National Assembly for Wales

I call the Members to order. 

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Jack Sargeant. 

Diolch. Rwy’n cael trafodaethau rheolaidd gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â’r camau gweithredu cynaliadwy sydd eu hagen er mwyn lleihau allyriadau trafnidiaeth, er enghraifft, drwy waith ar ein cynllun Cymreig i fynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd, a'r grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar ddatgarboneiddio, a gadeirir gennyf, ac y mae'r Gweinidog hefyd yn aelod ohono.

Diolch, Weinidog, a chroesawaf y cyfle hwn i ofyn fy nghwestiwn cyntaf i chi yn y Siambr hon. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi fod lefelau llygredd plastig yn broblem fyd-eang, ond mae gan Gymru gyfle i arwain. Weithiau, mae angen inni hefyd edrych yn rhywle arall o ran sut rydym yn meddwl am drafnidiaeth mewn modd gwahanol. Yn Surabaya, y ddinas fwyaf ond un yn Indonesia, mae’r bobl sy’n gwneud y penderfyniadau wedi dod o hyd i ffordd wahanol o annog trigolion i ailgylchu gwastraff, gan roi teithiau bws am ddim i bobl yn gyfnewid am hen boteli plastig. O dan gynllun a lansiwyd gan Surabaya ym mis Ebrill, gall cymunedau ddefnyddio bysiau coch y ddinas drwy fynd â photeli plastig i derfynfeydd neu dalu'n uniongyrchol am docyn gyda photeli. Lywydd, mae tocyn bws dwy awr yn costio 10 cwpan plastig, neu hyd at bum potel blastig, yn dibynnu ar eu maint. Mae'r ddinas yn gobeithio cyflawni eu targed uchelgeisiol o ddod yn ddinas ddi-blastig erbyn 2020.

Wrth i’r Llywodraeth fuddsoddi yn nyfodol technoleg a thrafnidiaeth werdd, a wnaiff y Gweinidog hefyd drafod gyda Gweinidog yr economi, yn ogystal ag arweinwyr llywodraeth leol, sut y gallem efelychu system debyg yn y wlad hon mewn ardaloedd peilot yma, yn unol â Deddf cenedlaethau'r dyfodol?

Diolch. Yn sicr, mae’n fenter ddiddorol iawn. Cawsom sgwrs fywiog gyda swyddogion y bore yma yn ystod y cwestiynau llafar, a byddaf yn sicr yn trafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Ken Skates. Credaf ei bod hefyd yn bwysig trafod hyn gyda'r Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol, Hannah Blythyn, sy'n amlwg yn arwain ar y rhan honno o'r portffolio, ond hefyd, gydag arweinwyr llywodraeth leol.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Hannah Blythyn hefyd wedi cyhoeddi ymgynghoriad ar rinweddau cynllun dychwelyd ernes ar gyfer cynwysyddion diod yn gynharach yr wythnos hon, ac mae Llywodraeth y DU yn ymgynghori ar yr un pryd, ond yn amlwg, mae plastig yn faes lle rydym wedi gwneud yn dda o ran ein hailgylchu. Mae gennym gyfraddau uchel iawn o ailgylchu plastig, felly rydym am osgoi canlyniadau anfwriadol.

Fel y clywsom yn y grŵp trawsbleidiol diweddar ar drafnidiaeth, o dan gadeiryddiaeth Russell George, bysiau a cherbydau nwyddau trwm sy'n cyfrannu fwyaf at lygredd diesel. Ac er bod lorïau'n cael eu newid am rai newydd yn weddol aml, nid yw’r un peth yn wir am fysiau. Yn y gorffennol, rhoddodd Llywodraeth Cymru gryn dipyn o arian i Gyngor Abertawe tuag at system Nowcaster—nid wyf wedi sôn amdani ers tro, felly roeddwn yn meddwl y dylid ei chrybwyll—a hyd y gallwn ddweud—efallai y bydd rhywun yn fy nghywiro yma—nid yw wedi cael ei defnyddio i ailgyfeirio traffig ar unrhyw adeg. Felly, yn fy marn i, mae’n system sydd wedi methu. A fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi arian i helpu cynghorau i uwchraddio eu trafnidiaeth gyhoeddus, os mynnwch, a sicrhau ei bod yn fwy gwrth-lygredd, yn hytrach na buddsoddi yn y systemau monitro hyn nad yw'n ymddangos eu bod wedi gwneud unrhyw wahaniaeth?

Mae'n sicr yn rhywbeth y buaswn yn fwy na pharod i’w drafod gyda fy nghyd-Aelod, Ken Skates.

Weinidog, fe sonioch chi am lefel y nitrogen deuocsid, ac fe fyddwch yn ymwybodol o astudiaeth yr Athro Paul Lewis ym Mhrifysgol Abertawe mewn perthynas â hyn—dengys ffigurau fod y lefelau’n uwch na’r terfynau diogel mewn 81 o 916 man, gan gynnwys wyth lle yn Sir Gaerfyrddin, gyda heol Felinfoel yn Llanelli yn un enghraifft. Pa werthusiad rydych chi a'ch swyddogion yn ei wneud o gamau fel y terfynau 50 mya ar rai cefnffyrdd a rhannau o'r M4 ers eu cyflwyno? A ydym yn gallu gweld pa wahaniaeth y mae'r rheini'n ei wneud eto?

Pa drafodaethau diweddar a gawsoch gydag awdurdodau lleol i wella'r gwaith o fonitro lefelau llygredd, gan y byddwch yn ymwybodol fod rhai cymunedau'n poeni bod ganddynt lefelau a all fod yn beryglus, ond nad oes monitro'n digwydd yno. Ac a ydych wedi rhoi mwy o ystyriaeth i'r angen am Ddeddf aer glân newydd i Gymru?

Diolch. Mewn perthynas â’r pum ardal sydd gennym ledled Cymru o ran y cyfyngiad cyflymder 50 mya, mae hwn yn amlwg yn faes a arweinir gan Ken Skates, ond mae gennyf un yn fy etholaeth fy hun, a gwn eu bod yn cael eu monitro'n agos iawn, ond nid wyf yn gwybod a oes unrhyw ffigurau wedi’u cyflwyno hyd yn hyn. Nodwyd mai’r cyfyngiadau cyflymder yw’r unig fesur a fydd yn sicrhau cydymffurfiaeth â gwerthoedd y terfynau nitrogen deuocsid cyn gynted â phosibl. Credaf fod angen inni gyfleu’r neges ychydig yn well. Yn sicr, o ran yr un yn Wrecsam, nid yw pobl yn deall pam ein bod wedi rhoi’r cyfyngiad 50 mya ar waith yno, pam nad oedd yn cael ei orfodi, ai diogelwch oedd ei ddiben, neu allyriadau. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod gennym arwyddion, ac mae hynny’n rhywbeth rwyf wedi bod yn ei drafod gyda fy swyddogion.

Fe ofynnoch chi am Ddeddf aer glân, ac unwaith eto, roedd hynny’n rhywbeth ym maniffesto’r Prif Weinidog newydd rwy’n bwriadu mynd i'r afael ag ef wrth i ni symud ymlaen drwy’r tymor hwn, gan edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud o fewn y rhaglen ddeddfwriaethol sydd gennym.

Diolch. Roedd 27 o'r 71 o geisiadau a gafwyd o dan gynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi yn llwyddiannus yn y cyfnod ariannu cyntaf, a weinyddwyd gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru. Bydd wyth o'r prosiectau hyn yn cael eu cyflawni yn ne-ddwyrain Cymru, gan fuddsoddi £257,490 mewn prosiectau sy'n gwella'r amgylchedd, bioamrywiaeth, a lleihau gwastraff.

Diolch. Croesawaf y newyddion a gyhoeddwyd y mis diwethaf y bydd cyfanswm o 27 prosiect ledled Cymru yn derbyn grantiau yn y rownd gyntaf o gyllid, a godwyd gan gynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi Llywodraeth Cymru. Weinidog, sefydlwyd y cynllun arloesol hwn gan Lywodraeth Cymru i gefnogi prosiectau cymunedol ac amgylcheddol lleol mewn ardaloedd yr effeithiwyd arnynt gan warediadau i safleoedd tirlenwi, ac fe’i hariennir gan dreth gwarediadau tirlenwi newydd Cymru, a gymerodd le treth dirlenwi y DU ym mis Ebrill 2018. Felly, Weinidog, a allwch nodi sawl cais am arian a dderbyniwyd gan brosiectau yn Islwyn yn ystod y ddwy rownd gyntaf o gyllid? Ac a allwch nodi ymhellach pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod Islwyn yn elwa o'r cynllun gwobrwyo hwn?

Diolch. Soniais yn fy ateb gwreiddiol mai Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru sydd â’r contract a'r cyfrifoldeb dros reoli a dosbarthu cyllid. Cafwyd nifer o geisiadau o'r ardal gyfagos, ond un cais yn unig a gafwyd o’ch etholaeth chi yn Islwyn yn ystod rownd 1. Yn anffodus, roedd y cais hwnnw'n aflwyddiannus. Mae un cais o Islwyn hefyd wedi'i gyflwyno yn rownd 2, ac mae’n mynd drwy'r broses asesu ar hyn o bryd. Rwy'n parhau i annog Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, fel y sefydliad sy’n cyflenwi, i ddarparu cyfle cyfartal i ymgeiswyr cymwys wneud cais i'r cynllun. Yn ôl y trafodaethau cynnar a gefais gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, roedd cryn dipyn o alw am y cynllun, ac maent wedi cadarnhau bod y ceisiadau o safon uchel iawn.

Rydych wedi dechrau rhywbeth nawr, Weinidog. Nid wyf yn gwybod a oes gennych unrhyw ffigurau yn y ffeil honno sy'n berthnasol i fy etholaeth i hefyd—mae'n debyg y bydd Aelodau Cynulliad eraill yn gofyn yr un peth. Os nad oes gennych unrhyw ffigurau, naill ai yn awr neu'n hwyrach, buaswn yn gwerthfawrogi'n fawr os gallech gysylltu â mi ynglŷn â chyfraddau defnydd o’r cynllun yn fy ardal. O ran y cynllun cymunedol a'r manteision cyffredinol, mae hyn yn amlwg yn syniad da, ac mae Llywodraeth Cymru wedi dilyn y llwybr iawn ar ôl i'r dreth gwarediadau tir gael ei datganoli. A allech ddweud wrthym beth rydych yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r cynllun ledled Cymru mewn cymunedau? Oherwydd ymddengys i mi mai ychydig iawn o wybodaeth sydd gan bobl am y dreth gwarediadau tirlenwi ei hun, ac efallai y byddai mwy o geisiadau'n dod i law pe bai mwy o ymwybyddiaeth. Felly, byddai'n ddefnyddiol iawn os gallech ddweud ychydig mwy wrthym am hynny.

O edrych ar fy rhestr, nid yw'n ymddangos bod unrhyw geisiadau llwyddiannus wedi dod o Sir Fynwy; nid wyf yn gwybod a gafwyd unrhyw rai a oedd yn aflwyddiannus, ond buaswn yn sicr yn fwy na pharod i edrych ar hynny, ac i ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink Fel y dywedais yn fy ateb i Rhianon Passmore, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru sy'n gweithredu'r cynllun ar ein rhan. Maent yn ei hyrwyddo, maent yn ei hysbysebu, maent yn defnyddio ystod o fecanweithiau—gwn eu bod yn cynnal digwyddiadau penodol, mae ganddynt gylchlythyrau, maent yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol. Ac unwaith eto, cafwyd lefel uchel iawn o alw am y cynllun. Felly, credaf eu bod yn ei hyrwyddo mewn ffordd sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn, ond wrth gwrs, gallwn wneud mwy bob amser, a byddaf yn sicr yn annog hynny.

Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Thank you, Llywydd. Minister, we're a matter of weeks now away from leaving the European Union. As things stand, it seems that we may leave without an agreement or a transition deal even. This, of course, places a clear threat to the environment in Wales, and to our rights as citizens. Because, to date, we haven't seen any Welsh Government proposals on the environmental governance structures that will exist in Wales post Brexit. Now, you promised a consultation back in the summer of last year, then in the autumn, then in the new year, and we're now approaching the end of February and we're still waiting, and, of course, the Brexit clock is still ticking. That lack of progress is scandalous, if I may say so, and, of course, it could be disastrous to the environment here in Wales. Will you, therefore, confirm to this Senedd when we will see that long awaited consultation on environmental governance? And when will the Government, at last, outline your intention in terms of legislation? And how will you introduce emergency measures in a 'no deal' Brexit scenario? 

Wel, mae cryn ddiddordeb gennyf yn y defnydd o'r gair 'sgandal' ac efallai y byddai 'llythyr a ddatgelwyd heb ganiatâd' yn dod i'r meddwl, ar ôl edrych ar eich gwefan y bore yma—gwefan Plaid Cymru, nid yr Aelod ei hun. Ni chredaf fod hyn yn sgandal. Rydym wedi gwneud llawer iawn o waith. Rydych yn llygad eich lle ynglŷn â Brexit 'dim bargen'. Rwy’n cymryd y bygythiad hwnnw o ddifrif, a byddaf yn cynnal yr ymgynghoriad. Mae'n rhaid i chi dderbyn bod ein bwlch amgylcheddol yn wahanol iawn i unrhyw ran arall o'r DU oherwydd y ddeddfwriaeth rydym eisoes wedi’i rhoi ar waith, ond byddaf yn cynnal ymgynghoriad yn nes ymlaen y mis nesaf.

Wel, mae'n rhaid i mi dderbyn rhai pethau, ond credaf fod angen i chi dderbyn eich bod wedi cael ymhell dros ddwy flynedd i baratoi ar gyfer hyn, a bellach mae gennym oddeutu 37 diwrnod hyd nes y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, tan y bydd ein hamgylchedd yn agored i'r holl fygythiadau hyn y mae llawer ohonom yn pryderu amdanynt. Mae ein strwythurau llywodraethu amgylcheddol presennol drwy'r UE yn darparu mecanwaith am ddim a hygyrch i bob dinesydd allu mynd i’r afael â throseddau amgylcheddol posibl gan eu llywodraethau neu eu hawdurdodau cyhoeddus. Nid yw’r maes hwn sy'n gweithredu yma yng Nghymru ar hyn o bryd yn cynnwys unrhyw beth tebyg i gwmpas a phŵer Comisiwn yr UE a Llys Cyfiawnder yr Undeb Ewropeaidd. Felly, y cwestiwn yw: i ble y trown ar ôl Brexit?

Roeddwn yn pryderu wrth eich gweld yn awgrymu mewn llythyr diweddar i bwyllgor yr amgylchedd fod Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru yn darparu mesurau lliniaru ar gyfer y cwynion hyn. Mae ein strwythurau Ewropeaidd presennol hefyd, wrth gwrs, yn monitro cydymffurfiaeth, a gallant ddirwyo, gallant orchymyn camau unioni lle nodir troseddau. Nid yw'r ombwdsmon yn gwneud hynny. O ystyried y bwlch sylweddol hwn, ac o ystyried y posibilrwydd y bydd pobl yng Nghymru yn colli eu hawliau o ddiwedd y mis nesaf i herio'r Llywodraeth yn y ffyrdd hyn, sut y byddwch yn sicrhau na fydd hawliau dinasyddion Cymru, diogelwch amgylchedd Cymru, yn lleihau ar ôl Brexit? A phryd y byddwn yn cael strwythur monitro a gorfodi cyfatebol, sydd â'r pŵer i fonitro cydymffurfiaeth, i dderbyn cwynion ac i’w gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau cyhoeddus roi camau unioni ar waith a gwneud hynny oll, wrth gwrs, o safbwynt cwbl annibynnol?

Hoffwn sicrhau ein hymateb i fynd i'r afael â bylchau yn y swyddogaethau a gyflawnir gan Gomisiwn yr UE ar hyn o bryd. Ac rydych yn llygad eich lle—bydd bylchau i'w cael, ond fel rwy'n dweud, byddant yn llai o lawer nag mewn rhannau eraill o'r DU. Ond hoffwn sicrhau bod hyn nid yn unig yn rhywbeth sy'n helpu i gynnal a gwella ein hamgylchedd, ond ei fod yn gyson â'r setliad datganoli a'i fod yn ategu ein mecanweithiau atebolrwydd presennol. Mae'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus yn un ohonynt, mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn un arall, ac mae'r Cynulliad ei hun yn un arall.

Rwyf hefyd yn cael trafodaethau parhaus â Llywodraeth y DU ynglŷn â'u cynigion. Byddant yn cyhoeddi eu darpariaethau drafft tuag at ddiwedd y flwyddyn. Unwaith eto, mae'r darpariaethau drafft hynny yn ofynnol o dan y Ddeddf ymadael, ac mae hynny'n cynnwys datblygu cynaliadwy fel egwyddor. Ond rwyf wedi dweud yn gwbl glir nad wyf am weld unrhyw leihad o ran datblygu cynaliadwy neu ein safonau amgylcheddol yng Nghymru.

Ond pam fod hyn yn cymryd cyhyd? Rwy'n dweud eto, rydych wedi cael dros ddwy flynedd i baratoi ar gyfer hyn. Ymddengys bod popeth yfory ac yfory ac yfory. Efallai y dylem eich galw'n 'Weinidog maniana', oherwydd ble mae'r llinell derfyn mewn perthynas â hyn? Wel, dywedaf wrthych ble: ymhen 37 diwrnod pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, o bosibl, a heb y trefniadau hyn ar waith, bydd ein hamgylchedd yn agored i bob math o fygythiadau a bydd hawliau ein dinasyddion yn y cyswllt hwnnw yn lleihau.

