National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio. Mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Mabon ap Gwynfor.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb yna. Wel, ges i'r fraint o fynd o amgylch Pwllheli yn ddiweddar iawn efo Katalina Harper. Mae Katalina Harper yn gaeth i gadair olwyn ac, felly, mae'n anodd iawn iddi hi deithio o amgylch y dref, neu yn wir unrhyw dref. Wrth iddi fynd o amgylch corneli weithiau, oherwydd natur y palmant, mae'r gadair olwyn yn tipio drosodd, neu mae'r palmentydd yn mynd yn gul iawn, sy'n golygu ei bod hi'n methu â chyrraedd gwasanaethau hanfodol, yn methu â mynd i siopa, ac weithiau, pan fydd hi eisiau mynd ar fws, dydy'r palmentydd ddim wedi cael eu codi i'r lefel i gyrraedd mynediad y bws yna—a llwyth o broblemau eraill.

Un enghraifft yn unig ydy Katalina Harper ym Mhwllheli; mae hyn yn wir am fywyd sawl person efo anabledd neu drafferth symudedd mewn cymunedau ar draws Cymru. Felly, mae'n rhaid inni edrych i sicrhau wrth gynllunio gofodol wrth ddatblygu cynlluniau trefol eu bod nhw'n addas ar gyfer pobl mewn cadeiriau olwyn neu efo trafferth symudedd. Felly, pa gynlluniau ydych chi am eu rhoi ar y gweill i sicrhau bod llywodraethau lleol yn mynd i gymryd i ystyriaeth anghenion pobl fel Katalina wrth ddatblygu cynlluniau trefol?

Mae cwestiynau'r llefarwyr heddiw i'w hateb gan y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf, Tom Giffard.

Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan. 

Diolch, Llywydd. Weinidog, hoffwn innau ychwanegu fy llongyfarchiadau i chi ar eich penodiad, a dwi yn gwerthfawrogi’r ffaith ein bod ni eisoes wedi cael cyfarfod i drafod y portffolios sy’n gorgyffwrdd gennym. Fel y gwnes i ddweud wrthych chi ar yr adeg hynny, a dwi’n falch eich bod chi’n gwybod nad sylw arnoch chi’n bersonol mo hyn, mi ydw i’n siomedig nad ydy diwylliant a chwaraeon o fewn portffolio Ysgrifennydd Cabinet. Maen nhw’n feysydd sydd yn allweddol o ran ein hunaniaeth, ein heconomi a’n lles fel cenedl, ac mi o’n i’n croesawu’n fawr y dyrchafiad a gafodd y portffolio pan ddaeth Vaughan Gething yn Brif Weinidog. Wnaf i ddim eich rhoi chi mewn lle cas drwy ofyn a ydych chi o’r un farn a fi, mai Ysgrifennydd Cabinet y dylech chi fod, ond a gaf i fwy o wybodaeth os gwelwch yn dda o ran beth ydy’ch gweledigaeth chi a’ch prif flaenoriaethau chi ar gyfer y portffolio hwn? Roeddech chi’n sôn am fod yn llais, ond beth fydd y llais yna’n ei ddweud wrth y Cabinet?

Dim problem o gwbl i ddymuno pob lwc i Gymru ar unrhyw lefel ac mewn unrhyw chwaraeon. 

Diolch am yr ateb yna.

Diolch am yr ateb.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Alun Davies. 

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet a'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone. 

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Gareth Davies.

Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.

Diolch, Llywydd. Llywydd, yn ystod ymddangosiad yr Ysgrifennydd Cabinet ar un o raglenni gwleidyddol y Sul yn ddiweddar, fe wnaeth o ddisgrifio’r bartneriaeth newydd rhwng yr NHS yng Nghymru a’r NHS yn Lloegr fel ffordd newydd o weithio, cyn sôn mai’r cyfan oedd y bartneriaeth yna, mewn gwirionedd, oedd dysgu arferion da. Ydy’r Ysgrifennydd Cabinet yn dweud wrthym ni, felly, nad oedd yr NHS yng Nghymru yn dysgu ac yn edrych ar arferion da o Loegr cyn hyn?

