National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn—Cyfarfod Llawn cyntaf 2025. Blwyddyn newydd dda i chi i gyd fel Aelodau.

Rŷn ni’n cychwyn y flwyddyn, yn anffodus, ar nodyn trist, drwy nodi marwolaeth dau gyn-Aelod o’r Senedd yma—Jenny Randerson, Aelod dros Ganol Caerdydd o 1999 i 2011, a Peter Rogers, Aelod rhanbarth y gogledd o 1999 i 2003.

Diolch yn fawr iawn am y cyfle i roi teyrnged byr i Jenny Randerson.

Diolch am hynny.

Fe wnawn ni symud ymlaen i'r eitem cyntaf o fusnes, sef enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig. Dwi nawr yn mynd i alw am enwebiadau ar gyfer y gadeiryddiaeth honno. I atgoffa Aelodau, dim ond Aelod o'r grŵp gwleidyddol y dyrannwyd y pwyllgor hwnnw iddo a all gael ei enwebu'n Gadeirydd, a dim ond Aelod o'r un grŵp gwleidyddol sy'n cael cynnig yr enwebiad. Y grŵp hwnnw yw grŵp y Torïaid Cymreig. Os bydd unrhyw Aelod yn gwrthwynebu enwebiad, neu os gwneir dau neu fwy o enwebiadau, bydd yna bleidlais gudd yn cael ei chynnal. A oes unrhyw enwebiad ar gyfer cadeiryddiaeth y Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig? 

A oes unrhyw enwebiadau eraill? Na, does yna ddim unrhyw enwebiadau eraill. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad hwnnw? Na, does yna ddim gwrthwynebiad i'r enwebiad hwnnw. Felly, fe fedraf i gadarnhau bod Andrew R.T. Davies wedi cael ei ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig. Pob dymuniad da gyda'r gwaith hwnnw, Andrew.

Cwestiynau i'r Prif Weinidog sydd nesaf. Mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Julie Morgan.

Diolch am yr ateb.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr, a gaf i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, Llywydd, ac i holl Aelodau’r Senedd? A buaswn innau hefyd yn licio dechrau drwy anfon fy nghydymdeimlad i ac Aelodau Plaid Cymru i anwyliaid dau o gyn Aelodau ein Senedd ni. Mi wnaeth Jenny Randerson gyfraniad sylweddol iawn i fywyd cyhoeddus Cymru fel un o Aelodau cyntaf un ein Cynulliad Cenedlaethol ni. Rydym ni'n cofio hynny heddiw a’i hymroddiad hi hefyd fel Gweinidog yma ac yn Swyddfa Cymru. Ac mi oedd Peter Rogers yn un o'r cymeriadau a gwleidyddion cwbl unigryw yna. Di-flewyn ar dafod, siaradwr plaen os buodd yna un erioed, ac mi oedden ni'n anghytuno ar bron popeth yn wleidyddol, ond mi ddes i i'w nabod o yn dda fel cyd-lywodraethwr ysgol ac fel etholwr i mi, ac mi fyddaf i yn ei gofio fo am ei ymroddiad di-gwestiwn i'w filltir sgwâr.

Mae'r Llywodraeth yma wedi ymrwymo i leihau amseroedd aros gwasanaethau iechyd ledled Cymru. Bydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cael £7.3 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn ariannol yma ar gyfer yr amseroedd aros hiraf am ofal wedi'i gynllunio ac am ofal diagnosteg. Mae hyn ar ben y £34 miliwn sydd eisoes wedi'i ddarparu i'r bwrdd iechyd i helpu adfer gofal wedi'i gynllunio.

Wel, y realiti yw, pan ŷch chi'n edrych ar ddarpariaeth ddeintyddol, er enghraifft, yn y gogledd, dim ond 27 y cant o drigolion y gogledd erbyn hyn sydd â mynediad i wasanaethau deintyddion NHS yng ngogledd Cymru, ffigwr sydd wedi gostwng bob blwyddyn ers degawd, ac mi fydd e’n gostwng ymhellach o ddiwedd mis Mawrth, achos roeddwn i’n deall heddiw fod dau bractis deintyddol arall yn rhoi eu contractau NHS i fyny ac yn symud i’r sector breifat, un yn Llandudno ac un ym Mwcle.

Nawr, dyw’r bwrdd iechyd ddim yn gallu dweud wrthym ni faint o’r rheini sydd heb fynediad i wasanaethau NHS sydd yn cael mynediad i wasanaethau preifat, felly rŷn ni’n tybio bod hyd at, o bosib, dri chwarter trigolion y gogledd erbyn hyn ddim yn gallu cael y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw. Mi fyddwn i’n dadlau bod iechyd deintyddol plant a phobl ifainc, yn enwedig, yn y fantol yn y sefyllfa yma. Mae deintyddion eu hunain wedi gofyn, er enghraifft, os gallan nhw barhau i gynnig gofal deintyddol dan gontract NHS i blant 18 oed, ond mae’r bwrdd iechyd wedi gwrthod y cais yna. Felly, a gaf i ofyn pa ystyriaeth ŷch chi fel Llywodraeth yn ei rhoi i sicrhau bod o leiaf plant dan 18 yn gallu parhau i gael mynediad i wasanaethau deintyddol NHS ble bynnag maen nhw yn y gogledd? Oherwydd heb hynny, ŷch chi’n storio trafferthion lan i’r dyfodol, ac mi fydd y gost i’r NHS yn yr hir dymor lawer iawn yn fwy.

