Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
12/03/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw pawb i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mick Antoniw.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Mick Antoniw.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gydlyniant cymdeithasol yng Nghymru? OAQ53553
1. Will the First Minister make a statement on social cohesion in Wales? OAQ53553
Llywydd, the maintenance of social cohesion should never be taken for granted. The pressures of austerity and starkly differing views about Brexit cause particular challenges in our own time. The responsibility for fostering social cohesion is one shared by us all.
Llywydd, ni ddylid byth cymryd cynnal cydlyniant cymdeithasol yn ganiataol. Mae pwysau cyni cyllidol a safbwyntiau gwahanol iawn ynghylch Brexit yn achosi heriau arbennig yn ein hoes ni. Mae cyfrifoldeb am feithrin cydlyniant cymdeithasol yn un a rennir gan bob un ohonom.
First Minister, thank you for that answer. In Wales, we have seen how the Brexit process has accelerated the trend towards a less cohesive and more fragmented society, where intolerance has become normalised, and this growing intolerance is not only aimed at people who have recently made Wales their home, but is increasingly towards anyone who holds a different viewpoint. This trend is deeply worrying for all of us who believe that a fractured society inevitably results in increased influence of those who promote racism and the scapegoating of those on benefits, those with disabilities, the homeless. First Minister, it is vital, whatever the Brexit outcome, we do all we can to reverse this trend. So, I would ask, will the First Minister commit to a Welsh Government campaign to help restore the traditional Welsh values of tolerance, solidarity and inclusivity?
Prif Weinidog, diolch am yr ateb yna. Yng Nghymru, rydym ni wedi gweld sut mae'r broses Brexit wedi cyflymu'r duedd tuag at gymdeithas lai cydlynol a mwy darniog, lle mae anoddefgarwch wedi cael ei normaleiddio, a lle mae'r anoddefgarwch cynyddol hwn nid yn unig yn cael ei gyfeirio at bobl sydd wedi gwneud eu cartref yng Nghymru yn ddiweddar, ond yn gynyddol tuag at unrhyw un sydd â gwahanol safbwynt. Mae'r duedd hon yn peri pryder mawr i bob un ohonom ni sy'n credu bod cymdeithas ddarniog yn arwain yn anochel at ddylanwad cynyddol y rhai sy'n hyrwyddo hiliaeth a gwneud y rhai sy'n derbyn budd-daliadau, y rhai ag anableddau a phobl ddigartref yn gonynnod hitio. Prif Weinidog, mae'n hanfodol, beth bynnag fo canlyniad Brexit, ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i wrthdroi'r duedd hon. Felly, rwyf yn gofyn, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i ymgyrch Llywodraeth Cymru i helpu i adfer y gwerthoedd Cymreig traddodiadol o oddefgarwch, undod a chynhwysiant?
Well, Llywydd, I thank Mick Antoniw for that supplementary question. I do agree with him that there are real pressures in our society towards incivility and to regarding somebody with whom you have a difference of view as not somebody just with whom you can have a proper debate, but somehow that this is to be personalised and to be carried out in terms on which I don't think anybody in this Chamber would wish to see public debate conducted. That's bad enough amongst people who, in some ways, like those of us in this Chamber, put ourselves in a position of public debate, but it is even more so with people who find themselves scapegoated, singled out, made the butt of comments by others and, as the Member has said, there are events that mean that that risk is increased.
The Welsh Government has done a series of things to try and create the sort of all-Wales response that Mick Antoniw referred to. We're expanding our regional community cohesion programme and we're providing another £1.52 million from the EU transition fund in order to do that. We intend to do more to support those citizens directly affected by leaving the European Union, and there are some encouraging signs, Llywydd, as well.
Members here may have seen the recent report of the inspectors of constabulary, which highlighted work that is going on here in Wales. The report said that, in Wales, the national hate crime criminal justice board brings a consistency and co-ordinated approach to police action in relation to hate crime in Wales. It singled out Gwent Police, where our former colleague Jeff Cuthbert is the police and crime commissioner. It said that the Gwent Police force had a comprehensive and sophisticated approach to responding to victims of hate crime, which was not
'currently available in any of the other forces that we have visited.'
So, I think that demonstrates, Llywydd, that where we do take concerted action, we are able make inroads even into the difficult circumstances that the Member outlined, and, as a Welsh Government, we are determined to go on doing more to achieve just that.
Wel, Llywydd, hoffwn ddiolch i Mick Antoniw am y cwestiwn atodol yna. Rwy'n cytuno ag ef bod pwysau gwirioneddol yn ein cymdeithas tuag at anfoesgarwch ac at ystyried rhywun sydd â gwahanol safbwynt i chi nid yn unig fel rhywun y gallwch chi gael dadl briodol ag ef, ond rywsut y dylid gwneud hyn yn bersonol a'i gynnal ar delerau nad wyf i'n credu y byddai neb yn y Siambr hon yn dymuno gweld dadl gyhoeddus yn cael ei chynnal. Mae hynny'n ddigon drwg ymhlith pobl sydd, mewn rhai ffyrdd, fel y rhai ohonom ni yn y Siambr hon, yn rhoi ein hunain mewn sefyllfa o ddadl gyhoeddus, ond mae'n fwy fyth felly gyda phobl sy'n canfod eu hunain yn fwch dihangol, yn cael eu neilltuo, yn cael eu gwneud yn destun sylwadau gan eraill ac, fel y dywedodd yr Aelod, ceir digwyddiadau sy'n golygu bod y risg honno'n cael ei chynyddu.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud cyfres o bethau i geisio llunio'r math o ymateb Cymru gyfan y cyfeiriodd Mick Antoniw ato. Rydym ni'n ehangu ein rhaglen cydlyniant cymunedol ranbarthol ac rydym yn darparu £1.52 miliwn arall o gronfa bontio'r UE er mwyn gwneud hynny. Rydym ni'n bwriadu gwneud mwy i gynorthwyo'r dinasyddion hynny sy'n cael eu heffeithio'n uniongyrchol gan yr ymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd, a cheir rhai arwyddion calonogol, Llywydd, hefyd.
Efallai y bydd yr Aelodau yma wedi gweld adroddiad diweddar yr arolygwyr cwnstabliaeth, a dynnodd sylw at waith sy'n cael ei wneud yma yng Nghymru. Dywedodd yr adroddiad bod y bwrdd cyfiawnder troseddol troseddau casineb cenedlaethol yng Nghymru yn dod â chysondeb a dull cydgysylltiedig i gamau gweithredu'r heddlu o ran troseddau casineb yng Nghymru. Cyfeiriodd yn benodol at Heddlu Gwent, lle mae ein cyn gyd-Aelod Jeff Cuthbert yn gomisiynydd heddlu a throseddu. Roedd yn dweud bod gan Heddlu Gwent ddull cynhwysfawr a soffistigedig o ymateb i ddioddefwyr troseddau casineb, nad oedd:
ar gael ar hyn o bryd yn unrhyw un o'r lluoedd eraill yr ydym wedi ymweld â nhw.
Felly, rwy'n credu bod hynny'n dangos, Llywydd, lle mae angen i ni weithredu ar y cyd, ein bod ni'n gallu gwneud cynnydd hyd yn oed o dan yr amgylchiadau anodd a amlinellwyd gan yr Aelod, ac, fel Llywodraeth Cymru, rydym ni'n benderfynol o barhau i wneud mwy i gyflawni yn union hynny.
First Minister, one way of promoting social cohesion is to ensure there's full and proper access to culture and arts programmes. I wonder if you've observed some of the Fusion programme, which, in fairness, your Government has promoted to expand access to arts and culture, and the Caerau and Ely Rediscovering heritage project in your constituency is, at this very moment, unearthing new finds that go back to the Mesolithic era, in which Cardiff and the area around were really, really important in terms of the development of this part of the British isles. That's involved people from the local community, some of whom are now at university as a result of working on this project. I commend Cardiff University in particular for their vision in signing up and being a key partner in this.
Prif Weinidog, un ffordd o hybu cydlyniant cymdeithasol yw sicrhau bod mynediad llawn a phriodol at raglenni diwylliant a chelfyddydau. Tybed a ydych chi wedi gweld rhywfaint o'r rhaglen Fusion, y mae eich Llywodraeth, er tegwch, wedi ei hyrwyddo i ehangu mynediad at y celfyddydau a diwylliant, ac mae prosiect ailddarganfod treftadaeth Caerau a Threlái yn eich etholaeth chi, ar hyn o bryd, yn dod o hyd i ganfyddiadau newydd sy'n mynd yn ôl i'r oes Fesolithig, pan oedd Caerdydd a'r cyffiniau yn bwysig dros ben o ran datblygiad y rhan hon o ynysoedd Prydain. Mae hwnnw wedi cynnwys pobl o'r gymuned leol, y mae rhai ohonynt yn y brifysgol erbyn hyn, o ganlyniad i weithio ar y prosiect hwn. Hoffwn ganmol Prifysgol Caerdydd yn arbennig am ei gweledigaeth yn ymuno â'r prosiect hwn a bod yn bartner allweddol ynddo.
Can I thank David Melding for that, Llywydd, and agree with him in his general proposition that participation in cultural and sporting and artistic events allow people to share experiences, to offer perspectives from their own histories and cultures in a way that enriches everybody? I'm particularly grateful to David Melding for mentioning the CAER project in the Cardiff West constituency, and to take this opportunity, therefore, Llywydd, to congratulate them on winning a major National Lottery, Heritage Lottery award last week. The new Cardiff West High School will open its doors in two weeks' time, and its links with the archaeological work that is going on on that remarkable site will open opportunities for young people on that estate that have hitherto been very scantily available to them.
A gaf i ddiolch i David Melding am hynna, Llywydd, a chytuno ag ef yn ei osodiad cyffredinol bod cymryd rhan mewn digwyddiadau diwylliannol a chwaraeon a chelfyddydol yn galluogi pobl i rannu profiadau, i gynnig safbwyntiau o'u hanesion a'i diwylliannau eu hunain mewn ffordd sy'n cyfoethogi pawb? Rwy'n arbennig o ddiolchgar i David Melding am sôn am y prosiect CAER yn etholaeth Gorllewin Caerdydd, ac i achub ar y cyfle hwn, felly, Llywydd, i'w llongyfarch ar ennill dyfarniad mawr Loteri Cenedlaethol, Loteri Treftadaeth mawr yr wythnos diwethaf. Bydd ysgol uwchradd newydd Gorllewin Caerdydd yn agor ei drysau ymhen pythefnos, a bydd ei chysylltiadau â'r gwaith archaeolegol sy'n cael ei wneud ar y safle rhyfeddol hwnnw yn creu cyfleoedd i bobl ifanc ar yr ystâd honno nad ydynt wedi bod ar gael iddyn nhw o'r blaen i unrhyw raddau.
2. Pa strategaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei dilyn i fynd i'r afael â'r ffordd y mae dosbarth cymdeithasol yn pennu cyfleoedd bywyd pobl yng Nghymru? OAQ53578
2. What strategy will the Welsh Government follow to address the way that social class determines the life chances of people in Wales? OAQ53578
I thank John Griffiths for that. The Welsh Government deploys all the levers available to us to help overcome the way in which life chances are unfairly distributed by economic circumstances. The Fair Work Commission appointed by my predecessor will report shortly and add to the repertoire of actions available to us in this area.
Diolchaf i John Griffiths am hynna. Mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r holl ysgogiadau sydd ar gael i ni er mwyn helpu i oresgyn y ffordd y mae cyfleoedd bywyd wedi eu dosbarthu yn annheg gan amgylchiadau economaidd. Bydd y Comisiwn Gwaith Teg a benodwyd gan fy rhagflaenydd yn adrodd yn fuan ac yn ychwanegu at y rhestr o gamau gweithredu sydd ar gael i ni yn y maes hwn.
First Minister, when a baby comes into this world in Wales, the social class he or she is born into will affect every aspect of their life, whether it's life expectancy, healthy life expectancy, the standards and qualifications experience of education that she or he receives, their job, lifetime earnings, standards of living, quality of life. Far too often, those born into lower income groups are disadvantaged in all of those terms and, indeed, many others. So, I think most of us would agree, First Minister, that social justice, equality of opportunity and outcome, demands an effective strategy, a set of policies, that address all those disadvantages too often experienced. So, will Welsh Government commit to redoubling its efforts to ensure a fairer Wales?
Prif Weinidog, pan ddaw babi i'r byd hwn yng Nghymru, bydd y dosbarth cymdeithasol y caiff ef neu hi ei eni iddo yn effeithio ar bob agwedd ar ei fywyd, boed ei ddisgwyliad oes, ei ddisgwyliad oes iach, y safonau a'r cymwysterau a phrofiad o addysg y mae hi neu ef yn eu cael, ei swydd, enillion gydol oes, safonau byw, ansawdd bywyd. Yn llawer rhy aml, mae'r rhai sy'n cael eu geni i grwpiau incwm is o dan anfantais ym mhob un o'r agweddau hynny ac, yn wir, llawer o rai eraill. Felly, rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf ohonom ni'n cytuno, Prif Weinidog, bod cyfiawnder cymdeithasol, cyfle a chanlyniadau cyfartal, yn galw am strategaeth effeithiol, cyfres o bolisïau, sy'n ymdrin â'r holl anfanteision hynny y ceir profiad ohonynt yn rhy aml. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i gynyddu ei hymdrechion i sicrhau Cymru decach?
I thank John Griffiths for that very important question. He's absolutely right to say that economic chances determine social chances, and your relationship to the economy right at the start of your life has such an impact on the chances that are available to you. But, as John Griffiths knows, our commitment to a more equal Wales is also about narrowing the gap between those who have more than they will ever need, or know what to do with, and those who struggle every day to meet the most basic needs that they have. And more equal societies not only promote better economic chances, but they determine the chances you have at the start of life. A female child born in Japan today will live, on average, to be 100 years old, and that's because the gap between the top and bottom of society in Japan is the narrowest of the sort of economies that Japan represents.
Now, here in Wales, we are determined, as part of our Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, to create that more equal Wales, and that does mean, as John Griffiths has said, investing in those earliest years, those first 1,000 days of a child's life, because of the way that that goes on making a difference to the rest of the life course. It's why we introduced the foundation phase in our schools, to make sure that learning through play meant that children from those backgrounds learnt from the beginning that schooling and education was for them as well as everybody else. In the budget that was passed on the floor of this Assembly in January, we more than doubled the amount of money going into the new pupil development grant access fund, and that, again, is there to make sure that, from the very beginning, we equalise some of the unfair chances that children are dealt, so that the benefits of those investments can go on being felt in the rest of their lives.
Diolchaf i John Griffiths am y cwestiwn pwysig iawn yna. Mae'n hollol iawn i ddweud bod cyfleoedd economaidd yn pennu cyfleoedd cymdeithasol, ac mae eich perthynas â'r economi ar ddechrau eich bywyd yn cael cymaint o effaith ar y cyfleoedd sydd ar gael i chi. Ond, fel y gŵyr John Griffiths, mae ein hymrwymiad i Gymru fwy cyfartal hefyd yn golygu lleihau'r bwlch rhwng y rhai sydd â mwy nag y bydd angen arnynt fyth, nac y maen nhw'n gwybod beth i'w wneud ag ef, a'r rhai sy'n cael trafferth bob dydd i ddiwallu'r anghenion mwyaf sylfaenol sydd ganddynt. Ac nid yn unig y mae cymdeithasau mwy cydradd yn hybu cyfleoedd economaidd gwell, ond maen nhw'n pennu'r cyfleoedd sydd gennych chi ar ddechrau bywyd. Bydd plentyn benywaidd sy'n cael ei eni yn Japan heddiw, ar gyfartaledd, yn byw i fod yn 100 mlwydd oed, ac mae hynny oherwydd bod y bwlch rhwng brig a gwaelod cymdeithas yn Japan y lleiaf o'r math o economïau y mae Japan yn eu cynrychioli.
Nawr, yma yng Nghymru, rydym ni'n benderfynol, yn rhan o'n Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, o greu Cymru fwy cyfartal, ac mae hynny'n golygu, fel y mae John Griffiths wedi ei ddweud, buddsoddi yn y blynyddoedd cynharaf hynny, y 1,000 o ddiwrnodau cyntaf hynny o fywyd plentyn, oherwydd y ffordd y mae hynny'n parhau i wneud gwahaniaeth i weddill y cwrs bywyd. Dyna pam yr ydym ni wedi cyflwyno'r cyfnod sylfaen yn ein hysgolion, i wneud yn siŵr bod dysgu drwy chwarae yn golygu bod plant o'r cefndiroedd hynny yn dysgu o'r dechrau bod ysgol ac addysg iddyn nhw yn ogystal â phawb arall. Yn y gyllideb a basiwyd ar lawr y Cynulliad hwn ym mis Ionawr, gwnaethom fwy na dyblu'r swm o arian sy'n mynd i'r gronfa mynediad grant datblygu disgyblion newydd, ac mae hwnnw, eto, yno i wneud yn siŵr, o'r cychwyn cyntaf, ein bod ni'n cydraddoli rhai o'r cyfleoedd annheg a roddir i blant, fel y gall y buddsoddiadau hynny barhau i gael eu teimlo yn ystod gweddill eu bywydau.
First Minister, social class, household income and personal wealth all affect someone's life chances and influence their chances at schools, their lifestyle and how long they'll live. You've just mentioned the Japanese experience. Figures released by Public Health Wales, from the child measurement programme, show that more than 1,000 children in Wales starting school are classed as severely obese. The figures were highest for those living in the most deprived areas in Wales, such as Merthyr Tydfil—the highest rate of severe child obesity in Wales is in Merthyr. If things continue as they are, this current generation of children could well be the first to live a shorter life than their parents. That's a dismal figure—that's a very sad story. Will the First Minister agree to review his Government obesity strategy in the light of these findings to see what more can be done to address the problem of children from poorer backgrounds being dangerously overweight in Wales?
Prif Weinidog, mae dosbarth cymdeithasol, incwm yr aelwyd a chyfoeth personol i gyd yn effeithio ar gyfleoedd bywyd rhywun ac yn dylanwadu ar eu cyfleoedd mewn ysgolion, eu ffordd o fyw a pha mor hir y byddan nhw'n byw. Rydych chi newydd sôn am brofiad Japan. Mae ffigurau a gyhoeddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, o'r rhaglen mesur plant, yn dangos y dosberthir mwy na 1,000 o blant yng Nghymru sy'n dechrau'r ysgol fel bod yn ddifrifol ordew. Roedd y ffigurau hyn ar eu huchaf ymhlith y rhai sy'n byw yn yr ardaloedd o amddifadedd mwyaf yng Nghymru, fel Merthyr Tudful—mae'r gyfradd uchaf o ordewdra difrifol ymhlith plant yng Nghymru ym Merthyr. Os bydd pethau yn parhau fel y maen nhw, mae'n bosibl iawn mai'r genhedlaeth bresennol hon o blant fydd y gyntaf i fyw bywyd byrrach na'u rhieni. Mae hwnnw'n ffigwr truenus—mae honno'n stori drist iawn. A wnaiff y Prif Weinidog gytuno i adolygu strategaeth gordewdra ei Lywodraeth yng ngoleuni'r canfyddiadau hyn i weld beth arall y gellir ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem o blant o gefndiroedd tlotach sydd dros eu pwysau i raddau peryglus yng Nghymru?
Well, Llywydd, it's an important question. I think it's important to say to the Member that life expectancy amongst some people who are alive today is falling in some parts of the United Kingdom for the very first time since those figures were collected in the way that they are collected. And that is the impact of austerity that is being seen in our society. And personally I believe that obesity amongst very small children is a product of austerity as well. It is the ways in which families who have the very least available to spend are obliged to buy food that fills children up quickly, gives them an immediate boost. And if you don't have the choices that money allows you to make, then you end up making the sorts of choices that lead to the figures that Mohammad Asghar has pointed to. So, this is how those issues of health justice are equally linked to economic justice. And of course we need to make a difference in the lives of those children, because that start in life, arriving at school already overweight and obese, is going to have an impact on that child's long-term well-being. But, fundamentally, that is an economic issue—it's about making sure that those families have genuine opportunities to prosper and to thrive, and tackling it in isolation from those formative conditions I don't think gets to the root of the problem.
Wel, Llywydd, mae'n gwestiwn pwysig. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dweud wrth yr Aelod bod disgwyliad oes ymhlith rhai pobl sy'n fyw heddiw yn gostwng mewn rhai rhannau o'r Deyrnas Unedig am y tro cyntaf un ers i'r ffigurau hynny gael eu casglu yn y ffordd y cânt eu casglu nawr. A dyna effaith y cyni cyllidol a welir yn ein cymdeithas. Ac rwyf i'n credu'n bersonol bod gordewdra ymhlith plant bach iawn yn digwydd o ganlyniad i gyni cyllidol hefyd. mae'n dod o'r ffyrdd y mae'n rhaid i deuluoedd sydd â'r lleiaf oll ar gael i'w wario brynu bwyd sy'n llenwi plant yn gyflym, gan roi hwb iddyn nhw ar unwaith. Ac os nad oes gennych chi'r dewisiadau y mae arian yn caniatáu i chi eu gwneud, yna, yn y pen draw, rydych chi'n gwneud y mathau o ddewisiadau sy'n arwain at y ffigurau y mae Mohammad Asghar wedi cyfeirio atyn nhw. Felly, dyma sut y mae'r materion hynny o gyfiawnder iechyd yr un mor gysylltiedig â chyfiawnder economaidd. Ac wrth gwrs mae angen i ni wneud gwahaniaeth ym mywydau'r plant hynny, oherwydd mae'r cychwyn hwnnw mewn bywyd, cyrraedd yr ysgol eisoes yn rhy drwm ac yn ordew, yn mynd i gael effaith ar lesiant hirdymor y plentyn hwnnw. Ond, yn y bôn, mater economaidd yw hwnnw—mae'n golygu gwneud yn siŵr bod gan y teuluoedd hynny gyfleoedd gwirioneddol i ffynnu, ac nid wyf i'n credu bod mynd i'r afael ag ef ar wahân i'r amodau ffurfiannol hynny yn mynd i wraidd y broblem.
Cwestiynau gan arweinwyr y pleidiau nawr. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions from the party leaders now. The leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, when will you make a decision about the future of the M4 relief road, given that the inquiry's report is now on your desk?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pryd fyddwch chi'n gwneud penderfyniad ynghylch dyfodol ffordd liniaru'r M4, o gofio bod adroddiad yr ymchwiliad ar eich desg erbyn hyn?
Well, as the Member knows, advice has been published. That makes it clear to me that a decision on the M4 relief road is captured by the civil service rules of purdah. I'm unable—the Government is unable—prevented by the right-and-proper rules from making an announcement that could have an impact upon a local by-election of that sort. So, there will be no announcement from me. I am unable to make any announcement until that by-election is concluded.
Wel, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae cyngor wedi cael ei gyhoeddi. Mae hynny'n ei gwneud hi'n eglur i mi bod penderfyniad am ffordd liniaru'r M4 yn dod o dan reolau 'purdah' y gwasanaeth sifil. Ni allaf i—ni all y Llywodraeth—wedi ei hatal gan y rheolau cwbl briodol rhag gwneud cyhoeddiad a allai gael effaith ar is-etholiad lleol o'r math hwnnw. Felly, ni fydd unrhyw gyhoeddiad gennyf i. Ni allaf wneud unrhyw gyhoeddiad tan i'r is-etholiad hwnnw ddod i ben.
Well, it seems to me that it's one excuse after another, First Minister. Last time—[Interruption.]—last time, last time—[Interruption.]—last time I questioned you about the relief road in this Chamber, it was as clear then as it is now that, even though successive Welsh Labour Governments have dithered on this topic for nearly 20 years, you are still struggling to find the accelerator and deliver an answer to the nation. Welsh businesses, commuters and others have come forward in support of a relief road for this choking artery at the heart of Wales's economy. And yet, despite paying £44 million for this inquiry, we're still waiting for a commitment from you and your Government. If you're still not willing to give us your answer, First Minister, on the findings of last year's inquiry, it's time that you added transparency to this process by allowing other Members of this Chamber to see the recommendations of that report as soon as possible. Will you commit here today, First Minister, to sharing this report as soon as possible, which I would remind you was paid for with public money, so that this Chamber can scrutinise and debate this matter appropriately? And if you are going to share this report, when will that be?
Wel, mae'n ymddangos i mi fel un esgus ar ôl y llall, Prif Weinidog. Y tro diwethaf—[Torri ar draws.]—y tro diwethaf, y tro diwethaf—[Torri ar draws.]—y tro diwethaf y gwnes i eich holi am y ffordd liniaru yn y Siambr hon, roedd mor eglur bryd hynny ag y mae hi nawr, er bod Llywodraethau Llafur Cymru olynol wedi tin-droi ar y pwnc hwn ers bron i 20 mlynedd, eich bod chi'n dal i gael trafferth yn dod o hyd i'r sbardun a rhoi ateb i'r genedl. Mae busnesau, cymudwyr ac eraill yng Nghymru wedi dod ymlaen i gefnogi ffordd liniaru ar gyfer y ffordd llawn tagfeydd hon sy'n ganolog i economi Cymru. Ac eto, er gwaethaf talu £44 miliwn am yr ymchwiliad hwn, rydym ni'n dal i aros am ymrwymiad gennych chi a'ch Llywodraeth. Os nad ydych chi'n barod i roi ateb o hyd, Prif Weinidog, ar sail canfyddiadau ymchwiliad y llynedd, mae'n hen bryd i chi ychwanegu tryloywder at y broses hon drwy ganiatáu i Aelodau eraill y Siambr hon weld argymhellion yr adroddiad hwnnw cyn gynted â phosibl. A wnewch chi ymrwymo yn y fan yma heddiw, Prif Weinidog, i rannu'r adroddiad hwn cyn gynted â phosibl, y byddwn yn eich atgoffa y talwyd amdano gydag arian cyhoeddus, fel y gall y Siambr hon graffu a dadlau'r mater hwn yn briodol? Ac os ydych chi'n mynd i rannu'r adroddiad hwn, pryd fydd hynny?
I think the Member will want to think carefully about some of the things that he has said. The reason that we have a by-election is not because of anything that the Welsh Government did, but because of the death of the sitting Member of Parliament. There's nothing in that that can be laid at the door of the Welsh Government, as somehow holding up proceedings.
And as to what he said at the very beginning, surely he understands there are rules—there are rules—about the way in which these decisions can be made. I am as bound by those rules as any Member of Parliament, any member of his Government in Westminster, would be if similar circumstances had happened in a by-election in another part of the country. Those are the rules. It's nothing to do with being held up here; it's because of the way in which decisions are properly made. As to making the report available, when that is possible, I'm absolutely happy to make it available as soon as it can be. As soon as the rules allow for that to happen, the report will be made available to Members. But we will do it in line with the way in which the proper conduct of Government is carried out. I think he understands that, really, and I think his questions ought to reflect that.
Rwy'n credu y bydd yr Aelod yn dymuno meddwl yn ofalus am rai o'r pethau y mae wedi eu dweud. Y rheswm y mae gennym ni is-etholiad yw nid oherwydd unrhyw beth a wnaeth Llywodraeth Cymru, ond oherwydd marwolaeth yr Aelod Seneddol presennol. Nid oes dim yn hynny y gellir rhoi'r bai ar Lywodraeth Cymru amdano, fel pe byddai'n oedi pethau rywsut.
Ac ynghylch yr hyn a ddywedodd ar y dechrau, does bosib nad yw'n deall bod rheolau—bod rheolau—am y ffordd y gellir gwneud y penderfyniadau hyn. Rwyf hi wedi fy rhwymo gan y rheolau hynny fel y byddai unrhyw Aelod Seneddol, unrhyw aelod o'i Lywodraeth yn San Steffan, pe byddai amgylchiadau tebyg wedi codi mewn is-etholiad mewn rhan arall o'r wlad. Dyna'r rheolau. Nid yw'n ddim i'w wneud â chael oedi yn y fan yma; mae oherwydd y ffordd y caiff penderfyniadau eu gwneud yn briodol. O ran rhoi'r adroddiad ar gael, pan fo hynny'n bosibl, rwy'n gwbl hapus i'w roi ar gael cyn gynted ag y gellir gwneud hynny. Cyn gynted ag y bydd y rheolau yn caniatáu i hynny ddigwydd, bydd yr adroddiad yn cael ei roi ar gael i'r Aelodau. Ond byddwn yn ei wneud yn unol â'r ffordd y mae gweithrediad priodol Llywodraeth yn cael ei ddilyn. Rwy'n credu ei fod ef yn deall hynny, mewn gwirionedd, ac rwy'n credu y dylai ei gwestiynau adlewyrchu hynny.
First Minister, the people of Wales are getting restless with this waiting game. You should have delivered a solution for the commuters and communities around the M4 a long time ago. It's time for you to stop dragging your heels and offer further reassurance by telling us how long the people of Wales will now have to wait before they see this project become a reality. Now, you've touched on the forthcoming by-election, but let me remind you, First Minister, we were told in this Chamber at the end of last year that a decision was going to be made by the previous First Minister, but we are still waiting. So, could you therefore today, First Minister, confirm whether this Chamber is still going to have an opportunity to vote on this project, given that we were promised a vote on this project before Christmas of last year?
Prif Weinidog, mae pobl Cymru yn colli amynedd gyda'r gêm hon o ddisgwyl. Dylech chi fod wedi rhoi ateb i'r cymudwyr a'r cymunedau o gwmpas yr M4 amser maith yn ôl. Mae'n bryd i chi roi'r gorau i lusgo eich traed a chynnig mwy o sicrwydd trwy ddweud wrthym ni faint o amser y bydd yn rhaid i bobl Cymru aros nawr cyn y byddan nhw'n gweld y prosiect hwn yn dod yn realiti. Nawr, rydych chi wedi cyfeirio at yr is-etholiad sydd ar fin cael ei gynnal, ond gadewch i mi eich atgoffa chi, Prif Weinidog, dywedwyd wrthym ni yn y Siambr hon ddiwedd y llynedd bod penderfyniad yn mynd i gael ei wneud gan y Prif Weinidog blaenorol, ond rydym ni'n dal i aros. Felly, a allwch chi heddiw, Prif Weinidog, gadarnhau, felly, pa un a yw'r Siambr hon yn dal am gael cyfle i bleidleisio ar y prosiect hwn, o gofio yr addawyd pleidlais ar y prosiect hwn i ni cyn Nadolig y llynedd?
Llywydd, the commitments that were given as far as the involvement of this Chamber is concerned have not altered. The Member is quite right to say that the previous First Minister would have wished to have made a decision had he been able to do so, but he too was following the proper procedures that have to lie behind a decision of this magnitude. I say to the Member again, when he reads out his notes about dragging feet, there is no dragging of feet here. The circumstances in that by-election have altered, the by-election itself puts a constraint on my ability to announce any decision. And I'm afraid, impatient as he may be, he will find that he is bound by the rulebook just as much as I am.
Llywydd, nid yw'r ymrwymiadau a roddwyd cyn belled ag y mae cyfranogiad y Siambr hon yn y cwestiwn wedi newid. Mae'r Aelod yn hollol iawn i ddweud y byddai'r Prif Weinidog blaenorol wedi dymuno gwneud penderfyniad pe byddai wedi gallu gwneud hynny, ond roedd yntau hefyd yn dilyn y gweithdrefnau priodol y mae'n rhaid iddynt fod yn sail i benderfyniad o'r maint hwn. Dywedaf wrth yr Aelod eto, pan fydd yn darllen ei nodiadau am lusgo traed, nid oes unrhyw lusgo traed yn y fan yma. Mae'r amgylchiadau yn yr is-etholiad hwnnw wedi newid, mae'r is-etholiad ei hun yn rhoi cyfyngiad ar fy ngallu i i gyhoeddi unrhyw benderfyniad. Ac mae gen i ofn, mor ddiamynedd ag yw ef efallai, y bydd yn gweld ei fod wedi ei rwymo gan y llyfr rheolau cymaint ag yr wyf innau.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, last week, in your speech to the Scottish Labour Party conference, you stated that social class, rather than geographical accident at birth, is the single most powerful factor in shaping peoples's lives. But, surely, seen through the prism of Welsh experience, poverty and place are hardly unconnected. Poverty is indeed the single most important determinant of life outcomes, as John Griffiths said, but poverty is unevenly distributed, and is particularly concentrated in Wales—and that's, of course, after two decades of devolved Labour Government.
You referred to falling life expectancy across the UK, but it is true, is it not, that life expectancy is falling in Wales faster than anywhere else—indeed, faster than anywhere else in western Europe. To depart from the language of a seminar here, let's spell out what that actually means: the chances of a child born today, which John Griffiths referred to, in Wales living to the age of 90 are significantly lower than they are in England. Will you accept that this now represents a full-scale public health crisis here in Wales?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, yn eich araith i gynhadledd Plaid Lafur yr Alban, dywedasoch mai dosbarth cymdeithasol, yn hytrach na damwain ddaearyddol adeg geni, yw'r un ffactor mwyaf grymus o ran llunio bywydau pobl. Ond, does bosib, o'i ystyried trwy brism profiad Cymru, mai prin y gellir dweud nad oes unrhyw gysylltiad rhwng tlodi a lle. Yn wir, tlodi yw'r un penderfynydd pwysicaf o ganlyniadau bywyd, fel y dywedodd John Griffiths, ond mae tlodi wedi'i ddosbarthu yn anghyfartal, ac wedi ei grynhoi yn arbennig yng Nghymru—ac mae hynny, wrth gwrs, ar ôl dau ddegawd o Lywodraeth Lafur ddatganoledig.
Cyfeiriasoch at y gostyngiad i ddisgwyliad oes ar draws y DU, ond mae'n wir, onid yw, bod disgwyliad oes yn gostwng yn gyflymach yng Nghymru nag mewn unman arall—yn wir, yn gyflymach nag mewn unman arall yng ngorllewin Ewrop. I symud oddi wrth iaith seminar yn y fan yma, gadewch i ni egluro'n blaen yr hyn y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd: mae'r siawns y bydd plentyn sy'n cael ei eni heddiw, y cyfeiriodd John Griffiths ato, yng Nghymru yn byw i fod yn 90 oed yn sylweddol is nag y mae yn Lloegr. A wnewch chi dderbyn bod hyn yn cynrychioli argyfwng iechyd cyhoeddus llawn yma yng Nghymru erbyn hyn?
I think the Member needs to be careful in the way that he deploys figures, because the evidence of falling life expectancy is very recent, and I don't think that you would sensibly project trends into a 90-year future on the basis of what we know so far.
But I want to agree with the basic premise of what Adam Price has said. Of course, poverty has a shaping impact on people's lives, and that is why we are determined as a Government to do everything we can to address the circumstances of people who live in poverty, and to use the levers that are in the hands of the Welsh Government to make a difference wherever we can. And that's something that we have been doing since the start of the devolution era and which we are determined to go on doing, even in the very constraining circumstances that austerity puts on our ability to fund all the public services to the extent that we know those services ideally would require.
Rwy'n credu bod angen i'r Aelod fod yn ofalus yn y ffordd y mae'n defnyddio ffigurau, oherwydd mae'r dystiolaeth o'r gostyngiad i ddisgwyliad oes yn ddiweddar iawn, ac nid wyf i'n credu y byddech chi'n rhagweld tueddiadau yn synhwyrol i ddyfodol 90 mlynedd ar sail yr hyn yr ydym ni'n ei wybod hyd yma.
Ond hoffwn gytuno â neges sylfaenol yr hyn y mae Adam Price wedi ei ddweud. Wrth gwrs, mae tlodi yn cael yr effaith o lunio bywydau pobl, a dyna pam yr ydym ni'n benderfynol fel Llywodraeth i wneud popeth o fewn ein gallu i fynd i'r afael ag amgylchiadau pobl sy'n byw mewn tlodi, ac i ddefnyddio'r ysgogiadau sydd yn nwylo Llywodraeth Cymru i wneud gwahaniaeth ble bynnag y gallwn. Ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei wneud ers dechrau'r cyfnod datganoli ac yr ydym ni'n benderfynol o barhau i'w wneud, hyd yn oed o dan yr amgylchiadau cyfyngedig iawn y mae cyni cyllidol yn eu cyflwyno ar ein gallu i ariannu'r holl wasanaethau cyhoeddus, i'r graddau yr ydym ni'n gwybod y byddai eu hangen ar y gwasanaethau hynny yn ddelfrydol.
Let's delve a little deeper into particular aspects of what I certainly regard as a growing public health crisis here in Wales. Take the incidence of diabetes: the numbers diagnosed in Wales with diabetes is increasing and now higher than anywhere else in the UK. The highest number of all in Wales and among the worst in the UK—8 per cent of the population—is in Gwent. Only last week, the Assembly's health committee said that Wales is facing a national crisis in terms of our children's health. The latest figures from Public Health Wales show an increase in the numbers of obese four to five-year-olds over the last two years, with 27 per cent overall now overweight or obese, compared with just 23 per cent in England. The lack of physical activity among children is a primary factor, but surely among the key drivers of this worrying trend are the limited role of physical activity in the curriculum and the lack of wider public health interventions against obesity. And, surely, in this context, the biggest inactivity of all has been your own as a Government.
Gadewch i ni dreiddio ychydig yn ddyfnach i agweddau penodol ar yr hyn yr wyf i'n sicr yn ei ystyried yn argyfwng iechyd cyhoeddus cynyddol yma yng Nghymru. Cymerwch nifer yr achosion o ddiabetes: mae'r nifer sy'n cael diagnosis o ddiabetes yng Nghymru yn cynyddu ac yn uwch nag yn unman arall yn y DU erbyn hyn. Mae'r nifer uchaf yng Nghymru gyfan ac ymhlith y gwaethaf yn y DU—8 y cant o'r boblogaeth—yng Ngwent. Dim ond yr wythnos diwethaf, dywedodd pwyllgor iechyd y Cynulliad bod Cymru yn wynebu argyfwng cenedlaethol o ran iechyd ein plant. Mae'r ffigurau diweddaraf gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dangos cynnydd i niferoedd y plant pedair i bum mlwydd oed sy'n ordew dros y ddwy flynedd diwethaf, gyda chyfanswm o 27 y cant dros eu pwysau neu'n ordew erbyn hyn, o'i gymharu â dim ond 23 y cant yn Lloegr. Mae diffyg gweithgarwch corfforol ymhlith plant yn ffactor sylfaenol, ond does bosib nad yw rhan gyfyngedig ymarfer corff yn y cwricwlwm a diffyg ymyraethau iechyd cyhoeddus ehangach yn erbyn gordewdra ymhlith ysgogiadau allweddol y duedd hon. A, does bosib, yn y cyd-destun hwn, nad yr anweithgarwch mwyaf oll fu eich anweithgarwch eich hunan fel Llywodraeth.
That was a question that was doing quite well until the end. So, look, where I agree with Adam Price is on this, Llywydd—that when you look at rising incidence of diabetes, when you look at rising incidence of obesity, the answer isn't, 'What is the health service going to do about it?' The answer is in that wider public health agenda that he outlined, and we look at the shaping causes that lie behind those figures. And they are to be found in poverty that drives people to have to shop in particular sorts of ways. So, diet and food poverty is part of all of this. The figures that were published of children arriving at the school door already overweight cannot have been caused by lack of exercise in school, because these children weren't in school at that point. But it is to do with ways in which people live their lives and it is up to Government to create the conditions in which people are able to take the actions that allow them to promote their own health into the future. So, it is that combination of actions that people themselves can take, but Governments have to act in order to give them the opportunities to act in that way. That is a public health agenda, and, to that extent, I agree with the points the Member was making.
Roedd hwnna'n gwestiwn a oedd yn gwneud yn eithaf da tan y diwedd. Felly, edrychwch, yr hyn yr wyf i'n cytuno ag Adam Price yn ei gylch yw hyn, Llywydd—pan edrychwch chi ar nifer gynyddol yr achosion o ddiabetes, pan edrychwch chi ar nifer gynyddol yr achosion o ordewdra, nid, 'Beth mae'r gwasanaeth iechyd yn mynd i'w wneud am y peth?' yw'r ateb. Mae'r ateb yn yr agenda iechyd cyhoeddus ehangach honno a amlinellodd ef, ac rydym ni'n edrych ar yr achosion llunio sydd wrth wraidd y ffigurau hynny. Ac maen nhw i'w gweld yn y tlodi sy'n peri i bobl orfod siopa mewn mathau penodol o ffyrdd. Felly, mae tlodi deiet a bwyd yn rhan o hyn i gyd. Ni all y ffigurau a gyhoeddwyd o blant yn cyrraedd drws yr ysgol eisoes dros eu pwysau fod wedi eu hachosi gan ddiffyg ymarfer corff yn yr ysgol, oherwydd nid oedd y plant hyn yn yr ysgol ar yr adeg honno. Ond mae'n ymwneud â ffyrdd y mae pobl yn byw eu bywydau a chyfrifoldeb y Llywodraeth yw creu'r amodau lle gall pobl gymryd y camau sy'n caniatáu iddyn nhw hybu eu hiechyd eu hunain yn y dyfodol. Felly, y cyfuniad hwnnw o gamau y gall pobl eu hunain eu cymryd, ond mae'n rhaid i Lywodraethau weithredu er mwyn rhoi'r cyfleoedd iddyn nhw graddau hynny, rwy'n cytuno â'r pwyntiau yr oedd yr Aelod yn eu gwneud.
Obviously, the determinants of this public health crisis are complex, interrelated, multiple. They're the result of a toxic cocktail of low incomes, poor housing, poor diet, low physical activity and high pollution. Some of these matters are reserved at Westminster, but many of them are within your sphere of control. Let's take cancer, for example. In the last six years for which figures are available, the long-term decline in cancer death rates has slowed markedly in Wales. Over the same time period, the rate of decline in Scotland, which has a similar deprivation profile, has increased. Now, Public Health Wales has itself said that the causes of these and other changes to death rates are not fully understood and are being explored further. Now, can I suggest that doesn't exactly convey a sense of urgency? Can I put it to you that the need to understand what is happening here and find answers is a matter of utmost urgency? People's lives literally are at stake. Your spokesman's response to the health committee report was that the new school curriculum, due to come into effect in 2022, will include a focus on health and well-being. But that's three years away. Can we afford to wait three years when the crisis is happening to our children now?
Yn amlwg, mae penderfynyddion yr argyfwng iechyd cyhoeddus hwn yn gymhleth, yn rhyng-gysylltiedig, yn lluosog. Maen nhw'n deillio o gymysgedd gwenwynig o incwm isel, tai gwael, deiet gwael, gweithgarwch corfforol isel a llygredd uchel. Mae rhai o'r materion hyn wedi eu cadw yn San Steffan, ond mae llawer ohonyn nhw yn rhan o'ch maes rheolaeth chi. Gadewch i ni ystyried canser, er enghraifft. Yn y chwe blynedd diwethaf y mae ffigurau ar gael ar eu cyfer, mae'r gostyngiad hirdymor o ran cyfraddau marwolaethau canser wedi arafu'n sylweddol yng Nghymru. Yn ystod yr un cyfnod, mae cyfradd y gostyngiad yn yr Alban, sydd â phroffil amddifadedd tebyg, wedi cynyddu. Nawr, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru ei hun wedi dweud nad oes dealltwriaeth lawn o achosion y rhain a newidiadau eraill i gyfraddau marwolaeth a'u bod yn cael eu harchwilio ymhellach. Nawr, a gaf i awgrymu nad yw hynny'n cyfleu synnwyr o frys yn union? A gaf i gynnig i chi bod yr angen i ddeall yr hyn sydd yn digwydd yma a dod o hyd i atebion yn fater o'r brys mwyaf? Mae bywydau pobl yn llythrennol yn y fantol. Ymateb eich llefarydd i adroddiad y pwyllgor iechyd oedd y bydd y cwricwlwm ysgol newydd, y disgwylir iddo ddod i rym yn 2022, yn cynnwys pwyslais ar iechyd a llesiant. Ond mae hynny dair blynedd i ffwrdd. A allwn ni fforddio aros tair blynedd pan fo'r argyfwng yn digwydd i'n plant nawr?
Well, Llywydd, Adam Price is right when he points to some of the long-term trends that we are dealing with here. Every single generation since 1945 has been heavier than the generation that preceded it. And that has been true in times of economic success as well as times of economic decline. These are really long-term trends in which actions by Government cannot be expected to make a short-term difference. But we are not waiting for particular events in order to make a difference. We're already doing things. The Active Travel (Wales) Act 2013 passed by this Assembly makes a difference every day to the chances that children can walk or cycle to school. The actions that we are taking in the food field to try to make sure that those families that need the most help to make sure that they are able to access the type of diet that they need, to provide families with the skills they need in order to prepare food that is good for the long-term health of their children—those are programmes that are happening in Wales today. If there are more things that we can do, as we will through the new curriculum, of course we will do them. Because we want to focus, as I said, Llywydd, on those levers that are most directly in the hands of the Welsh Government and then to maximise the impact that they can have in the lives of families and children in Wales.
Wel, Llywydd, mae Adam Price yn iawn wrth gyfeirio at rai o'r tueddiadau hirdymor yr ydym ni'n ymdrin â nhw yn y fan yma. Mae pob un genhedlaeth ers 1945 wedi bod yn drymach na'r genhedlaeth o'i blaen. Ac mae hynny wedi bod yn wir mewn cyfnodau o lwyddiant economaidd yn ogystal â chyfnodau o ddirywiad economaidd. Mae'r rhain wir yn dueddiadau hirdymor lle na ellir disgwyl i gamau gan y Llywodraeth wneud gwahaniaeth byrdymor. Ond nid ydym yn disgwyl am ddigwyddiadau penodol er mwyn gwneud gwahaniaeth. Rydym ni eisoes yn gwneud pethau. Mae Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 a basiwyd gan y Cynulliad hwn yn gwneud gwahaniaeth bob dydd i'r cyfleoedd sydd gan blant i gerdded neu feicio i'r ysgol. Mae'r camau yr ydym ni'n eu cymryd ym maes bwyd i geisio gwneud yn siŵr bod y teuluoedd hynny sydd angen y cymorth mwyaf i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gallu cael gafael ar y math o ddeiet sydd ei angen arnynt, i ddarparu'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i deuluoedd fel y gallan nhw baratoi bwyd sydd o ddaioni i iechyd hirdymor eu plant—mae'r rheini'n rhaglenni sy'n digwydd yng Nghymru heddiw. Os oes mwy o bethau y gallwn ni eu gwneud, fel y byddwn ni drwy'r cwricwlwm newydd, byddwn ni'n eu gwneud, wrth gwrs. Oherwydd rydym ni eisiau canolbwyntio, fel y dywedais, Llywydd, ar yr ysgogiadau hynny sydd fwyaf uniongyrchol yn nwylo Llywodraeth Cymru ac yna sicrhau bod yr effaith y gallan nhw ei chael ym mywydau teuluoedd a phlant yng Nghymru cymaint â phosibl.
Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.
Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. First Minister, I'm very interested in a message that went out from Trade and Invest Wales recently. As you know, Trade and Invest Wales is a marketing initiative run by your Welsh Government. They seem to be pushing out the message to potential foreign investors that workers in Wales earn up to 30 per cent less than workers in other parts of the United Kingdom. Is it your official strategy to market Wales to companies abroad as a low-wage economy, whereby firms can come into Wales and set up shop here and pay their workers extremely low wages?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae gen i ddiddordeb mawr mewn neges a gyhoeddwyd gan Masnach a Buddsoddi Cymru yn ddiweddar. Fel y gwyddoch, menter farchnata sy'n cael ei rhedeg gan eich Llywodraeth Cymru chi yw Masnach a Buddsoddi Cymru. Mae'n ymddangos eu bod nhw'n gwthio’r neges i ddarpar fuddsoddwyr tramor bod gweithwyr yng Nghymru yn ennill hyd at 30 y cant yn llai na gweithwyr mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Ai eich strategaeth swyddogol yw marchnata Cymru i gwmnïau tramor fel economi cyflog isel, lle gall cwmnïau ddod i Gymru ac ymsefydlu yma a thalu cyflogau hynod o isel i'w gweithwyr?
Llywydd, that was not a message put out by any Minister. It is not a message that should have been put out, and I can assure the Chamber that it is not a message that will be repeated.
Llywydd, nid oedd honno'n neges a gyhoeddwyd gan unrhyw Weinidog. Nid yw'n neges a ddylai fod wedi ei chyhoeddi, a gallaf sicrhau'r Siambr nad yw'n neges a fydd yn cael ei hailadrodd.
So, it was just a mistake. Okay. Well, whatever strategy your Welsh Government does come up with, claiming that you are trying to improve working conditions in Wales, is likely to be undermined by the real situation we have here in the job market, which is that, in general, wages in Wales are very low and 20 years of a Welsh Labour Government haven't done anything to change that.
I see that yesterday your Brexit Minister brought out a statement asserting that we needed to keep freedom of movement to the UK even after Brexit. This means that even after we leave low-skilled migrants will still be able to flood into Wales from eastern Europe, keeping wages low. Wages in Wales will never rise unless we take active steps to cut off this flow of cheap, unskilled labour. So, why is your Welsh Labour Government so determined to keep the cheap labour force flowing into Wales?
Felly, dim ond camgymeriad oedd hynny. Iawn. Wel, pa bynnag strategaeth y bydd eich Llywodraeth Cymru yn ei llunio, gan honni eich bod chi'n ceisio gwella amodau gwaith yng Nghymru, mae'n debygol o gael ei thanseilio gan y sefyllfa wirioneddol sydd gennym ni yma yn y farchnad swyddi, sef, yn gyffredinol, bod cyflogau yng Nghymru yn isel iawn ac nad yw 20 mlynedd o Lywodraeth Llafur Cymru wedi gwneud dim i newid hynny.
Gwelais ddoe bod eich Gweinidog Brexit wedi cyhoeddi datganiad yn honni bod angen i ni gadw'r rhyddid i symud i'r DU hyd yn oed ar ôl Brexit. Mae hyn yn golygu hyd yn oed ar ôl i ni adael y bydd mewnfudwyr sgiliau isel yn dal i gael llifo i Gymru o ddwyrain Ewrop, gan gadw cyflogau yn isel. Ni fydd cyflogau yng Nghymru byth yn codi oni bai ein bod ni'n cymryd camau gweithredol i roi terfyn ar y llif hwn o lafur rhad, di-grefft. Felly, pam mae eich Llywodraeth Lafur Cymru mor benderfynol o gadw'r llafurlu rhad yn llifo i mewn i Gymru?
Well, Llywydd, let me correct the Member in the first place, because he repeats an old canard about the Welsh economy. The truth of the Welsh economy is that, while we have more low-paid jobs in Wales, when a person in Wales is doing a job they get paid comparably with what that person would be paid for doing the same job somewhere else in the United Kingdom. It is simply not the case, as he suggested at the outset, that, somehow, wages in Wales are generally depressed.
Let me say that I completely agree with what my colleague said yesterday. The continuation of jobs in the Welsh economy—in businesses, in public services and in our universities—depends upon our ability to go on attracting people from other parts of the world to come and make their futures here in Wales. The message we want to give out to the rest of the world is that they are welcome here. They play a really important part in our society and in our economy, and messages to the contrary are actually to the detriment of those people who are already living here and their economic prospects.
Wel, Llywydd, gadewch i mi gywiro'r Aelod yn y lle cyntaf, oherwydd mae'n ailadrodd yr hen chwedl wag am economi Cymru. Y gwir am economi Cymru yw, er bod gennym ni fwy o swyddi cyflogau isel yng Nghymru, pan fydd unigolyn yng Nghymru yn gwneud swydd mae'n cael ei dalu'n debyg i'r hun y byddai unigolyn yn cael ei dalu am wneud yr un swydd yn rhywle arall yn y Deyrnas Unedig. Nid yw'n wir, fel yr awgrymodd ar y cychwyn, bod cyflogau yng Nghymru yn gyffredinol isel, rywsut.
Gadewch i mi ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd fy nghyd-Aelod ddoe. Mae parhad swyddi yn economi Cymru—mewn busnesau, mewn gwasanaethau cyhoeddus ac yn ein prifysgolion—yn dibynnu ar ein gallu i barhau i ddenu pobl o rannau eraill o'r byd i ddod i wneud eu dyfodol yma yng Nghymru. Y neges yr ydym ni eisiau ei rhoi i weddill y byd yw bod croeso iddyn nhw yma. Maen nhw'n chwarae rhan bwysig iawn yn ein cymdeithas ac yn ein heconomi, ac mae negeseuon i'r gwrthwyneb yn niweidio'r bobl hynny sydd eisoes yn byw yma a'u rhagolygon economaidd.
I think the truth is, First Minister, that you want to set up your Fair Work Commission that you mentioned earlier, and pretend that you are committed to improving pay and working conditions in Wales, when the reality is exactly the opposite. The truth is that you want to keep pay and working conditions low in Wales by allowing companies to keep accessing cheap foreign workers.
It's amazing to me that it's the Labour Party and a Welsh Labour Government, which are supposed to stick up for the rights of Welsh workers, that are doing this. I've asked you this before, First Minister, and I'll ask you it again: would it not be now more appropriate if you renamed your party the 'cheap labour' party?
Rwy'n credu mai'r gwir, Prif Weinidog, yw eich bod chi eisiau sefydlu eich Comisiwn Gwaith Teg y cyfeiriasoch ato'n gynharach, gan esgus eich bod yn ymrwymedig i wella tâl ac amodau gwaith yng Nghymru, pan fo'r gwirioneddol yn hollol i'r gwrthwyneb. Y gwir yw eich bod chi eisiau cadw tâl ac amodau gwaith yn isel yng Nghymru trwy ganiatáu i gwmnïau barhau i gael mynediad at weithwyr tramor rhad.
Mae'n rhyfeddol i mi mai'r Blaid Lafur a Llywodraeth Lafur Cymru, sydd i fod i sefyll yn gadarn dros hawliau gweithwyr Cymru, sy'n gwneud hyn. Rwyf i wedi gofyn hyn i chi o'r blaen Prif Weinidog, a byddaf yn ei ofyn i chi eto: oni fyddai'n fwy priodol erbyn hyn pe byddech chi'n ailenwi eich plaid y blaid 'llafur rhad'?
Well, it was a cheap remark the last time the Member made it—I'm surprised that he doesn't have at least somebody alongside him to advise him on not repeating the same mistake twice. Let me give him the example that I've given him before. It's a real-world example—it was put to me directly by the employer. This is someone who runs a large and successful business in the middle of Wales, in a place where there is sparsity of population. In order for that business to succeed, as it has succeeded for many years, he needs 100 people to make his business work year in, year out. Eighty of those people he is able to recruit from that local community. In order for the business to run, he has to recruit 20 other people and, indeed, those 20 other people are not to be found locally, and they come from outside Wales. It is the jobs of the 80 people who are already there that depend upon the 20 people who come from elsewhere. That's why those people are welcome to be here in Wales. Far from, as the Member suggests, those people being somehow to the detriment of Welsh people, our ability to persuade people from elsewhere to come and be part of our successful economy is part of the success we will have, and we as a Government are determined to go on giving the message that those people will be welcomed. They're welcome now, they'll be welcome in the future, whatever our relationship with the rest of the world will be.
Wel, roedd yn sylw dirmygus y tro diwethaf y'i gwnaed gan yr Aelod—rwy'n synnu nad oes ganddo o leiaf rhywun wrth ei ochr i'w gynghori ar beidio ag ailadrodd yr un camgymeriad ddwywaith. Gadewch i mi roi'r enghraifft iddo yr wyf i wedi ei rhoi iddo o'r blaen. Mae'n enghraifft byd go iawn—fe'i rhoddwyd i mi yn uniongyrchol gan y cyflogwr. Dyma rywun sy'n rhedeg busnes mawr a llwyddiannus yng nghanolbarth Cymru, mewn man lle ceir poblogaeth denau. Er mwyn i'r busnes hwnnw lwyddo, fel y mae wedi llwyddo ers blynyddoedd lawer, mae angen 100 o bobl i sicrhau bod ei fusnes yn gweithio o un flwyddyn i'r llall. Mae'n gallu recriwtio 80 o'r bobl hynny o'r gymuned leol honno. Er mwyn i'r busnes redeg, mae'n rhaid iddo recriwtio 20 o bobl eraill ac, yn wir, ni ellir dod o hyd i'r 20 o bobl eraill hynny yn lleol, ac maen nhw'n dod o'r tu allan i Gymru. Swyddi'r 80 o bobl sydd eisoes yno sy'n dibynnu ar y 20 o bobl sy'n dod o fannau eraill. Dyna pam mae croeso i'r bobl hynny yma yng Nghymru. Ymhell o sefyllfa, fel y mae'r Aelod yn ei awgrymu, lle mae'r bobl hynny rywsut yn rhoi pobl Cymru dan anfantais, mae ein gallu i ddarbwyllo pobl o fannau eraill i ddod a bod yn rhan o'n heconomi lwyddiannus yn rhan o'r llwyddiant y byddwn ni'n ei gael, ac rydym ni fel Llywodraeth yn benderfynol o barhau i gyfleu'r neges y bydd y bobl hynny yn cael eu croesawu. Mae croeso iddyn nhw nawr, bydd croeso iddyn nhw yn y dyfodol, beth bynnag fydd ein perthynas â gweddill y byd.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am lefel y gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i gyn-filwyr y lluoedd arfog? OAQ53587
3. Will the First Minister make a statement on the level of support the Welsh Government gives to armed forces veterans? OAQ53587
Llywydd, the Welsh Government supports veterans across the range of our responsibilities, including employment, health and in education.
Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cyn-filwyr ar draws ystod ein cyfrifoldebau, gan gynnwys cyflogaeth, iechyd ac addysg.
Thank you for that answer, First Minister. There are 51,000 veterans in north Wales alone, and although we have Veterans' NHS Wales, there are only three psychologists to look after their mental health needs. That's clearly not viable, but that isn't really what I'm driving at here. But having said that, I don't think it's fair to expect Government and the NHS to do everything, and we should be encouraging self-help whenever possible. Tŷ Ryan was a project in Wrexham that involved veterans taking part in the building of one and two-bedroomed apartments for occupancy by veterans. Tŷ Ryan made a huge difference for those veterans involved. It improved their mental health, as well as providing much needed housing. For some time, my office has been in contact with Woody's Lodge, a charity concerned with the welfare of veterans. Like me, they see how self-build projects can benefit veterans, and that around north Wales there are plots of unused brownfield land that could be used for these projects, often owned by local authorities. So, would you agree to meet with myself and representatives of Woody's Lodge charity for veterans to see if we can develop a way to locate and release unused local authority land for future veterans' self-build projects?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae 51,000 o gyn-filwyr yn y gogledd yn unig, ac er bod gennym ni GIG Cymru y Cyn-filwyr, dim ond tri seicolegydd sydd ar gael i ofalu am eu hanghenion hiechyd meddwl. Mae'n amlwg nad yw hynny'n ddigonol, ond nid dyna yr wyf i'n rhoi sylw iddo yn y fan yma. Ond wedi dweud hynny, nid wyf i'n credu ei bod hi'n deg disgwyl i'r Llywodraeth a'r GIG wneud popeth, a dylem ni fod yn annog hunangymorth lle bynnag y bo'n bosibl. Prosiect yn Wrecsam oedd Tŷ Ryan lle'r oedd cyn-filwyr yn cymryd rhan yn y gwaith o adeiladu fflatiau un a dwy ystafell wely i'w meddiannu gan gyn-filwyr. Gwnaeth Tŷ Ryan wahaniaeth enfawr i'r cyn-filwyr hynny a gymerodd ran. Llwyddodd i wella eu hiechyd meddwl, yn ogystal â darparu tai y mae wir eu hangen. Ers cryn amser, mae fy swyddfa i wedi bod mewn cysylltiad a Woody's Lodge, elusen sy'n ymwneud â lles cyn-filwyr. Fel finnau, maen nhw'n gweld sut y gall prosiectau hunan-adeiladu fod o fudd i gyn-filwyr, a bod lleiniau tir llwyd segur ledled y gogledd y gellid eu defnyddio ar gyfer y prosiectau hyn, sy'n aml yn eiddo i awdurdodau lleol. Felly, a wnewch chi gytuno i gyfarfod â mi a chynrychiolwyr elusen Woody's Lodge ar gyfer cyn-filwyr i weld a allwn ni ddatblygu ffordd o leoli a rhyddhau tir awdurdod lleol nad yw'n cael ei ddefnyddio, ar gyfer prosiectau hunan-adeiladu i gyn-filwyr yn y dyfodol?
I thank the Member for her supplementary question. As it happens, Llywydd. my colleague Rhianon Passmore was talking to me about Woody's Lodge and the work that it does only very recently, so I'm aware of the work that it does and Project 360°, which is part of that initiative. And it is part of that self-help way of doing things that has been a very prominent part of the way the veterans community has organised amongst itself to make sure that it's able to share experiences and allow people to draw strength from one another. Now, my colleague Alun Davies nearly a year ago committed to a scoping exercise to identify any perceived gaps in service delivery for veterans and their families here in Wales. And the expert group that we have set up to carry out that scoping activity and other things will engage with service charities, including Woody's Lodge and Project 360°, to see if there is more that we can do to ensure a collaborative approach between what public services can provide for veterans, and those many ways in which veteran organisations mobilise themselves to help their own members.
Diolchaf i'r Aelod am ei chwestiwn atodol. Fel y mae'n digwydd, Llywydd, roedd fy nghyd-Aelod Rhianon Passmore yn siarad â mi am Woody's Lodge a'r gwaith y mae'n ei wneud yn ddiweddar iawn, felly rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae'n ei wneud a Project 360°, sy'n rhan o'r fenter honno. Ac mae'n rhan o'r ffordd hunangymorth honno o wneud pethau sydd wedi bod yn rhan amlwg iawn o'r ffordd y mae'r gymuned cyn-filwyr wedi trefnu ymhlith ei hunan i wneud yn siŵr ei bod yn gallu rhannu profiadau a chaniatáu i bobl gael nerth oddi wrth ei gilydd. Nawr, ymrwymodd fy nghyd-Aelod Alun Davies bron i flwyddyn yn ôl i ymarfer cwmpasu i nodi unrhyw fylchau tybiedig yn y ddarpariaeth o wasanaethau i gyn-filwyr a'u teuluoedd yma yng Nghymru. A bydd y grŵp arbenigol yr ydym ni wedi ei sefydlu i ymgymryd â'r gweithgarwch cwmpasu hwnnw a phethau eraill yn ymgysylltu ag elusennau lluoedd arfog, gan gynnwys Woody's Lodge a Project 360°, i weld a oes mwy y gallwn ni ei wneud i sicrhau dull cydweithredol rhwng yr hyn y gall gwasanaethau cyhoeddus ei ddarparu i gyn-filwyr, a'r ffyrdd niferus hynny y mae sefydliadau cyn-filwyr yn trefnu eu hunain i helpu eu haelodau eu hunain.
First Minister, can I welcome the work that the Welsh Government has put in with other partners to support our veteran community across Wales, and to embed the armed forces covenant in our public services? One of the issues that was recently discussed at the Cross-Party Group on the Armed Forces and Cadets was the difficulty sometimes that many veterans face in trying to access employment once they have left their time in the military. One of the things that was raised at our meeting as something that perhaps the Welsh Government could consider is that in the United States, there are guaranteed interviews with some public sector employers so that veterans have the opportunity to at least present themselves directly to an employer. Is this something that the First Minister might consider for the Welsh Government, and promote more widely within the public sector in the future?
Prif Weinidog, a gaf i groesawu'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud gyda phartneriaid eraill i gefnogi ein cymuned cyn-filwyr ledled Cymru, ac i ymgorffori cyfamod y lluoedd arfog yn ein gwasanaethau cyhoeddus? Un o'r materion a drafodwyd yn ddiweddar yn y Grŵp Trawsbleidiol ar y Lluoedd Arfog a'r Cadetiaid oedd yr anhawster weithiau y mae llawer o gyn-filwyr yn ei wynebu wrth geisio cael gafael ar gyflogaeth ar ôl iddyn nhw adael eu hamser yn y lluoedd arfog. Un o'r pethau a godwyd yn ein cyfarfod fel rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei ystyried efallai oedd bod cyfweliadau wedi'u sicrhau yn yr Unol Daleithiau gyda rhai cyflogwyr yn y sector cyhoeddus fel bod cyn-filwyr yn cael y cyfle o leiaf i gyflwyno eu hunain yn uniongyrchol i'r cyflogwr. A yw hyn yn rhywbeth y gallai'r Prif Weinidog ei ystyried ar gyfer Llywodraeth Cymru, a'i hyrwyddo yn ehangach o fewn y sector cyhoeddus yn y dyfodol?
