Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
20/03/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Caroline Jones.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Economy and Transport, and the first question is from Caroline Jones.
1. A wnaiff y Gweinidog amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog mwy o fusnesau lleol yng Ngorllewin De Cymru i fanteisio ar bŵer deallusrwydd artiffisial? OAQ53610
1. Will the Minister outline the steps the Welsh Government is taking to encourage more local businesses in South Wales West to exploit the power of artificial intelligence? OAQ53610
Thank you. Our economic action plan recognises the crucial role digital technologies will play in the future, with digitisation and innovation featuring as key themes within the calls to action. We continue to engage with business to encourage the adoption of technologies, including artificial intelligence.
Diolch. Mae ein cynllun gweithredu economaidd yn cydnabod y rôl hollbwysig y bydd technolegau digidol yn ei chwarae yn y dyfodol, gyda digideiddio ac arloesi yn themâu allweddol yn y galwadau i weithredu. Rydym yn parhau i ymgysylltu â’r byd busnes i annog mabwysiadu technolegau, gan gynnwys deallusrwydd artiffisial.
Deputy Minister, artificial intelligence and machine learning has the power to transform small businesses, yet the majority of businesses in Wales do not know how to harness its power. Machine learning is not just for large tech companies; it can be utilised by the local cafe, to assist with processing payments, VAT returns, and automating a whole myriad of tasks. With the majority of tools being open source, even down to Welsh language voice data—thanks to Mozilla's Common Voice project—there is a low barrier to entry into the field. What businesses need is pointing in the right direction. What can the Welsh Government do to promote the benefits of artificial intelligence and ensure that we equip future business owners with the skills to exploit technology to assist their businesses?
Ddirprwy Weinidog, mae gan ddeallusrwydd artiffisial a dysgu peirianyddol rym i drawsnewid busnesau bach, ac eto nid yw'r mwyafrif o fusnesau yng Nghymru yn gwybod sut i harneisio ei bŵer. Nid ar gyfer cwmnïau technoleg mawr yn unig y mae dysgu peirianyddol; gall y caffi lleol ei ddefnyddio, i helpu i brosesu taliadau, ffurflenni TAW, ac awtomeiddio nifer fawr o dasgau. Gyda'r mwyafrif o offer yn ffynhonnell agored, hyd yn oed y data llais Cymraeg—diolch i brosiect Common Voice Mozilla—nid oes fawr o rwystrau rhag mynd i mewn i'r maes. Yr hyn sydd ei angen yw i fusnesau gael eu pwyntio i'r cyfeiriad iawn. Beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i hyrwyddo manteision deallusrwydd artiffisial a sicrhau ein bod yn arfogi perchnogion busnes yn y dyfodol â sgiliau i fanteisio ar dechnoleg i helpu eu busnesau?
Thank you for the question. The Member is preaching to the converted on this one—I fully recognise the benefits of artificial intelligence, both at the high, cutting-edge end, but also in the more mundane, everyday end of running a business and running organisations. And I've been impressed, since coming into the brief, with the amount of activity that there is going on, not just directed by the Welsh Government, but by universities and by businesses themselves. I think this is a space where we do need to have a discussion about what the role of Government is, because this innovation is happening despite Government in many cases and not because of it. But there are important things the Welsh Government are doing to try and increase the uptake of these technologies, and we're expecting the report of the review by Professor Phil Brown shortly to make us focus on what it is we can do.
But I just want to quote one example to the Member, to assure her that there is good practice existing within her region already, and that's Aurora International Consulting in Port Talbot, who are using AI for construction management. They have developed a project, which was launched last month, to use AI for the risk assessment and method statement analysis, which are now automatically generated, which is not only producing improvements in safety and accuracy, but is saving 95 per cent of the cost of compliance, and they're now looking at how they can roll this out internationally. So, we need to look at how we can apply this domestically, but also how domestic firms can develop this here and export it abroad.
Diolch ichi am y cwestiwn. Mae'r Aelod yn pregethu wrth y cadwedig ar hyn—rwy'n llwyr gydnabod manteision deallusrwydd artiffisial, ar y pen arloesol uchel, ond hefyd ar y pen llai dyrchafedig, bob dydd o redeg busnes a sefydliadau. Ac ers dod i'r gwaith, gwnaeth y gweithgaredd sy'n digwydd argraff fawr arnaf, wedi'i gyfarwyddo gan brifysgolion a busnesau eu hunain, yn ogystal â Llywodraeth Cymru. Credaf fod yna le inni gael trafodaeth ynghylch beth yw rôl y Llywodraeth, oherwydd mae'r arloesi'n digwydd er gwaethaf y Llywodraeth mewn llawer o achosion, ac nid o'i herwydd. Ond ceir pethau pwysig y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i geisio cynyddu'r niferoedd sy'n manteisio ar y technolegau hyn, ac rydym yn disgwyl yr adroddiad ar yr adolygiad gan yr Athro Phil Brown cyn bo hir i sicrhau ein bod yn canolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud.
Ond rwyf am ddyfynnu un enghraifft i'r Aelod, i'w sicrhau bod arferion da'n bodoli eisoes o fewn ei rhanbarth, sef Aurora International Consulting ym Mhort Talbot, sy'n defnyddio deallusrwydd artiffisial ar gyfer rheoli adeiladu. Maent wedi datblygu prosiect, a lansiwyd y mis diwethaf, i ddefnyddio deallusrwydd artiffisial ar gyfer y dadansoddiad risg a'r dadansoddiad o'r datganiad dull, a gynhyrchir yn awtomatig bellach, ac mae hynny nid yn unig yn cynhyrchu gwelliannau o ran diogelwch a chywirdeb, ond mae'n arbed 95 y cant o gost cydymffurfio, a bellach maent yn edrych i weld sut y gallant gyflwyno hyn yn rhyngwladol. Felly, mae angen inni edrych ar sut y gellir cymhwyso hyn yn ddomestig, ond hefyd ar sut y gall cwmnïau domestig ei ddatblygu yma a'i allforio dramor.
Indeed, staying ahead of the curve in technological innovation is critical for the success of businesses in Wales, and artificial intelligence is one of the emergent battlegrounds in business competition, and, on a global stage, companies like Sony recognise this. But here in south Wales, the award-winning Sony UK technology centre in Pencoed is leading the way in this and many other ways, including tackling the challenges of modern manufacturing and improving processes by using the latest internet-of-things technology, bringing together manufacturing production in a seamless process—into one, seamless operation. Last year, Minister, the AMROC research and development facility in Pencoed was launched, in collaboration with Sony headquarters and other facilities in Japan. And as Steve Dalton, the managing director, said at the time,
'Being chosen to carry out this vital research as a collaborative partner with our headquarters puts Sony UK TEC on the map, not just in Wales, but on the global manufacturing stage, which is something we are rightly proud of...It is also a testament to our highly skilled workforce who have set themselves apart thanks to their unparalleled knowledge and abilities.'
So, I wonder whether the Deputy Minister, or the Minister, or both, would accept an invitation to visit the award-winning Sony UK technology centre to see how an incredible team are putting Wales now at the forefront of world-leading modern manufacturing and technology.
Yn wir, mae aros ar flaen y gad o ran arloesi technolegol yn hollbwysig ar gyfer llwyddiant busnes yng Nghymru, ac mae deallusrwydd artiffisial yn un o'r meysydd brwydr sy'n dod i'r amlwg o ran cystadleuaeth busnes, ac ar y llwyfan byd-eang, mae cwmnïau fel Sony yn cydnabod hyn. Ond yma yn ne Cymru, mae canolfan dechnoleg Sony UK ym Mhen-coed sydd wedi ennill gwobrau yn arwain y ffordd mewn perthynas â hyn ac mewn llawer o ffyrdd eraill, gan gynnwys mynd i'r afael â heriau gweithgynhyrchu modern a gwella prosesau drwy ddefnyddio'r dechnoleg rhyngrwyd pethau ddiweddaraf, gan ddwyn cynhyrchiant gweithgynhyrchu ynghyd mewn proses ddi-dor—yn un gweithrediad llyfn. Y llynedd, Weinidog, lansiwyd cyfleuster ymchwil a datblygu AMROC ym Mhen-coed, mewn cydweithrediad â phencadlys Sony a chyfleusterau eraill yn Japan. Ac fel y dywedodd Steve Dalton, y rheolwr gyfarwyddwr, ar y pryd,
Mae cael ein dewis i wneud y gwaith ymchwil hanfodol hwn fel partner cydweithredol gyda'n pencadlys yn rhoi Sony UK TEC ar y map, nid yn unig yng Nghymru, ond ar y llwyfan gweithgynhyrchu byd-eang, sy'n rhywbeth yr ydym yn haeddiannol falch ohono... Mae hefyd yn deyrnged i'n gweithlu medrus iawn sydd wedi gosod eu hunain ar wahân, diolch i'w gwybodaeth a'u galluoedd digyffelyb.
Felly, tybed a fyddai'r Dirprwy Weinidog, neu'r Gweinidog, neu'r ddau, yn derbyn gwahoddiad i ymweld â chanolfan dechnoleg Sony UK sydd wedi ennill gwobrau i weld sut y mae'r tîm anhygoel yn rhoi Cymru ar flaen y gad bellach yn y byd gweithgynhyrchu a thechnoleg fodern.
Thank you for the question. The Minister has just informed me he has already accepted an invitation to attend the factory; I would also be delighted to come. I'm aware the Member is, of course, a great champion for Sony's presence in Pencoed. I think there's a real exciting opportunity. It's one of the things I want to try and focus on in this portfolio—how we harness the good practice that exists in the public and the private sector. Because we have in south Wales great sources of data richness—in the DVLA, in Companies House, in the Office for National Statistics—in Wales, alongside the example the Member just quoted of Sony, and elsewhere. How can we bring them together to harness that collective power to give Wales some kind of advantage in this field? So, we'd be delighted to come, I'm sure, and I look forward to discussing with the Member further what other opportunities there might be.
Diolch ichi am y cwestiwn. Mae'r Gweinidog newydd fy hysbysu ei fod eisoes wedi derbyn gwahoddiad i fynychu'r ffatri; byddai'n bleser mawr gennyf innau ddod hefyd. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, fod yr Aelod yn hyrwyddwr gwych i bresenoldeb Sony ym Mhen-coed. Credaf fod yna gyfle gwirioneddol gyffrous. Mae'n un o'r pethau rwyf am geisio canolbwyntio arnynt yn y portffolio hwn—sut i harneisio'r arferion da sy'n bodoli yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat. Oherwydd yn ne Cymru mae gennym ffynonellau gwych o ddata cyfoethog—yn y DVLA, yn Nhŷ'r Cwmnïau, yn y Swyddfa Ystadegau Gwladol—yng Nghymru, ochr yn ochr â'r enghraifft y mae'r Aelod newydd gyfeirio ati yn Sony, ac mewn mannau eraill. Sut y gallwn ddod â hwy at ei gilydd i harneisio'r pŵer hwnnw ar y cyd er mwyn rhoi rhyw fath o fantais yn y maes i Gymru? Felly, byddem wrth ein bodd yn dod, rwy'n siŵr, ac edrychaf ymlaen at drafod ymhellach gyda'r Aelod pa gyfleoedd eraill a allai godi.
You mentioned earlier, Deputy Minister, what the role of Government is in this, and one of those can be reassurance. I've spoken to internet providers about the 5G cover in the last few months in the context of the Swansea bay city deal, and they make the point that both the private sector and the public sector need to create demand for 5G, such as uses for AI, for them to commit to invest in the technology that's needed. Only yesterday I saw a media piece on how AI can better interpret cancer diagnostic scans more accurately and more quickly than doctors and, of course, health and well-being is one of the main themes of the city deal. With the review we've just had, I think there might be a bit of a risk that it'll knock private sector confidence at a time when we're really looking to maximise a golden opportunity for AI commercialisation. So, how can you reassure those innovators in AI that my region, with its two great universities, is still a good place to invest and commercialise?
Soniasoch yn gynharach, Ddirprwy Weinidog, beth yw rôl y Llywodraeth yn hyn, ac efallai mai un rôl yw rhoi sicrwydd. Rwyf wedi siarad â darparwyr rhyngrwyd am gysylltedd 5G yn yr ychydig fisoedd diwethaf yng nghyd-destun bargen ddinesig bae Abertawe, ac maent yn gwneud y pwynt fod y sector preifat a'r sector cyhoeddus angen creu galw am 5G, megis dulliau o ddefnyddio deallusrwydd artiffisial, er mwyn iddynt ymrwymo i fuddsoddi yn y dechnoleg sydd ei hangen. Ddoe ddiwethaf gwelais ddarn yn y cyfryngau ynglŷn â sut y gall deallusrwydd artiffisial ddehongli sganiau diagnostig canser yn fwy cywir ac yn gyflymach na meddygon ac wrth gwrs, iechyd a lles yw un o brif themâu y fargen ddinesig. Gyda'r adolygiad rydym newydd ei gael, credaf efallai fod yna ychydig o risg y bydd yn ergyd i hyder y sector preifat ar adeg pan ydym o ddifrif yn ceisio manteisio i'r eithaf ar gyfle euraid i fasnacheiddio deallusrwydd artiffisial. Felly, sut y gallwch sicrhau'r arloeswyr ym maes deallusrwydd artiffisial fod fy rhanbarth, gyda'i ddwy brifysgol wych, yn dal i fod yn lle da i fuddsoddi a masnacheiddio?
We'll be discussing this further this afternoon, I know, but let's decouple the city deal with the broader agenda of digitisation. The two are not the same thing. One is a means towards an end, and let's focus on the broader end. 5G, of course, at the moment is not something that's being developed at any scale. We've commissioned Innovation Point to give advice to the Welsh Governmenment on how we can capitalise upon it. There are far more mundane things that we can do to make these technologies work. For example, the internet-of-things can be powered by a LoRaWAN network, which is a low-frequency network that is much more commonplace and day-to-day than 5G. So, there are things that we can do now using far less high-tech gadgets than 5G that can really make a difference. So, let's focus on what can be done while we figure out where this goes next, because it's a fast-moving environment.
Byddwn yn trafod hyn ymhellach y prynhawn yma, rwy'n gwybod, ond gadewch inni ddatgysylltu'r fargen ddinesig oddi wrth yr agenda ddigideiddio ehangach. Nid yw'r ddau yr un peth. Mae un yn ffordd tuag at nod, a gadewch i ni ganolbwyntio ar y pen ehangach. Ar hyn o bryd, wrth gwrs, nid yw 5G yn rhywbeth sy'n cael ei ddatblygu ar raddfa fawr. Rydym wedi comisiynu Innovation Point i roi cyngor i Lywodraeth Cymru ynglŷn â sut y gallwn fanteisio arno. Ceir pethau llawer llai dyrchafedig y gallwn eu gwneud i wneud i'r technolegau weithio. Er enghraifft, gellir pweru rhyngrwyd pethau drwy rwydwaith LoRaWAN, sef rhwydwaith amledd isel sy'n llawer mwy cyffredin a dydd i ddydd na 5G. Felly, mae yna bethau y gallwn eu gwneud yn awr gan ddefnyddio teclynnau llawer llai uwch-dechnoleg na 5G a gallant wneud gwahaniaeth gwirioneddol. Felly, gadewch inni ganolbwyntio ar yr hyn y gellir ei wneud tra ydym yn darganfod i ble mae hyn yn mynd nesaf, oherwydd mae'n amgylchedd sy'n newid yn gyflym.
2. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y cafodd ystyriaethau amgylcheddol eu hystyried wrth ddatblygu cynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru? OAQ53615
2. Will the Minister outline how environmental considerations were taken into account when developing the Welsh Government's economic action plan? OAQ53615
Yes, of course. The environment has been a critical consideration in the development of the economic action plan. Key objectives of the plan include the drive towards sustainable growth, the need to combat climate change and the promotion of a transition to a cleaner, low-carbon economy. Achieving this will be vital in meeting our obligations under the Environment (Wales) Act 2016.
Wrth gwrs. Mae'r amgylchedd wedi bod yn ystyriaeth allweddol wrth ddatblygu cynllun gweithredu economaidd. Mae amcanion allweddol y cynllun yn cynnwys yr ymgyrch tuag at dwf cynaliadwy, yr angen i wrthsefyll newid hinsawdd a hyrwyddo newid i economi carbon isel, glanach. Bydd cyflawni hyn yn hanfodol er mwyn cyflawni ein rhwymedigaethau o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016.
Just over a fortnight ago, I was invited to speak at the Cardiff Extinction Rebellion event outside Cardiff library. They, as well as the school strikers, are campaigning for the declaration of a climate emergency, among other things, to ensure that all current and future policies are consistent with averting climate change and ecological collapse. I support the campaign aims—climate change is the most severe crisis that we face in the world today.
Minister, economic policy has a big part to play in ensuring that the environment is protected, and this Government's failure to meet carbon emission targets has been described as disappointing by your own side. Energy is a vital part of our economy and fast decarbonisation is essential. Now, there have been various proposals throughout the world for green new deals. Do you accept that your economic plans should have been a green new deal?
Ychydig dros bythefnos yn ôl, cefais fy ngwahodd i siarad yn nigwyddiad Extinction Rebellion Caerdydd y tu allan i lyfrgell Caerdydd. Maent hwy, yn ogystal â'r streicwyr ysgol, yn ymgyrchu dros ddatgan ei bod hi'n argyfwng ar yr hinsawdd, ymhlith pethau eraill, i sicrhau bod yr holl bolisïau cyfredol ac yn y dyfodol yn gyson ag atal newid hinsawdd a dirywiad ecolegol. Rwy'n cefnogi amcanion yr ymgyrch—newid hinsawdd yw'r argyfwng mwyaf difrifol sy'n ein hwynebu yn y byd heddiw.
Weinidog, mae gan bolisi economaidd ran fawr i'w chwarae yn sicrhau bod yr amgylchedd yn cael ei ddiogelu, ac mae eich ochr eich hun wedi dweud bod methiant y Llywodraeth hon i gyflawni targedau allyriadau yn siomedig. Mae ynni'n rhan hanfodol o'n heconomi ac mae datgarboneiddio cyflym yn hanfodol. Nawr, cafwyd cynigion amrywiol ledled y byd ar gyfer bargeinion newydd gwyrdd. A ydych yn derbyn y dylai eich cynlluniau economaidd fod wedi bod yn fargen newydd werdd?
Well, the green new deal as a project title has gained, I think, a lot of traction not just in the UK, but around the world. But, here in Wales, we're already delivering against ambitious plans for sustainable growth, and the economic action plan is very much a new green deal. We are delivering, and I think it's worth the Member recognising some of the detail that's contained within the economic action plan, including our commitment to zero-emissions buses. That demonstrates how we're delivering, including our commitment to 100 per cent renewable energy for the metro service—again, demonstrating our commitment.
I think it's also important to recognise how our investments in business across Wales are contributing to decarbonisation, including, within the economic action plan, the new calls to action, of which, one of just five concerns decarbonisation. Now, I would hope that the Member has expressed her views and ideas on how we combat climate change, drawing on the consultation on the draft climate change adaptation plan, which went out to consultation in December. If the Member hasn't already expressed her views on that, I'm sure there still is an opportunity, albeit after the closing date, to do so. But I am also very pleased, Llywydd, to say that, tomorrow, the First Minister will be launching 'A Low Carbon Wales', our first statutory decarbonisation plan.
Wel, rwy'n credu bod y fargen newydd werdd fel teitl prosiect wedi ennyn diddordeb nid yn unig yn y DU, ond ledled y byd. Ond yma yng Nghymru, rydym eisoes yn cyflawni yn erbyn cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer twf cynaliadwy, ac mae'r cynllun gweithredu economaidd yn bendant yn fargen newydd werdd. Rydym yn cyflawni, a chredaf ei bod yn werth i'r Aelod gydnabod rhywfaint o'r manylion a geir yn y cynllun gweithredu economaidd, gan gynnwys ein hymrwymiad i fysiau allyriadau sero. Mae hynny'n dangos sut rydym yn cyflawni, gan gynnwys ein hymrwymiad i ynni adnewyddadwy 100 y cant ar gyfer y gwasanaeth metro—gan ddangos ein hymrwymiad unwaith eto.
Credaf hefyd ei bod yn bwysig cydnabod sut y mae ein buddsoddiadau mewn busnesau ledled Cymru yn cyfrannu at ddatgarboneiddio, gan gynnwys galwadau newydd i weithredu o fewn y cynllun gweithredu economaidd, ac mae un o ddim ond pump ohonynt yn ymwneud â datgarboneiddio. Nawr, buaswn yn gobeithio bod yr Aelod wedi mynegi ei safbwyntiau a'i syniadau ynglŷn â sut yr awn i'r afael â newid hinsawdd, gan fanteisio ar yr ymgynghoriad ar y cynllun drafft addasu i newid hinsawdd, a gyhoeddwyd ar gyfer ymgynghori ym mis Rhagfyr. Os nad yw'r Aelod eisoes wedi mynegi ei barn ar hynny, rwy'n siŵr fod yna gyfle o hyd i wneud hynny, er bod y dyddiad cau wedi mynd heibio. Ond rwyf hefyd yn falch iawn o ddweud, Lywydd, y bydd y Prif Weinidog yn lansio 'Cymru Carbon Isel' yfory, sef ein cynllun datgarboneiddio statudol cyntaf.
In my region, Cabinet Secretary—or Minister now, as you're called—the Welsh Government is supporting the development plans for a new road from junction 34 to Sycamore Cross in the Vale of Glamorgan. Many residents within that area support road improvements in the existing infrastructure but for the life of them cannot understand why you are proposing to drive viaducts and new roadways across some of the most nature-sensitive areas in the Vale of Glamorgan. Can you join up the dots for me so I can go back to my constituents and understand how, when you take the environmental considerations into place, the Welsh Government is putting resources into a project that potentially would have a devastating impact on the environmental benefits of that particular area?
Yn fy rhanbarth i, Ysgrifennydd y Cabinet—neu Weinidog fel y'ch gelwir yn awr—mae Llywodraeth Cymru'n cefnogi'r cynlluniau datblygu ar gyfer ffordd newydd o gyffordd 34 i Sycamore Cross ym Mro Morgannwg. Mae llawer o drigolion yn yr ardal honno'n cefnogi gwelliannau ffyrdd yn y seilwaith presennol, ond ni allant ddeall o gwbl pam eich bod yn argymell adeiladu traphontydd a ffyrdd newydd ar draws rhai o'r ardaloedd mwyaf sensitif i fyd natur ym Mro Morgannwg. A allwch egluro wrthyf fel y gallaf fynd yn ôl at fy etholwyr a deall, pan fyddwch yn ystyried yr amgylchedd, sut y mae Llywodraeth Cymru yn rhoi adnoddau tuag at brosiect a fyddai'n cael effaith ddinistriol ar y manteision amgylcheddol yn yr ardal benodol honno?
Well, can I assure the Member who also supports the M4 relief road, a vital programme the Government is currently considering—that the First Minister is currently considering—? And I should just say that all roads must be assessed. All builds, Llywydd, must be assessed against the latest Welsh transport appraisal guidance process, a process that is supported by the well-being of future generations commissioner, and, of course, programmes such as the one that the Member has identified are open to consultation with the public and I very much hope that members of the public in my colleague's area will submit their views when the consultation takes place.
Wel, a gaf fi sicrhau'r Aelod sydd hefyd yn cefnogi ffordd liniaru'r M4, un rhaglen hanfodol y mae'r Llywodraeth yn ei hystyried ar hyn o bryd—y mae'r Prif Weinidog yn ei hystyried ar hyn o bryd—? A dylwn ddweud bod yn rhaid asesu pob ffordd. Rhaid i bob ffordd a adeiladir, Lywydd, gael ei hasesu yn erbyn proses ddiweddaraf yr arweiniad ar arfarnu trafnidiaeth Cymru, proses a gefnogir gan y comisiynydd llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac wrth gwrs, mae rhaglenni fel yr un a nodwyd gan yr Aelod yn agored i ymgynghoriad â'r cyhoedd ac rwy'n mawr obeithio y bydd aelodau o'r cyhoedd yn ardal fy nghyd-Aelod yn cyflwyno'u safbwyntiau pan fydd yr ymgynghoriad yn digwydd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr, Llywydd. Now, Trade and Investment Wales recently hailed the 30 per cent lower salary costs in Wales compared with other parts of the UK. Government has since taken down references to lower wages on social media, and so on, and I can fully understand why you'd want to distance yourself from your own mistake, but can I ask what is the mistake that was made here? Was it just that you said this? Because it does appear that at the heart of Government thinking still is a belief that offering low wages is a good thing.
Diolch yn fawr, Lywydd. Nawr, yn ddiweddar rhoddodd Masnach a Buddsoddi Cymru sylw i'r costau cyflog a oedd 30 y cant yn is yng Nghymru o gymharu â rhannau eraill o'r DU. Ers hynny mae'r Llywodraeth wedi tynnu cyfeiriadau at gyflogau is oddi ar y cyfryngau cymdeithasol ac ati, a gallaf ddeall yn iawn pam y byddech am ymbellhau oddi wrth eich camgymeriad eich hun, ond a gaf fi ofyn beth yw'r camgymeriad a wnaed yma? Ai dim ond eich bod wedi dweud hyn? Oherwydd mae'n ymddangos bod cred fod cynnig cyflogau isel yn beth da yn dal i fod wrth wraidd meddylfryd y Llywodraeth.
Absolutely not. If I could just remind the Member that I've not been responsible for Trade and Investment Wales since the reshuffle in December, but I can say to the Member that no Ministers approved that tweet. It was unacceptable. It does not represent Ministers' thinking. Indeed, the economic action plan has been designed to drive salary growth and the quality of jobs across Wales, and that's precisely what we're striving to do.
Dim o gwbl. Os caf atgoffa'r Aelod na fûm yn gyfrifol am Masnach a Buddsoddi Cymru ers yr ad-drefnu ym mis Rhagfyr, ond gallaf ddweud wrth yr Aelod nad oedd unrhyw Weinidog yn cymeradwyo'r trydariad hwnnw. Roedd yn annerbyniol. Nid yw'n cynrychioli meddylfryd y Gweinidogion. Yn wir, lluniwyd y cynllun gweithredu economaidd i hybu twf cyflogau ac ansawdd swyddi ledled Cymru, a dyna'n union y ceisiwn ei wneud.
Sadly, of course, the cat was let out of the bag and it was an insult to Welsh workers, of course, to suggest that low wages in Wales was something to be celebrated. The truth, of course, is that wages in Wales have been remaining at too low a level for far too long. I do not believe that reflects well on 20 years of Labour-led Governments. But one tool, certainly, for raising wages in Wales is the push for wider roll-out of the living wage. The public sector is engaging positively. I think councils, led by both my party and yours, have taken positive steps on the roll-out of the living wage, but a strong Welsh economy needs a strong private sector, and the private sector would benefit certainly from having more workers on the living wage. But isn't the truth of the matter that, in the private sector in Wales, we are lagging way behind other parts of the UK when it comes to the implementation of the living wage?
Yn anffodus, wrth gwrs, gollyngwyd y gath o'r cwd ac roedd awgrymu bod cyflogau isel yng Nghymru yn rhywbeth i'w ddathlu yn sarhad ar weithwyr Cymru, wrth gwrs. Y gwir amdani yw bod cyflogau yng Nghymru wedi aros ar lefel rhy isel ers yn llawer rhy hir. Nid wyf yn credu bod hynny'n adlewyrchu'n dda ar 20 mlynedd o Lywodraeth dan arweiniad Llafur. Ond un offeryn, yn sicr, ar gyfer codi cyflogau yng Nghymru yw'r ymgyrch i gyflwyno'r cyflog byw yn ehangach. Mae'r sector cyhoeddus yn ymgysylltu mewn modd cadarnhaol. Credaf fod cynghorau, a arweinir gan fy mhlaid i a'ch un chi, wedi rhoi camau cadarnhaol ar waith ar gyflwyno'r cyflog byw, ond mae economi gref yng Nghymru yn galw am sector preifat cryf, a gallai'r sector preifat elwa yn sicr o gael mwy o weithwyr ar y cyflog byw. Onid y gwir amdani, yn y sector preifat yng Nghymru, yw ein bod yn llusgo ymhell ar ôl rhannau eraill o'r DU o ran gweithredu'r cyflog byw?
And can I say that that's precisely why we introduced the economic contract as an integral part of the economic action plan, ensuring that fair work is a key consideration in any decision that's made as to whether a business should secure Welsh Government funding? Of the four criteria in that economic contract, fair work is a key component. The Fair Work Commission is concluding its work at the moment. We'll adopt the recommendations. I am in no doubt that the living wage will have been a key consideration in their work.
