National Assembly for Wales

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, hoffwn nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr, ac eraill yn ymuno trwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, a nodir y rhain ar yr agenda. Hoffwn atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, ac yr un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr â'r rhai sy'n ymuno drwy gyswllt fideo. 

Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Trefnydd, Lesley Griffiths. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gwneud datganiad yn fuan i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Yn ail, rwyf i wedi tynnu'n ôl y datganiadau ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar COVID-19 ac ar ddiogelwch adeiladau. 

Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno'r datganiad ar ddiogelwch tomenni glo. Ac, yn olaf, rwyf i wedi ychwanegu dadleuon ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022 a rheoliadau (Rhif 8) 2022, y bydd angen atal y Rheolau Sefydlog ar eu cyfer. 

Trefnydd, yn ddiweddar, cynhaliodd Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, bleidlais o ddiffyg hyder mewn nifer o aelodau a oedd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Yn lleol, mae llawer o anfodlonrwydd ynghylch sut mae'r parc cenedlaethol yn cael ei gynnal a rhan aelodau sydd wedi'u hapwyntio gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi parc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, a sut y mae'n penodi aelodau Llywodraeth Cymru i'r cyrff hyn? Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Rwy'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cadw llygad barcud ar yr hyn sy'n digwydd ym mharc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, ond nid wyf i'n credu ei bod yn briodol cael datganiad ar hyn o bryd. 

Rhai wythnosau'n ôl gofynnais i am ddatganiad ynghylch sut y mae'n rhaid i drigolion y de-ddwyrain deithio'n bell ar gyfer apwyntiadau ysbyty. Gwnes i dynnu sylw at y mater bod triniaeth ddiagnostig y fron ond yn cael ei chynnal yn Ysbyty Ystrad Fawr. Mae etholwr arall wedi cysylltu â mi, a bu'n rhaid iddi fynychu apwyntiad gynaecoleg yn Ysbyty Nevill Hall. Nawr, mae hi'n byw yng Nghaerffili, a chymerodd y daith fwy nag awr, taith gron o 56 milltir. Mae hi'n gallu gyrru, ond roedd hi'n bryderus efallai na fyddai hi'n dod o hyd i'r ysbyty mewn pryd, oherwydd ei bod y tu allan i'w hardal, ond cafodd hi wybod mai dyma'r unig glinig gynaecoleg ar gyfer holl ymddiriedolaeth Aneurin Bevan. Fel yr wyf i'n siŵr eich bod chi'n gwerthfawrogi, Trefnydd, mae 50 y cant o'r bobl sy'n byw yn yr ardal yn fenywod; bydd angen apwyntiad gynaecoleg arnyn nhw rywbryd. Felly, hoffwn i ofyn am ddatganiad eto os gwelwch chi'n dda a fydd yn esbonio pam y bu'n rhaid i fy etholwr deithio'r pellter hwnnw pan nad yw Ysbyty Ystrad Fawr ond tua 4 milltir i lawr y ffordd o'i chartref. A gawn ni edrych eto ar sut y caiff ein gwasanaethau ysbyty ni eu darparu, fel nad oes rhaid i gleifion sydd eisoes dan straen naill ai dreulio cyfnodau hir yn y car i gyrraedd eu hapwyntiadau, neu ragor o oriau ar fysiau os na allan nhw yrru?

Diolch. Wel, yn amlwg, nid wyf i'n ymwybodol o'r achos penodol yr ydych chi'n cyfeirio ato, ond rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynghylch darpariaeth gwasanaethau ledled bwrdd iechyd yn bwysig iawn ac yn rhywbeth y mae pob bwrdd iechyd yn amlwg yn gyfrifol amdano, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau ar gael i'r boblogaeth y maen nhw'n yn ei gwasanaethu. Yn amlwg, gyda rhai gwasanaethau mwy arbenigol, nid ydym ni'n disgwyl cael pob gwasanaeth ym mhob ysbyty. Rydych chi'n cyfeirio at wasanaethau gynaecoleg yn yr achos penodol hwn, ac ni wn a yw'n fwy cyffredinol neu'n fwy arbennig, ond mae darpariaeth gwasanaethau yn rhywbeth y mae bwrdd iechyd yn gyfrifol amdano ar gyfer ei boblogaeth leol. 

Prynhawn da, Gweinidog. Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad os gwelwch yn dda, y datganiad cyntaf gan y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg am gymorth ariannol i ysgolion bach a gwledig. Mae undebau'r wythnos hon wedi codi'r pryderon y gwnes i eu codi yn ystod proses y gyllideb ynghylch dileu grant yr ysgolion bach a gwledig—ac nad yw'r arian ychwanegol sy'n cael ei darparu i awdurdodau lleol drwy'r grant ysgolion bach a gwledig yn cyrraedd ysgolion. 

Ac, yn ail, tybed a allech chi wneud datganiad ynghylch y sefyllfa o ran Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn colli eu hachos llys ynghylch y rheoliadau adnoddau dŵr, a pha gymorth ariannol sy'n cael ei ddarparu nawr i gefnogi'r sector amaethyddol i addasu i'r rheoliadau hyn? Diolch.

Diolch. O ran y grant ysgolion bach a gwledig, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod £2.5 miliwn wedi'i gyflwyno dros dymor blaenorol y Senedd i annog arloesi a chynyddu gweithio ysgol i ysgol. Roedd yn grant penodol iawn, ac rwy'n gwybod bod awdurdodau lleol wedi cael gwybod o'r cychwyn cyntaf fod y grant yn gyfyngedig o ran amser, a gwnaethon nhw gyflwyno eu cynlluniau ar gyfer gwariant a chynaliadwyedd ar y sail honno. Roedd y grant i fod i ddod i ben ddiwedd mis Mawrth y llynedd—2021—ond, i gefnogi'r broses bontio, estynnodd Llywodraeth Cymru y grant am flwyddyn arall. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod mewn trafodaethau gydag awdurdodau lleol, ac nid wyf yn credu bod awdurdodau lleol wedi gwthio'n ôl ynghylch dod â'r grant i ben, oherwydd cafodd ysgolion a'r awdurdodau lleol wybod amdano.

O ran eich ail gwestiwn, yn amlwg, mae hynny'n dod o fewn fy mhortffolio i, ac roeddwn i'n sicr yn croesawu'r dyfarniad a gafodd ei roi gan y llys ddydd Iau diwethaf. Byddaf i'n parhau i weithio gydag undebau'r ffermwyr i leihau effaith amaethyddiaeth a llygryddion eraill. Cawsom ni achos llygredd amaethyddol sylweddol iawn arall, a gafodd ei gadarnhau’n syth, yr wythnos diwethaf. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn os ydym ni i gyd yn mynd i weithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â'r llygredd yr ydym ni'n ei weld yn ein dyfroedd. Ond mae'r un mor bwysig, wrth gwrs, ein bod ni'n cefnogi'r diwydiant ffermio, wrth symud ymlaen, a byddaf i'n parhau â'r trafodaethau hynny. O dan y cytundeb cydweithredu sydd gan Lywodraeth Cymru gyda Phlaid Cymru, mae hwn yn faes lle'r ydym ni wedi ymrwymo i weithio nid yn unig gyda ni ein hunain ond, unwaith eto, gyda'r diwydiant i dargedu'r gweithgareddau hynny y mae'n hysbys eu bod yn achosi llygredd. Mae angen i ni ddiogelu ein hamgylchedd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, a'r hyn y mae'r dyfarniad hwn yn ei wneud yw ein galluogi ni i barhau â'r gwaith pwysig hwnnw.

Dim ond dwy eitem i'w codi. Yn gyntaf oll, Trefnydd, roedd gêm bêl-droed y Gynghrair Genedlaethol ar y Cae Ras ddydd Sadwrn yn ddigwyddiad anhygoel—roeddech chi a fi yn bresennol yno, ynghyd â bron i 9,000 o wylwyr. Ac unwaith eto dangosodd sut y gall stadiwm pêl-droed rhyngwladol hynaf y byd gynnal digwyddiadau dramatig a syfrdanol. A fyddai'r Llywodraeth yn ymrwymo i ddwyn perswâd am ddychwelyd gemau rhyngwladol i'r Cae Ras cyn gynted â phosibl?

Ac hefyd, Trefnydd, gyferbyn â'r Cae Ras—yn wir, mae darn o'r Cae Ras yn rhan ohono—y mae prosiect porth Wrecsam, y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ymrwymo swm enfawr o arian iddo. Er ein bod ni wedi cael addewid o gyllid codi'r gwastad gan Lywodraeth y DU, nid yw hyn wedi dod i'r amlwg eto. A fyddech chi'n gallu gwneud datganiad ynghylch a ydych chi'n credu bod Llywodraeth y DU mewn sefyllfa i ariannu'r prosiect adfywio hollbwysig hwn, neu a yw'n fater o eiriau teg yr ydym ni'n eu clywed?

Diolch. Roedd y gêm ddydd Sadwrn yn sicr yn gwbl anhygoel. Roeddwn i'n sgwrsio â Llyr Huws Gruffydd amdano dros ginio. Rwy'n dal i wenu. Yn fy 50 mlynedd o fynd i'r Cae Ras, nid wyf i erioed wedi gweld dim byd tebyg iddo. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Fel plentyn, dyna lle'r oeddwn i'n mynd i wylio gemau rhyngwladol, ac, wrth gwrs, gyda'r llwyddiant y mae tîm pêl-droed Cymru wedi'i gael yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn arbennig, rwy'n credu bod y chwaraewyr wedi gwneud Stadiwm Dinas Caerdydd yn gaer iddyn nhw, os mynnwch chi. Rwy'n credu, yr wythnos diwethaf—. Unwaith eto, roeddem ni'n sgwrsio amser cinio, yn dweud na allwn ni ddychmygu torfeydd pêl-droed yn canu fel yna 20 mlynedd yn ôl, a chanu yn Gymraeg. Ac rwy'n credu bod hynny'n dweud tipyn am y ffordd y mae pobl wedi cymryd tîm pêl-droed cenedlaethol Cymru i'w calonnau. Ond rwy'n gwybod bod prif weithredwr newydd Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn awyddus iawn i weld gemau'n cael eu chwarae ar y Cae Ras. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i ni yn y gogledd fod y gemau hynny'n cael eu chwarae, hyd yn oed os mai dim ond gemau cyfeillgar ydyn nhw, yn y blynyddoedd sydd i ddod. Felly, rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog Celfyddydau a Chwaraeon, a'r Prif Chwip yn sicr yn parhau i wthio hynny gyda Chymdeithas Bêl-droed Cymru.

Rydych chi'n cyfeirio at y cais am gyllid codi'r gwastad sydd wedi'i gyflwyno o ran porth Wrecsam. Yn anffodus, fe wyddom ni, er gwaethaf addewid Llywodraeth y DU na fyddai gennym ni geiniog yn llai pe baem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid yw hynny'n wir. Mae'r cyllid sydd ar gael i Lywodraeth y DU yn llawer llai na'r hyn a gawsom ni yn yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol hanfodol bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru, a Llywodraethau datganoledig eraill, ynghylch y gronfa codi'r gwastad. Mae'n rhaid iddi fod yn bartneriaeth wirioneddol os yw'n mynd i weithio; nid ydym ni eisiau bod â sefyllfa ariannu dameidiog. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n gweld y cyllid hwnnw. Rwy'n gwybod bod yr ail gais wedi'i cyflwyno, ac rwy'n credu mai erbyn mis Mehefin y mae'n rhaid cyflwyno’r cais hwnnw am gyllid.

Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch yr adroddiad interim a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar gan adolygiad Cass. Gwnaeth yr adroddiad interim amlygu nifer o faterion sy'n achosi pryder y mae angen i swyddogion etholedig a gweithwyr proffesiynol ymdrin â nhw a'u trafod. Gwnaeth rhai o'r canfyddiadau a gafodd eu codi yn yr adroddiad dynnu sylw at y diffyg consensws a thrafodaeth agored am natur dysfforia rhywedd ac, felly, yr ymateb clinigol priodol. Mae'n amlwg i mi nawr, yng ngoleuni adroddiad interim Cass, y dylai adolygiad o wasanaethau yng Nghymru ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n cwestiynu eu rhywedd gael ei gynnal. Mae Llywodraeth Cymru wedi anwybyddu hyn, ac mae angen gwneud yn iawn am hyn ar frys. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, Gweinidog. 

Diolch. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r ddau Ddirprwy Weinidog yn amlwg yn ymwybodol o'r adroddiad neu'n gweithio drwy'r adroddiad, ac rwy'n siŵr, ar yr adeg fwyaf amserol, y byddan nhw'n cyflwyno rhagor o wybodaeth. 

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda. Mae'n ymwneud â gwasanaethau post sy'n cael eu darparu gan y Post Brenhinol a sut y gall Llywodraeth Cymru bwyso arno i wella gwasanaethau. Mae'n fater yr wyf i wedi gohebu'n flaenorol â'r Dirprwy Weinidog dros Bartneriaeth Gymdeithasol ynghylch, gan fy mod i'n gwybod ei bod hi'n cyfarfod yn rheolaidd â'r Post Brenhinol, ac mae hi, ac rwy'n ddiolchgar am hyn, wedi cyflwyno sylwadau o'r blaen ar ran etholwyr. Fodd bynnag, mae gwasanaethau mewn sawl rhan o'r Rhondda yn arbennig, yn ysbeidiol, a'r post, yn ystod y misoedd diwethaf, yn cael ei ddosbarthu unwaith bob pythefnos mewn ardaloedd fel Glyn-fach, yn ôl preswylydd lleol, sydd hefyd yn golygu bod dogfennau pwysig yn cael eu methu neu nad ydyn nhw'n cael eu derbyn o gwbl. Roedd hyn hefyd yn ymwneud ag apwyntiadau brechu. Byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad i weld sut y gallwn ni ddylanwadu ar y Post Brenhinol ar hyn, os gwelwch yn dda. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch. Rwy'n credu i chi ddweud eich bod chi eisoes wedi cyflwyno sylwadau'n uniongyrchol i'r Dirprwy Weinidog. Fel y gwyddoch chi, mae'n amlwg bod y Post Brenhinol yn fater a gedwir yn ôl, ond mae'n amlwg ein bod ni i gyd yn dibynnu ar wasanaethau post mewn ffordd yr ydych chi newydd ei disgrifio, ac, yn fy marn i, yn ystod y pandemig, rydym ni wedi dibynnu arnyn nhw hyd yn oed yn fwy. Rwy'n siŵr, os ydych chi'n cyflwyno sylwadau i'r Dirprwy Weinidog, y bydd hi'n ymateb i chi. 

Rwy'n falch iawn o groesawu yn ôl Altaf Hussain. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd a Gweinidog. Rwy'n ddiolchgar, ac mae'n braf bod nôl yma, yn eich plith. Gweinidog, byddwch chi'n ymwybodol o adroddiad archwilio mewnol diweddar yng nghyngor Pen-y-bont ar Ogwr a ddatgelodd daliad o £316,192 i gwmni ar gyfer gwaith inswleiddio cartrefi, lle'r oedd y cyfarwyddwr yn aelod o gabinet y cyngor Llafur, a lle cafodd yr arian ei dalu i gwmni na allai'r archwilwyr sefydlu ei fod wedi bodoli mewn gwirionedd. Rwy'n credu y dylai Heddlu De Cymru fod yn ymchwilio iddo. Rwyf i wedi galw arnyn nhw i wneud hynny. A wnaiff y Llywodraeth ddatganiad yn y Siambr, yn nodi sut y caiff polisïau caffael Cymru eu tynhau i leihau'r posibilrwydd y bydd hyn yn digwydd eto? Diolch yn fawr. 

Diolch, ac mae'n braf iawn eich gweld chi nôl yn y Siambr. Rwy'n credu eich bod chi wedi gwneud y peth iawn drwy ysgrifennu'n uniongyrchol at yr awdurdod lleol. Mae caffael yn fater pwysig, mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cyflawni darn mawr o waith arno yn ein rhaglen lywodraethu, ac rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y byddai modd ei ystyried. 

Trefnydd, a gaf i ddatganiad ar gysylltedd digidol mewn ardaloedd gwledig, sy'n effeithio'n fawr, wrth gwrs, ar drigolion yn y rhanbarth dwi'n ei gynrychioli, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru? Fel rydym ni i gyd yn gwybod, mae'r arian ychwanegol, y top-up, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei roi i'r system talebau gan Lywodraeth San Steffan yn dod i ben ddydd Iau yr wythnos yma, ac mae hynny, wrth gwrs, yn peri ansicrwydd mawr iawn, achos dwi wedi cael nifer o bobl yn cysylltu â fi dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn cwyno bod y ddarpariaeth mewn rhai ardaloedd gwledig yn dal i fod yn anfoddhaol. Mae cynghorau cymuned, er enghraifft, wedi cysylltu i nodi nad oes modd iddyn nhw gynnal cyfarfodydd rhithiol neu hybrid oherwydd diffyg cysylltedd band llydan digonol, ac unigolion, wrth gwrs, a busnesau hefyd wedi cysylltu yn cwyno yn yr un modd. Nawr, dwi'n gwybod bod y top-up yma yn dod i ben ac rydych chi'n adolygu'r system talebau. Felly, a oes modd i ni gael datganiad ynglŷn â beth ydy bwriadau'r Llywodraeth i gefnogi'r math o gymunedau sy'n dal yn dioddef, ar gyfer sicrwydd i'r dyfodol? Diolch yn fawr. 

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, ac, unwaith eto, yn ystod y pandemig cafodd sylw ei dynnu ato, yr anawsterau yn rhai o'n hardaloedd gwledig yn arbennig—ac nid ardaloedd gwledig yn unig, ond ardaloedd trefol hefyd. Ond, rwy'n credu, gydag ardaloedd gwledig, yn sicr rwyf i wedi cael fy lobïo gan fusnesau bach, er enghraifft, nad ydyn nhw wedi gallu gwella eu gwerthiant ar y wefan yn y ffordd y bydden nhw wedi dymuno ei wneud. Felly, rwy'n credu ei fod yn fater pwysig. Byddwch chi'n ymwybodol, unwaith eto, fel Llywodraeth, ein bod ni wedi gorfod llenwi'r bylchau a gafodd eu gadael gan Lywodraeth y DU o ran darparu mwy o fand eang, ac fel y dywedwch chi, mae adolygiad yn cael ei gynnal ar hyn o bryd gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd.

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Rwyf i wedi cael llawer o gwynion am fwyd ysbyty, nid yn unig yn Ysbyty Treforys, sy'n agos iawn ataf i, ond mewn ysbytai ledled de Cymru. Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar fwyd mewn ysbytai, i gynnwys ansawdd, maint, sut y mae rheolwyr wardiau'n gweithredu'r polisi sy'n caniatáu i berthnasau a ffrindiau helpu'r rhai y mae angen help arnyn nhw i fwyta—cefais i wybod, er ei fod yn bolisi gan y byrddau iechyd, ac yn bolisi gan Lywodraeth Cymru, erbyn iddo fynd i lawr i reolwyr wardiau, mae'r polisi hwnnw'n diflannu—a hefyd faint o fwyd gwastraff sydd, ac rwy'n deall gan bobl sydd wedi bod yn ymweld â chleifion yn yr ysbyty bod hwnnw'n sylweddol.

Hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar drafnidiaeth gyhoeddus yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Rydym ni wedi cael datganiadau diweddar am fetro'r gogledd a Chaerdydd, a gawn ni un ar greu metro dinas-ranbarth bae Abertawe? Rwy'n sylweddoli ei fod yn llawer mwy cymhleth, ac mae'r Dirprwy Lywydd yn sylweddoli hynny hefyd, oherwydd nid yw teithio yn ein hardal ni'n llinellol. Mae cryn dipyn o Gymoedd i fyny ac i lawr o Abertawe i fyny i gymunedau'r Cymoedd, a hefyd o sir Gaerfyrddin i Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, a hefyd y ffordd arall. Nid yw'n unffordd, sef yr hyn y mae metro bae Caerdydd yn bennaf. Mae'n amlgyfeiriad ac mae hynny'n ei wneud yn llawer mwy cymhleth, ond nid yw'n ei wneud yn llai o broblem i mi a fy nghyd-Aelodau, fel chithau, Dirprwy Lywydd, a'r Aelod sy'n cynrychioli Castell-nedd.

Ni fydd hynny'n ennill mwy o amser i chi, Mike. [Chwerthin.]

Diolch, Mike. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn am fwyd mewn ysbytai. Pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, roeddwn i bob amser yn arfer dweud bod bwyd yr un mor bwysig â meddygaeth. Mae'n bwysig iawn bod gan gleifion fwyd o ansawdd priodol, ac mae'n fater y gwn i fod y Gweinidog iechyd yn ei ystyried. Rydym ni hefyd yn ystyried caffael. Af i nôl at ateb cynharach ynghylch caffael. Mae hynny'n rhan o'r broses y mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn edrych arni hefyd. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod NHS Improvement England yn cynnal adolygiad cynhwysfawr o arlwyo'r GIG ar hyn o bryd, a gwn i fod cynrychiolwyr GIG Cymru yn mynychu'r cyfarfodydd adolygu hynny. Pan fydd yr adolygiad hwnnw wedi'i gwblhau, bydd yn cael ei asesu, ac yna, yma yng Nghymru, byddwn ni'n ystyried pa arferion gorau a chanllawiau y bydd modd eu cyflwyno a'u mabwysiadu ledled GIG Cymru. 

O ran Dinas-ranbarth bae Abertawe, neu Metro bae Abertawe a gorllewin Cymru, rwy'n credu, yw'r teitl cywir, rydym ni yng nghamau cynnar iawn datblygu'r tri phrosiect metro—gogledd Cymru, de Cymru, a bae Abertawe. Mae'n rhan bwysig o gyflawni ein targedau newid dulliau teithio. Os ydym ni eisiau cyrraedd ein targedau sero-net, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud hyn, ac rydym ni'n gweithio'n agos iawn gyda Trafnidiaeth Cymru i'w gyflymu.

Trefnydd, rwy'n sylwi bod llawer o fy nghyd-Aelodau'n gofyn am ddatganiadau yn ystod y datganiad busnes, ond ni welaf i byth y datganiadau hynny, a dweud y gwir, yn dod o hyn. Ond rwy'n mynd i ofyn yn ffurfiol am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog trafnidiaeth, Lee Waters, a hoffwn i hefyd gofnodi fy siom fwyaf nad oedd ein Dirprwy Lywydd yn gweld yn dda i ganiatáu i hwn fod yn gwestiwn brys.

Nawr, mae fy nghwestiwn yn ymwneud—[Torri ar draws.] Nid oeddech chi yno, roeddwn i yno.

Mae'n ymwneud â'r oedi difrifol ac anhrefnus yr oedd cannoedd o deithwyr yn ei wynebu ddoe oherwydd digwyddiad gweithredol ar y rheilffyrdd yn y Fenni. Cafodd tri thrên, sawl cerbyd, a channoedd o deithwyr eu gadael yn sownd ar y trenau hyn mewn tywydd cynnes heb unrhyw awyru. Y trên cyntaf, cawsom ni ganiatâd i fynd ar y platfform am ychydig oriau. Gadewais i fy swyddfa gydag aelod o staff am 1 o'r gloch. Cyrhaeddais i fy fflat yma, yng Nghaerdydd, am 10 o'r gloch neithiwr. Dyma'r sefyllfa fwyaf erchyll i mi ei gweld erioed: pobl yn crio, pobl yn awyddus i gyrraedd pen eu taith.

Mewn anobaith, aeth fy nghyd-Aelod Llyr Gruffydd a minnau i Twitter, gan gopïo'r Dirprwy Weinidog, ac aeth awr fesul awr heibio heb ddim. A dweud y gwir, byddai gennyf i gywilydd mawr petai fi oedd y Dirprwy Weinidog, neu i beidio â mynd at Twitter a dweud, 'Edrychwch, fe wnaf lansio ymchwiliad ynglŷn â'r hyn sydd wedi mynd o'i le.' Ond cawsom ni ein gadael heb fwyd, heb faeth, heb ymborth na dim.

Mae angen i chi orffen nawr.

Rwyf yn. Fel y gwelwch chi, rwy'n eithaf gofidus am y peth, oherwydd rwy'n adnabod rhywun a gollodd angladd, rhywun sydd wedi colli ei swydd, ac a dweud y gwir, roedd gan bawb, pawb stori drist iawn. Mae cael eich oedi am awr neu ddwy, mae'r pethau hyn yn digwydd. Rydym ni'n sôn am bump neu chwe awr, yn sownd ar drên, yn methu gwneud dim. Nawr, rwy'n credu ei bod yn fater mor ddifrifol ddoe y dylai'r Dirprwy Weinidog fod wedi dod ymlaen y bore yma i wneud datganiad mewn gwirionedd. Felly, nid eich bai chi, Trefnydd, ac nid wyf i'n ddig gyda chi, ond rwyf i eisiau cael datganiad gan Lee Waters a byddaf i'n mynd ar ei drywydd, a byddaf i'n gofyn a gofyn eto. Mae pobl Cymru, teithwyr hyd yn oed o Loegr—

Mae'r Aelod wedi gwneud ei phwynt. Mae hi wedi mynd ymhell y tu hwnt i'w hamser.

Iawn. Maen nhw'n haeddu rheswm dros yr hyn a ddigwyddodd ddoe ac rwyf i'n gobeithio'n fawr y bydd yn lansio ymchwiliad trylwyr, oherwydd yn bendant: a oes gennyf i unrhyw hyder yn awr yn Trafnidiaeth Cymru a gallu'r Llywodraeth hon yng Nghymru i fy nghael i yma o fy etholaeth? Nac oes.

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ei bod yn daith anodd iawn ddoe i chi ac i lawer o bobl eraill, ac rwyf wedi siarad ag Aelodau eraill a oedd ar y trên hwnnw. Rwyf i hefyd wedi siarad â'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n ymwybodol iawn o'r sefyllfa ac sy'n cyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru y prynhawn yma ynghylch y mater hwn. Mae'n ateb cwestiynau yfory, y Dirprwy Weinidog, yn y Siambr hon, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi bryd hynny, oherwydd rwy'n credu y bydd hynny'n gyflymach o lawer a byddwch chi'n gallu cael rhai atebion. Rwy'n credu, o safbwynt Trafnidiaeth Cymru, fod ymchwiliadau cychwynnol wedi dangos mai mater gweithredol annisgwyl oedd yn gyfrifol amdano, ac maen nhw'n gweithio o'i gwmpas.

Nid wyf i'n dweud ei fod yn dderbyniol o gwbl; rwy'n llwyr werthfawrogi—. Rwyf i wedi gwneud y daith honno lawer, lawer gwaith fy hun. Roeddwn i ar drên fore ddoe, felly gallai wedi bod yn fi fy hun. Felly, nid wyf i'n cymryd dim i ffwrdd o gwbl, ond mae'n rhaid i ni weithio drwy'r broses ac mae'n rhaid i ni ddarganfod beth aeth o'i le. Mae'n destun gofid mawr; yr oedd yn amlwg yn brofiad gwael iawn i deithwyr.

Mae'n rhaid imi ddweud, neithiwr oedd y profiad gwaethaf, mwyaf erchyll dwi erioed wedi ei gael o ddefnyddio trên yng Nghymru. Roedd y siwrnai, oedd i fod yn dair awr, yn siwrnai o saith awr. Buodd fy nhrên i yn llonydd am bedair awr: un trên; dwi'n gwybod am bedwar trên oedd yn yr un sefyllfa. Dim gwybodaeth, achos doedd yr uchelseinydd yn fy ngherbyd i ddim yn gweithio. Dyna gyflwr y stoc sydd gennym ni erbyn hyn. Dim cludiant amgen. Er ein bod ni wedi aros pedair awr, dim trefniadau i symud y teithwyr. Mi oedd yna bobl yn sâl ar un o'r trenau. Mi oedd yna bobl yn crio ar fy nhrên i. Mi wnaeth yna rywun fethu angladd. Mi oedd rhywun yn poeni am ddyfodol eu gwaith oherwydd eu bod nhw'n hwyr i'w shifft. Roeddwn i'n gwrando ar swyddogion Trafnidiaeth Cymru yn y pwyllgor bythefnos yn ôl yn dweud wrthym ni, 'Ydy, mae'n heriol, ond mae pethau'n gwella.' Chi'n gwybod beth? Dwi ddim yn credu y gallaf i gredu gair maen nhw'n ei ddweud wrthyn ni ragor. Dwi'n sicr ddim yn teimlo bod gyda fi ffydd ynddyn nhw ar hyn o bryd.

Roeddwn i'n clywed bod yna broblemau eto bore yma: trenau o'r gogledd i'r de yn hwyr, yn cael eu canslo. Mi ges i nifer o bobl yn cysylltu â fi fore dydd Gwener, miloedd o bobl yn trio teithio'n ôl i ogledd Cymru ar ôl y gêm nos Iau: dau gerbyd. Dau gerbyd. Doedd Trafnidiaeth Cymru ddim yn sylweddoli bod y gêm yn digwydd?

Felly a gawn ni ddatganiad? A datganiad—nid cyfle i ofyn cwpwl o gwestiynau atodol fory—gan y Dirprwy Weinidog, oherwydd dwi eisiau iddo fe wneud tri pheth: yn y lle cyntaf, mae'n rhaid iddo fe ymddiheuro i bobl gogledd Cymru am gyflwr y gwasanaeth enbydus dŷn ni'n gorfod ei ddioddef o un dydd i'r llall; yn ail, dwi eisiau iddo fe esbonio i ni fel Senedd beth mae e'n mynd i wneud i ddatrys y broblem yma yn y tymor byr; ac yn drydydd, mae angen iddo fe esbonio pam ein bod ni'n mynd i orfod aros tan ddiwedd y flwyddyn cyn y gwelwn ni stoc newydd ar y gwasanaeth rhwng y de a'r gogledd. Oherwydd os ydy'r gwasanaeth yn para fel ag y mae e am yr wyth mis tan hynny, wel, fydd yna ddiawl o neb ar ôl yn defnyddio'r trenau yn mynd o'r gogledd i'r de.

Rwy'n credu mai dyna'r pwynt—. Gwnaethoch chi bwynt gwahanol i Janet Finch-Saunders am ddiffyg gwybodaeth yn cael ei darparu, ac rwy'n credu os yw pobl yn deall beth sy'n digwydd, mae hynny bob amser yn helpu'r sefyllfa, felly rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth penodol iawn y dylai'r Dirprwy Weinidog ei dderbyn yn ei gyfarfod y prynhawn yma, a byddaf i'n sicrhau ei fod wedi clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud. Gwnaethoch chi gyfeirio at y cerbydau newydd sydd i fod i ddod ddiwedd y flwyddyn hon—gwerth £800 miliwn—ond, fel y dywedwch chi, mae'n bwysig iawn i ni gyflwyno hynny cyn gynted â phosibl.

Ac yn olaf, Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. A gawn ni ddatganiad gennych chi fel Gweinidog amaeth, os gwelwch yn dda, neu, yn wir, y Gweinidog economi, am sut ydych chi am hyrwyddo gwlân? Mae gwlân wedi gweld amseroedd anodd iawn yn ddiweddar. Deng mlynedd yn ôl, roedd o'n gwerthu am £1.25 y cilogram, ond dwy flynedd yn ôl, disgynnodd y pris i 15c. Mae'n dda gweld y pris bellach yn cynyddu eto.

Mae yna nifer o gamau, wrth gwrs, i'w cymryd cyn i'r gwehyddion gael gafael ar y gwlân, o'r cneifio i'r gwahanu—mae yna dros 10 gradd wahanol o wlân ar bob fferm, er enghraifft—ac yna y glanhau. Mae gwlân yn ddeunydd andros o hyblyg, nid yn unig ei fod yn ddefnydd ardderchog er mwyn gwneud dillad, ond hefyd carpedi ac insiwleiddio. Ond mae llawer iawn mwy na hynny. Mae Prifysgol Bangor wedi gwneud gwaith rhagorol yn edrych ar botensial arall gwlân, o'i ddefnyddio fel deunydd pecynnu, i ddefnyddio nodweddion cemegol y gwlân. Mae gwlân yn amsugno fformaldehyd yn yr amgylchedd, gan wella ansawdd aer, heb sôn am y linoliwm a'r ceratin sydd yn y gwlân a'r ffibrau. Felly, mae'r potensial yn sylweddol a hoffwn glywed pa gamau mae'r Llywodraeth am eu cymryd er mwyn manteisio ar y defnydd hyblyg a gwych yma sydd gennym ni yng Nghymru.

Diolch. Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, mae ffermwyr wedi gweld gostyngiad mawr i'r pris y maen nhw wedi bod yn ei gael am eu gwlân dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Rwyf i wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar hyn, a dweud y gwir, yn hytrach na Gweinidog yr Economi. Oherwydd un o'r awgrymiadau a ddaeth i'r amlwg oedd y gallem ni edrych ar sut y gallem ni wneud mwy o ddefnydd o wlân yn y stoc dai yma yng Nghymru. Cefais gyfarfod â Gwlân Prydain a dweud y gwir—cynrychiolwyr o'r fan honno. Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf nad inswleiddio oedd y peth gorau ar gyfer y gwlân mewn gwirionedd; ond roedd carpedi yn sicr. Ac efallai na ddylwn i ddweud hyn heddiw, ond peth arall yr oedden nhw wir yn meddwl y gallem ni ei wneud yma yng Nghymru oedd ei ddefnyddio yn ein trenau, yn y seddi ar gyfer ein trenau. Felly, mae hwnnw yn faes yr wyf i'n edrych arno gyda'r Gweinidog hefyd. [Torri ar draws.] Fe wnes i betruso cyn dweud hynny. Ond rwy'n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn, gan ein bod yn gweld gostyngiad sylweddol i bris ein gwlân. Felly, rydym ni'n parhau i edrych ar opsiynau, yn parhau i weithio gyda Gwlân Prydain.

Gwnaed darn o waith ledled y DU, gyda holl wledydd y DU, ynghylch defnydd pellach, ond dyna oedd y ddau faes: carpedi a thrafnidiaeth—seddi yn bennaf, yn ein trenau. Rydym ni bob amser yn agored iawn i awgrymiadau, a gwn fod y Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn awyddus iawn i weld a ellir ei ddefnyddio ym maes tai mewn gwahanol ffyrdd. Ond, yn ddiddorol, fel y dywedais, nid inswleiddio oedd y ffordd yr oedden nhw'n meddwl y dylid ei ddefnyddio.

Diolch i'r Trefnydd. Cyn inni symud ymlaen,

Galwaf ar Altaf Hussain i roi eglurhad.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i wneud fy natganiad o fuddiant, gan fy mod i'n gynghorydd yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr hefyd. Diolch.

Diolch yn fawr.

Eitem 2 y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Prif Weinidog. Cwestiwn 1 gan Sam Rowlands.

Prynhawn da, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelod am y cwestiwn.

Ers dros ddegawd, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu Ymddiriedolaeth Addysg yr Holocost i ddarparu ei rhaglen Gwersi o Auschwitz yng Nghymru. Bydd hynny, a chamau eraill i fynd i'r afael â gwrth-semitiaeth, yn cael eu hadlewyrchu yn ein cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth ar gyfer Cymru, a fydd yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni.

Diolch, Prif Weinidog, am eich ymateb. Rwy'n siŵr bod pob Aelod o bob rhan o'r Siambr yma heddiw yn cytuno bod gwrth-semitiaeth yn wrthun i bob un ohonom ni, a bod yn rhaid gwneud pob ymdrech i sicrhau bod hwn a phob math o hiliaeth yn cael eu dileu yng Nghymru. Ac fel y bydd y Prif Weinidog yn gwybod, yn ôl ym mis Mai 2017, mabwysiadodd Llywodraeth Cymru ddiffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Serch hynny, mae yn destun pryder mawr i mi nad yw'r rhan fwyaf o brifysgolion yng Nghymru wedi mabwysiadu'r diffiniad hwn eu hunain o hyd. Er efallai nad oes gennych chi reolaeth uniongyrchol dros brifysgolion yng Nghymru, mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid sylweddol, ac, fel Prif Weinidog, mae gennych chi swyddogaeth arwyddocaol o ran pennu naws a disgwyliadau'r ffordd y mae pobl, cyrff cyhoeddus a sefydliadau a ariennir yn gyhoeddus yn cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru. Felly, yng ngoleuni hyn, Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i annog a phennu'r disgwyliad y dylai pob un o'n prifysgolion yng Nghymru fabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth?

Wel, Llywydd, rwy'n disgwyl na fydd yr un corff cyhoeddus yng Nghymru yn goddef gwrth-semitiaeth, Islamoffobia nac unrhyw fath arall o wahaniaethu yn erbyn grwpiau yn ein cymdeithas. Fel y dywedodd yr Aelod, mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu diffiniad Cynghrair Ryngwladol Cofio'r Holocost o wrth-semitiaeth. Mae'r Gweinidog addysg wedi bod yn trafod y mater hwn dros y misoedd diwethaf. Cafodd gyfarfod â'r Arglwydd Mann, sy'n cynnal yr adolygiad o bolisïau gwrth-semitiaeth ar ran Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, ac mae Llywodraeth Cymru wedi darparu tystiolaeth i'r adolygiad hwnnw. Cafodd y Gweinidog Addysg gyfarfod â'r Arglwydd Mann yn ôl ym mis Tachwedd a thrafodwyd y mater hwn yno. Cafodd gyfarfod ag Undeb y Myfyrwyr Iddewig yma yng Nghymru ddiwedd mis Chwefror ac eto codwyd y mater hwn. Mae'n cael cyfarfod ag uwch staff y brifysgol ddydd Llun, rwy'n credu, yr wythnos nesaf, ac mae'r eitem hon ar yr agenda. Felly, gall yr Aelod fod yn sicr bod Llywodraeth Cymru yn tynnu sylw prifysgolion ledled Cymru at y mater hwn pan fydd gennym ni gyfle i wneud hynny, a gosod y drafodaeth honno yng nghyd-destun y disgwyliad cyffredinol yr ydym ni'n ei bennu o ran cyrff cyhoeddus yn gwneud popeth o fewn eu gallu i fynd i'r afael â gwahaniaethu. Fodd bynnag, fel y dywedodd yr Aelod, mae prifysgolion yn gyrff annibynnol. Nid ydyn nhw'n cael eu rheoli, ac ni ddylen nhw gael eu rheoli, gan Lywodraeth Cymru. Byddwn yn trafod y mater hwn ac yn tynnu eu sylw ato, ond fel y dywedodd George Freeman, y Gweinidog Ceidwadol dros addysg uwch yn Llywodraeth y DU y penwythnos hwn, mae trafodaethau academaidd rhydd ac agored wedi eu seilio ar werthoedd rhyddid yn hanfodol, ac mae'r rhyddid hwnnw yn berthnasol i brifysgolion i wneud eu penderfyniadau eu hunain o ran y materion sy'n dod o fewn eu cwmpas eu hunain.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae degawd o fesurau cyni yn golygu nad yw’r cartrefi tlotaf yng Nghymru yn gallu ymdopi â’r argyfwng costau byw. Yn natganiad y gwanwyn, roedd gan y Canghellor gyfle i roi cymorth hanfodol i’r rhai hynny sydd ei angen fwyaf. Gadael y bobl hynny i lawr wnaeth e, ac roedd hynny’n anfaddeuol.  

Mi fethwyd cyfle, do, achos fe wnaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim byd, er enghraifft, yn natganiad y gwanwyn i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, bod Cymru'n cael ei tharo'n galetach yn hynny o beth gan fod gennym ni stoc dai llai effeithlon o ran ynni. Mae gennym ni hefyd mwy o gartrefi oddi ar y grid, ac, wrth gwrs, rŷn ni yng Nghymru yn talu cyfraddau uwch o daliadau sefydlog am ein trydan—y standing charges yma. Er bod gogledd Cymru yn gyfoethog mewn ynni, er ein bod ni'n cynhyrchu mwy o ynni nag yr ŷn ni'n ei ddefnyddio, er ein bod ni'n un o allforwyr ynni mwyaf yn y byd, mae standing charges yn y gogledd am drydan yn mynd i gynyddu 102 y cant, tra bod Llundain dim ond yn cynyddu 38 y cant. Ydych chi, felly, yn cytuno â fi, Brif Weinidog, bod datganiad y gwanwyn yn dangos yn glir i ni, mewn gwirionedd, bod yna ddim difidénd i Gymru o fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, yn enwedig pan fo'n dod i'r rhai sy'n gorfod dewis rhwng gwresogi eu cartrefi neu fwyta?

Dwi'n cytuno gyda'r Aelod. Roedd cyfle da gyda'r Canghellor ddydd Mawrth diwethaf i ddangos beth mae'r Deyrnas Unedig yn gallu ei wneud i helpu pobl mewn tlodi, ac i wneud hwnna mewn ffordd sy'n deg ar draws y Deyrnas Unedig i gyd. Mae'n siomedig nad oedd y Canghellor yn fodlon cymryd y cyfle i ddangos y pwerau sydd yn ei ddwylo e i helpu pobl—pobl yn y gogledd, fel y mae'r Aelod yn ei ddweud, a phobl sy'n dioddef o broblemau yn y maes ynni ac yn y maes bwyd. Roedd cyfle iddo fe wneud y gwaith sydd gyda fe i'w wneud, ond, fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, dyw e ddim wedi gwneud pethau'n deg i bobl yma yng Nghymru, neu dros y Deyrnas Unedig.

Prif Weinidog, prin fod y Canghellor wedi eistedd yn ôl i lawr ar y meinciau gwyrdd cyn i'r feirniadaeth chwalu ei ddatganiad ar gyllideb y gwanwyn, ac nid dim ond gan rai ASau Torïaidd ar y meinciau cefn y daeth; daeth gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, gan y Resolution Foundation, gan Martin Lewis, yr arbenigwr arbed arian, a edrychodd ar effaith y baich treth cynyddol a'r baich ychwanegol ar y bobl dlotaf yn ein gwlad. Mae'r rhagolygon bellach yn dweud y bydd un rhan o bump o boblogaeth y DU mewn tlodi llwyr—tlodi llwyr, 12.5 miliwn o bobl. Mae'n edrych fel y bydd incwm eu haelwydydd yn gostwng ar y raddfa fwyaf mewn unrhyw Senedd ar gofnod a bydd y baich treth ar y lefel uchaf ers 70 mlynedd, tra bydd y tlotaf yn mynd yn dlotach byth. Bydd teulu nodweddiadol tua £1,100 yn waeth eu byd eleni. Ac ar ôl toriadau blaenorol i gredyd cynhwysol, rydym yn falch o weld cynnydd o 3 y cant—

Mae angen i chi ofyn y cwestiwn.

Gan gydnabod bod cynnydd o 8 y cant o ran chwyddiant ar hyn o bryd, mae'n ei ddileu yn llwyr. Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon ei bod hi weithiau yn teimlo fel nofio yn erbyn llanw Llywodraeth y DU. Prif Weinidog, sut gallwn ni helpu pobl i nofio yn erbyn y llanw, i gadw eu pennau uwchben y dŵr? Gan fod rhai pobl yn boddi yn awr, a'n hetholwyr ni yw'r rhain.

Ni allwn gytuno'n fwy â Huw Irranca-Davies yn ei ddadansoddiad o effaith datganiad y gwanwyn. Mae'r Canghellor yn dweud ei fod wedi amddiffyn y gwaethaf eu byd; mae'n ddisynwyr pan edrychwch chi ar ffigurau'r arian y mae wedi ei ddarparu—bydd £1 ym mhob £3 yn mynd i hanner isaf y dosbarthiad incwm, a bydd £2 ym mhob £3 yn mynd i'r rhai sydd â'r mwyaf. Nid yw hynny yn ffordd o helpu'r bobl y soniodd Huw Irranca-Davies amdanyn nhw, sy'n cael trafferth gyda hanfodion bwyd a thanwydd.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau cyson i ragori ar y symiau canlyniadol a ddarparwyd i ni. Yr wythnos diwethaf dywedodd Canolfan Llywodraethiant Cymru fod y camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd yn llawer iawn mwy hael yn y cymorth yr ydym ni wedi gallu ei gasglu nag unrhyw Lywodraeth arall ar draws y Deyrnas Unedig. Byddwn yn gwneud yn siŵr, er enghraifft, fod y £150 sydd ar gael i helpu pobl gyda'u treth gyngor yn mynd i bawb a ddylai dalu'r dreth gyngor, pa un a ydyn nhw'n talu bil ai peidio, ac felly bydd yr arian hwnnw yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf.

Yr wythnos diwethaf darparodd y Gweinidog addysg £100 yn ychwanegol i deuluoedd dalu cost y diwrnod ysgol. Bydd yr arian hwnnw yn aros ym mhocedi'r teuluoedd hynny a bydd ar gael i'w helpu gyda'r costau eraill y maen nhw'n eu hwynebu yn awr. Ac mae hynny heb sôn am y cymorth yr ydym ni wedi ei roi gyda biliau tanwydd—£200 i deuluoedd yn ystod y gaeaf hwn, a mwy i ddod yn ddiweddarach eleni. Wrth gwrs, byddem ni'n hoffi pe gallem ni wneud mwy, ond Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y rhwymedigaeth sylfaenol. Y Canghellor sydd â'r ysgogiadau mawr hynny, y system dreth a budd-daliadau, sy'n gyrru cymorth i bobl sy'n byw ar fudd-daliadau sylfaenol neu mewn gwaith â chyflog isel. Dyna oedd methiant datganiad y gwanwyn, ac mae'n fethiant a ddangosodd Ganghellor a oedd yn barod i wastraffu yn ddidrugaredd gyfle i helpu, yn fy marn i.

Nid oeddwn i'n disgwyl i'r Aelodau yn y Siambr hon groesawu datganiad y gwanwyn, ond roedd llawer o bethau cadarnhaol dros ben, er nad oes gen i gyfle i'w codi nhw yma. [Torri ar draws.] Mae'r cyfuniad o argyfyngau digynsail—pandemig COVID-19, ac ymosodiad Rwsia ar Wcráin—wedi arwain at bwysau chwyddiant sylweddol sydd wedi eu teimlo ar draws cymdeithas—[Torri ar draws.]

Hoffwn glywed y cwestiwn gan yr Aelod.

Er bod mwy i'w wneud i gynorthwyo pobl dros y misoedd nesaf, rwy'n croesawu'r camau y mae'r Canghellor wedi eu cymryd a fydd yn helpu i leddfu'r baich ar deuluoedd ledled y DU. Yn wir, fe wnaeth Martin Lewis gydnabod manteision codi'r trothwy yswiriant gwladol. Dirprwy Lywydd, bydd dyblu'r gronfa cymorth i aelwydydd yn Lloegr, a amlinellwyd yr wythnos diwethaf, yn arwain at symiau canlyniadol o tua £25 miliwn i Gymru, a dylid defnyddio hwn i ddarparu'r cymorth ychwanegol y mae'r Prif Weinidog yn dymuno ei roi i bobl yng Nghymru sy'n wynebu anawsterau. Mae awdurdodau lleol ledled Cymru ar flaen y gad o ran mynd i'r afael â'r argyfwng costau byw—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda.

—a nhw sydd yn y sefyllfa orau i ddefnyddio eu gwybodaeth leol i helpu'r rhai mewn angen. Yn wir, maen nhw eisoes yn darparu amrywiaeth o wasanaethau dewisol. Prif Weinidog, pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael ynghylch sut i ddyrannu'r cyllid hwn, y £25 miliwn ychwanegol hwn, i gynghorau yng ngoleuni'r pwysau presennol? A wnewch chi ystyried llacio meini prawf cymhwyso rhai o'r cynlluniau cymorth yng Nghymru fel y gall mwy o bobl gael gafael ar gymorth? Diolch yn fawr.

Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi darparu'r £25 miliwn hwnnw, gan ein bod ni wedi gwario dwywaith y swm a roddwyd i ni yn y gronfa cymorth i aelwydydd ddiwethaf a gyhoeddodd y Canghellor. Rydym ni wedi cyhoeddi gwerth £340 miliwn o gymorth i aelwydydd i ymateb i'r argyfwng costau byw, ac fe wnaethom ni roi £10 miliwn arall yn y grant cynnal refeniw yn y setliad terfynol a drafodwyd o flaen y Senedd ychydig wythnosau yn ôl. Ond mae £25 miliwn, Dirprwy Lywydd, yn swm pitw yn wyneb yr anawsterau y mae teuluoedd yng Nghymru yn eu gweld o'u blaenau bellach. Nid yw hynny yn mynd i ddatrys problemau pensiynwyr sy'n cael eu gadael â chynnydd o 3 y cant i'w budd-daliadau tra bod chwyddiant yn 8 y cant. Nid yw'n mynd i helpu'r cannoedd o filoedd o aelwydydd hynny yng Nghymru a gollodd £20 bob wythnos o'u credyd cynhwysol. Bydd Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn ceisio defnyddio'r adnoddau sydd gennym ni i helpu'r teuluoedd hynny, ac mae hynny yn cynnwys, fel y dywedodd yr Aelod, gweithio gyda'n hawdurdodau lleol ac edrych ar y meini prawf sy'n gysylltiedig â'r systemau yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith i helpu'r teuluoedd hynny. Ond mae unrhyw awgrym mai £25 miliwn yw'r ateb i'r problemau sy'n wynebu teuluoedd ledled Cymru yn dangos i ba raddau y mae'r Blaid Geidwadol yng Nghymru wedi colli cysylltiad â realiti'r bywydau y mae'n rhaid i gynifer o bobl eu byw.

Galwaf nawr ar arweinwyr y pleidiau. Yn gyntaf, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr, Llywydd. Yr hyn yr wyf i'n ei gofio fel cynnydd pitw oedd y 75c yr wythnos y pleidleisiodd Llafur drwyddo ac y pleidleisiodd Aelodau Seneddol o'i blaid yn ôl ar ddechrau'r 2000au pan oedd Gordon Brown yn Ganghellor y Trysorlys.

Ond hoffwn i ofyn i'r Prif Weinidog am rywbeth y mae ef yn gyfrifol amdano ac y mae ei Lywodraeth yn gyfrifol amdano, sef amseroedd ymateb ambiwlansys yma yng Nghymru, a gawsom ni yr wythnos diwethaf. O ran y galwadau rhybudd coch, roedd gennych chi, yn llythrennol, un mewn dau o siawns o gael ymateb i'r alwad honno. O ran galwadau oren, mae gennych chi llai nag un mewn pump o siawns y bydd ymateb iddyn nhw yn yr amser targed o 30 munud. Dylai chwe deg pump y cant o alwadau coch daro'r amser ymateb wyth munud hwnnw. Fel y dywedais, mae gennych chi siawns o 50:50 bellach y bydd hynny'n digwydd yng Nghymru, yn anffodus. Prif Weinidog, beth amser yn ôl, dywedodd y Gweinidog iechyd, Eluned Morgan, eich bod chi'n buddsoddi yn y gwasanaeth ambiwlans a bod y buddsoddiad hwn yn talu ar ei ganfed. O ran y ffigurau hynny, yn amlwg, nid yw'r manteision hynny yn dod i'r amlwg. Pryd ydym ni'n mynd i weld y gwelliannau y mae pobl Cymru yn eu haeddu?

Am 48 wythnos yn olynol, tan i'r pandemig ein taro ni ym mis Mawrth 2020, fe gyrhaeddodd y gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru ei dargedau. Nid wyf i'n cofio cael fy holi unwaith gan arweinydd yr wrthblaid amdano bryd hynny. Y gwir amdani yw, fel y bydd yn gwybod, bod y pandemig wedi achosi heriau mawr i'r gwasanaeth ambiwlans, oherwydd bob tro y bydd ambiwlans yn mynd allan a gall gludo rhywun sydd â COVID—a gyda'r cyfraddau COVID presennol yng Nghymru, mae hynny yn golygu nifer sylweddol iawn o bobl y mae'n rhaid i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â nhw—yna mae'n rhaid glanhau'r ambiwlans yn ddwys eto cyn y gall fynd yn ôl ar y ffordd.

Mae'r ffigurau ar gyfer y mis diwethaf yn dangos bod y gwasanaeth ambiwlans yn dal ei dir yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith bod nifer y galwadau i'r gwasanaeth wedi bod ar ei uchaf erioed dros y gaeaf hwn. Roedd y Gweinidog yn iawn pan gyfeiriodd at y buddsoddiad sy'n mynd i'r gwasanaeth ambiwlans, yn enwedig o ran recriwtio staff newydd. Mae staff newydd yn ymuno â'r gwasanaeth ambiwlans drwy'r amser, ac mae mwy o staff yn cael eu recriwtio i helpu i ddarparu'r gwasanaeth y mae pobl yng Nghymru yn haeddu ei gael. Mae cryn dipyn i'w wneud o hyd i gyflawni hynny, nid oes amheuaeth o gwbl am hynny, ond mae'r buddsoddiad ar y naill law, y staff ar y llaw arall, a, gobeithio, gallu i symud y tu hwnt i'r pandemig, yn llunio prosbectws lle bydd y gwasanaeth ambiwlans yn gallu dychwelyd i'r blynyddoedd o lwyddiant a fwynhawyd ganddo cyn i'r pandemig daro.

Prif Weinidog, mae 18 mis wedi mynd heibio ers i'r gwasanaeth ambiwlans gyrraedd y targedau. Dro ar ôl tro, rwyf i wedi ei godi gyda chi, mae Aelodau ar draws y rhaniad gwleidyddol wedi codi materion—materion torcalonnus—o'u profiadau ym mhob rhan o Gymru, lle nad yw ambiwlansys, yn anffodus, wedi gallu ymateb i sefyllfaoedd sy'n bygwth bywyd. Rydym ni'n gwybod bod y gwasanaeth ambiwlans wedi cael cefnogaeth gan y fyddin ar sawl achlysur—ledled y Deyrnas Unedig mae'r cymorth hwnnw wedi ei gynnig, dylwn ychwanegu, nid yma yng Nghymru yn unig. Mae'r cymorth hwnnw yn dod i ben ar 31 Mawrth. Pa fesurau mae Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r gwasanaeth ambiwlans, wedi eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr na fyddwn ar y dibyn ar 31 Mawrth ac, yn y pen draw, na fydd ffigurau hyn yn dirywio hyd yn oed yn waeth nag y maen nhw ar hyn o bryd?

Wel, Dirprwy Lywydd, a gaf i gofnodi yn gyntaf ein diolch i'r fyddin am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael yma yng Nghymru yn ystod y pandemig, ac yn enwedig, fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, am y cymorth yr ydym ni wedi ei gael ganddyn nhw i gefnogi ein gwasanaethau ambiwlans, o ran gyrru ambiwlansys ac o ran helpu i lanhau ambiwlansys fel y gellir eu hailddefnyddio cyn gynted ag y gallwn ni wneud hynny a'u rhoi nhw yn ôl ar y ffordd eto? Mae'n anochel bod yn rhaid i'r cymorth hwnnw ddod i ben, a cheir llawer o ofynion eraill, fel yr ydym ni'n gwybod, ar wasanaethau'r lluoedd arfog ar hyn o bryd.

Yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud, fel yr wyf i wedi ei ddweud, Dirprwy Lywydd, yw buddsoddi mewn aelodau staff newydd, parhaol, llawnamser, sydd wedi eu hyfforddi i'r lefel lle gallan nhw gyflawni'r holl ddyletswyddau y byddech chi'n disgwyl i'r gwasanaeth ambiwlans allu eu cyflawni. Ac ar yr un pryd, yn fwy cyffredinol, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn cefnogi'r gwasanaeth ambiwlans mewn cyfnod o bythefnos i ailosod y gwasanaeth yn ystod hanner cyntaf y mis hwn. Nawr, mae canlyniadau'r ailosod hwnnw yn dal i gael eu dadansoddi. Rwy'n falch o ddweud ein bod ni, dros y pythefnos diwethaf, wedi gweld gostyngiad o 10 y cant i'r oriau ambiwlans cyfartalog dyddiol a gollwyd o'i gymharu â'r pythefnos cyn sefydlu'r ailosod. Ac rwy'n credu bod hynny yn rhoi rhywfaint o optimistiaeth i ni ein bod ni'n creu'r llwyfan a fydd yn caniatáu i'r gwasanaeth ambiwlans ymdrin â'r gostyngiad i nifer y bobl sydd ar gael iddo wrth i gymorth milwrol gael ei dynnu yn ôl.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Fel y clywsom yr wythnos diwethaf mewn adroddiadau yn y cyfryngau, mae gweithwyr ambiwlans yn dweud wrthym ei fod, mewn gwirionedd, yn waith anobeithiol y maen nhw'n ei wynebu ar hyn o bryd, ac mae llawer, yn anffodus, yn gorfod troi at gyffuriau gwrth-iselder i'w cael drwy'r dydd. O recordiadau cudd, clywsom, mewn gwirionedd, o lefel reoli, pan fo pryderon gwirioneddol yn cael eu codi, fod pobl yn cael eu rhoi ar lwybrau camau disgyblu yn eu herbyn. Ni all hynny fod yn iawn, Prif Weinidog, ac rwy'n gobeithio y gwnewch chi gytuno â mi na ellir goddef hynny mewn sefydliad cyhoeddus yn unman yng Nghymru. Mae'r staff hyn o dan bwysau enfawr. Rwy'n ddiolchgar i chi am nodi'r staff ychwanegol sy'n dod ymlaen o ymgyrchoedd recriwtio diweddar, ond pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Senedd, pa sicrwydd allwch chi ei roi i weithwyr ambiwlans a pha sicrwydd allwch chi ei roi i bobl Cymru y byddwn ni'n gweld gwelliant gwirioneddol i amseroedd ymateb y gwasanaeth ambiwlans ledled Cymru yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf ac y bydd y ffigurau hyn yn dechrau gwella, a thrwy'r haf, y bydd yr amseroedd targed y mae eich Llywodraeth eich hun wedi eu pennu i'r gwasanaeth yn cael eu bodloni?

Wel, y sicrwydd y gallaf i ei roi i Aelodau'r Senedd a phobl yn fwy cyffredinol yw hyn: mae'r ymddiriedolaeth ambiwlans yn gwneud popeth o fewn ei gallu, gyda'i phartneriaid yn y gwasanaeth iechyd yn fwy cyffredinol, i ddarparu'r gwasanaeth y mae ei staff yn awyddus i'w ddarparu, ac mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru yno i'w cynorthwyo yn yr ymdrech honno.

Y peth na allaf ei ddweud, ac na all arweinydd yr wrthblaid ei ddweud chwaith, yw i ba raddau y bydd y cynnydd presennol i nifer y bobl sy'n mynd yn sâl gyda'r coronafeirws yn effeithio ar y gwasanaeth hwnnw dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Bydd arweinydd yr wrthblaid yn gwybod bod gennym ni rai o'r niferoedd uchaf o bobl yn mynd yn sâl gyda'r feirws ar unrhyw adeg yn y pandemig cyfan. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, fe wnaethom ni lwyddo i leihau nifer y bobl yn ein gwelyau ysbyty a oedd yn dioddef o'r coronafeirws i lawr i tua 700. Aeth uwchben 1,400 ddoe, ac mae'r nifer hwnnw wedi parhau i godi. Mae hynny yn effeithio ar allu'r system gyfan i ymdrin â'r gofynion arni, gan gynnwys y gwasanaeth ambiwlans. Oherwydd pan fydd gennych chi'r nifer hwnnw o bobl yn y system ysbytai yn dioddef o COVID-19, yna mae'n cael effaith ar ein gallu i ryddhau pobl, ac felly i lifo cleifion drwy'r system o'r drws ffrynt pan fydd yr ambiwlans yn cyrraedd i'r pwynt lle gall pobl gael eu rhyddhau. Hefyd, fel y dywedais, mae'n cael effaith uniongyrchol ar ba mor gyflym y gall y gwasanaeth ambiwlans ei hun ymateb i'r galwadau y mae'n eu cael, ac mae'n cynyddu nifer y galwadau sy'n cael eu gwneud. Felly, er fy mod i'n credu bod y gwasanaeth yn gwneud popeth o fewn ei allu, a bod y buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru yno i'w gynorthwyo yn hynny i gyd, mae'n parhau i weithredu o fewn cyd-destun heriol iawn, a chyd-destun sydd wedi bod yn dirywio, o safbwynt pandemig, dros yr wythnosau diwethaf. Mae'n rhaid ystyried hynny i gyd mewn unrhyw sicrwydd y gall unrhyw un ei roi ynghylch i ba raddau y bydd perfformiad yr ambiwlans yn adlewyrchu'r cyd-destun hwnnw yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn 2016, cafodd yr Alban reolaeth dros 11 o fudd-daliadau lles a'r gallu i greu rhai newydd. Cyhoeddodd Canolfan Llywodraethiant Cymru adroddiad yn 2019 a oedd yn nodi y gallai rhoi'r un pwerau dros fudd-daliadau i Gymru ag sydd gan yr Alban roi hwb o £200 miliwn y flwyddyn i gyllideb Cymru. Nawr, roedd datganiad y gwanwyn yr wythnos diwethaf, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, yn anfaddeuol—bydd yn arwain at filiwn a mwy o gynnydd o ran tlodi llwyr am y tro cyntaf erioed y tu allan i ddirwasgiad. Nawr, yn dod gan Ganghellor y mae ei ffortiwn deuluol ei hun wedi ei phardduo gan arian gwaed Rwsia, ac sydd wedi gorfod llenwi ei holiadur ei hun am y sgandal partïon, ni ddylai ei dôn-fyddardod foesol fod yn syndod, efallai. Ond onid yw hyn hefyd yn golygu na fydd disodli Johnson, dyweder gyda Sunak, yn gwneud dim i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yng Nghymru? Os bydd pwerau dros les Cymru—yr 'ysgogiadau mawr' hynny y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw, Prif Weinidog—yn aros yn nwylo San Steffan, onid dyma'r amser yn awr, o'r diwedd, i gyflwyno'r ddadl unedig dros ddatganoli lles i Gymru mewn ffordd fwy radical a phellgyrhaeddol na model yr Alban hyd yn oed?

Dirprwy Lywydd, nid oes gen i unrhyw uchelgais i ddisodli Johnson gyda Sunak. Fy uchelgais i yw disodli Johnson gyda Starmer, a byddai hynny yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn i'r ffordd y mae'r Deyrnas Unedig yn gweithredu a'r ffordd y mae pobl sy'n dibynnu ar—[Anghlywadwy.]—nid yn unig—[Anghlywadwy.]—yn y bôn—[Anghlywadwy.]

Prif Weinidog, a gaf i ofyn i chi oedi am eiliad, oherwydd eich bod chi'n torri i fyny rhywfaint? Rydym ni eisiau gwirio'r system TG. A gawn ni seibiant o ddau funud, dim ond i wneud yn siŵr bod y TG yn gweithio yn iawn? Felly, galwaf am egwyl o ddau funud.

Prif Weinidog. 

Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Felly, roeddwn i newydd ddechrau ymateb i gwestiwn cyntaf arweinydd Plaid Cymru drwy ddweud nad oes gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Sunak, mae gen i ddiddordeb mewn disodli Boris Johnson gyda Keir Starmer, a dyna fyddai'n gwneud gwahaniaeth i bobl yma yng Nghymru, ond nid dim ond pobl yma yng Nghymru. Dyma le mae gen i farn wahanol i arweinydd Plaid Cymru, oherwydd bod gen i ddiddordeb mewn plentyn sy'n byw mewn tlodi, pa un a yw'r plentyn hwnnw yng Nghymru neu yn Lloegr, a fy rysáit i ar gyfer y Deyrnas Unedig yw lle y gall pawb, ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, elwa ar y polisi yswiriant mawr y mae bod yn aelod o'r Deyrnas Unedig yn ei gynnig. Mae ffordd o wneud hynny, sef disodli'r Llywodraeth hon, a dyna y byddaf i'n ceisio ei wneud. 

Mae'r Dirprwy Lywydd wedi fy hysbysu yn ddibynadwy mai ar ben Llundain yr oedd y broblem yn awr, ac onid dyna'r pwynt? Nid yw'n ddigon da dweud, 'O, bydd popeth yn iawn pan fydd Llywodraeth Lafur', pan nad yw Cymru erioed, ers y Ddeddf Ddiwygio, erioed wedi ethol mwyafrif o ASau Torïaidd, ac eto bu gennym ni Lywodraethau Torïaidd am fwy na dwy ran o dair o'r amser. Mae Sefydliad Bevan wedi dadlau'n gryf yn ddiweddar dros ddatganoli grym dros fudd-dal tai a'r elfen dai o gredyd tai fel mater o frys. Pam? Oherwydd y byddai hyn yn caniatáu i Lywodraeth Cymru symud o fodel sydd yn ei hanfod yn rhoi cymhorthdal rhent i fodel sy'n rhoi cymhorthdal i'r cyflenwad tai cymdeithasol, sef yr unig ateb i'r cwestiwn yn y pen draw. Pan fydd hyd yn oed sefydliad sydd wedi ei enwi ar ôl Aneurin Bevan, yn sicr nad oedd yn gyfaill i genedlaetholdeb Cymreig, yn dadlau'r achos dros ddatganoli lles, onid yw'n dangos, Prif Weinidog, ein bod ni ar ochr iawn y cwestiwn, ac, yn anffodus, eich bod chi yn dal ar yr ochr anghywir?

Wel, wrth gwrs, nid wyf i'n cytuno â hynny am eiliad. Mae gen i ddiddordeb ac rwy'n awyddus i waith difrifol gael ei wneud ar ddatganoli gweinyddiaeth y system les. Rwy'n credu bod achos cynyddol dros hynny, a byddem ni'n gweinyddu budd-dal tai, er enghraifft, yn wahanol pe bai'n cael ei ddatganoli i Gymru. Mae hynny yn wahanol i chwalu'r system dreth a budd-daliadau y mae pobl yng Nghymru wedi dibynnu arni dros lawer iawn o'r amser y mae'r Aelod yn cyfeirio ato.

Cymro—nid Aneurin Bevan, ond James Griffiths—a roddodd ar y llyfr statud sylfeini'r wladwriaeth les, sydd wedi gwneud llawer o ddaioni i bobl yng Nghymru yn ystod llawer o'r cyfnod ers i James Griffiths basio'r Deddfau yswiriant gwladol a chysylltiedig yn ôl ym 1947. Roedd Griffiths yn Gymro gwych, ac yn sosialydd mawr. Rwy'n credu mai'r rysáit a gynigiwyd ganddo ef yw'r un sydd o fudd i bobl yng Nghymru o hyd.

Ac roedd Jim Griffiths, o bentref genedigol fy mam, Betws, hefyd yn gefnogwr brwd o reolaeth gartref i Gymru drwy gydol ei fywyd gwleidyddol. 

Gall Llywodraeth Cymru hefyd fynd i'r afael yn uniongyrchol â'r argyfwng costau byw ei hun, wrth gwrs, ar gyfer gweithwyr ar gyflogau is yn y sector cyhoeddus. Ar hyn o bryd dim ond am 39 i 43 wythnos o'r flwyddyn y mae cynorthwywyr addysgu yn cael eu talu. Nid ydyn nhw'n cael eu talu yn ystod chwe wythnos yr haf, ond maen nhw'n rhwym i'r ysgol ac ni allan nhw gael swydd arall yn ystod y cyfnod hwn, tra bod athrawon, wrth gwrs, yn cael eu talu am flwyddyn waith lawn o 52 wythnos. Mae misoedd yr haf ymysg y rhai drutaf, heb sôn am yr effaith niweidiol y gall y diffyg cyflog hwn ei chael ar bensiynau yn ddiweddarach mewn bywyd. O ystyried bod llawer o'r ymdrechion i adfer yn sgil COVID wedi eu rhoi ar ysgwyddau cynorthwywyr addysgu, a'r gwaith hanfodol y maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer disgyblion sy'n agored i niwed neu'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol, onid yw'n bryd i'r gweithlu gwerthfawr hwn gael ei werthfawrogi yn llawn o'r diwedd? 

Wel, Llywydd, rwy'n sicr yn cytuno ag arweinydd Plaid Cymru ynghylch gwaith cynorthwywyr addysgu. Ac mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn cael eu talu yn ystod gwyliau'r ysgol yma yng Nghymru gan mai nhw yw sylfaen y rhaglen gyfoethogi gwyliau ysgol a fu gennym ni yng Nghymru o ddechrau tymor diwethaf y Senedd—yr unig system genedlaethol yn unman yn y Deyrnas Unedig lle gall plant fynychu'r ysgol a chael pryd bwyd iawn a chael gweithgareddau cyfoethogi eraill. Ac mae cynorthwywyr addysgu wrth wraidd hynny i gyd, ac maen nhw'n cael eu talu yma yng Nghymru am y gwaith y maen nhw'n ei wneud.

Nid oes dim i atal awdurdodau lleol, os byddan nhw'n dewis gwneud hynny, rhag cael gwahanol delerau ac amodau ar gyfer cynorthwywyr addysgu, a byddai hynny, wrth gwrs, yn cynnwys yr awdurdodau lleol hynny lle mae Plaid Cymru wrth y llyw, ac a allai, mae'n siŵr, wneud y dewisiadau y mae'r Aelod wedi eu hyrwyddo y prynhawn yma.

Wel, diolch yn fawr, Llywydd, i'r Aelod am y cwestiwn. 

Roedd gwasanaethau mamolaeth ledled Cymru yn cael eu hystyried yn wasanaethau hanfodol drwy gydol y pandemig, gan gynnwys y rhai yng ngorllewin y de. Er gwaethaf heriau sylweddol oherwydd COVID, mae bron pob un o'n gwasanaethau wedi parhau i weithredu'n llawn, gan roi gofal mamolaeth diogel ac addas i famau beichiog, babanod a'u teuluoedd.

Diolch, Prif Weinidog. Yn ddiweddar, cysylltodd un o fy etholwyr o gwm Tawe, o'r enw Laura, â mi ynglŷn â'i phrofiad ofnadwy o orfod cael sganiau beichiogrwydd ar ei phen ei hun heb ei gŵr oherwydd rheolau COVID. Ers i gyfyngiadau a mesurau COVID ddod i rym ddwy flynedd yn ôl, mae hi wedi cael tri chamesgoriad yn olynol yn anffodus. Dywedwyd bod dau o'r rhain yn 'gamesgoriadau a fethwyd' ac roedd angen nifer o sganiau yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot i ganfod hyfywedd y beichiogrwydd—y cyntaf ym mis Medi 2020, yr ail ym mis Awst 2021. Meddai:

'Yn ystod y ddau gyfnod hynod boenus ac anodd hyn, nid oeddwn i, fel llawer o ddarpar famau eraill yng Nghymru, yn cael bod â fy ngŵr gyda mi yn y sganiau, a bu'n rhaid i mi gael clywed ar y ddau achlysur nad oedd y ffetws yn hyfyw ac y byddwn i'n colli'r beichiogrwydd ar fy mhen fy hun heb neb yno i roi cysur na chefnogaeth. Yn hytrach, cefais fy arwain i ystafell aros fach, gan ddweud y gallwn i adael pan oeddwn i'n barod. Yna bu'n rhaid i mi fynd allan a rhannu'r newyddion â fy ngŵr fy hun, wrth iddo aros yn bryderus allan yn y maes parcio.'

Yr wythnos diwethaf, bu'n rhaid iddi wynebu'r un profiad ofnadwy. Diolch byth, roedd yn newyddion da. Er fy mod i'n deall, wrth gwrs, y bu'n rhaid i ysbytai gyflwyno a chynnal rheolau llym i ddiogelu rhag haint COVID, ceir mater sylfaenol o anghysondeb o ran dull yma. Mae Laura yn dweud wrthyf fod menywod beichiog, erbyn y llynedd, yn cael bod â phartner yn bresennol yn ystod rhai sganiau. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn wir ar gyfer y math o sganiau yr oedd eu hangen arni hi—sganiau sy'n cael eu caniatáu yn y GIG dim ond pan fydd problemau neu risgiau posibl. Prif Weinidog, wrth i Gymru ddechrau ar gyfnod newydd yn y pandemig, a wnaiff y Llywodraeth sicrhau gwell triniaeth i'r holl fenywod eraill ledled Cymru sydd wedi dioddef ac y bydd y sefyllfa hon yn effeithio arnyn nhw a allai fod yn drawmatig, drwy edrych ar y canllawiau a gyflwynwyd i fyrddau iechyd a sicrhau dull cyson a phriodol o ymdrin â gwasanaethau mamolaeth?

Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n teimlo cydymdeimlad enfawr tuag at yr unigolyn y rhannodd ei hamgylchiadau. Yn ystod y pandemig cyfan, mae rhai o'r amgylchiadau mwyaf anodd y bu'n rhaid i'r GIG eu hwynebu wedi ymwneud â gofal mamolaeth a chyfranogiad y ddau bartner yn yr hyn a ddylai, o dan amgylchiadau arferol, fod yn un o'r adegau mwyaf cyffrous yn eu bywydau. Ond, fel yr wyf i wedi ei esbonio droeon ar lawr y Senedd, bu'n rhaid i'r penderfyniad ynghylch a all pobl gymryd rhan fod yn benderfyniad clinigol, wedi ei wneud gan y sawl sydd â'r cyfle gorau i wneud yn siŵr y gellir diogelu iechyd y fam ac iechyd y baban heb ei eni i'r graddau mwyaf posibl. Ac mae hynny yn dibynnu ar iechyd y fam, er enghraifft, ei gwendidau, cyflyrau iechyd sylfaenol ac yn y blaen, yn ogystal â'r amgylchiadau sy'n bodoli ym mha safle bynnag y mae'r gofal hwnnw yn cael ei ddarparu. Ac nid yw wedi bod yn iawn yn ystod y pandemig hyd yma i fod wedi ceisio cyhoeddi cyfres o reolau o Barc Cathays a fyddai'n diystyru'r dyfarniad clinigol angenrheidiol mai dim ond y sawl sy'n gyfrifol am ofal cyffredinol y fam a'r plentyn heb ei eni allai ei wneud.

Wrth i ni adael, fel yr ydym yn gobeithio, effeithiau gwaethaf y pandemig, bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor i'r GIG yn ei gyfanrwydd. Bydd, er enghraifft, yn ceisio safoni hyd yr ymweliadau y gall teuluoedd eu gwneud tra bo rhywun yn yr ysbyty, i wneud yn siŵr bod y dull o gynnal profion llif unffordd yn gyson ledled Cymru, a bod yr amgylchiadau lle gall y ddau riant gymryd rhan, ac wrth gwrs eisiau cymryd rhan, yn yr holl brofiad hwnnw hefyd yn gyson o un rhan o'r GIG i'r llall. Gallwn wneud hynny oherwydd bod effaith brechu, triniaethau newydd sydd gennym ni, y ffordd y mae'r GIG wedi dysgu i ymdrin ag effaith COVID-19, yn ein galluogi yn awr i symud i'r cyfnod hwnnw o ddarparu gofal mamolaeth. Ond, yn nyfnderoedd y pandemig, y farn a gymerwyd gan y rhai sy'n ein cynghori yn Llywodraeth Cymru oedd bod yn rhaid i'r math hwnnw o ddull cenedlaethol ildio i'r angen i ganiatáu i glinigwyr wneud y dyfarniad mai dim nhw sy'n gallu ei wneud, er mwyn diogelu iechyd mamau a phlant heb eu geni.

Diolch, Sioned Williams, am godi'r mater pwysig hwn. Prynhawn da, Prif Weinidog. Yn ystod anterth y pandemig, gwelsom gyfyngiadau enfawr yn cael eu gosod ar famau newydd a'u teuluoedd, nad oedden nhw'n cael ymweld â nhw yn yr ysbyty. Mae'r elusen a'r grŵp ymgyrchu Birthrights wedi monitro'r effaith ar draws y DU i fynegi'r heriau y mae llawer wedi eu hwynebu. Mae'n debyg eu bod nhw wedi ysgrifennu at y Gweinidog iechyd yn gofyn am newid, gan ddweud bod gan Gymru

'rai o'r trefniadau ymweld mwyaf cyfyngol mewn gwasanaethau mamolaeth yn y DU.'

A yw'r Prif Weinidog yn credu y dylid ystyried yr effaith ar deuluoedd ar adeg mor bwysig yng nghyd-destun hawliau dynol, ac a gafodd yr hawliau hynny eu parchu? Diolch.

Wel, nid oes mwy o hawl, Llywydd, mae'n ymddangos i mi, na sicrhau nad yw'r system yn eich rhoi mewn perygl ac yn achosi niwed i chi, ac o ran yr hyn y mae rhai pobl yn ei ddisgrifio fel cyfyngiadau, yn fy marn i, mae'n decach eu disgrifio fel amddiffyniadau, oherwydd dyna yr oeddem ni'n ei gynnig yma yng Nghymru. Nid yw hynny, am funud, yn gwadu'r torcalon y mae hynny wedi'i achosi i bobl. Ond yr unig gymhelliad erioed ar gyfer y ffordd y darperir gwasanaethau fu gwneud yn siŵr nad oedd y teuluoedd hynny y cyfeiriodd Altaf Hussain atyn nhw, yn cael eu rhoi mewn perygl yn ddiangen. Rydym wedi bod yng nghanol pandemig byd-eang sydd wedi lladd pobl yma yng Nghymru bob un wythnos, ac unig fwriad y camau y mae ein clinigwyr wedi'u cymryd ac y mae ein byrddau iechyd wedi'u cymryd erioed fu sicrhau nad yw pobl sy'n mynd drwy rywbeth a fydd yn rhan o'u bywydau am byth, fel y byddan nhw'n gobeithio, yn gweld effaith andwyol ar hynny oherwydd na ddarparwyd yr amddiffyniadau y gellid bod wedi'u darparu iddyn nhw. Ac er mor anodd y bu hynny, nid wyf i'n credu am funud y dylem ni wneud unrhyw beth heblaw cydnabod mai'r rhesymau pam y cymerwyd y camau hynny oedd amddiffyn y teuluoedd hynny, amddiffyn y menywod hynny, amddiffyn y babanod yr oedden nhw'n gobeithio rhoi genedigaeth iddyn nhw, ac, wrth i ni symud y tu hwnt i'r pandemig, byddwn yn gallu dychwelyd at wahanol ffyrdd a ffyrdd gwell, wrth gwrs, o wneud pethau. Ond dyna'r rheswm pam y cymerwyd y camau hynny a dim byd arall.

Wel, diolch i Jack Sargeant am y cwestiwn pwysig yna, Dirprwy Lywydd. Mae penderfyniad P&O Ferries i ddiswyddo ei weithlu ffyddlon heb ymgynghori a hynny ar unwaith yn annerbyniol ac yn anghyfreithlon. Rydym ni wedi ei gwneud yn glir i Lywodraeth y DU na ddylen nhw sefyll o'r neilltu a chaniatáu ras garlam i'r gwaelod ar hawliau gweithwyr yn y diwydiant hwn nac unrhyw un arall. 

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Bydd yr Aelodau'n gwybod mai isafswm cyflog y DU yw £8.91. Y cyflog cyfartalog newydd yn P&O yw £5.50, a chafodd hyn ei gyflwyno ar ôl iddyn nhw ddiswyddo eu gweithlu ffyddlon yn anghyfreithlon heb ymgynghori. Fel y dywed y Prif Weinidog yn gywir, mae hon yn weithred warthus, anghyfreithlon gan benaethiaid P&O, ac mae'n un sy'n annerbyniol i mi. Prif Weinidog, mae'r distawrwydd o feinciau'r Ceidwadwyr yn Siambr y Senedd heddiw yn fyddarol, onid yw? Ond nid yw'n syndod—[Torri ar draws.] Ond nid yw'n syndod. Wedi'r cyfan, eu cydweithwyr nhw—[Torri ar draws.] Eu cydweithwyr nhw yn San Steffan, yn San Steffan, a rwystrodd y Bil diswyddo ac ailgyflogi a oedd yn ceisio gwahardd yr arferion hyn. 

A gaf i ofyn i'r Aelodau ganiatáu i'r cwestiwn gael ei ofyn os gwelwch yn dda, er mwyn i mi allu ei glywed? 

Dirprwy Lywydd, nid yw'n syndod, oherwydd Bil a gyflwynwyd gan Aelod Seneddol y Blaid Lafur ydoedd. Ond mae'r heclo y trodd hyn i mewn iddo o'r meinciau draw yn y fan yna yn atgyfnerthu'r neges, onid yw? Maen nhw'n atgyfnerthu'r neges nad yw Plaid Geidwadol y DU yn poeni am bobl gyffredin sy'n gweithio yng Nghymru a ledled y DU. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i anfon neges syml iawn, ond pwerus i Lywodraeth Geidwadol y DU fod angen deddfwriaeth arnom ni yn awr i roi terfyn ar arferion diswyddo ac ailgyflogi, a bod angen i ni hefyd ddirymu'r holl gyfreithiau gwrth-undebau llafur sy'n tynnu pŵer oddi ar bobl gyffredin sy'n gweithio? 

Wel, Dirprwy Lywydd, mae Jack Sargeant wedi gwneud y pwyntiau hynny'n rymus iawn. Addawodd Llywodraeth y DU, Llywodraeth hon y DU, mewn araith gan y frenhines yn 2019 y byddai'n dod â Bil cyflogaeth gerbron Tŷ'r Cyffredin. Ble mae'r Bil hwnnw wedi bod? Nid yw unman i'w weld, wrth gwrs. A phe bai wedi'i gyflwyno, efallai y byddai cyfle wedi bod i fynd i'r afael â'r hyn y mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ei ddisgrifio fel ymelwa ar fwlch yn y gyfraith. Dwy fil ac un deg naw, Llywydd. Dyma ni yn 2022, ac nid oes unrhyw arwydd o'r Bil hwnnw a addawyd, ac mae hynny'n dweud wrthych chi, fel y dywed Jack Sargeant, bopeth y mae angen i chi ei wybod am agwedd y Llywodraeth Geidwadol bresennol hon at hawliau gweithwyr. Cefais y fraint o gwrdd â Barry Gardiner, yr Aelod Seneddol a gyflwynodd y Bil Aelod preifat i wahardd diswyddo ac ailgyflogi. Disgrifiodd y Prif Weinidog yr arfer o ddiswyddo ac ailgyflogi fel un annerbyniol, ac eto caniataodd i feincwyr cefn y Ceidwadwyr yn Nhŷ'r Cyffredin atal y Bil Aelod preifat hwnnw pan allai fod wedi gwneud cymaint o les ac yn sicr byddai wedi gwneud gwahaniaeth yn achos P&O. Nawr, mae'r Prif Weinidog wedi honni y bydd P&O yn cael ei erlyn o dan adran 194 o Ddeddf yr Undebau Llafur a Chysylltiadau Llafur (Cydgrynhoi) 1992, ond nid oes unrhyw arwydd o hynny'n digwydd ychwaith. Mae'r diffyg gweithredu yn fyddarol, fel y dywed Jack Sargeant. Yr hyn a glywn ni gan Weinidogion Ceidwadol yw'r esgusodion mwyaf llipa yn wyneb diystyru y gyfraith yn fwriadol gan P&O. Roedd yn syfrdanol bod Peter Hebblethwaite yn barod i fynd i bwyllgor dethol yn Nhŷ'r Cyffredin a chydnabod y ffaith nad oedd 'dim amheuaeth o gwbl'—dyna a ddywedodd—

'ei bod yn ofynnol i ni ymgynghori â'r undebau.'

Wel, nid oedd dim amheuaeth oherwydd dyna yr oedd y gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw ei wneud. Aeth ymlaen wedyn i ddweud, 'Fe wnaethom ni ddewis peidio â gwneud hynny—fe wnaethom ni ddewis torri'r gyfraith yn fwriadol.' Ble mae'r camau y mae angen i'r Llywodraeth hon eu cymryd yn San Steffan i fynd i'r afael â'r math hwnnw o ddiystyru'r gyfraith yn fwriadol ac amddiffyn y gweithwyr y digwyddodd hyn iddyn nhw?

Mae'n drueni mawr bod rhai Aelodau yn y Siambr hon yn chwarae gwleidyddiaeth gyda'r mater yma. Ac er mwyn i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy glywed, ac Aelodau eraill, mae ymddygiad P&O Ferries yn sgandal ac yn hollol annerbyniol, ac rydyn ni fel grŵp fan hyn wedi gwneud hynny yn hollol glir. Nawr, o ystyried y sefyllfa ddifrifol yma, ac o ystyried ei bod hi'n ymddangos bod prif weithredwr y cwmni hwn wedi cyfaddef iddo fe dorri'r gyfraith, ai eich barn chi felly fyddai y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig fynd â'r mater hwn nawr i'r llysoedd i'w erlyn ef a'r cwmni?

Wel, wrth gwrs. Wrth gwrs, mae diddordeb yn y pwnc yma yng Nghymru, ac mae cyfrifoldeb ar Weinidogion yn San Steffan i fynd i'r llysoedd ac i fynd ar ôl y cwmni sydd wedi torri'r gyfraith. Ond, yn fwy na hynny, Dirprwy Lywydd, rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dal i ddelio â'r cwmni sy'n rhedeg P&O yn y rhaglen free ports sydd gyda nhw. Dydy hi ddim yn dderbyniol i ni i fynd ar ôl P&O pan maen nhw'n dal i weithio gyda'r cwmni sydd y tu ôl i P&O. Mae lot mwy—mae lot mwy—i Lywodraeth y Deyrnas Unedig ei wneud, ac nid yw hynny'n chwarae gwleidyddiaeth o gwbl; mae jest yn bod yn glir am ble mae'r cyfrifoldeb yn aros. 

Diolch i Cefin Campbell am y cwestiwn. Mae gorllewin Cymru mewn sefyllfa dda yn barod i ddod yn un o’r lleoliadau beicio allweddol yng Nghymru i ymwelwyr o Gymru a thu hwnt. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi camau gweithredu’r awdurdodau lleol ac eraill i ddatblygu twristiaeth feicio.

Diolch yn fawr iawn. Fel ŷch chi'n gwybod, mae Cyngor Sir Gaerfyrddin wedi bod yn hybu twristiaeth feicio dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi gweld datblygiad y gylchffordd gaeedig genedlaethol ym Mhen-bre—y closed road circuit ym Mhen-bre—ailddatblygu'r felodrom yn nhre Caerfyrddin, hefyd mae yna lwybr beicio ar hyd dyffryn Tywi ar fin cael ei orffen, ac mae sir Gaerfyrddin wedi cynnal sawl cymal o'r Tour of Britain dros y blynyddoedd diwethaf. Ac rydyn ni'n gwybod hefyd fod sir Benfro, ardal o harddwch naturiol, wedi cynnal nifer o ddigwyddiadau mawr, fel yr Iron Man yn Ninbych-y-pysgod yn flynyddol, yn sicr cyn y pandemig. Rydyn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwahodd y Tour de France i Gymru o'r blaen, ac rydyn ni’n gwybod am fuddiannau economaidd hynny. Roedd y Grand Depárt o swydd Efrog nôl yn 2014 wedi dod â rhyw £130 miliwn i mewn i'r ardal. Felly, fy nghwestiwn i yw hyn: a fyddech chi'n cytuno bod gorllewin Cymru yn cynnig lleoliad perffaith ar gyfer cynnal cymal o'r Tour de France? A nawr bod COVID wedi pasio, pa waith mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu ei wneud i wahodd y Tour de France, un o'r cymalau, i orllewin Cymru rywbryd yn y dyfodol? Diolch yn fawr iawn. 

Wel, diolch yn fawr i Cefin Campbell am y cwestiwn. Dwi'n cytuno â fe, wrth gwrs, am y posibiliadau sydd yna yn y gorllewin am feicio. Dwi'n cofio bod ym Mhen-bre gydag arweinydd cyngor y sir, pan oedden ni'n gweithio gyda'n gilydd i agor tour y Deyrnas Unedig nôl yn 2018, pan oedd Geraint Thomas yn arwain y tour. Ac, wrth gwrs, dwi'n cofio, wrth dyfu lan yng Nghaerfyrddin, defnyddio'r felodrom yn y parc yng Nghaerfyrddin bron bob dydd. Wel, rydyn ni, Dirprwy Lywydd, yn dal i gydweithio gyda'r Alban a Lloegr i ddatblygu bid i dynnu'r Tour de France i'r Deyrnas Unedig yn 2026. Mae trafodaethau yn mynd ymlaen ac, wrth gwrs, fel Llywodraeth yma yng Nghymru, rydyn ni'n gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i dynnu sylw at y posibiliadau sydd gennym ni yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae lot o fanylion i'w trafod gyda'r bobl sy'n gyfrifol am y Tour de France, ac rydyn ni jest yn dechrau gwneud hynny. Ond, os ydy'r posibiliadau yna, i ddenu'r tour i Gymru, wel wrth gwrs dwi'n gwybod, i bobl sydd â diddordeb yn y maes beicio, bydd hynny'n rhywbeth mawr iawn iddyn nhw. 

Wel, Llywydd, prynhawn da i Jane Dodds. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i gefnogi aelwydydd sydd, heb fod unrhyw fai arnyn nhw, yn wynebu argyfwng ynni a chostau byw. Trafodwyd cost olew gwresogi ddiwethaf gyda swyddogion Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ar 23 Mawrth.

Diolch, Prif Weinidog am eich ymateb. 

Mae hwn yn fater y gwn fod llawer wedi'i godi gyda nhw ar draws y Siambr. Mae llawer wedi gweld pris olew gwresogi yn dyblu mewn llai na chwe mis. Yn gynharach y mis hwn, dywedodd Gweinidog Gwladol Ceidwadol y DU dros Ynni, Twf Glân a Newid Hinsawdd, Greg Hands, fod Llywodraeth y DU yn credu mai'r farchnad agored ar gyfer cyflenwi olew gwresogi yn y DU yw'r warant hirdymor orau o brisiau cystadleuol. Aeth ymlaen i ddweud nad oes angen cap ar brisiau. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi fod yr ymateb hwn, ar wahân i fod yn esgeulus, yn dangos cyn lleied y mae'r Ceidwadwyr yn ei ddeall am yr argyfwng y mae pobl yn ei wynebu? Diolch yn fawr iawn.

Wel, Dirprwy Lywydd, yn sicr nid ydyn nhw'n deall dim o sefyllfa y bobl hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Rydym yn gwybod bod 28 y cant o aelwydydd mewn ardaloedd gwledig mewn rhannau o Gymru yn dibynnu ar olew gwresogi i wresogi eu cartrefi a chael dŵr poeth. Mae'r syniad bod y farchnad yn eu gwasanaethu nhw'n dda yn mynd yn groes i bopeth yr ydym ni'n ei glywed am y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu ar hyn o bryd. Rydym yn clywed llawer gormod o achosion o bobl yn dweud wrthym na allan nhw gael un ymateb gan unrhyw gwmni sy'n barod i ddarparu tanwydd iddyn nhw, a bod cwmnïau'n gwrthod datgan pris am yr olew gwresogi hwnnw nes bod yr olew gwresogi'n cael ei ddosbarthu i'r tŷ ei hun. Yn sicr, nid yw honno'n farchnad sy'n gweithredu fel y dylai wneud. Wrth gwrs, byddwn i'n arddel safbwynt gwahanol yn gyffredinol ynghylch effeithiolrwydd marchnadoedd fel ffordd o ddarparu gwasanaethau cwbl hanfodol o unrhyw fath, ond yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd sy'n gyfrifol am sicrhau bod marchnadoedd masnachol yn gweithredu'n effeithiol a bod cwsmeriaid yn cael eu trin yn deg.

Gwnaeth ein panel cynghori ar dlodi tanwydd gyfarfod ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, ac rydym wedi gofyn i aelodau'r panel a'u cysylltiadau â rhanddeiliaid roi unrhyw dystiolaeth i ni o arferion masnachu annheg, er mwyn i ni allu parhau i godi hynny wedyn gyda Llywodraeth y DU ond hefyd, os oes angen, i bwyso ar yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i arfer y cyfrifoldebau sydd ganddo i sicrhau bod marchnadoedd yn gweithredu fel y dylen nhw. Ac mae cred naïf y bydd marchnad agored, heb unrhyw ymyrraeth, yn gwasanaethu pobl yn dda o dan yr amgylchiadau presennol yn wir, fel y dywedodd Jane Dodds, Dirprwy Lywydd, yn dangos unwaith eto sut y mae Gweinidogion Ceidwadol, nad ydyn nhw byth yn gorfod wynebu'r cyfyng-gyngor hwn yn eu bywydau eu hunain, wedi'u datgysylltu'n llwyr o'r ffordd y mae'n rhaid i bobl yng Nghymru wledig ac mewn mannau eraill wneud y dewisiadau y maen nhw'n eu hwynebu yn awr.

Diolch i Delyth Jewell am hynny, Dirprwy Lywydd. Yng Nghymru, rydym eisoes wedi darparu pecyn cymorth sy'n werth mwy na dwywaith y cyllid canlyniadol a gawsom ni, wrth i ni geisio chwarae ein rhan i helpu pobl y mae arnyn nhw angen y cymorth hwnnw fwyaf. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ymuno â ni i wneud hynny.

Diolch, Prif Weinidog. Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi canfod y bydd aelwyd gyfartalog yng Nghymru yn dal i fod £315 y flwyddyn yn waeth ei byd, bydd effaith anghymesur ar aelwydydd â'r incwm isaf gan y byddan nhw'n elwa'n llai ar y toriad yn y dreth tanwydd a'r cynnydd i'r trothwy yswiriant gwladol, a bydd pobl ar fudd-daliadau yn gweld gostyngiad mewn termau real o 4.3 y cant oherwydd bod Llywodraeth y DU wedi gwrthod cynyddu budd-daliadau. Gan fod incwm yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU, mae'r nifer sy'n hawlio budd-daliadau yn uwch ac rydym ni'n talu mwy am drydan, bydd yr argyfwng costau byw yn effeithio'n anghymesur ar bobl yng Nghymru. Prif Weinidog, er bod y camau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw i'w croesawu, mae arnaf i ofn na fyddan nhw'n ddigon. Pa gyfiawnhad y mae'r Trysorlys wedi'i roi i Weinidogion Cymru dros fethu â gwneud mwy i helpu pobl ar incwm isel yng Nghymru, ac onid ydyn nhw'n sylweddoli bod eu methiant nhw i weithredu yn atgyfnerthu'r gred ymhlith y cyhoedd yng Nghymru na fydd San Steffan byth yn gweithio i Gymru?  

Yr hyn yr wyf i'n credu y mae'r ymateb yn ei ddweud wrthych chi, Llywydd, yw na fydd y blaid Geidwadol byth yn gweithio i Gymru, oherwydd dyma Ganghellor Ceidwadol a aeth ati yn natganiad y gwanwyn ar sail ceisio brolio ei gymwysterau ei hun fel Canghellor a oedd yn torri trethi er mwyn gwella ei gyfleoedd yn yr etholiad arweinyddol y mae'n disgwyl ei frwydro yn y dyfodol agos. Felly, nid oedd llygaid y Canghellor yn canolbwyntio ar helpu'r 5.5 miliwn o bobl sy'n economaidd anweithgar yn y wlad hon, na'r 11 miliwn o bensiynwyr sy'n sylweddol waeth eu byd o ganlyniad i dorri ei addewid ei hun i godi pensiynau yn unol â'r clo triphlyg. Bydd dau ddeg saith miliwn o bobl allan o 31 miliwn o bobl yn dal i dalu mwy o dreth ar ôl gimig etholiadol y Canghellor o weithredu toriad o 1 geiniog mewn treth incwm yn 2024, ac mae hynny'n dweud wrthych chi ble mae buddiannau y Canghellor a'r blaid Geidwadol.

Dyma a ddywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod wedi'i weld drosti ei hun. Dywedodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wrth sôn am addewid y Canghellor i weithredu toriad o 1c mewn treth incwm yn 2024 y bydd y cyfuniad o gynnydd mewn cyfraddau yswiriant gwladol a gostyngiad mewn treth incwm yn gwneud y system yn llai teg ac yn llai effeithlon—yn fwy annheg ac yn fwy gwastraffus ar yr un pryd. Mae'n beth syfrdanol i fod wedi'i gyflwyno fel Canghellor, ond dyna sydd gennym ni, a phobl ledled y Deyrnas Unedig, o ganlyniad i'r penderfyniadau bwriadol a wnaeth y Canghellor. Nid yw'n gamgymeriad; roedd yn gwybod beth yr oedd yn ei wneud. Penderfynodd pwy y byddai'n eu haberthu a phwy y byddai'n eu hamddiffyn, a dyna oedd blaenoriaethau'r blaid Geidwadol.  

Ac yn olaf, cwestiwn 8—Russell George.

Llywydd, ar 15 Mawrth, cyhoeddodd y Dirprwy Weinidog dros Newid Hinsawdd ein rhaglen llifogydd fwyaf erioed, sef cyfanswm o £71 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf yn unig. Mae'r buddsoddiad hwnnw'n cynnwys darpariaeth benodol ar gyfer cynlluniau yn y canolbarth.

Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb. Yn ôl ym mis Chwefror—20 o fis Chwefror, i fod yn benodol—bu llifogydd mawr yn fy etholaeth i, yn arbennig yn Llandinam, Llandrinio a Chei'r Pwll. Pan fydd llifogydd yn effeithio ar dir ac yn ei foddi fel hyn, mae hynny'n achosi gofid enfawr; a mwy byth o ofid pan fydd llifogydd yn effeithio ar gartrefi pobl, fel y digwyddodd bryd hynny.

Fy mhryder i, Prif Weinidog, yw bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud ymrwymiadau i gynghorwyr sir lleol, fi fy hun a thrigolion ddwy flynedd yn ôl, ond nid yw'r gwaith hwnnw wedi ei wneud. Wrth gwrs, mae ofn ar drigolion y byddan nhw'n gwneud gwaith i adfer eu heiddo yn awr—eiddo y gwnes i ymweld â nhw fy hunan yn ddiweddar—dim ond i weld llifogydd eto ymhen dwy flynedd neu rywbryd yn y dyfodol. Felly, a gaf i ofyn, Prif Weinidog, yn y cyllid y gwnaethoch chi sôn amdano heddiw, ac rwy'n croesawu hwnnw'n fawr iawn, roi blaenoriaeth i brosiectau sydd eisoes ar waith ac a drafodwyd yn flaenorol, ac mai dyna le y mae'r flaenoriaeth ar gyfer y cyllid penodol hwnnw?

Hefyd, Prif Weinidog, pan gafwyd llifogydd mewn rhannau eraill o Gymru ddwy flynedd yn ôl, roedd yna daliad iawndal i aelwydydd ar gyfradd o £1,000 i bob aelwyd. Nid yw'r un iawndal ar gael y tro hwn, pan gafwyd y llifogydd sylweddol hyn yn y canolbarth. Felly, a gaf i ofyn i chi pam mae hynny'n wir, ac a all y safbwynt polisi hwnnw newid? Diolch i chi, Dirprwy Lywydd.

Dirprwy Lywydd, diolch i Russell George am y cwestiynau yna. Roedd angen i mi deithio trwy etholaeth yr Aelod ychydig ddyddiau ar ôl y llifogydd ar 20 Chwefror ac roeddwn i'n gallu gweld gyda fy llygaid fy hun faint y difrod a'i effaith ar gymunedau yn ei etholaeth ef, felly rwy'n deall yn iawn pam mae'n codi'r pwyntiau hyn ar lawr y Senedd brynhawn yma.

Fel dywedais i, Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid yn uniongyrchol i Gyngor Sir Powys, i helpu i ddatblygu cynlluniau, ac i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i weithredu'r cynlluniau hynny'n ymarferol, ac fel y dywed yr Aelod, mae yna gynlluniau ar gyfer gwaith adeiladu yn Llandinam, er enghraifft, ond mewn rhannau eraill o etholaeth yr Aelod hefyd. Rwy'n hapus iawn i godi'r angen i sicrhau bod y gwaith hwnnw'n cael ei wneud mewn dull mor amserol â phosibl gyda'r Gweinidog sydd â'r cyfrifoldeb.

Mae'r Aelod yn iawn, wrth gwrs, pan fu llifogydd mewn tai ar raddfa sylweddol, ychydig flynyddoedd yn ôl, fe wnaethom ni ymateb i hynny drwy ddarparu £1,000 i'r aelwydydd yr effeithiwyd arnyn nhw. Maint y llifogydd—. Rwy'n gwybod os chi sydd yn ei chanol hi, ni all hi fod ddim gwaeth, ond nid oedd y niferoedd dan sylw a oedd yn gysylltiedig â'r llifogydd ar 20 Chwefror ar yr un raddfa. Gall y rhai y mae llifogydd wedi effeithio arnyn nhw wneud cais am gymorth o'r gronfa cymorth dewisol, a bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni wedi cynyddu'r adnoddau sydd ar gael i'r gronfa honno yn sylweddol yn y flwyddyn ariannol gyfredol, ac eto yn y flwyddyn sy'n dechrau ym mis Ebrill. Pan fydd pobl yn gymwys i ddefnyddio'r gronfa honno, mae effaith llifogydd yn un o'r pethau y gallan nhw ddefnyddio'r gronfa am gymorth ar ei chyfer.

Diolch, Prif Weinidog.

Mae eitem 3 ac eitem 4 ar yr agenda heddiw wedi eu tynnu yn ôl.

Felly, fe symudwn ni ymlaen i eitem 5, datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun Cartrefi i Wcráin. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt.

Dirprwy Lywydd, diolch i chi am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd heddiw am y cynnydd a fu o ran y cynllun Cartrefi i Wcráin yng Nghymru a'r cymorth yr ydym ni'n ei roi ar waith i gefnogi pobl sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin.

Mae asiantaeth ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig yn amcangyfrif bod 3.8 miliwn o bobl wedi ffoi o Wcráin erbyn hyn. Mae'r mwyafrif llethol wedi chwilio am ddiogelwch yng Ngwlad Pwyl ac mewn gwledydd cyfagos. Mae'r argyfwng hwn yn datblygu ar garreg ein drws ni. Mae pobl yma yng Nghymru—a ledled y DU—wedi arddangos parodrwydd mawr i helpu pobl Wcráin. Rydym ni wedi gweld hynny yn niferoedd y bobl sydd wedi mynychu gwylnosau, sydd wedi rhoi dillad, nwyddau ac arian—hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn. Rydym ni wedi gweld ymateb ysgubol gan bobl yng Nghymru hefyd wrth iddyn nhw gofrestru yn eu miloedd â chynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU a bod yn noddwyr o bosibl i rai sy'n ffoi rhag y rhyfel ac agor drysau eu cartrefi iddyn nhw. Mae Cymru yn dangos ein dyhead ni i fod yn genedl noddfa yn ymarferol.

Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi cynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ers iddo gael ei sefydlu ac rydym ni wedi cofrestru yn uwch-noddwyr. Fe fydd hynny'n ei gwneud hi'n haws i bobl o Wcráin nad oes ganddyn nhw unrhyw gysylltiadau teuluol yn y DU, na noddwyr unigol, gael noddfa yng Nghymru. Gall pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i Gymru ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Aeth yr opsiwn hwn yn weithredol brynhawn Gwener diwethaf ac rydym yn gwneud trefniadau i'r bobl gyntaf gyrraedd yma. Rydym ni wedi dweud y byddwn yn noddi 1,000 o bobl ar y cam cyntaf. Mae hynny ar sail profiad cynlluniau llwyddiannus i ailsefydlu pobl o Syria ac Afghanistan. Serch hynny, rydym ni'n barod i dderbyn mwy os oes angen. Pan roddir caniatâd am fisa, fe fydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl yn uniongyrchol i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad.

Byddan nhw'n dod am y DU, a bydd hyn yr un fath i bawb sy'n cael eu noddi gan unigolion o dan gynllun Cartrefi i Wcráin. Mae canolfannau wedi eu sefydlu ar gyfer newydd-ddyfodiaid mewn porthladdoedd ledled Cymru, gan gynnwys yng Nghaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun, ac ym Maes Awyr Caerdydd i helpu pobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Mae canolfannau newydd-ddyfodiaid yng ngorsafoedd trenau a bysiau Caerdydd canolog a gorsaf drenau Wrecsam. O'r canolfannau hyn, bydd pobl yn gymwys i deithio ymlaen i Gymru am ddim, ac i un o'r canolfannau croeso, sy'n cael eu sefydlu ledled y wlad i gynnig llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin. Yn y canolfannau croeso, bydd pawb yn cael cymorth a chefnogaeth i'w helpu i ymgartrefu yng Nghymru.

Bydd gwasanaethau cyfieithu ar gael i bobl nad ydyn nhw'n siarad Saesneg a bydd cyfleoedd i ddechrau dysgu Cymraeg a Saesneg. Bydd gwasanaethau iechyd ar gael; bydd plant yn dechrau yn yr ysgol a bydd cyngor ar gael i helpu pobl i ffeindio'u ffordd mewn gwlad newydd; cymorth ariannol a gyda budd-daliadau ac ar sut i ddod o hyd i waith. Bydd llety ar gael ar y safle yn y canolfannau croeso, ond bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartref tymor hwy i bob unigolyn a theulu ledled Cymru.

Rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed tu hwnt gyda phartneriaid dros y pythefnos diwethaf, ers i Lywodraeth y DU gyhoeddi manylion cyntaf y cynllun hwn, i roi'r gefnogaeth ar waith y bydd ei hangen ar bobl sy'n cyrraedd o Wcráin. Fe wnaethom ni gyhoeddi canllawiau ar gyfer awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf. Mae'r rhain ar gael ar ein gwefan. Rwy'n ddiolchgar iawn am y berthynas waith agos sydd gennym ni â llywodraeth leol ac am eu hymrwymiad a'u cefnogaeth. Hoffwn i ddiolch hefyd i'r trydydd sector a'r gwasanaethau cyhoeddus eraill, gan gynnwys y GIG.

Ddoe, fe wnaethom ni lansio llinell gymorth bwrpasol ar gyfer pobl sy'n cyrraedd Cymru o Wcráin ac ar gyfer pobl sy'n eu noddi nhw, i roi cyngor ac arweiniad. Ar gyfer rhai sy'n ffonio yn y DU, y rhif rhadffon yw 0808 175 1508. I rai sy'n ffonio o'r tu allan i'r DU, y rhif yw +44 20 4542 5671. Byddaf i'n gwneud yn siŵr y bydd pob Aelod yn ymwybodol o'r rhifau ffôn hyn.

Llywydd dros dro, mae yna sawl ffordd i bob un ohonom ni helpu pobl Wcráin. Mae'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau wedi sefydlu apêl ddyngarol yn Wcráin, sy'n helpu i ddarparu bwyd, dŵr, lloches, gofal iechyd a diogelwch i bobl sy'n dianc rhag yr ymladd. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi £4 miliwn i apêl y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau ac wedi anfon cyflenwadau meddygol i Wlad Pwyl, lle byddan nhw'n cael eu hanfon ymlaen i Wcráin. Mae rhagor o gyflenwadau meddygol yn barod i'w cludo.

Rwyf i wedi cadarnhau heddiw y byddwn yn rhoi £1 miliwn i gronfa newydd Croeso Cenedl Noddfa, sydd wedi ei sefydlu ac sy'n cael ei rhedeg gan Sefydliad Cymunedol Cymru. Mae'r gronfa hon yn agored i'r cyhoedd a sefydliadau, ac mae hi'n gweithio gyda phobl sy'n ceisio noddfa yng Nghymru. Rydym yn falch o allu cyfrannu at y gronfa ac at fenter Sefydliad Cymunedol Cymru i gefnogi pobl o Wcráin sy'n cyrraedd Cymru a chefnogi ffoaduriaid a cheiswyr lloches eraill yng Nghymru. Rydym yn gofyn i fusnesau neu sefydliadau am gymorth i ddarparu llety ar raddfa eang, a chludiant i fynd â phobl i'w cartrefi newydd a chyflenwadau—fel bwyd, dillad a chynhyrchion mislif—cyfieithwyr a chyfieithwyr ar y pryd. Gall busnesau gofrestru eu cefnogaeth ar ein gwefan, a byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y manylion hyn ar gael i'r Aelodau.

Llywydd dros dro, roedd yr ymosodiad ar Wcráin gan Putin yn ddiwrnod tywyll o ran heddwch yn y byd, ond mae'r awydd aruthrol i helpu y mae pobl ledled Cymru wedi ei ddangos yn dystiolaeth o obaith yn yr amseroedd mwyaf dyrys, hyd yn oed. Diolch.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi yn breifat—galwad arall ddoe. Pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf pam nad oedd Llywodraeth Cymru yn ymddangos yn opsiwn uwch-noddwr ar wefan Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU, yn wahanol i Lywodraeth yr Alban, fe wnaethoch chi ddweud y byddai Llywodraeth Cymru yn mynd yn uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf ac, felly, rwy'n falch o weld bod yr opsiwn hwnnw ar gael ar y wefan erbyn hyn, fel rydych chi'n ei ddweud.

Roedd yr wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Wcráin, a gyhoeddwyd ddydd Sadwrn diwethaf, yn cynnwys llawer o ffactorau yr ydych chi wedi cyfeirio atyn nhw yn eich datganiad chi heddiw. Ond, wedi dweud hynny, fe all pobl sy'n ffoi o Wcráin sy'n dymuno dod i'r DU ddewis cael eu noddi am fisa gan Lywodraeth Cymru. Pan roddir y fisa, bydd canolfan gyswllt Llywodraeth Cymru yn cysylltu yn uniongyrchol â phobl i gadarnhau'r trefniadau ar gyfer eu dyfodiad. Bydd angen iddyn nhw drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ond, pan fyddan nhw yma, byddan nhw'n gymwys i deithio ymlaen am ddim i Gymru ac i un o'r canolfannau croeso a sefydlwyd ledled y wlad i ddarparu llety a chymorth ar unwaith ar gyfer newydd-ddyfodiaid o Wcráin.

Fodd bynnag, pan oeddwn i'n eich holi yr wythnos diwethaf, cyfeiriais i hefyd at ffoadur a oedd wedi cyrraedd sir y Fflint o dan y cynllun teuluoedd o Wcráin, a oedd wedi cael gwybod na allai hi gael budd-daliadau na chofrestru gyda meddyg teulu hyd nes iddi hi gael fisa llawn. Felly, o dan y cynllun uwch-noddwr ar wahân, a fydd Llywodraeth Cymru yn cysylltu â phobl felly ar ôl i'r fisa gael ei ganiatáu, hyd yn oed os nad ydyn nhw wedi cael fisa llawn eto? Pa gymorth, os o gwbl, sydd ar gael iddyn nhw os ydyn nhw'n ei chael hi'n anodd drefnu eu ffordd eu hunain i'r DU, ac os na ddaw hwnnw oddi wrth y Llywodraethau eu hunain, pa ymgysylltiad sydd gan Lywodraeth Cymru â chyrff anllywodraethol neu gyrff eraill i'r diben hwn?

Rydych chi wedi nodi lleoliad canolfan groeso gychwynnol Llywodraeth Cymru rywle yn y gogledd yn gyfrinachol, a chanolfannau eraill rywle mewn rhanbarthau eraill. A fydd y rhain yn parhau i fod yn gyfrinachol neu a fydd eu lleoliadau yn dod yn hysbys i'r cyhoedd?

Yn y diweddariad gan Lywodraeth Cymru ddydd Sadwrn diwethaf, y cyfeiriais ato, fe wnaethoch chi nodi ystod o wasanaethau a fydd ar gael yn y canolfannau croeso hefyd, a gwnaethoch chi eu nodi eto heddiw, gan gynnwys darpariaeth i ddysgu Cymraeg a Saesneg, a gallu cael gwasanaethau iechyd a gwersi i blant. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi felly fod asiantaethau lleol, yn enwedig awdurdodau lleol a byrddau iechyd, wedi cytuno ar y rhain i gyd, ac y byddan nhw ar waith pan fydd pobl yn cyrraedd? Rydych chi'n dweud y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i ddod o hyd i gartrefi tymor hwy i unigolion a theuluoedd sy'n cael eu lletya yn y canolfannau croeso. A wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni felly am sut yr ydych chi'n ymgysylltu â'r llu o ganolfannau cymorth, cymunedau eglwysig a ffydd ac aelwydydd unigol sy'n cysylltu â ni i gyd gyda chynigion o lety tymor hwy?

Yn eich datganiad, rydych chi'n galw ar fusnesau neu sefydliadau i helpu drwy ddarparu llety ar raddfa eang. Ym mrecwast seneddol Gŵyl Dewi 2022 ar 1 Mawrth, y gwnaethoch chi siarad ynddo, os ydw i'n cofio yn iawn, roeddwn i'n eistedd wrth ymyl rhywun yr oedd ei gwmni yn gweithio gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn i ddarparu llety ar raddfa fwy eang—llety o safon, ond dros dro. Felly, pa ymgysylltiad, os o gwbl, ydych chi'n ei gael â'r Weinyddiaeth Amddiffyn o ran darparu llety ar raddfa mor eang, ac yng Nghymru o bosibl?

Ac yn olaf, beth fydd oriau gweithredol y llinell gymorth bwrpasol? A sut ydych chi am sicrhau y bydd y staff yn cael hyfforddiant llawn a chymwys, ac y bydd rhai sy'n siarad Wcreineg ar gael? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood, am nifer o gwestiynau, a chewch chi atebion i rai ohonyn nhw wrth edrych ar y canllawiau sydd ar gael ar y wefan erbyn hyn. Ond i gadarnhau, gan ein bod ni wedi cyflwyno ein statws uwch-noddwr ddydd Gwener diwethaf, ei fod o dan gynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU ac, fel dywedais yn fy natganiad i ddechrau, mae'n golygu ymrwymiad i hyd at 1,000 o bobl. Y pwynt pwysig yw bod hynny, mewn gwirionedd, yn hepgor yr angen i fod â noddwr unigol ac, yn lle hynny, fe gewch eich noddi gan Lywodraeth Cymru. Felly, rydym ni'n awyddus iawn i gyfleu'r neges honno mai llwybr i mewn i Gymru ar gyfer y ffoaduriaid hynny yw hyn. A hefyd, sicrhau, pan fyddan nhw wedi dewis Llywodraeth Cymru trwy'r cynllun ymgeisio am fisa gan Lywodraeth y DU, y byddan nhw'n cael un, ac rydym ni'n disgwyl, wrth gwrs, y bydd hynny i gyd yn digwydd. Byddwn yn gweithio yn agos iawn, rwyf i am ei ddweud hefyd, o ran—. Rydym yn gweithio yn agos iawn gyda Llywodraeth y DU o ran sut y mae hynny'n digwydd ac, yn wir, rydym yn edrych ymlaen at allu sicrhau bod yr wybodaeth a'r ffigurau gennym ni o ran y ceisiadau llwyddiannus hynny am fisâu. Ond mae'r darnau i gyd yn cwympo i'w lle.

Ein canolfannau croeso: roeddwn i'n ddiolchgar iawn i'r Aelodau hynny sydd â chanolfan groeso a fydd yn agor yn eu hetholaethau neu eu rhanbarthau nhw. Mae hi'n bwysig iawn ein bod ni'n ystyried y preifatrwydd a'r gefnogaeth sydd ar gael yn y canolfannau croeso hynny ar hyn o bryd. Mae angen i ni gynnig tawelwch a llonyddwch yn y cymunedau hynny lle mae'r canolfannau croeso hyn i'r ffoaduriaid sy'n dianc rhag y trawma a'r argyfwng a'r trychineb dyngarol y maen nhw'n dod ohono. Rwyf i o'r farn bod hynny'n gwbl synhwyrol. Fe fydd y cymunedau yn dod i'w hadnabod ac fe fyddan nhw, rwy'n siŵr, yn cefnogi'r bobl hynny sydd yn y canolfannau croeso. Ond hefyd, mae'n rhaid iddyn nhw fod o ansawdd a chyflwr rhagorol; mae rhywfaint o waith wedi ei wneud i rai o'r canolfannau sydd wedi eu nodi. Ond rydym yn dilyn llwyddiant y cynllun ffoi o Afghanistan i raddau helaeth iawn o ran y ffordd y mae Urdd Gobaith Cymru yn chwarae ei ran, a honno yw'r safon y mae'n rhaid i bob canolfan groeso ei chyrraedd.

Rwyf i wedi sôn am y mynediad at wasanaethau a fydd ar gael. Os edrychwch chi ar y canllawiau i lywodraeth leol a gyhoeddwyd ddydd Gwener, mae'r rhain yn ymdrin yn llwyr â'r holl bwyntiau ynglŷn â'r gwasanaethau a fydd ar gael—addysg, iechyd—ac mae hefyd yn ymdrin ag ystod eang o faterion fel diogelu, materion sy'n ymwneud ag iechyd meddwl a lles a'r trawma y mae ffoaduriaid wedi ei ddioddef. Mae'n cwmpasu pob un peth, ond mewn gwirionedd, rydym ni hefyd bellach yn llunio canllawiau i noddwyr yr wythnos hon. Bydd y rhain yn cynnig arweiniad i bawb sy'n noddi ledled Cymru a gobeithio y byddan nhw'n gallu derbyn y ffoaduriaid hynny, wrth iddyn nhw gael eu fisa, i roi llety iddyn nhw.

O ran canolfannau cymorth a chysylltu â'r trydydd sector, eglwysi a grwpiau gwirfoddol, mae'n bwysig ein bod ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Cyngor Ffoaduriaid Cymru, Cytûn a Llais Wcráin. Fe wnaeth y Cwnsler Cyffredinol, Mick Antoniw, a minnau gyfarfod â llawer o'r cysylltiadau hynny ledled Cymru gyfan yr wythnos diwethaf. Byddwn yn cyfarfod eto yr wythnos hon a byddwn yn cyfarfod yn rheolaidd, gan gynnwys â'r cyswllt y gwnaethoch chi, Mark, ei roi i ni o'r gogledd. Maen nhw hefyd yn dechrau cynnig eu cefnogaeth o ran darparu adnoddau cyfieithu, cyfieithu ar y pryd, adnoddau addysgol, ac adnoddau iechyd meddwl hefyd. Roedd hi'n dda iawn bod y comisiynydd plant yno, Sally Holland, sydd â chysylltiadau uniongyrchol â chomisiynydd plant Wcráin a chomisiynwyr plant ledled Ewrop, ac rydym yn dwyn llywodraeth leol i mewn i hynny hefyd. Mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cwrdd ag arweinwyr, prif weithredwyr, grwpiau cydnerthedd lleol a rhanbarthol, ac maen nhw'n gweithio mor galed i sicrhau eu bod nhw'n barod i helpu i ddarparu'r math o gymorth y bydd y rhai sy'n ffoi i Gymru yn gallu ei gael. Rwy'n credu mai dull tîm Cymru yw hwn—pawb yn gweithio gyda'i gilydd, llywodraeth leol, y trydydd sector, ac yn amlwg, yn gweithio yn agos iawn nid yn unig â Llywodraeth y DU, ond gyda Llywodraeth yr Alban hefyd, oherwydd eu bod nhw hefyd yn uwch-noddwyr. Rydym ni'n dysgu oddi wrth ein gilydd, yn gweithio ar sail pedair gwlad.

Mae llinell gymorth bwrpasol wedi ei sefydlu erbyn hyn, ac rwyf i wedi rhoi'r rhifau ar ei chyfer—a rhoddais i'r rhifau er mwyn iddyn nhw fod ar y cofnod, ond ni allwch chi byth â rhoi gormod o gyhoeddusrwydd i'r rhifau hyn—ar gyfer pobl sy'n ffonio o'r tu mewn i'r DU a'r tu allan i'r DU. Mae hwn yn dîm cryf o blith llywodraeth leol yng Nghymru. Timau yw'r rhain sydd wedi bod yn weithredol drwy gydol y pandemig, yn enwedig o ran profi, olrhain a diogelu a'r holl swyddogaethau a sgiliau eraill maen nhw wedi eu datblygu. Maen nhw'n amlwg wedi eu cynnwys a'u hyfforddi'n llawn ac mae siaradwyr Wcreineg a Rwseg ar gael iddyn nhw hefyd. Maen nhw'n barod, ar agor ac yn weithredol. Fe fyddaf yn rhoi mwy o fanylion ynglŷn â'u horiau gweithredu, ond rwy'n credu iddyn nhw agor ddydd Llun a'u bod nhw ar waith yn effeithiol. Rwy'n credu hefyd ei bod hi'n bwysig iawn i ni gydnabod eu ffyrdd o weithio a chefnogi'r noddwyr niferus hynny sy'n cysylltu â ni gan ddweud, 'Pryd ydw i'n mynd i gael croesawu'r teulu, yr unigolyn, neu'r bobl yr ydym ni wedi cytuno i'w noddi eisoes?' Maen nhw'n ateb yr holl gwestiynau, ac rydym ni'n eu hadrodd yn ôl i Lywodraeth y DU wedyn, oherwydd bod angen yr atebion arnom ninnau hefyd ynglŷn â phob un o'r pwyntiau hynny.

O ystyried ymagwedd gwbl annigonol ac anghymwys Llywodraeth y DU tuag at argyfwng ffoaduriaid o Wcráin, a'r rhybudd a gyhoeddwyd mewn datganiad gan benaethiaid y Cyngor Ffoaduriaid, y Groes Goch Brydeinig, Achub y Plant ac Oxfam yn mynegi bod y system fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd wedi dioddef trawma eisoes, mae yna groeso mawr i nod Llywodraeth Cymru i'w gwneud hi mor hawdd â phosibl i ni groesawu pobl yma. Mae hi'n amlwg, er hynny, y dylai Llywodraeth Cymru alw am hepgor unrhyw angen am fisa o ran y bobl druenus hyn, ac unrhyw ffoadur rhag rhyfel, yn ôl y rhwymedigaeth sydd arnom ni o dan gonfensiwn ffoaduriaid 1951 y Cenhedloedd Unedig.

Fel y gwnaethoch chi ei ddweud, rydym yn gwybod bod ymateb pobl Cymru i'r alwad i helpu'r rhai sy'n ffoi o Wcráin wedi bod yn rhyfeddol iawn, ac adlewyrchir eu haelioni mewn arolwg barn a gyhoeddwyd ddydd Sul, a oedd yn dangos bod mwyafrif y bobl yn y DU yn cefnogi polisi o hepgor fisâu ac yn dymuno caniatáu i nifer digyfyngiad o bobl Wcráin, sy'n ffoi rhag ymosodiad anghyfreithlon ac erchyll Rwsia ar eu cenedl, ddod i'r DU. Felly, er ein bod ni'n barod ac yn aros i'w helpu nhw, i'w croesawu nhw a gwneud popeth yn ein gallu i'w helpu i ddod o hyd i gartref, mae'r rhai sy'n dymuno dod i'r DU yn gorfod wynebu oedi diangen a chreulon yn eu hymgais am ddiogelwch, yn ogystal â phryder a achosir gan fiwrocratiaeth gymhleth, gwaith papur di-ben-draw sy'n rhwystro diogelwch. Gweinidog, ar ran pobl Cymru, mae'n rhaid i ni erfyn ar y Swyddfa Gartref i wneud mwy i helpu pobl i ddod o hyd i'r gefnogaeth a'r noddfa sydd eu hangen arnyn nhw.

Gweinidog, a ydych chi wedi cael unrhyw ddiweddariad gan Lywodraeth y DU am nifer y fisâu sydd wedi eu rhoi i'r rhai sy'n awyddus i ddod i'r DU ond heb gysylltiadau teuluol yma? Ai nifer bach iawn o bobl sy'n dod drwy'r cynllun hyd yn hyn, fel y mae'r ffoaduriaid yn ei awgrymu, ac a yw hyn yn cael unrhyw effaith ar yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'r cynllun uwch-noddwr? Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y bobl a allai gael eu gorfodi i geisio cymorth gan eu gwledydd lletyol presennol, ac a fydd hynny'n peryglu eu ceisiadau am statws ffoadur pan fyddan nhw'n cyrraedd Cymru?

Rydych chi wedi ailadrodd heddiw yr hyn y gwnaethoch ei ddweud yn eich datganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf, fod Trafnidiaeth Cymru wedi cadarnhau y bydd ffoaduriaid o Wcráin yn cael teithio am ddim tra byddan nhw'n ymgartrefu yng Nghymru drwy ddangos pasbort Wcreinaidd i docynwyr a staff gorsafoedd am gyfnod o chwe mis, a bod y cynllun yn estyniad o raglen barhaus gan Lywodraeth Cymru sy'n darparu cludiant cyhoeddus am ddim i geiswyr lloches yng Nghymru. Mae'r prosiect trafnidiaeth sy'n darparu'r cludiant am ddim hwn a gafodd ei dreialu gan Gyngor Ffoaduriaid Cymru, dan arweiniad Lywodraeth Cymru, yn dod i ben ar ddiwedd y mis hwn. Yn y cyfamser, mae ffoaduriaid o Wcráin wedi cael caniatâd i deithio am ddim ledled Cymru drwy ddangos eu pasbort i ddarparwyr y gwasanaethau. Ceir adroddiadau gan geiswyr lloches eu bod nhw'n cyrraedd gorsaf Caerdydd Canolog dim ond i gael gwybod eu bod nhw y math anghywir o geisiwr lloches—hynny yw, nid o Wcráin. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau y bydd cludiant am ddim yn cael ei ymestyn i bob ffoadur a cheisiwr lloches am y chwe mis nesaf?

Er bod y rheswm dros gadw lleoliadau canolfannau croeso Cymru, wrth gwrs, yn gwbl ddealladwy, mae hi'n bwysig bod y sefydliadau cymharol y trydydd sector yn gwybod ble y bydd y canolfannau wedi eu lleoli, er mwyn iddyn nhw allu darparu'r gwasanaethau perthnasol a'r cymorth arbenigol, fel y gwnaethoch chi ei amlinellu. A wnaiff y Gweinidog amlinellu felly sut y caiff sefydliadau'r trydydd sector eu cefnogi i fod â'r rhan lawn a hanfodol sydd ei hangen yn y broses integreiddio ac ailsefydlu ar gyfer y rhai sy'n dod i Gymru yn ôl y cynllun noddi, y tu hwnt, wrth gwrs, i'r rhodd o £1 miliwn y gwnaethoch ei chyhoeddi i gronfa Cenedl Noddfa Croeso?

Ac yn olaf, i'r rhai sy'n dod i Gymru o dan y cynllun Cartrefi i Wcráin, disgwylir i'r noddwyr letya ffoaduriaid am o leiaf chwe mis. I'r rhai a fydd yn dod yn syth i gartrefi yng Nghymru, beth fydd yn digwydd pe byddai gwrthdaro rhwng y gwesteiwr a'r gwestai? A fydd yr awdurdod lleol yn cynnig llety brys mewn gwesty? Beth fydd yn digwydd pe byddai'r lletywr yn gwrthod llety ar ôl y chwe mis? A fydd y teulu yn cael eu lletya yn yr un ardal? A fyddan nhw'n cael eu hadleoli i ardal arall? Os felly, sut y bydd hyn yn effeithio ar eu hintegreiddio i'r gymuned? Pa gynllun sydd ar waith gan Lywodraeth Cymru yn hyn o beth? Diolch.

Diolch yn fawr, Sioned Williams. Fel y dywedais i mewn ymateb i Mark Isherwood, rwy'n siŵr bod gan bob un ohonom ni, ar draws y Siambr hon, bobl sy'n cysylltu â ni sy'n pryderu'n fawr am eu bod nhw'n aros am ganlyniadau eu ceisiadau am fisa. Maen nhw'n awyddus i roi croeso i bobl o Wcráin i'w cartrefi. Wrth gwrs, yn aml iawn, maen nhw mewn cysylltiad â'r rhai sy'n aros mewn gwahanol rannau o Ewrop, yn aros iddyn nhw allu dod, ac yn aros am benderfyniad ar y cais hwnnw am fisa. Fe godwyd pryderon ynghylch cymhlethdod y ffurflenni cais hefyd, ac fe godwyd y rhain, rwy'n gwybod, yn Nhŷ Senedd y DU. Rwy'n ymwybodol bod Yvette Cooper, Ysgrifennydd Cartref yr wrthblaid, wedi gofyn yn benodol i Lywodraeth y DU gyhoeddi rhagor o wybodaeth ar frys i ddangos y cynnydd yn y cynlluniau fisa. Mae angen i ni gael gwybod beth sy'n digwydd. Rwyf i o'r farn, fel y dywedodd hi, fod pobl Prydain wedi dangos haelioni aruthrol o ran yr awydd i gefnogi pobl o Wcráin sy'n sy'n ffoi rhag ymosodiad Putin, fel yr ydym yn ei ddweud wrth bawb sydd wedi cyflwyno eu hunain yma yng Nghymru.

Fe wnes i siarad fore heddiw â'r Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Richard Harrington, a mynegais unwaith eto fy mhryder ynglŷn â'r diffyg cynnydd a fu o ran fisâu, oherwydd rydym ni'n awyddus i gael yr holl baratoadau, ac, yn wir, ein llwybr uwch-noddwr ni hefyd—. Mae'r canolfannau croeso yn barod. Hefyd, yn Nhŷ'r Arglwyddi ddoe—. Rwyf i am ddyfynnu'r Farwnes Ilora Finlay. Dywedodd:

'A yw'r Llywodraeth yn cydnabod bod y broses fisa yn achosi gofid mawr i bobl o Wcráin sydd eisoes yn dioddef trawma o brofedigaethau cronnus, arswyd treiddiol am eu bywyd a galar torfol ac sydd mewn perygl cynyddol erbyn hyn?'

Felly, mae'r cwestiynnau hyn yn cael eu gofyn. Mae hi'n bwysig eich bod chi'n codi'r cwestiynau hyn heddiw, ac rwy'n siŵr eu bod nhw'n dod o bob rhan o'r Siambr. Heddiw, fe addawodd y Gweinidog Ffoaduriaid, yr Arglwydd Harrington, ei fod yn ceisio symleiddio'r system a dywedodd ei fod hefyd yn gweithio i sicrhau hynny. Galwad i'r pedair gwlad yw hon, hefyd, gyda'n cydweithwyr yn yr Alban. Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn hyn o beth ac yn cael eglurder o ran yr hyn sy'n digwydd gyda'r fisâu a chael yr wybodaeth am y niferoedd sydd wedi eu derbyn ar hyn o bryd.

Mae hi'n bwysig hefyd fod popeth yn ei le gennym ni wrth i bobl gyrraedd. Rydych chi wedi codi pwynt pwysig ynglŷn â chludiant am ddim ar reilffyrdd a bysiau i ffoaduriaid o Wcráin. Roeddem ni eisoes—mewn gwirionedd, cynllun treialu oedd ar waith, fel gwyddoch chi—yn cynnig cludiant am ddim i ffoaduriaid wrth iddyn nhw ymgartrefu yng Nghymru yn ystod y chwe mis cyntaf ar ôl iddyn nhw gyrraedd. Yn sicr rwy'n dymuno olrhain y pwynt y gwnaethoch ei godi o brofiad personol. Yn wir, rydym ni'n gweithio yn agos iawn gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru, sydd wedi bod yn rheoli'r cynllun hwnnw, ar sail profiad ffoaduriaid yng Nghymru o ran gallu manteisio ar y cymorth hanfodol hwnnw.

Mae'r holl gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi i ffoaduriaid o Wcráin yn gefnogaeth yr ydym ni yn ei rhoi ac yr ydym ni wedi ei rhoi i ffoaduriaid o Afghanistan sydd yma oddi ar fis Awst, ond nid yn unig oddi ar fis Awst, ac sydd wedi parhau i gyrraedd dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, ac i'n ffoaduriaid sydd wedi dod o Syria hefyd. Roeddwn i'n edrych ar y niferoedd heddiw. Mae gennym ni 3,000 o geiswyr lloches yng Nghymru ar unrhyw adeg benodol, ac mae tua 600 yn cael eu statws ffoadur drwy'r system bob blwyddyn. Mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn dod o Afghanistan ar hyn o bryd. Rydym ni'n eu cefnogi gyda llety dros dro, ond hefyd, mae gan awdurdodau lleol eu cyfrifoldebau nhw wedyn o ran ailgartrefu'r bobl hyn. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig o ran y gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi.

Ond hefyd, o ran y trydydd sector, rwyf i wedi cyhoeddi datganiad heddiw am y gronfa newydd hon sef Cronfa Croeso Cenedl Noddfa. Ydym, rydym ni newydd roi rhodd i honno, a bydd yn adeiladu'r gronfa. Fe fydd hi'n cael cefnogaeth, rwy'n gwybod; bydd yna lawer o bobl yng Nghymru sydd wedi rhoi yn hael iawn i'r Pwyllgor Argyfwng Trychinebau, ond rwy'n gwybod y byddan nhw'n awyddus i roi eto hefyd, ac rydym yn gobeithio y bydd yr elusennau a'r busnesau mawr yn cyfrannu at y gronfa honno hefyd er mwyn gallu gweithio gyda'r rhai sy'n cefnogi dyfodiaid o Wcráin. Mae'n mynd yn ôl at y pwynt ynglŷn â'n dull ni o weithio gyda'r grwpiau hynny a'r cysylltiadau â Llais Wcráin, yn ogystal ag eglwysi a grwpiau eraill.

Mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen yn awr i sicrhau bod pob agwedd ar gymorth yn cael ei darparu i'r rhai sy'n dod yma. Os edrychwch chi ar y canllawiau i awdurdodau lleol, fe welir gwybodaeth yn y fan honno am wiriadau ar gyfer noddwyr a'r rhai sy'n chwilio am gefnogaeth, sy'n dod i Gymru, ond ynglŷn â materion o ran diogelu hefyd, a pherthynas waith glòs. Nid pecynnau croeso sydd ar gael yn unig, ond canllawiau i noddwyr hefyd, oherwydd ein bod ni'n cydnabod y gallai materion godi a fyddai'n golygu mai dim ond llety dros dro y gellir ei ddarparu, hyd yn oed gan letywr. Ond fe fyddwn ni'n symud ymlaen at gyfrifoldebau'r awdurdodau lleol wedyn i gynnig llety i ffoaduriaid o Wcráin yn y tymhorau canolig a hwy. 

Galwaf ar y siaradwyr eraill yn awr. Os gallech chi gymryd munud yr un gan fod llawer o bobl yn awyddus i siarad ac rydym ni mewn perygl y bydd amser yn drech na ni, ac mae hwn yn fater mor bwysig. Huw Irranca-Davies.

Diolch, Llywydd dros dro, a dim ond un cwestiwn byr sydd gen i. Ond fe hoffwn i ystyried—. Bydd Jane Dodds yn gyfarwydd iawn â neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais. Mae gennym ni draddodiad balch yn y wlad hon o gefnogi ceiswyr lloches, ffoaduriaid, dros genedlaethau lawer—ymweld â theuluoedd o Syria yn y fan honno, dathlu eu diwylliant, ond dathlu'r rhodd a gawsom ni ganddyn nhw hefyd, y fraint a gawsom ni o'u derbyn nhw a'u teuluoedd i ysgolion a chymunedau lleol. Ac unwaith eto, dyma ni'n gwneud yr un peth eto. Rwy'n croesawu'r mesurau yn fawr, y mesurau ymarferol, yn hyn o beth, ac am hyn yr hoffwn i ofyn cwestiwn, ynglŷn ag un yn benodol. Mae cymaint o fy etholwyr i wedi cynnig eu cartrefi, ystafelloedd yn eu cartrefi, gan rannu â'u teuluoedd, i bobl sy'n ffoi rhag rhyfel Putin yn Wcráin. Ar y sail honno, o ble y byddan nhw'n cael y cyswllt os nad ydyn nhw'n adnabod rhywun, os nad oes ganddyn nhw rywun sy'n mynd drwy'r cam fisa ar hyn o bryd? A fydd hyn yn dod o'r canolfannau croeso? A fydd yn dod o'r awdurdodau lleol? Am bwy y maen nhw'n disgwyl i ddweud, mewn gwirionedd, 'Iawn, fe allwn ni eich defnyddio yn awr ac fe allwch chi dderbyn rhywun i'ch cartref'? 

Wel, diolch i chi am y cwestiwn pwysig hwn, ac mae hwn yn gwestiwn y mae ein cyd-Aelodau ar draws y Siambr wedi ei ofyn heddiw. Cynllun Llywodraeth y DU yw Cartrefi i Wcráin. Rydym ni'n aros—. Nid yw'r wybodaeth gennym ni nes iddyn nhw ddweud wrthym ni pwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw mewn gwirionedd. Yn amlwg, gallan nhw ymuno â'r llwybr uwch-noddwr, ac yna fe gawn ni'r wybodaeth am bwy sy'n dod drwy'r llwybr hwnnw hefyd. Ond rwyf i wedi rhoi manylion y llinell gymorth genedlaethol a agorodd ddydd Llun, ddoe. Bydd y llinell gymorth genedlaethol ar gael i alluogi, i roi rhywfaint o gyngor ac arweiniad i'r rhai sy'n awyddus i fod yn noddwr. Mae llawer o'ch etholwyr chi wedi cytuno i wneud hynny eisoes, rwy'n siŵr, ac wedi gwneud cysylltiadau â theuluoedd a ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin hyd yn oed neu sydd eisoes yn aros yn Ewrop i gael y sêl bendith honno. Mae'n rhaid i ni gael y sêl bendith honno gan Lywodraeth y DU. Mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses fisa. Mae hynny'n gwbl hanfodol, oherwydd bod y croeso cynnes yng Nghymru—rydych chi wedi sôn am neuadd les y glowyr yn Ystradgynlais—ledled Cymru, mae gennym ni'r parodrwydd, rydym ni'n aros, ac mae angen y gefnogaeth honno arnom ni. Felly, neges gref i Lywodraeth y DU heddiw: mae'n rhaid i ni gyflymu'r broses o ran cymeradwyo'r fisâu hyn.

Prynhawn da, Gweinidog. A gaf i ddiolch i chi hefyd, fel y gwnaeth Mark, am y gwaith yr ydych chi a'ch tîm wedi ei wneud, ac am gadw mewn cysylltiad â mi? Mae fy mater penodol i yn ymwneud â phobl dlawd o Wcráin—y rhai nad oes ganddyn nhw gar efallai, nad oes ganddyn nhw danwydd, nad oes ganddyn nhw'r adnoddau, nad oes ganddyn nhw ffordd o groesi'r ffin hyd yn oed, neu gyrraedd man lle gallan nhw wneud cais am fisa hyd yn oed a gallu dod i Gymru. Mewn cynlluniau gwacáu blaenorol, mae Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi sicrhau bod awyren neu gludiant, neu wedi sicrhau bod trefniadau ariannol ar waith i bawb—ni waeth o ba gefndir maen nhw—i ddod i wlad o'u dewis nhw. 

Rwy'n cytuno â barn fy nghyd-Aelod Sioned Williams ac yn ei chefnogi: dweud na i fisâu ac ie i amddiffyniad a noddfa ar unwaith. Dyna'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno. Dyna'r hyn yr ydym ni'n dymuno i Lywodraeth y DU ei wneud. Ar hyn o bryd, argyfwng yw hwn, mae hwn yn fater o frys. Gadewch i ni anfon yr awyrennau hynny yno, gadewch i ni gael y bobl yma, gadewch i ni sicrhau eu bod yn ddiogel, a gadewch i ni roi iddyn nhw'r hyn yr wyf i'n gwybod y mae pobl Cymru yn awyddus i'w roi iddyn nhw. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch yn fawr, Jane Dodds. Mae'r rhain yn gyfraniadau pwysig iawn, ac fe fyddwn ni'n trosglwyddo—. Yn wir, dywedais wrth y Gweinidog Ffoaduriaid y byddwn i'n anfon fy natganiad ato a byddaf i'n mynd ar drywydd ein pwyntiau a'n pryderon a'r cwestiynau sydd wedi eu codi. Dim ond i ddweud, rydym ni'n estyn allan yn arbennig at Uchel Gomisiynydd Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, oherwydd ein bod ni'n awyddus iawn i ddefnyddio'r llwybr uwch-noddwr hwn i oresgyn cynifer o rwystrau â phosibl. Rwy'n credu, Sioned, mai chi wnaeth y pwynt hwnnw. Y ffordd orau y gallwn ni gefnogi pobl sy'n ffoi o Wcráin, yn enwedig y rhai mwyaf agored i niwed, nad oes ganddyn nhw arian o bosibl, neu bobl sy'n eu noddi nhw yma, sy'n digwydd i gryn dipyn o ffoaduriaid fel gwyddom ni—. Rydym ni'n awyddus i estyn allan at rai nad oes ganddyn nhw'r modd o gyrraedd ein glannau. Ac, wrth gwrs, fe fyddaf i'n codi hynny unwaith eto o ran costau trafnidiaeth, nid yn y fan hon yn unig, ond i gyrraedd yma hefyd. Cwestiwn i Lywodraeth y DU yw hwn, yn amlwg. Felly, rydym ni'n genedl noddfa, rydym ni'n uwch-noddwr, ac rydym ni'n awyddus i gefnogi unigolion ac, yn benodol, y rhai mwyaf agored i niwed i gael lloches yng Nghymru.

Rwy'n ymwybodol o'r amser, Gweinidog, felly rwyf i am grynhoi yr hyn yr oeddwn i am ei ddweud. Gweinidog, diolch i chi am bopeth yr ydych chi'n ei wneud, ac rwy'n croesawu datganiad heddiw yn fawr iawn. Cysylltodd etholwr â mi sydd wedi bod mewn cysylltiad ei hun yn ei dro, drwy gynllun ffoaduriaid Wcráin, â myfyriwr meddygol o Wcráin sy'n awyddus iawn i barhau â'i hastudiaethau yn y DU. Yn amlwg, byddai Wcráin yn dymuno i'w myfyrwyr aros yno a chael eu haddysgu yno, ond nid yw hyn yn wir am rai ohonyn nhw. Y broblem yw, yn y wlad hon, ar gyfer myfyrwyr meddygol yn arbennig, nid oes achrediad dysgu blaenorol mewn addysg feddygol israddedig yn y DU, sy'n golygu y byddai angen i unrhyw fyfyrwyr sy'n dod i'r DU ddechrau eu hastudiaethau unwaith eto o flwyddyn 1 y cwrs. Yn amlwg, mae honno'n broblem fawr, ac mae hi'n amlwg ein bod ni i gyd yn awyddus i weld y bobl ifanc hyn yn parhau â'u hastudiaethau. Gweinidog, roeddwn i'n meddwl tybed a fyddech chi'n gallu rhannu unrhyw drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda'ch cyd-Weinidogion, o bob rhan o'r DU, ynglŷn â sut y gall ffoaduriaid gael mynediad i addysg, ac, yn benodol, i addysg uwch ac addysg bellach. A pha ystyriaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i roi cymorth arbennig i'r rhai sy'n astudio am raddau arbennig, fel meddygaeth a chymwysterau iechyd?

Diolch yn fawr iawn, Peter Fox. Mae pob Gweinidog yn ymgysylltu â'u sectorau arbennig nhw. Felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg, ac, yn wir, gan weithio gyda fi a'i swyddogion, yn gweithio gyda'r holl brifysgolion yng Nghymru, ryw ffordd neu'r llall, ac yn llunio cysylltiadau. Roedd gan rai ohonyn nhw gysylltiadau â phrifysgolion yn Wcráin eisoes. Ond ceir cysylltiadau penodol â myfyrwyr meddygol yr wyf i'n ymwybodol ohono. Felly, rwy'n siŵr, pe byddech chi'n rhoi'r wybodaeth i mi hefyd, y gallwn ni edrych yn benodol ar ffyrdd y maen nhw'n dechrau goresgyn rhai o'r rhwystrau hynny eisoes, efallai. Gan fod myfyrwyr meddygol o Wcráin yn dod i Gymru—dyna groeso arall yr ydym ni'n barod iawn i'w estyn.

Apêl arall i gyflymu'r broses fisa. Mae yna gymuned ar Ynys Môn sy'n barod i groesawu mam a merch; mae'r wisg ysgol yn barod i'w gwisgo. Aeth naw diwrnod heibio erbyn hyn ers i'r teulu ar Ynys Môn ddechrau'r broses o wneud cais am fisa—gwneud hynny eu hunain, yn hytrach na'i gadael i'r fam a'r ferch, oherwydd yn Saesneg yn unig y mae ar gael ac nid ydyn nhw'n rhugl yn Saesneg, oherwydd ei bod nhw'n ceisio gwneud hynny dros y ffôn, ond yma mae yna gyfrifiadur ar gael, mae rhyngrwyd cyflym ar gael yng Nghymru, ond nid yw hynny ar gael yn Wcráin. Mae'r teulu ar Ynys Môn yn credu bod y broses y maen nhw wedi bod yn destun iddi yn warthus, a naw diwrnod yn ddiweddarach, nid ydyn nhw'n gwybod a yw eu cais wedi dod i law hyd yn oed—nid oes unrhyw gydnabyddiaeth o hynny wedi dod. A wnaiff Llywodraeth Cymru bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod system o gydnabyddiaeth yn bodoli, a bod modd mewngofnodi i wirio'r broses efallai? Mae angen i ni allu croesawu'r teuluoedd hyn cyn gynted ag y bo modd gwneud hynny.

