylai ein Haelodau Seneddol wneud yr un peth hefyd. Mae'n ymddangos i mi mai'r cwbl yr ydych chi'n ceisio ei wneud yw llesteirio'r broses o gyflawni ar y cyfarwyddyd hwnnw drwy beidio â chefnogi cytundeb y Prif Weinidog, a fydd yn anrhydeddu cyfarwyddyd pobl Prydain a phobl Cymru a bleidleisiodd i adael yr UE.
Felly, pryd fyddwch chi'n newid eich cân? Rydych chi'n dweud wrth bawb arall i gyfaddawdu. Pryd wnewch chi gyfaddawdu a derbyn bod cytundeb o gyfaddawd yn cael ei gynnig sy'n anrhydeddu canlyniad y refferendwm ac a fydd yn sicrhau ein bod yn gadael yr UE mewn modd trefnus, gyda digon o amser i allu negodi perthynas newydd ar ôl diwedd y cyfnod ymadael hwnnw?
Well, I will resist the temptation to make the obvious point about new content, but I regret that he feels it's inappropriate for the Assembly to have an opportunity to discuss what is the most important issue that most of our constituents face, including his own constituents, at a time when the situation that Parliament faces and we face here in Wales is so perilous. I think it's important that people look to this place to express an indication of how we feel this process should unfold in the best interests of Wales. I welcome the opportunity to have this discussion with him in this Chamber.
He makes points about supporting the Prime Minister's deal. The Prime Minister's deal comprises two parts, although she would like us to think at the moment it only comprises one part. But we know the fundamental flaws in the political declaration: it does not contain that commitment to a long-term, permanent customs union, does not contain a full commitment to regulatory alignment with the single market. It's fundamentally not in the interests of Wales. But what we are doing is we're looking at what is happening in Parliament and we are seeing where a consensus, or a sense of compromise, is beginning to emerge.
The Prime Minister has made a number of commitments in addition to what's in the political declaration, which aren't in the declaration. If they were in there—commitments around regulatory alignment to the single market on a dynamic basis and the customs union arrangement that Kenneth Clarke and others have brought forward in Parliament—and were to be capable of being enshrined in a new political declaration, that is the sort of agreement that we could endorse. You ask where our compromise is; that is an exercise of compromise in practice. It is not a question of sticking to the red lines. It is not a question of putting one's head in the sand, as the Prime Minister is doing, and ignoring what's happening all around her in Parliament with just over a week to go. That is the absence of leadership. That is the absence of compromise.
He says we fear a general election. I say, 'Bring it on', frankly. I would welcome the opportunity of replacing Theresa May with Jeremy Corbyn in Parliament and campaigning in constituencies right across Wales. I'd be absolutely delighted to be in that situation. But let's be clear about that. The Prime Minister, while she says she will link a confidence motion to her dead deal, is in no position to lead the Conservative Party into a general election. She lacks all authority. How would she go about writing a manifesto? How would she corral a Cabinet that's falling apart? She has a Cabinet voting in three different directions on things. She's in no position to call a general election.
The Member asks, finally, about a betrayal. He uses that language. I don't want to use that language. I think that sort of language is language that really coarsens the debate in a way which we have seen where that can lead. I accept that wasn't the intention, but I think we should be careful about that sort of language. But if he is to use the word 'betrayal', let me say what is a betrayal: it's the kind of 'no deal' Brexit the Prime Minister's driving us towards. That will be a betrayal of those who voted leave and those who voted remain. It was not what was promised, and that is not surprising because it is a devastating outcome. And for each person who voted leave, they would not expect to be losing their job as a consequence of that, but that is the sort of situation people will be facing in Wales if we get to that point next Friday. And that is the responsibility of the Prime Minister to acknowledge that and to lead a coalition of support in favour of a different kind of deal.
Wel, fe wnaf i wrthsefyll y demtasiwn i wneud y sylw amlwg ynghylch cynnwys newydd, ond mae'n ofid imi ei fod yn teimlo ei bod hi'n amhriodol i'r Cynulliad gael cyfle i drafod yr hyn yw'r mater pwysicaf y mae'r rhan fwyaf o'n hetholwyr yn ei wynebu, gan gynnwys ei etholwyr ei hun, ar adeg pan fo'r sefyllfa sy'n wynebu'r Senedd ac yr ydym ni yn ei hwynebu yma yng Nghymru mor enbydus. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn edrych i'r lle hwn er mwyn trafod sut rydym ni'n teimlo y dylai'r broses hon ddatblygu er budd gorau Cymru. Rwy'n croesawu'r cyfle i gael y drafodaeth hon gydag ef yn y Siambr.
Mae'n gwneud sylwadau ynglŷn â chefnogi cytundeb y Prif Weinidog. Mae cytundeb y Prif Weinidog yn cynnwys dwy ran, er y byddai'n hoffi inni gredu ar hyn o bryd nad yw ond yn cynnwys un rhan. Ond fe wyddom ni am y diffygion sylfaenol yn y datganiad gwleidyddol: nid yw'n cynnwys yr ymrwymiad hwnnw i undeb tollau parhaol, tymor hir, nid yw'n cynnwys ymrwymiad llawn i gael cyfatebiaeth o ran rheoleiddio gyda'r farchnad sengl. Yn y bôn nid yw er budd Cymru. Ond yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw ein bod yn edrych ar beth sy'n digwydd yn y Senedd ac rydym ni'n gweld lle mae consensws, neu ymdeimlad o gyfaddawd, yn dechrau dod i'r amlwg.
Mae'r Prif Weinidog wedi gwneud nifer o ymrwymiadau yn ogystal â beth sydd yn y datganiad gwleidyddol, nad ydyn nhw yn y datganiad. Pe baen nhw yno—ymrwymiadau ynghylch cyfatebiaeth rheoleiddiol ddeinamig gyda'r farchnad sengl a'r trefniant hwnnw ynglŷn â'r undeb tollau y mae Kenneth Clarke ac eraill wedi ei gyflwyno yn y Senedd—ac y byddai modd ei ymgorffori yn y datganiad gwleidyddol newydd, dyna'r math o gytundeb y gallem ni ei gymeradwyo. Rydych chi'n gofyn ym mha fodd ydym ni wedi cyfaddawdu; mae hynny'n gyfaddawd ymarferol. Nid yw'n gwestiwn o lynu at safbwyntiau. Nid yw'n gwestiwn o guddio rhag y gwir, fel mae Prif Weinidog y DU yn ei wneud, ac anwybyddu'r hyn sy'n digwydd ar bob llaw iddi yn y Senedd gydag ychydig dros wythnos i fynd. Dyna yw diffyg arweinyddiaeth. Dyna yw absenoldeb cyfaddawd.
Mae'n dweud ein bod yn ofni etholiad cyffredinol. Rwyf i'n dweud, 'amdani', a dweud y gwir. Byddwn yn croesawu'r cyfle i ddisodli Theresa May gyda Jeremy Corbyn yn y Senedd ac ymgyrchu mewn etholaethau ledled Cymru. Byddwn yn falch iawn o fod yn y sefyllfa honno. Ond gadewch inni fod yn glir ynghylch hynny. Mae'r Prif Weinidog, er ei bod hi'n dweud y gwnaiff hi gysylltu cynnig o hyder â'i chytundeb marw, nid yw hi mewn unrhyw sefyllfa i arwain y Blaid Geidwadol i etholiad cyffredinol. Nid oes ganddi unrhyw awdurdod. Sut fyddai hi'n mynd ati i ysgrifennu maniffesto? Sut fyddai hi'n cynnull Cabinet sy'n chwalu? Mae ganddi gabinet sy'n pleidleisio mewn tair gwahanol ffordd ar bethau. Nid yw hi mewn unrhyw sefyllfa i alw etholiad cyffredinol.
Mae'r Aelod yn holi, yn olaf, am frad. Dyna'r iaith mae'n ei ddefnyddio. Nid wyf i eisiau defnyddio'r iaith honno. Rwy'n credu bod y math hwnnw o iaith yn iaith sy'n iselhau'r ddadl mewn ffordd y gwyddom ni beth yw ei ben draw. Rwy'n derbyn nad dyna oedd y bwriad, ond rwy'n credu y dylem ni fod yn ofalus ynglŷn â'r math hwnnw o iaith. Ond os yw eisiau defnyddio'r gair 'brad', gadewch i mi ddweud beth sydd yn frad: y math o Brexit heb gytundeb y mae'r Prif Weinidog yn ein harwain tuag ato. Bydd hynny'n bradychu'r rhai a bleidleisiodd i adael a'r rhai a bleidleisiodd i aros. Nid dyna a addawyd, ac nid yw hynny'n syndod oherwydd mae'n ganlyniad dinistriol. Ac o ran pob person a bleidleisiodd i adael, ni fyddent yn disgwyl colli eu swyddi o ganlyniad i hynny, ond dyna'r math o sefyllfa y bydd pobl yn ei wynebu yng Nghymru os cyrhaeddwn y sefyllfa honno ddydd Gwener nesaf. A chyfrifoldeb Prif Weinidog y DU yw cydnabod hynny ac arwain clymblaid o gefnogaeth o blaid gwahanol fath o gytundeb.
I'd like to thank the Minister for his statement today. I welcome the fact that you've written to David Lidington to try to secure a statutory role for the devolved Governments in the future negotiations, but I do find it remarkable that confirmation of this only comes now, four days after we were meant to leave the EU. The Government should have issued this as a demand during negotiations around the inter-governmental agreement, rather than as a request after giving our leverage away, because experience tells us that the British state will only give concessions if the other side has something it wants. Appeals to fairness always fall on deaf ears.
We are now just 10 days away from the next designated day for leaving the EU. The final deadline in terms of making a decision is fast approaching and if we're to find a workable solution that avoids the catastrophe of a 'no deal', Labour is going to have to get its house in order. There is no point expecting the Conservative Party to support any reasonable proposals in Westminster because they've long since left the real world and are at war with themselves in a fantasy land of their own making. The MP for Grantham and Stamford, Nick Boles, came to the same conclusion yesterday and resigned the Tory party whip as a result.
In terms of the proposals put forward last night, Plaid Cymru MPs, in the spirit of constructive compromise, voted for three options that are acceptable to us as a way forward. We didn't support the Clarke amendment, which simply calls for membership of the customs union, because it doesn't offer the guarantees that we require in terms of the economy, workers' rights and environmental protection. Our MPs voted for the common market 2.0 proposal and a confirmatory vote, and we believe these two options should be combined so that a referendum could be held between a single-market-based workable Brexit plan and remaining in the EU. Of course, both these options would have passed last night had all Labour MPs supported them. Labour has got a lot to answer for in this regard, and I find it particularly astonishing that the deputy leader of Welsh Labour, Carolyn Harris, was one of the MPs to abstain on a referendum, and even more astounding that Ms Harris and the other Labour MPs who defied the whip have not subsequently lost the whip.
The other option discussed last night was Joanna Cherry's proposal, the Brexit insurance policy—a safety net designed to make the revocation of article 50 the default option instead of 'no deal' if neither 'no deal' nor an extension has been agreed by 10 April, with a full public inquiry to follow to see whether a further referendum should be held on a Brexit deal that could be both workable and garner public support.
The Minister in his answer to me last week suggested that I had misrepresented the situation in this regard, since he believed revoking article 50 with a possible further referendum to follow this was impossible. I wonder whether he would be willing to make a clarification about this, since his colleague Keir Starmer said very clearly yesterday that he did not reject the principle behind Joanna Cherry's revocation proposal, or, to put it another way: does the Minister agree with Mr Starmer or himself on this point? It is a simple point of logic that the right to revoke cannot be both unilateral and conditional, and EU law experts have said that there would be no legal avenue to challenge revocation in the European courts, since the only conditions it needs to satisfy are in relation to the revoking member state's constitutional requirements. Mr Starmer said that Labour's reason for not backing the proposal last night was because the time to confront the issue had not yet arrived. I welcome the First Minister saying this afternoon that the Welsh Government would prefer revocation to no deal, but I would suggest strongly that the time to confront the issue has indeed arrived and that it is now time to act.
I'd like to close by asking the Minister to state for the record Welsh Government's top preference in terms of the options now on the table and also whether the Minister agrees with Plaid Cymru that, if a Brexit option does end up securing a majority, this should be put to a confirmatory referendum with an option to remain.
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi ysgrifennu at David Lidington i geisio sicrhau swyddogaeth statudol ar gyfer y Llywodraethau datganoledig yn negodiadau'r dyfodol, ond rwyf yn ei chael hi'n syfrdanol mai dim ond nawr y ceir y cadarnhad hwn, bedwar diwrnod ar ôl yr oeddem ni i fod i adael yr UE. Dylai'r Llywodraeth fod wedi cyhoeddi hyn yn amod yn ystod y trafodaethau ynghylch y cytundeb rhynglywodraethol, yn hytrach nag fel cais ar ôl ildio faint bynnag o rym a oedd gennym ni, oherwydd mae profiad yn dweud wrthym ni na fydd y wladwriaeth Brydeinig ond yn cyfaddawdu os oes gan yr ochr arall rywbeth y mae arni ei eisiau. Ni waeth heb ag apelio am degwch.
Rydym ni bellach dim ond 10 diwrnod o'r diwrnod dynodedig nesaf ar gyfer gadael yr UE. Mae'r dyddiad cau terfynol o ran gwneud penderfyniad yn prysur agosáu ac os ydym ni i ddod o hyd i ateb ymarferol sy'n osgoi trychineb ymadael heb gytundeb, mae Llafur yn mynd i orfod cael trefn arni hi ei hun. Ofer yw disgwyl i'r Blaid Geidwadol gefnogi unrhyw gynigion rhesymol yn San Steffan oherwydd maen nhw wedi gadael y byd go iawn ers amser maith ac yng ngyddfau ei gilydd mewn byd breuddwyd o'u gwneuthuriad eu hunain. Daeth AS Grantham a Stamford, Nick Boles, i'r un casgliad ddoe ac ymddiswyddodd chwip y blaid Dorïaidd o ganlyniad.
O ran y cynigion a gyflwynwyd neithiwr, pleidleisiodd Aelodau Seneddol Plaid Cymru, yn yr ysbryd o gyfaddawd adeiladol, o blaid tri dewis sy'n dderbyniol i ni fel ffordd ymlaen. Wnaethom ni ddim cefnogi gwelliant Clarke, sy'n galw yn syml am aelodaeth o'r undeb tollau, oherwydd nad yw'n cynnig y gwarantau sydd eu hangen arnom ni o ran yr economi, hawliau gweithwyr a diogelu'r amgylchedd. Pleidleisiodd ein Haelodau Seneddol am y cynnig farchnad gyffredin 2.0 a phleidlais gadarnhau, a chredwn y dylid cyfuno'r ddau ddewis yma fel y gellid cynnal refferendwm rhwng cynllun Brexit ymarferol sy'n seiliedig ar y farchnad sengl ac aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Wrth gwrs, byddai'r ddau ddewis hyn wedi cario'r dydd neithiwr pe bai'r holl Aelodau Seneddol Llafur yn eu cefnogi. Mae gan Llafur lawer i ateb drosto yn hyn o beth, ac rwy'n rhyfeddu'n arbennig bod dirprwy arweinydd Llafur Cymru, Carolyn Harris, yn un o'r Aelodau Seneddol i ymatal ar refferendwm, a hyd yn oed yn fwy syfrdanol nad yw Ms Harris ac Aelodau Seneddol Llafur eraill a aeth yn groes i'r chwip wedi colli'r chwip wedyn o ganlyniad.
Y dewis arall a drafodwyd neithiwr oedd cynnig Joanna Cherry, y polisi yswiriant Brexit—rhwyd ddiogelwch wedi'i chynllunio i wneud dirymu erthygl 50 y dewis diofyn yn hytrach nag ymadael heb gytundeb os na chytunwyd i ymadael heb gytundeb neu i ofyn am estyniad erbyn 10 Ebrill, gydag ymchwiliad cyhoeddus llawn i ddilyn i weld a ddylid cynnal refferendwm pellach ar gytundeb Brexit a allai fod yn ymarferol ac ennyn cefnogaeth y cyhoedd.
Awgrymodd y Gweinidog yn ei ateb i mi yr wythnos diwethaf fy mod i wedi rhoi camargraff o'r sefyllfa yn hyn o beth, gan ei fod yn credu fod dirymu erthygl 50 gyda refferendwm pellach posib i ddilyn hyn yn amhosib. Tybed a fyddai'n barod i roi eglurhad ynghylch hyn, oherwydd dywedodd ei gydweithiwr Keir Starmer yn glir iawn ddoe nad oedd yn gwrthod yr egwyddor y tu ôl i gynnig dirymu Joanna Cherry, neu i'w roi mewn ffordd arall: a yw'r Gweinidog yn cytuno gyda Mr Starmer neu ef ei hun yn hyn o beth? Mae'n bwynt syml o resymeg na all yr hawl i ddirymu fod yn unochrog ac yn amodol ar yr un pryd, ac mae arbenigwyr ar gyfraith yr Undeb Ewropeaidd wedi dweud na fyddai unrhyw dir cyfreithiol i herio dirymu yn y llysoedd Ewropeaidd, gan mai'r unig amodau sydd angen eu bodloni yw'r rheini mewn cysylltiad â dirymu gofynion cyfansoddiadol aelod wladwriaethau. Dywedodd Mr Starmer mai rheswm y Blaid Lafur dros beidio â chefnogi'r cynnig neithiwr oedd oherwydd nad oedd hi'n bryd mynd i'r afael â'r mater eto. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Prif Weinidog Cymru wedi dweud y prynhawn yma y byddai'n well gan y Llywodraeth ddirymu dros beidio â chael cytundeb, ond rwy'n awgrymu'n gryf ei bod hi'n hen bryd bellach mynd i'r afael â'r mater a'i bod hi bellach yn bryd gweithredu.
Hoffwn gloi drwy ofyn i'r Gweinidog ddweud ar goedd beth yw dewis cyntaf Llywodraeth Cymru o ran y dewisiadau sydd bellach ar gael a hefyd a yw'r Gweinidog yn cytuno â Phlaid Cymru, sef, os yw dewis dros Brexit yn y pen draw yn sicrhau mwyafrif, y dylai hyn fod yn destun refferendwm cadarnhau gyda dewis i aros.
I thank the Member for a number of questions. I hope I manage to do justice to all of them. Just firstly in relation to the point that she opened with, around the statutory protection for devolved administrations in negotiations, she'll know from previous statements that I've made here, and the First Minister has made, that it's been a consistent theme of the Welsh Government's engagement with the UK Government in relation to this that we feel that, on the ongoing negotiations into the future, the Welsh Government, and the Scottish Government, and the Northern Ireland Executive, have a fundamental role to play.
The reference I made in my speech was a letter I sent in response to comments made by the Prime Minister at the despatch box on Friday, where she committed to giving a statutory footing to the negotiations of the political declaration itself—not the future negotiations more broadly. The Member will know that, about a week or 10 days ago, I made a statement, and wrote to David Lidington and Stephen Barclay in the UK Government, proposing language that could be used by way of amendment to the withdrawal agreement Bill, which would do that job, which would provide Parliament with oversight, but also provide a role for the devolved institutions in the reform of the declaration itself. Having heard the Prime Minister and Attorney General give a commitment to some of that, I felt it was important to seek a commitment to the balance of it, which is the reason that I wrote.
She refers to the inter-governmental agreement. She will perhaps recall that the purpose of the inter-governmental agreement was indeed to secure a significant number of statutory concessions. And it is that inter-governmental agreement that has enabled frameworks to be developed between the administrations in the UK, on a way that has, by and large, been very productive. She—and her colleagues, perhaps, prior to her joining the house—routinely used to say that it was a mechanism for taking powers away. I have yet to hear a single power enumerated in that list of powers taken away; the very simple reason for that is because there aren't any.
In relation to the votes in the House of Commons last night, I was hoping to have made it clear in my statement that the Clarke amendment, when taken together with other commitments that the Prime Minister has subsequently made, would need to be together taken into account in a reformed political declaration. I welcome the tone with which her parliamentary colleague last night engaged in the votes around this, and made a particular point of advocating 'Securing Wales' Future' as principles that Plaid Cymru still endorse, and I welcome that continued commitment, even in the House of Commons.
She mentioned the comments made by Keir Starmer around the interpretation of the European Court of Justice's decision in Wightman, which is the relevant case here. The judgment is clear: that the revocation needs to be unequivocal and unconditional, and that it isn't a mechanism by which a member state can simply pause the article 50 process. And the reason for that is obvious, isn't it? There is a mechanism in the legislation that gives other member states the power to consent or not. If a member could simply exercise that right independently, that would drive a coach and horses through other member states' rights. So, it's not surprising that that is the conclusion of the court.
And I will simply echo, if I may, the comments the First Minister made earlier in the Chamber: this is not the time at which a decision of such constitutional magnitude can possibly be made. In the final analysis, there may be a different conclusion around that, but at this point in time, we haven't reached that moment of decision where the alternatives are revocation or no deal.
Diolch i'r Aelod am nifer o gwestiynau. Rwy'n gobeithio y llwyddaf i wneud cyfiawnder â phob un ohonyn nhw. Yn gyntaf am ei sylw agoriadol, ynghylch yr amddiffyniad statudol ar gyfer gweinyddiaethau datganoledig yn y trafodaethau, bydd hi'n gwybod o ddatganiadau blaenorol yr wyf i wedi eu gwneud yn y fan yma, ac y mae Prif Weinidog Cymru wedi eu gwneud, y bu hyn yn thema gyson o drafodaethau Llywodraeth Cymru â Llywodraeth y DU mewn perthynas â hyn, sef ein bod yn teimlo, o ran y trafodaethau sy'n mynd rhagddyn nhw ynghylch y dyfodol, fod gan Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, swyddogaeth hanfodol.
Roedd y cyfeiriad a wnes yn fy araith yn llythyr a anfonais mewn ymateb i sylwadau a wnaed gan Brif Weinidog y DU yn y blwch anfon ddydd Gwener, lle ymrwymodd i roi sail statudol i negodiadau'r datganiad gwleidyddol ei hun—nid negodiadau'r dyfodol yn fwy cyffredinol. Bydd yr Aelod yn gwybod, wythnos neu 10 diwrnod yn ôl, y gwnes i ddatganiad, ac ysgrifennu at David Lidington a Stephen Barclay yn Llywodraeth y DU, yn cynnig geiriad y gellid ei ddefnyddio o ran Bil diwygio'r cytundeb ymadael, a fyddai'n gwneud y gwaith hwnnw, a fyddai'n rhoi modd i'r Senedd oruchwylio, ond a fyddai hefyd yn rhoi swyddogaeth i'r sefydliadau datganoledig yn y gwaith o ddiwygio'r datganiad ei hun. Ar ôl clywed Prif Weinidog y DU a'r Twrnai Cyffredinol yn ymrwymo i rywfaint o hynny, roeddwn yn teimlo ei bod hi'n bwysig ceisio cael ymrwymiad ynglŷn â chydbwysedd hynny, a dyna'r rheswm yr ysgrifennais.
Mae hi'n cyfeirio at y cytundeb rhynglywodraethol. Bydd hi'n cofio efallai mai diben y cytundeb rhynglywodraethol yn wir oedd sicrhau nifer sylweddol o gonsesiynau statudol. A'r cytundeb rhynglywodraethol hwnnw sydd wedi galluogi datblygu fframweithiau rhwng y gweinyddiaethau yn y DU, mewn ffordd sydd, ar y cyfan, wedi bod yn gynhyrchiol iawn. Roedd hi—a'i chyd-Aelodau, efallai, cyn iddi ymuno â'r tŷ—yn arfer dweud yn gyson ei fod yn fecanwaith ar gyfer dwyn pwerau ymaith. Rwyf eto i glywed am un pŵer ar y rhestr honno o bwerau a ddygwyd ymaith; y rheswm syml iawn am hynny yw oherwydd nad oes unrhyw un.
O ran y pleidleisiau yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr, roeddwn yn gobeithio fy mod i wedi ei gwneud hi'n glir yn fy natganiad y byddai gwelliant Clarke, o'i ystyried ynghyd ag ymrwymiadau eraill a wnaeth Prif Weinidog y DU yn dilyn hynny, y byddai angen eu hystyried gyda'i gilydd mewn datganiad gwleidyddol diwygiedig. Rwy'n croesawu sut yr aeth ei chyd-Aelod Seneddol neithiwr ati yn y pleidleisiau hyn, ac fel yr aeth ati'n arbennig i eirioli dros 'Diogelu Dyfodol Cymru' fel egwyddorion y mae Plaid Cymru yn eu cymeradwyo o hyd, ac rwy'n croesawu'r ymrwymiad parhaus hwnnw, hyd yn oed yn Nhŷ'r Cyffredin.
Soniodd am y sylwadau a wnaed gan Keir Starmer ynghylch y dehongliad o benderfyniad Llys Cyfiawnder Ewrop yn achos Wightman, sef yr achos perthnasol yn hyn o beth. Mae'r dyfarniad yn glir: bod angen i'r dirymu fod yn ddiamwys ac yn ddiamod, ac nad yw'n fecanwaith y gall aelod-wladwriaeth ei ddefnyddio dim ond er mwyn gohirio proses erthygl 50. Ac mae'r rheswm am hynny yn amlwg, onid yw? Mae yna fecanwaith yn y ddeddfwriaeth sy'n rhoi'r pŵer i aelod-wladwriaethau eraill gydsynio neu beidio. Pe gallai aelod arfer yr hawl honno'n annibynnol, byddai hynny'n tanseilio hawliau aelod-wladwriaethau eraill. Felly, nid yw'n syndod mai dyna gasgliad y llys.
Ac fe wnaf adleisio, os caf i, sylwadau Prif Weinidog Cymru yn gynharach yn y Siambr: nid dyma'r amser y mae modd mewn difrif gwneud penderfyniad sydd â goblygiadau cyfansoddiadol mor sylweddol. Yn y pen draw, efallai bod casgliad gwahanol ynghylch hynny, ond ar hyn o bryd, nid ydym ni wedi cyrraedd yr eiliad honno o benderfynu lle mai'r dewisiadau eraill yw dirymu neu ddim cytundeb.
Unlike Darren Millar, I welcome these opportunities, because it gives us another demonstration of how out of touch this institution is—as indeed the House of Commons is—with popular opinion. The fundamental problem that has created this chaos and confusion is that we have a remainer Prime Minister, with a strongly pro-remain Cabinet, and a parliamentary party—the Conservative Party—in the House of Commons that has a majority of people who wanted to remain, that in Wales we have a Government that's strongly pro-remain, every single Labour AM, every single Plaid Cymru AM was for remain, and still is. And what's happening here, with all the chaos and confusion in the House of Commons over the last few weeks, is that implacable remainers are just trying to string out the process until, ultimately, they hope, they can undo the referendum result. The statement says that the problem is a Government that simply will not take 'no' for an answer—and of course that's true in relation to the Theresa May deal. But beyond that, the problem is that it's a Government that will simply not take 'leave' for an answer, and that is a problem with Welsh Government as well. We know that the majority of the public in Wales and the United Kingdom, and some areas represented by Labour MPs, by very, very large majorities, were for 'leave', and there's no real evidence that public opinion has shifted in the last two and a half to three years. The problem is that we cannot deliver on the referendum result, which occurred despite the best efforts of the Government, big business, the media and so many other vested interests in favour of 'remain'. The famous booklet, which the Government sent at our expense to every household in the country, which said, without qualification or equivocation, 'This is your decision'—to the people—'the Government will implement what you decide, with no ifs or buts'—the problem is that nobody who is in a position to deliver wants to deliver, and the consistent attempts of the establishment, in one shape or form, to frustrate that decision is ultimately what has produced the situation that we're in today.
As regards to the customs union proposals of various kinds, the latest ComRes opinion poll on this was published yesterday, and 57 per cent of the public say that staying in a customs union means that we haven't left. So, there's no point in fantasising that, if the Welsh Government were to succeed in its ambitions that we effectively do not leave the EU, that's not going to produce widespread public anger, which could turn very nasty indeed, which we would all—[Interruption.] I'm not saying this is what I want to happen, but we do know that there is a very significant proportion of the public that feels betrayed, not just on this particular issue, but on a whole range of issues, by the political establishment. And the Brexit vote was very complicated, and it wasn't just, for many people, about the EU, but it encapsulated a feeling of alienation from the political processes altogether. If we do not deliver on the Brexit result of the last referendum, that will be exacerbated further, and if we were to have another referendum, why would we think that that should be definitive if the first one wasn't definitive? Should we make it the best of three? Best of five? Best of 10? Should we make it an annual event like Christmas, which we can celebrate consistently every year?
Ultimately, this is a question of trust between politicians and the people, and fundamentally I think that is now what is has resolved itself into. The British public generally feel—[Interruption.] Yes, you are being lectured by me, because you're the one who wants to betray the trust of the Welsh people and the British people, because you take a different view from them that Parliament at Westminster—
Yn wahanol i Darren Millar, rwy'n croesawu'r cyfleoedd hyn, oherwydd mae'n rhoi inni enghraifft arall o ba mor ddi-glem yw'r sefydliad hwn—fel yn wir y mae'r Tŷ'r Cyffredin—o ran y farn boblogaidd. Y broblem sylfaenol a greodd yr anhrefn a'r dryswch hwn yw bod Prif Weinidog y DU o blaid aros, gyda Chabinet sy'n gryf o blaid aros, a Phlaid Seneddol—y Blaid Geidwadol—yn Nhŷ'r Cyffredin sydd â mwyafrif o bobl sydd eisiau aros, bod gennym ni yng Nghymru Lywodraeth sy'n gryf o blaid aros, roedd pob un Aelod Cynulliad Llafur, pob un Aelod Cynulliad Plaid Cymru o blaid aros, ac maen nhw i gyd yn dal i fod. A'r hyn sy'n digwydd yma, gyda'r holl anhrefn a'r dryswch yn Nhŷ'r Cyffredin dros yr ychydig wythnosau diwethaf, yw bod arhoswyr didrugaredd yn ceisio gohirio'r broses tan, yn y pen draw, maen nhw'n gobeithio, y gellir dad-wneud canlyniad y refferendwm. Mae'r datganiad yn dweud mai'r broblem yw Llywodraeth na all dderbyn 'na' yn ateb—ac wrth gwrs mae hynny'n wir mewn perthynas â chytundeb Theresa May. Ond y tu hwnt i hynny, y broblem yw ei bod yn Llywodraeth na wnaiff dderbyn 'ymadael' yn ateb, ac mae hynny'n broblem gyda Llywodraeth Cymru hefyd. Gwyddom fod y rhan fwyaf o'r cyhoedd yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig, a rhai ardaloedd a gynrychiolir gan ASau Llafur, gan fwyafrifoedd mawr iawn, iawn, o blaid 'ymadael', ac nid oes unrhyw dystiolaeth wirioneddol fod barn y cyhoedd wedi newid yn y ddwy a hanner i dair blynedd diwethaf. Y broblem yw na allwn ni gyflawni ar ganlyniad y refferendwm, a ddigwyddodd er gwaethaf ymdrechion gorau y Llywodraeth, busnesau mawr, y cyfryngau a chymaint o fuddiannau breintiedig eraill o blaid 'aros'. Roedd y llyfryn enwog, a anfonodd y Llywodraeth ar ein traul ein hunain i bob cartref yn y wlad, a oedd yn dweud, heb unrhyw amod neu amwysedd, 'Dyma eich penderfyniad'—i'r bobl —'bydd y Llywodraeth yn gweithredu yr hyn yr ydych chi'n ei benderfynu, heb anwadalu'—y broblem yw nad oes neb sydd mewn sefyllfa i gyflawni eisiau cyflawni, ac ymdrechion cyson y sefydliad, mewn un ffordd neu'r llall, i rwystro'r penderfyniad hwnnw sydd yn y pen draw wedi creu'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw.
O ran y cynigion undeb tollau o wahanol fathau, cyhoeddwyd y pôl piniwn ComRes diweddaraf ynglŷn â hyn ddoe, ac mae 57 y cant o'r cyhoedd yn dweud bod aros mewn undeb tollau yn golygu nad ydym ni wedi gadael. Felly, nid oes unrhyw ddiben breuddwydio, pe byddai Llywodraeth Cymru yn llwyddo yn ei uchelgeisiau nad ydym ni yn ymarferol yn gadael yr UE, nad yw hynny'n mynd i arwain at ddicter cyhoeddus eang, a allai droi'n annifyr iawn, y byddem ni i gyd—[Torri ar draws.] Nid dweud yr wyf i mai hyn sydd arnaf i eisiau digwydd, ond rydym ni yn gwybod bod yna gyfran sylweddol o'r cyhoedd yn teimlo wedi'u bradychu, nid yn unig o ran y mater penodol hwn, ond o ran amryw o faterion, gan y sefydliad gwleidyddol. Ac roedd y bleidlais Brexit yn gymhleth iawn, ac nid oedd dim ond, i lawer o bobl, am yr UE, ond roedd yn crisialu ymdeimlad o ymddieithrio oddi wrth y prosesau gwleidyddol yn gyfan gwbl. Os nad ydym ni'n cyflawni ar ganlyniad Brexit y refferendwm diwethaf, caiff hynny ei waethygu ymhellach, a phe byddem ni'n cael refferendwm arall, pam fyddem ni'n credu y dylai hynny fod yn bendant os nad oedd yr un cyntaf yn bendant? A ddylem ni ei wneud y gorau o dri? Y gorau o bump? Y gorau o 10? A ddylem ni ei wneud yn ddigwyddiad blynyddol fel y Nadolig, y gallwn ni ei ddathlu'n gyson bob blwyddyn?
Yn y pen draw, mae hwn yn gwestiwn o ymddiriedaeth rhwng gwleidyddion a phobl, ac yn y bôn, rwy'n credu mai dyna bellach y mae hyn wedi datblygu i fod. Mae'r cyhoedd ym Mhrydain yn teimlo'n gyffredinol—[Torri ar draws.] Ydych, rydych chi yn cael pregeth gennyf i, oherwydd chi sydd eisiau bradychu ymddiriedaeth pobl Cymru a phobl Prydain, oherwydd eich bod yn coleddu barn wahanol iddyn nhw y mae'r Senedd yn San Steffan—
You don't need to respond to Members who are sitting—you're not responsible for responding, Neil Hamilton.
Nid oes angen ichi ymateb i Aelodau sy'n eistedd—nid ydych chi'n gyfrifol am ymateb, Neil Hamilton.
Parliament at Westminster decided, when the referendum decision was taken, that they couldn't take that decision at Westminster, for reasons that have amply been borne out in what we've seen in the last couple of weeks, and, therefore, it was the people who would decide. And the Government said unambiguously, 'We will implement what you decide', and because they do not want to do that, and because the establishment doesn't want to do that, this confusion is being perpetuated.
So, I do hope there is no deal on 12 April, because there's no prospect of anything else on offer that will work, because then Britain strong and free can make its way in the rest of the world with countries that do want to do trade deals with us in the part of the 85 per cent of the global economy that is expanding, unlike the EU, which is now in recession.
Penderfynodd y Senedd yn San Steffan, pan wnaethpwyd y penderfyniad gyda'r refferendwm, na allent wneud y penderfyniad hwnnw yn San Steffan, am resymau sydd wedi eu dangos yn amlwg ddigon yn yr hyn a welsom ni yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf, ac, felly, y bobl fyddai'n penderfynu. A dywedodd y Llywodraeth yn ddiamwys, 'byddwn yn gweithredu'r hyn y byddwch yn penderfynu arno', ac oherwydd nad ydyn nhw eisiau gwneud hynny, ac oherwydd nad yw'r sefydliad eisiau gwneud hynny, mae'r dryswch hwn yn parhau.
Felly, rwy'n gobeithio na fydd cytundeb ar 12 Ebrill, oherwydd nid oes unrhyw obaith o unrhyw beth arall ar gael a fydd yn gweithio, ac yna gall Prydain gref a rhydd wneud ei ffordd yng ngweddill y byd gyda gwledydd sydd eisiau gwneud cytundebau masnach gyda ni yn y rhan o'r 85 y cant o'r economi fyd-eang sy'n ehangu, yn wahanol i'r UE, sydd yn awr mewn dirwasgiad.
Well, I'm sorry to disappoint the Member, but the notion that he's not part of the establishment is really quite ridiculous, and I'm certainly not going to take any lessons about integrity and trust from him, and I think we'll see on Thursday how closely attached he is to popular opinion when the voters of Newport give their opinion. The point, in all seriousness, which he makes—the notion that people are going out of their way not to respect the result of the 2016 referendum is part of a broader narrative that has created the corrosive nature of the debate around Brexit in this country.
What we actually have happening, in Parliament principally—and I hope that he would have known this, as a former Member of Parliament, and acknowledged it—is people wrestling with a very complex set of judgments around how best to respect that referendum in a way that doesn't damage the livelihoods of the individuals and communities that they and we represent. 'Securing Wales' Future' was our attempt to do that—recognising the result of the referendum and describing a kind of relationship post Brexit between Wales and the EU, which works best in the interest of Wales. And the, sort of, reductionist view that 'leave equals leave', as though that had some kind of independent meaning from this complicated process, I think does no service to the debate at all. And I will just repeat the point I made to Darren Millar clearly, that, in our language, it is no part of public leadership to be throwing around words like 'betrayal' in a particularly febrile context. These are people of goodwill reaching difficult judgments in a very, very heated environment, and we should all do our best to seek to engage with the issues on that basis.
Wel, mae'n ddrwg gennyf siomi'r Aelod, ond mae'r syniad nad yw'n rhan o'r sefydliad yn eithaf chwerthinllyd, ac yn sicr nid wyf am droi ato ef am unrhyw wersi am ddidwylledd ac ymddiriedaeth, ac rwy'n credu y gwelwn ni ddydd Iau faint mae'n arddel y farn gyhoeddus pan fo pleidleiswyr Casnewydd yn lleisio'u barn. Y pwynt, o ddifrif, y mae'n ei wneud—mae'r syniad bod pobl yn cwmpasu môr a thir i beidio â pharchu canlyniad refferendwm 2016 yn rhan o'r naratif ehangach sydd wedi creu natur annifyr y ddadl ynghylch Brexit yn y wlad hon.
Yr hyn sydd gennym ni mewn gwirionedd yn digwydd, yn y Senedd yn bennaf—ac rwy'n gobeithio ei fod yn gwybod hyn, ac yntau'n gyn-Aelod Seneddol, ac yn cydnabod—yw bod pobl yn ymgodymu â chyfuniad cymhleth iawn o syniadau ynghylch sut orau i barchu'r refferendwm hwnnw mewn ffordd nad yw'n niweidio bywoliaeth unigolion a chymunedau y maen nhw a ninnau yn eu cynrychioli. 'Diogelu Dyfodol Cymru' oedd ein hymgais i wneud hynny—cydnabod canlyniad y refferendwm a disgrifio math o berthynas ar ôl Brexit rhwng Cymru a'r Undeb Ewropeaidd, sy'n gweithio orau er budd Cymru. Ac nid wyf yn credu bod y farn gor-syml yma, i raddau, bod 'gadael yn golygu gadael', fel bod gan hynny ryw fath o ystyr sy'n annibynnol i'r broses gymhleth hon, o unrhyw fudd i'r ddadl o gwbl. Ac fe wnaf i ailadrodd y pwynt a wnes i yn glir wrth Darren Millar, nad yw hi, yn ein hiaith, nid yw hi'n unrhyw ran o arweinyddiaeth gyhoeddus i bedlera geiriau fel 'brad' mewn cyd-destun arbennig o gynhennus. Mae'r rhain yn bobl o ewyllys da sy'n gwneud penderfyniadau anodd mewn amgylchiadau ymfflamychol iawn, iawn, ac fe ddylem ni i gyd wneud ein gorau i geisio ymdrin â'r materion ar y sail honno.
Can I thank the Minister for his statement? It is important that we in this Chamber have an opportunity to discuss these events because they are fast-moving, fast-changing, and they have huge implications upon the constituents we are here to represent, and, therefore, I very much appreciate the statement from the Minister regarding the current situation. I know also that there were discussions last week—the First Minister in London discussing various matters. It's crucial we have an opportunity to ask questions of the Welsh Government in relation to events going on, and it is particularly important that we look at the chaos in Westminster and the shambles that we see in Parliament. Darren Millar was right—I checked the figures—the last vote actually did claim the most. The two previous ones, of course, were some of the worst, but not one of those votes last night got against them the number that the Prime Minister's deal had against her. Not one. The Prime Minister's deal went down by 58, and that was the best time she had it. These deals last night were three, 12 and 21, of the three major ones, so it's clearly close and within this range.
But there are some questions we need to be realistic about because what we haven't yet discussed is the possibility that the deal will come back, because I think Darren Millar's quite right. I saw the face of the Prime Minister last week, on Friday, and I got the clear impression she was not finished yet with this deal. It might come back, and she might manage to twist enough arms and blackmail enough people to actually get them to vote this deal through. Now, if that is the case, and the agreement is reached, can you tell me what timescales the Welsh Government will be working to to deliver a verdict on any necessary LCM that will come as a consequence of a withdrawal Bill that will be laid? On what timescales have you had discussions about on that withdrawal Bill? Because, clearly, we may still well be working to the 22 May date for the European Union, which means that we'll have a long period of—. We're in recess for three weeks. We need to understand when we need to come back and discuss LCMs and the implications of that withdrawal Bill, particularly as I know the Welsh Government did suggest some clauses on that Bill. We don't even know if they've been included yet or the implications of that.
