Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
03/04/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, a'r cwestiwn cyntaf, Delyth Jewell.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Finance and Trefnydd, and the first question, Delyth Jewell.
1. Pa adnoddau ariannol a ddyrannwyd hyd yn hyn gan Lywodraeth Cymru wrth baratoi at Brexit heb gytundeb? OAQ53726
1. What financial resources have been allocated to date by the Welsh Government in preparation for the event of a 'no deal' Brexit? OAQ53726
We have called on the UK Government to release funds to tackle its self-imposed chaos. As well as allocating £34 million through the European Union transition fund, we have been actively increasing preparations for a 'no deal' exit, including the Preparing Wales portal, redeploying staff resources, and co-ordinating work across public services.
Rydym wedi galw ar Lywodraeth y DU i ryddhau arian i fynd i'r afael â'r anhrefn y mae wedi’i achosi iddi ei hun. Yn ogystal â dyrannu £34 miliwn drwy gronfa bontio'r Undeb Ewropeaidd, rydym wedi bod yn cynyddu paratoadau ar gyfer ymadawiad 'dim bargen', gan gynnwys porth Paratoi Cymru, adleoli adnoddau staff, a chydlynu gwaith ar draws y gwasanaethau cyhoeddus.
I thank the Minister for her answer. Of course, the resources that have been spent on 'no deal' planning could have been spent on the Welsh national health service and our schools, which are crying out for investment, had the Westminster Government negotiated a sensible deal, along the lines set out in the joint Plaid Cymru/Welsh Government White Paper, 'Securing Wales' Future', published in January 2017. Not doing so led to total gridlock in Westminster, economic uncertainty and the requirement for Welsh Government to expend time and resources preparing for the eventuality of a 'no deal' Brexit. Could the Minister inform us whether it is her understanding that UK Government spending on 'no deal' is Barnettised? And, further to that, does the Minister agree that the British Treasury should compensate Welsh Government for any funds spent on Wales-specific preparations in this regard, since it is the fault of the Westminster Government that these valuable Welsh funds have been squandered?
Diolch i'r Gweinidog am ei hateb. Wrth gwrs, gallai'r adnoddau a wariwyd ar gynllunio 'dim bargen' fod wedi cael eu gwario ar y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru a'n hysgolion, sy'n galw allan am fuddsoddiad, pe bai Llywodraeth San Steffan wedi negodi cytundeb synhwyrol, yn debyg i’r hyn a nodwyd ym Mhapur Gwyn Plaid Cymru/Llywodraeth Cymru ar y cyd, 'Diogelu Dyfodol Cymru', a gyhoeddwyd ym mis Ionawr 2017. Arweiniodd peidio â gwneud hynny at anghytundeb yn San Steffan, at ansicrwydd economaidd, a'r angen i Lywodraeth Cymru dreulio amser ac adnoddau'n paratoi at y posibilrwydd o Brexit 'dim bargen'. A allai'r Gweinidog ein hysbysu a yw gwariant Llywodraeth y DU ar 'ddim bargen' wedi’i Farnetteiddio yn ôl yr hyn y mae'n ei ddeall? Ac ymhellach, a yw'r Gweinidog yn cytuno y dylai Trysorlys Prydain ddigolledu Llywodraeth Cymru am unrhyw arian a wariwyd ar baratoadau penodol i Gymru yn hyn o beth, gan mai Llywodraeth San Steffan sydd ar fai am fod y cronfeydd Cymreig gwerthfawr hyn wedi cael eu gwastraffu?
Thank you very much. There's very little that I could disagree with in the statement that you've provided this afternoon, which does demonstrate the level of expense that the Welsh Government is making in terms of investing to ensure that we are as best prepared as we possibly can for a Brexit of whatever type that might take. But what I have to say as well is that the funds that we're putting in through the EU transition fund and the level of resource that the Welsh Government is having to turn away from our day-to-day, core business and put into 'no deal' planning are absolutely huge and this is dominating the work of all departments. We have allocated funding that we have had as a Barnett consequential through our EU transition fund. So, some of that funding has gone to the business resilience fund—that's £1.7 million; £1.2 million to strengthen the capacity of local authorities to respond to Brexit; £435,000 to develop police capacity to respond to any civil contingencies; £0.5 million for local resilience forums, who will co-ordinate the response to civil contingencies, as and when they emerge; and £0.5 million to expand the provision of information and support, including immigration advice, to help European Economic Area citizens who are living in Wales. All of these are things that we only have to do because of the chaos that the UK Government has brought about.
Diolch yn fawr iawn. Ychydig iawn y gallwn anghytuno ag ef yn y datganiad rydych wedi'i roi y prynhawn yma, sy'n dangos y lefel o wariant y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran buddsoddi er mwyn sicrhau ein bod mor barod ag y gallwn fod ar gyfer pa fath bynnag o Brexit a allai ddigwydd. Ond mae'n rhaid i mi ddweud hefyd fod yr arian yr ydym yn ei ddarparu drwy gronfa bontio'r UE, lefel yr adnoddau y mae Llywodraeth Cymru yn gorfod eu cyfeirio oddi wrth ein busnes craidd o ddydd i ddydd, a’u rhoi tuag at gynlluniau 'dim bargen', yn enfawr, ac mae'n dominyddu gwaith pob adran. Rydym wedi dyrannu cyllid a gawsom fel swm canlyniadol Barnett drwy gronfa bontio’r UE. Felly, mae rhywfaint o'r arian hwnnw wedi mynd i'r gronfa cydnerthedd busnes—sef £1.7 miliwn; aeth £1.2 miliwn tuag at gryfhau gallu awdurdodau lleol i ymateb i Brexit; £435,000 ar gyfer datblygu capasiti'r heddlu i ymateb i unrhyw argyfyngau sifil; £0.5 miliwn ar gyfer fforymau Cymru gydnerth lleol, a fydd yn cydlynu'r ymateb i argyfyngau sifil, wrth iddynt godi; a £0.5 miliwn i ehangu'r ddarpariaeth o wybodaeth a chymorth, gan gynnwys cyngor ar fewnfudo, i helpu dinasyddion yr Ardal Economaidd Ewropeaidd sy'n byw yng Nghymru. Mae'r rhain i gyd yn bethau na fyddai'n rhaid i ni eu gwneud oni bai am yr anhrefn y mae Llywodraeth y DU wedi'i greu.
Obviously, the Chancellor made £31 million available to you as a Welsh Government for 'no deal' planning. It's important to understand how that money is being used within Welsh Government, and, indeed, its partner bodies. Can you indicate how you've distributed that money, finance Minister, and, importantly, how much of that £31 million has gone outside of Welsh Government, to support health boards or local authorities, for example, which might have to make their own preparations around 'no deal' contingency?
Yn amlwg, rhyddhaodd y Canghellor £31 miliwn i chi fel Llywodraeth Cymru ar gyfer cynlluniau 'dim bargen'. Mae'n bwysig deall sut y caiff yr arian hwnnw ei ddefnyddio o fewn Llywodraeth Cymru, a’i chyrff partner yn wir. A allwch nodi sut y dosbarthwyd yr arian hwnnw gennych, Weinidog cyllid, ac yn bwysicach, faint o'r £31 miliwn hwnnw sydd wedi mynd y tu allan i Lywodraeth Cymru, i gefnogi byrddau iechyd neu awdurdodau lleol, er enghraifft, a allai orfod gwneud eu paratoadau eu hunain mewn perthynas â chynlluniau wrth gefn ar gyfer ‘dim bargen’?
Well, all of those items that I've just described have been funded through the EU transition fund, which was funded with the money you describe, alongside funding for training and upskilling the workforce in Wales's automotive and aerospace industries, and funding for Welsh universities to drive international partnerships and promote Wales as a study destination. I'd be more than happy to share again with Members the list of schemes that we've already funded through our EU transition fund.FootnoteLink
Wel, mae'r holl eitemau hynny a ddisgrifiais yn awr wedi’u hariannu drwy gronfa bontio'r UE, a ariannwyd gyda'r arian a ddisgrifiwch, ochr yn ochr â chyllid ar gyfer hyfforddi a gwella sgiliau gweithlu'r diwydiannau modurol ac awyrofod yng Nghymru, ac arian i brifysgolion Cymru i ysgogi partneriaethau rhyngwladol a hyrwyddo Cymru fel cyrchfan ar gyfer astudio. Buaswn yn fwy na hapus i rannu eto gyda'r Aelodau y rhestr o gynlluniau yr ydym eisoes wedi'u hariannu drwy gronfa bontio’r UE.FootnoteLink
2. Pa ystyriaeth a roddodd Llywodraeth Cymru i'r GIG wrth ddyrannu cyllid ar gyfer cyllideb derfynol 2019-20? OAQ53707
2. What consideration did the Welsh Government give to the NHS when allocating funding for the 2019-20 final budget? OAQ53707
We continue to prioritise funding for the NHS in Wales, and the 2019-20 budget approved by the Assembly in January provides £7.4 billion for core NHS funding, representing record levels of investment in the NHS in Wales.
Rydym yn parhau i flaenoriaethu cyllid ar gyfer y GIG yng Nghymru, ac mae cyllideb 2019-20 a gymeradwywyd gan y Cynulliad ym mis Ionawr yn darparu £7.4 biliwn ar gyfer cyllid craidd y GIG, sef y buddsoddiad mwyaf erioed yn y GIG yng Nghymru.
Diolch. In his response to Paul Davies yesterday, the First Minister said that,
'our GP community has to do more to match the expectations of patient populations'.
But it's now over seven years since the British Medical Association Cymru and the Royal College of General Practitioners launched campaigns aimed at Assembly Members, warning of a ticking time-bomb and that 90 per cent of patient contacts are with general practice, and yet funding as the share of the NHS cake had fallen. And they've continuously relaunched those campaigns since. It's almost five years since the North Wales Local Medical Committee came to the Assembly to say we had a crisis in north Wales, warning that several practices couldn't fill vacancies and that many GPs were seriously considering retirement because of the expanding workload. Only last week, the north Wales community health council wrote to the health Minister here in response to the Welsh Government consultation on the options paper, 'NHS Wales Performers List', saying that their members were disappointed and that the difficulties in north Wales have been present and increasing for at least five years and that there's no question about if or whether the difficulties in recruitment and retention will continue. In terms of allocating funds for GP services within the NHS budget, how would you therefore respond to the final sentence of their letter last week that the Welsh Government needs to demonstrate that it is working hard to develop a robust and inventive approach to this crisis that makes the most of the freedom to innovate that is afforded to NHS Wales?
Diolch. Yn ei ymateb i Paul Davies ddoe, dywedodd y Prif Weinidog,
'bod yn rhaid i'n cymuned meddygon teulu wneud mwy i fodloni disgwyliadau poblogaethau cleifion'.
Ond aeth dros saith mlynedd heibio bellach ers i Gymdeithas Feddygol Prydain Cymru a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol lansio ymgyrchoedd wedi'u hanelu at Aelodau'r Cynulliad yn rhybuddio am y bom sy’n tician, a bod 90 y cant o gysylltiadau cleifion yn digwydd gyda meddygon teulu, ac eto mae’r cyllid fel cyfran o gacen y GIG wedi gostwng. Ac maent wedi ail-lansio'r ymgyrchoedd hynny’n gyson ers hynny. Mae bron i bum mlynedd ers i Bwyllgor Meddygol Lleol gogledd Cymru ddod i'r Cynulliad i ddweud ein bod yn wynebu argyfwng yng ngogledd Cymru, gan rybuddio na allai nifer o bractisau lenwi eu swyddi gwag a bod llawer o feddygon teulu o ddifrif yn ystyried ymddeol oherwydd y llwyth gwaith cynyddol. Yr wythnos diwethaf, ysgrifennodd cyngor iechyd cymuned gogledd Cymru at y Gweinidog iechyd yma mewn ymateb i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar y papur opsiynau, 'Rhestr Perfformwyr GIG Cymru', gan ddweud bod eu haelodau'n siomedig a bod yr anawsterau yng ngogledd Cymru wedi bod yn bresennol ac yn cynyddu ers o leiaf bum mlynedd ac nid oes amheuaeth ynglŷn ag a fydd yr anawsterau i recriwtio a chadw staff yn parhau. O ran dyrannu arian i wasanaethau meddygon teulu o fewn cyllideb y GIG, sut y byddech yn ymateb felly i frawddeg olaf eu llythyr yr wythnos diwethaf fod angen i Lywodraeth Cymru ddangos ei bod yn gweithio'n galed i ddatblygu ymagwedd gadarn a dyfeisgar tuag at yr argyfwng hwn sy’n gwneud y gorau o'r rhyddid i arloesi a roddir i GIG Cymru?
You'll remember, of course, that the health Minister responded to many of those concerns, particularly regarding the GP service in Wales during his statement on 'Train. Work. Live.' yesterday afternoon. And, of course, the First Minister also made some comments on the same during the First Minister's questions session yesterday afternoon.
But in terms of our overall investment in the NHS, of course, core NHS funding with a total investment of £7.4 billion in 2019-20 represents the single largest budget within the Welsh Government and contains our core funding for the NHS Welsh health boards and trusts, and we're investing more than £0.5 billion extra on health and social care in 2019-20. This will be used to fund performance, NHS pay and prevention, including £192 million to take forward the implementation of our long-term plan for health and social care, 'A Healthier Wales'. And, of course, there is £14 million over two years, from 2018 to 2020, as part of our agreement with Plaid Cymru, which includes the commitment to establish medical education in north Wales. Alongside that, we have a serious programme of capital investment in the NHS, not least in north Wales. So, we're demonstrating very clearly that health remains a key priority for Welsh Government.
Fe gofiwch, wrth gwrs, fod y Gweinidog iechyd wedi ymateb i lawer o'r pryderon hynny, yn enwedig o ran y gwasanaeth meddygon teulu yng Nghymru yn ystod ei ddatganiad ar 'Hyfforddi Gweithio Byw' brynhawn ddoe. Ac wrth gwrs, gwnaeth y Prif Weinidog sylwadau ar yr un peth yn ystod sesiwn gwestiynau'r Prif Weinidog brynhawn ddoe.
Ond o ran ein buddsoddiad cyffredinol yn y GIG, wrth gwrs, cyllid craidd y GIG gyda chyfanswm buddsoddiad o £ 7.4 biliwn yn 2019-20 yw'r gyllideb unigol fwyaf o fewn Llywodraeth Cymru ac mae'n cynnwys ein harian craidd ar gyfer byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd GIG Cymru ac rydym yn buddsoddi mwy na £0.5 biliwn yn ychwanegol ar iechyd a gofal cymdeithasol yn 2019-20. Bydd hwn yn cael ei ddefnyddio i ariannu perfformiad, cyflogau’r GIG ac atal, gan gynnwys £192 miliwn i fwrw ymlaen â gweithredu ein cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, 'Cymru Iachach'. Ac wrth gwrs, ceir £14 miliwn dros ddwy flynedd, o 2018 i 2020, fel rhan o'n cytundeb gyda Phlaid Cymru, sy'n cynnwys eu hymrwymiad i sefydlu addysg feddygol yng ngogledd Cymru. Ochr yn ochr â hynny, mae gennym raglen fuddsoddi cyfalaf ddwys yn y GIG, yn enwedig yng ngogledd Cymru, felly rydym yn dangos yn glir iawn fod iechyd yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru.
It is clear, of course, that effective co-operation between health and social care services can reduce the pressure on both health and care budgets. I'm very grateful to the Minister for agreeing to meet me yesterday to discuss the ways forward to potentially develop some consensus around innovative ways of funding care. Does the Minister agree with me that we will continue to face increased pressures on health budgets unless we can solve the issues of the interface between health and care? And does she also agree with me that there will need to be substantial investment in our care services if we are to create that parity of esteem between the two services that we agree across this Chamber, I think, is desirable?
Mae'n amlwg, wrth gwrs, y gall cydweithrediad effeithiol rhwng gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol leihau'r pwysau ar gyllidebau iechyd a gofal. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am gytuno i gyfarfod â mi ddoe i drafod y ffyrdd ymlaen i geisio datblygu rhywfaint o gonsensws ynghylch ffyrdd arloesol o ariannu gofal. A yw'r Gweinidog yn cytuno y byddwn yn parhau i wynebu pwysau cynyddol ar gyllidebau iechyd oni bai y gallwn ddatrys problemau'r rhyngwyneb rhwng iechyd a gofal? Ac a yw hi hefyd yn cytuno y bydd angen buddsoddi'n sylweddol yn ein gwasanaethau gofal os ydym am greu'r parch cydradd hwnnw rhwng y ddau wasanaeth y cytunwn ar draws y Siambr hon y byddai’n ddymunol?
Thank you very much for the question and thank you also for the very useful meeting that we had yesterday to discuss innovative ways in which we can fund social care in future, given the huge pressures that we know already exist in the system, but also the anticipated increasing pressures due to the ageing population that we have here in Wales and the escalating needs that some people will have in Wales as well.
So, one of those options that we discussed was the social care levy. It's one of the options that the inter-ministerial group is looking at in terms of how we prepare ourselves to meet that challenge. We're also looking at other innovative ways of funding. I'm really keen to take this piece of work forward on a cross-party basis because it is something that we will all be keen to work together on, I'm sure. We've had some good, I think, cross-party consensus in debates on that.
I'm really excited by the work of the integrated care fund, because that genuinely brings together health and social services. The transformation fund is also doing some good work in that area. So, it demonstrates really that if we are to achieve good outcomes for people, we need to ensure that we're not separating health and social care in our minds, but also giving the opportunity to bring those two things together through budgets and we do see health boards and local authorities working in a very different way alongside the third sector when we enable them to share those budgets.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn a diolch i chi hefyd am y cyfarfod defnyddiol iawn a gawsom ddoe i drafod ffyrdd arloesol o ariannu gofal cymdeithasol yn y dyfodol, o gofio'r pwysau enfawr y gwyddom ei fod yn bodoli yn y system eisoes, ond hefyd y pwysau cynyddol a ragwelir oherwydd y boblogaeth sy'n heneiddio sydd gennym yma yng Nghymru a'r anghenion cynyddol a fydd gan rai pobl yng Nghymru hefyd.
Felly, un o'r opsiynau hynny a drafodwyd gennych oedd yr ardoll gofal cymdeithasol. Mae'n un o'r opsiynau y mae'r grŵp rhyngweinidogol yn edrych arno o ran sut yr ymbaratown ar gyfer ateb yr her honno. Rydym hefyd yn edrych ar ffyrdd arloesol eraill o ariannu. Rwy'n wirioneddol awyddus i symud y gwaith hwn yn ei flaen ar sail drawsbleidiol gan ei fod yn rhywbeth y byddwn i gyd yn awyddus i gydweithio arno, rwy'n siŵr. Rydym wedi cael consensws trawsbleidiol da, rwy'n credu, mewn dadleuon ar hynny.
Mae gwaith y gronfa gofal integredig yn gyffrous iawn, oherwydd daw honno ag iechyd a gwasanaethau cymdeithasol at ei gilydd go iawn. Mae'r gronfa drawsnewid hefyd yn gwneud gwaith da yn y maes hwnnw. Felly, mae'n dangos, os ydym am gyflawni canlyniadau da i bobl, fod angen i ni sicrhau nad ydym yn gwahanu iechyd a gofal cymdeithasol yn ein meddyliau, ond hefyd ein bod yn rhoi cyfle i ddod â'r ddau beth at ei gilydd drwy gyllidebau ac rydym yn gweld byrddau iechyd ac awdurdodau lleol yn gweithio mewn ffordd wahanol iawn ochr yn ochr â'r trydydd sector pan fyddwn yn eu galluogi i rannu'r cyllidebau hynny.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
I call the party spokespeople to question the Minister. The Conservative spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Finance Minister, the Federation of Small Businesses report on creating a new tax system in Wales has highlighted some concerning facts about the lack of awareness on devolved taxes. Perhaps most shockingly, their August 2018 survey found that 66 per cent of FSB members said that they were not aware of devolved taxes when questioned, with some stating that there'd been little or no information provided by the Welsh Government. Admittedly, that is a few months back. This seems to contradict an answer I received from the Welsh Revenue Authority yesterday, who'd estimated that they'd reached an audience of around 4.5 million through digital and social media campaigns. Can you update us on progress being made with raising the profile of devolved taxation in Wales? And who do you think is right—is it the WRA or is it the FSB?
Diolch, Lywydd. Weinidog cyllid, mae adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach ar greu system dreth newydd yng Nghymru wedi amlygu ffeithiau sy'n peri pryder ynghylch y diffyg ymwybyddiaeth o drethi datganoledig. Yn fwyaf syfrdanol o bosibl, canfu eu harolwg ym mis Awst 2018 fod 66 y cant o aelodau’r Ffederasiwn Busnesau Bach yn dweud pan gawsant eu holi nad oeddent yn ymwybodol o drethi datganoledig, gyda rhai’n dweud na chawsant fawr ddim gwybodaeth gan Lywodraeth Cymru, os o gwbl. Rhaid cyfaddef mai rai misoedd yn ôl oedd hynny. Mae hyn i’w weld yn croes-ddweud ateb a gefais gan Awdurdod Cyllid Cymru ddoe, a oedd wedi amcangyfrif eu bod wedi cyrraedd cynulleidfa o 4.5 miliwn drwy ymgyrchoedd digidol a chyfryngau cymdeithasol. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynnydd sy'n cael ei wneud i godi proffil trethi datganoledig yng Nghymru, a phwy ydych chi'n credu sy'n gywir? Awdurdod Cyllid Cymru neu'r Ffederasiwn Busnesau Bach?
Thank you for raising this important issue, especially in what is a momentous week for tax in Wales. I was certainly pleased to receive the FSB's report, and I was pleased to invite them to give a presentation at the recent tax advisory group in terms of helping us understand from their perspective and the perspective of their members how they best can work alongside Welsh Government and the Welsh Revenue Authority. In terms of who's right, I think actually they're probably both right, in the sense that the FSB report came out in August, so that was before—or the research was done in August—a lot of the engagement and communication work was undertaken, and, actually, the FSB's research does reflect the kind of research that Welsh Government has done in terms of understanding the level of awareness and understanding that is out there in the Welsh public in terms of taxes. I think that that report does provide us with a really good baseline on which to work now, in terms of driving forward our communication work to help people understand Welsh taxes better. Also, we need to do some further work, I think, on local taxes. But certainly the Welsh Revenue Authority has been doing some absolutely excellent and intensive work in order to communicate.
Diolch i chi am godi'r mater pwysig hwn, yn enwedig yn ystod wythnos bwysig iawn i drethiant yng Nghymru. Roeddwn yn sicr yn falch o dderbyn adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach, ac roeddwn yn falch o'u gwahodd i roi cyflwyniad yn y grŵp cynghori ar dreth i'n helpu i ddeall o'u safbwynt hwy a safbwynt eu haelodau sut y gallant weithio ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru ac Awdurdod Cyllid Cymru yn y ffordd orau. O ran pwy sy'n gywir, rwy'n credu mewn gwirionedd eu bod ill dau’n gywir yn ôl pob tebyg yn yr ystyr fod adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach wedi dod allan ym mis Awst, felly roedd hynny cyn—neu fe wnaed yr ymchwil ym mis Awst—cyn y gwnaed llawer o'r gwaith ymgysylltu a chyfathrebu, ac mewn gwirionedd mae ymchwil y Ffederasiwn Busnesau Bach yn adlewyrchu'r math o ymchwil y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ran deall lefel yr ymwybyddiaeth a'r ddealltwriaeth sydd i’w weld ymhlith y cyhoedd yng Nghymru mewn perthynas â threthi. Credaf fod yr adroddiad hwnnw'n rhoi llinell sylfaen dda iawn i ni weithio arni yn awr, o ran ysgogi ein gwaith cyfathrebu i helpu pobl i ddeall trethi Cymru yn well. Hefyd, rwy'n credu bod angen inni wneud gwaith pellach ar drethi lleol. Ond yn sicr mae Awdurdod Cyllid Cymru wedi bod yn gwneud gwaith cwbl ardderchog a dwys er mwyn gallu cyfathrebu.
I resisted the temptation to say it was a momentous week in Welsh taxation because we tend to say that during every set of questions with all the changes that have been happening with devolved taxation over the last months and, indeed, the preparations over longer. When he was the Cabinet Secretary for Finance, the First Minister said that he was sceptical about the extent to which taxation issues had an effect on behaviour, and he said,
'I don't take the economic view of mankind that people are always calculating down to the last penny whether they want to be in one place or another'.
Yet, returning to the FSB's report, which I'm glad you've had sight of, that states that some solicitors dealing with land transaction tax are already saying that their clients are considering buying property close to the border to avoid paying higher property taxes in Wales. In fact, one of their key findings was that concerns continue to be expressed about the potential for the different rates between land transaction tax and UK stamp duty land tax, and the effect of that influencing taxpayer behaviour and the potential for distortion. I appreciate these are still early days and that it was only some solicitors who said that, but nonetheless there's clearly an area here that needs to be monitored by the Welsh Government. Do you think that we are doing enough to monitor potential distortions along the border area, and what preparations are you making to make sure that, going forward, the property market in Wales is stable?
Gwrthodais y demtasiwn i ddweud ei bod yn wythnos bwysig ar drethi yng Nghymru am ein bod yn tueddu i ddweud hynny yn ystod pob set o gwestiynau gyda'r holl newidiadau sydd wedi bod yn digwydd gyda threthi datganoledig dros y misoedd diwethaf ac yn wir y paratoadau dros gyfnod hwy na hynny. Pan oedd yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, dywedodd y Prif Weinidog ei fod yn amheus i ba raddau yr oedd materion trethiant yn effeithio ar ymddygiad, a dywedodd,
Nid wyf yn arddel yr olwg economaidd ar y ddynoliaeth fod pobl bob amser yn cyfrifo i lawr i'r geiniog olaf p'un a ydynt am fod mewn un man neu mewn man arall.
Ac eto, gan ddychwelyd at adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach, ac rwy’n falch eich bod wedi ei weld, mae'n dweud bod rhai cyfreithwyr sy'n ymdrin â’r dreth trafodiadau tir eisoes yn dweud bod eu cleientiaid yn ystyried prynu eiddo yn agos at y ffin er mwyn osgoi talu trethi eiddo uwch yng Nghymru. Mewn gwirionedd, un o'u canfyddiadau allweddol oedd bod pryderon yn parhau i gael eu mynegi ynglŷn â’r posibilrwydd o gyfraddau gwahanol rhwng y dreth trafodiadau tir a threth dir treth stamp y DU, ac effaith hynny’n dylanwadu ar ymddygiad trethdalwyr a'r posibilrwydd o gamystumio. Felly, rwy'n deall bod y rhain yn ddyddiau cynnar o hyd, a dim ond rhai cyfreithwyr a ddywedodd hynny, ond serch hynny, mae'n amlwg fod yna faes yma y mae angen i Lywodraeth Cymru ei fonitro. A ydych yn credu ein bod yn gwneud digon i fonitro camystumio posibl ar hyd ardal y ffin, a pha baratoadau yr ydych yn eu gwneud i sicrhau, wrth symud ymlaen, fod y farchnad eiddo yng Nghymru yn sefydlog?
I realise your primary concern here relates to non-residential land transaction tax, and, of course, we have a lower starting rate of tax for the purchase of business premises here in Wales than under stamp duty land tax, and this means that all businesses purchasing premises up to £1.1 million in Wales either pay no tax at all or they pay less than they would under stamp duty land tax. This really does benefit small and medium-sized businesses across the country.
In the first year of land transaction tax it's estimated that around nine out of 10 transactions would pay either no LTT or the amount would be less than it would have been under SDLT for non-residential transactions. So, I think that actions that we've taken certainly are beneficial to small and medium-sized enterprises. I do understand the concern over the additional 1 per cent that there is for the higher rate. However, I think that it is far too early in the day to make a conclusion as to what, if any, impact that had on behaviour, and it's also worth bearing in mind that the year before LTT came in was an exceptional year in terms of tax take or in terms of transactions on those higher properties. So, I think that it's something that we are watching closely. We'll have the outturn figures in June of this year, so we'll have a better understanding of at least the first year's behaviour.