Diolch yn fawr. Rydych chi'n eithaf reit ei bod yn bwysig ein bod ni'n sicrhau bod mynediad, a bod mynediad am ddim, o ran deintyddiaeth ar gael i blant yn arbennig. Wrth gwrs, rŷn ni mewn sefyllfa nawr lle mae lot o procurement yn mynd ymlaen, felly mae 94 y cant o waith deintyddol yn y gogledd nawr yn dod o dan y trefniadau deintyddol newydd ac mae hynny wedi sicrhau bod 80,000 o bobl wedi gallu cael apwyntiad o ganlyniad i’r trefniant newydd yna.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes. Mae'r datganiad hwnnw gan y Trefnydd, Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae tri datganiad wedi cael eu hychwanegu i agenda heddiw. Fodd bynnag, bydd y datganiad ar dechnoleg a’r Gymraeg yn cael ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig. Mae’r cwestiynau i Gomisiwn y Senedd yfory wedi cael eu lleihau i 10 munud. Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi’i nodi yn y datganiad a’r cyhoeddiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Diolch yn fawr, Paul Davies, am eich cwestiwn.

Trefnydd, dwi’n nodi ddoe y cyhoeddwyd y crynodeb o’r ymatebion i’r ymgynghoriad ar flaenoriaethau drafft ar gyfer diwylliant. Dwi’n croesawu hynny. Mae’n dweud yn y datganiad ysgrifenedig y bydd ymateb y Llywodraeth yn cael ei gyhoeddi yn y gwanwyn, gan gynnwys y strategaeth derfynol, gobeithio. Dydy o ddim yn dweud pryd yn y gwanwyn. A gaf i ofyn a gawn ni sicrhau bod hwnnw’n ddatganiad llafar? Oherwydd mae yna nifer o bethau pryderus yn cael eu codi yn y crynodeb o’r ymatebion i’r ymgynghoriad. Er enghraifft, mae’n dweud bod y gallu i ofalu am gasgliadau ac asedau hanesyddol o dan fygythiad ac yn hawdd ei gymryd yn ganiataol, bod angen mwy o gefnogaeth ar gyfer diwylliant a threftadaeth sydd mewn perygl, a bod angen adnoddau i warchod rhag bygythiadau amgylcheddol a chostau gweithredol cynyddol. Dydyn ni heb gael cyfle i drafod diwylliant ar lawr y Senedd hon am amser maith, ac mae yna nifer o bethau y byddwn i’n hoffi gweld eglurder gan y Gweinidog arnyn nhw. Dwi’n siŵr y bydd yna Aelodau eraill efo cwestiynau arnyn nhw hefyd. Dydyn ni ddim wedi cael fawr ddim o fanylder gan y Llywodraeth o ran y datganiad ysgrifenedig. Mae’r ymateb yn annelwig iawn. Felly, gaf i ofyn am y sicrhad hwnnw fel ein bod ni’n cael cyfle i graffu’n iawn ar hyn, ond hefyd cael yr atebion?

Blwyddyn newydd dda. Hoffwn i gael datganiad, plis, sy'n dweud pa gefnogaeth sydd ar gael i awdurdodau lleol i ddelio â sgileffeithiau'r tywydd gaeafol.

Diolch i'r Trefnydd.

Y cynigion i ethol Aelodau i bwyllgorau sydd nesaf. Os nad oes yna unrhyw wrthwynebiad, dwi'n cynnig bod y cynigion i ethol Aelodau i bwyllgorau, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24 a 12.40, yn cael eu grwpio i'w trafod ac ar gyfer pleidleisio arnynt. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Os na—.

Felly, fe wnaf i alw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i'w wneud y cynigion yma yn ffurfiol. Jane Hutt.

Mae'r cynigion wedi'u gwneud. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynigion? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae pob Aelod wedi'u hethol i'r pwyllgorau.

Eitem 4 sydd nesaf: datganiad gan y Prif Weinidog yw'r eitem yma, ar gyflawni dros Gymru. Y Prif Weinidog, felly, Eluned Morgan.

Edrychwch ar yr hyn rŷm ni wedi ei wneud yn barod: cynllun iechyd menywod cyntaf Cymru, achos bod iechyd menywod yn bwysig. Roedd llawer o fenywod yn teimlo nad oedden nhw yn cael y gwrandawiad roedden nhw'n ei haeddu, a byddwn ni'n cyflwyno hybiau iechyd menywod ym mhob ardal bwrdd iechyd yng Nghymru. Rŷm ni hefyd wedi agor ysgol feddygaeth newydd yng ngogledd Cymru, yn hyfforddi ein meddygon yn fwy agos at adref ac yn annog y rhai sy'n dod i astudio i aros. Ac rŷm ni'n fwy nag ymwybodol o heriau tlodi plant, a dyna pam rŷm ni mor falch erbyn heddiw fod gan bob plentyn ysgol gynradd brydau ysgol am ddim, achos dŷn ni ddim yn derbyn plant cynradd Cymru yn dysgu ar stumogau gwag.

