Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/02/2019Cynnwys
Contents
Mae hon yn fersiwn ddrafft o’r Cofnod sy’n cynnwys yr iaith a lefarwyd a’r cyfieithiad ar y pryd.
This is a draft version of the Record that includes the floor language and the simultaneous interpretation.
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dawn Bowden.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Economy and Transport, and the first question is from Dawn Bowden.
1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i fuddsoddi mewn trafnidiaeth ar gyfer Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ53403
1. Will the Minister provide an update on Welsh Government transport investment plans for Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53403
Yes. I am committed to investing in better transport services and infrastructure in Merthyr and Rhymney, and I understand that good progress is being made with the new Merthyr bus station.
Gwnaf. Rwyf wedi ymrwymo i fuddsoddi mewn gwell gwasanaethau trafnidiaeth a seilwaith ym Merthyr Tudful a Rhymni, a deallaf fod cynnydd da yn cael ei wneud ar yr orsaf fysiau newydd ym Merthyr Tudful.
Thank you for that answer, Minister. Transport and infrastructure investment does obviously remain a high priority in my constituency. Irrespective of the Brexit process, I'm clear that improvements to be delivered through the metro system, progress in the next phase of improvements on the A465 Heads of the Valleys, along with the bus station that you've just mentioned are all causes for optimism in the years ahead. So, can you therefore just confirm that these key infrastructure projects are now to be delivered with urgency and pace, so that my constituency continues to see further positive changes in line with that which was outlined in 'Our Valleys, Our Future' programme?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae buddsoddiad mewn trafnidiaeth a seilwaith, yn amlwg, yn parhau i fod yn flaenoriaeth bwysig yn fy etholaeth. Heb ystyried proses Brexit, rwy'n sicr fod gwelliannau sydd i'w cyflawni drwy'r system fetro, cynnydd ar gam nesaf y gwelliannau i ffordd yr A465 Blaenau'r Cymoedd, ynghyd â'r orsaf fysiau y sonioch amdani, bob un yn achos gobaith yn y blynyddoedd i ddod. Felly, a allwch gadarnhau y bydd y prosiectau seilwaith allweddol hyn yn cael eu cyflawni ar fyrder ac yn gyflym, fel y gall fy etholaeth barhau i weld rhagor o newidiadau cadarnhaol yn unol â'r hyn a amlinellwyd yn rhaglen 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'?
Yes. Can I thank Dawn Bowden for her question that covers three areas—the metro system, the A465 and the new bus station? Progress is being made at pace on all three key components of our intervention within the Valleys region. First of all, I can say that, with regard to the A465, we are making good progress in terms of the orders. We're going to be in position to be able to move forward with the next sections of the scheme. Construction is planned to start early in 2020 and will take approximately three and a half years to deliver. This is a huge undertaking, an infrastructure project valued at almost £1 billion for the Heads of the Valleys. And in terms of Merthyr bus station, £10 million is being committed under the Wales infrastructure investment fund to help develop that particular piece of infrastructure, and the local authority, I'm pleased to say, has submitted a further application to the local transport fund for 2018-19 for the construction of the bus station. So, officials are currently assessing the application.
In terms of the metro system, as the Member is aware, the south Wales metro will deliver four trains per hour from Merthyr to Cardiff Queen Street from 2022, and from 2023 for Rhymney services. Transport for Wales will introduce new metro vehicles—if you like, tram trains—on the Merthyr line in 2022, and that will mean that there are 600 more seats in morning peak times, and 1,000 more seats during evening peak times, and journey time between Merthyr Tydfil and Cardiff Central will fall from the current one hour to approximately 48 minutes from December 2023. All of these interventions are designed to remove the key barrier of lack of decent, modern, affordable public transport that people need in order to access jobs.
Gallaf. A gaf fi ddiolch i Dawn Bowden am ei chwestiwn sy'n cwmpasu tri pheth—y system fetro, yr A465 a'r orsaf fysiau newydd? Mae cynnydd yn mynd rhagddo’n gyflym ar dair elfen allweddol ein hymyrraeth yn rhanbarth y Cymoedd. Yn gyntaf oll, a gaf fi ddweud, o ran yr A465, ein bod yn gwneud cynnydd da o ran y gorchmynion. Byddwn mewn sefyllfa i allu bwrw ymlaen gyda rhannau nesaf y cynllun. Bwriedir dechrau’r gwaith adeiladu yn gynnar yn 2020 a bydd yn cymryd oddeutu tair blynedd a hanner i'w gyflawni. Mae hon yn dasg anferthol, prosiect seilwaith gwerth bron i £1 biliwn ar gyfer Blaenau'r Cymoedd. Ac o ran gorsaf fysiau Merthyr Tudful, mae £10 miliwn yn cael ei ymrwymo o dan y gronfa fuddsoddi yn seilwaith Cymru i helpu i ddatblygu'r darn penodol hwnnw o seilwaith, ac mae'r awdurdod lleol, rwy'n falch o ddweud, wedi cyflwyno cais pellach i'r gronfa trafnidiaeth leol ar gyfer 2018-19 er mwyn adeiladu'r orsaf fysiau. Felly, mae swyddogion wrthi'n asesu'r cais.
O ran y system fetro, fel y gŵyr yr Aelod, bydd metro de Cymru yn darparu pedwar trên yr awr o Ferthyr Tudful i orsaf Heol y Frenhines, Caerdydd, o 2022, ac o 2023 ar gyfer gwasanaethau Rhymni. Bydd Trafnidiaeth Cymru yn cyflwyno cerbydau metro newydd—trenau tram, os mynnwch—ar linell Merthyr Tudful yn 2022, a bydd hynny'n golygu y bydd 600 o seddi ychwanegol ar gael yn ystod adegau prysur y bore, a 1,000 o seddi ychwanegol yn ystod adegau prysur yr hwyr, a bydd hyd y daith rhwng Merthyr Tudful a gorsaf Caerdydd Canolog yn lleihau o awr, fel y mae ar hyn o bryd, i oddeutu 48 munud o fis Rhagfyr 2023. Mae'r holl ymyriadau hyn wedi'u cynllunio i gael gwared ar rwystr allweddol diffyg trafnidiaeth gyhoeddus weddus, fodern, fforddiadwy sydd ei hangen ar bobl i gael mynediad at swyddi.
Minister, improvements to the A465 Heads of the Valleys road are critical to the social and economic regeneration of communities such as Merthyr Tydfil and Rhymney. You will be aware, Minister, that concerns have been expressed about delays and the increased cost of the dualling of the A465 between Gilwern and Brynmawr. Given that the next stage of improvements, between Dowlais Top and Hirwaun, is due to commence this year, can the Minister confirm that this project will commence on time, and what lessons has he learnt to ensure that the delays and costs overrun experienced previously will not occur again in this instance? Thank you.
Weinidog, mae gwelliannau i ffordd yr A465 Blaenau'r Cymoedd yn hanfodol i adfywiad cymdeithasol ac economaidd cymunedau megis Merthyr Tudful. Fe fyddwch yn gwybod, Weinidog, fod pryderon wedi'u mynegi ynghylch oedi a chost gynyddol deuoli'r A465 rhwng Gilwern a Bryn-mawr. O gofio bod cam nesaf y gwelliannau, rhwng Dowlais Top a Hirwaun, i fod i gychwyn eleni, a all y Gweinidog gadarnhau y bydd y prosiect hwn yn dechrau ar amser, a pha wersi y mae wedi'u dysgu i sicrhau na cheir oedi a chostau ychwanegol, fel y cafwyd o'r blaen, yn yr achos hwn? Diolch.
Can I thank the Member for his question? As I outlined to Dawn Bowden, we expect construction to begin in 2020. The phase of the scheme that the Member refers to, in terms of the cost pressures, has been an extremely difficult challenge for the contractors. We are, of course, managing cost overruns. It's our intention, though, to make sure that the entire project is delivered as soon as possible for the least quantum of investment, and so that people can find their communities regenerated across the Heads of the Valleys region.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Fel y dywedais wrth Dawn Bowden, rydym yn disgwyl i'r gwaith adeiladu ddechrau yn 2020. Mae'r cam o'r cynllun y cyfeiria'r Aelod ato, o ran pwysau costau, wedi bod yn her aruthrol i'r contractwyr. Rydym yn rheoli costau ychwanegol wrth gwrs. Ein bwriad, serch hynny, yw sicrhau bod yr holl brosiect yn cael ei gyflawni cyn gynted ag y bo modd am gyn lleied o fuddsoddiad â phosibl, ac fel y gellir adfywio cymunedau ar gyfer pobl ar draws rhanbarth Blaenau'r Cymoedd.
2. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod busnesau cynhenid sydd am ehangu a thyfu yn gallu gwneud hynny o fewn eu hardal leol? OAQ53412
2. What is the Welsh Government doing to ensure indigenous businesses seeking to expand and grow are able to do so within their locality? OAQ53412
Thank you. In line with our economic action plan, we are supporting indigenous businesses across Wales to expand and grow by providing advice, support and finance through Business Wales and the Development Bank of Wales.
Diolch. Yn unol â'n cynllun gweithredu economaidd, rydym yn cefnogi busnesau cynhenid ledled Cymru i ehangu ac i dyfu drwy ddarparu cyngor, cefnogaeth a chyllid drwy Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru.
I thank the Deputy Minister for his answer. We are very good in some places at being able to help people start up businesses. In my constituency, and particularly in Port Talbot, we have sufficient numbers of start-up units available for businesses to get into and spend their first year or two as they start to develop and grow. But what we are finding is, as they want to grow and expand, the next size of units—the 5,000 sq ft type of units—we're short of, and therefore businesses tend to actually expand and leave the area as a consequence of that. Now, it may be that this is down to the responsibility of local authorities—I appreciate the concept—but what are you doing to work with local authorities to ensure that we're able to ensure that businesses can start, grow, stay, and expand the workforce and keep the employment in the areas?
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ateb. Rydym yn dda iawn, mewn rhai mannau, am gynorthwyo pobl i ddechrau busnesau. Yn fy etholaeth i, ac yn enwedig ym Mhort Talbot, mae gennym ddigon o unedau cychwynnol ar gael i fusnesau eu defnyddio ac i dreulio eu blwyddyn neu ddwy gyntaf ynddynt wrth iddynt ddechrau datblygu a thyfu. Ond yr hyn a welwn, wrth iddynt fod eisiau tyfu ac ehangu, yw ein bod yn brin o unedau o'r maint nesaf—yr unedau 5,000 troedfedd sgwâr—ac felly mae'r busnesau'n tueddu i ehangu a gadael yr ardal o ganlyniad i hynny. Nawr, efallai mai cyfrifoldeb awdurdodau lleol yw hyn—rwy'n derbyn y cysyniad—ond beth rydych yn ei wneud i weithio gydag awdurdodau lleol er mwyn sicrhau ein bod yn gallu gwneud yn siŵr y gall busnesau ddechrau, tyfu, ac aros, ac ehangu'r gweithlu, a chadw'r gyflogaeth yn yr ardaloedd hynny?
Thank you. The growth of indigenous, grounded firms is a central plank of the approach we're taking on growing the foundational economy. It's a well-recognised problem in the shape of the Welsh economy that we have numerous small and microbusinesses but that many struggle to grow to medium, and then beyond that. So, we'll be looking at a range of interventions to tackle that. One of those is the availability of property. As the Member will know already, in Port Talbot, using the European regional development fund-funded property infrastructure fund, there are two projects that are being developed to create some 6,000 sq m of new business premises, providing accommodation for up to 34 SMEs. And we're also in discussion with the Development Bank of Wales to examine the potential for a new commercial property development fund that will help also to provide additional premises.
Diolch. Mae twf cwmnïau cynhenid gwreiddiedig yn rhan ganolog o'n hymagwedd at dyfu'r economi sylfaenol. Mae'n broblem hysbys yn economi Cymru fod gennym nifer fawr o fusnesau micro a busnesau bach ond bod llawer ohonynt yn ei chael hi'n anodd tyfu i faint canolig, a thu hwnt i hynny. Felly, byddwn yn ystyried ystod o ymyriadau i fynd i'r afael â hynny. Un ohonynt yw argaeledd eiddo. Fel y gŵyr yr Aelod eisoes, ym Mhort Talbot, gan ddefnyddio'r gronfa seilwaith eiddo a ariennir gan gronfa datblygu rhanbarthol Ewrop, mae dau brosiect yn cael eu datblygu i greu oddeutu 6,000 metr sgwâr o adeiladau busnes newydd, gan ddarparu lle i hyd at 34 o fusnesau bach a chanolig. Ac rydym hefyd yn trafod gyda Banc Datblygu Cymru i archwilio’r potensial ar gyfer cronfa ddatblygu eiddo masnachol newydd a fydd hefyd yn helpu i ddarparu safleoedd ychwanegol.
Tourism is one of those parts of our economy where there is still plenty of scope for expansion, particularly for small enterprises. Actually, I'm just thinking of the Afan Valley, as it was David Rees who asked the question originally. A huge scope here for our indigenous businesses to grow here. Unfortunately, of course, some of our small businesses don't see themselves as part of our visitor economy, and I'm hoping that Welsh Government can give us some steer on this. In particular, I'm wondering if you can give us some information on how the Welsh Government is engaging with the whole process of the UK tourism sector deal. I think the consultation is due to come to an end fairly soon on that. We're quick enough to moan when VisitBritain, for example, doesn't help us on this devolved matter, but if we can get some advantage from this, then that's got to be good news for our small businesses.
Mae twristiaeth yn un o'r rhannau hynny o'n heconomi lle mae digon o le i ehangu o hyd, yn enwedig i fusnesau bach. Mewn gwirionedd, rwy'n meddwl am Gwm Afan, gan mai David Rees a ofynnodd y cwestiwn yn wreiddiol. Mae cryn botensial yma i'n busnesau cynhenid dyfu. Yn anffodus, wrth gwrs, nid yw rhai o'n busnesau bach yn ystyried eu hunain yn rhan o'n heconomi ymwelwyr, ac rwy'n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru roi rhywfaint o arweiniad inni ar hyn. Yn benodol, tybed a allwch roi rhywfaint o wybodaeth inni ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phroses cytundeb sector twristiaeth y DU. Credaf fod yr ymgynghoriad ar hynny ar fin dod i ben. Rydym yn fwy na pharod i gwyno nad yw VisitBritain, er enghraifft, yn rhoi cymorth inni ar y mater datganoledig hwn, ond os gallwn sicrhau rhywfaint o fantais yn sgil hyn, mae'n rhaid bod hynny’n newyddion da i'n busnesau bach.
Thank you. Yes, tourism remains one of the focuses in the economic action plan of the foundation sectors, and we've been working closely with the UK Government to see what advantages we can draw out of their work, and bringing our work together. We have the tourism infrastructure fund as well, which is proving successful, and I can assure the Member of our continued commitment in this area.
Diolch. Ydy, mae twristiaeth yn parhau i fod yn ffocws yng nghynllun gweithredu economaidd y sectorau sylfaen, ac rydym wedi bod yn cydweithio'n agos â Llywodraeth y DU i weld pa fanteision y gallwn eu cael o'u gwaith, a dwyn ein gwaith ynghyd. Mae gennym y gronfa seilwaith twristiaeth hefyd, sy'n llwyddiannus iawn, a gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ynghylch ein hymrwymiad parhaus yn y maes hwn.
Mi ges i'r pleser yn yr wythnos diwethaf o ymweld â chwmni peirianneg BICO ym Miwmares yn Ynys Môn, sy'n gwneud gwaith rhagorol ym maes peirianneg mewn diwydiannau technegol ac arbenigol dros ben. Mae o'n gwmni, dwi'n siŵr, y gallem ni ei weld yn tyfu mewn blynyddoedd i ddod. Mi fyddwch chi'n ymwybodol fy mod i a'm plaid o blaid rhanbartholi datblygu economaidd er mwyn sicrhau bod llewyrch economaidd yn rhywbeth sy'n digwydd ar draws Cymru. A fyddai'r Llywodraeth yn cytuno efo fi y byddai sgôp i ddatblygu cynlluniau tyfu'n lleol—grow locally, os liciwch chi—fel rhan ganolog o'r math o gynlluniau rhanbarthol yna?
I had the pleasure last week of visiting an engineering company, BICO in Beaumaris in Anglesey, which does superb work in the area of engineering in very specialist technical areas. It’s a company that I’m sure we could see growing in years to come. You will be aware that I and my party are in favour of the regionalisation of economic development in order to ensure that economic prosperity is something that happens across Wales. Would the Government agree with me that there is scope to develop 'grow locally' campaigns, as a central part of that kind of regional approach?
Absolutely. I think a regional economic focus is essential, and the economic action plan puts this front and centre of our approach from now on. We are currently aligning the teams within the Welsh Government to make sure that the expertise and the capacity is there to take this forward. And it is also important to be engaged with local authorities in a spirit of mutual respect, working together, to take their view on how their regions should grow, and we work alongside with them, rather than imposing on them what we think the best interests of a region are. The foundational economy approach is also really important to this—the growth of SMEs and grounded firms—and how we can use the near public sector, the scattered array of small companies that depend on the public sector for much of their work, and how we can use procurement to make sure more value is captured locally and doesn't leak out. And we'll be making some announcements over the coming weeks about starting work in this area, and I'd be very keen to work with the Member to develop those thoughts, building on the joint announcement we made in the budget of our £1.5 million fund to develop the foundational economy with Plaid Cymru.
Yn sicr. Credaf fod ffocws economaidd rhanbarthol yn hanfodol, ac mae'r cynllun gweithredu economaidd yn sicrhau bod hyn yn rhan hanfodol o'n dull o weithredu o hyn ymlaen. Rydym yn alinio'r timau yn Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd, i sicrhau bod yr arbenigedd a'r capasiti yno i fwrw ymlaen â hyn. Ac mae hefyd yn bwysig ymgysylltu ag awdurdodau lleol mewn ysbryd o gyd-barch, gan gydweithio er mwyn ystyried eu barn ynglŷn â sut y dylai eu rhanbarthau dyfu, ac rydym yn gweithio ochr yn ochr â hwy, yn hytrach phennu ar eu cyfer yr hyn y credwn sydd er budd eu rhanbarth. Mae dull yr economi sylfaenol hefyd yn bwysig iawn yn hyn o beth—twf busnesau bach a chanolig a chwmnïau gwreiddiedig—a sut y gallwn ddefnyddio'r sector lled-gyhoeddus, y llu o gwmnïau bach gwasgaredig sy'n dibynnu ar y sector cyhoeddus am lawer o'u gwaith, a sut y gallwn ddefnyddio caffael er mwyn sicrhau mwy o werth yn lleol, ac nad yw'n diferu allan. A byddwn yn gwneud datganiadau dros yr wythnosau nesaf ynglŷn â dechrau'r gwaith yn y maes hwn, a buaswn yn awyddus iawn i weithio gyda'r Aelod i ddatblygu'r syniadau hynny, gan adeiladu ar y cyhoeddiad a wnaethom ar y cyd yng nghyllideb ein cronfa £1.5 miliwn i ddatblygu'r economi sylfaenol gyda Phlaid Cymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. How many premises will be enabled for fast, reliable broadband under phase 2 of the Superfast Cymru scheme, and at what cost to the public purse?
Diolch, Lywydd. Faint o adeiladau fydd yn cael mynediad at fand eang cyflym iawn a dibynadwy o dan ail gam cynllun Cyflymu Cymru, ac ar ba gost i bwrs y wlad?
As the Member knows, we are planning to extend superfast to 26,000 premises by March 2021, at a cost of nearly £22.5 million in Welsh Government and EU funding through the flexible roll-out of fibre. It should also be noted that this is not a devolved area. This is an area that the UK Government has responsibility for. Left to the market alone, only some 45 per cent of premises in Wales would have superfast coverage. As a result of action this Government has taken, that has now increased to 95 per cent. We have spent £200 million in making sure the gap left by the market and the UK Government has been filled. But, clearly, this is something we can only continue to develop if we work closely with the UK Government to try and fill that gap.
Fel y gŵyr yr Aelod, rydym yn bwriadu darparu band eang cyflym iawn i 26,000 o adeiladau erbyn mis Mawrth 2021, ar gost o bron i £22.5 miliwn o gyllid Llywodraeth Cymru a'r UE drwy'r broses hyblyg o gyflwyno ffeibr. Dylid nodi hefyd nad yw hwn yn faes datganoledig. Mae hwn yn faes y mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol amdano. O'i adael i'r farchnad ei hun, oddeutu 45 y cant yn unig o adeiladau Cymru fyddai'n cael cysylltedd band eang cyflym iawn. O ganlyniad i gamau gweithredu'r Llywodraeth hon, mae'r ffigur hwnnw bellach wedi codi i 95 y cant. Rydym wedi gwario £200 miliwn i sicrhau bod y bwlch a adawyd gan y farchnad a Llywodraeth y DU wedi'i lenwi. Ond yn amlwg, mae hyn yn rhywbeth na allwn barhau i'w ddatblygu heb weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i geisio llenwi'r bwlch hwnnw.
Thank you for your answer, Deputy Minister. You've announced the £22 million that has been allocated. Your predecessor last year announced £85 million would be allocated to phase 2. So, can I ask you—my calculation is that that's £62 million remaining—how you plan to spend that £62 million in regard to phase 2?
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Rydych wedi cyhoeddi'r £22 miliwn a ddyrannwyd. Cyhoeddodd eich rhagflaenydd y llynedd y byddai £85 miliwn yn cael ei ddyrannu i gam 2. Felly, a gaf fi ofyn i chi—yn ôl fy nghyfrif i, mae £62 miliwn yn weddill—sut rydych yn bwriadu gwario'r £62 miliwn hwnnw mewn perthynas â cham 2?
That's a perfectly fair question, and I think it's fair to say that we are still thinking through the implications of how we do that. One of the problems we have is the diminishing appetite of the private sector to engage in this area. There is more profit available for the private companies in providing faster speeds to people who already have broadband than there is in reaching those who have no broadband, and that is a market failure. So, we need to think about how we can creatively fill that gap, working with as many partners as we can to make sure that what is now a key utility is available to as many houses as possible.
I think really what needs to happen is the UK Government needs to recognise that broadband and fibre and digital are now a universal service, and there should be a universal service obligation, just as there is in other key utilities, so that we don't simply rely on how much profit can be generated or how much additional funding we can find to fill that gap. But that is something required by providers to make sure that nobody is left behind.
Mae hwnnw'n gwestiwn cwbl deg, a chredaf ei bod yn deg dweud ein bod yn dal i ystyried goblygiadau'r ffordd y gwnawn hynny. Un o'r problemau sydd gennym yw diffyg awydd y sector preifat i ymwneud yn y maes hwn. Mae mwy o elw ar gael i gwmnïau preifat drwy ddarparu cyflymderau uwch i bobl sydd â band eang eisoes na thrwy gyrraedd y rheini nad oes band eang ganddynt, ac mae hynny'n ddiffyg yn y farchnad. Felly, mae angen inni feddwl sut y gallwn lenwi'r bwlch hwnnw yn greadigol, drwy weithio gyda chymaint o bartneriaid ag y gallwn i sicrhau bod yr hyn sydd bellach yn gyfleustod allweddol ar gael i gynifer o dai â phosibl.
Credaf mai'r hyn sydd ei wir angen yw i Lywodraeth y DU gydnabod bod band eang a ffeibr a digidol bellach yn wasanaeth cyffredinol, ac y dylid cael rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol, fel y ceir gyda chyfleustodau allweddol eraill, fel nad ydym yn dibynnu ar faint o elw y gellir ei gynhyrchu neu faint o arian ychwanegol y gallwn ddod o hyd iddo er mwyn llenwi'r bwlch hwnnw. Ond mae hynny'n rhywbeth sydd ei angen gan ddarparwyr i sicrhau nad oes unrhyw un yn cael eu gadael ar ôl.
I thank you for the answer, Deputy Minister. Of course, Superfast Cymru is a Welsh Government scheme, and there are some elements of other schemes that you announced last year and in previous years, which I do welcome, but they're not going to cover and be relevant to all premises across Wales. Now, if we look at phase 1, there were areas across Wales that, after the end of phase 1, were the worst broadband coverage areas, and they included the Presiding Officer's constituency in Ceredigion, mine in Powys, in Pembrokeshire and in Carmarthenshire. They were the worst areas for broadband coverage across the entirety of Wales.
So, you would have thought phase 2 would be entirely focused or prioritising, at the very least, those areas—priority for those areas. In fact, the complete opposite has happened and attention has been spent on the areas that are already serviced well. This is the frustration for many people across rural parts of Wales. Now, if I take the example of Pembrokeshire, of all the premises that were left at the end of phase 1 without a connection to Superfast Cymru, only 4 per cent of that number is now going to be covered in phase 2. That is what is so disappointing, and that's the frustration for many people across rural Wales. So, can you accept that this approach to delivering fibre broadband is flawed, and what are you going to do about the 67,000 premises that are still going to be left in the lurch in two years' time from now?
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Wrth gwrs, mae Cyflymu Cymru yn un o gynlluniau Llywodraeth Cymru, a chroesawaf rai elfennau o gynlluniau eraill a gyhoeddwyd gennych y llynedd a'r blynyddoedd cyn hynny, ond nid ydynt yn mynd i gynnwys pob safle ledled Cymru nac yn mynd i fod yn berthnasol i bob safle ledled Cymru. Nawr, os edrychwn ar gam 1, roedd yna ardaloedd ledled Cymru ar ôl diwedd cam 1 lle roedd y ddarpariaeth band eang waethaf, ac roeddent yn cynnwys etholaeth y Llywydd yng Ngheredigion, fy etholaeth i ym Mhowys, yn Sir Benfro ac yn Sir Gaerfyrddin. Dyna'r ardaloedd gwaethaf yng Nghymru gyfan o ran darpariaeth band eang.
Felly, byddech wedi meddwl y byddai cam 2 yn canolbwyntio'n gyfan gwbl, neu o leiaf yn blaenoriaethu'r ardaloedd hynny—blaenoriaeth ar gyfer yr ardaloedd hynny. Mewn gwirionedd, gwelwyd y gwrthwyneb a rhoddwyd sylw i'r ardaloedd sydd eisoes yn cael gwasanaeth da. Dyma'r rwystredigaeth i lawer o bobl mewn rhannau gwledig o Gymru. Nawr, os caf ystyried Sir Benfro er enghraifft, o'r holl safleoedd na chafodd eu cysylltu â Cyflymu Cymru yng ngham 1, 4 y cant yn unig o'r nifer honno fydd yn cael eu cysylltu yng ngham 2. Dyna sydd mor siomedig, a dyna'r rhwystredigaeth i lawer o bobl yn y Gymru wledig. Felly, a allwch dderbyn bod y dull hwn o ddarparu band eang ffeibr yn ddiffygiol, a beth rydych yn bwriadu ei wneud ynglŷn â'r 67,000 o adeiladau a fydd yn dal i fod mewn twll ymhen dwy flynedd?
Well, I entirely share the frustration. We have made significant funding available to tackle this issue, which, as I repeat, is a non-devolved area. We're not getting a Barnett consequential for this. We're doing this out of our own budgets because the UK Government and Ofcom are not meeting the needs of Wales, so we have stepped in. But there are limitations to the impact we're able to have.
In any telecommunications revolution, we have seen parts of Wales difficult to reach. Rural Wales was not at the forefront of having tv signals or fixed telephone lines, so it's no surprise that, because of the topography, we have challenges getting full fibre roll-out into all rural areas. We are not deliberately focusing on these easy areas. What we've done is—. We've heard the Member and his benches constantly urging us to work in partnership with the private sector, which is what we are doing. The private sector have decided that it's easier for them to only bid for some of the money available to deliver the returns that they expect for their investment. So, we've been left to their judgment of which work they want to tender for and which we've been able to award. It has left a gap, which we are anxious to fill and we are looking at creative ways we can fill that. But, as I plea again, if the party opposite would speak to their colleagues in Westminster and make the case for a universal service obligation—[Interruption.] Russell George says it's a Welsh Government scheme. It is a Welsh Government scheme, but it shouldn't be up to the Welsh Government to fill this gap. This is a non-devolved area. The UK Government has responsibility for digital infrastructure across the UK. They are the ones who should be making sure that all parts of Wales are reached. They have failed to do so—they have failed to do so. We have stepped in with Welsh Government money to fill this gap, working with the private sector. The private sector is not interested, frankly, in reaching all the properties available, and so, we are looking for ways to fill that, and we are committed to doing so. And I'd appreciate his help rather than just his cheap shots.
Wel, rhannaf y rwystredigaeth yn llwyr. Rydym wedi darparu cryn dipyn o gyllid i fynd i'r afael â'r mater hwn, sydd, fel rwy'n dweud, yn faes sydd heb ei ddatganoli. Nid ydym yn cael cyllid canlyniadol Barnett am hyn. Rydym yn gwneud hyn o'n cyllidebau ein hunain am nad yw Llywodraeth y DU ac Ofcom yn diwallu anghenion Cymru, felly rydym wedi camu i'r adwy. Ond ceir cyfyngiadau i'r effaith y gallwn ei chael.
Mewn unrhyw chwyldro telathrebu, mae rhannau o Gymru wedi bod yn anodd eu cyrraedd. Nid cefn gwlad Cymru oedd y lle cyntaf i gael signalau teledu neu linellau ffôn sefydlog, felly nid yw'n syndod, oherwydd y topograffi, ein bod yn wynebu heriau wrth gyflwyno ffeibr llawn i'r holl ardaloedd gwledig. Nid ydym yn canolbwyntio'n fwriadol ar yr ardaloedd hawdd. Yr hyn rydym wedi'i wneud yw—. Rydym wedi clywed yr Aelod a'i feinciau yn ein hannog yn gyson i weithio mewn partneriaeth gyda'r sector preifat, a dyna rydym yn ei wneud. Mae'r sector preifat wedi penderfynu ei bod yn haws iddynt wneud cynnig am rywfaint o'r arian sydd ar gael yn unig er mwyn sicrhau'r enillion y maent yn disgwyl eu cael am eu buddsoddiad. Felly, rydym wedi gorfod dibynnu ar eu penderfyniad hwy ynglŷn â pha waith y maent am dendro amdano a pha waith rydym wedi gallu ei ddyfarnu. Mae hynny wedi gadael bwlch yr ydym yn awyddus i'w lenwi, ac rydym yn edrych ar ffyrdd creadigol y gallwn ei lenwi. Ond fel rwy'n dal i ddweud, pe bai'r blaid gyferbyn yn siarad â'u cymheiriaid yn San Steffan ac yn dadlau'r achos dros rwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol—[Torri ar draws.] Mae Russell George yn dweud mai cynllun Llywodraeth Cymru ydyw. Mae'n gynllun Llywodraeth Cymru, ond nid lle Llywodraeth Cymru yw llenwi'r bwlch hwn. Mae hwn yn faes sydd heb ei ddatganoli. Llywodraeth y DU sydd â chyfrifoldeb dros seilwaith digidol ledled y DU. Hwy a ddylai fod yn sicrhau bod pob rhan o Gymru yn cael eu cyrraedd. Maent wedi methu gwneud hynny—maent wedi methu gwneud hynny. Rydym wedi camu i'r adwy gydag arian Llywodraeth Cymru er mwyn llenwi'r bwlch hwn, gan weithio gyda'r sector preifat. Nid oes diddordeb gan y sector preifat, a dweud y gwir, mewn cyrraedd pob eiddo sydd ar gael, ac felly, rydym yn chwilio am ffyrdd o lenwi'r bwlch hwnnw, ac rydym wedi ymrwymo i wneud hynny. A buaswn yn gwerthfawrogi ei gymorth yn hytrach na'i sylwadau difeddwl yn unig.
Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.
Thanks. I wanted to ask the first question as to whether you've made an economic analysis of the potential cuts to higher education. I appreciate that this is primarily in relation to the education portfolio, but if we look at this in a holistic way, any job losses—be those in Bangor, be those in Carmarthen, or be those in Cardiff, with a £21 million deficit in its budget announced recently—are going to affect the economy of Wales. It's pretty ironic that, in the week that is termed 'HeartUnions', potentially, trade unions in Wales are having to mobilise for compulsory redundancies here in Wales. What economic analysis are you making of the potential to our communities of these job losses?
Diolch. Roeddwn am ofyn y cwestiwn cyntaf ynglŷn ag a ydych wedi gwneud dadansoddiad economaidd o'r toriadau posibl i addysg uwch. Rwy'n sylweddoli bod hyn yn ymwneud yn bennaf â'r portffolio addysg, ond os edrychwn ar hyn mewn ffordd gyfannol, mae colli unrhyw swyddi—boed y swyddi hynny ym Mangor, yng Nghaerfyrddin, neu yng Nghaerdydd, gyda chyhoeddiad diweddar ynghylch diffyg o £21 miliwn yn eu cyllideb—yn mynd i effeithio ar economi Cymru. Mae'n eithaf eironig, yn yr wythnos a elwir yn 'HeartUnions', fod yn rhaid i undebau llafur yng Nghymru baratoi ar gyfer y posibilrwydd o ddiswyddiadau gorfodol yma yng Nghymru. Pa ddadansoddiad economaidd rydych yn ei wneud o'r posibilrwydd o golli'r swyddi hyn i'n cymunedau?
It's my understanding that these are fully autonomous organisations and so, decisions on budgets the universities make.
Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae'r rhain yn gyrff cwbl ymreolaethol, ac felly'r prifysgolion sy'n gwneud penderfyniadau ynglŷn â chyllidebau.
I think that's pretty blasé, I'm sorry, Minister, because this will affect people on the ground—their livelihoods, where they spend their money, how they spend their money, the jobs that they will be able to go to and the skills that we will have in our communities. So, I'll ask you again: what economic analysis will you have on a Wales basis as to the impact of the cuts to our higher education sector? Notwithstanding the fact that they may not have other jobs to go to because of—[Interruption.]—I'm hearing from the sidelines the education Minister saying, 'What cuts?' We've heard in the media in the last few days that Cardiff University are going to move to look to have compulsory redundancies because of the financial deficit in the higher education sector. What impact will that have on the Welsh economy?
Credaf fod honno'n agwedd ddi-hid, mae'n ddrwg gennyf, Weinidog, gan y bydd hyn yn effeithio ar bobl ar lawr gwlad—eu bywoliaeth, lle maent yn gwario eu harian, sut y maent yn gwario eu harian, y swyddi y bydd modd iddynt fynd iddynt a'r sgiliau a fydd gennym yn ein cymunedau. Felly, gofynnaf ichi unwaith eto: pa ddadansoddiad economaidd a wnewch ar sail Cymru gyfan ynghylch effaith y toriadau ar ein sector addysg uwch? Heb sôn am y ffaith na fydd swyddi eraill ar gael iddynt fynd iddynt oherwydd—[Torri ar draws.]—clywaf o'r cyrion y Gweinidog addysg yn gofyn, 'Pa doriadau?' Rydym wedi clywed yn y cyfryngau yn ystod y dyddiau diwethaf fod Prifysgol Caerdydd yn mynd i ystyried gwneud diswyddiadau gorfodol oherwydd y diffyg ariannol yn y sector addysg uwch. Pa effaith a gaiff hynny ar economi Cymru?
No, sorry, we just have to clarify: what are the cuts? This isn't about cuts coming from Welsh Government—from the department for education and skills. This is about decisions being made by universities, based on the way that they manage their own affairs. This is not based on cuts from Welsh Government.
Na, mae'n ddrwg gennyf, mae'n rhaid inni fod yn glir: beth yw'r toriadau? Nid oes a wnelo hyn â thoriadau gan Lywodraeth Cymru—gan yr adran addysg a sgiliau. Mae hyn yn ymwneud â phenderfyniadau a wneir gan brifysgolion, yn seiliedig ar y ffordd y maent yn rheoli eu materion eu hunain. Nid yw hyn yn seiliedig ar doriadau gan Lywodraeth Cymru.
I'm not saying that it's based on Welsh Government cuts; I'm saying that it's based on what analysis are you making of the potential for those cuts, taking place here in Wales, where jobs will be lost. We are hearing that from meetings that all of my colleagues have been arranging across Wales. So, instead of putting your head in the sand, what are you going to be doing about that so that we can ensure that the higher education sector can be successful?
I did want to ask a question also on regional skills partnerships here today. The former Deputy Minister for skills outlined plans for further education as part of Welsh Government plans to improve the skills and training sector. Many of those regional skills partnerships are not funded sufficiently, and we were told that there was going to be an independent adviser commissioned by the Welsh Government into those regional skills partnerships. Can you give us an update on that and whether you are still following on with that plan that Eluned Morgan had in relation to regional skills partnerships?
Nid wyf yn dweud bod hyn yn seiliedig ar doriadau Llywodraeth Cymru; rwy'n dweud ei fod yn seiliedig ar ba ddadansoddiad rydych yn ei wneud o'r posibilrwydd y bydd y toriadau hynny'n digwydd, yma yng Nghymru, lle bydd swyddi'n cael eu colli. Rydym yn clywed hynny o'r cyfarfodydd y mae pob un o fy nghyd-Aelodau wedi bod yn eu trefnu ledled Cymru. Felly, yn hytrach na chladdu'ch pen yn y tywod, beth y bwriadwch ei wneud ynglŷn â hynny fel y gallwn sicrhau y gall y sector addysg uwch fod yn llwyddiannus?
Roeddwn yn awyddus i ofyn cwestiwn hefyd ynghylch partneriaethau sgiliau rhanbarthol yma heddiw. Amlinellodd y cyn Ddirprwy Weinidog sgiliau gynlluniau ar gyfer addysg bellach fel rhan o gynlluniau Llywodraeth Cymru i wella'r sector sgiliau a hyfforddiant. Ceir llawer o'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol hynny nad ydynt yn cael eu cyllido'n ddigonol, a dywedwyd wrthym y byddai Lywodraeth Cymru yn comisiynu cynghorydd annibynnol ar gyfer y partneriaethau sgiliau rhanbarthol hynny. A allwch roi'r newyddion diweddaraf inni ynglŷn â hynny ac a ydych yn dal i fwrw ymlaen gyda'r cynllun hwnnw a oedd gan Eluned Morgan mewn perthynas â phartneriaethau sgiliau rhanbarthol?
I first of all thank the Member for acknowledging that there are no cuts to higher education from Welsh Government. I think that's very helpful to clarify, and I think, in reflecting on that very fact, I should also say that we have been relentless in fighting for the higher education sector, just as we have been relentless in supporting the further education sector as well. But we are still fighting against nine years of biting austerity.
Now, in terms of the regional skills partnerships, I'm pleased to be able to say to the Member that I have asked for an independent external review to be carried out into the RSPs. Meanwhile, we are supporting our RSPs with £5 million specifically of apprenticeship funding to align apprenticeship provision with what businesses in the respective regions require.
Yn gyntaf oll, diolch i'r Aelod am gydnabod nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw doriadau i addysg uwch. Credaf ei bod yn ddefnyddiol iawn egluro hynny, a chredaf, wrth fyfyrio ar y ffaith honno, y dylwn ddweud hefyd ein bod wedi ymladd yn ddi-baid ar ran y sector addysg uwch, yn union fel rydym wedi cefnogi'r sector addysg bellach yn ddi-baid hefyd. Ond rydym yn dal i frwydro yn erbyn naw mlynedd o gyni llym.
Nawr, o ran y partneriaethau sgiliau rhanbarthol, rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod fy mod wedi gofyn am adolygiad allanol annibynnol o'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol. Yn y cyfamser, rydym yn cefnogi ein partneriaethau sgiliau rhanbarthol gyda £5 miliwn o gyllid prentisiaethau penodol i gysoni'r ddarpariaeth brentisiaethau â'r hyn sydd ei angen ar fusnesau yn y rhanbarthau priodol.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd—[Inaudible.]—difficulties faced by Cardiff commuters in gaining access to the city, could the Minister outline Welsh Government plans to alleviate these problems?
Diolch, Lywydd—[Anghlywadwy.]—anawsterau a wynebir gan gymudwyr Caerdydd wrth gael mynediad i'r ddinas, a allai'r Gweinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru i liniaru'r problemau hyn?
I'm sorry, I didn't catch the first part of the question.
Mae'n ddrwg gennyf, ni chlywais ran gyntaf y cwestiwn.
Okay. Given the great difficulties faced by Cardiff commuters in gaining access to the city, could the Minister outline the Welsh Government's plans to alleviate these problems?
O'r gorau. O ystyried yr anawsterau mawr a wynebir gan gymudwyr Caerdydd i gael mynediad i'r ddinas, a allai'r Gweinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru i liniaru'r problemau hyn?
Absolutely. The plans are captured within the vision for the south Wales metro, and will be paid for with a huge sum of capital investment, more than £700 million. Key to the infrastructure within Cardiff will be new parkways and the development of a new Cardiff bus station, and we hope, with UK Government support, should it be forthcoming, the redevelopment of Cardiff Central station.
Yn sicr. Mae'r cynlluniau'n rhan o'r weledigaeth ar gyfer metro de Cymru, a bydd swm enfawr o fuddsoddiad cyfalaf yn talu amdanynt, dros £700 miliwn. Bydd elfennau allweddol o'r seilwaith yng Nghaerdydd yn cynnwys parcffyrdd newydd a datblygu gorsaf fysiau newydd i Gaerdydd, a gyda chymorth Llywodraeth y DU, os byddwn yn ei gael, rydym yn gobeithio ailddatblygu gorsaf Caerdydd Canolog.
I thank the Minister for that answer. I lately had the misfortune to have to use the southern access road known as Rover Way. Whilst I understand that this does, for some unknown reason, not constitute a trunk road, and therefore falls outside your direct remit, the road is in such an appalling condition that it cries out for some sort of government intervention. Surely, Minister, there is some form of financial assistance that the Welsh Government could implement so that Cardiff city council can give this vital artery into our capital city a major overhaul.
Diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Yn ddiweddar, bûm yn ddigon anffodus i orfod defnyddio'r ffordd fynediad ddeheuol a elwir yn Rover Way. Er fy mod yn deall nad yw'r ffordd hon, am ryw reswm dirgel, yn gefnffordd, ac nad yw felly'n rhan o'ch cylch gwaith uniongyrchol, mae'r ffordd mewn cyflwr mor warthus fel bod gwir angen rhyw fath o ymyrraeth gan y Llywodraeth. Does bosib, Weinidog, nad oes rhyw fath o gymorth ariannol y gallai Llywodraeth Cymru ei ddarparu fel y gall cyngor dinas Caerdydd ailwampio'r briffordd hollbwysig hon i mewn i'n prifddinas.
Can I say that we are supporting local authorities with additional resource to address potholes, and we also offer funding through the local transport fund to ensure that local roads remain of adequate quality? I think what's most important for Cardiff as it continues to grow is that it gets a twenty-first century public transport system, and in that regard, the development of the metro, and, of course, radical reform of local bus services, will be very important indeed.
A gaf fi ddweud ein bod yn cefnogi awdurdodau lleol gydag adnoddau ychwanegol i fynd i'r afael â thyllau yn y ffyrdd, ac rydym hefyd yn cynnig cyllid drwy'r gronfa trafnidiaeth leol i sicrhau bod ffyrdd lleol yn parhau i fod o ansawdd digon da? Credaf mai'r hyn sydd bwysicaf i Gaerdydd wrth i'r ddinas barhau i dyfu yw ei bod yn cael system drafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, ac yn hynny o beth, bydd datblygiad y metro, ac wrth gwrs, diwygio'r gwasanaethau bws lleol yn radical, yn bwysig dros ben.
Again, I thank the Minister for his answer. However, this indeed could be a candidate for the mutual investment model, or. again, is there a possible intervention by Cardiff capital city region? Surely, Minister, it is not beyond your considerable expertise to find a suitable funding mechanism to address this dire situation. This road is in an appalling condition. The money given to potholes is not going to solve the problem, and it is a very busy and very important access road into Cardiff.
Unwaith eto, diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Fodd bynnag, gallai hyn yn wir fod yn brosiect posibl ar gyfer y model buddsoddi cydfuddiannol, neu unwaith eto, a oes ymyrraeth bosibl y gellid ei chael gan brifddinas-ranbarth Caerdydd? Does bosib, Weinidog, nad yw dod o hyd i fecanwaith ariannu addas i fynd i'r afael â'r sefyllfa enbyd hon y tu hwnt i'ch arbenigedd sylweddol. Mae'r ffordd hon mewn cyflwr gwarthus. Nid yw'r arian a roddir ar gyfer tyllau yn y ffyrdd yn mynd i ddatrys y broblem, ac mae'n ffordd fynediad brysur iawn a phwysig iawn i mewn i Gaerdydd.
Well, I'd have to consult with the finance Minister as to whether the mutual investment model could be adopted for such a purpose, but, of course, even if it could be, it would be a decision for the local authority and/or, as the Member suggests, the Cardiff capital region. As a Welsh Government, we're doing all we can with our precious resource in order to improve transport infrastructure not just within Cardiff, but across the whole of Wales, and decisions must be based on the need to invest fairly across the whole of Wales. We would encourage our local partners in local government to ensure that all roads are kept up to a minimum standard, and to utilise the additional resource wherever possible, which we've made available through the pothole fund.
Wel, byddai'n rhaid imi ymgynghori â'r Gweinidog cyllid i weld a ellid defnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol at ddiben o'r fath, ond wrth gwrs, hyd yn oed pe gellid gwneud hynny, byddai'n benderfyniad ar gyfer yr awdurdod lleol a/neu brifddinas-ranbarth Caerdydd, fel yr awgryma'r Aelod. Fel Llywodraeth Cymru, rydym yn gwneud popeth a allwn gyda'n hadnoddau gwerthfawr i wella seilwaith trafnidiaeth nid yn unig yng Nghaerdydd, ond ledled Cymru, ac mae'n rhaid seilio penderfyniadau ar yr angen i fuddsoddi'n deg ledled Cymru gyfan. Byddem yn annog ein partneriaid lleol mewn llywodraeth leol i sicrhau bod yr holl ffyrdd yn cael eu cynnal hyd at safon ofynnol, ac i ddefnyddio'r adnoddau ychwanegol rydym wedi eu darparu drwy'r gronfa ar gyfer tyllau yn y ffyrdd lle bynnag y bo modd.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gontract economaidd newydd Llywodraeth Cymru i fusnesau? OAQ53407
3. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s new economic contract for businesses? OAQ53407
Yes, the economic contract has been very well received since its launch in May. We've agreed over 120 contracts with businesses across Wales and, later this year, we intend to apply the economic contract principles to a wider range of settings, including, I'm pleased to say, our sponsored bodies, and also infrastructure contracts.
Gwnaf, mae'r contract economaidd wedi cael croeso cynnes iawn ers ei lansio ym mis Mai. Rydym wedi cytuno ar dros 120 o gontractau â busnesau ledled Cymru, ac yn ddiweddarach eleni, rydym yn bwriadu rhoi egwyddorion y contract economaidd ar waith mewn ystod ehangach o leoliadau, gan gynnwys, rwy'n falch o ddweud, y cyrff a noddir gennym, yn ogystal â chontractau seilwaith.
Diolch, Minister. Earlier this month, I was very pleased to lead a short debate with cross-party support on a contract for better mental health first aid in the workplace. I know that the Minister is very passionate about this issue, just like I am and many others in this Chamber are. I'm sure he believes that it makes sense, both from a human and financial perspective, to ensure that we protect mental health within the workplace in the same way we do physical health.
Llywydd, most of us spend more time within the workplace than we do in our own homes, and this week, personally for me, I've struggled with my own mental health. I struggle simply to get up and face the world, and I'm sure I'm not alone. We simply must do more to support well-being within the workplace.
Minister, will you agree with me that campaigns such as Where's Your Head At? are vital in ensuring employers look after the well-being of their workforce by aiming to make it compulsory to have mental first aiders in work? Finally, Minister, would you agree to meet with me to see how we could support such initiatives as part of the Welsh Government's economic contract?
Diolch, Weinidog. Yn gynharach y mis hwn, roeddwn yn falch iawn o gael arwain dadl fer gyda chefnogaeth drawsbleidiol ar gontract ar gyfer gwell cymorth cyntaf iechyd meddwl yn y gweithle. Gwn fod y Gweinidog yn teimlo'n angerddol iawn ynglŷn â'r mater hwn, fel finnau a llawer o bobl eraill yn y Siambr hon. Rwy'n siŵr ei fod yn credu ei bod yn gwneud synnwyr, o safbwynt dynol ac ariannol, i sicrhau ein bod yn diogelu iechyd meddwl yn y gweithle yn yr un modd ag y byddwn yn diogelu iechyd corfforol.
Lywydd, mae'r rhan fwyaf ohonom yn treulio mwy o amser yn y gweithle nag yn ein cartrefi ein hunain, a'r wythnos hon, yn bersonol, rwyf wedi cael trafferth gyda fy iechyd meddwl fy hun. Rwy'n ei chael hi'n anodd codi a wynebu'r byd, ac rwy'n siŵr nad fi yw'r unig un. Mae'n rhaid inni wneud mwy i gefnogi lles yn y gweithle.
Weinidog, a ydych yn cytuno bod ymgyrchoedd fel Where's Your Head At? yn hanfodol i sicrhau bod cyflogwyr yn edrych ar ôl lles eu gweithlu drwy anelu at ei gwneud yn orfodol i sicrhau y ceir swyddogion cymorth cyntaf iechyd meddwl yn y gwaith? Yn olaf, Weinidog, a fyddech yn cytuno i gyfarfod â mi i weld sut y gallem gefnogi mentrau o'r fath fel rhan o gontract economaidd Llywodraeth Cymru?
Can I thank Jack Sargeant for his question? I'd be delighted to meet with him to discuss how we can further utilise the economic contract for this purpose. This is an issue that he and I share a very keen interest in. It's an issue that causes almost £100 billion of damage to the UK economy in terms of lost output per year—the estimate is between £74 billion and £100 billion. Indeed, Llywydd, for businesses themselves, the cost is incredible. An independent study recently suggested an annual cost of between £33 billion and £42 billion to UK employers, because of poor mental health in the workplace. More than half of that figure can be attributed to people coming in to work but not being able to face a day's work without mental health issues. It was one of the reasons why I thought it was so important to include mental health as one of the four criteria in the economic contract, and I have to say that we are already seeing behavioural change within many businesses. We are seeing examples of very best practice such as at GoCompare and Bluestone and Wockhardt. I don't wish to be prescriptive through the economic contract as to how businesses improve well-being and mental health in the workplace because there are a huge number of businesses already showing great creativity and innovation in this field. I'd like to see their best practice diffused and disseminated across the economy.
A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn? Buaswn wrth fy modd yn cyfarfod ag ef i drafod sut y gallwn ddefnyddio'r contract economaidd ymhellach i'r diben hwn. Mae hwn yn fater y mae ef a minnau yn rhannu diddordeb brwd iawn ynddo. Mae'n fater sy'n achosi bron i £100 biliwn o niwed i economi'r DU ar ffurf cynnyrch a gollir bob flwyddyn—amcangyfrifir ei fod rhwng £74 biliwn a £100 biliwn. Yn wir, Lywydd, i fusnesau eu hunain, mae'r gost yn anhygoel. Awgrymodd astudiaeth annibynnol ddiweddar gost flynyddol o rhwng £33 biliwn a £42 biliwn i gyflogwr y DU, oherwydd iechyd meddwl gwael yn y gweithle. Gellir priodoli mwy na hanner y ffigur hwnnw i bobl yn dod i'r gwaith ond yn methu wynebu diwrnod o waith heb broblemau iechyd meddwl. Dyna un o'r rhesymau pam y credwn ei bod mor bwysig cynnwys iechyd meddwl yn un o'r pedwar maen prawf yn y contract economaidd, ac mae'n rhaid imi ddweud ein bod eisoes yn gweld newid ymddygiad mewn llawer o fusnesau. Rydym yn gweld enghreifftiau o arferion gwych, megis yn GoCompare a Bluestone a Wockhardt. Nid wyf yn dymuno bod yn rhagnodol drwy'r contract economaidd ynglŷn â sut y mae busnesau'n gwella lles ac iechyd meddwl yn y gweithle gan fod nifer fawr iawn o fusnesau eisoes yn dangos cryn dipyn o greadigrwydd ac arloesedd yn y maes hwn. Hoffwn weld eu harferion gorau'n cael eu rhannu a'u lledaenu ar draws yr economi.
Minister, I was pleased to see the new economic contract, given the hostility to private enterprise displayed by the UK leadership of your party, particularly the shadow chancellor. Minister, will you confirm that the key to economic success in Wales is true partnership between the public and private sectors, and Government providing the best environment for private enterprise to thrive?
Weinidog, roeddwn yn falch o weld y contract economaidd newydd, o ystyried agwedd elyniaethus arweinyddiaeth eich plaid yn y DU tuag at fentrau preifat, yn enwedig canghellor yr wrthblaid. Weinidog, a wnewch chi gadarnhau mai gwir bartneriaeth rhwng y cyhoedd a'r sector preifat, a'r Llywodraeth yn darparu'r amgylchedd gorau i fentrau preifat ffynnu, yw'r allwedd i lwyddiant economaidd yng Nghymru?
I would very much agree with the Member that social partnership is essential in driving inclusive growth in making sure that we do all put our shoulders to the same purpose. That means involving Government. It involves the public sector, it involves business, and, of course, it also involves our colleagues in trade unions. I am delighted that the UK Labour Party have recognised the value of the economic contract in driving inclusive growth, and I do hope that it will be adopted when the Labour Government is formed at Westminster.
Buaswn yn cytuno'n llwyr gyda'r Aelod fod partneriaeth gymdeithasol yn hanfodol i hybu twf cynhwysol a sicrhau bod pob un ohonom yn cynnal yr un baich. Mae hynny'n golygu cynnwys y Llywodraeth. Mae'n cynnwys y sector cyhoeddus, mae'n cynnwys busnesau, ac wrth gwrs, mae hefyd yn cynnwys ein cydweithwyr yn yr undebau llafur. Rwy'n falch iawn fod Plaid Lafur y DU wedi cydnabod gwerth y contract economaidd ar gyfer hybu twf cynhwysol, ac rwy'n gobeithio y caiff ei fabwysiadu pan fydd Llywodraeth Lafur yn cael ei ffurfio yn San Steffan.
Minister, I think that the economic contract is a positive step in terms of broadening the intended impact of Welsh Government support for smaller Welsh businesses. Can you clarify, Minister, what form of financial assistance will be given to Welsh firms, in terms of financial support? Will this assistance be delivered through a loans arrangement, and if so, what is the Welsh Government's strategy in terms of loans, going forward?
Weinidog, credaf fod y contract economaidd yn gam cadarnhaol mewn perthynas ag ehangu'r effaith a fwriedir gan gymorth Llywodraeth Cymru i fusnesau llai o faint Cymru. A allwch egluro, Weinidog, pa fath o gefnogaeth ariannol a roddir i gwmnïau Cymru, ar ffurf cymorth ariannol? A fydd y cymorth hwn yn cael ei ddarparu drwy drefniant benthyciadau, ac os felly, beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru mewn perthynas â benthyciadau wrth symud ymlaen?
Well, in terms of the support that's available, I think the Member is referring to the support that might be required in order for businesses to reach the point where they've successfully signed the contract. That would be provided through Business Wales, both in terms of potential financial support, but more importantly, I think, probably, the advisory service that can be offered. In terms of loans versus grants, this is something that has occupied minds and debate in this place since the dawn of devolution. I'm still keen to ensure that we move away from a high dependence on grants towards greater utilisation of loans through the Development Bank of Wales and, where we do use grants, we align them more closely with our priorities, making sure that grants are utilised in geographical areas where there are higher instances of unemployment or where there is a greater need to skill up the workforce. In terms of grants generally, we should be applying the economic contract more widely. That includes across Government departments and within local authorities, and also through the procurement process.
Wel, o ran y cymorth sydd ar gael, credaf fod yr Aelod yn cyfeirio at y cymorth a allai fod yn angenrheidiol er mwyn i fusnesau gyrraedd pwynt lle maent wedi llwyddo i lofnodi'r contract. Byddai hwnnw'n cael ei ddarparu drwy Busnes Cymru, ar ffurf cymorth ariannol posibl, ond yn bwysicach yn fy marn i, mae'n debyg, y gwasanaeth cynghori y gellir ei gynnig. O ran benthyciadau neu grantiau, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi bod ar feddyliau a'n destun dadlau yn y lle hwn ers dechrau datganoli. Rwy'n dal i fod yn awyddus i sicrhau ein bod yn symud oddi wrth ddibyniaeth helaeth ar grantiau tuag at fwy o ddefnydd o fenthyciadau drwy Fanc Datblygu Cymru, a phan fyddwn yn defnyddio grantiau, ein bod yn eu halinio'n agosach â'n blaenoriaethau, gan sicrhau bod grantiau'n cael eu defnyddio mewn ardaloedd daearyddol lle ceir lefelau uwch o ddiweithdra neu lle mae mwy o angen uwchsgilio'r gweithlu. O ran grantiau yn gyffredinol, dylem fod yn defnyddio'r contract economaidd yn fwy eang. Mae hynny'n cynnwys ar draws adrannau'r Llywodraeth ac o fewn awdurdodau lleol, yn ogystal â thrwy'r broses gaffael.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am enillion ariannol a ddaw gan Fanc Datblygu Cymru? OAQ53405
4. Will the Minister make a statement on financial returns accruing from the Wales Development Bank? OAQ53405
Yes. The Development Bank of Wales manages a number of funds for the Welsh Government, which it invests in Welsh businesses to enable them to grow and to prosper. The returns received from these investments are either recycled within the fund for future investments or repaid back to Welsh Government.
Gwnaf. Mae Banc Datblygu Cymru yn rheoli nifer o gronfeydd ar gyfer Llywodraeth Cymru, ac mae'n eu buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru i'w galluogi i dyfu ac i ffynnu. Mae'r enillion sy'n deillio o'r buddsoddiadau hyn naill ai'n cael eu hailgylchu o fewn y gronfa ar gyfer buddsoddiadau yn y dyfodol neu'n cael eu had-dalu i Lywodraeth Cymru.
We were delighted on the Economy, Infrastructure and Skills Committee to conduct our annual scrutiny of the Wales development bank last week. Last year, I hosted a lunch at the Assembly for Giles Thorley and a number of his senior team. I've been very impressed with their capability, and optimistic as to what the bank is going to achieve, building on Finance Wales. The Minister set out the two possible things that might happen if the bank, as we hope, makes more money from interest and equity investments than it may lose on those loans where there's a degree of risk, and not all will succeed. However, what is the Government's policy as to what proportion of those moneys are going to stay with the bank versus come back to Government to fund other priorities, and will that depend on how successful the bank is?
Ym Mhwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yr wythnos diwethaf, roeddem yn hynod o falch o wneud ein gwaith craffu blynyddol ar Fanc Datblygu Cymru. Y llynedd, cynhaliais ginio yn y Cynulliad ar gyfer Giles Thorley a nifer o'i uwch dîm. Rwy'n edmygu eu gallu, ac rwy'n optimistaidd ynghylch yr hyn y bydd y banc yn ei gyflawni, gan adeiladu ar Cyllid Cymru. Nododd y Gweinidog y ddau beth posibl a allai ddigwydd pe bai'r banc, fel y gobeithiwn, yn gwneud mwy o arian o fuddsoddiadau ecwiti a llog nag y byddai'n ei golli ar y benthyciadau lle ceir rhywfaint o risg, ac ni fydd pob un yn llwyddo. Fodd bynnag, beth yw polisi'r Llywodraeth ynglŷn â pha gyfran o'r arian hwnnw fydd yn aros gyda'r banc a faint fydd yn dod yn ôl i'r Llywodraeth i ariannu blaenoriaethau eraill, ac a fydd hynny'n dibynnu ar ba mor llwyddiannus yw'r banc?
Can I thank the Member for his question, and also say how grateful I am for his support of the development bank? As an opposition Member, it would be very easy—and I'm sure it's very tempting at times—for him to be critical, simply because he's an opposition Member, of anything that the Welsh Government does. I do recognise his support for the good work of the development bank, and I look forward to seeing the EIS committee carry out a thorough investigation or inquiry into the work of the development bank and the benefits that have been accrued so far.
The Member raises a very important point about how we use money, what proportion is recycled and what proportion is returned to the Welsh Government. And when an individual fund reaches the end of its life, any realised or accrued capital is generally dealt with in one of two ways. First of all, we've got financial transactions capital. That has to be paid back to central finance and, ultimately, back to Her Majesty's Treasury, and repayment schedules are agreed with the Development Bank of Wales to this effect. However, on the other hand, we have core capital that can be recycled within the fund on an evergreen basis, and it's our desire to see as much of that recycled as possible. But it should be stated—and this may sound obvious, but it should be restated—that there are rules relating to the use of returns from EU funding, which state that it must be used for similar purposes as originally intended. So, again, it can be continued to be used for ongoing investment in small and medium-sized enterprises.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn, a dweud hefyd pa mor ddiolchgar wyf fi am ei gefnogaeth i'r banc datblygu? Fel Aelod o'r wrthblaid, byddai'n hawdd iawn—ac rwy'n siŵr ei bod yn demtasiwn fawr ar brydiau—yn syml am ei fod yn Aelod o'r wrthblaid, iddo fod yn feirniadol o unrhyw beth a wna Llywodraeth Cymru. Rwy'n cydnabod ei gefnogaeth i waith da'r banc datblygu, ac edrychaf ymlaen at weld Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn cynnal ymchwiliad trylwyr i waith y banc datblygu a'r manteision a gafwyd hyd yma.
Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn ynghylch y modd y defnyddiwn arian, pa gyfran sy'n cael ei hailgylchu a pha gyfran a ddaw yn ôl i Lywodraeth Cymru. A phan fydd cronfa unigol yn cyrraedd diwedd ei hoes, yn gyffredinol, ymdrinnir ag unrhyw gyfalaf a wireddwyd neu a gronnwyd mewn un o ddwy ffordd. Yn gyntaf oll, mae gennym gyfalaf trafodion ariannol. Mae'n rhaid ad-dalu hwnnw i'r cyllid canolog, ac yn y pen draw, yn ôl i Drysorlys ei Mawrhydi, a chytunir ar amserlenni ad-dalu gyda Banc Datblygu Cymru i'r perwyl hwn. Fodd bynnag, ar y llaw arall, mae gennym gyfalaf craidd y gellir ei ailgylchu o fewn y gronfa ar sail fythwyrdd, a'n dymuniad yw gweld cymaint â phosibl o hwnnw'n cael ei ailgylchu. Ond dylid nodi—ac efallai y bydd hyn yn swnio'n amlwg, ond dylid ei ailddatgan—fod yna reolau ar gyfer defnyddio enillion o gyllid yr UE, sy'n nodi bod yn rhaid eu defnyddio at ddibenion tebyg i'r hyn a fwriadwyd yn wreiddiol. Felly, unwaith eto, gellir parhau i'w ddefnyddio ar gyfer buddsoddiad parhaus mewn busnesau bach a chanolig.
Can the Minister state how much of the investment in the Welsh development bank comes form transaction capital, Europe, borrowing on the open market and other sources, including recycling money?
A all y Gweinidog nodi faint o'r buddsoddiad ym manc datblygu Cymru a ddaw o gyfalaf trafodion, Ewrop, benthyca ar y farchnad agored a ffynonellau eraill, gan gynnwys ailgylchu arian?
Well, since the launch in October 2017, the Member will be aware of various new funds that have been announced. There was the Wales flexible investment fund, which is a massive boost—a £130 million boost. Then, in May, I launched Angels Invest Wales, which is the Development Bank of Wales's new business angel network. And alongside this, I launched the new £8 million Wales angel co-investment fund. I think the point that the Member raises about the proportion of money that is raised through financial transaction capital can be answered. I will write to the Member and provide a copy of the statement to all Members in the Chamber.FootnoteLink
Wel, ers y lansiad ym mis Hydref 2017, bydd yr Aelod yn gwybod am y gwahanol gronfeydd newydd sydd wedi'u cyhoeddi. Cafwyd cronfa buddsoddi hyblyg Cymru, sy'n hwb enfawr—hwb gwerth £130 miliwn. Wedyn, ym mis Mai, lansiais Angylion Buddsoddi Cymru, sef rhwydwaith angylion busnes newydd Banc Datblygu Cymru. A law yn llaw â hyn, lansiais gronfa cyd-fuddsoddi angylion Cymru, cronfa newydd gwerth £8 miliwn. Credaf y gellir ateb y pwynt a godwyd gan yr Aelod ynglŷn â'r gyfran o arian a godir drwy gyfalaf trafodion ariannol. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod ac yn darparu copi o'r datganiad i bob Aelod yn y Siambr.FootnoteLink
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y ddarpariaeth gerbydau ar gyfer gwasanaethau rheilffordd rhwng Rhymni a Chaerdydd? OAQ53416
5. Will the Minister make a statement on the provision of rolling stock on the Rhymney to Cardiff rail line? OAQ53416
Yes. Transport for Wales anticipates new rolling stock to be provided by May 2019, if not earlier.
Gwnaf. Mae Trafnidiaeth Cymru yn rhagweld y caiff cerbydau newydd eu darparu erbyn mis Mai 2019, os nad yn gynharach.
When James Price gave evidence to the Economy, Infrastructure and Skills Committee, he indicated that there would be additional rolling stock by May this year; if not by May, then possibly by March. Peak time, particularly coming home at peak time, on the Cardiff to Rhymney line is terrible. Seating is very hard to come by. This improvement in March/May would be very welcome. Can you provide an update on how progress is being made, what extra seats would likely be provided, how many extra seats are likely to be provided, and what further progress would be made by the end of this year?
Pan roddodd James Price dystiolaeth i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, nododd y byddai cerbydau ychwanegol ar gael erbyn mis Mai eleni; os nad erbyn mis Mai, yna o bosibl erbyn mis Mawrth. Mae adegau prysur, yn enwedig wrth ddod adref ar adegau prysur, ar reilffordd Caerdydd i Rymni yn ofnadwy. Mae'n anodd iawn cael lle i eistedd. Byddai'r gwelliant hwn ym mis Mawrth/Mai yn galonogol iawn. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â pha gynnydd a wneir, pa seddi ychwanegol a fyddai'n debygol o gael eu darparu, faint o seddi ychwanegol sy'n debygol o gael eu darparu, a pha gynnydd pellach a fyddai'n cael ei wneud erbyn diwedd eleni?
Yes. Can I thank the Member for his question, and just say how much I value the pressure that the Member has placed on me and Transport for Wales to ensure that his constituents get the best possible services through Transport for Wales? They are requiring five class 769 trains for the Rhymney line. I said that we aim to have them on the tracks by May of this year, but it's my hope that we could see them delivered next month. I think it's important to reflect on the fact that capacity on the network at the moment is severely stretched, and so I'm pleased to say that capacity will be increased from 212 to 292 seats on those trains that are going to be brought into use.
Gallaf. A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn, a dweud faint rwy'n gwerthfawrogi'r pwysau y mae'r Aelod wedi'i roi arnaf fi a Trafnidiaeth Cymru i sicrhau bod ei etholwyr yn cael y gwasanaethau gorau posibl drwy Trafnidiaeth Cymru? Maent yn gofyn am bum trên dosbarth 769 ar gyfer rheilffordd Rhymni. Dywedais ein bod yn bwriadu eu cael ar y traciau erbyn mis Mai eleni, ond gobeithiaf y gallem eu gweld yn cael eu darparu fis nesaf. Credaf ei bod yn bwysig ystyried y ffaith bod capasiti ar y rhwydwaith hwnnw eisoes o dan bwysau difrifol, ac felly rwy'n falch o ddweud y bydd y capasiti'n cynyddu o 212 sedd i 292 sedd ar y trenau a ddaw i gael eu defnyddio.
I believe the Minister and Transport for Wales have suggested we may in due course see tri-mode trains on this line, with both overhead electric, diesel and battery operation. How firm is that policy, because I'm aware that some concerns have been raised as to the added weight of the battery and, despite the advantage of that for coming through the Caerphilly tunnel, whether that added weight elsewhere in operation may make the trains overall less efficient? Not everyone is agreed that this is necessarily the right technical solution, given that we haven't really seen it elsewhere in the world.
Credaf fod y Gweinidog a Trafnidiaeth Cymru wedi awgrymu y gallem, maes o law, weld trenau tri-moddol ar y rheilffordd hon, gyda gweithrediad trydan uwchben, diesel a batri. Pa mor gadarn yw'r polisi hwnnw, gan fy mod yn ymwybodol fod rhai pryderon wedi'u mynegi ynghylch pwysau ychwanegol y batri, ac er gwaethaf y fantais yn hynny o beth wrth ddod drwy dwnnel Caerffili, a fyddai'r pwysau ychwanegol hwnnw ar waith mewn mannau eraill yn golygu bod y trenau'n llai effeithlon ar y cyfan? Nid yw pawb yn cytuno mai dyma'r ateb technegol cywir o reidrwydd, o ystyried nad ydym wedi gweld hyn yn unrhyw le arall yn y byd.
They are tried and tested, the tri-mode trains, and they will be used on the Rhymney line from 2023. They use a mix of diesel power, overhead electric and also battery power. In terms of battery power, huge strides are being made in terms of the development of new lighter, smaller batteries, and I think, whilst there is some disagreement amongst experts at the moment, there is recognition that, as technology advances, the weight of battery units in trains and in cars will go on falling and, therefore, those units and vehicles will become more efficient and be able to cope with more passengers as well.
The whole point of our procurement exercise was that it was mode-agnostic. We were driven by the objectives, and the objective was to ensure that we could deliver as many services as frequently as possible, carrying as many people as possible, and the market assessed what would be best for each and every line, and determined that on the Rhymney line a tri-mode solution was the most appropriate.
Maent wedi'u profi, y trenau tri-moddol, a byddant yn cael eu defnyddio ar reilffordd Rhymni o 2023. Maent yn defnyddio cymysgedd o bŵer diesel, trydan uwchben a phŵer batri. O ran pŵer batri, mae camau enfawr yn cael eu gwneud ar ddatblygu batris newydd ysgafnach, llai o faint, ac er bod rhywfaint o anghytuno ymhlith arbenigwyr ar hyn o bryd, credaf fod yna gydnabyddiaeth, wrth i dechnoleg ddatblygu, y bydd pwysau batri mewn trenau a cheir yn parhau i ostwng, ac felly bydd yr unedau a'r cerbydau hynny'n dod yn fwy effeithlon a byddant yn gallu ymdopi â mwy o deithwyr hefyd.
Holl bwynt yr ymarfer caffael oedd nad oedd yn ffafrio unrhyw fodd penodol. Cawsom ein llywio gan yr amcanion, a'r amcan oedd sicrhau y gallem ddarparu cymaint o wasanaethau mor aml â phosibl, gan gludo cymaint o bobl â phosibl, ac asesodd y farchnad beth fyddai orau ar gyfer pob rheilffordd, a phenderfynu mai trenau tri-moddol oedd yr ateb mwyaf priodol ar gyfer rheilffordd Rhymni.
6. Sut y bydd gwariant Llywodraeth Cymru ar drafnidiaeth gyhoeddus o fudd i'r Rhondda? OAQ53417
6. How will the Welsh Government expenditure on public transport benefit the Rhondda? OAQ53417
Well, we're moving forward with our ambitious vision to reshape public transport infrastructure and services right across Wales and, of course, including local bus services, rail services, active travel and the south Wales metro.
Wel, rydym yn bwrw ymlaen â'n gweledigaeth uchelgeisiol i ail-lunio gwasanaethau a seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru, ac wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys gwasanaethau bws lleol, gwasanaethau rheilffyrdd, teithio llesol a metro de Cymru.
When the details of the new train franchise were announced, it was revealed that the new headquarters would be located in the Treforest area. Now, I'm of the view that this was a missed opportunity to locate a major employer in an area where jobs, particularly well-paid jobs, are even more scarce than they are in Treforest. The Heads of the Valleys area in my constituency, places such as Maerdy, Ferndale, Treherbert, are examples of places where the new transport headquarters would have made a big difference to the local economy, and gone a long way towards rectifying decades of neglect. Since you earlier welcomed pressure from Members, I would like to know what other opportunities there may be to ensure that the communities that I represent in the Rhondda benefit from the new rail franchise. Can you tell the people that I represent how, in the future, the Rhondda can directly benefit from employment opportunities under the new rail franchise?
Pan gyhoeddwyd manylion y fasnachfraint drenau newydd, datgelwyd y byddai'r pencadlys newydd wedi'i leoli yn ardal Trefforest. Nawr, mae hwn yn gyfle a gollwyd yn fy marn i i ddod o hyd i gyflogwr mawr mewn ardal lle mae swyddi, yn enwedig swyddi sy'n talu'n dda, hyd yn oed yn fwy prin nag y maent yn Nhrefforest. Mae ardal Blaenau'r Cymoedd yn fy etholaeth, lleoedd fel Maerdy, Glynrhedynog, Treherbert, yn enghreifftiau o leoedd lle byddai'r pencadlys trafnidiaeth newydd wedi gwneud gwahaniaeth mawr i'r economi leol, ac wedi mynd ymhell tuag at ddadwneud degawdau o esgeulustod. Gan eich bod wedi croesawu pwysau gan Aelodau yn gynharach, hoffwn wybod pa gyfleoedd eraill a all fod ar gael i sicrhau bod y cymunedau a gynrychiolaf yn y Rhondda yn elwa o'r fasnachfraint reilffyrdd newydd. A allwch ddweud wrth y bobl a gynrychiolaf sut, yn y dyfodol, y gall y Rhondda elwa'n uniongyrchol o'r cyfleoedd cyflogaeth o dan y fasnachfraint reilffyrdd newydd?
Well, as a not-for-profit organisation, there will be huge opportunities for local businesses to benefit from the new franchise. Transport for Wales will be looking at utilising stations to ensure that they can be used by businesses and start-ups, but I have to say to the Member that Rhondda Cynon Taf is the single biggest beneficiary of the next phase of metro. Transport for Wales, as the Member is already aware, have several imminent improvements planned for rail services in the Rhondda. I should just repeat them, though: by the end of this year, we'll be introducing a number of newer-class trains operating on the route, as I said to Hefin David, increasing capacity from 212 on the older trains to 292; there'll be an increase in the frequency of Sunday services between Cardiff Central and Treherbert to one train per hour; a deep cleaning programme will be in place at all stations in the Rhondda as part of an initial refresh; and automatic ticket machines will be in place at all stations within the Member's constituency as well that do not currently have these facilities. And in the longer term, the Rhonda will directly benefit from Transport for Wales's hugely ambitious transformative plans for the south Wales metro. That includes opportunities for businesses to exploit in terms of supply chain opportunities as the infrastructure of the south Wales metro is delivered.
Wel, fel sefydliad dielw, bydd cyfleoedd enfawr i'w cael i fusnesau lleol elwa o'r fasnachfraint newydd. Bydd Trafnidiaeth Cymru yn ystyried defnyddio gorsafoedd i sicrhau y gellir eu defnyddio gan fusnesau a busnesau newydd, ond mae'n rhaid imi ddweud wrth yr Aelod mai Rhondda Cynon Taf sy'n elwa fwyaf o gam nesaf y metro. Fel y gŵyr yr Aelod eisoes, mae gan Trafnidiaeth Cymru nifer o welliannau ar y ffordd ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd yn y Rhondda. Dylwn eu hailadrodd, serch hynny: erbyn diwedd eleni, byddwn yn cyflwyno nifer o drenau dosbarth mwy newydd i weithredu ar y llwybr, fel y dywedais wrth Hefin David, gan gynyddu capasiti o 212 ar y trenau hŷn i 292; bydd nifer y gwasanaethau ar ddydd Sul rhwng Caerdydd Canolog a Threherbert yn cynyddu i un trên bob awr; bydd rhaglen lanhau dwys ar waith ym mhob gorsaf yn y Rhondda fel rhan o waith adfywhau cychwynnol; a bydd peiriannau tocynnau awtomatig i'w cael ym mhob gorsaf yn etholaeth yr Aelod nad oes ganddynt y cyfleusterau hyn ar hyn o bryd. Ac yn y tymor hwy, bydd y Rhondda yn elwa'n uniongyrchol o gynlluniau trawsnewidiol a hynod uchelgeisiol Trafnidiaeth Cymru ar gyfer metro de Cymru. Mae hynny'n cynnwys cyfleoedd i fusnesau fanteisio arnynt o ran cyfleoedd y gadwyn gyflenwi wrth i seilwaith metro de Cymru gael ei ddarparu.
Apposite to that, I think the major regeneration for Porth town centre, which is currently being considered by RCT council, includes a new transport hub and station quarter, and that would link into the south Wales metro. We know that we have many cases in Wales where bus and rail stations are in separate locations, timetables are not synchronised and there are restrictions on taking, for example, bicycles onto public transport. So, what support are you giving to RCT council in schemes like that transport hub for Porth, where all is under one roof? And how quickly will we hear some of these announcements?
Mewn perthynas â hynny, credaf fod y gwaith sylweddol o adfywio canol y dref yn y Porth, sy'n cael ei ystyried gan gyngor Rhondda Cynon Taf ar hyn o bryd, yn cynnwys canolfan drafnidiaeth ac ardal yr orsaf newydd, a fyddai'n cysylltu â metro de Cymru. Gwyddom fod gennym sawl achos yng Nghymru lle mae gorsafoedd bysiau a threnau mewn lleoliadau ar wahân, nid yw'r amserlenni wedi'u cydamseru ac mae cyfyngiadau ar fynd â beiciau ar drafnidiaeth gyhoeddus er enghraifft. Felly, pa gymorth rydych yn ei roi i gyngor Rhondda Cynon Taf mewn cynlluniau megis y ganolfan drafnidiaeth honno ar gyfer y Porth, lle mae popeth o dan un to? A pha mor fuan y byddwn yn clywed rhai o'r cyhoeddiadau hyn?
Well, I'm pleased to be able to say to the Member that officials are currently considering an initial report from Transport for Wales on options for extending metro services into Rhondda Fach from Porth. I'll be updating Members as soon as possible on those considerations. But in terms of the hubs, we're looking at being able to support as many hubs across the metro region as possible, particularly where there are currently barriers that passengers face in going from one mode of transport to another.
Wel, rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod fod swyddogion wrthi'n ystyried adroddiad cychwynnol gan Trafnidiaeth Cymru ar opsiynau ar gyfer ymestyn gwasanaethau metro i'r Rhondda Fach o'r Porth. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar yr ystyriaethau hynny i'r Aelodau cyn gynted â phosibl. Ond o ran y canolfannau, rydym yn gobeithio gallu cefnogi cymaint o ganolfannau â phosibl yn rhanbarth y metro, yn enwedig lle mae teithwyr yn wynebu rhwystrau ar hyn o bryd wrth newid o un math o drafnidiaeth i'r llall.
7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith tasglu'r cymoedd yng Nghaerffili? OAQ53415
7. Will the Deputy Minister provide an update on the work of the Valleys taskforce in Caerphilly? OAQ53415
Thank you. The Valleys taskforce are working closely with partners in Caerphilly, delivering a number of commitments within the 'Our Valleys, Our Future' delivery plan, including the development of an integrated transport hub and strategic master plan, and developing a discovery gateway site as part of the Valleys regional park.
Diolch. Mae tasglu'r Cymoedd yn gweithio'n agos gyda phartneriaid yng Nghaerffili, gan gyflawni nifer o'r ymrwymiadau yng nghynllun cyflawni 'Ein Cymoedd, ein Dyfodol', gan gynnwys datblygu canolfan drafnidiaeth integredig ac uwchgynllun strategol, a datblygu safle porth darganfod fel rhan o barc rhanbarthol y Cymoedd.
On 27 November last year, the Cabinet Secretary for local government made a statement on that very delivery plan in this Chamber. He's since been promoted to the back benches—[Laughter.]—and the Deputy Minister is now responsible. With that in mind, one of the things that the Cabinet Secretary promised to deliver was a £25 million capital fund to support seven strategic hubs over the next two years. One of those hubs is in Caerphilly. Does he fully endorse the statement made by the Cabinet Secretary last November and, in particular, that commitment?
Ar 27 Tachwedd y llynedd, gwnaed datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ar yr union gynllun cyflawni hwnnw yn y Siambr hon. Ers hynny, mae wedi cael dyrchafiad i'r meinciau cefn—[Chwerthin.]—a'r Dirprwy Weinidog sydd bellach yn gyfrifol. Gyda hynny mewn golwg, un o'r pethau a addawodd Ysgrifennydd y Cabinet eu darparu oedd cronfa gyfalaf £25 miliwn i gefnogi saith canolfan strategol dros y ddwy flynedd nesaf. Mae un o'r canolfannau hynny yng Nghaerffili. A yw'n llwyr gefnogi'r datganiad a wnaed gan Ysgrifennydd y Cabinet fis Tachwedd diwethaf, a'r ymrwymiad hwnnw'n benodol?