Diolch yn fawr iawn i chi. Ac rwy'n croesawu eich cwestiwn, a'ch sylwadau, a'ch cyfraniad, Rhun ap Iorwerth. O ran y teulu hwnnw ar Ynys Môn, o ran y gymuned honno, y gwn ei bod wedi croesawu cynifer ar Ynys Môn, mae'n bwysig fy mod i'n trosglwyddo hyn yn ôl i chi, y gefnogaeth gref hon i Lywodraeth y DU gyflymu'r broses fisa. Gadewch i ni ystyried hynny: mae dros 10,000 o bobl yng Nghymru wedi mynegi diddordeb i fod yn noddwr gyda chynllun Cartrefi i Wcráin. Ac mae cynifer ohonyn nhw'n gwneud hyn ar ran pobl erbyn hyn, ac yn codi arian, ac yn mynd allan i gwrdd â phobl a'u gyrru nhw adref—fe geir llaweroedd o enghreifftiau o gefnogaeth anhygoel. Ac mae pobl Cymru yn awyddus i hon fod yn llwyddiannus, ac yn dymuno i'r fisâu hyn gael eu cwblhau, ac rydym ni'n awyddus i sicrhau y gallwn ni gefnogi'r rhai hynny sy'n aros—y mae llawer ohonyn nhw'n agored iawn i niwed. Ac rwy'n diolch i'ch etholwyr chi am ymgymryd â'r gwaith hwn sy'n arbennig o bwysig. Diolch i chi.

Ac yn olaf, Gareth Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Cysylltodd etholwr â mi fore heddiw a oedd yn holi ynglŷn â noddi, ac mae'n awyddus i noddi mam a'i mab o Wcráin. A'r broblem y mae ef wedi'i chael oedd nad yw wedi cael unrhyw wybodaeth am hynny, gan Lywodraeth Cymru na Chyngor Sir Ddinbych. Felly, mae fy nghwestiwn i mewn gwirionedd yn ymwneud â gwella'r cyfathrebu sydd rhwng awdurdodau lleol, a gyda Llywodraeth Cymru hefyd, fel ein bod ni i gyd yn dilyn yr un cyfarwyddyd. Rwy'n siŵr nad fy etholwr i yw'r unig un a fyddai'n hoffi gwneud rhywbeth o'r fath, felly mae'n rhaid i ni fod mewn sefyllfa lle rydym ni'n manteisio i'r eithaf mewn gwirionedd ar bosibiliadau hyn er mwyn helpu cynifer o bobl Wcráin â phosibl.

Diolch yn fawr iawn, Gareth Davies. Mae'n gynllun Cartrefi ar gyfer Wcráin gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn uwch-noddwr yn y cynllun hwnnw. Gallwch gael mynediad iddo yn homesforukraine.campaign.gov.uk. Fe welwch chi fod gennym ni wefan Noddfa Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi rhoi'r rhifau i chi. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwthio'r wybodaeth hon gymaint â phosibl. Rhannwch y datganiad llafar â phawb, gan ei fod yn cynnwys yr wybodaeth allweddol sydd ei hangen arnyn nhw mewn gwirionedd. Ond y peth pwysicaf yw cydnabod mai cynllun gan Lywodraeth y DU ydyw, ac rwy'n siŵr y bydd eich Aelodau Seneddol yn cynorthwyo yn hyn o beth hefyd. Mae'n rhaid iddyn nhw bellach sicrhau, drwy'r hyn y gallwn ni ei wneud, Llywodraeth Cymru, gyda'n gwefan ni, gyda'n rhif cyswllt ni—gallan nhw ffonio'r rhif cyswllt hwnnw yr wyf i wedi ei roi i chi heddiw hefyd—i drosglwyddo'r wybodaeth. Oherwydd, ydym, rydym ni i gyd yn awyddus i hyn weithio, i gefnogi'r rhai sy'n ffoi rhag erchyllterau ymosodiad trychinebus llwyr Putin. Mae mor ofnadwy. Rydym yn awyddus i helpu'r ffoaduriaid hynny o Wcráin. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog. 

Eitem 6 heddiw yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar ddiwygio ardrethi annomestig. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, Rebecca Evans.

Diolch. Ym mis Chwefror 2021 cyhoeddais 'Diwygio Cyllid Llywodraeth Leol yng Nghymru: Crynodeb o'r Canfyddiadau'. Ochr yn ochr â diwygiadau i'r dreth gyngor, archwiliodd yr adroddiad cynhwysfawr hwn sut y gellid gwella'r system ardrethi annomestig, ystyriodd newidiadau i'r dreth bresennol ac edrychodd ar y posibilrwydd o newid mwy sylfaenol tuag at dreth gwerth tir.

Mae ardrethi annomestig wedi bod yn rhan bwysig o system gyllid llywodraeth leol ers dros 30 mlynedd. Mae sicrhau bod refeniw hanfodol yn cael ei gasglu i ariannu'r gwasanaethau lleol yr ydym ni i gyd yn eu defnyddio a sicrhau cyfraniad teg a chynaliadwy gan fusnesau wedi bod yn gydbwysedd heriol i'w gyflawni erioed. Mae hon yn sefyllfa sy'n esblygu'n gyson ac mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr angen i adolygu ac addasu polisi trethiant lleol i ymateb i heriau sy'n bodoli eisoes ac sy'n dod i'r amlwg.

Ar 7 Rhagfyr cyhoeddais ein cynlluniau ar gyfer diwygio'r dreth gyngor yn sylweddol. Heddiw, rwy'n cyhoeddi rhaglen o ddiwygio ardrethi annomestig a fydd yn cael ei chyflawni dros y pedair blynedd nesaf. Mae ein rhaglen lywodraethu yn nodi uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru decach, wyrddach a chryfach. Mae'r egwyddorion hyn yn sail i unrhyw newidiadau posibl i'r system ardrethi annomestig.

Agwedd hollbwysig ar drethiant lleol yng Nghymru yw'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae. Mae eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol. Mae ymrwymiad anhygoel awdurdodau lleol cyn a thrwy gydol pandemig COVID wedi bod yn ganolog i ddarparu rhyddhad ardrethi, grantiau busnes a chymorth treth gyngor. Byddwn yn parhau i weithio mewn partneriaeth agos â llywodraeth leol i ddiwygio'r system ardrethi, gan ddefnyddio eu harbenigedd helaeth a'u gwybodaeth leol.

Byddwn hefyd yn parhau i archwilio cyfleoedd i ddiwygio gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio a Thribiwnlys Prisio Cymru. Mae datganoli yn ei gwneud yn ofynnol i'r cyrff prisio hyn weithredu mewn ffyrdd newydd ac arloesol, gan gyflawni swyddogaethau sydd wedi'u cynllunio ar gyfer anghenion Cymru. Mae Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn gweithredu ledled Cymru a Lloegr, ac mae'n hanfodol bwysig bod swyddogaethau prisio yn esblygu yn unol â nodau polisi treth lleol Llywodraeth Cymru. Mae gwaith ar y gweill gyda'r asiantaeth a'r tribiwnlys i archwilio a chyflwyno ffyrdd newydd o weithio i Gymru.

Un maes newid pwysig yw'r cylch ailbrisio. Rydym wedi gwrando ar alwadau gan randdeiliaid am ailbrisiadau amlach, gan sicrhau bod y sylfaen drethi yn adlewyrchu'r amodau economaidd a'r amgylchedd y mae busnesau'n gweithredu ynddyn nhw. Rydym yn parhau i archwilio pa mor aml y dylid ac y gellid darparu ailbrisiadau'n ymarferol ar gyfer Cymru, gan fanteisio ar gyfleoedd a gyflwynir gan sylfaen drethi unigryw Cymru.

Mae eiddo annomestig ledled Cymru yn cael ei ailasesu ar hyn o bryd ar gyfer y broses ailbrisio sy'n dod i rym ar 1 Ebrill 2023, a bydd yn adlewyrchu effaith y pandemig ar ein sylfaen drethi. Ein nod yw cyflwyno deddfwriaeth i symud tuag at gylch ailbrisio tair blynedd, yn unol â rhannau eraill o'r DU, ac rydym yn archwilio opsiynau ar gyfer cylchoedd ailbrisio byrrach. Mae hyn yn cynnwys archwilio'r posibilrwydd o leihau'r bwlch rhwng y dyddiad prisio a'r dyddiad y mae'r rhestr ardrethu newydd yn dod i rym.

Un o'r gofynion allweddol ar gyfer ailbrisiadau amlach fydd yr angen i adolygu'r broses apelio yng Nghymru a'i diwygio ymhellach o bosibl. Byddwn yn cymryd camau cychwynnol i wella'r broses apelio bresennol ar gyfer mis Ebrill 2023, a bydd diwygiadau pellach i gefnogi cylchoedd ailbrisio amlach yn y dyfodol.

Rydym wedi cymryd camau breision o ran rhannu data a gallu dadansoddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae hyn wedi rhoi dealltwriaeth fanwl o sut y mae'r system ardrethi'n gweithredu, ac mae wedi bod yn hollbwysig wrth feddu ar yr wybodaeth briodol i wneud penderfyniadau polisi mewn tirwedd economaidd sy'n newid yn gyflym. Rydym yn datblygu ein seilwaith data ymhellach fel rhan o'n hagenda ddiwygio. Bydd hyn yn ein helpu ni a'n partneriaid i gyflawni gwelliannau eang o ran targedu cymorth a darparu gwasanaethau digidol i drethdalwyr.

Byddwn yn cynnal adolygiad o'n cynlluniau rhyddhad ardrethi. Mae rhyddhad ardrethi wedi chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi busnesau drwy gydol y pandemig ac mae lefel gyffredinol y rhyddhad a roddir i drethdalwyr wedi cynyddu'n sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ond nawr yw'r amser i gamu yn ôl ac adolygu ein holl gynlluniau presennol i sicrhau eu bod yn addas i'r diben ac yn darparu cymorth yn y ffordd fwyaf effeithiol. Bydd ein hadolygiad yn ystyried yr ystod o gynlluniau rhyddhad, lefel y cymorth, sut y caiff rhyddhad ardrethi ei dargedu a pha mor hir y mae'n para.

Yn ystod pumed tymor y Senedd, gwnaethom ddatblygiadau o ran mynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn y system drethu leol. Gwnaethom ddiwygio rhyddhad ar eiddo gwag i leihau'r posibilrwydd o gylchoedd rhyddhad ardrethi dro ar ôl tro. Gwnaethom hefyd newid y rheolau dim sgôr ar gyfer eiddo gwag er mwyn caniatáu i awdurdodau lleol roi dim sgôr dim ond mewn achosion pan fo angen gwirioneddol i elusen fod yn berchen ar adeilad gwag neu ei brydlesu.

Mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn rhoi pwerau ymchwilio cryfach i gynghorau, gan gynnwys y gallu i gynnal archwiliadau eiddo a gofyn am wybodaeth gan drethdalwyr ac eraill. Mae'r Ddeddf hefyd yn paratoi'r ffordd ar gyfer dyletswydd newydd ar drethdalwyr i roi gwybod i gynghorau am newidiadau mewn amgylchiadau, rhywbeth sy'n ofynnol gan drethdalwyr o dan gyfundrefnau treth eraill. Rwy'n bwriadu cyflwyno rheoliadau ar gyfer mis Ebrill 2023. Mae ein huchelgais i fynd i'r afael â thwyll ac osgoi yn parhau i fod yn gryf a byddwn yn mynd ar drywydd newidiadau pellach yn ystod tymor y Senedd.

Er bod ein rhaglen bresennol yn canolbwyntio ar newidiadau yn y tymor byr a chanolig, mae rhai opsiynau ar gyfer diwygio yn parhau i fod yn flaenoriaethau ar gyfer y tymor hwy. Rydym yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth gwerth tir yn lle ardrethi annomestig, gan adeiladu ar asesiad technegol manwl Prifysgol Bangor y tymor diwethaf. Dros y pedair blynedd nesaf, byddwn yn symud ymlaen gyda chanfyddiadau'r adroddiad hwn, gan ddefnyddio ystod eang o arbenigedd i ddatblygu dealltwriaeth glir o sut y byddai newid mor sylweddol yn edrych i Gymru a sut y gallai weithio yn ymarferol. Bydd y dadansoddiad hwn yn cynnwys map ffyrdd posibl i'w weithredu.

Rydym yn glir y dylai diwygio ddarparu trethi lleol sy'n amlwg yn well i Gymru, nid rhai sy'n wahanol i'r system bresennol yn unig. Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf a bydd datblygiadau pellach yn gofyn am gydweithio agos â'n holl bartneriaid ac ymgysylltu'n helaeth â chyflogwyr ardrethi.

Bydd y pecyn sylweddol hwn o ddiwygio ardrethi hefyd yn gofyn am gyfuniad o newid deddfwriaethol sylfaenol ac eilaidd. Byddaf yn gweithio'n agos gyda'r Senedd a rhanddeiliaid drwy gydol y gwaith o archwilio a chyflawni'r pecyn uchelgeisiol hwn o ddiwygio ardrethi a byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ddatblygiadau.

Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw ar ddiwygio ardrethi annomestig. Fel y gwyddom, mae ardrethi busnes yn parhau i fod yn bryder enfawr i lawer o fusnesau ar hyd a lled Cymru, a chynhaliodd y Ffederasiwn Busnesau Bach arolwg cyn etholiadau'r Senedd yn 2021 a ganfu mai ardrethi busnes oedd y brif broblem sy'n wynebu busnesau, wrth i 99 y cant o'r rhai a ymatebodd gredu y byddai camau i liniaru'r rhain yn cael effaith gadarnhaol ar eu busnes a'r economi.

Am ormod o amser, mae ein busnesau lleol a'n strydoedd mawr wedi eu gadael i ddirywio'n araf o dan bwysau'r ardrethi busnes uchaf ym Mhrydain. Ar yr ochr hon i'r meinciau, byddai'n llawer gwell gennym weld ardrethi busnes yn cael eu diddymu ar gyfer busnesau bach a diwygio'r dreth hen ffasiwn hon ar dwf.

Yn fwy nag erioed, nawr yw'r amser i Lywodraeth Cymru wneud gwahaniaeth a chefnogi ein busnesau. Felly, pan welais yr eitem hon ar yr agenda heddiw, roeddwn i'n edrych ymlaen at weld y Gweinidog yn cyflwyno rhywfaint o ddiwygio gwirioneddol, ac mae'n amlwg bod ei angen yn y maes hwn, ond rwyf i wedi fy siomi, Gweinidog, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'r diffyg manylion yn y datganiad heddiw. Rwy'n sylweddoli efallai ei fod yn fwy o drosolwg heddiw, ond hoffwn i siarad yn fyr am sut y gallwn ni weld mwy o fanylion y tu ôl i'r sylwadau sydd yma heddiw. Ac rwyf i wedi herio yn y gorffennol y defnydd o'r gair 'diwygio' wrth gyfeirio at y dreth gyngor. Ac eto, dyma'r gair yn cael ei ddefnyddio, diwygio, ond nid ydym yn gweld llawer iawn o ddiwygio'n digwydd—efallai ei fod yn fwy o addasu o amgylch yr ymylon.

A thrwyddi draw yn eich datganiad, Gweinidog, mae ymadroddion yn cael eu defnyddio yma, fel 'byddwn yn parhau i weithio', 'byddwn yn parhau i archwilio', 'rydym wedi gwrando ar alwadau', 'ein nod yw cyflwyno', 'byddwn yn cymryd camau cychwynnol', 'rydym yn datblygu ymhellach', 'byddwn yn cynnal adolygiad'—nid yw'n ymddangos bod yr un ohonyn nhw yn ymrwymo i gyfeiriad neu faes o'r diwygiad hwn sydd ei angen. Ac rwy'n siŵr bod llawer o'r rhai hynny y mae diwygio ardrethi annomestig yn effeithio arnyn nhw, a'r 99 y cant o'r busnesau hynny sy'n ystyried mai ardrethi busnes yw'r broblem fwyaf sy'n eu hwynebu, yn dymuno gwybod beth rydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd a beth fyddwch chi'n ei wneud, a sut y bydd pobl a busnesau yn cael budd o'r diwygiad hwn. Ond nid wyf i'n cael syniad heddiw, o'r hyn yr ydych wedi ei rannu, ynglŷn â'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r materion allweddol a'r hyn yr ydych chi'n ei ystyried yw'r atebion i'w datrys fel Llywodraeth.

Yn eich datganiad, Gweinidog, rydych chi hefyd yn awgrymu y gallai'r darn hwn o waith gymryd pedair blynedd. Byddai gen i ddiddordeb mawr mewn deall pam rydych chi'n meddwl y bydd yn cymryd cymaint o amser i'r diwygiad hwn ddigwydd.

Serch hynny, ar yr ochr gadarnhaol, roeddwn i'n falch iawn o weld eich sylwadau ynglŷn â'r rhan y mae llywodraeth leol yn ei chwarae, gan ddweud bod eu profiad a'u hymroddiad yn rhan annatod o gasglu a gweinyddu trethi lleol yn effeithiol, gan gynnwys y gwaith y gwnaethon nhw yn ystod y pandemig, ac, fel gwir hyrwyddwyr llywodraeth leol, rydym ni yn croesawu rhoi rhagor o bwerau i gynghorau ac yn edrych ymlaen at gyflwyno rheoliadau pellach ym mis Ebrill 2023. Byddai'n dda gen i wybod a ydych chi'n rhagweld y bydd unrhyw bwerau ychwanegol yn cael eu rhoi i lywodraeth leol o ran diwygio ardrethi annomestig hefyd.

Yn olaf, Gweinidog, roedd yn ddiddorol i mi weld y byddwch yn parhau i archwilio'r posibilrwydd o dreth ar werth tir yn lle ardrethi annomestig. Fodd bynnag, mae'n drueni nad ydym wedi cael rhagor o wybodaeth am hyn heddiw. A Gweinidog, fel y gwyddoch chi, mae ardrethi busnes yng Nghymru yn dal i fod yn uwch nag mewn rhannau eraill o'r DU. Wrth gwrs, rwy'n siŵr y byddwch chi'n cyfeirio at gynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach Llywodraeth Cymru, sydd wedi helpu llawer o fusnesau bach, ond nid yw'n newid y ffaith bod ardrethi annomestig yng Nghymru yn dal i fod yn uwch, gyda lluosydd yng Nghymru o 53.5c, ac yn Lloegr y lluosydd safonol yw 51.2c. Felly, yng ngoleuni hyn, Gweinidog, hoffwn i wybod a allech chi amlinellu sut y bydd eich diwygiadau arfaethedig yn sicrhau nad yw'r busnesau hynny yng Nghymru o dan anfantais o'u cymharu â busnesau mewn mannau eraill. Diolch yn fawr iawn. Diolch.

Diolch i Sam Rowlands am y sylwadau hynny, ac i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn fy natganiad, mai'r datganiad hwn heddiw yw chwaer ddatganiad y datganiad y gwnes i ar ddiwygio'r dreth gyngor yn ôl ym mis Rhagfyr. Ac wrth gwrs, mae hwn yn ymgymeriad sylweddol ac mae llawer o elfennau iddo, a dyna pam y mae'n ddarn o waith tymor hirach na dim ond cyflwyno rheoliadau i wneud newidiadau tymor byr iawn.

O ran y sylwadau a wnaed am lefel y dreth a delir yma yng Nghymru, rwy'n agored i gael pob math o drafodaeth, ond rwyf i yn credu os oes galwad i ddileu ardrethi busnes yn llwyr, yna rwy'n credu bod yn rhaid iddi ddod gyda'r baich o roi manylion am sut y byddech chi'n codi £1.1 biliwn i ariannu llywodraeth leol a gwasanaethau'r heddlu. Nid wyf i'n credu ei bod yn beth rhesymol gofyn iddyn nhw gael eu dileu heb allu cyflwyno syniadau ynghylch sut y gellid codi arian arall. Ac mae'n bwysig cydnabod hefyd fod pob un geiniog o ardrethi annomestig yn cael ei hailfuddsoddi mewn awdurdodau lleol. Mae'n mynd yn ôl i awdurdodau lleol i helpu i ariannu'r gwasanaethau lleol hynny.

Ac rydym ni yn cydnabod y pwysau y mae'n ei roi ar fusnesau, a dyna pam yr ydym wedi darparu dros £620 miliwn o ryddhad ardrethi i drethdalwyr yng Nghymru eleni, wedi ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth Cymru wrth gwrs, sy'n wahanol i'r sefyllfa dros y ffin yn Lloegr. Ac mae angen i ni gofio hefyd fod tri chwarter y trethdalwyr ledled Cymru yn cael rhyddhad ardrethi eleni. Mae hynny'n fwy na 70,000 o fusnesau nad ydyn nhw'n talu unrhyw ardrethi o gwbl. Ac rwy'n credu hefyd fod angen i ni gydnabod bod y sylfaen drethi yma yng Nghymru yn wahanol i'r sylfaen yn Lloegr. Y gwerth ardrethol cyfartalog yng Nghymru yw tua £19,000—yn Lloegr, mae tua £32,000—felly mae'n iawn bod ein system ardrethi a'r rhyddhad sydd ynghlwm wrthyn nhw yn adlewyrchu'r amgylchiadau unigryw sydd gennym ni yma yng Nghymru.

Roedd cwestiynau ynglŷn â'r gwaith ar drethi gwerth tir, a chais am ragor o wybodaeth. Wel, fe wnes i gyhoeddi adroddiad manwl iawn iawn a ddarparwyd gan Brifysgol Bangor ym mis Mawrth 2020. Rwy'n gwerthfawrogi nad oedd yr Aelod yn y Senedd bryd hynny, ond rwy'n hapus i'w ailddosbarthu i gyd-Aelodau. Ein hamcan mewn gwirionedd wrth archwilio treth gwerth tir yn lle un neu'r ddau o'r trethi lleol yn bennaf yw codi refeniw sefydlog ar gyfer gwasanaethau lleol yn y ffordd decaf bosibl wrth chwilio, yn amlwg, am ganlyniadau manteisiol eraill lle bo hynny'n bosibl. Fe wnaeth Prifysgol Bangor ddod i'r casgliad y gallai trethi gwerth tir lleol godi digon o refeniw i ddisodli'r trethi lleol presennol, ac y gallai dosbarthu atebolrwydd fod yn fwy blaengar, a hynny i raddau sylweddol, na'r drefn trethi lleol bresennol. Ond mae hefyd yn tynnu sylw at feysydd gwaith y byddai angen i ni eu gwneud yn y dyfodol i asesu'n llawnach a fyddai'n amlwg yn well na'n trefniadau presennol, a dyna'r math o waith y mae angen i ni fod yn ei wneud wrth i ni symud ymlaen ar yr agenda bwysig hon.

Codwyd y cwestiwn ynglŷn â'r lluosydd, ond wrth gwrs yn 2021-22 fe wnaethom ni ddewis rhewi'r lluosydd, a hynny er mwyn atal cynnydd mewn biliau i drethdalwyr a darparu cymorth parhaus i fusnesau yn ystod yr hyn yr ydym yn dal i'w gydnabod yn gyfnod heriol iawn. Gallaf gadarnhau ein bod yn cynnal y dull hwn ar gyfer 2022-23, gan gydnabod effaith estynedig pandemig y coronafeirws ar fusnesau ac ar sefydliadau eraill.

Rwy'n ddiolchgar i'r Ffederasiwn Busnesau Bach am y gwaith y maen nhw wedi bod yn ei wneud yn y maes hwn. Rydym o'r farn bod ein trafodaethau gyda nhw yn hynod gynhyrchiol. Maen nhw'n rhanddeiliaid rhagorol o ran cynrychioli barn busnesau bach ac maen nhw'n cydnabod eu hunain, rwy'n credu, fod cydbwysedd heriol i'w sicrhau o ran codi refeniw'n deg ac ariannu gwasanaethau lleol. Maen nhw hefyd yn cydnabod y bydd angen gwneud gwaith sylweddol i symud i ffwrdd o unrhyw system sydd wedi esblygu ac sydd wedi ei hymgorffori dros 30 mlynedd. Mae hwn yn dasg enfawr, a dyna pam yr wyf i wedi amlinellu yn y datganiad heddiw rai o elfennau pwysig y gwaith hwnnw—bydd ailbrisio a'n dull o wneud hynny yn hollbwysig. Bydd y system apelio yn hollbwysig. Ond rwyf i hefyd wedi myfyrio ar rywfaint o'r cynnydd sylweddol yr ydym ni wedi ei wneud eisoes, yn enwedig, yn fy marn i, ym meysydd osgoi trethi a thwyll, lle gallwn ddweud yn sicr ein bod ni wedi cymryd camau pwysig yn ddiweddar.

Felly, mae hwn yn ddarn parhaus o waith. Mae'n ddarn enfawr o waith, ond rwy'n awyddus iawn i fynd ati mewn ffordd gydweithredol iawn, ac edrychaf ymlaen at drafodaethau gyda'r holl gyd-Aelodau yn y dyfodol.

Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Dwi ddim eisiau cael fy nhynnu mewn i ryw ddadl ynglŷn â pha ochr i'r ffin sy'n talu'n fwyaf neu'n talu'n lleiaf; y cwestiwn dwi eisiau ei ateb yn y Siambr yma yw: pa ochr o'r ffin sydd â'r gyfundrefn decaf, a'r gyfundrefn sydd yn cael ei gweithredu'n fwyaf effeithiol? A doed a ddelo wedyn beth yw'r gost, cyhyd â bod pobl yn teimlo eu bod nhw'n cael eu trin yn deg o fewn y gyfundrefn fydd neu sydd ohoni.

Nawr, rwy'n cytuno, rŷn ni wedi clywed bod ardrethi busnes yn fater gwbl allweddol i fusnesau, onid yw e? Mae'n un o'r costau mwyaf maen nhw'n ei wynebu, ac mae'n ffactor allweddol yn hyfywedd y busnesau yma. Felly, mae cael system sydd mor deg â phosibl yn allweddol. Fel dywedodd y Gweinidog, rŷn ni eisiau creu sefyllfa lle mae'n decach, mae'n wyrddach, ac mae Cymru'n gryfach yn sgil y gyfundrefn yma. Felly, mae yna rôl bwysig o ran adfywio'r stryd fawr yn y drafodaeth sydd o'n blaenau ni, yn ogystal, wrth gwrs, â helpu mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd a gyrru lawr allyriadau carbon. Yr un rhwystredigaeth sydd gen i, wrth gwrs, yw, fel sydd wedi cael ei fynegi, rŷn ni wedi bod yn trafod y mater yma ers blynyddoedd mawr. Dwi'n cofio Mark Drakeford, pan oedd e'n Weinidog cyllid, yn trafod yr angen i ddiwygio, a dwi yn gobeithio, a dwi yn cymryd y datganiad yma am beth yw e, fod hwn yn ddatganiad o fwriad i symud nawr go iawn i weithredu ac i ddiwygio ac i gyflwyno'r newidiadau mae nifer ohonom ni eisiau eu gweld.

Yr un nodyn, efallai, o siom yn hyn oll yw, tra bod yna eglurder nawr y bydd diwygiadau i'r dreth annomestig wedi'u cwblhau a'u gweithredu o fewn pedair blynedd—dyna dwi'n deall o'r datganiad—mae sôn am barhau i archwilio treth gwerth tir. Yn ddelfrydol, mi fyddwn i wedi hoffi gweld newid mwy radical yn digwydd yn y pedair blynedd nesaf—cyflwyno, neu yn sicr mynd llawer bellach tuag at gyflwyno, treth gwerth tir. Felly, dwi eisiau clywed gan y Gweinidog beth yw'r amserlen o safbwynt hynny, te. Rŷch chi'n sôn am archwilio'r dreth yna, gwneud mwy o ymchwil, edrych i mewn i'r peth, ond a fydd yna gynnig ar y bwrdd erbyn diwedd y pedair blynedd, er efallai na fydd e wedi cael ei gyflwyno, ar gyfer y diwygiadau ehangach y mae nifer ohonom ni eisiau eu gweld?

Mae rôl llywodraeth leol, fel rydych chi'n cydnabod yn eich datganiad, yn allweddol; y capasiti yw'r cwestiwn, wrth gwrs. Ydych chi'n hyderus bod ganddyn nhw'r capasiti fel ag y mae i chwarae rhan lawn yng nghyd-ddatblygu a chyd-gynhyrchu'r cynigion newydd yma, ond hefyd pan fo'n dod i weithredu neu weinyddu unrhyw ofynion penodol? Rŷn ni'n cwyno bod nifer o gyrff sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru yn cael llawer mwy o ddyletswyddau a chyfrifoldebau newydd ond ddim wastad yn cael eu hariannu i gyflawni hynny'n llawn. Byddwn i'n hoffi sicrwydd, os oes yna unrhyw ofynion ychwanegol i'r perwyl yna, y bydd yr adnoddau ar gael yn hynny o beth. 

Asiantaeth y Swyddfa Brisio a'r tribiwnlys, rydych chi'n sôn amdanyn nhw yn gweithredu mewn modd mwy addas i Gymru—grêt—a byddwn i'n dweud bod Awdurdod Cyllid Cymru yn enghraifft berffaith i ni o'r math o ddiwylliant rydyn ni eisiau ei annog. Yn wahanol i HMRC, sy'n delio â phroblemau ar ôl i rywun dramgwyddo, mae holl ddiwylliant a holl ffocws Awdurdod Cyllid Cymru ar, wrth gwrs, sicrhau bod hynny ddim yn digwydd yn y lle cyntaf. 

Dwi'n cytuno bod angen ailbrisio, neu system revaluation, mwy cyson, mwy deinamig, mwy abl i ymateb i ac adlewyrchu newid mewn amgylchiadau. Gwnaethoch chi sôn am ddiwygio'r broses apêl erbyn Ebrill 2023, ac mae hynny wrth gwrs yn hanfodol, oherwydd byddai rhywun yn rhagweld llawer iawn o waith fyddai angen ei wneud erbyn bod yr ailbrisio yna wedi digwydd. Ond a allwch chi hefyd roi sicrwydd y bydd yna ddigon o gapasiti i ddelio unwaith eto â'r ceisiadau apêl yma mewn modd amserol ac mewn modd tryloyw?

Rwy'n ddiolchgar am y cwestiynau a'r sylwadau yn y fan yna, ac fe wnaf ddechrau gyda threth gwerth tir, gwn fod hwnnw, rwy'n gwybod, yn faes o ddiddordeb cyffredin rhwng ein pleidiau. Hoffwn i gadarnhau y bydd y gwaith yn mynd rhagddo ochr yn ochr â'r newidiadau y byddwn yn eu cyflwyno dros y cyfnod sydd i ddod. Rwy'n falch iawn bod Prifysgol Bangor, o fewn cwmpas yr ymchwil, wedi gallu llunio model ystadegol rhagarweiniol i amcangyfrif cyfres o werthoedd tir, ac na fu ymgais hyd yn oed i roi'r fath manylion yn llenyddiaeth Cymru o'r blaen, ac mae wedi galluogi Bangor yn awr i bennu cyfraddau treth posibl y byddai angen codi treth gwerth tir arnyn nhw i godi refeniw sy'n cyfateb yn fras i'r systemau trethiant lleol presennol. Fodd bynnag, un wers allweddol a ddysgwyd o'r gwaith modelu oedd ei bod yn llawer mwy heriol amcangyfrif gwerthoedd tir at ddibenion annomestig nag ydyw at ddibenion domestig.

Un canfyddiad pwysig i'w ystyried yn y dyfodol yw'r buddsoddiad sydd ei angen i fodloni'r gofynion gwybodaeth manwl y gellid seilio treth o'r fath arnyn nhw. Felly, byddai'n rhaid i ni gael cofnod cynhwysfawr o dir—mae hynny'n ymgymeriad enfawr ynddo'i hun—ac yn amlwg ddulliau cadarn ar gyfer prisio. Ond, yn gyffredinol, mae'r adroddiad yn amlwg yn gwneud cyfraniad pwysig iawn i'n dealltwriaeth o ddiwygiadau posibl yn y dyfodol, ond mae yn cydnabod y bydd angen llawer mwy o waith o ran goblygiadau ymarferol a pholisi'r syniad, er enghraifft, a ellid cynllunio gwahanol opsiynau mewn ffordd i gefnogi amcanion polisi ehangach, fel datgarboneiddio a mynd i'r afael â thlodi, ac yn hollbwysig sut y gellir cynnal y cysylltiad rhwng talwyr trethi lleol a gwasanaethau lleol. Felly, rwy'n credu bod y gwaith blaenorol yr ydym wedi ei wneud ar hyn yn pennu i ba gyfeiriad y mae angen i ni deithio ar gyfer ymchwil bellach, trafodaeth bellach a dadansoddiad pellach yn y cyfnod o'n blaenau. Ond, fel y dywedais i, bydd yn cael ei wneud ochr yn ochr â'r gwaith yr wyf i wedi ei ddisgrifio heddiw, a dywedais i hefyd yn y datganiad mai'r nod fyddai darparu map ffyrdd posibl er mwyn i ni gyrraedd y pwynt hwnnw fel rhan o'r gwaith pwysig hwnnw.

Codwyd yr ailbrisio. Bydd yr ailbrisiad nesaf yng Nghymru, a Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn cael ei gynnal yn 2023, ond bydd yn seiliedig ar werthoedd ardrethol ar 1 Ebrill 2021. Felly, mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ar hyn o bryd, ac un o'r pethau y gallem ei archwilio yn y dyfodol fyddai lleihau'r bwlch deddfwriaethol hwnnw rhwng y pwynt lle y pennir y gwerthoedd ardrethol a'r pwynt lle maen nhw'n dod i rym. Felly, gallai hynny fod yn rhywbeth y byddwn ni'n edrych arno. Mae'n amlwg nad yw newidiadau i werth ardrethol o ganlyniad i ailbrisio mis Ebrill 2023, sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn hysbys, ond rydym ni yn disgwyl cyhoeddi rhestr ardrethu ddrafft newydd erbyn diwedd eleni i roi rhyw fath o sicrwydd i bobl am y ffordd ymlaen yn hynny o beth.

Ac, ydw, mae'n amlwg fy mod i'n dymuno rhannu'r sylwadau hynny am y rhan hanfodol y bydd llywodraeth leol yn ei chwarae yn y darn hwn o waith, a rhoi sicrwydd fy mod i yn eu hystyried yn bartneriaid wrth gyd-lunio'r gwaith pwysig hwn, ac, yn amlwg, bydd y trafodaethau hynny yn cynnwys y cwestiwn ynghylch pa adnoddau y mae awdurdodau lleol yn credu sydd eu hangen arnyn nhw, ac a oes angen iddyn nhw newid y math o fodel sydd ganddyn nhw ar hyn o bryd. Felly, mae llawer o ymgysylltu ag awdurdodau lleol ar hyn, ac mae ganddyn nhw arbenigedd anhygoel yr ydym yn awyddus iawn i'w ddefnyddio yn y maes hwn.

Yna, mae pwysigrwydd system apelio wirioneddol gadarn yn rhywbeth sydd hefyd wedi ei godi. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf i'n gobeithio gwneud cynnydd da arno a lansio ymgynghoriad arno yn ystod y flwyddyn hon. Felly, bydd hyn yn rhywbeth y gall cyd-Aelodau fynd i'r afael â hi fel eitem gynnar o'r diwygiad hwn. Byddwn yn edrych, er enghraifft, ar haenau'r system apelio; pa un a ddylid cael ffioedd apelio ai peidio ac a ddylid eu newid; ble y dylid eu gosod, ac yn y blaen; a ddylid cael cosbau am ddarparu gwybodaeth ffug, ac os felly, lle y byddem yn gosod y cosbau hynny; edrych ar amserlenni a deall beth yw'r goblygiadau pan fydd amserlenni'n wahanol dros y ffin yn Lloegr; ac egluro gwybodaeth y byddai angen ei darparu i Dribiwnlys Prisio Cymru, er enghraifft. Felly, mae llawer o bethau sy'n eithaf manwl, ac weithiau pethau technegol y bydd angen i ni fod yn ymgynghori arnyn nhw yn ystod y flwyddyn hon, ond rwy'n credu y gallwn ni wneud rhywfaint o gynnydd cynnar o ran apeliadau, fel y byddwn yn ei wneud o ran ailbrisio hefyd.

Ac, ydw, rwy'n cydnabod bod gan Awdurdod Cyllid Cymru ffordd wirioneddol ragorol o weithio, yn yr ystyr ei fod yn ceisio galluogi trethdalwyr i dalu'r swm cywir o dreth y tro cyntaf, yn hytrach na chanolbwyntio ar geisio mynd ar drywydd trethdalwyr ar ôl y digwyddiad. Ac rwy'n credu bod y math hwnnw o ethos yn rhagorol. I fynd yn ôl i'r dechrau, mewn gwirionedd, i'r man lle dechreuodd Llyr Gruffydd o ran pwysigrwydd tegwch mewn treth, dyna ein hegwyddor treth Rhif 1 y dylid casglu treth yn deg yng Nghymru, a bydd hynny'n sicr ar flaen ein meddyliau ac yn ganolbwynt i'r diwygiadau wrth i ni fwrw ymlaen â hyn. 

Rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr, ac rwy'n falch iawn o weld derbyn ardrethi annomestig cenedlaethol yn rhan bwysig o incwm llywodraeth leol. Wrth gwrs, cyn ardrethi annomestig cenedlaethol, cafodd ardrethi eu talu gan fusnesau i'r cyngor lleol. Pam nad yw'r Gweinidog yn dymuno dychwelyd ardrethi busnes i awdurdodau lleol?

Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi ailbrisiadau mwy rheolaidd. Dylai hyn atal y codiadau mawr a'r gostyngiadau mewn gwerthoedd ardrethol yr ydym wedi'u gweld o'r blaen. Mae gan ardrethi busnes un fantais fawr dros drethi busnes eraill gan eu bod yn anodd eu hosgoi. Ni allwch guddio'r adeilad, ni allwch fynd â'r adeilad dramor, ac ni allwch wneud yr holl bethau clyfar maen nhw'n eu gwneud i osgoi treth gorfforaeth.

Er fy mod i'n croesawu ystyried treth ar werth tir, a yw'r Gweinidog yn derbyn y gallai treth o'r fath arwain at rai ardaloedd o werth tir uchel heb siopau? Rwy'n meddwl am ardaloedd yn eich etholaeth eich hun sydd â gwerthoedd uchel iawn i lawr ar benrhyn Gŵyr, ac mae gwerth y tir mor uchel ei fod yn ddigon posibl na allai siopau ei fforddio.

Ac yn olaf, a yw'r Gweinidog yn derbyn bod yn rhaid i'r prif bwyslais fod ar sicrhau bod beth bynnag sy'n cael ei wneud yn dod ag union yr un swm o arian ag sydd gennym yn awr, oherwydd bod ei angen ar lywodraeth leol?

Diolch yn fawr am godi'r materion hyn, a dyna yw'r her fawr, onid yw, o ran cydbwyso anghenion busnes ochr yn ochr ag anghenion llywodraeth leol, sy'n darparu'r gwasanaethau yr ydym ni i gyd yn dibynnu arnyn nhw. Felly, dyna'r her a osodais i'r rhai hynny a fyddai'n dymuno i ni gael gwared â rhyddhad ardrethi'n llwyr, sef dangos sut y byddai'n cael ei dalu. Ac rwy'n credu ei bod yn her dda.

Rwy'n croesawu'r hyn yr oedd gan Mike Hedges i'w ddweud am ailbrisio a symud atyn nhw'n amlach. Felly, dyna un o'r pethau y byddwn yn ei archwilio, pa mor aml y byddwn yn cael yr ailbrisiadau hynny, ond yna hefyd yr amser rhwng yr ailbrisio a phryd y daw i rym ac y rhoddir ar waith.

A bydd y cwestiynau sy'n ymwneud â threth ar werth tir, unwaith eto, yn rhan o'n darn o waith wrth i ni symud ymlaen o ran deall y goblygiadau i wahanol gymunedau o'r newidiadau posibl a allai ddigwydd, pe baem yn symud at dreth gwerth tir. Ond rwy'n credu bod yr ymchwil a wnaed gan Brifysgol Bangor yn nodi rhai o'r heriau hyn a byddwn yn bwrw ymlaen â mwy o waith arnyn nhw yn y dyfodol agos.

Ac rwy'n credu bod y pwynt am awdurdodau lleol yn cadw ardrethi annomestig yn bwysig iawn. Mae'n bwysig cydnabod bod yr holl refeniw o ardrethi annomestig yng Nghymru yn cael ei ddosbarthu i awdurdodau lleol i ariannu'r gwasanaethau lleol hynny, ac, yn amlwg, mae COVID-19 wedi cael effaith sylweddol ar y sylfaen dreth yr ardrethi ac ar gyfraddau casglu. Mae angen i ni ddeall yr effeithiau hynny cyn y gallem ni ystyried sut y byddwn yn symud ymhellach byth mewn cysylltiad â newidiadau i'r ffordd yr ydym yn ymdrin ag ardrethi annomestig, oherwydd yn amlwg nid ydym yn dymuno i awdurdodau lleol fod yn llai cadarn yn ariannol o ganlyniad i unrhyw un o'r newidiadau y gallem ni ystyried eu cyflwyno. Fodd bynnag, rydym ni wedi nodi cynlluniau ar gyfer edrych ar y ffordd y mae system gyllid llywodraeth leol yn gweithredu yn ei chyfanrwydd, ac mae'n ymwneud â'r cyllid cynaliadwy ar gyfer gwasanaethau lleol.

Mae'n werth dysgu gwersi o'r hyn sy'n digwydd dros y ffin o ran lleoleiddio ardrethi annomestig. Yn Lloegr, mae hynny'n rhan o'r newidiadau ehangach y maen nhw'n eu gwneud i gyllid llywodraeth leol yno, ac maen nhw wedi cynnwys gostyngiadau sylweddol, serch hynny, i'r Grant Cynnal Refeniw o ganlyniad. Felly, dros y ffin, mae awdurdodau lleol yn cadw 50 y cant o'r cyfraddau, gyda chynlluniau i gynyddu hynny i 75 y cant o 1 Ebrill 2022, ond mae'r trefniadau yno'n gymhleth, ac mae'r manteision o ran ysgogi twf economaidd lleol, yn ein barn ni, yn amheus.

Rydym wedi gwahodd awdurdodau lleol yng Nghymru, gan weithio gyda'i gilydd fel rhanbarthau, i gyflwyno cynigion ar gyfer sut y gallai dull elw cyfranddaliadau o ymdrin ag ardrethi annomestig weithio, lle gallan nhw ddangos bod eu gweithredoedd wedi sicrhau twf. Felly, rydym eisoes wedi cytuno ar gynnig penodol ar gyfer cadw ardrethi yn rhannol gyda dinas-ranbarth bae Abertawe, i gefnogi ei fargen ddinesig.

Rwyf i yn deall y galwadau gan rai mewn llywodraeth leol am gadw ardrethi, a gallai fod o fudd i awdurdodau a all adeiladu eu heconomïau lleol yn gyflymach na'u holl gymdogion. Mae'r un awdurdodau hynny, wrth gwrs, yn aml yn galw am sefydlogrwydd o ran cyllid, ac mae rhywfaint o dystiolaeth bod cadw ardrethi yn cael effaith andwyol ar gyllid mewn ardaloedd llai bywiog, gan gynyddu anghydraddoldeb rhwng y rhanbarthau yn Lloegr. Felly, rwy'n credu bod hwn yn faes lle mae awdurdodau lleol yn well gyda'i gilydd i gydnabod y risgiau sy'n bodoli, a pharhau â'n traddodiadau gwasanaeth cyhoeddus cryf o gydweithredu a chydraddoli'r budd i Gymru gyfan.

Ac i orffen ar y pwynt hwn—gallaf deimlo llygaid y Dirprwy Lywydd arnaf—ar hyn o bryd dim ond pedwar o'r 22 awdurdod yng Nghymru a fyddai'n elwa'n gyson ar eu cadw pe baem yn gweithredu system debyg i'r un yn Lloegr, a hyd yn oed ar gyfer y pedwar hyn, byddai cadw ardrethi yn dibynnu ar allu cynyddu twf yn gyson, flwyddyn ar ôl blwyddyn. Felly, rydym yn awyddus i ddysgu o'r hyn sy'n digwydd mewn mannau eraill, ond nid ydym yn credu mai'r model hwnnw yw'r un iawn i ni yng Nghymru. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 7 heddiw yw'r datganiad gan y Dirpwy Weinidog Newid Hinsawdd, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog Lee Waters i wneud ei ddatganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y mesurau yr ydym yn eu rhoi ar waith i wella diogelwch tomenni glo.

Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y ddwy flynedd diwethaf ers i'r Prif Weinidog sefydlu tasglu diogelwch tomenni glo, a chafwyd cam sylweddol ymlaen yr wythnos diwethaf o ran rhoi mesurau ar sail hirdymor, gyda chyhoeddi adroddiad Comisiwn y Gyfraith, 'Rheoleiddio Diogelwch Tomennydd Glo yng Nghymru'. Mae hwn yn adroddiad nodedig. Yn 2020, gwahoddodd Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar y pryd, Gomisiwn y Gyfraith i gynnal asesiad annibynnol o'r ddeddfwriaeth tomenni glo ac i ddarparu argymhellion ar gyfer fframwaith deddfwriaethol yn y dyfodol. Ymgynghorodd Comisiwn y Gyfraith ar ei ganfyddiadau a'i gynigion yr haf diwethaf, a'r wythnos diwethaf cyhoeddodd ei adroddiad terfynol, sydd wedi ei osod yn y Senedd. Mae'n garreg filltir bwysig ac rwy'n ddiolchgar i Gomisiwn y Gyfraith am flaenoriaethu'r prosiect hwn ac am ei gwblhau'n gyflym. Mae'n adroddiad rhagorol, y byddai'n werth i'r Aelodau ei ddarllen.

Mae'n nodi'n glir nad yw'r gyfraith fel y mae yn addas i'r diben. Cynlluniwyd Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Awgrymiadau) 1969 ar gyfer cyfnod gwahanol. Ei nod oedd rheoli gwastraff pyllau glo gweithredol, nid mynd i'r afael ag etifeddiaeth y pyllau glo hynny, ac yn sicr nid oedd wedi ei gynllunio i fynd i'r afael â heriau newid yn yr hinsawdd. Yn hollbwysig, nid yw'r Ddeddf yn cynnwys unrhyw ddyletswyddau gorfodol ar berchnogion i sicrhau diogelwch tomenni segur ar eu tir. Pwerau cyfyngedig yn unig y mae'n eu darparu ar gyfer ymyrryd ac nid yw'n cynnwys unrhyw bwerau o gwbl ar gyfer goruchwylio, monitro a gorfodi.

Ymysg y 36 o argymhellion a wnaed gan Gomisiwn y Gyfraith mae sefydlu awdurdod goruchwylio newydd i oruchwylio trefn reoli newydd ar gyfer diogelwch tomenni glo, ac roedd y mwyafrif helaeth o'r ymatebwyr i'r ymgynghoriad yn cefnogi cyfundrefn reoli newydd a oruchwylir gan awdurdod goruchwylio.

Mae dadansoddiad Comisiwn y Gyfraith a'i argymhellion yn darparu tystiolaeth werthfawr, sydd, ynghyd â'n dadansoddiad ni, yn llywio ein cynigion ar gyfer fframwaith statudol newydd ar gyfer rheoli tomenni segur. Rydym wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth yn nhymor y Senedd, a byddwn yn cyhoeddi Papur Gwyn yn nodi ein cynlluniau ddechrau mis Mai. Byddwn wedyn yn ymgynghori ar ein cynigion i ddarparu dull cyson o reoli, monitro a goruchwylio tomenni.

Ein blaenoriaeth, Dirprwy Lywydd, yw sicrhau bod pobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel yn awr ac yn y dyfodol drwy leihau'r perygl o dirlithriadau pellach. Gallaf hysbysu'r Senedd ein bod ni wedi gwneud cynnydd sylweddol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Ein tasg gyntaf oedd pennu maint y broblem. Mae'r gwaith o nodi ac asesu statws yr holl domenni glo segur wedi bod yn un hynod gymhleth. Rydym yn gwybod bellach fod dros 2,500 o domenni glo segur ledled Cymru, a bod 327 yn y categori uwch. Mae'r cynnig sydd gerbron y Senedd yfory yn cyfeirio at domenni risg uchel, ond hoffwn i fod yn glir i'r Aelodau nad yw bod mewn categori â sgôr uwch gyfystyr â bod yn risg uchel, ac mae'r iaith yr ydym yn ei defnyddio yn bwysig.