Nawr, mae'r egwyddorion amgylcheddol presennol a'r hawliau cysylltiedig, wrth gwrs, yn berthnasol i'r holl awdurdodau cyhoeddus a holl brosesau gwneud penderfyniadau'r Llywodraeth. Ond heb gamau gweithredu, ni fydd hynny'n wir wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, hyd yn oed mewn meysydd lle mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi deddfu ar gyfer rhai egwyddorion, er mewn cwmpas llawer culach, a chwmpas sydd bellach yn gwbl annigonol yn fy marn i o fewn, er enghraifft, Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Maent wedi cytuno yn Lloegr i ddeddfu ar gyfer naw o egwyddorion a hawliau yn eu Bil egwyddorion a llywodraethu. Yr unig beth sydd gennym yng Nghymru, gyda dyddiau i fynd tan Brexit, yw darn gwag o bapur. Nid oes unrhyw esgusodion am hyn, Weinidog. Rydych wedi cael digon o amser i baratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn. Felly, sut y byddwch yn sicrhau na cheir unrhyw gyfyngu ar y cwmpas o ran y ffordd y bydd yr egwyddorion a'r hawliau amgylcheddol hyn yn weithredol o'r eiliad nad ydym mwyach yn dod o dan gylch gwaith strwythurau'r UE sydd eisoes yn bodoli?

Fel y dywedais yn fy ateb cynharach, byddaf yn ymgynghori y mis nesaf. Dywedwch ein bod wedi cael dwy flynedd, ond mae'n rhaid ichi dderbyn faint o waith y mae Brexit wedi'i achosi i'r Llywodraeth. Rwy'n gwbl o ddifrif ynglŷn â'r senario 'dim bargen' wrth i'r dyddiau fynd heibio—rydych yn llygad eich lle. Byddwn yn ymgynghori. Rwyf wedi bod yn gweithio'n agos iawn ar hyn â rhanddeiliaid ers y refferendwm, ond nid wyf am geisio achub y blaen ar ganlyniadau unrhyw ymgynghoriad. Ond dywedaf unwaith eto: mae gennym ddeddfwriaeth ar waith mewn ffordd nad oes gan rannau eraill o'r DU.

Conservatives' spokesperson, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'n braf clywed gan feinciau Plaid Cymru fod y Ceidwadwyr yn San Steffan yn gweithredu ar yr amgylchedd a gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn gwrando ar y cwynion y bore yma ynghylch yr oedi cyn cyflwyno ei chynigion ei hun.

Ond wrth sôn am oedi, rwy'n awyddus iawn i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet os gall nodi pryd y bydd yn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r asesiad o'r effaith amgylcheddol roedd yn bwriadu, neu roedd ei dirprwy yn bwriadu, rhoi cyfarwyddyd arno, ynghylch boeler biomas y Barri, gan fod hyn wedi bod ar y gweill ers dros 12 mis bellach. Ar 14 Chwefror y llynedd, dywedodd y Dirprwy Weinidog fod y Llywodraeth yn ystyried cyfarwyddo'r datblygwr i gynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol. Pan ydym yn sôn am gamau na chânt eu cymryd a phan fydd pobl mewn cymuned yn gwrando ar y datganiadau hynny, maent yn disgwyl gweld gweithredu'n digwydd. Mae 12 mis wedi bod ers hynny, heb unrhyw gweithredu. Felly, yn y ffolder honno, rwy'n mawr obeithio y gallwch roi dyddiad pendant imi o ran pryd y byddwch yn dweud wrthym a oes angen yr asesiad o'r effaith amgylcheddol ai peidio.

Mae arnaf ofn nad yw hynny gennyf yn fy ffolder gan fod Hannah Blythyn yn dal i wneud y penderfyniad hwnnw.

Mae'n rhaid i chi gytuno, Weinidog, fod hynny'n gwbl annerbyniol, 12 mis ers cyhoeddi gyntaf fod y Llywodraeth yn bwriadu cyfarwyddo'r datblygwr i gynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol. Mae 4 mis wedi bod ers i'r Prif Weinidog ar y pryd anfon llythyr ataf yn dweud y byddai penderfyniad yn cael ei wneud erbyn diwedd mis Tachwedd y llynedd. Mae'r trigolion ac Aelodau'r sefydliad hwn yn dal i aros. Faint yn hwy sy'n rhaid inni aros? Pa bwysau, felly, y byddwch yn ei roi ar Hannah Blythyn yn ei rôl newydd, sy'n amlwg wedi mynd â'r cyfrifoldeb hwn gyda hi, gan fy mod o dan yr argraff mai chi oedd yn gyfrifol amdano o hyd, ond yn amlwg, nid yw hynny'n wir. Felly, pa bwysau y byddwch yn ei roi er mwyn sicrhau y gwneir y penderfyniad hwnnw? Roeddech yn ddigon cyflym wrth wneud penderfyniad ar fferm wynt Hendy yng nghanolbarth Cymru. Gadewch inni gael penderfyniad ar foeler biomas y Barri.

Fel y dywedaf, Hannah Blythyn fydd yn gwneud y penderfyniad. Rwy'n siŵr y bydd yn y Siambr, gan y bydd yn ateb y set nesaf o gwestiynau, rwy'n credu. Felly, os caiff yr Aelod gyfle, gall ofyn iddi ei hun. Ond yn sicr, byddaf yn siarad â hi ac yn gofyn iddi ysgrifennu atoch.

Ymddengys mai dyna'r ateb dro ar ôl tro i nifer o'r pethau rwy'n eu rhoi gerbron y Gweinidog: 'Byddaf yn ysgrifennu atoch' neu 'Byddwn yn gwneud penderfyniad ymhen y rhawg' neu 'maes o law'. Beth yw ymhen y rhawg? Bron i 13 mis yn ddiweddarach bellach ar y mater penodol hwn.

Os edrychwch ar yr adran yn benodol, mae ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' wedi symud ymlaen yn awr tan yr haf cyn y bydd y Llywodraeth yn ymateb i hwnnw; mae'r WWF a chyrff amgylcheddol eraill wedi nodi eu pryderon ynghylch yr oedi yn yr adran; ac yn benodol, datblygu'r Bil amaeth, rhywbeth nad ydym yn siŵr a fydd yn dod ger ein bron ai peidio, ac amseriad y Bil hwnnw. Credaf fod y Gweinidog wedi nodi na fydd yn weithredol, yn ôl pob tebyg, cyn y daw'r Cynulliad hwn i ben yn 2021. Mae'n ymddangos fel pe bai'n cael ei ohirio'n barhaol.

Mae angen camau rhagweithiol gan y Gweinidog a'i hadran i ddatblygu'r atebion hyn yma yng Nghymru. Dyna oedd hanfod datganoli. Pan fo trigolion y Barri a rhannau eraill o Gymru yn edrych ar y diffyg gweithredu, maent yn cwestiynu pa benderfyniadau a wnaed yn eu henw. Pa hyder y gallwch ei roi fod eich adran yn gymwys, yn gwneud yr hyn y mae i fod i'w wneud ac yn gallu cyflawni mewn perthynas â'r gwahanol gynlluniau rwyf wedi eu nodi wrthych heddiw, oherwydd yn ôl y dystiolaeth a nodais, o ran gwneud penderfyniad sy'n gymharol syml yn fy marn i, er ei fod ynghlwm wrth gyfyngiadau cyfreithiol ac ystyriaethau cyfreithiol, ni allwch wneud y penderfyniad hwnnw hyd yn oed?

Af yn ôl: mae'r cwestiwn y gofynnodd yr Aelod i mi yn ymwneud â phenderfyniad nad yw'n cael ei wneud yn fy adran, felly ni allaf ateb y cwestiwn hwnnw. Fel y dywedaf—[Torri ar draws.] Fe ofynnoch chi gwestiwn ynglŷn â phryd y byddai penderfyniad yn cael ei wneud. Ni allaf ateb y cwestiwn hwnnw; nid yw yn fy adran i.

Felly, rydych yn gofyn imi pa hyder sydd gennyf yn fy adran. Mae gennyf gryn dipyn o hyder yn fy adran. Ond mae'n rhaid imi ddweud, mae Brexit, a gefnogwyd gan gynifer o aelodau o'ch grŵp, wedi ychwanegu lefel o waith na allwch ddechrau ei dychmygu. Rwyf wedi cael 45 o swyddogion newydd. Mae Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn unig wedi cael 1,300 o swyddogion newydd. Mae'r Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol wedi cael 700 o swyddogion newydd, i helpu gyda Brexit yn unig. Felly, mae gennyf gryn dipyn o hyder yn fy swyddogion sy'n gweithio'n eithriadol o galed i sicrhau bod gennym Fil amaethyddol.

Cynhaliwyd ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' y llynedd. Roeddwn wedi gobeithio cyflwyno'r Papur Gwyn yn y gwanwyn; rwyf bellach wedi dweud yr haf gan fy mod yn awyddus i sicrhau ein bod yn dadansoddi'r ymatebion a gawsom yn drwyadl. Cafwyd rhai syniadau craff iawn sydd wedi gwneud inni feddwl. Mae angen inni eu hystyried yn llawn, a chredaf ei bod yn well peidio â brysio hyn. Rwyf wedi dweud, fel y mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud, y byddaf yn cyflwyno Bil amaethyddol yn ystod y tymor hwn. Mae'n rhaid iddo gyd-fynd â'r rhaglen ddeddfwriaethol, mae'n rhaid iddo gyd-fynd—mae'n amlwg yn benderfyniad ar gyfer y Cabinet cyfan, ond mae'r Prif Weinidog a minnau wedi dweud y byddwn yn cyflwyno Bil amaethyddol yn ystod y tymor hwn.

Yn y cyfamser, rwyf wedi sicrhau bod gennym bwerau dros dro drwy Fil Amaethyddiaeth Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn dalu ffermwyr, er enghraifft. Fe sonioch chi hefyd am y llythyr gan y WWF—nid Plaid Cymru yn unig a'i cafodd. A dweud y gwir, roeddwn yn synnu braidd at y llythyr hwnnw oherwydd, unwaith eto, maent yn gwybod sut y mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 a Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 wedi ymgorffori datblygu cynaliadwy ym mhopeth a wnawn yn Llywodraeth Cymru mewn ffordd nad yw Llywodraethau eraill wedi'i wneud.

UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. A yw'r Gweinidog wedi gweld y llythyr llawn panig a ysgrifennwyd gan y sefydliadau bwyd a diod amaethyddol mawr Ewropeaidd at Michel Barnier ar 6 Chwefror? Mae'n dweud:

ar ran cadwyn fwyd-amaeth gyfan yr UE—

Rwy'n darllen o'r llythyr ei hun, sy'n nodi

Yn 2017, roedd allforion bwyd-amaeth 27 gwlad yr UE i'r DU yn €41 biliwn,

ac nid yw'r DU ond yn gwerthu €17 biliwn iddynt hwy. Felly, ceir diffyg enfawr o ran bwyd a diod rhwng Prydain a'r UE, sy'n agor cyfle sylweddol iawn i gynhyrchwyr Prydain os na cheir cytundeb ar 29 Mawrth. A yw'n croesawu'r sylweddoliad o'r diwedd ar ran cynhyrchwyr Ewropeaidd, os na cheir cytundeb, y bydd hyn yn eu brifo hwy'n llawer gwaeth nag y bydd yn ein brifo ni?

Nac ydw.

Wel, os felly, mae hi'n anwybyddu realiti gan mai dyna yw barn y bobl yn Ewrop sy'n pryderu fwyaf ynglŷn ag effaith hyn.

Ond gadewch inni edrych ar hyn mewn ffordd gadarnhaol. Bydd cyfle enfawr i ffermwyr a chynhyrchwyr bwyd Prydain yn gyffredinol ar ôl 29 Mawrth, os na cheir cytundeb. Gadewch inni edrych ar y ffigurau. Mewn cig eidion, gadewch i ni ystyried cig eidion: rydym yn allforio gwerth £450 miliwn o gig eidion; rydym yn mewnforio gwerth £1.3 biliwn o gig eidion. Felly, rydym yn allforio un rhan o dair yn unig o'r hyn a fewnforiwn. Cig oen: mae'n eithaf eang. Rydym yn mewnforio cymaint ag a allforiwn a daw'r mewnforion o Seland Newydd yn bennaf, ond mae gan Seland Newydd ddiddordeb cynyddol mewn allforio i rannau eraill o'r byd, fel Tsieina a'r dwyrain pell, ac mewn gwirionedd, mae gwerthiant o Seland Newydd i Ewrop yn gostwng ac nid ydynt yn agos at ddefnyddio'u cwota beth bynnag. Cig mochyn: rydym yn allforio gwerth £470 miliwn y flwyddyn; rydym yn mewnforio gwerth £1.1 biliwn y flwyddyn mewn gwirionedd. Felly, mae cyfle aruthrol yno i bobl sy'n cynhyrchu cig mochyn. Ffermydd godro—[Torri ar draws.] Cathod, dyna mae'r Aelod dros Ynys Môn yn credu y dylem fod yn canolbwyntio arno. Credaf y dylem fod o ddifrif ynglŷn â'r mater hwn yn hytrach na cheisio gwneud jôc ohono. Ceir cyfle eto mewn cynhyrchion llaeth. Daw 82 y cant o'r llaeth a allforir o Iwerddon i'r Deyrnas Unedig, a 49 y cant o'u cig eidion. Hoffwn wybod beth y mae'r Gweinidog yn ei wneud i hyrwyddo cynnyrch o Gymru yn y Deyrnas Unedig i fanteisio ar y cyfleoedd a fydd i'w cael ar ôl 29 Mawrth os na cheir cytundeb.

Lywydd, mae'r Aelod yn dweud fy mod yn anwybyddu realiti. Roeddech chi, Neil Hamilton, yng nghyfarfod cyngor Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, y mis diwethaf rwy'n credu, lle clywsoch y llywydd John Davies yn dweud y byddai Brexit 'dim bargen' yn gwbl drychinebus i'r sector amaethyddol ac i ffermwyr, ar y diwrnod y dywedodd Theresa May, mae'n debyg, ei bod yn credu—credaf mai'r ymadrodd oedd rhywbeth fel y 'byddai ffermwyr Cymru yn croesawu Brexit "dim bargen."' Clywsoch yr hyn a ddywedodd John Davies y noson honno, felly os wyf fi'n anwybyddu realiti, nid oes gennyf syniad beth rydych chi'n ei wneud. Byddai 'dim bargen' yn gwbl drychinebus i ffermio, i deuluoedd sy'n ffermio ac i'n cymunedau yng Nghymru, ac rwy'n fwy a mwy ofnus mai dyna sut y byddwn yn gadael yr UE.

Yn fwy cadarnhaol, gofynnwch beth rydym yn ei wneud i hyrwyddo bwyd a diod Cymru yn y DU. Efallai eich bod yn ymwybodol ein bod yn cynnal digwyddiad ddwywaith y flwyddyn, a byddwn yn ei gynnal y mis nesaf yn y Celtic Manor—Blas Cymru—ac yno, bydd gennym dros 100 o gynhyrchwyr a byddwn yn croesawu oddeutu 150 o brynwyr, gyda llawer ohonynt yn brynwyr rhyngwladol, ond daw llawer ohonynt o bob cwr i'r DU.

Wel, rwy'n falch iawn o glywed hynny, a dyma'r math o siarad cadarnhaol rydym am ei glywed ar draws y Siambr, ac mae pa un a oes cytundeb ai peidio allan o'n dwylo ni, ond y realiti yw bod yn rhaid inni baratoi ar gyfer y canlyniadau os ceir un. A'r hyn rwy'n ei ddweud yw y ceir cyfleoedd enfawr hefyd, yn ogystal â'r anawsterau y byddai hynny'n eu hachosi i gynhyrchwyr wrth gwrs. Ond ceir marchnadoedd sy'n ehangu'n gyflym mewn rhannau eraill o'r byd, yn wahanol i Ewrop, sydd ag economi sy'n sefyll yn ei hunfan—ac ar drai yn wir—gan y bydd y rhan fwyaf o'r cyfandir mewn dirwasgiad cyn bo hir.

Yn y dwyrain canol, rydym wedi bod yn llwyddiannus iawn yn ddiweddar yn ehangu ein marchnadoedd. Yn 2013-14, nid oeddem ond yn gwerthu gwerth oddeutu £3 miliwn y flwyddyn o fwyd i'r dwyrain canol. Mae'r ffigur diweddaraf sydd gennyf ar gyfer 2017, ac roedd 10 gwaith yn fwy na hynny—£33 miliwn. Felly, mae'n amlwg fod cyfleoedd yno y gellir manteisio arnynt. Mae Tsieina yn farchnad enfawr, wrth gwrs. Cyn bo hir, bydd yn un o farchnadoedd mwyaf y byd. Mae Seland Newydd yn gwerthu mwy a mwy i Tsieina. £340 miliwn yn unig oedd allforion cynnyrch Seland Newydd i'r DU yn 2017. Maent bellach yn allforio mwy na theirgwaith hynny i Tsieina, ac mae'r ffigur yn cynyddu'n gyflym bob blwyddyn. Felly, beth y gallwn ei wneud i fanteisio ar allu gwerthu i farchnadoedd mewn rhannau eraill o'r byd, fel Tsieina, ac India yn wir, economi a oedd yn ehangu ar gyfradd o 8 y cant y llynedd, er mwyn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hyn i gynhyrchwyr Cymru?

Efallai y bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru wedi cefnogi rhaglen allforio well gyda Hybu Cig Cymru. Felly, er enghraifft, mae Japan, yn amlwg, wedi agor eu marchnad i gig oen Cymru yn ddiweddar, felly gwn fod HCC yn gweithio yno. Rydym yn cefnogi teithiau masnach i leoedd fel Japan ac India. Felly, rwy'n sicrhau bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Credaf fod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo cyn inni gael y refferendwm i adael yr UE. Credaf ein bod bob amser wedi bod yn chwilio am farchnadoedd newydd. Roeddwn yn Gulfood yn Dubai ychydig flynyddoedd yn ôl, lle roedd gan y rhan fwyaf o archfarchnadoedd gig oen o Gymru ar eu silffoedd. Felly, rwy'n credu bod y gwaith hwn wedi bod yn mynd rhagddo ers blynyddoedd lawer.