Also, could you tell me what further preparedness for 'no deal' we've had? Everyone knows the preparedness. The EU's now saying it's ready—it doesn't want one, but it's ready for a 'no deal' exit. Michel Barnier said this morning, in fact, he believes that we are far closer to a 'no deal' Brexit than ever before. So, where is the Welsh Government in preparing for a 'no deal'? Are we in a position now where if it does happen, we can secure ourselves in the thought that we've done everything possible to protect Wales as best we can in those circumstances? I appreciate the First Minister has on many occasions indicated we could never protect ourselves against all the issues, but we can look at what we can do to mitigate some of the issues that will arise.
I appreciate the political declaration is where we have very much a weakness, and I personally believe that that is the area that needs to be addressed. Can you give confirmation as to what type of discussions you've had with the UK Government, because where we have Theresa May giving promises, we all know that she won't be there following the situation, and any political declaration she may sign up to may not be honoured? So, what commitments do you have from the UK Government that they will honour any political agreement that is reached, irrespective of who is Prime Minister in the Tory party, because the Raabs or the Boris Johnsons or the Michael Goves—we want whoever is there, if they continue in power, to actually honour a commitment that works for Wales.
I also agree with you on the language used, but I will also highlight, unfortunately, the language used by Nigel Farage when he indicated last Friday—'Here we are in enemy territory'. He was inciting people against the Parliament and parliamentarians, and I think that is disgraceful for any politician. I hope that no-one in this Chamber repeats language like that either inside or outside of this Chamber. I also welcome you writing to David Lidington. You know full well that the External Affairs and Additional Legislation Committee and the CLAC committee have been pursuing this agenda for a statutory commitment, because, again, if we don't have that statutory footing, where do we have the commitment and honesty from a future Prime Minister to deliver that type of relationship that is needed for Wales to be partaking in these negotiations? It's not just the UK's future, it's our future, and it's our citizens' future. We need to have it, and we need those commitments.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad? Mae hi yn bwysig bod gennym ni yn y Siambr hon gyfle i drafod y digwyddiadau hyn oherwydd eu bod yn symud yn gyflym, yn newid yn gyflym, ac mae ganddyn nhw oblygiadau enfawr ar yr etholwyr yr ydym ni yma i'w cynrychioli, ac, felly, rwy'n gwerthfawrogi'n fawr ddatganiad y Gweinidog ynghylch y sefyllfa bresennol. Rwy'n gwybod hefyd y cafwyd trafodaethau yr wythnos diwethaf—y Prif Weinidog yn Llundain yn trafod amryw faterion. Mae'n hollbwysig bod gennym ni gyfle i ofyn cwestiynau i Lywodraeth Cymru am yr hyn sy'n digwydd, ac mae'n arbennig o bwysig ein bod yn edrych ar yr anhrefn yn San Steffan a'r traed moch a welwn ni yn y Senedd. Roedd Darren Millar yn llygad ei le—edrychais ar y ffigurau—y bleidlais ddiwethaf hawliodd y mwyaf mewn gwirionedd. Roedd y ddwy flaenorol, wrth gwrs, yn rhai o'r gwaethaf, ond ni chafodd yr un o'r pleidleisiau hynny neithiwr y nifer yn pleidleisio yn eu herbyn ag a bleidleisiodd yn erbyn cytundeb y Prif Weinidog. Dim un. Collwyd cytundeb y Prif Weinidog o 58, a dyna'r gorau y mae hi wedi gwneud. Roedd y cytundebau hyn neithiwr yn dri, 12 a 21, sef y tri phrif rai, felly mae hi'n amlwg yn agos ac o fewn yr ystod yma.
Ond ceir rhai cwestiynau y mae angen inni fod yn realistig yn eu cylch oherwydd yr hyn nad ydym ni wedi ei drafod eto yw'r posibilrwydd y daw'r cytundeb yn ei ôl, oherwydd rwy'n credu bod Darren Millar yn gywir. Gwelais wyneb Prif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf, ar ddydd Gwener, a chefais yr argraff glir nad oedd hi eto wedi gorffen gyda'r cytundeb hwn. Gallai ddod yn ei ôl, ac fe allai hi lwyddo i ddarbwyllo digon o bobl trwy ddirgel ffyrdd i'w cael nhw mewn gwirionedd i bleidleisio dros y cytundeb hwn. Nawr, os mai dyna'r achos, a bod cytundeb, a allwch chi ddweud wrthyf i pa amserlenni y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio iddyn nhw er mwyn cyflawni dyfarniad ar unrhyw femorandwm cydsyniad deddfwriaethol angenrheidiol a ddaw o ganlyniad i gyflwyno Bil ymadael? Ar ba amserlenni ydych chi wedi cael trafodaethau am y Bil ymadael hwnnw? Oherwydd, yn amlwg, mae'n bosib iawn ein bod yn dal yn gweithio i gyflawni dyddiad 22 Mai ar gyfer yr Undeb Ewropeaidd, sy'n golygu y bydd gennym ni gyfnod hir o—. Mae gennym ni doriad am dair wythnos. Mae angen inni ddeall pryd fydd angen inni ddod yn ôl a thrafod cynigion cydsyniad deddfwriaethol a goblygiadau'r Bil ymadael hwnnw, yn arbennig oherwydd fy mod i'n gwybod yr awgrymodd Llywodraeth Cymru rai cymalau ynglŷn â'r Bil hwnnw. Nid ydym ni hyd yn oed yn gwybod a ydyn nhw wedi eu cynnwys eto na goblygiadau hynny.
Hefyd, a allwch chi ddweud wrthyf pa baratoi pellach ydym ni wedi ei wneud ar gyfer ymadael heb gytundeb? Mae pawb yn gwybod ynglŷn â'r gwaith paratoadol. Mae'r UE bellach yn dweud ei fod yn barod—nad yw eisiau hynny, ond ei fod yn barod os ydym yn gadael heb gytundeb. Dywedodd Michel Barnier y bore yma, mewn gwirionedd, ei fod yn credu ein bod yn llawer agosach at Brexit heb gytundeb nag erioed o'r blaen. Felly, lle mae Llywodraeth Cymru arni o ran paratoi ar gyfer ymadael heb gytundeb? A ydym ni mewn sefyllfa bellach lle os yw hynny'n digwydd, y gallwn ni sicrhau ein hunain ein bod ni wedi gwneud popeth posib i amddiffyn Cymru orau allwn ni yn yr amgylchiadau hynny? Rwy'n sylweddoli fod Prif Weinidog Cymru ar sawl achlysur wedi dangos na allem ni fyth ein hamddiffyn ein hunain rhag yr holl bethau allai ddigwydd, ond gallwn edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i liniaru rhai o'r pethau a fydd yn digwydd.
Rwy'n sylweddoli bod y datganiad gwleidyddol yn fan gwan, ac yn bersonol rwy'n credu mai dyna'r maes y mae angen mynd i'r afael ag ef. A allwch chi gadarnhad pa fath o drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU, oherwydd mae gennym ni Theresa May yn addo, rydym ni i gyd yn gwybod na fydd hi yno ar ôl y sefyllfa, a'i bod hi'n bosib na chaiff unrhyw ddatganiad gwleidyddol y mae hi'n ei gofleidio ei anrhydeddu? Felly, pa ymrwymiadau sydd gennych chi gan Lywodraeth y DU y byddant yn anrhydeddu unrhyw gytundeb gwleidyddol a wneir, ni waeth pwy yw'r Prif Weinidog yn y blaid Dorïaidd, oherwydd pa un ai Raab neu Michael Gove neu Boris Johnson—rydym ni eisiau i bwy bynnag sydd wrth y llyw, os byddant yn parhau mewn grym, i anrhydeddu ymrwymiad sy'n gweithio i Gymru mewn gwirionedd.
Rwy'n cytuno â chi hefyd ynghylch yr iaith a ddefnyddir, ond fe wnaf i hefyd dynnu sylw, yn anffodus, at yr iaith a ddefnyddiwyd gan Nigel Farage pan ddywedodd ddydd Gwener diwethaf—'Dyma ni yn nhiriogaeth y gelyn'. Roedd yn cyflyru pobl yn erbyn y Senedd a seneddwyr, ac rwy'n credu bod hynny'n warthus i unrhyw wleidydd. Rwy'n gobeithio na fydd neb yn y Siambr hon yn ailadrodd iaith fel hynny naill ai y tu mewn neu y tu allan i'r Siambr hon. Rwy'n falch hefyd eich bod wedi ysgrifennu at David Lidington. Gwyddoch yn iawn fod Y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi dilyn yr agenda hon ar gyfer ymrwymiad statudol, oherwydd, unwaith eto, os nad oes gennym ni'r sylfaen statudol honno, os nad oes gennym ni'r ymrwymiad a'r gonestrwydd gan Brif Weinidog yn y dyfodol i gyflawni'r math honno o berthynas sydd ei hangen i Gymru gymryd rhan yn y trafodaethau hyn? Nid dyfodol y DU yn unig yw hyn, ein dyfodol ni ydyw, a dyfodol ein dinasyddion. Mae angen inni gael hynny, ac mae angen yr ymrwymiadau hynny arnom ni.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank David Rees for those questions; I heard them come in three categories, really. Firstly, in relation to the withdrawal agreement Bill, we have been consistent as a Government in pressing the principle that the constitutional conventions should be observed in full—i.e. that an LCM is presented to the Assembly, and we've obviously had that commitment from the UK Government. But the timescales are the question that he's addressing himself to, and I think that is a serious question. What is clear is that, if and when that is brought forward in Parliament, it will obviously be going through Parliament in a very, very, very shortened time frame. So, what would be going through customarily in months will be going through in weeks, perhaps less. So, clearly, our time here for reflection, for consent, will also be curtailed proportionately as well. So, the period that we would expect to enjoy to consider these things is likely to be very significantly curtailed, given where we are at the moment. I think we need to recognise that that is just a political reality of the situation in which we find ourselves at this eleventh hour without settled arrangements for resolving the situation that we're in. It certainly will have an impact on the time available to us here to consider those important questions.
In relation to 'no deal' preparedness, he asks: is the Welsh Government doing everything possible? Well, we are doing all we can, but there are constraints of powers and constraints of resources, and there are constraints of the general exigency of things—just simply some things not being within our control. But there is an immense amount of work going on within Government and a reallocation of resource in order to prepare for that sort of outcome that is the last outcome that we want to see for Wales. But, as we have said consistently here, despite that, it's our responsibility as a Government to take those steps. But we would all feel, I hope, that that money and time and resource and energy, whilst necessary to be spent, hopefully will not be needed in due course, and just reflect, I think, on the other purposes to which that could have been put if we'd had a more orderly set of discussions than we are currently looking at.
In relation to ongoing commitments, well, I think, in a sense, that comes back to the point that the Member started with—a statutory footing. The whole point of seeking a statutory footing for the involvement of the devolved administrations in the political declaration, in the supervision of that—which is the language that Welsh Government has suggested as a means of amending the withdrawal agreement—the whole point of that is to provide that level of assurance. Clearly, what we seek is a set of relationships that can survive any one individual or any group of individuals—that's a stable basis on which we want to be able to proceed. And the reason I know that's so important is because I felt the chill running round the Chamber when I said the words Prime Minister Johnson, Rees-Mogg or Raab.
Diolch i David Rees am y cwestiynau hynny; clywais nhw'n dod mewn tri chategori, mewn gwirionedd. Yn gyntaf, yn gysylltiedig â'r Bil cytundeb ymadael, buom yn gyson fel Llywodraeth yn pwyso ar yr egwyddor y dylid cadw at y confensiynau cyfansoddiadol yn llawn—hynny yw, y cyflwynir cynnig cydsyniad deddfwriaethol i'r Cynulliad, ac rydym ni'n amlwg wedi cael yr ymrwymiad hwnnw gan Lywodraeth y DU. Ond yr amserlenni yw'r cwestiwn y mae'n holi yn ei gylch, ac rwy'n credu bod hynny'n gwestiwn difrifol. Yr hyn sy'n glir yw, os a phan gyflwynir hynny yn y Senedd, bydd yn amlwg yn mynd drwy'r Senedd mewn cyfnod byr iawn, iawn o amser. Felly, bydd yr hyn a fyddai fel arfer yn cymryd misoedd yn cymryd wythnosau, o bosib llai. Felly, yn amlwg, bydd yr amser a fydd gennym ni yn y fan yma ar gyfer myfyrio, i gydsynio, hefyd wedi ei gwtogi yn gymesur hefyd. Felly, mae'r cyfnod y gallem ni ei ddisgwyl i fwynhau ystyried y pethau hyn yn debygol o gael ei gwtogi yn sylweddol, o ystyried lle'r ydym ni arni ar hyn o bryd. Credaf fod angen inni gydnabod mai dyna yw realiti gwleidyddol y sefyllfa y cawn ein hunain ynddi ar yr unfed awr ar ddeg heb drefniadau sefydlog ar gyfer datrys y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Bydd yn sicr yn cael effaith ar yr amser sydd ar gael inni yn y fan yma i ystyried y cwestiynau pwysig hynny.
O ran pa mor barod ydym ni i adael heb gytundeb, mae'n gofyn: a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth posib? Wel, rydym ni'n gwneud popeth a allwn ni, ond ceir cyfyngiadau ar bwerau a chyfyngiadau ar adnoddau, ac mae cyfyngiadau o ran gofynion cyffredinol pethau—sef nad yw rhai pethau, mewn difrif, o fewn ein rheolaeth. Ond mae yna beth wmbreth o waith yn digwydd yn y Llywodraeth ac ailddyrannu adnoddau er mwyn paratoi ar gyfer y math hwnnw o ganlyniad sef y canlyniad diwethaf mae arnom ni eisiau ei weld i Gymru. Ond, fel yr ydym ni wedi dweud yn gyson yn y fan yma, er gwaethaf hynny, ein cyfrifoldeb ni fel Llywodraeth yw gwneud hynny. Ond mae pawb o'r un farn, gobeithio, bod yr arian a'r amser a'r adnoddau a'r ynni hwnnw, er bod angen buddsoddi ynddyn nhw, gobeithio na fydd mo'u hangen maes o law, ac rydym ni'n pendroni, rwy'n credu, ynghylch y dibenion eraill y gelllid bod wedi eu defnyddio ar eu cyfer pe baem ni wedi cael cyfres fwy trefnus o drafodaethau na'r rhai yr ydym ni'n dyst iddyn nhw ar hyn o bryd.
O ran ymrwymiadau parhaus, wel, rwy'n credu, ar un ystyr, bod hynny'n dod yn ôl at sylw dechreuol yr Aelod—sail statudol. Holl ddiben ceisio sail statudol er mwyn cynnwys y gweinyddiaethau datganoledig yn y datganiad gwleidyddol, i oruchwylio hynny—sef y geiriad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei awgrymu fel ffordd o ddiwygio'r cytundeb ymadael—holl ddiben hynny yw rhoi'r graddau hynny o sicrwydd. Yn amlwg, yr hyn yr ydym ni'n ei geisio yw perthynas a all oroesi unrhyw unigolyn neu unrhyw grŵp o unigolion—mae hynny'n sail sefydlog yr ydym ni'n gobeithio gallu symud ymlaen arni. A'r rheswm fy mod i'n gwybod bod hynny mor bwysig yw imi deimlo'r ias aeth drwy'r Siambr pan ddywedais y geiriau y Prif Weinidog Johnson, Rees Mogg neu Raab.
Can I thank you for your statement, Minister? Unlike some in this Chamber, I think it's vitally important that we have regular opportunities to discuss what is the biggest threat we have faced for decades. I also very much welcome your calls for some in this Chamber to ramp down the rhetoric on Brexit because, as you know, some of the rhetoric that we hear here—the talk of betrayal, et cetera—is being magnified and addressed at elected representatives on an ongoing basis.
I did just want to ask, because I don't feel you did give a clear answer to Delyth Jewell earlier when she asked you: if a compromise approach is agreed in the House of Commons around common market 2.0 or a customs union, which are both a long way from what people voted for in the referendum, do you believe that any compromise needs to be put back to the people in a confirmatory vote?
A gaf i ddiolch ichi am eich datganiad, Gweinidog? Yn wahanol i rai yn y Siambr hon, rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol bwysig ein bod yn cael cyfleoedd rheolaidd i drafod yr hyn yw'r bygythiad mwyaf yr ydym ni wedi'i wynebu ers degawdau. Rwyf hefyd yn croesawu'n fawr iawn eich cais i rai yn y Siambr hon liniaru tipyn ar y rhethreg ynglŷn â Brexit oherwydd, fel y gwyddoch chi, mae peth o'r rhethreg a glywn ni yn y fan yma—y sôn am frad, ac ati—yn cael ei chwyddo a'i anelu at gynrychiolwyr etholedig yn gyson.
Dim ond eisiau gofyn oeddwn i, oherwydd nid wyf yn teimlo y rhoesoch chi ateb clir i Delyth Jewell yn gynharach pan ofynnodd ichi: os cytunir ar gyfaddawd yn Nhŷ'r Cyffredin ynghylch marchnad gyffredin 2.0 neu undeb tollau, sy'n wahanol iawn i'r hyn y pleidleisiodd pobl drosto yn y refferendwm, a ydych chi'n credu bod angen cyflwyno unrhyw gyfaddawd i'r bobl ar ffurf pleidlais gadarnhau?
Well, yes, thank you for the points that the Member makes in relation to the language and the magnification of what happens, what we say, in these places in terms of politicians here and elsewhere. We've been clear that there are two means of resolving this impasse. One is the sort of principles reflected in 'Securing Wales' Future': a customs union, common market 2.0, Norway plus. Those are all sets of arrangements, relationships, that are in a similar place, and I think, in terms of the precise detail of that at this point, all of us should be looking at ways of compromising around that. If Parliament comes forward with a confirmatory vote for that, we would support that. Our view, as a Government, is that that isn't essential, so, if there was a means of agreeing a deal that commanded the support of Parliament and reflected the sort of principles we've described, we don't feel that that requires endorsement, a second referendum. But, obviously, if Parliament feels that that is the best way of resolving the impasse, we would support that.
Wel, ie, diolch am y sylwadau y mae'r Aelod yn eu gwneud o ran iaith a chwyddo'r hyn sy'n digwydd, yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud, yn y lleoedd hyn o ran gwleidyddion yma ac mewn mannau eraill. Rydym ni wedi bod yn glir bod dwy ffordd o ddatrys y gwrthdaro hwn. Un yw'r math o egwyddorion a adlewyrchir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru': undeb tollau, marchnad gyffredin 2.0, Norwy plws. Mae'r rhai hynny i gyd yn gyfres o drefniadau, perthnasoedd, sydd mewn sefyllfa debyg, ac rwy'n credu, o ran yr union fanylion hynny ar hyn o bryd, y dylai pob un ohonom ni edrych ar ffyrdd o gyfaddawdu ynghylch hynny. Os yw'r Senedd yn cynnig cael pleidlais gadarnhau ar gyfer hynny, byddem yn cefnogi hynny. Ein barn ni, fel Llywodraeth, yw nad yw hynny'n hanfodol, felly, pe byddai modd cytuno ar gytundeb a fyddai'n sicrhau cefnogaeth seneddol ac yn adlewyrchu'r math o egwyddorion yr ydym ni wedi'u disgrifio, nid ydym ni'n credu bod angen cymeradwyaeth, ail refferendwm, i hynny. Ond, yn amlwg, os yw'r Senedd yn credu mai dyna'r ffordd orau o ddatrys y cyfyngder, byddem yn cefnogi hynny.
Thank you very much, Counsel General. Diolch.
Diolch yn fawr iawn i chi, Cwnsler Cyffredinol. Diolch.
Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol—diogelwch adeiladau. Galwaf ar y Gweinidog, Julie James.
The next item is a statement by the Minister for Housing and Local Government on building safety. I call on the Minister, Julie James.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The Welsh Government is fully committed to making people safer in their homes. We have a strong record in doing just that. Since responsibility for fire was devolved in 2005, the number of fires in dwellings has fallen further and faster in Wales than anywhere else in the UK. That said, we cannot and we will not be complacent. Much evidence has emerged following the tragic fire and failings at Grenfell Tower. Indeed, it continues to do so, and it will be reflected in our approach.
That evidence includes submissions to the public inquiry, the continuing tests, as well as those so far conducted, on building materials and fire doors, and, of course, the recommendations as part of Dame Judith Hackitt’s review of building regulations and fire safety. Although her review was commissioned by the UK Government and relates to the position in England, we recognise its validity in a Welsh context, not least because, in 2012, we inherited the same system as that in place in England. We therefore recognise Hackitt’s description of a system that is not fit for purpose. That is a damning assessment.
Dame Judith Hackitt was clear in her recommendations that an effective response must be both broad and coherent. This recognises the complexities of the current system, one in which legislation overlaps and roles and responsibilities are often unclear. It is a system typified by inadequate, inconsistent gatekeeping and weak enforcement. It is an environment often characterised by a race to the bottom, by a chase for profits at the expense of standards. There has been a sometimes shocking disregard for the voices and concerns of residents. In short, there is a lot to put right and a recognition that doing so requires a whole-system challenge. We are committed to setting a legislative and policy context that reflects and addresses the risks and the evidence—an approach that will make abundantly clear our firm expectations and supports and drives high standards and full compliance.
Clearly, we need to take our partners with us to make sure our intentions are grounded in experience and reality, that they can be realised. We need effective systems to deliver on our shared aims. As part of that process, the Welsh Government established an expert group last year. It has played a key role in recommending a way forward. In January, I confirmed that I would share the expert group’s road map with you and I was pleased to publish it this week. My immediate response is that it offers a broad and helpful analysis. I would like to place on record my thanks to the group for their time and their lively and careful consideration of a wide range of difficult issues. The group’s composition means we have been able to tap into expertise from across professions and sectors. In turn, the group also benefited from the input of UK and Scottish Government officials, builders, the Health and Safety Executive, academics and others.
For my part, I will now take time to reflect on the group’s recommendations before sharing my response with you in May, as I have previously indicated. I will include, as part of that response, a clear project plan, establishing priorities and timelines for our next steps. It will also take account of work being developed in other parts of the UK but that will be valuable in the Welsh context—for example, the work of the National Fire Chiefs Council in establishing a clearer understanding of risk, and that of the industry response group, identifying industry-led solutions to setting and achieving consistent professional standards.
I have said before that I am committed to finding workable, proportionate solutions, and some of those will draw on work being undertaken at UK level. I do not intend for us to be different for the sake of being different, but I will not hesitate to diverge where we can be more effective and make people safer. An immediate question, then, is: which buildings should be in scope in a new Welsh system? Like many of the issues, this is complicated by numerous factors and currently with little in the way of hard, supporting evidence.
Dame Judith recommended that what she calls ‘higher risk residential buildings’ should be those of 30m or more in height. We are clear that that does not go far enough. In common with England, our work identifying tall buildings took as a starting point the current regulations, which kick in at 18m. Hackitt recommends 30m or taller, and there are other views that would set the bar at 11m, typically four storeys. Height alone, though, does not necessarily tell us enough about risk and particularly about risk to vulnerable people. We will look thoroughly, therefore, at the emerging evidence about risk and the practical implications as we reach a balanced, effective and practicable conclusion.
In terms of buildings in scope and elsewhere, the road map points to several complex areas that will benefit from a more in-depth analysis. I will consider the best way to assess the emerging evidence and frame firm proposals. The decisions we reach will help drive an informed, whole-system solution. It is clear to me, though, that, as we move to the next phase of our work, we are building on strong foundations. Our decision to require all new and converted housing to feature fire-suppression systems was very clearly the right move, and I know that, Deputy Presiding Officer, you'll be particularly pleased to hear me acknowledge that.
One recommendation from the road map that I will accept here and now is that we promote the retrofitting of sprinklers. Hard evidence supports sprinklers’ effectiveness in preventing fatalities. I've asked officials to draw up options for how we can further promote retrofitting in high-rise buildings across sectors.
With our partners, we have previously identified the high-rise residential buildings in Wales, that is, those that are 18m or more. We are now augmenting the database we shared with local authorities with robust information about the coverage in those buildings of sprinkler systems. It is essential that our fire and rescue services and local authorities and others continue to develop and share key information. Indeed, that is a key feature of what Dame Judith Hackitt calls the ‘golden thread’.
As effective as sprinklers can be, we have also looked carefully at the evidence about cladding. Accordingly, we consulted on banning combustible building materials from being used on high-rise residential buildings. Working alongside specialist consultants, we are currently reviewing consultation responses and, more particularly, a number of technical issues they have raised. I anticipate bringing forward amendments to the regulations this summer.
I'm pleased to say that work to remove and replace aluminium composite material cladding continues apace. All identified buildings have now either been remediated or there is activity in train. Leaseholders and residents have not been asked to fund this work. I welcome the role and decisions of responsible building owners and developers in bringing this work towards a conclusion.
Across the system, it is, of course, essential that there is a competent workforce with appropriate capacity. We await the conclusions of the industry response group and its work on competency, but already we’re engaging with Welsh training providers to address the needs of our future system. Providers are developing new courses to improve professionals’ understanding of critical fire safety matters. My officials will continue this dialogue. We are keen that the Welsh Government can both support the necessary work and ensure that it is fully integrated into wider measures to enhance professional competence.
I've referred to the importance we attach to fire-suppression systems. We have long funded our fire and rescue services to carry out safety checks in people’s homes and to provide free equipment such as smoke alarms and fire-resistant bedding. There is ample evidence that these checks save lives and protect property. Every year, the service completes between 50,000 and 60,000 such checks, focusing on those most at risk.
As I said at the outset, we are far from complacent. We will continue to build on our strong record. Where possible and appropriate, the Welsh Government will take forward immediate or short-term actions. But, as I have said before, some issues will require more in-depth analysis and consideration. In certain cases, that will require and lead to legislative change. Inevitably and properly, this will and absolutely should take time. It’s essential we get it right. You'll be able to see from my detailed response in May and from our project plan, with transparent timescales, that we are moving with the appropriate reflection and pace to bring about truly meaningful change.
I will look forward to putting that information to you, but, in closing today, I want to reiterate my thanks to the expert group for grappling with these difficult, wide-ranging challenges. Their work will help us shape and refine our response to the issues and, ultimately, ensure we keep our residents safe in their homes. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i wneud pobl yn fwy diogel yn eu cartrefi. Mae gennym enw da am wneud yn union hynny. Ers datganoli'r cyfrifoldeb am dân yn 2005, mae nifer y tanau mewn anheddau wedi gostwng yn is ac yn gyflymach yng Nghymru nag yn unman arall yn y DU. Wedi dweud hynny, nid ydym ni'n gallu bod yn hunanfodlon ac ni fyddwn yn gwneud hynny. Mae llawer o dystiolaeth wedi dod i'r amlwg yn dilyn y tân ofnadwy a'r methiannau yn Nhŵr Grenfell. Yn wir, mae'n hynny'n parhau i ddigwydd, a chaiff ei adlewyrchu yn ein dull ni o weithredu.
Mae'r dystiolaeth honno'n cynnwys cyflwyniadau i'r ymchwiliad cyhoeddus, y profion sy'n parhau, yn ogystal â rhai sydd wedi eu cynnal hyd yn hyn, ar ddeunyddiau adeiladu a drysau tân, ac, wrth gwrs, yr argymhellion yn rhan o adolygiad y Fonesig Judith Hackitt o'r rheoliadau adeiladu a diogelwch tân. Er bod ei hadolygiad hi wedi ei gomisiynu gan Lywodraeth y DU ac mae'n ymwneud â'r sefyllfa yn Lloegr, rydym yn cydnabod ei ddilysrwydd yng nghyd-destun Cymru, nid yn lleiaf oherwydd, yn 2012, etifeddwyd yr un system ag sydd mewn grym yn Lloegr. Rydym felly'n cydnabod disgrifiad Hackitt o system nad yw'n addas i'r diben. Mae hwnnw'n asesiad damniol.
Roedd y Fonesig Judith Hackitt yn glir yn ei hargymhellion fod yn rhaid i ymateb effeithiol fod yn eang a chydlynol. Mae hyn yn cydnabod cymhlethdodau'r system bresennol, sy'n un o ddeddfwriaeth yn gorgyffwrdd a swyddogaethau a chyfrifoldebau sy'n aneglur yn aml. Mae'n system a nodweddir gan drefniadau rheoli annigonol ac anghyson a gorfodaeth wan. Mae'n amgylchedd a nodweddir gan y ras i'r gwaelod, gan fynd ar ôl elw ar draul safonau. Cafwyd diystyriaeth syfrdanol weithiau o leisiau a phryderon y trigolion. Yn fyr, ceir llawer i'w gywiro a chydnabyddiaeth bod gwneud hynny'n gofyn am herio'r system gyfan. Rydym wedi ymrwymo i osod cyd-destun polisi a deddfwriaethol sy'n adlewyrchu ac yn mynd i'r afael â'r risgiau a'r dystiolaeth—dull a fydd yn gwneud ein disgwyliadau cadarn yn eglur iawn ac yn cefnogi ac ysgogi ein safonau uchel a chydymffurfiaeth lawn.
Yn amlwg, mae angen inni ddwyn ein partneriaid gyda ni i wneud yn siŵr bod ein bwriadau ni'n seiliedig ar brofiad a'r hyn sy'n wirioneddol, a'u bod yn gallu cael eu gwireddu. Mae angen systemau effeithiol arnom ni i gyflawni ein nodau cyffredin. Yn rhan o'r broses honno, sefydlodd Llywodraeth Cymru grŵp arbenigol y llynedd. Mae hwn wedi bod â rhan allweddol wrth argymell y ffordd ymlaen. Ym mis Ionawr, fe wnes i gadarnhau y byddwn i'n rhannu cyngor y grŵp arbenigol gyda chi ac roeddwn i'n falch o'i gyhoeddi'r wythnos hon. Fy ymateb cyntaf yw ei fod yn cynnig dadansoddiad eang a defnyddiol. Hoffwn fynegi fy niolch ar goedd i'r grŵp am eu hamser a'u hystyriaeth fywiog a gofalus o ystod eang o faterion anodd. Mae cyfansoddiad y grŵp yn golygu ein bod wedi gallu manteisio ar arbenigedd ar draws proffesiynau a sectorau. Yn ei dro, mae'r grŵp wedi elwa hefyd ar gyfraniad swyddogion o Lywodraethau'r DU a'r Alban, adeiladwyr tai, yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch, academyddion ac eraill.
O'm rhan fy hun, rwyf i nawr am gymryd amser i fyfyrio ar argymhellion y grŵp cyn rhannu fy ymateb gyda chi ym mis Mai, fel y nodais o'r blaen. Byddaf yn cynnwys, yn rhan o'r ymateb hwnnw, gynllun prosiect eglur, gan sefydlu blaenoriaethau ac amserlenni ar gyfer ein camau nesaf. Bydd hefyd yn ystyried gwaith sy'n cael ei ddatblygu mewn rhannau eraill o'r DU, ond a fyddai'n werthfawr yng nghyd-destun Cymru—er enghraifft, gwaith y National Fire Chiefs Council yn sefydlu dealltwriaeth gliriach o risg, ac eiddo'r grŵp ymateb diwydiant, gan nodi datrysiadau dan gyngor y diwydiant i bennu a chyflawni safonau cyson o broffesiynoldeb.
Rwyf wedi dweud cyn hyn fy mod wedi ymrwymo i ddod o hyd i atebion sy'n ymarferol ac yn gymesur, a bydd rhai ohonyn nhw'n tynnu ar waith ar lefel y DU. Nid yw'n fwriad gennyf i fod yn wahanol er mwyn bod yn wahanol, ond ni fyddaf i'n oedi cyn gwahaniaethu pryd y ceir cyfle i fod yn fwy effeithiol a gwneud pobl yn fwy diogel. Un cwestiwn sy'n codi ar unwaith, wedyn, yw: pa adeiladau a ddylai gael eu cynnwys mewn system newydd i Gymru? Fel llawer o'r materion hyn, caiff ei gymlethu gan nifer o ffactorau a chydag ychydig yn unig o dystiolaeth gadarn i'w ategu ar hyn o bryd.
Roedd y Fonesig Judith yn argymell y dylai'r hyn y mae hi'n cyfeirio atyn nhw fel 'adeiladau preswyl o risg uchel' fod yn rhai mwy na 30 metr o uchder. Rydym yn eglur nad yw hynny'n mynd yn ddigon pell. Yn gyffredin â Lloegr, cymerodd ein gwaith ni i nodi adeiladau ei fan cychwyn o'r rheoliadau cyfredol, sy'n dechrau o 18m. Mae Hackitt yn argymell 30m neu dalach, a cheir safbwyntiau eraill a fyddai gosod y marc ar 11m, sef pedwar llawr fel arfer. Er hynny, nid yw uchder yn unig o reidrwydd yn mynegi digon o ran y peryglon ac yn arbennig y perygl i bobl sy'n agored i niwed. Byddwn yn edrych yn drylwyr, felly, ar y dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ynghylch risg a'r goblygiadau ymarferol wrth inni ddod i gasgliad cytbwys, effeithiol ac ymarferol.
O ran cwmpas adeiladau ac fel arall, mae'r cyngor yn nodi sawl maes cymhleth y byddan nhw'n elwa ar ddadansoddiad mwy manwl. Byddaf yn ystyried y ffordd orau o asesu'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ac yn amlinellu cynigion cadarn. Bydd y penderfyniadau y down iddynt yn helpu i ysgogi ateb cytbwys, system gyfan. Mae'n amlwg i mi, er hynny, wrth inni symud at y cam nesaf yn ein gwaith, ein bod yn adeiladu ar sylfeini cadarn. Roedd yn amlwg iawn bod ein penderfyniad i fynnu bod yr holl dai newydd a'r rhai sy'n cael eu haddasu i fod â systemau i lethu tân yn bresennol yn un cywir, a gwn, Dirprwy Lywydd, y byddwch chi'n arbennig o falch o'm clywed i'n cydnabod hynny.
Un argymhelliad o'r cyngor y byddaf i'n ei dderbyn yn y fan a'r lle yw ein bod ni'n hyrwyddo ôl-osod systemau chwistrellu. Mae tystiolaeth gadarn yn cefnogi effeithiolrwydd systemau chwistrellu dŵr o ran rhwystro marwolaethau. Rwyf wedi gofyn i swyddogion lunio dewisiadau ar gyfer sut y gallwn hyrwyddo ôl-osod ymhellach mewn blociau o adeiladau uchel ar draws sectorau.
Gyda'n partneriaid, rydym wedi nodi cyn hyn y blociau o adeiladau preswyl uchel yng Nghymru, hynny yw, y rhai sy'n 18m neu fwy. Rydym nawr yn ychwanegu at y gronfa ddata a rannwyd gydag awdurdodau lleol â gwybodaeth gadarn am ehangder y systemau chwistrellu yn yr adeiladau hynny. Mae'n hanfodol bod ein gwasanaethau tân ac achub a'r awdurdodau lleol ac eraill yn parhau i ddatblygu a rhannu gwybodaeth allweddol. Yn wir, mae honno'n nodwedd allweddol o'r hyn y mae'r Fonesig Judith Hackitt yn ei alw'n 'edefyn euraid'.
Er bod systemau chwistrellu'n gallu bod yn effeithiol, rydym hefyd wedi ystyried yn ofalus y dystiolaeth ynglŷn â chladin. Yn unol â hynny, ymgynghorwyd ar wahardd deunyddiau llosgadwy rhag cael eu defnyddio ar flociau uchel sy'n adeiladau preswyl. Gan weithio ochr yn ochr ag ymgynghorwyr arbenigol, rydym ar hyn o bryd yn adolygu'r ymatebion i'r ymgynghoriad ac, yn fwy penodol, mae nifer o faterion technegol wedi codi. Rwy'n rhagweld cyflwyno gwelliannau i'r rheoliadau yn ystod yr haf eleni.
Rwy'n falch o ddweud bod y gwaith o dynnu cladin o ddeunydd cyfansawdd alwminiwm a rhoi rhywbeth arall yn ei le yn parhau ar gyflymder mawr. Mae pob adeilad a nodwyd bellach naill ai wedi cael ei adfer neu mae gwaith yn cael ei wneud arno. Ni ofynnwyd i lesddeiliaid na thrigolion ariannu'r gwaith hwn. Rwy'n croesawu gwaith a phenderfyniadau perchnogion yr adeiladau a'r datblygwyr am ddangos cyfrifoldeb wrth ddwyn y gwaith hwn i ben.
Ar draws y system, mae'n hanfodol, wrth gwrs, fod yna weithlu cymwys sydd â'r gallu priodol. Rydym yn aros am gasgliadau grŵp ymateb y diwydiant a'i waith ar gymhwysedd, ond rydym eisoes yn ymgysylltu â darparwyr hyfforddiant yng Nghymru i ymdrin ag anghenion ein system yn y dyfodol. Mae darparwyr yn datblygu cyrsiau newydd i wella dealltwriaeth gweithwyr proffesiynol o faterion diogelwch tân hanfodol. Bydd fy swyddogion i'n parhau â'r drafodaeth hon. Rydym yn awyddus i Lywodraeth Cymru allu cefnogi'r gwaith angenrheidiol a sicrhau hefyd ei fod yn cael ei integreiddio yn llawn i fesurau ehangach i wella cymhwysedd proffesiynol.
Rwyf wedi cyfeirio at y pwysigrwydd a roddwn ar systemau llethu tân. Rydym wedi ariannu ein gwasanaethau tân ac achub ers tro byd i gynnal gwiriadau diogelwch yng nghartrefi pobl a rhoi offer am ddim megis larymau mwg a gwelyau sy'n gallu gwrthsefyll tân. Mae cryn dystiolaeth bod y gwiriadau hyn yn achub bywydau ac yn amddiffyn eiddo. Bob blwyddyn, bydd y gwasanaeth yn cwblhau rhwng 50,000 a 60,000 o wiriadau o'r fath, gan ganolbwyntio ar y rhai sydd yn y perygl mwyaf.
Fel y dywedais ar y cychwyn, rydym ymhell o fod yn hunanfodlon. Byddwn yn parhau i adeiladu ar ein hanes o gadernid. Pan fydd hi'n bosib ac yn briodol, bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd camau ar unwaith neu yn y byrdymor. Ond, fel yr wyf wedi ei ddweud o'r blaen, bydd angen mwy o fanylu ac ystyriaeth ar rai materion. Mewn rhai achosion, bydd hynny'n gofyn ac yn arwain at newid deddfwriaethol. Yn anochel ac yn briodol, bydd hyn yn cymryd amser, ac felly y dylai fod. Mae'n hanfodol ein bod ni'n cael hyn yn iawn. Byddwch yn gallu gweld o'm hymateb manwl ym mis Mai ac o'n cynllun prosiect, gydag amserlenni eglur, ein bod yn symud gyda myfyrdod a chyflymder priodol i gyflwyno newid gwirioneddol ystyrlon.
Byddaf yn edrych ymlaen at roi'r wybodaeth honno ichi, ond wrth gloi heddiw, hoffwn fynegi fy niolch unwaith eto i'r grŵp arbenigol am fynd i'r afael â'r heriau anodd, pellgyrhaeddol hyn. Bydd eu gwaith nhw yn ein helpu ni i lunio a mireinio ein hymateb i'r materion ac yn sicrhau, yn y pen draw, ein bod yn cadw ein trigolion yn ddiogel yn eu cartrefi. Diolch.
Can I thank the Minister for this statement today? And can I, Deputy Presiding Officer, also acknowledge the outstanding contribution that you've made in this field, which has gained international recognition?
I believe that the publication of this expert group's road map is a landmark for everyone concerned to ensure that people living in high-rise buildings are safe and feel safe, and I do hope that the Minister will continuously update the Assembly on the progress the Government now makes towards implementing its recommendations, and we will have a full response in May. This is very important work and does require full analysis. I'm pleased to hear that the Minister has already accepted the panel's recommendations regarding the retrofitting of sprinklers in high-rise buildings, as this is something that was recommended by the Equality, Local Government and Communities Committee's report into fire safety in high-rise buildings. I was part of the committee when it did that work, and I know it has influenced the work of the panel.
Something that's been very clear to me since the tragedy of Grenfell is that the current system simply isn't fit for purpose, as the Minister indeed repeated today, and as the Hackitt report also found. The fact that a tragedy on this scale could happen in the twenty-first century shocked all of us, and focused attention on other high-rise developments across the country, including the private sector—not just the safety of how we design, build and manage high-rise residential buildings, but also how we listen to and respect the views of the people who call a high-rise building home. We in the Conservatives completely agree with the conclusions of both the committee report and the expert panel's report, whose recommendations should now be the basis for a more robust system.
A worrying gap at the moment is the absence of a clear duty holder during the building design and construction process, confusion during hand-over of responsibility once building work is completed, and a confusing overlap on the responsibility of the various regulations. Additionally, I was concerned to find out that there is no clear set of standards or expectations for many of the professions involved in the design and construction of these buildings, or the maintenance of fire safety in occupied buildings, and the capacity issues, which can impair the ability of regulators to undertake their work. These are very serious matters indeed. Yesterday's road map itself states,
'We need to ensure that reform is ambitious and promotes adequate culture change within the sector.'
