Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

20/02/2019

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

1. Cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig
1. Questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jack Sargeant. 

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Jack Sargeant. 

Trafnidiaeth Eco-gyfeillgar
Environmentally Friendly Transport

1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar effaith trafnidiaeth eco-gyfeillgar ar lefelau llygredd? OAQ53454

1. What discussions has the Minister had with the Minister for Economy and Transport on the impact of environmentally friendly transport on pollution levels? OAQ53454

Thank you. I have regular discussions with the Minister for Economy and Transport about sustainable action required to reduce emissions from transport, for example through work on our Welsh plan to tackle roadside nitrogen dioxide concentrations, and the decarbonisation ministerial task and finish group, which I chair and of which the Minister is also a member.

Diolch. Rwy’n cael trafodaethau rheolaidd gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â’r camau gweithredu cynaliadwy sydd eu hagen er mwyn lleihau allyriadau trafnidiaeth, er enghraifft, drwy waith ar ein cynllun Cymreig i fynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd, a'r grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar ddatgarboneiddio, a gadeirir gennyf, ac y mae'r Gweinidog hefyd yn aelod ohono.

Thank you, Minister, for that, and I welcome this opportunity to ask my first question to you in this Chamber. I'm sure the Minister will agree with me that plastic pollution levels are an issue globally, but Wales has an opportunity to lead from the front. Sometimes, we also need to look elsewhere as to how we think differently about transport. In Surabaya, Indonesia's second largest city, decision makers have come up with a different way to encourage residents to recycle waste, giving free bus rides in exchange for used plastic bottles. Under a scheme launched by Surabaya in April, communities can ride red city buses by dropping off plastic bottles at terminals or directly paying for a fare with bottles. Llywydd, a two-hour bus ticket costs 10 plastic cups, or up to five plastic bottles, depending on their size. The city hopes to meet their ambitious target of becoming a plastic-free city by 2020. 

Alongside the Government investing in the future of technology and green transportation, will the Minister also discuss with the Minister for economy, as well as local government leaders, how we might be able to replicate a similar system in pilot areas here, which falls in line with our future generations Act?

Diolch, Weinidog, a chroesawaf y cyfle hwn i ofyn fy nghwestiwn cyntaf i chi yn y Siambr hon. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi fod lefelau llygredd plastig yn broblem fyd-eang, ond mae gan Gymru gyfle i arwain. Weithiau, mae angen inni hefyd edrych yn rhywle arall o ran sut rydym yn meddwl am drafnidiaeth mewn modd gwahanol. Yn Surabaya, y ddinas fwyaf ond un yn Indonesia, mae’r bobl sy’n gwneud y penderfyniadau wedi dod o hyd i ffordd wahanol o annog trigolion i ailgylchu gwastraff, gan roi teithiau bws am ddim i bobl yn gyfnewid am hen boteli plastig. O dan gynllun a lansiwyd gan Surabaya ym mis Ebrill, gall cymunedau ddefnyddio bysiau coch y ddinas drwy fynd â photeli plastig i derfynfeydd neu dalu'n uniongyrchol am docyn gyda photeli. Lywydd, mae tocyn bws dwy awr yn costio 10 cwpan plastig, neu hyd at bum potel blastig, yn dibynnu ar eu maint. Mae'r ddinas yn gobeithio cyflawni eu targed uchelgeisiol o ddod yn ddinas ddi-blastig erbyn 2020.

Wrth i’r Llywodraeth fuddsoddi yn nyfodol technoleg a thrafnidiaeth werdd, a wnaiff y Gweinidog hefyd drafod gyda Gweinidog yr economi, yn ogystal ag arweinwyr llywodraeth leol, sut y gallem efelychu system debyg yn y wlad hon mewn ardaloedd peilot yma, yn unol â Deddf cenedlaethau'r dyfodol?

Thank you. It's certainly a very interesting initiative. We had a lively conversation with officials this morning when we were going through the oral questions, and I'll certainly discuss it with my colleague Ken Skates. I think it's also important to discuss it with the Deputy Minister for Local Government and Housing, Hannah Blythyn, who obviously leads on that part of the portfolio, but also local government leaders as well. 

The Member will be aware that Hannah Blythyn also announced a consultation on the merits of a deposit-return scheme for drink containers earlier this week, and the UK Government are consulting at the same time, but, clearly, plastic is an area where we've done well with our recycling. We have very high recycling rates of plastic, so we want to avoid unintended consequences. 

Diolch. Yn sicr, mae’n fenter ddiddorol iawn. Cawsom sgwrs fywiog gyda swyddogion y bore yma yn ystod y cwestiynau llafar, a byddaf yn sicr yn trafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Ken Skates. Credaf ei bod hefyd yn bwysig trafod hyn gyda'r Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol, Hannah Blythyn, sy'n amlwg yn arwain ar y rhan honno o'r portffolio, ond hefyd, gydag arweinwyr llywodraeth leol.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Hannah Blythyn hefyd wedi cyhoeddi ymgynghoriad ar rinweddau cynllun dychwelyd ernes ar gyfer cynwysyddion diod yn gynharach yr wythnos hon, ac mae Llywodraeth y DU yn ymgynghori ar yr un pryd, ond yn amlwg, mae plastig yn faes lle rydym wedi gwneud yn dda o ran ein hailgylchu. Mae gennym gyfraddau uchel iawn o ailgylchu plastig, felly rydym am osgoi canlyniadau anfwriadol.

As we heard at the recent cross-party group on transport, chaired by Russell George, it's buses and heavy goods vehicles that contribute primarily to the diesel pollution. And while lorries get replaced fairly frequently, buses don't. Previously, Welsh Government gave Swansea Council quite a lot of money towards the Nowcaster system—I haven't mentioned it for a while, so I thought it deserved a bit of an airing—and as far as we can tell—somebody may contradict me here—it has not been used to redirect traffic at any point. So, it's, as far as I'm concerned, a failed system. Would Welsh Government consider putting money into helping councils upgrade their public transport, if you like, making that more anti-pollution, rather than investing in these monitors that don't seem to have made any difference?

Fel y clywsom yn y grŵp trawsbleidiol diweddar ar drafnidiaeth, o dan gadeiryddiaeth Russell George, bysiau a cherbydau nwyddau trwm sy'n cyfrannu fwyaf at lygredd diesel. Ac er bod lorïau'n cael eu newid am rai newydd yn weddol aml, nid yw’r un peth yn wir am fysiau. Yn y gorffennol, rhoddodd Llywodraeth Cymru gryn dipyn o arian i Gyngor Abertawe tuag at system Nowcaster—nid wyf wedi sôn amdani ers tro, felly roeddwn yn meddwl y dylid ei chrybwyll—a hyd y gallwn ddweud—efallai y bydd rhywun yn fy nghywiro yma—nid yw wedi cael ei defnyddio i ailgyfeirio traffig ar unrhyw adeg. Felly, yn fy marn i, mae’n system sydd wedi methu. A fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi arian i helpu cynghorau i uwchraddio eu trafnidiaeth gyhoeddus, os mynnwch, a sicrhau ei bod yn fwy gwrth-lygredd, yn hytrach na buddsoddi yn y systemau monitro hyn nad yw'n ymddangos eu bod wedi gwneud unrhyw wahaniaeth?

It's certainly something I'd be very happy to discuss with my colleague Ken Skates. 

Mae'n sicr yn rhywbeth y buaswn yn fwy na pharod i’w drafod gyda fy nghyd-Aelod, Ken Skates.

Minister, you mentioned the level of nitrogen dioxide, and you'll be aware of the study being undertaken by Professor Paul Lewis at Swansea University in this regard—figures showing 81 out of 916 places exceeding safe limits, including eight in Carmarthenshire, and one example being the Felinfoel road in Llanelli. What evaluation are you and your officials making of moves like the 50 mph limits on certain trunk roads and parts of the M4 since they were introduced? Are we yet able to see what difference those are making?

What recent discussions have you had with local authorities to improve the monitoring of pollution levels, because you will be aware that there are communities that are concerned that they've got levels that they feel may be dangerous but the monitoring just isn't there. And have you given any further consideration to the need for a new clean air Act for Wales?

Weinidog, fe sonioch chi am lefel y nitrogen deuocsid, ac fe fyddwch yn ymwybodol o astudiaeth yr Athro Paul Lewis ym Mhrifysgol Abertawe mewn perthynas â hyn—dengys ffigurau fod y lefelau’n uwch na’r terfynau diogel mewn 81 o 916 man, gan gynnwys wyth lle yn Sir Gaerfyrddin, gyda heol Felinfoel yn Llanelli yn un enghraifft. Pa werthusiad rydych chi a'ch swyddogion yn ei wneud o gamau fel y terfynau 50 mya ar rai cefnffyrdd a rhannau o'r M4 ers eu cyflwyno? A ydym yn gallu gweld pa wahaniaeth y mae'r rheini'n ei wneud eto?

Pa drafodaethau diweddar a gawsoch gydag awdurdodau lleol i wella'r gwaith o fonitro lefelau llygredd, gan y byddwch yn ymwybodol fod rhai cymunedau'n poeni bod ganddynt lefelau a all fod yn beryglus, ond nad oes monitro'n digwydd yno. Ac a ydych wedi rhoi mwy o ystyriaeth i'r angen am Ddeddf aer glân newydd i Gymru?

Thank you. In relation to the five areas that we've got across Wales that relate to the reduced 50 mph speed limit, this is obviously an area that Ken Skates leads on, but I do have one in my own constituency and I know that they are being monitored very closely, but I don't know if any figures have been brought forward as yet. The speed restrictions have been identified as the only measure that will achieve compliance with nitrogen dioxide limit values in the soonest possible time. I think we need to get the message out a bit better. Certainly, the one in Wrexham, people don't understand why we had the 50 mph there, why it wasn't being enforced, was it for safety, was it for emissions. So, I think it's really important that we have signage, and that's something that I've been discussing with my officials.

You asked about a clean air Act, and, again, that was something that was in the new First Minister's manifesto that I am looking to deliver on as we take forward this term, looking at what we can do within the legislative programme we have.

Diolch. Mewn perthynas â’r pum ardal sydd gennym ledled Cymru o ran y cyfyngiad cyflymder 50 mya, mae hwn yn amlwg yn faes a arweinir gan Ken Skates, ond mae gennyf un yn fy etholaeth fy hun, a gwn eu bod yn cael eu monitro'n agos iawn, ond nid wyf yn gwybod a oes unrhyw ffigurau wedi’u cyflwyno hyd yn hyn. Nodwyd mai’r cyfyngiadau cyflymder yw’r unig fesur a fydd yn sicrhau cydymffurfiaeth â gwerthoedd y terfynau nitrogen deuocsid cyn gynted â phosibl. Credaf fod angen inni gyfleu’r neges ychydig yn well. Yn sicr, o ran yr un yn Wrecsam, nid yw pobl yn deall pam ein bod wedi rhoi’r cyfyngiad 50 mya ar waith yno, pam nad oedd yn cael ei orfodi, ai diogelwch oedd ei ddiben, neu allyriadau. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod gennym arwyddion, ac mae hynny’n rhywbeth rwyf wedi bod yn ei drafod gyda fy swyddogion.

Fe ofynnoch chi am Ddeddf aer glân, ac unwaith eto, roedd hynny’n rhywbeth ym maniffesto’r Prif Weinidog newydd rwy’n bwriadu mynd i'r afael ag ef wrth i ni symud ymlaen drwy’r tymor hwn, gan edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud o fewn y rhaglen ddeddfwriaethol sydd gennym.

13:35
Y Dreth Gwarediadau Tirlenwi
Landfill Disposals Tax

2. Sut y mae cynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi Llywodraeth Cymru o fudd i gymunedau yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ53444

2. How is the Welsh Government's landfill disposals tax community scheme benefiting communities in south-east Wales? OAQ53444

Thank you. Twenty-seven of the 71 applications received under the landfill disposals tax community scheme were successful in the first funding window, administered by the Wales Council for Voluntary Action. Eight of these projects will be delivered within south-east Wales, investing £257,490 in projects that enhance the environment, biodiversity, and minimising waste.

Diolch. Roedd 27 o'r 71 o geisiadau a gafwyd o dan gynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi yn llwyddiannus yn y cyfnod ariannu cyntaf, a weinyddwyd gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru. Bydd wyth o'r prosiectau hyn yn cael eu cyflawni yn ne-ddwyrain Cymru, gan fuddsoddi £257,490 mewn prosiectau sy'n gwella'r amgylchedd, bioamrywiaeth, a lleihau gwastraff.

Thank you. I welcome the news announced last month that a total of 27 projects across Wales will receive grant awards in the first round of funding, raised by the Welsh Government's landfill disposals tax community scheme. Minister, this highly innovative scheme was established by the Welsh Government to support local community and environmental projects in areas affected by disposals to landfill, and funded by the new Welsh landfill disposals tax, which replaced UK landfill tax in April 2018. So, Minister, are you able to state how many applications for funding were received from projects in Islwyn during the first two rounds of funding? And can you indicate further what actions the Welsh Government are taking to ensure that Islwyn benefits from this rewarding scheme?

Diolch. Croesawaf y newyddion a gyhoeddwyd y mis diwethaf y bydd cyfanswm o 27 prosiect ledled Cymru yn derbyn grantiau yn y rownd gyntaf o gyllid, a godwyd gan gynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi Llywodraeth Cymru. Weinidog, sefydlwyd y cynllun arloesol hwn gan Lywodraeth Cymru i gefnogi prosiectau cymunedol ac amgylcheddol lleol mewn ardaloedd yr effeithiwyd arnynt gan warediadau i safleoedd tirlenwi, ac fe’i hariennir gan dreth gwarediadau tirlenwi newydd Cymru, a gymerodd le treth dirlenwi y DU ym mis Ebrill 2018. Felly, Weinidog, a allwch nodi sawl cais am arian a dderbyniwyd gan brosiectau yn Islwyn yn ystod y ddwy rownd gyntaf o gyllid? Ac a allwch nodi ymhellach pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod Islwyn yn elwa o'r cynllun gwobrwyo hwn?

Thank you. I mentioned in my original answer that the WCVA hold the contract and the responsibility for the management and distribution of fundings. There were a number of applications received from the surrounding area, but only one application was received from within your own constituency of Islwyn in round 1. Unfortunately, that was unsuccessful. One application from Islwyn has also been submitted in round 2, and that's currently being taken through the assessment process. I am continuing to encourage the WCVA, as the delivery organisation, to provide eligible applicants equal opportunities to apply to the scheme. I think—the early discussions I've had with the WCVA—there has been a very high level of demand for the scheme, and they've confirmed that the applications are of a very high standard.

Diolch. Soniais yn fy ateb gwreiddiol mai Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru sydd â’r contract a'r cyfrifoldeb dros reoli a dosbarthu cyllid. Cafwyd nifer o geisiadau o'r ardal gyfagos, ond un cais yn unig a gafwyd o’ch etholaeth chi yn Islwyn yn ystod rownd 1. Yn anffodus, roedd y cais hwnnw'n aflwyddiannus. Mae un cais o Islwyn hefyd wedi'i gyflwyno yn rownd 2, ac mae’n mynd drwy'r broses asesu ar hyn o bryd. Rwy'n parhau i annog Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, fel y sefydliad sy’n cyflenwi, i ddarparu cyfle cyfartal i ymgeiswyr cymwys wneud cais i'r cynllun. Yn ôl y trafodaethau cynnar a gefais gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, roedd cryn dipyn o alw am y cynllun, ac maent wedi cadarnhau bod y ceisiadau o safon uchel iawn.

You've started something now, Minister. I don't know whether you've got any figures in that file relating to my constituency as well—probably other Assembly Members will ask the same. If you don't have any figures, either now or later, if you could contact me regarding the uptake of the scheme in my area, that would be much appreciated. In terms of the community scheme and the benefits overall, it's clearly a good idea to have this, and the Welsh Government's gone down the right route following the devolution of landfill disposals tax. Could you tell us what you're doing to raise awareness of the scheme across Wales in communities? Because it strikes me there's probably very little knowledge out there about the landfill disposals tax itself, and maybe there would be more applications forthcoming if there was a greater awareness. So, if you could tell us a little bit more about that, that would be very helpful.

Rydych wedi dechrau rhywbeth nawr, Weinidog. Nid wyf yn gwybod a oes gennych unrhyw ffigurau yn y ffeil honno sy'n berthnasol i fy etholaeth i hefyd—mae'n debyg y bydd Aelodau Cynulliad eraill yn gofyn yr un peth. Os nad oes gennych unrhyw ffigurau, naill ai yn awr neu'n hwyrach, buaswn yn gwerthfawrogi'n fawr os gallech gysylltu â mi ynglŷn â chyfraddau defnydd o’r cynllun yn fy ardal. O ran y cynllun cymunedol a'r manteision cyffredinol, mae hyn yn amlwg yn syniad da, ac mae Llywodraeth Cymru wedi dilyn y llwybr iawn ar ôl i'r dreth gwarediadau tir gael ei datganoli. A allech ddweud wrthym beth rydych yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r cynllun ledled Cymru mewn cymunedau? Oherwydd ymddengys i mi mai ychydig iawn o wybodaeth sydd gan bobl am y dreth gwarediadau tirlenwi ei hun, ac efallai y byddai mwy o geisiadau'n dod i law pe bai mwy o ymwybyddiaeth. Felly, byddai'n ddefnyddiol iawn os gallech ddweud ychydig mwy wrthym am hynny.

Just looking through my list, it doesn't appear there are any successful applications from Monmouth; I don't know if there were any that were unsuccessful, but I'd certainly be happy to look into that and write to the Member.FootnoteLink As I said in my answer to Rhianon Passmore, the WCVA run the scheme for us. They promote it, they publicise it, they use a range of mechanisms—I know they do specific events, they have newsletters, they use social media. And, again, there's been a very high level of demand for the scheme. So, I think they are promoting it in a way that's been very successful, but of course we can always do more, and I will certainly encourage that.

O edrych ar fy rhestr, nid yw'n ymddangos bod unrhyw geisiadau llwyddiannus wedi dod o Sir Fynwy; nid wyf yn gwybod a gafwyd unrhyw rai a oedd yn aflwyddiannus, ond buaswn yn sicr yn fwy na pharod i edrych ar hynny, ac i ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink Fel y dywedais yn fy ateb i Rhianon Passmore, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru sy'n gweithredu'r cynllun ar ein rhan. Maent yn ei hyrwyddo, maent yn ei hysbysebu, maent yn defnyddio ystod o fecanweithiau—gwn eu bod yn cynnal digwyddiadau penodol, mae ganddynt gylchlythyrau, maent yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol. Ac unwaith eto, cafwyd lefel uchel iawn o alw am y cynllun. Felly, credaf eu bod yn ei hyrwyddo mewn ffordd sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn, ond wrth gwrs, gallwn wneud mwy bob amser, a byddaf yn sicr yn annog hynny.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch, Llywydd. Weinidog rŷn ni fater o wythnosau nawr o adael yr Undeb Ewropeaidd, ac fel mae pethau'n sefyll, mae'n debyg y byddwn ni o bosib yn gadael heb gytundeb na chytundeb pontio hyd yn oed. Mae hyn wrth gwrs yn creu bygythiad clir iawn i'r amgylchedd yng Nghymru ac i'n hawliau ni fel dinasyddion. Oherwydd, hyd yn hyn, dŷn ni heb weld unrhyw gynigion gan Lywodraeth Cymru ar y strwythurau llywodraethiant amgylcheddol a fydd yn bodoli yng Nghymru ar ôl Brexit. Nawr, fe addawoch chi ymgynghoriad nôl yn yr haf y llynedd, wedyn yr hydref, wedyn yn y flwyddyn newydd. Rŷn ni nawr yn agosáu at ddiwedd Chwefror a dŷn ni'n dal i aros, ac, wrth gwrs, mae cloc Brexit yn dal i dician. Mae'r diffyg cynnydd yna yn sgandal, os caf i ddweud, ac, wrth gwrs, mi allai fod yn drychinebus i'r amgylchedd fan hyn yng Nghymru. A wnewch chi, felly, gadarnhau heddiw i'r Senedd yma pryd welwn ni yr ymgynghoriad hirddisgwyliedig yma ar lywodraethiant amgylcheddol yn ymddangos? A phryd fydd y Llywodraeth, o'r diwedd, yn amlinellu beth yw'ch bwriad chi o ran deddfu? A sut fyddwch chi yn cyflwyno cyfundrefn ar frys mewn sefyllfa o Frexit heb gytundeb? 

Thank you, Llywydd. Minister, we're a matter of weeks now away from leaving the European Union. As things stand, it seems that we may leave without an agreement or a transition deal even. This, of course, places a clear threat to the environment in Wales, and to our rights as citizens. Because, to date, we haven't seen any Welsh Government proposals on the environmental governance structures that will exist in Wales post Brexit. Now, you promised a consultation back in the summer of last year, then in the autumn, then in the new year, and we're now approaching the end of February and we're still waiting, and, of course, the Brexit clock is still ticking. That lack of progress is scandalous, if I may say so, and, of course, it could be disastrous to the environment here in Wales. Will you, therefore, confirm to this Senedd when we will see that long awaited consultation on environmental governance? And when will the Government, at last, outline your intention in terms of legislation? And how will you introduce emergency measures in a 'no deal' Brexit scenario? 

13:40

Well, I'm very interested in the use of the word 'scandalous' and 'leaked letter' might come to mind, having looked at your website this morning—Plaid Cymru's, not the Member himself. I don't think it's scandalous. We've done a huge amount of work. You're quite right about a 'no deal' Brexit. I take that threat very, very seriously, and I will be bringing forward the consultation. You've got to appreciate our environmental gap is very, very different to any other part of the UK because of the legislation that we've already had in place, but I will be bringing a consultation forward next month. 

Wel, mae cryn ddiddordeb gennyf yn y defnydd o'r gair 'sgandal' ac efallai y byddai 'llythyr a ddatgelwyd heb ganiatâd' yn dod i'r meddwl, ar ôl edrych ar eich gwefan y bore yma—gwefan Plaid Cymru, nid yr Aelod ei hun. Ni chredaf fod hyn yn sgandal. Rydym wedi gwneud llawer iawn o waith. Rydych yn llygad eich lle ynglŷn â Brexit 'dim bargen'. Rwy’n cymryd y bygythiad hwnnw o ddifrif, a byddaf yn cynnal yr ymgynghoriad. Mae'n rhaid i chi dderbyn bod ein bwlch amgylcheddol yn wahanol iawn i unrhyw ran arall o'r DU oherwydd y ddeddfwriaeth rydym eisoes wedi’i rhoi ar waith, ond byddaf yn cynnal ymgynghoriad yn nes ymlaen y mis nesaf.

Well, I have to appreciate some things, but I think you need to appreciate as well that you've had well over two years to get ready for this, and now we've got 37 or so days left until we leave the European Union, until our environment is exposed to all of these threats that many of us are concerned about. Our current environmental governance structures through the EU provide a free and accessible mechanism for every citizen to pursue potential environmental infringements by their governments or public authorities. There's nothing even close to the scope and power of the EU Commission and the Court of Justice of the European Union in this area that currently operates here in Wales. So, the question is: where do we turn after Brexit?

I was concerned to see you recently implying in a letter to the environment committee that the Public Services Ombudsman for Wales provided mitigation for these complaints. Our existing European structures also, of course, monitor compliance, and they can fine, they can instruct remedial action where infringements are identified. The ombudsman doesn't do that. Given this significant gap, and given the possibility that from the end of next month people in Wales will be stripped of their rights to challenge Government in these ways, how will you ensure that the rights of Welsh citizens, the protection of the Welsh environment won't be diminished after Brexit? And when will we see an equivalent monitoring and enforcement structure created, which has the power to monitor compliance, to receive complaints and to require the Welsh Government and public authorities to take remedial action and to do all of that, of course, from a wholly independent standpoint? 

Wel, mae'n rhaid i mi dderbyn rhai pethau, ond credaf fod angen i chi dderbyn eich bod wedi cael ymhell dros ddwy flynedd i baratoi ar gyfer hyn, a bellach mae gennym oddeutu 37 diwrnod hyd nes y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, tan y bydd ein hamgylchedd yn agored i'r holl fygythiadau hyn y mae llawer ohonom yn pryderu amdanynt. Mae ein strwythurau llywodraethu amgylcheddol presennol drwy'r UE yn darparu mecanwaith am ddim a hygyrch i bob dinesydd allu mynd i’r afael â throseddau amgylcheddol posibl gan eu llywodraethau neu eu hawdurdodau cyhoeddus. Nid yw’r maes hwn sy'n gweithredu yma yng Nghymru ar hyn o bryd yn cynnwys unrhyw beth tebyg i gwmpas a phŵer Comisiwn yr UE a Llys Cyfiawnder yr Undeb Ewropeaidd. Felly, y cwestiwn yw: i ble y trown ar ôl Brexit?

Roeddwn yn pryderu wrth eich gweld yn awgrymu mewn llythyr diweddar i bwyllgor yr amgylchedd fod Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru yn darparu mesurau lliniaru ar gyfer y cwynion hyn. Mae ein strwythurau Ewropeaidd presennol hefyd, wrth gwrs, yn monitro cydymffurfiaeth, a gallant ddirwyo, gallant orchymyn camau unioni lle nodir troseddau. Nid yw'r ombwdsmon yn gwneud hynny. O ystyried y bwlch sylweddol hwn, ac o ystyried y posibilrwydd y bydd pobl yng Nghymru yn colli eu hawliau o ddiwedd y mis nesaf i herio'r Llywodraeth yn y ffyrdd hyn, sut y byddwch yn sicrhau na fydd hawliau dinasyddion Cymru, diogelwch amgylchedd Cymru, yn lleihau ar ôl Brexit? A phryd y byddwn yn cael strwythur monitro a gorfodi cyfatebol, sydd â'r pŵer i fonitro cydymffurfiaeth, i dderbyn cwynion ac i’w gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau cyhoeddus roi camau unioni ar waith a gwneud hynny oll, wrth gwrs, o safbwynt cwbl annibynnol?

So, I want to ensure our response to addressing the gaps in the functions that are undertaken by the EU Commission currently. And you are right—there will be gaps but, as I say, they will be much, much smaller than in other parts of the UK. But I want to make sure that it not only helps to maintain and enhance our environment, but it's one that's consistent with the devolution settlement and it complements our existing accountability mechanisms. The public services ombudsman is one of them, the Future Generations Commissioner for Wales is another one, the Assembly itself is another one.

I'm also having ongoing discussions with the UK Government on its proposals. They are publishing their draft provisions sometime towards the end of this year. Again, those draft provisions are required by the withdrawal Act, and that includes sustainable development as a principle. But I've made it abundantly clear that I don't want to see any diminution of sustainable development or of our environmental standards here in Wales.  

Hoffwn sicrhau ein hymateb i fynd i'r afael â bylchau yn y swyddogaethau a gyflawnir gan Gomisiwn yr UE ar hyn o bryd. Ac rydych yn llygad eich lle—bydd bylchau i'w cael, ond fel rwy'n dweud, byddant yn llai o lawer nag mewn rhannau eraill o'r DU. Ond hoffwn sicrhau bod hyn nid yn unig yn rhywbeth sy'n helpu i gynnal a gwella ein hamgylchedd, ond ei fod yn gyson â'r setliad datganoli a'i fod yn ategu ein mecanweithiau atebolrwydd presennol. Mae'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus yn un ohonynt, mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn un arall, ac mae'r Cynulliad ei hun yn un arall.

Rwyf hefyd yn cael trafodaethau parhaus â Llywodraeth y DU ynglŷn â'u cynigion. Byddant yn cyhoeddi eu darpariaethau drafft tuag at ddiwedd y flwyddyn. Unwaith eto, mae'r darpariaethau drafft hynny yn ofynnol o dan y Ddeddf ymadael, ac mae hynny'n cynnwys datblygu cynaliadwy fel egwyddor. Ond rwyf wedi dweud yn gwbl glir nad wyf am weld unrhyw leihad o ran datblygu cynaliadwy neu ein safonau amgylcheddol yng Nghymru.