I thank Darren Millar for that idea. The Welsh Government has been working recently with key partners to develop an employment pathway, and we've been working with Business in the Community, because they've developed an employers' toolkit, and that toolkit is designed to help employers recognise the qualities that ex-service personnel can offer to them in the jobs that they have on offer. Now, the idea of a guaranteed interview, in which people can at least make sure that they make their pitch and get their voices heard, is one that we've used in other parts of the Welsh Government. We've used it, for example, for people with disabilities to make sure that they can get in front of employers and so on. So, I'm very happy to take that idea away and have it discussed within that work on employment pathways and the employers' toolkit that we are already doing.
Diolchaf i Darren Millar am y syniad yna. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio yn ddiweddar gyda phartneriaid allweddol i ddatblygu llwybr cyflogaeth, ac rydym ni wedi bod yn gweithio gyda Busnes yn y Gymuned, gan eu bod nhw wedi datblygu pecyn cymorth i gyflogwyr, a bwriad y pecyn cymorth hwnnw yw helpu cyflogwyr i gydnabod y rhinweddau y gall cyn-aelodau o'r lluoedd arfog eu cynnig iddyn nhw yn y swyddi sydd ganddyn nhw ar gael. Nawr, mae'r syniad o gyfweliad wedi'i sicrhau, lle gall pobl o leiaf gwneud yn siŵr y gallan nhw wneud eu cyflwyniad a bod eu lleisiau'n cael eu clywed, yn un yr ydym ni wedi ei ddefnyddio mewn rhannau eraill o Lywodraeth Cymru. Rydym ni wedi ei ddefnyddio, er enghraifft, ar gyfer pobl ag anableddau i wneud yn siŵr eu bod yn gallu cyrraedd gerbron cyflogwyr ac ati. Felly, rwy'n hapus iawn i ystyried y syniad hwnnw a'i wneud yn destun trafodaeth yn y gwaith hwnnw ar lwybrau cyflogaeth a'r pecyn cymorth i gyflogwyr yr ydym ni'n ei wneud eisoes.
4. Beth yw polisi Llywodraeth Cymru o ran y ddarpariaeth gwasanaethau profedigaeth? OAQ53536
4. What is the Welsh Government's policy on the provision of bereavement services? OAQ53536
I thank the Member for the question. Health boards are responsible for providing bereavement care and support for their population. The Welsh Government funds third sector organisations directly to enhance services for people who are bereaved.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Byrddau iechyd sy'n gyfrifol am ddarparu gofal a chymorth profedigaeth i'w poblogaethau. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu sefydliadau'r trydydd sector yn uniongyrchol i wella gwasanaethau i bobl sy'n dioddef profedigaeth.
Diolch. Forty per cent of the 33,000 people who die in Wales each year die in the community, 55 per cent in hospital. Although bereavement support following a child's death in paediatric intensive care units is referred to in the current Welsh Government delivery plan for the critically ill, the plan does not make reference to the importance of bereavement care for families where an adult has died following critical care. A significant proportion of bereavement support is provided by our charitable hospices in Wales, with some 2,300 families supported in 2017-18, but it's understood that families whose loved one dies in the acute setting after receiving intensive and critical care are missing out on the bereavement care they need through lack of signposting or availability. It's certainly a concern that's been raised with me by the adult hospices in north Wales, which also tell me that the health board had not consulted them on their palliative care plan. So, how is the Welsh Government working with NHS Wales, ensuring that every family experiencing bereavement has access to appropriate bereavement support, regardless of the setting or circumstances of their loved one's death?
Diolch. Mae 40 y cant o'r 33,000 o bobl sy'n marw yng Nghymru bob blwyddyn yn marw yn y gymuned, 55 y cant yn yr ysbyty. Er y cyfeirir at gymorth profedigaeth yn dilyn marwolaeth plentyn mewn unedau gofal dwys pediatrig yng nghynllun cyflawni presennol Llywodraeth Cymru ar gyfer y rhai sy'n ddifrifol wael, nid yw'r cynllun yn cyfeirio at bwysigrwydd gofal profedigaeth i deuluoedd lle mae oedolyn wedi marw yn dilyn gofal critigol. Darperir cyfran sylweddol o gymorth profedigaeth gan ein hosbisau elusennol yng Nghymru, a chynorthwywyd tua 2,300 o deuluoedd yn 2017-18, ond deallir nad yw teuluoedd y mae eu hanwyliaid yn marw mewn lleoliad acíwt ar ôl derbyn gofal dwys a chritigol yn cael y gofal profedigaeth sydd ei angen arnynt oherwydd diffyg cyfeirio neu ddiffyg o ran bod gofal ar gael. Mae'n sicr yn destun pryder a godwyd gyda mi gan yr hosbisau oedolion yn y gogledd, sydd hefyd yn dweud wrthyf nad oedd y bwrdd iechyd wedi ymgynghori â nhw ar eu cynllun gofal lliniarol. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda GIG Cymru, gan sicrhau bod cymorth profedigaeth priodol ar gael i bob teulu sy'n dioddef profedigaeth, ni waeth beth fo lleoliad nac amgylchiadau marwolaeth eu hanwyliaid?
Well, I thank Mark Isherwood for that supplementary question and thank him as well for the work that he does as chair of the cross-party group on funerals and bereavement care, which gives us access to some of the information that helps us in developing the services that we provide in this area. Now, he will know, I'm sure, that the Welsh Government has recently commissioned a piece of work funded through the end-of-life care board, and that is a scoping study into the breadth of bereavement care services in Wales. The board has asked Marie Curie and Cardiff University to lead on that study. It begins by mapping existing support and then identifying areas where further services are needed. We can undertake to make sure that the points the Member has raised today are fed into that study.
Wel, diolchaf i Mark Isherwood am y cwestiwn atodol yna a diolchaf iddo hefyd am y gwaith y mae'n ei wneud fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar angladdau a gofal profedigaeth, sy'n rhoi mynediad i ni at rywfaint o'r wybodaeth sy'n ein helpu ni wrth ddatblygu gwasanaethau yr ydym ni'n eu darparu yn y maes hwn. Nawr, bydd yn gwybod, rwy'n siŵr, bod Llywodraeth Cymru wedi comisiynu darn o waith yn ddiweddar a ariennir drwy'r bwrdd gofal diwedd oes, ac astudiaeth gwmpasu yw honno i ehangder y gwasanaethau gofal profedigaeth yng Nghymru. Mae'r bwrdd wedi gofyn i Marie Curie a Phrifysgol Caerdydd arwain yr astudiaeth honno. Mae'n dechrau trwy fapio'r cymorth presennol ac yna nodi ardaloedd lle mae angen mwy o wasanaethau. Gallwn addo gwneud yn siŵr bod y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi heddiw yn cael eu cyfrannu at yr astudiaeth honno.
First Minister, the loss of a loved one to suicide is a uniquely devastating bereavement in my view, and yet support services for those bereaved by suicide are practically non-existent in Wales. Organisations like the Jacob Abraham Foundation are doing sterling work supporting families with not a penny of public funding. There is also a pattern I am seeing in my work, on both my committees, of statutory services increasingly looking to third sector organisations to provide services across the board in health and social care, but without stumping up the funding for those organisations involved. I'm aware of the mapping exercise that you've referred to, but that is going to take time. Will the First Minister commit to discussing the particular needs of those bereaved by suicide with the health Minister, with a view to taking urgent action in this area, which is particularly important given that it is a fact that those bereaved by suicide are themselves at much higher risk of dying by suicide?
Prif Weinidog, mae colli rhywun annwyl i hunanladdiad yn brofedigaeth unigryw o ddinistriol yn fy marn i, ac eto nid yw gwasanaethau cymorth i'r rhai sy'n dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad yn bodoli i raddau helaeth yng Nghymru. Mae sefydliadau fel Sefydliad Jacob Abraham yn gwneud gwaith rhagorol yn cefnogi teuluoedd heb geiniog o arian cyhoeddus. Ceir patrwm hefyd yr wyf i'n ei weld yn fy ngwaith, ar fy nau bwyllgor, o wasanaethau statudol yn disgwyl i sefydliadau trydydd sector ddarparu gwasanaethau ar sail gyffredinol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, ond heb gyfrannu'r arian ar gyfer y sefydliadau hynny dan sylw. Rwy'n ymwybodol o'r ymarfer mapio yr ydych chi wedi cyfeirio ato, ond mae hynny'n mynd i gymryd amser. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i drafod anghenion penodol y rhai sy'n dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad gyda'r Gweinidog iechyd, gyda'r nod o gymryd camau brys yn y maes hwn, sy'n arbennig o bwysig gan ei bod hi'n ffaith bod y rhai sy'n dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad eu hunain mewn perygl llawer uwch o farw drwy hunanladdiad?
Those are important points, Llywydd, that the Member makes. To be bereaved by suicide does bring with it a whole set of additional issues that families who are left behind have to grapple with and themselves are often a cause of mental health concerns for those families themselves. So, I entirely recognise the points that the Member makes. Of course, the health service does work with a wide range of third sector organisations, and in some fields—and this is certainly one of them—it is often the case that families would rather be in touch with an organisation outside the more formal constraints of public services. And through Cruse Bereavement Care and through the Samaritans, we do provide assistance to the third sector in relation to suicide prevention and bereavement counselling, and the Minister has committed funding of £0.5 million a year to continue to support national and regional approaches to tackling suicide and self-harm prevention. The study that I mentioned, and I know the Member was aware of it—we've already decided that there will be a particular focus within the study on services to support those who have had a sudden unexplained death or a death by suicide of someone in their family or close to them. And, of course, I'm very happy to continue to discuss these matters with my colleague Vaughan Gething as that work matures.
Mae'r rheini'n bwyntiau pwysig, Llywydd, y mae'r Aelod yn eu gwneud. Mae dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad yn dod â chyfres o broblemau ychwanegol gydag ef y mae'n rhaid i deuluoedd sy'n cael eu gadael ar ôl fynd i'r afael â nhw ac maen nhw eu hunain yn aml yn achos o bryderon iechyd meddwl i'r teuluoedd hynny eu hunain. Felly, rwy'n llwyr gydnabod y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud. Wrth gwrs, mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithio gydag amrywiaeth eang o sefydliadau trydydd sector, ac mewn rhai meysydd—ac mae hwn yn sicr yn un ohonynt—mae'n aml yn wir y byddai'n well gan deuluoedd fod mewn cysylltiad â sefydliad y tu allan i gyfyngiadau mwy ffurfiol gwasanaethau cyhoeddus. A thrwy Cruse Bereavement Care a thrwy'r Samariaid, rydym ni'n darparu cymorth i'r trydydd sector o ran atal hunanladdiad a chwnsela mewn profedigaeth, ac mae'r Gweinidog wedi ymrwymo cyllid o £0.5 miliwn y flwyddyn i barhau i gefnogi dulliau cenedlaethol a rhanbarthol o fynd i'r afael â hunanladdiad ac atal hunan-niwed. Yr astudiaeth y soniais amdani, a gwn fod yr Aelod yn ymwybodol ohoni—rydym ni eisoes wedi penderfynu y bydd pwyslais penodol o fewn yr astudiaeth ar wasanaethau i gynorthwyo'r rhai sydd wedi dioddef marwolaeth anesboniadwy ddisymwth neu farwolaeth drwy hunanladdiad rhywun yn eu teulu neu sy'n agos atynt. Ac, wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i barhau i drafod y materion hyn gyda'm cyd-Aelod Vaughan Gething wrth i'r gwaith hwnnw aeddfedu.
5. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran yr adolygiad o'r gwasanaeth caffael cenedlaethol? OAQ53584
5. What progress is being made by the Welsh Government on the review of the national procurement service? OAQ53584
I thank the Member for that. Since a written statement on the review was issued in September, work has focused on reducing the number of national procurement programmes and developing pilot action to expand procurement activity at local and regional levels.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ers cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar yr adolygiad ym mis Medi, mae gwaith wedi canolbwyntio ar leihau nifer y rhaglenni caffael cenedlaethol a datblygu camau treialu i ehangu gweithgarwch caffael ar lefelau lleol a rhanbarthol.
I thank you for that answer, First Minister. I know that, last week, Nick Ramsay raised the same question with the finance Minister in her questions, and many of the answers came back that reducing the number to be more regional but also community benefits would help. For example, there's a £100 million project in my constituency in which the community benefit was the employment of local people. Six people we employed in security roles—not sustainable, not an improvement to the economy. The way to improve the economy is to ensure that businesses locally have access to gaining those contracts in the first place. Mike Hedges has often raised the concept of smaller contracts, split down, easier—that's one way. But if you're going to review the National Procurement Service and it's going to be the leading type of approach to procurement, will you ensure that it's spread across the public sector to ensure that all public sector organisations follow your example of improving community benefit to ensure they're long term and sustainable, to ensure that those contracts are available to local businesses, where the real money comes in for the local economy in those businesses being maintained? And will you also look at frameworks, because many of our local businesses are being excluded because of the frameworks? So, it's a whole package that needs to be looked at, and will you therefore do that once you've done the review of the NPS?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Gwn fod Nick Ramsay, yr wythnos diwethaf, wedi codi'r un cwestiwn gyda'r Gweinidog cyllid yn ei chwestiynau hi, a daeth llawer o'r atebion yn ôl y byddai lleihau'r nifer i fod yn fwy rhanbarthol ond hefyd manteision cymunedol yn helpu. Er enghraifft, mae prosiect gwerth £100 miliwn yn fy etholaeth i lle mai cyflogi pobl leol oedd y budd i'r gymuned. Cyflogwyd chwech o bobl gennym mewn swyddi diogelwch—nid yw hynny'n gynaliadwy, nid yw'n welliant i'r economi. Y ffordd i wella'r economi yw sicrhau bod gan fusnesau lleol fynediad at ennill y contractau hynny yn y lle cyntaf. Mae Mike Hedges yn aml wedi codi'r cysyniad o gontractau llai, wedi eu rhannu i lawr, haws—dyna un ffordd. Ond os ydych chi'n mynd i adolygu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a'i fod yn mynd i fod y math mwyaf blaenllaw o ddull caffael, a wnewch chi sicrhau ei fod yn cael ei ledaenu ar draws y sector cyhoeddus i sicrhau bod pob sefydliad sector cyhoeddus yn dilyn eich esiampl chi o wella buddion cymunedol i sicrhau eu bod nhw'n hirdymor ac yn gynaliadwy, i sicrhau bod y contractau hynny ar gael i fusnesau lleol, lle mae'r arian go iawn yn dod i mewn i'r economi leol o gynnal y busnesau hynny? Ac a wnewch chi hefyd edrych ar fframweithiau, oherwydd mae llawer o'n busnesau lleol yn cael eu hallgáu oherwydd y fframweithiau? Felly, mae'n becyn cyfan y mae angen ei ystyried, ac felly a wnewch chi wneud hynny ar ôl i chi gynnal yr adolygiad o'r gwasanaeth caffael cenedlaethol?
I certainly agree with the Member that it's a package of measures that we have to put together to ensure that we get maximum public value from the spending of public money, and there are some very good examples of community benefits. The one the Member cited does not sound like one of those, but we've now had more than £2 billion-worth of projects in which community benefits have been secured—that's over 500 projects, that's 2,500 jobs and over 1,000 apprenticeships that have been secured through the community-benefit approach. And ensuring that we do more of that and we do better is part of the procurement review.
Quite certainly, our ambition is that contracts are let in ways that maximise the opportunity for indigenous suppliers, and we try to do that in the way that David Rees suggested, by linking together different aspects of our procurement activity. So he will, I know, be a strong supporter of the work that we have done to produce a procurement advice note in relation to steel procurement to make sure that, when public money is being spent in the twenty-first century schools programme, for example, where Welsh steel can be supplied or UK steel can be supplied, we maximise that in the way that procurement is carried out here in Wales. Indigenous contractors already secure 80 per cent of contracts valued in excess of £750,000 that are awarded here in Wales, and that figure has grown significantly in recent times. There's more to do. The circumstances that we face, if we are to leave the European Union, are part of that, and it's part of the way that that review is being conducted.
Rwy'n sicr yn cytuno â'r Aelod bod hyn yn becyn o fesurau y mae'n rhaid i ni ei lunio i sicrhau ein bod ni'n cael y gwerth cyhoeddus mwyaf posibl o wario arian cyhoeddus, ac mae rhai enghreifftiau da iawn o fuddion cymunedol. Nid yw'r un y cyfeiriwyd ato gan yr Aelod yn swnio fel un o'r rheini, ond rydym ni wedi cael gwerth mwy na £2 biliwn o brosiectau lle sicrhawyd buddion cymunedol—mae hynny'n fwy na 500 o brosiectau, mae hynny'n 2,500 o swyddi a dros 1,000 o brentisiaethau a sicrhawyd drwy'r dull buddion cymunedol. Ac mae sicrhau ein bod ni'n gwneud mwy o hynny ac yn gwneud yn well yn rhan o'r adolygiad caffael.
Yn sicr ddigon, ein huchelgais yw y bydd contractau yn cael eu gosod mewn ffordd sy'n sicrhau'r cyfleoedd mwyaf posibl i gyflenwyr cynhenid, ac rydym ni'n ceisio gwneud hynny yn y ffordd a awgrymwyd gan David Rees, trwy gysylltu gwahanol agweddau ar ein gweithgarwch caffael. Felly bydd ef, mi wn, yn gefnogwr cryf o'r gwaith yr ydym ni wedi ei wneud i lunio nodyn cyngor caffael o ran caffael dur i wneud yn siŵr, pan fydd arian cyhoeddus yn cael ei wario yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, er enghraifft, lle gellir cyflenwi dur Cymru neu lle gellir cyflenwi dur y DU, ein bod ni'n manteisio i'r eithaf ar hynny yn y ffordd yr ymgymerir â chaffael yma yng Nghymru. Mae contractwyr cynhenid eisoes yn sicrhau 80 y cant o'r contractau sydd werth mwy na £750,000 a ddyfernir yma yng Nghymru, ac mae'r ffigur hwnnw wedi tyfu'n sylweddol yn ddiweddar. Mae mwy i'w wneud. Mae'r amgylchiadau sy'n ein hwynebu, os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn rhan o hynny, ac mae'n rhan o'r ffordd y mae'r adolygiad hwnnw yn cael ei gynnal.
First Minister, I'm most probably one of the last people who calls for legislation in certain areas, but in this particular area the French Government have taken the lead with the French agricultural Bill that has recently been enacted about public procurement and the use of public procurement to drive localised economies. I'd implore your Government to look at the example they've set, because, very often, we are cited—and we'll hopefully be leaving the European Union, but very often we are told that by our membership to the European Union we can't use certain instruments to drive public procurement as an energiser of the local economy. Well, in France, they've managed to do that with the agricultural Bill with minimum levels of public procurement and also safeguarding localised produce. I do believe that those avenues will be open to your Government and the Minister will, I understand it, be putting forward an agricultural Bill and I think that would be a perfect vehicle to drive this agenda forward.
Prif Weinidog, mae'n debyg mai fi yw un o'r bobl ddiwethaf sy'n galw am ddeddfwriaeth mewn rhai meysydd, ond yn y maes penodol hwn mae Llywodraeth Ffrainc wedi arwain y ffordd gyda Bil amaethyddol Ffrainc a ddeddfwyd yn ddiweddar ynghylch caffael cyhoeddus a'r defnydd o gaffael cyhoeddus i hybu economïau mwy lleol. Rwyf yn erfyn ar eich Llywodraeth i edrych ar yr esiampl y maen nhw wedi ei gosod, oherwydd, yn aml iawn, dywedir wrthym—a byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd gobeithio, ond yn aml iawn dywedir wrthym na allwn ni ddefnyddio offerynnau penodol i ysgogi caffael cyhoeddus i roi hwb i'r economi leol oherwydd ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Wel, yn Ffrainc, mae nhw wedi llwyddo i wneud hynny gyda'r Bil amaethyddol gyda lefelau gofynnol o gaffael cyhoeddus yn ogystal â diogelu cynnyrch lleol. Rwy'n credu y bydd y llwybrau hynny yn agored i'ch Llywodraeth chi ac y bydd y Gweinidog, fel yr wyf yn deall, yn cyflwyno Bil amaethyddol ac rwy'n credu y byddai hwnnw'n gyfrwng perffaith i fwrw ymlaen â'r agenda hon.
Well, Llywydd, of course, we're very happy to look at that example. It fits very much with the work that my colleague Lesley Griffiths is doing and in the foundational economy where Lee Waters made a statement to the Assembly very recently. Of course, the example does pinpoint the argument that the Member was making. We are told that we have to leave the European Union in order to gain these freedoms, and yet the example he points to is of a country in the European Union and intending to remain in the European Union and is still able—
Wel, Llywydd, wrth gwrs, rydym ni'n hapus iawn i edrych ar yr enghraifft honno. Mae'n cyd-fynd i raddau helaeth â'r gwaith y mae fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths yn ei wneud ac yn yr economi sylfaenol lle gwnaeth Lee Waters ddatganiad i'r Cynulliad yn ddiweddar iawn. Wrth gwrs, mae'r enghraifft yn cyfeirio'n benodol at y ddadl yr oedd yr Aelod yn ei gwneud. Dywedir wrthym bod yn rhaid i ni adael yr Undeb Ewropeaidd er mwyn cael y rhyddid hwn, ac eto mae'r enghraifft y mae'n tynnu sylw ati o wlad yn yr Undeb Ewropeaidd ac sy'n bwriadu aros yn yr Undeb Ewropeaidd ac yn dal i allu—
You cite it.
Chi sy'n cyfeirio at hynny.
—to obtain the benefits that the Member pointed to. So, where there are examples of how we can better use existing freedoms and stretch the rules so that they are to the benefit of local economies, I agree that we should do that. We don't need to leave the European Union in order to be able to achieve it.
—cael y manteision y cyfeiriodd yr Aelod atynt. Felly, lle ceir enghreifftiau o sut y gallwn ni ddefnyddio rhyddid presennol yn well ac ymestyn y rheolau fel eu bod o fantais i economïau lleol, rwy'n cytuno y dylem ni wneud hynny. Nid oes angen i ni adael yr Undeb Ewropeaidd er mwyn gallu ei gyflawni.
6. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella perfformiad addysgol yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn? OAQ53534
6. What are the Welsh Government's priorities for improving educational performance during the remainder of this Assembly term? OAQ53534
I thank the Member for that. Amongst our priorities for the remainder of this Assembly term is the implementation of band B of the twenty-first century schools programme from April this year. It will invest record amounts in providing school and college buildings where all children can reach their potential.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ymhlith ein blaenoriaethau ar gyfer gweddill y tymor Cynulliad hwn yw gweithredu band B rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain o fis Ebrill eleni. Bydd yn buddsoddi'r symiau mwyaf erioed i ddarparu adeiladau ysgol a choleg lle gall pob plentyn wireddu ei botensial.
First Minister, it was a pleasure to join you on Thursday at the official opening of the brand-new £7.2 million Cwmaman Primary School in my constituency, just the latest in a series of new school buildings where my constituency has benefited from investment to the tune of over £100 million—more than any other constituency in Wales, I believe. And, as a former teacher, I know only too well the importance of providing these flexible and aspirational educational settings and the impact that that can have on our pupils' attainment. One thing that struck me particularly about the Cwmaman site was the way that the outdoor space was being used in order to maximise pupils' use of the outdoors and the very many benefits that that can bring in terms of attainment, well-being and performance all round. So, how else is the Welsh Government working to promote opportunities for outdoor learning?
Prif Weinidog, roedd yn bleser ymuno â chi ddydd Iau yn agoriad swyddogol Ysgol Gynradd newydd sbon gwerth £7.2 miliwn Cwmaman yn fy etholaeth i, dim ond y diweddaraf mewn cyfres o adeiladau ysgol newydd lle mae fy etholaeth wedi elwa ar fuddsoddiad o fwy na £100 miliwn—mwy nag unrhyw etholaeth arall yng Nghymru, rwy'n credu. Ac, fel cyn-athrawes, gwn yn rhy dda pwysigrwydd darparu'r lleoliadau addysgol hyblyg ac uchelgeisiol hyn a'r effaith y gall hynny ei chael ar gyrhaeddiad ein disgyblion. Un peth a'm trawodd yn arbennig am safle Cwmaman oedd y ffordd yr oedd y lle awyr agored yn cael ei ddefnyddio er mwyn sicrhau bod disgyblion yn defnyddio'r awyr agored cymaint â phosibl a'r llu o fanteision y gall hynny ei gynnig o ran cyrhaeddiad, llesiant a pherfformiad cyffredinol. Felly, ym mha ffordd arall y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i hybu cyfleoedd ar gyfer dysgu yn yr awyr agored?
Well, I thank the Member for that. I congratulate her on her success in lobbying for twenty-first century schools expenditure in her constituency. It was a real pleasure to be with her on Thursday of last week at the most strikingly beautiful site that the Cwmaman Primary School now occupies, and to be shown by the headteacher and others the new opportunities that that brings for allowing children to learn in the open air. It's a really truly beautiful site and those opportunities are very real there. As the Member knows, we put great emphasis in the foundation phase particularly on outdoor learning, but that goes right through to the Welsh baccalaureate in its community challenge component, where, again, young people are encouraged to be out and about and learning in the world outside the school.
The new buildings that we are providing through band A of the twenty-first century schools programme and now through band B as well mean that right across Wales we have a more extensive building programme than any time in 50 years, and it is not simply the number of buildings that are being provided, it is the quality of those buildings, the fantastic quality of Cwmaman Primary School and the opportunities that it provides to allow children to thrive inside the school building and beyond it.
Wel, diolchaf i'r Aelod am hynna. Hoffwn ei llongyfarch ar ei llwyddiant yn lobïo am wariant ysgolion unfed ganrif ar hugain yn ei hetholaeth. Roedd yn bleser gwirioneddol bod gyda hi ddydd Iau yr wythnos diwethaf yn y safle trawiadol o hardd y saif Ysgol Gynradd Cwmaman arno erbyn hyn, ac o gael gweld gan y pennaeth ac eraill y cyfleoedd newydd y mae hynny'n eu cynnig ar gyfer galluogi plant i ddysgu yn yr awyr agored. Mae'n safle gwirioneddol hardd ac mae'r cyfleoedd hynny wir yn bodoli yno. Fel y mae'r Aelod yn gwybod, rydym ni'n rhoi pwyslais mawr yn y cyfnod sylfaen yn arbennig ar ddysgu yn yr awyr agored, ond mae hynny'n parhau yr holl ffordd i fagloriaeth Cymru yn ei helfen her gymunedol, pryd, unwaith eto, y caiff pobl ifanc eu hannog i fod allan yn dysgu yn y byd y tu allan i'r ysgol.
Mae'r adeiladau newydd yr ydym ni'n eu darparu trwy fand A rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain a thrwy fand B hefyd erbyn hyn, yn golygu bod gennym ni raglen adeiladu fwy helaeth ledled Cymru nag ar unrhyw adeg mewn 50 mlynedd, ac nid yw'n fater syml o nifer yr adeiladau sy'n cael eu darparu, ond hefyd ansawdd yr adeiladau hynny, ansawdd gwych Ysgol Gynradd Cwmaman a'r cyfleoedd y mae'n eu darparu i alluogi plant i ffynnu yn adeilad yr ysgol a'r tu hwnt iddo.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd yn Sir Fynwy? OAQ53570
7. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government plans for rail services in Monmouthshire? OAQ53570
Our plans for improved rail services in Monmouthshire will see refurbished trains in service this year on both the Abergavenny and Chepstow lines, providing increased capacity and modern facilities. New trains and additional services will follow as the Wales and borders rail contract is rolled out.
Bydd ein cynlluniau ar gyfer gwasanaethau rheilffordd gwell yn Sir Fynwy yn arwain at drenau wedi'u hailwampio mewn gwasanaeth eleni ar reilffyrdd y Fenni a Chas-gwent, gan gynnig mwy o gapasiti a chyfleusterau modern. Bydd trenau newydd a gwasanaethau ychwanegol yn dilyn wrth i gontract rheilffyrdd Cymru a'r gororau gael ei gyflwyno.
Diolch, First Minister. Can you update us on your efforts to deal with some of the teething problems that have befallen the Transport for Wales franchise in its first few months? I did raise this issue in the business statement with the Trefnydd last week. One of my constituents, studying at Hereford Sixth Form College, has experienced many services being delayed or cancelled, and she's very worried about her exams coming up shortly, in a few weeks' time, and the effect that a cancellation of trains may have on her. She catches the train from Abergavenny station.
I know that the Minister for Economy and Transport has said that a lot of this is due to maintenance issues and a lack of maintenance of rolling stock in the closing days of the previous franchise. Whatever the reasons might be, what reassurance can you give my constituent and, indeed, other passengers of the Transport for Wales franchise in my neck of the woods in south-east Wales, that these issues are being looked at and will be dealt with at the earliest opportunity?
Diolch, Prif Weinidog. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am eich ymdrechion i ymdrin â rhai o'r problemau cychwynnol sydd wedi taro masnachfraint Trafnidiaeth Cymru yn ei ychydig fisoedd cyntaf? Codais y mater hwn yn y datganiad busnes gyda'r Trefnydd yr wythnos diwethaf. Mae un o'm hetholwyr, sy'n astudio yng Ngholeg Chweched Dosbarth Henffordd wedi gweld llawer o wasanaethau yn cael eu gohirio neu eu canslo, ac mae hi'n bryderus iawn am ei arholiadau a fydd yn digwydd yn fuan, ymhen ychydig wythnosau, a'r effaith y gallai canslo trenau ei chael arni. Mae'n dal y trên o orsaf y Fenni.
Gwn fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi dweud bod llawer o hyn yn digwydd oherwydd problemau cynnal a chadw a diffyg cynnal a chadw cerbydau yn ystod dyddiau olaf y fasnachfraint flaenorol. Beth bynnag allai'r rhesymau fod, pa sicrwydd allwch chi ei roi i'm hetholwr ac, yn wir, i deithwyr eraill masnachfraint Trafnidiaeth Cymru yn fy rhan i o'r wlad yn y de-ddwyrain, bod y problemau hyn yn cael sylw ac y byddan nhw'n cael eu datrys cyn gynted â phosibl?
I thank the Member for that; I can give him that assurance. As he knows, in the early days of the franchise, the age of the fleet and the large amount of maintenance backlog did pose real challenges to Transport for Wales. Since that time, the pattern of services has improved, delays and cancellations are down.There is a £40 million investment in the current fleet to improve service performance, and that includes fitting the current fleet with wheel slide protection, which is one of the reasons why there were early difficulties.
We've also made it easier for passengers to claim compensation when any disruption is experienced, but our ambition, and that of Transport for Wales—an ambition that they are increasingly fulfilling—is to make sure that services are provided on time, without cancellations, and to the satisfaction of users.
Diolchaf i'r Aelod am hynna; gallaf roi'r sicrwydd hwnnw iddo. Fel y mae'n gwybod, yn nyddiau cynnar y fasnachfraint, roedd oedran y fflyd a'r ôl-groniad mawr iawn o waith cynnal a chadw yn achosi heriau gwirioneddol i Drafnidiaeth Cymru. Ers hynny, mae patrwm gwasanaethau wedi gwella, mae llai o wasanaethau yn cael eu gohirio a'u canslo. Mae buddsoddiad o £40 miliwn yn y fflyd bresennol i wella perfformiad y gwasanaeth, ac mae hynny'n cynnwys gosod diogelwch sleid olwyn ar y fflyd bresennol, sef un o'r rhesymau pam y cafwyd anawsterau cynnar.
Rydym ni hefyd wedi ei gwneud yn haws i deithwyr hawlio iawndal pan fydd unrhyw darfu ar y gwasanaeth, ond ein huchelgais ni, ac uchelgais Trafnidiaeth Cymru—uchelgais y maen nhw'n ei fodloni'n gynyddol—yw gwneud yn siŵr y darperir gwasanaethau ar amser, nad ydynt yn cael eu canslo, ac sy'n bodloni defnyddwyr.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Dawn Bowden.
Finally, question 8, Dawn Bowden.
8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am strategaeth Llywodraeth Cymru o ran mynd i'r afael â thlodi ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ53567
8. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's strategy for tackling poverty in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53567
Llywydd, those whose lives have been most affected by poverty have been made to bear a wholly unfair burden of the austerity policies pursued by the UK Government—policies now in their ninth year. The Welsh Government focuses on those practical measures that we can take that release money into the pockets of those affected by poverty in Merthyr Tydfil and Rhymney, and across Wales.
Llywydd, gwnaed i'r rhai y mae eu bywydau wedi eu heffeithio fwyaf gan dlodi ysgwyddo baich gyfan gwbl annheg oherwydd polisïau cyni cyllidol Llywodraeth y DU—polisïau sydd yn eu nawfed flwyddyn erbyn hyn. Mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar y mesurau ymarferol hynny y gallwn ni eu cymryd sy'n rhyddhau arian i bocedi'r rhai y mae tlodi yn effeithio arnynt ym Merthyr Tudful a Rhymni, a ledled Cymru.
Thank you for that answer, First Minister, and I'm sure you'll agree that it is shocking that in my constituency, as in other Valleys communities, organisations such as Merthyr Valleys Homes are supporting schemes like holiday hampers to help tackle hunger amongst children. I'll just repeat that: in 2019, they run schemes to tackle the problem of hunger amongst children in our communities.
You'll also be aware that the Bevan Foundation recently ran an event in Merthyr Tydfil, bringing together organisations involved with food insecurity, looking at the impact of welfare reforms and its impact on health and behaviour. And just this weekend at my advice surgery, I again issued a food bank voucher to a young mother in full-time employment because she had fallen into debt as her salary, her income, was not enough to cover her outgoings and to live on. Now, in light of this, and whilst I fully appreciate that the Welsh Government does not hold many of the key economic levers, can you assure me that the Government carries out poverty proofing, not just on policies but on all decisions, in order to help tackle the root causes of poverty and hunger in our communities?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno ei fod yn warthus bod sefydliadau fel Cartrefi Cymoedd Merthyr yn fy etholaeth i, fel mewn cymunedau eraill yn y Cymoedd, yn cefnogi cynlluniau fel hamperi gwyliau i helpu i fynd i'r afael â newyn ymhlith plant. Hoffwn ailadrodd hynna: yn 2019, maen nhw'n rhedeg cynlluniau i fynd i'r afael â'r broblem o newyn ymhlith plant yn ein cymunedau.
Byddwch hefyd yn ymwybodol bod Sefydliad Bevan wedi cynnal digwyddiad ym Merthyr Tudful yn ddiweddar, gan ddod â sefydliadau sy'n ymwneud ag ansicrwydd bwyd at ei gilydd, i ystyried effaith diwygiadau lles a'u heffaith ar iechyd ac ymddygiad. A dim ond y penwythnos hwn yn fy nghymhorthfa, rhoddais docyn banc bwyd unwaith eto i fam ifanc mewn cyflogaeth llawn amser gan ei bod hi wedi mynd i ddyled oherwydd nad oedd ei chyflog, ei hincwm, yn ddigon i dalu ei halldaliadau ac i fyw arno. Nawr, yng ngoleuni hyn, ac er fy mod i'n sylweddoli'n llwyr nad yw Llywodraeth Cymru yn meddu ar lawer o'r ysgogiadau economaidd allweddol, a allwch chi fy sicrhau bod y Llywodraeth yn gwneud paratoadau ar gyfer tlodi, nid yn unig o ran polisïau ond o ran pob penderfyniad, er mwyn helpu i fynd i'r afael a'r achosion sydd wrth wraidd tlodi a newyn yn ein cymunedau?
Well, Llywydd, I thank the Member for that question. On Monday of this week, I met with the Trussell Trust in Wales; it was a sobering meeting. Of course, the trust carries out fantastic work with the volunteers who they have recruited in many communities in Wales. But they said to me the pattern of use of their food banks is moving from being a crisis service, where they deal with families who somehow manage most of the time, and then every now and then are in need of help, to a chronic service, where they see families who cannot manage week in and week out because of the ways in which their incomes have been depressed and where the burden of debt, particularly, erodes their ability to meet even the most minimum of day in, day out needs.
As the Member knows, we have increased the funding for our own school holiday enrichment programme. We've been providing £0.5 million a year; we're going to provide £900,000 a year for the holiday enrichment programme this year. One of the things we want to do is to be able to move that programme beyond the school setting, where it has been up until now, so that it can work with others like Merthyr Valleys Homes, like the Caia community in Wrexham, where I met volunteers alongside my colleague Lesley Griffiths, so that we can provide that help in more settings and more places. We're very glad to do it. We're very determined to do it. It's part of our poverty-proofing measure. But to think that in a country that is the sixth richest on the face of the globe we are having to provide services to prevent children from going hungry in school holidays, that can hardly be a matter of celebration for any of us.
Wel, Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Ddydd Llun yr wythnos hon, cefais gyfarfod ag Ymddiriedolaeth Trussell yng Nghymru; roedd yn gyfarfod a oedd yn eich difrifoli. Wrth gwrs, mae'r ymddiriedolaeth yn gwneud gwaith ardderchog gyda'r gwirfoddolwyr y maen nhw wedi eu recriwtio mewn llawer o gymunedau yng Nghymru. Ond dywedasant wrthyf fod patrwm defnydd eu banciau bwyd yn symud o fod yn wasanaeth argyfwng, lle maen nhw'n ymdrin â theuluoedd sydd rywsut yn ymdopi y rhan fwyaf o'r amser, ac yna angen cymorth bob nawr ac yn y man, i wasanaeth cronig, lle maen nhw'n gweld teuluoedd nad ydyn nhw'n gallu ymdopi wythnos ar ôl wythnos oherwydd y ffyrdd y mae eu hincwm wedi gostwng a lle mae baich dyled, yn arbennig, yn erydu eu gallu i ddiwallu hyd yn oed yr anghenion beunyddiol mwyaf sylfaenol.
Fel y mae'r Aelod yn gwybod, rydym ni wedi cynyddu'r cyllid ar gyfer ein rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol ein hunain. Rydym ni wedi bod yn darparu £0.5 miliwn y flwyddyn; rydym ni'n mynd i ddarparu £900,000 y flwyddyn ar gyfer y rhaglen cyfoethogi gwyliau eleni. Un o'r pethau yr ydym ni eisiau ei wneud yw gallu symud y rhaglen honno y tu hwnt i'r ysgol, lle mae wedi bod hyd yma, fel y gall weithio gydag eraill fel Cartrefi Cymoedd Merthyr, fel cymuned Caia yn Wrecsam, lle y cyfarfûm â gwirfoddolwyr ochr yn ochr â'm cyd-Aelod, Lesley Griffiths, fel y gallwn ddarparu'r cymorth hwnnw mewn mwy o leoliadau a mwy o leoedd. Rydym ni'n falch iawn o'i wneud. Rydym ni'n benderfynol iawn o'i wneud. Mae'n rhan o'n prawfesur ar gyfer tlodi. Ond i feddwl ein bod ni'n gorfod darparu gwasanaethau i atal plant rhag bod eisiau bwyd yn ystod gwyliau'r ysgol yn y chweched wlad fwyaf cyfoethog ar wyneb y ddaear, prin y gall hynny fod yn destun dathlu i'r un ohonom ni.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad. Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement. Rebecca Evans.
Diolch. There are some changes to this week's business. The statement on tourism strategy has been withdrawn, and the statement on 'Apprenticeships: Investing in Skills for the Future', will be delivered by the Deputy Minister for Economy and Transport. Finally, as the last item of business today, the Business Committee has scheduled a motion to agree the reallocation of the Chair of the Petitions Committee to a different political group. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch. Mae rhai newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r datganiad ar strategaeth dwristiaeth wedi ei dynnu yn ôl, a bydd y datganiad ar 'Brentisiaethau: Buddsoddi mewn Sgiliau ar gyfer y Dyfodol' yn cael ei gyflwyno gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Yn olaf, fel yr eitem busnes olaf heddiw, mae'r Pwyllgor Busnes wedi amserlennu cynnig i gytuno ar ail-neilltuo Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau i grŵp gwleidyddol gwahanol. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei gynnwys yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, y gellir eu gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Can I call for a statement from the Welsh Government to the Trefnydd in respect of sepsis management in the health service? Many of my constituents have been alarmed to read that over the past three years, or between 2016 and 2018, there's been a significant increase in north Wales in terms of the number of sepsis related deaths: up from 151 in 2016 to 238 in 2018. Now, I know that hospital staff are much better now in terms of identifying sepsis, and that's certainly one of the reasons why more cases have been identified, but the number of deaths is very concerning, and I think that we do need to understand precisely the action that's being taken by the Government in order to raise further awareness and to treat people quickly when sepsis is identified. I know that my colleague Angela Burns, if she were here, would be banging the drum about this issue, given her significant interest in having suffered sepsis herself in the past. One of the things that she has called for, of course, is mandatory sepsis awareness training amongst front-line NHS staff, and I think that that would go a long way to reassuring some of my constituents that a greater effort was being made by the NHS in order to capture this very life-threatening condition.
A gaf i alw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru i'r Trefnydd mewn cysylltiad â rheoli sepsis yn y gwasanaeth iechyd? Mae llawer o'm hetholwyr wedi cael eu dychryn o ddarllen yn ystod y tair blynedd diwethaf, neu rhwng 2016 a 2018, am y cynnydd sylweddol yn y gogledd o ran nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â sepsis: i fyny o 151 yn 2016 i 238 yn 2018. Nawr, gwn fod staff ysbytai yn llawer gwell bellach o ran adnabod sepsis, a bod hynny'n sicr yn un o'r rhesymau pam mae mwy o achosion wedi eu nodi. Ond mae nifer y marwolaethau yn fy mhoeni'n fawr, ac rwy'n credu bod angen inni ddeall yr union gamau sy'n cael eu cymryd gan y Llywodraeth i godi ymwybyddiaeth ymhellach a thrin pobl yn gyflym pan fo sepsis yn cael ei nodi. Gwn y byddai fy nghyd-Aelod, Angela Burns, pe bai hi yma, yn curo'r drwm ynghylch y mater hwn, o ystyried ei diddordeb sylweddol ar ôl dioddef sepsis ei hun yn y gorffennol. Un o'r pethau y mae hi wedi galw amdanyn nhw, wrth gwrs, yw hyfforddiant ymwybyddiaeth sepsis gorfodol ymhlith staff rheng flaen y GIG, ac rwy'n credu y byddai hynny'n mynd ymhell i dawelu meddwl rhai o'm hetholwyr bod mwy o ymdrech yn cael ei wneud gan y GIG i ddal y cyflwr hwn sy'n fygythiad mawr i fywyd.
Thank you very much for raising this issue and also for recognising the work that your colleague Angela Burns has been doing on the issue of sepsis for some time now, because clearly we're all concerned about sepsis. The international community, however, has recognised the considerable efforts being made in Wales to improve prevention, diagnosis and early treatment. I know that there's lots of work going on through our 1000 Lives programme in particular. The health Minister informs me that rolling out sepsis training is a priority for Welsh Government. It's my understanding that some of the figures that might suggest that there has been an increase in rates of sepsis in recent times are actually a result of coding changes in 2017 in the health board area, but I can certainly provide the Member with more information on that.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn a hefyd am gydnabod y gwaith y mae eich cyd-Aelod, Angela Burns, wedi ei wneud ynghylch sepsis ers peth amser bellach, oherwydd, mae'n amlwg ein bod ni i gyd yn bryderus ynghylch sepsis. Mae'r gymuned ryngwladol, fodd bynnag, wedi cydnabod ymdrechion sylweddol sy'n cael eu gwneud yng Nghymru i wella gydag atal, diagnosis a thriniaeth gynnar. Gwn fod llawer o waith yn cael ei wneud drwy ein rhaglen 1000 o Fywydau yn benodol. Mae'r Gweinidog iechyd yn dweud wrthyf fod cyflwyno hyfforddiant sepsis yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Rwy'n deall fod rhai o'r ffigurau sy'n awgrymu bod cynnydd wedi bod yng nghyfraddau sepsis yn ddiweddar mewn gwirionedd yn ganlyniad newidiadau codio yn 2017 yn ardal y bwrdd iechyd, ond byddaf yn sicr yn gallu darparu mwy o wybodaeth am hynny i'r Aelod.
Trefnydd, in a Brexit statement on 22 January, the Minister for local government stated that the Welsh Government were,
'continuing to work with local authorities to identify and plan for impacts across all services'
of a 'no deal' Brexit. We were told that the Welsh Government is funding the Welsh Local Government Association to support councils to prepare for Brexit. My understanding is that some local authorities are obviously at different stages in terms of their planning for Brexit, with some local authorities in Wales having undertaken next to no planning.
Given where we are today, with the continuing uncertainty as a result of the Prime Minister's latest attempt to get a deal across the line, I would call on the local government Minister to provide a further, more detailed statement on the progress—or not—of Brexit planning throughout local authorities in Wales. Questions around the impact on the workforce, finance and local economies remain, and I'm sure that the Minister for local government would want to provide clarity in terms of how far developed Welsh local authorities are in terms of their planning, so I'd be grateful for a statement.
Because, such is the concern about Brexit amongst ordinary members of the public, Trefnydd, for example, that they are taking some extreme actions. Ed Sides, from Killay in Swansea, set off from Swansea last Wednesday and is walking all the way to London, talking to people along the way of the concerns that many of us share around Brexit. He is fed up of the way that Brexit has been handled and of the disastrous impact that it will have on Wales, and I'm sure that you would join me in wishing him well on his journey.
Trefnydd, mewn datganiad Brexit ar 22 Ionawr, dywedodd y Gweinidog Llywodraeth Leol fod Llywodraeth Cymru
yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i nodi a chynllunio ar gyfer effeithiau Brexit heb gytundeb ar draws yr holl wasanaethau.
Dywedwyd wrthym fod Llywodraeth Cymru yn ariannu Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru er mwyn cefnogi cynghorau i baratoi ar gyfer Brexit. Caf ar ddeall, yn amlwg, fod rhai awdurdodau lleol ar wahanol gamau o ran eu cynlluniau ar gyfer Brexit, gyda rhai awdurdodau lleol yng Nghymru prin wedi gwneud cynlluniau o gwbl.
O ystyried ble'r ydym ni heddiw, gyda'r ansicrwydd parhaus o ganlyniad i ymgais ddiweddaraf Prif Weinidog y DU i wneud cytundeb, rwy'n galw ar y Gweinidog Llywodraeth Leol i ddarparu datganiad pellach, mwy manwl, ar gynnydd—neu ddiffyg cynnydd—cynlluniau Brexit ymhlith awdurdodau lleol yng Nghymru. Erys cwestiynau ynghylch yr effaith ar y gweithlu, cyllid a’r economïau lleol, ac rwyf yn siŵr y byddai'r Gweinidog Llywodraeth Leol yn dymuno darparu eglurder ynghylch i ba raddau y mae awdurdodau lleol Cymru wedi datblygu eu gwaith cynllunio. Felly byddwn yn falch o gael datganiad.
Cymaint yw’r pryder ynghylch Brexit ymhlith aelodau cyffredin y cyhoedd, Trefnydd, fel eu bod, er enghraifft, yn cymryd camau eithafol. Mae Ed Sides, o Gilâ yn Abertawe, wedi cychwyn o Abertawe ddydd Mercher diwethaf ac mae’n cerdded yr holl ffordd i Lundain, gan siarad â phobl ar hyd y ffordd ynghylch y pryderon y mae llawer ohonom ni’n eu rhannu ynghylch Brexit. Mae ef wedi cael llond bol o'r ffordd y mae Brexit wedi cael ei drin a’r effaith drychinebus y bydd yn ei chael ar Gymru, ac rwyf yn siŵr y byddwch yn ymuno â mi i ddymuno'r gorau iddo ar ei daith.
Certainly I have huge sympathy for his view that he is absolutely fed up with the way that Brexit has been handled. I think that a large proportion of us in the Chamber would certainly share that concern, and the Prime Minister's recent announcement, in terms of the discussions that she's been having with our European neighbours recently, do nothing to move us forward. Absolutely nothing has really changed in terms of what she was able to bring back from her visit last night.
In terms of support for local authorities, I believe that there'll be a further announcement tomorrow on our support for local authorities through the European Union transition fund, and, of course, we have a further statement on Brexit from the Brexit Minister next week, and I'll be sure to ask him to address the issues of support for local authorities and civil contingencies more widely.
Yn sicr, mae gennyf gydymdeimlad mawr â'i safbwynt, sef ei fod wedi cael llond bol ar y ffordd y mae Brexit wedi cael ei drin. Rwy'n credu yn sicr y byddai cyfran fawr ohonom ni yn y Siambr yn rhannu'r pryder hwnnw, ac nad yw cyhoeddiad diweddar y Prif Weinidog, o ran y trafodaethau y mae hi wedi eu cael â'n cymdogion Ewropeaidd yn ddiweddar, wedi gwneud dim i'n symud ni yn ein blaenau. Nid oes unrhyw beth wedi newid yn dilyn ei hymweliad neithiwr.
O ran cymorth i awdurdodau lleol, rwy'n credu y bydd cyhoeddiad pellach yfory ynghylch ein cefnogaeth i awdurdodau lleol drwy gronfa bontio'r Undeb Ewropeaidd, ac, wrth gwrs, mae gennym ddatganiad pellach ar Brexit gan y Gweinidog Brexit yr wythnos nesaf. Byddaf yn siŵr o ofyn iddo roi sylw ehangach i faterion cymorth i awdurdodau lleol ac argyfyngau sifil.
Trefnydd, can I ask for four statements? I don't often get up, so I'm going for four this time. [Laughter.] The first one is obviously on the Banksy work in Port Talbot. Clearly, we're still not clear where we are moving forward with the protection of that work and the location of where that work will be placed for the public to access. I've spoken to the local authority and, clearly, there are proposals being put forward, but there's the very strong question of long-term sustainability of those locations, and they're looking for Welsh Government support in that case, because it's easy to spend some money doing the gallery up, but you've got to make it sustainable for the long term, and you have to make sure that it's continuing after the time on which we've been guaranteed the Banksy to be there. So, it would be very helpful if the Welsh Government could actually give us a statement as to what their view of the contemporary art gallery is, and whether that could be used as one of those hubs being discussed.
The second statement is on the ownership of the Rhondda tunnel in particular, because we know that this has been a continuing issue between the tunnel society and the Welsh Government as to who owns it. We know Highways England owns it at the moment, but some of the funding that they require to actually undertake further work will be dependent upon that ownership. So, can we have a statement on Welsh Government actions to date on the ownership of the tunnel, and when we might see some transfer from Highways England to the Welsh Government, or bodies linked into the Welsh Government?
The third one is—and the Member may know as she passes my constituency daily—there's a very large ship at the moment in Port Talbot docks—the Sertão. It's been placed there by the Admiralty Court because it has been seized because of bankruptcy in terms of its ownership. If you know that ship, you will see that it's towering above the cranes in the docks and it's taken a berth. And from what I understand, it's there indefinitely at this point in time. Can we have a statement as to what discussions the Welsh Government is having with the Admiralty Court to seal the future of this ship because it does take up a berth? We might not use the berth—the unloading berth is on the other side—but when we have two ships there sometimes, they do berth on that side, and therefore it's taken a berth. So, what is the long-term situation regarding that ship in the Port Talbot docks?
And, finally, is a statement from the health Minister in relation to community mental health teams. This afternoon, I chaired the mental health cross-party group in the Assembly, and there was a report from both Care Inspectorate Wales and Healthcare Inspectorate Wales regarding community mental health teams, which I know they have published, and I understand the Welsh Government is responding to by, I think, the end of next week. But at that point, it would be very helpful and important for us in this Chamber to have a statement from the Minister for health regarding that report, and the actions that Welsh Government in relation to that.
Trefnydd, a gaf i ofyn am bedwar datganiad? Nid wyf yn codi yn aml, felly rwyf yn mynd am bedwar y tro hwn. [Chwerthin.] Mae’r cyntaf yn ymwneud â gwaith Banksy ym Mhort Talbot. Yn amlwg, nid ydym yn dal yn glir i ba gyfeiriad yr ydym yn mynd o ran diogelu’r gwaith hwnnw na’r lleoliad y bydd y gwaith yn cael ei osod ynddo fel y gall y cyhoedd ei weld. Rwyf wedi siarad â'r awdurdod lleol ac, yn amlwg, mae cynigion yn cael eu cyflwyno. Ond mae cwestiwn cryf iawn yn codi ynghylch cynaliadwyedd hirdymor y lleoliadau hynny, ac maen nhw’n ceisio cael cymorth gan Lywodraeth Cymru yn yr achos hwnnw, gan fod gwario arian i wneud yr oriel yn barod yn hawdd, ond mae’n rhaid ei gwneud yn gynaliadwy yn yr hirdymor, ac mae rhaid ichi wneud yn siŵr ei bod yn parhau ar ôl yr amser y gwarantwyd y bydd y Banksy yno. Felly, byddai'n ddefnyddiol iawn pe bai Llywodraeth Cymru yn rhoi datganiad inni ynglŷn â’u safbwynt o ran beth yw’r oriel gelf gyfoes, ac a ellid ei defnyddio fel un o'r canolfannau hynny sy’n cael eu trafod.
Mae’r ail ddatganiad yn ymwneud yn benodol â pherchnogaeth twnnel y Rhondda, oherwydd rydym yn gwybod bod hwn wedi bod yn fater parhaus rhwng cymdeithas y twnnel a Llywodraeth Cymru, o ran pwy sy'n berchen arno. Rydym yn gwybod mai Highways England sy’n berchen arno ar hyn o bryd, ond bydd rhywfaint o'r arian sydd ei angen arnyn nhw er mwyn ymgymryd â gwaith pellach yn dibynnu ar y berchnogaeth honno. Felly, a gawn ni ddatganiad ar gamau Llywodraeth Cymru hyd yn hyn ynghylch perchenogaeth y twnnel, a phryd y gallwn weld trosglwyddiad oddi wrth Highways England i Lywodraeth Cymru, neu gyrff sy'n gysylltiedig â Llywodraeth Cymru?
Y trydydd datganiad yw—ac efallai y bydd yr Aelod yn gwybod gan ei bod hi’n mynd heibio fy etholaeth yn ddyddiol—bod llong fawr iawn yn nociau Port Talbot ar hyn o bryd—y Sertão. Fe'i gosodwyd yno gan Lys y Morlys gan ei bod hi wedi ei hatafaelu oherwydd methdaliad yn ymwneud â’i pherchenogaeth. Os ydych yn gyfarwydd â'r llong, fe fyddwch yn ei gweld hi’n sefyll uwchben y craeniau yn y dociau ac mae hi wedi cymryd angorfa. Ac o'r hyn yr wyf yn ei ddeall, mae hi yno am gyfnod amhenodol bellach. A gawn ni ddatganiad ynghylch pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Llys y Morlys er mwyn selio dyfodol y llong hon, gan ei bod hi’n cymryd angorfa? Efallai nad ydym ni’n defnyddio’r angorfa—mae’r angorfa ddadlwytho ar yr ochr arall—ond pan fo dwy long yno weithiau, maen nhw’n angori ar yr ochr honno, ac felly, mae hi wedi cymryd angorfa. Felly, beth yw'r sefyllfa tymor hir o ran y llong yn nociau Port Talbot?
Ac yn olaf, datganiad gan y Gweinidog iechyd mewn cysylltiad â thimau iechyd meddwl cymunedol. Y prynhawn yma, bûm yn cadeirio grŵp iechyd meddwl trawsbleidiol yn y Cynulliad, a chafwyd adroddiad gan Arolygiaeth Gofal Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ynghylch timau iechyd meddwl cymunedol, y gwn eu bod nhw wedi eu cyhoeddi, ac rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru yn ymateb i’r adroddiad hwnnw erbyn diwedd yr wythnos nesaf. Ond bellach, byddai'n bwysig ac yn ddefnyddiol iawn pe byddem ninnau yn y Siambr hon yn cael datganiad gan y Gweinidog iechyd ynghylch yr adroddiad hwnnw, a'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd mewn cysylltiad â hynny.
Thank you very much for raising those issues. Certainly, with regard to the long-term plan to ensure that the ship in Port Talbot docks issue is appropriately dealt with, I'll ask the economy Minister to provide you with an update on that. On Banksy, of course the Minister with responsibility for arts has heard what you've had to say, particularly with regard to the potential contemporary art gallery, and I know that he will give that full consideration. On the Rhondda tunnel, again, I will seek further information from the appropriate Minister as to the ownership there.FootnoteLink And the health Minister has confirmed that he will certainly provide an update to Members when we respond to the report by the end of next week.
Diolch yn fawr iawn am godi'r materion hynny. Yn sicr, o ran y cynllun hirdymor i sicrhau yr ymdrinnir â mater y llong yn nociau Port Talbot yn briodol, byddaf yn gofyn i Weinidog yr Economi roi diweddariad ichi ynghylch hynny. Ynghylch y Banksy, wrth gwrs, mae'r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros y celfyddydau wedi clywed yr hyn a ddywedwyd gennych, yn enwedig ynghylch yr oriel gelf gyfoes bosibl, a gwn y bydd yn rhoi ystyriaeth lawn i hynny. O ran twnnel y Rhondda, unwaith eto, byddaf yn ceisio cael rhagor o wybodaeth gan y Gweinidog priodol ynghylch perchnogaeth yno.FootnoteLink Ac mae'r Gweinidog iechyd wedi cadarnhau y bydd ef yn sicr yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fyddwn yn ymateb i'r adroddiad erbyn diwedd yr wythnos nesaf.
May I ask for a statement from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs on the closure of mountain biking trails around Cwmcarn forest? I've received a number of complaints from mountain bikers who use the Cwmcarn forest trails and are growing increasingly frustrated at the disruption caused by the tree felling in the area. Work to cut down diseased trees has resulted in logging debris being left blocking trails in the forest. A petition by Steve Harris to get these trails reopened has already attracted well over 800 signatures. Please, can we have a statement from the Minister on what action she will take to intervene to ensure that Natural Resources Wales and the contractors get these trails open, so that mountain bikers are able to continue to enjoy this wonderful asset and the beautiful landscape of Wales?
A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ynghylch cau llwybrau beicio mynydd o amgylch coedwig Cwm-carn? Rwyf wedi cael nifer o gwynion gan feicwyr mynydd sy'n defnyddio llwybrau coedwig Cwm-carn ac sy'n mynd yn gynyddol rwystredig oherwydd yr aflonyddwch a achosir gan y torri coed yn yr ardal. Mae'r gwaith o dorri coed afiach wedi arwain at weddillion torri coed yn cael eu gadael yno, gan gau llwybrau yn y goedwig. Mae deiseb gan Steve Harris i ailagor y llwybrau hyn eisoes wedi denu ymhell dros 800 o lofnodion. Os gwelwch yn dda, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch pa gamau y bydd hi'n eu cymryd i ymyrryd er mwyn sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru a'r contractwyr yn agor y llwybrau fel y gall y beicwyr mynydd barhau i fwynhau'r ased rhyfeddol hwn a thirwedd ogoneddus Cymru?
Thank you very much for raising that issue. And I completely understand and sympathise with the frustrations of the mountain bikers, as you've described. We're currently contributing to the Tree Council's ash dieback action plan, which outlines four key ways for local authorities to help manage that particular disease. And that plan is due to be launched in Wales on 28 March, at the National Botanic Garden of Wales.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwnnw. Gallaf ddeall a chydymdeimlo â rhwystredigaeth y beicwyr mynydd yn llwyr, fel y'i disgrifiwyd gennych chi. Ar hyn o bryd, rydym ni'n cyfrannu at gynllun gweithredu clefyd coed ynn y Tree Council, sy'n amlinellu'r pedair ffordd allweddol y gall awdurdodau lleol helpu i reoli'r clefyd penodol hwnnw. A disgwylir i'r cynllun hwnnw gael ei lansio yng Nghymru ar 28 Mawrth, yng Ngardd Fotaneg Genedlaethol Cymru.
I'd like to request a debate in Government time on staff shortages within the NHS. In the news today is the report about maternity services at the Royal Glamorgan Hospital, and these services have now been centralised. A large number of angry and worried people from Maerdy in the Rhondda have also been in touch with me over the weekend about problems with their local surgery. At one minute to five last Friday, I received an e-mail from the senior manager at Cwm Taf health board that said:
'The health board has made an urgent and unplanned decision to temporarily close Maerdy surgery for a period of four weeks, from Monday 11 March, for health and safety to investigate an exterior pest control issue in the grounds or near the surgery. During this time the surgery cannot provide any appointments or repeat prescriptions'.
All of this is driven, in my view, by staff shortages. Maerdy surgery has already cut its hours to 20 per week, putting an incredible amount of pressure on nearby Ferndale surgery. And I have received complaints since yesterday, from Maerdy people, describing the difficulties that they've had getting through to Ferndale surgery, by phone, to book an appointment.
Now, people in Maerdy fear that this is the thin end of the wedge, and that their local surgery is going to be run down, and eventually closed down. Does it really take a month to sort out a rat infestation, and why weren't other premises considered? There are plenty of other empty and underused buildings in the community—austerity has made sure of that. The people of Maerdy are seeking guarantees that your NHS staffing crisis won't result in threatening the future viability of their surgery. This is a community at the top of the Rhondda Fach, which is already isolated as a result of poor transport and roads, and people are sick and tired of having services taken from them. We'll be gathering at the surgery this Saturday morning, at 10 a.m., and I hope people there will turn out to show the strength of feeling on this. But a debate about wider staffing questions, with an opportunity for the Minister to give assurances and guarantees to this community, would be more than welcome.
I would also like to congratulate and welcome the announcement made on International Women's Day by the Future Generations Commissioner for Wales, Sophie Howe, that she is providing for time off for staff experiencing domestic abuse. This follows on from groundbreaking policy developments in New Zealand, where Prime Minister Jacinda Ardern got such a policy through Parliament in July of last year. This is already party policy for Labour at a UK level. When the policy was announced by Shadow Secretary of State for Women and Equalities, Dawn Butler, she said:
'On average two women a week are murdered by their current or former abusive partner. These 10 days could literally help save the lives of those women.'
Having worked closely with Welsh Women's Aid, I know that Dawn Butler is not exaggerating here.
Given that this Senedd is the only national institution in the UK that is run by Labour, and Labour here is in a position to actually do something about this and show leadership that will mean that, hopefully, others will follow, when can we expect an announcement from Welsh Ministers for all Welsh public sector workers to be given the right to time off to deal with domestic abuse? Otherwise, how can you hope to be what has been called a feminist Government, striving to make Wales the safest place for women?
Hoffwn i ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth am brinder staff yn y GIG. Yn y newyddion heddiw, ceir adroddiad am wasanaethau mamolaeth yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac mae’r gwasanaethau hyn bellach wedi eu canoli. Mae nifer fawr o bobl ddig a gofidus o'r Maerdy yn y Rhondda wedi cysylltu â mi hefyd yn ystod y penwythnos ynghylch problemau â’u meddygfa leol. Am un funud i bump o’r gloch ddydd Gwener diwethaf, cefais e-bost gan yr uwch reolwr ym Mwrdd Iechyd Cwm Taf a ddywedodd:
Mae’r bwrdd iechyd wedi gwneud penderfyniad brys nas cynlluniwyd i gau meddygfa’r Maerdy dros dro am gyfnod o bedair wythnos, gan ddechrau ddydd Llun 11 Mawrth, fel y gall iechyd a diogelwch ymchwilio i fater rheoli plâu allanol yn nhiriogaeth y feddygfa a gerllaw. Ni all y feddygfa gynnig unrhyw apwyntiadau nac ail bresgripsiynau yn ystod y cyfnod hwn.
