Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
30/01/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Members to order.
Mae'n bleser gen i gyhoeddi heddiw, yn unol â Rheol Sefydlog 26.75, fod y Bil Cyllido Gofal Plant (Cymru) wedi cael Cydsyniad Brenhinol heddiw.
It gives me great pleasure to announce today, in accordance with Standing Order 26.75, that the Childcare Funding (Wales) Bill was given Royal Assent today.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dai Lloyd.
The first item on our agenda today is questions to the Finance Minister and Trefnydd, and the first question is from Dai Lloyd.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am wella caffael cyhoeddus yng Nghymru? OAQ53295
1. Will the Minister make a statement on improving public procurement in Wales? OAQ53295
Following the conclusion of a review of the National Procurement Service and Value Wales, we are engaging stakeholders to develop a new approach to procurement, which will seek to further drive up well-being through public spending across all parts of Wales.
Yn dilyn cwblhau adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru, rydym yn ymgysylltu â rhanddeiliaid i ddatblygu dull newydd o weithredu mewn perthynas â chaffael, gyda'r bwriad o gynyddu lles ymhellach drwy wariant cyhoeddus ym mhob rhan o Gymru.
Thank you for that answer. Obviously, increasing the level of local spend in the context of public procurement is something that the Welsh Government has talked a lot about over the past two decades, but the stats show that talk is cheap. We continue to receive concerns from local companies who are frustrated at the lack of support in bidding and winning local contracts. Now, Scotland are light years ahead of us in this regard, and we hear of other parts of the UK—Preston, for example—where a concerted attempt has seen an increase in local spend by £200 million over a six-year period. When is the Welsh Government finally going to get to grips with this agenda and start to work effectively with local and regional bodies to properly support Welsh-based companies?
Diolch am eich ateb. Yn amlwg, mae cynyddu lefel y gwariant lleol yng nghyd-destun caffael cyhoeddus yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i drafod gryn dipyn dros y ddau ddegawd diwethaf, ond dengys yr ystadegau ei bod yn hawdd siarad. Rydym yn parhau i glywed pryderon gan gwmnïau lleol sy'n teimlo'n rhwystredig oherwydd y diffyg cefnogaeth mewn perthynas â gwneud cynigion am ac ennill contractau lleol. Nawr, mae'r Alban flynyddoedd ar y blaen i ni yn hyn o beth, a chlywn am rannau eraill o'r DU—Preston, er enghraifft—lle mae ymgais gydunol wedi arwain at gynnydd o £200 miliwn yn y gwariant lleol dros gyfnod o chwe blynedd. Pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r agenda hon o'r diwedd ac yn dechrau gweithio'n effeithiol â chyrff lleol a rhanbarthol i gefnogi cwmnïau Cymreig yn briodol?
Thank you for raising what is a very important issue, in terms of ensuring that our Wales-based suppliers and our entire Welsh supply chain is able to benefit from in excess of £6 billion every year that we do spend on procurement. It isn't fair to say that this agenda hasn't moved forward, because we now win in Wales 52 per cent of the annual procurement expenditure, and that is up from a baseline of 35 per cent in 2004. So, we are making progress, although, clearly, progress isn't as far-reaching as we would have hoped, which is why the former Minister introduced the review of the National Procurement Service and Value Wales, and decided to make some quite far-reaching changes in terms of how we will develop this agenda even further.
It was an in-depth examination, which demonstrates that the way forward really has to be through a much smaller unit, which is more focused on a smaller number of things. So, greater focus will be given in future to collaborative procurement agreements that are aligned to those regional and local priorities, which you've talked about, and also I'd like to explore how we can better support our small and medium-sized enterprises to work in collaboration, one with another, as we see in other sectors—the dairy sector in Wales does it very well, for example. So, we can learn from other sectors to see how we can take this agenda forward here in Wales.
Diolch am godi mater sy'n bwysig iawn, o ran sicrhau bod ein cyflenwyr yng Nghymru a'n cadwyn gyflenwi gyfan yng Nghymru yn gallu elwa o'r mwy na £6 biliwn rydym yn ei wario bob blwyddyn ar gaffael. Nid yw'n deg dweud nad yw'r agenda hon wedi symud ymlaen gan ein bod bellach, yng Nghymru, yn ennill 52 y cant o'r gwariant caffael blynyddol, ac mae hynny'n uwch na llinell sylfaen o 35 y cant yn 2004. Felly, rydym yn gwneud cynnydd, er ei bod yn amlwg nad yw'r cynnydd hwnnw mor bellgyrhaeddol ag y byddem wedi gobeithio, a dyna pam y cynhaliodd y cyn-Weinidog yr adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru, a phenderfynu gwneud rhywfaint o newidiadau pellgyrhaeddol o ran sut y byddwn yn datblygu'r agenda hon hyd yn oed ymhellach.
Roedd yn archwiliad manwl, sy'n dangos bod yn rhaid i'r ffordd ymlaen fod drwy uned lai o lawer, sy'n canolbwyntio ar nifer lai o bethau. Felly, rhoddir mwy o ffocws yn y dyfodol ar gytundebau caffael cydweithredol sy'n cyd-fynd â'r blaenoriaethau rhanbarthol a lleol hynny rydych wedi sôn amdanynt, a hefyd, hoffwn archwilio sut y gallwn gefnogi ein busnesau bach a chanolig yn well fel y gallant weithio gyda'i gilydd ar y cyd, fel y gwelwn mewn sectorau eraill—mae'r sector llaeth yng Nghymru yn gwneud hynny'n dda iawn, er enghraifft. Felly, gallwn ddysgu gan sectorau eraill i weld sut y gallwn symud yr agenda hon yn ei blaen yma yng Nghymru.
I think you've just confirmed, Minister, that, of course, as a Government, you're still actually looking into the procurement system. But can you reassure us that, once you've made some firm decisions on this, you will actually learn lessons so that small businesses in particular can have the opportunity to actually participate in the procurement system?
Credaf eich bod newydd gadarnhau, Weinidog, eich bod, wrth gwrs, fel Llywodraeth, yn dal i edrych ar y system gaffael. Ond a allwch roi sicrwydd inni, pan fyddwch wedi gwneud penderfyniadau cadarn ynglŷn â hyn, y byddwch yn dysgu gwersi fel y gall busnesau bach yn arbennig gael cyfle i gymryd rhan yn y system gaffael?
Absolutely, and this is one of the reasons why the previous Minister introduced the review in the first place, to ensure that small businesses, of which we have so many in Wales, are able to benefit from the huge investment that we make in the public sector every year in Wales.
Yn bendant. A dyma un o'r rhesymau pam y cyflwynwyd yr adolygiad gan y Gweinidog blaenorol yn y lle cyntaf, er mwyn sicrhau bod busnesau bach, gyda chymaint ohonynt yma yng Nghymru, yn gallu elwa o'r buddsoddiad enfawr a wnawn yn y sector cyhoeddus bob blwyddyn yng Nghymru.
The size of contract decides who is able to bid for it. The smaller the contract, the better the opportunity for smaller, local companies. Bundling up contracts to make one large one only benefits the very large companies. Will the Welsh Government support using smaller public sector contracts to support local economies? This idea that you have one health budget—they purchase all the Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board food from one place—excludes local firms.
Mae maint y contract yn pennu pwy sy'n gallu gwneud cynigion amdano. Po leiaf y contract, y gorau yw'r cyfle i gwmnïau lleol llai. Nid yw cyfuno contractau i wneud un contract mawr o fudd i unrhyw un heblaw'r cwmnïau mawr iawn. A wnaiff Llywodraeth Cymru gefnogi'r defnydd o gontractau sector cyhoeddus llai i gefnogi economïau lleol? Mae'r syniad hwn mai un gyllideb iechyd sydd gennych—maent yn prynu holl fwyd Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg o un lle—yn cau cwmnïau lleol allan.
Again, this is another area where I will be exploring to determine how we can best take forward this agenda to benefit those SMEs we have right across Wales, to ensure, as I said in response to previous questions, that they are able to maximise their take from that important spend that we make and the investment that we make.
Unwaith eto, mae hwn yn faes arall y byddaf yn ei archwilio i benderfynu ar y ffordd orau y gallwn fwrw ymlaen â'r agenda hon er budd y busnesau bach a chanolig sydd gennym ledled Cymru, er mwyn sicrhau, fel y dywedais mewn ymateb i gwestiynau blaenorol, y gallant wneud cymaint o elw â phosibl o'r gwariant pwysig hwnnw a wnawn a'r buddsoddiad a wnawn.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddatganoli treth incwm? OAQ53308
2. Will the Minister provide an update on the devolution of income tax? OAQ53308
The Welsh rates of income tax were agreed by the National Assembly for Wales on 15 January. Welsh Treasury officials are working with Her Majesty's Revenue and Customs to prepare for their introduction on 6 April 2019. The recent Wales Audit Office and National Audit Office reviews concluded that implementation is on track.
Cytunodd Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar gyfraddau treth incwm Cymru ar 15 Ionawr. Mae swyddogion Trysorlys Cymru yn gweithio gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi i baratoi i'w cyflwyno ar 6 Ebrill 2019. Daeth adolygiadau diweddar Swyddfa Archwilio Cymru a'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol i'r casgliad fod y broses o weithredu hyn ar y trywydd iawn.
Can I thank the Minister for that answer? Your probably think it's groundhog day and that we did have quite a discussion about this last week. We've been talking about the devolution of income tax now for some considerable length of time, and the reality will soon be with us. As well as the mechanical act of raising taxes, that also requires an accurate forecasting ability, and we know that that has been done at a UK level now for a considerable length of time, but we have very little experience in Wales of making those forecasts. What are you doing to build up the capacity of the Welsh Government so that we do have accurate predictive forecasting so that you're able to make the best decisions in the future?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hateb? Mae'n debyg eich bod yn meddwl ein bod mewn cylch diddiwedd a'n bod wedi cael trafodaeth am hyn yr wythnos diwethaf. Rydym wedi bod yn sôn am ddatganoli treth incwm ers peth amser bellach, a bydd y realiti gyda ni cyn bo hir. Yn ogystal â'r weithred fecanyddol o godi trethi, mae angen gallu rhag-weld yn gywir er mwyn gwneud hynny, a gwyddom fod hynny wedi'i wneud ar lefel y DU ers peth amser bellach, ond ychydig iawn o brofiad sydd gennym yng Nghymru o wneud y rhagolygon hynny. Beth rydych yn ei wneud i ddatblygu capasiti Llywodraeth Cymru fel y gellir gwneud rhagolygon cywir er mwyn i chi allu gwneud y penderfyniadau gorau yn y dyfodol?
Thank you very much for raising this issue, and, of course, the importance of forecasting is to ensure that we're able to take well-informed decisions. And this is one of the reasons why the arrangements with regard to the provisions of data will be one of the items that we do set out in that service level agreement, which is currently being finalised between Welsh Government and HMRC.
HMRC will continue to provide us with monthly reports on pay-as-you-earn income tax liabilities via its real-time information system. This won't provide complete coverage of Welsh rates, but it will certainly be a very useful and very timely and consistent indicator of revenue collection. But they will also be publishing outturn information on it as part of the annual accounts in July, and that obviously gives us a fuller and more complete picture of what happened in the previous financial year. So, having that accurate data will be certainly something that we're working very closely with HMRC on, and it will allow us then to forecast and make the right decisions for future years.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn, ac wrth gwrs, mae rhagolygon yn bwysig er mwyn sicrhau y gallwn wneud penderfyniadau gwybodus. A dyma un o'r rhesymau pam y bydd y trefniadau o ran y darpariaethau data yn un o'r eitemau y byddwn yn eu nodi yn y cytundeb lefel gwasanaeth hwnnw, sy'n cael ei gwblhau ar hyn o bryd rhwng Llywodraeth Cymru a CThEM.
Bydd CThEM yn parhau i ddarparu adroddiadau misol inni ar atebolrwydd treth incwm talu wrth ennill drwy eu system wybodaeth amser real. Ni fydd hyn yn darparu darlun cyflawn o gyfraddau Cymru, ond yn sicr, bydd yn ddangosydd defnyddiol, amserol a chyson iawn o ran casglu refeniw. Ond byddant hefyd yn cyhoeddi gwybodaeth alldro ynglŷn â hyn fel rhan o'r cyfrifon blynyddol ym mis Gorffennaf, ac yn amlwg, bydd hynny'n rhoi darlun llawnach a mwy cyflawn inni o'r hyn a ddigwyddodd yn y flwyddyn ariannol flaenorol. Felly, yn sicr, bydd cael y data cywir hwnnw yn rhywbeth y byddwn yn gweithio'n agos iawn arno gyda CThEM, a bydd wedyn yn caniatáu inni rag-weld a gwneud y penderfyniadau cywir ar gyfer y dyfodol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Nick Ramsay.
It is groundhog day again, Minister, because I'm going to ask you about income tax again as it is such an important and pressing issue. Last week, we brought the debate to the Chamber on that pressing devolution of income tax, and you were asked by a number of Members on this side what your intentions were in terms of those rates and your commitment to keeping the rates of tax as they are, consistent for at least the next two years. Can you reconfirm that commitment today?
Mae'n gylch diddiwedd unwaith eto, Weinidog, gan fy mod am eich holi unwaith eto ynglŷn â'r dreth incwm gan ei fod yn fater mor bwysig a dybryd. Yr wythnos diwethaf, fe gyflwynom ni ddadl yn y Siambr ynghylch y mater dybryd hwnnw o ddatganoli'r dreth incwm, a gofynnodd nifer o Aelodau ar yr ochr hon i chi beth oedd eich bwriad mewn perthynas â'r cyfraddau hynny a'ch ymrwymiad i gadw cyfraddau treth fel y maent, yn gyson am y ddwy flynedd nesaf o leiaf. A allwch ailgadarnhau'r ymrwymiad hwnnw heddiw?
This really is becoming groundhog day now, because, of course, I reconfirmed that commitment in our debate and the way in which we supported the motion that the Conservatives brought forward last week, I believe on the same day the First Minister had also reconfirmed that commitment. We have no plans to increase income tax during this Assembly term. We've made that very clear. It was a manifesto commitment.
We've also been clear that we can never say that we will never increase income tax here in Wales as well, because income tax is one of the taxes that we pay to ensure that we're all able to enjoy the public services that we have here in Wales. Any thoughts of increasing income tax and any other work that we do on tax would clearly need to be very much evidence based, and very much in terms of listening to what the impact might be on people's lives here in Wales as well. So, no decisions on income tax would ever be taken lightly.
I would also say that it will be for all of us, as political parties, to set out our future agendas for income tax, in terms of how we present our offer to people across Wales for the next Assembly election, and, again, a manifesto commitment that we would expect to be something that we would all be thinking about.
Yn wir, mae hyn wedi troi'n gylch diddiwedd bellach, gan i mi ailgadarnhau'r ymrwymiad hwnnw, wrth gwrs, yn ein dadl a'r ffordd y gwnaethom gefnogi'r cynnig a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr yr wythnos diwethaf, a chredaf fod y Prif Weinidog wedi ailgadarnhau'r ymrwymiad ar y diwrnod hwnnw hefyd. Nid oes gennym unrhyw gynlluniau i gynyddu'r dreth incwm yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Rydym wedi gwneud dweud hynny'n glir iawn. Roedd yn ymrwymiad maniffesto.
Rydym hefyd wedi dweud yn glir na allwn fyth ddweud na fyddwn ni byth yn cynyddu'r dreth incwm yma yng Nghymru, gan fod y dreth incwm yn un o'r trethi rydym yn eu talu i sicrhau bod pob un ohonom yn gallu manteisio ar y gwasanaethau cyhoeddus sydd gennym yma yng Nghymru. Yn amlwg, byddai'n rhaid i unrhyw fwriad o gynyddu'r dreth incwm ac unrhyw waith arall a wnawn ar dreth fod yn gwbl seiliedig ar dystiolaeth, ac ar wrando ar yr effaith bosibl ar fywydau pobl yma yng Nghymru hefyd. Felly, ni fyddai unrhyw benderfyniadau ar dreth incwm yn cael eu gwneud yn ysgafn.
Buaswn hefyd yn dweud y bydd yn gyfrifoldeb arnom oll, fel pleidiau gwleidyddol, i nodi ein hagendâu ar gyfer y dreth incwm yn y dyfodol, o ran sut y cyflwynwn ein cynnig i bobl ledled Cymru ar gyfer etholiad nesaf y Cynulliad, ac unwaith eto, ymrwymiad maniffesto y byddem yn disgwyl iddo fod yn rhywbeth y byddai pob un ohonom yn meddwl amdano.
Thank you, Minister. I fully appreciate that you have in the past said, and your predecessor has said, that the intention is not to increase income tax, but it does seem that the ground has moved slightly on this. Certainly, the vocabulary has changed. The First Minister, shortly after he came into post, recently said that it is not the intention to do so. You have again said today that it is not your intention to raise it, but that does mean that the door is left open. Should the economic situation change over the next couple of years, will you fundamentally rule out raising income tax levels before the next Assembly election, or are you saying that the door is open? It's a very important question to be answered, because businesses out there and the public are concerned about this issue.
Diolch, Weinidog. Rwy'n derbyn yn llwyr eich bod wedi dweud yn y gorffennol, a bod eich rhagflaenydd wedi dweud nad cynyddu'r dreth incwm yw'r bwriad, ond ymddengys bod y sefyllfa wedi newid i raddau yn hyn o beth. Yn sicr, mae'r ieithwedd wedi newid. Dywedodd y Prif Weinidog, yn fuan ar ôl dod i'r swydd, nad yw'n fwriad i wneud hynny. Rydych wedi dweud eto heddiw nad ydych yn bwriadu ei chodi, ond golyga hynny fod y drws yn cael ei adael ar agor. Pe bai'r sefyllfa economaidd yn newid dros y ddwy flynedd nesaf, a wnewch chi ddiystyru codi lefelau treth incwm yn gyfan gwbl cyn etholiad nesaf y Cynulliad, neu a ydych yn dweud bod y drws ar agor? Mae'n gwestiwn pwysig iawn i'w ateb, gan fod busnesau a'r cyhoedd yn pryderu ynglŷn â'r mater hwn.
Businesses and the public I think deserve better than to have unreal fears raised through a series of hypothetical questions and hypothetical scenarios, which have been raised by you on the Conservative benches. I'll just be very clear again: we have a manifesto commitment not to raise income taxes during this Assembly—we have no plans to do so.
Credaf fod busnesau a'r cyhoedd yn haeddu gwell na chodi bwganod drwy gyfres o gwestiynau damcaniaethol a senarios damcaniaethol, bwganod a godwyd gennych chi ar y meinciau Ceidwadol. Dywedaf yn glir iawn unwaith eto: mae gennym ymrwymiad maniffesto i beidio â chodi trethi incwm yn ystod y Cynulliad hwn—nid oes gennym unrhyw gynlluniau i wneud hynny.
You answered that question without using 'project fear', or I could hear the phrase coming from the other side of the Chamber. I do welcome that commitment, Minister, and I know I've been going on about this now for some time, but I've asked you the question because it is very important to the public. I am starting to get people coming to me, who are concerned. I think it is dawning on people that this massive change in devolution is happening to Wales. The literature has recently gone out to taxpayers in Wales that income tax is going to be now part of the Welsh Government toolbox in terms of dealing with economic decisions. Could you update us on that process of keeping people informed? I know that the letters have been hitting people's doorsteps. Have you had any increased correspondence yourself on this matter? And has the Welsh Revenue Authority had any queries or concerns raised by members of the public about how the process is happening?
Fe ateboch chi'r cwestiwn hwnnw heb ddefnyddio 'prosiect ofn', neu roeddwn yn gallu clywed yr ymadrodd hwnnw'n dod o ochr arall y Siambr. Croesawaf yr ymrwymiad hwnnw, Weinidog, a gwn fy mod wedi bod yn sôn am hyn ers peth amser bellach, ond rwyf wedi gofyn y cwestiwn ichi am ei fod yn bwysig iawn i'r cyhoedd. Mae pobl yn dechrau dod ataf, ac maent yn poeni. Credaf fod pobl yn dechrau sylwi ar y newid enfawr hwn mewn datganoli sy'n digwydd i Gymru. Mae'r llenyddiaeth wedi'i rhoi i drethdalwyr yng Nghymru yn ddiweddar i ddweud y bydd y dreth incwm bellach yn rhan o flwch offer Llywodraeth Cymru o ran ymdrin â phenderfyniadau economaidd. A allech roi'r newyddion diweddaraf inni am y broses o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i bobl? Gwn fod y llythyrau wedi mynd drwy ddrysau pobl. A ydych wedi cael rhagor o ohebiaeth eich hun ar y mater hwn? Ac a oes unrhyw aelodau o'r cyhoedd wedi mynegi pryderon neu ofyn cwestiynau i Awdurdod Cyllid Cymru ynglŷn â sut y mae'r broses yn mynd rhagddi?
Thank you very much for the question. Of course, it's HMRC rather than the Welsh Revenue Authority administering this particular tax. They have had a number of queries from people in Wales. The leaflet and the letter that were sent out offered people the opportunity to have Welsh-language services. So, they had 126 requests to have their service given to them in the Welsh language. We've received a very small number of calls and e-mails—fewer than 20—on this particular issue. We do have a comprehensive programme of communications with taxpayers in terms of notifying them of what the Welsh rates of income tax mean and, of course, what they also don't mean.
So, we've done some surveys to establish a baseline understanding of where people are with this and we'll be undertaking further work on this in due course. But, of course, we've got our new web pages and the first burst of an eight-week social media campaign—we'll be doing some more of that as well—because it is really important now that we have this opportunity to establish a new relationship with the people of Wales in terms of how they understand that the taxes they pay contribute very meaningfully to the work that we do here in the Assembly.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Wrth gwrs, CThEM yn hytrach nag Awdurdod Cyllid Cymru sy'n gweinyddu'r dreth benodol hon. Maent wedi cael nifer o ymholiadau gan bobl yng Nghymru. Roedd y daflen a'r llythyr a ddosbarthwyd yn cynnig cyfle i bobl gael gwasanaethau yn y Gymraeg. Felly, cawsant 126 o geisiadau i gael eu gwasanaeth yn y Gymraeg. Rydym wedi derbyn nifer fach iawn o alwadau ffôn a negeseuon e-bost—llai nag 20—ar y mater penodol hwn. Mae gennym raglen gynhwysfawr o gyfathrebiadau â threthdalwyr o ran rhoi gwybod iddynt beth y mae cyfraddau treth incwm Cymru yn ei olygu, ac wrth gwrs, yr hyn nad ydynt yn ei olygu.
Felly, rydym wedi cynnal arolygon i sefydlu llinell sylfaen i weld beth yw dealltwriaeth pobl o hyn, a byddwn yn gwneud rhagor o waith ar hyn maes o law. Ond wrth gwrs, mae gennym ein gwefannau newydd a'r don gyntaf o ymgyrch wyth wythnos ar y cyfryngau cymdeithasol—byddwn yn gwneud mwy o hynny hefyd—gan ei bod yn wirioneddol bwysig bellach fod gennym y cyfle hwn i sefydlu perthynas newydd â phobl Cymru o ran sut y maent yn deall bod y trethi a dalant yn gwneud cyfraniad ystyrlon iawn i'r gwaith a wnawn yma yn y Cynulliad.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Ar yr unfed ar ddeg o'r mis yma, mi atebodd y Gweinidog ddau gwestiwn ysgrifenedig a gafodd eu cyflwyno gen i ynglŷn â Barnett consequentials i Gymru yn sgil pecyn cyllido'r 10 Rhagfyr ar gyfer prosiect Crossrail. Mi ddywedwyd mewn ymateb i mi fod trafodaethau'n parhau rhwng swyddogion y Llywodraeth—swyddogion Llywodraeth Cymru, felly—a swyddogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Oes yna ddiweddariad i ni gan y Llywodraeth am y trafodaethau hynny?
Thank you, Llywydd. On the eleventh of this month, the Minister answered two written questions tabled by me on Barnett consequentials for Wales as a result of the 10 December funding package for the Crossrail project. I was told that discussions are ongoing between Welsh Government officials and UK Government officials. Is there any update from the Government on those negotiations?
Thank you very much for raising this. I'm afraid I don't have a further update beyond the fact that discussions are currently ongoing between HM Treasury officials and Welsh Government officials with regard to that Crossrail investment and what potential consequentials could be in Wales. We are awaiting further detail from the Treasury. I have to say that it is very difficult to get timely answers from the Treasury at the moment, but as soon as we have any further information, of course, we'll share it with Members.
Diolch yn fawr iawn am godi hyn. Yn anffodus, nid oes gennyf ddiweddariad pellach y tu hwnt i'r ffaith bod trafodaethau yn mynd rhagddynt ar hyn o bryd rhwng swyddogion Trysorlys ei Mawrhydi a swyddogion Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r buddsoddiad Crossrail a pha symiau canlyniadol posibl a allai ddod i Gymru. Rydym yn aros am ragor o fanylion gan y Trysorlys. Mae'n rhaid imi ddweud ei bod yn anodd iawn cael atebion amserol gan y Trysorlys ar hyn o bryd, ond cyn gynted ag y cawn unrhyw wybodaeth bellach, wrth gwrs, byddwn yn ei rhannu gyda'r Aelodau.
An answer has been given to my parliamentary colleague, Jonathan Edwards MP, who asked a very similar question to mine of the UK Government. He received this response:
'As the Government is providing a loan to the GLA, this is being treated as a long-term reprofiling of DfT’s budget. The Devolved Administrations...have been offered Barnett consequentials of the DfT reprofile and it is up to individual DAs if they take up this offer.'
Can you confirm that the offer has been made? What was the nature of the offer that was made? Were there conditions attached to that? Is it the fact that conditions have been attached to it that is slowing a decision down from Welsh Government, and shouldn't this be a priority to see a potential new source of money as a way of investing in transport—investment that's desperately needed?
Rhoddwyd ateb i fy nghymar Seneddol, Jonathan Edwards AS, a ofynnodd gwestiwn tebyg iawn i fy un i i Lywodraeth y DU. Cafodd yr ymateb hwn:
Gan fod y Llywodraeth yn darparu benthyciad i Awdurdod Llundain Fwyaf, caiff hyn ei drin fel proses hirdymor o ailbroffilio cyllideb yr Adran Drafnidiaeth. Mae'r Gweinyddiaethau Datganoledig... wedi cael cynnig symiau canlyniadol Barnett yn sgil ailbroffilio'r Adran Drafnidiaeth, a'r Gweinyddiaethau Datganoledig unigol sydd i benderfynu a ydynt yn derbyn y cynnig hwn ai peidio.
A allwch gadarnhau bod y cynnig wedi'i wneud? Beth oedd natur y cynnig a wnaed? A oedd amodau ynghlwm wrtho? Ai'r ffaith bod amodau ynghlwm wrtho sy'n arafu penderfyniad gan Lywodraeth Cymru, ac oni ddylai hyn fod yn flaenoriaeth i weld ffynhonnell newydd bosibl o arian fel ffordd o fuddsoddi mewn trafnidiaeth—buddsoddiad y mae ei daer angen?
As I say, those discussions are ongoing in terms of how any potential consequentials could be used in Wales and over what time period—whether it would require any reprofiling of our existing capital spend. But I will endeavour to update members on this as soon as I possibly can.
Fel y dywedaf, mae'r trafodaethau hynny'n parhau o ran sut y gellid defnyddio unrhyw symiau canlyniadol posibl yng Nghymru a thros ba gyfnod o amser—pa un a fyddai angen ailbroffilio ein gwariant cyfalaf presennol er mwyn gwneud hynny. Ond byddaf yn ymdrechu i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynglŷn â hyn cyn gynted ag y gallaf.
We know that transport infrastructure spending in Wales is way behind the curve, compared certainly with the south-east of England and the London area, and, in fact, if capital spend here in Wales had kept pace with capital spend per head in the south-east of England and London, an additional £5.6 billion would have been spent here in Wales over the past 20 years. Now, I see that as £5.6 billion missed. Would you agree that this is a classic case of underfunding Wales by UK Government? Would you agree to making it a priority to see if there is a source of funding here? And would you, perhaps, consider that this has been a failure by Welsh Government to stop that gap from increasing over the 20 years since you came into power in 1999?
Gwyddom fod gwariant ar y seilwaith trafnidiaeth yng Nghymru yn bell ar ei hôl hi, yn sicr o gymharu â de-ddwyrain Lloegr ac ardal Llundain, ac yn wir, pe bai gwariant cyfalaf yma yng Nghymru wedi dal i fyny gyda gwariant cyfalaf y pen yn ne-ddwyrain Lloegr a Llundain, byddai £5.6 biliwn yn ychwanegol wedi'i wario yma yng Nghymru dros yr 20 mlynedd diwethaf. Nawr, yn fy marn i, mae hwnnw'n £5.6 biliwn a gollwyd. A fyddech yn cytuno bod hon yn enghraifft glasurol o Lywodraeth y DU yn tanariannu Cymru? A fyddech yn cytuno i'w gwneud yn flaenoriaeth i weld a oes ffynhonnell o arian yma? Ac a fyddech, efallai, yn ystyried bod hyn yn dangos methiant Llywodraeth Cymru i atal y bwlch hwnnw rhag cynyddu dros yr 20 mlynedd ers ichi ddod i rym ym 1999?
I would suggest that comparing spending in Wales to London and the south-east isn't necessarily a particularly accurate comparison to make. Normally, when you make comparisons, they are with other parts of the UK that are relatively similar in terms of population and income per head and those kinds of issues.
We're making really significant investment across Wales in terms of capital investment. You'll know about the plans that we have for the city deals, the north Wales growth deal; we're really keen to see what more progress we can be making on that. Of course, last year, in May alone, we announced another £266 million of new capital investments alongside the publication of the Wales infrastructure investment plan midpoint review. And our budget, which we recently passed through the Assembly, obviously builds on that. So, we have investment of an additional £60 million on road refurbishments, £78 million further for the local transport fund, almost £43 million over two years on the Taff's Well rail depot, £35 million investment in the social housing grant and £25 million to create seven strategic hubs across the south Wales Valleys in line with our ministerial taskforce work on the south Wales Valleys. So, we are certainly making serious capital investment here in Wales.
Buaswn yn awgrymu nad yw cymharu gwariant rhwng Cymru a Llundain a de-ddwyrain Lloegr yn gymhariaeth arbennig o gywir i'w gwneud, o reidrwydd. Fel arfer, pan fyddwch yn gwneud cymariaethau, gwneir hynny â rhannau eraill o'r DU sy'n gymharol debyg o ran poblogaeth ac incwm y pen a phethau felly.
Rydym yn gwneud buddsoddiad sylweddol iawn ledled Cymru o ran buddsoddi cyfalaf. Fe fyddwch yn gwybod am y cynlluniau sydd gennym ar gyfer y bargeinion dinesig, bargen twf gogledd Cymru; rydym yn awyddus iawn i weld pa gynnydd pellach y gallwn ei wneud ar hynny. Wrth gwrs, y llynedd, ym mis Mai yn unig, fe gyhoeddom ni £266 miliwn o fuddsoddiadau cyfalaf newydd ochr yn ochr â chyhoeddi adolygiad canol cyfnod y cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru. Ac yn amlwg, mae ein cyllideb, a basiwyd gennym yn ddiweddar drwy'r Cynulliad, yn adeiladu ar hynny. Felly, mae gennym fuddsoddiad o £60 miliwn ychwanegol ar gyfer adnewyddu ffyrdd, £78 miliwn ychwanegol ar gyfer y gronfa trafnidiaeth leol, bron i £43 miliwn dros ddwy flynedd ar ddepo trenau Ffynnon Taf, buddsoddiad o £35 miliwn yn y grant tai cymdeithasol a £25 miliwn i greu saith canolbwynt strategol yn Nghymoedd de Cymru yn unol â gwaith ein tasglu gweinidogol ar Gymoedd de Cymru. Felly, rydym yn sicr yn gwneud buddsoddiad cyfalaf o bwys yma yng Nghymru.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. I wonder if the Minister saw one of the attractions of her new job as taking responsibility for the complexities of local government finance in the years ahead, and whether she agrees with me that the funding formula for local government is now looking increasingly dated and requires reform. In particular, one of its defects is that the mechanism within it seems to work so as to force councils to raise council tax almost every year. Welsh Government predicts council spending over the next year, and a larger need prediction brings about a larger block grant. The need prediction is based upon council spending in previous years, so if there's a previous history of high council taxes, then you get more money; if you've got lower council taxes, then you get less money. So, councils need to increase the council tax every year to get higher financial need estimates and higher grants from the Welsh Government. So, there's no incentive whatever within the formula as it currently is for local councils to get better value for money or to economise in spending. What we need to do is to have a formula that removes such a perversity.
Diolch, Lywydd. Tybed a oedd y Gweinidog yn ystyried bod cymryd cyfrifoldeb am gymhlethdodau cyllid llywodraeth leol yn y blynyddoedd i ddod yn un o nodweddion atyniadol ei swydd newydd, ac a yw'n cytuno â mi fod y fformiwla ariannu ar gyfer llywodraeth leol i'w gweld wedi dyddio bellach a bod angen ei diwygio. Yn benodol, un o'i diffygion yw ei bod hi'n ymddangos bod y mecanwaith sy'n rhan ohoni yn gorfodi cynghorau i godi'r dreth gyngor bron bob blwyddyn. Mae Llywodraeth Cymru yn rhagfynegi gwariant cynghorau dros y flwyddyn nesaf, ac mae rhagfynegiad o angen mwy yn arwain at grant bloc mwy. Mae'r rhagfynegiad o angen yn seiliedig ar wariant cynghorau dros y blynyddoedd blaenorol, felly os oes gennych hanes blaenorol o drethi cyngor uchel, byddwch yn cael mwy o arian; os oes gennych drethi cyngor is, rydych yn cael llai o arian. Felly, mae angen i gynghorau gynyddu'r dreth gyngor bob blwyddyn i sicrhau amcangyfrifon uwch o angen ariannol a grantiau uwch gan Lywodraeth Cymru. Felly, nid oes unrhyw gymhelliad o gwbl yn y fformiwla ar hyn o bryd i gynghorau lleol gael gwell gwerth am arian neu gwtogi eu gwariant. Yr hyn sydd angen inni ei wneud yw cael fformiwla sy'n cael gwared ar y fath hurtrwydd.
Thank you for that question. I'm afraid I'm going to disappoint you now and let you know that it is actually Julie James who had this given to her in her portfolio. However, clearly, I have a strong interest in ensuring that we do fund local government properly here in Wales, which is why I attended, alongside Julie James, the finance sub-group very recently. The finance sub-group brings together leaders of local authorities, police and crime commissioners and others to talk about specific issues, such as the local government settlement funding formula.
I will say that we were clear in that meeting that, actually, Julie James and I are very open to other ideas. If local authorities feel, as a collective through the Welsh Local Government Association, that this formula isn't working for them and they want to come forward with other ideas as to how things could be improved, then certainly we would be keen to explore any ideas that they have to bring forward to us.
Diolch am eich cwestiwn. Mae arnaf ofn fy mod am eich siomi yn awr a rhoi gwybod i chi mai Julie James a gafodd hyn yn ei phortffolio. Fodd bynnag, yn amlwg, mae gennyf ddiddordeb mawr mewn sicrhau ein bod yn ariannu llywodraeth leol yn briodol yma yng Nghymru, a dyna pam y mynychais yr is-grŵp cyllid gyda Julie James yn ddiweddar iawn. Mae'r is-grŵp cyllid yn dwyn arweinwyr awdurdodau lleol, comisiynwyr heddlu a throseddu ac eraill ynghyd i drafod materion penodol, megis fformiwla ariannu'r setliad llywodraeth leol.
Fe ddywedaf hefyd ein bod wedi dweud yn glir yn y cyfarfod hwnnw fod Julie James a minnau yn agored iawn i syniadau eraill. Os yw awdurdodau lleol yn teimlo, ar y cyd drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, nad yw'r fformiwla hon yn gweithio iddynt hwy a'u bod yn awyddus i gynnig syniadau eraill ynglŷn â sut y gellid gwella pethau, yna yn sicr, byddem yn awyddus i archwilio unrhyw syniadau sydd ganddynt i'w cynnig i ni.
I'm sorry I misunderstood the complexities of the shuffled portfolios within ministries as well as between them, but rises in council tax are imposing enormous burdens upon individuals and, indeed, businesses. The average band for council tax has more than trebled in Wales since 1997 and it's gone up by two and a half times since the Assembly was created. Even the former CEO of the Welsh Local Government Association, Steve Thomas, has said:
'The fact is that the formula as it currently stands is held together by duct tape and sticking plasters'
and can't continue. We do need to have an urgent review of local authority funding and to reconsider the link between the Welsh Government's predictions of local authority need and previous years' council tax rates, which are embedded in the formula. As the finance Minister, of course, the Minister must be a pivotal ingredient in any change that might be brought about in the future. So, I'd just like to get some idea of the extent to which the Welsh Government sees this as a priority. It's not something that can be answered overnight, and it may take several years to bring about meaningful change. So, are we going to see any moves towards some kind of revision being made during the course of this Assembly?
Mae'n flin gennyf fy mod wedi camddeall cymhlethdodau'r broses o newid portffolios o fewn y gweinyddiaethau yn ogystal â rhyngddynt, ond mae codiadau yn y dreth gyngor yn arwain at feichiau anferthol ar unigolion, ac yn wir, ar fusnesau. Mae'r band cyfartalog ar gyfer y dreth gyngor wedi mwy na threblu yng Nghymru ers 1997 ac wedi cynyddu ddwywaith a hanner ers creu'r Cynulliad. Mae hyd yn oed cyn-brif swyddog gweithredol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Steve Thomas, wedi dweud:
Y gwir amdani yw bod y fformiwla fel y mae ar hyn o bryd wedi'i dal at ei gilydd gan dâp gludiog a phlasteri
ac na all barhau. Mae angen inni gael adolygiad brys o gyllid awdurdodau lleol ac ailystyried y cysylltiad rhwng rhagfynegiadau Llywodraeth Cymru o angen awdurdodau lleol a chyfraddau'r dreth gyngor dros y blynyddoedd blaenorol, a ymgorfforir yn y fformiwla. Fel y Gweinidog cyllid, wrth gwrs, mae'n rhaid bod y Gweinidog yn elfen ganolog mewn unrhyw newid a allai ddigwydd yn y dyfodol. Felly, hoffwn gael rhyw syniad i ba raddau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried hyn yn flaenoriaeth. Nid yw'n rhywbeth y gellir ei ateb dros nos, ac efallai y bydd yn cymryd sawl blwyddyn i sicrhau newid ystyrlon. Felly, a ydym am weld unrhyw symud tuag at wneud rhyw fath o ddiwygio yn ystod tymor y Cynulliad hwn?
Thank you for that question. I was clear with the finance sub-group that I do take a very strong and direct interest in this agenda. So, whereas a finance Minister would normally have a slot on their agenda, I've been clear that I'd like to actually come along for all of it, to hear for myself, really, the kind of pressures that local authorities are under, and the kind of ideas that they have for things that could alleviate the serious pressures they're under. I think it's fair to say that, when Julie James introduced the local government settlement debate, she was very clear that she wasn't planning to sell the settlement as an excellent settlement to local authorities; she very much reflected on the fact that we are living in the ninth year of austerity, and there is huge pressure right across Government. She made all of those points about Welsh Government funding being comparatively so much less than it was a decade ago.
The core funding that we currently provide to local authorities, as the Member will know, is distributed according to relative need, and that takes into account a formula that has a wealth of information, such as demographic, physical, economic and social characteristics of those local authorities, and also it takes account of their ability to raise their own funds—through council tax, for example. There have been incremental changes to the formula over the years. So, over 2017-18 and 2018-19 significant changes, actually, were made to the funding formula, to take account of the additional costs incurred as a result of increased travel times in relatively sparsely populated areas, for example. So, as I say, the Minister and I are very much all ears for ideas that would come forward from local authorities.
Diolch am eich cwestiwn. Dywedais yn glir wrth yr is-grŵp cyllid fod gennyf ddiddordeb cadarn ac uniongyrchol iawn yn yr agenda hon. Felly, er y byddai gan Weinidog cyllid slot ar eu hagenda fel arfer, rwyf wedi dweud yn glir y buaswn yn awyddus i fod yn rhan o'r broses gyfan, i glywed â fy nghlustiau fy hun y math o bwysau sydd ar awdurdodau lleol, a'r math o syniadau sydd ganddynt am bethau a allai leddfu'r pwysau difrifol sydd arnynt. Credaf ei bod yn deg dweud, pan gyflwynwyd y ddadl ar y setliad llywodraeth leol gan Julie James, ei bod wedi dweud yn glir iawn nad oedd yn bwriadu gwerthu'r setliad fel setliad rhagorol i awdurdodau lleol; pwysleisiodd y ffaith ein bod bellach yn byw yn y nawfed mlynedd o gyni, a bod pwysau enfawr ar bob rhan o'r Llywodraeth. Fe wnaeth yr holl bwyntiau ynglŷn â'r ffaith bod cyllid Llywodraeth Cymru gymaint yn llai, mewn termau cymharol, na'r hyn ydoedd ddegawd yn ôl.
Dosberthir yr arian craidd a ddarparwn ar hyn o bryd i awdurdodau lleol, fel y gŵyr yr Aelod, yn ôl angen cymharol, gan roi ystyriaeth i fformwla sy'n cynnwys toreth o wybodaeth, megis nodweddion demograffig, ffisegol, economaidd a chymdeithasol yr awdurdodau lleol hynny, ac mae hefyd yn ystyried eu gallu i godi eu harian eu hunain—drwy'r dreth gyngor, er enghraifft. Mae newidiadau cynyddrannol wedi eu gwneud i'r fformiwla dros y blynyddoedd. Felly, dros 2017-18 a 2018-19, gwnaed newidiadau sylweddol i'r fformiwla ariannu mewn gwirionedd, er mwyn ystyried y costau ychwanegol yn sgil amseroedd teithio hwy mewn ardaloedd cymharol denau eu poblogaeth, er enghraifft. Felly, fel y dywedaf, mae'r Gweinidog a minnau'n awyddus iawn i wrando ar syniadau a fyddai'n cael eu cynnig gan awdurdodau lleol.
One of the features that I think does need to be looked at is that, when you look at the councils that have had an increase in funding most recently, many of them have seen a substantial increase in their reserves. So, this is money that could be spent on public services but is being held in bank accounts and not available for dealing with the current problems. Rhondda Cynon Taf, for example, has a staggering amount of £152 million in its reserves, up from £148.9 million in the previous year. Torfaen has nearly £30 million in reserves, up from £24 million, and Neath Port Talbot is up to £76 million from £65 million. So, surely, there must be some kind of control on councils keeping an excess of the cash available to them in reserves. After all, the Auditor General for Wales has recently criticised community councils for reserves rising to £38.7 million in Wales by April 2018. So, I hope that the finance Minister will support my call for the role of reserves to be reconsidered in relation to the block grant settlement.
Un nodwedd y mae angen ei hystyried yn fy marn i yw, pan edrychwch ar y cynghorau sydd wedi cael cynnydd yn eu cyllid yn fwyaf diweddar, mae llawer ohonynt wedi gweld cynnydd sylweddol yn eu cronfeydd wrth gefn. Felly, mae hwn yn arian y gellid ei wario ar wasanaethau cyhoeddus ond fe'i cedwir mewn cyfrifon banc ac nid yw ar gael ar gyfer mynd i'r afael â'r problemau cyfredol. Mae gan Rondda Cynon Taf, er enghraifft, swm syfrdanol o £152 miliwn yn eu cronfeydd wrth gefn, i fyny o £148.9 miliwn yn y flwyddyn flaenorol. Mae gan Dorfaen bron i £30 miliwn yn eu cronfeydd wrth gefn, i fyny o £24 miliwn, ac mae Castell-nedd Port Talbot i fyny i £76 miliwn o £65 miliwn. Felly, does bosibl na ddylid cael rhyw fath o reolaeth ar gynghorau rhag cadw gormod o'r arian sydd ar gael iddynt mewn cronfeydd wrth gefn. Wedi'r cyfan, mae Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi beirniadu cynghorau cymuned yn ddiweddar am gronfeydd wrth gefn a oedd wedi codi i £38.7 miliwn yng Nghymru erbyn mis Ebrill 2018. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog cyllid yn cefnogi fy ngalwad i ailystyried rôl cronfeydd wrth gefn mewn perthynas â setliad y grant bloc.
Well, clearly, council leaders will have to manage their budgets effectively, but within those reserves, what perhaps isn't always completely obvious from the top-line figures, certainly, is that much of it, or a certain percentage of it, will already be committed to a number of projects—school building projects and so on. So, I think it's important to delve down into the figures to have a fuller picture, really, as to the plans that the local authority has for those reserves.
Wel, yn amlwg, bydd yn rhaid i arweinwyr cynghorau reoli eu cyllidebau yn effeithiol, ond o fewn y cronfeydd wrth gefn hynny, yr hyn nad yw efallai'n gwbl amlwg bob amser o'r ffigurau llinell uchaf, yn sicr, yw y bydd llawer ohono, neu ganran benodol ohono, eisoes wedi'i ymrwymo ar gyfer nifer o brosiectau—prosiectau adeiladu ysgolion ac ati. Felly, credaf ei bod yn bwysig archwilio'r ffigurau'n fanylach er mwyn cael darlun mwy cyflawn o'r cynlluniau sydd gan yr awdurdod lleol ar gyfer y cronfeydd wrth gefn hynny.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyraniadau'r gyllideb i'r portffolio tai a llywodraeth leol mewn perthynas â rhwydwaith y swyddfeydd post? OAQ53319
3. Will the Minister make a statement on budget allocations to the housing and local government portfolio in relation to the post office network? OAQ53319
We recognise the importance of local post offices in serving our communities. While responsibility for the post office network is non-devolved, we continue to make representations to the UK Government regarding our concerns over the closure of post offices.
Rydym yn cydnabod pwysigrwydd swyddfeydd post lleol i'r gwaith o wasanaethu ein cymunedau. Er nad yw'r cyfrifoldeb am rwydwaith y swyddfeydd post wedi'i ddatganoli, rydym yn parhau i wneud sylwadau i Lywodraeth y DU ynglŷn â'n pryderon mewn perthynas â chau swyddfeydd post.
In the last month, we've lost three bank branches in the Rhondda. Barclays announced that they're closing their branches in Tonypandy and Ferndale, and more recently, Santander have announced that they are going to close their branch in Tonypandy as well. This now means that there is not a single bank branch in the Rhondda Fach. Now, it's clear to me that in the wake of this callous closure programme from the corporate banks, the post office network is going to take on an extra level of importance. In the past, we had the post office diversification fund. That was a key component of the Plaid Cymru-Labour One Wales Government that awarded grants to post offices to make those businesses more sustainable. If we could protect and strengthen the post office network, it could ensure that people and communities do not become completely cut off from financial services. So, in the light of this, will you consider making funds available to reactivate such a fund?
Yn ystod y mis diwethaf, rydym wedi colli tair cangen banc yn y Rhondda. Cyhoeddodd Barclays eu bod yn cau eu canghennau yn Nhonypandy a Glynrhedynog, ac yn fwy diweddar, mae Santander wedi cyhoeddi y byddant yn cau eu cangen yn Nhonypandy hefyd. Golyga hyn nad oes unrhyw gangen banc yn y Rhondda Fach bellach. Nawr, mae'n amlwg i mi, yn sgil y rhaglen ddidrugaredd hon gan y banciau corfforaethol i gau canghennau, y bydd swyddfeydd post yn mabwysiadu lefel uwch o bwysigrwydd. Yn y gorffennol, roedd gennym y gronfa arallgyfeirio swyddfeydd post. Roedd honno'n elfen allweddol o Lywodraeth Cymru'n Un Plaid Cymru-Llafur a oedd yn dyfarnu grantiau i swyddfeydd post i wneud y busnesau hynny'n fwy cynaliadwy. Pe gallem amddiffyn a chryfhau rhwydwaith y swyddfeydd post, gallai hynny sicrhau nad yw cysylltiad pobl a chymunedau â gwasanaethau ariannol yn cael ei dorri'n llwyr. Felly, yng ngoleuni hyn, a wnewch chi ystyried rhyddhau arian i ailgychwyn cronfa o'r fath?
Thank you for raising that. I'm afraid that in the current climate we just don't have the funds available to us to be undertaking work that is rightly the work of the UK Government. The UK Government does have a £2 billion post office network transformation programme to modernise those post offices. It's very much in the way that we did previously through the diversification fund. Welsh post offices are able to apply to that fund, and I'd certainly encourage them to do so.
Diolch am godi hynny. Yn yr hinsawdd sydd ohoni, mae arnaf ofn nad oes cyllid ar gael i ni ymgymryd â gwaith y dylai Llywodraeth y DU fod yn ei wneud. Mae gan Lywodraeth y DU raglen drawsnewid rhwydwaith gwerth £2 biliwn i foderneiddio'r swyddfeydd post hynny. Mae'n debyg iawn i'r hyn a wnaethom o'r blaen drwy'r gronfa arallgyfeirio. Gall swyddfeydd post yng Nghymru wneud cais i'r gronfa honno, ac yn sicr, buaswn yn eu hannog i wneud hynny.
I was disappointed with the beginning of that answer, I have to say, Trefnydd. With so many bank closures, we are relying on post offices for access to cash now. Can you clarify whether the post office charges banks for the service that people can use there, or, possibly, is the charge the other way round? Does the post office charge the bank or does the bank charge the post office? And is there any difference in those charges depending on where those post offices are located? As we've heard recently, a differential is now being considered for the Link ATM network with more deprived and rural areas incurring smaller charges between the two organisations than, perhaps, city centres. But that could be a disincentive or an incentive for post offices, depending where they are. Obviously, I accept that Welsh Government has limited powers in this field, but in deciding which post offices you could support through your financial inclusion policies, how do you horizon scan for new threats to access to cash in deciding which post offices you could support?
Roeddwn yn siomedig gyda dechrau'r ateb hwnnw, mae'n rhaid imi ddweud, Drefnydd. Gyda chymaint o fanciau'n cau, rydym yn dibynnu ar swyddfeydd post bellach i gael mynediad at arian parod. A allwch egluro pa un a yw swyddfeydd post yn codi tâl ar fanciau am y gwasanaeth y gall pobl ei ddefnyddio yno, neu o bosibl, a godir tâl y ffordd arall? Ai'r swyddfeydd post sy'n codi tâl ar y banc neu ai'r banc sy'n codi tâl ar y swyddfeydd post? Ac a oes unrhyw wahaniaeth yn y costau hynny yn dibynnu ar ble y lleolir y swyddfeydd post hynny? Fel y clywsom yn ddiweddar, mae cyfradd wahaniaethol dan ystyriaeth bellach ar gyfer rhwydwaith peiriannau ATM Link, gydag ardaloedd mwy difreintiedig a gwledig yn gweld taliadau llai rhwng y ddau sefydliad na chanol dinasoedd o bosibl. Ond gallai hynny fod yn anghymhelliad neu'n gymhelliad i swyddfeydd post, yn dibynnu ar ble y maent. Yn amlwg, rwy'n derbyn mai pwerau cyfyngedig sydd gan Lywodraeth Cymru yn y maes hwn, ond wrth bennu pa swyddfeydd post y gallech eu cefnogi drwy eich polisïau cynhwysiant ariannol, sut rydych yn sganio'r gorwel am fygythiadau newydd i fynediad at arian parod wrth benderfynu pa swyddfeydd post y gallech eu cefnogi?
Thank you very much for raising that. Of course, bank regulation and the post office network are both responsibilities of the UK Government and we've been very clear time and time again that the UK Government does need to take a more coherent and strategic approach to community banking. We believe that all banks, when they leave a community, do have a responsibility to the customers who have often been giving their loyalty to that bank for decades, in many cases.
We know that, actually, six banks in total, that we're aware of, are due to close later this year, including the one previously mentioned in Tonypandy, which is one of the reasons that we're interested in exploring the idea of a community bank for Wales. So, we're in some very early-stage discussions with a number of stakeholders who are keen to explore with us the feasibility of establishing that community bank in Wales. That work will be led by partners who will prepare a full market assessment and business plan with the intention to submitting it then to the Bank of England as an application later on this year. Banking professionals working within the Development Bank of Wales will support the work, providing advice and guidance where appropriate and ensuring that the creation of a community bank does integrate with the existing financial institutions, including, for example, the Development Bank for Wales and the credit unions. The credit unions particularly are a really important part of that financial inclusion that the Member was talking about.
Diolch yn fawr iawn am godi hynny. Wrth gwrs, mae rheoleiddio banciau a rhwydwaith y swyddfeydd post yn gyfrifoldebau i Lywodraeth y DU, ac rydym wedi dweud yn glir iawn dro ar ôl tro fod angen i Lywodraeth y DU fabwysiadu ymagwedd fwy cydlynol a strategol tuag at fancio cymunedol. Rydym yn credu bod gan bob banc, pan fyddant yn gadael cymuned, gyfrifoldeb i'r cwsmeriaid sy'n aml wedi bod yn deyrngar i'r banc hwnnw ers degawdau, mewn llawer o achosion.