Mae diddordeb yr Aelod mewn proses ar draul allbwn yn eithaf trawiadol. [Chwerthin.] Ond, er mwyn ateb ei gwestiwn e, yr hyn sy'n newydd yw’r parodrwydd a welwn ni gan Lywodraeth yn San Steffan i weithio gyda’r Llywodraeth Lafur yma yng Nghymru mewn ffordd agored, gydweithredol. Dyna sydd yn newydd yn hyn o beth. Mae e wastad yn bwysig i edrych ar arfer dda, o ble bynnag mae hynny’n dod, yn cynnwys o fewn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Gyfunol, ond beth sydd yn newydd yw’r brwdfrydedd ar ran Llywodraeth Lafur newydd yn San Steffan i gydweithio â ni.

Diolch am yr ateb yna. 

Mae cwestiwn 7 wedi'i dynnu nôl. 

Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.

Y cwestiynau amserol sydd nesaf. Mae dau wedi cael eu dewis heddiw. Mae'r cyntaf i'w ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros newid hinsawdd ac i'w ofyn gan James Evans.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf yw ateb gan y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch, ac i'w ofyn gan Cefin Campbell. 

Wel, diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnna. Mae'r cyfan yn ddirgelwch llwyr, onid yw e?

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 4 heddiw yw'r datganiadau 90 eiliad, a bydd y datganiad cyntaf gan Hannah Blythyn.

Yr wythnos hon, mae’r Wyddgrug yn dathlu Gŵyl Daniel Owen—gŵyl gelfyddydol a llenyddol ddwyieithog wythnos o hyd yn yr Wyddgrug i ddathlu’r awdur Daniel Owen. Mae hi’n cael ei chynnal bob blwyddyn tua diwedd mis Hydref. Daniel Owen yw nofelydd Cymraeg mwyaf blaenllaw'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, a chafodd ei eni ym 1836 yn y Wyddgrug. Yn gynharach y mis hwn, roedd yn fraint ymuno â maer yr Wyddgrug, a llu o bobl eraill, i ddadorchuddio plac glas ar y tŷ lle bu’n byw ar un adeg.

Daeth Daniel yn brentis mewn siop teiliwr, a cheir sôn ei fod yn llanc a oedd yn caru llenyddiaeth. Ar ôl treulio amser yn astudio yng Ngholeg y Bala, aeth yn ôl adref i'r Wyddgrug. Cafodd ei nofel gyntaf, Y Dreflan, ei chyhoeddi yn 1881, a dilynodd Rhys Lewis, efallai ei nofel enwocaf, yn 1885, gan olrhain hanes gweinidog. Heddiw, mae Gŵyl Daniel Owen yn cynnwys teithiau cerdded, sgyrsiau, cyfleoedd i ganu a dawnsio, a llawer mwy. Braf oedd gwylio rhai o’r perfformiadau yn Sgwâr Daniel Owen dros y penwythnos. Yn wir, fe wnaeth fy nghi bach fwynhau hefyd, gan siglo ei chynffon i rythm y gerddoriaeth. Roedd yn wych gweld dathliad mor ddiwylliannol ei naws yng nghanol y dref. Hoffwn i ddiolch o galon i bob gwirfoddolwr, a dwi'n edrych ymlaen at weld yr ŵyl yn mynd o nerth i nerth.

Ugain mlynedd yn ôl, fe wnaeth criw ohonom ni, o dan arweiniad a chymhelliad Rob Nicholls, ymgynnull yn festri y Tabernacl, Caerdydd, i ffurfio Côr Meibion Taf. Ers hynny, mae’r côr wedi bod yn fuddugol yn y Genedlaethol, eisteddfodau lleol, ac mewn sawl gŵyl gerddorol. Y cerddor amryddawn Steffan Jones yw’r arweinydd bellach, ac, o dan ei faton ef, mae’r côr wedi mynd o nerth i nerth, gyda rhyw 70 o gantorion. Yn gwbl allweddol i lwyddiant y côr y mae Lowri Guy, y cyfeilydd am bron y cyfnod i gyd.