Of course we're committed to spending £25 million on the taskforce developing the plans around the hubs. What I'm trying to do is to take stock of the delivery plan and the views of the partners of the best next steps. I've met the taskforce and had a very frank discussion about where we go next. I've met also with AMs representing Valleys constituencies. I'm meeting with more in the coming weeks, and I'm also going to be meeting with all the council leaders. I think as we pass the halfway stage of this Assembly term and as this was a commitment we gave in the last manifesto, it's important that we now try and focus on what we can deliver over the next two years that will make a tangible difference to communities across the Valleys.
In terms of precisely what shape the hubs take and how that money is spent, that's something I'm currently thinking about, and I'd be grateful for the Member's thoughts on where we go next.
Wrth gwrs, rydym wedi ymrwymo i wario £25 miliwn ar y tasglu i ddatblygu cynlluniau o amgylch y canolfannau. Yr hyn rwy'n ceisio'i wneud yw ystyried y cynllun cyflawni a barn y partneriaid ynghylch y camau gorau i'w cymryd nesaf. Rwyf wedi cyfarfod â'r tasglu ac wedi cael trafodaeth agored iawn ynglŷn â ble y dylem fynd nesaf. Hefyd, rwyf wedi cyfarfod ag ACau sy'n cynrychioli etholaethau yn y Cymoedd. Byddaf yn cyfarfod â mwy dros yr wythnosau nesaf, a byddaf hefyd yn cyfarfod â holl arweinwyr y cynghorau. A ninnau hanner ffordd drwy dymor y Cynulliad hwn a chan fod hwn yn ymrwymiad a wnaed gennym yn y maniffesto diwethaf, credaf ei bod hi'n bwysig ein bod bellach yn ceisio canolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei gyflawni dros y ddwy flynedd nesaf a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i gymunedau ar draws y Cymoedd.
O ran union ffurf y canolfannau a sut y gwerir yr arian hwnnw, mae hynny'n rhywbeth rwy'n ei ystyried ar hyn o bryd, a buaswn yn ddiolchgar am syniadau'r Aelod ynglŷn â ble y dylem fynd nesaf.
Minister, in July last year, the Bevan Foundation expressed concern about the Valleys taskforce's ability to deliver for communities such as Caerphilly. They said that the taskforce's proposals were too small to make a difference, citing a lack of focus, a failure to address the big problems and having too small a vision. This view was echoed by Professor Kevin Morgan, who said,
'The model of development will not deliver even if the targets are rendered more ambitious because Government cannot possibly deliver.'
Those are his words. In the light of these criticisms, has the Minister set clear targets to ensure that the Valleys taskforce delivers tangible benefits for communities such as Caerphilly, please?
Weinidog, ym mis Gorffennaf y llynedd, mynegodd Sefydliad Bevan bryderon ynghylch gallu tasglu'r Cymoedd i gyflawni ar gyfer cymunedau megis Caerffili. Dywedasant fod cynigion y tasglu yn rhy fach i wneud gwahaniaeth, gan gyfeirio at ddiffyg ffocws, methiant i fynd i'r afael â'r problemau mawr a gweledigaeth a oedd yn rhy fach. Adleisiwyd y farn hon gan yr Athro Kevin Morgan, a ddywedodd,
Ni fydd y model datblygu yn llwyddiannus hyd yn oed os bydd y targedau'n fwy uchelgeisiol gan nad oes unrhyw ffordd y gall y Llywodraeth ei gyflawni.
Dyna ei eiriau ef. Yng ngoleuni'r feirniadaeth hon, a yw'r Gweinidog wedi gosod targedau clir i sicrhau bod tasglu'r Cymoedd yn darparu manteision gweladwy i gymunedau megis Caerffili, os gwelwch yn dda?
Well, I don't think anybody is under any illusions about the scale of the task ahead of us. There has been over a century of economic decline across many of these communities, and it's going to take a multigenerational approach to tackle the deep underlying causes of that. The Valleys taskforce has performed a really important role over the last couple of years. I pay tribute to my colleague the Assembly Member for Blaenau Gwent for the work he's done. And a lot of it has been under the bonnet within Welsh Government, which is not terribly sexy but is essential for delivering the next stage of reform. The bringing together of the different parts of Government with a focus on the Valleys and getting them to think about how they can deploy programmes in the Valleys to address these projects has been going on with some results, and the master planning I mentioned and the development of integrated strategic transport hubs are examples of something that'll take many years to pay off, but it's work that's happening now, started by Alun Davies, that is going to be essential for the level of change we need to see over the coming decades.
In terms of what we can deliver over the next two years, as I've said in answer to Hefin David, I do think there are some tangibles that we need to focus on. There is a comprehensive set of proposals in the delivery plan, which we're looking at how we can prioritise. I also think that one of the exciting bits of the delivery plan is the work around entrepreneurship. I've been speaking to a number of experts in the last couple of weeks about how we can build upon that, and I'll be holding some workshops in the coming months to see how in particular we can grow businesses in the Valleys through that work.
Wel, ni chredaf fod unrhyw un o dan unrhyw gamargraff ynghylch maint y dasg o'n blaenau. Mae llawer o'r cymunedau hyn wedi profi dros ganrif o ddirywiad economaidd, a bydd angen mabwysiadu ymagwedd aml-genhedlaeth er mwyn mynd i'r afael â'r problemau dwys sy'n sail i hynny. Mae tasglu'r Cymoedd wedi chwarae rôl bwysig iawn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Rwy'n talu teyrnged i fy nghyd-Aelod, yr Aelod Cynulliad dros Flaenau Gwent, am y gwaith a wnaeth. Ac mae llawer o'r gwaith hwnnw wedi bod o dan y bonet yn Llywodraeth Cymru, ac nid yw'n ofnadwy o ddeniadol ond mae'n hanfodol i gyflawni cam nesaf y broses ddiwygio. Mae gwahanol rannau o'r Llywodraeth wedi eu dwyn ynghyd i ganolbwyntio ar y Cymoedd, a'u gwneud i feddwl sut y gellir defnyddio rhaglenni yn y Cymoedd i fynd i'r afael â'r prosiectau hyn, ac mae hynny wedi arwain at rai canlyniadau, ac mae'r uwchgynllunio a grybwyllais a'r gwaith o ddatblygu canolfannau trafnidiaeth integredig strategol yn enghreifftiau o rywbeth a fydd yn cymryd blynyddoedd lawer i ddwyn ffrwyth, ond mae'n waith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd, gwaith a gychwynnwyd gan Alun Davies, ac sy'n mynd i fod yn hanfodol ar gyfer lefel y newid sydd angen inni ei weld dros y degawdau i ddod.
O ran yr hyn y gallwn ei gyflawni dros y ddwy flynedd nesaf, fel y dywedais yn fy ateb i Hefin David, credaf fod rhai pethau gweladwy y mae angen inni ganolbwyntio arnynt. Mae'r cynllun cyflawni yn cynnwys set gynhwysfawr o argymhellion, ac rydym yn archwilio sut y gallwn eu blaenoriaethu. Credaf hefyd mai un o ddarnau cyffrous y cynllun cyflawni yw'r gwaith ar entrepreneuriaeth. Rwyf wedi bod yn siarad â nifer o arbenigwyr dros yr ychydig wythnosau diwethaf ynglŷn â sut y gallwn adeiladu ar hynny, a byddaf yn cynnal gweithdai dros y misoedd nesaf i weld sut yn benodol y gallwn dyfu busnesau yn y Cymoedd drwy'r gwaith hwnnw.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y broses arfarnu ar gyfer gorsafoedd rheilffordd newydd? OAQ53413
8. Will the Minister make a statement on the appraisal process for new railway stations? OAQ53413
Yes. The stage 2 assessment process has taken longer than planned in order to ensure that the right candidate stations are taken forward to the next stage, but the exercise will be completed this month, and it will allow me to make an announcement on the stations that will be considered under stage 3.
Gwnaf. Mae proses asesu cam 2 wedi cymryd mwy o amser nag a gynlluniwyd er mwyn sicrhau y dewisir y gorsafoedd iawn ar gyfer y cam nesaf, ond bydd yr ymarfer yn cael ei gwblhau y mis hwn, a bydd hynny'n caniatáu imi wneud cyhoeddiad ar y gorsafoedd a fydd yn cael eu hystyried yng ngham 3.
I'm very grateful to the Minister for his answer. I'm sure he'll understand that, for example, the residents of Carno in the region that I represent have been a bit frustrated by the continuing delay. I'm very grateful to you for assuring us that the delay is coming to an end. Could you provide a bit of an explanation as to why the delay occurred and why it's taken as long as it has?
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr y bydd yn deall, er enghraifft, fod trigolion Carno yn y rhanbarth a gynrychiolaf yn teimlo braidd yn rhwystredig oherwydd yr oedi parhaus. Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am roi sicrwydd inni y bydd yr oedi'n dod i ben. A allwch roi esboniad inni ynglŷn â'r rheswm dros yr oedi a pham fod hyn wedi cymryd cymaint o amser?
Yes—simply because of the volume of work that's been required to be undertaken during the assessment programme. I think it's important to say that there's no point in moving schemes to a detailed business case level unless we are completely confident that there is potential for them to result in a sound business case, and that's why the work has been so extensive. But it is also worth stating that there are no indications from UK Government, as yet, of any new funding streams to introduce new stations on our railway network. I am still fighting for additional resource to be made available, but it will be down to UK Government to make the money available to Wales.
Gallaf—oherwydd bod angen gwneud cymaint o waith yn ystod y rhaglen asesu. Credaf ei bod yn bwysig dweud nad oes unrhyw bwynt symud cynlluniau i lefel achos busnes manwl oni bai ein bod yn gwbl hyderus fod modd iddynt arwain at achos busnes cadarn, a dyna pam fod y gwaith wedi bod mor helaeth. Ond mae'n werth nodi hefyd na chafwyd unrhyw arwyddion gan Lywodraeth y DU, hyd yn hyn, ynghylch unrhyw ffrydiau ariannu newydd i gyflwyno gorsafoedd newydd ar ein rhwydwaith rheilffyrdd. Rwy'n dal i frwydro i sicrhau y darperir adnoddau ychwanegol, ond cyfrifoldeb Llywodraeth y DU fydd sicrhau bod yr arian ar gael i Gymru.
The Minister will be aware of my wish to see a new railway station serving Abertillery and the Ebbw Fach valley in my constituency. I share some of the concerns that were outlined by Helen Mary Jones in terms of the process used to make these determinations. The current model appears to me to give a result that will always be biased towards areas of much higher population in the cities of the M4 corridor rather than allow us to take decisions that will enable us to build and develop new stations and new infrastructure in the small towns in the Valleys, and Abertillery is an example of that. Will the Minister consider revisiting the current model and form of assessment to ensure that all of our communities have an opportunity to demonstrate the importance of having stations that will, in the case of Abertillery, serve the whole of the Ebbw Fach valley in my constituency, and to ensure that these are all linked to the new metro and can become hubs for transport and for employment opportunities?
Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o fy nyhead i weld gorsaf drenau newydd yn gwasanaethu Abertyleri a chwm Ebwy Fach yn fy etholaeth. Rhannaf rai o'r pryderon a ddisgrifiwyd gan Helen Mary Jones o ran y broses a ddefnyddir i wneud y penderfyniadau hyn. Ymddengys i mi fod y model presennol yn rhoi canlyniad a fydd bob amser yn ffafrio ardaloedd â phoblogaethau uwch o lawer yn ninasoedd coridor yr M4 yn hytrach na chaniatáu inni wneud penderfyniadau a fydd yn ein galluogi i adeiladu a datblygu gorsafoedd newydd a seilwaith newydd yn y trefi bach yn y Cymoedd, ac mae Abertyleri yn enghraifft o hynny. A wnaiff y Gweinidog ystyried ailedrych ar y model presennol a'r ffurf o asesu er mwyn sicrhau bod cyfle i'n holl gymunedau ddangos pwysigrwydd cael gorsafoedd a fydd, yn achos Abertyleri, yn gwasanaethu pob rhan o gwm Ebwy Fach yn fy etholaeth, ac i sicrhau bod pob un o'r rhain yn cysylltu â'r metro newydd ac y gallant ddod yn ganolfannau trafnidiaeth a chyfleoedd gwaith?
Well, I'd dearly like to change the funding formula and the criteria, but, as the Member is aware, the extent of benefit-cost ratio is an important factor in determining whether the UK Government would fund a new station, because funding of new stations is in the UK Government's hands, and therefore we have to apply the funding formula and the assessment criteria that will ensure that any stations that are put forward, or any proposals that are put forward for new stations, have the best possible opportunity of success when they reach Whitehall. I do appreciate—particularly as a Member representing a rural area, I appreciate that it is a major issue when it comes to delivering improvements in less-populated areas. Until and unless we have devolution of responsibility for rail infrastructure, and with it a fair funding settlement, we'll have to ensure that we work by the UK Government's formula. If we get devolution of this particular set of powers then, of course, rail schemes can be prioritised against a broader range of measures and objectives and they will be in our hands.
Wel, carwn yn fawr newid y fformiwla ariannu a'r meini prawf, ond fel y gŵyr yr Aelod, mae graddau'r gymhareb cost a budd yn ffactor pwysig wrth benderfynu a fyddai Llywodraeth y DU yn ariannu gorsaf newydd, gan fod ariannu gorsafoedd newydd yn fater i Lywodraeth y DU, ac felly, rhaid inni ddefnyddio'r fformiwla ariannu a'r meini prawf asesu a fydd yn sicrhau bod unrhyw orsafoedd a gynigir, neu unrhyw gynigion a gyflwynir ar gyfer gorsafoedd newydd yn cael y cyfle gorau posibl o lwyddo pan fyddant yn cyrraedd Whitehall. Rwy'n derbyn—yn enwedig fel Aelod sy'n cynrychioli ardal wledig, rwy'n derbyn bod hwn yn fater pwysig o ran cyflawni gwelliannau mewn ardaloedd llai poblog. Hyd nes ac oni bai bod cyfrifoldeb am y seilwaith rheilffyrdd yn cael ei ddatganoli, a setliad ariannu teg yn dod gyda hynny, bydd yn rhaid inni sicrhau ein bod yn gweithio'n unol â fformiwla Llywodraeth y DU. Pe bai'r gyfres benodol hon o bwerau yn cael ei datganoli, wrth gwrs, gellid blaenoriaethu cynlluniau rheilffyrdd yn erbyn ystod ehangach o fesurau ac amcanion, a byddant yn ein dwylo ni.
9. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau pryd y bydd ffordd osgoi Caernarfon i Bontnewydd yn agor? OAQ53411
9. Will the Minister confirm when the Caernarfon to Bontnewydd bypass will open? OAQ53411
I was delighted to mark the beginning of the construction phase on 17 January for this significant infrastructure project in north Wales, and, providing there are no unforeseen issues, construction will be completed by November 2021.
Roeddwn yn falch iawn o gael nodi dechrau'r cyfnod adeiladu ar 17 Ionawr ar gyfer y prosiect seilwaith mawr hwn yng ngogledd Cymru, ac oni cheir unrhyw broblemau annisgwyl, bydd y gwaith adeiladu wedi'i gwblhau erbyn mis Tachwedd 2021.
Diolch yn fawr iawn, ac felly dwi'n gobeithio na fydd yn rhaid i mi ofyn y cwestiwn yna eto yn y Siambr yma. Agwedd arall ar y gwaith, wrth gwrs, ydy'r effaith ar yr economi'n lleol. Pa waith ydych chi fel Llywodraeth yn ei wneud i wneud yn siŵr y bydd gweithwyr lleol a busnesau lleol yn cael y budd mwyaf posib allan o'r cynllun pwysig yma?
Thank you very much, and therefore I hope that I won't have to ask that question again in this Chamber. Another aspect of the work, of course, is the impact on the local economy. What work have you as a Government done to ensure that the local workforce and local businesses get the maximum benefit from this important proposal?
Well, it's £135 million that are being spent on this particular piece of infrastructure. Through the procurement exercise, through agreements with contractors, it's our intention to ensure that local businesses gain maximum opportunity to benefit from the scheme. We're also engaging with the local authority and with Sustrans to ensure that—whether it be on the business side or whether it be in terms of active travel—there are opportunities for as many people and organisations to benefit from the Caernarfon-Bontnewydd bypass as possible.
Wel, mae'n £135 miliwn sy'n cael ei wario ar y darn penodol hwn o seilwaith. Drwy'r ymarfer caffael, drwy gytundebau gyda chontractwyr, ein bwriad yw sicrhau bod busnesau lleol yn cael y cyfle gorau posibl i elwa o'r cynllun. Rydym hefyd yn ymgysylltu gyda'r awdurdod lleol a Sustrans—boed hynny ar yr ochr fusnes neu o ran teithio llesol—i sicrhau y ceir cyfleoedd i gynifer o bobl a sefydliadau â phosibl elwa o ffordd osgoi Caernarfon-Bontnewydd.
Finally, Mark Isherwood.
Yn olaf, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. As you said, and when you cut the first sod on 17 January, you anticipated completion by autumn 2021. What contractual safeguards have you secured regarding that, and, given the concerns raised by some significant local businesses, when the first two initial preferred routes were announced, that there hadn't been a local business impact assessment, what dialogue have you had with them over potential mitigation measures to minimise any negative impact upon them?
Diolch, Lywydd. Fel y dywedoch, a phan dorroch y dywarchen gyntaf ar 17 Ionawr, roeddech yn rhagweld y byddai'r gwaith wedi'i gwblhau erbyn Hydref 2021. Pa fesurau diogelu cytundebol a sicrhawyd gennych mewn perthynas â hynny, ac o ystyried y pryderon a fynegwyd gan rai busnesau mawr lleol pan gyhoeddwyd y ddau lwybr cyntaf a ffafrir na chynhaliwyd asesiad o'r effaith ar fusnesau lleol, pa drafodaethau a gawsoch gyda hwy ynglŷn â mesurau lliniaru posibl i leihau unrhyw effaith negyddol arnynt?
I think, Dirprwy Lywydd, it's worth saying that there was extensive consultation that was undertaken as part of the programme of assessment of which route was preferred. The bypass as it is now planned—the 9.7 km of new road—would remove through traffic from a number of communities. Those communities have called for this investment to be made. I do appreciate that some—some—businesses have raised concerns over the adverse impact that could be experienced as a consequence of removing traffic from roads within those communities. However, from what we've been able to ascertain from those businesses during the consultation process, there is insufficient evidence to suggest that those businesses would be severely undermined as a consequence of the bypass being built. I think it is important to reflect on the fact that this particular scheme does have overwhelming support within the area.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu ei bod yn werth dweud bod proses ymgynghori helaeth wedi'i chynnal fel rhan o'r rhaglen i asesu pa lwybr a ffafrir. Byddai'r ffordd osgoi fel y'i cynllunnir ar hyn o bryd—y 9.7 km o ffordd newydd—yn cael gwared ar draffig trwodd o nifer o gymunedau. Mae'r cymunedau hynny wedi galw am y buddsoddiad hwn. Rwy'n derbyn bod rhai—rhai—busnesau wedi mynegi pryderon ynglŷn â'r effaith andwyol y gellid ei phrofi o ganlyniad i gael gwared ar draffig oddi ar ffyrdd yn y cymunedau hynny. Fodd bynnag, o'r hyn a ddywedwyd wrthym gan y busnesau hynny yn ystod y broses ymgynghori, nid oes digon o dystiolaeth i awgrymu y byddai'r busnesau hynny'n cael eu tanseilio'n ddifrifol o ganlyniad i adeiladu'r ffordd osgoi. Credaf ei bod yn bwysig ystyried bod cryn dipyn o gefnogaeth i'r cynllun penodol hwn yn yr ardal.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Item 2 is questions to the Counsel General and Brexit Minister in respect of his Brexit Minister responsibilities, and question 1 is from Paul Davies.
Eitem 2 yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel Gweinidog Brexit, a daw cwestiwn 1 gan Paul Davies.
1. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am oblygiadau Brexit ar Sir Benfro? OAQ53386
1. Will the Counsel General make a statement on the implications of Brexit on Pembrokeshire? OAQ53386
Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ystyried goblygiadau Brexit drwy Gymru gyfan, ac yn cymryd camau i gynllunio a pharatoi ar gyfer pob posibilrwydd.
The Welsh Government has been considering the implications of Brexit across Wales, and acting to plan and prepare for all eventualities.
Cwnsler Cyffredinol, byddwch chi'n ymwybodol bod y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi cyhoeddi adroddiad yn Awst 2017 i mewn i effaith Brexit a'r porthladdoedd yma yng Nghymru. Un o argymhellion yr adroddiad hwnnw oedd sicrhau bod yna drafodaethau adeiladol yn cymryd lle rhwng Llywodraeth Cymru a'u chymheiriaid yn Iwerddon, ac, yn wir, gyda gwledydd eraill yr Undeb Ewropeaidd. A allwch chi ddweud wrthym ni, felly, pa waith sydd nawr wedi cymryd lle ers yr adroddiad yma, yn enwedig ar effaith Brexit a'r porthladdoedd yn fy etholaeth i?
Counsel General, you will be aware that the External Affairs and Additional Legislation Committee published a report in August 2017 on the impact of Brexit on ports here in Wales. One of the recommendations of that report was to ensure that there were constructive discussions taking place between the Welsh Government and their counterparts in Ireland, and, indeed, with the other nations of the European Union. Can you tell us, therefore, what work has now taken place since the publication of that report, particularly on the impact of Brexit on ports in my constituency?
Mae cryn waith wedi digwydd ynglŷn â'r risg i borthladdoedd yng Nghymru yn gyffredinol, yn etholaeth yr Aelod, ynghyd ag yn y gogledd yng Nghaergybi ac ati hefyd. Rŷn ni wedi gweithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraeth leol a'r bobl sy'n gweithredu'r porthladdoedd i sicrhau ein bod ni'n modelu'r risgiau i'r porthladdoedd yn gyffredinol. Ar y cyfan, rŷn ni'n credu bod y porthladdoedd yn Ninbych y Pysgod ac yn Pembroke Dock yn debygol o fod gyda mwy o resilience na'r risg sydd yng Nghaergybi. Ond, wedi dweud hynny, rŷn ni'n cadw hyn o dan olwg rhag ofn y bydd yr assumptions o dan y modelu yna'n newid, wrth gwrs.
Quite a bit of work has been taking place as regards the risk to ports in Wales generally and in the Member's constituency, as well as in Holyhead and in the north. We’ve been working with the United Kingdom Government and local government and the port operators to ensure that we model the risks to ports generally. And, generally, the ports in Fishguard and Pembroke Dock are likely to have greater resilience than that of Holyhead. Having said that, we are keeping a close eye on this in case the assumptions under those models change.
Constituents have raised concerns with me about the provision of medical supplies in south-west Wales, particularly some very practical things like incontinence pads, but also access to insulin, certain rare radioisotopes that are necessary for some cancer treatments. Can the Brexit Minister update us on the discussions that Welsh Government has had with Hywel Dda health board to ensure that particularly our rural hospitals and some of the smaller hospitals have access to these kinds of products in the event, which, of course, we all devoutly hope will not happen, of a hard Brexit?
Mae etholwyr wedi mynegi pryderon wrthyf ynglŷn â'r ddarpariaeth o gyflenwadau meddygol yn ne-orllewin Cymru, yn enwedig pethau ymarferol iawn fel padiau anymataliaeth, ond hefyd mynediad at inswlin, rhai radioisotopau prin sy'n angenrheidiol ar gyfer rhai triniaethau canser. A all y Gweinidog Brexit roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda bwrdd iechyd Hywel Dda i sicrhau bod gan ein hysbytai gwledig a rhai o'r ysbytai llai yn arbennig fynediad at y mathau hyn o gynhyrchion pe baem yn wynebu Brexit caled, rhywbeth y mae pob un ohonom, wrth gwrs, yn taer obeithio na fydd yn digwydd?
Yes, certainly. Of course, there have been discussions with the health boards. The health Minister is in continuous discussions, really, with NHS bodies to ensure that they have preparedness plans in place and to test some of those assumptions. The question that the Member asks relates to the provision of medical devices in particular. As she may know, there's been a specific piece of work undertaken to ascertain supply chains for those devices particular to Wales and to inform the Welsh Government's position about the extent to which it will collaborate and co-operate with the systems that the UK Government is putting in place and the extent to which we need to put our own arrangements in place in relation to supply chain issues here in Wales.
One of the key issues, of course, is to ensure distribution across all parts of Wales, including perhaps in the remoter communities, of some of the sorts of medical devices and consumables that the Member refers to in her question.
Gallaf, yn sicr. Wrth gwrs, cafwyd trafodaethau gyda'r byrddau iechyd. Mae'r Gweinidog iechyd yn cael trafodaethau parhaus, mewn gwirionedd, gyda chyrff y GIG i sicrhau bod ganddynt gynlluniau parodrwydd ar waith ac i brofi rhai o'r rhagdybiaethau hynny. Mae'r cwestiwn y gofynna'r Aelod yn ymwneud â darparu dyfeisiau meddygol yn benodol. Fel y gŵyr, o bosibl, gwnaed gwaith penodol i bennu cadwyni cyflenwi ar gyfer y dyfeisiau hynny sy'n benodol i Gymru ac i lywio safbwynt Llywodraeth Cymru ynghylch y graddau y bydd yn cydweithio ac yn cydweithredu gyda'r systemau hynny y mae Llywodraeth y DU yn eu rhoi ar waith ac i ba raddau y mae angen inni roi ein trefniadau ein hunain ar waith mewn perthynas â materion sy'n ymwneud â'r gadwyn gyflenwi yma yng Nghymru.
Un o'r materion allweddol, wrth gwrs, yw sicrhau y dosberthir rhai o'r mathau o ddyfeisiau meddygol a defnyddiau traul y cyfeiria'r Aelod atynt yn ei chwestiwn ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys efallai y cymunedau mwy anghysbell.
2. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer Porthladd Caergybi pe bai Brexit heb fargen yn digwydd? OAQ53392
2. Will the Counsel General provide an update on Welsh Government plans for Holyhead port in the event of a no-deal Brexit? OAQ53392
In his oral statement of 22 January, the Minister for Economy and Transport detailed our contingency plans for heavy goods vehicles delayed in Holyhead. Welsh Government officials have identified more than one option, and are in discussions with the Roadking truck stop facility, which we are confident will have a positive outcome.
Yn ei ddatganiad llafar ar 22 Ionawr, nododd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth fanylion ein cynlluniau wrth gefn ar gyfer cerbydau nwyddau trwm a fyddai'n wynebu oedi yng Nghaergybi. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi nodi mwy nag un opsiwn, ac yn trafod gyda Roadking, y cyfleuster aros ar gyfer lorïau, ac rydym yn hyderus y bydd hynny'n arwain at ganlyniad cadarnhaol.
Thank you for that answer, and I hope you get well soon.
HMRC has now announced transitional plans, which will be in place for a year, where EU goods will be treated as they are now, to minimise disruption in the event of a 'no deal'. What support will the Welsh Government be providing to the port, and how will that be communicated with businesses?
Diolch am eich ateb, a brysiwch wella.
Mae CThEM wedi cyhoeddi cynlluniau trosiannol, a fydd ar waith am flwyddyn, lle bydd nwyddau o'r UE yn cael eu trin fel y cânt eu trin ar hyn o bryd, er mwyn lleihau trafferthion mewn sefyllfa 'dim bargen'. Pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i'r porthladd, a sut y bydd hwnnw'n cael ei gyfleu i fusnesau?
Well, there are very well established discussions with the port operators and with HMRC, the UK Government and local government, in particular. The Welsh Government recognises the risks around delays to the port in Holyhead. Regardless of the decisions that the UK Government is taking, the Irish Government, as part of the EU, will be imposing the full suite of EU law on traffic through the Irish ports. There have been extensive discussions, as I mentioned, to ascertain—should there be a need for HGV vehicles to be located outside the port, for suitable locations to be identified in relation to that, and those discussions are ongoing.
Wel, cafwyd trafodaethau trylwyr iawn gyda gweithredwyr y porthladdoedd a CThEM, Llywodraeth y DU a llywodraeth leol, yn arbennig. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod y peryglon ynghylch oedi yn y porthladd yng Nghaergybi. Ni waeth pa penderfyniadau a wnaiff Llywodraeth y DU, bydd Llywodraeth Iwerddon, fel rhan o'r UE, yn arfer cyfraith yr UE yn llawn ar draffig drwy borthladdoedd Iwerddon. Cafwyd trafodaethau helaeth, fel y soniais, i bennu—pe bai angen lleoli cerbydau nwyddau trwm y tu allan i'r porthladd, i nodi lleoliadau addas mewn perthynas â hynny, ac mae'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt.
In his 13 January letter to the First Minister, the Secretary of State for Wales invited the First Minister to attend meetings of the new EU exit preparedness committee, chaired by the Prime Minister, when relevant issues to Wales were on the agenda. They also stated: 'I have asked officials to share with you the experiences around the recent exercises in Kent, and similarly it would be helpful if you were able to share your conclusions around work in Holyhead and the Pembrokeshire ports.' What response, if any, therefore, has the First Minister, or yourself on his behalf, made in response to that request?
Yn ei lythyr at y Prif Weinidog ar 13 Ionawr, rhoddodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru wahoddiad i'r Prif Weinidog fynychu cyfarfodydd y pwyllgor newydd ar barodrwydd i ymadael â'r UE, a gadeirir gan Brif Weinidog y DU, pan fydd materion sy'n berthnasol i Gymru ar yr agenda. Roeddent hefyd yn dweud: 'Rwyf wedi gofyn i swyddogion rannu'r profiadau mewn perthynas â'r ymarferion diweddar yng Nghaint gyda chi, ac yn yr un modd, byddai o gymorth pe gallech rhannu eich casgliadau ynghylch gwaith yng Nghaergybi a phorthladdoedd Sir Benfro.' Pa ymateb, os o gwbl, felly, a roddwyd gan y Prif Weinidog, neu gennych chi ar ei ran, i'r cais hwnnw?
A response has gone to the Secretary of State for Wales, indicating that most of the issues on which an invitation has been extended to the Welsh Government relate to where matters have been devolved to Wales. Obviously, there isn't an equivalent in terms of the work we do here, because we don't deal with reserved matters here, but I know the First Minister has also indicated that he has asked officials to share information on certain projects with the Secretary of State for Wales.
Mae ymateb wedi'i roi i Ysgrifennydd Gwladol Cymru i ddweud bod y rhan fwyaf o'r materion lle rhoddwyd gwahoddiad i Lywodraeth Cymru yn ymwneud â materion sydd wedi eu datganoli i Gymru. Yn amlwg, nid oes unrhyw beth yn cyfateb o ran y gwaith a wnawn yma, gan nad ydym yn ymdrin â materion a gedwir yn ôl yma, ond gwn fod y Prif Weinidog wedi nodi hefyd ei fod wedi gofyn i swyddogion rannu gwybodaeth ar brosiectau penodol gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru.
Diolch yn fawr iawn. Dwi wedi bod ar wefan HMRC heddiw, yn sôn am beth fyddai'n digwydd o ran tollau os ydy'r Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Mae o'n rhyfeddol o gymhleth. Mae o'n dechrau drwy egluro mai simplified customs procedures ydy'r rhain. Does yna ddim byd yn syml am hyn o gwbl, ac, wrth gwrs, mae yna ffordd o'i gadw fe'n syml, sef i aros o fewn yr undeb tollau a'r farchnad sengl. Ond pa gamau gweithredu bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd mewn achos o adael heb gytundeb i gydweithio efo HMRC i sicrhau bod porthladd Caergybi ddim yn dod i stop?
Thank you very much. I’ve been on the HMRC website today, looking at what would happen in terms of customs arrangements if the UK leaves the European Union without a deal. It’s incredibly complex. It starts by explaining that simplified customs procedures are what is set out. There is nothing simple about this, and, of course, there’s a way of keeping it simple, and that’s to remain within the customs union and the single market. But what steps will the Welsh Government take in a 'no deal' scenario to collaborate with HMRC to ensure that the port of Holyhead doesn’t come to a stop?
Wel, mae'r Aelod yn pwysleisio elfen bwysig iawn, hynny yw, pa bynnag faint bosib gall ei wneud mewn sefyllfa heb gytundeb, dyw'r problemau fydd yn digwydd yn y cyd-destun hwnnw ddim yn gallu cael—. Dyw'r camau ddim ar gael i sicrhau bod hynny ddim yn digwydd. Mae trafodaethau yn digwydd, fel rwy'n ei ddweud, gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig a gyda'r HMRC ynglŷn â hyn, sy'n seiliedig ar fodelu gwahanol senarios a sicrhau bod camau'n cael eu cymryd, ar y cyfan, i ddelio gorau y gallwn ni â'r sefyllfa honno. Dylwn i ddweud bod y cydweithrediad gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y maes hwn wedi gwella dros y cyfnod diweddaraf.
Well, the Member emphasises a very important element, namely that whatever can be done in a 'no deal' situation, the problems in that context would mean that—. We don’t have the relevant actions available to ensure that doesn't happen. Discussions are taking place, as I say, with the UK Government and HMRC on this, based on the modelling of various scenarios and ensuring that steps are taken generally to deal with that situation as best we can. I should say that collaboration with the UK Government in this field has improved over the recent period.
We turn to spokespersons' questions, and the first person this afternoon is the Conservative spokesperson, Darren Millar.
Symudwn at gwestiynau'r llefarwyr, a daw'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan lefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Minister, can you tell us whether the Welsh Labour-led Government wants a second referendum on the UK's membership of the EU or not?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, a allwch ddweud wrthym pa un a yw Llywodraeth Lafur Cymru yn dymuno cael ail refferendwm ar aelodaeth y DU o'r UE ai peidio?
The Welsh Government's position is very clear on this.
Mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir iawn mewn perthynas â hyn.
Is it?
Ydy e?
It is. I may not be able to convey it very loudly today, but—. [Laughter.]
Ydy. Efallai na allaf ei gyfleu'n uchel iawn heddiw, ond—. [Chwerthin.]
Was that your second question, I take it? You just said, 'Is it?' Was that your second question?
Ai dyna oedd eich ail gwestiwn, rwy'n cymryd? Rydych newydd ddweud, 'Ydy e?' Ai dyna oedd eich ail gwestiwn?
It was a polite gibe, given the polite gibe that came back to me.
Pryfocio cwrtais ydoedd, o ystyried y pryfocio cwrtais a gefais i.
Well, perhaps ykeep your polite gibes, then, and I won't be confused as to whether it was a question or not.
Wel, efallai y dylech gadw'ch pryfocio cwrtais i chi'ch hun felly, ac ni fyddaf mewn penbleth a oedd yn gwestiwn ai peidio.
I note your comments.
Nodaf eich sylwadau.
Counsel General.
Gwnsler Cyffredinol.
Thank you, Dirprwy Lywydd. Our position as a Government—
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ein safbwynt fel Llywodraeth—
I'm sorry; I can't hear.
Mae'n ddrwg gennyf; nid wyf yn clywed.
Our position as a Government is set out in 'Securing Wales' Future'. The kind of deal for a post-Brexit relationship we would like to see is set out in that. If that sort of deal is not available and can't be agreed, then—
Nodir ein safbwynt fel Llywodraeth yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Nodir y math o gytundeb yr hoffem ei weld ar gyfer perthynas ôl-Brexit yn y ddogfen honno. Os nad yw'r math hwnnw o gytundeb yn bosibl, ac na ellir cytuno arno, yna—
I'm sorry, I can't hear you. I did try these earlier.
Mae'n ddrwg gennyf, ni allaf eich clywed. Fe geisiais eu defnyddio'n gynharach.
It does work. The floor amplification will work.
Mae'n gweithio. Fe wnaiff y chwyddleisio llawr weithio.
I was trying it earlier; I couldn't hear.
Fe geisiais ei ddefnyddio'n gynharach; ni allwn glywed.
Do you want to ask your second question?
A ydych am ofyn eich ail gwestiwn?
I couldn't hear the answer to the first one.
Ni allwn glywed yr ateb i'r cwestiwn cyntaf.
If that sort of deal is available, then the Welsh Government recognises that another referendum is a means of breaking that deadlock.
Os yw'r math hwnnw o gytundeb ar gael, mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod refferendwm arall yn fodd o dorri'r anghytundeb hwnnw.
It would help if Members in the Chamber could keep the noise down. The Counsel General is struggling, and so, if we all can keep quiet, then we'll be able to get through this next set of questions. Darren.
Byddai'n help pe bai'r Aelodau yn y Siambr yn cadw'r sŵn i lawr. Mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ei chael hi'n anodd, ac felly, os gallwn fod yn dawel, gallwn fynd drwy'r set nesaf o gwestiynau. Darren.
I listened to what you said. I'm still not clear on whether you want a referendum or not. We voted in this Chamber just a couple of weeks ago, and the Welsh Government seemed to support preparations for a second referendum, but it didn't expressly indicate whether there was support for a referendum or not. And I think the situation is such that you should be changing your Labour Party website address to Confused.com because I think lots of people out there find it bizarre that we're in a situation where the Welsh Government votes to prepare for a second referendum without actually demonstrating whether it supports having one or not. That seems to me to be a very strange situation indeed. Now, we know that the leader of the Labour Party, Jeremy Corbyn, wrote to the Prime Minister last week and he indicated in that letter that he's abandoned his six undeliverable tests and replaced them with five new demands on Brexit. In his letter, he didn't mention the prospect of a second referendum, and the reason he didn't mention the prospect of a second referendum is because the leader of the opposition isn't prepared to ask for one. Do you accept that it's utterly futile for the Welsh Government to seek to prepare for a second referendum given that your own leader in Westminster isn't prepared to ask for one and there's no prospect of one coming?
Gwrandewais ar yr hyn a ddywedoch. Nid wyf yn siŵr o hyd a ydych eisiau refferendwm ai peidio. Fe wnaethom bleidleisio yn y Siambr hon ychydig wythnosau'n ôl, ac roedd hi'n ymddangos fel pe bai Llywodraeth Cymru'n cefnogi paratoadau ar gyfer ail refferendwm, ond ni ddynododd yn bendant pa un a oedd cefnogaeth i refferendwm ai peidio. Ac rwy'n credu bod y sefyllfa'n golygu y dylech newid cyfeiriad gwefan y Blaid Lafur i Dryslyd.com oherwydd credaf fod llawer o bobl yn ei chael hi'n rhyfedd ein bod mewn sefyllfa lle mae Llywodraeth Cymru yn pleidleisio i baratoi ar gyfer ail refferendwm heb ddangos a yw'n cefnogi cael un ai peidio. Mae honno i'w gweld yn sefyllfa ryfedd iawn yn wir. Nawr, gwyddom fod arweinydd y Blaid Lafur, Jeremy Corbyn, wedi ysgrifennu at y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf ac fe nododd yn y llythyr hwnnw ei fod wedi cefnu ar ei chwe phrawf nad oes modd eu cyflawni ac wedi gosod pump o alwadau newydd ar gyfer Brexit yn eu lle. Yn ei lythyr, ni soniodd am y posibilrwydd o gynnal ail refferendwm, a'r rheswm na soniodd am y posibilrwydd o gynnal ail refferendwm yw oherwydd bod arweinydd yr wrthblaid yn amharod i ofyn am un. A ydych yn derbyn ei bod yn gwbl ofer i Lywodraeth Cymru geisio paratoi am ail refferendwm o ystyried nad yw eich arweinydd eich hunain yn San Steffan yn barod i ofyn am un ac nad oes unrhyw arwydd y daw yna ail refferendwm?
Well, the letter from the leader of the opposition described the sort of deal that the Labour Party in Westminster would be prepared to support. And we recommend that the Prime Minister engages fully with the leader of the opposition to see if that sort of deal can emerge from discussions in Parliament. She's failed to do so so far.
Wel, disgrifiodd y llythyr gan arweinydd yr wrthblaid y math o gytundeb y byddai'r Blaid Lafur yn San Steffan yn barod i'w gefnogi. Ac rydym yn argymell bod y Prif Weinidog yn ymgysylltu'n llawn ag arweinydd yr wrthblaid i weld a all trafodaethau yn y Senedd arwain at gytundeb o'r fath. Mae hi wedi methu gwneud hynny hyd yma.
The reality is, of course, that the Labour leadership in Westminster wants out of the EU. Footage was revealed in the last few days of Jeremy Corbyn back in 2010, calling for the EU to be, and I quote, 'defeated', accusing it and the IMF of being, and I quote,
'utterly united in deflation, suppressing the economy and creating unemployment'.
And, of course, in a book, which is currently being serialised in a Sunday newspaper, it's been revealed that the shadow chancellor, John McDonnell, and Seumas Milne, Jeremy's Corbyn's closest adviser, both voted to leave the EU. Given this, do you accept that instead of playing politics around a second referendum and preparing for one when there's no prospect of one coming, and no prospect of the Labour frontbench in Westminster calling for one, that you ought to get on with supporting the Prime Minister and supporting the deal that she has negotiated and the changes that are going to be necessary to deliver a deal, with appropriate changes to the backstop?
Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod arweinyddiaeth y Blaid Lafur yn San Steffan eisiau gadael yr UE. Datgelwyd lluniau yn yr ychydig ddyddiau diwethaf o Jeremy Corbyn yn ôl yn 2010, yn galw ar yr UE, ac rwy'n dyfynnu, 'i gael ei drechu', gan gyhuddo'r Undeb Ewropeaidd a'r Gronfa Ariannol Ryngwladol o fod, a dyfynnaf,
yn hollol unedig ar ddatchwyddiant, darostwng yr economi a chreu diweithdra.
Ac wrth gwrs, mewn llyfr sy'n cael ei gyfresoli mewn papur dydd Sul ar hyn o bryd, datgelwyd bod canghellor yr wrthblaid, John McDonnell, a Seumas Milne, cynghorydd agosaf Jeremy Corbyn, ill dau wedi pleidleisio i adael yr UE. O gofio hyn, yn hytrach na chwarae gwleidyddiaeth ynghylch ail refferendwm a pharatoi am un pan nad oes unrhyw arwydd y daw un, a dim gobaith y bydd mainc flaen Llafur yn San Steffan yn galw am un, a ydych yn derbyn mai'r hyn y dylech ei wneud yw bwrw ymlaen i gefnogi'r Prif Weinidog a chefnogi'r cytundeb a negododd a'r newidiadau sy'n mynd i fod yn angenrheidiol ar gyfer sicrhau cytundeb, gyda newidiadau priodol i'r ddarpariaeth wrth gefn?
Whilst I envy the Member's ability to project across the Chamber, I won't take any lessons from him on playing politics on this issue. Our position is completely clear, and the best means of resolving this and avoiding a 'no deal' situation is for the Prime Minister to drop her red lines and seek to achieve a consensus across Parliament on the sorts of the principles that there could be a broadly based coalition, not the narrow coalition she's trying to establish at the moment.
Er fy mod yn eiddigeddus o allu'r Aelod i gael ei glywed ar draws y Siambr, nid wyf am gymryd unrhyw wersi oddi wrtho am chwarae gwleidyddiaeth ar y mater hwn. Mae ein safbwynt yn hollol glir, a'r ffordd orau o ddatrys hyn ac osgoi sefyllfa 'dim bargen' yw i'r Prif Weinidog gael gwared ar ei llinellau coch a cheisio sicrhau consensws ar draws y Senedd ar y mathau o egwyddorion y gellid cael cynghrair eang yn eu cylch, nid y gynghrair gul y mae hi'n ceisio ei sefydlu ar hyn o bryd.
We turn to the Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Trown at lefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn dychwelyd at y cwestiwn a oedd wedi cael ei godi gan fy nghyfaill Helen Mary Jones, ydy'r gwaith roeddech chi wedi cyfeirio ato yn ceisio adnabod y meddyginiaethau a'r nwyddau meddygol sydd mewn peryg o fynd yn brin pe bai yna Brexit heb gytundeb wedi'i gwblhau? Faint o nwyddau a meddyginiaethau ydych chi wedi eu hadnabod ar y rhestr honno? A yw'n llai na'r 31 o nwyddau sydd wedi'u hadnabod yn yr asesiad diweddaraf gan yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd? Ydych chi'n bwriadu cyhoeddi y rhestr yma, fel bod meddygon teulu a'r cyhoedd yn ymwybodol o'r risgiau posib a allai eu hwynebu nhw, fel y gallant, i'r graddau sy'n bosib, wneud cynlluniau wrth gefn?
Thank you, Deputy Presiding Officer. Returning to the question raised by my colleague Helen Mary Jones, has the work that you referred to in identifying the medicines and medical equipment that are at risk of becoming scarce if there were a 'no deal' Brexit been completed? Is that work completed? How many medicines and what medical equipment have you identified on that list? Is it less than the 31 identified in the most recent analysis by the European Medicines Agency, and do you intend to publish that list so that GPs and the public are aware of the possible risks that they may face, so that, as far as possible, they can make contingency arrangements?
Dyw'r gwaith hynny ddim wedi ei gwblhau. Mae'r gwaith yn digwydd ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraethau eraill y Deyrnas Unedig, yn cynnwys y Llywodraeth yn San Steffan. Mae'r gwaith yn mynd ar ei hyd ar hyn o bryd. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod ni'n sicrhau ein bod ni'n glir gyda phobl nad oes unrhyw ofyniad arnyn nhw i ymddwyn mewn ffordd wahanol ar hyn o bryd. Dydyn ni ddim yn gofyn i'r gwasanaeth iechyd ymateb mewn ffordd wahanol i feddygon teulu, i gynnig presgripsiynau hirach i bobl, nac i fferyllwyr wneud hynny chwaith. Byddwn ni'n cadw'r sefyllfa hyn o dan sylw.
That work is not complete, and that work is taking place jointly between the Welsh Government and other Governments, including the Westminster Government. The work is ongoing at present. What is important is to ensure and be clear with people that they don’t need to behave in any different way at the moment. We are not asking the NHS to respond any differently to GPs, as in giving people longer prescriptions, and we’re not asking pharmacists to do so either. We will be keeping an eye on the situation.
Gaf fi ofyn i'r Gweinidog, gydag ond ychydig wythnosau i fynd, onid yw hi'n mynd i beri consýrn i bobl bod y gwaith yna heb ei gwblhau? Hynny yw, roeddem ni'n gwybod ers tro byd fod yna bosibilrwydd o adael heb gytundeb, a nawr, gydag ychydig o wythnosau i fynd, dŷn ni'n dal ddim yn gwybod pa nwyddau a meddyginiaethau dŷn ni'n sôn amdanyn nhw.
Gaf fi ofyn iddo fe hefyd ydy e'n ymwybodol o gynlluniau wrth gefn y pedwar llu heddlu yng Nghymru, i roi heddweision ar standby er mwyn ymateb i unrhyw anghydfod sifil neu drafferthion mewn porthladdoedd pe bai yna Brexit heb gytundeb? Os ydych chi wedi cael y trafodaethau hynny, allwch chi fanylu ar niferoedd y heddweision rŷn ni'n sôn amdanynt? Ydy'r trefniadau wrth gefn yma yn cynnwys gallu ymateb i geisiadau am gymorth mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Gyfunol, gan gynnwys Gogledd Iwerddon? Allwch chi ddweud hefyd a yw awdurdodau lleol, gwasanaethau brys eraill ac unrhyw gorff arall yn y sector cyhoeddus hefyd ynghlwm yn y gwaith cynllunio yma?
May I ask the Minister, with just a few weeks to go, isn’t it going to be a cause of concern for people that that work hasn’t been completed? We’ve known for some time that there was a possibility of a no-deal exit, and, with just a few weeks remaining, we still don’t know what goods and medicines we are talking about.
May I also ask him whether he is aware of any contingency plans by the police forces in Wales to put police officers on standby to respond to any civil disputes, or disputes in our ports should there be a 'no deal' Brexit? And if you have had those discussions, could you give some details on the number of officers we are talking about? Do these contingency arrangements include responding to crises in other parts of the UK, including Northern Ireland? Can you tell us whether local authorities, other emergency services and any other public sector bodies are involved in this planning work?
Ydyn, mae'r cyrff hynny ynghlwm yn y gwaith hynny, drwy'r local resilience forums, ac mae'r pedwar heddlu ynghlwm yn y trafodaethau yna hefyd. Fel y bydd yr Aelod yn deall, mae trefniadau sy'n bodoli ar gyfer mutual assistance yn gyffredinol, ac mae'r holl bethau yma yn digwydd o fewn fframwaith civil contingencies, sydd wedi ei sefydlu ar gyfer pob mathau o sefyllfaoedd. Does gyda ni ddim unrhyw intelligence penodol am civil unrest ar raddfa eang, fel petai, ond mae'r trafodaethau hynny'n digwydd gyda llywodraeth leol, gyda'r heddlu, gyda chyrff y gwasanaeth iechyd a gyda'r Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig.
Yes, those organisations are involved in that work, through the local resilience forums, and the four police forces are also involved in those negotiations. As the Member will know, there are already arrangements in place in terms of mutual assistance, and all of this takes places within the civil contingencies framework, which has been established for all kinds of situations. We don’t have any specific intelligence about civil unrest on a wider scale, as it were, but the negotiations and discussions are taking place with local authorities, with the police, with the health service and with other Governments in the United Kingdom.
Allaf fi jest gofyn i'r Gweinidog a ydy e'n ymwybodol, jest i gadarnhau, fod heddlu yng Nghymru yn mynd i gael eu rhoi ar standby pe baem ni'n gadael heb gytundeb, fel sydd wedi cael ei adrodd, er enghraifft, yn yr Alban ac yn Lloegr? Ym mis Chwefror y llynedd, mi gawsom ni gadarnhad bod y Llywodraeth yn edrych ar y syniad o greu parthau rhydd, neu borthladdoedd rhydd, pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. All y Gweinidog ein diweddaru ni ynglŷn â'r gwaith hynny? Allwch chi ddweud pa borthladdoedd, neu feysydd awyr, neu ardaloedd eraill, sydd o dan ystyriaeth gennych ar hyn o bryd? Ac a ydych chi fel Llywodraeth yn bwriadu cefnogi unrhyw gais ar gyfer statws parth rhydd?
Ac yn olaf, yn dilyn adroddiadau y prynhawn yma bod Ford wedi dweud wrth Brif Weinidog Prydain eu bod nhw'n bwriadu symud y gwaith cynhyrchu o'r Deyrnas Gyfunol pe bai yna Brexit heb gytundeb, a ydych chi'n gallu dweud a fydd yna unrhyw drafodaeth debyg gyda Gweinidogion Cymru, gan Ford? Ac a allwch chi ddweud hefyd a ydy Llywodraeth Cymru wedi siarad â phob un o'r 52 o brif gwmnïau—yr anchor companies—yn ystod y tri mis diwethaf i ofyn iddyn nhw hefyd ynglŷn ag effaith bosib Brexit ar eu busnesau?
Could I ask the Minister just to confirm that the police forces in Wales are going to be put on standby in the event of a 'no deal' Brexit, as has been reported, for example, in England and in Scotland? In February of last year, we received confirmation that the Government was considering the concept of free zones, or free ports, if we were to leave the European Union. Can the Minister provide us with an update on that work? And can you tell us which ports, or airports, or other areas, are being considered by you at the moment, and whether you as a Government intend to support any application for a free zone or free port status?
Finally, following reports this afternoon that Ford have told the UK Prime Minister that they intend to shift production from the UK if there were to be a 'no deal' Brexit, can you tell us whether there will be any similar discussion between Welsh Ministers and Ford? And can you also tell us whether the Welsh Government has spoken to each of the 52 anchor companies over the last three months to ask them about the possible impact of Brexit on their businesses?
O ran y porthladdoedd rhydd, wrth gwrs, o'n safbwynt ni fel Llywodraeth, rydym ni eisiau bod mewn sefyllfa lle mae gyda ni berthynas agos â'r farchnad sengl, a bod o fewn undeb tollau. Ac mae'n anodd gweld sut y gallai porthladdoedd rhydd, parthau rhydd, fodoli o fewn y fframwaith hwnnw. Felly, mae sialens strategol gyda ni yn y cyd-destun hwnnw.
O ran y sgyrsiau rhwng y Llywodraeth a'r cwmnïau, neu'r cyflogwyr, mawr, mae'r sgyrsiau yna'n digwydd yn barhaol. Roeddwn ni yn y cyfarfod gyda Ken Skates yn gynharach yr wythnos yma gyda chynrychiolwyr o'r busnesau—gyda'r sector economaidd yn gyffredinol—ac mae'r math o drafodaethau mae'n sôn amdanyn nhw yn bethau sy'n digwydd yn gyson ar hyn o bryd.
As regards the free ports, of course, from our point of view as a Government, we want to be in a position where we can have a close relationship with the single market, and within a customs union. And it’s difficult to see how the free ports, or free zones, could exist within that framework. And so we have a strategic challenge in that context.
As regards discussions between Government and the major employers or companies, those discussions are ongoing. I was in that meeting with Ken Skates earlier this week with business representatives—with the economic sector more generally—and the kind of discussions you're alluding to are happening on a regular basis at present.
Thank you. We turn to the UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch. Trown at lefarydd UKIP, Neil Hamilton.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Counsel General will have seen that Olly Robbins, the Government's chief negotiator with the EU, let the cat out of the bag yesterday in Brussels and revealed Theresa May's true intentions. She has always said that she doesn't want to extend article 50 or to have any delay in Britain leaving the EU beyond 29 March. But Olly Robbins said that his task, or the Government's task in the House of Commons over the next few weeks is to get MPs to believe that, in the week beginning at the end of March, the extension is possible, but if they don't vote for the deal then the extension is going to be a long one. So, on the one hand, the Prime Minister is saying that there won't be an extension, but the man actually doing the day-to-day negotiations is saying that their tactic is to extend the membership of Britain in the EU beyond 29 March if MPs don't agree the deal.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Bydd y Cwnsler Cyffredinol wedi gweld bod Olly Robbins, prif negodwr y Llywodraeth gyda'r UE, wedi gadael y gath o'r cwd ddoe ym Mrwsel ac wedi datgelu gwir fwriadau Theresa May. Mae hi bob amser wedi dweud nad yw am ymestyn erthygl 50 na chael unrhyw oedi a fyddai'n golygu na fyddai Prydain yn gadael yr UE ar 29 Mawrth. Ond dywedodd Olly Robbins mai ei dasg, neu dasg y Llywodraeth yn Nhŷ’r Cyffredin dros yr ychydig wythnosau nesaf, yw cael ASau i gredu y bydd estyniad yn bosibl ar gyfer yr wythnos yn dechrau ar ddiwedd mis Mawrth, ond os na fyddant yn pleidleisio o blaid y cytundeb, y bydd yr estyniad yn un hir. Felly, ar y naill law, mae'r Prif Weinidog yn dweud na fydd estyniad, ond mae'r dyn sy'n gwneud y negodi o ddydd i ddydd yn dweud mai eu tacteg yw ymestyn aelodaeth Prydain o'r UE y tu hwnt i 29 Mawrth os nad yw'r ASau yn cytuno i'r cytundeb.
Yes, I saw that as well. Our position, as a Government, is that the Prime Minister should request an extension to article 50 at this point. The later that is left, the more risky it becomes and the more challenges there may be to securing that. It seems to us that almost any scenario from now on requires an extension to article 50—an extension to the exit date. Even if a deal was possible at this point, the practical, logistical exercise of getting legislation through Parliament in order to make that happen already takes us in almost any realistic scenario beyond the current exit date.
Ie, gwelais innau hynny hefyd. Ein safbwynt ni, fel Llywodraeth, yw y dylai'r Prif Weinidog wneud cais am estyniad i erthygl 50 ar y pwynt hwn. Po ddiweddaraf y gadewir hynny, y mwyaf peryglus fydd hi a'r mwyaf o heriau a allai fod i sicrhau hynny. Mae'n ymddangos i ni fod bron unrhyw senario o hyn ymlaen yn galw am ymestyn erthygl 50—ymestyn y dyddiad ymadael. Hyd yn oed pe bai cytundeb yn bosibl ar y pwynt hwn, mae'r ymarfer logistaidd, ymarferol o gael deddfwriaeth drwy'r Senedd er mwyn gwneud iddo ddigwydd eisoes yn mynd â ni y tu hwnt i'r dyddiad ymadael presennol mewn unrhyw senario realistig fwy neu lai.
Well, I'm sure the Counsel General would agree with me that this resolves, ultimately, into a question of trust in Government, which is a vitally important issue. Here we have, on the one hand, the Government's chief negotiator being overheard in private, in circumstances where he didn't know he was being overheard, saying one thing, and the Prime Minister in public denying what he said. Which does he believe is the more credible approach?
Wel, rwy'n siŵr y byddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi fod hyn yn dod yn gwestiwn o ymddiriedaeth yn y Llywodraeth yn y pen draw, sy'n fater hollbwysig. Yma mae gennym brif negodwr y Llywodraeth ar y naill law yn cael ei glywed mewn amgylchiadau preifat pan nad oedd yn gwybod ei fod yn cael ei glywed, yn dweud un peth, a'r Prif Weinidog yn gwadu'n gyhoeddus yr hyn a ddywedodd. Pa ymagwedd yw'r fwyaf credadwy yn ei farn ef?
I'm not sure it's for me to speculate on potential discussions within the UK Government between negotiators and the Prime Minister. All I would say is that we've been very clear about the kind of deal that we think should be put before the House of Commons, and I think the Prime Minister should take all the steps she can to make that a reality.
Nid wyf yn siŵr mai fy lle i yw dyfalu ynglŷn â thrafodaethau posibl o fewn Llywodraeth y DU rhwng negodwyr a'r Prif Weinidog. Y cyfan a ddywedaf yw ein bod wedi bod yn glir iawn ynghylch y math o gytundeb y credwn y dylid ei roi gerbron Tŷ'r Cyffredin, a chredaf y dylai'r Prif Weinidog weithredu'r holl gamau y gall er mwyn gwireddu hynny.
Well, as the deal that Theresa May has put on the table gives the EU all it wants—the £39 billion, detaching Northern Ireland from the rest of the UK, a continuation of regulatory alignment without a voice or a vote in the EU, and with no unilateral right to leave, which we currently enjoy under article 50—effectively what the Prime Minister is proposing is very largely what the Welsh Labour Government itself wants to see. So, is he encouraged by this confirmation of the Prime Minister's duplicity in negotiating a deal that she claims is a means of exiting the EU whilst knowing it is actually designed to keep the UK indefinitely within it?
Wel, gan fod y cytundeb y mae Theresa May wedi'i roi ar y bwrdd yn rhoi pob dim y mae'r UE ei eisiau—y £39 biliwn, rhannu Gogledd Iwerddon oddi wrth weddill y DU, parhad o'r aliniad rheoleiddio heb lais na phleidlais yn yr UE, a heb unrhyw hawl unochrog i adael, hawl sydd gennym ar hyn o bryd o dan erthygl 50—i bob pwrpas yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei gynnig yw'r hyn y mae Llywodraeth Lafur Cymru ei hun am ei weld i raddau helaeth. Felly, a yw'n cael ei galonogi gan y cadarnhad hwn o ddauwynebogrwydd y Prif Weinidog yn negodi cytundeb y mae hi'n honni ei fod yn fodd o adael yr UE gan wybod ei fod wedi'i lunio mewn gwirionedd er mwyn cadw'r DU o'i fewn am gyfnod amhenodol?
Well, I'm certainly conscious of the limitations of being in the EU without a voice, but I would just say that the deal that the Prime Minister has put forward to the House of Commons falls very short of the kind of deal the Welsh Labour Government, together with Plaid Cymru, has described as the kind of post-Brexit relationship we should have with the European Union. It doesn't, for example, include a permanent customs union; it doesn't, for example, include a single market in services; and it certainly doesn't include the kind of fair movement migration policy that we feel is the best in Wales's interests after Brexit.
Wel, rwy'n sicr yn ymwybodol o'r cyfyngiadau o fod yn yr UE heb lais, ond hoffwn ddweud bod y cytundeb y mae'r Prif Weinidog wedi'i gyflwyno i Dŷ'r Cyffredin yn brin iawn o'r math o gytundeb y mae Llywodraeth Lafur Cymru, ynghyd â Phlaid Cymru, wedi'i ddisgrifio fel y math o berthynas ar ôl Brexit a ddylai fod gennym gyda'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw, er enghraifft, yn cynnwys undeb tollau parhaol; nid yw, er enghraifft, yn cynnwys marchnad sengl mewn gwasanaethau; ac yn sicr nid yw'n cynnwys y math o bolisi ymfudo symudiad teg y teimlwn y byddai orau er lles Cymru ar ôl Brexit.
Well, I take issue with the Counsel General on much of what he has just said, because, effectively, the basis of the deal that the EU has extorted from the Government is Britain's membership of the customs union and, indeed, the single market in effect because regulatory alignment is part and parcel of it, and there is no end date. So, in those circumstances, then the EU has no incentive to improve its offer because it's got everything it wanted on the table already. So, why should it agree to allow Britain to leave the EU in due course when it's actually got us where it wants us—actually within the EU but without a voice and a vote? And, therefore, that means, in effect, permanent continuation of Britain's membership of the EU—exactly what the Labour party wants to see.
Wel, rwy'n anghytuno â'r Cwnsler Cyffredinol ynghylch llawer o'r hyn y mae newydd ei ddweud, oherwydd, i bob pwrpas, sail y cytundeb y llwyddodd yr UE i'w wasgu o'r Llywodraeth yw aelodaeth Prydain o'r undeb tollau ac yn wir, y farchnad sengl i bob pwrpas am fod aliniad rheoleiddio yn rhan annatod ohono, ac nid oes dyddiad terfyn. Felly, yn yr amgylchiadau hynny, nid oes unrhyw gymhelliad i'r UE wella ei gynnig oherwydd mae popeth y mae eu heisiau ar y bwrdd eisoes. Felly, pam y dylai gytuno i ganiatáu i Brydain adael yr UE maes o law pan fydd wedi ein cael ni yn union lle mae eisiau i ni fod mewn gwirionedd—o fewn yr Undeb Ewropeaidd ond heb lais a phleidlais? Ac felly, mae hynny'n golygu parhad aelodaeth Prydain o'r UE yn barhaol mewn gwirionedd—sef yn union yr hyn y mae'r Blaid Lafur am ei weld.
I also believe that seeking renegotiation of the deal with the EU on the basis of the Prime Minister's current red lines is a very, very optimistic strategy on her part. Of course, we know that the EU said that if she moves from the red lines, other options are available on the table, and, once again, I'd encourage the Prime Minister to take that up.
Credaf hefyd fod ceisio ail-drafod y cytundeb gyda'r UE ar sail llinellau coch presennol y Prif Weinidog yn strategaeth optimistaidd tu hwnt ar ei rhan. Wrth gwrs, rydym yn gwybod bod yr UE wedi dweud pe bai'n symud oddi wrth y llinellau coch, fod yna ddewisiadau eraill ar y bwrdd, ac unwaith eto, buaswn yn annog y Prif Weinidog i fynd ar drywydd y rheini.
3. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cymorth ar gyfer gweithgynhyrchwyr ceir yng Nghymru pe bai Brexit heb fargen yn digwydd? OAQ53399
3. What discussions has the Counsel General had with the UK Government on support for car manufacturers in Wales in the event of a no-deal Brexit? OAQ53399
We recognise the importance of the automotive sector to Wales and continue to press the UK Government to rule out a 'no deal' outcome whilst providing advice on mitigating actions. We are also in very close contact with the Welsh Automotive Forum and UK-wide sector bodies on Brexit.
Rydym yn cydnabod pwysigrwydd y sector modurol yng Nghymru ac yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddiystyru canlyniad 'dim bargen' gan ddarparu cyngor ar gamau lliniaru. Rydym hefyd mewn cysylltiad agos iawn â Fforwm Modurol Cymru a chyrff sector ar draws y DU ar Brexit.
I do hope that the speculation on an overheard conversation in a Brussels restaurant or bar with Olly Robbins is correct and that, indeed, the Government has ruled out a 'no deal', it just isn't telling us that it has ruled out a 'no deal', because the chief executive of the Society of Motoring Manufacturers and Traders has said, in his words, that a 'no deal'
''would be catastrophic – plants will close; jobs will be lost.'
Today—this morning—Ford have used the same word, 'catastrophic', to describe the impact of a 'no deal' on the UK and says it will do whatever is necessary to protect its interest in Europe. It's declined to speculate on a report that it is planning to move all its jobs—13,000 jobs in the UK, including in Ford Bridgend—out of the UK in the case of a 'no deal'.
Could I ask the Minister what insight has he had from the Prime Minister and from UK Ministers about the scale of support that the UK Government is going to provide for our car manufacturers in the case of a 'no deal' to persuade them to avoid that situation where plants will close, jobs will be lost, families will see the impact right across the UK, including in my constituency of Ogmore?
Rwy'n gobeithio bod y dyfalu ar sgwrs y digwyddwyd ei chlywed mewn bwyty neu far ym Mrwsel gydag Olly Robbins yn gywir a bod y Llywodraeth wedi diystyru 'dim bargen', ond nad yw'n dweud wrthym ei bod wedi diystyru 'dim bargen', oherwydd dywedodd Prif Weithredwr y Gymdeithas Gweithgynhyrchwyr a Masnachwyr Moduron, yn ei eiriau ef, y byddai 'dim bargen'
yn drychinebus—bydd ffatrïoedd yn cau; bydd swyddi'n cael eu colli.
Heddiw—y bore yma—mae Ford wedi defnyddio'r un gair, 'trychinebus' i ddisgrifio effaith 'dim bargen' ar y DU ac mae'n dweud y bydd yn gwneud beth bynnag sy'n angenrheidiol i ddiogelu ei fuddiannau yn Ewrop. Mae wedi gwrthod gwneud unrhyw sylwadau ar adroddiad ei fod yn bwriadu symud ei holl swyddi—13,000 o swyddi yn y DU, gan gynnwys yn Ford Pen-y-bont ar Ogwr—allan o'r DU mewn sefyllfa 'dim bargen'.
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa ddealltwriaeth a gafodd gan y Prif Weinidog a Gweinidogion y DU ynghylch maint y gefnogaeth y mae Llywodraeth y DU yn mynd i'w roi i'n cynhyrchwyr ceir mewn sefyllfa 'dim bargen' i'w perswadio i osgoi sefyllfa lle bydd ffatrïoedd yn cau, swyddi'n cael eu colli, a theuluoedd yn gweld yr effaith ar draws y DU, gan gynnwys yn fy etholaeth i yn Ogwr?
I thank the Member for raising this question in the Chamber. It goes to the heart, I think, of the challenge that we face with the sort of deal and the sort of negotiations the Prime Minister has been pursuing, and in Parliament. It completely fails to take account of the sorts of risks to our economy that the Member has outlined in his question.
As a Government, we have taken steps to support the sector here in Wales, but in the context of a 'no deal' Brexit, the tariff barriers and the non-tariff barriers that would come in the context of that, could potentially be devastating for significant parts of the sector, and also, if I may say, the supply chain, which stretches right across Wales—I don't think the impact on supply chains has been appreciated as fully as it needs to be as well.
Diolch i'r Aelod am godi'r cwestiwn hwn yn y Siambr. Credaf ei fod yn mynd i wraidd yr her sy'n ein hwynebu o ran y math o gytundeb a'r math o negodiadau y mae Prif Weinidog y DU wedi bod yn mynd ar eu trywydd, ac yn y Senedd. Mae'n methu'n gyfan gwbl ag ystyried y math o risgiau i'n heconomi a amlinellwyd gan yr Aelod yn ei gwestiwn.
Fel Llywodraeth, rydym wedi cymryd camau i gefnogi'r sector yma yng Nghymru, ond yng nghyd-destun Brexit 'dim bargen', gallai'r rhwystrau tariff a'r rhwystrau di-dariff a ddeuai yn nghyd-destun hynny fod yn drychinebus i rannau sylweddol o'r sector, ac os caf ddweud hefyd, y gadwyn gyflenwi, sy'n ymestyn ar draws Cymru—nid wyf yn credu ein bod wedi sylweddoli'n iawn cymaint o effaith a fyddai ar y cadwyni cyflenwi hefyd.
Obviously, we're still waiting with bated breath to know whether Ineos will be bringing its new vehicle to Bridgend, perhaps, rather than Portugal. But it was concerning to hear the other day that, even if this work does come to the UK, it may not be enough to save the Ford plant; it's a plant, of course, that, being Ford, is also affected by the decision of the United States President and what he's doing in America to support industry over there, which is affecting the potential of both steel and car manufacturing here. Can you tell us what work you'll have done with both the economy Minister and the Minister for international relations to identify what other opportunities will be available for car manufacturers in Wales, but, very specifically, what Wales is doing to push what should be our unique selling points about the steel innovation within the Swansea bay city region, for example; our enterprise zones, one of which is dedicated to automotives; and, indeed, just promoting what we're good at when it comes to automotive research? Because it's that that's going to make us attractive to other global partners in due course, despite the threats that we're facing now.
Yn amlwg, rydym yn dal i aros yn eiddgar i glywed a fydd Ineos yn dod â'u cerbyd newydd i Ben-y-bont ar Ogwr yn hytrach na Phortiwgal. Ond testun pryder oedd clywed y diwrnod o'r blaen, hyd yn oed os yw'r gwaith hwn yn dod i'r DU, na fydd yn ddigon o bosibl i achub y ffatri Ford; am ei bod yn ffatri Ford, wrth gwrs, mae penderfyniad Arlywydd yr Unol Daleithiau hefyd yn effeithio arni a'r hyn y mae ef yn ei wneud yn America i gefnogi'r diwydiant yn y fan honno, sy'n effeithio ar botensial dur a gweithgynhyrchu ceir yma. A allwch ddweud wrthym pa waith a wnaethoch gyda Gweinidog yr economi a'r Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol ar nodi pa gyfleoedd eraill a fydd ar gael ar gyfer gweithgynhyrchwyr ceir yng Nghymru, ond yn benodol iawn, beth y mae Cymru yn ei wneud i wthio yr hyn a ddylai fod yn bwynt gwerthu unigryw i ni o ran arloesedd dur o fewn dinas-ranbarth bae Abertawe, er enghraifft; ein hardaloedd menter, gydag un ohonynt yn ymroddedig i'r sector modurol; ac yn wir, hyrwyddo'r hyn rydym yn dda am ei wneud gyda gwaith ymchwil modurol? Oherwydd dyna sy'n mynd i'n gwneud yn ddeniadol i bartneriaid byd-eang eraill maes o law, er gwaethaf y bygythiadau sy'n ein hwynebu yn awr.
I agree with the characterisation of the threat that the Member describes. I know that the economy Secretary and the Minister for international relations have this as a key priority. The investment that the Government has made, for example, in further upskilling the workforce in some of these companies is a significant dimension to the attraction of businesses to Wales in these sectors, and also in further enabling these companies to compete within their own international networks for resources, which is a key dimension to some of the issues that we face here.
I know that, in terms of the outward-facing strategy of Wales in the future and identifying opportunities for further investment in these sectors, the Minister for international relations has that as a top priority, but I am bound to say that if we end up with the kind of relationship with the single market that it looks like the Prime Minister is prepared to contemplate, that will not strengthen the hand of the Welsh Government or indeed any of these companies in fighting for resources and fighting for opportunities for their workforces.
Cytunaf â disgrifiad yr Aelod o'r bygythiad. Gwn fod hon yn flaenoriaeth allweddol i Ysgrifennydd yr economi a'r Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol. Mae'r buddsoddiad a wnaed gan y Llywodraeth, er enghraifft, yn uwchsgilio'r gweithlu ymhellach yn rhai o'r cwmnïau hyn yn ddimensiwn sylweddol i ddenu busnesau i Gymru yn y sectorau hyn, a hefyd i alluogi'r cwmnïau hyn ymhellach i gystadlu o fewn eu rhwydweithiau rhyngwladol eu hunain am adnoddau, sy'n ddimensiwn allweddol i rai o'r problemau a wynebwn yn hyn o beth.
O ran y strategaeth sy'n edrych tuag allan yng Nghymru yn y dyfodol a nodi cyfleoedd ar gyfer buddsoddi pellach yn y sectorau hyn, gwn fod hynny'n brif flaenoriaeth i'r Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol, ond rhaid imi ddweud, os ydym yn wynebu'r math o berthynas y mae'n ymddangos bod y Prif Weinidog yn barod i'w hystyried gyda'r farchnad sengl yn y pen draw, ni fydd hynny'n cryfhau llaw Llywodraeth Cymru nac unrhyw un o'r cwmnïau hyn wrth ymladd am adnoddau ac ymladd am gyfleoedd ar gyfer eu gweithluoedd.
4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol yng nghyswllt cydweithredu â gwledydd eraill ar ôl Brexit? OAQ53418
4. What discussions has the Counsel General had with the Minister for International Relations and the Welsh Language in relation to co-operating with other countries following Brexit? OAQ53418
I'm in regular contact with the Minister for International Relations and the Welsh Language to ensure that my work on pressing for the least economically damaging Brexit fits in closely with her work to develop our international engagement to support the future prosperity of Wales.
Rwyf mewn cysylltiad rheolaidd gyda Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol er mwyn sicrhau bod fy ngwaith ar bwyso am y Brexit lleiaf niweidiol yn economaidd yn cyd-fynd yn agos â'i gwaith ar ddatblygu ein hymgysylltiad rhyngwladol er mwyn cefnogi ffyniant Cymru yn y dyfodol.
My much-missed friend and colleague Steffan Lewis was a big proponent of closer links between the Celtic nations. Now, Steffan had a vision that greater co-operation with Ireland and Scotland would be beneficial for Wales in a number of different ways, not least economically. In the post-Brexit political landscape that is changing almost every single day, do you see merit in developing such a Celtic alliance? And, for example, has the Welsh Government considered the possibility of holding discussions about invoking strand 3 of the Good Friday agreement, which would allow members of the British-Irish Council to develop bilateral or multilateral arrangements between them? This would allow the establishment of mechanisms to enable consultation, co-operation and joint decision making on matters of mutual interest.
Roedd fy nghyfaill a fy nghyd-Aelod y gwelir ei golli'n fawr, Steffan Lewis, yn frwd ei gefnogaeth i gysylltiadau agosach rhwng y gwledydd Celtaidd. Nawr, roedd gan Steffan weledigaeth y byddai mwy o gydweithio gydag Iwerddon a'r Alban yn fuddiol i Gymru mewn nifer o wahanol ffyrdd, nid yn lleiaf yn economaidd. Yn y tirlun gwleidyddol ôl-Brexit sy'n newid bron bob dydd, a ydych yn gweld rhinwedd mewn datblygu cynghrair Geltaidd o'r fath? Ac a yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried, er enghraifft, y posibilrwydd o gynnal trafodaethau ar weithredu elfen 3 o gytundeb Dydd Gwener y Groglith, a fyddai'n caniatáu i aelodau o'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig ddatblygu trefniadau dwyochrog neu amlochrog rhyngddynt? Byddai hyn yn caniatáu inni sefydlu mecanweithiau ar gyfer galluogi ymgynghori, cydweithredu a gwneud penderfyniadau ar y cyd ar faterion o ddiddordeb cyffredin.
The Member refers to the British-Irish Council, which is an absolutely essential forum in this regard, and I attended it with the previous First Minister at the Isle of Man last year and saw at first hand how important that forum is and can continue to be in cementing relationships across the UK, yes, in the context of Brexit, but also in terms of future relationships more generally. As I've said in the Chamber previously—and I'll take the opportunity of saying again—we regard these relationships as very important, and in particular in the context of the Irish relationship and the coastal relationship, if I can put it like that, between the west of Wales and the south-east coast of Ireland. Of course, that relationship has benefited significantly from European Union funding through the European co-operation schemes and so forth. We've regarded those things as extremely valuable, as has, I know, the Irish Government. We need to look at cementing a range of relationships, I think, in our future, both among the Celtic nations, but also with other sub-state nations across the rest of Europe. We have memoranda of understanding or action plans already in place with Brittany and with the Basque Country, we're about to embark on a similar set of discussions with the Galicians, and we've developed, in particular with Quebec, for example, a memorandum of understanding around the aerospace sector—
Mae'r Aelod yn cyfeirio at y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, sy'n fforwm cwbl hanfodol yn hyn o beth, a mynychodd y Prif Weinidog blaenorol a minnau gyfarfod ohono ar Ynys Manaw y llynedd a gwelsom yn uniongyrchol pa mor bwysig yw'r fforwm, a gall barhau i fod felly wrth atgyfnerthu cysylltiadau ar draws y DU, ie, yng nghyd-destun Brexit, ond hefyd o ran cysylltiadau yn y dyfodol yn fwy cyffredinol. Fel y dywedais yn y Siambr o'r blaen—ac rwyf am fanteisio ar y cyfle i'w ddweud eto—rydym yn ystyried y cysylltiadau hyn yn bwysig iawn, ac yn arbennig yng nghyd-destun y berthynas Wyddelig a'r berthynas arfordirol, os caf ei roi felly, rhwng gorllewin Cymru ac arfordir de-ddwyrain Iwerddon. Wrth gwrs, mae'r berthynas honno wedi elwa'n sylweddol o gyllid yr Undeb Ewropeaidd drwy gynlluniau cydweithredu Ewropeaidd ac ati. Rydym wedi ystyried y pethau hynny'n hynod o werthfawr, fel y gwn fod Llywodraeth Iwerddon wedi ei wneud. Mae angen inni edrych ar atgyfnerthu'r amrywiaeth o gysylltiadau yn ein dyfodol, rwy'n credu, ymhlith y gwledydd Celtaidd, ond hefyd â gwledydd is-wladwriaethol eraill ledled gweddill Ewrop. Mae gennym femoranda cyd-ddealltwriaeth neu gynlluniau gweithredu eisoes ar waith â Llydaw a Gwlad y Basg, rydym ar fin cychwyn ar set debyg o drafodaethau gyda'r Galisiaid, ac rydym wedi datblygu memorandwm cyd-ddealltwriaeth er enghraifft o gwmpas y sector awyrofod, yn enwedig gyda Quebec—
Catalans?
Catalaniaid?
I'm sorry?
Mae'n ddrwg gennyf?
Catalans?
Catalaniaid?
So, just to identify these as issues that we regard as being priority issues for us and the relationships need not be simply with Governments and state Governments but also on a sub-state level, both across Europe and further afield.
Felly, gallai nodi'r rhain fel materion yr ydym yn eu hystyried fel materion blaenoriaethol a'r cysylltiadau rhyngom fod ar lefel is-wladwriaethol hefyd, yn hytrach nag ar lefel Llywodraethau a Llywodraethau gwladol yn unig, ar draws Ewrop a thu hwnt.
Of course, this question isn't just about international relations, it's about the Welsh language as well, and we're not unique or the only country having more than one indigenous language. Can you tell me whether any impact assessments have been done about the effects of Brexit on how we engage with programmes in the EU at the moment on supporting minority languages within a range of countries there, and what that impact's going to be on particular communities here in Wales?
Wrth gwrs, nid cwestiwn am gysylltiadau rhyngwladol yn unig yw hwn, mae'n ymwneud â'r Gymraeg hefyd, ac nid ydym yn unigryw na'r unig wlad i fod â mwy nag un iaith frodorol. A allwch ddweud wrthyf a wnaethpwyd unrhyw asesiadau o effeithiau Brexit ar sut yr ymgysylltwn â rhaglenni yn yr UE ar hyn o bryd ar gefnogi ieithoedd lleiafrifol o fewn amryw o wledydd yno, a beth fydd yr effaith ar gymunedau arbennig yma yng Nghymru?
I know that work is under way in relation to that. I'll write to the Member, if I may, in relation to that.FootnoteLink
Gwn fod gwaith yn mynd rhagddo mewn perthynas â hynny. Fe ysgrifennaf at yr Aelod, os caf, mewn perthynas â hynny.FootnoteLink
5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r dystiolaeth a gafwyd hyd yma gan Bwyllgor Materion Cymreig Tŷ'r Cyffredin yn ystod ei ymchwiliad i 'Brexit, masnach a thollau: goblygiadau i Gymru'? OAQ53394
5. What assessment has the Welsh Government made of the evidence received so far by the House of Commons Welsh Affairs Committee during its ‘Brexit, trade and customs: implications for Wales’ inquiry? OAQ53394
We welcome the evidence provided so far, which highlights the risks to the Welsh economy of any greater friction in trade with the EU. Ken Skates, the Minister for Economy and Transport, provided written evidence in October 2018, and we will make a fuller assessment once the inquiry makes its report.
Rydym yn croesawu'r dystiolaeth a ddarparwyd hyd yma, sy'n tynnu sylw at y risgiau i economi Cymru o unrhyw wrthdaro mwy mewn masnach gyda'r UE. Darparodd Ken Skates, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, dystiolaeth ysgrifenedig ym mis Hydref 2018, ac fe wnawn asesiad llawnach pan fydd yr ymchwiliad yn cyflwyno ei adroddiad.