Diolch. Mae gwaith sylweddol yn cael ei wneud i hyrwyddo bwyd a diod o Gymru. Un enghraifft yw'r digwyddiad Blas Cymru ddwywaith y flwyddyn, sy'n cael ei gynnal eto y mis nesaf yng ngwesty'r Celtic Manor. Bydd dros 100 o gynhyrchwyr bwyd o Gymru yn cyfarfod â dros 150 o brynwyr, gyda thraean ohonynt yn brynwyr rhyngwladol.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Canfu arolwg defnyddwyr YouGov a gynhaliwyd ar ran NFU Cymru y gallai Brexit helpu i ysgogi gwerthiant cynnyrch Cymru pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Dywedodd chwarter yr ymatebwyr y bydd prynu cynnyrch o Gymru yn bwysicach iddynt ar ôl Brexit, a dywedodd 31 y cant yn ychwanegol fod prynu cynnyrch o Gymru yn bwysig iddynt yn barod ac y bydd yn parhau i fod yn bwysig iddynt. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â labelu bwyd er mwyn sicrhau y gall ffermwyr a chynhyrchwyr Cymru fanteisio'n llawn ar y budd posibl a nodwyd yn yr arolwg defnyddwyr?

Credaf fod labelu bwyd yn hynod o bwysig, ac mae'n rhan o drafodaethau parhaus, yn enwedig ar ôl Brexit. Credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn nharddiad eu bwyd a'u diod nag a oedd ganddynt ychydig ddegawdau yn ôl yn unig, mae'n debyg. Credaf fod sicrhau bod y ddraig ar ein bwyd, i ddangos ei fod wedi'i wneud yng Nghymru, yn bwysig iawn, ac mae pobl yn cydnabod hynny o ddifrif. Os caf ddweud: ddoe ddiwethaf, rhoddwyd statws enw bwyd gwarchodedig gan Ewrop i fwyd arall—y ffrwyth cyntaf, mewn gwirionedd—sef eirin Dinbych Dyffryn Clwyd. Roedd yn wych eu croesawu i deulu sy'n tyfu. Credaf fod gennym 16 o gynhyrchion bwyd a diod bellach, ac fel rwy'n dweud, dyma'r ffrwyth cyntaf.

Cyhoeddwyd adroddiad gan y diwydiant bwyd a diod yng Nghymru yr haf diwethaf a ddywedai fod defnyddwyr yn y DU am weld mwy o gynnyrch o Gymru. Ar yr un pryd, wrth gwrs, cafodd cynnyrch Cymru ei ailfrandio'n gynnyrch Prydain yn y Sioe Frenhinol y llynedd. A all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ers hynny i geisio atal y wladwriaeth Brydeinig rhag ailfrandio Cymru?

Mae'r Aelod yn cyfeirio at benderfyniad masnachol a wnaed gan Sioe Frenhinol Cymru i ganiatáu i Lywodraeth y DU noddi'r tu allan i'r neuadd fwyd. Ni fydd hynny'n digwydd eto eleni; gallaf roi sicrwydd i chi ynglŷn â hynny. Mae'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt ynghylch labelu cynnyrch Cymru yn y ffordd honno. Yn sicr, credaf fod y rhan fwyaf o'r cwmnïau rwy'n gweithio gyda hwy yn teimlo ei bod yn fantais enfawr. Maent yn teimlo ei bod yn hawdd iawn gwerthu bwyd a diod gyda'r brand hwnnw arno.

Diolch. Mae gan Lywodraeth Cymru berthynas waith dda, gyda Gweinidogion a swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â rhanddeiliaid ym Mhort Talbot. Mae hyn yn cynnwys Tata Steel, awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae ein trafodaethau'n canolbwyntio ar reoli ansawdd aer yn yr ardal, camau gweithredu i leihau llygredd aer, a chyfathrebu gyda'r gymuned leol.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac yn amlwg, rydym wedi bod yn pryderu am ddau brif faes o ran y llygredd. Un yw allyriadau cerbydau, a byddaf yn codi'r mater hwnnw gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, gan fod hynny'n rhan o'i gylch gwaith ef ar hyn o bryd. Y maes arall, yn amlwg, yw allyriadau diwydiannol. Fel y dywedoch, rydych yn trafod gyda Tata, a hoffwn godi mater y llygredd a ddaw o Tata. Mae pob un ohonom yn ymwybodol o bwysigrwydd Tata i economi'r dref a'r ardal, ond ar yr un pryd, mae angen iddynt fod yn gymydog cyfrifol i drigolion fy etholaeth. Pa drafodaethau y byddwch yn eu cael gyda Tata i sicrhau bod yr allyriadau a'r llygredd a welwn—? Ac mae preswylwyr yn cwyno wrthyf bob dydd eu bod yn golchi eu ceir, maent yn codi yn y bore, ac mae eu ceir wedi'u gorchuddio â llwch coch neu lwch du, eu tai, eu gerddi, silffoedd ffenestri, setiau patio—mae popeth yn cael ei lygru'n barhaus. Pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda Tata i edrych ar sut y gallant leihau hynny i fy etholwyr, oherwydd, er nad yw'n cael ei ystyried yn un o'r llygryddion gwaethaf, gan mai llygryddion PM10 a PM2.5 yw'r gwaethaf, mae pobl yn dal i anadlu'r llwch hwn, maent yn dal i fyw yn llwch hwn, maent yn cario'r llwch hwn drwy eu tai, ac mae angen inni wneud rhywbeth i sicrhau y ceir llai ohono?

Diolch. Fel y dywedaf, mae swyddogion yn cael trafodaethau parhaus gyda Tata Steel. Gwn fod cynlluniau i Ken Skates a minnau ymweld ar y cyd i gael trafodaethau pellach gyda Tata Steel. Fe fyddwch yn gwybod am y gwaith monitro dwys sy'n mynd rhagddo yn yr ardal honno, a hyd yma eleni, gwn mai unwaith yn unig y cafodd y terfyn dyddiol ar gyfer deunydd gronynnol, sef PM10, ei groesi ar draws yr holl safleoedd monitro, ond wrth gwrs, mae un yn ormod ac rydym yn monitro hynny'n ofalus.

Mae Prifysgol Abertawe, ynghyd â phrifysgolion Warwick a Sheffield, yn cydweithio ar y prosiect newydd SUSTAIN hwn, a fydd yn defnyddio £35 miliwn o fuddsoddiad i leihau allyriadau o'r broses gynhyrchu dur ac yn cynyddu cynhyrchiant a swyddi, a chredaf y dylid croesawu'r cydweithrediad hwnnw'n fawr, rhywbeth a all leihau llygredd ar gyfer Tata Steel, a gobeithiaf y byddant hefyd, pan fyddant yn adeiladu eu gorsaf bŵer newydd, os bydd hynny'n digwydd, yn ymwybodol iawn o leihau llygredd gyda'r orsaf bŵer honno hefyd. Os yw prosiect SUSTAIN yn gwneud y cynnydd a ddisgwylir, pa gymorth uniongyrchol y gall Llywodraeth Cymru ystyried ei roi iddo yn eich barn chi, yn enwedig ar ôl neu os newidir y rheolau cymorth gwladwriaethol wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd?

Nid wyf yn siŵr pa gymorth y gallem ei roi, ond buaswn yn fwy na pharod i ystyried hynny ac i ysgrifennu at yr Aelod.

Nawr, mae cynyddu'r defnydd o gerbydau trydan, yn breifat ac yn gyhoeddus, yn ffordd amlwg o leihau lefelau llygredd aer mewn ardaloedd fel Port Talbot, ond mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bod yn feirniadol o'r cynnydd, neu'r diffyg cynnydd, yn hytrach, ar yr agenda hon, gan ddweud bod diffyg cyfeiriad cenedlaethol ac na chafwyd ymdrech gydunol gan Lywodraeth Cymru i weithio gydag awdurdodau lleol ar yr agenda hon. A ydych yn derbyn bod diffyg cynnydd wedi bod ar hyn, a hyd nes eich bod yn darparu'r cyfarwyddyd cenedlaethol hwnnw, bydd Port Talbot ac ardaloedd eraill yng Nghymru yn parhau i ddioddef yn sgil problemau ansawdd aer?

Wel, credaf ein bod yn sicr wedi dangos arweiniad mewn perthynas â cherbydau trydan. Gwn inni roi—credaf inni roi oddeutu £2 filiwn o gyllid i'r holl awdurdodau lleol, rwy'n credu, ond fy nghyd-Aelod Ken Skates sy'n arwain ar hyn. Ond yn ôl yr hyn a gofiaf, credaf ein bod wedi rhoi oddeutu £2 filiwn i awdurdodau lleol er mwyn sbarduno, os mynnwch, rhywfaint o gynnydd yn y maes hwn. Ond wrth gwrs, mae angen inni wneud mwy, ac yn amlwg, mae angen inni—. Yn sicr, rwyf wedi cael trafodaethau gyda'r Grid Cenedlaethol, er enghraifft, i sicrhau y byddai llwybr o'r fath o fannau gwefru cerbydau trydan yn gallu cael ei gynnal gan y capasiti presennol sydd gennym o fewn y grid.

Weinidog, nid llygredd aer yw'r unig beth sydd gennym i boeni amdano ym Mhort Talbot a fy rhanbarth ehangach. Mae llygryddion eraill hefyd yn cael effaith. Amlygodd adolygiad diweddar yng nghyfnodolyn Biological Conservation yr effaith roedd plaladdwyr yn ei chael ar rywogaethau infertebratau. Fel hyrwyddwr rhywogaethau ar ran corryn rafft y ffen sydd â'i gynefin yng nghysgod y gwaith dur, un o dri yn unig yn y DU, rwy'n bryderus ynghylch effaith plaladdwyr, a fydd yn bygwth diddymu'r rhywogaeth frodorol hon. Weinidog, pa gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i amddiffyn corryn rafft y ffen a phryfed eraill rhag plaladdwyr a llygryddion eraill?

Mae'n bwysig iawn ein bod yn diogelu pob math o bryfed, fel y dywedwch, ac yn sicr, mae gennym ganllawiau ar gyfer defnyddio plaladdwyr, a gwn fod ffermwyr yn ofalus iawn o ran y plaladdwyr y maent yn eu defnyddio, ac rydym yn gweithio'n agos iawn gyda hwy i sicrhau eu bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'r plaladdwyr y gellir eu defnyddio.

Diolch. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar 31 Ionawr yn crynhoi canlyniadau cyfres o weithdai a gynhaliwyd â rhanddeiliaid i drafod arddangosfeydd teithiol o anifeiliaid y llynedd. Mae fy swyddogion wedi bod yn gohebu ag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig i drafod materion trawsffiniol ynghylch deddfwriaeth trwyddedu gweithgarwch anifeiliaid yn Lloegr.

Diolch am eich ateb, Weinidog, a diolch am y llythyr a anfonoch chi ataf yn ddiweddar ar fater a godwyd gan fy etholwr sy'n wynebu gorfod talu nid yn unig am ei thrwydded Gymreig ei hun, rhywbeth y mae'n fwy na pharod i'w wneud, ond hefyd £800 yn ychwanegol er mwyn gallu mynd â'i busnes i Loegr, sy'n rhywbeth y mae'n ei wneud yn rheolaidd. Nawr, mae hi—a llawer o bobl eraill sy'n gweithio yn y maes hwn—yn unig fasnachwr â throsiant isel iawn, ac os bydd yn rhaid iddi dalu'r swm ychwanegol hwn o £800 ar sail barhaus, ni fydd ei busnes yn hyfyw mwyach.

Rwy'n falch o'ch clywed yn dweud eich bod yn cynnal trafodaethau gyda Michael Gove ynglŷn â'r mater hwn, gan ei fod yn fater bach yn y darlun mawr ôl-Brexit, ond i fy etholwr, ac i eraill sy'n gweithio yn y maes hwnnw, mae'n fater difrifol iawn. Pa sicrwydd y gallwch ei roi inni? Tybiaf ei bod yn rhy hwyr bellach i ddatrys hyn erbyn y dyddiad cau ar gyfer eleni, 1 Ebrill, ond pa sicrwydd y gallwch ei roi i fy etholwr y bydd gennym rai trefniadau trawsffiniol o ryw fath ar waith erbyn y flwyddyn nesaf, ac na fydd yn rhaid iddi dalu ddwywaith i drwyddedu ei busnes?

Wel, mae swyddogion yn dal i—. Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth a fu rhyngom, ac yn sicr, mae fy swyddogion yn parhau i gael y trafodaethau hynny â'u swyddogion cyfatebol—nid yn Llywodraeth y DU yn unig, ond yn yr Alban hefyd wrth gwrs, oherwydd mae'r busnesau hyn, fel y dywedwch, yn symudol o ran eu natur. Felly, ni allaf roi dyddiad ichi ynglŷn â phryd y daw'r trafodaethau hynny i ben, ond gobeithiaf na fydd yn cymryd blwyddyn i wneud hynny. Ond rydych yn llygad eich lle, ni chredaf y bydd ar waith gennym erbyn 1 Ebrill eleni.

Weinidog, credaf fod y maes hwn o bolisi cyhoeddus yn haeddu llawer o sylw a bod angen ei gyflymu. Cafwyd eich ateb ysgrifenedig cyntaf, neu ddatganiad ysgrifenedig, ym mis Rhagfyr 2016, felly, mae hynny ymhell dros ddwy flynedd yn ôl. Mae'r cyhoedd yn mynnu gweld gweithredu yn hyn o beth, gan nad yw hyn yn ymwneud yn unig ag anifeiliaid syrcas. Mae pob un ohonom wedi bod mewn sioeau amaethyddol ac wedi gweld yr adar ysglyfaethus yno, ac adeg y Nadolig, rydych yn aml yn gweld ceirw ar y strydoedd mewn arddangosfeydd teithiol. A chredaf fod angen eglurder, ac o ran y rheini sy'n defnyddio anifeiliaid, os gallant wneud hynny heb greulondeb a heb fod yr anifeiliaid hynny'n colli unrhyw fath o urddas, yna gall fod yn addas. Ond mae'n rhaid inni ddod i gasgliad ynglŷn â hyn a datgan beth yw ein nodau polisi ar gyfer rheoleiddio.

Credaf eich bod yn llygad eich lle ynghylch budd y cyhoedd. Mewn rhai ffyrdd, credaf fod mwy o ddiddordeb cyhoeddus mewn arddangosfeydd teithiol o anifeiliaid nag mewn syrcasau, gan nad oes gennym unrhyw syrcasau wedi'u cofrestru yng Nghymru. Ac fel y dywedwch, mae pob un ohonom wedi bod mewn sioeau amaethyddol. Mae adar ysglyfaethus yn aml yn mynd i ysgolion, er enghraifft, ac felly credaf fod hyn o ddiddordeb i'r cyhoedd, ac yn sicr, pan gawsom yr ymgynghoriad, roedd nifer fawr o'r ymatebion yn ymwneud â'r agwedd hon.

Mae'r cynllun trwyddedu yn cael ei ddatblygu. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi ymgysylltu â'r rhanddeiliaid, yn ogystal ag asiantau gorfodi. Byddwn yn cynnal ymgynghoriad cyhoeddus llawn, gan y credaf fod angen gwneud hynny a bydd hynny'n digwydd, gobeithio, o fewn yr ychydig fisoedd nesaf. Ond fe fyddwch yn deall, unwaith eto, fod yn rhaid rhoi'r flaenoriaeth i Brexit—yn enwedig Brexit 'dim bargen'—ond gobeithiaf y bydd yr ymgynghoriad, yn sicr, yn cael ei gyhoeddi erbyn diwedd yr haf.

Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i gyllid ar gyfer rheoli llifogydd ac erydu arfordirol er mwyn amddiffyn cartrefi a chymunedau. Er ei bod hefyd yn cefnogi cynlluniau sy'n cynnig manteision ehangach, gan gynnwys diogelu seilwaith, yn y pen draw, perchnogion yr asedau hynny sy'n gyfrifol am sicrhau eu bod yn parhau i fod yn gadarn ac yn addas i'r diben.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac a gaf fi gofnodi fy niolch i Lywodraeth Cymru am eu buddsoddiad mewn amddiffynfeydd rhag llifogydd yn fy etholaeth? Ond fe fyddwch yn gwybod bod un rhan o'r amddiffynfeydd môr yn arbennig o fregus yn ardal Hen Golwyn, rhan sy'n diogelu'r prif rwydwaith carthffosiaeth, cefnffordd yr A55, y promenâd ym Mae Colwyn, ac yn wir, rheilffordd gogledd Cymru. Gwelsom stormydd dramatig yn gynharach y mis hwn, sydd wedi niweidio'r amddiffynfeydd hynny ymhellach, ac mae bellach yn hanfodol eu bod yn cael eu huwchraddio a'u gwella er mwyn amddiffyn y seilwaith hanfodol hwnnw y soniais amdano. Nawr, roedd eich rhagflaenydd â'r portffolio ar gyfer amddiffynfeydd rhag llifogydd yn ddigon caredig i ymweld â'r etholaeth i ddysgu mwy am bryderon Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy mewn perthynas â breuder yr amddiffynfeydd hynny, a hoffwn estyn gwahoddiad i chi ddod ar ymweliad hefyd, i weld drosoch eich hun beth yw rhai o'r heriau a wynebir. Credaf ei bod yn hollol glir y bydd angen arweiniad gan Lywodraeth Cymru o ran ymrwymo i ddarparu buddsoddiad er mwyn cynnull y partneriaid eraill, sydd hefyd â pheth cyfrifoldeb, gan gynnwys yr awdurdod lleol, Dŵr Cymru, National Rail ac ati. Ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech ymweld â'r etholaeth i gyfarfod â Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, rhai o'r partneriaid eraill a minnau er mwyn archwilio ffordd ymlaen.