But let's just look at the facts concerning the economy since devolution. Let's take employment—it's at record levels. Let's take the employment rate—again, it's at record levels and it increased more quickly in Wales than in the UK over the course of devolution; it's up 9.7 per cent compared to 4.2 per cent. Inactivity in the economy is lower now in Wales than in the UK as a whole—that's a record and it's the first time it's happened. On businesses headquartered in Wales—because lots of people often say we don't have the headquarters—the fact is we've got a record number of businesses established here in Wales with their headquarters here, and, indeed, it's gone up by nearly 15,000 in the last six years alone. The business birth rate is higher in Wales than in the UK as a whole. On business enterprise research and development—because a lot of people often say we're not investing enough in that—actually, between 1995 and 2017, the annual average increase in Wales was 8 per cent, and that's double the average rate across the UK. Exports are up. Household wealth is up. The Welsh economy is undoubtedly up since devolution, and in particular in the last 10 years. That's something that I think Edwina Hart should take recognition for and praise for because she invested a huge amount of time and energy in making sure that we moved away from de-industrialisation by focusing on higher quality work that pays. The job is not over yet, and that's why the economic action plan is so vitally important.
Ac a gaf fi ddweud mai dyna'n union pam y gwnaethom gyflwyno'r contract economaidd fel rhan ganolog o'r cynllun gweithredu economaidd, i sicrhau bod gwaith teg yn ystyriaeth allweddol mewn unrhyw benderfyniad a wneir ynglŷn ag a ddylai busnes sicrhau cyllid Llywodraeth Cymru? O'r pedwar maen prawf yn y contract economaidd hwnnw, mae gwaith teg yn elfen allweddol. Mae'r Comisiwn Gwaith Teg yn cwblhau ei waith ar hyn o bryd. Byddwn yn mabwysiadu'r argymhellion. Nid oes gennyf amheuaeth y bydd y cyflog byw wedi bod yn ystyriaeth allweddol yn eu gwaith.
Ond gadewch i ni edrych ar y ffeithiau sy'n ymwneud â'r economi ers datganoli. Gadewch i ni ystyried cyflogaeth—mae ar lefelau uwch nag erioed. Gadewch i ni ystyried y gyfradd gyflogaeth—unwaith eto, mae ar lefelau uwch nag erioed a chynyddodd yn gyflymach yng Nghymru nag yn y DU dros gyfnod datganoli; mae 9.7 y cant yn uwch o'i gymharu â 4.2 y cant. Mae anweithgarwch yn yr economi bellach yn is yng Nghymru nag yn y DU yn ei chyfanrwydd—mae honno'n record a dyma'r tro cyntaf i hyn ddigwydd. Ar fusnesau â phencadlys yng Nghymru—oherwydd mae llawer o bobl yn dweud yn aml nad oes gennym bencadlysoedd yma—y ffaith amdani yw bod gennym nifer uwch nag erioed o fusnesau wedi'u sefydlu yma yng Nghymru gyda'u pencadlysoedd yma, ac yn wir, mae wedi cynyddu bron 15,000 yn ystod y chwe blynedd diwethaf yn unig. Mae cyfradd dechrau busnesau yn uwch yng Nghymru nag yn y DU yn ei chyfanrwydd. Ar ymchwil a datblygu mentrau busnes—gan fod llawer o bobl yn dweud yn aml nad ydym yn buddsoddi digon yn hynny—mewn gwirionedd, rhwng 1995 a 2017, roedd y cynnydd cyfartalog blynyddol yng Nghymru yn 8 y cant, ac mae hynny'n ddwywaith y gyfradd gyfartalog ar draws y DU. Mae allforion wedi codi. Mae cyfoeth aelwydydd wedi codi. Yn ddiamheuaeth, mae economi Cymru wedi gwella ers datganoli, ac yn enwedig yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Mae hynny'n rhywbeth y credaf y dylai Edwina Hart gael cydnabyddiaeth a chanmoliaeth amdano oherwydd fe fuddsoddodd amser ac egni enfawr i wneud yn siŵr ein bod yn symud oddi wrth ddad-ddiwydiannu drwy ganolbwyntio ar waith o ansawdd uwch sy'n talu'n dda. Nid yw'r gwaith hwnnw ar ben eto, a dyna pam y mae'r cynllun gweithredu economaidd mor hollbwysig.
That was a very long list, and I'm not sure if you were trying to confirm what I was saying, but nowhere on that list was wage levels in Wales. Yes, of course it's welcome that unemployment is falling, but it doesn't show the whole picture. Falls in rates of economic inactivity are to be welcomed, but that doesn't show the whole picture. My questions today relate to wage levels in Wales, and we know that they've been too low for too long, and we have this seeming celebration of low wages in that tweet, which has now been deleted.
But returning to the living wage issue, these are the figures: in Scotland now, there are 3,000 employers who are registered as living wage employers. In England, that number is 4,000. In Wales, the difference, really, is quite stark: we have just 120 companies—the most recent figures that I have here—who are registered as living wage companies. Now, one difference, certainly, between the situation in Wales and Scotland and England is that they have organisations funded in Scotland and England that go out there persuading and encouraging private sector companies to roll out the living wage, and showing them that it would be good for their businesses if they were to become living wage employers.
Is it not time that Welsh Government really invested? And by the way, it is of course welcome that contracts you directly enter into, through procurement in Wales, companies are encouraged in that way, and instructed, in fact, to pay workers the living wage. But what about all the other companies that are not engaged in direct contracts with the Welsh Government? Isn't it time that you invested in organisations such as Citizens UK in England, Poverty Alliance in Scotland to make sure that the message goes out there to companies in Wales that it's good for them, as well as for Welsh workers, that more of them pay the living wage?
Roedd honno'n rhestr hir iawn, ac nid wyf yn siŵr a oeddech yn ceisio cadarnhau yr hyn roeddwn yn ei ddweud, ond nid oedd lefelau cyflog yng Nghymru yn unman ar y rhestr honno. Wrth gwrs ei bod hi'n braf fod lefelau diweithdra yn gostwng, ond nid yw'n dangos y darlun cyfan. Mae gostyngiadau mewn cyfraddau anweithgarwch economaidd i'w croesawu, ond nid yw hynny'n dangos y darlun cyfan. Mae fy nghwestiynau heddiw'n ymwneud â lefelau cyflogau yng Nghymru, a gwyddom eu bod wedi bod yn rhy isel ers yn rhy hir, ac mae gennym y dathliad ymddangosiadol hwn o gyflogau isel yn y trydariad hwnnw, sydd bellach wedi'i ddileu.
Ond i ddychwelyd at y cyflog byw, dyma'r ffigurau: yn yr Alban yn awr, mae 3,000 o gyflogwyr wedi cofrestru fel cyflogwyr cyflog byw. Yn Lloegr, mae'r nifer yn 4,000. Yng Nghymru, mae'r gwahaniaeth yn go syfrdanol mewn gwirionedd: dim ond 120 o gwmnïau sydd gennym—y ffigurau mwyaf diweddar sydd gennyf yma—wedi'u cofrestru fel cwmnïau cyflog byw. Nawr, un gwahaniaeth, yn sicr, rhwng y sefyllfa yng Nghymru a'r Alban a Lloegr yw bod ganddynt sefydliadau wedi'u hariannu yn yr Alban a Lloegr sy'n mynd allan i ddarbwyllo ac annog cwmnïau sector preifat i gyflwyno'r cyflog byw, a dangos iddynt y byddai'n dda i'w busnesau pe baent yn dod yn gyflogwyr cyflog byw.
Onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru fuddsoddi go iawn? A gyda llaw, mae'n galonogol wrth gwrs fod yna gontractau y byddwch yn ymrwymo iddynt yn uniongyrchol, drwy gaffael yng Nghymru, fod cwmnïau'n cael eu hannog yn y ffordd honno, a'u cyfarwyddo, mewn gwirionedd, i dalu cyflog byw i weithwyr. Ond beth am yr holl gwmnïau eraill nad ydynt yn rhan o gontractau uniongyrchol gyda Llywodraeth Cymru? Onid yw'n bryd i chi fuddsoddi mewn sefydliadau fel Citizens UK yn Lloegr, Poverty Alliance yn yr Alban i wneud yn siŵr fod y neges yn mynd allan i gwmnïau yng Nghymru y byddai'n dda iddynt hwy, yn ogystal ag i weithwyr Cymru, pe bai mwy ohonynt yn talu'r cyflog byw?
I should say, I don't think the Member and I have a difference of view on wage rates: they need to improve, there is no doubt about that. The way that we're going to go about doing it is by rolling out more widely the economic contract as a principle and in practice as a means of driving up the quality of work and remuneration.
Now, the Member identified some vehicles elsewhere that drive the uptake of the living wage. Here in Wales, we've got Business Wales with more than 200,000 businesses within their reach—that's a service that I have personally utilised recently. I've written to all businesses on two occasions regarding Brexit, contacting 200,000, but Business Wales are now acting as the agency for Welsh Government to encourage as many in the private sector as possible to adopt the living wage.
But I do believe, rather than just encouragement, you have to offer something. You have to offer something, and that something is Government funding, and applying the principle of something for something is by far the most effective way of changing behaviours and improving wage rates. And that's what we're seeing in Wales, and that's why household income is up in Wales. But I would accept that more still needs to be done. We started from a terrible base back in the mid-to-late 1990s. We've made huge progress, but through the economic action plan and the economic contract, we will go further still.
Dylwn ddweud nad wyf yn meddwl fod gwahaniaeth barn rhwng yr Aelod a minnau ar gyfraddau cyflog: mae angen iddynt wella, nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Y ffordd yr awn ati i wneud hynny yw trwy gyflwyno'r contract economaidd yn fwy eang fel egwyddor ac yn ymarferol fel modd o wella ansawdd y gwaith a'r cyflog.
Nawr, nododd yr Aelod rai cyfryngau mewn mannau eraill sy'n cynyddu'r nifer sy'n derbyn y cyflog byw. Yma yng Nghymru, mae gennym Busnes Cymru gyda mwy na 200,000 o fusnesau o fewn eu cyrraedd—dyna wasanaeth rwyf wedi'i ddefnyddio'n bersonol yn ddiweddar. Rwyf wedi ysgrifennu at bob busnes ar ddau achlysur ynglŷn â Brexit, wedi cysylltu â 200,000, ond mae Busnes Cymru bellach yn gweithredu fel yr asiantaeth ar gyfer Llywodraeth Cymru i annog cymaint â phosibl yn y sector preifat i fabwysiadu'r cyflog byw.
Ond yn hytrach nag anogaeth yn unig, rwy'n credu bod rhaid ichi gynnig rhywbeth. Rhaid i chi gynnig rhywbeth, a'r rhywbeth hwnnw yw cyllid y Llywodraeth, a chymhwyso'r egwyddor o rywbeth am rywbeth yw'r modd mwyaf effeithiol o bell ffordd o newid ymddygiad a gwella cyfraddau cyflog. A dyna a welwn yng Nghymru, a dyna pam y mae incwm aelwydydd ar gynnydd yng Nghymru. Ond buaswn yn derbyn bod angen gwneud mwy o hyd. Dechreuasom o linell sylfaen ofnadwy ganol i ddiwedd y 1990au. Rydym wedi gwneud cynnydd aruthrol, ond drwy'r cynllun gweithredu economaidd a'r contract economaidd, byddwn yn mynd ymhellach eto.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Last month, Actica Consulting was commissioned jointly by the UK and the Welsh Governments to undertake a rapid independent-led review of arrangements for the delivery of the £1.3 billion Swansea bay city deal. I'm turning my head now to the Deputy Minister as I can see that's the way the discussion's going. The report made seven recommendations to improve the deliverability of the deal's outcomes, and I wonder, Deputy Minister, if you could provide a summary of your assessment of the report's findings and recommendations.
Diolch, Lywydd. Y mis diwethaf, comisiynwyd Actica Consulting gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ar y cyd i gynnal adolygiad cyflym dan arweiniad annibynnol o drefniadau ar gyfer darparu bargen ddinesig bae Abertawe, gwerth £1.3 biliwn. Rwy'n troi fy mhen yn awr at y Dirprwy Weinidog gan y gallaf weld mai dyna'r ffordd y mae'r drafodaeth yn mynd. Gwnaeth yr adroddiad saith argymhelliad i wella'r gallu i gyflawni canlyniadau'r fargen, a tybed, Ddirprwy Weinidog, a allech ddarparu crynodeb o'ch asesiad o ganfyddiadau ac argymhellion yr adroddiad.
Gosh, what an opportunity. There is further opportunity later with the urgent question on this very same subject to address those topics, so perhaps I'll give you a brief summary and we can explore it a little further.
This is a jointly commissioned report by the UK and the Welsh Government, and Alun Cairns and I see eye to eye on this matter, at least. There is criticism of all the actors in these two reports, and I think rather than dwelling on that, we need to reset and focus on where we take this from here. But there's a range of very helpful detailed recommendations for all sides about how we can recalibrate this relationship to deliver what we all want it to deliver.
Wel, am gyfle. Ceir cyfle pellach yn ddiweddarach gyda'r cwestiwn brys ar yr union bwnc hwn i fynd i'r afael â'r pethau hynny, felly efallai y caf roi crynodeb byr i chi a gallwn ei archwilio ychydig ymhellach.
Dyma adroddiad a gomisiynwyd ar y cyd gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, ac mae Alun Cairns a minnau'n cytuno ar y mater hwn, o leiaf. Ceir beirniadaeth o'r holl chwaraewyr yn y ddau adroddiad, ac yn hytrach nag oedi gyda hynny, credaf fod angen inni ailfeddwl a chanolbwyntio ar ble i fynd â hyn o'r fan hon. Ond mae yna amrywiaeth o argymhellion manwl defnyddiol iawn i bob ochr ynglŷn â sut y gallwn ail-raddnodi’r berthynas hon i gyflawni'r hyn yr hoffem iddi ei gyflawni.
Thank you for your answer, Deputy Minister, and I don't disagree with anything you said. I do want to try and draw out what your initial assessments were of those recommendations and perhaps if you could address that. I did note from reading the report myself that the key recommendations outline the need for action over the next four months. Now, these actions are for the city deal to deliver, but I wonder how you and the Welsh Government are going to support the city deal in delivering on those recommendations.
Diolch i chi am eich ateb, Ddirprwy Weinidog, ac nid wyf yn anghytuno â dim a ddywedasoch. Rwyf am geisio nodi beth oedd eich asesiadau cychwynnol o'r argymhellion hynny ac efallai y gallech ymdrin â hynny. O ddarllen yr adroddiad fy hun, nodais fod yr argymhellion allweddol yn amlinellu'r angen am weithredu dros y pedwar mis nesaf. Nawr, camau i'r fargen ddinesig eu cyflawni yw'r rhain, ond tybed sut rydych chi a Llywodraeth Cymru yn mynd i gynorthwyo'r fargen ddinesig i gyflawni'r argymhellion hynny.
Certainly, Alun Cairns and I have already met with the leaders of the local authorities on Friday. I had a further meeting on Monday with the Welsh MPs and a meeting this morning with Welsh Assembly Members to let them know what we intend to do next.
Our first priority is to get some momentum back into this project, so we're working closely with the city deal to try and get two of the projects over the line as soon as possible, namely the second phase of Yr Egin in Carmarthen and the waterfront digital district in Swansea. To do that, the onus lies primarily on the city region; they're the ones who have to develop the business case and get it approved by ourselves and by the UK Government. We are committed to working closely with them as partners, not simply as policemen, which is the way the deal has been set up, to try and collaborate and make sure that we get the assurance needed to release the funding for both these projects.
Yn sicr, cyfarfu Alun Cairns a minnau ag arweinwyr yr awdurdodau lleol eisoes ddydd Gwener. Cefais gyfarfod pellach ddydd Llun gyda'r ASau Cymreig a chyfarfod y bore yma ag Aelodau Cynulliad Cymru i roi gwybod iddynt beth y bwriadwn ei wneud nesaf.
Ein blaenoriaeth gyntaf yw adfer peth momentwm i'r prosiect hwn, felly rydym yn gweithio'n agos gyda'r fargen ddinesig i geisio cael dau o'r prosiectau dros y llinell cyn gynted â phosibl, sef ail gam Yr Egin yng Nghaerfyrddin ac ardal ddigidol y glannau yn Abertawe. I wneud hynny, mae'r cyfrifoldeb yn gorwedd yn bennaf ar y dinas-ranbarth; hwy fydd yn gorfod datblygu'r achos busnes a'i gael wedi'i gymeradwyo gennym ni a Llywodraeth y DU. Rydym wedi ymrwymo i weithio'n agos gyda hwy fel partneriaid, nid yn unig fel plismyn, sef y ffordd y sefydlwyd y fargen, i geisio cydweithio a gwneud yn siŵr ein bod yn cael y sicrwydd sydd ei angen i ryddhau'r arian ar gyfer y prosiectau hyn.
Thank you, Deputy Minister. I am glad that you and Alun Cairns are working together on this, and I'm pleased that you're updating local Members on issues as well. But I would be grateful if you could also keep all Members updated, perhaps through statements, because we've all got an interest in this. I'm glad that the report does highlight the positive contribution that the deal can make in driving forward the economy of this part of Wales. I'm a believer in the city deal approach and I'm pleased that we're moving towards a position where every part of Wales will be in the footprint of a growth deal.
But, going forward, Minister—and this is perhaps why I asked for all Members to be updated in this regard—how are you going to ensure that the issues that were raised in this report are going to be dealt with with other growth deals as well? What I'm asking, Minister, is that there were issues and challenges outlined with regard to the Swansea bay city deal and I want to ensure that the Government is using its influence to ensure that these same mistakes don't happen in other growth deals. I'm particularly thinking about the mid Wales growth deal, which is emerging, of course.
Diolch ichi, Ddirprwy Weinidog. Rwy'n falch eich bod chi ac Alun Cairns yn gweithio gyda'ch gilydd ar hyn, ac rwy'n falch eich bod yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau lleol am bethau yn ogystal. Ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech hefyd roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r holl Aelodau, efallai drwy ddatganiadau, oherwydd mae gan bawb ohonom ddiddordeb yn hyn. Rwy'n falch fod yr adroddiad yn tynnu sylw at y cyfraniad cadarnhaol y gall y fargen ei wneud i hybu'r economi yn y rhan hon o Gymru. Rwy'n credu yn y fargen ddinesig fel dull o weithredu ac rwy'n falch ein bod yn symud tuag at sefyllfa lle bydd pob rhan o Gymru o fewn ôl-troed bargen twf.
Ond wrth symud ymlaen, Weinidog—ac efallai mai dyma pam y gofynnais i'r holl Aelodau gael y wybodaeth ddiweddaraf ar hyn—sut y byddwch yn sicrhau bod y materion a godwyd yn yr adroddiad hwn yn mynd i gael sylw gyda bargeinion twf eraill hefyd? Yr hyn rwy'n ei ofyn, Weinidog, yw bod yna faterion yn codi a heriau wedi'u hamlinellu yng nghyswllt bargen ddinesig bae Abertawe ac rwyf am sicrhau bod y Llywodraeth yn defnyddio ei dylanwad i sicrhau nad yw'r un camgymeriadau'n digwydd mewn bargeinion twf eraill. Rwy'n meddwl yn benodol am fargen twf canolbarth Cymru, sy'n datblygu, wrth gwrs.
Well, a number of points there. We have briefed Members: we issued a very full written statement on Friday, we published both reports and, as I said, the briefing has been put in place and I'm answering questions this afternoon on it. If any Member would like further information, I am more than happy to meet with them to brief them on what we're doing. I think openness is really important on this, which is why we've published the full reports, even though they are critical of all sides.
In terms of the lessons learnt for other projects, this city deal was set up in a way that has not been identical to other city deals, and I think it's been one of the problems that the reports have identified: dealing with it on a project by project basis, rather than giving the city region the autonomy to take a portfolio management approach. And by insisting on the five-case Treasury model for all projects to pass through, they've set a bar that is far higher for local authorities to pass than in conventionally funded projects, either through their own revenue or through the Welsh Government. Some of the local authorities, and the region as a whole, have struggled to have the skills and capacity to be able to go through that rigorous business case model, and that's been one of the problems highlighted in the report. So, in a sense, it's been set up in a way that has made it cumbersome and difficult for them.
How we apply this to the other regions—. We're determined now that the responsibility for the city deals has moved from the Cabinet Office in that policeman role into our department we can take more of a partnership role. The Minister and I are both determined—and we've already met with the chairs of all the city deals to make this point—that we now, under the economic action plan, want to develop regional economic strategies. We want to do that in the spirit of partnership and co-production, and we should take the city deals as the starting point for how, together, we develop a grounded regional strategy for each part of Wales. In doing that, we'll be fully absorbing the lessons from both these reports and from other conversations.
Wel, roedd nifer o bwyntiau yno. Rydym wedi briffio Aelodau: cyhoeddwyd datganiad ysgrifenedig llawn iawn gennym ddydd Gwener, cyhoeddwyd y ddau adroddiad ac fel y dywedais, rhoddwyd y papur briffio yn ei le ac rwy'n ateb cwestiynau arno y prynhawn yma. Os hoffai unrhyw Aelod gael rhagor o wybodaeth, rwy'n fwy na pharod i'w cyfarfod i'w briffio ar yr hyn rydym yn ei wneud. Credaf ei bod hi'n wirioneddol bwysig inni fod yn agored ar hyn, a dyna pam rydym wedi cyhoeddi'r adroddiadau llawn, er eu bod yn feirniadol o bob ochr.
O ran y gwersi a ddysgwyd ar gyfer prosiectau eraill, sefydlwyd y fargen ddinesig hon mewn ffordd nad oedd yn union yr un fath â bargeinion dinesig eraill, a chredaf mai dyna un o'r problemau a nodwyd gan yr adroddiadau: ymdrin â hyn ar sail prosiect, yn hytrach na rhoi ymreolaeth i'r dinas-ranbarth fabwysiadu dull rheoli portffolio. A thrwy fynnu bod pob prosiect yn gweithio drwy fodel pum achos y Trysorlys, maent wedi gosod bar llawer uwch i awdurdodau lleol ei oresgyn nag mewn prosiectau a ariannwyd yn gonfensiynol, naill ai drwy eu refeniw eu hunain neu drwy Lywodraeth Cymru. Mae rhai o'r awdurdodau lleol, a'r rhanbarth yn ei gyfanrwydd, wedi cael anhawster i gael y sgiliau a'r capasiti i allu mynd drwy'r model achos busnes trylwyr hwnnw, ac mae hynny wedi bod yn un o'r problemau a amlygwyd yn yr adroddiad. Felly, ar un ystyr, mae wedi'i sefydlu mewn ffordd a'i gwnaeth yn feichus ac yn anodd iddynt.
Sut y cymhwyswn hyn ar gyfer rhanbarthau eraill—. Gan fod y cyfrifoldeb dros y bargeinion dinesig bellach wedi symud o Swyddfa'r Cabinet, a'r rôl blismon honno, i'n hadran, rydym yn benderfynol y gallwn chwarae mwy o rôl partneriaeth. Mae'r Gweinidog a minnau'n benderfynol—ac rydym eisoes wedi cyfarfod â chadeiryddion yr holl fargeinion dinesig i wneud y pwynt hwn—ein bod yn awr, o dan y cynllun gweithredu economaidd, am ddatblygu strategaethau economaidd rhanbarthol. Rydym am wneud hynny mewn ysbryd o bartneriaeth a chydgynhyrchu, a dylem gymryd y bargeinion dinesig fel man cychwyn ar gyfer sut y datblygwn strategaeth ranbarthol gadarn gyda'n gilydd ar gyfer pob rhan o Gymru. Wrth wneud hynny, byddwn yn dysgu'r gwersi'n llawn o'r ddau adroddiad ac o sgyrsiau eraill.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Could the Cabinet Minister update us on the progress of the Blaenau Gwent advanced technology park?
Diolch, Lywydd. A allai Gweinidog y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am gynnydd parc uwch-dechnoleg Blaenau Gwent?
Yes. In terms of the overall Tech Valleys initiative, the Deputy Minister and I are working very closely together to ensure that the national digital exploitation centre is developed as quickly as possible, that we attract more particularly automotive tech companies into the area, and that we utilise the £100 million that was allocated for the Tech Valleys initiative for the best interests of the area.
Gallaf. O ran menter y Cymoedd Technoleg yn gyffredinol, mae'r Dirprwy Weinidog a minnau'n gweithio agos iawn gyda'n gilydd i sicrhau bod y ganolfan ecsbloetio ddigidol genedlaethol yn cael ei datblygu mor gyflym ag y bo modd, ein bod yn denu mwy o gwmnïau technoleg fodurol yn arbennig i mewn i'r ardal, a'n bod yn defnyddio'r £100 miliwn a ddyrannwyd ar gyfer menter y Cymoedd Technoleg er lles gorau'r ardal.
I thank the Cabinet Minister for his answer. However, since the announcement with regard to the park and to the advanced automotive technology site, some 18 months ago, not a single industrial unit has been built. Will the Minister now give the people of Blaenau Gwent and Ebbw Vale a firm date for the commencement of work, and perhaps even an actual time frame for the creation of jobs at the site?
Diolch i'r Gweinidog Cabinet am ei ateb. Fodd bynnag, ers y cyhoeddiad ar y parc a'r safle uwch-dechnoleg fodurol, tua 18 mis yn ôl, nid oes yr un uned ddiwydiannol wedi'i hadeiladu. A wnaiff y Gweinidog roi dyddiad pendant i bobl Blaenau Gwent a Glynebwy yn awr ar gyfer dechrau gwaith, a ffrâm amser hyd yn oed ar gyfer creu swyddi ar y safle o bosibl?
Well, we've already approved the Rhyd-y-Blew site development. We have approved additional business and light industrial units at The Works in Ebbw Vale. The Techboard refit will begin this year. And I'm pleased to be able to say today that we are ahead of the spending profile for the £100 million Tech Valleys initiative, largely because of the investment in the national digital exploitation centre, which could have gone anywhere in the world—to Singapore, to Germany—but instead, Thales chose Wales.
Wel, rydym eisoes wedi cymeradwyo datblygiad safle Rhyd-y-Blew. Rydym wedi cymeradwyo busnes ychwanegol ac unedau diwydiannol ysgafn yn The Works yng Nglynebwy. Bydd gwaith ailosod Techboard yn dechrau eleni. Ac rwy'n falch o allu dweud heddiw ein bod ar y blaen i'r proffil gwariant ar gyfer menter y Cymoedd Technoleg gwerth £100 miliwn, yn bennaf oherwydd y buddsoddiad yn y ganolfan ecsbloetio ddigidol genedlaethol, a allai fod wedi mynd i unrhyw le yn y byd—i Singapôr, i'r Almaen—ond yn lle hynny, dewisodd Thales ddod i Gymru.
Llefarydd—
The spokesperson—
Again, I thank the Minister for—
Unwaith eto, diolch i'r Gweinidog am—
No, my fault—intervention not necessary.
Na, fi sydd ar fai—nid oedd angen ymyriad.
That's fine, Llywydd. Again, I thank the Minister for his answer, but following on from the cancellation of the Circuit of Wales, I'm noting that the Ebbw Vale enterprise zone was responsible for just 179 jobs during its seven years of existence. Surely, then, Cabinet Minister, it is time the Welsh Government put in place, as a matter of urgency, the infrastructure—both physical and spatial—to create long-term jobs and prospects in an area that is said to be one of the poorest in Wales and indeed the UK. Following on from this, Cabinet Minister, can you give us an update on car manufacturer, TVR, and its intended occupancy on the site?
Mae hynny'n iawn, Lywydd. Unwaith eto, diolch i'r Gweinidog am ei ateb, ond yn sgil canslo Cylchffordd Cymru, rwy'n nodi mai 179 o swyddi roedd ardal fenter Glynebwy yn gyfrifol amdanynt yn ystod y saith mlynedd y bu mewn bodolaeth. Does bosibl felly, Weinidog y Cabinet, nad yw'n bryd i Lywodraeth Cymru roi seilwaith yn ei le fel mater o frys—seilwaith ffisegol a gofodol—i greu swyddi a rhagolygon hirdymor mewn ardal y dywedir ei bod yn un o'r rhai tlotaf yng Nghymru, a'r DU yn wir. Yn dilyn ymlaen o hyn, Weinidog y Cabinet, a allwch roi'r newyddion diweddaraf i ni ynglŷn â'r cynhyrchwyr ceir, TVR, a'u bwriad i ddefnyddio'r safle?