Gwyddom y bydd chwe banc rydym yn ymwybodol ohonynt yn cau yn ddiweddarach eleni, gan gynnwys yr un a grybwyllwyd eisoes yn Nhonypandy, a dyna un o'r rhesymau pam fod gennym ddiddordeb mewn archwilio'r syniad o fanc cymunedol i Gymru. Felly, rydym wedi cynnal rhai trafodaethau cychwynnol gyda nifer o randdeiliaid sy'n awyddus i archwilio dichonoldeb sefydlu'r banc cymunedol hwnnw yng Nghymru. Bydd y gwaith hwnnw'n cael ei arwain gan bartneriaid a fydd yn paratoi asesiad llawn o'r farchnad a chynllun busnes gyda'r bwriad o'i gyflwyno wedyn i Fanc Lloegr fel cais yn ddiweddarach eleni. Bydd gweithwyr bancio proffesiynol sy'n gweithio ym Manc Datblygu Cymru yn cefnogi'r gwaith, gan ddarparu cyngor a chyfarwyddyd lle bo'n briodol a sicrhau bod y broses o greu banc cymunedol yn integreiddio â sefydliadau ariannol sy'n bodoli eisoes, gan gynnwys, er enghraifft, Banc Datblygu Cymru a'r undebau credyd. Mae'r undebau credyd yn arbennig yn rhan bwysig iawn o'r cynhwysiant ariannol hwnnw yr oedd yr Aelod yn sôn amdano.
4. A wnaiff y Gweinidog nodi polisi Llywodraeth Cymru mewn perthynas â datblygu mesurau trethiant? OAQ53314
4. Will the Minister set out the Welsh Government's policy in relation to developing taxation measures? OAQ53314
Welsh tax policy will be developed in line with the principles set out in our tax policy framework. I will be taking a considered approach, seeking to raise revenue fairly, and engaging widely with taxpayers and other stakeholders.
Bydd polisi treth Cymru yn cael ei ddatblygu yn unol â'r egwyddorion a amlinellir yn ein fframwaith polisi trethi. Byddaf yn mabwysiadu ymagwedd ystyriol, yn ceisio codi refeniw'n deg, ac yn ymgysylltu'n eang â threthdalwyr a rhanddeiliaid eraill.
Minister, taxation powers offer the opportunity to introduce change to the tax system to help create a fairer and more equal Wales. At the moment, private schools sustain an institutionalised unfairness and inequality, working against social mobility by entrenching educational inequality that feeds through to careers and life chances, with ex-private school pupils disproportionately featuring at the top of professions and businesses. Will you carefully consider ending the tax advantages of charitable status for private schools to further equality of opportunity and outcome in Wales?
Weinidog, mae pwerau trethu yn rhoi cyfle i gyflwyno newid i'r system drethi er mwyn helpu i greu Cymru decach a mwy cyfartal. Ar hyn o bryd, mae ysgolion preifat yn cynnal annhegwch ac anghydraddoldeb sefydliadol, ac yn gweithio yn erbyn symudedd cymdeithasol drwy atgyfnerthu anghydraddoldeb addysgol sy'n bwydo drwodd i yrfaoedd a chyfleoedd bywyd, gyda nifer anghymesur o gyn-ddisgyblion ysgolion preifat yn cyrraedd y brig mewn nifer o broffesiynau a busnesau. A wnewch chi roi ystyriaeth ofalus i roi diwedd ar y manteision treth a ddaw yn sgil statws elusennol ysgolion preifat er mwyn hyrwyddo cydraddoldeb o ran cyfleoedd a chanlyniadau yng Nghymru?
Thank you very much for that question. Of course, fairness is our No. 1 principle in the tax principles that are guiding us in terms of the development of our tax policy in Wales. I can confirm that I do intend to consult over the next 12 months on proposals to place independent schools and private hospitals on an equal footing with their public sector counterparts in respect of the payment of non-domestic rates. The consultation will consider removing charitable rate relief from private schools and private hospitals where they're registered as charities. State schools and hospitals, of course, are obliged to pay non-domestic rates, as are all other ratepayers, and this is an important contribution to the cost of the vital local services that are delivered in our communities. So, this brings in the question of equality, which you've mentioned, alongside fairness—if we do change the eligibility of these institutions as a result of the consultation, it will put them on an equal footing with the state schools and hospitals.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Wrth gwrs, tegwch yw ein hegwyddor bwysicaf o ran yr egwyddorion trethu sy'n ein llywio wrth inni ddatblygu ein polisi treth yng Nghymru. Gallaf gadarnhau fy mod yn bwriadu ymgynghori dros y 12 mis nesaf ar gynigion i sicrhau bod ysgolion annibynnol ac ysbytai preifat ar sail gyfartal â'u cymheiriaid yn y sector cyhoeddus mewn perthynas â thalu ardrethi annomestig. Bydd yr ymgynghoriad yn ystyried diddymu rhyddhad ardrethi elusennol oddi ar ysgolion preifat ac ysbytai preifat os ydynt wedi'u cofrestru fel elusennau. Mae'n rhaid i ysgolion ac ysbytai gwladol, wrth gwrs, dalu ardrethi annomestig, fel pob talwr ardrethi arall, ac mae'n gyfraniad pwysig at gost y gwasanaethau lleol hanfodol a ddarperir yn ein cymunedau. Felly, mae hyn yn arwain at y cwestiwn ynghylch cydraddoldeb, a grybwyllwyd gennych, ochr yn ochr â thegwch—os byddwn yn newid cymhwystra'r sefydliadau hyn o ganlyniad i'r ymgynghoriad, bydd hynny'n eu rhoi ar sail gyfartal ag ysgolion ac ysbytai gwladol.
Would you agree, Minister, that Welsh Government policy with regard to Welsh rates of income tax must include a commitment to providing comprehensive and accessible guidance to Welsh taxpayers, and can you confirm that guidance will be provided by websites such as those of Welsh Government and the Welsh Revenue Authority?
And my other point is, Minister: if people living in south-east Wales work the other side of the border—we know one person in this Chamber lives in England and is here in this part of the world—so if there's a tax difference between the two regions, the two countries, where's the benefit for the tax? Can he or she claim and go for the place of residence rather than where they earn the money?
A fyddech yn cytuno, Weinidog, fod yn rhaid i bolisi Llywodraeth Cymru o ran cyfraddau treth incwm Cymru gynnwys ymrwymiad i ddarparu canllawiau cynhwysfawr a hygyrch i drethdalwyr Cymru, ac a allwch gadarnhau y bydd canllawiau'n cael eu darparu ar wefannau megis rhai Llywodraeth Cymru ac Awdurdod Cyllid Cymru?
A fy mhwynt arall, Weinidog: os yw pobl sy'n byw yn ne-ddwyrain Cymru yn gweithio dros y ffin—gwyddom fod un unigolyn yn y Siambr hon yn byw yn Lloegr ac maent yma yn y rhan hon o'r byd—felly os oes gwahaniaeth mewn trethi rhwng y ddau ranbarth, y ddwy wlad, lle mae'r budd ar gyfer y dreth? A fydd modd iddo ef neu hi wneud cais a mynd am eu man preswylio yn hytrach na lle maent yn ennill yr arian?
I can confirm that most people will be paying tax in their place of residence. However, there is an exception within the rules that means that all Assembly Members will be paying the Welsh rates of income tax regardless of where they live. I will confirm that there will be a comprehensive communications programme to ensure that people are well aware of Welsh rates of income tax and what it might mean for them, and obviously to be able to have any questions that they have answered.
Gallaf gadarnhau y bydd y rhan fwyaf o bobl yn talu trethi yn eu man preswylio. Fodd bynnag, mae eithriad yn y rheolau sy'n golygu y bydd holl Aelodau'r Cynulliad yn talu cyfraddau treth incwm Cymru ni waeth ble maent yn byw. Byddaf yn cadarnhau y bydd rhaglen gyfathrebiadau gynhwysfawr ar waith i sicrhau bod pobl yn gwbl ymwybodol o gyfraddau treth incwm Cymru a beth y gallai hynny ei olygu iddynt hwy, ac yn amlwg, i allu cael atebion i unrhyw gwestiynau sydd ganddynt.
5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Trysorlys ynghylch ailddyrannu unrhyw arian gan neu i'r UE pan fydd y DU yn ymadael â'r UE? OAQ53310
5. What discussions has the Minister had with the Treasury regarding the reallocation of any money from or to the EU upon the UK leaving the EU? OAQ53310
Together with my officials, I am in regular contact with UK Treasury Ministers about a range of financial issues, including discussing the implications of the current position regarding the impact of Brexit on public spending and our budget.
Gyda fy swyddogion, rwyf mewn cysylltiad rheolaidd â Gweinidogion Trysorlys y DU mewn perthynas ag amrywiaeth o faterion ariannol, gan gynnwys trafod goblygiadau'r sefyllfa bresennol o ran effaith Brexit ar wariant cyhoeddus a'n cyllideb.
Thank you for that answer, Minister. Obviously, many of us have often mentioned the shared prosperity fund, because we don't know what it is and where it comes from, but that focuses on European structural funds and regional development fund money. The question I have is: are there other funds in Europe that are coming to institutions in this country? I'll give an example—it was raised with the cross-party group on steel last week—the research fund for coal and steel, which actually funds research into steel areas to ensure that we have a sustainable steel industry for the future, something critical to the Welsh economy. When they raised this question with the Treasury, they were basically told, 'It will go back into the pot', and it will not be ring-fenced for anything, so we may not get a ring-fenced research fund for steel and coal. When you meet the Chief Secretary to the Treasury, can you please raise the issue of any funds that come back from Europe, or that would have been allocated to Europe for particular topics in particular areas—remain in those so that we can benefit from that? Because the loss of something like £200 million to £400 million of accessible funding for research into steel is a huge loss to this country.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn amlwg, mae llawer ohonom wedi sôn lawer gwaith am y gronfa ffyniant gyffredin, gan na wyddom beth ydyw nac o ble y daw, ond mae'r gronfa honno'n canolbwyntio ar gronfeydd strwythurol Ewropeaidd ac arian y gronfa datblygu rhanbarthol. Y cwestiwn sydd gennyf yw hwn: a oes cronfeydd eraill yn Ewrop sy'n dod i sefydliadau yn y wlad hon? Rhoddaf enghraifft—codwyd hyn gyda'r grŵp trawsbleidiol ar ddur yr wythnos diwethaf—y gronfa ymchwil ar gyfer glo a dur, sydd mewn gwirionedd yn ariannu ymchwil ar ardaloedd dur i sicrhau bod gennym ddiwydiant dur cynaliadwy ar gyfer y dyfodol, rhywbeth sy'n hanfodol i economi Cymru. Pan ofynasant y cwestiwn hwn i'r Trysorlys, dywedwyd wrthynt, yn y bôn, 'Bydd yn mynd yn ôl i'r pot', ac na fyddai'n cael ei glustnodi ar gyfer unrhyw beth, felly efallai na chawn gronfa ymchwil wedi'i chlustnodi ar gyfer dur a glo. Pan fyddwch yn cyfarfod â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, a allwch godi'r mater fod unrhyw arian a ddaw yn ôl o Ewrop, neu a fyddai wedi'i ddyrannu i Ewrop ar gyfer pynciau penodol mewn ardaloedd penodol, yn parhau i fod yno iddynt fel y gallwn elwa o hynny? Oherwydd mae colli oddeutu £200 miliwn i £400 miliwn o gyllid hygyrch ar gyfer ymchwilio i ddur yn golled enfawr i'r wlad hon.
Absolutely, and the Member is well aware that we were promised that Wales wouldn’t be a single penny worse off as a result of Brexit, and it is absolutely imperative that we hold the UK Government to that commitment. David Rees is right: there's a huge amount of focus on the shared prosperity fund because of the importance of it to our communities, and the investment that it makes, but there are so many other programmes and funds that we do benefit from—so, the steel research programme, which has been referred to, is one of them, but also a number of smaller programmes. And we really do need to ensure that we continue to have access to a wide range of programmes, a wide range of networks, and the wide range of innovation funds that we have at the moment. I will certainly be pressing that case, as I know my colleague the Brexit Minister will be in the meetings that he attends very regularly, and the First Minister's very regular, now, meetings with the Prime Minister.
Yn sicr, ac mae'r Aelod yn ymwybodol iawn ein bod wedi cael addewid na fyddai Cymru'n colli'r un geiniog yn sgil Brexit, ac mae'n gwbl hanfodol ein bod yn dal Llywodraeth y DU at yr ymrwymiad hwnnw. Mae David Rees yn iawn: ceir cryn dipyn o ffocws ar y gronfa ffyniant gyffredin oherwydd ei phwysigrwydd i'n cymunedau, a'r buddsoddiad a wna, ond rydym yn elwa o gymaint o raglenni a chronfeydd eraill—felly, mae'r rhaglen ymchwil i ddur, a grybwyllwyd, yn un ohonynt, ond nifer o raglenni llai yn ogystal. Ac mae gwir angen inni sicrhau ein bod yn parhau i gael mynediad at amrywiaeth eang o raglenni, amrywiaeth eang o rwydweithiau, a'r ystod eang o gronfeydd arloesi sydd gennym ar hyn o bryd. Byddaf yn sicr yn pwysleisio hynny, fel y gwn y bydd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Brexit, yn y cyfarfodydd y mae'n eu mynychu'n rheolaidd iawn, a chyfarfodydd rheolaidd iawn, bellach, y Prif Weinidog gyda Phrif Weinidog y DU.
Finance Secretary, what use have you made of the £31 million that the Treasury have made available to the Welsh Government for Brexit preparedness? This money has arrived with your good self, but when I've questioned various Ministers at question time, there's a look of bemusement that this money is slushing around the Welsh Government. So, can you be specific what that £31 million has achieved, please?
Ysgrifennydd cyllid, pa ddefnydd a wnaethoch o'r £31 miliwn a ddarparwyd gan y Trysorlys i Lywodraeth Cymru ar gyfer parodrwydd mewn perthynas â Brexit? Mae'r arian hwn wedi eich cyrraedd, ond pan holaf wahanol Weinidogion mewn sesiynau cwestiynau, maent yn edrych yn syn wrth glywed bod yr arian hwn yn llifo drwy Lywodraeth Cymru. Felly, a allwch ddweud yn benodol beth y mae'r £31 miliwn hwnnw wedi'i gyflawni, os gwelwch yn dda?
Thank you very much for the question on the Brexit preparedness funding. Of course, we have introduced the £50 million fund for preparedness for Brexit and a number of statements have been made by portfolio Ministers as to how that's been spent. For example, the police partnership resilience scheme has recently been announced, the Association of Directors of Social Services Cymru Brexit support scheme, and preparations for the successor arrangements for those EU schemes, such as what will become the shared prosperity fund and so on.
There is another £10 million within the funding of that £31 million, which is yet to be allocated. I'm having discussions currently with the First Minister and with officials across Government with a view to coming forward with a further announcement as to how that money will be spent, but that discussion is very active at the moment.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn ar gyllid parodrwydd ar gyfer Brexit. Wrth gwrs, rydym wedi cyflwyno'r gronfa £50 miliwn ar gyfer parodrwydd ar gyfer Brexit ac mae Gweinidogion portffolio wedi gwneud nifer o ddatganiadau ynglŷn â sut y mae'r arian hwnnw wedi'i wario. Er enghraifft, yn ddiweddar, cyhoeddwyd cynllun cydnerthedd partneriaeth yr heddlu, cynllun cymorth Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru ar gyfer Brexit, a pharatoadau ar gyfer y trefniadau olynol ar gyfer y cynlluniau UE hynny, megis beth a ddaw'n gronfa ffyniant gyffredin ac ati.
Mae £10 miliwn arall o fewn y £31 miliwn hwnnw o gyllid nad yw wedi'i ddyrannu eto. Rwy'n trafod ar hyn o bryd gyda'r Prif Weinidog a swyddogion ar draws y Llywodraeth gyda'r bwriad o wneud cyhoeddiad pellach ynglŷn â sut y caiff yr arian hwnnw ei wario, ond mae'r drafodaeth honno'n mynd rhagddi ar hyn o bryd.
I draw Members' attention to my register of interests, as chair of the programme monitoring committee dealing with European funding. Could I concur with the comments that have been made by David Rees, my neighbour in the Aberavon constituency and also Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee, on the red lines that the Government have drawn, both in terms of the whole funding, which we understand could, actually, be greater, based on the current EU calculations, than the current £680 million that should come to Wales, but also the levers in order to make the decisions on how we allocate and distribute that funding, perhaps in a different way, post Brexit as well? It seems all the more urgent after last night's vote, once again.
The Treasury typically tends to be—at the moment, certainly—fiscally conservative, but with a small 'c' conservative in their approach as well towards devolution. So, could I re-emphasise the point that David made, which is: what discussions is she and her officials having with Treasury officials, who, ultimately, will be the ones sitting around the Cabinet table, that not only help influence but will make the determination on whether the Welsh Government's red lines are respected, and that the money is passed back to Wales and also the levers of power to do as we want with it?
Tynnaf sylw'r Aelodau at fy nghofrestr buddiannau, fel cadeirydd pwyllgor monitro'r rhaglen sy'n ymwneud â chyllid Ewropeaidd. A gaf fi gytuno â'r sylwadau a wnaed gan David Rees, fy nghymydog yn etholaeth Aberafan a Chadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar y llinellau coch a dynnwyd gan y Llywodraeth, o ran y cyllid yn ei gyfanrwydd, a allai fod yn fwy, mewn gwirionedd, yn ôl yr hyn a ddeallwn, yn seiliedig ar gyfrifiadau presennol yr UE, na'r £680 miliwn presennol a ddylai ddod i Gymru, ond hefyd y dulliau ar gyfer gwneud y penderfyniadau ynglŷn â sut y dyrannwn ac y dosbarthwn yr arian hwnnw, efallai mewn ffordd wahanol, ar ôl Brexit hefyd? Ymddengys bod mwy a mwy o frys ar ôl y bleidlais neithiwr, unwaith eto.
Fel arfer, mae'r Trysorlys yn tueddu i fod—ar hyn o bryd, yn sicr—yn geidwadol yn ariannol, ond ceidwadol gydag 'c' fach o ran eu hymagwedd tuag at ddatganoli hefyd. Felly, a gaf fi ailbwysleisio'r pwynt a wnaeth David, sef: pa drafodaethau y mae hi a'i swyddogion yn eu cael gyda swyddogion y Trysorlys, sef y rhai, yn y pen draw, a fydd yn eistedd o amgylch bwrdd y Cabinet, nid yn unig i helpu i ddylanwadu ond hefyd i wneud y penderfyniad ynglŷn ag a fydd llinellau coch Llywodraeth Cymru yn cael eu parchu, a bod yr arian yn cael ei basio'n ôl i Gymru yn ogystal â'r grym i wneud fel y dymunwn ag ef?
Thank you very much for raising the important point that it's not simply the quantum of money that is important, although that clearly is—it's actually how that money is made available to us to allocate to our Welsh Government priorities. We can't see a rolling back of 20 years of devolution through attempts by the UK Government to power grab in this area. Proposals such as a city deal kind of scenario for using that money are completely inappropriate.
There is no role here for the Secretary of State for Wales. This is very much funding that the Welsh Government needs to be allocating to meet our priorities in our communities, because we have the local knowledge, the understanding and the necessary networks to ensure that we make effective use of such funding here in Wales.
We're very, very clear that the baseline of the Welsh Government's block grant must be increased every year in line with the level of funding that we currently receive from the EU every year, without any clawback or top-slicing of that funding as well. I would just put on record again that we're extremely frustrated at the lack of detail from the UK Government with regard to the shared prosperity fund.
Diolch yn fawr iawn am godi'r pwynt pwysig nad swm yr arian yn unig sy'n bwysig, er bod hynny'n amlwg yn bwysig—ond sut y caiff yr arian hwnnw ei ddarparu inni i'w ddyrannu yn unol â blaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Ni allwn weld 20 mlynedd o ddatganoli yn cael eu dad-wneud drwy ymdrechion gan Lywodraeth y DU i gipio grym yn y maes hwn. Mae cynigion megis senario debyg i fargen ddinesig ar gyfer defnyddio'r arian hwnnw yn hollol amhriodol.
Nid oes rôl yma i Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Mae hwn yn arian y mae angen i Lywodraeth Cymru ei ddyrannu i gyd-fynd â'n blaenoriaethau yn ein cymunedau, gan fod gennym y wybodaeth leol, y ddealltwriaeth a'r rhwydweithiau angenrheidiol i sicrhau ein bod yn gwneud defnydd effeithiol o gyllid o'r fath yma yng Nghymru.
Rydym wedi dweud yn glir iawn fod yn rhaid cynyddu llinell sylfaen grant bloc Llywodraeth Cymru bob blwyddyn yn unol â lefel y cyllid a gawn gan yr UE bob blwyddyn ar hyn o bryd, heb unrhyw adfachu neu frigdorri'r cyllid hwnnw chwaith. Dywedaf ar goedd eto ein bod yn teimlo'n rhwystredig iawn oherwydd y diffyg manylion gan Lywodraeth y DU ynglŷn â'r gronfa ffyniant gyffredin.
6. Pryd y gwnaiff y Gweinidog gyhoeddi canllawiau cylch cyflog 2019 ar gyfer cyrff a noddir gan Lywodraeth Cymru? OAQ53309
6. When will the Minister issue the 2019 pay remit guidance for Welsh Government sponsored bodies? OAQ53309
The 2019 pay remit guidance for our sponsored bodies is currently being finalised and will be issued by the end of February.
Mae canllawiau cylch cyflog 2019 ar gyfer ein cyrff a noddir yn cael eu cwblhau ar hyn o bryd a byddant yn cael eu cyhoeddi erbyn diwedd mis Chwefror.
Minister, obviously, this, then, has to be applied from 1 April, and I think it's really important that we see its publication as soon as possible. The end of February is cutting it very fine for them to put various measures in place so that they can implement these pay awards effectively. Is there any prospect of you accelerating the announcement, which is already fairly late, I think, in the cycle, so that they can carry this out effectively—this financial planning?
Weinidog, yn amlwg felly, mae'n rhaid rhoi hyn ar waith o 1 Ebrill ymlaen, a chredaf ei bod yn wirioneddol bwysig eu cyhoeddi cyn gynted â phosibl. Nid yw diwedd mis Chwefror yn rhoi llawer o amser iddynt roi mesurau amrywiol ar waith fel y gallant weithredu'r dyfarniadau cyflog hyn yn effeithiol. A oes unrhyw obaith y gallwch gyflymu'r cyhoeddiad, sydd eisoes yn eithaf hwyr yn y cylch, rwy'n credu, fel y gallant gyflawni hyn yn effeithiol—y cynlluniau ariannol hyn?
Thank you for raising this issue. The development of that guidance is very much an iterative process, so those bodies should be having discussions with officials in the process of developing the guidance. What I will say is that we can expect the guidance to look similar, in some ways, to the guidance last year, so building on the themes that we were keen to develop there. So, transparency, for example, was an important theme, as was encouraging sponsored bodies to pay the real living wage, as defined by the Living Wage Foundation, and ensuring that pay policy statements are published in line with our commitments towards the transparency, particularly, of senior pay.
We will ensure that the guidance supports fair pay and look favourably on sponsored bodies who pay the same rates as the Welsh Government. I can also confirm that there will be no intention to have a cap on public sector pay awards, and this will maintain the approach that we had last year.
Diolch am godi'r mater hwn. Mae datblygu'r canllawiau hynny yn broses iteraidd iawn, felly dylai'r cyrff hynny fod yn cynnal trafodaethau gyda swyddogion yn ystod y broses o ddatblygu'r canllawiau. Yr hyn a ddywedaf yw y gallwn ddisgwyl y bydd y canllawiau'n edrych yn debyg, mewn rhai ffyrdd, i'r canllawiau a gafwyd y llynedd, felly'n adeiladu ar y themâu roeddem yn awyddus i'w datblygu yno. Felly, roedd tryloywder, er enghraifft, yn thema bwysig, yn ogystal ag annog cyrff a noddir i dalu'r cyflog byw go iawn, fel y'i diffinnir gan y Living Wage Foundation, a sicrhau bod datganiadau ar bolisïau tâl yn cael eu cyhoeddi yn unol â'n hymrwymiadau i dryloywder, yn enwedig ynghylch cyflogau uwch swyddogion.
Byddwn yn sicrhau bod y canllawiau'n cefnogi cyflogau teg ac yn edrych yn ffafriol ar gyrff a noddir sy'n talu'r un cyfraddau â Llywodraeth Cymru. Gallaf gadarnhau hefyd nad oes unrhyw fwriad i osod cap ar ddyfarniadau cyflog y sector cyhoeddus, a bydd hyn yn cynnal y dull o weithredu a fabwysiadwyd gennym y llynedd.
7. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i ofal iechyd yng Ngogledd Cymru wrth benderfynu ar gyllideb 2019/20? OAQ53279
7. What consideration did the Minister give to healthcare in North Wales when allocating the 2019/20 budget? OAQ53279
Consideration was given to the care needs of the whole of Wales, including north Wales. For 2019-20, funding of £1.46 billion has been allocated to Betsi Cadwaladr University Local Health Board to improve performance, drive transformation and integration and help people live healthier, independent lives for longer.
Rhoddwyd ystyriaeth i anghenion gofal Cymru gyfan, gan gynnwys gogledd Cymru. Ar gyfer 2019-20, dyrannwyd cyllid o £1.46 biliwn i Fwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr er mwyn gwella perfformiad, hybu trawsnewid ac integreiddio a chynorthwyo pobl i fyw bywydau iachach ac annibynnol am gyfnod hwy.
Diolch. Last month the Countess of Chester Hospital, a fifth of whose patients come from Wales, reported concern that there'd been a 26 per cent increase in delayed transfers of care for its Welsh patients over the previous year. At the same time, there'd been a 24 per cent reduction for patients coming from the English side of the border, the west Cheshire patient catchment area that they service. Officers raised concerns about funding from the Welsh Government. Welsh Government denied claims they were not paying their fair share. The health Minister criticised the trust board chairman in the media. And the Welsh Government said health boards and local authorities were aware of the need to reduce delayed transfers of care and that the rate of improvement had been significantly evident in recent years. Well, clearly, these figures show that wasn't the case. So, clearly, there's a disagreement between the two sides, ongoing for many years, which is now having serious implications on the experience of patients over the funding arrangement. What is going on, Minister? Can you confirm that now or can you drill down and establish what's really going on and report back to this Assembly?
Diolch. Fis diwethaf, mynegwyd pryderon gan Ysbyty Iarlles Caer, ysbyty lle mae un o bob pump o'i gleifion yn dod o Gymru, fod cynnydd o 26 y cant wedi bod yn nifer yr achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal ar gyfer ei gleifion o Gymru dros y flwyddyn flaenorol. Ar yr un pryd, bu gostyngiad o 24 y cant ar gyfer cleifion o ochr Lloegr i'r ffin, yr ardal y mae'n ei gwasanaethu, sef dalgylch cleifion gorllewin swydd Gaer. Mynegodd swyddogion bryderon ynghylch cyllid gan Lywodraeth Cymru. Gwadodd Llywodraeth Cymru honiadau nad oeddent yn talu eu cyfran deg. Beirniadodd y Gweinidog iechyd gadeirydd bwrdd yr ymddiriedolaeth yn y cyfryngau. A dywedodd Llywodraeth Cymru fod byrddau iechyd ac awdurdodau lleol yn ymwybodol o'r angen i leihau oedi wrth drosglwyddo gofal a bod cyfradd y gwelliant wedi bod yn amlwg iawn dros y blynyddoedd diwethaf. Wel, yn amlwg, dengys y ffigurau hyn nad oedd hynny'n wir. Felly, yn amlwg, ceir anghytuno rhwng y ddwy ochr ers blynyddoedd lawer, ac mae bellach yn arwain at oblygiadau difrifol i brofiad y cleifion yn sgil y trefniant ariannu. Beth sy'n digwydd, Weinidog? A allwch gadarnhau hynny yn awr neu a allwch ymchwilio i weld beth sy'n digwydd mewn gwirionedd a rhoi gwybod i'r Cynulliad hwn?
Thank you for raising this issue. I know, certainly on an all-Wales level, we're seeing some of the lowest levels of delayed transfers of care that we've had since records began, but I appreciate the circumstance you describe is unique in the sense that we're talking about cross-border provision. I'm not aware of the issue but I will certainly have discussions with the health Minister to explore the matter further.
Diolch am godi'r mater hwn. Yn sicr ar lefel Cymru gyfan, gwn ein bod yn gweld rhai o'r lefelau isaf o oedi wrth drosglwyddo gofal ers dechrau cadw cofnodion, ond rwy'n derbyn bod yr amgylchiadau a ddisgrifiwch yn unigryw yn yr ystyr ein bod yn sôn am ddarpariaeth drawsffiniol. Nid wyf yn ymwybodol o'r mater, ond yn sicr, byddaf yn cael trafodaethau gyda'r Gweinidog iechyd i archwilio'r mater ymhellach.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am argaeledd ystadegau gwladol mewn perthynas â gamblo cymhellol? OAQ53301
8. Will the Minister make a statement on the availability of national statistics in relation to problem gambling? OAQ53301
Statistics already exist for problem gambling in Wales from the Gambling Commission. We will include questions on gambling as part of the national survey for Wales in 2020-1.
Mae ystadegau ar gael eisoes ar gyfer gamblo cymhellol yng Nghymru gan y Comisiwn Hapchwarae. Byddwn yn cynnwys cwestiynau ar hapchwarae fel rhan o arolwg cenedlaethol Cymru yn 2020-1.
Thank you for that answer, Minister. I very much welcome, at long last, the inclusion of gambling-related questions in the revised health survey. It's something we have raised year after year in this Chamber, so that is a step forward. But there is a lot more data that is actually required in terms of the impact within education, the impact on students, the impact on health and so on. It seems to me that this isn't something alone that we can rely on, but it is essential that we have a comprehensive, strategic collation of data to understand what is happening, because without that data it is impossible to actually develop strategies for dealing with problem gambling. I was wondering what strategies Welsh Government is considering with regard to that data at the moment.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n croesawu'r ffaith bod cwestiynau sy'n gysylltiedig â hapchwarae wedi'u cynnwys o'r diwedd yn yr arolwg iechyd diwygiedig. Mae'n rhywbeth rydym wedi'i godi flwyddyn ar ôl blwyddyn yn y Siambr hon, felly mae hwnnw'n gam ymlaen. Ond mae angen llawer mwy o ddata mewn gwirionedd o ran yr effaith o fewn addysg, yr effaith ar fyfyrwyr, yr effaith ar iechyd ac ati. Ymddengys i mi nad yw hyn ynddo'i hun yn rhywbeth y gallwn ddibynnu arno, ond mae'n hanfodol fod gennym broses strategol gynhwysfawr o goladu ddata i ddeall beth sy'n digwydd, oherwydd heb y data hwnnw, mae'n amhosibl datblygu strategaethau ar gyfer mynd i'r afael â gamblo cymhellol. Tybed pa strategaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried o ran y data hwnnw ar hyn o bryd.
Thank you for raising this issue and for doing it consistently. I know that you've campaigned for this data to be gathered over many years and I'm pleased that it is now going to happen. The chief medical officer I think demonstrated very clearly in his annual report how gambling is becoming a public health issue that we do need to address in Wales. And to do so, obviously, we need good data and good statistics to inform us. We have arranged to include questions on gambling in the health behaviour in school-aged children and school health research network survey during the last year. That was a survey of children aged 11 to 16. That data is currently being collated and analysed and clearly that will help inform our way forward as well. Other sources of information will also be important.
So, officials are considering the findings of a report that was published this week on gambling and public health by Public Health Wales and Bangor University to help inform local and national actions that we can take here to prevent problem gambling and the harms that that causes across Wales. And also, we'll be keen to listen to important partners as well. So, on Monday of this week, the chief medical officer co-chaired, alongside the Gambling Commission, a round-table discussion involving a range of key stakeholders. Obviously, data from the national survey, then, will be used to allow us to track the progress that we can make in terms of combating harm from problem gambling in Wales.
Diolch am godi'r mater hwn ac am wneud hynny'n gyson. Gwn eich bod wedi ymgyrchu ers blynyddoedd dros weld y data hwn yn cael ei gasglu, ac rwy'n falch y bydd hynny'n digwydd bellach. Credaf i'r prif swyddog meddygol ddangos yn glir iawn yn ei adroddiad blynyddol sut y mae hapchwarae yn dod yn fater iechyd y cyhoedd y mae angen inni fynd i'r afael ag ef yng Nghymru. Ac i wneud hynny, yn amlwg, mae arnom angen data da ac ystadegau da i lywio ein gwaith. Rydym wedi trefnu bod cwestiynau ar hapchwarae yn cael eu cynnwys yr arolwg rhwydwaith ymchwil o ymddygiad iechyd mewn plant oedran ysgol ac iechyd ysgolion yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Arolwg o blant 11 i 16 oed oedd hwnnw. Mae'r data hwnnw wrthi'n cael ei gasglu a'i ddadansoddi, ac yn amlwg, bydd o gymorth wrth lywio ein ffordd ymlaen hefyd. Bydd ffynonellau eraill o wybodaeth yn bwysig hefyd.
Felly, mae swyddogion yn ystyried canfyddiadau adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos hon ar hapchwarae ac iechyd y cyhoedd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a Phrifysgol Bangor i helpu i lywio camau gweithredu lleol a chenedlaethol y gallwn eu cymryd yma i atal gamblo cymhellol a'r niwed y mae hynny'n ei achosi ledled Cymru. Yn ogystal â hynny, byddwn yn awyddus i wrando ar bartneriaid pwysig hefyd. Felly, ddydd Llun yr wythnos hon, cyd-gadeiriodd y prif swyddog meddygol, ochr yn ochr â'r Comisiwn Hapchwarae, drafodaeth bwrdd crwn a oedd yn cynnwys amrywiaeth o randdeiliaid allweddol. Yn amlwg, bydd data o'r arolwg cenedlaethol yn cael ei ddefnyddio i'n galluogi i olrhain y cynnydd y gallwn ei wneud o ran mynd i'r afael â niwed sy'n deillio o gamblo cymhellol yng Nghymru.
Ac yn olaf, Darren Millar.
And finally, Darren Millar.
I welcome the work that's being done to improve the availability of data on problem gambling. It is an issue that we need to take more concerted action on to address. I wonder, in terms of some of the other action that you could take, whether you can tell us whether any consideration has been given to the use of business rates as an opportunity to reduce the impact, if you like, of the cumulative number of shops that appear to be popping up in some communities across Wales on local high streets. You will know that we've raised concerns in this Chamber in the past about the fact that some communities, particularly impoverished communities, in Wales, appear to be targeted by unscrupulous gambling companies with a proliferation of betting shops. Is there something that you can do to increase business rates in a punitive way in order to reduce the potential impact of those shops on those communities?
Croesawaf y gwaith sy'n mynd rhagddo i wella argaeledd data ar gamblo cymhellol. Mae'n fater y mae angen inni gymryd camau mwy pendant i fynd i'r afael ag ef. O ran rhai o'r camau eraill y gallech eu cymryd, tybed a allwch ddweud wrthym a roddwyd unrhyw ystyriaeth i'r defnydd o ardrethi busnes fel cyfle i leihau effaith, os mynnwch, y nifer cronnol o siopau sy'n ymddangos ar y stryd fawr leol mewn rhai cymunedau ledled Cymru. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi mynegi'r pryderon hyn yn y Siambr hon yn y gorffennol, ynglŷn â'r ffaith bod rhai cymunedau, yn enwedig cymunedau difreintiedig yng Nghymru, i'w gweld yn cael eu targedu gan gwmnïau gamblo diegwyddor â gormodedd o siopau betio. A oes unrhyw beth y gallwch ei wneud i gynyddu ardrethi busnes mewn ffordd gosbedigol er mwyn lleihau effaith bosibl siopau o'r fath ar y cymunedau hynny?
Thank you for raising this issue, and also for highlighting what the chief medical officer also highlighted in his report, that the harm caused by gambling is very much unequal in its distribution, and that people who are economically inactive, for example, and live in deprived areas are much more likely to suffer harm from gambling. I will certainly give further consideration to the suggestion that you've brought forward today.
Diolch am godi'r mater hwn, ac am dynnu sylw hefyd at yr hyn a nodwyd gan y prif swyddog meddygol yn ei adroddiad, fod y niwed a achosir gan hapchwarae yn anghyfartal iawn o ran ei ddosbarthiad, a bod pobl sy'n economaidd anweithgar, er enghraifft, ac yn byw mewn ardaloedd difreintiedig yn llawer mwy tebygol o ddioddef niwed o ganlyniad i hapchwarae. Byddaf yn sicr o roi ystyriaeth bellach i'r awgrym a wnaethoch heddiw.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mandy Jones.
The next item is questions to the Minister for International Relations and the Welsh Language, and the first question is from Mandy Jones.
1. Beth y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i ddenu mwy o ddigwyddiadau mawr i Gymru? OAQ53278
1. What is the Welsh Government doing to bring more major events to Wales? OAQ53278
Diolch, Llywydd, a diolch, Mandy.
Thank you, Llywydd, and thank you, Mandy.
We're committed to building on Wales’s recent success in hosting major international events. To that end, we're working closely with partners in Wales, the UK and internationally to identify and pursue new opportunities for attracting major sporting and cultural events to all parts of Wales.
Rydym wedi ymrwymo i adeiladu ar lwyddiant diweddar Cymru wrth gynnal digwyddiadau rhyngwladol mawr. I'r perwyl hwnnw, rydym yn gweithio'n agos gyda phartneriaid yng Nghymru, y DU ac yn rhyngwladol i nodi a mynd ar drywydd cyfleoedd newydd i ddenu digwyddiadau chwaraeon a diwylliannol mawr i bob rhan o Gymru.
Thank you for that answer. In recent years, Cardiff has been a fantastic advert for Wales around the world by hosting major events. The events are a perfect opportunity to showcase everything Wales has to offer and boost tourism during the event. How is this Welsh Government planning on replicating the success of Cardiff in other parts of Wales, including in my own region?
Diolch am eich ateb. Dros y blynyddoedd diwethaf, mae Caerdydd wedi bod yn hysbyseb wych i Gymru ledled y byd drwy gynnal digwyddiadau mawr. Mae'r digwyddiadau yn gyfle perffaith i arddangos popeth sydd gan Cymru i'w gynnig a hybu twristiaeth yn ystod y digwyddiad. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu efelychu llwyddiant Caerdydd mewn rhannau eraill o Gymru, gan gynnwys yn fy rhanbarth i?
Well, thank you. I'm sure you'll be pleased to hear that in north Wales we have spent about £6 million on major events since about 2008. Of course, it's absolutely right that, very often, these international events will be focused on a capital city; sometimes that is a requirement by some of these organisations. But, if you look at what we're doing—for example, FOCUS Wales is an urban music festival in Wrexham, which is highly successful; Festival No. 6—you'll have heard about that—in Portmeirion, which is very successful. Unfortunately, that's not happening this year, but the Good Life Experience is another one in north Wales and, of course, the Llangollen international festival, the Tour of Britain, the biggest UK professional road cycling event, and, of course, the Wales Rally GB. So, we're already doing quite a lot in north Wales.
Wel, diolch. Rwy'n siŵr y byddwch yn falch o glywed ein bod wedi gwario oddeutu £6 miliwn ar ddigwyddiadau mawr yng ngogledd Cymru ers tua 2008. Wrth gwrs, mae'n gwbl wir, yn aml iawn, y bydd y digwyddiadau rhyngwladol hyn yn canolbwyntio ar brifddinas; weithiau, mae hynny'n ofyniad gan rai o'r sefydliadau hyn. Ond os edrychwch ar beth rydym yn ei wneud—er enghraifft, gŵyl gerddoriaeth drefol yn Wrecsam yw FOCUS Wales, ac mae'n hynod lwyddiannus; Gŵyl Rhif 6—byddwch wedi clywed amdani—ym Mhortmeirion, sy'n llwyddiannus iawn. Yn anffodus, nid fydd yn cael ei chynnal eleni, ond mae'r Good Life Experience yn un arall yng ngogledd Cymru, ac wrth gwrs, gŵyl ryngwladol Llangollen, y Tour of Britain, digwyddiad beicio ffordd proffesiynol mwyaf y DU, ac wrth gwrs, Rali Cymru GB. Felly, rydym eisoes yn gwneud llawer yng ngogledd Cymru.
Mandy Jones rightly observes that the Welsh capital has a very good record in attracting major events, particularly in the sporting field. One of the items of perhaps what may be described as constructive feedback that we sometimes get from organising bodies and visitors, though, is it would be better if people coming in by road weren't held up in jams, often for hours, through the Brynglas tunnels. Does the Minister therefore believe that this should be resolved by delivering on the promise in the Welsh manifesto to deliver a relief road for the M4?
Mae Mandy Jones yn llygad ei lle yn nodi bod gan brifddinas Cymru hanes da iawn o ddenu digwyddiadau mawr, yn enwedig ym maes chwaraeon. Un enghraifft o'r hyn y gellid ei ddisgrifio'n adborth adeiladol a gawn weithiau gan gyrff trefnu ac ymwelwyr, fodd bynnag, yw y byddai'n well pe na bai pobl sy'n dod yma ar y ffyrdd yn cael eu dal mewn tagfeydd, yn aml am oriau, drwy dwnelau Bryn-glas. A yw'r Gweinidog yn credu felly y dylid datrys y broblem hon drwy gyflawni'r addewid yn eu maniffesto ar gyfer Cymru i ddarparu ffordd liniaru ar gyfer yr M4?
Well, thank you. Of course, I think our priority would be, where possible, to encourage people to come by public transport, and how much easier will that be now that we have a bit more control over the rail network? So, I do hope that there's that co-ordination between the Welsh Government and the major events team in making sure that, when Cardiff is hosting these events, that, actually, they will be using public transport wherever possible. But, of course, there is an issue that we also need to address in relation to those hold-ups, which are of no benefit to anybody.
Wel, diolch. Wrth gwrs, credaf mai ein blaenoriaeth, lle bo modd, fyddai annog pobl i ddod yma ar drafnidiaeth gyhoeddus, a bydd hynny gymaint yn haws bellach gan fod gennym ychydig mwy o reolaeth dros y rhwydwaith rheilffyrdd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a'r tîm digwyddiadau mawr yn cydgysylltu i sicrhau, pan fydd Caerdydd yn cynnal y digwyddiadau hyn, y byddant yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus lle bynnag y bo modd. Ond wrth gwrs, mae angen inni fynd i'r afael â'r tagfeydd hynny, nad ydynt o fudd i unrhyw un.
Mae yna un digwyddiad mawr iawn ar y gorwel i ni yn Ynys Môn, sef y cyfle i ni gynnal Gemau'r Ynysoedd yn 2025. Mae pwyllgor gweithredol Gemau'r Ynysoedd yn rhyngwladol wedi bod yn gefnogol iawn i'n cynlluniau ni, a dwi'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am hynny, ac mi fyddwn ni'n cyflwyno ein cais terfynol iddyn nhw mewn mater o wythnosau, felly mae hwn yn amser tyngedfennol. Dŷn ni'n ddiolchgar iawn am y gefnogaeth sydd wedi cael ei ddangos i ni gan yr awdurdod lleol a gan dîm digwyddiadau mawr Llywodraeth Cymru o dan Weinidogion blaenorol a dŷn ni'n edrych ymlaen at weithio mewn partneriaeth efo chi dros y blynyddoedd nesaf, tan 2025.
Ydych chi, fel Gweinidog sy'n newydd i'r portffolio yma, yn cytuno efo fi bod hwn yn gyfle amhrisiadwy i Fôn, fydd yn hwb economaidd, yn dda i chwaraeon, i ffitrwydd ac i iechyd, a fydd yn gadael gwaddol am flynyddoedd lawer, ac yn cytuno ei fod o'n ddigwyddiad y gall Llywodraeth Cymru fod yn falch iawn o'i gefnogi?
There is one major event in the pipeline for us on Ynys Môn—the opportunity to stage the Island Games in 2025. The executive committee of the Island Games internationally has been very supportive of our plans and I’m very grateful to them for that, and we will be submitting our final bid in a matter of weeks, so this is a crucial time. We’re extremely grateful for the support that’s been shown from the local authority and by the major events team within the Welsh Government under previous Ministers and we look forward to working in partnership with you over ensuing years, up until 2025.
Do you, as a new Minister in this portfolio, agree with me that this is a priceless opportunity for Anglesey, which will be an economic boost, which will be good for health, fitness and sports and leave a legacy for many years? Would you agree that it is an event that the Welsh Government should be very proud to support?
Wel, diolch, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei fuddsoddiad e yn y gemau yma? Dwi'n meddwl bod hwn yn gyfle. Mae'n gyfle mawr i Ynys Môn, dwi'n meddwl, sydd wedi gweld rhywfaint o broblemau yn ystod yr wythnosau diwethaf a byddai fe'n hyfryd i weld bod rhywbeth ar y gorwel o ran yr Island Games. Wrth gwrs, o ran egwyddor, rŷm ni'n gefnogol i'r gemau. Beth hoffwn i ei weld nawr yw fy nhîm i yn datblygu achos busnes dilys gyda llywodraeth leol, ac rŷm ni yn ymwybodol dros ben bod yn rhaid i hwn fod yn barod erbyn 8 Mawrth. Felly, mae'r syniad o symud yn gyflym yn un rŷm ni'n ei gymryd o ddifrif a bydd fy swyddogion i yn cydweithredu â llywodraeth leol i weld pa mor bell rŷm ni'n gallu mynd, ond dwi wir yn obeithiol y byddwn ni'n gallu cefnogi hwn.
Thank you, and may I thank the Member for his investment in these games? I think that this is a huge opportunity for Ynys Môn, which has witnessed some issues over the past few weeks, and it's good to see a positive on the horizon as regards the Island Games. We are supportive of the games in principle. What I would like to see now is my team develop a valid business case with local government, and we’re extremely aware that this has to be ready by 8 March. So, the idea of pace and moving quickly is one that we are taking seriously and my officials will collaborate with the officers in local government to see how far we can take this, but I’m very hopeful that we can support this.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol y cynllun nofio am ddim i blant a phensiynwyr? OAQ53285
2. Will the Minister make a statement on the future of the free swimming scheme for children and pensioners, please? OAQ53285
I'm very grateful to my friend and former colleague Mohammad Asghar for that question. I thought I'd get that in. [Laughter.]
A review of the free swimming programme was completed in September 2018. And, as part of the recommendations of that review, future options for the programme are being developed and I expect them to be submitted to me very shortly. I will then determine the future direction of the programme.
Rwy'n ddiolchgar iawn i fy ffrind a fy nghyn gyd-Aelod Mohammad Asghar am ei gwestiwn. Roeddwn am gael hynny i mewn. [Chwerthin.]
Cwblhawyd adolygiad o'r rhaglen nofio am ddim ym mis Medi 2018. Ac fel rhan o argymhellion yr adolygiad hwnnw, mae opsiynau ar gyfer y rhaglen yn y dyfodol yn cael eu datblygu, a disgwyliaf iddynt gael eu cyflwyno i mi cyn bo hir. Yna, byddaf yn gwneud penderfyniad ynghylch cyfeiriad y rhaglen ar gyfer y dyfodol.
Thank you very much, Minister, for the reply. A recent report from Sport Wales found that the free swimming scheme for children and pensioners is no longer fit for purpose and that it needs a radical change. It went on to say that the scheme only cost half of the annual £3 million of funding provided by the Welsh Government, but that councils rely on this income due to cuts in their budgets. Minister, what discussions have you had with Sport Wales regarding the findings of this report, and will you confirm that you remain committed to supporting this scheme, which brings great health benefits to the young and elderly in our society?
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Canfu adroddiad diweddar gan Chwaraeon Cymru nad yw'r cynllun nofio am ddim i blant a phensiynwyr yn addas i'r diben mwyach, a bod angen ei newid yn sylweddol. Dywedai hefyd nad oedd y cynllun ond yn costio hanner y £3 miliwn blynyddol o gyllid a ddarperir gan Lywodraeth Cymru, ond bod cynghorau'n dibynnu ar yr incwm hwn oherwydd y toriadau i'w cyllidebau. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda Chwaraeon Cymru ynghylch canfyddiadau'r adroddiad hwn, ac a wnewch chi gadarnhau eich bod yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi'r cynllun hwn, sy'n cynnig manteision iechyd sylweddol i bobl ifanc a'r henoed yn ein cymdeithas?
I certainly remain fully committed. Indeed, I'm very keen to develop an overall programme of physical activity in Wales, and I do recognise that swimming is a fine physical activity to be encouraged widely, along with other physical activities. What I'm very keen to see developing is the option for more people in Wales to participate. It is not our intention, in any sense, to reduce the amount of funding on the promotion of physical activity, but to broaden the possibilities.
Yn sicr, rwy'n dal i fod yn gwbl ymrwymedig. Rwy'n awyddus iawn i ddatblygu rhaglen gyffredinol o weithgarwch corfforol yng Nghymru, ac rwy'n cydnabod bod nofio yn weithgaredd corfforol da iawn y dylid ei annog yn eang, ynghyd â gweithgareddau corfforol eraill. Yr hyn rwy'n awyddus iawn i'w weld yn datblygu yw'r opsiwn i fwy o bobl yng Nghymru gymryd rhan. Nid ein bwriad, mewn unrhyw ystyr, yw lleihau maint y cyllid i hyrwyddo gweithgarwch corfforol, ond yn hytrach, ehangu'r posibiliadau.
As has been said, there are substantial benefits to swimming in terms of health—fighting obesity, reducing the number affected by type 2 diabetes and, something we don't talk about often enough, helping people build muscular strength, especially after they've left hospital. It is, along with other exercise, an excellent way of reducing current and future health problems, and aren't we better off trying to stop people being ill than dealing with them when they are?
Fel y dywedwyd, mae nofio'n arwain at fanteision sylweddol o ran iechyd—ymladd gordewdra, lleihau nifer y bobl yr effeithir gan ddiabetes math 2, a rhywbeth nad ydym yn sôn amdano'n ddigon aml, helpu pobl i ddatblygu cryfder cyhyrol, yn enwedig ar ôl iddynt adael yr ysbyty. Fel mathau eraill o ymarfer corff, mae'n ffordd ardderchog o leihau problemau iechyd a'u hatal rhag datblygu yn y dyfodol, ac onid yw'n well inni geisio atal pobl rhag mynd yn sâl na'u trin wedi iddynt fynd yn sâl?
I am grateful for the support from my present colleague, Mike Hedges, on this issue. I'm very keen to see the response to the activity of Sport Wales in assessing the first report that it has produced, and there has been a sub-group—the free swimming initiative steering group—on which local authorities, Swim Wales and Welsh Government are represented, which has been undertaking this work. I have had discussions with some members of that board already and I hope to consider their report to me as soon as I receive it. Welsh Government has contributed some £30 million towards the free swimming programme. As I said earlier in response to Mohammad Asghar, there are no plans to scrap free swimming for either the 16-and-under age group or the over-60s. However, there are issues surrounding the effectiveness of the scheme, which are set out very clearly in the reports I've already received, and as soon as I have some information I will make a further statement to Members.
Rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth gan fy nghyd-Aelod presennol, Mike Hedges, ar y mater hwn. Rwy'n awyddus iawn i weld yr ymateb i weithgarwch Chwaraeon Cymru o ran asesu'r adroddiad cyntaf a gynhyrchwyd ganddynt, ac mae is-grŵp—grŵp llywio'r fenter nofio am ddim—lle caiff awdurdodau lleol, Nofio Cymru a Llywodraeth Cymru eu cynrychioli, wedi bod yn ymgymryd â'r gwaith hwn. Rwyf wedi cael trafodaethau gyda rhai o aelodau'r bwrdd hwnnw eisoes, a gobeithiaf ystyried eu hadroddiad i mi cyn gynted ag y daw i law. Mae Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu oddeutu £30 miliwn tuag at y rhaglen nofio am ddim. Fel y dywedais yn gynharach mewn ymateb i Mohammad Asghar, nid oes unrhyw gynlluniau i gael gwared ar nofio am ddim ar gyfer y grŵp oedran 16 ac iau na'r grŵp dros 60 oed. Fodd bynnag, mae materion yn codi ynghylch effeithiolrwydd y cynllun, ac maent wedi'u nodi'n glir yn yr adroddiadau rwyf wedi'u derbyn eisoes, a byddaf yn gwneud datganiad pellach i'r Aelodau cyn gynted ag y bydd gennyf rywfaint o wybodaeth.