Thank you for that answer. I wonder if you read the evidence from representatives of the University of Edinburgh, the Institute for Government and the University of Sussex, where those witnesses expressed considerable reservation on any power for the devolved institutions to have a veto over trade deals, and one of the witnesses expressly warned that that was a potentially dangerous process, which was likely to lead to a great reduction in the number of possible trade deals that would be feasible. Now, we clearly need effective consultation—deep consultation—with a thorough mechanism that if a devolved institution is concerned about implications of a trade deal, that that's raised also in Parliament, and there are many processes that would allow that. That would take us along the lines of mechanisms used, for example, in Canada and Australia. But can you tell me whether you are expressly ruling out this nuclear weapon of somehow having embedded in devolved institutions a power of veto over trade deals?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Tybed a ddarllenoch chi'r dystiolaeth gan gynrychiolwyr o Brifysgol Caeredin, yr Institute for Government a Phrifysgol Sussex, lle mynegodd y tystion hynny amheuon sylweddol ynglŷn ag unrhyw bŵer i'r sefydliadau datganoledig gael feto dros gytundebau masnach, a rhybuddiodd un o'r tystion yn bendant fod honno'n broses a allai fod yn beryglus, ac a oedd yn debygol o arwain at ostyngiad mawr yn nifer y cytundebau masnachol posibl a fyddai'n ddichonadwy. Nawr, yn amlwg mae angen ymgynghori effeithiol arnom—ymgynghori dwfn—gyda mecanwaith trylwyr, os yw sefydliad datganoledig yn pryderu ynghylch goblygiadau cytundeb masnach, fod hynny'n cael ei godi yn y Senedd hefyd, a cheir llawer o brosesau a fyddai'n caniatáu hynny. Byddai hynny'n mynd â ni ar drywydd tebyg i'r mecanweithiau a ddefnyddir, er enghraifft, yn Canada ac Awstralia. Ond a allwch ddweud wrthyf pa un a ydych yn diystyru'n bendant yr arf niwclear hwn o gael pŵer feto wedi'i sefydlu mewn sefydliadau datganoledig dros gytundebau masnachu?
The Member's question goes to the heart of how the devolved settlement and the reserved powers interact with each other. Obviously, international relations is reserved, but in order to deliver some of the commitments made in those negotiations and agreements, that will sometimes intersect with devolved competencies in, potentially, a wide range of areas. So, it's fundamental that we reach a settlement and an understanding in relation to these matters that acknowledge the power of the UK Government to negotiate these agreements but also respect the devolution settlement and give this Assembly and Welsh Government a locus in those discussions. As he will know, the Government of Wales Act 2006 already provides that the UK Government can effectively direct changes in the law to comply with negotiations, to comply with agreements reached internationally.
Our view as a Government is that it's essential—given that that is the case—that the views of Wales, the views of this Assembly and the views of Welsh Government are properly engaged and taken fully into account in relation to devolved matters, not just at the eleventh hour, if I can put it like that, but throughout the process of negotiation. It's that sort of deep engagement that we seek, rather than the veto that he refers to in his question.
He will know, of course, that we've called for a joint ministerial committee on international trade, to enable a formal system to be put into place to agree negotiating positions and to resolve the sorts of tensions that will inevitably arise in this area. I'm pleased that UK Government Ministers indicated in the House of Lords recently their intention to create exactly that sort of forum.
In addition to that, a concordat is being developed that will specifically detail how the Department for International Trade and the devolved administrations will work together for future UK trade agreements with third countries after the EU exit, if that becomes a reality.
Mae cwestiwn yr Aelod yn mynd i wraidd y modd y mae'r setliad datganoli a'r model cadw pwerau yn rhyngweithio â'i gilydd. Yn amlwg, cedwir cysylltiadau rhyngwladol yn ôl, ond er mwyn cyflawni rhai o'r ymrwymiadau a wnaed yn y trafodaethau a'r cytundebau hynny, bydd hynny weithiau yn croestorri â chymwyseddau datganoledig mewn ystod eang o feysydd posibl. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn cyrraedd setliad a dealltwriaeth mewn perthynas â'r materion hyn sy'n cydnabod pŵer Llywodraeth y DU i negodi'r cytundebau hyn ond hefyd i barchu'r setliad datganoli a rhoi lle i'r Cynulliad hwn a Llywodraeth Cymru yn y trafodaethau hynny. Fel y gŵyr, mae Deddf Llywodraeth Cymru 2006 eisoes yn darparu y gall Llywodraeth y DU gyfeirio newidiadau yn y gyfraith i bob pwrpas i gydymffurfio â negodiadau, i gydymffurfio â chytundebau a luniwyd yn rhyngwladol.
Ein barn ni fel Llywodraeth yw ei bod yn hanfodol—o ystyried mai felly y mae—fod safbwyntiau Cymru, safbwyntiau'r Cynulliad hwn a safbwyntiau Llywodraeth Cymru yn cael sylw priodol a'u hystyried yn llawn mewn perthynas â materion datganoledig, nid yn unig ar yr unfed awr ar ddeg, os caf ei roi felly, ond drwy gydol y broses negodi. Dyna'r math o ymgysylltu dwfn a geisiwn, yn hytrach na'r feto y mae'n cyfeirio ato yn ei gwestiwn.
Bydd yn gwybod, wrth gwrs, ein bod wedi galw am gyd-bwyllgor y Gweinidogion ar fasnach ryngwladol, i'w gwneud hi'n bosibl rhoi system ffurfiol ar waith i gytuno ar safbwyntiau negodi ac i ddatrys y math o densiynau a fydd yn codi'n anochel yn y maes hwn. Rwy'n falch fod Gweinidogion Llywodraeth y DU wedi dynodi eu bwriad yn Nhŷ'r Arglwyddi yn ddiweddar i greu'n union y math hwnnw o fforwm.
Yn ogystal â hynny, mae concordat yn cael ei ddatblygu a fydd yn manylu'n benodol ar sut y bydd yr Adran Masnach Rhyngwladol a'r gweinyddiaethau datganoledig yn cydweithio ar gyfer cytundebau masnach y DU yn y dyfodol â thrydydd gwledydd ar ôl gadael yr UE, os digwydd hynny.
Can I thank the Counsel General for that answer? It's very important that we address the issue of trade. As David Melding highlighted, the evidence from some indicated that there should not be a veto, but in listening to the news that's coming out from the US today—that in fact the US steel producers are encouraging Donald Trump to put a ban on UK steel in any trade deal we do with them, which would have a devastating effect upon the steel industry here in Wales—a trade deal negotiated by London without our involvement could result in implications damaging our Welsh economy, and we'll have to pick the pieces up as a consequence of that.
Do you therefore agree that it is important that this joint ministerial group you're talking about on international trade should actually have teeth within it so that you have to be listened to and not just put in a corner and them thinking they can put you away? It's important the voice of Wales is heard and responded to to ensure that our Welsh economy, our Welsh industries, our Welsh citizens do not suffer as a consequence of a UK deal.
A gaf fi ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw? Mae'n bwysig iawn inni ymdrin â mater masnach. Fel y nododd David Melding, mae'r dystiolaeth gan rai yn dynodi na ddylai fod feto, ond wrth wrando ar y newyddion sy'n dod o'r UDA heddiw—fod cynhyrchwyr dur yr UDA yn annog Donald Trump i roi gwaharddiad ar ddur o'r DU mewn unrhyw gytundeb masnach a wnawn gyda hwy, cam a fyddai'n cael effaith ddinistriol ar y diwydiant dur yma yng Nghymru—gallai cytundeb masnach a negodwyd gan Lundain heb fod gennym ran ynddo arwain at oblygiadau niweidiol i economi Cymru, a bydd yn rhaid inni godi'r darnau o ganlyniad i hynny.
A ydych felly'n cytuno ei bod hi'n bwysig y dylai fod gan y cyd-grŵp gweinidogol hwn y siaradwch amdano ar fasnach ryngwladol ddigon o ddannedd i chi gael eich gwrando ac nid cael eich rhoi mewn cornel a'u bod yn meddwl y gallant gau'r drws arnoch? Mae'n bwysig i lais Cymru gael ei glywed a'u bod yn ymateb iddo er mwyn sicrhau nad yw economi Cymru, diwydiannau Cymru, dinasyddion Cymru yn dioddef o ganlyniad i gytundeb y DU.
The Member is right to describe it in that way. This isn't simply about information sharing and so on. What we want is a body that enables these issues to be fully taken into account and the particular dimensions that perhaps apply in Wales to be fully baked into that set of discussions. The sorts of issues that he has identified in his questions go to the heart of the kinds of things that we need to be able to address through that mechanism.
Mae'r Aelod yn iawn i'w ddisgrifio yn y ffordd honno. Mae hyn yn ymwneud â mwy na rhannu gwybodaeth ac ati. Yr hyn rydym ei eisiau yw corff sy'n ei gwneud hi'n bosibl ystyried y materion hyn yn llawn a'r dimensiynau penodol sy'n berthnasol yng Nghymru i gael eu cynnwys yn rhan lawn o'r gyfres honno o drafodaethau. Mae'r mathau o faterion a nododd yn ei gwestiynau yn mynd at wraidd y mathau o bethau y mae angen inni allu mynd i'r afael â hwy drwy'r mecanwaith hwnnw.
6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cynnal o ran hwyluso symud nwyddau i Gymru'n effeithlon ar ôl Brexit? OAQ53400
6. What discussions has the Counsel General held regarding facilitating the efficient movement of goods into Wales post-Brexit? OAQ53400
I've raised the potential impacts of delays to movement of goods in discussions with UK Ministers. This is obviously an important area in which discussions are also happening internally and with stakeholders here in Wales.
Soniais am effeithiau posibl oedi i symud nwyddau mewn trafodaethau gyda Gweinidogion y DU. Mae hwn yn amlwg yn faes pwysig ac mae trafodaethau yn ei gylch yn digwydd yn fewnol hefyd a chyda rhanddeiliaid yma yng Nghymru.
I thank the Minister for that response. We recognise that the Welsh Government has rightly been focused on mitigating potential impacts at Welsh ports, but isn't it true that Wales, like the rest of the UK, is actually critically dependent on the Calais-Dover route for medicines, food and other supplies? Now, I'm hesitating before I'm asking this question. What discussions has the Minister had with the UK counterpart Chris Grayling? You can understand why I'm hesitating to do this, after the cancellation of the Seaborne contract for £14 million the other day, despite reassurances a month previously that it was all perfectly hunky-dory. But it is essential that we have those, because medicines, food supplies, all those necessities, are critical to Wales, as to the rest of the UK. It's not only the Welsh ports. Is he reassured by the UK Government's preparations?
Diolch i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw. Rydym yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi canolbwyntio'n briodol ar liniaru effeithiau posibl ym mhorthladdoedd Cymru, ond onid yw'n wir fod Cymru, fel gweddill y DU, yn dibynnu'n llwyr mewn gwirionedd ar lwybr Calais-Dover ar gyfer meddyginiaethau, bwyd a chyflenwadau eraill? Nawr, rwy'n petruso cyn gofyn y cwestiwn hwn. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'i aelod cyfatebol yn y DU, Chris Grayling? Gallwch ddeall pam rwy'n petruso i wneud hyn, ar ôl canslo contract Seaborne am £14 miliwn y diwrnod o'r blaen er gwaethaf sicrwydd fis cyn hynny fod popeth yn berffaith iawn. Ond mae'n hanfodol ein bod yn cael y rheini, oherwydd mae meddyginiaethau, cyflenwadau bwyd, yr holl hanfodion hynny, yn hanfodol i Gymru, fel i weddill y DU. Mae'n ymwneud â mwy na phorthladdoedd Cymru. A yw paratoadau Llywodraeth y DU yn rhoi sicrwydd iddo?
Clearly, as he indicates in his question, whilst our principal focus is in relation to ports here in Wales, food and medicines and other materials and goods that come to Wales will—you know, that port is perhaps even more important in terms of the volume of traffic and volume of freight that comes through there. It is certainly going to be the case that, particularly in a 'no deal' scenario, there will be severe disruption in Dover and the Dover-Calais route. That, I think, is absolutely clear. Obviously, he mentions the cancellation of the Seaborne contract, and that's incredibly worrying in the context of reassurances. We know that steps are being taken. They're obviously being led by the UK Government. We're in a process of seeking assurance in relation to steps that are being taken, because, clearly, whilst not devolved, and whilst not in Wales, there is a very, very clear interest for the Welsh Government on behalf of the people of Wales in seeking that reassurance.
Yn amlwg, fel y mae wedi'i ddynodi yn ei gwestiwn, er bod ein prif ffocws ar borthladdoedd yma yng Nghymru, bydd bwyd a meddyginiaethau a deunyddiau a nwyddau eraill sy'n dod i Gymru—wyddoch chi, mae'r porthladd hwnnw, o bosibl, hyd yn oed yn bwysicach o ran maint y traffig a faint o nwyddau sy'n dod drwyddo. Yn sicr, yn enwedig mewn senario 'dim bargen', bydd tarfu difrifol yn Dover ac ar lwybr Dover-Calais. Mae hynny'n gwbl glir, rwy'n credu. Yn amlwg, mae'n crybwyll canslo contract Seaborne, ac mae hynny'n peri pryder mawr yng nghyd-destun tawelu meddyliau. Gwyddom fod camau'n cael eu cymryd. Maent yn amlwg yn cael eu harwain gan Lywodraeth y DU. Rydym yn y broses o geisio sicrwydd mewn perthynas â'r camau sy'n cael eu cymryd, oherwydd, yn amlwg, er nad yw'n fater datganoledig, ac er nad yw yng Nghymru, mae gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb clir iawn mewn sicrhau'r tawelwch meddwl hwnnw ar ran pobl Cymru.
Can I ask the Minister what discussions he's had with the National Infrastructure Commission for Wales with regard to the movement of goods and Brexit?
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa drafodaethau a gafodd gyda Chomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru mewn perthynas â symud nwyddau a Brexit?
I haven't myself had those conversations, but I will make sure that I write to the Member with a follow-up in relation to that question specifically.FootnoteLink
Nid wyf wedi cael y sgyrsiau hynny fy hun, ond byddaf yn sicrhau fy mod yn ysgrifennu at yr Aelod gyda gwybodaeth ddilynol mewn perthynas â'r cwestiwn hwnnw'n benodol.FootnoteLink
7. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael am y brys o ymestyn y dyddiad cau ar gyfer Erthygl 50 y tu hwnt i ddiwedd mis Mawrth 2019? OAQ53410
7. What discussions has the Counsel General had about the urgency of extending the deadline for Article 50 beyond the end of March 2019? OAQ53410
I have made the Welsh Government's views clear to the UK Government, most recently at last week's meeting of the JMC on EU negotiations. The UK Government must seek an extension to article 50 immediately to put an end to the threats of the UK crashing out of the EU without a deal in only seven weeks' time.
Rwyf wedi cyfleu barn Llywodraeth Cymru yn glir i Lywodraeth y DU, a gwneuthum hynny'n fwyaf diweddar yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar drafodaethau'r UE yr wythnos diwethaf. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU geisio estyniad i erthygl 50 ar unwaith er mwyn rhoi diwedd ar y bygythiad y bydd y DU yn gadael yr UE heb gytundeb ymhen saith wythnos.
No responsible Government would crash out of the EU without an agreement with our main trading partners. That's the view of a BBC reporter, who's job it is to be impartial, so I think that's well established. The question that arises, though, is: is there sufficient time to deliver the legislation required to extend article 50 at this stage were, by some magic, Mrs May able to deliver a deal that met the approval of the majority in the House of Commons? If not, what are the implications for Wales entering into some sort of dystopian limbo land with regard to really important issues like the regulation of food products, things like electrical goods and, indeed, the environment?
Ni fyddai unrhyw Lywodraeth gyfrifol yn gadael yr UE heb gytundeb gyda'n prif bartneriaid masnachu. Dyna farn un o ohebyddion y BBC, a swydd gohebydd yw bod yn ddiduedd, felly credaf fod honno'n farn sefydledig. Y cwestiwn sy'n codi, fodd bynnag, yw: a oes digon o amser i gyflwyno'r ddeddfwriaeth sydd ei hangen i ymestyn erthygl 50 ar y cam hwn pe bai Mrs May, drwy ryw ryfedd wyrth, yn gallu darparu cytundeb a fyddai'n sicrhau cymeradwyaeth y mwyafrif yn Nhŷ’r Cyffredin? Os nad oes digon o amser, beth fydd y goblygiadau i Gymru os yw'n mynd i mewn i ryw fath o limbo dystopaidd mewn perthynas â materion tra phwysig fel rheoleiddio cynhyrchion bwyd, nwyddau trydanol, a'r amgylchedd yn wir?
I thank the Member for that supplementary question. I referred to a report by the Institute for Government a few weeks ago that describes the challenge in implementing or bringing into law the Bill that is currently in front of the House of Commons in the event that there's no extension sought to the article 50 process. Whatever your view on Brexit, the practical challenges of doing that are absolutely clear, and I repeat the call that the Prime Minister should seek an extension at the earliest possible opportunity.
In relation to the practical point that the Member raises about the impact on Wales of a failure to get that primary legislation over the line in Parliament, I would just say, firstly, that the purpose of the legislative deficiencies programme that we've been undertaking for many, many months at this point is in order to ensure that the statute book remains consistent on the first day after Brexit. So, we've been planning on the basis of a 'no deal' from the outset in relation to that. So, the Member's raised previously with me questions around food standards, as she just has done now—chlorinated chicken and that sort of situation. The purpose of the statutory instruments programme we've had in place is to ensure that, as of day one after exit, EU law applies in Wales as the day before, effectively, but it's incorporated into the law of the United Kingdom. So, from that point of view, that has been the objective throughout, but there will be, if it becomes the case that not all that legislation has been passed by the point at which the UK leaves the European Union, there will need to be a rapid programme of statutory instruments to correct some of those issues in relation to other matters. But the sorts of things that she is asking about in her question have been the sorts of things that the deficiencies programme has been aiming to tackle over the last few months.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw. Cyfeiriais at adroddiad gan yr Institute for Government ychydig wythnosau'n ôl sy'n disgrifio'r her o weithredu'r Bil sydd gerbron Tŷ'r Cyffredin ar hyn o bryd os na wneir cais i ymestyn proses erthygl 50. Beth bynnag yw eich barn ar Brexit, mae'r heriau ymarferol sy'n deillio o wneud hynny yn gwbl glir, ac rwy'n ailadrodd yr alwad y dylai'r Prif Weinidog geisio estyniad cyn gynted â phosibl.
O ran y pwynt ymarferol y mae'r Aelod yn ei godi mewn perthynas â'r modd y byddai methu cael y maen i'r wal gyda'r ddeddfwriaeth sylfaenol honno yn y Senedd yn effeithio ar Gymru, hoffwn ddweud yn gyntaf mai pwrpas y rhaglen o ddiffygion deddfwriaethol y buom yn ymgymryd â hi ers misoedd lawer ar y pwynt hwn yw sicrhau bod y llyfr statud yn parhau i fod yn gyson ar y diwrnod cyntaf ar ôl Brexit. Felly, rydym wedi bod yn cynllunio ar sail 'dim bargen' o'r cychwyn cyntaf mewn perthynas â hynny. Felly, mae'r Aelod wedi codi cwestiynau ynglŷn â safonau bwyd gyda mi yn y gorffennol, fel y mae newydd ei wneud yn awr—cyw iâr wedi'i glorineiddio a phethau tebyg. Pwrpas y rhaglen offerynnau statudol sydd gennym ar waith yw sicrhau bod cyfraith yr UE yn berthnasol yng Nghymru, o'r diwrnod cyntaf y byddwn yn ymadael â'r DU, yn union fel y diwrnod cynt, i bob pwrpas, ond ei bod wedi'i hymgorffori yng nghyfraith y Deyrnas Unedig. Felly, o'r safbwynt hwnnw, dyna fu'r amcan o'r cychwyn, ond os na fydd yr holl ddeddfwriaeth honno wedi'i phasio erbyn i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd, bydd angen rhaglen offerynnau statudol chwim i gywiro rhai o'r problemau hynny mewn perthynas â materion eraill. Ond y math o bethau y mae'n holi yn eu cylch yn ei chwestiwn yw'r math o bethau y mae'r rhaglen o ddiffygion deddfwriaethol wedi bod yn ceisio mynd i'r afael â hwy dros yr ychydig fisoedd diwethaf.
Isn't it also the case that the Minister is seeking an extension of article 50 because he sees it as a step towards blocking Brexit?
Onid yw hefyd yn wir fod y Gweinidog eisiau ymestyn erthygl 50 oherwydd ei fod yn ei ystyried yn gam tuag at flocio Brexit?
I hesitate to say this but—[Interruption.]
Rwy'n petruso cyn dweud hyn, ond—[Torri ar draws.]
Can we listen to the Minister's answer because he's struggling at the best of it? So, if we can be quiet, please.
A gawn ni wrando ar ateb y Gweinidog oherwydd mae'n ei chael hi'n anodd ar y gorau? Felly, os gallwn fod yn dawel, os gwelwch yn dda.
I hesitate to say this: I didn't catch what the Member asked. So, could you repeat that?
Rwy'n petruso cyn dweud hyn: ni chlywais yr hyn a ofynnodd yr Aelod. Felly, a allwch chi ailadrodd y cwestiwn?
I shall ask again and try his catch his answer as well. I asked the Minister: isn't it also the case that he is seeking an extension of article 50 as a step towards blocking Brexit?
Rwyf am ofyn eto a cheisio clywed ei ateb ef hefyd. Gofynnais i'r Gweinidog: onid yw hefyd yn wir ei fod eisiau ymestyn erthygl 50 mewn ymgais i flocio Brexit?
No, it is not the case. I can't be clearer than I have been today. We have been absolutely categorical about the kind of post-Brexit relationship with the European Union the Welsh Government thinks would be in the interests of Wales. I was invited by Darren Millar to take the view that a referendum was preferable to that, and I hope that I was clear then. If the sort of deal can emerge from Parliament that reflects the principles that we have set out in 'Securing Wales' Future', and the principles that the leader of the opposition's letter outlined earlier this week, that is the kind of post-Brexit relationship we would be able to support. If that is not possible, then we fully recognise that the means of breaking that deadlock is another referendum. It's a perfectly pragmatic position.
Na, nid yw hynny'n wir. Ni allaf fod yn gliriach nag y bûm heddiw. Rydym wedi bod yn gwbl bendant ynghylch y math o berthynas gyda'r Undeb Ewropeaidd y mae Llywodraeth Cymru yn credu y byddai o fudd i Gymru ar ôl Brexit. Cefais wahoddiad gan Darren Millar i fabwysiadu'r safbwynt bod refferendwm yn well na hynny, ac rwy'n gobeithio fy mod yn glir bryd hynny. Pe gallai'r Senedd sicrhau cytundeb sy'n adlewyrchu'r egwyddorion rydym wedi'u nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a'r egwyddorion a amlinellwyd yn llythyr arweinydd yr wrthblaid yn gynharach yr wythnos hon, dyna'r math o berthynas y gallem ei chefnogi yn dilyn Brexit. Os nad yw hynny'n bosibl, rydym yn llwyr gydnabod mai'r ffordd o dorri'r anghytundeb hwnnw yw cynnal refferendwm arall. Mae'n safbwynt hollol bragmatig.
8. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effeithiolrwydd y cytundeb rhyng-lywodraethol ar Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018? OAQ53401
8. What assessment has the Counsel General made of the effectiveness of the inter-governmental agreement on the European Union (Withdrawal) Act 2018? OAQ53401
Mae’r cytundeb rhynglywodraethol wedi gwneud Deddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 yn fwy effeithiol o ran parchu datganoli. Yn bwysig, ni chafwyd hyd yma unrhyw reoliadau cymal 12 i gyfyngu ar gymhwysedd datganoledig. O ran cywiro deddfwriaeth, mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gweithio o fewn ysbryd y cytundeb.
The inter-governmental agreement has made the EU (Withdrawal) Act 2018 more effective in respecting devolution. Importantly, thus far there have been no clause 12 regulations to restrict devolved competence. In terms of correcting legislation, both the Welsh Government and the UK Government have worked within the spirit of the agreement.
Wel, dwi ddim yn siŵr iawn beth yw'ch diffiniad chi o weithio mewn ysbryd cytundeb, oherwydd dwi wedi eistedd mewn pwyllgor ar ôl pwyllgor yn gwrando ar Weinidog yr amgylchedd, er enghraifft, yn cwyno bod yna ddim cydweithredu wedi bod ar ddatblygu pethau fel Deddf pysgodfeydd y Deyrnas Unedig a Deddf amaeth y Deyrnas Unedig. Mewn tystiolaeth ysgrifenedig—paragraff ar ôl paragraff yn dweud pethau fel:
Well, I’m not sure what your definition of working within the spirit of the agreement is, because I sit in committee after committee listening to the environment Minister, for example, complaining that there has been no collaboration on developing things such as the fisheries Act of the UK and the UK agriculture Act. In written evidence—paragraph after paragraph saying things like:
'the provisions relating to Schedule 1 were drafted by parliamentary counsel following instruction from UK Government. Welsh Ministers were not consulted on the instructions',
cafodd y darpariaethau sy'n ymwneud ag Atodlen 1 eu drafftio gan y cwnsler seneddol yn dilyn cyfarwyddiadau gan Lywodraeth y DU. Ni ymgynghorwyd â Gweinidogion Cymru ynglŷn â'r cyfarwyddiadau,
ac wedyn yn mynd ymlaen i gwyno ynglŷn â'r hyn yr oedd y ddeddfwriaeth yn disgwyl ohonon ni yma yng Nghymru. Felly, onid yw hi'n amlwg bod profiadau'r Llywodraeth yma, a Gweinidogion y Llywodraeth yma, yn enwedig yng nghyd-destun y ddau Fil dwi wedi cyfeirio atyn nhw, yn dangos nad oes gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig awydd gwirioneddol i gydweithio â'r Llywodraethau datganoledig i ddatblygu deddfwriaeth yn y cyd-destun yma, a bod y cytundeb, i bob pwrpas, yn gwbl aneffeithiol?
and then going on to complain about the legislation expected of us here in Wales. So, isn’t it now apparent that the experiences of this Government, and the Ministers of this Government, particularly in the context of the two Bills that I referred to, demonstrate that the UK Government has no real desire to collaborate with the devolved administrations in order to develop legislation in this context, and that the agreement, to all intents and purposes, is completely ineffective?
Wel, pan gytunwyd ar y cytundeb yn y lle cyntaf, roedd llawer o feirniadaeth yn y Siambr hon fod y Llywodraeth wedi cytuno, mewn egwyddor, i sicrhau'r math yma o gytundeb. Ond mae'r cytundeb wedi llwyddo. Dwi ddim yn amau am eiliad fod enghreifftiau wedi bod lle byddwn i wedi mo'yn mwy o gydweithrediad. Mae hynny, yn amlwg, yn wir. Mae hynny wedi gwella dros y cyfnod diweddaraf, ond roedd awgrym y byddai pwerau'n cael eu cadw nôl. Dyw hynny ddim wedi digwydd. Roedd awgrym y byddai pwerau'n cael eu rhewi. Dyw hynny ddim wedi digwydd. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cadarnhau eto, am yr eilwaith, nad yw hynny wedi digwydd. Felly, bwriad y Llywodraeth oedd sicrhau bod gyda ni fath o gytundeb a oedd yn ymarferol ac a oedd yn caniatáu inni wneud gwaith ar gyfer cytuno deddfwriaeth, cytuno fframweithiau ac ati, lle'r oeddent yn delio â materion wedi'u datganoli. Mae'r cytundeb wedi llwyddo i wneud hynny.
Dwi ddim yn amau am eiliad fod enghreifftiau wedi bod lle dŷn ni ddim wedi cael, mewn deddfwriaeth ac ati, bethau y byddwn i'n eu disgrifio'n ddelfrydol. Wrth gwrs dyw hynny ddim wedi digwydd. Ond mae'r cytundeb rhynglywodraethol hwnnw, a oedd yng nghwestiwn yr Aelod, wedi llwyddo i sicrhau bod pwerau yn cael eu cadw yma, a'n bod ni'n gofyn i'r Llywodraeth yn San Steffan wneud newidiadau dim ond pan mae angen gwneud hynny, pan nad oes gwahaniaeth polisi rhyngom ni yma a'r Llywodraeth yn San Steffan.
A gaf i ddweud hefyd: mae mwy nag un enghraifft lle'r ŷm ni wedi llwyddo, fel Llywodraeth, i sicrhau ein bod yn cael mwy o drafodaethau? A mwy o enghreifftiau lle mae ein cytundeb ni'n cael ei holi, lle nad yw'r materion wedi cael eu datganoli, ond lle maen nhw'n effeithio ar Gymru mewn ffyrdd eraill—felly, enghreifftiau lle mae'r Llywodraethau wedi mynd ymhellach na'r cytundeb rhynglywodraethol.
Well, when it was agreed in the first place, there was a great deal of criticism in this Chamber that the Government had agreed, in principle, to secure this kind of agreement, but the agreement has succeeded. I do not doubt for a moment that there have been examples where we would have wished for greater collaboration. That is evidently clear. Things have improved over the latest period, but there was a suggestion that powers would be reserved. That hasn’t happened. There was a suggestion that powers would be frozen. That hasn’t happened. The United Kingdom Government has confirmed that for the second time. So, the Government’s intention was to ensure that we had the kind of agreement that was practical and would enable us to do work in agreeing legislation and frameworks and so on, where they dealt with the devolved issues, and the agreement has succeeded to do that.
I do not doubt for a moment that there have been examples where, in legislation and so on, we haven’t had our ideal solution. Of course that hasn't happened. But that inter-governmental agreement named in the question by the Member has ensured that powers have been retained here, and that we ask the UK Government only to make amendments when they need to do that, when there is no difference with regard to policy between us and the Westminster Government.
May I also say that there is more than one example of us having succeeded as a Government in ensuring that we have had more discussions? And there are more examples where our agreement is interrogated where the matters have not been devolved, but where they impact on Wales in other ways—so, there are examples of the Governments having gone further than the inter-governmental agreement.
Thank you very much, Counsel General.
Diolch yn fawr iawn, Gwnsler Cyffredinol.
Item 3 is topical questions, and we have one to be answered by the Minister for Housing and Local Government. Jenny Rathbone.
Eitem 3 yw'r cwestiynau amserol, ac mae gennym un sydd i'w ateb gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. Jenny Rathbone.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y ddarpariaeth llety ar gyfer pobl sy'n gadael carchar Caerdydd yng ngoleuni'r adroddiad diweddaraf gan y Bwrdd Monitro Annibynnol? 278
1. Will the Minister make a statement on the provision of accommodation for people leaving Cardiff Prison in light of the latest report from the Independent Monitoring Board? 278
Yes, I recognise there are issues in terms of providing effective resettling services for people leaving Her Majesty's Prison Cardiff. Resources within the Community Rehabilitation Company have been a key issue. I want to see an improvement to the standards and capacity of the existing resettlement services, in particular the CRC. Responsibility for this, however, falls to the Ministry of Justice. I acknowledge that local authorities also have a role to play, and we are prioritising this area with additional resources from the homelessness prevention grant.
Ie, rwy'n cydnabod bod problemau mewn perthynas â darparu gwasanaethau adsefydlu effeithiol ar gyfer pobl sy'n gadael Carchar EM Caerdydd. Mae adnoddau o fewn y Cwmni Adsefydlu Cymunedol wedi bod yn fater allweddol. Rwyf eisiau gweld gwelliant i safonau a chapasiti'r gwasanaethau adsefydlu presennol, yn arbennig y Cwmni Adsefydlu Cymunedol. Fodd bynnag, y Weinyddiaeth Gyfiawnder sy'n gyfrifol am hyn. Rwy'n cydnabod bod gan awdurdodau lleol rôl i'w chwarae hefyd, ac rydym yn blaenoriaethu'r maes hwn gydag adnoddau ychwanegol o'r grant atal digartrefedd.
I appreciate that this issue is not currently a devolved matter, but, nevertheless, we should all be concerned that of the 23 men being released on a particular cold day, only 13 of them had a definite place to sleep that night, and there was clear evidence from them that some of them intended to reoffend in order to get back into prison, and the warmth and food that that provides. Now, of course, we're all aware that the Housing (Wales) Act 2014 removed prisoners from the list of vulnerable people who automatically need to be rehoused. Nevertheless, the argument at the time in committee was that anybody without a home to go to must be seen to be a vulnerable person.
I know that the Prison Advice and Care Trust, which is a voluntary organisation that's running the cafe for families in the prison, is actively recruiting volunteers to meet people who are leaving prison, and take them to Dumballs Road, where the housing options team will receive them, as well as getting to the Department for Work and Pensions to sign on and to see their probation officer. But it's unclear to me—and I don't know whether the Minister's able to reassure us—whether things have now improved since this report was finished, because it only relates to the period up to the end of August, or whether we are still getting men released who the prison service have failed to pinpoint where they need to go in order to get the minimum sum of money, as well as a roof over their head for that night.
Rwy'n sylweddoli nad yw hwn yn fater sydd wedi'i ddatganoli ar hyn o bryd, ond serch hynny, dylem oll fod yn bryderus nad oedd ond 13 yn unig o'r 23 dyn a ryddhawyd ar ddiwrnod oer penodol â lle pendant i gysgu'r noson honno, ac roedd tystiolaeth glir ganddynt fod rhai ohonynt yn bwriadu aildroseddu er mwyn mynd yn ôl i'r carchar, a'r cynhesrwydd a'r bwyd a ddarperir yno. Nawr, wrth gwrs, mae pawb ohonom yn ymwybodol fod Deddf Tai (Cymru) 2014 wedi tynnu carcharorion oddi ar y rhestr o bobl agored i niwed sydd angen eu hailgartrefu'n awtomatig. Serch hynny, dadl y pwyllgor ar y pryd oedd bod yn rhaid ystyried unrhyw un nad oes ganddynt gartref i fynd iddo fel person agored i niwed.
Gwn fod yr Ymddiriedolaeth Cyngor a Gofal Carchardai, sef sefydliad gwirfoddol sy'n rheoli'r caffi ar gyfer teuluoedd yn y carchar, yn mynd ati i recriwtio gwirfoddolwyr i gyfarfod â phobl sy'n gadael y carchar a mynd â hwy i Ffordd Dumballs, lle bydd y tîm dewisiadau tai yn cyfarfod â hwy, yn ogystal â mynd i'r Adran Gwaith a Phensiynau i gofrestru ac i weld eu swyddog prawf. Ond nid yw'n glir i mi—ac nid wyf yn gwybod a all y Gweinidog roi sicrwydd i ni—a yw pethau wedi gwella ers i'r adroddiad hwn gael ei orffen, oherwydd nid yw ond yn ymwneud â'r cyfnod hyd at ddiwedd mis Awst, neu a oes dynion yn dal i gael eu rhyddhau heb fod y gwasanaeth carchardai wedi gallu nodi'n union lle mae angen iddynt fynd er mwyn cael y swm lleiaf o arian, yn ogystal â tho uwch eu pennau am y noson honno.
Yes, the Member has correctly identified all the issues that we remain very concerned about. The MOJ has long acknowledged that the CRCs are under-resourced, and they have now recently increased resources to them, and that is subsequent to the time period for the report. I'm not sure that I'm in a position to say that that will have solved the issue, but we do know that more resources have gone in since the timescale that the report covered off.
We've also increased the capacity of the Prison Link Cymru service, which increases the capacity in local authorities for prison resettlement officers, and very shortly we'll be jointly funding housing officers within each local delivery unit of the probation service itself. One has literally just happened and the other one is about to happen, so both of those are aimed at addressing many of the issues that Jenny Rathbone mentioned in her contribution.
We know that people who come out of prison have an enormous number of complex things to achieve in a very short period of time, and if they are going into or back into a chaotic lifestyle, then that clearly is very problematic indeed. And so, these are measures that are aimed at making contact before somebody is released from prison, in order to smooth the path and to ensure that the local authority is expecting them, effectively.
We do have some work to do with the local authority—not just in Cardiff, and this report is about Cardiff, but this is an issue for prisoner release everywhere—for the local authority to be sure that they have the right processes in place to make sure that people don't immediately return to a chaotic lifestyle, because we know that that does lead to people thinking they'll be better off in prison, which is not something that anybody ever wants to find themselves in a position to think.
The Member will also know that we have already committed to looking again at the priority need issue, and as I said recently in Plenary, we're about to commission it, and we're expecting that in April of next year.
Ie, mae'r Aelod wedi nodi'r holl faterion yr ydym yn dal i fod yn bryderus iawn yn eu cylch. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi cydnabod ers amser nad oes gan y Cwmnïau Adsefydlu Cymunedol ddigon o adnoddau, ac maent bellach wedi cynyddu'r adnoddau sydd ar gael iddynt, ac mae hynny'n dilyn y cyfnod amser ar gyfer yr adroddiad. Nid wyf yn siŵr fy mod mewn sefyllfa i ddweud y bydd hynny wedi datrys y mater, ond rydym yn gwybod bod mwy o adnoddau ar gael iddynt ers y cyfnod o amser a gafodd sylw yn yr adroddiad.
Hefyd rydym wedi cynyddu capasiti gwasanaeth Prison Link Cymru, sy'n cynyddu'r capasiti mewn awdurdodau lleol ar gyfer swyddogion adsefydlu carcharorion, ac yn fuan iawn byddwn yn cyd-ariannu swyddogion tai ym mhob uned gyflawni leol yn y gwasanaeth prawf ei hun. Mae un o'r rhain newydd ddigwydd yn llythrennol ac mae'r llall ar fin digwydd, felly nod y ddau beth yw mynd i'r afael â llawer o'r materion a grybwyllwyd gan Jenny Rathbone yn ei chyfraniad.
Rydym yn gwybod bod gan bobl sy'n dod allan o'r carchar nifer enfawr o bethau cymhleth i'w cyflawni mewn cyfnod byr iawn o amser, ac os ydynt yn mynd i mewn i, neu'n dychwelyd at ffordd o fyw anhrefnus, mae hynny'n broblematig iawn yn amlwg. Ac felly, nod y mesurau hyn yw creu cyswllt cyn rhyddhau rhywun o'r carchar, er mwyn hwyluso'r llwybr a sicrhau bod yr awdurdod lleol yn eu disgwyl, i bob pwrpas.
Mae gennym waith i'w wneud gyda'r awdurdod lleol—nid yng Nghaerdydd yn unig, ac mae'r adroddiad hwn yn ymwneud â Chaerdydd, ond mae hwn yn fater sy'n ymwneud â rhyddhau carcharorion ym mhobman—er mwyn i'r awdurdod lleol sicrhau bod ganddynt y prosesau cywir ar waith i wneud yn siŵr nad yw pobl yn dychwelyd yn syth at ffordd o fyw anhrefnus, oherwydd gwyddom fod hynny'n arwain at wneud i bobl gredu y byddant yn well eu byd yn y carchar, ac ni ddylai unrhyw un fod mewn sefyllfa lle maent yn credu hynny.
Bydd yr Aelod hefyd yn gwybod ein bod eisoes wedi ymrwymo i edrych ar gwestiwn angen blaenoriaethol eto, ac fel y dywedais mewn Cyfarfod Llawn yn ddiweddar, rydym ar fin ei gomisiynu, ac rydym yn disgwyl hwnnw ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf.
I think it is a matter for the UK Government and the Welsh Government working together, and a particular difficulty, I think, comes from short sentences, and we've seen an increase in the number of people subjected to short sentences, very often for offences that do not include violence against the person, for instance. Obviously, if we use community punishments, there is a much greater chance of ensuring that the housing situation of the person is not affected. And there is some evidence there's a bit of a cycle where some people are choosing to commit another offence and get back in prison because that's at least a secure roof for them. And this is an appalling dysfunction. It serves no-one any interest whatsoever, and we do need a much better, joined-up approach to this. But at least limiting to the very minimum the number of sentences under one year I think is a good start.
Rwy'n credu bod angen i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio gyda'i gilydd ar hyn, ac mae dedfrydau byr, rwy'n credu, yn arbennig o anodd, ac rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sy'n cael dedfrydau byr, yn aml iawn am droseddau nad ydynt yn cynnwys trais yn erbyn unigolion, er enghraifft. Yn amlwg, os ydym yn defnyddio cosbau cymunedol, rydym yn llawer mwy tebygol o sicrhau nad yw sefyllfa dai troseddwyr yn cael ei heffeithio. A cheir peth tystiolaeth sy'n dangos bod rhywfaint o gylch lle mae rhai pobl yn dewis cyflawni trosedd arall a mynd yn ôl i'r carchar oherwydd bod hynny, o leiaf, yn rhoi to diogel uwch eu pennau. Ac mae hwn yn gamweithrediad gwarthus. Nid yw o fudd i neb o gwbl ac mae angen inni gael dull llawer gwell a mwy cydgysylltiedig o fynd i'r afael â hyn. Ond rwy'n credu bod cyfyngu cymaint â phosibl ar nifer y dedfrydau o dan flwyddyn yn ddechrau da o leiaf.
Yes, I completely agree with David Melding; there's a big issue with short prison sentences, which we've rehearsed many times in this Chamber. They aren't long enough to get any kind of programme of rehabilitation or retraining or anything else. They're designed, it seems sometimes, specifically to disrupt the person's family life, work prospects and housing. It's very hard to see what purpose they serve in any regard for anyone, to be honest. So, we do need to work very carefully with, in particular, the Magistrates' Association, actually, in terms of very short sentences, and I think there is a widespread view that that is something that needs to happen with some dispatch. Clearly, the options for community service or community payback schemes or whatever need to be thoroughly explored and made available. But also, of course, we need to prevent people from going into the criminal justice system in the first place, and so having some of the upstream measures I've just talked about in order to divert people away from the criminal justice system in the first place obviously would also be beneficial.
Ie, cytunaf yn llwyr â David Melding; mae yna broblem fawr gyda dedfrydau carchar byr, ac rydym wedi trafod y mater droeon yn y Siambr. Nid ydynt yn ddigon hir i sicrhau unrhyw fath o raglen adsefydlu neu ailhyfforddi neu unrhyw beth arall. Mae'n ymddangos weithiau eu bod wedi cael eu cynllunio'n benodol i amharu ar fywyd teuluol, sefyllfa dai a rhagolygon gwaith yr unigolyn. Mae'n anodd iawn gweld beth yw eu diben o gwbl i neb a bod yn onest. Felly, mae angen i ni weithio'n ofalus gyda Chymdeithas yr Ynadon yn enwedig, mewn perthynas â dedfrydau byr iawn, a chredaf fod yna farn gyffredinol fod angen gwneud rhywbeth ynglŷn â hynny ar frys. Yn amlwg, mae angen i'r opsiynau ar gyfer gwasanaeth cymunedol neu gynlluniau gwneud iawn â'r gymuned neu beth bynnag gael eu harchwilio'n drylwyr a'u darparu. Ond hefyd, wrth gwrs, mae angen inni atal pobl rhag mynd i'r system cyfiawnder troseddol yn y lle cyntaf, ac felly byddai cael rhai o'r mesurau cynharach rwyf newydd sôn amdanynt er mwyn dargyfeirio pobl i ffwrdd oddi wrth y system cyfiawnder troseddol yn y lle cyntaf yn amlwg yn fuddiol.
There were a number of disturbing details contained within the report of the independent monitoring board at HMP Cardiff released last week. For example, I was concerned, as others have mentioned, to hear that going back to prison was more attractive for some inmates than staying at the Huggard centre. Now, it must be disappointing for you to read that the lack of accommodation available to inmates upon release was described as not only inhumane but as a major factor in reoffending. The report calls upon your Government directly to review housing policy as a matter of urgency, as well as to review health service provision towards primary mental health care in prisons. So, will you do that? Clearly, this Government has been failing prisoners more widely, and it's failing society actually, because reoffending is no-one's interests at all. Now, clearly, some of the responsibility for this is not devolved, but there are big responsibilities under your Government. So, what are you going to do about it all?
Roedd nifer o'r manylion yn adroddiad y bwrdd monitro annibynnol yng Ngharchar EM Caerdydd a ryddhawyd yr wythnos diwethaf yn peri pryder. Er enghraifft, cefais fy nigalonni, fel y mae eraill wedi sôn, wrth glywed bod dychwelyd i'r carchar yn fwy deniadol i rai carcharorion nag aros yng nghanolfan Huggard. Nawr, mae'n rhaid eich bod wedi eich siomi wrth ddarllen bod y diffyg llety sydd ar gael i garcharorion ar ôl eu rhyddhau yn cael ei ddisgrifio fel rhywbeth sydd nid yn unig yn greulon, ond yn ffactor pwysig o ran aildroseddu. Mae'r adroddiad yn galw ar eich Llywodraeth yn uniongyrchol i adolygu polisi tai ar frys, yn ogystal ag adolygu'r ddarpariaeth o wasanaethau iechyd ar gyfer gofal iechyd meddwl sylfaenol mewn carchardai. Felly, a wnewch chi hynny? Yn amlwg, mae'r Llywodraeth hon wedi gwneud cam â charcharorion yn fwy eang, ac mae'n gwneud cam â'r gymdeithas mewn gwirionedd, oherwydd nid yw aildroseddu o fudd i unrhyw un o gwbl. Nawr, yn amlwg, nid yw rhywfaint o'r cyfrifoldeb am hyn wedi'i ddatganoli, ond mae gan eich Llywodraeth chi gyfrifoldebau mawr. Felly, beth y bwriadwch ei wneud ynglŷn â hyn i gyd?
Yes, well, again, I largely agree with the Member—we certainly do need to improve some of the services. There is a particular concern around the perception around the Huggard centre in particular and we have just actually provided them with funding to improve both security and storage facilities at the Huggard, because the Member will know the detail—people are afraid that their possessions will be stolen while they sleep, and they don't feel the security arrangements are sufficient and so on. So, there is a perception issue as well, because I think—[Interruption.] Yes. Obviously, I personally wouldn't want to go to sleep with all my possessions on the bed in front of me and not know that—you know, somebody who just walks past could help themselves. Clearly, locker systems and so on are essential to anybody for basic human privacy and decency. So, we have provided additional funding to the Huggard centre for that, and we know that night shelters can be daunting and not the right option for large numbers of people. They are the right option for some—they have been very helpful for some people for a pathway out of homelessness. But the Member will know that we've been looking very carefully at funding and increasing trauma-centred pathways and the housing first type options for people so that we get people back into decent, secure accommodation as a first step, rather than having to climb a reward ladder, where you get yourself off the street and then you're rewarded with something else and so on, which has been an approach in the past. I think quite a lot of the thinking—. I've been in this post a very short time, but a lot of the thinking seems to have turned, quite rightly so, to learning from the lived experiences of people who've experienced homelessness about what would have worked for them and why it took them so long to get back to having a decent, secure home. And we are very keen on pursuing that.
Going back, though, specifically to prisoners, it isn't all devolved, but some of it is devolved, and what we're looking to do is to make sure that our local authorities that do have prison populations likely to be discharged into them can work closely with the prison to get a better information system going, so that the person who's coming out of prison will understand what's available for them and the local authority will expect them, because that's a big issue as well, because if they're all released on a Friday afternoon at 5.30 p.m., that's clearly going to be problematic and that clearly has been an issue at Cardiff prison, and I know from my own constituency work that it's an issue at Swansea prison as well. So, we are working very hard to make sure that those systems work better.
Ie, wel, unwaith eto, rwy'n cytuno i raddau helaeth gyda'r Aelod—yn sicr, mae angen inni wella rhai o'r gwasanaethau. Mae pryder penodol ynghylch y canfyddiad o ganolfan Huggard yn arbennig ac rydym newydd ddarparu cyllid iddynt wella cyfleusterau diogelwch a storio yng nghanolfan Huggard mewn gwirionedd, oherwydd bydd yr Aelod yn gwybod y manylion—mae pobl yn ofni y bydd eu heiddo'n cael ei ddwyn tra byddant yn cysgu, ac nid ydynt yn teimlo bod y trefniadau diogelwch yn ddigonol ac ati. Felly, mae yna broblem o ran canfyddiad hefyd, oherwydd credaf—[Torri ar draws.] Ie. Yn amlwg, ni fuaswn yn bersonol eisiau mynd i gysgu gyda fy holl eiddo ar y gwely o fy mlaen heb wybod—wyddoch chi, gallai rhywun sy'n digwydd cerdded heibio helpu eu hunain. Yn amlwg, mae cypyrddau clo ac ati yn hanfodol i unrhyw un er mwyn sicrhau preifatrwydd dynol sylfaenol a pharch. Felly, rydym wedi darparu arian ychwanegol i ganolfan Huggard ar gyfer hynny, a gwyddom y gall llochesi nos fod yn frawychus ac nad dyna'r opsiwn cywir i nifer fawr o bobl. Maent yn opsiwn cywir i rai pobl—maent wedi bod yn ddefnyddiol iawn i rai pobl fel llwybr allan o ddigartrefedd. Ond bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi bod yn edrych yn ofalus iawn ar gyllid, cynyddu llwybrau sy'n canolbwyntio ar drawma, ac opsiynau fel tai yn gyntaf ar gyfer pobl fel y gallwn sicrhau llety diogel a gweddus i bobl fel cam cyntaf, yn hytrach na gorfod dringo ysgol wobrwyo, lle byddwch yn llwyddo i ddod oddi ar y stryd ac yn cael eich gwobrwyo â rhywbeth arall ac yn y blaen, sydd wedi bod yn ddull a ddefnyddiwyd yn y gorffennol. Rwy'n credu bod cryn dipyn o'r syniadau—. Rwyf wedi bod yn y swydd hon am amser byr iawn, ond ymddengys bod llawer o'r meddwl, yn gwbl briodol, wedi troi at ddysgu o brofiadau pobl sydd wedi profi digartrefedd o ran yr hyn sydd wedi gweithio iddynt hwy a pham ei bod wedi cymryd cyhyd iddynt fynd yn ôl i gael cartref gweddus a diogel. Ac rydym yn awyddus iawn i fynd ar drywydd hynny.
Fodd bynnag, gan ddychwelyd yn benodol at garcharorion, nid yw'r cyfan wedi'i ddatganoli, ond mae rhywfaint ohono wedi'i ddatganoli, a'r hyn rydym yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod ein hawdurdodau lleol sydd â phoblogaeth garchar yn debygol o gael ei rhyddhau iddynt yn gallu gweithio'n agos gyda'r carchar er mwyn sicrhau bod system wybodaeth well ar waith, fel y bydd yr unigolyn sy'n cael ei ryddhau o'r carchar yn deall beth sydd ar gael a bydd yr awdurdod lleol yn eu disgwyl, oherwydd mae honno'n broblem fawr yn ogystal, oherwydd os cânt i gyd eu rhyddhau am 5.30 p.m. ar brynhawn Gwener, mae'n amlwg y bydd honno'n broblem ac mae hynny'n amlwg wedi bod yn broblem yng ngharchar Caerdydd, a gwn o'r gwaith rwy'n ei wneud yn fy etholaeth fy hun ei bod yn broblem yng ngharchar Abertawe hefyd. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod y systemau hynny'n gweithio'n well.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Item 4 on the agenda is the 90-second statements. The first one this afternoon is from Jack Sargeant.
Eitem 4 ar yr agenda yw'r datganiadau 90 eiliad. A daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Jack Sargeant.
Diolch, Deputy Llywydd. Sport has a massive part to play in inspiring generations and communities as well as having huge positive impacts on improving mental health. They are just some of the reasons why I want to wish local football team Connah's Quay Nomads from my own constituency all the best for their semi-final match against Edinburgh City in the Irn Bru Cup. The communities of Alyn and Deeside are very proud of what the club has achieved so far, but let's hope we can reach that final in Glasgow and bring the cup home.
Deputy Llywydd, I also want to take this opportunity to extend my best wishes to Newport County AFC in their fifth round FA Cup match against Premier League champions Manchester City. Both matches are taking place this Saturday, so as much as I would like to join colleagues Jayne Bryant and John Griffiths at Rodney Parade, I will be at the Deeside stadium hoping for a Connah's Quay win.
I urge Members and our communities to take part and watch both games as much as possible and however they can.
Deputy Llywydd, from all of us here in the Senedd Chamber: 'Come on, County', 'Come on the Nomads.'
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae gan chwaraeon ran enfawr i'w chwarae yn y broses o ysbrydoli cenedlaethau a chymunedau, ac mae hefyd yn cael effaith gadarnhaol enfawr ar wella iechyd meddwl. Nid yw'r rhain ond yn rhai o'r rhesymau pam rwyf eisiau dymuno'n dda i dîm pêl-droed Nomads Cei Connah o fy etholaeth ar gyfer eu gêm gynderfynol yn erbyn Dinas Caeredin yng Nghwpan Irn Bru. Mae cymunedau Alun a Glannau Dyfrdwy yn falch iawn o'r hyn y mae'r clwb wedi'i gyflawni hyd yma, ond gadewch i ni obeithio y gallwn gyrraedd y rownd derfynol yn Glasgow a dod â'r gwpan adref.
Ddirprwy Lywydd, hoffwn gymryd y cyfle hwn hefyd i ddymuno'n dda i glwb pêl-droed Casnewydd ar gyfer eu gêm bumed rownd yng Nghwpan yr FA yn erbyn pencampwyr yr Uwch Gynghrair, Dinas Manceinion. Cynhelir y ddwy gêm ddydd Sadwrn, felly er cymaint y buaswn yn hoffi ymuno â fy nghyd-Aelodau Jayne Bryant a John Griffiths yn Rodney Parade, byddaf yn stadiwm Glannau Dyfrdwy yn gobeithio am fuddugoliaeth i Gei Connah.
Rwy'n annog yr Aelodau a'n cymunedau i gymryd rhan ac i wylio cymaint o'r ddwy gêm â phosibl ym mha bynnag fodd y gallant.
Ddirprwy Lywydd, gan bob un ohonom yma yn Siambr y Senedd: 'Pob lwc i Gasnewydd', 'Pob lwc i'r Nomads'.
Thank you. Suzy Davies.
Diolch. Suzy Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Well, it's February, and tomorrow is Valentine's Day, and we'll be awash with love hearts, as everyone will know, but the hearts I want to talk about are the hearts that give us life and to remind everyone that it's Defibruary as well as just February. Automated emergency defibrillators or AEDs can easily be used when someone has suffered a cardiac arrest. People without any medical training can use them to safely give an electrical pulse once the defibrillator detects that a person has an irregular heartbeat that places them in immediate danger. Once someone suffers a cardiac arrest, the chances of survival plummet by 14 per cent every minute that passes without treatment, and outside a hospital setting it's crucial that some treatment is administered as soon as possible.
Thanks to charities like St John Cymru, often present at football grounds actually, Welsh Hearts, Cariad, British Heart Foundation Cymru, the Red Cross, many businesses, sports clubs, councillors and even other individuals—they've all contributed to making sure that there are more defibrillators and more training available within the community, and you may want to tell constituents about Proactive First Aid Solutions. Have a look at their website, as they're offering a free defibrillator and training worth over £1,300 to organisations, community groups or schools. However, it's no good if a defibrillator is locked up or you don't know where they are, so this Defibruary I'm asking you to take a photograph of yourself next to your nearest publicly available defibrillator, share it on social media with the hashtag 'Defibruary' and encourage your constituents to do the same—one step closer to becoming a nation of lifesavers. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Wel, mae'n fis Chwefror, ac mae'n ddiwrnod San Ffolant yfory, a byddwn yn nofio mewn calonnau, fel y bydd pawb yn gwybod, ond y calonnau rwyf fi eisiau siarad amdanynt yw'r calonnau sy'n rhoi bywyd i ni, a hoffwn atgoffa pawb ei bod yn Defibruary yn ogystal â mis Chwefror. Gellir defnyddio diffibrilwyr awtomatig brys yn hawdd pan fydd rhywun wedi dioddef ataliad ar y galon. Gall pobl heb unrhyw hyfforddiant meddygol eu defnyddio i roi pwls trydanol yn ddiogel i unigolyn pan fydd y diffibriliwr yn canfod bod gan yr unigolyn dan sylw guriad calon afreolaidd sy'n eu rhoi mewn perygl uniongyrchol. Pan fydd rhywun yn dioddef ataliad ar y galon, mae'r gobaith o oroesi yn gostwng 14 y cant gyda phob munud sy'n mynd heibio heb driniaeth, a phan fo'r claf y tu allan i leoliad ysbyty, mae'n hanfodol ei fod yn cael triniaeth cyn gynted â phosibl.
Diolch i elusennau fel St John Cymru, sy'n aml yn bresennol ar feysydd pêl-droed mewn gwirionedd, Calonnau Cymru, Cariad, Sefydliad Prydeinig y Galon Cymru, y Groes Goch, llawer o fusnesau, clybiau chwaraeon, cynghorwyr ac unigolion eraill hyd yn oed—maent oll wedi cyfrannu at wneud yn siŵr fod mwy o ddiffibrilwyr a mwy o hyfforddiant ar gael o fewn y gymuned, ac mae'n bosibl y byddwch eisiau dweud wrth etholwyr am Proactive First Aid Solutions. Edrychwch ar eu gwefan, oherwydd maent yn cynnig diffibriliwr a hyfforddiant yn rhad ac am ddim, cynnig sy'n werth dros £1,300, i sefydliadau, grwpiau cymunedol neu ysgolion. Fodd bynnag, nid yw diffibriliwr dan glo, neu ddiffibriliwr nad oes neb yn gwybod lle mae wedi'i leoli yn dda i ddim, felly, yn ystod Defibruary, gofynnaf i chi dynnu llun ohonoch eich hun wrth ymyl eich diffibriliwr cyhoeddus agosaf, ei rannu ar y cyfryngau cymdeithasol gyda'r hashnod 'Defibruary' ac annog eich etholwyr i wneud yr un peth—a byddwn gam yn nes at fod yn genedl o achubwyr bywyd. Diolch.
The next item is a motion to elect Members to committees. In accordance with Standing Orders 12.24 and 12.40, I propose that the motions to elect Members to committees are grouped for debate and voting. I take it no Member objects.
Yr eitem nesaf yw cynnig i ethol Aelodau i bwyllgorau. Yn unol â Rheolau Sefydlog 12.24 a 12.40, rwy'n cynnig bod y cynigion i ethol Aelodau i bwyllgorau yn cael eu grwpio ar gyfer dadl a phleidlais. Rwy'n cymryd nad oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu.
Good. So, can I call on a member of the Business Committee to move the motions formally?
Da iawn. Felly, a gaf fi alw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i gynnig y cynigion yn ffurfiol?
Cynnig NDM6971 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 17.3 ac 17.13(ii), yn ethol Delyth Jewell (Plaid Cymru) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol.
Cynnig NDM6972 Elin Jones (Ceredigion)
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.14, yn ethol Delyth Jewell (Plaid Cymru) yn aelod o’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yn lle Dai Lloyd (Plaid Cymru).
Motion NDM6971 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Orders 17.3 and 17.13(ii), elects Delyth Jewell (Plaid Cymru) as a Member of the External Affairs and Additional Legislation Committee.
Motion NDM6972 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.14, elects Delyth Jewell (Plaid Cymru) as a Member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee in place of Dai Lloyd (Plaid Cymru).
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Thank you. The proposal is to agree the motions. Does any Member object? Therefore the motions are agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynigion. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynigion yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motions agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 5 on our agenda this afternoon is a statement by the Llywydd: introduction of a Commission-proposed Bill—Senedd and Elections (Wales) Bill, and I call on the Llywydd, Elin Jones.
Eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Llywydd: cyflwyno Bil arfaethedig y Comisiwn—Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru), a galwaf ar y Llywydd, Elin Jones.
Mae cyflwyniad Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) heddiw yn benllanw cyfnod hir o ymgynghori ac ymgysylltu gyda’r cyhoedd, grwpiau gwleidyddol a phartneriaid ehangach ar ddiwygio etholiadol, ac yn manteisio ar y cyfleon a gyflwynir yn Neddf Cymru 2017 i rymuso ein Cynulliad Cenedlaethol er gwell.
Hanfodion y Mesur felly yw creu Senedd sy’n fwy effeithiol a hygyrch, a sicrhau bod crud ein democratiaeth yn addas i bwrpas wrth iddi ddathlu 20 mlynedd ers ei sefydlu. Fel yr Aelod sy’n gyfrifol am y Bil, rwyf wedi gwrando ar ystod eang o safbwyntiau ar brif elfennau’r ddeddfwriaeth ddrafft—newid enw’r Cynulliad Cenedlaethol, ehangu’r etholfraint ar gyfer etholiadau’r Cynulliad, a newid y gyfraith ynghlwm â threfniadau anghymhwysedd unigolion i sefyll etholiad.
Mae’r prif ddarpariaethau hyn wedi eu llunio gyda’r amcan o sicrhau’r consensws ehangaf posib ymysg Aelodau, ac adeiladu ar y mandad a roddwyd gan fwyafrif o’r Senedd i’r ddeddfwriaeth hon fis Hydref 2018.
The introduction of the Senedd and Elections (Wales) Bill today sees the culmination of a long period of consultation and engagement with the public, political groups and wider stakeholders on electoral reform, and it takes up the opportunities presented in the Wales Act 2017 to strengthen our National Assembly for the better.
The substance of the Bill, then, is to create a more effective and accessible Senedd and to ensure that the cradle of our democracy is fit for purpose as we celebrate its establishment 20 years ago. As the Member in charge of this Bill, I have listened to a wide range of views on the main elements of the draft legislation—changing the National Assembly’s name, expanding the franchise for Assembly elections, and changing the law in relation to the arrangements governing individuals’ ineligibility to stand for election.
In designing these main provisions, the aim has been to ensure the broadest consensus possible among Members and to build on the mandate given to this legislation by a majority in this Assembly in October 2018.
Beth, felly, mae’r Bil yn ei gynnwys? Yn gyntaf, gostwng yr isafswm oedran pleidleisio i 16 ar gyfer etholiad Cynulliad 2021—amcan y Comisiwn yw i rymuso ac ysbrydoli pobl ifanc i gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd. Gan adeiladu ar y gwaith o ethol Senedd Ieuenctid gyntaf erioed Cymru y llynedd, mae’r Comisiwn yn gweithio gyda phartneriaid eraill i ymestyn yr etholfraint i gynnwys pobl ifanc 16 ac 17 oed mewn pryd ar gyfer etholiad Cynulliad 2021. Law yn llaw â’r ddarpariaeth hon mae’r angen am addysg wleidyddol briodol fydd yn galluogi pobl ifanc i ddeall eu hawliau democrataidd ac i gynyddu cyfranogiad mewn etholiadau. Mae’r Comisiwn yn gweithio gyda phartneriaid perthnasol i sicrhau bod y wybodaeth briodol yn cyrraedd cynifer o bobl ifanc â phosib cyn i’r newid cadarnhaol hwn ddod i rym.
Yn ail, bydd y Bil yn ailenwi’r Cynulliad yn 'Senedd'. Bydd ailenwi’r Cynulliad yn 'Senedd' yn sicrhau bod enw’r sefydliad yn adlewyrchu ei statws cyfansoddiadol ac yn helpu i wella dealltwriaeth gyhoeddus o rôl a chyfrifoldebau’r ddeddfwrfa yma. Bydd y cymal yn y Ddeddf sy’n nodi y gellir hefyd cyfeirio at y Senedd fel 'Welsh Parliament' yn adlewyrchu’r farn a fynegwyd gan nifer fod angen cynnwys yr opsiwn o ddefnyddio’r term esboniadol Saesneg yn y Bil i atgyfnerthu’r newid yn statws y sefydliad. Dyma ddatganiad clir, felly, fod 'Senedd' bellach yn gyfystyr â 'parliament' nid 'assembly'. Y bwriad yw y bydd y newid enw yn dod i rym yn gyfreithiol fis Mai 2020 i sicrhau bod y cyhoedd yn gyfarwydd gyda’r enw newydd mewn da bryd cyn etholiad Cymru yn 2021. Ynghlwm â’r newid hwn bydd newidiadau cysylltiol—er enghraifft, y disgrifydd sy’n ymddangos ar ôl enw Aelodau ac enwau cyrff megis y Comisiwn. Bydd Aelodau’r Cynulliad yn dod yn Aelodau o’r Senedd—'Members of the Senedd' yn Saesneg.
Yn drydydd, bydd y Bil yn diwygio’r fframwaith ynghlwm ag anghymwyster i fod yn Aelod Cynulliad. Mae’r Comisiwn yn cyflwyno argymhellion a wnaed gan Bwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Chyfreithiol y pedwerydd Cynulliad a fyddai’n newid y gyfraith ar gymhwyster unigolion i sefyll. Diben y newid hwn fydd i sicrhau eglurder i ymgeiswyr posib am eu cymhwysedd i sefyll etholiad. Bydd y newid yn caniatáu'r mwyafrif o bobl i sefyll heb orfod ymddiswyddo o’i gwaith yn gyntaf, gydag ymddiswyddiadau o’r fath yn angenrheidiol pe baent yn cael eu hethol yn unig. Yn ogystal, bydd y cymal hwn yn gwahardd aelodau o Dŷ’r Arglwyddi rhag bod yn Aelodau Cynulliad, oni bai eu bod yn cymryd seibiant ffurfiol o’u gwaith yn San Steffan.
Yn olaf, mae’r Bil yn cynnig newidiadau i drefniadau etholiadol a mewnol y Cynulliad. Bydd y newidiadau ymarferol hyn yn creu mwy o hyblygrwydd yn dilyn etholiad drwy ymestyn y terfyn amser ar gyfer Cyfarfod Llawn cyntaf y Cynulliad o saith diwrnod i 14 diwrnod. Bydd hyn yn caniatáu mwy o amser i’r pleidiau gynnal trafodaethau pwysig wrth symud tuag at ethol Prif Weinidog a ffurfio llywodraeth. Un o amcanion eraill yr adran yma yw creu eglurder am hawl Comisiwn y Cynulliad i godi tâl am ddarparu gwasanaethau neilltuol i gyrff allanol.
Yn ogystal, barn Comisiwn y Cynulliad yw y dylai’r Cynulliad ystyried newid trefniadau cyllido a throsolwg y Comisiwn Etholiadol, gan ei fod eisoes yn gyfrifol am etholiadau datganoledig. Barn y Comisiwn Etholiadol yw y dylai gael ei gyllido gan a bod yn atebol i’r Cynulliad, yn hytrach na Senedd y Deyrnas Gyfunol am ei waith ynghlwm ag etholiadau Cymru, yn genedlaethol a lleol. Mae’r Mesur hwn felly yn rhoi dyletswydd ar y Senedd i ystyried y newid hwn. Os oes cefnogaeth ar ddiwedd Cyfnod 1 i symud ymlaen yn gynt gyda’r newid yma, yna gellid cyflwyno gwelliannau i’r perwyl yma yn ystod Cyfnod 2.
Bydd y Bil yn destun craffu helaeth drwy gyfuniad o sesiynau pwyllgor a’r Cyfarfod Llawn. Mae memorandwm esboniadol ar gael sydd yn sicrhau eglurder a thryloywder ynghylch goblygiadau cyllidol y Bil. Mae hefyd asesiadau manwl wedi'u cwblhau ar effaith y cynlluniau ar ieithoedd swyddogol y Cynulliad, cydraddoldeb a chynhwysedd, hawliau plant, y system gyfiawnder a meysydd eraill.
Wrth gwrs, man cychwyn yw’r Bil hwn. Wrth ei gyflwyno, fy ngobaith yw y bydd y Bil yn sbarduno dadleuon diddorol ac ystyrlon, ac yn annog cyfranogiad Aelodau, partneriaid a’r cyhoedd ehangach yn y drafodaeth am ddyfodol ein Senedd genedlaethol. Hoffwn hefyd gymryd y cyfle i ddiolch i’r Llywodraeth am eu cydweithrediad hyd yma wrth ddatblygu'r ddeddfwriaeth hyd yn hyn. Fel y mae’r Senedd Ieuenctid wedi'i brofi i ni mewn modd mor galonogol, mae yna awydd pendant gan ein pobl ifanc i chwarae eu rhan. Pa gyfle gwell nag achlysur penblwydd ein Senedd yn 20 mlwydd oed i'w hysbrydoli ac i'w cynnwys nhw, a phob dinesydd arall, yn uniongyrchol yng nghyfleon 20 mlynedd nesaf ein democratiaeth a'n Senedd ni? Diolch yn fawr.
What, then, does the Bill entail? Firstly, reducing the minimum voting age to 16 for the 2021 Assembly election—the Commission's objective is to empower and inspire young people to participate in the democratic process. Building on the work to elect Wales's first ever Youth Parliament last year, the Commission is collaborating with partners to expand the franchise to include 16 and 17-year-olds in time for the Assembly election in 2021. This provision goes hand in hand with the need for political education that will enable young people to understand their political rights and to increase participation in elections. The Commission is working with relevant stakeholders to ensure that the appropriate information reaches as many young people as possible before this positive change comes into force.
Secondly, the Bill proposes renaming the Assembly 'Senedd'. Renaming the Assembly will ensure that the institution's name reflects its constitutional status and it will help to improve public understanding of the legislature’s role and responsibilities. The Bill contains a clause noting that the Senedd may also be referred to as 'Welsh Parliament', reflecting the opinion of many that the Bill needed an English explanatory term to reinforce the change in the institution’s status. This is a clear statement that 'Senedd' is now synonymous with 'parliament', rather than 'assembly'. The intention is that the change of name will come into force legally in May 2020 to ensure that the public are familiar with it in good time before the Welsh elections in 2021. This change will bring with it other connected changes—for example, the descriptor that appears after Members' names and the titles of bodies such as the Commission. Assembly Members will become Members of the Senedd—'Aelodau o’r Senedd' in Welsh, for example.
Thirdly, the Bill will reform the framework for ineligibility to be an Assembly Member. The Commission is introducing recommendations made by the Constitutional and Legislative Affairs Committee in the fourth Assembly to change the law on eligibility to stand for election to the Assembly. The purpose of this change is to ensure clarity for potential candidates with regard to their eligibility to stand for election. The change will mean that most people will not have to resign from work before standing for election; such resignations would only become necessary if they are elected. In addition, this clause will prohibit Members of the House of Lords from being Assembly Members, unless they take a formal break from their work in Westminster.
The final element of the Bill proposes changes to the Assembly’s electoral and internal arrangements. These practical changes will introduce more flexibility following an election by extending the deadline for the Assembly’s first Plenary from seven days to 14 days. This will allow more time for the parties to hold important talks in moving towards electing a First Minister and forming a government. One of the other aims in this section is to clarify the Assembly Commission's right to charge for providing particular services to external bodies.
In addition, the Assembly Commission should consider, given that the Electoral Commission has responsibility for devolved elections, changing its financial and oversight arrangements. The Electoral Commission is of the view that it should be financed by and be accountable to the Assembly for its work in relation to the devolved elections, rather than the United Kingdom Parliament. This Bill, therefore, places a duty on the Senedd to consider this change, and should the Assembly recommend support for such a move, amendments may be introduced at Stage 2 to give effect to this.
The Bill will undergo extensive scrutiny in committee sessions and in Plenary. An explanatory memorandum has been made available to ensure clarity and transparency with regard to the financial implications of the Bill. Also, detailed assessments have been completed on the impact the plans would have on the Assembly’s official languages, equality and inclusion, children’s rights, the justice system, and other areas.
Of course, this Bill is just a starting point. In introducing it, it is my hope that the Bill will spark interesting and meaningful debate and encourage Members, stakeholders and the wider public to participate in the discourse on the future of our national Parliament. I would also like to take this opportunity to thank the Government for their co-operation to date. The Youth Parliament has proven to us, in such an encouraging way, that the next generation are eager to play their part. What better occasion than the twentieth anniversary of our Senedd to inspire them and to involve them directly alongside every other citizen in the opportunities that the next 20 years of our democracy and our Senedd will present? Thank you.
Thank you. Can I call the Counsel General and the Brexit Minister, Jeremy Miles?
Diolch. A gaf fi alw ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, Jeremy Miles?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu'r Bil hwn, sy'n garreg filltir bwysig arall ar daith datganoli.
Mae Llywodraeth Cymru'n gefnogol iawn i dri phrif nod y Bil, fel rŷn ni'n eu gweld nhw. Yn gyntaf, rhoi enw i'n Senedd sy'n adlewyrchi ei statws fel deddfwrfa, yn ail, rhoi cyfle i bobl ifanc bleidleisio, ac yn drydydd, rhoi mwy o eglurder i ymgeiswyr posib ynghylch a oes modd iddyn nhw sefyll.
Yn benodol, mae Llywodraeth Cymru yn gwbl gefnogol i ymestyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed yn Rhan 3 o'r Bil. Roedd hyn yn ymrwymiad yn strategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb.' Rwy'n falch iawn bod modd i ni gynnig cymorth gan ein swyddogion i gynhyrchu'r darpariaethau yn y Rhan hon. Rŷn ni'n credu dylai'r etholfraint ar gyfer etholiadau'r Cynulliad ac etholiadau llywodraeth leol fod yn gyson â'i gilydd. Yn benodol, rŷn ni am weld y Bil yn ymestyn yr etholfraint i gynnwys gwladolion tramor sy'n byw yn gyfreithlon yng Nghymru, i adlewyrchu'r darpariaethau y byddwn ni'n eu cyflwyno mewn perthynas â'r etholfraint llywodraeth leol.
Ar ben hynny, mynegodd y Cynulliad yn ddiweddar ei fod yn cefnogi'r hawl i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru. Rŷn ni'n cefnogi'r safbwynt hwnnw mewn egwyddor, ac yn aros gyda diddordeb i glywed casgliadau ymchwiliad y pwyllgor cydraddoldeb.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I welcome this Bill, which is another important milestone in the journey of devolution.
The Welsh Government is very supportive of the three main aims of the Bill, as we see them. First of all, giving the Senedd a name that reflects its status as a legislature, secondly, giving young people an opportunity to vote, and thirdly, providing greater clarity for possible candidates as to their eligibility.
Specifically, the Welsh Government is entirely supportive of extending the franchise to young people of 16 and 17 years of age in Part 3 of the Bill. This was a commitment in the Welsh Government’s national strategy ‘Prosperity for All’, and I’m very pleased that we can provide assistance through our officials to produce the provisions in this Part. We believe that the franchise for Assembly elections and local authority elections should be consistent. Specifically, we want to see the Bill extending the franchise to include foreign nationals who are legally resident in Wales, to reflect the provisions that we will introduce in relation to the local government franchise.
In addition to that, the Assembly recently expressed its view that it supports the right of prisoners to vote in Welsh elections. We support that view in principle and await with interest the conclusions of the equality committee’s inquiry.
We believe it is important that the Assembly's financing and accountability relationship with the Electoral Commission is placed on a formal footing, and we stand ready to work with the Llywydd, the Electoral Commission and the Treasury in light of Stage 1 scrutiny, to explore whether we could take this further than the Bill currently provides for.
The Welsh Government also supports the clear demarcation that the Bill provides between those disqualified from being a candidate in Assembly elections and those disqualified from becoming an Assembly Member. We will be giving more thought as the Bill progresses to whether any further changes are needed to the detail of these provisions. We also recognise the objectives behind the provision in Part 5 of a power for the Welsh Ministers to implement Law Commission recommendations about elections. But we do not believe that it is either necessary or appropriate for this power to be in the hands of Welsh Ministers, and we would like to explore this further during scrutiny.
We welcome the opportunity presented by Part 2 to consider renaming this institution to reflect its central role as a legislature in Welsh life. The decision on what the name should be is for the Assembly as a whole to make, but we would urge all Members to bear in mind that the provisions of this Bill will amend the Government of Wales Act 2006—our key constitutional statute. So, it's very important that we make sure that the provisions on the name change, as well as on other matters, are as clear and as accessible as possible. As the Bill is currently drafted, I am concerned that this is not the case. I will be writing to the Constitutional and Legislative Affairs Committee shortly to provide more information about the Welsh Government's initial position on the Bill. But I hope that the Llywydd, as the Member in charge, can confirm that she shares my view, and that of the Government, that this Bill, as a crucial piece of constitutional legislation, should, as far as possible, be an exemplar for constitutional reform, and that she will continue to work closely with me, as well as with Assembly committees, other interested Members and our stakeholders, to ensure that this is the case.
Rydym yn credu ei bod yn bwysig fod perthynas ariannu ac atebolrwydd y Cynulliad gyda'r Comisiwn Etholiadol yn cael ei osod ar sail ffurfiol, ac rydym yn barod i weithio gyda'r Llywydd, y Comisiwn Etholiadol a'r Trysorlys yng ngoleuni gwaith craffu Cyfnod 1, i archwilio a allem fynd â hyn gam ymhellach nag y mae'r Bil yn darparu ar ei gyfer ar hyn o bryd.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn cefnogi'r camau y mae'r Bil yn eu cymryd i wahaniaethu rhwng y rheini sydd wedi'u gwahardd rhag bod yn ymgeiswyr yn etholiadau'r Cynulliad a'r rheini sydd wedi'u gwahardd rhag bod yn Aelod Cynulliad. Byddwn yn rhoi mwy o ystyriaeth i'r angen am unrhyw newidiadau pellach i fanylion y darpariaethau hyn wrth i'r Bil fynd rhagddo. Rydym hefyd yn cydnabod yr amcanion sy'n sail i'r ddarpariaeth yn Rhan 5, sef pŵer i Weinidogion Cymru weithredu argymhellion Comisiwn y Gyfraith mewn perthynas ag etholiadau. Ond nid ydym yn credu ei bod yn angenrheidiol nac yn briodol i'r pŵer hwn fod yn nwylo Gweinidogion Cymru, a hoffem archwilio hyn ymhellach yn ystod y gwaith craffu.
Rydym yn croesawu'r cyfle a gyflwynir yn Rhan 2 i ystyried ailenwi'r sefydliad hwn er mwyn adlewyrchu ei swyddogaeth ganolog fel deddfwrfa ym mywyd Cymru. Mater i'r Cynulliad cyfan yw penderfynu beth ddylai'r enw hwnnw fod, ond byddem yn annog yr holl Aelodau i gadw mewn cof y bydd darpariaethau'r Bil hwn yn diwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006—ein prif statud gyfansoddiadol. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn sicrhau bod y darpariaethau ar gyfer newid enw, yn ogystal ag ar gyfer materion eraill, mor glir ac mor hygyrch â phosibl. Fel y mae'r Bil wedi'i ddrafftio ar hyn o bryd, rwy'n pryderu nad yw hynny'n wir. Byddaf yn ysgrifennu at y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol cyn hir i roi mwy o wybodaeth am safbwynt cychwynnol Llywodraeth Cymru ar y Bil. Ond rwy'n gobeithio bod y Llywydd, fel yr Aelod cyfrifol, yn gallu cadarnhau ei bod yn rhannu fy marn i, a barn y Llywodraeth, y dylai'r Bil hwn, fel darn allweddol o ddeddfwriaeth gyfansoddiadol, fod yn batrwm ar gyfer diwygio cyfansoddiadol cyn belled ag y bo modd, ac y bydd yn parhau i weithio'n agos gyda mi, yn ogystal â phwyllgorau'r Cynulliad, Aelodau eraill sydd â diddordeb a'n rhanddeiliaid, i sicrhau hynny.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei sylwadau a'i gwestiwn, ac a gaf i gydsynio gyda'r hyn mae e wedi'i ddweud wrth orffen? Mae hwn yn Fil cyfansoddiadol o bwys, ac felly, mae'n bwysig ei fod e'n ecsemplar o ddeddfwriaeth dda mae'r Cynulliad a'r Senedd yma yn gyfrifol amdani. A dwi'n gobeithio, wrth ei gyflwyno, ac wrth ei sgrwtineiddio, y byddwn ni yn dangos hynny yn glir iawn.
Mae yna nifer o agweddau rŷch chi wedi amlinellu, Cwnsler Cyffredinol, le mae yna gydsyniad rhwng yr hyn sydd wedi cael ei gyflwyno yn y Mesur, a'r hyn rŷch chi'n dyheu amdano fel Llywodraeth. Ac rwy'n ddiolchgar iawn am hynny.
Ar yr etholfraint, wrth gwrs, mae'r Llywodraeth yn edrych i gyflwyno ymestyn yr etholfraint ar gyfer etholiadau llywodraeth leol yn 2022 i bobl ifanc 16 ac 17 hefyd. Ac mae hi wedi bod yn bwysig fy mod i, wrth fy mod i'n datblygu'r Bil yma, yn gweithio yn agos iawn â swyddogion y Llywodraeth a chi fel Cwnsler Cyffredinol, ac ein bod ni yn gwneud hynny mewn ffordd sydd yn gyffredin, ac yn defnyddio mecanwaith y Bil yma, sydd yn mynd i edrych i gynyddu'r etholfraint yn yr etholiad sy'n dod o'n blaenau ni yn gyntaf—sef etholiad Cymru yn 2021.