Yes. I'm pleased to say that TVR are making very great progress in terms of seeking capital support for their project. And in terms of physical infrastructure, the Member is absolutely right: JLL and many others have identified a very urgent need—not just within Ebbw Vale and Blaenau Gwent as a whole, but right across Wales—for industrial units, partly as a consequence of so many of the units that were developed and built in the 1980s reaching the end of their useful life. And so, that's why we're investing a huge proportion of the £100 million in industrial units that are appropriate for the sorts of businesses that want to locate in Tech Valleys. I should also say to the Member, with regard to the enterprise zone, that I'm pleased that we have now transitioned into a new governance structure—the Tech Valleys advisory board—which is looking specifically at the opportunities, not just within the automotive sector, but in the wider tech and digital environment, for jobs to be developed in Blaenau Gwent.
Gallaf. Rwy'n falch o ddweud bod TVR yn gwneud cynnydd mawr ar geisio cymorth cyfalaf ar gyfer eu prosiect. Ac o ran seilwaith ffisegol, mae'r Aelod yn llygad ei le: mae JLL a llawer o rai eraill wedi nodi angen brys—nid yn unig yng Nglynebwy a Blaenau Gwent, ond ar draws Cymru—am unedau diwydiannol, yn rhannol o ganlyniad i'r ffaith bod cynifer o'r unedau a ddatblygwyd ac a adeiladwyd yn y 1980au yn cyrraedd diwedd eu hoes ddefnyddiol. Ac felly, dyna pam rydym yn buddsoddi cyfran enfawr o'r £100 miliwn mewn unedau diwydiannol sy'n briodol ar gyfer y mathau o fusnesau sydd eisiau lleoli yn y Cymoedd Technoleg. Dylwn ddweud wrth yr Aelod hefyd, mewn perthynas â'r ardal fenter, fy mod yn falch ein bod bellach wedi newid i strwythur llywodraethu newydd—bwrdd cynghori'r Cymoedd Technoleg—sy'n edrych yn benodol ar y cyfleoedd, nid yn unig o fewn y sector modurol, ond yn yr amgylchedd technoleg a digidol ehangach, i ddatblygu swyddi ym Mlaenau Gwent.
3. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo'r sector modurol? OAQ53630
3. What is the Welsh Government doing to promote the automotive sector? OAQ53630
Well, we take every opportunity to promote the Welsh automotive sector, both across the UK and abroad, particularly at this challenging time for the industry, as it is vital for the Welsh economy to see it sustained, and indeed in the future, to grow.
Wel, rydym yn manteisio ar bob cyfle i hyrwyddo sector modurol Cymru, ledled y DU a thramor, yn enwedig ar yr adeg heriol hon i'r diwydiant, gan ei bod yn hanfodol i economi Cymru ei fod yn parhau, ac yn tyfu yn y dyfodol, yn wir.
Okay. Diolch. Minister, I know you have been a strong advocate of the automotive industrial sector, underscored within the economic action plan, and it's an important industry in Wales that comprises around 150 companies, employing, critically, nearly 19,000 people—13 per cent of the Welsh manufacturing workforce—and generating over £3 billion-worth of revenue, and manufacturing 30 per cent of the 2.7 million engines that are produced in the UK as a whole. So, Minister, what actions are the Welsh Government taking to bolster the automotive industry in Wales as we navigate the uncertain and unprecedented challenges associated with the UK Tory Government Brexit chaos that is deeply harmful to Welsh manufacturing?
O'r gorau. Diolch. Weinidog, gwn eich bod wedi hyrwyddo'r sector diwydiannol modurol yn gadarn, a thanlinellir hynny o fewn y cynllun gweithredu economaidd, ac mae'n ddiwydiant pwysig yng Nghymru sy'n cynnwys tua 150 o gwmnïau, yn cyflogi bron 19,000 o bobl, yn hollbwysig—13 y cant o weithlu gweithgynhyrchu Cymru—yn creu dros £3 biliwn o refeniw, ac yn gweithgynhyrchu 30 y cant o'r 2.7 miliwn o injans a gynhyrchir yn y DU gyfan. Felly, Weinidog, pa gamau gweithredu y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hybu'r diwydiant modurol yng Nghymru wrth inni ymdopi â'r heriau ansicr a digynsail sy'n gysylltiedig ag anhrefn Brexit Llywodraeth Dorïaidd y DU sy'n dra niweidiol i weithgynhyrchu yng Nghymru?
Can I thank Rhianon Passmore for her question and recognise her keen interest in the automotive sector as well? I issued a written statement to Members at the start of March that described the ongoing activity in support of the Welsh automotive sector. Together with the Welsh automotive forum, we are taking forward a number of actions to support car manufacturers across Wales, and, indeed, working very closely with the Department for Business, Energy and Industrial Strategy and other UK Government departments at Westminster to look at opportunities. I think it's worth recognising that whilst this is an incredibly challenging time for the automotive sector in Wales, in the last five years we've been able to help businesses in Wales invest more than £200 million in support of more than 12,000 jobs, as the sector has responded promptly to the renaissance of the UK car sector. However, of course, Brexit poses a major threat to the great strides that have been made in recent years, and that’s why we have called upon the UK Government to broker a deal that will ensure the continued full and unfettered access to the single market.
A gaf fi ddiolch i Rhianon Passmore am ei chwestiwn a chydnabod ei diddordeb brwd yn y sector modurol yn ogystal? Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig i'r Aelodau ddechrau mis Mawrth a ddisgrifiai'r gweithgarwch parhaus i gefnogi'r sector modurol yng Nghymru. Ynghyd â fforwm modurol Cymru, rydym yn datblygu nifer o gamau gweithredu i gefnogi cynhyrchwyr ceir ledled Cymru, ac yn wir, yn gweithio'n agos iawn gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ac adrannau eraill Llywodraeth y DU yn San Steffan i edrych ar gyfleoedd. Er bod hon yn adeg hynod o heriol i'r sector modurol yng Nghymru, mae'n werth cydnabod yn y pum mlynedd diwethaf, ein bod wedi gallu helpu busnesau yng Nghymru i fuddsoddi mwy na £200 miliwn i gefnogi mwy na 12,000 o swyddi, wrth i'r sector ymateb yn gyflym i ddadeni'r sector ceir yn y DU. Fodd bynnag, wrth gwrs, mae Brexit yn fygythiad mawr i'r camau breision a wnaed yn y blynyddoedd diwethaf, a dyna pam yr ydym wedi galw ar Lywodraeth y DU i negodi cytundeb a fydd yn sicrhau mynediad parhaus, llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl.
Minister, an inquiry conducted by the Economy, Infrastructure and Skills Committee has shown that Wales could greatly benefit from the increased use of electric cars. However, the committee expressed concerns that the Welsh Government has been slow in showing leadership in this issue. They went on to say—or, the question, rather, is whether the £2 million recently announced to improve infrastructure for electric car charging points was a large enough funding boost. What is your response to these concerns, Minister, raised by the committee? And what assurances can you give that the Welsh Government’s support is adequate to promote this part of our automotive sectors?
Weinidog, mae ymchwiliad a gynhaliwyd gan Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi dangos y gallai Cymru elwa'n fawr o fwy o ddefnydd o geir trydan. Fodd bynnag, mynegodd y pwyllgor bryderon fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn araf yn dangos arweiniad ar y mater hwn. Aethant ymlaen i ddweud—neu'r cwestiwn yn hytrach yw, a yw'r £2 miliwn a gyhoeddwyd yn ddiweddar i wella'r seilwaith ar gyfer pwyntiau gwefru ceir trydan yn hwb ariannol digon mawr. Beth yw eich ymateb, Weinidog, i'r pryderon hyn a godwyd gan y pwyllgor? A pha sicrwydd y gallwch ei roi fod cymorth Llywodraeth Cymru yn ddigonol i hyrwyddo'r rhan hon o'n sectorau modurol?
Well, we’ve got a duty to ensure that the public purse only invests in areas where there is not market failure in this regard and that we invest in proper infrastructure. Now, it’s highly likely in the years to come that we will see the roll-out of induction charging, which would, of course, provide the solution for many streets where there are terraced houses. Therefore, it’s essential that we look at what the problem is today, in areas where the market won’t respond, and then we intervene, and that’s exactly what our deal with Plaid Cymru is striving to do.
But I would say that I believe that the Welsh Government and, indeed, the Welsh automotive sector are at the forefront of responding to the opportunities that the move to electric offers. Let’s take Aston Martin Lagonda, for example, who I’m very pleased to say are making Wales their home for the development of electric power driven vehicles. That is something that we should be championing and applauding, and it’s also something that has only come about as a consequence of working so very closely with Welsh Government.
Wel, mae gennym ddyletswydd i sicrhau nad yw pwrs y wlad ond yn buddsoddi mewn meysydd lle na cheir methiant yn y farchnad yn y cyswllt hwn, a'n bod yn buddsoddi mewn seilwaith priodol. Nawr, mae'n debygol iawn, yn y blynyddoedd i ddod, y byddwn yn gweld pwyntiau gwefru drwy anwythiad yn cael eu cyflwyno, a byddai hynny, wrth gwrs, yn datrys y broblem mewn perthynas â llawer o strydoedd lle ceir tai teras. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn edrych ar beth yw'r broblem heddiw, mewn meysydd lle na fydd y farchnad yn ymateb, a'n bod ninnau wedyn yn ymyrryd, a dyna'n union y mae ein cytundeb â Phlaid Cymru yn ceisio'i wneud.
Ond buaswn yn dweud fy mod yn credu bod Llywodraeth Cymru, ac yn wir, sector modurol Cymru ar flaen y gad o ran ymateb i'r cyfleoedd y mae'r newid i gerbydau trydan yn eu cynnig. Gadewch inni ystyried Aston Martin Lagonda, er enghraifft, ac rwy'n falch iawn o ddweud y byddant yn datblygu eu cerbydau trydan yng Nghymru. Mae hynny'n rhywbeth y dylem fod yn ei hyrwyddo a'i ganmol, ac mae hefyd yn rhywbeth sydd wedi digwydd o ganlyniad i weithio mor agos gyda Llywodraeth Cymru.
4. Pa ddefnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r modd o ganfod teithiau y rhai sy'n cymudo i Gasnewydd a Chaerdydd yn y car fel ffordd o lywio darpariaeth trafnidiaeth gyhoeddus yn y dyfodol? OAQ53618
4. What use has been made by the Welsh Government of plotting the journeys of those commuting to Newport and Cardiff by car as a way of informing future public transport provision? OAQ53618
I'm pleased to be able to tell the Member that we have used mobile phone data to inform transport modelling. We've commissioned Transport for Wales to procure an update to the previous data, supplementing other sources, such as congestion data, traffic flows and public transport passenger counts, and this will help us to understand travel patterns and to develop multimodal interventions across south Wales and, indeed, beyond.
Rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod ein bod wedi defnyddio data ffonau symudol i lywio gwaith modelu trafnidiaeth. Rydym wedi comisiynu Trafnidiaeth Cymru i ddarparu diweddariad i'r data blaenorol, i ategu ffynonellau eraill, megis data tagfeydd, llif traffig a niferoedd teithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus, a bydd hyn yn gymorth inni ddeall patrymau teithio a datblygu ymyriadau amlfoddol ledled de Cymru, a thu hwnt yn wir.
That’s very interesting, and I’m very glad to hear that we are using the easily available data to track the future transport needs in the area east of Cardiff, between Cardiff and Newport, because, clearly, there is a major congestion problem that we face in both our cities and, at the moment, there is a gap in the metro map north-east and east of Cardiff where we obviously are going to need future provision. And in your answer to Leanne Wood, you said that, obviously, there’s a commitment by the Government to do this. So, having got all this important data from the mobile phones, how exactly are you using this to commission work by Transport for Wales and by the Cardiff capital region to get in place the transport that we need now to get people out of their cars, so they're not poisoning us all with air pollution?
Mae hynny'n ddiddorol iawn, ac rwy'n falch iawn o glywed ein bod yn defnyddio'r data sydd ar gael i olrhain yr anghenion trafnidiaeth yn y dyfodol ar gyfer yr ardal i'r dwyrain o Gaerdydd, rhwng Caerdydd a Chasnewydd, oherwydd yn amlwg, rydym yn wynebu problem fawr o ran tagfeydd yn y ddwy ddinas, ac ar hyn o bryd, ceir bwlch yn y map metro i'r gogledd-ddwyrain a'r dwyrain o Gaerdydd lle mae'n amlwg y bydd angen darpariaeth arnom yn y dyfodol. Ac yn eich ateb i Leanne Wood, dywedasoch, yn amlwg, fod y Llywodraeth wedi ymrwymo i wneud hyn. Felly, ar ôl cael yr holl ddata pwysig hwn o'r ffonau symudol, sut yn union rydych yn ei ddefnyddio i gomisiynu gwaith gan Trafnidiaeth Cymru a prifddinas-ranbarth Caerdydd i roi'r drafnidiaeth sydd ei hangen arnom ar waith ar unwaith i gael pobl allan o'u ceir, fel nad ydynt yn gwenwyno pob un ohonom â llygredd aer?
Can I thank the Member for her question? I should just say that the mobile phone data is just one source of information that we’ve used to inform our transport modelling work, and not just transport modelling work with regard to road investments and rail, but also with regard to bus services. Other data that we use comes from roadside interviews and, as I said earlier, from public transport passenger surveys and, indeed, from bus and rail ticket data.
We're using it to assess the extendability of the metro and to ensure that investment in extended services is invested in the right place for passengers who could and would use metro services as an alternative to the private car. But we're also using that data to plan future bus services and to ensure that current bus services are meeting the needs of existing passengers.
I should just say, though, in Newport—I know that neither of the local Members are here themselves, but they have relayed to me on numerous occasions the fact that just urging people to move from cars to buses in Newport will not alleviate congestion on the M4, because largely the congestion caused within Newport is not because people are using their private car as an alternative to the bus, it's because they simply can't rely on bus services in many situations, because there's too much congestion within Newport, and indeed there's a belief that people who are currently using the M4 are coming off from the south or the north side of Newport and then using the M4 to get to the other side. That's not the case either, and that's shown by some of the modelling and the data that we've been able to extract.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Dylwn ddweud mai un ffynhonnell yn unig o wybodaeth a ddefnyddiwyd gennym i lywio ein gwaith modelu trafnidiaeth yw'r data ffonau symudol, ac nid yn unig gwaith modelu trafnidiaeth mewn perthynas â buddsoddiadau yn y ffyrdd a'r rheilffyrdd, ond hefyd mewn perthynas â gwasanaethau bysiau. Daw data arall a ddefnyddiwn o gyfweliadau ochr y ffordd, ac fel y dywedais yn gynharach, o arolygon teithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac yn wir, o ddata tocynnau bysiau a threnau.
Rydym yn ei ddefnyddio i asesu faint y gellir ymestyn y metro ac i sicrhau bod y buddsoddiad mewn gwasanaethau estynedig yn cael ei fuddsoddi yn y lle cywir ar gyfer teithwyr a allai ac a fyddai'n defnyddio gwasanaethau metro yn hytrach na char preifat. Ond rydym hefyd yn defnyddio'r data hwnnw i gynllunio gwasanaethau bysiau yn y dyfodol ac i sicrhau bod y gwasanaethau bysiau presennol yn bodloni anghenion y teithwyr presennol.
Dylwn ddweud, fodd bynnag, yng Nghasnewydd—gwn nad oes yr un o'r ddau Aelod lleol yma eu hunain, ond maent wedi dweud wrthyf ar sawl achlysur na fydd annog pobl i newid o ddefnyddio ceir i fysiau yng Nghasnewydd ynddo'i hun yn lleihau tagfeydd ar yr M4, oherwydd i raddau helaeth, nid yw'r tagfeydd yng Nghasnewydd yn digwydd o ganlyniad i bobl yn defnyddio eu car preifat yn hytrach na'r bws, ond oherwydd na allant ddibynnu ar wasanaethau bysiau mewn llawer o achosion, gan fod gormod o dagfeydd yng Nghasnewydd, ac yn wir, ceir cred fod pobl sy'n defnyddio'r M4 ar hyn o bryd yn dod o dde neu ogledd Casnewydd ac yn defnyddio'r M4 i gyrraedd yr ochr arall. Nid yw hynny'n wir ychwaith, a dangosir hynny gan beth o'r gwaith modelu a'r data rydym wedi gallu ei gasglu.
I'm glad the Minister has learnt that lesson, and I agree with what he's just said. In terms of Cardiff, I think the south Wales metro offers a great opportunity for increasing public transport use instead of car use as employment is increasingly concentrated at the centre of Cardiff. But for Newport, the employment is disproportionately in business parks strung out along the current M4, and isn't the Minister correct in at least implying that what's really needed to help people to get to work around Newport, whether by car or by bus, is to get on with building that M4 relief road?
Rwy'n falch fod y Gweinidog wedi dysgu'r wers honno, ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd. O ran Caerdydd, credaf fod metro de Cymru yn cynnig cyfle gwych i gynyddu'r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus yn hytrach na char gan fod mwy a mwy o swyddi wedi'u lleoli yng nghanol Caerdydd. Ond yng Nghasnewydd, ceir nifer anghymesur o swyddi mewn parciau busnes ar hyd yr M4 fel y mae ar hyn o bryd, ac onid yw'r Gweinidog yn gywir i awgrymu, o leiaf, mai'r hyn sydd ei angen mewn gwirionedd i helpu pobl i fynd i'r gwaith o gwmpas Casnewydd, mewn car neu ar fws, yw bwrw ymlaen â'r gwaith o adeiladu ffordd liniaru'r M4?
In conjunction with the development of the metro and in ensuring that we also have adequate parkways that can serve both. I think that the investment that we are making at Llanwern and, indeed, on the Cardiff parkway shows that we are determined to meet the needs of motorists and of people who use public transport, and to encourage, wherever and whenever possible, a modal shift.
Ynghyd â datblygiad y metro, a sicrhau bod gennym hefyd barcffyrdd digonol sy'n gallu gwasanaethu'r ddau beth. Credaf fod y buddsoddiad a wnawn yn Llan-wern, ac yn wir, ym mharcffordd Caerdydd yn dangos ein bod yn benderfynol o ddiwallu anghenion modurwyr a phobl sy'n defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ac i annog newid moddol lle bynnag a phryd bynnag y bo modd.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am fanteision canolbwyntio ar yr economi sylfaenol? OAQ53627
5. Will the Minister make a statement on the benefits of focusing on the foundational economy? OAQ53627
Yes. A focus on the foundational economy will support our wider aims for inclusive growth, contribute to place-based economic development and help promote grounded and responsible firms.
Gwnaf. Bydd ffocws ar yr economi sylfaenol yn cefnogi ein hamcanion ehangach ar gyfer twf cynhwysol, yn cyfrannu at ddatblygiad economaidd sy'n seiliedig ar le ac yn helpu i hyrwyddo cwmnïau gwreiddiedig a chyfrifol.
Grounded and responsible firms—and those grounded and responsible firms can actually tie into the strategy that Leanne Wood raised earlier of environmental benefit, particularly where they grow locally based, locally sourced supply chains in the foundational sector, which can reduce carbon footprints. We had Redrow housing in our Economy, Infrastructure and Skills Committee last week and asked them if they'd made any assessment of the impact on local supply chains, and they said, no, they'd made no assessment whatsoever of their impact on local supply chains. Therefore, is it not the case that foundational companies, locally sourced companies, can have a very positive impact on a policy of green growth?
Cwmnïau gwreiddiedig a chyfrifol—a gellir ymgorffori'r cwmnïau gwreiddiedig a chyfrifol hynny yn y strategaeth a grybwyllodd Leanne Wood yn gynharach mewn perthynas â budd amgylcheddol, yn enwedig lle byddant yn tyfu cadwyni cyflenwi lleol, o darddiad lleol, yn y sector sylfaenol, a all leihau olion traed carbon. Daeth cwmni tai Redrow i gyfarfod o Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yr wythnos diwethaf, a gofynasom iddynt a oeddent wedi gwneud unrhyw asesiad o'r effaith ar gadwyni cyflenwi lleol, a dywedasant nad oeddent wedi gwneud unrhyw asesiad o gwbl o'u heffaith ar gadwyni cyflenwi lleol. Felly, onid yw'n wir y gall cwmnïau sylfaenol, cwmnïau o darddiad lleol, gael effaith gadarnhaol iawn ar bolisi twf gwyrdd?
Thank you. I must acknowledge the role the Member has played in championing the concept of the foundational economy. I think it's important as well that he's focusing on this aspect of it, which is not an aspect that is often discussed, but I think there is great potential.
So, there are three different pillars to our work on the foundational economy. One is the experimental fund that we've agreed with Plaid Cymru as part of the budget agreement, where we're looking to see if we can increase the amount of money available for that. The second is the growth of grounded firms and filling the missing middle. And the third, then, is mainstreaming through the public sector the lessons from Preston and beyond through procurement, and that's where I think we can make real progress here, because using the public services boards set up under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, we can give them a challenge to help this agenda that will give meaning to all the principles and approaches of the future generations Act. We've also set up a sub-group of the ministerial advisory board to challenge us and test us as we develop our thinking in the foundational economy, and we're going to be receiving a paper specifically on environmental growth and biodiversity at our next meeting, to see how we can embed those principles into the work we're doing. I'd welcome the continued support and input and challenge from the Member as we develop this agenda.
Diolch. Mae'n rhaid imi gydnabod rôl yr Aelod yn hyrwyddo cysyniad yr economi sylfaenol. Credaf ei bod yn bwysig hefyd ei fod yn canolbwyntio ar yr agwedd hon, nad yw'n agwedd a drafodir yn aml, ond credaf fod cryn botensial i'w gael.
Felly, ceir tair colofn wahanol i'n gwaith ar yr economi sylfaenol. Un yw'r gronfa arbrofol rydym wedi cytuno arni gyda Phlaid Cymru fel rhan o gytundeb y gyllideb, lle rydym yn edrych i weld a allwn gynyddu swm yr arian sydd ar gael ar ei chyfer. Yr ail yw twf cwmnïau gwreiddiedig a llenwi'r canol sydd ar goll. A'r drydedd, felly, yw prif ffrydio drwy'r sector cyhoeddus y gwersi o Preston a thu hwnt drwy gaffael, a dyna lle credaf y gallwn wneud cynnydd go iawn yn hyn o beth, oherwydd, drwy ddefnyddio'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus a sefydlwyd o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, gallwn eu herio i helpu'r agenda hon a fydd yn rhoi ystyr i holl egwyddorion ac ymagweddau Deddf cenedlaethau'r dyfodol. Rydym hefyd wedi sefydlu is-grŵp i'r bwrdd cynghori gweinidogol i'n herio ac i'n profi wrth inni ddatblygu ein syniadau ynglŷn â'r economi sylfaenol, a byddwn yn derbyn papur penodol ar dwf amgylcheddol a bioamrywiaeth yn ein cyfarfod nesaf, i weld sut y gallwn ymgorffori'r egwyddorion hynny yn y gwaith a wnawn. Buaswn yn croesawu cefnogaeth barhaus a mewnbwn a her gan yr Aelod wrth inni ddatblygu'r agenda hon.
I think that between your answer, Minister, and Hefin David's question you've pretty much touched on all aspects of my knowledge of the foundational economy. At the very end there you mentioned procurement, and it was only the other week in spokesperson's questions that I asked the Minister for Finance and procurement about the valuable role of procurement in developing local supply chains and growing the Welsh foundational economy, if that's a phrase we want to use. So, can you tell us a little bit more, elaborate a little bit more, on the last part of your answer there and how you intend to make sure that the Welsh Government's procurement policy does support those locally based, hopefully green industries that are the industries of now, but also the industries of the future?
Rhwng eich ateb chi, Weinidog, a chwestiwn Hefin David, credaf eich bod wedi sôn am bob agwedd ar fy nealltwriaeth o'r economi sylfaenol. Soniasoch am gaffael ar y diwedd, ac yn ystod cwestiynau'r llefarwyr yr wythnos diwethaf, gofynnais i'r Gweinidog Cyllid a chaffael ynglŷn â rôl werthfawr caffael wrth ddatblygu cadwyni cyflenwi lleol a thyfu economi sylfaenol Cymru, os yw hwnnw'n ymadrodd rydym am ei ddefnyddio. Felly, a allwch ddweud ychydig yn fwy wrthym, ymhelaethu rhywfaint, ar ran olaf eich ateb a dweud sut y bwriadwch sicrhau bod polisi caffael Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r diwydiannau lleol hyn, y diwydiannau gwyrdd hyn, gobeithio, sy'n ddiwydiannau ar gyfer heddiw ond hefyd yn ddiwydiannau ar gyfer y dyfodol?
Yes, the Minister for Finance and I are working closely together on this. There's a review being carried out of the National Procurement Service and as we look to reshape that, we want to make sure that the principles of the foundational economy are embedded in what comes next, and we're talking to the public services boards about how they can pilot some different approaches, building on the experience of Preston and other areas where there's been—I forget the term they use. It's gone from my head—[Interruption.] Community wealth building—thank you very much—working closely with the Minister as well as the Finance Minister. [Interruption.] Absolutely—seamless. Community wealth building, which is a—. The two terms are used interchangeably—the foundational economy and community wealth building. Community wealth building has a slightly broader focus, because that can focus not just on procurement, but on property and workforce and other aspects that will be different to different areas.
Ie, mae'r Gweinidog Cyllid a minnau'n gweithio'n agos gyda'n gilydd ar hyn. Mae adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ar waith ar hyn o bryd, ac wrth inni geisio ail-lunio hwnnw, rydym am sicrhau bod egwyddorion yr economi sylfaenol yn cael eu hymgorffori yn yr hyn a ddaw nesaf, ac rydym yn siarad â'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus ynglŷn â sut y gallant dreialu dulliau gwahanol, gan adeiladu ar brofiad Preston ac ardaloedd eraill lle cafwyd—rwyf wedi anghofio'r ymadrodd a ddefnyddiant. Mae wedi mynd o fy mhen—[Torri ar draws.] Adeiladu cyfoeth cymunedol—diolch yn fawr—gan weithio'n agos gyda'r Gweinidog yn ogystal â'r Gweinidog Cyllid. [Torri ar draws.] Yn hollol—di-dor. Adeiladu cyfoeth cymunedol, sy'n—. Defnyddir y ddau ymadrodd am ei gilydd—yr economi sylfaenol ac adeiladu cyfoeth cymunedol. Mae gan adeiladu cyfoeth cymunedol ffocws ychydig yn ehangach, gan y gall ganolbwyntio nid yn unig ar gaffael, ond ar eiddo a'r gweithlu ac agweddau eraill a fydd yn wahanol mewn ardaloedd gwahanol.
6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith a gaiff trosglwyddo i gymdeithas ddigidol ar drigolion yn y canolbarth? OAQ53598
6. What assessment has the Minister made of the impact that a transition to a digital society will have on residents in mid Wales? OAQ53598
The investment we have made and continue to make in digital infrastructure means that residents across mid Wales will be able to take full advantage of the opportunities presented by a digital society.
Mae'r buddsoddiad rydym wedi'i wneud ac yn parhau i'w wneud mewn seilwaith digidol yn golygu y bydd trigolion ledled canolbarth Cymru yn gallu manteisio'n llawn ar y cyfleoedd a gyflwynir gan gymdeithas ddigidol.
Thank you for your answer, Deputy Minister. The consumer group Which? has recently highlighted the issue of access to cash across Wales and has outlined that Wales lost 3 per cent of its free cash point network between just July and November of last year. And as we transition towards an increasing digital society, people in my rural constituency are being, I feel, left behind on that journey—no more so than in Machynlleth, for example, where we saw the last bank close last year and most of its cash points with it. There now remain two cash points—one inside the Co-op and one inside the local Spar. So, access to cash, I would say, is still absolutely necessary for the thousands of tourists that visit mid Wales each year, and I wonder what action the Welsh Government can take to ensure that we manage these changes to a digital society in a sustainable way? And what can be done by Welsh Government, alongside others as well, I accept, to intervene when it is necessary to protect cash as a payment method as well?