Dwi wedi bod a byddaf yn parhau i ganolbwyntio ar economi Cymru, a chyda Llafur nawr yn San Steffan, byddwn ni'n gwneud mwy yn y maes yma—dwy Lywodraeth Lafur, dwbl y pŵer, dyblu'r effaith ar Gymru, partneriaeth go iawn, canlyniadau go iawn. Gan weithio gyda Llafur y Deyrnas Unedig, gwnaethon ni helpu i ddod â buddsoddiad o £1 biliwn i Felin Shotton. Dyna 367 o swyddi yng Nghymru—pobl go iawn, teuluoedd go iawn, sicrwydd go iawn. 

Rŷm ni wedi cyflymu penderfyniadau cynllunio seilwaith ac rŷm ni wedi cymeradwyo pum project ynni adnewyddadwy mawr a fydd yn cynhyrchu digon o bŵer i helpu 180,000 o gartrefi. Ac mae £3.7 miliwn ychwanegol i gynyddu penderfyniadau cynllunio. Ar ben hynny, rŷm ni wedi gwario £12 miliwn ar gysylltedd band eang a fydd yn helpu pobl mewn ardaloedd gwledig i weithio o adref a chael mynediad cyflymach i'r rhyngrwyd. 

Rŷm ni wedi gwneud i fyny am y ffaith bod yn rhaid i ni wneud penderfyniadau anodd iawn y flwyddyn diwethaf wrth dorri'r cyllidebau celfyddydol achos austerity, ac yn awr rŷm ni wedi rhoi £2.5 miliwn yn ychwanegol i sefydliadau celfyddydol a sicrhau bod holl ddiwylliant Cymru yn fyw ac yn iach. Rŷm ni wedi parhau i fuddsoddi mewn cysylltu cymunedau, gan fuddsoddi £800 miliwn mewn cerbydau newydd i drawsnewid ein rheilffyrdd, buddsoddi £7.7 miliwn yn yr uned burns yn Nhreforys, sy'n gwasanaethu 10 miliwn o bobl o Aberystwyth i Rydychen, a buddsoddi yn ein gweithlu drwy godiadau cyflog uwch na chwyddiant i gannoedd o filoedd o weithwyr yn y sector cyhoeddus. 

Rŷm ni wedi sicrhau £25 miliwn yn ychwanegol wrth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfer diogelwch tomenni glo, ac rŷm ni'n obeithiol y bydd mwy yn dod. Ac rŷm ni'n darparu £10 miliwn ar gyfer systemau ynni lleol clyfar, a galluogi ein cymunedau i gymryd rheolaeth dros eu dyfodol ynni eu hunain. Ac er ein bod ni'n gwybod nad yw llawer o ffermwyr yn hapus ar hyn o bryd, rŷm ni wedi sicrhau bod £14 miliwn ar gael iddynt i gefnogi arferion cynaliadwy ar ffermydd, ac mae'r Dirprwy Brif Weinidog wedi nodi cynllun clir ar gyfer dyfodol amaethyddiaeth Cymru, drwy weithio gyda'r diwydiant. Rŷm ni wedi rhoi £1.5 miliwn i ddarparu lleoedd diogel a chynnes i bobl gael mynd iddynt, ac rŷm ni wedi cynnig £700,000 yn ychwanegol mewn talebau i helpu pobl gyda'u biliau tanwydd.

Mae'r holl bethau hyn wedi'u cyflawni ers i mi ddechrau ar fy rôl fel Prif Weinidog llai na chwe mis yn ôl, a dyna sut mae delifro yn edrych.

Llywydd, mae addewidion gwag yn annog pobl i droi at rymoedd sy'n bwydo ar ofnau a rhagfarnau. Mae'n rhaid ennyn ymddiriedaeth yn ein haddewidion. Dyna ydy hanfod delifro: gwneud yr hyn rydyn ni'n dweud ein bod ni am wneud, a hynny er mwyn creu cymdeithas decach sydd yn gweithio dros bob un sy'n rhan ohoni. Record y Llywodraeth Lafur, mae gen i ofn, ydy beio eraill, yn amlach na pheidio, boed yn COVID neu'r Ceidwadwyr, a dwi'n cytuno efo cymaint o'r feirniadaeth o'r Ceidwadwyr, wrth gwrs, ond i'w beio nhw am bob dim sy'n mynd o chwith—. Ond wyddoch chi beth? Wythnos ar ôl wythnos, dwi'n siarad efo mwy a mwy o bobl Cymru sy'n gofyn mwy, yn gofyn am newid—pobl sydd am weld safonau yn codi yn ein hysgolion, amseroedd aros yn gostwng yn ein gwasanaeth iechyd, ac economi mwy mentrus sydd yn gwneud y mwyaf o holl adnoddau a photensial ein cymunedau. Ac er gwaethaf yr ailbecynnu ar y mesurau sydd yn cyfrif, dydy Llafur ddim yn delifro. Dydy Llafur ddim yn gweithio i Gymru.