Er nad yw’r côr wedi gorfod gwrando ar fy ymdrechion i i ganu ers sawl blwyddyn bellach, gallaf dystio o hyd, ar lefel bersonol, i garedigrwydd a gofal y côr—yn y llon a’r lleddf. Oherwydd mae Côr Meibion Taf yn fwy na grŵp dysgu nodau. Mae’n gymdeithas o bobl, o arddegwyr i bensiynwyr. Mae’n creu siaradwyr Cymraeg hyderus, maent yno yn gefn i’w gilydd a’u teuluoedd, ac maent wedi llwyddo cefnogi llu o elusennau ac achosion da ar draws yr 20 mlynedd diwethaf. Mae Côr Meibion Taf wedi cyfoethogi cerddoriaeth yng Nghymru, ond, yn fwy na hynny, mae wedi cyfoethogi bywydau cannoedd o aelodau, cyn aelodau, a’u teuluoedd. Diolch am yr 20 mlynedd, Côr Meibion Taf. Llongyfarchiadau i Steff, Lowri a’r bois i gyd, ac ymlaen i’r ddegawd nesaf. Diolch yn fawr.

Diolch, bawb.

Yr eitem nesaf yw dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): cymorth i farw. Galwaf ar Julie Morgan i wneud y cynnig.

Mae gen i deimladau cymysg iawn am y mater cymhleth yma. Mewn gwirionedd, pwy ydw i i leisio barn? Does dim diagnosis terfynol gen i. Dwi ddim yn byw bob dydd mewn poen dychrynllyd a dwi ddim yn hollol ddibynnol ar eraill am fy ngofal. Ar un llaw, mae meddygaeth yn sicrhau bod pobl yn byw yn hirach; antibiotics yn golygu bod pobl sydd â salwch marwol yn gallu goroesi afiechyd fel niwmonia a fyddai wedi eu lladd yn flaenorol. Niwmonia sydd ar dystysgrif marwolaeth fy nhadcu, oedd yn dioddef o gancr yr ysgyfaint; y morffin ychwanegol hynny i leddfu y boen hefyd yn ei gynorthwyo ar ei daith olaf o’r byd hwn.

Fel y gwyddoch chi, eleni fe gollais i Dad ar ôl iddo ddioddef 12 mlynedd o Alzheimer’s. Dros y cyfnod hwnnw, fe aeth Dad o fod yn ddyn llawn brwdfrydedd, llawn egni dros Gymru a'r Gymraeg i fedru gwneud dim byd. Methu siarad, methu bwyta, methu mynd i'r tŷ bach, dyna oedd ei flynyddoedd olaf e. Heblaw am ei deulu agos, fe gafodd Dad ei anghofio yn llwyr yn ystod ei flynyddoedd olaf. Roedden nhw’n flynyddoedd creulon. Roedden nhw'n greulon i ni fel teulu, a does dim geiriau i ddisgrifio pa mor greulon oedd y profiad iddo fe. Pwy ydw i i orfodi unrhyw berson i fynd trwy hynny os nad ydyn nhw'n dymuno gwneud hynny? Byddwn i ddim yn dymuno y profiad yna i unrhyw unigolyn nac i unrhyw deulu.

Eto, ar y llaw arall, hyd yn oed yn yr wythnosau olaf, roedd ei wên e yno o hyd, ac roedd hynny yn meddwl y byd i ni. Mae'n fater dyrys. Mae teuluoedd yn bethau cymhleth, onid ŷn nhw? Ac mae marwolaeth cymar neu riant yn aml yn amlygu llawer o densiynau blaenorol. Byddai ychwanegu cymorth i farw yn siŵr o gynyddu problemau teuluol wedi marwolaeth. Bydd yn rhaid hefyd ystyried yr impact ar y proffesiwn meddygol, yr heddlu a’r llysoedd. Ac a ydy’r impact ar ein gwasanaeth iechyd ni a gofal yng Nghymru yn cael ei ystyried yn llawn trwy fynd trwy San Steffan a thrwy fynd trwy Fil preifat?