I think that the fact that many of the recommendations overlap with the committee's report is testament to that need to change culture in regard to safety. Throughout this report, there's a clear need for significant new legislation to deliver on many of the recommendations for change, and it's important that a future legislative programme is coherent. But I do hope it can be done as quickly as possible, paying regard to due diligence of course, and I'm sure the Minister will get the full co-operation of all parties in this Assembly. If that legislation could come in this Assembly, I think that would be a marvellous testament to the urgency we all give this work. But I do realise that's an ambitious call.
As the panel have stated, it will of course take time to get this right, and the Minister is quite correctly looking at all these matters with due seriousness so that we can have the fullest of responses. But the need for interim work is clear, and I do hope that the energy that the Minister indicated this afternoon is taken forward in May, so that we do as much as we can as quickly as we can. For instance, in the first place, reform or merging of databases, and the better engagement of residents—I think that's very important. I was pleased to hear the Minister refer to that a moment ago. I met with representatives of housing associations just this morning, and they indicated that they would be undertaking this engagement exercise as a matter of priority. I hope that that spirit will be seen in the Welsh Government's response also.
To conclude, Deputy Presiding Officer, I'd like to take this opportunity to thank the panel for their thorough work. It's now for us to ensure that the recommendations are taken forward. I know that the Welsh Government can rely on the support of the Conservative group here to get this right, but it does need to be got right quickly. Thank you.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad hwn heddiw? Ac a gaf i hefyd, Dirprwy Lywydd, gydnabod y cyfraniad rhagorol yr ydych chi wedi ei wneud yn y maes hwn, sydd wedi ennill cydnabyddiaeth ryngwladol?
Credaf fod cyhoeddi'r cyngor hwn gan y grŵp arbenigol yn garreg filltir i bawb sy'n gysylltiedig ar gyfer sicrhau bod pobl sy'n byw mewn blociau adeiladau yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar y cynnydd y bydd y Llywodraeth yn ei wneud nawr gyda gweithredu ei argymhellion, a bydd ymateb llawn i ni ym mis Mai. Gwaith pwysig iawn yw hwn ac mae'n gofyn am ddadansoddiad llawn. Rwy'n falch o glywed bod y Gweinidog eisoes wedi derbyn argymhellion y panel ar ôl-osod systemau chwistrellu mewn adeiladau blociau uchel, gan fod hynny'n rhywbeth a argymhellwyd gan adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar ddiogelwch tân mewn adeiladau blociau uchel. Roeddwn i'n rhan o'r pwyllgor pan wnaeth y gwaith hwnnw, ac rwy'n gwybod ei fod wedi dylanwadu ar waith y panel.
Un peth sydd wedi bod yn amlwg iawn i mi ers trychineb Grenfell yw nad yw'r system bresennol yn addas i'r diben, fel y dywedodd y Gweinidog eto heddiw'n wir, ac fel y canfu adroddiad Hackitt hefyd. Mae'r ffaith y gallai trychineb ar y raddfa hon ddigwydd yn yr unfed ganrif ar hugain yn sioc i bawb ohonom, ac fe wnaeth ganolbwyntio sylw ar adeiladau preswyl uchel eraill ledled y wlad, gan gynnwys y sector preifat—nid yn unig ddiogelwch o ran dylunio, adeiladu a rheoli blociau adeiladau preswyl, ond hefyd sut yr ydym ni'n clywed ac yn parchu barn y bobl sy'n ymgartrefu mewn adeilad bloc uchel. Rydym ni yn y Blaid Geidwadol yn cytuno'n llwyr â chasgliadau adroddiad y pwyllgor yn ogystal ag adroddiad y panel arbenigol, y dylai ei argymhellion fod yn sail erbyn hyn i system fwy cadarn.
Un bwlch sy'n peri pryder ar hyn o bryd yw absenoldeb deiliad dyletswydd pendant yn ystod y broses o ddylunio a saernïo'r adeilad, dryswch yn ystod trosglwyddo'r cyfrifoldeb pan fydd y gwaith adeiladu wedi ei gwblhau, a gorgyffyrddiad dryslyd o ran y cyfrifoldeb am y rheoliadau amrywiol. Yn ogystal â hynny, roeddwn i'n bryderus o ddarganfod nad oes yna unrhyw set glir o safonau neu ddisgwyliadau ar gyfer llawer o'r proffesiynau sy'n ymwneud â dylunio a saernïo'r adeiladau hyn, neu gynnal a chadw diogelwch tân mewn adeiladau sydd â phobl yn byw ynddyn nhw, a'r materion o ran cynhwysedd, a all amharu ar allu rheolyddion i wneud eu gwaith nhw. Mae'r rhain yn faterion difrifol iawn wir. Mae cyngor ddoe ei hun yn mynegi,
'Mae angen sicrhau bod y diwygio yn uchelgeisiol ac yn hyrwyddo newid diwylliant sy'n ddigonol o fewn y sector.'
Rwyf i o'r farn bod y ffaith fod llawer o'r argymhellion yn gorgyffwrdd ag adroddiad y pwyllgor yn tystio i'r angen am newid diwylliant o ran diogelwch. Drwy gydol yr adroddiad hwn, gwelir yn amlwg yr angen am ddeddfwriaeth newydd sylweddol i gyflawni nifer o'r argymhellion ar gyfer newid, ac mae'n bwysig bod y rhaglen ddeddfwriaethol yn gydlynol yn y dyfodol. Ond rwy'n gobeithio y gellir gwneud hyn mor gyflym â phosibl, gan roi diwydrwydd dyladwy wrth gwrs, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cael cydweithrediad llawn holl bleidiau'r Cynulliad. Pe gallai'r ddeddfwriaeth honno ddigwydd yn y Cynulliad hwn, credaf y byddai hynny'n dyst ffyddlon i'r flaenoriaeth yr ydym i gyd yn ei rhoi i'r gwaith hwn. Ond rwy'n sylweddoli bod honno'n alwad uchelgeisiol.
Fel y nodwyd gan y panel, bydd hyn, wrth gwrs, yn cymryd amser i'w wneud yn iawn, ac mae'r Gweinidog yn gwbl briodol yn edrych ar y materion hyn â difrifoldeb dyladwy fel y gallwn ni gael yr ymateb llawnaf posibl. Ond mae'r angen yn eglur am waith yn y cyfamser, ac rwy'n gobeithio y bydd yr angerdd a ddangosodd y Gweinidog y prynhawn yma yn para ym mis Mai, fel ein bod ni'n gwneud cymaint ag y gallwn ni a hynny mor gyflym ag y gallwn ni. Er enghraifft, yn y lle cyntaf, diwygio neu uno cronfeydd data, ac ymgysylltu'n well â thrigolion—credaf fod hynny'n bwysig iawn. Roeddwn i'n falch o glywed y Gweinidog yn cyfeirio at hynny funud yn ôl. Fe wnes i gyfarfod â chynrychiolwyr o gymdeithasau tai fore heddiw, ac roedden nhw'n nodi y bydden nhw'n cynnal yr ymarfer ymgysylltu hwn fel mater o flaenoriaeth. Rwy'n gobeithio y bydd yr ysbryd hwnnw i'w weld yn ymateb Llywodraeth Cymru hefyd.
I gloi, Dirprwy Lywydd, hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r panel am ei waith trylwyr. Ein cyfrifoldeb ni nawr yw sicrhau bod yr argymhellion yn cael eu cyflwyno. Rwy'n gwybod y gall Llywodraeth Cymru ddibynnu ar gefnogaeth y grŵp Ceidwadol yma i wneud hyn yn iawn, ond mae angen ei wneud yn iawn a hynny ar fyrder. Diolch.
I very much welcome David Melding's contribution. I completely agree with everything he's said. We will be looking to take forward changes to the building regulations—part A, I think it is, of the building regulations—as soon as possible. But, as he acknowledged, we do need to make sure that when we make those changes they are the robust changes that will deliver the system change that we require.
Deputy Presiding Officer, for those Members who have had the chance to see the outline route map, there is, on page 15 of that route map, a quite handy reckoner of the proposed new system for Wales and the various points along that map that we'll want to consider. There are some parts there that will require some legislative change, but others are guidance and other industry standards, and some of it is, as he rightly said, the professional standards that I too was quite shocked to find were not already in the system.
I had the privilege of having a presentation from the building safety expert group who presented their findings to me, and we had a small discussion around it. I was really impressed by both the extent and range and detail of their consideration, but also with the really practical solutions that they were putting forward. These were not gold-plated, don't-move-at-all kind of solutions; these were really practical solutions born out of industry, knowledge and the need to build or retrofit buildings with some speed that then had a resilient system in place that stood the test of time. So, I welcome his comments and I look forward to bringing back detailed proposals about the timescales and so on in May when we make the full response.
Rwy'n croesawu cyfraniad David Melding yn fawr iawn. Rwy'n cytuno'n llwyr â phob dim a ddywedodd ef. Ein bwriad yw cyflwyno newidiadau i'r rheoliadau adeiladu—rhan A, rwy'n credu, yn y rheoliadau adeiladu—cyn gynted â phosibl. Ond, fel yr oedd ef yn cydnabod, mae dyletswydd arnom ni i wneud yn siŵr, wrth wneud y newidiadau hynny, eu bod nhw'n newidiadau cadarn a fydd yn sicrhau'r newid sydd yn ofynnol yn y system.
Dirprwy Lywydd, i'r Aelodau hynny sydd wedi cael y cyfle i weld y cyngor amlinellol, ceir, ar dudalen 15 y cyngor hwnnw, gyfrifydd hwylus iawn o'r system newydd arfaethedig ar gyfer Cymru a'r mannau amrywiol ar hyd y trywydd hwnnw y byddwn yn awyddus i'w hystyried. Ceir ambell ran a fydd yn gofyn am rywfaint o newid deddfwriaethol, ond canllawiau yw rhannau eraill a safonau eraill yn y diwydiant, a rhywfaint o hynny, fel y dywedodd ef yn gywir, yw'r safonau proffesiynol yr oeddwn innau hefyd wedi fy synnu'n fawr nad oedden nhw yn y system eisoes.
Cefais y fraint o gael cyflwyniad gan y grŵp arbenigol ar ddiogelwch adeiladau a gyflwynodd ei ganfyddiadau i mi, a chawsom drafodaeth fach am hynny. Cefais fy mhlesio'n fawr gan ehangder ac ystod a manylion eu hystyriaeth, ond hefyd gyda'r atebion wirioneddol ymarferol yr oedden nhw'n eu cyflwyno. Nid oedd y rhain yn atebion di-symud, wedi eu goreuro; atebion ymarferol iawn oeddent mewn gwirionedd a oedd yn deillio o ddiwydiant, gwybodaeth a'r angen am adeiladu neu ôl-osod adeiladau ar fyrder ac wedyn i gael system gadarn ar waith a fyddai'n sefyll prawf amser. Felly, rwy'n croesawu ei sylwadau ef, ac rwy'n edrych ymlaen at ddod yn ôl gyda'r cynigion manwl ynghylch yr amserlenni ac ati ym mis Mai pan fyddwn ni'n rhoi'r ymateb llawn.
I understand that you are going to update us later on in May about the Government's response to the expert group, but I do have a number of questions that I'd like to ask you now. You say that you accept now the recommendation that the retrofitting of sprinklers should be promoted, and you're asking officials to draw up options for further promoting retrofitting in high-rise buildings, but I wonder if you would accept that it isn't just high-rise buildings that we should be promoting retrofitting of. If you do accept that, will you ask your officials to include how they can encourage retrofitting in the PRS as part of the general effort to raise standards there? Will the detailed response in May include SMART targets rather than aspirations? Then, more generally, the UK is one of the few countries where there isn't a compulsory licensing system for builders, which is something that we have had raised with us, so will the Government give consideration in its response as to whether Wales needs to move ahead and start licensing builders and building companies? We know that safety will be compromised when the wrong work is carried out. Diolch.
Rwy'n deall y byddwch chi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni yn ddiweddarach ym mis Mai ar ymateb y Llywodraeth i'r grŵp arbenigol, ond mae gennyf i nifer o gwestiynau yr hoffwn eu gofyn ichi nawr. Rydych yn dweud eich bod yn derbyn yr argymhelliad y dylid hyrwyddo ôl-osod systemau chwistrellu, ac rydych yn gofyn i swyddogion lunio dewisiadau ar gyfer hyrwyddo ôl-osod mewn blociau adeiladau ymhellach, ond tybed a fyddech chi'n derbyn nad blociau adeiladau yn unig y dylem ni fod yn hyrwyddo ôl-osod ynddyn nhw. Os ydych chi'n derbyn hynny, a wnewch chi ofyn i'ch swyddogion gynnwys sut y gallwn annog ôl-osod yn y sector rhentu preifat fel rhan o'r ymdrech gyffredinol i godi safonau yno? A fydd yr ymateb manwl yn cynnwys targedau 'CAMPUS' yn hytrach na dyheadau? Yna'n fwy cyffredinol, mae'r DU yn un o'r ychydig wledydd lle nad oes system drwyddedu orfodol ar gyfer adeiladwyr, sy'n rhywbeth sydd wedi cael ei godi gyda ni. Felly a wnaiff y Llywodraeth roi ystyriaeth yn ei hymateb ynghylch a oes angen i Gymru symud ymlaen a dechrau trwyddedu adeiladwyr tai a chwmnïau adeiladu? Gwyddom fod perygl i ddiogelwch pan gaiff gwaith amhriodol ei gyflawni. Diolch.
Thank you for those very important questions indeed. As I hope I made clear in the statement, we haven't decided what the level of risk that we're going to be looking at is. The group has made a number of recommendations that we want to explore. I think I made it clear that I didn't think that Dame Hackitt's recommendation was fit for Wales as it was too high. But, absolutely; a two-storey hospital could have a number of issues attached to it that a four-storey, single-stairwell house might not, and so on. So, we are looking to see what the range of vulnerable residents is and what we might do to promote that. Residential homes and so on clearly fall into different categories. That will be part of my detailed response, going back to where we think we need to take the system. That's what we're looking at.
The road map will then look at the private rented sector and the retrofit, and actually I've got another group looking at decarbonisation of the housing stock in general. So, I'll be looking to see how we can bring the two things together. Because there's a thing here about fire safety, Deputy Presiding Officer, which you'll be very familiar with, but it also includes the kind of insulation that you have and the air ingress into a building and so on. So, actually you can see the synergy between the two reviews and I'll be really glad to be able to pull those two things together.
In terms of the licensed—. On the SMART targets, definitely. We'll be looking to put targets on the road map proposals and put forward timescales for when we ought to be able to comply with that. As I said in response to David Melding, we'll be looking to see whether we can get legislation or regulation change into this Assembly term, and if not, how fast we can put it in place as drafts at the very least for the next Assembly. I don't think this is going to be party political in any way. So, as fast as we can prepare it, we'll get it through.
In terms of the licensed builders, there is a whole section in the road map around standards and approved inspectors and the way the system holds together. So, I'm interested in the points that Leanne Wood made. They're very valid points, but I don't want to respond right now because that's part of how we're responding to the way that both the building inspectors are licensed and the builders themselves carry out their work. So, I'm afraid that will be part of the response in May.
Diolch i chi am y cwestiynau hynod bwysig hynny. Fel yr wyf yn gobeithio fy mod wedi ei egluro yn y datganiad, nid ydym wedi pennu beth fydd lefel y risg y byddwn ni'n rhoi sylw iddi. Mae'r grŵp wedi gwneud nifer o argymhellion yr ydym ni'n awyddus i'w harchwilio. Rwy'n credu fy mod i wedi egluro nad oeddwn i o'r farn bod argymhelliad y Fonesig Hackitt yn addas ar gyfer Cymru am ei fod yn rhy uchel. Ond, yn hollol; gallai ysbyty dau lawr fod â nifer o faterion ynghlwm wrth yr adeilad na fyddai gan dŷ pedwar llawr ag un set o risiau efallai, ac ati. Felly, rydym yn rhoi ystyriaeth i'r hyn yw ystod y preswylwyr sy'n agored i niwed a'r hyn y gallem ni ei wneud i hyrwyddo hynny. Mae cartrefi preswyl ac yn y blaen yn amlwg yn perthyn i wahanol gategorïau. Bydd hynny'n rhan o'm hymateb manwl i, gan fynd yn ôl i'r man y credwn fod angen i ni fynd â'r system. Dyna'r hyn yr ydym ni'n edrych arno.
Bydd y cyngor yn edrych wedyn ar y sector rhentu preifat ac ar yr ôl-osod, ac mewn gwirionedd mae gennyf grŵp arall yn edrych ar ddatgarboneiddio'r stoc dai yn gyffredinol. Felly, byddaf yn ystyried sut y gallwn ni ddod â'r ddau beth ynghyd. Oherwydd ceir mater yma o ddiogelwch tân, Dirprwy Lywydd, y byddwch chi'n gyfarwydd iawn ag ef, ond mae hefyd yn cynnwys y math o inswleiddio sydd gennych chi a symudiad aer i mewn i'r adeilad ac ati. Felly, mewn gwirionedd, gallwch weld y synergedd rhwng y ddau adolygiad a byddaf i'n wirioneddol falch o allu tynnu'r ddau beth hynny ynghyd.
O ran y trwyddedig—. Ar y targedau CAMPUS, yn bendant. Byddwn yn golygu rhoi targedau yng nghynigion y cyngor a rhoi amserlenni ar gyfer pryd y dylem allu cydymffurfio â nhw. Fel y dywedais mewn ymateb i David Melding, byddwn yn edrych i weld a oes modd inni gael deddfwriaeth neu newid yn y rheoliadau yn y tymor Cynulliad hwn, ac os na allwn, pa mor gyflym y gellir ei rhoi ar waith fel drafft ar gyfer y Cynulliad nesaf fan bellaf. Nid wyf i o'r farn y bydd a wnelo hyn ddim â gwleidyddiaeth bleidiol mewn unrhyw ffordd. Felly, cyn gynted ag y gallwn ni ei baratoi, bydd yn mynd drwodd.
O ran cael adeiladwyr trwyddedig, ceir adran gyfan yn y cyngor ynglŷn â safonau ac arolygwyr cymeradwy a'r ffordd y mae'r system yn cydsefyll. Felly, rwy'n hoffi'r pwyntiau a wnaeth Leanne Wood. Maen nhw'n bwyntiau dilys iawn, ond nid wyf yn dymuno ymateb ar hyn o bryd oherwydd mae hynny'n rhan o'n hymateb ni i'r ffordd y caiff arolygwyr adeiladu eu trwyddedu a hefyd sut y bydd yr adeiladwyr tai eu hunain yn cwblhau eu gwaith. Felly, mae arnaf ofn y bydd hynny'n rhan o'r ymateb ym mis Mai.
I too would like to welcome the publication of the road map as an important step forward in building safety in Wales. The Equality, Local Government and Communities Committee, which I chair, has been looking at the issue of fire safety in high-rise buildings since the awful tragedy of Grenfell Tower in 2017.
As David Melding touched upon, we've looked at many of the issues that are the subject of the road map and, indeed, the express purpose—or one of the purposes—of our report was to inform that road map, as well as inform the general Welsh Government policy and action in relation to these matters. So, I'm very pleased that, from an initial reading of the road map, it does seem to be very much on the same footing as our report conclusions and recommendations.
In particular, the recommendation to replace the fire safety Order is something that the committee has been calling for since 2017, and we did call for new legislation in the current term. I hear what the Minister has said in response to David Melding and Leanne with regard to those matters. The committee was certainly clearly of the view that, if it could be done in this current Assembly term, that would be very beneficial indeed.
And yes, we will, obviously, have the full response to the road map in May, Minister, as you've outlined. Nonetheless, I wonder if there's anything you could say now in relation to a couple of other matters. One is the annual fire-risk assessment for those buildings in scope, which the road map recommends legislation on. Again, this mirrors our recommendation in our report, and I wonder whether you could say anything more about when that legislation will be brought forward, beyond what you've already stated.
And in terms of the capacity in the building control sector, which Members have touched upon and which is obviously very important from that road map and your own comments, we heard that regulatory services within local authorities have often borne the brunt of local authority cuts, which is a matter of real concern. Is there anything else you could say, Minister, in terms of how Welsh Government can best address the recommendations in the road map around those capacity issues and building up competence within that building control sector?
And finally, in relation to the use of sprinklers in high-rise residential buildings and the recommendation you've accepted from the road map, and, indeed, my own committee's report, I wonder—. In terms of the response to our report, Minister, you stated the Government was considering how else you might encourage the retrofitting of sprinklers, and I wonder if at this stage again you're able to say anything more about how you could most effectively take forward those recommendations.
Hoffwn innau hefyd groesawu cyhoeddiad y cyngor fel cam pwysig ymlaen o ran diogelwch adeiladau yng Nghymru. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, yr wyf i'n ei gadeirio, wedi bod yn edrych ar fater diogelwch tân mewn adeiladau blociau uchel ers trychineb fawr Tŵr Grenfell yn 2017.
Fel y soniodd David Melding, rydym wedi edrych ar lawer o'r materion sydd yn y cyngor, yn wir, holl ddiben—neu un o ddibenion mawr—ein hadroddiad ni oedd hysbysu'r cyngor hwnnw, yn ogystal â hysbysu polisi a gweithredu Llywodraeth Cymru yn gyffredinol o ran y materion hyn. Felly, rwy'n falch iawn, o ddarllen y cyngor am y tro cyntaf, yr ymddengys ei fod ar yr un sail â chasgliadau ac argymhellion ein hadroddiad ni.
Yn benodol, roedd yr argymhelliad i ddisodli'r Gorchymyn diogelwch tân yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor wedi galw amdano ers 2017, ac fe wnaethom ni alw am ddeddfwriaeth newydd yn y tymor cyfredol. Rwyf wedi clywed yr hyn a ddywedodd y Gweinidog mewn ymateb i David Melding a Leanne o ran y materion hynny. Roedd y pwyllgor yn sicr yn amlwg eu barn, pe gellid gwneud hyn yn nhymor presennol y Cynulliad, y byddai hynny'n fuddiol iawn wir.
Ac fe fyddwn, yn amlwg, yn cael ymateb llawn i'r cyngor ym mis Mai, Gweinidog, fel yr amlinellwyd gennych. Serch hynny, tybed a oes unrhyw beth y gallech chi ei ddweud erbyn hyn mewn cysylltiad ag un neu ddau o faterion eraill. Un yw'r asesiad blynyddol o risgiau tân ar gyfer yr adeiladau hynny dan sylw y mae'r cyngor yn argymell y dylid cael deddfwriaeth arnynt. Unwaith eto, mae hyn yn adlewyrchu ein hargymhelliad yn ein hadroddiad ni, a tybed a allech chi ddweud unrhyw beth yn fwy ynghylch pa bryd y caiff y ddeddfwriaeth honno ei chyflwyno, y tu hwnt i'r hyn yr ydych chi wedi ei fynegi eisoes.
O ran y capasiti yn y sector rheoli adeiladau, mae'r Aelodau wedi crybwyll hyn ac mae'n amlwg yn bwysig iawn yn y cyngor ac yn eich sylwadau chi eich hun. Clywsom fod gwasanaethau rheoleiddio o fewn awdurdodau lleol yn aml yn dioddef yn enbyd yn sgil toriadau'r awdurdodau lleol, sy'n destun pryder gwirioneddol. A oes unrhyw beth arall y gallech chi ei ddweud, Gweinidog, o ran sut y gall Llywodraeth Cymru wneud ei gorau i ymdrin ag argymhellion y cyngor ynglŷn â'r materion capasiti hynny a chynyddu cymhwysedd yn y sector rheoli adeiladau hwnnw?
Ac yn olaf, o ran y defnydd o systemau chwistrellu mewn adeiladau preswyl a blociau uchel a'r argymhelliad yr ydych chi wedi ei dderbyn o'r cyngor, ac, yn wir, o adroddiad fy mhwyllgor i fy hun, tybed—. O ran yr ymateb i'n hadroddiad ni, Gweinidog, fe ddywedoch fod y Llywodraeth yn ystyried sut arall y gellid annog ôl-osod systemau chwistrellu, a tybed a ydych chi ar hyn o bryd yn gallu dweud unrhyw beth mwy am sut y gallech chi ddwyn yr argymhellion hynny ymlaen yn fwyaf effeithiol.
Well, starting with the last one there, I very much welcome John Griffiths's comments and I agree with him entirely that it's very much in the same space as the committee report, which is really pleasing—that we are able to take it forward together.
Going backwards, some of the things that he raises, rightly, are things that we will need to respond to in the round in the report overall. I think the issue around invasive fire-risk assessments, which I think David Melding has raised on a number of occasions and which the committee certainly looked at, will be something we look at in the round in the process that the road map sets out. It's quite comprehensive, the process that's set out, with some stops in it for checks, and so on, so we will be looking to see what can be done with that.
And it has the phases in it. So, it's got the new build—how you put the building regulations in place for a new build—but it's also got the occupancy phase recommendations in it, and I'm very keen to look carefully at the occupancy phase: what should be undertaken by way of retrofit, but then what the ongoing inspection regime should be, as he said. Because actually, as the technology changes and as knowledge changes, it may well be that something comes up that's brilliant in three years' time that nobody in this room has yet thought of, and we want to be able to incorporate new fire safety things, digital things, perhaps, or whatever, into that assessment and not have to rely on legislation to bring them forward.
So, it's partly that we want to think about the response and the way we bring forward the regulations to try to futureproof them as much as possible and to allow fire-risk assessments to look at best practice as it is right now as you do the assessment, so that each time the assessment is done, you're looking again, afresh, at best practice, so that if things have changed in the intervening years, actually you'd expect people to upgrade to that level, because I think that's the real issue. We would have to look to see what can be put in place to finance that. If we're going to do it through the private rented sector, for example, we will need to be able to understand the effects of the needed capital investment, or whatever it is, that might be required. We will need to carefully consider how the system balances the proportionality with making sure that people have the best fire safety.
So, that's why I'm reluctant to answer right now, because we want to look at a lot of those issues in the round before we bring forward the proposals for both the regulations and for the kind of culture change, if you like, that goes with them.
Wel, gan ddechrau gyda'r olaf, rwy'n croesawu sylwadau John Griffiths yn fawr ac yn cytuno ag ef yn llwyr fod y cyngor o'r un farn i raddau helaeth iawn ag adroddiad y pwyllgor, a braf iawn yw hynny—ein bod ni'n gallu symud ymlaen gyda'n gilydd.
Gan weithio'n ôl, mae rhai o'r pethau y mae ef yn eu codi, yn wir, yn bethau y bydd angen inni ymateb iddyn nhw yn eu cyfanrwydd yn yr adroddiad yn gyffredinol. Rwy'n credu y bydd y mater ynglŷn ag asesiadau risg tân ymledol, y credaf fod David Melding wedi ei godi ar sawl achlysur ac yn sicr yr edrychodd y pwyllgor arno, yn rhywbeth y byddwn ni'n ei ystyried yn ei gyfanrwydd yn y broses y mae'r cyngor yn ei nodi. Mae'n gynhwysfawr iawn, y broses a nodir, gyda rhai arosfannau ynddo ar gyfer archwiliadau, ac yn y blaen, felly byddwn yn edrych i weld beth ellir ei wneud ynglŷn â hynny.
A cheir cyfnodau ynddo. Felly, mae adeiladau newydd ynddo—sut mae rhoi rheoliadau adeiladu ar waith ar gyfer adeiladau newydd—ond hefyd mae'r argymhellion cyfnod meddiannaeth ynddo, ac rwy'n awyddus iawn i edrych yn ofalus ar y cyfnod meddiannaeth: yr hyn y dylid ei gyflawni drwy ôl-osod, ond yna'r hyn ddylai'r drefn archwilio barhaus fod, fel y dywedodd ef. Oherwydd mewn gwirionedd, wrth i'r dechnoleg newid a'r wybodaeth newid, mae'n bosib iawn y daw rhywbeth gwych i'r fei ymhen tair blynedd nad oes neb yn yr ystafell hon wedi meddwl amdano eto, ac rydym eisiau gallu ymgorffori pethau newydd o ran diogelwch tân, pethau digidol, efallai, neu beth bynnag, i'r asesiad hwnnw heb orfod dibynnu ar ddeddfwriaeth i'w cyflwyno nhw.
Felly, mae'n ymwneud yn rhannol â'n bod ni am roi ystyriaeth i'r ymateb a'r ffordd y byddwn ni'n cyflwyno'r rheoliadau i geisio paratoi cymaint â phosib ar gyfer y dyfodol a chaniatáu i asesiadau risg tân edrych ar arfer gorau fel y mae nawr wrth wneud yr asesiad. Felly, bob tro y gwneir yr asesiad, rydych chi'n ystyried arfer gorau o'r newydd unwaith eto, ac os bydd pethau wedi newid yn y cyfamser, byddech chi'n disgwyl i bobl uwchraddio i'r lefel honno, oherwydd credaf mai dyna'r broblem mewn gwirionedd. Byddai'n rhaid inni edrych i weld yr hyn y gellir ei roi ar waith i ariannu hynny. Os ydym eisiau gwneud hynny drwy'r sector rhentu preifat, er enghraifft, bydd angen inni allu deall effeithiau'r buddsoddiad cyfalaf, neu beth bynnag, a allai fod yn ofynnol. Bydd angen inni ystyried yn ofalus sut mae'r system yn cydbwyso'r cymesuredd â sicrhau bod pobl yn cael y diogelwch tân gorau.
Felly, dyna pam yr wyf yn amharod i ateb ar hyn o bryd, oherwydd rydym eisiau edrych ar lawer o'r materion hyn yn eu cyfanrwydd cyn y byddwn yn cyflwyno'r cynigion am y rheoliadau a hefyd am y math o newid diwylliant, os hoffech chi, sy'n mynd gyda nhw.
One of the areas where we were definitely forward thinking—and it's thanks to our Deputy Presiding Officer's legislation—was in putting sprinklers in buildings. It was her foresight and experience that helped drive that forward. I'm sure everybody will join with me in congratulating her on both of those things.
Moving on from that to futureproofing, one of the issues—I don't want to repeat what other people have said, so I'm going to focus on two areas. One of the key areas is training the workforce going forward. As you've quite rightly mentioned, things move apace, and the materials and the systems move equally quickly. So, one guarantee that will be needed is that the workforce will be trained in such a way that there's confidence for them to carry out those jobs. That confidence, of course, will come from the industry response group, and I know that you're waiting for responses from them. So, I ask when it is, if you do have a time frame, that we can expect those responses to come forward.
Of course, the other key thing is the materials that will be used. Again, materials evolve and they get used, and that was, sadly, what happened in this case that caused all those problems. So, again, the testing of those materials is critical, but also the construction of the buildings into which they're going, so that we are fully satisfied that they're constructed in such a way that should a fire break out those people within those buildings are as safe as they can possibly be.
Moving on, within that, we've got the Renting Homes (Wales) Act 2016. It makes provisions to carry out electrical safety testing at least every five years. Considering that that has been delayed, I hope that there will be consideration within there about the electrical testing of equipment, because very often—in fact, in many, many cases—it is electrical faults that cause the fires in the first place.
Un o'r meysydd yr oeddem ni'n bendant yn flaengar ynddo—ac i ddeddfwriaeth ein Dirprwy Lywydd y mae'r diolch am hynny—oedd gosod systemau chwistrellu mewn adeiladau. Ei gweledigaeth a'i phrofiad hi wnaeth helpu i fwrw ymlaen â hynny. Rwy'n siŵr y gwnaiff pawb ymuno â mi i'w llongyfarch hi ar y ddau beth hynny.
I symud ymlaen oddi wrth hynny at ddiogelu yn y dyfodol, un o'r materion—nid wyf eisiau ailadrodd yr hyn y mae pobl eraill wedi ei ddweud, felly rwy'n mynd i ganolbwyntio ar ddau faes. Un o'r meysydd allweddol yw hyfforddi’r gweithlu yn y dyfodol. Fel yr ydych chi wedi ei ddweud, a hynny'n gwbl briodol, mae pethau'n symud yn gyflym, ac mae'r defnyddiau a'r systemau yn symud yr un mor gyflym. Felly, un warant y bydd ei hangen arnoch chi yw y bydd y gweithlu’n cael ei hyfforddi mewn modd sy’n rhoi hyder iddyn nhw i wneud y swyddi hynny. Wrth gwrs, fe ddaw'r hyder hwnnw gan grŵp ymateb y diwydiant, ac rwy’n gwybod eich bod chi'n aros am ymatebion gan y grŵp hwnnw. Felly, rwy’n gofyn, os oes gennych chi amserlen, pryd y gallwn ni ddisgwyl i'r ymatebion hynny gael eu cyflwyno.
Wrth gwrs, y peth allweddol arall yw'r defnyddiau a ddefnyddir. Unwaith eto, mae defnyddiau yn esblygu ac yn cael eu defnyddio, a dyna'r hyn, yn anffodus, a ddigwyddodd yn yr achos hwn ac a achosodd yr holl broblemau hynny. Felly, unwaith eto, mae profi'r defnyddiau hynny’n hollbwysig, ond hefyd adeiladwaith yr adeiladau y maen nhw'n cael eu rhoi ynddyn nhw, fel ein bod ni'n berffaith fodlon eu bod nhw wedi eu hadeiladu mewn modd sy’n cadw’r bobl oddi mewn iddyn nhw mor ddiogel â phosibl pe byddai tân.
I symud ymlaen, ynglŷn â hynny, mae gennym ni Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016. Mae honno'n gwneud darpariaethau i gynnal profion diogelwch trydanol bob pum mlynedd o leiaf. O ystyried bod hynny wedi ei ohirio, rwy'n gobeithio y bydd ystyriaeth yn hynny i brofion trydanol ar offer, oherwydd yn aml iawn—yn wir, mewn llawer iawn o achosion—diffygion trydanol sy'n achosi'r tanau yn y lle cyntaf.
Yes, I think Joyce Watson makes a number of very important points there, and overlapped with a point I didn't respond to in John Griffiths's submission, actually, which I've just realised, which is the issue about the competence and the building inspectors. So, there is a whole section in the road map around approved inspectors and their competency, and how a joint competent authority might work between the local authority, the inspectors and the construction industry group.
One of the reasons we're responding in May is because we want to have the benefit of the group's response and recommendations before we go forward. We are looking to ensure that people do employ people with the right competencies, and that the building inspectors are enabled to carry out a proper inspection not just of the work but of the workforce, if you like, so that you can't just, you know, get anybody along, pay them a minimum wage and get them to do it, unless they're supervised by a competent qualified person and all of those kinds of things. We are waiting on the group's response to that.
There is an interesting suggestion in the road map around the joint competent authority, which we want to look at very carefully. It does introduce a whole new tier of bureaucracy, I guess, and we will want to see whether that works and whether there are better ways to do it in Wales. But, the principle I completely accept: that there has to be a severing—I think David Melding and Leanne actually mentioned this as well—of the role of the builder, the inspector, the approver and then the inspection. So, in the route-map, there are stop points where an independent assessment can be carried out. So, we do need to look at the system.
I'm also very interested to look at the system by which local authorities are remunerated for building inspection work and whether that represents a conflict of interest, and if it does, what we can do about it, and that's the proposal around the joint competent authority. So, we have much to consider before we come forward with the detailed proposals, which is why we want to take our time in making sure that we get the system that we put in place right, so that it is fit for purpose and that we run some test cases through it to make sure that we haven't got unintended consequences, and so on. Again, it's about proportionality, isn't it, expecting people to invest the right amount in the fire safety of their building, without making it virtually impossible for anybody to be able to comply? So, it is about getting that proportionality right.
Ie, rwy'n meddwl bod Joyce Watson yn gwneud nifer o bwyntiau pwysig iawn yna, ac wedi gorgyffwrdd â phwynt na wnes i ymateb iddo yng nghyflwyniad John Griffiths, a dweud y gwir, rwyf fi newydd sylweddoli, sef y mater ynghylch y cymhwysedd a'r arolygwyr adeiladu. Felly, ceir adran gyfan yn y cyngor ynglŷn ag arolygwyr cymeradwy a'u cymhwysedd nhw, a sut y gallai awdurdod cymwys ar y cyd weithio rhwng yr awdurdod lleol, yr arolygwyr a'r grŵp diwydiant adeiladu.
Un o'r rhesymau pam rydym am ymateb ym mis Mai yw oherwydd yr hoffem gael y fantais o ymateb ac argymhellion y grŵp cyn inni symud ymlaen. Rydym ni'n ceisio sicrhau y bydd pobl yn cyflogi pobl â'r cymwyseddau cywir, a bod yr arolygwyr adeiladu yn gallu cynnal arolygiad priodol nid yn unig o’r gwaith ond o'r gweithlu, os hoffech chi, fel na all neb, wyddoch chi, ofyn i rywun rhywun, talu isafswm cyflog iddyn nhw a gofyn iddyn nhw wneud y gwaith, oni bai eu bod nhw'n cael eu goruchwylio gan unigolyn cymwys â chymwysterau a phopeth felly. Rydym ni'n aros am ymateb y grŵp i hynny.
Ceir awgrym diddorol yn y cyngor ynglŷn â'r awdurdod cymwys ar y cyd, ac rydym yn awyddus i edrych arno'n ofalus iawn. Mae’n cyflwyno haen newydd o fiwrocratiaeth, mae'n debyg, a byddwn yn dymuno gweld a yw hynny'n gweithio ac a oes ffyrdd gwell o wneud hynny yng Nghymru. Ond rwy'n derbyn yr egwyddor yn llwyr: ei bod yn rhaid torri'r cyswllt—rwy'n credu bod David Melding a Leanne wedi sôn am hyn hefyd a dweud y gwir—rhwng swyddogaethau'r adeiladwr, yr arolygydd, y cymeradwywr a'r arolygiad wedyn. Felly, yn y cyngor, ceir pwyntiau i ymaros lle gellir gwneud asesiad annibynnol. Felly, mae angen i ni edrych ar y system.
Rwy'n awyddus iawn hefyd i edrych ar y system sy’n talu awdurdodau lleol am waith arolygu adeiladu ac a yw hynny'n achosi gwrthdaro buddiannau, ac os felly, yr hyn y gallwn ni ei wneud am y peth, a dyna’r cynnig ynghylch yr awdurdod cymwys ar y cyd. Felly, mae gennym lawer i'w ystyried cyn i ni ddod â’r cynigion manwl gerbron. A dyna pam yr hoffem gymryd ein hamser i wneud yn siŵr bod y system yr ydym ni’n ei rhoi ar waith yn iawn, fel ei bod hi’n addas at y diben a'n bod ni'n rhedeg rhai achosion prawf drwyddi i wneud yn siŵr nad ydym yn cael canlyniadau anfwriadol, ac ati. Unwaith eto, mae'n ymwneud â chymesuredd, onid yw, sef disgwyl i bobl fuddsoddi'r swm cywir yn niogelwch tân eu hadeilad, heb ei gwneud yn amhosib bron i rywun allu cydymffurfio? Felly, mae'n ymwneud â chael y cymesuredd hwnnw'n gywir.
Thank you very much, Minister. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Diolch.
Item 6 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Health and Social Services, an update on the 'Train. Work. Live.' campaign. I call on the Minister for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, diweddariad ynghylch yr ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer.
The Welsh Government commitment to our NHS workforce was set out clearly in our programme for government, where we pledged to recruit and train more doctors, nurses and other healthcare professionals. Last summer, I published our long-term plan for health and care, 'A Healthier Wales'. It emphasises how fundamental our workforce are to delivering successful health and social care in Wales. Planning for a skilled and sustainable workforce has never been more important than in recent times.
The most recent official workforce statistics, published last week, show there are now more staff working in NHS Wales than ever before. That reflects our ongoing commitment and investment in the NHS workforce, even against the backdrop of ongoing austerity, now going into its tenth year. But success is not always about adding more. In line with prudent healthcare principles, it is vital that NHS Wales makes effective use of the skills of each profession in the role that they are qualified to undertake, supporting staff to work at the top of their skill set, and working as part of sustainable multidisciplinary teams.
For the fifth consecutive year, funding to support health professional education and training in Wales has increased. In this financial year, we will invest £114 million, an increase of £7 million available from 2018-19. That will support a range of education and training programmes for healthcare professionals in Wales. This is a record level of funding, and will support the highest ever number of training opportunities here in Wales.
Following the publication of 'A Healthier Wales', Health Education and Improvement Wales is developing one of the key actions, which is a national workforce strategy for health and social care, to be completed later this year. This will provide a more strategic framework for planning and developing the workforce, including, of course, recruitment and retention.
Alongside our continued investment and longer term priorities through the workforce strategy, our flagship national and international marketing campaign, 'Train. Work. Live.', has been supporting health boards, trusts and Health Education and Improvement Wales in their activities to attract additional staff to train, work and live here in Wales. The campaign is supported by a range of stakeholders. It has put Wales on the international recruitment map for healthcare professionals, showcasing the benefits of training, working and living in Wales. The campaign has targeted a number of countries through digital marketing, featuring images and personal stories of healthcare professions working within our NHS, many of whom have relocated to Wales and put down roots here.