Eich steil, meddai chi, Brif Weinidog, ydy gwrando, gweithredu a delifro. Roeddech chi yn Weinidog iechyd am dair blynedd, a phan wnaethoch chi adael y rôl honno, roedd y rhestrau aros wedi cynyddu, roedd gennym ni lai o feddygon teulu, a 2,000 o nyrsys yn brin. Ai hyn ydy canlyniad ymarferiad o wrando, gweithredu a delifro? Mae un o bob pump person yng Nghymru ar restr aros. Mae cleifion yn aros oriau, dyddiau weithiau, mewn ambiwlansys ac mewn unedau damweiniau ac achosion brys cyn cael eu gweld. Mae pobl yn methu â gweld deintydd ac yn tynnu eu dannedd eu hunain allan. Mae meddygon teulu yn methu â chael digon o amser gyda’u cleifion oherwydd nad oes digon o feddygon teulu. Mae cleifion yn aros mewn gwelyau yn yr ysbytai yn ddiangen oherwydd nad oes gofal yn y gymuned, ac mae pobl fregus yn methu â chael gofal oherwydd nad oes gofalwyr. Ac mae gofalwyr di-dâl yn cael eu llosgi allan oherwydd diffyg cefnogaeth. Fe ddywedoch chi, yn eich datganiad, ‘dim esgusodion’. A wnewch chi, felly, gymryd cyfrifoldeb am y methiannau yma?

Diolch yn fawr. Wrth gwrs, mi oeddwn i yn gyfrifol am iechyd pan oedd pandemig ymlaen, ac roedd sefyllfa lle roedd y rhestrau aros wedi cynyddu lot o dan yr amgylchiadau hynny. Fel dwi wedi dweud yn flaenorol, mae pobl yn cael ymyrraeth glinigol, ar gyfartaledd, o fewn 24 wythnos. A dwi’n meddwl ei bod hi hefyd yn werth pwysleisio bod, ar gyfartaledd, 1.6 miliwn o apwyntiadau gyda GPs yn ein cymunedau ni bob mis. Mae hwnna yn gyfystyr â thua hanner poblogaeth Cymru. Mae hwn yn waith aruthrol sy’n cael ei wneud gan y bobl sy’n gweithio yn yr NHS bob dydd o’r flwyddyn.

Does dim byd, beth bynnag dŷch chi'n ei ddweud am gyflawni, ymhellach o'r gwirionedd o safbwynt beth dŷn ni'n ei weld ledled Cymru. Mae un maes lle mae hyn yn gwbl amlwg, a maes addysg yw hwnnw. Gadewch i fi jest roi un enghraifft—mae llawer mwy, wrth gwrs. Mae'r Llywodraeth hon wedi methu ers wyth mlynedd yn olynol â chyrraedd ei thargedau ar gyfer recriwtio athrawon ysgolion uwchradd. Dros y cyfnod hwn, mae dros 5,500 o athrawon wedi gadael y proffesiwn, ac mae hyn yn cyfateb i ryw 100,000 o flynyddoedd o brofiad sydd wedi cael ei golli. Gadewch i ni fod yn onest: mae athrawon yng Nghymru wedi eu dadrithio ac yn teimlo'n gwbl ddigalon. Ac yn anffodus, os yw'r sgyrsiau dwi wedi eu cael dros y Nadolig gydag athrawon yn unrhyw ffon fesur, does dim byd yn mynd i newid o gwbl yn fuan iawn. Yn ystod ymgyrch yr etholiad cyffredinol, fe wnaeth Llafur addo mwy o arian a mwy o athrawon ar gyfer addysg yng Nhgymru. Brif Weinidog, gaf i ofyn faint mwy o arian, a phryd y byddwn ni'n gweld mwy o athrawon yn cael eu penodi a'u rhoi o flaen dosbarthiadau yng Nghymru? Gofynnais i'r cwestiwn yma i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn ystod y tymor diwethaf. Ches i ddim ateb. Gaf i ofyn i chi am yr atebion, os gwelwch chi'n dda?

Diolch yn fawr, Cefin. Dwi'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol bod recriwtio athrawon yn broblem drwy'r byd i gyd—mae hwn yn rhywbeth sy'n wynebu pobl ar draws y byd. Mae pob un ohonom ni yn ceisio sicrhau a'u darbwyllo nhw i ddod i'n gwlad ni, i wneud yn siŵr eu bod nhw'n dysgu ein plant ni. Felly, nid problem unigryw i Gymru yw hi. Rydych chi wedi gofyn am faint o arian fydd yn dod yn ychwanegol. Bydd yna £101 miliwn yn ychwanegol yn dod at addysg o Ebrill ymlaen—£73 miliwn mewn refeniw, £28 miliwn mewn cyfalaf—a bydd hwn yn cael ei anelu i sicrhau ein bod ni'n gweld gwelliant o ran pobl yn mynychu'r ysgol a gwella safonau yn ein hysgolion. Ond wrth gwrs, bydd dim o'r arian yna yn dod os na fyddwn ni'n cael cyllideb trwy'r lle yma. Mae eisiau i chi feddwl am beth mae hynny'n ei olygu.