Ysgrifennodd yr Aelod ataf tua diwedd Ionawr, ac ysgrifennais yn ôl atoch ar 13 Chwefror i egluro nad oeddem wedi darparu unrhyw gytundeb i ariannu gwaith. Oherwydd rwy'n credu o ddifrif fod angen i'r awdurdod lleol ymuno â buddiolwyr trydydd parti eraill—fe enwoch chi Network Rail yn un ohonynt—gan fy mod yn credu—wyddoch chi, mae hwn yn gynllun gwerth £37 miliwn; byddai hynny'n mynd â fy nghyllideb i gyd. Felly, rwy'n credu o ddifrif fod angen i'r arweinyddiaeth ddod gan yr awdurdod lleol a dod â'r trydydd partïon hyn ynghyd. Gwn fod swyddogion yn cael trafodaethau parhaus hefyd.

Diolch. Rydym yn disgwyl i'r sector cig coch yng Nghymru wynebu heriau sylweddol ar ôl Brexit. Rydym wedi bod yn gweithio'n agos gyda'n rhanddeiliaid i helpu i baratoi'r sector cystal ag y gallwn ar gyfer yr heriau lluosog a'r newid sylweddol y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd bron yn sicr o'i olygu i'n ffermwyr a'n teuluoedd ffermio.

Rwy'n cydnabod y bydd cig oen, yn wir, yn wynebu heriau sylweddol, yn enwedig mewn Brexit 'dim bargen'. Roeddwn yn falch iawn gydag ymweliad ein pwyllgor Brexit â Brwsel dros yr ychydig ddyddiau diwethaf. Cawsom gyfarfod â llysgennad Seland Newydd yno a chawsom sgyrsiau adeiladol, a deallaf ei fod hefyd bellach wedi bod yn trafod gyda'r sector cig oen yng Nghymru. Fodd bynnag, a wnaiff y Gweinidog roi mwy o ystyriaeth i'r sector cig eidion? Oherwydd, pe baem yn gadael yr UE heb gytundeb ac yn gosod tariffau ar allforion Iwerddon i'r DU, sydd mor sylweddol, byddai hynny'n gadael cyfle mawr iawn i ffermwyr cig eidion, ac yn wir, ffermwyr llaeth yng Nghymru gynyddu eu cynhyrchiant yn broffidiol er mwyn llenwi'r bwlch hwnnw.

Roeddwn am ddweud, pan ddywedoch eich bod yn ymwybodol o'r heriau i'r sector cig oen, fy mod yn ymwybodol iawn o'r heriau i'r sector cig eidion hefyd. Mae fy swyddogion, yn amlwg, wedi bod yn gwneud gwaith ar gynllunio senarios ac mae'n ymwneud â mwy na'ch sectorau yn unig, mae'n ymwneud â'ch sefyllfa yng Nghymru a'r lle rydych o ran yr effaith y gallai Brexit 'dim bargen' ei chael arnoch.

Un o'r rhesymau pam y darperais rywfaint o arian o dan gynllun pontio'r UE oedd i helpu'r sector cig coch, helpu ffermwyr, i feincnodi er mwyn sicrhau bod eu cynlluniau busnes—eu bod yn deall eu perfformiad a'u cynhyrchiant fel y gallem nodi ble i ganolbwyntio ein hymdrechion go iawn. Felly, credaf eich bod yn llygad eich lle, mae'n rhaid inni edrych ar gig oen a chig eidion, ond mewn gwirionedd, mae angen inni sicrhau bod 'dim bargen'—na cheir Brexit 'dim bargen'.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflymu'r broses o greu coetiroedd yng Nghymru, ac rwy'n ymwybodol fod angen gwneud mwy i annog hyn. Rwyf wedi cytuno i rownd arall o gyllid creu coetiroedd Glastir. Byddaf yn gwneud datganiad llafar ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i goedwigaeth yng Nghymru ym mis Mawrth.

Diolch. Yr wythnos diwethaf, aeth plant ledled y DU ar streic i alw am weithredu ar newid hinsawdd. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i fynd i'r afael â newid hinsawdd ac yn cydnabod y rôl hynod bwysig y mae coetiroedd yn ei chwarae yn natblygiad cynaliadwy ein hadnoddau naturiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i isafswm o 15.8 y cant o gynnydd mewn gorchudd coetir erbyn 2030. Er mwyn cyrraedd y targed cyfreithiol ar gyfer lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, mae pwyllgor y DU ar y newid hinsawdd yn argymell y dylid plannu 4,000 hectar o goed bob blwyddyn erbyn 2030. Byddai hyn yn cynyddu gorchudd coetir yng Nghymru i 16.7 y cant. Heb os, mae arnom angen mwy o goed mewn amgylcheddau trefol a gwledig ledled Cymru. Pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i sicrhau ein bod yn cyrraedd ein targedau plannu coed?

Fel y dywedaf, gwn fod angen inni wneud mwy o lawer o ran plannu coed, ac rwyf wedi bod yn cael trafodaethau gyda'r Cydffederasiwn Diwydiannau Coedwigoedd a chyda Cyfoeth Naturiol Cymru. Fe fyddwch yn gwybod am ein camau gweithredu ar ymaddasu i newid hinsawdd—fe'u disgrifir yn ein strategaeth ar newid hinsawdd yng Nghymru. Ac mae gan greu coetiroedd, gan gynnwys y gwyrddu trefol y cyfeirioch chi ato, rôl bwysig iawn i'w chwarae i fynd i'r afael ag effeithiau newid hinsawdd. Felly, byddwn yn ymgorffori hynny yn y rôl y gall rheoli adnoddau naturiol Cymru mewn ffordd gynaliadwy ei chwarae yn eu gwaith datgarboneiddio. Soniais fy mod wedi cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos diwethaf, ac yn sicr, mae ganddynt dir a fydd ar gael ar gyfer plannu coed, felly rwyf am weithio gyda hwy i weld sut y gellir troi peth o'r tir hwnnw yn goetir—dros y flwyddyn nesaf, gobeithio.

Weinidog, credaf fod pob un ohonom yn cytuno â'r dyheadau i blannu mwy o goed yma yng Nghymru. Mewn gwirionedd, dros y ddwy flynedd ddiwethaf, mae'r sector coedwigaeth wedi bod yn llwyddiannus iawn, a phan edrychwn ar y canlyniadau—yn enwedig y canlyniadau ariannol—gan rai o'r cyfranogwyr yma, maent yn rhoi gobaith ar gyfer y dyfodol. Ond methwyd cyrraedd y targedau olynol a bennwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer plannu coed—nid o drwch blewyn, ond o bell ffordd. Nawr, rydych wedi sôn am y sgyrsiau rydych wedi'u cael. Rydych yn Weinidog sydd wedi bod yn y swydd ers rhai blynyddoedd bellach. A allwch roi rhywfaint o hyder i'r Siambr eich bod, yn eich rôl weinidogol, wedi nodi'r diffygion yn y rowndiau blaenorol o gyllid ar gyfer plannu coed yma yng Nghymru, a sut, yn y dyfodol, y gallwn fod yn hyderus y byddwch yn cyrraedd targedau Llywodraeth Cymru drwy fynd i'r afael â'r diffygion a sicrhau rhywfaint o fomentwm y tu ôl i weithgarwch plannu coed ledled Cymru?

Credaf fod arnom angen rhywfaint o fomentwm y tu ôl i'n gweithgarwch plannu coed. Yn amlwg, ceir nifer o rwystrau, a chredaf fod yn rhaid inni eu goresgyn, ac mae'n ddiddorol, mae'n dibynnu â phwy rydych yn siarad o ran pa un a ydym yn plannu'r coed iawn yn y lleoedd anghywir neu'r coed anghywir yn y lleoedd cywir, ac mae hyn i'w weld yn rhywbeth cymhleth iawn yn fy marn i, ac ni chredaf fod angen iddo fod mor gymhleth. Cefais drafodaeth gynhyrchiol iawn yr wythnos diwethaf gyda Confor, a chyfarfod arall yn syth ar ôl hynny gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, lle nodasom sut y gallem oresgyn rhai o'r rhwystrau hynny, a chrybwyllais yn fy ateb i Jayne Bryant fod tir ar gael gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn barod ar gyfer plannu, felly hoffwn weithio'n agos iawn â hwy dros yr ychydig fisoedd nesaf i sicrhau bod coed yn cael eu plannu dros y flwyddyn nesaf, i roi hwb i rywfaint o weithgarwch plannu coed ar y lefelau yr hoffem eu gweld dros y flwyddyn nesaf. Credaf fod cyfleoedd i'w cael hefyd gyda'r cynllun nwyddau cyhoeddus—cyflwynwyd y cynnig hwnnw gennym yn 'Brexit a'n tir'—ac unwaith eto, ar ôl Brexit, credaf fod hwnnw'n gyfle y buaswn yn awyddus i'w archwilio.

Thank you, Minister.

The next item is questions to the Minister for Housing and Local Government, and I have received notification under Standing Order 12.58 that the Deputy Minister for Housing and Local Government will answer questions on behalf of the Minister. The first question is from Paul Davies.

Mae darparu cartrefi ychwanegol yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru, fel y nodir yn y strategaeth genedlaethol. Rydym yn defnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael i ni er mwyn annog adeiladu tai ac rydym yn buddsoddi mwy nag erioed mewn tai yn ystod tymor y Cynulliad hwn.

Ddirprwy Weinidog, mae eich Llywodraeth eich hun yn amcangyfrif bod angen adeiladu oddeutu 8,300 o gartrefi bob blwyddyn, ac yn ôl Ffederasiwn Meistr Adeiladwyr Cymru, 6,000 yn unig a adeiladwyd y llynedd. Nawr, mae Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr yn dweud bod y broses gynllunio yn rhy gymhleth ac yn rhy ddrud, a bod tystiolaeth ddiweddar yn awgrymu bod y farchnad dai wedi cael ei dominyddu gan nifer fach o gwmnïau mawr iawn. Maent wedi amcangyfrif bod oddeutu tri chwarter yr holl dai newydd yn cael eu hadeiladu gan bum cwmni mawr. Er mwyn i chi allu cyflawni eich targedau a rhoi mwy o gyfleoedd i gwmnïau llai Cymru, a wnewch chi adolygu'r canllawiau a roddir i awdurdodau lleol er mwyn sicrhau bod y broses gynllunio yn llai cymhleth ac yn llai costus, fel y gall busnesau llai adeiladu mwy o gartrefi newydd?

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod polisi cynllunio cenedlaethol diwygiedig ar gyfer Cymru eisoes wedi'i gyhoeddi, gyda'r bwriad o helpu i fynd i'r afael â materion cyflenwi tai drwy gyflwyno mwy o drylwyredd a her i'r broses o wneud cynlluniau mewn perthynas â dyrannu safleoedd tai. Cyfarfu'r Gweinidog a minnau â'r ffederasiwn yn ddiweddar, i drafod y pryderon a godwyd gennych, ond hefyd, mewn gwirionedd, rydym yn cymryd camau fel Llywodraeth i sicrhau ein bod yn helpu i gefnogi'r busnesau bach a chanolig hyn, yn enwedig y rheini sydd wedi'u lleoli yng Nghymru, i allu cydweithio gyda ni i gyflawni ein targedau uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi newydd. Un o'r cynlluniau a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan y Gweinidog i'n helpu i wneud hyn yw prosiect Hunanadeiladu Cymru, a fydd yn helpu i fynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau cyfunol blaenorol o ran cynllunio, cyllid a mynediad, ac yn agor y farchnad i fwy o fusnesau bach a chanolig yn y broses.

Gwyddom fod adeiladwyr tai mawr yn elwa o brinder tai gan fod hynny'n cynyddu'r prisiau y gallant eu codi am adeiladau newydd. Ac fel yr amlinellodd Paul Davies, mae gennym nifer fach o adeiladwyr mawr iawn sy'n dominyddu'r farchnad. Un dull o gynyddu'r cyflenwad tai yw hunanadeiladu a hunanreoli gwaith adeiladu. A wnaiff y Llywodraeth ofyn i awdurdodau lleol nodi safleoedd, y tu allan i'r cynlluniau datblygu lleol, ar gyfer pump neu lai o anheddau y gellir naill ai eu hunanadeiladu neu lle gellir hunanreoli'r gwaith adeiladau fel y gallwn sicrhau bod tai'n cael eu defnyddio, helpu adeiladwyr bach a helpu pobl i ddod yn berchnogion cartrefi?

Diolch am eich cwestiwn, Mike Hedges. Rydych yn gwneud pwyntiau dilys a diddorol iawn. Fel rwyf wedi'i grybwyll eisoes, mae'r fersiwn ddiweddaraf o 'Polisi Cynllunio Cymru', yn benodol, yn ei gwneud yn ofynnol yn awr i awdurdodau cynllunio lleol gadw cofrestr o safleoedd bach. Ac fel y soniais eisoes, rydym wedi cyhoeddi £40 miliwn i gefnogi cynlluniau Hunanadeiladu Cymru newydd ac arloesol, ac yn rhan o hynny, mae swyddogion yn ymgysylltu ag awdurdodau lleol ar hyn o bryd i nodi safleoedd addas ar gyfer hunanadeiladu, ar y raddfa a grybwyllwyd gennych yn eich cwestiwn o bosibl. Yn amlwg, mater i awdurdodau lleol yw penderfynu pa safleoedd a gyflwynir ar gyfer y cynllun, ond mae'r Gweinidog a minnau'n edrych ymlaen at weld y safleoedd hynny'n dechrau dod i'r amlwg dros y misoedd nesaf.

Ddirprwy Weinidog, credaf fod rhai mesurau allweddol y gallwn eu cymryd i fynd i'r afael â'n hanghenion tai nad ydynt yn cynnwys gorfod adeiladu cartrefi newydd, ac un enghraifft o'r fath yw cynlluniau cyngor Rhondda Cynon Taf i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd. Mae 312 o geisiadau grant eiddo gwag wedi dod i law ers i'r cynllun ddechrau yn 2016, a hyd yma, mae 128 o'r cartrefi hynny bellach wedi dod yn ôl i ddefnydd llawn, gyda £2.4 miliwn yn cael ei wario drwy'r grant eiddo gwag. Felly, a ydych yn cytuno â mi fod y math hwn o gynllun yn darparu ffordd gynaliadwy iawn o fynd i'r afael â'r prinder tai, ac a oes unrhyw gynlluniau i sicrhau y gall awdurdodau lleol eraill ddysgu o'r arfer gorau hwn?

Diolch, Vikki Howells. Yn sicr, croesawaf ymdrechion a gwaith Rhondda Cynon Taf ac awdurdodau eraill o ran sut rydym yn creu cartrefi newydd drwy ddod ag adeiladau gwag yn ôl i ddefnydd. Ac mae'n rhywbeth rwy'n teimlo'n arbennig o angerddol yn ei gylch yn fy rôl arweiniol mewn perthynas ag adfywio, sut y gallwn gysylltu hynny mewn modd cyfannol, nid yn unig adfywio ac adfywhau cymuned a chanol y dref, ond mynd i'r afael ag anghenion tai a'r angen am dai gweddus hefyd yn y broses.

Gwyddom fod llawer o resymau pam fod cartrefi'n wag, felly mae angen sicrhau bod amrywiaeth o offer ar gael i ddod â hwy yn ôl i ddefnydd. Felly, rwyf wedi gofyn i swyddogion archwilio sut y gallem gynorthwyo awdurdodau lleol yn well i ddefnyddio eu pwerau gorfodi i ddod â chartrefi gwag yn ôl i ddefnydd, ac yn sicr, credaf fod hwn yn faes lle gallwn ychwanegu mwy o werth.

Cefnogir ein hymrwymiad i fynd i'r afael â digartrefedd, gan gynnwys cysgu allan, â buddsoddiad ychwanegol sylweddol o £30 miliwn. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiad ar gyfer Tai yn Gyntaf a chymorth i amrywiaeth o fentrau fel rhan o'n cynllun gweithredu cysgu allan.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn eu hymateb i ymchwiliad y Cynulliad i gysgu allan yng Nghymru, dywedodd cyngor dinas Caerdydd y gall llawer o bobl sy'n cysgu allan barhau i fod wedi'u hynysu ar y strydoedd gan nad ydynt am gael llety mewn hosteli. Y llynedd, gwrthododd Llywodraeth Cymru gais am arian gan Gyngor Dinas Casnewydd i ddarparu podiau digartrefedd ar gyfer pobl sy'n cysgu allan. Roedd hynny'n ddigalon iawn. Yn gynharach y mis hwn, cafwyd adroddiadau y bydd cynllun ar gyfer troi cynwysyddion llongau yn llety yn dod i Gaerdydd, ar ôl cael ei dreialu ym Mryste. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y dylid annog syniadau arloesol o'r fath er mwyn mynd i'r afael â chysgu allan yng Nghymru mewn perthynas â'r bobl nad ydynt eisiau llety mewn hosteli yng Nghymru, am ba reswm bynnag?