As part of our actions to support general practice and primary care, GP training has been incentivised through two schemes, which are already proving to be successful in attracting doctors into areas of Wales where there have been vacancies for a number of years previously. Since the launch of the medical phase of 'Train. Work. Live.', the number of doctors choosing Wales to undertake GP speciality training has increased significantly. In 2017, we overfilled our allocation with the 144 places filled. Last year, we had 134 from 136 places filled. Health Education and Improvement Wales has already begun to introduce measures to enable an increase in the number of GP training placements advertised in 2019, with the increase in advertised places greatest in areas of Wales that, until recently, have had the most pressing issues with GP training capacity.
As a result of a combination of these actions, I am pleased to be able to confirm to the Chamber today that following only the first of the three recruitment rounds for GP speciality training in 2019, we have filled 131 places—28 more doctors than at the same stage last year. I am also pleased to confirm more positive interest from doctors applying through the round 1 re-advert recruitment window in 2019, with over 50 per cent more applications received than at this stage in 2018.
I have agreed further funding for Heath Education and Improvement Wales to enable them to offer additional places above the allocations where we are able to capitalise on this increased level of interest and secure additional GP trainees in 2019. This is in line with my long-standing commitment to ensure that we could accommodate additional trainees where it was possible to recruit them and not be constrained by fixed targets. In autumn, once this year’s specialty training recruitment rounds are all complete, I look forward to providing further positive news about the total number of doctors appointed to GP speciality training.
I have also asked Health Education and Improvement Wales to undertake a review of GP training schemes to establish whether the current arrangements are fit for purpose in terms of their size, location and quality to deliver an increased number of GP trainees in Wales and meet the future needs of our model for primary care. Their advice will inform my future decisions, including long-term investment plans in this area.
I am pleased to say that we're seeing improved fill rates in the other medical specialities too, which have featured as part of the 'Train. Work. Live.' campaign, including core psychiatry and core medical training. Final preparations are under way to launch the pharmacy phase of 'Train. Work. Live.' to ensure that Wales remains competitive against a backdrop of increasing competition amongst UK organisations recruiting pre-registration pharmacists. This action will ensure our ongoing commitment to support multidisciplinary team working in general practice and primary care more widely. The marketing activity for the pharmacy phase, supporting Health Education and Improvement Wales and health boards, will launch at the British Pharmaceutical Students' Association later this month.
In May, the third year of the nursing campaign will launch at the Royal College of Nursing congress in Liverpool. The campaign is having a real impact through raising awareness of the career and lifestyle opportunities that are available here in Wales. Plans are also under way to further extend the campaign to include allied healthcare professionals. The campaign will promote the role of allied health professions, in particular as part of multidisciplinary teams in primary and community care. And I look forward to keeping Members updated.
Diolch, Dirprwy Lywydd.
Cafodd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithlu ein GIG ei nodi'n glir yn ein rhaglen lywodraethu, lle gwnaethom ni addo recriwtio a hyfforddi mwy o feddygon, nyrsys a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill. Yr haf diwethaf, cyhoeddais ein cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal, 'Cymru Iachach'. Mae'n pwysleisio pa mor sylfaenol yw ein gweithlu ar gyfer darparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol llwyddiannus yng Nghymru. Nid yw cynllunio ar gyfer gweithlu medrus a chynaliadwy erioed wedi bod yn bwysicach nag ydyw yn ddiweddar.
Mae’r ystadegau swyddogol diweddaraf am y gweithlu, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn dangos bod mwy o staff nawr yn gweithio yn y GIG yng Nghymru nag erioed o'r blaen. Mae hynny'n adlewyrchu ein hymrwymiad a’n buddsoddiad parhaus yng ngweithlu'r GIG, hyd yn oed yn erbyn cefndir o gyni parhaus, sydd bellach yn ei ddegfed flwyddyn. Ond nid yw llwyddiant bob amser yn golygu ychwanegu mwy. Yn unol ag egwyddorion gofal iechyd darbodus, mae'n hanfodol bod GIG Cymru yn defnyddio sgiliau pob proffesiwn yn effeithiol yn y swyddogaeth y maen nhw'n gymwys i’w chyflawni, gan gefnogi staff i weithio ar frig eu set sgiliau, a gweithio fel rhan o dimau amlddisgyblaethol cynaliadwy.
Am y bumed flwyddyn yn olynol, mae cyllid i gefnogi addysg a hyfforddiant gweithwyr iechyd proffesiynol yng Nghymru wedi cynyddu. Yn y flwyddyn ariannol hon, byddwn yn buddsoddi £114 miliwn, cynnydd o £7 miliwn ar gael o 2018-19. Bydd hynny’n cefnogi amrywiaeth o raglenni addysg a hyfforddiant ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru. Dyma’r lefel uchaf erioed o gyllid, a bydd yn cefnogi’r nifer uchaf erioed o gyfleoedd hyfforddi yma yng Nghymru.
Ar ôl cyhoeddi 'Cymru Iachach', mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn datblygu un o'r camau gweithredu allweddol, sef strategaeth weithlu genedlaethol ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, i gael ei chwblhau’n ddiweddarach eleni. Bydd hon yn darparu fframwaith mwy strategol ar gyfer cynllunio a datblygu'r gweithlu, gan gynnwys, wrth gwrs, recriwtio a chadw staff.
Ochr yn ochr â’n buddsoddiad parhaus a'n blaenoriaethau mwy hirdymor drwy strategaeth y gweithlu, mae ein hymgyrch farchnata flaenllaw genedlaethol a rhyngwladol, 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' wedi cefnogi byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd ac Addysg a Gwella Iechyd Cymru â’u gweithgareddau i ddenu staff ychwanegol i hyfforddi, gweithio a byw yma yng Nghymru. Cefnogir yr ymgyrch gan amrywiaeth o randdeiliaid. Mae wedi rhoi Cymru ar y map recriwtio rhyngwladol ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, gan arddangos manteision hyfforddi, gweithio a byw yng Nghymru. Mae'r ymgyrch wedi targedu nifer o wledydd drwy farchnata digidol, gan gynnwys delweddau a straeon personol proffesiynau gofal iechyd sy'n gweithio o fewn ein GIG, a llawer ohonynt wedi symud i Gymru ac wedi bwrw gwreiddiau yma.
Fel rhan o'n camau i gefnogi practis cyffredinol a gofal sylfaenol, rydym ni wedi cymell hyfforddiant meddygon teulu drwy gyfrwng dau gynllun, sydd eisoes wedi llwyddo i ddenu meddygon i ardaloedd o Gymru lle bu swyddi gwag am nifer o flynyddoedd cyn hynny. Ers lansio cam meddygol 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' mae nifer y meddygon sy’n dewis Cymru i ymgymryd â hyfforddiant arbenigol meddyg teulu wedi cynyddu'n sylweddol. Yn 2017, roedd ein dyraniad yn orlawn gyda’r 144 o leoedd wedi’u llenwi. Y llynedd, roedd 134 o 136 o leoedd wedi'u llenwi. Mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru eisoes wedi dechrau cyflwyno mesurau i alluogi cynnydd yn nifer y lleoliadau hyfforddi meddygon teulu sy’n cael eu hysbysebu yn 2019, a'r cynnydd mwyaf yn nifer y lleoedd sy’n cael eu hysbysebu mewn ardaloedd yng Nghymru a oedd, tan yn ddiweddar, yn wynebu’r problemau mwyaf difrifol o ran capasiti hyfforddi meddygon teulu.
O ganlyniad i gyfuno'r camau gweithredu hyn, rwy’n falch o allu cadarnhau i'r Siambr heddiw ein bod ni, ar ôl dim ond y cyntaf o'r tair rownd recriwtio ar gyfer hyfforddiant arbenigol i feddygon teulu yn 2019, wedi llenwi 131 o leoedd—28 yn fwy o feddygon nag ar yr un adeg y llynedd. Rwyf hefyd yn falch o gadarnhau diddordeb mwy cadarnhaol gan feddygon sy'n ymgeisio drwy ffenestr recriwtio ail-hysbysebu rownd 1 yn 2019; cafwyd dros 50 y cant yn fwy o geisiadau nag ar yr adeg hon yn 2018.
Rwyf wedi cytuno ar gyllid pellach ar gyfer Addysg a Gwella Iechyd Cymru i’w galluogi i gynnig lleoedd ychwanegol y tu hwnt i’r dyraniadau lle rydym ni’n gallu manteisio ar y lefel uwch hon o ddiddordeb a sicrhau rhagor o feddygon teulu dan hyfforddiant yn 2019. Mae hyn yn unol â'm hymrwymiad hirdymor i sicrhau y gallem ni wneud lle i hyfforddeion ychwanegol pe bai’n bosibl eu recriwtio heb fod targedau penodol yn cyfyngu arnom ni. Yn yr hydref, cyn gynted ag y bydd rowndiau recriwtio hyfforddiant arbenigol eleni i gyd wedi’u cwblhau, rwy’n edrych ymlaen at roi newyddion cadarnhaol pellach ynghylch cyfanswm nifer y meddygon a benodwyd i hyfforddiant arbenigol meddygon teulu.
Rwyf hefyd wedi gofyn i Addysg a Gwella Iechyd Cymru gynnal adolygiad o gynlluniau hyfforddi meddygon teulu i ganfod a yw’r trefniadau presennol yn addas i'r diben o ran eu maint, eu lleoliad a’u hansawdd i sicrhau cynnydd yn nifer y meddygon teulu dan hyfforddiant yng Nghymru a diwallu anghenion ein model ar gyfer gofal sylfaenol yn y dyfodol. Bydd eu cyngor yn llywio fy mhenderfyniadau yn y dyfodol, gan gynnwys cynlluniau buddsoddi hirdymor yn y maes hwn.
Rwy’n falch o ddweud ein bod ni'n gweld gwell cyfraddau llenwi mewn arbenigeddau meddygol eraill hefyd, sydd wedi bod yn rhan o'r ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', gan gynnwys hyfforddiant meddygol craidd a seiciatreg graidd. Mae paratoadau terfynol ar y gweill i lansio cam fferylliaeth 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' i sicrhau bod Cymru yn parhau'n gystadleuol yn erbyn cefndir o gynyddu cystadleuaeth ymhlith sefydliadau yn y DU sy’n recriwtio fferyllwyr cyn cofrestru. Bydd y cam gweithredu hwn yn sicrhau ein hymrwymiad parhaus i gefnogi tîm amlddisgyblaethol yn gweithio mewn practis cyffredinol a gofal sylfaenol yn ehangach. Bydd y gweithgarwch marchnata ar gyfer y cyfnod fferylliaeth, gan gefnogi Addysg a Gwella Iechyd Cymru a byrddau iechyd, yn cael ei lansio yng Nghymdeithas Myfyrwyr Fferyllol Prydain yn ddiweddarach y mis hwn.
Ym mis Mai, bydd trydedd flwyddyn yr ymgyrch nyrsio yn lansio yng nghyngres y Coleg Nyrsio Brenhinol yn Lerpwl. Mae’r ymgyrch yn cael effaith wirioneddol drwy godi ymwybyddiaeth o'r cyfleoedd gyrfa a'r ffordd o fyw sydd ar gael yma yng Nghymru. Mae cynlluniau ar droed hefyd i ymestyn yr ymgyrch ymhellach i gynnwys gweithwyr gofal iechyd proffesiynol perthynol. Bydd yr ymgyrch yn hyrwyddo swyddogaeth y proffesiynau perthynol i iechyd, yn arbennig fel rhan o dimau amlddisgyblaethol mewn gofal sylfaenol a chymunedol. Ac rwy'n edrych ymlaen at barhau i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau.
Thank you very much, Darren Millar.
Diolch yn fawr iawn, Darren Millar.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you, Minister, for your statement. I'm very pleased to see that there's been some increase in GP recruitment over the past 18 months or so, but I have to say it is a case of too little too late. We have known for a very long time that we have had significant shortages of individuals coming into the GP workforce and, in fact, the unions and the Royal College of General Practitioners were warning as much as a decade ago that we were not training sufficient numbers of people to replace those who were leaving the profession due to retirement. Whilst I commend the efforts that are being made belatedly by the Welsh Government and I'm pleased to see that there are some increases, I still don't think it's going to be sufficient to be able to plug the gap that's been caused by those who are leaving the profession at the moment.
Of course, the 'Train. Live. Work.' campaign, which is a commendable campaign, is responsible for securing some of these increases in interest in coming to live and work as a GP here in Wales, yet you fail to recognise the significant damage that has been done to that campaign as a result of your announcement yesterday, on April fool's day, of all days, in relation to the GP indemnity package, which you have decided to launch unilaterally without the agreement of the GP workforce. Because we know that that GP workforce is very, very unhappy indeed with what you are proposing. You're proposing, of course, to top-slice from the general medical services contract the £11 million or so that you need to be able to fund this indemnity scheme, at a time when GPs over the border in England are getting increases in the funding that is available to them in their surgeries.
Now, this is isn't me that's saying these things. This is stuff that can be visible for everybody to see on social media, including from Dr Dylan Parry, one of my own constituents, a GP in Old Colwyn, who fronted the 'Train. Work. Live.' campaign, who's now saying he feels as though he is sort of selling a false story about the hope and the goodness that can come from relocating to Wales. And I don't want him to be in that position. I want him to be able to sell Wales as a place to come to live and work, with your family, and to be a GP and to have a successful career in the NHS. But this indemnity insurance scheme, which you announced yesterday, without the backing of most GPs or their representative bodies in Wales, I think, is very, very shameful indeed. You're reducing the amount of funding that is available for GP practices here in Wales. It's going to have a significant impact, particularly on those practices that are just about managing at the moment, and I would urge you as a Welsh Government to reconsider your position on this, to get back to the discussions with the BMA and the Royal College of General Practitioners and others, in order that we can resolve this in a satisfactory way, which is fair to GP practices across Wales and doesn't penalise them for the fact that they've been trying to work with you in order to secure the right results.
And I would just remind you about the current state of play in terms of GP practices. Between October 2015 and January 2019, we saw 24 GP practices close across Wales. We saw 29 enter into management by their local health boards because GPs gave the keys back, effectively, to their practices. We're told by the BMA that, according to their heat map, there are 85 practices that are at risk of closure. Now, your announcements on indemnity insurance yesterday are going to tip even more into those situations, and more and more patients are going to have their GP services impacted as a result.
Now, you referred to the increase, Minister, in the number of GP training places. Can you explain to the National Assembly and to the medical committees across Wales why it is that eligible individuals who want to come and live and work and be trained in Wales, which is what the aspirations of your campaign are, are being turned away when they actually make applications? Why is it that 50 per cent of eligible applicants in north Wales, for example, in the last two years have been turned away at a time when GP practices are closing the doors because they cannot recruit? Why is it that you haven't found sufficient capacity within the system to help to train sufficient numbers for the needs of our national health service? And when can we expect you to ramp up those training places in order that it can be more attractive to come to train, live and work here in Wales?
I could go on with more and more statistics, but I'm not going to. What I will simply do is this, Minister, and this is my parting plea: listen to the voice of GPs. They're very unhappy at the moment. They're warning of an exodus from Wales into other parts of the UK, particularly to England from border parts of our country, because of this indemnity scheme that you have announced yesterday. Think it through. You're doing the wrong thing, and you need to back up now.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy’n falch iawn o weld bod rhywfaint o gynnydd wedi digwydd o ran recriwtio meddygon teulu dros y 18 mis diwethaf, ond rhaid imi ddweud ei fod yn rhy ychydig yn rhy hwyr. Rydym wedi gwybod ers amser hir iawn bod prinder sylweddol o unigolion yn dod i mewn i'r gweithlu meddygon teulu ac, yn wir, roedd yr undebau a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn rhybuddio gymaint â degawd yn ôl nad oeddem ni’n hyfforddi niferoedd digonol o bobl i gymryd lle’r rhai a oedd yn gadael y proffesiwn oherwydd ymddeoliad. Er fy mod i’n canmol yr ymdrechion y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud o’r diwedd a fy mod i’n falch o weld rhywfaint o gynnydd, dydw i ddim yn credu y bydd yn ddigon i allu llenwi'r bwlch sydd wedi’i achosi gan bobl sy'n gadael y proffesiwn ar hyn o bryd.
Wrth gwrs, yr ymgyrch 'Hyfforddi. Byw. Gweithio.', sy’n ymgyrch glodwiw, sy’n gyfrifol am sicrhau rhywfaint o’r cynnydd hwn yn y diddordeb mewn dod i fyw a gweithio fel meddyg teulu yma yng Nghymru, ond eto rydych chi’n methu â chydnabod y difrod sylweddol sydd wedi'i wneud i'r ymgyrch honno gan eich cyhoeddiad ddoe, ar ddydd ffŵl Ebrill, o bob dydd, ynglŷn â’r pecyn indemniad meddyg teulu, yr ydych wedi penderfynu ei lansio’n unochrog heb gytundeb y gweithlu meddygon teulu. Oherwydd ein bod yn gwybod bod y gweithlu meddygon teulu’n anfodlon iawn, iawn wir â’r hyn yr ydych chi’n ei gynnig. Rydych chi’n cynnig, wrth gwrs, brigdorri o’r contract gwasanaethau meddygol cyffredinol, yr £11 miliwn fwy neu lai sydd ei angen arnoch chi i allu ariannu'r cynllun indemniad hwn, ar adeg pan fo meddygon teulu dros y ffin yn Lloegr yn cael cynnydd yn y cyllid sydd ar gael iddyn nhw yn eu meddygfeydd.
Nawr, nid fi sy'n dweud y pethau hyn. Mae hyn i’w gael i bawb ar y cyfryngau cymdeithasol, yn gynnwys Dr Dylan Parry, un o'm hetholwyr, meddyg teulu yn Hen Golwyn, a fu’n arwain yr ymgyrch ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw.’, sydd erbyn hyn yn dweud ei fod yn teimlo ei fod yn gwerthu rhyw fath o stori ffug am y gobaith a’r daioni a all ddod o adleoli i Gymru. A dydw i ddim eisiau iddo fod yn y sefyllfa honno. Hoffwn i iddo allu gwerthu Cymru fel lle i ddod i fyw a gweithio, gyda'ch teulu, a bod yn feddyg teulu a chael gyrfa lwyddiannus yn y GIG. Ond mae’r cynllun yswiriant indemniad hwn, a gyhoeddwyd gennych chi ddoe, heb gefnogaeth y mwyafrif o feddygon teulu na’u cyrff cynrychioliadol yng Nghymru, rwy’n credu, yn warthus iawn, iawn wir. Rydych chi’n lleihau swm y cyllid sydd ar gael i feddygfeydd teulu yma yng Nghymru. Bydd yn cael effaith sylweddol, yn enwedig ar y meddygfeydd hynny sydd prin yn ymdopi ar hyn o bryd, a byddwn i'n eich annog fel Llywodraeth Cymru i ailystyried eich safbwynt ar hyn, i fynd yn ôl at drafodaethau gyda Chymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol ac eraill, fel y gallwn ni ddatrys hyn mewn ffordd foddhaol, sy'n deg i feddygfeydd teulu ledled Cymru heb eu cosbi nhw am y ffaith eu bod nhw wedi ceisio gweithio gyda chi er mwyn sicrhau'r canlyniadau cywir.
A hoffwn eich atgoffa chi o’r sefyllfa bresennol o ran meddygfeydd teulu. Rhwng mis Hydref 2015 a mis Ionawr 2019, gwelsom 24 o feddygfeydd teulu’n cau ledled Cymru. Fe welsom 29 yn mynd i ddwylo eu byrddau iechyd lleol oherwydd bod meddygon teulu wedi rhoi allweddi eu meddygfeydd yn ôl, i bob diben. Yn ôl y BMA, mae eu map gwres yn dweud bod 85 o feddygfeydd mewn perygl o gau. Nawr, mae eich cyhoeddiadau am yswiriant indemniad ddoe’n mynd i roi mwy fyth ohonyn nhw yn y sefyllfaoedd hynny, ac o ganlyniad bydd hyn yn effeithio ar wasanaethau meddyg teulu mwy a mwy o gleifion.
Nawr, fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynnydd, Gweinidog, yn nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu. A wnewch chi egluro i'r Cynulliad Cenedlaethol ac i'r pwyllgorau meddygol ledled Cymru pam mae unigolion cymwys sydd am ddod i fyw a gweithio a chael eu hyfforddi yng Nghymru, sef dyheadau eich ymgyrch, yn cael eu troi ymaith pan wnânt geisiadau? Pam mae 50 y cant o ymgeiswyr cymwys yn y Gogledd, er enghraifft, yn y ddwy flynedd diwethaf wedi eu gwrthod ar adeg pan fo meddygfeydd teulu’n cau drysau am nad ydyn nhw’n gallu recriwtio? Pam nad ydych chi wedi dod o hyd i ddigon o gapasiti yn y system i helpu hyfforddi niferoedd digonol ar gyfer anghenion ein gwasanaeth iechyd gwladol? A phryd y gallwn ni ddisgwyl ichi gynyddu'r lleoedd hyfforddiant hynny fel y gall hi fod yn fwy deniadol i ddod i hyfforddi, byw a gweithio yma yng Nghymru?
Fe allwn i fynd ymlaen â mwy a mwy o ystadegau, ond ni wnaf i hynny. Yr hyn a wnaf i yn syml yw hyn, Gweinidog, a dyma fy mhle olaf: gwrandwch ar lais meddygon teulu. Maen nhw'n anhapus iawn ar hyn o bryd. Maen nhw’n rhybuddio am ymadawiad â Chymru i rannau eraill o’r DU, yn enwedig i Loegr o ardaloedd ar ororau ein gwlad, oherwydd y cynllun indemniad hwn a gyhoeddwyd gennych ddoe. Meddyliwch am y peth. Rydych chi'n gwneud y peth anghywir, ac mae angen ichi gamu'n ôl nawr.
I thank the Member for his series of questions and comments, and I hope that, assuming Darren Millar is genuinely interested in where we are and where we could be, he'll be interested in what I hope will be a helpful correction on some of the points that he's made.
I'll start by saying—you know, it's good to see you recognise three years of real progress in terms of GP recruitment and GP training. The choices that we have made—and this is a difficulty across the UK and, actually, compared to other UK nations, we are doing better in terms of our GP fill rates over the last three years, and that's a real cause of celebration. It's the Government, the health service, and doctors themselves working together to attract people into the country, and that is a real success story that we should be proud of. And that includes filling and overfilling where possible. Your point about north Wales—I actually made sure that, where there were people who wanted to go to north Wales to do their training in the last year, there were places available for them to go rather than the simple targets that were in place for each of those training schemes, and we were able to overfill them where that capacity was possible. That's the point about the review, which I referred to in my statement, that HIW are undertaking, because they're going to look at where we are with the training places and the capacity across the whole system. You can't simply decide to over-flex the system if there isn't a capacity from the training practice that exists to actually train people here in Wales. So, it's about our whole system and a way that is sensible and managed, as opposed to simply being led by whatever demands are made by an angry and ill-informed commentator.
Now, we'll have more places this year as well, Deputy Presiding Officer, because of a choice that I've made and referred to in my statement, and I'm optimistic about our ability to fill those places. Most of the questions and comments, of course, referred to the ongoing contract negotiations with the British Medical Association General Practice Committee Wales, and I should point out you referred to negotiating with the Royal College of GPs. We don't negotiate the contract with the royal college because it's a trade union matter, hence why we're negotiating with the General Practice Committee of the BMA here in Wales.
The indemnity scheme is a positive step forward, and it's a positive step forward in every part of the United Kingdom, including here in Wales, where we've introduced a new state-backed scheme because one of the big issues that was threatening the future of general practice was the rise in indemnity insurance, and in the last few years, those premiums rose significantly. So, what we have done by introducing the scheme from 1 April—it means that those premiums will not be rising year on year and threatening general practice here in Wales. So, actually, there's widespread agreement that that's been the right thing to do, and, actually, having access to a scheme that's funded in a way that the Welsh risk pool recognises too places GPs on a par with their colleagues in secondary care, and that's broadly recognised.
We're still negotiating with the BMA about all aspects of the contract, but I should point out a couple of facts about where we are: (a) the negotiations aren't complete,(b) the proposals are along the same principles as agreed in England—the idea that there is an entirely different approach in England is simply not true, and, in fact, as we know, we have made a more generous offer here in Wales compared to that in England. Now, that's where we are, but it's entirely appropriate for the trade union side to say during the negotiations they haven't agreed the current offer that's on the table. That's the whole point: it's a negotiation process that we are involved in. But I would say that it is not just the fact that in the last few years we have delivered a consistently more generous offer in the contract of GPs in Wales—that should provide confidence to Members here in every party, as well as GPs—but the fact is we are sitting down again with the BMA next week to go through this negotiation, and the only reason we're not sitting down this week is about the availability in people's diaries on the negotiating committee. Now, that's a matter for the BMA. I'm happy that we'll be sitting down again, and I'm confident we'll reach a deal that when GPs look at it and compare it with their colleagues across the border, they'll recognise that there's a better deal on offer here in Wales. This is a moment for calm and for trust and good faith between partners to find that agreed way forward, and I look forward to reporting back on those negotiations to the Chamber in due course.
But I fully expect we can continue to make progress to de-risk the future of general practice, to reduce insurance premiums with the indemnity offer we have made and implemented, to make progress on the last GP standing challenges, to improve access, which is a key issue for the public, and to continue to invest in general practice. And I think that that is a message the public will welcome, and I hope at the end of these negotiations we can all reflect on where we've got to and recognise general practice has a Government that is definitely on its side here in Wales.
Diolch i'r Aelod am ei gyfres o gwestiynau a sylwadau, ac rwy’n gobeithio, gan gymryd bod gan Darren Millar wir ddiddordeb yn y sefyllfa yr ydym ynddi a lle y gallem fod, y bydd ganddo ddiddordeb mewn cywiriad a fydd yn ddefnyddiol, gobeithio, i rai o'r pwyntiau y mae wedi’u gwneud.
Fe ddechreuaf drwy ddweud—wyddoch chi, mae'n braf eich gweld chi’n cydnabod tair blynedd o gynnydd gwirioneddol o ran recriwtio meddygon teulu a hyfforddi meddygon teulu. Mae’r dewisiadau yr ydym ni wedi'u gwneud—ac mae hyn yn anhawster ledled y DU ac, a dweud y gwir, o gymharu â gwledydd eraill y DU, rydym ni’n gwneud yn well o ran cyfraddau llenwi ein meddygon teulu dros y tair blynedd diwethaf, ac mae hynny'n achos i ddathlu go iawn. Mae'r Llywodraeth, y gwasanaeth iechyd, a meddygon eu hunain yn gweithio gyda'i gilydd i ddenu pobl i mewn i'r wlad, ac mae honno’n stori o lwyddiant go iawn y dylem ni fod yn falch ohoni. Ac mae hynny'n cynnwys llenwi a gorlenwi lle bo hynny'n bosibl. Mae eich pwynt am y gogledd—y gwir yw fy mod i wedi gwneud yn siŵr, pan yr oedd pobl eisiau mynd i'r gogledd i wneud eu hyfforddiant yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, bod lleoedd ar gael iddyn nhw yn hytrach na thargedau syml ar waith ar gyfer pob un o’r cynlluniau hyfforddi hynny, ac roeddem ni’n gallu eu gorlenwi nhw pan oedd y capasiti hwnnw’n bosibl. Dyna’r pwynt ynghylch yr adolygiad, y gwnes i gyfeirio ato yn fy natganiad, y mae Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn ei gynnal, oherwydd eu bod nhw'n mynd i edrych ar ein sefyllfa ni o ran lleoedd hyfforddi a’r capasiti ar draws y system gyfan. Ni allwch chi wneud penderfyniad syml i or-ymestyn y system os nad oes gan y practis hyfforddi sy'n bodoli y capasiti i hyfforddi pobl yma yng Nghymru mewn gwirionedd. Felly, mae’n ymwneud â’n system gyfan, a ffordd sy'n synhwyrol ac a reolir, yn hytrach na dim ond cael ein harwain gan beth bynnag mae sylwebydd dig ac anwybodus yn ei fynnu.
Nawr, bydd gennym ni fwy o leoedd eleni hefyd, Dirprwy Lywydd, oherwydd dewis a wnes i, yr wyf wedi cyfeirio ato yn fy natganiad, ac rwy’n optimistaidd ynglŷn â'n gallu i lenwi’r lleoedd hynny. Mae'r rhan fwyaf o'r cwestiynau a’r sylwadau, wrth gwrs, yn cyfeirio at y negodiadau parhaus ynghylch y contract gyda Phwyllgor Ymarfer Meddygol Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru, a dylwn i nodi eich bod chi wedi cyfeirio at negodi gyda Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol. Dydyn ni ddim yn negodi’r contract gyda'r coleg brenhinol oherwydd mater i’r undeb llafur yw hynny, a dyna pam yr ydym ni'n negodi gyda Phwyllgor Ymarfer Meddygol Cymdeithas Feddygol Prydain yma yng Nghymru.
Mae'r cynllun indemniad yn gam cadarnhaol ymlaen, ac mae'n gam cadarnhaol ymlaen ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, gan gynnwys yma yng Nghymru, lle rydym ni wedi cyflwyno cynllun newydd a gefnogir gan y wladwriaeth oherwydd un o'r materion mawr a oedd yn bygwth dyfodol meddygfeydd teulu oedd y cynnydd mewn yswiriant indemniad, ac yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, cododd y premiymau hynny’n sylweddol. Felly, yr hyn a wnaethom ni drwy gyflwyno’r cynllun o 1 Ebrill—mae'n golygu na fydd y premiymau hynny’n codi flwyddyn ar ôl blwyddyn ac yn bygwth meddygfeydd teulu yma yng Nghymru. Felly, a dweud y gwir, cytunir yn gyffredinol mai dyna oedd y peth cywir i'w wneud, ac mae'n darparu cynllun a ariennir mewn modd y mae cronfa risg Cymru’n cydnabod hefyd, sy’n rhoi meddygon teulu ar yr un lefel â'u cydweithwyr ym maes gofal eilaidd, ac mae hynny'n cael ei gydnabod yn gyffredinol.
Rydym ni’n dal i negodi gyda'r BMA am bob agwedd ar y contract, ond dylwn i nodi cwpl o ffeithiau am ein sefyllfa: (a) nid yw'r negodiadau wedi’u cwblhau, (b) mae’r cynigion yn dilyn yr un egwyddorion â'r rhai y cytunwyd arnynt yn Lloegr—mae’r syniad bod dull gweithredu hollol wahanol yn Lloegr yn gwbl anghywir, ac, yn wir, fel rydym ni’n ei wybod, rydym wedi gwneud cynnig mwy hael yma yng Nghymru o gymharu â Lloegr. Nawr, dyna ein sefyllfa, ond mae'n gwbl briodol i ochr yr undebau llafur ddweud yn ystod y negodiadau nad ydyn nhw wedi cytuno â’r cynnig presennol sydd ar y bwrdd. Dyna’r holl bwynt: mae'n broses negodi. Ond byddwn i’n dweud nad dim ond y ffaith ein bod ni yn y blynyddoedd diwethaf wedi cyflwyno cynnig sy’n gyson yn fwy hael yng nghontract meddygon teulu yng Nghymru—a ddylai roi hyder i Aelodau yma o bob plaid, yn ogystal â meddygon teulu—ond y ffaith y byddwn ni’n eistedd eto gyda Chymdeithas Feddygol Prydain yr wythnos nesaf i fynd drwy’r negodi hwn, a'r unig reswm pam nad ydym ni'n eistedd yr wythnos hon yw’r diffyg lle yn nyddiaduron pobl ar y pwyllgor negodi. Nawr, mater i Gymdeithas Feddygol Prydain yw hwnnw. Rwy’n fodlon y byddwn ni’n eistedd eto, ac rwy’n ffyddiog y byddwn ni’n taro bargen y bydd meddygon teulu, wrth edrych arni a’i chymharu â'u cydweithwyr dros y ffin, yn sylweddoli bod gwell bargen ar gael yma yng Nghymru. Mae hon yn foment i bwyllo, cael ymddiriedaeth ac ewyllys da rhwng partneriaid i ganfod y ffordd ymlaen, ac rwy’n edrych ymlaen at adrodd yn ôl am y trafodaethau hynny i'r Siambr maes o law.
Ond rwy’n sicr yn disgwyl y gallwn barhau i wneud cynnydd i ddadrisgio dyfodol meddygfeydd teulu, i leihau costau yswiriant gyda’r cynnig indemniad yr ydym wedi ei wneud a’i roi ar waith, i wneud cynnydd o ran yr heriau sefydlog olaf i feddygon teulu, i wella mynediad, sy'n fater allweddol i’r cyhoedd, ac i barhau i fuddsoddi mewn meddygfeydd teulu. Ac rwy’n credu y bydd y cyhoedd yn croesawu’r neges honno, ac yn gobeithio ar ddiwedd y negodiadau hyn y gallwn ni i gyd fyfyrio ynghylch lle yr ydym ni wedi cyrraedd a chydnabod bod gan feddygfeydd teulu Lywodraeth sy’n bendant ar eu hochr nhw yma yng Nghymru.
I thank the Minister for his statement. It's good to hear some positive progress—always ready to acknowledge that—but there are a few particular issues that I'd like to raise with him and I would also like to follow up on some of the points Darren Millar has raised.
If I can begin by looking at the issue of agency working. Now, we know that there are real challenges and I've certainly—I don't have the statistics, but it's certainly clear from my correspondence that there are medical professionals and nursing professionals who are choosing to move away from full-time salaried posts in the NHS and into agency work. Now, some of the reasons that are being given to me for that are issues that could have been quite simply settled, for example particularly nursing professionals asking for flexible working arrangements in their ongoing posts, being refused those flexible working arrangements, going to an agency, and on a number of occasions returning to exactly that post on an agency basis, at obviously greatly increased costs to the service and particularly potential risks to instability of service to patients. What steps is the Minister taking with colleagues across the NHS in Wales to address some of these inflexibilities that are forcing particularly nursing professionals, but other professionals too, out of our full-time salaried service and into agency work? It's been put to me that in some sections of the NHS, there's quite an old-fashioned idea about what commitment is, that unless you're prepared to be full-time, you're not sufficiently committed. I'm sure the Minister would agree with me that this isn't accurate at all, so I'd like to hear from him what steps are being taken to address this, because it is, I believe, a growing problem.
Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Mae'n dda clywed rhywfaint o gynnydd cadarnhaol—rwyf bob amser yn barod i gydnabod hynny—ond mae rhai materion penodol yr hoffwn eu codi gydag ef a hoffwn hefyd fynd ar drywydd rhai o'r pwyntiau y mae Darren Millar wedi eu codi.
Os caf fi ddechrau drwy edrych ar fater gweithio i asiantaethau. Nawr, rydym ni’n gwybod bod heriau gwirioneddol ac rwy’n sicr—nid yw'r ystadegau gennyf, ond mae'n sicr yn amlwg o'm gohebiaeth bod rhai gweithwyr meddygol proffesiynol a gweithwyr nyrsio proffesiynol yn dewis symud i ffwrdd o swyddi cyflogedig llawn-amser yn y GIG i waith asiantaeth. Nawr, mae rhai o'r rhesymau sy’n cael eu rhoi imi dros hynny’n faterion y gellid bod wedi eu setlo’n ddigon syml, er enghraifft yn enwedig gweithwyr nyrsio proffesiynol yn gofyn am drefniadau gweithio hyblyg yn eu swyddi parhaus, y trefniadau gweithio hyblyg hynny’n cael eu gwrthod, mynd at asiantaeth, ac ar nifer o achlysuron dychwelyd i'r union swydd honno ar sail asiantaeth, a hynny’n amlwg am gostau llawer uwch i'r gwasanaeth a risgiau posibl yn enwedig i ansefydlogrwydd y gwasanaeth i gleifion. Pa gamau mae’r Gweinidog yn eu cymryd gyda chydweithwyr ar draws y GIG yng Nghymru i ymdrin â rhywfaint o’r anhyblygrwydd hwn sy'n gorfodi gweithwyr nyrsio proffesiynol yn enwedig, ond gweithwyr proffesiynol eraill hefyd, allan o’n gwasanaeth cyflogedig llawn-amser ac i mewn i waith asiantaeth? Rwyf wedi clywed, mewn rhai rhannau o'r GIG, bod syniad eithaf hen ffasiwn ynghylch beth yw ymroddiad, ac oni bai eich bod chi’n barod i fod yn llawn-amser, nad ydych chi'n ddigon ymroddedig. Rwy’n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi nad yw hyn yn gywir o gwbl, felly hoffwn glywed ganddo ynglŷn a pha gamau sy'n cael eu cymryd i unioni hyn, gan ei bod hi, rwy’n credu, yn broblem gynyddol.
If I can return to a couple of issues, then, relating to general practice, and the first I want to raise with him is the issue of accuracy of data. Now, the Minister will of course be aware that StatsWales has not provided the full-time equivalent numbers of GPs. They can tell us how many GPs there are, but they can't tell us how many full-time equivalent GPs there are. They haven't been able to do this for about five years because they're investigating the quality of the data. Now, obviously, Dirprwy Lywydd, the Minister is unable to make accurate assessments about what needs to be done if he doesn't have the accurate data available to him. So, I ask the Minister this afternoon why is this investigation taking over five years? And it's surely the case that if we don't know the number of full-time equivalents, we don't know the number of posts that we may need to fill. It is certainly the case that there are more and more people wanting to work, particularly women, wanting to work part-time in general practice, and that's very welcome, but it's normal in a workplace to calculate your number of full-time equivalent posts and then to break those down to reflect the flexible working that you can offer. So, I'd like to hear some more from the Minister about how confident he is of the accuracy of the statistics that he's put before us this afternoon, whether he acknowledges that there is an issue around the accuracy of those statistics and how that might be addressed.
Now, the Minister's statement notes that we've overfilled a number of training places for GPs in some circumstances, and that is obviously positive, and it proves there is the demand out there for people to undertake the role, to study for the role. But you'll be aware, for example, that around the time of the 2016 election, the BMA said that we needed about 200 GP training places annually. I'm finding it hard, and I hope, Dirprwy Lywydd, the Minister will forgive me for this, but I'm finding it hard to get excited about the filling of 136, when what we actually need is 200—though, of course, we then have this issue of the accuracy of the data. Does the Minister acknowledge that there is a gap there? I welcome what he has said about that 136 not being set in stone and there may be opportunities to expand, and that's really positive, but does the Minister acknowledge that there is that gap there, and what plans does he have to fill it? Because it rather feels to me as if he's asking me to be excited about the filling of the minibus when what the journey really needs is a coach.
I'd next like to turn to the issues that Darren Millar has already raised with regard to the global sum. I think Darren Millar was right when he said that perhaps we should hear the voices of GPs, and with the indulgence of the Deputy Presiding Officer, I want to quote very briefly from some correspondence I've received on this issue. And this reflects the number of e-mails that I've received this weekend—I'm sure I'm not the only one. This senior GP says to me, 'The state-backed indemnity scheme has come into force, which is a positive step'—that supports the Minister's position. He goes on to say, 'However, currently it is proposed that this will be followed by 3.2 decrease in our global sum funding. As things stand, this means that the only group benefiting from the state-backed indemnity who will be contributing to the cost is GP partners.' He goes on to state that this isn't the case in other countries, and he goes on to say—and I'm summarising because I can see the Dirprwy Lywydd looking at me sternly, which is always a scary experience—he goes on to say that there's uncertainty regarding the contract, not just the indemnity scheme: 'This uncertainty is extremely detrimental to Welsh primary care services at a time when many practices and GPs are struggling to maintain the service. Many, including my own practice, are having to carefully consider plans to recruit additional staff.' He goes on to describe the effect that that's having on him as an individual.
Now, I have heard, absolutely, what the Minister has said and, indeed, what the First Minister said earlier to Paul Davies. I appreciate that with any trade union negotiation, the timing of that is not always in the hands of the employer, but I wonder if the Minister can tell us this afternoon, to give us an indicative timescale, about how soon the issues around the contract will be resolved, and whether or not he intends to maintain the position, whereby the funding for the indemnity is coming out of funding that would otherwise be there to provide services. If he needs to do that, Deputy Presiding Officer, then that is understandable at a time of austerity, but let's have some honesty and clarity about this. Can he provide that GP, and others who have written to me, and others in this Chamber, with some reassurances that this uncertainty with regard to the contract is not going to go on too long?