Mae yna ddwy agwedd, wrth gwrs, ac rŷch chi wedi cyfeirio atyn nhw, sydd ddim yn y Bil fel y mae e wedi ei ddrafftio a'i gyflwyno ar hyn o bryd o ehangu'r etholfraint, ac mae hynny i wladolion tramor ac i garcharorion. Ac wrth gwrs mae yna faterion gweddol o gymhleth yn y ddwy agwedd yna, ac efallai ddim y mandate llawn, oddi wrth y Cynulliad yn llawn, i edrych ar roi'r bleidlais i wladolion tramor, wrth gyflwyno'r Mesur. Ond dwi'n gobeithio, wrth drafod o fewn y pwyllgor a'r Cynulliad yma'n llawn, os oes yna fodd inni edrych i weld ein bod ni'n sicrhau yn weddol o gynnar wrth gyflwyno etholfraint newydd yng Nghymru fod yr etholfraint ar gyfer y Cynulliad yma a'r etholfraint ar gyfer llywodraeth leol yr un etholfraint. Dwi ddim yn credu ei bod hi o fantais mewn unrhyw ffordd inni gael dwy etholfraint wahanol ar gyfer ein hetholiadau domestig ni, yn yr etholiadau lleol hynny a'r etholiad cenedlaethol. Ac felly, fe fyddaf i'n gwrando'n ofalus ar yr hyn y bydd gan y pwyllgor ac eraill i'w ddweud wrth i'r Mesur yma fynd yn ei flaen.
Eich sylwadau chi ar Gomisiwn y Gyfraith—y Law Commission—mae'n ddiddorol iawn i fi glywed y Llywodraeth yn dweud efallai y bydden nhw ddim yn awyddus i weld y pwerau sydd yn cael eu rhoi yn y ddeddfwriaeth yma i'r Llywodraeth, ond o bosib yn aros yn y ddeddfwrfa. Ac mae'n siŵr y bydd hwnna'n fater, eto, i'r pwyllgor i edrych arno.
Ac yn olaf, eich pwynt chi ynglŷn â'r angen i'r ddeddfwriaeth yma, fel deddfwriaeth gyfansoddiadol, fod mor glir â phosib i bobl Cymru. Ac yna, wrth feddwl am y cymalau sydd yn ailenwi'r Cynulliad yn 'Senedd', ac mae yna gyfeiriad rŷch chi wedi ei wneud at farn sydd gennych chi am ffyrdd y gellid gwneud y cymalau yma yn gliriach. Mae yna gyfeiriad yn y memorandwm esboniadol hefyd at yr ystyriaeth roddais i i newidiadau yn sut roedd y cymalau yma wedi cael eu gosod; oherwydd rhai materion sydd yn ymwneud â chymhwysedd, a thrafodaeth ynglŷn â chymhwysedd, fe ddrafftiwyd y cymalau am yr enw yn y ffordd y mae nhw yn cael eu cyflwyno ar hyn o bryd. Ond mae'n siŵr y bydd y pwyllgor, unwaith eto, yn rhoi golwg o'r newydd ar y pwyntiau rŷch chi wedi eu gwneud, ac sydd hefyd yn cael eu hamlinellu yn y memorandwm esboniadol.
Ac felly, diolch ichi am eich cefnogaeth mewn egwyddor i nifer o wahanol agweddau sydd yn cael eu cyflwyno yn y Mesur heddiw. Ac eto, rwy'n edrych ymlaen at gydweithio â chi, a hefyd wrth gwrs ar yr hyn ddywedoch chi am eich cefnogaeth i wneud y Comisiwn Etholiadol yn atebol, o ran eu cyllid a'u hatebolrwydd cyffredinol, i'r Cynulliad yma, yn hytrach nag i Senedd San Steffan am etholiadau Cymru—lleol a chenedlaethol.
I thank the Counsel General for his comments and for his questions, and may I agree with what he has said in concluding? This is an important constitutional Bill, so it’s important that it is an exemplar of good legislation that this Assembly and Senedd is responsible for. And I very much hope that, in putting forward this legislation and in scrutinising it, we will exhibit that clearly.
There are a number of questions that you’ve outlined, Counsel General, where there is agreement between what has been put forward in the Bill and what you aspire towards as a Government, and I am very grateful for that.
On the franchise, of course, the Government is looking to extend the franchise for local government elections in 2022 to young people of 16 and 17 years of age. And it’s been important that I, as I’ve developed this Bill, have worked very closely with Government officials and with you as Counsel General, and that we do that in a common manner, and in a way that uses the mechanism of this Bill that will look at extending the franchise for the election that will come before us first, namely the Assembly election in 2021.
There are two aspects of this, and you have referred to them, that aren’t included in the Bill, as it has been drafted and presented, to extend the franchise, and that is to foreign nationals and to prisoners. And, of course, there are quite complex issues related to both aspects, and perhaps we haven’t received a full mandate from the Assembly to look at extending the franchise to foreign nationals in putting forward the Bill. But I do very much hope, as we discuss and debate within the committee, and within the full Assembly, that, if there is a way for us to look to ensure relatively early as we extended the franchise, that the franchise for this Assembly and the franchise for local government are aligned. I don’t think that it is advantageous in any way for us to have two different franchises for our domestic elections, in those local government elections and in the national elections. And so, I will listen very carefully to what the committee and others will have to say, as this Bill goes ahead
And on your comment on the Law Commission, it’s very interesting for me to hear the Government saying, perhaps, that they wouldn’t be eager to see the powers that are put forward in this legislation to Government; they would want to see them remaining in the legislature. Perhaps that is again a matter for the committee to consider.
And finally, on your point about the need for this legislation, as constitutional legislation, to be as clear as possible for the people of Wales, and in thinking about the clauses that rename the Assembly as the 'Senedd', there is reference that you’ve made to the opinion that you have about ways that these clauses could be made clearer. There is reference made in the explanatory memorandum as well to the consideration that I gave to changes to the way that these clauses were drafted; because of some issues related to competence, and discussion about competence, the clauses on the name of the institution were drafted as they have been presented. But I’m sure that the committee will, once again, give due consideration anew to the points that you’ve made, and the points that are outlined in the explanatory memorandum.
And so, thank you for your support in principle for a number of different aspects that are put forward in the Bill today. Again, I look forward to collaborating with you, and also about what you said about your support for making the Electoral Commission accountable, in terms of its budget and its general accountability, to this Assembly, rather than to the Westminster Parliament for elections in Wales—local and national.
We welcome the introduction of this Bill. It is an important recognition of the status of the Senedd as a legislature, as the Counsel General also indicated. So, it's an important landmark. And I think that those of us who have served—as you have, in the Chair at the moment, Deputy Presiding Officer—since 1999, it's almost like we've been in this huge constitutional convention, when we started off with, I think, what someone famously called 'Glamorgan County Council on stilts', and then we moved to separate powers, got this legislative competence Order process of legislating primary legislation on sufferance from Westminster, finally to a proper legislature. It has been, sort of, how to get from Cardiff to Newport via Wrexham, but we did it.
I also support the intention to create a more effective and accessible legislature. I think that's the right aim, and we do need that sort of clarity and purpose in our constitutional thinking and law making.
Rydym yn croesawu cyflwyno'r Bil hwn. Mae'n gydnabyddiaeth bwysig o statws y Senedd fel deddfwrfa, fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol hefyd wedi'i nodi. Felly, mae'n garreg filltir bwysig. Ac rwy'n credu bod y rhai ohonom sydd wedi gwasanaethu—fel rydych chi wedi'i wneud, yn y Gadair ar hyn o bryd, Ddirprwy Lywydd—ers 1999, mae bron fel pe baem wedi bod mewn confensiwn cyfansoddiadol enfawr, a ninnau wedi dechrau, rwy'n credu, gyda'r hyn a gafodd ei alw gan rywun yn gofiadwy fel 'Cyngor Sir Morgannwg ar stilts', cyn symud ymlaen i wahanu pwerau, cael proses y Gorchymyn cymhwysedd deddfwriaethol o ddeddfu deddfwriaeth sylfaenol drwy oddefiad gan San Steffan, i fod yn y diwedd yn ddeddfwrfa go iawn. Mewn ffordd, mae wedi bod fel rhyw fath o daith o Gaerdydd i Gasnewydd drwy Wrecsam, ond fe gyraeddasom serch hynny.
Rwyf hefyd yn cefnogi'r bwriad i greu deddfwrfa fwy effeithiol a hygyrch. Rwy'n credu mai dyna'r nod cywir, ac rydym angen y math hwnnw o eglurder a phwrpas yn ein meddylfryd cyfansoddiadol a'r ffordd rydym yn creu cyfraith.
On the extension of the franchise, I do think this is a matter that requires careful examination, although there are certainly clear examples around the world of the benefits of lowering the age of voting to 16, or the eligibility to 16. That captures that part of the population obviously that are going to live with the more profound decisions that are taken for them, but also in terms of education, training—these sort of basic issues that are essential, really, to the prosperity of the society, and they really impact that age group, and I think you'd have the potential of raising those issues in our deliberations.
I do think you're wise to look overall at the issue of how politics is taught in schools. The political process is something that's not always well understood, and I don't want to turn all citizens into political scientists but, in the sense that we have a basic understanding of how the criminal law system works and how juries are important, I think that citizens do need to be taught at school for the responsibilities that are ahead of them in terms of citizenship. It's at the heart of democracy. Without citizens, you can't have a democratic system, or certainly not a healthy one. So, I think that's really important.
There's emphatic evidence that, at an early age, if you miss two elections, then you're unlikely to vote at all during your life. It's astonishing, I think, to everyone in here that there are citizens out there—and quite a lot of them—who never cast a ballot in a democracy. So, I particularly welcome that insight that we'll need to do something in schools to prepare our younger citizens, especially if we do lower the voting age to 16.
The name is obviously work in progress, I'll put it like that. I think there is, at least within the political bubble, an acceptance that the word 'senedd' has really taken hold. It's what I prefer to call us, I have to say, and certainly the people that I'm engaged with—most of our stakeholders—understand that. Obviously, the further we go away, and the more we talk to our constituents, then that common usage is not so well established. I also think the principle of biligualism is important, and 'senedd' is one of those lone words that almost does both jobs, but I think there is a big constituency that looks at the word 'parliament' as that brilliant, splendid, understandable British word. Well, it's French, of course, but you know what I mean—[Laughter.]—and it is what most people call a legislature in the Westminster model, wherever it's applied. If we could, in a more direct way, get 'parliament' in, and I know there've been difficulties about competence, and they'll have to be explored, but I do hope we''ll have an expansive view of this also in terms of how we can interpret our competence under the 2006 Act. I do hope people of goodwill will be able to solve this in committee and beyond.
Eligibility for election—I think I ought to declare an interest here, Deputy Presiding Officer, because when I was Chair, in the fourth Assembly, of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, we did look at this. And, I'm grateful that, as far as I can work out, the provisions are pretty much what we recommended, so that you're not deemed to be illegible, you're deemed to have resigned from something when you get elected, if that was a disqualification or you couldn't hold both offices at the same time. We had a mortifying experience in 2011, in terms of potentially two Members being disqualified. In the end, one was disqualified, one wasn't, and it wasn't very clear to me, ever, how that distinction was made. We just don't want to be there.
But what's at the heart of this, and what was at the heart of the CLAC report, is that we need to extend the range of people who can stand for election to the maximum and we need to restrict the exclusions to as few as possible, and that's what democracy demands and I think this will go a long, long way.
In terms of excluding Members of the House of Lords from sitting in the Senedd—whilst they're sitting in the House of Lords, there will be a provision, of course, for them to stay their membership of the House of Lords. I think the logic of that is that you shouldn't be a member of two legislatures concurrently. And that, for me, puts it in a very different category to membership of a local authority, though many people may believe that's not best practice either—to retain membership of a local authority and membership here. But I do think this will help heighten the importance of our Parliament, our Senedd, and eliminate any hint of a conflict of interest.
Finally, can I just say where I think perhaps some improvement is still possible, and that's on public engagement? I think all around the UK, we need new models. We've done a lot, in fairness, with our outreach unit, but I really think, as we move from a representative democracy to a participatory democracy, that's the challenge ahead of us, and I think recent events shout at us that we must do this. We will need more extensive and deeper engagement with our citizens and the way we do that, through citizens' juries or citizens' chamber—there are many, many models—. But I do think, at some point—if this is not the right vehicle, maybe we'll have a look at it, I don't know—that's a challenge that's ahead of us and one that we will have to grasp very soon.
Ar estyn yr etholfraint, credaf fod hwn yn fater sy'n galw am ei archwilio'n ofalus, er bod enghreifftiau amlwg o gwmpas y byd o'r manteision a ddaw yn sgil gostwng yr oedran pleidleisio i 16, neu'r oedran cymwys i 16. Mae hynny'n cwmpasu'r rhan o'r boblogaeth a fydd, yn amlwg, yn byw gyda'r penderfyniadau pwysicach a wneir ar eu rhan, ond hefyd o ran addysg, hyfforddiant—mae'r materion sylfaenol hyn yn hanfodol, mewn gwirionedd, i ffyniant y gymdeithas, ac maent yn effeithio'n fawr ar y grŵp oedran hwnnw, ac rwy'n credu y byddai'n bosibl i chi godi'r materion hynny wrth inni fynd ati i ystyried.
Rwy'n credu eich bod yn ddoeth i edrych yn gyffredinol ar sut y caiff gwleidyddiaeth ei dysgu mewn ysgolion. Nid yw pawb yn deall y broses wleidyddol yn dda bob amser, ac nid wyf eisiau troi pob dinesydd yn wyddorwyr gwleidyddiaeth ond yn yr ystyr fod gennym ddealltwriaeth sylfaenol o sut y mae'r system gyfraith droseddol yn gweithio a sut y mae rheithgorau'n bwysig, credaf fod dinasyddion angen cael eu haddysgu yn yr ysgol am y cyfrifoldebau sydd o'u blaenau mewn perthynas â dinasyddiaeth. Mae'n ganolog i ddemocratiaeth. Heb ddinasyddion, ni allwch gael system ddemocrataidd, neu'n sicr ni allwch gael system ddemocrataidd iach. Felly, credaf fod hynny'n bwysig iawn.
Ceir tystiolaeth bendant sy'n dangos, os ydych yn colli dau etholiad tra'n ifanc, ei bod yn debygol na fyddwch yn pleidleisio o gwbl yn ystod eich bywyd. Mae'n syfrdanol, rwy'n credu, i bawb yn y lle hwn fod yna ddinasyddion—a chryn dipyn ohonynt—nad ydynt erioed wedi bwrw pleidlais mewn democratiaeth. Felly, rwy'n croesawu'n arbennig y ddealltwriaeth honno y bydd angen i ni wneud rhywbeth mewn ysgolion i baratoi ein dinasyddion iau, yn enwedig os ydym yn gostwng yr oedran pleidleisio i 16.
Mae'r enw yn amlwg yn rhywbeth sydd ar y gweill, os caf ei roi felly. O fewn y swigen wleidyddol o leiaf, ceir derbyniad fod y gair 'senedd' wedi cael ei dderbyn. Dyna'r enw rwy'n ei ffafrio, mae'n rhaid i mi ddweud, ac yn sicr mae'r bobl rwy'n ymgysylltu â hwy—y rhan fwyaf o'n rhanddeiliaid—yn ei ddeall. Yn amlwg, po bellaf i ffwrdd yr awn ni, a pho fwyaf y siaradwn â'n hetholwyr, nid yw'r defnydd cyffredin hwnnw wedi gwreiddio i'r un graddau. Rwyf hefyd yn credu bod egwyddor dwyieithrwydd yn bwysig, ac mae 'senedd' yn un o'r geiriau prin hynny sy'n gwneud y ddau beth bron, ond credaf fod yna ran fawr o'r boblogaeth sy'n edrych ar y gair 'parliament' fel gair Prydeinig gwych, dealladwy. Wel, gair Ffrangeg ydyw, wrth gwrs, ond fe wyddoch beth rwy'n ei feddwl—[Chwerthin.]—a dyna fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn galw deddfwrfa ym model San Steffan, lle bynnag y caiff ei gymhwyso. Pe gallem gynnwys 'parliament' mewn ffordd fwy uniongyrchol, a gwn fod anawsterau wedi bod ynghylch cymhwysedd, a bydd angen eu harchwilio, ond rwy'n gobeithio y bydd gennym olwg eang ar hyn hefyd o ran sut y gallwn ddehongli ein cymhwysedd o dan Ddeddf 2006. Rwy'n gobeithio y bydd pobl o ewyllys da yn gallu datrys hyn yn y pwyllgor a thu hwnt.
Mae cymhwystra ar gyfer etholiad—credaf y dylwn ddatgan buddiant yma, Ddirprwy Lywydd, oherwydd pan oeddwn yn Gadeirydd ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn y pedwerydd Cynulliad, buom yn edrych ar hyn. A chyn belled ag y gallaf weld, rwy'n ddiolchgar fod y darpariaethau, fwy neu lai, yn cyd-fynd â'r hyn a argymhellwyd gennym, fel na fernir eich bod yn anghymwys, bernir eich bod wedi ymddiswyddo o rywbeth pan gewch eich ethol, os oedd hynny'n eich gwneud yn anghymwys neu na allech ddal y ddwy swydd ar yr un pryd. Cawsom brofiad dychrynllyd yn 2011, gyda'r posibilrwydd y gallai dau Aelod fod wedi'u hanghymhwyso. Yn y pen draw, cafodd un ei anghymhwyso, ond ni chafodd y llall, ac nid oedd yn glir iawn i mi sut y gwahaniaethwyd rhyngddynt. Nid ydym eisiau bod yn y sefyllfa honno.
Yr hyn sydd wrth wraidd hyn, a'r hyn a oedd wrth wraidd adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yw bod angen i ni ymestyn yr amrywiaeth o bobl a all sefyll etholiad i'r eithaf ac mae angen i ni gyfyngu ar y gwaharddiadau i gyn lleied ag y bo modd, a dyna y mae democratiaeth yn ei fynnu a chredaf y bydd hynny'n mynd yn bell iawn.
O ran gwahardd aelodau o Dŷ'r Arglwyddi rhag cael sedd yn y Senedd—tra bônt yn aelodau o Dŷ'r Arglwyddi, bydd darpariaeth, wrth gwrs, iddynt barhau i fod yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi. Credaf mai'r rhesymeg y tu ôl i hynny yw na ddylech fod yn aelod o ddwy ddeddfwrfa ar yr un pryd. Ac mae hynny, i mi, yn ei roi mewn categori gwahanol iawn i aelodaeth o awdurdod lleol, er bod llawer o bobl efallai'n credu nad yw hynny'n arfer gorau chwaith—parhau i fod yn aelod o awdurdod lleol ac yn aelod yn y lle hwn. Ond rwy'n credu y bydd hyn yn helpu i ddyrchafu pwysigrwydd ein Senedd ac yn dileu unrhyw awgrym o wrthdaro buddiannau.
Yn olaf, a gaf fi grybwyll un maes lle gellir gwneud gwelliannau o hyd, sef ymgysylltiad â'r cyhoedd? Credaf ein bod angen modelau newydd ledled y DU. Rydym wedi gwneud llawer, a bod yn deg, gyda'n huned allgymorth, ond rwy'n credu o ddifrif, wrth i ni symud o ddemocratiaeth gynrychiadol i ddemocratiaeth gyfranogol, mai dyna'r her sydd o'n blaenau, a chredaf fod digwyddiadau diweddar yn ein cymell i wneud hyn. Bydd angen ymgysylltiad ehangach a dyfnach â'n dinasyddion a'r ffordd y gwnawn hynny, drwy reithgorau dinasyddion neu siambr y dinasyddion—ceir llawer iawn o fodelau—. Ond rwy'n credu, ar ryw bwynt—os nad dyma'r cyfrwng cywir, efallai y cawn olwg arno, nid wyf yn gwybod—dyna her sydd o'n blaenau ac un y bydd yn rhaid i ni ei hwynebu yn fuan iawn.
Thank you to David Melding for his observations on the Bill as it stands at this point. On the matter of votes at 16 and 17, the points that you make about all of education and citizenship awareness within education and young people's education—those were the exact points made by Laura McAllister's independent report in recommending that votes at 16 and 17 should be introduced in Wales, but should only be done so in partnership with a very in-depth look at how we promote information and engagement with young people, whether that's through the formal role of schools and the curriculum—. And it's a matter I've discussed already with the education Minister and we're keen to work together on how we do this in preparation, if this law is passed, for 16 and 17-year-olds having the vote in 2021. And, of course, it can be done in a more informal context, through social media and our work on that, especially with the Wales Youth Parliament, which has proved to be very successful over the past few months.
In fact, the point that you make about how engaged 16 and 17-year-olds are compared to possibly other age ranges is an interesting one. The evidence in Scotland—and, of course, Scotland have had at least two examples of using voting for 16 and 17-year-olds, for the independence referendum and then for their Scottish Parliament—was that 16 and 17-year-olds were far better versed in the mechanics of voting, and how to vote and where to vote, than the age range that follows them, the 18 to 24-year-olds, where they may all have left their home environment, moved to another locality and their first voting experience is in an area that they aren't as familiar with. Certainly, that was the interesting experience from Scotland in introducing votes at 16 and 17.
On the main change, the clauses within the Bill as drafted, and also the name itself—the use of 'Senedd' or 'Senedd'/'Welsh Parliament'—that is work in progress, as you say, David, and I look forward to going in front of the committee of the people of goodwill to see whether we can develop further thinking on this. I would urge caution at all times and Members to remember that this is a piece of constitutional legislation and it will require 40 Members of this Assembly, and not a simple majority, to finally pass the Bill, and I hope that all Members, in thinking about interesting amendments that they may wish to put to this Bill in Stage 2 and Stage 3, will always have, at the back of their minds, that in Stage 4, it'll require 40 Members to support it and not just a simple majority. I'd actually forgotten that you were the Chair of the constitutional committee during the fourth Assembly, David—forgive me for that. But the provisions on disqualification are as that committee outlined to us, and very much so in light of the difficult experience of 2011. So, we are now following the Wales Act 2017, giving us the powers to enable us to put into legislation the recommendations from that committee.
Public engagement, of course, can be improved without the need for legislation, and we always need to improve on that work. But as you say, there is an interesting discussion that we need to have here about a more participatory way of looking at politics in Wales that may not require legislation, and we need to look to interesting models that we can trial without legislation to see what is possible for us to improve our relationship and the understanding that the people of Wales have of what we do here and their input into what we do on their behalf.
Diolch i David Melding am ei sylwadau ar y Bil fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd. Ar fater pleidleisio yn 16 ac 17, mae'r pwyntiau rydych yn eu gwneud ar addysg ac ymwybyddiaeth o ddinasyddiaeth mewn addysg ac addysg pobl ifanc—dyna'r union bwyntiau a wnaed yn adroddiad annibynnol Laura McAllister wrth argymell y dylid cyflwyno pleidlais i rai 16 ac 17 oed yng Nghymru, ond na ddylid ond gwneud hynny ochr yn ochr ag archwiliad manwl iawn o sut rydym yn hyrwyddo gwybodaeth ac ymgysylltiad â phobl ifanc, boed hynny drwy rôl ffurfiol y cwricwlwm a'r ysgolion—. Ac mae'n fater rwyf eisoes wedi'i drafod gyda'r Gweinidog addysg ac rydym yn awyddus i weithio gyda'n gilydd ar sut y gwnawn hyn er mwyn paratoi, os caiff y ddeddf ei phasio, ar gyfer rhoi'r bleidlais i unigolion 16 a 17 oed yn 2021. Ac wrth gwrs, gellir ei wneud mewn cyd-destun mwy anffurfiol, drwy'r cyfryngau cymdeithasol a'n gwaith ar hynny, yn enwedig gyda Senedd Ieuenctid Cymru, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn dros yr ychydig fisoedd diwethaf.
Yn wir, mae'r pwynt a wnewch ynglŷn ag ymgysylltiad unigolion 16 a 17 mlwydd oed o gymharu ag oedrannau arall o bosibl yn un diddorol. Mae'r dystiolaeth yn yr Alban—ac wrth gwrs, mae rhai 16 a 17 oed yn yr Alban wedi cael pleidleisio ar ddau achlysur o leiaf, yn y refferendwm annibyniaeth ac ar gyfer Senedd yr Alban—wedi dangos bod unigolion 16 a 17 oed yn llawer mwy gwybodus ynghylch mecaneg pleidleisio, a sut i bleidleisio a ble i bleidleisio, na'r ystod oedran sy'n eu dilyn, rhai 18 i 24 oed, lle mae'n bosibl eu bod wedi gadael eu cartrefi a symud i ardal arall ac mae eu profiad cyntaf o bleidleisio mewn ardal nad ydynt mor gyfarwydd â hi. Yn sicr, dyna oedd y profiad diddorol yn yr Alban wrth roi pleidlais i rai 16 ac 17 oed.
O ran y prif newid, mae'r cymalau o fewn y Bil fel y'i drafftiwyd, yn ogystal â'r enw ei hun—y defnydd o 'Senedd' neu 'Senedd'/'Welsh Parliament'—mae'r gwaith hwnnw ar y gweill, fel y dywedoch chi, David, ac edrychaf ymlaen at ddod gerbron y pwyllgor o bobl ewyllys da i weld a allwn ddatblygu syniadau pellach ar hyn. Buaswn yn annog gofal bob amser a dylai'r Aelodau gofio bod hon yn ddeddfwriaeth gyfansoddiadol, ac y bydd angen 40 Aelod o'r Cynulliad, nid mwyafrif syml, i basio'r Bil yn derfynol, ac rwy'n gobeithio y bydd yr holl Aelodau, wrth feddwl am welliannau diddorol y gallent fod yn dymuno eu cyflwyno i'r Bil yng Nghyfnod 2 a Chyfnod 3, yn cadw mewn cof bob amser y bydd angen 40 Aelod i'w gefnogi yng Nghyfnod 4 ac nid mwyafrif syml yn unig. Roeddwn wedi anghofio mai chi oedd Cadeirydd y pwyllgor cyfansoddiadol yn ystod y pedwerydd Cynulliad, David—maddeuwch i mi am hynny. Ond mae'r darpariaethau mewn perthynas â threfniadau anghymhwyso fel y cawsant eu hamlinellu i ni gan y pwyllgor hwnnw, ac yn sicr felly yng ngoleuni profiad anodd 2011. Felly, rydym bellach yn dilyn Deddf Cymru 2017, sy'n rhoi pwerau inni roi argymhellion y pwyllgor hwnnw mewn deddfwriaeth.
Wrth gwrs, gellir gwella ymgysylltiad cyhoeddus heb fod angen deddfwriaeth, ac mae angen i ni wella'r gwaith hwnnw bob amser. Ond fel y dywedwch, mae yna drafodaeth ddiddorol y mae angen i ni ei chael yma ynglŷn â ffordd fwy gyfranogol o edrych ar wleidyddiaeth yng Nghymru, na fydd yn galw am ddeddfwriaeth o bosibl, ac mae angen inni edrych ar fodelau diddorol y gallwn eu treialu heb ddeddfwriaeth i weld beth sy'n bosibl inni ei wneud er mwyn gwella ein perthynas a dealltwriaeth pobl Cymru o'r hyn a wnawn yma a'u mewnbwn i'r hyn a wnawn ar eu rhan.
A allaf longyfarch y Llywydd ar gyflwyno'r datganiad yma heddiw, a hefyd groesawu, yn sylfaenol, y datganiad ar beth sydd yma o’m blaenau ni? Yn benodol, felly, buaswn i’n cefnogi’n gryf y bwriad i ostwng yr isafswm oedran pleidleisio lawr i 16 ar gyfer etholiadau’r Cynulliad 2020-1. Dwi’n sylweddoli ein bod ni'n gynnar iawn yn nhaith y Bil yma rŵan ac y bydd yn dod o flaen y pwyllgor cyfansoddiadol i gael rhagor o graffu a gogyfer Cyfnod 1. Felly, fel dŷch chi wedi cyfeirio eisoes, ar ddechrau’r daith rydyn ni rŵan, ond man a man inni gytuno’n sylfaenol efo beth dŷch chi wedi’i ddweud.
Dwi’n cofio, yn y trydydd Cynulliad, pan oedd e’n Gynulliad, bryd hynny, aeth y pwyllgor llywodraeth leol dros y dŵr i Ewrop i edrych ar systemau pleidleisio ac oedrannau pleidleisio ac ati, ac aethon ni i lefydd fel Denmarc a Sweden, a beth oedd yn dod yn amlwg yn fanna oedd bod plant yn eu harddegau yn derbyn addysg am y gwahanol bleidiau gwleidyddol—yng ngwledydd fel Denmarc. Hynny yw, roedden nhw’n olrhain yn union beth oedd y blaid 'Lafur' leol yn sefyll amdano fe, beth oedd y 'Plaid Cymru' lleol yn sefyll amdano fe, mewn ffordd a oedd jest yn addysgiadol. Roedd pobl yn derbyn hynny; roedd hynny’n ffordd o ddweud wrth bobl beth oedd y gwahanol safbwyntiau yn eu golygu. Mae hynny wedi gweithio yn Nenmarc dros y blynyddoedd. Dwi’n credu dyna hefyd oedd sylwedd beth oedd yn digwydd yn Sweden hefyd, ac roeddech chi’n gallu gweld fel oedd y plant a phobl ifanc â diddordeb heintus, felly, yn y system bleidleisio, ac yn tueddu i fod yn fwy parod i bleidleisio.
Felly, dyna oedd swm a sylwedd y dystiolaeth gwnaethon ni ei derbyn pan aethon ni i ffeindio allan y ffeithiau go iawn, felly, dros y dŵr. Felly, bydd angen i’r pwyllgor cyfansoddiadol fynd dros y dŵr unwaith eto i weld a ydy’r safbwynt yna wedi newid. Ond, yn bendant, mae yna rai gwledydd eraill ar flaen y gad yn y math hwn o beth. Achos fel y dywedodd David Melding eisoes, y dystiolaeth hefyd y cawson ni o’r daith yna oedd: os nad ydy pobl yn pleidleisio am y ddau dro cyntaf lle gallan nhw bleidleisio, dŷn nhw byth yn mynd i bleidleisio. Dyna beth yw hanfod pwysigrwydd, dwi’n credu, gostwng yr oedran pleidleisio i 16, tra bod y brwdfrydedd heintus yna i gael, ac i wneud yn siŵr bod yr hyder gan bobl ifanc, cyn iddyn nhw adael eu cartref, i bleidleisio, ac maen nhw’n llawer mwy tebyg o bleidleisio wedyn.
Rydyn ni wedi gweld yr un un brwdfrydedd yna efo’n Senedd Ieuenctid ni. Y rhai ohonon ni sydd wedi bod ynghlwm ac yn cyfarfod efo Aelodau’r Senedd Ieuenctid—rhai ohonyn nhw’n ifanc iawn—rŷch chi’n gweld pa mor frwdfrydig ydyn nhw am yr holl broses. Achos mae yna sawl math o anghyfiawnder allan yn fanna ac maen nhw eisiau gwneud rhywbeth amdano fe, ac maen nhw’n gwybod mai'r broses wleidyddol ydy’r ffordd i wneud rhywbeth am y gwahanol anghyfiawnderau—boed am iaith, amgylchedd, beth bynnag—ac maen nhw’n wirioneddol frwdfrydig dros y peth. Mewn ffordd, mae rhai pobl wedi'u dadrithio efo’r systemau gwleidyddol. Dwi ddim yn gweld hynny efo’n pobl ifanc, felly. Rydw i'n credu ei bod hi’n bwysig pwysleisio’r pwynt yna.
Dwi'n gweld bod yr amser yn llamu ymlaen, a dwi'n gweld y ffordd y mae'r Dirprwy Lywydd yn edrych arnaf i, felly fe wnaf i jest crybwyll y pwynt ynglŷn ag enw'r sefydliad yma. Dwi'n credu ei fod yn teilyngu cael ei enwi yn 'Senedd', achos, fel dŷch chi wedi cyfeirio eisoes, dŷn ni wedi gwneud y cam yna rŵan o fod yn Gynulliad oedd â dim pwerau, a dim pwerau dros drethu. Dŷn ni rŵan gyda phwerau deddfu cynradd, a gyda'r pwerau i godi trethi—hynny yw, dŷn ni yn Senedd, felly beth am gael enw fel 'Senedd', yn gydradd, felly, yn nhermau enwau, efo'r Senedd sydd yn yr Alban, a hyd yn oed efo'r Senedd sydd yn San Steffan. Dwi'n deall ambell i sensitifrwydd, ac wrth gwrs mi fyddwn ni'n craffu, llinell wrth linell, ar hyn, ond dwi hefyd yn credu ein bod ni wedi gwneud y cam yna i fod yn Senedd—man a man jest dweud, 'Ie, dŷn ni yn Senedd.' Diolch yn fawr.
May I congratulate the Llywydd on introducing the statement today, and also welcome the statement and what’s included in it? Specifically, then, I would like to strongly support the intention to reduce the minimum voting age to 16 for the 2020-1 Assembly election. I realise that we are at the very early stages of this Bill and that it will come before the Constitutional and Legislative Affairs Committee for further scrutiny at Stage 1. So, as you’ve already mentioned, we’re at the beginning of the journey now, but we might as well say that we agree fundamentally with what you had to say?
I recall, in the third Assembly—and it was an Assembly at that point—the local government committee crossed the seas to Europe to look at voting ages and voting systems and so on, and we visited countries such as Denmark and Sweden, and what became apparent there was that teenagers were being educated about the various political parties—in countries such as Denmark. They learned exactly what the local 'Labour' party stood for, what the local 'Plaid Cymru' equivalent stood for, in a way that was simply educational, and people accepted that. And that was a means of informing people about what their different views meant, and that has worked in Denmark over a period of years. I think that was the substance of what was happening in Sweden too. You could see how children and young people took an interest, a real interest, in the voting system and tended to be more willing to use their votes.
So, that was the evidence that we received when we sought the real facts overseas. So, I’m sure that the Constitutional and Legislative Affairs Committee will need to go abroad again to see whether those views have changed. But, certainly, there are other nations in the vanguard in this regard. Because as David Melding has already said, the evidence that we received from that evidence gathering is: if people don’t vote in the first two elections where they are qualified to vote, they never will vote. I think that’s the importance of reducing the voting age to 16, whilst that enthusiasm is still there, and ensuring that young people have the confidence, before leaving home, to vote. They are far more likely to vote in that scenario.
We’ve seen that same enthusiasm with our Youth Parliament. Those of us who have been involved and have been meeting with our youth parliamentarians— some of whom are very young—you just see how enthusiastic they are about the whole process. Because there are a number of injustices out there, and they want to do something about it, and they know that the political process is the way to deal with those injustices, in relation to language, the environment, or whatever it is may be, and they are very enthusiastic. In a way, some people have become disillusioned with political systems. I don’t see that with our young people, and I think it’s important to emphasise that point.
I see that time is against us, and I can see that the Deputy Llywydd is looking at me, so I will just mention a point on the name of this institution. I think it deserves the name 'Senedd', because, as you’ve already mentioned, we have taken that step from being an Assembly that had no powers and no taxation powers. We now have legislative powers, primary legislative powers, and the power to levy tax—that is, we are a Senedd, so why not name ourselves 'Senedd'? We would then be on a par with the Parliament in Scotland and the Parliament in Westminster. I understand that there is some sensitivity around this, and of course we will be scrutinising the Bill line by line, but I also believe that as we have taken that step to become a Senedd, then surely we should call ourselves 'Senedd'. Thank you very much.
Diolch i Dai Lloyd am ei gyfraniad, a diolch am y gefnogaeth i'r gwahanol elfennau mae e wedi cyfeirio atyn nhw yn y Mesur. Fe wnaf i ddim ailadrodd beth dwi wedi ei ddweud eisoes ynglŷn â rhai o'r materion hynny, dim ond i, efallai, bwyntio allan, fel mae Dai Lloyd wedi gwneud—mae yna drafodaeth weddol o hir wedi bod yn arwain lan at y pwynt lle rŷm ni nawr yn edrych i ddeddfu ar newid yr etholfraint i gynnwys pobl ifanc 16 ac 17. Nid rhywbeth newydd sydd yn digwydd am y tro cyntaf erioed unrhyw le yn y byd yma yw hyn yng Nghymru; mae'n digwydd mewn mannau eraill yn y byd, ac mae e'n digwydd o fewn y Deyrnas Gyfunol erbyn hyn hefyd, yn yr Alban. Ac felly, mae yna drafodaeth wedi bod yn y gorffennol am gyflwyno hyn, ond tan nawr, wrth gwrs, tan Ddeddf Cymru 2017, doedd gennym ni ddim y pŵer yn y Senedd yma i wneud y newid yna. Roedden ni'n gallu ei drafod e, yn y trydydd Cynulliad, fel roedd Dai Lloyd yn cyfeirio ato, ond nawr, yn y pumed Cynulliad yma, rŷm ni wedi cael y grymoedd yna i ddeddfu ar ein hetholiadau ni ein hunain, a dyna pam ŷm ni'n medru gwneud hynny nawr, ac rŷm ni'n medru edrych i alw ein hunain yn 'Senedd' oherwydd dyna beth ŷm ni'n ei wneud: deddfu.
Thank you, Dai Lloyd, for the contribution, and thank you for the support for the different elements that you referred to in the Bill. I won't repeat what I have already said about some of those particular matters, but just to point out, as Dai Lloyd already has, that there has been a long-running discussion leading up to this point where we're now looking to legislating on changing the franchise to include young people of 16 and 17 years of age. This isn't something new that’s happening for the first time ever in the world in Wales; it does happen in other places in the world, and it happens within the United Kingdom also, in Scotland. And so, there has been discussion on this in the past, but until the Wales Act 2017, we didn't have the powers in this Senedd or Parliament to do that. We could debate it in the third Assembly, as Dai Lloyd mentioned, but it is now, in this fifth Assembly, that we have had the powers to legislate on our own elections, and that’s why we can do this now, and we can look to call ourselves 'Senedd', because that’s what we do: we legislate.
Can I say I very much welcome this Bill and welcome the terms in which it has been drafted? I'm absolutely looking forward, after spending the best part of my life debating and discussing devolution, to see this exemplar of constitutional reform take place. The Counsel General is very ambitious in his vision in responding on behalf of the Government. I noticed, looking through some boxes at home, that when I was in my early 20s, I was campaigning for a 'senate' in Cardiff. NUS Wales, which I was then, somehow, elected to lead, had consented to me running this campaign. We chose the term 'senate' because it sounded like 'senedd' and because it was understandable to all—now this is going back to the 1980s—and I do believe that what we call ourselves is important, as it happens. I don't believe it's a technical or academic exercise, and I don't believe it's an exercise in either vanity or self-regard. I believe it's fundamental to this place and what it seeks to be. It was Arthur Henderson, of course, as general secretary of the Labour Party in 1918, who said that Wales could become a utopia with self-government. Now, I'm sure he was quoted by others in doing so, here today. But at that time, of course, there was a determination—a real determination—in different parts of the then UK Parliament, to create home rule all round, and I believe that that is the right and proper constitutional framework in which we should take these matters forward, where Wales and Scotland have Parliaments able to determine the domestic arrangements for those countries within the framework of the United Kingdom. And I hope that at some point during this exemplar exercise in constitutional reform we will look at the issues that affect our colleagues, friends and neighbours in England as well. But that's beyond the scope of this statement this afternoon.
I have little concern over whether we call ourselves 'Senedd' or 'Parliament'. To me, I use both and my constituents use both. I'm happy to be an 'Aelod Seneddol', and I am equally happy to be a 'Member of the Welsh Parliament'. What matters to me is the powers that we have and how we exercise those powers. I said earlier in my remarks that I was looking back to my early 20s—well, I celebrated my fifty-fifth birthday yesterday. [Interruption.] Thank you very much. I know that many of my constituents are looking forward to my retirement. [Laughter.] I hope that we will be able to do so with adequate settlement and adequate powers. We've already discussed this afternoon that in order to build a railway station in Abertillery we need to go cap in hand to a Tory Government. Surely that can't be right. We need a settlement to enable us to do that and to address properly the issues of mental health in Cardiff prison. As we've heard this afternoon, we're unable to do that as well. So, for me, the powers of this place are always what has driven me, and our ability to effect change on behalf of the people that we represent.
I'm interested in the example of the Dáil in Ireland, and I think it does give a very real example to how bilingualism—as David Melding quite rightly pointed out—can mean more than simply using two names in every instance. As a Welsh speaker, quite often, I'm told that bilingualism is me speaking English, and I think every so often we do need to ensure that we do have terms in our everyday language and in our national life that reflect the importance of our national language as well. But it is something I hope we will be able to reflect upon.
But the point I'd like to make this afternoon is that I hope that this will be a beginning of a more substantial reform as well. To be effective—in the Llywydd's words—we do need to have more Members here. To be effective, we also have to represent people in all parts of the country equally and, for me, that means a proportional system, and I would prefer the STV system of electing us, which I believe would provide a single method of election for all people here, rather than the two-tier system we have at present, which I think fails everybody. So, I don't believe that this should be the end of a process, but should be the beginning of a process, and look then at how we deliver active citizenship in reality. And, Presiding Officer, I very much enjoyed your introduction to this statement. For me, active citizenship is how we will define our democracy in the future. All of us here, because we are politicians and elected, enjoy the 'stubby little pencil on a piece of string' form of democracy. My children will not recognise that, and our democracy has to be a different democracy in future than the one that we've experienced in the past, and that means an active citizenship, actively involved, not only in the deliberations here, but a Parliament and a Senedd that is able to reach out across the whole of Wales.
So, I do welcome the changes in the franchise. I don't share the concerns that have been outlined elsewhere, and I also hope that we will be able to extend the franchise further to include those who are serving relatively short prison sentences and those who are citizens of other countries but settled in this country, because we do need to be an inclusive Parliament as well as a democratic one.
So, I hope, in welcoming the beginning of this debate, and in welcoming the statement this afternoon, we will look beyond what this Bill says, but we will look towards the sort of Parliament that this wants to be and the sort of country in which we want our Parliament to reach out and to create something for our future generations.
A gaf fi ddweud fy mod yn croesawu'r Bil hwn yn fawr iawn ac yn croesawu'r modd y mae wedi'i ddrafftio? Rwy'n sicr yn edrych ymlaen, ar ôl treulio'r rhan fwyaf o fy mywyd yn dadlau ac yn trafod datganoli, at weld y patrwm hwn o ddiwygio cyfansoddiadol ar waith. Mae'r Cwnsler Cyffredinol yn uchelgeisiol iawn yn ei weledigaeth wrth ymateb ar ran y Llywodraeth. Sylwais, wrth edrych drwy rai bocsys gartref, fy mod, pan oeddwn yn fy 20au cynnar, wedi ymgyrchu dros 'senate' yng Nghaerdydd. Roedd Undeb Cenedlaethol Myfyrwyr Cymru, y cefais, rywsut, fy ethol i'w arwain ar y pryd, wedi rhoi caniatâd i mi gynnal yr ymgyrch hon. Fe wnaethom ddewis y term 'senate' oherwydd ei fod yn swnio fel 'senedd' ac oherwydd ei fod yn ddealladwy i bawb—roedd hyn yn ôl yn yr 1980au—a chredaf fod yr hyn rydym yn galw ein hunain yn bwysig, fel mae'n digwydd. Nid wyf yn credu ei fod yn ymarfer technegol neu academaidd, ac nid wyf yn credu ei fod yn ymarfer sy'n porthi balchder neu hunan-dyb. Credaf ei fod yn hanfodol i'r lle hwn, a'r hyn y mae'n ceisio bod. Arthur Henderson, ysgrifennydd cyffredinol y Blaid Lafur ym 1918, a ddywedodd wrth gwrs y gallai Cymru ddod yn baradwys gyda hunanlywodraeth. Nawr, rwy'n siŵr fod eraill wedi'i ddyfynnu yma heddiw. Ond ar y pryd, wrth gwrs, roedd penderfyniad—penderfyniad go iawn—mewn gwahanol rannau o Senedd y DU ar y pryd, i sicrhau ymreolaeth i bawb, a chredaf mai dyna'r fframwaith cyfansoddiadol cywir a phriodol ar gyfer bwrw ymlaen â'r materion hyn, lle mae gan Gymru a'r Alban Seneddau sy'n gallu penderfynu ar y trefniadau domestig ar gyfer y gwledydd hynny o fewn fframwaith y Deyrnas Unedig. Ac rwy'n gobeithio, ar ryw bwynt yn ystod yr ymarfer enghreifftiol hwn o ddiwygio cyfansoddiadol, y byddwn yn edrych ar y materion sy'n effeithio ar ein cymheiriaid, ein ffrindiau a'n cymdogion yn Lloegr yn ogystal. Ond mae hynny y tu hwnt i gwmpas y datganiad hwn y prynhawn yma.
Nid oes llawer o ots gennyf a ydym yn galw ein hunain yn 'Senedd' neu'n 'Parliament'. Yn bersonol, rwy'n defnyddio'r ddau ac mae fy etholwyr yn defnyddio'r ddau. Rwy'n hapus i fod yn 'Aelod Seneddol', ac rwyf yr un mor hapus i fod yn 'Member of the Welsh Parliament'. Yr hyn sy'n bwysig i mi yw'r pwerau sydd gennym a sut rydym yn arfer y pwerau hynny. Dywedais yn gynharach yn fy sylwadau imi fod yn edrych yn ôl ar fy 20au cynnar—wel, roeddwn yn dathlu fy mhen blwydd yn bum deg bump ddoe. [Torri ar draws.] Diolch yn fawr iawn. Gwn fod llawer o fy etholwyr yn edrych ymlaen at fy ymddeoliad. [Chwerthin.] Rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu gwneud hynny gyda setliad digonol a phwerau digonol. Y prynhawn yma, rydym eisoes wedi trafod y ffaith bod angen i ni fynd ar ofyn Llywodraeth Dorïaidd er mwyn gallu adeiladu gorsaf drenau yn Abertyleri. Nid yw hynny'n iawn, does bosib. Rydym angen setliad i'n galluogi i wneud hynny ac i fynd i'r afael â materion iechyd meddwl yng ngharchar Caerdydd yn briodol. Fel rydym wedi'i glywed y prynhawn yma, ni allwn wneud hynny chwaith. Felly, yn bersonol, pwerau'r lle hwn sydd bob amser wedi fy nghymell i, a'n gallu i sicrhau newid ar ran y bobl a gynrychiolwn.
Mae gennyf ddiddordeb yn y Dáil yn Iwerddon, a chredaf ei fod yn enghraifft go iawn o sut y mae dwyieithrwydd—fel y mae David Melding wedi'i nodi'n gywir—yn gallu golygu mwy na dim ond defnyddio dau enw ym mhob achos. Fel siaradwr Cymraeg, dywedir wrthyf yn aml mai dwyieithrwydd yw fi'n siarad Saesneg, a chredaf fod angen i ni sicrhau bob hyn a hyn fod gennym dermau yn ein hiaith bob dydd ac yn ein bywyd cenedlaethol sy'n adlewyrchu pwysigrwydd ein hiaith genedlaethol hefyd. Ond mae'n rhywbeth rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu ei ystyried.
Ond y pwynt yr hoffwn ei wneud y prynhawn yma yw fy mod yn gobeithio y bydd hyn yn ddechrau ar ddiwygio mwy sylweddol yn ogystal. I fod yn effeithiol—yng ngeiriau'r Llywydd—rydym angen mwy o Aelodau yma. I fod yn effeithiol, mae'n rhaid i ni hefyd gynrychioli pobl ym mhob rhan o'r wlad yn gyfartal ac i mi, mae hynny'n golygu system gyfrannol, a byddai'n well gennyf system y bleidlais sengl drosglwyddadwy o'n hethol, gan y credaf y byddai'n darparu un dull o ethol ar gyfer yr holl bobl yma, yn hytrach na'r system ddwy haen sydd gennym ar hyn o bryd, sy'n gwneud cam â phawb yn fy marn i. Felly, credaf y dylai hyn fod yn ddechrau proses ac nid ei diwedd, ac edrych wedyn ar sut y gallwn wireddu dinasyddiaeth weithgar. A Lywydd, mwynheais eich rhagymadrodd i'r datganiad hwn yn fawr iawn. I mi, mae dinasyddiaeth weithgar yn ymwneud â sut y diffiniwn ein democratiaeth yn y dyfodol. Am ein bod yn wleidyddion ac wedi ein hethol, mae pawb ohonom yma yn mwynhau math 'pensel fach ar linyn' o ddemocratiaeth. Ni fydd fy mhlant yn adnabod y math hwnnw o ddemocratiaeth, ac mae'n rhaid i'n democratiaeth fod yn wahanol yn y dyfodol i'r un rydym wedi'i phrofi yn y gorffennol, ac mae hynny'n golygu dinasyddiaeth weithgar, cymryd rhan yn weithredol, nid yn unig yn y trafodaethau yn y lle hwn, ond Parliament a Senedd sy'n gallu estyn allan dros Gymru gyfan.
Felly, rwy'n croesawu'r newidiadau i'r etholfraint. Nid wyf yn rhannu'r pryderon sydd wedi'u hamlinellu mewn mannau eraill, ac rwy'n gobeithio hefyd y byddwn yn gallu ymestyn yr etholfraint ymhellach i gynnwys y rheini sy'n bwrw dedfrydau carchar cymharol fyr a'r rheini sy'n ddinasyddion o wledydd eraill ond sydd wedi gwneud eu cartref yn y wlad hon, oherwydd mae angen i ni fod yn Senedd gynhwysol yn ogystal ag un ddemocrataidd.
Felly, wrth groesawu dechrau'r ddadl hon, a chroesawu'r datganiad y prynhawn yma, rwy'n gobeithio y byddwn yn edrych y tu hwnt i'r hyn y mae'r Bil yn ei ddweud, ac y byddwn yn edrych ar y math o Senedd y mae hon eisiau bod a'r math o wlad lle rydym eisiau i'n Senedd estyn allan a chreu rhywbeth ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Diolch, Alun. You spent quite a bit of your contribution reminiscing over your time in your 20s. That reminded me of the time in your 20s when we were both members of Aberystwyth Town Council, both in our 20s then, both on the same benches then as well.
But, of course, Aberystwyth Town Council—. When I was elected here in 1999, Aberystwyth Town Council in some areas had more powers than the body I was then elected to, the National Assembly. And here we are 20 years later with a very different body, organisation, Parliament now, making laws and raising taxes. I almost said 'taxis' there; taxes—raising taxes. And we are a Senedd, we are a Parliament—that's what we do here and therefore that's what we should call ourselves. As you said, there is a Senedd—Parliament—in Scotland and there is in Wales. So, let's now call ourselves that.
Just on some of the points that you finished with, of course, there are areas of other reform that this Bill could have looked at and that would have looked at other aspects of the work of the Laura McAllister report on extending, increasing, the number of Members that we need in this Parliament, as well as possibly changing the system of elections for that. I know that you and others in this place support that. Those issues remain with us, but they are for another day and another Bill.
Diolch, Alun. Fe dreulioch gryn dipyn o'ch cyfraniad yn hel atgofion am eich amser yn eich 20au. Roedd yn fy atgoffa o'r amser yn eich 20au pan oeddem ein dau'n aelodau o Gyngor Tref Aberystwyth, y ddau ohonom yn ein 20au bryd hynny, y ddau ohonom ar yr un meinciau bryd hynny hefyd.
Ond wrth gwrs, Cyngor Tref Aberystwyth—. Pan gefais fy ethol yma yn 1999, mewn rhai meysydd roedd gan Gyngor Tref Aberystwyth fwy o bwerau na'r corff y cefais fy ethol iddo, y Cynulliad Cenedlaethol. A dyma ni 20 mlynedd yn ddiweddarach â chorff gwahanol iawn, sefydliad, Senedd bellach sy'n deddfu a chodi trethi. Ac rydym yn Senedd—dyna a wnawn yma ac felly dyna beth y dylem alw ein hunain. Fel y dywedasoch, mae yna Senedd yn yr Alban ac yng Nghymru. Felly, gadewch i ni alw ein hunain yn hynny yn awr.
Ar rai o'r pwyntiau y gorffennoch chi â hwy, wrth gwrs, ceir meysydd eraill ar gyfer diwygio y gallai'r Bil hwn fod wedi edrych arnynt ac a fyddai wedi edrych ar agweddau eraill ar waith adroddiad Laura McAllister ar ymestyn, cynyddu, nifer yr Aelodau sydd eu hangen arnom yn y Senedd hon, yn ogystal â newid y system etholiadau ar gyfer hynny o bosibl. Gwn eich bod chi ac eraill yn y lle hwn yn cefnogi hynny. Mae'r materion hynny yn aros gyda ni, ond pethau ar gyfer rhyw dro eto a Bil arall ydynt.
And, finally, Gareth Bennett.
Ac yn olaf, Gareth Bennett.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and diolch, Llywydd, for today's statement. We appreciate that with the arrival of tax-raising powers there is a likely consensus that the name of this legislature will change. So, we are not opposed to change per se. Many people have spoken about the name. The proposal from the Llywydd today, following consultation, is to style the legislature as the Senedd. Now, when we debated this last time around, Llyr made the point also that Alun Davies made just now about the example of Ireland, where they do have there the Gaelic terms of the Dáil and the Taoiseach in a country where there is not a particularly high rate of Gaelic speakers. So, given this example, there is a case that we could replicate that here in Wales by using terms like 'Senedd' and 'Aelod o'r Senedd'.
I did look into the history of the Irish terms so I could get some more insight into this. Now, the term 'Dáil' was first used when the Irish legislature was being set up in the early 1920s. So, an advantage they did have there was that it wasn't a case of renaming an institution; it was a new institution that was, essentially, being created. 'Taoiseach' came in slightly later. That wasn't introduced until 1937, but until that point they didn't have a Prime Minister as such; they had a chairman of an executive council. So, again, 'Taoiseach' was a name for a new position. I think there may be some difficulties here in Wales in that we already have this institution, and of course we already have a name for it, and many people are familiar with the terms 'Assembly' and 'Assembly Members'. So, I think there is going to be initial confusion. Of course, this confusion, I'm sure, can be overcome.
Now, if we are going to go for 'Senedd', I think that then leads to 'Aelod o'r Senedd', which is AS, rather than AM. I think Lee Waters did raise an issue last time—again a slight issue—that it might confuse viewers of Welsh language programmes, as AS is the term currently used for MPs.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch, Lywydd, am y datganiad heddiw. Rydym yn sylweddoli bod yna gonsensws tebygol, gyda dyfodiad pwerau trethu, y bydd enw'r ddeddfwrfa hon yn newid. Felly, nid ydym yn gwrthwynebu newid fel y cyfryw. Mae llawer o bobl wedi siarad am yr enw. Y cynnig gan y Llywydd heddiw, yn dilyn ymgynghori, yw galw'r ddeddfwrfa yn Senedd. Nawr, pan drafodasom hyn ddiwethaf, gwnaeth Llyr hefyd y pwynt a wnaeth Alun Davies yn awr am Iwerddon fel enghraifft, lle mae ganddynt yr enwau Gwyddeleg Dáil a Taoiseach mewn gwlad lle nad oes cyfradd arbennig o uchel o siaradwyr Gwyddeleg. Felly, o ystyried yr enghraifft hon, mae yna achos dros efelychu hynny yma yng Nghymru drwy ddefnyddio termau fel 'Senedd' ac 'Aelod o'r Senedd'.
Edrychais ar hanes yr enwau Gwyddeleg felly y gallwn gael mwy o oleuni ar hyn. Nawr, defnyddiwyd yr enw 'Dáil' yn gyntaf pan oedd y ddeddfwrfa Wyddelig yn cael ei sefydlu yn y 1920au cynnar. Felly, un fantais a oedd ganddynt yno oedd nad oedd yn fater o ailenwi sefydliad; câi sefydliad newydd ei greu, yn y bôn. Daeth 'Taoiseach' ychydig yn ddiweddarach. Ni chyflwynwyd hwnnw tan 1937, ond tan hynny nid oedd ganddynt Brif Weinidog fel y cyfryw; roedd ganddynt gadeirydd cyngor gweithredol. Felly, unwaith eto, roedd 'Taoiseach' yn enw ar swydd newydd. Credaf y gallai fod anawsterau yma yng Nghymru yn yr ystyr fod gennym y sefydliad hwn eisoes, ac wrth gwrs mae gennym enw ar ei gyfer eisoes, ac mae llawer o bobl yn gyfarwydd â'r termau 'Assembly' ac 'Assembly Members'. Felly, credaf fod dryswch yn mynd i fod ar y cychwyn. Wrth gwrs, gellir goresgyn y dryswch hwn, rwy'n siŵr.
Nawr, os ydym am ddewis 'Senedd', credaf fod hynny wedyn yn arwain at 'Aelod o'r Senedd', sef AS, yn hytrach nag AM. Credaf fod Lee Waters wedi codi mater y tro diwethaf—mater bach eto—y gallai hynny ddrysu gwylwyr rhaglenni Cymraeg, gan mai AS yw'r term a ddefnyddir ar hyn o bryd ar gyfer 'MPs'.
The First Minister's title is the same in Welsh—[Inaudible.]
Mae teitl y Prif Weinidog yr un fath yn Gymraeg—[Anghlywadwy.]
Ah. Yes, and that is the case as well, but I'm sure these confusions can be overcome. And of course—[Interruption.] Oh, there is no confusion, okay; I'll further investigate.
But the point I was going to make is, if we did use 'Parliament' alternatively, that would probably create greater confusion, so I think 'Senedd' is a definite possibility. Although I think even that change of term may not guarantee that we get the railway station Alun Davies actually wants in Abertillery.
Now, the lowering of the voting age—as I've mentioned before, UKIP in general doesn't support this, but of course I accept there may well be a supermajority in this place to do exactly that. So, if we do embark on this change, I think we do need to ensure we do have a clear programme of political education. That's been mentioned by many people. I know that the Llywydd is particularly interested in this, and hopefully we can use the experience of the Youth Parliament in developing that, and any insight that we can get from countries like Denmark and Sweden, which have pioneered this in the past. I would just raise one issue. This is coming in for the next Assembly elections, so time is of the essence if we are going to develop something. So, hopefully, we will bear that in mind as we go forward. Diolch yn fawr iawn.
A! Ie, ac mae hynny'n wir hefyd, ond mae'n siŵr y gellir goresgyn y dryswch. Ac wrth gwrs—[Torri ar draws.] O, nid oes dryswch, o'r gorau; fe ymchwiliaf ymhellach.
Ond y pwynt yr oeddwn yn mynd i'w wneud yw hwn: pe baem yn defnyddio 'Parliament' fel arall, byddai hynny'n creu mwy o ddryswch yn ôl pob tebyg, felly credaf fod 'Senedd' yn bosibilrwydd pendant. Er y credaf na fydd newid yr enw yn y modd hwnnw hyd yn oed yn gwarantu y cawn yr orsaf reilffordd y mae Alun Davies ei heisiau yn Abertyleri.
Nawr, gostwng yr oedran pleidleisio—fel y crybwyllais o'r blaen, yn gyffredinol nid yw UKIP yn cefnogi hyn, ond wrth gwrs, rwy'n derbyn y gallai'n hawdd fod uwchfwyafrif yn y lle hwn sy'n ei gefnogi. Felly, os ydym yn gwneud y newid hwn, credaf fod angen inni sicrhau bod gennym raglen glir o addysg wleidyddol. Crybwyllwyd hynny gan nifer o bobl. Gwn fod gan y Llywydd ddiddordeb arbennig yn hyn, a gobeithio y gallwn ddefnyddio profiad y Senedd Ieuenctid i ddatblygu hynny, ac unrhyw oleuni pellach y gallwn ei gael gan wledydd fel Denmarc a Sweden, sydd wedi arloesi gyda hyn yn y gorffennol. Buaswn yn nodi un mater yn unig. Mae hyn yn cael ei gyflwyno ar gyfer etholiadau nesaf y Cynulliad, felly mae amser yn allweddol os ydym yn mynd i ddatblygu rhywbeth. Felly, gobeithio y byddwn yn cadw hynny mewn cof wrth inni fynd ymlaen. Diolch yn fawr iawn.
Thank you, Gareth Bennett, for your response and for looking more deeply into the Irish history on the naming of their Parliament than I have, even though I was able to attend the 100 years celebration of the setting up of the Irish Dáil a few weeks ago. You make some really valid points about aspects that need to be overcome with introducing a name change from the Assembly, whether that's to Senedd or Parliament or both. Those are issues that we need to be very aware of in making this change, because the change needs to be made with the people of Wales understanding the nature of that change.
We've already had a consultation with the people of Wales with a great number of people responding where they did recognise and support the need to change the name from an Assembly to a Senedd, Parliament. But I agree with you that we do need to ensure that there is a whole programme of engagement with people to ensure that they are very clear, by the time that this comes into force, that the name of their democratic political national institution is 'Senedd' here, not 'Assembly'.
Then, very much so on the 16 and 17-year-old voting, I understand that your party is against that in principle, but I hope that, with considering how this is to be introduced in Wales—that it will be introduced both for national elections and local elections, one franchise, all 16 and 17-year-olds engaged in the political process in Wales, and with a well-developed political engagement programme—perhaps even those of you who may be sceptical at this point of introducing votes for 16 and 17 will see that the package in its entirety can enthuse young people in Wales. We've seen a hugely enthusiastic response to setting up a Welsh Youth Parliament. I think we should capture that mood. Young people are telling us, showing us, that they're interested, and we should enable them, then, to have an ownership of their own democracy so that, for the next 20 years and more, young people know that they will have a vote in how decisions are taken, and whether Alun Davies gets a railway station into his constituency or not. The 16 and 17-year-olds in that constituency deserve a say in that as much as anybody else.
Diolch am eich ymateb, Gareth Bennett, ac am edrych yn ddyfnach i hanes Iwerddon ar enwi eu Senedd nag y gwnes i, er fy mod wedi gallu mynychu dathliad 100 mlynedd ers sefydlu Dáil Iwerddon ychydig wythnosau yn ôl. Rydych yn gwneud rhai pwyntiau dilys iawn ynglŷn ag agweddau sydd angen eu goresgyn gyda chyflwyno newid enw o'r Cynulliad, boed yn Senedd neu Parliament neu'r ddau. Mae'r rhain yn faterion y mae angen inni fod yn ymwybodol iawn ohonynt wrth wneud y newid hwn, oherwydd mae angen gwneud y newid gyda phobl Cymru'n deall natur y newid hwnnw.
Eisoes rydym wedi ymgynghori â phobl Cymru ac ymatebodd nifer fawr o bobl a oedd yn cydnabod ac yn cefnogi'r angen i newid yr enw o Gynulliad i Senedd, Parliament. Ond cytunaf â chi fod angen inni sicrhau y ceir rhaglen gyfan o ymgysylltiad â phobl er mwyn sicrhau eu bod yn glir iawn, erbyn y daw hyn i rym, mai enw eu sefydliad cenedlaethol gwleidyddol democrataidd yw 'Senedd' yma , nid 'Assembly'.
Yna, yn bendant iawn ar bleidlais i rai 16 a 17 mlwydd oed, deallaf fod eich plaid yn gwrthwynebu hynny mewn egwyddor, ond rwy'n gobeithio, o ystyried y modd y caiff hyn ei gyflwyno yng Nghymru—y caiff ei gyflwyno ar gyfer etholiadau cenedlaethol ac etholiadau lleol, un etholfraint, i bob unigolyn 16 a 17 mlwydd oed sy'n cymryd rhan yn y broses wleidyddol yng Nghymru, a chyda rhaglen ymgysylltu wleidyddol ddatblygedig—efallai y bydd hyd yn oed y rheini ohonoch sy'n amheus ar y pwynt hwn ynglŷn â chyflwyno pleidlais i rai 16 a 17 oed yn gweld bod y pecyn yn ei gyfanrwydd yn gallu ennyn diddordeb pobl ifanc yng Nghymru. Rydym wedi gweld ymateb hynod o frwdfrydig i sefydlu Senedd Ieuenctid Cymru. Credaf y dylid manteisio ar y brwdfrydedd hwnnw. Mae'r bobl ifanc yn dweud wrthym, yn dangos inni, fod ganddynt ddiddordeb, a dylem eu galluogi felly i gael perchnogaeth ar eu democratiaeth eu hunain er mwyn i bobl ifanc, am yr 20 mlynedd a mwy nesaf, wybod y bydd ganddynt bleidlais yn y modd y gwneir penderfyniadau, a pha un a fydd Alun Davies yn cael gorsaf reilffordd yn ei etholaeth neu beidio. Mae unigolion 16 a 17 oed yn yr etholaeth honno yn haeddu llais yn hynny lawn cymaint â neb arall.
And, finally, Rhun ap Iorwerth.
Ac yn olaf, Rhun ap Iorwerth.
Thank you. Thank you very much, Dirprwy Lywydd. I won't keep you; I just wanted to add to the very short debate that we've had on the parallels with the Republic of Ireland. Oireachtas—and forgive me my pronunciation—is the name of the Parliament; you have the Dáil Éireann and the Seaned Éireann as Chambers within that Parliament. If you do go and Google and put 'Oireachtas' in there, it says 'the homepage of the Irish Parliament'. Now, Irish Parliament is not an official name at all for the Parliament, but it is a descriptor, and I think we do need to move towards having a name, a single name, 'Senedd', for our new national Parliament, but we also need this legislation, of course, to describe our change on that journey from being an Assembly, which was a term that was to put us at a lower level to the Parliament in Scotland. We need this legislation to take us on that journey to being a Parliament. So, I think we need 'Senedd' as a name, we need a way, through this legislation, to have 'Parliament' there as a descriptor, and I look forward to us using this as a step to establishing ourselves even further in the hearts and minds of the people of Wales in our next 20 years and beyond.
Diolch. Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Ni wnaf eich cadw; roeddwn am ychwanegu at y ddadl fer iawn a gawsom ar y gyfatebiaeth â Gweriniaeth Iwerddon. Oireachtas—a maddeuwch fy ynganiad—yw enw'r Senedd; mae gennych y Dáil Éireann a'r Seaned Éireann fel Siambrau o fewn y Senedd honno. Os ewch ar Google a rhoi 'Oireachtas' i mewn, mae'n dweud 'homepage of the Irish Parliament'. Nawr, nid yw Irish Parliament yn enw swyddogol o gwbl ar y Senedd, ond mae'n ddisgrifydd, a chredaf fod angen inni symud tuag at gael enw, un enw, 'Senedd', am ein Senedd genedlaethol newydd, ond mae angen y ddeddfwriaeth hon arnom hefyd, wrth gwrs, i ddisgrifio ein newid ar y daith honno o fod yn Gynulliad, a oedd yn derm a oedd yn ein rhoi ar lefel is na Senedd yr Alban. Mae angen y ddeddfwriaeth hon i fynd â ni ar y daith i fod yn Senedd. Felly, credaf fod angen 'Senedd' fel enw, mae arnom angen ffordd drwy'r ddeddfwriaeth hon i gael 'Parliament' yno fel disgrifydd, ac edrychaf ymlaen at ein gweld yn defnyddio hyn fel cam i sefydlu ein hunain hyd yn oed ymhellach yng nghalonnau a meddyliau pobl Cymru dros ein 20 mlynedd nesaf a thu hwnt.
Diolch, Rhun—thank you for allowing me the opportunity just to close, really, now, I guess, just by saying that the Bill does rename officially the National Assembly to 'Senedd', but it does allow on the face of the Bill for 'Senedd' to be described as 'Welsh Parliament'. That's what it will be, it is, we are—a Welsh Parliament—but we will be named officially as the Senedd. But this is the start of this legislation. It is being introduced at this point and committees and the Assembly—Senedd—in its entirety will scrutinise that and will have various views on how we end up at the end of this Bill. But thank you for the opportunity for introducing this Bill, and I look forward to going in front of the committee of people of goodwill to scrutinise this legislation further.
Diolch, Rhun—diolch ichi am ganiatáu cyfle i mi gau yn awr, mae'n debyg, drwy ddweud bod y Bil yn ailenwi'r Cynulliad Cenedlaethol yn 'Senedd' yn swyddogol, ond mae'n caniatáu ar wyneb y Bil i 'Senedd' gael ei ddisgrifio fel 'Welsh Parliament'. Dyna beth fydd, beth ydyw, beth ydym—'Welsh Parliament'—ond ein henw swyddogol fydd y Senedd. Ond dechrau'r ddeddfwriaeth yw hyn. Mae'n cael ei chyflwyno ar y pwynt hwn a bydd y pwyllgorau a'r Cynulliad—Senedd—yn ei gyfanrwydd yn craffu ar hynny a bydd ganddynt safbwyntiau gwahanol ar ble y byddwn yn y pen draw ar ddiwedd y Bil hwn. Ond diolch i chi am y cyfle i gyflwyno'r Bil hwn, ac edrychaf ymlaen at fynd gerbron y pwyllgor o bobl o ewyllys da i graffu ar y ddeddfwriaeth hon ymhellach.
Thank you very much. I think it was important to extend the time on that, as we have done on most constitutional journeys that some of us have been on since 1999. So, there we go.
Diolch yn fawr iawn. Credaf ei bod yn bwysig ein bod wedi ymestyn yr amser ar hynny, fel y gwnaethom ar y rhan fwyaf o'r teithiau cyfansoddiadol y mae rhai ohonom wedi bod arnynt ers 1999. Felly, dyna ni.
Item 6, then, is a debate on the Public Accounts Committee report on Natural Resources Wales's annual report and accounts of 2017-18, and I call on the chair of the committee to move the motion, Nick Ramsay.
Eitem 6, felly, yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-18, a galwaf ar gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig, Nick Ramsay.
Cynnig NDM6965 Nick Ramsay
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi Adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—Craffu ar Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2017-18—a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 26 Tachwedd 2018.
Motion NDM6965 Nick Ramsay
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the Report of the Public Accounts Committee's—Scrutiny of Annual Report and Accounts 2017-18—which was laid in the Table Office on 26 November 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. It is regrettable that, just over 18 months on from when I stood here in this Chamber relaying concerns regarding issues of irregularity within the administration and governance arrangements in NRW, following the qualification of Natural Resources Wales's 2015-16 accounts—well, here we go again, following a qualification of the 2017-18 accounts due to the same irregularity issues, for new transitional contracts. The committee has found itself in a certain sense of groundhog day as we examined and re-examined a number of concerning issues surrounding the awarding of timber contracts by NRW over the last two years.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'n drueni ein bod, ychydig dros 18 mis er pan oeddwn yn sefyll yma yn y Siambr yn datgan pryderon ynglŷn â materion ynghylch afreoleidd-dra yn nhrefniadau llywodraethu a gweinyddu Cyfoeth Naturiol Cymru, yn dilyn cymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru 2015-16—wel, dyma ni eto, yn dilyn cymhwyso cyfrifon 2017-18 oherwydd yr un materion ynghylch afreoleidd-dra mewn perthynas â chontractau trosiannol newydd. Mae'r pwyllgor yn teimlo fel pe bai mewn rhyw fath o gylch diddiwedd wrth inni archwilio ac ail-archwilio nifer o faterion sy'n peri pryder mewn perthynas â dyfarnu contractau pren gan Cyfoeth Naturiol Cymru dros y ddwy flynedd ddiwethaf.
Back in March 2017, the then Auditor General for Wales laid before the Assembly a report on the accounts of NRW, setting out his reasons for qualifying the 2015-16 regulatory opinion on NRW’s financial statements. The report referred to NRW’s decision to award eight high-value timber sales contracts to a sawmill operator in May 2014. As a committee, we conducted an inquiry into these matters and published a report in June 2017, concluding that:
'We believe that NRW could and should have ensured that there were good governance arrangements in place in the contracting process, and in failing to establish effective governance arrangements, it is unable to demonstrate how it acted lawfully. We do not believe there is any evidence to demonstrate whether the contracts represent value for money.'
We also recommended at that time that NRW
‘undertake a full evaluation of its governance arrangements relating to contracting processes, clearly setting out lessons learned'.
Now, fast forward to 2018, and the committee found itself back in the same position, when the then Auditor General for Wales qualified NRW’s 2017-18 financial statements for a third year in a row, and for exactly the same reasons. We were extremely disappointed that, despite the findings of previous reports by the Auditor General for Wales and the Public Accounts Committee regarding NRW’s approach to timber transactions, NRW’s accounts were qualified for a third consecutive year. This led to us publishing a further report in November last year, in which we raised again a number of concerning issues around the awarding of these timber contracts, a number of which remain unexplained.
Not least, we were left bewildered that the decision—when awarding these contracts—to follow a process outside of the procurement rules was taken against the backdrop of a scathing auditor general’s report that raised concerns about that specific type of process. Indeed, I recall Members of the committee, and one Member specifically, citing this as the crime that was committed twice, such was the concern on the committee at that time. This suggested to the committee that there has been a cultural failure within NRW in relation to governance procedures, and that a serious overhaul was needed.
We could only conclude that previous concerns had been disregarded, and the decisions that followed at NRW appeared to defy logic. These were decisions made by experienced staff, and it is difficult to view these actions as a result of incompetence. We could only conclude that we will never fully understand, or have an explanation for, what happened at NRW. I should add at this point that Natural Resources Wales had a new chief executive from February 2018, and that an interim chair took up post on 1 November 2018 for a period of 12 months. Together, they've stated their commitment to turning NRW into the organisation it aspires to be. The 2018-19 annual report and accounts will be the first complete accounts fully under their watch, so previous qualifications were prior to their appointments. I think it's important to make that point.
Moving forward, we fully welcomed and respected the decision of the new chief executive to commission a full independent review of the issues raised in the auditor general’s report on NRW’s 2017-18 financial statements. The review was undertaken by independent auditors Grant Thornton and, at the request of NRW’s chief executive, was to be a no-stone-unturned investigation to fully flush out the failings within the organisation and bring about wholesale reform.
The findings of the review were published on 4 February this year and considered by us on 11 February. The Grant Thornton review makes further uncomfortable reading as it explores in some greater depth the issues raised in previous reports on NRW’s timber transactions. However, the report did not reveal any surprises or, indeed, anything new, but it did raise further questions about when we will see change at NRW and, more importantly: are the issues relating to timber sales restricted to the forestry division at NRW, or do these issues reflect a fundamental flaw in the organisational culture? The Grant Thornton report highlights a lack of single organisational culture at Natural Resources Wales, and there are many lessons for the whole of the organisation to learn from this.
It seems unfortunate that the merging of three organisations into one has left a lasting legacy of deep-rooted cultural differences that have never been resolved. However, we welcome the commitment given to us by the new chief executive and chair of the board that work is under way to completely restructure the organisation, with a move towards a more place-based organisation that, it is hoped, will unite it more fully.
Yn ôl ym mis Mawrth 2017, gosododd Archwilydd Cyffredinol Cymru ar y pryd adroddiad ar gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru gerbron y Cynulliad a nodai ei resymau dros gymhwyso barn reoleiddiol 2015-16 ar ddatganiadau ariannol Cyfoeth Naturiol Cymru. Cyfeiriodd yr adroddiad at benderfyniad Cyfoeth Naturiol Cymru i ddyfarnu wyth contract gwerthu pren gwerth uchel i weithredwr melin lifio ym mis Mai 2014. Fel pwyllgor, cynaliasom ymchwiliad i'r materion hyn a chyhoeddi adroddiad ym mis Mehefin 2017 a ddaeth i'r casgliad:
'y gallai ac y dylai CNC fod wedi sicrhau bod llywodraethu da ar waith yn ei broses gontractio, ac o fethu â sefydlu trefniadau llywodraethu effeithiol, ni allai
ddangos ei fod wedi gweithredu'n gyfreithlon a bod y contractau a ddyfarnwyd yn cynrychioli gwerth am arian.'
Roeddem hefyd yn argymell ar y pryd y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru
'[g]ynnal gwerthusiad llawn o'i drefniadau llywodraethu mewn perthynas â phrosesau contractio, gan amlinellu’n glir y gwersi a ddysgwyd'.
Nawr, gwibiwch ymlaen i 2018, ac mae'r pwyllgor yn ôl yn yr un sefyllfa, wedi i'r Archwilydd Cyffredinol Cymru ar y pryd gymhwyso datganiadau ariannol 2017-18 Cyfoeth Naturiol Cymru am y drydedd flwyddyn yn olynol, ac am yr un rhesymau'n union. Roeddem yn hynod o siomedig, er gwaethaf canfyddiadau adroddiadau blaenorol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru a'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ynghylch ymagwedd Cyfoeth Naturiol Cymru tuag at drafodion gwerthu pren, fod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'u cymhwyso am y drydedd flwyddyn yn olynol. Arweiniodd hyn at gyhoeddi adroddiad pellach gennym ym mis Tachwedd y llynedd, lle roeddem unwaith eto'n nodi nifer o faterion a oedd yn peri pryder mewn perthynas â dyfarnu'r contractau pren hyn, gyda nifer ohonynt yn dal heb eu hesbonio.
Nid yn lleiaf, testun dryswch i ni oedd bod y penderfyniad—wrth ddyfarnu'r contractau hyn—i ddilyn proses y tu allan i'r rheolau caffael wedi'i wneud yn erbyn cefndir yr adroddiad deifiol gan yr archwilydd cyffredinol a oedd yn lleisio pryderon am y math penodol hwnnw o broses. Yn wir, cofiaf Aelodau'r pwyllgor, ac un Aelod yn benodol, yn cyfeirio at hyn fel trosedd a gyflawnwyd ddwywaith, cymaint oedd pryder y pwyllgor ar y pryd. Awgrymwyd i'r pwyllgor fod methiant diwylliannol wedi bod o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â gweithdrefnau llywodraethu, a bod angen ailwampio difrifol.
Ni allem ond dod i'r casgliad fod pryderon blaenorol wedi'u diystyru, ac roedd yn ymddangos bod y penderfyniadau a ddilynodd yn Cyfoeth Naturiol Cymru yn afresymegol. Roedd y rhain yn benderfyniadau a wnaethpwyd gan staff profiadol, ac mae'n anodd gweld y camau hyn fel canlyniad i anallu. Ni allwn ond dod i'r casgliad na fyddwn byth yn llwyr ddeall, neu'n cael esboniad iawn am yr hyn a ddigwyddodd yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Dylwn ychwanegu ar y pwynt hwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael prif weithredwr newydd o fis Chwefror 2018, a bod cadeirydd dros dro wedi bod yn ei swydd ers 1 Tachwedd 2018 am gyfnod o 12 mis. Gyda'i gilydd, maent wedi datgan eu hymrwymiad i newid Cyfoeth Naturiol Cymru i fod yr hyn y mae'n anelu i fod. Adroddiad blynyddol a chyfrifon 2018-19 fydd y cyfrifon cyflawn cyntaf a fydd yn llwyr o dan eu goruchwyliaeth hwy, felly digwyddodd unrhyw gymhwyso blaenorol cyn iddynt gael eu penodi. Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig gwneud y pwynt hwnnw.
Gan symud ymlaen, roeddem yn croesawu ac yn parchu penderfyniad y prif weithredwr newydd i gomisiynu adolygiad annibynnol llawn o'r materion a godwyd yn adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar ddatganiadau ariannol Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-18. Cyflawnwyd yr adolygiad gan yr archwilwyr annibynnol Grant Thornton ac ar gais prif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru, roedd yr ymchwiliad i fod yn gwbl drylwyr er mwyn datgelu'r methiannau o fewn y sefydliad yn llawn a sicrhau bod diwygio'n digwydd drwyddo draw.
Cyhoeddwyd canfyddiadau'r adolygiad ar 4 Chwefror eleni a chawsant eu hystyried gennym ar 11 Chwefror. Mae adolygiad Grant Thornton yn peri pryder pellach gan ei fod yn mynd ati'n fwy manwl i archwilio'r materion a godwyd mewn adroddiadau blaenorol ar drafodion gwerthu pren Cyfoeth Naturiol Cymru. Fodd bynnag, ni ddatgelodd yr adroddiad unrhyw beth annisgwyl, nac unrhyw beth newydd yn wir, ond roedd yn codi cwestiynau pellach ynghylch pryd y gwelwn newid yn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn bwysicach: a yw'r materion sy'n ymwneud â gwerthiannau pren wedi'u cyfyngu i is-adran coedwigaeth Cyfoeth Naturiol Cymru, neu a yw'r rhain yn adlewyrchu diffyg sylfaenol yn y diwylliant sefydliadol? Mae adroddiad Grant Thornton yn amlygu'r angen am un diwylliant sefydliadol yn Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae llawer o wersi i'r sefydliad cyfan eu dysgu o hyn.
Mae'n anffodus fod uno'r tri sefydliad yn un wedi gadael gwaddol o wahaniaethau diwylliannol dwfn na chawsant eu datrys erioed. Fodd bynnag, rydym yn croesawu'r ymrwymiad a roddwyd i ni gan brif weithredwr a chadeirydd newydd y bwrdd fod gwaith yn mynd rhagddo ar ad-drefnu'r sefydliad drwyddo draw, a newid tuag at sefydliad sy'n fwy seiliedig ar le y gobeithir y bydd yn ei uno'n fwy trylwyr.