A fydd diweddu oes yn digwydd yn yr ysbyty, lle mae achub bywyd yn digwydd mewn un gwely a helpu i farw mewn gwely arall? Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, dwi wedi colli nifer o bobl yn yr hosbis arbennig, Holme Towers. A fyddai'r hosbis arbennig yna, sydd mewn lleoliad mor braf, yn dod yn lleoliad cymorth i farw? Gofal lliniarol mewn un ystafell ac yna cymorth i farw mewn ystafell arall. Ac a ydyn ni'n bwriadu sicrhau gwasanaeth iechyd a gofal iawn, atebol, gwell, cyn i ni 'implement-eiddio' y gyfraith yma? Dylai neb orfod wynebu y dewis o wario miloedd o bunnoedd yr wythnos ar gartref gofal neu gymorth i farw. Dyw'r dewis yna jest ddim yn deg.

Yn olaf, dwi hefyd yn bryderus am bobl yn newid eu meddyliau nhw. Mae nifer ohonom ni wedi bod trwy gyfnodau tywyll, a thrwy hynny yn ystyried gwneud pethau, hyd yn oed yn cynllunio gwneud pethau, hyd yn oed yn cymryd y camau cyntaf at ddiweddu bywyd, ond wrth edrych yn ôl yn hynod ddiolchgar nad ydy hynny wedi digwydd. Wel, mae diagnosis terfynol, mae diagnosis o salwch poenus hefyd yn mynd i fynd â chi i gyfnod hynod, hynod dywyll. Mae'n mynd i gymryd amser i ddygymod â'r newyddion ac efallai byddai hynny yn arwain i berson yn newid eu meddyliau nhw.

Mi fyddaf i'n pleidleisio o blaid heddiw, jest—jest. Mae gen i concerns mawr. Dwi'n credu ei bod hi’n drafodaeth bwysig i’w chael, a diolch i chi, Julie Morgan, am ddod â'r ddadl bwysig yma. I fi, tosturi sy'n ennill y diwrnod, ond mae’r peryglon yn amlwg iawn hefyd. Diolch yn fawr.

Diolch i Julie Morgan am gyflwyno'r ddadl bwysig hon. Er bod marwolaeth yn digwydd i ni i gyd, dydyn ni fel cenedl ddim yn dda iawn am drafod marwolaeth, a dwi'n meddwl bod y ffaith ein bod ni ddim yn ei thrafod yn golygu, wedyn, ein bod ni ddim wastad yn gwrando ar bobl. Bydd gennym ni i gyd farn, ond, i fi, mae hyn am hawl bob unigolyn i allu gwneud y dewis hwn. Oherwydd mi fedrwn ni ddychmygu sut fath o beth ydy o, ond tan i chi fod yn y sefyllfa honno o fod mewn poen dirdynnol, hyd yn oed efo'r gofal lliniarol gorau, fedraf i ddim dweud bod yn rhaid i chi drio parhau. A dwi hefyd eisiau dod â bach o—wel, ein bod ni'n atgoffa ein hunain o pam fod pobl wedi gwneud y ddadl yma, a mynd nôl i'r pwyntiau cychwynnol gan Julie Morgan.

A galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Jeremy Miles. 

Galwaf ar James Evans i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Oes, felly gohirir y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio. 

Eitem 6 heddiw yw'r ddadl ar y cyd ar adroddiadau gan bwyllgorau: cynllun ffermio cynaliadwy a Cyswllt Ffermio, a galwaf ar gadeirydd y Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig i wneud y cynnig, Paul Davies.

Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith nawr, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch yn fawr i Gadeirydd Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig am agor y ddadl yma. Dwi’n falch i gyflwyno barn y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith ar y cynllun ffermio cynaliadwy, sydd yn cynrychioli dechrau pennod newydd i ffermio yng Nghymru, gan ei fod yn gwneud newidiadau sylfaenol i’r ffordd y mae ffermwyr yn cael cymorth ariannol i reoli eu tir. Mi fydd e’n llywio dyfodol ffermio yng Nghymru am genedlaethau i ddod, ac yn ystod y cyfnod hwnnw hefyd, bydd angen i Gymru gyflawni ei hymrwymiadau byd-eang a domestig i gyrraedd sero net erbyn 2050, atal a gwrthdroi colli natur erbyn 2030, a sicrhau adferiad wedyn erbyn 2050. Felly, mi fydd angen ymdrech enfawr ar y cyd i gyflawni hyn ac mi fydd gofyn am weithredu gan bob sector o’r gymdeithas, ac yn wir gan bob unigolyn yn y gymdeithas er mwyn cael y maen i’r wal.