I just wanted to ask the Deputy Minister if he would look at the way in which the free swimming is promoted in your review, because I recall last summer, in my constituency—Pentwyn leisure centre is a great facility, but it was very poorly advertised in the super-output areas of deprivation that are alongside the leisure centre, and they are the people who most need to be informed of when they can go swimming for free, because they simply don't have the money to go swimming unless it's free. So, I wondered if you'd look at that, because, if money is limited, it's crucial, it seems to me, that those people who can't afford to go swimming otherwise are the ones who are prioritised for this information.
Hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog edrych ar y ffordd y caiff nofio am ddim ei hyrwyddo yn eich adolygiad, oherwydd cofiaf, yr haf diwethaf, yn fy etholaeth i—mae canolfan hamdden Pentwyn yn gyfleuster gwych, ond ni châi ei hysbysebu'n dda yn yr ardaloedd cynnyrch ehangach haen is ger y ganolfan hamdden, a dyna'r bobl sydd angen eu hysbysu fwyaf pa bryd y gallant fynd i nofio am ddim, gan nad oes ganddynt arian i fynd i nofio oni bai ei fod am ddim. Felly, tybed a wnewch chi edrych ar hynny, oherwydd, os yw arian yn dynn, ymddengys i mi ei bod yn hanfodol mai'r bobl na allant fforddio mynd i nofio fel arall yw'r rhai y dylid blaenoriaethu'r wybodaeth hon ar eu cyfer.
Well, we are now increasingly working across Government and with local government in the promotion of all forms of physical activity, and I will certainly remind the local authorities through the relations with us directly within the group that's been studying this issue that there is no point in having a scheme that is not taken up because of a failure to promote. And, therefore, in the overall work that we are now undertaking in promoting physical activity across Government, we will pay particular attention to those areas of deprivation, which, along with all the other areas of our society throughout Wales, could benefit most from these schemes and from greater physical activity.
Wel, rydym bellach yn gwneud mwy a mwy o waith ar draws y Llywodraeth a gyda llywodraeth leol ar hyrwyddo pob math o weithgarwch corfforol, a byddaf yn sicr o atgoffa'r awdurdodau lleol drwy eu cysylltiadau uniongyrchol â ni yn y grŵp hwnnw sydd wedi bod yn astudio'r mater hwn nad oes pwynt cael cynllun nad yw'n cael ei ddefnyddio oherwydd methiant i hyrwyddo. Ac felly, yn y gwaith cyffredinol a wnawn ar hyrwyddo gweithgarwch corfforol ar draws y Llywodraeth, byddwn yn rhoi sylw arbennig i'r ardaloedd o amddifadedd, a allai, ynghyd â holl ardaloedd eraill ein cymdeithas ledled Cymru, elwa fwyaf o'r cynlluniau hyn ac o fwy o weithgarwch corfforol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch, Llywydd. Fel Gweinidog y Gymraeg, a fedrwch chi gadarnhau nad yw’r Saesneg yn cael ei chyflwyno mewn cylchoedd y Mudiad Meithrin nag mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg tan fod plentyn yn saith oed ar hyn o bryd? Ac, os felly, a wnewch chi gadarnhau, i ni gael bod yn gwbl glir, mae’r cynnig ym Mhapur Gwyn Llywodraeth Cymru ar gyfer y cwricwlwm newydd fyddai i wneud y Saesneg yn bwnc gorfodol mewn lleoliadau o’r fath?
Thank you, Llywydd. As Minister with responsibility for the Welsh language, can you confirm that English isn't introduced in Mudiad Meithrin's cylchoedd meithrin or in Welsh-medium schools until a child reaches seven years of age at the moment? And, if so, will you confirm, so that we can be entirely clear on this, that the proposal in the Welsh Government's White Paper for the new curriculum would be to make English a compulsory subject in such settings?
Diolch yn fawr. Byddwch chi’n ymwybodol nawr o ran addysg Gymraeg fod hynny wedi mynd i bortffolio’r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros addysg, ond dwi yn meddwl ei bod yn werth i ni danlinellu’r ffaith ein bod ni’n deall bod trochi cyfrwng Cymraeg yn hanfodol o ran gwireddu ein gweledigaeth ni ar gyfer 1 miliwn o siaradwyr. Rwyf wedi cael fy sicrhau gan y Gweinidog Addysg y bydd y trefniadau trochi Cymraeg presennol, y rhai sy’n cael eu darparu gan y Mudiad Meithrin, er enghraifft, yn parhau heb eu newid fel rhan o’r cwricwlwm newydd yma.
Thank you very much. You will be aware that, as regards Welsh-medium education, it has moved to the portfolio of the Minister responsible for education, but I think it's worth underscoring the fact that we understand that Welsh-medium immersion is essential as regards realising our vision for 1 million speakers. I have received an assurance from the Minister for Education that the current Welsh-medium immersion arrangements, which are provided by Mudiad Meithrin, for example, will continue unchanged as part of this new curriculum.
Wel, y cwestiwn mawr sy’n codi o beth rydych chi newydd ei ddweud ydy: beth sy’n mynd i ddigwydd i’r dyfodol? Beth am y cenedlaethau nesaf o blant sydd yn dod ymlaen? A fyddan nhw hefyd yn parhau i gael eu trochi? Mae’ch strategaeth chi—a’ch strategaeth chi fel Gweinidog y Gymraeg ydy hon o hyd, dwi’n cymryd, y strategaeth 1 miliwn o siaradwyr—yn dweud yn hollol ddiamwys mai addysg drochi cyfrwng Cymraeg yw’r prif ddull ar gyfer sicrhau bod plant yn gallu datblygu eu sgiliau Cymraeg ac ar gyfer creu siaradwyr newydd. Yn wir, mae’r dystiolaeth ryngwladol a phwyslais Donaldson ei hun yn cadarnhau hynny. Dwi wedi clywed chi’n sôn droeon eich bod chi yn disgwyl i bob adran o fewn Llywodraeth Cymru fod yn ystyried y Gymraeg a’r strategaeth 1 miliwn o siaradwyr ym mhob datblygiad polisi ac ym mhob elfen o’u gwaith. Ac, o ystyried bod cynnig y Llywodraeth yn bygwth y drefn hynod effeithiol sy'n bodoli ar hyn o bryd o ran addysg drochi, ac yn mynd yn gwbl groes i un o gonglfeini eich strategaeth iaith, mi fuaswn i yn licio gwybod faint o gyfathrebu fu rhyngoch chi a’r Gweinidog Addysg, Kirsty Williams, wrth ddatblygu’r cynnig hwn. A fedrwch chi ddweud wrthym ni hefyd beth ydy’r dystiolaeth y mae’r adran addysg yn ei ddefnyddio i hyrwyddo’r cynnig yma?
Well, the major question arising from what you've just said is: what's going to happen for the future? What about the next generations of children? Will they too continue to be immersed in the language? Your strategy—and it is your strategy as Minister for the Welsh language, the 1 million Welsh speakers strategy—does state unambiguously that Welsh-medium immersion education is the main method of ensuring that children can develop their Welsh language skills and for creating new Welsh speakers. Indeed, international evidence and Donaldson's emphasis itself confirm that. I've heard you mention a number of times that you do expect every department within the Welsh Government to give due regard to the Welsh language and the 1 million Welsh speakers strategy in every policy development and in all elements of their work. And, given that the Welsh Government proposal threatens that very effective system that exists at the moment in terms of immersion education, and is entirely contrary to one of the cornerstones of your language strategy, I would like to know how much communication there has been between you and the Minister for Education, Kirsty Williams, in developing this proposal. And can you tell me too what is the evidence that the education department has used to promote this proposal?
Dwi ddim yn siŵr os oeddwn i wedi ei wneud e'n ddigon clir yn fy ateb cyntaf i, ond dwi yn meddwl bod yn rhaid i fi danlinellu does yna ddim newid o ran y polisi pan mae'n dod i drochi. Mae yna ymwybyddiaeth. Rŷn ni wedi bod yn gwneud hyn ar hyd y blynyddoedd. Mae gyda ni hanes mae pobl yn copïo drwy'r byd i gyd o ran pa mor effeithiol yw'r system yna o drochi. Dyw hynny ddim yn mynd i newid yn y dyfodol. Felly, dwi eisiau ichi fod yn hollol glir mai dyna yw'r sefyllfa, nid jest am nawr, ond ar gyfer y dyfodol hefyd.
Mae'n rhaid i fi hefyd danlinellu bod e werth gweld, yn y cwricwlwm newydd, fod y targed yna o gyrraedd miliwn o siaradwyr ddim jest ar gyfer pobl sy'n mynd trwy addysg cyfrwng Cymraeg, ond ar gyfer cenedlaethau'n gyfan—y plant ysgol i gyd sydd yn mynd drwy'r system. Felly, mae pob un yn mynd i elwa. Ond, wrth gwrs, o ran y system drochi, mae honna'n mynd i fod yn wahanol i'r rheini.
I’m not sure whether I made it clear enough in my first reply, I think I need to underscore that there is no change on the policy on immersion. There is awareness, and we’ve been doing this throughout the years. We have a history that people are emulating throughout the whole of the world as regards the efficacy of this specific policy and this will not change in future. So, I want you to be totally clear that that is the position, not just for now but for the future too.
I must also emphasise that it is worth seeing in the new curriculum that that target of attaining a million speakers is not just for people within Welsh-medium education but for whole generations, all of the schoolchildren going through the system, so, everybody will benefit. But, of course, as regards the immersion system, that will be different to those.
Felly, dwi'n cymryd o hynny y byddwch chi yn dileu'r cymal sydd yn y Papur Gwyn, a hynny ar fyrder. Dŷch chi wedi cadarnhau bod trochi i'w ddatblygu ac i'w barhau. Felly, y cam hollol naturiol ydy tynnu'r cymal yna, cael gwared ar yr holl drafodaeth sydd yn digwydd, achos mae'r drafodaeth yn ddiangen. Felly, does dim angen iddo fo fod yn y Papur Gwyn.
Ond, yn ogystal â'r angen i ddatblygu addysg drochi, mae normaleiddio'r Gymraeg yn y system addysg drwyddi draw yn gwbl allweddol i gyrraedd y filiwn, gan gynnwys cynyddu dysgu cyfrwng Cymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Ac yn 2013, fe ddatganodd adroddiad yr Athro Sioned Davies bod angen newidiadau brys i sut mae'r Gymraeg yn cael ei haddysgu. Fe argymhellodd Sioned Davies bod angen dileu Cymraeg ail iaith erbyn 2018, a chyflwyno un continwwm dysgu, ac fe ddywedodd cyn-Weinidog y Gymraeg, Alun Davies, wrthyf i, yn y fan hon:
'Mi fydd y cymhwyster Cymraeg ail iaith yn cael ei ddisodli..yn 2021'.
Yn amlwg, mae'r amserlen wedi llithro, ond dwi yn croesawu'r cyhoeddiad y bydd yna un continwwm dysgu Cymraeg o 2022 ymlaen, a bod hynny'n arwydd o gynnydd o'r diwedd, ac felly, yn rhywbeth i'w groesawu.
Yr hyn sydd angen rŵan ydy cadarnhad ynglŷn â'r amserlen, ac ymrwymiad i gyhoeddi cymhwyster enghreifftiol er mwyn hwyluso'r paratoi yn yr ysgolion. Felly, a fedrwch chi ymrwymo heddiw i weithio efo'r Gweinidog Addysg ar amserlen glir ar gyfer cyhoeddi cymhwyster cyfunol enghreifftiol ar gyfer yr iaith Gymraeg?
I assume from that, therefore, that you will delete the clause in the White Paper and will do so as a matter of urgency. You’ve confirmed that immersion should be developed and continued for the future, so the natural step is to withdraw that clause to scrap the whole discussion around it, because it’s unnecessary; so, it doesn’t need to be in the White Paper.
But in addition to the need for developing immersive education, normalising the Welsh language in the education system as a whole is crucially important if we’re to reach that target of a million Welsh speakers, including increasing teaching through the medium of Welsh in English-medium schools. In 2013, Professor Sioned Davies’s report stated that urgent changes were required in the way in which the Welsh language was taught. Sioned Davies recommended that second language Welsh should be abolished by 2018 and that there should be a single learning continuum. A former Minister for the Welsh language, Alun Davies, told me in this very place that
'The second language Welsh qualification will be replaced...in 2021'.
Clearly, there’s been some slippage in the timetable, but I do welcome the announcement that there will be one Welsh language learning continuum from 2022 onwards, that there’s a sign of progress at last and it’s something to be welcomed, therefore.
What we need now is confirmation on the timetable and a commitment to publish an exemplar qualification in order to facilitate preparation in our schools. So, can you commit today to work with the education Minister on a clear timetable in order to publish a comprehensive qualification for the Welsh language as an example?
Gaf i jest ddweud rwyf i'n falch eich bod chi'n croesawu'r ffaith ein bod ni wedi gwrando ar yr hyn oedd gan Sioned Davies i'w ddweud? Dwi hefyd yn ymwybodol iawn bod angen i ni wella'r ffordd rydym ni'n dysgu ail iaith yn ein hysgolion ni. Am y rheswm hwnnw, roeddem ni wedi dod â symposiwm at ei gilydd llynedd, lle'r oeddem ni wedi dod â phobl oedd yn wirioneddol yn deall ac wedi edrych ar y ffordd orau i ddysgu Cymraeg fel ail iaith drwy'r byd i gyd, ac rŷn ni'n defnyddio hynny nawr, ac yn dangos hynny fel ffordd i bobl sydd yn dysgu Cymraeg yn ein hysgolion ni lle nad yw'r Gymraeg yn brif iaith yr ysgol.
Wrth gwrs, mae'r rhain yn gwestiynau rili i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am addysg. Ond, o ran y cymhwyster, wrth gwrs, nid y Llywodraeth sydd â chyfrifoldeb dros y cymhwyster, ond mae yna lot o waith yn cael ei wneud ar hyn o bryd i baratoi ac i edrych ar sut fydd y continwwm yma yn gweithio o ran sicrhau bod cymhwyster ar gael a fydd yn briodol i bobl sydd yn Gymraeg iaith gyntaf, a'r rheini sydd wedi mynd drwy addysg sydd ddim yn addysg Gymraeg drwy'r ysgol.
May I just say that I’m pleased that you welcome that we have listened to Professor Sioned Davies? I’m also very aware that we need to improve the way in which we teach second language in our schools, and, for that reason, we convened a symposium last year where we brought together people who truly understood and had studied the best way of learning Welsh as a second language globally, and we’ve used that and are demonstrating that as a new way for people to learn Welsh in schools where Welsh is not the main language of the school.
These are issues for the Minister responsible for education, but as regards the qualification, it’s not the Government that’s responsible for the qualification, but, of course, a great deal of work is being done at present to prepare and look at how this continuum will work as regards ensuring that a qualification will be available that will be appropriate for both first language Welsh speakers and those who have gone through the education system without that education being in Welsh throughout the school.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.
Conservative spokesperson, Suzy Davies.
Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, rwyf eisiau dechrau gyda'r mater o ddysgu Saesneg mewn lleoliadau cyfrwng Cymraeg i blant ifanc iawn hefyd, achos efallai dŷch chi ddim yn gyfrifol yn uniongyrchol am addysg, ond rŷch chi yn gyfrifol am y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg. Felly, clywsom ddoe fod y Saesneg eisoes wedi ei defnyddio mewn rhai o'r lleoliadau blynyddoedd cynnar a chyfnod sylfaen. Rwy'n cydnabod hynny, ond yn fy mhrofiad i, hyd yn oed, mae'n wir yn fater o ystyried lles plant penodol a'u hanghenion cyfathrebu cyfredol. Ac mae hynny yn wahanol i 'teaching English'. Dwi ddim yn amau bwriad y Gweinidog Addysg neu chi na ddylai hyn danseilio'r system drochi neu gynnydd, ond dwi ddim yn credu ei fod e'n ddigon i ddweud bod hyn eisoes yn ofyniad yng nghanllawiau'r cyfnod sylfaen. Dyw e ddim yn ddigon o ymateb, dwi ddim yn credu.
Dŷn ni ddim yn siarad am yr un peth â chyflwyno mwy o Gymraeg i'r sector Saesneg. Hoffwn i wybod beth mae 'teaching English' yn meddwl. Pa dystiolaeth gallwch chi ei rhoi i ni fod Saesneg mewn gwirionedd yn cael ei dysgu mewn lleoliadau Cymraeg ar hyn o bryd? A pha anfantais mae'r plant hynny yn ei wynebu ar hyn o bryd y bwriedir ei goresgyn gan y cynnig hwn?
Thank you, Llywydd. Well, I’d like to start with the issue of teaching English in Welsh-medium settings for very young children too, because you may not be directly responsible for education but you are responsible for the target of a million Welsh speakers. And we heard yesterday that English is already being used in some of the early years settings and foundation phase settings, and I recognise that, but in my experience it is really a matter of considering the welfare of specific children and their communication needs at the time, and that is very different to 'teaching English'. I don’t doubt the intentions of the education Minister or your own intentions that they shouldn’t undermine the immersion system or progress, but I don’t think it’s sufficient to say that this is already a requirement within guidance for the foundation phase. It isn’t a sufficient response in my view.
We’re not talking about the same thing as introducing more Welsh language into the English-medium sector, I want to know what 'teaching English' means. What evidence can you provide to us that English is being taught in Welsh language settings at the moment and what disadvantages do those children face at the moment that are intended to be overcome by this proposal in the White Paper?
Wel, rŷch chi’n eithaf iawn i ganolbwyntio ar y ffaith bod addysg yn ganolog i’n targed ni o gyrraedd miliwn o siaradwyr, ac, wrth gwrs, erbyn 2050, rŷn ni’n gobeithio bydd tua 40 y cant o blant Cymru yn mynychu ysgolion lle'r Gymraeg yw’r iaith benodol yn yr ysgol. Er mwyn cyrraedd y targed yna, wrth gwrs, mae’n rhaid inni sicrhau ein bod ni yn ymrwymo i’r system drochi yma, a dwi’n gobeithio eich bod chi wedi clywed yr hyn wnes i’n glir wrth Siân Gwenllian.
Felly, gaf i—[Torri ar draws.] Rŷn ni wedi ei wneud e'n hollol glir does dim—mae’r Mudiad Ysgolion Meithrin—dwi’n gobeithio byddan nhw yn deall y bydd yna ddim angen iddyn nhw newid y ffordd maen nhw’n gweithredu ar hyn o bryd. Papur Gwyn yw hwn, wrth gwrs, does dim cymalau a dwi’n siwr bydd Mudiad Ysgolion Meithrin yn ei gwneud hi'n glir eu bod nhw ddim eisiau gweld hyn. Mae’n glir i ni na fydd hyn yn digwydd. Dwi’n gobeithio fy mod i wedi gwneud hwnna’n ddigon clir heddiw na fydd yna newid yn y system bresennol pan mae’n dod i ysgolion meithrin.
Well, you’re quite right to focus on the fact that education is central to our target of having a million speakers. Of course, by 2050, we hope that about 40 per cent of Welsh schoolchildren will attend designated Welsh language schools. In order to attain that target, we must ensure that we are committed to this immersion system and I hope that you heard what I clearly said to Siân Gwenllian.
May I—[Interruption.] We have made it perfectly clear that there is no—the Mudiad Ysgolion Meithrin—I hope that they will understand that there is no need for them to change the way in which they are actually operating at present. This is a White Paper, of course, there are no clauses, and I am sure that the Mudiad Ysolion Meithrin are making it clear that they don't want to see this. It's clear to us that this will not happen. I hope that I have made it clear enough that there will not be any change in the current system when it comes to the nursery schools.
Wel, sori, Gweinidog, dyw e ddim yn glir o gwbl beth mae 'teaching English' yn ei feddwl yn y system newydd, achos fel clywsom ni gan Dai Lloyd ddoe, dŷn ni ddim yn gwybod am feithrinfeydd sy'n dysgu Saesneg ar hyn o bryd. Maen nhw'n defnyddio Saesneg oherwydd lles plant, ond dŷn nhw ddim yn dysgu Saesneg, felly mae'n well i ni gael tipyn bach o eglurder o gwmpas hynny yn y dyfodol nawr.
Dal ar bwnc addysg, ychydig wythnosau yn ôl, codais i gyda'r Gweinidog Addysg ganlyniad anfwriadol yng Ngwynedd y toriadau i'r grant gwella addysg. Roedd rhan o'r grant wedi ei dargedu a'i wario ar waith dwys gyda phlant di-Gymraeg ar ôl symud i'r ardal i'w helpu nhw i gaffael y sgiliau Cymraeg mae eu hangen arnynt i gael mynediad i addysg yn y sir honno. Er hynny, dywedodd y Gweinidog ei bod hi'n hyderus y bydd pobl ifanc sydd angen sgiliau Cymraeg ychwanegol yn gallu eu dysgu yn llwyddiannus, a gobeithio ei bod hi'n iawn fanna. Mae Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn yn rhoi hawl i blant i addysg, ac mae'r polisiau yma yn cael sylw dyledus gan yr UNCRC. A fyddech chi'n fodlon cydweithio gyda'r Gweinidog Addysg i fodloni eich hunan fod y plant sydd angen y gwaith dwys hwn yn dal i'w gael, neu i fod yn sicr bod dulliau eraill yn cyflawni'r un canlyniadau? Diolch.
I’m sorry, Minister, it isn’t at all clear what 'teaching English' means in the new system. Because, as we heard from Dai Lloyd yesterday, we aren’t aware of nurseries that teach English at the moment. They use English for the sake of the well-being of children, but they don’t teach English, so I do think that we need some clarity around that issue for the future.
If I can remain on the issue of education, a few weeks ago, I raised with the education Minister the unintended consequence in Gwynedd of cuts to the education improvement grant. Part of the grant had been targeted and spent on intensive work with non-Welsh-speaking children having moved to the area, to help them acquire Welsh language skills that they need to access education within that county. Despite that, the Minister said that she was confident that the children who needed additional Welsh language skills could learn them successfully, and I do hope that she’s correct there. The United Nations Convention on the Rights of the Child gives a right to children to education and these policies here due regard to the UNCRC. Would you be willing to work with the education Minister to satisfy yourselves that the children who need this intensive support still receive it, or ensure that there are other methods delivering the same outcomes for them? Thank you.
Rŷn ni yn ymwybodol iawn bod yna amgylchiadau pryd mae pobl yn dod mewn i gymuned lle dŷn nhw ddim yn medru'r iaith, yn arbennig yn rhai o'n hardaloedd mwy Cymreig, lle mae angen inni gael y trochi yna pryd maen nhw'n blant ychydig yn hŷn. Mae ysgolion hwyrddyfodiad wedi eu lleoli mewn llefydd o gwmpas Cymru. Yn aml, mae'n rhaid i rai llywodraethau lleol gydweithredu er mwyn sicrhau bod y ddarpariaeth yna ar gael, ac, wrth gwrs, byddaf i yn cydweithredu gyda'r Gweinidog sy'n gyfrifol am addysg i sicrhau y bydd y system yna yn parhau. Wrth gwrs, mae llywodraeth leol o dan lot o bwysau ariannol. Rŷn ni'n ymwybodol iawn ein bod ni eisiau i hyn gario ymlaen a dŷn ni ddim eisiau gweld toriadau yn y maes hwn.
We are very aware that there are circumstances when people come into a community, where they're unable to speak the language, particularly in some of our more Welsh areas, where they need that immersion when they are slightly older children. There are schools for latecomers located throughout Wales and, very often, some local authorities have to collaborate in order to ensure that that provision is available. And, of course, I will collaborate with the Minister responsible for education to ensure that that system continues. Of course, local government is under a great deal of financial pressure, and we are very aware that we wish this to carry on and we don’t wish to see any cuts in this field.
Wel, diolch am hynny, achos, wrth gwrs, rŷn ni i gyd eisiau gweld plant sy'n dod mewn i Gymru yn parhau i gael y fantais o wasanaethau tebyg i'r rheini. Mae'n cael effaith wahanol mewn llefydd gwahanol yng Nghymru, wrth gwrs, ond yng Ngwynedd yn benodol mae'n bwysig iawn bod y plant yn cael caffael ar y sgiliau sy'n gallu eu helpu nhw i gael mynediad i addysg yno.
Jest i droi nawr at rywbeth arall. Mewn cyfarfod o gabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn fy rhanbarth i, ddechrau'r mis hwn, gofynnodd y cynghorydd Ceidwadol Tom Giffard gwestiwn yn y Gymraeg. Yr ymateb gan yr aelodau oedd anwybyddu'r cwestiwn. Fe geisiodd cadeirydd y cyngor symud ymlaen at yr eitem nesaf ar yr agenda. Ar ôl mynnu bod ei gwestiwn yn cael ei ateb, gofynnwyd i'r cynghorydd a allai ailadrodd y cwestiwn yn Saesneg ac fe gytunodd y tro yma, yn bragmatig, achos doedd dim unrhyw swyddogion o gwbl a oedd yn Gymraeg eu hiaith yn y siambr. O dan y prawf rhesymol a chymesur, dwi ddim yn disgwyl i bob cynghorydd siarad Cymraeg na bod yna wasanaeth cyfieithu, cydamserol, pwrpasol ar gael ym mhob cyngor yng Nghymru. Fodd bynnag, mae safonau yn effeithio ar gyngor Pen-y-bont ar Ogwr, ac ar hyn o bryd, maen nhw'n anfon eu holl waith cyfieithu i gwmnïau allanol. Oni fyddai'n syniad iddyn nhw ddefnyddio rhywfaint o'r arian hwnnw i gyflogi rhywun profiadol mewn cyfieithu ar lafar ac yn ysgrifenedig i ddiwallu eu hanghenion yn well a helpu gyda'u cynnydd wrth greu amgylchedd dwyieithog ar gyfer eu gweithlu?
Thank you for that, because we all want to see children who move into Wales still benefiting from similar services to those that I mentioned, and it has different impacts in different parts of Wales, of course, but in Gwynedd specifically, it is hugely important that children can acquire the skills that they need in accessing education there.
If I can just turn now to another issue, at a cabinet meeting of Bridgend County Borough Council in my region, at the beginning of this month, the Conservative councillor Tom Giffard asked a question in Welsh, and the response from the members was to ignore the question, and the chair of the council tried to move on to the next item on the agenda. Having insisted that his question be answered, the councillor was asked whether the question could be repeated in English, and the member pragmatically agreed to do so on this occasion, because there were no Welsh-speaking officers at all in the chamber. Under the test of reasonableness and proportionality, I don’t expect every councillor to be able to speak Welsh, or that there should be interpretation available in all councils in Wales. However, standards do apply to Bridgend council, and at the moment, they send all of their translation work to external companies. Wouldn’t it be a good idea for them to use some of those funds to employ somebody who is experienced in written translation and interpretation to meet their needs better and to help their progress in creating a bilingual environment for their workforce?
Diolch, a dwi yn gobeithio y bydd cynghorau ar draws Cymru yn gefnogol o allu rhywun i siarad Cymraeg hyd yn oed os oes wedyn rhaid iddyn nhw ailadrodd y cwestiwn yn Saesneg. Ond dwi yn meddwl bod yna ffordd inni wella'r ffordd dŷn ni'n darparu'r system gyfieithu trwy Gymru i gyd. Mae yna gynllun technolegol gyda ni yn Llywodraeth Cymru i edrych ar sut ydym ni'n mynd i ddefnyddio technoleg i wella darpariaeth cyfieithu. Rŷm ni'n creu cof cyfieithu—mae hwn yn un o'r pethau rydym yn wirioneddol edrych arnynt mewn ffordd ddwys. Os yw pawb sydd yn defnyddio'r Gymraeg yn rhoi mewnbwn i mewn i'r system, bydd y data lot yn well a bydd y ddarpariaeth yn well. Felly, mae yna ffyrdd, dwi'n meddwl, o edrych ar sut allwn ni gael llywodraethau lleol, yn arbennig, i gydweithredu, a fydd yn arbed lot o arian iddyn nhw. A hefyd, efallai, byddant yn gallu defnyddio, yn y pen draw, ein cof cyfieithu ni yn Llywodraeth Cymru ac y gall i gyd fynd i mewn i un pwynt a'n bod ni i gyd yn elwa o gael system y mae pob un yn gallu ei defnyddio. Felly, dyna yw rhan o'r cynllun technolegol rŷm ni'n ceisio mynd amdano ar hyn o bryd.
Thank you, and I do hope that councils across Wales will be supportive of a person’s ability to speak in Welsh, even if they have to repeat a question in English. But I do think that there is a way of improving the way in which we deliver translation services throughout the whole of Wales. We have a technological scheme in Welsh Government to look at how we are going to use technology to improve the provision of translation. We’re creating a translation memory—this is one of the things that we are looking at in great detail at the moment. If everybody who uses the Welsh language inputs into the system, the data will be much improved, and the provision will then be improved. So, I do think there are means of looking at how we can get local authorities in particular to collaborate, which would save a great deal of money for them. And also perhaps they could use our translation memory in Welsh Government and it could all be put in one pot and we will all benefit from the one system. That is part of the technological plan that we are aiming for at present.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. I'd like to welcome the Minister to her new role, and also welcome back the Deputy Minister to his. One of the policy areas of your department is the staging of major events. I was interested to hear the answers that you gave in response to question 1 from Mandy Jones, and the supplementaries. Of course, Mandy was perfectly correct in her point that, although it's very good to have events coming to Cardiff, there's also a need to spread events across Wales in general and also to include north Wales, so I was also interested to hear your response to Rhun's enquiries about the Island Games that are projected for Ynys Môn. Clearly, there are going to be a lot of Members coming to you, pitching for these kinds of events.
One major event that was discussed previously in this Assembly term was a future Commonwealth Games bid coming from Wales, which was something that Ken Skates was very keen on when he had the portfolio for major events. I appreciate what you said earlier about certain events being city based, and indeed, the Commonwealth Games is one such event. But I think Ken Skates did have the idea that certain parts of the bid could be put to different parts of Wales—it wouldn't necessarily be totally focused on one city. Of course, I'm not stating which city should be at the heart of such a bid. But have you looked at a future Commonwealth Games bid and is that something that has crossed your desk thus far?
Diolch, Lywydd. Hoffwn groesawu'r Gweinidog i'w rôl newydd, a chroesawu'r Dirprwy Weinidog yn ôl i'w rôl yntau. Un o feysydd polisi eich adran yw cynnal digwyddiadau mawr. Roedd yn ddiddorol clywed yr atebion a roesoch mewn ymateb i gwestiwn 1 gan Mandy Jones, a'r cwestiynau atodol. Wrth gwrs, roedd Mandy yn llygad ei lle o ran ei phwynt, er ei bod yn dda iawn fod digwyddiadau yn dod i Gaerdydd, fod hefyd angen lledaenu digwyddiadau ledled Cymru yn gyffredinol a chynnwys gogledd Cymru hefyd, felly roedd hefyd yn ddiddorol clywed eich ymateb i ymholiadau Rhun ynglŷn â Gemau'r Ynysoedd a ragwelir ar gyfer Ynys Môn. Yn amlwg, bydd llawer o Aelodau yn dod atoch gyda chynigion am y mathau hyn o ddigwyddiadau.
Un digwyddiad mawr sydd wedi ei drafod eisoes yn ystod tymor y Cynulliad hwn yw cais gan Gymru i gynnal Gemau'r Gymanwlad yn y dyfodol, sy'n rhywbeth roedd Ken Skates yn awyddus i'w weld pan oedd yn gyfrifol am y portffolio digwyddiadau mawr. Rwy'n derbyn yr hyn a ddywedoch chi'n gynharach am leoli digwyddiadau penodol mewn dinasoedd, ac yn wir, mae Gemau'r Gymanwlad yn ddigwyddiad o'r fath. Ond credaf fod Ken Skates o'r farn y gellid cynnig rhannau penodol o'r cais i wahanol rannau o Gymru—ni fyddai'n canolbwyntio'n gyfan gwbl ar un ddinas o reidrwydd. Wrth gwrs, nid wyf yn datgan pa ddinas a ddylai fod wrth wraidd cais o'r fath. Ond a ydych wedi ystyried cais ar gyfer Gemau'r Gymanwlad yn y dyfodol ac a yw'n rhywbeth sydd wedi'i ddwyn i'ch sylw cyn hyn?
As it happens, I did have a briefing on the situation in relation to major events this morning. This was not one of the issues that arose in that context. I think what's important for me is that we have an overview of not just what's going on where and when, but that we can map it out on a year-by-year basis so that we have an understanding that, if we support one particular major project one year, it may be that we don't have so much for the next year, but if there's a really big project that we see coming down the track we may want to hold back. So, getting an overview, for me, is quite important. The Commonwealth Games is not one of those major events that is on our agenda at the moment. We of course had the very successful Volvo Ocean Race last year, which, I think, really put the Year of the Sea on the map. The fact that we had, last year, 22 cultural and sporting events across the whole of Wales, attracting over 0.25 million visitors to Wales, bringing in about £72 million-worth of money—. These are all really successful stories, I think. But, of course, when you host such a huge event as the Commonwealth Games, you also have to look at the cost implications for us as a Government.
Fel y mae'n digwydd, cefais sesiwn friffio ar y sefyllfa mewn perthynas â digwyddiadau mawr y bore yma. Nid oedd hwn yn un o'r materion a gododd yn y cyd-destun hwnnw. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig i mi yw bod gennym drosolwg nid yn unig o beth sy'n digwydd ble a phryd, ond y gallwn ei fapio ar sail flynyddol er mwyn sicrhau ein bod yn deall, os ydym yn cefnogi un prosiect mawr penodol un flwyddyn, efallai na chawn gymaint y flwyddyn ganlynol, ond os gwelwn fod prosiect mawr iawn ar y ffordd yn y dyfodol, efallai y byddwn eisiau dal yn ôl. Felly, mae cael trosolwg, i mi, yn eithaf pwysig. Nid yw Gemau'r Gymanwlad yn un o'r digwyddiadau mawr sydd ar ein hagenda ar hyn o bryd. Wrth gwrs, cawsom Ras Cefnfor Volvo y llynedd a oedd yn llwyddiannus iawn ac a roddodd Flwyddyn y Môr ar y map yn bendant iawn, yn fy marn i. Mae'r ffaith ein bod wedi cael 22 o ddigwyddiadau diwylliannol a chwaraeon ledled Cymru y llynedd, gan ddenu dros 0.25 miliwn o ymwelwyr i Gymru, a dod â £72 miliwn o arian i mewn—. Credaf fod pob un o'r rhain yn storïau llwyddiannus iawn. Ond wrth gwrs, pan fyddwch yn cynnal digwyddiad mor enfawr â Gemau'r Gymanwlad, mae'n rhaid ichi hefyd ystyried goblygiadau'r gost i ni fel Llywodraeth.
Yes. I think that's sensible because you can sometimes get claims about these events leading to massive infrastructure and massive sporting participation later on. We had these hyperbolic claims about the London Olympics in 2012, and they don't always actually lead to those outcomes. So, certainly, we would be wise to look at these things carefully.
To look at another possible event—if you can comment on the specifics of this one—we did have the very successful Champions League football final coming to Cardiff. That's one that, of course, is focused on—a question that is focusing on Cardiff. That was in 2017. Now, that was a good event and was an example of good lobbying, but we did notably miss out on having any part in co-hosting the future European football championships in 2020. There is a possibility that Wales could co-host a future European championships as, increasingly, UEFA are minded to have more than one nation actually hosting an event. By 'nation', they define that as an area that has their own football association. So, theoretically, Wales could co-host a future European championships with the other home nations. Is that something that you would be minded to have a look at?
Iawn. Credaf fod hynny'n synhwyrol oherwydd, weithiau, gallwch glywed honiadau fod y digwyddiadau hyn yn arwain at seilwaith enfawr a chyfranogiad enfawr mewn chwaraeon yn nes ymlaen. Cawsom yr honiadau hyperbolig hyn am Gemau Olympaidd Llundain yn 2012, ac nid ydynt bob amser yn arwain at y canlyniadau hynny. Felly, yn sicr, byddem yn ddoeth i ystyried y pethau hyn yn ofalus.
Gan edrych ar ddigwyddiad posibl arall—os gallwch wneud sylwadau am fanylion hyn—cawsom rownd derfynol lwyddiannus iawn Cynghrair y Pencampwyr yng Nghaerdydd. Mae hwnnw'n un sydd, wrth gwrs, yn canolbwyntio ar—cwestiwn sy'n canolbwyntio ar Gaerdydd. Roedd hynny yn 2017. Nawr, roedd hwnnw'n ddigwyddiad da ac roedd yn enghraifft o lobïo da, ond dylid nodi ein bod heb gael unrhyw ran yn cyd-gynnal y pencampwriaethau pêl-droed Ewropeaidd yn 2020. Mae posibilrwydd y gallai Cymru gyd-gynnal pencampwriaethau Ewropeaidd yn y dyfodol gan fod UEFA yn fwyfwy awyddus i weld mwy nag un wlad yn cynnal digwyddiad. Eu diffiniad o 'gwlad' yw ardal sydd â'u cymdeithas bêl-droed eu hunain. Felly, mewn egwyddor, gallai Cymru gyd-gynnal pencampwriaethau Ewropeaidd yn y dyfodol gyda'r gwledydd cartref eraill. A yw hynny'n rhywbeth y byddech yn ei ystyried?
I think the fact that 160 million people tuned into the Champions League final really meant that Cardiff in particular was put on the map in a way that we, perhaps, haven't seen before. So, football is an international language unlike any other, and I think the tragic events that we've seen last week for Cardiff City is also an example where the kind of focus that we've seen on Cardiff that we didn't particularly want means that this international language is something that everybody's focused on.
There will be, I think, opportunities for us to co-operate with other parts of the United Kingdom to look at future football events and, of course, the bigger, the better as far as we're concerned. So, we will look at co-hosting some events of that scale and nature in the future.
Credaf fod y ffaith bod 160 miliwn o bobl wedi gwylio rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr yn golygu bod Caerdydd yn arbennig wedi'i rhoi ar y map mewn ffordd nad ydym, efallai, wedi'i gweld o'r blaen. Felly, mae pêl-droed yn iaith ryngwladol sy'n wahanol i unrhyw iaith arall, a chredaf fod y digwyddiadau trasig a welsom yr wythnos diwethaf yng Nghlwb Pêl-droed Dinas Caerdydd hefyd yn enghraifft o lle mae'r math o ffocws a welsom ar Gaerdydd nad oeddem yn ei ddymuno fel y cyfryw yn golygu bod yr iaith ryngwladol hon yn rhywbeth y mae pawb yn canolbwyntio arno.
Credaf y daw cyfleoedd i ni gydweithredu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i ystyried digwyddiadau pêl-droed yn y dyfodol, ac wrth gwrs, gorau po fwyaf o'n rhan ninnau. Felly, byddwn yn ystyried cyd-gynnal rhai digwyddiadau o'r maint hwnnw a'r natur honno yn y dyfodol.
Thanks for clarifying that point, and I look forward to future announcements. Now, there's been some talk in recent years of a major conference centre being built in Cardiff. Whether there's enough demand for this when there is already one being built in Newport, I don't know. There may be a danger of oversupply and, of course, we have to be wary of white elephants sometimes being constructed. On the other hand, there may be a belief within the events management sector that there's enough demand for both conference centres. I don't know if you have any view on that, Minister.
Diolch am egluro'r pwynt hwnnw, ac edrychaf ymlaen at gyhoeddiadau yn y dyfodol. Nawr, mae llawer o sôn wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf am adeiladu canolfan gynadledda fawr yng Nghaerdydd. Nid wyf yn gwybod a oes digon o alw amdani ai peidio ag ystyried bod un wrthi'n cael ei hadeiladu yng Nghasnewydd. Efallai fod perygl o orgyflenwi, ac wrth gwrs, mae'n rhaid inni fod yn wyliadwrus rhag adeiladu eliffantod gwyn weithiau. Ar y llaw arall, efallai fod rhai o fewn y sector rheoli digwyddiadau yn credu bod digon o alw am ddwy ganolfan gynadledda. Nid wyf yn gwybod a oes gennych farn ar hynny, Weinidog.
Well, I did have a very constructive meeting with the international convention centre authorities last week, with the Celtic Manor, and I think there's great excitement about what that really could do for Wales and for bringing people to Wales. One of the issues we discussed there, with other leaders of local authorities, was the need to perhaps look at developing a convention bureau for the whole of the Cardiff capital region. So, the very clear impression that they gave us was that the international convention centre itself and the Celtic Manor would not be big enough in itself to host the numbers of people that they're expecting to come. So, there are opportunities for Cardiff and Newport in terms of hosting, hotel rooms, and there's a real excitement, I think, building around that. And I must make it clear that I hope that that international convention centre will be a part of the international strategy that I will be developing in the next few months.
Wel, cefais gyfarfod adeiladol iawn gydag awdurdodau'r ganolfan gynadledda ryngwladol yr wythnos diwethaf, gyda'r Celtic Manor, a chredaf fod cryn dipyn o gyffro ynglŷn â'r hyn y gallai hynny ei wneud i Gymru ac o ran dod â phobl i Gymru. Un o'r materion a drafodwyd gennym yno, gydag arweinwyr awdurdodau lleol eraill, oedd yr angen efallai i edrych ar ddatblygu biwro cynadleddau ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd yn ei gyfanrwydd. Felly, yr argraff glir iawn a roesant inni oedd na fyddai'r ganolfan gynadledda ryngwladol ei hun a'r Celtic Manor yn ddigon mawr i groesawu'r niferoedd y maent yn eu disgwyl. Felly, mae cyfleoedd ar gyfer Caerdydd a Chasnewydd o ran lletya, ystafelloedd gwesty, ac mae cyffro gwirioneddol, rwy'n credu, yn datblygu mewn perthynas â hynny. Ac mae'n rhaid imi ddweud yn glir fy mod yn gobeithio y bydd y ganolfan gynadledda ryngwladol honno'n rhan o'r strategaeth ryngwladol y byddaf yn ei datblygu dros y misoedd nesaf.
3. Beth y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i gynyddu twristiaeth yn Islwyn? OAQ53299
3. What is the Welsh Government doing to increase tourism in Islwyn? OAQ53299
Thank you, Rhianon. Our tourism strategy sets out our priorities to support the tourism industry across Wales, including the south-east region. This includes marketing campaigns in the UK and overseas, and capital development funding for new and existing tourism businesses, along with revenue funding for regional projects.
Diolch, Rhianon. Mae ein strategaeth dwristiaeth yn nodi ein blaenoriaethau i gefnogi'r diwydiant twristiaeth ledled Cymru, gan gynnwys rhanbarth y de-ddwyrain. Mae hyn yn cynnwys ymgyrchoedd marchnata yn y DU a dramor, a chyllid datblygu cyfalaf ar gyfer busnesau twristiaeth presennol a newydd, ynghyd â chyllid refeniw ar gyfer prosiectau rhanbarthol.
Thank you for that answer. Islwyn contains some of Wales's most stunning natural landscapes, such as the internationally famed Cwmcarn Forest Drive and also the Navigation colliery, and it was announced recently the gateway status of the drive within the Valleys initiative. But, any qualitative international visitor experiences are immeasurably enhanced by attention to detail, and, for many tourists to Wales, the quality of facilities such as basic footpaths, toilets, signage and car parking are integral to that experience. So, it was great news for Wales last week when the Welsh Government announced £2.2 million being offered to 23 projects that will improve that experience for visitors across Wales, especially in these times of austerity. So, Deputy Minister, how can the Welsh Government work with Caerphilly County Borough Council and tourism and visitor organistions across Islwyn to ensure that they are aware of the Valleys experience and can benefit from potential future funding opportunities from the tourism amenity investment support scheme—never more important for our economy at this time and for our place in the world during this looming period of potential instability for Wales?
Diolch am eich ateb. Mae Islwyn yn cynnwys rhai o dirweddau naturiol mwyaf trawiadol Cymru, megis Ffordd Goedwig Cwmcarn sy'n enwog yn rhyngwladol, a phwll glo Navigation, a chyhoeddwyd statws porth i'r ffordd yn ddiweddar yn rhan o fenter y Cymoedd. Ond mae unrhyw brofiadau ymwelwyr rhyngwladol ansoddol yn cael eu gwella ganwaith gan sylw i fanylion, ac i lawer o dwristiaid i Gymru, mae ansawdd cyfleusterau megis llwybrau troed sylfaenol, toiledau, arwyddion a meysydd parcio yn rhan annatod o'r profiad hwnnw. Felly, roedd yn newyddion gwych i Gymru yr wythnos diwethaf pan gyhoeddodd Llywodraeth Cymru fod £2.2 miliwn yn cael ei gynnig i 23 o brosiectau a fydd yn gwella'r profiad hwnnw i ymwelwyr ledled Cymru, yn enwedig yn ystod yr adeg hon o gyni. Felly, Ddirprwy Weinidog, sut y gall Llywodraeth Cymru weithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a sefydliadau twristiaeth ac ymwelwyr ym mhob rhan o Islwyn i sicrhau eu bod yn ymwybodol o brofiad y Cymoedd ac y gallant elwa o gyfleoedd ariannu posibl yn y dyfodol o'r cynllun cymorth buddsoddi mewn amwynderau twristiaeth—ni fu erioed mor bwysig i'n heconomi ar hyn o bryd ac i'n lle yn y byd yn ystod y cyfnod hwn sy'n ein hwynebu o ansefydlogrwydd posibl i Gymru?
Thank you very much for drawing attention to the essential importance of basic visitor infrastructure. I can confirm—and I don't need to tell you because you know—that both the environment around Cwmcarn and in particular, the Cwmcarn adventure hub, which I visited also recently, is an ideal location for all forms of outdoor activities, and Caerphilly, as a local authority, is very committed to the development of the tourism offer. The European Union investment here, of course, through the Tourism Attractor Destination programme, will see over £1.8 million invested in that destination. I'm very keen, particularly because of my own background and the type of area I represent, in the co-location of tourism projects, especially adventure tourism, with our historic landscapes, including those that have hosted our valuable but often damaging industrial heritage in the past.
Diolch yn fawr iawn am dynnu sylw at bwysigrwydd hanfodol seilwaith sylfaenol i ymwelwyr. Gallaf gadarnhau—ac nid oes angen imi ddweud wrthych gan eich bod yn gwybod—fod yr amgylchedd o gwmpas Cwmcarn ac yn benodol, canolfan antur Cwmcarn, yr ymwelais â hi'n ddiweddar hefyd, yn lleoliad delfrydol ar gyfer pob math o weithgareddau awyr agored, ac mae Caerffili, fel awdurdod lleol, yn ymrwymedig iawn i ddatblygu'r cynnig twristiaeth. Bydd buddsoddiad yr Undeb Ewropeaidd yma, wrth gwrs, drwy'r rhaglen Cyrchfannau Denu Twristiaeth, yn arwain at fuddsoddi dros £1.8 miliwn yn y gyrchfan honno. Rwy'n awyddus iawn, yn enwedig oherwydd fy nghefndir a'r math o ardal a gynrychiolaf, i weld prosiectau twristiaeth yn cael eu cyd-leoli, yn enwedig twristiaeth antur, gyda'n tirweddau hanesyddol, gan gynnwys y rheini a fu'n gartref i'n treftadaeth ddiwydiannol werthfawr, ond niweidiol yn aml hefyd, yn y gorffennol.
Minister, I heard your spiel—very nice—regarding Cwmcarn forest, which, actually, is in my region. Cwmcarn forest offers visitors a wide range of activities, including walking, fishing, mountain biking and, more than everything else, going with friends and family for barbecues there. It's a wonderful place to go. However, this popular and scenic Cwmcarn Forest Drive still remains closed, since 2014, to cars, which is totally unacceptable. It is only for Natural Resources Wales to cut down thousands of diseased trees. So, what discussions have you undertaken on the effect of this closure on visitor numbers to Cwmcarn forest? And, what discussions have you had with ministerial colleagues to ensure the speedy reopening of this road so that visitors can come and enjoy the breathtaking scenery? The Minister mentioned that the Welsh convention centre is on its way, and, especially after the abolition of the Severn Bridge tolls, we're expecting, in summer, which is only a few months away, an influx of visitors, and this scenic place should be open, not for us, but for the overseas visitors. This is one of the most beautiful places in south-east Wales.
Weinidog, clywais eich geiriau—dymunol iawn—am goedwig Cwmcarn, sydd, mewn gwirionedd, yn fy rhanbarth i. Mae coedwig Cwmcarn yn cynnig ystod eang o weithgareddau i ymwelwyr, gan gynnwys cerdded, pysgota, beicio mynydd, ac yn anad dim, mynd gyda ffrindiau a theulu i gael barbeciw yno. Mae'n lle gwych i fynd. Fodd bynnag, mae ffordd goedwig boblogaidd a hardd Cwmcarn yn parhau i fod ar gau i geir ers 2014, sy'n gwbl annerbyniol. Yr unig reswm am hynny yw er mwyn i Cyfoeth Naturiol Cymru gwympo miloedd o goed heintiedig. Felly, pa drafodaethau a gawsoch ar effaith y cau ar y niferoedd sy'n ymweld â choedwig Cwmcarn? A pha drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidogion i sicrhau y caiff y ffordd hon ei hailagor cyn gynted â phosibl fel y gall ymwelwyr ddod i fwynhau'r golygfeydd syfrdanol? Soniodd y Gweinidog fod canolfan gynadledda Cymru ar ei ffordd, ac yn enwedig ar ôl diddymu tollau Pont Hafren, rydym yn disgwyl mewnlifiad o ymwelwyr yn yr haf, sydd ond ychydig fisoedd i ffwrdd, a dylai'r lle hardd hwn fod yn agored, nid i ni, ond i ymwelwyr o dramor. Mae hwn yn un o'r lleoedd prydferthaf yn ne-ddwyrain Cymru.
I will undertake to speak with Natural Resources Wales about the management of the Cwmcarn forest. But I have to emphasise that there are very exciting projects located near the Cwmcarn adventure hub, which is part of a £4.6 million Monmouthshire and Brecon canal adventure triangle, which is being promoted by Caerphilly County Borough Council, as well as Torfaen County Borough Council, and there will be a substantial benefit for this investment. This could include an enhancement at Cwmcarn forest for glamping accommodation, infrastructure works to the Crumlin arms—arm; I was thinking of a pub, obviously—to the Crumlin arm of the Monmouthshire and Brecon canal, and also improvements to trails to the wonderful Twmbarlwm in west Torfaen. All these are under discussion. I'm quite frankly more interested in people getting out of their cars and using our facilities. Of course, people can come in cars, but I would equally like to see people coming along our canal—
Rwy'n ymrwymo i siarad gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â'r gwaith o reoli coedwig Cwmcarn. Ond mae'n rhaid imi bwysleisio bod prosiectau cyffrous iawn wedi'u lleoli ger canolbwynt antur Cwmcarn, sy'n rhan o driongl antur camlas £4.6 miliwn sir Fynwy ac Aberhonddu, sy'n cael ei hyrwyddo gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, yn ogystal â Chyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen, a bydd y buddsoddiad hwn yn arwain at fudd sylweddol. Gallai hyn gynnwys gwaith gwella yng nghoedwig Cwmcarn ar gyfer cyfleusterau glampio, gwaith seilwaith i gangen Crymlyn o gamlas sir Fynwy ac Aberhonddu, yn ogystal â gwelliannau i'r llwybrau ar fryn godidog Twmbarlwm yng ngorllewin Torfaen. Mae'r holl bethau hyn yn cael eu trafod. Mewn gwirionedd, mae gennyf fwy o ddiddordeb mewn sicrhau bod pobl yn dod allan o'u ceir ac yn defnyddio ein cyfleusterau. Wrth gwrs, gall pobl ddod yma mewn ceir, ond yn yr un modd, hoffwn weld pobl yn dod yma ar hyd ein camlas—
Going for a barbecue.
I fynd am farbeciw.
I understand that the Member wishes to offer to organise barbecues in the Cwmcarn forest, and I am certain this would be very attractive to visitors.
Rwy'n deall bod yr Aelod am gynnig trefnu barbeciws yng nghoedwig Cwmcarn, ac rwy'n siŵr y byddai hynny'n ddeniadol iawn i ymwelwyr.
4. A wnaiff y Gweinidog nodi blaenoriaethau cychwynnol Llywodraeth Cymru ar gyfer cysylltiadau rhyngwladol Cymru? OAQ53312
4. Will the Minister set out the Welsh Government's initial priorities for Wales's international relations? OAQ53312
International priorities will be shaped through a new international strategy, and we're at the start of that process, but I've been clear that the focus is to create a more prosperous and sustainable Wales through increased export and investment, whilst increasing Wales’s influence and international recognition.
Bydd blaenoriaethau rhyngwladol yn cael eu llunio drwy strategaeth ryngwladol newydd, ac rydym ar gychwyn y broses honno, ond rwyf wedi dweud yn glir mai'r ffocws yw creu Cymru fwy llewyrchus a chynaliadwy drwy ragor o allforio a buddsoddi, gan gynyddu dylanwad Cymru a'r adnabyddiaeth ryngwladol ohoni.