Yn fy marn i, mae hyn oll yn wedi ei sbarduno gan brinder staff. Mae meddygfa’r Maerdy eisoes wedi cwtogi ei horiau i 20 awr yr wythnos, gan roi pwysau anhygoel ar feddygfa Ferndale gerllaw. Ac rwyf wedi cael cwynion ers ddoe, gan bobl y Maerdy, sy’n disgrifio'r anawsterau y maen nhw wedi eu cael wrth geisio ffonio meddygfa Ferndale i wneud apwyntiad.
Nawr, mae pobl yn y Maerdy yn ofni mai blaen y gyllell yw hyn a bod eu meddygfa leol yn mynd i gael ei lleihau a’i chau yn y pen draw. A yw hi’n wir yn cymryd mis i ymdrin â phla o lygod mawr, a pham na chafodd safleoedd eraill eu hystyried? Mae digonedd o adeiladau eraill, sy’n wag ac nad oes digon o ddefnydd arnynt yn y gymuned—mae cyni wedi gwneud yn siŵr o hynny. Mae pobl y Maerdy yn chwilio am sicrwydd na fydd argyfwng staffio’r GIG yn bygwth hyfywedd eu meddygfa yn y dyfodol. Mae hon yn gymuned ar ben uchaf y Rhondda Fach, sydd eisoes wedi ei hynysu oherwydd trafnidiaeth a ffyrdd gwael, ac mae pobl wedi cael llond bol o gael gwasanaethau’n cael eu cymryd oddi arnyn nhw. Byddwn yn ymgynnull wrth y feddygfa y bore Sadwrn hwn, am 10 a.m., ac rwyf yn gobeithio y bydd y bobl yn dod yno i ddangos cryfder eu teimladau ar hyn. Ond byddai croeso mawr i ddadl ynglŷn â chwestiynau staffio ehangach, gyda chyfle i'r Gweinidog roi sicrwydd a gwarantau i’r gymuned hon.
Hoffwn i hefyd longyfarch a chroesawu'r cyhoeddiad a wnaed ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol yng Nghymru, Sophie Howe, ei bod hi’n darparu amser i ffwrdd o’r gwaith ar gyfer staff sy'n profi camdriniaeth ddomestig. Mae hyn yn dilyn datblygiadau polisi arloesol yn Seland Newydd, lle aeth y Prif Weinidog, Jacinda Ardern, â pholisi o'r fath drwy'r Senedd ym mis Gorffennaf y llynedd. Mae hyn eisoes yn bolisi gan y Blaid Lafur ar lefel y DU. Pan gyhoeddwyd y polisi gan Ysgrifennydd Gwladol yr Wrthblaid dros Fenywod a Chydraddoldebau, Dawn Butler, dywedodd hi:
Ar gyfartaledd, mae dwy fenyw yr wythnos yn cael eu llofruddio gan bartner presennol neu gyn-bartner sy'n eu cam-drin. Gallai’r 10 diwrnod hyn helpu i achub bywydau’r menywod hynny yn llythrennol.
Wedi gweithio'n agos gyda Chymorth i Ferched Cymru, gwn nad yw Dawn Butler yn gor-ddweud pethau yma.
O gofio mai’r Senedd hon yw’r unig sefydliad cenedlaethol yn y DU sy'n cael ei rhedeg gan Lafur, a bod Llafur mewn sefyllfa i wneud rhywbeth am hyn, a dangos arweinyddiaeth a fydd yn golygu, gobeithio, y bydd eraill yn ei dilyn, pryd y gallwn ni ddisgwyl cyhoeddiad gan Weinidogion Cymru y bydd yr holl weithwyr sector cyhoeddus yng Nghymru yn cael yr hawl i gael amser i ffwrdd o’r gwaith i ymdrin â chamdriniaeth ddomestig? Fel arall, sut y gallwch obeithio bod yn Llywodraeth ffeministaidd, sy’n ymdrechu i sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel i fenywod?
Thank you very much for raising both of those issues. And, of course, I hope that you will take the opportunity at the rally on Saturday to confirm that there are no plans to run down and close down Maerdy surgery, because I do think that linking an infestation and staffing shortages is a bit of a stretch, to say the very least.
I will have a discussion with the relevant Minister regarding the issue of Welsh public sector workers, and how we support those people who are experiencing domestic abuse, and best supporting them to get out of those abusive relationships. And I'll ask the Minister to respond to you on that.
Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater hynny. Ac, wrth gwrs, rwy'n gobeithio y byddwch yn achub ar y cyfle yn y rali ddydd Sadwrn i gadarnhau nad oes unrhyw gynlluniau i leihau meddygfa'r Maerdy a'i chau, oherwydd rwy'n credu bod cysylltu pla â phrinder staff yn ymestyn pethau ychydig yn rhy bell, a dweud y lleiaf.
Byddaf yn cael trafodaeth gyda'r Gweinidog perthnasol ynghylch mater gweithwyr y sector cyhoeddus, a sut y gallwn gefnogi'r bobl hynny sy'n profi camdriniaeth ddomestig, a'u cefnogi nhw orau er mwyn eu cael nhw allan o berthynas lle mae cam-drin yn digwydd. A byddaf yn gofyn i'r Gweinidog roi ymateb ichi ar hynny.
Last week's important Barbican report around the poor state of music access across the UK describes fully the evidence on growing elitism in young people's access both to music as a curriculum subject and as a career pathway, in particular for working class children, and it highlights a chronic lack of opportunity in accessing music provision and tuition for the poorest in society. The Professor Carr of South Wales University report 'Land of Song', which was launched at the Royal Welsh College of Music and Drama, and the Culture, Welsh Language and Communications Committee inquiry 'Hitting the Right Note', and various debates and statements of opinion to this place also, have scoped the very real issues facing Wales as a nation, and describe fully a growing lack of ability in Wales in accessing music, tuition, music support services and the opportunity pathways it provides. So, as a country solidly rooted in our musical history, heritage and legacy, and enjoying an international reputation exporting our music success, and international artists both popular and classical, the loss of systemic foundational teaching services is a loss to us all, and a loss of social diversity in our elite musical ensembles is also very worrying at many levels.
So, further to the various Welsh Government initiatives, I wish to ask for a full statement to this place that outlines to me and the likes of Owain Arwel Hughes CBE, the BBC National Orchestra of Wales, the Welsh National Opera, the Musicians' Union, the association of music services of Wales, CAGAC, the Wales conservatoire, the Royal Welsh College of Music and Drama, the Incorporated Society of Musicians and others a full evaluation. Can I ask for the status and health of our current, non-statutory music education performance provision across Wales, after now nearly a decade of austerity and the inevitable shrinkage of Welsh local government non-statutory services; an analysis of what mitigations are in place and are being strategically planned to counter and stop the loss of non-statutory music education provision across Wales; the status of the development of a national music educational performance strategy or plan; an analysis of the efficacy of legislating for statutory music support services; and, finally, the state of development of a Welsh Government-supported funding mechanism for local government to provide and/or commission a music teaching support service for Wales as part of a holistic national strategy for Wales? Thank you.
Mae adroddiad pwysig y Barbican yr wythnos diwethaf ynghylch y sefyllfa druenus o'r anhawster i gael mynediad at gerddoriaeth ar draws y DU yn disgrifio’n llawn y dystiolaeth o elitaeth gynyddol o ran gallu pobl ifanc i gael mynediad at gerddoriaeth fel pwnc yn y cwricwlwm ac fel llwybr gyrfa. Mae hyn yn wir yn enwedig yn achos plant y dosbarth gweithiol, ac mae'n amlygu diffyg cronig o ran cyfle i ddefnyddio darpariaethau cerddoriaeth a chael hyfforddiant cerddorol i'r bobl dlotaf mewn cymdeithas. Mae adroddiad ‘Land of Song’ yr Athro Carr o Brifysgol De Cymru, a lansiwyd yng Ngholeg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, ac ymchwiliad Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ‘Taro’r Nodyn Cywir’, a gwahanol ddadleuon a datganiadau barn am hyn hefyd, wedi ymchwilio i’r materion gwirioneddol sy'n wynebu Cymru fel cenedl, ac yn disgrifio’n llawn y diffyg cynyddol yn y gallu i gael mynediad at gerddoriaeth, hyfforddiant, gwasanaethau cymorth cerddoriaeth a’r cyfleoedd a ddaw yn eu sgil. Felly, fel gwlad sydd wedi ei gwreiddio'n gadarn yn ein hanes cerddorol, treftadaeth ac etifeddiaeth, ac sy’n mwynhau enw da yn rhyngwladol am allforio ein llwyddiant cerddorol, ac artistiaid rhyngwladol poblogaidd a chlasurol, mae colli gwasanaethau addysgu sylfaenol systemig yn golled i bob un ohonom, ac mae colli amrywiaeth gymdeithasol i’n hensembles cerddorol elît hefyd yn bryderus ar sawl lefel.
Felly, ar ben gwahanol fentrau Llywodraeth Cymru, hoffwn ofyn am ddatganiad llawn ar hyn sy’n amlinellu gwerthusiad llawn i mi a phobl megis Owain Arwel Hughes CBE, Cerddorfa Genedlaethol Gymreig y BBC, Opera Cenedlaethol Cymru, Undeb y Cerddorion, cymdeithas gwasanaethau cerddoriaeth Cymru, CAGAC, ysgol gerddoriaeth Cymru, Coleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, Incorporated Society of Musicians ac eraill. A gaf i ofyn am statws ac iechyd ein darpariaeth addysg gerddorol anstatudol bresennol ledled Cymru, ar ôl bron degawd o gyni bellach a lleihad anochel gwasanaethau anstatudol llywodraeth leol yng Nghymru; dadansoddiad o'r camau lliniaru sydd ar waith ac sy’n cael eu cynllunio’n strategol i rwystro ac atal colled darpariaethau addysg gerddorol anstatudol ledled Cymru; statws datblygiadau am strategaeth neu gynllun addysg gerddorol perfformiad cenedlaethol; dadansoddiad o effeithiolrwydd deddfu ar wasanaethau cymorth cerddoriaeth statudol; ac yn olaf, cyflwr y datblygiadau ar gyfer cael mecanwaith ariannu a gefnogir gan Lywodraeth Cymru fel y gall llywodraeth leol ddarparu a/neu gomisiynu gwasanaeth cymorth addysgu cerddoriaeth ar gyfer Cymru fel rhan o strategaeth genedlaethol gyfannol ar gyfer Cymru? Diolch.
Thank you very much for raising this issue. We certainly recognise the current pressures facing music services and the need to take action, and positive action, as soon as possible. This is one of the reasons why an additional £3 million of funding has been provided over 2018-19 and 2019-20 for music provision across Wales. Since the Minister for Education's response to 'Hitting the Right Note', I can confirm that officials have been working on taking those accepted recommendations forward and an element of that work is to carry out a feasibility study to explore suitable options for the future delivery of music services in Wales. I understand that officials have undertaken a consultation with stakeholders and with key partners to seek their views on various aspects of that study, and following consideration of all information received, and the options available, the Minister has approved the procurement of the feasibility study. The invitation to commission a contractor to undertake that study has been published on Sell2Wales and is currently open to tenders.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn. Rydym yn sicr yn cydnabod y pwysau presennol sy'n wynebu gwasanaethau cerddoriaeth a'r angen i weithredu, a gweithredu'n gadarnhaol, cyn gynted â phosibl. Dyma un o'r rhesymau pam mae gwerth £3 miliwn o gyllid ychwanegol wedi ei ddarparu yn ystod 2018-19 a 2019-20 ar gyfer darpariaethau cerddorol ledled Cymru. Ers ymateb y Gweinidog Addysg i 'Taro'r Nodyn Cywir', gallaf gadarnhau bod swyddogion wedi bod yn gweithio ar ddatblygu'r argymhellion hynny ymhellach. Elfen o'r gwaith hwnnw yw cynnal astudiaeth ar ddichonoldeb er mwyn edrych ar ddewisiadau addas i ddarparu gwasanaethau cerddoriaeth yn y dyfodol yng Nghymru. Rwyf ar ddeall bod swyddogion wedi cynnal ymgynghoriad â rhanddeiliaid a phartneriaid allweddol er mwyn gofyn am eu safbwyntiau ar agweddau amrywiol o'r astudiaeth honno, ac ar ôl ystyried yr holl wybodaeth a gafwyd, a'r dewisiadau sydd ar gael, mae'r Gweinidog wedi cymeradwyo caffael yr astudiaeth ddichonoldeb. Mae'r gwahoddiad i gomisiynu contractwr i ymgymryd â'r astudiaeth honno wedi ei chyhoeddi ar GwerthwchiGymru ac mae'n agored i dendrau ar hyn o bryd.
Organiser, could I draw your attention to the tweet that was put out by Trade and Invest Wales? I appreciate it was touched on by the First Minister in questions that were put to him by various Members here this afternoon, and reading the website, it does say it is the official Welsh Government foreign direct investment marketing initiative for Wales portal, an arm of the Wels Government, so actually saying that non-Welsh Government did this, or it was done without Welsh Government Minister sanction, is really not good enough, to be honest with you. When you build that tweet last night on the evidence that the external affairs committee brought to this Chamber with their report that said our offer had been patchy and incoherent when it came to inward investment, and then you also see the Welsh Government response to that report that does identify weaknesses in the offer that is out there to try and bring inward investment, I think it would be timely to have a statement from the Minister to this Chamber—an oral statement, so that she can be questioned on it. That might be beneficial for Members to understand how such tweets, shall we say, slip through the system, which promote the benefit of having wages that are 30 per cent lower than any other part of the United Kingdom. I would say that's a failure of economic policy, not something to be celebrated. And so I call on the Government to bring a statement forward so that we might be able to question the Minister on her potential new strategy and how she might seek to implement that with all due haste.
Trefnydd, a gaf i dynnu eich sylw at neges drydar a wnaed gan Masnach a Buddsoddi Cymru? Rwy'n gwerthfawrogi bod y Prif Weinidog wedi rhoi ychydig o sylw i hyn mewn cwestiynau a gyflwynwyd iddo gan wahanol Aelodau y prynhawn yma. O ddarllen y wefan, mae'n dweud mai hi yw porth menter marchnata buddsoddiad uniongyrchol tramor swyddogol Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru, cangen o Lywodraeth Cymru. Felly mewn gwirionedd, nid yw dweud ei bod wedi ei gwneud heb Lywodraeth Cymru, neu ei bod wedi ei gwneud heb ganiatâd Llywodraeth Cymru yn ddigon da, a bod yn onest. Wrth ichi gyhoeddi’r neges drydar honno neithiwr ar y dystiolaeth a ddaeth y pwyllgor materion allanol i'r Siambr hon â’u hadroddiad a ddywedodd bod ein cynnig wedi bod yn dameidiog ac yn gymysglyd o ran mewnfuddsoddiad, ac yna pan welwch ymateb Llywodraeth Cymru i’r adroddiad hwnnw sy'n nodi gwendidau yn y cynnig sydd ar gael er mwyn ceisio dod â buddsoddiad i mewn, rwy'n credu y byddai'n amserol inni gael datganiad gan y Gweinidog i'r Siambr hon—datganiad llafar, fel y gellir ei holi hi yn ei gylch. Gallai hynny fod yn fuddiol fel y bydd yr Aelodau’n deall sut mae negeseuon trydar o’r fath yn llithro drwy'r system, sy'n hyrwyddo’r fantais o gael cyflogau sydd 30 y cant yn is nag unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig. Byddwn i’n dweud mai methiant polisi economaidd yw hynny yn hytrach na rhywbeth i'w ddathlu. Ac felly rwy'n galw ar y Llywodraeth i gyflwyno datganiad fel y gallem holi'r Gweinidog am ei strategaeth newydd bosibl a sut y gallai hi geisio rhoi hynny ar waith gyda phob brys dyladwy.
Thank you very much for raising that, and I think that the First Minister was more than clear during First Minister's question time that that tweet in no way represented Welsh Government's approach to trade because, obviously, we are a Government that supports business, we're welcoming of business, Wales is a fantastic place to do business. We work very closely with academia to ensure that businesses have that pipeline of skills that they require, and, of course, Wales is a wonderful place in which to live as well as work. So, we have a very strong marketing strategy, I think, in terms of selling our message to the world, but the Minister has indicated that she would be happy to bring forward a statement on our approach to trade.
Diolch yn fawr iawn am godi hynny, ac rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi bod yn fwy na chlir yn ystod sesiwn holi'r Prif Weinidog nad oedd y neges drydar honno yn cynrychioli ymagwedd Llywodraeth Cymru at fasnach oherwydd, yn amlwg, ein bod ni'n Llywodraeth sy'n cefnogi busnes, rydym ni'n croesawu busnes, mae Cymru'n lle gwych i wneud busnes. Rydym ni'n gweithio'n agos iawn ag academia er mwyn sicrhau bod gan fusnesau y llif o sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw, ac, wrth gwrs, mae Cymru'n lle gwych i fyw ynddi, yn ogystal â gweithio. Felly, mae gennym strategaeth farchnata gref iawn, rwy'n credu, o ran gwerthu ein neges i'r byd, ond mae'r Gweinidog wedi dweud y byddai hi'n hapus i gyflwyno datganiad ynghylch ein hymagwedd at fasnach.
We've heard in the news recently that there are strong suggestions that, during the miner's strike, the police, via the special demonstration squad—the same SDS that infiltrated the lives of many women here in Wales in campaign groups—in fact infiltrated the National Union of Mineworkers during the miner's strike and thus were breaking the law. And I'm sure that Members on your own benches will be equally as concerned about these covert operations and will want to know more about it. Every time we scratch the surface of this spy cops scandal, we expose another layer, and I've said in this Chamber many times how we do not know the extent to which this has affected Welsh life, be it in the groups that were infiltrated, how they were infiltrated, or the implications on our society now. So, I would call for and urge a debate in Government time on this, because people in our society need to be aware that, if they were involved in demonstrations, they were not infiltrated and not subjected to this type of operation, although we cannot be sure until we have more answers from the public inquiry, and therefore a debate coming up with a collective response from this Assembly would be welcomed.
My second request is for a debate on asylum seekers. I would like for you, as a Government, to join me in condemning the deliberate policy of the UK Government in forcing refugees who come here for a better life into poverty. Once again, I've been made aware of a very difficult issue in my area, in Swansea, whereby a Somali woman, who is 24 weeks pregnant, has been made destitute. She can't claim for section 4 or make a fresh claim until she is 34 weeks pregnant. So, she's now living with somebody in Swansea, she has no money, she has no housing, and she's not able to work. It is absolutely appalling that a pregnant woman is being treated in this way. Can I urge you to look into this particular case as a Government, but also initiate another fresh debate on this particular issue? There is a mass campaign calling for asylum seekers to be able to work while they're here, so that we can ensure that Wales is making a statement of support, in principle, morally, for them, even if the UK Government is not.
Rydym ni wedi clywed ar y newyddion yn ddiweddar bod awgrymiadau cryfion, yn ystod streic y glowyr, bod yr heddlu, drwy’r heddlu protestiadau arbennig—yr un heddlu protestiadau arbennig a dreiddiodd fywydau llawer o fenywod sydd yma yng Nghymru mewn grwpiau ymgyrchu—mewn gwirionedd wedi treiddio i Undeb Cenedlaethol y Glowyr yn ystod streic y glowyr, ac felly, roedden nhw’n torri'r gyfraith. Ac rwyf yn siŵr y bydd Aelodau ar eich meinciau eich hunain yr un mor bryderus ynghylch y gweithrediadau cudd hyn ac yn dymuno gwybod mwy amdanyn nhw. Bob tro pan fyddwn ni’n crafu wyneb y sgandal plismyn/ysbiwyr hyn, rydym ni’n amlygu haen arall, ac rwyf wedi dweud yn y Siambr hon droeon na wyddom ni i ba raddau y mae hyn wedi effeithio ar fywyd Cymru, boed hynny yn y grwpiau a dreiddiwyd, neu oblygiadau hynny i'n cymdeithas yn awr. Felly, rwyf yn galw, ac yn pwyso, am ddadl ynghylch hyn yn ystod amser y Llywodraeth, oherwydd bod angen i bobl yn ein cymdeithas fod yn ymwybodol, os oedden nhw’n cymryd rhan mewn protestiadau, na threiddiwyd i'w plith ac nad oedden nhw’n destun y math hwn o weithred, er na allwn ni fod yn siŵr nes bydd gennym ni fwy o atebion o’r ymchwiliad cyhoeddus, ac felly fe fyddai dadl sy’n rhoi ymateb ar y cyd gan y Cynulliad hwn yn cael croeso mawr.
Fy ail gais yw dadl ynghylch ceiswyr lloches. Fe hoffwn ichi, y Llywodraeth, ymuno â mi wrth gondemnio polisi bwriadol Llywodraeth y DU o orfodi ffoaduriaid sy'n dod yma er mwyn cael bywyd gwell i fyw mewn tlodi. Unwaith eto, fe’m gwnaed yn ymwybodol o fater anodd iawn yn fy ardal i, Abertawe, lle cafodd Somaliad, sy'n feichiog ers 24 wythnos, ei gwneud yn anghenus. Ni all hi hawlio o dan adran 4 na gwneud hawliad newydd nes ei bod hi wedi bod yn feichiog ers 34 o wythnosau. Felly, mae hi bellach yn byw gyda rhywun yn Abertawe, nid oes ganddi arian, nid oes ganddi dŷ, ac nid yw hi’n gallu gweithio. Mae'n gwbl warthus bod menyw feichiog yn cael ei thrin fel hyn. A gaf eich annog chi'r Llywodraeth i edrych ar yr achos penodol hwn, ond hefyd i ddechrau dadl o’r newydd arall ar y mater penodol hwn? Ceir ymgyrch dorfol sy’n galw am gyfle i geiswyr lloches allu gweithio tra byddant yma, fel y gallwn ni sicrhau bod Cymru yn datgan cefnogaeth, mewn egwyddor, yn foesol, iddyn nhw, hyd yn oed os nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud hynny.
Thank you for raising that, and we share completely your concerns about the way in which asylum seekers and refugees are treated when they do come to the UK seeking asylum. For our part, we've tried to open up the discretionary assistance fund, for example, to ensure that asylum seekers and refugees who are facing real destitution are able to access support through that. However, we have deep concerns, as I know you do, about the UK Government's approach to the provision of housing, for example. The standards the UK Government requires for housing are much, much lower than those which we would like to see and those which we would be satisfied to provide for people who live in Wales. So, we would expect no worse standards for people who are asylum seekers and refugee. So, it's a huge concern to us.
We did, very recently, have a debate on Wales as a nation of sanctuary in the Chamber, but I know that the Minister will be keen to address any questions that people might have. If you want to send me further information about that specific case, I would be happy to explore what representations we might be able to make there.
With regard to the issue of the spy cops matter and the wider implications of that, we do liaise, as you'd imagine, with the UK Government over policing matters, although we have no power to investigate complaints. It is important that the inquiry that is going on does identify past failings and makes some robust recommendations to ensure that unacceptable practices are not repeated. We've welcomed the inquiry, and we're pleased that it is independent of the Home Office, although I understand that it won't be due to report until 2023. We are pleased that the Home Office established an independent public inquiry to look at all of the operations that you have described. We'd certainly want to build on the positive relationship that we do have here with the police in Wales. We do meet very regularly with the chief constables, the police and crime commissioners, and the director for Wales from the Independent Office for Police Conduct.
Diolch ichi am godi hynny, ac rydym ni’n rhannu eich pryderon yn llwyr ynghylch y ffordd y mae ceiswyr lloches a ffoaduriaid yn cael eu trin pan fyddan nhw’n dod i’r DU er mwyn ceisio cael lloches. O'n rhan ni, rydym ni wedi ceisio agor y gronfa cymorth dewisol, er enghraifft, er mwyn sicrhau bod ceiswyr lloches a ffoaduriaid sy’n wynebu tlodi gwirioneddol yn gallu cael cymorth drwy hynny. Fodd bynnag, mae gennym ni bryderon mawr, fel yr wyf yn gwybod sydd gennych chithau, ynglŷn â dull Llywodraeth y DU o ddarparu tai, er enghraifft. Mae'r safonau y mae Llywodraeth y DU yn ei gwneud yn ofynnol ar gyfer tai lawer iawn yn is na'r hyn yr hoffem ei weld, a’r rhai a fyddem ni'n fodlon eu darparu ar gyfer pobl sy'n byw yng Nghymru. Felly, ni fyddem ni’n disgwyl unrhyw safonau gwaeth ar gyfer pobl sy'n geiswyr lloches ac yn ffoaduriaid. Felly, mae hyn yn peri pryder mawr inni.
Yn ddiweddar iawn, fe gawsom ni ddadl ynghylch Cymru fel cenedl o loches yn y Siambr, ond gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus i ateb unrhyw gwestiynau a fyddai gan bobl. Os ydych chi’n dymuno anfon rhagor o wybodaeth imi ynghylch yr achos penodol hwnnw, fe fyddwn i’n hapus i edrych ar ba sylwadau y gallem ni eu gwneud yno.
O ran y mater plismyn/ysbiwyr a goblygiadau ehangach hynny, fel y byddech chi’n dychmygu, rydym ni’n cysylltu â Llywodraeth y DU ynghylch materion plismona, er nad oes gennym y pŵer i ymchwilio i gwynion. Mae'n bwysig bod yr ymchwiliad sy'n mynd rhagddo yn adnabod ffaeleddau’r gorffennol gan wneud argymhellion cadarn er mwyn sicrhau nad yw arferion annerbyniol yn cael eu hailadrodd. Rydym ni wedi croesawu’r ymchwiliad, ac rydym ni’n hapus nad yw’n gysylltiedig â’r Swyddfa Gartref, er fy mod i’n deall nad ydym ni’n disgwyl yr adroddiad tan 2023. Rydym ni’n falch bod y Swyddfa Gartref wedi sefydlu ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i edrych ar yr holl weithredoedd a ddisgrifiwyd gennych. Fe fyddem ni’n sicr yn dymuno adeiladu ar y berthynas gadarnhaol sydd gennym â'r heddlu yma yng Nghymru. Rydym ni’n cyfarfod yn rheolaidd iawn gyda'r prif gwnstabliaid, comisiynwyr heddlu a throseddu a chyfarwyddwr Cymru o Swyddfa Annibynnol Ymddygiad yr Heddlu.
Mi hoffwn i wneud cais am dri datganiad os yn bosib. Yn gyntaf, mi hoffwn i ddatganiad gan y Llywodraeth i'n diweddaru ni am y trafodaethau efo cwmni Rehau o ganlyniad i'w penderfyniad nhw yn ddiweddar i ymgynghori ar gau eu ffatri yn Amlwch. Dwi a chynrychiolwyr lleol eraill wedi cyfarfod y cwmni fwy nag unwaith i drio sicrhau bod popeth posib yn cael ei wneud i osgoi cau, ac mae'n galonogol clywed bod sawl opsiwn dan ystyriaeth. Ond hefyd fe hoffwn i sicrwydd bod pob cefnogaeth bosib yn cael ei rhoi i'r gweithwyr yno yn eu trafodaethau nhw efo'r cwmni. Mae'r gweithlu yn un da, maen nhw'n haeddu pob cefnogaeth. Mae'r ffatri'n un dda ac mae'n haeddu pob cyfle i gael dyfodol.
Yn ail, mi hoffwn i ddatganiad ar sut y gallai Llywodraeth Cymru weithio efo ni yn Ynys Môn i geisio gwthio i sicrhau bod buddsoddiad yn y llinell rheilffordd ar draws Ynys Môn yn cael ei chynnwys yn y rhaglen fuddsoddi gan Network Rail yn y control period nesaf. Mae yna ddau reswm penodol pam mae hyn yn arbennig o bwysig rŵan. Mi gollwyd pont rheilffordd yn Llangefni yn ddiweddar oherwydd i lori ei tharo hi. Mae angen pont yn ôl. Mae angen i Network Rail wneud y buddsoddiad. Ac oherwydd ergydion economaidd yng ngogledd yr ynys, mae'r llinell rheilffordd yma'n gyfle i wneud cyswllt economaidd pwysig newydd.
Yn drydydd, mi hoffwn i ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr iaith Gymraeg ynglŷn â'r disgwyliadau sydd ganddi hi o'r hyn y dylai banciau ei gynnig i gwsmeriaid yng Nghymru o ran bancio ar-lein. Rwy'n gwybod yn fy etholaeth i, fel etholaethau cymaint o Aelodau yma, fod canghennau wedi bod yn cael eu cau. Dwi'n erbyn cau'r canghennau. Dwi'n gwneud y pwynt hwnnw'n glir ac yn gryf. Ond, wrth i'r banciau ein hannog ni i symud tuag at fancio ar-lein, beth mae hynny’n ei olygu ydy, os nad ydy'r bancio ar-lein yna ar gael yn Gymraeg, fod cwsmeriaid sydd wedi bod yn delio efo'u banciau nhw yn y gangen yn Gymraeg yn colli'r cyswllt yna drwy gyfrwng y Gymraeg. Dwi wedi bod yn trafod hyn efo nifer o faniau, ac rwy'n meddwl y dylid gweld pwysau sylweddol gan y Llywodraeth rŵan, drwy'r comisiynydd iaith o bosib, i sicrhau ein bod ni'n symud tuag at wasanaethau ar-lein. Dwi'n cofio, fel ymgyrchydd Cymdeithas yr Iaith ers talwm, trafod efo un banc ynglŷn â gwneud cashpoints yn Gymraeg. Fe ddywedon nhw nad oedd o'n bosib yn dechnegol. Wrth gwrs, rŵan, 25 mlynedd ymlaen, mae'n cashpoints ni i gyd yn Gymraeg. Dŷn ni angen symud yn fuan iawn tuag at gael gwasanaethau bancio ar-lein yn Gymraeg. Fe hoffwn ddatganiad ar hynny.
I’d like to request three statements if possible. First of all, I’d like a statement from the Government to update us on the discussions with the Rehau company as a result of their decision recently to consult on the closure of their plant in Amlwch. I and other local representatives have met with the company more than once to try and ensure that everything possible is done to avoid the closure, and it’s encouraging to hear that many options are being considered. But I’d also like an assurance that all possible support is being provided to the workforce there in their negotiations with the company. The workforce is a strong one and they deserve all possible support. The plant is a good one, too, and it deserves every opportunity to have a future.
Secondly, I’d like a statement on how the Welsh Government can work with us on Anglesey to try and push to ensure that investment in the rail line across the island is included in the Network Rail investment programme in the next control period. There are two specific reasons why this is particularly important now. A rail bridge in Llangefni was recently lost because of a collision with a lorry. We need a bridge back there and Network Rail needs to make that investment. And because of economic blows to the north of the island, that rail line is an opportunity to make important economic links.
Thirdly, I’d like a statement from the Minister with responsibility for the Welsh language on her expectations in terms of what banks should offer customers in Wales in terms of online banking. I know, in my own constituency, as in the constituencies of so many Members here, that branches are being closed. I’m opposed to those closures and I make that point clearly and strongly. But as the banks encourage us to move towards online banking, what that means is that, unless that online banking is available in Welsh, then customers who have been dealing with their banks in the branch through the medium of Welsh lose that link and ability through the medium of Welsh. Now, I’ve discussed this with a number of banks and I do think that we should see significant pressure from Government, through the language commissioner possibly, to ensure that we do move towards bilingual online services. I remember, as a campaigner for Cymdeithas yr Iaith many years ago, discussing with one bank the provision of cashpoints through the medium of Welsh and they said it was technically impossible. But now, 25 years later, all our cashpoints are bilingual, and we need to move very soon towards having online banking services in Welsh too, and I’d like a statement on that.
Thank you very much. I'll certainly ask the economy Minister to write to you with the very latest in terms of the support that Welsh Government is able to offer Rehau, particularly how we would seek to support the workforce and ensure that there is a viable future for that plant. I'll also ask him to include in that correspondence more information about the plans for investment in the rail line on Anglesey, reflecting on the particular issues that you've described.
I know that the Minister with responsibility for the Welsh language will take forward your concerns regarding the importance of the provision of bilingual services online for banking customers.
Diolch yn fawr iawn. Fe fyddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog i ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf o ran y cymorth y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i Rehau, yn enwedig sut y byddem ni'n ceisio cefnogi'r gweithlu a sicrhau bod dyfodol dichonadwy ar gyfer y gwaith hwnnw. Fe fyddaf hefyd yn gofyn iddo gynnwys rhagor o wybodaeth yn yr ohebiaeth honno am y cynlluniau i fuddsoddi yn y rheilffordd ar Ynys Môn, gan ystyried y materion penodol yr ydych wedi eu disgrifio.
Gwn y bydd y Gweinidog â chyfrifoldeb dros y Gymraeg yn ystyried eich pryderon ynghylch pwysigrwydd y ddarpariaeth o wasanaethau dwyieithog ar-lein ar gyfer cwsmeriaid sy'n bancio.
Trefnydd, it was a pleasure to celebrate Commonwealth Day with other Assembly Members and indeed the Llywydd herself, who I believe sponsored the event, upstairs in the Oriel at lunch time. There were a number of organisations present—from Future Leaders Connect, Young Women Empowered movement, Sub-Sahara Advisory Panel—loads of organisations and it was a pleasure to go around and chat to them. One organisation that wasn't present that I've had a lot to do with, and I know the Minister for international relations has as well, was Love Zimbabwe. Zimbabwe, of course, is a former member of the Commonwealth and sadly not present in the organisation at this time. However, as well as telling us what—. Can I ask for a statement, I should say, from the Minister for international relations on what is being done to increase relations between Wales and other Commonwealth countries? I know you have met one of my constituents, Martha Holman, not so long ago in the Assembly, from Zimbabwe. She has recently been granted her British citizenship and only heard about that last week and is over the moon about now having that dual passport. So, perhaps the Welsh Government could consider sending her congratulations at this very exciting time in her life so that we know we're doing things for individuals as well as on the more national and international basis.
Trefnydd, roedd hi’n bleser dathlu Diwrnod y Gymanwlad gydag Aelodau eraill y Cynulliad ac yn wir y Llywydd ei hun, a noddodd y digwyddiad, rwy'n credu, yn yr Oriel ar y llawr uchaf amser cinio. Roedd nifer o sefydliadau yn bresennol—gan gynnwys Future Leaders Connect, mudiad Young Women Empowered, Sub-Sahara Advisory Panel—roedd llwythi o sefydliadau, ac roedd hi’n bleser mawr mynd o gwmpas a sgwrsio â nhw. Un sefydliad nad oedd yn bresennol yr wyf wedi ymwneud llawer ag ef, a gwn fod y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol hefyd wedi ymwneud ag ef, oedd Love Zimbabwe. Mae Zimbabwe, wrth gwrs, yn gyn-aelod o'r Gymanwlad ond yn anffodus nid yw’n rhan o’r sefydliad ar hyn o bryd. Fodd bynnag, yn ogystal â dweud wrthym beth—. A gaf i ofyn am ddatganiad, y dylwn i ddweud, gan y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol ynghylch yr hyn sy’n cael ei wneud i gynyddu cysylltiadau rhwng Cymru a gwledydd eraill y Gymanwlad? Gwn eich bod chi wedi cwrdd ag un o’m hetholwyr, Martha Holman o Zimbabwe, yn ddiweddar yn y Cynulliad. Maen nhw wedi caniatáu iddi gael dinasyddiaeth Brydeinig yn ddiweddar ac ni chlywodd hi am hynny tan yr wythnos diwethaf ac mae hi wrth ei bodd nawr bod ganddi basbort deuol. Felly, efallai y gallai Llywodraeth Cymru ystyried ei llongyfarch hi ar yr amser cyffrous iawn hwn o’i bywyd fel ein bod ni’n gwybod ein bod ni’n gwneud pethau ar gyfer unigolion yn ogystal ag ar sail fwy cenedlaethol a rhyngwladol.
Thank you very much. I certainly would pass on those congratulations to your constituent and agree with you that the Commonwealth Day celebration was an absolutely lovely celebration of our relationships with our Commonwealth family. I enjoyed some fantastic music, and I think it's only right that we should be celebrating the day in that way.
Diolch yn fawr iawn. Yn sicr fe wnaf i drosglwyddo'r llongyfarchiadau hynny i'ch etholwr ac rwy'n cytuno â chi bod dathlu Diwrnod y Gymanwlad yn ddathliad hyfryd iawn o'n perthynas gyda'n teulu yn y Gymanwlad. Fe wnes i fwynhau'r gerddoriaeth wych, ac rwy'n credu ei bod hi'n gwbl briodol y dylem ni fod yn dathlu'r diwrnod yn y ffordd honno.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i goedwigaeth. Rwy'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Lesley Griffiths.
The next item is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs on Welsh Government support for forestry in Wales. I call on the Minister to make the statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. Our natural resources policy sets out our plans to address the challenges our environment faces and I would like to update Members on the work we are doing within this to support forestry in Wales.
Our forests are an important part of our natural landscape. They are a social, economic and environmental asset. We need large and small-scale diverse woodlands that include conifer and broadleaved tree species that can provide a wide range of services, such as recreation, natural habitats and a sustainable fuel and timber resource. Expanding woodland cover is a crucial element of helping us to meet our statutory emission reduction targets. It is therefore essential we increase our store of carbon through our woodland-creation activities.
We have used rural development programme funding for a range of schemes that facilitate delivery of our forestry strategy objectives, and our sustainable management scheme is one of them. The scheme provides support for a range of proposals that will improve the management of our natural resources and will contribute to the well-being of our rural communities. Six forestry-related projects have been approved for funding through the scheme, which will contribute to the delivery of many of the objectives in our strategy and policy priorities in the natural resources policy.
Following a recommendation by the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee’s inquiry into forestry, we refreshed our woodland strategy. The fundamentals of it remain the same but it is no longer just a policy document. It is a practical document that provides direction for those who sustainably manage woodlands to maximise their benefits.
The Welsh Government is committed to accelerating woodland creation, and our refreshed strategy gives guidance on the kinds of trees and woodlands we need in Wales and clear direction to woodland managers. To complement this, we are currently preparing woodland creation guidelines for land managers, businesses and NRW as the regulator in order to help them make better and quicker decisions on which trees to plant where.
In order to progress the Welsh Government’s plans to increase the area of new woodlands in Wales, as well as the First Minister’s commitment to create a new national forest for Wales, a further round of Glastir woodland creation will open on 1 April. There is also funding available for planting trees in areas that continue to be grazed as part of an agriforestry system.
We have already committed £480,000 towards our co-operative forest planning scheme specifically for people and co-operatives to work together and plan woodland creation at a significant and strategic scale. The Welsh Government recognises that, by supporting joined-up, collaborative action at the right scale, we can maximise opportunities to improve the services our natural resources provide.
Of course, it is not just the planting of new trees that is important, but also managing, preserving and developing existing woodlands. Ancient and veteran trees are irreplaceable natural resources, some of which have significant landscape, biodiversity and cultural value. I am therefore delighted our new 'Planning Policy Wales' edition 10 guidance strengthens their protection, as well as advocating compensatory planting for any woodland losses incurred as a consequence of development.
It is important to recognise that there can be some real challenges for landowners in managing existing forestry especially if, in a changing climate, there is a rise in tree diseases that could have a devastating impact on their woodlands. For this reason, I want to ensure we support private landowners and managers who are currently faced with the disease of Larch phytophthora ramorum. Therefore, we will open a new window for Glastir woodland restoration applications from 1 April. Members will be aware the disease has been an unprecedented challenge on the public estate, but Natural Resources Wales has responded well. Where trees have had to be felled, we are replanting with more resilient species in order to develop healthier and more varied woodlands. These will provide a greater variety of trees to produce high-quality Welsh wood and forests, as well as reducing their vulnerability to disease in the future.
Forestry is not just good for our environment and our well-being, it is also good for our economy. Well-managed woodlands can provide a continuous, sustainable supply of timber, which is why we want to encourage better management of our existing woodlands across Wales. We've already committed £5 million of rural development plan funding towards our very popular timber business investment scheme, and we've committed a further £2 million towards a fourth round of funding, which we opened for expressions of interest on 1 February. The scheme provides capital funding for improvements that add value to forests for woodland management activities, timber harvesting and timber processing.
The high-quality timber we produce will be put to many uses. I am delighted, therefore, that 20 out of 24 developments accepted into the Welsh Government's innovative housing programme last year have a timber element. We expect to see more timber-based innovation in the programme this year, not just in building the social and affordable homes of the future, but championing innovation relating to Welsh timber in the supply chains that support house building here in Wales.
Increasing the use of timber will drive up demand and encourage new woodland creation and better forest management in Wales. Looking ahead with this increase in mind, we've been working with stakeholders from the forestry sector to examine the skills and recruitment needs required to support an increase in demand for timber, and we've introduced a two-year pilot scheme for up to 30 forestry apprenticeships.
I recently met with representatives of the Confederation of Forest Industries. They told me they are willing to work with NRW and Welsh Government, and are confident there are clear solutions to the concerns they've expressed in the past. As a result, we will be in a stronger position to see the forestry sector deliver even more value to the Welsh economy, and the industry can make a greater contribution to protecting and enhancing our natural environment.
Diolch, Llywydd. Mae ein polisi adnoddau naturiol yn nodi ein cynlluniau i ymdrin â'r heriau sy'n wynebu ein hamgylchedd ac fe hoffwn i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau am y gwaith yr ydym ni'n ei wneud o fewn hyn i gefnogi coedwigaeth yng Nghymru.
Mae ein coedwigoedd yn rhan bwysig o'n tirwedd naturiol. Maen nhw'n ased cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Mae angen coetiroedd amrywiol bach a mawr arnom ni sy'n cynnwys rhywogaethau coed conwydd a llydanddail sy'n gallu darparu amrywiaeth eang o wasanaethau, megis gweithgareddau hamdden, cynefinoedd naturiol ac adnodd cynaliadwy o dannwydd a choed. Mae ehangu coetiroedd yn elfen hanfodol i'n helpu i gyrraedd ein targedau lleihau allyriadau statudol. Mae hi'n hanfodol felly ein bod yn cynyddu ein storfa garbon trwy ein gweithgareddau creu coetiroedd.
Rydym ni wedi defnyddio arian y cynllun datblygu gwledig ar gyfer amrywiaeth o gynlluniau sy'n hwyluso'r gwaith o gyflawni amcanion ein strategaeth goedwigaeth, ac mae ein cynllun rheoli cynaliadwy yn un ohonynt. Mae'r cynllun yn darparu cefnogaeth ar gyfer amrywiaeth o gynigion a fydd yn gwella'r ffordd y caiff ein hadnoddau naturiol eu rheoli a chyfrannu at les ein cymunedau gwledig. Mae chwe phrosiect sy'n gysylltiedig â choedwigaeth wedi'u cymeradwyo ar gyfer arian drwy'r cynllun, a fydd yn cyfrannu at gyflawni llawer o'r amcanion yn ein blaenoriaethau polisi a strategaeth yn y polisi adnoddau naturiol.
Yn dilyn argymhelliad gan ymchwiliad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig i'r maes coedwigaeth, fe wnaethom ni addasu ein strategaeth goetiroedd. Mae'r hanfodion wedi aros yr un fath ond nid yw bellach yn ddogfen bolisi yn unig. Mae'n ddogfen ymarferol sy'n rhoi cyfeiriad i'r rheini sy'n rheoli coetiroedd mewn ffordd gynaliadwy i sicrhau'r manteision gorau.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflymu'r broses o greu coetiroedd, ac mae ein strategaeth sydd wedi'i diweddaru yn rhoi arweiniad ar y mathau o goed a choetiroedd sydd eu hangen arnom ni yng Nghymru a chyfeiriad clir i reolwyr coetiroedd. I ategu hyn, rydym ni ar hyn o bryd yn paratoi canllawiau creu coetiroedd ar gyfer rheolwyr tir, busnesau, a Cyfoeth Naturiol Cymru fel y rheoleiddiwr er mwyn eu helpu i wneud penderfyniadau gwell a chyflymach ynglŷn â pha goed i'w plannu a lle i'w plannu.
Er mwyn datblygu cynlluniau Llywodraeth Cymru i gynyddu arwynebedd coetiroedd newydd yng Nghymru, yn ogystal ag ymrwymiad Prif Weinidog Cymru i greu coedwig genedlaethol newydd ar gyfer Cymru, bydd cylch arall o gyllid Glastir ar gyfer creu coetiroedd yn agor ar 1 Ebrill. Mae arian hefyd ar gael ar gyfer plannu coed mewn ardaloedd sy'n parhau i gael eu pori fel rhan o system amaeth-goedwigaeth.
Rydym ni eisoes wedi ymrwymo £480,000 tuag at ein Cynllun Cydweithio i Gynllunio Coedwigaeth yn benodol i bobl a chwmnïau cydweithredol weithio gyda'i gilydd a chynllunio creu coetiroedd ar raddfa sylweddol a strategol. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod, drwy gefnogi camau gweithredu cydgysylltiedig a chydweithredol ar y raddfa briodol, y gallwn ni fanteisio i'r eithaf ar gyfleoedd i wella'r gwasanaethau y mae ein hadnoddau naturiol yn eu darparu.
Wrth gwrs, nid dim ond plannu coed newydd sy'n bwysig, ond hefyd rheoli, gwarchod a datblygu coetiroedd sy'n bodoli eisoes. Mae coed hynafol a hynod yn adnoddau naturiol amhrisiadwy, gyda rhai ohonyn nhw yn eithriadol o werthfawr o ran tirwedd, bioamrywiaeth a diwylliant. Rwy'n falch felly bod Rhifyn 10 o'n canllawiau newydd 'Polisi Cynllunio Cymru' yn rhoi mwy o ddiogelwch iddynt, yn ogystal â hyrwyddo plannu cydadferol ar gyfer unrhyw goetiroedd sy'n cael eu colli o ganlyniad i ddatblygu.
Mae hi yn bwysig cydnabod y gall fod rhai heriau gwirioneddol i dirfeddianwyr o ran rheoli coedwigoedd presennol yn enwedig os, mewn hinsawdd sy'n newid, bydd cynnydd mewn clefydau coed a allai gael effaith ddinistriol ar eu coetiroedd. Am y rheswm hwn, mae arnaf eisiau sicrhau ein bod yn cefnogi tirfeddianwyr a rheolwyr preifat sydd ar hyn o bryd yn wynebu'r clefyd phytophthora ramorum ar goed llarwydd. Felly, byddwn yn agor ffenest newydd ar gyfer ceisiadau i adfer coetiroedd drwy'r cynllun Glastir o 1 Ebrill. Bydd Aelodau'n ymwybodol fod y clefyd wedi bod yn her na welwyd ei thebyg ar yr ystad gyhoeddus, ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymateb yn dda. Lle bu angen torri coed, rydym ni'n ailblannu rhywogaethau mwy gwydn er mwyn datblygu coetiroedd iachach a mwy amrywiol. Bydd y rhain yn darparu mwy o amrywiaeth o goed i gynhyrchu coetiroedd a fforestydd Cymreig o ansawdd uchel, yn ogystal â lleihau pa mor agored i glefyd y byddant yn y dyfodol.
Nid yw coedwigaeth yn dda i'n hamgylchedd a'n lles yn unig, mae hefyd yn dda i'n heconomi. Gall coetiroedd wedi'u rheoli'n dda ddarparu cyflenwad cynaliadwy, parhaus o goed, a dyna pam ein bod ni eisiau annog rheoli ein coetiroedd presennol yn well ledled Cymru. Rydym ni eisoes wedi ymrwymo £5 miliwn o gyllid y Cynllun Datblygu Gwledig ar gyfer ein cynllun poblogaidd iawn o fuddsoddi mewn busnesau coed, ac rydym ni wedi ymrwymo £2 filiwn arall ar gyfer pedwaredd gyfres o ariannu, y gwnaethom ni ei hagor ar gyfer datganiadau o ddiddordeb ar Chwefror 1. Mae'r cynllun yn darparu cyllid cyfalaf ar gyfer gwelliannau sy'n ychwanegu gwerth at goedwigoedd ar gyfer gweithgareddau rheoli coetiroedd, cynaeafu coed a phrosesu coed.
Caiff y coed o ansawdd uchel yr ydym ni'n eu cynhyrchu eu defnyddio mewn sawl ffordd. Rwy'n falch, felly, bod elfen goed i 20 o'r 24 datblygiad a gafodd eu derbyn i raglen dai arloesol Llywodraeth Cymru y llynedd. Rydym ni'n disgwyl gweld mwy o arloesi yn seiliedig ar goed yn y rhaglen eleni, nid yn unig o ran adeiladu cartrefi cymdeithasol a fforddiadwy'r dyfodol, ond o ran hyrwyddo arloesi sy'n ymwneud â defnyddio coed Cymreig yn y cadwyni cyflenwi sy'n cefnogi adeiladu tai yma yng Nghymru.
Bydd cynyddu'r defnydd o goed yn creu galw ac yn annog creu coetiroedd newydd a rheoli coedwigoedd yn well yng Nghymru. Gan edrych i'r dyfodol gyda'r cynnydd hwn mewn cof, rydym ni wedi bod yn gweithio gyda rhanddeiliaid o'r sector coedwigaeth i weld pa sgiliau ac anghenion recriwtio sydd eu hangen i gefnogi cynnydd yn y galw am goed, ac rydym ni wedi cyflwyno cynllun arbrofol dwy flynedd ar gyfer hyd at 30 o brentisiaethau coedwigaeth.
Fe wnes i gyfarfod yn ddiweddar â chynrychiolwyr Cydffederasiwn y Diwydiannau Coedwigaeth. Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf i eu bod yn barod i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru, ac yn ffyddiog bod atebion clir i'r pryderon y maen nhw wedi eu crybwyll yn y gorffennol. O ganlyniad, byddwn mewn sefyllfa gryfach i weld y sector coedwigaeth yn cyflawni hyd yn oed mwy o werth i economi Cymru, a gall y diwydiant wneud cyfraniad mwy at ddiogelu a gwella ein hamgylchedd naturiol.
Clearly, Minister, you're the Minister on point today, with two statements coming before the Plenary, so we'll be seeing a lot of each other as the afternoon progresses. Sadly, the forestry sector hasn't got a brilliant track record here in Wales. It should have a brilliant track record, because it is a huge industry—it employs 10,000 workers and has a turnover of £520 million. That, by any measure, is a substantial industry, especially in a rural economy that is crying out for new opportunities. But, regrettably, because of failed initiatives from successive Welsh Governments, we haven't seen the initiatives come forward to reinvigorate the sector. I think maybe the last paragraph of this statement indicates that by the recent meeting that you had with the industry, which says that they are 'willing to work with', which is something to be commended, but doesn't offer any comment on past performance, on which the silence most probably tells its own story.
The Welsh Government have had various initiatives over previous years, i.e. establishing 100,000 hectares between 2010 and 2030. As we know from the work that has been undertaken, instead of hitting the 5,000 hectares per year target, in the total run only 3,700 hectares have been planted in that time. In 2016, only 39 hectares of productive forest were planted here in Wales. Really, we've just got to get this right, and in particular you, as the Minister, now need to take the business by the scruff of the neck and work with the industry so that we can build on those numbers that I touched on—on the 10,000 workers and the £520 million turnover. Because it is an industry with a future—this isn't an industry that is looking to be managed into decline. There are many good examples in Scotland, for example, and in England, where the forestry sector has moved onto a more sustainable footing. Regrettably, we can point to, obviously, the reports into Natural Resources Wales's handling and the assimilation of the Forestry Commission's assets into NRW and the contracts that were brought forward from various commercial deals that have deprived the sector of income, because, as the auditor general has highlighted, and, as the Public Accounts Committee in its investigation has highlighted, that has arisen through bad practice and a loss of income into the sector.
I do appreciate the difficulties around larch and the dieback, and the unforeseen circumstances where, say five or 10 years ago, when structural plans were being put in place, these types of instances wouldn't have occurred to planners at that particular time. But that's not to say that there haven't been missed opportunities. I would call on the Minister to look at—if she could answer this question directly—making greater flexibility into the applications that could be allowed for woodland planting. In England, for example, instead of having windows of bidding and applications, it's a continuous process, because, obviously, via the planning route, companies, obviously, and farmers, in particular, who might be looking to convert their land, can't be constrained by some administrative window. They need as a great a flexibility in the scheme rules as possible, and I'd be grateful to understand will the Minister be considering that flexibility within the new scheme that she announced, obviously, that she's making available as of 1 April.
Equally, the lack of planting on behalf of NRW—as I understand it, the deficit now is some 6,000 hectares of replanting on the NRW estate, and whilst in the statement the Minister does point out her confidence around NRW and their ability to put a more mixed estate and mixed planting opportunities in place so that the commercial realisation in 10, 15, 20 years' time can be achieved, it is a fact that replanting rates aren't where they should be. If NRW was a private company, action would have been taken against them for not replanting those areas. So, again, I would like to understand from the Minister, with her deliberations over the last couple of months, has she confidence that this deficit will be addressed and that 6,000 hectares to date will be reversed and, actually, replanting will gather pace?
Also, there is the issue about managing our woodlands as well, and, under the current Glastir model, there isn't an opportunity to get money for management, as I understand it, in the scheme. At the moment, of the 300,000 hectares of Welsh forests, 60,000 hectares are unmanaged. There is an opportunity to look at managing to a far greater degree the forests that we have and the woodlands that we have so we can maximise their potential. And, again, I would be grateful if the Minister could indicate whether she or her officials have given any consideration to supporting bringing that 60,000 hectares of unmanaged forestry into some sort of scheme that could best utilise that area that is available within the forestry estate.
It is obviously very heartening to hear of apprenticeships being created. That is a vital route into the industry, and whilst I identified recently the lack of agricultural apprenticeships—less than 1 per cent of all apprenticeships, regrettably, are in agriculture—I would suggest the numbers are even poorer in the forestry sector. In her discussions with the industry, has she identified ways of bringing in new apprenticeship opportunities? Again, I identify that within the statement, but 30 apprenticeship opportunities over two years in an industry that's worth in excess of £0.5 billion—it's a welcome start, but it isn't going to change the world, it's not. When we look at the opportunities, especially in construction, for using timber products, there is a great opportunity here to open up new avenues for young entrants into the industry. Thank you, Minister.
Yn amlwg, Gweinidog, chi'n yw'r Gweinidog perthnasol heddiw, gyda dau ddatganiad yn dod gerbron y cyfarfod llawn, felly byddwn yn gweld llawer o'n gilydd wrth i'r prynhawn fynd rhagddo. Yn anffodus, nid oes gan y sector coedwigaeth hanes gwych yma yng Nghymru. Dylai fod â hanes gwych, oherwydd mae'n ddiwydiant anferth—mae'n cyflogi 10,000 o weithwyr ac mae ganddo drosiant o £520 miliwn. Mae hynny, ar unrhyw gyfrif, yn ddiwydiant sylweddol, yn enwedig mewn economi wledig sy'n galw'n daer am gyfleoedd newydd. Ond, yn anffodus, oherwydd mentrau methedig gan Lywodraethau olynol yng Nghymru, nid ydym ni wedi gweld y mentrau yn dod ymlaen i adfywio'r sector. Rwy'n credu efallai bod paragraff olaf y datganiad hwn yn dangos hynny gyda'r cyfarfod diweddar a gawsoch chi gyda'r diwydiant, sy'n dweud eu bod yn 'barod i weithio gyda', sy'n rhywbeth i'w ganmol, ond nid yw'n cynnig unrhyw sylwadau ynglŷn â pherfformiad yn y gorffennol, y mae'r distawrwydd mae'n debyg yn dweud ei stori ei hun.
Bu gan Lywodraeth Cymru fentrau amrywiol dros y blynyddoedd blaenorol, h.y. sefydlu 100,000 o hectarau rhwng 2010 a 2030. Fel y gwyddom ni o'r gwaith sydd wedi'i wneud, yn lle cyrraedd y targed o 5,000 o hectarau'r flwyddyn, dim ond cyfanswm o 3,700 o hectarau a gafodd eu plannu yn yr amser hwnnw. Yn 2016, plannwyd dim ond 39 o hectarau o goedwigoedd cynhyrchiol yma yng Nghymru. Mewn difrif, mae'n rhaid inni wneud hyn yn iawn, ac yn benodol mae'n rhaid i chi, y Gweinidog, afael yn y busnes gerfydd ei wâr a gweithio gyda'r diwydiant fel y gallwn ni adeiladu ar y niferoedd hynny y cyfeiriais atyn nhw—ar y 10,000 o weithwyr a'r trosiant o £520 miliwn. Oherwydd ei fod yn ddiwydiant gyda dyfodol—nid diwydiant mo hwn lle ceir bwriad i'w reoli tuag at ddirywiad. Ceir llawer o enghreifftiau da yn yr Alban, er enghraifft, ac yn Lloegr, lle mae'r sector coedwigaeth wedi datblygu seiliau mwy cynaliadwy. Yn anffodus, gallwn gyfeirio, yn amlwg, at yr adroddiadau ynglŷn ag ymdriniaeth Cyfoeth Naturiol Cymru o asedau'r Comisiwn Coedwigaeth gan eu cymhathu i Cyfoeth Naturiol Cymru a'r contractau a ddygwyd ymlaen o gytundebau masnachol amrywiol sydd wedi amddifadu'r sector o incwm, oherwydd, fel yr amlygodd yr archwilydd cyffredinol, ac, fel yr amlygodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ei ymchwiliad, mae hynny wedi deillio o arfer gwael a cholli incwm i'r sector.
Rwy'n gwerthfawrogi'r anawsterau o ran y coed llarwydd a'r difodiant a'r amgylchiadau annisgwyl pan, bump neu 10 mlynedd yn ôl, dyweder, pan yr oedd cynlluniau strwythurol yn cael eu rhoi ar waith, ni fyddai'r mathau hyn o achosion wedi croesi meddwl cynllunwyr ar yr adeg benodol honno. Ond nid yw hynny'n dweud na fu colli cyfleoedd. Rwy'n galw ar y Gweinidog i edrych ar—pe byddai'n ateb y cwestiwn hwn yn uniongyrchol—ar wneud ceisiadau'n fwy hyblyg o ran y rhai y gellid eu caniatáu ar gyfer plannu coetiroedd. Yn Lloegr, er enghraifft, yn hytrach na chael ffenestri o gynnig ac ymgeisio, mae'n broses barhaus, oherwydd, yn amlwg, drwy'r broses gynllunio, ni all cwmnïau, a ffermwyr, yn arbennig, sydd efallai yn ystyried trawsnewid eu tir, gael eu cyfyngu gan ryw ffenest weinyddol. Mae angen cymaint o hyblygrwydd â phosib arnyn nhw yn y rheolau cynllun, a byddwn yn ddiolchgar cael deall a fydd y Gweinidog yn ystyried yr hyblygrwydd hwnnw yn y cynllun newydd a gyhoeddwyd ganddi, yn amlwg, y bydd hi yn ei ryddhau ar 1 Ebrill.
Yn yr un modd, y diffyg plannu ar ran Cyfoeth Naturiol Cymru—fel rwy'n deall, mae'r diffyg bellach yn rhyw 6,000 o hectarau o ailblannu ar ystad Cyfoeth Naturiol Cymru, ac er bod datganiad y Gweinidog yn nodi ei ffydd o ran Cyfoeth Naturiol Cymru ac o ran eu gallu i greu ystad fwy cymysg a chyfleoedd plannu mwy cymysg fel bod modd gwireddu'r potensial masnachol yn y 10, 15, 20 mlynedd nesaf, mae'n ffaith nad yw cyfraddau ailblannu'r hyn y dylen nhw fod. Pe byddai Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwmni preifat, byddid wedi gweithredu yn eu herbyn am beidio ag ailblannu yn yr ardaloedd hynny. Felly, unwaith eto, hoffwn gael gwybod gan y Gweinidog, gyda'i hystyriaethau dros y ddeufis diwethaf, a yw hi'n ffyddiog y bydd y diffyg hwn yn cael sylw ac y bydd y 6,000 o hectarau hyd yma yn cael ei wrthdroi ac, mewn gwirionedd, y bydd ailblannu yn cyflymu?
Hefyd, dyna'r mater ynghylch rheoli ein coetiroedd hefyd, ac, o dan y model Glastir presennol, nid oes cyfle i gael arian ar gyfer rheoli, fel y deallaf, yn y cynllun. Ar hyn o bryd, o'r 300,000 o hectarau o goedwigoedd Cymru, nid yw 60,000 o hectarau wedi'u rheoli. Mae cyfle i edrych ar reoli i raddau mwy o lawer y coedwigoedd sydd gennym ni a'r coetiroedd sydd gennym ni fel y gallwn ni sicrhau'r manteision gorau. Ac, unwaith eto, byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn nodi a yw hi neu ei swyddogion wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i gefnogi cynnwys y 60,000 o hectarau hynny sydd heb eu rheoli mewn rhyw fath o gynllun coedwigaeth a allai ddefnyddio'r ardal honno sydd ar gael o fewn yr ystad goedwigaeth yn y ffordd orau.
Mae'n amlwg yn galonogol iawn clywed am greu prentisiaethau. Mae hynny'n llwybr hanfodol i'r diwydiant, ac er imi yn ddiweddar nodi'r diffyg prentisiaethau amaethyddol—mae llai nag 1 y cant o holl brentisiaethau, yn anffodus, mewn amaethyddiaeth—byddwn yn awgrymu bod y niferoedd yn llai fyth yn y sector coedwigaeth. Yn ei thrafodaethau gyda'r diwydiant, a yw hi wedi canfod ffyrdd o gyflwyno cyfleoedd prentisiaeth newydd? Unwaith eto, rwy'n cydnabod hynny yn y datganiad, ond 30 o gyfleoedd prentisiaeth dros ddwy flynedd mewn diwydiant sy'n werth dros £0.5 biliwn—mae'n ddechrau da, ond nid yw'n mynd i newid y byd. Pan yr ydym ni'n edrych ar y cyfleoedd, yn enwedig ym maes adeiladu, i ddefnyddio cynhyrchion coed, ceir cyfle gwych yma i agor llwybrau newydd ar gyfer newydd-ddyfodiaid ifanc i'r diwydiant. Diolch, Gweinidog.
I thank Andrew R.T. Davies for that series of questions and observations. You are right—it is a huge industry, and I think it's one that we need to value and care for. I mentioned about my meeting with Confor and NRW specifically because the difficulties are very well rehearsed. We had a long debate on the Grant Thornton report and, clearly, things have been said publicly that I wanted to ensure would not be a barrier for what we were planning to do around the forestry industry. And I'm very pleased that Confor and NRW, who I met separately, have now had the opportunity to meet together and are going to work together to make sure that we do now start to see far more trees planted. I'm absolutely in agreement around the target that we set. We have not seen the delivery of the number of trees we would want to, and, whilst I appreciate this is a long-term aspiration, I think we need to take a range of measures to make sure that we do make some progress in the short term, and that's what we'll be doing with our strategy.
You are right—we have had various initiatives and we've certainly got many schemes, and you referred to the schemes and the way that they are funded. I'm very happy to look at if there's an opportunity to deliver those schemes in a different way. I certainly think, post Brexit, agriculture—so, 'Brexit and our land', for instance; you'll be aware that we are bringing forward payments in relation to public goods. Those are areas where there isn't a market at the moment, so we can certainly look at how that's funded, for instance, in the way that you referred to.
Around targets, Government can't do this on their own; there's a great deal of forestry that is privately owned. I think we all have to work together on it. When I was out in New Zealand last year, looking at primarily agriculture schemes, I did have a very long conversation with the Minister there who's responsible for forestry, and their target is, I think, incredibly ambitious, but, when you dug down again, it wasn't just Government doing that on its own—it was working with land managers, farmers. Lots of forestry in New Zealand is owned privately and, when I found out about 5 per cent of land in Wales is also owned privately, I think it is about all coming together to make sure we make the very best of it. I agree with what you say about apprenticeships. I'm very pleased to see that we have 30 over two years, but, again, in my discussions with Confor, I think they too accept that we need to be looking at increasing that number significantly.
NRW do have significant land bank for trees—where they've had to fell trees due to disease you referred to, but for other reasons. I met with the chair and chief executive just a couple of weeks ago and they are certainly committed to reforesting that land—I think by 2022 was the year they were hopeful for. I'm certainly looking to see if I can give some additional funding to NRW to support that because I do think that is absolutely the way forward and it will help us reach our targets.