Rwy'n sylweddoli bod eich prif bryder yma yn ymwneud â threth trafodiadau tir amhreswyl, ac wrth gwrs mae gennym gyfradd dreth ddechreuol is ar gyfer prynu eiddo busnes yma yng Nghymru nag o dan dreth dir y dreth stamp, ac mae hyn yn golygu bod pob busnes sy’n prynu eiddo hyd at £1.1 miliwn yng Nghymru naill ai'n osgoi talu unrhyw dreth o gwbl neu'n talu llai nag y byddent o dan dreth dir y dreth stamp. Mae hyn o fudd mawr i fusnesau bach a chanolig ledled y wlad.
Yn ystod blwyddyn gyntaf y dreth trafodiadau tir, amcangyfrifir y byddai tua naw o bob 10 trafodiad yn osgoi talu’r dreth trafodiadau tir neu byddai'r swm yn llai nag y byddai wedi bod o dan dreth dir y dreth stamp ar gyfer trafodiadau amhreswyl. Felly, rwy'n credu bod y camau a gymerwyd gennym yn sicr o fudd i fusnesau bach a chanolig. Rwy'n deall y pryder ynglŷn â’r 1 y cant ychwanegol ar y gyfradd uwch. Fodd bynnag, credaf ei bod yn llawer rhy gynnar i ddod i gasgliad ynghylch yr effaith a gafodd hynny ar ymddygiad, os o gwbl, ac mae'n werth cofio hefyd fod y flwyddyn cyn i'r dreth trafodiadau tir ddod yn weithredol yn flwyddyn eithriadol o ran derbyniadau treth neu o ran trafodiadau ar yr eiddo gwerth uwch. Felly rwy'n meddwl ei fod yn rhywbeth yr ydym yn ei wylio'n agos. Byddwn yn cael y ffigurau alldro ym mis Mehefin eleni, felly bydd gennym well dealltwriaeth o ymddygiad y flwyddyn gyntaf o leiaf.
My colleague on the Finance Committee, Mike Hedges, is always keen to point out the cyclical nature of LTT and property transactions, and what you've just said about it being early days and having had exceptional years is certainly something that we've looked at on the Finance Committee.
I welcome what you said, that people buying properties at the lower end should have less of a tax burden. I think we would all agree with that, not just on the issue of taxation, but income tax as well, with the UK Government taking more people out of the tax bracket in terms of the allowance at the lower end. That's to be welcomed. However, going back to the FSB report and LTT, the most recent figures are also starting to sound warning bells about raising the tax thresholds for properties at the higher end, over £1 million, to what are some of the highest levels in the UK.
Although we are yet to see the full year's collection for land transaction tax, CoStar's UK commercial property investment review for quarter 3 in 2018 shows that Wales is one of the weakest UK regions for property investment—down 70 per cent, or £54 million against a five-year quarterly average. Now, whilst I accept that taxation might not be the be-all and end-all in terms of what's causing that, will you undertake to keep this situation under very close review? And if you are receiving warning signs from CoStar and other organisations that the statistics are pointing to the Welsh Government's taxation policy in this area being detrimental to the economy, will you change course pretty speedily and make sure that we are not discouraging investment by taxing those at the higher end too much?
Mae fy nghydweithiwr ar y Pwyllgor Cyllid, Mike Hedges, bob amser yn awyddus i nodi natur gylchol y dreth trafodiadau tir a thrafodiadau eiddo, ac yn sicr mae'r hyn rydych newydd ei ddweud ynglŷn â’i bod yn ddyddiau cynnar a’r blynyddoedd eithriadol a gafwyd yn rhywbeth yr edrychasom arno ar y Pwyllgor Cyllid.
Rwy'n croesawu'r hyn a ddywedasoch, y dylai pobl sy'n prynu eiddo ar y pen isaf ysgwyddo llai o faich treth. Credaf y byddem i gyd yn cytuno â hynny, nid yn unig o ran trethiant, ond o ran y dreth incwm hefyd, gyda Llywodraeth y DU yn tynnu mwy o bobl allan o'r dosbarth treth o ran y lwfans ar y pen isaf. Mae hynny i'w groesawu. Fodd bynnag, gan droi’n ôl at adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach a'r dreth trafodiadau tir, mae'r ffigurau diweddaraf hefyd yn dechrau canu larymau ynghylch codi'r trothwyon treth ar gyfer eiddo ar y pen uchaf, dros £1 miliwn, i'r hyn sydd ymhlith y lefelau uchaf yn y DU.
Er nad ydym eto wedi gweld casgliad y flwyddyn lawn ar gyfer y dreth trafodiadau tir, mae adolygiad eiddo masnachol CoStar yn y DU ar gyfer chwarter 3 yn 2018 yn dangos mai Cymru yw un o'r rhanbarthau gwannaf yn y DU ar gyfer buddsoddi mewn eiddo—i lawr 70 y cant, neu £54 miliwn yn erbyn cyfartaledd chwarterol pum mlynedd. Nawr, er fy mod yn derbyn efallai nad trethiant yn unig sy'n achosi hynny, a wnewch chi ymrwymo i adolygu'r sefyllfa hon yn agos iawn? Ac os ydych yn cael rhybuddion gan CoStar a sefydliadau eraill, fod yr ystadegau'n awgrymu bod polisi trethiant Llywodraeth Cymru yn y maes hwn yn niweidiol i'r economi, a wnewch chi newid y trywydd yn gyflym a sicrhau nad ydym yn annog pobl i beidio â buddsoddi drwy drethu'r rhai ar y pen uchaf yn ormodol?
Thank you, and I can confirm that officials are in regular contact with property industry experts, and that engagement is ongoing. We'll certainly be monitoring any perceivable impact that the differential rate that we have here, in terms of the higher rate of LTT, might have on those high-value transactions. As I say, we're just a year in, so we don't actually have a full picture yet, but it is absolutely something that I am keeping a keen eye on.
Diolch, a gallaf gadarnhau bod swyddogion yn cysylltu'n rheolaidd ag arbenigwyr yn y diwydiant eiddo, ac mae'r ymgysylltiad hwnnw'n parhau. Byddwn yn sicr yn monitro unrhyw effaith ganfyddadwy y gallai'r gyfradd wahaniaethol sydd gennym yma o ran y gyfradd uwch o dreth trafodiadau tir, ei chael ar y trafodiadau gwerth uchel hynny. Fel y dywedaf, blwyddyn yn unig sydd wedi bod, felly nid oes gennym ddarlun llawn eto, ond mae'n sicr yn rhywbeth rwy'n cadw llygad arno.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Mae'r byd yn newid, mae'r economi yn newid efo fo, ac un newid ydy bod yr economi wybodaeth yn dod yn fwy a mwy pwysig, ac yn hynny o beth mae gwariant ar ymchwil a datblygu yn mynd i fod yn dod yn bwysicach. Dyna sut i greu syniadau newydd a dyfeisiau newydd fydd yn sail i genhedlaeth newydd o fusnesau. All y Gweinidog roi diweddariad i ni ar wariant R&D o fewn cyllideb Llywodraeth Cymru?
Thank you, Llywydd. The world is changing, the economy is changing with it, and one change is that the information economy is becoming more and more important, and in that regard expenditure on research and development will become more and more important. That’s how you generate new ideas and new devices that will be the basis for a new generation of businesses. So, can the Minister give an update on expenditure on R&D within the Welsh Government’s budget?
Certainly. I will seek to provide you with some concrete figures as to our expenditure on R&D,FootnoteLink but one of the concerns that we have had in recent times is, of course, the impact of leaving the European Union on our capacity in R&D. We've been looking very closely at the Reid report in order to ensure that we do have the maximum profile, if you like, in terms of ensuring that Wales is seen as a great destination for R&D, an environment where Welsh Government is supportive, but also an environment where academics are enabled to thrive in an environment that very much promotes the work that they do.
Yn sicr. Byddaf yn ceisio darparu ffigurau pendant i chi ynglŷn â'n gwariant ar ymchwil a datblygu,FootnoteLink ond un o'r pryderon a fu gennym yn y cyfnod diweddar, wrth gwrs, yw effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar ein capasiti ymchwil a datblygu. Rydym wedi bod yn edrych yn agos iawn ar adroddiad Reid er mwyn sicrhau bod y proffil gorau gennym, os mynnwch, i sicrhau bod Cymru yn cael ei gweld fel cyrchfan gwych ar gyfer ymchwil a datblygu, amgylchedd lle mae Llywodraeth Cymru yn gefnogol, ond amgylchedd hefyd lle mae academyddion yn cael eu galluogi i ffynnu mewn amgylchedd sy'n hybu'r gwaith a wnânt yn bendant iawn.
I'm grateful for that response, and I certainly also share the concern about the effects of leaving the European Union on future R&D funding in Wales. R&D funding comes from many different sources, of course, and business is by far the biggest source of funding, but let me look at higher education. Recent figures show UK higher education R&D spend in total of around £6.5 billion. Break that down and we see spend per person in Wales to be £86. In London and the home counties of England, it's £275 per head—almost 60 per cent of the total R&D spend in higher education is spent in the south-east of England. Universities themselves, of course, draw in that R&D funding themselves, but it would be wrong to suggest that Welsh Government couldn't be influential in seeing how much more money we could draw into Wales. Much of the current UK pool of R&D funding is drawn into what's known as the 'golden triangle', between Oxford and Cambridge and the London universities, and because of their track record in R&D they're able to beat off much of the competition and claim a lion's share of funding. But does the Minister agree with me that it's time now that Welsh Government really started to make the case for creating a Welsh pool—a protected Welsh pool—of R&D funding, into which our universities could apply for funding in order to increase expenditure in this sector in Wales?
Diolch am yr ymateb hwnnw, ac rwyf innau hefyd yn sicr yn rhannu'r pryder am effeithiau gadael yr Undeb Ewropeaidd ar ddyfodol cyllid ymchwil a datblygu yng Nghymru. Daw arian ymchwil a datblygu o lawer o ffynonellau gwahanol, wrth gwrs, a busnes yw'r ffynhonnell fwyaf o arian o bell ffordd, ond gadewch imi edrych ar addysg uwch. Dengys ffigurau diweddar fod cyfanswm yr arian a werir ar ymchwil a datblygu addysg uwch yn y DU oddeutu £6.5 biliwn. O'i ddadansoddi, gwelwn fod gwariant y pen yng Nghymru yn £86. Yn Llundain a'r siroedd cartref yn Lloegr, mae'n £275 y pen—gwerir bron 60 y cant o gyfanswm y gwariant ymchwil a datblygu mewn addysg uwch yn ne-ddwyrain Lloegr. Mae prifysgolion eu hunain, wrth gwrs, yn denu'r cyllid ymchwil a datblygu hwnnw eu hunain, ond byddai'n anghywir awgrymu na allai Llywodraeth Cymru fod yn ddylanwadol o ran gweld faint yn fwy o arian y gallem ei ddenu i mewn i Gymru. Mae llawer o gronfa bresennol y DU o gyllid ymchwil a datblygu yn mynd i mewn i'r hyn a elwir yn 'driongl euraidd', rhwng Rhydychen a Chaergrawnt a phrifysgolion Llundain, ac oherwydd eu hanes ym maes ymchwil a datblygu maent yn gallu curo llawer o'r gystadleuaeth a hawlio cyfran fawr o'r arian. Ond a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn bryd bellach i Lywodraeth Cymru ddechrau dadlau'r achos o ddifrif dros greu cronfa Cymru—cronfa warchodedig i Gymru—o gyllid ymchwil a datblygu, y gallai ein prifysgolion wneud cais am gyllid ohoni er mwyn cynyddu'r gwariant yn y sector hwn yng Nghymru?
Well, you clearly raise an extremely important point. Around £0.75 billion was spent on R&D in Wales in 2017—that's the latest year for which we have figures—and that's an increase of 4.6 per cent compared to the previous year. That effectively now matches the increase in R&D spending across the UK.
We've accepted the first recommendation of the Reid review, which is to strengthen our position in London through the office that we have there, and that's something that is currently being undertaken. We've both referred to the EU structural funds programme period. During that, we've invested £340 million, and that represents 20 per cent of all EU structural funds allocated to Wales and it continues to play a vital role in growing the Welsh economy and growing Welsh expertise.
So, certainly, I would be keen to explore what we would do were the UK Government to come through on its guarantee for EU funding. Clearly, there are discussions ongoing there that are causing some concern, not least about the exchange rate to which the UK Government intends to pass on funding to us. There will be discussions, I think, for me to have alongside my colleague—
Wel, yn amlwg rydych yn codi pwynt hynod bwysig. Gwariwyd tua £0.75 biliwn ar ymchwil a datblygu yng Nghymru yn 2017—dyna'r flwyddyn ddiweddaraf y mae gennym ffigurau ar ei chyfer—ac mae hynny'n gynnydd o 4.6 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Mae hynny bellach, i bob pwrpas, yn cyfateb i'r cynnydd mewn gwariant ymchwil a datblygu ar draws y DU.
Rydych wedi derbyn yr argymhelliad cyntaf yn adolygiad Reid, sef atgyfnerthu ein sefyllfa yn Llundain drwy'r swyddfa sydd gennym yno, ac mae hynny'n rhywbeth sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd. Rydym ein dau wedi cyfeirio at gyfnod rhaglen cronfeydd strwythurol yr EU. Yn ystod y cyfnod hwnnw, rydym wedi buddsoddi £340 miliwn, sef 20 y cant o holl gronfeydd strwythurol yr UE a ddyrannwyd i Gymru ac mae'n parhau i chwarae rhan hanfodol yn tyfu economi Cymru ac yn tyfu arbenigedd Cymru.
Felly, yn sicr, buaswn yn awyddus i archwilio beth y byddem yn ei wneud pe bai Llywodraeth y DU yn gwireddu ei gwarant ar gyfer arian yr UE. Yn amlwg, ceir trafodaethau parhaus yno sy'n achosi peth pryder, yn enwedig ynglŷn â'r gyfradd gyfnewid y bwriada Llywodraeth y DU drosglwyddo'r arian i ni arni. Byddaf yn cael trafodaethau, rwy'n meddwl, ochr yn ochr â fy nghyd-Aelod—
Referring back to your first words, I admire your positivity in saying that the increase in R&D spending in Wales is matching the increase in other parts of the UK. Let me try to illustrate it. Wales has increased that much from that point, whereas the rest of the UK has increased that much from a point up there. We need to be aiming for parity with other parts of the UK. Let's look elsewhere. Let's look at direct Government R&D spend in Wales. In 2016, of the £2.2 billion spent on research and development by UK Government, £54 per person was spent in London and the home counties, just £5 per person was spent in Wales. And you, as finance Minister, aren't jumping up and down about this every single day. Isn't this just a further example, yes, of the Conservative Government at a UK level not investing in Wales, as we believe on these benches that they should, but also your Government consistently again failing to make the case for Wales's share of R&D funding? And that's to the detriment of Wales and to jobs in Wales.
Gan gyfeirio'n ôl at eich geiriau cyntaf, rwy'n edmygu eich agwedd gadarnhaol yn dweud bod y cynnydd mewn gwariant ar ymchwil a datblygu yng Nghymru yn cyd-fynd â'r cynnydd mewn rhannau eraill o'r DU. Gadewch imi geisio ei ddarlunio. Mae Cymru wedi cynyddu cymaint â hynny o'r pwynt hwnnw, ond mae gweddill y DU wedi cynyddu cymaint â hynny o bwynt i fyny yno. Mae angen inni anelu at gydraddoldeb â rhannau eraill o'r DU. Gadewch i ni edrych ar fannau eraill. Gadewch i ni edrych ar wariant uniongyrchol y Llywodraeth ar ymchwil a datblygu yng Nghymru. Yn 2016, o'r £2.2 biliwn a wariwyd ar ymchwil a datblygu gan Lywodraeth y DU, gwariwyd £54 y pen yn Llundain a'r siroedd cartref, a dim ond £5 y pen a wariwyd yng Nghymru. Ac fel Gweinidog cyllid, nid ydych yn neidio i fyny ac i lawr ynglŷn â hyn bob dydd. Onid yw'n enghraifft arall o'r Llywodraeth Geidwadol ar lefel y DU yn peidio â buddsoddi yng Nghymru, fel y credwn ni ar y meinciau hyn y dylent ei wneud, ond hefyd eich Llywodraeth chi yn gyson eto yn methu dadlau'r achos dros gyfran Cymru o arian ymchwil a datblygu? Ac mae hynny'n niweidiol i Gymru ac i swyddi yng Nghymru.
Obviously, I would disagree. I'm always interested that whenever you seek to make a comparison it's always with London and the home counties, which isn't necessarily a well-recognised comparison with Wales. Spending on R&D is low in Wales, as it is across the UK in Organisation for Economic Co-operation and Development terms. It's a challenge that we are facing right across the UK. The level of R&D funding in any relatively small economy, such as Wales, is influenced greatly by a small number of major projects commencing or ending, and that means that any one year's results should be interpreted cautiously.
Yn amlwg, rwy'n anghytuno. Mae'n ddiddorol bob amser, pryd bynnag y ceisiwch wneud cymhariaeth, rydych yn cymharu bob amser â Llundain a'r siroedd cartref, nad yw o reidrwydd yn gymhariaeth gydnabyddedig â Chymru. Mae gwariant ar ymchwil a datblygu yn isel yng Nghymru, fel y mae ledled y DU o safbwynt y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Mae'n her sy'n ein hwynebu ar draws y DU. Mae lefel y cyllid ymchwil a datblygu mewn unrhyw economi gymharol fach, megis Cymru, wedi'i dylanwadu'n fawr gan nifer fach o brosiectau mawr sy'n dechrau neu sy'n dod i ben, ac mae hynny'n golygu y dylid dehongli canlyniadau unrhyw un flwyddyn yn ochelgar.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Minister, I'd like to raise the subject of public procurement. Post Brexit we should be able to re-examine the rules governing public procurement, and this should make it easier for the public sector in Wales to award contracts to small companies and SMEs. However, even discarding Brexit, there are opportunities for the public sector to make it easier for small firms to bid for contracts. For instance, if we should look at the health sector, the problem here is that local firms can't realistically bid for many contracts, for instance to supply food to a particular hospital, because these contracts tend to be awarded by an NHS health board to provide food across the whole of the health board's estate, which of course means most of these contracts end up going to only the larger firms, some of which are not necessarily Welsh. Has the Welsh Government considered how this situation might be changed, for instance by NHS boards breaking up the provision of food into smaller contracts?
Diolch, Lywydd. Weinidog, hoffwn godi pwnc caffael cyhoeddus. Ar ôl Brexit dylem allu ailedrych ar y rheolau sy'n llywodraethu caffael cyhoeddus, a dylai hyn ei gwneud yn haws i'r sector cyhoeddus yng Nghymru ddyfarnu contractau i gwmnïau bach a busnesau bach a chanolig. Fodd bynnag, hyd yn oed heb ystyried Brexit, mae yna gyfleoedd i'r sector cyhoeddus ei gwneud yn haws i gwmnïau bach wneud cais am gontractau. Er enghraifft, os edrychwn ar y sector iechyd, y broblem yma yw na all cwmnïau lleol gynnig yn realistig am lawer o gontractau, er enghraifft i gyflenwi bwyd i ysbyty penodol, oherwydd mae'r contractau hyn yn tueddu i gael eu dyfarnu gan fwrdd iechyd GIG i ddarparu bwyd ar draws ystâd gyfan y bwrdd iechyd, sy'n golygu wrth gwrs fod y rhan fwyaf o'r contractau hyn yn mynd i gwmnïau mwy o faint yn unig yn y pen draw, ac efallai na fydd rhai ohonynt o reidrwydd yn gwmnïau o Gymru. A yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried sut y gellid newid y sefyllfa hon, er enghraifft drwy fod byrddau GIG yn rhannu'r ddarpariaeth fwyd yn gontractau llai o faint?
Thank you for raising the important issue of procurement. Of course, our strategy is having a positive impact on the economy in Wales and on businesses in Wales, with Wales-based suppliers now winning over half of the annual £6.2 billion procurement expenditure. However, I am very much ambitious to do more, and I'm ambitious for our SMEs to be able to play their full part in that. We're certainly using our policies to lower the barriers to small businesses and to enable them to secure places in supply chains in Wales. The outcomes that we are achieving far exceed the targets that the UK Government is working towards for engaging with SMEs. So, such policies include community benefits, the supplier qualification information database, project bank accounts, the code of practice for ethical employment and our joint bidding guidance. And we're continuing to open up opportunities for smaller firms, and our encouragement for public bodies to advertise all contracts below £25,000 on Sell2Wales is driving some really positive change.
Diolch i chi am godi mater pwysig caffael. Wrth gwrs, mae ein strategaeth yn cael effaith gadarnhaol ar yr economi yng Nghymru ac ar fusnesau yng Nghymru, gyda chyflenwyr o Gymru bellach yn ennill dros hanner y gwariant caffael blynyddol o £6.2 biliwn. Fodd bynnag, rwy'n awyddus iawn i wneud mwy, a fy uchelgais yw gweld ein busnesau bach a chanolig yn gallu chwarae rhan lawn yn hynny. Yn sicr rydym yn defnyddio ein polisïau i ostwng y rhwystrau i fusnesau bach a'u galluogi i sicrhau lleoedd yn y cadwyni cyflenwi yng Nghymru. Mae'r canlyniadau yr ydym yn eu cyflawni yn rhagori cryn dipyn ar y targedau y mae Llywodraeth y DU yn gweithio tuag atynt ar gyfer ymgysylltu â busnesau bach a chanolig. Felly, mae polisïau o'r fath yn cynnwys buddion cymunedol, cronfa ddata gwybodaeth am gymwysterau cyflenwyr, cyfrifon banc prosiectau, y cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol a'n canllawiau ymgeisio ar y cyd. Ac rydym yn parhau i gynnig cyfleoedd i gwmnïau llai o faint, ac mae ein hanogaeth i gyrff cyhoeddus hysbysebu pob contract sy'n werth llai na £25,000 ar GwerthwchiGymru yn ysgogi newidiadau gwirioneddol gadarnhaol.
We do, on these benches, acknowledge the fact that the National Procurement Service is making a difference, but we also know that the Welsh Government will need to change its approach after Brexit, and this was recognised by the First Minister, who stated in the Chamber recently that the Welsh Government would, after Brexit, look at using procurement on a more local or regional level. And we also know that a template for public procurement policy was drawn up when Jane Hutt was finance Minister and it covered the construction industry in Wales. Has the Government made any analysis of how well this policy has worked in the construction sector?
Ar y meinciau hyn, rydym yn cydnabod y ffaith bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn gwneud gwahaniaeth, ond rydym hefyd yn gwybod y bydd angen i Lywodraeth Cymru newid ei dull o weithredu ar ôl Brexit, a chafodd hyn ei gydnabod gan y Prif Weinidog, a ddywedodd yn y Siambr yn ddiweddar y byddai Llywodraeth Cymru, ar ôl Brexit, yn edrych ar ddefnyddio caffael ar lefel fwy lleol neu ranbarthol. Ac rydym hefyd yn gwybod bod templed ar gyfer polisi caffael cyhoeddus wedi'i lunio pan oedd Jane Hutt yn Weinidog cyllid ac roedd yn cynnwys y diwydiant adeiladu yng Nghymru. A yw'r Llywodraeth wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o ba mor dda y mae'r polisi hwn wedi gweithio yn y sector adeiladu?
Certainly, we're working to ensure that small and medium-sized enterprises are able to bid into contracts in the construction sector, and that's one of our key target sectors, actually, in terms of our approach to procurement. Of course, we had the review of the National Procurement Service and Value Wales, and we're currently working together with stakeholders to transition those teams to a new service with a reduced portfolio of national contracts, but with very much a stronger focus on the development and delivery of procurement policy on that local and regional basis, which I think would provide smaller construction companies with a much greater opportunity to engage with the contracts that are available.
Yn sicr, rydym yn gweithio i sicrhau bod mentrau bach a chanolig yn gallu gwneud cais am gontractau yn y sector adeiladu, a dyna un o'n sectorau targed allweddol, mewn gwirionedd, o ran ein dull o weithredu caffael. Wrth gwrs, cawsom yr adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru, ac rydym ar hyn o bryd yn gweithio gyda rhanddeiliaid i sicrhau bod y timau hynny'n pontio i wasanaeth newydd gyda phortffolio llai o gontractau cenedlaethol, ond gyda ffocws llawer cryfach ar ddatblygu a chyflawni polisi caffael ar sail leol a rhanbarthol o'r fath, a chredaf y byddai hynny'n rhoi llawer mwy o gyfle i gwmnïau adeiladu llai o faint ddod i gysylltiad â'r contractau sydd ar gael.
Of course I thank, again, the Minister for her answer, but one of the obstacles to tendering for contracts is, of course, the tendering process itself, which involves completing lots of complex forms, and then the process takes up lots of resources, which will often be beyond the capability of small or medium-sized companies. So, to sum up, Minister, I really do think this is an area that the Welsh Government needs to take very seriously, as it can have a very substantial impact on the foundational economy. If contracts are awarded to local companies, the money generated tends to remain in the local community, and this is not necessarily the case when contracts are awarded to very large firms, particularly if they are headquartered outside Wales.
Diolch eto i'r Gweinidog am ei hateb wrth gwrs, ond un o'r rhwystrau wrth dendro am gontractau yw'r broses dendro ei hun, wrth gwrs, sy'n galw am lenwi llawer o ffurflenni cymhleth, ac mae'r broses yn defnyddio llawer o adnoddau, rhywbeth a fydd yn aml y tu hwnt i allu cwmnïau bach neu ganolig eu maint. Felly, i grynhoi, Weinidog, rwy'n credu o ddifrif fod hwn yn faes y mae angen i Lywodraeth Cymru fod o ddifrif yn ei gylch, gan y gall effeithio'n sylweddol iawn ar yr economi sylfaenol. Os dyfernir contractau i gwmnïau lleol, mae'r arian a gynhyrchir yn tueddu i aros yn y gymuned leol, ac nid yw hyn yn wir o reidrwydd pan ddyfernir contractau i gwmnïau mawr iawn, yn enwedig os nad yw eu pencadlys yng Nghymru.
We recognise that small companies can often struggle to bid for large contracts, and that's why I'm really pleased that, as of March, 31 per cent of contracts that were published on Sell2Wales this year were advertised as being suitable for joint bidding, and I think that's a really important way of supporting small local companies to bid into those contracts. And we are seeing some of those positive impacts in the construction sector, where 78 per cent of contracts or frameworks over £750,000 advertised via Sell2Wales have been awarded to Welsh contractors this year.
Rydym yn cydnabod bod cwmnïau bach yn aml yn cael trafferth i wneud cais am gontractau mawr, a dyna pam rwy'n falch iawn fod 31 y cant o'r contractau a gyhoeddwyd ar GwerthwchiGymru hyd at fis Mawrth eleni wedi'u hysbysebu fel rhai addas ar gyfer gwneud ceisiadau ar y cyd, ac rwy'n credu bod honno'n ffordd bwysig iawn o gynorthwyo cwmnïau bach lleol i wneud cais am y contractau hynny. Ac rydym yn gweld rhai o'r effeithiau cadarnhaol hynny yn y sector adeiladu, lle dyfarnwyd 78 y cant o'r contractau neu'r fframweithiau dros £750,000 a hysbysebwyd drwy GwerthwchiGymru i gontractwyr o Gymru eleni.
3. Beth yw polisi Llywodraeth Cymru parthed dad-fuddsoddi o gwmnïau tanwydd ffosil? OAQ53730
3. What is the Welsh Government's policy regarding disinvesting from fossil fuel companies? OAQ53730
The reduction of carbon emissions is a priority for the Welsh Government. A fortnight ago we published 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales', our cross-Government plan to cut emissions and contribute to the global fight against climate change.
Mae lleihau allyriadau carbon yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Bythefnos yn ôl, cyhoeddasom ' Ffyniant i Bawb: Cymru Carbon Isel', ein cynllun trawslywodraethol i dorri allyriadau a chyfrannu at y frwydr fyd-eang yn erbyn newid hinsawdd.