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Mae'r grŵp defnyddwyr Which? wedi tynnu sylw'n ddiweddar at fater mynediad at arian parod ledled Cymru ac wedi nodi bod Cymru wedi colli 3 y cant o'i rhwydwaith peiriannau codi arian parod am ddim rhwng mis Gorffennaf a mis Tachwedd y llynedd. Ac wrth inni newid tuag at fod yn gymdeithas fwyfwy digidol, teimlaf fod pobl yn fy etholaeth wledig yn cael eu hanghofio ar y daith honno—yn enwedig ym Machynlleth, er enghraifft, lle gwelsom y banc olaf yn cau y llynedd, a'r rhan fwyaf o'r peiriannau codi arian parod gydag ef. Dau beiriant codi arian parod sydd ar ôl bellach—un yn y Co-op a'r llall yn y siop Spar leol. Felly, buaswn yn dweud bod mynediad at arian parod yn dal i fod yn gwbl angenrheidiol ar gyfer y miloedd o dwristiaid sy'n ymweld â chanolbarth Cymru bob blwyddyn, a tybed pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau ein bod yn rheoli'r newidiadau hyn i gymdeithas ddigidol mewn ffordd gynaliadwy? A beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, ynghyd ag eraill hefyd, rwy'n derbyn hynny, i ymyrryd pan fo angen er mwyn diogelu arian parod fel dull o dalu hefyd?
Thank you for the question. You've raised a really important issue. It is not restricted just to mid Wales—this is as much an issue in Llanelli as it is Montgomeryshire. This is one of the reasons why the Welsh Government is working with the Scottish Government and the Royal Society of Arts on the development of a community bank, because we recognise the importance that banking facilities still have in communities. And whilst the commercial market has withdrawn from that space, there does need to be a Government intervention to make up for that market failure while society is in transition. So, we're currently working on that now, and we hope, through that, we'll be able to return some community banking facilities to high streets, and I'd be happy to have any ideas that the Member has on what further work we should do.
Diolch am y cwestiwn. Rydych wedi codi mater pwysig iawn. Nid yw hyn yn gyfyngedig i ganolbarth Cymru—mae'r broblem hon yr un mor fawr yn Llanelli ag y mae yn Sir Drefaldwyn. Dyma un o'r rhesymau pam fod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth yr Alban a Chymdeithas Frenhinol y Celfyddydau i ddatblygu banc cymunedol, gan ein bod yn cydnabod pwysigrwydd cyfleusterau bancio i gymunedau o hyd. Ac er bod y farchnad fasnachol wedi tynnu allan o'r gofod hwnnw, mae angen i'r Llywodraeth ymyrryd er mwyn llenwi'r bwlch yn sgil methiant y farchnad tra bo'r gymdeithas wrthi'n newid. Felly, rydym yn gweithio ar hynny ar hyn o bryd, a gobeithiwn, drwy hynny, y bydd modd inni sicrhau bod rhai cyfleusterau bancio cymunedol yn dychwelyd i'r stryd fawr, ac rwy'n fwy na pharod i wrando ar unrhyw syniadau sydd gan yr Aelod ynglŷn â pha waith pellach y dylem ei wneud.
Tynnwyd cwestiwn 7 [OAQ53628] yn ôl. Cwestiwn 8, felly—David Rees.
Question 7 [OAQ53628] was withdrawn. Question 8—David Rees.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i adfywio economi Cwm Afan? OAQ53624
8. What action is the Welsh Government taking to regenerate the economy of the Afan Valley? OAQ53624
Our broad approach to economic development in the Afan valley and across Wales is set out in the economic action plan, but can I just say that I very much welcome the news yesterday concerning planning permission for the Afan valley adventure resort?
Mae ein hymagwedd gyffredinol at ddatblygu economaidd yng nghwm Afan a ledled Cymru wedi'i nodi yn y cynllun gweithredu economaidd, ond a gaf fi ddweud fy mod yn croesawu'n fawr y newyddion ddoe ynghylch caniatâd cynllunio ar gyfer parc antur cwm Afan?
Thank you for that answer, First Minister, and you've taken part of my question already. As you might be aware, the Afan valley has some of the most deprived areas in Wales and its economy has been hit because of loss of jobs and businesses up there. Now, as you rightly point out, I'd like to congratulate the Neath Port Talbot council on its decision to approve the outline application for the Afan valley resort, a project that is going to bring excitement to the community. It's intended to use local businesses and local people in employment. So, it’s going to, hopefully, regenerate the valley in one aspect of it, and the neighbouring Llynfi valley as well. But that project is also based upon an activity-centred resort. One of the biggest activities we can have is cycling, and as you well know, the Afan valley also has the connection between the Rhondda tunnel, which connects both valleys and the Rhondda valley through it. But there’s a big question on ownership of that tunnel still to be resolved so that they can actually seek funding opportunities to actually get that project under way, because that would be a huge attraction linked into the Afan valley resort. Now, Highways England still is the owner of that tunnel. What discussions are you having with both Highways England and the local authorities to take ownership of that tunnel so that we can get on with our project?
Diolch am eich ateb, Brif Weinidog, ac rydych wedi mynd â rhan o fy nghwestiwn yn barod. Fel y gwyddoch, o bosibl, mae cwm Afan yn cynnwys rhai o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru ac mae'r economi yno wedi dioddef yn sgil colli swyddi a busnesau. Nawr, fel roeddech yn llygad eich lle i'w nodi, hoffwn longyfarch cyngor Castell-nedd Port Talbot ar eu penderfyniad i gymeradwyo'r cais amlinellol ar gyfer parc gwyliau cwm Afan, prosiect a fydd yn dod â chyffro i'r gymuned. Bwriedir iddo ddefnyddio busnesau lleol a chyflogi pobl leol. Felly, gobeithio y bydd yn adfywio un agwedd ar y cwm, a chwm Llynfi gerllaw hefyd. Ond mae'r prosiect hwnnw hefyd yn seiliedig ar barc antur. Un o'r gweithgareddau mwyaf y gallwn eu cael yw beicio, ac fel y gwyddoch, mae cwm Afan hefyd yn cynnwys y cysylltiad rhwng twnnel y Rhondda, sy'n cysylltu'r ddau gwm a chwm Rhondda. Ond mae cwestiwn mawr i'w ddatrys o hyd ynghylch perchnogaeth y twnnel hwnnw fel y gallant geisio sicrhau cyfleoedd ariannu er mwyn dechrau ar y prosiect hwnnw, gan y byddai'n atyniad enfawr a fyddai'n cysylltu â pharc gwyliau cwm Afan. Nawr, Highways England sy'n berchen ar y twnnel hwnnw o hyd. Pa drafodaethau a gawsoch gyda Highways England a'r awdurdodau lleol i gymryd perchnogaeth ar y twnnel hwnnw fel y gallwn fwrw ymlaen â'n prosiect?
I believe that discussions are ongoing. Indeed, they are involving my friend and colleague's officials—the Deputy Minister for Culture, Sport and Tourism. I think, with regard to both the Afan valley adventure resort and the Rhondda tunnel, they both have great potential to be sustainable business opportunities. But, in addition, I am pleased to be able to say to the Member that, since April 2015, the Welsh Government, through Business Wales, has supported almost 1,000 enterprises in Neath Port Talbot. The exact figure is 980. That's generated a combined investment of £7.4 million and £33.8 million in exports and it's created more than 678 new jobs and more than 161 new enterprises. So, our support for my colleague's area is assured, and we will go on working with the supporters and promoters of the Rhondda tunnel and the Afan valley adventure resort in order to make sure that they are viable propositions.
Credaf fod trafodaethau'n mynd rhagddynt. Yn wir, maent yn cynnwys swyddogion fy nghyfaill a fy nghyd-Aelod—y Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth. Mewn perthynas â pharc antur cwm Afan a thwnnel y Rhondda, credaf fod gan y ddau ohonynt gryn botensial i fod yn gyfleoedd busnes cynaliadwy. Ond yn ychwanegol at hynny, rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod fod Llywodraeth Cymru, drwy Busnes Cymru, ers mis Ebrill 2015, wedi cefnogi bron i 1,000 o fentrau yng Nghastell-nedd Port Talbot. Yr union ffigur yw 980. Mae hynny wedi cynhyrchu buddsoddiad cyfunol o £7.4 miliwn a £33.8 miliwn mewn allforion, ac wedi creu mwy na 678 o swyddi newydd a mwy na 161 o fentrau newydd. Felly, mae ein cymorth i ardal fy nghyd-Aelod yn sicr, a byddwn yn parhau i weithio gyda chefnogwyr a hyrwyddwyr twnnel y Rhondda a pharc antur cwm Afan er mwyn sicrhau eu bod yn gynigion hyfyw.
9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am rôl yr economi sylfaenol o ran helpu i fynd i'r afael â thlodi ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ53607
9. Will the Minister make a statement on the role of the foundational economy in helping to tackle poverty in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53607
Yes. The foundational economy has an important role to play in our wider approach to economic development.
Gwnaf. Mae gan yr economi sylfaenol rôl bwysig i'w chwarae o ran ein hymagwedd ehangach tuag at ddatblygu economaidd.
Thank you for that answer, Minister. As you know, we still face significant economic challenges in our Valleys communities and the problems caused by poverty remain persistently stubborn in parts of my constituency. While I was interested in the answer that you gave earlier to Hefin David on the foundational economy, I'm interested to know specifically how this might help to deliver the step change in the economic conditions for areas particularly like the upper Rhymney valley, which has been stubbornly resistant to any kind of economic upturn. I'm thinking, for example, of the Welsh Government's work with Caerphilly County Borough Council, where we're investing in the transformation of care in the upper Rhymney valley, and whether you're involved in that work and whether you see that as part of the whole foundational economy transformation that we can look at in those Valleys communities.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, rydym yn dal i wynebu heriau economaidd sylweddol yn ein cymunedau yn y Cymoedd, ac mae'r problemau a achosir gan dlodi yn parhau i fod yn gyson o ystyfnig mewn rhannau o fy etholaeth. Er bod diddordeb gennyf yn yr ateb a roesoch yn gynharach i Hefin David ynglŷn â'r economi sylfaenol, mae gennyf ddiddordeb mewn gwybod yn benodol sut y gallai hyn helpu i ddarparu'r newid sylweddol yn yr amodau economaidd mewn ardaloedd fel cwm Rhymni uchaf, sydd wedi bod yn ystyfnig o ymwrthol i unrhyw fath o adfywiad economaidd. Rwy'n meddwl, er enghraifft, am waith Llywodraeth Cymru gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, lle rydym yn buddsoddi mewn trawsnewid gofal yng nghwm Rhymni uchaf, ac a ydych yn ymwneud â'r gwaith hwnnw ac yn ystyried hynny fel rhan o drawsnewidiad cyffredinol yr economi sylfaenol y gallwn edrych arno yn y cymunedau hynny yn y Cymoedd.
Thank you. I have been careful to avoid terms like 'transformation' and 'step change' in relation to the foundational economy. I think the foundational economy will help. It will make things better. It'll keep money—existing money—within those communities and stop it leaking out. And it'll allow us to harness the power of public spending in particular to improve the fabric of those communities and the lived experience there. We should be under no illusions about the type of intractable economic problems we face in those valleys, and no single intervention will make a step change in my view. So, I think we should be moderate in the rhetoric we use around that, but I think it can make a real difference.
And what's good about it is we have the powers to do it. It's within the tools we have at our disposal to do this work, and that's why we need to get on and do it. Also, it's important we stitch together existing initiatives. So, we have the Valleys taskforce, and I'm very pleased that Dawn Bowden has accepted my invitation to join the Valleys taskforce to input into its work. We also have the Better Jobs Closer to Home project, and we now have the work going on under the foundational economy—the three different strands that I mentioned—including growing grounded businesses. This is not just a public sector agenda; it's about growing responsible and rooted local firms too. And through bringing all those different strands together—. I had a meeting with officials this morning about how we co-ordinate that work within the Welsh Government to make sure we are joined up, and to do it in partnership with local authorities.
I'm meeting, as part of the Valleys taskforce work, with each of the local authority leaders and I want to use the Valleys taskforce to try and identify existing good practice and scale it up. We say often that best practice is a poor traveller in Wales. This is an opportunity to identify good practice. For example, in RCT, they've themselves been working on bringing abandoned homes back into use, and that's potentially a project we could scale across the Valleys using this approach, and, in doing so in a smart way, utilise local labour, local SMEs—we could potentially look at retrofitting to improve environmental standards and skills as we do it. So, I think this is an exciting agenda and it can make a real impact to our communities.
Diolch. Rwyf wedi bod yn ofalus i osgoi termau fel 'trawsnewid' a 'newid sylweddol' mewn perthynas â'r economi sylfaenol. Credaf y bydd yr economi sylfaenol yn helpu. Bydd yn gwneud pethau'n well. Bydd yn cadw arian—arian sy'n bodoli eisoes—yn y cymunedau hynny ac yn ei atal rhag diferu allan. A bydd yn caniatáu inni harneisio grym gwario cyhoeddus yn enwedig i wella gwead y cymunedau hynny a'r profiad o fyw yno. Ni ddylem fod o dan unrhyw gamargraff o ran y math o broblemau economaidd anodd sy'n ein hwynebu yn y cymoedd hynny, ac ni fydd unrhyw ymyriad unigol yn darparu newid sylweddol yn fy marn i. Felly, credaf y dylem fod yn gymedrol o ran y rethreg a ddefnyddiwn mewn perthynas â hynny, ond credaf y gall wneud gwahaniaeth gwirioneddol.
A'r hyn sy'n dda amdano yw bod gennym bwerau i wneud hynny. Mae gennym yr adnoddau i wneud y gwaith hwn at ein defnydd, a dyna pam fod angen inni fwrw ymlaen â gwneud hynny. Mae hefyd yn bwysig ein bod yn uno mentrau sy'n bodoli eisoes gyda'i gilydd. Felly, mae gennym dasglu'r Cymoedd, ac rwy'n falch iawn fod Dawn Bowden wedi derbyn fy ngwahoddiad i ymuno â thasglu'r Cymoedd er mwyn cyfrannu at ei waith. Mae gennym hefyd brosiect Swyddi Gwell yn Nes at Adref, a bellach mae gennym waith yn mynd rhagddo o dan yr economi sylfaenol—y tair elfen wahanol a grybwyllais—gan gynnwys tyfu busnesau gwreiddiedig. Nid yw hon yn agenda ar gyfer y sector cyhoeddus yn unig; mae'n ymwneud â thyfu cwmnïau lleol cyfrifol a gwreiddiedig hefyd. A thrwy ddwyn yr holl elfennau gwahanol hynny ynghyd—. Cefais gyfarfod â swyddogion y bore yma ynglŷn â sut rydym yn cydlynu'r gwaith hwnnw o fewn Llywodraeth Cymru i sicrhau ein bod yn gydgysylltiedig, ac yn gwneud hynny mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol.
Fel rhan o waith tasglu'r Cymoedd, rwy'n cyfarfod ag arweinwyr pob awdurdod lleol a hoffwn ddefnyddio tasglu'r Cymoedd i geisio nodi arferion da sydd eisoes yn bodoli a'u hefelychu ar raddfa fwy. Rydym yn dweud yn aml nad yw arferion gorau yn teithio'n dda yng Nghymru. Mae hwn yn gyfle i nodi arferion da. Er enghraifft, yn Rhondda Cynon Taf, maent wedi bod yn gweithio ar ddod â chartrefi gwag yn ôl i ddefnydd, ac mae hwnnw'n brosiect y gallem ei efelychu ar raddfa fwy ar draws y Cymoedd gan ddefnyddio'r dull hwn o weithredu, ac o wneud hynny mewn modd deallus, defnyddio llafur lleol, busnesau bach a chanolig lleol—o bosibl, gallem edrych ar ôl-osod er mwyn gwella safonau amgylcheddol a sgiliau wrth inni wneud hynny. Felly, credaf fod hon yn agenda gyffrous ac y gall gael effaith wirioneddol ar ein cymunedau.
Ac, yn olaf, cwestiwn 10—Helen Mary Jones.
And, finally, question 10—Helen Mary Jones.
10. Sut y bydd y Gweinidog yn gwerthuso gwaith Tasglu'r Cymoedd? OAQ53622
10. How will the Minister evaluate the work of the Valleys Taskforce? OAQ53622
The work of the taskforce will be measured using a range of key indicators, such as employment data and those relating to impacts on health and well-being. Evaluation of key commitments taken forward by the taskforce and their impact on people across the Valleys will also contribute to evaluation.
Bydd gwaith y tasglu'n cael ei fesur drwy ddefnyddio amrywiaeth o ddangosyddion allweddol, megis data cyflogaeth a dangosyddion sy'n ymwneud ag effeithiau ar iechyd a lles. Bydd gwerthuso ymrwymiadau allweddol a ddatblygir gan y tasglu a'u heffaith ar bobl ym mhob rhan o'r Cymoedd hefyd yn cyfrannu at y gwaith gwerthuso.
I'm grateful to the Minister for his answer. Is he able to tell me whether the taskforce does or does not now include the Aman and the Gwendraeth valleys? The Minister will know, as well as I do, that there's a constant conversation, and sometimes those western valleys can fall off the edge. This is a real concern, obviously, because, while there may be some cultural differences, the social and economic problems at the top of the Aman valley are very similar to what you'd get at the top of the Rhymney valley, for example. So can the Minister tell me how the Amman and Gwendraeth will be included in the Valleys taskforce and how that work specifically will be evaluating and relating to those communities?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. A all ddweud wrthyf p'un a yw'r tasglu bellach yn cynnwys dyffryn Aman a chwm Gwendraeth ai peidio? Bydd y Gweinidog yn gwybod, gystal â minnau, fod y sgwrs yn barhaus, ac y gall y cymoedd gorllewinol gael eu hanghofio weithiau. Mae hyn yn peri cryn bryder, yn amlwg, oherwydd, er y gall fod rhai gwahaniaethau diwylliannol, mae'r problemau cymdeithasol ac economaidd ym mhen uchaf dyffryn Aman yn debyg iawn i'r hyn a geir ym mhen uchaf cwm Rhymni, er enghraifft. Felly a all y Gweinidog ddweud wrthyf sut y bydd dyffryn Aman a chwm Gwendraeth yn cael eu cynnwys yn nhasglu'r Cymoedd, a sut yn benodol y bydd y gwaith hwnnw'n gwerthuso ac yn ymwneud â'r cymunedau hynny?
Well, by taking the approach that I just mentioned of taking a thematic approach and looking at how we can scale up existing best practice, and also focusing on the foundational economy as part of the Valleys taskforce, I hope we can spread the benefits beyond just the hubs, but right up into all tips of the Valleys and across the broadest breadth of the Valleys. So, for example, through the foundational economy work, it won't be simply limited to the current footprint of the Valleys taskforce. And it's important that the footprint is porous. So, to answer the specific question about the Amman and Gwendraeth Valleys, that is something that I recently asked officials to provide me with advice on. I have a constituency interest in this, so I won't be able to make a final decision on it, but it is something we're going to be clarifying very soon, I hope.
Wel, drwy fabwysiadu'r dull o weithredu a grybwyllais o ran mabwysiadu ymagwedd thematig ac edrych ar sut y gallwn efelychu'r arferion gorau presennol ar raddfa fwy, yn ogystal â chanolbwyntio ar yr economi sylfaenol fel rhan o dasglu'r Cymoedd, rwy'n gobeithio y gallwn ledaenu'r manteision y tu hwnt i'r canolfannau'n unig, ac i ben uchaf y Cymoedd ac ar hyd a lled y Cymoedd. Felly, er enghraifft, drwy waith ar yr economi sylfaenol, ni fydd hynny'n gyfyngedig i ôl troed presennol tasglu'r Cymoedd. Ac mae'n bwysig nad oes ffiniau caled i'r ôl troed. Felly, i ateb y cwestiwn penodol ynglŷn â dyffryn Aman a chwm Gwendraeth, mae hynny'n rhywbeth y gofynnais i fy swyddogion ddarparu cyngor i mi yn ei gylch yn ddiweddar. Mae gennyf fuddiant etholaethol yn hyn, felly ni fydd modd imi wneud penderfyniad terfynol ar y mater, ond mae'n rhywbeth y byddwn yn sicrhau eglurhad yn ei gylch cyn bo hir, gobeithio.
Diolch i'r Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog.
Thank you, Minister and Deputy Minister.
Y cwestiynau nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Brexit, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhianon Passmore.
The next questions are to the Counsel General and Brexit Minister, and the first question is from Rhianon Passmore.
Diolch, Llywydd. Minister, in regard to—. It was clear, sorry, from this Chamber last week, following—
Diolch, Lywydd. Weinidog, o ran—. Roedd yn amlwg, mae'n ddrwg gennyf, o'r Siambr hon yr wythnos diwethaf, ar ôl—
You need to ask the question on the order paper, please.
Mae angen ichi ofyn y cwestiwn ar y papur trefn, os gwelwch yn dda.
I've got it.
O'r gorau.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith Brexit ar sector y celfyddydau yn Islwyn? OAQ53632
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of Brexit on the arts sector in Islwyn? OAQ53632
The Welsh Government and its agents are continuously assessing the potential impact and implications of Brexit on all aspects of Welsh society, including the arts and culture, to ensure that no area of Wales, including Islwyn, loses out as a result of the UK leaving the EU.
Mae Llywodraeth Cymru a'i hasiantau yn asesu effaith a goblygiadau posibl Brexit ar bob agwedd ar gymdeithas yng Nghymru yn barhaus, gan gynnwys y celfyddydau a diwylliant, er mwyn sicrhau nad oes unrhyw ardal o Gymru, gan gynnwys Islwyn, ar ei cholled o ganlyniad i ymadawiad y DU o'r UE.
Thank you. It was clear from this Chamber last week, following the important statement by the Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, that there is a clear and critical consensus in this place and outside of the chaotic stalemate in Westminster that Wales must continue, as promised by those opposite, to receive the very same level of funding that it would have had had the UK remained in the European Union—not a penny less. And we will all monitor this avidly. What discussions, therefore, has the Welsh Government had with the UK Government to reiterate to them the importance of continuing funding for the arts in Islwyn?
Diolch. Roedd yn glir o'r Siambr hon yr wythnos diwethaf, yn dilyn y datganiad pwysig gan Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, fod consensws clir a beirniadol i'w gael yn y lle hwn a'r tu allan i'r anghytuno anhrefnus yn San Steffan fod yn rhaid i Gymru barhau, fel yr addawyd gan y rheini gyferbyn, i dderbyn yr un lefel o gyllid ag y byddai wedi'i chael pe bai'r DU wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd—yr un geiniog yn llai. A bydd pob un ohonom yn monitro hyn yn eiddgar. Pa drafodaethau, felly, y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU i ailadrodd wrthynt pa mor bwysig yw parhau cyllid i'r celfyddydau yn Islwyn?
I thank the Member for that supplementary. I know there are many organisations in her constituency that have benefited from EU funding, including the Blackwood Miners' Institute and other organisations. We've been consistent in our insistence that the UK Government should deliver on its promise that Wales would not lose a penny of the income it receives currently from the EU after we leave, and that's just as true for arts and cultural funding as it is for any other aspect of the current programmes.
It's currently unclear whether, for example, in relation to Creative Europe and other programmes, we will continue as the UK to be eligible for that in the longer term. In the event of a deal, it's possible projects could continue, but it's not at all clear in the context of no deal that there will be access to those programmes in the future. The Welsh Government, of course, provides significant funding to the arts through the Arts Council of Wales, and they've undertaken their own analysis of the impact of Brexit on the arts sectors in Wales. And some of it's about funding, of course, but other aspects of it, equally important in many ways, are around European collaboration, artist mobility, and the impact of tariff and border regulations on cross-border arts and cultural partnerships across the European Union.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn atodol. Gwn fod llawer o sefydliadau yn ei hetholaeth wedi elwa o gyllid yr UE, gan gynnwys Sefydliad y Glowyr Coed Duon a sefydliadau eraill. Rydym wedi mynnu'n gyson y dylai Llywodraeth y DU gadw at ei haddewid na fyddai Cymru'n colli ceiniog o'r incwm y mae'n ei gael ar hyn o bryd gan yr UE ar ôl inni adael, ac mae hynny yr un mor wir o ran cyllid ar gyfer y celfyddydau a diwylliant ag y mae ar gyfer unrhyw agwedd arall ar y rhaglenni cyfredol.
Nid yw'n glir ar hyn o bryd, er enghraifft, mewn perthynas ag Ewrop Greadigol a rhaglenni eraill, a fyddwn yn parhau fel y DU i fod yn gymwys am hynny yn y tymor hwy. Pe ceid cytundeb, mae'n bosibl y gallai prosiectau barhau, ond nid yw'n sicr o gwbl yng nghyd-destun diffyg cytundeb y ceir mynediad at y rhaglenni hynny yn y dyfodol. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn darparu cyllid sylweddol i'r celfyddydau drwy Gyngor Celfyddydau Cymru, ac maent wedi gwneud eu dadansoddiad eu hunain o effaith Brexit ar sector y celfyddydau yng Nghymru. Ac mae'n ymwneud i raddau ag arian, wrth gwrs, ond ceir agweddau eraill sydd yr un mor bwysig mewn llawer o ffyrdd, yn ymwneud â chydweithredu Ewropeaidd, symudedd artistiaid, ac effaith rheoliadau ffiniol a thariffau ar bartneriaethau celfyddydol a diwylliannol trawsffiniol ledled yr Undeb Ewropeaidd.
2. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am baratoadau Llywodraeth Cymru ar gyfer Brexit heb gytundeb? OAQ53629
2. Will the Counsel General provide an update on the Welsh Government's preparations for a no-deal Brexit? OAQ53629
A 'no deal' Brexit would be catastrophic for Wales, but we are working at full capacity on preparedness, building on the arrangements reported to the Assembly on 22 January. This includes support to organisations from the European transition fund, with an additional £1.7 million for business resilience announced last week.
Byddai Brexit 'dim bargen' yn drychinebus i Gymru, ond rydym yn gweithio hyd eithaf ein gallu ar barodrwydd, gan adeiladu ar y trefniadau a adroddwyd i'r Cynulliad ar 22 Ionawr. Mae hyn yn cynnwys cymorth i sefydliadau o'r gronfa bontio Ewropeaidd, gyda'r £1.7 miliwn yn ychwanegol a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf ar gyfer cydnerthedd busnes.
Thank you, Counsel General. And, yes, a 'no deal' Brexit would be catastrophic for Wales, which is one of the reasons why I'll be proud to march on Saturday for a people's vote, to try and prevent further catastrophe. [Interruption.] No, no; a people's vote on the Brexit deal, with an option to remain.
As you know, one of my major concerns in relation to Brexit is the impact on our many hundreds of automotive jobs in Torfaen, and I've got absolutely no doubt that the very best option to protect those automotive jobs is for us to remain in the European Union. However, I understand of course that it is prudent to prepare for a 'no deal'. So, with that in mind, can I ask what specific steps you've been taking as a Government not just to work with the likes of Ford and Nissan, but to work with the companies, such as the ones in my constituency, which are working very hard making parts for our automotive companies throughout the European Union?
Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Ac yn wir, fe fyddai Brexit 'dim bargen' yn drychinebus i Gymru, a dyna un o'r rhesymau pam y byddaf yn falch o orymdeithio ddydd Sadwrn dros bleidlais y bobl, i geisio atal trychineb pellach. [Torri ar draws.] Na, na; pleidlais y bobl ar fargen Brexit, gydag opsiwn i aros.
Fel y gwyddoch, un o fy mhrif bryderon mewn perthynas â Brexit yw'r effaith ar y cannoedd lawer o'n swyddi modurol yn Nhorfaen, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth mai'r dewis gorau inni er mwyn diogelu'r swyddi modurol hynny yw aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, rwy'n deall wrth gwrs ei bod yn ddoeth paratoi ar gyfer 'dim bargen'. Felly, gyda hynny mewn golwg, a gaf fi ofyn pa gamau penodol rydych wedi bod yn eu cymryd fel Llywodraeth nid yn unig i weithio gyda Ford a Nissan a'u tebyg, ond i weithio gyda chwmnïau, fel y rhai yn fy etholaeth i, sy'n gweithio'n galed iawn i gynhyrchu rhannau ar gyfer ein cwmnïau modurol ar draws yr Undeb Ewropeaidd?
I thank the Member for that supplementary. She has raised this with me a number of times in the Chamber. I know how vital the automotive sector is in her constituency and in other parts of Wales. There is a very, very constant stream of communication—two-way communication—between Welsh Government, the Minister for Economy and Transport and officials with companies who are car producers, but also in the supply chains across Wales. She will know that there has been funding made available for skills training for some of those larger employers in the automotive sector. I took the opportunity of a recent meeting with the UK Government on UK-wide preparedness to make the point that even though we see companies, car producers, in England—for example, Honda in Swindon—making decisions to disinvest, the impact of that sort of decision is felt across the UK, including in Wales, in a number of the supply chains feeding into that company. And there are several companies who are significantly dependent on that sort of supply chain for their business and profitability.