Diolch i Andrew R.T. Davies am y gyfres honno o gwestiynau a sylwadau. Rydych chi'n gywir—mae yn ddiwydiant enfawr, ac rwy'n credu ei fod yn un y mae angen inni ei werthfawrogi a gofalu amdano. Soniais am fy nghyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a Confor yn benodol oherwydd mae'r anawsterau yn hysbys iawn. Fe gawsom ni ddadl hir ar adroddiad Grant Thornton ac, yn amlwg, mae pethau wedi'u dweud yn gyhoeddus yr oeddwn i eisiau sicrhau na fyddent yn rhwystr i'r hyn yr oeddem ni'n bwriadu ei wneud o ran y diwydiant coedwigaeth. Ac rwy'n falch iawn bod Confor a Cyfoeth Naturiol Cymru, y bu imi gyfarfod â nhw ar wahân, bellach wedi cael y cyfle i gyfarfod â'i gilydd a'u bod yn mynd i gydweithio i wneud yn siŵr bellach ein bod ni'n mynd i ddechrau gweld llawer mwy o goed yn cael eu plannu. Rwy'n gwbl gytûn o ran y targed a osodwyd gennym ni. Nid ydym ni wedi gweld plannu nifer y coed y byddem ni'n dymuno eu gweld, ac, er fy mod i'n sylweddoli ei fod yn ddyhead tymor hir, rwy'n credu bod angen inni fynd ati mewn sawl ffordd i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud rhywfaint o gynnydd yn y tymor byr, a dyna'r hyn y byddwn ni yn ei wneud â'n strategaeth.
Rydych chi'n gywir—rydym ni wedi cael amryw o fentrau ac yn sicr mae gennym ni nifer o gynlluniau, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynlluniau a'r modd y cânt eu hariannu. Rwy'n fodlon iawn edrych a oes cyfle i gyflawni'r cynlluniau hynny mewn ffordd wahanol. Rwy'n sicr yn credu, ar ôl Brexit, amaethyddiaeth—felly, 'Brexit a'n tir', er enghraifft; byddwch yn ymwybodol ein bod yn cyflwyno taliadau o ran nwyddau cyhoeddus. Mae'r rhain yn feysydd lle nad oes marchnad ar hyn o bryd, felly fe allwn ni yn sicr edrych ar sut y caiff hynny ei ariannu, er enghraifft, yn y ffordd y gwnaethoch ichi gyfeirio ati.
Ynghylch targedau, ni all y Llywodraeth wneud hyn ar ei phen ei hun; mae llawer iawn o goedwigoedd mewn perchnogaeth breifat. Credaf fod yn rhaid i bob un ohonom ni weithio gyda'n gilydd yn hyn o beth. Pan oeddwn i yn Seland Newydd y llynedd yn edrych ar gynlluniau amaethyddol yn bennaf, cefais sgwrs hir iawn gyda'r Gweinidog yno sy'n gyfrifol am goedwigaeth, ac mae eu targed nhw, rwy'n credu, yn eithriadol o uchelgeisiol, ond, pan roeddech chi'n craffu'n fanylach, nid y Llywodraeth yn unig oedd yn gwneud hynny ar ei phen ei hun—roedd hi'n gweithio gyda rheolwyr tir, ffermwyr. Mae llawer o goedwigaeth yn Seland Newydd yn eiddo preifat a, phan ddarganfyddai fod oddeutu 5 y cant o dir yng Nghymru hefyd yn eiddo preifat, rwy'n credu ei fod ynglŷn â dod â phawb at ei gilydd i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud y gorau ohono. Rwy'n cytuno â'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud am brentisiaethau. Rwy'n falch iawn o weld bod gennym ni 30 dros ddwy flynedd, ond, unwaith eto, yn fy nhrafodaethau gyda Confor, credaf eu bod nhw hefyd yn derbyn bod angen inni edrych ar gynyddu'r nifer hwnnw'n sylweddol.
Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru fanc tir sylweddol ar gyfer coed—lle bu'n rhaid iddyn nhw dorri coed oherwydd y clefyd y gwnaethoch chi gyfeirio ato, ond am resymau eraill. Fe wnes i gyfarfod â'r cadeirydd a'r prif weithredwr rai wythnosau yn ôl ac maen nhw yn sicr wedi ymrwymo i ailgoedwigo'r tir hwnnw—rwy'n credu mai erbyn 2022 oedd y flwyddyn yr oedden nhw'n obeithiol amdani. Rwy'n sicr yn edrych i weld a allaf i roi rhywfaint o arian ychwanegol i Cyfoeth Naturiol Cymru i gefnogi hynny oherwydd rwy'n credu mai dyna yn wir yw'r ffordd ymlaen a bydd yn ein helpu i gyflawni ein targedau.
Wrth gwrs, does dim amheuaeth bod y diffyg plannu coed a methiannau'r Llywodraeth a Chyfoeth Naturiol Cymru yn y blynyddoedd mwy diweddar yma—bod hynny wedi tanseilio a lleihau gallu Cymru i daclo newid yn yr hinsawdd, i reoli'r risg llifogydd, i roi hwb i gynefinoedd a bioamrywiaeth a'r holl fanteision sy'n dod yn sgil polisi coedwigaeth llwyddiannus. Yn amlwg, dŷn ni ddim yn gwireddu yr hyn y bydden ni i gyd yn dymuno ei wireddu ar hyn o bryd. Felly, mae yn hen bryd, dwi'n meddwl, i'r Llywodraeth ailafael yn y maes yma ac edrych unwaith eto ar sicrhau bod yr hyn sydd yn uchelgais gan y Llywodraeth yn addas ac, yn bwysicach fyth, wrth gwrs, fod modd cyflawni hynny mewn modd ystyrlon a realistig.
Nawr, os ydw i'n deall yn iawn, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoli 80 y cant o goedwigoedd Cymru yn uniongyrchol ac yn rheoleiddio’r 20 y cant arall. Rŷch chi'n dweud yn eich datganiad eich bod chi am greu canllaw, neu guidelines, i reolwyr tir, busnesau a Chyfoeth Naturiol Cymru wneud penderfyniadau gwell ac i wneud penderfyniadau yn gynt. Mae hynny i'w groesawu, ond ydych chi yn hyderus bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru yr adnoddau angenrheidiol i gyflawni hynny yn effeithiol? Oherwydd, yn amlwg—dwi wedi codi sawl gwaith gyda chi y gofid bod mwy a mwy o ofynion arnyn nhw a nad yw'r cynnydd yn eu cyllideb yn adlewyrchu hynny; yn wir, i'r gwrthwyneb, mewn termau real, mae'r gyllideb yn crebachu. Dwi'n dal i boeni bod dim y profiad digonol gan fwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru i roi'r arweiniad angenrheidiol sydd ei angen ar y sector yma.
Mae hefyd galw—. Byddwn i â diddordeb i glywed a ydych chi, yng nghyd-destun gosod y targedau, neu drio cyrraedd y targedau rŷn ni am eu cyrraedd dros y blynyddoedd nesaf, yn barod i ymrwymo i greu asesiad amgylcheddol strategol i gyd-fynd â'r targedau newydd yna er mwyn cefnogi, cryfhau ac atgyfnerthu bioamrywiaeth yn y coedwigoedd hynny. Oherwydd mae yna gyfleoedd mawr iawn, nid yn unig o safbwynt rheoli'r coedwigoedd sydd gyda ni ar hyn o bryd, ond, yn sicr, o safbwynt creu coedwigoedd newydd hefyd—eu bod nhw'n cael eu creu mewn ffordd, a bod yna gymysgedd o goed addas ac yn y blaen ar gyfer creu cynefinoedd a chryfhau bioamrywiaeth.
Rŷch chi'n cyhoeddi rowndiau newydd o Creu Coetir Glastir ac Adfer Coetir Glastir. Wrth gwrs, mae cynlluniau coetir Glastir wedi cael eu ceryddu yn y gorffennol am fod yn rhy gymhleth ac yn rhy ragnodol. Ydych chi felly yn bwriadu gwneud unrhyw newidiadau, neu ydych chi jest yn parhau â'r cynlluniau fel maen nhw wedi bod?
Hefyd, wrth gwrs, arian RDP sydd yn talu am lawer o'r rhain. Rŷn ni i gyd yn gwybod—neu ddim yn gwybod, efallai—beth sy'n dod yn y cyd-destun yna. Felly, dwi ddim yn gwybod os rŷch chi wedi ystyried pa ffynhonnell ariannu ar ôl Brexit y byddwch chi'n ei defnyddio, neu ydych chi jest yn dibynnu ar yr addewid yma na fyddwn ni ddim gwaeth i ffwrdd yn ariannol? Oherwydd mae hwn yn sector mwy tymor hir na'r rhelyw, ac felly mae cael dilyniant ac ymrwymiadau tymor hir, o safbwynt ariannu ac yn y blaen, wrth gwrs, yn gwbl, gwbl allweddol. Byddwn i'n galw arnoch chi i ymgorffori targedau sydd yn mynd â ni i 2050 a 2100 hyd yn oed, oherwydd dyna yw mesur tymor hir llawer o'r gwaith sy'n digwydd yn y sector yma a dyma sydd ei angen i greu yr hyder o fewn y sector i'w dyfu e yng Nghymru. Nawr, rŷn ni wedi clywed cyfeiriad at fethiannau Cyfoeth Naturiol Cymru yn y maes yma yn y blynyddoedd diwethaf, ac fe fyddwn innau hefyd yn eich annog chi i wneud popeth y gallwch chi i ailadeiladu’r berthynas yna rhwng y sector a’r Llywodraeth a Chyfoeth Naturiol Cymru.
Un o’r pethau dwi wedi galw amdanyn nhw, wrth gwrs, yw adolygiad annibynnol i sefydlu a yw hi dal yn briodol i Gyfoeth Naturiol Cymru barhau i reoli’r ystâd goedwig fasnachol yng Nghymru. Mi fyddwn i’n ategu’r alwad honno a phetai yna gasgliad nad yw hynny’n addas, yna, yn amlwg, byddwn i’n dymuno bod yr ymchwiliad hwnnw hefyd yn ystyried modelau amgen posib. Nawr, mi ddylai ystâd goedwigaeth gyhoeddus yng Nghymru gael ei reoli mewn ffordd sydd yn exemplar o safbwynt coedwigoedd cynaliadwy yn dangos sut mae bioamrywiaeth, newid hinsawdd, ffactorau cymdeithasol ac economaidd i gyd yn gallu cwrdd â’i gilydd, a hefyd sut mae rhai o’r tensiynau yna’n gallu cael eu rheoli’n addas. Ond, hyd yma, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu yn hynny o beth. Ydych chi felly’n cydnabod bod yna ffordd bell i fynd cyn ein bod ni’n cyrraedd lle y byddem ni’n licio bod?
Of course, there’s no doubt that the lack of tree planting, the Government’s failures and NRW’s failings in more recent years have undermined and reduced the capacity of Wales to tackle climate change, to manage flood risk and to give a boost to habitats and biodiversity and all the benefits that come from successful forestry policy. Clearly, we’re not delivering what we would all wish to see delivered at the moment. So, it is about time for the Government to grasp the nettle in this area and to look anew at ensuring that what is a Government ambition is fit for purpose, and, more importantly, that that is deliverable in a meaningful and realistic manner.
Now, if I’ve understood it correctly, NRW manages 80 per cent of woodland in Wales directly and regulates the other 20 per cent. You state that you want to create guidelines for land managers, businesses and NRW to make better decisions and to make swifter decisions. That’s to be welcomed, but are you confident that NRW has the necessary resources to deliver that effectively? Because, clearly, I’ve raised on a number of occasions the concern that there are more and more requirements placed upon them and that the increase in their budget doesn’t reflect that; indeed, to the contrary, in real terms, the budget is shrinking. I’m still concerned that there isn’t sufficient experience on the NRW board to give the necessary guidance and leadership in this sector.
Also, there’s demand—. I would be interested to hear whether you, in the context of setting targets or trying to reach the targets that we want to reach over the next few years, would be willing to commit to creating a strategic environmental assessment to run alongside those targets in order to support the strengthening of biodiversity in those forestry areas. Because there are major opportunities, not only in terms of woodland management, but also in terms of creating new woodland—that they could be created in a way where you have an appropriate mix of species in order to create habitats and strengthen biodiversity.
You’ve mentioned the creation of new rounds of Glastir woodland and the restoration of Glastir woodland. Now, of course, Glastir schemes have been criticised in the past for being too prescriptive and too complex. Do you therefore intend to make any changes, or are you going to continue with the plans as they have existed?
Also, of course, RDP funds pay for much of this. We all know—or don’t know, perhaps—what will happen in that context. So, I don’t know if you have considered what post-Brexit funding source you will use, or are you simply relying on this pledge that we will be no worse-off financially? Because this is a more long-term sector than most and therefore having continuity and long-term commitments in terms of funding is crucially important. I would call on you to incorporate targets that take us to 2050 or even to 2100, because that's the long-term measure of the work that's happening in this sector and that's what we need in order to give the confidence to the sector for it to develop here in Wales. Now, we’ve heard reference to the failings of NRW in this area over the past few years, and I would encourage you to do everything you can to rebuild that relationship between the sector and the Government and NRW.
One of the things that I've called for is an independent review to establish whether it is still appropriate for NRW to continue to manage the commercial forestry estate in Wales. I would echo that demand today, and if there were a conclusion that that isn't appropriate then I would certainly wish to see that inquiry considering potential alternative models. Now, the public forestry estate in Wales should be managed in a way that is an exemplar in terms of sustainable forestry, showing how biodiversity, climate change, social factors and economic factors can all come together and also how some of those tensions can be managed appropriately, but, to date, NRW has failed in that regard. Do you therefore recognise that there's a long way to go before we reach where we want to be?
Diolch, Llyr Huws Gruffydd, for those questions. In relation to NRW, as I said in my response to Andrew R.T. Davies, obviously, we've had a very long debate in the Chamber about it, and you'll be aware that I disagreed with you that an independent review was necessary, and I still hold that viewpoint. Obviously, Grant Thornton went in, they did a report, NRW have accepted the recommendations that Grant Thornton made in relation to their part of the work. We had one as a Government, and I've fully accepted that recommendation. I have full confidence in the new chair, chief executive and board—you'll be aware we replaced half the board members—to take this forward, but I do think you are absolutely right in saying that the relationship has to be rebuilt. And that's why I was so keen to get Confor in and NRW in and then making sure that they meet together. My officials have been monitoring it, my officials have been meeting with Confor separately to ensure that that relationship can be rebuilt, and, as I said in the opening statement, Confor have said they're very pleased to take that work forward. However, I will be keeping—I meet every month with the interim chair and chief executive, and I will be keeping a very close eye on it, because I think you're absolutely right: we should be an exemplar in this area, so it's very important that relationship is a fruitful one.
Again, you mentioned in that debate, I think, that you were concerned about the lack of forestry experience on the board. As I mentioned, we replaced six members back in November. One of the members on the board, I think, has the skills around the governance and the business aspect of forestry, so I do think we do have the right mix of people on the board, but, again, it's something that I'm also very keen to keep a very close eye on.
You mentioned the mix of trees, and this is something—when I came into portfolio initially, I was told by a variety of people that we were planting the wrong trees in the wrong places, and by other people that we were planting the right trees in the right places. So, I remember getting everybody in a room together to say, 'Right, I need to know what trees we need to plant in which place to make sure that we always plant the right tree in the right place.' And I think that, when we bring our strategy forward, and it's obviously very linked into our post-Brexit agricultural policy, it's really important that we ensure we get that mix right.
Because it's such a long-term sector, I think a 2050 target would be good, and I mentioned in my answer to Andrew R.T. Davies, that I talked to the New Zealand Minister about this, and their target was for the same—I think it was 50 years down the line, and I can see the benefits of doing that because I think it would be for everybody to understand. Certainly, when I speak particularly to farmers about how they could perhaps help us achieve our targets, one of the things they say is that, because it's such a long-term initiative, they're sort of reluctant to plant trees on agricultural land, because they know they've lost it for 30 years. But, again, in discussions and certainly in many of the responses we've had to 'Brexit and our land', I think that perhaps is changing a little bit and farmers do want to help us reach our forestry targets.
In relation to the RDP, you're right, we are sort of holding the UK Government to that pledge that Wales would not lose a penny if we left the European Union, and I think that it is absolutely right that we hold them to that, but, clearly, we will always need to put funding into this part of the portfolio. But, obviously, a replacement for the RDP we haven't looked at in great detail because we expect to have the funding that we receive from Europe now.
Diolch, Llyr Huws Gruffydd am y cwestiynau hynny. O ran Cyfoeth Naturiol Cymru, fel y dywedais yn fy ymateb i Andrew R.T. Davies, yn amlwg, rydym ni wedi cael dadl hir iawn yn y Siambr amdano, a byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi anghytuno â chi bod adolygiad annibynnol yn angenrheidiol, ac rwy'n dal o'r farn honno. Yn amlwg, aeth Grant Thornton yno, fe wnaethon nhw adroddiad, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi derbyn yr argymhellion a wnaed gan Grant Thornton mewn cysylltiad â'u rhan nhw o'r gwaith. Fe gawsom ni, y Llywodraeth un, ac rwyf wedi derbyn yr argymhelliad hwnnw'n llawn. Mae gennyf pob ffydd yn y cadeirydd, y prif weithredwr a'r bwrdd newydd—byddwch yn ymwybodol inni newid hanner aelodau'r bwrdd—i ddatblygu hyn, ond rwyf yn credu eich bod yn llygad eich lle wrth ddweud bod angen ailadeiladu'r berthynas. A dyna pam yr oeddwn i mor awyddus i gael ymrwymiad gan Confor a Cyfoeth Naturiol Cymru ac wedyn gwneud yn siŵr eu bod yn cyfarfod â'i gilydd. Mae fy swyddogion wedi bod yn cadw golwg ar hynny, mae fy swyddogion wedi bod yn cyfarfod gyda Confor ar wahân er mwyn sicrhau y gellir ailadeiladu'r berthynas honno, ac, fel y dywedais yn y datganiad agoriadol, mae Confor wedi dweud eu bod yn falch iawn i ddatblygu'r gwaith hwnnw. Fodd bynnag, byddaf yn cadw—rwy'n cyfarfod bob mis gyda'r cadeirydd a'r prif weithredwr dros dro, a byddaf yn cadw llygad barcud ar hyn, gan fy mod yn credu eich bod yn llygad eich lle: fe ddylem ni fod yn esiampl yn y maes hwn, felly mae'n bwysig iawn bod y berthynas honno yn un ffrwythlon.
Unwaith eto, fe wnaethoch chi sôn yn y ddadl honno, rwy'n credu, eich bod yn pryderu am y diffyg profiad sydd gan y bwrdd ym maes coedwigaeth. Fel y soniais, fe wnaethom ni newid chwe aelod yn ôl ym mis Tachwedd. Mae gan un o'r aelodau ar y bwrdd, rwy'n credu, y sgiliau o ran llywodraethu a'r agwedd fusnes ar goedwigaeth, felly rwyf yn credu bod gennym ni'r cyfuniad cywir o bobl ar y bwrdd, ond, unwaith eto, mae'n rhywbeth yr wyf hefyd yn awyddus iawn i gadw llygad barcud arno.
Fe wnaethoch chi sôn am y cyfuniad o goed, ac mae hyn yn rhywbeth—pan ddeuthum i'r portffolio i ddechrau, dywedwyd wrthyf gan amrywiaeth o bobl ein bod yn plannu'r coed anghywir yn y mannau anghywir, a gan bobl eraill ein bod yn plannu'r coed cywir yn y lleoedd cywir. Felly, rwy'n cofio cael pawb at ei gilydd mewn ystafell i ddweud, 'Iawn, mae angen imi wybod pa goed sydd angen inni eu plannu ym mha le i wneud yn siŵr ein bod ni bob amser yn plannu'r coed cywir yn y lle cywir.' Ac rwy'n credu, pan fyddwn ni'n cyflwyno ein strategaeth, ac mae'n amlwg iawn yn gysylltiedig â'n polisi amaethyddol ar ôl Brexit, mae'n wirioneddol bwysig ein bod yn sicrhau ein bod yn cael y cyfuniad hwnnw'n gywir.
Oherwydd ei fod yn sector mor hirdymor, rwy'n credu y byddai 2050 yn darged da, a soniais yn fy ateb i Andrew R.T. Davies, fy mod wedi siarad â Gweinidog Seland Newydd ynglŷn â hyn, ac roedd eu targed ar gyfer yr un—rwy'n credu ei fod 50 mlynedd yn ddiweddarach, a gallaf weld y manteision o wneud hynny oherwydd credaf y byddai'n gyfle i bawb ei deall. Yn sicr, pan rwy'n siarad yn arbennig â ffermwyr ynglŷn â sut y gallan nhw ein helpu ni efallai i gyflawni ein targedau, un o'r pethau y maen nhw'n ei ddweud yw, oherwydd ei fod yn fenter mor hirdymor, maen nhw'n bur amharod i blannu coed ar dir amaethyddol, oherwydd eu bod yn gwybod y byddant wedi ei golli am 30 mlynedd. Ond, unwaith eto, mewn trafodaethau ac yn sicr yn llawer o'r ymatebion a gawsom ni i 'Brexit a'n tir', rwy'n credu bod hynny efallai yn newid ychydig a bod ffermwyr eisiau ein helpu ni i gyflawni ein targedau coedwigaeth.
Yng nghyswllt y Cynllun Datblygu Gwledig, rydych chi'n gywir, rydym ni i ryw raddau yn sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair o ran yr addewid hwnnw na fyddai Cymru yn colli ceiniog petai ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac rwy'n credu ei bod hi'n hollol briodol ein bod yn sicrhau ei bod yn cadw at ei gair ynglŷn â hynny, ond, yn amlwg, bydd angen inni roi arian bob amser i'r rhan hon o'r portffolio. Ond, yn amlwg, nid ydym ni wedi edrych yn fanwl ar gynllun i ddisodli'r Cynllun Datblygu Gwledig mewn manylder oherwydd disgwyliwn gael yr arian yr ydym ni'n ei gael o Ewrop ar hyn o bryd.
I welcome the Government's statement. I just can't understand why everybody else doesn't believe in the importance of forests, because I actually believe it's one of the most important things we have. I don't believe you can actually have too many trees, and it always pains me when I see a number of trees being chopped down. In Rebecca Evans's constituency, a giant redwood has been chopped down in Penllergaer. That's a matter of massive local concern, and it's also a matter of concern—the number of trees in that area that are being removed. So, I think that we really do need to protect trees more than we do now. Tree preservation orders are very good. They give more of an illusion of protection than actual protection, but when they've had an accident and they've knocked a tree down, you can't un-accident the removal of a tree. I'll tell you what, if there are two things I know: grade II listed buildings spontaneously combust, and people driving around trees have accidents at fairly regular intervals, which ends up knocking down trees that have tree preservation orders on them. Both of those I find amazing, and it must be serendipity that causes them.
Can I welcome the co-operative forest planning scheme, specifically for people and co-operatives to work together and plan woodland creation at a significant and strategic scale? I support the planting of mixed forestry as opposed to a monoculture of conifers. There's been a number of tree diseases, such as Dutch elm disease, ash dieback, and the one the Minister pronounced earlier, which I'm not going to take on. Does the Minister accept that mixed forests provide some protection against tree diseases, and that such mixed forests should include broadleaved trees? Does the Minister accept that we need annual regional forestry targets? We tend to have long-term targets, but the long term, as people involved in financial planning will tell you, is made up of a lot of short terms. So, if you want to do something in the long term, you have to successfully deal with a number of short terms to get there.
Finally, something I've never understood, and it used to exist under the old county plan where land was identified for a whole range of uses: why cannot local development plans identify land for forestry in such a way that people know that that land is suitable?
Rwy'n croesawu datganiad y Llywodraeth. Dim ond methu deall yr wyf i pam nad yw pawb arall yn credu ym mhwysigrwydd coedwigoedd, oherwydd fy mod i'n credu mewn gwirionedd eu bod un o'r pethau pwysicaf sydd gennym ni. Nid wyf yn credu y gallwch chi mewn gwirionedd gael gormod o goed, ac mae hi wastad yn ofid imi pan welaf nifer o goed yn cael eu torri. Yn etholaeth Rebecca Evans, mae cochwydd anferthol wedi ei thorri ym Mhenlle'r-gaer. Mae hynny'n fater o bwys aruthrol yn lleol, ac mae hefyd yn fater o bryder—nifer y coed yn yr ardal honno sy'n cael eu torri. Felly, rwy'n credu bod gwir angen inni warchod coed yn fwy nag yr ydym ni'n ei wneud yn awr. Mae gorchmynion cadw coed yn dda iawn. Maen nhw'n rhoi mwy o argraff o amddiffyniad nag amddiffyniad gwirioneddol, ond pan fo rhywun wedi cael damwain, ac maen nhw wedi taro coeden i lawr, ni allwch chi ddadwneud y ddamwain. Fe ddywedaf i wrthych chi hyn, os oes dau beth y gwn i amdanynt: bod adeiladau rhestredig gradd II yn mynd ar dân yn ddigymell, a bod pobl sy'n gyrru o amgylch coed yn cael damweiniau yn eithaf rheolaidd, gan daro coed i lawr sydd â gorchmynion cadw coed arnynt. Rwy'n gweld y ddwy ffaith yma'n anhygoel, a rhaid mai serendipedd sy'n eu hachosi.
A gaf i groesawu'r Cynllun Cydweithio i Gynllunio Coedwigoedd, yn benodol i bobl a chwmnïau cydweithredol gydweithio a chynllunio creu coetiroedd ar raddfa sylweddol a strategol? Rwy'n cefnogi plannu coedwigoedd cymysg yn hytrach nag un cnwd o goed conwydd. Bu nifer o glefydau coed fel clefyd llwyfen yr Iseldiroedd, coed ynn yn marw, a'r un y crybwyllodd y Gweinidog yn gynharach, nad wyf i am geisio ei ynganu. A yw'r Gweinidog yn derbyn bod coedwigoedd cymysg yn darparu rhywfaint o ddiogelwch rhag clefydau coed, ac y dylai coedwigoedd cymysg o'r fath gynnwys coed llydanddail? A yw'r Gweinidog yn derbyn fod angen inni gael targedau rhanbarthol blynyddol o ran coedwigaeth? Rydym yn tueddu i fod â thargedau tymor hir, ond mae'r tymor hir, fel y bydd pobl sy'n ymwneud â chynllunio ariannol yn dweud wrthych chi, yn cynnwys llawer o dymhorau byr. Felly, os ydych chi eisiau gwneud rhywbeth yn y tymor hir, rhaid ichi ymdrin yn llwyddiannus â nifer o dymhorau byr i gyflawni hynny.
Yn olaf, rhywbeth nad wyf i erioed wedi ei ddeall, ac fe arferai fodoli o dan yr hen gynllun sirol pan nodwyd tir ar gyfer amrywiaeth eang o ddefnyddiau: pam na all cynlluniau datblygu lleol nodi tir ar gyfer coedwigaeth yn y fath fodd fel bod pobl yn gwybod bod y tir hwnnw'n addas?
Thank you, Mike Hedges, for that list of questions. I agree with you: I don't think you can have too many trees. I'm not aware of the reasons why the trees were being taken down in my friend Rebecca Evans's constituency, but I have to say, one of the most deep experiences I've had lately was I was very fortunate to visit Muir Woods in San Francisco when I was there last September for the global action climate summit, and I have to say, the air that you could breathe in that redwood forest was truly incredible. It made me realise how fortunate they are to have that type of tree out in California.
I think you're right about the mix of trees, and as I said in my response to Llyr Huws Gruffydd, it's really important that you plant the right trees in the right places and, so, whether that be conifer in some areas or broadleaved in others, it's absolutely vital that we get that right. I'm very pleased you welcome the co-operative forest planning scheme. I mentioned in my opening statement we've put £480,000 into that. We've had two rounds, and it really does encourage planning for woodland creation at a very significant and strategic scale that we haven't seen before.
I think the long-term target is very necessary for the industry, but, of course, if you have an annual target, it's much easier to monitor it, which is what we had and where we realised that we weren't planting the number of trees that we would all want to see. Around ancient, veteran and heritage trees, the woodland strategy does acknowledge the importance of ancient woodlands and, obviously, our natural resources policy sets out a commitment to very carefully manage those trees and woodlands that have such a high environmental value, and I mentioned, again, that 'Planning Policy Wales' has certainly given guidance to strengthen that aspect.
Diolch, Mike Hedges, am y rhestr honno o gwestiynau. Rwy'n cytuno â chi: nid wyf yn credu y gallwch chi gael gormod o goed. Nid wyf yn ymwybodol o'r rhesymau pam fod y coed yn cael eu torri yn etholaeth fy nghyfaill Rebecca Evans, ond rhaid imi ddweud, un o'r profiadau dwysaf imi ei gael yn ddiweddar oedd imi fod yn ffodus iawn i ymweld â Choedwig Muir yn San Francisco pan oeddwn yno fis Medi diwethaf ar gyfer yr uwchgynhadledd fyd-eang ar weithredu ar y newid yn yr hinsawdd, ac mae'n rhaid imi ddweud, roedd yr aer y gallech chi ei anadlu yn y goedwig gochwydd honno yn wirioneddol anhygoel. Gwnaeth imi sylweddoli mor ffodus ydyn nhw i gael y math hwnnw o goeden yng Nghaliffornia.
Rwy'n credu eich bod yn gywir ynghylch y cyfuniad o goed, ac fel y dywedais yn fy ymateb i Llyr Huws Gruffydd, mae'n bwysig iawn eich bod yn plannu'r coed cywir yn y mannau cywir ac, felly, boed hynny'n goed conwydd mewn rhai ardaloedd neu goed llydanddail mewn rhai eraill, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cael hynny'n iawn. Rwy'n falch iawn eich bod yn croesawu'r Cynllun Cydweithio i Gynllunio Coedwigoedd. Soniais yn fy natganiad agoriadol ein bod wedi buddsoddi £480,000 yn hynny. Rydym ni wedi cael dwy rownd, ac mae mewn gwirionedd yn annog cynllunio ar gyfer creu coetiroedd ar raddfa sylweddol iawn a strategol nad ydym ni wedi ei weld cyn hyn.
Rwy'n credu bod y targed hirdymor yn angenrheidiol iawn ar gyfer y diwydiant, ond, wrth gwrs, os oes gennych chi darged blynyddol, mae'n llawer haws ei fonitro, sef yr hyn a oedd gennym ni a lle gwnaethom ni sylweddoli nad oeddem ni'n plannu nifer y coed y byddem i gyd eisiau eu gweld. O ran coed hynafol, hynod a threftadaeth, mae'r strategaeth goetiroedd yn cydnabod pwysigrwydd coetiroedd hynafol ac, yn amlwg, mae ein polisi adnoddau naturiol yn nodi ymrwymiad i reoli'r coed a'r coetiroedd hynny yn ofalus sydd mor werthfawr yn amgylcheddol, a soniais, unwaith eto, bod 'Polisi Cynllunio Cymru' yn sicr wedi rhoi canllawiau i gryfhau'r agwedd honno.
Can I thank the Minister for her statement today on this very important subject? The Minister will be aware that Clifford Jones Timber in Ruthin is one of the largest producers in the UK of wood and timber posts. And I know that you visited Clifford Jones yourself to talk about some of their concerns about timber supply, particularly levels of conifer planting in terms of that coming through into the timber supply, and their concerns have been long held regarding that particular issue. So, I'm pleased to see that the Welsh Government is aiming to increase the supply in future years and to incentivise landowners to actually do more planting in the future.
Can you tell me, though, Minister—? In terms of the work that Natural Resources Wales is doing, I appreciate its focus must be, more widely, on the benefits of its land, not just in terms of developing a crop and then harvesting it and bringing that crop into use in terms of supply, but in terms, also, of recreational opportunities on its land. Again, Minister, I know that you've been to the forest around Llyn Brenig—Clocaenog forest in my constituency in the past, and you will have seen the wealth of opportunities that there are there for recreation. I don't think we're exploiting those opportunities enough; I think the same could be said, also, for parts of Llandegla forest with some of their cycle trails and carriage trails as well. So, I would be interested to know how you intend to ensure that those things are not overlooked as part of the forestry management plan.
And secondly, can I ask whether the Government has considered updating the provisions in the Forestry Act 1967, particularly in relation to felling licences? The Minister will be aware of my keen interest in the red squirrel population here in Wales, and some of the concerns that have been expressed by those who are involved in red squirrel conservation have surrounded the felling licence regime that currently prevails in Wales at the moment, which, as I understand it, cannot refuse a licence for the purpose of conserving or enhancing flora or fauna under the provisions in the 1967 Act. That is a concern to any wildlife enthusiast, not just those who are concerned about red squirrel populations.
Now, clearly, in Scotland, as I understand it, some action is being taken to update the provisions of the Act so that there can be some conditions attached to licences that look after the interests of wildlife, and I think that it's probably time that we started looking at opportunities to do the same here in Wales. I'm sure that Natural Resources Wales and that your Government's intentions are to do what they can to conserve wildlife. I wonder whether we can take this opportunity now to have some sort of commitment from the Government in terms of looking at these provisions going forward. Thank you.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw ar y pwnc pwysig iawn hwn? Bydd y Gweinidog yn ymwybodol bod Clifford Jones Timber yn Rhuthun yn un o'r cynhyrchwyr mwyaf yn y DU o ran pyst pren a choed. Ac rwy'n gwybod ichi ymweld â Clifford Jones eich hun i siarad am rai o'u pryderon ynglŷn â chyflenwi coed, yn arbennig faint o goed conwydd sy'n cael eu plannu ac effaith hynny ar y cyflenwad coed, a buont yn pryderu ers tro ynglŷn â'r mater penodol hwnnw. Felly, rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cynyddu'r cyflenwad yn y blynyddoedd sydd i ddod a chymell perchnogion tir i blannu mwy yn y dyfodol.
A wnewch chi ddweud wrthyf, fodd bynnag, Gweinidog—? O ran y gwaith y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud, rwy'n sylweddoli bod yn rhaid i bwyslais hynny, yn fwy eang, fod ar fuddiannau'r tir sydd ganddyn nhw, nid yn unig o ran datblygu cnwd ac yna ei gynaeafu a defnyddio'r cnwd hwnnw o ran cyflenwad, ond o ran, hefyd, cyfleoedd hamdden ar eu tir. Unwaith eto, Gweinidog, rwy'n gwybod y buoch chi i'r goedwig o amgylch Llyn Brenig—coedwig Clocaenog yn fy etholaeth i yn y gorffennol, a byddwch wedi gweld y cyfoeth o gyfleoedd sydd ar gael yno o ran hamdden. Nid wyf yn credu ein bod yn manteisio digon ar y cyfleoedd hynny; credaf y gellid dweud yr un peth, hefyd, am rannau o goedwig Llandegla gyda rhai o'u llwybrau seiclo a'u llwybrau certiau hefyd. Felly, byddai gennyf ddiddordeb gwybod sut ydych chi'n bwriadu sicrhau na chaiff y pethau hynny mo'u hanghofio yn rhan o'r cynllun rheoli coedwigoedd.
Ac yn ail, a gaf i ofyn a yw'r Llywodraeth wedi ystyried diweddaru gofynion Deddf Coedwigaeth 1967, yn arbennig o ran trwyddedau torri coed? Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'm diddordeb brwd ym mhoblogaeth y wiwer coch yma yng Nghymru, ac roedd rhai o'r pryderon a fynegwyd gan y rhai sy'n ymwneud â chadwraeth y wiwer goch yn ymwneud â chyfundrefn y trwyddedau torri coed sy'n bodoli ar hyn o bryd yng Nghymru, pryd, fel rwy'n deall, ni ellir gwrthod trwydded er mwyn gwarchod neu wella fflora neu ffawna o dan ofynion Deddf 1967. Mae hynny'n peri pryder i unrhyw un sy'n frwdfrydig dros fywyd gwyllt, nid yn unig y rhai sy'n pryderu ynghylch poblogaethau'r wiwer goch.
Nawr, yn amlwg, yn yr Alban, fel y caf ar ddeall, mae camau ar waith i ddiweddaru gofynion y Ddeddf fel y gall fod rhai amodau ynghlwm wrth drwyddedau sy'n diogelu buddiannau bywyd gwyllt, ac rwy'n credu ei bod hi fwy na thebyg yn bryd inni ddechrau edrych ar gyfleoedd i wneud yr un peth yma yng Nghymru. Rwy'n siŵr mai bwriadau Cyfoeth Naturiol Cymru a'ch Llywodraeth yw gwneud yr hyn a allant i warchod bywyd gwyllt. Tybed a allwn ni achub ar y cyfle hwn bellach i gael rhyw fath o ymrwymiad gan y Llywodraeth o ran edrych ar y gofynion hyn yn y dyfodol. Diolch.
Thank you. Yes, I certainly had a very informative visit to Clifford Jones Timber in Ruthin, where they were particularly helpful in explaining the barriers that they certainly have, and clearly, the day I went there, their yard was probably half full, whereas normally, it would be 100 per cent storage. So, again, they were very helpful. I took along officials and people from NRW so, again, we could understand the very difficult concerns they had.
I think you make a very important point about recreation and health and social inclusion, and certainly, again, I visited Brenig forest to see the work that was being undertaken for the public to enjoy, but also, the people who were volunteering and working in the forest, you could see the benefits to their health and well-being too. And of course, Llandegla is very close to my home; I visit there very often, and I think that is an example where they have absolutely maximised the benefits from that forest. You couldn't even get into the car park, let alone anywhere else, because of the mountain biking, the walking and the cafe that serves the best bacon sandwich in the country, apparently.
In relation to your issue around felling, I think it is acknowledged that the Forestry Act is limited in the nature of conditions that it can apply to and subsequently enforce upon a felling licence. I am aware of the work being undertaken by Scotland, and I have asked officials to look at this for me. I mean, my briefing refers to grey squirrels and deer, but I'm sure that red squirrels are affected in the same way.
Diolch. Do, yn sicr cefais ymweliad addysgiadol iawn â Clifford Jones Timber yn Rhuthun, lle'r oedden nhw'n arbennig o gymwynasgar yn egluro'r rhwystrau sydd yn sicr ganddyn nhw, ac yn amlwg, y diwrnod yr es i yno, mae'n debyg bod eu hiard yn hanner llawn, ond fel arfer, bydden nhw'n storio 100 y cant. Felly, unwaith eto, roedden nhw'n gymwynasgar iawn. Es i â swyddogion a phobl o Cyfoeth Naturiol Cymru gyda mi felly, unwaith eto, roeddem ni'n gallu deall y pryderon anodd iawn oedd ganddyn nhw.
Rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch hamdden, iechyd a chynhwysiant cymdeithasol, ac yn sicr, unwaith eto, ymwelais â choedwig y Brenig i weld y gwaith a oedd yn cael ei wneud er mwyn i'r cyhoedd fwynhau, ond hefyd, y bobl a oedd yn gwirfoddoli ac yn gweithio yn y goedwig, fe allech chi weld y manteision i'w iechyd ac i'w lles hefyd. Ac wrth gwrs, mae Llandegla yn agos iawn at fy nghartref; rwy'n ymweld â'r lle yn aml iawn, ac rwy'n credu bod hynny'n enghraifft o ble maen nhw wedi manteisio i'r eithaf ar y goedwig honno. Ni allech chi hyd yn oed gael i mewn i'r maes parcio, heb sôn am unrhyw le arall, oherwydd y beicio mynydd, y cerdded a'r caffi sy'n gwneud y frechdan cig moch orau yn y wlad, mae'n debyg.
O ran yr hyn yr oeddech chi'n sôn amdano ynghylch torri coed, rwy'n credu y cydnabyddir bod y Ddeddf Coedwigaeth yn gyfyngedig o ran natur yr amodau y gall eu cymhwyso i drwyddedau torri coed ac wedyn eu gorfodi. Rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae'r Alban yn ei wneud, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion edrych ar hyn i ar fy rhan. Wyddoch chi, mae fy mriff i'n cyfeirio at wiwerod llwyd a cheirw, ond rwy'n siŵr bod gwiwerod coch yn cael eu heffeithio yn yr un modd.
I'd like to thank the Minister for her statement because it's very important, particularly highlighting the point that NRW took with the phytophthora ramorum disease, and particularly the devastation we saw in the Afan valley as a consequence of that. We're still seeing a large proportion of that valled felled and not replaced. And I welcome a comment in your statement, talking about a mixture of leaf regarding replacement, but there are also some areas, and some of my constituents are actually saying they like to see the trees gone because they have a wider view and more light, as it happens—. But we need to look at if there are areas that are not going to be replaced, for whatever reason—it could be financial as a possibility—we have a strategy as to what we do with those areas so we know what's going to go on that land, but can we look, also, at how we can use—? I agree with Darren Millar that that the leisure activities are huge, the opportunities there. If you want to go to another place, come to the Afan valley and see the mountain biking there. We might not have the best bacon butties, but we'll definitely give you a very warm welcome. But these opportunities are huge for local communities and ex-mining Valleys that are now seeing the change from the industrial past to a tourism future, and I think it's important we look at and address that aspect.
But, secondly, can we also look at—you haven't talked about it—waste wood and contracting for timber, because we have biomass plants that obviously benefit from some of the woods that exist? In my constituency, we have two biomass plants, one for contaminated wood and one for virgin wood, and clearly, the contract for virgin wood was with NRW, and we need to look at how we can continue to deliver virgin wood, which is no longer needed but can still be used for a beneficial purpose. You haven't discussed that in your statement. Perhaps we can look at how we can see how that aspect of the work can also be maintaining the forestry, because it helps to maintain the forestry. It talks about replanting, but it also uses scrub wood that is left on the land when many trees are felled.
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad oherwydd mae'n bwysig iawn, yn enwedig o ran tynnu sylw ynglŷn â sut yr aeth Cyfoeth Naturiol Cymru i'r afael â'r clefyd phytophthora ramorum, ac yn enwedig y dinistr a welsom ni yng Nghwm Afan o ganlyniad i hynny. Rydym ni'n dal yn gweld bod cyfran fawr o'r coed yn y cwm hwnnw wedi eu torri ac nad oes rhai newydd wedi eu plannu yn eu lle. Ac rwy'n croesawu'r sylw yn eich datganiad, yn sôn am gyfuniad o wahanol goed o ran plannu rhai newydd, ond ceir rhai ardaloedd hefyd, ac mae rhai o'm hetholwyr mewn gwirionedd yn dweud eu bod yn hoffi gweld bod y coed wedi mynd oherwydd bod ganddyn nhw olygfa ehangach a mwy o olau, fel y mae'n digwydd—. Ond mae angen inni ystyried pa un a oes ardaloedd lle na chaiff coed newydd eu plannu, am ba reswm bynnag—gallai fod yn ariannol fel posibilrwydd—mae gennym ni strategaeth ynglŷn â'r hyn yr ydym yn ei wneud gyda'r ardaloedd hynny er mwyn inni wybod beth fydd yn mynd ar y tir hwnnw, ond gallwn ni edrych hefyd, ar sut y gallwn ni ddefnyddio—? Rwy'n cytuno â Darren Millar bod y gweithgareddau hamdden yn enfawr, y cyfleoedd yn hynny o beth. Os ydych chi eisiau mynd i rywle arall, dewch i gwm Afan a gweld y beicio mynydd yn y fan honno. Efallai nad oes gennym ni'r brechdanau cig moch gorau, ond byddwn ni'n sicr yn rhoi croeso cynnes iawn i chi. Ond mae'r cyfleoedd hyn yn enfawr i gymunedau lleol a'r Cymoedd cyn-lofaol sydd erbyn hyn yn gweld y newid o'r gorffennol diwydiannol i ddyfodol mewn twristiaeth, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig inni ystyried a mynd i'r afael â'r agwedd honno.
Ond, yn ail, a gawn ni hefyd edrych ar—nid ydych chi wedi sôn amdano—coed gwastraff a chontractio ar gyfer coed, oherwydd mae gennym ni weithfeydd biomas sydd yn amlwg yn elwa ar rai o'r coetiroedd sy'n bodoli? Yn fy etholaeth i, mae gennym ni ddau safle biomas, un ar gyfer coed halogedig ac un ar gyfer coed newydd, ac yn amlwg, roedd y contract ar gyfer coed newydd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae angen i ni ystyried sut y gallwn ni barhau i gyflenwi coed newydd, nad oes eu hangen mwyach ond y gellir eu defnyddio o hyd at ddiben buddiol. Nid ydych chi wedi trafod hynny yn eich datganiad. Efallai y gallwn ni ystyried sut y gallwn ni weld sut mae modd i'r agwedd honno ar y gwaith gynnal y maes coedwigaeth, oherwydd mae'n helpu i gynnal y maes coedwigaeth. Mae'n sôn am ailblannu, ond mae hefyd yn defnyddio coed prysgwydd a adewir ar y tir pan fydd llawer o goed wedi eu torri.
Thank you, David Rees, for those questions. I'm very aware of the area in your constituency that has lost a significant number of trees due to disease, and I mentioned in an earlier answer that I know NRW, through my discussions with the chief executive, have some significant—. I think they're over there; I think they keep about 4 per cent of land available for forestry, and I think they're running at 4.75 per cent at the current time, and that's why I'm looking to see if I can give them some additional funding, because, clearly, everybody's budgets are under pressure. So, I would very much like to see if I could support them to do some reforestation in the very near future.
I am aware of the leisure development that's been proposed in your constituency. I know my officials are working closely with Neath Port Talbot local authority in relation to that. NRW has a timber marketing plan, which runs from the period of 2017 to 2022, and that explains their approach to the harvesting and marketing of timber from the Welsh Government woodland estate. They will continue to supply timber in line with that plan, and I'd be very happy to ask them to look at the point you raised.
Diolch i chi, David Rees, am y cwestiynau hynny. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ardal yn eich etholaeth chi sydd wedi colli nifer fawr o goed oherwydd haint, ac fe grybwyllais i mewn ateb cynharach fy mod yn gwybod bod gan Gyfoeth Naturiol Cymru, yn sgil fy nhrafodaethau gyda'r Prif Weithredwr, rai sylweddol—. Credaf eu bod nhw yn y fan honno; rwy'n credu eu bod yn cadw tua 4 y cant o dir ar gyfer coedwigaeth, ac rwy'n credu eu bod ar gyfradd o 4.75 y cant ar hyn o bryd, a dyna pam fy mod yn ystyried a fyddaf i'n gallu rhoi cyllid ychwanegol iddyn nhw, oherwydd, yn amlwg, mae cyllidebau pawb dan bwysau. Felly, byddai'n dda iawn gennyf wybod a oes modd imi roi cymorth iddyn nhw i ailgoedwigo yn y dyfodol agos iawn.
Rwy'n ymwybodol o'r datblygiad hamdden sydd wedi ei gynnig yn eich etholaeth. Gwn fod fy swyddogion yn gweithio'n agos gydag awdurdod lleol Castell-nedd Port Talbot ar hynny. Mae gan Gyfoeth Naturiol Cymru gynllun marchnata coed, sy'n ymestyn o 2017 i 2022, ac mae hwnnw'n esbonio eu dull nhw o gynaeafu a marchnata coed o ystad coetir Llywodraeth Cymru. Fe fyddan nhw'n parhau i gyflenwi coed yn unol â'r cynllun hwnnw, a byddwn i'n hapus iawn i ofyn iddyn nhw edrych ar y pwynt a godwyd gennych chi.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Mae'r eitem nesaf wedi'i thynnu yn ôl.
The next item is withdrawn.
Felly, eitem 5 yw'r datganiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar brentisiaethau a buddsoddi mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol, ac dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud ei ddatganiad. Lee Waters.
Therefore, item 5 is a statement by the Deputy Minister for Economy and Transport on apprenticeships and investing in skills for the future, and I call on the Deputy Minister to make the statement. Lee Waters.
Diolch, Llywydd. I am pleased to be able to inform the National Assembly that the Welsh Government is on track to meet our manifesto commitment to deliver a minimum of 100,000 all-age, high-quality apprenticeships by the end of this Assembly term. Thanks to a remarkable effort from employers, providers and advice services, we have delivered 56,635 apprenticeship starts between May 2016 and July 2018. As we promised to do, we have focused on raising the quality of apprenticeships, and are aligning them with the needs of the Welsh economy, putting us in a stronger position to deal with the impact of globalisation, developments in automation and the fallout from Brexit.
There have been criticisms that we are not following the approach of the Government in England, but the emerging evidence is showing we have been right to take a strategic approach. Our apprenticeship scheme is on track. The English scheme is in free fall. The number of starts in Wales has increased. Last week, the National Audit Office reported that instead of rising as they had hoped, the apprenticeship starts in England are 25 per cent lower than they were two years ago, and it said the UK Government is 'very unlikely' to meet its target. We have taken a fair amount of stick from the opposition on this, and the evidence at this stage shows that we are right and they're wrong.
Welsh apprenticeships are being designed differently, to improve productivity and meet strategic skills needs. Our investment is being tailored to the needs of employers in each region, based on the recommendations from the regional skills partnerships, labour market information and sector reviews carried out by Qualifications Wales. The needs of the businesses that power our economy are central. We have created the Wales apprenticeship advisory board to provide robust challenge on skills content, and advice on the scope and range of apprenticeship frameworks. It is chaired by the Confederation of British Industry, and includes large employers and SMEs from across Wales.
We are not providing vouchers for courses that employers would run anyway in many cases, but providing clear skills progression, so that Welsh workers can move into higher value and better rewarding employment, with better life chances. We've looked at the evidence from other European countries and we are prioritising the expansion of higher apprenticeships in science, technology, engineering, mathematics and technical subjects to create a new generation of professionals to drive innovative practices, create new products and boost productivity levels. This means we are focusing on apprenticeships at level 3 and above, where returns on investment are high. As we develop our approach to nurturing the foundational economy, we'll continue to reflect on the needs of grounded firms and essential services.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o allu rhoi gwybod i'r Cynulliad Cenedlaethol fod Llywodraeth Cymru ar y trywydd iawn o ran cyflawni ein hymrwymiad i ddarparu o leiaf 100,000 o brentisiaethau o ansawdd uchel, ar gyfer pob oedran erbyn diwedd y tymor Cynulliad hwn. Diolch i ymdrech ryfeddol gan gyflogwyr, darparwyr a gwasanaethau cynghori, rydym wedi darparu 56,635 o brentisiaethau rhwng mis Mai 2016 a mis Gorffennaf 2018. Fel yr addawyd, rydym wedi canolbwyntio ar wella ansawdd y prentisiaethau, a'u gwneud yn gydnaws ag anghenion economi Cymru, gan ein rhoi ni mewn sefyllfa well i ymdrin ag effeithiau globaleiddio, datblygiadau o ran awtomatiaeth a chanlyniadau a achosir gan Brexit.
Cawsom ein beirniadu am beidio â chymryd yr un agwedd â'r Llywodraeth yn Lloegr, ond mae'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg yn dangos bod ein dull strategol ni wedi ei gyfiawnhau. Mae ein cynllun prentisiaeth ni ar y trywydd iawn. Mae'r cynllun yn Lloegr yn mynd i'r gwellt. Mae nifer y rhai sy'n dechrau ar brentisiaethau yng Nghymru wedi cynyddu. Yr wythnos ddiwethaf, nododd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol fod nifer y rhai sy'n dechrau ar brentisiaethau yn Lloegr, yn hytrach na chynyddu fel y gobeithiwyd, 25 y cant yn is nag yr oedden nhw ddwy flynedd yn ôl, a dywedodd bod Llywodraeth y DU yn 'annhebyg iawn' o gyrraedd ei nod. Mae'r wrthblaid wedi ein gwawdio ni gryn dipyn yn hyn o beth, ac mae'r dystiolaeth ar hyn o bryd yn dangos mai ni sy'n iawn a nhw sy'n anghywir.
Mae prentisiaethau Cymru yn cael eu dylunio mewn ffordd wahanol, i wella cynhyrchiant ac ateb yr anghenion am sgiliau strategol. Mae ein buddsoddiad ni yn cael ei deilwra i anghenion cyflogwyr ym mhob rhanbarth, yn seiliedig ar yr argymhellion gan y partneriaethau sgiliau rhanbarthol, gwybodaeth am y farchnad lafur ac adolygiadau o'r sector sy'n cael eu cynnal gan Gymwysterau Cymru. Mae anghenion y busnesau sy'n rhoi pŵer i'n heconomi yn ganolog. Rydym wedi creu bwrdd cynghori ar brentisiaethau i Gymru i ddarparu her gadarn ar y cynnwys o ran sgiliau, a chyngor ar gwmpas ac ystod fframweithiau prentisiaeth. Mae'r bwrdd yn cael ei gadeirio gan Gydffederasiwn Diwydiant Prydain, ac mae'n cynnwys cyflogwyr mawr a busnesau bach a chanolig ledled Cymru.
Nid ydym yn rhoi talebau ar gyfer cyrsiau y byddai'r cyflogwyr yn eu cynnal beth bynnag mewn llawer o achosion, ond rydym yn darparu dilyniant clir o ran sgiliau, fel y gall gweithwyr Cymru symud i gyflogaeth uwch ei gwerth sy'n talu'n well, gyda gwell cyfleoedd mewn bywyd. Rydym wedi edrych ar y dystiolaeth o wledydd eraill yn Ewrop ac rydym yn rhoi'r flaenoriaeth i ehangu prentisiaethau uwch mewn gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg, mathemateg a phynciau technegol i greu cenhedlaeth newydd o weithwyr proffesiynol i symbylu arferion arloesol, creu cynhyrchion newydd ac ysgogi cyfraddau cynhyrchiant. Mae hyn yn golygu ein bod yn canolbwyntio ar brentisiaethau ar lefel 3 ac yn uwch, lle mae'r adenillion ar fuddsoddiad yn uchel. Wrth inni ddatblygu ein dull ni o feithrin yr economi sylfaenol, byddwn yn parhau i roi ystyriaeth i anghenion cwmnïau sefydlog a gwasanaethau hanfodol.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
We are committed to skills progression across the board, and continue to work closely with our social partners in trade unions and in industry. We are creating better jobs closer to home, through extending and expanding shared apprenticeships in the Valleys taskforce area to support small business in accessing training. We are encouraging SMEs to use apprenticeships by offering an incentive of up to £3,500 to recruit a young person, providing that employer hasn’t previously offered an apprenticeship. All this is aimed at creating a culture in Wales where recruiting an apprentice is normal business practice.
This is the key point to our approach, Dirprwy Lywydd. In Wales, you don’t need a voucher to get apprenticeships that deliver for the strategic needs of your business. We say to any of the estimated 700 or so levy-paying employers, 'If your needs aren’t being met, come and talk to us.' We've established a team of advisors to support levy-paying employers, engaging closely with representative employer bodies, and published factual guides for both levy payers and other employers on how they can access the programme in Wales.
We have introduced digital apprenticeships to fill skills gaps identified by regional skills partnerships, initially in information and communications technology, and, soon, in the advanced engineering sector. And, as the evidence emerges, we hope to extend provision into other sectors too. If I may, Dirprwy Lywydd, I'll just run through a couple of the initiatives we are doing in this area.
To unlock demand, we have been working with employers under skills clusters, in areas such as health, forestry, engineering and digital. This work is driving improvement in public services as we partner with local authorities, the health service and other public bodies to share expertise. To complement this, we are working closely with the Federation of Small Businesses, to understand how we can cluster delivery around certain sectors, so that SMEs can better access the programme.
We are reviewing and strengthening the quality of commissioning, developing and issuing apprenticeship frameworks in Wales to meet the changing needs of our economy. This will ensure that our frameworks remain relevant and portable across the UK, whilst also serving the specific needs of Wales. We are strengthening the regulatory oversight of the system too, and will be launching a consultation shortly on the content of apprenticeships, with a focus on technical occupations.
For young people, we'll be launching a new IT platform to make the apprenticeship journey clearer and more user-friendly. Our programmes, Junior Apprenticeships, Preparation for Apprenticeships and Have a Go, operate in schools and are each preparing young people for vocational education. We'll be supporting people into apprenticeships via the Working Wales and the Job Support Wales programmes, providing a path to a career and life opportunities.
Last year, we published a comprehensive equality toolkit to support providers and employers, which includes modules on gender identity, stereotyping and unconscious bias. And more recently, we launched our disability action plan, developed in consultation with disability bodies, which sets out an ambitious agenda to broaden training opportunities for disabled people.
So, in conclusion, Dirprwy Lywydd, in the first half of this Assembly term, we have strengthened the relevance, quality and effectiveness of our apprenticeship offer. We all know that the pressures on Wales will increase in the coming years—possibly in the coming weeks. Brexit, new technologies and automation all demand that we have a resilient training system. Our commitment to the foundational economy and to filling Wales's missing middle of medium-sized firms requires us to focus on apprenticeships, lifelong learning and on-the-job training. Delivering relevant, high-quality apprenticeships will help us meet all these challenges. Diolch.
Rydym wedi ein hymrwymo i ddilyniant sgiliau yn gyffredinol, ac yn parhau i weithio'n agos gyda'n partneriaid cymdeithasol mewn undebau llafur ac mewn diwydiant. Rydym yn creu swyddi gwell yn nes i gartref, drwy ymestyn ac ehangu prentisiaethau a rennir yn ardal tasglu'r Cymoedd i gefnogi busnesau bach wrth gael gafael ar hyfforddiant. Rydym yn annog busnesau bach a chanolig i ddefnyddio prentisiaethau drwy gynnig cymhelliant o hyd at £3,500 i recriwtio unigolyn ifanc, cyn belled nad yw'r cyflogwr hwnnw wedi cynnig prentisiaeth o'r blaen. Nod hyn i gyd yw creu diwylliant yng Nghymru lle mae recriwtio prentis yn arfer busnes normal.
Dyma'r pwynt allweddol i'n dull ni o weithredu, Dirprwy Lywydd. Yng Nghymru, nid oes angen taleb er mwyn cael prentisiaethau sy'n darparu ar gyfer anghenion strategol eich busnes chi. Rydym yn dweud wrth unrhyw rai o'r 700 o gyflogwyr a amcangyfrifir sy'n talu ardoll, 'Os nad yw eich anghenion chi'n cael eu diwallu, dewch i siarad â ni.' Rydym wedi sefydlu tîm o ymgynghorwyr i gefnogi cyflogwyr sy'n talu ardoll, gan ymgysylltu yn agos â chyrff sy'n cynrychioli cyflogwyr, ac rydym wedi cyhoeddi canllawiau ffeithiol ar gyfer y rhai sy'n talu'r ardoll a chyflogwyr eraill fel ei gilydd ar y modd y gallan nhw fod â rhan yn y rhaglen yng Nghymru.
Rydym wedi cyflwyno prentisiaethau digidol i lenwi'r bylchau sgiliau a nodwyd gan y partneriaethau sgiliau rhanbarthol, i ddechrau mewn technoleg gwybodaeth a chyfathrebu, ac, yn fuan, yn y sector peirianneg uwch. Ac, fel y daw'r dystiolaeth i'r amlwg, rydym yn gobeithio ymestyn y ddarpariaeth i sectorau eraill hefyd. Os caf i, Dirprwy Lywydd, rwy'n mynd i sôn am ychydig o'r mentrau yr ydym yn eu cynnal yn y maes hwn.
I ddatgloi'r galw, rydym wedi gweithio gyda chyflogwyr o dan glystyrau sgiliau, mewn meysydd fel iechyd, coedwigaeth, peirianneg a thechnoleg ddigidol. Mae'r gwaith hwn yn ysgogi gwelliant o ran gwasanaethau cyhoeddus wrth inni fod mewn partneriaeth gydag awdurdodau lleol, y gwasanaeth iechyd a chyrff cyhoeddus eraill i rannu arbenigedd. I ategu hyn, rydym yn gweithio'n agos gyda'r Ffederasiwn Busnesau Bach, er mwyn deall sut y gallwn ni glystyru'r cyflenwi o amgylch rhai sectorau, fel y gall busnesau bach a chanolig gael gwell defnydd o'r rhaglen.
Rydym yn adolygu ac yn atgyfnerthu ansawdd comisiynu, ac yn datblygu ac yn rhyddhau fframweithiau prentisiaeth yng Nghymru i ddiwallu anghenion cyfnewidiol ein heconomi. Bydd hyn yn sicrhau bod ein fframweithiau yn parhau'n berthnasol ac yn gludadwy ledled y DU, wrth ateb anghenion penodol Cymru hefyd. Rydym yn atgyfnerthu goruchwyliaeth reoleiddiol y system hefyd, a byddwn yn lansio ymgynghoriad cyn bo hir ar gynnwys y prentisiaethau, gan ganolbwyntio ar alwedigaethau technegol.
Ar gyfer pobl ifanc, byddwn yn lansio llwyfan TG newydd i egluro'r daith prentisiaeth yn well ac yn fwy hwylus i'r defnyddiwr. Mae ein rhaglenni, Prentisiaethau Iau, Paratoi ar gyfer Prentisiaethau a Rhoi Cynnig Arni, yn gweithredu mewn ysgolion a phob un yn paratoi pobl ifanc ar gyfer addysg alwedigaethol. Byddwn yn cefnogi pobl wrth fynd i brentisiaethau drwy'r rhaglenni Cymru'n Gweithio a Chymorth i Waith Cymru, gan ddarparu llwybr i yrfa a chyfleoedd bywyd.
Y llynedd, cyhoeddwyd pecyn cymorth cydraddoldeb cynhwysfawr i gefnogi darparwyr a chyflogwyr, sy'n cynnwys modiwlau ar hunaniaeth o ran rhywedd, stereoteipio a rhagfarn anymwybodol. Ac yn fwy diweddar, rydym wedi lansio ein cynllun gweithredu ar anabledd, a ddatblygwyd trwy ymgynghori â chyrff anableddau, sy'n nodi agenda uchelgeisiol i ehangu cyfleoedd hyfforddiant ar gyfer pobl anabl.
Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, yn ystod hanner cyntaf y tymor Cynulliad hwn, rydym wedi cryfhau perthnasedd, ansawdd ac effeithiolrwydd ein cynigion o brentisiaethau. Rydym i gyd yn gwybod y bydd y pwysau ar Gymru yn cynyddu yn y blynyddoedd nesaf—yn yr wythnosau nesaf o bosibl. Mae Brexit, technolegau newydd ac awtomatiaeth i gyd yn mynnu bod gennym system o hyfforddi sy'n gydnerth. Mae ein hymrwymiad ni i'r economi sylfaenol a sicrhau bod cwmnïau o faint canolig yng Nghymru yn ei gwneud yn ofynnol inni ganolbwyntio ar brentisiaethau, dysgu gydol oes a hyfforddiant yn y gweithle. Bydd darparu prentisiaethau perthnasol o ansawdd uchel yn ein helpu ni i ymdrin â'r heriau hyn i gyd. Diolch.
I'm grateful to the Minister for his statement here today—at the third attempt. Last week was National Apprenticeship Week. National Apprenticeship Week represents an opportunity to highlight the benefit apprenticeships can bring to individuals, employers and to the economy as a whole. An apprenticeship gives someone the chance to get new skills, to earn while they learn, and get on in their career, while making sure businesses have the skilled workers they need to grow. It is important, therefore, that the training provided is relevant to meet the needs of both apprentices and employers.
Last September, Estyn produced a report that claimed that most providers of higher level apprenticeships did not manage them well and that many courses are outdated. Estyn went on to say that a failing among providers saw workers in Wales having to travel to England to get training. Could the Minister advise what progress has been made in implementing Estyn's recommendations to ensure people receive quality, up-to-date training here in Wales?
Good-quality career advice is essential to promote the benefits that apprenticeships can bring to students at an early stage. Concerns have been expressed about the quality and the availability of careers advice, citing the shortage of trained career advisors and lack of knowledge of apprenticeships and vocational training by school staff. Could the Minister advise the Assembly if he is content with the availability of career advice in Wales and the accuracy of advice on vocational and educational training?