Rŷn ni i gyd yn ymwybodol o ymateb cryf y gymuned amaethyddol i gynigion y cynllun, fel y mae Cadeirydd y pwyllgor economi eisoes wedi’i grybwyll. Wrth gymryd tystiolaeth i lywio ein gwaith ni, mi wnaethom ni ganfod, er bod barn cyfranwyr yn amrywio o ran dyluniad y cynllun, eu bod nhw i gyd yn cytuno ar un peth, sef y bydd y cynllun ddim ond yn cyflawni'r canlyniadau amgylcheddol angenrheidiol os yw digon o bobl yn manteisio ar y cynllun. Nawr, mae hynny’n golygu bod yn rhaid i’r cynllun, felly, fod yn ddeniadol ac mae'n rhaid iddo fe fod yn ymarferol i ffermwyr Cymru.

I fod yn glir, dyw hyn ddim yn fater o ddewis rhwng cefnogi ffermwyr neu gefnogi'r amgylchedd. Mae’n rhaid i’r cynllun wneud y ddau. Mae gan Lywodraeth Cymru yn wir gyfle i lunio cynllun sy’n sicrhau bod ffermio Cymru ar sylfaen wirioneddol gynaliadwy, ac sy’n sicrhau bod ffermwyr yn arwain y frwydr yn erbyn newid hinsawdd a dirywiad byd natur. Fodd bynnag, mae yna dipyn o ffordd i fynd cyn cyrraedd y pwynt hwnnw.

Wrth i ni fynd ati i baratoi ein hadroddiad ni ym mis Mai, mi gafwyd sawl cyhoeddiad allweddol, gan gynnwys cyfnod o flwyddyn o oedi cyn cyflwyno'r cynllun, ac er bod y penderfyniad yna i oedi’r broses yn amlwg wedi’i seilio ar fwriadau da, ddylem ni ddim anghofio bod y broses o ddatblygu’r cynigion wedi cymryd saith mlynedd. Ac erbyn i'r cynllun gael ei gyflwyno, mae’n debyg y bydd gan Gymru rhyw bedair blynedd yn unig ar ôl i fodloni targedau allweddol o ran newid hinsawdd a bioamrywiaeth.

Mae ymchwiliad cyfredol y pwyllgor i atal a gwrthdroi colli natur wedi ein hatgoffa ni bod amser yn prysur brinhau os ydym ni am dynnu bioamrywiaeth yn ôl o’r dibyn. I nifer o gyfranwyr, mae'r cynllun rŷn ni’n ei drafod heddiw yn un o'r arfau mwyaf pwerus, os nad yr arf mwyaf pwerus, sydd ar gael i’r Llywodraeth o ran rhoi Cymru ar y llwybr i adfer natur. Ac i'r rheini, wrth gwrs, all y cynllun ddim dod yn ddigon buan.

Gan droi at ein hadroddiad ni, ein prif neges ni, fel y byddech yn ei ddisgwyl, yw bod yn rhaid i'r cynllun terfynol gadw ffocws amgylcheddol cryf. Rŷn ni’n gwybod ei bod hi’n debygol y bydd rhai newidiadau yn dilyn yr ymgynghoriad a chanlyniadau’r ford gron weinidogol. Serch hynny, ddylai'r rheini ddim peryglu uchelgais amgylcheddol y cynllun.