But why is it taking so long? I say again, you've had over two years to ready yourself for this. It seems to be tomorrow and tomorrow and tomorrow. Maybe we should call you the 'maniana Minister', because where is the finishing line on this? Well, I'll tell you where it is: it's in 37 days time when we leave, potentially, the European Union, and without these arrangements in place our environment will be exposed to all kinds of threats and our citizens will have their rights in that respect diminished.

Now, the current environmental principles and associated rights, of course, apply to all public authorities and all Government decision making. But, without action, that will not be the case after we've left the European Union, even in areas where the Welsh Government has previously legislated for some principles, albeit in a much narrower and now, I believe, wholly inadequate scope within, for example, the Environment (Wales) Act 2016, and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. They've moved in England to legislate for nine principles and rights in their principles and governance Bill. All we have in Wales, with days until Brexit, is a blank piece of paper. There are no excuses for this, Minister. You've had plenty of time to get ready for this eventuality. So, how will you ensure that there's no regression in the scope of how these environmental principles and rights apply from the very moment at which we no longer fall under the remit of existing EU structures? 

Ond pam fod hyn yn cymryd cyhyd? Rwy'n dweud eto, rydych wedi cael dros ddwy flynedd i baratoi ar gyfer hyn. Ymddengys bod popeth yfory ac yfory ac yfory. Efallai y dylem eich galw'n 'Weinidog maniana', oherwydd ble mae'r llinell derfyn mewn perthynas â hyn? Wel, dywedaf wrthych ble: ymhen 37 diwrnod pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, o bosibl, a heb y trefniadau hyn ar waith, bydd ein hamgylchedd yn agored i bob math o fygythiadau a bydd hawliau ein dinasyddion yn y cyswllt hwnnw yn lleihau.

Nawr, mae'r egwyddorion amgylcheddol presennol a'r hawliau cysylltiedig, wrth gwrs, yn berthnasol i'r holl awdurdodau cyhoeddus a holl brosesau gwneud penderfyniadau'r Llywodraeth. Ond heb gamau gweithredu, ni fydd hynny'n wir wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, hyd yn oed mewn meysydd lle mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi deddfu ar gyfer rhai egwyddorion, er mewn cwmpas llawer culach, a chwmpas sydd bellach yn gwbl annigonol yn fy marn i o fewn, er enghraifft, Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Maent wedi cytuno yn Lloegr i ddeddfu ar gyfer naw o egwyddorion a hawliau yn eu Bil egwyddorion a llywodraethu. Yr unig beth sydd gennym yng Nghymru, gyda dyddiau i fynd tan Brexit, yw darn gwag o bapur. Nid oes unrhyw esgusodion am hyn, Weinidog. Rydych wedi cael digon o amser i baratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn. Felly, sut y byddwch yn sicrhau na cheir unrhyw gyfyngu ar y cwmpas o ran y ffordd y bydd yr egwyddorion a'r hawliau amgylcheddol hyn yn weithredol o'r eiliad nad ydym mwyach yn dod o dan gylch gwaith strwythurau'r UE sydd eisoes yn bodoli?

13:45

As I said in my earlier answer, I'll be going out to consultation next month. You say we've had two years, but you have to appreciate the level of work that Brexit has brought to the Government. The 'no deal' scenario I am taking very, very seriously, I think, as the days tick by—you're quite right. We will be going out to consultation. I've been working very closely with stakeholders since the referendum around this, but I don't want to pre-empt any consultation. But I do state again: we do have legislation in place in a way that other parts of the UK don't.

Fel y dywedais yn fy ateb cynharach, byddaf yn ymgynghori y mis nesaf. Dywedwch ein bod wedi cael dwy flynedd, ond mae'n rhaid ichi dderbyn faint o waith y mae Brexit wedi'i achosi i'r Llywodraeth. Rwy'n gwbl o ddifrif ynglŷn â'r senario 'dim bargen' wrth i'r dyddiau fynd heibio—rydych yn llygad eich lle. Byddwn yn ymgynghori. Rwyf wedi bod yn gweithio'n agos iawn ar hyn â rhanddeiliaid ers y refferendwm, ond nid wyf am geisio achub y blaen ar ganlyniadau unrhyw ymgynghoriad. Ond dywedaf unwaith eto: mae gennym ddeddfwriaeth ar waith mewn ffordd nad oes gan rannau eraill o'r DU.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Conservatives' spokesperson, Andrew R.T. Davies.

Thank you very much, Presiding Officer. It is good to hear from the Plaid Cymru benches that the Conservatives in Westminster are taking action on the environment and I hope that the Minister will listen to the complaints this morning about the delay in her putting her own proposals forward. 

But, in talking about delays, I really do want to ask the Cabinet Secretary if she could indicate when she will actually be making a decision on the environmental impact assessment that she was minded to, or her deputy was minded to, instruct on, regarding the Barry biomass boiler, because this now has been going on for over 12 months. The 14 February last year was when the Deputy Minister said that the Government was minded to instruct that an EIA be undertaken by the developer. When we talk about action not being taken and when people in a community listen to those statements, they expect action. We are now over 12 months on, and no action. So in that folder, I very much hope that you can give me a definitive date as to when you will be telling us that that environmental impact assessment will or will not be required.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'n braf clywed gan feinciau Plaid Cymru fod y Ceidwadwyr yn San Steffan yn gweithredu ar yr amgylchedd a gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn gwrando ar y cwynion y bore yma ynghylch yr oedi cyn cyflwyno ei chynigion ei hun.

Ond wrth sôn am oedi, rwy'n awyddus iawn i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet os gall nodi pryd y bydd yn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r asesiad o'r effaith amgylcheddol roedd yn bwriadu, neu roedd ei dirprwy yn bwriadu, rhoi cyfarwyddyd arno, ynghylch boeler biomas y Barri, gan fod hyn wedi bod ar y gweill ers dros 12 mis bellach. Ar 14 Chwefror y llynedd, dywedodd y Dirprwy Weinidog fod y Llywodraeth yn ystyried cyfarwyddo'r datblygwr i gynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol. Pan ydym yn sôn am gamau na chânt eu cymryd a phan fydd pobl mewn cymuned yn gwrando ar y datganiadau hynny, maent yn disgwyl gweld gweithredu'n digwydd. Mae 12 mis wedi bod ers hynny, heb unrhyw gweithredu. Felly, yn y ffolder honno, rwy'n mawr obeithio y gallwch roi dyddiad pendant imi o ran pryd y byddwch yn dweud wrthym a oes angen yr asesiad o'r effaith amgylcheddol ai peidio.

I'm afraid I don't have it in my folder because that decision is still being taken by Hannah Blythyn.

Mae arnaf ofn nad yw hynny gennyf yn fy ffolder gan fod Hannah Blythyn yn dal i wneud y penderfyniad hwnnw.

You must agree, Minister, that that is completely unacceptable, 12 months on from when it was first announced that the Government was minded to instruct the developer to undertake an environmental impact assessment. We're 4 months on from when the then First Minister sent me a letter indicating that a decision would be taken by the end of November last year. Residents and Members of this institution are still waiting. How much longer do we have to wait? What pressure then will you bring to bear on Hannah Blythyn in her new role, who's obviously taken this responsibility with her, because I was of the opinion that it still resided with you, but clearly that's not the case. So, what pressure will you be bringing to bear to get that decision made? You were quick enough to make a decision on the Hendy windfarm in mid Wales. Let's have a decision on the Barry biomass boiler.

Mae'n rhaid i chi gytuno, Weinidog, fod hynny'n gwbl annerbyniol, 12 mis ers cyhoeddi gyntaf fod y Llywodraeth yn bwriadu cyfarwyddo'r datblygwr i gynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol. Mae 4 mis wedi bod ers i'r Prif Weinidog ar y pryd anfon llythyr ataf yn dweud y byddai penderfyniad yn cael ei wneud erbyn diwedd mis Tachwedd y llynedd. Mae'r trigolion ac Aelodau'r sefydliad hwn yn dal i aros. Faint yn hwy sy'n rhaid inni aros? Pa bwysau, felly, y byddwch yn ei roi ar Hannah Blythyn yn ei rôl newydd, sy'n amlwg wedi mynd â'r cyfrifoldeb hwn gyda hi, gan fy mod o dan yr argraff mai chi oedd yn gyfrifol amdano o hyd, ond yn amlwg, nid yw hynny'n wir. Felly, pa bwysau y byddwch yn ei roi er mwyn sicrhau y gwneir y penderfyniad hwnnw? Roeddech yn ddigon cyflym wrth wneud penderfyniad ar fferm wynt Hendy yng nghanolbarth Cymru. Gadewch inni gael penderfyniad ar foeler biomas y Barri.

As I say, the decision is going to be with Hannah Blythyn. I'm sure she'll be in the Chamber, because I think she's answering the next set of questions. So, if the Member has the opportunity, he can ask her himself. But certainly, I will speak to her and ask her to write to you.

Fel y dywedaf, Hannah Blythyn fydd yn gwneud y penderfyniad. Rwy'n siŵr y bydd yn y Siambr, gan y bydd yn ateb y set nesaf o gwestiynau, rwy'n credu. Felly, os caiff yr Aelod gyfle, gall ofyn iddi ei hun. Ond yn sicr, byddaf yn siarad â hi ac yn gofyn iddi ysgrifennu atoch.

That seems to be the reply I get time and time again on many issues that I put before the Minister: 'I will write to you' or 'We will make a decision in the fullness of time' or 'in due course'. What is the fullness of time? Nearly 13 months on now on this particular issue.

If you look at the department in particular, the 'Brexit and our land' consultation has moved on now into the summer before the Government responds to that; the WWF and other environmental organisations have highlighted their concerns about delays in the department; and, in particular, developing the agri Bill, which we're not sure will or will not be coming before us and the timing of that Bill. I think the Minister has indicated that it most probably won't be in action by the time this Assembly breaks up in 2021. It seems to be a constant delay and pushing back.

We need proactivity from the Minister and her department in developing these solutions here in Wales. That's what devolution was all about. When residents in Barry and other parts of Wales look at this inaction, they really do question what decisions have been taken in their name. What confidence can you give that your department is up to speed, is on top of its brief and is able to deliver on the various initiatives that I've highlighted to you today, because on the evidence that I've highlighted, when it comes to making what I would suggest is a relatively simple decision, albeit with legal constraints and legal considerations, you cannot even make that decision?

Ymddengys mai dyna'r ateb dro ar ôl tro i nifer o'r pethau rwy'n eu rhoi gerbron y Gweinidog: 'Byddaf yn ysgrifennu atoch' neu 'Byddwn yn gwneud penderfyniad ymhen y rhawg' neu 'maes o law'. Beth yw ymhen y rhawg? Bron i 13 mis yn ddiweddarach bellach ar y mater penodol hwn.

Os edrychwch ar yr adran yn benodol, mae ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' wedi symud ymlaen yn awr tan yr haf cyn y bydd y Llywodraeth yn ymateb i hwnnw; mae'r WWF a chyrff amgylcheddol eraill wedi nodi eu pryderon ynghylch yr oedi yn yr adran; ac yn benodol, datblygu'r Bil amaeth, rhywbeth nad ydym yn siŵr a fydd yn dod ger ein bron ai peidio, ac amseriad y Bil hwnnw. Credaf fod y Gweinidog wedi nodi na fydd yn weithredol, yn ôl pob tebyg, cyn y daw'r Cynulliad hwn i ben yn 2021. Mae'n ymddangos fel pe bai'n cael ei ohirio'n barhaol.

Mae angen camau rhagweithiol gan y Gweinidog a'i hadran i ddatblygu'r atebion hyn yma yng Nghymru. Dyna oedd hanfod datganoli. Pan fo trigolion y Barri a rhannau eraill o Gymru yn edrych ar y diffyg gweithredu, maent yn cwestiynu pa benderfyniadau a wnaed yn eu henw. Pa hyder y gallwch ei roi fod eich adran yn gymwys, yn gwneud yr hyn y mae i fod i'w wneud ac yn gallu cyflawni mewn perthynas â'r gwahanol gynlluniau rwyf wedi eu nodi wrthych heddiw, oherwydd yn ôl y dystiolaeth a nodais, o ran gwneud penderfyniad sy'n gymharol syml yn fy marn i, er ei fod ynghlwm wrth gyfyngiadau cyfreithiol ac ystyriaethau cyfreithiol, ni allwch wneud y penderfyniad hwnnw hyd yn oed?

I go back: the question the Member asked me is about a decision not being taken in my department, so I can't answer that question. As I say—[Interruption.] You asked me a question about when a decision was going to be taken. I cannot answer that question; it is not in my department.

So, you ask me what confidence I've got in my department. I've got a great deal of confidence in my department. But I have to say, Brexit, which so many members of your group supported, has added a level of work that you cannot begin to imagine. I've had 45 new officials. The Department for Environment, Food and Rural Affairs alone has had 1,300 new officials. The Department for Business, Energy and Industrial Strategy has had 700 new officials, just to help with Brexit. So, I have great confidence in my officials who are working flat out to make sure we've got an agricultural Bill.

'Brexit and our land' consultation came forward last year. I had hoped to bring the White Paper forward in the spring; I've now said the summer because I want to ensure that we analyse the responses we've had in a thorough way. There were some very, very good thought-provoking ideas coming forward. We need to give them due consideration, and I think it's better not to rush this. I have said, as has the First Minister, that I will bring an agricultural Bill forward in this term. It's got to fit in with the legislative programme, it has to fit in—it's obviously a whole-Cabinet decision, but both I and the First Minister have said that we'll bring an agricultural Bill forward this term.

In the interim, I have made sure that we've taken temporary powers through the UK Government Agriculture Bill to make sure that we can pay farmers, for instance. You too mentioned the letter from WWF—it's not just Plaid Cymru that had it. Frankly, I was quite surprised at that letter because, again, they know how our Environment (Wales) Act 2016 and how the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 have embedded sustainable development in everything that we do in the Welsh Government in a way that other Governments haven't.

Af yn ôl: mae'r cwestiwn y gofynnodd yr Aelod i mi yn ymwneud â phenderfyniad nad yw'n cael ei wneud yn fy adran, felly ni allaf ateb y cwestiwn hwnnw. Fel y dywedaf—[Torri ar draws.] Fe ofynnoch chi gwestiwn ynglŷn â phryd y byddai penderfyniad yn cael ei wneud. Ni allaf ateb y cwestiwn hwnnw; nid yw yn fy adran i.

Felly, rydych yn gofyn imi pa hyder sydd gennyf yn fy adran. Mae gennyf gryn dipyn o hyder yn fy adran. Ond mae'n rhaid imi ddweud, mae Brexit, a gefnogwyd gan gynifer o aelodau o'ch grŵp, wedi ychwanegu lefel o waith na allwch ddechrau ei dychmygu. Rwyf wedi cael 45 o swyddogion newydd. Mae Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn unig wedi cael 1,300 o swyddogion newydd. Mae'r Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol wedi cael 700 o swyddogion newydd, i helpu gyda Brexit yn unig. Felly, mae gennyf gryn dipyn o hyder yn fy swyddogion sy'n gweithio'n eithriadol o galed i sicrhau bod gennym Fil amaethyddol.

Cynhaliwyd ymgynghoriad 'Brexit a'n tir' y llynedd. Roeddwn wedi gobeithio cyflwyno'r Papur Gwyn yn y gwanwyn; rwyf bellach wedi dweud yr haf gan fy mod yn awyddus i sicrhau ein bod yn dadansoddi'r ymatebion a gawsom yn drwyadl. Cafwyd rhai syniadau craff iawn sydd wedi gwneud inni feddwl. Mae angen inni eu hystyried yn llawn, a chredaf ei bod yn well peidio â brysio hyn. Rwyf wedi dweud, fel y mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud, y byddaf yn cyflwyno Bil amaethyddol yn ystod y tymor hwn. Mae'n rhaid iddo gyd-fynd â'r rhaglen ddeddfwriaethol, mae'n rhaid iddo gyd-fynd—mae'n amlwg yn benderfyniad ar gyfer y Cabinet cyfan, ond mae'r Prif Weinidog a minnau wedi dweud y byddwn yn cyflwyno Bil amaethyddol yn ystod y tymor hwn.

Yn y cyfamser, rwyf wedi sicrhau bod gennym bwerau dros dro drwy Fil Amaethyddiaeth Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn dalu ffermwyr, er enghraifft. Fe sonioch chi hefyd am y llythyr gan y WWF—nid Plaid Cymru yn unig a'i cafodd. A dweud y gwir, roeddwn yn synnu braidd at y llythyr hwnnw oherwydd, unwaith eto, maent yn gwybod sut y mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 a Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 wedi ymgorffori datblygu cynaliadwy ym mhopeth a wnawn yn Llywodraeth Cymru mewn ffordd nad yw Llywodraethau eraill wedi'i wneud.

13:50

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Llywydd. Has the Minister seen the panicked letter that was written by the major European agricultural food and drink organisations to Michel Barnier on 6 February? It says:

'on behalf of the entire EU agri-food chain'—

I'm reading from the letter itself, pointing out that 

'In 2017, EU-27 agri-food exports to the UK amounted to €41 billion', 

whilst the UK sells only €17 billion in return. So, there's a massive deficit in food and drink between Britain and the EU, which opens up a very substantial opportunity for British producers if there is indeed no deal on 29 March. Does she welcome at last the dawning realisation on the part of European producers that, if there is no deal, this is going to hurt them far more than it'll hurt us?

Diolch, Lywydd. A yw'r Gweinidog wedi gweld y llythyr llawn panig a ysgrifennwyd gan y sefydliadau bwyd a diod amaethyddol mawr Ewropeaidd at Michel Barnier ar 6 Chwefror? Mae'n dweud:

ar ran cadwyn fwyd-amaeth gyfan yr UE—

Rwy'n darllen o'r llythyr ei hun, sy'n nodi

Yn 2017, roedd allforion bwyd-amaeth 27 gwlad yr UE i'r DU yn €41 biliwn,

ac nid yw'r DU ond yn gwerthu €17 biliwn iddynt hwy. Felly, ceir diffyg enfawr o ran bwyd a diod rhwng Prydain a'r UE, sy'n agor cyfle sylweddol iawn i gynhyrchwyr Prydain os na cheir cytundeb ar 29 Mawrth. A yw'n croesawu'r sylweddoliad o'r diwedd ar ran cynhyrchwyr Ewropeaidd, os na cheir cytundeb, y bydd hyn yn eu brifo hwy'n llawer gwaeth nag y bydd yn ein brifo ni?

Well, in that case then she's flying from reality because that is the view of the people in Europe who are most concerned about the impact of this. 

But let's look at this in a positive light. There is going to be a massive opportunity for British farmers and food producers generally after 29 March, if there's no deal. Just let's look at the figures. In beef, let's take beef: we export £450 million-worth of beef; we actually import £1.3 billion-worth of beef. So, we actually export only one third of what we import. Lamb: it's broadly based. We import as much as we export and the imports come mostly from New Zealand, but New Zealand is increasingly interested in exporting to other parts of the world, like China and the far east and, actually, sales from New Zealand to Europe are falling and they don't use anything like their quota anyway. Pig meat: we export £470 million-worth a year; we actually import £1.1 billion-worth year. So, there's a massive opportunity there for people who are in the pig meat production area. Dairying—[Interruption.] Cats, the Member for Ynys Môn thinks we should be concentrating on. I think we should take this seriously as an issue and not try to make a joke out of it. In dairy products again there's an opportunity. Eighty-two per cent of the milk that Ireland exports comes to the United Kingdom, as does 49 per cent of their beef. I'd like to know what the Minister is doing to promote Welsh produce within the United Kingdom to take up the opportunities that will open up after 29 March if there's no deal.

Wel, os felly, mae hi'n anwybyddu realiti gan mai dyna yw barn y bobl yn Ewrop sy'n pryderu fwyaf ynglŷn ag effaith hyn.

Ond gadewch inni edrych ar hyn mewn ffordd gadarnhaol. Bydd cyfle enfawr i ffermwyr a chynhyrchwyr bwyd Prydain yn gyffredinol ar ôl 29 Mawrth, os na cheir cytundeb. Gadewch inni edrych ar y ffigurau. Mewn cig eidion, gadewch i ni ystyried cig eidion: rydym yn allforio gwerth £450 miliwn o gig eidion; rydym yn mewnforio gwerth £1.3 biliwn o gig eidion. Felly, rydym yn allforio un rhan o dair yn unig o'r hyn a fewnforiwn. Cig oen: mae'n eithaf eang. Rydym yn mewnforio cymaint ag a allforiwn a daw'r mewnforion o Seland Newydd yn bennaf, ond mae gan Seland Newydd ddiddordeb cynyddol mewn allforio i rannau eraill o'r byd, fel Tsieina a'r dwyrain pell, ac mewn gwirionedd, mae gwerthiant o Seland Newydd i Ewrop yn gostwng ac nid ydynt yn agos at ddefnyddio'u cwota beth bynnag. Cig mochyn: rydym yn allforio gwerth £470 miliwn y flwyddyn; rydym yn mewnforio gwerth £1.1 biliwn y flwyddyn mewn gwirionedd. Felly, mae cyfle aruthrol yno i bobl sy'n cynhyrchu cig mochyn. Ffermydd godro—[Torri ar draws.] Cathod, dyna mae'r Aelod dros Ynys Môn yn credu y dylem fod yn canolbwyntio arno. Credaf y dylem fod o ddifrif ynglŷn â'r mater hwn yn hytrach na cheisio gwneud jôc ohono. Ceir cyfle eto mewn cynhyrchion llaeth. Daw 82 y cant o'r llaeth a allforir o Iwerddon i'r Deyrnas Unedig, a 49 y cant o'u cig eidion. Hoffwn wybod beth y mae'r Gweinidog yn ei wneud i hyrwyddo cynnyrch o Gymru yn y Deyrnas Unedig i fanteisio ar y cyfleoedd a fydd i'w cael ar ôl 29 Mawrth os na cheir cytundeb.

Llywydd, the Member says I'm flying in the face of reality. You, Neil Hamilton, were at the meeting of the council of National Farmers Union Cymru, I think it was last month, where you heard the president John Davies saying that a 'no deal' exit would be absolutely catastrophic for the agricultural sector and for farmers, on the day that Theresa May apparently said that she thought—I think the phrase was something like 'Welsh farmers would welcome a "no deal" Brexit.' You heard what John Davies said that night, so if I'm flying in the face of reality, I really don't know what you are. A 'no deal' would be absolutely catastrophic for farming, for farming families and for our communities in Wales, and I'm getting more and more fearful that that is the way we are going to leave the EU.

On a positive way, you ask what we're doing to promote Welsh food and drink in the UK. You may be aware that we have an event on a biannual basis, and we are due to have it next month at the Celtic Manor—Blas Cymru—and there we will have over 100 producers and we will welcome about 150 buyers, many of them international, but many from across the UK.

Lywydd, mae'r Aelod yn dweud fy mod yn anwybyddu realiti. Roeddech chi, Neil Hamilton, yng nghyfarfod cyngor Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, y mis diwethaf rwy'n credu, lle clywsoch y llywydd John Davies yn dweud y byddai Brexit 'dim bargen' yn gwbl drychinebus i'r sector amaethyddol ac i ffermwyr, ar y diwrnod y dywedodd Theresa May, mae'n debyg, ei bod yn credu—credaf mai'r ymadrodd oedd rhywbeth fel y 'byddai ffermwyr Cymru yn croesawu Brexit "dim bargen."' Clywsoch yr hyn a ddywedodd John Davies y noson honno, felly os wyf fi'n anwybyddu realiti, nid oes gennyf syniad beth rydych chi'n ei wneud. Byddai 'dim bargen' yn gwbl drychinebus i ffermio, i deuluoedd sy'n ffermio ac i'n cymunedau yng Nghymru, ac rwy'n fwy a mwy ofnus mai dyna sut y byddwn yn gadael yr UE.

Yn fwy cadarnhaol, gofynnwch beth rydym yn ei wneud i hyrwyddo bwyd a diod Cymru yn y DU. Efallai eich bod yn ymwybodol ein bod yn cynnal digwyddiad ddwywaith y flwyddyn, a byddwn yn ei gynnal y mis nesaf yn y Celtic Manor—Blas Cymru—ac yno, bydd gennym dros 100 o gynhyrchwyr a byddwn yn croesawu oddeutu 150 o brynwyr, gyda llawer ohonynt yn brynwyr rhyngwladol, ond daw llawer ohonynt o bob cwr i'r DU.

Well, I'm very pleased to hear that, and this is the sort of positive talk that we want to hear across the Chamber, but the reality is that, whether there is a deal or no deal is not actually in our hands but we have to prepare for the consequences if there is one. And what I say is that there are massive opportunities as well as, obviously, the difficulties that that would pose for producers. But, there are markets that are rapidly expanding in other parts of the world, unlike Europe, which is a stagnating—and, indeed, declining—economy, as most of the continent will be in recession in a very short time.

In the middle east we've been very successful recently in expanding our markets. In 2013-14, we were selling only about £3 million-worth a year of food to the middle east. The latest figure that I've got is for 2017, and it was 10 times that—£33 million. So, clearly there are opportunities there that can be taken advantage of. China is a massive market, of course. It'll soon be one of the largest markets in the world. New Zealand is selling more and more to China. Exports of New Zealand produce to the UK in 2017 were only £340 million. They are now exporting more than three times that amount to China, and rapidly increasing that every year. So, what are we able to do to capitalise upon being able to sell to markets in other parts of the world, like China and, indeed, India, which expanded at a rate of 8 per cent last year, to take advantage of these opportunities for Welsh producers?

Wel, rwy'n falch iawn o glywed hynny, a dyma'r math o siarad cadarnhaol rydym am ei glywed ar draws y Siambr, ac mae pa un a oes cytundeb ai peidio allan o'n dwylo ni, ond y realiti yw bod yn rhaid inni baratoi ar gyfer y canlyniadau os ceir un. A'r hyn rwy'n ei ddweud yw y ceir cyfleoedd enfawr hefyd, yn ogystal â'r anawsterau y byddai hynny'n eu hachosi i gynhyrchwyr wrth gwrs. Ond ceir marchnadoedd sy'n ehangu'n gyflym mewn rhannau eraill o'r byd, yn wahanol i Ewrop, sydd ag economi sy'n sefyll yn ei hunfan—ac ar drai yn wir—gan y bydd y rhan fwyaf o'r cyfandir mewn dirwasgiad cyn bo hir.

Yn y dwyrain canol, rydym wedi bod yn llwyddiannus iawn yn ddiweddar yn ehangu ein marchnadoedd. Yn 2013-14, nid oeddem ond yn gwerthu gwerth oddeutu £3 miliwn y flwyddyn o fwyd i'r dwyrain canol. Mae'r ffigur diweddaraf sydd gennyf ar gyfer 2017, ac roedd 10 gwaith yn fwy na hynny—£33 miliwn. Felly, mae'n amlwg fod cyfleoedd yno y gellir manteisio arnynt. Mae Tsieina yn farchnad enfawr, wrth gwrs. Cyn bo hir, bydd yn un o farchnadoedd mwyaf y byd. Mae Seland Newydd yn gwerthu mwy a mwy i Tsieina. £340 miliwn yn unig oedd allforion cynnyrch Seland Newydd i'r DU yn 2017. Maent bellach yn allforio mwy na theirgwaith hynny i Tsieina, ac mae'r ffigur yn cynyddu'n gyflym bob blwyddyn. Felly, beth y gallwn ei wneud i fanteisio ar allu gwerthu i farchnadoedd mewn rhannau eraill o'r byd, fel Tsieina, ac India yn wir, economi a oedd yn ehangu ar gyfradd o 8 y cant y llynedd, er mwyn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hyn i gynhyrchwyr Cymru?

13:55

The Member may be aware that the Welsh Government supported an enhanced export programme with Hybu Cig Cymru. So, for instance, Japan have obviously recently opened their market to Welsh lamb, so I know HCC are working there. We support trade missions to places like Japan and India. So, I'm ensuring that that work is progressing. I think that work was being done before we had the referendum to leave the EU. I think we were always looking for new markets. I was out in Gulfood in Dubai a couple of years ago, where, again, most supermarkets that you went to had Welsh lamb on the shelves. So, I think this work has been ongoing for many years.