In Wales, women made up 60 per cent of apprentices in 2017. However, women are often guided towards apprenticeships in which they are paid less than men. In construction and engineering programmes, there was only one woman for every 23 men. Also, getting disabled people access to apprenticeships presents a considerable challenge. Less than 2 per cent of those on apprenticeship programmes are disabled people. How will the Minister tackle gender prejudice and the under-representation of disabled people in the apprenticeship system? Ethnic minority representation on apprenticeship programmes remains static, at around 3 per cent of the total. How will the Minister ensure that apprenticeships reflect more accurately the diverse population of Wales?
The Minister will be aware of the vital importance of farming in the Welsh economy. Only 1 per cent of the total number of apprenticeships available in Wales for the last two academic years were in agriculture. What action will the Minister take to ensure young people are getting the skills they need to ensure Wales has a competitive and productive farming industry?
Finally, Minister, last November, the Economy, Infrastructure and Skills Committee expressed its disappointment at the lack of transparency surrounding the funding and operation of the Welsh Government's apprenticeship programme. Concerns were expressed about the criteria used to make decisions about allocating funding, the amount of funding available for each level of non-degree apprenticeships, and the 10 per cent fund seemingly reserved for lower level apprenticeships. In your response, Minister, please could you commit to providing the greater transparency requested by the committee? Thank you.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad yma heddiw—ar ei drydedd ymgais. Yr wythnos ddiwethaf oedd Wythnos Genedlaethol Prentisiaethau. Mae Wythnos Genedlaethol Prentisiaethau yn gyfle i dynnu sylw at y budd y gall prentisiaethau ei roi i unigolion, i gyflogwyr a'r economi yn ei chyfanrwydd. Mae prentisiaeth yn rhoi cyfle i rywun ddysgu sgiliau newydd, i ennill cyflog wrth iddo ddysgu, a bwrw ymlaen yn ei yrfa, ac ar yr un pryd yn gwneud yn siŵr bod gan fusnesau y gweithwyr medrus sydd eu hangen arnyn nhw er mwyn ehangu. Mae'n bwysig, felly, bod yr hyfforddiant a ddarperir yn berthnasol ar gyfer ateb anghenion prentisiaid a chyflogwyr.
Fis Medi diwethaf, cynhyrchodd Estyn adroddiad yn honni nad oedd y rhan fwyaf o ddarparwyr prentisiaethau lefel uwch yn eu rheoli'n dda a bod llawer o gyrsiau yn hen ffasiwn. Aeth Estyn ymlaen i ddweud bod methiant ymhlith darparwyr yn golygu bod gweithwyr yng Nghymru yn gorfod teithio i Loegr i gael hyfforddiant. A wnaiff y Gweinidog ddweud pa gynnydd a wnaed wrth weithredu argymhellion Estyn i sicrhau bod pobl yn cael yr hyfforddiant diweddaraf o ansawdd da yma yng Nghymru?
Mae cyngor gyrfa o ansawdd da yn hanfodol er mwyn hyrwyddo'r manteision y gall prentisiaethau eu cynnig i fyfyrwyr ar gam cynnar. Mynegwyd pryderon ynghylch ansawdd a phresenoldeb cyngor gyrfa, gan gyfeirio at y prinder o gynghorwyr gyrfa hyfforddedig a diffyg gwybodaeth am brentisiaethau a hyfforddiant galwedigaethol ymhlith staff ysgolion. A wnaiff y Gweinidog ddweud wrth y Cynulliad a yw ef yn fodlon ar y cyngor gyrfa sydd ar gael yng Nghymru a chywirdeb y cyngor ar hyfforddiant galwedigaethol ac addysgol?
Yng Nghymru, menywod oedd 60 y cant o'r prentisiaid yn 2017. Fodd bynnag, yn aml caiff menywod eu harwain at brentisiaethau sy'n cynnig llai o dâl iddynt nag i ddynion. Mewn rhaglenni adeiladu a pheirianneg, dim ond un fenyw oedd i bob 23dyn. Hefyd, mae cael pobl anabl i fod yn brentisiaid yn her sylweddol. Mae llai na 2 y cant o'r rhai sydd ar raglenni prentisiaeth yn bobl anabl. Sut wnaiff y Gweinidog fynd i'r afael â rhagfarn rhyw a diffyg cynrychiolaeth pobl anabl yn y system brentisiaeth? Mae cynrychiolaeth y lleiafrifoedd ethnig sydd ar raglenni prentisiaeth yn parhau i fod yn sefydlog, ar tua 3 y cant o'r cyfanswm. Sut wnaiff y Gweinidog sicrhau bod prentisiaethau yn adlewyrchu'n fwy cywir boblogaeth amrywiol Cymru?
Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o bwysigrwydd hanfodol ffermio yn economi Cymru. Dim ond 1 y cant o gyfanswm y prentisiaethau ar gael yng Nghymru dros y ddwy flynedd academaidd ddiwethaf oedd mewn amaethyddiaeth. Pa gamau wnaiff y Gweinidog eu cymryd i sicrhau bod pobl ifanc yn ennill y sgiliau sydd eu hangen i sicrhau bod gan Gymru ddiwydiant ffermio cystadleuol a chynhyrchiol?
Yn olaf, Gweinidog, fis Tachwedd diwethaf, mynegodd y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau ei siom ynghylch y diffyg tryloywder o ran ariannu a gweithredu rhaglen prentisiaethau Llywodraeth Cymru. Mynegwyd pryderon ynghylch y meini prawf a ddefnyddir i wneud penderfyniadau ynglŷn â dyrannu cyllid, y swm o arian sydd ar gael ar gyfer pob lefel o brentisiaethau nad ydyn nhw ar lefel gradd, a'r gronfa 10 y cant a gedwir, yn ôl pob golwg, ar gyfer prentisiaethau lefel is. Yn eich ymateb, Gweinidog, os gwelwch yn dda, a wnewch chi ymrwymo i ddarparu'r tryloywder mwy eang y gofynnodd y pwyllgor amdano? Diolch.
I think I counted five questions there. I will try to answer as many of them as I can.
Your first point, about the report done by Estyn into training providers: last year, Estyn found that two of the three providers that were inspected were 'good' and the other was 'adequate'. Clearly, adequate is not good enough and we are reviewing the position about the quality of standards. And as well, I am aware that the economy committee and the Welsh Government are also reviewing the regional skills partnership.
You asked about careers advice. You'll be aware of the announcement of the Working Wales advice service, which is rationalising many of the programmes that we already have: Jobs Growth Wales, ReAct and so on. Some of that support will be delivered by Careers Wales once the procurement exercise is completed. We're certainly not complacent about the quality of careers advice, and we are taking active steps to improve that.
You asked about disability and equality, and I believe I addressed that in the statement, with the publication of the toolkit.
And you asked, finally, about agriculture, which I have to confess I will have to write to you about.FootnoteLink
Rwy'n credu imi gyfrif pum cwestiwn. Byddaf yn ceisio ateb cymaint ag y gallaf i.
Eich pwynt cyntaf, am yr adroddiad a wneir gan Estyn ar ddarparwyr hyfforddiant: y llynedd, canfu Estyn fod dau o'r tri darparwr yn 'dda' ac roedd y llall yn 'ddigonol'. Yn amlwg, nid yw digonol yn ddigon da ac rydym yn adolygu'r sefyllfa o ran ansawdd y safonau. Ac yn ogystal â hynny, rwy'n ymwybodol bod Pwyllgor yr Economi a Llywodraeth Cymru yn adolygu'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol hefyd.
Roeddech chi'n holin am gyngor gyrfa. Byddwch yn ymwybodol o lansiad y gwasanaeth cynghori Cymru ar Waith, sydd yn rhesymoli nifer o raglenni sydd gennym ni eisoes: Twf Swyddi Cymru, ReAct ac yn y blaen. Caiff peth o'r gefnogaeth honno ei rhoi gan Gyrfa Cymru pan fydd yr ymarfer caffael wedi ei gwblhau. Yn sicr, nid ydym yn ddifater ynghylch ansawdd cyngor gyrfa, ac rydym yn cymryd camau gweithredol i wella hynny.
Roeddech chi'n holi am anableddau a chydraddoldeb, ac rwy'n credu mi ymdrin â hynny yn y datganiad, gyda chyhoeddi'r pecyn cymorth.
Ac roeddech chi'n holi, yn olaf, am amaethyddiaeth. Mae'n rhaid cyfaddef y bydd yn rhaid imi ysgrifennu atoch chi ynglŷn â hynny.FootnoteLink
Diolch am y datganiad yma. Mae wedi bod peth llwyddiant yn y maes yma, felly hoffwn groesawu'r prif ffigurau, ond mae'r datganiad yn darlunio llun delfrydol iawn sydd yn masgio rhai o'r problemau a'r penblethau sydd yn datblygu yn y maes yma.
Y peth cyntaf sy'n rhaid imi ofyn yw: a allem ni gael system ddelifro gwell yn nhermau y ffordd i addysgu yn y gweithle? Yn bresennol, bydd arian yn cael ei gaffael gan ddarparwyr hyfforddiant, sydd, i ryw raddau, wedi creu marchnad ffals, gan eu bod nhw yn cael eu cynnal gan arian Llywodraeth Cymru. A ydych chi'n credu y byddai'n well mynd i'r afael â phrentisiaethau trwy gael gwasanaeth addysg i unigolion ac ariannu prentisiaethau mewn ffordd sy'n adlewyrchu hynny? Ydych chi wedi ystyried modelau amgen a fyddai'n gweld partneriaethau newydd gydag awdurdodau lleol a cholegau addysg bellach, er enghraifft, gan gysylltu cyflogwyr yn uniongyrchol, neu drwy sefydliad dielw, yn hytrach na darparwyr hyfforddiant preifat? Yn Nenmarc, er enghraifft, mae prentisiaethau a hyfforddiant yn seiliedig ar waith yn cael eu hariannu trwy'r Llywodraeth ganolog a'r Llywodraeth ranbarthol gan weithio yn uniongyrchol â chyflogwyr a sicrhau bod prentisiaethau, a'r rheini sy'n derbyn yr hyfforddiant, yn cael eu hariannu trwy wasanaethau addysg gyhoeddus? Mae hyn yn rhoi mwy o hyblygrwydd a hygludedd—portability—os, er enghraifft, hoffai rywun newid eu prentisiaeth wrth aros yn yr amgylchedd addysg hynny. Felly, rwy'n gofyn ichi a ydych chi wedi edrych ar fodelau amgen.
A allwch chi hefyd amlinellu'n fyr y penderfyniad a wnaed i hepgor ymarferiad caffael presennol ar gyfer rhaglen gymorth cyflogaeth Cymru'n Gweithio? Gwnes i geisio gofyn cwestiwn wythnos diwethaf, ond nid oedd wedi cael ei ddewis, ond roedd y sector wedi cael darganfod bod y gwaith caffael yma wedi cael ei hepgor, ond nid oedd Aelodau'r Cynulliad wedi cael y datganiad hyd nes ddiwedd yr wythnos diwethaf. Os yw hon yn strategaeth newydd gydag agenda newydd, sut felly fydd parhau â'r hen system yn adlewyrchu hynny? Hoffwn i ddeall yr hyn sydd tu ôl i feddylfryd y Llywodraeth yn hynny o beth.
I symud ymlaen at brentisiaethau iaith Gymraeg, mae nifer ohonom ni yn poeni yn fawr ynglŷn â'r ffigurau dwi wedi'u gweld gan Gymdeithas yr Iaith o 2017 i 2019. Dim ond 230 allan o 58,665, neu 0.39 y cant o'r cyfanswm, oedd yn brentisiaethau trwy gyfrwng y Gymraeg. Os ydyn ni wir yn ddifrifol am gyrraedd y filiwn o siaradwyr rydym ni'n trafod yma o ddydd i ddydd, yna mae angen amryw o broffesiynau a chrefftau ar gael trwy brentisiaethau yn yr iaith Gymraeg. Sut ydych chi'n mynd i fynd ati i ehangu ar y nifer yma yn sylweddol a sicrhau bod ardaloedd priodol yng Nghymru yn gallu cael mwy o brentisiaethau trwy gyfrwng y Gymraeg? Er enghraifft, os ydym ni'n cael cymdeithasau tai mewn ardaloedd lle mae'r Gymraeg yn gryf, oni ddylai prentisiaethau gael mwy o fynediad i'r fath hynny o brentisiaethau trwy gyfrwng y Gymraeg? Beth ydych chi'n mynd i'w wneud ar hyn?
Fel sydd wedi cael ei nodi yn gynharach, mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn dweud bod angen gwneud lot mwy o waith i gael menywod i mewn i brentisiaethau, ac nid dim ond yn y prentisiaethau hynny y mae menywod yn cael eu cysylltu â nhw yn hanesyddol. Mae nifer o gyfleon yn y byd adeiladu, gweithgynhyrchu, ond dynion ar hyn o bryd sydd yn cael mynediad atyn nhw, ac wedyn yn cael cyflog gwell yn sgil hynny. Felly, beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau bod yr anghysondeb yma yn dod i ben?
Rwyf wedi dod â'r mater yma i chi o'r blaen ynglŷn â potentially rhoi trafnidiaeth am ddim i bobl sydd ar brentisiaethau, os ydyn nhw, efallai, yn byw ymhell i ffwrdd o'r lle maen nhw angen ei gyrraedd. Dwi wedi cael pobl yn fy ardal i yn dweud ei bod yn amhosib iddyn nhw fynd at brentisiaeth oherwydd dŷn nhw ddim yn gallu cyrraedd y lle maen nhw'n disgwyl gorfod ei gyrraedd i wneud y brentisiaeth hynny. Felly, beth ydych chi'n ei wneud ar hynny?
Thank you for your statement. There has been some success in this area, so I’d like to welcome the headline figures, but the statement does give us a very idealistic picture, which masks some of the problems that are developing in this area.
The first thing that I have to ask is: could we have a better delivery system in terms of learning in the workplace? At present, money will be procured by training providers, which, to a certain extent, have created a false market, because they’re sustained by Welsh Government funding. Do you think it would be better to tackle apprenticeships by having an education system for individuals and funding apprenticeships in a way that reflects that? Have you considered alternative models that would see new partnerships with local authorities and FE colleges, for example, and linking employers directly, or through non-profit organisations, rather than private training providers? In Denmark, for example, apprenticeships and training based in the workplace are funded by the central Government and the regional Government, working directly with employers and ensuring that apprenticeships, and those who receive training, are funded through public education services. This gives more flexibility and portability if, for example, someone would like to change their apprenticeship while staying in that education system. So, I’d like to ask you whether you’ve looked at alternative models.
Could you also outline briefly the decision that was made to exclude the current procurement exercise for the employment support programme Wales Working? I tried to ask a question last week, but it wasn’t chosen, but the sector found that this procurement had been excluded, but Assembly Members hadn’t had the statement until the end of last week. If this is a new strategy with a new agenda, how is continuing with the old system going to achieve that? I’d like to understand the Government’s thinking on that.
Moving on to Welsh language apprenticeships, a number of us are very concerned about the figures that I’ve seen from Cymdeithas yr Iaith from 2017 to 2019. Only 230 out of the 58,665, or 0.39 per cent, were Welsh-medium apprenticeships. If we are really serious about reaching the million Welsh speakers that we discuss here every day, then we need a variety of different skills through Welsh-medium apprenticeships. How are you going to expand this number significantly and ensure that appropriate areas of Wales can have more apprenticeships through the medium of Welsh? For example, if we have housing associations in areas where Welsh is very strong, shouldn’t apprenticeships have more access to that kind of apprenticeship through the medium of Welsh? What are you going to do about that?
As has been stated earlier, the Equalities and Human Rights Commission has said that we need to do much more work to get women into apprenticeships and not just in those apprenticeships that women are often linked to historically. There are a number of opportunities in the building and manufacturing industries, but it’s men, chiefly, who are having access to those and then getting better pay because of that. So, what are you going to do to ensure that that inequality comes to an end?
I’ve brought this issue to you before in terms of the potential to give free transport to those who are undertaking apprenticeships, if, perhaps, they live a long distance away from where they want to get to. I’ve had people in my area saying that it’s impossible for them to travel to their apprenticeships because they can’t get there to do that apprenticeship. So, what are you doing about that?
Finally, I met with Universities Wales yesterday about degree apprenticeships, and they said that they are quite frustrated about the very narrow confines through which people can access that money in relation to the Welsh Government's priorities of digital, and they're telling me that people are going in their droves to England to take part in these apprenticeship opportunities at a degree level. That means we're losing our brightest and our best to England for these degree apprenticeships. So, you said you were potentially going to be expanding the areas through which people could access degree apprenticeships. When are you going to do that? Because Universities Wales is not a body that usually gets quite het up about things, but they seemed very animated about this yesterday. If they are feeling confined by what they can offer here in Wales, then, surely, we need to be addressing that.
Yn olaf, fe wnes i gyfarfod â Phrifysgolion Cymru ddoe ynglŷn â phrentisiaethau gradd. Roedden nhw'n dweud eu bod nhw'n rhwystredig iawn oherwydd y cyfyngiadau tynn iawn sydd ar bobl wrth geisio cael yr arian hwnnw o ystyried y flaenoriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i dechnoleg ddigidol, ac maen nhw'n dweud wrthyf i fod pobl yn heidio i Loegr i gael rhan yn y cyfleoedd prentisiaeth hyn ar lefel gradd. Mae hynny'n golygu ein bod ni'n colli ein myfyrwyr gorau a disgleiriaf i Loegr oherwydd y prentisiaethau gradd hyn. Felly, roeddech chi'n dweud eich bod o bosibl yn mynd i ehangu'r meysydd y gallai pobl gael prentisiaethau gradd ynddyn nhw. Pryd ydych chi'n bwriadu gwneud hynny? Oherwydd nid yw Prifysgolion Cymru fel arfer yn gwylltio ynghylch pethau, ond roedden nhw i'w gweld wedi eu cynhyrfu'n fawr ddoe oherwydd hyn. Os ydyn nhw'n teimlo eu bod nhw wedi eu cyfyngu gan yr hyn y maen nhw'n gallu ei gynnig yma yng Nghymru, yna, yn sicr, mae angen inni ymdrin â hynny.
Thank you. I think there were six questions there—I'll try my best to briefly answer those.
Your first point about private training providers and was there an argument for a mixed economy and moving to a different provision—I think that's a very interesting idea. I'd certainly welcome the opportunity to see more social enterprises and co-operatives providing training, and I'd be interested in discussing that further and receiving any ideas that Bethan Jenkins has.
Your question about the procurement exercise for Working Wales—that has been delayed because of a concern about the evaluation methodology that was used and, based on legal advice, we've decided to rerun the framework. That's why there was the delay.
On the question of the Welsh language, the figures I have is that in 2016-17, just over 4 per cent of apprenticeships were formally assessed in Welsh, and an additional 8 per cent used Welsh in some part of their training. And I think one of the challenges we have is the number of people who are willing to do the whole of their apprenticeship though the medium of Welsh. But we are working with Coleg Cymraeg Cenedlaethol in seeing what more we can do, and a plan was published in December, setting out some steps. So, we're certainly not being complacent about that.
The question on the women apprenticeships was well made—I certainly agree with the sentiment. There are a number of different initiatives in this area already, but we can certainly do more, and I'd be happy to write and set out some of the activity we currently have in place, and if you have suggestions for more that we can do, we'd certainly welcome the opportunity to discuss that too.
You mentioned the case for free transport. As you know, we have a White Paper currently under consultation for the future of transport in Wales. It's tempting to look at different groups and suggest that free transport would be beneficial for them, as undoubtedly it would, but I think we need to take a more strategic judgment about how we structure the future of public transport in Wales, and whether or not there's a role for free transport for the whole population or sections of the population as part of that. Certainly, there are no options off the table on that, as we look at strengthening our public transport sector.
And, finally, on degree apprenticeships—I'm sure universities are angry, because, in England, as I mentioned, the programme has wildly overspent, and one of the reasons for that is employers are classing things like MBAs, for example, as apprenticeships. So, they're spending merrily on such programmes, blowing the budget as they go. So, universities are doing extremely well out of it in England. You'll forgive us for not following in that—what we think—hedonistic manner, and that we instead take an evidence-based approach on what we think is the right strategic fit for the Welsh economy. We've started with digital as a degree apprenticeship, we're about to launch engineering, and we're looking at other areas. But we think we're right to be taking a more methodical and strategic approach rather than simply recategorising degree courses as apprenticeships to deal with this voucher system they have in England, which I'm sure universities would like us to do, but we're going to take a different approach in Wales.
Diolch. Rwy'n credu bod chwe chwestiwn gyda ni yma—byddaf yn gwneud fy ngorau i ateb y rhain yn gryno.
Eich pwynt cyntaf am ddarparwyr hyfforddiant preifat ac a oedd yna ddadl dros economi gymysg a symud tuag at wahanol ddarpariaeth—rwy'n credu bod hwnnw'n syniad diddorol iawn. Byddwn yn sicr yn croesawu'r cyfle i weld mwy o fentrau cymdeithasol a chydweithredol yn darparu hyfforddiant, a byddai ddiddordeb gennyf i drafod hynny ymhellach a chael unrhyw syniadau sydd gan Bethan Jenkins.
Eich cwestiwn am yr ymarfer caffael i Gymru ar Waith—bu oedi yno oherwydd pryder ynglŷn â'r fethodoleg gwerthuso a ddefnyddiwyd ac, ar sail cyngor cyfreithiol, rydym wedi penderfynu ail-redeg y fframwaith. Dyna pam y cafwyd yr oedi.
Ar gwestiwn yr iaith Gymraeg, yn y ffigurau sydd gennyf i, yn 2016-17, aseswyd ychydig dros 4 y cant o'r prentisiaethau yn ffurfiol yn y Gymraeg, a defnyddiodd 8 y cant ar ben hynny rywfaint o'r Gymraeg mewn rhan o'u hyfforddiant. Ac rwyf i o'r farn mai un o'r heriau sydd gennym ni yw nifer y bobl sy'n fodlon cwblhau eu prentisiaeth gyfan drwy gyfrwng y Gymraeg. Ond rydym ni'n gweithio gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol i weld beth y gallwn ei wneud, a chyhoeddwyd cynllun ym mis Rhagfyr, gan nodi rhai camau. Felly, yn sicr nid ydym yn ddifater yn hynny o beth.
Roedd y cwestiwn ar brentisiaethau i fenywod wedi ei lunio'n dda—yn sicr, rwy'n cytuno â'r meddylfryd. Ceir nifer o wahanol fentrau eisoes yn y maes hwn, ond yn sicr gallwn wneud rhagor, a byddwn yn hapus i ysgrifennu a nodi rhywfaint o'r gweithgarwch sydd gennym ni ar waith ar hyn o bryd. Ac os oes gennych chi awgrymiadau am beth arall y gallem ni ei wneud, byddem ni'n croesawu cyfle i drafod hynny yn sicr hefyd.
Roeddech yn sôn am yr achos dros gludiant am ddim. Fel y gwyddoch, mae gennym Bapur Gwyn dan ymgynghoriad ar hyn o bryd ar ddyfodol trafnidiaeth yng Nghymru. Mae'n demtasiwn inni edrych ar wahanol grwpiau ac awgrymu y byddai cludiant am ddim yn fanteisiol iddyn nhw, ac yn sicr mae hynny'n wir. Ond credaf fod angen inni goleddu barn fwy strategol ynglŷn â'r modd y byddwn ni'n strwythuro trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru i'r dyfodol, ac a oes lle i gludiant am ddim i'r boblogaeth gyfan neu rannau o'r boblogaeth fel rhan o hynny. Yn sicr, nid oes unrhyw ddewisiadau wedi eu diystyru ynglŷn â hynny, wrth i ni edrych ar gryfhau ein sector trafnidiaeth gyhoeddus.
Ac, yn olaf, o ran prentisiaethau gradd—rwy'n siŵr bod y prifysgolion wedi gwylltio oherwydd, yn Lloegr, fel y soniais i, mae'r rhaglen wedi gorwario'n wyllt, ac un o'r rhesymau am hynny yw bod cyflogwyr yn rhoi pethau fel graddau Meistr Gweinyddu Busnes, er enghraifft, yng nghategori prentisiaethau. Felly, maen nhw'n gwario arian fel dŵr ar raglenni o'r fath, gan wagio'r pwrs i gyd wrth fynd. Mae'r prifysgolion yn elwa'n fawr iawn ar hynny yn Lloegr. Fe wnewch chi faddau inni am beidio â dynwared y dull—yn ein barn ni—hedonistaidd hwnnw, a'n bod ni, yn hytrach, yn gweithredu mewn modd sy'n seiliedig ar dystiolaeth o ran yr hyn y credwn ni sy'n strategol weddus ar gyfer economi Cymru. Rydym wedi dechrau gyda thechnoleg ddigidol fel prentisiaeth gradd, rydym ar fin lansio peirianneg, ac rydym yn edrych ar feysydd eraill. Ond credwn ein bod yn iawn i gymryd dull mwy trefnus a strategol yn hytrach na dim ond ail-gategoreiddio cyrsiau gradd yn brentisiaethau i ymdrin â'r system hon o dalebau sydd ganddyn nhw yn Lloegr, ac rwy'n siŵr y byddai'r prifysgolion yn hoffi ein gweld ni'n gwneud hynny, ond byddwn ni'n gweithredu mewn modd gwahanol yng Nghymru.
Thank you for your statement. I think it's really important that we look at this with a very hard-nosed approach, because there's been a lot of concern recently about young people being encouraged to go into university education, which doesn't actually give them the sort of skills they need to get a decent job, and that all it does is load them with a lot of debt. So, there's quite a moral hazard there in terms of what universities may be doing in the case of some young people who, actually, are not going to get what they need out of university education. And it seems to me that apprenticeships are a way in which we somehow re-engineer the UK economy, which is far too overbalanced by the emphasis on what goes on in the City of London and the financial services industry, as opposed to what needs to be going on in manufacturing, particularly in new industries as new technology changes and evolves.
I have a particular concern about the numbers of women going into higher paid areas of the economy. Obviously, there are quite a lot of women going into apprenticeships, but they tend to be in the lower paid jobs like childcare and hairdressing. Whilst, obviously, childcare is a fantastically important career, it's not where the money is to be made. In the meantime, there's a huge need for precision skills in construction and engineering. It doesn't require you to be physically strong, it requires you to be precise and have good design skills. It's noticeable that there are only 360 female apprentices, compared to 8,300 men. That's one woman for every 23 male. You get the opposite story in healthcare and public services.
So, I just wondered if you agree with the suggestion that there could be positive action, such as reserving places for protected groups who are under-represented in particular fields, or whether ensuring that, where there are equally good candidates, we take the one who is under-represented. Equally, I think it's of concern that there's a really small number of people with disabilities registered as doing apprenticeships, because it seems to me that they may have a disability but that doesn't mean they aren't very well qualified to do a lot of different types of apprenticeships. Only 1.5 per cent of those on apprenticeships are, I believe, disabled.
The area that I'm particularly interested in, as well as the construction and engineering industries, where I think new ways of construction require those precision skills—there's also the need for new skills to enable us to add value to the food industry. We're very good at being primary producers of food, but we're not so good at actually processing it here in Wales to enable us to add value to the Welsh economy rather than to somebody else's economy. I just wondered if you could give us any indication as to how we could improve the numbers of apprenticeships going into new forms of irrigation, understanding how computers can be tracking what the soil balance is, and additives—these are all things that require precision skills and certainly don't require you to be necessarily physically strong.
Diolch i chi am eich datganiad. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n edrych ar hyn yn ddigyfaddawd, oherwydd bu llawer o bryder yn ddiweddar am bobl ifanc yn cael eu hannog i geisio addysg prifysgol, ac na fyddai hynny mewn gwirionedd yn rhoi'r math o sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw i gael swydd dda, a'r cwbl y mae hynny'n ei gyflawni yw mynd â nhw i ddyled ariannol fawr. Felly, mae cryn berygl moesol yn y fan honno o ran yr hyn y gallai'r prifysgolion fod yn ei wneud yn achos rhai pobl ifanc nad ydyn nhw, mewn gwirionedd, yn mynd i gael yr hyn sydd ei angen arnyn nhw yn sgil addysg prifysgol. Ac mae'n ymddangos i mi fod prentisiaethau yn ffordd o ailgynllunio economi'r DU rywsut, lle mae pwyslais gormodol ar yr hyn sy'n digwydd yn Ninas Llundain a'r diwydiant gwasanaethau ariannol, yn hytrach na'r hyn sydd angen iddo ddigwydd yn y sector gweithgynhyrchu, yn benodol mewn diwydiannau newydd wrth i dechnoleg newydd newid ac esblygu.
Rwy'n pryderu'n fawr am nifer y menywod sy'n mynd i swyddi mewn meysydd yn yr economi sy'n talu'n well. Yn amlwg, mae cryn lawer o fenywod yn mynd i brentisiaethau, ond maen nhw'n tueddu i fod mewn swyddi â chyflogau llai fel gofal plant a thrin gwallt. Er bod gofal plant, yn amlwg, yn yrfa anhygoel o bwysig, nid yn y fan honno y mae'r arian mawr. Yn y cyfamser, mae angen enfawr am sgiliau manwl mewn adeiladu a pheirianneg. Nid oes angen ichi fod yn gryf yn gorfforol, mae angen ichi fod yn fanwl gywir a meddu ar sgiliau dylunio da. Mae'n drawiadol nad oes dim ond 360 o fenywod yn brentisiaid, o'u cymharu â 8,300 o ddynion. Dyna i ni un fenyw am bob 23 dyn. Mae'r stori'n hollol wahanol yn y gwasanaethau cyhoeddus a gofal iechyd.
Felly, tybed a ydych chi'n cytuno â'r awgrym y gellid cymryd camau cadarnhaol, fel neilltuo lleoedd ar gyfer grwpiau gwarchodedig sy'n cael eu tan-gynrychioli mewn meysydd penodol, neu sicrhau ein bod ni, lle mae'r ymgeiswyr o'r un safon, yn derbyn yr un sy'n cael ei dan-gynrychioli. Yn yr un modd, rwyf i o'r farn ei bod yn peri pryder nad oes ond nifer fechan iawn o bobl anabl cofrestredig yn brentisiaid. Oherwydd mae'n ymddangos i mi, er eu bod yn anabl, nad yw hynny'n golygu nad ydyn nhw'n alluog iawn i fod yn brentisiaid mewn llawer o wahanol feysydd. Dim ond 1.5 y cant o'r rhai sydd ar brentisiaethau, rwy'n credu, sy'n anabl.
Y maes sydd o ddiddordeb arbennig i mi, yn ogystal â'r diwydiannau adeiladu a pheirianneg, lle credaf fod ffyrdd newydd o adeiladu yn gofyn am y sgiliau manwl hynny—mae hefyd angen sgiliau newydd er mwyn ein galluogi ni i ychwanegu gwerth at y diwydiant bwyd. Rydym yn dda iawn gyda bod yn gynhyrchwyr bwyd sylfaenol, ond nid ydym cystal am ei brosesu yma yng Nghymru mewn gwirionedd fel y gallwn ychwanegu gwerth at economi Cymru yn hytrach nag at economi rhywun arall. Tybed a allech chi roi unrhyw arwydd i ni o ran sut y gallem wella niferoedd y prentisiaethau sy'n mynd i ddulliau newydd o ddyfrhau, gan ddeall sut y gall cyfrifiaduron fod yn olrhain beth yw cydbwysedd y pridd, ac ychwanegion—mae'r rhain i gyd yn bethau sy'n gofyn am sgiliau manwl ac yn sicr nid oes raid ichi fod yn gryf yn gorfforol.
I'd like to thank Jenny Rathbone for her comments. She's certainly right—and this is why we're putting the emphasis on apprenticeships at level 3and above—that the evidence is quite clear that higher level apprenticeships deliver higher value skills and improve the life chances of the people doing them, which is why we've taken the decision to prioritise skills at this level. That's clearly not without its difficulties and its critics, but the emerging evidence is suggesting that we are right to do that.
Balanced against that is some of the comments you made at the end, Jenny Rathbone, about the need to support people in foundational industries who traditionally have had lower skills. We need to create a pipeline of skills so that people can progress up the ladder. The examples you gave are well made because they show that, even in areas like food production and care, there is still higher value added activity. The development of precision agriculture, for example, does require more technical know-how.
This is something that we're keeping under review. The first cohort of degree apprenticeships are focusing on digital and engineering, which would certainly be open to some of the approaches that you've discussed. That is something that we'll be keeping an eye on as the evidence emerges. And that's a key point of our approach in Wales—this is evidence led. We're taking the evidence from the regional skills partnerships, from labour market information, and from employers in keeping our offer under review, which is not something that's happening to the same extent in England.
The points on disability and reserving places for protected groups are well made. We recently launched our disability action plan, as I mentioned, which we've done in consultation with disability bodies, which sets out an ambitious agenda to broaden training opportunities for disabled people. But this is an area across the board that we're not doing well enough in, and I certainly would be interested in any ideas you have for things that we should be doing that we're not currently doing or consulting upon. But you were right to challenge us on that. The same stands for the gender issue. We are acutely aware of the gender imbalance. We have, as I said, as part of our equality toolkit, produced modules on gender and on bias, and you're right to identify the issue. We have taken some steps; I'm sure there is more that we can do, and we would certainly be interested in any suggestions Members have.
Hoffwn ddiolch i Jenny Rathbone am ei sylwadau. Mae hi'n siŵr o fod yn iawn—a dyna pam yr ydym ni'n rhoi'r pwyslais ar brentisiaethau ar lefel 3A ac yn uwch—bod y dystiolaeth yn eglur iawn bod prentisiaethau lefel uwch yn darparu'r sgiliau gwerth uwch ac yn gwella cyfleoedd bywyd y sawl sy'n eu cwblhau, a dyna pam ein bod ni wedi cymryd y penderfyniad i flaenoriaethu sgiliau ar y lefel hon. Mae'n amlwg nad yw hynny heb ei anawsterau na'i feirniaid, ond mae'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg yn awgrymu ein bod yn iawn i wneud hynny.
Yn cydbwyso â hynny mae rhai o'r sylwadau a wnaethoch chi ar y diwedd, Jenny Rathbone, am yr angen i gefnogi pobl mewn diwydiannau sylfaenol sy'n draddodiadol wedi bod â sgiliau is. Mae angen inni greu cyfres o sgiliau fel y gall pobl esgyn yr ysgol. Mae'r enghreifftiau a roesoch chi yn ddefnyddiol oherwydd eu bod yn dangos, hyd yn oed mewn meysydd fel cynhyrchu bwyd a gofal, y ceir gweithgarwch gwerth uwch ychwanegol bob amser. Mae datblygiad amaethyddiaeth fanwl, er enghraifft, yn gofyn am fwy o wybodaeth dechnegol.
Mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni'n ei adolygu'n barhaus. Mae'r garfan gyntaf o brentisiaethau gradd yn canolbwyntio ar dechnoleg ddigidol a pheirianneg, a fyddai'n sicr yn agored i rai o'r dulliau yr ydych chi wedi eu trafod. Mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn cadw llygad arno fel y mae'r dystiolaeth yn dod i'r amlwg. A dyna bwynt allweddol ein dull ni o weithredu yng Nghymru—mae hyn yn cael ei arwain gan dystiolaeth. Rydym yn cymryd y dystiolaeth oddi wrth y partneriaethau sgiliau rhanbarthol, oddi wrth wybodaeth am y farchnad lafur, ac oddi wrth gyflogwyr wrth gadw ein cynnig dan adolygiad, ac nid yw hynny'n rhywbeth sy'n digwydd i'r un graddau yn Lloegr.
Mae'r pwyntiau a wnaed ar anabledd a neilltuo lleoedd ar gyfer grwpiau gwarchodedig yn rhai da. Lansiwyd ein cynllun gweithredu ar anabledd yn ddiweddar, fel y soniais i, a gwnaed hyn trwy ymgynghori â chyrff anableddau. Mae'n nodi ein hagenda uchelgeisiol o ehangu cyfleoedd hyfforddiant ar gyfer pobl anabl. Ond mae hwn yn faes yn gyffredinol nad ydym ni'n cyflawni'n ddigonol ynddo, ac yn sicr byddai'n dda gennyf gael gwybod am unrhyw syniadau sydd gennych chi am bethau y dylem ni fod yn eu gwneud nad ydym ar hyn o bryd yn eu gwneud nac yn ymgynghori arnyn nhw. Ond roeddech chi'n iawn i'n herio ni yn hynny o beth. Mae'r un peth yn wir am fater y rhywiau. Rydym ni'n ymwybodol iawn o'r anghydbwysedd rhwng y rhywiau. Fel y dywedais, fel rhan o'n pecyn cymorth cydraddoldeb, rydym wedi cynhyrchu modiwlau ar ryw ac ar ragfarn, ac rydych chi'n iawn i nodi'r mater. Rydym wedi cymryd rhai camau; rwy'n siŵr bod mwy y gallem ni ei wneud, ac yn sicr byddai gennym ddiddordeb mewn unrhyw awgrymiadau sydd gan yr Aelodau.
Can I thank the Deputy Minister for his statement today? Deputy Minister, UKIP welcomed the announcement from the Welsh Government in February 2017 that you were committed to establishing 100,000 apprenticeships over a five-year period. It has for far too long been a neglected element in economic growth. We also believe that focusing on apprenticeships above level 3 was a well-founded decision, as benchmarking has shown that this is where we get the highest returns on investment. It was also stated at the time that there would be better performance measurement, clearer pathways, more awareness, increased numbers taking science, technology, engineering and mathematics subjects, and an increased integration between apprenticeships and further education. Could the Deputy Minister confirm that these aspirations are also being achieved, as well as the increase in numbers?
Deputy Minister, those brought up in the 1960s and 1970s benefited from apprenticeships that lasted over five years. It taught participants not only the working skills, but also how to behave in the workplace and gave them a sense of responsibility. Indeed, it could be said that it made those involved more aspirational, empowering them to become involved in management and higher posts within their working environment. The net result of this is that it gave added value to society as a whole.
It augurs well that 31,360 apprenticeship learning programmes were started in 2017-18—an increase, I believe, of 30 per cent compared to 2016-17—and 56,635 since the target of 100,000 was introduced. But I notice that the highest take-up has been in healthcare and the public sector. Whilst these are, of course, to be welcomed, it would be gratifying to see a comparative increase in apprenticeships in the private sector. Again, it is gratifying to note that this programme is proving to be so successful, in that it is exceeding its original targets. However, we understand that this success is now bringing a strain on funding. But, surely, Deputy Minister, this programme is so important to our economy and the apprentices engaged in it that it is essential that funding is made available. This is not simply about the present, but also the future of Wales and those who choose to live and work here. The rewards are there to be realised. The test comes, of course, at the end of these apprenticeships, in seeing how many go on to full-time jobs and within the disciplines of their apprenticeships.
One question I must ask is: does the figure of 56,635—over 50 per cent achievement—contain those who were already in apprenticeships prior to the scheme and hoovered up into the new scheme, or are they completely new?
Also, does the Minister not agree there cannot be equality of esteem between vocational qualifications and those in the so-called academic sphere unless apprentices are funded in exactly the same way as those in universities or colleges?
A gaf i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw? Dirprwy Weinidog, rhoddodd UKIP groeso i'r cyhoeddiad gan Lywodraeth Cymru ym mis Chwefror 2017 eich bod wedi ymrwymo i sefydlu 100,000 o brentisiaethau dros gyfnod o bum mlynedd. Am lawer yn rhy hir bu hon yn elfen o dwf economaidd a gafodd eu hesgeuluso. Rydym ni'n credu hefyd y bu canolbwyntio ar brentisiaethau uwch lefel 3 yn benderfyniad doeth, gan fod meincnodi wedi dangos mai yn y fan hon y ceir yr elw mwyaf ar fuddsoddiad. Dywedwyd ar y pryd hefyd y byddai gwell mesur ar berfformiad, llwybrau mwy amlwg, mwy o ymwybyddiaeth, niferoedd cynyddol yn cymryd pynciau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, ac integreiddio cynyddol rhwng prentisiaethau ac addysg bellach. A wnaiff y Dirprwy Weinidog gadarnhau bod y dyheadau hyn hefyd yn cael eu cyflawni, yn ogystal â'r cynnydd yn y niferoedd?
Dirprwy Weinidog, mae'r rhai a gafodd eu magu yn y 1960au a'r 1970au wedi elwa ar brentisiaethau a oedd yn para am dros bum mlynedd. Dysgodd y rhain i'r cyfranogwyr nid yn unig y sgiliau ar gyfer eu gwaith, ond sut i ymddwyn yn y gweithle a rhoi ymdeimlad o gyfrifoldeb iddyn nhw. Yn wir, gellid dweud fod hynny wedi gwneud i'r rhai dan sylw fod yn fwy uchelgeisiol, gan eu galluogi i gyfranogi mewn rheolaeth a swyddi uwch o fewn amgylchedd eu gwaith. Canlyniad net hyn yw ei fod wedi rhoi gwerth ychwanegol i'r gymdeithas gyfan.
Mae'n argoeli'n dda fod 31,360 o raglenni dysgu prentisiaeth wedi cychwyn yn 2017-18—cynnydd, rwy'n credu, o 30 y cant o'i gymharu â 2016-17—a 56,635 ers cyflwyno'r targed o 100,000. Ond rwy'n sylwi bod y niferoedd mwyaf yn y sector cyhoeddus a gofal iechyd. Er bod y rhain, wrth gwrs, i'w croesawu, byddai'n braf gweld cynnydd cymharol mewn prentisiaethau yn y sector preifat. Unwaith eto, mae'n hyfryd nodi bod y rhaglen hon mor llwyddiannus, a'i bod wedi rhagori ar ei thargedau gwreiddiol. Serch hynny, rydym yn clywed bod y llwyddiant hwn bellach yn rhoi straen ar gyllid. Ond, yn sicr, Dirprwy Weinidog, mae'r rhaglen hon gyn bwysiced i'n heconomi ni a'r prentisiaid sy'n ymgysylltu â hi fel ei bod yn hanfodol bod y cyllid ar gael. Nid yw hyn ar gyfer y presennol yn unig, ond hefyd ddyfodol Cymru a'r rhai sy'n dewis byw a gweithio yma. Mae'r gwobrau yno i'w gwireddu. Daw'r prawf, wrth gwrs, ar ddiwedd y prentisiaethau hyn, pan welwn faint sy'n cael swyddi amser llawn amser ac o fewn disgyblaethau eu prentisiaethau.
Un cwestiwn y mae'n rhaid imi ei ofyn yw: a yw'r ffigur o 56,635—cyflawniad o dros 50 y cant—yn cynnwys y rhai a oedd eisoes mewn prentisiaethau cyn y cynllun ac wedi cael eu sugno i'r cynllun newydd, neu a ydyn nhw'n newydd sbon?
Hefyd, onid yw'r Gweinidog yn cytuno na ellir cael cydraddoldeb mewn parch rhwng cymwysterau galwedigaethol a rhai yn y maes academaidd heb i brentisiaid gael eu hariannu yn yr un ffordd yn union â'r rhai mewn prifysgolion neu golegau?
Well, I'd like to thank David Rowlands for his comments. On the question of funding, there has been something of a conjuring trick taking place by the UK Government on the funding of apprenticeships, because we were not given additional funding to reflect the levy. The levy is, in fact, a tax on businesses and we've not had the funding passed on—£120 million or so was cut by the Government in England on public sector apprenticeships, and, lo and behold, £120 million appeared in our budget to fund this scheme. So, the overall funding has not increased, and, as I outlined at the beginning, while our approach has shown itself justified in the way that our scheme is on track, the English scheme is over budget and 25 per cent under target. So, I think we are confident that our approach is the right approach. And, as David Rowlands asked, it's not simply focused on the numbers, but it's part of a broader economic approach where we are tailoring our apprenticeships to support the Welsh economy, to deliver higher skills that are focused on the needs of regional economies, to offer better routes through from education into employment and also to encourage a greater employer contribution. It's not just for the state to provide apprenticeships; this is something that businesses must do. We're happy to work in partnership, but, too often, some employers are looking to shift their costs onto the Government, and that's something that we need to be confident in pushing back on.
On the specific question of whether or not the figure of 56,635 included people already in employment, I can confirm that that figure does exclude people who have left early or who have transferred onto them, so that is a standalone figure.
Wel, hoffwn i ddiolch i David Rowlands am ei sylwadau. O ran y cwestiwn ar gyllid, mae rhywfaint o gamarweiniad wedi digwydd ar ran Llywodraeth y DU ynglŷn ag ariannu'r prentisiaethau, oherwydd ni roddwyd arian ychwanegol i adlewyrchu'r ardoll. Treth ar fusnesau yw'r ardoll, mewn gwirionedd, ac nid ydym wedi gweld y cyllid yn cael ei drosglwyddo—cafodd rhyw £120 miliwn ei dorri gan y Llywodraeth yn Lloegr ar brentisiaethau'r sector cyhoeddus, ac wele, ymddangosodd £120 miliwn yn ein cyllideb ni er mwyn ariannu'r cynllun hwn. Felly, nid yw'r arian wedi cynyddu'n gyffredinol, ac, fel y nodais ar y dechrau, er bod ein dull ni wedi ei gyfiawnhau yn y ffordd y mae ein cynllun ar y trywydd iawn, mae'r cynllun yn Lloegr dros ei gyllideb a 25 y cant yn is na'r targed. Felly, rwy'n credu ein bod yn hyderus mai ein dull gweithredu ni yw'r dull cywir. Ac, fel y gofynnodd David Rowlands, nid canolbwyntio ar y niferoedd yn unig yw hyn, ond mae'n rhan o weithredu economaidd ehangach lle y byddwn yn teilwra ein prentisiaethau i gefnogi economi Cymru, i ddarparu sgiliau uwch sy'n canolbwyntio ar anghenion economïau rhanbarthol, i gynnig gwell llwybrau o addysg i gyflogaeth a hefyd i annog mwy o gyfraniad gan gyflogwyr. Nid mater i'r wladwriaeth yn unig yw darparu prentisiaethau; mae hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid i fusnesau ei wneud. Rydym ni'n hapus i weithio mewn partneriaeth, ond, yn rhy aml, mae rhai cyflogwyr yn gobeithio gwthio eu costau ar y Llywodraeth, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen inni fod yn hyderus i'w wthio yn ôl.
O ran y cwestiwn penodol ynghylch a oedd y ffigur o 56,635 yn cynnwys pobl sydd eisoes mewn cyflogaeth neu beidio, gallaf gadarnhau nad yw'r ffigur hwnnw yn cynnwys pobl sydd wedi gadael yn gynnar neu sydd wedi trosglwyddo arnyn nhw, ac felly mae hwn yn ffigur annibynnol.
Thank you, Deputy Minister, for bringing forward this statement to the Chamber today. Apprenticeships are crucial, and I'm a big believer that today's apprentices are the leaders of tomorrow. We heard earlier that last week was National Apprenticeship Week. To mark that, I had the great opportunity to go back to my roots as an apprentice engineer. I was shown around DRB Group on Deeside industrial estate, where I served my time as an apprentice, and I was able to see how the company has changed, evolved and progressed since my time there. I also had the opportunity to meet a university graduate from my constituency, Joel Thomas, who has now gone on to go back to study as an apprentice support analyst to gain those valuable skills that you pick up on the job in the workplace.
We just heard in David Rowlands's contribution then of the opportunities growing up in the 1960s and 1970s, so I do welcome the Welsh Government's ambitious plans for the future of apprenticeships to address the skills gaps and opportunities, because we still feel the effects from a Thatcher-led UK Government back in the 1980s on this issue.
I want to begin by making the points that I've made before in this Chamber—I'm aware I've made them to previous Government Ministers with apprenticeships and lifelong learning in their portfolios. It's similar to Bethan Sayed's contribution, surrounding the training of apprentices and how we train them.
Deputy Minister, do you agree with me that it is crucial and very, very important for the future of apprentices and future apprentices to have fellow work colleagues with the necessary skills to transfer their knowledge across to the apprentice? We know that many of those who are currently training apprentices will be reaching retirement age in some industries, just as my mentor has retired recently. Therefore, Deputy Minister, it is my belief that we need to train recent graduate apprentices to become coaches, which will enable them to deliver the results we need for the future.
So, with that in mind, what plans has the Government got to try to deal with this issue? Will the Deputy Minister commit that the Government will work with further education institutions, colleges and industry, for example, to create a package for graduate apprentices to pick up the necessary skills to transfer their knowledge to future apprentices?
Also, on the issue of ensuring that we have a different range of apprenticeships, which is also a very important thing to make sure that we have a diverse economy, my constituency is rightly hailed as the home of engineering, manufacturing and technology, and I speak heavily on that because that's my background. However, there are opportunities in many other sectors of the economy, and we need to do more to create those opportunities in the sectors people wouldn't traditionally think of for having an apprenticeship.
Deputy Minister, I know you already do, but will you continue to work to ensure that people have a diverse range of opportunities to create and gain apprenticeships in markets that aren't there now? We should never forget that apprenticeships are an investment in our future. We're giving current and future generations a chance to prosper, we're giving members of our community the chance to retrain and upskill, and we must do all we can to support them, to support industry and to support apprenticeships. Diolch.
Diolch i chi, Dirprwy Weinidog, am gyflwyno'r datganiad hwn i'r Siambr heddiw. Mae prentisiaethau yn hollbwysig, ac rwyf i o'r farn gref mai prentisiaid heddiw yn arweinwyr y dyfodol. Fe glywsom ni'n gynharach fod yr wythnos ddiwethaf yn Wythnos Genedlaethol Prentisiaethau. I nodi hynny, cefais gyfle ardderchog i fynd yn ôl at fy ngwreiddiau fel prentis o beiriannydd. Cefais fy nhywys o gwmpas DRB Group ar stad ddiwydiannol Glannau Dyfrdwy, lle y treuliais i fy amser yn brentis, ac roeddwn i'n gallu gweld sut y mae'r cwmni wedi newid, ac wedi symud ymlaen ers i mi dreulio amser yno. Cefais gyfle hefyd i gwrdd ag un o'm hetholaeth a oedd wedi ennill gradd prifysgol, Joel Thomas, sydd bellach wedi mynd yn ôl i astudio i fod yn ddadansoddwr cymorth i brentisiaid er mwyn ennill y sgiliau gwerthfawr hynny yr ydych yn eu dysgu wrth fod yn y gweithle.
Rydym ni newydd glywed yng nghyfraniad David Rowlands nawr am gyfleoedd wrth dyfu i fyny yn yr 1960au a'r 1970au. Felly rwy'n croesawu cynlluniau uchelgeisiol Llywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol prentisiaethau i fynd i'r afael â'r bylchau mewn sgiliau a chyfleoedd, oherwydd rydym yn dal i deimlo effeithiau Llywodraeth y DU a arweiniwyd gan Thatcher yn ôl yn y 1980au ar y mater hwn.
Rwyf eisiau dechrau drwy wneud y pwyntiau yr wyf wedi eu gwneud o'r blaen gerbron yn y Siambr hon—rwy'n ymwybodol fy mod wedi eu gwneud gerbron Gweinidogion blaenorol yn y Llywodraeth a oedd â phrentisiaethau a dysgu gydol oes yn eu portffolios. Mae'n debyg i gyfraniad Bethan Sayed, sy'n ymwneud â hyfforddi prentisiaid a sut yr ydym yn eu hyfforddi nhw.
Dirprwy Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi ei bod hi'n hanfodol ac yn bwysig iawn, iawn i ddyfodol prentisiaid a phrentisiaethau'r dyfodol i gael cydweithwyr yn y gwaith â'r sgiliau angenrheidiol i drosglwyddo eu gwybodaeth i'r prentis? Gwyddom y bydd llawer o'r rhai sydd ar hyn o bryd yn hyfforddi prentisiaid yn cyrraedd oedran ymddeol mewn rhai diwydiannau, fel y gwnaeth fy mentor i pan ymddeolodd yn ddiweddar. Felly, Dirprwy Weinidog, fy marn i yw bod angen inni hyfforddi prentisiaid a raddiodd yn ddiweddar i fod yn hyfforddwyr, a bydd hynny'n ein galluogi ni i gyflawni'r canlyniadau sy'n angenrheidiol i'r dyfodol.
Felly, gyda hynny mewn golwg, pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i geisio ymdrin â'r mater hwn? A wnaiff y Dirprwy Weinidog addo y bydd y Llywodraeth yn gweithio gyda sefydliadau addysg bellach, colegau a diwydiant, er enghraifft, i greu pecyn ar gyfer prentisiaid graddedig i ddysgu'r sgiliau angenrheidiol i drosglwyddo eu gwybodaeth nhw i brentisiaid y dyfodol?
Hefyd, ar y mater o sicrhau bod gennym ni ystod wahanol o brentisiaethau, sydd hefyd yn rhywbeth pwysig iawn i wneud yn siŵr bod gennym ni economi amrywiol, caiff fy etholaeth i ei galw'n gartref i beirianneg, gweithgynhyrchu a thechnoleg, a hynny'n briodol, ac mae gennyf i lawer i'w ddweud am hynny oherwydd dyna yw fy nghefndir i. Fodd bynnag, ceir cyfleoedd mewn llawer o sectorau eraill yn yr economi, ac mae angen inni wneud mwy i greu'r cyfleoedd hynny yn y sectorau na fyddai pobl yn eu hystyried yn draddodiadol yn feysydd ar gyfer prentisiaeth.
Dirprwy Weinidog, rwy'n gwybod eich bod wedi gwneud hyn eisoes, ond a wnewch chi barhau i weithio i sicrhau bod pobl yn cael ystod amrywiol o gyfleoedd i greu ac ennill prentisiaethau mewn marchnadoedd nad ydyn nhw yno ar hyn o bryd? Ni ddylem byth anghofio mai buddsoddiad yn ein dyfodol yw prentisiaethau. Rydym yn rhoi cyfle i'r genhedlaeth bresennol a chenedlaethau'r dyfodol i ffynnu, rydym yn rhoi cyfle i aelodau ein cymuned ailhyfforddi a gwella eu sgiliau, ac mae'n rhaid inni wneud popeth a allwn ni i'w cefnogi nhw, i gefnogi'r diwydiant a chefnogi prentisiaethau. Diolch.
Thank you, Jack Sargeant, for those comments, and I must say that having the first-hand testimony of somebody who's fairly recently come through the apprenticeship system adds greatly to the depth of the discussion we have in our National Assembly. And I know from first hand, having attended meetings with Jack with Tata, that he's able to draw on his own experience to inform that discussion, and I think that adds enormously to our Senedd.
On the point of the ageing workforce and the knowledge being lost, I think he makes a very strong point about the value of coaching that graduate apprentices could provide, and I'll certainly take that away and discuss that with officials and write to him with our response.
Diolch, Jack Sargeant, am y sylwadau hynny, ac mae'n rhaid imi ddweud bod tystiolaeth uniongyrchol gan rywun sydd wedi bod trwy'r system prentisiaeth yn weddol ddiweddar yn ychwanegu'n fawr at ddyfnder y drafodaeth a gawn yn ein Cynulliad Cenedlaethol. A gwn o'm profiad i, ar ôl bod mewn cyfarfodydd gyda Jack yn Tata, y gall ef dynnu ar ei brofiad ei hun i lywio'r drafodaeth honno, ac rwyf i o'r farn bod hynny'n ychwanegu llawer iawn i'n Senedd ni.
Ar bwynt gweithlu sy'n heneiddio a gwybodaeth yn cael ei cholli, rwy'n credu ei fod yn gwneud pwynt treiddgar iawn ynglŷn â gwerth yr hyfforddiant y gallai prentisiaid graddedig ei roi. Byddaf yn sicr o roi sylw i hynny ac yn ei drafod gyda swyddogion ac yn ysgrifennu ato gyda'n hymateb ni.
Thank you very much, Deputy Minister.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.
Item 6 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs on flood and coastal erosion risk management, and I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar reoli'r risg o lifogydd ac erydu arfordirol, a galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The landscape and coastline of Wales have been shaped by powerful and inspiring natural forces that continue to influence where and how we live. One of the challenges we face is how best to mitigate the risks and adapt to change as individuals, across communities and as a nation. Within this context, I am pleased to have this opportunity to update Members on the important work we are doing to underpin flood and coastal risk management activity in Wales.
Flooding can have a devastating and lasting impact on the lives of those affected, which is why it remains a priority for this Government. Last autumn, Storm Callum was a reminder of why our continued work and investment in this area remains vital. As a result of that storm, over 270 properties across Wales were flooded, with further damage across the country to homes, schools, roads and shops—the things we all depend upon and often take for granted in our daily lives. Such events serve as a reminder of why we need to be prepared, why it's important we are all aware and well-informed of the risks faced, and why we must continue to build resilience in our communities.
We continue to invest in flood-risk mitigation and coastal defence work right across Wales. To benefit those living most at risk, we prioritise our investment on the protection of properties. This year we've seen schemes at Borth-y-gest in Gwynedd, Mochdre in Conwy, Roath in Cardiff, Porthcawl in Bridgend and at Pontarddulais, which the First Minister and I will officially open later this week. These works alone have reduced risk to over 960 properties, meaning many families and communities are now safer than they were and not living with the same worries brought by severe weather.
Today, I will share an overview of the flood and coastal defence programmes for the next financial year, and highlight some of the key areas of work we will be progressing. They include consulting on a new national strategy for flood and coastal erosion risk management and the establishment of a new statutory flood and coastal erosion committee for Wales. This coming financial year will see the start of a three-year construction window on works to better protect our coastal communities. The coastal risk management programme will deliver investment of over £150 million across Wales, reducing risk to over 18,000 properties. Coastal schemes starting this coming year include east Rhyl, Aberavon and y Felinheli. I've also set aside funding from this year’s capital budget for the design and development of future schemes. I encourage local authorities to now move forward with this work, recognising the unique opportunity this programme provides.
In addition to the coastal risk management programme, over the next 12 months we will invest over £50 million into flood and coastal erosion risk management across Wales, prioritised on reducing risks to properties. This includes a capital programme of £27 million on new schemes, maintenance of existing assets and the development of future schemes. This funding will, for example, support the completion of schemes at Beaumaris and Talgarth, as well as commencing construction works at Llansannan, Llanmaes, Newport and Welshpool. On completion of schemes within the programme, over 1,200 properties, including over 850 homes, across Wales will benefit.
Also important is the development of future schemes, for which we will provide over £2.8 million- worth of funding to local authorities and Natural Resources Wales. This will support the development and design of important new schemes for future years, increasing protection and resilience in places such as Llangefni, Cwmbach, Cardigan and Newcastle Emlyn.
I will also continue to set aside £1 million for the small scale works grant, which allows local authorities to undertake minor schemes and maintenance works to benefit communities. Over the past four years, we have invested over £5.8 million this way, and it has made a real impact, helping more than 2,200 properties across Wales.
Wales has already set the benchmark in terms of its approach to sustainable drainage systems, or SuDS, for new developments. This complements our approach to managing water in a more natural way, and I am pleased to see this coming through in the flood programme.
In the coming year, we will support schemes incorporating natural flood management at Betws-y-Coed and Abergele in Conwy and at Cwmaman in Rhondda Cynon Taf. I am also encouraged to see a number of schemes not just looking at the issues in one location but taking a whole-catchment approach, tackling risk across a wider area. This is something I want to promote and I will be setting out our thinking in our new national strategy for flood and coastal erosion risk management.
As we look wider, opportunities are opening up to work in partnership with others whose assets will benefit. Seeking contributions from such sources is vital in these times of challenging budgets, maximising our investment and building wider resilience. I am encouraged to see such thinking is already starting to happen, with housing associations, transport and utility providers being identified as potential partners. We need to ensure this continues.
With significant investment happening across the country, I want to see the benefits of this funding realised. A key part of this is showing the impacts of new and improved assets in our flood maps and online information. This helps us realise the economic and social improvements that come with making a community safer. It also allows the people of Wales to understand the risks they face, make informed decisions about the places they live and know how to support themselves should flooding occur. In our new strategy, I am asking NRW to focus on these improvements and ensure updated information is provided on an annual basis to show the impact of our continued investment. To support this work, I am once again planning to maintain NRW’s revenue budget this coming year, recognising the important work this supports, including the provision of information, awareness-raising activities, maintenance of assets and investigation work.
I will be consulting on our new national strategy this spring, which will have a strong focus on information and delivery. It will clarify roles and responsibilities, provide updates on policy, including the encouragement of natural flood risk management, and incorporate recommendations from recent reports. The strategy will stress the importance of flood risk mapping to inform decisions around where we invest and complement our planning policy to direct development away from high-risk areas. To support this, new flood risk maps will be made public on NRW’s website before the end of this year.
I would like to finish, Deputy Presiding Officer, by announcing the recruitment for the new flood and coastal erosion committee is complete. The committee will provide high-level strategic advice to Welsh Ministers and promote best practice, helping ensure we continue to lead the way in this area and learn from good work happening elsewhere.
Today's statement sets out how this Government will put the sustainable management of our environment at the heart of decision making to further reduce flood and coastal risk to homes and businesses across Wales.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Lluniwyd tirwedd ac arfordir Cymru gan rymoedd naturiol grymus ac ysbrydoledig sy'n parhau i ddylanwadu ar le a sut yr ydym yn byw. Un o'r heriau yr ydym ni'n eu hwynebu yw sut orau i liniaru'r risgiau ac addasu i newid fel unigolion, cymunedau ac fel cenedl. Yn y cyd-destun hwn, rwy'n falch o gael y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau ar y gwaith pwysig yr ydym ni'n ei wneud i gynnal gweithgarwch rheoli risg arfordirol a llifogydd yng Nghymru.
Gall llifogydd gael effaith ddinistriol a pharhaol ar fywydau'r rhai sy'n dioddef yr effeithiau hyn, a dyna pam fod hynny'n dal i fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Yr hydref diwethaf, roedd Storm Callum yn ein hatgoffa ni pam fod ein gwaith parhaus a'r buddsoddi yn y maes hwn yn parhau i fod yn hanfodol. O ganlyniad i'r storm honno, effeithwyd ar dros 270 eiddo ledled Cymru gan lifogydd, gyda mwy o ddifrod i gartrefi, ysgolion, ffyrdd a siopau ar draws y wlad—y pethau yr ydym ni i gyd yn dibynnu arnyn nhw ac yn aml yn eu cymryd yn ganiataol yn ein bywydau bob dydd. Mae digwyddiadau o'r fath yn ein hatgoffa pam fod angen inni fod yn barod, pam ei bod hi'n bwysig ein bod yn gwbl hyddysg ac yn ymwybodol o'r risgiau sy'n ein hwynebu, a pham fod yn rhaid inni barhau i gynyddu cydnerthedd yn ein cymunedau.
Rydym ni'n parhau i fuddsoddi mewn mesurau lliniaru risg llifogydd a gwaith amddiffyn yr arfordir ar draws Cymru. Er budd y rheini sy'n byw â'r risg fwyaf, rydym ni'n blaenoriaethu ein buddsoddi er mwyn amddiffyn eiddo. Eleni rydym ni wedi gweld cynlluniau ym Morth-y-gest yng Ngwynedd, Mochdre yng Nghonwy, Y Rhath yng Nghaerdydd, Porthcawl ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac ym Mhontarddulais, y bydd y Prif Weinidog a minnau'n eu hagor yn swyddogol yn ddiweddarach yr wythnos hon. Mae'r gweithiau hyn yn unig wedi lleihau'r risg i dros 960 eiddo, sy'n golygu bod llawer o deuluoedd a chymunedau bellach yn fwy diogel nag yr oedden nhw ac yn gallu byw heb y pryderon a ddaw yn sgil tywydd garw.