Yes, Minister, I think it's very important to continue to open Wales to the world and the world to Wales, which I think has been an important benefit of devolution. One aspect of that has been the programme for Africa, and I think the evaluation of that shows that it is punching well above its weight. We have, I think, 20 per cent of the hospital-to-hospital links, UK to Africa, in Wales. We were the first Fairtrade Nation in 2008. Size of Wales exceeded the target of planting a million trees in Uganda, and I think there's a new target now of 10 million. In 2015, some 80,000 people in Wales benefited from the work under the programme, and some 0.25 million people in sub-Saharan Africa, and we have over 150 community-to-community links, which I think is absolutely fantastic. So, given that success and the importance of this work, I wonder if you would consider increasing the budget, because I think it's been at something just in excess of £900,000 for several years now. In contrast, in Scotland, they've gone from something like £3 million to £15 million over a similar period of time. So, given the great importance and the value of this work, Minister, I wonder if you will look carefully at whether we might be able to increase the budget.
Ydy, Weinidog, credaf ei bod hi'n bwysig iawn parhau i agor Cymru i'r byd a'r byd i Gymru, a chredaf fod hynny wedi bod yn un o fanteision pwysig datganoli. Un agwedd ar hynny yw'r rhaglen o blaid Affrica, a chredaf fod y gwerthusiad ohoni'n dangos ei bod yn cyflawni'n well na'r disgwyl. Credaf fod gennym oddeutu 20 y cant o'r cysylltiadau ysbyty i ysbyty rhwng y DU ac Affrica yma yng Nghymru. Ni oedd y genedl Masnach Deg gyntaf yn 2008. Mae Maint Cymru wedi rhagori ar y targed o blannu miliwn o goed yn Uganda, a chredaf fod targed newydd o 10 miliwn wedi'i bennu bellach. Yn 2015, elwodd 80,000 o bobl yng Nghymru o waith y rhaglen, ac oddeutu 0.25 miliwn o bobl yn Affrica is-Sahara, ac mae gennym dros 150 o gysylltiadau cymuned i gymuned, a chredaf fod hynny'n hollol wych. Felly, o gofio'r llwyddiant hwnnw a phwysigrwydd y gwaith hwn, tybed a fyddech yn ystyried cynyddu'r gyllideb, oherwydd credaf ei fod wedi bod ychydig dros £900,000 ers sawl blwyddyn bellach. Er cymhariaeth, yn yr Alban, maent wedi mynd o oddeutu £3 miliwn i £15 miliwn dros gyfnod tebyg o amser. Felly, o ystyried pwysigrwydd a gwerth mawr y gwaith hwn, Weinidog, tybed a wnewch chi edrych yn ofalus i weld a allwn gynyddu'r gyllideb.
I think we're really proud of our Wales for Africa programme, and it's an example of where a small amount of money has really gone a very long way, and has transformed the lives of people in a very fundamental way in some of the poorest parts of the world. So, this is very much part of what we'll be building into our international strategy. And you're absolutely right—in Uganda, the ten-millionth tree will be planted this summer, so that's something I think we should all be very proud of.
We've recently announced 15 small grants with a budget of £250,000, so there's a whole host of new organisations who will be receiving money, but we will be looking at the budgeting in the context of what the international strategy looks like. So, the first step will be prioritising, and then making the finance fit to those priority lists. But, absolutely, Africa is very much on our agenda.
Credaf ein bod yn wirioneddol falch o'n rhaglen Cymru o Blaid Affrica, ac mae'n enghraifft o lle mae swm bach o arian wedi mynd yn bell iawn, ac wedi trawsnewid bywydau pobl mewn ffordd hanfodol iawn yn rhai o ardaloedd tlotaf y byd. Felly, mae hyn yn rhan bendant o'r hyn y byddwn yn ei ymgorffori yn ein strategaeth ryngwladol. Ac rydych yn llygad eich lle—yn Uganda, plennir y deng-filiynfed goeden yr haf hwn, felly mae hynny'n rhywbeth y dylai pob un ohonom fod yn falch iawn ohono yn fy marn i.
Yn ddiweddar, rydym wedi cyhoeddi 15 grant bach gyda chyllideb o £250,000, felly mae llu o sefydliadau newydd yn mynd i gael arian, ond byddwn yn edrych ar y cyllidebu yng nghyd-destun y strategaeth ryngwladol. Felly, y cam cyntaf fydd blaenoriaethu, a sicrhau wedyn fod y cyllid yn cyd-fynd â'r rhestrau hynny o flaenoriaethau. Ond yn sicr, mae Affrica yn bendant iawn ar ein hagenda.
Minister, to mark its hosting of the Rugby World Cup, the Japanese Government has launched the Japan-UK season of culture. There's an active committee in Wales promoting events here. I do hope it will get extensive participation from the Welsh Government because we should celebrate our links with Japan. They've done so much economically, and there are many cultural linkages as well, and this is the sort of thing that we do need to project Wales abroad more and build on those rich traditions that have already been substantially developed.
Weinidog, i ddathlu cynnal Cwpan Rygbi'r Byd, mae Llywodraeth Japan wedi lansio tymor o ddiwylliant rhwng Japan a'r DU. Mae pwyllgor gweithredol yng Nghymru yn hyrwyddo digwyddiadau yma. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan fawr yn hyn o beth gan y dylem ddathlu ein cysylltiadau â Japan. Maent wedi gwneud cymaint yn economaidd, ac mae gennym lawer o gysylltiadau diwylliannol hefyd, a dyma'r math o beth sydd ei angen arnom er mwyn hyrwyddo Cymru yn well dramor ac adeiladu ar y traddodiadau cyfoethog sydd eisoes wedi'u datblygu yn sylweddol.
Thank you. I think we've got a very long and proud tradition in terms of our relationships with Japan. Of course, we had a lot of companies move in in the late 1970s and early 1980s, and they really transformed parts of our communities. It's very sad to see now companies like Sony have said that they will be moving their headquarters out of the United Kingdom as a direct result of Brexit. So, that is something that, of course, we lament, but it’s happening already. The same thing, I think, is true for Panasonic. Wales Arts International is, I think, an organisation that has been looking at what we can do in relation to the Rugby World Cup. There are great opportunities. I've been speaking to somebody involved in promoting paintings and selling artwork abroad, and she's made a very comprehensive link with a museum out in Japan. So, already, things are building up towards that world cup, and I know that the Minister with responsibility for agriculture and rural affairs has expressed an interest in visiting Japan, because they've recently announced that they will be lifting their suspension of exports of Welsh lamb to Japan. So, there's a real opportunity for us to boost and to jump off this Rugby World Cup to find new markets at a time of real difficulty, in particular if we have some kind of 'no deal' Brexit, where it would be very difficult to export into our traditional markets.
Diolch. Credaf fod gennym draddodiad hir a balch iawn o ran ein perthynas â Japan. Wrth gwrs, gwelsom lawer o gwmnïau yn symud yma yn y 1970au hwyr a'r 1980au cynnar, gan drawsnewid rhannau o'n cymunedau. Mae'n drist iawn gweld bellach fod cwmnïau megis Sony wedi dweud y byddant yn symud eu pencadlys o'r Deyrnas Unedig o ganlyniad uniongyrchol i Brexit. Felly, mae hynny'n rhywbeth anffodus iawn, wrth gwrs, ond mae'n digwydd eisoes. Credaf fod yr un peth yn wir am Panasonic. Mae Celfyddydau Rhyngwladol Cymru yn sefydliad sydd wedi bod yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud mewn perthynas â Chwpan Rygbi'r Byd. Mae cyfleoedd gwych i'w cael. Rwyf wedi bod yn siarad â rhywun sy'n ymwneud â hyrwyddo paentiadau a gwerthu gwaith celf dramor, ac mae hi wedi gwneud cyswllt pendant iawn gydag amgueddfa yn Japan. Felly, eisoes, mae pethau'n adeiladu tuag at gwpan y byd, a gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am amaethyddiaeth a materion gwledig wedi mynegi diddordeb mewn ymweld â Japan, gan eu bod wedi cyhoeddi yn ddiweddar y byddant yn codi'r gwaharddiad ar allforio cig oen Cymru i Japan. Felly, mae hwn yn gyfle go iawn inni hyrwyddo ac i ddefnyddio Cwpan Rygbi'r Byd i ddod o hyd i farchnadoedd newydd mewn cyfnod gwirioneddol anodd, yn enwedig os cawn ryw fath o Brexit 'dim cytundeb', a fyddai'n ei gwneud yn anodd iawn inni allforio i'n marchnadoedd traddodiadol.
Dwi yn croesawu'r ffaith bod y rôl yma'n bodoli, yn enwedig gan ei bod hi'n bwysig bod Cymru'n cael barn ar bethau sydd yn digwydd ar lefel ryngwladol. Yn y cyd destun hynny, tybed a fedrwch chi esbonio i ni pa fathau o drafodaethau y byddwch chi'n gallu dod gerbron y Senedd yma i ni allu cael dadleuon ynglŷn â'r hyn sydd yn digwydd ar lefel rhyngwladol. Er enghraifft, dwi wedi bod yn gweithio gyda'r gymuned o Gwrdiaid yma yn ne Cymru ar hyn o bryd, sydd wedi bod yn canfasio ac yn ymgyrchu'n erbyn y ffaith bod nifer o ymgyrchwyr a gwleidyddion yn y carchar yn Nhwrci ar streic newynu—ar hunger strike—oherwydd y ffaith bod Llywodraeth Twrci yn eu trin nhw'n anfoddhaol. Os ydym ni fel Senedd yn cael barn ac yn cael dadleuon ar faterion o bwys rhyngwladol, yna mae hynny'n danfon neges glir i'r byd am ba mor bwysig yw'r materion i'r byd, ond hefyd i'r gymuned o Gwrdiaid, sydd yn gymuned fawr yma yn ne Cymru. Felly, a fedra i ofyn i chi beth yw eich gweledigaeth chi ar gyfer cael trafodaethau ar bethau sydd ddim wedi cael eu datganoli ond pethau sydd o bwys iawn i bobl o Gymru ac i bobl y byd yn gyffredinol?
I do welcome the fact that this role exists, particularly as it’s important that Wales can express views on things that happen at the international level. In that context, I wonder whether you could explain to us what kind of debates you can bring before this Chamber so that we can have debates on what is happening on the international stage. For example, I’ve been working with the Kurdish community here in south Wales, who have been canvassing and campaigning against the fact that many politicians and campaigners are imprisoned in Turkey and are on hunger strike, indeed, because of the fact that the Turkish Government is treating them unfairly. If we as a Senedd have a view and can debate issues of international importance, then that sends a clear message to the world just how important those issues are at a global level, but also for the Kurdish community, which is a large community here in south Wales. So, can I ask you: what is your vision for having discussions on non-devolved issues, but things that are hugely important to the people of Wales and people on a global level more generally?
Diolch. Dwi yn croesawu'r ffaith bod yna gyfle i ni nawr i ymrwymo gyda beth sy'n digwydd yn y byd ehangach. Dwi'n meddwl bod rhaid i ni fod yn ymwybodol hefyd, wrth gwrs, bod hwn yn fater sy'n reserved i raddau helaeth i'r Llywodraeth, ond, wrth gwrs, mae gyda ni ddiddordeb mawr, yn arbennig os oes yna gysylltiadau rhwng pobl Cymru ac ardaloedd eraill y byd. Gaf i jest, ar fater y Cwrdiaid, ddweud fy mod i wedi cwrdd â llysgennad Twrci ddydd Llun ac wedi codi'r mater yma o'r imâm o Gasnewydd sydd wedi bod yn newynu achos ei fod e'n gofidio am yr hyn sy'n digwydd yn Nhwrci? Dwi yn meddwl bod rhaid i ni, wrth gwrs, gofio mai dyma'r degfed gwlad lle rŷn ni'n allforio ein nwyddau ni. Felly, mae'n fasnach pwysig i ni, ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni sicrhau bod y masnach hefyd yn cyd-fynd gyda hawliau dynol.
Thank you. I do welcome the fact that we have the opportunity now to look at what’s happening in the wider world. I am aware, of course, that this is a reserved matter to a great extent to the Government, and of course we have a great interest, particularly if there are links between the people of Wales and the other areas of the world. As regards the matter of the Kurds, may I say that I met the Turkish ambassador on Monday and raised this matter of the imam from Newport who has been on hunger strike because he was concerned about the events in Turkey? We must of course remember that this is the tenth largest country in terms of receiving our exports, but we must ensure that the trade fits in with human rights.
5. Beth yw gweledigaeth Llywodraeth Cymru o ran meithrin cysylltiadau â chenhedloedd di-wladwriaeth? OAQ53316
5. What is the Welsh Government's vision for fostering relations with stateless nations? OAQ53316
Wel, Llywodraeth y Deyrnas Unedig sydd, wrth gwrs, yn bennaf gyfrifol am gysylltiadau diplomyddol yn swyddogol, ond dydy Llywodraeth Cymru ddim yn mynd i ymatal rhag datblygu perthynas â rhanbarthau, cenhedloedd neu bobl lle byddai hynny'n fanteisiol i Gymru.
Whilst diplomatic relations are conducted officially by the UK Government, the Welsh Government will not refrain from developing relations with regions or nations or people where that will be of benefit to Wales.
Rwy'n gweld bod bwriad gyda Llywodraeth Cymru i ymestyn ei rwydwaith o lysgenadaethau, fel petai, o fewn gwladwriaeth Sbaen. Gaf i ofyn a yw hi'n fwriad i edrych yn benodol ar Gatalonia a Gwlad y Basg, wrth gwrs, lle mae yna berthynas agos rhwng Cymru a'r gwledydd hynny'n barod? Dwi'n codi hynny'n benodol oherwydd, mewn ymweliad yn ddiweddar o gynrychiolaeth Llywodraeth Catalonia ym Mrwsel, mi oedd Meritxell Serret, sydd yn gweithio i Lywodraeth Catalonia, wedi dweud bod diddordeb gyda nhw—Llywodraeth Catalonia—agor llysgenhadaeth fan hyn yng Nghymru, yn arbennig pe baem ni'n gwneud yr un fath.
A gaf i ofyn hefyd—? Oherwydd bod Meritxell ei hunan, wrth gwrs, yn ffoadur, yn methu dychwelyd i Gatalonia ar hyn o bryd—ac wrth gwrs mae'r Llywydd ei hunan wedi ymweld yn ddiweddar â chyn-lywydd Senedd Catalonia, Carme Forcadell, sydd yn y carchar yn fanna—a fyddai'n bosib i'r Gweinidog, ar ran Llywodraeth Cymru, godi'r mater yma gyda llysgennad Sbaen? Dwi'n gwybod bod hynny'n fater cadwedig, ac yn y blaen, ond mae hwn yn sefyllfa anarferol iawn yn hanes democratiaeth diweddar yn Ewrop, ac, wrth gwrs, mae yn nhraddodiad Cymru, wrth feddwl am yr hyn a ddigwyddodd adeg y rhyfel cartref yn Sbaen, ein bod ni'n mynegi ein cydlyniad llwyr gyda phobl Catalonia ar hyn o bryd.
I understand that the Welsh Government intends to extend its network of embassies, as it were, within the Spanish state. Can I ask you whether it’s an intention to look specifically at Catalonia, and the Basque Country, of course, where there is a close relationship between Wales and those nations already? I raised these issues specifically because in a recent visit by a delegation from the Catalan Government to Brussels, Meritxell Serret, who works for the Catalan Government, had said that they—the Catalan Government—were interested in opening an embassy here in Wales, particularly if we were to do likewise there.
May I ask also—? Because Meritxell herself is a refugee who is unable to return to Catalonia at the moment—and the Llywydd herself visited the former Speaker of the Catalonian Parliament, Carme Forcadell, who is in prison there—would it be possible for the Minister on behalf of the Welsh Government to raise this issue with the Spanish ambassador? I know that that is a reserved issue, and so on, but this is a very unusual situation in the history of recent European democracy, and it of course is in the tradition of Wales, in thinking of what happened during the Spanish civil war, that we express our full co-operation with the people of Catalonia at the moment.
Diolch yn fawr. Dwi'n meddwl bod yna tua 20 o swyddfeydd ar draws y byd ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru. Un o'r pethau dwi'n awyddus i wneud yw jest i aros ac i edrych pa mor ddylanwadol ydyn nhw a beth yw'r impact y maen nhw'n ei gael. Mae un o'r cyfarfodydd yma, un o'r pwyllgorau yma, wedi gofyn inni fel Llywodraeth i sicrhau ein bod ni'n cael gwerth am arian. Dwi'n awyddus iawn i sicrhau bod hynny'n digwydd. Felly, cyn inni edrych ar ehangu'r rhwydwaith, dwi eisiau sicrhau bod beth sydd gyda ni nawr yn iawn. Ond dwi yn ymwybodol iawn bod angen inni ddatblygu ar y berthynas naturiol yna sydd gyda ni gyda rhanbarthau fel Catalonia a Gwlad y Basg.
Dwi ddim yn meddwl o reidrwydd bod wastad rhaid inni agor swyddfeydd. Os ŷm ni'n mynd i ganolbwyntio ar ddatblygu economaidd, er enghraifft, efallai y byddai'n well inni anfon pobl o fan hyn sydd gydag arbenigedd mewn maes arbenigol, yn hytrach na chael generalists mewn rhai o'r llefydd yma. Mae hwnna'n rhan o'r pethau dwi eisiau eu hystyried pan dyn ni'n edrych ar sut mae'r strategaeth i'r dyfodol yn mynd i edrych. Ond dyn ni ddim jest yn mynd i ganolbwyntio ar faterion economaidd, wrth gwrs. Bydd yna faterion diwylliannol. Ac, wrth gwrs, lle mae perthynas gyda ni eisoes, mae'n gwneud synnwyr inni beidio â thorri'r rheini, ac mae'n gwneud synnwyr, o beth dwi'n ei ddeall, gyda materion tramor—beth sy'n gwneud i hyn ddigwydd yn well na dim yw perthnasau personol, ac mae'n rhaid inni sicrhau ein bod ni'n yn adeiladu ar rheini. Dwi'n meddwl bod cyfrifoldeb arnom ni i gyd i sicrhau ein bod ni yn gwneud beth y gallwn ni i godi'r faner tra'n bod ni'n teithio dramor hefyd.
Thank you very much. I think there are about 20 offices across the world belonging to Welsh Government. What I want to do at the moment is to review their influence and their efficiency and what impact they have. One of our committees has asked us to ensure that we get value for money out of them, so before expanding the network I wish to ensure that what we already have is right and proper. But I do think it's right that we need to develop the natural relationship that we have with regions such as Catalonia and the Basque Country.
I don't think that we have necessarily always got to open offices. If we're going to focus on economic development, for example, it might be better to send people from here who have expertise in a particular specific field, rather than having generalists present there, and this is what I want to consider when I look at the future strategy. But we're not just going to focus on economic issues. There are, of course, cultural issues. And, where we already have a relationship, it makes sense for us not to break that relationship. But I understand with foreign affairs what makes things happen better than anything else is personal relationships, and we must make sure that we build on those. I think that we are all duty bound to do what we can to raise the Welsh flag while we travel abroad, too.
Minister, this is the first time I've questioned you in your new role, so congratulations on your appointment. I think it's great that there is this renewed focus and emphasis on fostering international relations between the Assembly and other, sometimes troubled, parts of the world.
I see from my diary that on Thursday you're hosting an event in the Senedd setting out your international strategy with key stakeholders—Wales on the world stage. Love Zimbabwe will be represented at that event by two of my constituents, Dave and Martha Holman. I hope you get a chance to catch up with them. The situation in Zimbabwe is truly tragic. The joy and hope of just a matter of months ago has now been replaced with more bloodshed and sadness and sorrow. Can I ask that, as part of your renewed international strategy, there is a focus on holding out a helping hand to the people of Zimbabwe, whether they be in Zimbabwe or whether, like my constituents, they be living here in Wales? The people from Zimbabwe that I know really do feel great affection for Wales and are very grateful for the warmth and affection they've had from the Welsh people, so I think it would be excellent if you could look into fostering a relationship with that particularly troubled part of the world.
Weinidog, dyma'r tro cyntaf i mi eich holi yn eich rôl newydd, felly llongyfarchiadau ar eich penodiad. Credaf ei bod yn wych fod yna ffocws a phwyslais newydd ar feithrin cysylltiadau rhyngwladol rhwng y Cynulliad a rhannau eraill o'r byd, sydd weithiau'n gythryblus.
O edrych ar fy nyddiadur, gwelaf eich bod yn cynnal digwyddiad yn y Senedd ddydd Iau lle byddwch yn nodi eich strategaeth ryngwladol gyda rhanddeiliaid allweddol—Cymru ar lwyfan y byd. Bydd dau o fy etholwyr, Dave a Martha Holman, yn cynrychioli Love Zimbabwe yn y digwyddiad hwnnw. Gobeithio y cewch gyfle i siarad â hwy. Mae'r sefyllfa yn Zimbabwe yn wirioneddol drychinebus. Mae'r llawenydd a'r gobaith a oedd yno ychydig fisoedd yn ôl bellach wedi'i ddisodli gan golli gwaed a thristwch a gofid. Fel rhan o'ch strategaeth ryngwladol newydd, a gaf fi ofyn am roi ffocws ar gynnig cymorth i bobl Zimbabwe, boed yn byw yn Zimbabwe neu yma yng Nghymru, fel fy etholwyr? Mae'r bobl rwy'n eu hadnabod o Zimbabwe yn hoff iawn o Gymru ac yn ddiolchgar iawn am y croeso cynnes y mae pobl Cymru wedi'i roi iddynt, felly credaf y byddai'n ardderchog pe gallech ystyried meithrin perthynas â'r rhan gythryblus honno o'r byd.
Thank you. I'm very much looking forward to hosting that event on Thursday of this week, where we're launching that consultation on what the future strategy for internationalism in Wales should look like. Of course, as part of the developments in the Wales for Africa programme, Zimbabwe will feature, I'm sure, already in that. One of the things I'm keen to do is make sure that we develop a really comprehensive database of what is going on already in Wales, so that if people from Wales go to Zimbabwe, they will be able to contact people and make sure that we build those networks. So, linking that diaspora in Wales is something that also needs a lot of focus, but soft power is something that we mustn't lose sight of. Those personal relationships are something that I think we want to foster and encourage. But Zimbabwe—I look forward to meeting those representatives on Thursday.
Diolch. Rwy'n edrych ymlaen at gynnal y digwyddiad hwnnw ddydd Iau yr wythnos hon, lle byddwn yn lansio'r ymgynghoriad hwnnw ar gynnwys strategaeth ryngwladol i Gymru yn y dyfodol. Wrth gwrs, fel rhan o'r datblygiadau yn rhaglen Cymru o blaid Affrica, bydd Zimbabwe'n ymddangos yn honno eisoes, rwy'n siŵr. Un o'r pethau rwy'n awyddus i'w gwneud yw sicrhau ein bod yn datblygu cronfa ddata gynhwysfawr o'r hyn sydd eisoes yn digwydd yng Nghymru, felly os bydd pobl o Gymru yn ymweld â Zimbabwe, byddant yn gallu cysylltu â phobl a sicrhau ein bod yn adeiladu'r rhwydweithiau hynny. Felly, mae cysylltu'r diaspora yng Nghymru yn rhywbeth sy'n galw am lawer o ffocws hefyd, ond ni ddylem golli golwg ar rym meddal. Credaf fod angen i ni feithrin ac annog y cysylltiadau personol hynny. Ond Zimbabwe—edrychaf ymlaen at gyfarfod â'r cynrychiolwyr hynny ddydd Iau.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynnydd tuag at ei tharged o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050? OAQ53284
6. Will the Minister make a statement on progress towards its target of one million Welsh speakers by 2050? OAQ53284
Cymraeg 2050 is an ambitious long-term strategy. Our initial efforts have concentrated on laying firm foundations for the future, building from the ground up to secure enough learners through the education system. We’re on track to reach our 2021 targets as regards the early years sector, and, of course, the Welsh in education strategic plans have helped us to do that.
Mae Cymraeg 2050 yn strategaeth hirdymor uchelgeisiol. Mae ein hymdrechion cychwynnol wedi canolbwyntio ar osod sylfeini cadarn ar gyfer y dyfodol, gan adeiladu o'r gwaelod i fyny er mwyn sicrhau bod digon o ddysgwyr yn mynd drwy'r system addysg. Rydym ar y trywydd cywir i gyrraedd ein targedau ar gyfer 2021 o ran y sector blynyddoedd cynnar, ac wrth gwrs, mae'r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg wedi ein helpu i wneud hynny.
Thank you for that answer, Minister. Last year, the North Wales Economic Ambition Board launched a document called 'The Welsh Language in North Wales'. It was a document that was aimed at promoting and increasing bilingualism across the region. The findings in that report identified the fact that employers in both the public and private sector are wanting to have more employees who have the ability to speak both English and Welsh. So, there's a growing appetite, but, unfortunately, there are not sufficient opportunities for people to learn the language, particularly adults. I wonder what work you might be able to do with the North Wales Economic Ambition Board, and others in the North Wales region, to promote opportunities for adults to learn the Welsh language where they don't have any Welsh language skills, so that we can see the sort of ambition in this document fulfilled in the future.
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Y llynedd, lansiodd Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ddogfen o'r enw 'Yr Iaith Gymraeg yng Ngogledd Cymru'. Roedd y ddogfen wedi'i hanelu at hyrwyddo a chynyddu dwyieithrwydd ar draws y rhanbarth. Roedd canfyddiadau'r adroddiad hwnnw yn nodi'r ffaith bod cyflogwyr yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat yn dymuno cael mwy o weithwyr sy'n gallu siarad Cymraeg a Saesneg. Felly, mae yna awydd cynyddol, ond yn anffodus, nid oes digon o gyfleoedd i bobl ddysgu'r iaith, yn enwedig oedolion. Tybed pa waith y gallwch ei wneud o bosibl gyda Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, ac eraill yn rhanbarth Gogledd Cymru, i hybu cyfleoedd i oedolion ddysgu Cymraeg lle nad oes ganddynt unrhyw sgiliau iaith Gymraeg, fel y gallwn sicrhau bod y math o uchelgais a geir yn y ddogfen hon yn cael ei gyflawni yn y dyfodol.
Thank you. I think we've really increased quite significantly our relationships with businesses and our promotion of the Welsh language. So, we're very proud that the National Centre for Learning Welsh has put considerable effort into teaching Welsh in the workplace, and that's been taken up by literally thousands of people. So, I would encourage them to make sure that they are looking into the opportunities there. The other thing, of course, is that the Welsh Language Commissioner can provide lanyards and badges and provide services through the medium of Welsh, to make sure that people are aware of who exactly speaks Welsh so that you do get an opportunity to practise the language.
Of course, we've got Cymraeg Byd Busnes. What we've done is to provide about 11 different officials who can go into companies and help them to increase their use of Welsh, making sure that they, perhaps, can translate little bits of information. We're also very keen to see people coming out from schools and colleges—colleges in particular. We've moved now from simply concentrating on higher education into further education, and now there's an action plan that is delivering a new model. Of course, the more people we can get to keep hold of their Welsh and use it in the workplace, the better.
Diolch. Mewn gwirionedd, credaf ein bod wedi gwneud cynnydd eithaf sylweddol o ran ein perthynas â busnesau a'r ffordd rydym yn hyrwyddo'r Gymraeg. Felly, rydym yn falch iawn fod y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol wedi gwneud ymdrech sylweddol i addysgu Cymraeg yn y gweithle, ac mae miloedd o bobl, yn llythrennol, wedi manteisio ar hynny. Felly, buaswn yn eu hannog i wneud yn siŵr eu bod yn edrych ar y cyfleoedd hynny. Y peth arall, wrth gwrs, yw bod Comisiynydd y Gymraeg yn gallu darparu laniardau a bathodynnau a darparu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, i wneud yn siŵr fod pobl yn ymwybodol o bwy yn union sy'n siarad Cymraeg fel eu bod yn cael cyfle i ymarfer yr iaith.
Wrth gwrs, mae gennym Cymraeg Byd Busnes. Rydym wedi darparu tua 11 swyddog gwahanol a all ymweld â chwmnïau a'u helpu i gynyddu eu defnydd o'r Gymraeg, a gwneud yn siŵr eu bod, efallai, yn gallu cyfieithu darnau bach o wybodaeth. Rydym hefyd yn awyddus iawn i weld pobl yn dod o ysgolion a cholegau—colegau yn arbennig. Rydym bellach wedi symud o ganolbwyntio'n unig ar addysg uwch tuag at addysg bellach, ac mae gennym gynllun gweithredu sy'n darparu model newydd. Wrth gwrs, gorau po fwyaf o bobl y gallwn eu cael i gadw eu Cymraeg a'i defnyddio yn y gweithle.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Comisiynydd David Rowlands ac i'w ofyn gan Huw Irranca-Davies.
The next item is questions to the Assembly Commission. The first question is to be answered by Commissioner David Rowlands and is to be asked by Huw Irranca-Davies.
1. Pa asesiad y mae'r Comisiwn wedi'i wneud o'r ddarpariaeth o fannau diogel i storio beiciau ar ystâd y Cynulliad? OAQ53297
1. What assessment has the Commission made of the provision of safe cycle storage on the Assembly estate? OAQ53297
The Assembly has a secure undercover facility for the storage of bicycles. We currently provide storage for 69 bikes, with further capacity planned for this year. In addition, there are publicly accessible racks outside Tŷ Hywel for use by visitors. We also provide showers, lockers and tumble-dryer facilities for cyclists to use.
Mae gan y Cynulliad gyfleuster storio beiciau cudd a diogel. Ar hyn o bryd, mae gennym ddigon o le i storio 69 o feiciau, ac mae capasiti pellach wedi'i gynllunio ar gyfer eleni. Yn ogystal, mae rheseli beiciau cyhoeddus ar gael i ymwelwyr eu defnyddio y tu allan i Dŷ Hywel. Rydym hefyd yn darparu cawodydd, loceri a chyfleusterau sychu dillad i feicwyr eu defnyddio.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank you very much for that response, David. This morning, as usual, I got off the train at Cardiff station, got onto my bike, cycled up to Cathays Park for a meeting and cycled back through the park, through the frost, all the way here, my scarf flying behind me, on my sit-up-and-beg bike—all the way here. It was great, when I arrived, to find that all of the bikes were there—this time of year, with all of the frost and everything else, it is packed out down there in storage, which is a great testament to the success of what we're trying to do to promote cycling and active travel. But it is packed to the gunnels. So, could you give me some more details on those proposals you mentioned to actually expand the capacity, and just make clear that, in expanding capacity, it is the indoor capacity of safe storage that we want, for security, but also so that our saddles, our bikes and our gear aren't soaking wet when we come out in the evening?
Diolch i chi am yr ymateb hwnnw, David. Y bore yma, fel arfer, deuthum oddi ar y trên yng ngorsaf Caerdydd, mynd ar fy meic, beicio i gyfarfod ym Mharc Cathays a beicio'n ôl drwy'r parc, drwy'r rhew, yr holl ffordd yma, gyda fy sgarff yn hedfan y tu ôl i mi, ar fy meic llyw uchel—yr holl ffordd yma. Pan gyrhaeddais, roedd yn wych gweld yr holl feiciau yno—yr adeg hon o'r flwyddyn, gyda'r holl rew a phopeth arall, mae'r cyfleuster storio yn llawn dop, sy'n arwydd o lwyddiant yr hyn rydym yn ceisio ei wneud i hybu beicio a theithio llesol. Ond mae'n llawn dop. Felly, a allwch roi mwy o fanylion i mi ynglŷn â'r argymhellion a grybwyllwyd gennych i ehangu'r capasiti, a hoffwn wneud yn glir mai capasiti dan do a storio diogel rydym yn ei olygu wrth ehangu capasiti, er diogelwch, ond hefyd fel nad yw ein seti, ein beiciau a'n heiddo yn wlyb domen pan fyddwn yn gadael gyda'r nos?
We are, of course, keen to expand the use of bicycle transport for work. In keeping with this, we are planning, as I said, to introduce extra car parking spaces this year—[Interruption.] I'm sorry—
Wrth gwrs, rydym yn awyddus i ehangu'r defnydd o feiciau ar gyfer y gwaith. Yn unol â hyn, fel y dywedais, rydym yn bwriadu cyflwyno lleoedd parcio ceir ychwanegol eleni—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf—
Carry on, David.
Parhewch, David.
Of course, it will require a much more expansive approach to cycle provision. In order to do that, we will be, obviously, looking at the possibility of taking out car parking spaces at some time in the future. Obviously, we're hoping that that won't impact on those people using cars because, hopefully, they will be using bikes and therefore, obviously, the necessity for those car parking spaces will be reduced.
Wrth gwrs, bydd yn galw am ymagwedd lawer ehangach tuag at y ddarpariaeth feicio. Er mwyn gwneud hynny wrth gwrs, byddwn yn ystyried y posibilrwydd o gael gwared ar leoedd parcio ceir ar ryw adeg yn y dyfodol. Yn amlwg, rydym yn gobeithio na fydd hynny'n effeithio ar y bobl sy'n defnyddio ceir oherwydd gobeithio y byddant yn defnyddio beiciau ac felly, yn amlwg, bydd llai o alw am y lleoedd parcio ceir.
Question 2, again to be answered by Commissioner David Rowlands—Jenny Rathbone.
Cwestiwn 2, i'w ateb gan y Comisiynydd David Rowlands eto—Jenny Rathbone.
2. Sut y mae lefel y gwastraff bwyd a gynhyrchwyd ar ystâd y Cynulliad yn ystod y chwarter diwethaf yn cymharu â'r un cyfnod yn y flwyddyn flaenorol? OAQ53293
2. Thank you very much. How does the level of food waste generated on the Assembly's estate in the last quarter compare with the same period in the previous year? OAQ53293
Yes. The level of food waste generated on the Assembly estate increased slightly from 4.23 tonnes at the end of 2017 to 4.59 tonnes at the end of 2018. Obviously, in operating a catering service, food waste will never be totally eliminated, however our contractor Charlton House is very proactive and has introduced a range of initiatives, including menu planning around weekly demand, batch cooking and condensing food counters towards the end of service times. In addition, we should point out that all our food waste goes for composting and waste cooking oil is converted to biodiesel.
Ie. Mae lefel y gwastraff bwyd a gynhyrchwyd ar ystâd y Cynulliad wedi cynyddu rhywfaint o 4.23 tunnell ar ddiwedd 2017 i 4.59 tunnell ar ddiwedd 2018. Yn amlwg, wrth gynnal gwasanaeth arlwyo, ni fydd modd dileu gwastraff bwyd yn llwyr, ond mae ein contractwr Charlton House yn rhagweithiol iawn ac mae wedi cyflwyno amrywiaeth o fentrau, gan gynnwys cynllunio'r fwydlen yn ôl galw wythnosol, swp-goginio a chrynhoi cownteri bwyd tuag at ddiwedd cyfnodau gwasanaeth. Yn ogystal, dylem nodi bod ein holl wastraff bwyd yn cael ei gompostio ac mae olew coginio sy'n wastraff yn cael ei drawsnewid yn fiodiesel.
Thank you for that interesting answer. I would agree with you that Charlton House tries very hard and it isn't just down to the caterer to reduce the food waste. But as Lesley Griffiths, some 18 months ago, suggested that we should be halving food waste by 2025, it's obviously really important that we in the Assembly are showing the way and not just suggesting that other people do that. Clearly, in a country where many, many people do not have enough food to feed themselves, food waste is an offence, really. But I appreciate that when you're in the hospitality industry, it can be very difficult to control food waste because people order food that people don't turn up to eat. However, I do think that we need to all focus on this and that when we're organising or hosting events we ensure that whoever's paying for that food is thinking very clearly about exactly what they're going to need and the numbers they're going to need it for, but also if we could institute some form of disbursement of surplus food to those who are in need of food, and there are many of them, unfortunately, in our capital city. So, it'd be great if we could have some further conversations on how we might be able to do that in order to reduce, rather than increase, the amount of food waste we're generating.
Diolch i chi am yr ateb diddorol hwnnw. Buaswn yn cytuno â chi bod Charlton House yn ymdrechu'n galed iawn, ac nid cyfrifoldeb arlwywyr yn unig yw lleihau gwastraff bwyd. Ond tua 18 mis yn ôl, awgrymodd Lesley Griffiths y dylem fod yn haneru gwastraff bwyd erbyn 2025, ac mae'n amlwg yn wirioneddol bwysig ein bod ni yn y Cynulliad yn dangos y ffordd yn hytrach na dim ond awgrymu y dylai pobl eraill wneud hynny. Yn amlwg, mewn gwlad lle nad oes gan lawer iawn o bobl ddigon o fwyd i fwydo eu hunain, mae gwastraff bwyd yn drosedd mewn gwirionedd. Ond rwy'n sylweddoli, yn y diwydiant lletygarwch, ei bod yn anodd iawn rheoli gwastraff bwyd am fod pobl yn archebu bwyd nad ydynt yn dod i'w fwyta. Fodd bynnag, credaf fod angen i ni i gyd ganolbwyntio ar hyn, a sicrhau, pan fyddwn yn trefnu neu'n cynnal digwyddiadau, fod pwy bynnag sy'n talu am y bwyd yn meddwl yn ofalus iawn beth fydd ei angen arnynt ac ar gyfer faint o bobl, ond hefyd byddai'n wych pe gallem sefydlu rhyw ffordd o ddosbarthu bwyd sydd dros ben i rai sydd angen bwyd, ac mae llawer ohonynt, yn anffodus, yn ein prifddinas. Felly, byddai'n wych pe gallem gael sgyrsiau pellach ynglŷn â sut y gallem wneud hynny er mwyn lleihau, yn hytrach na chynyddu, y gwastraff bwyd a gynhyrchwn.
Well, the Assembly Member for Cardiff North is absolutely right in saying that the source of food waste with hospitality menus—although it's calculated on a per head basis, consumption of the food provided is strictly down to those attending, of course. So, there is very little Charlton House can do to reuse any of the leftover food items. Stricter hygiene rules mean most items cannot be recycled. Obviously, where items such as packeted biscuits are in place, they will use those and recycle them. But I think you're absolutely right, it's a tragedy to see good food wasted when there are people who desperately need that food.
Wel, mae'r Aelod Cynulliad dros Ogledd Caerdydd yn hollol gywir pan ddywed fod llawer o fwyd ar fwydlenni lletygarwch yn cael ei wastraffu—er ei fod yn cael ei gyfrifo fesul y pen, mae'r bwyd sy'n cael ei fwyta yn ddibynnol ar y rhai sy'n mynychu, wrth gwrs. Felly, nid oes llawer iawn y gall Charlton House ei wneud i ailddefnyddio unrhyw fwyd dros ben. Mae rheolau hylendid llymach yn golygu na ellir ailgylchu'r rhan fwyaf o eitemau. Yn amlwg, gydag eitemau fel bisgedi wedi'u pecynnu, byddant yn defnyddio'r rheini ac yn eu hailgylchu. Ond credaf eich bod yn hollol gywir, mae'n drychinebus gweld bwyd da yn cael ei wastraffu pan fo cymaint o bobl angen y bwyd hwnnw'n enbyd.
Thank you. Question 3 to the Commission is to be answered by the Llywydd. Helen Mary Jones.
Diolch. Bydd Cwestiwn 3 i'r Comisiwn yn cael ei ateb gan y Llywydd. Helen Mary Jones.
3. A wnaiff y Comisiwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf am Senedd Ieuenctid Cymru yn dilyn y cyfarfodydd rhanbarthol cyntaf? OAQ53315
3. Diolch, Dirprwy Llywydd. Will the Commission provide an update on the Welsh Youth Parliament following the first regional meetings? OAQ53315
Cyfarfu Aelodau Senedd Ieuenctid Cymru yn eu rhanbarthau am y tro cyntaf ar 19 a 26 Ionawr. Roedd yn gyfle iddynt ddod i adnabod ei gilydd, trafod blaenoriaethau a chyfarfod â rhai o Aelodau’r Cynulliad a’r staff am y tro cyntaf. Gwnaethant hefyd gymryd rhan mewn hyfforddiant, a thrafod y cyfarfod cyntaf, sef y penwythnos preswyl, sydd i’w gynnal yn y lle yma rhwng 22 a 24 Chwefror.
Members of the Welsh Youth Parliament met in their regions for the first time on 19 and 26 January. It provided an opportunity for them to get to know each other, consider priorities and meet with some Assembly Members and staff members for the first time. They also took part in training and discussed the residential weekend, due to take place here on the weekend of 22 to 24 February.
Thank you, Llywydd. I'm sure that all Members here will be really pleased to hear of what is incredibly positive progress. I was fortunate to meet the Youth Parliament Members from Mid and West Wales in Carmarthen and was very impressed by some very committed and engaging young people. I was also very struck by the support arrangements that were there in place to support those young people who will find it more difficult to participate. Among the young people I met were representatives of young carers and of the Gypsy/Traveller community, and it felt to me as if those arrangements were working very well. Will the Commission keep those arrangements under review to ensure that those young people who may not find it as easy to participate continue to get the support through the process?
Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yma yn falch iawn o glywed bod cynnydd eithriadol o gadarnhaol wedi bod. Roeddwn yn ffodus i gwrdd ag Aelodau'r Senedd Ieuenctid o Ganolbarth a Gorllewin Cymru yng Nghaerfyrddin ac roeddwn yn llawn edmygedd o'r bobl ifanc ymrwymedig a diddorol yno. Roeddwn hefyd yn llawn edmygedd o'r trefniadau cymorth a oedd ar waith i gefnogi'r bobl ifanc a fydd yn ei chael hi'n fwy anodd i gymryd rhan. Ymhlith y bobl ifanc y cyfarfûm â hwy roedd cynrychiolwyr gofalwyr ifanc a chynrychiolwyr o'r gymuned Sipsiwn a Theithwyr, a theimlwn fod y trefniadau hynny'n gweithio'n dda iawn. A wnaiff y Comisiwn barhau i adolygu'r trefniadau hynny er mwyn sicrhau bod y bobl ifanc sydd, o bosibl, yn ei chael yn fwy anodd i gymryd rhan yn parhau i gael cymorth drwy'r broses?
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna ac iddi hi a nifer o Aelodau eraill yn y Siambr yma sydd wedi cymryd amser i gwrdd ag Aelodau'r Senedd Ieuenctid yn y cyfarfodydd rhanbarthol. Dwi wedi gweld ffotograffau o nifer ohonoch chi mewn amrywiol gyfarfodydd dros y ddau benwythnos olaf yma. Diolch hefyd am ganmol yr hyn rŷm ni yn ceisio gwneud ar hyn o bryd i sicrhau bod pob un o'r Aelodau, y 60 ohonyn nhw, sydd yn gyfartal yn eu rôl nhw fel Aelodau o'r Senedd Ieuenctid, sydd yn dod o gefndiroedd â heriau gwahanol—mae’n bwysig ein bod ni fel Comisiwn y Cynulliad ac fel y Cynulliad yma yn rhoi'r gefnogaeth sydd ei hangen ar bob un ohonyn nhw i ymgymryd â'u gwaith newydd. Mae yna gyffro yn eu plith nhw i ymwneud ac i gymryd rhan yn y Senedd Ieuenctid, ac mae'n rhaid i ni sicrhau bod gyda nhw'r gefnogaeth briodol i wneud hynny, ac i gadw hynny dan sylw ac o dan adolygiad wrth i'r Senedd Ieuenctid fynd drwy ei dwy flynedd gyntaf ac wrth i'r bobl ifanc yma gymryd rhan yn eu democratiaeth nhw ar ran eu cyd-bobl ifanc yng Nghymru.
May I thank the Member for that question and, along with a number of other Members from this Siambr, who have taken time to meet the Youth Parliament Members in the various regional meetings. I’ve seen photos of many of you in various meetings over these past two weekends. May I also thank you for praising what we’re trying to do to ensure that each one of the 60 Members, who are equal in their role as Members of the Youth Parliament, who come from diverse backgrounds with different challenges—it’s important that we as the Assembly Commission and as the Assembly give each one of them the support they need to be able to undertake their new roles? There is a great deal of excitement among them to participate in the Youth Parliament and we must ensure that they have the appropriate support to do so, and to keep that under review as the Youth Parliament evolves during its first two years and as these young people participate in their democracy on behalf of their fellow young people in Wales.
4. Sut y bydd Comisiwn y Cynulliad yn ariannu unrhyw gostau ychwanegol a fydd yn gysylltiedig â'r posibilrwydd o newid enw Cynulliad Cenedlaethol Cymru? OAQ53318
4. How will the Assembly Commission fund any additional costs associated with the potential name change of the National Assembly for Wales? OAQ53318
The regulatory impact assessment that will accompany the Bill to be introduced in the near future will assess its potential costs, both for the Assembly itself and other persons and organisations affected. Costs to the Assembly Commission identified in the regulatory impact assessment will be absorbed within existing budgets and capacity.
Bydd yr asesiad effaith rheoleiddiol a ddaw gyda'r Bil sydd i'w gyflwyno yn y dyfodol agos yn asesu ei gostau posibl i'r Cynulliad ei hun ac i'r unigolion a'r sefydliadau eraill yr effeithir arnynt. Bydd y costau i Gomisiwn y Cynulliad a nodir yn yr asesiad effaith rheoleiddiol yn cael eu cynnwys o fewn cyllidebau sy'n bodoli eisoes a'r capasiti presennol.
Thank you, Llywydd. As you'll be aware, during the Commission consultation there was a majority agreement that the Assembly should change its name. However, the consultation also disclosed the fact that there is concern about the cost of the changes, and you yourself, Llywydd, addressed us on 13 June 2017 by advising that, and I quote,
'The Commission…will plan the change so as to minimise the cost. We intend, in time, to change just the Assembly’s name, avoiding the need for any wholescale rebrand or a change to the logo.'
Now, I know there's some ambiguity at the moment as to what name or names we're going to be known as, so my question is: how much has already been spent on the transformation process to date, and could you clarify the ambiguity that remains about the projections of costings, and how will this impact on us as Assembly Members and, indeed, the rebranding of our own offices?
Diolch i chi, Lywydd. Fel y byddwch yn gwybod, yn ystod ymgynghoriad y Comisiwn, cafwyd cytundeb mwyafrifol y dylai'r Cynulliad newid ei enw. Fodd bynnag, datgelodd yr ymgynghoriad fod pryder ynghylch cost y newidiadau, ac mewn anerchiad ar 13 Mehefin 2017, fe ddywedoch chi eich hun, Lywydd, y bydd y Comisiwn, ac rwy'n dyfynnu,
'yn cynllunio'r newid fel y gellir lleihau'r gost. Rydym yn bwriadu, ymhen amser, newid enw'r Cynulliad yn unig, gan osgoi'r angen i gael unrhyw ail-frandio ar raddfa fawr neu i newid y logo.'
Nawr, gwn fod rhywfaint o amwysedd ar hyn o bryd ynghylch yr enw neu'r enwau a roddir i ni, felly fy nghwestiwn yw: faint sydd eisoes wedi'i wario ar y broses drawsnewid hyd yn hyn, ac a allech egluro'r amwysedd sy'n parhau mewn perthynas â'r amcanestyniadau o gostau, a sut y bydd hyn yn effeithio arnom ni fel Aelodau Cynulliad ac yn wir, ar ail-frandio ein swyddfeydd?
As you are aware, I'm about to introduce the Welsh Parliament and Elections (Wales) Bill as the Member in charge of that Bill. That will be introduced within the next few weeks. That will be accompanied by a regulatory impact assessment and explanatory memorandum, which will go into quite substantial detail on many of the issues you've addressed in your question. I can confirm, as I've said previously, that we are not undertaking a wholesale rebranding of this Assembly; we are undertaking to implement in legislation a name change to reflect our role as a national Parliament, in accordance with the mandate given by an Assembly decision in July of 2016, and that will be done at the most minimal of cost, outlined, as I've said, in the regulatory impact assessment that will be published when the Bill is introduced.
Fel y gwyddoch, rwyf ar fin cyflwyno Bil Senedd Cymru ac Etholiadau (Cymru) fel yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil hwnnw. Bydd hwnnw'n cael ei gyflwyno o fewn yr ychydig wythnosau nesaf. Bydd asesiad effaith rheoleiddiol a memorandwm esboniadol yn dod gyda'r Bil, a byddant yn manylu'n eithaf sylweddol ar lawer o'r materion rydych wedi tynnu sylw atynt yn eich cwestiwn. Gallaf gadarnhau, fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, nad ydym yn bwriadu ail-frandio'r Cynulliad yn ei gyfanrwydd; rydym yn bwriadu rhoi deddfwriaeth ar waith i newid yr enw er mwyn adlewyrchu ein rôl fel Senedd genedlaethol, yn unol â'r mandad a roddwyd gan benderfyniad Cynulliad ym mis Gorffennaf 2016, ac fel y dywedais, bydd hynny'n cael ei wneud am y pris rhataf fel yr amlinellwyd yn yr asesiad effaith rheoleiddiol a gaiff ei gyhoeddi pan gyflwynir y Bil.
Diolch, Llywydd.
Thank you, Llywydd.
Item 4 is topical questions and I have two this week, and the first one is from Bethan Sayed.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol ac mae gennyf ddau yr wythnos hon, a daw'r cyntaf gan Bethan Sayed.
1. A wnaiff y Gweinidog ymateb i adolygiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i ymdriniaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg â honiadau a wnaeth cleifion ag anawsterau dysgu ynghylch ymosodiadau rhyw yn erbyn gweithiwr gofal? 272
1. Will the Minister respond to the Healthcare Inspectorate Wales review into Abertawe Bro Morgannwg University Health board’s handling of sex assault claims from patients with learning difficulties against a care worker? 272
Thank you for the question. I commissioned an independent review of the health board's handling of concerns raised about Kris Wade. Healthcare Inspectorate Wales published that report yesterday. I now expect the health board to take urgent action to address the findings and recommendations. We will implement measures in response as quickly as possible across Wales.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rwyf wedi comisiynu adolygiad annibynnol o'r modd y mae'r bwrdd iechyd wedi ymdrin â'r pryderon a godwyd ynghylch Kris Wade. Cyhoeddodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yr adroddiad hwnnw ddoe. Rwy'n disgwyl yn awr i'r bwrdd iechyd gymryd camau brys i fynd i'r afael â'r canfyddiadau a'r argymhellion. Byddwn yn gweithredu mesurau mewn ymateb i hynny ledled Cymru cyn gynted â phosibl.
Thank you for that reply. This report is, of course, the third one if we include the desktop review into safeguarding at the health board, and the report shows there is still a lack of clarity on how some recommendations, which stretch back before this particular scandal, have or will be put in place. When we discuss this report, I think we should all remember what it's about—sexual assault against very vulnerable women in a care setting where they thought that they were safe. The women did not feel that they were believed, and do you agree, Minister, that this is totally unacceptable? If the #MeToo movement is to have impact, public authorities must listen to all women, be they vulnerable or not, but, more importantly, believe them too.
There are parts of the report that are deeply problematic. There is criticism of governance at the health board. It says that board members were aware of allegations individually, but nothing formal was done until far too late. Disconnect between the board and operational services has been apparent since the 2014 'Trusted to Care' report. What are you going to do differently, Minister, now in relation to governance, so we don't have to have another report in a few years' time and the same press-ready, recycled responses from you? Will you look to explore the possibility of special measures to oversee the implementation of recommendations, particularly in this report? And will you personally instigate a review of governance in ABMU and an urgent change of leadership at the board level?
Finally, I'd like to ask, as I did yesterday, to seek assurances of the independence of Healthcare Inspectorate Wales. And I say this again because I think it's vitally important. The press were given a briefing at 9 o'clock in the morning and I was only afforded the same report at 6 o'clock that evening, under the alleged proposition that they had to keep that private for families. If it was so private, why were the press afforded that briefing before elected politicians in this place? I only got the report because I proactively asked—no other AM got that report—and an MP that has taken an interest in this area also. Just for the sake of clarity, we need assurances that HIW is entirely independent, because if they are, why did they treat the press differently to elected politicians in this place?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Dyma'r trydydd adroddiad, wrth gwrs, os ydym yn cynnwys yr adolygiad bwrdd gwaith o ddiogelu yn y bwrdd iechyd, ac mae'r adroddiad yn dangos bod yna ddiffyg eglurder o hyd o ran sut y mae rhai argymhellion, sy'n mynd yn ôl cyn y sgandal benodol hon, wedi cael eu rhoi ar waith neu sut y byddant yn cael eu rhoi ar waith. Pan fyddwn yn trafod yr adroddiad hwn, rwy'n credu y dylai pawb ohonom gofio am beth y mae'n sôn—ymosodiadau rhywiol yn erbyn menywod agored iawn i niwed mewn lleoliad gofal lle'r oeddent yn credu eu bod yn ddiogel. Teimlai'r menywod nad oedd neb yn eu credu, ac onid ydych yn cytuno, Weinidog, fod hyn yn gwbl annerbyniol? Os yw mudiad #MeToo am gael effaith, mae'n rhaid i awdurdodau cyhoeddus wrando ar bob menyw, agored i niwed neu beidio, ond yn fwy pwysig, rhaid iddynt eu credu hefyd.