Dŷch chi ddim wedi dweud dim byd am ddad-fuddsoddi o gwmnïau tanwydd ffosil, hyd y gwelaf i. Ac, wrth gwrs, rŷn ni ar ei hôl hi fan hyn yng Nghymru yn y cyd-destun hwnnw, oherwydd mae Llywodraeth Gweriniaeth Iwerddon wedi penderfynu mai nhw fydd y wlad gyntaf yn y byd i ddad-fuddsoddi a gwerthu eu holl fuddsoddiadau mewn cwmnïau tanwydd ffosil ar ôl i Fil gael ei basio yn ddiweddar gyda chefnogaeth pob plaid yn fanna. Dwi'n siŵr na fyddem ni'n bell o gyflawni hynny yn y Senedd yma hefyd, petai'r Llywodraeth yn dewis dilyn y llwybr hwnnw. Mi fydd, er enghraifft, yng Ngweriniaeth Iwerddon, eu cronfa buddsoddi genedlaethol nhw, sydd gwerth £8 biliwn, yn dad-fuddsoddi o lo, o nwy, o olew ac o fawn cyn gynted ag sy'n ymarferol bosib, wrth gwrs, ond mae disgwyl i hynny ddigwydd mewn dim mwy na phum mlynedd. Felly, a wnewch chi ymrwymo i Gymru i efelychu hynny er mwyn dangos yn glir yr ymrwymiad gwirioneddol sydd gennym ni o safbwynt newid hinsawdd yn y wlad yma?
You’ve not said anything about disinvesting in fossil fuel companies, as far as I can see. We are falling behind in Wales in this context because the Government in the Republic of Ireland has decided that they will be the first nation in the world to disinvest and to sell all of their investments in fossil fuel companies after a Bill was passed recently, with the support of all parties there. I'm sure we wouldn't be a long way off achieving that in this Senedd too, if the Government chose to follow that particular path. For example, in the Republic of Ireland, their national investment fund, worth £8 billion, will be disinvesting in coal, gas, oil and peat as soon as practically possible, and that’s expected to happen over no more than five years. So, will you commit for Wales to emulate that to clearly demonstrate the real commitment that we have in terms of climate change in this nation?
I'll certainly commit to exploring that with colleagues and to looking very closely at what the Republic of Ireland have achieved, and then I will write to you following that.
Byddaf yn sicr o ymrwymo i ymchwilio i hynny gyda chydweithwyr ac i edrych yn ofalus iawn ar yr hyn y mae Gweriniaeth Iwerddon wedi'i gyflawni, ac yna byddaf yn ysgrifennu atoch yn dilyn hynny.
Minister, we know that local government pension schemes have invested in a huge range of companies, including fossil fuel companies as well. We know the sort of pressures that local government pension schemes are under and look like they will continue to be under, so it's not just a question of what the Welsh Government is going to invest or disinvest in. What advice are you giving to local authorities in terms of their pension schemes, to make sure that you get that balance right between discouraging a fossil fuel economy over the decades to come, but also making sure that those local authorities aren't put at more of a financial disadvantage than they might otherwise be?
Weinidog, rydym yn gwybod bod cynlluniau pensiwn llywodraeth leol wedi buddsoddi mewn amrywiaeth enfawr o gwmnïau, gan gynnwys cwmnïau tanwydd ffosil yn ogystal. Rydym yn gwybod am y math o bwysau sydd ar gynlluniau pensiwn llywodraeth leol ac mae'n edrych yn debyg y byddant yn parhau i fod o dan bwysau o'r fath, felly mae'n ymwneud â mwy na'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i fuddsoddi ynddo neu ddadfuddsoddi ynddo. Pa gyngor a roddwch i awdurdodau lleol mewn perthynas â'u cynlluniau pensiwn, i wneud yn siŵr eich bod yn cael y cydbwysedd cywir rhwng annog rhag economi tanwydd ffosil dros y degawdau i ddod, ond hefyd er mwyn sicrhau nad yw'r awdurdodau lleol hynny'n cael eu rhoi dan fwy o anfantais ariannol nag y byddent fel arall o bosibl?
In 2018 Monmouthshire County Council voted to request that the greater Gwent fund, which handles the pensions for Monmouthshire, Torfaen, Blaenau Gwent, Caerphilly and Newport councils, make an ordered withdrawal from fossil fuel-based companies. The fund at the time was estimated to hold £245 million of investment in fossil fuel-based companies. So, I think that's a really positive example that we see there, and they're certainly showing some strong leadership within the sector.
Of course, the local government pensions scheme is an England-and-Wales scheme, so it's not devolved and so we wouldn't have any direct influence on it. But we're carefully looking at what's been achieved through the greater Gwent fund.
Yn 2018, pleidleisiodd Cyngor Sir Fynwy o blaid gofyn i gronfa Gwent fwyaf, sy'n ymdrin â phensiynau ar gyfer cynghorau Sir Fynwy, Torfaen, Blaenau Gwent, Caerffili a Chasnewydd, dynnu arian allan drwy orchymyn o gwmnïau sy'n seiliedig ar danwydd ffosil. Amcangyfrifwyd bod y gronfa ar y pryd yn buddsoddi £245 miliwn mewn cwmnïau sy'n seiliedig ar danwydd ffosil. Felly, credaf fod honno'n enghraifft gadarnhaol iawn, ac yn sicr maent yn dangos arweinyddiaeth gref o fewn y sector.
Wrth gwrs, mae'r cynllun pensiwn llywodraeth leol yn gynllun ar gyfer Cymru a Lloegr, felly nid yw wedi'i ddatganoli ac ni fyddai gennym unrhyw ddylanwad uniongyrchol arno. Ond rydym yn edrych yn ofalus ar yr hyn a gyflawnwyd drwy gronfa Gwent fwyaf.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith y dreth trafodiadau tir yng Nghymru? OAQ53710
4. Will the Minister make a statement on the impact of the land transaction tax in Wales? OAQ53710
Current land transaction tax rates and thresholds mean the vast majority of taxpayers pay the same or less tax than under stamp duty land tax. Outturn data for the first year will be considered once published by the Welsh Revenue Authority in June. Evidence indicates that taxpayers receive a high-quality service from the WRA.
Mae cyfraddau a throthwyon presennol y dreth trafodiadau tir yn golygu bod y rhan fwyaf o drethdalwyr yn talu yr un peth neu lai o dreth nag o dan dreth dir y dreth stamp. Ystyrir data alldro ar gyfer y flwyddyn gyntaf ar ôl ei gyhoeddi gan yr Awdurdod Cyllid Cymru ym mis Mehefin. Mae'r dystiolaeth yn dangos bod trethdalwyr yn cael gwasanaeth o ansawdd uchel gan Awdurdod Cyllid Cymru.
Thank you very much for the reply, Minister, but the Federation of Small Businesses in Wales recently published a report on creating a new tax system in Wales. When referring to the land transaction tax, the FSB found that many solicitors raised concerns about the properties close to or straddling the English border. They claim that they have difficulty working out which side of the border a property is on, because there is very little information on the definitive position of the boundary line. Several solicitors call for a straightforward way of quickly identifying whether a property is in England or Wales, preferably through the Welsh Revenue Authority website. Will the Minister agree to look into this matter and see what can be done to address the concerns of solicitors dealing with border properties?
Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog, ond yn ddiweddar, cyhoeddodd y Ffederasiwn Busnesau Bach yng Nghymru adroddiad ar greu system dreth newydd yng Nghymru. Wrth gyfeirio at y dreth trafodiadau tir, gwelodd y Ffederasiwn Busnesau Bach fod llawer o gyfreithwyr wedi mynegi pryderon am yr eiddo sy'n agos at, neu boptu'r ffin â Lloegr. Maent yn honni eu bod yn ei chael hi'n anodd canfod ar ba ochr i'r ffin y mae eiddo, am na cheir fawr iawn o wybodaeth ar leoliad pendant y ffin. Mae sawl cyfreithiwr yn galw am ffordd syml o ganfod yn gyflym a yw eiddo yng Nghymru neu yn Lloegr, drwy wefan Awdurdod Cyllid Cymru os oes modd. A wnaiff y Gweinidog gytuno i ymchwilio i'r mater hwn a gweld beth y gellir ei wneud i roi sylw i bryderon cyfreithwyr sy'n ymdrin ag eiddo ar y ffin?
I'll certainly look into any remaining concerns that exist, but I would hope that since the FSB undertook its research back in August those issues have now satisfactorily been resolved. But if there are individual cases where there remains concern, I'd be happy to take those cases up.
Yn sicr fe edrychaf ar unrhyw bryderon sy'n parhau, ond ers i'r Ffederasiwn Busnesau Bach gyflawni eu hymchwil yn ôl ym mis Awst, buaswn yn gobeithio bod y materion hynny bellach wedi'u datrys yn foddhaol. Ond os oes achosion unigol lle ceir pryder o hyd, rwy'n hapus i ystyried yr achosion hynny.
5. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith polisi caffael cyhoeddus Llywodraeth Cymru? OAQ53691
5. What assessment has the Minister made of the impact of the Welsh Government's public procurement policy? OAQ53691
The Wales procurement policy statement is having a positive impact on the economy and communities of Wales, with Wales-based suppliers now winning 52 per cent of the annual £6.2 billion procurement expenditure, up from 35 per cent in 2004. Going forward, our policies will build on this to further strengthen the Welsh economy.
Mae datganiad polisi caffael Cymru yn cael effaith gadarnhaol ar economi a chymunedau Cymru, gyda chyflenwyr yng Nghymru bellach yn ennill 52 y cant o'r gwariant caffael blynyddol o £6.2 biliwn, i fyny o 35 y cant yn 2004. Wrth symud ymlaen, bydd ein polisïau'n adeiladu ar hyn i gryfhau economi Cymru ymhellach.
Minister, you'll be aware that when the National Procurement Service was first created in 2013 the then Minister, Jane Hutt, described the NPS as a
'very Welsh way to meet Welsh business needs but also value for money for the Welsh pound.'
Since then, however, as you know, the NPS has made significant losses, ultimately leading to the decision by the Welsh Government to review the NPS altogether.
Now, naturally, public procurement has been cited in the Welsh Government's own economic strategy, the economic action plan, as being a key enabler for driving forward business growth and job creation here in Wales. Can I therefore ask you to outline what you believe are the core factors that have contributed to the failure of the NPS? Do you agree that the failure of the NPS constitutes a serious and significant blow to the Welsh Government's overall programme for policy delivery in this Assembly term?
Weinidog, pan gafodd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ei greu yn 2013 fe fyddwch yn gwybod bod y Gweinidog ar y pryd, Jane Hutt, wedi disgrifio'r gwasanaeth fel
'ffordd Gymreig iawn o ateb gofynion busnesau Cymreig gan sicrhau gwerth am arian i'r bunt Gymreig.'
Ers hynny, fodd bynnag, fel y gwyddoch, mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gwneud colledion sylweddol, gan arwain yn y pen draw at y penderfyniad gan Lywodraeth Cymru i adolygu'r gwasanaeth yn gyfan gwbl.
Nawr, yn naturiol, cyfeiriwyd at gaffael cyhoeddus yn strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru ei hun, y cynllun gweithredu economaidd, fel ffactor galluogi allweddol ar gyfer hybu twf busnes a chreu swyddi yma yng Nghymru. Felly, a gaf fi ofyn i chi amlinellu beth y credwch yw'r ffactorau craidd sydd wedi cyfrannu at fethiant y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol? A ydych yn cytuno bod methiant y gwasanaeth yn ergyd ddifrifol a sylweddol i raglen gyffredinol Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflawni polisi yn y tymor Cynulliad hwn?
In terms of the NPS, I would certainly refer you to the review that was undertaken of the NPS, which set out what our stakeholders told us they felt wasn't working as well as it could through the approach, and they were things such as not taking a sufficiently strong regional approach or not taking a sufficiently strong local approach to it. So, I think in terms of the most important thing, really, being moving forward from here, work is ongoing now in terms of the future delivery strategy. That work is well under way, as I say. We're sharing a draft with stakeholders by early summer of 2019, and I'd be more than happy to offer colleagues across the Chamber the opportunity to have a briefing session with officials and the opportunity to feed into that strategy, because I know that there's a great deal of interest in public procurement across the Assembly. The initial draft, as I say, should be ready by the end of the month, by which point we would start to go out to discuss it with stakeholders.
We're further refining some of the milestones that we would want, to take account of the feedback that we've already had from the Welsh Local Government Association and NHS Wales. That draft strategy will be the basis for undertaking some further consultation on a new way forward. We'll also be using events such as Procurex as a means of raising awareness of the work, and engaging with as wide a range of stakeholders as possible. But I'm absolutely clear that the way in which we move forward with this agenda has to be very much co-produced with those people who'll be using the service and benefiting from the service.
O ran y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, yn sicr buaswn yn eich cyfeirio at yr adolygiad a gynhaliwyd o'r gwasanaeth, sy'n nodi beth y dywedodd ein rhanddeiliaid wrthym y teimlent nad oedd yn gweithio cystal ag y gallai drwy'r dull o weithredu, ac roeddent yn bethau fel methiant i arfer dull rhanbarthol digon cryf neu i fabwysiadu dull lleol digon cryf. Felly, gan y credaf mai'r peth mwyaf pwysig, mewn gwirionedd, yw symud ymlaen o'r fan hon, mae'r gwaith yn parhau yn awr o ran y strategaeth gyflawni yn y dyfodol. Mae'r gwaith hwnnw yn mynd rhagddo'n dda, fel y dywedais. Rydym yn rhannu drafft gyda rhanddeiliaid erbyn dechrau haf 2019, a buaswn yn fwy na pharod i gynnig cyfle i gyd-Aelodau ar draws y Siambr i gael sesiwn friffio gyda swyddogion a chyfle i gyfrannu at y strategaeth honno, oherwydd gwn fod llawer iawn o ddiddordeb mewn caffael cyhoeddus ar draws y Cynulliad. Fel y dywedaf, dylai'r drafft cyntaf fod yn barod erbyn diwedd y mis, ac erbyn hynny byddem yn dechrau mynd allan i'w drafod gyda rhanddeiliaid.
Rydym yn mireinio ymhellach rai o'r cerrig milltir y byddem yn eu dymuno, er mwyn ystyried yr adborth a gawsom eisoes gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a GIG Cymru. Bydd y strategaeth ddrafft honno yn sail ar gyfer ymgynghori pellach ar ffordd newydd ymlaen. Byddwn hefyd yn defnyddio digwyddiadau megis Procurex fel ffordd o godi ymwybyddiaeth o'r gwaith, ac yn ymgysylltu ag ystod mor eang â phosibl o randdeiliaid. Ond rwy'n gwbl glir fod yn rhaid i'r ffordd y byddwn yn symud ymlaen gyda'r agenda hon fod wedi'i chydgynhyrchu i raddau helaeth gyda'r bobl a fydd yn defnyddio'r gwasanaeth ac yn cael budd o'r gwasanaeth.
Minister, there's no doubt in my mind that the Welsh Government has an ambitious and dynamic strategy through which to harness the power of public procurement for the betterment of communities across Wales. But in order to do so, it's absolutely vital that we have procurement specialists right at the heart of local government, and we know that there are shortages within this area. So, what discussions have you had with the local government Minister around this and, in particular, are there any plans for a successor scheme to the Home Grown Talent scheme, which proved to be so successful a few years back?
Weinidog, nid oes amheuaeth yn fy meddwl fod gan Lywodraeth Cymru strategaeth uchelgeisiol a deinamig i harneisio pŵer caffael cyhoeddus er mwyn gwella cymunedau ledled Cymru. Ond er mwyn gwneud hynny, mae'n gwbl hanfodol fod gennym arbenigwyr caffael wrth galon llywodraeth leol, a gwyddom fod prinder yn y maes hwn. Felly, pa drafodaethau a gawsoch gyda'r Gweinidog llywodraeth leol ynglŷn â hyn ac yn arbennig, a oes unrhyw gynlluniau ar gyfer cynllun i olynu'r Doniau Cymru, a oedd mor llwyddiannus ychydig flynyddoedd yn ôl?
Thank you for raising this, and I think that procurement is a very undervalued profession, given the huge difference that decisions made by procurement specialists can make to the local economy particularly. So, skills and capability are priority areas in the new approach that we're taking, and a new skills and training programme is going to be developed. Again, we'll do that in conjunction with stakeholders. The focus will be on not just procurement, but wider issues such as thinking innovatively, to take advantage of state aid rules and the procurement rules, to apply new approaches to procurement to achieve the economic benefits, create jobs and achieve well-being objectives across Wales. And in addition to this, we'll be providing new supporting guidance in key areas, such as social care and construction, to drive up consistency and capability in the commissioning and procurement of those vital areas of public service delivery. Again, we'll be looking particularly at risk assessment and management in terms of the work that we're doing to enhance capability within the sector. But I'm very clear that procurement professionals will be playing an absolutely key role in driving this agenda forward, and it was something that the First Minister set out very clearly in his leadership manifesto as one of his own priorities.
Diolch ichi am godi hyn, a chredaf fod caffael yn broffesiwn nad yw'n cael ei werthfawrogi hanner digon, o gofio'r gwahaniaeth enfawr y gall penderfyniadau a wneir gan arbenigwyr caffael ei wneud i'r economi leol yn enwedig. Felly, mae sgiliau a gallu yn feysydd blaenoriaethol yn y dull newydd a weithredwn, a bydd rhaglen sgiliau a hyfforddiant newydd yn cael ei datblygu. Unwaith eto, byddwn yn gwneud hynny ar y cyd â rhanddeiliaid. Bydd y ffocws nid yn unig ar gaffael, ond ar faterion ehangach megis meddwl yn arloesol, manteisio ar reolau cymorth gwladwriaethol a rheolau caffael, cymhwyso dulliau newydd o gaffael i sicrhau manteision economaidd, creu swyddi a sicrhau amcanion lles ar draws Cymru. Ac yn ogystal â hyn, byddwn yn darparu canllawiau ategol newydd mewn meysydd allweddol, megis gofal cymdeithasol ac adeiladu, i wella cysondeb a gallu yn y broses o gomisiynu a chaffael o fewn y meysydd hanfodol hynny o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Unwaith eto, byddwn yn edrych yn arbennig ar asesu risg a rheoli o ran y gwaith a wnawn ar wella gallu o fewn y sector. Ond rwy'n glir iawn y bydd gweithwyr caffael proffesiynol yn chwarae rôl gwbl allweddol yn hyrwyddo'r agenda hon, ac roedd yn rhywbeth a nododd y Prif Weinidog yn glir iawn yn ei faniffesto arweinyddiaeth fel un o'i flaenoriaethau ei hun.
Yn anffodus, mae'r Gweinidog amgylchedd newydd orfod gadael y Siambr, ond mi oeddwn i'n gobeithio diolch iddi, yn ei phresenoldeb hi, a'i swyddogion am y ffordd y gwnaethon nhw weithio efo fi a Phrifysgol Bangor ar ôl i fi awgrymu y dylid gweithio efo nhw ar ffordd o achub llong y Prince Madog, a'i throi hi rywfodd yn llong ymchwil forwrol genedlaethol i Gymru. Dwi yn deall bod y trafodaethau yna efo swyddogion y Gweinidog a'r brifysgol wedi bod yn gadarnhaol iawn, ond bod penderfyniad wedi cael ei wneud fod rheolau caffael yn ei gwneud hi yn amhosib bwrw ymlaen â'r cynllun hwnnw, a fyddai wedi gallu achub y berthynas hynod o lwyddiannus sydd wedi gweithredu rhwng y brifysgol a chwmni P&O ers blynyddoedd. A dwi'n gwybod bod y Gweinidog amgylchedd, sydd yn ôl yma erbyn hyn, yn cydfynd â fi yn hyn o beth, ond a gaf i apelio arnoch chi fel Gweinidog i wneud popeth posib i sicrhau bod spec yn gallu cael ei roi at ei gilydd sydd yn golygu bod modd gweithio o fewn rheolau caffael i fwrw ymlaen efo'r cynllun yma, a fyddai'n achub y llong, achub eu gwaith ymchwil rhagorol, ac achub y swyddi lleol?
Unfortunately, the environment Minister has had to leave the Chamber, but I had hoped to thank her, in her presence, and her officials for the way they worked with and Bangor University after I’d suggested that we should work together on a way of saving the Prince Madog ship, and to turn it into a research vessel for Wales on maritime issues. I understand that those discussions with the Minister’s officials and the university had been very positive indeed, but a decision had been made that procurement rules made it impossible to proceed with that project, which could have saved that hugely successful relationship that’s existed between the university and P&O over a number of years. And I know that the environment Minister, who is back in her seat now, agrees with me in this regard, but may I appeal on you as Minister to do everything you can to ensure that a spec can be put together that would mean that it would be possible to work within procurement rules to proceed with this important project, which would save the ship, the excellent research work and local jobs?
Thank you for raising this, and I'm very happy to meet with the Minister to explore how we might take this agenda forward.
Diolch ichi am godi hyn, ac rwy'n hapus iawn i gyfarfod â'r Gweinidog i ystyried sut y gallem symud yr agenda hon yn ei blaen.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyraniadau'r gyllideb i'r portffolio economi a thrafnidiaeth i gefnogi datblygu economaidd yn y cymoedd? OAQ53732
6. Will the Minister make a statement on budget allocations to the economy and transport portfolio to support economic development in the valleys? OAQ53732
Within the economy and transport portfolio, the Minister is prioritising investment to support economic development in the Valleys through a variety of measures, such as the Valleys taskforce priorities, Tech Valleys and a number of transport projects.
O fewn portffolio'r economi a thrafnidiaeth, mae'r Gweinidog yn blaenoriaethu buddsoddiad i gefnogi datblygiad economaidd yn y Cymoedd drwy amrywiaeth o fesurau, megis blaenoriaethau tasglu'r Cymoedd, y Cymoedd Technoleg a nifer o brosiectau trafnidiaeth.
We are at the moment enjoying historic record levels of investment to support and sustain the economy in the Valleys of south Wales. There's nearly £0.5 billion being spent around my constituency alone in dualling the A465 Heads of the Valleys road. But what's important is that we're able to maximise the value of these investments and we're able to have the maximum economic impact and create jobs and opportunities for people, particularly across the Heads of the Valleys. Would it be possible for the Minister and the Government to provide the National Assembly with a schedule of investments taking place? The Valleys taskforce has produced a delivery plan including strategic hubs and the Valleys regional park. It would be useful for all of us were we to have an update on the expenditure against those ambitions and targets and also to understand whether the Welsh Government intends to continue to maintain this level of investment.
Rydym ar hyn o bryd yn mwynhau lefelau uwch nag erioed o fuddsoddiad i gefnogi a chynnal yr economi yng Nghymoedd de Cymru. Mae bron i £0.5 biliwn yn cael ei wario o amgylch fy etholaeth i yn unig ar ddeuoli ffordd yr A465 Blaenau'r Cymoedd. Ond yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn gallu cynyddu gwerth y buddsoddiadau hyn ac yn gallu sicrhau'r effaith economaidd fwyaf sy'n bosibl a chreu swyddi a chyfleoedd i bobl, yn enwedig ar draws Blaenau'r Cymoedd. A fyddai'n bosibl i'r Gweinidog a'r Llywodraeth ddarparu atodlen ar gyfer y Cynulliad Cenedlaethol o'r buddsoddiadau sy'n digwydd? Mae tasglu'r Cymoedd wedi cynhyrchu cynllun cyflawni gan gynnwys canolfannau strategol a pharc rhanbarthol y Cymoedd. Byddai'n ddefnyddiol i bob un ohonom pe baem yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y gwariant yn erbyn y dyheadau a'r targedau hynny a chlywed hefyd a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu parhau i gynnal y lefel hon o fuddsoddiad.
Thank you for raising that. Of course, the 2019-20 budget includes spending of £25 million over two years to develop the seven strategic hubs in the Valleys taskforce area—which of course you announced, so you'll be very, very familiar with—to create employment and investment opportunities. We've also allocated £7 million of capital over two years, so £3.5 million in each of the 2019-20 and 2020-21 years, to support the development of the Valleys regional park. This will be used to support the development of the discovery gateways across the Valleys and to deliver ambitions set out in the Valleys regional park prospectus, which was published in October 2018. I know it's the Deputy Minister for Economy and Transport's intention to bring forward a statement to the Assembly, which will encapsulate the Tech Valleys, the foundational economy and the Valleys taskforce work, and I'll ask him to bear in mind your comments this afternoon when he does that.
Diolch ichi am godi hynny. Wrth gwrs, mae cyllideb 2019-20 yn cynnwys gwariant o £25 miliwn dros ddwy flynedd i ddatblygu'r saith canolfan strategol yn ardal tasglu'r Cymoedd—a gyhoeddwyd gennych chi wrth gwrs, felly fe fyddwch yn gyfarwydd iawn â hyn—er mwyn creu cyfleoedd cyflogaeth a buddsoddiad. Hefyd rydym wedi dyrannu £7 miliwn o gyfalaf dros ddwy flynedd, felly £3.5 miliwn yn y ddwy flynedd, 2019-20 a 2020-21, i gefnogi datblygiad parc rhanbarthol y Cymoedd. Defnyddir hwn i gefnogi datblygiad y pyrth darganfod ar draws y Cymoedd ac i gyflawni uchelgeisiau a nodwyd ym mhrosbectws parc rhanbarthol y Cymoedd a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2018. Gwn mai bwriad Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yw cyflwyno datganiad i'r Cynulliad a fydd yn crynhoi'r Cymoedd Technoleg, yr economi sylfaenol a gwaith tasglu'r Cymoedd, ac fe ofynnaf iddo gadw eich sylwadau y prynhawn yma mewn cof pan fydd yn gwneud hynny.
It may well be that that statement's going to answer my question but I'm going to ask you just in case, because I was encouraged to hear from First Cymru that a prime example of co-ordinated bus timetables across counties could be found with the Maesteg-Cymmer service, where there are connections for onward journeys that are managed at Cymmer but start in a different county. The company's developed software recently to tell them of traffic delays so that they can contact drivers if one of the buses in that set-up is delayed and then other connecting buses can wait. The same company is talking about developing software to enable travellers to use one ticket in the Swansea valley and into Swansea even though more than one operator may be working on the particular route. I think we'd agree that mobility and connectivity is going to be pretty critical in regenerating Valleys economies and technologies enabling that. So, can you tell us a little bit more about how Welsh Government is using the budget allocation outside Tech Valleys, for general economic development, to speak with tech companies and persuade them that it's worth while setting up or expanding within the Valleys areas to become part of the circular economy in those areas, not just the foundational economy? Thank you.
Mae'n ddigon posibl y bydd y datganiad hwnnw'n ateb fy nghwestiwn, ond rwy'n mynd i ofyn i chi rhag ofn, oherwydd roedd yn galonogol clywed gan First Cymru y gellid dod o hyd i enghraifft wych o amserlenni bws cydgysylltiedig ar draws siroedd gyda gwasanaeth Maesteg-Cymer, lle ceir cysylltiadau ar gyfer teithiau ymlaen a reolir yn y Cymer ond sy'n dechrau mewn sir wahanol. Mae'r cwmni wedi datblygu meddalwedd yn ddiweddar i ddweud wrthynt ynglŷn ag unrhyw oedi i draffig fel y gallant gysylltu â gyrwyr os bydd un o'r bysiau yn y trefniant hwnnw wedi'i ohirio, er mwyn i'r bysiau sy'n cysylltu allu aros amdanynt. Mae'r un cwmni'n sôn am ddatblygu meddalwedd i alluogi teithwyr i ddefnyddio un tocyn yng nghwm Tawe ac i mewn i Abertawe er efallai y bydd mwy nag un gweithredwr yn gweithio ar y llwybr penodol. Credaf y byddem yn cytuno bod symudedd a chysylltedd yn mynd i fod yn eithaf hanfodol wrth adfywio economïau'r Cymoedd a thechnolegau i alluogi hynny. Felly, a allwch ddweud ychydig mwy wrthym ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio dyraniad y gyllideb y tu allan i'r Cymoedd Technoleg, ar gyfer datblygu economaidd cyffredinol, i siarad â chwmnïau technoleg a'u perswadio ei bod yn werth lleoli neu ehangu o fewn ardaloedd y Cymoedd er mwyn dod yn rhan o'r economi gylchol yn yr ardaloedd hynny, nid yr economi sylfaenol yn unig? Diolch.