Heddiw, fe rannaf drosolwg o'r rhaglenni amddiffyn yr arfordir a llifogydd ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ac amlygu rhai o'r meysydd allweddol o waith y byddwn yn eu datblygu. Maen nhw'n cynnwys ymgynghori ynghylch strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer rheoli risg llifogydd ac erydu arfordirol a sefydlu pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol statudol newydd ar gyfer Cymru. Bydd y flwyddyn ariannol sy'n dod yn gweld dechrau cyfnod adeiladu tair blynedd ar weithiau i ddiogelu ein cymunedau arfordirol yn well. Bydd y rhaglen rheoli risg arfordirol yn darparu buddsoddiad o dros £150 miliwn ar draws Cymru, gan leihau risg i dros 18,000 eiddo. Mae'r cynlluniau arfordirol sy'n dechrau'r flwyddyn nesaf yn cynnwys dwyrain y Rhyl, Aberafan a'r Felinheli. Rwyf hefyd wedi neilltuo cyllid o gyllideb gyfalaf y flwyddyn hon ar gyfer dylunio a datblygu cynlluniau yn y dyfodol. Rwy'n annog awdurdodau lleol i fwrw ymlaen â'r gwaith hwn, gan gydnabod y cyfle unigryw y mae'r rhaglen hon yn ei gynnig.
Yn ychwanegol at y rhaglen rheoli risg arfordirol, dros y 12 mis nesaf byddwn yn buddsoddi dros £50 miliwn ar gyfer rheoli risg llifogydd ac erydu arfordirol ledled Cymru, gan flaenoriaethu lleihau perygl i eiddo. Mae hyn yn cynnwys rhaglen gyfalaf o £27 miliwn ar gyfer cynlluniau newydd, cynnal a chadw asedau presennol a datblygu cynlluniau yn y dyfodol. Byd yr arian hwn, er enghraifft, yn gymorth i gwblhau cynlluniau ym Miwmares a Thalgarth, yn ogystal â dechrau gwaith adeiladu yn Llansannan, Llan-maes, Casnewydd a'r Trallwng. Yn sgil cwblhau'r cynlluniau yn y rhaglen, bydd dros 1,200 eiddo, gan gynnwys dros 850 o gartrefi, ledled Cymru yn elwa.
Yr hyn sydd hefyd yn bwysig yw datblygu cynlluniau ar gyfer y dyfodol, a byddwn yn darparu dros £2.8 miliwn o gyllid i awdurdodau lleol a Chyfoeth Naturiol Cymru. Bydd hyn yn cefnogi datblygu a dylunio cynlluniau newydd pwysig ar gyfer y dyfodol, gan gynyddu diogelwch a chydnerthedd mewn lleoedd fel Llangefni, Cwmbach, Aberteifi a Chastellnewydd Emlyn.
Byddaf hefyd yn parhau i neilltuo £1 miliwn ar gyfer y grant gwaith graddfa fechan, sy'n caniatáu i awdurdodau lleol ymgymryd â mân gynlluniau a gwaith cynnal a chadw er budd cymunedau. Dros y pedair blynedd diwethaf, rydym ni wedi buddsoddi dros £5.8 miliwn fel hyn, ac mae wedi cael effaith wirioneddol, gan helpu mwy na 2,200 eiddo ar draws Cymru.
Mae Cymru eisoes wedi gosod y meincnod o ran ei hymagwedd at systemau draenio cynaliadwy, neu SuDS, ar gyfer datblygiadau newydd. Mae hyn yn ategu ein dull o reoli dŵr mewn ffordd fwy naturiol, ac rwy'n falch o weld hyn yn dod i'r amlwg yn y rhaglen lifogydd.
Yn y flwyddyn sydd i ddod, byddwn yn cefnogi cynlluniau sy'n cynnwys rheoli llifogydd yn naturiol ym Metws-y-coed ac Abergele yng Nghonwy ac yng Nghwmaman yn Rhondda Cynon Taf. Rwyf hefyd yn cael fy nghalonogi o weld nifer o gynlluniau nid yn unig yn edrych ar faterion mewn un lleoliad, ond yn ymdrin â dalgylchoedd cyfain, gan fynd i'r afael â risg ar draws ardal ehangach. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf eisiau ei hybu a byddaf yn nodi ein syniadau yn ein strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer rheoli llifogydd ac erydu arfordirol.
Wrth inni edrych yn ehangach, mae cyfleoedd yn codi i weithio mewn partneriaeth ag eraill y bydd eu hasedau yn elwa o'r herwydd. Mae ceisio cyfraniadau o ffynonellau o'r fath yn hanfodol yn y cyfnod hwn o gyllidebau heriol, gwneud y gorau o'n buddsoddiad ac adeiladu cydnerthedd ehangach. Mae'n galondid gweld bod ystyriaethau o'r fath eisoes yn dechrau digwydd, gyda chymdeithasau tai, darparwyr trafnidiaeth a chyfleustodau yn cael eu nodi'n bartneriaid posibl. Mae angen inni sicrhau bod hyn yn parhau.
Gyda buddsoddiad sylweddol yn digwydd ar draws y wlad, rwyf eisiau gweld manteision y cyllid hwn yn cael eu gwireddu. Rhan allweddol o hyn yw dangos effeithiau asedau newydd a gwell yn ein mapiau llifogydd a'r wybodaeth ar-lein. Mae hyn yn helpu inni wireddu'r gwelliannau economaidd a chymdeithasol a ddaw yn sgil gwneud y gymuned yn fwy diogel. Mae hefyd yn galluogi pobl Cymru i ddeall y risgiau y maen nhw'n eu hwynebu, gwneud penderfyniadau gwybodus ynghylch y lleoedd y maen nhw'n byw ynddyn nhw a gwybod sut i gynnal eu hunain petai llifogydd yn digwydd. Yn ein strategaeth newydd, rwy'n gofyn i Cyfoeth Naturiol Cymru ganolbwyntio ar y gwelliannau hyn a sicrhau y darperir yr wybodaeth ddiweddaraf yn flynyddol i ddangos effaith ein buddsoddiad parhaus. I gefnogi'r gwaith hwn, rwyf unwaith eto yn bwriadu cynnal cyllideb refeniw Cyfoeth Naturiol Cymru yn y flwyddyn sy'n dod, gan gydnabod y gwaith pwysig y mae hyn yn ei gefnogi, gan gynnwys y ddarpariaeth o wybodaeth, gweithgareddau codi ymwybyddiaeth, cynnal a chadw asedau a gwaith ymchwil.
Byddaf yn ymgynghori ynghylch ein strategaeth genedlaethol newydd y gwanwyn hwn, a fydd â phwyslais cryf ar wybodaeth a darpariaethau. Bydd yn egluro swyddogaethau a chyfrifoldebau, ac yn darparu'r wybodaeth ddiweddaraf am y polisi, gan gynnwys annog rheoli risg llifogydd yn naturiol, ac ymgorffori argymhellion o adroddiadau diweddar. Bydd y strategaeth yn pwysleisio pwysigrwydd mapio risg llifogydd i lywio penderfyniadau ynghylch ble'r ydym ni'n buddsoddi ac yn ategu ein polisi cynllunio i gyfeirio datblygu oddi wrth ardaloedd o risg uchel. I gefnogi hyn, bydd mapiau risg llifogydd newydd ar gael i'r cyhoedd ar wefan Cyfoeth Naturiol Cymru cyn diwedd y flwyddyn.
Hoffwn orffen, Dirprwy Lywydd, drwy gyhoeddi bod recriwtio ar gyfer y pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol newydd wedi'i gwblhau. Bydd y pwyllgor yn darparu cyngor strategol lefel uchel i Weinidogion Cymru ac yn hybu arfer gorau, gan helpu i sicrhau ein bod yn parhau i arwain y ffordd yn y maes hwn a dysgu o waith da sy'n digwydd mewn mannau eraill.
Mae'r datganiad heddiw yn nodi sut y bydd y Llywodraeth hon yn rhoi rheoli ein hamgylchedd yn gynaliadwy wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau er mwyn lleihau risg arfordirol a llifogydd i gartrefi a busnesau ledled Cymru.
Minister, thank you for your statement this afternoon—part 2 of out interaction this afternoon. Anyone who's dealt with any constituency work knows the trauma that flooding brings. What was once a living room is, in essence, once it's been flooded, a sewer. The devastation of personal, family items lost forever, basically, and then the financial blight because of the inability to raise a mortgage or to be able to sell the property and just move on with one's life are cataclysmic in any circumstances.
So, the ability for NRW and its partner agencies, along with the Welsh Government, to make resources available, is a critical demand, if you like, that people place on Government to make that resource available. But it is a huge responsibility when you think of the coastal responsibilities that we have here in Wales, along with the inland waterways as well as the spontaneous flooding that we see. Only today, coming into the Assembly on the A48, because of the flash flooding there, a car had aquaplaned out of control. You could argue that the drainage system wasn't suitable to handle the volume of water that hit at that particular moment, you could, then. So, I don't envy some of the decisions you as a Minister have to take or indeed the sponsoring bodies that you obviously fund, such as NRW.
But it is vital that we do get this right, and I'd be keen to understand the Minister's take on this: is there any withdrawal from areas of Wales that, potentially in 20, 30, 40, 50 years' time could succumb to coastal erosion or chronic flooding? Because only three or four years ago, there were reports that there was a serious train of thought that, actually, we would, from a strategic point of view, withdraw from certain areas because they would just prove too costly to prevent and to put money into to prevent that flooding happening. And I think an assurance that that isn't part of the mainstream thinking, not just from the Government but from its sponsored agencies, would be most welcome indeed.
I also note from the statement that you talk about the new flood and coastal erosion committee being completed. It would be interesting to understand how that committee might work differently from what's happened before, albeit earlier on in the statement it does talk about there being consultations on the new strategic flood and coastal erosion risk management and the establishment of the new strategic flood and coastal erosion committee for Wales. Now, I might have misread that, but it seems to confirm later on in the statement that the committee's already established, yet earlier in the statement it talks of consulting on its way of working and the way it might undertake its duties. So, I'd be grateful for any understanding if there is to be further consultation, even though everyone's been appointed to that committee. But, more importantly, it would be good to understand what new capacity that will bring to the Minister and the planning for flood prevention across Wales.
Importantly, it is vital to understand how the planning system is being used to obviously assist and help in flood prevention matters. You only need to drive around Cardiff, for example—the First Minister here in his own constituency—and many hard-standing areas are introduced into residential environments that, historically, would have been gardens or areas that would have acted as a drainage pond for that particular property. And that is a common cause of flash flooding instances in many communities, where the water just simply doesn't have anywhere to go, basically. You talked about the SuDS and the new regulations that have come in. That has made a difference, but we're still seeing a constant deterioration of, in particular in the urban environment, some of that natural drainage that existed when a lot of these estates were developed 30, 40, 50 years ago.
I'm very pleased to see that you're advocating improvements in the mapping and understanding of the use of maps. As a Member in this institution now for some 12 years, I've dealt with various flooding matters in communities from Roath Brook to Llanmaes and Llantwit Major, and Barry as well, and when you do start going into these maps—I like to think I'm a reasonably educated person, but even people in society, the general public, would struggle to understand exactly the demands that are placed on how decisions are made. So, any simplification of that has to be very welcome indeed.
Finally, if I could press the Minister to maybe enlarge on how she seeks to share responsibility and costs. Many assets around Wales are joint assets. This doesn't just fall—I do have an element of sympathy with the Government when they're constantly being asked for money to go into flood prevention when, in fact, if you take the A55 and the north Wales coast railway line as well, there surely is a joint gain and joint benefit there from other public bodies and private companies coming to the table with some resource and some asset that would help projects come forward to realisation.
So, I thank you for your statement this afternoon, but I'd be most grateful for some substantive answers on the questions that I've put to you, please.
Gweinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma—rhan 2 ein rhyngweithio y prynhawn yma. Gŵyr unrhyw un sydd yn ymdrin ag unrhyw waith etholiadol am y trallod a ddaw yn sgil llifogydd. Mae ystafell a oedd unwaith yn ystafell fyw, ar ôl dioddef llifogydd, yn ei hanfod yn garthffos. Mae distryw colli eitemau personol, teuluol am byth, ac yna'r aflwydd ariannol oherwydd yr anallu i gael morgais neu i allu gwerthu'r eiddo a symud ymlaen yn drychinebus dan unrhyw amgylchiadau.
Felly, mae'r gallu i Cyfoeth Naturiol Cymru a'i hasiantaethau partner, ynghyd â Llywodraeth Cymru, i sicrhau bod adnoddau ar gael, yn ofyn difrifol, os mynnwch chi, y mae pobl yn ei roi ar Lywodraeth i sicrhau bod adnoddau ar gael. Ond mae'n gyfrifoldeb enfawr pan rydych chi'n ystyried y cyfrifoldebau arfordirol sydd gennym ni yma yng Nghymru, ynghyd â'r dyfrffyrdd mewndirol yn ogystal â'r llifogydd digymell yr ydym ni'n eu gweld. Heddiw, wrth ddod i'r Cynulliad ar yr A48, oherwydd y fflachlifoedd, gwelais gar a oedd wedi sglefrio ar y dŵr allan o reolaeth. Gellid dadlau nad oedd y system ddraenio yn addas i ymdrin â maint y dŵr a darodd ar yr adeg benodol honno. Felly, nid wyf yn genfigennus o rai o'r penderfyniadau y mae'n rhaid ichi, a chithau'n Weinidog, eu gwneud neu yn wir y cyrff noddi yr ydych chi'n amlwg yn eu hariannu, megis Cyfoeth Naturiol Cymru.
Ond mae'n hollbwysig ein bod ni'n cael hyn yn gywir, ac rwy'n awyddus deall safbwynt y Gweinidog ynghylch hyn: a oes unrhyw encilio o ardaloedd yng Nghymru a allai fod ymhen 20, 30, 40, 50 mlynedd mewn perygl o erydiad arfordirol neu lifogydd parhaol? Oherwydd dim ond tair neu bedair blynedd yn ôl, cafwyd adroddiadau ein bod yn ystyried o ddifrif, o safbwynt strategol, encilio o rai ardaloedd gan y byddai hi'n rhy ddrud i atal ac i roi arian er mwyn amddiffyn rhag y llifogydd hynny. Ac rwy'n credu y byddai cael sicrwydd nad yw hyn yn ystyriaeth brif ffrwd, nid yn unig o ran y Llywodraeth ond o ran ein hasiantaethau a noddir, i'w groesawu'n fawr.
Rwyf hefyd yn sylwi yn y datganiad ichi sôn bod y gwaith o sefydlu'r pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol newydd wedi ei gwblhau. Byddai'n ddiddorol deall sut fydd y pwyllgor hwnnw'n gweithredu'n wahanol efallai i'r hyn sydd wedi digwydd o'r blaen, er yn gynharach yn y datganiad mae sôn y bydd ymgynghoriadau ynghylch dull rheolaeth strategol newydd o ran perygl llifogydd ac erydu arfordirol a sefydlu'r pwyllgor strategol newydd ar gyfer llifogydd ac erydu arfordirol ar gyfer Cymru. Nawr, efallai fy mod wedi camddarllen hynny, ond ymddengys bod cadarnhad yn ddiweddarach yn y datganiad bod y pwyllgor wedi ei sefydlu eisoes, ac eto, yn gynharach yn y datganiad mae sôn am ymgynghori ar y ffordd y bydd yn gweithio a'r ffordd y gallai gyflawni ei ddyletswyddau. Felly, byddwn yn ddiolchgar cael gwybod a fydd ymgynghori pellach, hyd yn oed os yw pawb wedi'i benodi i'r pwyllgor hwnnw. Ond, yn bwysicach, byddai'n dda cael gwybod pa gapasiti newydd fydd gan y Gweinidog a'r cynllunio ar gyfer atal llifogydd ar draws Cymru yn sgil hyn.
Mae'n bwysig ac yn hanfodol deall sut y defnyddir y system gynllunio i gynorthwyo ac i helpu mewn materion atal llifogydd. Dim ond ichi yrru o amgylch Caerdydd, er enghraifft—y Prif Weinidog yma yn ei etholaeth ei hun—cyflwynir nifer o ardaloedd arwyneb solet i fannau preswyl a fyddai'n hanesyddol wedi bod yn erddi neu ardaloedd a oedd yn gweithredu fel pwll draenio ar gyfer yr eiddo penodol hwnnw. A dyna achos cyffredin fflachlifoedd mewn llawer o gymunedau, lle nad oes gan y dŵr unrhyw le i fynd, yn y bôn. Fe wnaethoch chi sôn am y systemau draenio cynaliadwy a'r rheoliadau newydd a gyflwynwyd. Mae hynny wedi gwneud gwahaniaeth, ond fe welwn ni ddirywiad cyson o hyd, yn enwedig mewn mannau trefol, o ran y draenio naturiol a oedd yn bodoli pan gafodd llawer o'r ystadau hyn eu datblygu 30, 40, 50 mlynedd yn ôl.
Rwy'n falch iawn o weld eich bod yn argymell gwelliannau o ran mapio a deall y defnydd o fapiau. A minnau'n Aelod yn y sefydliad hwn ers rhyw 12 mlynedd bellach, rwyf wedi ymdrin â gwahanol faterion yn ymwneud â llifogydd mewn cymunedau o Nant y Rhath i Lan-maes a Llanilltud Fawr, a'r Barri hefyd, a phan rydych chi'n dechrau edrych ar y mapiau hyn—hoffwn i feddwl fy mod yn berson weddol hyddysg, ond byddai hyd yn oed pobl mewn cymdeithas, y cyhoedd yn gyffredinol, yn cael trafferth deall yr union ofynion a osodir ar y broses o wneud penderfyniadau. Felly, byddai symleiddio hynny mewn unrhyw ffordd i'w groesawu'n fawr iawn.
Yn olaf, a gaf i bwyso ar y Gweinidog i efallai ymhelaethu ar sut y mae'n ceisio rhannu cyfrifoldeb a chostau. Mae llawer o asedau o amgylch Cymru yn asedau ar y cyd. Nid yw hyn yn dod i ran—Mae gennyf i ychydig o gydymdeimlad â'r Llywodraeth pan ofynnir yn gyson iddi am arian i atal llifogydd pan, mewn gwirionedd, yr ystyriwch yr A55 a llinell reilffordd arfordir y gogledd hefyd, siawns nad oes budd ar y cyd gyda chyrff cyhoeddus a chwmnïau preifat yn dod at ei gilydd gyda rhai adnoddau a rhai asedau a fyddai'n helpu i wireddu prosiectau.
Felly, diolch am eich datganiad y prynhawn yma, ond byddwn yn dra diolchgar cael atebion o sylwedd i'r cwestiynau a ofynnais, os gwelwch yn dda.
Thank you very much, Andrew R.T. Davies, for those questions, and I think you opened with and articulated very well the devastating impact flooding has on individuals, not only the financial, but also the sentimental, and I don't think we can underestimate the impact that that could have on an individual.
Difficult budget decisions do have to be made, but I think by investing over £350 million in the lifetime of this Assembly, it shows Welsh Government's commitment to this. You asked whether we were going to retreat from our coast because of flooding difficulties and things that we could experience further down the line. Nothing has come past me on my desk, certainly, to give that impression, so I think it's absolutely right that we continue to put funding into our businesses and homes where we can to protect them.
I mentioned the new flood and coastal erosion committee. This takes over from the flood risk management Wales committee that we had, and we've been recruiting for this committee. We announced the chair back in September—no, he actually took up post on 1 September 2018, and we've taken our time to get this committee together. It's going to be an advisory body that's going to advise myself and colleagues from Welsh risk management authorities on all sources of flooding and coastal erosion. It will have a really important role to play, but I did also say that we are preparing a new national strategy for flood and coastal risk management, and we've been doing that over the past year. We've been working very closely with our stakeholders, and that includes NRW, it includes local authorities and other policy areas on content on the potential measures that will be needed as we take on this.
We're also going to consult on the new planning advice in relation to technical advice note 15, and you referred to that and to the flood risk maps that will be available for people to access. You raised a point about simplification, I think that's absolutely right. It's really important that we give individuals good flood risk information and that we have strategic planning. So, the draft document, the draft strategy, will really set out the future direction in managing flood risk. It will encourage collaborative catchment approaches to addressing flood risk and it will work with others. I'm very keen to see more done about natural flood management.
You referred to our new legislation around SuDS—the sustainable drainage systems—and I think the commitment to managing water in our environment better is a vital foundation for achieving prosperity for all and delivering our long-term well-being goals for the people of Wales and, certainly, the SuDS regulations we brought in have been very welcome. You mentioned—just today we had that heavy rain, probably as we were all coming to work this morning, and the impacts of surface water flooding, again, can be devastating. You referred to a car, but it can certainly be devastating on citizens and communities. And, again, the cost to the Welsh economy can be significant. So, we had storm Callum back last autumn and the impact of that demonstrated the risks to properties of surface water flooding, and I think those risks are obviously increasing due to climate change and urbanisation.
I think you made a very pertinent point around responsibilities and costs, and there's a very good example of that—and you referred to the A55—in Darren Millar's constituency. The scheme that the local authority are bringing forward there: the main beneficiaries of that are the promenade, the sewers, the railway line. So, I think it's really important that it's not just Welsh Government that contributes, that we all need to contribute. So, my officials are working with Clwyd County Borough Council. We're having discussions also with Ken Skates's department here and the key beneficiaries I mentioned: Network Rail, Dŵr Cymru, because I do think it is important that it's not just Government that has to put the funding in.
Diolch yn fawr iawn, Andrew R.T. Davies, am y cwestiynau hynny, a chredaf ichi agor a mynegi'n dda iawn yr effaith ddinistriol y mae llifogydd yn eu cael ar unigolion, nid yn unig ar faterion ariannol, ond hefyd ynghylch pethau sentimental, ac nid wyf yn credu y gallwn ni danbrisio'r effaith ar unigolyn.
Mae'n rhaid i benderfyniadau cyllideb anodd gael eu gwneud, ond credaf drwy fuddsoddi dros £350 miliwn yn ystod oes y Cynulliad hwn, rydym yn dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i hyn. Fe wnaethoch chi ofyn a oeddem yn mynd i droi cefn ar ein harfordir oherwydd anawsterau llifogydd a digwyddiadau eraill nes ymlaen. Ni welais i ddim byd yn glanio ar fy nesg a fyddai'n awgrymu hynny, felly mae'n hollol briodol ein bod yn parhau i roi arian i'n busnesau a'n cartrefi lle gallwn ni eu hamddiffyn.
Soniais am y pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol newydd. Mae hwn yn disodli'r pwyllgor rheoli perygl llifogydd ar gyfer Cymru, ac rwyf wedi bod yn recriwtio ar gyfer y pwyllgor hwn. Cafodd y cadeirydd ei gyhoeddi nôl ym mis Medi—na mewn gwirionedd ddechreuodd ar ei swydd ar 1 Medi 2018, ac rydym wedi cymryd ein hamser yn cael y pwyllgor hwn at ei gilydd. Bydd yn gorff cynghori a fydd yn fy nghynghori i a chydweithwyr o awdurdodau rheoli risg Cymru ynghylch pob ffynhonnell o lifogydd ac erydu arfordirol. Bydd ganddo swyddogaeth bwysig iawn, ond dywedais hefyd ein bod yn paratoi strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer rheoli llifogydd ac erydu arfordirol, ac rydym wedi bod yn gwneud hynny dros y flwyddyn ddiwethaf. Rydym ni wedi bod yn cydweithio'n agos iawn â'n rhanddeiliaid, ac mae hynny'n cynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'n cynnwys awdurdodau lleol a meysydd polisi eraill o ran y cynnwys a'r mesurau posib y bydd eu hangen wrth i ni ymgymryd â hwn.
Rydym ni hefyd yn mynd i ymgynghori ynghylch y cyngor cynllunio newydd o ran nodyn cyngor technegol 15, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at hynny ac at y mapiau perygl llifogydd a fydd ar gael i bobl. Fe wnaethoch chi sylw am symleiddio, rwy'n credu bod hynny'n hollol briodol. Mae'n bwysig iawn ein bod yn rhoi gwybodaeth dda am berygl llifogydd i unigolion a bod gennym ni gynllunio strategol. Felly, bydd y ddogfen ddrafft, y strategaeth ddrafft, mewn gwirionedd yn nodi i ba gyfeiriad y bydd rheoli perygl llifogydd yn mynd iddo yn y dyfodol. Bydd yn annog cydweithio fel dalgylchoedd i fynd i'r afael â pherygl llifogydd, a bydd yn gweithio gydag eraill. Rwy'n awyddus iawn i weld mwy'n cael ei wneud ynglŷn â rheoli llifogydd yn naturiol.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at ein deddfwriaeth newydd sy'n ymwneud â SuDS—systemau draenio cynaliadwy—a chredaf fod yr ymrwymiad i reoli dŵr yn ein hamgylchedd yn well yn sylfaen hanfodol ar gyfer cyflawni ffyniant i bawb a chyflawni ein nodau llesiant tymor hir ar gyfer pobl Cymru ac, yn sicr, bu croeso i'r rheoliadau systemau draenio cynaliadwy a gyflwynwyd gennym. Fe sonioch chi—heddiw cawsom y glaw trwm, fwy na thebyg wrth inni i gyd ddod i'r gwaith y bore yma, ac unwaith eto, gall effeithiau llifogydd dŵr wyneb fod yn ddinistriol. Fe wnaethoch chi gyfeirio at gar, ond yn sicr, gall fod yn ddinistriol i ddinasyddion a chymunedau. Ac, unwaith eto, gall y gost i economi Cymru fod yn sylweddol. Cawsom storm Callum yr hydref diwethaf a dangosodd effaith honno y perygl i eiddo a ddaw yn sgil llifogydd dŵr wyneb, ac rwy'n credu bod y peryglon hynny yn amlwg yn cynyddu oherwydd newid yn yr hinsawdd a threfoli.
Credaf ichi wneud pwynt perthnasol iawn ynghylch cyfrifoldebau a chostau, a cheir enghraifft dda iawn o hynny—ac fe wnaethoch chi gyfeirio at yr A55—yn etholaeth Darren Millar. Y cynllun y mae'r awdurdod lleol yn ei gyflwyno yn y fan yna: y pethau a fydd yn elwa o hwnnw yw'r promenâd, y carthffosydd a'r llinell reilffordd. Felly rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn nad Llywodraeth Cymru'n unig sy'n cyfrannu, dylem ni i gyd gyfrannu. Felly, mae fy swyddogion yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Clwyd. Rydym ni'n cael trafodaethau hefyd gydag adran Ken Skates yma a'r prif fuddiolwyr a grybwyllais: Network Rail, Dŵr Cymru, gan fy mod yn credu ei bod hi'n bwysig nad y Llywodraeth yn unig sydd yn gorfod rhoi arian.
Thank you, Minister, for your statement. I'll start on that point, I think, because, really, we've been talking about these other people coming to the table for the best part of a decade, and it's still pretty vague, I have to say. There's been talk of insurance companies. You mentioned Network Rail, and, yes, clearly, the north Wales coastal rail line is susceptible to erosion and flooding, and the Conwy valley—how many times has that line been closed because of flooding and erosion there? But we're still talking about how 'opportunities are opening up' and 'potential partners'. This is 10 years down the line. So, really, what I'm asking is—. You can give us a bland statement, but tell us: what levers are you using to bring these people to the table? Clearly, finances in the public sector are contracting, but they're contracting—. The private sector isn't awash either, and corporate social responsibility isn't going to give us the transformational change that we want to see in that respect. So, what is it? Is it planning? Is it regulations? Give us something specific that you're using as a tool to bring these people to the table and not just these platitudes that we've now been getting used to over the last 10 years. So, that was the negative bit. [Laughter.]
There is much to welcome in the statement, and I don't want to characterise it by being totally critical of everything that is there, although I do find it interesting, actually, that you say a number of schemes don't just look at issues in one location but take a whole-catchment approach. Surely, all schemes should take a catchment approach, albeit with different, sort of, answers and mitigating measures, because, otherwise, it's just sticking plaster, isn't it, to try and address a wider, more fundamental flooding risk. And whilst you give us a good picture, really, in terms of the geographical breakdown of investment, I'm just wondering whether you could provide us, not necessarily in your answer, but maybe in written form, some sort of indication of the split in funding that you're articulating here between hard flood defence and softer mitigation measures. What proportion of this funding is actually going to be spent on concrete bunds and what proportion is being invested in tree planting, in peat bog restoration and those softer measures that, of course, will have a longer term benefit than mixing more and more concrete?
And if we want to pan out to an even more holistic view, then, clearly, what other additional benefits can we enjoy from those investments? There was mention of the rain earlier—I never complain when it rains because it's free hydro fuel. It's money falling from the sky, and we need to harness it. So, how are we looking to utilise and implement, through these flood management projects, opportunities on hydro for example? And, of course, we know that the tidal lagoon proposals offer huge benefits, not only in terms of renewable energy, climate change and job creation, but also in terms of mitigating flooding along the coast and coastal erosion as well. So, how do those fit in to some of the things that you've been telling us here today?
You say that you're maintaining NRW's revenue budget this coming year; maintaining is one thing, but, of course, if you only maintain it, then there is actually a real-terms cut. So, is it fair to expect that they maintain the existing level of activity if there is a real-terms cut? And I'm coming back again, as I always do when NRW comes up, to whether it's properly resourced in order to deliver its functions in a way that we would wish and we would expect.
Finally, you say that your planning policy is going to direct development away from high-risk areas. That's great. Does that mean, in a tangible sense, that you're updating planning guidance? Technical advice notice 15 hasn't been updated since 2004, so is it time to do that? And the new flood risk maps that you say will be made public, well, if it's found that land will now, according to these new flood risk maps, be susceptible to flooding, if that land is allocated for development, will you therefore ensure that it's de-allocated? Because if not, then, clearly, it's just storing up problems for future generations.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Dechreuaf gyda'r pwynt yna, rwy'n credu oherwydd, mewn gwirionedd, rydym ni wedi bod yn siarad am y bobl eraill hyn yn dod ynghyd dros y rhan fwyaf o'r degawd, ac mae'n dal yn eithaf amwys, mae'n rhaid imi ddweud. Bu sôn am gwmnïau yswiriant. Fe wnaethoch chi gyfeirio at Network Rail, ac, ydy, yn amlwg, mae llinell reilffordd arfordir y gogledd yn dueddol o erydu a dioddef llifogydd, a Dyffryn Conwy—faint o weithiau y mae'r llinell honno wedi cau oherwydd llifogydd ac erydu yno? Ond rydym ni'n dal i sôn am 'gyfleoedd yn codi' a 'phartneriaid posib'. Mae hyn 10 mlynedd yn ddiweddarach. Felly, mewn gwirionedd, yr hyn yr wyf yn ei ofyn yw—. Gallwch roi ddatganiad di-fflach inni, ond dywedwch wrthym ni: beth ydych chi'n ei wneud i ddod â'r bobl hyn ynghyd? Yn amlwg, mae arian yn y sector cyhoeddus yn crebachu, ond mae'n crebachu—. Nid yw'r sector preifat yn nofio mewn arian ychwaith, ac nid yw cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol yn mynd i roi inni'r trawsnewid yr ydym ni eisiau ei weld yn hynny o beth. Felly, beth yw hyn? Ai cynllunio? Ai rheoliadau? Rhowch inni rywbeth penodol yr ydych chi'n ei wneud i ddod â'r bobl hyn ynghyd ac nid yr ystrydebau hyn yr ydym ni wedi dod i arfer â nhw dros y 10 mlynedd diwethaf. Felly, dyna'r rhan negyddol. [Chwerthin.]
Mae llawer i'w groesawu yn y datganiad, ac nid wyf eisiau ei nodweddu drwy fod yn gwbl feirniadol o bopeth sydd ynddo, er fy mod i yn ei gweld hi'n ddiddorol, mewn gwirionedd, eich bod yn dweud bod nifer o gynlluniau nid yn unig yn edrych ar faterion mewn un lleoliad ond yn ystyried dalgylchoedd cyfain. Siawns na ddylai pob cynllun ystyried dalgylchoedd cyfain, er hynny gyda gwahanol fathau o atebion a mesurau lliniaru, oherwydd, fel arall, nid yw'n ddim ond ateb dros dro i geisio mynd i'r afael â pherygl llifogydd ehangach a mwy sylfaenol. Ac er eich bod yn rhoi inni ddarlun da, mewn gwirionedd, o ran y dadansoddiad daearyddol o fuddsoddi, tybed a wnewch chi ddangos inni, nid o reidrwydd yn eich ateb, ond efallai ar ffurf ysgrifenedig, yn glir y rhaniad yn yr arian yr ydych chi'n ei fynegi yma rhwng amddiffynfeydd caled rhag llifogydd a mesurau lliniaru ysgafnach. Pa gyfran o'r arian hwn sy'n mynd i gael ei gwario ar fyndiau concrid a pha gyfran sy'n mynd i gael ei buddsoddi mewn plannu coed, mewn adfer mawnogydd a'r mesurau ysgafnach hynny sydd, wrth gwrs, yn creu budd tymor hwy na fyddai cymysgu mwy a mwy o goncrit yn ei wneud?
Ac os ydym ni eisiau edrych ar bethau yn fwy cynhwysfawr fyth, yna, pa fanteision ychwanegol eraill allwn ni eu mwynhau yn sgil y buddsoddiadau hynny? Soniwyd am y glaw yn gynharach—nid wyf byth yn cwyno pan fydd hi'n bwrw glaw oherwydd ei fod yn danwydd ynni dŵr rhad ac am ddim. Mae'n arian sy'n disgyn o'r awyr, ac mae angen inni ei harneisio. Felly, sut ydym ni'n bwriadu defnyddio a gweithredu, drwy'r prosiectau rheoli llifogydd, cyfleoedd ar gyfer ynni dŵr er enghraifft? Ac, wrth gwrs, fe wyddom ni fod cynigion y morlyn llanw yn cynnig manteision enfawr, nid yn unig o ran ynni adnewyddadwy, newid yn yr hinsawdd a chreu swyddi, ond hefyd o ran lliniaru llifogydd ar hyd yr arfordir ac erydu arfordirol hefyd. Felly, sut mae ymgorffori'r rhain i rai o'r pethau y buoch chi'n sôn amdanyn nhw yma heddiw?
Rydych chi'n dweud eich bod am gynnal cyllideb refeniw Cyfoeth Naturiol Cymru yn y flwyddyn sydd i ddod; mae cynnal yn un peth, ond, wrth gwrs, os mai dim ond ei chynnal y byddwch chi, yna mewn gwirionedd mae'n doriad mewn termau real. Felly, a yw'n deg disgwyl iddyn nhw weithredu ar yr un graddau os ceir toriad mewn termau real? Ac rwy'n dod yn ôl eto, fel y gwnaf bob amser pan ymdrinnir â Chyfoeth Naturiol Cymru, at y cwestiwn a yw'n cael yr adnoddau priodol er mwyn cyflawni ei swyddogaethau yn y ffordd y byddem yn dymuno ac yn disgwyl.
Yn olaf rydych chi'n dweud bod eich polisi cynllunio yn mynd i gyfeirio datblygu oddi wrth ardaloedd risg uchel. Mae hynny'n wych. A yw hynny'n golygu, mewn ystyr ddiriaethol, eich bod chi'n diweddaru canllawiau cynllunio? Nid yw hysbysiad cyngor technegol 15 wedi ei ddiweddaru ers 2004, felly onid yw hi'n bryd gwneud hynny? A'r mapiau perygl llifogydd newydd a fydd yn cael eu cyhoeddi, wel, os gwelir bod tir bellach, yn ôl y mapiau perygl llifogydd newydd, yn dueddol o ddioddef llifogydd; os yw'r tir hwnnw wedi ei neilltuo ar gyfer datblygu, a wnewch chi sicrhau na chaiff ei ddatblygu? Oherwydd os na wnewch chi hynny, yna, yn amlwg, bydd yn creu problemau i genedlaethau'r dyfodol.
Diolch, Llyr Huws Gruffydd. So, we'll start with Old Colwyn, and again, you see, you're saying to Welsh Government, 'When are you going to bring these people to the table?' This is a matter for Conwy County Borough Council. They're the ones who keep coming to us, asking for money, and they're the ones who need to be talking to these partners. My officials have spoken to the local authority, they have spoken to Network Rail, they have spoken to Dŵr Cymru, but, again, this focus on Welsh Government being the enabler all the time has to change. So, those conversations are going on. I took the decision not to include this scheme for funding through this capital programme because it doesn't meet the objectives of the programme, I feel, to reduce risk to properties, and that has to be the priority—to reduce the risk to properties and business. But I do recognise the challenges that obviously important local infrastructure, like the A55, have to withstand. So, my officials are continuing to work with other parts of Government—I mentioned that my colleague Ken Skates' officials are also involved in this, from a transport point of view—and the external parties to look at how we can jointly fund these coastal defence works.
I think you're quite right about harder and softer defences. I can't give you the percentages, but I can take a very good guess that the harder defences will be much the higher priority because, unfortunately, you think of flood defence and people think of concrete. So, this is why I'm very keen to pursue these untraditional flood risk management defences. They can reduce the risk of flooding, and through the national strategy, I do want to encourage much more of the natural flood risk management methods. It could be a stand-alone scheme, it could be part of a hybrid scheme. I think it could complement engineered works. Obviously, SuDS is much more about using natural resources, and as I said in my answer to Andrew R.T. Davies, those regulations have been very much welcomed.
You mentioned the tidal lagoon, and certainly when the UK Government was looking at the Swansea bay tidal lagoon as a pilot scheme, we were obviously looking at others, and the one in north Wales had a lot of flood defence capacity and capability within it. So, certainly, it's not just about renewable energy, is it? It is about the additional benefits that it could bring.
You'll be aware of the 'Brexit and our land' consultation, and certainly, I think, under the public goods schemes, I want to see much more peat bog restoration, flood storage areas, grass buffers. I think we can manage hill slopes in a much more appropriate way. So, I think, again, the post-Brexit agricultural policy will give us opportunities there too.
I will be working very closely with my colleague Julie James, who is the Minister with responsibility for planning, around TAN 15. Obviously if we do realise that there are areas that have been allocated for housing developments that we realise are at a very high risk of being flooded, that's something that we will need to look at, as to how that land is then treated.
Diolch, Llyr Huws Gruffydd. Felly, fe ddechreuwn ni gyda Hen Golwyn, ac unwaith eto, rydych chi'n dweud wrth Lywodraeth Cymru, 'Pryd fyddwch chi'n dod â'r bobl hyn ynghyd?' Mae hwn yn fater i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Y nhw yw'r rhai sy'n dod atom ni'n gyson yn gofyn am arian, a nhw yw'r rhai a ddylai fod yn siarad â'r partneriaid hyn. Mae fy swyddogion wedi siarad â'r awdurdod lleol, wedi siarad â Network Rail, wedi siarad â Dŵr Cymru, ond, unwaith eto, mae'n rhaid i'r pwyslais hwn ar Lywodraeth Cymru i fod yr hwylusydd bob amser newid. Felly, mae'r sgyrsiau hynny yn mynd rhagddynt. Penderfynais i beidio â chynnwys y cynllun hwn ar gyfer ei ariannu drwy'r rhaglen gyfalaf hon gan nad yw'n bodloni amcanion y rhaglen, i leihau'r risg i eiddo, ac mae'n rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth—i leihau'r risg i eiddo a busnes. Ond rwyf yn cydnabod yr heriau yn amlwg y mae seilwaith lleol pwysig, megis yr A55, yn gorfod eu gwrthsefyll. Felly, mae fy swyddogion yn parhau i weithio gyda rhannau eraill o'r Llywodraeth—fe wnes i grybwyll bod swyddogion fy nghyd-Aelod, Ken Skates hefyd yn ymwneud â hyn, o safbwynt trafnidiaeth—a'r partïon allanol i edrych ar sut y gellir ariannu'r gweithiau amddiffyn arfordirol hyn ar y cyd.
Credaf eich bod yn eithaf cywir ynghylch amddiffynfeydd caletach ac ysgafnach. Ni allaf roi ichi'r canrannau, ond gallaf ddyfalu'n dda iawn y bydd yr amddiffynfeydd caletach yn flaenoriaeth lawer uwch oherwydd, yn anffodus, rydych chi'n meddwl am amddiffyn rhag llifogydd ac mae pobl yn meddwl am goncrid. Felly, dyna pam fy mod i'n awyddus iawn i fynd ar drywydd yr amddiffynfeydd rheoli risg llifogydd anhraddodiadol hyn. Gallant leihau'r perygl o lifogydd, a drwy'r strategaeth genedlaethol, rwyf eisiau annog llawer mwy o'r dulliau naturiol o reoli risg llifogydd. Gallai fod yn gynllun ar wahân, gallai fod yn rhan o gynllun hybrid. Credaf y gallai ategu gwaith peirianyddiaeth. Yn amlwg, mae systemau draenio cynaliadwy yn ymwneud llawer mwy â defnyddio adnoddau naturiol, ac fel y dywedais yn fy ateb i Andrew R.T. Davies, mae'r rheoliadau hynny wedi cael croeso mawr.
Fe wnaethoch chi sôn am y morlyn llanw, ac yn sicr pan oedd Llywodraeth y DU yn edrych ar forlyn llanw Bae Abertawe fel cynllun arbrofol, roeddem ni'n amlwg yn edrych ar eraill, ac roedd gan yr un yn y gogledd lawer o allu a chapasiti amddiffyn rhag llifogydd yn rhan ohono. Felly, yn sicr, nid yw'n ymwneud ag ynni adnewyddadwy yn unig, onid yw? Mae'n ymwneud â'r manteision ychwanegol a allai ddod yn ei sgil.
Byddwch yn ymwybodol o'r ymgynghoriad 'Brexit a'n tir', ac yn sicr, rwy'n credu, o dan y cynlluniau nwyddau cyhoeddus, hoffwn weld llawer mwy o adfer mawnogydd, mannau storio adeg llifogydd, byfferau glaswellt. Rwy'n credu y gallwn ni reoli llethrau mynydd mewn ffordd fwy priodol o lawer. Felly, rwy'n credu, unwaith eto, bydd y polisi amaethyddol ar ôl Brexit yn cynnig cyfleoedd hefyd.
Byddaf yn gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod Julie James, y Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio, ynghylch TAN 15. Yn amlwg os byddwn yn sylweddoli bod rhai ardaloedd sydd wedi'u neilltuo ar gyfer datblygiadau tai, a'n bod yn sylweddoli bod perygl uchel iawn o lifogydd, yna mae hynny'n rhywbeth y bydd angen i ni edrych arno, o ran sut bydd y tir hwnnw yn cael ei drin wedyn.
Thank you, Minister, for your statement today. Flooding is one of the most frequent types of major disaster, and moreover it can be a particularly traumatic one. Numerous studies reveal significant increases in depression, anxiety and distress amongst those affected by flooding. It's also one that's affected many people in my constituency. I'm sure you'll remember that, last year, Aberdare was described as the town hardest hit by storm Callum, with roads closed, trains cancelled, one train having to be evacuated by the fire service after being caught in flood water, and—perhaps more importantly—residential and commercial properties being flooded as well. I certainly have assisted a number of residents who have attended my surgeries and shown those symptoms of trauma that families do experience after floods.
I welcome your comment about supporting schemes incorporating natural flood management, including at Cwmaman in my constituency. Schemes such as this can have a tremendous benefit, both to the ecosystem and protecting our green spaces as well as alleviating flooding. So, I would welcome some additional points if you'd be able to expand on that, and what could be done to engage with the local community as part of this work.
I also welcome your comments about working with local authorities. I note, as part of the RCTinvest programme, alleviation works have and will be carried out in Mountain Ash and Abercwmboi. However, I know previously that EU funding has been used to protect hundreds of properties across Rhondda Cynon Taf from the risk of flooding, and responding to storm Callum brought particular financial challenges both to the local authority and to Welsh Government, who then stepped in to give additional financial assistance. So, what long-term plan do you have to ensure that if we leave the EU there is not a funding gap moving forwards?
Finally, in light of your earlier statement on forestry, what role does afforestation have to play in preventing the risk of flooding?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Llifogydd yw un o'r trychinebau mawr mwyaf cyffredin, ac ar ben hynny gall fod yn un arbennig o ddirdynnol. Mae nifer o astudiaethau yn dangos cynnydd sylweddol mewn iselder, gorbryder a gofid ymhlith y rhai yr effeithir arnynt gan lifogydd. Mae hefyd wedi effeithio ar lawer o bobl yn fy etholaeth i. Rwy'n siŵr y cofiwch y llynedd, disgrifiwyd Aberdâr fel y dref a ddioddefodd fwyaf pan darodd storm Callum, gyda ffyrdd yn cau, trenau wedi eu canslo, mewn un achos bu raid i'r gwasanaeth tân gludo pobl o drên a gafodd ei ddal mewn dŵr llifogydd, ac—efallai yn bwysicach—eiddo preswyl a masnachol yn dioddef llifogydd hefyd. Rwy'n sicr fy mod wedi cynorthwyo nifer o drigolion sydd wedi dod i fy nghymorthfeydd gan ddangos symptomau o archoll sy'n gyffredin ymhlith teuluoedd sydd wedi dioddef llifogydd.
Croesawaf eich sylwadau ynghylch cynlluniau cefnogi yn ymgorffori rheoli llifogydd mewn modd naturiol, gan gynnwys Cwmaman yn fy etholaeth. Gall cynlluniau fel hyn roi budd aruthrol, i'r ecosystem ac i amddiffyn ein mannau gwyrdd yn ogystal â lliniaru llifogydd. Felly, byddwn yn croesawu rhai pwyntiau ychwanegol pe baech yn fodlon ymhelaethu ar hynny; a beth y gellid ei wneud i ymgysylltu â'r gymuned leol fel rhan o'r gwaith hwn.
Croesawaf hefyd eich sylwadau ynghylch gweithio gydag awdurdodau lleol. Rwy'n nodi, yn rhan o raglen fuddsoddiad RhCT, bydd gwaith lliniaru yn cael ei wneud yn Aberpennar ac Abercwmboi. Fodd bynnag, rwy'n gwybod, yn y gorffennol bod arian yr UE wedi'i ddefnyddio i ddiogelu cannoedd o eiddo ar draws Rhondda Cynon Taf rhag y perygl o lifogydd, ac roedd ymateb i storm Callum yn her ariannol benodol i'r awdurdod lleol ac i Lywodraeth Cymru, a ddaeth i'r adwy i roi cymorth ariannol ychwanegol. Felly, pa gynllun tymor hir oes gennych chi i sicrhau, os byddwn ni'n gadael yr UE na fydd bwlch ariannu yn cael ei adael i'r dyfodol?
Yn olaf, yn sgil eich datganiad cynharach ar goedwigaeth, pa fath o ran sydd gan goedwigo i'w chwarae o ran atal y perygl o lifogydd?
I thank Vikki Howells for those questions, and you, too, articulated, I think, very eloquently about the impact on people who experience flooding. And even just being evacuated from a train, I can imagine how stressful that could be. And of course we are aware of what happened in your constituency with storm Callum.
I think it's absolutely vital that individuals have the latest information and are able to access information very quickly around flooding risk. Obviously, with NRW, you can sign up and you can have information, and we are looking at updating that going forward.
You referred to local authorities and the small-scale works grants, and I've certainly had many discussions with local authorities about the very positive impact this grant has had. Over the past four years, we've provided about £5 million to local authorities to undertake small-scale works to reduce flood risk. I think, altogether now, it's protected about 6,000 homes and businesses, which again, I think if—. There are much wider benefits to be got from the small schemes, but I think local authorities, before we had this much more simplified application process, weren't applying, because they were looking at the big picture and not seeing the benefits that these very small schemes brought forward. So, I think that funding has been very welcome and I'm very pleased to be bringing forward another £1 million in the next round. Twenty-one of the 22 local authorities have applied and been successful in accessing that funding, so I think it shows that the simplified process is working.
I mentioned afforestation in my answer to Llyr Huws Gruffydd, and I think this is one of the benefits of having our own agricultural policy here in Wales, and I think, under the public goods scheme for things that haven't got a market at the moment, we will be able to encourage farmers, for instance, to look at having more woodland on their farms.
Around EU funding, yes—what's the European Union ever done for us? I think you're absolutely right. It's a huge sum of money that comes into Wales from the European Union. You'll be aware that, before the referendum, we were promised that we would not lose a penny, and everyone on this front bench is ensuring that we hold the UK Government to that, because it would create a massive gap.
Diolch i Vikki Howells am y cwestiynau hynny, ac rydych chi, hefyd, wedi mynegi sylwadau'n huawdl iawn ynghylch yr effaith ar bobl sy'n dioddef oherwydd llifogydd. A hyd yn oed cael eich cludo oddi ar drên, gallaf ddychmygu'r straen y gallai hynny ei achosi. Ac wrth gwrs rydym yn ymwybodol o'r hyn a ddigwyddodd yn eich etholaeth adeg storm Callum.
Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol bod unigolion yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf a'u bod yn gallu cael gafael ar wybodaeth am y perygl o lifogydd yn gyflym iawn. Yn amlwg, gyda Chyfoeth Naturiol Cymru, gallwch gofrestru a gallwch gael gwybodaeth, ac rydym yn bwriadu diweddaru hynny.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at awdurdodau lleol a grantiau gwaith ar raddfa fechan, ac yn sicr rwyf wedi cael llawer o drafodaethau gyda'r awdurdodau lleol ynghylch yr effaith gadarnhaol iawn a gafodd y grant hwn. Dros y pedair blynedd diwethaf, rydym ni wedi darparu tua £5 miliwn i awdurdodau lleol i ymgymryd â gwaith ar raddfa fechan i leihau perygl llifogydd. Rwy'n credu, ar y cyfan, ei fod wedi diogelu tua 6,000 o gartrefi a busnesau, unwaith eto, rwy'n credu os—. Mae manteision ehangach o lawer i'w cael yn sgil y cynlluniau bach, ond rwy'n credu nad oedd awdurdodau lleol, cyn inni gael y broses ymgeisio symlach o lawer, yn gwneud cais, oherwydd eu bod yn edrych ar y darlun mawr heb weld y manteision y mae'r cynlluniau bach hyn yn eu cynnig. Felly, rwy'n credu bod yr ariannu wedi cael croeso mawr ac rwy'n falch iawn o gael cyflwyno £1 miliwn arall yn y rownd nesaf. Mae 21 o'r 22 o awdurdodau lleol wedi gwneud cais ac wedi llwyddo i gael gafael ar y cyllid hwnnw, felly rwy'n credu bod hyn yn dangos fod y broses symlach yn gweithio.
Soniais am goedwigo yn fy ateb i Llyr Huws Gruffydd, a dyma un o'r manteision o gael ein polisi amaethyddol ein hunain yma yng Nghymru, ac rwy'n credu, o dan y cynllun nwyddau cyhoeddus ar gyfer pethau sydd heb farchnad ar hyn o bryd, y byddwn ni'n gallu annog ffermwyr, er enghraifft, i ystyried cael mwy o goetiroedd ar eu ffermydd.
Ynghylch cyllid yr UE, ie—beth mae'r Undeb Ewropeaidd wedi ei wneud i ni erioed? Rwy'n credu eich bod yn hollol gywir. Mae'r arian sy'n dod i Gymru o'r Undeb Ewropeaidd yn swm enfawr. Byddwch yn ymwybodol, cyn y refferendwm, roedd addewid na fyddem ni'n colli ceiniog, ac mae pawb ar y fainc flaen hon yn sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair ynghylch hynny, oherwydd byddai'n creu bwlch enfawr.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Can I thank the Minister for her statement? I do welcome much of what she has said today. Can I thank in particular the Minister for the Welsh Government's investment in Mochdre, in Llanfair Talhaiarn and in Abergele, all of which have been outlined in the statement? Can I welcome as well the investment that has taken place in places like Colwyn Bay and in Kinmel Bay in the past, in my constituency, too? And indeed in Ruthin. As you can tell from the long list of names, my constituency's particularly prone to flooding, particularly along the coastal belt, and one of the things that has been alarming in recent years is that we've got recurrent problems along some parts of that coast. So, Sandy Cove, for example, is particularly prone to overtopping when onshore winds combine with high tides. That's a situation that isn't going away. There's been some resilience that's been put in place, with some secondary defences, but it needs some significant investment if we're ever to resolve that problem once and for all.
Now, I hear what the Minister has to say in terms of the formula, if you like, that is used to assess and determine the priority in terms of spend, and quite rightly that is focused very much on the number of homes and businesses that will be protected. But of course many parts of the coast there that are prone to flooding are caravan areas—they're holiday homes—but they don't meet the same criteria as a permanent residential home. I do think that some of these nuances need to be considered perhaps a little bit more appropriately when the funding is distributed in order that those can also be afforded some protection, particularly as we have 12-month licences for many of the holiday homes along that part of the coast. There are areas of Abergele and Pensarn where there's erosion taking place along the sea defences, and I'm very concerned about their vulnerability going forward.
Obviously I've listened very carefully to what you've said, quite rightly, about the need for other partners to come to the table in order to address the concerns around the Old Colwyn area. That again is a place where it's transport infrastructure and sewerage infrastructure in particular that are vulnerable, but not many homes. Yet the reality is that, because of this current impasse, the likelihood of anything being delivered there anytime soon is pretty dim, and pretty low. I do think, Minister, that it is going to take the sort of leadership that you've been able to provide elsewhere in Wales in order to knock heads together and get the right people and decision makers around the table in order to make things happen. I wonder whether the Welsh Government could call a summit of decision makers, of Welsh Water, Network Rail, Conwy County Borough Council and anybody else with an interest in that particular part of the coast in order that we can try to get a timetable together and get the investment on the table that needs to take place in order for that work to be done. Because I can't stress this enough: I've seen parts of the railway embankment washed away in storms in recent years. They've been repaired, yes, but they're patch repairs and unfortunately, at some point, there will be a catastrophic failure.
I lived in Tywyn at the time of the Tywyn floods, and there we had a sea defence that was designed, really, to protect the railway, which, once it gave way, caused thousands of people to have to be evacuated and thousands of homes to be flooded. It was because of the negligence, really, of what was British Rail at the time, which was responsible primarily for that asset. I don't want to see that sort of catastrophic failure of an important flood defence asset take place again, and I do think it's going to require, I'm afraid, some leadership, some sort of summit arranged by the Welsh Government, in order to move things forward. And I wonder whether you would consider that as something that you could perhaps do in order to inch that project through to completion.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad? Rwy'n croesawu llawer o'r hyn a ddywedodd heddiw. Hoffwn ddiolch yn arbennig i'r Gweinidog am fuddsoddiad Llywodraeth Cymru ym Mochdre, yn Llanfair Talhaearn ac yn Abergele, sydd i gyd wedi eu nodi'n fras yn y datganiad. A gaf i groesawu hefyd y buddsoddiad sydd wedi digwydd mewn lleoedd fel Bae Colwyn a Bae Cinmel yn y gorffennol, yn fy etholaeth i hefyd? Ac yn wir yn Rhuthun. Fel y gallwch weld o'r rhestr hir o enwau, mae fy etholaeth i yn dueddol o gael llifogydd yn aml, yn enwedig ar hyd yr arfordir, ac un o'r pethau sydd wedi bod yn frawychus yn y blynyddoedd diwethaf yw ein bod wedi cael problemau rheolaidd ar hyd rhai rhannau o'r arfordir hwnnw. Felly, mae Sandy Cove, er enghraifft, yn dueddol o orlifo'n aml pan fo'r gwyntoedd ar y tir yn cyfuno â llanw uchel. Dyna sefyllfa na fydd yn diflannu. Mae rhai camau gwrthsefyll wedi'u rhoi ar waith, gyda rhai amddiffynfeydd eilaidd, ond mae angen buddsoddiad sylweddol os ydym am ddatrys y broblem unwaith ac am byth.
Nawr rwy'n clywed yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud o ran y fformiwla a ddefnyddir i asesu a phenderfynu ar y blaenoriaethau o ran gwariant, ac yn gwbl briodol, mae'n canolbwyntio'n fanwl ar y nifer o gartrefi a busnesau a fydd yn cael eu gwarchod. Ond wrth gwrs meysydd carafanau yw llawer o'r mannau ar yr arfordir yna sydd yn agored i lifogydd—cartrefi gwyliau ydyn nhw—ond nid ydyn nhw'n bodloni'r un meini prawf â chartref preswyl parhaol. Rwyf yn credu bod angen ystyried y gwahaniaethau bach hyn ychydig yn fwy priodol pan gaiff yr arian ei ddosbarthu er mwyn diogelu'r rhain hefyd i ryw raddau yn enwedig gan fod gennym ni drwyddedau 12 mis ar gyfer llawer o'r cartrefi gwyliau ar hyd y rhan honno o'r arfordir. Mae erydu ar hyd yr amddiffynfeydd môr yn digwydd mewn rhannau o Abergele a Phensarn, ac rwy'n bryderus iawn am eu sefyllfa fregus yn y dyfodol.
Yn amlwg, rwyf wedi gwrando'n ofalus iawn ar yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud, yn gwbl briodol, am yr angen i bartneriaid eraill ddod ynghyd er mwyn ymdrin â phryderon ynghylch ardal Hen Golwyn. Dyna ardal eto lle mae ei seilwaith trafnidiaeth a seilwaith carthffosiaeth yn agored i broblemau, ond nid llawer o gartrefi. Eto, y gwir amdani yw, oherwydd y cyfyngder presennol hwn, mae'r siawns o unrhyw beth yn cael ei ddarparu yno'n fuan yn eithaf annhebygol. Rwyf yn credu, Gweinidog, y bydd angen y math o arweinyddiaeth y buoch chi'n ei roi mewn mannau eraill yng Nghymru er mwyn gweithredu a chael y bobl briodol a'r rheini sy'n gwneud y penderfyniadau at ei gilydd er mwyn gwneud i bethau ddigwydd. Tybed a allai Llywodraeth Cymru alw uwchgynhadledd o wneuthurwyr penderfyniadau, Dŵr Cymru, Network Rail, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ac unrhyw un arall sydd â diddordeb yn y rhan honno o'r arfordir er mwyn inni geisio llunio amserlen a chael y buddsoddiad hwnnw sydd ei angen ar gyfer gwneud y gwaith. Oherwydd ni allaf orbwysleisio hwn: Rwyf wedi gweld rhannau o arglawdd y rheilffordd yn cael eu golchi ymaith mewn stormydd yn y blynyddoedd diwethaf. Cawsant eu hatgyweirio, do, ond atgyweiriadau dros dro yw'r rhain ac yn anffodus, ar ryw adeg, fe fydd methiant trychinebus.
Roeddwn yn byw yn Nhywyn adeg y llifogydd yn Nhywyn, ac yno roedd amddiffyniad môr a luniwyd, mewn gwirionedd, i amddiffyn y rheilffordd, a phan ddrylliwyd hwnnw, roedd rhaid i filoedd o bobl adael a chafodd miloedd o gartrefi eu difrodi gan lifogydd. Digwyddodd hyn oherwydd esgeulustod British Rail fel y'i gelwid ar y pryd, a oedd yn bennaf gyfrifol am yr ased hwnnw. Nid wyf eisiau gweld methiant trychinebus ased amddiffyn rhag llifogydd pwysig o'r fath yn digwydd eto, ac rwy'n credu bod angen, mae arnaf ofn, rywfaint o arweiniad, rhyw fath o uwchgynhadledd wedi ei threfnu gan Lywodraeth Cymru, er mwyn symud pethau ymlaen. A tybed a fyddech yn ystyried hynny fel rhywbeth y gallech ei wneud efallai er mwyn gwthio'r prosiect hwnnw ymlaen cam wrth gam a'i gwblhau.
Thank you, Darren Millar, and, yes, I'm very aware of the difficulties several parts of your constituency has experienced with flooding. I certainly remember the floods in Towyn, probably nearly 30 years ago. Around Old Colwyn—I explained why it's not part of this programme. Certainly, a caravan park is a business, so I think we need to have a look at that, perhaps, in a more imaginative way, and I will certainly ask my officials to do so. I think we have brought everybody together, but perhaps we need to bring everybody together again, and I will certainly write to the chief executive of Conwy County Borough Council to see if he can arrange for a meeting, and I'm sure you would be invited to attend also.
Diolch, Darren Millar, ac ydw, rwy'n ymwybodol iawn o'r anawsterau a wynebwyd gan sawl ardal yn eich etholaeth oherwydd llifogydd. Yn sicr, rwy'n cofio'r llifogydd yn Nhywyn, fwy na thebyg bron i 30 mlynedd yn ôl. Ynghylch Hen Golwyn—eglurais pam nad yw'n rhan o'r rhaglen hon. Yn sicr, mae parc carafannau yn fusnes, felly rwy'n credu y dylid edrych ar hynny, efallai, mewn ffordd fwy creadigol, a byddaf yn sicr yn gofyn i fy swyddogion wneud hynny. Rwy'n credu ein bod ni wedi dwyn pawb ynghyd, ond efallai bod angen inni ddwyn pawb ynghyd unwaith eto, ac yn sicr byddaf yn ysgrifennu at Brif Weithredwr Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i weld a ellir trefnu cyfarfod, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cael gwahoddiad i fod yn bresennol hefyd.
I'm not going to repeat anything that's already been said, so you'll be pleased or know that, but I think there's one thing in all of this that can't be denied—although there are those here who will—and that is the fact that we're experiencing an awful lot of climate change. We've had the hottest February ever on record, and a consequence of very high temperatures in the winter will be storms that will follow. And the consequence of the storms, of course, will be areas subject to being flooded. So, we're seeing more and more areas that have never experienced flooding before experiencing it now for the very first time. And it makes it virtually impossible to predict where that flooding incident might happen. So, I welcome your different approach about not putting concrete down just as way of combating what we don't know, really, we're looking at.
So, in terms of thinking differently, I wonder if you would consider, when we have large-scale developments, in terms of the car parking arrangements, that we don't have non-permeable car parking arrangements, but we actually move now to the different solutions that are already happening in smaller scale developments. Because I think it's hugely important that, if we're talking about towns that are experiencing flooding, and we're putting down some development, we need to really think about the consequence of what we're doing, and I think that that would be hugely beneficial.
I do thank you for your statement and I am really pleased to welcome £150 million for a nationwide programme of flood protection works. And I do also welcome money to complete two important Powys schemes—one in Talgarth and one in Welshpool—because Welshpool town centre has been specifically hard hit in the past, as has Talgarth. So, I know those people in those areas will really welcome this fund.
But I suppose my overall plea today is that we will need to think—and it's evidenced already by your statement—differently, and that here, definitely, prevention will be much better than cure, since we don't know what those weather patterns are going to be, and we don't know when we're going to experience extreme, heavy downpours. And unlike some in this Chamber, I do recognise that we are going through a period where the weather patterns are changing rapidly.
Nid wyf am ailadrodd unrhyw beth sydd wedi'i ddweud eisoes, felly byddwch yn falch o wybod hynny, ond mae un peth yn hyn i gyd na ellir ei wadu—er bod rhai yma a fydd—hynny yw, y ffaith ein bod yn gweld llawer iawn o newid yn yr hinsawdd. Rydym ni wedi cael y mis Chwefror poethaf erioed ar gofnod, a chanlyniad tymheredd uchel iawn yn y gaeaf fydd stormydd. A chanlyniad y stormydd, wrth gwrs, fydd ardaloedd yn dioddef llifogydd. Felly, rydym yn gweld mwy a mwy o ardaloedd sydd erioed wedi dioddef llifogydd, nawr yn eu dioddef am y tro cyntaf. Ac mae'n amhosibl bron i ragweld lle bydd y llifogydd yn digwydd. Felly, rwy'n croesawu eich ymagwedd wahanol o beidio â gosod concrit fel ffordd o fynd i'r afael â rhywbeth nad ydym ni'n gwybod, mewn gwirionedd, dim amdano.
Felly, o ran meddwl mewn ffordd wahanol, tybed a wnewch chi ystyried, pan fo gennym ni ddatblygiadau ar raddfa fawr, o ran trefniadau parcio ceir, na fydd gennym ni drefniadau parcio anhydraidd, ond mewn gwirionedd, ein bod yn symud tuag at yr atebion gwahanol sydd eisoes yn digwydd mewn datblygiadau ar raddfa lai. Gan fy mod yn credu ei bod yn hynod bwysig, os ydym yn sôn am drefi sy'n dioddef o lifogydd, a'n bod yn datblygu, mae angen inni feddwl o ddifrif am ganlyniadau'r hyn a wnawn ni, ac rwy'n credu y byddai hynny'n hynod fuddiol.