Efallai y bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru wedi cefnogi rhaglen allforio well gyda Hybu Cig Cymru. Felly, er enghraifft, mae Japan, yn amlwg, wedi agor eu marchnad i gig oen Cymru yn ddiweddar, felly gwn fod HCC yn gweithio yno. Rydym yn cefnogi teithiau masnach i leoedd fel Japan ac India. Felly, rwy'n sicrhau bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Credaf fod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo cyn inni gael y refferendwm i adael yr UE. Credaf ein bod bob amser wedi bod yn chwilio am farchnadoedd newydd. Roeddwn yn Gulfood yn Dubai ychydig flynyddoedd yn ôl, lle roedd gan y rhan fwyaf o archfarchnadoedd gig oen o Gymru ar eu silffoedd. Felly, rwy'n credu bod y gwaith hwn wedi bod yn mynd rhagddo ers blynyddoedd lawer.

Hyrwyddo Cynnyrch Bwyd a Diod o Gymru
Promoting Welsh Food and Drink Produce

3. Pa gamau y bydd y Gweinidog yn eu cymryd i hyrwyddo cynnyrch bwyd a diod o Gymru ymhellach yn 2019? OAQ53434

3. What action will the Minister take to further promote Welsh food and drink produce in 2019? OAQ53434

Thank you. A significant amount of work is undertaken to promote Welsh food and drink. One example is the biannual Taste Wales event, which is taking place again next month at the Celtic Manor resort. There will be over 100 Welsh food producers who will meet over 150 buyers, a third of whom are international. 

Diolch. Mae gwaith sylweddol yn cael ei wneud i hyrwyddo bwyd a diod o Gymru. Un enghraifft yw'r digwyddiad Blas Cymru ddwywaith y flwyddyn, sy'n cael ei gynnal eto y mis nesaf yng ngwesty'r Celtic Manor. Bydd dros 100 o gynhyrchwyr bwyd o Gymru yn cyfarfod â dros 150 o brynwyr, gyda thraean ohonynt yn brynwyr rhyngwladol.

Thank you very much for that answer, Minister. A YouGov survey of consumers carried out for NFU Cymru found that Brexit could help drive sales in Welsh produce once the UK leaves the European Union. A quarter of respondents said that buying Welsh produce will be more important to them post Brexit, while an additional 31 per cent said that buying Welsh produce is important to them now and will remain so. Minister, what discussion have you had with regard to food labelling to ensure that Welsh farmers and producers can take full advantage of the potential benefits indicated in this consumer survey?  

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Canfu arolwg defnyddwyr YouGov a gynhaliwyd ar ran NFU Cymru y gallai Brexit helpu i ysgogi gwerthiant cynnyrch Cymru pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Dywedodd chwarter yr ymatebwyr y bydd prynu cynnyrch o Gymru yn bwysicach iddynt ar ôl Brexit, a dywedodd 31 y cant yn ychwanegol fod prynu cynnyrch o Gymru yn bwysig iddynt yn barod ac y bydd yn parhau i fod yn bwysig iddynt. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â labelu bwyd er mwyn sicrhau y gall ffermwyr a chynhyrchwyr Cymru fanteisio'n llawn ar y budd posibl a nodwyd yn yr arolwg defnyddwyr?

I think that food labelling is very important, and it's part of ongoing discussions, particularly post Brexit. I think that people are far more interested in where their food and drink comes from than they were probably just a couple of decades ago. I think that having the dragon on our food, showing that it was made in Wales, is very important, and people really recognise that. If I can just say: just yesterday, another food—actually, the first fruit—gained protected food name status from Europe, and that was the Vale of Clwyd Denbigh plum. It was great to welcome them into an ever-growing family. I think that's 16 food and drink products and, as I say, it's the first fruit.

Credaf fod labelu bwyd yn hynod o bwysig, ac mae'n rhan o drafodaethau parhaus, yn enwedig ar ôl Brexit. Credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn nharddiad eu bwyd a'u diod nag a oedd ganddynt ychydig ddegawdau yn ôl yn unig, mae'n debyg. Credaf fod sicrhau bod y ddraig ar ein bwyd, i ddangos ei fod wedi'i wneud yng Nghymru, yn bwysig iawn, ac mae pobl yn cydnabod hynny o ddifrif. Os caf ddweud: ddoe ddiwethaf, rhoddwyd statws enw bwyd gwarchodedig gan Ewrop i fwyd arall—y ffrwyth cyntaf, mewn gwirionedd—sef eirin Dinbych Dyffryn Clwyd. Roedd yn wych eu croesawu i deulu sy'n tyfu. Credaf fod gennym 16 o gynhyrchion bwyd a diod bellach, ac fel rwy'n dweud, dyma'r ffrwyth cyntaf.

The food and drink industry in Wales issued a report last summer saying that UK consumers wanted to see more Welsh produce. That was at the same time as, of course, Welsh produce was rebranded as British produce at the Royal Welsh Show last year. Can the Minister update us on what the Government has been doing since then to try to stop this rebranding of Wales by the British state?  

Cyhoeddwyd adroddiad gan y diwydiant bwyd a diod yng Nghymru yr haf diwethaf a ddywedai fod defnyddwyr yn y DU am weld mwy o gynnyrch o Gymru. Ar yr un pryd, wrth gwrs, cafodd cynnyrch Cymru ei ailfrandio'n gynnyrch Prydain yn y Sioe Frenhinol y llynedd. A all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ers hynny i geisio atal y wladwriaeth Brydeinig rhag ailfrandio Cymru?

So, the Member is referring to a commercial decision that was taken by the Royal Welsh Show to allow the UK Government to sponsor the outside of the food hall. That will not be happening again this year; I can assure you of that. Those discussions are ongoing about Welsh produce being labelled in that way. Certainly, I think that the majority of companies that I work with do feel it's a massive advantage. They feel it's very easy to sell Welsh food and drink with that branding on it.

Mae'r Aelod yn cyfeirio at benderfyniad masnachol a wnaed gan Sioe Frenhinol Cymru i ganiatáu i Lywodraeth y DU noddi'r tu allan i'r neuadd fwyd. Ni fydd hynny'n digwydd eto eleni; gallaf roi sicrwydd i chi ynglŷn â hynny. Mae'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt ynghylch labelu cynnyrch Cymru yn y ffordd honno. Yn sicr, credaf fod y rhan fwyaf o'r cwmnïau rwy'n gweithio gyda hwy yn teimlo ei bod yn fantais enfawr. Maent yn teimlo ei bod yn hawdd iawn gwerthu bwyd a diod gyda'r brand hwnnw arno.

Lleihau Llygredd ym Mhort Talbot
Reducing Pollution in Port Talbot

4. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda rhanddeiliaid o ran lleihau llygredd ym Mhort Talbot? OAQ53462

4. What discussions has the Welsh Government had with stakeholders with regard to reducing pollution in Port Talbot? OAQ53462

14:00

Thank you. The Welsh Government has a good working relationship, with Ministers and officials meeting regularly with stakeholders in Port Talbot. This includes Tata Steel, local authorities and Natural Resources Wales. Our discussions focus around air quality management in the area, action to reduce air pollution, and communications with the local community.

Diolch. Mae gan Lywodraeth Cymru berthynas waith dda, gyda Gweinidogion a swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â rhanddeiliaid ym Mhort Talbot. Mae hyn yn cynnwys Tata Steel, awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae ein trafodaethau'n canolbwyntio ar reoli ansawdd aer yn yr ardal, camau gweithredu i leihau llygredd aer, a chyfathrebu gyda'r gymuned leol.

Thank you for that answer, Minister, and, obviously, there are two main areas of the pollution that we've been concerned about. One is vehicle emissions, which I will raise with the Minister for Economy and Transport, because it's under his remit at this moment in time. The other one is, obviously, industrial emissions. As you've highlighted there, you have discussions with Tata, and I want to raise the issue of pollution from Tata. We all understand the importance of Tata to the economy of the town and the area, but at the same time it needs to be a responsible neighbour to the residents of my constituency. What discussions will you have with Tata to ensure that the emissions and the pollution that we are seeing—? And residents complain to me every day that they wash their car, they get up in the morning, and their cars are full of red dust or black dust, their houses, their gardens, the window sills, the patio sets—everything is continually being polluted. What discussions are you having with Tata to look at how they can actually reduce that for my constituents, because, whilst it's not deemed to be the worst of the pollutants, because the PM10s and the PM2.5s are, people are still breathing in this dust, they are still living in this dust, they're carrying this dust throughout their houses, and we need to do something to ensure that it actually is reduced? 

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac yn amlwg, rydym wedi bod yn pryderu am ddau brif faes o ran y llygredd. Un yw allyriadau cerbydau, a byddaf yn codi'r mater hwnnw gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, gan fod hynny'n rhan o'i gylch gwaith ef ar hyn o bryd. Y maes arall, yn amlwg, yw allyriadau diwydiannol. Fel y dywedoch, rydych yn trafod gyda Tata, a hoffwn godi mater y llygredd a ddaw o Tata. Mae pob un ohonom yn ymwybodol o bwysigrwydd Tata i economi'r dref a'r ardal, ond ar yr un pryd, mae angen iddynt fod yn gymydog cyfrifol i drigolion fy etholaeth. Pa drafodaethau y byddwch yn eu cael gyda Tata i sicrhau bod yr allyriadau a'r llygredd a welwn—? Ac mae preswylwyr yn cwyno wrthyf bob dydd eu bod yn golchi eu ceir, maent yn codi yn y bore, ac mae eu ceir wedi'u gorchuddio â llwch coch neu lwch du, eu tai, eu gerddi, silffoedd ffenestri, setiau patio—mae popeth yn cael ei lygru'n barhaus. Pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda Tata i edrych ar sut y gallant leihau hynny i fy etholwyr, oherwydd, er nad yw'n cael ei ystyried yn un o'r llygryddion gwaethaf, gan mai llygryddion PM10 a PM2.5 yw'r gwaethaf, mae pobl yn dal i anadlu'r llwch hwn, maent yn dal i fyw yn llwch hwn, maent yn cario'r llwch hwn drwy eu tai, ac mae angen inni wneud rhywbeth i sicrhau y ceir llai ohono?

Thank you. As I say, officials are having ongoing discussions with Tata Steel. I know there are plans for myself and Ken Skates to do a joint visit to have further discussions with Tata Steel. You'll be aware of the intense monitoring that goes on in that area, and I know that so far this year there's only been one single exceedance of the daily limit of particulate matter, which is PM10, across all the monitoring sites but, of course, one is one too many and we are closely monitoring it. 

Diolch. Fel y dywedaf, mae swyddogion yn cael trafodaethau parhaus gyda Tata Steel. Gwn fod cynlluniau i Ken Skates a minnau ymweld ar y cyd i gael trafodaethau pellach gyda Tata Steel. Fe fyddwch yn gwybod am y gwaith monitro dwys sy'n mynd rhagddo yn yr ardal honno, a hyd yma eleni, gwn mai unwaith yn unig y cafodd y terfyn dyddiol ar gyfer deunydd gronynnol, sef PM10, ei groesi ar draws yr holl safleoedd monitro, ond wrth gwrs, mae un yn ormod ac rydym yn monitro hynny'n ofalus.

Swansea University, along with the universities of Warwick and Sheffield, are collaborating on this new SUSTAIN project, which will use £35 million of investment to reduce emissions from the steelmaking process and increase productivity and jobs, which I think is a very welcome collaboration, something that can reduce pollution for Tata Steel, which I hope will also, when they're building their new power station, if that comes into being, be very conscious of reducing pollution with that power station as well. If the SUSTAIN project does make the progress that's expected, what direct support do you think Welsh Government could consider giving it, particularly once or if the state-aid rules change after we leave the European Union?    

Mae Prifysgol Abertawe, ynghyd â phrifysgolion Warwick a Sheffield, yn cydweithio ar y prosiect newydd SUSTAIN hwn, a fydd yn defnyddio £35 miliwn o fuddsoddiad i leihau allyriadau o'r broses gynhyrchu dur ac yn cynyddu cynhyrchiant a swyddi, a chredaf y dylid croesawu'r cydweithrediad hwnnw'n fawr, rhywbeth a all leihau llygredd ar gyfer Tata Steel, a gobeithiaf y byddant hefyd, pan fyddant yn adeiladu eu gorsaf bŵer newydd, os bydd hynny'n digwydd, yn ymwybodol iawn o leihau llygredd gyda'r orsaf bŵer honno hefyd. Os yw prosiect SUSTAIN yn gwneud y cynnydd a ddisgwylir, pa gymorth uniongyrchol y gall Llywodraeth Cymru ystyried ei roi iddo yn eich barn chi, yn enwedig ar ôl neu os newidir y rheolau cymorth gwladwriaethol wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd?

I'm unsure of what support we would be able to give, but I'd be very happy to look into that and write to the Member. 

Nid wyf yn siŵr pa gymorth y gallem ei roi, ond buaswn yn fwy na pharod i ystyried hynny ac i ysgrifennu at yr Aelod.

Now, increasing the use of electric vehicles, both private and public, is a clear way to reduce air pollution levels—pun intended—such as in Port Talbot, but the Welsh Local Government Association has been critical of progress, or rather lack of progress, on this agenda, stating that there's a lack of national direction and there has not been a concerted effort by Welsh Government to work with local authorities on this agenda. Do you accept that there's been a lack of progress on this and that, until you provide that national direction, Port Talbot and other areas of Wales will continue to suffer air quality issues?  

Nawr, mae cynyddu'r defnydd o gerbydau trydan, yn breifat ac yn gyhoeddus, yn ffordd amlwg o leihau lefelau llygredd aer mewn ardaloedd fel Port Talbot, ond mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bod yn feirniadol o'r cynnydd, neu'r diffyg cynnydd, yn hytrach, ar yr agenda hon, gan ddweud bod diffyg cyfeiriad cenedlaethol ac na chafwyd ymdrech gydunol gan Lywodraeth Cymru i weithio gydag awdurdodau lleol ar yr agenda hon. A ydych yn derbyn bod diffyg cynnydd wedi bod ar hyn, a hyd nes eich bod yn darparu'r cyfarwyddyd cenedlaethol hwnnw, bydd Port Talbot ac ardaloedd eraill yng Nghymru yn parhau i ddioddef yn sgil problemau ansawdd aer?

Well, I think we certainly have shown leadership in relation to electric vehicles. I know we gave—I think it was about £2 million we gave in funding, I thought to all local authorities, but my colleague Ken Skates does lead on this. But, from my memory, I think it was about £2 million that we gave to local authorities to kick start, if you like, some progress in relation to this area. But, of course, we do need to do more and, clearly, we need—. I've certainly had discussions with the National Grid, for instance, to make sure that such a route of electric vehicle charging points would be able to be sustained by the current capacity that we have within the grid. 

Wel, credaf ein bod yn sicr wedi dangos arweiniad mewn perthynas â cherbydau trydan. Gwn inni roi—credaf inni roi oddeutu £2 filiwn o gyllid i'r holl awdurdodau lleol, rwy'n credu, ond fy nghyd-Aelod Ken Skates sy'n arwain ar hyn. Ond yn ôl yr hyn a gofiaf, credaf ein bod wedi rhoi oddeutu £2 filiwn i awdurdodau lleol er mwyn sbarduno, os mynnwch, rhywfaint o gynnydd yn y maes hwn. Ond wrth gwrs, mae angen inni wneud mwy, ac yn amlwg, mae angen inni—. Yn sicr, rwyf wedi cael trafodaethau gyda'r Grid Cenedlaethol, er enghraifft, i sicrhau y byddai llwybr o'r fath o fannau gwefru cerbydau trydan yn gallu cael ei gynnal gan y capasiti presennol sydd gennym o fewn y grid.

Minister, it's not just air pollution that we have to worry about in Port Talbot and my wider region. Other pollutants are also having an impact. A recent review in the journal of Biological Conservation highlighted the impact pesticides were having on invertebrate species. As the species champion for the fen raft spider, whose habitat is in the shadow of the steelworks, one of only three in the UK, I am concerned about the impact pesticides will have, threatening this native species with extinction. Minister, what action will your Government take to protect the fen raft spider and other insects from pesticides and other pollutants?

Weinidog, nid llygredd aer yw'r unig beth sydd gennym i boeni amdano ym Mhort Talbot a fy rhanbarth ehangach. Mae llygryddion eraill hefyd yn cael effaith. Amlygodd adolygiad diweddar yng nghyfnodolyn Biological Conservation yr effaith roedd plaladdwyr yn ei chael ar rywogaethau infertebratau. Fel hyrwyddwr rhywogaethau ar ran corryn rafft y ffen sydd â'i gynefin yng nghysgod y gwaith dur, un o dri yn unig yn y DU, rwy'n bryderus ynghylch effaith plaladdwyr, a fydd yn bygwth diddymu'r rhywogaeth frodorol hon. Weinidog, pa gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i amddiffyn corryn rafft y ffen a phryfed eraill rhag plaladdwyr a llygryddion eraill?

It's very important that we protect all insects, as you say, and, certainly, we have guidelines for pesticide use, and I know farmers are very careful in what pesticides they use, and we work very closely with them to ensure they have up-to-date information on pesticides that can be used.

Mae'n bwysig iawn ein bod yn diogelu pob math o bryfed, fel y dywedwch, ac yn sicr, mae gennym ganllawiau ar gyfer defnyddio plaladdwyr, a gwn fod ffermwyr yn ofalus iawn o ran y plaladdwyr y maent yn eu defnyddio, ac rydym yn gweithio'n agos iawn gyda hwy i sicrhau eu bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'r plaladdwyr y gellir eu defnyddio.

14:05
Trwyddedu ar gyfer Anifeiliaid sy'n Perfformio
Licensing for Performing Animals

5. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael ynghylch trwyddedu ar gyfer anifeiliaid sy'n perfformio? OAQ53450

5. What discussions has the Welsh Government had about licensing of performing animals? OAQ53450

Thank you. I issued a written statement on 31 January summarising the outcome of a series of workshops held with stakeholders to discuss mobile animal exhibits last year. My officials have been in correspondence with DEFRA to discuss cross-border issues regarding the English licensing of animal activities legislation.

Diolch. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar 31 Ionawr yn crynhoi canlyniadau cyfres o weithdai a gynhaliwyd â rhanddeiliaid i drafod arddangosfeydd teithiol o anifeiliaid y llynedd. Mae fy swyddogion wedi bod yn gohebu ag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig i drafod materion trawsffiniol ynghylch deddfwriaeth trwyddedu gweithgarwch anifeiliaid yn Lloegr.

Thank you for your answer, Minister, and thank you for your letter that you sent to me recently on an issue raised by my constituent who at the moment faces needing to pay not only for her own Welsh licence, which she's perfectly happy to do, but also an additional £800 if she's going to be able to take her business into England, which she does on a regular basis. Now, she—and many other people who work in this field—is a sole trader, with very low turnover, and, if she has to meet this additional £800 on an ongoing basis, her business will cease to be viable.

I'm pleased to hear you say that you are having discussions with Michael Gove about this issue, because it's a small issue in the great big post-Brexit picture, but to my constituent, and to others who work in that field, it's a very serious one. What assurances can you give us? It is too late now to resolve this by the 1 April deadline, I imagine, for this year, but what assurances can you give my constituent that, by next year, we will have some sort of cross-border arrangements in place, and that she will not have to pay twice to licence her business?

Diolch am eich ateb, Weinidog, a diolch am y llythyr a anfonoch chi ataf yn ddiweddar ar fater a godwyd gan fy etholwr sy'n wynebu gorfod talu nid yn unig am ei thrwydded Gymreig ei hun, rhywbeth y mae'n fwy na pharod i'w wneud, ond hefyd £800 yn ychwanegol er mwyn gallu mynd â'i busnes i Loegr, sy'n rhywbeth y mae'n ei wneud yn rheolaidd. Nawr, mae hi—a llawer o bobl eraill sy'n gweithio yn y maes hwn—yn unig fasnachwr â throsiant isel iawn, ac os bydd yn rhaid iddi dalu'r swm ychwanegol hwn o £800 ar sail barhaus, ni fydd ei busnes yn hyfyw mwyach.

Rwy'n falch o'ch clywed yn dweud eich bod yn cynnal trafodaethau gyda Michael Gove ynglŷn â'r mater hwn, gan ei fod yn fater bach yn y darlun mawr ôl-Brexit, ond i fy etholwr, ac i eraill sy'n gweithio yn y maes hwnnw, mae'n fater difrifol iawn. Pa sicrwydd y gallwch ei roi inni? Tybiaf ei bod yn rhy hwyr bellach i ddatrys hyn erbyn y dyddiad cau ar gyfer eleni, 1 Ebrill, ond pa sicrwydd y gallwch ei roi i fy etholwr y bydd gennym rai trefniadau trawsffiniol o ryw fath ar waith erbyn y flwyddyn nesaf, ac na fydd yn rhaid iddi dalu ddwywaith i drwyddedu ei busnes?

Well, officials are still—. I'm aware of the correspondence that we exchanged, and my officials are certainly continuing to have those discussions with counterparts—not actually just the UK Government, but, obviously, Scotland, because, obviously, these businesses, as you say, are transient in nature. So, I can't give you a date as to when those discussions will come to a conclusion, but I do hope that it won't take a year to do so. But, you're quite right, I don't think we'll have it in place by 1 April this year.

Wel, mae swyddogion yn dal i—. Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth a fu rhyngom, ac yn sicr, mae fy swyddogion yn parhau i gael y trafodaethau hynny â'u swyddogion cyfatebol—nid yn Llywodraeth y DU yn unig, ond yn yr Alban hefyd wrth gwrs, oherwydd mae'r busnesau hyn, fel y dywedwch, yn symudol o ran eu natur. Felly, ni allaf roi dyddiad ichi ynglŷn â phryd y daw'r trafodaethau hynny i ben, ond gobeithiaf na fydd yn cymryd blwyddyn i wneud hynny. Ond rydych yn llygad eich lle, ni chredaf y bydd ar waith gennym erbyn 1 Ebrill eleni.

Minister, I think this area of public policy deserves a lot of attention and needs to be speeded up. Your first written answer, I think, or written statement, was in December 2016, so, it's well over two years ago that that was made. The public are demanding some action here, because it's not just circus animals. We've all been to agricultural shows and seen the birds of prey there, and, at Christmas, you often see reindeer out on the streets in some mobile displays. And I think we need clarity, and, those that are using animals, if they can do it humanely, and without those animals suffering any loss of dignity, then it may be appropriate. But we do need to come to a conclusion on this and state what our policy aims are for regulation.

Weinidog, credaf fod y maes hwn o bolisi cyhoeddus yn haeddu llawer o sylw a bod angen ei gyflymu. Cafwyd eich ateb ysgrifenedig cyntaf, neu ddatganiad ysgrifenedig, ym mis Rhagfyr 2016, felly, mae hynny ymhell dros ddwy flynedd yn ôl. Mae'r cyhoedd yn mynnu gweld gweithredu yn hyn o beth, gan nad yw hyn yn ymwneud yn unig ag anifeiliaid syrcas. Mae pob un ohonom wedi bod mewn sioeau amaethyddol ac wedi gweld yr adar ysglyfaethus yno, ac adeg y Nadolig, rydych yn aml yn gweld ceirw ar y strydoedd mewn arddangosfeydd teithiol. A chredaf fod angen eglurder, ac o ran y rheini sy'n defnyddio anifeiliaid, os gallant wneud hynny heb greulondeb a heb fod yr anifeiliaid hynny'n colli unrhyw fath o urddas, yna gall fod yn addas. Ond mae'n rhaid inni ddod i gasgliad ynglŷn â hyn a datgan beth yw ein nodau polisi ar gyfer rheoleiddio.

I think you're right about public interest. I think, in some ways, there's more public interest in mobile animal exhibits than in circuses, because we don't have any circuses registered in Wales. And, as you say, we've all been to agricultural shows. Schools, for instance, often have birds of prey, and so I do think it is something of public interest, and, certainly, when we had the consultation, there was a high number of responses in relation to this aspect.

The licensing scheme is being developed. You'll be aware that we've engaged with any stakeholders, also with enforcement agents. We are going to have a full public consultation, because I think that is required and that will be done, hopefully, within the next few months. But you will appreciate, again, Brexit has to take priority—particularly a 'no deal' Brexit—but I do hope that the consultation, certainly, will come out by the end of the summer.

Credaf eich bod yn llygad eich lle ynghylch budd y cyhoedd. Mewn rhai ffyrdd, credaf fod mwy o ddiddordeb cyhoeddus mewn arddangosfeydd teithiol o anifeiliaid nag mewn syrcasau, gan nad oes gennym unrhyw syrcasau wedi'u cofrestru yng Nghymru. Ac fel y dywedwch, mae pob un ohonom wedi bod mewn sioeau amaethyddol. Mae adar ysglyfaethus yn aml yn mynd i ysgolion, er enghraifft, ac felly credaf fod hyn o ddiddordeb i'r cyhoedd, ac yn sicr, pan gawsom yr ymgynghoriad, roedd nifer fawr o'r ymatebion yn ymwneud â'r agwedd hon.

Mae'r cynllun trwyddedu yn cael ei ddatblygu. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi ymgysylltu â'r rhanddeiliaid, yn ogystal ag asiantau gorfodi. Byddwn yn cynnal ymgynghoriad cyhoeddus llawn, gan y credaf fod angen gwneud hynny a bydd hynny'n digwydd, gobeithio, o fewn yr ychydig fisoedd nesaf. Ond fe fyddwch yn deall, unwaith eto, fod yn rhaid rhoi'r flaenoriaeth i Brexit—yn enwedig Brexit 'dim bargen'—ond gobeithiaf y bydd yr ymgynghoriad, yn sicr, yn cael ei gyhoeddi erbyn diwedd yr haf.

Y Risg o Lifogydd
The Risk of Flooding

6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r risg o lifogydd o ran seilwaith hanfodol? OAQ53441

6. What action is the Welsh Government taking to address the risk of flooding to critical infrastructure in Wales? OAQ53441

The Welsh Government prioritises flood and coastal risk management funding on the protection of homes and communities. Whilst it also supports schemes that provide wider benefits, including protection of infrastructure, the owners of those assets are ultimately responsible for ensuring they remain resilient and fit for purpose.

Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i gyllid ar gyfer rheoli llifogydd ac erydu arfordirol er mwyn amddiffyn cartrefi a chymunedau. Er ei bod hefyd yn cefnogi cynlluniau sy'n cynnig manteision ehangach, gan gynnwys diogelu seilwaith, yn y pen draw, perchnogion yr asedau hynny sy'n gyfrifol am sicrhau eu bod yn parhau i fod yn gadarn ac yn addas i'r diben.

Thank you for that answer, Minister, and can I put on record my thanks to the Welsh Government for the investment that it's made in flood defences in my constituency? But you will be aware that there is one particularly fragile part of the sea defences in the area of Old Colwyn, which protects the main sewerage network, the A55 trunk road, the Colwyn Bay promenade and, indeed, the north Wales railway line. We saw some dramatic storms earlier this month, which have further undermined those defences, and it's now becoming critical that they are upgraded and improved in order to protect that vital infrastructure that I just mentioned. Now, your predecessor in terms of holding the portfolio for flood defences was kind enough to visit the constituency to learn more about the concerns of Conwy County Borough Council in relation to the fragility of those defences, and I'd like to extend an invitation for you to come and visit as well, to see for yourself some of the challenges that are faced. I think what is absolutely clear is that this is going to require some leadership from the Welsh Government in terms of a commitment to bringing forward some investment in order to bring those other partners, which also have some responsibility, including the local authority, Welsh Water, national rail, et cetera, to the table. But I would be grateful if you could visit the constituency to meet with Conwy County Borough Council, some of the other partners and myself in order to explore a way forward.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac a gaf fi gofnodi fy niolch i Lywodraeth Cymru am eu buddsoddiad mewn amddiffynfeydd rhag llifogydd yn fy etholaeth? Ond fe fyddwch yn gwybod bod un rhan o'r amddiffynfeydd môr yn arbennig o fregus yn ardal Hen Golwyn, rhan sy'n diogelu'r prif rwydwaith carthffosiaeth, cefnffordd yr A55, y promenâd ym Mae Colwyn, ac yn wir, rheilffordd gogledd Cymru. Gwelsom stormydd dramatig yn gynharach y mis hwn, sydd wedi niweidio'r amddiffynfeydd hynny ymhellach, ac mae bellach yn hanfodol eu bod yn cael eu huwchraddio a'u gwella er mwyn amddiffyn y seilwaith hanfodol hwnnw y soniais amdano. Nawr, roedd eich rhagflaenydd â'r portffolio ar gyfer amddiffynfeydd rhag llifogydd yn ddigon caredig i ymweld â'r etholaeth i ddysgu mwy am bryderon Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy mewn perthynas â breuder yr amddiffynfeydd hynny, a hoffwn estyn gwahoddiad i chi ddod ar ymweliad hefyd, i weld drosoch eich hun beth yw rhai o'r heriau a wynebir. Credaf ei bod yn hollol glir y bydd angen arweiniad gan Lywodraeth Cymru o ran ymrwymo i ddarparu buddsoddiad er mwyn cynnull y partneriaid eraill, sydd hefyd â pheth cyfrifoldeb, gan gynnwys yr awdurdod lleol, Dŵr Cymru, National Rail ac ati. Ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech ymweld â'r etholaeth i gyfarfod â Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, rhai o'r partneriaid eraill a minnau er mwyn archwilio ffordd ymlaen.