Rydym wedi bod yn canolbwyntio ar y tomenni y mae angen y lefel uchaf o fonitro arnyn nhw ac rydym wedi bod yn gweithio gyda'n partneriaid i gynnal arolygiadau rheolaidd. Rydym yn gweithio gyda phartneriaid fel diwydiant gofod y DU i dreialu technoleg i wella'r ffordd y caiff tomenni eu monitro yn y dyfodol. Mae llawer y gallwn ei wneud i fesur symudiadau tir a chyfundrefnau dŵr ac mae rhai o'r technolegau sy'n cael eu profi yn arloesol yn y byd. Rydym hefyd yn gweithio'n agos gyda'r sector ymchwil i gael y dystiolaeth orau bosibl ar effeithiau'r hinsawdd. Mae hyn yn hanfodol er mwyn deall sefydlogrwydd hirdymor tomenni a llywio dulliau arloesol o adfer tomenni. Ar hyn o bryd, amcangyfrifir y bydd cost cwblhau pob cam o waith adfer tomen Tylorstown, a achosodd y pryder mwyaf, tua £20 miliwn. Daw bron y cyfan o'r buddsoddiad hwn gan Lywodraeth Cymru.

Hoffwn i fod yn glir gyda'r Aelodau mai Llywodraeth Cymru, nid Llywodraeth y DU, sy'n parhau i ariannu'r Awdurdod Glo i gynnal arolygiadau. Hyd yma, rydym wedi gwario £1.6 miliwn ar y dasg hon. Mae'r Awdurdod Glo yn amcangyfrif y bydd angen £30 miliwn i'w codi i gyd i'r safon, a £5 miliwn arall y flwyddyn i'w cynnal. Ar hyn o bryd, amcangyfrifir mai cost y gwaith adfer llawn fydd rhwng £500 miliwn a £600 miliwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £44.4 miliwn dros y tair blynedd nesaf fel bod y gwaith hanfodol hwn yn parhau. Ond etifeddiaeth o orffennol diwydiannol Prydain yw hyn. Prydain a elwodd ar fanteision ein hadnoddau naturiol, ac roedd yr holl domenni hyn ar waith cyn i bŵer gael ei ddatganoli i Gymru ym 1999. Ac eto, dim ond £9 miliwn y mae Llywodraeth y DU yn fodlon ei gyfrannu at y gost o'u glanhau. Dywedodd Is-Ysgrifennydd Gwladol Cymru, David T.C. Davies, wrth Bwyllgor Materion Cymreig Tŷ'r Cyffredin

'os yw Llywodraeth Lafur Cymru yn credu bod y tomenni glo hynny'n anniogel, mae'n rhaid iddyn nhw weithredu yn awr i'w diogelu. Mae ganddi'r arian i wneud hynny.'

Nid ni sy'n dweud ei fod yn anniogel, ond yr Awdurdod Glo, nad yw wedi ei ddatganoli, ac nid oes gennym yr arian i'w wneud. Rydym yn disgrifio'r Deyrnas Unedig fel undeb sy'n rhannu. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn ailfeddwl am chwarae ei rhan wrth glirio eu hetifeddiaeth nhw o'n gorffennol diwydiannol cyfunol.

Mae Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn gweithio'n ddiwyd gyda'i gilydd i ddarparu dull cyson o ymdrin â'r drefn arolygu bresennol. Daeth trydedd rownd o arolygiadau gaeaf o'r tomenni sy'n uwch ar y rhestr i ben ym mis Chwefror, ac mae'r rhaglen arolygu yn un sylweddol. Mae'r canlyniadau hyd yma wedi golygu bod angen gwaith cynnal a chadw i helpu i sicrhau sefydlogrwydd safleoedd. Gan fod canran uchel o'r tomenni hyn mewn perchnogaeth breifat, mae nifer o faterion i'w datrys mewn cysylltiad â thrin gwybodaeth, gan gynnwys sicrhau bod sicrwydd ansawdd cadarn wedi ei gwblhau a bod materion diogelu data wedi cael sylw llawn. Mae hyn wedi cymryd llawer o amser.

Er bod ein dealltwriaeth o'r darlun cyffredinol wedi gwella'n aruthrol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, mae mwy o domenni'n cael eu nodi o hyd. Mae'r gwaith hwn yn sicr yn brosiect byw, a gallwn ddisgwyl addasiadau pellach i'r nifer cyffredinol o domenni wrth i'r gwaith fynd rhagddo. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i gyhoeddi lleoliadau'r tomenni sy'n uwch ar y rhestr cyn gynted â phosibl a chyn gynted ag y bo'n gyfrifol i wneud hynny, ond mae'n rhaid i ni fod yn hyderus yn ein hasesiadau cyn i ni wneud hynny. Ar gyfer tomenni sy'n uwch ar y rhestr, mae gwybodaeth eisoes wedi ei rhannu ag awdurdodau lleol a fforymau cadernid lleol i helpu i ddatblygu cynlluniau parodrwydd mewn argyfwng lle bo angen. Ond mae mynediad y cyhoedd i'r data ar leoliadau tomenni sy'n uwch ar y rhestr yn fater sensitif, ac mae'n hanfodol bod yr wybodaeth, pan gaiff ei chyhoeddi, yn gywir ac mor gyflawn â phosibl. Pan fydd y gwaith hwn wedi ei gwblhau, byddwn yn rhoi gwybod i'r Aelodau am y dyddiad cyhoeddi.

Dirprwy Lywydd, ein blaenoriaeth yw sicrhau bod pobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel yn awr ac yn y dyfodol. Nod ein cynigion ar gyfer cyfundrefn newydd yw cyflawni hynny drwy leihau'r risg o dirlithriadau pellach. Diolch.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am gyflwyno'r datganiad hwn heddiw. Mae'n deg dweud ein bod yn cydnabod, o ran Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Awgrymiadau) 1969, fod y cyfnod mor wahanol bryd hynny, gyda phyllau glo gweithredol. Gyda newid yn yr hinsawdd yn awr, mae'n amlwg bod yn rhaid i bob un ohonom weithio gyda'n gilydd o ran unrhyw domenni sy'n cael eu hystyried yn anniogel. Rwyf i fy hun yn falch iawn o weld eich bod yn cyflwyno deddfwriaeth; rydym yn edrych ymlaen at hynny. Mae sut y gallwn ni weithio gyda chi mewn modd cadarnhaol yn bwysig. Rwyf i hefyd yn croesawu'r eglurder a roddwyd yn yr adroddiad gan Gomisiwn y Gyfraith, 'Rheoleiddio Diogelwch Tomennydd Glo yng Nghymru', ar 23 Mawrth eleni, fod diogelwch tomenni glo yn dod o dan gymhwysedd datganoledig, a bod ariannu diogelwch tomenni glo yn gyfrifoldeb datganoledig.

Er gwaethaf y pwyntiau yr ydych wedi eu codi heddiw, fel Llywodraeth a rennir â Llywodraeth y DU, y gobaith yw y gall mwy o weithio, efallai, symud ymlaen lle gallwn ni nodi mewn gwirionedd—ac rwy'n gwybod bod yna'r rhai yn y categori risg uchel—neu sut yr ydych yn categoreiddio pa domenni, mewn gwirionedd, y mae angen gweithredu arnyn nhw ar unwaith. Mae'n debyg mai un o fy nghwestiynau, mewn gwirionedd, oedd a oes gennych chi—rwyf i wedi gofyn hyn o'r blaen—ddadansoddiad o'r tomenni mwyaf peryglus mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod nad ydym yn dymuno achosi braw na phanig ymhlith y cyhoedd, ond rwy'n credu, cyn y gallwn ni benderfynu ble mae arian yn cael ei wario, fod yn rhaid gwneud y gwaith hwn. Rwy'n gwybod, fel y dywedwch chi, rai o'r ffigurau yr ydych chi wedi eu gwario hyd yn hyn yn gwneud hyn.

Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi gwneud dyraniad ychwanegol o £4.5 miliwn dros dair blynedd, a chyfanswm cyllid cyfalaf o £44 miliwn i gefnogi gwaith cynnal a chadw hanfodol ar domenni glo. Fodd bynnag, mae dros 2,500 o domenni glo segur, felly nid yw'r arian ychwanegol ond yn cyfateb i £19,500 i bob tomen ar gyfartaledd, sydd ymhell o'r nod. Yn ogystal ag esboniad ynghylch sut y bydd yr arian ychwanegol yn cael ei ddyrannu, byddwn i'n ddiolchgar pe gallech egluro pa opsiynau yr ydych yn eu hystyried ar gyfer dod o hyd i'r £0.5 biliwn y soniwyd amdano dros y 10 mlynedd nesaf er mwyn talu cost y rhaglen adfer a gwella, a sut yr ydych efallai'n gweithio gyda Llywodraeth y DU mewn modd cadarnhaol.

Fel fy nghyd-Aelodau ar y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno Bil i wella'r fframwaith rheoleiddio ar gyfer diogelwch tomenni glo. Mae adroddiad Comisiwn y Gyfraith wedi tynnu sylw at y ffaith na ddylid newid y drefn reoleiddio bresennol ar gyfer tomenni sy'n gysylltiedig â phyllau glo gweithredol, ac na ddylai unrhyw ddeddfwriaeth newydd fod yn berthnasol i domen y mae Rheoliadau Chwareli 1999 neu Reoliadau Mwyngloddiau 2014 yn berthnasol iddi. Felly, byddai'n dda cael rhai sylwadau ar hynny, Dirprwy Weinidog, o ran a fyddwch yn gweithredu ar yr argymhelliad hwnnw.

O ran yr hyn y mae angen ei gwmpasu gan ddeddfwriaeth newydd, mae problemau y mae angen mynd i'r afael â nhw, fel colli sgiliau arbenigol dros y degawdau diwethaf, straen difrifol ar adnoddau ein hawdurdodau lleol—oherwydd eu bod yn credu bod yn rhaid iddyn nhw ysgwyddo rhywfaint o gost hyn—dosbarthiad anghyfartal o domenni ledled Cymru sydd bellach yn rhoi baich anghymesur ar rai awdurdodau lleol, ac un sy'n gosod pwerau statudol sydd ond yn dod i rym pan fydd tomen wedi mynd yn ansefydlog. Er mwyn helpu awdurdodau i weithredu'n rhagweithiol yn hytrach nag yn adweithiol i sicrhau diogelwch tomenni, mae argymhelliad y dylid ffurfio un corff goruchwylio, sy'n gyfrifol am ddiogelwch tomenni ac sydd â mwy o bwerau. Mae hyn yn ymddangos i mi yn gynnig synnwyr cyffredin. Felly, a ydych chi'n cefnogi hynny? Roedd dros 90 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno â'r cynnig, ond roedden nhw wedi eu rhannu'n weddol gyfartal ynghylch a ddylai'r awdurdod goruchwylio fod yn gorff newydd neu yn wir gorff sy'n bodoli eisoes. Rwy'n cytuno y byddai corff newydd efallai'n rhoi hwb newydd i hyn, yn hytrach nag is-adran newydd i Cyfoeth Naturiol Cymru, oherwydd ein bod ni'r Aelodau i gyd yn gwybod y pwysau sydd ar Cyfoeth Naturiol Cymru—maen nhw'n wynebu prinder staff ac maen nhw'n wynebu diffyg cyllid difrifol. Felly, mae hwnnw'n gwestiwn penodol sydd gen i.

Rwy'n ymwybodol eich bod chi wedi bod yn gweithio i nodi 2,456 o domenni, ac mae 327 ohonyn nhw yn cael eu hystyried yn rhai risg uwch. Mae Comisiwn y Gyfraith yn dymuno ein gweld yn ychwanegu at y gwaith hwnnw drwy greu cofrestr ganolog o domenni—mae hynny'n adleisio fy mhwynt yn gynharach—fel ein bod yn gwybod yn union beth yw'r sefyllfa yr ydym yn ymdrin â hi. Roedd dros 90 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno â chael y gofrestr tomenni hon, felly a wnewch chi ddweud wrthym ni'r Aelodau yma heddiw, a fyddwch chi'n darparu'r data pwysig hynny, yr wybodaeth bwysig honno, mewn gwirionedd fel y gallwn ni i gyd weithio ar draws pleidiau gwleidyddol, a gweithio ar draws Llywodraethau, gobeithio, fel y gellir lleddfu ofnau pobl sy'n byw neu'n gweithio'n agos at y tomenni hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach? Diolch.

Diolch am y sylwadau yna a'r cywair adeiladol. Rwy'n credu bod llawer y gallwn ni gytuno arno a gweithio gyda'n gilydd arno. Byddwn, wrth gwrs, yn ymateb yn llawn i'r holl argymhellion yn adroddiad y comisiwn, yn ogystal â chyhoeddi ein Papur Gwyn ein hunain ar ôl yr etholiadau llywodraeth leol. Nid wyf am ymateb yn fanwl i'r cynigion heddiw, oherwydd ein bod yn dymuno gwneud hynny mewn ffordd fwy ystyriol.

Un o'r pwyntiau diddorol a wnaeth Janet Finch-Saunders oedd prinder sgiliau a gallu awdurdodau lleol, ac mae hwnnw'n bwynt da. O ran sgiliau, wrth gwrs, mae cyfle yma. Os ydym am wario cymaint o arian cyhoeddus ar unioni hyn, mae angen i ni sicrhau ein bod yn sicrhau'r manteision i Gymru ohono. Mae cyfleoedd economaidd yn sgil hyn os byddwn yn ei wneud yn iawn, yn sicr o ran uwchsgilio pobl a darparu cyfleoedd economaidd o'r gwaith a gynhyrchir i unioni hyn, yn ogystal â'r cyfleoedd tirwedd i'n cymunedau. Rwy'n credu bod angen i ni fod mor greadigol ag y gallwn ni fod i weld sut y gallwn ni ddefnyddio'r broses angenrheidiol hon i ryddhau potensial yr ardaloedd hyn fwy.

Rwyf i yn credu, serch hynny, fod angen i ni fynd i'r afael â'r mater hwn o gost a chyfrifoldeb. Dywedodd Janet Finch-Saunders eto fod hwn yn gyfrifoldeb sydd wedi'i ddatganoli'n llawn ac nad oes gan Lywodraeth y DU unrhyw gyfrifoldeb. Ond nid wyf i'n credu bod hynny'n iawn. Os ydym yn edrych ar gost adennill gwerth £600 miliwn, nid wyf i'n gweld sut y gall unrhyw un amddiffyn cyfraniad o £9 miliwn gan Lywodraeth y DU fel un teg a rhesymol ar y sail bod hyn wedi ei ddatganoli, o gofio bod hyn, fel y dywedais i, yn rhagflaenu datganoli. Rwy'n gobeithio y bydd yn ailystyried ei hymateb i hyn. Rwy'n dweud hyn gyda rhywfaint o ostyngeiddrwydd ar ein rhan ni. Os edrychwch chi ar y cofnod hanesyddol a'r ffordd yr ymatebodd y Llywodraeth Lafur i drychineb Aberfan, yr oedd yn staen ar ein record, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y gwnaethom ni ei unioni, yn sicr, pan ddaeth Llafur i rym ym 1997 ac adfer yr arian hwnnw. Ond roedd y ffordd ddidostur yr ymatebodd y Llywodraeth bryd hynny i ofynion y gymuned honno yn gywilyddus, ac rwyf i yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn myfyrio ar hynny ac na fydd yn gwneud yr un camgymeriad eto ac y bydd yn sicrhau ei bod yn chwarae ei rhan wrth weithio ochr yn ochr â ni i unioni hyn.

O ran cyhoeddi'r wybodaeth, gallaf sicrhau'r Aelod bod y tomenni lle ceir y risg uchaf eisoes yn destun monitro ac arolygon uwch a bod yr awdurdodau lleol dan sylw yn gweithio'n agos gyda ni. Mae tomen Tylorstown yr ydym ni wedi sôn amdani wedi cael £20 miliwn wedi ei neilltuo i'w wario arno ac mae cynnydd sylweddol wedi ei wneud. Mae wedi lleihau ei risg o ganlyniad i hynny. Felly, mae hynny'n enghraifft gadarnhaol. Pan fyddwn yn cymryd camau rhagweithiol, gallwn leihau'r risg, gan weithio gyda'r awdurdod lleol—yn yr achos hwn, Rhondda Cynon Taf—sydd wedi bod yn wych.

O ran manylion cyhoeddi'r holl wybodaeth, mae'n rhaid i ni fod yn ofalus iawn, oherwydd ni fyddem yn dymuno dychryn pobl drwy gyhoeddi gwybodaeth heb fod mewn ffordd drwyadl. I roi enghraifft, mae llawer o'r tomenni hyn yn domenni di-lo, maen nhw'n domenni gwaddodion, ac mae'n ddigon posibl bod rhywfaint ar ardd rhywun, a phe byddem yn cyhoeddi rhestr amrwd sy'n cynnwys hynny, mae'n mynd i achosi llawer iawn o ddychryn a gofid. Felly, mae angen i ni wneud hyn yn iawn. A hefyd, oherwydd bod llawer o'r rhain yn eiddo preifat, o dan y ddeddfwriaeth diogelu data a GDPR, mae'n rhaid i ni gyhoeddi hysbysiadau preifatrwydd ac mae'n rhaid i ni sicrhau bod yr wybodaeth honno'n cael ei thrin yn iawn, ac mae hynny'n dasg fawr. Felly, mae yn cymryd mwy o amser nag y byddem ni i gyd wedi ei ddymuno, ond rwy'n gobeithio y gallaf sicrhau'r Senedd y prynhawn yma ein bod yn gwneud hyn am resymau da, mewn ffordd ystyriol, ac y byddwn yn ei chyhoeddi cyn gynted ag y gallwn gael yr wybodaeth honno'n gywir.

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch am eich datganiad, Weinidog. Byddwch chi'n gwerthfawrogi bod diogelwch tomenni glo yn fater sydd o ddiddordeb mawr i fi, oherwydd yr ardal rwy'n ei chynrychioli, a hefyd i Blaid Cymru. Rwy'n croesawu adroddiad Comisiwn y Gyfraith, wrth gwrs. Mae'n amserol, o ystyried y bydd Plaid Cymru yn cynnal dadl yfory yn y Senedd ar y mater hwn. Mae adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn canolbwyntio ar bwysigrwydd cynnal arbenigedd wrth fynd ati i ddiogelu a hefyd cael gwared ar domenni, fel dŷch chi wedi bod yn ei drafod yn barod. Ac mae nifer o dystion i'r ymchwiliad wedi dadlau y dylid sefydlu awdurdod goruchwylio. Dŷch chi wedi dweud yn barod ychydig am hyn, so roeddwn i jest eisiau rhoi ar y record ein bod ni'n gefnogol iawn o'r syniad yma—y dylai fod awdurdod â'r pwerau i oruchwylio diogelwch pob tomen sydd yn segur.

Rwy'n deall hefyd fod awdurdodau lleol wedi siarad, wrth siarad â'r comisiwn, am yr heriau maen nhw'n eu hwynebu wrth weithredu'r gyfraith bresennol, yn enwedig o ystyried cyfyngiadau ariannol. Mae diffyg ffrydiau ariannu, hynny ydy, wedi arwain at golli arbenigedd hanfodol a thechnegol yn yr awdurdodau lleol. Felly, byddwn i'n gofyn, Weinidog, pa gamau y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd i harneisio'r arbenigedd presennol mewn rheoleiddio tomenni, yn ogystal â chynyddu lefel yr arbenigedd mewn awdurdodau lleol? Ac ar y ffrydiau ariannu yn benodol, sut y bydd ariannu hyn, o ystyried y cyfyngiadau sydd yna ar hyn o bryd? Dŷn ni'n cytuno, wrth gwrs, taw San Steffan ddylai fod yn talu'r bil hwn. Mae tomenni glo a thomenni eraill yn etifeddiaeth a ddaeth o orffennol diwydiannol y Deyrnas Unedig—maen nhw'n rhagflaenu datganoli. Ac mae sefyllfa gyllidol Cymru, ar lefel macro o leiaf, eto yn ganlyniad i benderfyniadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, Weinidog, am unrhyw drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda Llywodraeth San Steffan i benderfynu pwy fydd yn talu i gael gwared ar y tomenni, adennill y tir ac adfywio yr ardaloedd hyn? Beth ydy'r camau nesaf yn y trafodaethau hynny, os gwelwch yn dda?

Ac yn olaf, mae adroddiad y comisiwn yn ystyried gwerth bioamrywiaeth y tomenni. Roedd Buglife, dwi'n meddwl, a hefyd Clare Dinham wedi tynnu sylw at yr angen i gynnwys bioamrywiaeth fel ystyriaeth wrth reoli'r tomenni. Maen nhw'n dweud ei bod hi'n hanfodol bod arbenigwyr ecolegol o fewn awdurdodau lleol, a hefyd elusennau cadwraeth yn rhan o'r broses o lunio cynlluniau i reoli'r tomenni yma a'r ardaloedd hefyd. Gall tasglu rhanddeiliaid ecolegol fod yn ffordd ddefnyddiol o sicrhau bod pwysigrwydd bioamrywiaeth yn rhywbeth sydd yn cael ei ystyried yn wirioneddol. Beth ydy eich safbwynt chi ar hyn, os gwelwch yn dda? Oes yna gynlluniau i sefydlu tasglu o'r fath ar y gweill? 

Wel, diolch yn fawr iawn am hynna.

Felly, rwy'n credu bod nifer o bwyntiau defnyddiol ac adeiladol iawn yn y fan yno. O ran y cyntaf ynghylch yr arbenigedd technegol sydd ar gael, mae Delyth Jewell yn llygad ei lle, mae hynny yn her, a dyna un o'r rhesymau pam yr ydym yn cefnogi mewn egwyddor y syniad o gorff annibynnol, gan fod angen y pwysau a'r capasiti arnom i wneud y dasg sydd o'n blaenau, a gweithio allan ffordd o gynllunio hynny ochr yn ochr ag awdurdodau lleol, yn union fel yr ydym yn ei wneud gyda chynifer o bethau eraill, i gael y cydbwysedd hwnnw yn iawn rhwng gwybodaeth reoli leol, atebolrwydd, yn ogystal â'r capasiti a'r gallu, yn rhywbeth y byddwn yn myfyrio arno wrth i ni ymgynghori ar ein Papur Gwyn ac wrth i ni lunio cyfres o gynigion yn y ddeddfwriaeth. Felly, mae hynny, yn fy marn i, yn bwynt dilys iawn. Ni allaf roi ateb pendant i hynny yn awr, gan fod hynny'n rhywbeth, mae'n iawn, y mae angen i ni weithio drwyddo. Ond mae hi wedi nodi'n gywir, rwy'n credu, yr her yn y fan yno, fel y mae wedi gwneud ynghylch y cyllid. Mae'n gofyn sut yr ydym yn mynd i'w ariannu. Nid ydym yn gwybod sut y byddwn yn ariannu'r bil llawn gan ei fod yn enfawr. Rydym ni wedi nodi, dros y tair blynedd nesaf, sut y byddwn yn gwario £44.4 miliwn o gyllid cyfalaf, ac rydym ni eisoes wedi gwario, fel y nodais i yn y datganiad, sawl miliwn wrth ymdrin â sefydlogi'r sefyllfa yn yr achosion gwaethaf. Ond bydd hon yn rhaglen adfer hirdymor, ac mae angen i ni weithio gyda Llywodraeth y DU. Gofynnodd beth oedd cyflwr y sgyrsiau. Wel, rwy'n credu ei bod yn deg dweud eu bod nhw wedi bod yn eithaf di-hidio hyd yma o'u rhan nhw, a chlywsom hi eto y prynhawn yma mai safbwynt y blaid yw bod hwn yn gyfrifoldeb datganoledig ac nad oes a wnelo dim â nhw. Ond rwy'n gobeithio y gallwn ni fynd y tu hwnt i hynny, gan nad wyf i'n credu bod hynny'n ddadl gynaliadwy nac amddiffynadwy. Felly, byddwn yn parhau i gael y sgyrsiau hynny.

Roedd ei phwynt ynghylch bioamrywiaeth wedi ei gwneud yn dda iawn yn fy marn i, oherwydd, yn amlwg, rydym yn gwybod bod newid hinsawdd yn mynd i wneud sefydlogrwydd y tomenni hyn yn anoddach. Rydym ni yn mynd i gael gaeafau mwy gwyllt a gwlypach, rydym ni yn mynd i gael mwy o law—bydd hyn i gyd yn cael effaith andwyol ar gyfanrwydd y tomenni. Felly, mae effaith yr argyfwng hinsawdd yn glir iawn, ond mae'r cyfeiriad at yr argyfwng natur hefyd yn dda iawn. Ac rwy'n credu bod ei hawgrym o dasglu rhanddeiliaid ecolegol yn un diddorol iawn, ac os yw'n fodlon, byddaf yn myfyrio ar hynny ac yn ei drafod ymhellach gyda fy nghyd-Aelod Julie James wrth i ni feddwl am ein camau nesaf ar hyn. Diolch. 

Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad heddiw. Mae'r pwynt cyntaf yr hoffwn ei wneud yn un syml: mae'r 2,500 o domenni glo segur ledled Cymru yn etifeddiaeth o'n gorffennol diwydiannol ac echdynnu'r cyfoeth mwynau yn systematig o gymunedau fel fy un i yng Nghwm Cynon a'ch un chi dros gyfnod parhaus o gloddio glo, cyfoeth wedi ei wastraffu, bywydau wedi eu haberthu. Mae'n syfrdanol, ond nid yn syndod, fod Llywodraeth y DU yn gwrthod cyflawni ei rhwymedigaethau ar gyfer hyn. Felly, a ydych chi'n cytuno â mi y gallai mynd i'r afael â'r gwaddol hanesyddol hwn fod yn fan cychwyn perffaith ar gyfer eu hagenda codi'r gwastad, gyda'i ymrwymiad , ac rwy'n dyfynnu, 'moesol, cymdeithasol ac economaidd' honedig, oni bai fod y polisi, wrth gwrs, yn ddim ond geiriau gwag a chelwydd?

Mae gen i ddau gwestiwn penodol arall i chi. Yn gyntaf, edrychaf ymlaen at Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru yn nodi sut y bydd yn bwrw ymlaen â'i chynigion. Byddwn i'n awyddus iawn i unrhyw waith ymgynghori neu ymgysylltu gasglu barn a phrofiadau pobl sy'n byw ger tomenni glo yn wirioneddol. Felly, Dirprwy Weinidog, pa ystyriaeth ydych wedi ei rhoi ynghylch sut y gellid cyflawni hyn?

A fy nghwestiwn olaf: yn eich datganiad, fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynnig yfory, ac rwy'n nodi gwelliant yn enw'r Trefnydd, sy'n sôn am gynnwys pobl leol yn y broses a defnyddio adfer fel man cychwyn ar gyfer swyddi a thwf economaidd. Felly, Dirprwy Weinidog, a wnewch chi roi rhagor o fanylion am syniadau Llywodraeth Cymru ynghylch cyflawni'r nodau hyn, y gwn y byddai cymaint o groeso ar eu cyfer gan bobl sy'n byw yn fy etholaeth i a llawer o hen gymunedau meysydd glo eraill? 

Wel, hoffwn ategu sylwadau Vikki am gyfrifoldebau Llywodraeth y DU, ac nid pwynt pleidiol yw hwn. Mae hon wedi bod yn etifeddiaeth hir dros genedlaethau lle mae'r DU gyfan wedi elwa ar gyfoeth y cymunedau ledled Cymru, ac rydym yn awr yn ymdrin â gwaddol hynny, yn llythrennol y gwaddodion hynny.

Siaradodd Vikki am yr agenda codi'r gwastad, ac, wrth gwrs, rydym ni'n dymuno gostwng y gwastad, onid ydym? Yn fwy na dim ond cael gwared ar y tomenni hyn, rydym ni eisiau eu dymchwel a'u hadfer. Mae'n iawn bod y rhethreg yr ydym yn ei chlywed gan Lywodraeth y DU ynghylch rhoi i gymunedau sy'n teimlo eu bod wedi eu gadael ar eu hôl—byddai hon yn enghraifft berffaith, ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn greadigol.

Mae'n gofyn am syniadau ar gyfer swyddi a thwf a defnyddio'r gwaith adfer fel man cychwyn, ac rwy'n gwybod am y gwaith rhagorol y mae wedi bod yn ei wneud fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol. Rwy'n credu bod lle i'w syniadau nhw fwydo i mewn i hyn, gan fy mod i'n credu bod cyfle pan fo'n rhaid i ni wario cymaint o arian ar y dasg hon. Mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau'r budd mwyaf posibl i'r cyhoedd ohono, ac rwy'n credu bod hon yn sgwrs y mae angen i ni ei chael. Nid wyf i am sefyll yma heddiw a thynnu syniadau o'r awyr. Rwy'n credu bod angen i hyn fod yn sgwrs ystyriol, ond rwyf yn glir bod angen i ni wneud hynny mewn ffordd sydd o fudd i'r cymunedau sydd wedi dioddef ac sydd wedi byw dan gysgodion y tomenni glo hyn ers cenedlaethau.

Rwy'n credu bod ei phwynt cyn hynny am ymgynghori â'r cymunedau yn un hollol dda hefyd. Mae angen ymdeimlad o wneud hyn gyda chymunedau, nid i gymunedau, a byddwn i'n croesawu cydweithio â hi yn ei hardal yn arbennig hi i ddechrau cael y sgyrsiau hynny.

Ac yn olaf, Buffy Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Mae'r golygfeydd trawiadol a welsom yn Nhylorstown a Wattstown yn ôl yn 2020 wedi cael effaith drawiadol ar rai o aelodau ein cymunedau yn y Rhondda. Mae'r Gweinidog yn iawn, mae'n rhaid i'n blaenoriaeth fod ar sicrhau bod y bobl sy'n byw ac yn gweithio ger tomenni glo yn teimlo'n ddiogel, nid yn unig yn awr ond yn y dyfodol. Mae angen i ni wybod bod popeth y gellir ei wneud i unioni ein tomenni glo yn cael ei wneud. Mae'r gwaith sydd wedi ei wneud yn Nhylorstown hyd yma wedi bod yn eithriadol. Gellir dweud yr un peth am y tirlithriad yn Wattstown, ac rwy'n falch o glywed bod rhagor o gyllid ar gael i'r bwrdd glo barhau â'u harolygiadau. Rwy'n gwybod y bydd hyn yn gwneud llawer i ddarparu tawelwch meddwl i aelodau yn y cymunedau hynny. Yn y Rhondda, dim ond drwy weithio mewn partneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru, yr Awdurdod Glo a Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf y bu hyn yn bosibl. Fel y dywedodd y Gweinidog, yr unig blaid nad yw'n cyd-dynnu yw Llywodraeth Dorïaidd San Steffan, sy'n amlwg yn fodlon eistedd ar yr elw a wnaed drwy waith caled ein cyndadau i benderfynu'n awr nad eu cyfrifoldeb nhw yw'r tomenni glo hyn. Cofiwch chi, ni fydd anwybyddu cyfrifoldeb yn syndod o ystyried y gefnogaeth druenus sydd ar gael gan yr un Llywodraeth i gefnogi teuluoedd drwy'r argyfwng costau byw. Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog eto am y datganiad heddiw, ac rwy'n siŵr ei fod yn cytuno â mi, gan obeithio y bydd y Torïaid yn San Steffan yn dechrau cyd-dynnu ar y mater hwn yn y pen draw. 

Diolch i Buffy Williams, ac rwy'n cydnabod bod y rôl arwain y mae hi wedi'i chwarae yn ei chymuned ei hun wrth ymateb i'r llifogydd ac i'r pryder am y domen sy'n symud wedi bod yn hynod o ddefnyddiol. Gobeithio bod ei hetholwyr nawr yn dawel eu meddwl bod tomen Tylorstown yn cael archwiliadau wythnosol. Felly, mae llygad barcud yn cael ei gadw ar hyn, ac mae'r arwyddion yn galonogol iawn bod y risg wedi lleihau. Fel y dywedodd hi, mae gwaith sylweddol wedi'i wneud—rhyw £20 miliwn o fuddsoddiad—a gwaith partneriaeth gwych, yn enwedig gyda chyngor Rhondda Cynon Taf, lle mae'r Cynghorydd Andrew Morgan, wedi camu i'r adwy unwaith eto ac wedi dangos arweiniad a sgiliau ysgogi eithriadol wrth ddod â'r gwahanol asiantaethau at ei gilydd i ganolbwyntio ar y dasg dan sylw. Hefyd, yr Awdurdod Glo, fel y soniodd hi amdano, a'r gwaith defnyddiol iawn y mae Comisiwn y Gyfraith wedi'i wneud wrth greu'r adroddiad hwn, ac mae wedi'i wneud yn gyflym ac wedi cynnig cyfres ymarferol iawn o argymhellion—.

Felly, rwy'n credu bod y stori y mae gennym ni i'w hadrodd ddwy flynedd yn ddiweddarach yn un dda, ac mae hyn yn rhywbeth y mae'r Prif Weinidog yn arbennig yn teimlo'n gryf iawn amdano ac yn bersonol gysylltiedig ag ef. Mae ef wedi dangos llawer iawn o arweiniad personol yn hyn hefyd, ac mae'n glir iawn mai rhwymedigaeth y Senedd hon a'r Llywodraeth hon yw sicrhau bod etifeddiaeth ein gorffennol diwydiannol yn caei ei thrin yn briodol ac y manteisir ar y cyfleoedd. Ond rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn y blaid hon, a'r neges o bob ochr heddiw yw bod yn rhaid i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau'r Senedd yma o'r Blaid Geidwadol yn adlewyrchu'r neges honno'n ôl i'w cyd-Aelodau eu hunain. Nid oes angen i hyn fod yn fater gwleidyddiaeth plaid; mae hyn yn rhywbeth y dylem ni i gyd uno arno ac yna gweld a allwn ni gydweithio ar beidio â gweld hyn fel etifeddiaeth negyddol ond fel cyfle i wneud i'r cymunedau hyn ffynnu eto.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. 

Eitem 8 nesaf—datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol: gwaith teg, y wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd blynyddol. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gwell cytundeb i weithwyr yn ganolog i Gymru decach, fwy cyfartal a mwy ffyniannus. Nid yn unig mai dyma'r peth cywir i'w wneud dros weithwyr, ond mae hefyd o fudd i'n gweithleoedd, ein heconomi a'n gwlad gyfan. Rydym ni'n gweithio mewn partneriaeth ar draws y Llywodraeth a gyda'n partneriaid cymdeithasol i ddefnyddio pob cyfrwng sydd gennym ni i hyrwyddo a galluogi gwaith teg, ymdrin â chamfanteisio ar lafur a mynd i'r afael â chaethwasiaeth fodern.

Sefydlodd Llywodraeth Cymru Gomisiwn Gwaith Teg i wneud argymhellion ar sut y gallwn ni hyrwyddo gwaith teg, ac mae ei adroddiad yn parhau i lunio ein dull gweithredu. Rwy'n falch ein bod ni wedi gweithredu pob un o'r chwe argymhelliad blaenoriaeth y comisiwn, gan gynnwys rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn flynyddol fel hyn, ac rydym ni'n gwneud cynnydd da ar lawer o argymhellion eraill. Fodd bynnag, mae'n bwysig ein bod ni'n dehongli gwaith y Comisiwn Gwaith Teg mewn ffyrdd sy'n ein galluogi ni i ymateb mewn amser real. Y rheswm am hyn yw bod byd gwaith yn parhau i newid ac mae cyflymder a graddfa'r newid, fel symud tuag at weithio hybrid, wedi cyflymu yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Er bod pandemig y coronafeirws wedi dangos bod gwahanol ffyrdd o weithio yn bosibl, mae hefyd wedi canolbwyntio'n fwy clir ar heriau sector a Chymru gyfan ac wedi dinoethi perygl o sut y gall  anghydraddoldebau gael eu gwreiddio. Wrth i ni symud o'r pandemig, nid yw erioed wedi bod yn fwy amserol i bwyso a mesur a chymryd camau i alluogi dyfodol o waith tecach.

Wrth gwrs, mae gwaith teg yn cynnwys materion datganoledig a materion a gedwir yn ôl, gan effeithio ar yr hyn y gallwn ni ei wneud ar waith teg a sut y gallwn ni wneud hynny. Mae gennym ni bum dull eang sydd ar gael i ni, ac rydym ni'n defnyddio pob un ohonyn nhw. Yn gyntaf, rydym ni'n dylanwadu'n uniongyrchol ar amodau gwaith yn y sector cyhoeddus datganoledig. Yn ail, rydym ni'n defnyddio ein dulliau caffael a phŵer y pwrs cyhoeddus i annog gwaith teg. Yn drydydd, rydym ni'n defnyddio ein pŵer cynnull, gan ddod â phartneriaid cymdeithasol ac eraill at ei gilydd i feithrin gwaith teg a hyrwyddo arfer da. Yn bedwerydd, rydym ni'n cefnogi unigolion a sefydliadau i uwchsgilio a chael cyfle i fanteisio ar waith teg. Ac yn olaf, rydym ni'n ceisio dylanwadu ar hawliau, dyletswyddau a diogeliadau cyflogaeth a gedwir yn ôl a fydd yn effeithio ar weithwyr a gweithleoedd yng Nghymru.

Ar lefel sector, rydym ni wedi gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol drwy fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol. Mae'r fforwm wedi chwarae'r rhan allweddol wrth fwrw ymlaen â'n rhaglen ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth i dalu'r cyflog byw gwirioneddol yng ngofal cymdeithasol. Bydd y cynnydd hwn yn dechrau cyrraedd pecynnau cyflog yn ystod y mis nesaf, ac mae'r fforwm yn parhau i weithio gyda'i gilydd i ymdrin â'r heriau ehangach yr ydym ni'n ymwybodol bod y sector a'r rhai sy'n gweithio ynddo yn eu hwynebu a cheisio datrysiadau iddyn nhw. Rydym ni wedi manteisio ar y profiad hwn, gan sefydlu fforwm manwerthu, sy'n gweithio i ymgorffori gwaith teg yn ein gweledigaeth ar gyfer manwerthu. Gan weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, ein nod yw prif ffrydio gwaith teg mewn sectorau eraill lle mae heriau difrifol a brys, fel y sectorau sy'n ymwneud â'r economi ymwelwyr.

O ran agweddau penodol ar waith teg, rydym ni wedi gwneud cynnydd gyda'r cyflog byw gwirioneddol. Rydym ni'n glir bod y cyflog byw gwirioneddol yn elfen, nid yn rhan derfynol, o waith teg. Y llynedd, bu'r cynnydd mwyaf erioed yn nifer y cyflogwyr achrededig cyflog byw, cynnydd trawiadol o 44 y cant ar waith y flwyddyn flaenorol. Mae cyfran yr holl swyddi gweithwyr yng Nghymru sy'n cael eu talu o leiaf y cyflog byw gwirioneddol wedi parhau i godi, sef ychydig dros 82 y cant yn 2021, o'i gymharu ag ychydig o dan 78 y cant yn 2020, gan gau'r bwlch â'r sefyllfa ledled y DU gyfan, ond mae angen i ni gynnal y cynnydd hwnnw. Rydym ni wedi partneru gyda Cynnal Cymru fel partner achredu'r Sefydliad Cyflog Byw yng Nghymru, gan eu hariannu i gefnogi eu gallu i ymgysylltu â chyflogwyr a chyflymu mabwysiadu ac achredu cyflog byw gwirioneddol.

Rydym ni'n ymgorffori gwaith teg yn ein dulliau gweithredu ar draws y Llywodraeth. Mae gwaith teg yn thema graidd yn ein cynllun a gafodd ei gyhoeddi'n ddiweddar ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau, ac rydym yn gweithio i wella cyrhaeddiad ac effaith dulliau fel y contract economaidd a'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi. Rydym ni ar y trywydd iawn i gyflwyno Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus, ac rwy'n falch o ddweud y caiff Aelodau gyfle i graffu ar y Bil hwn yn ddiweddarach eleni. Yn ogystal â hyn, rydym ni'n gweithio gyda TUC Cymru ar brosiect treialu i ymgysylltu â phobl ifanc am rôl undebau llafur, ac rwy'n disgwyl bod mewn sefyllfa i gyhoeddi rhagor o fanylion am hyn yn ystod yr wythnosau nesaf.

Rydym ni'n cydnabod bod llawer o ymgyrchoedd a heriau o'n blaenau, o wythnos waith fyrrach i fynd i ymdrin â bylchau cyflog a sicrhau bod profiad gweithwyr yn deg wrth bontio ym maes sero net, awtomeiddio a digideiddio. Rydym ni wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol i archwilio pa gamau y gallwn ni eu cymryd yn y meysydd hyn. Ond mae angen i Lywodraeth y DU gymryd ei chyfrifoldebau am hawliau a dyletswyddau cyflogaeth o ddifrif. Faint yn rhagor o enghreifftiau fel P&O Ferries y mae angen i ni eu gweld cyn i Lywodraeth y DU ddeall bod diogeliadau annigonol, ynghyd â gorfodaeth wan ac amharodrwydd i weithredu yn gyfuniad a fydd yn arwain at ras i'r gwaelod ar hawliau gweithwyr? Mae'r Llywodraeth hon yn gwneud yr hyn y gallwn ni ei wneud, a byddwn ni bob amser yn gwneud yr hyn y gallwn ni gyda'r dulliau sydd gennym ni, ond rydym angen i Lywodraeth y DU weithredu hefyd, a gweithredu nawr.

Mae dirwyn hawliau gweithwyr yn ôl a pheth o'r ddeddfwriaeth undebau llafur fwyaf cyfyngol yn Ewrop wedi mynd ymlaen yn rhy hir o lawer, ac rydym ni'n dyst i ganlyniadau ansefydlogol a dinistriol hyn i'n pobl, ein cymunedau a'n heconomi. Mae angen undebau cryf arnom ni i gydbwyso buddiannau cyflogwyr a gweithwyr. Dirprwy Lywydd, nid wyf i'n ymddiheuro am barhau i'w gwneud yn glir mai ymuno a bod yn rhan o undeb llafur yw'r ffordd orau i unrhyw weithiwr ddiogelu ei hawliau yn y gwaith, gwella eu cyflog, eu telerau ac amodau a sicrhau eu bod yn cael eu clywed a'u cynrychioli.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddatblygu'r cynnydd yr ydym ni wedi'i wneud, a byddwn ni'n gweithio gyda'n partneriaid cymdeithasol i hyrwyddo agenda gwaith teg yng Nghymru. Diolch.

Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n credu y byddai pawb yma ac ar draws pob Llywodraeth yn y DU yn cytuno bod y rheini sy'n cael amodau gwaith teg a chyflog teg yn hapusach, yn iachach ac yn fwy cynhyrchiol yn eu swyddi, mae'n debyg, ac y dylem ni i gyd fod yn ymdrechu i ddwyn Llywodraethau i gyfrif er mwyn sicrhau bod gan bawb amodau gwaith teg. Er rwy'n siŵr y byddai'r rhai yma wrth eu bodd yn gweld system berffaith eisoes yn gwbl weithredol, mae'n rhaid i ni gofio bod y pethau hyn yn cymryd amser, ac ar hyd y ffordd bydd problemau'n codi y bydd angen eu datrys cyn y bydd modd gwneud unrhyw gynnydd arall.

Rwy'n falch o glywed yn eich datganiad heddiw eich bod chi'n ymrwymo i dalu'r cyflog byw gwirioneddol yn y sector gofal cymdeithasol. Rwyf i wedi cyfarfod â grwpiau gofal cymdeithasol yn fy rhanbarth i sy'n arbennig o bryderus bod cyfraddau cyflog yn rhwystr mawr i ddarparu gofal cyson yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion, gan ei fod yn gysylltiedig â throsiant staff uwch, lle mae llawer yn symud i swyddi sy'n talu'n uwch ac sy'n llai heriol yn y pen draw, fel y sector manwerthu. Gyda dros 72,000 o swyddi yn y sector gofal cymdeithasol i oedolion yn unig, a'r ffaith bod y rhan fwyaf o weithwyr gofal yn cael isafswm cyflog, neu'n agos at isafswm cyflog, mae'r sector hwn yn cynrychioli tua thraean o'r gweithlu yng Nghymru sy'n ennill llai na'r cyflog byw, ac rwy'n siŵr y bydd gweithredu'r cyflog byw gwirioneddol yn mynd ychydig o'r ffordd ymlaen i helpu'r sector.

Hoffwn i dynnu sylw hefyd at y ffaith bod datganiad gweledigaeth y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol yn honni nid yn unig y dylai cyflogau gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu gwella, ond hefyd y dylai eu telerau ac amodau gael eu gwella hefyd, ac nid yw'ch datganiad yn ymdrin â hyn. Gyda hyn mewn golwg, ac o ystyried y pwysau aruthrol sydd ar y sector o ran straen eithriadol a chadw swyddi, hoffwn i ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa ystyriaeth ac asesiad y mae'r Llywodraeth hon wedi'u gwneud o fudd-daliadau mewn gwaith eraill a all gyfrannu at amgylchedd gwaith iach i weithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n credu y byddai modd gwneud mwy i ddarparu manteision hirdymor mewn gwaith i'r rhai sy'n cael eu cyflogi yn y sector ac y byddai gwelliannau'n cymell mwy o staff i ddatblygu gyrfaoedd a helpu i gadw swyddi yn y tymor hir. Yn benodol, rwy'n credu y byddai modd gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol gyda chyfraniadau pensiwn uwch, mwy o hawliau gwyliau neu lwfansau tanwydd, neu hyd yn oed ad-daliadau'r dreth gyngor, y byddai modd eu defnyddio fel dull i helpu i gefnogi'r gweithwyr gofal cymdeithasol ar y cyflogau isaf yn well, neu hyd yn oed annog gweithwyr i aros mewn ardaloedd gwledig neu symud iddyn nhw.

Bydd y Dirprwy Weinidog yn gwbl ymwybodol bod gan Gymru'r oedran canolrif uchaf o holl wledydd y DU, ac ar ben hyn mae gennym ni fewnlifiad net o bobl sydd wedi ymddeol o Loegr sy'n dymuno byw yng nghefn gwlad Cymru neu yn ein pentrefi a'n trefi arfordirol. Gyda phoblogaeth sy'n heneiddio gymaint, mae angen i ni fod yn ddiwyd wrth sicrhau bod gennym ni sector gofal cymdeithasol hyfyw sydd wedi'i gefnogi'n dda, ac rwy'n credu y byddai dewis gwell o fudd-daliadau mewn gwaith yn gwneud llawer i helpu pobl i aros yn y sector hwn yn y tymor hir.

O ran cyflogau teg, rwyf eisiau codi mater hysbysebu Prifddinas-ranbarth Caerdydd bod cyflogau cyfartalog yma yn llawer is nag mewn dinasoedd eraill yn y DU, a llafur rhad Cymru yw'r rheswm pam y dylai busnesau geisio buddsoddi yma. Mae Prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi amddiffyn y sefyllfa hon drwy ddweud eu bod yn tynnu sylw, yn eu geiriau nhw, at y ffaith bod 'cyflogau'n gystadleuol ar hyn o bryd', ac maen nhw eisiau

'ysgogi rhagor o fuddsoddi i godi cyflogau ar draws y ddinas-ranbarth.'

Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno bod hyn yn rhesymeg hurt, oherwydd os ydych chi eisiau denu buddsoddi mewn busnes, mae rhywun yn hysbysebu set sgiliau o ansawdd da y gweithlu, neu—a gwn i fod hyn yn hwb gwirioneddol i Lywodraeth Cymru, o ystyried eu hanes—yn ceisio tynnu sylw at ansawdd da y seilwaith sydd gennym yma yng Nghymru. Efallai fod y Dirprwy Weinidog yn synnu yma, ond rwy'n cytuno ag ysgrifennydd cyffredinol y TUC, Shavanah Taj, wth iddi gondemnio Llywodraeth Cymru am hysbysebu mai Cymru sydd â'r cyflog cyfartalog isaf

'dull digalon sy'n peri rhwyg ac sy'n peryglu sefydlu economi cyflog isel i'r cymunedau niferus y mae arweinyddwyr Prifddinas-Ranbarth Caerdydd yn eu cynrychioli.'