Ac yn olaf, Heledd Fychan.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn eich datganiad, mi wnaethoch chi ddweud bod y sector diwylliant yn fyw ac yn iach. Gaf i ofyn ar ba sail dŷch chi'n gwneud y datganiad yna ac ar bwy ydych chi wedi bod yn gwrando, oherwydd o edrych ar y crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad ar y blaenoriaethau drafft ar gyfer diwylliant, nid dyna dwi'n ei glywed? Felly, mi fyddwn i'n hoffi gwybod beth ydy gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector diwylliant. Ac os nad ydych chi wedi bod yn gwrando, a dwi'n cymryd eich bod chi ddim wedi bod yn gwrando ar y sector, gan eich bod chi'n herio bod y sector yn fyw ac yn iach, a wnewch chi ddechrau gwrando rŵan a sicrhau bod y Llywodraeth hon yn cyflawni o ran y sector pwysig hwn?

Diolch yn fawr. Wel, fel y dywedais i, roedd yn anodd iawn i ni y llynedd, achos roedd yn rhaid inni wneud toriadau oedd yn anodd dros ben er mwyn sicrhau bod yr arian ychwanegol yn mynd i'r NHS. Beth sydd wedi bod yn dda eleni yw ein bod ni wedi gallu rhoi mwy o arian yn ystod y flwyddyn ariannol, a'n bod ni'n gobeithio rhoi mwy o arian y flwyddyn nesaf ar gyfer yr adran diwylliant. Felly, mae'r arian ar gael ar eu cyfer nhw. Mae'n bwysig ein bod ni, os yn bosibl, yn cael y cyfle i gynnig yr arian yna iddyn nhw. Wrth gwrs, bydd hwnna'n anodd os na allwn ni gael y gyllideb trwyddo.

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Eitem 5 sydd nesaf, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru: porthladd Caergybi. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Ken Skates. 

Gaf i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad o heddiw? Rydym yn falch ein bod ni wedi gallu bod mewn cyswllt drwy'r cyfnod yma hefyd, ac mi wnaf i nodi fy syndod ein bod ni wedi clywed cyn lleied gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, o ystyried pwysigrwydd, fel rydym ni wedi clywed y prynhawn yma, y porthladd yma, nid yn unig i ni yng Nghymru ond fel rhan o rwydwaith strategol y Deyrnas Unedig. Mae'r difrod, wrth gwrs, a wnaed i'r porthladd wedi cael effaith ar draws nifer o sectorau gwahanol, i'r gymuned leol a'r gweithwyr sydd wedi gorfod, o bosib, symud dros dro, neu rai wedi colli eu swyddi. Mae busnesau lleol wedi colli incwm. Mae wedi effeithio ar deithwyr, yn cynnwys rhai yn fy nheulu fy hun. Mae cwmni cludo dwi wedi bod yn trafod â nhw yn wynebu costau llawer uwch ac yn y blaen. Ac wrth gwrs, ar gyfer ein partneriaid ni yn Iwerddon, mae'r golled i'w heconomi nhw'n sylweddol iawn.

Mae yna gwestiynau byr dymor, tymor canolig a hirdymor. Sylw neu ddau gen i ynglŷn â'r perig o bobl yn chwilio am ffyrdd eraill o groesi môr yr Iwerddon. Mi welon ni ar ôl Brexit, onid oedden ni, cwmnïau’n penderfynu trio hwylio'n uniongyrchol o Ffrainc; mae llawer wedi parhau i wneud hynny. Rydym ni wedi gweld cwmnïau, wrth gwrs, yn cael eu gorfodi dros dro i ddefnyddio porthladdoedd eraill, ond dwi'n falch o glywed yr Ysgrifennydd Cabinet yn dweud nad ydy o'n disgwyl sifft parhaol yn fan hyn. Dwi ychydig bach yn bryderus o glywed llefarydd y Ceidwadwyr yn sôn am ddefnyddio'r sefyllfa o gwmpas Caergybi i edrych ar gryfhau croesiadau o sir Benfro. Oes, wrth gwrs mae eisiau sicrhau bod y porthladdoedd hynny'n cael buddsoddiad, ond dydyn ni ddim eisiau rhoi unrhyw arwydd y gallai gael ei weld fel cyfle yn cael ei dynnu oddi ar Gaergybi—[Torri ar draws.] Ond dwi'n clywed yr Aelod yn dweud nad dyna'r bwriad.

O ran y cwestiynau byr dymor, dwi innau wedi siarad efo Stena ac maen nhw'n hyderus y bydd un o'r terfynellau'n gallu agor ar 16 Ionawr, neu, os ydy'r tywydd yn wael iawn, yn fuan iawn wedi hynny. Maen nhw'n methu rhoi sicrwydd, wedyn, ynglŷn â'r ail derfynell. Oes gan yr Ysgrifennydd Cabinet rhagor o wybodaeth ynglŷn â hynny? Achos dwi'n ofni bod mis Mawrth yn swnio'n uchelgeisiol iawn, iawn, mae'n rhaid dweud, o ystyried cymaint o (1) opsiynau sy'n gorfod cael eu trafod, a (2) gwaith cynllunio'n cael ei roi mewn lle ar gyfer gweithredu'r gwahanol opsiynau ar gyfer ailosod y derfynell honno. 