Fel Llywodraeth, ein prif amcan yw cefnogi ymyrraeth gyda'r bwriad o gefnogi pobl i osgoi cysgu allan fel cam gweithredu cyntaf. O'r £30 miliwn ychwanegol, darperir £12 miliwn i'r awdurdodau lleol i gynyddu eu cymorth i bobl sy'n dweud eu bod yn ddigartref. Fel y dywed yr Aelod yn gwbl gywir, ceir llawer o resymau pam nad yw pobl yn teimlo ei bod yn iawn iddynt, neu'n briodol iddynt yn wir, fynd i aros mewn hostel, felly dyna pam fod Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol a'n partneriaid yn y trydydd sector i sicrhau y gallwn fabwysiadu ymagwedd gyfannol sy'n ystyried yr unigolyn a'r amgylchiadau unigol. Cyfeiria'r Aelod at fenter podiau Cyngor Dinas Casnewydd a ddaeth gerbron Llywodraeth Cymru cyn hynny. Er y credaf fod Llywodraeth Cymru yn deall y bwriad y tu ôl i'r podiau hyn a'r broblem y maent yn ceisio mynd i'r afael â hi, roedd pryderon ynghlwm wrth eu defnydd a pha opsiynau eraill sydd ar gael ar gyfer ariannu, gyda phob pod yn costio oddeutu £6,000. Fodd bynnag, rydym yn awyddus i weithio gyda phob un o'n partneriaid a'n rhanddeiliaid i edrych ar sut y gellir rhoi camau ar waith i fynd i'r afael â chysgu allan a digartrefedd yng Nghymru, ym mhob un o'n dinasoedd a'n trefi.

Hoffwn ddychwelyd at fater carcharorion CEM Caerdydd yn troseddu ar ôl cael eu rhyddhau fel y gallant gael to uwch eu pennau. Mae gan y Blaid Lafur yn y Llywodraeth hanes blaenorol o addo datrys y broblem hon. Ym mis Rhagfyr 2015, cafwyd addewid gan y Gweinidog cymunedau, Lesley Griffiths, y byddai carcharorion sy'n wynebu bod yn ddigartref yn cael cymorth am 56 diwrnod cyn iddynt gael eu rhyddhau. Wrth lansio'r llwybr cenedlaethol yr honnodd y byddai'n rhoi Cymru ar y blaen i weddill y DU, dywedodd

'Heb os nac oni bai, mae llety sefydlog yn ffactor allweddol wrth geisio torri cylch troseddu.'

Yna, lansiwyd fframwaith y llynedd gan y Gweinidog llywodraeth leol, Alun Davies, i ddarparu newid cadarnhaol ar gyfer y rheini sydd mewn perygl o droseddu. Fe gyhoeddodd yn groyw iawn ymrwymiad y Llywodraeth i leihau—ac rwy'n dyfynnu:

'troseddu ac aildroseddu, er mwyn helpu i sicrhau bod ein cymunedau’n parhau’n ddiogel.'

Rydym wedi cael digon o eiriau calonogol gan gyn-Weinidogion yn y gorffennol, ond fel y dangosodd adroddiad y bwrdd monitro annibynnol yr wythnos diwethaf, mae'r dyfodol yn parhau i fod yn llwm iawn i lawer o garcharorion pan gânt eu rhyddhau o'r carchar. Sut y byddwch yn sicrhau bod eich mentrau newydd yn gwneud yn well na'ch mentrau blaenorol?

Diolch. Mae'r Aelod yn llygad ei lle, yn enwedig yn CEM Caerdydd, o ran yr effaith y gall dedfrydau tymor byr ei chael, yn enwedig y 56 diwrnod, oherwydd os ydych yn y carchar am gyfnod byr iawn, mae'n gyfnod digon byr i gael effaith ar eich llety blaenorol, a llety eich teulu o bosibl. Ac a dweud y gwir, mae'n her i sicrhau bod y llety cywir ar gael wedi hynny. Mae'n rhywbeth y gwn fod y Gweinidog yn ymwybodol iawn ohono ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar fynd i'r afael â hyn fel mater o frys.

Ar yr un pwnc, Weinidog, o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi cael gwared ar garcharorion o'r categori angen blaenoriaethol, a bod protocol wedi'i roi ar waith wedyn a ddylai fod wedi cysylltu sefydliadau ac asiantaethau er mwyn sicrhau bod gan garcharorion do uwch eu pennau wrth gael eu rhyddhau, ymddengys nad yw hynny'n gweithio'n dda iawn, o ystyried yr ystadegau y cyfeiriodd Leanne Wood atynt. Tybed, bellach, yn y sefyllfa hon, a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych eto ar sefyllfa pobl sy'n gadael carchar, o gofio'r goblygiadau amlwg i'w hiechyd a'u lles os ydynt yn cysgu allan a heb gartref diogel, yn ogystal â'r effaith ar aildroseddu.

A gaf fi ddiolch i John? Gwn fod gan yr Aelod, yn ei rôl fel Cadeirydd y pwyllgor, gryn ddiddordeb yn y maes hwn. Gwnaethoch bwyntiau tebyg iawn i'r rhai a wnaeth Leanne. Cyfeiriaf yn ôl at yr adroddiad yr wythnos diwethaf gan y bwrdd monitro annibynnol ar gyfer CEM Caerdydd, a oedd yn cynnwys canfyddiadau llwm iawn. Rydym yn cydnabod bod problem benodol yn CEM Caerdydd gyda lefelau uchel o ddedfrydau byr, a'r effaith a gaiff hynny. Fodd bynnag, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod yn y Siambr yr wythnos diwethaf, rydym yn disgwyl gweld gwelliannau yn safonau a chapasiti'r cwmnïau adsefydlu cymunedol, sy'n darparu gwasanaethau adsefydlu ar ran y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Mae gan awdurdodau lleol rôl allweddol i'w chwarae, ac rydym wedi darparu adnoddau ychwanegol yn y maes drwy'r grant atal digartrefedd. Yn sicr, rydym yn cydnabod yr hyn a ddywedodd yr Aelod er mwyn sicrhau bod yr adolygiad a wnawn o angen blaenoriaethol yn arwain at welliannau yn y maes hwn.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson—David Melding.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ddirprwy Weinidog, gwyddoch fod cael cartref diogel a fforddiadwy yn angen sylfaenol, heb os, a gall amgylchedd sefydlog helpu i gynnal iechyd a lles. Felly, heddiw, rwy'n siŵr y byddwch yn ymuno gyda mi i groesawu menter Tai Pawb a'r Sefydliad Tai Siartredig i gyhoeddi adroddiad ar iechyd meddwl o fewn y sector rhentu preifat. Credaf ei fod yn faes da iawn i ganolbwyntio arno. Canfu fod bron i draean o sefydliadau cymorth yn teimlo nad yw tenantiaid yn y sector preifat byth yn cael digon o gymorth. Yn ddiddorol, mae bron i hanner y landlordiaid yn teimlo nad ydynt byth yn cael digon o gymorth a gwybodaeth iddynt allu cefnogi tenantiaid, yn enwedig tenantiaid â phroblemau iechyd meddwl. Felly, heddiw, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r adroddiad hwn, ac a wnewch chi helpu i ledaenu ei ganfyddiadau pwysig iawn?

Yn sicr, rwy'n ymuno â chi i groesawu'r adroddiad a'r canfyddiadau a'r materion a godwyd ganddo heddiw. Bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol a minnau, wrth gwrs, yn archwilio'r canfyddiadau hynny gyda chrib fân ac yn ymateb maes o law. A chredaf eich bod yn gwbl iawn i godi'r pwynt ynghylch cymorth nid yn unig i denantiaid, o ran eu hiechyd meddwl, a'r effaith a gaiff hynny ar allu rhywun i sicrhau a chynnal cartref gweddus a sefydlog, ond mewn gwirionedd, y manteision a'r cymorth i landlordiaid ac asiantaethau hefyd, sy'n eu galluogi nid yn unig i gynorthwyo tenantiaid, ond i allu diogelu sefydlogrwydd y denantiaeth hefyd.

Wel, yn sicr, rwy'n croesawu'r hyn a ddywedwch, Ddirprwy Weinidog, a'ch cefnogaeth gyffredinol. I denantiaid, gall y straen a'r pryder a wynebant wrth i ôl-ddyledion rhent gronni, er enghraifft, waethygu problemau iechyd meddwl sy'n bodoli eisoes, ac i rai, wrth gwrs, gallant achosi'r problemau iechyd meddwl hynny. A gall y newidiadau gwybyddol ac ymddygiadol sy'n aml yn dod law yn llaw â phroblemau iechyd meddwl ei gwneud yn anodd iawn i osgoi ôl-ddyledion yn y lle cyntaf, neu eu datrys pan fyddant wedi digwydd. Nawr, mae landlordiaid cymdeithasol yn rhoi llawer o sylw i'r ffenomenau hyn, ac ar ddau o brif argymhellion yr adroddiad hwn—y dylai Llywodraeth Cymru ddarparu gwybodaeth gynhwysfawr i landlordiaid ac asiantaethau gosod tai ynghylch cymorth iechyd meddwl lleol a chenedlaethol, ac y dylai Rhentu Doeth Cymru ei gwneud yn ofynnol i holl landlordiaid y sector preifat gwblhau modiwl ar iechyd meddwl er mwyn gwella eu gwybodaeth ynglŷn â sut i gael mynediad at gymorth i denantiaid sydd â phroblemau iechyd meddwl—a fyddwch yn cefnogi'r syniadau arloesol hyn?

Rydych yn llygad eich lle eu bod yn syniadau arloesol iawn, a dyma'r math o syniadau sydd eu hangen arnom yn rhan o'n trafodaeth ynglŷn â'r ffordd y gweithiwn ar y cyd yng Nghymru i wneud gwahaniaeth i'n cymunedau a'r bobl yn ein cymunedau. Mae'r syniad o weithio gyda Rhentu Doeth Cymru i lunio modiwl ar iechyd meddwl yn bendant yn un y dylid ei ystyried, ond gan mai uwch-eilydd wyf fi heddiw, byddai'n gas gennyf roi geiriau yng ngheg y Gweinidog, ond rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y byddai ganddi gryn ddiddordeb ynddo.

Rwy'n croesawu eich gêm lawn heddiw, fel petai, fel yr uwch-eilydd—[Chwerthin.]—ac rwy'n siŵr y gallwch ffurfio eich barn eich hun ac annog y bos i wneud rhywbeth ynglŷn â hyn. Mae'n arwyddocaol iawn, yn fy marn i, fod undod yn y sector, gan gynnwys y sefydliadau sy'n cynrychioli'r landlordiaid preifat. Ac mae'n faes sy'n tyfu—mae oddeutu 20 y cant o bobl bellach yn y sector rhentu preifat, ac mae llawer ohonynt yn eithaf agored i niwed, gallant fod ar incwm isel a gallai fod ganddynt gyflyrau iechyd eisoes. Ac felly, credaf fod hwn yn faes polisi cyhoeddus sy'n galw am gefnogaeth drawsbleidiol, a buaswn yn dweud bod angen ei wella neu ei ddatblygu i fodloni tueddiadau modern. A chredaf y byddai'r rhan fwyaf o landlordiaid y sector preifat yn neidio at y cyfle i dderbyn y math hwn o gymorth, cyngor a hyfforddiant, gan y bydd yn eu galluogi i gynnal eu tenantiaethau hirdymor hir a'u ffrydiau incwm. Felly, mewn gwirionedd, rwy'n tybio bod hyn er budd y landlord yn ogystal â'r tenant.

Mae argymhelliad pellach yn yr adroddiad heddiw yn datgan y dylid cynnwys cynrychiolwyr o'r sector rhentu preifat yn strwythurau llywodraethu'r rhaglen Cefnogi Pobl. A wnewch chi edrych ar yr argymhelliad hwn, argymhelliad arloesol arall, a gweithredu arno cyn gynted â phosibl? Ac a wnewch chi hefyd ganmol y gwaith a wnaed gan y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, a'u hymdrechion yn wir, a amlygwyd yn yr adroddiad heddiw, i leihau anghydraddoldeb a gwahaniaethu yn y sector rhentu preifat?

Yn sicr, rwy'n cymeradwyo unrhyw ymdrechion i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb a gwahaniaethu yn y sector yng Nghymru, ac yn y wlad yn gyffredinol. Rydych yn llygad eich lle wrth ddweud, fel y dywedasom ni, ei fod yn fater o fwy nag ystyried ac edrych ar yr adolygiad a'r cynigion arloesol a geir ynddo, a fydd nid yn unig yn sicrhau manteision posibl i'r tenantiaid, ac yn mynd i'r afael yn benodol ag anghydraddoldeb ac unrhyw wahaniaethu y gall tenant ei wynebu oherwydd eu problemau iechyd meddwl eu hunain, ond ei fod hefyd yn darparu sicrwydd a thenantiaethau estynedig hirdymor ar gyfer landlordiaid. Ac i ailadrodd, byddwn yn sicr yn ystyried ac yn edrych ar ganfyddiadau'r adolygiad gyda chryn ddiddordeb.

Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd. 

Diolch, Lywydd. O ystyried y ffars gostus a hirfaith yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i gyflwyno set o raddfeydd cyflog a thelerau ac amodau a bennir yn genedlaethol er mwyn rheoli cyflogau uwch swyddogion a phrif swyddogion drwy fframwaith cenedlaethol?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydych yn codi nifer o bwyntiau allweddol. Mae materion gweithlu lleol yn faterion i'r awdurdodau lleol unigol ar hyn o bryd. Yn amlwg, rydych yn codi nifer o faterion allweddol, a materion y gellir eu hystyried mewn perthynas â deddfwriaeth yn y dyfodol.

A fyddech yn cytuno y byddai cael un raddfa gyflog ledled Cymru yn cael gwared ar yr amrywiannau a welwn rhwng prif weithredwyr a chyfarwyddwyr ledled Cymru, yn rhoi terfyn ar gystadleuaeth a'r math o farchnad fewnol sydd gennym ar hyn o bryd, ac yn rhoi diwedd ar sefyllfaoedd fel yr un a welwyd yng Nghaerffili rhag digwydd eto yn y dyfodol?

O ran creu—mae'r Aelod yn codi cwestiwn diddorol iawn; fe'i codwyd o'r blaen, o ran y potensial ar gyfer un raddfa gyflogau gwasanaethau cyhoeddus ganolog. Ac yn amlwg, mae angen gwneud unrhyw beth o'r fath mewn partneriaeth a thrwy drafod gyda chynrychiolwyr undebau llafur mewn llywodraeth leol, yn ogystal â chynrychiolwyr llywodraeth leol. Mae pethau fel—yn amlwg, fe nodoch chi'r manteision, ond gallant hefyd greu heriau amlwg, os oes unrhyw ad-drefnu o'r fath, o ran cysoni graddfeydd cyflog.

Mae gennym un raddfa gyflog ar gyfer staff y Cynulliad Cenedlaethol, un raddfa gyflog ar gyfer staff y byrddau iechyd. Pam nad oes gennym un ar gyfer llywodraeth leol? Beth sy'n eich dal yn ôl?

Credaf fod yr Aelod yn nodi rhai pwyntiau pwysig iawn, o ran sut y dylem symud ymlaen, ac o ran gweithio gyda'n gweithlu diwyd mewn llywodraeth leol y dibynnwn arnynt er mwyn cael y gwasanaethau sy'n gwneud gwahaniaeth i'n bywydau bob dydd. Ac yn sicr, mae'n rhywbeth yr hoffai'r Aelod ei drafod gyda ni ymhellach y gallwn ei ystyried yn y dyfodol.

The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.

Diolch, Lywydd. Y tro diwethaf y cawsom y cwestiynau hyn yn y Siambr, bûm yn trafod gyda'r Gweinidog, Julie James, beth oedd ei syniadau ynglŷn â'r system gynllunio yng Nghymru. Nawr, yn ddiweddarach yn y sesiwn honno, codwyd materion penodol gan un neu ddau o'r Aelodau ynghylch ceisiadau lluosog am ddatblygiadau tai ar raddfa fawr yn eu hardaloedd. Mae hon yn broblem barhaus, wrth gwrs, mewn sawl rhan wahanol o Gymru, fel y gwyddoch, rwy'n siŵr, Weinidog. Nawr, rydych newydd groesi drosodd o'r portffolio amgylchedd, felly byddwch hefyd yn ymwybodol iawn o'r ystyriaethau amgylcheddol. A ydych yn credu bod y system gynllunio yn rhoi digon o ystyriaeth i effeithiau amgylcheddol?

Pan fyddwn yn rhoi sylw i ddatblygiadau mawr, mae'r Aelod wedi nodi—fel y gŵyr llawer o'r Aelodau o'u bagiau post eu hunain—yr angen i ystyried, yn rhan o'r broses honno, ac yn rhan o'r cynlluniau datblygu lleol, y seilwaith lleol hwnnw yn ogystal â'r effaith ar yr amgylchedd. Ac yn ddiweddar cawsom adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru', er mwyn ehangu'r cyd-destun hwnnw, ac i ystyried pethau mewn modd mwy cyfannol.

Iawn. Ac wrth gwrs, nid oes llawer o amser ers hynny, felly bydd angen inni edrych ar hynny yn nes ymlaen. Ond yn amlwg, fel y dywedwch, ceir goblygiadau o ran seilwaith yn sgil y datblygiadau tai mawr hyn, o ran gosod y seilwaith sy'n angenrheidiol bob amser. Nawr, mae un pwynt penodol mewn perthynas â'r mater hwn yn ymwneud â'r defnydd o gytundebau adran 106. Amodau yw'r rhain sydd ynghlwm wrth geisiadau cynllunio, lle mae'n rhaid i'r datblygwr ddarparu cyfleusterau cymunedol penodol, a allai fod yn barc, llyfrgell, maes chwarae, neu a allai fod yn rhan arall o'r seilwaith. Cafwyd cwynion nad yw llawer o ddatblygwyr wedi darparu'r cyfleusterau y dywedasant y byddent yn eu darparu. A ydych yn credu bod y gwaith o orfodi cytundebau adran 106 wedi bod yn ddigon cadarn?