She will have noticed that the UK Government's tariffs announcement in the last week or 10 days in the event of a 'no deal' Brexit, which was described by the Confederation of British Industry and many unions as very, very disappointing, obviously had something specific to say about car component parts. Actually, the focus there needs to be on the non-tariff barriers as well, so that companies in Wales and across the UK can continue to export car components in what are increasingly complex production and supply chains.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn atodol. Mae wedi codi'r mater hwn gyda mi sawl gwaith yn y Siambr. Gwn pa mor hanfodol yw'r sector modurol yn ei hetholaeth ac mewn rhannau eraill o Gymru. Ceir llif cyson iawn o gyfathrebu—cyfathrebu dwy ffordd—rhwng Llywodraeth Cymru, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth a swyddogion gyda chwmnïau sy'n gynhyrchwyr ceir, ond hefyd yn y cadwyni cyflenwi ledled Cymru. Fe fydd yn gwybod bod cyllid wedi'i ddarparu ar gyfer hyfforddiant sgiliau i rai o'r cyflogwyr mwy o faint yn y sector modurol. Manteisiais ar y cyfle mewn cyfarfod yn ddiweddar gyda Llywodraeth y DU ar barodrwydd ledled y DU i dynnu sylw at y ffaith, er ein bod yn gweld cwmnïau, cynhyrchwyr ceir, yn Lloegr—er enghraifft, Honda yn Swindon—yn gwneud penderfyniadau i ddadfuddsoddi, caiff effaith y math hwnnw o benderfyniad ei theimlo ledled y DU, gan gynnwys yng Nghymru, gan nifer o'r cadwyni cyflenwi sy'n bwydo i mewn i'r cwmni hwnnw. Ac mae nifer o gwmnïau'n dibynnu'n helaeth ar y math hwnnw o gadwyn gyflenwi ar gyfer eu busnes a phroffidioldeb.
Bydd wedi sylwi bod cyhoeddiad tariffau Llywodraeth y DU yn ystod yr wythnos neu 10 diwrnod diwethaf mewn perthynas â Brexit 'dim bargen', a ddisgrifiwyd gan Gydffederasiwn Diwydiant Prydain a llawer o undebau fel siom fawr iawn, yn amlwg yn dweud rhywbeth penodol ynglŷn â chydrannau ceir. Mewn gwirionedd, dylid canolbwyntio ar rwystrau di-dariff hefyd, fel y gall cwmnïau yng Nghymru a ledled y DU barhau i allforio cydrannau ceir mewn cadwyni cynhyrchu a chyflenwi sy'n fwyfwy cymhleth.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from the party spokespeople, and the Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Brexit Minister, who do you agree with when it comes to whether there should be a second referendum on the UK's membership of the EU—the First Minister or the health Minister?
Diolch, Lywydd. Weinidog Brexit, gyda phwy y cytunwch ynglŷn ag a ddylid cynnal ail refferendwm ar aelodaeth y DU o'r Undeb Ewropeaidd—y Prif Weinidog neu'r Gweinidog iechyd?
The First Minister was very clear yesterday in the Chamber about the Welsh Government's policy in relation to Brexit. We see two options for the future. One is the kind of deal that we've been describing in 'Securing Wales' Future' for the last more than two years and, failing that, a referendum.
Roedd y Prif Weinidog yn glir iawn ddoe yn y Siambr ynghylch polisi Llywodraeth Cymru mewn perthynas â Brexit. Rydym o'r farn fod dau opsiwn ar gael ar gyfer y dyfodol. Un yw'r math o gytundeb rydym wedi bod yn ei ddisgrifio yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ers dros ddwy flynedd, ac yn niffyg hynny, refferendwm.
Well, that was a good attempt at a body swerve, but you didn't actually answer the question. You're quite right to say that the First Minister did say that it would be divisive and may not be decisive if there were to be a second referendum, and he made it quite clear that there was no support for a second referendum from the Welsh Government at this current stage. But, of course, that's very different from the pronouncements from the health Minister today, who is now actively campaigning, it seems, for a so-called people's vote, to the extent that he's organising two buses from London to Cardiff. Can you tell us where this leaves the Welsh Government's collective responsibility, whether you think that a Minister who defies the Government's position ought to resign, because, clearly—[Interruption.]—clearly, the health Minister—[Interruption.]—the health Minister may well want to organise buses, but he's not on the same bus as the Welsh Government?
Wel, roedd honno'n ymdrech dda i osgoi, ond ni wnaethoch ateb y cwestiwn mewn gwirionedd. Rydych yn gwbl iawn i ddweud bod y Prif Weinidog wedi dweud y byddai cynnal ail refferendwm yn peri rhwyg ac efallai na fyddai'n derfynol, a dywedodd yn gwbl glir nad yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi ail refferendwm o gwbl ar hyn o bryd. Ond wrth gwrs, mae hynny'n wahanol iawn i'r datganiadau gan y Gweinidog iechyd heddiw, sydd bellach yn ymgyrchu'n weithredol, mae'n ymddangos, dros bleidlais y bobl, fel y'i gelwir, i'r graddau ei fod yn trefnu dau fws o Lundain i Gaerdydd. A allwch ddweud wrthym ble mae hyn yn gadael cyfrifoldeb cyfunol Llywodraeth Cymru, a ydych o'r farn y dylai Gweinidog sy'n mynd yn groes i safbwynt y Llywodraeth ymddiswyddo, oherwydd yn amlwg—[Torri ar draws.]—yn amlwg, efallai fod y Gweinidog iechyd—[Torri ar draws.]—efallai fod y Gweinidog iechyd yn awyddus i drefnu bysiau, ond nid yw ar yr un bws â Llywodraeth Cymru?
Well, that's a complete mischaracterisation both of the health Minister's position, the First Minister's discussion yesterday in the Chamber and Welsh Government policy, which is, as I say, completely clear and was made again clear in the Chamber yesterday by the First Minister. We've been very clear that a referendum is one of the options for resolving this. We have also described the kind of deal that we think we should seek and, failing that, a referendum is the way of resolving it. We've called for preparations to be made on that basis. There is no issue here; the First Minister was very clear about Government policy yesterday.
Wel, mae hynny'n gamddisgrifiad llwyr o safbwynt y Gweinidog iechyd, trafodaeth y Prif Weinidog ddoe yn y Siambr a pholisi Llywodraeth Cymru, sydd, fel y dywedaf, yn hollol glir ac fe'i eglurwyd eto yn y Siambr ddoe gan y Prif Weinidog. Rydym wedi dweud yn glir iawn fod refferendwm yn un o'r opsiynau ar gyfer datrys hyn. Rydym hefyd wedi disgrifio'r math o gytundeb y credwn y dylem ei geisio, ac yn niffyg hynny, refferendwm yw'r ffordd o'i ddatrys. Rydym wedi galw am wneud paratoadau ar y sail honno. Nid oes unrhyw broblem yma; roedd y Prif Weinidog yn glir iawn ynglŷn â pholisi'r Llywodraeth ddoe.
The First Minister, as I've quite rightly said, is absolutely clear on this issue, but the health Minister seems to not be interested in this issue of collective responsibility. And, frankly, anyone who's not prepared to abide by collective responsibility in any Government ought to resign. [Interruption.] Let me just—[Interruption.] Let me just remind you—[Interruption.] Let me just remind you of the current state of play when it comes to the United Kingdom's departure from the European Union. The UK Parliament has rejected a second referendum, it has rejected 'no deal', and it has rejected very soundly membership of any kind of customs union. There's only one deal that has been negotiated by the European Union: the withdrawal agreement that the Prime Minister has negotiated. That deal delivers on the referendum result, it protects jobs, it protects security arrangements across the EU, and, indeed, it protects the integrity of the United Kingdom. So, when will the Welsh Government wake up, smell the coffee, get behind the Prime Minister, in a team UK approach, in order that we can deliver the Brexit that the people of Wales and the United Kingdom voted for?
Mae'r Prif Weinidog, fel roeddwn yn gwbl iawn i'w ddweud, yn gwbl glir ynghylch y mater hwn, ond ymddengys nad oes diddordeb gan y Gweinidog iechyd yn y mater hwn o gyfrifoldeb cyfunol. Ac a dweud y gwir, dylai unrhyw un nad yw'n barod i gadw at gyfrifoldeb cyfunol mewn unrhyw Lywodraeth ymddiswyddo. [Torri ar draws.] Gadewch imi—[Torri ar draws.] Gadewch imi eich atgoffa—[Torri ar draws.] Gadewch imi eich atgoffa o'r sefyllfa bresennol mewn perthynas ag ymadawiad y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd. Mae Senedd y DU wedi gwrthod ail refferendwm, wedi gwrthod 'dim bargen', ac wedi gwrthod aelodaeth o unrhyw fath o undeb tollau yn llwyr. Un cytundeb yn unig a negodwyd gan yr Undeb Ewropeaidd: y cytundeb ymadael a negodwyd gan Brif Weinidog y DU. Mae'r cytundeb hwnnw'n cyflawni canlyniad y refferendwm, mae'n diogelu swyddi, mae'n diogelu trefniadau diogelwch ledled yr UE, ac yn wir, mae'n diogelu uniondeb y Deyrnas Unedig. Felly, pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn deffro, yn derbyn y sefyllfa fel y mae, yn cefnogi Prif Weinidog y DU, fel rhan o dîm y DU, fel y gallwn gyflawni'r Brexit y pleidleisiodd pobl Cymru a'r Deyrnas Unedig o'i blaid?
Might I give the Member a little bit of advice? If he's going to choose to attack us on the basis of consistency, I suggest he looks a little closer to home. And I think a bit more focus on the national interest, as opposed to simply the party interest, would have meant that this country was not in the position that it is in now, of three years of wasted time, while his Prime Minister was not able to come up with a deal that commands the support of the House of Commons, could command the support of her Cabinet, or puts the Secretary of State for Wales in a position where he can vote consistently with his own voting record—voting for and against no deal. Completely irresponsible.
A gaf fi roi ychydig bach o gyngor i'r Aelod? Os yw'n mynd i ddewis ymosod arnom ar sail cysondeb, awgrymaf ei fod yn edrych ychydig yn nes adref. A chredaf y byddai ychydig mwy o ffocws ar y lles cenedlaethol, yn hytrach na dim ond lles y blaid, wedi golygu na fyddai'r wlad hon yn y sefyllfa y mae ynddi yn awr, o dair blynedd o wastraffu amser, pan nad oedd ei Brif Weinidog yn gallu cynnig cytundeb sy'n ennyn cefnogaeth Tŷ'r Cyffredin, na chefnogaeth ei Chabinet, neu roi Ysgrifennydd Gwladol Cymru mewn sefyllfa lle gall bleidleisio'n gyson â'i record bleidleisio ei hun—gan bleidleisio dros ac yn erbyn 'dim bargen'. Cwbl anghyfrifol.
Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.
Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.
Minister, do you personally believe that the health Minister was right in calling for the second vote?
Weinidog, a ydych chi'n bersonol yn credu fod y Gweinidog iechyd yn iawn i alw am yr ail bleidlais?
Well, as I've just mentioned, I'm absolutely clear that the Government's policy on this is very clear. The First Minister and the health Minister have responded about this. There is no question about the Government policy on this, as I've articulated a number of times already today.
Wel, fel rwyf newydd ei nodi, rwy'n gwbl glir fod polisi'r Llywodraeth ar hyn yn glir iawn. Mae Prif Weinidog Cymru a'r Gweinidog iechyd wedi ymateb ynglŷn â hyn. Nid oes unrhyw amheuaeth ynghylch polisi'r Llywodraeth ar hyn, fel y dywedais sawl gwaith yn barod heddiw.
Minister, we on the Plaid Cymru benches applaud Mr Gething for his bravery, and for being willing to put his job on the line, in order to stand up for what's best for Wales, and for the whole of the UK. Of course, in order for a referendum to be held, or indeed for the First Minister's position of a deal to be done, we will need to extend article 50. Will the Minister tell us how long the Welsh Government believes article 50 should be extended for, and for what purpose?
Weinidog, rydym ni ar feinciau Plaid Cymru yn cymeradwyo Mr Gething am ei ddewrder, ac am fod yn barod i roi ei swydd yn y fantol er mwyn sefyll dros beth sydd orau i Gymru, ac i'r DU gyfan. Wrth gwrs, er mwyn gallu cynnal refferendwm, neu'n wir o ran safbwynt Prif Weinidog Cymru ynghylch dod i gytundeb, bydd angen ymestyn erthygl 50. A wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym am ba hyd y cred Llywodraeth Cymru y dylid ymestyn erthygl 50, ac i ba ddiben?
Well, I'm glad to see the Member now being very clear about her policy. Plaid Cymru has held three different policies in as many months on this question, so good to have her clarifying her position. What I think is disappointing is that the Prime Minister has sought an extension to the end of June, and is clearly pursuing a strategy that is completely irresponsible, of ploughing on regardless. We have been clear that what should now happen—and I've been clear this morning, in conversations with the UK Government that what needs to happen is for there to be a fundamental change of strategy, so that the Prime Minister seeks a much broader consensus in Parliament, reflecting the kinds of principles that the Welsh Labour Government, and Plaid Cymru, outlined in 'Securing Wales' Future', one which is about cross-party talks, with no red lines. That involves rewriting the political declaration that, if she were to pursue that, would be possible within the current extension time frame that she has left. But I think that, without that change of strategy, the time frame that she has sought in her letter to Donald Tusk today will not lead us to any better situation than we are in today.
Wel, rwy'n falch o weld yr Aelod bellach yn glir iawn ynghylch ei pholisi. Mae Plaid Cymru wedi arddel tri gwahanol bolisi mewn tri mis ar y cwestiwn hwn, felly mae'n dda ei chael yn egluro ei safbwynt. Credaf ei bod yn siomedig fod Prif Weinidog y DU wedi gofyn am estyniad hyd at ddiwedd mis Mehefin, ac yn amlwg mae hi'n mynd ar drywydd strategaeth sy'n gwbl anghyfrifol, o fwrw ymlaen doed a ddel. Rydym wedi nodi'n glir mai'r hyn a ddylai ddigwydd yn awr—ac rwyf wedi bod yn glir y bore yma, mewn sgyrsiau gyda Llywodraeth y DU mai'r hyn sydd angen ei weld yn digwydd yw newid strategaeth yn sylfaenol, fel bod y Prif Weinidog yn ceisio consensws llawer ehangach yn y Senedd, i adlewyrchu'r mathau o egwyddorion a amlinellwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru a Phlaid Cymru yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', un sy'n ymwneud â thrafodaethau trawsbleidiol, heb unrhyw linellau coch. Mae hynny'n golygu ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol a fyddai'n bosibl, pe bai'n mynd ar drywydd hynny, o fewn y ffrâm amser gyfredol sydd ar ôl ganddi ar gyfer estyniad. Ond heb newid strategaeth o'r fath, ni chredaf y bydd y ffrâm amser y mae hi wedi gofyn amdani yn ei llythyr at Donald Tusk heddiw yn ein harwain i unrhyw sefyllfa well nag yr ydym ynddi heddiw.
Minister, I must say I am at a bit of a loss as to why Welsh Labour contests Assembly elections if the party has no desire to form a coherent policy on the great matter of the day when they're in Government. You'll know that the EU has said it's only willing to grant an extension to article 50 if the purpose for doing so is abundantly clear, and that requires a timescale that makes sense. Now, unless I missed it from your answer, you didn't say exactly how long you think that article 50 should be extended for. The Times has reported that the European Commission is unlikely to accept a short extension, because it would be fraught with legal and political difficulties, and France is unlikely to consent to that, which means that, if Labour were to—as is being reported now—call for a short delay only, that would make crashing out of the EU within 11 days with no deal a very likely outcome.
Minister, your position is illogical, irregular and irresponsible. And I have to wonder whether you are really serious about offering a sensible strategy out of this mess, or whether Labour's real aim here is to implement a scorched-earth strategy, by facilitating a disastrous 'no deal' Brexit as a means of getting Jeremy Corbyn into power. Plaid Cymru is absolutely clear about what should happen now. Article 50 should be extended for 21 months so that a referendum can be held at the end of that period, when we know what that will mean—between whatever deal is negotiated in the meantime, and remaining in the EU. This would avert the impending 'no deal' catastrophe, and allow time to sort out this mess, once and for all, as Mr Gething clearly understands. Yesterday, the First Minister accused the UK Government of providing
'no leadership, no collective responsibility and no control'
over Brexit. Minister, is the same not true of your Government?
Weinidog, rhaid imi ddweud nad wyf yn deall pam y mae Llafur Cymru yn sefyll yn etholiadau'r Cynulliad os nad oes gan y blaid unrhyw awydd ffurfio polisi cydlynol ar fater mawr y dydd pan fyddant mewn Llywodraeth. Fe fyddwch yn gwybod bod yr UE wedi dweud nad yw ond yn fodlon caniatáu estyniad i erthygl yn 50 os yw diben gwneud hynny'n gwbl glir, ac mae hynny'n galw am amserlen sy'n gwneud synnwyr. Nawr, oni bai fy mod wedi'i fethu yn eich ateb, ni ddywedoch yn union pa mor hir y credwch y dylid ymestyn erthygl 50. Mae The Times wedi adrodd bod y Comisiwn Ewropeaidd yn annhebygol o dderbyn estyniad byr, oherwydd byddai'n frith o anawsterau cyfreithiol a gwleidyddol, ac mae Ffrainc yn annhebygol o gydsynio â hynny, sy'n golygu, os bydd Llafur yn galw—fel yr adroddir yn awr—am oedi byr yn unig, byddai hynny'n gwneud gadael yr UE mewn 11 diwrnod heb gytundeb yn ganlyniad tebygol iawn.
Weinidog, mae eich sefyllfa'n afresymegol, yn afreolaidd ac yn anghyfrifol. Ac rwy'n meddwl tybed a ydych o ddifrif ynghylch cynnig strategaeth synhwyrol allan o'r llanastr hwn, neu ai gwir nod Llafur yma yw gweithredu strategaeth tir llosg, drwy hwyluso Brexit 'dim bargen' trychinebus fel modd o roi Jeremy Corbyn mewn grym. Mae Plaid Cymru yn hollol glir ynghylch yr hyn a ddylai ddigwydd yn awr. Dylid ymestyn erthygl 50 am 21 mis fel y gellir cynnal refferendwm ar ddiwedd y cyfnod hwnnw, pan fyddwn yn gwybod beth y bydd hynny'n ei olygu—rhwng pa gytundeb bynnag a negodir yn y cyfamser, ac aros yn yr UE. Byddai hyn yn osgoi'r bygythiad o drychineb 'dim bargen', ac yn caniatáu amser i roi trefn ar y llanastr hwn, unwaith ac am byth, fel y mae Mr Gething yn amlwg yn ei ddeall. Ddoe, cyhuddodd Prif Weinidog Cymru Lywodraeth y DU o fethu darparu
unrhyw arweiniad, cyfrifoldeb cyfunol nac unrhyw reolaeth
dros Brexit. Weinidog, a yw'r un peth yn wir am eich Llywodraeth chi?
Well, I will make the point clear again to the Member: what I said this morning to the UK Government in a telephone conference is that there needs to be a fundamental change in the way the UK Government is approaching this question. What they're doing is completely irresponsible. If 30 June is the extent of the extension, which the EU will consider—. By the way, as we stand here today, it isn't clear that that is even acceptable to the European Union, so let's not be complacent about the prospect of leaving without a deal at the end of next week. I think that is something that we need to remain focused on. But if that is the extent of the extension required, then renegotiation of political declaration is certainly possible in that time frame. And, if it were us doing that, we would be seeking to do that in a way that reflects the principles that her party also signed up to in 'Securing Wales' Future', and which I believe strongly, and the Welsh Government believes that there is a majority for in Parliament and that there is certainly enthusiasm for in the European Union. And, as I have said, and as the Welsh Government has said repeatedly: if that is not possible, then another referendum would be required to break that deadlock.
Wel, fe wnaf y pwynt yn glir i'r Aelod eto: yr hyn a ddywedais y bore yma wrth Lywodraeth y DU mewn cynhadledd ffôn yw bod angen newid sylfaenol yn y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn edrych ar y cwestiwn hwn. Mae'r hyn a wnânt yn gwbl anghyfrifol. Os mai 30 Mehefin yw graddau'r estyniad, i'w ystyried gan yr UE—. Gyda llaw, wrth inni sefyll yma heddiw, nid yw'n glir fod hynny'n dderbyniol i'r Undeb Ewropeaidd hyd yn oed, felly gadewch i ni beidio â bod yn ddifater ynghylch y posibilrwydd o adael heb gytundeb ddiwedd yr wythnos nesaf. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni barhau i ganolbwyntio arno. Ond os mai dyna yw maint yr estyniad sydd ei angen, mae'n sicr yn bosibl ailnegodi datganiad gwleidyddol yn y ffrâm amser honno. A phe baem yn gwneud hynny, byddem yn ceisio gwneud hynny mewn ffordd sy'n adlewyrchu'r egwyddorion y mae ei phlaid hi hefyd wedi'i gefnogi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a chredaf yn gryf, ac mae Llywodraeth Cymru'n credu bod mwyafrif o blaid hynny yn y Senedd ac yn sicr, ceir brwdfrydedd o blaid hynny yn yr Undeb Ewropeaidd. Ac fel y dywedais, ac fel y mae Llywodraeth Cymru wedi dweud dro ar ôl tro: os nad yw hynny'n bosibl, byddai angen refferendwm arall i ddatrys yr anghytundeb hwnnw.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. As the First Minister knows, the Prime Minister has now formally made an application to the EU to extend Britain's membership of the EU until 30 June, but would he agree with me that the decision to be made is not simply a political one, but also has legal implications as well, and that the advice that the European Commission has received is that, if the UK is allowed to extend its membership beyond 22 May, it will be a legal requirement for Britain, therefore, to take part in the European Parliament elections? And given that 148 Labour constituencies voted to leave in the referendum and only 84 to remain, does he view that prospect with equanimity?
Diolch yn fawr, Lywydd. Fel y gŵyr y Prif Weinidog, bellach mae Prif Weinidog y DU wedi gwneud cais ffurfiol i'r UE i ymestyn aelodaeth Prydain o'r UE tan 30 Mehefin, ond a fyddai'n cytuno nad penderfyniad gwleidyddol yn unig yw'r penderfyniad sydd i'w wneud, ond bod iddo oblygiadau cyfreithiol hefyd, ac mai'r cyngor a dderbyniodd y Comisiwn Ewropeaidd, os caniateir y DU i ymestyn ei haelodaeth y tu hwnt i 22 Mai, yw y bydd yn ofyniad cyfreithiol felly fod Prydain yn cymryd rhan yn etholiadau Senedd Ewrop? Ac o gofio bod 148 o etholaethau Llafur wedi pleidleisio dros adael yn y refferendwm a dim ond 84 wedi pleidleisio dros aros, a yw'n ddigynnwrf ynghylch y posibilrwydd hwnnw?
Certainly, the issue around the legal implications of an extension are one of the consideration that I know are live in the minds of European Union partners. Clearly, there is a point at which the constitution of the new Parliament at the end of June/early July, poses very significant change in the environment. And there are concerns, I think, around whether, if the UK was a member beyond that point without having elected Members of the European Parliament, there might be challenge to the constitution of the new Commission and so on, which feels to me like a risk they would be very disinclined to run in practical terms. So, there are very real constraints to the question we've been discussing in the last 10 or 15 minutes around the extension that might be possible.
Yn sicr, mae'r cwestiwn ynghylch goblygiadau cyfreithiol estyniad yn un ystyriaeth y gwn ei bod yn fyw ym meddyliau partneriaid yn yr Undeb Ewropeaidd. Yn amlwg, mae yna bwynt pan fydd cyfansoddiad y Senedd newydd ar ddiwedd Mehefin/dechrau Gorffennaf, yn peri newid sylweddol iawn yn yr amgylchedd. A cheir pryderon, rwy'n credu, ynglŷn ag os yw'r DU yn aelod y tu hwnt i'r pwynt hwnnw heb fod wedi ethol Aelodau o Senedd Ewrop, gallai fod her i gyfansoddiad y Comisiwn newydd ac ati, sy'n teimlo i mi fel risg y byddent yn gyndyn iawn i'w chreu yn ymarferol. Felly, ceir cyfyngiadau go iawn i'r cwestiwn y buom yn ei drafod dros y 10 neu 15 munud diwethaf ynglŷn â'r estyniad a allai fod yn bosibl.
What advice has he given to the Welsh Government on this point? Is it his legal opinion that if Britain's membership is extended beyond 22 or 23 May, we will legally be obliged to take part in those European Parliament elections that will be taking place in every other EU member state throughout Europe?
Pa gyngor a roddodd i Lywodraeth Cymru ar y pwynt hwn? Ai ei farn gyfreithiol os yw aelodaeth Prydain yn ymestyn y tu hwnt i 22 neu 23 Mai, yw y bydd rhwymedigaeth gyfreithiol arnom i gymryd rhan yn etholiadau Senedd Ewrop a fydd yn digwydd ym mhob un o aelod-wladwriaethau eraill yr UE ledled Ewrop?
Well, I'm not answering questions in my capacity as the Counsel General, but I will assert the privilege that I'm inclined not to use usually and I will just remind him that I don't disclose advice that I give to the Welsh Government in relation to this.
Wel, nid wyf yn ateb cwestiynau yn rhinwedd fy swydd fel Cwnsler Cyffredinol, ond rwyf am ddatgan y fraint rwy'n tueddu i beidio â'i defnyddio fel arfer a hoffwn ei atgoffa nad wyf yn datgelu cyngor a roddaf i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â hyn.
I thank the Counsel General for a wholly uninformative answer, of course. But just to revert to the question that Lynne Neagle asked earlier on about the effect of a 'no deal' on the automotive industry in her constituency, as she alleged at any rate, has the Counsel General seen that today, in fact, Toyota has announced that it's going to begin producing a new generation of hybrid cars at its factory in Derbyshire next year, despite the global car industry downturn, and that these cars that will be built for Suzuki will also use engines produced at Toyota's Deeside plant in Wales—all despite Brexit, of course? Meanwhile, Ford has also announced that it is cutting 5,000 jobs in Germany, which, of course, is nothing to do with Brexit, and, therefore, what is happening in the world, certainly in the automotive world, is that the tectonic plates are changing and that Europe, as a whole, is going to suffer from its addiction to over-regulation and inward-looking protectionist attitudes, and that if we were outside the common external tariff and the customs regime, we would have the opportunity to exploit the 85 per cent of the global economy that is not part of the European Union and that is expanding, unlike the European Union, which is contracting economically.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ateb nad yw'n cynnig unrhyw oleuni, wrth gwrs. Ond os caf ddychwelyd at y cwestiwn a ofynnodd Lynne Neagle yn gynharach am effaith 'dim bargen' ar y diwydiant modurol yn ei hetholaeth hi, fel yr honnodd hi beth bynnag, a yw'r Cwnsler Cyffredinol wedi gweld heddiw, yn wir, fod Toyota wedi cyhoeddi eu bod yn mynd i ddechrau cynhyrchu cenhedlaeth newydd o geir hybrid yn eu ffatri yn Swydd Derby y flwyddyn nesaf, er gwaethaf y dirywiad yn y diwydiant ceir yn fyd-eang, ac y bydd y ceir hyn a gaiff eu hadeiladu ar gyfer Suzuki hefyd yn defnyddio injans a gynhyrchir yn ffatri Toyota yng Nglannau Dyfrdwy yng Nghymru—y cyfan er gwaethaf Brexit, wrth gwrs? Yn y cyfamser, mae Ford hefyd wedi cyhoeddi ei fod yn torri 5,000 o swyddi yn yr Almaen, sydd, wrth gwrs, â dim i'w wneud â Brexit, ac felly, beth sy'n digwydd yn y byd, yn sicr yn y byd modurol, yw bod y platiau tectonig yn newid a bod Ewrop, yn ei chyfanrwydd, yn mynd i ddioddef yn sgil ei dibyniaeth ar or-reoleiddio ac agweddau amddiffynnol mewnblyg, a phe baem ni ar y tu allan i'r gyfundrefn tollau a'r tariff allanol cyffredin, byddai gennym gyfle i fanteisio ar yr 85 y cant o'r economi fyd-eang nad yw'n rhan o'r Undeb Ewropeaidd ac sy'n ehangu, yn wahanol i'r Undeb Ewropeaidd, sy'n crebachu'n economaidd.