Now, we've listened to the chief executive and the chair of the board give assurances that the Grant Thornton review has really gotten to the core of the problems at NRW, and will provide a starting point for a fundamental rebuild. However, we remain concerned that the membership of the board lacks the timber sector knowledge—a point that was raised by Adam Price in questions yesterday—that we believe is much needed to provide the vital insight and expertise required to address the problems at NRW, and to break down the cultural divides by providing a crucial link between the board and the forestry division. We remain concerned about whether the board has the right skills mix and capacity it needs to turn around the fate of the organisation.
Over the last three years, the auditor general, the Public Accounts Committee and, finally, more recently, Grant Thornton have scrutinised events at NRW in a forensic fashion, exposing a number of fundamental flaws and misgivings of the highest magnitude, and it is to the credit of the current chief executive, actually, that that review was commissioned in the way it was. But one unanswered question does remain: where has the Welsh Government been throughout this process? Had this been a health board, we might have seen the organisation put into special measures as a matter of urgency, yet for the last three years or so, NRW has continued to operate out of control despite it having its accounts qualified for three consecutive years and its governance arrangements completely undermined and brought into question, not to mention millions of pounds of public money that have been mismanaged.
When I stood in this Chamber last July raising serious concerns about NRW, the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, as the title was then, was pleased that in response to the qualification of the 2015-16 accounts, NRW had conceded, with hindsight, that they would have handled things differently. The Minister added that the recommendations within our 2017 report were primarily a matter for the accounting officer and the board of NRW. She was assured that NRW had already put in place an action plan to address the issues raised by the auditor general, and that the Welsh Government’s role would be to support NRW in the work they needed to undertake to ensure robust procedures were in place for the future.
We were also told that Welsh Government officials intended to review the governance arrangements for arm’s-length bodies in Wales, and that, as an arm’s-length body, NRW is governed by a robust framework agreement that reflects the principles set out in ‘Managing Welsh Public Money’.
During our initial scrutiny, NRW requested a more precise definition for the terms ‘novel’, ‘contentious’, and ‘repercussive’ in their current governance framework. This request was made specifically to address the auditor general’s recommendation that the timber contracts were novel, contentious and repercussive, and hence they should have submitted their proposals to their sponsoring Welsh Government department in line with the current governance framework. This Chamber was told that, as part of the current arm’s-length bodies review, consideration will be given to providing greater clarity around these issues.
However, despite all of this, little has changed, it seems, leading to the qualification of NRW’s 2017-18 accounts, with the auditor general basing his qualification on NRW’s proposal to enter into transitional contracts that he considered to be novel, contentious and/or repercussive. Alarmingly, although NRW informed the Welsh Government of its intention to put in place transitional arrangements, it did not formally refer them to the Welsh Government as it was required to do. It seems to us that the Welsh Government’s seemingly hands-off approach did not work in this instance, and despite assurance after assurance, nothing at NRW has changed.
To make matters worse, the Grant Thornton review highlighted the introduction by NRW of a new and novel contract form, standing sales plus, during 2016, which raises very serious concerns regarding the introduction, monitoring and accounting for these new contracts. These contracts are unusual, and we believe have potential implications for the auditor general’s regularity opinion on NRW’s 2018-19 annual accounts. The contracts relate to approximately one sixth of NRW’s annual timber sales. We are naturally concerned that this means there is a risk, potentially, that NRW will see its accounts qualified for a fourth consecutive year. Now, this should surely be the time for the Welsh Government to take more affirmative action to support and address the problems at NRW.
The committee, through its work, has also considered the Welsh Government's internal review of arrangements relating to arm’s-length bodies, which resulted in an action plan published in January 2018. We also received correspondence from the Permanent Secretary to the committee back in September last year providing further information on the review, amongst other new arrangements in hand. The letter notes, and I quote:
'The removal of the ‘Calling-in Procedures’ i.e. a requirement for our Arm’s-length Bodies to refer to us for approval for particular categories of decision, such as single tenders above a specified threshold or issues which are novel and contentious.'
We have questioned the Welsh Government further about the removal of the calling-in procedure and how issues such as those that occurred within Natural Resources Wales would be identified in future. We were told by the Permanent Secretary, and, again, I quote:
'that has been one of the positive outcomes of the arm's-length body review, to make sure that we are giving very clear guidance and more support to them. We are communicating more regularly with them, we're setting out very clear guidance about expectations that we have, and, as I said, bringing them together three times a year for this forum to talk through priorities and share best practice, basically, on how we can manage public money most effectively.'
It seems that the Welsh Government is moving towards a system of enabling arm’s-length bodies greater autonomy at a time when one of its largest bodies is in dire straits, and has failed to report serious issues to the Welsh Government, or at best, adhere to governance rules and procedures. This new approach will reduce, we feel, the opportunities to provide necessary assurance around the actions of arm’s-length bodies.
Concluding, Dirprwy Lywydd, it can only remain to be seen what happens next for NRW under its new leadership, but it is clear that serious concerns remain outstanding, both in terms of internal governance arrangements at NRW and how it functions as an organisation. It is not yet clear to anyone how change will be delivered, and the task ahead is monumental, but NRW now has all the tools it needs to do the job of turning around the organisation, and delivering the services that the people of Wales deserve. We will give the organisation and its leaders the time and space they now need to deliver change, but we will be seeking an update at the end of the year.
Nawr, rydym wedi gwrando ar y prif weithredwr a chadeirydd y bwrdd yn rhoi sicrwydd fod adolygiad Grant Thornton wedi mynd i graidd problemau Cyfoeth Naturiol Cymru, a bydd yn fan cychwyn ar gyfer ailadeiladu sylfaenol. Fodd bynnag, rydym yn parhau'n bryderus na oes gan aelodaeth y bwrdd ddigon o wybodaeth am y sector pren—pwynt a wnaed gan Adam Price yn ystod y cwestiynau ddoe—y credwn fod ei angen yn ddirfawr er mwyn darparu'r mewnwelediad hanfodol a'r arbenigedd sy'n angenrheidiol i ymdrin â phroblemau Cyfoeth Naturiol Cymru, ac i chwalu'r rhaniadau diwylliannol drwy ddarparu cyswllt hanfodol rhwng y bwrdd a'r is-adran goedwigaeth. Rydym yn parhau'n bryderus ynglŷn ag i ba raddau y mae gan y bwrdd y gymysgedd gywir o sgiliau a gallu sydd eu hangen arno i drawsnewid y sefydliad.
Dros y tair blynedd diwethaf, mae'r archwilydd cyffredinol, y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac yn olaf ac yn fwy diweddar, Grant Thornton, wedi craffu ar ddigwyddiadau o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru mewn modd fforensig, gan amlygu nifer o ddiffygion sylfaenol ac amheuon o'r radd fwyaf, a diolch i'r prif weithredwr presennol, mewn gwirionedd, fod yr adolygiad hwnnw wedi'i gomisiynu yn y ffordd y gwnaethpwyd. Ond mae un cwestiwn yn aros: lle mae Llywodraeth Cymru wedi bod drwy gydol y broses hon? Pe bai hwn yn fwrdd iechyd, efallai y byddem wedi gweld y sefydliad yn cael ei wneud yn destun mesurau arbennig fel mater o frys, ac eto am y tair blynedd diwethaf, fwy neu lai, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi parhau i weithredu allan o reolaeth er i'w gyfrifon gael eu cymhwyso dair blynedd yn olynol ac er i'w drefniadau llywodraethu gael eu tanseilio'n llwyr a'u cwestiynu, heb sôn am y miliynau o bunnoedd o arian cyhoeddus a gamreolwyd.
Pan sefais yn y Siambr hon fis Gorffennaf diwethaf i fynegi pryderon difrifol am Cyfoeth Naturiol Cymru, roedd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, fel oedd y teitl bryd hynny yn falch fod Cyfoeth Naturiol Cymru, mewn ymateb i gymhwyso cyfrifon 2015-16, wedi cyfaddef, wrth edrych yn ôl, y byddent wedi ymdrin â phethau mewn ffordd wahanol. Ychwanegodd y Gweinidog fod yr argymhellion yn ein hadroddiad 2017 yn fater ar gyfer y swyddog cyfrifyddu a bwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru yn bennaf. Fe'i sicrhawyd bod Cyfoeth Naturiol Cymru eisoes wedi sefydlu cynllun gweithredu i fynd i'r afael â'r materion a godwyd gan yr archwilydd cyffredinol, ac mai rôl Llywodraeth Cymru fyddai cefnogi Cyfoeth Naturiol Cymru yn y gwaith yr oedd angen iddynt ei wneud er mwyn sicrhau bod gweithdrefnau cadarn yn eu lle ar gyfer y dyfodol.
Dywedwyd wrthym hefyd fod swyddogion Llywodraeth Cymru yn bwriadu adolygu'r trefniadau llywodraethu ar gyfer cyrff hyd braich yng Nghymru, a bod Cyfoeth Naturiol Cymru, fel corff hyd braich, yn cael ei lywodraethu gan gytundeb fframwaith cadarn sy'n adlewyrchu'r egwyddorion a nodwyd yn 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru'.
Yn ystod ein gwaith craffu cychwynnol, gofynnodd Cyfoeth Naturiol Cymru am ddiffiniad manylach o'r termau 'newydd', 'dadleuol', ac 'yn arwain at sgil effeithiau' yn eu fframwaith llywodraethu presennol. Gwnaethpwyd y cais hwn yn benodol i fynd i'r afael ag argymhelliad yr archwilydd cyffredinol fod y contractau pren yn newydd, yn ddadleuol ac yn arwain at sgil effeithiau, ac felly y dylent fod wedi cyflwyno eu cynigion i'r adran yn Llywodraeth Cymru sy'n noddi'r corff yn unol â'r fframwaith llywodraethu presennol. Dywedwyd wrth y Siambr hon, fel rhan o'r adolygiad presennol o gyrff hyd braich, y rhoddir ystyriaeth i ddarparu mwy o eglurder ynghylch y materion hyn.
Fodd bynnag, er gwaethaf hyn i gyd, ychydig sydd wedi newid, mae'n ymddangos, gan arwain at gymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-18, gyda'r archwilydd cyffredinol yn seilio'i farn gymhwyso ar gynnig Cyfoeth Naturiol Cymru i ymrwymo i gontractau trosiannol yr ystyriai eu bod yn newydd, yn ddadleuol a/neu'n arwain at sgil effeithiau. Er bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi hysbysu Llywodraeth Cymru ynglŷn â'i fwriad i gyflwyno trefniadau trosiannol, mae'n destun pryder na chawsant eu cyfeirio'n ffurfiol ganddo at Lywodraeth Cymru yn ôl y gofyn. Ymddengys na weithiodd ymagwedd ymddangosadol hyd brach Llywodraeth Cymru yn yr achos hwn, ac er cael sicrwydd ar ôl sicrwydd, nid oes dim wedi newid gyda Cyfoeth Naturiol Cymru.
I wneud pethau'n waeth, amlygodd adolygiad Grant Thornton y ffaith bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyflwyno ffurflen gontract newydd a gwahanol, gwerthiannau sefydlog plws, yn ystod 2016, sy'n codi pryderon difrifol iawn ynghylch cyflwyno, monitro a rhoi cyfrif am y contractau newydd hyn. Mae'r contractau hyn yn anarferol, a chredwn eu bod yn creu goblygiadau posibl mewn perthynas â barn yr archwilydd cyffredinol ar reoleidd-dra cyfrifon blynyddol Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2018-19. Mae'r contractau'n berthnasol i oddeutu un rhan o chwech o werthiannau pren blynyddol Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae'n naturiol ein bod yn poeni bod hyn yn golygu bod yna risg bosibl y bydd cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael eu cymhwyso am bedwaredd flwyddyn yn olynol. Nawr, does bosib nad yw'n bryd i Lywodraeth Cymru roi camau mwy cadarnhaol ar waith i gefnogi ac i fynd i'r afael â phroblemau Cyfoeth Naturiol Cymru.
Hefyd, drwy ei waith, mae'r pwyllgor wedi ystyried adolygiad mewnol Llywodraeth Cymru o'r trefniadau'n ymwneud â chyrff hyd braich, a arweiniodd at gynllun gweithredu a gyhoeddwyd ym mis Ionawr 2018. Cawsom ohebiaeth hefyd gan yr Ysgrifennydd Parhaol i'r pwyllgor yn ôl ym mis Medi y llynedd a ddarparai ragor o wybodaeth ar yr adolygiad, ymysg trefniadau newydd eraill sydd ar y gweill. Mae'r llythyr yn nodi, ac rwy'n dyfynnu:
Cael gwared ar y 'Gweithdrefnau Galw i Mewn' h.y. gofyniad i'n Cyrff Hyd Braich atgyfeirio atom am gymeradwyaeth ar gyfer categorïau penodol o benderfyniadau, megis tendrau unigol uwchlaw trothwy penodedig neu faterion sy'n newydd ac yn ddadleuol.
Rydym wedi cwestiynu Llywodraeth Cymru ymhellach ynghylch cael gwared ar y weithdrefn galw i mewn a sut y byddai materion megis y rhai a ddigwyddodd o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael eu nodi yn y dyfodol. Dywedodd yr Ysgrifennydd Parhaol wrthym, ac unwaith eto, rwy'n dyfynnu:
mai dyna oedd un o ganlyniadau cadarnhaol yr adolygiad o gyrff hyd braich, i wneud yn siŵr ein bod yn rhoi arweiniad clir iawn a mwy o gefnogaeth iddynt. Rydym yn cyfathrebu'n fwy rheolaidd â hwy, rydym yn nodi canllawiau clir iawn ynghylch disgwyliadau sydd gennym, ac fel y dywedais, yn dod â hwy ynghyd dair gwaith y flwyddyn ar gyfer y fforwm hwn er mwyn trafod blaenoriaethau a rhannu arferion gorau, yn y bôn, o ran sut y gallwn reoli arian cyhoeddus yn y ffordd fwyaf effeithiol.
Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn symud tuag at system o roi mwy o annibyniaeth i gyrff hyd braich ar adeg pan fo un o'i chyrff mwyaf mewn cyfyngder, ac wedi methu rhoi gwybod i Lywodraeth Cymru am broblemau difrifol, neu ar y gorau, wedi methu glynu at reolau a gweithdrefnau llywodraethu. Teimlwn y bydd y dull newydd hwn o weithredu yn lleihau'r cyfleoedd i ddarparu sicrwydd angenrheidiol ynghylch gweithredoedd cyrff hyd braich.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, rhaid aros i weld beth sy'n digwydd nesaf i Cyfoeth Naturiol Cymru o dan ei arweinyddiaeth newydd, ond mae'n amlwg fod pryderon difrifol o hyd ynghylch trefniadau llywodraethu mewnol Cyfoeth Naturiol Cymru a'r modd y mae'n gweithredu fel sefydliad. Nid yw'n glir eto i unrhyw un sut y caiff newid ei gyflwyno, ac mae'r dasg o'u blaenau'n aruthrol, ond mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru yr holl offer sydd ei angen arno bellach i wneud y gwaith o drawsnewid y sefydliad, a darparu'r gwasanaethau y mae pobl Cymru yn eu haeddu. Byddwn yn rhoi'r amser a'r lle sydd ei angen arnynt yn awr i'r sefydliad a'i arweinwyr allu cyflawni newid, ond byddwn yn gofyn am ddiweddariad ar ddiwedd y flwyddyn.
This report by the Public Accounts Committee into the accounts of Natural Resources Wales reveals an organisation that is not fit for purpose. NRW is Wales's largest quango. It is responsible for anything from protecting habitats and wildlife, woodlands, monitoring water quality and flood risk to regulating power stations and waste processing sites. For an organisation so important to have its accounts qualified for three consecutive years, as Nick Ramsay just earlier said, is unprecedented and unacceptable. And it shows how blindfolded one Government can be.
The committee found it difficult to find any logical explanation for why NRW allowed this situation to arise. You could only conclude that their internal controls were not fit for purpose, or definitely substandard. What is particularly concerning is that the same issues of irregularities were highlighted three years ago. Then, the auditor general expressed concern that NRW had not appeared to fully accept his criticism of their action in respect of the award of long-term contracts and sought to downplay its significance. This is demonstrated by the controversy over how timber was sold, repeatedly, without going into open market. Fair trading rules were totally ignored in this instance. This scandal lost the Welsh taxpayer at least £1 million and resulted in the resignation of NRW's chair—a situation described by one Labour Assembly Member at the time, and his quote is:
'there needs to be accountability from the senior leadership of this organisation which does appear to be out of control.'
There has been a consequent and widespread loss of faith in NRW. Ten timber firms recently sent a joint letter to the Welsh Government saying that they had no confidence in NRW's ability to manage forestry in Wales. They claimed 12,000 jobs in the rural economy and £100 million of new investment over the next five years were at risk. These companies concluded they had no confidence in the ability of NRW to deliver a commercially viable, sustainable and economically driven service.
This lack of faith in NRW appears to be reflected in the attitude of its staff. The result of an internal staff consultation exercise on restructuring the organisation was leaked to the BBC in December last year. Almost two thirds of NRW staff responded to this consultation. Deputy Presiding Officer, of these, 62 per cent agreed there was a need for change but were strongly opposed to the plan and highly critical of the process. Concerns were also expressed that the new structure would not provide a suitable service for the people and environment of Wales. Expertise would be spread too thinly and staff spoke of high stress levels with people feeling undervalued and worthless. Natural Resources Wales has systematically failed the people of Wales. The Welsh Conservatives have made it clear that we would scrap NRW and replace it with two separate bodies: one handling the regulatory duties undertaken by the organisation and the other its commercial aspects. We can all agree that the current situation cannot be allowed to continue.
The committee has made three recommendations. All three have been accepted by the Welsh Government and by NRW. NRW is drinking in the last-chance saloon. This is their last chance to make the changes required to deliver value for money for the taxpayer and to provide efficient and effective protection for the environment of Wales and put the faith of public funding in an organisation. Thank you.
Dengys yr adroddiad hwn gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ei fod yn sefydliad nad yw'n addas at y diben. Cyfoeth Naturiol Cymru yw cwango mwyaf Cymru. Mae'n gyfrifol am unrhyw beth o ddiogelu cynefinoedd a bywyd gwyllt, coetiroedd, monitro ansawdd dŵr a pherygl llifogydd i reoleiddio gorsafoedd pŵer a safleoedd prosesu gwastraff. Fel y dywedodd Nick Ramsay yn gynharach, mae'n ddigynsail ac yn annerbyniol fod sefydliad mor bwysig wedi cael ei gyfrifon wedi'u cymhwyso am dair blynedd yn olynol. Ac mae'n dangos pa mor ddall y gall un Lywodraeth fod.
Roedd y pwyllgor yn ei chael h'n anodd dod o hyd i unrhyw esboniad rhesymegol pam y caniataodd Cyfoeth Naturiol Cymru i'r sefyllfa hon godi. Ni allech ond dod i'r casgliad nad oedd eu mesurau rheoli mewnol yn addas at y diben, neu eu bod yn israddol yn bendant. Yr hyn sy'n peri pryder arbennig yw bod yr un materion ynghylch afreoleidd-dra wedi cael sylw dair blynedd yn ôl. Ar y pryd, mynegodd yr archwilydd cyffredinol bryder nad oedd Cyfoeth Naturiol Cymru i'w gweld yn derbyn yn llwyr ei feirniadaeth o'u gweithredu mewn perthynas â dyfarnu contractau hirdymor a'u bod yn ceisio bychanu arwyddocâd y feirniadaeth honno. Dangosir hyn gan y dadlau ynglŷn â sut y câi pren ei werthu, dro ar ôl tro, heb fynd i farchnad agored. Anwybyddwyd y rheolau masnachu teg yn gyfan gwbl yn yr achos hwn. Arweiniodd y sgandal at golli o leiaf £1 filiwn i drethdalwyr Cymru ac at ymddiswyddiad cadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru—sefyllfa a ddisgrifiwyd gan un Aelod Llafur o'r Cynulliad ar y pryd, a dyma'i ddyfyniad:
mae angen atebolrwydd gan uwch-arweinwyr y sefydliad hwn sydd i'w weld fel pe bai allan o reolaeth.
Gwelwyd colli ffydd ar raddfa eang o ganlyniad i hynny yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn ddiweddar, anfonodd deg o gwmnïau pren lythyr ar y cyd at Lywodraeth Cymru yn dweud nad oedd ganddynt hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i reoli coedwigaeth yng Nghymru. Roeddent yn honni bod 12,000 o swyddi yn yr economi wledig a £100 miliwn o fuddsoddiad newydd dros y pum mlynedd nesaf mewn perygl. Roedd y cwmnïau hyn wedi dod i'r casgliad nad oedd ganddynt hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i ddarparu gwasanaeth masnachol hyfyw, cynaliadwy ac wedi'i lywio gan egwyddorion economaidd.
Mae'n ymddangos bod y diffyg hyder hwn yn Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael ei adlewyrchu yn agwedd ei staff. Cafodd canlyniad ymarfer ymgynghori i staff mewnol ar ailstrwythuro'r sefydliad ei ryddhau'n answyddogol i'r BBC ym mis Rhagfyr y llynedd. Roedd bron ddwy ran o dair o staff Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymateb i'r ymgynghoriad hwn. Ddirprwy Lywydd, o'r rhain, roedd 62 y cant yn cytuno bod angen newid ond yn gryf yn erbyn y cynllun ac yn hynod feirniadol o'r broses. Mynegwyd pryderon hefyd na fyddai'r strwythur newydd yn darparu gwasanaeth addas ar gyfer pobl ac amgylchedd Cymru. Byddai'r arbenigedd wedi'i daenu'n rhy denau a soniai'r staff am y lefelau straen uchel gyda phobl yn teimlo nad oeddent yn cael eu gwerthfawrogi'n llawn, a'u bod yn ddiwerth. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud cam â phobl Cymru mewn ffordd systematig. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi dweud yn glir y byddem yn cael gwared ar Cyfoeth Naturiol Cymru ac yn creu dau gorff ar wahân yn ei le: un i ymdrin â dyletswyddau rheoleiddio a gyflawnir gan y sefydliad a'r llall i ymdrin â'i agweddau masnachol. Gallwn i gyd gytuno na ellir caniatáu i'r sefyllfa bresennol barhau.
Mae'r pwyllgor wedi gwneud tri argymhelliad. Derbyniwyd tri gan Lywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru. Dyma'r cyfle olaf i Cyfoeth Naturiol Cymru. Dyma eu cyfle olaf i wneud y newidiadau sydd eu hangen i gyflawni gwerth am arian i'r trethdalwr ac i sicrhau amddiffyniad effeithlon ac effeithiol i'r amgylchedd yng Nghymru a rhoi ffydd arian cyhoeddus mewn sefydliad. Diolch.
Dwi’n diolch i’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am ei adroddiad. I fi, mae e’n codi dau gwestiwn llawer mwy sylfaenol, efallai, na rhai o’r manylion rŷn ni wedi bod yn eu trafod. Mae’r ddau yn gwestiynau—un yn ymwneud, wrth gwrs, â sgôp cyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru, a’r llall yn ymwneud â gallu neu gapasiti Cyfoeth Naturiol Cymru i ddelifro’r cyfrifoldebau hynny.
Nawr, mae sgôp y cyfrifoldebau wrth gwrs yn rhywbeth rŷn ni wedi ei wyntyllu o’r dyddiau cynnar cyn creu Cyfoeth Naturiol Cymru. Hynny yw, gallu’r corff neu beidio i chwarae rôl fasnachol a rôl reoleiddiol ar yr un pryd. Dwi’n cofio’r term Chinese walls yn cael ei ddefnyddio’n amlach fan hyn nag yn unlle arall ar un adeg pan oedd y drafodaeth honno yn digwydd. Ac mae yna nifer o leisiau o’r dyddiau hynny hyd nawr wedi bod yn cwestiynu a ydy hynny yn addas, ac un eto yn y Western Mail y bore yma—John Owen Jones, cyn-Weinidog yn Swyddfa Cymru, neu'r Swyddfa Gymreig fel yr oedd hi, a chadeirydd olaf y Comisiwn Coedwigaeth yma yng Nghymru—yn disgrifio creu Cyfoeth Naturiol Cymru fel enghraifft glasurol o wneud polisi sâl, a dim digon o drafod â’r sector coedwigaeth, meddai fe, wrth i’r ymrwymiadau maniffesto gael eu gwneud. Wel, ŷch chi’n gwybod, rwy’n gwybod bod yna wahaniaeth barn, ond mae’n dweud rhywbeth pan ŷn ni’n dod i bwynt, fel y gwnaethon ni’r mis diwethaf, pan oedd Confor, ar ran y sector, yn datgan diffyg hyder yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i ddelifro ei waith fel y bydden ni am weld iddyn nhw ei wneud.
Ac, wrth gwrs, mae’r datganiad o ddiffyg hyder hwnnw’n arwyddocaol iawn, fel rŷn ni wedi clywed. Maen nhw’n cyflogi’n uniongyrchol 4,000 o bobl, yn anuniongyrchol yn cefnogi 12,000 o swyddi yn yr economi wledig, ac yn cyfrannu £40 miliwn o refeniw gwerthiant coed i Lywodraeth Cymru bob blwyddyn. Mae’r sector yn galw am gymryd yr elfen goedwigaeth fasnachol yna oddi ar Gyfoeth Naturiol Cymru a chreu endid ar wahân o fewn Llywodraeth Cymru. I fi, mae hynny’n ddigon inni ofyn y cwestiwn, inni gymryd cam yn ôl, ac inni edrych—ydy hi felly yn werth inni gael rhyw fath o ymchwiliad annibynnol? A does dim eisiau inni fod ofn gwneud hynny. Mae’n berffaith ddilys inni ofyn y cwestiwn. Bum mlynedd i mewn i fodolaeth y corff yma, oes yna wersi y dylen ni fod yn eu dysgu ac a ddylen ni fod yn ailedrych ar eu cyfrifoldebau nhw? Ac os ydy’r ymchwiliad yn canfod bod angen newid, wel mae yna le i ymchwiliad hefyd awgrymu modelau amgen. Neu os oes yna ganfyddiad ei fod e yn dderbyniol, wel, wrth gwrs, wedyn mae angen adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi cychwyn—a dwi’n cydnabod hynny o ran Cyfoeth Naturiol Cymru—i ailadeiladu perthynas â’r sector.
Felly, dyna ni gyffwrdd â sgôp y cyfrifoldebau. Wedyn, wrth gwrs, mae’r isiw parhaol yma o gapasiti Cyfoeth Naturiol Cymru i ddelifro cyfrifoldebau yn y maes yma. Mae wedi cael, fel corff, toriad o 35 y cant i ariannu, mewn termau real, ers cael ei sefydlu: traean o’i gyllideb—y non-flood grant in aid, os dwi’n cofio’n iawn, yw’r term—wedi cael ei golli mewn cwta pum mlynedd. Ac, wrth gwrs, ar yr un pryd, rŷn ni wedi gweld cyfrifoldebau yn cynyddu trwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, trwy Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, ac yn fwyaf diweddar, wrth gwrs, trwy ehangu'r rheoliadau yn ymwneud â’r reservoirs yng Nghymru, sydd yn dod â chostau sylweddol, heb sôn am Brexit a’r rhyferthwy fydd yn wynebu Cyfoeth Naturiol Cymru yn y cyd-destun hynny. Ac maen nhw ar trajectory cwbl anghynaladwy, rhwng cyllideb a chyfrifoldebau—cyfrifoldebau yn ehangu, cyllidebau yn crebachu. Dyw e ddim yn gweithio, dyw e ddim yn gynaliadwy.
I'm grateful to the Public Accounts Committee for its report. To me, it raises two far more fundamental questions, perhaps, than some of the details that we have been discussing. Both are questions—one related to the scope of the responsibilities of NRW, and the other related to the ability or the capacity of NRW to deliver against those responsibilities.
Now, the scope of the responsibilities is of course something that we have discussed from the early days before the creation of NRW, namely the ability of the organisation or otherwise to play a commercial role as well as a regulatory role simultaneously. I remember the term 'Chinese walls' being used more regularly here than anywhere else at one point when that discussion was taking place. And there are a number of voices from those days up until now who have been questioning whether that is appropriate, and another in the Western Mail today—John Owen Jones, the former Minister in the Wales Office, or the Welsh Office as it was then, and the last chair of the Forestry Commission here in Wales—who described the creation of NRW as a classic example of making bad policy, with not enough discussion with the forestry sector, in his view, as manifesto commitments were drawn up. Well, you know, I know that there's a difference of view, but it's come to something when we come to a point when Confor, on behalf of the sector, expresses a lack of confidence in the ability of NRW to deliver their responsibilities as we would want to see them doing.
And, of course, that statement of a lack of confidence is very significant, because they directly employ 4,000 people, they indirectly support 12,000 jobs in the rural economy, and they contribute £40 million in timber revenue to the Welsh Government every year. The sector is calling for the removal of that commercial timber element from NRW and the creation of a new entity within Welsh Government. For me, that justifies us asking the question, for us to take a step back and look—is it worth us having an independent inquiry? And we shouldn't fear that. It's entirely valid for us to ask the question. Five years into the existence of this organisation, are there lessons that we should be learning, and should we be reviewing their responsibilities? And if the inquiry would find that change is necessary, then there is also scope for an inquiry to suggest alternative models. Or if there is a finding that it is acceptable, then we should build on the work that has already started—and I accept that it has started within NRW—to rebuild the relationship with the sector.
So, I've touched upon the scope of the responsibilities, but then there is this ongoing issue of the capacity of NRW to deliver against its responsibilities in this area. As an organisation, it has seen a cut of 35 per cent in its budget in real terms since its establishment: a third of its budget—the non-flood grant in aid budget, I think that's the correct term—has been lost in just five years. And, of course, at the same time, we have seen the responsibilities increasing through the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, the Environment (Wales) Act 2016, and most recently, of course, through the expansion of regulations relating to the reservoirs in Wales, which also bring significant cost, never mind Brexit and the flood waters that will face NRW in that context. They are on an unsustainable trajectory, given the budget and the responsibilities. The responsibilities are expanding but the budgets are contracting. It doesn't work and it's not sustainable.
Now, the non-flood grant in aid allocation from Welsh Government is down 5 per cent in this financial year, and that followed—[Interruption.] Oh, go on.
Nawr, mae dyraniad y cymorth grant nad yw ar gyfer llifogydd gan Lywodraeth Cymru wedi gostwng 5 y cant yn y flwyddyn ariannol hon, a dilynodd hynny—[Torri ar draws.] O, ewch ymlaen.
Actually, it's 3.7 per cent. We saw that in the environment committee today.
Mewn gwirionedd, mae'n 3.7 y cant. Gwelsom hynny yn y pwyllgor amgylchedd heddiw.
Well, I'm quoting the figure from the environment committee this morning. It's down 5 per cent in this current financial year, not in the next financial year. That's where we differ on that figure. But that's against, as well, a flat settlement last year—there we are, you've got me confused now as well—last year. So, we know exactly what that situation is. And those difficulties are now being managed, of course, through continued reductions in operating costs, it's seen a job re-evaluation scheme that's reduced its staffing by 50 and, of course, we've seen the whole organisation review happening so soon after the whole organisation came into being, I might say, which will mean that services will be reconfigured in the way that they're delivered. Some services will see delivery more slowly and some not being delivered at all. And there's one other, to conclude, fundamental question to Welsh Government: you have to decide, do you really want a properly funded, properly functioning organisation that is promoting and helping to deliver sustainability in Wales, or will it be starved of the resources it needs to do its job? And in all of that, spare a thought for the staff, the organisation's greatest asset—they are absolutely working wonders in what are very, very difficult circumstances.
Wel, rwy'n dyfynnu ffigur y pwyllgor amgylchedd y bore yma. Mae i lawr 5 y cant yn y flwyddyn ariannol gyfredol hon, nid yn y flwyddyn ariannol nesaf. Dyna lle rydym yn gwahaniaethu ar y ffigur hwnnw. Ond mae hynny'n erbyn setliad gwastad y llynedd hefyd—dyna ni, rydych wedi fy nrysu i nawr hefyd—y flwyddyn ddiwethaf. Felly, gwyddom yn union beth yw'r sefyllfa. Ac mae'r anawsterau hynny bellach yn cael eu rheoli, wrth gwrs, drwy ostyngiadau parhaus yn y costau gweithredu, mae wedi gweld cynllun ailwerthuso swyddi sydd wedi arwain at 50 yn llai o staff ac wrth gwrs, gwelsom yr adolygiad cyfan o’r sefydliad yn digwydd mor fuan wedi i'r holl ad-drefnu ddigwydd, gallwn ddweud, a fydd yn golygu y caiff gwasanaethau eu hailgyflunio yn y ffordd y cânt eu darparu. Bydd rhai gwasanaethau yn gweld darpariaeth arafach ac ni chaiff rhai eu darparu o gwbl. Ac mae un cwestiwn arall sylfaenol i Lywodraeth Cymru i orffen: mae'n rhaid ichi benderfynu, a ydych chi wir eisiau sefydliad sy'n gweithredu'n briodol, sy'n cael ei ariannu'n briodol sy'n hyrwyddo ac yn cynorthwyo i sicrhau cynaliadwyedd yng Nghymru, neu a fydd yn brin o'r adnoddau sydd eu hangen arno i wneud ei waith? Ac yn hyn oll, cofiwch am y staff, ased mwyaf y sefydliad—maent yn gwneud gwyrthiau mewn amgylchiadau anodd tu hwnt.
I know there are many people who say the merger of these three organisations was bound to fail, but I'm not one of those naysayers. I don't agree with John Owen Jones. I actually think that the way it was done is obviously something we need to learn from, but that, actually, there is a huge strength in bringing together the different functions of this environmental body into one organisation, and I'm hoping that it is now going to work.
The reason why I think they need to be in one organisation is that the well-being of future generations Act requires us to look at all our various responsibilities holistically, so that we understand about climate change mitigation, we understand about how we can use our forestries to act as a carbon sink, as well as for biodiversity, as well as creating enough timber to build the environmentally appropriate housing that we're going to need in the future, for example, as well as tapping into the fantastic public goods we have that we are blessed with in Wales, which is through renewable energy, which enables us to diminish any reliance on carbon for generating energy. We could also use that as an export. So, I think there are huge possibilities for NRW, as well as, obviously, some challenges to rectify the mistakes that have been made in the past.
Clearly, the governance arrangements at NRW were completely inadequate, and that's one of the things where I think we need to really reflect on how it was that we had a board that really didn't understand exactly what their job was. I'm pleased to say that the internal audit and risk-assurance committee did do, I'm sure, what was an extremely painful review of how they acted, or didn't act, and I think that there's some evidence that they were not getting the information they needed, but nor did they seem to have the sense of enquiry to probe a bit deeper as opposed to just simply taking things as read.
They've now got a new chair of the audit and risk-assurance committee, and I feel sure that the group of people who've been brought together at the very senior level to oversee the level of change required to ensure that these timber contracts are never let in an inappropriate way in the future are going to get to the bottom of that. But I agree we need to look forward to make sure that problems don't pop up in a different direction, just because we've sorted out the way in which we manage our wood assets.
I know that several people are saying that—. Nick Ramsay said, 'Well, maybe they need a timber expert on the board.' Well, I'm not sure they do, because if you had a timber expert on the board, instantly there'd be a question mark as to whether there was some vested interest that would cause a conflict. If they were somebody who'd come from another continent who'd had experience of timber contracts, maybe, as long as they were no longer in the business. But I think just as important would be somebody who has experience of letting large contracts. It doesn't really matter what the product is, it's about knowing that you've got the legal and financial expertise to understand the value of whatever it is you're trying to trade and ensuring that it's being done in a way that meets our obligations under European regulations, as well as what the Welsh Government requires us to do.
So, I would agree that, at the ground level, there are lots of fantastic people at the coalface of NRW doing fantastic work, and you've only got to remember places we visited where we've met these people on the ground who are all incredibly enthusiastic about what they're doing. I do think, having spent a lot of time with the senior leadership of NRW this week, both in the Public Accounts Committee and in the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee this morning, that they do have the skills required to turn this situation around and make a success of it. So, I don't think that an independent inquiry is required at this stage. Were they to fail, then, obviously, that might be a different matter, but I have confidence in the current chief executive and chair, having seen them in action, as well as the director of resources who was with us this morning. So, I very much hope that we can look forward to what is a really, really important organisation for ensuring that Wales can maximise the opportunities from our fantastic natural resources and not see them being thrown away.
Rwy'n gwybod bod llawer o bobl yn dweud bod uno'r tri sefydliad yn rhwym o fethu, ond nid wyf yn un o'r bobl hynny; nid wyf yn cytuno â John Owen Jones. Yn wir, rwy'n credu bod y ffordd y cafodd ei wneud yn amlwg yn rhywbeth y mae angen i ni ddysgu oddi wrtho, ond mewn gwirionedd, mae cryfder mawr mewn dod â gwahanol swyddogaethau'r corff amgylcheddol hwn at ei gilydd mewn un sefydliad, ac rwy'n gobeithio ei fod yn mynd i weithio yn awr.
Y rheswm pam y credaf fod angen iddynt fod mewn un sefydliad yw bod Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn ei gwneud yn ofynnol inni edrych ar ein holl gyfrifoldebau amrywiol yn gyfannol fel ein bod yn deall am liniaru newid hinsawdd, ein bod yn deall sut y gallwn ddefnyddio ein coedwigoedd i weithredu fel sinc carbon, yn ogystal ag ar gyfer bioamrywiaeth, yn ogystal â chreu digon o bren i adeiladu tai priodol yn amgylcheddol y bydd eu hangen arnom yn y dyfodol, er enghraifft, yn ogystal â manteisio ar y nwyddau cyhoeddus gwych y cawsom ein bendithio â hwy yng Nghymru, sef drwy ynni adnewyddadwy, sy'n ein galluogi i leihau unrhyw ddibyniaeth ar garbon ar gyfer cynhyrchu ynni. Gallem hefyd ddefnyddio hwnnw fel rhywbeth i’w allforio. Felly, credaf fod yna bosibiliadau mawr i Cyfoeth Naturiol Cymru yn ogystal â heriau, yn amlwg, i unioni'r camgymeriadau a wnaethpwyd yn y gorffennol.
Yn amlwg, roedd trefniadau llywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwbl annigonol, a dyna un o'r pethau lle rwy'n meddwl y bydd angen inni fyfyrio o ddifrif ar sut yr oedd gennym fwrdd nad oeddent yn deall yn union beth oedd eu gwaith. Rwy'n falch o ddweud bod yr archwiliad mewnol a'r pwyllgor sicrhau risg wedi gwneud adolygiad a oedd yn hynod o boenus, rwy'n siŵr, o’r modd y gwnaethant weithredu, neu na wnaethant weithredu, a chredaf fod rhywfaint o dystiolaeth nad oeddent wedi cael y wybodaeth oedd ei hangen arnynt, ond nid oedd ganddynt unrhyw synnwyr o ymchwiliad i dreiddio ychydig yn ddyfnach chwaith, yn hytrach na chymryd pethau fel yr oeddent ar yr wyneb.
Mae ganddynt gadeirydd newydd ar y pwyllgor archwilio a sicrhau risg bellach, a theimlaf yn sicr fod y grŵp o bobl sydd wedi wedi'u dwyn ynghyd ar lefel uchel iawn i oruchwylio lefel y newid sy'n ofynnol i sicrhau nad yw'r contractau pren hyn byth yn cael eu cynnwys mewn ffordd amhriodol yn y dyfodol yn mynd i fynd at wraidd hynny. Ond cytunaf fod angen inni edrych ymlaen i wneud yn siŵr nad oes problemau'n codi mewn cyfeiriad gwahanol am ein bod wedi datrys y ffordd rydym yn rheoli ein hasedau pren.
Gwn fod nifer o bobl yn dweud—. Dywedodd Nick Ramsay, 'Wel, efallai eu bod angen arbenigwr ar bren ar y bwrdd.' Wel, nid wyf yn siŵr eu bod, oherwydd pe bai gennych arbenigwr ar bren ar y bwrdd, byddai marc cwestiwn ar unwaith ynglŷn â'r posibilrwydd o fuddiant personol i achosi gwrthdaro. Pe baent yn rhywun a fyddai wedi dod o gyfandir arall gyda phrofiad o gontractau pren, efallai, cyn belled â'u bod bellach wedi gadael y busnes. Ond credaf y byddai rhywun sydd â phrofiad o osod contractau mawr yr un mor bwysig. Nid oes ots mewn gwirionedd beth yw'r cynnyrch, mae'n ymwneud â gwybod bod gennych arbenigedd cyfreithiol ac ariannol i ddeall gwerth beth bynnag y ceisiwch ei fasnachu a sicrhau y gwneir hynny mewn ffordd sy'n bodloni ein rhwymedigaethau o dan reoliadau Ewropeaidd, yn ogystal â beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn ofynnol inni ei wneud.
Felly, ar y lefel sylfaenol, buaswn yn cytuno bod yna lawer o bobl wych yn rheng flaen Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gwneud gwaith gwych, ac nid oes ond rhaid i chi gofio'r mannau yr ymwelsom â hwy lle y cyfarfuom â'r bobl ar lawr gwlad sy'n hynod o frwdfrydig ynglŷn â'r hyn y maent yn ei wneud. Ar ôl treulio llawer o amser gydag uwch-arweinwyr Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos hon, yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac yn y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig y bore yma, rwy'n credu bod ganddynt y sgiliau sydd eu hangen i drawsnewid y sefyllfa hon a'i gwneud yn llwyddiant. Felly, nid wyf yn meddwl bod angen ymchwiliad annibynnol ar hyn o bryd. Pe baent yn methu, yn amlwg, gallai hynny fod yn fater gwahanol, ond mae gennyf hyder yn y prif weithredwr presennol a'r cadeirydd, ar ôl eu gweld yn gweithredu, yn ogystal â'r cyfarwyddwr adnoddau a oedd gyda ni yn y bore yma. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn edrych ymlaen at yr hyn sydd, mewn gwirionedd, yn sefydliad pwysig tu hwnt ar gyfer sicrhau y gall Cymru fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd sy'n deillio o'n hadnoddau naturiol gwych ac nid eu gweld yn cael eu gwastraffu.
Well, this report by the committee and, indeed, the subsequent Grant Thornton report and the previous reports by the Wales Audit Office certainly have laid bare a—how can we say—systemic collapse, really, of ordinary rules of governance and audit, and leadership, I think, more generally, and there are issues of capacity as well, as Llyr Gruffydd has said. But I think they've also pointed out a sector that is in deep crisis. I think some of the roots of that crisis do lay, I think, in a failed—or, has been, based on the evidence—a failed merger hitherto. And I would take issue with the question of whether the lack of subject matter expertise present on the board is irrelevant here, because it would be unthinkable, for example, under the days of the Forestry Commission, or indeed in the Forestry Commission in England and Scotland now, for there not to be forestry commissioners that knew something about forestry. Yes, you have other skills there, but you certainly would always have had people that had deep knowledge in the field. And then the issues of conflict of interest are addressed in that case, as they are in every other sector or case. [Interruption.] Yes.
Wel, yn sicr mae'r adroddiad hwn gan y pwyllgor ac yn wir, yr adroddiad Grant Thornton dilynol ac adroddiadau blaenorol gan Swyddfa Archwilio Cymru wedi datgelu—sut mae dweud—methiant systemig, mewn gwirionedd, o safbwynt rheolau cyffredin llywodraethu ac archwilio, ac arweinyddiaeth yn fwy cyffredinol, rwy'n credu, ac mae yna broblemau o ran capasiti yn ogystal, fel y dywedodd Llyr Gruffydd. Ond credaf eu bod hefyd wedi dangos sector sydd mewn argyfwng dybryd. Credaf fod rhai o wreiddiau'r argyfwng hwnnw'n gorwedd—neu wedi bod, ar sail y dystiolaeth—yn y trefniadau uno hyd yn hyn. A buaswn yn anghytuno bod arbenigedd pwnc ar y bwrdd yn amherthnasol, oherwydd byddai'n anodd dychmygu, er enghraifft, yn nyddiau'r Comisiwn Coedwigaeth, neu yn wir yn y Comisiwn Coedwigaeth yn Lloegr a'r Alban yn awr, nad oes yno gomisiynwyr coedwigaeth sy'n gwybod rhywbeth am goedwigaeth. Oes, mae gennych sgiliau eraill yno, ond yn sicr byddai gennych bob amser bobl a oedd yn meddu ar wybodaeth ddofn yn y maes. Ac yna mae'r problemau gyda gwrthdaro buddiannau'n cael sylw yn hynny o beth, fel y maent ym mhob sector neu achos arall. [Torri ar draws.] Iawn.
But surely you can have that expertise through the director of forestry or the director of land management, who is an executive officer as opposed to a non-executive person who needs to bring broader skills.
Ond does bosib na allwch gael yr arbenigedd hwnnw drwy gyfarwyddwr coedwigaeth neu gyfarwyddwr rheoli tir, sy'n swyddog gweithredol yn hytrach na pherson anweithredol y mae angen iddo gyflwyno sgiliau ehangach.
I disagree. In any instance, non-executives also, to be able to perform their function of critical challenge, need to be able to ask good questions, and they can only do that from a basis of knowledge, and that's been lacking in this case.
It's an important sector economically. It's actually bigger in terms of value added than agriculture and, indeed, in terms of the rural economy, its importance is even more significant. In terms of climate change reduction, it's absolutely central, which is why, of course, the Welsh Government has had to increase its target, in response to the Committee on Climate Change's recommendation, to 4,000 hectares. As I pointed out in First Minister's questions, this is one of the worst areas of performance against any Government target. So, the target was 2,000 hectares a year of new woodland planted. We've been achieving, in the last year, I think, 200 hectares. In fact, in the last four years, it's been the worst four years of new woodland planted since 1971. Restocking rates—they're the worst since 1990. NRW itself has a land bank—these scars you see on the Welsh landscape at the moment of areas that have been felled but haven't been restocked. They have 6,000 hectares at the moment that they haven't restocked. That's four years' worth of production. The reason that they introduced the infamous 'standing sales plus' contract in 2016 was because NRW didn't have the funding to be able to build the infrastructure or to undertake restocking themselves, and so these contracts were meant to be used as a mechanism for them to harvest timber and restock at minimal cost. Well, it obviously hasn't worked; the figures speak for themselves. And, of course, if you look forward into the future, it gets even worse, because the current prediction is that there is going to be a 47 per cent cut in softwood availability in Wales over the next 25-year period.
This underperformance in this sector comes at a time when timber prices are at a 30-year high. Why? Partly because, of course, of the demand from biomass, and so everybody in the sector in Wales—which is why the Minister has received this letter from the 10 companies in question—is saying, 'Look, we could build this industry up; it's a huge resource for Wales,' and yet we are massively underperforming. NRW, actually, itself currently produces 800,000 tonnes a year. That is set to fall by 34 per cent over the next 20 years or so to 531,000 tonnes, and it's completely unnecessary. Whatever the structural solution to this question—and we may have different views on that in this Chamber—can we at least admit that there has been an absolutely critical failure here in this area of public policy? It's important economically, particularly in rural Wales, but it also affects our ability to meet the Government's own other target in terms of climate change, and it's the Minister that should take the responsibility here, fundamentally.
Rwy'n anghytuno. Ym mhob achos, mae angen i aelodau anweithredol hefyd allu gofyn cwestiynau da er mwyn cyflawni eu swyddogaeth her feirniadol, ac o sylfaen wybodaeth yn unig y gallant wneud hynny, ac mae hynny wedi bod yn brin yn yr achos hwn.
Mae'n sector pwysig yn economaidd. Mae'n fwy mewn gwirionedd o ran gwerth ychwanegol nag amaethyddiaeth ac yn wir, o ran yr economi wledig, mae ei bwysigrwydd hyd yn oed yn fwy arwyddocaol. O ran lleihau newid yn yr hinsawdd, mae'n gwbl ganolog, a dyna pam y mae Llywodraeth Cymru wedi gorfod ymestyn ei tharged, wrth gwrs, mewn ymateb i argymhelliad y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd, i 4,000 hectar. Fel y nodais mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog, mae hwn yn un o'r meysydd perfformiad gwaethaf yn erbyn unrhyw darged Llywodraeth. Felly, roedd y targed yn golygu plannu 2,000 hectar y flwyddyn o goetir newydd. Yn y flwyddyn ddiwethaf, rydym wedi bod yn cyflawni 200 hectar, rwy'n credu. Mewn gwirionedd, y pedair blynedd ddiwethaf yw'r pedair blynedd waethaf o blannu coetir newydd ers 1971. Mae cyfraddau ailstocio—maent ar eu gwaethaf ers 1990. Mae gan Cyfoeth Naturiol Cymru ei banc tir ei hun—y creithiau a welwch ar dirwedd Cymru yn awr o ardaloedd sydd wedi'u cwympo ond heb eu hailstocio. Mae ganddynt 6,000 hectar heb eu hailstocio ar hyn o bryd. Dyna werth pedair blynedd o gynhyrchiant. Y rheswm pam eu bod wedi cyflwyno'r contract gwarthus 'gwerthiannau sefydlog plws' yn 2016 oedd oherwydd nad oedd gan Cyfoeth Naturiol Cymru gyllid i allu adeiladu'r seilwaith nac ailstocio eu hunain, ac felly roedd y contractau hyn i fod i gael eu defnyddio fel mecanwaith iddynt allu cynaeafu coed ac ailstocio am y gost leiaf. Wel, mae'n amlwg nad yw wedi gweithio; mae'r ffigurau'n siarad drostynt eu hunain. Ac wrth gwrs, os edrychwch tua'r dyfodol, mae'n waeth hyd yn oed, am mai'r rhagfynegiad cyfredol yw bod 47 y cant yn llai o bren meddal yn mynd i fod ar gael yng Nghymru dros y 25 mlynedd nesaf.
Daw'r tangyflawniad hwn yn y sector ar adeg pan fo prisiau pren yn uwch nag y buont ers 30 mlynedd. Pam? Yn rhannol oherwydd y galw gan fiomas wrth gwrs, ac felly mae pawb yn y sector yng Nghymru—dyna pam y mae'r Gweinidog wedi cael y llythyr hwn gan y 10 cwmni dan sylw—yn dweud, 'Edrychwch, gallem ddatblygu'r diwydiant hwn; mae'n adnodd anferth i Gymru,' ac eto rydym yn tangyflawni'n enbyd. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru ei hun ar hyn o bryd yn cynhyrchu 800,000 o dunelli y flwyddyn. Mae'r ffigur hwnnw ar fin disgyn 34 y cant dros yr 20 mlynedd nesaf i 531,000 tunnell, ac mae'n gwbl ddiangen. Beth bynnag yw'r ateb strwythurol i'r cwestiwn hwn—ac efallai y bydd gennym farn wahanol ar hynny yn y Siambr hon—a gawn ni gyfaddef o leiaf fod methiant hollol allweddol wedi bod yn y maes polisi cyhoeddus hwn? Mae'n bwysig yn economaidd, yn enwedig yng nghefn gwlad Cymru, ond mae hefyd yn effeithio ar ein gallu i gyrraedd targed arall y Llywodraeth ei hun ar newid hinsawdd, ac yn y bôn, y Gweinidog a ddylai gymryd cyfrifoldeb yn hyn o beth.
Natural Resources Wales exists to make best use of our resources, to protect our environment, to conserve our natural heritage and to enforce environmental protections. Unfortunately, NRW is dysfunctional, as highlighted by the Public Accounts Committee Report into NRW’s 2017-18 accounts. I would like to thank the Public Accounts Committee for producing their report, and for the fact that they will be keeping a close eye on the organisation over the coming year.
In the face of global ecological disaster, environmental protection and nature conservation are some of the most important tasks for government. The decision to merge the functions of the Countryside Council for Wales, the Environment Agency and the Forestry Commission was not wrong, but to turn them into little more than an underfunded and under-resourced Government department was unforgivable.
Climate change threatens our very existence, and, as highlighted by yesterday’s Institute for Public Policy Research report, policy makers and politicians have failed to grasp the gravity of the environmental crisis facing us. It is therefore vital that we have organisations—preferably arm’s length away from Government—that can protect our environment and conserve our biodiversity.
A measure that assesses how intact a country’s biodiversity is suggests that the UK has lost significantly more nature over the long term than the global average. The index suggests that we are among the most nature-depleted countries in the world. According to the RSPB’s state of nature report, between 1970 and 2013, 56 per cent of species declined, with 40 per cent showing strong or moderate decline. Of the nearly 8,000 species assessed using modern red list criteria, 15 per cent are extinct or threatened with extinction from Great Britain. We lose around 2 million tonnes of topsoil due to erosion each year in the UK.
I realise this debate is about the financial accounts of NRW, but it is important to outline the scale of the challenges facing the organisation and the vital role they play in protecting our nation. The fact that NRW have had their accounts qualified for the third year running calls into question their financial management and places doubt on their ability to protect our biodiversity and safeguard against the changing climate.
The work of the committee and the Auditor General for Wales highlights multiple governance issues at NRW. I fully support the Public Accounts Committee’s recommendations. The fact that it has taken so long for the Welsh Government to act in the face of serious failings at NRW means that the independent review of governance of NRW is long overdue and must be made public. The fact that the Public Accounts Committee will keep a watching brief on NRW reforms is most welcome, but, given the importance of NRW’s role, it is vital that we also have a review, not just of the governance of the organisation, but of its entire remit, to ensure that it is fit for purpose. This goes way beyond mishandled timber contracts. The functions of NRW are vital to our nation. We must ensure that the organisation has the right funding, the proper resources and the best staff in order to carry out those functions. Diolch yn fawr.
Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn bodoli i wneud y defnydd gorau o'n hadnoddau, i warchod ein hamgylchedd, i ddiogelu ein treftadaeth naturiol ac i orfodi amddiffyniadau amgylcheddol. Yn anffodus, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gamweithredol, fel yr amlygwyd gan Adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus i gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2017-18. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am gynhyrchu eu hadroddiad, ac am y ffaith y byddant yn cadw llygad barcud ar y sefydliad dros y flwyddyn sydd i ddod.
Yn wyneb trychineb ecolegol byd-eang, mae diogelu'r amgylchedd a chadwraeth natur yn rhai o dasgau pwysicaf llywodraeth. Nid oedd y penderfyniad i uno swyddogaethau Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd a'r Comisiwn Coedwigaeth yn anghywir, ond roedd eu troi'n fawr mwy nag adran o'r Llywodraeth sydd wedi'i thanariannu a heb ddigon o adnoddau yn anfaddeuol.
Mae newid hinsawdd yn bygwth ein bodolaeth, ac fel yr amlygwyd gan adroddiad gan y Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus ddoe, mae llunwyr polisi a gwleidyddion wedi methu deall difrifoldeb yr argyfwng amgylcheddol sy'n ein hwynebu. Felly mae'n hanfodol fod gennym sefydliadau—hyd braich oddi wrth y Llywodraeth os yn bosibl—a all ddiogelu ein hamgylchedd a gwarchod ein bioamrywiaeth.
Mae mesur sy'n asesu pa mor iach yw bioamrywiaeth gwlad yn awgrymu bod y DU wedi colli cryn dipyn yn fwy o natur yn hirdymor na'r cyfartaledd byd-eang. Mae'r mynegai'n awgrymu ein bod ymhlith y gwledydd lle mae natur wedi teneuo fwyaf yn y byd. Yn ôl adroddiad cyflwr natur yr RSPB, rhwng 1970 a 2013, mae 56 y cant o rywogaethau wedi gweld gostyngiad, gyda 40 y cant ohonynt yn dangos gostyngiad mawr neu gymedrol. O'r bron i 8,000 o rywogaethau a aseswyd drwy ddefnyddio meini prawf modern y rhestr goch, mae 15 y cant wedi diflannu neu dan fygythiad o ddiflannu o Brydain. Rydym yn colli oddeutu 2 filiwn tunnell o uwchbridd yn sgil erydu bob blwyddyn yn y DU.
Rwy'n sylweddoli mai dadl am gyfrifon ariannol Cyfoeth Naturiol Cymru yw hon, ond mae'n bwysig amlinellu maint yr heriau sy'n wynebu'r sefydliad a'r rôl hanfodol y maent yn ei chwarae yn amddiffyn ein gwlad. Mae'r ffaith bod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'u cymhwyso am y drydedd flwyddyn yn olynol yn bwrw amheuaeth ynglŷn â'u rheolaeth ariannol ac yn codi cwestiynau ynglŷn â'u gallu i warchod ein bioamrywiaeth a diogelu yn erbyn newid hinsawdd.
Mae gwaith y pwyllgor ac Archwilydd Cyffredinol Cymru yn tynnu sylw at broblemau llywodraethu lluosog Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n cefnogi argymhellion y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn llawn. Mae'r ffaith ei bod wedi cymryd cyhyd i Lywodraeth Cymru weithredu yn wyneb diffygion difrifol Cyfoeth Naturiol Cymru yn golygu bod yr adolygiad annibynnol o drefniadau llywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru ymhell ar ei hôl hi a rhaid ei wneud yn gyhoeddus. Croesewir y ffaith y bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn cadw golwg ar ddiwygiadau Cyfoeth Naturiol Cymru, ond o gofio pwysigrwydd rôl Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'n hanfodol ein bod yn cael adolygiad, nid yn unig o drefniadau llywodraethu'r sefydliad, ond ei gylch gorchwyl cyfan hefyd, i sicrhau ei fod yn addas at y diben. Mae hyn yn mynd ymhell y tu hwnt i gamdrafod contractau pren. Mae swyddogaethau Cyfoeth Naturiol Cymru yn allweddol i'n gwlad. Rhaid inni sicrhau bod y sefydliad yn cael y cyllid cywir, yr adnoddau priodol a'r staff gorau er mwyn cyflawni'r swyddogaethau hynny. Diolch yn fawr.
Thank you. Can I now call the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths?
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to respond during this debate today. There were three recommendations made by the Public Accounts Committee following their scrutiny of NRW's annual report and accounts and NRW has responded to the first two recommendations. I wrote to the committee on 11 January setting out the Welsh Government's response, and I agreed to consider the findings of the independent review NRW commissioned, together with the evidence they gave to the committee earlier this week.
I welcome the committee's report and its work in challenging NRW and Welsh Government to ensure our natural resources are maintained and enhanced now and in the future. I want to give the Assembly my assurance that Welsh Government is fully prepared to grasp the issues described in the committee's report. We're determined to see through the necessary changes at NRW and to learn lessons. We recognise and welcome the National Assembly's role in scrutinising this process and making its contribution to driving that change.
Since the auditor general's qualification of NRW's accounts last summer, I've appointed an interim chair and six new board members. These changes to the board mean the full complement of the longest-standing members' strengths combined with the new members will ensure we have the mix of experience and knowledge required to ensure strong leadership of such a large and complex organisation. Indeed, during the PAC session on Monday, the interim chair outlined to the committee the positive impact the new board's leadership was already bringing to NRW, and, in his remarks, I think the Chair, Nick Ramsay, alluded to the change that the new leadership is now having on the organisation.
I've spoken in detail to the chief executive about the independent review of NRW's commercial forestry operations, conducted by Grant Thornton. I'm satisfied she and the interim chair are taking a strong lead on putting things right in the organisation. The organisation accepts the findings and recommendations of the Grant Thornton report and is making progress at pace against them. They will be keeping me appraised of their progress against these at our regular meetings. The report, which has been made publicly available, is a powerful driver for change. The required changes to contract management set out in the report are especially urgent. I know NRW is taking advice from the appropriate agencies to support them with this. They've assured me that, where Grant Thornton has suggested issues require further investigation, their internal audit team are doing so.
At the Public Accounts Committee evidence session this week, the chief executive stated that their internal audit team are reviewing the remaining contracts not covered by the Grant Thornton review. The results of these will be available to their audit and risk assurance committee, which includes representatives from Wales Audit Office and the Welsh Government.
Yesterday, I met with representatives of the Confederation of Forest Industries. They have told me they are willing to work with NRW and Welsh Government and are confident there are clear solutions to the concerns they have expressed in the past. I'm assured from my discussions with Confor and NRW that we are now in a stronger position to see the forestry sector deliver even more value to the Welsh economy and the industry can make an even greater contribution to protecting and enhancing our natural environment.
I would like to remind Members—and this is especially Mohammad Asghar—that NRW is supported by many hardworking, committed staff across the whole country, who deserve our respect. I was very disappointed to hear you say that they've failed the people of Wales. At times, the public discourse surrounding the challenges in one area of NRW's work has neglected the fact that the organisation delivers some of our most fundamental responsibilities to the people of Wales.
Today, and every day of the year, NRW staff are protecting people's homes from the devastating impacts of floods, they're tackling the scourge of illegal waste, they are defending our most vulnerable native species from extinction. They are doing outstanding work—as referred to by Llyr Huws Gruffydd and Jenny Rathbone—often in extremely challenging circumstances, and I urge Members to take the opportunity to show their appreciation and I want to put on record my sincere thanks to them.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, a diolch ichi am y cyfle i ymateb yn ystod y ddadl hon heddiw. Gwnaeth y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus dri argymhelliad yn dilyn eu gwaith craffu ar adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymateb i'r ddau argymhelliad cyntaf. Ysgrifennais at y pwyllgor ar 11 Ionawr yn nodi ymateb Llywodraeth Cymru, a chytunais i ystyried canfyddiadau'r adolygiad annibynnol a gomisiynwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ynghyd a'r dystiolaeth a roesant i'r pwyllgor yn gynharach yr wythnos hon.
Croesawaf adroddiad y pwyllgor a'i waith yn herio Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru i sicrhau bod ein hadnoddau naturiol yn cael eu cynnal a'u gwella yn awr ac yn y dyfodol. Rwyf am roi fy sicrwydd fod Llywodraeth Cymru yn gwbl barod i fynd i'r afael â'r materion a ddisgrifir yn adroddiad y pwyllgor. Rydym yn benderfynol o weld y newidiadau angenrheidiol yn Cyfoeth Naturiol Cymru ac o ddysgu gwersi. Rydym yn cydnabod ac yn croesawu rôl y Cynulliad Cenedlaethol yn craffu ar y broses hon ac yn gwneud ei gyfraniad i sbarduno'r newid hwnnw.
Ers i'r archwilydd cyffredinol gymhwyso cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru yr haf diwethaf, rwyf wedi penodi cadeirydd dros dro a chwe aelod newydd o'r bwrdd. Mae'r newidiadau hyn i'r bwrdd yn golygu y bydd y cyflenwad llawn o gryfderau'r aelodau a fu yno hiraf wedi'i gyfuno â'r aelodau newydd yn sicrhau bod gennym y cymysgedd o brofiad a gwybodaeth sydd ei angen i sicrhau arweinyddiaeth gref ar gyfer sefydliad mawr a chymhleth. Yn wir, yn ystod sesiwn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ddydd Llun, amlinellodd y cadeirydd dros dro yr effaith gadarnhaol yr oedd arweinyddiaeth y bwrdd newydd eisoes yn ei gynnig i Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn ei sylwadau, credaf fod y Cadeirydd, Nick Ramsay, wedi cyfeirio at y newid y mae'r arweinyddiaeth newydd yn ei wneud i'r sefydliad bellach.
Rwyf wedi siarad yn fanwl â'r prif weithredwr am yr adolygiad annibynnol o weithrediadau coedwigaeth masnachol Cyfoeth Naturiol Cymru, a gyflawnwyd gan Grant Thornton. Rwy'n fodlon ei bod hi a'r cadeirydd dros dro yn dangos arweiniad cryf ar unioni pethau yn y sefydliad. Mae'r sefydliad yn derbyn canfyddiadau ac argymhellion adroddiad Grant Thornton ac yn gwneud cynnydd cyflym ar eu gweithredu. Byddant yn rhoi gwybod i mi am eu cynnydd ar y rhain yn ein cyfarfodydd rheolaidd. Mae'r adroddiad, sydd ar gael i'r cyhoedd, yn sbardun pwerus ar gyfer newid. Mae'r newidiadau angenrheidiol i reoli contractau a nodir yn yr adroddiad yn galw am frys arbennig. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael cyngor gan yr asiantaethau priodol i'w helpu gyda hyn. Lle mae Grant Thornton wedi awgrymu bod angen ymchwilio ymhellach i broblemau, maent wedi fy sicrhau bod eu tîm archwilio mewnol yn gwneud hynny.
Yn sesiwn dystiolaeth y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yr wythnos hon, dywedodd y prif weithredwr fod eu tîm archwilio mewnol yn adolygu'r contractau sy'n weddill ac sydd heb eu cynnwys yn adolygiad Grant Thornton. Bydd canlyniadau'r rhain ar gael i'w pwyllgor archwilio a sicrhau risg, sy'n cynnwys cynrychiolwyr o Swyddfa Archwilio Cymru a Llywodraeth Cymru.
Ddoe, cyfarfûm â chynrychiolwyr y Cydffederasiwn Diwydiannau Coedwigoedd. Maent wedi dweud wrthyf eu bod yn barod i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru ac yn hyderus fod yna atebion clir i'r pryderon a fynegwyd ganddynt yn y gorffennol. Caf sicrwydd o fy nhrafodaethau gyda'r Cydffederasiwn a Cyfoeth Naturiol Cymru ein bod bellach mewn sefyllfa gryfach i weld y sector coedwigaeth yn cyflawni hyd yn oed mwy o werth i economi Cymru a gall y diwydiant wneud cyfraniad mwy byth i warchod a gwella ein hamgylchedd naturiol.
Hoffwn atgoffa'r Aelodau—a Mohammad Asghar yn enwedig—fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cael ei gynnal gan lawer o staff gweithgar ac ymroddedig ar draws y wlad gyfan, ac maent yn haeddu ein parch. Roeddwn yn siomedig iawn eich clywed yn dweud eu bod wedi gwneud cam â phobl Cymru. Ar adegau, mae'r trafodaethau cyhoeddus ynghylch heriau mewn un rhan o waith Cyfoeth Naturiol Cymru wedi anwybyddu'r ffaith bod y sefydliad yn cyflawni rhai o'n cyfrifoldebau mwyaf sylfaenol i bobl Cymru.
Heddiw, a phob dydd o'r flwyddyn, mae staff Cyfoeth Naturiol Cymru yn diogelu cartrefi pobl rhag effeithiau dinistriol llifogydd, maent yn mynd i'r afael â melltith gwastraff anghyfreithlon, maent yn gwarchod ein rhywogaethau brodorol mwyaf agored i niwed rhag difodiant. Maent yn gwneud gwaith rhagorol—fel y nododd Llyr Huws Gruffydd a Jenny Rathbone—yn aml mewn amgylchiadau heriol iawn, ac rwy'n annog yr Aelodau i fanteisio ar y cyfle i ddangos eu gwerthfawrogiad, a hoffwn gofnodi fy niolch diffuant iddynt.
Following on the comments made by my colleague Llyr Gruffydd, I think we would all recognise the picture that you're painting of the very excellent work that staff do in very, very challenging times. But how confident are you that they are adequately resourced to do that? Because there is the question that Llyr raised of, essentially, staff being asked to do more for less. I know that's the situation across the whole of the public sector in Wales, but this is so important.
Yn dilyn y sylwadau a wnaeth fy nghyd-Aelod, Llyr Gruffydd, credaf y byddai pawb ohonom yn cydnabod y darlun yr ydych yn ei baentio o'r gwaith rhagorol y mae staff yn ei wneud mewn cyfnod heriol tu hwnt. Ond pa mor hyderus ydych chi fod ganddynt ddigon o adnoddau i wneud hynny? Oherwydd beth am y cwestiwn a ofynnodd Llyr ynglŷn â'r galw ar staff, yn y bôn, i wneud mwy am lai. Gwn mai dyna'r sefyllfa ar draws yr holl sector cyhoeddus yng Nghymru, ond mae hyn mor bwysig.
I agree. Obviously, it is the picture across the whole public sector, and it is a question that I've asked around capacity; a few Members referred to capacity and capability. Obviously, they have had cuts to their budget. They don't just get funding from us, though—I think that should be recognised—and we have worked with them to ensure that they are able to look at other opportunities for getting funding brought forward. I've also been able to give them not huge amounts but significant extra money on top of their budget. That is a discussion I had with the chief executive just yesterday. I met with her again, and she assures me that is the case. But I think it's something that we have to keep a very close eye on.
I know that PAC Members—I watched the session, and I thought it was very good that they indicated that they want to go out and visit NRW on the ground. I know many Members have already done that. But I do think it is an opportunity to see the great work that they are doing.
There is more we need to do to ensure NRW is in a position to fulfil its vital role to the high standards that Welsh Government and the people of Wales expect. I don't think an independent inquiry would be of benefit at the present time. They've just gone, obviously, through an independent review. We need to look at what's come out of that in the first instance. I've got confidence in both the interim chair and the chief executive. I've no doubt they will stand by their commitments that they made to the Public Accounts Committee earlier this week and they will see through every change necessary.
As I stated in my response to the committee's report, I will now take the time to review the evidence that they gave to the committee on Monday, together with the Grant Thornton report, and I will write to the committee with my considerations by the end of March.
Rwy'n cytuno. Yn amlwg, dyna'r darlun ar draws y sector cyhoeddus cyfan, ac mae'n gwestiwn rwyf wedi'i ofyn ynglŷn â chapasiti; cyfeiriodd rhai o'r Aelodau at gapasiti a gallu. Yn amlwg, maent wedi cael toriadau yn eu cyllideb. Nid gennym ni yn unig y maent yn cael cyllid, er hynny—credaf y dylid cydnabod hynny—ac rydym wedi gweithio gyda hwy i sicrhau eu bod yn gallu edrych ar gyfleoedd eraill ar gyfer cael arian. Rwyf hefyd wedi gallu rhoi symiau ychwanegol o arian nad ydynt yn enfawr, ond sy'n sylweddol er hynny, ar ben eu cyllideb. Dyna drafodaeth a gefais gyda'r prif weithredwr ddoe. Cyfarfûm â hi eto, ac mae'n fy sicrhau bod hynny'n wir. Ond credaf ei fod yn rhywbeth y mae'n rhaid inni gadw llygad barcud arno.
Gwn fod aelodau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—gwyliais y sesiwn, ac roeddwn yn meddwl ei bod hi'n dda iawn eu bod wedi nodi eu hawydd i fynd i ymweld â Cyfoeth Naturiol Cymru ar lawr gwlad. Gwn fod llawer o'r Aelodau eisoes wedi gwneud hynny. Ond credaf ei fod yn gyfle i weld y gwaith gwych y maent yn ei wneud.
Mae angen inni wneud mwy i sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru mewn sefyllfa i gyflawni ei rôl allweddol yn ôl y safonau uchel y mae Llywodraeth Cymru a phobl Cymru yn eu disgwyl. Ni chredaf y byddai ymchwiliad annibynnol o fudd ar hyn o bryd. Yn amlwg, maent newydd fynd drwy adolygiad annibynnol. Mae angen inni edrych ar yr hyn a ddeilliodd o hynny yn gyntaf. Mae gennyf hyder yn y cadeirydd dros dro a'r prif weithredwr. Nid oes gennyf amheuaeth y byddant yn glynu wrth yr ymrwymiadau a wnaethant i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn gynharach yr wythnos hon ac y byddant yn cyflawni pob newid sydd ei angen.
Fel y dywedais yn fy ymateb i adroddiad y pwyllgor, rwyf am roi amser yn awr i adolygu'r dystiolaeth a roesant i'r pwyllgor ddydd Llun, ynghyd ag adroddiad Grant Thornton, a byddaf yn ysgrifennu at y pwyllgor gyda fy ystyriaethau erbyn diwedd mis Mawrth.
Thank you. Can I now call on Nick Ramsay to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Nick Ramsay i ymateb i'r ddadl?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I thank Members who have contributed to today's debate? I think, as has been made clear, there were two fundamental issues at the heart of this debate today: what's gone wrong with governance at NRW and how long it will take to put it right.
The fact that NRW has had its accounts qualified for the third year running, and will possibly have them qualified again in future, shows that there have been failings in the organsiation, which I think everyone appreciates needs to be addressed. This is not saying that the hardworking staff at NRW aren't to be commended. Of course, they are. We all recognise as members of the committee, and this came up time and again, just how hard they do work and how necessary their vital work is right across Wales. But it's important, as Helen Mary Jones alluded to, that they have that necessary resource, that they have that support, so that is the intention behind this debate and our review.
We welcome the new chief executive and chair. I share the Minister's comments with regard to those. The committee was very impressed with their appearance before us at committee. They clearly have inherited what they have inherited, and it's for them to try and turn the organisation around. What is going to be vitally important is it's not just operational issues that are turned around, but that there is a cultural change—a deep-seated cultural, deep-rooted change at Natural Resources Wales. That hasn't happened in the past. That will be necessary to address this in future.
If we're going to have an organisation created from mergers, then there has to be a proper merger of cultures, and I heard what Jenny Rathbone was saying about those strong arguments for having a merger of organisations into an NRW-type body. If that's going to happen then we need to make sure that there is a proper interlinking between all arms of that new organisation, because I think the chief executive and the chair told us that they didn't feel that that had happened in the past. They appear to have the determination necessary to rectify the issues. They commissioned the Grant Thornton review, which does turn over all stones and expose many issues, some of which we weren't aware of before, such as the standing sales contracts. Interestingly, the disagreement between Adam Price and Jenny Rathbone—or the discussion, I should say—about whether or not there should be forestry expertise on that board, well, whether or not it's on the board, or what form it might take, we certainly agree that there needs to be more of an awareness of current forestry issues within NRW. That's been lacking hitherto, and hopefully the new chair, the new team, will put that right.
These are problems that they've had for a long length of time. They will not be resolved overnight, but they will have to be addressed over the medium term, as I believe the Minister has recognised, because this is too large an organisation and it's too important an organisation to be allowed to continue to have these problems over the longer term. The purpose of this debate is to highlight these issues, to give the chief exec and the chair the support they need to make sure that, in the future, these problems can be rectified and NRW can be fit for purpose.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i'r Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl heddiw? Fel y gwnaethpwyd yn glir, rwy'n credu bod dau fater sylfaenol yn ganolog i'r ddadl hon heddiw: beth sydd wedi mynd o'i le ar drefniadau llywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru a faint o amser a gymer i unioni'r sefyllfa.
Mae'r ffaith bod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'u cymhwyso am y drydedd flwyddyn yn olynol, ac y cânt eu cymhwyso eto yn y dyfodol, yn dangos y bu diffygion yn y sefydliad, a chredaf y bydd pawb yn derbyn bod angen mynd i'r afael â hwy. Nid yw'n gyfystyr â dweud nad yw staff gweithgar Cyfoeth Naturiol Cymru i'w canmol. Wrth gwrs eu bod. Un peth a gododd dro ar ôl tro i ni fel aelodau o'r pwyllgor oedd pa mor galed y maent yn gweithio a pha mor angenrheidiol yw eu gwaith hollbwysig ledled Cymru. Ond mae'n bwysig, fel y soniodd Helen Mary Jones, eu bod yn cael yr adnoddau angenrheidiol, eu bod yn cael y gefnogaeth honno, felly dyna yw bwriad y ddadl hon a'n hadolygiad.
Rydym yn croesawu'r prif weithredwr a'r cadeirydd newydd. Rhannaf sylwadau'r Gweinidog o ran hynny. Gwnaeth eu hymddangosiad gerbron y pwyllgor argraff fawr arnom. Mae'n amlwg mai etifeddu hyn a wnaethant, a'u gwaith hwy yw ceisio newid y sefydliad. Mae'n mynd i fod yn hanfodol bwysig nad materion gweithredol yn unig sy'n cael eu trawsnewid, ond bod yna newid diwylliannol—newid diwylliannol dwfn yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Nid yw wedi digwydd yn y gorffennol. Bydd angen hynny er mwyn mynd i'r afael â hyn yn y dyfodol.
Os ydym yn mynd i gael sefydliad wedi'i greu o uno, rhaid uno diwylliannau'n briodol, a chlywais yr hyn a ddywedodd Jenny Rathbone am y dadleuon cryf o blaid uno sefydliadau yn gorff tebyg i Cyfoeth Naturiol Cymru. Os yw hynny'n mynd i ddigwydd mae angen inni wneud yn siŵr fod cydgysylltu priodol yn digwydd rhwng pob rhan o'r sefydliad newydd hwnnw, oherwydd credaf fod y prif weithredwr a'r cadeirydd wedi dweud wrthym nad oeddent yn teimlo bod hynny wedi digwydd yn y gorffennol. Ymddengys eu bod yn meddu ar y penderfyniad angenrheidiol i ddatrys y problemau. Comisiynwyd adolygiad Grant Thornton ganddynt, ac mae hwnnw'n palu'n ddwfn ac yn amlygu nifer o faterion, ac nid oeddem yn ymwybodol o rai ohonynt o'r blaen, pethau megis contractau gwerthiannau sefydlog. Yn ddiddorol, roedd yr anghytundeb rhwng Adam Price a Jenny Rathbone—neu'r drafodaeth, dylwn ddweud—ynglŷn ag a ddylid cael arbenigedd coedwigaeth ar y bwrdd ai peidio, wel, boed ar y bwrdd, neu ar ba ffurf bynnag y bo, rydym yn sicr yn cytuno bod angen mwy o ymwybyddiaeth o faterion coedwigaeth cyfredol o fewn Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae hynny wedi bod yn brin hyd yn hyn, a gobeithio y bydd y cadeirydd newydd, y tîm newydd, yn unioni hynny.
Mae'r rhain yn broblemau sydd wedi bod ganddynt ers amser maith. Ni chânt eu datrys dros nos, ond bydd yn rhaid mynd i'r afael â hwy dros y tymor canolig, fel y cydnabu'r Gweinidog, rwy'n credu, oherwydd mae hwn yn sefydliad rhy fawr ac yn sefydliad rhy bwysig i ganiatáu iddo barhau i gael y problemau hyn yn fwy hirdymor. Diben y ddadl hon yw tynnu sylw at y materion hyn, rhoi'r gefnogaeth y maent ei hangen i'r prif weithredwr a'r cadeirydd er mwyn gwneud yn siŵr yn y dyfodol y gellir datrys y problemau hyn ac y gall Cyfoeth Naturiol Cymru fod yn addas i'r diben.
Thank you. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliant 2 yn enw Darren Millar.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Rebecca Evans, and amendment 2 in the name of Darren Millar.
Item 7 on the agenda is the Plaid Cymru debate on the Welsh independent living grant, and I call on Leanne Wood to move the motion.
Eitem 7 ar yr agenda yw dadl Plaid Cymru ar grant byw'n annibynnol Cymru, a galwaf ar Leanne Wood i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6967 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddal gafael llawn ar Grant Byw'n Annibynnol Cymru.
Motion NDM6967 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
Calls on the Welsh Government to retain the Welsh Independent Living Grant in full.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. When historians come to write the history of the last decade from the perspective of disabled people and how they've been treated by successive governments, I believe that we will be judged harshly. The consequences of the series of changes to social security that were first started by Lord Freud under the Tony Blair Government—yes, let's not forget that it was a Labour Government who created Atos—those changes were accelerated then under the coalition Government and they have been so devastating that they amount to one of the biggest violations of human rights in British history.
Now, in this Senedd and elsewhere, there have been enough of us calling out the UK Government on their behaviour, even if we've had limited influence as a result. So, it's doubly disappointing to see patterns of behaviour at Westminster creeping into the Welsh Government as the story of the independent living fund will tell us. Yesterday's announced changes to the way assessments are carried out are of course welcome, and no doubt the Minister will be responding to this debate by outlining those changes. I'd like to place on record our gratitude and congratulations to the campaigner Nathan Davies, whose campaign on this has been absolutely tireless. But the behaviour of this Government as a whole up until now has been one that demonstrates similarity to the approach that we've seen from the Tories in London.
When responsibility for managing the independent living fund was devolved to Wales, there were two main options that the then Welsh Government faced. On the one hand they could copy England and devolve the independent living fund to local authorities, and ask them to take responsibility for the care and support provided. Or, on the other hand, they could keep the fund and administer it, just as they did in Scotland and the north of Ireland. Now, my colleagues will elaborate further on the flawed decision-making process that has occurred here, but there is just one rhetorical question that summarises this whole debate: if you adopt a similar approach to the Tories, why would you expect a completely different result? And it's those predictable results that led to yesterday's announced changes. From the Minister's own statement:
'Considerable local variation is evident, with the percentage of former ILF recipients within a local authority whose hours of care have reduced ranging from 0% to 42%.'
What, of course, can't be measured is the level of anxiety and stress of having to go through constant reassessments, where your quality of life is on the line. Disabled people talk to each other. They know what happened with the introduction of the work capability assessment, and they know what happened when DLA was replaced with PIP. They know what happened in England to those people who were receiving the ILF. So, they knew that they faced assessments from staff working in an institutionally ableist public sector, assessments from organisations under massive financial pressure, and assessments with little protection against poor judgment. Yet, your Government still forced over 1,000 people to go through this and spent years resisting those campaigners and your own party activists, until the new Minister effectively overruled previous decisions.
Now, if the changes announced yesterday are implemented properly, we should, thankfully, see no disabled people at all lose out. But we will still have ended up with a system that has greater administrative costs and bureaucracy and imposed unnecessary stress and anxiety on some of the most vulnerable people in this country, and I believe you should apologise for that.