Cefnogaeth i fusnes: dwi'n cydnabod bod y portal yma'n mynd i fod yn mynd yn fyw mewn ychydig ddyddiau i fusnesau allu dweud sut maen nhw wedi cael eu taro. Dwi wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cabinet yn gofyn am ragor o gefnogaeth i fusnesau. Mi fyddwn i'n licio clywed pa baratoadau sy'n cael eu gwneud gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod yna gronfa ar gael i wneud taliadau i fusnes, achos does gen i ddim amheuaeth bod yna golledion mawr wedi cael eu gwneud gan rai. Rydym ni wedi clywed am westai'n siarad yn y dyddiau diwethaf yma am ddegau o filoedd o bunnau o golledion iddyn nhw, felly dwi yn meddwl y bydd angen gwneud taliadau. Dwi eisiau dysgu mwy am sut y bydd penderfyniadau'n cael eu gwneud yn gyflym, a beth fydd ffynhonnell yr arian hwnnw.

Dysgu gwersi wedyn: dwi wedi canolbwyntio ar drio gofyn y cwestiynau angenrheidiol er mwyn cael eglurder ar y camau sy'n digwydd nesaf i gael llongau i hwylio eto. Mi fyddwn ni angen dysgu gwersi, serch hynny, ynglŷn â beth sydd wedi bod yn digwydd a allai fod wedi rhoi'r porthladd mewn perig. Rydym ni'n gwybod bod yna ddiffygion wedi bod dros gyfnod hir sydd wedi arwain at danseilio'r morglawdd, er enghraifft. Dwi angen gwybod bod y cwestiynau'n mynd i gael eu gofyn gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â beth oedd y gwaith cynnal a chadw oedd yn digwydd, ac ati, ar y terfynellau yma, fel ein bod ni'n gallu sicrhau na fyddwn ni'n wynebu problemau tebyg mewn stormydd sydd yn mynd i fod yn digwydd yn fwy a mwy aml yn y dyfodol.

Ac yn olaf, ar y tasglu yma, dwi wedi galw am ddod â'r partneriaid i gyd ynghyd, felly dwi'n falch o glywed bod y tasglu'n cael ei sefydlu. Mi fyddwn i'n croesawu mwy o wybodaeth ynglŷn â chylch gorchwyl y tasglu hwnnw, yn cynnwys a all o edrych ar y cwestiwn o berchnogaeth y porthladd. Rŵan, mi wnaeth y Prif Weinidog ymosod arnaf i'n gynharach heddiw am gefnogi gwladoli gwaith dur Tata—mi oeddwn i'n barod i wneud unrhyw beth i warchod gwaith dur Tata—ac am alw am wladoli porthladd Caergybi. Dwi ddim yn ymwybodol fy mod i wedi galw'n gyhoeddus yn un lle am wladoli porthladd Caergybi, oherwydd mi oeddwn i eisiau gofyn y cwestiynau sy'n flaenoriaeth rŵan o ran ailagor y terfynellau. Ond mi fydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn gwybod fy mod i wedi trafod efo fo y posibilrwydd yma o edrych ar fodel perchnogaeth newydd ar gyfer y dyfodol, achos rydym ni'n angen gwybod bod Llywodraethau—p'un ai'n Llywodraeth ni yma yng Nghymru, neu efo mewnbwn o Lywodraeth Iwerddon, hyd yn oed—yn gallu sicrhau bod yr isadeiledd allweddol yma yn cael ei warchod a'i hybu ar gyfer y dyfodol, ac mi fyddai gen i ddiddordeb mewn clywed mwy gan y Gweinidog ynglŷn â hynny.

Yn olaf, Sam Rowlands.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 6 heddiw yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar bwysau gaeaf yr NHS. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn wreiddiol, roeddwn i wedi bwriadu rhoi diweddariad i'r Senedd yr wythnos nesaf, gan fod y rhagolygon yn awgrymu mai dyna bryd y byddem ni'n gweld achosion o'r ffliw a phwysau'r gaeaf ar eu hanterth. Ond, fe gyrhaeddodd y ffliw yn gynnar eleni, a chafwyd cynnydd mewn heintiau anadlol eraill, gan gynnwys COVID-19 a'r feirws syncytiol anadlol. Rŷn ni hefyd wedi gweld cynnydd mewn achosion o norofeirws. Mae'r cyfuniad yma wedi golygu bod galw sylweddol ar wasanaethau'r NHS, a hynny'n fwyaf amlwg ar wasanaeth ambiwlans Cymru, a wnaeth ddatgan digwyddiad critigol ar 30 Rhagfyr y llynedd. Byddaf yn rhoi rhagor o fanylion am raddfa'r galw a'r camau mae'r gwasanaeth iechyd wedi'u cymryd i ymateb iddo.