Mae'n bwysig cydnabod y bu rhai datblygiadau cadarnhaol ers cyhoeddi'r cynigion, ynghylch y taliadau cynnal ar gyfer ardaloedd SSSI, er enghraifft, cyflwyno’r haenau dewisol a chydweithredol yn gynnar, a’r cadarnhad y bydd taliad gwerth cymdeithasol yn cael ei gynnwys o ddechrau'r cynllun. Ond mae'r rhain efallai yn faterion lle mae yna gonsensws wedi bod o’u cylch nhw ymhlith rhanddeiliaid. Mae yna faterion eraill, fel dwi’n gwybod y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn fwy ymwybodol nag unrhyw un, sydd yn fwy dadleuol, yn enwedig efallai mewn perthynas â rheolau'r cynllun, ac mae nifer o’r rheini eto i’w datrys.

Ac mi wnaf i droi at rai o’r rheolau hynny, felly, ac yn gyntaf, y gofyniad o 10 y cant o orchudd coed. Mae sicrhau cynnydd o ran plannu coed yn hanfodol os yw Cymru am gyrraedd sero net. Mae cyfraddau plannu coed wedi bod yn druenus yn ystod y blynyddoedd diwethaf, yn enwedig yng nghyd-destun targed Llywodraeth Cymru, sef plannu 43,000 hectar o goetiroedd newydd erbyn 2030. Yn syml, fydd y targed yna ddim yn cael ei fodloni yn hawdd iawn, ac mae cefnogaeth y diwydiant amaeth yn bwysig iawn i hynny, gan mai ffermwyr sy'n rheoli dros 80 y cant o dir Cymru. Fodd bynnag, mae'n amlwg bod y gofyniad o 10 y cant yn llinell goch i lawer ac y byddai goblygiadau pellgyrhaeddol i lawer o ffermydd, i ddiogelwch bwyd ac yn y blaen, yn sgil hynny.

Fel pwyllgor amgylchedd, wrth gwrs, ein prif ffocws ni yw canlyniadau amgylcheddol y cynllun ac rŷn ni’n agored i fesurau amgen a all sicrhau canlyniadau tebyg, neu hyd yn oed ganlyniadau gwell o’u cymharu â phlannu coed, pan fydd hi’n dod i ddal a storio carbon a bioamrywiaeth. Serch hynny, mae’n rhaid i unrhyw fesurau arfaethedig fod yn gredadwy, a hynny’n unol â dilyn llwybr cytbwys i sero net. Mi fyddai Pwyllgor Newid Hinsawdd y Deyrnas Unedig, fel cynghorydd statudol Llywodraeth Cymru ar leihau allyriadau, mewn sefyllfa i roi cyngor ar hynny, dwi’n siŵr, yn unol â’r hyn rŷn ni wedi’i argymell. Fodd bynnag, dyw hi ddim yn glir o ymateb y Dirprwy Brif Weinidog a yw e'n bwriadu ymgysylltu â phwyllgor y Deyrnas Unedig ar y mater yma cyn gwneud penderfyniad terfynol, ac efallai gallwn ni gael ychydig o eglurder ar hynny heddiw.

Fel y pwyllgor, rwy'n siŵr bod y rhan fwyaf o'r Aelodau yn aros yn eiddgar am adroddiad y panel adolygu tystiolaeth atafaelu carbon. Dirprwy Brif Weinidog, rŷch chi wedi dweud y gallwn ni ddisgwyl i'r adroddiad gael ei gyhoeddi cyn diwedd y flwyddyn. Efallai y byddwch chi mewn sefyllfa i ddweud wrthyn ni pryd y byddwch chi’n gwneud penderfyniad terfynol ar y dull o blannu coed ac a ydych chi’n barod i rannu hynny gyda ni cyn i’r cynllun terfynol gael ei gyhoeddi, fel bod modd i ni ddeall yn union i ba gyfeiriad ŷch chi'n symud. Byddwch chi’n ymwybodol iawn o'r angen i roi eglurder ar y mater penodol yma i’r sector ac i bawb arall cyn gynted ag y bo modd. Felly, byddwn i’n hoffi clywed gennych chi tua pryd ŷch chi’n meddwl y cawn ni wybod, oherwydd dwi yn credu y byddai hi'n weddol anfoddhaol pe baem ni’n gorfod aros yn rhy hir cyn deall y cyfeiriad ŷch chi’n symud iddo fe.