Os caf fi ddychwelyd at gwpl o faterion, felly, sy'n ymwneud â meddygfeydd teulu, a’r mater cyntaf yr hoffwn ei godi gydag ef yw cywirdeb data. Nawr, wrth gwrs bydd y Gweinidog yn ymwybodol nad yw StatsCymru wedi darparu niferoedd cyfwerth ag amser llawn o feddygon teulu. Fe allant ddweud wrthym faint o feddygon teulu sydd i'w cael, ond ni allant ddweud wrthym faint o feddygon teulu cyfwerth ag amser llawn sydd i'w cael. Dydyn nhw ddim wedi gallu gwneud hyn ers tua phum mlynedd oherwydd eu bod nhw’n ymchwilio i ansawdd y data. Nawr, yn amlwg, Dirprwy Lywydd, ni all y Gweinidog wneud asesiadau cywir ynghylch beth sydd angen ei wneud os nad yw’r data cywir ar gael iddo. Felly, rwy’n gofyn i'r Gweinidog y prynhawn yma pam y mae'r ymchwiliad hwn yn cymryd dros bum mlynedd? Ac yn sicr, os nad ydym ni’n gwybod y nifer cyfwerth ag amser llawn, nid ydym ni'n gwybod nifer y swyddi y gallai fod angen inni eu llenwi. Mae'n sicr yn wir fod mwy a mwy o bobl sydd eisiau gweithio, yn enwedig menywod, a hoffai weithio'n rhan-amser ym maes practis cyffredinol, ac mae hynny'n galonogol iawn, ond mae'n arferol mewn gweithle i gyfrifo nifer eich swyddi cyfwerth ag amser llawn ac yna ddadansoddi’r rheini i adlewyrchu’r gweithio hyblyg y gallwch chi ei gynnig. Felly, hoffwn glywed ychydig mwy gan y Gweinidog ynghylch pa mor ffyddiog yw ynghylch cywirdeb yr ystadegau y mae wedi'u cyflwyno ger ein bron y prynhawn yma, a yw'n cydnabod bod problem o ran cywirdeb yr ystadegau hynny a sut y gellid unioni hynny.
Nawr, mae datganiad y Gweinidog yn nodi ein bod ni wedi gorlenwi nifer o leoedd hyfforddi meddygon teulu o dan rai amgylchiadau, ac mae hynny'n amlwg yn gadarnhaol, ac mae'n profi bod galw i bobl i ymgymryd â’r swydd, i astudio ar gyfer y swydd. Ond byddwch yn gwybod, er enghraifft, o amgylch adeg yr etholiad yn 2016, bod y BMA wedi dweud bod arnom angen tua 200 o leoedd hyfforddi meddygon teulu bob blwyddyn. Rwy’n ei chael yn anodd, ac rwy’n gobeithio, Dirprwy Lywydd, y gwnaiff y Gweinidog faddau imi am hyn, ond rwy’n ei chael yn anodd bod yn gyffrous ynghylch llenwi 136, pan fo angen 200 mewn gwirionedd—er, wrth gwrs, mae gennym ni'r mater o gywirdeb y data. A yw'r Gweinidog yn cydnabod bod bwlch yna? Rwy’n croesawu'r hyn a ddywedodd nad yw’r 136 yn nifer pendant ac efallai y bydd cyfleoedd i ehangu, ac mae hynny'n gadarnhaol iawn, ond a yw'r Gweinidog yn cydnabod bod y bwlch hwnnw yno, a pha gynlluniau sydd ganddo i’w lenwi? Mae'n teimlo i mi braidd fel pe bai’n gofyn imi fod yn llawn cyffro ynghylch llenwi bws mini pan fo angen bws maint llawn ar y daith mewn gwirionedd.
Nesaf, hoffwn droi at y materion y mae Darren Millar eisoes wedi’u codi o ran y swm byd-eang. Rwy’n credu bod Darren Millar yn iawn pan ddywedodd efallai y dylem ni wrando ar leisiau meddygon teulu, a gydag amynedd y Dirprwy Lywydd, hoffwn ddyfynnu rhywfaint o ohebiaeth a gefais am y mater hwn yn fyr iawn. Ac mae hyn yn adlewyrchu nifer y negeseuon e-bost a gefais i'r penwythnos yma—rwy’n siŵr nad fi yw’r unig un. Mae’r uwch feddyg teulu hwn yn dweud wrthyf: 'Mae’r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth wedi dod i rym, sy'n gam cadarnhaol.' Mae hynny'n ategu safbwynt y Gweinidog. Mae’n mynd ymlaen i ddweud: 'Fodd bynnag, y cynnig ar hyn o bryd yw dilyn hyn â gostyngiad o 3.2 yn ein cyllid swm byd-eang. Fel y mae hi, mae hyn yn golygu mai’r unig grŵp a fydd yn elwa ar yr indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth ac a fydd yn cyfrannu at y gost yw partneriaid meddygon teulu.' Mae’n mynd ymlaen i ddweud nad yw hyn yn digwydd mewn gwledydd eraill, ac mae’n mynd ymlaen i ddweud—ac rwy’n crynhoi oherwydd gallaf weld y Dirprwy Lywydd yn gwgu arnaf, sydd bob amser yn brofiad brawychus—mae’n mynd ymlaen i ddweud bod ansicrwydd ynghylch y contract, nid dim ond y cynllun indemniad: 'Mae’r ansicrwydd hwn yn eithriadol o niweidiol i wasanaethau gofal sylfaenol Cymru ar adeg pan fo llawer o feddygfeydd a meddygon teulu’n cael trafferth i gynnal y gwasanaeth. Mae llawer, gan gynnwys fy meddygfa i, yn gorfod ystyried cynlluniau i recriwtio staff ychwanegol.' Mae’n mynd ymlaen i ddisgrifio sut y mae hynny’n effeithio arno ef fel unigolyn.
Nawr, rwyf wedi clywed, yn glir, yr hyn a ddywedodd y Gweinidog ac, yn wir, yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach wrth Paul Davies. Rwy’n deall, gydag unrhyw negodi undeb llafur, nad yw amseriad hynny bob amser yn nwylo'r cyflogwr, ond tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym y prynhawn yma, i roi amserlen ddangosol inni, ynglŷn â pha mor fuan y caiff y materion ynghylch y contract eu datrys, a pha un a yw’n bwriadu cynnal y sefyllfa neu beidio pan fo arian ar gyfer yr indemniad yn dod allan o arian a fyddai fel arall yno i ddarparu gwasanaethau. Os oes angen iddo wneud hynny, Dirprwy Lywydd, mae hynny’n ddealladwy ar adeg o gyni, ond gadewch inni gael ychydig o onestrwydd ac eglurder ynghylch hyn. A wnaiff dawelu meddwl y meddyg teulu hwnnw, ac eraill sydd wedi ysgrifennu ataf, ac eraill yn y Siambr hon, drwy gadarnhau nad yw’r ansicrwydd hwn o ran y contract yn mynd i barhau’n rhy hir?
I'll deal with the points about the contract at the end. On your practical points about flexible working and a potentially inflexible approach, it would help to have some specific examples, because, really, that should be taken through not just individual employment relations, but, actually, at a strategic level in the partnership forum, where Government, NHS employers and trade unions across all sectors actually sit down. It's exactly the sort of thing they should discuss. If there is an individual issue, it's for the individual employer and their workplace, but, actually, if it's suggested that there is a more strategic challenge, then that's the place at which it should be addressed. And I expect it to be addressed, because it isn't just women who are opting for part-time careers, actually, more and more men do as well. Were I not in this job, it's entirely possible that I would be working part-time and my wife would be carrying on working full-time, and I'd be happy to do that, and there are many, many more men in that position through their careers, for a variety of reasons. So, it's an issue about the workforce and it's part of what should make a career in the health service an attractive one.
Of course, when it comes to the costs, we've rehearsed in this Chamber and in committee before the positive effect on the NHS of actually introducing an agency cap in rates at the time, and also the work that we're trying to do around locum. And, actually, the locum register is part of that. We want to make sure that, actually, taking on a permanent post is attractive, and that's some of the work we're doing alongside different professionals.
On the data accuracy, I hope that'll help to inform the HIW review, because I'm confident in the figures that I've given, because we're comparing like with like over the last few years, but I want to be assured that the data is properly accurate and does take into account variances in work patterns. On the HIW review, I'm not wedded to the figure of 136 forever more; that's why there's a review. I recognise the potential to overfill from our training places. That's why, as I've pointed out in my statement—in response to Darren Millar as well—I made a decision to flex upwards the training places that are available, because there's capacity in the system to do that. The figure of 200 that's been proposed I don't think is one that has lots of evidence around it about it being the right figure. There's a general acceptance, though, that we have some capacity to train more, hence my decision to be able to do that, but more so, to have a better understanding of where we could and should be, that will definitely be considered within the HIW review, as I said—the numbers, the location and the quality of that training experience. And, of course, I will keep Members updated about the advice I receive and any decisions I make, or that HIW make, about the future training capacity and nature.
Now, on your point about the contract negotiations, of course, I've been very well aware of the voice of general practitioners over the weekend, expressing their view on where we are in the negotiations. I will take some care in what I say, because what I don't want to do is to have those negotiations in public, because I don't think that's appropriate. And, as I said at the end of Darren Millar's series of questions, this is a time for calm and trust and good faith on all sides, and that means that I have to wear some of the flack that is flying around, because the negotiators need the time and the space to sit down and reach an agreement. The update letter that GPs have received puts the trade union side and their take on negotiations about where we are, and I've been a trade union negotiator in giving messages to people that I represent, and it's not always a view that the employer has agreed with, but you reach the end point of a negotiation to try and find a place where everybody thinks there's a good agreement for them, and, crucially, in this place, a good agreement for the public. So, there are a range of different issues within the negotiation.
I do want to be clear, though, about the indemnity proposals. The one-off adjustment to take forward the state-backed indemnity scheme is exactly the mechanism that is being used in England as well—exactly the mechanism that is being used. And, in fact, in the adjustment that is being proposed, I don't just think it is proportionate, but it is a better offer than is on the table and has been agreed in England. There's something here about some honesty in our conversations about this, but the conversation is not complete. So, I'm certainly not looking to have a new area of disagreement with the BMA; I'm looking to find a point where we can all agree on having a good deal for general practice and more investment into general practice. And that's the message that I hope GPs can hear loudly and clearly from me, and, next week, negotiators will sit down again. And, when we are at an end point where there is agreement, I will be more than happy to update Members on the agreement that I am optimistic that we will still reach.
Rwy’n mynd i roi sylw i’r pwyntiau ynghylch y contract ar y diwedd. O ran eich pwyntiau ymarferol ynghylch gweithio hyblyg ac ymagwedd sydd efallai’n anhyblyg, byddai o gymorth cael rhai enghreifftiau penodol, oherwydd, a dweud y gwir, dylid ymdrin â hynny nid yn unig drwy'r broses cysylltiadau cyflogaeth unigol, ond, mewn gwirionedd, ar lefel strategol yn y fforwm partneriaeth, lle mae’r Llywodraeth, cyflogwyr y GIG a'r undebau llafur ar draws pob sector yn eistedd gyda’i gilydd. Dyna’n union y math o beth y dylent ei drafod. Os oes mater unigol, mae hynny i’r cyflogwr unigol a’i weithle i'w drafod, ond, mewn gwirionedd, os awgrymir bod yr her yn fwy strategol, dyna le y dylid rhoi sylw iddi. Ac rwy’n disgwyl y bydd yn cael sylw, gan nad dim ond menywod sy'n dewis gyrfaoedd rhan-amser, a dweud y gwir, mae mwy a mwy o ddynion yn gwneud hynny hefyd. Pe na bawn i yn y swydd hon, mae'n gwbl bosibl y byddwn i’n gweithio’n rhan-amser ac y byddai fy ngwraig yn parhau i weithio’n llawn-amser, a byddwn i’n hapus i wneud hynny, ac mae llawer iawn mwy o ddynion yn y sefyllfa honno drwy gydol eu gyrfaoedd, am amrywiaeth o resymau. Felly, mae'r mater yn ymwneud â’r gweithlu ac mae’n rhan o'r hyn a ddylai wneud gyrfa yn y gwasanaeth iechyd yn ddeniadol.
Wrth gwrs, o ran y costau, rydym ni wedi adrodd yn y Siambr hon ac yn y pwyllgor cyn hyn am yr effaith gadarnhaol ar y GIG mewn gwirionedd, o gyflwyno cap ar asiantaethau o ran cyfraddau ar y pryd, a hefyd y gwaith yr ydym ni'n ceisio ei wneud o ran locwm. Ac, a dweud y gwir, mae'r gofrestr meddygon locwm yn rhan o hynny. Rydym eisiau gwneud yn siŵr bod cymryd swydd barhaol wir yn ddeniadol, ac mae hynny’n rhan o'r gwaith yr ydym ni’n ei wneud ochr yn ochr â gwahanol weithwyr proffesiynol.
O ran cywirdeb data, rwy’n gobeithio y gwnaiff hynny helpu i lywio adolygiad AGIC, oherwydd fy mod yn ffyddiog ynghylch y ffigurau yr wyf wedi’u rhoi, oherwydd ein bod ni'n cymharu tebyg at ei debyg dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ond fe hoffwn i fod yn siŵr bod y data’n ddigon cywir ac yn ystyried amrywiadau mewn patrymau gwaith. O ran adolygiad AGIC, nid wyf yn mynnu glynu wrth y ffigur o 136 am byth; dyna pam y ceir adolygiad. Rwy’n cydnabod y potensial i orlenwi o’n lleoedd hyfforddi. Dyna pam, fel yr wyf fi wedi’i nodi yn fy natganiad—mewn ymateb i Darren Millar hefyd—fy mod wedi penderfynu cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi sydd ar gael, oherwydd mae’r capasiti yn y system i wneud hynny. Mae ffigur o 200 wedi cael ei gynnig, ond dydw i ddim yn credu bod llawer o dystiolaeth i ddweud mai dyna’r ffigur priodol. Derbynnir yn gyffredinol, serch hynny, bod gennym rywfaint o allu i hyfforddi mwy, sy’n egluro fy mhenderfyniad i allu gwneud hynny, ond yn bwysicach, i gael gwell dealltwriaeth o ble y gallem ac y dylem ni fod, a fydd yn bendant yn cael ei ystyried yn adolygiad AGIC, fel y dywedais—niferoedd, lleoliad ac ansawdd y profiad hyfforddiant hwnnw. Ac, wrth gwrs, byddaf yn parhau i hysbysu'r Aelodau am y cyngor a gaf ac unrhyw benderfyniadau a wnaf, neu y bydd AGIC yn eu gwneud, ynghylch capasiti a natur hyfforddi yn y dyfodol.
Nawr, ynghylch eich pwynt am y negodiadau ynghylch y contract, wrth gwrs, rwyf wedi bod yn ymwybodol iawn o lais ymarferwyr cyffredinol dros y penwythnos, yn mynegi eu barn am ein sefyllfa yn y trafodaethau. Rwy’n mynd i siarad yn ofalus, oherwydd dydw i ddim eisiau gwneud y trafodaethau hynny’n gyhoeddus, oherwydd dydw i ddim yn credu bod hynny’n briodol. Ac, fel y dywedais ar ddiwedd y gyfres o gwestiynau gan Darren Millar, mae’n amser am bwyll ac ymddiriedaeth ac ewyllys da ar bob ochr, ac mae hynny'n golygu bod rhaid i mi dderbyn rhywfaint o’r feirniadaeth sy’n hedfan o amgylch y lle, gan fod angen amser a lle ar y negodwyr i eistedd i lawr a dod i gytundeb. Mae’r llythyr diweddaru y mae meddygon teulu wedi’i gael yn rhoi ochr yr undebau llafur a’u safbwynt nhw am y negodiadau ynghylch ein sefyllfa, ac rwyf wedi bod yn negodwr i undebau llafur i roi negeseuon i bobl rwy’n eu cynrychioli, ac nid yw’r cyflogwyr bob amser wedi cytuno â’r farn, ond rydych chi’n cyrraedd diwedd trafodaeth i geisio canfod sefyllfa lle mae pawb yn credu bod cytundeb da ar eu cyfer, ac, yn hollbwysig, yn y lle hwn, cytundeb da ar gyfer y cyhoedd. Felly, ceir amrywiaeth o wahanol faterion o fewn y negodi.
Hoffwn fod yn glir, fodd bynnag, ynghylch y cynigion indemniad. Mae’r addasiad untro i ddatblygu'r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth yn union yr un cyfrwng ag a ddefnyddir yn Lloegr hefyd—yn union yr un cyfrwng. Ac, yn wir, yn yr addasiad sydd wedi’i gynnig, mae’n fwy na chymesur yn fy marn i; mae'n gynnig gwell na'r hyn sydd ar y bwrdd ac y cytunwyd arno yn Lloegr. Ceir rhywbeth yma ynghylch ychydig o onestrwydd yn ein sgyrsiau am hyn, ond nid yw’r sgwrs yn gyflawn. Felly, yn sicr nid wyf yn chwilio am faes newydd i anghytuno arno â’r BMA; rwy’n chwilio am bwynt lle gallwn i gyd gytuno ar gytundeb da ar gyfer ymarfer cyffredinol a mwy o fuddsoddiad mewn ymarfer cyffredinol. A dyna’r neges yr wyf yn gobeithio y gall meddygon teulu ei chlywed yn glir ac yn groyw gennyf fi, ac, yr wythnos nesaf, bydd negodwyr yn eistedd eto. Ac yn y diwedd pan fydd gennym ni gytundeb, byddaf yn fwy na pharod i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau am y cytundeb yr wyf yn obeithiol y byddwn yn ei gyrraedd yn y pen draw.
Unlike the glass-half-empty position of Darren Millar, I very much welcome the Minister's statement, because I think it gives a clear direction to the workforce plan underpinning 'A Healthier Wales', and I think that's really important. So, thank you very much for your statement. I think you're to be congratulated that we've managed to attract more and more doctors, year on year, to come and train and live in Wales, and that's absolutely as it needs to be. It takes a bit of time to fill the places, and, if we haven't taken on more people, it's because we have to ensure that the candidates we are going to invest in training with are above the line in terms of competencies, otherwise we'd be wasting the investment.
I just wanted to ask you about the specific issues raised by the endometriosis march that I went on on Saturday, because endometriosis affects one in 10 women—it is not a rare disease, sadly—and it's little known about, beyond the immediate families of those who suffer from it. Once you've got it, from about the age of 12, it unfortunately is a chronic and lifelong condition. As a result of people generally not knowing about it, I feel it isn't appropriately resourced, neither in primary care nor in secondary care, because too many people on the march were talking about how it had taken years to get themselves appropriately diagnosed, because their GP simply hadn't thought about endometriosis when they went to the doctor with pelvic pain or other related issues. So, it seems to me that, in this training, we need to ensure that people do know about endometriosis and that, in secondary care, there needs to be at least one member of the gynaecological team who is specialising in endometriosis.
And, in terms of the nursing staff needed, we have an excellent specialist team based in Cardiff and the Vale who provide an excellent service, both at secondary and tertiary level, for people with endometriosis, with a team of three or four surgeons and consultants and just one endometriosis nurse, and she is on the verge of retirement. So, we need to ensure that those who have these excellent skills are able to train up appropriate people to carry on the excellent work. And we clearly need more than one endometriosis nurse for the whole of Wales, if we're talking about one in 10 women. So, I wondered if you could tell me how this work plan is going to ensure that we have appropriately trained people to deal with the sorts of diseases like this that aren't the ones that everybody talks about, like cancer.
Yn wahanol i safbwynt gwydr hanner gwag Darren Millar, rwy’n croesawu datganiad y Gweinidog yn fawr iawn, gan fy mod yn credu ei fod yn rhoi cyfeiriad clir i’r cynllun gweithlu sy’n sail i 'Cymru Iachach', ac rwy’n credu bod hynny'n wirioneddol bwysig. Felly, diolch yn fawr iawn am eich datganiad. Rwy’n credu bod rhaid eich llongyfarch am ein bod ni wedi llwyddo i ddenu mwy a mwy o feddygon, flwyddyn ar ôl blwyddyn, i ddod i hyfforddi a byw yng Nghymru, ac yn sicr mae angen i hynny ddigwydd. Mae'n cymryd ychydig o amser i lenwi'r lleoedd, ac, os nad ydym wedi cymryd mwy o bobl, mae hynny oherwydd bod rhaid inni sicrhau bod yr ymgeiswyr y byddwn ni’n buddsoddi mewn hyfforddiant gyda nhw uwchben y llinell o ran cymwyseddau, neu byddem ni’n gwastraffu’r buddsoddiad.
Roeddwn i am ofyn ichi am y materion penodol a godwyd gan yr orymdaith endometriosis yr es i arni ddydd Sadwrn, oherwydd mae endometriosis yn effeithio ar un o bob 10 o fenywod—nid yw’n glefyd prin, yn anffodus—ac ychydig o bobl sy’n gwybod amdano, y tu hwnt i deuluoedd agos y rheini sy'n dioddef ohono. Ar ôl i'r clefyd eich taro, o tua 12 oed, yn anffodus mae'n gyflwr cronig, gydol oes. Gan nad yw pobl yn gyffredinol yn gwybod amdano, rwy’n teimlo nad yw’n cael adnoddau priodol, mewn gofal sylfaenol nac mewn gofal eilaidd, oherwydd y bu gormod o bobl ar yr orymdaith yn sôn am sut yr oedd wedi cymryd blynyddoedd iddyn nhw gael y diagnosis priodol, yn syml gan nad oedd eu meddyg teulu wedi ystyried endometriosis pan aethon nhw at y meddyg â phoen pelfis neu broblemau cysylltiedig eraill. Felly, mae'n ymddangos i mi, yn yr hyfforddiant hwn, bod angen inni sicrhau bod pobl yn gwybod am endometriosis ac, ym maes gofal eilaidd, bod angen o leiaf un aelod o'r tîm gynaecolegol sy'n arbenigo mewn endometriosis.
Ac, o ran y staff nyrsio sydd ei angen, mae gennym dîm arbenigol ardderchog wedi’i leoli yng Nghaerdydd a'r Fro sy'n darparu gwasanaeth rhagorol, ar lefel eilaidd a thrydyddol, i bobl ag endometriosis: tîm o dri neu bedwar o lawfeddygon a meddygon ymgynghorol a dim ond un nyrs endometriosis, sydd ar fin ymddeol. Felly, mae angen inni sicrhau bod y bobl hynny sydd â’r sgiliau ardderchog hyn yn gallu hyfforddi'r bobl briodol i barhau â’r gwaith rhagorol. Ac yn amlwg mae arnom angen mwy nag un nyrs endometriosis ar gyfer Cymru gyfan, os ydym ni'n sôn am un o bob 10 o fenywod. Felly, tybed a wnewch chi ddweud wrthyf fi sut mae'r cynllun gwaith hwn yn mynd i sicrhau bod gennym ni bobl sydd wedi cael eu hyfforddi'n briodol i ymdrin â mathau o glefydau fel y clefyd hwn nad ydyn nhw'r rhai y mae pawb yn sôn amdanyn nhw, fel canser.
Thank you for the comments and the questions. I recognised some time ago that endometriosis was a common condition that is not commonly talked about or recognised. As you say, approximately one in 10 women, we understand, will be affected by it during their lifetime. So, it's not an uncommon condition, and there's a challenge about where we do need speciality and where there's a role for the general service on a condition that is this common. That was one of the reasons why I decided to create the women's health group to look at a couple of particular issues where most of the attention and people affected are women. So, the first two issues that that group's been considering are mesh and tape for vaginal prolapse and endometriosis—those being the first two issues. Now, I take the view that, if conditions that were that common had affected men, they probably wouldn't have waited this long to have been highlighted and had a plan of action. So, I've created the group to bring together appropriate speciality and focus on those issues, and I've just directed that group to also consider the report from the faecal incontinence group—the report of Julie Cornish has been received, and I've directed the women's health group to look at that as well.
It's then about making sure that the learning from each of those areas, including endometriosis, actually leads to improvement across the service, because these are not uncommon conditions, so I expect the service to deal with them—so, a limited number of conditions, to see improvement. But I expect there'll be more areas of activity as we move forward and as I hope we can resolve what looks like a proper improvement plan in each of the three areas that the group is currently considering.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Fe wnes i gydnabod beth amser yn ôl bod endometriosis yn gyflwr cyffredin sydd ddim yn cael llawer o sylw na chydnabyddiaeth. Fel y dywedwch, rydym yn ddeall y bydd yn effeithio ar tua un o bob 10 o fenywod yn ystod eu hoes. Felly, nid yw'n gyflwr anghyffredin, ac mae her ynghylch lle mae angen arbenigedd arnom a lle mae rhan i'w chwarae gan y gwasanaeth cyffredinol o ran cyflwr sydd mor gyffredin â hwn. Dyna oedd un o'r rhesymau pam y penderfynais i greu’r grŵp iechyd menywod i edrych ar gwpl o faterion penodol sy’n effeithio’n bennaf ar fenywod. Felly, y ddau fater cyntaf y mae’r grŵp hwnnw wedi bod yn eu hystyried yw rhwyll a thâp ar gyfer prolaps y wain ac endometriosis—y rheini oedd y ddau fater cyntaf. Nawr, rwyf fi o'r farn, pe bai cyflyrau mor gyffredin â hynny wedi effeithio ar ddynion, na fydden nhw yn ôl pob tebyg wedi aros cyhyd i gael sylw a chynllun gweithredu. Felly, rwyf wedi creu’r grŵp i ddwyn ynghyd arbenigedd priodol ac i ganolbwyntio ar y materion hynny, ac rwyf newydd gyfarwyddo’r grŵp hwnnw hefyd i ystyried yr adroddiad gan y grŵp anymataliaeth ysgarthol—mae adroddiad Julie Cornish wedi cael ei dderbyn, ac rwyf wedi cyfarwyddo’r grŵp iechyd menywod i edrych ar hynny hefyd.
Mae’n fater o wneud yn siŵr bod yr hyn yr ydym ni’n ei ddysgu o bob un o'r meysydd hynny, gan gynnwys endometriosis, yn wir yn arwain at welliant ar draws y gwasanaeth, oherwydd nid yw'r rhain yn gyflyrau anghyffredin, felly rwy’n disgwyl i'r gwasanaeth ymdrin â nhw—felly, nifer cyfyngedig o gyflyrau, i weld gwelliant. Ond rwy'n disgwyl y bydd mwy o feysydd gweithgarwch wrth inni symud ymlaen, a gobeithio y gallwn benderfynu ar gynllun gwella sy’n ymddangos yn briodol ym mhob un o'r tri maes y mae’r grŵp yn eu hystyried ar hyn o bryd.
Thank you, Minister, for your statement today. I have four specific questions for you. Firstly, I'd welcome your comments around recruitment to the variety of professions that we need within the Welsh NHS. I recently visited St John's Medical Practice in Aberdare to see their award-winning virtual ward programme, which enables a range of multidisciplinary professionals to work together to deliver improved patient outcomes. How can initiatives like this be used to promote Wales as a place for NHS professionals to work?
In addition, I note your remarks around the pharmacy phase of 'Train. Work. Live.' I know this fits with your previous commitments to ensure that NHS professionals in Wales can fully utilise their skill set. Can you provide any further information about this part of the roll-out of 'Train. Work. Live.'? Linked to this, I've also been very impressed with Cwm Taf's support for career development within its workforce, so I'd welcome your thoughts on how this could best be prioritised and if, in particular, you agree with me that it's important to encourage professionals into areas like mine in the Valleys.
Lastly, I know there are particular challenges around out-of-hours GP cover, and, with the success of 'Train. Work. Live.'—and, indeed, I note your previous comments about the programme surpassing its targets—would there be any capacity for overfill of these out-of-hours posts?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Mae gennyf bedwar cwestiwn penodol ichi. Yn gyntaf, byddwn i’n croesawu eich sylwadau ynghylch recriwtio i'r amrywiaeth o broffesiynau sydd eu hangen arnom o fewn GIG Cymru. Yn ddiweddar ymwelais â Phractis Meddygol St John's yn Aberdâr i weld eu rhaglen ward rithwir sydd wedi ennill gwobrau; mae’n galluogi amrywiaeth o weithwyr proffesiynol amlddisgyblaeth i weithio gyda'i gilydd i ddarparu gwell canlyniadau i gleifion. Sut gellir defnyddio mentrau fel y fenter hon i hyrwyddo Cymru fel lle i weithwyr proffesiynol y GIG weithio ynddo?
Hefyd, rwy’n nodi eich sylwadau ynghylch cyfnod fferyllfa 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Rwy’n gwybod bod hyn yn cyd-fynd â'ch ymrwymiadau blaenorol i sicrhau y gall gweithwyr proffesiynol y GIG yng Nghymru ddefnyddio eu set sgiliau’n llawn. A allwch chi roi unrhyw wybodaeth bellach am y rhan hon o'r broses o gyflwyno 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.'? Yn gysylltiedig â hyn, rwyf hefyd wedi fy mhlesio'n fawr gyda chefnogaeth Cwm Taf i ddatblygu gyrfaoedd o fewn ei weithlu, felly byddwn yn croesawu eich barn am y ffordd orau o flaenoriaethu hyn ac, yn benodol, a ydych yn cytuno â mi ei bod yn bwysig annog gweithwyr proffesiynol i ddod i mewn i ardaloedd fel fy ardal i yn y Cymoedd.
Yn olaf, rwy’n gwybod bod heriau penodol yn gysylltiedig â gwasanaethau meddyg teulu y tu allan i oriau, a gyda llwyddiant 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.'—ac, yn wir, rwy’n nodi eich sylwadau blaenorol am y rhaglen yn rhagori ar ei thargedau—a fyddai unrhyw gapasiti ar gyfer gorlenwi’r swyddi y tu allan i oriau hyn?
On out-of-hours, we've got an out-of-hours reform programme. It's coincided with the roll-out of 111 as well. As we've learnt through the roll-out of 111, we've learnt more about how to support the in-hours as well as the out-of-hours service as well, and so I think in the places where you see 111 staffing, there is a more robust out-of-hours service, and it leads back to your first point about the variety of professionals. People used to refer to out-of-hours as 'GP out-of-hours'. Now, general practitioners are an important part of that team, but, actually, having a range of other professionals, including a nursing professional, including a pharmacist, and, often, I think, we may well see the addition of a mental health practitioner within that as well—so, you'll see that, together with a generalist like a paramedic, being part of a team of different professionals who will be part of that out-of-hours service, and so I do expect that the challenge we see in Wales is reflected across the rest of the UK with out-of-hours services, and that goes back to a previous reform of the GP contract.
I don't think it's going to be possible, or indeed helpful, to try to say you should force all GPs back into doing out-of-hours as an old contract required them to do. So, I actually think we're building a better service with a that different mix of professionals, and St John's is a good example of the virtual ward—the work that started out in southern Powys, the infamous Brecon virtual ward—and it's a good thing to see that being rolled out, because it is about valuing the contribution of different healthcare professionals and about the fact that it makes the job for those healthcare professionals a more enjoyable one, because they recognise they are providing better care and making better use of their resources. And, crucially, it's really improved team working as well, between general practitioners as well as between the general practitioner and other members of the healthcare team. There's greater appreciation of what other people can do, and that is a positive aspect of coming to work here in Wales, because what I expect is that we will progressively see more and more people describing the way they work in the same way, and it's certainly affected the way people are trained, as well, which is a real positive too.
And, on your point about pharmacists, as I indicated, the campaign will be starting imminently for the pharmacist area. I issued a written statement earlier this week about investing more in pharmacy and looking forward to further discussions with them about their contract, and about the role that they can play and the greater role that pharmacy could and should play in delivering local healthcare. That in itself, I think, will help with the geographic opportunities that exist. A number of doctors have gone out and positively talked about their part of Wales and the opportunity in medicine in where they are, but also the other leisure opportunities that exist in large parts of the country, and that includes the Valleys, just as much as it does north and west Wales too.
Ynglŷn â gwasanaethau y tu allan i oriau, mae gennym ni raglen ddiwygio gwasanaeth y tu allan i oriau. Mae wedi cyd-daro â chyflwyno 111 hefyd. Fel rydym ni wedi’i ddysgu wrth gyflwyno 111, rydym ni wedi dysgu mwy am sut i gefnogi’r gwasanaeth oriau arferol yn ogystal â’r gwasanaeth y tu allan i oriau, ac felly rwy’n credu, yn y mannau lle y gwelwch chi staffio 111, bod gwasanaeth y tu allan i oriau mwy cadarn, ac mae’n arwain yn ôl at eich pwynt cyntaf am yr amrywiaeth o weithwyr proffesiynol. Roedd pobl yn arfer cyfeirio at wasanaethau y tu allan i oriau fel 'meddyg teulu y tu allan i oriau'. Nawr, mae meddygon teulu’n rhan bwysig o'r tîm hwnnw, ond, mewn gwirionedd, mae cynnwys amrywiaeth o weithwyr proffesiynol eraill, gan gynnwys gweithiwr nyrsio proffesiynol, gan gynnwys fferyllydd, ac yn aml, rwy’n credu, mae’n ddigon posibl y byddwn ni’n gweld ymarferydd iechyd meddwl yn cael ei ychwanegu at hynny hefyd—felly, byddwch chi’n gweld hyn, ynghyd â gweithiwr cyffredinol fel parafeddyg, yn rhan o dîm o wahanol weithwyr proffesiynol a fydd yn rhan o'r gwasanaeth y tu allan i oriau hwnnw, ac felly rwy’n disgwyl i’r her a welwn yng Nghymru gael ei hadlewyrchu ar draws gweddill y DU o ran gwasanaethau y tu allan i oriau, ac mae hynny'n mynd yn ôl at ddiwygiad blaenorol y contract meddygon teulu.
Dydw i ddim yn credu y bydd hi’n bosibl, nac yn wir yn ddefnyddiol, ceisio dweud y dylech chi orfodi pob meddyg teulu yn ôl i wneud gwaith y tu allan i oriau fel y byddai hen gontract yn gofyn iddo ei wneud. Felly, a dweud y gwir rwy’n credu ein bod ni’n adeiladu gwell gwasanaeth gyda chymysgedd gwahanol o weithwyr proffesiynol, ac mae St John's yn enghraifft dda o ward rithwir—y gwaith a ddechreuodd yn ne Powys, ward rithwir ddrwgenwog Aberhonddu—ac mae'n beth da gweld hynny'n cael ei gyflwyno, oherwydd ei fod yn fater o werthfawrogi cyfraniad y gwahanol weithwyr gofal iechyd proffesiynol a’r ffaith ei bod hi’n gwneud gwaith y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol hynny’n fwy pleserus, am eu bod yn sylweddoli eu bod yn darparu gofal gwell ac yn defnyddio eu hadnoddau’n well. Ac, yn hollbwysig, mae wedi gwella gwaith tîm yn fawr hefyd, rhwng meddygon teulu yn ogystal â rhwng y meddyg teulu ac aelodau eraill o'r tîm gofal iechyd. Ceir mwy o werthfawrogi'r hyn y gall pobl eraill ei wneud, ac mae hynny’n agwedd gadarnhaol ar ddod i weithio yma yng Nghymru, oherwydd rwy’n disgwyl y byddwn yn raddol yn gweld mwy a mwy o bobl yn disgrifio sut y maen nhw'n gweithio yn yr un modd, ac mae'n sicr wedi effeithio ar sut y caiff pobl eu hyfforddi, hefyd, sy’n gam cadarnhaol go iawn hefyd.
Ac, ynglŷn â’ch pwynt am fferyllwyr, fel y nodais, bydd yr ymgyrch yn cychwyn yn fuan ar gyfer maes fferyllwyr. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn gynharach yr wythnos hon ynghylch buddsoddi mwy mewn fferylliaeth ac edrych ymlaen at drafodaethau pellach gyda nhw am eu contract, ac am y rhan y gallant ei chwarae a sut y gallai, ac y dylai fferylliaeth chwarae mwy o ran wrth ddarparu gofal iechyd lleol. Bydd hynny ynddo'i hun, rwy’n credu, yn helpu gyda’r cyfleoedd daearyddol sy'n bodoli. Mae nifer o feddygon wedi mynd allan ac wedi siarad yn gadarnhaol am eu rhan nhw o Gymru a'r cyfle mewn meddygaeth yno, ond hefyd am y cyfleoedd hamdden eraill sy'n bodoli mewn rhannau helaeth o'r wlad, ac mae hynny'n cynnwys y Cymoedd, lawn cymaint â’r gogledd a’r gorllewin hefyd.
Finally, Caroline Jones.
Yn olaf, Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you for your statement, Minister. We are three years into the recruitment campaign, and, whilst I recognise and welcome the progress we are making, we still have too few doctors and nurses. I recognise that the problem is not unique to Wales. Last week, the King's Fund, the Nuffield Trust and the Health Foundation launched a joint report warning that the NHS in England is unable to train enough GPs and nurses to meet demand and the situation is at crisis point. They warned that the English NHS would be short of 70,000 nurses and 7,000 GPs in the next five years. So, Minister, may I ask what assessment you have made of the impact that this will have on Wales's ability to recruit sufficient GPs and nurses over the next five years?
Even if you meet your recruitment targets, many of the royal colleges and organisations representing doctors and nurses warn that it will be insufficient. So, what discussions have you had with the Royal College of General Practitioners, the Royal College of Nursing and the British Medical Association about ensuring safe staffing levels in NHS Wales over the coming decade? Bear in mind that many nurses are finding agency work extremely lucrative, and one mentioned to me that in 2.5 days she can earn a week's salary. Many GPs are turning to part-time work, some because of the stress of working full time as a GP and others due to family commitments.
Minister, according to freedom of information requests by the north Wales local medical committee, half of all eligible applicants were being turned away. Can you confirm that this is the case, and if so, how this can be justified given the massive shortages we are facing not just in north Wales, but across the nation?
There has been a worrying increase in the number of closures of GP practices in recent years. Last year nearly 50,000 patients had to find new GPs after their surgery closed. The Welsh general practitioners committee chair warned that general practice in Wales is truly on the brink of an abyss, with practices serving around one in 10 people in the country at risk of closure. Minister, what assessment have you made of the risk of surgeries closing in the next 12 months and what are you doing to mitigate those risks?
Finally, Minister, can you outline the additional steps you are taking to recruit sufficient numbers of Welsh-speaking doctors and nurses to ensure that, no matter what part of Wales you live in, you can access services through the Welsh language? Providing services in Welsh is not just a matter of choice, it's essential for some, particularly those suffering from dementia. Diolch yn fawr.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rydym dair blynedd i mewn i’r ymgyrch recriwtio, ac, er fy mod i’n cydnabod ac yn croesawu’r cynnydd rydym ni’n ei wneud, mae gennym brinder meddygon a nyrsys o hyd. Rwy’n cydnabod nad yw'r broblem yn unigryw i Gymru. Yr wythnos diwethaf, lansiodd y King's Fund, Ymddiriedolaeth Nuffield a’r Sefydliad Iechyd adroddiad ar y cyd yn rhybuddio bod y GIG yn Lloegr yn methu â hyfforddi digon o feddygon teulu a nyrsys i fodloni'r galw ac mae'r sefyllfa’n argyfyngus. Roeddent yn rhybuddio y byddai’r GIG yn Lloegr yn brin o 70,000 o nyrsys a 7,000 o feddygon teulu yn y pum mlynedd nesaf. Felly, Gweinidog, a gaf fi ofyn pa asesiad rydych chi wedi’i wneud o sut y bydd hyn yn effeithio ar allu Cymru i recriwtio digon o feddygon teulu a nyrsys dros y pum mlynedd nesaf?
Hyd yn oed os ydych chi’n bodloni eich targedau recriwtio, mae llawer o'r colegau brenhinol a’r cyrff sy'n cynrychioli meddygon a nyrsys yn rhybuddio y bydd hynny’n annigonol. Felly, pa drafodaethau rydych chi wedi’u cael gyda Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain ynghylch sicrhau lefelau staffio diogel yn y GIG yng Nghymru dros y degawd nesaf? Cofiwch fod llawer o nyrsys yn gweld gwaith asiantaeth yn hynod o broffidiol, a dywedodd un wrthyf fi ei bod hi’n gallu ennill wythnos o gyflog mewn 2.5 diwrnod. Mae llawer o feddygon teulu’n troi at waith rhan-amser, rhai oherwydd straen gweithio'n llawn-amser fel meddyg teulu ac eraill oherwydd ymrwymiadau teuluol.
Gweinidog, yn ôl ceisiadau rhyddid gwybodaeth gan bwyllgor meddygol lleol y gogledd, roedd hanner yr holl ymgeiswyr cymwys yn cael eu troi ymaith. A allwch chi gadarnhau bod hyn yn wir, ac os yw, sut y gellir cyfiawnhau hyn o ystyried y prinderau aruthrol rydym ni’n eu hwynebu nid yn unig yn y gogledd, ond ledled y genedl?
Mae’r cynnydd yn nifer y meddygfeydd teulu sydd wedi cau yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn destun pryder. Y llynedd roedd rhaid i bron i 50,000 o gleifion ddod o hyd i feddygon teulu newydd ar ôl i’w meddygfa gau. Rhybuddiodd cadeirydd pwyllgor ymarferwyr cyffredinol Cymru fod meddygfeydd teulu yng Nghymru wir ar y dibyn, a meddygfeydd sy'n gwasanaethu tuag un o bob 10 o bobl yn y wlad mewn perygl o gau. Gweinidog, pa asesiad rydych chi wedi’i wneud ar y risg o gau meddygfeydd yn ystod y 12 mis nesaf a beth ydych chi’n ei wneud i liniaru'r risgiau hynny?
Yn olaf, Gweinidog, a allwch chi amlinellu’r camau ychwanegol rydych chi’n eu cymryd i recriwtio digon o feddygon a nyrsys sy'n siarad Cymraeg i sicrhau, ym mha bynnag ran o Gymru rydych chi’n byw, y gallwch chi gael gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg? Nid dim ond mater o ddewis yw darparu gwasanaethau yn y Gymraeg, mae'n hanfodol i rai pobl, yn enwedig rhai sy'n dioddef o ddementia. Diolch yn fawr.