Mae yna rannau o'r adroddiad sy'n hynod broblemus. Beirniadir y dull o lywodraethu o fewn y bwrdd iechyd. Mae'n dweud bod aelodau'r bwrdd yn ymwybodol o'r honiadau unigol, ond ni wnaethpwyd dim yn ffurfiol hyd nes ei bod yn llawer rhy hwyr. Mae diffyg cysylltiad rhwng y bwrdd a gwasanaethau gweithredol wedi bod yn amlwg ers adroddiad 'Ymddiried mewn Gofal' 2014. Beth y bwriadwch ei wneud yn wahanol, Weinidog, mewn perthynas â llywodraethu, fel nad oes rhaid i ni gael adroddiad arall ymhen ychydig flynyddoedd a'r un hen ymatebion wedi'u hailgylchu, parod ar gyfer y wasg gennych chi? A wnewch chi ymchwilio i'r posibilrwydd o fesurau arbennig i oruchwylio'r gwaith o weithredu argymhellion, yn enwedig yn yr adroddiad hwn? Ac a wnewch chi'n bersonol gynnal adolygiad o lywodraethu ym mwrdd iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a mynd ati ar frys i newid arweinyddiaeth ar lefel y bwrdd?
Yn olaf, fel y gwneuthum ddoe, hoffwn geisio sicrwydd ynglŷn ag annibyniaeth Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. A dywedaf hyn eto oherwydd credaf ei fod yn hanfodol bwysig. Cafodd y wasg eu briffio am 9 o'r gloch y bore ac ni chefais yr un adroddiad tan 6 o'r gloch y noson honno, gyda'r honiad fod yn rhaid iddynt gadw'r mater yn breifat er mwyn y teuluoedd. Os oedd yn fater mor breifat, pam y cafodd y wasg eu briffio cyn y gwleidyddion etholedig yn y lle hwn? Yr unig reswm y cefais yr adroddiad oedd oherwydd fy mod wedi gofyn amdano—ni chafodd unrhyw AC arall yr adroddiad hwnnw—ynghyd ag AS sydd wedi dangos diddordeb yn y maes hwn hefyd. Er eglurder, rydym angen sicrwydd bod AGIC yn gwbl annibynnol, oherwydd os ydynt, pam y gwnaethant drin y wasg mewn ffordd wahanol i wleidyddion etholedig yn y lle hwn?
Thank you for the series of questions. I'll start with your final series of questions about HIW and their independence. Yes, they are operating independently. They made choices about who to see and how to conduct the investigation. I think they saw about 40 different people, current and past staff members, as well as the families of the three women, together with the family of Christine James, who, as we know, was murdered by Kris Wade.
The report was made available to the women who had complained, their families or their representatives, a week before publication of the report. As well, HIW met with the women a week before the report. The report was then made available to them on 28 January. And, on the twenty-eighth, HIW held a technical briefing for the press and they also provided you with a copy of the report. Publication of the report is a matter for HIW, and not a matter where there was any kind of interference from the Welsh Government. There is no question that the conclusions of the inquiry and the process to reach those conclusions was anything other than independent.
I want to return to the point that we are talking about—three vulnerable women who were let down. And I am deeply sorry that those three women were let down not just by an individual within the health service, but actually how the whole service then reacted to the complaint, and in particular the reaction after the first complaint, where it's acknowledged that it was not promptly recognised as a safeguarding issue and dealt with as such. The second and third were. As we know, the police and the Crown Prosecution Service decided not to proceed with a prosecution. Now, that is outside the remit of both the health board and indeed the Welsh Government. But I do agree, you start by believing the complainant—that has to be your starting point. Otherwise, we know that we will not encourage people to raise complaints as they should do, and then to handle sensitively the complaints when they're investigated.
On to the, I think, two further points that you raised—in terms of an action plan and what will now happen, within a matter of weeks, the health board will need to submit an action plan to Healthcare Inspectorate Wales. They won't submit that plan to the Government, it will go Healthcare Inspectorate Wales, and they will determine whether that action plan is adequate. And no doubt, Healthcare Inspectorate Wales will return to see what progress, including the pace and consistency of progress, that the health board makes against dealing with those recommendations. There are three recommendations for the Government that I've already committed to taking forward.
In terms of your call for special measures and a change in leadership at the health board, of course, the chief executive is new and was not in place at the time of the desktop review, nor, indeed, when the incidents took place, and, indeed, in terms of the board themselves, there is no suggestion from Healthcare Inspectorate Wales that there should be changes at board level. And I do remind the Member and others who are here or watching that placing a health board or a trust in special measures takes place following advice given by both the chief executive of NHS Wales, the Wales Audit Office, and, indeed, Healthcare Inspectorate Wales. Should that have been a matter that Healthcare Inspectorate Wales thought was appropriate, then they would have said so and there would have been the opportunity to convene an extraordinary meeting under the escalation status.
So, these are matters where I'm advised by people who are properly independent, and that is a safeguard for people in Wales that we're not either placing within special measures or out of special measures healthcare organisations simply to suit a politician within Government or outside, and that is absolutely the right thing to do. But I'm determined that the health service will deal with the recommendations in this independent review and will do so seriously and promptly.
Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Rwyf am ddechrau gyda'ch cyfres olaf o gwestiynau ynghylch AGIC a'u hannibyniaeth. Ydynt, maent yn gweithredu'n annibynnol. Gwnaethant benderfyniadau ynghylch pwy i'w gweld a sut i gynnal yr ymchwiliad. Credaf eu bod wedi gweld tua 40 o wahanol bobl, aelodau staff presennol ac aelodau staff o'r gorffennol, yn ogystal â theuluoedd y tair menyw, ynghyd â theulu Christine James, a gafodd ei llofruddio gan Kris Wade fel y gwyddom.
Cafodd yr adroddiad ei ryddhau i'r menywod a oedd wedi cwyno, eu teuluoedd neu eu cynrychiolwyr, wythnos cyn cyhoeddi'r adroddiad. Yn ogystal, cyfarfu AGIC â'r menywod wythnos cyn yr adroddiad. Yna rhyddhawyd yr adroddiad iddynt ar 28 Ionawr. Ac, ar 28 Ionawr, cynhaliodd AGIC sesiwn friffio dechnegol ar gyfer y wasg, a darparu copi o'r adroddiad i chi. Mater i AGIC yw cyhoeddi'r adroddiad, ac nid mater lle cafwyd unrhyw fath o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru. Nid oes unrhyw amheuaeth nad oedd casgliadau'r ymchwiliad a'r broses i gyrraedd y casgliadau hynny yn gwbl annibynnol.
Rwyf am ddychwelyd at y pwynt rydym yn sôn amdano—tair o fenywod agored i niwed y gwnaed cam mawr â hwy. Ac mae'n ddrwg iawn gennyf fod y tair ohonynt wedi cael cam, nid yn unig gan unigolyn o fewn y gwasanaeth iechyd, ond gan y ffordd y gwnaeth y gwasanaeth cyfan ymateb i'r gŵyn wedyn, ac yn arbennig yr ymateb wedi'r gŵyn gyntaf, lle cydnabyddir na chafodd y mater ei adnabod fel mater diogelu ar unwaith a'i drin yn unol â hynny. Fe gafodd yr ail a'r drydedd gŵyn eu trin felly. Fel y gwyddom, penderfynodd yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron beidio â bwrw ymlaen ag erlyniad. Nawr, mae hynny y tu allan i gylch gwaith y bwrdd iechyd a Llywodraeth Cymru yn wir. Ond rwy'n cytuno, rydych yn dechrau drwy gredu'r sawl sy'n gwneud y gŵyn—mae'n rhaid i hwnnw fod yn fan cychwyn i chi. Fel arall, gwyddom na fyddwn yn annog pobl i wneud cwynion fel y dylent, ac yna ymdrin â'r cwynion mewn modd sensitif pan fyddant yn cael eu hymchwilio.
Af ymlaen, rwy'n credu, at y ddau bwynt arall a godwyd gennych—o ran cynllun gweithredu a beth fydd yn digwydd nesaf, o fewn ychydig wythnosau, bydd angen i'r bwrdd iechyd gyflwyno cynllun gweithredu i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ni fyddant yn cyflwyno'r cynllun hwnnw i'r Llywodraeth, bydd yn mynd i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, a fydd yn penderfynu a yw'r cynllun gweithredu hwnnw'n ddigonol. A diau y bydd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn dychwelyd i weld pa gynnydd, gan gynnwys cyflymder a chysondeb y cynnydd, y mae'r bwrdd iechyd yn ei wneud mewn perthynas ag ymdrin â'r argymhellion hynny. Rwyf eisoes wedi ymrwymo i fwrw ymlaen â thri argymhelliad ar gyfer y Llywodraeth.
O ran eich galwad am fesurau arbennig a newid arweinyddiaeth yn y bwrdd iechyd, wrth gwrs, mae'r prif weithredwr yn newydd ac nid oedd yn ei swydd pan gynhaliwyd yr adolygiad bwrdd gwaith, nac yn wir pan ddigwyddodd y digwyddiadau, ac o ran y bwrdd ei hun, nid oes unrhyw awgrym gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru y dylid gwneud newidiadau ar lefel y bwrdd. A hoffwn atgoffa'r Aelod ac eraill sydd yma neu'n gwylio bod gwneud bwrdd iechyd neu ymddiriedolaeth yn destun mesurau arbennig yn rhywbeth sy'n digwydd yn dilyn cyngor gan brif weithredwr GIG Cymru, Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn wir. Pe bai Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi ystyried hynny'n briodol, byddent wedi dweud hynny a byddai cyfle wedi bod i gynnal cyfarfod arbennig o dan y statws uwchgyfeirio.
Felly, rwy'n derbyn cyngor ar y materion hyn gan bobl sy'n gwbl annibynnol, ac mae hynny'n rhoi sicrwydd i bobl Cymru nad ydym yn gwneud sefydliadau gofal iechyd yn destun mesurau arbennig neu'n eu tynnu allan o fesurau arbennig er mwyn bodloni gwleidydd yn y Llywodraeth neu tu allan, a dyna'n bendant yw'r peth cywir i'w wneud. Ond rwy'n benderfynol y bydd y gwasanaeth iechyd yn ymdrin â'r argymhellion yn yr adolygiad annibynnol hwn ac y bydd yn gwneud hynny o ddifrif ac yn fuan.
This is a situation of utmost gravity and the fundamental issue is: why are issues relating to the care of people with learning disability persistently ignored? That's the fundamental issue here, because the AMBU board knew of both the allegations against Kris Wade and the problems in the learning disability directorate itself, but failed to act. The Crown Prosecution Service failed to take the women's allegations seriously, despite police going back to ask them to reconsider. The police wanted to pursue the situation; the CPS failed to take any action. The view from the service is that the Welsh Government always kicked the attempts to develop effective liaison between learning disability services and the criminal justice system into the long grass. I'm not going to have the political debate about what's devolved and what's not devolved now, but, surely, with matters of such potential gravity, you need to be able to work together as opposed to just ignoring the situation, because, over the years, there are myriad reports on the additional morbidity and mortality of people with learning disability in general hospitals. They're not being listened to either there. And I know about the multi-agency learning disability advisory group, but that is exactly what it says on the tin—it's an advisory group only. There's no change in outcomes for people with learning disability. This case highlights a situation of utmost gravity. So, also, can I ask: why didn't senior health board executives think or feel that the allegations in the Kris Wade case were serious? Why did Welsh Government agree to an internal desktop review back in October 2017? If there was no case to answer, why have a review? If it was serious, have a proper review, not just an internal desktop review. And, finally, is Welsh Government proud of the treatment of the medical whistleblower in this case?
Mae hon yn sefyllfa ddifrifol iawn a'r cwestiwn sylfaenol yw: pam fod materion sy'n ymwneud â gofal pobl ag anabledd dysgu yn cael eu hanwybyddu yn gyson? Dyna'r mater sylfaenol yma, oherwydd roedd bwrdd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn gwybod am yr honiadau a wnaed yn erbyn Kris Wade a'r problemau yn y gyfarwyddiaeth anabledd dysgu ei hun, ond ni lwyddasant i weithredu. Methodd Gwasanaeth Erlyn y Goron â chymryd honiadau'r menywod o ddifrif, er gwaethaf y ffaith bod yr heddlu wedi gofyn iddynt ailystyried. Roedd yr heddlu eisiau mynd ar drywydd yr achos; methodd Gwasanaeth Erlyn y Goron roi unrhyw gamau ar waith. Barn y gwasanaeth yw bod Llywodraeth Cymru bob amser wedi gwthio'r ymdrechion i ddatblygu cyswllt effeithiol rhwng y gwasanaethau anabledd dysgu a'r system cyfiawnder troseddol i'r naill ochr. Nid wyf am gael dadl wleidyddol ynghylch yr hyn sydd wedi'i ddatganoli a'r hyn nad yw wedi'i ddatganoli yn awr, ond yn sicr, gyda materion mor ddifrifol, mae angen i chi allu gweithio gyda'ch gilydd yn hytrach nag anwybyddu'r sefyllfa, oherwydd dros y blynyddoedd, ceir amryw o adroddiadau ar afiachusrwydd a marwolaethau ychwanegol ymhlith pobl ag anabledd dysgu mewn ysbytai cyffredinol. Nid oes neb yn gwrando arnynt yno chwaith. A gwn am y grŵp cynghori amlasiantaeth ar anabledd dysgu, ond mae hwnnw'n gweithredu'n union fel y mae ei enw'n dweud—grŵp cynghori yn unig ydyw. Nid oes unrhyw newid yn y canlyniadau i bobl ag anabledd dysgu. Mae'r achos hwn yn tynnu sylw at sefyllfa ddifrifol iawn. Felly, hefyd, a gaf fi ofyn: pam nad oedd uwch-swyddogion gweithredol y bwrdd iechyd yn meddwl neu'n teimlo bod yr honiadau yn achos Kris Wade yn ddifrifol? Pam y cytunodd Llywodraeth Cymru i adolygiad bwrdd gwaith mewnol yn ôl ym mis Hydref 2017? Os nad oedd achos i'w ateb, pam cynnal adolygiad? Os oedd yn ddifrifol, dylid bod wedi cynnal adolygiad priodol, nid adolygiad bwrdd gwaith mewnol yn unig. Ac yn olaf, a yw Llywodraeth Cymru yn falch o'r modd y mae'r chwythwr chwiban meddygol wedi cael ei drin yn yr achos hwn?
I agree with a fair amount of what Dai Lloyd has said about this being a matter of real seriousness and gravity. It is a serious issue. That is why I ordered the inquiry, with the report that we've published. And, if you look at the report, there's no hiding place in the report. It sets out a range of areas where there is a need for real improvement. It sets out a range of failings and disappointments about past conduct. And that is important to have an honest picture to improve upon. But, actually, in terms of learning disability, I recognise what Dai Lloyd says about differential mortality. That is not a cause for celebration, it is a cause for not just for concern, but for action. That is why the Government has, of its own volition, undertaken a review across Government in terms of learning disability services, which I, Rebecca Evans in a previous role, but also Huw Irranca-Davies in a previous role as well, have been actually part of undertaking and reviewing and taking forward, because we do recognise we need to do better. We recognise there are real challenges and a need for improvement. There's no lack of understanding or commitment from the Government to do better. If you want to see examples, there's real leadership from the chief nursing officer as well on this issue. She has made it a real priority within the last few years, because of the mounting evidence about differential outcomes and the failure to make appropriate progress.
For example, earlier this term, I met the family of Paul Ridd to look at what had happened with his care, where, again, he was let down, and the family then came back, after a period of time—we quite understand that they were angry and did not want to come back. They then decided they wanted to do something to make sure others did not go through the same experience. And that has actually been a really positive experience for this health board as well. The learning they have taken on board for matters on the ward—and, indeed, Melanie Thomas, one of the nurses they have dealt with, the learning disability co-ordinator, was actually recognised for her work on learning disability within the recent new year's honours list.
So, there is good practice within Wales. As ever, the challenge is how consistent is that and that the learning isn't simply kept in one part of our service. So, I do recognise that there have been failings. I want to be clear that the Welsh Government does not authorise a desktop review as the only response that should take place. The health board undertook a desktop review, and, following that, I was not satisfied that was the appropriate course of action, that the learning had actually been deep enough or, indeed, that they'd learnt all the lessons and asked all the right people. So, I ordered Healthcare Inspectorate Wales to undertake a review.
In terms of the treatment of the whistleblower, well, the challenge here is that Healthcare Inspectorate Wales went through that. I would always want whistleblowers to be believed, and I would want—. Again, you start off by believing the whistleblower and taking what they say seriously if you want the right culture to take place. I certainly do believe there's more learning to take place and it's been raised directly with me by the British Medical Association. I think we will be in a better place but, as ever, we will continue to learn from where we get things wrong as well as where we get things right. There is much that we should not be proud of here, but also I think what is most important is the commitment to do better in the future.
Cytunaf â rhywfaint o'r hyn y mae Dai Lloyd wedi'i ddweud am ddifrifoldeb gwirioneddol y mater hwn. Mae'n fater difrifol. Dyna pam y gelwais am yr ymchwiliad, gyda'r adroddiad a gyhoeddwyd gennym. Ac os edrychwch ar yr adroddiad, nid oes lle i guddio ynddo. Mae'n nodi amrywiaeth o feysydd lle mae angen gwneud gwelliannau go iawn. Mae'n nodi amrywiaeth o fethiannau a siomedigaethau ynglŷn ag ymddygiad yn y gorffennol. Ac mae hynny'n bwysig i gael darlun gonest er mwyn gwella arno. Ond o ran anabledd dysgu, rwy'n cydnabod yr hyn a ddywed Dai Lloyd ynghylch lefelau marwolaethau gwahaniaethol. Nid yw hynny'n achos dathlu, mae'n achos pryder ond mae'n achos dros weithredu hefyd. Dyna pam fod y Llywodraeth, o'i dewis ei hun, wedi cynnal adolygiad ar draws y Llywodraeth mewn perthynas â gwasanaethau anabledd dysgu, ac rwyf fi, Rebecca Evans mewn rôl flaenorol, a Huw Irranca-Davies mewn rôl flaenorol hefyd, wedi bod yn rhan o'r gwaith o gyflawni ac adolygu a datblygu, oherwydd rydym yn cydnabod bod angen i ni wneud yn well. Rydym yn cydnabod bod heriau gwirioneddol a bod angen gwella. Nid oes diffyg dealltwriaeth neu ymrwymiad gan y Llywodraeth i wneud yn well. Os ydych eisiau gweld enghreifftiau, mae'r prif swyddog nyrsio wedi dangos arweinyddiaeth go iawn ar y mater hwn hefyd. Mae hi wedi sicrhau ei fod yn flaenoriaeth go iawn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, oherwydd y dystiolaeth gynyddol am ganlyniadau gwahaniaethol a'r methiant i wneud cynnydd priodol.
Er enghraifft, yn gynharach y tymor hwn, cyfarfûm â theulu Paul Ridd i edrych ar yr hyn a ddigwyddodd gyda'i ofal, lle roedd wedi cael cam, unwaith eto, ac yna daeth y teulu yn ôl wedi cyfnod o amser—ac rydym yn deall eu bod yn ddig ac nad oeddent eisiau dod yn ôl. Yna, penderfynasant eu bod eisiau gwneud rhywbeth er mwyn sicrhau nad oedd pobl eraill yn gorfod dioddef yr un profiad. Ac mae hwnnw wedi bod yn brofiad cadarnhaol awn i'r bwrdd iechyd hwn hefyd. Maent wedi dysgu gwersi ar faterion ar y ward—ac yn wir, mae Melanie Thomas, un o'r nyrsys y maent wedi ymwneud â hi, y cydlynydd anabledd dysgu, wedi cael cydnabyddiaeth yn ddiweddar am ei gwaith ar anabledd dysgu yn rhestr anrhydeddau'r flwyddyn newydd.
Felly, mae yna arferion da yng Nghymru. Fel erioed, mae'r her yn ymwneud â pha mor gyson yw'r rheini ac nad yw'r dysgu'n cael ei gadw mewn un rhan o'n gwasanaeth yn unig. Felly, rwy'n cydnabod bod methiannau wedi bod. Hoffwn ei gwneud yn glir nad yw Llywodraeth Cymru yn awdurdodi adolygiad bwrdd gwaith fel yr unig ymateb a ddylai ddigwydd. Cynhaliodd y bwrdd iechyd adolygiad bwrdd gwaith, ac yn dilyn hwnnw, nid oeddwn yn fodlon mai dyna oedd y llwybr gweithredu priodol, nid oeddwn yn fodlon fod y dysgu wedi bod yn ddigon dwfn nac yn wir eu bod wedi dysgu'r gwersi i gyd ac wedi gofyn i'r bobl iawn i gyd. Felly, gelwais ar Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i gynnal adolygiad.
O ran triniaeth y chwythwr chwiban, wel, yr her yma yw bod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi mynd drwy hynny. Buaswn bob amser eisiau i bobl gredu chwythwyr chwiban, a hoffwn—. Unwaith eto, rydych yn dechrau drwy gredu'r chwythwr chwiban a chymryd yr hyn y maent yn ei ddweud o ddifrif os ydych am sicrhau'r diwylliant cywir. Yn sicr, credaf fod angen dysgu mwy ac mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi codi'r mater hwnnw'n uniongyrchol gyda mi. Credaf y byddwn mewn sefyllfa well, ond fel erioed, byddwn yn parhau i ddysgu o'n camgymeriadau yn ogystal â'r pethau rydym yn eu gwneud yn iawn. Mae llawer na ddylem fod yn falch ohono yma, ond credaf hefyd mai'r peth pwysicaf yw'r ymrwymiad i wneud yn well yn y dyfodol.
Thank you very much, Minister. The second topical question this afternoon is to the Minister for Economy and Transport. Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Mae'r ail gwestiwn amserol y prynhawn yma i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Rhun ap Iorwerth.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gamau gweithredu Llywodraeth Cymru yn dilyn penderfyniad REHAU Ltd. i ymgynghori ar ddyfodol ei ffatri yn Amlwch? 273
2. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's actions following REHAU Ltd.'s decision to consult on the future of its factory in Amlwch? 273
Diolch. My officials met with the company management on Monday, along with Anglesey council representatives and the local Member of Parliament, Albert Owen. The meeting was very constructive and all parties have now agreed to work together in an effort to retain employment at the site. We are also ready to provide support to the employees throughout the consultation period.
Diolch. Cyfarfu fy swyddogion â rheolwyr y cwmni ddydd Llun, ynghyd â chynrychiolwyr cyngor Ynys Môn a'r Aelod Seneddol lleol, Albert Owen. Roedd y cyfarfod yn adeiladol iawn ac mae pob plaid wedi cytuno bellach i weithio gyda'i gilydd mewn ymdrech i gadw gwaith ar y safle. Rydym hefyd yn barod i roi cymorth i'r gweithwyr drwy gydol y cyfnod ymgynghori.
Diolch yn fawr iawn am yr ymateb. Dwi innau wedi cyfarfod uwch swyddogion lleol ac ar lefel Brydeinig. Dwi yn ddiolchgar i swyddogion Llywodraeth Cymru a swyddogion Cyngor Sir Ynys Môn am fod wedi ymgysylltu'n fuan efo REHAU yn dilyn y cyhoeddiad. Mi oedd o'n gyhoeddiad a ddaeth o nunlle mewn difrif. Mae'n gwmni sydd wedi gweithredu yn Amlwch ers dros 40 mlynedd. Mae yna weithlu da, cynhyrchiol a theyrngar yna. Mae o'n gwmni sydd ddim mewn trafferthion. Ailstrwythuro ydy hyn ac, yn anffodus, mae Amlwch yn gorfod talu'r pris am hynny, oherwydd gostyngiad yn y galw am y cynnyrch penodol maen nhw'n ei wneud yno. Mae yna 104 yn gweithio yno, wrth gwrs, a all gogledd Ynys Môn ddim fforddio colli'r swyddi yna. Mae'n ardal sydd wedi dioddef ergyd ar ôl ergyd yn economaidd. Mi ddaeth cyhoeddiad Hitachi, wrth gwrs, am oedi cynllun Wylfa Newydd wythnos yn unig cyn cyhoeddiad REHAU. Mae rhagor o swyddi, rhyw 150, yn mynd i fynd o'r hen Wylfa ymhen rhyw flwyddyn wrth i'r broses ddadgomisiynu barhau.
Dwi wedi gofyn yn benodol yn yr wythnosau diwethaf i chi a'r Llywodraeth am gymorth datblygu economaidd o'r newydd i Fôn, a'r ardal yma yn benodol. Ond, o ran REHAU, pedwar cwestiwn. Allaf i ofyn am ragor o sicrwydd, yn ychwanegol at yr hyn ddywedsoch chi yn gychwynnol, y bydd y Llywodraeth yn darparu adnoddau digonol i allu gwneud cynnig sylweddol i'r cwmni am gymorth a allai eu perswadio i arallgyfeirio neu ddatblygu cynnyrch newydd yno o bosib? Allaf i gael rhagor o sicrwydd hefyd y bydd y Llywodraeth yn rhoi cefnogaeth i gadw pob un opsiwn ar y bwrdd ar gyfer parhad posib i'r gwaith, yn cynnwys edrych ar unrhyw opsiynau ar gyfer cefnogi management buy-outs ac yn y blaen? Ond, os ydy hi'n dod i'r gwaethaf, dwi'n gobeithio gallwn ni ddibynnu ar y Llywodraeth i fuddsoddi yn helaeth mewn cyfleon ailsgilio a chwilio am ailgyflogaeth i'r gweithwyr. Gaf i ofyn am sicrwydd am hynny? A hefyd mae'r gweithwyr yn bryderus am y math o becynnau diswyddo gallan nhw gael eu cynnig, os ydy hi'n dod i hynny. Gaf i sicrwydd gan y Llywodraeth y bydd pob cyngor a chymorth yn cael eu cyfeirio atyn nhw i sicrhau eu bod nhw—mewn sefyllfa lle dŷn nhw ddim, fel dwi'n deall, yn cael trafod trwy undebau—yn cael chwarae teg?
Thank you for that response. I’ve just met senior officials locally and at a national level. I’m grateful to Welsh Government officials and Anglesey council officials for working with REHAU. It was an announcement that came from nowhere, if truth be told. It’s a company that’s operated in Amlwch for over 40 years. There is a productive and loyal workforce there. It’s a company that’s not in difficulties. This is a restructuring, and, unfortunately, Amlwch is having to pay the price for that because of the reduction in the demand for the particular product produced there—104 work there, of course. The north of Anglesey can’t afford to lose those jobs. It’s an area that’s suffered blow after blow economically. There was the Hitachi announcement, of course, about the suspension of the Wylfa Newydd scheme, which came just a week before REHAU’s announcement. There are further jobs, some 150, to disappear from the old Wylfa site in about a year's time as the decommissioning process continues.
I’ve asked specifically over the past few weeks to you and the Government for economic development support anew for Anglesey, and this area specifically. But, in terms of REHAU, I have four questions. May I ask for further assurances, in addition to what you’ve said initially, that the Government will provide sufficient resources to make a substantial offer of support to the company that may persuade them to diversify or make other products there, perhaps? Could I have further assurances too that the Welsh Government will provide support for keeping all options on the table for possible continuation of the work there, including looking at any options for supporting management buy-outs and so on and so forth? But, if the worst comes to the worst, I do hope that we will be able to rely on the Government to invest substantially in reskilling opportunities and seeking re-employment for the workforce. May I ask for assurances in that regard? And also the workforce is concerned about what kind of redundancy packages may be available, if it does come to that point. May I have an assurance from the Government that all advice and support will be referred to them to ensure that they are—in a position where they aren’t able to negotiate through unions, I understand—given fair play?
Can I thank Rhun ap Iorwerth for raising this important question for his constituents and perhaps, first of all, give some background to the decision that's been made by the company and then highlight some of the options that—collaboratively with the company and with the Anglesey council officials that the Member refers to—we are looking at taking forward, including the support that might be available for those options? And then, thirdly, if I could, Dirprwy Lywydd, I'd just like to touch upon the work that has taken place now within Welsh Government concerning both north-west Wales, in particular Anglesey, and also, given alarming news from Airbus and speculation over the future of the Broughton site over the long term, the support that we are looking at offering north-east Wales as well—in fact, the entire north Wales region.
First of all, in terms of the background, Rhun ap Iorwerth is absolutely right: the Amlwch site produces a particular type of PVC edge band for furniture products that has seen a sharp decline in recent years—a decline of something in the region of 75 per cent. Its sister site in Tortosa, Spain, has a number of advantages over the Amlwch site, including the fact that it has room to accommodate expansion, whereas the Amlwch site is limited. It has a more diverse product mix as well, and it has an established tooling capacity on site. Now, in terms of the options and the work that is now taking place and the potential support that we could offer the business, first of all, we're looking at the possibility of investing in the Amlwch site in order to create as level a playing field as possible with the Spanish sister site. Secondly, we are looking to assist the Amlwch site in diversifying the manufacturing base of the actual plant so that it can produce more than the specific edge band products that we've seen a sharp decline in over recent years. This, in turn, would allow a longer term strategy to be implemented that would see resilience built into the business. And then, thirdly, and I think very importantly, we and the company are exhausting all of our contacts, not just within Wales and the UK, but internationally, to look at whether there are third parties that could utilise the Amlwch site for manufacturing activity on a contract basis or, indeed, allow third-party manufacturers to utilise the existing facility. So, every option is being examined at the moment.
A number of actions have arisen from the meeting that took place on Monday, including, of course, all of the support that could be offered by Welsh Government to workers if the site were to be closed after the consultation period. We'll be relaying all of the available support in the ReAct programme to the workforce. We're identifying those third parties that could come into the Amlwch site or use the Amlwch site to produce other products. And I'll also be communicating with the main board of the company. Of course, the company is based in Germany. Its administrative headquarters is based in Switzerland, and it's run by a Swiss family. I'll be seeking to establish lines of communication with the board in order to influence the company's decision over the next 90 days.
Looking more widely and broadly at Anglesey, north-west Wales and, indeed, the whole of north Wales, I have asked officials in my department to examine all opportunities for accelerating capital spending projects in north Wales, and in particular on Anglesey, given the decision relating to Wylfa Newydd. I think it's absolutely essential that we bring forward a pipeline wherever and whenever possible in the region, but particularly on Anglesey, which can replace the jobs that have been promised in the shorter term with the Wylfa Newydd project whilst a decision is made over whether to resume that particular programme of work.
Wel, a gaf fi ddiolch i Rhun ap Iorwerth am godi'r cwestiwn pwysig hwn ar gyfer ei etholwyr ac efallai, yn gyntaf oll, a gaf fi roi rhywfaint o gefndir i'r penderfyniad a wnaed gan y cwmni ac yna tynnu sylw at rai o'r opsiynau—yn gydweithredol gyda'r cwmni a'r swyddogion o gyngor Ynys Môn y mae'r Aelod yn cyfeirio atynt—rydym yn ystyried bwrw ymlaen â hwy, gan gynnwys y cymorth a allai fod ar gael ar gyfer yr opsiynau hynny? Ac yna, yn drydydd, os caf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn grybwyll y gwaith sydd bellach wedi digwydd o fewn Llywodraeth Cymru mewn perthynas â gogledd-orllewin Cymru, yn enwedig Ynys Môn, a hefyd, o ystyried y newyddion brawychus gan Airbus a dyfalu ynghylch dyfodol y safle ym Mrychdyn yn hirdymor, y cymorth rydym yn bwriadu ei gynnig i ogledd-ddwyrain Cymru yn ogystal—yn wir, rhanbarth gogledd Cymru yn ei gyfanrwydd.
Yn gyntaf oll, o ran y cefndir, mae Rhun ap Iorwerth yn llygad ei le: mae safle Amlwch yn cynhyrchu math penodol o fand ymyl PVC ar gyfer cynnyrch dodrefn sydd wedi profi gostyngiad sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf—gostyngiad o tua 75 y cant. Mae gan ei chwaer-safle yn Tortosa, Sbaen, nifer o fanteision dros safle Amlwch, gan gynnwys y ffaith bod ganddynt le i ehangu, tra bod safle Amlwch yn gyfyngedig. Mae gan y safle gymysgedd mwy amrywiol o gynnyrch yn ogystal, ac mae capasiti offer sefydledig ar y safle. Nawr, o ran yr opsiynau a'r gwaith sydd bellach ar y gweill a'r cymorth posibl y gallem ei gynnig i'r busnes, yn gyntaf oll, rydym yn edrych ar y posibilrwydd o fuddsoddi yn safle Amlwch er mwyn creu cystadleuaeth mor deg â phosibl rhyngddo a'r chwaer-safle yn Sbaen. Yn ail, rydym yn bwriadu cynorthwyo safle Amlwch i arallgyfeirio sylfaen weithgynhyrchu'r safle ei hun fel y gall gynhyrchu mwy na dim ond y cynhyrchion band ymyl penodol y gwelsom ostyngiad sylweddol yn y galw amdanynt dros y blynyddoedd diwethaf. Byddai hyn, yn ei dro, yn caniatáu i ni weithredu strategaeth fwy hirdymor a fyddai'n datblygu cadernid o fewn y busnes. Ac yna, yn drydydd, ac yn bwysig iawn rwy'n credu, rydym ni a'r cwmni yn mynd drwy bob un o'n cysylltiadau, nid yn unig yng Nghymru a'r DU, ond yn rhyngwladol, i weld a oes yna drydydd parti a allai ddefnyddio safle Amlwch ar gyfer gweithgarwch gweithgynhyrchu ar sail contract neu, yn wir, caniatáu i weithgynhyrchwyr trydydd parti ddefnyddio'r safle presennol. Felly, mae pob opsiwn yn cael ei archwilio ar hyn o bryd.
Mae nifer o gamau gweithredu wedi codi o'r cyfarfod a gynhaliwyd ddydd Llun, gan gynnwys, wrth gwrs, yr holl gefnogaeth y gellid ei gynnig gan Lywodraeth Cymru i weithwyr pe bai'r safle yn cael ei gau ar ôl y cyfnod ymgynghori. Byddwn yn darparu'r holl gefnogaeth sydd ar gael yn y rhaglen ReAct i'r gweithlu. Rydym yn nodi'r cwmnïau trydydd parti hynny a allai ddod i safle Amlwch neu ddefnyddio safle Amlwch i gynhyrchu cynhyrchion eraill. A byddaf hefyd yn cyfathrebu gyda phrif fwrdd y cwmni. Wrth gwrs, mae'r cwmni yn seiliedig yn yr Almaen. Mae ei bencadlys gweinyddol wedi'i leoli yn y Swistir, ac mae'n cael ei reoli gan deulu Swisaidd. Byddaf yn ceisio sefydlu llinellau cyfathrebu gyda'r bwrdd er mwyn dylanwadu ar benderfyniad y cwmni dros y 90 diwrnod nesaf.
Gan edrych yn ehangach ac yn fwy eang ar Ynys Môn, gogledd-orllewin Cymru ac yn wir, gogledd Cymru i gyd, rwyf wedi gofyn i swyddogion yn fy adran archwilio'r holl gyfleoedd ar gyfer cyflymu prosiectau gwariant cyfalaf yn y gogledd, ac yn enwedig ar Ynys Môn, o ystyried y penderfyniad mewn perthynas â Wylfa Newydd. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn cyflwyno cyfleoedd lle bynnag a phryd bynnag y gallwn yn y rhanbarth, ond yn enwedig ar Ynys Môn, a allai gymryd lle'r swyddi a addawyd yn y tymor byrrach gyda phrosiect Wylfa Newydd tra bo penderfyniad yn cael ei wneud ynglŷn ag ailgychwyn y rhaglen waith benodol honno.
When REHAU Group announced proposals that may lead to the closure of its manufacturing site in Amlwch, after being there for over 40 years, it not only said that there was no sign of the market for PVC edge band recovering, but also that the manufacture of alternative products on the site was, quote, 'impossible due to space restrictions'. Given what you've just told us, what discussion have you had either prior to this decision or announcement, or now that you're in dialogue with the company since their announcement, regarding the space on the site so that they could possibly diversify?
Pan gyhoeddodd grŵp REHAU gynigion a allai arwain at gau ei safle gweithgynhyrchu yn Amlwch, ar ôl bod yno am dros 40 mlynedd, roedd yn dweud nad oedd unrhyw arwydd y byddai'r farchnad ar gyfer band ymyl PVC yn gwella, ond roedd hefyd yn dweud bod gweithgynhyrchu cynhyrchion amgen ar y safle, ac rwy'n dyfynnu, 'yn amhosibl oherwydd cyfyngiadau gofod'. O gofio beth rydych newydd ei ddweud wrthym, pa drafodaethau a gawsoch naill ai cyn y penderfyniad neu'r cyhoeddiad hwn, neu yn awr gan eich bod bellach mewn trafodaethau gyda'r cwmni ers eu cyhoeddiad, mewn perthynas â'r gofod ar y safle fel y gallent arallgyfeirio o bosibl?
I thank Mark Isherwood for his question, and he is absolutely right: there is no end in sight in terms of the decline in demand for the particular product that's produced at the Amlwch site, and he's also right—and as I have already stated—that there's limited space on the site. However, what we're looking at doing is diversifying and switching from what is a declining product—there's a declining demand for that particular product—to either other products within the group that could be diverted temporarily or more permanently to the Amlwch site or indeed those third parties.
Now, if we were to remove some of the edge band production from the Amlwch site and then see new products brought into the site, it would, of course, require a degree of investment, and that's specifically what Welsh Government officials are now working with the company in examining. If support is required from Welsh Government, then I'm sure that we would look on it very sympathetically indeed, not least because all of the examination so far of the business would lead us to believe that it is a very responsible employer and, therefore, in our view would in all probability be able to abide by the four points of the economic contract and, of course, given what the company has traditionally produced, we believe that, in terms of the lens through which we invest in business and our calls to action, the business would be in a position to be able to draw down support. But, first of all, we need to examine precisely what opportunities there are within the group and with third parties.
Diolch i Mark Isherwood am ei gwestiwn, ac mae'n hollol gywir: nid oes pen draw i'w weld o ran y gostyngiad yn y galw am y cynnyrch penodol a gynhyrchir ar safle Amlwch, ac mae hefyd yn gywir—ac fel rwyf wedi'i ddweud eisoes—fod y gofod ar y safle yn gyfyngedig. Fodd bynnag, rydym yn edrych ar arallgyfeirio a newid o gynnyrch sy'n gostwng—mae gostyngiad yn y galw am y cynnyrch penodol hwnnw—naill ai i gynhyrchion eraill o fewn y grŵp y gellid eu dargyfeirio dros dro neu'n fwy parhaol i safle Amlwch neu'n wir y cwmnïau trydydd parti hynny.
Nawr, pe baem yn cael gwared ar rywfaint o'r cynhyrchiant band ymyl o safle Amlwch ac yn gweld cynhyrchion newydd yn dod ar y safle, byddai angen rhywfaint o fuddsoddiad wrth gwrs, a dyna'n union y mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn ei archwilio gyda'r cwmni. Os oes angen cefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, rwy'n siŵr y byddem yn edrych ar y mater gyda chydymdeimlad, yn enwedig o gofio bod pob archwiliad o'r busnes hyd yn hyn yn ein harwain i gredu ei fod yn gyflogwr cyfrifol iawn ac felly, yn ein barn ni, mae'n debygol y byddai'n gallu glynu wrth bedwar pwynt y contract economaidd ac wrth gwrs, o ystyried beth y mae'r cwmni wedi'i gynhyrchu'n draddodiadol, ac o ran y ffordd rydym yn buddsoddi mewn busnesau a'n galwadau i weithredu, rwy'n credu y byddai'r busnes mewn sefyllfa i allu cael cymorth. Ond yn gyntaf oll, mae angen inni archwilio yn union pa gyfleoedd sydd ar gael o fewn y grŵp a gyda chwmnïau trydydd parti.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Item 5 is the 90-seconnd statements, and the first one this afternoon is from Vikki Howells.
Eitem 5 yw'r datganiadau 90 eiliad, a daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Last week, my constituency office hosted a Friends Against Scams training session. Organised by Centrica British Gas, it highlighted the scale of the problem. Fifty-three per cent of people aged 65 and over have been targeted by scams, which altogether cost the UK economy somewhere between £5 billion and £10 billion a year. The human consequences are considerable. Victims of scams lose large sums of money, but they can also lose something even worse: their dignity. Scams can lead to stress, depression and isolation. Some victims consider, attempt or commit suicide, and people defrauded in their own homes are two and a half times more likely to either die or go into residential care. The average age of a scam victim is 75, although anyone can be a victim. Scams can be postal, telephone, doorstep or online. Whatever the mechanism used, they are criminal, fraudulent, and what makes it worse is that scams generate a sense of shame. Their victims suffer in silence as it's estimated that just one in 20 scams are reported to the authorities.
My thanks to Matt and Rachel for coming to Aberdare to explain how Centrica British Gas is taking action to raise awareness of scams. I proudly wear my Friends Against Scams badge, and I'd encourage other Members to sign up to this valuable training. We all have a role to play in raising awareness of the damage that scams cause to help make Wales a nation of friends against scams.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yr wythnos diwethaf, cynhaliodd fy swyddfa etholaethol sesiwn hyfforddi Ffrindiau yn Erbyn Sgamiau. Cafodd ei drefnu gan Centrica (Nwy Prydain), ac roedd yn tynnu sylw at faint y broblem. Mae 53 y cant o bobl 65 oed a hŷn wedi cael eu targedu gan sgamiau, sydd gyda'i gilydd yn costio rhwng £5 biliwn a £10 biliwn y flwyddyn i economi'r DU. Mae'r canlyniadau dynol yn sylweddol. Mae dioddefwyr sgamiau yn colli arian mawr, ond gallant hefyd golli rhywbeth hyd yn oed yn waeth: eu hurddas. Gall sgamiau arwain at straen, iselder ac arwahanrwydd. Mae rhai dioddefwyr yn ystyried, yn ceisio neu'n llwyddo i gyflawni hunanladdiad, ac mae pobl sy'n cael eu twyllo yn eu cartrefi eu hunain ddwywaith a hanner yn fwy tebygol o farw neu fynd i ofal preswyl. Oedran cyfartalog dioddefwr sgam yw 75, er y gall unrhyw un fod yn ddioddefwr. Gall pobl gael eu sgamio drwy'r post, dros y ffôn, ar garreg y drws neu ar-lein. Beth bynnag yw'r dull a ddefnyddir, maent yn droseddol, yn dwyllodrus, a'r hyn sy'n gwneud y sefyllfa'n waeth yw bod sgamiau'n creu ymdeimlad o gywilydd. Mae eu dioddefwyr yn dioddef yn dawel, ac amcangyfrifir mai un o bob 20 sgam yn unig sy'n dod i sylw'r awdurdodau.
Hoffwn ddiolch i Matt a Rachel am ddod i Aberdâr i esbonio sut y mae Centrica (Nwy Prydain) yn rhoi camau ar waith i godi ymwybyddiaeth o sgamiau. Rwy'n gwisgo fy mathodyn Ffrindiau yn Erbyn Sgamiau gyda balchder, a buaswn yn annog Aelodau eraill i fanteisio ar yr hyfforddiant gwerthfawr hwn. Mae gennym oll ran i'w chwarae yn codi ymwybyddiaeth o'r niwed y mae sgamiau yn ei achosi i helpu i wneud Cymru yn genedl o ffrindiau yn erbyn sgamiau.
Thank you. Jayne Bryant.
Diolch. Jayne Bryant.
Newport County AFC travelled to Middlesbrough for their fourth round FA Cup tie last weekend. Not only were their two managers from Pillgwenlly and went to the same school, but we also share a landmark. Newport's transporter bridge is one of only six such bridges still operating in the world today. Middlesbrough is home to one of the others. To celebrate this FA Cup clash, the chairman of the Friends of Newport Transporter Bridge, David Hando, proposed to present a canvas print of the Newport bridge to the manager of the winning team, both of whom were born in the shadow of the bridge. Saturday's match ended in a draw, and we now look forward to the replay decider at Rodney Parade.
Whilst we await the final football result, we already know that Newport has won the battle of the transporter bridges. Opened in 1906, it's a much loved icon on Newport's skyline and a symbol of our proud industrial and maritime heritage. It spans the wide and fast-flowing River Usk, which has one of the highest tidal ranges in the world. It took four years to build and cost £98,000. Along with Newport City Council, the dedicated volunteers of Friends of Transporter Bridge are working hard to secure a £10 million Heritage Lottery Fund grant. Newport's beloved transporter bridge has been at the heart of our city for over a century, and I encourage people across Wales to support the campaign to ensure it remains there for future generations.
Teithiodd CPD Casnewydd i Middlesbrough i gystadlu ym mhedwaredd rownd Cwpan yr FA y penwythnos diwethaf. Nid yn unig bod y ddau reolwr yn dod o Billgwenlli ac wedi mynychu'r un ysgol, rydym hefyd yn rhannu tirnod. Mae pont gludo Casnewydd yn un o ddim ond chwe phont o'r fath sy'n dal i weithredu yn y byd heddiw. Mae Middlesbrough yn gartref i un o'r lleill. Er mwyn dathlu'r gêm hon yng Nghwpan yr FA, awgrymodd cadeirydd Ffrindiau Pont Gludo Casnewydd, David Hando, y dylid cyflwyno print cynfas o bont Casnewydd i reolwr y tîm buddugol, o gofio bod y ddau ohonynt wedi cael eu geni yng nghysgod y bont. Daeth y gêm ddydd Sadwrn i ben yn gyfartal, ac edrychwn ymlaen at y gêm ailchwarae yn Rodney Parade.
Wrth inni aros am y canlyniad pêl-droed terfynol, rydym eisoes yn gwybod bod Casnewydd wedi ennill brwydr y pontydd cludo. Fe'i hagorwyd yn 1906, ac mae'n eicon poblogaidd ar nenlinell Casnewydd ac yn symbol o'n balchder yn ein treftadaeth ddiwydiannol a morol. Mae'n rhychwantu'r afon Wysg lydan sy'n llifo'n gyflym, ac sydd ag un o'r amrediadau llanw mwyaf yn y byd. Cymerodd bedair blynedd i'w hadeiladu ac fe gostiodd £98,000. Mae gwirfoddolwyr ymroddedig Ffrindiau Pont Gludo Casnewydd yn gweithio'n galed gyda Chyngor Dinas Casnewydd i sicrhau grant gwerth £10 miliwn gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri. Mae pont gludo annwyl Casnewydd wedi bod yn galon i'n dinas ers dros ganrif, ac rwy'n annog pobl ledled Cymru i gefnogi'r ymgyrch i sicrhau y bydd yn aros yno ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Thank you.
Diolch.
We now move on to a motion to suspend Standing Orders 11.16 and 12.20 to allow the motion to amend Standing Orders to be debated, and I call on a member of the Business Committee to move that motion—Rhun ap Iorwerth.
Symudwn yn awr at y cynnig i atal Rheolau Sefydlog 11.16 a 12.20 er mwyn i'r cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog gael ei drafod, a galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig hwnnw—Rhun ap Iorwerth.
Cynnig NNDM6956 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i) a'r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy'n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu'r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i i’r eitem fusnes nesaf gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mercher, 30 Ionawr 2019.
Motion NNDM6956 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow the next item of business to be considered in Plenary on Wednesday, 30 January 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Cynnig yn ffurfiol.
Formally move.
Thank you. The proposal is to suspend the Standing Orders. Does any Member object? No. Therefore, that is agreed.
Diolch. Y cynnig yw atal y Rheolau Sefydlog. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, cafodd hwnnw ei dderbyn.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
So, we move on to a motion to amend the Standing Orders, and I call on a member of the Business Committee to move that motion—Rhun ap Iorwerth.
Felly, symudwn ymlaen at y cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog, a galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig hwnnw—Rhun ap Iorwerth.
Cynnig NNDM6955 Elin Jones
Cynnig bod y Cynulliad Cenedlaethol, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes ‘Diwygio'r Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12— Cwestiynau Llafar y Cynulliad i'r Cwnsler Cyffredinol’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 29 Ionawr 2019; ac
2. Yn cymeradwyo’r cynnig i adolygu Rheol Sefydlog 12, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.
Motion NNDM6955 Elin Jones
To propose that the National Assembly, in accordance with Standing Order 33.2:
1. Considers the Report of the Business Committee ‘Amending Standing Orders: Standing Order 12—Oral Assembly Questions to the Counsel General’ laid in the Table Office on 29 January 2019; and
2. Approves the proposal to revise Standing Order 12, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Eto, cynnig yn ffurfiol.
Again, formally move.
Thank you. There is no debate, so the proposal is to amend the Standing Orders. Does any Member object? Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, that motion is agreed.
Diolch. Nid oes unrhyw ddadl, felly y cynnig yw diwygio'r Rheolau Sefydlog. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbyniwyd y cynnig hwnnw.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 6 is a debate on the Public Accounts Committee report on the NHS informatics systems, and I call on the Chair of the committee to move the motion—Nick Ramsay.
Eitem 6 yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar systemau gwybodeg y GIG, a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Nick Ramsay.
Cynnig NDM6948 Nick Ramsay
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—'Systemau Gwybodeg GIG Cymru'—a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Tachwedd 2018.
Motion NDM6948 Nick Ramsay
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the Report of the Public Accounts Committee—'Informatics Systems in NHS Wales'—which was laid in the Table Office on 8 November 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you for the opportunity to speak today about the Public Accounts Committee inquiry into NHS Wales informatics systems. Members will recall that last November, the Public Accounts Committee published one of its most damning report to date. In fact, 'scathing' was used to describe our 23-page analysis of NHS Wales informatics systems—NWIS for short.
In committee, the chief executive responsible for hosting NWIS described its ambitions as world leading. However, we do not consider this to be the case, and in fact, our report highlighted a raft of problems with the dysfunctional, outdated IT systems that support our NHS. Our report made uncomfortable reading. Initiated by the auditor general’s report into informatics systems in NHS Wales, our inquiry found that many of NWIS’s digital projects are behind schedule, and some are only on schedule because their timescales have been re-ordered to show them on track. Lines of accountability are unclear, there is widespread dissatisfaction across the NHS at its performance, and major systems have repeatedly given up the ghost and with worrying regularity.
It's a matter of great concern to the committee that NWIS, first envisioned in 2003, has been unable to keep pace with advances in technology. While the technology products we have available—day-to-day use has changed beyond recognition in that time. Medical staff in Wales are still struggling with outdated IT systems that don’t deliver on their promises. And in fact, just after Christmas last year, it was reported that NHS Wales still has over 1,000 fax machines in use at hospitals and GP surgeries, with £550,000 spent on supplies since 2015, and one GP describing them as 'relics' that needed getting rid of. I'm sure you'd all agree that, particularly in a time when an e-mail offers a quicker and more secure means of transferring patient information, this is an unacceptable situation.
Sadly, these sentiments echoed throughout our inquiry. We heard how front-line medical staff are struggling with archaic and fragile IT systems. In some instances, this had led to treatments for chemotherapy and radiotherapy not being prepared on time; patients attending for treatment only to experience delays; and health professionals being unable to access blood test results and patient records. We even heard that some health professionals have resorted to paper-based records because ICT systems were simply not reliable enough. These shortcomings are also contributing to an increased likelihood of error and poor patient experience.
We do not see how this can be addressed without a radical rethink. In 2016, the total cost of developing and rolling out the new systems needed across all Welsh health boards was estimated at £484 million. But the committee could find little evidence of where the money would come from and whether it would be additional NHS funding or found within existing resources. The budget NWIS operates with is utilised predominately for keep the IT system going. So, we need to find another way to ensure that the necessary innovation is funded.
Our inquiry has also raised serious question marks about the competence, capability and capacity across the health system to deliver digital transformation in Welsh healthcare. And yet, we discovered a culture of self-censorship and denial amongst those charged with taking the agenda forward, in NWIS itself, as well as its partners in the health boards and the Welsh Government.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch i chi am y cyfle i siarad heddiw am ymchwiliad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus i systemau gwybodeg GIG Cymru. Bydd yr Aelodau'n cofio bod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, fis Tachwedd diwethaf, wedi cyhoeddi un o'u hadroddiadau mwyaf damniol hyd yma. Mewn gwirionedd, cafodd y gair 'scathing' ei ddefnyddio i ddisgrifio ein dadansoddiad 23 tudalen o systemau gwybodeg GIG Cymru—GGGC yn fyr.