I'll certainly ask my colleague who is best placed to provide you with a fuller update on the work that he's undertaking there. I know that the Deputy Minister for Economy and Transport is extremely ambitious for the Tech Valleys and is pursuing a number of ideas that could bring together some very exciting approaches to technology and to the digital agenda within that area. I'm also very keen to explore what more we can do to harness the potential of digital to ensure that transport does become more accessible for people. I'll make sure that you have a fuller response to that.FootnoteLink
Byddaf yn sicr yn gofyn i fy nghyd-Aelod sydd yn y sefyllfa orau i roi diweddariad llawnach i chi ar y gwaith y mae'n ei wneud yno. Gwn fod Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn hynod o uchelgeisiol ar gyfer y Cymoedd Technoleg ac yn mynd ar drywydd nifer o syniadau a allai gyfuno dulliau cyffrous iawn o weithredu technoleg a'r agenda ddigidol o fewn yr ardal honno. Rwyf hefyd yn awyddus iawn i ystyried beth arall y gallwn ei wneud i harneisio potensial digidol i sicrhau bod trafnidiaeth yn dod yn fwy hygyrch i bobl. Fe wnaf yn siŵr eich bod yn cael ymateb llawnach i hynny.FootnoteLink
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynnydd o ran datblygu polisi treth Llywodraeth Cymru? OAQ53728
7. Will the Minister make a statement on progress in developing the Welsh Government's tax policy? OAQ53728
The Welsh Government's 2017 tax policy framework established the principles that define our strategic approach to Welsh taxes. My 2019 tax policy work plan, published in February, sets out what we're doing in three key areas: tax development, tax administration, and engagement and capacity building.
Sefydlodd fframwaith polisi treth Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017 yr egwyddorion sy'n diffinio ein dull strategol o weithredu trethi Cymru. Mae fy nghynllun gwaith ar y polisi treth ar gyfer 2019, a gyhoeddwyd ym mis Chwefror, yn nodi beth a wnawn mewn tri maes allweddol: datblygu treth, gweinyddu treth, ac ymgysylltu a meithrin gallu.
Minister, tourism is very important in Wales and a very important part of our economy. Many countries have a tourism tax, which provides revenue to improve the tourism product and indeed help promote and market tourism effectively. Is Welsh Government—[Interruption.] There are also anxieties around the proposals, which I understand. So, is Welsh Government continuing to consider and undertake work on a potential tourism tax in Wales?
Weinidog, mae twristiaeth yn bwysig iawn yng Nghymru ac yn rhan bwysig iawn o'n heconomi. Mae gan lawer o wledydd dreth dwristiaeth, sy'n darparu refeniw i wella cynnyrch twristiaeth ac yn wir yn helpu i hyrwyddo a marchnata twristiaeth yn effeithiol. Mae Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.] Mae yna bryderon hefyd ynghylch yr argymhellion, ac rwy'n eu deall. Felly, a yw Llywodraeth Cymru yn parhau i ystyried a gwneud gwaith ar dreth dwristiaeth bosibl yng Nghymru?
Thank you for raising this. We're certainly working with the tourism sector and with local government to begin to explore the nature and possible impact of a tourism tax and the merits that have been brought forward for it, but also the concerns that the tourism sector has expressed about this idea. The consideration of a tourism tax has identified a number of policy issues that we need to give some further consideration to, including, for example, the relationship between a tourism tax and VAT on tourist accommodation and how local tourism taxes might intersect with other key policy areas, such as local taxes and existing regulatory pressures. But we continue to examine these issues over the longer term and to do so very much in partnership with the tourism sector and local authorities, whilst also keeping a keen eye on the developments that are happening elsewhere in the UK and further afield in this area.
Diolch ichi am godi hyn. Rydym yn sicr yn gweithio gyda'r sector twristiaeth a llywodraeth leol i ddechrau archwilio natur ac effaith bosibl treth dwristiaeth a'r rhinweddau a gyflwynwyd mewn perthynas â hi, ond hefyd y pryderon a fynegwyd gan y sector twristiaeth ynglŷn â'r syniad hwn. Mae ystyriaeth o dreth dwristiaeth wedi nodi nifer o faterion polisi sy'n galw am fwy o ystyriaeth ar ein rhan, gan gynnwys, er enghraifft, y berthynas rhwng treth dwristiaeth a TAW ar lety i dwristiaid a sut y gallai trethi twristiaeth lleol groestorri â meysydd polisi allweddol eraill, megis trethi lleol a phwysau rheoleiddiol presennol. Ond rydym yn parhau i archwilio'r materion hyn yn fwy hirdymor ac i wneud hynny'n bendant iawn mewn partneriaeth â'r sector twristiaeth ac awdurdodau lleol, gan gadw llygad manwl ar y datblygiadau sy'n digwydd mewn mannau eraill yn y DU ac ymhellach i ffwrdd yn y maes hwn.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8, Alun Davies.
And, finally, question 8, Alun Davies.
8. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith bosibl Brexit ar gyllidebau Llywodraeth Cymru yn y dyfodol? OAQ53733
8. What assessment has the Minister made of the potential impact of Brexit on future Welsh Government budgets? OAQ53733
The chief economist’s report, published alongside the draft budget 2019-20, provides an analysis of Wales’s medium-term fiscal prospects. Both economic and fiscal prospects depend crucially on the form of exiting the EU.
Mae adroddiad y prif economegydd, a gyhoeddwyd ochr yn ochr â chyllideb ddrafft 2019-20, yn rhoi dadansoddiad o ragolygon cyllidol Cymru yn y tymor canolig. Mae rhagolygon economaidd ac ariannol yn dibynnu'n allweddol ar ffurf ein hymadawiad â'r UE.
Minister, we're aware that the chaos surrounding Brexit at present is already having a damaging impact on the budgets of the United Kingdom, but also on the perception of the United Kingdom in the wider world. We are also aware that there isn't a single form of Brexit that actually benefits the economy. There's no such thing as a jobs-first Brexit, there's no such thing as an economy-first Brexit. We know that Brexit, whatever form it takes, will have a detrimental impact on the economy of Wales and the economy of the United Kingdom. The question we ask ourselves is what sort of negative impact it will have. Now, that clearly will impact our ability to raise taxation, both in Wales and the United Kingdom. It would appear to me that it would be useful were the Welsh Government to be able to make a full statement on the potential impacts on public spending in Wales of Brexit, whatever form it takes.
Weinidog, rydym yn ymwybodol fod yr anhrefn sy'n gysylltiedig â Brexit ar hyn o bryd eisoes yn cael effaith niweidiol ar gyllidebau'r Deyrnas Unedig, a hefyd ar y canfyddiad o'r Deyrnas Unedig yn y byd ehangach. Rydym hefyd yn ymwybodol nad oes unrhyw fath o Brexit mewn gwirionedd o fudd i'r economi. Nid oes y fath beth â Brexit swyddi yn gyntaf, nid oes y fath beth â Brexit economi yn gyntaf. Gwyddom y bydd Brexit, ar ba ffurf bynnag, yn effeithio'n andwyol ar economi Cymru ac economi'r Deyrnas Unedig. Y cwestiwn i ni ei ofyn i ni ein hunain yw pa fath o effaith negyddol fydd iddo. Nawr, bydd hynny'n amlwg yn effeithio ar ein gallu i godi trethi, yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig. Ymddengys i mi y byddai'n ddefnyddiol pe bai Llywodraeth Cymru'n gallu gwneud datganiad llawn ar effeithiau posibl Brexit, ar ba ffurf bynnag, ar wariant cyhoeddus yng Nghymru.
Thank you. It is my intention to bring forward before the end of the summer term a statement on the outlook for public spending, and that will certainly be informed by the form that Brexit takes, but you're absolutely right to say that there is no Brexit that isn't harmful to the Welsh economy, and we set that out very clearly in the 'Securing Wales's Future' policy paper, but also in terms of the economic analysis, which we also published in December, regarding the potential ways in which we might leave the EU. And, actually, it's a fact that Wales might even be or is likely to be even worse hit than other parts of the UK. I was interested to read today Goldman Sachs saying £600 million a week has already been lost to the UK since the European referendum. I certainly didn't see that on the side of a bus.
Diolch. Fy mwriad yw cyflwyno datganiad cyn diwedd tymor yr haf ar y rhagolygon ar gyfer gwariant cyhoeddus, a bydd hwnnw'n sicr yn seiliedig ar ffurf Brexit, ond rydych yn hollol gywir i ddweud nad oes unrhyw ffurf ar Brexit nad yw'n niweidiol i economi Cymru, ac rydym yn nodi hynny'n glir iawn yn y papur polisi 'Diogelu Dyfodol Cymru', ond hefyd o ran y dadansoddiad economaidd, a gyhoeddwyd gennym ym mis Rhagfyr, ynglŷn â'r ffyrdd posibl o adael yr UE. Ac mewn gwirionedd, mae'n ffaith y gallai Cymru, neu fod Cymru'n debygol o gael ei tharo hyd yn oed yn waeth na rhannau eraill o'r DU. Roedd yn ddiddorol darllen Goldman Sachs heddiw yn dweud bod £600 miliwn yr wythnos wedi'i golli eisoes yn y DU ers y refferendwm ar Ewrop. Yn sicr ni welais hynny ar ochr bws.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r cwestiynau i Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol. Mae’r cwestiwn cyntaf i’w ateb gan y Dirprwy Weinidog, a’r cwestiwn gan Dawn Bowden.
The next item, therefore, is questions to the Minister for International Relations and Welsh Language, and the first question will be answered by the Deputy Minister, and the question is from Dawn Bowden.
1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae gwaith Amgueddfeydd ac Orielau Cenedlaethol Cymru yn dod â manteision i Ferthyr Tudful a Rhymni? OAQ53715
1. Will the Minister provide an update on how the work of the National Museums and Galleries of Wales brings benefits to Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53715
Amgueddfa Cymru, the National Museum, opens its doors freely at its seven sites throughout Wales. It leads the sector in reaching out and engaging with socially diverse audiences across Wales, and I am fully aware, having been schooled by Professor Gwyn Alf Williams, that everything of value in the industrial revolution and radical politics in Wales began in Merthyr. [Laughter.]
Mae Amgueddfa Cymru yn agor ei drysau am ddim yn ei saith safle ledled Cymru. Mae'n arwain y sector drwy estyn allan ac ymgysylltu â chynulleidfaoedd amrywiol yn gymdeithasol ar draws Cymru, ac rwy'n gwbl ymwybodol, ar ôl cael fy addysgu gan yr Athro Gwyn Alf Williams, fod popeth o werth yn y chwyldro diwydiannol a gwleidyddiaeth radicalaidd yng Nghymru wedi dechrau ym Merthyr Tudful. [Chwerthin.]
And it absolutely did, Minister, so thank you for that. And could I, just while I'm on my feet, just take the opportunity to thank you for being in Merthyr Tydfil recently to start the half marathon and for the Welsh Government grant funding—
Yn bendant iawn, Weinidog, felly diolch am hynny. A chan fy mod ar fy nhraed, a gaf fi fanteisio ar y cyfle i ddiolch i chi am fod ym Merthyr Tudful yn ddiweddar i ddechrau'r hanner marathon ac am arian grant Llywodraeth Cymru—
Did he finish it?
A lwyddodd i orffen?
—that allowed it? He didn't run it, he just started it.
Minister, many of us will have noticed the success that was achieved recently by putting Dippy the Dinosaur on a tour of museums around the UK, and I'm sure our own national galleries and museums similarly have exhibits that could be put on display in venues across the south Wales Valleys and beyond. Indeed, there are many exhibits currently held in storage that could be used that way, so to what extent can you direct our national galleries and museums to bring their exhibits to the people, using local attractions like Cyfarthfa Castle or the Redhouse in Merthyr, for example, to hopefully generate additional visitors and much-needed trade? For example, the Trevithick train is held in the maritime museum in Swansea and not in its home in Merthyr Tydfil, and I'm sure the people of Merthyr Tydfil would like to see it brought to Merthyr now and again for people there locally to have a look at. So, would you agree that using suitably chosen exhibits could be another practical strand of activities in our Valleys strategies?
—a'i gwnaeth yn bosibl? Ei dechrau a wnaeth, nid ei rhedeg.
Weinidog, bydd llawer ohonom wedi sylwi ar y llwyddiant a gafwyd yn ddiweddar wrth fynd â Dippy y deinosor ar daith o amgylch amgueddfeydd y DU, ac rwy'n siŵr fod gan ein horielau a'n hamgueddfeydd cenedlaethol ein hunain arddangosion yn yr un modd y gellid eu harddangos mewn lleoliadau ledled Cymoedd de Cymru a thu hwnt. Yn wir, mae yna lawer o arddangosion a gedwir mewn storfeydd ar hyn o bryd y gellid eu defnyddio yn y ffordd honno, felly i ba raddau y gallwch gyfeirio ein horielau a'n hamgueddfeydd cenedlaethol i ddod â'u harddangosion at y bobl, gan ddefnyddio atyniadau lleol fel y Redhouse neu Gastell Cyfarthfa ym Merthyr Tudful, er enghraifft, yn y gobaith o greu ymwelwyr ychwanegol a masnach fawr ei hangen? Er enghraifft, cedwir trên Trevithick yn amgueddfa'r môr yn Abertawe ac nid yn ei gartref ym Merthyr Tudful, ac rwy'n siŵr y byddai pobl Merthyr Tudful yn hoffi ei weld yn dod i Ferthyr Tudful o bryd i'w gilydd er mwyn i'r bobl yno'n lleol gael ei weld. Felly, a ydych yn cytuno y gallai defnyddio arddangosion wedi'u dewis yn addas fod yn elfen ymarferol arall o weithgareddau yn ein strategaethau ar gyfer y Cymoedd?
Well, the answer to that must be 'yes'. I'm always encouraging the national museums and galleries to ensure that all aspects of the national collection that can be displayed across the country are displayed in that way. We have centres such as Oriel y Parc in St Davids, or some of the libraries—most recently I was at Haverfordwest opening a new library where there's a special relationship with the national museum and galleries, and, of course, the Welsh Government itself did invest, under the Sharing Treasures scheme, in Cyfarthfa Castle and I'm very interested in ensuring that we spend more on the various funds that we have—the capital funding through the transformation fund, for example, operated by my department—to make it possible to bring the various spaces in which we hold exhibitions to the right standard.
As regards the engine, I will—[Interruption.] As regards the engine, I will discuss with the National Museum directly because I am obsessed, as you know, with the history of steam and coal and the development of railways in Wales. I will discuss with the National Museum in what way we might be able to help you on this. Now, whether it's transferring the engine regularly or transferring it on a longer term relationship—.
Wel, rhaid mai'r ateb i hynny yw 'ydw'. Rwyf bob amser yn annog yr amgueddfeydd a'r orielau cenedlaethol i sicrhau bod pob agwedd ar y casgliad cenedlaethol y gellir eu dangos ar draws y wlad yn cael eu harddangos yn y ffordd honno. Mae gennym ganolfannau fel Oriel y Parc yn Nhyddewi, neu rai o'r llyfrgelloedd—yn fwyaf diweddar roeddwn yn Hwlffordd yn agor llyfrgell newydd lle mae yna berthynas arbennig â'r amgueddfa a'r orielau cenedlaethol, ac wrth gwrs, fe wnaeth Llywodraeth Cymru ei hun fuddsoddi, o dan y cynllun Cyfoeth Cymru Gyfan, yng Nghastell Cyfarthfa ac mae gennyf ddiddordeb mawr mewn sicrhau ein bod yn gwario mwy ar y cronfeydd amrywiol sydd gennym—yr arian cyfalaf drwy'r gronfa trawsnewid, er enghraifft, a weithredir gan fy adran—er mwyn ei gwneud yn bosibl gwella safon y mannau amrywiol sydd gennym ar gyfer cynnal arddangosfeydd.
O ran yr injan, fe wnaf—[Torri ar draws.] O ran yr injan, byddaf yn trafod gyda'r Amgueddfa Genedlaethol yn uniongyrchol oherwydd mae gennyf obsesiwn, fel y gwyddoch, â hanes stêm a glo a datblygiad y rheilffyrdd yng Nghymru. Byddaf yn trafod gyda'r Amgueddfa Genedlaethol pa ffordd y gallem eich helpu ar hyn. Nawr, p'un a yw'n golygu trosglwyddo'r injan yn rheolaidd neu ei throsglwyddo fel rhan o berthynas fwy hirdymor—.
Minister, can I commend you for trying to get as much of the national collection out there and seen as possible? Too much of it is held in storage and we should remember that these items are there to be seen and that is why they're in the collection in the first place. Will you join me in commending Dawn Bowden's work to promote knowledge of Merthyr's Jewish community, established in 1848, and most magnificently seen in the Gothic revival style synagogue, which was built in 1877? That synagogue's future is still in question, and I wonder if you would ask the National Museum to look at the new initiative that's been called—that is called, rather—the Historic Synagogues of Europe project, which is looking at industrial communities and other areas where there was a large Jewish population and ensuring that these historic treasures are preserved.
Weinidog, a gaf fi eich cymeradwyo am geisio cael cymaint o'r casgliad cenedlaethol allan yno ag sy'n bosibl er mwyn iddo gael ei weld? Mae gormod ohono wedi'i gadw mewn storfeydd a dylem gofio bod yr eitemau hyn yno i'w gweld a dyna pam y maent yn y casgliad yn y lle cyntaf. A wnewch chi ymuno â mi i ganmol gwaith Dawn Bowden yn hybu gwybodaeth am gymuned Iddewig Merthyr Tudful, a sefydlwyd ym 1848, ac a welir ar ei mwyaf ardderchog yn y synagog a luniwyd yn arddull yr adfywiad Gothig, ac a adeiladwyd yn 1877? Mae dyfodol y synagog yn dal i fod yn ansicr, a tybed a allech ofyn i'r Amgueddfa Genedlaethol edrych ar y fenter newydd a alwyd—a elwir, yn hytrach—yn brosiect Synagogau Hanesyddol Ewrop, sy'n edrych ar gymunedau diwydiannol ac ardaloedd eraill lle roedd yna boblogaeth Iddewig fawr a sicrhau bod y trysorau hanesyddol hyn yn cael eu cadw.
I'm very grateful to you for your support on our activity. I have a particular interest, of course, because of my own background and my own practice, in the history of all faith communities and particularly the role of the Jewish community in the development of Wales, the development of business and capitalism and investment within Wales, especially in key periods of the industrial revolution, and I will certainly make sure that I discuss this. There has been an initiative, and I have attended some meetings of faith groups specifically looking at the use of faith buildings for the conservation purposes that will then lead to them having a current value, and it seems to me that the key here, as always, is monuments are not there to be monuments. They're there to be used currently in order to interpret what happened there in the past.
Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am eich cefnogaeth i'n gweithgarwch. Mae gennyf ddiddordeb arbennig, wrth gwrs, oherwydd fy nghefndir a fy arfer fy hun, yn hanes pob cymuned ffydd ac yn arbennig rôl y gymuned Iddewig yn datblygu Cymru, yn datblygu busnesau a chyfalafiaeth a buddsoddiad yng Nghymru, yn enwedig yn ystod cyfnodau allweddol o'r chwyldro diwydiannol, a byddaf yn sicr yn gwneud yn siŵr fy mod yn trafod hyn. Cafwyd menter, a mynychais gyfarfodydd grwpiau ffydd i edrych yn benodol ar y defnydd o adeiladau ffydd at ddibenion cadwraeth a bydd hynny wedyn yn arwain at roi gwerth cyfoes iddynt, ac mae'n ymddangos i mi mai'r allwedd yma, fel bob amser, yw nad yw henebion yno i fod yn henebion. Maent yno i gael eu defnyddio yn y presennol er mwyn dehongli'r hyn a ddigwyddodd yno yn y gorffennol.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am barodrwydd sefydliadau mawr y sector preifat, fel banciau, i dderbyn gohebiaeth yn Gymraeg? OAQ53697
2. Will the Minister make a statement on the preparedness of large private sector organisations, such as banks, to accept correspondence in Welsh? OAQ53697
Wel, diolch yn fawr, Mike, a diolch am ofyn y cwestiwn yn Gymraeg. Dwi'n falch o weld y byddwch chi'n un o'r miliwn erbyn 2050. Diolch yn fawr. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn gweithio gyda'r sector banciau i’w hannog i drin y Gymraeg a’r Saesneg yn gyfartal. Yn ddiweddar, ysgrifennais at y comisiynydd er mwyn cynnig cymorth fy swyddogion i ddatblygu technoleg addas i’w cynorthwyo i ddarparu gwasanaethau Cymraeg. Byddai hwn, wrth gwrs, yn cynnwys gohebiaeth.
Thank you very much, Mike, and thank you for posing the question in Welsh. I’m pleased to see that you will be one of the million by 2050. The Welsh Language Commissioner works with the banking sector to encourage them to treat Welsh and English on the basis of equality, and recently I wrote to the commissioner offering my officials' support and assistance in developing appropriate technology to assist them in providing Welsh language services, and this, of course, would include correspondence.
Diolch am eich ateb.
Thank you for your response.
The difficulty my daughter had in getting Lloyds Bank to accept the form in Welsh is well-documented. What discussion has the Minister had, or intends to have, with banks, building societies and insurance companies regarding accepting correspondence in Welsh, because otherwise we're going to have a two-tier system, where the public sector responds in Welsh and the private sector doesn't?
Mae'r anhawster a gafodd fy merch i gael Banc Lloyds i dderbyn y ffurflen yn Gymraeg wedi cael llawer o sylw. Pa drafodaethau a gafodd y Gweinidog, neu y mae'n bwriadu eu cael, gyda banciau, cymdeithasau adeiladu a chwmnïau yswiriant ynglŷn â derbyn gohebiaeth yn Gymraeg, oherwydd fel arall bydd gennym system ddwy haen, lle mae'r sector cyhoeddus yn ymateb yn Gymraeg ac ni fydd y sector preifat yn gwneud hynny?
Wel, dwi wedi cael cyfarfod gyda'r banciau a hefyd gyda'r comisiynydd iaith, ac, wrth gwrs, mae hwn yn gyfrifoldeb ar y comisiynydd. Dwi yn cydnabod, a dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n cydnabod, fod correspondence yn rhan allweddol o wasanaeth y banc. Mae'r comisiynydd wedi cyflwyno seminar yn ddiweddar yn Llundain, achos, yn aml, dyna lle mae'r penderfyniadau'n cael eu gwneud, ac felly dwi'n meddwl dyna'r ffordd i bwyso arnyn nhw, ac, wrth gwrs, hefyd, i ddeall bod pethau'n newid yn y ffordd y mae pobl yn defnyddio banciau. Mae angen inni sicrhau bod pobl yn defnyddio technoleg a bod y dechnoleg yna ar gael drwy'r Gymraeg. Ac mae'n ddiddorol—mae Santander, er enghraifft, wedi datblygu meddalwedd lle, unwaith rŷch chi'n defnyddio'r Gymraeg unwaith, mae'n cofio eich bod chi'n siaradwr Cymraeg, a dwi'n meddwl y dylen ni fod yn annog eraill i wneud hynny.
Well, I have had a meeting with the banks and the language commissioner, and, of course, this is the commissioner’s responsibility. But I do recognise, and I do think it’s important that we should all recognise, that correspondence is a key part of the service provided by banks. The commissioner has recently presented a seminar in London, because, very often, that’s where decisions are made, and I think that’s the way to put pressure on them and, of course, to understand that things are changing in the way that people use the banks. We need to ensure that people use technology and that that technology is available through the medium of Welsh. It’s interesting how Santander, for example, has developed software, where, once you use the Welsh language once, it remembers that you are a Welsh speaker, and I think we should be encouraging others to do likewise.
It makes very good business sense, of course, for any organisation to be able to interact with their customers in the language of their choice, and that obviously includes Welsh, especially given that we want to see the Welsh language promoted. Now, many businesses, both large and small, will have members of staff within their teams who are Welsh speaking, but who very infrequently use their Welsh-language skills on a day-to-day basis. What work is the Welsh Government doing to encourage the use of those skills more widely within businesses of all sizes across Wales in order that the opportunity to use Welsh with customers is something that is not hidden, if you like, in terms of these latent skills, but is there for all to see, so that customers can be encouraged to communicate through the medium of Welsh?
Mae'n gwneud synnwyr busnes da iawn, wrth gwrs, i unrhyw sefydliad allu rhyngweithio â'u cwsmeriaid yn eu dewis iaith, ac mae hynny'n amlwg yn cynnwys Cymraeg, yn enwedig o gofio ein bod eisiau gweld yr iaith Gymraeg yn cael ei hyrwyddo. Nawr, bydd gan lawer o fusnesau, yn fawr ac yn fach, aelodau o staff yn eu timau sy'n siarad Cymraeg, ond sydd ond yn defnyddio eu sgiliau iaith Gymraeg o ddydd i ddydd yn anaml iawn. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog defnydd ehangach o'r sgiliau hynny mewn busnesau o bob maint ledled Cymru fel bod y cyfle i ddefnyddio'r Gymraeg â chwsmeriaid yn rhywbeth nad yw'n gudd, os mynnwch, o ran y sgiliau cudd hyn, ond eu bod yno i bawb eu gweld, fel y gellir annog cwsmeriaid i gyfathrebu drwy gyfrwng y Gymraeg?
Wel, wrth gwrs, byddwch chi'n ymwybodol bod y Llywodraeth wedi cyhoeddi bod 12 o swyddogion busnes ledled Cymru nawr yn mynd o gwmpas busnesau bach i roi syniadau iddyn nhw ar sut gallan nhw ddefnyddio'r Gymraeg yn y gweithle. A hefyd, wrth gwrs, mae'r cynllun Cymraeg Gwaith sy'n cael ei redeg gan y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol. Mae miloedd ar filoedd o bobl eisoes wedi defnyddio'r cyfle i ddysgu'r Gymraeg yn y gweithle, ac, wrth gwrs, rŷn ni'n rhoi cyfraniad hael tuag at y cyfle iddyn nhw i ddefnyddio'r Gymraeg. Mae lot o hyn am rili cynyddu hyder pobl i ddefnyddio'r Gymraeg yn y gweithle. Mae lot o waith yn cael ei wneud eisoes y tu fewn i'r Llywodraeth, ond beth sy'n dda nawr yw bod hwnna'n mynd allan i'r sector breifat hefyd.
Well, of course, you will be aware that the Government has announced that 12 business officials across Wales are now going around small businesses, providing them with ideas on how they can use the Welsh language in the workplace. And also, of course, there is the Cymraeg Gwaith scheme, which is run by the National Centre for Learning Welsh. Thousands and thousands of people have already used the opportunity to learn Welsh in the workplace, and, of course, we are providing a very significant contribution for them to use the Welsh language. A lot of this is about increasing people’s confidence to use the Welsh language in the workplace. A lot of work is being done within the Government already, but what is good now is that that is now going out to the private sector as well.
Minister, thankfully, apart from a few training issues, large private sector organisations such as banks and utility companies already accept correspondence in both Wales's official languages. Do you agree with me that, if we are to encourage more private sector organisations to follow suit, we have to incentivise rather than penalise? Minister, what consideration has the Welsh Government given to offering Welsh-language tuition to such organisations and perhaps reductions in business rates to those organisations that encourage staff to develop their Welsh language skills?
Weinidog, diolch byth, ar wahân i ychydig o faterion hyfforddiant, mae sefydliadau mawr yn y sector preifat megis banciau a chwmnïau cyfleustodau eisoes yn derbyn gohebiaeth yn nwy iaith swyddogol Cymru. Os ydym am annog mwy o sefydliadau sector preifat i wneud yr un peth, a ydych yn cytuno bod rhaid inni gymell yn hytrach na chosbi? Weinidog, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i gynnig hyfforddiant iaith Gymraeg i sefydliadau o'r fath a gostyngiadau mewn ardrethi busnes efallai i'r sefydliadau sy'n annog staff i ddatblygu eu sgiliau iaith Gymraeg?
Diolch yn fawr. I think you're absolutely right, there are—. It's really important that we use the carrot and the stick where possible. I am more in favour of the carrot, generally, than the stick, and that's why we have really contributed millions to an initiative to encourage people to take up learning the language in the workplace. But the other side of this, of course, is that Welsh speakers—if these private sector companies are providing that service through the medium of Welsh, then it's incumbent on us, as Welsh speakers—
Diolch yn fawr. Credaf eich bod yn hollol gywir, mae—. Mae'n bwysig iawn inni ddefnyddio'r foronen a'r wialen lle bo hynny'n bosibl. Rwy'n fwy cefnogol i'r foronen, yn gyffredinol, na'r wialen, a dyna pam yr ydym wedi cyfrannu miliynau i fenter i annog pobl i ddysgu'r iaith yn y gweithle. Ond yr ochr arall i hyn, wrth gwrs, yw bod siaradwyr Cymraeg—os yw'r cwmnïau sector preifat hyn yn darparu'r gwasanaeth hwnnw drwy gyfrwng y Gymraeg, mae'n ddyletswydd arnom ni, fel siaradwyr Cymraeg—
—fel siaradwyr Cymraeg, i sicrhau ein bod ni'n defnyddio'r gwasanaeth yna. A dyna'r broblem ar hyn o bryd. Yn aml iawn, mae'r gwasanaethau yna; ychydig iawn o Gymry Cymraeg sy'n eu defnyddio nhw. Mae'n rhaid inni fod yn sicr ein bod ni, fel Cymry Cymraeg, yn defnyddio'r gwasanaethau yna pryd bo hynny—pan fo'r cyfle yna gyda ni.