A hoffwn i ychwanegu mai'r hyn y mae'r math hwn o farchnata yn ei wneud mewn gwirionedd yw anfon neges isymwybodol i fuddsoddwyr bod gweithwyr yng Nghymru yn cael llai o dâl oherwydd eu bod yn werth llai. Mae hefyd yn anfon neges glir i'r gweithwyr medrus hynny a allai fod eisiau dod i Brifddinas-ranbarth Caerdydd fod Llywodraeth Cymru yn gwerthfawrogi llafur rhad. Rwy'n cydnabod yn llwyr, Dirprwy Weinidog, ei bod yn debyg nad oeddech chi'n ymwybodol o'r llyfryn marchnata hwn, ac nad yw'n cynrychioli strategaeth farchnata ehangach Cymru. Fodd bynnag, mae'n gwneud rhywfaint i ddangos y meddylfryd sy'n sail i ddull gweithredu cyffredinol Llywodraeth Cymru, ac mae angen i ni gydnabod y bydd gwybodaeth fel hon yn aros yn gyhoeddus. Er y gallech chi ddadlau, ymhlith popeth arall, fod hyn yn fân beth, byddwn i'n dadlau na fyddwn ni byth yn llwyr sylweddoli'r niwed y mae'r math hwn o weithredu yn ei achosi yn y tymor hir. Rwy'n gofyn felly i'r Dirprwy Weinidog sut yr ydych chi'n bwriadu gorfodi gwell strategaethau marchnata a fydd mewn gwirionedd yn adlewyrchu ansawdd a set sgiliau amrywiol gweithwyr yng Nghymru, o gofio eich bod chi wedi derbyn argymhelliad i sicrhau mai cyfrifoldeb holl Weinidogion a swyddogion Cymru yw gwaith teg. Sut y bydd y Llywodraeth hon nawr yn sicrhau bod egwyddorion gwaith teg sy'n cael eu hawlio gan y Llywodraeth hon yn cael eu cynnwys mewn gwirionedd mewn deunydd marchnata buddsoddwyr yn y dyfodol?

Yn olaf, hoffwn i godi'r pwynt o adrodd ar eich cynnydd blynyddol. Rydych chi wedi sôn am y cyflog byw gwirioneddol, ac wrth gwrs eich broliant gwerthu di-gywilydd i'ch goruchwylwyr undebau llafur, a gwleidyddoli siomedig y Dirprwy Weinidog o weithwyr P&O yn y datganiad hwn, y mae condemnio eang wedi bod gan Lywodraeth y DU ynghylch y cam gweithredu hwn ac maen nhw'n gwneud popeth o fewn eu gallu i helpu'r gweithwyr hynny. Rydych chi wedi penderfynu siarad am y materion hyn ar draul rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, a fyddai, rwy'n siŵr, wedi croesawu hyd yn oed sôn wrth fynd heibio am hynny. Tybed pam—

Mae angen i chi orffen nawr, os gwelwch yn dda.

Iawn, dim ond ychydig o frawddegau olaf. Tybed pam nad ydych wedi sôn am unrhyw gynnydd ar gyfer gwaith teg i bobl anabl, pam nad ydych chi wedi sôn am unrhyw gynnydd i ddileu a lleihau'r rhwystrau y mae pobl anabl yn eu hwynebu, a tybed pam nad ydych chi wedi sôn am unrhyw fentrau i helpu i gau'r bwlch cyflogaeth i bobl anabl. Gyda hyn mewn golwg, a all y Dirprwy Weinidog ddweud wrth y Siambr hon pa gynigion sydd gan y Llywodraeth hon i helpu pobl anabl i gael mynediad i amgylchedd gwaith teg? Oherwydd fel grŵp sy'n cael ei effeithio'n anghymesur, dylen nhw fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Diolch.

Mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir: rydym ni wedi ymrwymo'n fawr i sicrhau bod Cymru'n genedl o waith teg ac nid ydym ni'n credu y dylech chi hyrwyddo cyflogau isel fel rheswm dros fuddsoddi. Ac rwy'n croesawu dechrau cyfraniad yr Aelod, gyda'i awgrymiadau adeiladol ynghylch y gwaith yr ydym ni'n ei wneud yn y sector gofal cymdeithasol a'r cyflog byw gwirioneddol, ond rwy'n nodi ei fod, tua'r diwedd, wedi llwyddo, o gyfraniad blaenorol, i israddio fy nghydweithwyr yn yr undebau llafur o fod yn fy mhenaethiaid undebau llafur i fod yn fy ngoruchwylwyr undebau llafur nawr. Ond rwy'n siŵr y byddai Shavanah Taj wrth ei bodd bod Joel James yn cytuno â hi ar un peth.

Ond, o ddifrif, rwy'n credu bod y pwynt y gwnaethoch chi ei godi ar y dechrau, Joel, ynghylch pethau'n cymryd amser a bod problemau ar hyd y ffordd—. Ac rwy'n credu mai dyna un o werthoedd ein gwaith partneriaeth gymdeithasol, nid gydag undebau llafur yn unig, ond gyda chyflogwyr o'r sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol, gan ddod â phobl sydd â'r profiad a'r arbenigedd bywyd mewn gwahanol feysydd yr ydym ni'n ceisio mynd i'r afael â nhw i mewn a symud ymlaen a datblygu pecyn cyfan o amgylch cyflog teg, nad yw, rydych chi'n hollol gywir, yn ymwneud â dim ond y cyflog a gewch; mae'n ymwneud â'r lles a'r amodau ehangach ynghylch eich gwaith hefyd. Mae partneriaeth gymdeithasol yn ein galluogi ni i wneud hynny, ac fe'n galluogodd ni i wneud hynny yn ystod y pandemig, pan oeddem ni'n gallu dod at ein gilydd fel y fforwm iechyd a diogelwch, ymdrin â'r pethau sy'n ymwneud ag asesiadau risg yn y gweithle, ac yna cawson nhw eu gweithredu, ac yna roedd gennym ni fforwm i ddod yn ôl ato a dweud, 'Wel, mewn gwirionedd mae angen addasu'r pethau hyn er mwyn iddyn nhw fod yn llawer mwy effeithiol yn ymarferol a chyflawni'r diben yr oedd wedi'i  fwriadu ar eu cyfer.'

O ran y pwyntiau ynghylch y cyflog byw gwirioneddol mewn gofal cymdeithasol, yn fy natganiad, nodais fod y cyflog byw gwirioneddol yn fan cychwyn i fynd i'r afael ar unwaith â rhai o'r pryderon hynny y gwnaethoch chi dynnu sylw atyn nhw ynghylch recriwtio a chadw staff hefyd, a rhaglen waith y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol nawr yw ystyried y materion ehangach hynny y gwnaethoch chi dynnu sylw atyn nhw ynghylch beth arall a allai—. Oherwydd nid yw gwaith teg, fel y dywedais i, yn ymwneud â'ch cyflog yn unig fel rhan o hynny; mae'n ymwneud â'ch amodau gwaith ehangach. Ac rydych chi'n hollol gywir bod angen i ni gyrraedd sefyllfa lle'r ydym yn gwneud yn siŵr bod gan y sector hwn, y mae'n debygol y byddwn ni i gyd yn troi ato rywbryd yn ystod ein hoes, ac sy'n gofalu'n fawr iawn am ein hanwyliaid—y gydnabyddiaeth, y statws a'r gefnogaeth y mae'n eu haeddu.  

Diolch yn fawr ichi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog. 

Roedd yn dda clywed eich condemniad o driniaeth staff P&O Ferries, sydd wedi cael eu trin yn warthus. Yn absenoldeb hawliau cryfach y mae mawr eu hangen i weithwyr, rwy'n gobeithio y bydd y drychineb cysylltiadau cyhoeddus a ddeilliodd o hynny yn gorfodi penaethiaid y cwmni i ailfeddwl. Roeddwn i hefyd yn falch o glywed sôn dro ar ôl tro am waith teg yn eich datganiad. Wrth i ni ddod allan o'r pandemig, rhaid i ni sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl. Mae hon yn un o gredoau craidd Plaid Cymru. 

Yr hyn yr ydym ni wedi'i weld mewn dirwasgiadau blaenorol a dirywiad economaidd yw mai pobl ar ddau ben y sbectrwm oedran gweithio sydd wedi dioddef fwyaf o'r argyfwng. Gyda fy nghyfrifoldeb dros bobl hŷn, rwy'n awyddus i Gymru ddysgu o gamgymeriadau'r gorffennol. Er enghraifft, yn ystod cwymp ariannol 2008, bu bron i ddiweithdra ymhlith gweithwyr hŷn ddyblu yn y DU. Rydym ni'n gwybod, pan gaiff pobl hŷn eu diswyddo, eu bod yn ei chael hi'n anoddach dod o hyd i waith. Heb gymorth digonol, rydym ni'n wynebu'r risg o genhedlaeth gyfan o bobl hŷn, yn eu 50au a'u 60au, na fydd yn dod o hyd i swydd arall cyn cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth. Yr hyn sy'n gwaethygu pethau yw bod llawer o bobl hŷn yn wynebu rhagfarn a gwahaniaethu ar sail oedran yn y gweithle. Felly, hoffwn i glywed gan y Dirprwy Weinidog heddiw ynghylch sut y maen nhw'n bwriadu unioni'r pryderon hyn.

Hoffwn i hefyd godi mater a gafodd ei grybwyll gan fy nghyd-Aelod yn fy mhlaid, Luke Fletcher, yn ystod y Cyfarfod Llawn yr wythnos diwethaf. Mae llawer o fy etholwyr yn cymudo i Gaerdydd o'u trefi a'u pentrefi, felly roeddwn i'n siomedig o weld Prifddinas-ranbarth Caerdydd yn marchnata'r ardal fel hafan i gyflogwyr sy'n talu cyflogau is. Mae hyn yn gwrth-ddweud gwaith y Comisiwn Gwaith Teg i hyrwyddo'r polisi bod gwaith teg yn cyfateb i wobr deg. Dylem ni fod yn ceisio unioni gwahaniaethau cyflog a pheidio â brolio amdano mewn prosbectysau i gwmnïau, gan barhau â'r anghydraddoldebau sy'n bodoli yng Nghymru. Mae hyn yn arbennig o anodd yn ystod argyfwng costau byw sydd wedi tynnu llawer o deuluoedd i dlodi llwm. A wnewch chi felly gondemnio'r hysbysebu gan Brifddinas-ranbarth Caerdydd? Rwy'n nodi eich ateb i gwestiwn blaenorol, ond sut ydych chi'n bwriadu ymdrin â'r canfyddiad ei bod yn iawn i fusnesau ddod i Gymru a thalu cyflog is i weithwyr? Diolch yn fawr. 

Diolch yn fawr, Peredur, am eich cwestiwn. Os caf i gyfeirio at y pwynt olaf yn gyntaf, ac ailadrodd yr hyn y dywedais i wrth Joel James, mae ein safbwynt ni fel Llywodraeth Cymru yn glir: nid ydym ni'n credu y dylem ni hyrwyddo cyflogau isel fel rheswm dros fuddsoddi yng Nghymru. Cefais i fy siomi gan y dull a gymerodd Prifddinas-ranbarth Caerdydd o ran pwysleisio cyfraddau cyflog graddedigion is o'i gymharu â rhai rhannau o'r DU. Rwy'n deall bod y rhanbarth nawr wedi egluro ei safbwynt a'i ddyhead i godi cyflogau ac ansawdd gwaith ar draws y rhanbarth, ond rwy'n ailddatgan yn frwd bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda'n partneriaid i sicrhau bod gwaith teg yn cael ei wreiddio a'i hyrwyddo trwy popeth a wnawn, fel sydd wedi'i argymell gan adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg.

Os trof i at rai o'r pwyntiau a wnaethoch chi yn huawdl iawn, a'ch pwyntiau gwerthfawr iawn ynghylch yr heriau i bobl ar bob pen o'r sbectrwm oedran gweithio, ddywedwn ni, o ran y sefyllfa yr ydym ni ynddi, efallai, yr amgylchiadau economaidd dan fwy o bwysau. Fel rhan o'n strategaeth cyflogadwyedd a sgiliau ddiweddar, rwyf i a Gweinidogion eraill ar draws y Llywodraeth—yn enwedig fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol—wedi gweithio'n agos iawn gyda chydweithwyr fel Gweinidog yr Economi a chydweithwyr ledled yr economi, partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg i sicrhau bod gwaith teg nid yn unig wedi'i ymgorffori yn rhan o hyn, ac yn cael ei ystyried yn rhan ohono, ond, mewn gwirionedd, bod yr ystyriaethau hynny yr oeddech chi wedi'u codi yn cael eu prif ffrydio trwy bopeth a wnawn ni, a'i fod yn ystyried hefyd y mathau hynny o heriau sy'n ymwneud â chroestoriadeddau, nid yn unig i bobl hŷn, ond i fenywod, pobl o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig hefyd. Felly, mae'n rhywbeth sydd wrth wraidd yr hyn a wnawn ni, ac rwy'n fwy na pharod i drafod hynny gyda'r Aelod y tu allan i'r datganiad heddiw, dim ond i ymdrin â rhai o'r cwestiynau yr ydych chi wedi'u codi. 

Un o'r pethau yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried hefyd yw sut y gallwn ni ddefnyddio'r ysgogiadau hynny, yn enwedig yn y sector cyhoeddus, lle mae gennym ni fwy o ddylanwad oherwydd ein cyfrifoldeb datganoledig. Mae'n rhywbeth yr wyf i wedi gweithio arno mewn swydd flaenorol mewn bywyd blaenorol hefyd, fel y dywedwn ni, a dyna, mewn gwirionedd, yw'r gwerth y gall pobl hŷn gyfrannu at y gweithle o ran trosglwyddo eu sgiliau. Felly, ystyried cyfleoedd ar gyfer pethau fel ymddeoliad graddol a lleihau eu horiau fesul cam, a gallu gweithio gyda phobl iau i helpu i uwchsgilio ac yna trosglwyddo eu sgiliau fel rhan o'r cyfleoedd hyfforddi a phrentisiaethau hynny. Felly, mae cynlluniau yno ac mae gwaith wedi'i wneud, ac fel yr wyf i bob amser yn ei ddweud, mae llawer mwy i'w wneud, ond fel y dywedais i, rwy'n fwy na pharod i ymgysylltu â'r Aelod ynghylch sut y gallwn ni gydweithio ar hyn.

Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog ynghylch gwasanaethau cyhoeddus datganoledig, ac a gaf i ymuno ag eraill i groesawu'r cyflog byw ym maes gofal cymdeithasol? Ond, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i ddim contractau camfanteisiol a bod cyflog byw gwirioneddol yn cael ei dalu i bawb ym mhob gwasanaeth cyhoeddus datganoledig yng Nghymru? A wnaiff Llywodraeth Cymru ddefnyddio ei phwerau caffael i eithrio cwmnïau contractau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hariannu sy'n talu llai na'r cyflog byw gwirioneddol, neu'n ddefnyddio contractau camfanteisiol? Yn olaf, a wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i gondemnio diswyddo ac ailgyflogi, ac a fydd cwmnïau sy'n defnyddio hynny'n cael eu gwahardd o gontractau sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru? A gan wrando ar yr hyn y mae pobl wedi'i ddweud am gyflog isel, os oedd cyflog isel yn bwysig ar gyfer buddsoddi a thwf, esboniwch i mi Palo Alto, esboniwch i mi Efrog Newydd, esboniwch i mi Mannheim, esboniwch i mi Caergrawnt. Yr ardaloedd â chyflogau uchel yw'r rhai sy'n cael y buddsoddiad, nid y rhai â chyflogau isel.

Diolch i Mike Hedges am ei gyfraniad angerddol iawn, a gwn i fod hwn yn faes y mae Mike wedi ymgyrchu arno ac wedi'i fynegi yn y Siambr hon am nifer o flynyddoedd. Yr ateb byr i'ch cwestiwn ynghylch a fyddwn i'n condemnio diswyddo ac ailgyflogi yw 'byddwn'. Rydym ni wedi ymrwymo'n llwyr i ddefnyddio'r holl ddulliau y gallwn ni i fynd mor bell ag y gallwn ni i sicrhau, mewn gwirionedd, nad yw'r arfer hwnnw'n cael ei ddefnyddio yng Nghymru. Ond, wrth gwrs, mae angen y ddeddfwriaeth honno ar lefel y DU arnom ni ac nid yw'r Bil cyflogaeth a gafodd ei addo yn 2019 wedi'i gyflwyno o hyd. Fel y dywedais i yn fy natganiad, am faint y gallwn ni barhau i gael rhai o'r diogeliadau mwyaf cyfyngol a chyfyngedig i weithwyr yn Ewrop gyfan, ac enghreifftiau fel P&O ac eraill—? Mae wedi'i ganolbwyntio arno'n fwy pendant, rwy'n meddwl, yn ystod y chwe mis diwethaf yn ystod y pandemig, ac mae mwy o bobl yn ymwybodol o ganlyniadau tactegau fel diswyddo ac ailgyflogi oherwydd, mewn gwirionedd, mae ein strwythur presennol yn caniatáu i hynny ddigwydd. Felly, yn sicr, rwyf i'n ei gondemnio ac mae angen ei wahardd, ac mae angen mwy o ddiogeliadau ar bobl mewn gwaith lle bynnag y maen nhw'n gweithio ledled y DU.

O ran contractau allanol, y pwynt allweddol yw na chaiff contractau allanol eu defnyddio i erydu telerau ac amodau, fel modd, ddywedaf i, i aralleirio, i ostwng y gwastad. Bydd angen i sefydliadau a gaiff eu cynnwys yn ein Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus ymdrin â'r materion hyn mewn ffyrdd sy'n gyson â'r dyletswyddau caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol. Rydym ni hefyd yn ceisio cryfhau'r cod ymarfer a chaffael moesegol ochr yn ochr â hynny, ac mewn gwirionedd y dyletswyddau caffael yn y Bil, byddwn ni hefyd yn ystyried gwneud hynny'n gymwys i gadwyni cyflenwi hefyd. Felly, rydym ni'n ystyried yr holl ysgogiadau hynny sydd gennym ni yng Nghymru i wneud gwahaniaeth yn y meysydd y gwnaeth Mike Hedges eu codi, yn ogystal ag, ac ochr yn ochr â'n hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i sicrhau ein bod ni'n archwilio lle y mae modd dod â gwasanaethau'n gynaliadwy ac yn fforddiadwy yn ôl i sector cyhoeddus cryfach, byddwn ni'n gwneud hynny.

Gan gadw at P&O, dyma gwmni sydd, mewn gwirionedd, yn cyflogi pobl gyda gwahanol amodau gwaith yn y diwydiant llongau; hyd y gwn i, maen nhw i gyd yn defnyddio lleoedd alltraeth i gofrestru eu cwmnïau, ac maen nhw i gyd yn talu cyflogau gwarthus iawn, ac mae'r amodau y maen nhw'n lletya'r bobl hyn ynddyn nhw wir yn ofnadwy. Ond does fawr dim y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, nid hyd yn oed cydweithio â Llywodraeth y DU. Mae hon yn broblem ryngwladol y mae'n rhaid i'r Cenhedloedd Unedig ymdrin â hi.

Gan gadw at yr hyn y gallwn ni wneud rhywbeth yn ei gylch, gwnaethoch chi ddweud mai un o'r ysgogiadau sydd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi unigolion a sefydliadau yw gwella eu sgiliau, fel y gallan nhw gael gwaith teg. Felly, roeddwn i eisiau ystyried meysydd yr economi lle'r ydym yn ymwybodol bod heriau recriwtio a chadw. Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi swm mawr o arian i ymestyn y cyflog byw gwirioneddol i ofal cymdeithasol a gofal plant, yn ogystal â buddsoddi miliynau lawer, yn amlwg, yn y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio. Sut ydych chi'n uwchsgilio pobl sydd wedi'u tangynrychioli yn y sectorau hynny, a phwy, p'un a ydyn nhw'n lleiafrifoedd ethnig neu'n fwy o ddynion mewn gofal plant, mwy o fenywod fel gosodwyr inswleiddio yn y diwydiant adeiladu?

Diolch i Jenny Rathbone am ei chyfraniad ac am godi a nodi'r heriau sy'n ein hwynebu ni mewn lleoliadau cenedlaethol a rhyngwladol, oherwydd, yn amlwg, nid yw'r diogeliadau cyfreithiol yno ac yn sicr nid ydyn nhw'n ddigon cryf i ddiogelu gweithwyr mewn gweithleoedd ledled y DU a thu hwnt.

O ran yr hyn y gallwn ni ei wneud, rydych chi'n iawn i nodi'r meysydd hynny lle gallwn ni gefnogi ac uwchsgilio a defnyddio'r dulliau hynny sydd ar gael i ni i geisio gwneud cymaint o wahaniaeth i fywydau pobl ac effeithio arnyn nhw gymaint ag y gallwn ni, mewn cymunedau ledled y wlad. Felly, unwaith eto, rydym ni'n gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol, gan sicrhau ein bod ni'n gweithio gyda phobl sy'n gallu dod â nid yn unig profiad o'r sector cyflogaeth a'r heriau sy'n eu hwynebu nhw, ond hefyd o ran profiad bywyd pobl sy'n gweithio yn y sectorau hynny, a hefyd brofiad bywyd pobl yr ydym ni eisiau eu huwchsgilio, ar yr un pryd â chefnogi'r sectorau i'w cryfhau a chryfhau'r statws a sicrhau bod cyfleoedd ehangach.

Felly, rydym ni'n gweithio gyda'n partneriaid cymdeithasol i sicrhau bod cyflogwyr ac undebau llafur yn gweithredu fel hyrwyddwyr ar gyfer y newid hwnnw, i wir fwrw ymlaen â hynny, i'n helpu ni i ledaenu ymwybyddiaeth ac ymarfer ac i drawsnewid y diwylliannau sefydliadol hynny i ddatblygu pobl, gweithio'n rhagweithiol i hyrwyddo manteision gweithlu amrywiol, a sicrhau bod yr amgylcheddau gwaith yno sy'n gynhwysol ac yn cefnogi gweithwyr o leiafrifoedd ethnig i gymryd rhan, ac nid dim ond i gymryd rhan, ond i symud ymlaen a ffynnu hefyd, sydd, yn fy marn i, yn hollbwysig.

Ac ochr yn ochr â hynny, rydym ni'n gwella ein gwasanaethau cyflogadwyedd a sgiliau rheng flaen, gan sicrhau eu bod wir yn gynhwysol, ac yn adlewyrchu'r cymunedau y maen nhw'n eu gwasanaethu, fel y dylai hi fod, a chymryd camau i ehangu cyfranogiad grwpiau lleiafrifoedd ethnig yn y system sgiliau. Rwy'n gwybod ein bod ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth gyda fy nghyd-Aelod Jane Hutt o ran y cynllun gweithredu gwrth-hiliol yr ydym ni'n ei ystyried nawr a chynlluniau gweithredu eraill sy'n ymwneud â gweithwyr anabl a'r gymuned LGBTQ+ hefyd, i sicrhau ein bod ni'n meddwl am bethau yn y gweithle yn ogystal ag yn y gymuned hefyd, i sicrhau bod hynny wedi'i wreiddio ar draws y Llywodraeth a thrwy ein strategaethau cyflogadwyedd a sgiliau wrth symud ymlaen.

Ac yn olaf, Jack Sargeant.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ganmol y Gweinidog am y gwaith y mae hi wedi'i wneud yn y maes hwn, nid yn unig fel Gweinidog neu Aelod o'r Senedd, ond wrth gwrs yn ei swydd flaenorol fel undebwr llafur? A hoffwn i gofnodi fy aelodaeth falch o Unite the Union, undeb cymunedol, sydd yma heddiw.

Gwnes i wrando gyda diddordeb pan wnaethoch chi sôn am wythnos waith fyrrach yn eich datganiad. Efallai ei bod yn bryd cael sgwrs ehangach am hynny, ac wrth gwrs bydd y Pwyllgor Deisebau yn cynnal ymchwiliad i hynny, a hoffem ni glywed eich barn am hynny, yn sicr. Ond rwyf i eisiau codi'r enghraifft y gwnes i ei chodi yr wythnos diwethaf yn y Siambr, pan ddywedodd menyw ifanc, sy'n gweithio yn y sector lletygarwch wrthyf i, ac eto, rwy'n dyfynnu, y byddai hi'n cael mwy o dips pe na bai'n gwisgo mwgwd. Ni allaf i ddeall hyn o gwbl. Pwy ar y ddaear sy'n meddwl bod hynny'n beth derbyniol i'w ddweud? Mae'n gwbl warthus.

Felly, Gweinidog, 'Sut mae grymuso gweithwyr ifanc?' yw fy nghwestiwn i. Rwyf i, wrth gwrs, yn gwybod bod llawer o'r pwerau hyn yn rhai Llywodraeth y DU a bydd fy nghyd-Aelodau yn ymwybodol iawn heddiw, rwy'n siŵr, o fy nheimladau i tuag at gymhwysedd Llywodraeth Geidwadol y DU yn y maes hwn, ond wedi dweud hynny, beth allwn ni ei wneud, gan weithio gyda'r pwerau sydd gennym ni yn Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, i sicrhau bod gweithwyr ifanc yn cael eu grymuso a'u diogelu?

Diolch i fy nghyd-Aelod Jack Sargeant am ei gyfraniad ac am y gwaith y mae'n ei wneud o ran cefnogi a hybu llais gweithwyr ifanc, sy'n bwysig iawn. A gaf i ymuno'n llwyr â chi i gondemnio profiad y fenyw ifanc honno a oedd yn gweithio a'r hyn mae wedi ei wynebu yn y gweithle? Ond rwy'n credu, yn anffodus, y bydd pob un ohonom ni yma yn dweud nad yw hynny'n annodweddiadol, mae'n debyg; mae'n debyg bod hwnnw yn brofiad llawer rhy gyffredin. A'r hyn yr wyf i wedi ei ganfod, nid yn unig yn y rôl hon, ond fel yr ydych chi wedi ei ddweud o'r blaen, yw mai gweithwyr ifanc, yn anecdotaidd, yw'r rhai mwyaf tebygol o gael eu hecsbloetio gan nad ydyn nhw’n gwybod beth yw eu hawliau.

Felly, rwy'n credu i ni fel Llywodraeth Cymru, un o'r pethau y gallwn ni ei wneud mewn gwirionedd yw'r ffordd yr ydym yn cysylltu i'r gwaith yr ydym yn ei wneud gyda Gyrfa Cymru, yr ydym yn ei wneud ar gyfer y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau, a sefydliadau a chyrff eraill a gefnogir gan Lywodraeth Cymru, ein bod ni'n sicrhau bod pobl, yn enwedig gweithwyr ifanc, yn gallu cael gwybodaeth am hawliau a chyfrifoldebau yn y gweithle, a hefyd y gefnogaeth y gall bod yn rhan o undeb llafur ei rhoi i chi. Ac rwy'n ei awgrymu yn y datganiad ein bod ni'n awyddus i wneud rhywfaint o waith, gan weithio gyda'r prosiect treialu gyda TUC Cymru, i estyn allan at weithwyr iau, pobl ifanc mewn ysgolion, i siarad â nhw am eu hawliau a'u cyfrifoldebau, a'r rôl mae undebau llafur yn ei chwarae mewn gweithleoedd a chymunedau yng Nghymru. Rwyf i yn cofio ysgrifennu rhywbeth flynyddoedd lawer yn ôl ynghylch pam y dylech chi ymuno ag undeb llafur. Onid ydym ni, Joel? Joel, fe ddof i â ffurflen aelodaeth i chi i ymuno ag undeb llafur y tro nesaf. Ond o ddifrif, rydych chi'n treulio rhan mor sylweddol o'ch bywyd fel oedolyn mewn gwaith, oni bai eich bod chi’n ennill y loteri neu'n ennill arian drwy ddulliau annilys, mae mor, mor bwysig eich bod chi’n gwybod beth yw eich hawliau a'ch amddiffyniadau a'r ffordd orau o wneud hynny yw bod yn rhan o undeb llafur.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy’n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022. Dwi'n galw ar y Gweinidog llywodraeth leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Rwy’n croesawu’r cyfle i gyflwyno'r rheoliadau diwygio hyn heddiw. Bydd Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Diwygiadau sy'n Ymwneud â Chyhoeddi Gwybodaeth) (Cymru) 2022 yn dileu'r gofyniad i sicrhau bod cyfeiriadau aelodau prif gynghorau ar gael i'r cyhoedd. Fel rhan o'n dull o sicrhau diogelwch aelodau etholedig mewn llywodraeth leol, rydym wedi ymrwymo i ddisodli'r gofyniad i gyhoeddi cyfeiriadau cartref o blaid cyfeiriad swyddogol.

Mae adran 100G(1)(a) o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor gadw cofrestr, gan nodi enw a chyfeiriad pob aelod o gyngor. Ceir darpariaeth debyg yn adran 100G(1)(b) mewn cysylltiad ag aelodau pwyllgor neu is-bwyllgor. Mae adran 100G(4) yn ei gwneud yn ofynnol i'r gofrestr hon fod yn agored i'r cyhoedd ei harchwilio yn swyddfeydd y cyngor. Mae rheoliad 12 o Reoliadau Awdurdodau Lleol (Trefniadau Gweithrediaeth) (Penderfyniadau, Dogfennau a Chyfarfodydd) (Cymru) 2001 yn cynnwys gofyniad tebyg mewn cysylltiad ag aelodau gweithrediaeth cynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol, gan gynnwys aelodau pwyllgorau ac is-bwyllgorau'r weithrediaeth.

Er mwyn cyflawni ein hymrwymiad, mae adran 43 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn gosod dyletswydd ar brif gynghorau i gyhoeddi cyfeiriad electronig a thrwy'r post ar gyfer gohebiaeth ar gyfer pob aelod o'r cyngor. Nid oes rhaid i hyn fod yn gyfeiriad cartref. Daw'r ddarpariaeth hon i rym ar 5 Mai 2022. Er cysondeb yn ein dull gweithredu, bydd y rheoliadau hyn yn diwygio adran 100G o Ddeddf 1972 a rheoliad 12 o reoliadau 2001 i ddarparu na ddylai'r wybodaeth sy'n agored i'w harchwilio gynnwys cyfeiriad aelod sydd wedi'i gynnwys yn y cofrestrau.

Rydym yn gwybod na fydd y newidiadau hyn ynddyn nhw eu hunain yn datrys materion diogelwch. Fodd bynnag, maen nhw’n rhan o gyfres ehangach o drefniadau sy'n ceisio atgyfnerthu pwysigrwydd diogelu hawliau aelodau i gael bywyd preifat heb niwed nac aflonyddu. Rwy’n gofyn i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw a, Llywydd, rwy’n ddiolchgar i fy nghyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr am ddweud wrthyf eu bod nhw’n awyddus i'w cefnogi. Diolch.

Yn wir, does yna neb eisiau siarad yn y ddadl ar y mater yma, felly dwi'n cymryd nad yw'r Gweinidog eisiau ymateb, felly fe wnaf i ofyn y cwestiwn: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nag oes. Ac felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn o dan Rheol Sefydlog 12.36.

Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro sydd nesaf, er mwyn caniatáu i eitemau 11 a 12 gael eu trafod. Dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud y cynnig i atal y Rheolau Sefydlog.

Yn ffurfiol.

Y cynnig yw i atal y Rheolau Sefydlog dros dro. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny?

Unrhyw wrthwynebiadau i—[Torri ar draws.] Ydych chi'n gwrthwynebu—[Torri ar draws.] Wnes i ddim clywed dim byd yn awr, felly byddaf yn symud ymlaen ar frys. [Chwerthin.] Mae'r cynnig i atal y Rheolau Sefydlog wedi ei dderbyn.

Nesaf, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, bydd y tri chynnig o dan eitemau 10, 11 a 12 yn cael eu grwpio i'w trafod, gyda phleidleisiau ar wahân. Y tri chynnig hynny yw'r Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022 a Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) 2022. Felly, a oes unrhyw wrthwynebiad i grwpio'r cynigion yma ar gyfer eu trafod, gyda phleidleisiau ar wahân? Da iawn. Does yna ddim gwrthwynebiad dwi'n ei weld. 

Fe awn ni ymlaen i glywed y cynnig. Dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud hynny—Eluned Morgan.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy’n cynnig y cynnig ger ein bron. Fel y nododd y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, mae achosion unwaith eto'n cynyddu'n gyflym ledled Cymru, sy'n cael ei ysgogi gan yr is-deip o amrywiolyn omicron BA.2. Mae'r canlyniadau diweddaraf o arolwg o heintiau'r coronafeirws y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn awgrymu bod gan un o bob 16 o bobl yng Nghymru COVID-19 yn yr wythnos a ddaeth i ben ar 19 Mawrth. Roedd hynny 10 diwrnod yn ôl; mae'n fwy tebygol yn awr o edrych fel tua un o bob 13 neu 14. Roedd mwy na 1,300 o gleifion yn yr ysbyty am resymau yn ymwneud â COVID-19 ar 23 Mawrth; heddiw, y ffigur yw 1,492.

Ger ein bron heddiw mae tair cyfres o reoliadau diwygiedig. Yn gyntaf, Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022. Rhoddodd Deddf y Coronafeirws 2020, y Ddeddf, bwerau brys i Weinidogion Cymru ymateb i'r pandemig. Cafodd y Ddeddf Gydsyniad Brenhinol ar 25 Mawrth 2020. Daeth y rhan fwyaf o'r darpariaethau dros dro yn y Ddeddf i ben ar ddiwedd y dydd ar 24 Mawrth. Mae pob Llywodraeth ledled y DU wedi cyflwyno rheoliadau sy'n ymestyn gwahanol ddarpariaethau yn y Ddeddf. Mae Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022 yn ymestyn dwy ddarpariaeth dros dro am gyfnod o chwe mis ar y mwyaf hyd at 24 Medi 2022.

Mae'r coronafeirws gyda ni o hyd, a gallwn ni ddisgwyl i ragor o donnau o'r haint ac amrywiolion newydd ddod i'r amlwg. Gallai'r rhain fod yn fwy difrifol nag amrywiolion blaenorol, a gallen nhw feddu ar lefelau uwch o allu dianc rhag y brechlyn. Mae ymestyn y ddwy ddarpariaeth hyn yn rhan o'n gwaith cynllunio wrth gefn. Mae'r darpariaethau perthnasol yn adran 82, tenantiaethau busnes yng Nghymru a Lloegr, sy'n eu diogelu rhag fforffedu. Mae'r darpariaethau hyn yn rhoi'r pŵer i Weinidogion Cymru ymestyn y cyfnod perthnasol pan na chaniateir gorfodi hawl i ail-fynediad neu fforffediad o dan denantiaeth fusnes am beidio â thalu rhent, er mwyn helpu busnesau y mae'r coronafeirws wedi effeithio arnyn nhw. Ar ôl diwedd y cyfnod hwn, bydd y Bil Rhent Masnachol (Coronafeirws) y rhoddodd y Senedd ganiatâd deddfwriaethol iddo ar 8 Mawrth, yn cefnogi landlordiaid a thenantiaid i ddatrys anghydfodau sy'n ymwneud â busnesau sydd â dyled rhent yr oedd yn ofynnol iddyn nhw gau yn ystod y pandemig. Roedd angen i ni allu ymestyn y cyfnod perthnasol gan ddefnyddio adran 82 o Ddeddf y Coronafeirws pe bai wedi dod i ben cyn i'r Bil rhent masnachol gael Cydsyniad Brenhinol. Fodd bynnag, daeth y Bil rhent masnachol i rym ar 24 Mawrth ac, o'r herwydd, gallaf gadarnhau na fyddwn yn defnyddio'r darpariaethau hyn.

Adran 38, Atodlen 17, parhad dros dro, addysg a hyfforddiant a gofal plant. Mae'r darpariaethau hyn yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru roi cyfarwyddiadau parhad dros dro i sefydliadau addysgol, darparwyr gofal plant cofrestredig ac awdurdodau lleol i helpu i reoli'r tarfu ar ddysgu yn ystod y pandemig. Mae ymestyn y darpariaethau addysg hyn yn fesur wrth gefn i raddau helaeth, ac nid ydym yn bwriadu nac yn disgwyl defnyddio'r darpariaethau hyn yn y cyfnod estynedig o chwe mis. Byddai unrhyw gynnig i ddefnyddio'r pwerau o fewn y darpariaethau hyn yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gyflwyno rheoliadau pellach, a fyddai, wrth gwrs, yn destun craffu gan y Senedd. Byddai'r Aelodau'n cael cyfle bryd hynny i ystyried cymesuredd a phriodoldeb unrhyw fesurau y byddem yn eu cynnig yn y cyfnod estynedig o chwe mis.

Yn ail, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 7) 2022. Yn ein cynllun pontio, 'Gyda’n gilydd tuag at ddyfodol mwy diogel', cyflwynom ni ein bwriad, mewn senario COVID-sefydlog, i ddileu'r cyfyngiadau cyfreithiol a oedd yn weddill ar 28 Mawrth. Yn anffodus, o ystyried y sefyllfa ar hyn o bryd, fe ddaethon ni i'r casgliad adeg yr adolygiad 21 diwrnod ar 24 Mawrth na fyddai modd inni symud mor gyflym ag yr oedden ni wedi ei ragweld ac wedi'i gynllunio. Felly, o dan reoliadau rhif 7, mae'r dyddiad y daw'r prif reoliadau i ben yn cael ei ymestyn o 28 Mawrth i 18 Ebrill. 

Yn drydydd, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022. Ni allwn gadw'r rheolau brys yma am byth; mae'n ffaith bod yn rhaid inni ddysgu byw gyda'r coronafeirws. Felly, rŷn ni hefyd wedi penderfynu, yn dilyn yr adolygiad 21 diwrnod diweddaraf, i barhau â'n taith ofalus i ffwrdd o gyfyngiadau cyfreithiol. Mae rheoliadau rhif 8 yn dileu, o 28 Mawrth ymlaen, y gofyniad cyfreithiol i hunanynysu, ac mae'r gofyniad i wisgo gorchuddion wyneb mewn siopau ac ar drafnidiaeth gyhoeddus hefyd wedi'i ddileu. Mae'r rhain yn dal i fod yn fesurau diogelu pwysig y gall pobl eu cymryd i leihau trosglwyddiad y feirws, ond nawr yw'r amser iawn, yn ein barn ni, i ganiatáu i bobl wneud eu penderfyniadau eu hunain. Fel rydym ni wedi'i weld drwy gydol y pandemig, bydd pobl Cymru yn gwneud y peth iawn i gadw ein hunain yn ddiogel.

Rŷn ni wedi cadw'r gofyniad i wisgo gorchuddion wyneb mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd hyn o gymorth i ddiogelu'r bobl sydd fwyaf agored i niwed yn y mannau hynny lle mae'r mwyaf o risg. Rŷn ni hefyd wedi cadw'r gofyniad i fusnesau a sefydliadau gynnal asesiadau risg penodol ar gyfer y coronafeirws, a chymryd mesurau rhesymol i reoli trosglwyddiadau. Bydd hyn yn ein galluogi i ddiweddaru'r asesiadau risg ac ystyried mesurau priodol yn sgil yr is-amrywiolyn BA.2. Bydd y rheoliadau'n cael eu hadolygu unwaith eto erbyn 14 Ebrill. Fel rŷn ni wedi'i wneud bob amser, byddwn ni'n dal i wneud penderfyniadau i ddiogelu iechyd pobl Cymru ar sail y dystiolaeth wyddonol sydd ar gael i ni, a dwi'n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynigion. Diolch, Llywydd.

Russell George.

Diolch, Llywydd. Mae'n ddrwg gen i am fy nryswch cynharach, roeddwn i'n ceisio tynnu fy ngorchudd wyneb ar yr un pryd â pheidio â chael fy offer cyfieithu ymlaen. Rwy'n ymddiheuro.

Gall amldasgio fod yn anodd i rai. [Chwerthin.]

Yn enwedig i ddynion. [Chwerthin.]

Wnes i ddim dweud hynny.

Rwy'n gwybod na wnaethoch chi ddweud hynny. Diolch yn fawr, Llywydd.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am gyflwyno'r rheoliadau hyn y prynhawn yma? Ni fyddwn ni’n cefnogi newid dyddiad Deddf y Coronafeirws. Fe wnes i wrando’n ofalus ar yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud, ac mae gen i lawer o ddealltwriaeth o'r pwynt yr ydych chi’n ei ddadlau y prynhawn yma am ymestyn y cyfnod i chwe mis arall, ac rwy’n deall rhan fawr o'r rhesymeg yr ydych chi wedi ei hamlinellu y prynhawn yma. Ond, wrth gwrs, fy safbwynt i a safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig yw bod yn rhaid i'r holl ddeddfwriaeth frys gael dyddiad gorffen, ac rwy’n credu y byddech chi’n cytuno â hynny, ac rwy’n credu mai'r gwahaniaeth rhyngom ni yw pryd y mae'r dyddiad gorffen hwnnw. I mi a’r Ceidwadwyr Cymreig, rydym ni’n credu bod y dyddiad gorffen hwnnw wedi dod bellach. Os oes angen deddfwriaeth bellach yn y dyfodol, ac rydym yn gobeithio na fydd, ac rydych chi'n disgwyl na fydd, a byddwn i’n disgwyl na fydd hefyd, yna dylid cyflwyno'r ddeddfwriaeth honno a'i thrafod yn ôl ei rhinwedd ei hun. Rwy’n deall eich bod chi wedi sôn am gyflwyno craffu pellach ar ffurf yr estyniad, ond rwyf i yn credu’n gryf fod yn rhaid cael dyddiad gorffen i ddeddfwriaeth frys a bod yr amser hwnnw wedi cyrraedd yn awr.

O ran y rheoliadau diogelu iechyd eraill yr ydych chi wedi eu cyflwyno y prynhawn yma, Gweinidog, byddwn yn cefnogi'r ddau reoliad hynny. Rwy'n meddwl ar ôl dwy flynedd o fyw mewn cyfyngiadau, rwy'n credu ei bod yn newyddion da ein bod ni bellach ar y pwynt hwn lle mae'r holl gyfyngiadau, bron, wedi eu codi. Rwyf i wrth gwrs yn cytuno bod yn rhaid i ni barhau i fod yn ofalus a bod y coronafeirws yma o hyd, ac mae yma o hyd yn y wlad hon, yng Nghymru, ac mewn rhannau eraill o'r byd. Felly, wrth gwrs, rwy'n derbyn y cyd-destun yn hynny o beth. Ond rydym ni bellach yn symud i gyfnod newydd o bandemig y coronafeirws, rydym ni’n symud i gyfnod newydd lle mae'r coronafeirws bellach yn eistedd ochr yn ochr â mathau eraill o feirysau, i raddau helaeth, ac mae'n rhaid i ni ddysgu byw â'r coronafeirws.

Gweinidog, roeddwn i’n falch bod y gofyniad am orchuddion wyneb yn symud i raddau helaeth o'r gyfraith i arweiniad. Rwy’n credu mai dyna'r cam priodol i'w gymryd. Wrth gwrs, rwy'n sylweddoli bod pobl yn dal i gael eu hannog i wisgo gorchudd wyneb mewn llawer o'r lleoliadau hyn, ond rwy’n credu ei bod hi’n iawn yn awr i ofyn i bobl ddefnyddio eu cyfrifoldeb personol yn hytrach na'i gwneud yn ofynnol i bobl yn ôl y gyfraith wisgo gorchudd wyneb. A'r un peth, wrth gwrs, o ran rheolau hunanynysu hefyd. Rwy’n credu y bydd y mwyafrif helaeth o bobl yn defnyddio eu synnwyr cyffredin a'u barn briodol, a dylem ni roi'r gallu i'r cyhoedd yng Nghymru wneud yr arfarniadau hynny eu hunain.

Byddwn i'n cwestiynu, wrth gwrs, pam y mae'n parhau i fod yn y gyfraith i wisgo gorchudd wyneb mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Nid wyf i'n anghytuno â'r ffaith y dylai'r rhai mewn lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol wisgo gorchudd wyneb, rwy’n credu bod hynny'n synhwyrol, felly nid dyna'r pwynt rwy'n ei wneud yma. Ond, wrth gwrs, pam trin y grŵp hwn yn wahanol iawn i'r grwpiau eraill o bobl, er enghraifft, sy'n mynd i'r siopau ac yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus? Byddwn i wedi meddwl y byddai gan y rhai sy'n gweithio mewn lleoliad iechyd a gofal cymdeithasol fwy o allu i lunio eu barn eu hunain am yr hyn sydd orau i leoliadau iechyd a gofal cymdeithasol eu hunain. Felly, hoffwn i ddeall eich rhesymeg y tu ôl i'r pwynt penodol hwnnw.

A gaf i ofyn i chi hefyd am yr wybodaeth ddiweddaraf am pryd rydych chi’n disgwyl i'r cylchoedd tair wythnos ddod i ben hefyd? Rwy’n credu bod y cylch tair wythnos nesaf, o fy nghof, ar 18 Ebrill. Ond, os ar y dyddiad hwnnw, fel y byddech chi’n ei ddisgwyl, bod y rheoliadau sy'n weddill yn cael eu codi wedyn, beth, a gaf i ofyn, yw eich disgwyliad o ran cylchoedd tair wythnos yn y dyfodol? A ddylem ni wedyn ddisgwyl iddyn nhw beidio â digwydd mwyach bryd hynny? Byddwn i’n disgwyl i hynny ddigwydd, ond efallai y gallech chi amlinellu hynny i ni.

Hefyd, yn olaf, a gaf i ofyn cwestiwn rwyf i wedi ei ofyn droeon o'r blaen? Nid wyf i erioed wedi cael ateb da a chlir ar hyn, felly rwy'n gobeithio y caf ei ofyn eto heddiw. O ran y cylchoedd tair wythnos, wrth gwrs, yr hyn sy'n digwydd yw bod y wasg yn cael gwybod cyn y Senedd hon, mae'r wasg wedyn yn cyhoeddi hynny am 10pm ar nos Iau, ac yna mae'r Prif Weinidog yn cyflwyno'i anerchiad ar y dydd Gwener yn y sesiwn friffio am 12:15, ac mae aelodau'r wasg yn cael cyfle i graffu ar waith y Prif Weinidog yn hynny o beth. Ac yna, ar y dydd Mawrth canlynol, mae fel arfer yn dod yma ar gyfer datganiad. Yn wir, nid ydym ni wedi cael datganiad hyd yn oed yn yr achos hwn heddiw, ond rydym ni wedi cael y cyfle drwy'r rheoliadau hyn. Ond, wrth gwrs, nid yw hynny'n digwydd mewn unrhyw ran arall o'r DU. Rwy'n wirioneddol awyddus i ddeall, Gweinidog, fod cyfle nawr yn y dyfodol, i ailystyried y ffordd y mae'r cylchoedd tair wythnos yn gweithredu—. A gaf i ofyn yn awr pam ar y ddaear na fyddai'r Prif Weinidog neu chithau yn dod yma i wneud y cyhoeddiad yma'n gyntaf, fel y gall Aelodau'r Senedd graffu ar y penderfyniadau hynny, ac yna, os ydych chi’n dymuno, gwneud datganiad i'r wasg a rhoi cyfle iddyn nhw wneud hynny ar ôl i bobl Cymru ddysgu beth yw'r penderfyniad hwnnw drwy'r Senedd a'r senedd etholedig hon, Gweinidog?

Mae yna dri set o reoliadau o'n blaenau ni heddiw. Mae'r ddau gyntaf yn estyn y sefyllfa bresennol. Gan ein bod ni mewn sefyllfa ddigon heriol ar hyn o bryd efo achosion uchel iawn o COVID, rydyn ni'n credu bod hynny'n beth synhwyrol iawn i'w wneud. Mi fyddwn ni yn cefnogi y rheoliadau hynny, felly, a dwi ddim yn meddwl bod angen sylwadau pellach gen i. Ond am yr union reswm rydyn ni yn mynd i gefnogi parhau â'r rheoliadau hynny, dydyn ni ddim yn gallu cefnogi diwygiad rhif 8, achos dydw i na'r meinciau yma ddim yn gallu deall pam bod y Llywodraeth wedi penderfynu symud i godi'r mesurau diogelwch yma ar y pwynt yma mewn amser.

Gadewch i mi ddyfynnu geiriau'r Prif Weinidog yn gynharach y prynhawn yma, wrth ateb cwestiwn, mewn gwirionedd, am y gwasanaeth ambiwlans. Dywedodd bod

'gennym ni rai o'r niferoedd uchaf o bobl yn mynd yn sâl gyda'r feirws ar unrhyw adeg yn y pandemig cyfan. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, fe wnaethom ni lwyddo i leihau nifer y bobl yn ein gwelyau ysbyty a oedd yn dioddef o'r coronafeirws i lawr i tua 700. Aeth uwchben 1,400 ddoe'—

a chadarnhawyd hyn gan y Gweinidog yma nawr—

'ac mae'r nifer hwnnw wedi parhau i godi.'

Fe'i galwodd yn gyd-destun

'heriol iawn, a chyd-destun sydd wedi bod yn dirywio'.