Well, we are living in a global economy, which is shifting very dramatically. That's precisely the point. That's why we think that taking the view that the Member takes, which is crashing out of the European Union with no deal, is particularly catastrophic. At a time when we are all managing global change, seeking the kind of traumatic change that he's advocating for would be completely irresponsible. Where there have—[Interruption.] Where there have been examples of investment, as he points out, it is because of diligent work by the Welsh Government, by the economy Secretary, over a long period of time to ensure that companies understand the level of commitment that the Welsh Government is prepared to make to significant employers in Wales. And that work of preparedness is exactly the kind of work that needs to happen and continue to happen across the UK so that we ensure that the disruptive effects of Brexit are minimised and that, where we can encourage businesses to invest, we are able to do so.
Wel, rydym yn byw mewn economi fyd-eang, sy'n newid yn drawiadol iawn. Dyna'r union bwynt. Dyna pam y credwn bod y farn sydd gan yr Aelod ynghylch gadael yr Undeb Ewropeaidd heb unrhyw gytundeb yn arbennig o drychinebus. Ar adeg pan fo pawb ohonom yn rheoli newid byd-eang, byddai ceisio'r math o newid trawmatig y mae ef yn ei argymell yn gwbl anghyfrifol. Lle bu—[Torri ar draws.] Lle bu enghreifftiau o fuddsoddi, fel y noda, maent yn deillio o waith dygn gan Lywodraeth Cymru, gan Ysgrifennydd yr economi, dros gyfnod hir o amser i sicrhau bod cwmnïau'n deall lefel yr ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru yn barod i'w wneud i gyflogwyr sylweddol yng Nghymru. A'r gwaith paratoi hwnnw yw'r union waith y mae angen iddo ddigwydd a pharhau i ddigwydd ar draws y DU er mwyn inni sicrhau bod effeithiau aflonyddgar Brexit yn cael eu lleihau, a lle gallwn annog busnesau i fuddsoddi, ein bod yn gallu gwneud hynny.
3. Beth yw blaenoriaethau allweddol y Cwnsler Cyffredinol yn y cyfnod cyn Brexit? OAQ53597
3. What are the Counsel General's key priorities in the run-up to Brexit? OAQ53597
The Welsh Government’s priorities remain unchanged. The UK Government must remove the 'no deal' cliff edge and seek the close relationship with the EU that we set out in 'Securing Wales’ Future' with participation in a customs union and the single market together with dynamic alignment with the social, environmental and labour market standards of the European Union.
Mae blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn parhau'n ddigyfnewid. Rhaid i Lywodraeth y DU gael gwared ar 'dim bargen' ymyl dibyn a cheisio perthynas agos â'r UE a nodwyd gennym yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' gyda chyfranogiad mewn undeb tollau a'r farchnad sengl ynghyd ag aliniad deinamig â safonau cymdeithasol ac amgylcheddol yr Undeb Ewropeaidd, ynghyd â'i safonau ar gyfer y farchnad lafur.
I thank the Counsel General for that answer, but I want to turn to another priority. On Question Time on the BBC last week and on Sunday night on the BBC Wales Live programme and in conversations in the streets and the cafes and the pubs and clubs across Wales and with families and neighbours and on anti-social media, there is often a harsher, brutal and sometimes a downright nasty edge to the debate around Brexit. Now we know, as we see here today in the Chamber, that passions run high in such a high-stakes debate, but you can actually now touch and feel the anger from those on all sides of the debate—those who are desperate for Brexit, those who are desperate to avoid a cliff edge, those who are desperate to see a second referendum. It's fair to say that some seem happy to talk up the prospect of civil unrest, which I regard as wholly and probably criminally irresponsible. Be careful what you wish for.
In this country of Wales and in the UK, we resolve these issues through democratic means, because, flawed as all our democracies may be, it's far better than the alternatives of anarchy or dictatorship. So, my question to the Counsel General and, through him, to the whole Welsh Government, is this: whatever the outcome of the coming weeks and months, what can we and what can our Welsh Government do to repair the corrosive fissures that have now opened up in our communities, to heal the damaged relationship between the elected and the electorate and to build again a shared vision for the future of Wales behind which all can unite? Now more than ever is the time and the need for that vision, that ambition and that leadership that can unite all the people of Wales.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw, ond rwyf am droi at flaenoriaeth arall. Ar Question Time ar y BBC yr wythnos diwethaf a nos Sul ar raglen Wales Live y BBC ac mewn sgyrsiau ar y strydoedd ac yn y caffis a'r tafarndai a chlybiau ledled Cymru ac â theuluoedd a chymdogion ac ar y cyfryngau gwrth-gymdeithasol, yn aml ceir agwedd fwy llym, mwy creulon a gwirioneddol afiach weithiau i'r ddadl ynghylch Brexit. Nawr, fel y gwelwn yma heddiw yn y Siambr, gwyddom fod angerdd yn perthyn i ddadl o'r fath pan fo cymaint yn y fantol, ond gallwch deimlo a chyffwrdd â'r dicter y mae pobl ar bob ochr i'r ddadl yn ei deimlo bellach—y rhai sy'n awyddus iawn i weld Brexit, y rhai sy'n awyddus iawn i osgoi ymyl dibyn, y rhai sy'n awyddus iawn i weld ail refferendwm. Mae'n deg dweud bod rhai i'w gweld yn hapus i gefnogi'r posibilrwydd o anghydfod sifil, sy'n gwbl anghyfrifol yn fy marn i ac yn drosedd yn ôl pob tebyg. Byddwch yn ofalus ynglŷn â'r hyn a ddymunwch.
Yn y wlad hon ac yn y DU, rydym yn datrys y materion hyn drwy ddulliau democrataidd, oherwydd, er mor ddiffygiol yw ein holl ddemocratiaethau, maent yn well o lawer na dewisiadau eraill fel anarchiaeth neu unbennaeth. Felly, fy nghwestiwn i'r Cwnsler Cyffredinol, a thrwyddo ef, i'r Llywodraeth gyfan, yw hwn: beth bynnag fo canlyniad yr wythnosau a'r misoedd nesaf, beth allwn ni a beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i atgyweirio'r rhaniadau cyrydol sydd wedi agor bellach yn ein cymunedau, i iachau'r berthynas a ddifrodwyd rhwng yr etholedig a'r etholwyr ac i ailadeiladu gweledigaeth a rennir ar gyfer y dyfodol yng Nghymru y gall pawb ohonom ei chefnogi? Yn awr yn fwy nag erioed, mae angen y weledigaeth, yr uchelgais a'r arweinyddiaeth a all uno holl bobl Cymru.
Well, I think that's a profoundly important question, if I may say so. I think I reflect that the debates around Brexit often take one of two different paths, don't they? One is the high politics of what's happening in Parliament, what's happening in the European Union; and then the other is the question of preparing for different outcomes and the practical aspects in people's daily lives of what they need to do, if they're running businesses and so on, to look at that. And the piece that's often missing is that piece in the middle that describes the kind of country we want to be at the other end of it, and I think it's incumbent on us all in positions of national prominence and leadership to contribute to that picture of how we want Wales to be after Brexit.
Some of that is about the practical aspect. So, the Government is committing funding to support community cohesion co-ordinators around Wales, who are delivering practical interventions to allay concerns, very often, at this point. There's funding that we've made available to manage anticipation-of-hate-crime initiatives and so on—so, the practical things. But there's also that challenge of national leadership for all of us, isn't there, to make sure that we try and conduct the debate in a way that is respectful and recognises that passions can run high and loyalties run deep but also that we are always focused on making sure that everyone who is living in Wales or who wants to come to Wales recognises that we not only are an inclusive society but that we celebrate that value as a fundamental aspect of what we're about as a nation.
Wel, credaf fod hwnnw'n gwestiwn hynod bwysig, os caf ddweud. Credaf fod y dadleuon ynghylch Brexit yn aml yn cymryd un o ddau lwybr gwahanol, onid ydynt? Un yw gwleidyddiaeth uchel yr hyn sy'n digwydd yn y Senedd, beth sy'n digwydd yn yr Undeb Ewropeaidd; a'r llall yw'r cwestiwn o baratoi ar gyfer canlyniadau gwahanol ac agweddau ymarferol ym mywydau bob dydd pobl ynglŷn â'r hyn sydd angen iddynt ei wneud, os ydynt yn rhedeg busnesau ac ati, i edrych ar hynny. A'r darn sy'n aml ar goll yw'r darn yn y canol sy'n disgrifio'r math o wlad rydym am fod ar ei ddiwedd, ac rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd arnom oll mewn swyddi arweiniol ag iddynt amlygrwydd cenedlaethol i gyfrannu at y darlun o ran sut yr hoffem i Gymru fod ar ôl Brexit.
Mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â'r agwedd ymarferol. Felly, mae'r Llywodraeth yn rhoi cyllid tuag at gefnogi cydgysylltwyr cydlyniant cymunedol ledled Cymru, sy'n darparu ymyriadau ymarferol i leddfu pryderon, yn aml iawn, ar y pwynt hwn. Rydym wedi rhyddhau arian ar gyfer rheoli mentrau rhagweld troseddau casineb ac ati—felly, y pethau ymarferol. Ond hefyd ceir her arweiniad cenedlaethol i bob un ohonom, onid oes, i wneud yn siŵr ein bod yn ceisio cynnal y ddadl mewn ffordd sy'n dangos parch ac yn cydnabod y gall angerdd a theyrngarwch fod yn ddwfn, ond hefyd ein bod bob amser yn canolbwyntio ar wneud yn siŵr fod pawb sy'n byw yng Nghymru neu sydd am ddod i Gymru yn cydnabod ein bod, nid yn unig yn gymdeithas gynhwysol ond ein bod yn dathlu'r gwerth hwnnw fel elfen sylfaenol o'r hyn ydym fel cenedl.
I couldn't agree more with the sentiments that were expressed by the Member for Ogmore. Something none of us wants to see is that situation of civil unrest unfolding. In response to the questions from the Conservative spokesperson, which I thought were very legitimate, in fairness, we can argue about what's going on at the other end of the M4, but this is Assembly question time, and this morning two positions have developed within the Welsh Government, and you are the Brexit Minister, and it is important that we understand which is the position that you as the Brexit Minister are supporting. Are you supporting the position of the First Minister, as laid out yesterday, that a second vote would be divisive, or are you supporting the health Secretary, who says a second vote is what's required, and the Member for Blaenau Gwent calls that 'principled leadership'? Because if you read the press statement that was put out by the health Secretary today, he is goading the First Minister to fire him from the Government because he says he's not sure whether he'll be in the Government or not if he undertakes his act on Saturday. So, can you clarify today who is right—the First Minister or the health Secretary? It's a pretty straightforward question.
Ni allwn gytuno mwy â'r teimladau a fynegwyd gan yr Aelod dros Ogwr. Nid oes yr un ohonom eisiau gweld sefyllfa o aflonyddwch sifil yn digwydd. Mewn ymateb i'r cwestiynau gan lefarydd y Ceidwadwyr, y credwn eu bod yn ddilys iawn, er tegwch, gallwn ddadlau ynghylch beth sy'n digwydd ar ben arall yr M4, ond cwestiynau'r Cynulliad yw'r rhain, a'r bore yma mae dau safbwynt wedi datblygu o fewn Llywodraeth Cymru, a chi yw Gweinidog Brexit, ac mae'n bwysig ein bod yn deall pa un yw'r safbwynt yr ydych chi fel Gweinidog Brexit yn ei gefnogi. A ydych yn cefnogi safbwynt Prif Weinidog Cymru, fel y'i nodwyd ddoe, y byddai ail bleidlais yn creu rhwyg, neu a ydych yn cefnogi'r Ysgrifennydd iechyd, sy'n dweud mai ail bleidlais yw'r hyn sydd ei angen, a geilw'r Aelod dros Flaenau Gwent hynny'n 'arweinyddiaeth egwyddorol'? Oherwydd os ydych yn darllen y datganiad i'r wasg a gyhoeddwyd gan yr Ysgrifennydd iechyd heddiw, mae'n procio'r Prif Weinidog i'w ddiswyddo o'r Llywodraeth oherwydd mae'n dweud nad yw'n siŵr a fydd yn y Llywodraeth ai peidio os yw'n cyflawni ei weithred ddydd Sadwrn. Felly, a allwch egluro heddiw pwy sy'n iawn—Prif Weinidog Cymru neu'r Ysgrifennydd iechyd? Mae'n gwestiwn eithaf syml.
And I've answered it several times, with respect.
Ac rwyf wedi'i ateb sawl gwaith, â phob parch.
No, you haven't.
Nac ydych.
The First Minister outlined yesterday Welsh Government policy and I will repeat it again if the Member isn't clear what that is. The health Secretary has said that he supports another referendum. That is part of the Welsh Government's policy position: if we can't get the deal that we've advocated for, then a referendum is the means of breaking that deadlock.
Amlinellodd y Prif Weinidog bolisi Llywodraeth Cymru ddoe ac fe wnaf ei ailadrodd eto os nad yw'r Aelod yn glir beth ydyw. Mae'r Ysgrifennydd iechyd wedi dweud ei fod yn cefnogi refferendwm arall. Mae hynny'n rhan o safbwynt polisi Llywodraeth Cymru: os na allwn gael y cytundeb y buom yn dadlau drosto, refferendwm yw'r ffordd o ddatrys yr anghytundeb hwnnw.
So, the First Minister's wrong, you say.
Felly, rydych yn dweud bod Prif Weinidog Cymru yn anghywir.
4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Gweinidog Addysg ynghylch dyfodol cymwysterau safonol yn Ewrop? OAQ53590
4. What discussions has the Counsel General had with the Minister for Education on the future of standardised qualifications in Europe? OAQ53590
The Minister for Education fully supports the current re-referencing of the credit and qualifications framework for Wales to the European qualifications framework alongside Scotland, England and Northern Ireland, to ensure continued comparability and portability of qualifications, and to facilitate the mobility of learners and jobseekers to and from Wales.
Mae'r Gweinidog Addysg yn llwyr gefnogol i ailgyfeirio cyfredol fframwaith credydau a chymwysterau Cymru i'r fframwaith cymwysterau Ewropeaidd ochr yn ochr â'r Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon, er mwyn sicrhau cymharedd a chludadwyedd parhaus cymwysterau, ac er mwyn hwyluso symudedd dysgwyr a cheiswyr gwaith i ac o Gymru.
I couldn't agree more. In fact, most of what I was going to say was on that—that we do need to make sure that people have equivalences, that people can move from country to country in order to carry out skilled work and that the qualifications are treated as equal. That is incredibly important. How is the Welsh Government, working with either the Minister for Education or with the Government in Westminster, going to ensure that occurs? I mean, we can't be certain we're going to keep all the geographical food names being protected once we come out of the European Union. We hope it's going to happen; we can't guarantee that we'll keep them. We can't guarantee we're going to keep them if we do deals with the United States of America. But the point I'm trying to make is: how can we guarantee our qualifications—City and Guilds qualifications were considered amongst the best in the world by many, many people—are still considered within Europe as equivalences of the European qualifications?
Rwy'n cytuno'n gyfan gwbl. Mewn gwirionedd, roedd y rhan fwyaf o'r hyn yr oeddwn am ei ddweud ar hynny—fod angen inni wneud yn siŵr fod gan bobl gymwysterau cyfwerth, y gall pobl symud o wlad i wlad er mwyn cyflawni gwaith medrus a bod y cymwysterau'n cael eu trin yn gyfartal. Mae hynny'n hynod o bwysig. Sut y mae Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda'r Gweinidog Addysg neu'r Llywodraeth yn San Steffan, yn mynd i sicrhau bod hynny'n digwydd? Hynny yw, ni allwn fod yn sicr ein bod yn mynd i gadw'r holl enwau bwyd daearyddol sy'n cael eu diogelu ar ôl inni ddod allan o'r Undeb Ewropeaidd. Rydym yn gobeithio y bydd yn digwydd; ni allwn warantu y byddwn yn eu cadw. Ni allwn warantu y byddwn yn eu cadw os gwnawn gytundebau ag Unol Daleithiau America. Ond y pwynt rwy'n ceisio ei wneud yw: sut y gallwn warantu bod ein cymwysterau—câi cymwysterau City & Guilds eu hystyried ymhlith y gorau yn y byd gan lawer iawn o bobl—yn dal i gael eu hystyried yn Ewrop fel rhai cyfwerth â chymwysterau Ewropeaidd?
Well, at this time, Qualifications Wales is working on a report in relation to this. It will be presented to the Minister for Education, who I know will be making announcements at that point. The publication, I think, of the final report is intended currently to be over the summer. But, in relation to the future arrangements, clearly this is part of the discussions that are ongoing between the Welsh Government and the United Kingdom Government. Clearly, as with many of these things, the fork in the road depends on whether there is a deal or there isn't a deal. Clearly, in the context of a deal, there's a framework that may be continued at least in the short term. In a 'no deal' scenario, you're looking at a question of ensuring compliance with the individual member state requirements in relation to qualification recognition, which I'm sure we would all agree is a scenario we want to be able to avoid for the reasons that underlie the Member's question.
Wel, ar hyn o bryd, mae Cymwysterau Cymru yn gweithio ar adroddiad mewn perthynas â hyn. Fe'i cyflwynir i'r Gweinidog Addysg, y gwn y bydd yn gwneud cyhoeddiadau ar y pwynt hwnnw. Credaf fod bwriad ar hyn o bryd i gyhoeddi'r adroddiad terfynol dros yr haf. Ond o ran y trefniadau yn y dyfodol, yn amlwg mae hyn yn rhan o'r trafodaethau sy'n mynd rhagddynt rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Yn amlwg, fel gyda llawer o'r pethau hyn, mae'n dibynnu a oes cytundeb ai peidio. Yn amlwg, yng nghyd-destun cytundeb, mae yna fframwaith y gellir ei barhau yn y tymor byr fan lleiaf. Mewn senario 'dim bargen', mae'n fater o sicrhau cydymffurfiaeth â gofynion yr aelod-wladwriaeth unigol mewn perthynas â chydnabyddiaeth i gymwysterau, ac rwy'n siŵr y byddai pawb ohonom yn cytuno y byddai honno'n sefyllfa y byddem eisiau gallu ei hosgoi am y rhesymau sy'n sail i gwestiwn yr Aelod.
I'd like to come at this from the other way around, if I may, because, at the moment, of course, a qualified teacher coming from the European Union can work here without any further training being necessary, whereas qualified teachers from other parts of the world need to basically retrain. Once we leave the European Union, there's a genuine question then about whether it will be illegal to discriminate against qualified teachers from other countries. I'm wondering what your view of this might be and whether you'll be speaking with the education Minister, perhaps, about the need to review that position, particularly in view of the new curriculum, where, actually, the qualifications of those other overseas teachers may be more relevant than they are at the moment?
Hoffwn ddod at hyn o'r ochr arall, os caf, oherwydd, ar hyn o bryd wrth gwrs, gall athro neu athrawes wedi cymhwyso sy'n dod o'r Undeb Ewropeaidd weithio yma heb fod angen unrhyw hyfforddiant pellach, ond yn y bôn, mae angen i athrawon sydd wedi cymhwyso o rannau eraill o'r byd ailhyfforddi. Pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, mae yna gwestiwn gwirioneddol yn codi wedyn ynglŷn ag a fydd yn anghyfreithlon i wahaniaethu yn erbyn athrawon wedi cymhwyso o wledydd eraill. Rwy'n meddwl tybed beth fyddai eich barn ar hyn ac a fyddwch yn siarad gyda'r Gweinidog Addysg, efallai, am yr angen i adolygu'r sefyllfa honno, yn enwedig o ystyried y cwricwlwm newydd, lle gallai cymwysterau'r athrawon eraill hynny o dramor fod yn fwy perthnasol nag y maent ar hyn o bryd?
There is obviously a significant piece of work in relation to the qualifications make-up of the public sector workforce across Wales generally, including in the education sector, and that has been the basis of a lot of the representations we've made in the Brexit context particularly to the UK Government and beyond. But this is an area where work is absolutely under way at the moment. I know the Minister for Education is working on these questions at the moment.
Mae'n amlwg yn waith arwyddocaol mewn perthynas â chyfansoddiad cymwysterau gweithlu'r sector cyhoeddus ledled Cymru yn gyffredinol, gan gynnwys y sector addysg, a dyna oedd sail llawer o'r sylwadau a gyflwynwyd gennym yng nghyd-destun Brexit yn enwedig i Lywodraeth y DU a thu hwnt. Ond mae hwn yn faes lle mae gwaith yn bendant ar y gweill ar hyn o bryd. Gwn fod y Gweinidog Addysg yn gweithio ar y cwestiynau hyn ar hyn o bryd.
5. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi diweddariad am ddyfodol cynlluniau sydd bron â chael eu cwblhau ac sydd ar hyn o bryd yn derbyn cyllid strwythurol yr UE? OAQ53617
5. Will the Counsel General provide an update on schemes that are nearing completion and are currently in receipt of EU structural funds? OAQ53617
Mae’r cyfnod cyflawni ar gyfer prosiectau sy’n cael eu hariannu drwy raglenni presennol cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yn dod i ben, fel y gwyddoch chi, yn 2023, felly rydyn ni tua hanner ffordd i gyflawni’r rhaglenni. Felly, mae’r rhan fwyaf o’r prosiectau yn dal i fynd yn eu blaen ar hyn o bryd.
The delivery period for projects funded through the current EU structural funds programmes ends, as you know, in 2023, so we are around the halfway point in delivering the programmes. As a result, the majority of projects are still under way.
Mae yna gryn bryder am ddyfodol prosiect arloesol Ffarm Moelyci yn fy etholaeth i. Mae ymddiriedolaeth Cwm Harry dros ddwy flynedd i mewn i brosiect tair blynedd sy’n cael ei arwain gan brifysgol yn yr Almaen fel rhan o raglen INTERREG, sy’n cynnwys 11 partner mewn pump o wledydd yn Ewrop. Mae’r prosiect wedi archebu peiriant prosesu biomas mawr ac ar fin gwario degau o filoedd o bunnau yn yr economi leol. Fel yr oeddech chi’n ei ddweud, mi oedd yna addewid y byddai prosiectau sydd wedi cael eu cymeradwyo yn cael arian petai Brexit yn digwydd. Ond mae Cwm Harry yn dweud wrthyf fi fod yr holl brosiect ym Moelyci o dan gwmwl oherwydd maen nhw wedi cael ar ddeall nad ydy’r sicrwydd yna ddim yno bellach. A fedrwch chi roi eglurder am y sefyllfa? Oes yna brosiectau eraill dan fygythiad, a beth fedrwch chi fel Llywodraeth ei wneud i helpu?
There is quite some concern about the future of an innovative project, the Ffarm Moelyci project, in my constituency. The Cwm Harry trust are almost two years into a three-year project, which is led by a German university, as part of the INTERREG programme, which includes 11 partners in five European nations. The project has ordered a large biomass processor and is about to spend tens of thousands of pounds in the local economy. As you have said, there was a pledge that projects that have been approved would receive funds should Brexit happen. But Cwm Harry tell me that the whole project in Moelyci is under a cloud because they have been given to understand that those assurances are no longer in place. So, can you give us some clarity about the situation? Are there other projects under threat, and what can you as a Government do to assist?
Diolch am y cwestiwn pellach hwnnw. Rwyf yn gwybod bod yr Aelod wedi ysgrifennu’n benodol ataf i ynglŷn â’r cwestiwn penodol hwnnw. Mae'r swyddogion ar hyn o bryd yn edrych mewn i fanylion y sefyllfa honno, a byddaf i’n ysgrifennu nôl atoch chi maes o law am hynny’n benodol.
Ond yn fwy cyffredinol, yng nghyd-destun gadael heb gytundeb, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cynnig garantî o ariannu unrhyw brosiect sydd wedi cael ei gadarnhau cyn diwedd y flwyddyn nesaf, ac felly bydd cyfle i wario y tu hwnt i hynny tuag at 2023. Felly, mewn egwyddor, petasem ni’n gadael heb gytundeb neu gyda chytundeb, dylai fod dim newid o fewn y trefniadau presennol i’r rheini sydd yn barod yn derbyn arian o fewn cyfnodau y rhaglenni sydd wedi cael eu derbyn yn barod.
Mae trafodaethau ar hyn o bryd yn digwydd rhwng y Llywodraeth yma, rhwng y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, a Llywodraeth y Deyrnas Unedig ynglŷn â’r manylion sut mae’r garantî hynny’n gweithio yn ymarferol. Un o’r pethau rŷn ni’n sicr eisiau sicrhau yw bod yr un hyblygrwydd yn perthyn i’r ymroddiad dros gyfnod o flynyddoedd ag sy’n berthnasol ar hyn o bryd. Ond o ran yr hyn mae’r Aelod yn gofyn amdano’n benodol, rwyf yn hapus i ateb y llythyr sydd eisoes wedi’i anfon ataf.
Thank you for that further question. I know that the Member has written to me regarding that specific question. Officials are looking into the detail of that situation, and I will write back to you shortly about that specifically.
But, in more general terms, in the context of leaving without a deal, the UK Government has offered a guarantee in terms of funding projects that have been confirmed before the end of next year. Therefore, there's an opportunity to spend beyond that towards 2023. So, in principle, if we left without a deal or with an agreement, there shouldn’t be any change within the current arrangements for those who already receive funding within the period of the programmes that have already been approved.
Discussions are happening at the moment between this Government, between the Minister for Finance and Trefnydd, and the UK Government regarding the detail of how that guarantee works. On a practical level, one of the things that we are trying to ensure is that the same flexibility relates to this commitment over a period of years as is relevant now. But, in terms of what the Member is requesting specifically, I'm happy to answer the question she has already sent me.
Gweinidog, dwi’n siŵr y byddwch yn ymwybodol bod prosiectau yn sir Benfro sydd wedi derbyn arian Ewropeaidd yn brosiectau amrywiol sydd yn amrywio’n enfawr, o fynd i’r afael â diweithdra ymhlith pobl ifanc a chefnogi arloesedd arbenigol ymhlith busnesau bach, i brosiectau seilwaith ac ehangu’r diwydiant twristiaeth. Mae'n bwysig bod unrhyw raglenni ariannu olynol yn galluogi cymunedau i gymryd rhan lawn mewn penderfyniadau gwario. Ond a all y Gweinidog gadarnhau y bydd unrhyw gynlluniau newydd yn sicrhau bod arian yn cael ei dargedu at feysydd penodol, neu a oes gan Lywodraeth Cymru strategaeth benodol mewn golwg i ailffocysu ar agweddau eraill o bolisi cyhoeddus?
Minister, I'm sure that you'll be aware that projects in Pembrokeshire that have been in receipt of European funding are very varied, ranging from tackling unemployment among young people and supporting specialist innovation in small businesses, to infrastructure projects and expanding the tourism industry. It's important that any follow-up funding programmes do allow communities to play a full part in spending decisions. Can the Minister confirm that any new proposals will ensure that funding is targeted at specific areas, or does the Welsh Government have a particular strategy in view to refocus on other aspects of public policy?
Wel, diolch i’r Aelod am y cwestiwn hynny a'r gydnabyddiaeth bod cymunedau ar draws Cymru wedi manteisio ar ariannu o’r Undeb Ewropeaidd dros ein cyfnod fel Aelodau. Mae’r cyfraniad i’n heconomi a’n cymdeithas ni, a sectorau ar draws Cymru, o’r arian hyn wedi bod yn bwysig iawn. O ran yr hyn a ddigwyddith yn y dyfodol, mae cwestiwn ar hyn o bryd o beth yw ymroddiad a phenderfyniadau’r Llywodraeth yn San Steffan ar hyn. Rŷn ni, wrth gwrs, fel bydd yr Aelod yn gwybod, yn gwasgu am ymroddiad penodol y bydd y penderfyniadau ar y math o gynlluniau yma’n dal i gael eu cymryd yma yng Nghymru gan Lywodraeth Cymru ac na fydd llai o arian ar gael ar gyfer hynny. Er gwaethaf pwyso am hynny ers amser ar bob cyfle rŷn ni’n ei gael, dyw’r ddau addewid hynny ddim wedi cael eu rhoi yn ddiflewyn ar dafod. Felly, mae’r cwestiwn yna’n dal yn un rŷn ni’n gwthio amdano fe.