I think, on that final point, you'll have heard the First Minister talk earlier about our expectations that we're able to service the healthcare needs of people and to improve the ability of the primary care team to do so. That requires us to take GPs with us and to help them acquire language skills and value those skills. It's also why we've been interested in investing in specific recruitment and training opportunities.
So, I think I've mentioned here before some of the programmes that we have on recruiting and engaging people from those communities that are not usually going to medical school, and the opportunities are being provided, and a lot of that has been targeted delivery at Welsh speakers, for example. I met a group of people from Blaenau Gwent, Welsh speakers from Blaenau Gwent, who were going to a day of engagement to look at the possibility of careers in medical education on a day run by Cardiff University. So there is real, deliberate engagement looking at the future workforce as well as the workforce we have today. And when we look at the workforce plan you mentioned earlier, actually that is partly what HIW are looking at. They're looking at the workforce plan for the future to help reform what our health boards do and the opportunities to think about what medical education and non-medical education will provide, and the ability to plan that with our higher education sector, together with the training they'll undertake within a professional setting.
On your broader point about practice sustainability, I've regularly said that we will have a different number of general practices in the future, and if you go to a practice with one person, one doctor partner in there, that is a practice that is unlikely to exist in the future if it remains like that. The days of single-handed GPs are unlikely to return, and actually, going back to the comments made by Vikki Howells and the points you made as well, people expect to see different healthcare professionals in the one setting. So, I don't think a single-handed practice is likely to be robust and sustainable for the future, and some of that change is going to need to be managed and planned properly. There's a challenge about people engaging with their local health board to have that conversation, and crucially to engage with their peers in clusters where they discuss these matters. Actually, clusters have promoted much better working between different general practices, and that was not the feeling that people had at the start of clusters. People viewed them as a bureaucratic exercise to get money, and some people were resentful, and yet now people talk about the opportunities that they deliver because they are used to working with different practices in the same local area, serving broadly the same community. That is a positive step forward.
On your point about understanding the right numbers of staff, well, of course, we have a piece of legislation on nursing in particular that the then backbench Member for Brecon and Radnorshire piloted through the Assembly with cross-party support, and so we'll look at the roll-out for that piece of legislation. But that relies on professional judgment and relies on an evidence base for the difference that nurse staffing numbers would make, and it also relies, of course, on our ability to fulfil the role of that legislation by actually recruiting and training more nurses. And compared to just a few years ago, we train nearly two thirds more nurses here in Wales now who are going through our education system. So we are making real steps forward.
The final point I'll make is in response to, if you like, your opening gambit about the fact that there are too few doctors and nurses. Well, we are recruiting more and we are training more, but not only that, though, we should remember that this is the only area of the public service where there is an undimmed public appetite for more staff and an expectation that those staff will be delivered, and that has a real consequence. We're nearly 10 years deep into austerity. You're about to hear a statement from the Minister for Education, and because we are prioritising the national health service and more staff in the national health service, that means there are even more difficult choices to make in every single other part of our budget and it means there are fewer staff available in other public services. And I have never forgotten that in the budget choices that I then get to make.
So, austerity is, of course, a really big issue, but Brexit is, too. If you look at the number of people who have left the nursing and midwifery register across the United Kingdom, the biggest drop has been in EU nationals who have left the register and returned to mainland Europe. So, actually, the choices we make, the way we talk about Brexit, the way we talk about European Union nationals really matters and it has a real-world impact in every part of the United Kingdom. So, our ability to recruit relies on our standing in the world and our willingness to recruit people and welcome them into our country, not just as health and care professionals, but as citizens of this country. And I do want to reiterate, from the Welsh Government's point of view, European Union nationals are welcome, not just in our health service, but welcome as citizens of our country.
Rwy’n credu, ar y pwynt olaf hwnnw, y byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn sôn yn gynharach am ein disgwyliadau y byddwn ni'n gallu gwasanaethu anghenion gofal iechyd pobl a gwella gallu'r tîm gofal sylfaenol i wneud hynny. Mae hynny’n golygu bod angen inni fynd â meddygon teulu gyda ni a’u helpu nhw i gaffael sgiliau iaith a gwerthfawrogi’r sgiliau hynny. Dyna hefyd pam yr ydym ni wedi dangos diddordeb mewn buddsoddi mewn cyfleoedd penodol i recriwtio a hyfforddi.
Felly, rwy’n credu fy mod i wedi sôn yma o’r blaen am rai o'r rhaglenni sydd gennym ar recriwtio ac ymgysylltu â phobl o'r cymunedau hynny nad ydyn nhw fel arfer yn mynd i ysgol feddygol, ac mae’r cyfleoedd yn cael eu darparu, ac mae llawer o hynny wedi bod yn ddarpariaeth wedi ei thargedu at siaradwyr Cymraeg, er enghraifft. Fe wnes i gyfarfod â grŵp o bobl o Flaenau Gwent, siaradwyr Cymraeg o Flaenau Gwent, a oedd yn mynd i ddiwrnod o ymgysylltu i edrych ar y posibilrwydd o yrfaoedd mewn addysg feddygol ar ddiwrnod a oedd yn cael ei gynnal gan Brifysgol Caerdydd. Felly mae ymgysylltu gwirioneddol, bwriadol yn digwydd i edrych ar weithlu’r dyfodol yn ogystal â'r gweithlu sydd gennym heddiw. Ac wrth inni edrych ar y cynllun gweithlu y gwnaethoch chi sôn amdano’n gynharach, a dweud y gwir dyna’n rhannol yr hyn y mae AGIC yn edrych arno. Maen nhw'n edrych ar y cynllun gweithlu ar gyfer y dyfodol i helpu i ddiwygio’r hyn y mae ein byrddau iechyd yn ei wneud a’r cyfleoedd i feddwl am yr hyn y bydd addysg feddygol ac addysg anfeddygol yn ei ddarparu, a'r gallu i gynllunio hynny gydag ein sector addysg uwch, ynghyd â’r hyfforddiant y byddan nhw’n ei gael mewn lleoliad proffesiynol.
O ran eich pwynt ehangach ynghylch cynaliadwyedd practisau, rwyf wedi dweud yn rheolaidd y bydd gennym ni nifer gwahanol o bractisau cyffredinol yn y dyfodol, ac os ewch chi i feddygfa ag un unigolyn, un partner sy'n feddyg yno, dyna feddygfa sy’n annhebygol o fodoli yn y dyfodol os yw’n aros fel y mae hi. Mae dyddiau un meddyg teulu ar ei liwt ei hun yn annhebygol o ddod yn ôl, ac a dweud y gwir, i fynd yn ôl at y sylwadau a wnaeth Vikki Howells a'r pwyntiau a wnaethoch chi hefyd, mae pobl yn disgwyl gweld gwahanol weithwyr gofal iechyd proffesiynol yn yr un lleoliad. Felly, dydw i ddim yn credu bod meddygfa ag un meddyg yn debygol o fod yn gadarn ac yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, a bydd angen i rywfaint o'r newid hwnnw gael ei reoli a'i gynllunio’n briodol. Ceir her o ran pobl yn ymgysylltu â'u bwrdd iechyd lleol i gael y sgwrs honno, ac yn hollbwysig yn ymgysylltu â'u cymheiriaid mewn clystyrau lle maen nhw'n trafod y materion hyn. A dweud y gwir, mae clystyrau wedi hybu llawer gwell cydweithio rhwng gwahanol bractisau cyffredinol, ac nid dyna’r teimlad a oedd gan bobl ar ddechrau'r clystyrau. Roedd pobl yn eu gweld nhw fel ymarferiad biwrocrataidd i gael arian, ac roedd rhai pobl yn ddig, ac eto erbyn hyn mae pobl yn sôn am y cyfleoedd y maen nhw’n eu darparu oherwydd eu bod nhw wedi arfer gweithio gyda gwahanol bractisau yn yr un ardal leol, sy'n gwasanaethu’r un gymuned yn gyffredinol. Mae hynny'n gam cadarnhaol ymlaen.
O ran eich pwynt am ddeall y niferoedd cywir o staff, wel, wrth gwrs, mae gennym ni ddarn o ddeddfwriaeth ar nyrsio yn arbennig a gafodd ei dreialu drwy’r Cynulliad gan yr aelod o'r meinciau cefn dros Frycheiniog a Sir Faesyfed ar y pryd gyda chefnogaeth drawsbleidiol, ac felly byddwn ni’n edrych ar gyflwyno’r darn hwnnw o ddeddfwriaeth. Ond mae hynny'n dibynnu ar farn broffesiynol ac yn dibynnu ar sail dystiolaeth ar gyfer y gwahaniaeth y byddai niferoedd staff nyrsio yn ei wneud, ac mae hefyd yn dibynnu, wrth gwrs, ar ein gallu ni i gyflawni swyddogaeth y ddeddfwriaeth honno drwy recriwtio a hyfforddi mwy o nyrsys mewn gwirionedd. Ac o gymharu â dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl, rydym ni’n hyfforddi bron i ddwy ran o dair yn fwy o nyrsys yma yng Nghymru nawr sy’n mynd drwy ein system addysg. Felly rydym ni’n cymryd camau ymlaen yn wirioneddol.
Bydd fy mhwynt olaf yn ymateb, os hoffech chi, i’ch sylw agoriadol am y ffaith nad oes digon o feddygon a nyrsys. Wel, rydym ni’n recriwtio mwy ac rydym ni’n hyfforddi mwy, ond ar ben hynny, dylem ni gofio mai dyma'r unig faes gwasanaeth cyhoeddus lle mae awydd cyhoeddus pendant am fwy o staff a disgwyliad y cyflenwir y staff hynny, ac mae goblygiadau go iawn i hynny. Rydym ni wedi cael bron i 10 mlynedd o gyni. Rydych chi ar fin clywed datganiad gan y Gweinidog Addysg, ac am ein bod ni’n blaenoriaethu'r gwasanaeth iechyd gwladol a mwy o staff yn y gwasanaeth iechyd gwladol, mae hynny'n golygu bod dewisiadau anoddach fyth i’w gwneud ym mhob rhan arall o'n cyllideb ac mae'n golygu bod llai o staff ar gael mewn gwasanaethau cyhoeddus eraill. Ac nid wyf erioed wedi anghofio hynny yn y dewisiadau o ran cyllideb yr wyf fi wedyn yn gorfod eu gwneud.
Felly, mae cyni, wrth gwrs, yn fater mawr iawn, ond mae Brexit, hefyd. Os edrychwch chi ar nifer y bobl sydd wedi gadael y gofrestr nyrsio a bydwreigiaeth ledled y Deyrnas Unedig, mae’r gostyngiad mwyaf wedi bod ymhlith dinasyddion yr UE sydd wedi gadael y gofrestr a dychwelyd i dir mawr Ewrop. Felly, a dweud y gwir, mae’r dewisiadau rydym ni’n eu gwneud, y ffordd yr ydym ni’n sôn am Brexit, y ffordd yr ydym ni’n sôn am ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn wirioneddol bwysig, ac mae’n effeithio ar y byd go iawn ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig. Felly, mae ein gallu i recriwtio’n dibynnu ar ein statws yn y byd a’n parodrwydd i recriwtio pobl a’u croesawu nhw i’n gwlad, nid yn unig yn weithwyr iechyd a gofal proffesiynol, ond hefyd yn ddinasyddion y wlad hon. A hoffwn i ailadrodd, o safbwynt Llywodraeth Cymru, bod croeso i ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd, nid yn unig yn ein gwasanaeth iechyd, ond mae croeso iddyn nhw fel dinasyddion ein gwlad.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Item 7 on the agenda is the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 (Supplementary Provisions) Regulations 2019, and I call on the Minister for Education to move the motion. Kirsty Williams.
Eitem 7 ar yr agenda yw Rheoliadau Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 (Darpariaethau Atodol) 2019 a galwaf ar y Gweinidog Addysg i gynnig y cynnig. Kirsty Williams.
Cynnig NDM7025 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 (Darpariaethau Atodol) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 12 Mawrth 2019.
Motion NDM7025 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 (Supplementary Provisions) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 12 March 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. During the Stage 4 Plenary debate on the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, on 12 December 2017, I informed Members that I would need to make some minor technical amendments to section 91 of the Bill when it became an Act. I would like to take this opportunity to thank Members for agreeing to pass the Bill on the basis that the amendments to section 91 would be made at a later date.
Section 91 gives the Lord Chief Justice an agreement function when the Lord Chancellor appoints the president of the education tribunal. It also gives the tribunal president an agreement function when the Lord Chancellor appoints legal chairs. Both agreement functions were inserted to ensure an independent process.
The UK Government made the Judicial Appointments and Discipline (Amendment and Addition of Offices) Order 2017 in December 2017. That Order brought the process of appointing the president and the chairs of the Special Educational Needs Tribunal for Wales, or SENTW, within the Judicial Appointments Commission procedure. That Order could not, of course, have amended the Bill. The purpose of today's regulations is therefore to ensure that the Judicial Appointments Commission's procedures apply to the educational tribunal when it changes its name from SENTW. This secures the objective of an independent process. The regulations also amend Schedule 14 to the Constitutional Reform Act 2005 to refer to the educational tribunal.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Yn ystod dadl Cyfnod 4 y Cyfarfod Llawn ar Fil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru), ar 12 Rhagfyr 2017, hysbysais yr Aelodau y byddai angen i mi wneud rhai mân welliannau technegol i adran 91 y Bil pan fyddai'n dod yn Ddeddf. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Aelodau am gytuno i basio'r Bil ar y sail y byddai diwygiadau i adran 91 yn cael eu gwneud yn ddiweddarach.
Mae adran 91 yn rhoi swyddogaeth gytuno i'r Arglwydd Brif Ustus pan fo'r Arglwydd Ganghellor yn penodi llywydd y tribiwnlys addysg. Mae hefyd yn rhoi swyddogaeth gytuno i lywydd y tribiwnlys pan fo'r Arglwydd Ganghellor yn penodi'r cadeiryddion cyfreithiol. Cafodd y ddwy swyddogaeth gytuno eu cynnwys i sicrhau proses annibynnol.
Gwnaeth Llywodraeth y DU y Gorchymyn Penodiadau a Disgyblaeth Farnwrol (Gwelliant ac Ychwanegu Swyddi) 2017 ym mis Rhagfyr 2017. Roedd y Gorchymyn hwnnw yn dod â'r broses o benodi llywydd a chadeiryddion y Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru, neu TAAAC, o fewn gweithdrefn y Comisiwn Penodiadau Barnwrol. Ni fyddai'r Gorchymyn hwnnw, wrth gwrs, wedi diwygio'r Bil. Diben rheoliadau heddiw felly yw sicrhau bod gweithdrefnau'r Comisiwn Penodiadau Barnwrol yn berthnasol i'r tribiwnlys addysgol pan ei fod yn newid ei enw o TAAAC. Mae hyn yn sicrhau'r nod o gael proses annibynnol. Mae'r rheoliadau hefyd yn diwygio Atodlen 14 y Ddeddf Diwygio Cyfansoddiadol 2005 i gyfeirio at y tribiwnlys addysgol.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Deputy Llywydd. We considered these regulations at our meeting on 25 March and reported on 28 March, and we considered the Government’s response yesterday. Our draft report has one merits point, which questions the use of supplementary powers to make changes to the appointment process that applies to the president of the education tribunal for Wales.
The Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 sets out the procedure for the appointment of the president of the education tribunal for Wales, which involves both the Lord Chancellor and the Lord Chief Justice. The regulations amend the appointment process in the 2018 Act so as to remove the role of the Lord Chief Justice. Our report explains the background to the amending of the appointment process and notes that the process, as set out in the 2018 Act, is legally sound and works as it is currently drafted.
In our report, we did ask the Welsh Government to expand on the use of supplementary powers to reverse provision in an Assembly Act and to clarify which element of section 97(1) of the 2018 Act is being relied upon in order to make these regulations, given that the appointment process in the 2018 Act is not defective. The Government response addresses these points.
We note that during Stage 4 proceedings on the 2018 Act, the Minister for Education referred to
'a very recent development that will require a minor amendment to the Bill when it becomes an Act.'
We do accept that the Assembly was given notice of the change that is being proposed by these regulations, and we accept that the Assembly voted in favour of the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill at Stage 4 by 50 votes to zero.
However, we do not believe that Stage 4 is the proper way to announce intentions to make changes to important parts of Assembly Acts, especially changes that arise as a result of a last-minute agreement reached between the Welsh Government and the UK Government. We asked the Welsh Government to clarify why the proposed changes could not have been properly debated during an additional Report Stage. The Government's response says that it considered a number of options and that the Assembly passed the Bill on the basis of the Minister's comments.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ar 25 Mawrth gan adrodd ar 28 Mawrth, ac fe wnaethom ni ystyried ymateb y Llywodraeth ddoe. Mae gan ein hadroddiad drafft un pwynt o ran rhinweddau, sy'n cwestiynu defnydd pwerau atodol i wneud newidiadau i'r broses benodi sy'n berthnasol i lywydd tribiwnlys addysg Cymru.
Mae Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 yn nodi'r weithdrefn ar gyfer penodi llywydd tribiwnlys addysg Cymru, sy'n cynnwys yr Arglwydd Ganghellor a'r Arglwydd Brif Ustus. Mae'r rheoliadau yn diwygio'r broses benodi yn Neddf 2018 er mwyn dileu swyddogaeth yr Arglwydd Brif Ustus. Mae ein hadroddiad yn esbonio'r cefndir i ddiwygio'r broses benodi ac yn nodi bod y broses, fel y'i nodir yn Neddf 2018, yn gyfreithiol gadarn ac yn gweithio fel y mae wedi ei drafftio ar hyn o bryd.
Yn ein hadroddiad, fe wnaethom ni ofyn i Lywodraeth Cymru ehangu ar y defnydd o bwerau atodol i wrthdroi'r ddarpariaeth mewn Deddf y Cynulliad ac i egluro pa elfen ar adran 97(1) o Ddeddf 2018 y dibynnir arni ar gyfer gwneud y rheoliadau hyn, o ystyried nad yw'r broses benodi yn Neddf 2018 yn ddiffygiol. Mae ymateb y Llywodraeth yn mynd i'r afael â'r pwyntiau hyn.
Rydym yn nodi, yn ystod trafodion Cyfnod 4 ar Ddeddf 2018, cyfeiriodd y Gweinidog Addysg at:
ddatblygiad diweddar iawn a fydd yn golygu y bydd angen mân newidiadau i'r Bil pan fydd yn dod yn Ddeddf.
Rydym yn derbyn bod y Cynulliad wedi cael rhybudd o'r newid a gynigir gan y rheoliadau hyn, ac rydym yn derbyn bod y Cynulliad wedi pleidleisio o blaid y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) yng Nghyfnod 4 a hynny o 50 pleidlais i ddim.
Fodd bynnag, nid ydym ni'n credu mai Cyfnod 4 yw'r ffordd briodol o gyhoeddi bwriad i wneud newidiadau i rannau pwysig o Ddeddfau'r Cynulliad, yn enwedig newidiadau sy'n codi o ganlyniad i gytundeb munud olaf rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Fe wnaethom ofyn i Lywodraeth Cymru egluro pam na fyddai hi wedi bod yn bosibl i'r newidiadau arfaethedig gael eu trafod yn briodol yn ystod Cyfnod Adrodd ychwanegol. Dywed ymateb y Llywodraeth ei bod wedi ystyried nifer o ddewisiadau a bod y Cynulliad wedi pasio'r Bil ar sail sylwadau'r Gweinidog.
The Minister to reply.
Y Gweinidog i ymateb.
Could I thank the Chair of the CLA committee for his comments and his acceptance of the further evidence that I and officials provided with regard to some of the merits points raised in the committee's consideration of these regulations? I would agree that in an ideal situation we would have been in a position to draft the Bill in a way that we would have wanted to. Unfortunately, it was intervention from another place that has, in some ways, caused these difficulties.
I did, as mentioned by the Chair of CLAC, raise these points on the floor during the Stage 4 debate to give clear notice to the Assembly of my intentions and to have a full disclosure that Members would have been voting for the Bill knowing that subsequently these regulations would come.
Today provides an opportunity for Members across the Chamber to comment on the regulations as they are tabled today, but I'm glad it seems that we have a consensus across the Chamber for support of these regulations. What's important to remember is that what they do is ensure an independent process in the appointment of the tribunal chair, and I think that's something that we can all agree on. I'm grateful for the Chamber's continuing support for our reform of additional learning needs provision in our schools. Thank you.
A gaf i ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ei sylwadau ac am dderbyn y dystiolaeth ychwanegol a ddarparwyd gen i a swyddogion eraill ynglŷn â phwyntiau o ran rhinweddau a godwyd wrth i'r pwyllgor ystyried y rheoliadau hyn. Rwy'n cytuno, mewn sefyllfa ddelfrydol, y byddem wedi bod mewn sefyllfa i ddrafftio'r Bil mewn modd y byddwn wedi dymuno ei wneud. Yn anffodus, ymyrraeth o le arall sydd, mewn rhai ffyrdd, wedi achosi'r anawsterau hyn.
Fe wnes i, fel y soniodd Cadeirydd CLAC, godi'r pwyntiau hyn ar y llawr yn ystod y ddadl Cyfnod 4 i roi rhybudd clir i'r Cynulliad o'm bwriadau ac i ddatgelu'n llawn y byddai Aelodau wedi bod yn pleidleisio dros y Bil gan wybod y byddai'r rheoliadau hyn yn dod maes o law.
Mae heddiw yn rhoi cyfle i Aelodau o bob rhan o'r Siambr wneud sylwadau ar y rheoliadau fel y maen nhw wedi eu cyflwyno heddiw, ond rwyf yn falch ei bod yn ymddangos bod gennym ni gonsensws ym mhob rhan o'r Siambr i gefnogi'r rheoliadau hyn. Yr hyn sy'n bwysig i'w gofio yw eu bod yn sicrhau bod penodi cadeirydd y tribiwnlys yn broses annibynnol, ac rwyf yn credu bod hynny'n rhywbeth y gallwn ni i gyd gytuno arno. Rwyf yn ddiolchgar am gymorth parhaus y Siambr i'n diwygiadau ar gyfer ein darpariaeth anghenion dysgu ychwanegol yn ein hysgolion. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 8 is the Qualifications Wales (Monetary Penalties) (Determination of Turnover) Regulations 2019 and I call on the Minister for Education to move the motion. Kirsty Williams.
Eitem 8 yw Rheoliadau Cymwysterau Cymru (Cosbau Ariannol) (Penderfynu Trosiant) 2019 a galwaf ar y Gweinidog Addysg i gynnig y cynnig. Kirsty Williams.
Cynnig NDM7026 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cymwysterau Cymru (Cosbau Ariannol) (Penderfynu ar Drosiant) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 12 Mawrth 2019.
Motion NDM7026 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Qualifications Wales (Monetary Penalties) (Determination of Turnover) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 12 March 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you once again, Deputy Presiding Officer. I move the motion to approve the Qualifications Wales (Monetary Penalties) (Determination of Turnover) Regulations 2019. The titles don't get any snappier, do they? [Laughter.] The regulations will allow Qualifications Wales to impose a monetary penalty where recognised awarding bodies are non-compliant with regulatory requirements. This will give Wales a stronger and more robust qualifications system in which we can all continue to have confidence. It addresses a gap in Qualifications Wales's range of sanctions.
The Qualifications Wales Act 2015 established Qualifications Wales as the independent regulator for non-degree qualifications in Wales and provides Qualifications Wales with the power to impose a monetary penalty on an awarding body that it regulates for non-compliance with its standard conditions of recognition or other regulatory requirements.
The Act provides that the amount of the penalty is to be determined in accordance with regulations made by the Welsh Government. These are the regulations we hope to make today, which are intended to limit the range of financial penalties Qualifications Wales may impose on the bodies it regulates. Until these regulations are made, Qualifications Wales cannot exercise their powers to impose a monetary penalty.
The regulations cap any monetary penalty imposed by Qualifications Wales at 10 per cent of an awarding body's total UK turnover in the financial year preceding the issuing of the monetary penalty notice. The regulations also set out how Qualifications Wales will determine the turnover of an awarding body for the purposes of the cap.
Last year, we set out our intention through a consultation exercise to allow Qualifications Wales to impose such a monetary penalty. In order to be consistent with Ofqual, the English qualifications regulator, and other regulators, I believe 10 per cent of an awarding body's UK turnover is an appropriate upper limit for such a penalty. This upper limit is not new, but a long-established principle, and was the upper limit when the regulation of qualifications was undertaken by the Welsh Government prior to the establishment of Qualifications Wales in 2015.
I would like to take this opportunity, Deputy Presiding Officer, to thank the CLAC committee for their useful contribution to the work on these regulations. Monetary penalties are a significant sanction that will only be considered if other actions to prevent or, importantly, to mitigate an adverse effect on learners has been insufficient. As long as awarding bodies remain compliant with regulatory requirements and protect the interests of learners, they should not consider themselves to be at risk of monetary penalties. And, therefore, I would ask Members of the Chamber to approve these regulations this afternoon.
Diolch i chi unwaith eto, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig i gymeradwyo Rheoliadau Cymwysterau Cymru (Cosbau Ariannol) (Penderfynu Trosiant) 2019. Nid yw'r teitlau'n mynd yn fwy bachog, ydyn nhw? [Chwerthin.] Bydd y rheoliadau'n caniatáu i Gymwysterau Cymru osod cosb ariannol pan nad yw cyrff dyfarnu cydnabyddedig yn cydymffurfio â gofynion rheoliadol. Bydd hyn yn rhoi system gymwysterau gryfach a chadarnach i Gymru y gallwn ni i gyd ymddiried ynddi. Mae'n mynd i'r afael â bwlch o ran ystod cosbau Cymwysterau Cymru.
Mae Deddf Cymwysterau Cymru 2015 yn sefydlu Cymwysterau Cymru fel y rheoleiddiwr annibynnol ar gyfer cymwysterau nad ydynt yn raddau yng Nghymru ac yn darparu'r pŵer i Gymwysterau Cymru osod cosb ariannol ar gorff dyfarnu y mae'n ei reoleiddio am beidio â chydymffurfio â'i amodau cydnabyddiaeth safonol neu ofynion rheoleiddiol eraill.
Mae'r Ddeddf yn darparu bod swm y gosb i'w benderfynu yn unol â rheoliadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru. Dyma'r rheoliadau yr ydym yn gobeithio eu gwneud heddiw, y bwriedir iddynt gyfyngu ar ystod y cosbau ariannol y caiff Cymwysterau Cymru eu gosod ar y cyrff y mae'n eu rheoleiddio. Hyd nes y gwneir y rheoliadau hyn, ni all Cymwysterau Cymru ddefnyddio eu pwerau i osod cosb ariannol.
Mae'r rheoliadau yn rhoi cap ar unrhyw gosb ariannol a osodir gan Gymwysterau Cymru o 10 y cant o gyfanswm trosiant y corff dyfarnu yn y DU yn y flwyddyn ariannol cyn i'r hysbysiad cosb ariannol gael ei gyflwyno. Mae'r rheoliadau hefyd yn nodi sut bydd Cymwysterau Cymru yn pennu trosiant corff dyfarnu at ddibenion y cap.
Y llynedd, fe wnaethom ni nodi ein bwriad drwy ymarfer ymgynghori i alluogi Cymwysterau Cymru i osod cosb ariannol o'r fath. Er mwyn bod yn gyson ag Ofqual, sef rheoleiddiwr cymwysterau Lloegr, a rheoleiddwyr eraill, rwy'n credu bod 10 y cant o drosiant corff dyfarnu yn y DU yn derfyn uchaf priodol ar gyfer cosb o'r fath. Nid yw'r terfyn uchaf hwn yn newydd, mae'n egwyddor hirsefydlog, a dyna oedd y terfyn uchaf pan ymgymerodd Llywodraeth Cymru â rheoleiddio cymwysterau cyn sefydlu Cymwysterau Cymru yn 2015.
Hoffwn achub ar y cyfle hwn, Dirprwy Lywydd, i ddiolch i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ei gyfraniad defnyddiol i'r gwaith ar y rheoliadau hyn. Mae cosbau ariannol yn gosb sylweddol a fydd yn cael eu hystyried dim ond pan fydd camau eraill i atal neu, yn bwysig, i liniaru unrhyw effaith andwyol ar ddysgwyr wedi bod yn annigonol. Cyhyd â bod cyrff dyfarnu yn cydymffurfio ag anghenion rheoleiddio a diogelu buddiannau dysgwyr, ni ddylen nhw ystyried eu hunain fel bod mewn perygl o gael cosbau ariannol. Ac, felly, rwyf yn gofyn i Aelodau'r Siambr gymeradwyo'r rheoliadau hyn y prynhawn yma.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Deputy Llywydd, and I just remind the Chamber that one of the functions of CLAC is to scrutinise the constitutional efficacy process and procedure, which sometimes means our reports are not necessarily the most exciting of reports, but are relevant in terms of the approach to scrutiny of what is important legislation.
We considered these regulations at our meeting on 25 March and reported on 28 March. We considered the Government’s response yesterday. We noted a technical point about the potential lack of transparency about the use of the word 'month' in the regulations. While the meaning of 'month' is the meaning given in the Interpretation Act 1978—that is, a calendar month—that may not be of great use to many readers of these regulations. And the draft report notes correspondence between this committee and the Counsel General last year, where it was agreed that the use of footnotes to expand on the meaning of certain important terms would be useful, but there's no such use of a footnote in these regulations, which could have helped clarity and transparency.
In its response, the Government sets out its view as to why an amendment to address the technical point is not considered necessary. The first of three merits point notes that the regulations allow Qualifications Wales to set monetary penalties, subject to a cap and subject to reasonableness and proportionality. Our report draws attention to our report on the Qualifications Wales Bill and that the explanatory memorandum that accompanied the Bill states that the Assembly will have
'the opportunity to debate and scrutinise the amount of the penalty'.
However, the regulations give Qualifications Wales a wide discretion as to the setting of monetary penalties, leaving little for the Assembly to scrutinise as to the actual level of those penalties. The report also notes the position in England, where the extent of Ofqual's discretion is set out on the face of primary legislation, and not in subordinate legislation.
In its response, the Government indicates that the regulations reflect a policy choice, and that the Assembly is being provided with an adequate opportunity to scrutinise the way in which the penalties will be set.
The second and third merits point note concerns that were raised during consultation about the potential for both Ofqual and Qualifications Wales to impose financial penalties on the same organisation, and the potential for confusion as to what factors Qualifications Wales is likely, or will, take into account when making monetary penalty decisions.
The Government response notes the second point, and helpfully indicates that the explanatory memorandum will be revised to address our third merits point.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwyf yn atgoffa'r Siambr mai un o swyddogaethau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yw craffu ar effeithiolrwydd a gweithdrefn y broses gyfansoddiadol, sydd weithiau'n golygu nad yw'n hadroddiadau yr adroddiadau mwyaf cyffrous o reidrwydd, ond maen nhw'n berthnasol o ran y dull o graffu ar yr hyn sy'n ddeddfwriaeth bwysig.
Fe wnaethom ni ystyried y Rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ar 25 Mawrth ac adrodd ar 28 Mawrth. Fe wnaethom ni ystyried ymateb y Llywodraeth ddoe. Fe nodwyd pwynt technegol gennym yn ymwneud â'r diffyg tryloywder posibl ynghylch y defnydd o'r gair 'mis' yn y rheoliadau. Er mai ystyr 'mis' yw'r ystyr a roddir yn Neddf Dehongli 1978—hynny yw, mis calendr—efallai na fydd hynny o ddefnydd mawr i lawer o ddarllenwyr y rheoliadau hyn. Ac mae'r adroddiad drafft yn nodi gohebiaeth rhwng y pwyllgor hwn a'r Cwnsler Cyffredinol y llynedd, pryd y cytunwyd y byddai defnyddio troednodiadau i ymhelaethu ar ystyr rhai termau pwysig yn ddefnyddiol, ond nid oes defnydd o droednodiadau o'r fath yn y rheoliadau hyn, a allai fod wedi bod o gymorth o ran eglurder a thryloywder.
Yn ei hymateb, mae'r Llywodraeth yn nodi ei barn ynghylch pam nad ystyrir bod gwelliant i fynd i'r afael â'r pwynt technegol yn angenrheidiol. Mae'r cyntaf o'r tri phwynt o ran rhinweddau yn nodi bod y rheoliadau yn caniatáu i Gymwysterau Cymru osod cosbau ariannol, yn amodol ar gap ac yn ddarostyngedig i resymoldeb a chymesuredd. Mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at ein hadroddiad ar Fil Cymwysterau Cymru ac mae'r memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â'r Bil yn nodi y bydd y Cynulliad yn cael:
y cyfle i drafod a chraffu ar swm y gosb.
Fodd bynnag, mae'r rheoliadau yn rhoi disgresiwn eang i Gymwysterau Cymru ynglŷn â gosod cosbau ariannol, gan adael ychydig iawn i'r Cynulliad graffu arno o ran union lefel y cosbau hynny. Mae'r adroddiad hefyd yn nodi'r sefyllfa yn Lloegr, lle y mae ystod disgresiwn Ofqual wedi'i nodi ar wyneb deddfwriaeth sylfaenol, ac nid mewn is-ddeddfwriaeth.
Yn ei hymateb, mae'r Llywodraeth yn nodi bod y rheoliadau yn adlewyrchu dewis o ran polisi, a bod y Cynulliad yn cael digon o gyfle i graffu ar y ffordd y bydd cosbau yn cael eu gosod.
Mae'r ail a'r trydydd pwynt rhagoriaethau yn nodi pryderon a godwyd yn ystod yr ymgynghoriad ynghylch y potensial i Ofqual a Chymwysterau Cymru osod cosbau ariannol ar yr un sefydliad, a'r potensial ar gyfer dryswch ynghylch pa ffactorau y mae Cymwysterau Cymru yn debygol, neu y bydd, yn eu cymryd i ystyriaeth wrth wneud penderfyniadau cosb ariannol.
Mae ymateb y Llywodraeth yn nodi'r ail bwynt, ac mae'n nodi'n ddefnyddiol y bydd y memorandwm esboniadol yn cael ei ddiwygio i ateb ein trydydd pwynt rhagoriaethau.
As a member of CLAC, I wasn't actually present when this investigation was made, but I did want to add something to it, in as much as this figure of 10 per cent that is included in the regulations, about how that figure was reached. Now, I heard you, Minister when you said that Ofqual has said that this is a suitable figure, but I'm still no wiser as to why Ofqual thinks that's a reasonable figure. And I raise it in particular because I'm not aware of any consultation on this particular figure or, indeed, any understanding of the practical implications that would affect a body that was not in compliance with the conditions in which it was permitted to be an awarding body.
And if I just take the WJEC as one example, although I realise, of course, other bodies may be affected: their turnover last year—and I'm not sure if this includes value added tax, but it's a good indicative figure—was in the order of £45 million, whereas their net income or their profit was in the order of £2 million, which is half of half of 10 per cent of its turnover. So, while I agree that a maximum penalty should be pretty stiff, it also needs to be practical for anybody to be able to pay it. In those particular circumstances, I find it difficult to see how a body in those circumstances would be able to pay it.
It also needs to be proportionate to the breach and it's a point that Mick Antoniw has already raised, as Chair of CLAC, with you, because—what can I say—I foresee judicial review of the quantum of any penalties if Qualifications Wales isn't furnished with some sort of guidelines to help them assess what is 'appropriate', as that's the word in the regulations. There's no steer in these particular regulations, unlike those in England, and I'm unaware of any contemporaneous guidelines that are being drawn up or due to be published. Now, if there are any, of course, I'd be very pleased to hear about them.
So, while we have no issue at all with section 38 itself, or these breaches of conditions—particularly in an environment where there's very little competition, those breaches must be deterred—but as the regulations stand, I don't think we have sufficient information on how the figure of 10 per cent of turnover was reached, and nor do we have any assurance on how lower penalties will be decided to be reasonable and proportionate. In those circumstances, I'm afraid we will not be supporting this regulation.
Rwyf yn aelod o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ond nid oeddwn yn bresennol pan wnaethpwyd yr ymchwiliad hwn, ond roeddwn i eisiau ychwanegu rhywbeth ato, am y ffigur hwn o 10 y cant sydd wedi'i gynnwys yn y rheoliadau, ynghylch sut y daethpwyd at y ffigur hwnnw. Nawr, clywais i chi, Gweinidog, pan ddywedasoch fod Ofqual wedi dweud bod hwn yn ffigur addas, ond nid wyf i'n ddim callach o hyd ynghylch pam mae Ofqual yn credu bod hwnnw'n ffigur rhesymol. Ac rwyf yn ei godi yn benodol oherwydd nad wyf i'n ymwybodol o unrhyw ymgynghoriad ar y ffigur penodol hwn nac, yn wir, unrhyw ddealltwriaeth o'r goblygiadau ymarferol a fyddai'n effeithio ar gorff nad oedd yn cydymffurfio â'r amodau a oedd yn caniatáu iddo fod yn gorff dyfarnu.
Ac os y cymeraf CBAC fel un enghraifft, er fy mod yn sylweddoli, wrth gwrs, y gellid effeithio ar gyrff eraill: eu trosiant y llynedd—ac nid wyf yn siŵr os yw hyn yn cynnwys treth ar werth, ond mae'n ffigur enghreifftiol da—oedd oddeutu £45 miliwn, pan oedd eu hincwm net neu eu helw oddeutu £2 miliwn, sef hanner hanner 10 y cant o'i drosiant. Felly, er fy mod yn cytuno y dylai terfyn uchaf y gosb fod yn eithaf llym, mae angen i'r gosb hefyd fod yn ymarferol er mwyn i rywun allu ei thalu. O dan yr amgylchiadau penodol hynny, mae'n anodd gweld sut y byddai corff yn yr amgylchiadau hynny yn gallu ei thalu.
Mae angen iddi hefyd fod yn gymesur â'r diffyg cydymffurfiad ac mae'n bwynt y mae Mick Antoniw eisoes wedi'i godi gyda chi, fel Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, oherwydd—beth allaf i ei ddweud—rwyf yn rhagweld adolygiad barnwrol o gwantwm unrhyw gosbau os na fydd Cymwysterau Cymru yn cael rhyw fath o ganllawiau i'w helpu i asesu beth sy'n 'briodol', oherwydd dyna yw'r gair yn y rheoliadau. Nid oes unrhyw ogwydd yn y rheoliadau penodol hyn, yn wahanol i'r rhai yn Lloegr, ac nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw ganllawiau cyfoes sydd yn cael eu llunio ar hyn o bryd nac sydd ar fin cael eu cyhoeddi. Nawr, os oes rhai, wrth gwrs, byddwn yn falch iawn o gael clywed amdanyn nhw.
Felly, er nad oes gennym ni unrhyw broblem o gwbl gydag adran 38 ei hun, na'r toriadau hyn o'r amodau—yn arbennig mewn amgylchedd pan fo'r gystadleuaeth yn brin iawn, mae'n rhaid rhwystro'r toriadau hynny—ond fel y mae'r rheoliadau ar hyn o bryd, nid wyf yn credu bod gennym ni ddigon o wybodaeth ar sut y daethpwyd i'r ffigur o 10 y cant o drosiant, ac nid oes gennym ychwaith unrhyw sicrwydd ynglŷn â sut y penderfynir bod cosbau is yn rhesymol ac yn gymesur. O dan yr amgylchiadau hynny, mae arnaf ofn na fyddwn ni'n cefnogi'r rheoliad hwn.
I call on the Minister to reply.
Galwaf ar y Gweinidog i ymateb.
Thank you very much. Can I thank both Members for their contributions? Suzy Davies, on behalf of the Conservatives, says that she is not aware of any consultation with regard to the figure of 10 per cent. Well, last year we went out to consultation on an upper limit of 10 per cent of an awarding body's annual UK turnover. And in that consultation, we also sought to define what constituted turnover.
The consultation exercise took place between October 2018 and January 2019. Qualifications Wales regulates 104 awarding bodies. There were 13 responses to the consultation, eight of which were from those awarding bodies. So, that's eight out of the 104 awarding bodies that Qualifications Wales works with who felt the need to respond to the consultation. Members also asked about the rationale around the 10 per cent. This was proposed for reasons of consistency and transparency and continuity across a regulatory system that people are working in in both an English and a Welsh context.
Now, some awarding bodies who responded to the consultation exercise felt it would be possible to separate out revenue generated from business in Wales, and consideration has been given to those issues and whether the 10 per cent should include regulated activity only. But, of course, these bodies maintain an income not just from regulated activity. I believe that it is helpful to be consistent with Ofqual and that 10 per cent is an appropriate limit. It is a significant amount of money to impose upon a regulated activity. But let's be clear, this is about the protection of learners and to ensure that there are safeguards within our qualifications system that are as robust as they can be. I will make no apologies for trying to protect the interests of learners by ensuring that our qualifications bodies have these powers. At the moment, there is a de minimis process or there is the ultimate process of simply de-registering or stopping somebody's activity. This gives us an opportunity to provide a middle way with sanctions, but it is potentially serious. But as I said in my opening remarks, if a—[Interruption.]