Rwy'n diolch ichi am eich datganiad ac rwy'n falch iawn o groesawu £150 miliwn ar gyfer rhaglen o waith amddiffyn rhag llifogydd ledled y wlad. Ac rwyf hefyd yn croesawu arian i gwblhau dau gynllun pwysig ym Mhowys—un yn Nhalgarth ac un yn y Trallwng—gan fod canol tref y Trallwng yn arbennig wedi dioddef ergyd drom yn y gorffennol, felly hefyd Talgarth. Felly, fe wn i y bydd y bobl hynny yn yr ardaloedd hynny yn rhoi croeso mawr i'r gronfa hon.
Ond mae'n debyg mai fy apêl gyffredinol heddiw yw y bydd angen inni feddwl—ac mae eich adroddiad yn dangos hynny—mewn ffordd wahanol, ac yma, yn bendant, bydd atal yn llawer gwell na gwella, gan nad ydym yn gwybod beth fydd y patrymau tywydd, ac nid ydym yn gwybod pryd y cawn ni lawogydd trwm eithafol. Ac yn wahanol i rai yn y Siambr hon, rwyf yn cydnabod ein bod yn mynd drwy gyfnod lle mae patrymau tywydd yn newid yn gyflym.
Thank you, Joyce Watson. And you're absolutely right—climate change is obviously having a massive impact on our weather and you referred to the hottest February I think we've had. And you could see this morning from the flash floods that we had that this is going to become ever-occurring, I think, as we go forward.
I'm very pleased you mentioned two schemes in your area, and you also made a very important point—we cannot defend all parts of Wales from flooding, but I do think there are opportunities for a much more sustainable and natural form of coastal management in certain areas. I think salt marshes, for instance, dunes and coastal vegetation can dissipate wave energy and reduce coastal flood risk. So, I really do want to encourage the use of natural flood risk management techniques as a measure for reducing risks to homes and businesses, and this position will be set out in our new national strategy.
Natural flood risk management should always be considered, I think. You referred to large-scale schemes. I think natural flood risk management should be considered when appraising any flood scheme. It may not always be the best solution—you know, we are going to need hard defences—but I think effective land management at a catchment area may be able to reduce the need for larger defences, for instance. So, I think they always should be considered.
Diolch, Joyce Watson. Ac rydych chi'n hollol gywir—mae newid yn yr hinsawdd yn amlwg yn cael effaith enfawr ar ein tywydd ac fe wnaethoch chi gyfeirio at y mis Chwefror poethaf a gawsom ni erioed. A gallech weld y bore yma o'r flachlifogydd a gawsom ni fod hyn yn mynd i gynyddu a digwydd yn amlach o lawer yn y dyfodol.
Rwy'n falch iawn eich bod wedi crybwyll dau gynllun yn eich ardal chi, ac fe wnaethoch chi bwynt pwysig iawn hefyd—ni allwn ni amddiffyn pob rhan o Gymru rhag llifogydd, ond rwy'n credu bod cyfleoedd ar gyfer ffurf lawer mwy cynaliadwy a naturiol o reoli arfordirol mewn rhai ardaloedd. Rwy'n credu y gall morfeydd heli, er enghraifft, twyni a llystyfiant arfordirol chwalu ynni'r tonnau a lleihau'r perygl o lifogydd arfordirol. Felly, rwyf o ddifrif eisiau annog y defnydd o dechnegau naturiol i reoli'r perygl o lifogydd fel ffordd o leihau'r risg i gartrefi a busnesau, a bydd y safbwynt hwn yn cael ei nodi yn ein strategaeth genedlaethol newydd.
Dylid bob amser ystyried rheoli perygl llifogydd drwy ddulliau naturiol, rwy'n credu. Fe wnaethoch chi gyfeirio at gynlluniau ar raddfa fawr. Rwy'n credu y dylid ystyried rheoli perygl llifogydd drwy ddulliau naturiol wrth arfarnu unrhyw gynllun llifogydd. Efallai nad dyna fydd yr ateb gorau bob tro—wyddoch chi, bydd angen amddiffynfeydd caled arnom ni—ond rwy'n credu y gall rheoli tir yn effeithiol mewn ardal ddalgylch leihau'r angen am amddiffynfeydd mwy er enghraifft. Felly, rwy'n credu y dylid eu hystyried bob tro.
Thank you for your statement, Minister. The RSPB's state of nature report highlighted the fact that erosion results in the loss of 2 million tonnes of topsoil each year in the UK. The loss of topsoil goes beyond the impact this has on the availability of fertile land for agriculture. The degraded land impacts the soil's ability to hold onto water, which can lead to increased flood risk. So, Minister what action is your Government taking to tackle soil erosion in Wales?
Farmland has an important role to play in mitigating flood risk. Post Brexit, we will have an opportunity to reformulate our financial support for agriculture. Minister, what consideration have you given to introducing a payment scheme for farmers to maintain natural flood management schemes, such as planting new flood plains, or creating new ponds, ditches and embanked reservoirs?
We are facing increased flood risks in the coming decades as a result of our climate changing. Minister, how does the Government intend to change planning policies to ensure that all new developments and any new infrastructure projects make sufficient provision for water capture and reduce the amount of run-off? I have attended several meetings within my region where flooding has left constituents devastated.
Finally, Minister, with regard to coastal erosion, my region has suffered huge erosion as a result of Welsh Government policies to allow the removal of millions of tonnes of sand from the Bristol channel, which resulted in the loss of sand from our beaches. Minister, will you rule out any future licensing for sand dredging in the Bristol channel in order to protect the beaches of South Wales West from coastal erosion? Thank you.
Diolch ichi am eich datganiad, Gweinidog. Roedd adroddiad Sefyllfa Byd Natur yr RSPB yn tynnu sylw at y ffaith bod effeithiau erydu yn arwain at golli 2 filiwn o dunelli o uwchbridd bob blwyddyn yn y DU. Mae colli uwchbridd yn golygu llawer mwy na'r effaith a geir ar argaeledd tir ffrwythlon ar gyfer amaethyddiaeth. Mae tir yr effeithir arno yn lleihau gallu'r pridd i ddal dŵr, a gall hyn arwain at risg gynyddol o lifogydd. Felly, Gweinidog, pa gamau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i fynd i'r afael ag erydu pridd yng Nghymru?
Mae tir ffermio'n rhan bwysig o liniaru'r perygl o lifogydd. Wedi Brexit, bydd gennym gyfle i ailffurfio ein cymorth ariannol ar gyfer amaethyddiaeth. Gweinidog, pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i gyflwyno cynllun taliadau i ffermwyr i gynnal cynlluniau rheoli llifogydd naturiol, megis plannu gorlifdiroedd newydd, neu greu pyllau newydd, ffosydd a chronfeydd dŵr gydag argloddiau?
Rydym yn wynebu risgiau cynyddol o lifogydd yn y degawdau i ddod o ganlyniad i newid hinsawdd. Gweinidog, sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu newid polisïau cynllunio i sicrhau bod pob datblygiad newydd ac unrhyw brosiectau seilwaith newydd yn gwneud darpariaeth ddigonol ar gyfer daliad dŵr a lleihau dŵr ffo? Rwyf wedi bod mewn nifer o gyfarfodydd o fewn fy rhanbarth i lle mae llifogydd wedi achosi difrod i etholwyr.
Yn olaf, Gweinidog, ynglŷn ag erydu arfordirol, mae fy rhanbarth i wedi dioddef erydiad enfawr o ganlyniad i bolisïau Llywodraeth Cymru yn caniatáu symud miliynau o dunelli o dywod o sianel Bryste, sydd wedi arwain at golli tywod oddi ar ein traethau. Gweinidog, a wnewch chi beidio â chaniatáu unrhyw drwyddedu ar gyfer carthu tywod ym Môr Hafren yn y dyfodol er mwyn amddiffyn traethau De-orllewin Cymru rhag erydu arfordirol? Diolch.
Thank you, Caroline Jones, for those questions. You articulated how climate change is affecting our wildlife and our biodiversity, and you referred to topsoil. I go back to what I was saying about natural flood risk management: I think it's really important that we look at all management techniques as a measure for preventing such things occurring. I've mentioned our national strategy, which is currently being drafted, and that will look at how we need to look at innovative and natural flood risk management solutions, alongside the more traditional defence schemes, which, as you will have heard me saying to Joyce Watson in answer to her questions, we will always need. But it is really important that we look at new innovation.
I think in Wales we're really ideally placed to integrate such approaches—we've got established engineering schemes—and I think that's because we work very closely with risk management authorities and NRW. I do think there are so many opportunities for a more sustainable and natural form of coastal management and it's really important that we bring those forward. I mentioned I will be working closely with my colleague Julie James, who has responsibility for planning, looking at planning policy. Obviously, 'Planning Policy Wales' 10 was brought in in December, and the Minister will also be bringing forward the national development plan. I think it's really important that we look at those two in relation to flooding.
Diolch i chi, Caroline Jones, am y cwestiynau hynny. Rydych wedi mynegi sut mae newid yn yr hinsawdd yn effeithio ar ein bywyd gwyllt a'n bioamrywiaeth, ac fe gyfeirioch chi at uwchbridd. Fe ddychwelaf at yr hyn a ddywedais ynglŷn â rheoli perygl llifogydd naturiol: credaf ei bod yn bwysig iawn inni edrych ar yr holl dechnegau rheoli fel modd o atal pethau rhag digwydd. Rwyf wedi crybwyll ein strategaeth genedlaethol, sy'n cael ei drafftio ar hyn o bryd. Bydd honno'n edrych ar sut mae angen inni edrych ar atebion rheoli perygl llifogydd arloesol a naturiol, ochr yn ochr â chynlluniau amddiffyn mwy traddodiadol, y bydd eu hangen bob amser, fel y clywsoch fi'n dweud wrth Joyce Watson wrth ateb ei chwestiynau hi. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni'n edrych ar arloesi newydd.
Credaf ein bod mewn sefyllfa ddelfrydol yng Nghymru, mewn gwirionedd, i integreiddio dulliau o'r fath—mae gennym gynlluniau peirianneg sefydledig—a chredaf fod hynny oherwydd ein bod yn cydweithio'n agos iawn ag awdurdodau rheoli risg a Chyfoeth Naturiol Cymru. Credaf fod yna gymaint o gyfleoedd ar gyfer dull mwy cynaliadwy a naturiol o reolaeth arfordirol ac mae'n bwysig iawn ein bod yn cyflwyno'r rheini. Soniais y byddaf yn gweithio'n agos gyda fy nghyd-aelod Julie James, sy'n gyfrifol am gynllunio, gan edrych ar bolisi cynllunio. Yn amlwg, cyflwynwyd 'Polisi Cynllunio Cymru' 10 ym mis Rhagfyr, a bydd y Gweinidog hefyd yn cyflwyno cynllun datblygu cenedlaethol. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n edrych ar y ddau beth hynny mewn cysylltiad â llifogydd.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Masnach. Dwi'n galw ar Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol i wneud y cynnig—Eluned Morgan.
The next item, therefore, is the legislative consent motion on the Trade Bill. I call on the Minister for International Relations and the Welsh Language to move the motion—Eluned Morgan.
Cynnig NDM6986 Eluned Morgan
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai'r darpariaethau yn y Bil Masnach, i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gael eu hystyried gan Senedd y DU.
Motion NDM6986 Eluned Morgan
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Trade Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr. Dwi'n gwneud y cynnig. Diolch am y cyfle i egluro ymhellach gefndir y cynnig hwn ynghylch y cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Masnach y Deyrnas Unedig. Amcan y Bil Masnach yw sicrhau bod ein cysylltiadau masnachu ni yn cael parhau a bod marchnadoedd procurement—caffael—y Llywodraeth ar gael i ni o hyd. Mae'n werth nodi y bydd y Bil yn cyflawni pedwar peth. Yn gyntaf, bydd yn rhoi pwerau i wneud rheoliadau i Weinidogion y Goron ac awdurdodau datganoledig er mwyn rhoi cytundeb caffael y World Trade Organization ar waith. Yn ail, bydd y Bil yn rhoi pwerau i wneud rheoliadau i Weinidogion y Goron yn ogystal ag awdurdodau datganoledig. Bydd hyn yn sicrhau y bydd cytundebau masnach rhyngwladol gyda thrydydd gwledydd sydd eisoes â chytundebau masnach gyda'r Undeb Ewropeaidd yn gallu parhau. Yn drydydd, bydd yn sefydlu awdurdod rhwymedïau masnach—trade remedy authority—i ddarparu fframwaith rhwymedïau masnach newydd y Deyrnas Unedig. Ac, yn olaf, bydd yn borth i rannu data rhwng HMRC a chyrff cyhoeddus a phreifat eraill.
Dwi eisiau bod yn glir o'r dechrau mai prif ddiben y Bil Masnach yw sicrhau parhad masnach a diogelu aelodaeth y Deyrnas Unedig yn y GPA—y Government procurement agreement. Dydy e ddim yn ymwneud â'r broses i gytuno cytundebau masnach yn y dyfodol. Rŷm ni wedi dweud yn glir wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig na fydd unrhyw brosesau neu ddiffyg prosesau a dderbyniwn mewn cysylltiad â chytundebau parhad masnach yn gosod cynsail ar gyfer y rôl rydym ni am ei chael wrth negodi cytundebau masnach newydd. Ac mae'n werth tanlinellu nad yw'r berthynas rhwng Cymru a Llywodraeth Unedig o ran cytundebau masnach newydd yn dod o dan gwmpas y Bil yma, a byddwn yn delio â hyn ar wahân.
Er hynny, dwi'n croesawu'r diwygiadau a basiwyd yn Nhŷ'r Arglwyddi, ac mae'r rhain yn ei wneud yn glir, pan gaiff y cytundebau masnach, yn y dyfodol, eu trafod, bydd yna rôl i Senedd y Deyrnas Unedig a hefyd i awdurdodau datganoledig, fel eu bod nhw hefyd yn gallu chwarae rôl yn nhrafodaethau cytundebau masnach yn y dyfodol.
Rŷm ni wedi esbonio'n glir yn ein polisi ni—polisi masnach a materion i Gymru—beth yw'n gofynion ni o ran cymryd rhan yn y negotiations hyn. Ac mae'n dda gen i ddweud bod y trafodaethau ynghylch sefydlu fforwm Gweinidogion ar fasnach ryngwladol a choncordat ar y pwnc yn mynd yn dda. Dwi, wrth gwrs, yn mynd i roi diweddariad i'r Cynulliad ar y trafodaethau hyn pan fydd yn briodol i wneud hynny.
Nawr, dwi wedi gosod dau femorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil hwn. Mae'r memorandwm ategol a osodwyd fis diwethaf yn nodi'r wybodaeth ddiweddaraf am y materion y mae angen caniatâd arnynt.
Thank you very much. I move the motion. Thank you for the opportunity to explain further the background to this motion on legislative consent on the UK Trade Bill. The objective of the Trade Bill is to ensure that our trading relations can continue and that procurement markets remain available to us. It’s worth noting that the Bill will achieve four things. First, it will provide regulation-making powers to Ministers of the Crown and devolved authorities in order to put the World Trade Organization trade agreements in place. Secondly, the Bill will provide regulation-making powers to Ministers of the Crown as well as devolved authorities, and this will mean that international trade agreements with third countries that already have trade agreements with the European Union can continue. Thirdly, it will establish a trade remedy authority to provide a new trade remedy framework for the UK. And finally, it will be a gateway for data sharing between the HMRC and other private and public bodies.
I want to be clear from the outset that the main purpose of the Trade Bill is to ensure the continuity of trade and to safeguard the membership of the UK in the Government procurement agreement. It doesn’t relate to the process to agree trade deals in future. We have stated clearly to the UK Government that no process or lack of process that relates to trade continuity programmes will set a precedent for the role that we wish to play in negotiating new trade agreements. And it is worth highlighting that the relationship between Wales and the UK Government in terms of new trade deals isn’t included in the scope of this Bill, and we will deal with this separately.
Despite that, I welcome the amendments passed in the House of Lords, and these make it clear that when future trade agreements are discussed, there will be a role for the UK Parliament and for devolved authorities too, so that they too can participate in negotiations on trade agreements for the future.
We have explained clearly in our policy, our trade policy, what our requirements are in terms of participating in these negotiations. And I’m pleased to say that the discussions on the establishment of a ministerial forum on international trade and a concordat on the issue are progressing well. Of course, I will provide an update to the Assembly on these negotiations at an appropriate time.
Now, I have put in place two legislative consent memorandums for this Bill. The supplementary memorandum tabled last week notes the latest information on the matters that require consent.
I think it's fair to say that when this Trade Bill was first introduced, we had a significant number of concerns. Some were within the scope of our legislative consent, and some were not. And as a result, we made clear in our first LCM that we would not at that time recommend legislative consent. Now, these concerns were echoed by the External Affairs and Additional Legislation Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee. Now, at the time, the Welsh Government was locked in a wider dispute with the UK Government about the European Union (Withdrawal) Bill and the potential threat it posed to the exercise of devolved competence. Now, the resolution of that dispute through the conclusion of the inter-governmental agreement, endorsed, it must be said, by a significant majority of this Assembly when it gave its legislative consent to that Bill, paved the way for progress on this Bill.
Now, overall, we're pleased with the progress that has been made on the Bill because of the amendments, in addition to the non-legislative despatch box commitments that have been made since its introduction. In particular, and with our agreement, the UK Government tabled amendments to reflect the amendments made in the European Union (Withdrawal) Act 2018. Now, in respect of our other proposed amendments, we secured despatch-box commitments for—again, the exact same nature pertains to these as were made on the EU Withdrawal Bill.
Now, the UK Government have made a commitment that they will not normally use the powers in the Bill in areas of devolved competence without the consent of the devolved administrations. The UK Government has also committed to consulting with Welsh Ministers before extending the sunset clause.
Finally, although outside of our competence and, therefore, the scope of this consent memorandum, the UK Government has made a number of commitments on the new trade remedies authority. Whilst we fully accept that the TRA is an independent body, we believe there is a need to ensure that the Welsh Government has a clear means to engage with the TRA, and I'm pleased with the agreement that we've reached over the TRA, which goes beyond our initial ask of the UK Government.
Now, in relation to the non-legislative commitments, I would, of course, have preferred these to be on the face of the Bill. However, the approach we've taken mirrors the hard-fought agreement that we reached with the UK Government in respect of the European Union (Withdrawal) Act 2018. I have every expectation that the UK Government will deliver on its commitments.
I realise the Bill has been controversial as it's passed through Parliament, and that, with opposition amendments still being tabled, there's a possibility further changes could be made to the Bill. Should this be the case, I will, of course, make the Assembly aware. However, the Bill is now nearing its final stages in Parliament and I would urge Members to support this LCM.
Mae'n deg dweud bod gennym nifer sylweddol o bryderon pan gyflwynwyd y Bil Masnach hwn y tro cyntaf. Roedd rhai o fewn cwmpas ein cydsyniad deddfwriaethol, ac eraill nad oeddent. O ganlyniad, eglurwyd yn ein Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol cyntaf na fyddem ni ar y pryd yn argymell cydsyniad deddfwriaethol. Nawr, adleisiwyd y pryderon hyn gan y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Nawr, ar y pryd, roedd Llywodraeth Cymru ynghanol anghydfod ehangach gyda Llywodraeth y DU ynghylch y Bil Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r bygythiad posibl a olygai hwnnw i gymhwysedd datganoledig. Nawr, fe arweiniodd canlyniad yr anghydfod hwnnw drwy'r cytundeb rhynglywodraethol, a gymeradwywyd, rhaid dweud, gan fwyafrif sylweddol o'r Cynulliad hwn pan roddodd ei gydsyniad deddfwriaethol at y Bil, at baratoi'r ffordd ar gyfer cynnydd ar y Bil hwn.
Erbyn hyn, yn gyffredinol, rydym yn falch o'r cynnydd sydd wedi'i wneud ar y Bil o ganlyniad i'r gwelliannau, yn ogystal â'r ymrwymiadau blwch dogfennau nad ydynt yn rhai deddfwriaethol sydd wedi'u gwneud ers ei gyflwyno. Yn benodol, gyda'n cytundeb ni, cyflwynodd Llywodraeth y DU welliannau i adlewyrchu'r gwelliannau a wnaed yn Neddf (Ymadael) yr Undeb Ewropeaidd 2018. Nawr, mewn cysylltiad â'n gwelliannau arfaethedig eraill, rydym wedi sicrhau ymrwymiadau blwch dogfennau oherwydd—unwaith eto, mae'r un pethau'n berthnasol i'r rhain ag ym Mil Ymadael yr UE.
Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi gwneud ymrwymiad na fyddant fel rheol yn defnyddio'r pwerau yn y Bil mewn meysydd o gymhwysedd datganoledig heb gydsyniad y gweinyddiaethau datganoledig. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi ymrwymo i ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn ymestyn y cymal machlud.
Yn olaf, er ei fod y tu allan i'n cymhwysedd ni ac felly hefyd, gwmpas y Memorandwm Cydsyniad hwn, mae Llywodraeth y DU wedi gwneud nifer o ymrwymiadau ar yr awdurdod rhwymedïau masnach newydd. Tra rydym yn derbyn yn llwyr fod yr Awdurdod Rhwymedïau Masnach yn gorff annibynnol, credwn fod angen sicrhau bod gan Lywodraeth Cymru ffordd glir o ymgysylltu â'r Awdurdod, ac rwyf yn falch gyda'r cytundeb a wnaed ynglŷn â'r Awdurdod, un sy'n mynd y tu hwnt i'n cais cychwynnol i Lywodraeth y DU.
Nawr, ynglŷn â'r ymrwymiadau nad ydynt yn rhai deddfwriaethol, byddai'n well gennyf, wrth gwrs pe byddai'r rhain ar wyneb y Bil. Fodd bynnag, mae ein dull ni'n adlewyrchu'r cytundeb caled yr ydym wedi llwyddo i'w gyrraedd gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Rwyf yn hyderus y bydd Llywodraeth y DU yn cyflawni ei hymrwymiadau.
Sylweddolaf fod y Bil wedi bod yn un dadleuol wrth gael ei basio drwy'r Senedd, a bod yna bosibilrwydd y bydd newidiadau pellach yn cael eu gwneud i'r Bil, gyda gwelliannau'r wrthblaid yn dal i gael eu cyflwyno. Os bydd hyn yn digwydd, byddaf, wrth gwrs, yn hysbysu'r Cynulliad. Fodd bynnag, mae'r Bil bellach yn agosáu at y camau terfynol yn y Senedd a byddwn yn annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.
Cadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, David Rees.
Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee, David Rees.
Diolch, Llywydd. Can I thank the Minister for her contribution this afternoon, because it has clearly set out some of the points that are important? It is important to stress that this is not about future trade agreements—this is about the trade agreements that are currently in place between the EU and other nations and how they're transferred over to the UK.
The external affairs committee has been following the developments of the UK Government's policy for international trade, and we've taken steps as a committee to develop expertise and understanding of the possible implications for Wales of the UK's approach. We've also started work to scrutinise the implications for Wales arising from those international agreements that are being carried over, having considered around 20 in the past fortnight—and several of these will rely on the Trade Bill being approved.
As a committee, I will start by saying that we do recognise that the Trade Bill, or at least some other form of legislation along similar lines, is needed to ensure that we have a smooth transition from the trading relationships we currently have through our membership of the EU to any relationships we have when we leave the EU. Acknowledging this, we also have a range of outstanding concerns, however, regarding the drafting of the Bill insofar as it seeks to legislate over devolved areas.
A year ago, we published our first report on the Trade Bill, and we were in agreement with the Welsh Government not to approve consent on similar lines, but we actually had a few extra concerns to add. That was very much—I think we saw the Bill being written very much in the same vein as the EU withdrawal Bill at the time, and those changes that were in the EU withdrawal Bill hadn't been transferred to the Trade Bill at that point in time.
The amendments to the Bill addressed some of our concerns—not all. Concurrent powers is a clear one that we have concerns about, because we believe that, actually, the Bill has exacerbated the use of concurrent powers under the European Union (Withdrawal) Act 2018; I'll focus my contribution on that today.
Members will know that the external affairs committee, the Constitutional and Legislative Affairs Committee and the Llywydd have all expressed concerns over the Welsh Government's approach to legislating for Brexit, insofar as much as the primary and secondary legislation related to Brexit is being routed through the UK Parliament more than the Assembly, and that's mainly at the Welsh Government's request. Now, I understand that the Welsh Government often states that it's a capacity issue, but it is still a fact.
We have previously opposed the granting of concurrent powers in devolved areas in the European Union (Withdrawal) Act 2018, because we were concerned that it would diminish the role of this Assembly in the process of legislating for Brexit. We've taken the same position in relation to the Trade Bill, so we are consistent in our concerns. We took this position last year, we've had the opportunity to observe how the EU withdrawal Act powers have been used and we've seen significantly more of the correcting statutory instruments that engage the Assembly's competence being made in London rather than Cardiff. The CLA committee has reported that some of these instruments have made substantive policy changes and that they've not just been used to make technical changes.
Further, since the original LCM was laid, the new devolution settlement for Wales, set out in the Wales Act 2017, has also come into force. Under this settlement, the Assembly is restricted from removing or modifying UK ministerial powers in devolved policy areas where those powers are concurrent with the Welsh Ministers' powers, or where the Welsh Ministers need the consent of or to consult with UK Ministers before they can exercise those powers. Therefore, every time a new concurrent power is created, or a Welsh ministerial power is made subject to consent or consultation with UK Ministers, future Assembly legislative competence is restricted.
Now, these three developments—the use of concurrent powers to limit the Assembly's role in legislating for Brexit, the use of concurrent powers to make substantive policy changes, in contradiction to the Welsh ministerial commitments and inter-governmental agreement, and the change to the devolution settlement, have led to a continuation of our concerns around the granting of concurrent powers in the Trade Bill. We concluded that our original concern about the provision of concurrent powers was well founded and still stands in relation to this Bill.
Now, we did read the legislative consent memorandum from the Minister and the amendments to that Bill, and we concluded that perhaps the Minister found herself in a similar place to us: observing relatively unsatisfactory progress against some of the demands for changes to the Bill, yet having to acknowledge the need for legislation if we are to exit smoothly from the EU—we acknowledge that.
I think it's important to highlight that where we have greater concerns is far more on the role of this institution as the Assembly, and ensuring the ability of this Assembly to scrutinise the processes and decisions being taken. We've continually reported against those concerns, and we will continue to do so if we see them. And our consideration of the Trade Bill illustrates the often unsatisfactory balancing act that is required when considering questions of legislative consent, because we can't actually change something; it's a simple binary decision on an LCM—we either approve it in its entirety or we reject it in its entirety. So, that is one of the concerns. That's nothing to do with this Bill, but it's still an issue we have.
There has been progress made; we recognise that. Some of the amendments sought by the Welsh Government have been agreed by the UK Government—some of them based upon commitments rather than actual text at this point in time, because, as you said, they're despatch box commitments. But they're still not actually on the face of the Bill. So, we do have deep concerns.
I hope, in closing, that the Welsh Government has heard our concerns about the use of concurrent powers and the gap in scrutiny that's being created as a consequence of that, and will ensure that we do a lot more scrutiny here rather than pass them on to Westminster.
Diolch, Llywydd. A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei chyfraniad y prynhawn yma, gan ei bod wedi nodi rhai o'r pwyntiau pwysig yn glir? Mae'n bwysig pwysleisio nad yw hwn yn ymwneud â chytundebau masnach yn y dyfodol—mae'n ymwneud a chytundebau masnach sydd ar waith rhwng yr UE a gwledydd eraill ar hyn o bryd a sut y maent yn cael eu trosglwyddo i'r DU.
Mae'r Pwyllgor Materion Allanol wedi bod yn dilyn datblygiadau polisi Llywodraeth y DU ar gyfer masnach ryngwladol, ac rydym wedi cymryd camau fel Pwyllgor i ddatblygu arbenigedd a dealltwriaeth o'r goblygiadau posibl i Gymru o ddull gweithredu'r DU. Rydym wedi dechrau gwaith hefyd i graffu ar y goblygiadau i Gymru sy'n deillio o'r cytundebau rhyngwladol hynny sy'n cael eu trosglwyddo ac wedi ystyried tua 20 yn y pythefnos diwethaf. Bydd datblygiad nifer o'r rhain yn ddibynnol ar y penderfyniad i gymeradwyo'r Bil Masnach.
Fel Pwyllgor, fe gychwynnaf drwy ddweud nad ydym yn cydnabod bod angen y Bil masnach, neu o leiaf ryw fath arall o ddeddfwriaeth ar yr un llinellau, i sicrhau trosglwyddiad esmwyth o'r berthynas masnachu sydd gennym ar hyn o bryd drwy ein haelodaeth o'r UE i unrhyw berthynas fydd gennym pan fyddwn yn gadael yr UE. Gan gydnabod hyn, mae gennym amrywiaeth o bryderon eraill hefyd, fodd bynnag, ynghylch drafftio'r Bil i'r graddau y mae'n ceisio deddfu ar feysydd datganoledig.
Flwyddyn yn ôl, cyhoeddwyd ein hadroddiad cyntaf ar y Bil Masnach, ac roeddem yn cytuno â Llywodraeth Cymru i beidio cymeradwyo caniatâd ar linellau tebyg, ond yr oedd gennym hefyd rai pryderon ychwanegol i'w nodi. Yn wir—credaf inni weld fod y Bil yn cael ei ysgrifennu yn yr un modd â'r Bil Ymadael â'r UE ar y pryd, a doedd y newidiadau hynny yn y Bil Ymadael â'r UE ddim wedi cael eu trosglwyddo i'r Bil Masnach ar y pryd.
Lleddfwyd peth o'n pryderon gan y gwelliannau i'r Bil—ond nid pob un. Mae pwerau cydredol yn amlwg yn un mater sy'n ein pryderu, oherwydd rydym yn credu, mewn gwirionedd, fod y Bil yn gwaethygu'r defnydd o rymoedd cydredol o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Byddaf yn canolbwyntio ar hynny yn fy nghyfraniad heddiw.
Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y Pwyllgor Materion Allanol, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a'r Llywydd oll wedi mynegi pryderon ynghylch dull Llywodraeth Cymru o ddeddfu ar gyfer Brexit, i'r graddau fod deddfwriaeth sylfaenol ac is-ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â Brexit yn cael ei yrru drwy Senedd y DU yn fwy na drwy'r Cynulliad, a hynny'n bennaf ar gais Llywodraeth Cymru. Deallaf fod Llywodraeth Cymru yn nodi'n aml mai problem o ran capasiti yw hon, ond mae'n ffaith, serch hynny.
Yn y gorffennol rydym wedi gwrthwynebu rhoi pwerau cydredol mewn meysydd datganoledig yn Neddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018, gan ein bod yn bryderus y byddai'n lleihau rôl y Cynulliad hwn yn y broses ddeddfu ar gyfer Brexit. Rydym wedi gwneud yr un peth mewn cysylltiad â'r Bil Masnach, felly yr ydym yn gyson yn ein pryderon. Fe wnaethom y penderfyniad hwn y llynedd, cafwyd cyfle i arsylwi sut y defnyddiwyd pwerau'r Ddeddf Ymadael â'r UE, ac rydym wedi gweld llawer mwy o'r offerynnau statudol cywiro, sy'n ymwneud â chymhwysedd y Cynulliad, yn cael eu gwneud yn Llundain yn hytrach na Chaerdydd. Mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi dweud bod rhai o'r offerynnau hyn wedi gwneud newidiadau polisi sylweddol ac nad ydynt wedi'u defnyddio i wneud newidiadau technegol yn unig.
Ymhellach, ers gosod y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol gwreiddiol, mae'r setliad datganoli newydd i Gymru, a nodir yn Neddf Cymru 2017, wedi dod i rym hefyd. Yn ôl y setliad hwn, cyfyngir ar y Cynulliad rhag dileu neu addasu pwerau gweinidogol y DU mewn meysydd polisi datganoledig lle mae'r pwerau hynny yn gydredol â phwerau Gweinidogion Cymru, neu lle mae angen i Weinidogion Cymru gael cydsyniad, neu ymgynghori, â Gweinidogion y DU cyn y gallant arfer y pwerau hynny. Felly, bob tro y caiff pŵer cydredol newydd ei chreu, neu pan wneir pŵer Gweinidogion Cymru yn ddarostyngedig i gydsyniad neu ymgynghoriad â Gweinidogion y DU, fe gyfyngir ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad yn y dyfodol.
Nawr, mae'r tri datblygiad hyn—y defnydd o bwerau cydredol i gyfyngu ar swyddogaeth y Cynulliad i ddeddfu ar gyfer Brexit, y defnydd o bwerau cydredol i wneud newidiadau polisi sylweddol, sy'n mynd yn groes i ymrwymiadau Gweinidogion Cymru a chytundeb rhynglywodraethol, a'r newid i'r setliad datganoli, wedi arwain at ein pryderon yn parhau o ran rhoi pwerau cydredol yn y Bil Masnach. Daethom i'r casgliad bod sail gadarn i'n pryder gwreiddiol am y ddarpariaeth o'r pwerau cydredol ac mae'r rheini'n parhau o ran y Bil hwn.
Nawr, rydym wedi darllen y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol gan y Gweinidog a'r gwelliannau i'r Bil hwnnw, a daethom i'r casgliad fod y Gweinidog, efallai, wedi gweld ei hun mewn lle tebyg i ni: yn arsylwi ar gynnydd cymharol anfoddhaol ar rai o'r gofynion am newidiadau i'r Bil, ond yn gorfod cydnabod yr angen am ddeddfwriaeth os ydym i adael yr UE yn esmwyth—rydym yn cydnabod hynny.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig tynnu sylw at y ffaith fod gennym bryderon llawer mwy ynglŷn â swyddogaeth y sefydliad hwn fel Cynulliad, ac i sicrhau gallu'r Cynulliad hwn i graffu ar y prosesau ac ar y penderfyniadau a wneir. Rydym wedi adrodd yn barhaus am y pryderon hynny, a byddwn yn parhau i wneud hynny os ydym yn eu gweld. Ac mae ein hystyriaeth o'r Bil Masnach yn dangos bod cadw'r ddysgl yn wastad yn aml yn anfoddhaol ac mae hyn yn ofynnol wrth ystyried cwestiynau am gydsyniad deddfwriaethol, gan na allwn newid rhywbeth mewn gwirionedd; mae'n benderfyniad deuaidd syml ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol. Rydym yn ei gymeradwyo yn ei gyfanrwydd neu ei wrthod yn ei gyfanrwydd. Felly, dyna un o'r pryderon. Nid oes a wnelo hynny ddim â'r Bil hwn, ond mae'n parhau i fod yn fater o bryder gennym.
Mae peth cynnydd wedi'i wneud; rydym yn cydnabod hynny. Mae Llywodraeth y DU wedi cytuno â rhai o'r gwelliannau a geisir gan Lywodraeth Cymru—rai ohonynt yn seiliedig ar ymrwymiadau yn hytrach na thestun gwirioneddol ar hyn o bryd, oherwydd, fel y dywedasoch, maent yn ymrwymiadau blwch dogfennau. Ond nid ydynt ar wyneb y Bil, mewn gwirionedd. Felly, mae gennym bryderon dwfn.
Rwy'n gobeithio, wrth gloi, fod Llywodraeth Cymru wedi clywed ein pryderon ynghylch y defnydd o'r pwerau cydredol a'r bwlch yn y broses graffu sy'n cael ei greu o ganlyniad i hynny, ac y bydd yn sicrhau ein bod ni'n gwneud llawer mwy o waith craffu yma yn hytrach na'u trosglwyddo i San Steffan.
Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Thank you, Llywydd. We reported on the Welsh Government’s first LCM in respect of the Trade Bill on 16 March 2018, and in October 2018 we also reported on the regulations to be made under the Bill. We considered the supplementary legislative consent motion at our meeting last week. We were, of course, not in a position to take evidence from the Minister due to the tight timescale for reporting. We laid our report on the supplementary legislative consent motion yesterday, and there are a number of points that I wish to highlight.
We have noted the comments of the Welsh Government regarding the exercise of concurrent powers in clauses 1 and 2 of the Bill, and the commitments it has obtained. These commitments do, as the Minister has commented, appear to mirror the principles set out in the inter-governmental agreement on the European Union (Withdrawal) Bill. We would welcome a commitment from the Minister to either publish a document setting out these commitments in full, or to secure an appropriate amendment to the existing inter-governmental agreement.
We do, however, draw the Assembly’s attention to the concerns that we have expressed on the differences of interpretation between this committee and the Welsh Government about the inter-governmental agreement. In particular, our concerns centre on a difference of opinion with regard to what constitutes new policy and to potential unintended consequences arising for the legislative competence of the National Assembly, some of which have already been identified.
There are also concerns about the application of the Sewel convention as it applies to the consent of devolved legislatures in respect of UK Government Bills. The status of Sewel and the reliance on it in legislation that intrudes on devolved areas of competence is a matter of concern to which the committee is paying increasing attention. The Sewel convention provides that the UK Government will not normally legislate in devolved areas. It is our view that there is a need to clarify what this means and the extent to which it can any longer be relied upon to protect devolved competences.
For that reason, we would welcome clarification from the Minister on whether there are any exceptions to the commitment that UK Government Ministers will not normally use the powers in devolved areas without the Welsh Ministers’ consent. We ask this because such an exception is highlighted in similar requirements set out in Part 5 of the devolution guidance note relating to parliamentary and Assembly primary legislation affecting Wales.
Standing Order 30C sets out certain requirements in circumstances where the Welsh Ministers consent to UK Ministers acting in devolved areas under the European Union (Withdrawal) Act 2018. In line with the principles that have resulted in the adoption of new commitments relating to the Trade Bill, we believe that Standing Order 30C should be amended to apply to the Trade Bill once enacted.
We raised concerns about the scope of the regulation-making powers in the Bill in our report on the Welsh Government's original LCM and in our report on the scrutiny of regulations made under the Bill. Our main concern was that the Bill allowed UK Ministers to make regulations that amend the Government of Wales Act 2006. Any such regulations that amend the 2006 Act could modify legislative competence of the National Assembly. Further, such regulations could only be made by UK Ministers and would be laid before the UK Parliament only. Whilst such regulations would now be subject to the affirmative procedure, we do repeat the constitutional principle that the legislative competence of the National Assembly should not be modified by regulations made by UK Ministers.
While there have been assurances that regulation-making powers will not be used to modify the legislative competence of the Assembly, those assurances are, of course, not legally binding. We also note the non-legislative commitments obtained in relation to the activities of the trade remedies authority. However, there is a lack of clarity about the role of this new body and what information the Welsh Government will make available to enable the Assembly to scrutinise the activities of that authority.
We note that the Welsh Government has not yet tabled a written statement announcing full details of the commitments secured and providing information about the operation of the trade remedies authority, and we do believe it should do so as soon as possible. Thank you, Llywydd.
Diolch ichi, Llywydd. Adroddwyd ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol cyntaf Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â'r Bil Masnach ar 16 Mawrth 2018, ac ym mis Hydref 2018 adroddwyd hefyd ar y rheoliadau i'w gwneud o dan y Bil. Buom yn ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol yn ein cyfarfod yr wythnos diwethaf. Nid oeddem mewn sefyllfa, wrth gwrs, i gymryd tystiolaeth gan y Gweinidog oherwydd yr amserlen dynn ar gyfer cyflwyno adroddiad. Cyflwynwyd ein hadroddiad ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol ddoe, ac mae yna nifer o bwyntiau yr hoffwn dynnu sylw atynt.
Rydym wedi nodi sylwadau Llywodraeth Cymru ynghylch arfer pwerau cydredol yng nghymalau 1 a 2 o'r Bil, a'r ymrwymiadau a gafwyd. Mae'r ymrwymiadau hyn, fel y soniodd y Gweinidog, yn ymddangos fel petaent yn adlewyrchu'r egwyddorion a nodir yn y cytundeb rhynglywodraethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael). Byddem yn croesawu ymrwymiad y Gweinidog i naill ai gyhoeddi dogfen sy'n nodi'r ymrwymiadau hyn yn llawn, neu i sicrhau gwelliant priodol i'r cytundeb rhynglywodraethol presennol.
Rydym, fodd bynnag, yn tynnu sylw'r Cynulliad at y pryderon a fynegwyd gennym ar y gwahaniaethau o ran dehongli rhwng y Pwyllgor hwn a Llywodraeth Cymru ynghylch y cytundeb rhynglywodraethol. Yn benodol, rydym yn pryderu ynghylch y gwahaniaeth barn ar beth yw polisi newydd a'r canlyniadau anfwriadol posibl sy'n codi ar gyfer cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, y mae rhai ohonynt eisoes wedi'u nodi.
Mae yna hefyd bryderon ynghylch cais y Confensiwn Sewel gan ei fod yn berthnasol i ganiatâd deddfwrfeydd datganoledig mewn cysylltiad â mesurau Llywodraeth y DU. Mae statws Sewel a'r ddibyniaeth arno mewn deddfwriaeth sy'n ymyrryd ar feysydd cymhwysedd datganoledig yn fater o bryder, ac yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor yn rhoi sylw cynyddol iddo. Mae Confensiwn Sewel yn cynnig darpariaeth na fydd Llywodraeth y DU fel arfer yn deddfu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli. Yn ein barn ni, mae angen egluro beth yw ystyr hyn a'r graddau y gellir dibynnu arno bellach i amddiffyn cymwyseddau datganoledig.
Am y rheswm hwnnw, byddem yn croesawu eglurhad gan y Gweinidog ynghylch a oes yna unrhyw eithriadau i'r ymrwymiad na fydd Gweinidogion Llywodraeth y DU fel rheol yn defnyddio'r pwerau mewn meysydd datganoledig heb gydsyniad Gweinidogion Cymru. Rydym yn gofyn hyn gan y tynnir sylw at eithriad o'r fath mewn gofynion tebyg a nodir yn Rhan 5 o'r nodyn cyfarwyddyd datganoli sy'n ymwneud a deddfwriaeth sylfaenol Seneddol a'r Cynulliad, sy'n effeithio ar Gymru.
Mae Rheol Sefydlog 30C yn nodi rhai gofynion penodol mewn amgylchiadau lle mae Gweinidogion Cymru yn cydsynio i Weinidogion y DU yn gweithredu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Yn unol â'r egwyddorion sydd wedi arwain at fabwysiadu ymrwymiadau newydd yn ymwneud â'r Bil Masnach, credwn y dylid diwygio Rheol Sefydlog 30C i fod yn gymwys i'r Bil Masnach unwaith y daw i rym.
Codwyd pryderon gennym ynglŷn â chwmpas y pwerau gwneud rheoliadau yn y Bil yn ein hadroddiad ar Femorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol gwreiddiol Llywodraeth Cymru ac yn ein hadroddiad ar graffu ar y Rheoliadau a wneir o dan y Bil. Ein prif bryder oedd bod y Bil yn caniatáu i Weinidogion y DU wneud rheoliadau sy'n diwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Gallai unrhyw reoliadau o'r fath i ddiwygio Deddf 2006 addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol. Ymhellach, dim ond Gweinidogion y DU allai wneud rheoliadau o'r fath a byddent yn cael eu gosod gerbron Senedd y DU yn unig. Tra byddai rheoliadau o'r fath bellach yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol, rydym yn ailadrodd yr egwyddor gyfansoddiadol na ddylid addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol drwy reoliadau a wneir gan Weinidogion y DU.
Er bod sicrwydd na fydd pwerau gwneud rheoliadau yn cael eu defnyddio i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, nid yw'r sicrwydd hwnnw, wrth gwrs, wedi eu rhwymo mewn cyfraith. Rydym hefyd yn nodi ymrwymiadau nad ydynt yn rhai deddfwriaethol a gafwyd mewn cysylltiad â gweithgareddau'r awdurdod rhwymedïau masnach. Fodd bynnag, mae diffyg eglurder ynghylch swyddogaeth y corff newydd hwn a pha wybodaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i alluogi'r Cynulliad i graffu ar weithgareddau'r awdurdod hwnnw.
Rydym yn nodi nad yw Llywodraeth Cymru hyd yn hyn wedi cyflwyno datganiad ysgrifenedig yn cyhoeddi manylion llawn yr ymrwymiadau ac yn darparu gwybodaeth am weithrediad yr Awdurdod Rhwymedïau Masnach, a chredwn y dylai wneud hynny cyn gynted â phosibl. Diolch ichi, Llywydd.
Plaid Cymru will be voting against allowing legislative consent for the Trade Bill today. Before I outline our reasons for this decision, I'd like to say that members of the public listening to this debate might well be forgiven for thinking its subject matter is quite abstract. Talk of LCMs, Standing Orders and conventions may seem like they're not accessible, but these principles and conventions could have very real, concrete consequences for our democracy and the relationship between this legislature and Westminster, not just for this Assembly but for Assemblies in the future. So, we have to get it right.
But, to return to the matter in hand, the first reason we will be voting against allowing legislative consent is that we—as others have already expressed—have grave concerns regarding the Bill's potential impact on the Sewel convention. As drafted, it allows UK Ministers to make regulations that amend the Government of Wales Act 2006. The UK Government has already demonstrated it is willing to ignore Sewel by forging ahead with the withdrawal Bill against the will of the Scottish Parliament. We are not satisfied with the vague, non-binding assurances that have been provided that UK Ministers will not seek to alter the legislative competence of the Senedd without consent—normally. Plaid Cymru cannot vote in favour of a course of action without legal guarantees that the UK Government will not legislate in devolved areas.
Moreover, and secondly, we have concerns too that the powers proposed for Welsh Ministers have been framed too widely, giving them the potential power to make regulations wherever they deem appropriate. The international relations Minister's justification in her letter to the Chair of the external affairs committee that these broader powers may be useful in the future does not assuage our concerns, as a decision on whether to exercise such powers should be taken following consideration by the Assembly, not individual Ministers. That, after all, is how this legislature is meant to operate.
Thirdly, we find it unacceptable that there exists a possibility that UK Ministers could extend the time limit by three years, using powers conferred within the Bill, in perpetuity. They could do this without the Assembly having a formal role in scrutinising the decision to extend their powers again. A non-legislative commitment has been given, but once again this does not provide sufficient protection and it remains unacceptable.
Finally, there is a serious lack of clarity in relation to how the proposed new trade remedies authority would operate in Wales and its potential impact on devolved policy areas, a point that has not been addressed by the Minister. Again, commitments have been made but they're non-binding. We don't believe that commitments promising a consultative role are sufficient and feel there should clearly be Welsh and Scottish representation on the new UK trade remedies authority.
To conclude, Llywydd, Plaid Cymru cannot consent to an LCM that has the potential to constrain this Chamber's powers and deny our nation a voice, and we will be voting against. Diolch.
Bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn caniatáu cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil Masnach heddiw. Cyn imi amlinellu ein rhesymau dros y penderfyniad hwn, hoffwn ddweud y gellid maddau i aelodau o'r cyhoedd sy'n gwrando ar y ddadl hon am feddwl fod ei phwnc yn eithaf haniaethol. Gall sôn am gynigion Cydsyniad Deddfwriaethol, Rheolau Sefydlog a chonfensiynau ymddangos fel nad ydynt yn hygyrch, ond gallai'r egwyddorion a'r confensiynau hyn esgor ar ganlyniadau gwirioneddol a choncrit ar gyfer ein democratiaeth a'r berthynas rhwng y ddeddfwrfa hon a San Steffan, nid yn unig ar gyfer y Cynulliad hwn ond ar gyfer Cynulliadau yn y dyfodol. Felly, rhaid inni gael hyn yn iawn.
Ond, i ddychwelyd at y mater dan sylw, y rheswm cyntaf pam y byddwn yn pleidleisio yn erbyn caniatáu cydsyniad deddfwriaethol yw bod gennym ni—fel y mynegodd eraill eisoes —bryderon difrifol ynghylch effaith bosibl y Bil ar y confensiwn Sewel. Fel y mae wedi ei ddrafftio, mae'n caniatáu i weinidogion y DU wneud rheoliadau sy'n diwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Mae Llywodraeth y DU wedi dangos eisoes ei bod yn barod i anwybyddu confensiwn Sewel drwy yrru ymlaen gyda'r Bil Ymadael yn erbyn ewyllys Senedd yr Alban. Nid ydym yn fodlon â'r sicrwydd amwys, nad yw'n rhwymol, a roddwyd na fydd Gweinidogion y DU yn ceisio newid cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd heb ganiatâd— fel rheol. Ni all Plaid Cymru bleidleisio o blaid gweithredu heb sicrwydd cyfreithiol na fydd Llywodraeth y DU yn deddfu mewn meysydd datganoledig.
Ymhellach, ac yn ail, mae gennym bryderon hefyd fod pwerau arfaethedig ar gyfer Gweinidogion Cymru wedi eu gosod yn rhy eang, gan roi'r pŵer iddynt wneud rheoliadau lle bynnag yr ystyrir eu bod yn briodol. Nid yw cyfiawnhad y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol yn ei llythyr at Gadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol yn lleddfu ein pryderon pan ddywed y gallai'r pwerau ehangach hyn fod yn ddefnyddiol yn y dyfodol. Dylai penderfyniad ar ddefnyddio pwerau o'r fath gael eu gwneud yn dilyn ystyriaeth gan y Cynulliad ac nid Gweinidogion unigol. Wedi'r cyfan, dyna sut y dylai deddfwrfa weithredu.
Yn drydydd, credwn ei bod yn annerbyniol fod yna bosibilrwydd yn bodoli y gallai Gweinidogion y DU ymestyn y terfyn amser o dair blynedd, gan ddefnyddio'r pwerau a roddwyd o fewn y Bil, am byth. Gallent wneud hyn heb i'r Cynulliad gael swyddogaeth ffurfiol o graffu ar y penderfyniad i ymestyn eu pwerau unwaith eto. Rhoddwyd ymrwymiad nad yw'n ddeddfwriaethol, ond unwaith eto, nid yw hyn yn darparu'r amddiffyniad angenrheidiol ac mae'n parhau i fod yn annerbyniol.
Yn olaf, mae diffyg eglurder difrifol ynglŷn â sut y byddai'r awdurdod rhwymedïau masnach newydd arfaethedig yn gweithredu yng Nghymru a'i effaith bosibl ar feysydd polisi datganoledig, pwynt na roddwyd sylw iddo gan y Gweinidog. Eto, gwnaed ymrwymiadau ond nid ydynt yn rhwymol. Nid ydym o'r farn bod ymrwymiadau sy'n addo swyddogaeth ymgynghorol yn ddigonol ac rydym yn teimlo yn amlwg y dylid cael cynrychiolaeth o Gymru a'r Alban ar Awdurdod Rhwymedïau Masnach y DU newydd.
I gloi, Llywydd, ni all Plaid Cymru gytuno â Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol sydd â'r potensial i gyfyngu ar bwerau'r Siambr hon a gwadu llais ein cenedl, ac fe fyddwn yn pleidleisio yn ei erbyn. Diolch.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Eluned Morgan.
The Minister to reply to the debate—Eluned Morgan.
Diolch yn fawr. I'd like to thank you for the opportunity to discuss what is actually quite a complex Bill. It's quite difficult, I think—you're absolutely right—for the general public to be able to access this kind of debate. But you're absolutely right: these are important debates, and it is important that we get this right, because there are potential implications for us in the future.
I think, really, what we need to remember is that what we're talking about in this LCM is the trade continuity Bill. What we're talking about are agreements that have been made between the EU and other nations around the world. We want some of those to continue, and, if that's the case, what we need are technical changes. We need the UK Government to be able to transfer those over. They have promised us that they're not going to make any changes; it'll just be technical in nature. That's what we're asking, this is not about future trade agreements, and we've made it absolutely clear that that is a different conversation, that we are having that conversation—it's actually quite constructive, and they are agreeing to some very profound changes in terms of the way that we interact with them in future. So, I think we mustn't get the LCM mixed up with future trade agreements.
It's not perfect, because, actually, the constitution of the UK is not perfect. So, obviously, in particular at this time, we've got to be practical, I think, and understanding of the way things need to change. Of course I understand that the Assembly would want a role in scrutinising, and I think it's important that we look at ensuring that there's as much transparency as possible so that the Assembly can scrutinise what comes from the UK Government. The trade remedies authority is actually nothing to do with this LCM, but what's happened is that they've gone much, much further than they needed to. They've actually really interacted with us in an area that is not a devolved area of responsibility. But I would be more than happy to provide a written statement on where we've got on that.
On the sunset clause that was referred to, there's been an agreement—and, yes, it was a despatch box agreement, but I think we've got to understand that there is a precedent for despatch box agreements being things that you should be able to count on, and that was given in terms of any extension to the sunset period being extended. Now, if this doesn't pass, despite the fact that, actually, the UK Government has done everything that we ask them to, I think we have to think about what the consequences of that would be. We are less likely to be able to influence in future. And what we're talking about at the moment, when we are in this constitutional flux as a result of coming out of the European Union, is that, actually, we need to build some trust up between all the different parts of the United Kingdom. And we are starting to prepare for a post-Brexit world, and if we were to reject this, their having made all those concessions, I think it would potentially diminish our opportunity to influence on important matters like trade deals for the future.
The Sewel convention—we have to understand that, yes, of course, it is about 'not normally' legislating, but if this is going to work, and we understand the nature of the constitutional agreement on Sewel, then it's got to be one that is done on mutual respect, and it's got to be—an attempt for us to go against something where they've done everything we've asked them to do—. If we are to reject an LCM after they've done everything, then you've got to ask what does that relationship look like in future.
I don't think we need everything on the face of the Bill. I think it's absolutely right that what we've got to here is a compromise where the UK Government has gone a very, very long way in our direction, and I do hope that this Assembly will be accepting the LCM later today.
Diolch yn fawr. Hoffwn i ddiolch i chi am y cyfle i drafod beth sydd mewn gwirionedd yn Fil eithaf cymhleth. Mae'n eithaf anodd, rwy'n credu—rydych chi'n hollol gywir—i'r cyhoedd gymryd rhan mewn dadl o'r fath. Ond rydych chi'n hollol gywir: Mae'r rhain yn ddadleuon pwysig, ac mae'n bwysig ein bod ni'n cael hyn yn iawn, oherwydd mae goblygiadau posibl i ni yn y dyfodol.
Mewn gwirionedd, rwy'n credu mai'r hyn sydd angen i ni ei gofio mai'r hyn yr ydym ni'n sôn amdano yn y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol hwn yw'r Bil parhad masnach. Yr hyn yr ydym yn sôn amdano yw'r cytundebau a wnaed rhwng yr UE a gwledydd eraill ledled y byd. Rydym eisiau i rai o'r rhain barhau, ac, os yw hynny'n wir, yr hyn sydd ei angen arnom yw newidiadau technegol. Mae angen arnom i Lywodraeth y DU allu trosglwyddo'r rhain drosodd i ni. Maen nhw wedi addo nad ydyn nhw'n mynd i wneud unrhyw newidiadau; dim ond technegol fydd eu natur. Dyna'r hyn yr ydym yn gofyn amdano, nid yw hyn yn ymwneud â chytundebau masnachol yn y dyfodol, ac rydym ni wedi'i wneud yn gwbl glir bod honno'n sgwrs wahanol, ein bod yn cael y sgwrs honno—mae'n eithaf adeiladol mewn gwirionedd, ac maen nhw yn cytuno i rai newidiadau dwys iawn o ran y ffordd y byddwn ni'n rhyngweithio â nhw yn y dyfodol. Felly, nid wyf i'n credu y dylem ni gymysgu'r Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol gyda chytundebau masnach yn y dyfodol.
Nid yw'n berffaith, oherwydd, mewn gwirionedd, nid yw cyfansoddiad y DU yn berffaith. Felly, yn amlwg, yn enwedig ar hyn o bryd, credaf fod yn rhaid i ni fod yn ymarferol, a deall y ffordd y mae angen i bethau newid. Wrth gwrs, rwy'n deall y byddai'r Cynulliad eisiau swyddogaeth graffu, ac mae'n bwysig ein bod yn ystyried sicrhau bod cymaint o dryloywder â phosibl fel y gall y Cynulliad graffu ar beth sy'n dod oddi wrth Lywodraeth y DU. Mewn gwirionedd nid oes gan yr awdurdod rhwymedïau masnach ddim byd i'w wneud â'r Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol hwn, ond yr hyn sydd wedi digwydd, yw eu bod wedi mynd llawer, llawer iawn ymhellach nag oedd angen iddyn nhw ei wneud. Mewn gwirionedd, maen nhw wedi rhyngweithio â ni mewn maes cyfrifoldeb sydd wedi'i ddatganoli. Ond byddwn yn fwy na pharod i ddarparu datganiad ysgrifenedig ar ble yr ydym ni wedi cyrraedd ar hynny.
O ran y cymal machlud y cyfeiriwyd ato, bu cytundeb ar hynny—ac ie, cytundeb blwch dogfennau oedd hwn, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddeall bod cynsail i gytundebau blwch dogfennau fel pethau y dylech chi allu dibynnu arnyn nhw, ac roedd hynny wedi ei gymryd yn ganiataol o ran unhyw estyniad i'r cyfnod machlud. Nawr, os nad yw hyn yn pasio, er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth y DU, mewn gwirionedd, wedi gwneud popeth yr ydym wedi ei ofyn iddyn nhw ei wneud, rwy'n credu bod angen i ni feddwl beth fyddai goblygiadau hynny. Mae'n llai tebygol y byddwn ni'n gallu dylanwadu yn y dyfodol. A'r hyn yr ydym ni'n sôn amdano ar hyn o bryd, pan ein bod yn y sefyllfa gyfansoddiadol ansefydlog hon o ganlyniad i ddod allan o'r Undeb Ewropeaidd, yw bod angen i ni, mewn gwirionedd, greu peth ymddiriedaeth rhwng holl wahanol rannau'r Deyrnas Unedig. Ac rydym ni'n dechrau paratoi ar gyfer byd ôl-Brexit a phe byddem ni'n gwrthod hyn, a hwythau wedi gwneud yr holl gonsesiynau hynny, rwy'n credu y byddai o bosibl yn lleihau ein cyfle i ddylanwadu ar faterion pwysig fel cytundebau masnach ar gyfer y dyfodol.
Confensiwn Sewel—mae'n rhaid i ni ddeall, ydy, wrth gwrs, ei fod yn ymwneud â deddfu 'nid fel arfer', ond os yw hyn yn mynd i weithio, ac rydym ni'n deall natur y cytundeb cyfansoddiadol ar Sewel, yna mae'n rhaid iddo fod yn un sydd wedi'i seilio ar barch o'r ddwy ochr, ac mae'n rhaid iddo fod—yn ymgais i ni fynd yn erbyn rhywbeth pan eu bod nhw wedi gwneud popeth yr ydym ni wedi gofyn iddyn nhw ei wneud—. Os ydym ni'n mynd i wrthod Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar ôl iddyn nhw wneud popeth, yna mae'n rhaid i chi ofyn sut olwg fydd ar y berthynas honno yn y dyfodol.
Nid wyf i'n credu bod angen i ni gael popeth ar wyneb y Bil. Rwy'n credu ei bod hi'n hollol lawn mai'r hyn sydd gennym ni yn y fan yma yw cyfaddawd lle mae Llywodraeth y DU wedi mynd yn bell iawn, i awn i'n cyfeiriad ni, ac rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad hwn yn derbyn y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol yn ddiweddarach heddiw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, ni dderbynnir y cynnig a dwi’n gohirio’r bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, the motion is not agreed, and I will defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Sy’n dod â ni at y cynnig nesaf o gydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol), a dwi’n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud y cynnig—Vaughan Gething.
That brings us to the next legislative consent motion on the Healthcare (International Arrangements) Bill, and I call on the Minister for health to move the motion—Vaughan Gething
Cynnig NDM6987 Vaughan Gething
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6 yn cytuno y dylai'r darpariaethau yn y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol) i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gael eu hystyried gan Senedd y DU.
Motion NDM6987 Vaughan Gething
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Healthcare (International Arrangements) Bill in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer. I am recommending that the Assembly consent to the legislative consent motion on the Healthcare (International Arrangements) Bill. As Members will be aware, I did not recommend that the Assembly should consent to the original legislative consent memorandum, laid on 15 November last year. This has been a prolonged and now positive engagement with the UK Government to bring this Bill to a position where I am able to recommend consent. Crucially, the UK Government has tabled an amendment to create a statutory requirement for consultation with devolved national Governments, and agreed a memorandum of understanding underpinning that amendment. The memorandum sets out how devolved national Governments will be involved in the development of future international healthcare agreements and regulations giving effect to them, and that memorandum has been shared with scrutiny committees.
Diolch, Llywydd. Rwyf yn argymell bod y Cynulliad yn derbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol). Fel y bydd yr Aelodau yn ymwybodol, wnes i ddim argymell y dylai'r Cynulliad dderbyn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol, a osodwyd ar 15 Tachwedd y llynedd. Mae hwn wedi bod yn ymgysylltiad hir, a chadarnhaol erbyn hyn, â Llywodraeth y DU er mwyn dod â'r Bil hwn i sefyllfa pan fy mod yn gallu argymell cydsyniad. Yn hollbwysig, mae Llywodraeth y DU wedi cyflwyno gwelliant i greu gofyniad statudol i ymgynghori â llywodraethau cenedlaethol datganoledig, ac wedi cytuno ar femorandwm o gyd-ddealltwriaeth yn sail i'r gwelliant hwnnw. Mae'r memorandwm yn nodi sut y bydd Llywodraethau Cenedlaethol datganoledig yn ymwneud â datblygu cytundebau gofal iechyd rhyngwladol yn y dyfodol a rheoliadau sy'n rhoi grym iddyn nhw, ac mae'r Memorandwm hwnnw wedi'i rannu â phwyllgorau craffu.
The Welsh Government was the only devolved national Government to refuse consent early in the process as we wanted to see changes to the legislation. Because of our intervention and the changes we have led, I believe that this legislation is improved and the position of the devolved national Governments is better respected and reflected. That is why I am now recommending consent to the Bill be given.
I'm grateful to both the Constitutional and Legislative Affairs Committee and the Health, Social Care and Sport Committee for their robust scrutiny of the Bill and the original legislative consent memorandum. This scrutiny has helped to inform the Government's position in our negotiations with the UK Government. I've written to both committees in response to their recommendations, and I shared with them the outcome of the negotiations. While I regret the time that has been taken to secure the hard-won concessions from the UK Government, it has meant that there was no time available to refer the supplementary legislative consent memorandum. I hope that, despite that, members of both committees and Members generally will share my judgment that what we have achieved is a significant step forward.
This Bill forms part of the UK Government's response to the potential exit from the European Union. However, the Bill could also be used to give effect to international healthcare agreements with other third countries, albeit there has been an amendment passed in the Lords on that this afternoon.
Current reciprocal healthcare arrangements with the European Union benefit Welsh patients and citizens in a number of ways. These include the use of the European Health Insurance Card system for individuals travelling overseas in the EU and access to healthcare for pensioners living within those countries. Welsh residents also are currently able to access planned medical treatment in another EU country via the S2 route, and, of course, patients can purchase healthcare in other countries and apply for reimbursement using the cross-border healthcare directive. These arrangements provide a great deal of security for a number of individuals. I think all of us, regardless of our party, would agree that we should look to continue reciprocal healthcare arrangements wherever possible.
Inevitably, however, in a 'no deal' Brexit, these rights will not be universally preserved—another argument why, as this Chamber has said repeatedly, a 'no deal' Brexit should be ruled out. The Bill seeks to provide the domestic legislation to give effect to these healthcare arrangements in the future, whether the UK leaves the EU with a deal or not. It can be considered as part of a suite of legislation that includes secondary legislation that would make transitional provision in the event of a 'no deal' exit.
This Bill provides powers to fund and arrange healthcare outside of the UK, to give effect to international healthcare arrangements, and to make provision for data sharing to enable a new reciprocal healthcare system to take place. These powers will be used to give effect to the new reciprocal agreements beyond any transitional arrangements. The powers can also be used to pay for overseas healthcare for individuals for humanitarian reasons where reciprocal agreements are not in place.