Ond, wrth gwrs, mae’r cwestiwn o gefnogaeth ranbarthol ychydig yn ehangach na hynny—y shared prosperity fund mae’r Llywodraeth San Steffan yn ei alw fe. Mae amryw o ffynonellau eraill, felly mae’r cwestiwn o beth ddaw yn olynol ar hyn o bryd o dan ystyriaeth. Mae’r Llywodraeth wedi sefydlu pwyllgor llywio, dan gadeiryddiaeth Huw Irranca-Davies, sy’n edrych ar delivery mechanisms ar gyfer y dyfodol—yr union fath o gwestiwn mae'r Aelod yn ei ofyn: sut y gallwn ni ddelifro pethau ar lawr gwlad mewn ffyrdd gwahanol yn y dyfodol? Efallai ei fod e hefyd yn gwybod bod y Llywodraeth wedi comisiynu prosiect o'r OECD sy'n edrych ar sut mae hyn yn digwydd mewn gwledydd eraill a chael arfer orau rhyngwladol er mwyn inni gael tystiolaeth, o dan y strwythur, ar gyfer cynlluniau yn y dyfodol. Bydd rhan o'r gwaith hwn yn adrodd eleni a rhan, rwy'n credu, y flwyddyn nesaf.
Thanks to the Member for that question and the acknowledgement that communities across Wales have taken advantage of European funding during our time as Members. The contribution made by these funds to our economy and our society and sectors across Wales has been very important. In terms of what's going to happen in the future, there is a question at the moment regarding the decisions an commitment of the Westminster Government on this. We, as the Member will know, are pressing for a specific commitment that decisions on these sorts of issues will still be taken by a Welsh Government, and that there will no less funding available for that. Despite pressing for that for a while, at every opportunity that we have, those two commitments haven't been given clearly, so that question is still one that we are pushing for.
However, the question of regional support is slightly broader than that—the shared prosperity fund is the name given to it by the Government in Westminster. There are a number of other sources, and the question of what will be a follow-up is still being considered. The Government has established a steering committee under the chairmanship of Huw Irranca-Davies, and that looks at delivery mechanisms for the future—exactly the same sort of question the Member is asking: how can we deliver at a grass-roots level in a different way in the future? Perhaps he also knows that the Government has commissioned a project from the OECD that is looking at how this is happening in other countries and learning from international best practice so that we have evidence, within the structure, for schemes in the future. Part of that work will report this year and another part next year.
6. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o baratoadau Brexit llywodraeth leol yng Nghymru? OAQ53605
6. What assessment has the Counsel General made of the preparations for Brexit of local government in Wales? OAQ53605
Fe gafodd y Prif Weinidog, Gweinidogion eraill a finnau gyfarfod gydag arweinwyr llywodraeth leol ym mis Ionawr i weld sut oedd awdurdodau lleol yn paratoi ar gyfer ymadael â’r Undeb Ewropeaidd ym mhob sefyllfa bosib. Mae cyfarfodydd eraill wedi bod rhwng Gweinidogion ac arweinwyr yr wythnos hon. Rhaid i awdurdodau lleol, ar ben hyn, hefyd asesu eu paratoadau eu hunain. Mae Swyddfa Archwilio Cymru, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, wedi asesu’r sector cyhoeddus yn gyffredinol.
The First Minister, other Ministers and I met with local government leaders in January to consider how local authorities were preparing for all EU exit scenarios. Ministers and leaders have met again this week. Local authorities must also assess their own preparations. The Wales Audit Office, as the Member will know, has assessed the public sector overall.
I recently wrote to a number of local authorities asking them for details of their Brexit planning, and in particular what assessment they had made of the impact of a 'no deal' Brexit on their spending, service delivery and other related matters. In response, one council told me, and I quote directly, that the short answer is,
'none, at least of any substance'.
Other councils are at a more advanced stage, with cabinets having already received and discussed Brexit reports, as you say. Are you therefore concerned that some local authorities seem to be lagging behind? What monitoring mechanisms have you got in place? At this late stage, what plans have you got to ensure that all local authorities are as prepared as they can be?
Yn ddiweddar ysgrifennais at nifer o awdurdodau lleol yn gofyn iddynt am fanylion eu cynlluniau Brexit, ac yn arbennig, pa asesiad yr oeddent wedi'i wneud o effaith Brexit 'dim bargen' ar eu gwariant, eu darpariaeth o wasanaethau a materion perthnasol eraill. Mewn ymateb, dywedodd un cyngor wrthyf, a dyfynnaf yn uniongyrchol, mai'r ateb byr yw,
dim, neu ddim o unrhyw sylwedd o leiaf.
Mae cynghorau eraill ar gam mwy datblygedig, gyda chabinetau eisoes wedi derbyn ac wedi trafod adroddiadau Brexit, fel y dywedwch. Felly a ydych yn pryderu bod rhai awdurdodau lleol i'w gweld ar ei hôl hi? Pa fecanweithiau monitro sydd gennych ar waith? Ar yr adeg hwyr hon, pa gynlluniau sydd gennych i sicrhau bod yr holl awdurdodau lleol mor barod ag y gallant fod?
Well, that's a very good question. Of course, the Wales Audit Office indicated that the work that they had done at the back end of last year indicated a degree of variability between local authorities. I must say, I'm not sure that that is the picture now, so I'm concerned to hear that one response that the Member referred to there.
There are a number of challenges here. We have funded, through the EU transition fund made available to the Welsh Local Government Association funding—modest amounts, in all truth—to provide a kind of sharing of best practice and to develop a toolkit so that individual authorities are able to assess for themselves what their readiness is, and that's public domain information in relation to the dashboards that they've put together.
In relation to the individual resources of authorities, the Minister for local government announced last week further funding to all local authorities in Wales to increase their capacity for preparedness for Brexit preparations in general. It's ultimately a question for local authorities to satisfy themselves, of course, but, mindful of what the Wales Audit Office indicated in that report, one of the steps the Government is taking in response to that is to support activities between WLGA and the academy to build capacity for scrutiny of the political decisions being taken in local authorities across Wales. His question was about operations, but it was also about political leadership and political scrutiny. There have been, or there are about to be, roadshow events for authorities in Swansea and in two other locations—I'll remind myself of where the two other locations are—and they are under way at the moment. So, we hope very much that that will raise the capacity of those undertaking scrutiny of political decisions in local government around these decisions.
Wel, dyna gwestiwn da iawn. Wrth gwrs, roedd Swyddfa Archwilio Cymru yn nodi bod y gwaith yr oeddent wedi'i wneud ddiwedd y llynedd yn dangos rhywfaint o amrywioldeb rhwng awdurdodau lleol. Rhaid imi ddweud, nid wyf yn siŵr mai dyna yw'r darlun yn awr, felly rwy'n bryderus i glywed yr ymateb hwnnw y cyfeiriodd yr Aelod ato.
Mae yna nifer o heriau yma. Drwy gronfa bontio'r UE, rydym wedi darparu arian i gronfeydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru—symiau cymharol fach, a bod yn onest—ar gyfer darparu rhyw fath o rannu arferion gorau ac i ddatblygu pecyn cymorth fel bod awdurdodau unigol yn gallu asesu drostynt eu hunain pa mor barod ydynt, ac mae honno'n wybodaeth gyhoeddus o ran y dangosfyrddau a roesant at ei gilydd.
Mewn perthynas ag adnoddau awdurdodau unigol, cyhoeddodd y Gweinidog llywodraeth leol ragor o arian yr wythnos diwethaf i bob awdurdod lleol yng Nghymru er mwyn cynyddu eu capasiti o ran parodrwydd ar gyfer paratoadau Brexit yn gyffredinol. Yn y pen draw mae'n gwestiwn i awdurdodau lleol fodloni eu hunain yn ei gylch wrth gwrs, ond o gadw mewn cof yr hyn a nododd Swyddfa Archwilio Cymru yn yr adroddiad hwnnw, un o'r camau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd mewn ymateb i hynny yw cefnogi gweithgareddau rhwng Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r academi i adeiladu capasiti ar gyfer craffu ar y penderfyniadau gwleidyddol a wneir mewn awdurdodau lleol ledled Cymru. Roedd ei gwestiwn yn ymwneud â gweithrediadau, ond roedd hefyd yn ymwneud ag arweiniad gwleidyddol a chraffu gwleidyddol. Mae sioeau teithiol wedi'u cynnal, neu ar fin cael eu cynnal ar gyfer awdurdodau yn Abertawe ac mewn dau leoliad arall—fe atgoffaf fy hun o'r ddau leoliad arall—ac maent ar y gweill ar hyn o bryd. Felly, rydym yn gobeithio'n fawr y bydd hynny'n cynyddu capasiti'r rhai sy'n craffu ar benderfyniadau gwleidyddol mewn llywodraeth leol ynghylch y penderfyniadau hyn.
Perhaps the best de facto example of local government preparation for Brexit in Wales is represented by the north Wales growth deal and north Wales growth bid, based upon funding, direct and indirect from both Governments, but also internal devolution to be equivalent to that devolved from the UK Government to the Northern Powerhouse. It was understood that heads of terms would be agreed between the Governments and the growth board by the end of February, but nothing has been heard publicly since then. Are you able to provide, therefore, an update on the current position in that regard?
Efallai mai'r enghraifft de facto orau o baratoadau llywodraeth Leol ar gyfer Brexit yng Nghymru yw bargen twf gogledd Cymru a chais twf gogledd Cymru, yn seiliedig ar gyllid uniongyrchol ac anuniongyrchol gan y ddwy Lywodraeth, ond hefyd datganoli mewnol i fod yn gyfwerth â'r hyn a ddatganolwyd gan Lywodraeth y DU i Bwerdy Gogledd Lloegr. Deallwyd y byddai penawdau telerau'n cael eu cytuno rhwng y Llywodraethau a'r bwrdd twf erbyn diwedd mis Chwefror, ond ni chlywyd dim yn gyhoeddus ers hynny. A allwch roi'r newyddion diweddaraf, felly, ar y sefyllfa bresennol yn hynny o beth?
I am not, I'm afraid, but I will write to the Member in relation to that.
Mae arnaf ofn na allaf wneud hynny, ond fe ysgrifennaf at yr Aelod ynglŷn â hynny.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
7. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'i swyddog cyfatebol yn Iwerddon ynghylch effaith unrhyw setliad Brexit ar fasnach gyda Chymru yn y dyfodol? OAQ53619
7. What discussions has the Counsel General had with counterparts in Ireland about the impact of any Brexit settlement on future trade with Wales? OAQ53619
I have discussed the importance of maintaining frictionless trade between Wales and Ireland with Ministers from the Republic, including at the last meeting of the British-Irish Council, and I hope very much to be meeting my counterpart in the Irish Government to build upon the existing close relationships between Wales and Ireland.
Rwyf wedi trafod pwysigrwydd cynnal masnach ddilyffethair rhwng Cymru ac Iwerddon gyda Gweinidogion o Weriniaeth Iwerddon, gan gynnwys yn y cyfarfod diwethaf o'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, a gobeithiaf yn fawr iawn y caf gyfarfod â fy swyddog cyfatebol yn Llywodraeth Iwerddon i adeiladu ar y berthynas agos sy'n bodoli'n barod rhwng Cymru ac Iwerddon.
I read about huge pessimism on both sides of the Irish border, and I'm concerned to probe with you what the impact on our trade with Ireland could be because we know that we export over £1 billion-worth of goods to Ireland, and most Irish exports come through Fishguard, Pembroke and Holyhead to other parts of Europe. So, that is one huge aspect of it that is very difficult to understand how it's all going to work out, given that there's a possibility of 'no deal', a quick-fix deal, a jobs-and-economy deal, or if the public decide not to leave the European Union. It seems to me it's hugely important that with our nearest neighbour we continue to maintain good trade and other relationships with them. I just wondered how difficult that is proving to be, given that London seems to have very little idea of where either Wales or Ireland are.
Darllenais fod yna besimistiaeth enfawr ar y ddwy ochr i ffin Iwerddon, ac rwy'n bryderus ynglŷn ag edrych gyda chi beth allai'r effaith bosibl fod ar ein masnach ag Iwerddon oherwydd gwyddom ein bod yn allforio gwerth dros £1 biliwn o nwyddau i Iwerddon, a daw'r rhan fwyaf o allforion Iwerddon drwy Abergwaun, Penfro a Chaergybi i rannau eraill o Ewrop. Felly, mae honno'n un agwedd enfawr ar y sefyllfa, ei bod yn anodd iawn deall sut y bydd y cyfan yn gweithio, o gofio bod 'dim bargen' yn bosibilrwydd, neu gytundeb ateb cyflym, cytundeb swyddi a'r economi, neu os yw'r cyhoedd yn penderfynu peidio â gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'n ymddangos i mi ei bod yn hynod bwysig ein bod yn parhau i gynnal perthynas fasnach dda a chysylltiadau eraill da gyda'n cymydog agosaf. Roeddwn yn meddwl tybed pa mor anodd yw hynny, o gofio ei bod yn ymddangos nad oes gan Lundain fawr o syniad lle mae Cymru nac Iwerddon.
Well, underlying the question is the question of uncertainty about what happens next, and plainly that is the overarching context for all that reflection and discussions. I was in Holyhead a few weeks ago, talking to the port authorities there. Obviously, one of the biggest variables in what happens to them after we leave the European Union is the response in Dublin, in the port there, in terms of border infrastructure and checks and so on. That's a significant issue, as the question obviously acknowledges.
There are, of course, other dimensions to this. We saw, as I mentioned in my response to an earlier question, the publication of the UK Government's proposals for tariffs in the event of 'no deal' and they have a dimension that affects trade with Ireland, in relation in particular to beef imports, and there's also, of course, the commitment in that policy document to ensuring that there will be no customs checks on the border with the Republic, which feels to me like it's not a sustainable long-term arrangement in a context where otherwise there isn't a broader customs relationship, and, of course, it poses a potential challenge for us here in Wales. If it is easier to ship goods from the Republic into Northern Ireland without tariffs and from there into Great Britain, that may pose a challenge for the trade route from Ireland directly into Wales. So, I think these dimensions need to be—. There are many unintended consequences to some of these policy decisions, so we're very alive to some of the potential challenges we may face in that context.
Wel, mae'r cwestiwn yn ymwneud ag ansicrwydd mewn perthynas â'r hyn a fydd yn digwydd nesaf, a dyna, yn amlwg,yw'r cyd-destun cyffredinol ar gyfer yr holl drafodaethau a'r holl fyfyrio. Roeddwn yng Nghaergybi ychydig wythnosau yn ôl, yn siarad â'r awdurdodau porthladd yno. Yn amlwg, un o'r newidynnau mwyaf yn yr hyn a fydd yn digwydd iddynt ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd yw'r ymateb yn Nulyn, yn y porthladd yno, o ran seilwaith ac archwiliadau'r ffin ac ati. Mae hwnnw'n fater o bwys, fel y mae'r cwestiwn yn amlwg yn ei gydnabod.
Wrth gwrs, mae yna ddimensiynau eraill i hyn. Fel y soniais yn fy ymateb i gwestiwn cynharach, gwelsom gyhoeddi cynigion Llywodraeth y DU ar gyfer tariffau pe baem yn cael Brexit 'dim bargen' ac mae iddynt ddimensiwn sy'n effeithio ar fasnach ag Iwerddon, yn benodol mewn perthynas â mewnforion cig eidion, ac mae'r polisi hwnnw, wrth gwrs, hefyd yn cynnwys ymrwymiad i sicrhau na fydd unrhyw archwiliadau tollau ar y ffin â'r Weriniaeth, sy'n awgrymu i mi nad yw'n drefniant hirdymor cynaliadwy mewn cyd-destun lle nad oes perthynas dollau ehangach fel arall, ac wrth gwrs, gall fod yn her bosibl i ni yma yng Nghymru. Os yw'n haws cludo nwyddau o'r Weriniaeth i Ogledd Iwerddon heb dariffau ac oddi yno i Brydain, gall hynny fod yn her i'r llwybr masnach uniongyrchol o Iwerddon i Gymru. Felly, credaf fod angen i'r dimensiynau hyn fod—. Ceir llawer o ganlyniadau anfwriadol i rai o'r penderfyniadau polisi hyn, felly rydym yn effro iawn i rai o'r heriau posibl a allai ein hwynebu yn y cyd-destun hwnnw.
Given reports that the Brexit Protest and Direct Action Group, led by figures involved in the 2000 fuel protests, are threatening to disrupt Irish trade with a go-slow on the A55 this Friday and a blockade of Holyhead and Pembroke Dock on Saturday, what will the Welsh Government do to minimise disruption?
O ystyried adroddiadau bod Grŵp Protest a Gweithredu Uniongyrchol Brexit, a arweinir gan ffigurau a gymerodd ran ym mhrotestiadau tanwydd 2000, yn bygwth amharu ar fasnach Iwerddon drwy yrru'n araf ar yr A55 ddydd Gwener a gwarchae yng Nghaergybi a Doc Penfro ddydd Sadwrn, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau cyn lleied o aflonyddu â phosibl?
I know that the Minister for Economy and Transport is engaged in this issue already in relation to the concerns the Member has raised.
Gwn fod y Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn ymwneud â'r mater hwn eisoes mewn perthynas â'r pryderon a godwyd gan yr Aelod.
8. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael ynghylch trefniadau i ddiogelu gwasanaethau iechyd a gofal rhag effaith Brexit heb gytundeb? OAQ53623
8. What discussions has the Welsh Government had regarding arrangements to protect health and care services from the impact of a no-deal Brexit? OAQ53623
Regular discussions have taken place on all aspects of planning for a potential 'no deal' Brexit, involving Ministers, Welsh Government officials, and health and social care organisation leads. There has also been regular engagement with key partners and Governments across the UK.
Cynhaliwyd trafodaethau rheolaidd ar bob agwedd ar gynllunio ar gyfer Brexit 'dim bargen', sy'n cynnwys Gweinidogion, swyddogion Llywodraeth Cymru, ac arweinwyr sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Cafwyd ymgysylltu rheolaidd hefyd â phartneriaid allweddol a Llywodraethau ar draws y DU.
I'm grateful to the Counsel General for his reply. I've got particular concerns about the care workforce and the percentage of staff currently employed in care homes who are citizens of the European Union. Now, of course, they will be permitted to stay, but there are real questions about how welcome they'd feel and whether they will choose to continue to do so, particularly after a 'no deal' Brexit and the potentially hostile environment that Huw Irranca-Davies referred to earlier.
What discussions has the Counsel General had with the Minister for health, both about how we can reassure this section of the workforce that they will continue to be very welcome here in Wales, but also about the potential to recruit from beyond the European Union if we have to, in a more co-ordinated and concerted way than we've done in the past? In the past, we have had different health boards going out to, for example, the Philippines to recruit nurses and competing against each other, which seems to make very little sense. So, can he provide us some reassurance today that there is some long-term thinking going on about how we protect, particularly, the care workforce, both in terms, as I've said, of making those people who are with us now feel welcome, but also thinking about how we may need to replace them if a hard Brexit does happen?
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Mae gennyf bryderon penodol ynglŷn â'r gweithlu gofal a chanran y staff a gyflogir mewn cartrefi gofal ar hyn o bryd sy'n ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd. Nawr, wrth gwrs, byddant yn cael caniatâd i aros, ond mae yna gwestiynau gwirioneddol o ran y croeso y byddant yn ei deimlo a ph'un a fyddant yn dewis parhau i wneud hynny, yn enwedig ar ôl Brexit 'dim bargen' a'r amgylchedd gelyniaethus posibl y cyfeiriodd Huw Irranca-Davies ato yn gynharach.
Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Gweinidog iechyd ynglŷn â sut y gallwn roi sicrwydd i'r rhan hon o'r gweithlu y bydd croeso mawr iddynt yma yng Nghymru o hyd, ond hefyd ynglŷn â'r posibilrwydd o recriwtio o'r tu hwnt i'r Undeb Ewropeaidd os oes rhaid, mewn ffordd fwy cydgysylltiedig a chydlynol nag a wnaethom yn y gorffennol? Yn y gorffennol, cawsom wahanol fyrddau iechyd yn mynd, er enghraifft, i Ynysoedd y Philipinos i recriwtio nyrsys a chystadlu yn erbyn ei gilydd, ac nid yw hynny i'w weld yn gwneud llawer o synnwyr. Felly, a yw'n gallu rhoi rhywfaint o sicrwydd i ni heddiw fod yna feddwl hirdymor ar waith ynglŷn â sut y diogelwn y gweithlu gofal, yn enwedig, o ran sicrhau, fel y dywedais, fod y bobl sydd gyda ni ar hyn o bryd yn teimlo eu bod yn cael croeso, ond hefyd o ran meddwl sut y gallai fod angen i ni gael gweithwyr yn eu lle os bydd Brexit caled yn digwydd?
I thank the Member for that question. It’s obviously a very important point.
In relation to the social care workforce generally, obviously the make-up of that workforce has been one of the issues that the Minister for Health and Social Services has been very focused on. We've undertaken a piece of research to identify what the likely levels of employment are within the sector from the European Union, and, obviously, they are reasonably significant. It's one of the sectors where, in my discussions directly with the chair of the Migration Advisory Committee, and in the formal representations that the Government will be making to the UK Government, we've identified the issue of the social care workforce as one that requires a particular approach in terms of protection through the migration policy. The current proposals in the White Paper that the Government has brought forward do nothing to support the social care workforce, and that’s important from the point of view of the workforce, but it’s also important from the point of view of the sustainability of the workforce and, therefore, the provision of services to people who are often in a very vulnerable position.
There are also discussions going on in relation to how best to ensure that social care workers are able to understand the mechanism for acquiring settled status under the UK Government's proposal. And we've also made funding available to the Association of Directors of Social Services to look at the planning for resilience in the workforce more generally in the longer term.
On the question of making the social care workforce from the EU feel welcome, absolutely, that’s a vitally important dimension to all of this, and I hope that all of us will take the opportunity of making it absolutely clear to workers in all parts of our public services who live here and are from the European Union that they are, and continue to be, welcome as an important part of Welsh public services and Welsh society.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Yn amlwg mae'n bwynt pwysig iawn.
O ran y gweithlu gofal cymdeithasol yn gyffredinol, mae cyfansoddiad y gweithlu hwnnw, yn amlwg, wedi bod yn un o'r problemau y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi canolbwyntio arnynt. Rydym wedi cyflawni gwaith ymchwil i ganfod beth yw'r lefelau cyflogaeth tebygol o fewn y sector o'r Undeb Ewropeaidd, ac yn amlwg, maent yn weddol sylweddol. Mae'n un o'r sectorau lle rydym, yn fy nhrafodaethau uniongyrchol gyda chadeirydd y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo, ac yn y sylwadau ffurfiol y bydd y Llywodraeth yn eu gwneud i Lywodraeth y DU, wedi nodi problem y gweithlu gofal cymdeithasol fel un sy'n galw am ddull penodol o weithredu o ran amddiffyniad drwy'r polisi mewnfudo. Nid yw'r cynigion presennol yn y Papur Gwyn y mae'r Llywodraeth wedi'i gyflwyno yn gwneud dim i gefnogi'r gweithlu gofal cymdeithasol, ac mae hynny'n bwysig o safbwynt y gweithlu, ond mae hefyd yn bwysig o safbwynt cynaliadwyedd y gweithlu ac felly, darpariaeth gwasanaethau i bobl sy'n aml yn agored iawn i niwed.
Hefyd, mae trafodaethau'n mynd rhagddynt mewn perthynas â'r ffordd orau o sicrhau bod gweithwyr gofal cymdeithasol yn gallu deall y mecanwaith ar gyfer ennill statws preswylydd sefydlog o dan gynnig Llywodraeth y DU. Ac rydym hefyd wedi sicrhau bod arian ar gael i Gymdeithas y Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol i edrych ar y cynlluniau ar gyfer cydnerthedd yn y gweithlu yn fwy cyffredinol yn y tymor hwy.
O ran sicrhau bod y gweithlu gofal cymdeithasol o'r UE yn teimlo bod croeso iddynt, yn sicr, mae hwnnw'n ddimensiwn hanfodol bwysig i hyn i gyd, ac rwy'n gobeithio y bydd pob un ohonom yn manteisio ar y cyfle hwn i'w gwneud yn gwbl glir i weithwyr, ym mhob rhan o'n gwasanaethau cyhoeddus, sy'n byw yma ac sy'n dod o'r Undeb Ewropeaidd, ein bod yn eu croesawu, ac y byddwn yn parhau i'w croesawu fel rhan bwysig o wasanaethau cyhoeddus Cymru a'r gymdeithas Gymreig.
And finally, question 9, David Rees.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, David Rees.
9. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am gapasiti Llywodraeth Cymru i reoli'r broses o ymadael â'r UE heb gytundeb? OAQ53626
9. Will the Counsel General make a statement on the capacity of the Welsh Government to manage a no-deal exit from the EU? OAQ53626
Whilst the effects of leaving without a deal cannot be completely mitigated, we are doing all that we can to prepare for this eventuality. Staff across the organisation have been told to prioritise this work, and we have filled 127 additional Brexit-related posts, with a further 53 in train.
Er nad yw'n bosibl lliniaru effeithiau gadael heb gytundeb yn llwyr, rydym yn gwneud popeth a allwn i baratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn. Mae staff ar draws y sefydliad wedi cael cyfarwyddiadau i flaenoriaethu'r gwaith hwn, ac rydym wedi llenwi 127 o swyddi ychwanegol sy'n gysylltiedig â Brexit, gyda 53 pellach i ddilyn.
Thank you for that answer, Counsel General.
Now, whilst we're here, it's obviously nine days away from the legal date on which we are supposed to be leaving the EU, yet we don't know whether we'll be leaving the EU with a deal, with no deal, or maybe an extension. And I'm sure that the chaos we are seeing comes from a shambolic Government in Westminster. But you, as a Welsh Government, have to manage that chaos here in Wales. Now, you've just identified that you've got 124 extras, with 50-odd in train beyond that; is that going to be enough for next Friday if we go without a deal? What implications does that have for other business of the Welsh Government? Can we ensure that we can deliver the services to the people of Wales that they need and continue to want and desire following Brexit without a deal? Because, unfortunately, the way we are going, the shambles we are seeing, that’s a very strong possibility.
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol.
Nawr, tra ein bod ni yma, naw niwrnod sydd ar ôl cyn y dyddiad cyfreithiol rydym i fod i adael yr UE, ac eto nid ydym yn gwybod a fyddwn yn gadael yr UE gyda chytundeb, heb gytundeb, neu estyniad efallai. Ac rwy'n siŵr fod y llanastr rydym yn ei weld yn deillio o Lywodraeth anhrefnus yn San Steffan. Ond mae'n rhaid i chi, fel Llywodraeth Cymru, reoli'r llanastr hwnnw yma yng Nghymru. Nawr, rydych newydd ddweud bod gennych 124 o weithwyr ychwanegol, gydag oddeutu 50 arall y tu hwnt i hynny; a yw hynny'n mynd i fod yn ddigon ar gyfer dydd Gwener nesaf os byddwn yn gadael heb gytundeb? Beth fydd goblygiadau hynny i waith arall Llywodraeth Cymru? A allwn sicrhau y gallwn ddarparu'r gwasanaethau y bydd pobl Cymru eu hangen ac yn parhau i fod eu heisiau yn dilyn Brexit heb gytundeb? Oherwydd, yn anffodus, o ystyried y sefyllfa ar hyn o bryd, y llanastr rydym yn ei weld, mae hwnnw'n bosibilrwydd cryf iawn.
Well, the Member invites me to say, 'Don't worry, it'll be fine on the day', and I'm not going to say that, because that's not the position of level of reassurance that we can give.
In relation to preparedness generally, we've been careful to be specific about what we think the situations are in relation to different levels of preparedness, because I think that's the most helpful way of giving people in Wales an understanding of what we are doing, what the UK Government are doing, and what our expectations are, for example, if you're a business owner. So, we've tried to be very specific in relation to the advice that we are giving.
On the question of the resources of Government to deal with this, clearly the resources of Government are stretched thin in relation to preparing for Brexit. That is true in Wales; it’s true in all parts of the UK, because this is an additional burden that, certainly here in Wales, we don't welcome. Within the context of doing that, we have been recruiting, as he will know in his capacity as Chair of the relevant committee, significant numbers—obviously, significantly less than is happening across the UK, for reasons that are obvious. Does that involve taking people from doing other important things? Yes. Would we prefer not to have to do that? Yes. But, in the context that we are in, until we know that 'no deal' is not a possible outcome—and we are certainly nowhere near that as I stand here today—we are going to have to continue deploying the resources that we have to make sure that, where we can mitigate the worst excesses of 'no deal', we can try and do that. But I just want to be clear for the Member that we have been categorical that it is not possible to mitigate for the impact of 'no deal' either in the short term or in the long term, fully.