—as Welsh speakers to ensure that we make use of those services. And that’s the problem at the moment. Very often, the services are available but very few Welsh speakers make use of them. We have to ensure that we, as Welsh speakers, do make use of those services when they are available and when that opportunity arises.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch, Llywydd. Pum mlynedd yn ôl, mi oeddwn i’n cynrychioli Cyngor Gwynedd ar fwrdd Cartrefi Cymunedol Gwynedd, sef y gymdeithas tai sy’n gyfrifol am reoli dros 6,300 o dai cymdeithasol Gwynedd. Mae mwyafrif helaeth staff y corff yn siaradwyr Cymraeg, mae’r Gymraeg yn iaith mwyafrif y boblogaeth y mae’r sefydliad yma’n ei gwasanaethu, ac mae pencadlys y corff yn un o gadarnleoedd y Gymraeg. Mae’r corff wedi ymrwymo i gynnal yr arfer o weinyddu’n fewnol drwy gyfrwng y Gymraeg ac i wneud y gallu i gyfathrebu yn y Gymraeg yn sgìl hanfodol ar gyfer pob swydd er mwyn gweithredu hynny.
Yn 2014, fe wnaeth y bwrdd benderfynu bwrw ati, yn groes i gyngor Comisiynydd y Gymraeg, ac yn groes i gynllun iaith y sefydliad, i benodi i ddwy o brif swyddi'r corff heb ofyn am sgiliau Cymraeg, a hynny ar gyngor asiantaeth recriwtio o Leamington Spa. Mae yna gonsensws o blaid gweinyddu yn fewnol drwy gyfrwng y Gymraeg yn y sector cyhoeddus yng Ngwynedd, ac mae'n fater o gyfiawnder cymdeithasol bod y Gymraeg yn cael ei chynnal yn iaith gwaith, ac yn iaith fyw, yn y rhannau yma o'r byd. Gan fy mod i'n gweld hynny i gyd yn y fantol nôl yn 2014, mi wnes i ymddiswyddo o'r bwrdd.
Rŵan, mae hi wedi dod i'r amlwg bod y corff yma unwaith eto yn recriwtio uchel swyddogion, efo cymorth asiantaeth o Birmingham y tro yma. Ac mae swydd dirprwy brif weithredwr, swydd sydd â chyflog o £105,000, wedi cael ei hysbysebu heb unrhyw ofyniad o ran gallu i gyfathrebu yn y Gymraeg, dim ond 'dirnadaeth' o'r Gymraeg ac o ddiwylliant gogledd Cymru, beth bynnag ydy hynny.
Thank you, Llywydd. Five years ago, I represented Gwynedd Council on the Cartrefi Cymunedol Gwynedd board, which is the housing association responsible for managing over 6,300 homes in Gwynedd. The majority of the staff of the organisation are Welsh speakers, the Welsh language is a language of the majority of the population served by this organisation, and the headquarters is in one of the strongholds of the Welsh language. The body is committed to maintaining the practice of administering internally through the medium of Welsh and making the ability to communicate through the medium of Welsh a key skill for all posts in order to implement that.
In 2014, the board decided, contrary to the advice of the Welsh Language Commissioner, and contrary to the language scheme of the body, to appoint to two senior posts within the organisation without requiring Welsh language skills, and that was by a recruitment agency from Leamington Spa. There is a consensus in favour of internal administration through the medium of Welsh in the public sector in Gwynedd, and it’s a matter of social justice that Welsh should be maintained as the language of work, and a living language, in this part of the world. As I saw all of that being under threat back in 2014, I resigned from the board.
Now, it’s become apparent that this body once again is recruiting senior officials, with the assistance of an agency from Birmingham this time. And the post of deputy chief executive, with a salary of £105,000, has been advertised without any requirement in terms of the ability to communicate through the medium of Welsh, only an 'understanding' of Welsh and the culture of north Wales, whatever that means.
Mae gyda chi dri chwestiwn. A wnewch chi ofyn un ohonyn nhw yn weddol o sydyn?
You have three questions. Will you ask one of them relatively quickly, please?
A wnewch chi ymyrryd i sicrhau bod un o gonglfeini eich strategaeth miliwn o siaradwyr, o ran y gweithlu, yn cael ei chynnal, drwy anfon llythyr cyhoeddus i erfyn ar Cartrefi Cymunedol Gwynedd i ailystyried?
Will you intervene to ensure that one of the cornerstones of your million Welsh speakers strategy, in terms of the workforce, is maintained, by sending a public letter to urge Cartrefi Cymunedol Gwynedd to reconsider?
Wel, dwi'n meddwl bod hwn yn bwnc sensitif tu hwnt, a dwi'n meddwl bod yn rhaid i ni fod yn ofalus ein bod ni ddim yn cau'r cyfle off i ni alluogi mwy o bobl i gael y cyfle i ddysgu Cymraeg. A dwi'n meddwl, os oes yna ymrwymiad i bobl ddysgu Cymraeg pan maen nhw'n dod mewn i swydd, mi ddylen ni fod yn annog hynny hefyd. Felly, dwi yn meddwl bod rhaid i ni gymryd y cyfle i sicrhau ein bod ni ddim yn disgrimineiddio gormod yn erbyn pobl sydd ambell waith, efallai, gyda'r sgiliau cywir o ran datblygu tai ac ati, ond efallai ddim gyda'r sgiliau ieithyddol rŷch chi yn ystyried sydd mor hanfodol.
I think this a very sensitive subject, and I think we need to be careful that we don’t close the opportunity to enable more people to have the opportunity to learn Welsh. I think that if there is a commitment to learn Welsh when they come into post, then we should be encouraging that as well. So, I do think that we have to take the opportunity to ensure that we don’t discriminate too much against people who sometimes perhaps have the correct skills in terms of developing housing, but don’t have the linguistic skills that you consider so essential.
Dydy'r swydd ddisgrifiad ddim yn sôn am ddysgu Cymraeg; dydy o ddim yn sôn ei bod hi'n ddymunol, dim ond 'dirnadaeth'—sut bynnag dŷch chi'n mynd i fod yn edrych ar hynny. Y gwir amdani ydy bod gennych chi bwerau i osod safonau ar gymdeithasau tai. Ac yn 2015, yn dilyn y ffrae wreiddiol, fe wnaeth Comisiynydd y Gymraeg edrych mewn i'r holl sefyllfa, a dod i'r casgliad—a dwi'n dyfynnu allan o'r adroddiad wnaethpwyd ar y pryd—bod yr
'achos hwn wedi arddangos yn glir nad yw'r drefn bresennol o ofyn i ddarparwyr tai cymdeithasol weithredu Cynlluniau Iaith Gymraeg gwirfoddol yn ddigonol'.
Ac roedd hi'n glir bryd hynny, nôl yn 2015, bod angen i'r Llywodraeth gyflwyno safonau ar gyfer cymdeithasau tai—bedair blynedd yn ôl. Mae'r oedi yma yn golygu ein bod ni yn yr union yr un sefyllfa eto. Mae'r gwaith o wneud y rheoliadau drafft wedi cael ei gyflwyno i chi ar gyfer cymdeithasau tai. Mae o'n eistedd ar eich desg chi. Wnewch chi ddweud wrthym ni heddiw, felly, pryd fydd yna safonau ar gyfer cymdeithasau tai?
The job description doesn’t even mention learning Welsh; it doesn’t mention that it’s desirable, it’s only an 'understanding'—however you interpret that. The truth of the matter is that you do have powers to impose standards on housing associations. And in 2015, following the original fallout, the Welsh Language Commissioner looked into the whole situation, and came to the conclusion—and I quote from the report drawn up at that time—that
'This case has clearly demonstrated that the current procedure of asking providers of social housing to implement voluntary Welsh Language Schemes is not sufficient'.
It was clear at that time, back in 2015, that the Government needed to introduce standards for housing associations. That was four years ago, and this delay means that we are in exactly the same situation now. The work of making draft regulations has been presented to you for housing associations. It is sitting on your desk. So, will you tell us today when we will have standards in place for housing associations?
Wel, dwi'n meddwl bod yn rhaid i ni fod yn ofalus iawn i beidio â chymysgu'r ddau beth. Dwi yn meddwl y byddwn ni'n symud ymlaen â chynlluniau iaith—neu safonau iaith—ar gyfer cymdeithasau tai. Allaf fi ddim rhoi amserlen glir i chi, achos ein bod ni yng nghanol Brexit, ac yn anffodus mae hwnna yn sugno darpariaeth ddeddfwriaethol y Llywodraeth, felly ychydig iawn sydd ar ôl o ran symud pethau ymlaen yn ddeddfwriaethol mewn adrannau eraill. Ond mae'n rhaid i ni fod yn ofalus ein bod ni ddim yn cymysgu rhwng rhoi safonau ar gynllunio ieithyddol y tu fewn i gymdeithasau tai a mynnu bod pob un y tu fewn i'r mudiad wedyn yn siarad Cymraeg. Mae hwnna yn gam mawr iawn i'w wneud.
I think we need to be very careful not to mix both issues. I think we will be moving forward with language schemes—or language standards—for housing associations. I can’t provide you with a clear timetable, because we are in the middle of Brexit and, unfortunately, that is taking up the legislative provision of the Government, and there’s not much left in terms of moving things forward on a legislative basis in other departments. However, we need to be careful that we don’t mix up between standards on language planning within housing associations and saying that everybody within those organisations has to speak Welsh. That is a very big step.
Dwi wedi eich clywed chi'n sôn am Brexit o'r blaen fel rheswm dros beidio ag ailgychwyn y rhaglen o gyflwyno safonau ar gyfer cyrff newydd. Os rhywbeth, mae bygythiad Brexit yn ei gwneud hi'n fwy o flaenoriaeth i warchod ein hawliau iaith ni.
Mi wnaethoch chi gyhoeddi eich cynllun gweithredu strategaeth miliwn ar gyfer 2019-20 ychydig ddyddiau yn ôl. Ac roedd hyn yn gyfle i chi gadarnhau eich cynlluniau a'r gweithredu y gallwn ni edrych ymlaen atyn nhw dros y flwyddyn i ddod rŵan bod bygythiad Bil y Gymraeg wedi diflannu. Ond, yn anffodus—a dŷch chi wedi ailadrodd hynny eto heddiw—does yna ddim goleuni ar amserlen bendant ar gyfer mwy o safonau. Heb os, mae beth dŷn ni wedi ei brofi heddiw yn dangos ein bod ni eu hangen nhw.
Mi wna i ofyn i chi eto: fedrwch chi roi syniad pryd y gall gweithwyr Cymru a'r cyhoedd gael sicrwydd am eu hawliau o ran y Gymraeg ac a wnewch chi ymrwymo felly i gyhoeddi amserlen ar gyfer gosod safonau ar gyfer cymdeithasau tai ynghyd â'r holl sectorau sy'n weddill yn ystod tymor yr haf, a hynny ar ôl inni ddychwelyd ar ôl y toriad?
I’ve heard you talk of Brexit in the past as a reason for not recommencing the programme of introducing standards for new organisations. If anything, the threat of Brexit makes it even more of a priority to safeguard our language rights.
You published your action plan for a million Welsh speakers for 2019-20 a few days ago. And this was an opportunity for you to confirm your plans and the action that we should be looking forward to over the next 12 months now that the threat of the Welsh language Bill has been withdrawn. But unfortunately—and you’ve repeated that again today—you’ve shed no light in terms of a timetable for the introduction of more standards. Without doubt, what we’ve experienced today demonstrates that we need them.
I will ask you again: can you give us some idea when workers in Wales and the public can have an assurance about their rights in terms of the Welsh language, and will you commit, therefore, to publishing a timetable for imposing standards on housing associations, as well as all of the remaining sectors, during the summer term, once we’ve returned after recess?
Wel, rŷm ni yn bwriadu bwrw ymlaen gyda rhoi safonau newydd ymlaen. Mi ges i air ddoe gyda phennaeth Dŵr Cymru a gwneud yn siŵr ei fod e'n deall ein bod ni'n bwriadu symud ymlaen gyda safonau yn y maes dŵr. Felly, dyna fydd y cam cyntaf ac wedyn byddwn ni'n edrych ar y sectorau eraill ar ôl hynny.
Well, we do intend to proceed with bringing new standards forward. I had a word yesterday with the head of Dŵr Cymru, and made sure that he understands that we intend to move forward with standards in the water sector. That will be the first step and then we will look at other sectors after that.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.
Conservative spokesperson, Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Llywydd. Weinidog, yn eich cynllun gweithredu 'Cymraeg 2050' ar gyfer 2019-20, a lansiwyd yr wythnos diwethaf, rydych yn cyfeirio at argymhellion a wnaed mewn gwerthusiad annibynnol o'r rhaglen Cymraeg i Blant. Gobeithio y byddwch yn cadarnhau y byddwch yn cyhoeddi'r adolygiad rywbryd yn fuan. Sut ydych chi'n rhagweld y bydd swyddogion Cymraeg i Blant yn cymryd rhan yn y gwaith o ddatblygu ac adolygu y WESPs, cyfarfodydd fforymau iaith lleol a chynllunio rhanbarthol y Mudiad Meithrin? A sut y clywir llais y plentyn yn y broses hon yn unol â'r confensiwn hawliau plant? A gaf i ofyn hefyd—? A oes risg fod rhai cynghorau yn parhau i ddibynnu ar grwpiau allanol tebyg—mae mentrau iaith yn esiampl arall—i gyflawni eu dyletswyddau eu hunain o dan safonau?
Thank you very much, Llywydd. Minister, in your 'Cymraeg 2050' action plan for 2019-20, which was launched last week, you make reference to recommendations made by an independent evaluation of the Cymraeg for Kids programme. I hope you will confirm that you will publish that review at some point soon. How do you anticipate that officials within Cymraeg for Kids will be involved with the developments and revision of the Welsh in education strategic plans, Welsh language fora at a local level, and regional planning for Mudiad Meithrin? How will the child’s voice be heard in this process in accordance with the convention on the rights of the child? May I also ask—? Is there a risk that some councils continue to rely on external groups such as the mentrau iaith in order to comply with their own responsibilities under standards?
Diolch. Dwi'n meddwl, o ran Cymraeg i Blant, y byddwn ni'n ymgymryd â sicrhau ein bod ni'n deall os yw hwnna wedi bod yn llwyddiant. Ac, wrth gwrs, mi wna i ymgymryd â chyhoeddi'r canlyniadau unwaith y bydd y rheini gyda ni.
Rŷch chi'n eithaf iawn o ran y WESPs. Beth rŷm ni'n trio ei wneud nawr yw symud ymlaen o'r camau rŷm ni wedi eu cymryd yn y gorffennol i ganolbwyntio ar ysgolion. Ac mae dealltwriaeth gref nawr bod angen inni sicrhau bod plant, cyn mynd i'r ysgol—bod gyda ni strategaeth ar gyfer hynny. Achos, wrth gwrs, dyna'r ffordd rŷm ni'n cael plant i mewn i'r ysgol yn y lle cyntaf. Rwy'n credu ei fod yn anodd, o ran plant ifanc iawn, i gael llais y plentyn yn rhan o ddatblygu'r WESPs yma, ond dwi eisiau eich sicrhau chi ein bod ni'n mynd i ail-lunio gweithgaredd y WESPs i sicrhau bod plant ifanc—rŷm ni'n gobeithio canolbwyntio ar hynny fel y trywydd y byddwn ni eisiau i'r cynghorau ei gymryd yn y dyfodol.
Thank you. I think in terms of Cymraeg for Kids, we will be undertaking to understand if that has been a success. And I will undertake to bring the results to you once we have them.
You’re right in terms of the WESPs. What we are trying to do now is to move forward from the steps that we’ve taken in the past to concentrate on schools. There is a strong understanding now that there is a need for us to ensure that children, before they go to school—that we have a strategy for that. Because, of course, that is the way that we get children into school in the first place. I think it is difficult, in terms of very young children, to have the voice of the child in the development of these WESPs, but I want to assure you that we are going to redesign the WESPs activity to ensure that young children—we hope that we focus on that as a route that we would want the councils to follow in the future.
Diolch am yr ymateb. Wrth gwrs, rwy'n derbyn y ffaith bod plant ifanc iawn ddim yn gallu cyfrannu lot i'r broses yma, ond wrth gwrs mae gyda nhw rieni hefyd gyda syniadau. Dyw hi ddim wedi ymateb i'r cwestiwn chwaith am sut y mae rhai cynghorau yn dechrau dibynnu ar grwpiau allanol i'w helpu nhw gyda'u dyletswyddau mewnol, achos mae'n debyg fod gormod ohonyn nhw yn gwneud hynny yn lle trio creu mwy o gapasiti y tu mewn i'r cynghorau eu hunain, yn y gweithlu, ynglŷn â'u gallu Cymraeg.
Jest i symud ymlaen nawr, mae'r cynllun gweithredu yn dweud hefyd y bydd y rhaglen Cymraeg Byd Busnes eleni yn canolbwyntio ar dwristiaeth, bwyd a diod a manwerthu. Mae Cymru yn aml yn cael ei chymharu'n wael â'r Alban o ran cyfleu ein cynnig i dwristiaid yn glir. Rydym yn dal i danbrisio ein pwynt gwerthu unigryw, sef ein bod ni'n genedl o ddwy iaith. Mae'n gwahaniaethu Cymru oddi wrth rannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Sut y bydd eich swyddogion Cymraeg Byd Busnes yn gweithio gyda busnesau sy'n rhan o'n heconomi ymwelwyr i fanteisio ar y pwynt gwerthu unigryw hwnnw er budd ein cymunedau Cymraeg, ac fel esiampl i ardaloedd twristaidd eraill di-Gymraeg, lle gallai fod yn anodd i'w perswadio am y gwerth ychwanegol mae'r iaith yn ei gynnig?
Thank you for that response. I do, of course, accept the fact that very young children can’t contribute much to this process, but, of course, they have parents too who will have their own ideas. And you haven’t answered the question either on how some councils are starting to rely on external groups to help them, as they would put it, with their internal duties and responsibilities. Because it appears to me that too many of them are doing that, rather than trying to generate more capacity within the councils themselves, within their workforce, in relation to the Welsh language.
Just to move on, the action plan also says that the Welsh in Business programme this year will focus on tourism, food and drink and retail, and Wales is often compared in a poor light with Scotland in terms of conveying our tourism offer clearly. We still undervalue our unique selling point, namely that we are a bilingual nation. It differentiates Wales from other parts of the UK in that regard. So, how will your Welsh in Business officials work with businesses that are part of our visitor economy to take advantage of that unique selling point for the benefit of Welsh-speaking communities and as an example to other non-Welsh-speaking tourist areas, where it could be difficult to persuade those in terms of what the Welsh language has to offer?
Diolch. Rŷch chi'n eithaf reit; mae'n rhaid inni fod yn wyliadwrus—jest i ateb yr un diwethaf wnes i ddim ateb y tro diwethaf—o ran dibynnu yn ormodol ar grwpiau allanol i ymgymryd â phethau sy'n ymwneud â'r iaith Gymraeg. Dwi'n meddwl ei fod e'n bwysig ein bod ni i gyd yn datblygu'r gallu yna yn fewnol ac, wrth gwrs, gall cynghorau ddysgu oddi wrth ei gilydd. Mae rhai yn lot fwy ar y blaen na rhai eraill. Rŷm ni wedi gweld bod Heddlu Gogledd Cymru, er enghraifft, wedi gwneud gwaith arbennig yn datblygu'r iaith Gymraeg.
O ran Cymraeg Byd Busnes, ddoe fe wnes i siarad â'r grŵp trawsbleidiol a oedd yn gofyn yn union yr un cwestiwn ag ŷch chi wedi ei ofyn nawr, sef sut rŷm ni'n defnyddio'r ffaith bod gyda ni iaith unigryw i werthu ein gwlad. Beth sydd wedi digwydd eisoes yw bod ein brandio ni wedi newid yn llwyr yn ddiweddar. Rŷm ni'n defnyddio'r iaith Gymraeg fel rhan o'r brandio rhyngwladol fel ein bod ni yn sefyll allan. Ac, wrth gwrs, bydd y swyddogion sy'n gweithredu o ran Cymraeg mewn busnes yn gallu rhoi lot o help i'r rheini sy'n gweithio yn y maes twristiaeth. Er enghraifft, mae lot ohonyn nhw mewn restaurants ac ati ac rŷm ni'n gallu eu helpu nhw i gyfieithu eu bwydlen nhw i sicrhau bod yna allu iddyn nhw roi'r gwasanaeth yna trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hwnna hefyd yn gwneud iddyn nhw sefyll allan, ac mae pobl yn hoffi hynny, wrth gwrs. Dwi'n meddwl bod yna rai ardaloedd lle mae hynny'n mynd i weithio'n well, ond dwi'n gobeithio beth welwn ni, fel ŷch chi wedi cyfeirio ato, yw bod pobl eraill yn deall ac yn dysgu oddi wrth y rhai sy'n cymryd y camau cyntaf yna.
Thank you. You’re quite right; there is a need to be careful—just to answer the last question—in terms of relying too much on external groups to undertake things relating to the Welsh language. I do think it’s important that we all develop that ability internally, and, of course, councils can learn from each other. Some are further forward than others. We've seen, for example, that North Wales Police have done extraordinary work in developing the Welsh language.
In terms of Welsh in Business, yesterday I spoke with a cross-party group that were asking exactly the same question that you’ve asked now, namely how do we use the fact that we have a unique language to sell our country. What has happened already is that our branding has completely changed recently. We use the Welsh language as part of the international branding so that we do stand out. And, of course, officials who are working on Welsh in Business will be able to provide a lot of support to those who work in the tourism sector. For example, many of them are in restaurants and so forth. We can help them to translate their menus to ensure that they’re able to provide that service through the medium of Welsh, and that makes them stand out, and people like that. Of course, I think there are some areas where that is going to work better than others, but I hope that what we’ll see, as you referred to, is that other people understand and learn from those who are taking those initial steps.
Diolch am yr ateb hwnnw. Gobeithio bod peth o'r gwaith yn dechrau cael tipyn bach o lwyddiant gyda beth sy'n digwydd yn barod, ond hoffwn i weld mwy o gynnydd yn y llwyddiant yna yn y dyfodol.
Fis diwethaf, pan wnes i ofyn ichi am linell gymorth gyfieithu Llywodraeth Cymru i fusnesau bach, dywedoch chi wrthyf fi fod llawer iawn o waith yn cael ei wneud yn y maes hwn a bod y rhan fwyaf o'r gwaith hwnnw yn cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru. Mae eich cynllun gweithredu yn dweud y bydd ymgyrch farchnata i annog busnesau i ddefnyddio'r llinell gymorth gyfieithu hon a bydd Llywodraeth Cymru—quote—yn cydweithio â Chomisiynydd y Gymraeg ar hyn. Manylion newydd yw'r rheini ers mis diwethaf. A ydych chi'n golygu y bydd y comisiynydd yn helpu i hyrwyddo'r llinell gymorth? Achos roeddwn i'n meddwl taw mentrau iaith oedd yn gyfrifol am weithio gyda busnesau bach. Neu a ydych chi'n ystyried trosglwyddo'r holl gyfrifoldeb dros redeg y llinell gymorth i swyddfa'r comisiynydd? Os felly, a allwch chi gadarnhau lle ym Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 y mae gan y comisiynydd y pŵer i gynnig y gwasanaeth hwn, a faint o gyllid ychwanegol y byddwch yn ei roi i'r comisiynydd newydd i gwrdd â'r cyfrifoldeb newydd hwn?
Thank you for that response. I hope that some of this is starting to bear fruit, but I would like to see more progress made in future.
Last month, when I asked you about the Welsh Government translation helpline for small businesses, you told me that much work was being done in this area and that most of that work was being done by the Welsh Government. Your action plan states that there will be a marketing campaign to encourage businesses to use the translation helpline and that the Welsh Government—quote—will collaborate with the Welsh Language Commissioner on this. That’s a new detail since last month. Does that mean that the commissioner will help you to promote the helpline? Because I thought it was the mentrau iaith that were responsible for working with small businesses. Or are you considering transferring the whole responsibility for running this helpline to the commissioner’s office? If so, can you confirm where in the Welsh Language (Wales) Measure 2011 the commissioner has the power to provide this service, and how much additional funding will you provide to the new commissioner to meet this new responsibility?
Wel, ar hyn o bryd, beth rŷm ni'n gobeithio ei wneud yw sicrhau bod y llinell gymorth yna yn dechrau tu fewn i Lywodraeth Cymru. Wrth gwrs, mae'r ymgyrch farchnata yna—bydd hwnna'n dechrau cyn bo hir. Ond mae gyda ni gomisiynydd newydd sydd wedi dechrau'r wythnos yma, a dwi'n gobeithio y bydd y cydweithrediad yna rhwng Llywodraeth Cymru a swyddfa'r comisiynydd yn rhoi'r cyfle inni sicrhau ein bod ni lot yn gliriach ynglŷn â phwy sy'n gwneud beth o ran busnesau. Dwi'n meddwl bod yna le inni geisio gweld a oes yna ffordd inni gydweithredu yn well. Dwi ddim yn meddwl bod dim byd yn y Mesur yn atal y comisiynydd rhag mynd i mewn i'r maes yma, ond beth rŷm ni wedi bod yn poeni amdano yn y gorffennol yw'r ffaith bod y comisiynydd wedi bod yn canolbwyntio gormod, efallai, ar y safonau ac ar blismona yn hytrach nag ar hybu ac ar hyrwyddo. Byddwn i'n gobeithio yn y dyfodol bydd yna gamau yn cael eu cymryd i fynd i mewn i'r maes yma'n fwy gan y comisiynydd.
At the moment, what we’re hoping to do is to ensure that that helpline starts within Welsh Government. Of course, that marketing campaign will start soon. But, of course, we do have a new commissioner who has started in post this week, and I do hope that the collaboration between Welsh Government and the commissioner’s office will provide us with an opportunity to ensure that we’re much clearer in terms of who does what in terms of business. I think there is room for us to try and see whether there is a way for us to work together better. I don’t think there’s anything in the Measure that stops the commissioner from entering this field, but what we’ve been concerned about in the past is the fact that the commissioner has been focusing too much, perhaps, on the standards, rather than promoting, and we would hope, in the future, that steps will be taken to go into this field more.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, we've had a couple of debates recently about rugby, which is always an interesting subject. However, the cricket season starts in a week's time, so today I wanted to turn my attention to that. Now, as you'll be aware, Glamorgan have encountered some financial difficulty in recent years. Of course, they agreed a deal with the English cricket board not to host test matches between 2020 and 2024 in exchange for a compensation package that has helped their financial position somewhat. But what can the Welsh Government do to ensure that international cricket is brought to Wales over the next five years and beyond?
Diolch, Lywydd. Weinidog, rydym wedi cael ambell i ddadl yn ddiweddar am rygbi, sydd bob amser yn bwnc diddorol. Fodd bynnag, mae'r tymor criced yn dechrau ymhen wythnos, felly rwy’n awyddus i roi sylw i hynny heddiw. Nawr, fel y gwyddoch, mae Morgannwg wedi wynebu anawsterau ariannol dros y blynyddoedd diwethaf. Wrth gwrs, fe ddaethant i gytundeb â bwrdd criced Lloegr i beidio â chynnal gemau prawf rhwng 2020 a 2024 yn gyfnewid am becyn iawndal sydd wedi helpu eu sefyllfa ariannol i raddau. Ond beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod criced rhyngwladol yn dod i Gymru dros y pum mlynedd nesaf a thu hwnt?