There are a number of complexities when considering the devolved aspects of reciprocal healthcare agreements. Whilst it is for the UK to negotiate international agreements, it is clear that the provision of healthcare is devolved. The UK Government has recognised this, and acknowledges the provisions within the Bill require the consent of this Assembly. As I've said, there has now been considerable progress over the course of our discussions with the UK Government, and I'm pleased that the UK Government tabled amendments to the Bill last week. These amendments address the concerns that I raised upon the introduction of the legislation. In particular, we pressed for the requirement that the UK Government would gain our consent to regulations made under section 2, as recommended by CLAC. However, as I explained when I appeared before the two committees, we concluded it would be equally if not more valuable to press for upstream engagement in the negotiations themselves, to ensure that agreements did not result in demands for unpalatable demands for change to legislation within devolved competence and unsighted implications for NHS Wales.
I am, therefore, pleased that in the memorandum of understanding, which underpins the Government amendments to the Bill, we have secured commitments that the UK Government will consult the Welsh Government on the negotiation of healthcare agreements, with a role in the initial scoping, through to the concluding of a draft agreement; be consulted on initial development and subsequent drafting of regulations under the Bill, which implement these agreements with the UK Government making every effort to proceed by consensus with devolved national Governments, but to not normally make regulations without securing agreement from Welsh Ministers beforehand. And if agreement is not possible, then an exchange of ministerial letters will be made available to both Houses of Parliament, setting out the position.
Llywodraeth Cymru oedd yr unig Lywodraeth genedlaethol ddatganoledig i wrthod cydsyniad yn gynnar yn y broses gan ein bod ni eisiau gweld newidiadau i'r ddeddfwriaeth. Oherwydd ein hymyriad a'r newidiadau yr ydym wedi eu harwain, rwy'n credu bod y ddeddfwriaeth hon yn well a bod safbwynt y Llywodraethau cenedlaethol datganoledig yn cael ei pharchu a'i hadlewyrchu'n well. Dyna pam yr wyf i nawr yn argymell rhoi cydsyniad i'r Bil.
Rwyf yn ddiolchgar i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon am eu craffu cadarn ar y Bil a'r Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol gwreiddiol. Mae'r gwaith craffu hwn wedi helpu i lywio safbwynt y Llywodraeth yn ein trafodaethau â Llywodraeth y DU. Rwyf wedi ysgrifennu at y ddau bwyllgor mewn ymateb i'w hargymhellion, ac wedi rhannu canlyniad y trafodaethau gyda nhw. Er fy mod i'n gresynu'r amser a gymerwyd i sicrhau'r consesiynau gan Lywodraeth y DU, ar ôl brwydr galed, mae hynny wedi golygu nad oedd amser ar gael i atgyfeirio'r Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol atodol. Gobeithiaf, er gwaethaf hynny, y bydd aelodau'r ddau bwyllgor a'r Aelodau'n gyffredinol yn rhannu fy marn i fod yr hyn a gyflawnwyd gennym yn gam sylweddol ymlaen.
Mae'r Bil hwn yn ffurfio rhan o ymateb Llywodraeth y DU i'r posibilrwydd o adael yr Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, byddai hefyd modd defnyddio'r Bil i roi ar waith gytundebau gofal iechyd rhyngwladol â thrydydd gwledydd eraill, er bod gwelliant wedi'i basio yn Nhŷ'r Arglwyddi ar hynny y prynhawn yma.
Mae trefniadau gofal iechyd cyfatebol presennol gyda'r Undeb Ewropeaidd o fantais i gleifion a dinasyddion Cymru mewn sawl ffordd. Mae'r rhain yn cynnwys defnyddio'r system Cerdyn Yswiriant Iechyd Ewropeaidd ar gyfer unigolion sy'n teithio dramor yn yr UE a bod gofal iechyd ar gael i bensiynwyr sy'n byw yn y gwledydd hynny. Ar hyn o bryd, gall trigolion Cymru hefyd gael triniaeth feddygol wedi'i chynllunio ymlaen llaw mewn gwlad arall yn yr UE drwy'r llwybr S2, ac, wrth gwrs, gall cleifion brynu gofal iechyd mewn gwledydd eraill a gwneud cais am ad-daliad gan ddefnyddio'r gyfarwyddeb gofal iechyd trawsffiniol. Mae'r trefniadau hyn yn darparu llawer iawn o sicrwydd i nifer o unigolion. Rwy'n credu y byddai pob un ohonom ni, o ba bynnag blaid, yn cytuno y dylem ni geisio parhau â threfniadau gofal iechyd cyfatebol pan fo hynny'n bosibl.
Yn anochel, fodd bynnag, yn achos Brexit 'dim cytundeb', ni fyddai'r hawliau hyn yn dal i fod ar gael yn gyffredinol—dadl arall pam, fel y mae'r Siambr hon wedi'i ddweud dro ar ôl tro, y dylid diystyru Brexit 'dim cytundeb'. Mae'r Bil yn ceisio darparu'r deddfwriaeth ddomestig i roi'r trefniadau gofal iechyd hyn ar waith yn y dyfodol, pe byddai'r DU yn gadael yr UE gyda chytundeb neu beidio. Gellir ei ystyried fel rhan o gyfres o ddeddfwriaeth sy'n cynnwys is-ddeddfwriaeth a fyddai'n gwneud darpariaethau pontio pe byddem mewn sefyllfa o adael 'heb gytundeb'.
Mae'r Bil hwn yn darparu pwerau i ariannu a threfnu gofal iechyd y tu allan i'r DU, i roi grym i drefniadau gofal iechyd rhyngwladol, ac i wneud darpariaeth ar gyfer rhannu data er mwyn galluogi system gofal iechyd gyfatebol newydd. Defnyddir y pwerau hyn i weithredu'r cytundebau cyfatebol newydd y tu hwnt i unrhyw drefniadau pontio. Gellir defnyddio'r pwerau hefyd i dalu am ofal iechyd dramor i unigolion am resymau dyngarol pan nad oes cytundebau cyfatebol wedi'u sefydlu.
Ceir nifer o gymhlethdodau wrth ystyried yr agweddau datganoledig ar gytundebau gofal iechyd cyfatebol. Er mai mater i'r DU yw trafod cytundebau rhyngwladol, mae'n amlwg bod y ddarpariaeth gofal iechyd wedi ei datganoli. Mae Llywodraeth y DU wedi cydnabod hyn, ac yn cydnabod ei bod yn ofynnol i ddarpariaethau'r Bil hwn gael cydsyniad y Cynulliad hwn. Fel yr wyf i wedi'i ddweud, gwnaed cynnydd sylweddol erbyn hyn yn ystod ein trafodaethau â Llywodraeth y DU, ac rwyf yn falch fod Llywodraeth y DU wedi cyflwyno'r gwelliannau i'r Bil yr wythnos diwethaf. Mae'r gwelliannau hyn yn rhoi sylw i'r pryderon a godais wrth i'r ddeddfwriaeth gael ei chyflwyno. Yn arbennig, fe wnaethom ni bwyso am y gofyniad y byddai Llywodraeth y DU yn cael ein cydsyniad ar gyfer rheoliadau a wnaed o dan adran 2, fel yr argymhellwyd gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Fodd bynnag, fel yr eglurais pan ymddangosais gerbron y ddau bwyllgor, daethom i'r casgliad y byddai yr un mor werthfawr os nad yn fwy felly i bwyso am ymgysylltu ymhellach ymlaen yn y trafodaethau eu hunain, er mwyn sicrhau na fyddai cytundebau yn arwain at ofynion annymunol ar gyfer gofynion am newid i ddeddfwriaeth o fewn cymhwysedd datganoledig a goblygiadau annisgwyl ar gyfer GIG Cymru.
Felly, rwyf yn falch ein bod wedi sicrhau, yn y Memorandwm o Gyd-ddealltwriaeth, sy'n ffurfio'r sail i welliannau'r Llywodraeth i'r Bil, ymrwymiadau y bydd Llywodraeth y DU yn ymgynghori â Llywodraeth Cymru ynghylch trafod cytundebau gofal iechyd, gyda swyddogaeth yn y gwaith cwmpasu cychwynnol, hyd at gwblhau cytundeb drafft; y bydd ymgynghori â ni ar y datblygu cychwynnol a drafftio'r rheoliadau dilynol o dan y Bil, a fydd yn gweithredu'r cytundebau hyn, gyda Llywodraeth y DU yn gwneud pob ymdrech i symud ymlaen drwy gonsensws gyda llywodraethau cenedlaethol datganoledig, ond i beidio â gwneud rheoliadau, fel rheol, heb sicrhau cytundeb gan Weinidogion Cymru ymlaen llaw. Ac os nad yw cytundeb yn bosibl, yna bydd cyfnewid llythyrau gweinidogol yn cael ei roi ar gael i ddau Dŷ'r Senedd, yn egluro'r sefyllfa.
Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—Mick Antoniw.
The Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee—Mick Antoniw.
Thank you, Llywydd. We reported on the Welsh Government's legislative consent memorandum on the UK Government's Healthcare (International Arrangements) Bill in January 2019, making seven recommendations, and we are grateful to the Minister for his subsequent response to that report. And whilst we had no time to report on the supplementary memorandum, my remarks will reflect on its contents and the related correspondence from the Minister, including the Minister's letter that was received yesterday. But before I discuss the legislation itself, it is important to highlight our concerns that the Welsh Government was only made aware of the Bill just before its introduction to the UK Parliament. At a time of such constitutional upheaval, the need for Governments to work together in the spirit of trust and co-operation is, indeed, paramount.
The UK Government's initial approach on this Bill has not been as helpful as it could have been and reinforces the concerns that we raised in our 2018 report 'UK governance post-Brexit'. That being said, the letter from the Minister yesterday highlighted amendments tabled to the Bill by the UK Government, which sunset regulation-making powers in clause 2(1)(a) and 2(1)(b), and to remove the consequential Henry VIII power in clause 5(3). This is, indeed, a very positive development, and I welcome the proposed changes. And as the Minister has said, they do represent a very significant step forwards.
Turning now to our report on the LCM, our first recommendation sought a requirement on the face of the Bill for the Welsh Ministers' consent to be sought where UK Ministers exercise the functions of the Welsh Ministers in devolved areas. It's disappointing that the Welsh Government rejected our recommendation. It did so because it felt it would have greater influence over healthcare arrangements by being involved at an early stage of UK policy development. What the Bill will include is a duty to consult the Welsh Ministers, backed up by a memorandum of understanding. That memorandum of understanding provides that the UK Government will make every effort to proceed by consensus and with the devolved administrations, and that the UK Government will not normally make regulations without securing agreement from the devolved administrations. Ministerial letters should be exchanged where agreement cannot be reached and placed in both Houses of the UK Parliament, although it would appear not in the National Assembly.
We would therefore ask whether the Minister could confirm that the approach adopted could potentially allow the UK Ministers to act in devolved areas without agreement from the Welsh Government. If that is the case, and it were to happen, I would ask if the Minister could explain the implications for both policy and the Assembly's legislative competence in this area. It would also be helpful if the Minister could explain why it was not possible to secure an early engagement in the policy development and a statutory duty of consent. It would seem an appropriate safeguard to have both and be more in tune with the need for Governments to work together constructively as we leave the EU.
I also note there is no commitment, either in the memorandum of understanding or in the correspondence to us from the Minister, to provide the National Assembly with the exchange of correspondence, where agreement is not reached.
We also note that the Minister rejected the third recommendation in our report. It sought to ensure that the Welsh Ministers notify the National Assembly when they give consent to UK Ministers, exercising the functions of the Welsh Ministers in devolved areas. This is important to ensure that the National Assembly is in a position to undertake its scrutiny function, including the exercise of the relevant functions by UK Ministers in devolved areas. This recommendation was intended to reflect existing practice as regards consenting to regulations made under the European Union (Withdrawal) Act 2018. The recommendation was not dependent on that consent being a statutory obligation in the Act. It also applied where consent is provided through a non-statutory agreement. I'd ask the Minister, in his closing remarks, to confirm that it is the Welsh Government's intention to provide consent, in some form, to the UK Ministers acting in devolved areas and to commit to notifying the National Assembly when it provides that consent, as it currently does now under the 2018 Act; to commit to making available to the Assembly correspondence where agreement cannot be reached by the Welsh and UK Ministers; and to clarify over what time period he expects the arrangements to last. Our report also dealt with some important constitutional principles, namely the statutory instrument consent memorandum process. We also raised our concerns in our progress report on scrutinising Brexit regulations, and having received a response to that report yesterday, we will be considering this issue further over the coming weeks.
Diolch, Llywydd. Fe wnaethom ni adrodd ar femorandwm cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar Fil Gofal Iechyd (trefniadau rhyngwladol) Llywodraeth y DU yn Ionawr 2019, gan wneud saith o argymhellion, ac rydym yn ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ymateb dilynol i'r adroddiad hwnnw. Ac er nad oes gennym ni'r amser i adrodd ar y memorandwm atodol, bydd fy sylwadau yn ystyried ei gynnwys a gohebiaeth gysylltiedig gan y Gweinidog, gan gynnwys llythyr y Gweinidog a dderbyniwyd ddoe. Ond cyn i mi drafod y ddeddfwriaeth ei hun, mae'n bwysig tynnu sylw at ein pryderon mai dim ond ar y funud olaf y gwnaed Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r Bil cyn iddo gael ei gyflwyno i Senedd y DU. Ar adeg o chwyldro cyfansoddiadol o'r fath, mae'r angen i lywodraethau weithio gyda'i gilydd mewn modd ymddiriedus a chydweithredol, mewn gwirionedd, yn hynod bwysig.
Ni fu dull cyntaf Llywodraeth y DU o ran y Bil hwn mor ddefnyddiol ag y gallai fod ac mae'n atgyfnerthu'r pryderon a godwyd gennym yn ein hadroddiad 2018 'Llywodraethiant yn y DU ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd'. Ar ôl dweud hynny, amlygodd llythyr gan y Gweinidog ddoe welliannau i'r Bil a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU, sy'n machlud pwerau i wneud rheoliadau yng nghymalau 2(1)(a) a 2(1)(b) ac yn dileu'r pŵer Harri'r VIII canlyniadol yng nghymal 5(3). Mae hwn wir yn ddatblygiad cadarnhaol iawn, a chroesawaf y newidiadau a gynigir. Ac fel y dywedodd y Gweinidog, maen nhw'n cynrychioli cam sylweddol iawn ymlaen.
Gan droi yn awr at ein hadroddiad ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, roedd ein hargymhelliad cyntaf yn ceisio cael gofyniad ar wyneb y Bil i gydsyniad Gweinidogion Cymru gael ei geisio pan fo Gweinidogion y DU yn gweithredu swyddogaethau Gweinidogion Cymru mewn meysydd datganoledig. Mae'n siomedig bod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ein hargymhelliad. Fe wnaeth hynny oherwydd ei bod o'r farn y byddai ganddi fwy o ddylanwad dros drefniadau gofal iechyd trwy gymryd rhan ar gam cynnar o'r broses o ddatblygu polisi'r DU. Yr hyn y bydd y Bil yn ei gynnwys yw dyletswydd i ymgynghori â Gweinidogion Cymru, gyda chefnogaeth memorandwm o gyd-ddealltwriaeth. Mae'r memorandwm o gyd-ddealltwriaeth yn nodi y bydd Llywodraeth y DU yn gwneud pob ymdrech i symud ymlaen drwy gonsensws a chyda'r gweinyddiaethau datganoledig, ac na fydd Llywodraeth y DU fel arfer yn gwneud rheoliadau heb sicrhau cydsyniad y gweinyddiaethau datganoledig. Dylid cyfnewid llythyrau gweinidogol pan na ellir cyrraedd cydsyniad a'i roi yn nau Dŷ Senedd y DU, er na fyddai'n ymddangos yn y Cynulliad Cenedlaethol.
Rydym ni felly'n gofyn a allai'r Gweinidog gadarnhau y gallai'r dull a fabwysiadwyd o bosibl ganiatáu i Weinidogion y DU weithredu mewn meysydd datganoledig heb gytundeb Llywodraeth Cymru. Os yw hynny'n wir, a phe byddai hynny'n digwydd, rwyf yn gofyn a allai'r Gweinidog egluro'r goblygiadau ar gyfer polisi a chymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad yn y maes hwn. Byddai hefyd yn ddefnyddiol pe gallai'r Gweinidog egluro pam nad oedd yn bosibl sicrhau ymgysylltu cynnar wrth ddatblygu polisi a dyletswydd cydsyniad statudol. Ymddengys y byddai'n ddiogelwch priodol i gael y ddau a bod yn fwy cydnaws â'r angen i Lywodraethau weithio gyda'i gilydd yn adeiladol wrth i ni adael yr UE.
Nodaf hefyd nad oes ymrwymiad, naill ai yn y memorandwm o gyd-ddealltwriaeth, nac yn yr ohebiaeth i ni gan y Gweinidog i ddarparu i'r Cynulliad Cenedlaethol y cyfnewid gohebiaeth, pan na cheir cytundeb.
Rydym hefyd yn nodi bod y Gweinidog wedi gwrthod y trydydd argymhelliad yn ein hadroddiad. Roedd hwn yn ceisio sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn hysbysu'r Cynulliad Cenedlaethol pan eu bod yn rhoi cydsyniad i Weinidogion y DU weithredu swyddogaethau Gweinidogion Cymru mewn meysydd datganoledig. Mae hyn yn bwysig er mwyn sicrhau bod y Cynulliad Cenedlaethol mewn sefyllfa i gyflawni ei waith craffu, gan gynnwys gweithrediad y swyddogaethau perthnasol gan Weinidogion y DU mewn meysydd datganoledig. Bwriad yr argymhelliad hwn oedd adlewyrchu'r arferion presennol o ran cydsynio i reoliadau a wnaed o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018. Nid oedd yr argymhelliad hwn yn ddibynnol ar i'r cydsyniad hwnnw fod yn rhwymedigaeth statudol yn y Ddeddf. Roedd yn berthnasol hefyd pan ddarperir cydsyniad drwy gytundeb anstatudol. Gofynnaf i'r Gweinidog, yn ei sylwadau i gloi, gadarnhau mai bwriad Llywodraeth Cymru yw darparu cydsyniad, ar ryw ffurf, i Weinidogion y DU weithredu mewn meysydd datganoledig ac i ymrwymo i hysbysu'r Cynulliad Cenedlaethol pan ei bod yn rhoi'r cydsyniad hwnnw, fel y mae'n ei wneud ar hyn o bryd o dan Ddeddf 2018; ymrwymo i roi ar gael i'r Cynulliad yr ohebiaeth pan na all Gweinidogion Cymru a Gweinidogion y DU ddod i gytundeb; ac i egluro beth yw'r cyfnod amser y mae'n disgwyl i'r trefniadau barhau. Roedd ein hadroddiad hefyd yn ymdrin â rhai egwyddorion cyfansoddiadol pwysig, sef y broses memorandwm cydsyniad offeryn statudol. Fe wnaethom ni hefyd fynegi ein pryderon yn ein hadroddiad o gynnydd, ar graffu ar reoliadau Brexit, ac ar ôl cael ymateb i'r adroddiad hwnnw ddoe, byddwn yn ystyried y mater hwn ymhellach yn ystod yr wythnosau nesaf.
I rise to advise this Chamber to oppose this legislative consent motion, and I do not do that lightly. We do appreciate the urgency of the situation, and I think it's absolutely appropriate to acknowledge that the Minister has made some real progress in improving what was initially, but we believe still continues to be, a bad and dangerous piece of legislation.
I want to turn briefly, to start my contribution, to why we don't feel that the amendments set out in the Minister's letter yesterday fully address the concerns, though they do address some important concerns. They don't go far enough. The Government amendment to remove the power of the UK Government to repeal or revoke primary Welsh legislation is welcome, and so is the sunset clause, but the sunset clause in itself does not address the very wide scope of the power in clause 2, and a UK Government that was disposed to do so could do a considerable amount of damage in five years if they put their minds to it.
The Minister will be aware of the views of the House of Lords's Delegated Powers and Regulatory Reform Committee that the powers given to Ministers in this legislation—UK Ministers, that is—are excessive and out of proportion with the stated outcomes. I'll just remind the Chamber of some of the examples of that: there is no limit to the amount of payments that can be made; there is no limit on who can be funded worldwide; there is no limit on the type of healthcare that can be funded; regulations can confer functions to anyone anywhere—and I could continue. The Minister will be very well aware of these concerns.
We've raised concerns about the breadth of these powers and the powers that this Bill could give to UK Ministers to, for example, provide full market access to healthcare service companies from all over the world. Again, I'll quote from the House of Lords debate, where a Member raises concerns that the Minister's assurances missed the point that was made, and then asked again for clarification that the Minister needs to address.
'The scope and powers of this Bill enable the Secretary of State to arrange contracts with providers to our NHS from anywhere.'
Now, we cannot see what is in the new set of amendments that would protect Wales automatically from those potential uses of powers by the UK Government.
We welcome the amendments that the Minister has secured, but I want to specifically ask him if he's prepared to look at some of the other amendments that I understand have been tabled as backbench amendments. I'm advised that there are some backbench amendments tabled that could deal with this issue of that very broad scope of powers, effectively granting UK Ministers just the power to replicate existing EU arrangements. Surely that would be preferable to this very wide-ranging scope of powers, which the House of Lords's committee has stated, and we believe, goes beyond the stated aim of the Bill. I would urge the Minister to take a look at these and see if there's any capacity, even at this late stage, to further negotiate with the UK Government to get them to accept some of those amendments, so we bring this Bill back within the scope for which it was originally intended.
I briefly want to turn, before I close my remarks, to the issue of memorandums of understanding. So, for example, the memorandum of understanding shared with the health committee on 28 February—and, again, I'm grateful to the Minister for doing that—and annex 2, section c, paragraph 19:
'UK Government will make every effort'—
who defines what 'every effort' might be?—
'in the making of regulations to which Section 5 of HIA Act applies to proceed on the basis of consensus'—
well, I should jolly well hope so, too—
'and will not normally make regulations that have not been agreed with Ministers from the devolved administrations.'
Now, the Minister may be able to reassure me today that the amendments proposed will deal with that. I don't think that they fully do. I just would like us, Llywydd, to look at the word 'normal'. I mean, whatever these are, they are not normal times. Ministers in this place frequently tell us how shocking and dreadful the Conservative Government is, how they can't be relied on to do anything very much, and yet, in the next breath, they're saying that they believe on a case-by-case basis that they have achieved agreements with these shocking individuals that they feel they can rely on. Both things cannot be true. It cannot be possible that these people are badly disposed and are likely to behave improperly and that their memorandums of understanding can be trusted. I sincerely hope that I am wrong, and perhaps the Minister can provide us with further assurance about that process. [Interruption.] I'd be very happy to take an intervention if the Minister wishes to make one. Or, indeed, if anybody on her backbenches would like to make that in her place.
But I do think we have to ask about what 'normally' means. Can we rely on memorandums of understanding that can be changed? I appreciate what the Minister said in the previous debate about the normal procedures around what is said in the Chamber of the House of Commons needing to stand, but I think we all know, as I say, that these times are not normal.
Now, obviously, most of us wish that we weren't in this position. Most of us wish that the Minister wasn't in the position of having to proceed as quickly with what is an important matter, and I would agree with him, of course, that we don't want to find ourselves in a situation where those reciprocal arrangements are not available. We do appreciate the urgency, and we also appreciate that there has been some movement in the right direction. I, for one, don't put much faith in memorandums of understanding. I prefer to put my faith in legally binding laws. These are very difficult circumstances, but difficult circumstances are not an excuse for making potentially bad law, and I urge the Chamber to reject.
Rwy'n codi i gynghori'r Siambr hon i wrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, ac nid ar chwarae bach yr wyf yn gwneud hynny. Rydym yn gwerthfawrogi natur frys y sefyllfa, a chredaf ei bod yn gwbl briodol i gydnabod bod y Gweinidog wedi gwneud rhywfaint o gynnydd go iawn wrth wella'r hyn, a oedd i ddechrau, ond yn ein barn ni, sy'n parhau i fod yn ddarn o ddeddfwriaeth wael a pheryglus.
I ddechrau fy nghyfraniad, rwyf eisiau troi yn fyr at y rheswm pam nad ydym yn teimlo bod y diwygiadau a nodir yn llythyr y Gweinidog ddoe yn ymdrin â'n pryderon yn llawn, er iddynt fynd i'r afael â rhai pryderon pwysig. Nid ydynt yn mynd yn ddigon pell. Croesewir gwelliant y Llywodraeth i ddileu pŵer Llywodraeth y DU i ddiddymu neu ddirymu deddfwriaeth sylfaenol Cymru, ac felly hefyd y cymal machlud, ond nid yw'r cymal machlud ynddo ei hun yn ymdrin â chwmpas eang iawn y pŵer yng nghymal 2, a gallai Llywodraeth y DU â'i bryd ar wneud hynny wneud cryn dipyn o ddifrod mewn pum mlynedd os dymunent hynny.
Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o safbwyntiau Pwyllgor Pwerau Dirprwyedig a Diwygio Rheoleiddio Tŷ'r Arglwyddi fod y pwerau a roddwyd i Weinidogion yn y ddeddfwriaeth hon—hynny yw Gweinidogion y Deyrnas Unedig—yn ormodol ac yn anghymesur â'r canlyniadau a nodwyd. Atgoffaf y Siambr o rai enghreifftiau o hynny: nid oes unrhyw gyfyngiad ar faint o daliadau y gellir eu gwneud; does dim terfyn ar bwy y gellir eu hariannu ledled y byd; does dim cyfyngiad ar y math o ofal iechyd y gellir ei ariannu; gall rheoliadau roi swyddogaethau i unrhyw un yn unrhyw le—a gallwn barhau. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn o'r pryderon hyn.
Rydym ni wedi codi pryderon ynglŷn ag ehangder y pwerau hyn ac mae'r pwerau y gallai'r Bil hwn eu rhoi i Weinidogion y DU, er enghraifft, roi mynediad llawn i'r farchnad i gwmnïau gwasanaethau gofal iechyd o bob rhan o'r byd. Unwaith eto, dyfynnaf o ddadl Tŷ'r Arglwyddi, pan fo Aelod yn pryderu bod y sicrwydd a roddwyd gan Weinidog yn methu'r pwynt a wnaed, ac wedyn yn gofyn eto am yr eglurhad y mae angen i'r Gweinidog roi sylw iddo.
Mae cwmpas a phwerau'r Bil hwn yn galluogi'r Ysgrifennydd Gwladol i drefnu contractau gyda darparwyr ein GIG o unrhyw fan.
Nawr, ni allwn weld beth sydd yn y gyfres newydd o welliannau a fyddai'n amddiffyn Cymru yn awtomatig rhag defnydd posibl y pwerau gan Lywodraeth y DU.
Rydym yn croesawu'r gwelliannau y mae'r Gweinidog wedi'u sicrhau, ond rwyf am ofyn iddo yn benodol a yw'n barod i edrych ar rai o'r gwelliannau eraill sydd, rwy'n deall wedi'u cyflwyno fel gwelliannau gan y meinciau cefn. Rwyf wedi cael fy nghynghori y gallai rhai o'r gwelliannau a gyflwynwyd gan y meinciau cefn ymdrin â'r mater hwnnw o gwmpas eang pwerau, sydd i bob pwrpas yn rhoi i Weinidogion y DU yr union bŵer i efelychu trefniadau presennol yr UE. Yn sicr fe fyddai hynny'n well na'r cwmpas eang iawn hwn o bwerau, y mae Pwyllgor yr Arglwyddi wedi dweud, ac rydym ni o'r farn, sy'n mynd y tu hwnt i nod datganedig y Bil. Byddwn yn pwyso ar y Gweinidog i ystyried hyn ac i weld a oes unrhyw le, hyd yn oed ar yr adeg hwyr hon, i drafod â Llywodraeth y DU er mwyn iddi dderbyn rhai o'r gwelliannau hynny, fel ein bod yn dod â'r Bil hwn yn ôl o fewn y cwmpas y bwriadwyd iddo'n wreiddiol.
Yn fyr, rwyf am droi, cyn imi gloi fy sylwadau, at y mater o femoranda cyd-ddealltwriaeth. Felly, er enghraifft, y memorandwm cyd-ddealltwriaeth a rannwyd â'r pwyllgor iechyd ar 28 Chwefror—ac, unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am wneud hynny—ac atodiad 2, adran c, paragraff 19:
Bydd Llywodraeth y DU yn gwneud pob ymdrech—
Pwy sy'n diffinio beth fyddai 'pob ymdrech'?—
wrth wneud rheoliadau y mae adran 5 o Ddeddf HIA yn gymwys i fwrw ymlaen ar sail consensws—
wel, byddwn i'n gobeithio hynny wir, hefyd—
ac ni fydd fel arfer yn gwneud rheoliadau na chawsant eu cytuno â Gweinidogion y gweinyddiaethau datganoledig.
Nawr, efallai bydd y Gweinidog yn gallu rhoi sicrwydd imi heddiw y bydd y gwelliannau arfaethedig yn ymdrin â hynny. Rwy'n amau eu bod yn gwneud hynny'n llawn. Hoffwn i ni, Llywydd, ystyried y gair 'arferol'. Beth bynnag y bônt, nid amserau arferol yw'r rhain. Mae Gweinidogion y lle hwn yn sôn wrthym yn aml pa mor frawychus ac ofnadwy yw'r Llywodraeth Geidwadol, ac nad oes modd dibynnu arnynt i wneud rhyw lawer, ac eto, ar yr anadl nesaf, maen nhw'n dweud eu bod yn credu fesul achos eu bod wedi cyflawni cytundebau y mae'n bosibl iddynt ddibynnu arnynt gyda'r unigolion ofnadwy hyn. Ni all y ddau beth fod yn wir. Ni all fod yn bosibl bod y bobl hyn ag anian ddrwg ac yn debygol o ymddwyn yn amhriodol ac y gellir ymddiried yn eu memoranda cyd-ddealltwriaeth. Mawr obeithiaf fy mod yn anghywir, ac efallai y gall y Gweinidog roi sicrwydd pellach i ni ynghylch y broses honno. [Torri ar draws.] Byddwn yn hapus iawn i dderbyn ymyriad os ydy'r Gweinidog yn dymuno gwneud un. Neu, yn wir, os dymunai unrhyw un ar ei meinciau cefn wneud hynny yn ei lle.
Ond rwy'n credu bod angen i ni ofyn beth mae 'fel arfer' yn ei olygu. A allwn ni ddibynnu ar femoranda cyd-ddealltwriaeth y gellir eu newid? Rwy'n gwerthfawrogi'n fawr yr hyn a ddywedodd y Gweinidog yn y ddadl flaenorol am yr angen i'r gweithdrefnau arferol ynghylch yr hyn a ddywedir yn Siambr Tŷ'r Cyffredin sefyll, ond rwy'n credu ein bod i gyd yn gwybod, fel y dywedaf, nid yw'r amseroedd hyn yn normal.
Nawr, yn amlwg, mae'r rhan fwyaf ohonom yn dymuno peidio â bod yn y sefyllfa hon. Mae'r rhan fwyaf ohonom yn dymuno na fyddai'r Gweinidog mewn sefyllfa o orfod symud ymlaen mor gyflym â'r hyn sy'n fater pwysig, a byddwn yn cytuno ag ef, wrth gwrs, nad ydym eisiau cael ein hunain mewn sefyllfa lle nad yw'r trefniadau cyfatebol hynny ar gael. Rydym yn gwerthfawrogi'r brys, ac rydym hefyd yn gwerthfawrogi y bu rhywfaint o symud i'r cyfeiriad cywir. Ond nid wyf i yn ymddiried rhyw lawer mewn memoranda cyd-ddealltwriaeth. Mae'n well gen i roi fy ffydd mewn cyfreithiau sy'n gyfreithiol rwymol. Mae'r rhain yn amgylchiadau anodd iawn, ond nid yw amgylchiadau anodd yn esgus dros wneud cyfraith sydd o bosibl yn wael, ac anogaf y Siambr i wrthod.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl. Vaughan Gething.
The Minister to reply to the debate. Vaughan Gething.
Thank you, Presiding Officer. I thank both Members for their contributions to the debate. The Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee asked a series of highly detailed questions that I won't be able to properly answer at this point in time. I don't think I'd be able to do them justice. I will, however, write to the committee to pick up the points that are on the record to make sure that they are properly dealt with.
But it's worth reflecting that, alongside the memorandum of understanding, the amendment laid on 5 March puts on the face of the Bill that requirement for the Secretary of State to consult Welsh Ministers before making regulations under section 2 that contain provisions that are within the legislative competence of this place. The Bill has been amended to remove the power to amend, repeal or revoke primary legislation, including Acts or Measures of the National Assembly.
It is worth reminding ourselves that the Bill as originally laid secured the consent of Scottish Ministers. The reason why we're in a different position is because this Government took a different view, and we negotiated and secured real and material change that does better safeguard the position of not just this Government, but of every devolved national government within the United Kingdom. As Mick Antoniw referred to, the recently tabled amendments to introduce a sunset clause limit the power to make unilateral provision to five years after exit day, so the UK Government won't continue to be able to make regulations to give effect to healthcare agreements beyond this date.
I do need to try and address the tone and the tenor and some of the content of the remarks made by Helen Mary Jones, because I don't agree with her assessment that this Bill should be described as a bad and dangerous piece of legislation. It is a necessary piece of legislation for international reciprocal healthcare agreements to continue—those that Welsh citizens and others benefit from as we are today. The risk is that, if we are not in a position to do this, and the Bill is not passed, then if we leave without a deal at the end of March, our citizens that we're responsible for in other parts of Europe will not have their entitlement to reciprocal healthcare. It is a necessary piece of legislation, and the purpose of the Bill simply does not stretch—
Diolch i chi, Llywydd. Diolch i'r ddau Aelod am eu cyfraniadau i'r ddadl. Gofynnodd Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol gyfres o gwestiynau manwl iawn na fyddaf yn gallu eu hateb yn iawn ar hyn o bryd. Nid wyf yn credu y byddwn yn gallu gwneud cyfiawnder â nhw. Fodd bynnag, fe ysgrifennaf at y pwyllgor i godi'r pwyntiau hynny sydd ar y cofnod i sicrhau yr ymdrinnir yn briodol â nhw.
Ond mae'n werth adlewyrchu, ochr yn ochr â'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth, bod y gwelliant a osodwyd ar 5 Mawrth yn rhoi ar wyneb y Bil y gofyniad hwnnw i'r Ysgrifennydd Gwladol ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn gwneud rheoliadau o dan adran 2 sy'n cynnwys darpariaethau sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y lle hwn. Diwygiwyd y Bil i ddileu'r pŵer i ddiwygio, diddymu na dirymu deddfwriaeth sylfaenol, gan gynnwys Deddfau neu Fesurau y Cynulliad Cenedlaethol.
Mae'n werth atgoffa ein hunain bod y Bil fel y'i gosodwyd yn wreiddiol wedi sicrhau cydsyniad Gweinidogion yr Alban. Y rheswm pam yr ydym ni mewn sefyllfa wahanol yw oherwydd bod y Llywodraeth hon wedi cymryd safbwynt gwahanol, a'n bod wedi negodi a sicrhau newid gwirioneddol a pherthnasol sy'n diogelu sefyllfa, nid yn unig y Llywodraeth hon, ond pob llywodraeth genedlaethol datganoledig yn y Deyrnas Unedig yn well. Fel y cyfeiriodd Mick Antoniw ato, mae'r gwelliannau a gyflwynwyd yn ddiweddar i gyflwyno cymal machlud yn cyfyngu ar y pŵer i wneud darpariaeth unochrog am bum mlynedd ar ôl y diwrnod ymadael, felly ni fydd Llywodraeth y DU yn parhau i allu gwneud rheoliadau i roi grym i gytundebau gofal iechyd y tu hwnt i'r dyddiad hwn.
Mae angen i mi geisio ymdrin â naws a sylwedd peth o gynnwys y sylwadau a wnaed gan Helen Mary Jones, oherwydd nid wyf yn cytuno â'i hasesiad hi y dylid disgrifio'r Bil hwn fel darn o ddeddfwriaeth gwael a pheryglus. Mae'n ddarn angenrheidiol o ddeddfwriaeth er mwyn i gytundebau gofal iechyd rhyngwladol cyfatebol barhau—y rhai hynny y mae dinasyddion Cymru ac eraill yn cael budd ohonyn nhw fel yr ydym ni heddiw. Y risg yw, os nad ydym ni mewn sefyllfa i wneud hyn, ac na chaiff y Bil ei basio, yna os byddwn ni'n gadael heb gytundeb ddiwedd mis Mawrth, ni fydd gan ein dinasyddion yr ydym ni'n gyfrifol amdanyn nhw mewn rhannau eraill o Ewrop yr hawl i ofal iechyd cyfatebol. Mae'n ddarn angenrheidiol o ddeddfwriaeth, ac nid yw diben y Bil yn ymestyn—
Will the Minister take an intervention?
A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?
Let me finish this point. It does not stretch to all the scenarios of concern that were raised in the contribution by Helen Mary Jones. I don't want to return to being a lawyer again, but you do need to look at the purpose of the Bill while understanding its provisions and any action taken under it, especially when that counts as secondary legislation. I'll happily take the intervention.
Gadewch imi orffen y pwynt hwn. Nid yw'n ymestyn i'r holl sefyllfaoedd o bryder a godwyd yng nghyfraniad Helen Mary Jones. Nid wyf eisiau dychwelyd i fod yn gyfreithiwr unwaith eto, ond mae angen i chi edrych ar ddiben y Bil gan ddeall ei ddarpariaethau ac unrhyw gamau gweithredu a gymerir yn ei enw, yn enwedig pan fo hynny'n cyfrif fel is-ddeddfwriaeth. Rwy'n hapus i dderbyn yr ymyriad.
So, do you dispute the view of the House of Lords committee that said that this clearly goes beyond—the drafting of the legislation, even with the amendments that you've mentioned—clearly goes beyond the stated intention of the legislation when it was first tabled? And do you not have any concerns about that?
Felly, a ydych chi'n gwadu barn pwyllgor Tŷ'r Arglwyddi a ddywedodd fod hyn yn amlwg yn mynd y tu hwnt—drafftio'r ddeddfwriaeth, hyd yn oed gyda'r gwelliannau yr ydych chi wedi sôn amdanyn nhw—yn amlwg yn mynd y tu hwnt i fwriad y ddeddfwriaeth pan gafodd ei chyflwyno am y tro cyntaf? Ac onid oes gennych chi unrhyw bryderon ynghylch hynny?
Look, I'm not here to try and say this is a piece of perfect legislation. The choice we make is whether to give our consent for the legislation to go ahead given the impact that it will have on our citizens if we do consent, or do not. If I were drafting this piece of legislation it would look differently, and I know the House of Lords has had concerns about the scope of the legislation, and one of the amendments passed by the House of Lords today limits the scope to the wider European Economic Area rather than our wider international agreements. I would prefer that to be the end shape of the Bill, but even if it isn't, I still believe the right judgment is for the Assembly to consent to the Bill as it has been presented, because it does provide further safeguards for this place and our powers, and actually, much more importantly, it safeguards the positions of our citizens that we have responsibility for. I've previously made clear that the Welsh Government does not wish to block reciprocal healthcare arrangements. But we do need to be appropriately involved in the development of any future reciprocal healthcare agreements, and that has not happened up to this point in time. So, we have an agreement on enhancing our role in the future agreement and positing of reciprocal healthcare arrangements. And the legislative and the non-legislative assurance provided by the UK Government bring this Bill to a position where I can and do recommend that consent is given.
So, we've maintained a strong negotiating position with the UK Government that has resulted in positive amendments to the Bill and a memorandum of understanding that makes clear how we will be involved in the development of future healthcare agreements, and I do note for the Chamber that Scottish Ministers have indicated their support for the approach negotiated by this Government. Reciprocal healthcare agreements provide assurances to many individuals and it is right that the Welsh Government should play a positive and active role in ensuring that appropriate provision is in place for Welsh residents in the future, and I therefore ask Members to support the motion.
Edrychwch, nid wyf i yma i geisio dweud bod hwn yn ddarn perffaith o ddeddfwriaeth. Y dewis yr ydym ni'n ei wneud yw pa un a ydym am roi ein cydsyniad i'r ddeddfwriaeth fynd yn ei blaen o gofio'r effaith a gaiff ar ein dinasyddion os ydym ni'n rhoi ein cydsyniad, neu beidio. Pe byddwn i'n drafftio'r darn hwn o ddeddfwriaeth byddai'n edrych yn wahanol, a gwn y bu gan Dŷ'r Arglwyddi bryderon ynghylch cwmpas y ddeddfwriaeth, ac mae un o'r gwelliannau a basiwyd gan Dŷ'r Arglwyddi heddiw yn cyfyngu'r cwmpas i'r Ardal Economaidd Ewropeaidd ehangach yn hytrach na'n cytundebau rhyngwladol ehangach. Byddai'n well gen i i ffurf derfynol y Bil fod felly, ond hyd yn oed os nad yw, rwy'n dal i gredu mai'r penderfyniad cywir ar gyfer y Cynulliad yw i roi ein cydsyniad i'r Bil fel y'i cyflwynwyd, oherwydd ei fod yn darparu mwy o drefniadau diogelu ar gyfer y lle hwn a'n pwerau, ac mewn gwirionedd, yn llawer pwysicach, mae'n diogelu sefyllfaoedd ein dinasyddion y mae gennym gyfrifoldeb drostynt. Rwyf wedi ei gwneud yn glir yn y gorffennol nad yw Llywodraeth Cymru yn dymuno rhwystro trefniadau gofal iechyd cyfatebol. Ond mae angen i ni gael ein cynnwys yn briodol wrth ddatblygu unrhyw gytundebau gofal iechyd cyfatebol yn y dyfodol, ac nid yw hynny wedi digwydd hyd yn hyn. Felly, mae gennym ni gytundeb ar wella ein rhan ni yn y cytundeb yn y dyfodol a rhagdybio trefniadau gofal iechyd cyfatebol. A daw'r sicrwydd deddfwriaethol ac anneddfwriaethol a ddarperir gan Lywodraeth y DU â'r Bil hwn i sefyllfa lle y gallaf ac yr wyf yn argymell ein bod ni'n rhoi ein cydsyniad.
Felly, rydym wedi cynnal sefyllfa negodi gref gyda Llywodraeth y DU sydd wedi arwain at welliannau cadarnhaol yn y Bil a memorandwm cyd-ddealltwriaeth sy'n ei gwneud yn glir sut y byddwn yn rhan o ddatblygiad cytundebau gofal iechyd yn y dyfodol, ac rwy'n nodi ar gyfer y Siambr fod Gweinidogion yr Alban wedi dangos eu cefnogaeth i'r dull a negodwyd gan y Llywodraeth hon. Mae cytundebau gofal iechyd cyfatebol yn rhoi tawelwch meddwl i lawer o unigolion, ac mae'n iawn y dylai Llywodraeth Cymru fod â rhan gadarnhaol a gweithredol wrth sicrhau bod darpariaeth briodol yn bodoli ar gyfer trigolion Cymru yn y dyfodol, ac felly gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Daw hynny â ni nesaf at yr eitem olaf, sef y cynnig i ddyrannu cadeiryddion pwyllgorau i’r grwpiau plaid, a dwi'n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i gynnig yn ffurfiol.
That brings us to our final item, the motion to allocate committee chairs to political groups, and I call a member of the Business Committee to formally move the motion.
Cynnig NDM6991 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.2R ac 17.2A, yn cytuno mai'r grŵp gwleidyddol y caiff y cadeirydd pwyllgor ei ethol ohono fydd fel a ganlyn:
(i) Y Pwyllgor Deisebau—Ceidwadwyr Cymreig.
Motion NDM6991 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.2R and 17.2A, agrees that the political group from which the chair of the committee is elected will be as follows:
(i) Petitions Committee—Welsh Conservatives.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Darren Millar yn ffurfiol. Neil Hamilton.
Darren Millar formally moved. Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. It's a sad day, I think, for the National Assembly, that this motion is being brought before it, because we were all elected on the same basis two and a half years ago, and we are all proxies for the people here, and the Standing Order that establishes the distribution of Chairs of committees, in the aftermath of the last election, I think, did properly represent the results of the election in May 2016. What we're going to do today, if this motion passes, is actually make a very considerable disturbance in that situation.
One of the things that's impressed me since I've been here is the non-partisan way in which committees operate, and I believe that every single Chair of a committee, even those with robust views that are very far from mine, like Mick Antoniw, have used their position as committee Chairs with scrupulous impartiality, and I think that that is very much to the benefit of this institution—that we can have violent arguments across the Chamber, but in committees, we can work together and co-operate and be collegiate as well.
In the course of the last couple of years there has been a change in the numbers in different groups: my own group has lost three Members, Plaid Cymru has lost two Members, the Conservatives have gained a Member, and others have become independents. So, the position is, at the moment, that Labour's got, according to the figures produced by the research staff, 29 Members and it has six Chairs. That's 48 per cent of all Members and it's got 50 per cent of the Chairs. That's a rough equality. That's quite acceptable. UKIP has got four Members, 7 per cent of the Members, and it has 8 per cent of the chairs—almost exact proportionality. Plaid Cymru on the other hand has got only 17 per cent of the Members, but 25 per cent of the Chairs. The Conservatives have got 20 per cent of Members and 17 per cent of the Chairs. So, yes, the Conservatives are slightly under-represented and Plaid Cymru are significantly over-represented. So, if, as the Standing Order says, the Business Committee should have regard to the need to ensure the balance of Chairs across committees reflects the political groups to which Members belong, it's quite clear that Plaid Cymru should be losing a committee Chair if the Conservatives are to gain one.
There is no argument in principle, whatsoever, for UKIP to lose its Chair, because let's just look at the Standing Order. How could the Business Committee and the Assembly ensure that the balance of Chairs across committees reflects the political groups to which Members belong when UKIP is a group, the implication is that we are entitled therefore to one committee Chair? It certainly does not in any way reflect the balance of groups to deprive one group of a single Chair so it has no representation amongst the Chairs. That is, I think, a fundamental undermining of the Standing Order. What we are seeing here, I'm afraid, today, is a shabby and squalid smash and grab by the Cardiff Bay consensus—the three bigger parties combining together in order to take away the Chair that I believe rightly belongs to us under the Standing Orders that we all voted for at the start of this Assembly. So, this is a case of the tyranny of the majority. We often have debates in this place where people make political points about bullying. This is in fact an instance of bullying. We're a small group. You've got the numbers. We haven't got the numbers. You are determined to take away from us that which is rightfully ours.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n ddiwrnod trist, yn fy marn i, i'r Cynulliad Cenedlaethol, bod y cynnig hwn yn cael ei ddwyn ger ei fron, oherwydd cawsom ni i gyd ein hethol ar yr un sail dwy flynedd a hanner yn ôl, ac rydym ni i gyd yn ddirprwyon ar ran y bobl sydd yma, ac roedd y Rheol Sefydlog sy'n sefydlu dosbarthiad Cadeiryddion pwyllgorau, ar ôl yr etholiad diwethaf, yn fy marn i, yn cynrychioli canlyniadau'r etholiad ym mis Mai 2016 yn briodol. Yr hyn yr ydym ni'n mynd i'w wneud heddiw, os bydd y cynnig hwn yn cael ei dderbyn, yw tarfu yn sylweddol iawn ar y sefyllfa honno, mewn gwirionedd.
Un o'r pethau sydd wedi gwneud argraff arnaf i ers bod yn y fan yma yw'r modd amhleidiol y mae pwyllgorau'n gweithredu, ac rwy'n credu bod pob un Cadeirydd pwyllgor, hyd yn oed y rhai sydd â safbwyntiau cadarn iawn sydd ymhell iawn o fy rhai i, fel Mick Antoniw, wedi defnyddio eu swyddogaeth fel Cadeirydd pwyllgor gyda didueddrwydd egwyddorol, ac rwy'n credu bod hynny o fudd mawr iawn i'r sefydliad hwn—y gallwn ni gael dadleuon fflamychol ar draws y Siambr, ond yn y pwyllgorau, gallwn weithio gyda'n gilydd a chydweithredu a bod yn golegol hefyd.
Yn ystod y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf bu newid yn y niferoedd mewn gwahanol grwpiau: mae fy ngrŵp i fy hun wedi colli tri Aelod, mae Plaid Cymru wedi colli dau Aelod, mae'r Ceidwadwyr wedi ennill un Aelod, ac mae eraill wedi dod yn Aelodau annibynnol. Felly, y sefyllfa ar hyn o bryd, yw bod gan y Blaid Lafur, yn ôl y ffigurau a gynhyrchwyd gan y staff ymchwil, 29 o Aelodau ac mae ganddi chwe Chadeirydd. Mae hynny'n 48 y cant o'r holl Aelodau ac mae ganddi 50 y cant o'r Cadeiryddion. Mae hynny'n eithaf teg. Mae hynny'n gwbl dderbyniol. Mae gan UKIP bedwar Aelod, 7 y cant o'r Aelodau, ac mae ganddi 8 y cant o'r cadeiryddion—bron yn union gymesur. 17 y cant yn unig o'r Aelodau sydd gan Blaid Cymru, ar y llaw arall, ond mae ganddi 25 y cant o'r Cadeiryddion. Mae gan y Ceidwadwyr 20 y cant o'r Aelodau a 17 y cant o'r Cadeiryddion. Felly, ydynt, mae'r Ceidwadwyr wedi'u tangynrychioli rywfaint a Phlaid Cymru wedi ei gorgynrychioli yn sylweddol. Felly, os, fel y mae'r Rheol Sefydlog yn ei ddweud, y dylai'r Pwyllgor Busnes roi sylw i'r angen i sicrhau bod cydbwysedd y Cadeiryddion ar draws y pwyllgorau yn adlewyrchu'r grwpiau gwleidyddol y mae'r Aelodau yn perthyn iddyn nhw, mae'n eithaf clir y dylai Plaid Cymru fod yn colli Cadeirydd pwyllgor os yw'r Ceidwadwyr am ennill un.
Nid oes unrhyw ddadl mewn egwyddor, o gwbl, i UKIP golli ei Chadeirydd, oherwydd gadewch i ni edrych ar y Rheol Sefydlog. Sut y gallai'r Pwyllgor Busnes a'r Cynulliad sicrhau bod cydbwysedd y Cadeiryddion ar draws pwyllgorau yn adlewyrchu'r grwpiau gwleidyddol y mae'r Aelodau yn perthyn iddyn nhw pan fo UKIP yn grŵp, yr awgrym yw fod gennym ni hawl felly i fod ag un Cadeirydd pwyllgor? Yn sicr, nid yw mewn unrhyw ffordd yn adlewyrchu cydbwysedd y grwpiau i amddifadu un grŵp o un Cadeirydd fel nad oes ganddo unrhyw gynrychiolaeth ymhlith y Cadeiryddion. Mae hynny, rwy'n credu, yn tanseilio yn sylfaenol y Rheol Sefydlog. Yr hyn yr ydym ni'n ei weld yn y fan yma, heddiw, mae arnaf ofn, yw ymgais dan-din ac aflan gan y consensws ym Mae Caerdydd—y tair plaid fwy yn cyfuno gyda'i gilydd i gymryd oddi arnom y swyddogaeth Cadeirydd sy'n gwbl briodol yn perthyn i ni, yn fy marn i, o dan y Rheolau Sefydlog hynny y gwnaethom ni i gyd bleidleisio o'u plaid ar ddechrau'r Cynulliad hwn. Felly, mae hwn yn achos o ormes gan y mwyafrif. Rydym yn aml yn cael dadleuon yn y lle hwn pan fydd pobl yn gwneud pwyntiau gwleidyddol am fwlio. Mae hwn mewn gwirionedd yn achos o fwlio. Grŵp bach ydym ni. Mae gennych chi'r niferoedd. Nid oes gennym ni'r niferoedd. Rydych chi'n benderfynol o gymryd oddi arnom yr hyn sy'n eiddo cyfiawn inni.
Would you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I give way.
Rwyf yn ildio.
Thank you for taking it. Do you agree that Chairs are allocated—not two Chairs to one person? What you had was David Rowlands a Commissioner and also head of the Petitions Committee. Michelle Brown was totally left out. So, I think there would have been more sympathy with the UKIP group had Michelle Brown been allocated a Chair.
Diolch i chi am ei dderbyn. A ydych chi'n cytuno bod swyddogaethau Cadeiryddion yn cael eu neilltuo—nid dwy swyddogaeth Cadeirydd i un person? Yr hyn a oedd gennych chi oedd David Rowlands yn Gomisiynydd ac hefyd yn bennaeth y Pwyllgor Deisebau. Cafodd Michelle Brown ei hanwybyddu yn llwyr. Felly, rwy'n credu y byddai wedi bod mwy o gydymdeimlad â grŵp UKIP pe byddai swyddogaeth Cadeirydd wedi'i neilltuo i Michelle Brown.
Well, it would have been up to the Assembly to decide whether the Chair would have been allocated to her. That is not the issue that we are currently debating this afternoon. This is about the allocation of Chairs to groups. That has nothing to do with the individual holder of the Chair. I'll come to David Rowlands in a moment. If we really do belive in respecting minority rights, which is another matter that we often hear from the Members who are presumably going to vote to take away the minority's rights today, then that's a position that ought to be respected.
I believe that David Rowlands is indeed a respected Member of this place. He has conducted himself as Chair of the Petitions Committee with the same scrupulousness that other Chairs have in their own respective committees. He has ensured that more petitions are debated in the Chamber than I think has been the case in recent times, and that is a very good thing. So, I think we are actually doing violence to the foundational principle of representation in this place if we pass this motion this afternoon. A precedent is being set here, and I think it's a dangerous one, because any minority in future is at risk of having its rights violated in the same way that ours may well be today. I know that there are Members of the Tory group who have a deep respect for constitutional rights and for fairness and for the principle of fair representation in many contexts. So, I hope that there will be some Members of the Conservative group who will vote today with their traditional views very much in the forefront of their minds.
I come lastly to Plaid Cymru, which is frequently to be heard lamenting the unfairness of society and much of Government's legislation, and, of course, deeply believes in the rights of small nations. Well, if you believe in the rights of small nations, I think you should believe in the rights of small parties also. The two things are, to all intents and purposes, indistinguishable. There are many Members in this place who like to think that the way we do things here in this Assembly is different from the way it's done in Westminster, and indeed is better than the way it's done in Westminster. Well, I'm afraid, today, that what we are intending to do, if this motion passes, is just the same. It's the same sort of grubby, brutal, tyranny of the majority, which I remember very well from the days when I was in Westminster.
I believe that those who vote for this motion today should have a deep sense of shame about what they're doing and they should reflect upon the constitutional precedent they set and the danger for the future. I do hope that somebody from the Conservative group today, perhaps the business manager, will rise in a moment in order to justify, on principle, the decision that he put forward in the Business Committee and which is the subject of this motion this afternoon.
Wel, byddai hynny wedi bod yn fater i'r Cynulliad i benderfynu neilltuo swyddogaeth y Cadeirydd iddi hi. Nid dyna'r mater yr ydym ni'n ei drafod ar hyn o bryd y prynhawn yma. Mae hyn ynghylch neilltuo Cadeiryddion i grwpiau. Nid oes gan hynny ddim i'w wneud â deiliad unigol swyddogaeth y Cadeirydd. Byddaf yn dod at David Rowlands mewn eiliad. Os ydym ni wir yn credu mewn parchu hawliau lleiafrifoedd, sy'n fater arall a glywn yn aml gan yr Aelodau sydd yn ôl pob tebyg yn mynd i bleidleisio i gael gwared â hawliau y lleiafrif heddiw, yna mae hwnnw'n safbwynt y dylid ei barchu.
Rwy'n credu bod David Rowlands yn wir yn Aelod uchel ei barch o'r lle hwn. Mae wedi cyflawni swyddogaeth Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau mewn modd yr un mor egwyddorol â Chadeiryddion eraill yn eu pwyllgorau eu hunain. Mae wedi sicrhau bod mwy o ddeisebau yn cael eu trafod yn y Siambr nag sydd wedi digwydd yn y cyfnod diweddar, rwy'n credu, ac mae hynny'n beth da iawn. Felly, rwy'n credu ein bod mewn gwirionedd yn niweidio egwyddor sylfaenol cynrychiolaeth yn y lle hwn os byddwn yn derbyn y cynnig hwn y prynhawn yma. Mae cynsail yn cael ei osod yn y fan yma, ac rwy'n credu bod hwnnw'n un peryglus, oherwydd bydd unrhyw leiafrif yn y dyfodol mewn perygl o gael ei hawliau wedi'u bradychu yn yr un modd ag y bydd ein rhai ni o bosibl heddiw. Rwy'n gwybod bod Aelodau o grŵp y Torïaid sydd â pharch dwfn at hawliau cyfansoddiadol a thegwch ac i'r egwyddor o gynrychiolaeth deg mewn nifer o gyd-destunau. Felly, rwy'n gobeithio y bydd rhai Aelodau o'r grŵp Ceidwadol a fydd yn pleidleisio heddiw â'u safbwyntiau traddodiadol yn flaenllaw iawn yn eu meddyliau.
Rwy'n dod yn olaf at Blaid Cymru, sydd yn aml i'w clywed yn gresynu at annhegwch cymdeithas a llawer o ddeddfwriaeth y Llywodraeth, ac, wrth gwrs, sy'n credu'n ddwfn mewn hawliau cenhedloedd bach. Wel, os ydych chi'n credu mewn hawliau cenhedloedd bach, rwy'n credu y dylech chi gredu mewn hawliau pleidiau bach hefyd. I bob pwrpas, ni ellir gwahaniaethu rhwng y ddau beth. Mae yna lawer o Aelodau yn y lle hwn sy'n hoffi meddwl bod y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau yma yn y Cynulliad hwn yn wahanol i'r ffordd y caiff pethau eu gwneud yn San Steffan, ac yn wir yn well na'r ffordd y cânt eu gwneud yn San Steffan. Wel, mae gen i ofn, heddiw, bod yr hyn yr ydym ni'n bwriadu ei wneud, os caiff y cynnig hwn ei dderbyn, yn union yr un fath. Mae yr un math o ormes aflan, creulon gan y mwyafrif, ac rwy'n cofio hynny'n dda iawn o'r dyddiau pan oeddwn innau yn San Steffan.
Rwy'n credu y dylai'r rhai hynny sy'n pleidleisio o blaid y cynnig hwn heddiw fod ag ymdeimlad dwfn o gywilydd am yr hyn y maen nhw'n ei wneud ac y dylent fyfyrio ynghylch y cynsail cyfansoddiadol y maen nhw'n ei osod a'r perygl ar gyfer y dyfodol. Rwy'n gobeithio y bydd rhywun o grŵp y Ceidwadwyr heddiw, efallai y rheolwr busnes, yn codi mewn eiliad i gyfiawnhau, ar egwyddor, y penderfyniad y cyflwynodd ef yn y Pwyllgor Busnes ac sy'n destun y cynnig hwn y prynhawn yma.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio, felly.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Daw hyn â ni at y cyfnod pledleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, dwi'n symud at y bleidlais gyntaf. Mae'r bleidlais honno ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Masnach. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Eluned Morgan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, neb yn ymatal, pump yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
That brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to our first vote. The first vote is on the legislative consent motion on the Trade Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Eluned Morgan. Open the vote. Close the vote. In favour 43, no abstentions, five against. Therefore, the motion is agreed.
NDM6986 - Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Masnach: O blaid: 43, Yn erbyn: 5, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6986 - Legislative Consent Motion on the Trade Bill: For: 43, Against: 5, Abstain: 0
Motion has been agreed
Y bleidlais nesaf yw'r bleidlais ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol). Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Vaughan Gething. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 42, neb yn ymatal, pump yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn.
The next vote is on the legislative consent motion on the Healthcare (International Arrangements) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Vaughan Gething. Open the vote. Close the vote. In favour 42, no abstentions, five against. Therefore, the motion is agreed.
NDM6987 - Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol): O blaid: 42, Yn erbyn: 5, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6987 - Legislative Consent Motion on the Healthcare (International Arrangements) Bill: For: 42, Against: 5, Abstain: 0
Motion has been agreed
Daw hyn â ni at y bleidlais olaf ar y cynnig i ddyrannu Cadeiryddion pwyllgorau i'r grwpiau plaid, a dwi'n galw am bleidlais. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 17.2D, ni chaniateir pasio'r cynnig yma oni bai fod o leiaf dwy ran o dair o'r Aelodau sy'n pleidleisio yn cefnogi'r cynnig. Felly, agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig yna.
That brings us to our final vote on the motion to allocate committee Chairs to political groups. I call for a vote, and as is required under Standing Order 17.2D, this motion cannot be passed unless at least two thirds of the Members voting support the motion. So, open the vote. Close the vote. In favour 44, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
NDM6991 - Cynnig i Ddyrannu Cadeiryddion Pwyllgorau i'r Grwpiau Plaid: O blaid: 44, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6991 - Motion to Allocate Committee Chairs to Political Groups: For: 44, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Dyna ddiwedd ar ein trafodaethau ni am y dydd.
That brings today’s proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:51.
The meeting ended at 17:51.
Mae gan Ddiwrnod y Gymanwlad arwyddocâd arbennig eleni wrth inni nodi 70 mlynedd ers Datganiad Llundain, pan gytunodd cenhedloedd y Gymanwlad i symud i'r dyfodol gyda'i gilydd fel aelodau rhydd a chyfartal. Mae'r weledigaeth a'r ymdeimlad o gysylltiad a ysbrydolodd y llofnodwyr wedi sefyll prawf amser, ac mae'r Gymanwlad yn parhau i dyfu, gan addasu er mwyn mynd i'r afael ag anghenion cyfoes.
Heddiw, mae miliynau ar filiynau o bobl ledled y byd yn cael eu dwyn ynghyd yn sgil y gwerthoedd cyffredin y mae'r Gymanwlad yn eu rhannu. Ym mis Ebrill y llynedd, croesawais arweinwyr ein 53 gwlad i Balas Buckingham ac i Gastell Windsor ar gyfer Cyfarfod Penaethiaid Llywodraethau'r Gymanwlad. Roeddem i gyd yn dyst i'r modd y mae gweledigaeth y Gymanwlad yn cynnig gobaith, ac yn ein hysbrydoli i ganfod ffyrdd o ddiogelu ein planed a'n pobl.
Gallwn edrych i'r dyfodol gyda mwy o hyder a gobaith o ganlyniad i'r cysylltiadau yr ydym yn eu rhannu, ac yn sgil y rhwydweithiau cydweithio a chymorth ar y cyd yr ydym yn cyfrannu atynt ac yn tynnu arnynt. Gydag ymrwymiad parhaus drwy adegau o newid mawr, mae cenedlaethau olynol wedi dangos, er bod yr ewyllys da y mae'r Gymanwlad yn enwog amdani yn anniriaethol, fod ei heffaith yn wirioneddol.
Rydym yn profi hyn wrth i bobl o bob cefndir barhau i ddod o hyd i ffyrdd newydd o fynegi'r gwerth sydd ynghlwm wrth fod yn aelodau o Gymanwlad gysylltiedig, a hynny drwy weithredu. Rwy'n gobeithio ac yn ymddiried y bydd llawer mwy yn ymrwymo i wneud hynny ar Ddiwrnod y Gymanwlad hwn.
Commonwealth Day has a special significance this year as we mark the 70th anniversary of the London Declaration, when nations of the Commonwealth agreed to move forward together as free and equal members. The vision and sense of connection that inspired the signatories has stood the test of time, and the Commonwealth continues to grow, adapting to address contemporary needs.
Today, many millions of people around the world are drawn together because of the collective values shared by the Commonwealth. In April last year, I welcomed the leaders of our 53 nations to Buckingham Palace and Windsor Castle for the Commonwealth Heads of Government Meeting, and we all witnessed how the Commonwealth vision offers hope, and inspires us to find ways of protecting our planet, and our people.
We are able to look to the future with greater confidence and optimism as a result of the links that we share, and thanks to the networks of cooperation and mutual support to which we contribute, and on which we draw. With enduring commitment through times of great change, successive generations have demonstrated that whilst the good will for which the Commonwealth is renowned may be intangible, its impact is very real.
We experience this as people of all backgrounds continue to find new ways of expressing through action the value of belonging in a connected Commonwealth. I hope and trust that many more will commit to doing so this Commonwealth Day.