Gan symud ymlaen i’r gofyniad rheoli cynefin o 10 y cant, yn anffodus mae Cymru eisoes yn un o’r gwledydd sydd wedi gweld y dirywiad mwyaf o ran natur yn y byd, ac mae natur yn parhau i ddirywio ar raddfa frawychus. Mae adroddiad sefyllfa byd natur 2023 yn dangos bod bywyd gwyllt Cymru wedi gostwng 20 y cant ar gyfartaledd ers 1994, a bod un o bob chwe rhywogaeth yng Nghymru o dan fygythiad o ddifodiant. Er mwyn atal a gwrthdroi dirywiad natur, mae’n rhaid sicrhau bod creu a rheoli cynefinoedd yn parhau i fod yn flaenoriaeth. Yn sgil argymhelliad y pwyllgor, mae'r Dirprwy Brif Weinidog wedi ymrwymo i sicrhau bod gofyniad yn cefnogi’r broses o greu ystod amrywiol o gynefinoedd y bydd eu hangen ar gyfer adferiad byd natur, sydd yn rhywbeth calonogol iawn.

Yn olaf, er ein bod yn gwybod y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan o’r gwaith o gyflawni’r cynllun, mae’r Dirprwy Brif Weinidog wedi dweud wrthym ni nad oes modd iddo fe wneud sylw ar, a dwi’n dyfynnu,

'natur na hyd a lled terfynol cyfranogiad CNC na'r costau sy'n gysylltiedig ag ef.'

Er ein bod yn gwybod nad yw'r cynllun wedi'i gwblhau, mi fyddwn ni yn bryderus os nad oes hyd yn oed rhyw waith rhagarweiniol wedi'i wneud o ran cyfrifo'r costau, achos mae heriau ariannol presennol Cyfoeth Naturiol Cymru yn hysbys iawn, a’r rheini efallai wedi dwysáu yn sylweddol yn y dyddiau diwethaf. Ond, fel pwyllgor, rŷn ni yn ceisio sicrwydd gan y Dirprwy Brif Weinidog nad yw effaith y cynllun ar Gyfoeth Naturiol Cymru yn rhyw fath o ôl-ystyriaeth. Mae hwn yn fater yn sicr y byddwn ni fel pwyllgor yn awyddus i ddychwelyd ato fe yn ddiweddarach yn y Senedd yma, wrth i ni barhau i graffu’r cynllun, ond hefyd i graffu gwaith Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mae'n deg dweud bod y broses o ddatblygu’r cynllun yma wedi bod yn un hir ac yn un llafurus, ac, wrth gwrs, dyw hi ddim drosodd eto. Mi fydd gan y Dirprwy Brif Weinidog, yn ddi-os, benderfyniadau anodd i’w gwneud dros y misoedd nesaf, ond wrth iddo fe wneud y penderfyniadau hynny, rŷn ni yn ei annog e i sicrhau bod y cynllun terfynol yn cefnogi ffermwyr i gyflawni camau gweithredu ystyrlon ar gyfer newid hinsawdd a natur, a hynny mewn modd sy’n sicrhau bod y cynllun yn ddeniadol ac, wrth gwrs, yn ymarferol i ffermwyr, a’i fod e’n sicrhau ar ben bob dim arall fod ffermio yng Nghymru yn cael ei roi ar sylfaen wirioneddol gynaliadwy. Diolch.

Diolch i'r ddau bwyllgor am yr adroddiadau yma ar y cynllun ffermio cynaliadwy a Cyswllt Ffermio. Maen nhw'n adroddiadau pwysig dros ben sy'n mynd i lywio ein hymateb ni, gobeithio, i ddyfodol amaethyddiaeth yng Nghymru, yn arbennig wrth inni fynd i’r afael â’r heriau o ran newid hinsawdd a’r heriau economaidd hefyd sy’n wynebu ein cymunedau gwledig. Fel mae’n digwydd, y bore yma, roeddwn yn lansio strategaeth yn ymwneud â thlodi gwledig, ac mae sicrhau cefnogaeth economaidd i’n ffermydd teuluol ni yn rhan hanfodol o sicrhau dyfodol economaidd llewyrchus a lleihau tlodi mewn ardaloedd gwledig.