Felly, yn y cyd-destun heriol hwnnw, mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu dileu'r rhan fwyaf o'r mesurau amddiffynnol cymedrol iawn ond pwysig, mewn gwirionedd, sydd ar waith o hyd. A phan fyddwch chi'n ystyried gorchuddion wyneb yn benodol, nid ydyn nhw'n tarfu dim o gwbl, nac ydyn? Pam cael gwared ar y rheolau gorfodol mewn lleoliadau manwerthu a thrafnidiaeth yn awr?

Ac os oes rhai arwyddion—gobeithio bod—fod achosion yn dechrau sefydlogi yng Nghymru gyfan, gallwn fod yn eithaf sicr, mewn rhai rhannau o Gymru, y gorllewin yn arbennig, gan gynnwys Ynys Môn, nad ydym wedi cyrraedd yr uchafbwynt eto, oherwydd dyna fu patrwm lledaeniad y feirws hwn drwyddi draw. Mae'n symud o'r dwyrain i'r gorllewin. Dyna sut mae pandemigau'n gweithio. Pam amlygu pobl yn fwy i'r feirws cyn i ni wybod ein bod ni dros yr uchafbwynt presennol hwn?

Mi ddywedodd y Gweinidog y prynhawn yma allwn ni ddim cadw rheoliadau yn eu lle am byth. Dwi'n cytuno yn llwyr, a phetasem ni'n cael y bleidlais yma mewn tair wythnos, dwi'n reit siŵr y buaswn i'n ei chefnogi, ond efo pobl sydd yn dal yn teimlo'n fregus ac yn nerfus yn gorfod mynd i siop neu fynd ar fws neu drên, pam creu mwy o risg iddyn nhw rŵan?

Y warchodaeth arall sy'n mynd yn llwyr rŵan ydy'r gofyn ar bobl i hunanynysu. Eto, pam gwneud hynny rŵan? Yr unig reswm y gallaf i feddwl pam y byddech chi am wneud hynny ydy i helpu gwneud gwasanaethau cyhoeddus ac ati yn gynaliadwy drwy gael pobl sydd yn profi'n bositif i fynd i'r gwaith beth bynnag, achos, cofiwch, fydd yna ddim profion LFT ar gael o ddydd Gwener am ddim, dim prawf, dim prawf positif—dim prawf positif, dim COVID, felly i'r gwaith â chi. O bosib. All y Gweinidog gadarnhau mai dyna ydy'r bwriad? A hyd yn oed os oes rhywun yn profi'n bositif, os dydyn nhw ddim yn sâl, mi fyddan nhw dan bwysau mawr, dwi'n ofni, i fynd i'r gwaith. Dyna pam fod y TUC heddiw wedi dweud eu bod nhw yn siomedig efo'r penderfyniad yma. Mi fydd o'n newid y berthynas rhwng y cyflogwr a'r sawl sy'n cael ei gyflogi. Os mai diogelwch ydy'r flaenoriaeth, fel mae Llywodraeth Cymru wedi ei fynnu drwy gydol y pandemig yma, pam ddim disgwyl ychydig bach i'r don yma fod drosodd? Dydy o ddim yn gwneud synnwyr i fi a dydy o ddim yn gwneud synnwyr i'r nifer uchel o bobl sydd wedi bod yn cysylltu efo fi a, dwi'n amau, efo llawer o Aelodau eraill ers y cyhoeddiad ddydd Gwener ddiwethaf.

I gloi, Llywydd, rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru wedi gorfod gwneud pob math o arfarniadau gwleidyddol ar ôl edrych ar dystiolaeth. Yn yr achos hwn, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi cael ei farn yn anghywir, a dyna pam y byddwn ni'n gwrthwynebu'r rheoliad diwygiedig hwn. 

Y Gweinidog iechyd i ymateb nawr. Eluned Morgan.

Diolch yn fawr, Llywydd. Wrth gwrs, rydym ni'n awyddus iawn, Russell, i sicrhau bod gennym ni ddyddiad gorffen, a dyna pam mai dim ond ymestyn rhai rhannau bach iawn o Ddeddf COVID yr ydym ni'n ei wneud, a'r rheswm pam mae hynny ar waith yw oherwydd, mewn gwirionedd, nid ydym yn gwybod beth sy'n dod nesaf ac mae angen i ni gael rhywfaint o gynlluniau wrth gefn rhag ofn. Felly, yn ddelfrydol, nid ydym ni eisiau defnyddio'r pwerau hyn, oherwydd, mewn gwirionedd, byddwn ni mewn sefyllfa lle mae popeth dan reolaeth, ond nid ydym yn gwybod. Ydym ni'n mynd i gael amrywiolyn newydd a fydd yn taro popeth allan a bod yn llawer mwy difrifol? Mae angen i ni fod yn barod i ymateb, a dyna pam mae'n bwysig cadw'r cyfle hwnnw i ailgychwyn pethau ar y llyfrau. Wrth gwrs, mae'n rhaid i ni ddysgu byw â COVID.

Gorchuddion wyneb: yr hyn sy'n digwydd yw ein bod ni'n eu symud o fod yn gyfraith i fod yn arweiniad, sy'n bwysig iawn i'w gofio, oherwydd, mewn gwirionedd, mae ein harweiniad yn dal i fod yn glir y dylech chi fod yn ofalus iawn ac y dylech chi fod yn meddwl yn ofalus iawn am yr angen i wisgo gorchudd wyneb, yn enwedig mewn man cyhoeddus dan do, lle mae llawer o bobl. Mae'n fater o farn gref iawn o'r ddwy ochr. Dyna'n union yr oedd Rhun yn ei ddweud: mae'n fater o farn. Hoffech chi ddod i mewn?

Os caf i. Yn gyffredinol, ydych chi'n meddwl y bydd symud gwisgo gorchudd wyneb o fod yn orfodol i arweiniad yn gwneud i fwy neu lai o bobl wisgo un?

Rwy'n credu ein bod ni mewn lle yn awr lle mae angen i ni ymddiried yn y cyhoedd, ac mewn gwirionedd mae'r cyhoedd yng Nghymru wedi bod yn eithaf rhyfeddol. Maen nhw wedi bod yn eithaf rhyfeddol. Maen nhw wedi dilyn arweiniad, ac mae yn anodd, ond, ar ryw adeg, mae'n rhaid i chi wneud y newid hwnnw. Hefyd, rwy'n meddwl, mae yn anodd. Ni yw'r unig le—ac yn sicr pan oeddem yn gwneud y galwadau hyn—yr unig le yn y DU i fod â'r rheoliadau tynnaf o hyd ac mae gennym ni'r lefelau isaf o COVID. Nawr, byddwn ni bob amser yn gwneud yr hyn sy'n iawn i ni yng Nghymru, ac rydym ni wedi gwneud hynny yr holl ffordd drwodd. Nid ydym erioed wedi cael ein gwthio o gwmpas, nid ydym erioed wedi dilyn yr hyn y maen nhw'n ei wneud yn Lloegr, ond roeddem ni wedi nodi map ffyrdd, a'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud yma yw cyfaddawdu, oherwydd y sefyllfa, ond rydym ni yn credu ei bod yn bryd yn awr i'r cyhoedd ysgwyddo'r cyfrifoldeb hwnnw. Maen nhw'n gwybod beth i'w wneud, maen nhw wedi bod yn ei wneud. Mae pobl wedi bod yn wych, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn deall bod y cyfrifoldeb hwnnw yn symud iddyn nhw yn awr.

Ond o ran lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol, pam ydym ni wedi eu cadw nhw yno? Wel, rydym ni wedi eu cadw nhw yno oherwydd bod y rhain yn lleoliadau agored iawn i niwed. Dyma le mae'r bobl fwyaf agored i niwed. Rydym yn pryderu'n fawr am drosglwyddiad nosocomiaidd, trosglwyddo o fewn ysbytai, ac felly dyna un o'r rhesymau pam rydym ni wedi sicrhau ein bod wedi cadw'r amddiffyniadau hynny ar waith i amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed. Oherwydd, fel y dywedais, bydd yn rhaid i ni ddysgu byw â hyn, ond y bobl y mae angen i ni ofalu amdanyn nhw yn gyson yw'r bobl fwyaf agored i niwed.

Bydd gennym ni'r cylch tair wythnos hwn. Mae'r ffaith nad ydym ni wedi dod â'r amddiffyniadau cyfreithiol i ben yn golygu y bydd cylch arall. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, ie.

Mae'n ddrwg gen i, a gaf i ofyn—? Rwy'n llwyr werthfawrogi'r hyn y gwnaethoch ei ddweud o ran gadael i bobl Cymru wneud eu penderfyniadau ar farn eu hunain. Rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn y gwnaethoch ei ddweud yn hynny o beth. Fy nghwestiwn am y lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol, serch hynny, oedd: rwy'n cytuno ei bod yn synhwyrol, wrth gwrs, i'r staff hynny wisgo gorchudd wyneb wrth symud ymlaen, ond yr oedd fy nghwestiwn yn ymwneud â'r rhesymeg y tu ôl i beidio â chaniatáu iddyn nhw wneud y dewis hwnnw, fel yr ydych chi wedi amlinellu eich hun mewn lleoliadau eraill. Nid wyf i'n deall y rhesymeg honno.

Rwy'n credu mai'r rheswm am hyn yw nad ydym ni eisiau gweld unrhyw amwysedd yn y lleoliadau hynny. Rydym ni yn credu, yn y lleoliadau hynny'n benodol, fod gennym ni gyfrifoldeb i amddiffyn y bobl sydd fwyaf agored i niwed. Felly, hynny yw—. Y lleoliad gwahanol sy'n gwneud gwahaniaeth.

Felly, byddwn yn parhau i roi diweddariadau rheolaidd bob tair wythnos. Rydych chi wastad wedi gwybod am yr adolygiad 21 diwrnod; mae'r rhythm bob amser wedi digwydd yn y ffordd y mae wedi digwydd o'r dechrau. Rydym ni bob amser yn dod ag ef i'r Siambr cyn gynted ag y gallwn, ac, wrth gwrs, byddwn yn parhau i wneud hynny. Rwy'n credu y byddwn yn parhau i roi diweddariadau rheolaidd tan fis Mehefin o leiaf, pan fydd yr amddiffyniadau terfynol, mewn gwirionedd, rydym yn gobeithio, os aiff popeth i'r cyfeiriad iawn, yn y lle hwnnw.

Rhun, mae'r sefyllfa yn un heriol, a dyna pam rŷn ni wedi estyn y rheoliadau, i ryw raddau. Fel roeddwn yn egluro i Russell, mae hi wedi bod yn alwad eithaf anodd, ond mae'n falans. Roedd cynllun gyda ni. Rŷn ni wedi setio allan y cynllun, a beth rŷn ni wedi ei wneud yw cyfaddawdu, i raddau, yn y sefyllfa yma, achos bod y niferoedd yn dal i fod yn uchel. Rŷn ni'n symud y cyfrifoldeb o'r Llywodraeth i'r unigolyn, ac mae'r balans—. Dwi'n meddwl ei bod yn bwysig ein bod ni'n deall bod yna ddeddfwriaeth, ond jest achos ei fod yn symud i ganllawiau, dyw e ddim yn golygu nad oes raid i chi ei wneud e.

Nawr, mae'n wahanol, ac mae'r cwestiwn roeddech chi'n codi ynglŷn â hunanynysu—. Fel rŷch chi'n ymwybodol, yn yr Alban dyw e byth wedi bod yn y gyfraith fod yn rhaid i chi hunanynysu, ond eto mae pobl wedi bod yn dilyn y canllawiau, ac rŷn ni yn gobeithio y bydd hynny'n digwydd yma yng Nghymru. Rŷn ni yn hollol glir yn y canllawiau: os ydych chi'n cael COVID, mi ddylech chi fod yn hunanynysu. A dyna un o'r rhesymau pam, er enghraifft, rŷn ni wedi cario ymlaen i sicrhau bod yna gyfrifoldeb ar bobl yn y gweithle i barhau â'r asesiadau risg yna. Os yw'r asesiadau risg yna'n caniatáu i bobl ddod i mewn â COVID, mae rhywbeth yn bod â'u hasesiad risg nhw. Felly, mae'n bwysig bod y cyfarwyddyd—a'ch bod chi'n ymwybodol fod yn rhaid i'r rheini gael eu cyhoeddi. Mae'n rhaid i bobl gael gweld y rheini, a dyna pam rŷn ni'n meddwl bod y diogelwch yna mewn lle ar gyfer pobl. Ond judgment call yw hi, a dyna'r judgment rŷn ni wedi dod iddo fe fel Llywodraeth.

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 10, yn gyntaf? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, bydd yna ohirio'r bleidlais ar eitem 10. 

Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 11? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig o dan eitem 11 wedi'i dderbyn.

Y cwestiwn olaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 12? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac fe fyddaf i'n gohirio eitem 12 hefyd ar gyfer y bleidlais yn nes ymlaen.

Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro unwaith eto sydd gyda ni er mwyn caniatáu i eitem 13 gael ei thrafod. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig hynny'n ffurfiol.

Yn ffurfiol.

Diolch. Mae'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro wedi'i wneud. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu atal Rheolau Sefydlog? Nac oes, felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn.

Mae hyn yn caniatáu i ni nawr drafod eitem 13, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Diogelwch Adeiladau. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Lee Waters. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Bu farw saith deg dau o bobl yn nhân Tŵr Grenfell. Hwn oedd y tân strwythurol mwyaf angheuol yn y Deyrnas Unedig ers 30 mlynedd, ac fe wnaeth amlygu methiannau difrifol yn y systemau rheoleiddio o ran diogelwch adeiladau. Mae adolygiad y Fonesig Judith Hackitt wedi ceisio mynd i'r afael â'r methiannau hyn, ac roedd argymhellion ei hadroddiad yn perthyn i ddau gategori: gwaith dylunio ac adeiladu adeiladau ac yna eu meddiannaeth. Mae'r cynnig hwn yn ymdrin â'r cyntaf o'r rhain ac mae hefyd yn mynd i'r afael â hawliau gwneud iawn i brynwyr tai, gan gynnwys y rhai sy'n dioddef canlyniadau diffygion adeiladu.

Y diwygiadau yn y Bil i'r system rheoli adeiladu yw'r gyfres fwyaf cynhwysfawr o newidiadau ers Deddf Adeiladu 1984. Eu bwriad yw atal tân Grenfell rhag digwydd yn y dyfodol. Ochr yn ochr â hyn, rydym yn gweithio i sicrhau triniaeth deg i'r rhai sy'n wynebu gwaith adfer y fflatiau maen nhw’n byw ynddyn nhw. Dyna pam rydym ni wedi cyhoeddi y bydd arolygon a phasbortau adeiladu yn cael eu hariannu, ac y byddan nhw'n llywio'r cymorth sydd ei angen. Mae'n ffaith y gallai'r feirniadaeth a roddwyd i'r system yn Lloegr gan y Fonesig Judith fod ar yr un mor berthnasol yng Nghymru. Am y rheswm hwn, rydym ni wedi mynd ati i geisio cynnwys gwelliannau i Fil Diogelwch Adeiladau Llywodraeth y DU i adlewyrchu anghenion Cymru. Hoffwn i ddiolch i'r pwyllgorau am eu hystyriaeth o'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, ac rwy'n cydnabod y sylwadau a wnaed y dylai hwn fod wedi bod yn Fil Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, mae'r Bil hwn yn gyfle pragmatig i gymryd camau cynharach yn ein hymdrechion i ymateb i'r materion hyn.

Bydd y drefn newydd yn darparu ar gyfer rheoleiddio adeiladau risg uwch yn llymach yng Nghymru. Rwyf wedi nodi o'r blaen fod adeilad risg uwch yng Nghymru yn adeilad â llawr o 18m neu fwy, neu saith llawr. Bydd pwerau i newid y diffiniad hwn os bydd rhagor o dystiolaeth yn llywio ein barn ar risg a nodweddion adeiladau. Mae'r Bil yn rhoi gofynion ar waith a fydd yn sicrhau na allwch chi ddewis eich corff rheoli adeiladau ar gyfer adeiladau risg uwch mwyach. Yng Nghymru, bydd timau rheoli adeiladau yr awdurdodau lleol yn cyflawni'r gwaith hwn fel estyniad i'w dyletswyddau presennol. Bydd gan adeiladau system glir o gamau porth, o'r cam dylunio, adeiladu, i'r cam meddiannaeth gychwynnol. Bydd mannau aros ar wahanol gamau yn atal gwaith rhag parhau heb dystiolaeth bod diogelwch adeiladau yn cael sylw priodol.

Yn ogystal â'r system ei hun, mae pobl hefyd yn hollbwysig o ran diogelwch adeiladau. Bydd y Bil yn rhoi gofynion newydd ar waith ar gyfer deiliaid dyletswydd, er enghraifft ar y cleientiaid, y dylunwyr a'r contractwyr sy'n cynllunio, yn rheoli ac yn ymgymryd â gwaith adeiladu. Byddan nhw'n gyfrifol am nodi a lliniaru risgiau diogelwch adeiladau drwyddi draw. Bydd y Bil hefyd yn cyflwyno darpariaethau newydd i ddarparu ar gyfer rheoleiddio'r proffesiwn rheoli adeiladau a chyrff sy'n goruchwylio gwaith adeiladu. Yn ogystal â system orfodi fwy cadarn, mae'r Bil yn helpu i wella hawliau gwneud iawn, gan gynnwys lle y daw'n amlwg bod gwaith is-safonol wedi ei wneud ar ôl meddiannu cartref.

Prynu cartref yw un o'r ymrwymiadau ariannol mwyaf y mae llawer o bobl yn ei wneud yn eu bywydau, ac mae'n gwbl annerbyniol i brynwyr barhau i aros i faterion gael sylw fisoedd ar ôl symud i mewn, neu i ddiffygion wneud cartref yn anaddas. Er y dylai perchnogion cartrefi ddisgwyl i gartref fod o ansawdd da ar y diwrnod y maen nhw’n symud i mewn, mae cael proses glir sy'n ei gwneud yn ofynnol i ddatblygwyr weithredu'n gyflym i unioni materion yn bwysig o ran amddiffyn perchnogion cartrefi. Rydym ni wedi mynd i'r afael â hyn drwy'r newidiadau i Ddeddf Mangreoedd Diffygiol 1972, a chreu Ombwdsmon Cartrefi Newydd. Bydd darpariaethau'r Ddeddf Mangreoedd Diffygiol yn cael eu hymestyn o anheddau newydd yn unig i gynnwys gwaith adnewyddu ac estyniad anheddau sy'n bodoli eisoes a fydd yn cael ei wneud gan fusnes. Bydd hefyd yn ymestyn y cyfnod cyfyngu ar gyfer hawliadau o chwech i 15 mlynedd yn yr arfaeth, ac o chwech i 30 mlynedd yn ôl-weithredol.

Mae'r Ombwdsmon Cartrefi Newydd yn cael ei gyflwyno o ganlyniad i feirniadaeth o'r diwydiant adeiladu tai, o ran ansawdd ei waith adeiladu a'r cofnod o wasanaeth cwsmeriaid. Bydd yr ombwdsmon yn darparu ar gyfer datrys anghydfodau ac yn penderfynu ar gwynion a wneir gan y rhai sydd â buddiant perthnasol mewn cartrefi newydd yn erbyn datblygwyr. Mae cod ymarfer, sy'n nodi safonau ymddygiad ac ansawdd gwaith, yn un o nodweddion yr ombwdsmon, er mwyn sicrhau bod datblygwyr yn gwybod beth a ddisgwylir ganddyn nhw, a bod y rhai sy'n prynu cartref yn gwybod beth i'w ddisgwyl. Rhagwelir y bydd y diwydiant adeiladu tai yn talu costau'r ombwdsmon newydd ac, ar ôl ei sefydlu, bydd y gwasanaeth am ddim i'r rhai sy'n cyflwyno cwynion.

Llywydd, i grynhoi, mae'r diwygiadau hyn yn mynd i'r afael â rhai o'r materion allweddol a godwyd gan y Fonesig Judith Hackitt, ac yn creu system reoli newydd i Gymru sy'n darparu fframwaith clir a chadarn i sicrhau bod y diwydiant adeiladu yn adeiladu cartrefi sy'n ddiogel, ac a fydd yn darparu llwybr effeithiol at wneud iawn os bydd pethau’n mynd o chwith. Diolch.

Dwi'n galw'n gyntaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, John Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwy'n siarad, ydw, yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, ac fe wnaethom ni gyflwyno ein hadroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol ar gyfer y Bil Diogelwch Adeiladau heddiw. Fe wnaethom ni gyflwyno adroddiad blaenorol ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol cychwynnol a memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Rhif 2 atodol ddiwedd y llynedd ym mis Rhagfyr. Fel y soniwyd yn yr adroddiad, yn anffodus, ni chawsom ni ddigon o amser i ystyried ac adrodd ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Rhif 5 atodol diweddaraf a gyflwynwyd ar 25 Mawrth.

Mae diogelwch adeiladau, mewn gwirionedd, wedi bod yn faes blaenoriaeth i'r pwyllgor, ac yn wir i ragflaenydd y pwyllgor yn y bumed Senedd, ers y drychineb, trychineb ofnadwy, tân Grenfell yn 2017. Mewn egwyddor, rydym yn croesawu'r mesurau a ddaw yn sgil y darpariaethau yn y memoranda atodol, gan gynnwys sefydlu cynllun Ombwdsmon Cartrefi Newydd, ac rydym yn pwysleisio'r farn a fynegwyd yn yr adroddiad cyntaf, a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr y llynedd, y byddai wedi bod yn well pe bai'r darpariaethau yn y memoranda yn cael eu cyflwyno mewn Bil Senedd. Byddai hyn wedi bod yn well oherwydd byddai wedi galluogi craffu manylach gan bwyllgorau ar y ddeddfwriaeth, a byddai rhanddeiliaid o Gymru wedi gallu rhannu eu barn ar y darpariaethau.

Dywedodd y Gweinidog wrthym ym mis Tachwedd y llynedd fod y rhesymeg dros ddefnyddio Bil y DU i ddeddfu, yn hytrach na chyflwyno Bil Senedd, yn ymwneud â hwylustod. Fe wnaethom gytuno y dylid gweithredu'r mesurau pwysig hyn cyn gynted â phosibl. Fodd bynnag, bedwar mis yn ddiweddarach, nid yw'r Bil wedi ei gytuno eto. Teimlai rhai aelodau o'r pwyllgor, mewn cyfnod tebyg i'r un rhwng cyflwyno'r memorandwm cyntaf ym mis Gorffennaf y llynedd a'r un diweddaraf, y gellid bod wedi cyflwyno Bil Senedd a chael craffu deddfwriaethol llawn. Hyd yn oed os na fyddai hyn yn bosibl, mae gweithdrefnau ar gael i hwyluso deddfwriaeth sylfaenol drwy'r Senedd. Mae rhai aelodau o'r pwyllgor hefyd yn cwestiynu a fyddai natur drawsffiniol darpariaethau cynllun yr Ombwdsmon Cartrefi Newydd yn fwy gwerthfawr na chynllun i Gymru'n unig, fel y mae Llywodraeth Cymru yn  ei ddweud ym memorandwm atodol Rhif 3.

Byddai'r pwyllgor yn croesawu sicrwydd gan y Gweinidog heddiw y bydd pwyllgorau, yn y dyfodol, yn cael digon o amser i ystyried ac adrodd ar femorandwm cydsyniad deddfwriaethol ac, yn wir, memoranda atodol. Ond Llywydd, er gwaethaf y pryderon yr wyf i newydd eu hamlinellu, mae'r rhan fwyaf o aelodau'r pwyllgor yn gweld y budd o gymhwyso'r diwygiadau hyn i Gymru cyn gynted â phosibl. Ond mae'n rhaid dweud o hyd fod diffyg craffu yn golygu na allwn roi'r darpariaethau hyn ar brawf. Mae ein pwyllgor yn teimlo'n rhwystredig iawn nad oeddem ni'n gallu craffu ar y darpariaethau ym memorandwm atodol Rhif 5 ac adrodd ar ein barn i'r Senedd cyn y ddadl hon. Felly, gofynnaf i Lywodraeth Cymru sicrhau bod pwyllgorau'n cael yr amser a'r wybodaeth angenrheidiol i allu chwarae rhan ystyrlon yn y broses cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf, Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Diolch, Gweinidog, hefyd. Rydym wedi llunio dau adroddiad sy’n ymdrin â phedwar memorandwm cydsyniad sydd wedi’u gosod gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar y Bil hwn. Cwblhawyd y cyntaf ym mis Rhagfyr y llynedd, a gosodwyd yr ail yn gynharach y mis hwn. Roeddem yn ddiolchgar i’r Gweinidog am ymateb i’r ddau adroddiad. Yn anffodus,

fodd bynnag, brynhawn Gwener diwethaf y cyflwynwyd memorandwm Rhif 5, sy'n golygu nad yw unrhyw un o bwyllgorau'r Senedd wedi craffu arno. Mae hyn yn amlwg yn peri rhwystredigaeth, fel y mae fy nghyd-Aelod John Griffiths, Cadeirydd fy nghyd-bwyllgor, wedi sôn amdano, ac mae'n destun gofid.

Er bod ein dau adroddiad yn rhoi sylwadau ar ddarpariaethau penodol yn y Bil, y prynhawn yma rwy’n canolbwyntio ar y sylwadau helaeth yn ein hadroddiadau ar ddull cyffredinol Llywodraeth Cymru o geisio defnyddio Bil sy’n cael ei gynnig gan Lywodraeth y DU sy'n pasio drwy Senedd wahanol mewn lle gwahanol i ddeddfu ar gyfer Cymru ar faterion sydd wedi eu datganoli'n llwyr—unwaith eto, mater y cyfeiriodd fy nghyd-Gadeirydd, John Griffiths ato hefyd yn ei sylwadau heddiw. Mae hyn yn fyrdwn cyfarwydd, rwy'n gwybod, i Weinidogion Llywodraeth Cymru ac i'r Senedd hon, ac mewn gwirionedd dywedodd y Gweinidog heddiw ei fod yn cydnabod hyn yn ei sylwadau agoriadol. Rwy’n teimlo weithiau bod Gweinidogion yn gyfrinachol yn cytuno â ni yn eu munudau tawel pan fyddan nhw’n gorffwys eu pen ar eu gobennydd, ac ar ryw adeg maen nhw’n mynd i symud i ddweud hynny'n glir a gweithredu yn y ffordd honno hefyd.

Rydym yn pryderu ynghylch goblygiadau cyfansoddiadol cronnol dull gweithredu Llywodraeth Cymru, ac nid oherwydd yr effaith bosibl ar ddatganoli yn unig y mae hynny, ni waeth beth fo'r materion sy'n ymwneud â hwylustod ac yn y blaen. Ond mae hefyd o ran hygyrchedd y gyfraith i'n dinasyddion. Nawr, rwy'n gwybod nad yw'r Gweinidog ei hun yn gallu bod yma gyda ni y prynhawn yma ond, o ran sylwadau'r Gweinidog o'r blaen fod llawer o weithwyr proffesiynol rheoli adeiladu yn gweithio yng Nghymru a Lloegr a bod rhinwedd felly i ddarpariaethau tebyg fod yn berthnasol i'r ddwy wlad, rydym yn deall hynny, ond nid ydym yn gweld pam na ellid cyflawni'r gyfraith gyffredin ledled Cymru a Lloegr drwy Fil Senedd, gyda'r craffu llawn y cyfeiriodd fy nghyd-Gadeirydd ato. Rydym ni hefyd yn aneglur ynghylch sut mae gofyn am ddarpariaethau i Gymru mewn Bil y DU, yn ogystal â chynllunio ar gyfer Bil Cymru yn y dyfodol i fynd i'r afael â materion eraill sy'n ymwneud â diogelwch adeiladau, yn cyd-fynd ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru ei hun i wella ansawdd a hygyrchedd cyfraith ddwyieithog Cymru. Mae'n egwyddor y mae'r Llywodraeth yn sefyll arni. Rydym ni am eu gweld yn cadw at hynny.

Nawr, fe wnaeth y Gweinidog fynegi i ni—ein pwyllgor—faterion capasiti yn Llywodraeth Cymru fel un rheswm dros ddefnyddio Biliau'r DU i ddeddfu ar gyfer Cymru. Ond nid ydym wedi ein hargyhoeddi gan y ddadl hon i ddyrannu adnoddau i gefnogi'r gwaith o ddatblygu a phasio Bil y DU drwy Senedd y DU yn hytrach na dyrannu'r adnoddau hynny i gyflwyno Bil i Gymru, hyd yn oed ar yr un pryd, drwy ein Senedd ni. Rydym ni o'r farn bod y rhesymu a'r dull gweithredu yn ddryslyd, o gofio y byddai swyddogion Llywodraeth Cymru wedi datblygu'r cyfarwyddiadau polisi ar gyfer y cymalau pwrpasol perthnasol yn y Bil, ac wedi hynny gwneud sylwadau ar gymalau drafft a baratowyd gan gwnsler cyfreithiol Llywodraeth y DU beth bynnag. At hynny, mae'n amlwg bod gwaith rhynglywodraethol wedi parhau tra bo'r Bil yn mynd rhagddo drwy Senedd y DU, a fydd hefyd, ynddo'i hun, wedi bod yn destun ymrwymiadau amser ac adnoddau.

Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ein bod yn dal yn bryderus iawn ynghylch ei gallu, os yw hyn yn broblem, i gyflwyno deddfwriaeth sylfaenol, ac rydym yn mynd ar drywydd y mater hwn ar draws Llywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd. Ond mae gennym ni bryderon hefyd y gallai Llywodraeth Cymru, wrth fynd ar drywydd y dull hwn, fod wedi colli cyfle arall i ddefnyddio'r system gyfiawnder sydd gennym ni eisoes yng Nghymru i ymdrin â materion y gallai darpariaethau cynllun yr Ombwdsmon Cartrefi Newydd ymdrin â nhw, sydd wedi eu nodi ym memorandwm Rhif 3.

Gadewch i mi droi yn awr at fater yr hyn yr ydym yn ei ystyried yn ddiffyg democrataidd sy'n dod i'r amlwg a achosir gan ddewisiadau deddfwriaethol penodol gan Lywodraeth Cymru. Yn ein hail adroddiad, fe wnaethom nodi bod nifer o welliannau wedi eu gwneud i'r Bil sy'n golygu y bydd gan Weinidogion Cymru rôl ymgynghorol bellach cyn i'r Ysgrifennydd Gwladol arfer pwerau penodol i wneud rheoliadau. Fel yr ydym ni wedi ei ddweud mewn llawer o adroddiadau eraill ar femoranda cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer Biliau'r DU, nid yw rôl i Weinidogion Cymru, boed hynny'n rôl ymgynghorol neu'n rôl gydsynio, cyn i un o Weinidogion y DU arfer pŵer i wneud rheoliadau sydd wedi ei gynnwys mewn Bil y DU, yw mynd i'r afael â'r diffyg democrataidd cynhenid sy'n golygu bod y Senedd wedi ei heithrio rhag llunio a chytuno i gyfraith a fydd yn berthnasol yng Nghymru. Rydym ni’n glynu'n gryf wrth hyn.

Argymhelliad—. Llywydd, rwy'n ymddiheuro, rwyf wedi mynd ychydig dros amser; byddaf yn dod i fy nghasgliadau yn gyflym yma. Roedd argymhelliad 1 yn ein hadroddiad cyntaf yn gofyn i'r Gweinidog geisio gwelliannau i'r Bil i sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn cael pwerau cychwyn cyfatebol sy'n ymwneud â'r darpariaethau ar gyfer Cymru i'r rhai a roddir eisoes i'r Ysgrifennydd Gwladol, fel bod gan Weinidogion Cymru reolaeth lwyr o ran pryd y daw'r darpariaethau ar gyfer Cymru i rym. Felly, rydym ni wedi ein siomi gan ymateb y Gweinidog i'r argymhelliad hwnnw nad yw'n ystyried bod hyn yn angenrheidiol ac na fyddai'n mynd ar drywydd gwelliannau o'r fath. Nid ydym ni yn gweld bod rhoi'r gorau i'r rheolaeth hon yn briodol o gwbl, ac mae gwrthgyferbyniad yma â'r dull y mae Gweinidogion eraill yn ei ddefnyddio ar gyfer Biliau eraill o fewn y tymor Senedd. Ond, fel y gwnaethom ei nodi, rydym ni’n anghytuno'n barchus â'r penderfyniad cyffredinol i ddefnyddio Bil y DU i fynd i'r afael â diogelwch adeiladau yng Nghymru, ni waeth beth fo'u hwylustod na'u hadnoddau, am y rhesymau yr ydym ni wedi eu rhoi. Ni ddylai pa bynnag asesiadau a gynhaliwyd o ran manteision ymarferol manteisio ar y cyfle fod yn drech na mandad democrataidd y Senedd ac atebolrwydd canlyniadol Llywodraeth Cymru i'r Senedd hon. Felly, rydym yn dal i bryderu'n fawr am y dull hwnnw mewn llawer o Filiau.

Llywydd, ein hadroddiad ar femoranda Rhif 3 a Rhif 4 ar gyfer y Bil hwn oedd y chweched adroddiad ar hugain ar femoranda cydsyniad deddfwriaethol y mae ein pwyllgor wedi eu cyflwyno mewn saith mis. Cyn bo hir, byddwn yn gosod ein seithfed ar hugain. Nawr, i nodi, nid yw'r ystadegau hyn i'w croesawu'n arbennig, ond mae angen tynnu sylw atyn nhw, gan nad yw'r rhan fwyaf o'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei gwneud ar gyfer Cymru yn cael ei gwneud yng Nghymru ar hyn o bryd.

Aelodau o'r Senedd, bron i bum mlynedd ers trychineb Grenfell, mae’n gwbl annerbyniol bod trigolion yn byw mewn ofn yng Nghymru yn eu cartrefi eu hunain. Yn wir, cyhoeddwyd adroddiad 'Adolygiad Annibynnol o Reoliadau Adeiladu a Diogelwch Tân' ar 17 Mai 2018. Wel, rydw i wir yn croesawu'r ffaith bod y Bil sy'n cael ei ystyried yn gweithredu argymhellion adolygiad y Fonesig Judith Hackitt. Mae'r Bil yn hanfodol bwysig gan ei fod yn darparu ar gyfer rheoleiddio'r holl gynhyrchion adeiladu sy’n cael eu gosod ar farchnad y DU, y cyfnod dylunio ac adeiladu ar gyfer cyfnod adeiladu adeiladau risg uwch, a chreu strwythur unedig, proffesiynol a rheoleiddiol ar gyfer rheoli adeiladu.

Drwy gefnogi'r LCM hwn heddiw, byddem yn cefnogi newidiadau synnwyr cyffredin, fel cymal 31, gan roi pŵer i Weinidogion Cymru mewn rheoliadau adeiladu i ddynodi awdurdod lleol amgen i weithredu fel awdurdod rheoli adeiladu lle mae awdurdod lleol yr ardal yn bwriadu gwneud gwaith adeiladu risg uwch; cymal 32, sy'n ei galluogi cyflwyno gweithdrefnau a gofynion newydd ar gyfer unrhyw waith, gan gynnwys adeiladau risg uwch newydd wrth iddynt gael eu cynllunio a'u hadeiladu; a chymal 37, sy'n galluogi'r awdurdod rheoli adeiladu i gyflwyno hysbysiadau cydymffurfio neu hysbysiadau atal pan fo rheoliadau adeiladu yn mynd yn groes i reoliadau adeiladu, neu'n debygol o fod yn groes i'r rheoliadau hynny.

Mae'r newidiadau arfaethedig i'r ddeddfwriaeth sylfaenol graidd, Deddf 1984, mae'r Bil bellach yn eu cynnig mewn gwirionedd yn darparu'r arfau angenrheidiol y byddai Gweinidogion Cymru yn gallu eu defnyddio i foderneiddio a gwella'r system yma yng Nghymru. Nid yw'r cynigion yn golygu rhoi cynigion y DU ar waith yng Nghymru. Mae'r darpariaethau yn y Bil sy'n dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yn ddiwygiadau pwrpasol i Ddeddf 1984 sy'n addas i'r materion diogelwch adeiladu yng Nghymru. Felly, rwy’n credu y dylem fod yn pleidleisio o blaid hyn heddiw.

Nawr, er fy mod i’n gwybod bod y Pwyllgor Deddfwriaethol, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad yn anghytuno â phenderfyniad cyffredinol i ddefnyddio Bil y DU i fynd i'r afael â diogelwch adeiladau yng Nghymru, a wnewch chi, Dirprwy Weinidog, er budd y Senedd, ailadrodd manteision ymarferol cyfle o'r fath? Rydw i’n cydnabod bod y pwyllgor hefyd yn pryderu'n fawr am allu Llywodraeth Cymru i gyflwyno deddfwriaeth sylfaenol. Er y byddwn ni’n cefnogi hyn heddiw, hoffwn wneud pwynt cyffredinol pwysig: rwy’n credu bod yr amser wedi dod i weld mwy o Filiau Aelodau preifat a Llywodraeth Cymru yn cael eu cyflwyno.

O ran y camau rydych chi’n eu cymryd nawr, mae'n newyddion da bod arolygon digidol wedi'u cwblhau ar gyfer y 248 o geisiadau cyntaf. Byddwn yn falch, serch hynny, pe gallech chi egluro erbyn pryd y bydd yr arolygon ymwthiol yn cael eu cwblhau.

Yn olaf, rwy’n sylwi eich bod wedi tynnu'r datganiad disgwyliedig heddiw ar ddiogelwch adeiladau yn ôl. Mae grŵp gweithredu Celestia wedi trydar, gan fynegi eu pryderon eich bod chi nid yn unig wedi canslo'r datganiad, ond hefyd wedi canslo cyfarfodydd gyda dioddefwyr. Mae hyn wedi eu harwain at deimlo'n fwy pryderus, ac maen nhw’n teimlo eu bod nhw’n cael eu cadw yn y tywyllwch yn llythrennol. Rhaid i'r Senedd, a ninnau fel gwleidyddion, wneud yn well i drigolion sydd wedi'u dal mewn cartrefi fflamadwy, felly a wnewch chi adolygu'r camau sy'n cael eu cymryd nawr i ymgysylltu â phreswylwyr a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw am ddiogelwch adeiladau yng Nghymru? A byddwn i wir yn gofyn i bawb gefnogi'r LCM hwn heddiw. Diolch. 

Dwi'n croesawu sylwadau'r Dirprwy Weinidog, wrth gwrs—yn croesawu unrhyw ymgais i gryfhau hawliau pobl sy'n byw mewn fflatiau sy'n anniogel—ond dwi ddim yn derbyn y ddadl, Dirprwy Weinidog, fod defnyddio proses yr LCM yn gynt na chael Deddf ein hunain fan hyn yng Nghymru. Rŷm ni wedi gweld dros y ddwy flynedd diwethaf fod modd i'r lle yma basio Deddfau yn gyflym iawn pan fo angen. 

Bydd Aelodau wedi fy nghlywed i sawl gwaith yn pwysleisio fy mhryderon ynghylch y ffordd y mae'r broses cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn cael ei defnyddio yn y lle hwn. 

Nid yw'r broses yn gwneud dim i symleiddio ein setliad datganoledig na'n system gyfreithiol, system a setliad a wnaeth i hyd yn oed y cyn-Brif Arglwydd Ustus Thomas o Gwmgïedd, un o gyfreithwyr mwyaf dawnus ein hoes ni, ddweud ei bod bron â bod yn amhosibl iddo fe ddeall y system, heb sôn am y cyhoedd. Mae enghraifft benodol fan hyn o gymhlethu ein system gyfreithiol yn bellach, gyda'r Bil yn sefydlu'r system ombwdsmon tai Lloegr, a bod y Gweinidog yng Nghymru wedi gofyn i ni fod yn rhan o ombwdsmon tai newydd Lloegr. Collwyd cyfle arall fan hyn—a dwi'n edrych ar fy nghyfaill y Cwnsler Cyffredinol—i ymestyn terfynau'r setliad datganoli a defnyddio ein tribiwnlysoedd Cymreig. 

Yn hytrach na defnyddio cynllun ombwdsmon Lloegr, dylem ni fod wedi defnyddio'r tribiwnlysoedd sydd eisoes yng Nghymru. Gallai tribiwnlys eiddo preswyl Cymru fod wedi cael ei ailenwi'n dribiwnlys tai Cymru yn hawdd. Yn hytrach, er hynny, na defnyddio system dribiwnlysoedd bresennol, rydym yn sefydlu cynllun ombwdsmon arall, gan gymhlethu tapestri sydd eisoes yn gymhleth. Mae'r rhesymau a roddwyd gan y Gweinidog i ofyn i Lywodraeth y DU gael ei chynnwys yn ombwdsmon eiddo Lloegr yn swnio fel rhestr o resymau y byddaf i'n eu clywed gan y meinciau gyferbyn yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder. Yn wir, gallech chi glywed aelod o Blaid Diddymu Cynulliad Cymru yn cyflwyno'r rhesymau hyn, a dyma'r rhesymau: bydd ganddo fwy o werth os yw'n drawsffiniol; bydd yn sicrhau dull gweithredu safonol; bydd yn arbed arian; ac mae datblygwyr yn debygol o ffafrio un system. Yn sicr, nid penderfynu defnyddio Bil y DU yn seiliedig ar y ffaith ei bod yn debygol y byddai datblygwyr yn ei ffafrio yw'r ffordd briodol a chywir o ddeddfu. Ni ddylem fod yn defnyddio Bil y DU yn hytrach nag ein Bil Cymru ein hunain dim ond oherwydd bod datblygwyr mawr yn debygol o ffafrio hynny yn hytrach na defnyddio ein system ddatganoledig ein hunain.

Ac mae'r Gweinidog yn mynd ymlaen i ddweud os nad yw'r cynllun ombwdsmon yn gweithio i Gymru, gallem ni sefydlu ein system ein hunain bryd hynny. Ond, mae'n dweud y byddai angen cydsyniad un o Weinidogion y DU a byddai gofyn am ganiatâd o'r fath yn cael effaith negyddol ar gymhwysedd y Senedd. Wel, Dirprwy Weinidog, ni fyddem yn y sefyllfa honno pe na baem wedi gofyn am fod yn rhan o gynllun yr ombwdsmon yn y lle cyntaf.

Wrth ymateb i adroddiad cyntaf y pwyllgor, ac mae'n anhygoel ein bod wedi cael pum memorandwm ar yr un Bil hwn yn unig—unwaith eto, mor gymhleth—roedd yn destun pryder mawr clywed y Gweinidog yn dweud nad oedd yn gweld unrhyw oblygiadau cyfansoddiadol cronnol o ganlyniad i ddarpariaethau'r Bil. Ac eto, mae hwn yn ddarn arall o ddeddfwriaeth y DU a basiwyd o fewn pwerau ein setliad datganoledig, mewn maes sy'n amlwg o fewn cymhwysedd y Senedd, ac nid oes gennym graffu priodol arno. Bydd yr Aelodau gyferbyn yn cytuno i unrhyw gynnig cydsyniad deddfwriaethol oherwydd eu bod yn credu bod unrhyw beth sy'n dod i lawr y ffordd o Lundain yn wych. Nid ydym yn cael craffu priodol o fewn pwyllgorau gan nad ydym yn cael digon o amser, oherwydd y dadlau, y ping-pong rhwng y ddwy Lywodraeth. Y tymor hwn, dywedodd fy nghyfaill, Cadeirydd y pwyllgor deddfwriaethol, ein bod wedi cael 27 o adroddiadau gan y pwyllgor hwnnw—27 o adroddiadau ar gyfer 42 o femoranda cydsyniad deddfwriaethol a memoranda cydsyniad deddfwriaethol atodol. Ni ddylai goblygiadau cyfansoddiadol y 42 o femoranda cydsyniad deddfwriaethol hynny a'r memoranda cydsyniad deddfwriaethol atodol gael eu tanbrisio gennym ni. Diolch yn fawr.

Mae Aelodau'n cael eu rhoi mewn sefyllfa warthus y prynhawn yma gan y Llywodraeth, ac roedd y Dirprwy Weinidog yn cydnabod hynny, rwy'n credu, yn y cywair a ddefnyddiodd a'r geiriau a ddefnyddiodd er mwyn cyflwyno'r ddadl hon, oherwydd pryd bynnag y gofynnir i ni drafod cynigion cydsyniad deddfwriaethol, rydym yn gwneud dau beth, onid ydym? Mae Gweinidogion yn canolbwyntio ar y cynnwys, ar y ddeddfwriaeth, a bydd yr Aelodau wedyn yn canolbwyntio ar y broses, ac mae'r tensiwn hwnnw'n anochel, ac mae'n beth da bod y math hwnnw o densiwn yn bodoli. Yn yr achos hwn, rydym wedi cael nifer o resymau gwahanol gan y Llywodraeth pam y mae Bil y DU yn cael ei ddefnyddio i fynd i'r afael â mater difrifol sy'n effeithio ar bobl yng Nghymru, ac mae pob un o'r adroddiadau gan y pwyllgor deddfwriaeth yn cynnwys rhesymeg wahanol gan y Llywodraeth dros wneud hynny. Dywedwyd wrthym yr haf diwethaf, pan ddaeth y mater hwn o'n blaenau am y tro cyntaf, ei fod yn fater o hwylustod ac y gallai hyn gyrraedd y llyfr statud mewn ffordd a fyddai'n darparu amddiffyniad llawer cynharach a llawer mwy o amddiffyniad i bobl sy'n byw yng Nghymru, ac ar y sail honno, er bod llawer ohonom yn anhapus â'r broses, roeddem yn fodlon cydsynio iddo. Wel, yn awr, gyda Morgannwg yn dechrau'r tymor criced yr wythnos nesaf, rydym yn dal i glywed yr un peth. Nawr, bydd pob un ohonom sydd wedi bod yn y lle hwn am fwy nag ychydig fisoedd yn deall ac yn gwybod bod nifer o brosesau y gallai'r Llywodraeth fod wedi'u defnyddio i gyflwyno deddfwriaeth ar y llyfr statud o fewn yr amserlen yr ydym ni wedi'i chael i ni. Gwyddom hefyd fod datblygu polisi wedi bod yn digwydd drwy gydol holl broses y Bil hwn sy'n mynd drwy San Steffan, felly nid yr hyn yr oedd y Llywodraeth yn ceisio'i wneud yn ôl ym mis Gorffennaf yw'r hyn y mae'r Llywodraeth yn gofyn i ni gytuno arno'n awr ddiwedd mis Mawrth. Felly, bu newidiadau drwy hynny, ac rwyf yn fodlon â hynny, fel y mae'n digwydd, cyn belled â bod gennym gyfle i graffu ar y newidiadau hynny, y rhesymau drostyn nhw a'r hyn y mae'r Llywodraeth yn dymuno ei roi ar y llyfr statud. Nid oes yr un o'r pethau hynny'n digwydd heddiw, ac nid oes yr un o'r pethau hynny wedi digwydd dros y saith mis diwethaf. Mae hon yn ffordd wael o ddeddfu, Dirprwy Weinidog. Mae hyn yn beth drwg i'w wneud, ac nid yw'n dda eich bod yn gofyn i Aelodau bleidleisio drosto fel hyn.

Rydym wedi clywed araith gan yr wrthblaid swyddogol sy'n gofyn i ni gefnogi hyn oherwydd pwysigrwydd yr hyn y mae'r ddeddfwriaeth yn ei gynnwys. Dydyn nhw ddim wedi cael cyfle i ddarllen y Bil. Dydyn nhw ddim yn gwybod beth sydd ynddo. Nid oes yr un ohonom yn gwybod. Nid ydym wedi cael y cyfle i graffu arno. Sefydlwyd math o ddeddfu gennym yn y lle hwn sy'n wahanol i San Steffan oherwydd pwysigrwydd craffu ac oherwydd pwysigrwydd cynnwys rhanddeiliaid a'r rhai y mae deddfwriaeth yn effeithio arnynt, drwy waith craffu Cyfnod 1, sy'n rhan bwysig ac annatod o'r ffordd yr ydym ni'n deall effaith deddfwriaeth. Nid oes dim o hynny wedi digwydd. Nid oes yr un ohonom ni wedi cael cyfle i'w astudio. Felly, i wrando ar wrthblaid yn dweud, 'Rydym ni'n hapus â'r ddeddfwriaeth hon, gadewch i ni ei rhoi'n syth ar y llyfr statud. Gadewch i ni beidio â thrafferthu gyda chraffu, gadewch i ni beidio â thrafferthu i'w archwilio, gadewch i ni beidio â cheisio ei wella, ei anfon yn syth i gastell Windsor ar gyfer Cydsyniad Brenhinol, mae'n anghredadwy. Mae'n dileu swyddogaeth gwrthwynebu wrth graffu ar ddeddfwriaeth a hynny mewn modd ryfeddol.