Yn amlwg, mae cytundebau 106 yn cynnig cyfle i gymunedau lleol sicrhau manteision ehangach o ddatblygiadau mawr, neu ddatblygiadau yn eu hardal. Ac yn amlwg, pan roddir sicrwydd i bobl leol yn rhan o'r cynnig ar ei ffurf gychwynnol, rydym yn cydnabod y bydd yn dod law yn llaw â gwahanol gytundebau a phrosiectau datblygu cymunedol—mae'n creu pryderon pan nad yw hynny'n digwydd. Ac yn sicr, mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried o ran sut y gwnawn yn siŵr fod pobl leol yn hyderus ein bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol, a thrwy'r cynlluniau datblygu lleol, i sicrhau bod manteision llawn cytundebau adran 106 yn cael eu gwireddu.

Rwy'n falch eich bod yn gweld bod hyn yn broblem, a gobeithio y gallwn gael datganiad gennych ar hyn maes o law efallai, a gweld beth yw barn eich adran ar hyn, gan y credaf ei fod yn rhywbeth sy'n peri pryder i gymunedau presennol pan fydd datblygiadau mawr newydd yn cael eu hadeiladu ac nid yw'r pethau hyn a addawyd ar waith ganddynt. Gall anghenion tai ar raddfa fawr fod yn heriol i'r amgylchedd. Roeddem yn sôn yn gynharach, mewn ymateb i gwestiwn gan Mike Hedges, ynglŷn â datblygiadau ar raddfa fach. Roedd Mike yn sôn am hunanadeiladu yn benodol. Nid wyf am eich holi ynglŷn â'r mater penodol hwnnw, gan ein bod wedi trafod hynny, ond i ba raddau y dylid cael rhagdybiaeth yn gyffredinol, yn y dyfodol, o blaid datblygiadau tir llwyd?

Mae'r Aelod yn codi'r cyfleoedd rydym wedi eu trafod yn gynharach yn y Siambr hon ar gyfer hunanadeiladu a galluogi mwy o gyfleoedd i hunanadeiladu drwy ein rhaglen newydd, yn ogystal â mwy o gyfleoedd i ddatblygwyr adeiladau ac adeiladwyr bach a chanolig yng Nghymru. Mae'r 'Polisi Cynllunio Cymru' diwygiedig wedi'i gyhoeddi, ac mae hwnnw'n ceisio mynd i'r afael â nifer o'r materion sy'n gysylltiedig â chyflenwi tai a godwyd yn y Siambr heddiw drwy gyflwyno mwy o drylwyredd a her yn y broses o lunio cynlluniau o ran dyraniad safleoedd tai.

Mae llywodraeth leol yn darparu gwasanaethau hanfodol sy'n cefnogi pobl a chymunedau. Mae cael adborth yn rhan bwysig o hyn, ac roedd 77 y cant o'r ymatebwyr i'r arolwg cenedlaethol diweddaraf yng Nghymru yn fodlon â'u gallu i gael mynediad at y gwasanaethau a'r cyfleusterau y maent eu hangen.

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Byddwch wedi darllen, gyda pheth pryder, heb os, yr adroddiadau yr wythnos diwethaf fod awdurdodau lleol yng Nghymru wedi derbyn 87,000 o gwynion mewn perthynas â cholli casgliadau sbwriel. Yn fy etholaeth fy hun, wrth gwrs, mae gennym drefn lle gall colli casgliad sbwriel olygu y gall pobl fynd hyd at wyth wythnos heb i'w gwastraff gael ei gasglu, sy'n amlwg yn annerbyniol. Ac yn wir, yng Nghonwy, roedd oddeutu 10 y cant o'r 87,000 o gwynion yn ymwneud â'r un awdurdod lleol penodol hwnnw.

Nawr, mae'n rhaid i awdurdodau lleol yng Nghymru lynu at reolau Llywodraeth Cymru. Yr hyn y mae llawer o bobl yn fy etholaeth yn gofyn amdano yw mwy o ystyriaeth o'r fformiwla ariannu llywodraeth leol er mwyn sicrhau setliad teg ar gyfer awdurdod lleol Conwy, ond maent hefyd yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddiogelu cymunedau lleol drwy fynnu bod cynghorau lleol yn casglu gwastraff ar sail fwy rheolaidd. Felly, buaswn yn ddiolchgar pe gallech ddweud wrthyf beth rydych yn ei wneud i edrych ar y fformiwla ariannu i sicrhau ei fod yn deg â gogledd Cymru, a Chonwy yn arbennig, a pha waith rydych yn ei wneud gyda'ch swyddogion i edrych ar amseroldeb ac amlder y casgliadau gwastraff er mwyn amddiffyn y cyhoedd rhag y niwed posibl a all ddeillio o hynny i'r amgylchedd ac i iechyd y cyhoedd?

Mae'r Aelod yn codi—a gwn fod hwn yn bwynt y mae'r Aelod wedi'i godi o'r blaen o ran amlder casgliadau gwastraff, a chasgliadau gwastraff gweddilliol yn benodol. Rwy'n gwrthod y demtasiwn i wneud jôc am siarad sbwriel. [Torri ar draws.] Mae'n werth nodi bod yr adroddiadau y cyfeiriwch atynt, mewn gwirionedd, yn un o'r 10 cwyn uchaf ar gyfer yr holl gynghorau yn Lloegr, ond serch hynny, pan fydd hyn yn digwydd, gwyddom ei fod yn peri problem i bobl leol—boed hynny oherwydd y baich o orfod cael gwared ar y sbwriel eich hun neu unrhyw gymhlethdodau yn sgil hynny. Ceir llawer o resymau dros golli casgliadau. Nid wyf yn ymwybodol o'r manylion ar gyfer rhai unigol, a allai fod oherwydd bod cerbydau'n torri, y tywydd, biniau yn y lle anghywir, neu eu bod ychydig yn hwyr. O ran sut y gweithiwn gydag awdurdodau lleol i'w cynorthwyo gyda hyn, bydd yr Aelod yn ymwybodol mai mater i awdurdodau lleol yw amlder eu casgliadau gwastraff. Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi dweud yn glir fod angen inni adeiladu ar ein record ailgylchu. Os ydych yn ailgylchu'r holl ddeunyddiau sych y gallwch eu hailgylchu, gallwch wneud hynny, ac os edrychwch yn eich bin mae mwy o bethau y gallwch eu hailgylchu. Mae angen inni symud i'r cyfeiriad hwnnw o ran cynaliadwyedd ein planed. Mae angen inni wneud hynny yn y ffordd gywir yn ogystal â gweithio gyda thrigolion i wneud hynny, ac mae'n cynnwys sicrhau bod gennym gasgliadau eraill ar waith, megis ar gyfer cewynnau a phadiau anymataliaeth—pethau nad ydych am eu gadael mewn bin du am wythnosau lawer.

O ran gweithio gydag awdurdodau lleol yn y dyfodol, yn enwedig ym maes casglu gwastraff ac ailgylchu a chasglu gwastraff, yn ddiweddarach eleni, byddwn yn bwrw ymlaen gyda'n strategaeth 'Tuag at Ddyfodol Diwastraff', gan edrych ar ba fath o ganllawiau statudol a gyhoeddwn i awdurdodau lleol. Ond ar yr un pryd, roeddwn yn gweithio gyda'r partneriaid mewn awdurdodau lleol ac yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau ein bod yn gweithio mewn ffordd sy'n gweithio nid yn unig iddynt hwy, ond sy'n gweithio ar gyfer dinasyddion y cymunedau hynny hefyd.

Mewn ymateb i'ch cwestiwn o ran y fformiwla ariannu, mae fy nghyd-Aelod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi dweud yn glir, mewn cyfarfodydd gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ac yn y Siambr hon, fod Llywodraeth Cymru yn sicr yn agored i awgrymiadau amgen gan bobl ynglŷn â sut y dylem fynd i'r afael â hynny, ond mae'n rhaid iddynt fod yn deg, mae'n rhaid iddynt fod yn wrthrychol ac mae'n rhaid iddynt gyd-fynd a bod yn berthnasol i awdurdodau lleol ledled Cymru. Ond mae'n sicr yn rhywbeth y mae'r Gweinidog yn barod i'w ystyried a'i brofi.

Weinidog, un o'r gwasanaethau pwysig a werthfawrogir yn fawr iawn gan ein cymunedau, wrth gwrs, yw gwasanaethau hamdden. Mae rhai cynghorau yn buddsoddi'n helaeth iawn ar hyn o bryd, yn enwedig fy nghyngor i, Rhondda Cynon Taf. Wrth gwrs, mae eraill, oherwydd eu sefyllfa ariannol, yn edrych ar gau gwasanaethau. Wrth gwrs, mae canolfannau hamdden awdurdodau lleol, sydd hefyd yn tueddu i gynnig gwell telerau ac amodau ar gyfer eu staff, o dan anfantais o gymharu ag ymddiriedolaethau canolfannau hamdden sy'n cael eu sefydlu am eu bod wedi'u heithrio rhag gorfod talu ardrethi busnes. Mae'r canolfannau hamdden hynny sy'n ymddiriedolaethau, sy'n aml yn gyn-ganolfannau hamdden cyhoeddus a roddwyd i ymddiriedolaethau, yn elwa ar oddeutu £5.5 miliwn oherwydd yr esemptiad rhag ardrethi busnes. Ond wrth gwrs, mae'n rhaid i ganolfannau hamdden awdurdodau lleol dalu'r ardrethi busnes hynny. Mae Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, yn talu £850,000 y flwyddyn yn y cyswllt hwnnw. A ydych yn cytuno â mi, er mwyn cynnal boddhad y cyhoedd mewn gwasanaethau hamdden, i gynnal y gwasanaethau hamdden hynny, fod angen mwy o chwarae teg? Tybed a wnewch chi argymell yn awr y dylid eu trin yr un fath ac y dylid eithrio canolfannau hamdden awdurdodau lleol yn awr rhag gorfod talu ardrethi busnes.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n codi pwynt da iawn ynglŷn â sut y mae hyn yn dal i fod o dan ofal y cyngor yn ei awdurdod ei hun, ond mae llawer o awdurdodau wedi ystyried trosglwyddo asedau fel dewis amgen yn ogystal â chyfleusterau a weithredir gan y gymuned. Fe sonioch chi am y gwahaniaeth statws o ran rhyddhad ardrethi annomestig o ran beth sy'n eiddo i gyngor awdurdod lleol neu i ymddiriedolaeth.

Mae'n rhaid i ganolfannau hamdden dalu ardrethi annomestig, fel y dywedwch. Gan fod hwn yn fater ar gyfer i'r Gweinidog cyllid, sy'n gyfrifol am y math hwn o drethiant, rwy'n fwy na pharod i—. Mae'r Gweinidog yn amlwg yn y Siambr ac wedi clywed y drafodaeth hon, ond rwy'n fwy na pharod, drwy'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol hefyd, i gael y sgwrs honno gyda'r Gweinidog cyllid.

Mae ymchwil a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2017 yn awgrymu y gallai systemau draenio cynaliadwy sy'n cydymffurfio ac sydd wedi'u cynllunio'n dda arbed bron i £1 biliwn i Gymru mewn costau cyfalaf adeiladu yn unig erbyn 2021 ac y gallant ysgogi manteision ehangach nid yn unig i'n hamgylchedd, ond i'r economi ehangach, o £20 miliwn y flwyddyn.

Gwn beth y mae'r Gweinidog yn ei ddweud, ond mae hefyd yn dweud wrthym, fel y gwnaiff Gweinidogion eraill, fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynyddu'r cyflenwad tai yn sylweddol a chymaint o flaenoriaeth yw hyn. Er bod ganddi gyfiawnhad teilwng, heb os, dros y rheoliadau penodol, a yw'n derbyn bod cyfaddawd i'w gael rhwng rheoliad o'r fath sy'n gwneud adeiladu tai yn fwy drud ac yn anos i bobl a allai ei wneud, a faint o dai a fydd yn cael eu cyflenwi?

A wnaiff hi hefyd ystyried y cwynion a gefais gan adeiladwyr tai ynghylch anghysondeb gwahanol gyrff cymeradwyo draenio o ran dehongli'r rheoliadau hyn a bwriad gwahanol awdurdodau cynllunio i ddarparu canllawiau ar wahân a allai fod yn groes i'w gilydd o ran sut y dylent roi sylw i'r rheoliadau hyn?

O ran dehongliad cyrff cymeradwyo'r systemau draenio cynaliadwy o'r rheoliadau, mae'r systemau draenio cynaliadwy, fel mater sy'n ymwneud â dŵr, yn fater i Weinidog yr Amgylchedd, ond deallaf y dylai awdurdodau lleol fod wedi derbyn canllawiau mewn perthynas â'r cyrff cymeradwyo a sut y rhoddir hynny ar waith.

Ni chredaf y gallwn anwybyddu'r ffaith ein bod yn gwybod y bydd systemau draenio trefol cynaliadwy yn arwain at ostyngiad o 30 y cant o ran nifer yr achosion o ddifrod oherwydd llifogydd, ac ni chredaf fod hwn yn fudd y gallwn ddewis ei anwybyddu. Clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud o ran—. Rwy'n ymwybodol o'r dystiolaeth mewn papur a gyflwynwyd i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn gynharach y mis hwn. Honnai y gallai rheoliadau'r systemau draenio cynaliadwy arwain at leihad o 20 y cant o ran dwysedd ystadau tai, ond nid yw hyn yn cyd-fynd â chanfyddiadau'r ymchwil gan Environmental Policy Consulting a gomisiynwyd gennym ac a gyhoeddwyd ym mis Ionawr 2017, ac a ddaeth i'r casgliad, lle caiff systemau draenio cynaliadwy eu cynnwys yn rhan o gynlluniau datblygiadau o'r cychwyn cyntaf, nad yw'n ymddangos y ceir unrhyw effaith ar nifer yr unedau tai, ac mae hyn yn cyd-fynd â gwaith ymchwil ystod eang o gyrff proffesiynol. Fodd bynnag, byddwn yn parhau i weithio gydag adeiladwyr tai, awdurdodau lleol a'r holl randdeiliaid i fonitro cynnydd y polisi hwn, a byddwn yn gadarn nid yn unig yn ein nod o ddatblygu dulliau effeithiol ac effeithlon hirdymor a chynaliadwy o leihau perygl llifogydd, ond yn ein nod hefyd o adeiladu mwy o dai.

Mae rhwymedigaeth gynllunio yn gontract preifat cyfreithiol rwymol rhwng datblygwr ac awdurdod cynllunio lleol. Felly, nid yw ymlyniad datblygwr i gytundeb o'r fath yn fater ar gyfer Llywodraeth Cymru.

Well, I disagree with that because there are regular examples now of cases where developers, even once they’ve been given planning consent, refuse to provide the necessary percentage of affordable homes that they have agreed to provide as part of the planning conditions, and the reason, very often, is because they can’t make sufficient profit. Now, if there isn’t a requirement for them to stick to that clause come what may, then why include it in the first place? So, what are you going to do as a Government—and not wash your hands of this issue, because it’s a national problem—to assist local authorities in ensuring that clauses such as this, which designate the number of affordable houses required, are actually respected and delivered by developers?

Clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud. Pan fo rhwymedigaethau cynllunio yn cael eu negodi gan awdurdodau lleol a datblygwyr—ac maent yn cynrychioli amodau pwysig, gan gynnwys amodau y mae llawer ohonom yn y Siambr hon o'u plaid—mae'n bwysig fod y datblygwr yn diogelu hynny er budd y cyhoedd. Fel rwyf wedi'i ddweud eisoes, os yw'r cyhoedd wedi bod yn dilyn cais cynllunio penodol gyda disgwyliad penodol, mae ganddynt hawl i ddisgwyl y cedwir at y rhwymedigaethau hynny, ac rwy'n ymwybodol, fel y dywedwch, o ddatblygwyr sy'n ceisio ailnegodi rhai o'r ceisiadau cynllunio hynny ar ôl sicrhau cydsyniad i ddatblygu. Gwn fod hynny'n rhywbeth y mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, yn ymwybodol iawn ohono, ac mae'n edrych ar y mater.

Ddirprwy Weinidog, buaswn yn ddiolchgar pe gallech egluro i mi faint o gynnydd rydych yn ei wneud mewn gwirionedd o ran dod i benderfyniad ynghylch yr asesiad o'r effaith amgylcheddol sydd ei angen ar gyfer boeler biomas y Barri. Mae'n rhwymedigaeth roeddech yn bwriadu ei chefnogi. Mae rhwymedigaethau'n mynd y ddwy ffordd—fe'u gosodir gan awdurdodau cynllunio ar ddatblygwyr, ond lle mae'r Llywodraeth wedi nodi eu dyhead amlwg i roi rhywbeth ar waith, yna does bosib nad yw 13 mis yn amser digonol i chi allu ffurfio barn a gwneud datganiad yn ei gylch? Mae trigolion yn y Barri, a'r datblygwr hefyd bellach, wedi bod yn aros ers cryn dipyn o amser. A allwch roi syniad clir inni y prynhawn yma, o leiaf o'r amserlen rydych yn gweithio iddi er mwyn caniatáu i'r penderfyniad hwnnw gael ei wneud?

Rwy'n ymwybodol iawn o'r sylwadau a wnaed yn ddyfal eisoes gan yr Aelod ynglŷn â'r mater hwn, ac o'r sylw lleol a chyhoeddus a'r teimlad cyhoeddus wrth ei wraidd, a pham. O ran y penderfyniad, rydych yn gofyn mewn perthynas ag asesiad effaith amgylcheddol y cais cynllunio yr ymdrinnir ag ef gan gyngor Bro Morgannwg, a gwn fod y cyn Brif Weinidog wedi ysgrifennu atoch i ddweud nad oedd yn rhagweld penderfyniad cyn y Nadolig, ond mae eglurhad cyfreithiol pellach ar agweddau ar yr achos wedi bod yn angenrheidiol. Rwy'n deall rhwystredigaeth yr Aelod ynglŷn â hyn a pham ei fod yn gwthio ar ran ei etholwyr, ond rwy'n siŵr y bydd yn cytuno, ar fater fel hwn, ei bod yn bwysig fod pethau'n cael eu gwneud, ac y cawn yr holl ystyriaeth gyfreithiol orau y gallwn ei chael er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud y penderfyniad gorau, a bydd penderfyniad yn cael ei gyhoeddi cyn gynted â phosibl.