Diolch, Lywydd. Pan ddaw haneswyr i ysgrifennu hanes y degawd diwethaf o safbwynt pobl anabl a sut y cawsant eu trin gan lywodraethau olynol, credaf y bydd yn ein beirniadu'n hallt. Canlyniadau cyfres o newidiadau i nawdd cymdeithasol a gychwynnwyd yn gyntaf gan yr Arglwydd Freud o dan Lywodraeth Tony Blair—ie, gadewch inni beidio ag anghofio mai Llywodraeth Lafur a greodd Atos—cafodd y newidiadau hynny eu cyflymu wedyn o dan y Llywodraeth glymblaid ac maent wedi bod mor ddinistriol fel y gellir eu hystyried yn un o'r ymyriadau mwyaf â hawliau dynol yn hanes Prydain.
Nawr, yn y Senedd hon ac mewn mannau eraill, mae digon ohonom wedi beirniadu Llywodraeth y DU am eu hymddygiad, er mai dylanwad cyfyngedig a fu gennym o ganlyniad i hynny. Felly, mae'n fwy siomedig byth gweld patrymau ymddygiad San Steffan yn treiddio i mewn i Lywodraeth Cymru fel y bydd stori'r gronfa byw'n annibynnol yn dweud wrthym. Wrth gwrs mae'r newidiadau a gyhoeddwyd ddoe i'r ffordd y cynhelir asesiadau i'w croesawu, ac nid oes amheuaeth y bydd y Gweinidog yn ymateb i'r ddadl hon drwy amlinellu'r newidiadau hynny. Hoffwn gofnodi ein diolch a'n llongyfarchiadau i'r ymgyrchydd Nathan Davies, a fu'n ymgyrchu'n gwbl ddiflino ar hyn. Ond mae ymddygiad y Llywodraeth hon at ei gilydd hyd yma wedi bod yn un sy'n dangos tebygrwydd i'r ymagwedd a welsom gan y Torïaid yn Llundain.
Pan ddatganolwyd y cyfrifoldeb am reoli'r gronfa byw'n annibynnol i Gymru, roedd Llywodraeth Cymru ar y pryd yn wynebu dau opsiwn. Ar y naill law gallent efelychu Lloegr a datganoli'r gronfa byw'n annibynnol i awdurdodau lleol, a gofyn iddynt ysgwyddo cyfrifoldeb am y gofal a'r cymorth a ddarperir. Neu ar y llaw arall, gallent gadw'r gronfa a'i gweinyddu, fel a ddigwyddodd yn yr Alban a gogledd Iwerddon. Nawr, bydd fy nghyd-Aelodau'n ymhelaethu ymhellach ar y broses benderfynu ddiffygiol sydd wedi digwydd yma, ond mae un cwestiwn rhethregol yn crynhoi'r holl ddadl hon: os ydych yn mabwysiadu dull o weithredu tebyg i'r Torïaid, pam y byddech yn disgwyl canlyniad hollol wahanol? A'r canlyniadau rhagweladwy hynny a arweiniodd at y newidiadau a gyhoeddwyd ddoe. O ddatganiad y Gweinidog ei hun:
'Mae amrywiad sylweddol i'w weld yn lleol, gyda chanran y rhai arferai dderbyn taliadau o'r Gronfa sydd â'u horiau gofal wedi gostwng yn amrywio rhwng 0% a 42% mewn gwahanol awdurdodau lleol.'
Yr hyn na ellir ei fesur, wrth gwrs, yw lefel y pryder a'r straen o orfod mynd drwy ailasesiadau cyson, lle mae ansawdd eich bywyd yn y fantol. Mae pobl anabl yn siarad gyda'i gilydd. Maent yn gwybod beth ddigwyddodd gyda chyflwyno'r asesiad gallu i weithio, ac maent yn gwybod beth ddigwyddodd pan gafwyd y taliad annibyniaeth personol yn lle'r lwfans byw i'r anabl. Maent yn gwybod beth ddigwyddodd yn Lloegr i'r bobl a oedd yn cael y gronfa byw'n annibynnol. Felly, gwyddent eu bod yn wynebu asesiadau gan staff a weithiai mewn sector cyhoeddus sy'n rhagfarnu o blaid pobl heb anableddau, asesiadau gan sefydliadau o dan bwysau ariannol enfawr, ac asesiadau heb fawr o amddiffyniad yn erbyn dyfarniadau gwael. Eto, gorfododd eich Llywodraeth dros 1,000 o bobl i fynd drwy hyn a threuliodd flynyddoedd yn gwrthsefyll yr ymgyrchwyr hynny ac ymgyrchwyr eich plaid eich hun, nes y penderfynodd y Gweinidog newydd fynd yn erbyn penderfyniadau blaenorol i bob pwrpas.
Nawr, os gweithredir y newidiadau a gyhoeddwyd ddoe yn briodol, ni ddylem weld unrhyw bobl anabl o gwbl ar eu colled, diolch byth. Ond byddwn yn dal i fod wedi cael system lle mae mwy o gostau gweinyddol a biwrocratiaeth a straen a phryder diangen wedi'i orfodi ar rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn y wlad hon, a chredaf y dylech ymddiheuro am hynny.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig, ac rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans.
I have selected the two amendments to the motion, and I call on the Deputy Minister for Health and Social Services to move formally amendment 1 tabled in the name of Rebecca Evans.
Gwelliant 1—Rebecca Evans
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru bob amser wedi neilltuo’r swm llawn o gyllid a drosglwyddwyd ar gyfer y Gronfa Byw’n Annibynnol at y diben hwnnw.
2. Yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i weithio gyda’r rhai sy’n derbyn y cyllid a’r awdurdodau lleol i sicrhau bod bwriadau Grant Byw’n Annibynnol Cymru yn parhau i gael eu cyflawni yng Nghymru.
Amendment 1—Rebecca Evans
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the Welsh Government has always committed the full amount of funding transferred for the Independent Living Fund for that purpose.
2. Commits the Welsh Government to work with recipients and local authorities to ensure the intentions of the Welsh Independent Living Grant continue to be delivered in Wales.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark Isherwood.
I call on Mark Isherwood to move amendment 2 tabled in the name of Darren Millar. Mark Isherwood.
Gwelliant 2—Darren Millar
Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod pobl anabl yn bartneriaid llawn wrth ddylunio a gweithredu Cronfa Byw'n Annibynnol Cymru, sy'n diogelu hawliau pobl anabl i fyw bywydau annibynnol.
Amendment 2—Darren Millar
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to ensure that disabled people are full partners in the design and operation of an Independent Living Fund for Wales which safeguards the rights of disabled people to live independent lives.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Diolch, Llywydd. Independent living enables disabled people to achieve their own goals and live their own lives in the way that they choose for themselves. The independent living fund enabled severely disabled people to choose to live an independent life in the community, rather than in residential care. I move amendment 2, calling on the Welsh Government
'to ensure that disabled people are full partners in the design and operation of an Independent Living Fund for Wales which safeguards the rights of disabled people to live independent lives.'
The Welsh Government announced a two-year transition period from April 2017, during which all Welsh independent living grant, or WILG, recipients will be required to have this element of their care needs assessed by their local authority.
Scrapping the grant on 31 March is a betrayal of the rights of disabled people to live independently and make their own decisions. In 2015, the independent living fund was devolved by the UK Government to local authorities in England and to the respective Governments in Wales, Scotland and Northern Ireland. The Welsh Government worked with local authorities to establish the WILG, but otherwise only undertook a consultation exercise and established a stakeholder advisory group, which it says produced a range of views.
In contrast, the Scottish Government states that its new scheme was co-produced by the ILF working group, with representation from the Scottish Government, ILF Scotland, disabled people, carers, disability groups and local authorities. Scotland then launched ILF Scotland, to ensure that recipients have choice and control. Northern Ireland chose to join the Scottish scheme, and disabled people and disabled groups in Wales have told the cross-party group on disability they wanted to join it too.
Unlike the Welsh Government, which only transferred the annual funding received from the UK Government for this to local authorities, the Scottish Government also committed an extra £5 million a year. In November 2016, the then Minister here argued that transferring fully to local authority responsibility would equalise access to support amongst disabled people and avoid the WILG becoming unsustainable. The then First Minister, Carwyn Jones, said,
'We would expect local authorities...to fulfil their obligations to disabled people and to put sufficient funds aside in order for their financial needs to be recognised and satisfied',
and that local authorities, he said,
'are answerable to their electorate if they pursue policies that the electorate deem to be unacceptable.'
Unfortunately, severely disabled people do not have many votes. However, Welsh Government estimates obtained by disabled campaigners suggest that over 200 former WILG recipients will see their funding cut, and some Welsh local authorities admitted to them that a significant proportion of those currently receiving support through the WILG had already had their support packages cut. So much for the written statement by the Welsh Government in May last year that local authorities were reporting that most people were receiving similar support to that they'd had with their ILF payments, with no significant issues being raised. Who on earth are they listening to?
I chaired January's packed meeting of the Assembly cross-party group on disability in Wrexham. At this meeting, the leader of the Save the Welsh Independent Living Grant campaign, Wrexham's Nathan Davies, who I've got to know over many years, emphasised that this is about the difference between staying in bed or getting out of bed, about having dinner or not having dinner, about having control or being controlled. Attendees agreed with Nathan that they just don't understand the importance of one word to disabled people—independence—and the impact on mental health and well-being and the ability to interact with society.
This was lived experience talking, straight from the horse's mouth, and I was asked to get answers because time is running out. I subsequently raised this, as promised, with the Welsh Government during the business statement here. As Nathan Davies stated in his open letter to the new First Minister, the deep-dive review that was recently undertaken by the Welsh Government to analyse the performance of local authorities relating to the WILG transition is full of errors and, quite frankly, not worth the paper it is written on. How can an investigation into the circumstances surrounding the end of WILG be conclusive without having consulted disabled people who will be affected?
In 2017, the UK Government announced that people with a severe lifelong disability, illness or health condition will no longer need to be reassessed for employment and support allowance and universal credit. In 2018, they announced an equivalent exception for the personal independence payment. However, the Welsh Government announced yesterday that former ILF recipients 'unhappy' with their care and support package will be offered another assessment. What shocking hypocrisy.
Diolch, Lywydd. Mae byw'n annibynnol yn galluogi pobl anabl i gyflawni eu nodau eu hunain a byw eu bywydau eu hunain yn y ffordd y maent yn dewis drostynt eu hunain. Roedd y gronfa byw'n annibynnol yn galluogi pobl anabl iawn i ddewis byw bywyd annibynnol yn y gymuned, yn hytrach nag mewn gofal preswyl. Rwy'n cynnig gwelliant 2, sy'n galw ar Lywodraeth Cymru
'i sicrhau bod pobl anabl yn bartneriaid llawn wrth ddylunio a gweithredu Cronfa Byw'n Annibynnol Cymru, sy'n diogelu hawliau pobl anabl i fyw bywydau annibynnol.'
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gyfnod pontio o ddwy flynedd o fis Ebrill 2017 ymlaen, pan fyddai'n ofynnol i bawb a oedd yn derbyn grant byw'n annibynnol Cymru, neu'r GBAC, gael yr elfen hon o'u hanghenion gofal wedi'i hasesu gan eu hawdurdod lleol.
Mae cael gwared ar y grant ar 31 Mawrth yn bradychu hawliau pobl anabl i fyw'n annibynnol ac i wneud eu penderfyniadau eu hunain. Yn 2015, cafodd y gronfa byw'n annibynnol ei datganoli gan Lywodraeth y DU i awdurdodau lleol yn Lloegr a'r Llywodraethau yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Gweithiodd Llywodraeth Cymru gydag awdurdodau lleol i sefydlu'r GBAC, ond fel arall ni wnaeth ddim ar wahân i gynnal ymarfer ymgynghori a sefydlu grŵp cynghori rhanddeiliaid, y dywed ei fod wedi cynhyrchu amrywiaeth o safbwyntiau.
Ar y llaw arall, mae Llywodraeth yr Alban yn nodi bod ei chynllun newydd wedi'i gydgynhyrchu gan weithgor y gronfa byw'n annibynnol, gyda chynrychiolaeth o Lywodraeth yr Alban, cronfa byw'n annibynnol yr Alban, pobl anabl, gofalwyr, grwpiau anabledd ac awdurdodau lleol. Lansiodd yr Alban gronfa byw'n annibynnol yr Alban yn sgil hynny er mwyn sicrhau bod gan y rhai sy'n ei derbyn ddewis a rheolaeth. Dewisodd Gogledd Iwerddon ymuno â chynllun yr Alban, ac mae pobl anabl a grwpiau anabl yng Nghymru wedi dweud wrth y grŵp trawsbleidiol ar anabledd eu bod eisiau ymuno â'r cynllun hwnnw hefyd.
Yn wahanol i Lywodraeth Cymru, na wnaeth ddim ond trosglwyddo'r cyllid blynyddol a ddaeth i law gan Lywodraeth y DU ar gyfer hyn i awdurdodau lleol, ymrwymodd Llywodraeth yr Alban £5 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol hefyd. Ym mis Tachwedd 2016, dadleuodd y Gweinidog yma ar y pryd fod trosglwyddo'n llawn i gyfrifoldeb awdurdod lleol yn cydraddoli mynediad at gymorth ymhlith pobl anabl ac yn rhwystro'r GBAC rhag dod yn anghynaladwy. Dywedodd y Prif Weinidog ar y pryd, Carwyn Jones,
'Byddem yn disgwyl i awdurdodau lleol... gyflawni eu rhwymedigaethau i bobl anabl a rhoi digon o arian o'r neilltu i’w hanghenion ariannol gael eu cydnabod a'u bodloni',
a bod awdurdodau lleol, meddai,
'yn atebol i'w hetholwyr os byddant yn dilyn polisïau y mae'r etholaeth yn credu eu bod yn annerbyniol.'
Yn anffodus, nid oes gan bobl ag anabledd difrifol lawer o bleidleisiau. Fodd bynnag, awgryma amcangyfrifon Llywodraeth Cymru a gafwyd gan ymgyrchwyr anabl y bydd toriad i gyllid dros 200 o bobl a oedd yn arfer cael y GBAC, a chyfaddefodd rhai awdurdodau lleol wrthynt fod cyfran sylweddol o'r rhai sy'n derbyn cymorth ar hyn o bryd drwy'r GBAC eisoes wedi cael toriad i'w pecynnau cymorth. Naw wfft i'r datganiad ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru ym mis Mai y llynedd fod awdurdodau lleol yn adrodd bod y rhan fwyaf o bobl yn derbyn cymorth tebyg i'r hyn yr oeddent wedi'i gael gyda'u taliadau cronfa byw'n annibynnol, heb i unrhyw broblemau sylweddol godi. Ar bwy ar y ddaear y maent yn gwrando?
Cadeiriais gyfarfod ym mis Ionawr o grŵp trawsbleidiol y Cynulliad ar anabledd yn Wrecsam, lle roedd nifer fawr iawn o bobl yn bresennol. Yn y cyfarfod hwn, pwysleisiodd arweinydd ymgyrch Achub Grant Byw'n Annibynnol Cymru, Nathan Davies o Wrecsam, y deuthum i'w adnabod dros flynyddoedd lawer, fod hyn yn ymwneud â'r gwahaniaeth rhwng aros yn y gwely neu godi o'r gwely, ynglŷn â chael cinio neu beidio â chael cinio, am gael rheolaeth neu gael eich rheoli. Roedd y rhai a oedd yn bresennol yn cytuno gyda Nathan nad ydynt yn deall pwysigrwydd un gair i bobl anabl—sef annibyniaeth—a'r effaith ar iechyd meddwl a lles a'r gallu i ryngweithio â'r gymdeithas.
Dyma brofiad bywyd yn siarad, yn syth o lygad y ffynnon, a gofynnwyd i mi gael atebion gan fod amser yn brin. Wedyn codais y mater, fel yr addewais, gyda Llywodraeth Cymru yn ystod y datganiad busnes yma. Fel y dywedodd Nathan Davies yn ei lythyr agored at y Prif Weinidog newydd, mae'r adolygiad dwfn a gyflawnwyd yn ddiweddar gan Lywodraeth Cymru i ddadansoddi perfformiad awdurdodau lleol mewn perthynas â throsglwyddo'r GBAC yn llawn o gamgymeriadau ac a dweud y gwir, nid yw'n werth y papur y mae wedi'i ysgrifennu arno. Sut y gall ymchwiliad i amgylchiadau rhoi diwedd ar y GBAC fod yn derfynol heb fod wedi ymgynghori â'r bobl anabl yr effeithir arnynt?
Yn 2017, cyhoeddodd Llywodraeth y DU na fydd angen ailasesu pobl ag anabledd gydol oes, salwch neu gyflwr iechyd difrifol mwyach ar gyfer lwfans cyflogaeth a chymorth a'r credyd cynhwysol. Yn 2018, cyhoeddodd eithriad cyfatebol ar gyfer y taliad annibyniaeth personol. Fodd bynnag, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ddoe y bydd y rhai a arferai dderbyn taliadau'r gronfa byw'n annibynnol sy'n 'anhapus' â'u pecynnau gofal a chymorth yn cael cynnig asesiad arall. Am ragrith syfrdanol.
Well, talk about shocking hypocrisy. I have to say that I have got, as we all have, deep concerns about the way the Labour Government has handled this here, but I am not going to take—and nor would I expect the Welsh Labour Government—any lessons from any Conservative when it comes to the administration of benefits to disabled people. My colleague Leanne Wood has just rightly described it as an absolute scandal, and I frankly—though I have every respect for Mark Isherwood as an individual—find it very, very difficult to take those messages from him. I know he absolutely believes them himself, but the party in whose name he sits in this place conducts themselves very differently at the other end of the M4 corridor, and I will happily take an intervention from Mark Isherwood.
Wel, sôn am ragrith syfrdanol. Rhaid imi ddweud bod gennyf bryderon dwys, fel sydd gan bawb ohonom, ynghylch y ffordd y mae'r Llywodraeth Lafur wedi ymdrin â hyn yma, ond nid wyf am gymryd unrhyw wersi—ac ni fuaswn yn disgwyl i Lywodraeth Lafur Cymru wneud chwaith—gan yr un Ceidwadwr ar weinyddu budd-daliadau i bobl anabl. Mae fy nghyd-Aelod, Leanne Wood newydd ei ddisgrifio'n gywir fel rhywbeth cwbl warthus, ac a dweud y gwir—er bod gennyf barch mawr at Mark Isherwood fel unigolyn—rwy'n ei chael hi'n anodd tu hwnt ystyried y negeseuon hynny oddi wrtho. Gwn ei fod yn eu credu'n llwyr ei hun, ond mae'r blaid y mae'n ei chynrychioli yn y lle hwn yn ymddwyn mewn ffordd wahanol iawn ar ben arall yr M4, ac rwy'n falch o dderbyn ymyriad gan Mark Isherwood.
We've not got time to debate the whole of welfare here, but I made the point that the UK Government, which you are not a great fan of, has nonetheless prevented people with severe disabilities having to be reassessed for a range of benefits—PIP, ESA, universal credit—and yet we've told people with severe disabilities that they will have to be reassessed again to get what they should have kept in the first place.
Nid oes gennym amser i drafod lles yn ei gyfanrwydd yma, ond gwneuthum y pwynt fod Llywodraeth y DU, nad ydych yn hoff iawn ohoni, wedi atal pobl ag anableddau difrifol serch hynny rhag gorfod cael eu hailasesu ar gyfer amrywiaeth o fudd-daliadau—y taliad annibyniaeth personol, lwfans cyflogaeth a chymorth, credyd cynhwysol—ac eto rydym ni wedi dweud wrth bobl ag anableddau difrifol y bydd yn rhaid iddynt gael eu hailasesu unwaith eto i gael yr hyn y dylent fod wedi'i gadw yn y lle cyntaf.
Let's be clear that that is a belated change of heart very late in the day, after many disabled people across the UK have suffered dreadfully from that system. And you're quite right to say that we haven't got time to debate it here, but I'll happily take you on on it any time, anywhere, because it's not okay. Now, I think it's regrettable that the Minister is going to have to people through reassessment, but my understanding of the function of that reassessment is potentially to restore support that's been removed. So, my understanding from disabled people is that they actually rather welcome this.
So, to return to what I'd intended to say, Llywydd, I had expected to be giving a very different speech until the Minister made her announcement yesterday. I have watched this debacle both from outside this place and from inside it, and it has been incomprehensible to me, given the number of times that successive Welsh Ministers have committed themselves to the social model of disability, and I have been absolutely unable to understand what has happened. And while the Minister's change of mind yesterday is really, really welcome, as Leanne Wood has already said, it does leave questions unanswered.
We must express the extreme distress that this whole sorry process has put disabled people through, and those who love and care for them. To be honest, I sense from the Deputy Minister's statement that she understands that level of distress and wants to put it right, and we can't hold this Deputy Minister, as an individual, responsible. But we must ask her to look at what went wrong. How was this allowed to happen on the watch of a Government allegedly committed to the social model? We have to understand that if we are to prevent it from happening again. Was it a question, as we suspect is the case around the Government's proposals around post-Brexit agricultural support, of officials being reluctant for Welsh Government policy and practice to deviate from the English model? I hope I'm wrong. If that is the case, it's profoundly worrying. Was it a case of Welsh Ministers taking their eye off the ball? Again, I wasn't here at the time, and I'm not able to say categorically, but it certainly looks like that to me.
Gadewch inni fod yn glir fod hwnnw'n newid meddwl hwyr iawn yn y dydd, ar ôl i lawer o bobl anabl ar draws y DU ddioddef yn enbyd yn sgil y system honno. Ac rydych yn hollol iawn i ddweud nad oes gennym amser i'w drafod yma, ond rwy'n hapus i'w drafod gyda chi unrhyw bryd, yn unrhyw le, oherwydd nid yw'n iawn. Nawr, mae'n destun gofid yn fy marn i fod y Gweinidog yn mynd i orfod rhoi pobl drwy ailasesiad, ond fy nealltwriaeth i yw mai swyddogaeth bosibl yr ailasesiad hwnnw yw adfer y cymorth sydd wedi'i ddileu. Felly, rwy'n deall gan bobl anabl eu bod yn croesawu hyn mewn gwirionedd.
Felly, i ddychwelyd at yr hyn yr oeddwn wedi bwriadu ei ddweud, Lywydd, roeddwn wedi disgwyl y buaswn yn rhoi araith wahanol iawn hyd nes i'r Gweinidog wneud ei chyhoeddiad ddoe. Gwyliais y llanastr hwn o'r tu allan i'r lle hwn ac o'r tu mewn, ac nid wyf wedi gallu deall, o ystyried y nifer o weithiau y mae Gweinidogion Cymru olynol wedi ymrwymo i'r model cymdeithasol o anabledd, ac nid wyf wedi gallu deall o gwbl beth sydd wedi digwydd. Ac er bod newid meddwl y Gweinidog ddoe i'w groesawu mewn gwirionedd, fel y mae Leanne Wood wedi dweud eisoes, mae'n gadael cwestiynau heb eu hateb.
Rhaid inni fynegi'r gofid eithafol y mae'r holl broses ddiflas hon wedi rhoi pobl anabl drwyddo, yn ogystal â'r rhai sy'n eu caru ac yn gofalu amdanynt. I fod yn onest, rwy'n synhwyro o ddatganiad y Dirprwy Weinidog ei bod yn deall y lefel honno o ofid ac yn awyddus i unioni'r sefyllfa, ac ni allwn wneud y Dirprwy Weinidog, fel unigolyn, yn gyfrifol. Ond rhaid inni ofyn iddi edrych ar yr hyn a aeth o'i le. Sut y caniatawyd i hynny ddigwydd dan oruchwyliaeth Llywodraeth sy'n honni ei bod wedi ymrwymo i'r model cymdeithasol? Rhaid inni ddeall hynny os ydym am atal hynny rhag digwydd eto. A oedd yn fater, fel yr amheuwn sy'n wir gydag argymhellion y Llywodraeth ar gyfer cymorth amaethyddol ar ôl Brexit, o fod swyddogion yn amharod i bolisi ac ymarfer Llywodraeth Cymru wyro oddi wrth y model Seisnig? Rwy'n gobeithio fy mod yn anghywir. Os yw hynny'n wir, mae'n destun pryder dwys. A oedd yn fater o Weinidogion Cymru yn tynnu eu llygaid oddi ar y bêl? Unwaith eto, nid oeddwn yma ar y pryd, ac ni allaf ddweud yn bendant, ond mae'n sicr yn edrych felly i mi.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will, happily.
Gwnaf, â phleser.
Do you also find it worrying and very distressful that it's only when they've been backed into a corner by this Plaid Cymru motion today that they have actually taken this step?
A yw hefyd yn destun pryder a gofid i chi mai ar ôl iddynt gael eu gwasgu i gornel gan y cynnig hwn gan Blaid Cymru heddiw y cymerwyd y cam hwn ganddynt mewn gwirionedd?
Well, I am worried about that and I am very glad that the step's been taken, but an awful lot of sadness, distress and upset could have been prevented had it been taken further. Now, of course, it is the function of an opposition to put the Government on the spot and, hopefully, we have done this in this case. But I would reiterate that we need to understand why this really poor set of decisions happened, because, otherwise, it may happen again.
I wish to turn, briefly, Llywydd, to the Deputy Minister's statement yesterday where she refers to independent social work assessments. Now, while I share some of the concerns about people being endlessly reassessed, if the purpose of these reassessments is to enable people to get support restored where it's been taken away from them, that has to be welcome. But I think the key word there is 'independent', and I would like to ask the Deputy Minister today how she sees those assessments being undertaken. If the staff undertaking those assessments are directly employed by the local authorities who have already withdrawn support from those disabled people and their families, those people will be left with concerns about whether or not those assessments are truly independent. Those people who have had their support cut will, I'm sure the Deputy Minister understands, be sceptical. So, I hope that she can tell us today how she will ensure that not only those assessments are independent, but they are perceived to be independent by those on the receiving end. I'm sure she will not be surprised—and it's clear in her statement that she has dealt directly with the campaigners—if they have lost faith in the system and need a lot of convincing to have that faith restored.
Finally, Llywydd, if I can beg your indulgence having taken some interventions, I want to ask the Deputy Minister today, in her contribution to this debate, to recommit the Welsh Government clearly and unequivocally to the social model of disability. That model being, of course, that the disability consists, not in an individual's impairment, but in the barriers society puts in the way of that person with that impairment participating fully. I was under the impression that we were unanimous in this place in that regard—absolutely unanimous, I think, across all benches. The actions around this have demonstrated that perhaps we are better at words than we are at deeds. The purpose of this particular support is specifically to enable our disabled fellow citizens to live independently and fully participate. So, I hope that the Deputy Minister today will commit to ensuring that this support continues, to support that independence, that it does so equitably across Wales, and that it's done in the context of a meaningful commitment to the social model of disability. Our disabled fellow citizens deserve no less, and they deserve an apology.
Wel, rwy'n poeni am hynny ac rwy'n falch fod y cam wedi'i gymryd, ond byddai wedi atal llawer iawn o dristwch a gofid pe bai wedi mynd ymhellach. Nawr, wrth gwrs, swyddogaeth gwrthblaid yw rhoi'r Llywodraeth dan y chwyddwydr, gobeithio ein bod wedi gwneud hynny yn yr achos hwn. Ond hoffwn ategu bod angen inni ddeall pam y digwyddodd y set wael iawn hon o benderfyniadau, oherwydd, fel arall, gallai ddigwydd eto.
Hoffwn droi, yn fyr, Lywydd, at ddatganiad y Dirprwy Weinidog ddoe lle mae'n cyfeirio at asesiadau gwaith cymdeithasol annibynnol. Nawr, er fy mod yn rhannu rhai o'r pryderon ynglŷn â phobl yn cael eu hailasesu'n ddiddiwedd, os mai diben yr ailasesiadau hyn yw galluogi pobl i gael cymorth wedi'i adfer lle cafodd ei gymryd oddi wrthynt, rhaid croesawu hynny. Ond credaf mai'r gair allweddol yno yw 'annibynnol', a hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw sut y mae'n gweld yr asesiadau hynny'n cael eu cyflawni. Os cyflogir y staff sy'n cynnal yr asesiadau hyn yn uniongyrchol gan yr awdurdodau lleol sydd eisoes wedi tynnu cymorth yn ôl oddi wrth y bobl anabl hyn a'u teuluoedd, bydd y bobl hynny'n cael eu gadael i bryderu a yw'r asesiadau hynny'n wirioneddol annibynnol ai peidio. Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn deall y bydd y bobl sydd wedi gweld toriad yn eu cymorth yn amheus. Felly, rwy'n gobeithio y gall ddweud wrthym heddiw sut y bydd yn sicrhau bod yr asesiadau hynny'n annibynnol, ond hefyd fod y bobl sy'n eu derbyn yn gweld eu bod yn annibynnol. Rwy'n siŵr na fydd yn synnu—ac mae'n amlwg yn ei datganiad ei bod wedi ymdrin yn uniongyrchol â'r ymgyrchwyr—os ydynt wedi colli ffydd yn y system ac angen llawer o argyhoeddi er mwyn adfer y ffydd honno.
Yn olaf, Lywydd, os caf erfyn am eich goddefgarwch ar ôl cymryd rhai ymyriadau, hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw, yn ei chyfraniad i'r ddadl hon, ailymrwymo Llywodraeth Cymru yn glir ac yn ddigamsyniol i'r model cymdeithasol o anabledd. Mae'r model hwnnw yn golygu, wrth gwrs, fod yr anabledd yn deillio, nid o nam yr unigolyn, ond o'r rhwystrau y mae cymdeithas yn eu rhoi yn ffordd yr unigolyn sydd â nam rhag gallu cyfranogi'n llawn. Roeddwn dan yr argraff ein bod yn unfrydol yn y lle hwn yn hynny o beth—yn hollol unfrydol, ar draws yr holl feinciau rwy'n credu. Mae'r camau gweithredu ar hyn wedi dangos efallai ein bod yn well gyda'n geiriau nag yr ydym gyda'n gweithredoedd. Holl ddiben y cymorth penodol hwn yw galluogi ein cyd-ddinasyddion anabl i fyw'n annibynnol a chyfranogi'n llawn. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn ymrwymo heddiw i sicrhau bod y cymorth hwn yn parhau, i gefnogi'r annibyniaeth honno, a'i fod yn ei wneud yn gyfartal ledled Cymru, ac yng nghyd-destun ymrwymiad ystyrlon i'r model cymdeithasol o anabledd. Nid yw ein cyd-ddinasyddion anabl yn haeddu dim llai, ac maent yn haeddu ymddiheuriad.
I heard Helen Mary Jones say she's making a different speech to the one she expected, following the statement by the Minister. I'm going to do something different—I'll be voting a different a way than I expected to, following the statement by the Minister, because I was going to vote in favour of the Labour Party policy if the Minister hadn't made the statement that was made there.
I'll start by restating Labour Party policy agreed by the Wales Labour Party conference in 2018—a policy I supported then and support now: defend and save the Welsh independent living grant. The Welsh independent living grant was introduced to help people who previously claimed from the UK Government's independent living fund, which closed in 2015. More than 1,500 people are helped by the Welsh independent living grant scheme across Wales and recipients all have a very high degree of care and support needs. The Welsh independent living grant was due to run until the end of March 2017, but it had been agreed that funding would continue for another year. The annual £27 million fund would then transfer directly to local authorities during 2018-19 so they could meet the support needs of all former ILF recipients by 31 March 2019.
This conference called upon the Welsh Labour Government to maintain the Welsh independent living grant, at least until the next Welsh Assembly election, and to do so whilst retaining the following principles: preservation of the triangular structure of the grant between the local authority, the individual and a third party stakeholder; that the available funding should be ring-fenced in the future to ensure that allocated moneys are used for the purpose for which they are intended; that the well-being of disabled people should not be put at risk; that the most vulnerable people in society should be protected not endangered; and that quality of life is a human right for our vulnerable individuals, rather than merely maintaining existence.
As a member of the Petitions Committee, I was there when we received evidence. The primary concerns raised by the petitioner and others relate to a fear over the impact of transferring responsibility for supporting former ILF recipients to local authorities, in particular the financial ability and resources of local authorities during a time of austerity to adequately replicate the focus on independent living promoted by the ILF and WILG. And I'm not criticising local authorities. Anybody who's got any knowledge of local authorities will realise just how much pressure they are under. It's like squeezing a balloon—every time you push it in somewhere, it goes out somewhere else.
The concerns also relate, however, to previous experiences of the petitioner and others supporting his campaign of working with or receiving services from local authorities. This included a concern over the understanding of the term ‘independent living’ itself:
'It is no secret that a Medical Model attitude towards disabled people remains endemic and institutionalised across the public sector and it is clear from the regional needs assessments and particularly Social Care Wales’ summary report, that there is no understanding of the distinction between "being independent" [meaning managing without support] and "Independent Living" that Welsh Government have formally accepted as meaning disabled people living the lives they choose, in the way they choose and supported how, when, where and by whom they choose.'
Another further concern expressed by the petitioner related to a loss of the tripartite structure within the operation of the ILF. This incorporated the recipient of funding, the central administration of the fund and the local authority in making assessments and reaching decisions about care and support. The petitioner explained:
'the other element of the Independent Living Fund was that independent Social Workers carried out the assessments and reviews so that disabled people felt protected by the independent oversight of a qualified and experienced social worker who could not be intimidated by'
or instructed by the local authority because they weren't working for it.
I welcome the statement by the Welsh Government that it will provide additional funding to local authorities for the cost of independent social workers and additional care hours that may result from these independent assessments. This means that there can be no question of—
Clywais Helen Mary Jones yn dweud ei bod yn rhoi araith wahanol i'r un yr oedd hi wedi disgwyl ei rhoi, yn dilyn y datganiad gan y Gweinidog. Rwy'n mynd i wneud rhywbeth gwahanol—byddaf yn pleidleisio mewn ffordd wahanol i'r hyn yr oeddwn yn disgwyl ei wneud, yn dilyn y datganiad gan y Gweinidog, oherwydd roeddwn yn mynd i bleidleisio o blaid polisi'r Blaid Lafur pe na bai'r Gweinidog wedi gwneud y datganiad a wnaeth.
Fe ddechreuaf drwy ailddatgan polisi'r Blaid Lafur a gytunwyd gan gynhadledd Plaid Lafur Cymru yn 2018—polisi yr oeddwn yn ei gefnogi bryd hynny ac un rwy'n ei gefnogi yn awr: amddiffyn ac achub grant byw'n annibynnol Cymru. Cyflwynwyd grant byw'n annibynnol Cymru i helpu pobl a oedd yn arfer hawlio o gronfa byw'n annibynnol Llywodraeth y DU, a ddaeth i ben yn 2015. Caiff dros 1,500 o bobl eu helpu gan gynllun grant byw'n annibynnol Cymru ledled Cymru ac mae gan bawb sy'n ei dderbyn lefel uchel iawn o anghenion gofal a chymorth. Roedd grant byw'n annibynnol Cymru i fod i barhau tan ddiwedd mis Mawrth 2017, ond cytunwyd y byddai'r arian hwnnw'n parhau am flwyddyn arall. Byddai'r gronfa flynyddol o £27 miliwn yn trosglwyddo'n uniongyrchol wedyn i awdurdodau lleol yn ystod 2018-19 er mwyn iddynt allu diwallu anghenion cymorth pawb a arferai dderbyn taliadau'r gronfa byw'n annibynnol erbyn 31 Mawrth 2019.
Galwodd y gynhadledd hon ar Lywodraeth Lafur Cymru i gynnal grant byw'n annibynnol Cymru, o leiaf tan etholiad nesaf y Cynulliad, a gwneud hynny gan gadw'r egwyddorion a ganlyn: cadw strwythur trionglog y grant rhwng yr awdurdod lleol, yr unigolyn a rhanddeiliad trydydd parti; y dylid clustnodi'r cyllid sydd ar gael yn y dyfodol er mwyn sicrhau y defnyddir arian a ddyrennir at y diben y'i bwriadwyd; na ddylid peryglu lles pobl anabl; y dylid diogelu, nid peryglu, y bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas; a bod ansawdd bywyd yn hawl ddynol i'n hunigolion agored i niwed, yn hytrach na chynnal bodolaeth yn unig.
Fel aelod o'r Pwyllgor Deisebau, roeddwn yno pan gawsom dystiolaeth. Roedd y prif bryderon a godwyd gan y deisebydd ac eraill yn ymwneud ag ofn ynghylch effaith trosglwyddo cyfrifoldeb am gefnogi'r rhai a arferai dderbyn aran y gronfa byw'n annibynnol i awdurdodau lleol, yn enwedig gallu ariannol ac adnoddau awdurdodau lleol mewn cyfnod o gyni i ailadrodd yn ddigonol y ffocws ar fyw'n annibynnol a hyrwyddai'r gronfa byw'n annibynnol a GBAC. Ac nid wyf yn beirniadu awdurdodau lleol. Byddai unrhyw un sydd ag unrhyw wybodaeth am awdurdodau lleol yn sylweddoli faint o bwysau sydd arnynt. Mae'n debyg i wasgu balwn—bob tro y byddwch yn ei gwasgu i un cyfeiriad, mae'n ymwthio i gyfeiriad arall.
Fodd bynnag, mae'r pryderon hefyd yn ymwneud â phrofiadau blaenorol y deisebydd ac eraill sy'n cefnogi ei ymgyrch o weithio gydag awdurdodau lleol, neu gael gwasanaethau ganddynt. Roedd hyn yn cynnwys pryder ynghylch dealltwriaeth o'r term 'byw'n annibynnol' ei hun:
Nid yw'n gyfrinach fod ymagwedd Model Meddygol tuag at bobl anabl yn parhau i fod yn endemig ac yn sefydliadol ar draws y sector cyhoeddus ac mae'n amlwg o'r asesiadau rhanbarthol o angen ac yn enwedig crynodeb Gofal Cymdeithasol Cymru, nad oes unrhyw ddealltwriaeth o'r gwahaniaeth rhwng "bod yn annibynnol" [sy'n golygu ymdopi heb gymorth] a "Byw'n Annibynnol" y mae Llywodraeth Cymru wedi'i dderbyn yn ffurfiol fel term sy'n golygu bod pobl anabl yn byw'r bywydau y maent yn dewis eu byw, yn y ffordd y maent yn dewis a chael cefnogaeth yn y modd, ar yr adeg, yn y lle, a chan bwy y maent yn dewis.
Roedd pryder pellach arall a fynegwyd gan y deisebydd yn ymwneud â diffyg strwythur teiran o fewn gweithrediad y gronfa byw'n annibynnol. Roedd hwn yn cynnwys y sawl sy'n derbyn cyllid, gweinyddiaeth ganolog y gronfa a'r awdurdod lleol yn gwneud asesiadau ac yn gwneud penderfyniadau ynghylch gofal a chymorth. Esboniodd y deisebydd:
yr elfen arall o'r Gronfa Byw'n Annibynnol oedd bod Gweithwyr Cymdeithasol annibynnol yn cynnal yr asesiadau a'r adolygiadau fel bod pobl anabl yn teimlo eu bod yn cael eu hamddiffyn gan drosolwg annibynnol gweithiwr cymdeithasol cymwys a phrofiadol na allai gael ei ddychryn
neu ei gyfarwyddo gan yr awdurdod lleol am nad oedd yn gweithio iddo.
Rwy'n croesawu'r datganiad gan Lywodraeth Cymru y bydd yn darparu arian ychwanegol i awdurdodau lleol am gost gweithwyr cymdeithasol annibynnol ac oriau ychwanegol o ofal a allai ddeillio o'r asesiadau annibynnol hyn. Mae hyn yn golygu na all fod unrhyw gwestiwn o—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Can I finish this sentence? There would be no questions of changes to a care and support package being a cost-cutting measure. Certainly.
A gaf fi orffen y frawddeg hon? Ni fyddai unrhyw gwestiwn fod y newidiadau i'r pecyn gofal a chymorth yn fesur ar gyfer torri costau. Yn sicr.
Given that former recipients of the independent living fund had to qualify for that by proving that they were severely disabled, why should they have to prove it again when, rightly, we criticised UK Government when they told people they'd have to prove it again?
O ystyried bod y rhai a arferai dderbyn y gronfa byw'n annibynnol yn gorfod bod yn gymwys i'w gael drwy brofi eu bod yn ddifrifol anabl, pam y dylent orfod ei brofi eto a ninnau, yn briodol, wedi beirniadu Llywodraeth y DU pan ddywedasant wrth bobl y byddai'n rhaid iddynt ei brofi eto?
I think this is because some people have—local authorities had their needs reassessed and downgraded, and this is an opportunity for them to get reassessed and upgraded. It is something that disabled people themselves want to see. It's not perfect, and I'm sure we wish we weren't here. I wish that, last April, the Labour Party conference decision had been implemented in this place, but it wasn't, and that's nothing to do with the Cabinet Minister—or the current leader.
I welcome the Minister’s acceptance that the underpinning principle in undertaking independent assessment is that the result should be consistent with people’s agreed well-being outcomes. As there is no financial barrier, no-one needs have less favourable care and support than they currently have, and 'currently' means whatever they had before the changes were introduced by local authorities.
I welcome the preservation of the triangular structure of the grant between the local authority, the individual and a third party stakeholder. I believe the Government of Wales have met the spirit of both the petition and the Labour Party conference resolution. I just regret that it's taken so long. Finally, I thank Nathan Davies for his continual and consistent campaigning—I think I'd describe him as 'indefatigable'—and Julie Morgan for coming through now and providing this continuing support that I believe and I think the vast majority of people in my party believe is something that should have been done a long time ago.
Rwy'n meddwl mai'r rheswm am hyn yw bod rhai pobl—cafodd eu hanghenion eu hailasesu a'u hisraddio gan awdurdodau lleol, ac mae hwn yn gyfle iddynt gael eu hailasesu a'u huwchraddio. Mae'n rhywbeth y mae pobl anabl eu hunain am ei weld. Nid yw'n berffaith, ac rwy'n siŵr ein bod yn dymuno nad dyma fel y mae. Byddai'n dda gennyf pe bai penderfyniad cynhadledd y Blaid Lafur fis Ebrill diwethaf wedi'i weithredu yn y lle hwn, ond ni ddigwyddodd hynny, ac nid oes gan hynny ddim i'w wneud â Gweinidog y Cabinet—na'r arweinydd presennol.
Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Gweinidog yn derbyn mai egwyddor sylfaenol cynnal asesiad annibynnol yw y dylai'r canlyniad fod yn gyson â'r canlyniadau llesiant y bydd pobl wedi cytuno arnynt. Gan nad oes rhwystr ariannol, nid oes raid i neb gael gofal a chymorth llai ffafriol nag y maent yn ei gael ar hyn o bryd, ac mae 'ar hyn o bryd' yn golygu beth bynnag a oedd ganddynt cyn i'r newidiadau gael eu cyflwyno gan awdurdodau lleol.
Rwy'n croesawu'r penderfyniad i gadw strwythur trionglog y grant rhwng yr awdurdod lleol, yr unigolyn a rhanddeiliad trydydd parti. Credaf fod Llywodraeth Cymru wedi bodloni ysbryd y ddeiseb a phenderfyniad cynhadledd y Blaid Lafur. Mae'n ddrwg gennyf ei fod wedi cymryd cymaint o amser. Yn olaf, diolch i Nathan Davies am ei ymgyrchu cyson a pharhaus—credaf y buaswn yn ei alw'n 'ddiflino'—ac i Julie Morgan am gyflawni hyn yn awr a darparu'r cymorth parhaus fel rwyf fi, a mwyafrif llethol y bobl yn fy mhlaid yn credu y dylid bod wedi'i wneud amser maith yn ôl.
Gaf i ddiolch i Mike Hedges am ei sylwadau? Mae e wedi fy atgoffa i o’r eironi fan hyn bod Plaid Cymru yn gorfod gosod cynnig er mwyn trio perswadio Llywodraeth Lafur i ymrwymo eu hunain i’w polisi nhw eu hunain. Felly, mae hwnna’n dweud rhywbeth am ble mae’r Llywodraeth yma yn ffeindio ei hun ar hyn o bryd. A dyma’r blaid, wrth gwrs, sy’n honni eu bod nhw ‘for the many’—nage. ‘For the many, not the few’, ie, ie, dyna fe. Dwi wedi drysu heddiw. Ond pwy ydyn ni’n sôn amdanyn nhw? Pwy maen nhw’n ei gynrychioli? Wel, os ydyn ni’n sôn am grŵp sydd angen cynrychiolaeth ac angen llais i siarad drostyn nhw, yna'r 1,300 o bobl sydd wedi bod yn ddibynnol ar y grant byw yn annibynnol yma yw’r rheini. Y 1,300 o bobl sydd wedi dioddef, fel rŷn ni wedi clywed, gofid a phryder dros y ddwy flynedd diwethaf ynglŷn â goblygiadau colli’r grant yna. Ac mae’r tro pedol rŷn ni wedi gweld gan y Llywodraeth yn dod 24 awr cyn y ddadl yma gan Blaid Cymru'r prynhawn yma—newyddion i’w groesawu, wrth gwrs ei fod e i’w groesawu, a dwi’n deall mai’r bwriad nawr yw gwneud ychydig mwy o ymchwil i weld beth yw’r opsiynau o safbwynt datblygu cynllun amgen neu amrywio’r cynllun. Wel, fy mhle i, felly, yw ichi wrando ar dystiolaeth y rhai hynny sy’n derbyn yr arian, eu teuluoedd a’u gofalwyr, pan ŷch chi’n dod i edrych ar yr opsiynau wrth symud ymlaen.
Nawr, mae llawer o’r drafodaeth yn amlwg yn ffocysu, ac wedi gwneud dros y blynyddoedd diwethaf, ar yr elfen ariannu, ond dwi yn meddwl ei bod hi’n bwysig inni atgoffa’n hunain, wrth gwrs, o bwysigrwydd yr elfen byw yn annibynnol. Mae profiadau’r rhai hynny sy’n derbyn y grant yn eu harwain i ofni y byddai bywyd o dan reolaeth cyngor sir yn llawer mwy rhagnodol, mwy prescriptive, a hynny yn risgio tynnu annibyniaeth i ffwrdd oddi wrthyn nhw. Mae’r toriadau llym mae awdurdodau lleol, wrth gwrs, wedi eu dioddef yn golygu ei bod hi bron yn anochel, efallai, y byddai’r systemau a’r cyfundrefnau yn fwy rhagnodol oherwydd yr angen i brofi gwerth am arian. Ond beth yw gwerth gwerth am arian os yw gwerth bywyd ac ansawdd bywyd yn dirywio o ganlyniad i hynny? Sut allwch chi fesur safon bywyd person ar daenlen cyllideb ar ddiwedd blwyddyn ariannol? Mae derbynwyr y grant yma eisoes yn gaeth oherwydd amgylchiadau tu hwnt i’w rheolaeth nhw. Maen nhw’n gaeth i’w cartrefi, yn gaeth i gadair olwyn, yn gaeth i feddyginiaeth, efallai. Mae hyn oll yn cyfyngu ar eu dewisiadau nhw mewn bywyd, a’r peth olaf maen nhw ei eisiau yw bod yn gaeth ymhellach i reolau ariannol a biwrocrataidd cynghorau sy’n gorfod, wrth gwrs, cyfrif pob ceiniog er mwyn profi gwerth am arian.
May I thank Mike Hedges for his comments? He has reminded me of the irony here that Plaid Cymru has had to table a motion in order to try and persuade the Labour Government to commit themselves to their own policy. So, that tells us something about where this Government finds itself at the moment. And this is the party, of course, that claims to be 'for the many'—no. 'For the many, not the few', yes, I was right the first time. I have become confused today. But who are we talking about here? Who do they represent? Well, if we are talking about a group that needs representation and needs a voice to speak on their behalf, it's the 1,300 people who have been reliant on this independent living grant; that 1,300 people who have suffered anxiety and concern over the past two years as to the implications of losing that grant. And the u-turn that we've seen from the Government came 24 hours before this Plaid Cymru debate is news that is to be welcomed—of course it is. And I understand that the intention now is to do some more research to see what the options are in terms of developing an alternative proposal or varying the scheme. So, my plea is that you listen to the evidence of those who are in receipt of these funds, their families and carers, when you come to look at the options whilst making progress.
Now, much of the discussion has focused, and has done over the past few years, on the funding element, but I think it's important to remind ourselves of the importance of the independent living element. The experiences of those in receipt of this grant do lead them to fear that life under local authority control would be far more prescriptive, and that it would risk removing independence from them. And the swingeing cuts that the local authorities have suffered do mean that it would be almost inevitable that the systems would be more prescriptive because of the need to prove value for money. But what is value for money if the value put on the life and the quality of life of these individuals decline as a result of that? How can you measure an individual's quality of life on a financial spreadsheet at the end of the financial year? The recipients of this grant are already suffering a lack of independence because of circumstances that are out of their control. They are taking medicines and are using wheelchairs and they are already restricted to their homes, and the last thing that they need is further restrictions because of the financial rules and bureaucracy of local authorities who have to count every penny to prove value for money.
This proposal to scrap the Welsh independent living grant was nothing more, as we've heard, of course, than the Welsh Government following the lead of the UK Government. And the pause announced yesterday is certainly a step in the right direction. And we can do things differently here in Wales. We can show that we value the most vulnerable in society and that we look after each other as a society. Let's hope that this pause leads to a positive overhaul whereby everybody with a disability is lifted up to a better funding and support regime rather than pulling everyone down to the lowest common denominator.
We have examples of good practice in Scotland and Northern Ireland, where they are forging their own path, having not only retained the independent living fund but enhanced it as well. And we know, as we've heard, what happened in England with the scrapping of the grant there: people being thrown into a postcode lottery, the United Nations Committee on the Rights of Persons with Disabilities having to say that it's led to a human catastrophe. And, of course, the concern is that we will be heading down that very same route here in Wales with the most vulnerable suffering.
Article 19 of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities is dedicated to disabled people's right to live independently and be included in the community. People with disabilities shouldn't be infantilised, with their lives dictated by bureaucracy. We all value our independence, our ability to make our own choices, our ability, yes, sometimes, to make our own mistakes, but that right should not be taken from disabled people simply because of their disability.
Now, if you're genuinely concerned about inequalities facing disabled people, then the Government should be bold enough to admit it and face this issue head on. Let's see the depth of the real problems and challenges facing disabled people in our communities and let's act on that to improve the quality of life for those people instead of taking away their hard-fought funds and independence.
Yesterday's announcement gives us an opportunity to do that, so I ask the Government whether you'll take this opportunity to look at the whole picture of disabled people living in Wales. Will you set up a commission to look into the funding of disabled people here in Wales? What are the needs of disabled people in Wales today? What are the challenges that they face? And how can your Government and this Assembly make things better and improve the quality of life of disabled people here in Wales? This is what we should be looking at and not cutting the little funds that are provided to some of the most vulnerable people in our society.
Nid oedd y cynnig hwn i gael gwared ar grant byw'n annibynnol Cymru yn ddim mwy, fel y clywsom wrth gwrs, na Llywodraeth Cymru yn dilyn arweiniad Llywodraeth y DU. Ac mae'r saib a gyhoeddwyd ddoe yn sicr yn gam i'r cyfeiriad cywir. A gallwn wneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru. Gallwn ddangos ein bod yn gwerthfawrogi'r bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas a'n bod yn edrych ar ôl ein gilydd fel cymdeithas. Gadewch i ni obeithio bod y saib hwn yn arwain at ailwampio cadarnhaol lle caiff pawb sydd ag anabledd eu codi i gyfundrefn ariannu a chymorth well yn hytrach na thynnu pawb i lawr at y lefel gyffredin isaf.
Mae gennym enghreifftiau o arferion da yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, lle maent yn ffurfio eu llwybr eu hunain, ar ôl cadw'r gronfa byw'n annibynnol yn ogystal â'i gwella. Ac rydym yn gwybod, fel y clywsom, beth ddigwyddodd yn Lloegr gyda dileu'r grant yno: pobl yn cael eu gwthio i loteri cod post, Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yn gorfod dweud ei fod wedi arwain at drychineb dynol. Ac wrth gwrs, y pryder yw y byddwn yn mynd i lawr yr un llwybr yma yng Nghymru gyda'r bobl fwyaf agored i niwed yn dioddef.
Mae erthygl 19 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yn canolbwyntio'n benodol ar hawl pobl anabl i fyw'n annibynnol ac i gael eu cynnwys yn y gymuned. Ni ddylid trin pobl ag anableddau fel plant, gyda'u bywydau'n cael eu rheoli gan fiwrocratiaeth. Mae pawb ohonom yn gwerthfawrogi ein hannibyniaeth, ein gallu i wneud ein dewisiadau ein hunain, ein gallu, ie, weithiau, i wneud ein camgymeriadau ein hunain, ond ni ddylid gwadu'r hawl honno i bobl anabl oherwydd eu hanabledd.
Nawr, os ydych o ddifrif yn poeni am anghydraddoldebau sy'n wynebu pobl anabl, dylai'r Llywodraeth fod yn ddigon dewr i gyfaddef hynny a wynebu'r broblem hon yn uniongyrchol. Gadewch i ni weld graddau'r problemau a'r heriau go iawn sy'n wynebu pobl anabl yn ein cymunedau a gadewch inni weithredu ar hynny i wella ansawdd bywyd ar gyfer y bobl hynny yn hytrach na chael gwared ar y cronfeydd a'r annibyniaeth y maent wedi ymladd yn galed i'w cael.
Mae'r cyhoeddiad ddoe yn gyfle inni wneud hynny, felly gofynnaf i'r Llywodraeth fachu ar y cyfle hwn i edrych ar ddarlun cyfan y bobl anabl sy'n byw yng Nghymru. A wnewch chi sefydlu comisiwn i edrych ar arian ar gyfer pobl anabl yma yng Nghymru? Beth yw anghenion pobl anabl yng Nghymru heddiw? Beth yw'r heriau y maent yn eu hwynebu? A sut y gall eich Llywodraeth a'r Cynulliad hwn wneud pethau'n well a gwella ansawdd bywyd pobl anabl yma yng Nghymru? Ar hyn y dylem fod yn edrych, nid ar leihau'r arian prin a ddarperir i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas.
Yesterday, we saw an admission from the Government that all their previous promises about how the transition away from the ILG system would be painless for its recipients meant nothing. The panic statement, no doubt prompted by Plaid's motion today, came not so much out of concern for the disabled people involved, but because they don't want to be politically embarrassed. But that statement was a red herring. Their announcement only delays the abolition of the ILG, it doesn't stop it, so, in a lot of ways, disabled people still currently have an axe hanging over their heads.
Over a year ago, Welsh Government were being warned about the problems that were going to arise, but they ignored the warnings and went ahead anyway. So, you'll have to excuse me if I don't accept that their surprise or apology for the current problems, hardships and anxieties is genuine. I don't think it is.
Let me say something about what's going on right now, right at this moment, as we're discussing this. There are some men and women—a parallel of you and me—who, were it not for the throw of the dice landing on a different number, could be sitting here with us in this Chamber, but unlike us, they have a disability that's deprived them of many of the opportunities, freedoms, life chances and choices that most people are able to take for granted. We're not supposed to be looking at these people as figures on a spreadsheet or as part of an accountancy equation. This Government may well define the recipients of ILG by their disability, but they're so much more than that; these are people with every single hope, dream, aspiration and wish that you and I have every day. And these few who receive the ILG could, in no way, be accused of being workshy, not bothering to properly look for employment or just trying to play the system. These are the most disadvantaged vulnerable people in Wales and this Labour Government is taking their money to subsidise the coffers of local councils. To remove some of their hope and make them worry about how their life is going to become even more difficult, purely in an effort to make the financial books look a tiny bit better, is inhumane and utterly shameful.
Welsh Government is absolving their responsibility in a cynical, cost-cutting exercise. The individuals and charities concerned are all against this move, and when Labour say that the same amount of money will be spent on disabled people, what they mean is they will take the money from the individual recipients and give it to the local authorities to use as they please. Then they'll blame the local authority if it goes wrong for disabled people. Only a proportion of the money that used to go directly to disabled recipients will actually be spent on meaningful help. They're giving this money to councils to keep council tax low in the hope that people will vote Labour in local elections. The Government know this money will not all be spent on the person it's been spent on so far—that's the reason they're doing it—otherwise, they'd leave this well alone. And the urgent mail received yesterday by me and possibly some other Members in this place from a disabled person backs this up. During the process of losing her ILG, she has experienced an inadequate review and has had her funding halved. She says she knew that as soon as it became apparent that what the councils didn't spend on the former grant recipients they could then put into the generic social care pot, she knew that the most vulnerable people, like her, would lose out. She says, quote:
'I knew that there could only be injustice to each of those who are going to be reassessed. The likes of myself, whose life is going to change into basic existence from a fulfilling and rewarding one'.
Welsh taxpayers would be much happier to think that their hard-earned tax is paying for a disabled person to get the help they need than go on a council employee's salary to tell a disabled person that they're going to get less help than before.
So, finally, I call on the Welsh Government to be inclusive and not act in a way that will make people think that you're ignoring the needs of disabled people, simply because there aren't enough of them to vote against you and affect the outcome of your next election campaign. I call on you to reverse your decision to abolish the ILG. Thank you.
Ddoe, gwelsom gyfaddefiad gan y Llywodraeth nad oedd eu holl addewidion blaenorol ynglŷn â sut y byddai symud i ffwrdd oddi wrth system y gronfa byw'n annibynnol yn ddi-boen i'r sawl sy'n ei derbyn yn golygu dim. Daeth y datganiad panig, wedi'i ysgogi'n ddiau gan cynnig Plaid Cymru heddiw, nid yn gymaint o ganlyniad i bryder ynglŷn â'r bobl anabl dan sylw, ond oherwydd nad ydynt am deimlo cywilydd gwleidyddol. Ond sgwarnog oedd y datganiad hwnnw. Nid yw eu cyhoeddiad ond yn oedi diddymu'r grant byw'n annibynnol, nid yw'n ei atal, felly, mewn llawer o ffyrdd, mae'r fwyell yn dal i hongian uwchben pobl anabl.
Dros flwyddyn yn ôl, câi Llywodraeth Cymru ei rhybuddio am y problemau a oedd yn mynd i godi, ond anwybyddodd y rhybuddion a bwrw yn ei blaen beth bynnag. Felly, rhaid i chi fy esgusodi os nad wyf yn derbyn bod eu syndod neu eu hymddiheuriad am y problemau, y caledi a'r pryderon presennol yn ddilys. Nid wyf yn credu ei fod.
Gadewch imi ddweud rhywbeth am yr hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd, yr eiliad hon, wrth inni drafod hyn. Ceir dynion a menywod—tebyg i chi a minnau—a allai fod yn eistedd yma gyda ni yn y Siambr hon oni bai bod y dis wedi glanio ar rif gwahanol, ond yn wahanol i ni, mae ganddynt anabledd sydd wedi eu hamddifadu o lawer o'r cyfleoedd, y rhyddid, y cyfleoedd a'r dewisiadau mewn bywyd y mae'r rhan fwyaf o bobl yn gallu eu cymryd yn ganiataol. Nid ydym i fod i edrych ar y bobl hyn fel ffigurau ar daenlen neu fel rhan o hafaliad cyfrifyddiaeth. Efallai fod y Llywodraeth hon yn diffinio'r rhai sy'n derbyn y grant byw'n annibynnol yn ôl eu hanabledd, ond maent yn llawer mwy na hynny; dyma bobl sydd â phob un o'r gobeithion, y breuddwydion, y dyheadau a'r dymuniadau ag sydd gennych chi a minnau bob dydd. Ac ni ellid cyhuddo'r ychydig o bobl sy'n cael y grant byw'n annibynnol o fod yn ddiog mewn unrhyw ffordd, o beidio â thrafferthu edrych am waith yn iawn neu o geisio chwarae'r system. Dyma'r bobl fwyaf difreintiedig a mwyaf agored i niwed yng Nghymru ac mae'r Llywodraeth Lafur hon yn mynd â'u harian i sybsideiddio coffrau cynghorau lleol. Mae dileu peth o'u gobaith a gwneud iddynt boeni ynglŷn â'r modd y mae eu bywydau yn mynd i fod hyd yn oed yn fwy anodd, mewn ymdrech i wneud i'r llyfrau ariannol edrych ychydig bach yn well, yn greulon ac yn gwbl gywilyddus.
Mae Llywodraeth Cymru yn ymryddhau o'u cyfrifoldeb mewn ymarfer sinigaidd er mwyn torri costau. Mae'r unigolion a'r elusennau dan sylw oll yn erbyn y cam hwn, a phan fo Llafur yn dweud y bydd yr un swm o arian yn cael ei wario ar bobl anabl, yr hyn a olygant yw y byddant yn mynd ag arian oddi wrth unigolion sy'n ei dderbyn ac yn ei roi i awdurdodau lleol ei ddefnyddio fel y mynnant. Yna byddant yn beio'r awdurdod lleol os yw pethau'n mynd o'i le i bobl anabl. Cyfran yn unig o'r arian a arferai fynd yn uniongyrchol i'r bobl anabl a oedd yn ei dderbyn fydd yn cael ei wario ar gymorth ystyrlon mewn gwirionedd. Maent yn rhoi'r arian hwn i gynghorau er mwyn cadw'r dreth gyngor yn isel yn y gobaith y bydd pobl yn pleidleisio i Lafur mewn etholiadau lleol. Mae'r Llywodraeth yn gwybod na werir yr arian i gyd ar yr unigolyn y cafodd ei wario arno hyd yma—dyna'r rheswm dros ei wneud—fel arall, byddent yn gadael llonydd iddo. Ac mae'r post brys a gefais gan berson anabl ddoe, fel Aelodau eraill yn y lle hwn o bosibl, yn ategu hyn. Yn ystod y broses o golli ei grant byw'n annibynnol, mae hi wedi profi adolygiad annigonol a'i harian wedi cael ei dorri yn ei hanner. Cyn gynted ag y daeth yn amlwg y gallai'r cynghorau roi'r hyn nad oeddent yn ei wario ar y rhai a gâi'r grant mewn pot gofal cymdeithasol generig, mae'n dweud ei bod hi'n gwybod y byddai'r bobl fwyaf agored i niwed, fel hithau, ar eu colled. Mae'n dweud, ac rwy'n dyfynnu:
Roeddwn yn gwybod na allai fod dim ond anghyfiawnder i bob un o'r rheini sy'n mynd i gael eu hailasesu. Pobl fel fi y mae eu bywydau'n mynd i newid i fod yn ddim ond bodoli ar lefel sylfaenol yn unig o fod yn fywydau cyflawn a gwerth chweil.
Byddai trethdalwyr Cymru yn hapusach o lawer yn meddwl bod eu trethi a enillwyd drwy waith caled yn talu i berson anabl gael y cymorth sydd ei angen arnynt yn hytrach na thalu cyflog i weithiwr cyngor am ddweud wrth berson anabl eu bod yn mynd i gael llai o gymorth nag o'r blaen.
Felly, yn olaf, galwaf ar Lywodraeth Cymru i fod yn gynhwysol ac i beidio â gweithredu mewn ffordd a fydd yn gwneud i bobl feddwl eich bod yn anwybyddu anghenion pobl anabl, a hynny'n unig am nad oes digon ohonynt i bleidleisio yn eich erbyn ac effeithio ar ganlyniad eich ymgyrch etholiadol nesaf. Galwaf arnoch i newid eich penderfyniad i ddiddymu'r grant byw'n annibynnol. Diolch.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan.
I call on the Deputy Minister for Health and Social Services, Julie Morgan.
Thank you very much, Presiding Officer, and thank you to everybody who has contributed to this debate. Everyone in Wales deserves support to live independently when they require that support. The independent living fund was established over 30 years ago across the UK to support disabled people with complex needs to live independently. The UK Government closed this scheme to new entrants in 2010, and in 2015 they transferred responsibility for it to the devolved administrations. At that time, to ensure continuity of support, the Welsh Government established interim arrangements by creating a Welsh independent living grant. On the basis of a consultation exercise and with input from a stakeholder group, a new approach was developed, whereby local authorities would plan, with Welsh independent living grant recipients, their whole care and support needs and arrange for this to be provided.
So, starting in 2017, a two-year transition period was put in place to establish these arrangements. By the end of December 2018, approximately 1,000 of the 1,300 former WILG recipients were having their whole care package arranged through local authorities, and the remainder are scheduled to complete that transition by the end of next month. For most of those people, their new care package is the same or greater than their previous arrangements, and for these people, the transition taking place is supporting their ability to live independently, as envisaged. In some cases, it is enhancing this further than previously. However, for approximately 150 people, their care plan is smaller than previously, and this could be for specific reasons. For example, I've been given the example of the effective use of modern technology and a focus on ablement not dependence. We know from our own inquiries and from the independent survey of recipients conducted by the All Wales Forum of Parents and Carers of People with Learning Disabilities that most people are happy with these outcomes, and this is even true in some cases where hours of care have reduced, and this is by agreement.
However, concerns have been raised, particularly over recent months, about the transition, because there is a considerable variation across Wales—and I know people have already raised that in this debate—with the percentage of recipients within the local authority whose hours of care have reduced following a transition care review ranging from 0 per cent to 44 per cent. And at this stage, I would also like to thank Nathan Davies and his colleagues, from the #SaveWILG campaign, for the representations they have made to Welsh Government on this matter. They have been relentless in drawing the disadvantages of this scheme to our attention. I've met with Nathan twice in the last three weeks to hear his concerns and to seek to develop a new approach, and I was developing this new approach before I knew of this debate today, but I'm very pleased we're having the debate, because, obviously, it does give us the opportunity to discuss in more detail what this means.
I've considered all the available evidence, including that gathered through a deep dive, which was undertaken by my predecessor, Huw Irranca-Davies, and I would like to thank him for all the efforts that he's made to look at this issue, but I have concluded that the variation between local authorities does warrant a change in direction. I therefore wrote to local government leaders yesterday to request a pause in the transition with immediate effect, in order to bring in revised arrangements. Now, the details of the new arrangements need to be worked through with the local government partners, but the key elements I'm seeking to secure are as follows: first, an independent social work assessment will be offered to all former recipients who are unhappy with their results and care and support package and would like a second opinion. The independent social work assessment, in answer to Helen Mary Jones's question, will be done by an independent social worker who is not employed by the local authority and who will be totally independent. This independent view will mirror the arrangements that existed under the ILF and so will restore a tripartite decision-making system.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y ddadl hon. Mae pawb yng Nghymru yn haeddu cymorth i fyw'n annibynnol pan fydd angen y cymorth hwnnw arnynt. Sefydlwyd y gronfa byw'n annibynnol dros 30 mlynedd yn ôl ar draws y DU i gynorthwyo pobl anabl ag anghenion cymhleth i fyw'n annibynnol. Caeodd Llywodraeth y DU y cynllun hwn i newydd-ddyfodiaid yn 2010, ac yn 2015 fe wnaethant drosglwyddo cyfrifoldeb amdano i'r gweinyddiaethau datganoledig. Ar y pryd, er mwyn sicrhau dilyniant o ran y cymorth, sefydlodd Llywodraeth Cymru drefniadau dros dro drwy greu grant byw'n annibynnol ar gyfer Cymru. Ar sail ymarfer ymgynghori a gyda mewnbwn gan grŵp rhanddeiliaid, datblygwyd dull newydd o weithredu, lle byddai awdurdodau lleol yn cynllunio eu holl anghenion gofal a chymorth gyda'r rhai a oedd yn derbyn y grant byw'n annibynnol yng Nghymru, ac yn trefnu iddo gael ei ddarparu.
Felly, gan ddechrau yn 2017, sefydlwyd cyfnod pontio o ddwy flynedd i sefydlu'r trefniadau hyn. Erbyn diwedd Rhagfyr 2018, roedd tua 1,000 o'r 1,300 a arferai dderbyn y GBAC yn cael eu pecyn gofal cyfan wedi'i drefnu drwy awdurdodau lleol, a disgwylir i'r gweddill gwblhau'r cyfnod pontio hwnnw erbyn diwedd y mis nesaf. I'r rhan fwyaf o'r bobl hynny, mae eu pecyn gofal newydd yr un fath neu'n fwy na'u trefniadau blaenorol, ac i'r bobl hyn, mae'r cyfnod pontio sy'n mynd rhagddo yn cefnogi eu gallu i fyw'n annibynnol, fel y rhagwelwyd. Mewn rhai achosion, mae'n gwella hyn ymhellach nag o'r blaen. Fodd bynnag, i oddeutu 150 o bobl, mae eu cynllun gofal yn llai nag o'r blaen, a gallai hyn fod am resymau penodol. Er enghraifft, clywais am y defnydd effeithiol o dechnoleg fodern a ffocws ar alluogi nid dibyniaeth. Gwyddom o'n hymchwiliadau ein hunain ac o'r arolwg annibynnol o rai sy'n derbyn y grant a gynhaliwyd gan Fforwm Rhieni a Gofalwyr Cymru Gyfan ar gyfer Pobl ag Anableddau Dysgu fod y rhan fwyaf o bobl yn fodlon ar y canlyniadau hyn, ac mae hyn yn wir hyd yn oed mewn rhai achosion lle mae oriau gofal wedi lleihau, a hynny drwy gytundeb.
Fodd bynnag, mynegwyd pryderon, yn enwedig dros y misoedd diwethaf, am y cyfnod pontio, oherwydd ceir amrywio sylweddol ar draws Cymru—a gwn fod pobl eisoes wedi codi hynny yn y ddadl hon—gyda chanran y rhai sy'n derbyn y grant o fewn yr awdurdod lleol ac sydd wedi gweld gostyngiad yn eu horiau gofal yn dilyn adolygiad gofal trosiannol yn amrywio rhwng 0 y cant a 44 y cant. Ac ar y cam hwn, hoffwn innau hefyd ddiolch i Nathan Davies a'i gydweithwyr o ymgyrch #SaveWILG, am y sylwadau a wnaethant i Lywodraeth Cymru ar y mater hwn. Maent wedi tynnu ein sylw'n ddiflino at anfanteision y cynllun hwn. Rwyf wedi cyfarfod â Nathan ddwywaith yn y tair wythnos ddiwethaf i glywed ei bryderon a cheisio datblygu dull gweithredu newydd, ac roeddwn yn datblygu'r dull newydd hwn cyn y gwyddwn am y ddadl hon heddiw, ond rwy'n falch iawn ein bod yn cael y ddadl, oherwydd, yn amlwg, mae'n rhoi cyfle inni drafod beth y mae hyn yn ei olygu yn fwy manwl.
Rwyf wedi ystyried yr holl dystiolaeth sydd ar gael, gan gynnwys y dystiolaeth a gasglwyd drwy adolygiad dwfn a gynhaliwyd gan fy rhagflaenydd, Huw Irranca-Davies, a hoffwn ddiolch iddo am bob ymdrech a wnaeth i edrych ar y mater hwn, ond rwyf wedi dod i'r casgliad fod yr amrywio rhwng awdurdodau lleol yn galw am newid cyfeiriad. Felly ysgrifennais at arweinwyr llywodraeth leol ddoe i ofyn am saib yn y cyfnod pontio ar unwaith, er mwyn cyflwyno trefniadau diwygiedig. Nawr, mae angen gweithio drwy fanylion y trefniadau newydd gyda'r partneriaid llywodraeth leol, ond yr elfennau allweddol rwy'n ceisio eu sicrhau yw'r rhain: yn gyntaf, cynigir asesiad gwaith cymdeithasol annibynnol i'r holl rai a arferai dderbyn y grant sy'n anhapus gyda'u canlyniadau a'u pecyn gofal a chymorth ac a hoffai ail farn. Bydd yr asesiad gwaith cymdeithasol annibynnol, i ateb cwestiwn Helen Mary Jones, yn cael ei wneud gan weithiwr cymdeithasol annibynnol nad yw'n cael ei gyflogi gan yr awdurdod lleol ac a fydd yn gwbl annibynnol. Bydd y farn annibynnol hon yn adlewyrchu'r trefniadau a oedd yn bodoli o dan y gronfa byw'n annibynnol ac felly bydd yn adfer system deiran ar gyfer gwneud penderfyniadau.
Could I just ask a question, if I may? If it's wrong, as it is, for UK Government to state to a severely disabled person that they have to be reassessed because the benefits have changed, to see whether they qualify for the successor benefit, why is it right in Wales to say to somebody who qualified on the grounds of their severe disability for a benefit that they have to be reassessed? I understand that those who have lost their care and support packages now need to have them reinstated and there has to be a process to be followed, but why can we not say that because they had already qualified for ILF, just like DLA in England, they don't have to go through the process of reapplying, just as they have to with PIP in England?
A gaf fi ofyn cwestiwn? Os yw'n anghywir, fel y mae, i Lywodraeth y DU ddatgan wrth berson ag anabledd difrifol fod yn rhaid iddynt gael eu hailasesu am fod y budd-daliadau wedi newid, i weld a ydynt yn gymwys ar gyfer y budd-dal olynol, pam y mae'n iawn yng Nghymru i ddweud wrth rywun a oedd yn gymwys i gael budd-dal ar sail eu hanabledd difrifol fod yn rhaid iddynt gael eu hailasesu? Rwy'n deall bod y rhai sydd wedi colli eu pecynnau gofal a chymorth bellach angen eu cael wedi'u hadfer a bod yna broses i'w dilyn, ond pam na allwn ddweud, oherwydd eu bod eisoes yn gymwys ar gyfer y gronfa byw'n annibynnol, yn union fel y lwfans byw i'r anabl yn Lloegr, nad oes yn rhaid iddynt fynd drwy'r broses o ailymgeisio, fel sy'n rhaid iddynt ei wneud gyda'r taliad annibyniaeth personol yn Lloegr?
There is no need for anyone to be reassessed if they don't want to be. Everybody will be offered the opportunity, but there is absolutely no need, and as the carers survey does show that many are satisfied with what they've got, we don't anticipate everybody wanting to be reassessed. It's only people who want to be reassessed, who are unhappy with the arrangement, who will have the opportunity, and they will have the opportunity of an independent social worker.
Secondly, the Welsh Government will provide additional funding to local authorities for the cost of independent social workers and additional care hours that may result from these independent assessments. This means that there can be no question of changes to a care and support package being a cost-cutting exercise. The underpinning principle in undertaking that independent assessment is that the result should be consistent with people's agreed well-being outcomes, and as there is no financial barrier, no-one needs to have less favourable care and support than they had under the Welsh independent living grant.
These arrangements acknowledge the historical entitlement of former recipients. It is a significant change of approach that ensures that the needs of former recipients will be fully met and that resources are no barrier to a full package of care and support. In fact, I believe that these new arrangements are much stronger than the Welsh independent living grant, and that is why we are seeking to amend the motion before us today. The Government amendment will enable the whole Assembly to get behind my plan to put something better in place. We will accept the Conservative amendment today.
Access to independent assessment and new resources to back up the potential outcomes of these assessments are at the core of this new approach, and it's because of these key features that Nathan Davies and his colleagues from the #SaveWILG campaign are supportive, in principle, of the approach that I intend to take. In fact, they have published their welcoming of what I'm saying here today. But, of course, we share a common interest in seeing that it's implemented properly, and that is one of the key issues.
To go back to some of the other questions that were raised during the debate: yes, we are committed to a social model and that is what we will be working on. I think Llyr asked if there could be a commission on disabled people. I can just assure him that we are totally committed to looking at the needs of disabled people and, in this job, I will be having that at the forefront of what we do. And I know there's been a few calls for me to apologise. Well, I don't intend to apologise today because this policy has come about in good faith. The recipients—people who are disabled who have been leading the campaign—don't want us to apologise. They're rejoicing at what we've achieved. So, I think that what we need to take forward today is to make sure that these new arrangements work and that we make sure that disabled people, this severely disabled group of people, have the best possible care they can have during these arrangements that we've put forward.
Nid oes angen i neb gael ei ailasesu os nad ydynt eisiau hynny. Bydd pawb yn cael y cyfle, ond nid oes angen gwneud hynny o gwbl, a gan fod yr arolwg gofalwyr yn dangos bod nifer yn fodlon â'r hyn y maent yn ei gael, nid ydym yn rhagweld y bydd pawb eisiau cael eu hailasesu. Mae'n gyfle i'r bobl sydd am gael eu hailasesu, sy'n anhapus gyda'r trefniant, a chânt gyfle i gael gweithiwr cymdeithasol annibynnol.
Yn ail, bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ychwanegol i awdurdodau lleol am gost gweithwyr cymdeithasol annibynnol ac oriau gofal ychwanegol a allai ddeillio o'r asesiadau annibynnol hyn. Mae hyn yn golygu na all fod unrhyw gwestiwn fod y newidiadau i'r pecyn gofal a chymorth yn ymarfer torri costau. Yr egwyddor sylfaenol sy'n sail i gynnal yr asesiad annibynnol yw y dylai'r canlyniad fod yn gyson â'r canlyniadau llesiant y cytunwyd arnynt gyda'r bobl, a gan nad oes rhwystr ariannol, nid oes angen i neb gael gofal a chymorth llai ffafriol nag y byddent yn ei gael o dan grant byw'n annibynnol Cymru.
Mae'r trefniadau hyn yn cydnabod hawl hanesyddol y rhai a arferai dderbyn y grant. Mae'n newid sylweddol i'r dull o weithredu sy'n sicrhau y bydd anghenion y sawl a gâi'r grant yn flaenorol yn cael eu diwallu'n llawn ac nad yw adnoddau'n rhwystr i becyn llawn o ofal a chymorth. Yn wir, credaf fod y trefniadau newydd hyn yn llawer cryfach na grant byw'n annibynnol Cymru, a dyna pam yr ydym yn ceisio newid y cynnig sydd ger ein bron heddiw. Bydd gwelliant y Llywodraeth yn galluogi'r Cynulliad cyfan i gefnogi fy nghynllun i sefydlu rhywbeth gwell. Byddwn yn derbyn gwelliant y Ceidwadwyr heddiw.
Mae mynediad at asesiad annibynnol ac adnoddau newydd i gefnogi canlyniadau posibl yr asesiadau hyn yn ganolog i'r dull newydd hwn, ac mae Nathan Davies a'i gyd-aelodau o ymgyrch #SaveWILG yn cefnogi, mewn egwyddor, y dull y bwriadaf ei roi ar waith oherwydd y nodweddion allweddol hyn. Yn wir, maent wedi cyhoeddi eu bod yn croesawu'r hyn rwy'n ei ddweud yma heddiw. Ond wrth gwrs, rydym yn rhannu diddordeb cyffredin mewn sicrhau y caiff ei weithredu'n briodol, a dyna un o'r materion allweddol.
I fynd yn ôl at rai o'r cwestiynau eraill a godwyd yn ystod y ddadl: rydym wedi ymrwymo i fodel cymdeithasol a dyna y byddwn yn gweithio arno. Rwy'n credu bod Llyr wedi gofyn am y posibilrwydd o gael comisiwn ar bobl anabl. Gallaf ei sicrhau ein bod yn gwbl ymrwymedig i edrych ar anghenion pobl anabl ac yn y swydd hon, byddaf yn rhoi hynny ar y blaen yn yr hyn a wnawn. A gwn y bu rhai yn galw am imi ymddiheuro. Wel, nid wyf yn bwriadu ymddiheuro heddiw oherwydd lluniwyd y polisi hwn gyda phob ewyllys da. Nid yw'r rhai sy'n derbyn y grant—pobl sy'n anabl ac sydd wedi bod yn arwain yr ymgyrch—eisiau inni ymddiheuro. Maent yn llawenhau ynglŷn â'r hyn a gyflawnwyd gennym. Felly, credaf fod angen inni fwrw ymlaen heddiw i wneud yn siŵr fod y trefniadau newydd hyn yn gweithio a sicrhau bod pobl anabl, y grŵp anabl iawn hwn o bobl, yn cael y gofal gorau posibl y gallant ei gael yn ystod y trefniadau a gyflwynwyd gennym.
Galwaf ar Leanne Wood i ymateb i'r ddadl.
I call on Leanne Wood to reply to the debate.
I thank Members for their contributions, and I'll be brief in my closing remarks. When Plaid Cymru tabled this debate, we'd had years of intransigence from this Government on this question. So, I am glad that that intransigence has finally ended. Now, we've heard this afternoon how many people have already had their support cut, and it's good that those people will have the opportunity to have their cases reviewed on a voluntary basis, but I very much hope that those people who have lost out on their support will have it fully reinstated. Otherwise, you're going to risk putting people through an extremely stressful process again for nothing at all.
Helen Mary Jones pointed to the understandable lack of confidence on the part of the recipients with this process. She also made an excellent point about Tory hypocrisy on the question of welfare benefits. Listening to them, it's like they've never spoken to somebody who's been knocked off PIP: so out of touch. So many people have been put through hell. Just yesterday, we heard the UK Government admit that the rise in food bank usage is down to universal credit. Surely that says all we need to know.