Yn y pwyllgor, disgrifiodd y prif weithredwr a oedd yn gyfrifol am gynnal GGGC ei uchelgeisiau fel rhai blaengar. Fodd bynnag, nid ydym yn ystyried bod hyn yn wir, ac mewn gwirionedd, mae ein hadroddiad wedi amlygu llu o broblemau gyda'r systemau TG camweithredol, hen ffasiwn sy'n cynnal ein GIG. Roedd darllen ein hadroddiad yn brofiad anghysurus. Deilliodd ein hymchwiliad o adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar systemau gwybodeg GIG Cymru, a chanfu fod llawer o brosiectau digidol GGGC ar ei hôl hi, ac mai'r unig reswm y mae rhai ohonynt ar amser yw oherwydd bod eu hamserlenni wedi cael eu haildrefnu er mwyn dangos eu bod ar amser. Mae llinellau atebolrwydd yn aneglur, ceir anfodlonrwydd cyffredinol ynglŷn â pherfformiad y systemau ar draws y GIG ac mae systemau mawr wedi methu dro ar ôl tro a hynny'n boenus o gyson.
Mae'n fater o bryder mawr i'r pwyllgor nad yw GGGC, a gafodd ei ystyried gyntaf yn 2003, wedi llwyddo i gadw i fyny â datblygiadau mewn technoleg. Er bod y cynhyrchion technoleg sydd ar gael i ni—mae defnydd o ddydd i ddydd wedi newid y tu hwnt i adnabyddiaeth yn yr amser hwnnw. Mae staff meddygol yng Nghymru yn dal i gael trafferth gyda systemau TG hen ffasiwn nad ydynt yn cyflawni eu haddewidion. Ac yn wir, ar ôl y Nadolig y llynedd, adroddwyd bod gan GIG Cymru dros 1,000 o beiriannau ffacs sy'n dal i gael eu defnyddio mewn ysbytai a meddygfeydd meddygon teulu, gyda £550,000 wedi'i wario ar gyflenwadau ers 2015, ac un meddyg teulu yn eu disgrifio fel 'creiriau' y mae angen cael gwared arnynt. Rwy'n siŵr y byddai pab ohonoch yn cytuno, yn enwedig mewn cyfnod lle mae e-bost yn cynnig ffordd gynt a mwy diogel o drosglwyddo gwybodaeth am gleifion, fod hon yn sefyllfa annerbyniol.
Yn anffodus, roedd y teimladau hyn i'w clywed drwy gydol ein hymchwiliad. Clywsom sut y mae staff rheng flaen yn cael trafferth gyda systemau TG hynafol a bregus. Mewn rhai achosion, roedd hyn wedi arwain at fethu paratoi triniaethau cemotherapi a radiotherapi mewn pryd; cleifion yn wynebu oedi ar ôl dod i'r ysbyty i gael triniaeth; a gweithwyr iechyd proffesiynol yn methu cael mynediad at ganlyniadau profion gwaed a chofnodion cleifion. Clywsom fod rhai gweithwyr iechyd proffesiynol wedi troi at gofnodion papur hyd yn oed oherwydd nad oedd systemau TGCh yn ddigon dibynadwy. Mae'r diffygion hyn yn cyfrannu hefyd at debygolrwydd cynyddol o gamgymeriadau a phrofiadau gwael i gleifion.
Nid ydym yn gweld sut y gellir datrys hyn heb ailfeddwl yn radical. Yn 2016, amcangyfrifwyd bod cyfanswm y gost o ddatblygu a chyflwyno'r systemau newydd sydd eu hangen ar draws pob bwrdd iechyd yng Nghymru yn £484 miliwn. Ond ni allai'r pwyllgor ddod o hyd i fawr o dystiolaeth a ddynodai o ble y doi'r arian ac a fyddai'n arian GIG ychwanegol neu i'w ganfod o adnoddau presennol. Mae'r gyllideb ar gyfer gweithredu GGGC yn cael ei defnyddio'n bennaf i gadw'r system TG i fynd. Felly, mae angen inni ddod o hyd i ffordd arall o sicrhau bod yr arloesedd angenrheidiol yn cael ei gyllido.
Hefyd, mae ein hymchwiliad wedi holi cwestiynau difrifol ynghylch cymhwysedd, gallu a chapasiti ar draws y system iechyd i gyflawni gweddnewidiad digidol ym maes gofal iechyd yng Nghymru. Ac eto, rydym wedi darganfod diwylliant o hunan-sensoriaeth a gwadu ymhlith y rhai sy'n gyfrifol am symud yr agenda yn ei blaen, yn GGGC ei hun, yn ogystal â'i bartneriaid yn y byrddau iechyd a Llywodraeth Cymru.
We are particularly concerned at the apparent lack of openness and transparency across the whole system. Digital transformation requires an open culture, but the committee found that the culture at NWIS was the antithesis of this. The auditor general’s report identified a pattern of the organisation being 'overly positive' in reporting its progress. The committee’s evidence gathering found examples of this again and again. Troublingly, this mindset seems to be consistent with that of the health boards and the Welsh Government teams working alongside NWIS, as the committee found a collective reluctance to openly discuss the true state of progress.
We also found that witnesses were reluctant to be critical of progress or arrangements on the record. Some written evidence from two parts of the NHS was remarkably similar and the committee was left with the impression that we were getting a pre-prepared line. As a result, the committee could have little confidence in many of the assurances that we were given by NWIS and the Welsh Government. If the problems with NWIS are to be addressed, then an open and honest reflection on the current state of play and the barriers to progress is essential. Indeed, it is quite possible that this culture has prevented the committee from hearing a comprehensive range of issues and problems. In short, we remain unsure of the scale of the issues.
We are concerned that neither NWIS nor the Welsh Government are fully ready to openly recognise the scale and depth of the problems. The committee is concerned that this cultural problem may be masking wider and deeper problems, which we did not uncover. We believe a fundamental change in behaviour from NWIS and the wider NHS digital team is required if progress is to be made.
The committee is deeply concerned about the slow pace of delivery of modern informatics systems across the NHS in Wales and the underlying weaknesses in support and oversight arrangements. It's apparent that nobody is happy with the current state of affairs and nobody seems willing to take responsibility for the challenges. NHS bodies are frustrated with the slow roll-out and problems with systems they have, and are concerned about confused accountabilities. NWIS is frustrated at the lack of direction from the wider NHS. However, for us, the greatest frustration is that digital can improve the NHS and it is not being utilised anywhere near enough. A simple example is that electronic records lead to better patient care and outcomes, but in too many cases, the NHS relies on outdated paper-based records.
The committee found little evidence to show that the need to increase the pace of change had been picked up. The chief executive of NHS Wales’s acceptance of the Wales Audit Office report, which was published in March 2018—and in a letter to this committee, he referred to the 18 months of work undertaken. This suggests that the initial evidence was gathered approximately two years ago in September 2016. Now, the committee recognises that, while the auditor general was undertaking his work, the Welsh Government and the wider NHS were taking steps to begin to address many of the issues. Nonetheless, we remain concerned about the pace and urgency of action, as we saw little evidence of change.
Our report not only endorsed the findings of the Auditor General for Wales and the parliamentary review, but also made five recommendations of our own. We welcome Welsh Government’s acceptance of these recommendations and its commitment to a number of reviews to look at informatics and the development of a national informatics plan. However, we were disappointed that the response, yet again, did not seem to recognise the committee’s deep concerns about the slow pace of delivery of new informatics systems across the NHS in Wales. There still appears to be little recognition of the radical overhaul that is required and the urgency with which this needs to be delivered. We seem to be stuck in a long period of review with little change.
We note that the outcomes of the reviews will lead to change, but this needs to be achieved at pace as informatics in NHS Wales have failed to keep up with modern technology, and every day, staff within the NHS are struggling with systems that simply do not work. It simply is not good enough and the complacent attitudes of those tasked with delivering these systems in NHS Wales need to change. They must be open to the change that is needed and recognise that so far, the approach has not delivered.
The Welsh Government’s reviews and national informatics plan are scheduled for completion within six months, at which time we expect an update of the latest position regarding the plan. We will also wish to seek assurances that the Welsh Government and the wider NHS will act with the necessity needed to put in place the resources and practical changes required to improve informatics in the right timescale. We've invited relevant officials to attend a committee meeting later this year, in July, to provide us with a full progress update and to share with us the outcome of the reviews being undertaken. We sincerely hope that the committee’s report will kick-start the process of improvement and deliver to the people of Wales a modern ICT system to better deliver health services in Wales.
Rydym yn arbennig o bryderus am y ffaith nad yw'n ymddangos bod pobl yn bod yn agored a'r diffyg tryloywder ar draws y system gyfan. Mae gweddnewidiad digidol yn galw am ddiwylliant agored, ond canfu'r pwyllgor fod diwylliant GGGC yn gwrthgyferbynnu'n llwyr â hyn. Roedd adroddiad yr archwilydd cyffredinol yn nodi patrwm lle'r oedd y sefydliad yn 'or-gadarnhaol' wrth adrodd ar ei gynnydd. Gwelwyd enghreifftiau o hyn dro ar ôl tro wrth i'r pwyllgor gasglu tystiolaeth. Yn anffodus, mae'n ymddangos bod y meddylfryd hwn yn cyd-fynd â meddylfryd y byrddau iechyd a thimau Llywodraeth Cymru sy'n gweithio ochr yn ochr â GGGC, gan i'r pwyllgor weld amharodrwydd cyfunol i drafod gwir sefyllfa cynnydd yn agored.
Gwelsom hefyd fod tystion yn amharod i gofnodi eu beirniadaeth o gynnydd neu drefniadau. Roedd peth tystiolaeth ysgrifenedig o ddwy ran o'r GIG yn hynod o debyg a rhoddodd hyn yr argraff i'r pwyllgor ein bod yn cael safbwynt wedi'i baratoi ymlaen llaw. O ganlyniad, ni allai'r pwyllgor gael llawer o hyder yn y sicrwydd a gawsom gan GGGC a Llywodraeth Cymru. Os ydym am fynd i'r afael â'r problemau gyda GGGC, mae ystyriaeth agored a gonest o gyflwr presennol y gwasanaeth a'r rhwystrau i gynnydd yn hanfodol. Yn wir, mae'n bur bosibl fod y diwylliant hwn wedi rhwystro'r pwyllgor rhag clywed am ystod gynhwysfawr o faterion sy'n codi a phroblemau. Yn fyr, rydym yn parhau i fod yn ansicr ynglŷn â maint y problemau.
Rydym yn pryderu nad yw GGGC na Llywodraeth Cymru yn gwbl barod i gydnabod maint a dyfnder y problemau yn agored. Mae'r pwyllgor yn pryderu y gallai'r broblem ddiwylliannol hon fod yn cuddio problemau ehangach a dyfnach na chanfuwyd gennym. Credwn fod angen newid ymddygiad sylfaenol ar ran GGGC a thîm digidol ehangach y GIG os ydym am wneud cynnydd.
Mae'r pwyllgor yn bryderus iawn ynghylch arafwch y broses o gyflwyno systemau gwybodeg modern ar draws y GIG yng Nghymru a'r gwendidau sylfaenol yn y trefniadau cymorth a goruchwylio. Mae'n amlwg nad oes neb yn fodlon gyda'r sefyllfa bresennol ac nid oes neb i'w gweld yn barod i gymryd cyfrifoldeb am yr heriau. Mae cyrff y GIG yn teimlo'n rhwystredig ynghylch arafwch y broses o gyflwyno systemau newydd a'r problemau gyda'r systemau sydd ganddynt, ac maent yn poeni am y dryswch o ran pwy sy'n atebol. Mae GGGC yn teimlo'n rhwystredig oherwydd y diffyg cyfeiriad gan y GIG ehangach. Fodd bynnag, i ni, y rhwystredigaeth fwyaf yw'r ffaith y gall systemau digidol wella'r GIG ac ni wneir hanner digon o ddefnydd ohonynt. Enghraifft syml yw bod cofnodion electronig yn arwain at ofal a chanlyniadau gwell i gleifion, ond mewn gormod o achosion, mae'r GIG yn dibynnu ar gofnodion papur hen ffasiwn.
Ni ddaeth y pwyllgor o hyd i fawr o dystiolaeth a ddangosai fod unrhyw beth wedi'i wneud ynglŷn â'r angen i gyflymu'r newid. Derbyniodd prif weithredwr GIG Cymru adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2018—ac mewn llythyr i'r pwyllgor hwn, cyfeiriodd at y 18 mis o waith a wnaed. Mae hyn yn awgrymu bod y dystiolaeth gychwynnol wedi'i chasglu tua dwy flynedd yn ôl ym mis Medi 2016. Nawr, mae'r pwyllgor yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru a'r GIG yn ehangach yn cymryd camau i ddechrau mynd i'r afael â llawer o'r problemau wrth i'r archwilydd cyffredinol wneud ei waith. Serch hynny, rydym yn dal i fod yn bryderus ynglŷn â chyflymder a brys y camau gweithredu, gan na welsom lawer o dystiolaeth o newid.
Mae ein hadroddiad yn cefnogi canfyddiadau Archwilydd Cyffredinol Cymru a'r adolygiad seneddol, ond rydym hefyd yn gwneud pum argymhelliad ein hunain. Rydym yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhellion hyn, yn ogystal â'i hymrwymiad i nifer o adolygiadau i edrych ar wybodeg a datblygu cynllun gwybodeg cenedlaethol. Fodd bynnag, roeddem yn siomedig nad oedd yr ymateb, unwaith eto, i'w weld yn cydnabod pryderon dwfn y pwyllgor ynglŷn ag arafwch y broses o gyflwyno systemau gwybodeg newydd ar draws y GIG yng Nghymru. Mae'n ymddangos o hyd nad oes fawr o gydnabyddiaeth o'r ailwampio radical sydd ei angen na'r angen i gyflawni hyn ar frys. Ymddengys ein bod wedi ein dal mewn cyfnod hir o adolygu heb fawr o newid.
Nodwn y bydd canlyniadau'r adolygiadau yn arwain at newid, ond mae angen ei gyflawni'n gyflym gan fod gwybodeg o fewn GIG Cymru wedi methu dal i fyny â thechnoleg fodern, a bob dydd, mae staff o fewn y GIG yn cael trafferth gyda systemau nad ydynt yn gweithio. Nid yw'n ddigon da o gwbl ac mae angen newid agweddau hunanfodlon y rheini sy'n gyfrifol am ddarparu'r systemau hyn o fewn GIG Cymru. Mae'n rhaid iddynt fod yn agored i'r newid sydd ei angen a sylweddoli nad yw'r dull o weithredu wedi gweithio hyd yma.
Disgwylir y bydd adolygiadau a chynllun gwybodeg cenedlaethol Llywodraeth Cymru yn cael eu cwblhau o fewn chwe mis, a byddwn yn disgwyl y wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun bryd hynny. Byddwn hefyd yn ceisio sicrwydd y bydd Llywodraeth Cymru a'r GIG ehangach yn gweithredu yn ôl yr angen i roi'r adnoddau a'r newidiadau ymarferol sy'n angenrheidiol i wella gwybodeg ar waith o fewn yr amserlen briodol. Rydym wedi gwahodd swyddogion perthnasol i fynychu cyfarfod o'r pwyllgor yn nes ymlaen eleni, ym mis Gorffennaf, i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf yn llawn i ni ar y cynnydd ac i rannu canlyniadau'r adolygiadau sydd ar y gweill. Rydym yn mawr obeithio y bydd adroddiad y pwyllgor yn rhoi hwb i'r broses o wella ac yn darparu system TGCh fodern i bobl Cymru a fydd yn darparu gwasanaethau iechyd yn well yng Nghymru.
Jenny Rathbone.
Jenny Rathbone.
Could I withdraw my name, please, Deputy Presiding Officer?
A gaf fi dynnu fy enw yn ôl, os gwelwch yn dda, Ddirprwy Lywydd?
Okay. Fine. Thank you. Mohammad Asghar.
O'r gorau. Iawn. Diolch. Mohammad Asghar.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm grateful for the opportunity to speak this afternoon on the Public Accounts Committee's report on the informatics system in NHS Wales. The benefits of investing in new technology and IT are clear. Informatics can create a safer, more accessible and more sustainable healthcare system, helping the NHS to deliver better outcomes for patients and making more efficient use of financial and human resources. This report follows the previous documents by the Auditor General for Wales, published in January last year. He found that although the vision for an electronic patient record is clear and key elements are in place, there are significant delays in delivery. He went on to say there were key weaknesses in the arrangements to support and oversee delivery, and to ensure the system delivered the intended benefits. The auditor general made a number of recommendations, which, I am pleased to say, have received a very positive response from the Welsh Government. Following this report, the Public Accounts Committee agreed to hold its own inquiry into the informatics system in NHS Wales. It is very much the case that the committee's report is supplementary to that of the auditor general. During our hearing sessions, many concerns emerged or re-emerged. The main issues of concern remains the slow pace of delivery of a modern informatics system across the NHS in Wales and the underlying weaknesses in support and oversight arrangements. This concern is reflected in the frustration expressed across the NHS over delays in delivering electronic patient records, as well as concern about the resilience of core systems.
We had hoped that the pace of change would have increased since the auditor general's report a year ago. However, this is not the case. In too many cases, the NHS still relies on outdated paper-based records. The NHS Wales Informatics Service is frustrated at the lack of direction from the wider NHS, but we've found that the NHS still does not openly recognise the scale and the depth of the problem. This may be indicative of a wider potential problem, which may reveal further matters of concern that are not yet apparent. What did become apparent was a lack of openness and transparency across the whole system. Some witnesses appear to be reluctant to go on record as being critical of the progress made, or of the arrangements in place. The auditor general found that NWIS was 'overly positive' in reporting progress. Deputy Presiding Officer, their complacent mood does not sit comfortably with the committee's finding that many digital projects are behind schedule, and others only on schedule because their timescales have been amended to show them on track. Shifting the goalposts does not address the problem. The sheer pace of technological change means that the continuing delay could result in the NHS in Wales being run on outdated IT systems.
In addition to the strong endorsing of the existing recommendations made by the auditor general, this report makes five recommendations. I welcome the fact that all five recommendations have been accepted by the Welsh Government, in particular the request of the committee to receive six-monthly updates from the Welsh Government on progress on implementing the digital recommendations contained in the parliamentary review and the auditor general's report. This is essential if we are to speed up progress and deliver an IT system that is fit for purpose and delivers better outcomes for patients in Wales. I was lucky enough to meet Dr Alice Groves last week. She went to America with a group of doctors who went on a fact-finding mission especially to see this informatics system in America, and the American doctors were shocked when they were told that the NHS in Wales is still using outdated fax machines and, in some instances, that operations are being cancelled in NHS Wales operating theatres because the files for the patients were not received by the operating theatres. What I heard from Dr Groves was that we are miles behind in this field of NHS service in Wales, and we should follow a little bit and learn something from the US health service in Wales also. Thank you.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i siarad y prynhawn yma ar adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar system wybodeg GIG Cymru. Mae manteision buddsoddi mewn technoleg newydd a TG yn amlwg. Gall gwybodeg greu system gofal iechyd sy'n fwy diogel, hygyrch a chynaliadwy i helpu'r GIG i ddarparu gwell canlyniadau i gleifion a gwneud defnydd mwy effeithlon o adnoddau ariannol a dynol. Mae'r adroddiad yn dilyn y dogfennau blaenorol gan Archwilydd Cyffredinol Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Ionawr y llynedd. Er bod y weledigaeth o gofnod electronig am gleifion yn glir ac er bod elfennau allweddol yn eu lle, canfu fod oedi sylweddol o ran ei gweithredu. Aeth ymlaen i ddweud bod gwendidau allweddol yn y trefniadau i gefnogi a goruchwylio gweithrediad y system, ac i sicrhau bod y system yn cyflawni'r manteision a fwriadwyd. Gwnaeth yr archwilydd cyffredinol nifer o argymhellion, ac rwy'n falch o ddweud eu bod wedi cael ymateb cadarnhaol iawn gan Lywodraeth Cymru. Yn dilyn yr adroddiad hwn, cytunodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus i gynnal ei ymchwiliad ei hun i system wybodeg GIG Cymru. Mae'n sicr yn wir fod adroddiad y pwyllgor yn atodol i un yr archwilydd cyffredinol. Yn ystod ein sesiynau gwrando, roedd llawer o bryderon yn codi dro ar ôl tro. Y brif broblem o hyd yw arafwch y broses o ddarparu system wybodeg fodern ar draws y GIG yng Nghymru a'r gwendidau sylfaenol yn y trefniadau cymorth a goruchwylio. Adlewyrchir y pryder hwn yn y rhwystredigaeth a fynegwyd ar draws y GIG ynghylch yr oedi wrth ddarparu cofnodion electronig am gleifion, yn ogystal â phryder ynglŷn â chydnerthedd systemau craidd.
Roeddem wedi gobeithio y byddai cyflymder y newid wedi cynyddu ers adroddiad yr archwilydd cyffredinol flwyddyn yn ôl. Fodd bynnag, nid felly y bu. Mewn gormod o achosion, mae'r GIG yn dal i ddibynnu ar gofnodion papur, trefn sydd wedi dyddio. Mae Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn teimlo'n rhwystredig ynghylch diffyg cyfeiriad y GIG yn ehangach, ond gwelsom nad yw'r GIG yn cydnabod yn agored beth yw maint a dyfnder y broblem o hyd. Gall hyn fod yn arwydd o broblem ehangach bosibl, a allai ddatgelu rhagor o bethau a allai beri pryder nad ydynt yn amlwg eto. Yr hyn a ddaeth yn amlwg oedd diffyg tryloywder ar draws y system gyfan. Ymddengys bod rhai tystion yn yn amharod i gael eu cofnodi'n beirniadu'r cynnydd a wnaed, neu'r trefniadau sydd ar waith. Canfu'r archwilydd cyffredinol fod GGGC yn 'or-gadarnhaol' wrth adrodd ar gynnydd. Ddirprwy Lywydd, nid yw eu hagwedd hunanfodlon yn cyd-fynd â chanfyddiad y pwyllgor fod llawer o brosiectau digidol ar ei hôl hi, ac eraill ond ar amser am fod eu hamserlenni wedi'u haddasu i ddangos eu bod ar amser. Nid yw symud y pyst gôl yn datrys y broblem. Mae cyflymder mawr newid technolegol yn golygu y gallai'r oedi parhaus olygu bod y GIG yng Nghymru yn gweithredu ar systemau TG sydd wedi dyddio.
Yn ogystal â chymeradwyo'n gryf yr argymhellion a wnaed eisoes gan yr archwilydd cyffredinol, mae'r adroddiad hwn yn gwneud pump argymhelliad. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y pump argymhelliad wedi'u derbyn gan Lywodraeth Cymru, yn enwedig cais y pwyllgor i gael adroddiadau diweddaraf bob chwe mis gan Lywodraeth Cymru ar y cynnydd ar weithredu'r argymhellion digidol yn yr adolygiad seneddol ac adroddiad yr archwilydd cyffredinol. Mae hyn yn hanfodol os ydym i gyflymu cynnydd a darparu system TG sy'n addas at y diben ac yn sicrhau canlyniadau gwell i gleifion yng Nghymru. Roeddwn yn ddigon ffodus i gyfarfod â Dr Alice Groves yr wythnos diwethaf. Aeth i America gyda grŵp o feddygon a aeth ar ymweliad casglu ffeithiau yn arbennig er mwyn gweld y system wybodeg hon yn America, a thestun syndod i'r meddygon Americanaidd oedd clywed bod y GIG yng Nghymru yn dal i ddefnyddio peiriannau ffacs hen ffasiwn ac mewn rhai achosion, fod llawdriniaethau'n cael eu canslo yn theatrau llawdriniaethau GIG Cymru am nad oedd y ffeiliau ar gyfer y cleifion wedi cyrraedd y theatrau llawdriniaethau. Yr hyn a glywais gan Dr Groves oedd ein bod ymhell ar ei hôl hi yn y maes hwn yng ngwasanaeth y GIG yng Nghymru, ac y dylem ddilyn ychydig a dysgu rhywbeth gan wasanaeth iechyd yr Unol Daleithiau yng Nghymru hefyd. Diolch.
Having been absent from this place for some time, I sometimes find myself reflecting on my return about what has changed and what has not. I remember having to deal with a constituency situation where information could not be transferred effectively between two hospitals in Carmarthenshire. The upshot of that was, in fact, that the patient, who was a young adult—his parents were given his records to drive from Llanelli to Carmarthen. Not a very safe use of anybody's data, but absolutely the only way that they could get the information through in time. I did not expect to find myself, Deputy Presiding Officer, returning to this place after such a length of time to see that we still have, as this report highlights, outdated IT systems. The fact that we still have anybody using a fax machine—I don't think I would remember how to use a fax machine if I was called upon to do so—has been quite a shock to me, and as the Deputy Presiding Officer knows, I am not easily shocked.
I won't repeat the points that have been made already in Nick Ramsay's admirable contribution to this debate. There is no need to rehearse the issues; the issues are there clear enough in the report for everyone to read. But it is worth reflecting that we're not talking here about a theoretical debate or about something that's purely technical; this affects people's lives. The Velindre Cancer Centre reported that one patient did not receive chemotherapy treatment as blood results were unavailable and that there was a delay in radiotherapy treatment for eight patients. These are real patients; these are real people's lives.
What I want to concentrate on in my contribution today, Deputy Presiding Officer, are the issues of culture, the issues of the apparent inability to admit that there are serious issues, the tendency to move the goalposts instead of admitting that projects are running behind time, and simply not to acknowledge that there is a problem. And I will repeat this that Nick Ramsay said. The report says:
'Our inquiry has raised serious question marks about the competence, capability and capacity across the health system to deliver a digital transformation in Welsh healthcare. And yet we discovered a culture of self-censorship and denial amongst those charged with taking the agenda forward—in NWIS itself as well as its partners in the health boards and the Welsh Government.'
Now, I think that's a very, very serious charge. I was, therefore, pleased to see that the Welsh Government was accepting the committee's recommendations. But when I read the detail of that acceptance, it seemed to me that we were once again being told that everything was all right because the Welsh Government was already doing what the committee had said that it needed to do and that everything would be absolutely fine. Well, we only have to listen again to Nick Ramsay's contribution today to know that that isn't the case. And it isn't just me commenting on this culture. I would quote to the Minister his Labour—and now ministerial—colleague Lee Waters, saying,
'Digital change isn’t just about technology, it’s about a change of culture. It’s about being open. It’s about using data to solve problems. Instead of designing services from the viewpoint of what a health board or a local authority thinks a citizen needs, a digital approach involves designing services that meet the needs of the end user.'
And I think that's absolutely—absolutely—correct. I am not reassured by the Government's response yet, and I hope that the Minister may be able to provide myself and, more importantly, the committee members who have done this very valuable work with reassurance that things from now on will really change, because they certainly have not yet.
Now, I think the six-monthly reporting to the committee—and I am particularly glad to see that the Government has committed to do that—. It is unusual for a committee to ask for that on an ongoing basis, and I think that does show how seriously they take these issues, and therefore so should we all. I think that would be important and that's very welcome. More important will be to see whether or not the Minister is prepared to abandon his apparent complacency and be ready to take a robust lead in delivering change and creating a culture that can accept challenge. Whether he can, or whether he will choose to do so, remains to be seen.
Ar ôl bod yn absennol o'r lle hwn am beth amser, weithiau rwy'n myfyrio ynglŷn â'r hyn sydd wedi newid a'r hyn sydd heb newid ers i mi ddychwelyd. Cofiaf orfod ymdrin â sefyllfa yn fy etholaeth lle na ellid trosglwyddo gwybodaeth yn effeithiol rhwng dau ysbyty yn sir Gaerfyrddin. Canlyniad hynny, mewn gwirionedd, oedd bod y claf, a oedd yn oedolyn ifanc—rhoddwyd ei gofnodion i'w rieni eu gyrru o Lanelli i Gaerfyrddin. Nid oedd yn ddefnydd diogel iawn o ddata neb, ond yr unig ffordd y gallent gael y wybodaeth drwodd mewn pryd. Ddirprwy Lywydd, nid oeddwn yn disgwyl dychwelyd yma ar ôl cymaint o amser i weld mai systemau TG hen ffasiwn o'r fath sydd gennym o hyd, fel y mae'r adroddiad hwn yn ei ddangos. Mae'r ffaith bod unrhyw un yn dal i ddefnyddio peiriant ffacs—nid wyf yn credu y buaswn yn cofio sut i ddefnyddio peiriant ffacs pe bai galw arnaf i wneud hynny—wedi bod yn dipyn o sioc i mi, ac fel y gŵyr y Dirprwy Lywydd, nid wyf yn un sy'n dychryn yn hawdd.
Nid wyf am ailadrodd y pwyntiau a wnaed eisoes yng nghyfraniad clodwiw Nick Ramsay i'r ddadl. Nid oes angen ailadrodd y problemau; mae'r problemau'n ddigon clir yn yr adroddiad i bawb eu darllen. Ond mae'n werth ystyried nad sôn am ddadl damcaniaethol a wnawn yma, neu rywbeth cwbl dechnegol; mae hyn yn effeithio ar fywydau pobl. Nododd Canolfan Ganser Felindre na chafodd claf driniaeth gemotherapi am nad oedd canlyniadau gwaed ar gael a bu oedi cyn rhoi triniaeth radiotherapi i wyth o gleifion. Cleifion go iawn yw'r rhain; bywydau pobl go iawn yw'r rhain.
Rwyf am ganolbwyntio yn fy nghyfraniad heddiw, Ddirprwy Lywydd, ar faterion yn ymwneud â diwylliant, materion yn ymwneud ag anallu ymddangosiadol i gyfaddef bod yna broblemau difrifol, y duedd i symud y pyst gôl yn hytrach na chyfaddef bod prosiectau ar ei hôl hi, a methiant syml i gydnabod bod yna broblem. Ac rwyf am ailadrodd yr hyn a ddywedodd Nick Ramsay. Mae'r adroddiad yn dweud:
'Mae ein hymchwiliad wedi codi cwestiynau difrifol am gymhwysedd, gallu a chapasiti ar draws y system iechyd i gyflawni gweddnewidiad digidol yng ngofal iechyd Cymru. Ac eto canfuwyd diwylliant o hunan-sensoriaeth a diarddeliad ymhlith y rhai sy’n gyfrifol am fwrw ymlaen â’r agenda—yng Ngwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru ei hun yn ogystal â’i bartneriaid yn y byrddau iechyd a Llywodraeth Cymru.'
Nawr, credaf fod hwnnw'n gyhuddiad difrifol tu hwnt. Felly, roeddwn yn falch o weld bod Llywodraeth Cymru yn derbyn argymhellion y pwyllgor. Ond pan ddarllenais fanylion y derbyniad hwnnw, roedd yn ymddangos i mi unwaith yn rhagor eu bod yn dweud wrthym y byddai popeth yn iawn am fod Llywodraeth Cymru eisoes yn gwneud yr hyn roedd y pwyllgor wedi dweud bod angen ei wneud ac y byddai popeth yn berffaith iawn. Wel, nid oes ond angen inni wrando eto ar gyfraniad Nick Ramsay heddiw i wybod nad yw hynny'n wir. Ac nid fi'n unig sy'n sôn am y diwylliant hwn. Hoffwn ddyfynnu i'r Gweinidog ei gyd-Aelod Llafur—ei gyd-Weinidog, bellach—Lee Waters, a ddywedodd,
Nid ymwneud â thechnoleg yn unig y mae newid digidol, mae'n ymwneud â newid diwylliant. Mae'n ymwneud â bod yn agored. Mae'n ymwneud â defnyddio data i ddatrys problemau. Yn hytrach na chynllunio gwasanaethau o safbwynt beth y mae bwrdd iechyd neu awdurdod lleol yn credu sydd ei angen ar ddinesydd, mae dull digidol yn golygu cynllunio gwasanaethau sy'n diwallu anghenion y defnyddiwr.
Ac rwy'n credu bod hynny'n hollol gywir. Nid yw ymateb y Llywodraeth yn tawelu fy meddwl eto, ac rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog roi sicrwydd i mi, ac yn bwysicach, i aelodau'r pwyllgor a wnaeth y gwaith gwerthfawr hwn y bydd pethau'n newid o ddifrif o hyn ymlaen, oherwydd yn bendant, nid ydynt wedi newid eto.
Nawr, credaf fod yr adroddiad bob chwe mis i'r pwyllgor—ac rwy'n arbennig o falch o weld bod y Llywodraeth wedi ymrwymo i wneud hynny—. Mae'n anarferol i bwyllgor ofyn am hynny ar sail barhaus, a chredaf fod hynny'n dangos pa mor bwysig yw'r materion hyn iddynt, ac felly dylent fod yn bwysig i bob un ohonom ninnau hefyd. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig ac i'w groesawu'n fawr. Bydd gweld a yw'r Gweinidog yn barod i roi'r gorau i fod yn ymddangosiadol hunanfodlon ac yn barod i ddangos arweiniad cadarn i sicrhau newid a chreu diwylliant a all dderbyn her yn bwysicach byth. Rhaid aros i weld a yw'n gallu, neu a yw'n dewis gwneud hynny.
I now call the Minister for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Galwaf yn awr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank the committee for their report and the debate today. We may not agree on every single issue at the end of it, but I think there is a shared ambition for our digital future within the world of health and care. Of course, 'A Healthier Wales' puts digital technology transformation and basic, essential use at the heart of transforming health and care. I'm clear that it is our ambition to have the investment, systems, skills and leadership in place to deliver that.
This is a key aspect of our daily lives, and, of course, health and care is no exception. Our challenge is catching up with the reality of how we live our lives. People expect information about their care to be available where and when it is needed, and that is what our national approach aims to provide. I do recognise concerns over the pace of delivery, the stability of our systems and leadership. I made a clear commitment in 'A Healthier Wales' to accelerate digital change for the benefit of society and, indeed, the wider Welsh economy. The Government's additional investment of £25 million of capital and £25 million of revenue for digital in the next financial year will make a significant difference to help us to drive that change. To ensure that we work with increased pace and focus on priorities, we now have a three-year national informatics plan developed through engagement with health boards, trusts and policy officials, and we will focus on replacing cancer, eyecare, pathology and hospital pharmacy systems. We'll increase investment in technology to aid the mobilisation of our care professionals and the delivery of an online service.
It is worth remembering that, in Wales, we have taken an incremental approach to developing IT systems for the NHS. When Informing Healthcare was set up in 2003 it had an annual budget of £30 million. In contrast, in England, the national programme for IT was cut short after spending £7.3 billion and the National Audit Office reported that money spent on care record systems did not represent value for money. In addition, the Major Projects Authority concluded that the programme in England was not fit to provide the modern IT services that the NHS requires.
We already have achieved a range of things in terms of digital delivery. Our national systems allow professionals across health and care to access a single, up-to-date view of the patient's care record and for images to be shared across Wales. The level of services is improved, time is saved and risk and cost reduced. Wales is one of the first countries to use a national test results service, meaning that test results are available where and when they're needed, regardless of organisational boundaries. I've seen for myself, as I hope Members have, too, the difference that Choose Pharmacy makes for patients, who can now get prescribed medicines from pharmacists in an emergency without reference to a GP because they have access to the patient's information. That system is now live in more than 95 per cent of eligible pharmacies, and for a change in an IT project, it is on budget and ahead of schedule.
GPs in Wales are able to use one of two centrally managed IT systems to provide everything from desktop support to managed print services, hopefully allowing GPs to focus more of their time to treat people in their care. Patients are increasingly able to make use of digital technology to help their own care and treatment, from booking appointments online, ordering repeat prescriptions and accessing data from their health records. There is, though, much more to do. The introduction of text reminders, as one example, has helped to reduce the number of missed appointments.
Our approach to digital systems supports a system where health and care are integrated and they must have the citizen at the centre. So, the Welsh community care information system has already gone live in 13 organisations and I'm clear that I want more to come on board progressively until we have the whole country covered, to deliver a shared view of the patient, of the person, to colleagues in health and social services, to improve safety and the quality of care. This is the first time that such a programme has been delivered on a national scale anywhere.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r pwyllgor am ei adroddiad a'r ddadl heddiw. Efallai na fyddwn yn cytuno ar bob mater ar ei ddiwedd, ond credaf fod yna uchelgais a rennir ar gyfer ein dyfodol digidol o fewn y byd iechyd a gofal. Wrth gwrs, mae 'Cymru Iachach' yn gosod trawsffurfio technoleg ddigidol a defnydd sylfaenol a hanfodol o dechnoleg wrth wraidd y gwaith o weddnewid iechyd a gofal. Rwy'n glir mai ein huchelgais yw sicrhau buddsoddiad, systemau, sgiliau ac arweinyddiaeth ar gyfer cyflawni hynny.
Mae hon yn agwedd allweddol ar ein bywydau bob dydd, ac wrth gwrs, nid yw iechyd a gofal yn eithriad. Ein her yw dal i fyny â realiti'r ffordd rydym yn byw ein bywydau. Mae pobl yn disgwyl i wybodaeth am eu gofal fod ar gael lle bynnag a phan fo'i hangen, a dyna y mae ein dull gweithredu cenedlaethol yn ceisio ei ddarparu. Rwy'n cydnabod pryderon ynglŷn â chyflymder y broses o ddarparu'r wybodaeth honno, sefydlogrwydd ein systemau ac arweinyddiaeth. Gwneuthum ymrwymiad clir yn 'Cymru Iachach' i gyflymu newid digidol er budd cymdeithas, ac economi ehangach Cymru yn wir. Bydd buddsoddiad ychwanegol y Llywodraeth o £25 miliwn o gyfalaf a £25 miliwn o refeniw ar gyfer technoleg ddigidol yn y flwyddyn ariannol nesaf yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i'n helpu i sbarduno'r newid hwnnw. Er mwyn sicrhau ein bod yn gweithio'n gyflymach ac yn canolbwyntio ar flaenoriaethau, mae gennym bellach gynllun gwybodeg cenedlaethol tair blynedd a ddatblygwyd drwy ymgysylltiad â'r byrddau iechyd, yr ymddiriedolaethau a swyddogion polisi, a byddwn yn canolbwyntio ar adnewyddu systemau canser, gofal llygaid, patholeg a fferyllfeydd ysbyty. Byddwn yn cynyddu buddsoddiad mewn technoleg i gynorthwyo i gyfarparu ein gweithwyr gofal proffesiynol a darparu gwasanaeth ar-lein.
Mae'n werth cofio, yng Nghymru, ein bod wedi mabwysiadu dull cynyddrannol o ddatblygu systemau TG ar gyfer y GIG. Pan sefydlwyd Hysbysu Gofal Iechyd yn 2003 roedd ganddo gyllideb flynyddol o £30 miliwn. Er cymhariaeth, yn Lloegr, cafodd y rhaglen genedlaethol ar gyfer TG ei thorri'n fyr ar ôl gwario £7.3 biliwn ac adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol nad oedd arian a wariwyd ar systemau cofnodi gofal yn darparu gwerth am arian. Yn ogystal, daeth yr Awdurdod Prosiectau Mawr i'r casgliad nad oedd y rhaglen yn Lloegr yn addas ar gyfer darparu'r gwasanaethau TG modern sydd eu hangen ar y GIG.
Rydym eisoes wedi cyflawni amryw o bethau mewn perthynas â chyflawniad digidol. Mae ein systemau cenedlaethol yn caniatáu i weithwyr proffesiynol ar draws iechyd a gofal gael mynediad at y cofnod diweddaraf o ofal y claf ac i ddelweddau gael eu rhannu ledled Cymru. Mae lefel y gwasanaethau yn gwella, arbedir amser a cheir llai o risg a chost. Cymru yw un o'r gwledydd cyntaf i ddefnyddio gwasanaeth canlyniadau prawf cenedlaethol, sy'n golygu bod canlyniadau profion ar gael lle bynnag a phan fo'u hangen ar draws y ffiniau sefydliadol. Gwelais o lygaid y ffynnon, fel y mae'r Aelodau hefyd wedi'i weld, gobeithio, y gwahaniaeth y mae Dewis Fferyllfa yn ei wneud i gleifion, a bellach gallant gael meddyginiaethau ar bresgripsiwn gan fferyllwyr mewn argyfwng heb fynd at feddyg teulu am fod gan fferyllfeydd fynediad at wybodaeth y claf. Mae'r system honno ar waith mewn mwy na 95 y cant o fferyllfeydd cymwys erbyn hyn, ac am unwaith mae'n brosiect TG sy'n gweithredu o fewn y gyllideb ac yn gynt na'r disgwyl.
Mae meddygon teulu yng Nghymru yn gallu defnyddio un o ddwy system TG wedi'u rheoli'n ganolog i ddarparu popeth o gymorth bwrdd gwaith i reoli gwasanaethau argraffu, gyda'r gobaith o ganiatáu i feddygon teulu ganolbwyntio mwy o'u hamser ar drin pobl yn eu gofal. Mae cleifion yn gallu gwneud mwy a mwy o ddefnydd o dechnoleg ddigidol i helpu eu gofal a'u triniaeth eu hunain, yn cynnwys trefnu apwyntiadau ar-lein, archebu presgripsiynau amlroddadwy a chael gafael ar ddata o'u cofnodion iechyd. Fodd bynnag, mae llawer mwy i'w wneud. Mae cyflwyno negeseuon testun i atgoffa am apwyntiadau yn un enghraifft sydd wedi helpu i leihau nifer yr apwyntiadau a gollir.
Mae ein dull o weithredu systemau digidol yn cefnogi system lle caiff iechyd a gofal eu hintegreiddio a rhaid iddynt roi'r dinesydd yn y canol. Felly, mae system wybodaeth gofal cymunedol Cymru eisoes wedi cael ei rhoi ar waith mewn 13 o sefydliadau eisoes ac rwy'n glir fy mod am i ragor ddod yn rhan ohoni ar sail gynyddol hyd nes y cawn y wlad gyfan wedi'i chynnwys, i ddarparu cofnod a rennir am y claf, yr unigolyn, i gydweithwyr ym maes iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, er mwyn gwella diogelwch ac ansawdd gofal. Dyma'r tro cyntaf y cyflawnwyd rhaglen o'r fath ar raddfa genedlaethol yn unman.
I'm very grateful to the Minister. I'm wondering if you can provide us today with—. What you've been saying is very positive, and we'd all welcome that, I'm sure, but can you provide us with the latest figures with regard to outages in the current NHS system? If you're not able to provide those figures today, would you be prepared to write to Members in that regard? Because that is, obviously, absolutely crucial—the positive developments that you're describing today won't work if the systems keep crashing.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog. Rwy'n meddwl tybed a allwch roi i ni heddiw—. Mae'r hyn rydych wedi bod yn ei ddweud yn gadarnhaol iawn, a byddem oll yn croesawu hynny, rwy'n siŵr, ond a allwch roi'r ffigurau diweddaraf inni o ran methiannau yn system bresennol y GIG? Os nad ydych yn gallu darparu'r ffigurau hynny heddiw, a fyddech yn barod i ysgrifennu at yr Aelodau ynglŷn â hynny? Oherwydd mae hynny'n gwbl allweddol wrth gwrs—ni fydd y datblygiadau cadarnhaol a ddisgrifiwch heddiw yn gweithio os yw'r systemau'n dal i fethu.
I'll come to outages later in my remarks. In Wales, we're developing an online directory of services that aggregates information from across health, care and voluntary sectors to make it easier for citizens to find information on services relevant to them. As outlined in my response to the Public Accounts Committee, a review of NHS digital architecture is under way, and that will guide plans for how the architecture is developed for the future to take account of advances in the marketplace and best practice from elsewhere. We still want to be a learning and open service. I'll be acting on the review's report, which is due before the end of this financial year.
As we become more reliant on our systems, in what is a complex environment, it is doubly important that the systems are safe and resilient, and there were a number of outages last year. NWIS have now stepped up to maintain and upgrade our systems, and I'm pleased to report that there have been no major incidents with IT systems since the start of September last year. I've also increased investment in cyber security and established new processes in the event of cyber or system failure.
But delivering the change that we're looking for will require the right level of digital skills and leadership within the health service. That requires looking across the whole system, not with a focus on just one organisation within it. As promised in my response to the Public Accounts Committee, the review of informatics governance in the NHS has now been completed and its report has been submitted to the Government.
Simple points solutions will not work. We need rather more radical, multiple and co-ordinated actions across all parts of the system. There is widespread support for change and a clear recognition that now is the opportunity to create a more resilient and responsive system that is genuinely fit for the future.
The review makes a series of recommendations for both the short and medium term under four key themes: establishing a chief digital officer for health to strengthen national digital leadership; creating a new standards authority and mandating informatics standards; establishing a new digital development team to support innovation and to accelerate the pace of delivery, with priorities set nationally; and to bring together the current dispersed regional and national informatics services in a shared service arrangement for data infrastructure and delivery.
I will, of course, publish the report in due course. In the meantime, I've asked my officials to work with the health service to consider the recommendations. I will update Members before Easter recess on our response to the review's recommendations. Of course, it's not just the digital skills and capability of our workforce that are important. We must be mindful of the impact on our citizens, in particular those who may have difficulty taking advantage of new services. I therefore have committed £3 million for a health-focused element to our digital inclusion programme over the next three years to build a network of champions in the service and in the community. We will continue to look beyond the boundaries of health to bring benefits to our citizens. NWIS is working with colleagues elsewhere in the public sector, and the digital health ecosystem for Wales is fostering collaboration between the service, academia and industry to drive innovation. Whilst not losing sight of the achievements, I know there is much more to do. I am confident that we will deliver a healthier Wales, with improved digital capability and access at its heart.
Fe ddof at fethiannau yn nes ymlaen yn fy sylwadau. Yng Nghymru, rydym yn datblygu cyfeiriadur ar-lein o wasanaethau sy'n cydgrynhoi gwybodaeth ar draws y sector iechyd, y sector gofal a'r sector gwirfoddol i'w gwneud yn haws i ddinasyddion ddod o hyd i wybodaeth am wasanaethau sy'n berthnasol iddynt hwy. Fel yr amlinellir yn fy ymateb i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, mae adolygiad o bensaernïaeth ddigidol y GIG yn mynd rhagddo, a bydd yn llywio cynlluniau ar gyfer sut y datblygir y bensaernïaeth ar gyfer y dyfodol i roi sylw i ddatblygiadau yn y farchnad ac arferion gorau o fannau eraill. Rydym am barhau i fod yn wasanaeth agored sy'n dysgu. Byddaf yn gweithredu ar adroddiad yr adolygiad y disgwylir iddo ddod i law cyn diwedd y flwyddyn ariannol.
Wrth i ni ddod yn fwy dibynnol ar ein systemau, mewn amgylchedd cymhleth, mae'n bwysicach fyth fod y systemau'n ddiogel a chadarn, a chafwyd nifer o fethiannau y llynedd. Mae GGGC bellach wedi bwrw iddi i gynnal a diweddaru ein systemau, ac rwy'n falch o adrodd na fu unrhyw ddigwyddiadau mawr gyda systemau TG ers dechrau mis Medi y llynedd. Hefyd rwyf wedi cynyddu buddsoddiad mewn seiberddiogelwch ac wedi sefydlu prosesau newydd ar gyfer pan fydd methiant o ran seiberddiogelwch neu fethiant system.
Ond bydd cyflawni'r newid rydym ei eisiau yn galw am y lefel gywir o sgiliau digidol ac arweinyddiaeth o fewn y gwasanaeth iechyd. Mae hynny'n golygu edrych ar draws y system gyfan, nid canolbwyntio ar un sefydliad yn unig o'i mewn. Fel yr addewais yn fy ymateb i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, mae'r adolygiad o lywodraethu gwybodeg yn y GIG bellach wedi'i gwblhau a'i adroddiad wedi'i gyflwyno i'r Llywodraeth.
Ni fydd atebion pwyntiau syml yn gweithio. Mae arnom angen camau gweithredu ychydig mwy radical, lluosog a chydgysylltiedig ar draws pob rhan o'r system. Ceir cefnogaeth eang i newid a chydnabyddiaeth glir mai dyma'r cyfle i greu system fwy cadarn ac ymatebol sy'n wirioneddol addas ar gyfer y dyfodol.
Mae'r adolygiad yn gwneud cyfres o argymhellion ar gyfer y tymor byr a'r tymor canolig o dan bedair thema allweddol: sefydlu prif swyddog digidol ar gyfer iechyd i gryfhau arweinyddiaeth ddigidol genedlaethol; creu awdurdod safonau newydd a mandadu safonau gwybodeg; sefydlu tîm datblygu digidol newydd i gefnogi arloesedd ac i gyflymu'r broses o gyflawni, gan bennu blaenoriaethau yn genedlaethol; a dwyn ynghyd y gwasanaethau gwybodeg rhanbarthol a chenedlaethol gwasgaredig presennol mewn trefniant cydwasanaeth ar gyfer seilwaith a darparu data.
Wrth gwrs, byddaf yn cyhoeddi'r adroddiad maes o law. Yn y cyfamser, gofynnais i fy swyddogion weithio gyda'r gwasanaeth iechyd i ystyried yr argymhellion. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn toriad y Pasg ar ein hymateb i argymhellion yr adolygiad. Wrth gwrs, nid sgiliau digidol a gallu ein gweithlu yn unig sy'n bwysig. Rhaid inni fod yn ymwybodol o'r effaith ar ein dinasyddion, yn enwedig ar y rhai a allai ei chael hi'n anodd manteisio ar wasanaethau newydd. Felly rwyf wedi ymrwymo £3 miliwn ar gyfer elfen sy'n canolbwyntio ar iechyd i'n rhaglen cynhwysiant digidol dros y tair blynedd nesaf i adeiladu rhwydwaith o hyrwyddwyr yn y gwasanaeth ac yn y gymuned. Byddwn yn parhau i edrych y tu hwnt i ffiniau iechyd i sicrhau manteision i'n dinasyddion. Mae GGGC yn gweithio gyda chydweithwyr mewn mannau eraill yn y sector cyhoeddus, ac mae'r ecosystem iechyd digidol yng Nghymru yn meithrin cydweithio rhwng y gwasanaeth, y byd academaidd a diwydiant i yrru arloesedd. Heb golli golwg ar yr hyn a gyflawnwyd, gwn fod llawer mwy i'w wneud. Rwy'n hyderus y byddwn yn cyflawni Cymru iachach, gyda gwell gallu digidol a mynediad yn ganolog iddi.
Thank you. Can I now call on Nick Ramsay to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Nick Ramsay i ymateb i'r ddadl?
Thank you, Deputy Presiding Officer. Can I thank all of the Members who've contributed to today's debate? It might have been a little shorter than some debates that we have in this Chamber, but I think that all of the points that Members made were well made and to be welcomed.
There have been some recurrent themes that have been touched on by all Members, starting with Mohammad Asghar, who mentioned the issues of transparency and the need for openness. I think we need to know the scale of the problem before us, and to accept that so that we can find solutions—that's key. And that's what PAC reports like this are here to do: to shed light on those areas where things are failing—respecting the fact that there are other areas where progress is being made and success is happening—those areas that are failing, like in this area, need to be put right.
Helen Mary Jones reminds us she's not easily shocked, but you are right to be shocked or taken aback by this report. It is a hard-hitting report—I don't make any bones about that. It is a scathing report. It doesn't hold any punches, because it is reporting on the evidence that we received, and deep concerns that were in some sectors about the problems that we're facing with the informatics in the NHS. As you said, Helen Mary, this isn't a theoretical debate. It's actually, as I speak here now, as you spoke earlier—out there in Wales, it is affecting real people, it's affecting staff and it's affecting patients. Perhaps 50 years ago when computers were, well, certainly in their infancy and informatics probably wasn't even imagined, these sorts of issues were obviously not relevant. But now they are. They're relevant to other areas of life and they're increasingly relevant to the health service.
I'm glad, Helen Mary, that you quoted Lee Waters—Lee Waters, a previous member and a valued member of the Public Accounts Committee. I know that these are issues—a different hat on now, of course, so you're not part of this debate today, but you put a lot of work in with the rest of the committee and that's to be welcomed as well. Digital transformation, when you quoted Lee, is about being open. That echoes Mohammad Asghar's earlier comments as well. That's what we're trying to achieve here.
Turning to the Minister's response—and I think it's a well-meaning response, as Helen Mary said, it's a response that contained a lot in it to be welcomed. Thank you for the spirit that you delivered it in, Minister, and thank you for your evidence that you gave to the committee. I'm pleased that the Welsh Government has accepted our recommendations. I'm pleased more than anything because they need to be accepted. You're right: we all want improvement in this area.
The issue that we have—one of the predominant, overriding issues—is the pace of change. It cannot be right that Assembly Members who were here back in the early days of devolution, when we were discussing exactly the same problems, have now come back and everything is as it was. That can't be right. So, pace is the issue. Yes, there have been improvements, yes, things have moved on in some areas, but it needs to happen quicker. We need to have capacity. We need to have a capacity within the Welsh Government, within the NHS system—a capacity and the skills that are required to put this situation right. The committee wasn't convinced that that capacity is there at the moment. There was evidence of capability in the system—we had a long discussion about the difference between capability and capacity—but there were concerns about the scale of that capacity.