Mae'n rhaid i renti fod yn fforddiadwy i bobl sy'n byw mewn tai cymdeithasol. Mae'n ofynnol i landlordiaid cymdeithasol gydymffurfio â pholisi rhenti cyfredol Llywodraeth Cymru, sy'n darparu fframwaith sy'n golygu bod landlordiaid cymdeithasol yn gyfrifol am bennu'r rhenti ar gyfer eu tai a'u tenantiaid eu hunain.

Fy nealltwriaeth i yw bod Llywodraeth Cymru wedi pennu mynegai o 2.4 y cant o gynnydd yn asesiad mis Medi 2018 o'r hyn sy'n rhesymol o ran mynegai prisiau defnyddwyr, ac mae hynny'n golygu bod rhent wythnosol tenantiaid, os ydynt yn denantiaid sicr, yn 2.4 y cant yn unig. Nawr, fy nealltwriaeth i yw nad yw hyn ond yn berthnasol i renti sicr yn unig ac y daw'n weithredol ar 1 Ebrill eleni. Mae nifer o denantiaid wedi bod yn gohebu â mi gan fynegi pryderon ynghylch lefel y cynnydd y maent yn ei wynebu yn y rhenti. Mae un tenant sicr, na fydd, yn amlwg, yn wynebu cynnydd o fwy na 2.4 y cant, hefyd yn wynebu taliadau gwasanaeth am bethau ychwanegol fel addurno, garddio, atgyweirio'r to, y math hwnnw o beth, a dros y blynyddoedd diwethaf, ers i'r tâl gwasanaeth a'r rhent fod ar wahân, mae'n dweud ei bod wedi wynebu cynnydd sylweddol ddwywaith y flwyddyn. Felly, mae hynny wedi arwain at gostau uchel iawn i'r unigolyn dan sylw.

I unigolyn arall, sy'n denant sicr, mae swyddog rhenti yn pennu rhent teg. Cafwyd yr adolygiad diwethaf ym mis Hydref, ac fe'i pennwyd ar gynnydd o 8 y cant dros y ddwy flynedd nesaf. Nawr, mae hynny'n llawer uwch na'r 2.4 y cant. A fy mhryder i yw bod landlordiaid cymdeithasol yn dod o hyd i fylchau sy'n golygu nad ydynt yn cadw at ganllawiau Llywodraeth Cymru o 2.4 y cant, a bod hyn oll yn digwydd yng nghyd-destun prinder llwyr o dai fforddiadwy, a bod pobl ar gyflogau isel yn pryderu na fydd modd iddynt aros yn eu tai rhent cymdeithasol oni bai eu bod yn cael budd-dal tai, sy'n arwain at gymhelliant gwrthnysig i fod yn ddi-waith. Ac yn amlwg, byddai pob un ohonom yn cytuno—

Mae angen i chi ofyn cwestiwn.

Diolch. Ymddiheuriadau. Ac felly, fy mhryder yw, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud am hyn, o ystyried y goblygiadau i denantiaid tai cymdeithasol?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Rwy'n cydnabod bod darparu'r holl dai sydd eu hangen arnom ar draws deiliadaethau yn her, ac yn her nid yn unig i'r rhai sy'n cyflenwi tai, ond heriau i'r bobl sydd angen y tai hynny hefyd.

Rydych yn gwbl gywir i ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu na ddylai rhenti eleni yn y sector tai cymdeithasol gynyddu mwy na 2.4 y cant. Mae landlordiaid tai cymdeithasol unigol wedi dadlau y gall fod angen amrywio'r cynnydd mewn rhenti er mwyn rheoli tai mewn rhannau gwahanol o'u stoc dai. Lle llwyddwyd i ddadlau'r achos hwn, mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno i ganiatáu amrywiad cyfyngedig wedi'i reoli o amgylch cynnydd cyfartalog o 2.4 y cant. Mae'r pwyntiau rydych wedi eu codi o ran yr heriau y mae rhai o'ch etholwyr yn eu hwynebu yn haeddu rhagor o sylw, a hoffwn eich gwahodd efallai i ysgrifennu at y Gweinidog tai ar y mater hwn fel y gallwn archwilio hynny ymhellach.

Mae ailddefnyddio yn chwarae rôl bwysig yn y broses o gyflawni ein huchelgeisiau diwastraff, gyda'r potensial i arbed cannoedd o filoedd o dunelli o wastraff rhwng nawr a'n targed diwastraff yn 2050. Ym mis Tachwedd, cyhoeddais £5.4 miliwn yn ychwanegol ar draws wyth prosiect newydd i wella lefelau ailddefnyddio ac ailgylchu ledled Cymru.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â Reseiclo yng Nghasnewydd, menter gymdeithasol a enillodd y wobr amgylcheddol yng Ngwobrau Busnes Cymdeithasol y llynedd. Sefydlwyd Reseiclo 13 blynedd yn ôl yng Nghrindai, a'i nod yw arbed cymaint â phosibl o bren gwastraff rhag cael ei anfon i safleoedd tirlenwi. Maent yn casglu pren yn bennaf o safleoedd adeiladu yn ne-ddwyrain Cymru, yn gwerthu'r eitemau yn y cyflwr gorau posibl ar gost isel ac yn creu amrywiaeth eang o eitemau o bren wedi'i adfer. Mae'r saith o weithwyr yn gweithio gyda gwirfoddolwyr ac oedolion ag anableddau dysgu i uwchgylchu'r pren, ac mae'r busnes yn ymdopi'n gyfan gwbl ar y ffioedd a godir am wasanaethau casglu a gwerthiant. Felly, gydag oddeutu 5 miliwn tunnell o bren gwastraff yn cael ei gynhyrchu yn y DU bob blwyddyn, pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i gefnogi mentrau fel Reseiclo i wireddu eu huchelgais, ac efallai y gall y Dirprwy Weinidog ymuno â mi ar ymweliad â Reseiclo i weld y gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud ers blynyddoedd lawer?

Diolch i'r Aelod am hynny ac am dynnu sylw at y gwaith rhagorol y mae Reseiclo yn ei wneud. Yn fy rôl flaenorol fel Gweinidog yr Amgylchedd, ac rwy'n dal i fod yn gyfrifol am hyn, rwyf wedi ymweld â nifer o ganolfannau ailddefnyddio: FRAME yn Sir Benfro, Crest Co-operative yng ngogledd Cymru a hefyd, yn fwyaf diweddar, The Shed yn Llantrisant. Felly, rwy'n fwy na pharod i ymuno â chi ar ymweliad ac i longyfarch Reseiclo ar eu gwobr yn bersonol. Mewn gwirionedd, rydym yn sôn am y ffordd y mae'r canolfannau hyn yn darparu manteision amgylcheddol, ond hefyd, fel mentrau cymdeithasol, maent yn dwyn manteision llawer ehangach i'r bobl sydd wedi cael cyfle i gymryd rhan, ac rwyf wedi clywed cymaint o straeon am wirfoddolwyr sydd wedi mynd ymlaen i ddysgu sgiliau a chael swydd yno yn ogystal, felly maent yn newid bywydau pobl yn ogystal â bod o fudd i'r amgylchedd. Dyna pam fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i fuddsoddi mwy mewn mentrau fel y rhain. Fel y dywedasoch, mae'n gwestiwn a ydych yn uwchraddio ac yn defnyddio pren wedi'i adfer—a gwyddom fod pren yn gallu bod yn arbennig o anodd ei ailgylchu oherwydd y cemegau sy'n aml yn cael eu defnyddio arno, felly mae'n wirioneddol dda eu bod yn creu menter mor llwyddiannus o hyn, ac rwy'n fwy na pharod i ddod ar ymweliad.

Rydym wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad tai cydweithredol yng Nghymru a thai dan arweiniad y gymuned yn fwy cyffredinol. Drwy ein prosiect tai cydweithredol yng Nghymru, rydym yn ariannu, gyda Chanolfan Cydweithredol Cymru, er mwyn annog, hybu a chefnogi tai cydweithredol.

O, mae'n ddrwg gennyf; nid oeddwn yn siŵr a oeddech wedi gorffen.

Er bod tai cydweithredol yn darparu cyfran sylweddol o anheddau mewn llefydd mor amrywiol ag Efrog Newydd, Vancouver a'r gwledydd Llychlyn, nid yw'n darparu llawer o dai yng Nghymru. A wnaiff y Gweinidog sefydlu tasglu neu gymryd camau i nodi beth sydd angen ei wneud i gynyddu tai cydweithredol yn sylweddol yng Nghymru? Credaf ei fod yn rhywbeth sydd ar goll yng Nghymru ac mae'n gyfle i gynyddu nifer y tai, ac mae pawb ohonom yn dweud ein bod eisiau gwneud hynny.

Mae'r Aelod yn sôn am fentrau arloesol sy'n digwydd mewn mannau eraill, nid yn unig yn Ewrop ond ar draws y byd. Rwy'n cytuno bod yna bethau y gallwn eu dysgu o fannau eraill yn y maes tai a meysydd polisi cyhoeddus eraill yn ogystal. Yn yr un modd, mae yna bethau y gallai gwledydd eraill eu dysgu gennym ni. Mae gennym fentrau arloesol mewn perthynas â thai cydweithredol yng Nghymru. Ar hyn o bryd, mae'r rhain ar raddfa gweddol fach, ond mae rhai'n amlwg yn fwy llwyddiannus nag eraill, ac mae angen i ni ddysgu o'r enghreifftiau hyn a'u hymestyn yn seiliedig ar y gwersi a ddysgwyd.

Mae gennym eisoes nifer o grwpiau arbenigol ar y pwnc hwn. Mae Canolfan Cydweithredol Cymru, sy'n cael arian grant gan Lywodraeth Cymru, ac mae gennym grŵp rhanddeiliaid tai cydweithredol hefyd, lle mae Tai Cymunedol Cymru, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yn ogystal â'r grwpiau tai dan arweiniad y gymuned eu hunain wedi ymuno â Chanolfan Cydweithredol Cymru a'r Cydffederasiwn Tai Cydweithredol. Ar hyn o bryd, nid ydym wedi ein hargyhoeddi o rinweddau cael grŵp arbenigol arall, ond credaf ei fod yn sicr yn rhywbeth y gall y grwpiau arbenigol hyn ei ystyried i sicrhau eu bod yn dysgu o enghreifftiau mewn rhannau eraill o'r byd a gweld sut y gallant gymhwyso'r rheini'n llwyddiannus yma yng Nghymru.

Yn olaf, cwestiwn 9, Nick Ramsay.

Y ffordd orau o gynllunio'n effeithiol mewn ardaloedd gwledig yw sicrhau bod cynlluniau datblygu lleol ar waith sy'n amlinellu'r strategaeth gynllunio ar gyfer ardaloedd gwledig. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru: Argraffiad 10' yn cynnwys canllawiau cynllunio cryfach ar gyfer ardaloedd gwledig drwy wneud creu lleoedd effeithiol yn ofynnol er mwyn sicrhau bod datblygiadau'n hyrwyddo ffyniant, iechyd a llesiant.

Diolch i chi, Ddirprwy Weinidog. Ac rydych wedi rhagweld fy nghwestiwn drwy sôn am broses y cynlluniau datblygu lleol. Cynhaliais gymhorthfa yn archfarchnad Morrisons yn y Fenni yn ddiweddar—model poblogaidd bob amser. Gallaf weld bod Lynne Neagle yn cytuno ac yn eu cynnal hefyd. [Chwerthin.] Un mater sy'n codi'n gyson yn fy nghymorthfeydd ar hyn o bryd yw cynllunio ac yn benodol, nifer y ceisiadau cynllunio sy'n cael eu cyflwyno y tu allan i gynlluniau datblygu lleol awdurdodau lleol. Pa arweiniad rydych yn ei roi neu y mae'r Gweinidog wedi'i roi i awdurdodau lleol mewn perthynas ag ymdrin â'r ceisiadau hyn? Teimlaf fod fy etholwyr yn derbyn bod yn rhaid cael mwy o dai a bod yn rhaid adeiladu mwy ond maent yn pryderu ynglŷn â chadernid y broses ac os ydych am gael proses ar gyfer cynlluniau datblygu lleol, a fyddech yn cytuno ei bod yn well fod ceisiadau'n mynd drwy'r broses honno yn hytrach na'u bod yn cael eu gweld yn cael eu rhuthro, ac o bosibl yn amhriodol yn y tymor hwy?

Unwaith eto, mae'r Aelod yn codi pwyntiau pwysig o ran hyder y cyhoedd yn y prosesau sydd ar y gweill. Credaf fod yna wên gyfarwydd ar wyneb sawl un ohonom pan sonioch am gymorthfeydd archfarchnadoedd—treuliodd llawer ohonom yn y lle hwn oriau lawer mewn un ohonynt. [Anghlywadwy.]—mae nifer o awdurdodau lleol wrthi'n adolygu eu cynlluniau datblygu ar hyn o bryd. Pan ddaw'n bryd i Lywodraeth Cymru ystyried a chymeradwyo adolygiad, bydd yn ystyried a yw'r cynllun yn bodloni anghenion cymunedau lleol a'i chanllawiau ei hun. Un o amcanion y Llywodraeth hon a'r Gweinidog yw bod cynllun datblygu lleol unrhyw awdurdod lleol yn cael ei ddatblygu yng nghyd-destun cynllun rhanbarthol, ac rwy'n falch bod cynnydd wedi'i wneud bellach ar ddatblygu cynllun rhanbarthol o'r fath yn ne-ddwyrain Cymru. Os yw awdurdod lleol yn ystyried cymeradwyo datblygiad arwyddocaol iawn sydd y tu hwnt i'w gynllun datblygu lleol ei hun, mae gan Lywodraeth Cymru bŵer i alw cais o'r fath i mewn ac mae wedi gwneud hynny'n ddiweddar. Ond mae'r Aelod yn ymwybodol na allaf roi sylwadau ar unrhyw geisiadau unigol.

Thank you, Deputy Minister.

The next item is the topical questions, and I have selected one topical question to be asked to the Deputy Minister for Economy and Transport. The question is from Rhun ap Iorwerth.

Diolch. Wrth gwrs, effeithir ar gyflenwyr o Gymru i ffatri Honda yn Swindon gan y newyddion ofnadwy hyn. Bydd ein swyddogion, ynghyd â fforwm modurol Cymru ac Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol y DU, yn gweithio gyda'r cwmnïau hyn, gan ddefnyddio'r holl adnoddau sydd ar gael i helpu.

Diolch yn fawr iawn. Mae hwn yn amlwg yn gyhoeddiad sy'n peri pryder i ni. Credaf fod tua dwsin o gwmnïau yn gyflenwyr uniongyrchol, gan gynnwys Kasai—200 o weithwyr ym Merthyr Tudful—Toyoda Gosei yng Ngorseinon—600 o weithwyr yno, rwy'n credu—Mitsui yn Rhydaman—dros 100. Mae'n rhestr hir iawn ac wrth gwrs, mae gan y cwmnïau hynny eu cadwyni cyflenwi eu hunain yn ogystal. Felly, mae yna effaith ganlyniadol. Heb amheuaeth, bydd rhai cwmnïau yn gallu trosglwyddo i gwsmeriaid newydd, o ystyried yr amser cymharol hir cyn cau'r ffatri yn Swindon. Ond yn sicr, bydd llawer yn ei chael yn anodd iawn i sicrhau cytundebau yn lle'r un gyda Honda, yn enwedig os yw'r contractau hynny'n ffurfio cyfran fawr o gyfanswm eu gwaith. Felly, a allai'r Dirprwy Weinidog amlinellu natur y gwaith a fydd yn mynd rhagddo yn awr gyda'r sector i asesu effaith cyhoeddiad Honda, ac amlinellu pa fathau o becynnau cymorth y mae'r Llywodraeth yn ystyried eu datblygu ar y cam hwn? A allai ddweud wrthym pa gymorth penodol sy'n cael ei archwilio i gynorthwyo gyda throsglwyddo i gontractau newydd, a throsglwyddo i dechnolegau modurol newydd, gan gynnwys gyriant cenhedlaeth newydd? Oherwydd, mewn gwirionedd, gallai llawer o'n harbenigedd yma ym maes electroneg—sglodion ac ati—fod yn sylfaen dda ar gyfer diwydiant modurol yn y DU yn y dyfodol—diwydiant sy'n cael ei fygwth gan Brexit, wrth gwrs.

Nawr, er bod Honda yn dweud nad Brexit yw'r rheswm dros eu penderfyniad, mae digon o dystiolaeth i ddangos bod ansicrwydd a nerfusrwydd ynghylch Brexit wedi bod yn ffactor arwyddocaol yn rhai o'r penderfyniadau a wnaed gan wneuthurwyr ceir a chydrannau i ddad-fuddsoddi yn y DU yn y misoedd diweddar. Wrth gwrs, mae yna ddigon o rybuddion am ganlyniadau trychinebus Brexit 'dim bargen' i'r diwydiant cynhyrchu ceir yn y DU. Nawr, bydd y Dirprwy Weinidog wedi darllen adroddiadau, fel finnau, am gronfa—a fedyddiwyd yn 'Kingfisher' gan Ganghellor y DU—i gryfhau'r economi yn sgil Brexit 'dim bargen'. Nawr, pe bai'r paratoadau ar gyfer Brexit yn dryloyw, fel y dylent fod, rwy'n siŵr y byddai'r Trysorlys eisoes wedi cael trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â sut y gallai cronfa o'r fath weithio yng Nghymru, beth fyddai'r blaenoriaethau, ac ati. Nid wyf yn dal fy ngwynt, ond rwyf am ofyn, serch hynny, pa drafodaethau a allai fod wedi'u cynnal. Yn benodol, pa lefel o gyllid a allai fod ar gael gan 'Kingfisher', neu unrhyw gronfa arall o ran hynny, i'r diwydiant modurol yng Nghymru? Hefyd, a yw Llywodraeth Cymru yn disgwyl cael unrhyw ddylanwad dros y modd y caiff y cronfeydd hynny eu gwario? Hefyd, sut y disgwylir i gwmnïau gwahanol a gwahanol sectorau, gan gynnwys y sector modurol, gael mynediad at yr arian hwnnw?