Ac mae hynny'n dod â ni'n ôl i lle'r ydym ni heddiw. Rwy'n mynd i bleidleisio dros yr LCM y prynhawn yma oherwydd ein bod ni'n cael ein gorfodi i wneud hynny. Ond, Gweinidog, peidiwch â chredu am eiliad fy mod wedi fy argyhoeddi gan eich dadleuon, peidiwch â chredu am eiliad fy mod yn derbyn y safbwynt yr ydych chi wedi'i gyflwyno, a peidiwch â chredu am eiliad bod fy mhleidlais o blaid hyn yn cefnogi'r ffordd yr ydych chi—

Mae'n ddrwg gennyf, mae gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed yr hyn y mae Alun Davies yn arwain ato, a dydw i ddim yn gallu oherwydd eich bod yn creu cryn dipyn o gyffro yn y Siambr, Alun. Felly, os gallaf gael rhywfaint o dawelwch yn y Siambr, ac Alun i orffen ei gyfraniad. Diolch.

Dyna yr oeddwn yn arwain ato, yn ffodus, Llywydd. Un o'r anawsterau, wrth gwrs, o gyfrannu o leoliad anghysbell yw na allwch chi weld na chlywed beth sy'n digwydd yn y Siambr, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen i ni ei ystyried.

Gweinidog, rydych chi wedi ein rhoi mewn sefyllfa amhosibl y prynhawn yma. Rydych chi wedi dal gwn i'n pennau, ac er y bydd gennych chi ein cefnogaeth, peidiwch â chredu am eiliad fod y gefnogaeth hon ar gyfer y ffordd yr ydych chi wedi trin y Senedd hon; mae ar gyfer y ddeddfwriaeth. Rydym ni'n pleidleisio oherwydd y sefyllfa y mae pobl yn cael eu hunain ynddi ledled y wlad. Rydym ni'n pleidleisio ar eu ran nhw, Gweinidog, y prynhawn yma; nid ydym yn pleidleisio drosoch chi.

Prynhawn da, Dirprwy Weinidog. Rwy'n ategu llawer o'r datganiadau sydd wedi'u gwneud ynghylch y broses. Rydym ni'n ein cael ein hunain ar olwyn bochdew o ynghylch memoranda cydsyniad deddfwriaethol, ac mae'r amserlen a roddwyd i ni—unwaith eto—yn gwbl wrthun, ac nid dyma y dylai'r Senedd hon fod yn ei wneud o gwbl. Mae llawer ohonom, rwy'n gwybod, a byddai hynny'n cynnwys y Gweinidogion, yn cael eu hunain mewn sefyllfa anodd iawn, ac rwyf yn adleisio a diolch i Gadeiryddion y pwyllgorau am y gwaith a wnânt wrth dynnu ein sylw at hynny.

O ran y mater penodol, mae bron i bum mlynedd ers Grenfell, ac rwyf yn croesawu'r cyhoeddiadau a'r datblygiadau yn hyn o beth, er yn hwyr iawn. Hoffwn bwysleisio hefyd bwysigrwydd ymgysylltu a chyfathrebu ac ymgynghori â'r dioddefwyr hynny, y mae llawer ohonyn nhw wedi dioddef problemau iechyd meddwl eithafol ac ansefydlogrwydd ariannol hefyd.

Gan droi at yr hyn sydd gennym o'n blaenau, rwyf yn awyddus iawn i wneud un pwynt ar gymal 160, sy'n darparu bod y mesurau yn dod i rym ddau fis ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Rwyf wedi cael llawer o bobl yn cysylltu â mi, sydd, er eu bod yn croesawu'r amserlen honno, yn pryderu y gallen nhw ddechrau wynebu biliau adfer cynyddol pe bai datblygwyr neu gwmnïau rheoli yn penderfynu codi arian ar lesddeiliaid cyn i'r darpariaethau ddod i rym. Yn gysylltiedig â'r darpariaethau hynny, gwelwn fod y darpariaethau hynny, yn Lloegr, wedi'u cyflwyno mewn gwirionedd i ddiogelu'r bobl hynny yr effeithir arnyn nhw rhag y baich ariannol sylweddol o dalu am fethiannau datblygwyr—yr amddiffyniadau rhaeadr fel y'u gelwir. Gan nad yw'r amddiffyniadau hynny, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn berthnasol i Gymru, rwyf yn pryderu y gallai'r trefniadau pontio hynny roi baich ychwanegol ar lesddeiliaid yn y tymor byr iawn.

Felly, dim ond i droi at fy nghwestiwn, os caf i, Dirprwy Weinidog: pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i lesddeiliaid nad ydyn nhw ar eu colled yn ariannol, ac a allwch chi ein sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn cyfathrebu, yn siarad ac yn ymgysylltu â'r dioddefwyr hynny yr effeithir arnyn nhw? Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am gyflwyno hwn heddiw. A gaf i ar y dechrau fan yma jest nodi pa mor gwbl annigonol ydy'r broses yma wrth lunio deddfwriaeth mewn meysydd datganoledig? Dydy'r pwyllgor, er enghraifft, ddim wedi cael amser i graffu yn iawn, heb sôn am y gallu i bobl Cymru fedru cymryd rhan yn y broses hon.

Y rheswm a roddwyd am bam y dylid cefnogi'r LCMs yma i gychwyn oedd oherwydd natur argyfyngus y sefyllfa, fel dŷn ni wedi clywed—roedd yn fater o'r brys mwyaf. Mae yna sawl LCM wedi cael eu cyflwyno ynghylch y mater erbyn hyn, ac mi ydyn ni 10 mis i mewn i'r chweched Senedd a dydyn ni ddim wedi gweld unrhyw ddeddfwriaeth gynradd yn cael ei chyflwyno eto. Gallai'r Llywodraeth yma fod wedi drafftio ei Bil ei hun i fynd i'r afael â'r problemau dybryd sydd yn wynebu lesddeiliaid a thenantiaid, ond rydyn ni'n dal i aros.

Mae nifer o'r cymalau yn cynnwys pwerau dirprwyedig. Yr Ysgrifennydd Gwladol sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r rhain, a dim ond un pŵer a roddir i Weinidogion Cymru. Ydych chi'n hapus i drosglwyddo'r grym yma drosodd i'r Ysgrifennydd Gwladol? Yr Ysgrifennydd Gwladol fydd efo'r hawl i sefydlu swyddfa'r ombwdsman newydd, fydd efo'i rymoedd yn ymestyn dros Gymru. Rôl ymgynghorol yn unig fydd gan Lywodraeth Cymru yn hyn. Ydych chi, felly, yn hapus efo trosglwyddo'r grymoedd yma i San Steffan, ac ydych chi'n hapus yn trystio'r Llywodraeth yno i wneud y penderfyniad gorau ar ran pobl Cymru? Ac mi wnaf i nodi'n fan yma fy mod i'n gweld y Ceidwadwyr yn gwrthwynebu cael mwy o wleidyddion i Gymru—rôl gwleidyddion, wrth gwrs, ydy craffu Biliau er mwyn gwneud yn siŵr bod Biliau da yn cael eu gweithredu yng Nghymru—ond dydyn nhw ddim yn gwrthwynebu rôl swyddfeydd newydd, fel ombwdsmyn, sydd yn ffeindio bai ar ôl i bethau fynd o'u lle.

Yn yr un modd, yr Ysgrifennydd Gwladol yn unig sydd â'r pŵer i gyhoeddi a chymeradwyo cod ymarfer. Rôl ymgynghorol yn unig yw rôl Gweinidogion Cymru cyn i reoliadau o'r fath gael eu gwneud, ac ni fydd gan Weinidogion Cymru unrhyw hawliau eraill—er enghraifft, yr hawl i feto. Ydych chi'n fodlon, felly, y bydd Llywodraeth San Steffan yn gweithredu yn unol â dymuniadau Cymru? Yn olaf yn y mater hwn, bydd darpariaethau'r cynllun Ombwdsman Cartrefi Newydd yn dod i rym ar ddyddiad a bennir mewn rheoliadau gan yr Ysgrifennydd Gwladol. Ydych chi'n meddwl bod hyn yn briodol, gan, unwaith eto, y byddwn ni'n gweld llais Cymru yn cael ei wanhau?

O ran y Bil sy'n mynd drwy San Steffan ar hyn o bryd, mae'n rhwystredig gweld y Llywodraeth yma yn fodlon gadael i'r sefydliad llychlyd ar lannau Tafwys ddeddfu ar ein rhan unwaith eto. Ond ydy hyn yn gosod cynsail? Ydy Llywodraeth Cymru'n bwriadu defnyddio Biliau'r Deyrnas Gyfunol er mwyn gwneud newidiadau pellach i ddiogelwch adeiladau yma, ynteu a fydd unrhyw newidiadau pellach yn cael eu cynnwys mewn Bil diogelwch ar lawr y Senedd hon?

Yn olaf, mae nifer o randdeiliaid, pobl sy'n llesddalwyr, wedi bod mewn cyswllt â fi'n ddiweddar yn pryderu'n arw am y costau sylweddol y maen nhw'n eu hwynebu rŵan hyn. Pa sicrwydd y medrwch chi roi i'r bobl yma na fydd yn rhaid iddyn nhw dalu dim mwy na'r hyn maen nhw eisoes wedi'i dalu am waith atgyweirio, boed yn waith allanol neu yn waith mewnol? Diolch.

Y Dirprwy Weinidog i ymateb nawr i'r ddadl. Lee Waters.

Diolch. A diolch am yr holl gyfraniadau. Rhaid i mi ddweud, Llywydd, dyma'r ail dro heddiw i mi gael stŵr gan Janet Finch-Saunders am beidio â rhoi digon o sylw i Twitter, ond dylwn i roi gwybod i'r Aelodau fy mod yn cael ychydig o seibiant o Twitter, sydd, yn amlwg, yn cael ei groesawu gan rhai o fy nghyd-Aelodau, a gallaf eich sicrhau chi bod swyddfa'r wasg y Llywodraeth wrth eu bodd. [Chwerthin.] Felly, mae arnaf i ofn na welais i y sgyrsiau hynny. Ond, edrychwch, mae'n ymddangos bod cefnogaeth yn y Senedd i egwyddor yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i wneud a'r bwriad polisi. Mae anesmwythyd amlwg ynglŷn â'r mecanwaith yr ydym ni'n ei ddefnyddio i wneud hynny, ac rwyf yn cydnabod y pryderon ac rwyf yn deall y rhwystredigaethau.

Gwnaeth Huw Irranca-Davies greu delwedd ohonof yn y nos gyda fy mhen ar y gobennydd, yn poeni am wahanol bethau, ac yn cytuno'n gyfrinachol â'r pwyntiau a wnaeth. Ac, wrth gwrs, rwy'n gyn-aelod o'i bwyllgor ac rwy'n deall yn iawn y pryderon sydd gan Aelodau. Ac mae tensiwn, fel y nododd Alun Davies yn gywir, rhwng y ddeddfwrfa a'r Weithrediaeth bob amser, a dyna sut y dylai fod. Rydym ni'n wynebu dyfarniadau pragmatig. Wrth gwrs, gallem ni fod wedi cyflwyno ein deddfwriaeth ar wahân ar hyn, ond yna ni fyddem wedi gallu gwneud hynny o fewn yr un amserlen. Ac o ystyried difrifoldeb y materion a wynebir yma, ein barn ni oedd ei bod yn well cael rhywbeth a oedd yn addas i'r diben ar y llyfr statud cyn gynted ag y gallem ni, i ddiogelu'r bobl sydd fwyaf agored i niwed, yn hytrach nag aros i fod â Bil Cymru. Pe byddem wedi bod â Bil Cymru—. Mae'r pwyllgor eisoes wedi nodi bod gennym raglen ddeddfwriaethol lawn, felly pe byddem â Bil ar wahân ar hyn, byddai hynny ar draul rhywbeth arall. Ac fel yr ydym ni newydd fod yn ei drafod yn y Senedd y prynhawn yma, mae ein gallu cyfreithiol yn dal i fod ynghlwm wrth reoliadau coronafeirws a gyda gwaddol Brexit, ac ychydig iawn y gall ein swyddogion polisi a'n swyddogion cyfreithiol ei wneud. Felly, mae gennym raglen ddeddfwriaethol lawn a beiddgar, a phan fydd cyfleoedd i ddefnyddio deddfwriaeth y DU i hyrwyddo ein nodau polisi, mae gennym farn bragmatig ei bod yn iawn gwneud hynny. 

Mae gennyf awgrym o ymyriad gan Alun Davies. A ydych yn fodlon derbyn yr ymyriad?

Rwy'n credu fy mod yn deall grym llawn ei ddadl, Llywydd, felly byddai'n well gennyf—. Wel, gadewch iddo fod yn gryno a gadewch i mi glywed ffrwydrad ei ddadl un tro eto. [Chwerthin.]

Alun Davies.

Mae'n dipyn o beth i Lee Waters ddweud wrthyf i am fod yn gryno, onid yw? Rydych chi'n dweud bod angen i chi fod â hyn ar y llyfr statud cyn gynted â phosibl, ond mae arnaf i ofn, Gweinidog, nad yw'n wir. Mae gweithdrefnau ar waith yn y Senedd i alluogi'r Llywodraeth i gyflawni ei busnes yn gyflymach pan fo angen hynny, ac mae'r Senedd bob amser wedi mabwysiadu ymagwedd bragmatig iawn at hynny. Gwyddom hefyd fod y Llywodraeth wedi parhau â'i gwaith datblygu polisi yn ystod cyfnod y Bil hwn sy'n mynd drwy San Steffan. Felly, nid yr hyn a ddywedwyd wrthym yr haf diwethaf yw'r hyn y gofynnir i ni ei gefnogi heddiw. Felly, gwyddom fod y Llywodraeth yn parhau i weithio ar hyn ac y gallai fod wedi cyflwyno Bil i'r lle hwn yn yr amser y mae wedi'i gymryd i gyrraedd y pwynt hwn heddiw. Felly, nid yw'r ddadl honno'n sefyll ar ôl ei harchwilio, mae arnaf i ofn.

Wel, â phob parch i Alun Davies, nid mater o gael amser y Senedd yn unig ydyw. Mae'n ymwneud â bod â'r capasiti o fewn y Llywodraeth i fynd â Bil cyfan drwodd, ac mae'r rheini'n bethau gwahanol. Felly, rwy'n anghytuno'n barchus ag ef ynglŷn â'r dyfarniadau pragmatig yr ydym wedi'u hwynebu.

A byddwn yn pwysleisio i'r Aelodau mai deddfwriaeth sylfaenol yw hon. Bydd sylwedd y deddfiad mewn is-ddeddfwriaeth, a fydd i gyd yn ddwyieithog, y bydd yn destun craffu arni ac ymgynghori, gyda swyddogaeth i'r Senedd hon, a bydd y rhan fwyaf o ddarpariaethau'r Bil wedi'u cychwyn gan Weinidogion Cymru. Felly, rwy'n credu bod cydbwysedd i'w daro. Credwn fod gennym y cydbwysedd cywir, ond rwy'n deall yn llwyr yr anesmwythyd gyda'r dull hwn. Ond mae arnaf i ofn bod Gweinidogion y Llywodraeth, gyda'i gilydd, yn gorfod gwneud penderfyniadau anodd weithiau ar gydbwysedd y pethau hyn, ac er gwaethaf pryderon Aelodau, rydym o'r farn, y tro hwn, o ystyried difrifoldeb y mater dan sylw, ein bod wedi gwneud yr un iawn, ond nid yw hynny'n golygu ein bod yn diystyru pryderon a godwyd ac nad ydym yn eu cymryd o ddifrif. Ond anogaf Aelodau i gefnogi'r LCM. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly, mae'r—[Torri ar draws.] Na, dyw e ddim yn rhy hwyr, nes i glywed e cyn i fi orffen fy mrawddeg. [Gwrthwynebiad.] Dwi yn clywed gwrthwynebiad, ac felly, fe wnawn ni atal y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 14 sydd nesaf, a'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Etholiadau yw hwnnw. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig yna. Mick Antoniw.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n gwneud y cynnig. Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i egluro pam rwyf yn argymell bod y Senedd yn cydsynio i'r darpariaethau yn y Bil Etholiadau.

Yn gyntaf, hoffwn ymddiheuro am yr oedi cyn gosod y memorandwm atodol a achoswyd gan y trafodaethau cymhleth a hirfaith rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth Cymru ar nifer o ddarpariaethau'r Bil. Yr wyf yn difaru am yr oedi a effeithiodd ar yr amser a gafodd y pwyllgorau i archwilio'r darpariaethau diweddaraf.

Diolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai am y pwyntiau defnyddiol a godwyd yn eu hadroddiadau. Byddan nhw'n falch o glywed am ein hymgysylltiad adeiladol â Llywodraeth y DU a'r cynnydd sylweddol a gyflawnwyd.

Cyn i mi roi rhagor o fanylion i'r Aelodau am yr hyn sydd wedi'i gyflawni, a gaf i atgoffa'r Aelodau o ddull Llywodraeth Cymru o ddiwygio etholiadol, a gynhwysir yn yr egwyddorion ar gyfer diwygio etholiadol, a gyhoeddwyd fis Gorffennaf diwethaf? Maen nhw'n egwyddorion sy'n seiliedig ar werthoedd cyfiawnder cymdeithasol a democratiaeth a hyrwyddo cydraddoldeb, hygyrchedd a symlrwydd. Gresynwn nad yw Llywodraeth y DU yn rhannu ein blaenoriaethau.

Rydym wedi gwneud cynnydd pwysig tuag at gyflawni'r egwyddorion hyn. Y llynedd, gwnaethom etholfreinio pobl ifanc 16 a 17 oed a hefyd dinasyddion tramor cymwys—y bobl hynny sy'n cyfrannu cymaint at ein cymunedau a'n cenedl ac sy'n haeddu cael eu lleisiau wedi'u clywed yng Nghymru, os nad yn Lloegr. Rydym hefyd yn adeiladu ar hyn drwy weithio gydag awdurdodau lleol, partneriaid addysg a'r trydydd sector ar ymgyrch ymgysylltu a chodi ymwybyddiaeth gynhwysfawr cyn etholiadau mis Mai. Roedd diwrnod cofrestru pleidleiswyr yr wythnos diwethaf yn annog pobl ifanc sydd newydd eu hetholfreinio i gofrestru i bleidleisio ac i ddylanwadu ar y pethau sy'n bwysig iddyn nhw. A daeth Gorchmynion i rym yr wythnos diwethaf i alluogi cynlluniau treialu pleidleisio ymlaen llaw ym Mlaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, Caerffili a Thorfaen, gan roi hyblygrwydd i bobl ynghylch pryd a ble y gallan nhw bleidleisio yn etholiadau mis Mai. Rydym ni'n ddiolchgar i bartneriaid llywodraeth leol am helpu etholiadau yng Nghymru i fod mor hygyrch â phosibl, gan leihau'r diffyg democrataidd.

Nawr, bydd Aelodau'n gwybod, yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol a osodwyd ar 9 Medi 2021, na allwn i argymell cydsyniad i'r Bil. Roedd gennyf bryderon y byddai'r Bil, fel y'i drafftiwyd, yn cael effaith andwyol ar gymhwysedd datganoledig. Fel llawer ohonom ni yn y Siambr hon, nid wyf yn cytuno â'r Bil, ond mae'n bleser gennyf adrodd bod y Bil bellach yn cydnabod pwerau datganoledig yn well. Ac eithrio dau faes sy'n ymwneud â throsedd bygythiadau ac argraffau digidol, mae Cymru i bob pwrpas wedi'i thynnu allan o'r Bil o ran etholiadau datganoledig. Gallaf felly argymell cydsyniad, fel y nodir yn y memorandwm atodol, a osodwyd ar 22 Mawrth.

O ganlyniad i'n trafodaethau, mae Llywodraeth y DU bellach wedi cydnabod ein prif feysydd o bryderon, a nodwyd yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol—pryderon a rennir hefyd gan y pwyllgorau ac a nodwyd yn eu hadroddiadau. Ni fydd cynigion prawf adnabod pleidleiswyr yn berthnasol i etholiadau'r Senedd a'r cyngor. Mae darpariaethau sy'n galluogi'r Ysgrifennydd Gwladol i gyfarwyddo'r Comisiwn Etholiadol wrth gyflawni ei swyddogaethau yng Nghymru wedi'u dileu a'u disodli gan welliannau a gyflwynwyd ar 28 Chwefror ac y cytunwyd arnynt yng Nghyfnod Pwyllgor Tŷ'r Arglwyddi, yn ogystal â chynigion ynghylch dylanwad gormodol, gwariant tybiannol a chyllid gwleidyddol arall. Ceir amlinelliad o'r gwelliannau perthnasol ym mharagraffau 17 i 29 o'r memorandwm atodol.

Mae gwahaniaeth barn o hyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar rai materion sy'n ymwneud ag argraffau digidol a'r drosedd o fygwth. Fodd bynnag, mae'r rhain yn ymwneud â chymhwysedd yn hytrach na bwriad y polisi. Mae'r polisi ar argraffau digidol yn ymwneud â thryloywder etholiadol. Ar gyfer etholiadau datganoledig, mae hyn o fewn cymhwysedd datganoledig ac mae angen cydsyniad y Senedd. Cytunwn ei bod yn bwysig amddiffyn cyfranogwyr yn y broses ddemocrataidd, ac felly nid ydym yn gwrthwynebu mewn egwyddor y darpariaethau ar fygythiadau. Fodd bynnag, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n cytuno y dylai pob deddfwrfa fod yn rhydd i benderfynu ar y drefn anghymhwyso ar gyfer etholiadau y mae'n gyfrifol amdanynt.

I ailadrodd, rwyf yn dal i wrthwynebu'r Bil, sydd, yn fy marn i, yn ddiangen ac yn ymwneud yn fwy ag atal pleidleiswyr a galluogi cyllido tramor na gwella democratiaeth ac uniondeb etholiadol. Ond rwy'n fodlon na fydd y newidiadau yr ydym ni wedi'u sicrhau ar gyfer Cymru, yn unol â chonfensiwn Sewel, ac eithrio'r ddau faes o anghytuno ar gymhwysedd—. Rydym yn fodlon na fydd prif elfennau'r Bil bellach yn effeithio ar faterion sydd o fewn cymhwysedd y Senedd. Rwyf yn dal yn gadarn o'r farn ein bod yn rhydd i ystyried y materion hyn ymhellach mewn ymgynghoriad â rhanddeiliaid yng Nghymru, a bwriadwn edrych arnyn nhw eto pan symudwn ymlaen gyda'n deddfwriaeth diwygio etholiadol ein hunain. Rwyf bellach yn fodlon y gall y Senedd roi ei chydsyniad i'r Bil. Diolch yn fawr, Llywydd.

Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai nawr, John Griffiths.

Diolch, Llywydd. Gwnaethom ni osod ein hadroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil Etholiadau ym mis Rhagfyr y llynedd, ac yn yr adroddiad hwnnw fe wnaethom nodi safbwynt Llywodraeth Cymru y byddai'n amhriodol rhoi caniatâd i Lywodraeth y DU ddeddfu ar y materion datganoledig sydd wedi'u cynnwys yn y Bil hwn. Cytunodd y rhan fwyaf o'n pwyllgor na ddylid rhoi caniatâd ar y sail y dylai unrhyw gynigion i ddeddfu ar y materion datganoledig hyn gael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru ac yn amodol ar graffu llawn gan y Senedd. Roedd dau Aelod, Joel James a Sam Rowlands, yn anghytuno â'r farn honno ac yn credu y dylid rhoi caniatâd.

Ers hynny, gosodwyd yr LCM atodol o ran y Bil hwn ar 22 Mawrth, a chawsom wahoddiad gan y Pwyllgor Busnes i ystyried ac adrodd ar yr LCM atodol Rhif 2 hwnnw, erbyn heddiw. Dim ond un cyfarfod a gawsom a oedd wedi'i drefnu o fewn yr amserlen honno ar 23 Mawrth. Cawsom sesiwn friffio ar lafar gan y Gwasanaethau Cyfreithiol yn y cyfarfod hwnnw. Fodd bynnag, oherwydd yr amser cyfyngedig iawn sydd ar gael, nid ydym wedi gallu ystyried nodyn cyngor cyfreithiol nac adrodd ar yr LCM atodol.

Bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ymwybodol fy mod wedi ysgrifennu ato ddydd Gwener, gan fynegi ein rhwystredigaeth am fethu â gwneud unrhyw waith manwl ar yr LCM atodol hwn. Mae'r darpariaethau yn yr LCM atodol yn ymwneud â gwelliannau a gyflwynwyd i'r Bil Etholiadau ar 11 Ionawr a 28 Chwefror. Felly, mae'r oedi cyn gosod yr LCM atodol yn siomedig iawn. Rydym yn pryderu'n fawr am y dull a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru i beidio â gosod LCM atodol ar wahân, ar ôl cyflwyno pob cyfran o welliannau. Nid yw'r oedi wedi gadael amser i'n pwyllgor graffu ar yr LCM atodol cyn iddo gael ei drafod heddiw, ac rydym yn pryderu bod y ddadl hon yn digwydd heb i Aelodau gael y fantais o allu ystyried adroddiad gan bwyllgor perthnasol yn y Senedd i lywio eu barn. Mae'r sefyllfa hon yn tynnu sylw at bwysigrwydd gosod LCMs, neu yn wir LCMs atodol, mewn modd amserol.

O ystyried y ddadl flaenorol, Llywydd, mae'n amlwg yn bryder arbennig i'r pwyllgor fy mod wedi gorfod ailadrodd y math hwn o neges mewn perthynas â nifer o LCMs atodol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru heb ddigon o amser i graffu arnynt. Rydym newydd drafod yr LCM atodol hwnnw ar gyfer diogelwch adeiladau heddiw, ac ym mis Rhagfyr y llynedd, mynegais siom y pwyllgor fod yr oedi wrth osod memoranda atodol mewn perthynas â'r Bil Diwygio Cyfraith Lesddaliad (Rhent Tir) hefyd yn cyfyngu ar ein gallu i graffu ar y ddeddfwriaeth honno. Felly, hoffwn i ailadrodd fy nghais, cais y pwyllgor, i Lywodraeth Cymru, Llywydd, sicrhau bod gan bwyllgorau'r amser a'r wybodaeth angenrheidiol i allu chwarae rhan ystyrlon, rhan briodol, yn y broses cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf. Huw Irranca-Davies.

Diolch, Llywydd. Fe wnaethom gyhoeddi adroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Etholiadau ym mis Rhagfyr y llynedd. Er inni ystyried y memorandwm atodol yn ystod ein cyfarfod ddoe, gan iddo ond gael ei osod ddydd Mawrth diwethaf, nid oedd modd inni gyhoeddi adroddiad yn yr amser a oedd ar gael i ni.

Yn ein hadroddiad ar y memorandwm, mynegwyd pryder difrifol gennym ynghylch y darpariaethau a gynhwyswyd yn y Bil ar ei gyflwyno a effeithiodd ar feysydd datganoledig ac ar y trefniadau atebolrwydd ar gyfer gweithgareddau'r Comisiwn Etholiadol yng Nghymru fel y nodir yn Neddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020. Roeddem yr un mor bryderus, bryd hynny, am y diffyg ymgysylltu ymddangosiadol rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru mewn maes polisi cyhoeddus mor arwyddocaol—fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i nodi, mae hyn yn bwysig iawn. Mae o bwysigrwydd sylfaenol i hawliau dinasyddion a'u hymgysylltiad â'r broses ddemocrataidd i benderfynu pwy sy'n eu rheoli. Roeddem ni felly'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth y DU, fel y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i nodi y prynhawn yma, wedi cyflwyno gwelliannau a oedd yn tynnu etholiadau datganoledig yng Nghymru o gwmpas y darpariaethau a achosodd bryder mawr i ni, ac mae hynny i'w groesawu.

Trof yn awr at y pedwar argymhelliad a wnaethom yn ein hadroddiad, a derbyniwyd y tri cyntaf, yn wir, gan y Cwnsler Cyffredinol, a derbyniwyd y pedwerydd mewn egwyddor. Roedd ein hargymhelliad cyntaf yn galw ar y Cwnsler Cyffredinol, ar ôl i'r Bil gwblhau ei daith drwy Senedd y DU, i gyhoeddi datganiad ar oblygiadau'r ddeddfwriaeth ar gyfer etholiadau datganoledig yng Nghymru. Mae wedi amlinellu rhywfaint o hyn y prynhawn yma, ond mae wedi derbyn yr argymhelliad hwn. Rydym yn croesawu hynny, ac edrychwn ymlaen at weld y datganiad gennych.

Roedd ein hail argymhelliad yn ymwneud â'r farn a fynegwyd yn y memorandwm y byddai'n well gan Lywodraeth Cymru ymgynghori â rhanddeiliaid yng Nghymru a chyflwyno ei deddfwriaeth etholiadol ei hun i graffu arni yn y Senedd maes o law. Cwnsler Cyffredinol, yn eich ymateb i'r pwyllgor, fe wnaethoch chi ddweud hefyd fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon mewn pryd ar gyfer etholiadau nesaf y Senedd yn 2026, yn amodol ar ofynion eraill. Rydym ni'n croesawu'r bwriad hwn—rydym yn ei gefnogi. Rydym yn ei weld fel cyfle i atgyfnerthu'r gyfraith ar gyfer etholiadau datganoledig Cymru, a fyddai'n helpu pobl i ddeall y gyfraith honno ac, unwaith eto, yn ei gwneud yn fwy hygyrch yn Gymraeg ac yn Saesneg. Felly, byddem yn croesawu rhagor o wybodaeth am y ffordd y mae'r cynlluniau hynny'n mynd rhagddynt mewn ymateb i'r ddadl hon heddiw.

Roedd ein trydydd argymhelliad yn ymwneud â'r darpariaethau gwreiddiol a effeithiodd ar feysydd datganoledig, y soniais amdanyn nhw'n flaenorol, a gofynnais bryd yr oedd y Cwnsler Cyffredinol yn bwriadu cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol yn ymwneud â gwelliannau a gyflwynwyd i'r Bil. Fel y mae'r memorandwm atodol a gyflwynwyd ddydd Mawrth diwethaf yn cadarnhau, cyflwynwyd gwelliannau i'r Bil ar 11 Ionawr, 17 Ionawr a 28 Chwefror. Hoffwn, ar hyn o bryd, adleisio'r hyn y mae Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai wedi'i ddweud wrth ddweud bod rhywfaint o siom ynghylch yr oedi cyn cyflwyno'r memorandwm atodol ar ôl i'r gwelliannau hyn gael eu gosod. Rwyf hefyd yn adleisio'r hyn a ddywedais yn y ddadl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil diwygio cyfraith lesddaliad yn ôl ym mis Rhagfyr. Mae'r oedi hwn wrth gyfleu gwybodaeth hanfodol i'r Senedd tan yn hwyr yn y broses gydsyniad yn lleihau'n fawr yr amser sydd gennym i graffu'n effeithiol ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru. Byddai gosod memoranda atodol yn gynharach, fel mater o arfer da iawn, wedi ein galluogi i ystyried y materion yn fanylach ac adrodd i'r Senedd mewn pryd ar gyfer y ddadl heddiw. Felly, rydym yn llwyr gefnogi'r hyn y dywedodd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai wrthym mewn gohebiaeth yr wythnos diwethaf am yr oedi cyn cyflwyno'r memorandwm atodol penodol hwn pan wnaethon nhw ddweud, er nad yw'n torri'r Rheolau Sefydlog, ei fod yn sicr yn mynd yn groes i ysbryd Rheol Sefydlog 29.2.

Roedd yr argymhelliad olaf yn ein hadroddiad yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynnwys sylwadau ar faint o gydweithredu ac ymgysylltu â Llywodraeth y DU ym mhob memorandwm cydsyniad deddfwriaethol. Gwnaethom yr argymhelliad hwn gan nad oedd yn glir i ni sut y daethpwyd i'r sefyllfa a nodwyd yn y memorandwm hwn o ran y darpariaethau mwyaf dadleuol yn y Bil, ac i ba raddau y mae Llywodraeth y DU wedi ymgysylltu â Llywodraeth Cymru. Rydym yn croesawu'n fawr yr ymateb cadarnhaol i'r argymhelliad hwnnw, ac yn arbennig y bydd memoranda yn y dyfodol yn rhoi gwybod i'r Aelodau am y graddau y mae Llywodraeth y DU yn cydweithredu ac yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Credwn fod hyn yn hanfodol am yr holl resymau rydym wedi'u nodi y prynhawn yma.

Yn olaf, nodwn ac felly rydym yn croesawu'r cyfeiriadau a wnaed yn y memorandwm cydsyniad atodol at yr ymgysylltu adeiladol a gafwyd wedyn â Llywodraeth y DU ers i'r memorandwm cyntaf gael ei gyflwyno ac, wrth gwrs, dylanwad llwyddiannus Llywodraeth Cymru ar y Bil yn y meysydd lle ceisiodd Llywodraeth Cymru welliannau. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.

Cwnsler Cyffredinol, hoffwn ddechrau drwy eich llongyfarch chi a Llywodraeth Cymru ar y consesiynau yr ydych wedi'u cael gan Lywodraeth San Steffan o ran y Bil hwn? Mae'n rhaid ei bod y nesaf beth i amhosibl ceisio gweithio gyda'r Llywodraeth honno—Llywodraeth nad yw'n gwrando.

Llywodraeth sydd ddim hyd yn oed yn gwrando ar arbenigwyr fel y Comisiwn Etholiadol. Ond—ac mae yna 'ond'—rwy'n anghyfforddus iawn gyda'r syniad ein bod ni fan hyn yn y Senedd yn cael ein gofyn i roi cydsyniad i siẁt Fil—Bil a fydd, trwy'r system ddrud o ID pleidleisio, yn gallu eithrio miliynau o'r bobl fwyaf difreintiedig ar draws Prydain rhag pleidleisio. Rwy'n anghyfforddus iawn bod y Senedd yma, sydd wedi ymffrostio gymaint am ehangu democratiaeth yng Nghymru, yn cael ei gofyn i gydsynio i Fil a fydd yn tanseilio annibyniaeth y Comisiwn Etholiadol.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf rydym wedi clywed dro ar ôl tro am ymyrraeth Putin o fewn democratiaethau gorllewinol ac etholiadau gorllewinol. Ai dyma'r amser mewn gwirionedd i danseilio rheoleiddiwr annibynnol etholiadau yma yn y Deyrnas Unedig? Erbyn hyn rydych wedi fy nghlywed ar sawl achlysur yn cwyno nid yn unig am y Bil hwn—.

A ydych chi'n credu, o ystyried y delweddau yr ydym ni'n eu gweld dro ar ôl tro ar y teledu, a gyflawnwyd yn enw Arlywydd Rwsia, Vladimir Putin, ei bod islaw'r Aelod i gymharu gweithredoedd Llywodraeth y DU â'r unben hwnnw? Gofynnaf i chi ystyried y sylwadau hynny yr ydych newydd eu gwneud. 

Pe baech wedi gwrando'n ofalus ar yr hyn a ddywedais, arweinydd yr wrthblaid, yr hyn a ddywedais oedd ein bod wedi clywed dro ar ôl tro am ymyrraeth Putin mewn democratiaethau gorllewinol ac mewn etholiadau gorllewinol. Mae bod â rheoleiddiwr cryf, annibynnol ar gyfer etholiadau yn hanfodol i atal yr ymyrraeth honno. Nid oeddwn yn cymharu'r hyn y mae Putin yn ei wneud gyda'r Ceidwadwyr, felly gofynnaf i chi dynnu hynny'n ôl, arweinydd yr wrthblaid.

Llywydd, byddwch yn falch o wybod, a bydd pawb arall yma'n falch o wybod, yn enwedig y rhai sy'n mynd i'r pêl-droed, nad wyf yn mynd i ailadrodd fy nadl am LCMs nac am y Bil hwn.

Mawr obeithiaf y gwelwn ni Fil etholiadau Cymreig yma yn y Senedd a fydd yn dangos unwaith eto sut mae Senedd Cymru yn rhoi hawliau a chyfiawnder a phobl yng nghanol pob gweithred rŷn ni yn ei wneud. Dwi'n cofio Adam Price yn dweud wrthyf fi un tro bod cyfiawnder, bod chwarae teg, yn rhan o DNA ni'r Cymry. Wel, does dim chwarae teg yn y Bil yma. Doedd dim chwarae teg yn y Bil cenedligrwydd—Bil sy'n cosbi ffoaduriaid, sy'n cosbi Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Fe wnaeth y Senedd yma gydsynio i ran o'r Bil yna. Yn hytrach na chydsynio, dwi'n credu dylen ni fod wedi anfon neges hollol glir i San Steffan nad ydym ni eisiau wnelo dim â Biliau sy'n sathru ar hawliau pobl. Mae’r ddadl ein bod ni ond yn cydsynio i’r adrannau sydd o fewn ein setliad datganoledig, yn fy marn i, yn un gwan. Dyw’r ffaith fod yna rhannau da o’r Bil ddim yn ei gwneud hi’n werth i ni fan hyn ei chefnogi. Does dim modd i ni fan hyn yn y Senedd i wahanu ein hunain o’r darlun ehangach. Dywedodd un o fy arwyr i, y bardd a’r comiwnydd Niclas y Glais, y geiriau hyn:

'Mae’r byd yn fwy na Chymru / Rwy’n gwybod hynny'n awr / A diolch fod hen Gymru fach / Yn rhan o fyd mor fawr.'

Oherwydd ein bod ni'n rhan o rywbeth cymaint mwy na jest y setliad datganoledig, cymaint mwy na jest ni yng Nghymru, allwn ni ddim cuddio tu ôl i'r setliad datganoledig a dweud, ‘Wel, dŷn ni’n cytuno â’r rhannau sy’n ymwneud a datganoli’. Oherwydd yn y bôn, fel rŷch chi wedi dweud, Gwnsler Cyffredinol, mae’r Bil yma yn un gwael. Does dim angen y Bil yma. Mae'r Bil yma wedi cael ei gynllunio i danseilio hawliau pobl, ac oherwydd hynny, ni allwn ni fan hyn ym Mhlaid Cymru—a dwi'n browd ohonom ni fel plaid—gydsynio i siẁt Fil. Diolch yn fawr. 

Alun Davies. [Torri ar draws.] Na, na, na, na, na, na. 'O Dduw', ddywedasoch chi? Pwy ddwedodd hynna? Alun Davies.

Gallai fod wedi bod fy mhlant, a bod yn deg, Llywydd. [Chwerthin.] Rwyf yn siarad o blaid y Llywodraeth a'r cynnig sy'n cael ei wneud y prynhawn yma. I ddechrau lle daeth Rhys ab Owen i'w gasgliad, wrth gwrs nid yw yn ein pŵer i roi cydsyniad ar gyfer y ddeddfwriaeth hon i gyd. Dyma ddeddfwriaeth San Steffan sydd wedi'i chynllunio'n bennaf ac yn gyffredinol ar gyfer etholiadau'r DU ac etholiadau Lloegr. Nid yw yn ein pŵer i atal y Bil rhag mynd yn ei flaen, ac nid wyf yn credu y dylem esgus ei fod. Yr hyn yr wyf i eisiau ei wneud y prynhawn yma yw llongyfarch y Cwnsler Cyffredinol ar y modd y mae wedi negodi gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig a sicrhau bod yr eitemau hynny wedi'u tynnu o'r Bil, a bod gennym gyfle i ddiogelu etholiadau Cymru rhag yr ymosodiad hwn ar onestrwydd ein democratiaeth. Hoffwn atgoffa Rhys yn dyner, pe bai Plaid Cymru wedi pleidleisio dros ddeddfwriaeth 2017, rwy'n credu, bydden nhw wedi gallu pleidleisio dros hwn hefyd, gan wybod eu bod wedi rhoi'r cyfle inni roi'r gorau i Gymru o'r ddeddfwriaeth hon.

Mae'r Bil cyffredinol sy'n cael ei gyflwyno drwy Senedd San Steffan yn Fil gwael. Mae'n Fil gwael iawn sy'n gwneud pethau drwg. Mae'n ceisio tanseilio uniondeb ein democratiaeth drwy danseilio annibyniaeth a phwerau'r rheoleiddiwr. Ar adeg pan yr ydym ni i gyd yn pryderu'n fawr am ddylanwad arian tywyll—rwyf yn petruso cyn dweud 'arian budr', ond rwy'n amau bod arian budr yng ngwleidyddiaeth Prydain hefyd—mae angen i ni gryfhau rheoleiddio ein democratiaeth yn annibynnol, ac mae angen i ni gryfhau gallu'r Comisiwn Etholiadol i gynnal ymchwiliadau i ble y daw arian, i ddilyn y trywydd ac i erlyn y bobl hynny sy'n euog o gamweddau. Rwyf eisiau gweld rheoleiddiwr mwy pwerus yn diogelu ein democratiaeth, nid rheoleiddiwr llai pwerus. Mae'n hanfodol ein bod yn gwneud yr hyn a allwn ni yn y lle hwn i wreiddio nid yn unig prosesau democratiaeth, ond hefyd ddiwylliant o ddemocratiaeth, yr ydym ni weithiau'n anghofio amdano.

Wrth gefnogi dull gweithredu'r Llywodraeth ar y ddeddfwriaeth hon, tybed a gaf i ddweud dau beth wrth y Cwnsler Cyffredinol. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai ymateb wrth grynhoi. Yn gyntaf oll, a oes gennym ni gyfle dros y Senedd hon i gryfhau'r Comisiwn Etholiadol yng Nghymru a chryfhau'r modd y mae'n gallu rheoleiddio etholiadau sy'n digwydd yng Nghymru—etholiadau'r Senedd ac awdurdodau lleol—i sicrhau ein bod yn dangos ein bod eisiau gweld yr uniondeb hwn yn y ffordd yr ydym ni ein hunain yn cael ein hethol?

Yn ail, Gwnsler Cyffredinol, byddwn yn edrych ar ddiwygio'r Senedd dros dymor y Senedd hon, a gobeithio, wrth wneud hynny, y byddwch yn gallu cyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth sy'n cydgrynhoi'r ddeddfwriaeth bresennol sy'n rheoleiddio sut yr ydym ni'n cynnal ein hetholiadau, er mwyn sicrhau bod gennym un Ddeddf sy'n darparu ar gyfer yr holl reolau a rheoliadau ar gyfer etholiadau yng Nghymru, fel ein bod yn gwella nid yn unig y ffordd yr ydym yn rheoli ein democratiaeth, ond hefyd yn gallu deall beth yw'r ddemocratiaeth honno hefyd. Rwy'n credu, pa ffordd bynnag y mae Llywodraeth y DU yn tanseilio diwylliant democratiaeth yn y Deyrnas Unedig, yng Nghymru yr hyn y gobeithiaf y gallwn ei wneud yw cadw'r golau hynny i dywynnu a sicrhau ein bod yng Nghymru yn dangos uniondeb nid yn unig o Lywodraeth ddemocrataidd ond o ddemocratiaeth a democratiaeth seneddol lle mae uniondeb y ddemocratiaeth honno'n bwysicach na cheisio trwsio gwahanol rannau ohoni. 

Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl.

A gaf i ddiolch i holl Aelodau a Chadeiryddion y pwyllgorau am eu sylwadau, ac a gaf i ategu nad wyf yn anghytuno â'r pryderon a godwyd o ran craffu? Rwy'n credu ei fod yn un o'r rhannau anffodus o'r ffordd y mae deddfwriaeth wedi bod yn dod o San Steffan a pha mor gyflym y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion, gwelliannau a newidiadau, a gorfod mynd ar daith droellog bron drwy Sewel i ddod i gasgliad terfynol. Byddwch yn sylwi, ar y ddeddfwriaeth hon, i bob pwrpas, oni bai am ddwy eitem yno, ni fyddai angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol o gwbl ar hyn. Daethom â'r cynnig cydsyniad yn benodol i bwysleisio'r materion cymhwysedd a gawn—nid yr anghytuno ar yr agwedd bolisi, ond y ffaith ein bod yn credu bod materion cymhwysedd, a byddwn yn ymgorffori'r rheini mewn deddfwriaeth yn y dyfodol. 

A gaf i ddweud hefyd, wrth gwrs, mai un o'r problemau, fel y byddwch chi wedi sylwi o'r gwahanol ddyddiadau sydd wedi'u crybwyll, yw bod y trafodaethau wedi bod yn mynd rhagddynt. Effeithiwyd ar yr amserlen gan ad-drefnu ac yna rhai amgylchiadau personol ac yn y blaen a ohiriodd y cyfarfodydd rhyng-weinidogol. Ac, mewn gwirionedd, aeth i'r eiliad olaf o ran y ddwy eitem ddiwethaf hynny o ran trafodaethau a newidiadau. Ond rwy'n cydnabod hynny, ac mae mater sylfaenol yno sydd, yn fy marn i, yn fwy o un rhynglywodraethol o ran y broses ddeddfwriaethol briodol sydd yno. 

O ran y pwyntiau a wnaethpwyd gan Rhys, nid ydym yn cydsynio i'r Bil. Ein gofyniad o dan ein Rheolau Sefydlog yw ymdrin â'r pwyntiau hynny sy'n ymwneud â'n cymhwysedd datganoledig, a'r unig ddarnau yr ydym yn cytuno iddynt, mewn gwirionedd, yw'r eitemau penodol hynny sydd wedi'u nodi yno. Ac fel yr wyf eisoes wedi ei ddweud, mae'r rhan fwyaf o'r Bil arfaethedig wedi'i dynnu allan mewn gwirionedd—mae Cymru wedi'i thynnu allan o hwnnw. A gaf i gytuno â'i ddadansoddiad ar hynny? A gaf i hefyd gadarnhau wrth Alun, bod angen i ni—? Drwy dynnu allan y trefniadau o ran y Comisiwn Etholiadol o ran yr agwedd ar Gymru, rwy'n credu bod hynny wedi bod yn arwyddocaol iawn. Ac mae'n peri pryder i mi, wrth gwrs, am yr hyn sy'n aros o fewn Bil y DU, ond nid yw hynny o fewn ein cymhwysedd. Ac wrth gwrs, mae diwygio etholiadol yn fater yr wyf eisoes wedi gwneud sylwadau arno yn fy natganiad. 

Ac a gaf i ailadrodd y pwynt a wnaethpwyd yn arbennig gan Alun—a byddai'n anfoesgar i mi, oni fyddai, i sôn, pe baech wedi cael eich ffordd ar Ddeddf 2017, na fyddem yn awr mewn sefyllfa i dynnu allan y ddeddfwriaeth hon oherwydd y byddai wedi gwneud cais yn awtomatig? Ac rwy'n credu bod y llywodraeth yn y sefyllfa yn ôl bryd hynny, ein bod yn cydnabod pwysigrwydd cael y rheolaeth gyfansoddiadol honno dros ein system etholiadol. Ac rwy'n credu y dylid rhoi rhywfaint o glod i Lywodraeth Cymru am y penderfyniad penodol hwnnw ar yr adeg benodol honno. Diolch, Llywydd. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Torri ar draws.] A oedd yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gweiddwch, felly, eich gwrthwynebiad, i fi gael clywed yn iawn. Felly, derbynnir y—na, ni dderbynnir y cynnig. Fe ohiriwn ni'r ymateb tan y bleidlais, gan fod yna wrthwynebiad. 

Rydyn ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio nawr, felly byddwn ni'n cymryd toriad byr. 

Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, a'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 10. Eitem 10 yw Rheoliadau Deddf y Coronafeirws 2020 (Newid Dyddiad Dod i Ben) (Cymru) 2022, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 13 yn erbyn. Mae'r rheoliadau yna wedi eu cymeradwyo. 

Eitem 12 yw'r bleidlais nesaf, a'r rhain yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 8) 2022, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig yna o dan eitem 12 wedi ei gymeradwyo. 

Eitem 13 sydd nesaf, a hynny yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Diogelwch Adeiladau. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei gytuno. 

Eitem 14 yw'r bleidlais nesaf, y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil etholiadau. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Mick Antoniw. Agor y bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.

Dyna ni ddiwedd ar ein pleidleisio ni heno, a diwedd ein cyfarfod ni.