Outages—Members mentioned the number of outages. I'm pleased to hear there haven't been any since last September because, quite frankly, with the scale of some of the outages that were happening, they were really holding the system back and holding progress back. That has to be sorted out so that we can move on.
There is support for change—within the Welsh Government, dare I say, within this Chamber itself—of course there is support for change across the board. We all want this sorted out. It is going to take money, but it's also going to take a change of mindset—or a moving on of the mindset is probably a better way to put it—because there is undoubtedly a desire, amongst all the stakeholders that we took evidence from, for this position to be improved. But we're nowhere near there yet. We're on a road, but we want to get where we're going far faster than we are. Let's give the NHS the informatics system that it deserves. Let's give the people of Wales, patients and staff the system that they deserve and need. We've waited a long time. I plead with the Minister to employ your commitment to this to make sure that we do get an improvement in the informatics system that we all want to see.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl heddiw. Efallai ei bod ychydig yn fyrrach na rhai o'r dadleuon a gawn yn y Siambr hon, ond credaf fod pob un o'r pwyntiau a wnaeth yr Aelodau wedi'u gwneud yn dda ac i'w croesawu.
Cyffyrddodd yr holl Aelodau ar rai themâu a oedd yn codi eu pen dro ar ôl tro, gan ddechrau gyda Mohammad Asghar, a soniodd am dryloywder a'r angen i fod yn agored. Rwy'n credu bod angen inni wybod maint y broblem sy'n ein hwynebu, ac i dderbyn hynny fel y gallwn ganfod atebion—mae hynny'n allweddol. A dyna y mae adroddiadau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yma i'w gwneud: taflu goleuni ar y meysydd lle mae pethau'n methu—gan barchu'r ffaith bod yna feysydd eraill lle mae cynnydd a llwyddiant yn digwydd—ac mae angen rhoi'r meysydd sy'n methu, fel y maes hwn, ar y trywydd cywir.
Mae Helen Mary Jones yn ein hatgoffa nad yw hi'n un hawdd ei dychryn, ond rydych yn iawn i gael eich dychryn neu eich synnu gan yr adroddiad hwn. Mae'n adroddiad diflewyn ar dafod—nid wyf yn gwadu hynny. Mae'n adroddiad deifiol. Nid yw'n dal yn ôl, oherwydd mae'n adrodd ar y dystiolaeth a gawsom, a'r pryderon dwfn mewn rhai sectorau am y problemau sy'n ein hwynebu gyda gwybodeg yn y GIG. Fel y dywedoch chi, Helen Mary, nid dadl ddamcaniaethol yw hon. Mae'n digwydd go iawn, wrth i mi siarad yma yn awr, wrth i chi siarad yn gynharach—allan yno yng Nghymru, mae'n effeithio ar bobl go iawn, mae'n effeithio ar staff ac yn effeithio ar gleifion. Efallai 50 mlynedd yn ôl pan oedd cyfrifiaduron, wel, yn sicr yn eu babandod ac mae'n fwy na phosibl nad oedd gwybodeg wedi'i ddychmygu hyd yn oed, yn amlwg nid oedd y mathau hyn o bethau'n berthnasol. Ond maent yn berthnasol bellach. Maent yn berthnasol i feysydd eraill o fywyd ac maent yn gynyddol berthnasol i'r gwasanaeth iechyd.
Rwy'n falch, Helen Mary, eich bod wedi dyfynnu Lee Waters—Lee Waters, aelod blaenorol ac aelod gwerthfawr o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Gwn fod y rhain yn faterion—rydych yn gwisgo het wahanol bellach, wrth gwrs, felly nid ydych yn rhan o'r ddadl hon heddiw, ond fe wnaethoch lawer o waith gyda gweddill y pwyllgor, ac mae hynny i'w groesawu yn ogystal. Mae gweddnewidiad digidol, pan ddyfynnoch chi Lee, yn ymwneud â bod yn agored. Mae hynny'n adleisio sylwadau Mohammad Asghar yn gynharach hefyd. Dyna rydym yn ceisio ei gyflawni yma.
Gan droi at ymateb y Gweinidog—ac rwy'n credu ei fod yn ymateb llawn bwriadau da, fel y dywedodd Helen Mary, mae'n ymateb a oedd yn cynnwys llawer sydd i'w groesawu. Diolch i chi am yr ysbryd y gwnaethoch ei gyflwyno ynddo, Weinidog, a diolch i chi am y dystiolaeth a roesoch i'r pwyllgor. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn ein hargymhellion. Rwy'n falch yn fwy na dim oherwydd mae angen iddynt gael eu derbyn. Rydych yn gywir: mae pawb ohonom am weld gwelliant yn y maes hwn.
Y broblem sydd gennym—un o'r pethau pwysicaf oll—yw cyflymder newid. Ni all fod yn iawn fod Aelodau Cynulliad a oedd yma yn nyddiau cynnar datganoli, pan oeddem yn trafod yr un problemau'n union, yn ôl yma bellach a phopeth fel yr oedd. Ni all hynny fod yn iawn. Felly, mae cyflymder yn broblem. Do, fe fu gwelliannau, do, mae pethau wedi symud ymlaen mewn rhai meysydd, ond mae angen iddo ddigwydd yn gyflymach. Mae angen inni gael capasiti. Mae angen inni gael capasiti o fewn Llywodraeth Cymru, o fewn system y GIG—y capasiti a'r sgiliau sydd eu hangen i unioni'r sefyllfa. Nid oedd y pwyllgor yn argyhoeddedig fod y capasiti hwnnw yno ar hyn o bryd. Roedd tystiolaeth o allu yn y system—cawsom drafodaeth hir am y gwahaniaeth rhwng gallu a chapasiti—ond roedd pryderon ynghylch maint y capasiti hwnnw.
Methiannau—soniodd Aelodau am nifer y methiannau. Rwy'n falch o glywed na fu unrhyw fethiant ers mis Medi diwethaf oherwydd, a dweud y gwir, gyda maint rhai o'r methiannau a oedd yn digwydd, roeddent yn llyffethair mawr ar y system ac yn arafu cynnydd. Rhaid datrys hynny fel y gallwn symud ymlaen.
Mae yna gefnogaeth i newid—o fewn Llywodraeth Cymru, os caf ddweud, o fewn y Siambr hon ei hun—wrth gwrs bod pawb yn cefnogi newid. Mae pawb ohonom am weld hyn yn cael ei ddatrys. Mae'n mynd i olygu arian, ond mae hefyd yn mynd i olygu newid meddylfryd—neu efallai fod datblygu meddylfryd yn ffordd well o'i roi mae'n debyg—oherwydd heb amheuaeth mae yna awydd ymysg yr holl randdeiliaid y cawsom dystiolaeth ganddynt i weld y sefyllfa hon yn gwella. Ond nid ydym yn agos at fod yno eto. Rydym ar y ffordd, ond rydym am gyrraedd lle rydym yn mynd yn gyflymach nag y gwnawn ar hyn o bryd. Gadewch inni roi'r system wybodeg y mae'n ei haeddu i'r GIG. Gadewch inni roi'r system y maent yn ei haeddu a'i hangen i bobl Cymru, a chleifion a staff. Rydym wedi aros yn hir. Rwy'n erfyn ar y Gweinidog i ddefnyddio eich ymrwymiad i hyn i wneud yn siŵr ein bod yn gweld gwelliant yn y system wybodeg fel y mae pawb ohonom yn dymuno ei weld.
Thank you very much. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Gareth Bennett, gwelliant 2 yn enw Darren Millar, a gwelliant 3 yn enw Rebecca Evans. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Gareth Bennett, amendment 2 in the name of Darren Millar, and amendment 3 in the name of Rebecca Evans. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment will be deselected.
We now move on to item 7, which is the Plaid Cymru debate on prisons and criminal justice. I call on Leanne Wood to move the motion. Leanne.
Symudwn ymlaen at eitem 7, sef dadl Plaid Cymru ar gyfiawnder troseddol a charchardai. Galwaf ar Leanne Wood i wneud y cynnig. Leanne.
Cynnig NDM6949 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi’r adroddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru: Dedfrydu a Dalfa yng Nghymru: Ffeil Ffeithiau.
2. Yn mynegi pryder am ganfyddiadau’r adroddiad mai yng Nghymru y mae’r raddfa garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop, a bod dedfrydau llymach yng Nghymru yn cael effaith anghymesur ar fenywod, pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig a chymunedau difreintiedig.
3. Yn nodi gwaith ymchwil blaenorol gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru sydd wedi datgelu problemau helaeth o ran diogelwch a lles yng ngharchardai Cymru, gan gynnwys graddau cynyddol o gamddefnyddio sylweddau, hunan-niweidio, trais a hunanladdiad.
4. Yn nodi bod nifer o droseddwyr ifanc o Gymru yn treulio amser eu dedfryd mewn carchardai yn Lloegr, a bod y carchar yn cael effaith negyddol sylweddol ar gyfleoedd bywyd pobl ifanc yn y dyfodol.
5. Yn galw am:
a) datganoli cyfiawnder troseddol yn gyfan gwbl i Gymru;
b) diystyru adeiladu rhagor o ‘Uwch garchardai’ ar unrhyw safle yng Nghymru ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyfleu’r gwrthwynebiad hwn i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder;
c) ailuno'r gwasanaeth prawf yn gyfan gwbl a rhoi diwedd ar breifateiddio rhannol;
d) ffocws ar ddulliau cymunedol ar gyfer troseddau nad ydynt yn rhai treisgar a rhoi'r gorau i or-ddefnyddio dedfrydau carcharu byr;
e) rhoi diwedd ar ddedfrydau o garchar i bobl ifanc a menywod ac eithrio mewn amgylchiadau neilltuol;
f) yr hawl i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru.
Motion NDM6949 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the report by the Wales Governance Centre, Sentencing and Immediate Custody in Wales: A Factfile.
2. Expresses concern at the report’s finding that Wales has the highest incarceration rate in western Europe, and that women, BAME people and disadvantaged communities are disproportionately impacted by harsher sentencing in Wales.
3. Notes previous research by the Wales Governance Centre which has revealed widespread safety and wellbeing issues in Wales’s prisons, including increasing rates of substance misuse, self-harm, violence and suicide.
4. Notes that a number of young offenders from Wales serve prison sentences in England, and that incarceration has a significant negative impact on young people’s future life chances.
5. Calls for:
a) the full devolution of criminal justice to Wales;
b) the ruling out of the construction of further ‘super prisons’ on any site in Wales and calls on Welsh Government to communicate this opposition to the Ministry of Justice;
c) the full re-unification of the probation service and an end to partial privatisation;
d) a focus on community-based approaches for non-violent crimes and an end to the overuse of shorter prison sentences;
e) an end to custodial sentences for young people and women other than in exceptional circumstances;
f) the right to vote for prisoners in Welsh elections.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch. I'm pleased to move this motion in Plaid Cymru's name that has followed the publication of a piece of research that deserves serious attention. The finding by the Wales Governance Centre that Wales has the highest incarceration rate in western Europe should be a source of shame for us all. It's also deeply concerning that this trend has developed without detection until the Wales Governance Centre disaggregated the data. These findings and the concerning wider picture that they point to should prompt us to ask some searching questions about what it is we want from our justice system and how it is serving those aims. And that is what I hope that we can start to do today with this debate.
The truth is that the England and Wales criminal justice system is failing our communities. We have a higher incarceration rate than England, despite having a lower crime rate. Women are more likely to receive an immediate custodial sentence than men. Imprisonment rates among BAME communities are more disproportionate relative to the population in Wales than in England, and Black, Asian and minority ethnic people have the highest average sentence length. So, if you're a person of colour in Wales, you are both more likely to be imprisoned and to receive a longer sentence. White people, however, are underrepresented.
Diolch. Rwy'n falch o wneud y cynnig hwn yn enw Plaid Cymru yn dilyn cyhoeddi darn o ymchwil sy'n haeddu sylw difrifol. Dylai canfyddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru mai gan Gymru y mae'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop fod yn destun cywilydd i ni i gyd. Mae'n destun pryder mawr hefyd fod y duedd hon wedi datblygu heb ei chanfod hyd nes i Ganolfan Llywodraethiant Cymru ddadgyfuno'r data. Dylai'r canfyddiadau hyn a'r darlun digalon ehangach y maent yn ei ddynodi ein hysgogi i ofyn cwestiynau treiddgar ynglŷn â beth rydym ei eisiau gan ein system gyfiawnder a sut y mae'n gwasanaethu'r nodau hynny. A dyna rwy'n gobeithio y gallwn ddechrau ei wneud gyda'r ddadl hon heddiw.
Y gwir amdani yw bod system cyfiawnder troseddol Cymru a Lloegr yn gwneud cam â'n cymunedau. Mae gennym gyfradd garcharu uwch na Lloegr, er bod y gyfradd droseddu'n is. Mae menywod yn fwy tebygol o gael dedfryd uniongyrchol o garchar na dynion. Mae cyfraddau carcharu ymhlith cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn fwy anghymesur o gymharu â'r boblogaeth yng Nghymru na'r hyn ydynt yn Lloegr, ac mae hyd cyfartalog dedfrydau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn fwy. Felly, os ydych yn berson croendywyll yng Nghymru, rydych yn fwy tebygol o gael eich carcharu a hefyd o gael dedfryd hwy. Fodd bynnag, mae'r gyfran gyfartalog o bobl wyn yn llai.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Looking at rates of imprisonment across Wales, we also know that Wales's most deprived communities have higher rates of incarceration. There is a clear link between poverty and crime and the treatment of working-class offenders by the courts. Inequality is built into the heart of our justice system, whether that's racial, gender, class or geographic inequality, and this is no accident. It is political decisions at Westminster by the Tories and New Labour before them that have got us to this point.
I remember when I served as a probation officer in the mid 1990s, the prison population was half of what it is now. Years later and we have a privatised probation service, a lack of confidence from the courts in community-based responses, coupled with austerity-driven cuts to legal aid and not being able to access justice, and that has all resulted in more people in Wales being sentenced directly to prison.
Added to this, half of all magistrates' courts in England and Wales have closed since 2010. People now have to travel much further to access justice. There is a clear link between austerity, the privatisation of the probation service, the pursuit of profit and poor performance in supervision and monitoring. While community-based solutions have been gutted by successive Governments, they've handed over more and more of the justice system into private hands, with prisons being run for profit by private companies, such as G4S, who have been linked to serious human rights abuses.
Meanwhile, conditions in prisons have deteriorated to crisis point, as previous research by the Wales Governance Centre has revealed. While the number of prisoners held in Wales rose by 23 per cent from 2010-17, the level of recorded self-harm incidents increased by 358 per cent during the same period. In 2017, there were 2,132 self-harm incidents in prisons in Wales. This figure equates to five separate incidents of self-harm taking place in Welsh prisons every day. On average, a prisoner in Wales takes their own life every four months.
Levels of violence are also increasing our prisons. Since 2010, the total number of prisoner-on-prisoner assaults in Wales has increased by 156 per cent, compared to an 86 per cent rise in the number of incidents in English prisons. Assaults on staff and prison disturbances have also increased in England and Wales, and a disproportionate number of disturbances took place in Parc prison, Wales's only private prison.
Our prisons are overcrowded, unsafe and unfit to meet the needs of a modern justice system. The truth is, prison doesn't work, not if our aim is to create a just, fair and safe society, or if we want people to be rehabilitated so they don't keep committing offences over and over again.
At Westminster, the Tories and New Labour before them have taken an approach to justice that is punitive, unfair and focused on generating private profit from criminalisation and human suffering. We could do things differently, and full devolution of the criminal justice system would allow us to do just that. Probation services could be brought back under full public control, alongside establishing a rehabilitative prison system with a specific focus on assisting people and helping them to break the vicious cycle of reoffending through well-resourced, community-based courses and initiatives.
We could also look at wider opportunities to decriminalise activity that doesn't cause harm to our communities. Decriminalisation of drugs and treating substance misuse as a health issue rather than a criminal justice issue would reduce the dangers associated with drug use and ensure that resources aren't wasted on prosecuting people for minor, non-violent offences, such as possession of drugs or shoplifting to feed the family. The criminal justice system could focus on establishing problem-solving justice initiatives that seek to tackle the root causes of offending at an early age, and focus on prevention rather than retribution after the crime has been committed. In particular, custodial sentences would only be used for women and young people in the most exceptional circumstances. For both of these groups of people, more often than not, a custodial sentence only makes things worse, and the same, of course, goes for people with mental health conditions.
Our current focus on punishing people gets us nowhere, leading only to more families being torn apart, cycles of reoffending, substance misuse, unemployment, homelessness and mental health problems. Focusing on full rehabilitation, restorative justice approaches and trauma-informed work with offenders would help us create safer communities. And that's why Plaid Cymru is also in favour of giving prisoners the right to vote, in the interests of human rights and rehabilitation. Disenfranchising an entire section of the population in this way cannot be justified, in my view, in a modern democracy. And what a strong signal Wales could send about our determination to fully rehabilitate prisoners as citizens this motion would send.
Turning to the amendments to this motion, I'd first like to address the amendment by the far-right fearmongers UKIP, whose amendment tries to link ethnic origin or nationality to criminality. What a disgraceful thing to do. This is another pathetic attempt by UKIP to turn people against migrants, and I would urge everyone to vote against that.
We'll also be voting against the Conservative amendment, which seems to be an attempt by them to stick their heads in the sand about the disastrous effects of their party's austerity and privatisation. Warm words by the Ministry of Justice about a focus on rehabilitation must be backed by significant action to be meaningful, and, so far, the record is not good.
I'm pleased that the Welsh Government have today supported our calls for a fairer justice system that works. I've been disappointed recently, however, to hear the new First Minister say that he's not in favour of the full devolution of justice to Wales, and instead favours a more piecemeal approach. I would ask him, if he agrees with what we are calling for, from focusing on rehabilitation to ending private profits from prisons, then why wait?
I look forward to seeing the outcome of the work by the Commission on Justice in Wales considering this issue, but there is already a broad consensus across this Siambr and in the general public that criminal justice should be devolved to Wales. So, I would encourage the Welsh Government to support our motion today and make it clear that they are in favour of full devolution. Let's demand the tools to do things ourselves and to build a better system. Devolving responsibility for criminal justice would enable us to forge our own path in Wales. Rather than topping the league for imprisonment and the poverty and misery associated with it, we could create a fairer, transformative system that would be a beacon for justice around the world. What's stopping us?
Wrth edrych ar gyfraddau carcharu ar draws Cymru, rydym hefyd yn gwybod bod cyfraddau carcharu uwch yng nghymunedau mwyaf difreintiedig Cymru. Mae cysylltiad clir rhwng tlodi a throseddu a'r modd y mae'r llysoedd yn trin troseddwyr dosbarth gweithiol. Mae anghydraddoldeb wedi'i adeiladu'n rhan greiddiol o'n system gyfiawnder, boed yn anghydraddoldeb hiliol, rhywiol, dosbarth neu ddaearyddol, ac nid damwain yw hyn. Penderfyniadau gwleidyddol yn San Steffan gan y Torïaid a Llafur Newydd o'u blaenau sydd wedi dod â ni i'r fan hon.
Rwy'n cofio pan oeddwn yn gwasanaethu fel swyddog prawf ynghanol y 1990au, roedd poblogaeth y carchardai yn hanner yr hyn ydyw yn awr. Flynyddoedd yn ddiweddarach mae gennym wasanaeth prawf wedi'i breifateiddio, diffyg hyder ar ran y llysoedd mewn ymatebion cymunedol, ynghyd â thoriadau llym yn sgil y polisi cyni i gymorth cyfreithiol a methiant i gael mynediad at gyfiawnder, ac mae hyn oll wedi golygu bod mwy o bobl yng Nghymru yn cael eu dedfrydu'n syth i garchar.
Yn ychwanegol at hyn, mae hanner yr holl lysoedd ynadon yng Nghymru a Lloegr wedi cau ers 2010. Bellach rhaid i bobl deithio ymhellach i gael mynediad at gyfiawnder. Ceir cysylltiad clir rhwng cyni, preifateiddio'r gwasanaeth prawf, yr awydd am elw a pherfformiad gwael o ran goruchwylio a monitro. Wrth i atebion cymunedol gael eu difa gan Lywodraethau olynol, maent wedi trosglwyddo mwy a mwy o'r system gyfiawnder i ddwylo preifat, gyda charchardai'n cael eu rhedeg er elw gan gwmnïau preifat, megis G4S, sydd wedi'u cysylltu â chamweddau hawliau dynol difrifol.
Yn y cyfamser, mae'r amodau mewn carchardai wedi dirywio i lefel argyfyngus, fel y dangosodd ymchwil flaenorol gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru. Er bod nifer y carcharorion a garcharwyd yng Nghymru wedi cynyddu 23 y cant rhwng 2010 a 2017, cynyddodd nifer y digwyddiadau o hunan-niwed a gofnodwyd 358 y cant yn ystod yr un cyfnod. Yn 2017, roedd 2,132 o ddigwyddiadau o hunan-niwed mewn carchardai yng Nghymru. Mae'r ffigur yn cyfateb i bum digwyddiad unigol o hunan-niwed yng ngharchardai Cymru bob dydd. Ar gyfartaledd, mae carcharor yng Nghymru yn cyflawni hunanladdiad bob pedwar mis.
Mae lefelau trais hefyd ar gynnydd yn ein carchardai. Ers 2010, mae cyfanswm yr ymosodiadau gan garcharor ar garcharor yng Nghymru wedi cynyddu 156 y cant, o'i gymharu â 86 y cant o gynnydd yn nifer y digwyddiadau yng ngharchardai Lloegr. Mae ymosodiadau ar staff ac aflonyddu mewn carchardai hefyd wedi cynyddu yng Nghymru a Lloegr, a chafwyd nifer anghymesur o ddigwyddiadau o aflonyddu yng ngharchar y Parc, unig garchar preifat Cymru.
Mae ein carchardai'n orlawn, yn anniogel ac yn anaddas i ateb anghenion y system gyfiawnder fodern. Y gwir amdani yw nad yw carchar yn gweithio os mai ein nod yw creu cymdeithas gyfiawn, deg a diogel, neu os ydym am i bobl gael eu hadsefydlu fel nad ydynt yn dal ati i gyflawni troseddau dro ar ôl tro.
Yn San Steffan, mae'r Torïaid a Llafur Newydd o'u blaenau wedi mabwysiadu ymagwedd at gyfiawnder sy'n gosbedigol, yn annheg ac yn canolbwyntio ar gynhyrchu elw preifat o droseddoli a dioddefaint dynol. Gallem wneud pethau'n wahanol, a byddai datganoli'r system cyfiawnder troseddol yn llawn yn caniatáu inni wneud hynny. Gellid dwyn gwasanaethau prawf yn ôl o dan reolaeth gyhoeddus lawn, ochr yn ochr â sefydlu system garchar sy'n adsefydlu gyda ffocws penodol ar gynorthwyo pobl a'u helpu i dorri cylch dieflig o aildroseddu drwy gyrsiau a chynlluniau yn y cymuned gydag adnoddau da i'w cynnal.
Gallem hefyd ystyried cyfleoedd ehangach i ddad-droseddoli gweithredoedd nad ydynt yn achosi niwed i'n cymunedau. Byddai dad-droseddoli cyffuriau a thrin camddefnyddio sylweddau fel mater iechyd yn hytrach na mater cyfiawnder troseddol yn lleihau'r peryglon sy'n gysylltiedig â chyffuriau ac yn sicrhau na wastreffir adnoddau ar erlyn pobl am fân droseddau anhreisgar, fel meddu ar gyffuriau neu ddwyn o siopau i fwydo teulu. Gallai'r system cyfiawnder troseddol ganolbwyntio ar sefydlu mentrau cyfiawnder sy'n seiliedig ar ddatrys problemau i geisio mynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu ar oedran cynnar, a chanolbwyntio ar atal yn hytrach na dial ar ôl i drosedd gael ei chyflawni. Yn fwyaf arbennig, ni fyddai dedfrydau o garchar yn cael eu defnyddio ar gyfer menywod a phobl ifanc ac eithrio yn yr amgylchiadau mwyaf eithriadol. Ar gyfer y grwpiau hyn o bobl, yn amlach na pheidio, nid yw dedfryd o garchar ond yn gwneud pethau'n waeth, ac mae'r un peth yn wir wrth gwrs yn achos pobl â chyflyrau iechyd meddwl.
Nid yw ein ffocws presennol ar gosbi pobl yn mynd â ni i unman, ac nid yw ond yn arwain at fwy o deuluoedd yn cael eu chwalu, at gylchoedd o aildroseddu, camddefnyddio sylweddau, diweithdra, digartrefedd a phroblemau iechyd meddwl. Byddai canolbwyntio ar adsefydlu llawn, dulliau cyfiawnder adferol a gwaith wedi'i lywio gan drawma gyda throseddwyr yn ein helpu i greu cymunedau mwy diogel. A dyna pam y mae Plaid Cymru hefyd o blaid rhoi'r hawl i garcharorion gael pleidleisio, er budd hawliau dynol ac adsefydlu. Yn fy marn i, ni ellir cyfiawnhau difreinio rhan gyfan o'r boblogaeth yn y modd hwn mewn democratiaeth fodern. Ac am neges gref y gallai Cymru ei rhoi drwy'r cynnig hwn ynglŷn â'n penderfyniad i adsefydlu carcharorion yn llawn fel dinasyddion.
Gan droi at y gwelliannau i'r cynnig, hoffwn yn gyntaf ymdrin â'r gwelliant gan y codwyr bwganod asgell dde, UKIP, y mae eu gwelliant yn ceisio cysylltu tarddiad ethnig neu genedligrwydd ag ymddygiad troseddol. Am beth gwarthus i'w wneud. Dyma ymdrech druenus arall gan UKIP i droi pobl yn erbyn ymfudwyr, a buaswn yn annog pawb i bleidleisio yn erbyn hwnnw.
Byddwn hefyd yn pleidleisio yn erbyn gwelliant y Ceidwadwyr, sy'n ymddangos fel pe bai'n ymgais ganddynt i gladdu eu pennau yn y tywod ynglŷn ag effeithiau trychinebus cyni eu plaid a phreifateiddio. Rhaid i eiriau cynnes gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder am ffocws ar adsefydlu gael eu cefnogi gan gamau gweithredu o sylwedd i allu bod yn ystyrlon, a hyd yma, nid oes ganddynt hanes da o hynny.
Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru heddiw wedi cefnogi ein galwadau am system gyfiawnder decach sy'n gweithio. Cefais fy siomi yn ddiweddar er hynny wrth glywed y Prif Weinidog newydd yn dweud nad yw o blaid datganoli cyfiawnder i Gymru yn llawn, ac yn hytrach, ei fod yn ffafrio dull mwy tameidiog. Hoffwn ofyn iddo, os yw'n cytuno â'r hyn y galwn amdano, o ganolbwyntio ar adsefydlu i roi diwedd ar elw preifat o garchardai, pa reswm sydd dros aros?
Edrychaf ymlaen at weld canlyniad y gwaith gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru sy'n ystyried y mater hwn, ond mae consensws eang eisoes ar draws y Siambr hon ac ymhlith y cyhoedd yn gyffredinol y dylid datganoli cyfiawnder troseddol i Gymru. Felly, hoffwn annog Llywodraeth Cymru i gefnogi ein cynnig heddiw a'i gwneud yn glir eu bod o blaid datganoli llawn. Gadewch i ni fynnu'r arfau i wneud pethau ein hunain ac adeiladu system well. Byddai datganoli'r cyfrifoldeb am gyfiawnder troseddol yn ein galluogi i greu ein llwybr ein hunain yng Nghymru. Yn hytrach na chyrraedd brig y gynghrair o ran carcharu, a'r tlodi a'r diflastod sy'n gysylltiedig â hynny, gallem greu system decach, fwy gweddnewidiol a fyddai'n disgleirio dros gyfiawnder i bedwar ban byd. Beth sy'n ein rhwystro?
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Dwi'n galw ar Gareth Bennett i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn ei enw. Gareth Bennett.
I've selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I call on Gareth Bennett to move amendment 1, tabled in his name. Gareth Bennett.
Gwelliant 1—Gareth Bennett
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, Dedfrydu a Dalfa, Carcharu yng Nghymru a thystiolaeth atodol i'r Pwyllgor Dethol Materion Cymreig.
2. Yn nodi ymhellach bod 11 y cant o gyfanswm poblogaeth carchardai Cymru a Lloegr, yn ôl y Weinyddiaeth Gyfiawnder, ym mis Hydref 2018, yn wladolion tramor, a'r mwyaf cyffredin yn dod o Wlad Pwyl, Albania, Iwerddon a Rwmania.
3. Yn credu:
a) y dylid ariannu gwasanaeth y carchardai yn ddigonol a rhoi tâl digonol i swyddogion carchardai;
b) y dylai pob carcharor a gaiff ei gadw yn y ddalfa gan swyddogion y Goron fod yn atebol i Weinidogion Llywodraeth y DU ac nid cwmnïau preifat;
c) y dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y DU i wyrdroi preifateiddio'r system garchardai;
d) y dylai troseddwyr o dramor gael eu halltudio i fwrw eu dedfryd yn eu gwledydd eu hunain, ac y dylai troseddwyr o'r fath gael eu gwahardd rhag dychwelyd i'r DU;
e) y dylai carchardai newydd gael eu hadeiladu fel y bo angen ledled y DU i ddarparu ar gyfer nifer y bobl a gaiff eu dyfarnu'n euog o droseddau sy'n dwyn cosb o garchar.
Amendment 1—Gareth Bennett
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the Wales Governance Centre report on Sentencing and Immediate Custody, Imprisonment in Wales and supplementary evidence to the Welsh Affairs Select Committee.
2. Further notes that, according to the Ministry of Justice, in October 2018, 11 percent of the total prison population in England and Wales were foreign nationals, with the most common foreign nationalities being Polish, Albanian, Irish and Romanian.
3. Believes that:
a) the prison service should be adequately funded and prison officers adequately paid;
b) all prisoners should be in the custody of officers of the Crown answerable to UK Government Ministers and not private companies;
c) the Welsh Government should work with the UK Government to reverse privatisation of the prison system;
d) foreign criminals should be deported to serve their sentences in their own countries, and such criminals should be banned from re-entering the UK;
e) new prisons should be built as necessary throughout the UK to accommodate the number of persons convicted of imprisonable crimes.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch, Llywydd, and thanks to Plaid Cymru for bringing today's debate. This isn't, I would have to add, a debate that is particularly welcomed by us here on the UKIP side of the Chamber, since our view is that criminal justice is rightly a matter for the UK Government. We don't really go along with the aspirations of Plaid Cymru that criminal justice should be a devolved issue. It seems that the Welsh Labour Government are creeping by inches towards Plaid Cymru's position, so we find that we in UKIP are increasingly in opposition to Labour over many criminal justice issues as well.
Perhaps I should start on areas where we do agree. UKIP doesn't see any role for private contractors working in the criminal justice sector. We think that this is necessarily a role for the state, and we would like good terms and conditions for people working in the prison system to ensure that high standards are maintained. High rates of suicide, violence and self-harm among the prison population clearly are no good thing, and we also have to take account of the increasing rates of assaults by prisoners against the prison officers.
There can be a problem with short custodial sentences. To be fair, we had evidence to this effect on the communities committee last year, when we did our homelessness inquiry. Some prisoners on short sentences go into homelessness almost by default once they are released because the housing authorities haven't had any time to put any tenancy in place for them, so the released prisoner can fall into a cycle of prison and homelessness and possibly end up back in jail for reoffending after only a short time. So, there are issues over the use of short sentences.
The problem with this is that serial offenders are not really appropriate for community sentences, since their track record suggests that they will in all probability reoffend, meaning that we will then have more victims of crime. And there is a problem that only two thirds of community sentences in England and Wales are actually completed. We have a problem with having enough probation officers to run the community sentences properly, so you can't just have a blanket assertion that we have to rule out short sentences. Sometimes, offenders have to be given a short sentence because there is no viable alternative.
There is an issue of overcrowding in jails as the prison population has risen substantially in recent years. Plaid Cymru and Labour don't seem to want more prisons to be built; this seems to be their position, although they say that it is superprisons that they are specifically against and not prisons per se. I think that, in truth, neither Labour nor Plaid like the idea of us having prisons at all. One of the causes of overcrowding in jails is the rising population in England and Wales generally—
Diolch, Lywydd, a diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl heddiw. Rhaid i mi ychwanegu nad ydym ni yma ar ochr UKIP i'r Siambr yn croesawu'r ddadl hon yn arbennig, gan mai ein barn ni yw mai mater i Lywodraeth y DU yw cyfiawnder troseddol, ac yn briodol felly. Nid ydym yn cytuno â dyheadau Plaid Cymru y dylid datganoli cyfiawnder troseddol. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Lafur Cymru yn cropian fesul modfedd tuag at safbwynt Plaid Cymru, felly rydym ni yn UKIP yn gwrthwynebu Llafur fwyfwy hefyd ynglŷn â llawer o faterion cyfiawnder troseddol.
Efallai y dylwn ddechrau gyda'r meysydd rydym yn cytuno arnynt. Nid yw UKIP yn gweld unrhyw rôl i gontractwyr preifat allu gweithio yn y sector cyfiawnder troseddol. Rydym yn credu mai rôl i'r wladwriaeth yw hon o reidrwydd, a hoffem delerau ac amodau da ar gyfer pobl sy'n gweithio yn y system garchardai er mwyn sicrhau y cynhelir safonau uchel. Yn amlwg, nid yw cyfraddau uchel o hunanladdiad, trais a hunan-niwed ymhlith poblogaeth y carchardai yn beth da, ac mae'n rhaid inni ystyried y cyfraddau cynyddol o ymosodiadau gan garcharorion ar swyddogion carchar hefyd.
Gall fod problem gyda dedfrydau byr o garchar. I fod yn deg, cawsom dystiolaeth i'r perwyl hwn ar y pwyllgor cymunedau y llynedd, pan wnaethom ein hymchwiliad i ddigartrefedd. Mae rhai carcharorion ar ddedfrydau byr yn mynd yn ddigartref bron yn ddieithriad pan gânt eu rhyddhau am nad yw'r awdurdodau tai wedi cael amser i roi tenantiaeth ar waith ar eu cyfer, felly gall carcharor sy'n cael ei ryddhau ddisgyn i gylch o garchar a digartrefedd a mynd yn ôl i garchar am aildroseddu o bosibl ar ôl amser byr yn unig. Felly, mae yna broblemau'n codi o'r defnydd o ddedfrydau byr.
Y broblem gyda hyn yw nad yw dedfrydau cymunedol yn briodol mewn gwirionedd ar gyfer troseddwyr mynych, am fod eu hanes yn awgrymu y byddant yn aildroseddu yn ôl pob tebyg, sy'n golygu y bydd gennym ragor o ddioddefwyr troseddau yn sgil hynny. Ac mae'n broblem mai dwy ran o dair yn unig o ddedfrydau cymunedol sy'n cael eu cwblhau yng Nghymru a Lloegr. Mae gennym broblem gyda chael digon o swyddogion prawf i weithredu'r dedfrydau cymunedol yn iawn, felly ni allwch haeru'n gyffredinol fod rhaid inni ddiystyru dedfrydau byr. Weithiau, rhaid rhoi dedfryd fer o garchar i droseddwyr am nad oes unrhyw ddewis ymarferol arall.
Ceir problem gorlenwi mewn carchardai am fod poblogaeth y carchardai wedi codi'n sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf. Nid yw'n ymddangos bod Plaid Cymru a Llafur eisiau i ragor o garchardai gael eu hadeiladu; ymddengys mai dyma yw eu safbwynt, er eu bod yn dweud mai gwrthwynebu carchardai mawr yn benodol y maent ac nid carchardai fel y cyfryw. Mewn gwirionedd, nid wyf yn credu bod Llafur na Phlaid Cymru'n hoff o'r syniad o gael carchardai o gwbl. Un o achosion gorlenwi mewn carchardai yw'r boblogaeth sy'n cynyddu yng Nghymru a Lloegr yn gyffredinol—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—I'm not taking any interventions, thank you—partly caused, of course, by mass immigration, and, of course, because the Home Office no longer has much choice over who can actually come and settle in the country, many foreign criminals, particularly from eastern Europe, have taken the chance to settle here and carry on with their criminal careers in the UK. So, we have the figure that 11 per cent of all prisoners in England and Wales are now foreign nationals.
—nid wyf yn derbyn unrhyw ymyriadau, diolch—wedi'i achosi'n rhannol, wrth gwrs, gan fewnfudo ar raddfa fawr, ac wrth gwrs, oherwydd nad oes gan y Swyddfa Gartref lawer o ddewis mwyach dros bwy sy'n cael dod i ymgartrefu yn y wlad, mae llawer o droseddwyr tramor, yn enwedig o ddwyrain Ewrop, wedi bachu ar y cyfle i ymgartrefu yma a pharhau â'u gyrfaoedd troseddol yn y DU. Felly, mae gennym ffigur fod 11 y cant o'r holl garcharorion yng Nghymru a Lloegr bellach yn wladolion tramor.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, I'm not taking any, Rhun. Thanks very much. Of course—
Na, nid wyf yn derbyn unrhyw ymyriadau, Rhun. Diolch yn fawr. Wrth gwrs—
Racist.
Hiliol.
[Inaudible.]—you're probably just scared of an argument.
[Anghlywadwy.]—mwy na thebyg eich bod ofn dadl.
Racist.
Hiliol.
Of course, we can try to deport these people—
Wrth gwrs, gallwn geisio allgludo'r bobl hyn—
Racist.
Hiliol.
—but we are up against court challenges, and really we won't be able to get rid of the large foreign element in our jails—
—ond rydym yn gorfod gwrthsefyll heriau yn y llysoedd, ac mewn gwirionedd ni allwn gael gwared ar yr elfen dramor fawr yn ein carchardai—
Racist.
Hiliol.
—until we are out of the European Union and the European Court of Justice, and preferably also out of the European Court of Human Rights.
Labour and Plaid are both committing themselves today to prisoner voting. This seems a bit odd, since we are having an inquiry on precisely this subject on the communities committee at the moment, but we have only just got into this inquiry, so why Labour are already committing themselves to a position on this, I don't know. Of course, I wait to hear what the Labour spokesman says, but it does seem that the Government may be holding the committee a little bit in contempt here. We do have a distinguished new member of the committee in Carwyn Jones, who, until a few weeks ago, was the First Minister, and he seems to be genuinely interested in this inquiry and genuinely to be undertaking it without a preconceived view. Is he not allowed to have a meaningful view on this issue because the Labour Government are already staking out a position on this? But, as I say, I look forward to hearing how the Labour Minister expounds their view on this matter today.
To summarise the UKIP position, we oppose the Plaid motion, we oppose the Labour amendments, we don't really like the Conservative amendment a lot, since they're only focusing on rehabilitation and community sentences and nothing else, which doesn't really give a holistic or practical solution to the problems facing us here, so we will abstain today on the Conservative amendment. Diolch yn fawr iawn.
—nes ein bod y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd a Llys Cyfiawnder Ewrop, ac yn ddelfrydol hefyd y tu allan i Lys Hawliau Dynol Ewrop.
Mae Llafur a Phlaid Cymru yn ymrwymo eu hunain heddiw i bleidlais i garcharorion. Mae hyn i'w weld yn rhyfedd braidd, gan ein bod yn cael ymchwiliad ar yr union bwnc hwn yn y pwyllgor cymunedau ar hyn o bryd, ond newydd gychwyn ar yr ymchwiliad hwn rydym ni, felly pam fod Llafur eisoes yn ymrwymo i safbwynt ar hyn, nid wyf yn gwybod. Wrth gwrs, fe arhosaf i glywed beth fydd gan lefarydd y Blaid Lafur i'w ddweud, ond mae'n ymddangos efallai fod y Llywodraeth yn dangos dirmyg tuag at y pwyllgor yma. Mae gennym aelod newydd nodedig o'r pwyllgor, sef Carwyn Jones, a oedd yn Brif Weinidog tan ychydig wythnosau yn ôl, ac ymddengys ei fod â gwir ddiddordeb yn yr ymchwiliad hwn ac yn bwrw iddi o ddifrif heb safbwynt rhagdybiedig. Oni chaiff arddel barn ystyrlon ar y mater am fod y Llywodraeth Lafur eisoes yn gosod ei safbwynt ar hyn? Ond fel rwy'n dweud, edrychaf ymlaen at glywed sut y mae'r Gweinidog Llafur yn egluro eu barn ar y mater hwn heddiw.
I grynhoi safbwynt UKIP, gwrthwynebwn gynnig Plaid Cymru, gwrthwynebwn welliannau Llafur, nid ydym yn hoff iawn o welliant y Ceidwadwyr, gan mai canolbwyntio'n unig ar adsefydlu a dedfrydau cymunedol a wnânt a dim arall, ac nid yw hynny'n cynnig ateb cyfannol neu ymarferol i'r problemau sy'n ein hwynebu yma, felly byddwn yn ymatal heddiw ar welliant y Ceidwadwyr. Diolch yn fawr iawn.
Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar—Mark Isherwood.
I call Mark Isherwood to move amendment 2, tabled in the name of Darren Millar—Mark Isherwood.
Gwelliant 2—Darren Millar
Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn nodi ffocws gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder ar wasanaethau adsefydlu, dedfrydau cymunedol a lleihau aildroseddu.
Amendment 2—Darren Millar
Delete all after point 1 and replace with:
Notes the focus by the Ministry of Justice on rehabilitative services, community sentences and reducing reoffending.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Diolch, Llywydd. As we've heard, the Wales Governance Centre's report, 'Sentencing and Immediate Custody in Wales' found that Wales has the highest rate of imprisonment in western Europe and that, although the total number of prison sentences rose in Wales between 2010 and 2017, they fell by 16 per cent in England. The report's authors stated that wider research is needed to explain Wales's high rate of imprisonment, and this is particularly relevant given that many of the services required to manage offenders and ex-offenders and promote rehabilitation are already devolved. Such a difference in delivery within what is a shared criminal justice system provides yet another reason why the calls for devolution of criminal justice should not be answered. These calls also continue to fail to acknowledge that criminal activity does not recognise national or regional boundaries and that 40 per cent of people in Wales live within 25 miles of the border with England and 90 per cent within 50 miles. As the former First Minister has also pointed out, dangerous offenders could still be sent across the UK after devolution to address the lack of category A prisons in Wales. Reading Plaid Cymru's virtual reality motion, you wouldn't know that the UK Ministry of Justice was focused on rehabilitative services, community sentences and reducing reoffending in England and Wales. I therefore move amendment 2.
The UK Government has consistently stated that the proportion of prisoners who reoffend on release in England and Wales is too high. Last August, I attended an event held in Wrexham by HM Prison and Probation Service in Wales to discuss the 'Strengthening probation, building confidence' paper, under which all offender management services in Wales will sit within the National Probation Service from 2020. HM Prison and Probation Service in Wales will explore options for commissioning rehabilitative services such as interventions and community payback. They will build upon the unique arrangements they already have in Wales through their established prisons and probation directorate and upon successful existing local partnerships, better reflecting the devolved responsibilities of the Welsh Government.
The UK Government's prison reforms are not about increasing capacity but about replacing ageing and ineffective prisons with buildings fit for today's demands. Superprisons are not a one-size-fits-all model. Berwyn prison Wrexham is the first custodial facility in England and Wales to be designated a rehabilitation prison. It is a training and resettlement prison divided into three houses, each divided into eight communities, plus a care and support unit. Following his recent visit to Berwyn, Labour's Wrexham MP said he was very pleased that there were constructive signs for the future.
Sentencing guidelines already state—[Interruption.]—already state that custodial sentences will only be imposed on young offenders in the most serious cases. The UK Government has already rejected community prisons for women in England and Wales and they will instead trial five residential centres to help women offenders with issues such as finding work and drug rehabilitation in the community. The Ministry of Justice is also already working on banning short prison sentences in England and Wales, with Ministers stating that short jail terms are less effective at cutting reoffending than community penalties, where such sentences were long enough to damage and not long enough to heal.
Plaid Cymru's call, echoed by Labour Ministers, for prisoners to have a right to vote in Welsh elections is not mentioned in either of their 2016 manifestos. The Equality, Local Government and Communities Committee are currently undertaking an inquiry into voting rights for prisoners, and any support for today's motion will be pre-empting our findings. In the committee's online discussion, only 24 per cent thought that all prisoners should be allowed to vote. In a 2017 YouGov survey, only 9 per cent of people in Wales said all prisoners should be allowed to vote. Not voting is just one of the facts of life arising from being in prison, reflecting a decision by the community that the person concerned is not suitable to participate in the decision-making processes of a community.
Our priority must be the human rights of victims that are violated by murderers, terrorists, rapists and paedophiles. The European Court of Human Rights did not rule that all prisoners should be given voting rights, and a UK Government compromise on this has already been accepted. Any consideration beyond this should focus on the case for allowing prisoners to vote as part of their rehabilitation in preparation for re-entering broader society. Instead of the top-down model proposed by this motion, continuous attention should be given to what works and what we need to do differently in order to design the system backwards. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Fel y clywsom, gwelodd adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, 'Dedfrydu a Dalfa yng Nghymru' mai Cymru sydd â'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop, ac er bod cyfanswm y dedfrydau o garchar yng Nghymru wedi codi rhwng 2010 a 2017, gwelwyd gostyngiad o 16 y cant yn Lloegr. Dywedodd awduron yr adroddiad fod angen ymchwil ehangach i esbonio'r gyfradd garcharu uchel yng Nghymru, ac mae hyn yn arbennig o berthnasol o gofio bod llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i reoli troseddwyr a chyn-droseddwyr a hyrwyddo adsefydlu eisoes wedi'u datganoli. Mae'r gwahaniaeth mawr yn y dull o weithredu o fewn yr hyn sy'n system cyfiawnder troseddol a rennir yn rhoi rheswm arall pam na ddylid ateb y galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol. Mae'r galwadau hyn hefyd yn parhau i fethu cydnabod nad yw gweithgarwch troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol neu ranbarthol a bod 40 y cant o bobl Cymru yn byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr a bod 90 y cant yn byw o fewn 50 milltir i'r ffin honno. Fel y nododd y cyn-Brif Weinidog hefyd, gallai troseddwyr peryglus ddal i gael eu hanfon ledled y DU ar ôl datganoli yn sgil y diffyg carchardai categori A yng Nghymru. O ddarllen cynnig rhithwir Plaid Cymru, ni fyddech yn gwybod bod Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU yn canolbwyntio ar wasanaethau adsefydlu, dedfrydau cymunedol a lleihau cyfraddau aildroseddu yng Nghymru a Lloegr. Felly rwy'n cynnig gwelliant 2.
Mae Llywodraeth y DU wedi datgan yn gyson fod y gyfran o garcharorion sy'n aildroseddu ar ôl eu rhyddhau yng Nghymru a Lloegr yn rhy uchel. Fis Awst diwethaf, bûm mewn digwyddiad a gynhaliwyd yn Wrecsam gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi yng Nghymru i drafod y papur 'Cryfhau'r gwasanaeth prawf, meithrin hyder', a fydd yn dod â'r holl wasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru o fewn y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol o 2020 ymlaen. Bydd Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi yng Nghymru yn ystyried opsiynau ar gyfer comisiynu gwasanaethau adsefydlu megis ymyriadau a chynlluniau gwneud iawn â'r gymuned. Byddant yn adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd ganddynt eisoes yng Nghymru drwy eu cyfarwyddiaeth carchardai a phrawf sefydledig a phartneriaethau lleol presennol llwyddiannus, i adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn well.
Nid ymwneud â chynyddu capasiti y mae diwygiadau Llywodraeth y DU i'r system garchardai, ond yn hytrach ag adnewyddu carchardai sy'n heneiddio ac sy'n aneffeithiol drwy godi adeiladau addas ar gyfer gofynion heddiw. Nid un model o garchar mawr a geir. Carchar Berwyn Wrecsam yw'r cyfleuster carchar cyntaf yng Nghymru a Lloegr i gael ei ddynodi'n garchar adsefydlu. Mae'n garchar hyfforddi ac adsefydlu sydd wedi'i rannu'n dri thŷ, gyda phob un wedi'i rannu'n wyth cymuned, yn ogystal ag uned gofal a chymorth. Yn dilyn ei ymweliad diweddar â Berwyn, dywedodd AS Llafur Wrecsam ei fod yn falch iawn fod yna arwyddion adeiladol ar gyfer y dyfodol.
Mae canllawiau dedfrydu eisoes yn datgan—[Torri ar draws.]—eisoes yn datgan na fydd dedfrydau o garchar ond yn cael eu rhoi i droseddwyr ifanc yn yr achosion mwyaf difrifol. Mae Llywodraeth y DU eisoes wedi gwrthod carchardai cymunedol ar gyfer menywod yng Nghymru a Lloegr ac yn lle hynny byddant yn treialu pum canolfan breswyl i helpu troseddwyr sy'n fenywod gyda materion fel dod o hyd i waith ac adsefydlu yn sgil troseddau cyffuriau yn y gymuned. Eisoes hefyd, mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn gweithio ar wahardd dedfrydau byr o garchar yng Nghymru a Lloegr, gyda Gweinidogion yn datgan bod cyfnodau byr o garchar yn llai effeithiol o ran lleihau aildroseddu na chosbau cymunedol, a bod dedfrydau o'r fath yn ddigon hir i niweidio a heb fod yn ddigon hir i wella.
Ni sonnir am alwad Plaid Cymru, a gaiff ei hadleisio gan Weinidogion Llafur, i garcharorion gael yr hawl i bleidleisio yn etholiadau Cymru yn y naill na'r llall o'u maniffestos yn 2016. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar hyn o bryd yn cynnal ymchwiliad i hawliau pleidleisio ar gyfer carcharorion, a bydd unrhyw gefnogaeth i'r cynnig heddiw yn achub y blaen ar ein canfyddiadau. Yn nhrafodaeth ar-lein y pwyllgor, 24 y cant yn unig a oedd o'r farn y dylai'r holl garcharorion gael pleidleisio. Mewn arolwg YouGov yn 2017, 9 y cant yn unig o bobl Cymru a ddywedodd y dylai pob carcharor gael pleidleisio. Mae peidio â phleidleisio yn un o ffeithiau bywyd sy'n deillio o fod yn y carchar, gan adlewyrchu penderfyniad y gymuned nad yw'r unigolyn dan sylw yn addas i gymryd rhan ym mhroses y gymuned o wneud penderfyniadau.
Rhaid inni roi blaenoriaeth i hawliau dynol dioddefwyr sy'n dioddef dan law llofruddion, terfysgwyr, treiswyr a phedoffiliaid. Ni farnodd Llys Hawliau Dynol Ewrop y dylid rhoi hawliau pleidleisio i bob carcharor, a derbyniwyd cyfaddawd gan Lywodraeth y DU ar hyn eisoes. Dylai unrhyw ystyriaeth y tu hwnt i hyn ganolbwyntio ar yr achos dros ganiatáu i garcharorion bleidleisio fel rhan o'u proses adsefydlu i baratoi ar gyfer ailymuno â'r gymdeithas ehangach. Yn hytrach na'r model o'r brig i lawr a argymhellir gan y cynnig hwn, dylid rhoi sylw cyson i'r hyn sy'n gweithio a'r hyn sydd angen inni ei wneud yn wahanol er mwyn cynllunio'r system tuag yn ôl. Diolch yn fawr.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i gynnig yn ffurfiol gwelliant 3 yn enw Rebecca Evans.
I call on the Deputy Minister and Chief Whip to move formally amendment 3, tabled in the name of Rebecca Evans.
Gwelliant 3—Rebecca Evans
Dileu pwynt 5 a rhoi yn ei le:
Yn croesawu gwaith y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru ac yn edrych ymlaen at ei argymhellion ynglŷn â’r cyfrifoldeb am blismona a chyfiawnder yng Nghymru yn y dyfodol.
Yn galw am:
a) diystyru adeiladu rhagor o ‘uwch garchardai’ ar unrhyw safle yng Nghymru ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyfleu’r gwrthwynebiad hwn i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder;
b) ailuno'r gwasanaeth prawf yn gyfan gwbl a rhoi diwedd ar breifateiddio rhannol;
c) ffocws ar ddulliau cymunedol ar gyfer troseddau nad ydynt yn rhai treisgar a rhoi'r gorau i or-ddefnyddio dedfrydau carcharu byr;
d) rhoi diwedd ar ddedfrydau o garchar i bobl ifanc a menywod ac eithrio mewn amgylchiadau neilltuol; ac
e) yr hawl i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru.
Amendment 3—Rebecca Evans
Delete point 5 and replace with:
Welcomes the work of the Commission on Justice in Wales and looks forward to its recommendations about future responsibilities for policing and justice in Wales.