14:10

The Member wrote to me at the end of January, and I wrote back to you on 13 February just clarifying that we had not provided any agreement to fund work. Because I do really think that the local authority needs to get together with the third party beneficiaries—you named Network Rail as one of them—because I really think—you know, this is a £37 million scheme; that would absolutely take up all my budget. So, I really think that the leadership really needs to come from the local authority in getting these third parties together. I know officials are having ongoing discussions also.

Ysgrifennodd yr Aelod ataf tua diwedd Ionawr, ac ysgrifennais yn ôl atoch ar 13 Chwefror i egluro nad oeddem wedi darparu unrhyw gytundeb i ariannu gwaith. Oherwydd rwy'n credu o ddifrif fod angen i'r awdurdod lleol ymuno â buddiolwyr trydydd parti eraill—fe enwoch chi Network Rail yn un ohonynt—gan fy mod yn credu—wyddoch chi, mae hwn yn gynllun gwerth £37 miliwn; byddai hynny'n mynd â fy nghyllideb i gyd. Felly, rwy'n credu o ddifrif fod angen i'r arweinyddiaeth ddod gan yr awdurdod lleol a dod â'r trydydd partïon hyn ynghyd. Gwn fod swyddogion yn cael trafodaethau parhaus hefyd.

Y Sector Cig Coch
The Red Meat Sector

7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y sector cig coch yn dilyn Brexit? OAQ53465

7. Will the Minister make a statement on the red meat sector post-Brexit? OAQ53465

Thank you. We expect the red meat sector in Wales to face considerable challenges post Brexit. We've been working closely with our stakeholders to help prepare the sector as best we can for the multiple challenges and considerable change that leaving the European Union is almost certain to present to our farmers and farming families.

Diolch. Rydym yn disgwyl i'r sector cig coch yng Nghymru wynebu heriau sylweddol ar ôl Brexit. Rydym wedi bod yn gweithio'n agos gyda'n rhanddeiliaid i helpu i baratoi'r sector cystal ag y gallwn ar gyfer yr heriau lluosog a'r newid sylweddol y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd bron yn sicr o'i olygu i'n ffermwyr a'n teuluoedd ffermio.

I recognise that lamb will indeed face significant challenges, particularly in a 'no deal' Brexit. I was pleased with our Brexit committee visit to Brussels over the past couple of days. We had a meeting with the New Zealand ambassador there and had constructive conversations, which I understand he's also now been having with the lamb sector in Wales. Will the Minister, though, give some more consideration to the beef sector? Because, if we were to leave the EU with no deal and apply tariffs to Irish exports to the UK, which are so significant, that would leave a very significant opportunity for beef and, indeed, dairy farmers in Wales to step up production profitably to fill that gap.

Rwy'n cydnabod y bydd cig oen, yn wir, yn wynebu heriau sylweddol, yn enwedig mewn Brexit 'dim bargen'. Roeddwn yn falch iawn gydag ymweliad ein pwyllgor Brexit â Brwsel dros yr ychydig ddyddiau diwethaf. Cawsom gyfarfod â llysgennad Seland Newydd yno a chawsom sgyrsiau adeiladol, a deallaf ei fod hefyd bellach wedi bod yn trafod gyda'r sector cig oen yng Nghymru. Fodd bynnag, a wnaiff y Gweinidog roi mwy o ystyriaeth i'r sector cig eidion? Oherwydd, pe baem yn gadael yr UE heb gytundeb ac yn gosod tariffau ar allforion Iwerddon i'r DU, sydd mor sylweddol, byddai hynny'n gadael cyfle mawr iawn i ffermwyr cig eidion, ac yn wir, ffermwyr llaeth yng Nghymru gynyddu eu cynhyrchiant yn broffidiol er mwyn llenwi'r bwlch hwnnw.

I was going to say, when you said you were aware of the challenges to the lamb sector, I'm very aware of the challenges to the beef sector also. My officials have been doing, obviously, some scenario planning and it's not just about your sectors, it's about your position in Wales and where you are as to the effect a 'no deal' Brexit could have on you.

One of the reasons I brought some funding forward under the EU transition scheme was to help the red meat sector, to help farmers, benchmark to make sure their business plans—they understood their performance and their productivity, so we could identify where to focus our real efforts. So, I think you're quite right, we do have to look at lamb and beef, but, really, we need to ensure that there is a 'no deal'—that there is not a 'no deal' Brexit.

Roeddwn am ddweud, pan ddywedoch eich bod yn ymwybodol o'r heriau i'r sector cig oen, fy mod yn ymwybodol iawn o'r heriau i'r sector cig eidion hefyd. Mae fy swyddogion, yn amlwg, wedi bod yn gwneud gwaith ar gynllunio senarios ac mae'n ymwneud â mwy na'ch sectorau yn unig, mae'n ymwneud â'ch sefyllfa yng Nghymru a'r lle rydych o ran yr effaith y gallai Brexit 'dim bargen' ei chael arnoch.

Un o'r rhesymau pam y darperais rywfaint o arian o dan gynllun pontio'r UE oedd i helpu'r sector cig coch, helpu ffermwyr, i feincnodi er mwyn sicrhau bod eu cynlluniau busnes—eu bod yn deall eu perfformiad a'u cynhyrchiant fel y gallem nodi ble i ganolbwyntio ein hymdrechion go iawn. Felly, credaf eich bod yn llygad eich lle, mae'n rhaid inni edrych ar gig oen a chig eidion, ond mewn gwirionedd, mae angen inni sicrhau bod 'dim bargen'—na cheir Brexit 'dim bargen'.

Cyfraddau Plannu Coed
Tree-Planting Rates

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyfraddau plannu coed yng Nghymru? OAQ53455

8. Will the Minister make a statement on tree-planting rates in Wales? OAQ53455

Thank you. The Welsh Government is committed to accelerating woodland creation in Wales, and I am aware that more needs to be done to encourage this. I have agreed to another round of Glastir woodland creation funding. I'll be making an oral statement on Welsh Government support for forestry in Wales in March.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflymu'r broses o greu coetiroedd yng Nghymru, ac rwy'n ymwybodol fod angen gwneud mwy i annog hyn. Rwyf wedi cytuno i rownd arall o gyllid creu coetiroedd Glastir. Byddaf yn gwneud datganiad llafar ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i goedwigaeth yng Nghymru ym mis Mawrth.

Thank you. Last week, children across the UK went on strike in a call for action on climate change. I know the Welsh Government is fully committed to combating climate change and recognises the hugely important role that woodlands play in the sustainable development of our natural resources. Welsh Government has committed to a minimum increase in woodland cover to 15.8 per cent by 2030. To meet the legal target for greenhouse gas emission reductions, the UK climate change committee recommends that 4,000 hectares of trees should be planted each year by 2030. This would take woodland cover in Wales to 16.7 per cent. We undoubtedly need more trees in urban and rural environments across Wales. What steps is the Minister taking to ensure that we meet our tree-planting targets?

Diolch. Yr wythnos diwethaf, aeth plant ledled y DU ar streic i alw am weithredu ar newid hinsawdd. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn gwbl ymrwymedig i fynd i'r afael â newid hinsawdd ac yn cydnabod y rôl hynod bwysig y mae coetiroedd yn ei chwarae yn natblygiad cynaliadwy ein hadnoddau naturiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i isafswm o 15.8 y cant o gynnydd mewn gorchudd coetir erbyn 2030. Er mwyn cyrraedd y targed cyfreithiol ar gyfer lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, mae pwyllgor y DU ar y newid hinsawdd yn argymell y dylid plannu 4,000 hectar o goed bob blwyddyn erbyn 2030. Byddai hyn yn cynyddu gorchudd coetir yng Nghymru i 16.7 y cant. Heb os, mae arnom angen mwy o goed mewn amgylcheddau trefol a gwledig ledled Cymru. Pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i sicrhau ein bod yn cyrraedd ein targedau plannu coed?

As I say, I know that we need to do far more in relation to tree planting, and I have been having discussions both with the Confederation of Forest Industries and with Natural Resources Wales. You'll be aware of the actions on our climate change adaptation—they're described in our climate change strategy in Wales. And woodland creation, including urban greening, which you referred to, has got a very important role to play in tackling the impacts of climate change. So, we're going to embed that in the role that sustainably managing Wales's natural resources can play into their decarbonisation work. I mentioned that I met with Natural Resources Wales just last week, and they certainly have land that's going to be available for tree planting, so I'm going to work with them to see how we can convert some of that land into woodland—hopefully, over the next year.

Fel y dywedaf, gwn fod angen inni wneud mwy o lawer o ran plannu coed, ac rwyf wedi bod yn cael trafodaethau gyda'r Cydffederasiwn Diwydiannau Coedwigoedd a chyda Cyfoeth Naturiol Cymru. Fe fyddwch yn gwybod am ein camau gweithredu ar ymaddasu i newid hinsawdd—fe'u disgrifir yn ein strategaeth ar newid hinsawdd yng Nghymru. Ac mae gan greu coetiroedd, gan gynnwys y gwyrddu trefol y cyfeirioch chi ato, rôl bwysig iawn i'w chwarae i fynd i'r afael ag effeithiau newid hinsawdd. Felly, byddwn yn ymgorffori hynny yn y rôl y gall rheoli adnoddau naturiol Cymru mewn ffordd gynaliadwy ei chwarae yn eu gwaith datgarboneiddio. Soniais fy mod wedi cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos diwethaf, ac yn sicr, mae ganddynt dir a fydd ar gael ar gyfer plannu coed, felly rwyf am weithio gyda hwy i weld sut y gellir troi peth o'r tir hwnnw yn goetir—dros y flwyddyn nesaf, gobeithio.

14:15

Minister, I think we all agree with the aspirations for greater tree planting here in Wales. The forestry sector, actually, over the last couple of years, has been hugely successful, and when we look at the outcomes—especially financial outcomes—from some of the participants here, they give optimism for the future. But the successive targets that Welsh Government have set for tree planting have been missed—not just by a small distance, but by a country mile. Now, you've talked of conversations you've had. You're a Minister who's been in post some several years now. Can you give the Chamber some confidence that you, in your ministerial role, have identified the shortcomings in previous rounds of funding for forestry plantation here in Wales, and how, going forward, we can have confidence that you will hit the Welsh Government's targets by shutting off those shortfalls and actually getting some momentum behind the tree-planting operations across the length of Wales?

Weinidog, credaf fod pob un ohonom yn cytuno â'r dyheadau i blannu mwy o goed yma yng Nghymru. Mewn gwirionedd, dros y ddwy flynedd ddiwethaf, mae'r sector coedwigaeth wedi bod yn llwyddiannus iawn, a phan edrychwn ar y canlyniadau—yn enwedig y canlyniadau ariannol—gan rai o'r cyfranogwyr yma, maent yn rhoi gobaith ar gyfer y dyfodol. Ond methwyd cyrraedd y targedau olynol a bennwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer plannu coed—nid o drwch blewyn, ond o bell ffordd. Nawr, rydych wedi sôn am y sgyrsiau rydych wedi'u cael. Rydych yn Weinidog sydd wedi bod yn y swydd ers rhai blynyddoedd bellach. A allwch roi rhywfaint o hyder i'r Siambr eich bod, yn eich rôl weinidogol, wedi nodi'r diffygion yn y rowndiau blaenorol o gyllid ar gyfer plannu coed yma yng Nghymru, a sut, yn y dyfodol, y gallwn fod yn hyderus y byddwch yn cyrraedd targedau Llywodraeth Cymru drwy fynd i'r afael â'r diffygion a sicrhau rhywfaint o fomentwm y tu ôl i weithgarwch plannu coed ledled Cymru?

I think we do need to get some momentum behind our tree planting. There are clearly several barriers, which I think we have to overcome, and it's interesting, it depends who you're talking to as to whether we're planting the right trees in the wrong places or the wrong trees in the right places, and going through the wood for the trees—pardon the pun—I think it seems to be very complex, and I don't think it needs to be that complex. I had a very productive discussion last week with Confor, followed immediately by a meeting with NRW, where we did identify how we could overcome some of those barriers, and I mentioned in my answer to Jayne Bryant that NRW do have land ready to go, ready for being planted, so I want to work very closely with them over the next few months to make sure that woodland is planted over the next year, to kick-start some tree planting at the levels that we would want over the next year. I also think there are opportunities within the public goods scheme—we've brought forward that proposal in 'Brexit and our land'—and again, post-Brexit, I think that is an opportunity that I would want to work through.

Credaf fod arnom angen rhywfaint o fomentwm y tu ôl i'n gweithgarwch plannu coed. Yn amlwg, ceir nifer o rwystrau, a chredaf fod yn rhaid inni eu goresgyn, ac mae'n ddiddorol, mae'n dibynnu â phwy rydych yn siarad o ran pa un a ydym yn plannu'r coed iawn yn y lleoedd anghywir neu'r coed anghywir yn y lleoedd cywir, ac mae hyn i'w weld yn rhywbeth cymhleth iawn yn fy marn i, ac ni chredaf fod angen iddo fod mor gymhleth. Cefais drafodaeth gynhyrchiol iawn yr wythnos diwethaf gyda Confor, a chyfarfod arall yn syth ar ôl hynny gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, lle nodasom sut y gallem oresgyn rhai o'r rhwystrau hynny, a chrybwyllais yn fy ateb i Jayne Bryant fod tir ar gael gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn barod ar gyfer plannu, felly hoffwn weithio'n agos iawn â hwy dros yr ychydig fisoedd nesaf i sicrhau bod coed yn cael eu plannu dros y flwyddyn nesaf, i roi hwb i rywfaint o weithgarwch plannu coed ar y lefelau yr hoffem eu gweld dros y flwyddyn nesaf. Credaf fod cyfleoedd i'w cael hefyd gyda'r cynllun nwyddau cyhoeddus—cyflwynwyd y cynnig hwnnw gennym yn 'Brexit a'n tir'—ac unwaith eto, ar ôl Brexit, credaf fod hwnnw'n gyfle y buaswn yn awyddus i'w archwilio.

2. Cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol
2. Questions to the Minister for Housing and Local Government

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, a dwi wedi cael gwybod o dan Reol Sefydlog 12.58 y bydd y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ateb y cwestiynau ar ran y Gweinidog y prynhawn yma. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Paul Davies.

The next item is questions to the Minister for Housing and Local Government, and I have received notification under Standing Order 12.58 that the Deputy Minister for Housing and Local Government will answer questions on behalf of the Minister. The first question is from Paul Davies.

Adeiladu Rhagor o Gartrefi
Building More Homes

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer adeiladu rhagor o gartrefi? OAQ53435

1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s strategy to build more homes? OAQ53435

The delivery of additional homes is a key priority for the Welsh Government, as set out in the national strategy. We're using all levers available to us to encourage house building and are making a record investment in housing during this Assembly term.

Mae darparu cartrefi ychwanegol yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru, fel y nodir yn y strategaeth genedlaethol. Rydym yn defnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael i ni er mwyn annog adeiladu tai ac rydym yn buddsoddi mwy nag erioed mewn tai yn ystod tymor y Cynulliad hwn.

Deputy Minister, your own Government estimates that around 8,300 homes need to be built every year, and according to the Federation of Master Builders in Wales, only 6,000 were built last year. Now, the Federation of Master Builders states that the planning process is too complex and too expensive, and that recent evidence suggested that the housing market had become dominated by a small number of very large firms. They've estimated that around three quarters of new houses were being built by five large firms. In order for you to reach your targets and to give smaller Welsh firms more opportunities, will you now look to review the guidance issued to local authorities in order to make sure that the planning process is less complicated and less expensive, so that smaller businesses are able to build more new homes?

Ddirprwy Weinidog, mae eich Llywodraeth eich hun yn amcangyfrif bod angen adeiladu oddeutu 8,300 o gartrefi bob blwyddyn, ac yn ôl Ffederasiwn Meistr Adeiladwyr Cymru, 6,000 yn unig a adeiladwyd y llynedd. Nawr, mae Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr yn dweud bod y broses gynllunio yn rhy gymhleth ac yn rhy ddrud, a bod tystiolaeth ddiweddar yn awgrymu bod y farchnad dai wedi cael ei dominyddu gan nifer fach o gwmnïau mawr iawn. Maent wedi amcangyfrif bod oddeutu tri chwarter yr holl dai newydd yn cael eu hadeiladu gan bum cwmni mawr. Er mwyn i chi allu cyflawni eich targedau a rhoi mwy o gyfleoedd i gwmnïau llai Cymru, a wnewch chi adolygu'r canllawiau a roddir i awdurdodau lleol er mwyn sicrhau bod y broses gynllunio yn llai cymhleth ac yn llai costus, fel y gall busnesau llai adeiladu mwy o gartrefi newydd?

The Member will be aware that a revised national planning policy for Wales has already been published, which is aimed at helping address housing delivery issues by introducing more rigour and challenge into the plan-making process in terms of allocation of housing sites. Both myself and the Minister did meet with the federation recently, to talk through those concerns that you've raised, but also, actually, we're taking steps as a Government to make sure that we are helping to support those small to medium enterprises, particularly those Welsh-based ones, to be able to work with us towards our ambitious targets of 20,000 new homes. One of the schemes that the Minister recently announced to assist us in doing this is the Self Build Wales project, which will help address some of those collective previous barriers of planning, finance and access, and open up the market to more small and medium enterprises in the process.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod polisi cynllunio cenedlaethol diwygiedig ar gyfer Cymru eisoes wedi'i gyhoeddi, gyda'r bwriad o helpu i fynd i'r afael â materion cyflenwi tai drwy gyflwyno mwy o drylwyredd a her i'r broses o wneud cynlluniau mewn perthynas â dyrannu safleoedd tai. Cyfarfu'r Gweinidog a minnau â'r ffederasiwn yn ddiweddar, i drafod y pryderon a godwyd gennych, ond hefyd, mewn gwirionedd, rydym yn cymryd camau fel Llywodraeth i sicrhau ein bod yn helpu i gefnogi'r busnesau bach a chanolig hyn, yn enwedig y rheini sydd wedi'u lleoli yng Nghymru, i allu cydweithio gyda ni i gyflawni ein targedau uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi newydd. Un o'r cynlluniau a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan y Gweinidog i'n helpu i wneud hyn yw prosiect Hunanadeiladu Cymru, a fydd yn helpu i fynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau cyfunol blaenorol o ran cynllunio, cyllid a mynediad, ac yn agor y farchnad i fwy o fusnesau bach a chanolig yn y broses.

We know that the large house builders benefit from scarcity of housing as it increases the prices they can charge for new builds. And as Paul Davies outlined, we've got a small number of very large builders who dominate the market. One method of increasing housing supply is self-build and self- managed build. Will the Government ask local authorities, outside the local development plans, to identify sites for five or fewer dwellings that can be either self-built or the building can be self-managed so that we bring houses into use, help small builders and help people become home owners?

Gwyddom fod adeiladwyr tai mawr yn elwa o brinder tai gan fod hynny'n cynyddu'r prisiau y gallant eu codi am adeiladau newydd. Ac fel yr amlinellodd Paul Davies, mae gennym nifer fach o adeiladwyr mawr iawn sy'n dominyddu'r farchnad. Un dull o gynyddu'r cyflenwad tai yw hunanadeiladu a hunanreoli gwaith adeiladu. A wnaiff y Llywodraeth ofyn i awdurdodau lleol nodi safleoedd, y tu allan i'r cynlluniau datblygu lleol, ar gyfer pump neu lai o anheddau y gellir naill ai eu hunanadeiladu neu lle gellir hunanreoli'r gwaith adeiladau fel y gallwn sicrhau bod tai'n cael eu defnyddio, helpu adeiladwyr bach a helpu pobl i ddod yn berchnogion cartrefi?

14:20

Thank you, Mike Hedges, for your question. You make some incredibly valid and interesting points. As I've already referred to, the latest iteration of 'Planning Policy Wales', specifically, now requires local planning authorities to maintain a register of small sites. And as I've previously mentioned, we've announced £40 million to support new and innovative Self Build Wales schemes, and as part of that, officials are currently engaging with local authorities to identify suitable sites for self-build, potentially on the scale that you've mentioned in your question. Clearly, it's for local authorities to determine which sites are put forward for the scheme, but myself and the Minister look forward to seeing those sites start to come through in the coming months. 

Diolch am eich cwestiwn, Mike Hedges. Rydych yn gwneud pwyntiau dilys a diddorol iawn. Fel rwyf wedi'i grybwyll eisoes, mae'r fersiwn ddiweddaraf o 'Polisi Cynllunio Cymru', yn benodol, yn ei gwneud yn ofynnol yn awr i awdurdodau cynllunio lleol gadw cofrestr o safleoedd bach. Ac fel y soniais eisoes, rydym wedi cyhoeddi £40 miliwn i gefnogi cynlluniau Hunanadeiladu Cymru newydd ac arloesol, ac yn rhan o hynny, mae swyddogion yn ymgysylltu ag awdurdodau lleol ar hyn o bryd i nodi safleoedd addas ar gyfer hunanadeiladu, ar y raddfa a grybwyllwyd gennych yn eich cwestiwn o bosibl. Yn amlwg, mater i awdurdodau lleol yw penderfynu pa safleoedd a gyflwynir ar gyfer y cynllun, ond mae'r Gweinidog a minnau'n edrych ymlaen at weld y safleoedd hynny'n dechrau dod i'r amlwg dros y misoedd nesaf.

Deputy Minister, it's my belief that there are some key measures that we can take to address our housing needs that don't involve having to build new homes, and one such example is RCT council's schemes to bring back empty properties into usage. Three hundred and twelve empty property grant applications have been received since the scheme began in 2016, and to date, 128 of those homes have now been brought back fully into use, with £2.4 million being spent through the empty properties grant. So, do you agree with me that this sort of scheme provides a very sustainable way in which we can address the housing shortage, and are there any plans to ensure that other local authorities can learn from this best practice?

Ddirprwy Weinidog, credaf fod rhai mesurau allweddol y gallwn eu cymryd i fynd i'r afael â'n hanghenion tai nad ydynt yn cynnwys gorfod adeiladu cartrefi newydd, ac un enghraifft o'r fath yw cynlluniau cyngor Rhondda Cynon Taf i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd. Mae 312 o geisiadau grant eiddo gwag wedi dod i law ers i'r cynllun ddechrau yn 2016, a hyd yma, mae 128 o'r cartrefi hynny bellach wedi dod yn ôl i ddefnydd llawn, gyda £2.4 miliwn yn cael ei wario drwy'r grant eiddo gwag. Felly, a ydych yn cytuno â mi fod y math hwn o gynllun yn darparu ffordd gynaliadwy iawn o fynd i'r afael â'r prinder tai, ac a oes unrhyw gynlluniau i sicrhau y gall awdurdodau lleol eraill ddysgu o'r arfer gorau hwn?

Thank you, Vikki Howells. Absolutely, I certainly welcome the efforts and the work of Rhondda Cynon Taf and other authorities in terms of how we actually create new homes by bringing empty buildings back into use. And it's something I particularly feel passionate about now in my role of leading in terms of regeneration, how we can link that up holistically, not only regenerating and bringing back to life a community and a town centre, but also, actually addressing housing needs and decent housing needs in the process.

We know there are many reasons as to why homes are lying empty, so there needs to be a range of tools available to bring them back into use. So, I've asked officials to explore how we can better support local authorities in using their enforcement powers to bring empty homes back into use, and I think this is an area where we can definitely add more value.

Diolch, Vikki Howells. Yn sicr, croesawaf ymdrechion a gwaith Rhondda Cynon Taf ac awdurdodau eraill o ran sut rydym yn creu cartrefi newydd drwy ddod ag adeiladau gwag yn ôl i ddefnydd. Ac mae'n rhywbeth rwy'n teimlo'n arbennig o angerddol yn ei gylch yn fy rôl arweiniol mewn perthynas ag adfywio, sut y gallwn gysylltu hynny mewn modd cyfannol, nid yn unig adfywio ac adfywhau cymuned a chanol y dref, ond mynd i'r afael ag anghenion tai a'r angen am dai gweddus hefyd yn y broses.

Gwyddom fod llawer o resymau pam fod cartrefi'n wag, felly mae angen sicrhau bod amrywiaeth o offer ar gael i ddod â hwy yn ôl i ddefnydd. Felly, rwyf wedi gofyn i swyddogion archwilio sut y gallem gynorthwyo awdurdodau lleol yn well i ddefnyddio eu pwerau gorfodi i ddod â chartrefi gwag yn ôl i ddefnydd, ac yn sicr, credaf fod hwn yn faes lle gallwn ychwanegu mwy o werth.

Mynd i'r Afael â Chysgu ar y Stryd
Tackling Rough Sleeping

2. Pa gamau y bydd y Gweinidog yn eu cymryd i fynd i'r afael â chysgu ar y stryd yng Nghymru yn 2019? OAQ53433

2. What measures will the Minister take to tackle rough sleeping in Wales in 2019? OAQ53433

Our commitment to tackling homelessness, including rough sleeping, is supported by significant additional investment of £30 million. This includes investment for Housing First and support for a range of initiatives as part of our rough sleeping action plan.

Cefnogir ein hymrwymiad i fynd i'r afael â digartrefedd, gan gynnwys cysgu allan, â buddsoddiad ychwanegol sylweddol o £30 miliwn. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiad ar gyfer Tai yn Gyntaf a chymorth i amrywiaeth o fentrau fel rhan o'n cynllun gweithredu cysgu allan.

Thank you, Minister, for the reply. In its response to the Assembly inquiry into rough sleeping in Wales, Cardiff city council said that many people who experience rough sleeping can remain isolated on the streets as they do not want to be accommodated in hostels. Last year, a request for funding by Newport City Council to provide homeless pods for rough sleepers was turned down by the Welsh Government. It was very upsetting. Earlier this month, it was reported that a scheme for turning shipping containers into accommodation was coming to Cardiff, having been piloted in Bristol. Minister, do you agree with me that such innovative ideas as these should be encouraged to tackle rough sleeping in Wales by those who, for whatever reason, do not want to be accommodated in hostels in Wales?

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn eu hymateb i ymchwiliad y Cynulliad i gysgu allan yng Nghymru, dywedodd cyngor dinas Caerdydd y gall llawer o bobl sy'n cysgu allan barhau i fod wedi'u hynysu ar y strydoedd gan nad ydynt am gael llety mewn hosteli. Y llynedd, gwrthododd Llywodraeth Cymru gais am arian gan Gyngor Dinas Casnewydd i ddarparu podiau digartrefedd ar gyfer pobl sy'n cysgu allan. Roedd hynny'n ddigalon iawn. Yn gynharach y mis hwn, cafwyd adroddiadau y bydd cynllun ar gyfer troi cynwysyddion llongau yn llety yn dod i Gaerdydd, ar ôl cael ei dreialu ym Mryste. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y dylid annog syniadau arloesol o'r fath er mwyn mynd i'r afael â chysgu allan yng Nghymru mewn perthynas â'r bobl nad ydynt eisiau llety mewn hosteli yng Nghymru, am ba reswm bynnag?