Thanks to Mike Hedges for reminding us of Labour Party policy—grateful to you for that. He also pointed out the campaigners' concerns about cuts to this provision from cash-strapped, austerity-hit local authorities. While guarantees may have been there now in the current financial year, the fear is what would have happened over the longer term, and it's pretty obvious what would have happened, really. As my colleague Llyr has pointed out, our Senedd here provides us with the opportunity to do things differently, to lift people up, to enhance people's support. 'We all value our independence', he said. Well, I say, 'Amen to that.' A commission to look at the whole picture facing disabled people is an excellent call, which I'm sure most of us will be able to get behind.
I thank the Minister for her statement and I very much welcome the announcement that she made yesterday. The Minister said that some of the people could have had their support cut for a number of different reasons. I looked at the analysis from the deep-dive review and I've seen that one of the reasons given in that review was that some recipients may have had their allowance cut because they now receive support in a day-care setting. Well, the problem with this is austerity, and cash-strapped councils are all cutting their day-care provision because they can't afford it. So, what might exist for people now may well not exist in the future. So, looking at this again was an absolute must, and the impact of other decisions taken in other places have to be considered here as well. This question can't be considered in isolation.
To everyone who's paid tribute to Nathan Davies, who I met for the first time back in 2015, it may well be an overused word, but I have to say Nathan Davies is a real inspiration on this question. I'm pretty sure that we'll see him continue to campaign on disability rights. I very much hope that we do anyway, because he is very, very effective. He's shown what is possible with political campaigning. As some of the contributors have already said, the issue of the independent living fund isn't over. There's more to do after this pause, and I'm sure Nathan will be on the case.
Diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau, ac fe fyddaf yn gryno yn fy sylwadau i gloi. Pan gyflwynodd Plaid Cymru y ddadl hon, roeddem wedi cael blynyddoedd o anhyblygrwydd gan y Llywodraeth hon ar y cwestiwn hwn. Felly, rwy'n falch fod yr anhyblygrwydd hwnnw wedi dod i ben o'r diwedd. Nawr, fe glywsom y prynhawn yma faint o bobl sydd eisoes wedi gweld eu cymorth yn cael ei dorri, ac mae'n dda y bydd y bobl hyn yn cael cyfle i gael eu hachosion wedi'u hadolygu ar sail wirfoddol, ond rwy'n mawr obeithio y bydd y bobl sydd wedi gweld eu cymorth yn cael ei dorri yn ei gael wedi'i adfer yn llawn. Fel arall, rydych mewn perygl o roi pobl drwy broses anodd iawn eto i ddim diben o gwbl.
Cyfeiriodd Helen Mary Jones at ddiffyg hyder dealladwy y rhai sy'n derbyn y grant yn y broses hon. Gwnaeth bwynt ardderchog am ragrith y Torïaid hefyd ar fater budd-daliadau lles. O wrando arnynt hwy, mae fel pe na baent erioed wedi siarad â rhywun sydd wedi colli'r taliad annibyniaeth personol: maent mor bell ohoni. Mae cymaint o bobl wedi'u rhoi drwy uffern. Ddoe ddiwethaf, clywsom Lywodraeth y DU yn cyfaddef bod y cynnydd yn y defnydd o fanciau bwyd yn deillio o'r credyd cynhwysol. Does bosib nad yw hynny'n dweud y cyfan sydd angen inni ei wybod.
Diolch i Mike Hedges am ein hatgoffa am bolisi'r Blaid Lafur—diolch i chi am hynny. Hefyd tynnodd sylw at bryderon yr ymgyrchwyr ynghylch toriadau i'r ddarpariaeth hon gan awdurdodau lleol sy'n brin o arian ac o dan bwysau cyni. Er y gall fod gwarantau yno bellach yn y flwyddyn ariannol gyfredol, yr ofn yw beth fyddai wedi digwydd dros y tymor hwy, ac mae'n eithaf amlwg beth fyddai wedi digwydd, mewn gwirionedd. Fel y nododd fy nghyd-Aelod Llyr, mae'r Senedd yma yn rhoi cyfle inni wneud pethau'n wahanol, i godi pobl, i wella cymorth pobl. 'Mae pawb ohonom yn gwerthfawrogi ein hannibyniaeth', meddai. Wel, rwy'n dweud, 'Amen i hynny.' Mae comisiwn i edrych ar y darlun cyfan sy'n wynebu pobl anabl yn syniad ardderchog, ac rwy'n siŵr y bydd y rhan fwyaf ohonom yn gallu cefnogi hynny.
Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad, ac rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad a wnaeth ddoe. Dywedodd y Gweinidog y gallai rhai pobl fod wedi cael toriad i'w cymorth am nifer o resymau gwahanol. Edrychais ar ddadansoddiad yr adolygiad dwfn a gwelais mai un o'r rhesymau a roddwyd yn yr adolygiad hwnnw oedd y gallai rhai o'r bobl sy'n derbyn grant fod wedi cael toriad i'w lwfans am eu bod bellach yn cael cymorth mewn lleoliad gofal dydd. Wel, y broblem gyda hyn yw cyni, ac mae pob cyngor sy'n brin o arian yn torri eu darpariaeth gofal dydd oherwydd na allant ei fforddio. Felly, efallai na fydd yr hyn sy'n bodoli i bobl yn awr yn bodoli yn y dyfodol. Felly, roedd rhaid edrych ar hyn eto, a rhaid ystyried effaith penderfyniadau eraill a wnaethpwyd mewn mannau eraill yma yn ogystal. Ni ellir ystyried y cwestiwn hwn ar ei ben ei hun.
I bawb sydd wedi talu teyrnged i Nathan Davies, y cyfarfûm ag ef am y tro cyntaf yn ôl yn 2015, efallai fod y gair wedi'i orddefnyddio, ond rhaid i mi ddweud bod Nathan Davies yn ysbrydoliaeth wirioneddol yn y mater hwn. Rwy'n eithaf siŵr y byddwn yn ei weld yn parhau i ymgyrchu ar hawliau anabledd. Rwy'n mawr obeithio y byddwn yn gweld hynny beth bynnag, oherwydd mae'n effeithiol tu hwnt. Mae wedi dangos beth sy'n bosibl drwy ymgyrchu gwleidyddol. Fel y mae rhai o'r cyfranwyr wedi dweud eisoes, nid yw mater y gronfa byw'n annibynnol ar ben. Mae rhagor i'w wneud ar ôl y saib hwn, ac rwy'n siŵr y bydd Nathan yn ymgyrchu dros hynny.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig heb ei ddiwygio yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? The motion without amendment is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Darren Millar. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Rebecca Evans, and amendments 2 and 3 in the name of Darren Millar. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected.
Yr eitem nesaf felly yw dadl UKIP ar garchardai a charcharorion. Dwi'n galw ar Neil Hamilton i wneud y cynnig—Neil Hamilton.
The next item therefore is the UKIP debate on prisons and prisoners. I call on Neil Hamilton to move the motion—Neil Hamilton.
Cynnig NDM6966 Gareth Bennett
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu y dylai carchardai fod yn fannau diwygio ac adsefydlu, ac mai'r carchar yw'r gosb ar gyfer y rhai a gaiff eu dyfarnu'n euog o drosedd.
2. Yn penderfynu na ddylai carcharorion gael yr hawl i bleidleisio yn etholiadau Cymru.
Motion NDM6966 Gareth Bennett
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Believes that prisons should be places of reform and rehabilitation, and that imprisonment is a punishment for those found guilty of a crime.
2. Resolves that prisoners should not be given the right to vote in Welsh elections.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I beg to move the motion standing in the name of Gareth Bennett on the agenda today. I'd like to say right at the start of this debate that I very strongly believe in rehabilitation of prisoners and in prison reform. As a member of the bar for 40 years, I've many times in the past represented as an advocate pro bono prisoners sometimes convicted of very serious offences, in one case a double murder. And, subsequently, when they've been released from prison, I've continued to represent them to obtain justice where I think they've been unfairly treated and have been the victims of injustice. If I thought that there was any substantial rehabilitative value in extending votes to those serving custodial sentences, I would be very much in favour of it, but I'm afraid I don't.
The change in the law that is in prospect in England, and Scotland and Wales too, arises from a case brought in the European court by a man who is about as unmeritorious as you could possibly imagine—John Hirst, a man who spent an entire lifetime in violent crime and killed a woman with whom he'd been lodging whilst on parole from a two-year burglary sentence with an axe, hitting her seven times, and said that, whilst he'd been lodging with her for a mere 11 days, because she nagged him consistently when he went out, he felt no remorse and bashed her with the axe. He pleaded not guilty to murder but guilty to manslaughter. Amazingly, the then head of the Crown Prosecution Service accepted that on grounds of diminished responsibility. But the judge, sentencing him to 15 years in prison, said:
'I have no doubt you are an arrogant and dangerous person with a severe personality defect.... Unfortunately, this is not suitable for treatment in a mental hospital.'
Whilst in prison, Hirst attacked a prison officer, leading him to be transferred to a high security unit reserved for the most dangerous prisons and he served 25 years due to violent behaviour and other offences whilst in prison, being released in 2004. So, it's not a very good start, I think.
The case went before the European Court of Human Rights and he succeeded ultimately in his claim that the law as it now stands in the United Kingdom was insufficient to protect the human rights of prisoners. Under protocol 1, article 3 of the European Convention on Human Rights he succeeded, which merely says that:
'The High Contracting Parties'—
the United Kingdom being one of them—
'undertake to hold free elections at reasonable intervals by secret ballot, under conditions which will ensure the free expression of the opinion of the people in the choice of the legislature.'
So, that's a very broad general principle, as is typical, in fact, of the legal language of the European Convention on Human Rights, giving immense freedom to judges to interpret in the way that they think fit. It is in my view an arrogation of the rights of democratic institutions like the Welsh Assembly or the Parliament of the United Kingdom, and I think it is dangerous for judicial activism of this kind of take place because, once the judges have taken a decision, there is ultimately no appeal, and the people are not able to change the judgments of judges in the European court because you can't do that unless you can change the convention, and that is an extremely difficult thing to do, and anyway the language in which it's cast makes it impossible to do in specific instances, which is why my belief is that we should repatriate the European Convention on Human Rights and legislate for our own Bill of Rights, which democratically elected persons can change in appropriate cases. The European Union's charter of fundamental rights in article 39(2) provides a similar kind of provision, which has also been litigated in the European Court of Justice. All that says is that MEPs
'shall be elected by direct universal suffrage in a free and secret ballot.'
In the Delvigne case of 2015, a similar result to the Hirst case arose out of it. Now, Lord Hoffman, who is no fire-breathing right winger, said of the European Court of Human Rights that it had been
'unable to resist the temptation to aggrandise its jurisdiction and impose uniform rules on member states',
and Geoffrey Robertson QC, a paragon of liberalism, said in a pamphlet he wrote called 'Why we need a British Bill of Rights' that the European convention fails, actually,
'to include the rights Parliament won by the "Glorious Revolution" in 1689',
and mounting evidence exists that the weasel words of the European convention are damaging other basic rights, and the convention is in some respects out of date.
So, whatever one things about the substantive issue—[Interruption.] Yes, I will.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett ar yr agenda heddiw. Hoffwn ddweud ar ddechrau'r ddadl hon fy mod yn credu'n gryf iawn mewn adsefydlu carcharorion a diwygio'r carchardai. Fel aelod o'r bar ers 40 mlynedd, cynrychiolais garcharorion ar sawl achlysur fel cyfreithiwr ar sail pro bono, ac roedd rhai ohonynt wedi'u cyhuddo o droseddau difrifol iawn, yn cynnwys llofruddiaeth ddwbl mewn un achos. Ac yna, wedi iddynt gael eu rhyddhau o'r carchar, rwyf wedi parhau i'w cynrychioli er mwyn cael cyfiawnder lle credaf eu bod wedi cael eu trin yn annheg ac wedi dioddef anghyfiawnder. Pe bawn yn credu bod unrhyw werth adsefydlol o sylwedd mewn cynnig pleidleisiau i rai sy'n bwrw dedfryd o garchar, buaswn yn bendant iawn o'i blaid, ond yn anffodus nid wyf yn credu hynny.
Mae'r newid yn y gyfraith sydd yn yr arfaeth yn Lloegr, a Chymru a'r Alban hefyd, yn deillio o achos a gyflwynwyd yn Llys Ewrop gan ddyn sydd mor anhaeddiannol ag y gallech ddychmygu—John Hirst, dyn a dreuliodd oes gyfan yn cyflawni troseddau treisgar ac a laddodd ddynes y bu'n aros gyda hi â bwyell tra'i fod ar barôl wedi dedfryd o ddwy flynedd am fwrgleriaeth, gan ei tharo saith gwaith, ac er mai am 11 diwrnod yn unig y bu'n lletya gyda hi, oherwydd ei bod hi'n swnian arno'n gyson pan âi allan, fe ddywedodd nad oedd yn teimlo unrhyw edifeirwch ac fe'i tarodd hi â'r fwyell. Plediodd yn ddieuog o lofruddiaeth ond yn euog o ddynladdiad. Yn rhyfeddol, cafodd hynny ei dderbyn gan bennaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron ar y pryd ar sail cyfrifoldeb lleiedig. Ond dywedodd y barnwr, wrth ei ddedfrydu i 15 mlynedd o garchar:
Nid oes gennyf amheuaeth nad ydych yn unigolyn trahaus a pheryglus gyda gwendid difrifol yn eich personoliaeth... Yn anffodus, nid yw hyn yn eich gwneud yn addas i gael triniaeth mewn ysbyty meddwl.
Yn y carchar, ymosododd Hirst ar swyddog carchar, gan arwain at ei drosglwyddo i uned ddiogelwch wedi'i neilltuo ar gyfer y carcharorion mwyaf peryglus a bu yn y carchar am 25 mlynedd oherwydd ymddygiad treisgar a throseddau eraill tra'i fod yn y carchar, cyn ei ryddhau yn 2004. Felly, nid wyf yn meddwl bod hwnnw'n ddechrau da iawn.
Aeth yr achos gerbron Llys Hawlau Dynol Ewrop ac yn y pen draw llwyddodd yn ei hawliad fod y gyfraith fel y mae ar hyn o bryd yn y Deyrnas Unedig yn anigonol i ddiogelu hawliau dynol carcharorion. O dan brotocol 1, erthygl 3 o'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, sydd ond yn dweud bod:
'Partïon Contractu Uchel'
—ac mae'r Deyrnas Unedig yn un ohonynt—
'yn ymgymryd i gynnal etholiadau rhydd ar gyfnodau rhesymol trwy bleidlais gyfrinachol, o dan amodau a fydd yn sicrhau mynegiant rhydd o farn y bobl wrth ddewis y ddeddfwrfa.'
Felly, dyna egwyddor gyffredinol fras iawn, fel sy'n arferol, mewn gwirionedd, yn iaith gyfreithiol y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, sy'n rhoi rhyddid aruthrol i farnwyr ddehongli yn y modd y gwelant yn addas. Yn fy marn i, mae'n drahaus o hawliau democrataidd sefydliadau fel Llywodraeth y Cynulliad neu Senedd y Deyrnas Unedig, ac rwy'n credu ei bod yn beryglus fod actifiaeth farnwrol o'r fath yn digwydd oherwydd, pan fydd y barnwyr wedi gwneud penderfyniad, nid oes unrhyw apêl yn y pen draw, ac nid yw'r bobl yn gallu newid dyfarniadau barnwyr yn y llys Ewropeaidd oherwydd ni allwch wneud hynny oni bai eich bod yn gallu newid y confensiwn, ac mae hynny'n beth anodd eithriadol i'w wneud, a beth bynnag, mae'r iaith yn ei gwneud hi'n amhosibl ei wneud mewn achosion penodol, a dyna pam y credaf y dylem ddod â'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol yn ôl i'r wlad hon a deddfu ar gyfer ein Bil Hawliau ein hunain y gall unigolion a etholwyd yn ddemocrataidd ei newid mewn achosion priodol. Mae siarter hawliau sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd yn erthygl 39(2) yn darparu math tebyg o ddarpariaeth sydd hefyd wedi bod yn destun ymgyfreitha yn Llys Cyfiawnder Ewrop. Y cyfan y mae hwnnw'n ei ddweud yw bod Aelodau Senedd Ewrop
i'w hethol drwy hawl gyffredinol uniongyrchol mewn pleidlais rydd a chudd.
Yn achos Delvigne 2015, deilliodd canlyniad tebyg i achos Hirst ohono. Nawr, dywedodd yr Arglwydd Hoffman, nad yw'n ddadleuwr tanbaid dros yr asgell dde, fod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi
methu gwrthsefyll y demtasiwn i ddyrchafu ei awdurdodaeth a gosod rheolau unffurf ar yr aelod-wladwriaethau,
a dywedodd Geoffrey Robertson QC, sy'n baragon o ryddfrydiaeth, mewn pamffled a ysgrifennodd o'r enw 'Why we need a Brtish Bill of Rights' fod y Confensiwn Ewropeaidd yn methu
cynnwys yr hawliau a enillodd y Senedd drwy'r "Chwyldro Gogoneddus" yn 1689,
ac mae tystiolaeth gynyddol yn bodoli fod geiriau slec y confensiwn Ewropeaidd yn niweidio hawliau sylfaenol eraill, ac mae'r confensiwn mewn rhai ffyrdd yn hen ffasiwn.
Felly, beth bynnag y mae rhywun yn ei feddwl o'r mater yn ei hanfod—[Torri ar draws.] Iawn, fe wnaf.
Neil, thank you so much for giving way. I just want to make the observation that, even under the ECHR determination, and their previous judgments, there are European countries who operate with no restrictions on voting rights—in effect, a universal franchise for prisoners. There are others who operate with restrictions. They've interpreted exactly the same determination in very different ways. They've applied their sovereignty even under that judgment.
Neil, diolch yn fawr iawn am ildio. Rwyf am wneud y sylw, hyd yn oed o dan ddyfarniad Llys Hawliau Dynol Ewrop, ac yn eu dyfarniadau blaenorol, mae yna wledydd yn Ewrop sy'n gweithredu heb unrhyw gyfyngiadau ar hawliau pleidleisio—etholfraint gyffredinol ar gyfer carcharorion i bob pwrpas. Ceir eraill sy'n gweithredu gyda chyfyngiadau. Maent wedi dehongli yn union yr un penderfyniad mewn ffyrdd gwahanol iawn. Maent wedi cymhwyso eu sofraniaeth hyd yn oed o dan y dyfarniad hwnnw.
They don't have the sovereignty to make the decision that anybody serving a custodial sentence should not have the right to vote, and I think it's perfectly proper in a democratic country that the elected representatives of the people should be able to make that choice if they think it's in the best interests of their own people. Because the European convention does of course give the right to freedoms that nobody would contest, and everybody thinks it is a good thing. But, in depriving somebody of their liberty, we're depriving them of other fundamental rights under the convention or the charter of fundamental rights. Prisoners retain a right to a family life whilst in prison; they can't pick their children up from school or kiss them goodnight. They retain the right to freedom of expression and freedom of religion, but by definition they lose the right to freedom of assembly.
Anybody who ends up in prison, assuming that they're rightfully convicted, of course had a choice to make before he or she committed a crime, that they could actually not commit the crime and act within the law, knowing that, if convicted and sent to prison that one of the things that they would lose along with their freedom to move around outside the prison walls is that they would lose the freedom to vote. It seems to me that that is a perfectly acceptable position for anybody who has the trust of the people elected by them, as we are in this institution, to hold. Indeed, Chris Bryant, the Member of Parliament for the Rhondda, in a speech in the House of Commons in 2011 said this:
'it is not the role of the European Court of Human Rights to legislate on who gets to vote in the UK. As the President of the Court and others argued in their dissenting opinion on Hirst,'
because it was a 12 to five majority that gave Hirst his judgment,
'"it is essential to bear in mind that the Court is not a legislator and should be careful not to assume legislative functions."
'That is why we argued'—
this is what Chris Bryant said—
'in the Grand Chamber'—
and it was a Labour Government that he was talking about—
'That is why we argued in the Grand Chamber that the Court was acting ultra vires and why we believe it is for Parliament—and Parliament alone—to legislate on this for the UK.'
I give way.
Nid oes ganddynt sofraniaeth i wneud y penderfyniad na ddylai unrhyw un sy'n bwrw dedfryd o garchar gael yr hawl i bleidleisio, ac yn fy marn i mae'n gwbl briodol mewn gwlad ddemocrataidd y dylai cynrychiolwyr etholedig y bobl allu gwneud y dewis hwnnw os ydynt o'r farn ei fod er budd gorau eu pobl eu hunain. Oherwydd mae'r Confensiwn Ewropeaidd wrth gwrs yn rhoi'r hawl i ryddid na fyddai neb yn dadlau yn ei erbyn, ac mae pawb yn credu ei fod yn beth da. Ond wrth amddifadu rhywun o'i ryddid, rydym yn eu hamddifadu o hawliau sylfaenol eraill o dan y confensiwn neu'r siarter hawliau sylfaenol. Mae carcharorion yn cadw'r hawl i fywyd teuluol yn y carchar; ni chânt gasglu eu plant o'r ysgol na rhoi cusan nos da iddynt. Mae ganddynt hawl i ryddid mynegiant a rhyddid crefyddol, ond drwy ddiffiniad, maent yn colli'r hawl i ryddid i ymgynnull.
Gan gymryd eu bod wedi'u heuogfarnu'n briodol, wrth gwrs, roedd gan unrhyw un sydd yn y carchar ddewis i'w wneud, cyn iddo ef neu hi gyflawni trosedd, y gallent beidio â chyflawni'r drosedd a gweithredu o fewn y gyfraith mewn gwirionedd, gan wybod, pe baent yn cael eu heuogfarnu a'u hanfon i garchar mai un o'r pethau y byddent yn eu colli yn ogystal â'u rhyddid i symud o amgylch y tu allan i waliau'r carchar yw'r rhyddid i bleidleisio. Mae'n ymddangos i mi fod hwnnw'n safbwynt cwbl dderbyniol gan unrhyw un sy'n ennyn ymddiriedaeth y bobl a etholwyd ganddynt, fel rydym ni yn y sefydliad hwn yn ei wneud. Yn wir, dywedodd Chris Bryant, yr Aelod Seneddol dros y Rhondda, mewn araith yn Nhŷ’r Cyffredin yn 2011:
nid rôl Llys Hawliau Dynol Ewrop yw deddfu ynghylch pwy sy'n cael pleidleisio yn y DU. Fel y dadleuodd Llywydd y Llys ac eraill yn eu barn anghydsyniol ar Hirst,
oherwydd mai mwyafrif o 12 i bump a arweiniodd at ddyfarniad Hirst,
mae'n hanfodol cadw mewn cof nad yw'r llys yn ddeddfwrfa a dylai fod yn ofalus i beidio ag ymgymryd â swyddogaethau deddfwriaethol.
Dyna pam yr ydym wedi dadlau—
dyma a ddywedodd Chris Bryant—
yn y Siambr Fawr—
a sôn am Lywodraeth Lafur a wnâi—
Dyna pam yr ydym wedi dadlau yn y Siambr Fawr fod y Llys yn gweithredu ultra vires a pham y credwn mai mater i'r Senedd—a'r Senedd yn unig—yw deddfu ar hyn ar gyfer y DU.
Rwy'n ildio.
I don't think that we should get too hung up on the European Court of Justice. We're about to leave it. You and many other people, like Theresa May, are very obsessed about this. Just let's look at the objective, which is to support the reintegration of prisoners into normal life and to tackle our appalling record on recidivism. Clearly, we are spending loads of money on something that's not working.
Nid wyf yn meddwl y dylem boeni'n ormodol am Lys Cyfiawnder Ewrop. Rydym ar fin ei adael. Mae gennych chi a llawer o bobl eraill, fel Theresa May, obsesiwn mawr ynglŷn â hyn. Gadewch i ni edrych ar yr amcan, sef cefnogi ailintegreiddiad carcharorion i fywyd normal a mynd i'r afael â'n record warthus ar droseddu parhaus. Yn amlwg, rydym yn gwario llawer o arian ar rywbeth nad yw'n gweithio.
I strongly agree with the latter point that Jenny Rathbone makes. If I thought, as I started out by saying, that there was any worthwhile rehabilitative value in giving prisoners the right to vote, I would support doing that. I don't, in fact, think that there is, and I do believe that it should be open to society to express its revulsion at criminal offences by removing the right to vote from those who have other rights removed from them by virtue of the fact of imprisonment itself. Certainly, it should be for institutions such as the National Assembly to take that decision, not unelected judges in courts in Strasbourg. It's the European Court of Human Rights that we are dealing with here, not the European Court of Justice. So, we will not be leaving the Council of Europe and the European Convention on Human Rights, and we will still have to observe the decisions of those judges.
The Government at UK level has proposed some minor changes that have actually been accepted now by the Council of Ministers as fulfilling the judgment in the Hirst case. They are relatively limited in effect, and I'll just read them into the record. There are five of them. Prisoners on remand can vote. Prisoners committed to prison for contempt of court can vote. Prisoners committed to prison for default in paying fines can vote. Eligible prisoners released on temporary licence can vote. And prisoners released on home detention curfew can vote. I hope that, in conformity with the judgment of the European court, when the Welsh Government puts its proposals forward after it has considered the report of the equalities committee, they won't go one jot or tittle beyond that, because I think that there is absolutely no public support whatsoever for giving prisoners the vote. If we had a people's vote on this issue, I've no doubt that there would be a very heavy majority against doing so. So, I think that the Government has a heavy responsibility on its shoulders if it wants truly to represent the people, not least in Labour constituencies, to keep the legislation to the minimum possible.
Rwy'n cytuno'n gryf â'r pwynt olaf y mae Jenny Rathbone yn ei wneud. Pe bawn yn meddwl, fel y dechreuais drwy ddweud, fod unrhyw werth adsefydlol mawr i roi hawl i bleidleisio i garcharorion, buaswn yn cefnogi gwneud hynny. Nid wyf yn meddwl bod, mewn gwirionedd, ac rwy'n credu y dylai fod yn agored i gymdeithas fynegi ei hatgasedd tuag at droseddau drwy gael gwared ar hawl i bleidleisio y rheini sydd wedi colli hawliau eraill yn rhinwedd y ffaith eu bod yn y carchar. Yn sicr, dylai fod yn fater i sefydliadau fel y Cynulliad Cenedlaethol wneud y penderfyniad hwnnw, nid barnwyr anetholedig mewn llysoedd yn Strasbourg. Sôn am Lys Hawliau Dynol Ewrop a wnawn yma, nid Llys Cyfiawnder Ewrop. Felly, nid fyddwn yn gadael Cyngor Ewrop a'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, a bydd yn rhaid i ni barhau i gydymffurfio â phenderfyniadau'r barnwyr hynny.
Mae'r Llywodraeth ar lefel y DU wedi cynnig rhai mân newidiadau sydd wedi eu derbyn bellach gan Gyngor y Gweinidogion fel rhai sy'n cyflawni'r dyfarniad yn achos Hirst. Maent yn gymharol gyfyngedig o ran eu heffaith, ac fe'u darllenaf ar gyfer y cofnod. Mae yna bump ohonynt. Gall carcharorion ar remánd bleidleisio. Gall carcharorion a anfonwyd i'r carchar am ddirmyg llys bleidleisio. Gall carcharorion a anfonwyd i'r carchar am fethu talu dirwyon bleidleisio. Gall carcharorion cymwys a gafodd eu rhyddhau ar drwydded dros dro bleidleisio. A gall carcharorion a ryddhawyd ar gyrffyw cartref bleidleisio. I gydymffurfio â dyfarniad y llys Ewropeaidd, pan fo Llywodraeth Cymru yn cyflwyno ei chynigion ar ôl ystyried adroddiad y pwyllgor cydraddoldebau, rwy'n gobeithio nad ânt gam ymhellach na hynny, gan na chredaf fod unrhyw gefnogaeth gyhoeddus o gwbl i roi'r bleidlais i garcharorion. Pe baem yn cael pleidlais i'r bobl ar y mater hwn, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y byddai mwyafrif trwm iawn yn erbyn gwneud hynny. Felly, rwy'n credu bod gan y Llywodraeth gyfrifoldeb trwm ar ei hysgwyddau os yw'n dymuno cynrychioli'r bobl go iawn, yn enwedig mewn etholaethau Llafur, i gadw'r ddeddfwriaeth i'r lleiafswm posibl.
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Dwi'n galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans.
I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call on the Minister for Housing and Local Government to move formally amendment 1, tabled in the Rebecca Evans.
Gwelliant 1—Rebecca Evans
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu y dylai carchardai fod yn lleoedd i ddiwygio ac adsefydlu.
2. Yn cefnogi’r egwyddor o hawliau pleidleisio i garcharorion yn etholiadau Cymru, ond yn disgwyl am adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau.
Amendment 1—Rebecca Evans
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Believes that prisons should be places of reform and rehabilitation.
2. Supports the principle of voting rights for prisoners at Welsh elections, but awaits the Equality, Local Government and Communities Committee’s report.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar—Mark Isherwood.
I call on Mark Isherwood to move amendments 2 and 3, tabled in the name of Darren Millar—Mark Isherwood.
Gwelliant 2—Darren Millar
Ychwanegu pwyntiau newydd ar ôl pwynt 1 ac ailrifo yn unol â hynny:
Yn croesawu'r ffocws gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar wasanaethau adsefydlu, dedfrydau cymunedol a lleihau aildroseddu.
Yn nodi bod y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn cynnal ymchwiliad cyfredol i hawliau pleidleisio i garcharorion.
Gwelliant 3—Darren Millar
Ym mhwynt 2, dileu 'na ddylai carcharorion gael yr hawl i bleidleisio yn etholiadau Cymru' a rhoi yn ei le 'na ddylai hawliau pleidleisio cyfredol carcharorion gael eu hymestyn i etholiadau Cymru yn y dyfodol'.
Amendment 2—Darren Millar
Add as new points after point 1 and renumber accordingly:
Welcomes the focus by the Ministry of Justice on rehabilitative services, community sentences and reducing reoffending.
Notes that the Equality, Local Government and Communities Committee have an ongoing Inquiry into voting rights for prisoners.
Amendment 3—Darren Millar
In point 2, delete ‘prisoners should not be given the right to vote in’ and replace with ‘existing prisoner voting rights should not be extended in future’.
Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.
Amendments 2 and 3 moved.
Diolch, Llywydd. Prisons should be places of reform and rehabilitation, and imprisonment is a punishment for those found guilty of a crime. The UK Ministry of Justice is focused on rehabilitative services, community sentences and reducing reoffending. Last August, I attended the event in Wrexham held by HM Prison and Probation Service in Wales to discuss the 'Strengthening probation, building confidence' paper, under which all offender management services in Wales will sit within the National Probation Service from next year. The HM Prison and Probation Service in Wales will explore options to commission rehabilitative services, such as interventions and community payback. They'll build on the unique arrangements that they already have in Wales through their established prisons and probation directorate and on existing successful local partnerships, better reflecting the devolved responsibilities of the Welsh Government.
The UK Government's prison reforms are about replacing ageing and ineffective prisons with buildings fit for today's demands. The UK Government has rejected community prisons for women in England and Wales, and will instead trial five residential centres to help women offenders with issues such as drug rehabilitation and finding work. The Ministry of Justice is also considering banning short prison sentences in England and Wales, with Ministers stating that short jail terms are less effective at cutting reoffending than community penalties.
The Equality, Local Government and Communities Committee are currently undertaking an inquiry into voting rights for prisoners, yet this is the second debate in a fortnight seeking to pre-empt this. I move amendment 2 accordingly. In a 2017 YouGov survey, only 9 per cent of people in Wales said that all prisoners should be allowed to vote. It is not having boundaries that contributes to offending, but a lack of them. Rights go with responsibilities, and not voting is just one of the facts of life arising from being in prison, reflecting a decision by the community that the person concerned is not suitable to participate in the decision-making process of a community. Prisoners in the community on temporary licence can now vote, and the UK Government has also said that it should be made more clear to people given prison sentences that they will not have the right to vote while in prison. Unconvicted prisoners being held on remand and civil prisoners jailed for offences such as contempt of court already have the right to vote by postal ballot, although very few do.
We heard in Parc prison that few prisoners would either use a right to vote, or see it as an incentive to rehabilitate. Existing prisoner voting rights should not be extended in Wales beyond this, and I move amendment 3 accordingly. Our focus should instead be on giving offenders opportunities to contribute, make amends and build positive lives.
In December, I hosted an Assembly event with Construction Youth Trust Cymru and the Construction Industry Training Board, celebrating the success of the Clean Slate Cymru project, and launching the Clean Slate Cymru toolkit. The Clean Slate Cymru project aims to support people with convictions into construction employment, and the Clean Slate Cymru toolkit is a practical guide on how the construction industry can engage with ex-offenders in prisons and communities across Wales, and achieve social value. As part of the project, pilots were delivered across Wales, including an industry day in HMP Parc and careers fairs and work placements in HMP Berwyn.
Opening the first ex-armed forces personnel wing in the UK in 2015, Parc prison provides focus for specialist veteran support services that work outside the prison, such as peer mentoring services, employability and transition into life on the outside. Supporting Transition of Military Personnel, or SToMP, also has a whole-system approach to ex-armed service personnel, which supports them from police call-out to resettlement in the community. SToMP has implemented an all-Wales prisoner pathway to ensure consistent identification of, and support for, ex-armed service personnel across all prisons in Wales.
Last November, Parc was only the second prison in the UK and the first in Wales to be awarded autism accreditation by the National Autistic Society. However, sadly, the state of devolved services after two decades of Labour-led Welsh Government was again exposed this week by the damning independent report that found that half the men released from HMP Cardiff have nowhere to stay when they're released, and many will deliberately reoffend in order to be sent back to prison. It is that sort of failure that must be our focus, utilising the sort of projects I've referred to, rather than other measures that might satisfy the egos of individuals, but will make very little difference.
Diolch, Lywydd. Dylai carchardai fod yn lleoedd o ddiwygio ac adsefydlu, ac mae carchar yn gosb i'r rhai a geir yn euog o drosedd. Mae Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU yn canolbwyntio ar wasanaethau adsefydlu, dedfrydau cymunedol a lleihau aildroseddu. Fis Awst diwethaf, mynychais y digwyddiad yn Wrecsam a gynhaliwyd gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi yng Nghymru i drafod y papur 'Strengthening probation, building confidence', a fydd yn ymdrin â'r holl wasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru o fewn y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol o'r flwyddyn nesaf ymlaen. Bydd y Gwasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi yng Nghymru yn archwilio opsiynau i gomisiynu gwasanaethau adsefydlu, megis ymyriadau a gwneud iawn â'r gymuned. Byddant yn adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd ganddynt eisoes yng Nghymru drwy eu cyfarwyddiaeth garchardai a phrawf sefydledig a thrwy bartneriaethau lleol llwyddiannus sy'n bodoli eisoes, gan adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn well.
Mae diwygio carchardai Llywodraeth y DU yn ymwneud â chael adeiladau sy'n addas ar gyfer gofynion heddiw yn lle carchardai aneffeithiol sy'n heneiddio. Mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod carchardai cymunedol ar gyfer menywod yng Nghymru a Lloegr, ac yn hytrach, bydd yn treialu pump o ganolfannau preswyl i helpu troseddwyr benywaidd gyda materion megis adsefydlu cyffuriau a dod o hyd i waith. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder hefyd yn ystyried gwahardd dedfrydau byr o garchar yng Nghymru a Lloegr, gyda Gweinidogion yn datgan bod carcharu am gyfnod byr yn llai effeithiol o ran lleihau aildroseddu na chosbau cymunedol.
Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar hyn o bryd yn cynnal ymchwiliad i hawliau pleidleisio ar gyfer carcharorion, ac eto dyma'r ail ddadl mewn pythefnos i geisio achub y blaen ar hyn. Rwy'n cynnig gwelliant 2 yn unol â hynny. Mewn arolwg YouGov yn 2017, dim ond 9 y cant o bobl yng Nghymru a ddywedodd y dylid caniatáu i bob carcharor bleidleisio. Nid cael terfynau sy'n cyfrannu at droseddu, ond diffyg terfynau. Mae hawliau'n mynd gyda chyfrifoldebau, ac mae peidio â phleidleisio ond yn un o ffeithiau bywyd sy'n deillio o fod yn y carchar, gan adlewyrchu penderfyniad y gymuned nad yw'r unigolyn dan sylw yn addas i gymryd rhan ym mhroses y gymuned o wneud penderfyniadau. Gall carcharorion yn y gymuned ar drwydded dros dro bleidleisio bellach, ac mae Llywodraeth y DU hefyd wedi dweud y dylid ei gwneud yn fwy eglur i bobl sy'n cael dedfrydau o garchar na fydd ganddynt hawl i bleidleisio tra byddant yn y carchar. Mae gan garcharorion ar remánd heb eu heuogfarnu a charcharorion sifil a garcharwyd am droseddau fel dirmyg llys hawl i bleidleisio eisoes drwy bleidlais bost, er mai ychydig iawn sy'n gwneud.
Yng ngharchar y Parc, clywsom y byddai ychydig o garcharorion naill ai'n defnyddio'r hawl i bleidleisio, neu'n ei gweld fel cymhelliad i adsefydlu. Ni ddylid ymestyn hawliau pleidleisio i garcharorion presennol yng Nghymru y tu hwnt i hyn, ac rwy'n cynnig gwelliant 3 yn unol â hynny. Yn hytrach, dylai ein ffocws fod ar roi cyfleoedd i droseddwyr gyfrannu, gwneud iawn ac adeiladu bywydau cadarnhaol.
Ym mis Rhagfyr, cynhaliais ddigwyddiad yn y Cynulliad gydag Ymddiriedolaeth Adeiladu Ieuenctid Cymru a Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu, i ddathlu llwyddiant prosiect Clean Slate Cymru, a lansio pecyn cymorth Clean Slate Cymru. Nod prosiect Clean Slate Cymru yw cynorthwyo pobl sydd ag euogfarnau i gael gwaith yn y diwydiant adeiladu, ac mae pecyn cymorth Clean Slate Cymru yn cynnig arweiniad ymarferol ar sut y gall y diwydiant adeiladu ymgysylltu â chyn-droseddwyr mewn carchardai a chymunedau ledled Cymru, a sicrhau gwerth cymdeithasol. Fel rhan o'r prosiect, cafodd cynlluniau peilot eu cyflwyno ledled Cymru, gan gynnwys diwrnod diwydiant yng Ngharchar EM y Parc a ffeiriau gyrfaoedd a lleoliadau gwaith yng Ngharchar EM Berwyn.
Wedi agor yr adain gyntaf yn y DU i gyn-bersonél y lluoedd arfog yn 2015, mae carchar y Parc yn darparu ffocws ar gyfer gwasanaethau cymorth arbenigol i gyn-filwyr sy'n gweithio y tu allan i'r carchar, megis gwasanaethau mentora cymheiriaid, cyflogadwyedd a phontio i fywyd ar y tu allan. Mae gan Supporting Transition of Military Personnel, neu SToMP, ddull gweithredu system gyfan ar gyfer cyn-bersonél y lluoedd arfog, sy'n eu cefnogi o alw'r heddlu i ailsefydlu yn y gymuned. Mae SToMP wedi gweithredu llwybr carcharororion Cymru gyfan i sicrhau bod cyn-bersonél y lluoedd arfog yn cael eu hadnabod yn gyson, a'u cefnogi ar draws yr holl garchardai yng Nghymru.
Fis Tachwedd diwethaf, y Parc oedd yr ail garchar yn y DU a'r cyntaf yng Nghymru i ennill achrediad awtistiaeth gan Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth. Yn anffodus, er hynny, eto yr wythnos hon tynnwyd sylw at gyflwr y gwasanaethau datganoledig ar ôl dau ddegawd o dan arweiniad Llywodraeth Lafur Cymru gan adroddiad annibynnol damniol a ddarganfu fod hanner y dynion a ryddhawyd o garchar EM Caerdydd heb unman i aros pan gânt eu rhyddhau, a bydd llawer yn aildroseddu'n fwriadol er mwyn cael eu hanfon yn ôl i'r carchar. Dyna'r math o fethiant y mae'n rhaid inni ganolbwyntio arno, gan ddefnyddio'r math o brosiectau y cyfeiriais atynt, yn hytrach na mesurau eraill a allai fodloni hunanfalchder unigolion, ond na fydd yn gwneud fawr iawn o wahaniaeth.
It's good to speak in this debate today as Chair of the Equalities, Local Government and Communities Committee, Llywydd, because, as has already been mentioned, this is the second debate in short succession covering work the committee that I chair is currently undertaking as to whether prisoners in Wales should have the right to vote in Assembly and local elections. As part of that work, we are dealing with the issues in the round, as to whether there should be a blanket lifting of restrictions on the right of prisoners to vote, or whether there should be distinctions drawn between prisoners who would have that right and those who wouldn't. So, we've been looking at issues such as whether categories of prisoner on the basis of the sentence that they receive, or their release dates, or the type of offence, might be used to decide whether they should vote or not.
We're yet to come to a collective view. We have the UK position, as has been outlined, and I guess that's informative in terms of a possible starting point. We've undertaken visits, one to Parc prison, and one tomorrow to Eastwood Park to look at Welsh female prisoners in that English prison in Gloucestershire. Certainly, the visit to Parc was very informative in terms of hearing from prisoners and prison staff, and the director of the prison was quite forthright in saying that she believed that all prisoners should have the right to vote on a human rights basis, and that some of the practical considerations were certainly not so logistically difficult that they would prevent that happening, and that necessary arrangements, in her view, would have to be made and could be made. So, that was a very interesting visit, and I'm sure tomorrow will be very interesting too.
I also think, Llywydd, it's been quite informative in terms of our consultation process, in terms of hearing the public and organisations with a view, because it has, actually, been quite balanced, in terms of those for and against giving prisoners the right to vote and whether distinctions should be drawn and how they might be drawn. And it's certainly doesn't bear out the view that people are almost unanimously of the view that prisoners shouldn't have the right to vote at all. It's been far more nuanced than that.
So, we are in the middle of taking oral evidence and in the middle of the committee's inquiry. We will be taking further oral evidence from a range of organisations and, of course, from the Minister in due course. We aim to publish our report after the Easter recess. So, I hope very much that, in the debates and consideration that we're having—the previous debate and this debate, Llywydd—the work of the committee is duly recognised and indeed respected, because we are going through, I think, a very important process. And it will, I think, put a body of evidence on the table that I hope all Members will look at very carefully in due course before fully forming their own opinions on these matters.
Mae'n dda gallu siarad yn y ddadl hon heddiw fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, Lywydd, oherwydd, fel y crybwyllwyd eisoes, dyma'r ail ddadl mewn amser byr sy'n ymwneud â gwaith y mae'r pwyllgor a gadeirir gennyf yn ei wneud ar hyn o bryd ynglŷn ag a ddylai carcharorion yng Nghymru gael hawl i bleidleisio yn etholiadau'r Cynulliad ac etholiadau lleol. Fel rhan o'r gwaith hwnnw, rydym yn ymdrin â'r materion sy'n codi yn eu cyfanrwydd, i weld a ddylid codi'r cyfyngiadau'n gyfan gwbl ar hawl carcharorion i bleidleisio, neu a ddylid gwahaniaethu rhwng carcharorion a fyddai'n cael yr hawl honno a'r rhai na fyddent yn ei chael. Felly, buom yn edrych ar faterion megis y posibilrwydd o ddefnyddio categorïau o garcharor ar sail y ddedfryd a gânt, neu eu dyddiadau rhyddhau, neu'r math o drosedd, i benderfynu a ddylent bleidleisio neu beidio.
Rydym eto i ddod i farn gyfunol. Mae gennym safbwynt y DU, fel y'i hamlinellwyd, a thybiaf fod hwnnw'n ddefnyddiol fel man cychwyn posibl. Rydym wedi cynnal ymweliadau, un â charchar y Parc, ac un yfory i Eastwood Park i edrych ar garcharorion benywaidd a gedwir yn y carchar hwnnw yn swydd Gaerloyw. Yn sicr, roedd yr ymweliad â'r Parc yn addysgiadol iawn o ran gallu clywed gan y carcharorion a staff carchardai, ac roedd cyfarwyddwr y carchar yn dweud yn eithaf diamwys ei bod hi'n credu y dylai pob carcharor gael yr hawl i bleidleisio ar sail hawliau dynol, ac nad oedd rhai o'r ystyriaethau ymarferol mor anodd yn logistaidd nes eu bod yn atal hynny rhag digwydd, ac y byddai'n rhaid gwneud trefniadau angenrheidiol, yn ei barn hi, ac y gellid eu gwneud. Felly, roedd hwnnw'n ymweliad diddorol iawn, ac rwy'n siŵr y bydd yfory'n ddiddorol iawn hefyd.
Credaf hefyd, Lywydd, y bu'n eithaf addysgiadol o ran ein proses ymgynghori, o ran gwrando ar y cyhoedd a sefydliadau sydd â barn ar hyn, oherwydd mewn gwirionedd, mae wedi bod yn eithaf cytbwys, o ran y rhai sydd dros ac yn erbyn rhoi hawl i bleidleisio i garcharorion, ac a ddylid gwahaniaethu ac ar ba sail y dylid gwahaniaethu. Ac yn sicr nid yw'n ategu'r farn fod pobl yn unfrydol bron na ddylai carcharorion gael hawl i bleidleisio o gwbl. Mae wedi bod yn llawer mwy amrywiol na hynny.
Felly, rydym ynghanol y broses o gymryd tystiolaeth lafar ac ynghanol ymchwiliad y pwyllgor. Byddwn yn cymryd rhagor o dystiolaeth lafar gan amryw o sefydliadau, a gan y Gweinidog maes o law wrth gwrs. Ein nod yw cyhoeddi ein hadroddiad ar ôl toriad y Pasg. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr, yn y dadleuon a'r trafodaethau rydym yn eu cael—y ddadl flaenorol a'r ddadl hon, Lywydd—fod gwaith y pwyllgor yn cael ei gydnabod yn briodol a'i barchu yn wir, oherwydd rydym yn mynd drwy broses bwysig iawn yn fy marn i. Ac rwy'n credu y bydd yn rhoi corff o dystiolaeth ar y bwrdd y gobeithiaf y bydd pob Aelod yn edrych arno'n ofalus iawn maes o law cyn ffurfio eu barn eu hunain ar y materion hyn yn llawn.
Now, prisoner voting is, I think, an important issue. I do have slight concerns about us bringing this debate today, because, as John Griffiths has just explained, there is an ongoing inquiry into this issue being carried out by the ELGC committee, of which I am a member. I think, in general, it isn't good practice to pre-empt the outcome of an inquiry, but, to be fair, we had a debate on various criminal justice issues in the Chamber a couple of weeks ago, which wasn't brought by us, in which both Labour and Plaid Cymru certainly sent out strong signals on this issue. So, I think that debate has already pre-empted the inquiry to some extent.
To recap what was said a fortnight ago, Labour's Jane Hutt stated that the Welsh Government was awaiting the outcome of our inquiry but at the same time was preparing a Government Bill on this issue. Well, a Bill is a major undertaking and you don't prepare a Bill if you're not seriously intending to bring legislation in. So, I think this tells us that the Welsh Government has already decided that it will extend prisoner voting, although they are not explicitly stating that, despite the fact that we haven't finished the committee inquiry yet.
For their part, Plaid Cymru, who brought the debate, were keen to include prisoner voting in the wording of their motion. This gave us, I think, a strong indication that they wished to extend the prisoner voting franchise in Wales. So, again, I think this pre-empts the inquiry, certainly in spirit if not in precise wording. So, I think we are justified in bringing this debate today. Of course, I will endeavour to continue to listen to the evidence of the committee inquiry.
Now, my colleague Neil Hamilton has raised some of the major moral objections to allowing prisoner voting at all, which is basically the UKIP position—that far from wanting to extend the prisoner vote, we would rather ignore the absurd ruling of the European Court of Human Rights on this and allow no prisoner voting at all. If the major objection to this is that we need to comply with ECHR, then our position is this: we are leaving the EU and ECJ in order to have control over our own laws, after all that is what the majority of the people of the UK voted for. So, why don't we simply leave the ECHR as well and have our own British bill of rights? So, this is the political context in which we oppose the principle of prisoners having the right to vote.
Now, what our inquiry has already thrown up so far are the many logistical and technical difficulties that are likely to arise if you do go down the path of trying to extend the prisoner franchise. There are major difficulties, for example, over the registered address of prisoners. There are prisoners with Welsh addresses who are imprisoned in English prisons. So, some prisoners held in English prisons could be allowed the vote in a Welsh Assembly election. That will be difficult to organise. Even if they have that vote in theory, will they actually be able to cast their vote in practice? Conversely, there are English prisoners in Welsh prisons who won't be allowed to vote in an Assembly election.
Nawr, mae rhoi pleidlais i garcharorion yn fater pwysig yn fy marn i. Mae gennyf ychydig o bryderon ynglŷn â chyflwyno'r ddadl hon heddiw, oherwydd, fel y mae John Griffiths newydd esbonio, mae ymchwiliad yn mynd rhagddo ar y mater hwn gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau rwy'n aelod ohono. Yn gyffredinol, nid wyf yn credu bod achub y blaen ar ganlyniad ymchwiliad yn arfer da, ond a bod yn deg, cawsom ddadl ar nifer o faterion amrywiol yn ymwneud â chyfiawnder troseddol yn y Siambr ychydig wythnosau yn ôl, ac nid ni a gyflwynodd honno, ond yn sicr roedd y Blaid Lafur a Phlaid Cymru yn cyfleu negeseuon cryf ar y mater hwn. Felly, credaf fod y ddadl eisoes wedi achub y blaen ar yr ymchwiliad i ryw raddau.
I ailadrodd yr hyn a ddywedwyd bythefnos yn ôl, dywedodd Jane Hutt ar ran y Blaid Lafur fod Llywodraeth Cymru yn aros am ganlyniad ein hymchwiliad ond ar yr un pryd roedd yn paratoi Bil Llywodraeth ar y mater hwn. Wel, mae Bil yn ymrwymiad mawr ac nid ydych yn paratoi Bil os nad ydych o ddifrif yn bwriadu cyflwyno deddfwriaeth. Felly, credaf fod hyn yn dweud wrthym fod Llywodraeth Cymru eisoes wedi penderfynu y bydd yn ymestyn yr hawl i garcharorion bleidleisio, er nad ydynt yn dweud hynny'n benodol, er gwaethaf y ffaith nad ydym wedi gorffen ymchwiliad y pwyllgor eto.
O'u rhan hwy, roedd Plaid Cymru, a gyflwynodd y ddadl, yn awyddus i gynnwys hawl carcharorion i bleidleisio yng ngeiriad eu cynnig. Rhoddodd hyn arwydd cryf i ni, rwy'n credu, eu bod yn dymuno ymestyn yr etholfraint i garcharorion bleidleisio yng Nghymru. Felly, unwaith eto, credaf fod hyn yn achub y blaen ar yr ymchwiliad, mewn ysbryd yn sicr os nad o ran yr union eiriad. Felly, credaf y gallwn gyfiawnhau cyflwyno'r ddadl hon heddiw. Wrth gwrs, byddaf yn ymdrechu i barhau i wrando ar dystiolaeth ymchwiliad y pwyllgor.
Nawr, mae fy nghyd-Aelod, Neil Hamilton, wedi nodi rhai o'r prif wrthwynebiadau moesol i ganiatáu i garcharorion bleidleisio o gwbl, sef safbwynt UKIP yn y bôn—ein bod ymhell o fod eisiau ymestyn y bleidlais i gynnwys carcharorion, ac yn hytrach, y byddai'n well gennym anwybyddu dyfarniad hurt Llys Hawliau Dynol Ewrop ar hyn a pheidio â chaniatáu i unrhyw garcharor bleidleisio o gwbl. Os mai'r gwrthwynebiad mawr i hyn yw bod angen inni gydymffurfio â Llys Hawliau Dynol Ewrop, dyma yw ein safbwynt: rydym yn gadael yr UE a Llys Cyfiawnder Ewrop er mwyn cael rheolaeth dros ein deddfau ein hunain, wedi'r cyfan dyna y pleidleisiodd y mwyafrif o bobl y DU drosto. Felly, pam na allwn adael Llys Hawliau Dynol Ewrop hefyd a chael ein bil hawliau Prydeinig ein hunain? Felly, dyma gyd-destun gwleidyddol ein gwrthwynebiad i'r egwyddor o roi hawl i garcharorion gael pleidleisio.
Nawr, yr hyn y mae ein hymchwiliad eisoes wedi'i ddangos hyd yn hyn yw'r nifer o anawsterau technegol a logistaidd sy'n debygol o godi os ewch ar hyd y llwybr o geisio ymestyn yr etholfraint i gynnwys carcharorion. Ceir anawsterau mawr, er enghraifft, mewn perthynas â chyfeiriad cofrestredig carcharorion. Ceir carcharorion gyda chyfeiriadau yng Nghymru sydd mewn carchardai yn Lloegr. Felly, gallai rhai carcharorion a gedwir mewn carchardai yn Lloegr gael caniatâd i bleidleisio mewn etholiad Cynulliad Cymru. Bydd hynny'n anodd i'w drefnu. Hyd yn oed os oes ganddynt y bleidlais honno'n ddamcaniaethol, a fyddant yn gallu bwrw eu pleidlais yn ymarferol? Ac fel arall, ceir carcharorion o Loegr yng ngharchardai Cymru na fydd ganddynt hawl i bleidleisio mewn etholiad Cynulliad.
Will you take an intervention on that?
A wnewch chi dderbyn ymyriad ar hynny?
Yes.
Gwnaf.
Is he aware that prisoners already exercise their right to vote? They tend to vote by post or proxy.
A yw'n ymwybodol fod carcharorion eisoes yn arfer eu hawl i bleidleisio? Maent yn tueddu i bleidleisio drwy'r post neu drwy ddirprwy.
The right to vote, as far as I recall from our inquiry in Wales, was actually extended by that ECHR ruling and the application of it to—
Yn ôl yr hyn a gofiaf o'n hymchwiliad yng Nghymru, estynnwyd yr hawl i bleidleisio gan y dyfarniad hwnnw gan Lys Hawliau Dynol Ewrop a'i chymhwyso ar gyfer—
Prisoners on remand.
Carcharorion ar remánd.
Ah, prisoners on remand. Okay, that is a precise issue.
A, carcharorion ar remánd. Iawn, mae hwnnw'n fater penodol.
They're not convicted when they're on remand.
Nid ydynt wedi'u heuogfarnu pan fyddant ar remánd.
They're still in prison though, aren't they?
Maent yn dal i fod yn y carchar, onid ydynt?
I think there is a basic—[Interruption.] There is a basic difficulty with prisoners on remand, but it's an interesting point that we need to look at.
Now, if I can return to what I was saying, conversely, there are English prisoners in Welsh prisons who won't be allowed to vote in an Assembly election. So, in many prisons, you will get prisoners on the same wing, some of whom will get a vote and others of whom will not. What you won't get is equality of opportunity, and the inequality may conceivably lead to lower morale on the wing rather than higher morale, so I think we do need to tread carefully here.
We did visit Parc prison, as John Griffiths mentioned. We did meet prisoners, we met prison officers and we met the prison director. Now, they do have a privileges system in that prison. I wondered would the privileges system be of any use in determining whether or not a prisoner might be allowed a vote—perhaps a naive idea. The prison director thought this was highly impractical and, on reflection, I think this would be unlikely given that you are then giving the prison director and the prison officers the right to say who can and who can't vote, which is probably itself fundamentally undemocratic. So, given all these difficulties, we are then led into the extremely murky waters of allowing all prisoners to vote. I really do think I agree with points that Mark Isherwood raised during the previous Chamber debate that the prospect of violent offenders like murderers and rapists getting the vote is not likely to win much support from the wider electorate. And he did quote again today the 9 per cent figure from a YouGov survey conducted in 2017. So, I think there will be very little public support for this. It wasn't in Labour or Plaid Cymru's manifestos; I think it's a bit rich trying to bring this in under the radar. Diolch yn fawr iawn.
Rwy'n meddwl bod anhawster sylfaenol—[Torri ar draws.] Mae anhawster sylfaenol gyda charcharorion ar remánd, ond mae'n bwynt diddorol y mae angen inni edrych arno.
Nawr, os caf ddychwelyd at yr hyn yr oeddwn yn ei ddweud, ar y llaw arall, ceir carcharorion o Loegr yng ngharchardai Cymru na fydd yn cael pleidleisio mewn etholiad Cynulliad. Felly, mewn llawer o garchardai, bydd gennych garcharorion yn yr un adain, a rhai ohonynt yn cael pleidleisio ac eraill na fyddent yn cael gwneud hynny. Yr hyn na fydd gennych fydd cyfle cyfartal, a gallai'r anghydraddoldeb arwain o bosibl at ostwng morâl yn yr adain yn hytrach na'i godi, felly rwy'n credu bod angen inni droedio'n ofalus yma.
Ymwelsom â charchar y Parc, fel y soniodd John Griffiths. Cyfarfuom â charcharorion, cyfarfuom â swyddogion carchar a chyfarfuom â chyfarwyddwr y carchar. Nawr, mae ganddynt system freintiau yn y carchar hwnnw. Tybed a fyddai'r system freintiau o unrhyw ddefnydd i benderfynu a ellid caniatáu i garcharor bleidleisio ai peidio—efallai ei fod yn syniad naïf. Credai cyfarwyddwr y carchar fod hyn yn anymarferol iawn ac ar ôl ystyried, credaf y byddai'n annhebygol gan eich bod yn rhoi hawl i gyfarwyddwr y carchar a swyddogion y carchar i ddweud pwy sy'n cael a phwy nad yw'n cael pleidleisio, sy'n sylfaenol annemocrataidd mae'n debyg. Felly, o gofio'r holl anawsterau hyn, cawn ein harwain wedyn i mewn i ddyfroedd tywyll iawn caniatáu i bob carcharor bleidleisio. Credaf fy mod yn cytuno â'r pwyntiau a nododd Mark Isherwood yn ystod y ddadl flaenorol yn y Siambr nad yw'r posibilrwydd y caiff troseddwyr treisgar fel llofruddion a threiswyr rhywiol bleidlais yn debygol o ennill llawer o gefnogaeth o blith yr etholwyr yn ehangach. A dyfynnodd eto heddiw y ffigur o 9 y cant o arolwg YouGov a gynhaliwyd yn 2017. Felly, rwy'n credu mai ychydig iawn o gefnogaeth gyhoeddus sydd yna i hyn. Nid oedd ym maniffesto Llafur na Phlaid Cymru; credaf mai haerllugrwydd braidd yw ceisio cyflwyno hyn o dan y radar. Diolch yn fawr iawn.
I approach this not because of an absolute aversion to the word 'Europe' and any institution that contains that descriptor is therefore wrong as a matter of principle and practice. My approach is somewhat different, although I did find Neil Hamilton's introduction to this debate at least had the virtue of an attempted argument on the basis of principle as well as waving newspaper headlines at us.
But let me say this: I think this is important—when I made a statement to this place as a Minister on 30 January last year, I made a statement that I hoped was rooted in principle and a philosophical commitment to the social justice and equality that should be the hallmark of this place. If we are to be a Parliament in the future, then the decisions we take and the approach we take to those decisions is of fundamental importance to the citizens of this country. For me, when we imprison somebody, when we incarcerate them, when we take away their liberty, we take away their liberty to do some of the things that Neil Hamilton described. What we do not do, and what we must never seek to do, is take away their identity, to take away their citizenship, to take away their rights as an individual and as a human being. That is a different proposition. The punishment they receive is a deprivation of their liberty, and that is the point at which we should begin.
But we should also begin at a different point of principle, a point of principle that is rooted in rehabilitation, and one of the weakest parts of the system we have for dealing with criminal justice in this country is the through-the-gate services as prisoners come to the end of their sentences and they are taken back to the community, and we discussed that with a topical and urgent question earlier this afternoon. For me, when I look at this issue, it is essential that we continue to treat people throughout their period in prison as citizens of this country and as citizens we hope will play an important part in their communities in the future, as responsible citizens. The proposal I made to this place I felt was a reasonable place to be, whereby somebody who is sentenced to prison for a period of time and where their release date is anticipated to be within the term of the authority—in this case it's local government, of course—being elected would be able to vote in elections to that authority. They will be citizens living in that place during the term of that authority being elected, and I thought that was quite an important principle, because we are not depriving somebody of their right to vote who will be held in prison over an extended period of time—a life sentence or a long sentence—but we're actually enabling somebody to choose the local authority, in this case, and to participate in an election where they themselves will live in that community during the term of that authority, and that is an important point to make. We already do this with remand prisoners, of course; they already do participate and are able to do so. They do so with a connected address—there are none of the issues that the leader of UKIP attempted to articulate in his contribution. None of those issues are either relevant or have been, at any time, issues where difficulties have arisen. And let me say this: it is important that we do this in a reasoned way that is rooted in principle, rooted in a philosophical commitment to social justice, but also where there is a practical application.
It is clear to me that the arrangements and structures are already in place, and certainly, as a Minister, I was very, very clear that there were no major practical impediments to this being delivered. The structures we have in place, the right of a prisoner to receive correspondence from an electoral returning officer already exists, the right of a prisoner to receive that correspondence in private and to make a determination on the basis of that correspondence already exists. The Electoral Commission have already made an assessment of how this could operate in practice, and the relevant legislation was already amended back in 2000 to enable this to happen. So, there are no practical applications and practical issues on this matter. It is who we are as a country, as a people, as a community that matters to me. I want to see prisoners who are being held at the moment in prisons either here or elsewhere to be released at a point at which they will become responsible citizens of this country. And we need to start treating them as responsible citizens not at the point at which they are released, but at the point where they are still held in custody, where we are able to begin the process of rehabilitation.
One of the real crises—and I'm sure Mr Hamilton is aware of this—is that rehabilitation's always started when it's been too late and when it's already going to fail. What we need to do is to ensure that we are able to do that as a cohesive and holistic approach from the beginning. So, I hope that we will vote this afternoon to support those principles and that the committee, during its work, will also come to that conclusion and we will be able to legislate on these matters before the end of this Parliament.
Rwy'n dod at hyn nid oherwydd gwrthwynebiad llwyr i'r gair 'Ewrop' a bod unrhyw sefydliad sy'n cynnwys y disgrifydd hwnnw'n anghywir felly fel mater o egwyddor ac yn ymarferol. Mae fy ymagwedd ychydig yn wahanol, er bod cyflwyniad Neil Hamilton i'r ddadl hon o leiaf wedi ceisio dadlau ar sail egwyddor yn ogystal â chwifio penawdau papur newydd arnom.
Ond gadewch i mi ddweud hyn: credaf fod hyn yn bwysig—pan wneuthum ddatganiad i'r lle hwn fel Gweinidog ar 30 Ionawr y llynedd, gwneuthum ddatganiad y gobeithiwn ei fod wedi'i wreiddio mewn egwyddor a'r ymrwymiad athronyddol i gyfiawnder cymdeithasol a chydraddoldeb a ddylai fod yn nodweddu'r lle hwn. Os ydym i fod yn Senedd yn y dyfodol, mae'r penderfyniadau a wnawn a'r ymagwedd a gymerwn tuag at y penderfyniadau hynny o bwys sylfaenol i ddinasyddion y wlad hon. I mi, pan fyddwn yn carcharu rhywun, pan fyddwn yn mynd â'u rhyddid oddi wrthynt, rydym yn mynd â'u rhyddid er mwyn gwneud rhai o'r pethau a ddisgrifiodd Neil Hamilton. Yr hyn nad ydym yn ei wneud, a'r hyn na ddylem byth geisio ei wneud, yw mynd â'u hunaniaeth oddi wrthynt, mynd â'u dinasyddiaeth oddi wrthynt, mynd â'u hawliau oddi wrthynt fel unigolion ac fel bodau dynol. Mae hwnnw'n gynnig gwahanol. Y gosb y maent yn ei chael yw colli eu rhyddid, a dyna'r pwynt y dylem ddechrau gydag ef.
Ond dylem hefyd ddechrau ar bwynt gwahanol o egwyddor, pwynt o egwyddor sydd wedi'i wreiddio mewn adsefydlu, ac un o rannau gwannaf y system sydd gennym ar gyfer ymdrin â chyfiawnder troseddol yn y wlad hon yw'r gwasanaethau 'drwy'r gât' wrth i garcharorion ddod at ddiwedd eu dedfryd a'u dwyn yn ôl i'r gymuned, a buom yn trafod hynny gyda chwestiwn brys ac amserol yn gynharach y prynhawn yma. I mi, pan edrychaf ar y mater hwn, mae'n hanfodol ein bod yn parhau i drin pobl drwy gydol eu cyfnod yn y carchar fel dinasyddion y wlad hon ac fel dinasyddion rydym yn gobeithio y byddant yn chwarae rhan bwysig yn eu cymunedau yn y dyfodol, fel dinasyddion cyfrifol. Teimlwn fod y cynnig a wneuthum i'r lle hwn yn lle rhesymol i fod, lle bydd rhywun sydd wedi'i ddedfrydu i garchar am gyfnod o amser a lle rhagwelir y bydd eu dyddiad rhyddhau o fewn tymor yr awdurdod sy'n cael ei ethol—llywodraeth leol yn yr achos hwn, wrth gwrs—byddai'n gallu pleidleisio mewn etholiad i'r awdurdod hwnnw. Byddant yn ddinasyddion sy'n byw yn y lle hwnnw yn ystod tymor yr awdurdod hwnnw sy'n cael ei ethol, ac roeddwn yn meddwl bod honno'n egwyddor go bwysig, oherwydd nid ydym yn amddifadu neb o'u hawl i bleidleisio a gedwir yn y carchar dros gyfnod estynedig o amser—dedfryd am oes neu ddedfryd hir—ond mewn gwirionedd rydym yn galluogi rhywun i ddewis yr awdurdod lleol, yn yr achos hwn, ac i gymryd rhan mewn etholiad lle maent hwy eu hunain yn byw yn y gymuned honno yn ystod tymor yr awdurdod hwnnw, ac mae hwnnw'n bwynt pwysig i'w wneud. Rydym eisoes yn gwneud hyn gyda charcharorion ar remánd, wrth gwrs; maent eisoes yn cymryd rhan ac yn gallu gwneud hynny. Maent yn gwneud hynny gyda chyfeiriad cysylltiedig—ni cheir yr un o'r problemau y ceisiodd arweinydd UKIP eu mynegi yn ei gyfraniad. Nid oes yr un o'r materion hyn yn berthnasol ac nid ydynt wedi bod yn berthnasol ar unrhyw adeg, lle mae anawsterau wedi codi. A gadewch imi ddweud hyn: mae'n bwysig ein bod yn gwneud hyn mewn ffordd resymegol sydd wedi'i gwreiddio mewn egwyddor, sydd wedi'i gwreiddio mewn ymrwymiad athronyddol i gyfiawnder cymdeithasol, ond hefyd lle ceir cymhwysiad ymarferol.
Mae'n amlwg i mi fod y trefniadau a'r strwythurau eisoes yn eu lle, ac yn sicr, fel Gweinidog, roeddwn yn glir iawn nad oedd unrhyw rwystrau ymarferol mawr i allu cyflawni hyn. Mae'r strwythurau sydd gennym ar waith, hawl carcharor i gael gohebiaeth gan swyddog canlyniadau etholiadol, eisoes yn bodoli, mae hawl carcharor i gael yr ohebiaeth yn breifat ac i wneud penderfyniad ar sail yr ohebiaeth honno eisoes yn bodoli. Mae'r Comisiwn Etholiadol eisoes wedi gwneud asesiad o sut y gallai hyn weithredu yn ymarferol, a diwygiwyd y ddeddfwriaeth berthnasol eisoes yn 2000 i alluogi hyn i ddigwydd. Felly, nid oes unrhyw gymwysiadau ymarferol na phroblemau ymarferol ynghlwm wrth y mater hwn. Pwy ydym fel gwlad, fel pobl, fel cymuned sy'n bwysig i mi. Rwyf am weld carcharorion sy'n cael eu cadw ar hyn o bryd mewn carchardai naill ai yma neu yn rhywle arall yn cael eu rhyddhau ar bwynt lle byddant yn dod yn ddinasyddion cyfrifol yn y wlad hon. Ac mae angen inni ddechrau eu trin fel dinasyddion cyfrifol nid ar y pwynt y cânt eu rhyddhau, ond ar y pwynt lle maent yn dal i fod wedi'u carcharu, lle gallwn ddechrau ar y broses o adsefydlu.
Un o'r argyfyngau go iawn—ac rwy'n siŵr fod Mr Hamilton yn ymwybodol o hyn—yw bod adsefydlu bob amser yn dechrau pan fydd hi'n rhy hwyr, a phan fydd eisoes yn mynd i fethu. Yr hyn sydd angen inni ei wneud yw sicrhau ein bod yn gallu gwneud hynny fel dull cydlynol a chyfannol o'r dechrau. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn pleidleisio y prynhawn yma i gefnogi'r egwyddorion hynny a bod y pwyllgor yn ystod ei waith hefyd yn dod i'r casgliad hwnnw ac y byddwn yn gallu deddfu ar y materion hyn cyn diwedd y Senedd hon.
I want to approach this debate in something of a reflective manner—not to pre-empt the outcome of the committee headed by John Griffiths that I sit on, but I do want to, in opening, just thank both the prisoners and also the prison staff and officials of Parc prison, where we had a visit the other day. I was struck by how articulate, well informed and intelligent the discussions were with both the prisoners and the prison staff. Some of the prisoners remarked to us, in the group that we were in, 'You'd be surprised how well informed we are when we're locked up for 14 hours of the day, how much political television we watch and how many newspapers we read. We're very up to speed on it.' So, I just want to thank them and I'm looking forward to the visit tomorrow.
Can I just track back a little bit to why we are where we are? The reason we have the deprivation of the franchise from prisoners dates back to medieval times and the issue of civic death—the idea that if you entered prison, you forfeited your property. Because you had forfeited your property, you forfeited the right to vote, because the right to vote was predicated on the ownership of property, and so on. So, it's got a medieval—[Interruption.] Well, it's actually prior to that, it's medieval—1870 was the Forfeiture Act, which then actually talked about the issue of social contract as well.
So, there's a long, strange history within this, but if I bring it a little bit more up to date, since 2005, where there have been bans within countries on prisoner voting, this has been found to violate international human rights legislation. The ECHR, not an EU body—there's sometimes some confusion over that—remarked that the blanket ban on prisoner voting was indiscriminate and disproportionate. And, of course, as has already been remarked by several contributors to this debate, in November 2017, the UK Government indeed did give prisoners who were released on temporary licence—or on home detention, on remand, as we often call it, on detention, on curfew—the right to vote in the UK. In fact, guidance was sent out that year, and leaflets were given to all prisoners, we are told.
Now, in May 2018, the Scottish Parliament's Equalities and Human Rights Committee recommended lifting the ban in its entirety—and there is a spectrum of views on this—within Scotland, but this was rejected by the Scottish Government. Of course, as we've heard, the committee headed by John Griffiths, at the instigation or invitation of the Llywydd, is now looking at the issue in Wales, with our powers for the Assembly and local elections. And, of course, very recently in the debate that we had on 30 January, the Assembly voted 36 to 14 with one abstention in support of the principle of a vote for prisoners. I just note that that's short of the supermajority needed to actually change the view within this.
So, that concept, from the whole disenfranchisement to the whole enfranchisement, has several areas where the committee is looking with interest at this. The principle of it—. As we know from the Welsh Government consultation back in 2007, in that consultation, 50 per cent of the respondents agreed with prisoners being allowed to register for a vote and 48 per cent disagreed; a 2 per cent difference—where have we heard that before?—but very close. It looked at the issue of sentence length, whether or not sentence length should be a factor in deciding which prisoners should actually be eligible to have the franchise, or the severity of crime, and, of course, technical issues that we've heard referred to around method and the address. Just to remark, of course—and my thanks to library colleagues here within the Senedd for this—there are 4,700 Welsh people in prison, of which 37 per cent are held in England, so there are technical issues here, and there are 261 Welsh women prisoners, all of whom are held in 12 England prisons. So, there are technical issues, but they're not insurmountable.
Now, if I can turn to some other issues that are pertinent to this: youth offenders. We went to Parc prison recently—. If we were, within this democratic institution, to reduce the voting age to 16 and 17, what would that mean in terms of young offenders as well? And just to address issues of other countries' examples, I mentioned earlier that different countries have different approaches, the majority of democratic countries now extend the franchise in different ways to the prison population, but it is in different ways, and in different measure.
Could I just turn very, very briefly, in my closing remarks, to the concept of why, if at all, prisoners should have both? Former Conservative Home Secretary Lord Hurd said,
'If prisoners had the vote then MPs would take a good deal more interest in conditions in prisons.'
Can I turn attention to the suicide of Vikki Thompson, a transgender prisoner, because of the treatment and the abuse that she received in an all-male prison; the continuing failure to combat ongoing consistent rape and sexual assault behind bars in prison population; the fact that black prisoners make up 15 per cent of the prison population compared to 2 per cent of the country in total—they're over seven times more likely to be barred from voting while inmates? And I could go on. As the Canadian Supreme Court has stated,
'disenfranchisement is more likely to become a self-fulfilling prophecy than a spur to reintegration. Depriving at-risk individuals of their sense of collective identity and membership in the community is unlikely to instill a sense of responsibility and community identity, while the right to participate in voting helps teach democratic values and social responsibility'.
I'm looking forward to participating in the inquiry tomorrow when we go to prison in Gloucester, the all-women's prison. I think that this is an interesting inquiry, but I hope that it will give us some sense, here—light more than heat—about the way that this democratic institution may want to proceed.
Rwyf am gyfrannu at y ddadl hon mewn ysbryd myfyriol—nid i achub y blaen ar ganlyniad y pwyllgor rwy'n aelod ohono dan arweiniad John Griffiths, ond wrth agor, rwyf am ddiolch i garcharorion a staff y carchar a swyddogion carchar y Parc, lle buom ar ymweliad y diwrnod o'r blaen. Fe'm trawyd gan ba mor huawdl, gwybodus a deallus oedd y trafodaethau gyda'r carcharorion a staff y carchar. Dywedodd rhai o'r carcharorion wrthym, yn y grŵp yr oeddem ni ynddo, 'Byddech yn synnu pa mor wybodus ydym ni a ninnau'n gaeth am 14 awr y dydd, faint o deledu gwledyddol y byddwn yn ei wylio a faint o bapurau newydd y byddwn yn eu darllen. Rydym yn wybodus iawn am bethau.' Felly, hoffwn ddiolch iddynt ac rwy'n edrych ymlaen at yr ymweliad yfory.
A gaf fi fynd yn ôl ychydig i pam yr ydym lle'r ydym? Mae'r rheswm pam ein bod yn amddifadu carcharorion o'r etholfraint yn dyddio'n ôl i'r canol oesoedd a mater marwolaeth ddinesig—y syniad eich bod yn fforffedu eich eiddo os oeddech yn mynd i garchar. Oherwydd eich bod wedi fforffedu eich eiddo, roeddech yn fforffedu'r hawl i bleidleisio, oherwydd roedd yr oedd yr hawl i bleidleisio yn seiliedig ar berchnogaeth eiddo, ac ati. Felly, mae iddo gynsail canoloesol—[Torri ar draws.] Wel, mae'n mynd yn ôl cyn hynny mewn gwirionedd, mae'n ganoloesol—yn 1870 y cafwyd y Ddeddf Fforffediad, a oedd yn sôn am y contract cymdeithasol bryd hynny yn ogystal.
Felly, mae hanes hir a rhyfedd yn perthyn i hyn, ond os caf ddod ychydig bach yn fwy diweddar, ers 2005, lle roedd gwaharddiadau o fewn gwledydd ar hawl carcharorion i bleidleisio, canfuwyd bod hyn yn torri deddfwriaeth hawliau dynol rhyngwladol. Nododd Llys Hawliau Dynol Ewrop, nad yw'n gorff yr UE—ceir dryswch ynglŷn â hynny weithiau—fod y gwaharddiad cyffredinol ar hawl carcharor i bleidleisio yn ddiwahân ac yn anghymesur. Ac wrth gwrs, fel y mae sawl un o'r cyfranwyr eisoes wedi nodi yn y ddadl hon, ym mis Tachwedd 2017, rhoddodd Llywodraeth y DU hawl i bleidleisio yn y DU i garcharorion a ryddhawyd ar drwydded dros dro—neu dan gyfyngiad yn y cartref, ar remánd, fel y byddwn yn aml yn ei alw, dan gyfyngiad, dan gyrffyw. Yn wir, dosbarthwyd canllawiau y flwyddyn honno, a rhoddwyd taflenni i'r holl garcharorion, yn ôl yr hyn a ddywedir wrthym.
Nawr, ym mis Mai 2018, argymhellodd Pwyllgor Cydraddoldebau a Hawliau Dynol Senedd yr Alban y dylid codi'r gwaharddiad yn ei gyfanrwydd yn yr Alban—a cheir amrywiaeth o safbwyntiau ar hyn—ond gwrthodwyd hyn gan Lywodraeth yr Alban. Wrth gwrs, fel y clywsom, mae'r pwyllgor dan arweiniad John Griffiths, ar anogaeth neu wahoddiad y Llywydd, bellach yn edrych ar y mater yng Nghymru, gyda'n pwerau ar gyfer y Cynulliad ac etholiadau lleol. Ac wrth gwrs, yn ddiweddar iawn yn y ddadl a gawsom ar 30 Ionawr, pleidleisiodd y Cynulliad 36 i 14 gydag un yn ymatal o blaid yr egwyddor o bleidlais i garcharorion. Rwy'n nodi bod hynny ychydig yn fyr o'r uwchfwyafrif sydd ei angen i newid y farn ar hyn mewn gwirionedd.
Felly, mae sawl maes yn y cysyniad hwnnw, o ddifreinio llwyr i ryddfreinio llwyr, lle mae'r pwyllgor yn edrych gyda diddordeb ar hyn. Egwyddor hyn—. Fel y gwyddom o ymgynghoriad Llywodraeth Cymru yn ôl yn 2007, yn yr ymgynghoriad hwnnw, roedd 50 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno gyda chaniatáu i garcharorion gofrestru ar gyfer bwrw pleidlais ac roedd 48 y cant yn anghytuno; gwahaniaeth o 2 y cant—lle clywsom hynny o'r blaen?—ond yn agos iawn. Edrychodd ar hyd dedfrydau, a ddylai hyd dedfryd fod yn ffactor ai peidio wrth benderfynu pa garcharorion a ddylai fod yn gymwys i gael yr etholfraint, neu ddifrifoldeb troseddau, a'r materion technegol y clywsom gyfeirio atynt ynglŷn â dull a'r cyfeiriad. Os caf nodi wrth gwrs—a hoffwn ddiolch i gydweithwyr yn y llyfrgell yma yn y Senedd am hyn—mae 4,700 o bobl Cymru yn y carchar, a chaiff 37 y cant ohonynt eu cadw yn Lloegr, felly ceir materion technegol yma, a cheir 261 o garcharorion sy'n fenywod o Gymru, a phob un ohonynt yn cael eu cadw mewn 12 carchar yn Lloegr. Felly, mae yna faterion technegol sy'n codi, ond nid ydynt yn anorchfygol.
Nawr, os caf droi at faterion eraill sy'n berthnasol i hyn: troseddwyr ifanc. Aethom i garchar y Parc yn ddiweddar—. Pe baem ni, o fewn y sefydliad democrataidd hwn, yn gostwng yr oedran pleidleisio i 16 a 17, beth fyddai hynny'n ei olygu o ran troseddwyr ifanc yn ogystal? Ac i roi sylw i enghreifftiau o wledydd eraill, soniais yn gynharach fod gan wledydd gwahanol ddulliau o weithredu, ac mae'r mwyafrif o wledydd democrataidd bellach yn ymestyn yr etholfraint mewn ffyrdd gwahanol i boblogaeth y carchardai, ond mae hynny'n digwydd mewn gwahanol ffyrdd, ac i raddau gwahanol.
A gaf fi droi yn fyr iawn, yn fy sylwadau i gloi, at y cysyniad o pam, os o gwbl, y dylai carcharorion gael hyn? Dywedodd y cyn-Ysgrifennydd Cartref Ceidwadol, yr Arglwydd Hurd,
Pe bai carcharorion yn cael y bleidlais byddai ASau yn dangos tipyn mwy o ddiddordeb yn yr amodau mewn carchardai.