Diolch yn fawr iawn. A gaf i ddiolch i'r ddau aelod am eu cyfraniadau? Mae Suzy Davies, ar ran y Ceidwadwyr, yn dweud nad yw hi'n ymwybodol o unrhyw ymgynghoriad o ran y ffigur o 10 y cant. Wel, y llynedd cynhaliwyd ymgynghoriad ar y terfyn uchaf o 10 y cant o drosiant blynyddol corff dyfarnu yn y DU. Ac yn yr ymgynghoriad hwnnw, fe wnaethom hefyd geisio diffinio beth oedd trosiant yn ei olygu.
Cynhaliwyd yr ymarfer ymgynghori rhwng mis Hydref 2018 a mis Ionawr 2019. Mae Cymwysterau Cymru yn rheoleiddio 104 o gyrff dyfarnu. Cafwyd 13 o ymatebion i'r ymgynghoriad, wyth ohonyn nhw gan y cyrff dyfarnu hynny. Felly, dyna wyth o 104 corff dyfarnu y mae Cymwysterau Cymru yn gweithio gyda nhw a oedd yn teimlo bod angen iddyn nhw ymateb i'r ymgynghoriad. Gofynnodd yr Aelodau hefyd am y rhesymeg ynglŷn â'r 10 y cant. Cynigiwyd hyn am resymau cysondeb a thryloywder a pharhad ar draws system reoleiddio sy'n gweithio yng nghyd-destun Cymru a Lloegr.
Teimlodd rhai cyrff dyfarnu a ymatebodd i'r ymarfer ymgynghori y byddai modd gwahanu refeniw a gynhyrchir gan fusnes yng Nghymru, ac mae ystyriaeth wedi ei rhoi i'r materion hynny a pha un a ddylai'r 10 y cant gynnwys gweithgaredd a reoleiddir yn unig. Ond, wrth gwrs, mae'r cyrff hyn yn cynnal incwm nid yn unig o weithgaredd sydd wedi'i reoleiddio. Credaf ei bod yn ddefnyddiol bod yn gyson ag Ofqual a bod 10 y cant yn derfyn priodol. Mae'n swm sylweddol o arian i osod ar weithgaredd a reoleiddir. Ond gadewch i ni fod yn glir, mae hyn yn ymwneud â diogelu dysgwyr a sicrhau bod trefniadau diogelu o fewn ein system gymwysterau mor gadarn ag y gallant fod. Ni wnaf ymddiheuro am geisio amddiffyn buddiannau dysgwyr wrth sicrhau bod y pwerau hyn gan ein cyrff cymwysterau. Ar hyn o bryd, mae broses de minimis neu mae'r broses eithaf o ddad-gofrestru neu atal gweithgarwch rhywun. Mae hyn yn rhoi cyfle i ni ddarparu ffordd ganol gyda chosbau, ond gallai fod yn ddifrifol. Ond fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, os bydd—[torri ar draws.]
Thank you for taking the intervention, Minister. Yes, I don't disagree with you at all that Qualifications Wales should have appropriate powers in this regard, it was just the lack of information and evidence supporting the figures you've chosen in particular. While I hear what you say about the qualification in England—sorry, that's my earlier mistake. It was Ofqual—I was right, hooray—that doesn't really tell me very much about the remainder of the public sector, where similar breaches of regulatory compliance will also produce penalties, but I've no idea how these compare to those, for example.
Diolch am dderbyn yr ymyriad, Gweinidog. Ie, nid wyf yn anghytuno â chi o gwbl y dylai fod gan Cymwysterau Cymru bwerau priodol yn hyn o beth, dim ond cyfeirio at y diffyg gwybodaeth a thystiolaeth i gefnogi'r ffigurau a ddewiswyd gennych oeddwn i. Er fy mod yn clywed yr hyn a ddywedwch am y cymhwyster yn Lloegr—mae'n ddrwg gennyf, dyna fy nghamgymeriad cynharach. Ofqual oedd ef—roeddwn i'n iawn, hwrê—nid yw hynny mewn gwirionedd yn dweud rhyw lawer wrthyf am weddill y sector cyhoeddus, lle y bydd toriadau cyffelyb o ran cydymffurfio rheolaethol hefyd yn dirwyn at gosbau, ond nid oes gennyf unrhyw syniad sut mae'r rhain yn cymharu â'r rheiny, er enghraifft.
My job is to ensure that there is consistency across the qualifications sector and the regulations of that particular sector, and we're seeking to maintain that by mirroring the situation across the border in England.
The Member, quite rightly, raises concerns about actually how this will work in practice. Before imposing a fine, Qualifications Wales must give notice to the awarding organisation concerned, setting out the reasons for the proposal and giving the body the opportunity to make representations. Qualifications Wales must also have regard to these representations, and if it still intends to impose a monetary penalty, it must set out the reasons for doing so, including the details of the awarding body's right to appeal that decision.
There is a first-tier tribunal, which will be in place to ensure that there are effective checks and balances within the system, and the regulations set out overall parameters that it is Qualifications Wales's responsibility as a regulator to place an appropriate level of monetary penalty that is proportionate.
I'm sorry that the Conservatives feel that they are unable to support these regulations today. I believe it strengthens our qualifications system and gives appropriate powers to the independent body that this Assembly has decided to entrust with our qualifications system, and I commend the regulations to the Chamber.
Fy swydd i yw sicrhau bod cysondeb ar draws y sector cymwysterau a rheoliadau'r sector penodol hwnnw, ac rydym yn ceisio cynnal hynny drwy adlewyrchu'r sefyllfa ar draws y ffin yn Lloegr.
Mae'r Aelod, yn hollol iawn, yn codi pryderon am sut yn union y bydd hyn yn gweithio yn ymarferol. Cyn gosod dirwy, mae'n rhaid i Gymwysterau Cymru gyflwyno hysbysiad i'r corff dyfarnu dan sylw, gan nodi'r rhesymau dros y bwriad a rhoi cyfle i'r corff gyflwyno sylwadau. Mae'n rhaid hefyd i Gymwysterau Cymru ystyried y sylwadau hyn, ac os bydd yn dal i fwriadu gosod cosb ariannol, mae'n rhaid iddo nodi'r rhesymau dros wneud hynny, gan gynnwys manylion am hawl y corff dyfarnu i apelio yn erbyn y penderfyniad hwnnw.
Ceir tribiwnlys haen gyntaf a fydd ar waith i sicrhau bod rhwystrau a chydbwysau effeithiol o fewn y system, a bod rheoliadau'n nodi paramedrau cyffredinol cyfrifoldeb Cymwysterau Cymru fel rheoleiddiwr i osod lefel briodol o gosb ariannol sy'n gymesur.
Mae'n ddrwg gennyf glywed bod y Ceidwadwyr yn teimlo na allant gefnogi'r rheoliadau hyn heddiw. Credaf fod hyn yn cryfhau ein system gymwysterau ac yn rhoi pwerau priodol i'r corff annibynnol y mae'r Cynulliad hwn wedi penderfynu rhoi'r cyfrifoldeb am ein system gymwysterau iddo, ac rwyf yn cymeradwyo'r rheoliadau i'r Siambr.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, I defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The next item on our agenda this afternoon is a debate on the general principles of the Legislation (Wales) Bill, and I call on the Counsel General and Brexit Minister to move the motion—Jeremy Miles.
Yr eitem nesaf ar yr agenda y prynhawn yma yw dadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil Deddfwriaeth (Cymru), a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit i gynnig y cynnig—Jeremy Miles.
Cynnig NDM7023 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Deddfwriaeth (Cymru).
Motion NDM7023 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Legislation (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’n bleser mawr gen i agor y drafodaeth heddiw ar Fil Deddfwriaeth (Cymru). Diben y Bil yw gwneud cyfraith Cymru’n fwy hygyrch, clir a syml i’w defnyddio. Mae’n gwneud darpariaeth ynghylch dehongli a gweithredu deddfwriaeth Cymru a'i gwneud yn ofynnol i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidogion Cymru gymryd camau i wella hygyrchedd cyfraith Cymru. Ar un olwg, mae’r Bil hwn yn un technegol iawn, ac yn draddodiadol byddai Bil o’r fath yn cael ei ystyried efallai fel Bil i gyfreithwyr yn unig. Yn sicr, mae’r Bil yn cynnwys cyfres o reolau ac egwyddorion manwl ynghylch y ffordd y mae deddfwriaeth yn gweithio a sut y dylid ei dehongli. Dydy hi ddim wastad yn amlwg pam fod y rheolau hyn yn berthnasol i’r dinesydd, ond mae’r rheolau a’r Bil yn fwy cyffredinol yn bwysig. Mae sawl rheswm am hyn.
Y cyntaf yw bod angen y rheolau pan fydd problemau yn codi. Eu pwrpas yw egluro ystyr rhai agweddau penodol o ddeddfwriaeth pan fo amwyster. Trwy ddeddfu am hyn unwaith, nid oes rhaid cymhlethu Deddfau eraill gyda’r un darpariaethau dro ar ôl tro. Yn ogystal, mae’r Bil yn gosod goblygiadau ar y Llywodraeth dros yr hirdymor i wella hygyrchedd y gyfraith yma yng Nghymru. Mae hwn yn rhywbeth rydym yn bwriadu ei wneud, ymhlith pethau eraill, drwy ddatblygu codau cynhwysfawr o’r gyfraith fesul pwnc. Mae ein hamcanion yn hyn o beth yn uchelgeisiol ac yn radical. Mae’n bwysig hefyd i werthfawrogi bod y Bil yn symbol o aeddfedrwydd ein deddfwrfa ac yn rhan o weledigaeth fwy eang ar gyfer llywodraethiant y genedl. Mae hyn yn cynnwys ehangu ei chymhwysedd i ddeddfu a datblygu awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig.
Hoffwn ddiolch yn fawr i’r rhanddeiliaid am eu cymorth drwy gydol y broses. Yn fwyaf diweddar am ymateb i ymgynghoriad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Diolch hefyd, wrth gwrs, i’r pwyllgor hwnnw ac i’r Pwyllgor Cyllid am eu hadroddiadau cynhwysfawr. Fe fyddaf yn ysgrifennu at y ddau bwyllgor yn ymateb yn fanwl i’w hadroddiadau, ond mi fyddaf hefyd yn trafod rhai o’u hargymhellion heddiw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. It's a huge pleasure to open this afternoon's debate on the Legislation (Wales) Bill. The purpose of the Bill is to make Welsh legislation more accessible, clear and simple to use. It makes provision on the interpretation and implementation of Welsh law and makes it a requirement that the Counsel General and Welsh Ministers take steps to improve the accessibility of Welsh law. In one aspect, this is a very technical Bill, and traditionally such a Bill would be considered as a Bill simply for lawyers. Certainly, the Bill does include a series of detailed principles on the way in which legislation works and how it should be interpreted. It's not always clear why these rules should be relevant to the citizen, but the rules and the Bill more generally are important, and there are a number of reasons for that.
First, we need these when problems arise. Their purpose is to explain the meaning of certain aspects of legislation when there is ambiguity. And by legislating for this once, we don't need to complicate other legislation with similar provisions time and time again. In addition to this, the Bill places requirements on the Government in the long term to improve the accessibility of law here in Wales. This is something that we intend to do, among other things, by developing comprehensive codes of the law on a subject-by-subject basis. Our objectives in this regard are ambitious and radical. It's also important to appreciate that the Bill symbolises the maturity of our legislature and is part of our wider vision for the governance of this nation. This includes enhancing our capacity to develop a Welsh legal jurisdiction.
I'd like to thank all the stakeholders for their assistance throughout this process, most recently for the response to the consultation of the Constitutional and Legislative Affairs Committee. I'd also like to thank that committee and the Finance Committee for their comprehensive reports on the legislation. I will be writing to both committees, responding in detail to their reports, but I will also be discussing some of the recommendations today.
One of the Constitutional and Legislative Affairs Committee's recommendations was that, during the Stage 1 debate, I should update the National Assembly on the progress of discussions with the UK Government in relation to the legislative competence of this Assembly to enact the Bill. This derives from correspondence received from the Secretary of State, to which the First Minister responded in January. The First Minister repeated our firm view that the Bill falls within legislative competence in all aspects and that the effect of the Bill would be to make the law in Wales more accessible.
Concerns expressed by the Secretary of State that the creation of an additional Act on the interpretation of legislation could make the law less not more accessible do not, in our view, take into account the fact that there are already similar Acts for Scotland and for Northern Ireland. Nor do they fully appreciate our desire and our need to make bespoke and bilingual provision for Wales. The First Minister's letter indicated that we would be happy for officials to continue to discuss any points of contention, but we have not yet received a reply. I was also asked by the committee to provide a clear explanation during the Stage 1 debate of what is meant by the accessibility of Welsh law. For Welsh law to be accessible, it needs to be clear and certain in its effect, as well as being easily available and navigable. This needs to be the case not only in respect of individual Acts or statutory instruments, but also, collectively, all of the law on a particular subject and the statute book as a whole.
The emphasis on the collective is vital. Modern legislation in Wales and across the UK is more often than not well-drafted and will generally contain a clear articulation of the change in the law affected. That enactment will be scrutinised by the legislature and will later be widely available by being published online. Of itself, it would, therefore, normally be perfectly accessible. However, it is rare for such an enactment to stand alone, and it is each enactment's relationship with the remainder of the statute book that makes legislation inaccessible. This is because the connections between one piece of legislation and others are often unclear.
Making legislation accessible is, perhaps, first and foremost about clarifying the context within which any change in the law is made and then ensuring that all law on any particular topic can be found together. Having said all of that, whether the law is accessible is a somewhat subjective question and attempting to define exactly what it means doesn't make it any less subjective. It's important to remember that the duty is to make the law more accessible. It's about good practice, about continuously improving, and actually making it part of our thinking at all times when developing law. This is one reason why I can't accept the committee's recommendation that the Government should be statutorily obliged to go beyond the duty in the current Bill and add a duty to implement a specific accessibility programme.
The tasks necessary to make the law more accessible are multidimensional, and, with that in mind, I agree with the recommendation made that non-legislative measures aimed at promoting awareness and understanding of Welsh law should be something that the Government must do, not may do.
Two of the committee's recommendations concern reporting on progress, and I'm pleased to inform Members that I accept both recommendations. This will mean that the Counsel General will report annually on the progress of the programmes to make the law more accessible. This will mean that there will be four reports made per term, following each programme being laid, which must take place within six months of the appointment of a First Minister after a general election. As part of that reporting process, we will also review the effectiveness of Part 1 of the Bill at the midway point of the next Assembly term.
Finally, I was pleased to see that the committee saw no reason to disagree with my proposal to restate section 156(1) of the Government of Wales Act 2006 concerning the equal status in law of the Welsh and English language texts and providing for that in this Bill. Assuming that the general principles of the Bill are passed, I will bring forward an amendment doing exactly that at Stage 2, along with a draft explanatory note.
Un o argymhellion y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol oedd, yn ystod dadl Cyfnod 1, y dylwn i roi'r newyddion diweddaraf i'r Cynulliad Cenedlaethol am hynt y trafodaethau gyda Llywodraeth y DU o ran cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad hwn i weithredu'r Bil. Mae hyn yn deillio o ohebiaeth a gafwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol, yr ymatebodd Prif Weinidog Cymru iddi ym mis Ionawr. Ailadroddodd Prif Weinidog Cymru ein barn bendant bod y Bil yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol ym mhob agwedd ac mai effaith y Bil fyddai gwneud y gyfraith yng Nghymru yn fwy hygyrch.
Nid yw'r pryderon a fynegwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol y gallai creu Deddf ychwanegol ynghylch y dehongliad o'r ddeddfwriaeth wneud y gyfraith yn llai yn hytrach na mwy hygyrch, yn ein barn ni, yn ystyried y ffaith y ceir Deddfau tebyg ar gyfer yr Alban a Gogledd Iwerddon. Nid ydyn nhw ychwaith yn llwyr werthfawrogi ein hawydd a'n hangen i wneud darpariaeth bwrpasol a dwyieithog ar gyfer Cymru. Nododd llythyr Prif Weinidog Cymru y byddem yn fodlon i swyddogion barhau i drafod unrhyw faterion cynhenus, ond nid ydym ni wedi cael ateb hyd yn hyn. Gofynnwyd imi hefyd gan y pwyllgor i roi esboniad clir yn ystod dadl Cyfnod 1 o'r hyn a olygir gan hygyrchedd cyfraith Cymru. Er mwyn i gyfraith Cymru fod yn hygyrch, mae angen iddi fod yn glir ac yn sicr ei heffaith, yn ogystal â bod ar gael ac yn hawdd i rywun lywio ei ffordd drwyddi. Mae angen i hyn fod yn wir nid yn unig o ran Deddfau unigol neu offerynnau statudol, ond hefyd, ar y cyd, pob rhan o'r gyfraith ar bwnc penodol a'r llyfr statud yn ei gyfanrwydd.
Mae pwysleisio 'ar y cyd' yn hanfodol. Mae deddfwriaeth fodern yng Nghymru a ledled y DU yn amlach na pheidio wedi ei drafftio'n dda ac yn gyffredinol bydd yn cynnwys mynegiant clir o'r newid yn y gyfraith dan sylw. Bydd y ddeddfwrfa yn craffu ar y deddfiad ac yn ddiweddarach bydd ar gael yn eang pan gaiff ei gyhoeddi ar-lein. Ynddo'i hun, byddai, felly, fel arfer yn gwbl hygyrch. Fodd bynnag, anaml y bydd deddfiad o'r fath yn sefyll ar ei ben ei hun, a pherthynas pob deddfiad â gweddill y llyfr statud sy'n gwneud deddfwriaeth yn anhygyrch. Y rheswm dros hyn yw bod y cysylltiadau rhwng un darn o ddeddfwriaeth a rhai eraill yn aneglur yn aml.
Mae gwneud deddfwriaeth yn hygyrch o bosib yn ymwneud yn gyntaf ag egluro cyd-destun unrhyw newid a wneir yn y gyfraith ac yna sicrhau bod pob cyfraith ar unrhyw bwnc penodol i'w gweld gyda'i gilydd. Wedi dweud hynny i gyd, mae'n gwestiwn goddrychol braidd pa un a yw'r gyfraith yn hygyrch ac nid yw ceisio diffinio'n union beth y mae'n ei olygu yn ei gwneud yn llai goddrychol. Mae'n bwysig cofio mai'r ddyletswydd yw gwneud y gyfraith yn fwy hygyrch. Mae'n ymwneud ag arferion da, am wella'n barhaus, ac mewn gwirionedd ei wneud yn rhan o'n meddylfryd bob amser wrth ddatblygu cyfraith. Dyma un rheswm pam na allaf dderbyn argymhelliad y pwyllgor y dylai'r Llywodraeth orfod, yn statudol, fynd y tu hwnt i'r ddyletswydd yn y Bil presennol ac ychwanegu dyletswydd i weithredu rhaglen hygyrchedd benodol.
Mae'r tasgau sy'n angenrheidiol i wneud y gyfraith yn fwy hygyrch yn amlochrog, a gyda hynny mewn golwg, cytunaf â'r argymhelliad a wnaed y dylai mesurau anneddfwriaethol sydd â'r bwriad o hyrwyddo ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o gyfraith Cymru fod yn rhywbeth y mae'n rhaid i'r Llywodraeth ei wneud, nid yn rhywbeth y gall ei wneud.
Mae dau o argymhellion y pwyllgor yn ymwneud ag adrodd ar gynnydd, ac rwy'n falch o hysbysu Aelodau fy mod yn derbyn y ddau argymhelliad. Bydd hyn yn golygu y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn adrodd yn flynyddol ar gynnydd y rhaglenni i wneud y gyfraith yn fwy hygyrch. Bydd hyn yn golygu y bydd pedwar adroddiad bob tymor, yn dilyn pob rhaglen a gyflwynir, a bod yn rhaid iddo ddigwydd o fewn chwe mis ar ôl penodi Prif Weinidog Cymru ar ôl etholiad cyffredinol. Yn rhan o'r broses adrodd honno, byddwn hefyd yn adolygu effeithiolrwydd Rhan 1 y Bil hanner ffordd drwy dymor nesaf y Cynulliad.
Yn olaf, roeddwn yn falch o weld na welodd y pwyllgor unrhyw reswm dros anghytuno â'm cynnig i ailddatgan adran 156(1) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 sy'n ymwneud â statws cyfartal cyfreithiol y testunau Cymraeg a Saesneg a darparu ar gyfer hynny yn y Bil hwn. Gan dybio y caiff egwyddorion cyffredinol y Bil eu pasio, byddaf yn cyflwyno gwelliant yn gwneud hynny yng Nghyfnod 2, ynghyd â nodyn esboniadol drafft.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Llywydd, i orffen am y tro, hoffwn ddiolch eto i'r rhanddeiliaid, y pwyllgorau, ac i fy nghyd Aelodau am eu hagwedd bositif iawn tuag at y Bil hwn ac i'r bwriad mwy cyffredinol o fynd ati i ddatblygu llyfr statud i Gymru sydd yn fodern, yn drefnus, yn glir ac yn hygyrch. Mae'r Bil hwn yn gosod sylfaen, a dwi'n ymwybodol iawn bod gwaith caled o'n blaenau i adeiladu ar y sylfaen honno, ond mae'n bwysig i ni arwain y ffordd a gosod uchelgais ar gyfer y dyfodol.
Rwy'n falch iawn bod y Pwyllgor Materion Deddfwriaethol a Chyfansoddiadol wedi argymell y dylid cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil ac yn gobeithio'n fawr y byddwch chi'n cytuno. Diolch yn fawr.
Llywydd, to conclude for the time being, I would like to again thank the stakeholders, the committees and fellow Members for their very positive approach to this Bill and to the more general aim of trying to develop a statute book for Wales that is modern, ordered, clear and accessible. This Bill lays a foundation, and I’m very aware that we have some hard work ahead of us to build on that foundation, but it’s important that we do lead and be ambitious for the future.
I’m very pleased that the Constitutional and Legislative Affairs Committee has recommended that the general principles of this Bill should be agreed and I very much hope that you as Members will agree. Thank you.
Dwi'n galw nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
I now call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Well, thank you, Llywydd. Firstly, I'd like to thank the Counsel General for the evidence and the sessions that he attended, and the precise answers he had to the various questions that we put during the process of this very important piece of legislation, which is a marker on the path of the development of a Welsh statute book, of a Welsh legislative system. So, the legislation is not only very much needed but very much welcome as well.
Wel, diolch, Llywydd. Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am y dystiolaeth a'r sesiynau y bu ynddyn nhw a'r atebion manwl a oedd ganddo i'r cwestiynau amrywiol a holwyd yn ystod proses y darn pwysig iawn hwn o ddeddfwriaeth, sy'n garreg filltir ar y llwybr o ddatblygu llyfr statud i Gymru, o ddatblygu system ddeddfwriaethol i Gymru. Felly, nid yn unig bod angen mawr am y ddeddfwriaeth ond mae croeso mawr iddi hefyd.
The Constitutional and Legislative Affairs Committee began its scrutiny of the Legislation (Wales) Bill last December, and, during December and January, we held a public consultation to inform our work. Throughout January, we heard oral evidence from a number of stakeholders, and we're grateful to the Assembly's outreach team who also interviewed a number of stakeholders on behalf of the committee, and we'd like to thank all those who've contributed to our work.
We make a number of recommendations throughout our report, some of which have been commented on by the Counsel General today, which we believe will strengthen the legislation and its implementation. We welcome the proposals in the Bill and we believe it has the potential, as I've said, to contribute to the Welsh Government's aim of improving the accessibility of Welsh law, although there are some comments on the issue of accessibility I will make in due course. For that reason, we recommended that the National Assembly agrees the general principles of the Bill, which is our recommendation 2. However, it's clear to us that the additional non-legislative measures, such as ensuring the availability of legal commentary on Welsh law and educating the public about Welsh law, must form a central role in improving its accessibility, and I recognise the, I think, common agreement from the Counsel General on these points. Therefore, we recommended that the Counsel General should clarify how we will make non-legislative measures a central part of improving the accessibility of Welsh law, which is our recommendation 4. And, again, I welcome the Counsel General's comments on that.
Turning to our recommendation 6, as a piece of innovative legislation, timely and robust evaluation will be critical to its success. Our recommendation 6 said that the Counsel General should commit to a review of the legislation at the midway point of the first Assembly term in which legislation takes effect—that is, by the end of 2023. Moving on, we're generally content with the provision in Part 1 of the Bill regarding the accessibility of Welsh law. However, we agree with the views expressed by some stakeholders that a clearer narrative is needed regarding the meaning of 'accessibility of Welsh law'. We believe this will be vital in facilitating robust and transparent evaluation of the success of Part 1 of the Bill. As such, our recommendation 7 said that the Counsel General should, during this Stage 1 debate, provide a clearer explanation of what is meant by 'the accessibility of Welsh law', and I welcome the comments from the Counsel General on that, which refer to the issues of clarity and availability, and also recognising there's a broader aspect to the whole issue of accessibility that needs to be developed. Certainly, within the committee, I think our consideration was accessibility in yet a slightly further and broader concept—that is, not just the clarity and availability of the law, but the accessibility in real practical terms by the citizens of Wales. I was very interested—I'm going slightly off message at the moment—in terms of the comments that were made by Lord Simon in 1949 during the Legal Aid and Advice Bill. There were some very, very positive comments made at that time about what the purpose to accessibility was, and just to read this one section here, where he said:
'Lastly, I would say what I feel most deeply—that if we are aiming at a true democracy in this country, it is not enough to boast about the language of Magna Carta; it is not enough to say that our Judges are impartial; it is not enough to say that people may trust to the fair administration of British law. If we want to make this country a real democracy we must take steps to secure that these principles of justice, protection and remedy are available to all people alike, and that it does not depend on whether they are personally able to afford it.'
I think the Counsel General will recognise that there is a broader concern about the accessibility of law, which is something I'm sure he will address, and we as a legislature, with our own laws and our legal system, will have to address in terms of the real accessibility of access to the law—the empowerment of citizens, which seems to me is a fundamental part of that.
Turning back to my script, I'd like to turn to our recommendation 8. Under section 2(1), the Welsh Ministers and Counsel General will be required to prepare a programme of accessibility. We've recommended they should also be under a duty to implement such a programme to ensure its delivery. We've also recommended that the Bill should be amended so that proposed activities that are intended to promote awareness and understanding of Welsh law should be included as a duty under section 2(3), rather than being discretionary under section 2(4), which is our recommendation 9.
Our recommendation 10 states that section 2(7) of the Bill should be amended so that the Counsel General is required to report to the National Assembly on an annual basis on the progress made under an accessibility programme. We believe that this would provide the Counsel General not only with an opportunity to update the Assembly on proposed activities, which are progressing well, but also those that have not or will not be taken forward, and, following the laying of such a report, we envisage that we would invite the Counsel General to attend a meeting of the committee at which the report could be considered and scrutinised. And I'm glad that the Counsel General has accepted the main thrust of these recommendations: the four reports per term and to review the effectiveness. So, that is very much welcome. Our recommended amendments to section 2 of the Bill would, in our view, ensure that the bold steps that this current Welsh Government has taken towards achieving a more accessible Welsh statute book are not, in any way, diminished in the future.
Turning now to consolidation and codification, the Counsel General's plans for consolidating Welsh laws are welcome. We agree that consolidated legislation will not only help the people of Wales to understand Welsh law, it will also help those practising law. However, we believe that the uncertainty that exists regarding codification does need addressing. We recommended that the Counsel General should issue a statement clarifying his proposals and intentions for codifying Welsh law.
Moving on to Part 2 of the Bill, we are generally content with the provisions in Part 2 of the Bill regarding the interpretation and operation of Welsh legislation, subject to our concerns expressed below. We believe that the Bill's intended application has been drawn appropriately. Nevertheless, because of a potential for confusion, we believe that there would be merit in evaluating the impact of Part 2 of the Bill. This evaluation should form a key part of the review, which the Counsel General has committed to undertake. And, finally, I would like to briefly mention our conclusions relating to how the Bill may present an opportunity to make provision about the interpretation of bilingual legislation. We came to the conclusion that the interpretation of bilingual legislation should be a responsibility of the courts. The Counsel General has told us that it is his preference to restate the equal status provision in section 156(1) of the Government of Wales Act 2006 in this Bill, and we see no reason for us to disagree with this approach. However, we ask the Counsel General to provide further detail and clarity on his proposal to restate that provision. I'm grateful for the comments with regard to the proposed amendment, but, in terms of the dictionary of new legislative terms and the use of the Welsh language within that, I think that is innovative; it is a marker of the progress of this institution as a legislature. And this legislation makes a very significant contribution and is a very significant milestone in that progress. Thank you, Llywydd.
Dechreuodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ei waith o graffu ar Fil Deddfwriaeth (Cymru) fis Rhagfyr diwethaf, ac, yn ystod mis Rhagfyr a mis Ionawr, cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus gennym ni i lywio ein gwaith. Drwy gydol mis Ionawr, clywsom dystiolaeth lafar gan nifer o randdeiliaid, ac rydym yn ddiolchgar i dîm allgymorth y Cynulliad hefyd am gyfweld â nifer o randdeiliaid ar ran y pwyllgor, a hoffem ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at ein gwaith.
Rydym ni'n gwneud nifer o argymhellion yn ein hadroddiad, a gwnaeth y Cwnsler Cyffredinol sylw ar rai ohonyn nhw heddiw, ac rydym ni'n credu y byddant yn cryfhau'r ddeddfwriaeth a'r modd y caiff ei gweithredu. Rydym ni'n croesawu'r cynigion yn y Bil ac rydym ni'n credu y gallai o bosib gyfrannu at nod Llywodraeth Cymru o wella hygyrchedd cyfraith Cymru, er y byddaf yn gwneud rhai sylwadau ar y mater o hygyrchedd maes o law. Am y rheswm hwnnw, rydym ni'n argymell bod y Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, sef argymhelliad 2 o'n heiddo. Fodd bynnag, mae'n amlwg i ni fod yn rhaid i'r mesurau ychwanegol nad ydynt yn ddeddfwriaethol, megis sicrhau bod sylwadau cyfreithiol ar gyfraith Cymru ar gael ac addysgu'r cyhoedd ynghylch cyfraith Cymru, chwarae rhan ganolog wrth wella ei hygyrchedd, ac rwy'n cydnabod y cytundeb cyffredin, rwy'n credu, gan y Cwnsler Cyffredinol ar y pwyntiau hyn. Felly, fe wnaethom ni argymell y dylai'r Cwnsler Cyffredinol egluro sut y byddwn yn gwneud mesurau anneddfwriaethol yn rhan ganolog o wella hygyrchedd cyfraith Cymru, sef argymhelliad 4 o'n heiddo. Ac, unwaith eto, croesawaf sylwadau'r Cwnsler Cyffredinol ar hynny.
Gan droi at argymhelliad 6 o'n heiddo, fel darn o ddeddfwriaeth arloesol, bydd gwerthusiad cadarn ac amserol yn hanfodol i'w llwyddiant. Roedd argymhelliad 6 o'n heiddo yn dweud y dylai'r Cwnsler Cyffredinol ymrwymo i gynnal adolygiad o'r ddeddfwriaeth hanner ffordd drwy dymor cyntaf y Cynulliad ble daw'r ddeddfwriaeth i rym—hynny yw, erbyn 2023. Gan symud ymlaen, yn gyffredinol rydym ni'n fodlon ar y ddarpariaeth yn rhan 1 y Bil ynghylch hygyrchedd cyfraith Cymru. Fodd bynnag, rydym ni'n cytuno â'r safbwyntiau a fynegwyd gan rai rhanddeiliaid fod angen naratif cliriach ynghylch ystyr 'hygyrchedd Cyfraith Cymru'. Credwn y bydd hyn yn hanfodol o ran hwyluso gwerthusiad cadarn a thryloyw o lwyddiant Rhan 1 o'r Bil. O'r herwydd, roedd argymhelliad 7 o'n heiddo yn dweud y dylai'r Cwnsler Cyffredinol, yn ystod y ddadl hon yng Nghyfnod 1, roi esboniad cliriach o'r hyn a olygir gan 'hygyrchedd cyfraith Cymru', a chroesawaf y sylwadau gan y Cwnsler Cyffredinol ar hynny, sy'n cyfeirio at faterion eglurder ac argaeledd, gan gydnabod hefyd bod agwedd ehangach ar fater hygyrchedd sydd angen ei datblygu. Yn sicr, yn y pwyllgor, rwy'n credu mai ein hystyriaeth oedd hygyrchedd mewn cysyniad ychydig yn ehangach—hynny yw, nid yn unig eglurder ac argaeledd y gyfraith, ond hygyrchedd mewn termau ymarferol gwirioneddol i ddinasyddion Cymru. Roedd gennyf ddiddordeb—rwy'n crwydro braidd nawr—o ran y sylwadau a wnaethpwyd gan yr Arglwydd Simon ym 1949 yn ystod y Bil Cymorth a Chyngor Cyfreithiol. Gwnaed rhai sylwadau cadarnhaol iawn ar y pryd ynghylch beth oedd diben hygyrchedd, a dyma ddarllen un adran yma, lle y dywedodd:
Yn olaf, fe ddywedaf yr hyn yr wyf yn ei deimlo fwyaf—os ydym yn anelu at wir ddemocratiaeth yn y wlad hon, nid yw'n ddigon i frolio am iaith y Magna Carta; nid yw'n ddigon i ddweud bod ein Barnwyr yn ddiduedd; nid yw'n ddigon i ddweud y gall pobl ymddiried y caiff cyfraith Prydain ei gweinyddu yn deg. Os ydym ni eisiau gwneud y wlad hon yn ddemocratiaeth go iawn mae'n rhaid inni fynd ati i sicrhau bod yr egwyddorion hyn o gyfiawnder, diogelu ac unioni ar gael i bawb yn ddiwahan, ac nad yw hynny'n dibynnu ar ba un a ydynt yn bersonol yn gallu ei fforddio.
Credaf y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn cydnabod bod pryder ehangach ynghylch hygyrchedd cyfraith, sy'n rhywbeth rwy'n siŵr y bydd yn ymdrin ag ef, a bydd rhaid i ni, y ddeddfwrfa, gyda'n cyfreithiau ein hunain a'n system gyfreithiol ein hunain, o ran hygyrchedd gwirioneddol y gyfraith—bydd rhaid i ni ymdrin â grymuso dinasyddion, sy'n ymddangos i mi yn rhan hanfodol o hynny.
Gan droi'n ôl at fy sgript, hoffwn droi at argymhelliad 8 o'n heiddo. O dan adran 2(1), bydd hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru a'r Cwnsler Cyffredinol baratoi rhaglen hygyrchedd. Rydym ni wedi argymell y dylen nhw hefyd fod o dan ddyletswydd i weithredu rhaglen o'r fath i sicrhau y caiff ei chyflawni. Rydym ni hefyd wedi argymell y dylid diwygio'r Bil fel y dylid cynnwys gweithgareddau arfaethedig y bwriedir iddynt hyrwyddo ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o gyfraith Cymru yn ddyletswydd o dan adran 2(3), yn hytrach na bod yn ôl disgresiwn o dan adran 2(4), a dyna yw argymhelliad 9 o'n heiddo.
Mae argymhelliad 10 o'n heiddo yn nodi y dylid diwygio adran 2(7) o'r Bil fel ei bod hi'n ofynnol i'r Cwnsler Cyffredinol adrodd i'r Cynulliad Cenedlaethol yn flynyddol ar y cynnydd a wnaed o dan raglen hygyrchedd. Credwn y byddai hyn yn rhoi cyfle i'r Cwnsler Cyffredinol nid yn unig i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am weithgareddau arfaethedig, sy'n mynd rhagddynt yn dda, ond hefyd am y rhai hynny nad ydynt wedi neu na fyddant yn cael eu dwyn ymlaen, ac, yn dilyn cyflwyno adroddiad o'r fath, rydym yn rhagweld y byddem yn gwahodd y Cwnsler Cyffredinol i ddod i gyfarfod y pwyllgor pryd gellid ystyried a chraffu ar yr adroddiad. Ac rwy'n falch bod y Cwnsler Cyffredinol wedi derbyn prif fyrdwn yr argymhellion hyn: y pedwar adroddiad bob tymor ac adolygu effeithiolrwydd. Felly, mae croeso mawr i hynny. Byddai'r gwelliannau yr ydym ni'n eu hargymell i adran 2 y Bil, yn ein barn ni, yn sicrhau na fydd y camau beiddgar a gymerwyd gan y Llywodraeth bresennol tuag at gyflawni llyfr statud fwy hygyrch i Gymru, mewn unrhyw ffordd, yn cael eu lleihau yn y dyfodol.
Gan droi yn awr at gydgrynhoi a chyfundrefnu, mae croeso i gynlluniau'r Cwnsler Cyffredinol ar gyfer cydgrynhoi deddfau Cymru. Rydym yn cytuno y bydd deddfwriaeth sydd wedi'i chydgrynhoi nid yn unig yn helpu pobl Cymru i ddeall cyfraith Cymru, bydd hefyd yn helpu'r rhai sy'n trin y gyfraith. Fodd bynnag, credwn fod angen mynd i'r afael â'r ansicrwydd sy'n bodoli o ran cyfundrefnu. Rydym yn argymell y dylai'r Cwnsler Cyffredinol gyhoeddi datganiad yn egluro ei gynigion a'i fwriadau o ran cyfundrefnu Cyfraith Cymru.
Gan symud ymlaen i ran 2 y Bil, yn gyffredinol rydym yn fodlon ar y darpariaethau yn rhan 2 y Bil ynghylch dehongli a gweithredu deddfwriaeth Cymru, yn amodol ar ein pryderon a fynegir isod. Rydym yn credu bod y Bil wedi ei lunio'n briodol i'w ddiben. Serch hynny, oherwydd y perygl o greu dryswch, credwn y byddai'n fuddiol i werthuso effaith rhan 2 o'r Bil. Dylai'r gwerthusiad hwn fod yn rhan allweddol o'r adolygiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi ymrwymo i'w gynnal. Ac, yn olaf, hoffwn gyfeirio'n fyr at ein casgliadau sy'n ymwneud â sut efallai y bydd y Bil yn cynnig cyfle i wneud darpariaeth ynghylch dehongli deddfwriaeth ddwyieithog. Daethom i'r casgliad y dylai llysoedd fod yn gyfrifol am ddehongli deddfwriaeth ddwyieithog. Mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi dweud wrthym ei fod yn ffafrio ailddatgan y ddarpariaeth o statws cyfartal yn adran 156(1) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn y Bil hwn, ac ni welwn ni unrhyw reswm inni anghytuno â'r dull hwn. Fodd bynnag, rydym yn gofyn i'r Cwnsler Cyffredinol ddarparu rhagor o fanylion ac eglurder ynghylch ei gynnig i ailddatgan y ddarpariaeth honno. Rwy'n ddiolchgar am y sylwadau o ran y gwelliant arfaethedig, ond, o ran y geiriadur termau deddfwriaethol newydd a'r defnydd o'r Gymraeg o fewn hynny, credaf fod hynny'n arloesol; mae'n nodi cynnydd y sefydliad hwn fel deddfwrfa. Ac mae'r ddeddfwriaeth hon yn gwneud cyfraniad sylweddol iawn ac mae'n garreg filltir bwysig iawn yn y cynnydd hwnnw. Diolch, Llywydd.
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.
Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n falch iawn o gael cyfrannu at y ddadl yma i amlinellu argymhellion y Pwyllgor Cyllid ynghylch goblygiadau ariannol y Bil. Rŷn ni wedi gwneud pedwar argymhelliad, a dwi'n gobeithio y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ystyried y rhain wrth i’r ddeddfwriaeth fynd yn ei blaen.
Fe drafododd y pwyllgor y Bil hwn nôl ym mis Ionawr, a, bryd hynny, o ystyried, wrth gwrs, yr ansicrwydd ynghylch Brexit, roedd gennym ni bryderon ynghylch amseriad y Bil, oherwydd y byddai’n rhaid i Lywodraeth Cymru ddefnyddio llawer o’i hadnoddau wrth fynd i’r afael â Brexit. Mae’r pryder hwn yn parhau, wrth gwrs, gan fod y dyddiad cau i adael yr Undeb Ewropeaidd wedi’i ymestyn. Fodd bynnag, rŷn ni yn cefnogi nod y Bil o wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, yn fwy eglur ac yn fwy hylaw.