Thank you very much for the question, and, indeed, I am a Glamorgan supporter, since I was first taken to St Helen's, not quite understanding what was going on there, about five years old at the time. What I will do is I will undertake to have a meeting with Cricket Wales and a discussion with the Glamorgan cricket club, and I will have an opportunity to do that fairly soon as the season is starting. But I will also undertake, if necessary, to meet formally with the England and Wales Cricket Board, in relation to the decisions made about test matches, because I appreciate the value of such events to Cardiff and the important status of Sophia Gardens as the national home of cricket in Wales.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, ac yn wir, rwy'n cefnogi Morgannwg ers y tro cyntaf i mi fynd i faes San Helen, heb ddeall beth yn union oedd yn digwydd yno, a minnau tua phum mlwydd oed ar y pryd. Yr hyn rwyf am ei wneud yw ymrwymo i gael cyfarfod gyda Criced Cymru, a thrafodaeth gyda chlwb criced Morgannwg, a byddaf yn cael cyfle i wneud hynny cyn bo hir wrth i'r tymor ddechrau. Ond byddaf hefyd yn ymrwymo, os bydd angen, i gyfarfod yn ffurfiol â Bwrdd Criced Cymru a Lloegr, mewn perthynas â'r penderfyniadau a wneir ynghylch gemau prawf, gan fy mod yn sylweddoli gwerth digwyddiadau o'r fath i Gaerdydd a statws pwysig Gerddi Sophia fel cartref cenedlaethol criced yng Nghymru.
Yes. Thanks very much for that commitment, Minister, and I'm sure meeting with the English cricket board would be a good idea, and I look forward to a positive outcome from that.
I note that, in 2018-19, the Welsh Government allocated £600,000 to Cricket Wales to support both community and high-performance cricket across Wales. Of course, the popularity of cricket has grown amongst people of all ages in recent years, but particularly amongst young people. I see from Cricket Wales's board minutes that a number of the board members have been working with Glamorgan cricket club to progress various initiatives, with the focus on increasing the number of people involved in cricket from the current figure of 20,000 to 40,000, which is an ambitious target. Can you tell us a little more about what Cricket Wales is doing to help develop the sport at grass-roots level, and do you think this target of doubling the number of people involved in cricket can be achieved?
Iawn. Diolch yn fawr iawn am eich ymrwymiad, Weinidog, ac rwy'n siŵr y byddai cyfarfod â bwrdd criced Lloegr yn syniad da, ac edrychaf ymlaen at ganlyniad cadarnhaol yn sgil hynny.
Nodaf fod Llywodraeth Cymru, yn 2018-19, wedi dyrannu £600,000 i Criced Cymru i gefnogi criced cymunedol a chriced pherfformiad uchel ledled Cymru. Wrth gwrs, mae poblogrwydd criced wedi tyfu ymhlith pobl o bob oed dros y blynyddoedd diwethaf, ond yn enwedig ymhlith pobl ifanc. Gwelaf o gofnodion bwrdd Criced Cymru fod nifer o aelodau'r bwrdd wedi bod yn gweithio gyda chlwb criced Morgannwg i ddatblygu gwahanol fentrau, gyda'r ffocws ar gynyddu nifer y bobl sy'n ymwneud â chriced o'r ffigur presennol o 20,000 i 40,000, sy'n darged uchelgeisiol. A allwch ddweud ychydig mwy wrthym am yr hyn y mae Criced Cymru yn ei wneud i helpu i ddatblygu'r gamp ar lawr gwlad, ac a ydych yn credu y gellir cyflawni'r targed hwn o ddyblu nifer y bobl sy'n ymwneud â chriced?
Well, I hope it can. Obviously, it's a matter of timescale, but, again, I will ensure that, in my future discussions with Cricket Wales this season, I will ask them for a clearer indication of the likely implementation of such a target. As far as I'm concerned, it's always important to increase the spread of interest in sport. We have our major sports, which are no longer limited to the traditional seasons in terms of football and rugby football and netball, which is an increasingly important sport, and I look forward very much this week to the international women's football event, in which I shall be supporting the Welsh women's team at Rodney Parade in Newport, which has become their traditional venue. But I will make sure that, when I have these discussions, I will ensure that the role of cricket, and indeed the role of, potentially, other summer sports, will be matters that I will discuss, and through Sport Wales, of course.
Wel, rwy'n gobeithio y gellir ei gyflawni. Yn amlwg, mae'n fater o amserlen, ond unwaith eto, byddaf yn sicrhau, yn fy nhrafodaethau gyda Criced Cymru sydd i ddod y tymor hwn, y byddaf yn gofyn iddynt am arwydd cliriach ynglŷn â gweithredu targed o'r fath. O'm rhan i, mae cynyddu diddordeb mewn chwaraeon bob amser yn bwysig. Mae gennym ein prif chwaraeon, nad ydynt bellach wedi'u cyfyngu i'r tymhorau traddodiadol o ran pêl-droed, rygbi a phêl-rwyd, sy'n gamp gynyddol bwysig, ac edrychaf ymlaen yn fawr iawn yr wythnos hon at y digwyddiad pêl-droed menywod rhyngwladol, pan fyddaf yn cefnogi tîm menywod Cymru yn Rodney Parade yng Nghasnewydd, sef eu lleoliad traddodiadol bellach. Ond rwyf am wneud yn siŵr, pan fyddaf yn cael y trafodaethau hyn, y byddaf yn sicrhau y bydd rôl criced, ac yn wir, rôl chwaraeon haf eraill o bosibl, yn faterion y byddaf yn eu trafod, a thrwy Chwaraeon Cymru, wrth gwrs.
Yes, of course. It's important to foster interest in many sports, and I'm sure we all wish the Welsh women's team well in their endeavours.
The ECB have recently announced a new city-based T20 competition, if I can return to the cricket subject. It is good to see that Cardiff is one of the host venues. One of the problems I think Glamorgan have in appealing to people from all across Wales, though, is that the majority of the games are played now at Sophia Gardens in Cardiff. I know that there are efforts by Glamorgan to take games around the country. They do have their outgrounds in St Helen's, where, of course, you began watching Glamorgan, as you stated earlier, and also Colwyn Bay, where they play county games. What do you think the Welsh Government can do to ensure that cricket in Wales is brought to a wider audience, not just in terms of numbers, but geographically as well?
Ie, wrth gwrs. Mae'n bwysig meithrin diddordeb mewn llawer o chwaraeon, ac rwy'n siŵr fod pob un ohonom yn dymuno'n dda i dîm menywod Cymru gyda’u hymdrechion.
Yn ddiweddar, cyhoeddodd Bwrdd Criced Lloegr gystadleuaeth T20 newydd i ddinasoedd, os caf ddychwelyd at griced. Mae'n dda gweld bod Caerdydd yn un o'r lleoliadau a fydd yn cynnal y digwyddiad. Fodd bynnag, un o'r problemau sydd gan Forgannwg o ran apelio at bobl o bob cwr o Gymru yn fy marn i, yw bod y rhan fwyaf o'r gemau bellach yn cael eu chwarae yng Ngerddi Sophia yng Nghaerdydd. Gwn fod Morgannwg wedi ymdrechu i chwarae gemau o gwmpas y wlad. Mae ganddynt faes yn San Helen, lle dechreuoch chi wylio Morgannwg, wrth gwrs, fel y dywedasoch yn gynharach, a hefyd ym Mae Colwyn, lle maent yn chwarae gemau sirol. Beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud yn eich barn chi i sicrhau bod criced yng Nghymru yn cyrraedd cynulleidfa ehangach, nid yn unig o ran niferoedd, ond yn ddaearyddol hefyd?
I certainly endorse the importance of geographical spread, and, again, clearly, I am a regular attender when there are Glamorgan matches at Llandrillo-yn-Rhos, but I would be the first to admit that that is not an adequate ground, because the boundary, unfortunately, is a bit close to the wicket, to the pitch. But I will ensure that those issues are discussed when I have my discussions with Glamorgan, and I'll take some further advice as to what seems to be commercially possible, without making any immediate commitments as to how we should do that. But, obviously, the geographical distribution of cricket, as indeed the distribution of other sports in the north, brings back the whole question of the future of Parc Eirias, because there are issues here where I think we are missing out on a large audience in the north of Wales, but also a substantial audience that would love to travel from the north-west of England into north Wales for their sport venues.
Yn sicr, rwy’n cydnabod pwysigrwydd cyrhaeddiad daearyddol, ac eto, yn amlwg, rwy'n mynychu gemau Morgannwg yn Llandrillo-yn-Rhos yn rheolaidd, ond fi fyddai'r cyntaf i gyfaddef nad yw’n faes addas, gan fod y ffin, yn anffodus, braidd yn agos at y wiced, at y llain. Ond byddaf yn sicrhau bod y materion hynny’n cael eu trafod pan fyddaf yn cael fy nhrafodaethau â Morgannwg, a byddaf yn ceisio cyngor pellach ynghylch yr hyn sydd i weld yn fasnachol bosibl, heb wneud unrhyw ymrwymiadau ar unwaith ynglŷn â sut y dylem wneud hynny. Ond yn amlwg, mae dosbarthiad daearyddol criced, yn ogystal â dosbarthiad chwaraeon eraill yn y gogledd yn wir, yn dod a'r holl gwestiwn ynghylch dyfodol Parc Eirias yn ei ôl, gan fod materion yma lle credaf ein bod yn colli cynulleidfa fawr yng ngogledd Cymru, yn ogystal â chynulleidfa sylweddol a fyddai wrth ei bodd yn teithio o ogledd-orllewin Lloegr i leoliadau chwaraeon yng ngogledd Cymru.
3. Pa gynlluniau sydd gan y Gweinidog i adeiladu ar lwyddiant y rhaglen Cymru o Blaid Affrica Llywodraeth Cymru? OAQ53727
3. What plans does the Minister have to build on the success of the Welsh Government's Wales for Africa programme? OAQ53727
I am delighted that Wales for Africa is within my portfolio and that so many people are actively engaged in making Wales and the world a better place. The programme will form a key component of the international strategy consultation. I'm considering a response to the international strategy from the voluntary sector on how we can drive forward with this aspect of the Welsh Government's work.
Rwyf wrth fy modd fod Cymru o Blaid Affrica yn rhan o fy mhortffolio a bod cynifer o bobl yn cymryd rhan weithredol yn y gwaith o wneud Cymru a'r byd yn lle gwell. Bydd y rhaglen yn rhan allweddol o'r ymgynghoriad ar y strategaeth ryngwladol. Rwy'n ystyried ymateb i'r strategaeth ryngwladol gan y sector gwirfoddol ynghylch sut y gallwn fwrw ymlaen â'r agwedd hon ar waith Llywodraeth Cymru.
Thanks for that response, Minister. I very much agree, and I think there's widespread agreement across the Chamber that this is a very worthwhile programme that delivers great benefits for sub-Saharan Africa and, indeed, for Wales. One important aspect of it is the community-to-community links. I think we have a very impressive number of those in Wales, but obviously they could be added to, Minister, and the existing ones could be deepened and strengthened. So, given the importance of opening up Wales to the world and the world to Wales, and the significant part that these links play within that ambition, will you look at improving the availability of resources, of funding, to build the number of links and, as I said, strengthen and deepen those that currently exist?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Cytunaf yn llwyr, a chredaf y ceir cytundeb cyffredinol ar draws y Siambr fod hon yn rhaglen werth chweil sy'n darparu manteision sylweddol i Affrica Is-Sahara, ac yn wir, i Gymru. Un agwedd bwysig ar hyn yw'r cysylltiadau rhwng cymunedau. Credaf fod gennym nifer calonogol iawn ohonynt yng Nghymru, ond yn amlwg, gellid ychwanegu atynt, Weinidog, a gellid dwysáu a chryfhau'r rhai sy'n bodoli'n barod. Felly, o ystyried pwysigrwydd agor Cymru i'r byd a'r byd i Gymru, a'r rhan arwyddocaol y mae'r cysylltiadau hyn yn ei chwarae wrth gyflawni’r uchelgais honno, a wnewch chi ystyried gwella argaeledd adnoddau a chyllid er mwyn cynyddu nifer y cysylltiadau, ac fel y dywedais, er mwyn cryfhau a dwysáu’r rheini sy'n bodoli eisoes?
Well, it's clear that the most successful strategies have been ones where actually it is about community to community, and this is a great example where actually people are just getting on with it, I think. PONT is a great example of that; some of the work that's done in Lesotho really demonstrates how building those communities and people-to-people relationships really gives a depth to the Wales for Africa programme.
One of the things that we need to do is to just have much greater clarity on who is doing what, where, so I've already commissioned a piece of work to see how we map that, so that we're all aware of what's going on before we start. You're absolutely right—resources are always going to be an issue here, but what's clear is, with the very small resources we are giving to this, they are having a major impact. But we can also be creative in some of the other ways that we help. So, the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, for example, recently donated a fisheries protection vessel to the Government of Liberia. It's a real issue there—how do people protect their fishing stocks—and I think that was a great contribution we can give. It wasn't money, but it was a boat, and we did that with the World Bank and with other organisations. I think we can be really proud of some of the work we're doing.
Wel, mae'n amlwg mai'r strategaethau mwyaf llwyddiannus yw'r rhai sy'n ymwneud â'r cysylltiad rhwng cymunedau, ac mae hon yn enghraifft wych o ble mae pobl yn mynd i’r afael â hynny, yn fy marn i. Mae PONT yn enghraifft wych o hynny; mae peth o'r gwaith a wneir yn Lesotho yn dangos o ddifrif sut y mae adeiladu'r cymunedau hynny a'r cysylltiadau hynny rhwng pobl yn rhoi dyfnder i raglen Cymru o Blaid Affrica.
Un o'r pethau y mae angen i ni eu gwneud yw sicrhau y ceir mwy o eglurder o ran pwy sy'n gwneud beth ac ym mhle, felly rwyf eisoes wedi comisiynu gwaith i weld sut i fynd ati i fapio hynny, er mwyn sicrhau bod pob un ohonom yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd cyn inni ddechrau. Rydych yn llygad eich lle—bydd adnoddau bob amser yn broblem yn hyn o beth, ond yr hyn sy'n glir yw bod yr ychydig iawn o adnoddau a ddarparwn ar gyfer hyn yn cael cryn effaith. Ond gallwn hefyd fod yn greadigol gyda rhai o'r ffyrdd eraill rydym yn rhoi cymorth. Felly, yn ddiweddar, rhoddodd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig gwch ar gyfer amddiffyn pysgodfeydd i Lywodraeth Liberia. Mae'n broblem wirioneddol yno—sut y mae pobl yn amddiffyn eu stociau pysgota—a chredaf fod hwnnw'n gyfraniad gwych y gallwn ei roi. Nid arian ydoedd, ond llong, a gwnaethom hynny gyda Banc y Byd a chyda sefydliadau eraill. Credaf y gallwn fod yn falch iawn o rywfaint o'r gwaith a wnawn.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I think I'm fast becoming my party's Africa champion, Minister. I seem to always be asking you about Africa or Love Zimbabwe in my questions to you. Can I concur with the comments that John Griffiths has just made? As you know, I do have links with the Love Zimbabwe charity, which has strong links with the town of Abergavenny. As I told you last week, Martha Holman, one of the volunteers, has her British citizenship ceremony tomorrow, actually, in Usk. So, I'm sure you'd like to join me in extending good wishes to her.
We know the difficulties that Zimbabwe is currently experiencing, and also the wider southern African area following the recent storm Idai. This Assembly, as you said, has a reputation for its links with Africa, dating back to the first Assembly, when we established those links with Lesotho. Will you and the Presiding Officer and Deputy Presiding Officer ensure that the importance of those links between the people of Wales and the people of Africa are centre stage at this year's—next month's—celebration of the 20 years of devolution, which I know is going to be happening here and elsewhere, to make sure that, in the future, links between Wales and Africa are cemented, because I think that our support for the people of Africa is very much appreciated?
Credaf fy mod yn prysur ddod yn hyrwyddwr fy mhlaid ar ran Affrica, Weinidog. Ymddengys fy mod bob amser yn eich holi ynglŷn ag Affrica neu Love Zimbabwe yn fy nghwestiynau i chi. A gaf fi gytuno â'r sylwadau a wnaed gan John Griffiths? Fel y gwyddoch, mae gennyf gysylltiadau ag elusen Love Zimbabwe, sydd â chysylltiadau cryf â thref Y Fenni. Fel y dywedais wrthych yr wythnos diwethaf, bydd Martha Holman, un o'r gwirfoddolwyr, yn mynychu ei seremoni ddinasyddiaeth Brydeinig yfory ym Mrynbuga. Felly rwy'n siŵr yr hoffech ymuno â mi i ddymuno'n dda iddi.
Gwyddom am yr anawsterau y mae Zimbabwe yn eu hwynebu ar hyn o bryd, yn ogystal ag ardal ehangach de Affrica yn dilyn storm Idai yn ddiweddar. Mae gan y Cynulliad hwn, fel y dywedasoch, enw da am ei gysylltiadau ag Affrica ers y Cynulliad cyntaf, pan sefydlasom y cysylltiadau hynny â Lesotho. A wnewch chi, y Llywydd a'r Dirprwy Lywydd sicrhau bod pwysigrwydd y cysylltiadau hynny rhwng pobl Cymru a phobl Affrica yn cael sylw blaenllaw yn y digwyddiad eleni—y mis nesaf—i ddathlu 20 mlynedd ers datganoli, a fydd yn digwydd yma ac mewn mannau eraill, er mwyn sicrhau bod cysylltiadau rhwng Cymru ac Affrica yn y dyfodol yn cael eu cadarnhau, gan y credaf fod ein cefnogaeth i bobl Affrica yn cael ei gwerthfawrogi'n fawr?
Thank you. I think that's an excellent idea, and it's one I hope that the Deputy Presiding Officer will pass on—that message that perhaps it would be a good thing to celebrate the Wales-Africa links in those celebrations of 20 years of devolution.
I would love to welcome Martha as a citizen of Wales. We are delighted to have her. If everybody made the kind of contribution that she's made to her community we'd be much better off as a nation. We are really thrilled to have her, and anyone who can pass those citizenship tests really deserves to be a member of our nation. They really are quite tough. So, welcome to her, to be a Welsh Zimbabwean. We're very proud to have her.
I think it is also essential to request that the people of Wales stand in solidarity at this time with the people in southern Africa who are affected by cyclone Idai. It's been a colossal and damaging effect on the economy, on lives, on the communities there, and if anyone could contribute, that's certainly something that we would encourage them to do.
Diolch. Credaf fod hynny'n syniad gwych, a gobeithiaf ei fod yn un y bydd y Dirprwy Lywydd yn ei rannu—y neges honno y byddai'n wych dathlu'r cysylltiadau Cymru-Affrica wrth ddathlu 20 mlynedd ers datganoli.
Buaswn wrth fy modd yn croesawu Martha fel dinesydd Cymru. Rydym yn falch iawn o'i chael. Pe bai pawb yn gwneud y math o gyfraniad y mae hi wedi'i wneud i'w chymuned, byddem yn llawer gwell ein byd fel cenedl. Rydym yn wirioneddol falch o'i chael, ac mae unrhyw un sy'n gallu pasio'r profion dinasyddiaeth hynny yn haeddu bod yn aelod o'n gwlad. Maent yn eithaf anodd. Felly, croeso iddi, i fod yn Zimbabwead Cymreig. Rydym yn falch iawn o'i chael.
Credaf ei bod hefyd yn hanfodol gofyn i bobl Cymru ddangos eu bod yn un â'r bobl yn ne Affrica sydd wedi'u heffeithio gan seiclon Idai. Mae wedi cael effaith enfawr a niweidiol ar yr economi, ar fywydau, ar y cymunedau yno, ac os oes modd i unrhyw un gyfrannu, mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddem yn eu hannog i'w wneud.
Minister, I'm very glad that you mention PONT and the work done by people in my constituency, particularly people such as Dr Geoff Lloyd, who has done so much on health in places like Uganda. And I wonder if you're aware of the proposal emerging from those who are involved in the Wales for Africa Health Links network, which suggests that Wales could adopt 3 million people in sub-Saharan Africa and provide universal health coverage for them through the existing network. Now, this is a really exciting proposal, not only using the existing network and existing resources and so on, but it would extend the actual coverage of the programme and would be a real tribute to the anniversary of the Wales for Africa programme.
Weinidog, rwy'n falch iawn eich bod yn sôn am PONT a'r gwaith a wnaed gan bobl yn fy etholaeth, yn enwedig pobl fel Dr Geoff Lloyd, sydd wedi gwneud cymaint o waith ar iechyd mewn mannau fel Uganda. A tybed a ydych yn ymwybodol o'r cynnig sy'n datblygu gan y rhai sy'n ymwneud â rhwydwaith Cysylltiadau Iechyd Cymru o Blaid Affrica, sy'n awgrymu y gallai Cymru fabwysiadu 3 miliwn o bobl yn Affrica Is-Sahara a darparu gwasanaeth iechyd cyffredinol iddynt drwy'r rhwydwaith sy'n bodoli eisoes. Nawr, mae hwn yn gynnig cyffrous iawn, nid yn unig o ran defnyddio'r rhwydwaith a'r adnoddau ac ati sy'n bodoli eisoes, ond byddai'n ymestyn holl gwmpas y rhaglen ac yn deyrnged wirioneddol i ben-blwydd rhaglen Cymru o Blaid Affrica.
Thank you. I think the work that PONT has done over the years is really quite phenomenal and so many people have been engaged with it from the bottom up. I'm aware of the work and the suggestions that have been made in terms of that link and the possibility of seeing how much further we can push the health links in particular. I've had a meeting with the deputy health Minister today to see whether there is any scope for us to push this further. So, we need to think and to scope out if there are any possibilities. In principle, I'd love to see that develop a bit further. Of course, we're under severe financial constraints at the moment, but if there is a possibility, in particular within the health sector, then I would like to see how we can explore those further.
Diolch. Credaf fod y gwaith y mae PONT wedi'i wneud dros y blynyddoedd yn wirioneddol anhygoel, ac mae cymaint o bobl wedi bod yn rhan o'r gwaith hwnnw o'r gwaelod i fyny. Rwy'n ymwybodol o'r gwaith a'r awgrymiadau a wnaed o ran y cyswllt hwnnw a'r posibilrwydd o weld faint yn rhagor y gallwn hybu'r cysylltiadau iechyd yn enwedig. Rwyf wedi cael cyfarfod gyda'r dirprwy Weinidog iechyd heddiw i weld a oes unrhyw fodd o hybu hyn ymhellach. Felly, mae angen i ni feddwl a nodi unrhyw bosibiliadau sydd i'w cael. Mewn egwyddor, buaswn wrth fy modd yn gweld hynny'n datblygu ychydig ymhellach. Wrth gwrs, mae cyfyngiadau ariannol difrifol arnom ar hyn o bryd, ond os oes posibilrwydd, yn enwedig o fewn y sector iechyd, hoffwn weld sut y gallwn archwilio hynny ymhellach.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am strategaeth cysylltiadau rhyngwladol Llywodraeth Cymru? OAQ53734
4. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's international relations strategy? OAQ53734
Diolch yn fawr. I announced my intentions to produce a new strategy communicating our international vision for Wales in January. We are still in the drafting stages of this work, and I expect to put a draft to Cabinet in early May, with a final document ready for publication before the summer.
Diolch yn fawr. Cyhoeddais fy mwriad i gynhyrchu strategaeth newydd i gyfleu ein gweledigaeth ryngwladol ar gyfer Cymru ym mis Ionawr. Rydym yn dal i ddrafftio'r gwaith hwn, ac rwy'n disgwyl cyflwyno drafft i'r Cabinet ym mis Mai, gyda'r ddogfen derfynol yn barod i'w chyhoeddi cyn yr haf.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Well, in that case, I'm delighted to have caught you drafting the strategy. That's certainly something to be welcomed. We're all aware of the disaster of Brexit and the impact that's having on the standing of the United Kingdom across the world. It's important, therefore, that the Welsh Government renews its work to promote Wales as a place to do business and a place where we can create new business links across different countries. We know also that there's a significant investment taking place in the Heads of the Valleys and a Valleys programme that looks at promoting the Valleys as a place to invest and a place to do business. Can you, Minister, ensure that the Valleys and the Heads of the Valleys are central to your work in terms of international relations? Promoting the Heads of the Valleys and the whole of the Valleys as places where we can create businesses, create new business activity, I hope, will be central to the Welsh Government's wider vision of an international relations strategy.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Wel, os felly, rwy'n falch iawn fy mod wedi'ch dal yn drafftio'r strategaeth. Mae hynny'n sicr yn rhywbeth i'w groesawu. Mae pob un ohonom yn ymwybodol o drychineb Brexit a'r effaith y mae'n ei chael ar statws y Deyrnas Unedig ledled y byd. Mae'n bwysig, felly, fod Llywodraeth Cymru yn adnewyddu ei gwaith i hyrwyddo Cymru fel lle i wneud busnes a man lle gallwn greu cysylltiadau busnes newydd gyda gwahanol wledydd. Gwyddom hefyd fod buddsoddiad sylweddol ar waith ym Mlaenau'r Cymoedd a rhaglen ar gyfer y Cymoedd sy'n ceisio hyrwyddo'r Cymoedd fel lle i fuddsoddi a lle i wneud busnes ynddo. A allwch chi, Weinidog, sicrhau bod y Cymoedd a Blaenau'r Cymoedd yn ganolog i'ch gwaith o ran cysylltiadau rhyngwladol? Bydd hyrwyddo Blaenau'r Cymoedd a'r Cymoedd yn gyffredinol fel mannau lle gallwn greu busnesau, creu gweithgarwch busnes newydd, gobeithio, yn rhan ganolog o weledigaeth ehangach Llywodraeth Cymru ar gyfer strategaeth gysylltiadau rhyngwladol.
Thank you, and you're absolutely right that, actually, the fact that we have no idea what is going to happen in terms of our relationship with Europe is making it extremely difficult to draft an international strategy, because there would be fundamental difference depending on where we end up. If we leave the European Union, and in particular if we leave with no deal, then we need to really work very, very hard to rebuild those relationships with our continental colleagues where we have similar values and we have 60 per cent of our trade and goods going to them. Of course, we would have to reinforce that. If we don't end up there and we somehow or other miraculously finish up as a part of the single market, then we will adjust our strategy as a result. So, it is difficult at the moment to know exactly how to develop the strategy.
But the one thing I can tell you is that all this Brexit nonsense is making it much more difficult for us to land inward investment into Wales. When people say they're interested in investing, the question they ask is, 'Can I export to that 500 million people market on your neighbouring continent?' And the answer at the moment is, 'We're not sure.' Now, that is not the basis for investment. So, of course, we're really concerned about that.
You will be aware that, over the years, there have been over 100 individual investments to the Heads of the Valleys region, where we've safeguarded more than about 16,000 jobs over the years, but I think fundamental to what we need to do—because you have got to ask in this global society why people are going where—I think one of the things we need to do is to make sure that we upskill the people in the Valleys so that we are offering a skilled workforce, which will really attract businesses to those areas. So, I think that's a fundamental piece of this jigsaw.
Diolch, ac rydych yn llygad eich lle, mewn gwirionedd, fod y ffaith nad oes gennym unrhyw syniad beth fydd yn digwydd o ran ein perthynas gydag Ewrop yn ei gwneud yn anodd iawn drafftio strategaeth ryngwladol, gan y byddai gwahaniaeth sylfaenol yn dibynnu ar ein sefyllfa yn y pen draw. Os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac yn enwedig os byddwn yn gadael heb gytundeb, mae angen i ni weithio'n galed iawn i ailadeiladu'r cysylltiadau hynny gyda'n cymheiriaid cyfandirol lle mae gennym werthoedd tebyg ac mae 60 y cant o'n masnach a'n nwyddau yn mynd iddynt hwy. Wrth gwrs, byddai'n rhaid i ni atgyfnerthu hynny. Os na fyddwn yn cyrraedd y sefyllfa honno, a thrwy ryw fath o wyrth yn rhan o'r farchnad sengl yn y pen draw, byddwn yn addasu ein strategaeth o ganlyniad i hynny. Felly, ar hyn o bryd, mae'n anodd gwybod sut yn union i ddatblygu'r strategaeth.
Ond un peth y gallaf ei ddweud wrthych yw bod holl ddwli Brexit yn ei gwneud yn llawer anoddach i ni sicrhau mewnfuddsoddiad i Gymru. Pan fydd pobl yn dweud bod ganddynt ddiddordeb mewn buddsoddi, y cwestiwn a ofynnant yw, 'A gaf fi allforio i'r farchnad honno o 500 miliwn o bobl ar y cyfandir cyfagos?' A'r ateb ar hyn o bryd yw, 'Nid ydym yn siŵr.' Nawr, nid yw honno'n sail ar gyfer buddsoddi. Felly, wrth gwrs, rydym yn bryderus iawn ynglŷn â hynny.