As a Government, our first objective is to support intervention that aims to support people in avoiding rough sleeping as a course of action in the first place. Out of the additional £30 million, £12 million is provided to the local authorities to increase their support to people who present themselves as homeless. As the Member rightly says, there are many reasons why people may not feel it is right for them, or, indeed, appropriate for them to go into hostel accommodation, so, that's why Welsh Government works with local authorities and our third sector partners to ensure that we can take a holistic approach that takes into account the individual and the individual circumstances. The Member refers to the initiative in terms of the Newport City Council pods initiative that previously came before the Welsh Government. Whilst I think that the Welsh Government understands the intention behind these pods and the issue they're trying to tackle, there were concerns regarding their use and what alternative options are available for funding, with each pod costing in the region of £6,000. However, we are keen to work with all of our partners and our stakeholders to look at actually how we can take action to tackle rough sleeping and homelessness in Wales, in all of our cities and towns.

Fel Llywodraeth, ein prif amcan yw cefnogi ymyrraeth gyda'r bwriad o gefnogi pobl i osgoi cysgu allan fel cam gweithredu cyntaf. O'r £30 miliwn ychwanegol, darperir £12 miliwn i'r awdurdodau lleol i gynyddu eu cymorth i bobl sy'n dweud eu bod yn ddigartref. Fel y dywed yr Aelod yn gwbl gywir, ceir llawer o resymau pam nad yw pobl yn teimlo ei bod yn iawn iddynt, neu'n briodol iddynt yn wir, fynd i aros mewn hostel, felly dyna pam fod Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol a'n partneriaid yn y trydydd sector i sicrhau y gallwn fabwysiadu ymagwedd gyfannol sy'n ystyried yr unigolyn a'r amgylchiadau unigol. Cyfeiria'r Aelod at fenter podiau Cyngor Dinas Casnewydd a ddaeth gerbron Llywodraeth Cymru cyn hynny. Er y credaf fod Llywodraeth Cymru yn deall y bwriad y tu ôl i'r podiau hyn a'r broblem y maent yn ceisio mynd i'r afael â hi, roedd pryderon ynghlwm wrth eu defnydd a pha opsiynau eraill sydd ar gael ar gyfer ariannu, gyda phob pod yn costio oddeutu £6,000. Fodd bynnag, rydym yn awyddus i weithio gyda phob un o'n partneriaid a'n rhanddeiliaid i edrych ar sut y gellir rhoi camau ar waith i fynd i'r afael â chysgu allan a digartrefedd yng Nghymru, ym mhob un o'n dinasoedd a'n trefi.

14:25

I'd like to return to the question of HMP Cardiff inmates committing offences upon release just so they can have a roof over their heads. Labour in Government have a track record of promising to solve this problem. In December 2015, communities Minister Lesley Griffiths pledged that prisoners facing homelessness would receive support 56 days before their release. In launching the national pathway that she claimed put Wales ahead of the rest of the UK, she said

'There is no doubt a stable accommodation situation is a key factor in helping to break the cycle of offending.'

Then, there was the framework launched last year by local government Minister Alun Davies to provide positive change for those at risk of offending. He trumpeted the Government's commitment to reduce—and I quote:

'offending and reoffending, to help ensure our communities remain safe.'

We've had plenty of warm words from previous Ministers in the past, but as the independent monitoring board report from last week illustrated, the future for many inmates remains seriously grim and bleak upon release from prison. How will you ensure that your new initiatives fare better than your previous initiatives?

Hoffwn ddychwelyd at fater carcharorion CEM Caerdydd yn troseddu ar ôl cael eu rhyddhau fel y gallant gael to uwch eu pennau. Mae gan y Blaid Lafur yn y Llywodraeth hanes blaenorol o addo datrys y broblem hon. Ym mis Rhagfyr 2015, cafwyd addewid gan y Gweinidog cymunedau, Lesley Griffiths, y byddai carcharorion sy'n wynebu bod yn ddigartref yn cael cymorth am 56 diwrnod cyn iddynt gael eu rhyddhau. Wrth lansio'r llwybr cenedlaethol yr honnodd y byddai'n rhoi Cymru ar y blaen i weddill y DU, dywedodd

'Heb os nac oni bai, mae llety sefydlog yn ffactor allweddol wrth geisio torri cylch troseddu.'

Yna, lansiwyd fframwaith y llynedd gan y Gweinidog llywodraeth leol, Alun Davies, i ddarparu newid cadarnhaol ar gyfer y rheini sydd mewn perygl o droseddu. Fe gyhoeddodd yn groyw iawn ymrwymiad y Llywodraeth i leihau—ac rwy'n dyfynnu:

'troseddu ac aildroseddu, er mwyn helpu i sicrhau bod ein cymunedau’n parhau’n ddiogel.'

Rydym wedi cael digon o eiriau calonogol gan gyn-Weinidogion yn y gorffennol, ond fel y dangosodd adroddiad y bwrdd monitro annibynnol yr wythnos diwethaf, mae'r dyfodol yn parhau i fod yn llwm iawn i lawer o garcharorion pan gânt eu rhyddhau o'r carchar. Sut y byddwch yn sicrhau bod eich mentrau newydd yn gwneud yn well na'ch mentrau blaenorol?

Diolch. The Member is absolutely right in terms of, particularly within HMP Cardiff, the impact that short-term sentences can have in terms of particularly the 56 days, because if you're in prison for an incredibly short term, it's a short enough period to have an impact on your previous accommodation and potentially that of your family. And actually, then, there's a challenge in terms of making sure the right accommodation is available afterwards. It's something I know the Minister is acutely aware of and action is ongoing to tackle this as a matter of emergency.

Diolch. Mae'r Aelod yn llygad ei lle, yn enwedig yn CEM Caerdydd, o ran yr effaith y gall dedfrydau tymor byr ei chael, yn enwedig y 56 diwrnod, oherwydd os ydych yn y carchar am gyfnod byr iawn, mae'n gyfnod digon byr i gael effaith ar eich llety blaenorol, a llety eich teulu o bosibl. Ac a dweud y gwir, mae'n her i sicrhau bod y llety cywir ar gael wedi hynny. Mae'n rhywbeth y gwn fod y Gweinidog yn ymwybodol iawn ohono ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar fynd i'r afael â hyn fel mater o frys.

On the same subject, Minister, given that Welsh Government removed prisoners from the priority need category, and then there was a protocol set in place that should have joined up organisations and agencies to make sure that prisoners upon release did have a roof over their head, it seems that that isn't working very well, given the statistics that Leanne Wood has referred to. I just wonder now, in this situation, whether the Welsh Government will have a new look at the situation for prison leavers, given the obvious implications for their health and well-being if they are sleeping rough and without a secure home, and also the impact on reoffending.

Ar yr un pwnc, Weinidog, o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi cael gwared ar garcharorion o'r categori angen blaenoriaethol, a bod protocol wedi'i roi ar waith wedyn a ddylai fod wedi cysylltu sefydliadau ac asiantaethau er mwyn sicrhau bod gan garcharorion do uwch eu pennau wrth gael eu rhyddhau, ymddengys nad yw hynny'n gweithio'n dda iawn, o ystyried yr ystadegau y cyfeiriodd Leanne Wood atynt. Tybed, bellach, yn y sefyllfa hon, a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych eto ar sefyllfa pobl sy'n gadael carchar, o gofio'r goblygiadau amlwg i'w hiechyd a'u lles os ydynt yn cysgu allan a heb gartref diogel, yn ogystal â'r effaith ar aildroseddu.

Can I thank John? I know the Member, in his role as Chair of the committee, has a keen interest in this area. You made very similar points to those Leanne just made. I refer back to last week's report from the independent monitoring board for HMP Cardiff, which was incredibly stark in its findings. We recognise there is a specific issue with HMP Cardiff with high levels of short sentences and the impact that has. However, as my colleague stated in this Chamber last week, we expect to see improvements in the standards and capacity of the community rehabilitation companies, who deliver resettlement services on behalf of the Ministry of Justice. Local authorities have a key role to play, and we've provided in this area additional resources through the homelessness prevention grant. We certainly take on board what the Member has said to ensure that the review we take of priority need will see things improve in this area. 

A gaf fi ddiolch i John? Gwn fod gan yr Aelod, yn ei rôl fel Cadeirydd y pwyllgor, gryn ddiddordeb yn y maes hwn. Gwnaethoch bwyntiau tebyg iawn i'r rhai a wnaeth Leanne. Cyfeiriaf yn ôl at yr adroddiad yr wythnos diwethaf gan y bwrdd monitro annibynnol ar gyfer CEM Caerdydd, a oedd yn cynnwys canfyddiadau llwm iawn. Rydym yn cydnabod bod problem benodol yn CEM Caerdydd gyda lefelau uchel o ddedfrydau byr, a'r effaith a gaiff hynny. Fodd bynnag, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod yn y Siambr yr wythnos diwethaf, rydym yn disgwyl gweld gwelliannau yn safonau a chapasiti'r cwmnïau adsefydlu cymunedol, sy'n darparu gwasanaethau adsefydlu ar ran y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Mae gan awdurdodau lleol rôl allweddol i'w chwarae, ac rydym wedi darparu adnoddau ychwanegol yn y maes drwy'r grant atal digartrefedd. Yn sicr, rydym yn cydnabod yr hyn a ddywedodd yr Aelod er mwyn sicrhau bod yr adolygiad a wnawn o angen blaenoriaethol yn arwain at welliannau yn y maes hwn.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr—David Melding. 

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson—David Melding.

Diolch yn fawr, Llywydd. Deputy Minister, you'll know that having a safe and affordable home is without any doubt a basic need, and stable surroundings can help maintain health and well-being. So, today, I'm sure you will welcome with me the initiative of Tai Pawb and the Chartered Institute of Housing to publish a report on mental health within the private rented sector. I think it's a very good area to focus on. It has found that almost a third of support organisations feel that tenants in the private sector never have enough support. Interestingly, nearly half of landlords feel there is never enough support and information for them to support tenants, particularly those with mental health problems. So, today, will you join me in welcoming this report, and will you help to disseminate its very important findings? 

Diolch yn fawr, Lywydd. Ddirprwy Weinidog, gwyddoch fod cael cartref diogel a fforddiadwy yn angen sylfaenol, heb os, a gall amgylchedd sefydlog helpu i gynnal iechyd a lles. Felly, heddiw, rwy'n siŵr y byddwch yn ymuno gyda mi i groesawu menter Tai Pawb a'r Sefydliad Tai Siartredig i gyhoeddi adroddiad ar iechyd meddwl o fewn y sector rhentu preifat. Credaf ei fod yn faes da iawn i ganolbwyntio arno. Canfu fod bron i draean o sefydliadau cymorth yn teimlo nad yw tenantiaid yn y sector preifat byth yn cael digon o gymorth. Yn ddiddorol, mae bron i hanner y landlordiaid yn teimlo nad ydynt byth yn cael digon o gymorth a gwybodaeth iddynt allu cefnogi tenantiaid, yn enwedig tenantiaid â phroblemau iechyd meddwl. Felly, heddiw, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r adroddiad hwn, ac a wnewch chi helpu i ledaenu ei ganfyddiadau pwysig iawn?

14:30

I certainly join you in welcoming the report and the findings and the issues that it's raised today. I and the Minister for Housing and Local Government will, of course, go through those findings with a fine-tooth comb and respond in due course. And I think you're absolutely right to raise the point about support not only for tenants, in terms of their mental health, and the impact that has on somebody's ability to maintain and secure a decent and stable home, but, actually, the benefits and support for landlords and agencies as well, enabling them not only to support tenants, but, actually, so that they secure stability of tenancy as well. 

Yn sicr, rwy'n ymuno â chi i groesawu'r adroddiad a'r canfyddiadau a'r materion a godwyd ganddo heddiw. Bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol a minnau, wrth gwrs, yn archwilio'r canfyddiadau hynny gyda chrib fân ac yn ymateb maes o law. A chredaf eich bod yn gwbl iawn i godi'r pwynt ynghylch cymorth nid yn unig i denantiaid, o ran eu hiechyd meddwl, a'r effaith a gaiff hynny ar allu rhywun i sicrhau a chynnal cartref gweddus a sefydlog, ond mewn gwirionedd, y manteision a'r cymorth i landlordiaid ac asiantaethau hefyd, sy'n eu galluogi nid yn unig i gynorthwyo tenantiaid, ond i allu diogelu sefydlogrwydd y denantiaeth hefyd.

Well, I certainly welcome what you've said there, Deputy Minister, and your broad support. For tenants, the stress and worry of accruing rent arrears, for instance, can exacerbate existing mental health problems, and for some, of course, it can trigger those mental health problems. And the cognitive and behaviour changes that often accompany mental health problems can make it extremely difficult to prevent arrears in the first instance, or to resolve them once they've occurred. Now, social landlords pay a lot of attention to this phenomena, and on two of the main recommendations of the report—that the Welsh Government should provide comprehensive information for landlords and letting agents regarding local and national mental health support, and that Rent Smart Wales should require all private sector landlords to complete a module on mental health to improve their knowledge of how to access support for tenants with mental health problems—will you be supporting these very innovative ideas?

Wel, yn sicr, rwy'n croesawu'r hyn a ddywedwch, Ddirprwy Weinidog, a'ch cefnogaeth gyffredinol. I denantiaid, gall y straen a'r pryder a wynebant wrth i ôl-ddyledion rhent gronni, er enghraifft, waethygu problemau iechyd meddwl sy'n bodoli eisoes, ac i rai, wrth gwrs, gallant achosi'r problemau iechyd meddwl hynny. A gall y newidiadau gwybyddol ac ymddygiadol sy'n aml yn dod law yn llaw â phroblemau iechyd meddwl ei gwneud yn anodd iawn i osgoi ôl-ddyledion yn y lle cyntaf, neu eu datrys pan fyddant wedi digwydd. Nawr, mae landlordiaid cymdeithasol yn rhoi llawer o sylw i'r ffenomenau hyn, ac ar ddau o brif argymhellion yr adroddiad hwn—y dylai Llywodraeth Cymru ddarparu gwybodaeth gynhwysfawr i landlordiaid ac asiantaethau gosod tai ynghylch cymorth iechyd meddwl lleol a chenedlaethol, ac y dylai Rhentu Doeth Cymru ei gwneud yn ofynnol i holl landlordiaid y sector preifat gwblhau modiwl ar iechyd meddwl er mwyn gwella eu gwybodaeth ynglŷn â sut i gael mynediad at gymorth i denantiaid sydd â phroblemau iechyd meddwl—a fyddwch yn cefnogi'r syniadau arloesol hyn?

You're absolutely right that they're very innovative ideas, and they're the sort of ideas that we need as part of our discussion on the way that we work in collaboration within Wales to make a difference to our communities and those within our communities. The idea of doing work with Rent Smart Wales to do a module on mental health is definitely one worth considering, but as I am the super-sub today, I'd hate to put words into the Minister's mouth, but I'm sure it's something that she will look at with great interest as well. 

Rydych yn llygad eich lle eu bod yn syniadau arloesol iawn, a dyma'r math o syniadau sydd eu hangen arnom yn rhan o'n trafodaeth ynglŷn â'r ffordd y gweithiwn ar y cyd yng Nghymru i wneud gwahaniaeth i'n cymunedau a'r bobl yn ein cymunedau. Mae'r syniad o weithio gyda Rhentu Doeth Cymru i lunio modiwl ar iechyd meddwl yn bendant yn un y dylid ei ystyried, ond gan mai uwch-eilydd wyf fi heddiw, byddai'n gas gennyf roi geiriau yng ngheg y Gweinidog, ond rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y byddai ganddi gryn ddiddordeb ynddo.

I welcome your full-match game today, as it were, as the super-sub—[Laughter.]—and I'm sure you are able to form your own judgments and urge the boss to move on this. It's really significant, I think, that there's unity in the sector, including the organisations that represent the private landlords. And it is an area that is growing—20 per cent or so of people now are in the private rented sector, and many of those are quite vulnerable, they may be on low incomes and they may have pre-existing health conditions. And so, this is an area, I think, of public policy that does need cross-party support and, I'd say, improvement or development to meet modern trends. And I believe that most private sector landlords would jump at the chance of receiving this type of help and advice and training, because it will enable them to sustain their long-term tenancies and their income streams. So, it really is, in the landlord's and landlady's, I suppose, interest, as well as the tenant. 

A further recommendation of today's report states that representatives of the private rented sector should be included in the governance structures of the Supporting People programme. Will you look at this recommendation, another innovative one, and act on it as soon as possible? And will you also commend the work undertaken by the Residential Landlords Association, and, indeed, highlighted in today's report, in their efforts to reduce inequality and discrimination in the private rented sector?

Rwy'n croesawu eich gêm lawn heddiw, fel petai, fel yr uwch-eilydd—[Chwerthin.]—ac rwy'n siŵr y gallwch ffurfio eich barn eich hun ac annog y bos i wneud rhywbeth ynglŷn â hyn. Mae'n arwyddocaol iawn, yn fy marn i, fod undod yn y sector, gan gynnwys y sefydliadau sy'n cynrychioli'r landlordiaid preifat. Ac mae'n faes sy'n tyfu—mae oddeutu 20 y cant o bobl bellach yn y sector rhentu preifat, ac mae llawer ohonynt yn eithaf agored i niwed, gallant fod ar incwm isel a gallai fod ganddynt gyflyrau iechyd eisoes. Ac felly, credaf fod hwn yn faes polisi cyhoeddus sy'n galw am gefnogaeth drawsbleidiol, a buaswn yn dweud bod angen ei wella neu ei ddatblygu i fodloni tueddiadau modern. A chredaf y byddai'r rhan fwyaf o landlordiaid y sector preifat yn neidio at y cyfle i dderbyn y math hwn o gymorth, cyngor a hyfforddiant, gan y bydd yn eu galluogi i gynnal eu tenantiaethau hirdymor hir a'u ffrydiau incwm. Felly, mewn gwirionedd, rwy'n tybio bod hyn er budd y landlord yn ogystal â'r tenant.

Mae argymhelliad pellach yn yr adroddiad heddiw yn datgan y dylid cynnwys cynrychiolwyr o'r sector rhentu preifat yn strwythurau llywodraethu'r rhaglen Cefnogi Pobl. A wnewch chi edrych ar yr argymhelliad hwn, argymhelliad arloesol arall, a gweithredu arno cyn gynted â phosibl? Ac a wnewch chi hefyd ganmol y gwaith a wnaed gan y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, a'u hymdrechion yn wir, a amlygwyd yn yr adroddiad heddiw, i leihau anghydraddoldeb a gwahaniaethu yn y sector rhentu preifat?

I'll certainly commend any efforts to tackle inequality and discrimination within the sector in Wales, and within the country as a whole. You're spot-on in terms of saying, like we said, that it's not only to take on board and look at the review and the innovative proposals contained within it, which will not only potentially bring benefits for the tenants, and particularly to address inequality and any discrimination that may be faced by a tenant because of their own mental health problems, but that it also gives that security and long-term, sustained tenancies for landlords and landladies as well. And just to reiterate, we will certainly take away and look at the findings of the review with great interest. 

Yn sicr, rwy'n cymeradwyo unrhyw ymdrechion i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb a gwahaniaethu yn y sector yng Nghymru, ac yn y wlad yn gyffredinol. Rydych yn llygad eich lle wrth ddweud, fel y dywedasom ni, ei fod yn fater o fwy nag ystyried ac edrych ar yr adolygiad a'r cynigion arloesol a geir ynddo, a fydd nid yn unig yn sicrhau manteision posibl i'r tenantiaid, ac yn mynd i'r afael yn benodol ag anghydraddoldeb ac unrhyw wahaniaethu y gall tenant ei wynebu oherwydd eu problemau iechyd meddwl eu hunain, ond ei fod hefyd yn darparu sicrwydd a thenantiaethau estynedig hirdymor ar gyfer landlordiaid. Ac i ailadrodd, byddwn yn sicr yn ystyried ac yn edrych ar ganfyddiadau'r adolygiad gyda chryn ddiddordeb.

Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd. 

Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd. 

Diolch, Llywydd. Given the costly and long-running farce in Caerphilly County Borough Council, what consideration is the Welsh Government giving to bringing in a nationally decided set of pay scales and terms and conditions to control senior and chief officer pay through a national framework?

Diolch, Lywydd. O ystyried y ffars gostus a hirfaith yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i gyflwyno set o raddfeydd cyflog a thelerau ac amodau a bennir yn genedlaethol er mwyn rheoli cyflogau uwch swyddogion a phrif swyddogion drwy fframwaith cenedlaethol?

14:35

May I thank the Member for his question? You raise a number of key points. Local workforce matters are matters for individual local authorities at present. Clearly, you raise a number of key issues there, and issues that can be looked at in terms of future legislation going forward.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydych yn codi nifer o bwyntiau allweddol. Mae materion gweithlu lleol yn faterion i'r awdurdodau lleol unigol ar hyn o bryd. Yn amlwg, rydych yn codi nifer o faterion allweddol, a materion y gellir eu hystyried mewn perthynas â deddfwriaeth yn y dyfodol.

Would you agree that having one pay scale throughout Wales would take out the variances that we see between chief executives and directors across Wales, put an end to the competition and form of internal market that we have at the moment, and put an end to situations such as that in Caerphilly happening again in the future?

A fyddech yn cytuno y byddai cael un raddfa gyflog ledled Cymru yn cael gwared ar yr amrywiannau a welwn rhwng prif weithredwyr a chyfarwyddwyr ledled Cymru, yn rhoi terfyn ar gystadleuaeth a'r math o farchnad fewnol sydd gennym ar hyn o bryd, ac yn rhoi diwedd ar sefyllfaoedd fel yr un a welwyd yng Nghaerffili rhag digwydd eto yn y dyfodol?

In terms of creating—the Member raises a really interesting question; it was raised previously, in terms of the potential for one public service and central pay scales. And, clearly, anything of that sort needs to be done in partnership and in discussion with the trade union representatives in local government, as well as local government representatives. Things like—obviously, you raised the benefits, but they can also bring clear challenges as well, if there's any reorganisation of that sort, in terms of harmonisation of pay scales as well.

O ran creu—mae'r Aelod yn codi cwestiwn diddorol iawn; fe'i codwyd o'r blaen, o ran y potensial ar gyfer un raddfa gyflogau gwasanaethau cyhoeddus ganolog. Ac yn amlwg, mae angen gwneud unrhyw beth o'r fath mewn partneriaeth a thrwy drafod gyda chynrychiolwyr undebau llafur mewn llywodraeth leol, yn ogystal â chynrychiolwyr llywodraeth leol. Mae pethau fel—yn amlwg, fe nodoch chi'r manteision, ond gallant hefyd greu heriau amlwg, os oes unrhyw ad-drefnu o'r fath, o ran cysoni graddfeydd cyflog.

We have one pay scale for National Assembly staff, one pay scale for health board staff. Why not local government? What's holding you back?

Mae gennym un raddfa gyflog ar gyfer staff y Cynulliad Cenedlaethol, un raddfa gyflog ar gyfer staff y byrddau iechyd. Pam nad oes gennym un ar gyfer llywodraeth leol? Beth sy'n eich dal yn ôl?

I think the Member raises some really salient points, in terms of how we go forward, in terms of actually working with our hard-working workforce in local government, who we all depend on for those services that make a day-to-day difference to our lives. And it's certainly something the Member would like to take up with us further that we can consider further down the line.

Credaf fod yr Aelod yn nodi rhai pwyntiau pwysig iawn, o ran sut y dylem symud ymlaen, ac o ran gweithio gyda'n gweithlu diwyd mewn llywodraeth leol y dibynnwn arnynt er mwyn cael y gwasanaethau sy'n gwneud gwahaniaeth i'n bywydau bob dydd. Ac yn sicr, mae'n rhywbeth yr hoffai'r Aelod ei drafod gyda ni ymhellach y gallwn ei ystyried yn y dyfodol.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Last time we had these questions in the Chamber, I was discussing with the Minister, Julie James, her thoughts on the planning system in Wales. Now, later in that session, a couple of Members raised specific issues over multiple applications for large-scale housing developments in their areas. This is an ongoing issue, of course, in many different parts of Wales, as I'm sure you're aware, Minister. Now, you've just come across from the environment portfolio, so you'll also be very aware of the environmental considerations. Do you think that the planning system takes enough consideration of environmental impacts?

Diolch, Lywydd. Y tro diwethaf y cawsom y cwestiynau hyn yn y Siambr, bûm yn trafod gyda'r Gweinidog, Julie James, beth oedd ei syniadau ynglŷn â'r system gynllunio yng Nghymru. Nawr, yn ddiweddarach yn y sesiwn honno, codwyd materion penodol gan un neu ddau o'r Aelodau ynghylch ceisiadau lluosog am ddatblygiadau tai ar raddfa fawr yn eu hardaloedd. Mae hon yn broblem barhaus, wrth gwrs, mewn sawl rhan wahanol o Gymru, fel y gwyddoch, rwy'n siŵr, Weinidog. Nawr, rydych newydd groesi drosodd o'r portffolio amgylchedd, felly byddwch hefyd yn ymwybodol iawn o'r ystyriaethau amgylcheddol. A ydych yn credu bod y system gynllunio yn rhoi digon o ystyriaeth i effeithiau amgylcheddol?

The Member has picked up—as many Members will be familiar with from their own postbags—the need, when we're taking into account large-scale developments, to take into account, as part of that process, and as part of local development plans, that local infrastructure and also the impact on the environment. And we recently had a review of 'Planning Policy Wales', to broaden that context, and take things into a more holistic account.

Pan fyddwn yn rhoi sylw i ddatblygiadau mawr, mae'r Aelod wedi nodi—fel y gŵyr llawer o'r Aelodau o'u bagiau post eu hunain—yr angen i ystyried, yn rhan o'r broses honno, ac yn rhan o'r cynlluniau datblygu lleol, y seilwaith lleol hwnnw yn ogystal â'r effaith ar yr amgylchedd. Ac yn ddiweddar cawsom adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru', er mwyn ehangu'r cyd-destun hwnnw, ac i ystyried pethau mewn modd mwy cyfannol.

Yes. And of course it wasn't long ago, so we do need to have a look at that further on down the line. But, clearly, there are, as you say, implications for infrastructure to these large-scale housing developments, to always put in place the infrastructure that's needed. Now, one specific point in relation to this issue is the use of section 106 agreements. These are conditions attached to planning applications, whereby the developer is obliged to provide certain community facilities, which could be a park, a library, a playground, or it could be some other part of the infrastructure. There have been complaints that many developers haven't fully provided the facilities that they said they would. Do you think that enforcement of section 106 agreements has been robust enough?

Iawn. Ac wrth gwrs, nid oes llawer o amser ers hynny, felly bydd angen inni edrych ar hynny yn nes ymlaen. Ond yn amlwg, fel y dywedwch, ceir goblygiadau o ran seilwaith yn sgil y datblygiadau tai mawr hyn, o ran gosod y seilwaith sy'n angenrheidiol bob amser. Nawr, mae un pwynt penodol mewn perthynas â'r mater hwn yn ymwneud â'r defnydd o gytundebau adran 106. Amodau yw'r rhain sydd ynghlwm wrth geisiadau cynllunio, lle mae'n rhaid i'r datblygwr ddarparu cyfleusterau cymunedol penodol, a allai fod yn barc, llyfrgell, maes chwarae, neu a allai fod yn rhan arall o'r seilwaith. Cafwyd cwynion nad yw llawer o ddatblygwyr wedi darparu'r cyfleusterau y dywedasant y byddent yn eu darparu. A ydych yn credu bod y gwaith o orfodi cytundebau adran 106 wedi bod yn ddigon cadarn?

Clearly, 106 agreements offer an opportunity for local communities to gain broader benefits from large developments, or developments in their area. And, clearly, we recognise that when local people, as part of a proposal on the table, in its initial form, are given reassurances, it will come with various agreements and community development projects—it creates concerns when that doesn't happen. And it's certainly something we are looking at in terms of how we make sure that local people have the confidence that we work with local authorities, and through LDPs, to make sure that the full benefits of section 106 agreements are realised.