Rŷn ni'n deall bod y Bil wedi’i ddatblygu yn sgil nifer o ymchwiliadau, gan gynnwys adroddiad blaenorol y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, sef 'Deddfu yng Nghymru', ac adroddiad Comisiwn y Gyfraith, sef 'Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy’n Gymwys yng Nghymru', a oedd yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn arddel polisi o gydgrynhoi a chodeiddio’r gyfraith yng Nghymru. Fodd bynnag, rŷn ni yn pryderu bod adnoddau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru yn cael eu hymrwymo i’r Bil hwn ar adeg pan fydd angen adnoddau sylweddol i ymdrin â goblygiadau Brexit. Wedi dweud hynny, rŷn ni yn cydnabod y bydd gweithredu’r Bil hwn yn fuddiol iawn wrth ystyried unrhyw newidiadau deddfwriaethol a ddaw yn sgil Brexit. Awgrymodd adroddiad Comisiwn y Gyfraith y gellid cynhyrchu buddion gwerth £23.75 miliwn yn flynyddol. Byddai hyn yn deillio o arbedion gwerth dros £23.56 miliwn oherwydd y byddai ymarferwyr cyfreithiol yn gorfod treulio llai o amser yn gwneud gwaith ymchwil, ac mi fyddai arbedion amser gwerth £190,000 yn sgil cynyddu capasiti’r gymdeithas sifil nad yw’n rhan o’r proffesiwn cyfreithiol i gael mynediad at y gyfraith. Eto, er gwaethaf y buddion sylweddol a awgrymwyd, wnaeth Llywodraeth Cymru ddim cadarnhau’r dadansoddiad hwn, ac ni chafodd ei ddefnyddio fel rhan o ddadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r buddion yn yr asesiad effaith rheoleiddiol.
Fe wnaethon ni glywed gan y Cwnsler Cyffredinol, er bod yr asesiad effaith gan Gomisiwn y Gyfraith yn cael ei ddefnyddio fel man cychwyn, mai’r prif gymhelliant ar gyfer y Bil hwn yw gwella cyfiawnder cymdeithasol drwy sicrhau y gall y cyhoedd gael mynediad rhwyddach at gyfraith Cymru. Rŷn ni'n derbyn nad arbedion cost yw’r prif reswm dros gyflwyno’r Bil. Fodd bynnag, mae arbedion effeithlonrwydd yn y system gyfreithiol yn cael eu nodi’n benodol fel un o’r buddion ac fel un o’r rhesymau dros gyflwyno’r Bil. Felly, mae'r argymhelliad cyntaf yn ein hadroddiad yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn gwneud rhagor o waith i ddadansoddi a chostio’r arbedion effeithlonrwydd yn y Bil, a’i bod yn cynnwys y wybodaeth hon mewn asesiad effaith rheoleiddiol diwygiedig.
Roedd y pwyllgor yn falch o weld bod y Bil yn cynnwys mecanweithiau adolygu i sicrhau bod amcanion y ddeddfwriaeth yn cael eu cyflawni yn unol â’r disgwyliadau. Rŷn ni wedi argymell y dylid ystyried goblygiadau cyflawni amcanion y Bil o ran adnoddau a chyllid i sicrhau gwerth am arian.
Mae’r costau mwyaf sylweddol sy’n gysylltiedig â’r Bil yn ymwneud â Rhan 1, sy’n gwneud darpariaeth i hyrwyddo hygyrchedd y cyfreithiau y mae’r Cynulliad Cenedlaethol a Gweinidogion Cymru yn eu gwneud neu’n gallu eu gwneud. Mae hyn yn cynnwys costau staff parhaus y cwnsleriaid deddfwriaethol a’r gwasanaethau cyfieithu sydd eu hangen i gyflawni’r rhaglen hygyrchedd, sef £588,000 y flwyddyn a bron i £3 miliwn dros bum mlynedd. Mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi cydnabod y bydd y gwaith hwn yn effeithio ar staff polisi eraill a chyfreithwyr yn Llywodraeth Cymru ac efallai y bydd costau i’r sector preifat o ran deall y gyfraith newydd, ac eto nid yw’r costau hyn wedi’u nodi yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Felly, rŷn ni wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn darparu gwybodaeth ychwanegol am y goblygiadau ariannol o ran staff Llywodraeth Cymru a’r costau i gyrff eraill yn y sector preifat yn ei hasesiad effaith rheoleiddiol diwygiedig.
Yn olaf, Llywydd, dim ond £5,000 sydd wedi’i nodi ar gyfer costau pontio i roi arweiniad i weithwyr proffesiynol ar effaith y Bil. Rŷn ni'n pryderu nad oes unrhyw weithgareddau eraill wedi’u nodi ar gyfer codi ymwybyddiaeth, a byddem wedi disgwyl y byddai’n rhaid cynnal rhagor o weithgareddau i ymgysylltu â’r cyhoedd i sicrhau’r buddion y mae Llywodraeth Cymru yn eu disgwyl. Credwn fod hyn yn arbennig o berthnasol ar adeg pan fo cymorth cyfreithiol yn cael ei dorri ac efallai y bydd rhagor o alw am fynediad at gyfreithiau Cymru gan y cyhoedd. Ein hargymhelliad terfynol, felly, yw y dylai Llywodraeth Cymru ddarparu gwybodaeth bellach am y ffordd y mae’n bwriadu codi ymwybyddiaeth o’r Bil, o’i ddeddfu. Diolch.
Thank you very much, Llywydd. I am very pleased to contribute to this debate to outline the Finance Committee’s recommendations in relation to the financial implications of the Bill. We have made four recommendations, and I hope that the Counsel General will take these on board as the legislation progresses.
The committee considered this Bill back in January, and, at that time, given the uncertainties around Brexit, we were concerned about the timing of this Bill, given that the Welsh Government would have to use a significant amount of its resources to deal with Brexit. This concern remains, of course, given that the deadline for leaving the EU has been extended. However, we do support the aim of the Bill to make Welsh law more accessible, clear and straightforward to use.
We understand that the Bill has been developed following a number of inquiries, including the previous report by the Constitutional and Legislative Affairs Committee ‘Making Laws in Wales’ and the Law Commission’s report ‘Form and Accessibility of the Law Applicable in Wales’, which recommended that the Welsh Government pursue a policy of consolidating and codifying the law in Wales. However, we are concerned that the Welsh Government’s legislative resource is being committed to this Bill at a time when a significant resource will be needed to deal with the consequences of Brexit. Having said that, we recognise the implementation of this Bill will be very beneficial when considering any legislative changes due to Brexit. The Law Commission’s report suggested benefits of £23.75 million could be generated annually. This would result from savings worth £23.56 million because legal practitioners would need to spend less time conducting research, and time-saving benefits of £190,000 tied to improved capacity for non-legal civil society to have legal access. Yet, despite this significant suggested benefit, the Welsh Government did not substantiate this analysis, and it was not applied as part of the Welsh Government’s own benefit analysis within the RIA.
We heard from the Counsel General that although the impact assessment by the Law Commission was used as a starting point, the main driver for the Bill is to improve social justice by ensuring the public can have easier access to Welsh law. We accept that cost savings are not the main driver for the Bill. However, efficiencies in the legal system are explicitly identified as a benefit and a reason for introducing the Bill. As such, recommendation 1 in our report recommends that the Welsh Government undertakes further work on analysing and costing the efficiencies within the Bill, and that it includes this information in a revised RIA.
The committee was pleased to see the Bill included review mechanisms to ensure that the objectives of the legislation are being delivered in line with expectations. We have recommended that consideration should be given to the resource and financial implications of delivering the Bill’s objectives so as to ensure value for money.
The most significant costs associated with the Bill are in relation to Part 1, which makes provision to promote the accessibility of the law that is or could be made by the National Assembly and Welsh Ministers. This includes the ongoing staff costs of legislative counsel and translation services needed to deliver the programme of accessibility, namely more than £588,000 per year and nearly £3 million over five years. The Counsel General has acknowledged this work will impact on other policy staff and lawyers at the Welsh Government and that there may be costs to the private sector in understanding the new law, yet these costs have not been identified in the RIA. Therefore, we have recommended that the Welsh Government provide further information on the financial implications for Welsh Government staff and costs to other private sector bodies in its revised RIA.
Finally, Presiding Officer, only £5,000 has been accounted for transitional costs to provide guidance to professionals on the impact of the Bill. We are concerned that no other activities have been included for raising awareness, and we would have anticipated that wider public engagement would be needed to generate the benefits that the Welsh Government expects. We believe that this is especially pertinent at a time when legal aid is being cut and there may be a greater need to access Welsh laws among the general public. Our final recommendation therefore is that the Welsh Government should provide further information on how it intends to publicise the Bill, if enacted. Thank you.
First, can I thank the Counsel General and his staff for the draft Bill, and also my colleagues on the Constitutional and Legislative Affairs Committee? I think this has been one of those occasions where part of me still wishes that I was involved in legal study and that my brain was still in that groove, because like, I suspect, all of us, I want the law to be more accessible, but when I think about quite what that means, I don't think I'm sure I know what it means. I'm taking some relief from the fact that there seems to be a difference of opinion between other members of CLAC and even the Counsel General on this occasion. Because we'll be supporting what we think are the general principles of this Bill at this stage, we want to give the Counsel General the opportunity to consider how the draft Bill might be amended as it progresses. Perhaps there's a chance here to crystallise or encapsulate precisely what you mean, Counsel General, by 'accessibility'. It is the core purpose of this statute, after all.
However, Members may know we took evidence from practitioners and academics who raised, as do I and my fellow committee members, the idea of creating an efficient functioning Welsh statute book—a sort of one-stop shop, if you like. But that evidence wasn't consistent, and I don't think we need to go back 70 years, Mick, to spot that problem. Let's take, for example, the concept of codification as the home of this one-stop shop, and I invite Members to consider what that might mean. The explanatory memorandum—and I think it's been reinforced by you today, Counsel General—suggests that codification is a process that follows a period of consolidation of existing laws that fall within the Assembly's competence, that marshals that and non-consolidated law into a framework that can cope over time with amendments and the introduction of new primary and secondary legislation, as well as guidance in a given subject area.
That's not what some of our witnesses thought it meant. In fact, Professor Thomas Watkin, on whose observations we've relied on many occasions in this institution, wasn't sure what the end point was. One witness, who was speaking from a practitioner's perspective, had in mind a code Act, a primary statute from which all else flowed, existing Acts forming chapters beneath it, constrained by amending Standing Orders. So, while there will be other non-legislative steps to help our constituents find and understand current laws in Wales—this was referred to in some of the recommendations—I think I'd like to see some further clarity on what the Counsel General means by 'codification', even if that means being explicit about what it isn't, because while all legislators should strive for their laws to be just, the first requirement for them is to provide certainty. I draw Members' attention particularly to recommendations 7 and 11 of the CLAC report to underline that point.
The explanatory memorandum tells us that prior to codification in a particular subject area, the Government should consolidate existing laws wherever possible, and I, along with other Members, have queried, actually, why we've missed opportunities to do this with previous Assembly Bills. I think it would have given us the chance to test the means of overcoming three practical challenges innate in the process of consolidation. The first of those, and it is a very positive first, is the chance to use the process of restating law to recreate it as bilingual law. Where it is actual word-for-word restatement, though, are we talking about translation of existing law or the making of new bilingual law? Because, as I hope others will mention, we do then run into the issue of which of the interpretation Acts we then apply to this—whether it's the 1978 Act, or the interpretation part of this Act.
Secondly, not all the existing law within our legislative competence is made by this Parliament. As we’ve seen, a considerable body of our secondary Brexit legislation is being made by the UK Parliament, but we are more familiar with this happening with primary legislation. If we are to produce an efficient Welsh statute book, it needs to include all law applicable in Wales, I think, regardless of which parliament has made that law. How does consolidation, as distinct from interpretation, work when there is an element of Welsh Ministers and UK Ministers acting together in a piece of existing legislation?
And then thirdly, the explanatory memorandum foresees that consolidation is going to go well beyond just simply cutting and pasting old law, and will use more modern terms, settle, perhaps, on single definitions, and even update existing law. While the Bill does make some reference to the Assembly’s role in scrutinising secondary legislation in a codified future, I want to raise a point with you now, Counsel General, for future consideration, because this applies to primary, as well as secondary legislation, I think. If Welsh Government wishes to restate law that this Assembly has made in the name of consolidation, we must proactively scrutinise that restatement with facility to amend Welsh Government drafts. If codification requires changes to this Assembly’s Standing Orders, which has been suggested in evidence, Welsh Government cannot insist upon or presume those changes. If a Member is drawn in the ballot for a backbench Bill that falls within the competence of this institution, Welsh Government cannot be allowed to withhold its support merely on the grounds that it doesn't fit neatly into a code.
So, finally, Llywydd, if, as an intended or unintended consequence of this Bill the Assembly faces any restriction on its ability to pass any law within its reserved-powers competence, the Welsh Conservatives will not support it, and I really hope we can work together to avoid any possibility of that happening. Thank you
Yn gyntaf, a gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol a'i staff am y Bil drafft, a hefyd i fy nghyd-Aelodau ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol? Rwy'n credu bod hwn wedi bod yn un o'r achlysuron hynny pan fo rhan ohonof yn dal yn dymuno fod gennyf ran o hyd mewn astudiaethau cyfreithiol a bod fy ymennydd yn dal yn ymdroi yn y byd hwnnw, oherwydd, fel pob un ohonom, rwy'n tybio, rwyf eisiau i'r gyfraith fod yn fwy hygyrch, ond pan rwyf yn ystyried beth mewn gwirionedd yw ystyr hynny, nid wyf yn siŵr fy mod i'n gwybod beth mae'n ei olygu. Rwy'n cymryd rhywfaint o gysur o'r ffaith ei bod hi'n ymddangos bod gwahaniaeth barn rhwng Aelodau eraill o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a hyd yn oed y Cwnsler Cyffredinol y tro hwn. Oherwydd byddwn ni'n cefnogi'r hyn a gredwn ni yw egwyddorion cyffredinol y Bil hwn ar hyn o bryd, rydym ni eisiau rhoi cyfle i'r Cwnsler Cyffredinol ystyried sut y gellid newid y Bil drafft yn ystod ei hynt. Efallai bod cyfle yma i grisialu neu grynhoi beth yw eich dehongliad chi, Cwnsler Cyffredinol, o 'hygyrchedd'. Dyma ddiben craidd y statud hon, wedi'r cyfan.
Fodd bynnag, efallai y bydd Aelodau yn gwybod, clywsom dystiolaeth gan ymarferwyr ac academyddion a gynigiodd, fel y gwnaf fi a'm cyd-Aelodau, y syniad o greu llyfr statud i Gymru sy'n gweithio'n effeithlon—rhyw fath o siop un stop, os mynnwch chi. Ond nid oedd y dystiolaeth honno yn gyson, ac nid wyf yn credu bod yn rhaid inni fynd yn ôl 70 mlynedd, Mick, i sylwi ar y broblem honno. Gadewch i ni gymryd, er enghraifft, y cysyniad o gyfundrefnu yn gartref i'r siop-un-stop hon, ac rwy'n gwahodd Aelodau i ystyried beth y gallai hynny ei olygu. Mae'r memorandwm esboniadol—ac rwy'n credu y cafodd ei atgyfnerthu gennych chi heddiw, Cwnsler Cyffredinol—yn awgrymu bod cyfundrefnu yn broses sy'n dilyn cyfnod o gydgrynhoi deddfau presennol sydd o fewn cymhwysedd y Cynulliad, sy'n casglu hynny a chyfraith anghyfunol i mewn i fframwaith sy'n gallu ymdopi dros amser â diwygiadau a chyflwyno deddfwriaeth sylfaenol ac eilaidd newydd, yn ogystal ag arweiniad mewn maes pwnc penodol.
Nid dyna oedd e'n ei olygu i rai o'n tystion. Yn wir, nid oedd yr Athro Thomas Watkin, yr ydym wedi dibynnu ar ei arsylwadau ar sawl achlysur yn y sefydliad hwn, yn siŵr beth oedd pen draw hyn. Roedd un tyst, a oedd yn siarad o safbwynt ymarferydd, yn meddwl amdani fel Deddf god, statud sylfaenol y bydd popeth arall yn llifo ohoni, deddfau presennol yn ffurfio penodau oddi tani, wedi eu cyfyngu drwy ddiwygio'r Rheolau Sefydlog. Felly, er y bydd camau eraill anneddfwriaethol i helpu ein hetholwyr ganfod a deall cyfreithiau presennol yng Nghymru—cyfeiriwyd at hyn yn rhai o'r argymhellion—rwy'n credu yr hoffwn i weld rhywfaint mwy o eglurder ynghylch yr hyn y mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ei olygu pan ddywed 'cyfundrefnu', hyd yn oed os yw hynny'n golygu bod yn eglur ynglŷn â'r hyn nad ydyw, oherwydd er y dylai holl ddeddfwyr ymdrechu i wneud eu cyfreithiau yn gyfiawn, y gofyniad cyntaf yw rhoi sicrwydd. Rwy'n tynnu sylw Aelodau yn arbennig at argymhellion 7 ac 11 o adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol i bwysleisio'r pwynt hwnnw.
Mae'r memorandwm esboniadol yn dweud wrthym ni cyn cyfundrefnu mewn maes pwnc penodol, y dylai'r Llywodraeth gydgrynhoi deddfau presennol lle bynnag y bo hynny'n bosib, ac rwyf i ynghyd ag Aelodau eraill, wedi cwestiynnu, i ddweud y gwir, pam ein bod ni wedi colli cyfleoedd i wneud hyn gyda Biliau blaenorol y Cynulliad. Credaf y byddai hynny wedi rhoi cyfle inni brofi dulliau o oresgyn tair her ymarferol sy'n gynhenid i'r broses o gydgrynhoi. Y cyntaf o'r rheini, ac mae'n gyntaf cadarnhaol iawn, yw'r cyfle i ddefnyddio'r broses o ailddatgan y gyfraith i'w hail-greu yn gyfraith ddwyieithog. Pan fo'n ailddatgan gair am air gwirioneddol, fodd bynnag, a ydym ni'n sôn am gyfieithu'r gyfraith bresennol neu wneud cyfraith ddwyieithog newydd? Oherwydd, fel gobeithiaf bydd eraill yn sôn, byddem wedyn yn wynebu mater o ba un o'r Deddfau dehongli a ydym ni wedyn yn ei chymhwyso at hyn—pa un ai Deddf 1978, neu ran dehongli'r Ddeddf hon.
Yn ail, nid yw pob cyfraith bresennol o fewn ein cymhwysedd deddfwriaethol yn cael ei gwneud gan y Senedd hon. Fel rydym ni wedi gweld, mae corff sylweddol o'n deddfwriaeth Brexit eilaidd yn cael ei wneud gan Senedd y DU, ond rydym ni'n fwy cyfarwydd â hyn yn digwydd i ddeddfwriaeth sylfaenol. Os ydym ni am gynhyrchu llyfr statud effeithlon i Gymru, mae angen iddo gynnwys pob cyfraith sy'n berthnasol yng Nghymru, ni waeth pa senedd sydd wedi gwneud y gyfraith honno. Sut mae cydgrynhoi, sy'n wahanol i ddehongli, yn gweithio pan fo elfen o Weinidogion Cymru a Gweinidogion y DU yn gweithredu gyda'i gilydd mewn darn o ddeddfwriaeth bresennol?
Ac yna'n drydydd, mae'r memorandwm esboniadol yn rhagweld bod cydgrynhoi yn mynd ymhell y tu hwnt i dorri a gludo hen gyfraith yn unig, ac yn defnyddio termau mwy modern, yn setlo, efallai, ar ddiffiniadau unigol, a hyd yn oed yn diweddaru'r gyfraith bresennol. Er bod y Bil yn gwneud rhyw gyfeiriad at swyddogaeth y Cynulliad yn craffu ar ddeddfwriaeth eilaidd mewn dyfodol wedi'i gyfundrefnu, rwyf am godi pwynt gyda chi nawr, Cwnsler Cyffredinol, i'w ystyried yn y dyfodol, oherwydd bod hyn yn berthnasol i ddeddfwriaeth sylfaenol, yn ogystal â deddfwriaeth eilaidd. Rwy'n credu os yw Llywodraeth Cymru yn dymuno ailddatgan cyfraith a wnaed gan y Cynulliad hwn yn enw cydgrynhoi, mae'n rhaid inni graffu'n rhagweithiol ar yr ailddatganiad gyda chyfleuster i ddiwygio drafftiau Llywodraeth Cymru. Os bydd cyfundrefnu'n gofyn am newidiadau i Reolau Sefydlog y Cynulliad hwn, a awgrymwyd mewn tystiolaeth, ni all Llywodraeth Cymru fynnu na rhagdybio'r newidiadau hynny. Os yw Aelod yn cael ei ddewis mewn pleidlais ar gyfer Bil y meinciau cefn sy'n dod o fewn cymhwysedd y sefydliad hwn ni ellir caniatáu i Lywodraeth Cymru warafun ei chefnogaeth dim ond oherwydd nad yw'n cydfynd yn ddestlus â chod.
Felly, yn olaf, Llywydd, os, o ganlyniad bwriadol neu anfwriadol i'r Bil hwn y bydd y Cynulliad yn wynebu unrhyw gyfyngiad ar ei allu i basio unrhyw ddeddf o fewn ei gymhwysedd pwerau neilltuedig, ni fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ei gefnogi, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni weithio gyda'n gilydd er mwyn osgoi unrhyw bosibilrwydd y bydd hynny'n digwydd. Diolch
Mae'n bleser i gyfrannu i'r ddadl bwysig yma ar Fil Deddfwriaeth (Cymru). Gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei agoriad i'r ddadl yma? Wrth gwrs, yn naturiol, dŷn ni'n cytuno ac yn croesawu'r bwriad yn fan hyn fel plaid. Achos, beth dŷn ni'n sôn amdano fo? Wel, yn y bôn, dŷn ni'n sefyll mewn Senedd go iawn rŵan, sydd yn mynd i gael ei enwi fel Senedd cyn bo hir. Dŷn ni yn deddfu yn y Gymraeg ac, yn naturiol, dŷn ni hefyd yn codi trethi, felly mae'n amserol iawn ein bod ni'n edrych ar y ffordd dŷn ni, ar ddiwedd y dydd, yn deddfu—y ffordd o ddeddfu. Ac, wrth gwrs, fel eglurwyd eisoes, diben y Bil yma ydy gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, clir a syml i'w defnyddio. Wel, mae yna her yn fanna yn y lle cyntaf, achos wrth edrych ar sawl darn o ddeddfwriaeth, mae'n gallu bod yn hynod, hynod gymhleth, wedi'i ailadeiladu ac adeiladu dros y blynyddoedd, wrth gwrs, achos mae gyda ni gyfuniad, fel mae Suzy Davies wedi dweud, o ddeddfwriaeth Lloegr a Chymru, Cymru yn unig, ac wrth gwrs deddfwriaeth Cymru nawr sydd newydd gael ei chreu gennym ni yn fan hyn, a bydd yn parhau i gael ei chreu. Ac, wrth gwrs, mae'r her a'r cyffro, buaswn i'n fodlon dweud, o greu deddfwriaeth yn y Gymraeg, ac, wrth gwrs, yr her gyffrous o fod yn dehongli deddfwriaeth sydd wedi cael ei chreu yn y Gymraeg, achos fel bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ymwybodol, nid cyfieithiad syml ydy un iaith o unrhyw iaith arall. Mae'r mater o ddehongli'r ddeddfwriaeth yn dod mewn i hyn, ac, wrth gwrs, dyn ni'n sôn am gydraddoldeb y ddwy iaith yn fan hyn, sydd yn hynod bwysig. Dwi'n gallu gweld amser bendigedig pan fyddwn ni'n datblygu deddfwriaeth yn y Gymraeg a fydd yn cael ei dehongli efallai mewn ffordd ychydig bach yn wahanol, neu'r potensial i wneud hynny, yn y Saesneg, ac fel dŷn ni wedi clywed eisoes, bydd hi i fyny i'r llysoedd i ddatrys yr her yna. Ond dwi'n falch o gael y cyfle i siarad am ddeddfu yn ein gwlad, er, mae'n gallu bod yn gymhleth, ac, wrth gwrs, dŷn ni'n sôn am godeiddio, trio dod â phopeth yn yr union le.
Dŷn ni wedi bod yn fan hyn o'r blaen. Mi fydd y Cwnsler Cyffredinol yn cofio Hywel Dda, yn naturiol. Y flwyddyn aur oedd 909, pan nid yn unig y cawsom ni gyfreithiau Hywel Dda, ond roedd o hefyd yn eu codeiddio nhw. Felly, dŷn ni wedi llwyddo i arloesi yng Nghymru fach tua 1,000 o flynyddoedd yn ôl. Cyn i rywun arall feddwl am godau a chodeiddio, roedd Hywel wedi bod wrthi yn codeiddio draw fanna yn Hendy-gwyn ar Daf. Felly, adennill y tir dŷn ni mewn gwirionedd, ac, wedi dweud hynna, mae angen diffiniad ynglŷn â beth yn union dŷn ni'n ei olygu gan godeiddio, achos, fel dywedodd Suzy a Mick, dŷn ni wedi cael digon o drafodaeth oddi wrth sawl un o'n tystion ni ynglŷn â sut yn union mae codeiddio yn mynd i weithio, beth mae o'n ei olygu, yn yr un ffordd â beth yn union mae hygyrchedd yn ei olygu. Wrth gwrs, dŷn ni eisiau hygyrchedd i'r sawl sy'n ymdrin â'r gyfraith bob dydd o'r wythnos—hynny yw, yn cael eu talu i wneud hynny. Ond dŷn ni hefyd yn sôn yn ehangach yn fan hyn am angen hygyrchedd i'r dyn cyffredin yn y stryd a'r ddynes gyffredin yn y stryd—hygyrchedd i dderbyn a deall beth sydd yn mynd ymlaen, yn y bôn, achos mae hynna hefyd yn her, a ddim yn her sydd wastad yn amlwg i'r sawl sydd felly yn datblygu deddfwriaeth o'n blaenau ni.
Ond gan ei bod hi'n amser diddorol a dŷn ni'n creu ein Deddfau ni ein hunain yn fan hyn nawr, yn ddwyieithog, nawr ydy'r amser, fel dywedodd mwy nag un o'n tystion, i fynd i'r afael â'r heriau yma o hygyrchedd a chodeiddio, achos o hyn ymlaen mae eisiau disgwyl gweld bod pob cyfraith newydd yn cael ei chodeiddio, ac yn dod at ei gilydd, ac yn bod yn hygyrch a naturiol yn y ddwy iaith.
Felly, ie, dŷn ni'n cytuno fel plaid, a hefyd yn naturiol, efo argymhelliad 2, ac yn cytuno efo egwyddor y ddeddfwriaeth yma, a dŷn ni eisiau'i gweld hi'n camu ymlaen, ond hefyd mae eisiau gweld y manylion, ond dyw hynna ddim yn mynd i'n hatal ni rhag cefnogi'r bwriad. Diolch yn fawr.
It’s a pleasure to contribute to this important debate on the Legislation (Wales) Bill. May I thank the Counsel General for his opening statement in this debate? Naturally, we agree and welcome the intentions underpinning this Bill as a party. Because what are we talking about? Well, we’re standing in a proper Senedd now, which will be named a Senedd or a Parliament soon. We do legislate in both languages and also we levy taxes, so it’s natural that we should look at how we do legislate—our methods in legislating. Of course, as has already been explained, the purpose of this Bill is to make Welsh law more accessible, more clear and simple to use. Well, there is a challenge there in the first instance, because in looking at many pieces of legislation it can be exceptionally complex, having been built and rebuilt over a period of years, because we have a combination, as Suzy Davies has said, of England-and-Wales legislation, Wales-only legislation, and of course Welsh legislation, which has just been made by us here, and will continue to be made here of course. There is also the challenge and the excitement of creating legislation in Welsh, and the exciting challenge of interpreting legislation drafted in Welsh, because, as the Counsel General will be aware, it’s not a matter of simply translating one language to another. The matter of interpretation is pertinent here. We talk about the equality of both languages, which is extremely important, and I can see a glorious time when we will be developing legislation in Welsh, which will be interpreted in a way that may be slightly different, or the potential to interpret it slightly differently, in English, and, as we've heard, it will then be up to the courts to resolve that particular challenge. I’m pleased to have the opportunity to discuss legislation in our own nation, although it can be complex and, of course, we are talking of codification, consolidation.
Of course, we’ve been here before. The Counsel General will recall Hywel Dda, naturally. The golden year was 909, when not only did we have the laws of Hywel Dda by they were also codified. So, we have been innovative in Wales around 1,000 years ago. Before others thought of codification, Hywel was codifying in Whitland. So, we are regaining that ground, if truth be told. But, having said that, we need a definition of what exactly we mean by codification, because, as Suzy and Mick have said, we have had a lot of evidence from witnesses as to how exactly codification will work, what it actually means, just as what accessibility means. Of course, we want to ensure accessibility for those dealing with the law on a day-to-day basis, those who are paid to do so, but we are talking more broadly here about providing accessibility for the ordinary man or woman in the street. So, that is accessibility in order to understand exactly what is happening, because that is also a challenge and not one that is always apparent to those developing legislation.
But as we are living in interesting times and we are creating our own legislation in this place, and doing so bilingually, now is the time, as more than one of our witnesses told us, to actually tackle this challenge of accessibility and codification, because from here on in we should expect that all new law should be codified and should be consolidated and should be accessible in both languages.
Therefore, yes, as a party we agree with recommendation 2, we agree with the principles of this legislation, we want to see it making progress but we also need to see the details, but that isn’t going to prevent us from supporting the general principles. Thank you.
Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl.
The Counsel General to respond to the debate.
Diolch, Llywydd. I'd like to thank all the Members who've participated in the debate today. I've particularly enjoyed some of the conceptual discussions, but I think the measure of the success or otherwise of the Bill will be felt in the practical application of its provisions to the lives of citizens in Wales. I'm grateful for the support that Members have given, starting with the contribution that Mick Antoniw made. I'm pleased to hear him restate my understanding that the committee recommends the principles should be agreed. He spoke about the importance not just of the accessibility of law, but of access to law more broadly. I full-heartedly endorse that objective. It's one of the driving ambitions of the Bill. Yes, the democratic accountability argument is very important, but equally important, and to my mind a key driver of the Bill, is the social justice argument. It's incumbent on governments and legislatures to make the law accessible in the lives of citizens, in particular at a time when they find it harder and harder to access legal representation, as we know.
He referred to a number of recommendations. Just to address a few points in relation to recommendation 4, there will be a programme of work around accessibility more broadly, developing further commentary, developing the Law Wales website, and the glossary of terms in the Welsh language.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl heddiw. Rwyf wedi mwynhau rhai o'r trafodaethau cysyniadol yn arbennig, ond rwy'n credu y caiff mesur llwyddiant, neu aflwyddiant y Bil, ei deimlo yn modd y caiff ei ofynion eu cymhwyso'n ymarferol i fywydau dinasyddion yng Nghymru. Rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth yr Aelodau, gan ddechrau gyda chyfraniad Mick Antoniw. Rwy'n falch o'i glywed yn ail ddatgan yr hyn yr wyf i yn ei ddeall sef bod y pwyllgor yn argymell y dylid cytuno ar yr egwyddorion. Siaradodd am bwysigrwydd nid yn unig hygyrchedd y gyfraith, ond mynediad at y gyfraith yn fwy cyffredinol. Rwy'n cefnogi'r amcan hwnnw'n llwyr. Mae'n un o'r uchelgeisiau sy'n ysgogi'r Bil. Ydy, mae'r ddadl ynghylch atebolrwydd democrataidd yn bwysig iawn, ond yr un mor bwysig, ac yn fy marn i sbardun allweddol y Bil, yw'r ddadl am gyfiawnder cymdeithasol. Mae'n ddyletswydd ar lywodraethau a deddfwrfeydd i wneud y gyfraith yn hygyrch ym mywydau dinasyddion, yn enwedig ar adeg pan fyddant yn ei chael hi'n fwy anodd yn gynyddol i droi at gynrychiolaeth gyfreithiol, fel y gwyddom ni.
Cyfeiriodd at nifer o argymhellion. I ymdrin â rhai pwyntiau yn ymwneud ag argymhelliad 4, fe fydd rhaglen waith yn ymwneud â hygyrchedd yn fwy cyffredinol, yn datblygu rhagor o sylwadau, yn datblygu gwefan Cyfraith Cymru, a'r rhestr termau yn y Gymraeg.
Gwnaeth sawl llefarydd sôn am bwysigrwydd yr iaith Gymraeg. Wrth gwrs, fe wnaethon ni gael argymhelliad oddi wrth y comisiynydd ynglŷn â sut i ddarparu ar gyfer pobl yn gweithio yn y maes, a sicrhau bod digon o bobl yn dod drwy'r system i allu sicrhau bod cyfreithwyr sy'n rhugl yn y Gymraeg yn gallu gweithredu mewn system ddwyieithog yn y dyfodol.
Several people mentioned the importance of the Welsh language. Of course, we had a recommendation from the commissioner about how to provide for people working in the area, and to ensure that enough people come through the system so as to ensure that lawyers who are fluent in Welsh can operate within a bilingual system in the future.
Mick and Suzy Davies—and, in fact, Dai Lloyd—spoke about the importance of understanding what codification means. It's set out there in the explanatory memorandum, but just to remind people: it is not an exercise in publishing, it's not an exercise in co-locating bits of law, it's an exercise in consolidating law that appears in different bits of the statute book so that it appears in a fresh form bilingually, in one place, and then that becomes protected by the Standing Orders of the Assembly, as the Assembly may wish to do that in future.
To address the very real point that Suzy Davies raised—the concern, I suppose, that this might be used, in a way, to present a barrier to legislation being brought forward—I'll give the assurance that that is not the case. The point of this legislation is not to tell us what the law is, it's to tell us where the law is found. So, it won't inhibit reform, it'll just tell you where in the statute book that reform ends up sitting. That's the point of it. It's not to prevent law change, it's to make it easy to find it where it has been found. So, I am very happy to give that reassurance.
The Finance Committee, as Llyr Gruffydd indicated, expressed reservations about committing resources to the Bill when there are so many uncertainties around Brexit, but the inaccessibility of the law is a long-standing problem, and that will require action over the long term. And it's an area, perhaps, where—across the world, this is an area that is bedevilled by thinking in the short term, rather than in the long term.
Brexit, in addition, will increase the problem of complexity in the law. We've heard comments from the Supreme Court to this effect—concerns about different elements of law appearing in different places—and so the task, the challenge of making law more accessible is rendered more difficult and more urgent by the process of Brexit.
Fe siaradodd Mick a Suzy Davies—ac, yn wir, Dai Lloyd—am bwysigrwydd deall beth yw ystyr cyfundrefnu. Mae wedi ei amlinellu yn y memorandwm esboniadol, ond i atgoffa pobl: nid yw'n weithred o gyhoeddi, nid yw'n weithred o gyd-leoli mân ddarnau o ddeddfwriaeth, mae'n weithred o gydgrynhoi'r gyfraith sy'n ymddangos mewn rhannau gwahanol o'r llyfr statud er mwyn iddi ymddangos mewn ffurf ffres, mewn un lle, ac yna ei gwarchod gan Reolau Sefydlog y Cynulliad, gan y byddai'r Cynulliad efallai yn dymuno gwneud hynny yn y dyfodol.
I ymdrin â'r pwynt pwysig a gododd Suzy Davies—y pryder, mae'n debyg, y gellid defnyddio hyn, mewn ffordd, i rwystro deddfwriaeth a gyflwynir—rwy'n eich sicrhau chi nad dyna'r achos. Nid diben y ddeddfwriaeth hon yw dweud wrthym ni beth yw'r gyfraith ond yn hytrach dweud wrthym ni lle i ddod o hyd i'r ddeddfwriaeth. Felly, ni fydd yn atal diwygio, bydd yn dweud wrthych lle ceir y diwygiad hwnnw yn y llyfr statud. Dyna'r diben. Nid yw'n atal newid cyfraith, mae'n ei gwneud hi'n hawdd dod o hyd iddi. Felly, rwy'n hapus iawn i roi'r sicrwydd hwnnw.
Roedd y Pwyllgor Cyllid, fel y nododd Llyr Gruffydd, wedi mynegi amheuon ynghylch ymrwymo adnoddau ar gyfer y Bil pan fo cymaint o ansicrwydd ynghylch Brexit, ond mae anhygyrchedd y gyfraith yn broblem sy'n bodoli ers tro byd, a bydd angen gweithredu ynghylch hynny dros y tymor hir. Ac mae'n faes, efallai, lle—ar draws y byd, mae hwn yn faes sydd wedi cael ei blagio gan feddwl yn y tymor byr, yn hytrach nag yn y tymor hir.
Bydd Brexit hefyd yn cynyddu'r broblem o gymhlethdod yn y gyfraith. Rydym ni wedi clywed sylwadau gan y Goruchaf Lys i'r perwyl hwn—pryderon ynghylch gwahanol elfennau o'r gyfraith yn ymddangos mewn mannau gwahanol—ac felly mae proses Brexit yn gwneud y dasg, yr her i wneud cyfraith yn fwy hygyrch yn anoddach ac yn her i'w chyflawni ar frys.
Fe wnaeth Llyr Gruffydd hefyd sôn am ffigurau Comisiwn y Gyfraith. Dŷn ni ddim wedi dewis arwain ar y symiau hynny. Maen nhw'n bwysig o ran dangos maint a dangos syniad o scale, ond dwi ddim fy hun yn credu ei bod hi'n hawdd i wneud dadansoddiad gwyddonol o'r ffigurau hynny. Er enghraifft, asesu'r impact ar unrhyw gyfreithiwr o weithredu'r Ddeddf hon, neu un o'r Deddfau a allai gael ei chreu o dan y Ddeddf hon—dyw'r dasg honno ddim yn dasg sy'n benthyg ei hunan yn hawdd.
O ran costau ymwybyddiaeth—a gwnaeth Llyr Gruffydd sôn am hynny hefyd—o ran ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd, rwy'n credu, efallai, fod y dasg honno'n fwy perthnasol pan fydd Deddfau penodol yn dod allan o dan ymbarél y Ddeddf hon, os galla i ddefnyddio'r term hwnnw. Bydd y Ddeddf hon yn llwyddo drwy newid y gyfraith a newid effaith y gyfraith ym mywydau pob dydd pobl, yn hytrach, efallai, na bod pobl yn deall beth yw termau a chynnwys y Mesur penodol hwn.
Llyr Gruffydd also talked about the figures from the Law Commission. We haven’t chosen to lead on those figures. They’re important in terms of showing the scale, but I personally don’t think it’s easy to do a scientific analysis of those figures. For example, assessing the impact of the work of a lawyer in terms of implementing this Act, or one of the other Acts that could be created under this Act—that task does not lend itself easily to that.
In terms of the cost of raising awareness—and Llyr Gruffydd mentioned that as well—in terms of public awareness, I think that task is more relevant when specific Acts emanate from the umbrella of this Act, if I could use that term. This Act will succeed by changing the law and changing the impact of the law in people’s everyday lives, rather than that people understand what the terms and the content of this Bill are.
Improving accessibility is a long-term project, but, as I indicated earlier, that makes it even more important that we set about the task. I'm grateful for the indications Members have given in the debate of their support for the progress of the Bill to Stage 2, and I look forward to working with members of the Constitutional and Legislative Affairs Committee as they continue the scrutiny of the Bill. Diolch yn fawr.
Mae gwella hygyrchedd yn brosiect tymor hir, ond, fel y nodais yn gynharach, mae hynny yn ei gwneud hi'n bwysicach fyth ein bod yn ymgymryd â'r dasg. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau am eu sylwadau i'r ddadl, am eu cefnogaeth i hynt y Bil i Gyfnod 2, ac edrychaf ymlaen at weithio gydag aelodau o'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wrth iddyn nhw barhau i graffu ar y Bil. Diolch yn fawr.
Y cwesiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i gytuno ar y penderfyniad ariannol mewn perthynas â'r Bil Deddfwriaeth (Cymru). Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig yn ffurfiol.
The next item is the motion to agree the financial resolution in respect of the Legislation (Wales) Bill. I call on the Counsel General to move the motion formally.
Cynnig NDM7024 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, at ddibenion unrhyw ddarpariaethau sy’n deillio o’r Bil Deddfwriaeth (Cymru) yn cytuno i unrhyw gynnydd mewn gwariant o’r math y cyfeiriwyd ato yn Rheol Sefydlog 26.69, sy’n codi o ganlyniad i’r Bil.
Motion NDM7024 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, for the purposes of any provisions resulting from the Legislation (Wales) Bill, agrees to any increase in expenditure of a kind referred to in Standing Order 26.69, arising in consequence of the Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at y cyfnod pleidleisio, oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch.
Which brings us to voting time, unless three Members wish for the bell to be rung.
Dwi'n symud at y bleidlais gyntaf, sef y bleidlais ar Reoliadau Cymwysterau Cymru (Cosbau Ariannol) (Penderfynu ar Drosiant) 2019. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 11 yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly derbyniwyd y cynnig.
I will proceed directly to the first vote, which is a vote on the Qualifications Wales (Monetary Penalties) (Determination of Turnover) Regulations 2019. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 36, 11 abstentions, none against. Therefore, the motion is agreed.
NDM7026 - Rheoliadau Cymwysterau Cymru (Cosbau Ariannol) (Penderfynu ar Drosiant) 2019: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 11
Derbyniwyd y cynnig
NDM7026 - The Qualifications Wales (Monetary Penalties) (Determination of Turnover) Regulations 2019: For: 36, Against: 0, Abstain: 11
Motion has been agreed
A dyna ddod â ni at ddiwedd ein gwaith am y dydd.
That brings today’s proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:05.
The meeting ended at 18:05.