Blwyddyn newydd dda i'r Ysgrifennydd Cabinet. Mae’r Nadolig a chalan yn adeg o lawenydd ac o ddathlu, ond i nifer mae’n gyfnod anodd, wrth i glefydau gael eu lledaenu, gan effeithio yn enwedig ar y mwyaf bregus, efo pobl yn disgyn, goryfed, heb sôn am unigrwydd a'r effeithiau ar iechyd meddwl pobl. Felly, mae pwysau gaeafol, felly, yn anochel. Mae'n digwydd bob blwyddyn, ac mae'n rhaid paratoi ar ei gyfer, ond mae’r pwysau’n cynyddu ac mae gallu ein gwasanaeth iechyd i ymdopi yn gwanhau. Roedd datganiad argyfwng y gwasanaeth ambiwlans yn dyst i'r pwysau anferthol yma rhai wythnosau yn ôl. Nid beirniadaeth mo hyn ar y staff ymroddedig sy'n parhau i gyflawni gwaith arwrol ymysg amodau anodd dros ben; yn hytrach, mae’n adlewyrchiad o record y Llywodraeth yma o danfuddsoddi yng nghapasiti’r ystad, a’r gamreolaeth cyson o'r adnoddau prin sydd gennym ni. Er enghraifft, dros y blynyddoedd diwethaf, rydyn ni wedi gweld cwymp sylweddol yn niferoedd gwelyau a bil cynnal a chadw’r ystad yn chwyddo i dros £1 biliwn, sydd yn amharu ar allu ein hysbytai i gydymffurfio â safonau atal a rheoli heintiau anadlol. Yn y cyfamser, mi ydyn ni hefyd wedi gweld erydiad difrifol yng nghapasiti gofal cynradd, yn enwedig o ran niferoedd meddygon teulu, sydd yn creu pwysau aruthrol i’r rheng flaen. Mae’r ffaith fod 99 y cant o feddygon teulu wedi pleidleisio i wrthod y cynnig tâl diweddaraf yn tanlinellu’r gagendor sy’n bodoli rhwng disgwyliadau rhesymol y gweithlu a’r gwerth y mae’r Llywodraeth yma yn ei roi ar y sector.

Mae’r ffaith fod y Llywodraeth yma yn ymateb yn adweithiol yn hytrach nag yn rhagweithiol yn llesteirio pethau ymhellach. Cafodd hyn ei amlygu gan y ffaith ein bod ni wedi gorfod aros tan ddiwedd mis Medi am gyhoeddiad modelu diweddaraf y Llywodraeth ar heintiau anadlol, a hynny dim ond ar ôl i fi ofyn am y wybodaeth yma mewn cwestiwn ysgrifenedig rhai wythnosau ynghynt. Tra dwi’n cydnabod bod y gwaith modelu yn parhau trwy gydol y flwyddyn, mae’n angenrheidiol bod y Llywodraeth yn barod i rannu’r wybodaeth yma yn rheolaidd ac yn brydlon er mwyn sicrhau dealltwriaeth a chydweithio effeithiol rhwng y byrddau iechyd, byrddau partneriaethau rhanbarthol ac awdurdodau lleol.

I droi at elfennau mwy penodol y fframwaith anadlol, dwi’n siŵr bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol, fel gwnaeth o sôn, fod yna ostyngiadau wedi eu gweld yn y lefelau brechu yn erbyn ffliw. Mae llai o bobl 65 oed a phobl fwy anghenus, ynghyd â llai o’r gweithlu iechyd wedi dewis cymryd y brechlyn ffliw eleni, o’i gymharu â’r flwyddyn gynt. Beth, felly, ydy dealltwriaeth yr Ysgrifennydd Cabinet o’r gostyngiadau ymysg y grwpiau penodol yma, ac ydy hyn yn gofyn am newid o ran y strategaeth i annog mwy o bobl i dderbyn y brechiad?

Ar yr un pwnc, dwi’n sylwi bod byrddau iechyd Caerdydd a’r Fro, Cwm Taf Morgannwg a Hywel Dda wedi cyflwyno rheolau dros yr wythnosau diwethaf o ran gwisgo mwgwd ymysg staff ac ymwelwyr. I ba raddau ydych chi, felly, wedi ystyried gwneud hyn yn orfodol ledled Cymru? Hefyd, a oes gennych chi bolisi cyfredol er mwyn sicrhau awyru yn ein hysbytai ni? Hynny yw, mae llawer o’r heintiau gaeafol yma yn rhai sydd yn cael eu lledaenu yn yr ysbytai, ac yn fwy felly pan fo ysbytai yn llawn. Felly, pryd fedrwn ni ddisgwyl diweddariad ar bolisi nosocomial y Llywodraeth?

Rydyn ni hefyd yn gwybod, wrth gwrs, fod polisi Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol o dorri lwfans y tanwydd gaeaf yn mynd i fod wedi ei gwneud hi’n anos i bobl ariannol fregus wresogi eu tai. Pa waith modelu, felly, sydd wedi cael ei wneud er mwyn deall effaith hyn yn well, a faint o adnoddau ychwanegol fydd eu hangen er mwyn ymdopi â’r cynnydd o ran yr heintiau anadlol ac ymweliadau ysbytai a ddaw yn sgil hyn?

Mae cwympiadau a thorri esgyrn yn ddigwyddiadau mynych yn y gaeaf, yn enwedig ymhlith pob hŷn, a hynny’n rhannol oherwydd methiant rhai i gymryd y meddyginiaethau cywir, neu’r dos cywir o feddyginiaeth. Mae Prifysgol Abertawe, o dan yr Athro Sue Jordan, wedi gwneud gwaith clodwiw yn datblygu’r rhaglen ADRe, er mwyn sicrhau bod pobl yn deall eu meddyginiaethau yn well ac atal pethau fel cwymp yn sgil meddyginiaethau anghywir. Ydy’r Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol o’r cynllun ADRe ac a ydy o’n fodlon cyfarfod gyda fi a’r Athro Sue Jordan er mwyn trafod y cynllun a allai helpu nifer fawr o bobl wrth symud ymlaen? Diolch.