Yn amlwg, mae cytundebau 106 yn cynnig cyfle i gymunedau lleol sicrhau manteision ehangach o ddatblygiadau mawr, neu ddatblygiadau yn eu hardal. Ac yn amlwg, pan roddir sicrwydd i bobl leol yn rhan o'r cynnig ar ei ffurf gychwynnol, rydym yn cydnabod y bydd yn dod law yn llaw â gwahanol gytundebau a phrosiectau datblygu cymunedol—mae'n creu pryderon pan nad yw hynny'n digwydd. Ac yn sicr, mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried o ran sut y gwnawn yn siŵr fod pobl leol yn hyderus ein bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol, a thrwy'r cynlluniau datblygu lleol, i sicrhau bod manteision llawn cytundebau adran 106 yn cael eu gwireddu.

14:40

I'm glad that you see that that is an issue, and hopefully maybe we can get a statement on that later on, and see what your department's thoughts are on that, because I think it is something that does cause anxiety to existing communities when new large-scale developments are built and they don't have in place these things that were promised. Large-scale housing needs can prove challenging to the environment. We were talking earlier on, in response to a question from Mike Hedges, about small-scale developments. Mike was talking about self-build in particular. I don't want to task you with that specific issue, as we've tackled that, but how far should there be a presumption in general, going forward, in favour of brownfield developments? 

Rwy'n falch eich bod yn gweld bod hyn yn broblem, a gobeithio y gallwn gael datganiad gennych ar hyn maes o law efallai, a gweld beth yw barn eich adran ar hyn, gan y credaf ei fod yn rhywbeth sy'n peri pryder i gymunedau presennol pan fydd datblygiadau mawr newydd yn cael eu hadeiladu ac nid yw'r pethau hyn a addawyd ar waith ganddynt. Gall anghenion tai ar raddfa fawr fod yn heriol i'r amgylchedd. Roeddem yn sôn yn gynharach, mewn ymateb i gwestiwn gan Mike Hedges, ynglŷn â datblygiadau ar raddfa fach. Roedd Mike yn sôn am hunanadeiladu yn benodol. Nid wyf am eich holi ynglŷn â'r mater penodol hwnnw, gan ein bod wedi trafod hynny, ond i ba raddau y dylid cael rhagdybiaeth yn gyffredinol, yn y dyfodol, o blaid datblygiadau tir llwyd?

The Member raises the opportunities that we've talked about earlier in this Chamber for self-build and to enable more opportunities for self-build through our new programme, and also more opportunities for those smaller to medium-sized construction and building developers within Wales. The revised 'Planning Policy Wales' has been published, and that aims to address a number of the housing delivery issues that have been raised in the Chamber today by introducing more rigour and challenge in the planning-making process in terms of the allocation of housing sites. 

Mae'r Aelod yn codi'r cyfleoedd rydym wedi eu trafod yn gynharach yn y Siambr hon ar gyfer hunanadeiladu a galluogi mwy o gyfleoedd i hunanadeiladu drwy ein rhaglen newydd, yn ogystal â mwy o gyfleoedd i ddatblygwyr adeiladau ac adeiladwyr bach a chanolig yng Nghymru. Mae'r 'Polisi Cynllunio Cymru' diwygiedig wedi'i gyhoeddi, ac mae hwnnw'n ceisio mynd i'r afael â nifer o'r materion sy'n gysylltiedig â chyflenwi tai a godwyd yn y Siambr heddiw drwy gyflwyno mwy o drylwyredd a her yn y broses o lunio cynlluniau o ran dyraniad safleoedd tai.

Boddhad y Cyhoedd o ran Gwasanaethau Awdurdodau Lleol
Public Satisfaction with Local Authority Services

3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am foddhad y cyhoedd o ran gwasanaethau awdurdodau lleol yng Nghymru? OAQ53440

3. Will the Minister make a statement on public satisfaction with local authority services in Wales? OAQ53440

Local government provides vital services that support people and communities. Receiving feedback plays an important part in this and 77 per cent of respondents to the latest national survey for Wales were satisfied with their ability to access the services and facilities they need.

Mae llywodraeth leol yn darparu gwasanaethau hanfodol sy'n cefnogi pobl a chymunedau. Mae cael adborth yn rhan bwysig o hyn, ac roedd 77 y cant o'r ymatebwyr i'r arolwg cenedlaethol diweddaraf yng Nghymru yn fodlon â'u gallu i gael mynediad at y gwasanaethau a'r cyfleusterau y maent eu hangen.

Thank you for that answer, Deputy Minister. You will have read with some concern, no doubt, the reports last week that local authorities in Wales had received 87,000 complaints in relation to missed refuse collections. In my own constituency, of course, we have a regime where a missed refuse collection means that people can go up to eight weeks without having their waste collected, which is clearly unacceptable. And, in fact, in Conwy, around 10 per cent of the 87,000 complaints related to that one particular local authority.

Now, the local authorities in Wales have to abide by Welsh Government rules. What many people in my constituency are asking for is, yes, better reflection within the local government funding formula to make sure that there's a fair settlement for the local authority of Conwy, but in addition they're also asking for the Welsh Government to protect local communities by insisting that local councils collect waste on a more frequent basis. So, I would be grateful if you could tell me what you're doing to look at the funding formula to make sure that it's fair to north Wales and to Conwy in particular, and what work you are doing with your officials to look at the timeliness and the frequency of waste collections in order to protect the public from the potential harms that can come about to the environment and their public health?

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Byddwch wedi darllen, gyda pheth pryder, heb os, yr adroddiadau yr wythnos diwethaf fod awdurdodau lleol yng Nghymru wedi derbyn 87,000 o gwynion mewn perthynas â cholli casgliadau sbwriel. Yn fy etholaeth fy hun, wrth gwrs, mae gennym drefn lle gall colli casgliad sbwriel olygu y gall pobl fynd hyd at wyth wythnos heb i'w gwastraff gael ei gasglu, sy'n amlwg yn annerbyniol. Ac yn wir, yng Nghonwy, roedd oddeutu 10 y cant o'r 87,000 o gwynion yn ymwneud â'r un awdurdod lleol penodol hwnnw.

Nawr, mae'n rhaid i awdurdodau lleol yng Nghymru lynu at reolau Llywodraeth Cymru. Yr hyn y mae llawer o bobl yn fy etholaeth yn gofyn amdano yw mwy o ystyriaeth o'r fformiwla ariannu llywodraeth leol er mwyn sicrhau setliad teg ar gyfer awdurdod lleol Conwy, ond maent hefyd yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddiogelu cymunedau lleol drwy fynnu bod cynghorau lleol yn casglu gwastraff ar sail fwy rheolaidd. Felly, buaswn yn ddiolchgar pe gallech ddweud wrthyf beth rydych yn ei wneud i edrych ar y fformiwla ariannu i sicrhau ei fod yn deg â gogledd Cymru, a Chonwy yn arbennig, a pha waith rydych yn ei wneud gyda'ch swyddogion i edrych ar amseroldeb ac amlder y casgliadau gwastraff er mwyn amddiffyn y cyhoedd rhag y niwed posibl a all ddeillio o hynny i'r amgylchedd ac i iechyd y cyhoedd?

The Member raises—and I know this is a point that the Member has raised previously in terms of the frequency of bin collection and in particular residual bin collection. I'm resisting the temptation to make a joke about talking rubbish. [Interruption.] It's worth noting that the reports that you refer to are actually in the top 10 complaints for all English councils, but, nevertheless, we know that when this happens it creates an issue for local people—whether it's the burden of having to remove the rubbish yourself or about any ensuing complications from that. There are many reasons for missed collections. I won't know the detail for individual ones, which could be vehicle breakdowns, weather, bins in the wrong place, or slightly late. In terms of actually how we work with local authorities to support them with this, the Member will be aware that it's a matter for local authorities in terms of the frequency of their bin collections. Welsh Government has always been clear that we do need to build on our recycling record. We know that if you are recycling all the dry recycling you can do, that if you look in your bin there are more things you can recycle. We need to move in that direction in terms of the sustainability of our planet. We actually need to do it in the right way and work with residents to do that as well, and that includes making sure we have other collections in place, such as for nappies and incontinence pads—the things that you don't want to leave in a black bin for a number of weeks. 

In terms of going forward to work with local authorities in the area of particularly waste and recycling and waste collection, later this year we will be going forward on our 'Towards Zero Waste' strategy, looking at what sort of statutory guidance we do issue to local authorities. But, at the same time, I was working with those partners in local authorities and in the Welsh Local Government Association to make sure that we work in a way that not only works for them, but works for the citizens of those communities as well.

In response to your question with regard to the funding formula, my colleague the Minister for Housing and Local Government has been clear, in meetings with Conwy County Borough Council and in this Chamber, that the Welsh Government is certainly open to having people come forward with alternative suggestions for how we approach that, but they have to be fair, they have to be objective and they have to fit in and be applicable to local authorities across Wales. But it's certainly something that the Minister is happy to consider and to test.

Mae'r Aelod yn codi—a gwn fod hwn yn bwynt y mae'r Aelod wedi'i godi o'r blaen o ran amlder casgliadau gwastraff, a chasgliadau gwastraff gweddilliol yn benodol. Rwy'n gwrthod y demtasiwn i wneud jôc am siarad sbwriel. [Torri ar draws.] Mae'n werth nodi bod yr adroddiadau y cyfeiriwch atynt, mewn gwirionedd, yn un o'r 10 cwyn uchaf ar gyfer yr holl gynghorau yn Lloegr, ond serch hynny, pan fydd hyn yn digwydd, gwyddom ei fod yn peri problem i bobl leol—boed hynny oherwydd y baich o orfod cael gwared ar y sbwriel eich hun neu unrhyw gymhlethdodau yn sgil hynny. Ceir llawer o resymau dros golli casgliadau. Nid wyf yn ymwybodol o'r manylion ar gyfer rhai unigol, a allai fod oherwydd bod cerbydau'n torri, y tywydd, biniau yn y lle anghywir, neu eu bod ychydig yn hwyr. O ran sut y gweithiwn gydag awdurdodau lleol i'w cynorthwyo gyda hyn, bydd yr Aelod yn ymwybodol mai mater i awdurdodau lleol yw amlder eu casgliadau gwastraff. Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi dweud yn glir fod angen inni adeiladu ar ein record ailgylchu. Os ydych yn ailgylchu'r holl ddeunyddiau sych y gallwch eu hailgylchu, gallwch wneud hynny, ac os edrychwch yn eich bin mae mwy o bethau y gallwch eu hailgylchu. Mae angen inni symud i'r cyfeiriad hwnnw o ran cynaliadwyedd ein planed. Mae angen inni wneud hynny yn y ffordd gywir yn ogystal â gweithio gyda thrigolion i wneud hynny, ac mae'n cynnwys sicrhau bod gennym gasgliadau eraill ar waith, megis ar gyfer cewynnau a phadiau anymataliaeth—pethau nad ydych am eu gadael mewn bin du am wythnosau lawer.

O ran gweithio gydag awdurdodau lleol yn y dyfodol, yn enwedig ym maes casglu gwastraff ac ailgylchu a chasglu gwastraff, yn ddiweddarach eleni, byddwn yn bwrw ymlaen gyda'n strategaeth 'Tuag at Ddyfodol Diwastraff', gan edrych ar ba fath o ganllawiau statudol a gyhoeddwn i awdurdodau lleol. Ond ar yr un pryd, roeddwn yn gweithio gyda'r partneriaid mewn awdurdodau lleol ac yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau ein bod yn gweithio mewn ffordd sy'n gweithio nid yn unig iddynt hwy, ond sy'n gweithio ar gyfer dinasyddion y cymunedau hynny hefyd.

Mewn ymateb i'ch cwestiwn o ran y fformiwla ariannu, mae fy nghyd-Aelod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi dweud yn glir, mewn cyfarfodydd gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ac yn y Siambr hon, fod Llywodraeth Cymru yn sicr yn agored i awgrymiadau amgen gan bobl ynglŷn â sut y dylem fynd i'r afael â hynny, ond mae'n rhaid iddynt fod yn deg, mae'n rhaid iddynt fod yn wrthrychol ac mae'n rhaid iddynt gyd-fynd a bod yn berthnasol i awdurdodau lleol ledled Cymru. Ond mae'n sicr yn rhywbeth y mae'r Gweinidog yn barod i'w ystyried a'i brofi.

14:45

Minister, one of the important services that are very much appreciated in our communities are, of course, leisure services. Some councils at the moment are investing very heavily, particularly my council, Rhondda Cynon Taf. Others, of course, because of the financial position, are looking at closures. Of course, local authority leisure centres, which tend to also provide better terms and conditions for its staff, are disadvantaged against leisure centre trusts that are set up because they're exempt from business rates. Those trust leisure centres, often former publicly owned leisure centres that have been put into trusts, benefit to the tune of about £5.5 million by way of exemption from business rates. But, of course, local authority leisure centres have to pay those business rates. Rhondda Cynon Taf, for example, pays £850,000 per annum in that respect. Do you agree with me that, in order to maintain public satisfaction in leisure services, to maintain those leisure services, there needs to be a level playing field? I wonder if you will make recommendations now that they should be put on the same par and that local authority leisure centres should now be exempt from business rates.

Weinidog, un o'r gwasanaethau pwysig a werthfawrogir yn fawr iawn gan ein cymunedau, wrth gwrs, yw gwasanaethau hamdden. Mae rhai cynghorau yn buddsoddi'n helaeth iawn ar hyn o bryd, yn enwedig fy nghyngor i, Rhondda Cynon Taf. Wrth gwrs, mae eraill, oherwydd eu sefyllfa ariannol, yn edrych ar gau gwasanaethau. Wrth gwrs, mae canolfannau hamdden awdurdodau lleol, sydd hefyd yn tueddu i gynnig gwell telerau ac amodau ar gyfer eu staff, o dan anfantais o gymharu ag ymddiriedolaethau canolfannau hamdden sy'n cael eu sefydlu am eu bod wedi'u heithrio rhag gorfod talu ardrethi busnes. Mae'r canolfannau hamdden hynny sy'n ymddiriedolaethau, sy'n aml yn gyn-ganolfannau hamdden cyhoeddus a roddwyd i ymddiriedolaethau, yn elwa ar oddeutu £5.5 miliwn oherwydd yr esemptiad rhag ardrethi busnes. Ond wrth gwrs, mae'n rhaid i ganolfannau hamdden awdurdodau lleol dalu'r ardrethi busnes hynny. Mae Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, yn talu £850,000 y flwyddyn yn y cyswllt hwnnw. A ydych yn cytuno â mi, er mwyn cynnal boddhad y cyhoedd mewn gwasanaethau hamdden, i gynnal y gwasanaethau hamdden hynny, fod angen mwy o chwarae teg? Tybed a wnewch chi argymell yn awr y dylid eu trin yr un fath ac y dylid eithrio canolfannau hamdden awdurdodau lleol yn awr rhag gorfod talu ardrethi busnes.

Can I thank the Member for his question? He raises a very good point about how his own authority still has it in council, but a lot of authorities have looked at asset transfer as an alternative and community-run facilities. You raised the difference between status in terms of non-domestic rate relief in terms of who's owned by local authority council or by a trust.

Leisure centres are liable to pay non-domestic rates, as you say. As this is a matter for the finance Minister, who is responsible for this form of taxation, I'm happy to—. The Minister is obviously in the Chamber and has heard all of this exchange, but I'm happy, through the Minister for Housing and Local Government as well, to follow that conversation up with the Minister for finance.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n codi pwynt da iawn ynglŷn â sut y mae hyn yn dal i fod o dan ofal y cyngor yn ei awdurdod ei hun, ond mae llawer o awdurdodau wedi ystyried trosglwyddo asedau fel dewis amgen yn ogystal â chyfleusterau a weithredir gan y gymuned. Fe sonioch chi am y gwahaniaeth statws o ran rhyddhad ardrethi annomestig o ran beth sy'n eiddo i gyngor awdurdod lleol neu i ymddiriedolaeth.

Mae'n rhaid i ganolfannau hamdden dalu ardrethi annomestig, fel y dywedwch. Gan fod hwn yn fater ar gyfer i'r Gweinidog cyllid, sy'n gyfrifol am y math hwn o drethiant, rwy'n fwy na pharod i—. Mae'r Gweinidog yn amlwg yn y Siambr ac wedi clywed y drafodaeth hon, ond rwy'n fwy na pharod, drwy'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol hefyd, i gael y sgwrs honno gyda'r Gweinidog cyllid.

Y Rheoliadau Draenio Trefol Cynaliadwy
The Sustainable Urban Drainage Regulations

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith y rheoliadau draenio trefol cynaliadwy ar gyflenwad tai? OAQ53464

4. Will the Minister make a statement on the impact of the sustainable urban drainage regulations on housing supply? OAQ53464

Research published by the Welsh Government in 2017 indicates that compliant, well-designed SuDS on new developments could save Wales nearly £1 billion in capital construction costs alone by 2021 and generate wider benefits not only for our environment, but for the broader economy, of £20 million per year.

Mae ymchwil a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2017 yn awgrymu y gallai systemau draenio cynaliadwy sy'n cydymffurfio ac sydd wedi'u cynllunio'n dda arbed bron i £1 biliwn i Gymru mewn costau cyfalaf adeiladu yn unig erbyn 2021 ac y gallant ysgogi manteision ehangach nid yn unig i'n hamgylchedd, ond i'r economi ehangach, o £20 miliwn y flwyddyn.

I know what the Minister says, but she also tells us, as do other Ministers, that the Welsh Government is committed to a great increase in housing supply and what a priority this is. While she no doubt has worthy justifications for the particular regulations, does she accept that there is a trade-off between such a regulation that makes house building more expensive and more difficult for people who might undertake it and the amount of housing that will be supplied?

Will she also consider complaints that I've had from house builders about inconsistent interpretation of these regulations by different drainage-approval bodies and the intention of various planning authorities to come up with separate and potentially conflicting guidance as to how they should take these regulations into account? 

Gwn beth y mae'r Gweinidog yn ei ddweud, ond mae hefyd yn dweud wrthym, fel y gwnaiff Gweinidogion eraill, fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynyddu'r cyflenwad tai yn sylweddol a chymaint o flaenoriaeth yw hyn. Er bod ganddi gyfiawnhad teilwng, heb os, dros y rheoliadau penodol, a yw'n derbyn bod cyfaddawd i'w gael rhwng rheoliad o'r fath sy'n gwneud adeiladu tai yn fwy drud ac yn anos i bobl a allai ei wneud, a faint o dai a fydd yn cael eu cyflenwi?

A wnaiff hi hefyd ystyried y cwynion a gefais gan adeiladwyr tai ynghylch anghysondeb gwahanol gyrff cymeradwyo draenio o ran dehongli'r rheoliadau hyn a bwriad gwahanol awdurdodau cynllunio i ddarparu canllawiau ar wahân a allai fod yn groes i'w gilydd o ran sut y dylent roi sylw i'r rheoliadau hyn?

In terms of the interpretation of the regulations by SuDS approval bodies, then actually SuDS, as a water issue, is a matter for the Minister for environment, but I understand that local authorities should have been issued with guidance in terms of the approval bodies and how that is applied.

I don't think we can get away from the fact that we know that sustainable urban drainage systems will reduce the incidence of flood damage by 30 per cent, and I don't think this is a benefit that we can choose to ignore. I hear what the Member's saying in terms of—. I'm aware of the evidence in a paper submitted to the Economy, Infrastructure and Skills Committee earlier in the month. It asserted that SuDS regulations could cause a 20 per cent reduction in density on housing estates, but this isn't consistent with the findings of the research that we commissioned by Environmental Policy Consulting, which was published in January 2017, and which found that, where SuDS are planned into developments from the outset, there appears to be no impact on the number of housing units, and this is consistent with the research of a wide range of professional bodies. However, we will continue to work with house builders, local authorities and all stakeholders to monitor the progress of this policy, and we'll be steadfast in our objective of not only developing efficient and effective long-term sustainable approaches to reducing flood risk, but our objective of building more houses.

O ran dehongliad cyrff cymeradwyo'r systemau draenio cynaliadwy o'r rheoliadau, mae'r systemau draenio cynaliadwy, fel mater sy'n ymwneud â dŵr, yn fater i Weinidog yr Amgylchedd, ond deallaf y dylai awdurdodau lleol fod wedi derbyn canllawiau mewn perthynas â'r cyrff cymeradwyo a sut y rhoddir hynny ar waith.

Ni chredaf y gallwn anwybyddu'r ffaith ein bod yn gwybod y bydd systemau draenio trefol cynaliadwy yn arwain at ostyngiad o 30 y cant o ran nifer yr achosion o ddifrod oherwydd llifogydd, ac ni chredaf fod hwn yn fudd y gallwn ddewis ei anwybyddu. Clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud o ran—. Rwy'n ymwybodol o'r dystiolaeth mewn papur a gyflwynwyd i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn gynharach y mis hwn. Honnai y gallai rheoliadau'r systemau draenio cynaliadwy arwain at leihad o 20 y cant o ran dwysedd ystadau tai, ond nid yw hyn yn cyd-fynd â chanfyddiadau'r ymchwil gan Environmental Policy Consulting a gomisiynwyd gennym ac a gyhoeddwyd ym mis Ionawr 2017, ac a ddaeth i'r casgliad, lle caiff systemau draenio cynaliadwy eu cynnwys yn rhan o gynlluniau datblygiadau o'r cychwyn cyntaf, nad yw'n ymddangos y ceir unrhyw effaith ar nifer yr unedau tai, ac mae hyn yn cyd-fynd â gwaith ymchwil ystod eang o gyrff proffesiynol. Fodd bynnag, byddwn yn parhau i weithio gydag adeiladwyr tai, awdurdodau lleol a'r holl randdeiliaid i fonitro cynnydd y polisi hwn, a byddwn yn gadarn nid yn unig yn ein nod o ddatblygu dulliau effeithiol ac effeithlon hirdymor a chynaliadwy o leihau perygl llifogydd, ond yn ein nod hefyd o adeiladu mwy o dai.

14:50
Amodau Cynllunio
Planning Obligations

5. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod datblygwyr yn cadw at amodau cynllunio? OAQ53468

5. What steps is the Welsh Government taking to ensure that developers keep to planning obligations? OAQ53468

A planning obligation is a legally binding private contract between a developer and a local planning authority. The adherence of a developer to such an agreement is therefore not a matter for the Welsh Government.

Mae rhwymedigaeth gynllunio yn gontract preifat cyfreithiol rwymol rhwng datblygwr ac awdurdod cynllunio lleol. Felly, nid yw ymlyniad datblygwr i gytundeb o'r fath yn fater ar gyfer Llywodraeth Cymru.

Wel, dwi'n anghytuno gyda hynny, oherwydd mae yna enghreifftiau cyson iawn erbyn hyn o achosion lle mae yna ddatblygwyr, hyd yn oed ar ôl cael caniatâd cynllunio, yn gwrthod darparu'r canran angenrheidiol o dai fforddiadwy y maen nhw wedi cytuno i'w darparu fel rhan o'r amod cynllunio, a'r rheswm, yn syml iawn, wrth gwrs, yw achos nad ydyn nhw'n gallu gwneud digon o elw allan o'r cynllun. Os nad oes yna reidrwydd iddyn nhw gadw at y cymal hwnnw doed a ddelo, yna pam gosod y cymal yn y lle cyntaf? Felly, beth ŷch chi am ei wneud fel Llywodraeth—a ddim golchi'ch dwylo o'r mater yma, oherwydd mae'n broblem genedlaethol—i gynorthwyo awdurdodau lleol i sicrhau bod cymalau fel hyn sy'n dynodi nifer y tai fforddiadwy angenrheidiol yn cael eu parchu a'u gwireddu gan ddatblygwyr?

Well, I disagree with that because there are regular examples now of cases where developers, even once they’ve been given planning consent, refuse to provide the necessary percentage of affordable homes that they have agreed to provide as part of the planning conditions, and the reason, very often, is because they can’t make sufficient profit. Now, if there isn’t a requirement for them to stick to that clause come what may, then why include it in the first place? So, what are you going to do as a Government—and not wash your hands of this issue, because it’s a national problem—to assist local authorities in ensuring that clauses such as this, which designate the number of affordable houses required, are actually respected and delivered by developers?

I hear what the Member's saying. When planning obligations are negotiated by local authorities and developers—and they represent important conditions, including conditions that many of us in this Chamber are in favour of—it's important that the developer protects that in the public interest. Like I said previously, if the public have been following a particular planning application with a particular expectation, they have a right to expect those obligations are adhered to, and I am aware, as you say, of developers seeking to renegotiate some of those planning applications after consent to develop has been gained. I know that's something that my colleague the Minister for Housing and Local Government is acutely aware of, and she's looking into the situation.

Clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud. Pan fo rhwymedigaethau cynllunio yn cael eu negodi gan awdurdodau lleol a datblygwyr—ac maent yn cynrychioli amodau pwysig, gan gynnwys amodau y mae llawer ohonom yn y Siambr hon o'u plaid—mae'n bwysig fod y datblygwr yn diogelu hynny er budd y cyhoedd. Fel rwyf wedi'i ddweud eisoes, os yw'r cyhoedd wedi bod yn dilyn cais cynllunio penodol gyda disgwyliad penodol, mae ganddynt hawl i ddisgwyl y cedwir at y rhwymedigaethau hynny, ac rwy'n ymwybodol, fel y dywedwch, o ddatblygwyr sy'n ceisio ailnegodi rhai o'r ceisiadau cynllunio hynny ar ôl sicrhau cydsyniad i ddatblygu. Gwn fod hynny'n rhywbeth y mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, yn ymwybodol iawn ohono, ac mae'n edrych ar y mater.

Deputy Minister, I'd be grateful if you could clarify for me how much progress you are making in actually getting to the decision about the environmental impact assessment that is required for the Barry biomass boiler. It is an obligation that you were minded to support. Obligations play both ways—both placed by planning authorities on developers, but where Government has obviously indicated their desire to implement something, then surely a 13-month period is significant time for you to be able to form an opinion and actually make a judgment call on it? Residents in Barry, and also the developer now, have been waiting a considerable length of time. Can you this afternoon give us a clear indication at the very least of the timeline you're working to to allow that decision to come forward?

Ddirprwy Weinidog, buaswn yn ddiolchgar pe gallech egluro i mi faint o gynnydd rydych yn ei wneud mewn gwirionedd o ran dod i benderfyniad ynghylch yr asesiad o'r effaith amgylcheddol sydd ei angen ar gyfer boeler biomas y Barri. Mae'n rhwymedigaeth roeddech yn bwriadu ei chefnogi. Mae rhwymedigaethau'n mynd y ddwy ffordd—fe'u gosodir gan awdurdodau cynllunio ar ddatblygwyr, ond lle mae'r Llywodraeth wedi nodi eu dyhead amlwg i roi rhywbeth ar waith, yna does bosib nad yw 13 mis yn amser digonol i chi allu ffurfio barn a gwneud datganiad yn ei gylch? Mae trigolion yn y Barri, a'r datblygwr hefyd bellach, wedi bod yn aros ers cryn dipyn o amser. A allwch roi syniad clir inni y prynhawn yma, o leiaf o'r amserlen rydych yn gweithio iddi er mwyn caniatáu i'r penderfyniad hwnnw gael ei wneud?

I'm very aware of the representations the Member has previously and assiduously made on the issue, and of the local and the public attention and the public feeling behind it, and why. In respect of the decision, you're asking in terms of the environmental impact assessment of the planning application dealt with by the Vale council, and I know the former First Minister wrote to you to say he didn't anticipate a decision before Christmas, but further legal clarification on the aspects of the case has been necessary. I understand the Member's frustration with this and why he is pushing on behalf of his constituents, but I'm sure he agrees, on an issue such as this, it's important that things are done and that we get all of the best legal consideration that we can have to make sure that we come to the best decision, and a decision will be issued as soon as possible.