Fe fyddwch yn gwybod bod dros 100 o fuddsoddiadau unigol wedi'u gwneud dros y blynyddoedd yn rhanbarth Blaenau'r Cymoedd, lle rydym wedi diogelu mwy na 16,000 o swyddi dros y blynyddoedd, ond credaf mai'r hyn sy'n hanfodol i'r hyn y mae angen i ni ei wneud—gan fod angen ichi ofyn yn y gymdeithas fyd-eang hon sydd ohoni pam fod pobl yn mynd i ble—credaf mai un o'r pethau y mae angen inni eu gwneud yw sicrhau ein bod yn uwchsgilio pobl yn y Cymoedd fel ein bod yn cynnig gweithlu medrus a fydd yn denu busnesau i'r ardaloedd hynny. Felly, credaf fod hynny'n ddarn sylfaenol o'r jig-so hwn.
5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch rôl rhaglenni cyfrwng Cymraeg Dechrau'n Deg o ran cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg? OAQ53714
5. What discussions has the Minister had with the Minister for Health and Social Services regarding the role of Welsh-medium Flying Start programmes in increasing the number of Welsh speakers? OAQ53714
Diolch yn fawr. Rwy’n cyfarfod yn gyson gyda Gweinidogion er mwyn trafod eu cyfraniad at y nod o 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg. Felly, ym mis Medi, fe wnes i gael cyfarfod gyda’r Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol ar y pryd i drafod cyfraniad y maes i’r nod yma.
Thank you very much. I meet regularly with Ministers to discuss their contribution to the aim of 1 million Welsh speakers. In September, I had a meeting with the Minister for Children, Older People and Social Care, as was, to discuss the contribution to this particular aim.
Diolch. Attending Ti a Fi, Mudiad Meithrin or Welsh-medium Flying Start is, I believe, the best way to prepare children, especially those from non-Welsh-speaking families, for Welsh-medium education. What is the Minister doing to ensure that children are given equal access to Welsh-medium and English-medium Flying Start? That is, both are offered and there is no later start date for Welsh-medium Flying Start than for English.
Diolch. Credaf mai mynychu Ti a Fi, y Mudiad Meithrin neu raglen cyfrwng Cymraeg Dechrau'n Deg yw'r ffordd orau i baratoi plant, yn enwedig y rhai o deuluoedd di-Gymraeg, ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg. Beth y mae'r Gweinidog yn ei wneud i sicrhau bod plant yn cael mynediad cyfartal at raglenni cyfrwng Cymraeg a chyfrwng Saesneg Dechrau'n Deg? Hynny yw, mae'r ddwy raglen ar gael ac nid yw'r rhaglen cyfrwng Cymraeg yn dechrau'n hwyrach na'r rhaglen cyfrwng Saesneg.
Well, it is important that what we offer, that we get this right right at the beginning, because it will determine very often where children end up. So, you're absolutely right: we need to make sure that there is an equal offer. I know that Dechrau Disglair is the local authority's dedicated Welsh-medium Flying Start childcare setting in the Swansea area. Of course, what we're doing now is we're extending our offer in terms of childcare, which of course is available in Welsh, and that will give more opportunities to those parents who want to send their children to Welsh language settings. I'd be grateful if you have any details of where there has not been an equality in terms of Flying Start in terms of which language people are taught in. I'd be grateful to hear that and I can pass that on to my officials.
Wel, mae'n bwysig, o ran yr hyn a gynigiwn, ein bod yn cael hyn yn iawn o'r cychwyn cyntaf, oherwydd, yn aml iawn, bydd yn cael effaith ar ble fydd y plant yn y pen draw. Felly, rydych yn hollol gywir: mae angen i ni sicrhau bod yna gynnig cyfartal. Gwn mai Dechrau Disglair yw lleoliad gofal plant cyfrwng Cymraeg Dechrau'n Deg yn ardal Abertawe. Wrth gwrs, yr hyn rydym yn ei wneud yn awr yw ymestyn ein cynnig gofal plant, sydd ar gael yn Gymraeg wrth gwrs, a bydd hynny'n rhoi mwy o gyfleoedd i'r rhieni hynny sydd eisiau anfon eu plant i leoliadau cyfrwng Cymraeg. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi unrhyw fanylion i mi am enghreifftiau lle na welwyd darpariaeth gyfartal mewn perthynas â Dechrau'n Deg o ran pa iaith a ddefnyddir i addysgu pobl. Buaswn yn ddiolchgar i glywed hynny a gallaf basio'r wybodaeth honno ymlaen i fy swyddogion.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyllid y Loteri Genedlaethol ar gyfer prosiectau yng Nghymru? OAQ53709
6. Will the Minister make a statement on National Lottery funding for projects in Wales? OAQ53709
Thank you for that question. As we celebrate the twenty-fifth anniversary of National Lottery, I'm delighted to give you the figures that National Lottery players have supported over 50,000 projects across Wales, to the tune of £1.75 billion of investment. As part of my role as Minister, I have oversight of the National Lottery spend, and therefore have regular discussions with National Lottery about the direction of travel and the direction of spend.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Wrth i ni ddathlu pen-blwydd y Loteri Genedlaethol yn bump ar hugain mlwydd oed, rwy'n falch o allu dweud wrthych fod chwaraewyr y Loteri Genedlaethol wedi cefnogi dros 50,000 o brosiectau ledled Cymru, gydag oddeutu £1.75 biliwn o fuddsoddiad. Fel rhan o fy rôl fel Gweinidog, rwy'n goruchwylio gwariant y Loteri Genedlaethol, ac felly rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda'r Loteri Genedlaethol ynghylch y cyfeiriad teithio a chyfeiriad y gwariant.
Thank you very much, Minister. A recent report from the House of Lords, which you happen to be a Member of, warned of the potential danger that Brexit could make arts funding more London centric. Concerns have been raised about the fairness of the location of lottery funding and that some parts of London have received 10 times more money per head of the population than in Wales. In London, they're having 10 times more per person, per head, than in Wales. Minister, what discussions have you had with the Arts Council for Wales and Camelot about reducing this imbalance in funding in light of the findings of your House of Lords report?
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Roedd adroddiad diweddar o Dŷ'r Arglwyddi, yr ydych yn digwydd bod yn Aelod ohono, yn rhybuddio am y perygl posibl y gallai Brexit arwain at ganoli mwy o gyllid y celfyddydau yn Llundain. Mynegwyd pryderon ynghylch tegwch lleoliad arian y loteri, a bod rhai rhannau o Lundain wedi derbyn 10 gwaith yn fwy o arian y pen o'r boblogaeth nag yng Nghymru. Yn Llundain, maent yn cael 10 gwaith yn fwy y pen nag yng Nghymru. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda Chyngor Celfyddydau Cymru a Camelot ynglŷn â lleihau'r anghydbwysedd cyllidol hwn yng ngoleuni canfyddiadau adroddiad Tŷ’r Arglwyddi?
Well, I have to disagree with my colleagues in the upper House. Clearly, I'm not a regular attender and neither is my colleague—it is rather ironic that we have two Members of the House of Lords in one department in this Assembly. The answer is that I don't think it is possible really to compare public spending in London through lottery funds with other parts of the United Kingdom—and clearly he knows London as much as I do—partly because you have there the headquarters of many organisations, you also have a massive diversity of artistic and other activities, and other lottery potential candidate activities. Therefore, what I have always sought to do is to ensure that the lottery spend in Wales reflects the proportion of applications that is made and that that is equitable within Wales. I have no control over the lottery spending, as such; I have oversight of the way it is spent in Wales. But I will ask for further discussion with the lottery in Wales in relation to the spend at the UK level, with particular reference to your question, which I'm grateful to receive.
Wel, mae'n rhaid i mi anghytuno â fy nghyd-aelodau yn y Siambr uchaf. Yn amlwg, nid wyf yn fynychwr rheolaidd ac nid yw fy nghyd-Aelod yn fynychwr rheolaidd ychwaith—mae braidd yn eironig fod gennym ddau aelod o Dŷ’r Arglwyddi o fewn un adran yn y Cynulliad hwn. Yr ateb yw nad wyf yn credu ei bod yn bosibl cymharu gwariant cyhoeddus yn Llundain drwy arian y loteri â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig—ac mae'n amlwg ei fod yn adnabod Llundain yr un mor dda â fi—yn rhannol oherwydd bod pencadlys llawer o sefydliadau yno, mae amrywiaeth enfawr o weithgareddau artistig a gweithgareddau eraill yno hefyd, a gweithgareddau eraill a allai wneud cais am arian y loteri. Felly, rwyf bob amser wedi ceisio sicrhau bod gwariant y loteri yng Nghymru yn adlewyrchu cyfran y ceisiadau a wneir a bod hynny'n deg yng Nghymru. Nid oes gennyf reolaeth dros wariant y loteri, fel y cyfryw; rwy'n goruchwylio'r ffordd y caiff ei wario yng Nghymru. Ond byddaf yn gofyn am drafodaeth bellach gyda'r loteri yng Nghymru mewn perthynas â'r gwariant ar lefel y DU, gan gyfeirio'n benodol at eich cwestiwn, ac rwy'n ddiolchgar amdano.
And finally, question 7, Huw Irranca-Davies.
Ac yn olaf, cwestiwn 7, Huw Irranca-Davies.
7. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda chydweithwyr ar ffyrdd o hyrwyddo delwedd fyd-eang Cymru fel lle ar gyfer buddsoddiad? OAQ53694
7. What discussions has the Minister had with colleagues on ways to promote Wales’s global image as a place for investment? OAQ53694
I've met with stakeholders and with fellow Ministers to discuss how Wales's strengths can be promoted more widely and, through our award-winning Wales brand, we're focusing on telling the Wales story for businesses that start, grow and invest here, and these stories are the foundation of our marketing programme.
Rwyf wedi cyfarfod â rhanddeiliaid a chyd-Weinidogion i drafod sut y gellir hybu cryfderau Cymru yn ehangach, a thrwy frand Cymru sydd wedi ennill gwobrau, rydym yn canolbwyntio ar adrodd stori Cymru ar gyfer busnesau sy'n dechrau, tyfu a buddsoddi yma, a'r straeon hyn yw sylfaen ein rhaglen farchnata.
I thank the Minister. I was pleased to attend and speak last week at an event organised by the Royal Society and the Learned Society of Wales on the matter of the challenges and opportunities for research and development and innovation in Wales. One of the many aspects we considered were the Reid recommendations, including the need to increase the visibility and influence of Welsh research by creating a new Welsh research and innovation London office to act on behalf of the Welsh Government and Welsh Ministers in the interests of the Welsh research and innovation community, but also to identify and promote funding opportunities arising at a UK and international level, to attract talent and investment into the Welsh research and innovation community from the rest of the UK and internationally, and, of course, to increase the visibility of Welsh research and innovation outside of Wales.
So, Minister, in a post-Brexit situation where we'll face the disappearance of EU funding streams and the advent of a more competitive bid process funding landscape for R&D and innovation in the UK, it'll be crucial for us to punch above our weight in quality and in quantum. So, in her role, what can the Minister do, alongside the Minister for Education, to attract research and development and innovation funding and expertise to Wales?
Diolch i'r Gweinidog. Roeddwn yn falch o fynychu a siarad yr wythnos diwethaf mewn digwyddiad a drefnwyd gan y Gymdeithas Frenhinol a Chymdeithas Ddysgedig Cymru ar yr heriau a'r cyfleoedd ar gyfer ymchwil a datblygu ac arloesi yng Nghymru. Un o'r sawl agwedd a ystyriwyd gennym oedd argymhellion Reid, gan gynnwys yr angen i gynyddu amlygrwydd a dylanwad ymchwil Cymru drwy greu swyddfa newydd ar gyfer ymchwil ac arloesi Cymru yn Llundain i weithredu ar ran Llywodraeth Cymru a Gweinidogion Cymru er budd cymuned ymchwil ac arloesi Cymru, ond hefyd i nodi a hyrwyddo cyfleoedd ariannu sy'n codi ar lefel y DU ac ar lefel ryngwladol, i ddenu talent a buddsoddiad o weddill y DU, ac yn rhyngwladol i gymuned ymchwil ac arloesi Cymru, ac wrth gwrs, i gynyddu amlygrwydd ymchwil ac arloesi Cymru y tu allan i Gymru.
Felly, Weinidog, mewn sefyllfa ôl-Brexit pan fyddwn yn wynebu diflaniad ffrydiau arian yr UE a dyfodiad tirlun cyllidol a phroses ymgeisio fwy cystadleuol ar gyfer ymchwil a datblygu ac arloesi yn y DU, bydd yn hollbwysig i ni wneud yn well na'r disgwyl o ran ansawdd a maint. Felly, yn ei rôl, beth y gall y Gweinidog ei wneud, ochr yn ochr â'r Gweinidog Addysg, i ddenu cyllid ac arbenigedd ymchwil a datblygu ac arloesi i Gymru?
Well, I think the Member's right to emphasise the point that, actually, we've gained quite significantly from Horizon in the past, and I haven't given up yet. I think there's a real opportunity for us to continue to try and engage with that programme. The nonsense of the situation is that, in the past, for the £5 billion we've put in the programme, we've got £8 billion out, as the UK. And in Wales we've had £100 million just recently from the programme—over 2,800 different collaborations across the continent. So we shouldn't give up on that. There's a real opportunity for us to continue to push on that.
I've met a couple of times since my appointment with the Chief Scientific Adviser for Wales, and you're absolutely right, he emphasises that the quality of the work in Wales is superior, very often, to much of what is done elsewhere, and we need to talk about it and sing about it. I am delighted to announce that we have had a recent appointment of a London based head of innovation and research engagement officer, who will now be based in that London office. And, of course, we have other programmes, like the Sêr Cymru programme. But part of the international strategy will be about raising the visibility of what we're doing in those areas internationally.
Wel, rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn i bwysleisio'r pwynt ein bod, mewn gwirionedd, wedi elwa yn eithaf sylweddol o Horizon yn y gorffennol, ac nid wyf wedi rhoi'r gorau iddi eto. Credaf fod cyfle gwirioneddol i ni barhau i geisio ymgysylltu â'r rhaglen honno. Nonsens y sefyllfa yw bod y DU, yn y gorffennol, wedi cael £8 biliwn yn ôl am y £5 biliwn a fuddsoddodd yn y rhaglen. Ac yng Nghymru rydym wedi cael £100 miliwn o'r rhaglen yn ddiweddar—dros 2,800 o gydweithrediadau gwahanol ar draws y cyfandir. Felly ni ddylem roi'r gorau i hynny. Mae cyfle gwirioneddol i ni barhau i bwyso am hynny.
Rwyf wedi cyfarfod â Phrif Gynghorydd Gwyddonol Cymru ychydig o weithiau ers fy mhenodiad, ac rydych yn hollol gywir, mae'n pwysleisio bod ansawdd y gwaith yng Nghymru yn well, yn aml iawn, na llawer o'r hyn a wneir mewn mannau eraill, ac mae angen i ni siarad am y peth a chanu am y peth. Rwy'n falch o gyhoeddi ein bod wedi penodi swyddog ymgysylltu arloesedd ac ymchwil yn ddiweddar, a fydd yn gweithio yn y swyddfa honno yn Llundain. Ac wrth gwrs, mae gennym raglenni eraill, megis rhaglen Sêr Cymru. Ond bydd rhan o'r strategaeth ryngwladol yn ymwneud â chynyddu amlygrwydd yr hyn rydym yn ei wneud yn y meysydd hynny yn rhyngwladol.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Item 3 on the agenda is questions to the Assembly Commission, and the first question this afternoon will be answered by the Llywydd. Janet Finch-Saunders.
Eitem 3 ar yr agenda yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, a bydd y cwestiwn cyntaf y prynhawn yma yn cael ei ateb gan y Llywydd. Janet Finch-Saunders.
1. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am wasanaeth allgymorth Comisiwn y Cynulliad? OAQ53698
1. Will the Commissioner make a statement on the Assembly Commission’s outreach service? OAQ53698
Mae gwasanaeth allgymorth y Cynulliad yn ymgysylltu â phobl o bob oed a chefndir, ac o bob rhan o Gymru, i hybu eu dealltwriaeth o waith y Cynulliad ac ennyn eu diddordeb ynddo, a hefyd i’w hannog i gyfrannu at waith y pwyllgorau. Mae’r gwasanaeth yn gweithio gydag ysgolion, colegau, grwpiau ieuenctid, busnesau, cyrff cyhoeddus, cyrff cynrychioladol, undebau ac amrywiaeth eang o sefydliadau cymdeithas sifil. Mae’r tîm hefyd yn rheoli presenoldeb y Cynulliad mewn sioeau dros yr haf a digwyddiadau eraill. Yn fwy diweddar, wrth gwrs, mae ein gwasanaeth allgymorth wedi bod ynghlwm wrth weithgareddau Senedd Ieuenctid Cymru.
The Assembly’s outreach service engages with citizens from all parts of Wales, and of all ages and backgrounds, to increase levels of understanding and interest in the Assembly’s work and to involve people in the work of committees. The service engages with schools, colleges, youth groups, community groups, businesses, public bodies, representative bodies, unions and a wide range of civic society organisations. The team also manages the Assembly’s presence at summer shows and other events. More recently, of course, our outreach work includes supporting the Welsh Youth Parliament’s activities.
Thank you, Presiding Officer. I'm really pleased to endorse the work they do. I know they work exceptionally hard. Of course, here, we have the honour of drafting, debating and passing legislation that does impact on our own constituents across the length and breadth of Wales.
I do have some minor concerns, and I thought I'd raise them here, as to how we, as Members, can be kept better informed of the engagement within our constituencies. This has arisen at committees. Quite often, the outreach team will engage within our own constituencies, and sometimes I'm told about it by constituents, but I'd like to see a better connection, really, between the work they do in our constituencies, because we are elected Members, and how we could, perhaps, work more closely with them. We may be able to attend an event where they may be doing some work, so we could go along to support them. Could that, possibly, be a consideration going forward, that when the outreach team are present within our own constituencies that, perhaps, as we do out of courtesy when Ministers are actually attending our constituencies, perhaps we could be informed and we could, as I say, either support them or at least we'd be aware and there would be a better join-up between us and them?
Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n falch iawn o gymeradwyo'r gwaith y maent yn ei wneud. Gwn eu bod yn gweithio'n eithriadol o galed. Wrth gwrs, yma, mae gennym y fraint o ddrafftio, trafod a phasio deddfwriaeth sy'n effeithio ar ein hetholwyr ein hunain ar hyd a lled Cymru.
Mae gennyf rywfaint o fân bryderon, ac roeddwn yn meddwl y buaswn yn eu codi yma, mewn perthynas â sut y gallwn ni, fel Aelodau, gael rhagor o wybodaeth am yr ymgysylltiad o fewn ein hetholaethau. Mae hyn wedi codi mewn pwyllgorau. Yn aml iawn, bydd y tîm allgymorth yn ymgysylltu o fewn ein hetholaethau ein hunain, ac weithiau bydd etholwyr yn dweud wrthyf amdano, ond hoffwn weld cysylltiad gwell, mewn gwirionedd, rhwng y gwaith a wnânt yn ein hetholaethau, oherwydd rydym yn Aelodau etholedig, a sut y gallasem, efallai, weithio'n agosach gyda hwy. Efallai y byddwn yn gallu mynychu digwyddiad lle byddant, o bosibl, yn gwneud rhywfaint o waith, fel y gallasem fynd i'w cefnogi. A allai hynny, o bosibl, fod yn ystyriaeth wrth symud ymlaen, pan fydd y tîm allgymorth yn bresennol yn ein hetholaethau, efallai y gallem gael gwybod a gallem naill ai eu cefnogi, fel rydym yn ei wneud allan o gwrteisi pan fydd Gweinidogion yn mynychu ein hetholaethau mewn gwirionedd, neu o leiaf byddem yn ymwybodol o hynny a byddai gwell cydgysylltiad rhyngom ni a hwy?
Diolch am y cwestiwn, ac rwy'n meddwl bod yr Aelod yn gwneud pwynt diddorol iawn. Yn wir, mae wedi digwydd i fi, lle mae yna waith gan bwyllgorau wedi digwydd yn fy etholaeth i a doeddwn i ddim yn ymwybodol ohono. Felly, mae yn waith sydd yn digwydd ym mhob etholaeth yng Nghymru—pob rhanbarth yng Nghymru. Efallai bod gwerth inni edrych a yw hi'n bosibl creu system sydd yn rhoi gwybod, o leiaf, i Aelodau fan hyn beth yn union yw'r gwaith sydd yn digwydd yn eu hetholaethau a'u rhanbarthau nhw. Felly, mi wnawn ni edrych ar a yw hynny'n ymarferol bosibl i'w wneud, ond yn sicr rwy'n credu ei fod yn gwestiwn gwerthfawr i'w ofyn.
Thank you for the question, and I think the Member raises an interesting point. I know it's happened to me, where work by committees has happened in my constituency that I wasn't aware of. It is work that happens in every constituency in Wales—in every region of Wales. Perhaps it would be worth us looking at whether it's possible to create a system that would at least inform Members here of what work is happening in their constituencies and regions. Therefore, we will look at whether that is practically possible to do, but, certainly, I think it is a valuable question to ask.
Thank you. Question 2 and question 3 will be answered by Commissioner David Rowlands. Question 2, Huw Irranca-Davies.
Diolch. Bydd cwestiwn 2 a chwestiwn 3 yn cael eu ateb gan y Comisiynydd David Rowlands. Cwestiwn 2, Huw Irranca-Davies.
2. Pa gynnydd sydd wedi'i wneud o ran annog teithio llesol i ac o'r Senedd? OAQ53696
2. What progress has been made on encouraging active travel to and from the Senedd? OAQ53696
I thank the Assembly Member for his question. The Assembly’s website provides information on how to reach the Senedd via a variety of travel modes, including public transport, walking and cycling.
There are publicly accessible cycle racks in close proximity to the Senedd, outside both Tŷ Hywel and the Pierhead. We have met with the nextbike scheme to help facilitate the installation of a docking station in Cardiff Bay and we were pleased that one was recently installed nearby. The Assembly has been actively involved in the public services board for healthy travel in Cardiff. We're also very aware of the commitment contained in the new rail franchise to extend facilities for bike use, including more cycle capacity once the new rolling stock comes online, and we will be keeping a close watch on how this may, hopefully, have a positive impact on cycle use to the Assembly estate.
Diolch i'r Aelod Cynulliad am ei gwestiwn. Mae gwefan y Cynulliad yn darparu gwybodaeth ar sut i gyrraedd y Senedd drwy amrywiaeth o ddulliau teithio, gan gynnwys trafnidiaeth gyhoeddus, cerdded a beicio.
Ceir raciau beiciau sy'n hygyrch i'r cyhoedd yn agos at y Senedd, y tu allan i Dŷ Hywel a'r Pierhead. Rydym wedi cyfarfod â chynllun nextbike i helpu i hwyluso'r broses o osod gorsaf ddocio ym Mae Caerdydd ac roedd yn dda gennym glywed bod un wedi cael ei gosod gerllaw yn ddiweddar. Mae'r Cynulliad wedi chwarae rhan weithredol yn y bwrdd gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer teithio iach yng Nghaerdydd. Rydym hefyd yn ymwybodol iawn o'r ymrwymiad a gynhwysir yn y fasnachfraint rheilffyrdd newydd i ymestyn cyfleusterau ar gyfer defnyddio beiciau, gan gynnwys mwy o le ar gyfer beiciau pan ddaw'r cerbydau newydd yn weithredol, a byddwn yn cadw llygad barcud ar sut y gall hyn, gobeithio, gael effaith gadarnhaol ar y defnydd o feiciau i gyrraedd ystâd y Cynulliad.
I thank David very much for that really comprehensive answer. I have to say that the Assembly is leading the way very much here in terms of active travel, but we could always do more, so I will be popping up regularly as a critical friend. I want to ask you, David, whether you have given any consideration, or whether you would give consideration, to the use of alternatives to heavy-duty trucks coming through the main security entrance, which cause a bit of a tailback.
There was an interesting moment the other day when a cyclist friend of mine was coming in, the articulated van pulled up and the security guards went through and did their thorough search to find that there was just one little box sitting in the middle of the Luton van that had to be driven into the estate and around. So, would he investigate the use—leading the way again, within the Senedd—of things such as cargo bikes or electric cargo bikes, which are available now in Cardiff, which could, indeed, deliver smaller packages? It's a question of leadership again. You've shown us that you're willing to lead, so would you explore that possibility?
Diolch yn fawr i David am yr ateb hynod gynhwysfawr hwnnw. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y Cynulliad yn arwain y ffordd yma o ran teithio llesol, ond mae bob amser mwy i ni ei wneud, felly byddaf yn codi fy mhen yn rheolaidd fel cyfaill beirniadol. Rwyf eisiau gofyn i chi, David, a ydych wedi ystyried, neu a wnewch chi ystyried, defnyddio dewisiadau amgen yn lle'r tryciau gwaith trwm sy'n dod drwy'r brif fynedfa ddiogelwch gan achosi ychydig o dagfa.
Roedd yna foment ddiddorol y diwrnod o'r blaen pan oedd beiciwr, sydd hefyd yn gyfaill i mi, yn beicio i mewn. Cyrhaeddodd y fan gymalog ac fe gafodd ei harchwilio'n drylwyr gan y swyddogion diogelwch a welodd mai un blwch bach yn unig, yng nghanol y fan Luton, a oedd angen cael ei yrru i mewn ac o amgylch yr ystâd. Felly, a fyddai'n fodlon ymchwilio i'r defnydd—gan arwain y ffordd unwaith eto, o fewn y Senedd—o bethau megis beiciau cargo neu feiciau cargo trydan, sydd bellach ar gael yng Nghaerdydd, a allai ddosbarthu pecynnau llai o faint? Mae'n fater o arweinyddiaeth unwaith eto. Rydych wedi dangos i ni eich bod yn barod i arwain, felly a wnewch chi archwilio'r posibilrwydd hwnnw?
As with all suggestions coming from Assembly Members, we welcome those suggestions that will help us make access to the Assembly safer as well as being much more accessible.
Just to broaden it out, just a little, on your question earlier, we note and welcome that the local authority, which, of course, is responsible for the local infrastructure with regard to bikes, has plans for five new cycle tracks, including one that runs from the city centre to the bay. We provide extensive facilities, as you know from your last question, to promote active travel, including those for cycling, walking, and latterly, of course, we've introduced electric vehicle charging points. We continue to work with Sustrans to raise awareness amongst Assembly staff of the availability of sustainable travel routes both across the city and Wales in general. I know the Member for Ogmore takes a keen interest in the subject of active travel and is also an advocate of it and, indeed, leads by example, I think. But can I assure him that the Commission has a firm commitment to provide the best possible facilities for cyclists on the Assembly estate and we will continue to announce those facilities as space and opportunity permits?
Fel y gwnawn gyda'r holl awgrymiadau gan Aelodau'r Cynulliad, rydym yn croesawu'r awgrymiadau hynny a fydd yn ein helpu i sicrhau bod mynediad i'r Cynulliad yn fwy diogel ac yn fwy hygyrch.
Os caf ymhelaethu rhywfaint ar eich cwestiwn yn gynharach, rydym yn nodi ac yn croesawu'r ffaith bod gan yr awdurdod lleol, sy'n gyfrifol am y seilwaith lleol o ran beiciau wrth gwrs, gynlluniau ar gyfer pum llwybr beicio newydd, gan gynnwys un sy'n rhedeg o ganol y ddinas i'r bae. Rydym yn darparu cyfleusterau helaeth, fel y gwyddoch o'ch cwestiwn diwethaf, i hyrwyddo teithio llesol, gan gynnwys y rheini ar gyfer beicio, cerdded, ac yn fwy diweddar, wrth gwrs, rydym wedi cyflwyno mannau gwefru cerbydau trydan. Rydym yn parhau i weithio gyda Sustrans i godi ymwybyddiaeth ymhlith staff y Cynulliad o argaeledd llwybrau teithio cynaliadwy ar draws y ddinas a ledled Cymru yn gyffredinol. Gwn fod gan yr Aelod dros Ogwr ddiddordeb brwd mewn teithio llesol a'i fod yn ei hyrwyddo hefyd, ac yn arwain drwy esiampl, rwy'n credu. Ond a gaf fi ei sicrhau bod gan y Comisiwn ymrwymiad cadarn i ddarparu'r cyfleusterau gorau posibl ar gyfer beicwyr ar ystâd y Cynulliad a byddwn yn parhau i gyhoeddi'r cyfleusterau hynny fel y bydd gofod a chyfle'n caniatáu?