Diolch i Mabon ap Gwynfor am y cwestiynau hynny. Roedd e’n ceisio gwahaniaethu rhwng ffyrdd rhagweithiol a ffyrdd adweithiol o fynd i’r afael â heriau pwysau yn y gaeaf. Beth rwyf i’n credu y gwelson ni dros y flwyddyn ddiwethaf oedd Llywodraeth yn gweithredu yn rhagweithiol iawn i fynd i’r afael â dysgu gwersi o'r llynedd a’r flwyddyn cynt, felly mwy o adnoddau i wasanaethau ambiwlans, mwy o adnoddau i adrannau brys, mwy o ganllawiau ar sut i fynd i’r afael â diheintio, mwy o ganllawiau i fynd i’r afael â sut ŷn ni’n trosglwyddo o’r gwasanaeth ambiwlans i ysbytai, a mwy o gefnogaeth i fyrddau iechyd a llywodraeth leol i gydweithio i roi gwasanaethau cwymp yn eu lle. Felly, ar bob un o’r mesurau yma, roedd camau penodol iawn wedi eu cymryd yn sgil yr hyn wnaethon ni ei ddysgu'r llynedd. Felly, rwy’n credu, o ran paratoadau ar gyfer y cyfnod, roedd y paratoadau yn rhai sylweddol iawn, ond roedd yr her sydd wedi dod yn sgil y surge yn y galw yn sgil heintiau o ran ffliw ac ati yn uchel iawn hefyd.

O ran brechiad a sut ŷch chi'n mynd ati i sicrhau bod pobl yn cymryd mantais o argaeledd y brechlyn, mae hwn yn rhywbeth sydd yn gyson o dan drosolwg, a dweud y gwir, oherwydd mae'n rhaid inni ymateb i batrymau ymwybyddiaeth pobl o le mae negeseuon yn dod: ydyn nhw'n dod o Weinidogion, o gyrff cyhoeddus, o fyrddau iechyd eu hunain? Ac mae llawer o dystiolaeth sy'n dangos gwahanol fathau o ymateb i wahanol fathau o negeseuon. Felly, rŷn ni'n edrych yn gyson, a dweud y gwir, ar sut gallwn ni addasu'r negeseuon i sicrhau eu bod nhw'n cyrraedd y nod. Rwy'n credu bod y darlun wedi bod yn un, yn anffodus, sydd yn ehangach na Chymru, ac mae Llywodraethau'n cymryd gwahanol initiatives er mwyn ceisio annog pobl i gymryd y brechlyn. Felly, byddwn ni'n sicr yn ceisio dysgu gwersi o brofiad y cyfnod hwn, yn y ffordd rŷn ni'n gyson yn ceisio'i wneud.

O ran polisi diheintio a pholisi awyru ac ati, mae'r dystiolaeth rŷn ni'n seilio ein polisïau arni yn gyhoeddus eisoes, yn hynny o beth. Fe wnaeth yr Aelod sôn am y fframwaith y gwnaethon ni ei gyhoeddi ym mis Medi; mae elfen o hwnnw'n delio gyda hynny hefyd.

Gwnaeth e ofyn cwestiwn ynglŷn ag a oedd tystiolaeth o oed y rheini, efallai, oedd yn dod i mewn i'r ysbytai gydag anhwylder anadlu. Yr hyn rŷn ni'n gwybod cyn belled yw bod oed y rheini sydd mewn ICU gyda heintiau anadlu ar hyn o bryd yn tueddu tua'r ieuengaf yn hytrach na'r hynaf. Felly, dyna'r dystiolaeth sydd eisoes gyda ni, sy'n awgrymu mai un o'r strains o ffliw sydd, os hoffech chi, yn ymosod ar y bobl ieuengaf yn hytrach na'r rhai hŷn sydd ar waith yma. Ond dyw'r dystiolaeth ddim yn gwbl glir eto, ond dyna'r darlun sy'n ymddangos i fod yn iawn.

Fe wnaeth e bwynt pwysig yn y diwedd o ran gwasanaethau cwymp. Rŷn ni yn gweld mwy a mwy o hyn yn cael ei sefydlu gan fyrddau iechyd. Mae e'n rhan o'r cynllun 50 diwrnod i edrych ar beth mwy y gallwn ni ei wneud yn y maes yma. Rwy'n credu ei fod e'n rhan o'r ffordd bwysig iawn o sicrhau gwasanaethau yn y gymuned, yn y cartref, fel ein bod ni'n gallu osgoi pobl yn cael eu cludo i'r ysbyty.

Ac yn olaf, Russell George. 

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 7 heddiw yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio, grŵp gorchwyl a gorffen gwynt ar y môr. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Rebecca Evans.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad. Mae'n ddatganiad positif. 

Ac yn olaf, Jenny Rathbone. 

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Mae eitem 8 wedi ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig, ac felly daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch yn fawr.