Wrth ddiolch i’r ddau bwyllgor am eu gwaith, maen nhw hefyd yn tynnu sylw at nifer o bryderon y mae’r rhai ohonom ni sy’n byw mewn ardaloedd gwledig yn hen gyfarwydd â nhw. Ymateb Plaid Cymru yw bod angen gweithredu pellach a mwy o eglurder, er enghraifft o safbwynt y cynllun ffermio cynaliadwy. Fel rŷn ni wedi clywed gan bawb sydd wedi siarad, mae yna wrthwynebiad cryf iawn i’r orfodaeth yma i blannu coed 10 y cant ar dir fferm. Mae hyn yn broblematig iawn i nifer fawr iawn o’n ffermydd ni.

Yn gyflym iawn, mae'r ddau adroddiad wedi codi pryderon difrifol am y datgysylltiad rhwng Cyswllt Ffermio a nodau polisi amaethyddol cyffredin y Llywodraeth, felly mae hwn yn rhywbeth i edrych arno. Amcanion rheoli tir cynaliadwy hefyd—mae angen bod yn gliriach ynglŷn â rôl Cyswllt Ffermio yn hynny, a hefyd rôl Cyswllt Ffermio yn rhoi cefnogaeth i ffermwyr sydd yn dioddef o broblemau iechyd meddwl. Felly, fe wnaf i adael y sylwadau fanna. Diolch yn fawr iawn.

Y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig i gyfrannu at y ddadl. Huw Irranca-Davies. 

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch i'r pwyllgorau a diolch i bawb sydd wedi siarad yn y debate hwn.

Paul Davies nawr, y Cadeirydd, i ymateb i'r ddadl.

A gaf i ddiolch i'r Pwyllgor Deisebau am hyn, ond yn bennaf i Mencap Cymru, am ddod â'r achos hwn ger ein bron? Mae'n biti ein bod ni'n gorfod cael y ddadl yma, oherwydd mae'r ddadl wedi'i gwneud o ran pam bod hyn mor bwysig, ac mae yn siomedig dros ben yn gweld Llywodraeth Cymru yn gwrthod yr hyn sydd yn gwneud synnwyr. Rydym ni'n sôn am sicrhau bod pawb yn gallu cyfrannu, cyfranogi, fod yn rhan o gymdeithas, rhywbeth mae Llywodraeth Cymru wedi'i ymrwymo iddo fo, rhywbeth rydym ni'n gobeithio ein bod ni i gyd wedi ymrwymo iddo fo. A'r cwestiwn sydd gen i: pam na all Llywodraeth Cymru, drwy lythyrau cylch gwaith, sicrhau bod hwn ynddyn nhw? Mi fyddai hynna'n gweld i fi y byddai hyn yn diwallu argymhelliad 1, oherwydd, wedi'r cyfan, dwi wedi bod yn mynd nôl drwy lythyrau cylch gwaith nifer o sefydliadau, megis y cyngor celfyddydau, ac un o'r nodau a rennir sydd yn cael ei nodi ydy

'Gwella mynediad a chyfranogiad i bawb'.

Ac un o'r prif amcanion sy'n cael ei nodi yn y llythyr hwnnw ydy

'Dathlu amrywiath a symud i ddileu anghydraddoldeb o bob math'.

Felly, byddwn i yn hoffi eglurhad pam na allwch chi roi yn benodol, yn y llythyrau cylch gwaith hynny, fod yn rhaid i bob sefydliad sy'n cael ei ariannu gan y cyngor celfyddydau, a thrwy arian Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol—pam na allwch chi ddweud bod yn rhaid iddyn nhw, felly, dderbyn arian parod? [Torri ar Draws.]

Allaf jest ymyrryd yn gyflym?

Wrth gwrs.

Diolch am y cyfle i ymateb i’r ddadl bwysig hon.

And I call on the Chair of the committee, Carolyn Thomas, to reply to the debate.  

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet, a diolch Tom a Mike, hefyd. Daw hynny ein trafodion heddiw i ben.