Rwy'n ymwybodol iawn o'r sylwadau a wnaed yn ddyfal eisoes gan yr Aelod ynglŷn â'r mater hwn, ac o'r sylw lleol a chyhoeddus a'r teimlad cyhoeddus wrth ei wraidd, a pham. O ran y penderfyniad, rydych yn gofyn mewn perthynas ag asesiad effaith amgylcheddol y cais cynllunio yr ymdrinnir ag ef gan gyngor Bro Morgannwg, a gwn fod y cyn Brif Weinidog wedi ysgrifennu atoch i ddweud nad oedd yn rhagweld penderfyniad cyn y Nadolig, ond mae eglurhad cyfreithiol pellach ar agweddau ar yr achos wedi bod yn angenrheidiol. Rwy'n deall rhwystredigaeth yr Aelod ynglŷn â hyn a pham ei fod yn gwthio ar ran ei etholwyr, ond rwy'n siŵr y bydd yn cytuno, ar fater fel hwn, ei bod yn bwysig fod pethau'n cael eu gwneud, ac y cawn yr holl ystyriaeth gyfreithiol orau y gallwn ei chael er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud y penderfyniad gorau, a bydd penderfyniad yn cael ei gyhoeddi cyn gynted â phosibl.

14:55
Rhenti ar gyfer Tai Cymdeithasol
Rents for Social Housing

6. Beth yw hyd a lled pwerau Llywodraeth Cymru i sicrhau bod rhenti ar gyfer tai cymdeithasol yn fforddiadwy? OAQ53446

6. What is the extent of the Welsh Government's powers to ensure that rents for social housing are affordable? OAQ53446

Rents must be affordable for people living in social housing. Social landlords are required to comply with the current Welsh Government rent policy, which provides a framework within which social landlords are responsible for setting the rents for their own properties and tenants.

Mae'n rhaid i renti fod yn fforddiadwy i bobl sy'n byw mewn tai cymdeithasol. Mae'n ofynnol i landlordiaid cymdeithasol gydymffurfio â pholisi rhenti cyfredol Llywodraeth Cymru, sy'n darparu fframwaith sy'n golygu bod landlordiaid cymdeithasol yn gyfrifol am bennu'r rhenti ar gyfer eu tai a'u tenantiaid eu hunain.

My understanding is that the Welsh Government has set an index of 2.4 per cent rise at the September 2018 consumer price index assessment of what is reasonable, and that means that tenants’ weekly rent, if they're assured tenants, is only 2.4 per cent. Now, my understanding is that this only applies to assured rents and it will come into effect on 1 April this year. I’ve had several tenants correspond with me, concerned about the level of rent increases they’re experiencing. One assured tenant, who obviously won’t experience more than a 2.4 per cent increase, is also being loaded with service charges for additional things like decoration, gardening, roof repairs, this sort of thing, and she reports that, over the last few years, since the service charge and the rent have been split, there have been significant increases twice a year. So, that’s produced a very significant outlay for that individual.

For another individual, who is a secure tenant, a fair rent is set by a rent officer. The last review was in October, and it was set at an 8 per cent increase over the next two years. Now, that’s well above the 2.4 per cent. And the concern I have is that social landlords are finding loopholes to not adhere to the Welsh Government’s guidelines of 2.4 per cent and that this is in a context of an absolute shortage of affordable housing, and that people on low wages are concerned that they’re simply not going to be able to stay in their social rented housing unless they go on to housing benefit, producing a perverse incentive to become unemployed. And, obviously, we’d all agree—

Fy nealltwriaeth i yw bod Llywodraeth Cymru wedi pennu mynegai o 2.4 y cant o gynnydd yn asesiad mis Medi 2018 o'r hyn sy'n rhesymol o ran mynegai prisiau defnyddwyr, ac mae hynny'n golygu bod rhent wythnosol tenantiaid, os ydynt yn denantiaid sicr, yn 2.4 y cant yn unig. Nawr, fy nealltwriaeth i yw nad yw hyn ond yn berthnasol i renti sicr yn unig ac y daw'n weithredol ar 1 Ebrill eleni. Mae nifer o denantiaid wedi bod yn gohebu â mi gan fynegi pryderon ynghylch lefel y cynnydd y maent yn ei wynebu yn y rhenti. Mae un tenant sicr, na fydd, yn amlwg, yn wynebu cynnydd o fwy na 2.4 y cant, hefyd yn wynebu taliadau gwasanaeth am bethau ychwanegol fel addurno, garddio, atgyweirio'r to, y math hwnnw o beth, a dros y blynyddoedd diwethaf, ers i'r tâl gwasanaeth a'r rhent fod ar wahân, mae'n dweud ei bod wedi wynebu cynnydd sylweddol ddwywaith y flwyddyn. Felly, mae hynny wedi arwain at gostau uchel iawn i'r unigolyn dan sylw.

I unigolyn arall, sy'n denant sicr, mae swyddog rhenti yn pennu rhent teg. Cafwyd yr adolygiad diwethaf ym mis Hydref, ac fe'i pennwyd ar gynnydd o 8 y cant dros y ddwy flynedd nesaf. Nawr, mae hynny'n llawer uwch na'r 2.4 y cant. A fy mhryder i yw bod landlordiaid cymdeithasol yn dod o hyd i fylchau sy'n golygu nad ydynt yn cadw at ganllawiau Llywodraeth Cymru o 2.4 y cant, a bod hyn oll yn digwydd yng nghyd-destun prinder llwyr o dai fforddiadwy, a bod pobl ar gyflogau isel yn pryderu na fydd modd iddynt aros yn eu tai rhent cymdeithasol oni bai eu bod yn cael budd-dal tai, sy'n arwain at gymhelliant gwrthnysig i fod yn ddi-waith. Ac yn amlwg, byddai pob un ohonom yn cytuno—

You do need to ask a question.

Mae angen i chi ofyn cwestiwn.

Thank you. Apologies. And so, my concern is, what can the Welsh Government do about this, given the implications there are for social housing tenants?

Diolch. Ymddiheuriadau. Ac felly, fy mhryder yw, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud am hyn, o ystyried y goblygiadau i denantiaid tai cymdeithasol?

Can I thank the Member for her question? I recognise that delivering all the housing we need across tenures is a challenge, a challenge not just for those delivering the housing, but challenges for people in need of that housing as well.

You’re right to say that the Welsh Government has decided that this year’s rents in the social housing sector should increase by no more than 2.4 per cent. Individual social housing landlords have made the case that, in managing a house, there can be a need to vary rent increases in different parts of their stock. Where this case has been made persuasively, the Welsh Government has agreed to allow a limited and controlled variation around an average increase of 2.4 per cent. The points that you’ve raised in terms of actually the challenges some of your constituents are facing merit further attention, and I’d invite you perhaps to write to the Minister for housing on this issue so that we can look further into that.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Rwy'n cydnabod bod darparu'r holl dai sydd eu hangen arnom ar draws deiliadaethau yn her, ac yn her nid yn unig i'r rhai sy'n cyflenwi tai, ond heriau i'r bobl sydd angen y tai hynny hefyd.

Rydych yn gwbl gywir i ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu na ddylai rhenti eleni yn y sector tai cymdeithasol gynyddu mwy na 2.4 y cant. Mae landlordiaid tai cymdeithasol unigol wedi dadlau y gall fod angen amrywio'r cynnydd mewn rhenti er mwyn rheoli tai mewn rhannau gwahanol o'u stoc dai. Lle llwyddwyd i ddadlau'r achos hwn, mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno i ganiatáu amrywiad cyfyngedig wedi'i reoli o amgylch cynnydd cyfartalog o 2.4 y cant. Mae'r pwyntiau rydych wedi eu codi o ran yr heriau y mae rhai o'ch etholwyr yn eu hwynebu yn haeddu rhagor o sylw, a hoffwn eich gwahodd efallai i ysgrifennu at y Gweinidog tai ar y mater hwn fel y gallwn archwilio hynny ymhellach.

Mentrau Ailgylchu ac Ailddefnyddio
Recycling and Reuse Enterprises

7. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi mentrau ailgylchu ac ailddefnyddio yng Nghymru? OAQ53456

7. How does the Welsh Government support recycling and reuse enterprises in Wales? OAQ53456

Reuse plays an important role in achieving our zero-waste ambitions, with the potential to save hundreds of thousands of tonnes of waste between now and our 2050 zero-waste target. In November, I announced an additional £5.4 million across eight new projects to improve reuse and recycling levels across Wales.

Mae ailddefnyddio yn chwarae rôl bwysig yn y broses o gyflawni ein huchelgeisiau diwastraff, gyda'r potensial i arbed cannoedd o filoedd o dunelli o wastraff rhwng nawr a'n targed diwastraff yn 2050. Ym mis Tachwedd, cyhoeddais £5.4 miliwn yn ychwanegol ar draws wyth prosiect newydd i wella lefelau ailddefnyddio ac ailgylchu ledled Cymru.

Thank you, Deputy Minister. I recently visited Reseiclo in Newport, a social enterprise that won the environmental award in last year’s Social Business Awards. Reseiclo was established 13 years ago in Crindau, and aims to save as much wood waste from being sent to landfill as possible. They collect wood mostly from construction sites in south-east Wales, sell the items in the best possible condition at low cost and make a wide variety of items from reclaimed wood. The seven employees work with volunteers and adults with learning disabilities to upcycle the wood, and the business survives entirely on the fees charged for collection services and sales. So, with an estimated 5 million tonnes of wood waste generated in the UK each year, what support can Welsh Government give to support enterprises like Reseiclo to achieve their ambition, and perhaps the Deputy Minister will join me in visiting Reseiclo to see the excellent work that they've done over many years?

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â Reseiclo yng Nghasnewydd, menter gymdeithasol a enillodd y wobr amgylcheddol yng Ngwobrau Busnes Cymdeithasol y llynedd. Sefydlwyd Reseiclo 13 blynedd yn ôl yng Nghrindai, a'i nod yw arbed cymaint â phosibl o bren gwastraff rhag cael ei anfon i safleoedd tirlenwi. Maent yn casglu pren yn bennaf o safleoedd adeiladu yn ne-ddwyrain Cymru, yn gwerthu'r eitemau yn y cyflwr gorau posibl ar gost isel ac yn creu amrywiaeth eang o eitemau o bren wedi'i adfer. Mae'r saith o weithwyr yn gweithio gyda gwirfoddolwyr ac oedolion ag anableddau dysgu i uwchgylchu'r pren, ac mae'r busnes yn ymdopi'n gyfan gwbl ar y ffioedd a godir am wasanaethau casglu a gwerthiant. Felly, gydag oddeutu 5 miliwn tunnell o bren gwastraff yn cael ei gynhyrchu yn y DU bob blwyddyn, pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i gefnogi mentrau fel Reseiclo i wireddu eu huchelgais, ac efallai y gall y Dirprwy Weinidog ymuno â mi ar ymweliad â Reseiclo i weld y gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud ers blynyddoedd lawer?

15:00

I thank the Member for that and for highlighting the excellent work that Reseiclo does. In my previous role as Minister for the Environment, and still with having responsibility for this, I've visited a number of re-use centres: FRAME in Pembrokeshire, Crest Co-operative in north Wales and also most recently The Shed in Llantrisant. So, I'd be more than happy to join you on a visit and to congratulate Reseiclo on their award in person. We talk about the way that, actually, these centres are not only providing environmental benefits but, as social enterprises, they're bringing much more broader benefits to the people who have an opportunity to get involved, and I've heard so many stories of volunteers who have then gone on to learn skills and to actually have employment there as well, so they are not just to the benefit of the environment but change people's lives. That's why Welsh Government is committed to further investing in supporting initiatives such as these. As you mentioned, there's question of whether you upscale and use reclaimed woods—and we know that wood can be a particularly hard thing to recycle because of the chemicals often used on it, so it's really good that they are taking this and creating such a successful initiative, and I'd be more than happy to come and visit.

Diolch i'r Aelod am hynny ac am dynnu sylw at y gwaith rhagorol y mae Reseiclo yn ei wneud. Yn fy rôl flaenorol fel Gweinidog yr Amgylchedd, ac rwy'n dal i fod yn gyfrifol am hyn, rwyf wedi ymweld â nifer o ganolfannau ailddefnyddio: FRAME yn Sir Benfro, Crest Co-operative yng ngogledd Cymru a hefyd, yn fwyaf diweddar, The Shed yn Llantrisant. Felly, rwy'n fwy na pharod i ymuno â chi ar ymweliad ac i longyfarch Reseiclo ar eu gwobr yn bersonol. Mewn gwirionedd, rydym yn sôn am y ffordd y mae'r canolfannau hyn yn darparu manteision amgylcheddol, ond hefyd, fel mentrau cymdeithasol, maent yn dwyn manteision llawer ehangach i'r bobl sydd wedi cael cyfle i gymryd rhan, ac rwyf wedi clywed cymaint o straeon am wirfoddolwyr sydd wedi mynd ymlaen i ddysgu sgiliau a chael swydd yno yn ogystal, felly maent yn newid bywydau pobl yn ogystal â bod o fudd i'r amgylchedd. Dyna pam fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i fuddsoddi mwy mewn mentrau fel y rhain. Fel y dywedasoch, mae'n gwestiwn a ydych yn uwchraddio ac yn defnyddio pren wedi'i adfer—a gwyddom fod pren yn gallu bod yn arbennig o anodd ei ailgylchu oherwydd y cemegau sy'n aml yn cael eu defnyddio arno, felly mae'n wirioneddol dda eu bod yn creu menter mor llwyddiannus o hyn, ac rwy'n fwy na pharod i ddod ar ymweliad.

Tai Cydweithredol
Co-operative Housing

8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i dai cydweithredol? OAQ53424

8. Will the Minister provide an update on Welsh Government support for co-operative housing? OAQ53424

We are committed to supporting the development of co-operative housing in Wales and community-led housing more generally. Through our co-operative housing in Wales project, we fund, with the Wales Co-operative Centre, to encourage, promote and support housing co-operatives.

Rydym wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad tai cydweithredol yng Nghymru a thai dan arweiniad y gymuned yn fwy cyffredinol. Drwy ein prosiect tai cydweithredol yng Nghymru, rydym yn ariannu, gyda Chanolfan Cydweithredol Cymru, er mwyn annog, hybu a chefnogi tai cydweithredol.

Oh, sorry; I wasn't sure if you'd finished then.

Whilst co-operative housing provides a substantial proportion of dwellings in places as diverse as New York, Vancouver and Scandinavia, it has failed to become a major provider of housing in Wales. Will the Minister set up a taskforce or take some action to identify what needs to be done to substantially increase co-operative housing in Wales? I believe it's something that we are missing out on and an opportunity to increase the number of houses, which we all keep on talking about wanting.

O, mae'n ddrwg gennyf; nid oeddwn yn siŵr a oeddech wedi gorffen.

Er bod tai cydweithredol yn darparu cyfran sylweddol o anheddau mewn llefydd mor amrywiol ag Efrog Newydd, Vancouver a'r gwledydd Llychlyn, nid yw'n darparu llawer o dai yng Nghymru. A wnaiff y Gweinidog sefydlu tasglu neu gymryd camau i nodi beth sydd angen ei wneud i gynyddu tai cydweithredol yn sylweddol yng Nghymru? Credaf ei fod yn rhywbeth sydd ar goll yng Nghymru ac mae'n gyfle i gynyddu nifer y tai, ac mae pawb ohonom yn dweud ein bod eisiau gwneud hynny.

The Member talks about innovative initiatives that are happening elsewhere, not just in Europe but across the world globally. I agree there are things we can learn from elsewhere in housing as well as other public policy areas as well. Likewise, there are things where other countries could learn from the things that we are doing. We do have innovations in co-operative housing in Wales. At the moment, these are fairly small scale, but some are obviously more successful than others, and we need to learn from these examples and scale upwards based on the lessons learnt.

We already have a number of expert groups on this topic. There's the Wales Co-operative Centre, which is grant-funded by the Welsh Government, and there's also a co-operative housing stakeholder group, where both the Wales Co-operative Centre and the Confederation of Co-operative Housing are joined by Community Housing Cymru, the Welsh Local Government Association, as well as community-led housing groups themselves. Whilst at the moment we're not convinced by the merits of another expert group, I think it's certainly something that these expert groups can look at to ensure that they learn from examples in other parts of the world and see how they can apply successfully here in Wales.

Mae'r Aelod yn sôn am fentrau arloesol sy'n digwydd mewn mannau eraill, nid yn unig yn Ewrop ond ar draws y byd. Rwy'n cytuno bod yna bethau y gallwn eu dysgu o fannau eraill yn y maes tai a meysydd polisi cyhoeddus eraill yn ogystal. Yn yr un modd, mae yna bethau y gallai gwledydd eraill eu dysgu gennym ni. Mae gennym fentrau arloesol mewn perthynas â thai cydweithredol yng Nghymru. Ar hyn o bryd, mae'r rhain ar raddfa gweddol fach, ond mae rhai'n amlwg yn fwy llwyddiannus nag eraill, ac mae angen i ni ddysgu o'r enghreifftiau hyn a'u hymestyn yn seiliedig ar y gwersi a ddysgwyd.

Mae gennym eisoes nifer o grwpiau arbenigol ar y pwnc hwn. Mae Canolfan Cydweithredol Cymru, sy'n cael arian grant gan Lywodraeth Cymru, ac mae gennym grŵp rhanddeiliaid tai cydweithredol hefyd, lle mae Tai Cymunedol Cymru, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yn ogystal â'r grwpiau tai dan arweiniad y gymuned eu hunain wedi ymuno â Chanolfan Cydweithredol Cymru a'r Cydffederasiwn Tai Cydweithredol. Ar hyn o bryd, nid ydym wedi ein hargyhoeddi o rinweddau cael grŵp arbenigol arall, ond credaf ei fod yn sicr yn rhywbeth y gall y grwpiau arbenigol hyn ei ystyried i sicrhau eu bod yn dysgu o enghreifftiau mewn rhannau eraill o'r byd a gweld sut y gallant gymhwyso'r rheini'n llwyddiannus yma yng Nghymru.

Finally, question 9, Nick Ramsay.

Yn olaf, cwestiwn 9, Nick Ramsay.

Cryfhau'r Broses Gynllunio
Strengthening the Planning Process

9. Sut y mae'r Gweinidog yn cryfhau'r broses gynllunio mewn ardaloedd gwledig? OAQ53447

9. How is the Minister strengthening the planning process in rural areas? OAQ53447

Effective planning in rural areas is best achieved by having local development plans in place setting out the planning strategy for rural areas. 'Planning Policy Wales: Edition 10' has strengthened planning guidance on rural areas by requiring effective placemaking to ensure development promotes prosperity, health and well-being.

Y ffordd orau o gynllunio'n effeithiol mewn ardaloedd gwledig yw sicrhau bod cynlluniau datblygu lleol ar waith sy'n amlinellu'r strategaeth gynllunio ar gyfer ardaloedd gwledig. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru: Argraffiad 10' yn cynnwys canllawiau cynllunio cryfach ar gyfer ardaloedd gwledig drwy wneud creu lleoedd effeithiol yn ofynnol er mwyn sicrhau bod datblygiadau'n hyrwyddo ffyniant, iechyd a llesiant.

Thank you, Deputy Minister. And you've anticipated my question by mentioning the LDP process. I recently held a supermarket surgery in Morrisons in Abergavenny—always a popular model. I can see Lynne Neagle agrees and holds them as well. [Laughter.] One issue that keeps coming up in my surgeries at the moment is planning and, in particular, the number of planning applications that are coming forward outside of local authorities' local development plans. What guidance are you giving or has the Minister given to local authorities when it comes to dealing with these applications? I get the sense that my constituents accept that there must be more housing and there must be more building but they are concerned about the robustness of the process and, if you're going to have a local development plan process, would you agree with me that it's better that applications go through that process rather than being seen to be rushed and possibly inappropriate in the longer term?

Diolch i chi, Ddirprwy Weinidog. Ac rydych wedi rhagweld fy nghwestiwn drwy sôn am broses y cynlluniau datblygu lleol. Cynhaliais gymhorthfa yn archfarchnad Morrisons yn y Fenni yn ddiweddar—model poblogaidd bob amser. Gallaf weld bod Lynne Neagle yn cytuno ac yn eu cynnal hefyd. [Chwerthin.] Un mater sy'n codi'n gyson yn fy nghymorthfeydd ar hyn o bryd yw cynllunio ac yn benodol, nifer y ceisiadau cynllunio sy'n cael eu cyflwyno y tu allan i gynlluniau datblygu lleol awdurdodau lleol. Pa arweiniad rydych yn ei roi neu y mae'r Gweinidog wedi'i roi i awdurdodau lleol mewn perthynas ag ymdrin â'r ceisiadau hyn? Teimlaf fod fy etholwyr yn derbyn bod yn rhaid cael mwy o dai a bod yn rhaid adeiladu mwy ond maent yn pryderu ynglŷn â chadernid y broses ac os ydych am gael proses ar gyfer cynlluniau datblygu lleol, a fyddech yn cytuno ei bod yn well fod ceisiadau'n mynd drwy'r broses honno yn hytrach na'u bod yn cael eu gweld yn cael eu rhuthro, ac o bosibl yn amhriodol yn y tymor hwy?

The Member again raises important points in terms of public confidence in the processes going forward. I think there was a familiar smile all round when you mentioned a supermarket surgery—many an hour spent by many of us in this place at one of them. [Inaudible.]—many local authorities are currently in the process of reviewing their development plans. When the Welsh Government comes to consider and approve any review, it will consider whether the plan meets the needs of local communities and its own guidance. It's an objective of this Welsh Government and the Minister that the LDP of any local authority is developed in the context of a regional plan, and I'm pleased that progress has now been made in developing such a regional plan in south-east Wales. If a local authority is considering approving a very significant development that is outside its own LDP, the Welsh Government does have the power to call in such an application and has done so in the recent past. But the Member is aware that I am unable to comment on any individual applications.

Unwaith eto, mae'r Aelod yn codi pwyntiau pwysig o ran hyder y cyhoedd yn y prosesau sydd ar y gweill. Credaf fod yna wên gyfarwydd ar wyneb sawl un ohonom pan sonioch am gymorthfeydd archfarchnadoedd—treuliodd llawer ohonom yn y lle hwn oriau lawer mewn un ohonynt. [Anghlywadwy.]—mae nifer o awdurdodau lleol wrthi'n adolygu eu cynlluniau datblygu ar hyn o bryd. Pan ddaw'n bryd i Lywodraeth Cymru ystyried a chymeradwyo adolygiad, bydd yn ystyried a yw'r cynllun yn bodloni anghenion cymunedau lleol a'i chanllawiau ei hun. Un o amcanion y Llywodraeth hon a'r Gweinidog yw bod cynllun datblygu lleol unrhyw awdurdod lleol yn cael ei ddatblygu yng nghyd-destun cynllun rhanbarthol, ac rwy'n falch bod cynnydd wedi'i wneud bellach ar ddatblygu cynllun rhanbarthol o'r fath yn ne-ddwyrain Cymru. Os yw awdurdod lleol yn ystyried cymeradwyo datblygiad arwyddocaol iawn sydd y tu hwnt i'w gynllun datblygu lleol ei hun, mae gan Lywodraeth Cymru bŵer i alw cais o'r fath i mewn ac mae wedi gwneud hynny'n ddiweddar. Ond mae'r Aelod yn ymwybodol na allaf roi sylwadau ar unrhyw geisiadau unigol.

15:05
3. Cwestiynau Amserol
3. Topical Questions

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau amserol, ac dwi wedi derbyn un cwestiwn amserol i'w ofyn i Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Mae'r cwestiwn gan Rhun ap Iorwerth.

The next item is the topical questions, and I have selected one topical question to be asked to the Deputy Minister for Economy and Transport. The question is from Rhun ap Iorwerth.

Honda
Honda

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith penderfyniad Honda i gau eu ffatri’n Swindon ar y gadwyn cyflenwi yng Nghymru? 281

1. Will the Minister make a statement on the effect of Honda’s decision to close its factory in Swindon on the supply chain in Wales? 281

Diolch. Wales-based suppliers to the Honda Swindon facility will of course be impacted by this devastating news. Our officials, together with the Wales automotive forum and the UK Department of Business, Energy and Industrial Strategy, will be working with these companies, utilising all available resources to help.

Diolch. Wrth gwrs, effeithir ar gyflenwyr o Gymru i ffatri Honda yn Swindon gan y newyddion ofnadwy hyn. Bydd ein swyddogion, ynghyd â fforwm modurol Cymru ac Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol y DU, yn gweithio gyda'r cwmnïau hyn, gan ddefnyddio'r holl adnoddau sydd ar gael i helpu.

Diolch yn fawr iawn. This clearly is a worrying announcement for us. It's thought, I think, that around a dozen companies are direct suppliers, including Kasai—200 workers in Merthyr Tydfil—Toyoda Gosei in Gorseinon—600, I think, there—Mitsui in Ammanford—over 100. It's a very long list and, of course, those companies have their own supply chains as well. So, there's a knock-on. Some companies, no doubt, will be able to transition to new customers, given the relatively long run-in to the Swindon closure. But, certainly, many will find it very difficult to replace their Honda deals, especially if those contracts form a large proportion of their total work. So, could the Deputy Minister outline the nature of the work that will be ongoing now with the sector to assess the impact of the Honda announcement, and outline what kinds of support packages are being considered for development by the Government at this stage? Could he tell us what specific support is being investigated to assist with transition to new contracts, and also transition to new vehicle technologies, including new generation propulsion? Because, in fact, much of our expertise here is in the electronics—in the chips and so on—that could be the smart foundations of a future automotive industry in the UK—an industry that is threatened by Brexit, of course.

Now, while Honda say that their decision is not because of Brexit, there is plenty of evidence to show that uncertainties and nervousness about Brexit have been a significant factor in some decisions taken by car and component makers to de-invest in the UK in recent months. There are, of course, plenty of warnings about the catastrophic consequences of a 'no deal' Brexit for carmaking in the UK. Now, the Deputy Minister will have read reports, as I have, of a fund—code-named 'Kingfisher' by the UK Chancellor—to bolster the economy in the event of a 'no deal' Brexit. Now, were preparations for Brexit transparent, as they should be, I'm sure that the Treasury would already have been having conversations with Welsh Government about how such a fund could work in Wales, what the priorities would be, and so on. I'm not holding my breath, but I'll ask, nonetheless, what discussions may have taken place. Specifically, what level of funding might be available from Kingfisher, or any other fund, for that matter, for the automotive industry in Wales? Also, does Welsh Government expect to have any influence over how those funds are spent? Also, how can different companies and different sectors, including automotive, be expected to access those funds?

Diolch yn fawr iawn. Mae hwn yn amlwg yn gyhoeddiad sy'n peri pryder i ni. Credaf fod tua dwsin o gwmnïau yn gyflenwyr uniongyrchol, gan gynnwys Kasai—200 o weithwyr ym Merthyr Tudful—Toyoda Gosei yng Ngorseinon—600 o weithwyr yno, rwy'n credu—Mitsui yn Rhydaman—dros 100. Mae'n rhestr hir iawn ac wrth gwrs, mae gan y cwmnïau hynny eu cadwyni cyflenwi eu hunain yn ogystal. Felly, mae yna effaith ganlyniadol. Heb amheuaeth, bydd rhai cwmnïau yn gallu trosglwyddo i gwsmeriaid newydd, o ystyried yr amser cymharol hir cyn cau'r ffatri yn Swindon. Ond yn sicr, bydd llawer yn ei chael yn anodd iawn i sicrhau cytundebau yn lle'r un gyda Honda, yn enwedig os yw'r contractau hynny'n ffurfio cyfran fawr o gyfanswm eu gwaith. Felly, a allai'r Dirprwy Weinidog amlinellu natur y gwaith a fydd yn mynd rhagddo yn awr gyda'r sector i asesu effaith cyhoeddiad Honda, ac amlinellu pa fathau o becynnau cymorth y mae'r Llywodraeth yn ystyried eu datblygu ar y cam hwn? A allai ddweud wrthym pa gymorth penodol sy'n cael ei archwilio i gynorthwyo gyda throsglwyddo i gontractau newydd, a throsglwyddo i dechnolegau modurol newydd, gan gynnwys gyriant cenhedlaeth newydd? Oherwydd, mewn gwirionedd, gallai llawer o'n harbenigedd yma ym maes electroneg—sglodion ac ati—fod yn sylfaen dda ar gyfer diwydiant modurol yn y DU yn y dyfodol—diwydiant sy'n cael ei fygwth gan Brexit, wrth gwrs.