Wel, mae'r Aelod yn fy ngwahodd i ddweud, 'Peidiwch â phoeni, bydd popeth yn iawn ar y diwrnod', ac nid wyf am ddweud hynny, oherwydd nid ydym mewn sefyllfa i gynnig y lefel honno o sicrwydd.
Mewn perthynas â pharodrwydd yn gyffredinol, rydym wedi bod yn ofalus i fod yn benodol ynglŷn â'r hyn y credwn yw'r sefyllfaoedd mewn perthynas â lefelau gwahanol o barodrwydd, oherwydd credaf mai dyna'r ffordd fwyaf defnyddiol o roi dealltwriaeth i bobl Cymru o'r hyn rydym yn ei wneud, yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud, a beth yw ein disgwyliadau, er enghraifft, os ydych yn berchennog busnes. Felly, rydym wedi ceisio bod yn benodol iawn mewn perthynas â'r cyngor rydym yn ei roi.
Ar fater adnoddau'r Llywodraeth i fynd i'r afael â hyn, mae adnoddau'r Llywodraeth yn amlwg dan bwysau mewn perthynas â pharatoi ar gyfer Brexit. Mae hynny'n wir yng Nghymru; mae'n wir ym mhob rhan o'r DU, oherwydd mae hwn yn faich ychwanegol nad ydym, yn sicr yma yng Nghymru, yn ei groesawu. O fewn y cyd-destun o wneud hynny, rydym wedi bod yn recriwtio, fel y bydd yn gwybod yn rhinwedd ei swydd fel Cadeirydd y pwyllgor perthnasol, niferoedd sylweddol—yn amlwg, llawer llai nag mewn rhannau eraill o'r DU, am resymau amlwg. A yw hynny'n golygu cadw pobl rhag gwneud pethau pwysig eraill? Ydy. A fyddai'n well gennym beidio â gorfod gwneud hynny? Byddai. Ond yn y cyd-destun rydym ynddo, hyd nes y byddwn yn gwybod nad yw 'dim bargen' yn ganlyniad posibl—ac yn sicr nid ydym yn agos at hynny wrth i mi sefyll yma heddiw—bydd yn rhaid i ni barhau i ddefnyddio'r adnoddau sydd gennym i sicrhau ein bod yn gallu lliniaru eithafion gwaethaf 'dim bargen' lle gallwn geisio wneud hynny. Ond hoffwn bwysleisio i'r Aelod ein bod wedi bod yn glir nad yw'n bosibl lliniaru effaith 'dim bargen' yn gyfan gwbl yn y tymor byr na'r tymor hir.
Thank you very much, Counsel General. Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Gwnsler Cyffredinol. Diolch.
Item 3 is topical questions. The first of the topical questions today will be answered by the Minister for Economy and Transport. Joyce Watson.
Eitem 3 ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol. Bydd y cwestiwn amserol cyntaf heddiw yn cael ei ateb gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Joyce Watson.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith cwymp y cwmni adeiladu Dawnus, sydd wedi mynd i ddwylo'r gweinyddwyr? 288
1. Will the Minister make a statement on the impact of the collapse of construction company Dawnus, which has gone into administration? 288
Yes, thank you. This is clearly very disappointing news for the company, for the workforce, their clients and the wider Welsh construction supply chain. We stand ready to do all that we can to support the workers through the work of a taskforce that I have asked to be established immediately.
Ie, diolch. Mae hwn yn amlwg yn newyddion siomedig iawn i'r cwmni, i'r gweithlu, eu cleientiaid a chadwyn gyflenwi ehangach adeiladu yng Nghymru. Rydym yn barod i wneud popeth a allwn i gefnogi'r gweithwyr drwy waith tasglu rwyf wedi galw am ei sefydlu ar unwaith.
I thank you for that answer, Minister, but my immediate concern is for the workforce and for their families, and for those left out of pocket throughout the supply chain. It must be, indeed, an extremely worrying time for them. There is also a need to ensure that any apprentices that are caught up in this are supported, and the Construction Industry Training Board have indicated that they are willing to help, and have helped in other situations like this.
When a large company like Dawnus does go into administration, it puts smaller, local businesses at risk, potentially having a devastating impact on those local economies. We know that they directly employ 700 people, and that's a large number in and of itself, but there is a much larger potential number within the locality, as I've just described. These are not just numbers of people, but real families being affected by this collapse. So I'm keen to know what support is available from Welsh Government to all the companies and the workers who've been affected by this worrying news.
Also, the other side of this is that, in my constituency, Mid and West Wales, Dawnus were contracted to build a 360-pupil English-medium primary school, a 150-pupil Welsh-medium primary school in Welshpool, and the replacement for Ysgol Bro Hyddgen in Machynlleth. The Welshpool English-medium school is scheduled for completion this September. But they were also contracted within my area to deliver the £1.1 million Chimneys link road and development scheme in Fishguard, and that is now on hold. So, Minister, could I ask what discussions Welsh Government are having with the industry to ensure that these projects that I've mentioned in Mid and West Wales, and the others that are contracted to Dawnus, are going to be carried on successfully, and that those people's minds, those expecting those projects to be delivered, and to be employed within them, are put at ease?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Weinidog, ond rwy'n gofidio fwyaf am y gweithlu a'u teuluoedd, a'r rheini sydd ar eu colled drwy'r gadwyn gyflenwi gyfan. Mae'n rhaid ei fod yn gyfnod gofidus iawn iddynt. Hefyd, mae angen sicrhau bod unrhyw brentisiaid sydd wedi cael eu dal yn hyn i gyd yn cael eu cefnogi, ac mae Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu wedi nodi eu bod yn barod i helpu, ac maent wedi helpu mewn sefyllfaoedd eraill tebyg.
Pan fo cwmni mawr fel Dawnus yn mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, mae'n rhoi busnesau lleol, llai o faint mewn perygl, a gallai gael effaith ddinistriol ar yr economïau lleol hynny. Gwyddom eu bod yn cyflogi 700 o bobl yn uniongyrchol, ac mae hwnnw'n nifer mawr ynddo'i hun, ond mae yna nifer bosibl sy'n llawer mwy o fewn yr ardal leol, fel rwyf newydd ei ddisgrifio. Nid niferoedd o bobl yn unig yw'r rhain, ond teuluoedd go iawn sy'n cael eu heffeithio gan y methiant hwn. Felly, rwy'n awyddus i wybod pa gymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i'r holl gwmnïau a gweithwyr yr effeithiwyd arnynt gan y newyddion gofidus hwn.
Hefyd, ar yr ochr arall i hyn, yn fy etholaeth, Canolbarth a Gorllewin Cymru, roedd Dawnus dan gytundeb i adeiladu ysgol gynradd cyfrwng Saesneg ar gyfer 360 o ddisgyblion ac ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg ar gyfer 150 o ddisgyblion yn y Trallwng, yn ogystal â'r ysgol newydd yn lle Ysgol Bro Hyddgen ym Machynlleth. Roedd disgwyl i ysgol gynradd cyfrwng Saesneg y Trallwng gael ei chwblhau ym mis Medi eleni. Ond roeddent hefyd dan gytundeb yn fy ardal i ddarparu ffordd gyswllt Chimneys gwerth £1.1 miliwn a chynllun datblygu yn Abergwaun, ac mae'r gwaith hwnnw bellach wedi'i ohirio. Felly, Weinidog, a gaf fi ofyn pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda'r diwydiant i sicrhau y bydd y prosiectau hyn a grybwyllais yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, a'r rhai eraill a gontractiwyd i Dawnus, yn cael eu parhau'n llwyddiannus, fel y gallwn dawelu meddyliau'r bobl sy'n disgwyl i'r prosiectau hynny gael eu cyflawni, a'r rhai sy'n disgwyl cael eu cyflogi ganddynt?
Can I thank Joyce Watson for her questions and join her in expressing my deep sympathies for the many people, the many families that are being affected by this very distressing news, and who will be assisted by the taskforce? We have a proven track record through convening taskforces for Virgin, for Schaeffler, for Tesco and other businesses that have lost human resources, and I'm confident that we will be able to find many employment opportunities elsewhere in the sector.
The Member raised a number of important points, including the future of the apprentices and businesses that were employed in various projects through the supply chain. Now, I can confirm that we have engaged with the Construction Industry Training Board and will work with them to identify new placements for as many of the apprentices as possible, so that they can complete their frameworks and go on to secure sustainable long-term employment within the sector.
The Member also made the very important point that this is a challenge that does not affect just the south of Wales, but also mid Wales and north Wales, urban Wales and rural Wales as well. Therefore, the challenge is a national one and that's why the taskforce will be viewing this through the prism of interventions across the country if necessary.
We'll be working with the administrator and also with partner agencies and the private sector to ensure the best possible outcome for all affected. We'll also be working with local government over the many schools programmes, the flood defence schemes and infrastructure projects to ensure that the public purse is protected and that as many of the projects as possible can be taken forward through subcontractors or through alternative arrangements. This is a very distressing time for many businesses and many families, but the Welsh Government and, of course, the Development Bank of Wales, stand ready to assist wherever we can.
A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am ei chwestiynau ac ymuno â hi i gydymdeimlo'n ddwys â'r nifer fawr o bobl, y nifer fawr o deuluoedd yr effeithir arnynt gan y newyddion gofidus hwn, ac a fydd yn cael cymorth gan y tasglu? Mae gennym hanes profedig o gynnull tasgluoedd ar gyfer Virgin, Schaeffler, Tesco a busnesau eraill sydd wedi colli adnoddau dynol, ac rwy'n hyderus y byddwn yn gallu dod o hyd i lawer o gyfleoedd gwaith mewn mannau eraill yn y sector.
Cododd yr Aelod nifer o bwyntiau pwysig, gan gynnwys dyfodol prentisiaid a busnesau a gâi eu cyflogi gan brosiectau amrywiol drwy'r gadwyn gyflenwi. Nawr, gallaf gadarnhau ein bod wedi ymgysylltu â Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu ac y byddwn yn gweithio gyda hwy i nodi lleoliadau newydd ar gyfer cynifer o'r prentisiaid â phosibl, fel y gallant gwblhau eu fframweithiau a mynd ymlaen i gael gwaith hirdymor cynaliadwy o fewn y sector.
Hefyd, gwnaeth yr Aelod bwynt pwysig iawn pan ddywedodd nad de Cymru yn unig sy'n cael ei effeithio gan yr her hon, ond canolbarth Cymru a gogledd Cymru, y Gymru drefol a'r Gymru wledig yn ogystal. Felly, mae'r her yn un genedlaethol, a dyna pam y bydd y tasglu'n mynd i'r afael â hyn drwy ymyriadau ar draws y wlad os bydd angen.
Byddwn yn gweithio gyda'r gweinyddwr yn ogystal ag asiantaethau partner a'r sector preifat i sicrhau'r canlyniad gorau posibl i bawb yr effeithiwyd arnynt. Byddwn hefyd yn gweithio gyda llywodraeth leol ar y nifer o raglenni ysgolion, cynlluniau amddiffyn rhag llifogydd a phrosiectau seilwaith i sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei amddiffyn a'n bod yn gallu datblygu cynifer o'r prosiectau â phosibl drwy is-gontractwyr neu drwy drefniadau amgen. Mae hwn yn gyfnod gofidus iawn i lawer o fusnesau a llawer o deuluoedd, ond mae Llywodraeth Cymru a Banc Datblygu Cymru, wrth gwrs, yn barod i helpu lle bynnag y gallwn.
Thank you very much for that last comment, because one of the questions I was going to ask, of course, was that this is different from Tesco or Virgin—this is a company in which the Welsh Government has invested, and there's a question, then, about, by enabling Dawnus to exist for another two or three years, whether you've allowed certain contracts to be entered into, by the very fact that the company was allowed to exist to enter into those contracts.
But I want to start with some questions about the Welsh Government's loan and the £1.5 million that's outstanding on that. We're talking about administration here, not liquidation, so this is going to take some time and a court order before you can get your money out of this. Can you confirm that it is a fixed charge that you've got and not a floating charge, and the value of the assets against which that is secured? Just to give us a rough idea of how much is available for other creditors once you and the banks have been paid.
In our earlier written statement, you referred to Dawnus's weakening cash position. Do we know how much money the company is owed by its debtors? And why in particular the confidence that was shown in them in 2016 in a recovery plan has proven unfounded? Because, presumably, that relied, to a certain degree, on any debts that were outstanding at that point being paid swiftly and any future debts being paid swiftly. I think, probably, an element of the confidence shown in this company by other public bodies, such as councils, will be partly based on the green light that you showed Dawnus back in 2016, and I'm wondering whether you agree that that is the case or whether every public body should rely 100 per cent on their own due diligence, rather than look to Welsh Government to be giving indications of confidence in particular companies.
Can you confirm, in particular, that the Welsh European Funding Office funding for the Kingsway development in Swansea is unaffected? I know the council is looking for a new contractor, obviously, to take over that work, but if that funding is at risk in any way, then that is pretty serious.
And then, my final question, which was about the workforce and supply chains: you mentioned that the development bank could step in if necessary, but will you be asking the supply chain companies to be looking to their own banks first, or is this an open offer, effectively, for those companies with cash flow-only problems? I'm not asking you to save them if they're not sustainable companies, but is that an open offer or is it an alternative offer to what the banks may be prepared to do?
Diolch yn fawr am y sylw olaf hwnnw, oherwydd un o'r cwestiynau roeddwn am eu gofyn, wrth gwrs, oedd bod hyn yn wahanol i Tesco neu Virgin—mae hwn yn gwmni y mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi ynddo, ac felly, drwy alluogi Dawnus i fodoli am ddwy neu dair blynedd arall, rhaid gofyn a ydych wedi caniatáu iddynt ymrwymo i rai cytundebau, yn sgil y ffaith bod y cwmni wedi'i ganiatáu i fodoli ac i ymrwymo i'r cytundebau hynny.
Ond rwyf am ddechrau gyda rhai cwestiynau ynghylch benthyciad Llywodraeth Cymru a'r £1.5 miliwn sy'n weddill ar hwnnw. Rydym yn sôn am weinyddiaeth yma, nid diddymiad, felly bydd yn cymryd cryn dipyn o amser a gorchymyn llys cyn y byddwch yn gallu cael eich arian allan ohono. A allwch gadarnhau mai taliad sefydlog sydd gennych yn hytrach na thaliad arnawf, a gwerth yr asedau y gwarantwyd hwnnw yn eu herbyn, er mwyn inni gael syniad bras o faint sydd ar gael ar gyfer credydwyr eraill pan fyddwch chi a'r banciau wedi cael eich talu.
Yn ein datganiad ysgrifenedig cynharach, fe gyfeirioch chi at wanhau sefyllfa ariannol Dawnus. A ydym yn gwybod faint o arian sy'n ddyledus i'r cwmni? A pham, yn benodol, fod yr hyder a ddangoswyd ynddynt mewn cynllun adfer yn 2016 wedi profi'n ddi-sail? Oherwydd, yn ôl pob tebyg, roedd hynny'n dibynnu, i ryw raddau, ar sicrhau bod unrhyw ddyledion a oedd yn ddyledus ar y pwynt hwnnw'n cael eu talu'n gyflym a bod unrhyw ddyledion yn y dyfodol yn cael eu talu'n gyflym. Yn ôl pob tebyg, credaf y bydd elfen o'r hyder y mae cyrff cyhoeddus eraill, megis cynghorau, wedi'i ddangos yn y cwmni hwn yn seiliedig yn rhannol ar y golau gwyrdd a roesoch i Dawnus yn ôl yn 2016, ac rwy'n meddwl tybed a ydych yn cytuno bod hynny'n wir neu a ddylai pob corff cyhoeddus ddibynnu 100 y cant ar eu diwydrwydd dyladwy eu hunain, yn hytrach na disgwyl i Lywodraeth Cymru roi arwydd o hyder mewn cwmnïau penodol.
A allwch chi gadarnhau, yn benodol, nad yw cyllid Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru ar gyfer datblygiad Kingsway yn Abertawe wedi cael ei effeithio? Gwn fod y cyngor yn chwilio am gontractwr newydd, yn amlwg, i ymgymryd â'r gwaith, ond os yw'r cyllid hwnnw mewn perygl mewn unrhyw ffordd, mae hwnnw'n fater eithaf difrifol.
Ac yna, fy nghwestiwn olaf, a oedd yn ymwneud â'r gweithlu a chadwyni cyflenwi: soniasoch y gallai'r banc datblygu gamu i mewn os bydd angen, ond a fyddwch yn gofyn i gwmnïau'r gadwyn gyflenwi edrych ar eu banciau eu hunain yn gyntaf, neu a yw hwn yn gynnig agored, i bob pwrpas, ar gyfer cwmnïau sydd â phroblemau'n ymwneud â llif arian parod yn unig? Nid wyf yn gofyn i chi eu hachub os nad ydynt yn gwmnïau cynaliadwy, ond a yw hwnnw'n gynnig agored neu a yw'n gynnig amgen i'r hyn y gallai'r banciau fod yn barod i'w wneud?
Thank you. Can I thank the Member for her questions? In all fairness to those subcontractor businesses engaged through the supply chain, I do believe that many of them have already engaged with their respective banks, but the Development Bank of Wales will be working very closely with Welsh Government through the taskforce to identify any additional need that might be required.
I can't comment on other debtors at present, but it's my understanding, with regard to the specific question about the Kingsway project, that the WEFO funding is unaffected. However, I will be seeking a guarantee of that, and I will, clearly, update Members once I have confirmation.
With regard to the investment through the £3.5 million commercial loan by Welsh Government, that was matched by £3.5 million from the business's own bank, under the same terms and conditions, and also the same level of security and support was provided in order to help the business and its employees, as I've already stated, through a very difficult period concerning its cash flow. Now, to date, we've received £2 million back, and we're confident that the terms of the loan will see outstanding moneys repaid in due course. But I think it's absolutely right that, at this moment in time, the focus of our attention should be on the employees and on subcontractors and suppliers who, undoubtedly, are being badly affected by the developments at Dawnus. So, we are clearly focusing our attention on ensuring that the impacts of the company's demise are minimised, both in terms of local communities and the national economy. I think it's important to say that, with regard to previous Welsh Government support—and I make no apology for supporting the company in the past to ensure that they could deliver projects and to ensure that they could go on employing 700 people—extensive and intensive due diligence is carried out before contracts are signed, and I am very confident that those contracts that were signed were done so in good faith and in the belief that the company could deliver them through to completion.
Diolch. A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau? Er tegwch i'r busnesau is-gontractio sydd ynghlwm wrth hyn drwy'r gadwyn gyflenwi, credaf fod llawer ohonynt eisoes wedi ymgysylltu â'u banciau, ond bydd Banc Datblygu Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda Llywodraeth Cymru drwy'r tasglu i ganfod unrhyw angen ychwanegol a allai godi.
Ni allaf wneud sylwadau ar y dyledwyr eraill ar hyn o bryd, ond mewn perthynas â'r cwestiwn penodol ar y prosiect Kingsway, deallaf nad effeithir ar gyllid Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru. Fodd bynnag, byddaf yn ceisio sicrwydd ar hynny, ac yn amlwg, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fyddaf wedi cael cadarnhad.
O ran y buddsoddiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru drwy'r benthyciad masnachol o £3.5 miliwn, rhoddwyd £3.5 miliwn o arian cyfatebol gan fanc y busnes ei hun, o dan yr un telerau ac amodau, yn ogystal â'r un lefel o sicrwydd a chymorth er mwyn helpu'r busnes a'i weithwyr, fel y dywedais eisoes, drwy gyfnod anodd iawn mewn perthynas â'i lif arian parod. Nawr, hyd yma, rydym wedi derbyn £2 miliwn yn ôl, ac rydym yn hyderus y bydd telerau'r benthyciad yn golygu y bydd yr arian sy'n weddill yn cael ei ad-dalu maes o law. Ond credaf ei bod yn hollol gywir, ar hyn o bryd, y dylem ganolbwyntio ar y gweithwyr ac ar is-gontractwyr a chyflenwyr sydd, yn ddiau, wedi'u heffeithio'n wael gan y datblygiadau yn Dawnus. Felly, rydym yn amlwg yn canolbwyntio ein sylw ar sicrhau bod cyn lleied o effeithiau â phosibl yn deillio o dranc y cwmni, o ran cymunedau lleol a'r economi genedlaethol. Credaf ei bod yn bwysig dweud, o ran cymorth blaenorol Llywodraeth Cymru—ac nid wyf am ymddiheuro am gefnogi'r cwmni yn y gorffennol i sicrhau y gallent gyflawni prosiectau ac i sicrhau y gallent fynd ymlaen i gyflogi 700 o bobl—fod proses diwydrwydd dyladwy estynedig a dwys yn digwydd cyn bod contractau'n cael eu llofnodi, ac rwy'n hyderus iawn fod y contractau hynny wedi cael eu llofnodi'n ddidwyll ac yn y gred y gallai'r cwmni eu cyflawni a'u cwblhau.
I won't repeat the questions that have been raised already, but I reiterate that I share the concerns that have been raised about the workforce and so on. This was a company that was very, very important, of course, in Wales. A proud Welsh company, a strong Welsh name—'dawnus' is Welsh for 'talented', reflecting the real talent that there was within the company. It is a call for all the help to those talents within the company, and those associated with it as subcontractors, that is foremost in our minds today. Concerns have been raised by my colleagues Bethan Jenkins and Dai Lloyd in the south-west of Wales where the company was based, but the concerns, you're right, are Wales-wide, and Dawnus was involved in some key contracts in my constituency as well.
So, we are concerned about the directly employed staff, and the subcontractors are owed millions of pounds, of course. I've spoken with one, a really good company in my constituency, who's owed £175,000. For a small company, that is a lot of money. If you could explain, either now or in coming days and weeks, all the steps that are being taken to maximise the money that can be repaid to those subcontractors, and also the work being done to ensure that those subcontractors are supported in getting involved in continuing with the projects that Dawnus was involved in in various parts of Wales—. Another key question for me moving forward is what is being done to look at the possibility of allowing TUPE—Transfer of Undertakings (Protection of Employment) Regulations 1981—transfer for those workers that were directly employed with Dawnus to contractors that will be carrying on the work on various contracts in various parts of Wales, because, of course, that would give a degree a protection to those workers.
Just a couple of key questions looking back: you have confirmed that you were involved in working with the bank and Dawnus itself once it had become known that the company was facing some difficulties. Could you perhaps describe what happened towards the end, and why, if it was not possible to share more information that could have given various public bodies and others a little bit more preparation, that was not done? Also, perhaps you could confirm whether there was an investor that actually was ready and had been willing to step in to make an investment in Dawnus that perhaps could have saved the company.
Ni fyddaf yn ailadrodd y cwestiynau a godwyd eisoes, ond dywedaf eto fy mod yn rhannu'r pryderon a godwyd am y gweithlu ac ati. Roedd hwn yn gwmni pwysig iawn, wrth gwrs, yng Nghymru. Cwmni Cymreig balch, enw Cymraeg cryf, sy'n adlewyrchu'r doniau gwirioneddol a oedd yn bodoli o fewn y cwmni. Yr hyn sydd yn bennaf ar ein meddyliau heddiw yw galwad am bob cymorth i'r doniau o fewn y cwmni, a'r rheini sy'n gysylltiedig ag ef fel is-gontractwyr. Mae pryderon wedi'u codi gan fy nghyd-Aelodau, Bethan Jenkins a Dai Lloyd yn ne-orllewin Cymru lle roedd y cwmni wedi'i leoli, ond rydych yn iawn, mae'r pryderon yn rhai sy'n cyffwrdd â Chymru gyfan, ac roedd Dawnus yn gysylltiedig â rhai contractau allweddol yn fy etholaeth i yn ogystal.
Felly, rydym yn pryderu am y staff a gyflogir yn uniongyrchol, ac mae miliynau o bunnoedd yn ddyledus i'r is-gontractwyr wrth gwrs. Rwyf wedi siarad gydag un, cwmni da iawn yn fy etholaeth, ac mae £175,000 yn ddyledus iddo. I gwmni bach, mae hynny'n llawer o arian. Os gallwch esbonio, naill ai yn awr neu dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf, y camau sy'n cael eu cymryd i sicrhau'r swm mwyaf o arian y gellir ei ad-dalu i'r is-gontractwyr hynny, a hefyd y gwaith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod yr is-gontractwyr hynny'n cael cymorth i barhau â'r prosiectau roedd Dawnus yn gysylltiedig â hwy mewn gwahanol rannau o Gymru—. Cwestiwn allweddol arall i mi wrth symud ymlaen yw beth sy'n cael ei wneud i edrych ar y posibilrwydd o ganiatáu i'r gweithwyr a gyflogwyd yn uniongyrchol gan Dawnus gael eu trosglwyddo—yn unol â Rheoliadau Trosglwyddo Ymgymeriadau (Diogelu Cyflogaeth) 1981—i gontractwyr a fydd yn parhau â'r gwaith ar gytundebau amrywiol mewn gwahanol rannau o Gymru, oherwydd, wrth gwrs, byddai hynny'n rhoi rhywfaint o ddiogelwch i'r gweithwyr hynny.
Ychydig o gwestiynau allweddol wrth edrych yn ôl: rydych wedi cadarnhau eich bod wedi gweithio gyda'r banc a Dawnus ei hun pan ddaethoch yn ymwybodol fod y cwmni'n wynebu anawsterau. A allech ddisgrifio'r hyn a ddigwyddodd tuag at y diwedd, a pham nad oedd yn bosibl i chi rannu mwy o wybodaeth a allai fod wedi galluogi amryw o gyrff cyhoeddus ac eraill i baratoi ychydig mwy? Hefyd, efallai y gallech gadarnhau a oedd yna fuddsoddwr a oedd yn barod i gamu i mewn a buddsoddi yn Dawnus a allai, o bosibl, fod wedi achub y cwmni.
Can I thank the Member for his question? My understanding is that there may have been an investor that was prepared to step in. However, in spite of all consideration and, I think it's fair to say, everybody's best efforts, Dawnus nonetheless was destined for demise. Our efforts must now focus on how we ensure that the businesses that could be affected by this event are supported through a very turbulent period and how we ensure that as many staff members get alternative work as possible.
The question of TUPE transfers will be dealt with by the taskforce. In terms of some of those contracts and some of those businesses that could be directly affected by the demise of Dawnus, initial analysis of supply chain creditors indicates that there are in the region of 455 Welsh suppliers affected. The total value due to the Welsh supply chain is in the region of £6 million. Officials will continue to monitor and to review as fresh information is received from the administrator. But it does go to demonstrate why it's so vitally important the development bank is integral to the work of the taskforce moving forward.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Deallaf fod yna fuddsoddwr, o bosibl, a oedd yn barod i gamu i mewn. Fodd bynnag, er gwaethaf pob ystyriaeth a chredaf ei bod yn deg dweud, ymdrechion gorau pawb, roedd Dawnus wedi'i dynghedu i fethu. Mae'n rhaid i ni ganolbwyntio ein hymdrechion yn awr ar sut y gallwn sicrhau bod y busnesau a allai gael eu heffeithio gan y digwyddiad hwn yn cael eu cefnogi drwy gyfnod cythryblus iawn a sut y gallwn sicrhau bod cynifer â phosibl o aelodau o staff yn dod o hyd i waith amgen.
Bydd y tasglu'n ymdrin â mater trosglwyddo gweithwyr yn unol â Rheoliadau Trosglwyddo Ymgymeriadau (Diogelu Cyflogaeth) 1981. Mewn perthynas â rhai o'r contractau hynny a rhai o'r busnesau hynny a allai gael eu heffeithio'n uniongyrchol gan dranc Dawnus, mae dadansoddiad cychwynnol o gredydwyr y gadwyn gyflenwi yn dangos bod oddeutu 455 o gyflenwyr Cymru wedi cael eu heffeithio. Mae cyfanswm y gwerth sy'n ddyledus i'r gadwyn gyflenwi yng Nghymru oddeutu £6 miliwn. Bydd swyddogion yn parhau i fonitro ac adolygu wrth i wybodaeth newydd gan y gweinyddwr ddod i law. Ond mae'n dangos pa mor hanfodol bwysig yw sicrhau bod y banc datblygu yn rhan annatod o waith y tasglu wrth symud ymlaen.