Diolch. Yn wir, mae yna 18 cwmni o Gymru yng nghadwyn gyflenwi Honda. Ar y cyfan, Honda sydd i gyfrif am lai na 10 y cant o gyfanswm eu busnes, ond Honda sydd i gyfrif am 80 y cant o fusnes tri o'r cwmnïau—ac mae pob un ohonynt yn gwmnïau o Japan. Honda sydd i gyfrif am bron 50 y cant o fusnes un cwmni arall, sydd hefyd yn gwmni o Japan. Wrth gwrs, ni fydd y cyhoeddiad hwn yn dod yn weithredol am dair blynedd, sy'n rhoi rhywfaint o amser i ni weithio gyda'r cwmnïau i ddod o hyd i farchnadoedd amgen. Yn y cyfamser, mae disgwyl i'r cwmnïau fodloni eu gofynion cytundebol i Honda a gweithredu ar gapasiti llawn. Felly, nid ydym yn disgwyl unrhyw ddiswyddiadau ar unwaith, ac mae gennym dair blynedd i asesu'r opsiynau sydd ar gael i ni. Ac mae'n galonogol fod Honda yn gwahodd y cwmnïau i wneud cais am eu model newydd. Mae amrywiaeth o drafodaethau ar y gweill gyda'r cwmnïau a Llywodraeth y DU. Roedd swyddogion yn cymryd rhan mewn trafodaethau gyda'r Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn Llundain ddoe. Maent yno eto heddiw yn cymryd rhan mewn uwchgynhadledd—cyfarfod cyntaf y tasglu Honda, wedi'i gadeirio gan Greg Clark—felly rydym yn cael trafodaeth lawn gyda Llywodraeth y DU ac yn ystyried sut y gallwn ymateb i hyn.

Os bydd gweithwyr yn cael eu diswyddo, wrth gwrs, mae gennym raglen ReAct ac rydym bellach, gwaetha'r modd, wedi hen arfer ei defnyddio i greu pecyn o fesurau ar waith, gan gynnwys Gyrfa Cymru a'r Ganolfan Byd Gwaith, a chymorth i helpu cwmnïau i addasu a gweithwyr i ailhyfforddi, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

O ran y darlun ehangach, mae'r Aelod yn gywir—mae yna nifer o ffactorau ar waith yma wrth gwrs. Mae Brexit yn sicr yn ffactor, oherwydd gallai'r gost o allforio i Ewrop gynyddu'n sylweddol ar ôl diwedd y mis nesaf, ond nid dyna'r unig ffactor. Nid yw'r ffatri hon wedi bod yn gweithredu ar gapasiti llawn ers peth amser. Mae gostyngiad yn y galw byd-eang am geir. Mae yna newid o'r injan safonol i gerbydau trydan. Mae yna bryderon amgylcheddol ac wrth gwrs, ceir y gostyngiad yn y tariff, sydd wedi'i gwneud yn rhatach i gwmnïau o Japan allforio o Japan i weddill y byd. Felly, ceir amryw byd o ymyriadau.

O ran y cwestiwn penodol ar Brexit, cawsom gyfarfod o is-bwyllgor y Cabinet ar barodrwydd ar gyfer Brexit y bore yma, a gallaf ddweud wrth yr Aelodau ei fod yn gyfarfod go ddifrifol. Wrth gwrs, mae trafodaethau ar y gweill mewn perthynas â sut y gallwn helpu pob diwydiant unigol. Byddem yn annog pob cwmni gweithgynhyrchu i fanteisio ar y porth Brexit, ffynhonnell ganolog ar gyfer yr holl gyngor ar gyfer sut i addasu. Rydym yn pryderu, yn sicr ymhlith mentrau bach a chanolig, nad oes digon yn ymgysylltu. Ar ôl cymryd rhan mewn cyfarfod bwrdd crwn gyda grwpiau busnes yr wythnos diwethaf, mae yna deimlad ymhlith busnesau bach, yn arbennig, y bydd Brexit yn cael ei ddatrys mewn rhyw ffordd, y bydd rhywbeth yn digwydd a fydd yn ateb y broblem, ac nad oes angen iddynt boeni gormod yn ei gylch. Mae nifer o sefydliadau yn ymgysylltu ac wedi gwneud defnydd o'n cronfa parodrwydd Brexit, sydd bellach yn wag, ac erbyn hyn rydym wedi rhyddhau adnoddau ychwanegol i wneud yn siŵr fod cymorth pellach ar gael ar gyfer busnesau.

Wel, wrth gwrs, mae Honda wedi cadarnhau nad Brexit oedd wrth wraidd eu penderfyniad, ond ei fod wedi'i lywio'n bennaf gan y ffaith bod y diwydiant yn symud tuag at gerbydau trydan, ac maent wedi dweud y byddant yn canolbwyntio gweithgarwch mewn rhanbarthau lle maent yn disgwyl y bydd mwy o alw am geir trydan. Felly, rwy'n pryderu ein bod ni ar ei hôl hi yma yng Nghymru. Gwyddom fod Llywodraeth yr Alban—neu'n sicr, rwy'n credu bod Llywodraeth yr Alban ymhell ar y blaen mewn perthynas â datblygu seilwaith a chefnogi'r dechnoleg honno. Nawr, gwn nad yw rhai cynghorau hyd yn oed wedi dechrau gwneud cais am gyllid i osod seilwaith gwefru ar gyfer cerbydau trydan, gan ddweud ei bod yn well ganddynt aros tan y bydd galw yn y farchnad.

Felly, gan ganolbwyntio fy nghwestiynau ar hyn, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithio gydag awdurdodau lleol, ac o ran gweithio gyda'r cynlluniau economaidd rhanbarthol, i sicrhau bod maes cerbydau trydan a thechnoleg newydd yn cael ei ddatblygu? A beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddangos i gwmnïau fel Honda a Ford fod Cymru yn lle sy'n buddsoddi mewn seilwaith arloesol ac o ddifrif ynglŷn â thechnolegau newydd?

Diolch. Credaf eich bod yn gorliwio'r sefyllfa braidd drwy geisio cysylltu'r ddau fater hynny. Mae gennym gronfa o £2 filiwn yr ydym wedi cytuno arni ar y cyd â Phlaid Cymru ar gyfer cyflwyno mannau gwefru ar gyfer cerbydau trydan. O ran y pwynt nad oedd Brexit yn ffactor wrth benderfynu, credaf unwaith eto fod yr Aelod yn ymestyn y gwir braidd. Y bore yma—

Dyna beth roeddent yn ei ddweud. Rwy'n dyfynnu beth roeddent yn ei ddweud.

Y bore yma, dywedodd y cyn-lysgennad yn Japan, Syr David Warren, fod ceisio honni nad yw'r penderfyniad yn gysylltiedig â Brexit yn ffansïol. Yn y pen draw—[Torri ar draws.] Rwy'n cael fy heclo o feinciau'r Ceidwadwyr. Byddai'n well pe baent yn anelu eu dicter tuag at eu Llywodraeth eu hunain sy'n methu rhoi sicrwydd i fusnesau ynglŷn â beth fydd yr amgylchedd masnachu ymhen mis.

Rydych yn gwrando ar fusnesau—maent hwy'n cefnogi cytundeb y Prif Weinidog.

Rwy'n gwrando ar fusnesau, sy'n dweud wrthym y gallent, erbyn diwedd y mis hwn, yn hawdd fod yn wynebu treth o £400 ar bob injan, ar ben rhwystrau di-dariffau, os na chawn gytundeb da, a bydd hynny'n tarfu ar yr holl fodel busnes 'mewn pryd' y mae'r diwydiant ceir yn dibynnu arno. Felly, mae meinciau'r Ceidwadwyr yn byw ym myd ffantasi os ydynt yn credu nad yw'r ansicrwydd ynghylch Brexit yn ffactor ym mhob penderfyniad y mae pob cwmni rhyngwladol yn ei wneud ar hyn o bryd.

Weinidog. Gallaf ddeall pam fod Aelodau UKIP a'r Aelodau Ceidwadol eisiau claddu eu pennau yn y tywod ynglŷn â'r dinistr y mae Brexit yn ei achosi'n ddyddiol i'n swyddi gweithgynhyrchu. Rwy'n pryderu'n ofnadwy am fy ffatrïoedd modurol yn Nhorfaen. Mae gennym gannoedd o weithwyr ar gyflogau da yn gweithio mewn cadwyni cyflenwi modurol ac mae eu swyddi oll mewn perygl yn awr, nid yn unig oherwydd y posibilrwydd o Brexit 'dim bargen', ond hefyd maent yn cydnabod nad oes unrhyw gytundeb cystal â'r cytundeb sydd gennym yn awr o ran gweithgynhyrchu.

A gaf fi ofyn pa drafodaethau a gawsoch, yn benodol gyda ffatrïoedd modurol yn Nhorfaen, i sicrhau y gallwn baratoi ar gyfer y trychineb hwn sy'n ymddangos fel pe bai'n anelu tuag atom yn ddiatal?

Diolch. Mae Fforwm Modurol Cymru yn ceisio ymgysylltu â'r holl gwmnïau yn gynnar—pob un o'r 18 cwmni o Gymru sy'n rhan o gadwyn cyflenwi Honda—i ddeall y sefyllfaoedd y maent ynddynt a gweld sut y gall Llywodraeth Cymru helpu i liniaru'r golled hon. Fel y dywedaf, mae gennym gyfres o ymyriadau ar gael ac mae gennym dair blynedd. Ni fydd unrhyw ddiswyddiadau mawr yn sgil y cyhoeddiad hwn, mae llyfrau archeb y ffatrïoedd yn parhau i fod wedi'u gwarantu o dan eu contractau ar gyfer y tair blynedd nesaf, a bydd gennym amser felly i'w helpu i baratoi. Ond wrth gwrs, mae hwn yn amgylchedd sy'n newid yn gyflym o ran y ffordd y mae'r diwydiant ceir yn datblygu. Mae'r sector modurol a'r sector awyrofod yn wynebu newidiadau dwys i'w diwydiannau, sy'n ei gwneud yn bwysicach fyth ein bod yn sicrhau fframwaith sefydlog o reoliadau a chyfraith a threfniadau masnachu drwy gytundeb da. A chytunaf â'r sylwadau a wnaeth Lynne Neagle—mae'n ffansïol, fel y dywedodd cyn-lysgennad Japan, i honni nad yw'r penderfyniad yn gysylltiedig â Brexit. Yn amlwg, nid Brexit yw'r unig ffactor, ond serch hynny, mae'n ffactor ar gyfer pob cwmni sy'n masnachu yn yr amgylchedd rhyngwladol ar hyn o bryd.

Wel, mae'n ffansïol i'r Gweinidog geisio cysylltu hyn â Brexit, oherwydd mae Honda yn cau eu llinell gynhyrchu yn Nhwrci, sydd y tu mewn i'r undeb tollau. Felly, nid oes gan hyn unrhyw beth o gwbl i'w wneud â Brexit, fel y dywedodd y cwmni ei hun. Mae'n ymwneud â pholisi yr UE a pholisi Llywodraeth y DU a pholisi Llywodraeth Cymru ar gael gwared ar ddiesel. Oherwydd ers 2006, mae'r galw am geir Honda o bob math yn Ewrop wedi gostwng 50 y cant, ac mae'r galw yr Honda Civic, sydd dan sylw, wedi gostwng bron i ddwy ran o dair, ac mae hynny'n ymwneud yn uniongyrchol â'r sgandal diesel a'r newidiadau deddfwriaethol sydd wedi cael eu gwneud o ganlyniad i hynny. Felly, mae arnaf ofn dweud y gall y busnesau a'r unigolion sy'n dioddef, neu'r rhai a fydd yn dioddef o ganlyniad i'r penderfyniad hwn, roi'r bai ar Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a sefydliadau'r Undeb Ewropeaidd sydd yn y broses o ddinistrio'r farchnad ar gyfer ceir diesel ar eu tiroedd eu hunain. Gwelwyd gostyngiad o 30 y cant yn y galw am geir diesel y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Mae'r syniad fod y penderfyniad i gau'r llinellau cynhyrchu hyn o fewn yr Undeb Ewropeaidd neu o fewn yr undeb tollau yn ymwneud â Brexit mewn unrhyw ffordd yn sothach. Mae'n ymwneud â pholisïau bwriadol, polisïau sy'n dinistrio swyddi, yr UE.

Mae'n werth cofio bod Neil Hamilton wedi gwneud dadleuon tebyg iawn wrth ddadlau yn erbyn camau i gael gwared ar betrol sy'n cynnwys plwm. Mae wedi bod yn gyson anghywir ar ddiogelu defnyddwyr ac amddiffyn pobl sy'n agored i niwed rhag cerbydau sy'n llygru, ac mae'n ceisio rhoi'r bai ar bopeth ar wahân i'r polisi byrbwyll y mae wedi'i gefnogi i ddinistrio swyddi yn sgil celwyddau ynglŷn ag effaith gadael yr UE.

Glynwch at y ffeithiau.

Mae Neil Hamilton yn cyfeirio at y ffaith bod Twrci hefyd yn cau ei ffatrïoedd. Dyna sy'n digwydd pan fo gennych gytundebau masnach rydd; mae canlyniadau y ddwy ffordd. Rydym wedi sicrhau cytundeb masnach gyda Japan sy'n ei gwneud yn rhatach i Japan gynhyrchu ei geir yn Japan, a dyna sut y mae masnach rydd yn gweithio. Heb amddiffyniadau'r UE, byddwn yn fwy agored i niwed mewn perthynas â newidiadau i amodau rhyngwladol.

Mae Neil Hamilton yn gwrthod arbenigedd cyn-lysgennad Japan, sydd wedi gwneud y cysylltiad â Brexit ei hun, a chredaf ei fod yn naïf—. Nid wyf yn dweud mai dyma'r unig ffactor, ond mae'n naïf i feddwl bod cwmnïau sy'n dibynnu ar nwyddau masnachu—. A chofiwch mai dim ond 10 y cant o'r 160,000 o geir a gynhyrchir gan Honda a werthir yn y DU, mae'r rhain yn—. Mae'r rhain yn—gwelaf Michelle Brown wrthi'n brysur yn tynnu lluniau; mae'r— [Torri ar draws.] Mae'n drueni nad oedd ganddi bethau pwysicach i'w gwneud—[Torri ar draws.] Mae'r ceir hyn yn cael eu gwerthu i'w hallforio i'r UE ac mae'n amlwg y bydd y posibilrwydd y bydd costau allforio'n cynyddu yn ffactor yn y penderfyniadau y maent yn eu gwneud.

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod bod Kasai yn fy etholaeth yn waith modurol mawr sy'n cyflogi tua 200 o bobl, fel y mae Rhun ap Iorwerth eisoes wedi'i grybwyll. Nawr, maent yn darparu proses weithgynhyrchu unigryw a chwyldroadol iawn—y gyntaf o'i bath yn Ewrop mewn gwirionedd, a dyna sydd wedi bod yn bennaf gyfrifol am ei llwyddiant a'i gallu i sicrhau contractau gyda chwmnïau fel Honda a Jaguar Land Rover, sydd i gyfrif am ran fawr o'i fusnes.

Nawr, fel rydych wedi'i ddweud eisoes, ar hyn o bryd, nid ydym yn gwybod beth fydd effaith cyhoeddiad Honda yn Swindon ar Kasai, ond yn y senario waethaf, mae'n bosibl y caiff swyddi eu colli, ac ni ellir gorbwysleisio'r effaith ar ardal fel Merthyr Tudful, ar ôl colli swyddi yn St Merryn Meat yn ddiweddar a'r cynigion arfaethedig i drosglwyddo dros 200 o swyddi'r Adran Gwaith a Phensiynau allan o'r dref. Nawr, rwy'n ddiolchgar am y wybodaeth rydych wedi'i rhoi eisoes mewn atebion blaenorol, ond byddaf yn cyfarfod â rheolwyr Kasai yfory, gyda Gerald Jones AS, a byddai'n ddefnyddiol pe gallem, yn y trafodaethau hynny, roi ychydig mwy o sicrwydd mewn perthynas â gallu Llywodraeth Cymru i'w cefnogi drwy'r hyn a allai fod yn gyfnod anodd, os bydd angen iddynt archwilio marchnadoedd a chontractau amgen er mwyn sicrhau eu dyfodol hirdymor ym Merthyr Tudful. Oherwydd, rwy'n tybio y bydd Kasai, fel llawer o gwmnïau eraill, mewn sefyllfa lle bydd angen iddynt oresgyn rhwystr; nid ydynt eisiau colli swyddi tra'u bod yn gwneud hynny, tra'u bod yn chwilota'r farchnad am fusnes arall. Mae'n bosibl y bydd angen iddynt ddatblygu sgiliau amgen o fewn eu gweithlu i gystadlu mewn gwahanol farchnadoedd modurol. Felly, pa gymorth penodol y byddai Llywodraeth Cymru yn gallu ei roi i gwmni fel Kasai yn y broses honno o oresgyn y rhwystr penodol hwnnw o ran sicrhau eu diogelwch yn y dyfodol?