3. Pa gamau y mae Comisiwn y Cynulliad yn eu cymryd i sicrhau bod gan bobl anabl fynediad llawn i ystâd y Cynulliad? OAQ53721
3. What steps does the Assembly Commission take to ensure that disabled people have full access to the Assembly estate? OAQ53721
If you could just give me two seconds to catch up with my paperwork on this, please.
The Commission is fully committed to ensuring access to the Assembly estate for disabled people and this is not confined just to wheelchair accessibility but also to other disabilities, such as those for the visibly impaired and those with autism. We continually review accessibility to all buildings and equality impact assessments are made before any refurbishment or improvements are carried out. We are, of course, compliant with legislation and also follow best practice guidelines.
Os gallech roi dwy eiliad i mi ddal i fyny gyda fy ngwaith papur ar hyn, os gwelwch yn dda.
Mae'r Comisiwn wedi ymrwymo'n llwyr i sicrhau mynediad at ystâd y Cynulliad ar gyfer pobl anabl, ac nid yw hyn wedi'i gyfyngu i hygyrchedd cadeiriau olwyn yn unig ond ar gyfer anableddau eraill hefyd, megis y rheini sydd â nam ar eu golwg a'r rheini sydd ag awtistiaeth. Rydym yn parhau i adolygu hygyrchedd pob adeilad a gwneir asesiadau effaith cydraddoldeb cyn mynd ati i ailwampio neu i gyflawni unrhyw welliannau. Rydym yn cydymffurfio â deddfwriaeth, wrth gwrs, ac yn dilyn canllawiau arferion gorau hefyd.
I'm grateful to the Commissioner for his answer. It is with some regret that I have to raise a concern with him this afternoon. I recently had a disabled visitor for whom we had booked, weeks in advance, a car parking space. She's not an user of a wheelchair but she has a mobility impairment. When she arrived to take up this opportunity the space was not available to her, she was not able to park and this was even more unfortunate since she was attending the Assembly to attend the cross-party group on human rights. I'm not going to name the individual or refer to the date today, that would not be fair; I will write separately to the Commissioner in that regard. But can I ask that the Commission undertake a review of their policies with regard to the use of disabled parking spaces, to ensure that there are enough of them, to ensure that the systems—? I should emphasise that I've checked that the fault is not with my members of staff. I have checked before raising this with you that the booking was properly made.
I'm raising this here rather than writing about the one-off incident because the person concerned told me that this is not the first time that she has had this experience in this building, and if it has happened to her it may very well have happened to others. So, I would be grateful—I will write to you with the individual case so that you can look at that, but I would be very grateful if you would, as a Commission, investigate the provision of these spaces to ensure that this doesn't happen to any of our fellow disabled citizens again. I know that that would be very much what you as a Commission would wish.
Rwy'n ddiolchgar i'r Comisiynydd am ei ateb. Mae'n flin gennyf fod yn rhaid i mi ddwyn mater sy'n peri pryder at ei sylw y prynhawn yma. Yn ddiweddar, cefais ymwelydd anabl, ac roeddem wedi archebu lle parcio ar ei chyfer wythnosau ymlaen llaw. Nid yw'n defnyddio cadair olwyn, ond mae ganddi nam symudedd. Pan gyrhaeddodd i fanteisio ar y cyfle hwn nid oedd y gofod ar gael iddi, nid oedd yn gallu parcio ac roedd hyn hyd yn oed yn fwy anffodus gan ei bod yn ymweld â'r Cynulliad i fynychu'r grŵp trawsbleidiol ar hawliau dynol. Nid wyf am enwi'r unigolyn na chyfeirio at y dyddiad heddiw, ni fyddai hynny'n deg; byddaf yn ysgrifennu at y Comisiynydd yn uniongyrchol i'r perwyl hwnnw. Ond a gaf fi ofyn i'r Comisiwn gynnal adolygiad o'u polisïau mewn perthynas â'r defnydd o leoedd parcio i'r anabl, i sicrhau bod digon ohonynt, i sicrhau bod y systemau—? Dylwn bwysleisio fy mod wedi gwirio nad oedd bai ar fy aelodau staff. Rwyf wedi gwirio, cyn codi'r mater hwn gyda chi, fod yr archeb wedi cael ei gwneud yn briodol.
Rwy'n codi hyn yma yn hytrach nag ysgrifennu am yr un digwyddiad hwn oherwydd bod y person dan sylw wedi dweud wrthyf nad dyma'r tro cyntaf iddi gael y profiad hwn yn yr adeilad hwn, ac os yw wedi digwydd iddi hi mae'n bosibl iawn ei fod wedi digwydd i eraill. Felly, buaswn yn ddiolchgar—fe ysgrifennaf atoch gyda'r achos unigol fel y gallwch edrych ar hynny, ond buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech chi, fel Comisiwn, yn ymchwilio i'r ddarpariaeth o'r lleoedd hyn er mwyn sicrhau na fydd hyn yn digwydd i unrhyw un o'n cyd-ddinasyddion anabl eto. Gwn y byddech chi fel Comisiwn yn awyddus iawn i sicrhau hynny.
Again, I thank the Member for bringing those matters to the Commission and I can assure you that when we get more extensive information from you, we will fully investigate that. You know that we do provide disabled parking in the Senedd and the Tŷ Hywel car park, but we could obviously review those to see if they're adequate now. I have to say, the Senedd building, from its inception, was designed for disabled people. But, of course, things do move on and we will more than welcome some additional facilities if we possibly can.
Unwaith eto, diolch i'r Aelod am ddod â'r materion hynny i sylw'r Comisiwn, a phan gawn ragor o wybodaeth gennych, gallaf eich sicrhau y byddwn yn ymchwilio i'r mater hwnnw'n llawn. Gwyddoch ein bod yn darparu parcio i bobl anabl ym maes parcio Tŷ Hywel a'r Senedd, ond yn amlwg gallasem adolygu'r rheini i weld a ydynt yn ddigonol bellach. Mae'n rhaid i mi ddweud bod adeilad y Senedd, ers ei sefydlu, wedi'i gynllunio ar gyfer pobl anabl. Ond wrth gwrs, mae pethau'n symud yn eu blaenau a byddwn yn sicr o groesawu cyfleusterau ychwanegol os yw hynny'n bosibl.
Question 4 is to be answered by the Llywydd. Jenny Rathbone.
Bydd cwestiwn 4 yn cael ei ateb gan y Llywydd. Jenny Rathbone.
4. A oes gan y Comisiwn strategaeth ar gyfer dadfuddsoddi mewn tanwyddau ffosil fel rhan o gronfeydd pensiwn Cynulliad Cymru? OAQ53711
4. Does the Commission have a strategy for disinvesting in fossil fuels as part of the Welsh Assembly's pension funds? OAQ53711
Ni all y Comisiwn ddylanwadu ar y modd y caiff asedau cynllun pensiwn Aelodau'r Cynulliad eu dyrannu. Mae’r pŵer i fuddsoddi asedau’r cynllun yn gyfan gwbl yn nwylo’r bwrdd pensiynau. Mae’r bwrdd hwnnw yn annibynnol o'r Comisiwn. Y bwrdd pensiynau yn ei gyfanrwydd fydd yn penderfynu sut i fuddsoddi’r asedau, a hynny ar sail y cyngor a gaiff gan ei gynghorwyr buddsoddi.
O ran staff y Comisiwn, cynllun heb ei ariannu yw cynllun pensiwn y gwasanaeth sifil ac felly nid oes ganddo asedau i’w buddsoddi. Defnyddir refeniw trethi i dalu’r buddion yn hytrach nag asedau a roddir o’r neilltu.
The Commission has no means to influence the allocation of the Assembly Members' pension scheme’s assets. The power to invest the scheme’s assets sits entirely with the pension board, which is independent of the Commission. The pension board as a whole will decide where to invest those assets, based on advice received from the board’s investment advisers.
For Commission staff, the civil service pension scheme is an unfunded scheme and therefore has no assets to invest. Benefits are paid from tax revenues rather than from assets set aside to pay them.
Thank you for that. I just wondered what correspondence you have with the independent remuneration board about the investment strategy you wish them to pursue in relation to the Assembly Members' pension fund, because it seems to me it's impossible for us to encourage local authorities to disinvest from fossil fuels, in line with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, unless we put our own house in order. There must have been some correspondence, surely, in relation to that, even though I appreciate that Assembly Members and the Commission have no actual input into where investments are made.
Diolch i chi am hynny. Roeddwn yn meddwl tybed pa ohebiaeth sydd rhyngoch a'r bwrdd taliadau annibynnol ynghylch y strategaeth fuddsoddi rydych eisiau iddynt ei dilyn mewn perthynas â chronfa bensiwn Aelodau'r Cynulliad, oherwydd ymddengys i mi ei bod yn amhosibl i ni annog awdurdodau lleol i ddadfuddsoddi mewn tanwyddau ffosil, yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, oni bai ein bod yn rhoi trefn ar ein pethau ein hunain. Mae'n rhaid bod rhywfaint o ohebiaeth wedi bod mewn perthynas â hynny, er fy mod yn sylweddoli nad oes gan Aelodau'r Cynulliad na'r Comisiwn unrhyw fewnbwn gwirioneddol o ran y buddsoddiadau a wneir.
Well, this is the responsibility of the pension board, not the remuneration board, and we do elect representatives from our midst, current AMs and former AMs, to represent and sit on the pension board and it's the pension board's independent decision, then, to look at its investment strategy. I'm not sure whether any of the Members present in the Chamber at the moment are members of the pension board, but that information is available to you should you seek to write to the pension board directly.
Wel, cyfrifoldeb y bwrdd pensiynau yw hyn, nid y bwrdd taliadau, ac rydym yn ethol cynrychiolwyr o'n plith, Aelodau Cynulliad presennol a chyn-Aelodau Cynulliad, i gynrychioli ac i fod yn aelodau o'r bwrdd pensiynau a phenderfyniad annibynnol y bwrdd pensiynau felly yw edrych ar ei strategaeth fuddsoddi. Nid wyf yn siŵr a oes unrhyw Aelodau sy'n bresennol yn y Siambr ar hyn o bryd yn aelodau o'r bwrdd pensiynau, ond mae'r wybodaeth honno ar gael i chi os ydych yn bwriadu ysgrifennu at y bwrdd pensiynau yn uniongyrchol.
A gaf i, felly, ofyn—? Yn amlwg, dyw e ddim yn benderfyniad mae’r Comisiwn yn ei wneud, ond dwi’n siŵr bod gan y Comisiwn farn ar y mater yma, neu byddwn i’n licio meddwl bod gan y Comisiwn farn ar y mater yma. A fyddai’r Comisiwn yn barod i gydlynu llythyr gan holl Aelodau’r Cynulliad, wedi'i gyd-arwyddo, at y bwrdd pensiynau, yn gofyn iddyn nhw i edrych ar hyn ac i edrych ar y mater ar frys?
May I ask, therefore—? Clearly it's not a decision that the Commission can make, but I'm sure that the Commission has a view on this issue, or I'd like to think at least that the Commission has a view on the issue. Would the Commission be willing to co-ordinate correspondence from all Assembly Members, which they could co-sign, to the pension board, asking them to look at this and to look at the issue as a matter of urgency?
Wel, mae’r bwrdd pensiynau, fel dwi wedi dweud, yn annibynnol o’r Comisiwn, a does gyda ni ddim cyfrifoldeb na chwaith benderfyniad polisi ar hyn. Dyw e ddim yn fater rŷn ni wedi edrych arno, oherwydd bod y cyfrifoldeb yn gorwedd rhywle arall.
Fel dwi wedi dweud, mae yna gynrychiolwyr o’r Cynulliad yma ar y bwrdd pensiynau. Dwi ddim yn gwybod eu henwau nhw ar hyn o bryd, i’w henwi nhw fan hyn yn gyhoeddus, ond fe fyddwn i’n meddwl ei fod e'n fater i bob plaid, i bob Aelod fan hyn, i fod yn llythyru gyda’r bwrdd pensiynau yn uniongyrchol eu hunain i fod yn dwyn sylw at y materion yma, sydd yn amlwg yn faterion o ddiddordeb ac o gonsérn i Aelodau. Mae wedi codi yn ystod cwestiynau i’r Comisiwn y prynhawn yma a hefyd y cwestiynau i’r Gweinidog Cyllid ynghynt yn y prynhawn. Felly, a gaf i eich annog chi i gyd i ystyried ysgrifennu’n uniongyrchol at y bwrdd pensiynau?
Well, the pension board, as I've said, is independent of the Commission, and we don't have responsibility and neither do we have a policy decision on this. It's not a matter that we have looked at, because the responsibility lies somewhere else.
As I've said, there are representatives from this Assembly on the pension board. I don't know their names currently, to name them here publicly, but I would think that it is an issue for every party, for every Member here, to be corresponding with the pension board directly themselves to draw their attention to these issues, which clearly are of interest and concern to Members. It's been raised during the Commission's questions this afternoon and also during questions to the finance Minister earlier this afternoon. So, may I encourage you all to consider writing directly to the pension board?
Thank you very much. Thank you, Llywydd.
Diolch yn fawr iawn. Diolch, Lywydd.
Item 4 is topical questions. The first topical question this afternoon is from Lynne Neagle, to be answered by the Minister for Health and Social Services. Lynne.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol. Daw'r cwestiwn amserol cyntaf y prynhawn yma gan Lynne Neagle, a bydd yn cael ei ateb gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Lynne.
1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fynediad at ofal cleifion mewnol CAMHS i blant a phobl ifanc risg uchel yng Nghymru? 298
1. Will the Minister provide an update on access to CAMHS inpatient care for high risk children and young people in Wales? 298
Thank you for the question. Hospitalisation is increasingly seen as a last resort and more young people now receive their care within their local community. To help meet the needs of young people who require in-patient care, we’ve invested £42 million in dedicated child and adolescent mental health service provision in Wales, leading to a reduction in those sent out of area.
The position on access was set out in my letter to the Chair of the Children, Young People and Education Committee on 25 February. A further update is due imminently to the Health, Social Care and Sport Committee, in response to the Chair of that committee’s letter of 7 March.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae mwyfwy o unigolion yn credu mai dewis olaf yw mynd i'r ysbyty, ac mae mwy o bobl ifanc yn derbyn eu gofal o fewn eu cymuned leol bellach. Er mwyn helpu i ddiwallu anghenion pobl ifanc sydd angen gofal cleifion mewnol, rydym wedi buddsoddi £42 miliwn mewn gwasanaethau iechyd meddwl penodol ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru, gan arwain at ostyngiad yn nifer y rheini sy'n cael eu hanfon o'r ardal.
Nodwyd y sefyllfa o ran mynediad yn fy llythyr at Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar 25 Chwefror. Mae diweddariad pellach ar y ffordd i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, mewn ymateb i lythyr a anfonwyd gan Gadeirydd y pwyllgor hwnnw ar 7 Mawrth.
Thank you, Minister. I am deeply concerned that restrictions continue to be necessary at both CAMHS in-patient units in Wales, meaning that they are unable to care for young people who are at risk of suicide or self-harm. You will be aware that Healthcare Inspectorate Wales has again called for action on this in their report on services for children and young people, published just last week, and in doing so have emphasised that they’ve been raising these concerns since as long ago as 2013. My committee has been raising this with Welsh Government as far back as our ‘Mind over matter’ report last year.
I do understand that many more young people are now treated by teams in the community, but there are nevertheless those who do need admission to an in-patient unit. And it cannot be right that some of our most vulnerable young people have to be placed out of Wales, far more their families and support. It also raises serious questions about how we effectively ensure the quality and safety of such placements, which can be hundreds of miles away.
Minister, when can we expect our in-patient units to be in a position to admit young people at risk of suicide or self-harm? What assurances can you give in the meantime that there are robust and comprehensive processes in place for ensuring any out-of-Wales placements are safe and high quality? And, finally, given that predicting the risk of suicide is not an exact science, especially in a young person, what assurances can you give that a young patient who has not been identified as high risk will receive safe care in our CAMHS in-patient units?
Diolch i chi, Weinidog. Rwy'n pryderu'n fawr fod cyfyngiadau'n parhau i fod yn angenrheidiol yn yr unedau cleifion mewnol CAMHS yng Nghymru, sy'n golygu nad ydynt yn gallu gofalu am bobl ifanc sydd mewn perygl o hunan-niweidio neu gyflawni hunanladdiad. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi galw unwaith eto am gamau gweithredu ar hyn yn eu hadroddiad ar wasanaethau ar gyfer plant a phobl ifanc, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, ac wrth wneud hynny, maent wedi pwysleisio eu bod wedi bod yn codi'r pryderon hyn ers mor bell yn ôl â 2013. Mae fy mhwyllgor wedi bod yn codi hyn gyda Llywodraeth Cymru ers ein hadroddiad 'Cadernid Meddwl' y llynedd.
Rwy'n deall bod llawer mwy o bobl ifanc yn cael eu trin gan dimau yn y gymuned bellach, ond mae yna rai, serch hynny, sydd angen mynd i uned ar gyfer cleifion mewnol. Ac ni all fod yn iawn fod rhai o'n pobl ifanc mwyaf agored i niwed yn gorfod cael eu lleoli y tu allan i Gymru, ymhell oddi wrth eu teuluoedd a chymorth. Mae hefyd yn codi cwestiynau difrifol ynglŷn â sut yr awn ati mewn modd effeithiol i sicrhau ansawdd a diogelwch lleoliadau o'r fath, sy'n gallu bod cannoedd o filltiroedd i ffwrdd.
Weinidog, pryd y gallwn ddisgwyl i'n hunedau cleifion mewnol fod mewn sefyllfa i dderbyn pobl ifanc sydd mewn perygl o hunan-niweidio neu gyflawni hunanladdiad? Yn y cyfamser, pa sicrwydd y gallwch ei roi i ni fod prosesau cadarn a chynhwysfawr ar waith i sicrhau bod unrhyw leoliadau y tu allan i Gymru yn ddiogel ac o ansawdd da? Ac yn olaf, o ystyried nad yw rhagweld y perygl y bydd rhywun yn cyflawni hunanladdiad yn wyddor fanwl, yn enwedig mewn person ifanc, pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd claf ifanc nad yw wedi'i nodi fel claf risg uchel yn cael gofal diogel yn ein hunedau cleifion mewnol CAMHS?
Thank you for the follow-up questions. I do recognise the importance and the seriousness of this matter. Because we're not able to have full capacity, as we would otherwise want to, it's a combination of different factors in the north Wales unit compared to south Wales, but we think there are single figures of children and young people who have been placed outside of Wales because of those restrictions. So, single figures are small, but for each person there's a family and a context, and that's not the sort of care and the location of care that we want to be able to provide. It's not what the investment we've made and the capital is supposed to provide either.
On Tŷ Llidiard, specifically, that you mention, you'll be aware that we do need to make improvements to the physical estate. Part of that work has been completed; the rest of that work is due to be completed within the year 2019-20. I'll happily write to the Member and both committees that take an interest in this to give a clearer indication of when that work should be completed.
On your broader point about—. If you like, two slightly different points. One on how we assure ourselves about the quality of care out of area and out of country: that is a real challenge and that's a challenge for the commissioners and the framework that is provided and that's monitored through a quality assurance and improvement service. They undertake site audits and monitor performance, and the Welsh Health Specialised Services Committee receive regular monthly returns from the two Welsh units that are currently providing care.
So, again, I recognise the point you make that you cannot always tell if someone is having suicidal thoughts. So, the challenge is about making sure that the quality of care is appropriate. That's part of the challenge about why we're not admitting some people into those units now where that is a known risk. But that's why there is regular reporting back to WHSSC, to the quality team, whilst there is an escalation process in place. And that is an enhanced escalation process—that is not the normal way of operating because we do have concerns about our capacity to safely manage care. It is not the position that I or anyone else would want us to be in. I will provide the updates I've indicated to Members and specifically to the committees, and I'll outline in more detail in my letter that I will be sending to the health committee—I'll make sure a copy goes to the children and young people's committee, because I recognise both subject committees are maintaining a direct interest in this matter—and will continue to do so until we're in a different position.
Diolch i chi am y cwestiynau dilynol. Rwy'n cydnabod pwysigrwydd a difrifoldeb y mater hwn. Gan nad ydym yn gallu cael capasiti llawn, fel y byddem ei eisiau fel arall, mae'n gyfuniad o ffactorau gwahanol yn yr uned yng ngogledd Cymru o gymharu â de Cymru, ond rydym yn credu bod nifer lai na deg o blant a phobl ifanc wedi'u lleoli y tu allan i Gymru oherwydd y cyfyngiadau hynny. Felly, mae llai na deg yn nifer fach, ond mae gan bob person deulu a chyd-destun, ac nid dyna'r math o ofal a lleoliad gofal rydym eisiau gallu ei ddarparu. Nid dyna y mae'r buddsoddiad rydym wedi'i wneud a'r cyfalaf i fod i'w ddarparu ychwaith.
Mewn perthynas â Thŷ Llidiard, a grybwyllwyd gennych yn benodol, fe fyddwch yn ymwybodol fod angen i ni wneud gwelliannau i'r ystâd ffisegol. Mae rhan o'r gwaith hwnnw wedi'i gwblhau; disgwylir y bydd gweddill y gwaith hwnnw'n cael ei gwblhau o fewn y flwyddyn 2019-20. Rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod a'r ddau bwyllgor sydd â diddordeb yn y mater hwn i roi arwydd cliriach o ran pryd y dylai'r gwaith hwnnw gael ei gwblhau.
O ran eich pwynt ehangach am—. Os hoffech, dau bwynt ychydig yn wahanol. Un ar sut rydym yn rhoi sicrwydd i ni'n hunain ynglŷn ag ansawdd y gofal y tu allan i'r ardal a'r tu allan i'r wlad: mae honno'n her go iawn ac yn her i'r comisiynwyr a'r fframwaith sy'n cael ei ddarparu a'i fonitro drwy wasanaeth sicrhau a gwella ansawdd. Maent yn cynnal archwiliadau safle ac yn monitro perfformiad, ac mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn derbyn adroddiadau misol rheolaidd gan y ddwy uned sy'n darparu gofal yng Nghymru ar hyn o bryd.
Felly, unwaith eto, rwy'n cydnabod y pwynt rydych yn ei wneud nad yw hi bob amser yn bosibl dweud a yw rhywun yn cael teimladau hunanladdol. Felly, mae'r her yn ymwneud â gwneud yn siŵr fod ansawdd y gofal yn briodol. Dyna ran o'r her o ran pam nad ydym yn derbyn rhai pobl i'r unedau hynny yn awr lle mae honno'n risg y gwyddys amdani. Ond dyna pam fod adroddiadau rheolaidd yn cael eu gwneud i Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, i'r tîm ansawdd, tra bo proses uwchgyfeirio ar waith. Ac mae honno'n broses uwchgyfeirio ychwanegol—nid dyna'r ffordd arferol o weithredu oherwydd mae gennym bryderon ynglŷn â'n capasiti i reoli gofal yn ddiogel. Nid yw'n sefyllfa rwyf fi nag unrhyw un arall eisiau bod ynddi. Byddaf yn darparu'r diweddariadau a nodais i'r Aelodau ac yn benodol i'r pwyllgorau, a byddaf yn amlinellu'n fanylach yn y llythyr y byddaf yn ei anfon at y pwyllgor iechyd—byddaf yn sicrhau bod copi yn mynd i'r pwyllgor plant a phobl ifanc, oherwydd rwy'n cydnabod bod gan y ddau bwyllgor ddiddordeb uniongyrchol yn y mater hwn—a byddaf yn parhau i wneud hynny hyd nes ein bod mewn sefyllfa wahanol.
Thank you, Minister, for your statement. I'm delighted that Lynne Neagle has brought this issue up once again in this Chamber this afternoon, because, as you will know, there is a child and adolescent mental health unit with in-patient capacity in my own constituency, in the town of Abergele. It was built almost 10 years ago now, back in 2009, with a capacity of 18 beds, which was to serve the north Wales area, and, unfortunately, those beds have never been fully occupied or fully opened, and we still face individuals being sent many hundreds of miles away from north Wales when only 12 of the beds are currently commissioned at our own flagship unit.
Now, I'm sure that more people could benefit from this facility if it were up to full capacity in terms of its bed use. I'm sure there would be people who would be sent in to north Wales from outside of the north Wales area as well in order to occupy those beds if they were available. And I wonder whether you could give us an update today on what action is being taken by the Betsi Cadwaladr University Health Board to make sure that there are sufficient beds in north Wales for the young people who might need in-patient facilities in our own region. I accept there will sometimes be specialist cases where there's a need for some very specialist provision that cannot be accommodated in one of these more generalised units. I understand and accept that that might be the case from time to time, but, clearly, there are young people who could benefit from these facilities in Wales who are currently being sent over the border to England. We can easily monitor the quality and effectiveness of the care. There isn't the problem with the commissioners having to face the challenge of monitoring something hundreds of miles away. This is within Wales, this is within the Betsi Cadwaladr University Health Board. So, can I ask, will you be working with the health board in north Wales to increase the in-patient capacity at Abergele and what work is being done within the health board to recruit, if necessary, the extra health professionals in order to man those additional beds, should you be planning to open them?
Diolch i chi am eich datganiad, Weinidog. Rwy'n falch iawn fod Lynne Neagle wedi codi'r mater hwn unwaith eto yn y Siambr y prynhawn yma, oherwydd, fel y gwyddoch, mae uned iechyd meddwl ar gyfer plant a phobl ifanc, gyda chapasiti cleifion mewnol, yn fy etholaeth fy hun, yn nhref Abergele. Cafodd ei hadeiladu bron i 10 mlynedd yn ôl bellach, yn ôl yn 2009, gyda chapasiti o 18 o welyau, i wasanaethu ardal gogledd Cymru, ac yn anffodus, nid yw'r gwelyau hynny erioed wedi cael eu defnyddio'n llawn neu ar agor yn llawn, ac rydym yn dal i wynebu'r posibilrwydd y bydd unigolion yn cael eu hanfon gannoedd o filltiroedd i ffwrdd o ogledd Cymru pan nad oes ond 12 yn unig o'r gwelyau wedi'u comisiynu yn ein huned flaenllaw ein hunain ar hyn o bryd.
Nawr, rwy'n siŵr y gallai mwy o bobl elwa o'r cyfleuster hwn pe bai wedi'i lenwi hyd at gapasiti llawn o ran y defnydd o welyau. Rwy'n siŵr y byddai rhai pobl yn cael eu hanfon i ogledd Cymru o'r tu allan i ardal gogledd Cymru hefyd er mwyn llenwi'r gwelyau hynny pe baent ar gael. Ac rwy'n meddwl tybed a allech roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni heddiw ar ba gamau a gymerir gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i sicrhau bod digon o welyau yng ngogledd Cymru ar gyfer y bobl ifanc a allai fod angen cyfleusterau cleifion mewnol yn ein rhanbarth. Rwy'n derbyn y bydd yna achosion arbenigol weithiau lle bydd angen darpariaeth arbenigol iawn na ellir ei darparu yn un o'r unedau mwy cyffredinol hyn. Rwy'n deall ac yn derbyn y gallai hynny ddigwydd o bryd i'w gilydd, ond yn amlwg, mae yna bobl ifanc a allai elwa o'r cyfleusterau hyn yng Nghymru sy'n cael eu hanfon dros y ffin i Loegr ar hyn o bryd. Gallwn fonitro ansawdd ac effeithiolrwydd y gofal yn hawdd. Nid oes problem gyda'r comisiynwyr yn gorfod wynebu'r her o fonitro rhywbeth gannoedd o filltiroedd i ffwrdd. Mae hyn yng Nghymru, o fewn Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Felly, a gaf fi ofyn, a fyddwch yn gweithio gyda'r bwrdd iechyd yng ngogledd Cymru i gynyddu capasiti cleifion mewnol yn Abergele, a pha waith sy'n cael ei wneud o fewn y bwrdd iechyd i recriwtio gweithwyr iechyd proffesiynol ychwanegol, os oes angen, er mwyn gofalu am y gwelyau ychwanegol hynny, os ydych yn bwriadu eu hagor?
There are two points t