A gaf fi droi fy sylw at hunanladdiad Vikki Thompson, carcharor trawsryweddol, oherwydd y driniaeth a'r cam-drin a ddioddefodd mewn y carchar i ddynion yn unig; y methiant parhaus i fynd i'r afael â thrais rhywiol ac ymosodiadau rhywiol parhaus y tu ôl i'r bariau ymhlith poblogaeth y carchardai; y ffaith mai carcharorion du yw 15 y cant o boblogaeth y carchardai, o gymharu â 2 y cant o boblogaeth y wlad i gyd—maent dros saith gwaith yn fwy tebygol o gael eu gwahardd rhag pleidleisio tra'u bod yn y carchar? A gallwn fynd ymlaen. Fel y dywedodd y Goruchaf Lys yng Nghanada,
mae difreinio yn fwy tebygol o ddod yn broffwydoliaeth hunangyflawnol nag ysgogiad i ailintegreiddio. Mae amddifadu unigolion sydd mewn perygl o'u hymdeimlad o hunaniaeth gyfunol a'u haelodaeth o'r gymuned yn annhebygol o ennyn ymdeimlad o gyfrifoldeb a hunaniaeth gymunedol, tra bod yr hawl i gymryd rhan drwy bleidleisio yn helpu i addysgu gwerthoedd democrataidd a chyfrifoldeb cymdeithasol.
Rwy'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn yr ymchwiliad yfory pan fyddwn yn mynd i'r carchar yng Nghaerloyw, carchar i fenywod yn unig. Credaf fod hwn yn ymchwiliad diddorol, ond rwy'n gobeithio y bydd yn rhoi rhywfaint o deimlad inni yma—golau yn fwy na gwres—ynglŷn â'r ffordd y gallai'r sefydliad democrataidd hwn fod eisiau bwrw ymlaen.
Galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol—Julie James.
I call on the Minister for Housing and Local Government—Julie James.
Diolch, Llywydd. I welcome the opportunity to restate the Welsh Government's commitment to working to ensure that prison is an environment that is safe and secure, enabling staff and resources to concentrate on the rehabilitation of offenders. The first statement in the UKIP motion is inherently contradictory. The decision to send someone to prison and deprive them of their liberty is obviously an act of punishment in itself. Once that punishment is achieved, we should focus on rehabilitation. I strongly believe that the focus in prisons should be on rehabilitation and reconnecting inmates with the values of society at large.
Of course, the prison service is the responsibility of the UK Government. The Welsh Government works closely with the Ministry of Justice and Her Majesty's Prison and Probation Service to provide devolved services that are vital in maintaining prisoner welfare and reducing reoffending. We reject the Conservative amendments, which appear designed to ignore the very large contribution made by devolved services.
Diolch, Lywydd. Rwy'n croesawu'r cyfle i ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio i sicrhau bod carchar yn amgylchedd sy'n ddiogel ac yn saff, gan alluogi staff ac adnoddau i ganolbwyntio ar adsefydlu troseddwyr. Mae'r datganiad cyntaf yng nghynnig UKIP yn gwrthddweud ei hun yn ei hanfod. Mae'r penderfyniad i anfon rhywun i garchar a'u hamddifadu o'u rhyddid yn weithred o gosb ynddi'i hun yn amlwg. Pan gyflawnir y gosb honno, dylem ganolbwyntio ar adsefydlu. Credaf yn gryf y dylid canolbwyntio mewn carchardai ar adsefydlu ac ailgysylltu carcharorion â gwerthoedd y gymdeithas yn gyffredinol.
Wrth gwrs, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw'r gwasanaeth carchardai. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a Gwasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi i ddarparu gwasanaethau datganoledig sy'n hanfodol er mwyn cynnal lles carcharorion a lleihau aildroseddu. Rydym yn gwrthod gwelliannau'r Ceidwadwyr, sydd i'w gweld fel pe baent wedi'u llunio ar gyfer anwybyddu'r cyfraniad mawr iawn a wneir gan wasanaethau datganoledig.
I will run quickly through some of the services we provide in partnership with the prison service in Wales, which clearly demonstrate our commitment to the rehabilitation purpose of prison. The Welsh Government is working with local health boards in Wales to improve the health and well-being of prisoners in the Welsh prisons. Our priorities include mental health, substance abuse and medicines management. These services are key to ensuring inmates are suitably prepared for returning to life outside the prison walls. Access to good-quality education and links into work are a vital part of the Welsh Government's approach to reducing reoffending. Working with the prison service, we have developed our employability plan, which supports prisoners into further learning and good-quality work on release. Our aim is to ensure that offenders have access to a continuum of support as they return to their home communities.
We're also working with crime and justice agencies and local authorities to improve the housing options available, in order to overcome many of the accommodation problems confronted by many prisoners on release. In particular, as we discussed in today's earlier topical question, we want to ensure prison leavers' housing needs are assessed while they are still in custody, and the resettlement process is seamless from the wing to the community. And as was also said earlier, far too many resort currently to rough sleeping, and failures to adequately plan prior to release is a major factor in that, as we discussed in our topical question.
But in considering rehabilitation, we cannot ignore the effect of sending so many women to prison, often for low-level summary offences, which, in my personal view, are entirely inappropriate for prison sentences in the first place. I therefore welcome the female offending blueprint that was developed by my predecessor in post, Alun Davies, and which we worked on together for quite a long time, and developed jointly with the prison and probation service, to help identify the additional support needed for the delivery of appropriate justice services for women in Wales. I am pleased that the UK Government is at last looking at the use of short-term sentences. The so-called 'short, sharp shock' approach to sentencing simply does not work. Those handed short-term custodial sentences are often not in prison long enough to be able to complete the available education programmes and substance misuse treatments designed to achieve rehabilitation, and usually just long enough—as was said, I think, by David Melding earlier in the topical question—to disrupt jobs, homes and families, and to achieve nothing of any merit to anyone.
Our approach to youth justice is wholly focused on early intervention and preventative activity to divert young people from offending and promote their welfare. We provide funding through the promoting positive engagement for young people at risk of offending grant, which offers preventative and diversionary support to young people at risk of offending. I think that is sufficient to illustrate that the Welsh Government does a great deal in developing a holistic approach to rehabilitation with the benefit of making our communities safer.
The Welsh Government also rejects the second prong of the UKIP motion and the second of the Conservative amendments. I am very clear that I support the principle of some prisoners being able to vote at Welsh elections, for the reasons that a number of colleagues set out. Having the right to vote would send very strong messages to these prisoners that they have a stake in society and, in turn, that they have responsibilities towards that society as a whole. The support services I have outlined in the first part of my speech demonstrate how big that stake is, and I have barely touched on the support prisoners' families are likely to call on from devolved services whilst family members are in prison.
The Welsh Government is looking carefully at all the issues around the possibility of allowing prisoners to vote at Welsh elections. We invited views on the principle of allowing some prisoners to vote in Welsh local elections in our consultation on local government electoral reforms in 2017, as has been set out by both Alun Davies and Huw Irranca—and by John Griffiths in talking about his committee work. As Huw Irranca said, the views expressed were finely balanced: 50 per cent of responses favoured allowing prisoners to vote in local government elections, 48 per cent disagreed, and 2 per cent did not express a view either way. There is a strange echo of other asking-the-public questions there.
There are some complex implementation issues to consider and address, but as Alun Davies said, we have already looked at those quite extensively, and they don't pose any particular administrative difficulty. In particular, the fact that many prisoners from Wales, including all women prisoners, are actually accommodated in England, and about 30 per cent of inmates in the five Welsh prisons are from England—that doesn't pose a problem, because those prisoners will be obviously voting by post, as do many people who have Welsh-domiciled addresses who find themselves not in Wales or not at their normal place of voting during a voting time.
We are preparing legislation for introduction later this year that will allow 16 and 17-year-olds to vote in local government elections in Wales, and the Llywydd only today introduced similar measures for the Senedd. In considering prisoner voting, we will be also looking at the implications for young offenders in those circumstances. But as many people have said, I am very mindful that the issues around prisoner voting, including the implications for young offenders, are currently being examined by the Equality, Local Government and Communities Committee. I'm not going to presume the committee's conclusions; we have not reached any final decisions and we do await the committee's report. I do not share Gareth Bennett's and UKIP's cynicism in regard to democracy, and we do anxiously look forward to taking into account the committee's report in this regard. Diolch.
Af drwy rai o'r gwasanaethau a ddarperir gennym mewn partneriaeth â'r gwasanaeth carchardai yng Nghymru yn gyflym, gwasanaethau sy'n dangos yn glir ein hymrwymiad i ddiben carchar ar gyfer adsefydlu. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda byrddau iechyd lleol yng Nghymru i wella iechyd a lles carcharorion yng ngharchardai Cymru. Mae ein blaenoriaethau yn cynnwys iechyd meddwl, camddefnyddio sylweddau a rheoli meddyginiaethau. Mae'r gwasanaethau hyn yn allweddol i sicrhau bod carcharorion wedi eu paratoi ar gyfer dychwelyd i fywyd y tu allan i furiau'r carchar. Mae mynediad at addysg o ansawdd da a chysylltiadau ar gyfer cael gwaith yn rhan hanfodol o ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at leihau aildroseddu. Gan weithio gyda'r gwasanaeth carchardai, rydym wedi datblygu ein cynllun cyflogadwyedd, sy'n helpu carcharorion i ddysgu ymhellach a chael gwaith o safon ar ôl eu rhyddhau. Ein nod yw sicrhau bod gan droseddwyr fynediad at gontinwwm o gymorth wrth iddynt ddychwelyd i'w cymunedau cartref.
Rydym hefyd yn gweithio gydag asiantaethau troseddu a chyfiawnder ac awdurdodau lleol i wella'r opsiynau tai sydd ar gael, er mwyn goresgyn llawer o'r problemau llety a wynebir gan lawer o garcharorion wrth eu rhyddhau. Yn arbennig, fel y trafodwyd mewn cwestiwn amserol yn gynharach heddiw, rydym am sicrhau yr asesir anghenion tai pobl sy'n gadael carchar tra'u bod yn dal i fod yn y carchar, ac mae'r broses ailsefydlu yn ddi-dor o'r adain i'r gymuned. Ac fel y dywedwyd yn gynharach hefyd, mae llawer gormod yn cysgu ar y stryd ar hyn o bryd, ac mae methiannau i gynllunio digon cyn eu rhyddhau yn ffactor pwysig yn hynny, fel y trafodwyd gennym yn ein cwestiwn amserol.
Ond wrth ystyried adsefydlu, ni allwn anwybyddu effaith anfon cynifer o fenywod i'r carchar, yn aml am droseddau diannod lefel isel, sydd, yn fy marn bersonol i, yn gwbl amhriodol ar gyfer rhoi dedfrydau o garchar ar eu cyfer yn y lle cyntaf. Felly croesawaf y glasbrint troseddwyr benywaidd a ddatblygwyd gan fy rhagflaenydd yn y swydd, Alun Davies, glasbrint y buom yn gweithio arno gyda'n gilydd am amser go faith, ac a ddatblygwyd ar y cyd gyda'r gwasanaeth carchardai a phrawf, i helpu i nodi'r cymorth ychwanegol sydd ei angen ar gyfer darparu gwasanaethau cyfiawnder priodol ar gyfer menywod yng Nghymru. Rwy'n falch fod Llywodraeth y DU yn edrych ar y defnydd o ddedfrydau tymor byr o'r diwedd. Nid yw'r dull 'sioc sydyn, siarp' fel y'i gelwir o ddedfrydu yn gweithio. Yn aml, nid yw'r rhai sy'n cael dedfryd fer o garchar yno'n ddigon hir i allu cwblhau'r rhaglenni addysgol sydd ar gael a'r triniaethau camddefnyddio sylweddau a luniwyd i sicrhau eu bod yn cael eu hadsefydlu, ac yn ddigon hir fel rheol—fel y dywedodd David Melding, rwy'n credu, yn gynharach yn y cwestiwn amserol—i amharu ar swyddi, cartrefi a theuluoedd, heb gyflawni unrhyw beth o werth i unrhyw un.
Mae ein hymagwedd tuag at gyfiawnder ieuenctid yn canolbwyntio'n gyfan gwbl ar weithgaredd ymyrryd ac atal yn gynnar i annog pobl ifanc rhag troseddu a hyrwyddo eu lles. Rydym yn darparu cyllid drwy'r grant hybu ymgysylltiad cadarnhaol ymhlith pobl ifanc sydd mewn perygl o droseddu, sy'n cynnig cymorth dargyfeiriol ac ataliol i bobl ifanc sydd mewn perygl o droseddu. Credaf fod hwnnw'n ddigon i ddangos bod Llywodraeth Cymru'n gwneud llawer iawn ar ddatblygu ymagwedd gyfannol at adsefydlu gyda'r fantais o wneud ein cymunedau'n fwy diogel.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gwrthod yr ail elfen yng nghynnig UKIP a'r ail o welliannau'r Ceidwadwyr. Rwy'n glir iawn fy mod yn cefnogi'r egwyddor o alluogi rhai carcharorion i bleidleisio yn etholiadau Cymru, am y rhesymau a nodwyd gan nifer o gyd-Aelodau. Byddai cael hawl i bleidleisio yn anfon negeseuon cryf iawn i'r carcharorion hyn fod ganddynt gyfran mewn cymdeithas ac yn eu tro, fod ganddynt gyfrifoldebau tuag at y gymdeithas honno yn ei chyfanrwydd. Mae'r gwasanaethau cymorth a amlinellais yn rhan gyntaf fy araith yn dangos pa mor fawr yw'r gyfran honno, a phrin fy mod wedi crybwyll y cymorth y mae teuluoedd carcharorion yn debygol o alw amano gan y gwasanaethau datganoledig pan fo aelodau teuluol yn y carchar.
Mae Llywodraeth Cymru yn edrych yn ofalus ar yr holl faterion sy'n ymwneud â'r posibilrwydd o ganiatáu i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru. Rydym wedi gwahodd safbwyntiau ar yr egwyddor o ganiatáu i rai carcharorion bleidleisio yn etholiadau lleol Cymru yn ein hymgynghoriad ar ddiwygio etholiadol ym maes llywodraeth leol yn 2017, fel y nododd Alun Davies a Huw Irranca—a John Griffiths wrth sôn am ei waith pwyllgor. Fel y dywedodd Huw Irranca, roedd y safbwyntiau a fynegwyd yn gytbwys iawn: roedd 50 y cant o'r ymatebion o blaid caniatáu i garcharorion bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol, ac roedd 48 y cant yn anghytuno, ac ni fynegodd 2 y cant farn y naill ffordd neu'r llall. Ceir adlais rhyfedd yno o gwestiynau eraill a ofynnir i'r cyhoedd.
Mae yna rai materion cymhleth ynglŷn â gweithredu i'w hystyried a rhoi sylw iddynt, ond fel y dywedodd Alun Davies, rydym eisoes wedi edrych ar y rheini'n eithaf helaeth, ac nid ydynt yn peri unrhyw anhawster gweinyddol arbennig. Yn benodol, y ffaith bod llawer o garcharorion o Gymru, gan gynnwys pob carcharor benywaidd, yn cael eu carcharu yn Lloegr, a bod tua 30 y cant o'r carcharorion yn y pump carchar yng Nghymru yn dod o Loegr—nid yw honno'n broblem, oherwydd bydd y carcharorion hyn yn pleidleisio drwy'r post wrth gwrs, fel y bydd llawer o bobl sydd â chyfeiriadau yng Nghymru ond sydd y tu allan i Gymru neu heb fod yn eu man pleidleisio arferol ar adeg y pleidleisio.
Rydym yn paratoi deddfwriaeth ar gyfer ei chyflwyno yn ddiweddarach eleni a fydd yn caniatáu i rai 16 ac 17 oed bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru, a heddiw ddiwethaf y cyflwynodd y Llywydd fesurau tebyg ar gyfer y Senedd. Wrth ystyried hawl carcharorion i bleidleisio, byddwn yn edrych hefyd ar y goblygiadau ar gyfer troseddwyr ifanc yn yr amgylchiadau hynny. Ond fel y dywedodd llawer o bobl, rwy'n ymwybodol iawn fod yn y materion sy'n codi ynghylch hawl carcharorion i bleidleisio, gan gynnwys y goblygiadau ar gyfer troseddwyr ifanc, yn cael eu harchwilio ar hyn o bryd gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Nid wyf am ragdybio casgliadau'r pwyllgor; nid ydym wedi cyrraedd unrhyw benderfyniadau terfynol ac rydym yn aros am adroddiad y pwyllgor. Nid wyf yn rhannu sinigiaeth Gareth Bennett ac UKIP mewn perthynas â democratiaeth, ac rydym yn edrych ymlaen yn eiddgar at ystyried adroddiad y pwyllgor yn hyn o beth. Diolch.
Galwaf ar Neil Hamilton i ymateb i'r ddadl.
I call on Neil Hamilton to reply to the debate.
Thank you very much, Presiding Officer. We've had an interesting debate, and I think it's been measured and temperate, as it should be. It's an important issue for democracy, but it's also, beyond that, as Alun Davies pointed out in his speech, which I thought was an extremely good speech, about the way in which we treat people even though they are incarcerated and outside the scope of general society. I strongly believe that prisoners should be treated in a humane way. I've been involved for many years with a charity that was set up by Lord Longford, who was a great friend of mine, called the New Bridge to reintegrate ex-prisoners into society, and I appreciate the excellent work that they've done. Mark Isherwood, in his contribution, referred to others, like Clean Slate and SToMP, doing similar work. This is absolutely vital if we are to reintegrate people into society as law-abiding individuals. Prison, of course, has a deterrent purpose and a punishment purpose, but it's no good if at the end of it people have learned nothing and simply reoffend, and as Jenny Rathbone pointed out in her intervention in my speech earlier on, recidivism is an important element of this, and whether granting prisoners the right to vote is going to have any impact, I very much doubt. I do believe that it's a matter for us as legislators to decide—not judges, least of all foreign judges—whether, as part of the punishment for the commission of crime, prisoners lose the right to vote whilst they are inside. Huw Irranca-Davies, of course, in his contribution gave us a bit of the history: of course, before the 1830s, the right to vote was very largely a property right and not a right in the sense that we would understand it today as a democratic right, and the Forfeiture Act of 1870 was the start of the process of removing the right to vote from prisoners in its modern context.
I strongly support what Alun Davies said about what happens to prisoners on release, and it's very important in advance of their being released that we should begin the process of reintegration. I can see the arguments for the proposition that he's put forward. I think it's an attractive proposition because you can see the practical purpose of it: prisoners reach the end of their sentences, they're getting to the end of the deterrent effect and the punishment effect of their sentence, and you can see, then, that the rehabilitative element is much more important, perhaps, than it is at the beginning. So, that's certainly something that I would be prepared to consider supporting as part of the process.
I'll say to John Griffiths, as the Chairman of the equalities committee, that this debate is not intended in any way to pre-empt the committee's report. One of the things that has most impressed me about this Assembly since I've been here is the way that these cross-party committees are genuine cross-party committees, and in their reports, they genuinely try to achieve a consensus that can inform the debate, and I hope that this debate, like the Plaid Cymru debate a couple of weeks ago, is part of the process—a contribution, if you like, to your work and not an attempt to supplant it or substitute for it.
I appreciate that the Minister was limited in what she could say in her speech by having to consider this issue once the equalities committee has produced its report. I do strongly agree with something that she said also in relation to the number of people serving sentences that are very short term that don't actually provide much of a deterrent effect and they certainly produce problems in prison. Prisons can be very brutalising places. I've been inside lots of prisons in the course of my life—as a lawyer, I hasten to add [Laughter.]—and places like Wormwood Scrubs and Strangeways and Wandsworth prison, as it used to be, were very dehumanising places, and actually set back the process of rehabilitation. So, the building of new prisons is a vitally important element, I think, in restoring people to civil society in a better way than they went in, and that, of course, is to the benefit of us all. But I remain to be convinced that an essential part of this process is granting prisoners the vote. We will await the results of the equality committee's deliberations and indeed, then, the Government's proposals.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rydym wedi cael dadl ddiddorol, a chredaf y bu’n ddadl bwyllog a chymedrol, fel y dylai fod. Mae'n fater pwysig i ddemocratiaeth, ond y tu hwnt i hynny, fel y nododd Alun Davies yn ei araith, a oedd yn araith dda iawn yn fy marn i, mae hefyd yn ymwneud â’r ffordd rydym yn trin pobl er eu bod wedi eu carcharu a'r tu allan i gyrraedd cymdeithas yn gyffredinol. Credaf yn gryf y dylid trin carcharorion mewn ffordd ddynol. Rwyf wedi bod yn ymwneud ers blynyddoedd lawer ag elusen a sefydlwyd gan yr Arglwydd Longford, a oedd yn ffrind da i mi, o'r enw New Bridge, ar gyfer ailintegreiddio cyn-garcharorion yn y gymdeithas, ac rwy'n gwerthfawrogi'r gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud. Cyfeiriodd Mark Isherwood yn ei gyfraniad at elusennau eraill, megis Clean Slate a SToMP, sy’n gwneud gwaith tebyg. Mae hyn yn gwbl hanfodol os ydym am ailintegreiddio pobl yn y gymdeithas fel unigolion sy'n parchu'r gyfraith. Diben carchar wrth gwrs yw atal a chosbi, ond nid oes unrhyw bwynt i hynny os nad yw pobl wedi dysgu unrhyw beth ar ei ddiwedd a'u bod yn aildroseddu, ac fel y dywedodd Jenny Rathbone yn ei hymyriad yn ystod fy araith yn gynharach, mae troseddu parhaus yn elfen bwysig o hyn, ac rwy'n amau'n fawr y bydd rhoi’r hawl i garcharorion bleidleisio yn cael unrhyw effaith. Credaf mai mater i ni fel deddfwyr yw penderfynu—nid barnwyr, ac yn bendant nid barnwyr tramor—a yw carcharorion, fel rhan o’r gosb am gyflawni trosedd, yn colli'r hawl i bleidleisio tra byddant yn y carchar. Rhoddodd Huw Irranca-Davies ychydig o'r hanes i ni yn ei gyfraniad: wrth gwrs, cyn y 1830au, roedd yr hawl i bleidleisio'n hawl eiddo i raddau helaeth ac nid yn hawl ddemocrataidd yn yr ystyr y byddem yn ei ddeall ei heddiw, a Deddf Fforffedu 1870 oedd dechrau'r broses o ddiddymu hawl carcharorion i bleidleisio yn ei chyd-destun modern.
Rwy'n cefnogi'r hyn a ddywedodd Alun Davies ynglŷn â’r hyn sy'n digwydd i garcharorion pan gânt eu rhyddhau, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn dechrau’r broses o ailintegreiddio cyn iddynt gael eu rhyddhau. Gallaf weld y dadleuon o blaid yr hyn a gyflwynwyd ganddo. Credaf ei fod yn atyniadol gan y gallwch weld ei ddiben ymarferol: mae carcharorion yn dod i ddiwedd eu dedfrydau, maent yn dod i ddiwedd effaith ataliol ac effaith gosbol eu dedfryd, a gallwch weld, felly, fod yr elfen adsefydlu yn llawer pwysicach, efallai, nag y mae ar y dechrau. Felly, yn sicr, mae hynny'n rhywbeth y buaswn yn barod i ystyried ei gefnogi fel rhan o'r broses.
Rwyf am ddweud wrth John Griffiths, fel Cadeirydd y pwyllgor cydraddoldeb, nad bwriad y ddadl hon mewn unrhyw ffordd yw achub y blaen ar adroddiad y pwyllgor. Un o'r pethau rwy’n eu hedmygu fwyaf ynghylch y Cynulliad hwn ers i mi fod yma yw'r ffordd y mae'r pwyllgorau trawsbleidiol hyn yn bwyllgorau gwirioneddol drawsbleidiol, ac yn eu hadroddiadau, maent o ddifrif yn ceisio sicrhau consensws a all lywio'r ddadl, a gobeithio bod y ddadl hon, fel dadl Plaid Cymru ychydig wythnosau yn ôl, yn rhan o'r broses—cyfraniad, os mynnwch, at eich gwaith, ac nid ymgais i’w ddisodli neu gymryd ei le.
Rwy’n sylweddoli bod cyfyngiad ar yr hyn y gallai'r Gweinidog ei ddweud yn ei haraith gan y bydd yn rhaid iddi ystyried y mater hwn pan fydd y pwyllgor cydraddoldeb wedi cynhyrchu ei adroddiad. Rwy'n cytuno'n gryf â rhywbeth a ddywedodd hefyd mewn perthynas â nifer y bobl sy'n bwrw dedfrydau byr iawn yn y carchar nad ydynt mewn gwirionedd yn darparu llawer o effaith ataliol, ac yn sicr, maent yn cynhyrchu problemau yn y carchar. Gall carchardai fod yn lleoedd annymunol iawn. Rwyf wedi bod mewn llawer o garchardai yn ystod fy oes—fel cyfreithiwr, prysuraf i ychwanegu [Chwerthin.]—ac roedd lleoedd fel carchar Wormwood Scrubs a charchar Strangeways a charchar Wandsworth, fel yr arferai fod, yn lleoedd annynol iawn, ac yn rhwystr i’r broses adsefydlu mewn gwirionedd. Felly, mae adeiladu carchardai newydd yn elfen hanfodol bwysig yn fy marn i o’r broses o adsefydlu pobl yn y gymdeithas sifil mewn ffordd well na phan aethant i mewn, ac mae hynny, wrth gwrs, o fudd i bob un ohonom. Ond rwy’n dal i gael fy argyhoeddi bod rhoi hawl i garcharorion bleidleisio yn rhan hanfodol o'r broses hon. Fe arhoswn am ganlyniadau trafodaethau'r pwyllgor cydraddoldeb, a chynigion y Llywodraeth wedyn yn wir.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu. [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion unamended. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Cyn i fi alw'r cyfnod pleidleisio—pwynt o drefn. Jane Hutt.
Before I call voting time—a point of order. Jane Hutt.
Diolch, Llywydd. I want to raise a point of order under Standing Order 12.37 that an objection was verbally made to the Plaid Cymru debate NDM6967. So, can you review and make a statement on the status of that motion? I made an objection and it was heard by colleagues.
Diolch, Lywydd. Hoffwn godi pwynt o drefn o dan Reol Sefydlog 12.37 fod gwrthwynebiad wedi'i wneud ar lafar i ddadl Plaid Cymru NDM6967. Felly, a allwch adolygu a gwneud datganiad ar statws y cynnig hwnnw? Gwneuthum wrthwynebiad ac fe'i clywyd gan gyd-Aelodau.
Thank you for the point of order and for alerting me of your intention to make this point. I didn't hear the objection and neither did the clerk—[Interruption.] I don't need any supporting noises anywhere, please—and neither did the clerks on the front bench. I apologise for that. It's a lesson for me to listen closer. It's a lesson for you to shout louder. The motion was declared as having been passed by me in the Chamber. Members will have heard me say that, and that motion cannot be undone at this point. But your objection and the fact that you raised that objection has been noted for the record, and the Government's viewpoint on that is now on the record, but the motion without amendment was passed earlier on this afternoon.
Diolch am godi'r pwynt o drefn ac am roi gwybod i mi ynglŷn â'ch bwriad i godi'r pwynt hwn. Ni chlywais y gwrthwynebiad ac ni chlywodd y clerc chwaith—[Torri ar draws.] Nid oes angen unrhyw synau cefnogol arnaf, os gwelwch yn dda—ac ni chlywodd y clercod ar y fainc flaen chwaith. Ymddiheuraf am hynny. Mae'n wers i mi wrando'n fwy astud. Mae'n wers i chi weiddi'n uwch. Gwneuthum ddatganiad yn y Siambr fod y cynnig wedi'i dderbyn. Bydd yr Aelodau wedi fy nghlywed yn dweud hynny, ac ni ellir dadwneud y cynnig hwnnw ar y pwynt hwn. Ond mae eich gwrthwynebiad a'r ffaith eich bod wedi codi'r gwrthwynebiad hwnnw wedi'i gofnodi, ac mae safbwynt y Llywodraeth ar hynny wedi'i gofnodi, ond derbyniwyd y cynnig heb ei ddiwygio yn gynharach y prynhawn yma.
Daw hyn â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, dwi'n symud at y bleidlais, felly, ar ddadl UKIP ar garchardai a charcharorion. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agorwch y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, un yn ymatal, 34 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
This brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will move to the vote on the UKIP debate: prisons and prisoners. I call for a vote on the motion tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour 13, one abstention, 34 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6966 - Dadl Blaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig, cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 13, Yn erbyn: 34, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6966 - UKIP Debate, motion without amendment: For: 13, Against: 34, Abstain: 1
Motion has been rejected
Sy'n dod â ni at welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 33, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1. Dad-ddetholwyd gwelliant 2 a 3.
That brings us to amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 33, no abstentions, 15 against. Therefore, amendment 1 is agreed. Amendments 2 and 3 are deselected.
NDM6966 - Gwelliant 1: O blaid: 33, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6966 - Amendment 1: For: 33, Against: 15, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliannau 2 a 3 eu ddad-ddethol.
Amendments 2 and 3 deselected.
Sy'n dod â ni at y bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
This brings us to a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6966 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn credu y dylai carchardai fod yn lleoedd i ddiwygio ac adsefydlu.
2. Yn cefnogi’r egwyddor o hawliau pleidleisio i garcharorion yn etholiadau Cymru, ond yn disgwyl am adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau.
Motion NDM6966 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Believes that prisons should be places of reform and rehabilitation.
2. Supports the principle of voting rights for prisoners at Welsh elections, but awaits the Equality, Local Government and Communities Committee’s report.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, pedwar yn ymatal, 10 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.
Open the vote. Close the vote. In favour 34, four abstentions, 10 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6966 - Dadl Blaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig, cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 34, Yn erbyn: 10, Ymatal: 4
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6966 - UKIP Debate, motion as amended: For: 34, Against: 10, Abstain: 4
Motion as amended has been agreed
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
If people are leaving the Chamber, can they do so quickly and quietly? We do have the short debate.
Os oes pobl yn gadael y Siambr, a allant wneud hynny'n gyflym ac yn dawel? Mae gennym y ddadl fer.
I now move to the short debate and I call on Dai Lloyd to speak on the topic he has chosen. Dai Lloyd.
Symudaf yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Dai Lloyd i siarad ar y pwnc a ddewiswyd ganddo. Dai Lloyd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Y teitl ydy: deddfwriaeth ansawdd awyr sy'n addas ar gyfer heriau modern. Nawr, dwi ddim yn siŵr a ydw i wedi crybwyll erioed o'r blaen yn fan hyn fy mod i wedi bod yn feddyg yn Abertawe ers rhyw 35 mlynedd bellach, gyda heriau iechyd yr ysgyfaint a'r galon gyda'r mwyaf cyffredin o'r cyflyrau dwi'n gorfod delio efo nhw'n wastadol. Mae cyfraddau'r anadlwst neu'r fogfa—dyna i chi ddau air Cymraeg am asthma—mae cyfraddau'r anadlwst ar gynnydd yn ein plant ers degawdau, ac nid oes esboniad dilys arall yn y bôn, dim ond graddfeydd y llygredd yn yr awyr y mae rhai plant yn gorfod ei anadlu yn gyson. Ac mae'r gronynnau bychan, y PM10 a'r PM2.5, sy'n dod o danwydd diesel a phetrol, yn ogystal â theiars y ceir yn gwasgaru gronynnau bychan o rwber a phlastig i'r awyr, a'r nitrogen deuocsid—y nwy gwenwynig yna sy'n deillio o losgi diesel—oll yn cael eu hanadlu i mewn i'r ysgyfaint. Ac mae rhai o'r gronynnau yma mor fach—nano-gronynnau, fel dŷn ni'n eu galw nhw—fel eu bod nhw nid yn unig yn cyrraedd y pibellau mwyaf main yn ein hysgyfaint, ond yn gallu mynd drwodd yn uniongyrchol i gylchredeg yn y gwaed hefyd, a chyrraedd ein calonnau yn uniongyrchol ac achosi adwaith yn y cyhyr sydd yn wal ein calonnau ni. Felly, dyna pam mae hwn yn argyfwng—argyfwng sydd wedi dod yn fwy pwysig yn ddiweddar.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The title is: air quality legislation fit for modern challenges. Now, I'm not sure whether I have ever mentioned before that I have been a doctor in Swansea for 35 years or so, with the challenges of lung health and heart health amongst the most common conditions that I continually deal with. The rates of asthma have been increasing in our children for decades, and there is no valid explanation, only the rates of air pollution that some children have to breathe regularly. And these small particles, the PM10 and PM2.5 particles, which come from diesel and petrol fumes, as well as the tyres of the vehicles distributing small grains of rubber and plastics to the air, and the nitrogen dioxide—that poisonous gas that comes from the burning of diesel—are all being breathed into the lungs. And some of these particles are so small—nano-particles, as they're called—that they not only reach the smallest tubes in our lungs, but can go immediately into the blood flow too and reach our hearts directly and cause a response in the muscle in the wall of the heart. Therefore, that is why this is a crisis—a crisis that has become more and more critical recently.
Air pollution is, therefore, a public health crisis. Across Wales’s towns and cities, people are breathing in levels of pollution that are harmful to their health. Three cities in Wales—Cardiff, Newport and Swansea—reported unsafe levels of air pollution last year. Port Talbot, also in Bethan's and my region, suffers with poor air quality and has done for years. Public Health Wales have designated air pollution as a public health crisis, second only to smoking.
Recent figures show that, every year, more than 2,000 lives are cut short in Wales as a result of poor air quality. It is nothing short of a national scandal. Now, as Chair of the cross-party group on a clean air Act for Wales, the purpose of today’s short debate is to make the case for a new clean air Act and the need to create a robust legal framework that sets out ambitious approaches to improving air quality in Wales.
Now, just 60 years ago, towns and cities across the UK would be regularly smothered by smoke from coal fires burning in homes and factories. The Great Smog of 1952 infamously brought London to a halt and caused thousands of deaths in the weeks and years that followed. Annually, air pollution affects the daily life of thousands of people who have no choice but to breathe dirty air. Illegal and harmful levels of air pollution are found not only in London and Welsh cities, but also in towns like Llandeilo and Chepstow. Just because we no longer have the pea-soupers and the dense smog of Bible-black Black's Law does not mean that the air is clean.
Air pollution affects everyone, from the womb to old age. It triggers strokes, heart attacks and asthma attacks, increasing the risk of hospitalisation and death, and causes cancer. It is linked to premature births and stunted lung growth in children.
In the 1950s, when there was a lot of smog, the problem used to be that particles were big and stuck in the upper airways. Now, these nanoparticles go straight past, deep into the lungs, and even into the bloodstream, as I mentioned earlier—directly into our bloodstream. People with heart failure are a vulnerable group, and when the air quality falls, more of them are admitted to hospital. We have a clear link between air pollution levels and heart attacks, and studies have shown that particulate matter in the air is a major cause of this. We know that the health risk from breathing pollutants continues long after exposure. There is also increasing evidence that it impacts on the lungs of unborn children—even the unborn are affected by the pollution breathed in by their expectant mothers. That could scar your health throughout your life.
So, why a clean air Act? Only last week, UNICEF UK’s report 'Healthy Air for Every Child' showed that 70 per cent of UK towns and cities have levels of particulate matter pollution that exceeds World Health Organization safe limits. And across 86 per cent of the United Kingdom, nitrogen dioxide concentrations are illegally high today. The EU limits, which are observed by UK Government and Welsh Government, are the same as the World Health Organisztion's recommended upper guideline limits for nitrogen dioxide, but are less stringent than the World Health Organisztion's threshold for other health-harmful pollutants, such as the fine particulate matter, the PM2.5s.
Now, UNICEF has said unequivocally that it is essential that Ministers include legally binding targets to meet World Health Organization air quality standards—that's the basis of this debate. We know that the current legal framework is a patchwork of different laws and devolved competencies. Many of the potential levers to improve air quality already exist, but are not used effectively because of split responsibilities between pollution sources and environmental health, both at local government and national levels. A new clean air Act for Wales would consolidate existing legislation and clarify the roles and responsibilities of Welsh Government and local government. It also gives us the opportunity to introduce more ambitious laws that are fit for the twenty-first century and that reflect the specific challenges facing Wales.
Mae llygredd aer, felly, yn argyfwng iechyd y cyhoedd. Mewn trefi a dinasoedd ledled Cymru, mae pobl yn anadlu lefelau llygredd sy’n niweidiol i’w hiechyd. Cofnododd tair dinas yng Nghymru—Caerdydd, Casnewydd ac Abertawe—lefelau anniogel o lygredd aer y llynedd. Mae Port Talbot hefyd, yn rhanbarth Bethan a minnau, yn dioddef ansawdd aer gwael ac wedi dioddef felly ers blynyddoedd. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dynodi llygredd aer yn argyfwng iechyd y cyhoedd, yn ail yn unig i ysmygu.
Dengys ffigurau diweddar fod mwy na 2,000 o bobl yn marw cyn pryd yng Nghymru bob blwyddyn o ganlyniad i ansawdd aer gwael. Mae'n sgandal genedlaethol. Nawr, fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar Ddeddf aer glân i Gymru, diben y ddadl fer heddiw yw dadlau’r achos dros Ddeddf aer glân newydd a'r angen i greu fframwaith cyfreithiol cadarn sy'n nodi dulliau uchelgeisiol i wella ansawdd aer yng Nghymru.
Nawr, 60 mlynedd yn ôl yn unig, byddai trefi a dinasoedd ledled y DU yn aml yn cael eu mygu gan fwg o'r tanau glo a oedd yn llosgi mewn cartrefi a ffatrïoedd. Daeth Llundain i stop yn ystod Mwrllwch Mawr 1952 a bu farw miloedd o bobl dros yr wythnosau a'r blynyddoedd dilynol. Bob blwyddyn, mae llygredd aer yn effeithio ar fywydau pob dydd miloedd o bobl nad oes dewis ganddynt ond anadlu aer budr. Ceir lefelau anghyfreithlon a niweidiol o lygredd aer nid yn unig yn Llundain a dinasoedd Cymru, ond hefyd mewn trefi fel Llandeilo a Chas-gwent. Nid yw’r ffaith nad oes gennym fwrllwch a mwg du fel y fagddu bellach yn golygu bod yr aer yn lân.
Mae llygredd aer yn effeithio ar bawb, o’r groth hyd at henaint. Mae'n achosi strociau, trawiadau ar y galon a phyliau o asthma, gan gynyddu'r risg o fynd i'r ysbyty a marw, ac mae'n achosi canser. Mae'n gysylltiedig â genedigaethau cynamserol ac yn llesteirio twf yr ysgyfaint mewn plant.
Yn y 1950au, pan roedd llawer o fwrllwch, y broblem oedd fod y gronynnau’n fawr ac yn mynd yn sownd yn y llwybrau anadlu uchaf. Nawr, mae’r nanoronynnau hyn yn mynd yn syth i berfedd yr ysgyfaint, a hyd yn oed i lif y gwaed, fel y dywedais yn gynharach—yn uniongyrchol i mewn i lif ein gwaed. Mae pobl sy’n dioddef o fethiant y galon yn grŵp sy'n agored i niwed, a phan fydd ansawdd yr aer yn lleihau, caiff mwy ohonynt eu derbyn i'r ysbyty. Mae gennym gyswllt clir rhwng lefelau llygredd aer a thrawiadau ar y galon, ac mae astudiaethau wedi dangos bod deunydd gronynnol yn yr aer yn un o’r prif resymau am hyn. Gwyddom fod y perygl i iechyd yn sgil anadlu llygryddion yn parhau ymhell ar ôl dod i gysylltiad â hwy. Ceir hefyd tystiolaeth gynyddol fod hyn yn effeithio ar ysgyfaint plant sydd heb eu geni—mae hyd yn oed plant heb eu geni yn cael eu heffeithio gan lygredd sy’n cael ei anadlu gan eu mamau beichiog. Gallai hynny effeithio ar eich iechyd drwy gydol eich bywyd.
Felly, pam y Ddeddf aer glân? Yr wythnos diwethaf, dangosodd adroddiad UNICEF UK, 'Healthy Air for Every Child’, fod gan 70 y cant o drefi a dinasoedd y DU lefelau llygredd gronynnol sy'n uwch na therfynau diogel Sefydliad Iechyd y Byd. Ac ar draws 86 y cant o'r Deyrnas Unedig, mae lefelau crynodiad nitrogen deuocsid yn anghyfreithlon o uchel heddiw. Mae terfynau'r UE, sy’n berthnasol i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, yr un fath â’r terfynau uchaf a argymhellir yng nghanllawiau Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer nitrogen deuocsid, ond maent yn llai llym na throthwy Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer y llygryddion eraill sy’n niweidiol i iechyd, megis y deunydd gronynnol mân, y PM2.5.
Nawr, mae UNICEF wedi dweud yn ddigamsyniol ei bod yn hanfodol fod Gweinidogion yn cynnwys targedau sy'n rhwymo mewn cyfraith er mwyn bodloni safonau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd—dyna yw sail y ddadl hon. Gwyddom fod y fframwaith cyfreithiol presennol yn glytwaith o wahanol ddeddfau a chymwyseddau datganoledig. Mae llawer o'r ysgogiadau posibl i wella ansawdd aer eisoes yn bodoli, ond ni chânt eu defnyddio’n effeithiol gan fod cyfrifoldebau’n cael eu rhannu rhwng ffynonellau llygredd ac iechyd yr amgylchedd, ar lefel llywodraeth leol ac ar lefel genedlaethol. Byddai Deddf aer glân newydd i Gymru yn cydgrynhoi’r ddeddfwriaeth bresennol ac yn gwneud rolau a chyfrifoldebau Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn gliriach. Mae hefyd yn rhoi cyfle inni gyflwyno deddfau mwy uchelgeisiol sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain ac sy'n adlewyrchu'r heriau penodol sy'n wynebu Cymru.
We know there is considerable public support for a new clean air Act. The Welsh Labour Government has previously rejected calls for a clean air Act, but during the Labour Party leadership contest in Wales the First Minister Mark Drakeford committed in his manifesto to, I quote:
'Develop a new Clean Air Act to ensure that our children can go to school, be active and play outside safely without fear of respiratory problems, such as asthma, because of pollution levels in some of our towns and cities.'
Unquote. Leaders and mayors of cities across the UK have shown their support for legislation in this area, including Cardiff council’s leader. Healthy Air Cymru have also done a phenomenal job in bringing this issue towards the top of the political agenda. And, let's not forget, the Tory UK Government and Labour Welsh Government have been taken to court for not doing enough to tackle air pollution, and been found guilty, and we cannot let this go on any longer.
So, what would a clean air Act look like? As well as enshrining World Health Organization air quality guidelines into Welsh law, a clean air Act could also mandate the Welsh Government to produce a statutory air quality strategy every five years. It could provide a statutory duty on local authorities to appropriately monitor and assess air pollution and take action against it. It could introduce a 'right to breathe', whereby local authorities are obliged to inform vulnerable groups when certain levels are breached. This should be delivered through a comprehensive cross-governmental air quality strategy that includes provision for an independent monitoring and assessment network; a national advisory board on air quality, chaired by the Minister for the Environment; the introduction of clean air zones in our cities; a requirement on local authorities in conjunction with local health boards and public services boards to prepare a clean air plan, based on data from the independent monitoring and assessment network, with adequate control measures identified and acted upon; a requirement that every local authority develops a walking and cycling strategy with targets to decrease the percentage of journeys by private car.
Now, South Wales West is particularly affected by air pollution, as well as the city of Swansea, because of its geography being in a bowl, with ozone levels, so Swansea has got particular pollution levels. It regularly suffers air quality issues. We also have, obviously, the industrial area of Port Talbot with its unique challenges as well.
Now, many years ago, we were willing as a society to suffer water that wasn’t clean. We still do in many parts of the world suffer water that isn't clean. Now, you wouldn’t suggest any situation where we should put up with water full of impurities today, but in Swansea and Port Talbot we are putting up with air that is full of impurities. We need a major change of attitude and national leadership from Government. We know that there's a real link with poverty, because there are five times more carcinogenic emissions emitted in the 10 per cent most deprived wards in Wales than the 10 per cent least deprived areas of Wales, as the wealthiest people may well afford to live in areas that have trees and parks, whereas the less well-off congregate in housing that directly faces onto the street where there's no barrier between you and the pollution emitted by cars.
So, what about solutions to support a clean air Act? I'm trying to help Government out here. Plaid Cymru wants the sale of diesel and petrol cars to be phased out by 2030. Follow Copenhagen and cities and countries in western Europe that are implementing bans—bans on sale and bans on fossil-fuel-only cars entering cities. Public transport: we need to make sure that we have a proper integrated transport system in Wales. In areas such as Port Talbot and Swansea, there is much further to go on this front. We hear of bus subsidies being slashed locally, fares going up, services slashed—is it any wonder that people are using their cars and adding to the poor air quality? We need to set targets for lower emission vehicles—taxis, as they’re doing in London, buses, council refuse lorries and other public service vehicles—and a clean air Act could help deliver that. Set targets for lower emission vehicles.
We could set a default 20 mph speed limit as a national policy, right across Wales, which would then be the starting point for local authorities. They could exempt certain roads from that blanket policy for valid and particular reasons, but 20 mph would be the starting point. That would help create more cycle- and walking-friendly urban environments that would facilitate people feeling safe and secure to cycle from their homes and connect up with a new cycle network under the Active Travel (Wales) Act 2013. There is a whole array of actions that can be taken, underpinned by law.
So, in conclusion, I would like to thank Healthy Air Cymru, first of all. That's a collaborative group of organisations. We've met with them individually and as a cross-party group now on the clean air Act, and the members of that organisation, Healthy Air Cymru, are the British Heart Foundation, British Lung Foundation Cymru, Friends of the Earth Cymru, Living Streets Cymru, the Royal College of Physicians and Sustrans Cymru. I thank them all for their fantastic work and for informing this debate, but primarily for the fantastic work that they do in this field. Now, they're all doing their part—what we need now is action from the Welsh Government. The morbidity and mortality figures demand urgent action: 2,000 unnecessary deaths in Wales per year. That is dramatic, and it needs countering. This is a major public health crisis, and a cavalier attitude to air pollution has persisted for far too long in this country, and must be consigned to the past. Diolch yn fawr.
Gwyddom fod cryn gefnogaeth gyhoeddus i’w chael i Ddeddf aer glân newydd. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi gwrthod galwadau am Ddeddf aer glân yn y gorffennol, ond yn ystod y ras am arweinyddiaeth y Blaid Lafur yng Nghymru, ymrwymodd y Prif Weinidog Mark Drakeford yn ei faniffesto, a dyfynnaf:
I ddatblygu Deddf Aer Glân newydd i sicrhau y gall ein plant fynd i'r ysgol, bod yn egnïol a chwarae y tu allan yn ddiogel heb ofn problemau anadlu, megis asthma, oherwydd y lefelau llygredd yn rhai o'n trefi a'n dinasoedd.
Diwedd y dyfyniad. Mae arweinwyr a meiri dinasoedd ledled y DU wedi dangos eu cefnogaeth i ddeddfwriaeth yn y maes hwn, gan gynnwys arweinydd cyngor Caerdydd. Mae Awyr Iach Cymru hefyd wedi gwneud gwaith ardderchog yn sicrhau bod y mater yn cyrraedd brig yr agenda wleidyddol. A pheidiwn ag anghofio, mae Llywodraeth Dorïaidd y DU a Llywodraeth Lafur Cymru wedi wynebu achosion llys am beidio â gwneud digon i fynd i'r afael â llygredd aer, ac wedi eu cael yn euog, ac ni allwn adael i hyn barhau.
Felly, sut beth fyddai Deddf aer glân? Yn ogystal ag ymgorffori canllawiau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd yng nghyfraith Cymru, gallai Deddf aer glân orchymyn i Lywodraeth Cymru gynhyrchu strategaeth ansawdd aer statudol bob pum mlynedd. Gallai osod dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i fonitro ac asesu llygredd aer yn briodol a gweithredu yn ei erbyn. Gallai gyflwyno 'hawl i anadlu', lle byddai gan awdurdodau lleol rwymedigaeth i hysbysu grwpiau sy'n agored i niwed pan aiff llygredd aer yn uwch na lefelau penodol. Dylid cyflawni hyn drwy strategaeth ansawdd aer drawslywodraethol gynhwysfawr sy'n cynnwys darpariaeth ar gyfer rhwydwaith monitro ac asesu annibynnol; bwrdd cynghori cenedlaethol ar ansawdd aer, dan gadeiryddiaeth Gweinidog yr Amgylchedd; cyflwyno parthau aer glân yn ein dinasoedd; gofyniad i awdurdodau lleol baratoi cynllun aer glân ar y cyd â byrddau iechyd lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus, yn seiliedig ar ddata o'r rhwydwaith monitro ac asesu annibynnol, gan nodi a gweithredu mesurau rheoli digonol; gofyniad i bob awdurdod lleol ddatblygu strategaeth gerdded a beicio gyda thargedau i ostwng canran y teithiau mewn ceir preifat.
Nawr, mae llygredd aer yn effeithio'n arbennig ar Orllewin De Cymru, yn ogystal â dinas Abertawe, gan fod daearyddiaeth yr ardal mewn dysgl, gyda lefelau osôn, felly mae gan Abertawe lefelau llygredd penodol. Mae'n dioddef problemau ansawdd aer yn rheolaidd. Mae gennym ardal ddiwydiannol Port Talbot hefyd wrth gwrs gyda'i heriau unigryw.
Nawr, flynyddoedd maith yn ôl, roeddem yn barod fel cymdeithas i oddef dŵr nad oedd yn lân. Rydym yn dal i oddef dŵr nad yw'n lân mewn sawl rhan o'r byd. Nawr, ni fyddech yn awgrymu unrhyw sefyllfa lle dylem oddef dŵr sy’n llawn amhureddau heddiw, ond yn Abertawe a Phort Talbot, rydym yn goddef aer sy’n llawn amhureddau. Mae angen newid agwedd mawr ac arweinyddiaeth genedlaethol gan y Llywodraeth. Gwyddom fod cysylltiad go iawn rhwng hyn a thlodi, gan fod y 10 y cant o’r wardiau mwyaf difreintiedig yng Nghymru yn cynnwys pum gwaith yn fwy o allyriadau carsinogenaidd na'r 10 y cant o ardaloedd lleiaf difreintiedig yng Nghymru, gan y gall y bobl gyfoethocaf fforddio byw mewn ardaloedd sy’n cynnwys coed a pharciau, tra bo’r bobl lai cyfoethog yn byw mewn tai sy'n wynebu'r stryd yn uniongyrchol a lle nad oes unrhyw rwystr rhyngoch chi a'r llygredd a allyrrir gan geir.
Felly, beth am atebion i gefnogi Deddf aer glân? Rwy'n ceisio helpu’r Llywodraeth gyda hyn. Hoffai Plaid Cymru weld gwerthiant ceir diesel a phetrol yn dirwyn i ben yn raddol erbyn 2030. Dilyn Copenhagen a dinasoedd a gwledydd yng ngorllewin Ewrop sy’n rhoi gwaharddiadau ar waith—gwaharddiadau ar werthiant a gwahardd ceir tanwydd ffosil yn unig rhag dod i mewn i ddinasoedd. Trafnidiaeth gyhoeddus: mae angen inni sicrhau bod gennym system drafnidiaeth gwbl integredig yng Nghymru. Mewn ardaloedd fel Port Talbot ac Abertawe, mae llawer o waith i'w wneud yn y cyswllt hwn. Rydym yn clywed am gymorthdaliadau bysiau'n cael eu torri'n lleol, prisiau'n codi, colli gwasanaethau—a oes unrhyw syndod fod pobl yn defnyddio eu ceir ac yn ychwanegu at yr ansawdd aer gwael? Mae angen inni osod targedau ar gyfer cerbydau allyriadau is—tacsis, fel y gwnânt yn Llundain, bysiau, lorïau gwastraff cynghorau a cherbydau gwasanaeth cyhoeddus eraill—a gallai Deddf aer glân helpu i gyflawni hynny. Gosod targedau ar gyfer cerbydau allyriadau is.
Gallem osod terfyn cyflymder diofyn o 20 mya fel polisi cenedlaethol, ledled Cymru, a fyddai’n fan cychwyn wedyn i awdurdodau lleol. Gallent eithrio rhai ffyrdd o'r polisi cyffredinol hwnnw am resymau dilys a phenodol, ond 20 mya fyddai'r man cychwyn. Byddai hynny'n helpu i greu amgylcheddau dinesig sy'n haws i bobl gerdded a beicio ynddynt a fyddai'n gwneud i bobl deimlo'n ddiogel i feicio o'u cartrefi a chysylltu'r gyda'r rhwydwaith beicio newydd o dan Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Mae amrywiaeth eang o gamau y gellir eu cymryd, wedi'u tanategu gan y gyfraith.
Felly, i gloi, hoffwn ddiolch i Awyr Iach Cymru, yn gyntaf oll. Grŵp cydweithredol o sefydliadau yw hwnnw. Rydym wedi cyfarfod â hwy yn unigol ac fel grŵp trawsbleidiol bellach ar y Ddeddf aer glân, ac aelodau'r sefydliad hwnnw, Awyr Iach Cymru, yw Sefydliad Prydeinig y Galon, Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint Cymru, Cyfeillion y Ddaear Cymru, Living Streets Cymru, Coleg Brenhinol y Meddygon a Sustrans Cymru. Diolch i bob un ohonynt am eu gwaith gwych ac am lywio’r ddadl hon, ond yn bennaf am y gwaith gwych a wnânt yn y maes hwn. Nawr, mae pob un ohonynt yn chwarae eu rhan—yr hyn sydd ei angen arnom nawr yw camau gweithredu gan Lywodraeth Cymru. Mae'r ffigurau morbidrwydd a marwolaethau yn galw am weithredu ar frys: 2,000 o farwolaethau dianghenraid yng Nghymru bob blwyddyn. Mae hwnnw'n ffigur dramatig, ac mae angen ei wrthdroi. Mae hwn yn argyfwng iechyd y cyhoedd mawr, ac mae agwedd ddi-hid tuag at lygredd aer wedi bodoli'n rhy hir o lawer yn y wlad hon, ac mae'n rhaid ei bwrw i ebargofiant. Diolch yn fawr.
Thank you. I now call on the Deputy Minister for Housing and Local Government to reply to that debate—Hannah Blythyn.
Diolch. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl—Hannah Blythyn.
Diolch, Deputy Llywydd. This Government is acutely aware of the pressing need to tackle air pollution, both for current and for future generations. We've committed to delivering vital improvements in air quality to support healthier communities and better environments. So, I do welcome this debate on air quality legislation today, and I know and welcome the Member's ongoing interest and passion for this area, where I believe there's a great deal of consensus in this Chamber now. We know it's going to take a collective effort to get to where we need to be. As well as the action that Government can take, it also involves us all taking our own individual action in terms of our own behavioural change as well. I welcome the opportunity to be able to update on the work of this Government and what we're doing as a cross-Government priority as what I am today—unfortunately, the understudy for the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs.
Air quality management as a whole is framed within a comprehensive legislative and regulatory framework. National improvements to date have been largely driven by European directives. For example, as the Member alludes to, in November last year we published our Welsh supplement to the UK plan for tackling roadside nitrogen dioxide concentrations in Wales to satisfy the requirements of the European directive on ambient air quality and cleaner air for Europe. The plan sets out local authority and Welsh Government actions being taken to reduce concentrations of nitrogen dioxide around roads where levels are above legal limits in Wales, which is our most pressing and immediate air quality challenge. A significant amount of work has gone into the development of this plan, and will continue throughout its implementation. In addition, we've been working with the UK Government and other devolved administrations on future emission reductions required under the national emissions ceilings directive for five important air pollutants. These are nitrogen oxide, non-methane volatile organic compounds, sulphur dioxide, ammonia and fine particulate matter. We know that these pollutants contribute to poor air quality, leading to significant negative impacts on both human health and our environment.
The UK currently meets all EU and international emission reduction commitments. The Welsh Government will set out its plans to help achieve the UK's future emissions reduction commitments within the UK national air pollution control programme, which we will consult on shortly and publish before April this year. Cross-Government action is needed and is being taken across all Welsh Government departments and sectors to deliver air quality improvements. To address this we established the clean air programme last year, and the aim of this programme is to protect public health and our natural environment. The programme also places a focus on compliance with European and domestic legislative obligations. Under the programme, we have established projects that pull together departments and key stakeholders to deliver improvements in air quality across Wales. These include transport, improved evidence, domestic combustion, industry, planning and communications.
European directives tackle air pollution in a number of ways, including limits for outdoor air quality, limiting emissions at source, and driving down trans-boundary emissions through international action. Our emissions reductions, to be met from 2030 onwards, will support the reduction of health impacts of air pollution by half compared with 2005.
Going forward, we must maintain our commitment to deliver action to comply with our statutory obligations, but we're clear that this is not just about taking action to tick boxes—this is taking action because we know we need to do it for the benefit of our citizens and for their health. This can be achieved in a number of ways, including through improved policy integration and collaboration. Many targets, including some World Health Organization air quality guidelines, are not safe levels but are thresholds to limit individual risk. So, we are looking at all potential options to reduce exposure of the population to air pollution in the most effective way, including the potential effect of WHO standards.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'r Llywodraeth hon yn ymwybodol iawn o'r angen dybryd i fynd i'r afael â llygredd aer, ar gyfer cenedlaethau'r presennol ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Rydym wedi ymrwymo i gyflawni gwelliannau hanfodol mewn ansawdd aer i gefnogi cymunedau iachach a gwell amgylcheddau. Felly, rwy'n croesawu'r ddadl hon ar ddeddfwriaeth ansawdd aer heddiw, ac rwy'n croesawu ac yn ymwybodol o ddiddordeb ac angerdd parhaus yr Aelod ynglŷn â'r maes hwn a chredaf fod llawer o gonsensws yn y Siambr hon yn ei gylch bellach. Gwyddom y bydd angen ymdrech gyfunol i gyrraedd lle mae angen inni fod. Yn ogystal â'r camau y gall y Llywodraeth eu cymryd, golyga hefyd fod yn rhaid i bob un ohonom roi ein camau ein hunain ar waith a newid ein hymddygiad ein hunain. Croesawaf y cyfle i allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â gwaith y Llywodraeth hon a'r hyn a wnawn fel blaenoriaeth drawslywodraethol yn rhinwedd yr hyn wyf fi heddiw—dirprwy, yn anffodus, ar ran Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig.
Mae rheoli ansawdd aer yn gyffredinol wedi'i fframio o fewn fframwaith deddfwriaethol a rheoleiddiol cynhwysfawr. Mae gwelliannau cenedlaethol hyd yma wedi eu llywio i raddau helaeth gan gyfarwyddebau Ewropeaidd. Er enghraifft, fel y dywed yr Aelod, ym mis Tachwedd y llynedd, cyhoeddasom ein hatodiad Cymreig i gynllun y DU ar gyfer mynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd yng Nghymru i fodloni gofynion y gyfarwyddeb Ewropeaidd ar ansawdd aer amgylchynol ac aer glanach i Ewrop. Mae'r cynllun yn nodi camau gweithredu awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru i leihau crynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd lle mae'r lefelau uwchlaw'r terfynau cyfreithiol yng Nghymru, sef ein her bwysicaf a mwyaf uniongyrchol o ran ansawdd aer. Gwnaed cryn dipyn o waith ar ddatblygu'r cynllun hwn, a bydd y gwaith hwnnw'n parhau drwy gydol y broses o'i roi ar waith. Yn ogystal, rydym wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill ar ostyngiadau allyriadau yn y dyfodol sy'n ofynnol o dan y gyfarwyddeb terfynau uchaf allyriadau cenedlaethol ar gyfer pum llygrydd aer pwysig. Y rhain yw nitrogen ocsid, cyfansoddion organig anweddol di-fethan, sylffwr deuocsid, amonia a deunydd gronynnol mân. Gwyddom fod y llygryddion hyn yn cyfrannu at ansawdd aer gwael, gan arwain at effeithiau negyddol sylweddol ar iechyd dynol a'n hamgylchedd.
Ar hyn o bryd, mae'r DU yn bodloni holl ymrwymiadau lleihau allyriadau'r UE ac yn rhyngwladol. Bydd Llywodraeth Cymru yn nodi ei chynlluniau i helpu i gyflawni ymrwymiadau lleihau allyriadau'r DU yn y dyfodol o fewn rhaglen rheoli llygredd aer cenedlaethol y DU, a byddwn yn ymgynghori ar y cynlluniau hynny cyn bo hir ac yn eu cyhoeddi cyn mis Ebrill eleni. Mae angen camau gweithredu trawslywodraethol, ac maent yn cael eu cymryd ar draws holl adrannau a sectorau Llywodraeth Cymru er mwyn cyflawni gwelliannau i ansawdd aer. Er mwyn mynd i'r afael â hyn, sefydlwyd y rhaglen aer glân gennym y llynedd, a nod y rhaglen hon yw diogelu iechyd y cyhoedd a'n hamgylchedd naturiol. Mae'r rhaglen hefyd yn canolbwyntio ar gydymffurfio â rhwymedigaethau deddfwriaethol Ewropeaidd a domestig. Fel rhan o'r rhaglen, rydym wedi sefydlu prosiectau sy'n dwyn adrannau a rhanddeiliaid allweddol ynghyd i gyflawni gwelliannau i ansawdd aer ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys trafnidiaeth, gwell tystiolaeth, hylosgi domestig, diwydiant, cynllunio a chyfathrebu.
Mae'r cyfarwyddebau Ewropeaidd yn mynd i'r afael â llygredd aer mewn sawl ffordd, gan gynnwys terfynau ar gyfer ansawdd aer awyr agored, cyfyngu ar allyriadau yn y ffynhonnell, a lleihau allyriadau trawsffiniol drwy gamau gweithredu rhyngwladol. Bydd ein targedau gostwng allyriadau, i'w cyflawni o 2030 ymlaen, yn cefnogi'r broses o leihau effaith llygredd aer ar iechyd i hanner yr hyn ydoedd yn 2005.
Yn y dyfodol, mae'n rhaid inni gynnal ein hymrwymiad i gymryd camau i gydymffurfio â'n rhwymedigaethau statudol, ond rydym yn ymwybodol nad yw hyn yn ymwneud â gweithredu er mwyn ticio blychau yn unig—mae'n weithredu am ein bod yn gwybod bod angen inni ei wneud er budd ein dinasyddion ac er mwyn eu hiechyd. Gellir cyflawni hyn mewn sawl ffordd, gan gynnwys drwy integreiddio polisïau a chydweithredu'n well. Trothwyon ar gyfer cyfyngu ar risg unigol, nid lefelau diogel, yw llawer o dargedau, gan gynnwys rhai o ganllawiau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd. Felly, rydym yn ystyried yr holl opsiynau posibl i leihau cyswllt y boblogaeth â llygredd aer yn y ffordd fwyaf effeithiol, gan gynnwys effaith bosibl safonau Sefydliad Iechyd y Byd.
Any future policies or targets need to be underpinned by evidence to ensure that they deliver the most effective change. This includes assessing the associated practicalities, such as the social, economic and technical impacts. We need to gather evidence to make sure we are targeting the right areas in the right way. The Member almost precipitated some of my lines by referring to the First Minister's manifesto. Indeed, there was a manifesto commitment to improve air quality through the development of a clean air Act for Wales. This is something that I welcome, and work on the clean air programme that we're doing now already may identify gaps and opportunities where new legislation will be required to reduce air pollution. That is something that's on the table and we'll address going forward. But it's also important that we recognise, as we said, that we need to take action now, and we do already have some extensive legislative powers and tools at our disposal that allow us to do that. These include planning, infrastructure and communication measures, amongst others.
Assessment of air quality and associated environmental risks occurs at a number of levels. Local authorities are responsible for managing air pollution in their areas as part of the local air quality management regime, established under Part IV of the Environment Act 1995. We have issued extensive statutory guidance setting out what is expected of local authorities in fulfilling their local air quality management duties. Our guidance states that local authorities must take a risk-based approach to the assessment of local air quality. This focuses monitoring on the locations where members of the public are more likely to be exposed to excessive levels of air pollution, such as schools, hospitals and nurseries, among others, known as sensitive-receptor locations.
National and local monitoring and modelling were established for different purposes. In order to develop an improved understanding of air quality across Wales, we are working with both local and UK partners to understand how local data can be better integrated with national data. We're also working with Public Health Wales to develop more local evidence, where it is needed, to complement existing evidence on airborne pollution.
Last year, a pilot project to test a new public health-driven approach to air pollution risk assessment was completed in the Cwm Taf health board area. A paper has been drafted to summarise and promote the work amongst stakeholders, and this will aid us in developing a public health-driven approach to enhance local air quality management risk assessment in Wales.
Welsh Government is taking a broad range of actions to tackle transport emissions across the whole of Wales. Many will support air quality improvements and the decarbonisation of transport. This includes encouraging modal shift. All of us must become less reliant on the private car and move towards more sustainable models of transport, such as walking, cycling and public transport. I wonder how many people in this Chamber and in this building today got here by car. But, as the Member said, this is why we need to work across Government with all the levers that are at our disposal, because, while this is a health and environmental issue, many of the things that will achieve that change rely on transport, which is why the emphasis on working across Government is so important to make sure that those alternatives are there for people.
This Welsh Government has invested over £60 million over three years from 2018 to create active travel routes across Wales to support safer, healthier and more attractive options for citizens. We also have a bold ambition to reduce the carbon footprint of buses and taxis in Wales to zero by 2028. This action supports improvements to air quality in our towns and cities, and shows leadership in the drive to low carbon and low emission transport.
This spring, we'll publish the clean air zone framework for Wales. Any local authority in Wales may introduce a clean air zone in order to address local air quality issues, and clean air zones have the potential to bring about real improvements in air quality by encouraging behaviour change and raising awareness of air pollution.
In December last year, we published 'Planning Policy Wales', which has been completely rewritten in light of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Air quality is embedded throughout 'Planning Policy Wales' edition 10, in addition to a dedicated section on air quality and soundscape. This is to ensure air quality is considered early on in the planning process, rather than a merely technical consideration, almost as an add-on, and to be central rather than a supplementary at the end of the process. Further support in technical guidance on noise and air quality will be published within the next two years.
Work on domestic combustion policy is an integral part of the clean air programme. This month, Welsh Government held the first meeting of a task and finish group made up of representatives from industry, health, DEFRA and local authorities to support and oversee the delivery of future domestic combustion policy in Wales. As you've already heard today, a multi-faceted and holistic approach is required, which looks at fuels, appliances, maintenance, legislation and behaviour changes, amongst other things, to fully address the air quality issues, given the scale of the problem. All manner of intervention will be considered as part of this work, including prohibiting the sale or quantity of some solid fuels, and banning their use where it is deemed necessary.
In March, the first meeting of the cross-governmental communications behaviour change group will take place. This work is vital to improving air quality across Wales. Whilst we develop policies to tackle air quality at Government level, we need to raise awareness of air pollution at an individual and community level too. It's important that we encourage everybody to ask, 'What can I do to take action to reduce our emissions?' The communications group will be working with external stakeholders to develop air quality education and communications messaging to inform the Welsh public of the actions we can take to tackle air pollution together.
The Member also referred to the complex issues that we face within the Port Talbot area, with the combination of factors there. You will be aware that the Minister for Economy and Transport and I, in my previous role, met with Tata Steel, Neath Port Talbot council and Natural Resources Wales at the end of last year to reaffirm this Government's commitment to making continuous air quality improvements in Port Talbot. Over the next 12 months, the Welsh Government will be undertaking work to improve and better understand the issues in the area, and this includes a review and update of the Port Talbot air quality action plan to ensure we have fit-for-purpose governance arrangements in the area and remedial actions needed are targeted effectively. This work will be informed by the outcome of a peer review from the University of the West of England, which is due imminently.
In addition, the Welsh Government is taking action to address exceedances of legal limits for nitrogen dioxide, in as soon a time as possible, on the M4 between junctions 41 and 42 at Port Talbot. Measures being taken are highlighted in our plan to tackle roadside nitrogen dioxide concentrations in Wales. To bring all this together, we'll publish the clean air plan later this year. This plan will set out key pollutants and their effects on public health and the natural environment in Wales. It will include measures to achieve compliance with legislative requirements, identify cross-Government and sectoral actions required to achieve air quality improvements, and set up communication, engagement and education measures to encourage behavioural change to support a reduction in air pollution.
A key role of this work will be to engage with children and young people to develop the plan to aid us in developing a strategy that promotes the well-being of current and future generations, because we know taking action is key to their future and they have a key part to play in realising our ambitions to tackle air quality and also to raise awareness amongst their peers. We've seen in the Young Dragons programme a number of primary schools across Wales taking part in monitoring and developing their own behaviour change campaigns, which could include walking buses, scooting to school and no idling measures outside the school grounds. I look forward to a nine-year-old knocking on somebody's window telling them to turn off their engine.
In closing, I'd just like to reiterate this Government's commitment to action now and in the future to ensure we have the sustained improvements that we know we need in air quality health and well-being.
Mae angen i unrhyw bolisïau neu dargedau yn y dyfodol gael eu hategu gan dystiolaeth i sicrhau eu bod yn darparu’r newid mwyaf effeithiol. Mae hyn yn cynnwys asesu'r pethau ymarfeol sy'n gysylltiedig, megis yr effeithiau cymdeithasol, economaidd a thechnegol. Mae angen inni gasglu tystiolaeth i sicrhau ein bod yn targedu'r meysydd cywir yn y ffordd gywir. Bu bron i’r Aelod achub y blaen ar rai o fy llinellau drwy gyfeirio at faniffesto'r Prif Weinidog. Yn wir, roedd y maniffesto’n cynnwys ymrwymiad i wella ansawdd aer drwy ddatblygu Deddf aer glân i Gymru. Mae hyn yn rhywbeth rwy'n ei groesawu, ac mae'n bosibl y gall y gwaith a wnawn eisoes ar y rhaglen aer glân nodi bylchau a chyfleoedd lle bydd angen deddfwriaeth newydd i leihau llygredd aer. Mae hynny’n rhywbeth sydd ar y bwrdd a byddwn yn mynd i'r afael ag ef yn y dyfodol. Ond mae'n bwysig hefyd ein bod yn cydnabod, fel y dywedasom, fod angen inni weithredu yn awr, ac mae llu o bwerau deddfwriaethol ac offer ar gael inni eisoes i'n galluogi i wneud hynny. Mae'r rhain yn cynnwys mesurau cynllunio, seilwaith a chyfathrebu, ymhlith pethau eraill.
Mae asesu ansawdd aer a risgiau amgylcheddol cysylltiedig yn digwydd ar nifer o lefelau. Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am reoli llygredd aer yn eu hardaloedd fel rhan o'r drefn reoli ansawdd aer lleol, a sefydlwyd o dan Ran IV o Ddeddf yr Amgylchedd 1995. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau statudol helaeth yn nodi'r hyn y disgwylir i awdurdodau lleol ei wneud o ran cyflawni eu dyletswyddau rheoli ansawdd aer lleol. Mae ein canllawiau yn nodi bod yn rhaid i awdurdodau lleol fabwysiadu dull sy’n seiliedig ar risg o asesu ansawdd aer lleol. Mae hwn yn sicrhau bod y gwaith monitro yn canolbwyntio ar y lleoliadau lle mae aelodau o'r cyhoedd yn fwy tebygol o ddod i gysylltiad â lefelau gormodol o lygredd aer, megis ysgolion, ysbytai a meithrinfeydd, ymhlith mannau eraill, mannau a elwir yn lleoliadau sensitif ar gyfer gosod derbynyddion.
Sefydlwyd prosesau monitro a modelu cenedlaethol a lleol at wahanol ddibenion. Er mwyn datblygu gwell dealltwriaeth o ansawdd aer ledled Cymru, rydym yn gweithio gyda phartneriaid lleol ac yn y DU i ddeall sut y gellir integreiddio data lleol yn well gyda data cenedlaethol. Rydym hefyd yn gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru ar ddatblygu mwy o dystiolaeth leol, lle mae ei hangen, i ategu'r dystiolaeth bresennol ar lygredd aer.
Y llynedd, cwblhawyd prosiect peilot i brofi dull newydd a arweinir gan iechyd y cyhoedd o asesu risg llygredd aer yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf. Mae papur wedi'i ddrafftio i grynhoi a hyrwyddo'r gwaith ymhlith rhanddeiliaid, a bydd hyn yn ein cynorthwyo i ddatblygu dull a arweinir gan iechyd y cyhoedd o wella’r gwaith o asesu risg rheoli ansawdd aer lleol yng Nghymru.
Mae Llywodraeth Cymru yn mynd ag ystod eang o gamau gweithredu i fynd i'r afael ag allyriadau trafnidiaeth ledled Cymru gyfan. Bydd llawer ohonnt yn cefnogi gwelliannau ansawdd aer a datgarboneiddio trafnidiaeth. Mae hyn yn cynnwys annog newid moddol. Mae’n rhaid i bob un ohonom fod yn llai dibynnol ar geir preifat a newid i fodelau trafnidiaeth mwy cynaliadwy, megis cerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus. Tybed faint o bobl yn y Siambr hon ac yn yr adeilad hwn a ddaeth yma heddiw mewn car. Ond fel y dywedodd yr Aelod, dyma pam fod angen inni weithio ar draws y Llywodraeth gyda'r holl ddulliau sydd gennym at ein defnydd, oherwydd, er bod hwn yn fater iechyd ac amgylcheddol, mae llawer o'r pethau a fydd yn cyflawni'r newid hwnnw'n dibynnu ar drafnidiaeth, a dyna pam fod pwyslais ar weithio ar draws y Llywodraeth mor bwysig i sicrhau bod y dewisiadau amgen hynny ar gael i bobl.
Mae'r Llywodraeth hon wedi buddsoddi dros £60 miliwn dros dair blynedd o 2018 i greu llwybrau teithio llesol ledled Cymru i gefnogi opsiynau mwy diogel, iachach a mwy deniadol i ddinasyddion. Mae gennym nod uchelgeisiol hefyd i leihau ôl troed carbon bysiau a thacsis yng Nghymru i sero erbyn 2028. Mae'r camau hyn yn cefnogi gwelliannau i ansawdd aer yn ein trefi a'n dinasoedd, ac yn dangos arweiniad yn yr ymdrech i sicrhau trafnidiaeth garbon isel ac allyriadau isel.
Y gwanwyn hwn, byddwn yn cyhoeddi'r fframwaith parthau aer glân i Gymru. Gall unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru gyflwyno parth aer glân er mwyn mynd i'r afael â materion ansawdd aer lleol, ac mae gan barthau aer glân botensial i ddarparu gwelliannau go iawn i ansawdd aer drwy annog newid ymddygiad a chodi ymwybyddiaeth o lygredd aer.
Ym mis Rhagfyr y llynedd, cyhoeddwyd 'Polisi Cynllunio Cymru' gennym, ac mae wedi ei ailysgrifennu'n gyfan gwbl yng ngoleuni Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae ansawdd aer wedi'i ymgorffori drwy gydol 'Polisi Cynllunio Cymru’ argraffiad 10, yn ogystal ag adran benodol ar ansawdd aer a seinwedd. Gwnaed hyn er mwyn sicrhau y caiff ansawdd aer ei ystyried yn gynnar yn y broses gynllunio, yn hytrach na’i bod yn ystyriaeth dechnegol yn unig, bron fel ychwanegiad, ac i fod yn elfen ganolog yn hytrach nag atodiad ar ddiwedd y broses. Bydd cymorth pellach ar ffurf canllawiau technegol ar sŵn ac ansawdd aer yn cael ei gyhoeddi o fewn y ddwy flynedd nesaf.
Mae gwaith ar bolisi hylosgi domestig yn rhan annatod o'r rhaglen aer glân. Y mis hwn, cynhaliodd Llywodraeth Cymru gyfarfod cyntaf grŵp gorchwyl a gorffen sy'n cynnwys cynrychiolwyr o’r byd diwydiant, iechyd, DEFRA ac awdurdodau lleol i gefnogi a goruchwylio’r broses o roi polisi hylosgi domestig ar waith yn y dyfodol yng Nghymru. Fel y clywsoch heddiw, mae angen dull amlhaenog a chyfannol o weithredu, sy'n edrych ar danwyddau, cyfarpar, cynnal a chadw, deddfwriaeth a newidiadau mewn ymddygiad, ymhlith pethau eraill, i fynd i'r afael yn llawn â'r materion ansawdd aer, o ystyried maint y broblem. Bydd pob math o ymyrraeth yn cael ei ystyried yn rhan o'r gwaith hwn, gan gynnwys gwaharddiad ar werthu, neu gyfyngu ar faint a werthir o rai mathau o danwydd solet, a gwahardd pobl rhag eu defnyddio lle tybir bod angen gwneud hynny.
Ym mis Mawrth, bydd cyfarfod cyntaf y grŵp trawslywodraethol ar gyfathrebu newid ymddygiad yn cael ei gynnal. Mae'r gwaith hwn yn hanfodol i wella ansawdd aer ledled Cymru. Er ein bod yn datblygu polisïau i fynd i'r afael ag ansawdd aer ar lefel y Llywodraeth, mae angen i ni godi ymwybyddiaeth o lygredd aer ar lefel unigolion a chymunedau hefyd. Mae'n bwysig ein bod yn annog pawb i ofyn, 'Beth y gallaf ei wneud i leihau ein hallyriadau?' Bydd y grŵp cyfathrebu yn gweithio gyda rhanddeiliaid allanol i ddatblygu addysg ar ansawdd aer a negeseuon cyfathrebu i roi gwybod i’r cyhoedd yng Nghymru ynglŷn â’r camau y gallwn eu cymryd i fynd i'r afael â llygredd aer gyda'n gilydd.
Cyfeiriodd yr Aelod hefyd at y materion cymhleth rydym yn eu hwynebu yn ardal Port Talbot, gyda'r cyfuniad o ffactorau yno. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth a minnau, yn fy rôl flaenorol, wedi cyfarfod â Tata Steel, cyngor Castell-nedd Port Talbot a Cyfoeth Naturiol Cymru ddiwedd y llynedd i ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth hon i wneud gwelliannau parhaus i ansawdd aer ym Mhort Talbot. Dros y 12 mis nesaf, bydd Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â gwaith i wella a deall y problemau yn yr ardal yn well, ac mae hyn yn cynnwys adolygiad a diweddariad o gynllun gweithredu ar ansawdd aer Port Talbot i sicrhau bod gennym drefniadau llywodraethu sy’n addas i’r diben yn yr ardal a bod y camau unioni angenrheidiol wedi eu targedu'n effeithiol. Bydd y gwaith hwn yn cael ei lywio gan ganlyniad adolygiad cymheiriaid gan Brifysgol Gorllewin Lloegr, sydd ar fin cael ei gwblhau.
Yn ychwanegol at hyn, bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd camau i fynd i'r afael ag achosion lle’r aed uwchlaw’r terfynau cyfreithiol ar gyfer nitrogen deuocsid, cyn gynted ag y bo modd, ar yr M4 rhwng cyffyrdd 41 a 42 ym Mhort Talbot. Amlygir y mesurau sy'n cael eu rhoi ar waith i fynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd yng Nghymru yn ein cynllun. I ddod â hyn oll ynghyd, byddwn yn cyhoeddi'r cynllun aer glân yn ddiweddarach eleni. Bydd y cynllun hwn yn nodi llygryddion allweddol a'u heffeithiau ar iechyd y cyhoedd a'r amgylchedd naturiol yng Nghymru. Bydd yn cynnwys mesurau i sicrhau cydymffurfiaeth â gofynion deddfwriaethol, yn nodi camau gweithredu trawslywodraethol a chamau gweithredu sydd eu hangen gan y sectorau i gyflawni gwelliannau ansawdd aer, ac yn sefydlu mesurau cyfathrebu, ymgysylltu ac addysgu i annog newid ymddygiad er mwyn cefnogi gostyngiad mewn llygredd aer.
Un o swyddogaethau allweddol y gwaith hwn fydd ymgysylltu â phlant a phobl ifanc i ddatblygu'r cynllun er mwyn ein cynorthwyo i ddatblygu strategaeth sy'n hyrwyddo lles cenedlaethau'r presennol a chenedlaethau'r dyfodol, gan ein bod yn gwybod bod gweithredu yn allweddol i'w dyfodol a bod ganddynt ran allweddol i'w chwarae yn gwireddu ein huchelgais i fynd i'r afael ag ansawdd aer yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth ymhlith eu cyfoedion. Rydym wedi gweld nifer o ysgolion cynradd ledled Cymru sy'n cymryd rhan yn rhaglen Dreigiau Ifanc yn monitro a datblygu eu hymgyrchoedd newid ymddygiad eu hunain, a allai gynnwys bysiau cerdded, mynd i'r ysgol ar sgwteri a mesurau dim oedi ger tir yr ysgol. Edrychaf ymlaen at weld plentyn naw oed yn curo ar ffenestr rhywun i ddweud wrthynt am ddiffodd eu hinjan.
I gloi, hoffwn ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth hon i weithredu yn awr ac yn y dyfodol er mwyn sicrhau ein bod yn gweld y gwelliannau parhaus y gwyddom fod eu hangen arnom o ran iechyd a lles ansawdd aer.
Thank you very much, and that brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, a daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:03.
The meeting ended at 19:03.