Nawr, er bod Honda yn dweud nad Brexit yw'r rheswm dros eu penderfyniad, mae digon o dystiolaeth i ddangos bod ansicrwydd a nerfusrwydd ynghylch Brexit wedi bod yn ffactor arwyddocaol yn rhai o'r penderfyniadau a wnaed gan wneuthurwyr ceir a chydrannau i ddad-fuddsoddi yn y DU yn y misoedd diweddar. Wrth gwrs, mae yna ddigon o rybuddion am ganlyniadau trychinebus Brexit 'dim bargen' i'r diwydiant cynhyrchu ceir yn y DU. Nawr, bydd y Dirprwy Weinidog wedi darllen adroddiadau, fel finnau, am gronfa—a fedyddiwyd yn 'Kingfisher' gan Ganghellor y DU—i gryfhau'r economi yn sgil Brexit 'dim bargen'. Nawr, pe bai'r paratoadau ar gyfer Brexit yn dryloyw, fel y dylent fod, rwy'n siŵr y byddai'r Trysorlys eisoes wedi cael trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â sut y gallai cronfa o'r fath weithio yng Nghymru, beth fyddai'r blaenoriaethau, ac ati. Nid wyf yn dal fy ngwynt, ond rwyf am ofyn, serch hynny, pa drafodaethau a allai fod wedi'u cynnal. Yn benodol, pa lefel o gyllid a allai fod ar gael gan 'Kingfisher', neu unrhyw gronfa arall o ran hynny, i'r diwydiant modurol yng Nghymru? Hefyd, a yw Llywodraeth Cymru yn disgwyl cael unrhyw ddylanwad dros y modd y caiff y cronfeydd hynny eu gwario? Hefyd, sut y disgwylir i gwmnïau gwahanol a gwahanol sectorau, gan gynnwys y sector modurol, gael mynediad at yr arian hwnnw?

Thank you. In fact, there are 18 Wales-based companies in the Honda supply chain. For the majority, Honda accounts for less than 10 per cent of their total business, but there are three companies—all of which are Japanese-owned—where Honda accounts for 80 per cent of their business. There is one other company, also Japanese-owned, where Honda accounts for nearly 50 per cent of their business. Of course, this announcement will not come into play for three years, which does give us some time to work with the companies to find alternative markets. In the meantime, the companies are still expected to meet their contractual requirements to Honda to work at capacity. So, we're not expecting any immediate redundancies, and we do have three years to assess the options available to us. And it's encouraging that Honda are inviting the companies to bid into their new model. There is a range of dialogues going on with the companies and with the UK Government. Officials were part of conversations yesterday in London with the Department for Business, Energy and Industrial Strategy. Again, they're there today taking part in a summit—the inaugural Honda taskforce, chaired by Greg Clark—so we're in full dialogue with the UK Government in working out how we can respond to this.

Were it to come to the pass where redundancies will happen, of course, we have the ReAct programme where we are now, sadly, well used to putting in place a package of measures, including Careers Wales and Jobcentre Plus, and support in place to help companies adapt and for workers to retrain, but we're not there yet.

In terms of the broader picture, the Member is right—there is, of course, a confluence of factors at play here. Brexit is undoubtedly a factor, as the cost of exporting to Europe could well increase significantly after the end of next month, but it's not the only factor. This is a factory that has not been operating at capacity for some time. There's a drop in global demand for cars. There's a move away from the standard engine towards electric vehicles. There are environmental concerns and, of course, there is the dropping of the tariff, making it cheaper for Japanese companies to export from Japan into the rest of the world. So, there are a whole range of interventions.

In terms of the specific question on Brexit, we did have a meeting of the Cabinet sub-committee on Brexit preparedness this morning, which I can tell Members was a fairly sobering affair. There are, of course, dialogues going on of how we can help each individual industry. We would encourage all manufacturing companies to take advantage of the Brexit portal, which is the central source of all advice for how to adapt. We are concerned that, certainly amongst small and medium enterprises, too few are engaging. Having taken part in a round table with business groups last week, there is a feeling amongst small businesses, in particular, that Brexit will be sorted out in some way, something will turn up, and they needn't worry too much about it. There are a number of organisations who are engaged and have accessed our Brexit preparedness fund, which has been maxed out, and we have now released extra resource to make sure that there is further support available for businesses. 

Diolch. Yn wir, mae yna 18 cwmni o Gymru yng nghadwyn gyflenwi Honda. Ar y cyfan, Honda sydd i gyfrif am lai na 10 y cant o gyfanswm eu busnes, ond Honda sydd i gyfrif am 80 y cant o fusnes tri o'r cwmnïau—ac mae pob un ohonynt yn gwmnïau o Japan. Honda sydd i gyfrif am bron 50 y cant o fusnes un cwmni arall, sydd hefyd yn gwmni o Japan. Wrth gwrs, ni fydd y cyhoeddiad hwn yn dod yn weithredol am dair blynedd, sy'n rhoi rhywfaint o amser i ni weithio gyda'r cwmnïau i ddod o hyd i farchnadoedd amgen. Yn y cyfamser, mae disgwyl i'r cwmnïau fodloni eu gofynion cytundebol i Honda a gweithredu ar gapasiti llawn. Felly, nid ydym yn disgwyl unrhyw ddiswyddiadau ar unwaith, ac mae gennym dair blynedd i asesu'r opsiynau sydd ar gael i ni. Ac mae'n galonogol fod Honda yn gwahodd y cwmnïau i wneud cais am eu model newydd. Mae amrywiaeth o drafodaethau ar y gweill gyda'r cwmnïau a Llywodraeth y DU. Roedd swyddogion yn cymryd rhan mewn trafodaethau gyda'r Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn Llundain ddoe. Maent yno eto heddiw yn cymryd rhan mewn uwchgynhadledd—cyfarfod cyntaf y tasglu Honda, wedi'i gadeirio gan Greg Clark—felly rydym yn cael trafodaeth lawn gyda Llywodraeth y DU ac yn ystyried sut y gallwn ymateb i hyn.

Os bydd gweithwyr yn cael eu diswyddo, wrth gwrs, mae gennym raglen ReAct ac rydym bellach, gwaetha'r modd, wedi hen arfer ei defnyddio i greu pecyn o fesurau ar waith, gan gynnwys Gyrfa Cymru a'r Ganolfan Byd Gwaith, a chymorth i helpu cwmnïau i addasu a gweithwyr i ailhyfforddi, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

O ran y darlun ehangach, mae'r Aelod yn gywir—mae yna nifer o ffactorau ar waith yma wrth gwrs. Mae Brexit yn sicr yn ffactor, oherwydd gallai'r gost o allforio i Ewrop gynyddu'n sylweddol ar ôl diwedd y mis nesaf, ond nid dyna'r unig ffactor. Nid yw'r ffatri hon wedi bod yn gweithredu ar gapasiti llawn ers peth amser. Mae gostyngiad yn y galw byd-eang am geir. Mae yna newid o'r injan safonol i gerbydau trydan. Mae yna bryderon amgylcheddol ac wrth gwrs, ceir y gostyngiad yn y tariff, sydd wedi'i gwneud yn rhatach i gwmnïau o Japan allforio o Japan i weddill y byd. Felly, ceir amryw byd o ymyriadau.

O ran y cwestiwn penodol ar Brexit, cawsom gyfarfod o is-bwyllgor y Cabinet ar barodrwydd ar gyfer Brexit y bore yma, a gallaf ddweud wrth yr Aelodau ei fod yn gyfarfod go ddifrifol. Wrth gwrs, mae trafodaethau ar y gweill mewn perthynas â sut y gallwn helpu pob diwydiant unigol. Byddem yn annog pob cwmni gweithgynhyrchu i fanteisio ar y porth Brexit, ffynhonnell ganolog ar gyfer yr holl gyngor ar gyfer sut i addasu. Rydym yn pryderu, yn sicr ymhlith mentrau bach a chanolig, nad oes digon yn ymgysylltu. Ar ôl cymryd rhan mewn cyfarfod bwrdd crwn gyda grwpiau busnes yr wythnos diwethaf, mae yna deimlad ymhlith busnesau bach, yn arbennig, y bydd Brexit yn cael ei ddatrys mewn rhyw ffordd, y bydd rhywbeth yn digwydd a fydd yn ateb y broblem, ac nad oes angen iddynt boeni gormod yn ei gylch. Mae nifer o sefydliadau yn ymgysylltu ac wedi gwneud defnydd o'n cronfa parodrwydd Brexit, sydd bellach yn wag, ac erbyn hyn rydym wedi rhyddhau adnoddau ychwanegol i wneud yn siŵr fod cymorth pellach ar gael ar gyfer busnesau.

15:10

Well, of course, Honda has confirmed that Brexit wasn't a driving force behind their decision, but it was largely driven by the industry's move to electrified vehicles, and they have said that they will focus activity in regions where it's expected to have high production volumes of electric cars. So, I am concerned that we are behind the curve here in Wales. We know that the Scottish Government—or, certainly, my view is that the Scottish Government is much further ahead when it comes to developing infrastructure and supporting that technology. Now, some councils, I'm aware, haven't even started to bid for funding to install EV charging infrastructure, preferring to wait for market demand.

So, just to briefly focus my questions on this, what is the Welsh Government doing in terms of working with local authorities and also working with regional economic plans to ensure that this area of electric vehicle and new technology is being taken forward? And what is the Welsh Government doing to demonstrate to companies like Honda and Ford that Wales is a place that makes innovative infrastructure investment decisions and takes new technologies seriously?  

Wel, wrth gwrs, mae Honda wedi cadarnhau nad Brexit oedd wrth wraidd eu penderfyniad, ond ei fod wedi'i lywio'n bennaf gan y ffaith bod y diwydiant yn symud tuag at gerbydau trydan, ac maent wedi dweud y byddant yn canolbwyntio gweithgarwch mewn rhanbarthau lle maent yn disgwyl y bydd mwy o alw am geir trydan. Felly, rwy'n pryderu ein bod ni ar ei hôl hi yma yng Nghymru. Gwyddom fod Llywodraeth yr Alban—neu'n sicr, rwy'n credu bod Llywodraeth yr Alban ymhell ar y blaen mewn perthynas â datblygu seilwaith a chefnogi'r dechnoleg honno. Nawr, gwn nad yw rhai cynghorau hyd yn oed wedi dechrau gwneud cais am gyllid i osod seilwaith gwefru ar gyfer cerbydau trydan, gan ddweud ei bod yn well ganddynt aros tan y bydd galw yn y farchnad.

Felly, gan ganolbwyntio fy nghwestiynau ar hyn, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithio gydag awdurdodau lleol, ac o ran gweithio gyda'r cynlluniau economaidd rhanbarthol, i sicrhau bod maes cerbydau trydan a thechnoleg newydd yn cael ei ddatblygu? A beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddangos i gwmnïau fel Honda a Ford fod Cymru yn lle sy'n buddsoddi mewn seilwaith arloesol ac o ddifrif ynglŷn â thechnolegau newydd?

Thank you. I think that's a little bit of a stretch to try and link those two issues together. We do have a £2 million fund, which we've agreed jointly with Plaid Cymru, to roll out electric vehicle charging. On the point of Brexit not being a deciding factor, I think, again, the Member is stretching credibility a little. This morning—

Diolch. Credaf eich bod yn gorliwio'r sefyllfa braidd drwy geisio cysylltu'r ddau fater hynny. Mae gennym gronfa o £2 filiwn yr ydym wedi cytuno arni ar y cyd â Phlaid Cymru ar gyfer cyflwyno mannau gwefru ar gyfer cerbydau trydan. O ran y pwynt nad oedd Brexit yn ffactor wrth benderfynu, credaf unwaith eto fod yr Aelod yn ymestyn y gwir braidd. Y bore yma—

That's what they said. I'm quoting what they said. 

Dyna beth roeddent yn ei ddweud. Rwy'n dyfynnu beth roeddent yn ei ddweud.

This morning, the former ambassador to Japan, Sir David Warren, has said that it is fanciful to claim the decision was not related to Brexit. At the end—[Interruption.] I'm having heckles from the Conservative benches. Their anger would be better directed at their own Government who are failing to provide certainty for businesses about what the trading environment is going to be at the end of this month.

Y bore yma, dywedodd y cyn-lysgennad yn Japan, Syr David Warren, fod ceisio honni nad yw'r penderfyniad yn gysylltiedig â Brexit yn ffansïol. Yn y pen draw—[Torri ar draws.] Rwy'n cael fy heclo o feinciau'r Ceidwadwyr. Byddai'n well pe baent yn anelu eu dicter tuag at eu Llywodraeth eu hunain sy'n methu rhoi sicrwydd i fusnesau ynglŷn â beth fydd yr amgylchedd masnachu ymhen mis.

15:15

You listen to businesses—they support the Prime Minister's deal.

Rydych yn gwrando ar fusnesau—maent hwy'n cefnogi cytundeb y Prif Weinidog.

I am listening to businesses, who are telling us that at the end of this month, they could well be facing a tax of £400 on every engine, on top of non-tariff barriers, if we don't get a good deal, which will disrupt the whole just-in-time business model that the car industry relies upon. So, the Conservative benches are living in fantasy land if they think that the uncertainty around Brexit is not a factor in every decision that every multinational company is making at the moment.

Rwy'n gwrando ar fusnesau, sy'n dweud wrthym y gallent, erbyn diwedd y mis hwn, yn hawdd fod yn wynebu treth o £400 ar bob injan, ar ben rhwystrau di-dariffau, os na chawn gytundeb da, a bydd hynny'n tarfu ar yr holl fodel busnes 'mewn pryd' y mae'r diwydiant ceir yn dibynnu arno. Felly, mae meinciau'r Ceidwadwyr yn byw ym myd ffantasi os ydynt yn credu nad yw'r ansicrwydd ynghylch Brexit yn ffactor ym mhob penderfyniad y mae pob cwmni rhyngwladol yn ei wneud ar hyn o bryd.

Minister. I can well understand why the UKIP and Conservative Members want to bury their heads in the sand about the devastation that Brexit is causing on a daily basis to our manufacturing jobs. I am desperately worried about my automotive plants in Torfaen. We have hundreds of well-paid workers working in automotive supply chains whose jobs are all now at risk, not just from a 'no deal' Brexit, but also they recognise that there is no deal as good as the deal that we've got now for our manufacturing.

Can I ask what discussions you've had specifically with automotive plants in Torfaen to ensure that, as best we can, we can prepare for this catastrophe that seems unstoppably to be heading down the track towards us?

Weinidog. Gallaf ddeall pam fod Aelodau UKIP a'r Aelodau Ceidwadol eisiau claddu eu pennau yn y tywod ynglŷn â'r dinistr y mae Brexit yn ei achosi'n ddyddiol i'n swyddi gweithgynhyrchu. Rwy'n pryderu'n ofnadwy am fy ffatrïoedd modurol yn Nhorfaen. Mae gennym gannoedd o weithwyr ar gyflogau da yn gweithio mewn cadwyni cyflenwi modurol ac mae eu swyddi oll mewn perygl yn awr, nid yn unig oherwydd y posibilrwydd o Brexit 'dim bargen', ond hefyd maent yn cydnabod nad oes unrhyw gytundeb cystal â'r cytundeb sydd gennym yn awr o ran gweithgynhyrchu.

A gaf fi ofyn pa drafodaethau a gawsoch, yn benodol gyda ffatrïoedd modurol yn Nhorfaen, i sicrhau y gallwn baratoi ar gyfer y trychineb hwn sy'n ymddangos fel pe bai'n anelu tuag atom yn ddiatal?

Thank you. The Wales Automotive Forum is seeking early engagement with all the companies—all 18 Wales-based companies in the Honda supply chain—to understand the positions they're in and how the Welsh Government can help mitigate this loss. As I say, we have a suite of interventions available and we do have three years. There are going to be no major redundancies from this announcement, the factories will continue to have their order books guaranteed under their contracts for the next three years, and we will then have time to help them to prepare. But, of course, this is a fast-changing environment in terms of the way the car industry is developing. The automotive sector and the aerospace sector are undergoing profound changes to their industries, which makes it all the more important that we have a stable framework of regulation and law and trading arrangements through a good deal. And I agree with the comments that Lynne Neagle has made—it is fanciful, as the former ambassador to Japan has said, to claim that the decision is unrelated to Brexit. Brexit clearly is not the only factor, but it is, nonetheless, a factor for all companies who are trading in the international environment at the moment.

Diolch. Mae Fforwm Modurol Cymru yn ceisio ymgysylltu â'r holl gwmnïau yn gynnar—pob un o'r 18 cwmni o Gymru sy'n rhan o gadwyn cyflenwi Honda—i ddeall y sefyllfaoedd y maent ynddynt a gweld sut y gall Llywodraeth Cymru helpu i liniaru'r golled hon. Fel y dywedaf, mae gennym gyfres o ymyriadau ar gael ac mae gennym dair blynedd. Ni fydd unrhyw ddiswyddiadau mawr yn sgil y cyhoeddiad hwn, mae llyfrau archeb y ffatrïoedd yn parhau i fod wedi'u gwarantu o dan eu contractau ar gyfer y tair blynedd nesaf, a bydd gennym amser felly i'w helpu i baratoi. Ond wrth gwrs, mae hwn yn amgylchedd sy'n newid yn gyflym o ran y ffordd y mae'r diwydiant ceir yn datblygu. Mae'r sector modurol a'r sector awyrofod yn wynebu newidiadau dwys i'w diwydiannau, sy'n ei gwneud yn bwysicach fyth ein bod yn sicrhau fframwaith sefydlog o reoliadau a chyfraith a threfniadau masnachu drwy gytundeb da. A chytunaf â'r sylwadau a wnaeth Lynne Neagle—mae'n ffansïol, fel y dywedodd cyn-lysgennad Japan, i honni nad yw'r penderfyniad yn gysylltiedig â Brexit. Yn amlwg, nid Brexit yw'r unig ffactor, ond serch hynny, mae'n ffactor ar gyfer pob cwmni sy'n masnachu yn yr amgylchedd rhyngwladol ar hyn o bryd.

Well, it's fanciful for the Minister to try to link this to Brexit, because Honda are closing their production line in Turkey, which is inside the customs union. So, this has absolutely nothing whatever to do with Brexit, as the company itself has said. It has everything to do with the EU's policy and the UK Government's policy and the Welsh Government's policy on phasing out diesel. Because since 2006, the demand for Honda's cars of all kinds in Europe has fallen by 50 per cent, and demand for the Honda Civic, which is in question, had fallen by nearly two thirds, and that's directly related to the dieselgate scandal and the legislative changes that have been made as a consequence of that. So, I'm afraid to say that the businesses and individuals who are suffering, or will suffer as a result of this decision can point the finger of blame most closely at the Welsh Government, the UK Government and the institutions of the European Union that are in the process of destroying the market for diesel cars in their own back yard. The demand for diesel cars last year alone fell by 30 per cent. The idea that the decision to close these production lines within the European Union or within the customs union are anything to do with Brexit is nonsense. They're everything to do with the deliberate policies, job-destroying policies, of the EU.

Wel, mae'n ffansïol i'r Gweinidog geisio cysylltu hyn â Brexit, oherwydd mae Honda yn cau eu llinell gynhyrchu yn Nhwrci, sydd y tu mewn i'r undeb tollau. Felly, nid oes gan hyn unrhyw beth o gwbl i'w wneud â Brexit, fel y dywedodd y cwmni ei hun. Mae'n ymwneud â pholisi yr UE a pholisi Llywodraeth y DU a pholisi Llywodraeth Cymru ar gael gwared ar ddiesel. Oherwydd ers 2006, mae'r galw am geir Honda o bob math yn Ewrop wedi gostwng 50 y cant, ac mae'r galw yr Honda Civic, sydd dan sylw, wedi gostwng bron i ddwy ran o dair, ac mae hynny'n ymwneud yn uniongyrchol â'r sgandal diesel a'r newidiadau deddfwriaethol sydd wedi cael eu gwneud o ganlyniad i hynny. Felly, mae arnaf ofn dweud y gall y busnesau a'r unigolion sy'n dioddef, neu'r rhai a fydd yn dioddef o ganlyniad i'r penderfyniad hwn, roi'r bai ar Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a sefydliadau'r Undeb Ewropeaidd sydd yn y broses o ddinistrio'r farchnad ar gyfer ceir diesel ar eu tiroedd eu hunain. Gwelwyd gostyngiad o 30 y cant yn y galw am geir diesel y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Mae'r syniad fod y penderfyniad i gau'r llinellau cynhyrchu hyn o fewn yr Undeb Ewropeaidd neu o fewn yr undeb tollau yn ymwneud â Brexit mewn unrhyw ffordd yn sothach. Mae'n ymwneud â pholisïau bwriadol, polisïau sy'n dinistrio swyddi, yr UE.

It's worth remembering that Neil Hamilton made very similar arguments to argue against the phasing out of leaded petrol. He has been consistently wrong on protecting consumers and protecting vulnerable people from polluting vehicles, and he seeks to point the blame everywhere but at the reckless policy he has pursued to destroy jobs on the back of lies about what the impact of withdrawing from the EU would achieve.

Mae'n werth cofio bod Neil Hamilton wedi gwneud dadleuon tebyg iawn wrth ddadlau yn erbyn camau i gael gwared ar betrol sy'n cynnwys plwm. Mae wedi bod yn gyson anghywir ar ddiogelu defnyddwyr ac amddiffyn pobl sy'n agored i niwed rhag cerbydau sy'n llygru, ac mae'n ceisio rhoi'r bai ar bopeth ar wahân i'r polisi byrbwyll y mae wedi'i gefnogi i ddinistrio swyddi yn sgil celwyddau ynglŷn ag effaith gadael yr UE.

Neil Hamilton points to the fact that Turkey is also closing its plants. That is what happens when you have free trade deals; there are consequences both ways. We've undertaken a trade deal with Japan that makes it cheaper for Japan to produce its cars in Japan, and that's the way free trade works. Outside of the protection of the EU, we're going to be more vulnerable to changes in international conditions.

Neil Hamilton dismisses the expertise of the former ambassador to Japan, who himself has made the link to Brexit, and I think it's naive—. I'm not saying that this is the only factor, but he's naive to think that companies that rely on trading goods—. And bear in mind that just 10 per cent of the 160,000 cars produced by Honda are sold in the UK, these are—. These are—I see Michelle Brown is busily taking photos; the—[Interruption.] It's just a shame she didn't have more important things to do—[Interruption.] These cars are being sold for export to the EU and the potential costs of exporting rising is clearly going to be a factor in the decisions that they make.

Mae Neil Hamilton yn cyfeirio at y ffaith bod Twrci hefyd yn cau ei ffatrïoedd. Dyna sy'n digwydd pan fo gennych gytundebau masnach rydd; mae canlyniadau y ddwy ffordd. Rydym wedi sicrhau cytundeb masnach gyda Japan sy'n ei gwneud yn rhatach i Japan gynhyrchu ei geir yn Japan, a dyna sut y mae masnach rydd yn gweithio. Heb amddiffyniadau'r UE, byddwn yn fwy agored i niwed mewn perthynas â newidiadau i amodau rhyngwladol.

Mae Neil Hamilton yn gwrthod arbenigedd cyn-lysgennad Japan, sydd wedi gwneud y cysylltiad â Brexit ei hun, a chredaf ei fod yn naïf—. Nid wyf yn dweud mai dyma'r unig ffactor, ond mae'n naïf i feddwl bod cwmnïau sy'n dibynnu ar nwyddau masnachu—. A chofiwch mai dim ond 10 y cant o'r 160,000 o geir a gynhyrchir gan Honda a werthir yn y DU, mae'r rhain yn—. Mae'r rhain yn—gwelaf Michelle Brown wrthi'n brysur yn tynnu lluniau; mae'r— [Torri ar draws.] Mae'n drueni nad oedd ganddi bethau pwysicach i'w gwneud—[Torri ar draws.] Mae'r ceir hyn yn cael eu gwerthu i'w hallforio i'r UE ac mae'n amlwg y bydd y posibilrwydd y bydd costau allforio'n cynyddu yn ffactor yn y penderfyniadau y maent yn eu gwneud.

15:20

Minister, you'll be aware that Kasai in my constituency is a large automotive operation employing around 200 people, as Rhun ap Iorwerth has already mentioned. Now, they provide a very unique and revolutionary manufacturing process—the first of its kind in Europe, in fact, which has been largely responsible for its success and its ability to be able to secure contracts with companies like Honda and Jaguar Land Rover, which both account for a large part of its business.

Now, as you've already said, at this stage, we don't know what the impact of the Honda announcement in Swindon will be on Kasai, but in the worst case scenario, it's possible that jobs will be lost, and the impact on an area like Merthyr Tydfil on the back of recent job losses in St Merryn Meat and the proposed transfer of 200 plus Department for Work and Pensions jobs out of the town can't be underestimated. Now, I'm grateful for the information that you've already given in previous answers, but I'm going to be meeting with Kasai management tomorrow, with Gerald Jones MP, and it would be helpful if, in those discussions, we were able to provide some more reassurance about Welsh Government's ability to support them through what could be a difficult period, should they need to explore alternative markets and contracts to secure their long-term future in Merthyr. Because I'm assuming that Kasai, like many other companies, will be in a position where they're going to need to get over a hump; they don't want to lose jobs while they're doing that, while they're out in the market looking for alternative business. They may need to be developing alternative skills within their workforce to compete in different automotive markets. So, what particular support and assistance would Welsh Government be able to give a company like Kasai in that process of getting over that particular hump in terms of delivering their future security?

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod bod Kasai yn fy etholaeth yn waith modurol mawr sy'n cyflogi tua 200 o bobl, fel y mae Rhun ap Iorwerth eisoes wedi'i grybwyll. Nawr, maent yn darparu proses weithgynhyrchu unigryw a chwyldroadol iawn—y gyntaf o'i bath yn Ewrop mewn gwirionedd, a dyna sydd wedi bod yn bennaf gyfrifol am ei llwyddiant a'i gallu i sicrhau contractau gyda chwmnïau fel Honda a Jaguar Land Rover, sydd i gyfrif am ran fawr o'i fusnes.

Nawr, fel rydych wedi'i ddweud eisoes, ar hyn o bryd, nid ydym yn gwybod beth fydd effaith cyhoeddiad Honda yn Swindon ar Kasai, ond yn y senario waethaf, mae'n bosibl y caiff swyddi eu colli, ac ni ellir gorbwysleisio'r effaith ar ardal fel Merthyr Tudful, ar ôl colli swyddi yn St Merryn Meat yn ddiweddar a'r cynigion arfaethedig i drosglwyddo dros 200 o swyddi'r Adran Gwaith a Phensiynau allan o'r dref. Nawr, rwy'n ddiolchgar am y wybodaeth rydych wedi'i rhoi eisoes mewn atebion blaenorol, ond byddaf yn cyfarfod â rheolwyr Kasai yfory, gyda Gerald Jones AS, a byddai'n ddefnyddiol pe gallem, yn y trafodaethau hynny, roi ychydig mwy o sicrwydd mewn perthynas â gallu Llywodraeth Cymru i'w cefnogi drwy'r hyn a allai fod yn gyfnod anodd, os bydd angen iddynt archwilio marchnadoedd a chontractau amgen er mwyn sicrhau eu dyfodol hirdymor ym Merthyr Tudful. Oherwydd, rwy'n tybio y bydd Kasai, fel llawer o gwmnïau eraill, mewn sefyllfa lle bydd angen iddynt oresgyn rhwystr; nid ydynt eisiau colli swyddi tra'u bod yn gwneud hynny, tra'u bod yn chwilota'r farchnad am fusnes arall. Mae'n bosibl y bydd angen iddynt ddatblygu sgiliau amgen o fewn eu gweithlu i gystadlu mewn gwahanol farchnadoedd modurol. Felly, pa gymorth penodol y byddai Llywodraeth Cymru yn gallu ei roi i gwmni fel Kasai yn y broses honno o oresgyn y rhwystr penodol hwnnw o ran sicrhau eu diogelwch yn y dyfodol?