Calls for
a) the ruling out of the construction of further ‘super prisons’ on any site in Wales and calls on Welsh Government to communicate this opposition to the Ministry of Justice;
b) the full re-unification of the probation service and an end to partial privatisation;
c) a focus on community-based approaches for non-violent crimes and an end to the overuse of shorter prison sentences;
d) an end to custodial sentences for young people and women other than in exceptional circumstances; and
e) the right to vote for prisoners in Welsh elections.
Cynigiwyd gwelliant 3.
Amendment 3 moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Diolch. Bethan Sayed.
Diolch. Bethan Sayed.
Thanks. I think it's really important that we keep this particular issue at the top of the political agenda and try and discuss this in a constructive way if it's possible—not from what I've heard from some contributions today. One of the things I was most keen to talk about and to put on the agenda when we had the campaign in Port Talbot against a new superprison in Baglan was that the campaign should simply not be about 'In my backyard'. The issue of a prison raised much larger issues of importance to Wales and those needed to be explored and discussed in a constructive way. The proposed prison was about much more than simply housing prisoners, and the arguments surrounding a prison as some form of economic investment always lacked credibility, especially when the land was already designated as a business park and should, in my view, have been developed as such years ago.
Diolch. Mae'n bwysig iawn inni gadw'r mater hwn ar frig yr agenda wleidyddol a cheisio ei drafod mewn ffordd adeiladol, os oes modd—gan nad dyna a glywais o rai o'r cyfraniadau heddiw. Un o'r pethau roeddwn yn fwyaf awyddus i siarad amdano, a'i roi ar yr agenda pan gawsom yr ymgyrch ym Mhort Talbot yn erbyn carchar mawr newydd ym Maglan oedd y dylai'r ymgyrch ymwneud â mwy na 'Nid yn fy ngardd gefn i'. Tynnodd mater y carchar sylw at faterion llawer mwy pwysig i Gymru ac roedd angen archwilio a thrafod y rheini mewn ffordd adeiladol. Roedd y carchar arfaethedig yn ymwneud â llawer mwy na rhoi llety i garcharorion, ac roedd y dadleuon ynglŷn â charchar fel rhyw fath o fuddsoddiad economaidd bob amser yn brin o hygrededd, yn enwedig pan oedd y tir eisoes wedi'i ddynodi'n barc busnes, ac yn fy marn i, dylai fod wedi'i ddatblygu'n barc busnes flynyddoedd yn ôl.
What the proposed prison in Port Talbot was truly about, in my view, was a Westminster Government that had failed to invest in Wales, had cancelled major infrastructure projects or failed to back others. It was another example of a Westminster Government that believed that Wales, having a flatlining economy, would jump at the chance to host anything with even a mild prospect of investment, regardless of what that investment was or the implications of it. We deserve better than that now and we did so then when the campaign was at its height. I must say, too, that the Welsh Government did, at the beginning, jump at the prospect of a prison; I remember the words of Carwyn Jones when he was First Minister. So, I am very pleased that the backbench Member now, but Minister at the time, Alun Davies was changing his mind on that and putting forward some very progressive ideas.
What this prison was about for us, and what it became about for many involved in the prison campaign was a conversation about our future and how we deal with the wider issues surrounding criminal justice. Is it right that the fate of Welsh prisoners is decided by a Minister in England? Is it right that, despite 20 years of devolution and an increasing body of Welsh law, we don't have a say over this huge, increasingly important aspect of policy? Is it right that Wales's prisoners are sent to English prisons and England's prisoners are kept here in Wales? And, of course, the wider question: why do we keep going down the road of mass incarceration instead of having a conversation about why we send people to prison in the first place, who actually needs to be in prison and how we need to focus on their rehabilitative needs? We had many of those discussions as part of the campaign in Port Talbot and we showed that, contrary to what some people may think, there is not as widespread a view as that which UKIP espouses—the throw-away-the-key attitude that some people may have. Do people believe that those convicted of a crime should pay penance? Yes. And we believe that too; we don't believe in having no prisons—that would be entirely absurd. But there is also true understanding and an eagerness to ensure that those convicted of less serious crimes are given a chance to turn their lives around and rectify their mistakes in a decent way.
We have to be wary, though, that the Ministry of Justice is still exploring the possibility of a new superprison in south Wales. The argument stands, as it did in Port Talbot, that we do not need another prison in south Wales. And I think the Ministry of Justice actually does itself a disservice in how it perceives Welsh politicians, because just by moving to another area of south Wales doesn't mean that we're not going to campaign, it doesn't mean that they're going to not face local opposition; we will take that campaign to that community, wherever it is, whether I represent that area or not, because we do not want that prison here in Wales. So, I hope that the Ministry of Justice takes note of that.
I believe that the UK Government position on this is predicated on the notion of more of the same. They hold a position that doesn't take reform seriously, seeks to deliver justice and rehabilitation on the cheap, locking people up in large prisons without enough resources, and they do that because the staff there have told us. Whistleblowers have come to us and said that that is what is happening. Under those circumstances, it's no wonder that the MoJ are looking to build more prisons.
So, we take a different view, as Leanne Wood has mentioned earlier, and argue strongly that, by refocusing how we treat convicted people, by overhauling sentencing laws and penal policy and by renationalising and reprioritising probation and rehabilitation, then we can cut and reduce the demand for prison places. Now, I don't have much time left, but what I would like to end on is trying to, perhaps, re-understand what this meaningful conversation with the MoJ actually means. I didn't understand it under the other Minister and I still don't understand what it means. We need clarification on—if the policy is not to have more prisons here in Wales, when and what those meaningful conversations with the MoJ will be to change your mind. What will it take for the Welsh Government to change your mind on some of these key issues of principle in relation to what we want to do with the future of our criminal justice system? If I get that clarity here today, I will be very pleased indeed, but I am thankful that we are continuing this debate and that we can address some of these issues, hopefully, in a progressive way.
Yn fy marn i, yr hyn roedd a wnelo'r carchar arfaethedig ym Mhort Talbot mewn gwirionedd oedd Llywodraeth yn San Steffan a oedd wedi methu buddsoddi yng Nghymru, a oedd wedi canslo prosiectau seilwaith mawr neu wedi methu cefnogi rhai eraill. Roedd yn enghraifft arall o Lywodraeth San Steffan yn credu y byddai Cymru, gyda'i heconomi wastad, yn bachu'r cyfle i gael y gobaith lleiaf o fuddsoddiad, ni waeth beth oedd y buddsoddiad hwnnw neu beth oedd ei oblygiadau. Rydym yn haeddu gwell na hynny nawr ac roeddem yn haeddu gwell pan oedd yr ymgyrch ar ei hanterth. Hefyd, rhaid imi ddweud bod Llywodraeth Cymru ar y dechrau wedi neidio at y posibilrwydd o garchar; rwy'n cofio geiriau Carwyn Jones pan oedd yn Brif Weinidog. Felly, rwy'n falch iawn fod Alun Davies, sy'n Aelod o'r meinciau cefn bellach, ond a oedd yn Weinidog ar y pryd, wedi newid ei feddwl ar hynny ac yn cyflwyno rhai syniadau blaengar iawn.
Yr hyn oedd y carchar hwn i ni, a'r hyn y daeth i olygu i lawer a gymerodd ran yn ymgyrch y carchar oedd sgwrs am ein dyfodol a sut rydym yn ymdrin â materion ehangach yn ymwneud â chyfiawnder troseddol. A yw'n iawn fod Gweinidog yn Lloegr yn penderfynu ar dynged carcharorion Cymru? A yw'n iawn, er gwaethaf 20 mlynedd o ddatganoli a chorff cynyddol o gyfraith Gymreig, nad oes gennym lais dros yr elfen bolisi enfawr a chynyddol bwysig hon? A yw'n iawn fod carcharorion Cymru'n cael eu hanfon i garchardai yn Lloegr a bod carcharorion Lloegr yn cael eu cadw yma yng Nghymru? Ac wrth gwrs, y cwestiwn ehangach: pam rydym yn dal i ddilyn trywydd o garcharu ar raddfa fawr yn hytrach na chael sgwrs ynglŷn â pham rydym yn anfon pobl i'r carchar yn y lle cyntaf, pwy ddylai fod yn y carchar mewn gwirionedd a sut y mae angen inni ganolbwyntio ar eu hanghenion adsefydlu? Cawsom lawer o'r trafodaethau hynny fel rhan o'r ymgyrch ym Mhort Talbot a dangoswyd, yn groes i'r hyn y byddai rhai pobl yn ei feddwl o bosibl, nad oes cefnogaeth mor eang i'r farn y mae UKIP yn ei harddel—yr ymagwedd 'taflu'r allwedd' a allai fod gan rai pobl. A yw pobl yn credu y dylai'r rheini a geir yn euog o drosedd gael eu cosbi? Ydynt. Ac rydym ni'n credu hynny hefyd; nid ydym yn credu mewn peidio â chael carchardai—byddai hynny'n gwbl hurt. Ond mae yna wir ddealltwriaeth ac awydd i sicrhau y rhoddir cyfle i rai a geir yn euog o droseddau llai difrifol allu newid eu bywydau a chywiro eu camgymeriadau mewn modd gweddus.
Rhaid inni fod yn wyliadwrus, er hynny, gan fod y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn dal i ymchwilio i'r posibilrwydd o garchar mawr newydd yn ne Cymru. Mae'r ddadl yn aros, fel y gwnaeth ym Mhort Talbot, nad oes angen carchar arall yn ne Cymru. Ac rwy'n credu bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn gwneud cam â hi ei hun yn y modd y mae'n synied am wleidyddion Cymru, oherwydd nid yw symud i ardal arall o dde Cymru'n golygu nad ydym yn mynd i ymgyrchu, nid yw'n golygu nad ydynt yn mynd i wynebu gwrthwynebiad lleol; byddwn yn mynd â'r ymgyrch at y gymuned honno, lle bynnag y bo, ni waeth a fyddaf yn cynrychioli'r ardal honno ai peidio, oherwydd nid ydym eisiau'r carchar hwnnw yma yng Nghymru. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn nodi hynny.
Rwy'n credu bod safbwynt Llywodraeth y DU ar hyn yn seiliedig ar y syniad o fwy o'r un peth. Maent yn arddel safbwynt nad yw o ddifrif ynglŷn â diwygio, sy'n ceisio darparu cyfiawnder ac adsefydlu'n rhad, cloi pobl mewn carchardai mawr heb ddigon o adnoddau, ac maent yn gwneud hynny oherwydd mae'r staff yno wedi dweud wrthym. Mae chwythwyr chwiban wedi dod atom ac wedi dweud mai dyna beth sy'n digwydd. O dan yr amgylchiadau hynny, nid yw'n syndod fod y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn ystyried adeiladu mwy o garchardai.
Felly, mae ein safbwynt ni'n wahanol, fel y soniodd Leanne Wood yn gynharach, ac rydym yn dadlau'n gryf, drwy newid ffocws y ffordd rydym yn trin pobl a gafwyd yn euog, drwy drawsnewid cyfreithiau dedfrydu a pholisi cosbi a thrwy ailwladoli ac ailflaenoriaethu prawf ac adsefydlu, y gallwn dorri a lleihau'r galw am leoedd mewn carchardai. Nawr, nid oes llawer o amser gennyf yn weddill, ond hoffwn orffen drwy geisio ailddeall, efallai, beth y mae sgwrs ystyrlon â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn ei olygu mewn gwirionedd. Nid oeddwn yn ei ddeall o dan y Gweinidog arall ac rwy'n dal i fethu deall beth y mae'n ei olygu. Mae angen eglurhad ar—os mai'r polisi yw peidio â chael rhagor o garchardai yma yng Nghymru, pryd a beth fydd y sgyrsiau ystyrlon hynny â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i newid eich meddwl. Beth sydd ei angen i Lywodraeth Cymru newid eich meddwl ar rai o'r materion allweddol hyn o egwyddor mewn perthynas â'r hyn rydym am ei wneud â dyfodol ein system cyfiawnder troseddol? Os caf yr eglurder hwnnw yma heddiw, byddaf yn falch iawn, ond rwy'n ddiolchgar ein bod yn parhau gyda'r ddadl hon ac y gallwn ymdrin â rhai o'r materion hyn, gobeithio, mewn ffordd flaengar.
I agree with much of what Leanne has said in terms of the current state of the prison system being a source of shame, as well as the fact that more people in Wales are incarcerated than any other group of citizens across the whole of Europe, but there are some serious questions that need to be asked in understanding why that is. How much of that, these harsher sentences, is to do with the fact that English judges are coming to Wales and handing down longer and more severe sentences than they do to people convicted for the same offence in England? I'm unable to answer that question, but it's a serious one that we have to ask, and that obviously feeds into the arguments as to why we might need—why we do need—a criminal justice system devolved to Wales. Is it, alternatively, because of greater levels of deprivation in Wales that therefore increase the number of people who are turning to stealing and robbing and committing violent offences as an alternative to holding down a job? Or are the Welsh police better at detecting crime and apprehending individuals who are breaking the law?
Cytunaf â llawer o'r hyn a ddywedodd Leanne am gyflwr presennol y system garchardai fel rhywbeth sy'n destun cywilydd, yn ogystal â'r ffaith bod mwy o bobl yng Nghymru yn cael eu carcharu nag unrhyw grŵp arall o ddinasyddion ar draws Ewrop gyfan, ond ceir rhai cwestiynau difrifol sydd angen eu gofyn er mwyn deall pam y mae hynny'n wir. Faint o hynny, y dedfrydau llymach hyn, sy'n ymwneud â'r ffaith bod barnwyr o Loegr yn dod i Gymru ac yn rhoi dedfrydau hwy a llymach nag y maent yn ei wneud i bobl a gafwyd yn euog o'r un drosedd yn Lloegr? Ni allaf ateb y cwestiwn hwnnw, ond mae'n un difrifol sy'n rhaid inni ei ofyn, ac wrth gwrs mae hynny'n bwydo i mewn i'r dadleuon ynglŷn â pham y gallai fod angen—pam y mae angen—datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru. Fel arall, ai oherwydd bod lefelau uwch o amddifadedd yng Nghymru y gwelir cynnydd yn nifer y bobl sy'n troi at ladrata a dwyn a chyflawni troseddau treisgar fel dewis amgen yn lle cael swydd? Neu a yw'r heddlu yng Nghymru yn well am ganfod troseddau a dod o hyd i'r unigolion sy'n torri'r gyfraith?
Will you take an intervention? I just might be able to help you with some of the questions that you're asking there, because I recently met with some representatives of Napo, my former trade union, the National Association of Probation Officers, and they were telling my that clearly what's happening is: the fact that the probation service has been partly privatised has meant that that that privatised element of the probation service now doesn't have the confidence of the courts. So, instead of being able to recommend sentences that we used to call community service, now called 'unpaid work', or group work—I used to run anger management groups or drink drive groups, for example—probation officers are not making those recommendations now, because they don't have faith in the system. And what is more likely to be happening is then people are either fined, or they have to go to prison, and more people are going to prison, in their view. That's the explanation that they give me for this higher incarceration rate in Wales.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Efallai y gallaf eich helpu gyda rhai o'r cwestiynau rydych yn eu gofyn, oherwydd yn ddiweddar cyfarfûm â rhai o gynrychiolwyr Napo, fy hen undeb llafur, Cymdeithas Genedlaethol y Swyddogion Prawf, ac roeddent yn dweud wrthyf mai'r hyn sy'n digwydd, yn amlwg, yw hyn: mae'r ffaith bod y gwasanaeth prawf wedi'i breifateiddio'n rhannol wedi golygu nad oes gan y llysoedd ffydd mwyach yn yr elfen o'r gwasanaeth prawf sydd wedi'i phreifateiddio. Felly, yn hytrach na gallu argymell dedfrydau yr arferem eu galw'n wasanaeth cymunedol, ac a elwir yn awr yn 'waith di-dâl', neu'n waith grŵp—roeddwn yn arfer rhedeg grwpiau rheoli dicter neu grwpiau yfed a gyrru, er enghraifft—nid yw swyddogion prawf yn gwneud yr argymhellion hynny bellach am nad oes ganddynt ffydd yn y system. A'r hyn sy'n fwy tebygol o fod yn digwydd wedyn yw bod pobl naill ai'n cael dirwy, neu rhaid iddynt fynd i'r carchar, ac mae mwy o bobl yn mynd i'r carchar yn eu barn hwy. Dyna'r esboniad y maent yn ei roi i mi am y gyfradd garcharu uwch yng Nghymru.
Okay. Well, I'm sure that that's a very important reflection, but it wouldn't explain why more people are going to prison in Wales than in England, because you have the privatised probation service in England too. My understanding is it is across the piece, but if you know something more than that, obviously you can come back. Anyway, I think these are the sorts of things we want the commission for justice to answer, and, at the moment, they are not going to report until the end of this year. So, I don't think we can second guess what they're going to say.
There's a great deal wrong, and clearly the levels of recidivism are an absolute disaster. It costs more to put somebody in prison than it does to put them up in Claridge's or somewhere like that, and yet we should hardly be surprised. The overcrowded conditions breed self-harm, suicide, assault and desperation. That's something that we have to recognise. We also have to acknowledge that some good work is going on to try and reduce the level of self-harm, including suicide, through the one-to-one conversations on a regular basis between prisoners and a designated officer that we heard about, both in Parc in Bridgend, as well as, I heard about, in Cardiff prison, when I visited last week. It is clear that if the prisoner feels that they are having their grievances heard, they are less likely to resort to really unproductive ways of expressing that frustration. So, I think we should commend the prison service for instituting that sort of thing.
I would also like to commend the work by the Prison Advice and Care Trust in Cardiff prison, which is to make the cafe, the area where prisoners meet their families, much more friendly and a pleasanter place to be, which is both beneficial to the families and beneficial to the prisoner. We know that recidivism is far, far reduced if prisoners maintain contact with their families. But I think that the sort of responses that we heard from Mark Isherwood are just the sort of problem that we have with a sensible debate about the criminal justice system, which is driven by the Daily Mail. We cannot go on like this. We cannot send people to prison if we are, at the same time, not being able to ensure that the law is being enforced in prison. It is completely unacceptable that prisoners have had their belongings stolen whilst they are being transferred from one prison to another. That is against the law, and the law should be upheld, both in prisons—.
I think that one of the greatest arguments in favour of enfranchising prisoners is it forces politicians who make the decisions about the system have a much greater awareness of what goes on in prisons and the ways in which we need to fix it to make it a less grossly expensive operation that doesn't actually produce the result that we want, which is to reduce the numbers of people who are returning to crime on release. So, I think it's premature to be voting at this moment on how, on when, prisoners should get the vote, because the local government committee is in the middle of an inquiry on this important matter. But we are where we are, we have the debate that we're having, and I think it's one we need to continue.
Iawn. Wel, rwy'n siŵr fod honno'n ystyriaeth bwysig iawn, ond ni fyddai'n egluro pam y mae mwy o bobl yn mynd i'r carchar yng Nghymru nag yn Lloegr, oherwydd mae gennych wasanaeth prawf wedi'i breifateiddio yn Lloegr hefyd. Yn ôl fy nealltwriaeth i, mae'n digwydd yn gyffredinol, ond os ydych yn gwybod rhywbeth mwy na hynny, yn amlwg gallwch ddod yn ôl. Beth bynnag, rwy'n credu mai dyma'r math o bethau rydym am i'r comisiwn ar gyfiawnder eu hateb, ac ar hyn o bryd, ni fyddant yn cyflwyno eu hadroddiad tan ddiwedd y flwyddyn. Felly, ni chredaf y gallwn ddyfalu beth y byddant yn ei ddweud.
Mae llawer iawn o'i le, ac mae'n amlwg fod lefelau troseddu parhaus yn drychineb llwyr. Mae'n costio mwy i roi rhywun yn y carchar nag y mae'n ei gostio i'w rhoi yn Claridge's neu rywle felly, ac eto ni ddylem synnu. Mae'r amgylchiadau gorlawn yn magu hunan-niwed, hunanladdiad, ymosodiadau ac anobaith. Mae hynny'n rhywbeth sy'n rhaid inni ei gydnabod. Rhaid inni gydnabod hefyd y gwaith da sy'n digwydd i geisio gostwng lefelau hunan-niweidio, gan gynnwys hunanladdiad, drwy'r sgyrsiau un i un rheolaidd rhwng carcharorion a'r swyddog dynodedig y clywsom amdano yn y Parc ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac fel y clywais hefyd, yng ngharchar Caerdydd, pan ymwelais â'r lle yr wythnos diwethaf. Os yw carcharor yn teimlo bod eu cwynion yn cael eu clywed, mae'n amlwg eu bod yn llai tebygol o droi at ffyrdd gwirioneddol anghynhyrchiol o fynegi'r rhwystredigaeth honno. Felly, credaf y dylem ganmol y gwasanaeth carchardai am sefydlu'r math hwnnw o beth.
Hefyd, hoffwn ganmol gwaith yr Ymddiriedolaeth Cyngor a Gofal Carchardai yng ngharchar Caerdydd, i wneud y caffi, yr ardal lle mae carcharorion yn cyfarfod a'u teuluoedd, yn llawer mwy cyfeillgar ac yn lle mwy pleserus i fod ynddo, a fydd yn fanteisiol i deuluoedd ac yn fuddiol i'r carcharor. Gwyddom fod lefelau troseddu parhaus yn gostwng yn helaeth os yw carcharorion yn cadw mewn cysylltiad â'u teuluoedd. Ond credaf fod y math o ymatebion a glywsom gan Mark Isherwood yr un math o broblem ag a gawn gyda dadl synhwyrol am y system cyfiawnder troseddol, sy'n cael ei hybu gan y Daily Mail. Ni allwn barhau fel hyn. Ni allwn anfon pobl i'r carchar os na allwn sicrhau, ar yr un pryd, fod y gyfraith yn cael ei gorfodi yn y carchar. Mae'n gwbl annerbyniol fod carcharorion yn gweld eu heiddo'n cael ei ddwyn tra'u bod yn cael eu trosglwyddo o un carchar i'r llall. Mae hynny yn erbyn y gyfraith, a dylid cynnal y gyfraith, mewn carchardai ac—.
Credaf mai un o'r dadleuon mwyaf o blaid rhoi pleidlais i garcharorion yw ei fod yn gorfodi gwleidyddion sy'n gwneud y penderfyniadau am y system i gael llawer mwy o ymwybyddiaeth o'r hyn sy'n digwydd mewn carchardai a'r ffyrdd y mae angen inni ymdrin â hynny er mwyn ei wneud yn rhywbeth llai eithriadol o ddrud nad yw'n cynhyrchu'r canlyniadau a ddymunwn, sef lleihau nifer y bobl sy'n aildroseddu ar ôl eu rhyddhau. Felly, credaf ei bod yn rhy gynnar i ni bleidleisio ar hyn o bryd ynglŷn â sut a pha bryd y dylai carcharorion gael y bleidlais am fod y pwyllgor llywodraeth leol ynghanol ymchwiliad ar y mater pwysig hwn. Ond rydym lle'r ydym, rydym yn cael y ddadl rydym yn ei chael, a chredaf ei bod yn un y mae angen i ni barhau i'w chael.
I want to highlight in my contribution this afternoon three particular aspects of the effects of the current system on those currently incarcerated and the consequences. I want to first of all look at the services that are provided—or not provided—for prisoners who speak Welsh. Members of the Chamber will have seen the Welsh Language Commissioner's report, 'Cymraeg yn y carchar', Welsh in prisons. It was a very thorough piece of work, and it was very disturbing. She was able to highlight that provision is not consistently made. She even found that there were instances of prisoners being told not to speak Welsh to their families, and I have personally come across situations where mothers have been told not to speak Welsh to their Welsh-speaking children when those children do not speak English because they're so small. That is a clear breach of those prisoners' human rights. It is more important, indeed, particularly, as the commissioner highlights, because so many of our prisoners have learning difficulties, they may have low levels of education, they may have disabilities, and many of them have mental health issues.
It's clear from this report's findings that the provision currently available to Welsh speakers is inadequate and inconsistent, and when it comes to women prisoners, who are all incarcerated beyond Wales, often absolutely non-existent. This has to be addressed, and it is, of course, the legal responsibility of the Minister of justice and the UK Government to address this. It is clear from the commissioner's report that they are failing to do so.
Presiding Officer, I just simply don't believe that however much individuals working in the system—and the commissioner does highlight some good practice, it has to be said—try to meet the needs of these prisoners, they are ever going to do it, and instead of trying to fix a broken system under Westminster control, this is a strong argument for me that the criminal justice system needs to be controlled by those politicians who Welsh-speaking people and their families elect, and that, of course, is us. We need to devolve the system.
I want to build a little on the points that my colleague Leanne Wood has already made about women prisoners. To begin with, I think we need to address the question as to why women are so routinely incarcerated for offences for which men would be given community penalties. I think we know the answer to that, and I think we know that offending behaviour is perceived by many, when it is done by women, as more transgressive. It is based on sex discrimination, on sexist assumptions about what is acceptable behaviour from women. You know, 'Boys will be boys', they get into a fight, they'll get a community penalty. Girls get into a fight, 'That's outrageous; that's completely transgressive', and they are likely to end up with custodial sentences. And in addressing the problems around women's treatment in the system, we have to base it on that understanding of sex discrimination.
We know that there were 227 women from Wales in September 2017—the most recent figures I could get—who were serving custodial sentences in English prisons. Most of those women are mothers. So, that is at least 200 Welsh families a very long way away from their mothers, and we know that the effects on children and families of incarcerating women can be devastating.
Also, we know it doesn't work. We also know that women end up going back into custody, again, very often, for non-payment of fines, and this has got to stop. We need to look and we need to examine the attitudes within the system that are leading to women being incarcerated when men were not. We need some facilities for women prisoners here in Wales, close to their families. We know that that's absolutely crucial in terms of their likelihood to be able to rehabilitate and reintegrate successfully into society. I think we need to debate whether we need a small, secure unit—whether we need a small women's prison here in Wales for those offenders who really cannot be supported in the community. But the vast majority of our women prisoners should not be in prison at all, and they should be helped, not punished.
Lastly, Presiding Officer, I want to talk very briefly about the youth justice system. We've discussed this in this Chamber on a number of occasions. I want to talk from a very personal perspective, because the Deputy Minister for Health and Social Services will remember a time when I was actively engaged in this field, running a youth justice project for Barnardo's. All the young people we worked with—and they were mostly young men—would have gone into custody had they not come to us. And one of the things that I want to put to bed is the idea that community penalties are soft. They are not. On a number of occasions when I was working with young men, for example, confronting them with the victims of their offences, they asked me to breach them and send them into custody, because they knew how to do custody. Custody was relatively easy. Facing up to what they'd done wrong and making amends for it was much, much more challenging.
Now, that was a very thoroughly researched project, funded by Barnardo's, researched by universities. Only one in 10 of those young people reoffended at all, and those who did reoffended much less seriously. It was expensive, but it was a lot cheaper than incarcerating them. We have known, Presiding Officer, for 25 years that young offenders are usually young offenders because they are young people in trouble, and once again we need to intervene in their lives in a way that supports them. Because I know from personal experience—and I can see those young people's faces today—that if we intervene in a manner that supports them, we can not only change their lives for the better, but we can prevent them from reoffending. We need a Welsh approach to dealing with our very, very troubled young people, and we need, again, to make those decisions here.
Yn fy nghyfraniad y prynhawn yma rwyf am dynnu sylw at dair agwedd benodol ar effeithiau'r system bresennol ar y rhai sydd ar hyn o bryd yng ngharchar a chanlyniadau hynny. Rwyf am edrych yn gyntaf ar y gwasanaethau a ddarperir—neu na ddarperir—ar gyfer carcharorion sy'n siarad Cymraeg. Bydd aelodau o'r Siambr wedi gweld adroddiad Comisiynydd y Gymraeg, 'Cymraeg yn y carchar'. Roedd yn ddarn trylwyr iawn o waith, ac roedd yn peri pryder mawr. Gallodd dynnu sylw at y ffaith nad yw'r ddarpariaeth yn gyson. Canfu hyd yn oed fod yna enghreifftiau o garcharorion yn cael gorchymyn i beidio â siarad Cymraeg â'u teuluoedd, ac rwyf wedi dod ar draws sefyllfaoedd yn bersonol lle dywedwyd wrth famau am beidio â siarad Cymraeg â'u plant sy'n siarad Cymraeg pan fydd y plant hynny mor ifanc fel nad ydynt yn siarad Saesneg am eu bod mor fach. Mae hynny'n amlwg yn dramgwydd yn erbyn hawliau dynol y carcharorion hynny. Mae'n bwysicach yn wir, yn enwedig, fel y noda'r Comisiynydd, am fod gan gynifer o'n carcharorion anawsterau dysgu, efallai fod ganddynt lefelau addysgol isel, efallai fod ganddynt anableddau, ac mae gan lawer ohonynt broblemau iechyd meddwl.
Mae'n amlwg o ganfyddiadau'r adroddiad hwn fod y ddarpariaeth sydd ar gael ar hyn o bryd i siaradwyr Cymraeg yn annigonol ac yn anghyson, ac o ran carcharorion benywaidd, sydd wedi'u carcharu y tu allan i Gymru, bob un ohonynt, yn aml iawn nid yw'r ddarpariaeth ar gael o gwbl. Rhaid mynd i'r afael â hyn, ac wrth gwrs, cyfrifoldeb cyfreithiol y Gweinidog cyfiawnder a Llywodraeth y DU yw mynd i'r afael â hyn. Mae'n amlwg i mi o adroddiad y comisiynydd eu bod yn methu gwneud hynny.
Lywydd, faint bynnag o unigolion sy'n gweithio yn y system—ac mae'r comisiynydd yn tynnu sylw at rai arferion da, mae'n rhaid dweud—sy'n ceisio diwallu anghenion y carcharorion hyn, nid wyf yn credu eu bod byth yn mynd i'w wneud, ac yn hytrach na cheisio trwsio system sydd wedi torri o dan reolaeth San Steffan, mae hon yn ddadl gref i mi fod angen i'r system cyfiawnder troseddol gael ei rheoli gan y gwleidyddion a etholir gan bobl sy'n siarad Cymraeg a'u teuluoedd, a ni yw'r rheini wrth gwrs. Mae angen datganoli'r system hon.
Rwyf am adeiladu ychydig ar y pwyntiau a wnaed eisoes gan fy nghyd-Aelod, Leanne Wood, am fenywod sy'n garcharorion. Credaf yn gyntaf fod angen inni roi sylw i'r cwestiwn ynglŷn â pham y caiff menywod eu carcharu fel mater o drefn i'r fath raddau am droseddau y bydd dynion yn cael cosbau cymunedol amdanynt. Credaf ein bod yn gwybod yr ateb i hynny, a chredaf y gwyddom fod ymddygiad troseddol yn cael ei weld gan lawer yn fwy tramgwyddus pan gaiff ei wneud gan fenywod. Mae'n seiliedig ar wahaniaethu ar sail rhyw, ar dybiaethau rhywiaethol ynglŷn â beth sy'n ymddygiad derbyniol gan fenywod. Wyddoch chi, 'Bechgyn yw bechgyn', maent yn ymladd, maent yn cael cosb gymunedol. Mae merched yn ymladd, 'Mae hynny'n warthus; mae'n gwbl gamweddus', ac maent yn debygol o gael dedfryd o garchar. Ac wrth inni ymdrin â'r problemau sy'n ymwneud â'r modd y caiff menywod eu trin yn y system, rhaid inni ei seilio ar y ddealltwriaeth honno o wahaniaethu ar sail rhyw.
Rydym yn gwybod bod yna 227 o fenywod o Gymru ym mis Medi 2017—y ffigurau diweddaraf y gallwn eu cael—yn bwrw dedfryd mewn carchardai yn Lloegr. Mae'r rhan fwyaf o'r menywod hyn yn famau. Felly, dyna o leiaf 200 o deuluoedd Cymru sydd ymhell iawn oddi wrth eu mamau, a gwyddom y gall effeithiau carcharu menywod ar blant a theuluoedd fod yn ddinistriol.
Gwyddom hefyd nad yw'n gweithio, a bod menywod yn mynd yn ôl i garchar, yn aml iawn am beidio â thalu dirwyon, a rhaid rhoi diwedd ar hyn. Mae angen inni edrych ac archwilio agweddau o fewn y system sy'n arwain at garcharu menywod pan na wneir hynny yn achos dynion. Mae arnom angen cyfleusterau ar gyfer carcharorion sy'n fenywod yma yng Nghymru, yn agos at eu teuluoedd. Gwyddom fod hynny'n gwbl hanfodol o ran y tebygolrwydd o allu eu hadsefydlu a'u hailintegreiddio'n llwyddiannus yn y gymdeithas. Credaf fod angen inni drafod a oes arnom angen uned ddiogel fach—a oes arnom angen carchar bach i fenywod yma yng Nghymru ar gyfer y troseddwyr na ellir eu cynnal yn y gymuned. Ond ni ddylai mwyafrif helaeth ein carcharorion sy'n fenywod fod yn y carchar o gwbl, a dylid eu helpu, nid eu cosbi.
Yn olaf, Lywydd, hoffwn siarad yn fyr am y system cyfiawnder ieuenctid. Rydym wedi trafod hyn yn y Siambr ar sawl achlysur. Rwyf am siarad o berspectif personol iawn, oherwydd bydd y Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cofio adeg pan oeddwn yn weithredol yn y maes, yn rhedeg prosiect cyfiawnder ieuenctid ar ran Barnardo's. Byddai'r holl bobl ifanc y gweithiem gyda hwy—a dynion ifanc oeddent yn bennaf—wedi cael eu carcharu pe na baent wedi dod atom ni. Ac un o'r pethau rwyf am roi diwedd arno yw'r syniad fod cosbau cymunedol yn rhai hawdd. Nid yw hynny'n wir. Ar nifer o achlysuron pan oeddwn yn gweithio gyda dynion ifanc, er enghraifft, yn dod â hwy wyneb yn wyneb â dioddefwyr eu troseddau, byddent yn gofyn i mi ddweud eu bod yn torri'r amodau a'u hanfon i'r carchar, oherwydd gwyddent sut i ymdopi â charchar. Roedd carchar yn gymharol hawdd. Roedd wynebu'r hyn a wnaethant o'i le a gwneud iawn amdano lawer iawn yn fwy heriol.
Nawr, roedd hwnnw'n brosiect a ymchwiliwyd yn drwyadl iawn, wedi'i ariannu gan Barnardo's a'i ymchwilio gan brifysgolion. Un o bob 10 o'r bobl ifanc hynny a aildroseddodd o gwbl, ac roedd aildroseddau'r rhai a wnaeth lawer yn llai difrifol. Roedd yn ddrud, ond roedd yn llawer rhatach na'u carcharu. Lywydd, rydym wedi gwybod ers 25 mlynedd fod troseddwyr ifanc yn droseddwyr ifanc fel arfer am eu bod yn bobl ifanc mewn trafferthion, ac unwaith eto mae angen inni ymyrryd yn eu bywydau mewn ffordd sy'n eu cefnogi. Oherwydd gwn o brofiad personol—a gallaf weld wynebau'r bobl ifanc hynny heddiw—os ydym yn ymyrryd mewn modd sy'n eu cefnogi, nid yn unig y gallwn newid eu bywydau er gwell, ond gallwn eu hatal rhag aildroseddu. Mae arnom angen dull Cymreig o ymdrin â'n pobl ifanc cythryblus iawn, ac unwaith eto, mae angen inni wneud y penderfyniadau hynny yma.
I think we all share some gratitude to the Wales Governance Centre for the work they're doing in the reports and analysis that they've published, but also in publishing Welsh stats and an understanding of the secure estate, and how the prison and probation service works and serves Wales. Taken together, all of this work is describing a failing system. The system is failing, and it is our job here today and here in this place to fix that. We have to ask the fundamental question: why is this system failing and why is it failing so consistently and over time? My answer to that question is that it's because we have a broken settlement. Until the settlement is fixed, we are unable to solve the problems that are endemic in the criminal justice system.
The England and Wales jurisdiction is a relic of history. That is what the Welsh Government says in its evidence to the Thomas Commission on Justice in Wales. It describes how the system—the final legacy of the Acts of Union, the Tudor Acts of Union—how it today creates a system that is failing people in Wales. The Welsh Government was very clear, in the evidence that I gave to the Thomas commission, the evidence that the former First Minister gave to the commission, and the evidence that the Counsel General, who is in his place today, gave to the commission—that the system is failing Wales, it's failing the people of Wales, and that the criminal justice system must be devolved to Wales. We were very clear about that.
We need to understand the real implications of this. If a jurisdiction, and if policy over criminal justice, was simply some sort of dusty, academic subject, I frankly wouldn't be that interested in the devolution of it. It's because of its human impact on people today that I've been persuaded that this is not simply a matter that is important, but a matter that is urgent. [Interruption.] I will give way.
Rwy'n credu bod pawb ohonom yn rhannu diolch i Ganolfan Llywodraethiant Cymru am y gwaith y maent yn ei wneud yn yr adroddiadau a'r dadansoddiadau a gyhoeddwyd ganddynt, ond hefyd am gyhoeddi ystadegau ar gyfer Cymru a dealltwriaeth o'r ystâd ddiogeledd, a sut y mae'r gwasanaeth carchardai a phrawf yn gweithio ac yn gwasanaethu Cymru. Gyda'i gilydd, mae'r holl waith hwn yn disgrifio system sy'n methu. Mae'r system yn methu, a'n gwaith ni yma heddiw ac yma yn y lle hwn yw datrys hynny. Rhaid inni ofyn y cwestiwn sylfaenol: pam y mae'r system yn methu a pham y mae'n methu mor gyson a dros amser? Fy ateb i'r cwestiwn hwnnw yw am fod gennym setliad sydd wedi torri. Hyd nes y caiff y setliad ei drwsio, ni allwn ddatrys y problemau sy'n endemig yn y system cyfiawnder troseddol.
Mae awdurdodaeth Cymru a Lloegr yn perthyn i hanes. Dyna y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud yn ei thystiolaeth i Gomisiwn Thomas ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'n disgrifio sut y mae'r system—gwaddol derfynol y Deddfau Uno, y Deddfau Uno Tuduraidd—sut y mae heddiw'n creu system sy'n gwneud cam â phobl yng Nghymru. Roedd Llywodraeth Cymru yn glir iawn, yn y dystiolaeth a roddais i gomisiwn Thomas, yn y dystiolaeth a roddodd y cyn-Brif Weinidog i'r comisiwn, a'r dystiolaeth a roddodd y Cwnsler Cyffredinol, sydd yn ei sedd heddiw, i'r comisiwn—fod y system yn gwneud cam â Chymru, mae'n gwneud cam â phobl Cymru, a bod yn rhaid datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru. Roeddem yn glir iawn ynglŷn â hynny.
Mae angen inni ddeall gwir oblygiadau hyn. Pe bai awdurdodaeth, a phe bai polisi cyfiawnder troseddol, yn ddim mwy na rhyw fath o bwnc academaidd llychlyd, a dweud y gwir ni fyddai gennyf gymaint â hynny o ddiddordeb yn ei ddatganoli. Oherwydd ei effaith ddynol ar bobl heddiw y cefais fy narbwyllo nad mater pwysig yn unig ydyw, ond mater sy'n rhaid ei ddatrys ar frys. [Torri ar draws.] Fe ildiaf.
I'm grateful to Alun Davies. Can I, just for a question of clarity, be clear that we're talking here about the whole of the criminal justice system?
Diolch i Alun Davies. Er eglurder, a gaf fi fod yn glir ein bod yn sôn yma am y system cyfiawnder troseddol yn ei chyfanrwydd?
Yes. I don't think I qualified my words in any way at all. Certainly the Welsh Government hasn't qualified its words at all. What the Welsh Government has said is that this has to be done as part of a process. It's not qualified its support for the devolution of the criminal justice system.
We need to devolve and then unite the policy area. We need to ensure that we have a secure estate, we have the support in social services, and we're able to deliver a holistic approach to criminal justice, and we can't do that at the moment. This is probably the only area of policy where neither the Welsh Government nor the UK Government is able to deliver its policy ambitions in Wales. It's a real achievement for both Governments to fail to deliver their policy objectives.
I did regret the tone and content of the speech from the Conservative spokesperson in this debate this afternoon. I will say to him that the conversations that I had with Ministry of Justice and Home Office Ministers were far more constructive than perhaps he's been briefed about. The Ministers in London—in Westminster—are very aware of the failings of the system in Wales and aware of the reasons for the failings of this system.
Ydym. Nid wyf yn credu fy mod wedi amodi fy ngeiriau mewn unrhyw ffordd o gwbl. Yn sicr nid yw Llywodraeth Cymru wedi amodi ei geiriau o gwbl. Yr hyn a ddywedodd Llywodraeth Cymru yw bod yn rhaid gwneud hyn fel rhan o broses. Nid yw wedi amodi ei chefnogaeth i ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol.
Mae angen inni ddatganoli ac uno'r maes polisi wedyn. Mae angen inni sicrhau bod gennym ystâd ddiogeledd, fod gennym gefnogaeth y gwasanaethau cymdeithasol, a'n bod yn gallu darparu ymagwedd gyfannol tuag at gyfiawnder troseddol, ac ni allwn wneud hynny ar hyn o bryd. Mae'n debyg mai dyma'r unig faes polisi lle nad yw Llywodraeth Cymru na Llywodraeth y DU yn gallu cyflawni eu huchelgeisiau polisi yng Nghymru. Mae'n dipyn o gamp i'r ddwy Lywodraeth fethu cyflawni eu hamcanion polisi.
Roeddwn yn gresynu at naws a chynnwys yr araith gan y llefarydd Ceidwadol yn y ddadl hon y prynhawn yma. Hoffwn ddweud wrtho fod y sgyrsiau a gefais gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a Gweinidogion y Swyddfa Gartref yn llawer mwy adeiladol nag y cafodd wybodaeth amdanynt o bosibl. Mae'r Gweinidogion yn Llundain—yn San Steffan—yn ymwybodol iawn o ddiffygion y system yng Nghymru ac yn ymwybodol o'r rhesymau am fethiannau'r system hon.
Did you not hear me devote the majority of my speech to listing the initiatives launched by the Ministry of Justice over recent years to reflect that very finding, not just in Wales but in England too?
Oni chlywsoch chi fi'n rhoi'r rhan fwyaf o fy araith i restru'r cynlluniau a lansiwyd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder dros y blynyddoedd diwethaf i adlewyrchu'r union ganfyddiad hwnnw, nid yn unig yng Nghymru ond yn Lloegr hefyd?
They have launched a number of initiatives over a number of years, but they recognise that they can't deliver their policy objectives through those initiatives in Wales because we don't have a settlement that enables them to do so. They're very aware that their objectives simply can't be reached under the current settlement—they're very aware of that.
So, we need, then, to design a system that meets Welsh needs. We need to ensure that mental health and substance abuse are a part of what we do across the whole of the criminal justice system. We need to address the appalling situation facing women and young people, but we do also need to address the estate for men as well. The estate as it currently stands is simply not fit for purpose, and we need to understand that we do need investment in the whole of the estate. We do need to create small local prisons with rehabilitation and rebuilding lives at their heart. We need to ensure that the decisions that are taken today on probation are taken forward in future.
But none of this is possible without the devolution of the system. I regret that the Government has sought to amend the Plaid Cymru motion this afternoon—I believe that it's an error of judgment. The Government would have been better off supporting the Plaid Cymru motion. I'd be interested to hear the Minister's explanation as to why she's seeking to amend the motion today. I'll be very clear as well: I'm not minded to support the Government's amendment today, because I believe it does bring equivocation into an area where the Government has been very clear.
I'll finish by saying this:
'All candidates for the First Minister role are in agreement that justice should be devolved. This is the view of the Labour group in the National Assembly. My colleagues share the same views as me.'
That is Carwyn Jones, as First Minister of Wales, giving evidence to the justice commission in November of last year. I hope the Minister will be as unequivocal in her response this afternoon, because we are failing people today and we are failing people tomorrow. Unless we are prepared to take the difficult decisions and invest in the people of this country in the criminal justice system, we will also be guilty of the same failures that the Conservative Government in London are presiding over. I don't wish to be a part of that. As a Minister in this Government, I sought to take a radical approach to delivering social justice for everybody. We cannot deliver social justice unless we support the devolution of the criminal justice system and we invest in the people who are part of that system.
Maent wedi lansio nifer o gynlluniau dros nifer o flynyddoedd, ond maent yn cydnabod na allant gyflawni eu hamcanion polisi drwy'r cynlluniau hynny yng Nghymru am nad oes gennym setliad sy'n eu galluogi i wneud hynny. Maent yn ymwybodol iawn na ellir cyrraedd eu hamcanion o dan y setliad presennol—maent yn ymwybodol iawn o hynny.
Felly, mae angen inni ddylunio system sy'n diwallu anghenion Cymru. Mae angen inni sicrhau bod iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau yn rhan o'r hyn a wnawn ar draws y system cyfiawnder troseddol yn ei chyfanrwydd. Mae angen inni fynd i'r afael â'r sefyllfa warthus sy'n wynebu menywod a phobl ifanc, ond mae angen inni fynd i'r afael â'r ystâd ar gyfer dynion yn ogystal. Fel y mae ar hyn o bryd, nid yw'r ystâd yn addas at y diben, ac mae angen inni ddeall bod angen inni fuddsoddi yn yr ystâd gyfan. Mae angen inni greu carchardai bach lleol gydag adsefydlu ac ailadeiladu bywydau yn ganolog iddynt. Mae angen inni sicrhau bod y penderfyniadau a wneir heddiw ynglŷn â'r gwasanaeth prawf yn cael eu gweithredu yn y dyfodol.
Ond nid oes dim o hyn yn bosibl heb ddatganoli'r system. Rwy'n gresynu at y ffaith bod y Llywodraeth wedi ceisio diwygio cynnig Plaid Cymru y prynhawn yma—credaf fod hynny'n gamgymeriad. Byddai wedi bod yn well i'r Llywodraeth gefnogi cynnig Plaid Cymru. Rwy'n awyddus i glywed esboniad y Gweinidog ynglŷn â pham ei bod yn ceisio newid y cynnig heddiw. Fe fyddaf yn glir iawn hefyd: nid wyf am gefnogi gwelliant y Llywodraeth heddiw, oherwydd credaf ei fod yn creu amwysedd mewn maes lle mae'r Llywodraeth wedi bod yn glir iawn.
Hoffwn orffen drwy ddweud hyn:
Mae pob ymgeisydd ar gyfer rôl y Prif Weinidog yn cytuno y dylid datganoli cyfiawnder. Dyma farn y grŵp Llafur yn y Cynulliad Cenedlaethol. Mae fy nghyd-Aelodau'n rhannu'r un farn â mi.
Dyna Carwyn Jones, fel Prif Weinidog Cymru, yn rhoi tystiolaeth i'r comisiwn cyfiawnder ym mis Tachwedd y llynedd. Gobeithio y bydd y Gweinidog yr un mor bendant yn ei hymateb y prynhawn yma, oherwydd rydym yn gwneud cam â phobl heddiw ac rydym yn gwneud cam â phobl yfory. Oni fyddwn yn barod i wneud y penderfyniadau anodd a buddsoddi ym mhobl y wlad hon yn y system cyfiawnder troseddol, byddwn ninnau hefyd yn euog o'r un methiannau y mae'r Llywodraeth Geidwadol yn Llundain yn llywyddu drostynt. Nid wyf yn dymuno bod yn rhan o hynny. Fel Gweinidog yn y Llywodraeth hon, ceisiais fabwysiadu ymagwedd radical tuag at sicrhau cyfiawnder cymdeithasol i bawb. Ni allwn sicrhau cyfiawnder cymdeithasol oni bai ein bod yn cefnogi datganoli'r system cyfiawnder troseddol ac yn buddsoddi yn y bobl sy'n rhan o'r system honno.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwif i gyfrannu—Jane Hutt.
I call on the Deputy Minister and Chief Whip—Jane Hutt.
Diolch, Llywydd. I do welcome the debate on these very important issues. The publication of the Wales Governance Centre report, 'Sentencing and Immediate Custody in Wales', is very timely, building on their earlier report, published in the summer of last year, specifically 'Imprisonment in Wales: A Factfile'. The findings of this report from the governance centre will, of course, assist us in further establishing a clearer picture of the criminal justice system in Wales.
The report has also further highlighted the importance of needing Wales-specific data in understanding justice policy and practice. I discussed that with Dr Robert Jones when I met him following the publication of his report. I commended them—the centre and Robert Jones—for their work and for the ongoing engagement that the governance centre has with the Welsh Government. I took the opportunity also to say I valued the briefing on the important work he's been undertaking, including a briefing for me on the research they're undertaking for the justice commission.
I'd like to comment on the wide range of policy points raised in the motion today. I, too, see the need for a different sort of criminal justice system in Wales that's rooted in rehabilitation and the community, as the motion indicates and as has been expressed today in this Chamber. We need to gain a better understanding of why people end up in prison and what we could do to prevent them from going to prison, often for short sentences, which, as has been said, can have a devastating impact on their lives and the lives of their families and communities.
Diolch, Lywydd. Rwy'n croesawu'r ddadl ar y materion pwysig hyn. Mae cyhoeddi adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru, 'Dedfrydu a Dalfa yng Nghymru', yn amserol iawn, ac yn adeiladu ar eu hadroddiad cynharach, a gyhoeddwyd yn yr haf y llynedd, sef 'Carcharu yng Nghymru: Ffeil Ffeithiau'. Wrth gwrs, bydd canfyddiadau'r adroddiad hwn gan y ganolfan llywodraethiant yn ein cynorthwyo i sefydlu darlun cliriach eto o'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru.
Mae'r adroddiad wedi tynnu sylw pellach hefyd at bwysigrwydd yr angen am ddata sy'n benodol i Gymru er mwyn deall polisi ac ymarfer cyfiawnder. Trafodais hynny gyda Dr Robert Jones pan gyfarfûm ag ef ar ôl cyhoeddi ei adroddiad. Roeddwn yn eu cymeradwyo—y ganolfan a Robert Jones—am eu gwaith ac am yr ymgysylltiad parhaus sydd gan y ganolfan llywodraethiant â Llywodraeth Cymru. Achubais ar y cyfle hefyd i ddweud fy mod yn gwerthfawrogi'r briff ar y gwaith pwysig y bu'n ei wneud, gan gynnwys briff ar fy nghyfer ar yr ymchwil y maent yn ei wneud ar gyfer y comisiwn cyfiawnder.
Hoffwn wneud sylwadau ar yr amrywiaeth eang o bwyntiau polisi a godir yn y cynnig heddiw. Rwyf innau hefyd yn gweld yr angen am fath gwahanol o system cyfiawnder troseddol yng Nghymru sydd wedi'i wreiddio mewn adsefydlu ac yn y gymuned, fel y dynoda'r cynnig ac fel a fynegwyd yn y Siambr heddiw. Mae angen inni gael gwell dealltwriaeth o pam y mae pobl yn cael eu carcharu a beth y gallem ei wneud i'w hatal rhag mynd i'r carchar, am ddedfrydau byr yn aml, sydd, fel y dywedwyd, yn gallu cael effaith ddinistriol ar eu bywydau a bywydau eu teuluoedd a'u cymunedau.
We recognise the need to protect our communities from harm and where we cannot divert people away from crime in the first place, we must ensure that all we do is in a holistic and rehabilitative way. We don't believe that building more prison places is the right way to solve the crisis in our criminal justice system. There's clearly a distinction between wanting to take a different approach to improving facilities and wanting to build additional facilities. We want an improvement in the standard and condition of the existing secure estate. We do not want an increase in the number of prisons or prison places in Wales.
Services, of course, don't end at the prison gate when an individual leaves prison, as the First Minister stated in Plenary last week. This Government is fully supportive of the reunification of the probation service in Wales. There are welcome steps being taken in relation to the probation service in Wales, but we must go further. This is our chance to shape the future direction of probation services, which need to be flexible and innovative in their approach to meeting the needs of individuals, helping them achieve best outcomes and maintaining stability within their communities. Leanne Wood would be, I'm sure, pleased to hear that I'm meeting Napo tomorrow to discuss these issues, because they are so relevant and key, and this debate is, as I said, very timely.
Only by ensuring that the correct level of support post release can be provided—including appropriate housing, health and social services provision, and encouragement to access education and skills to maximize job opportunities—can we begin to address the issue of the revolving door occurrence of people regularly returning to prison. So, I'd encourage and support any proposals to end or limit the use of short-term sentences. Costly process serves little if no purpose in terms of rehabilitation, but, as I said, can have a devastating impact on people's lives.
Turning to other policy issues in the motion—the right to vote for prisoners in Welsh elections. The Minister for Housing and Local Government is exploring options for extending the rights of prisoners to vote in Welsh local government elections and we've consulted on a package of proposals in terms of electoral reform with a view to bringing forward a Bill later this year. But of course, the Assembly's Equality, Local Government and Communities Committee, chaired by John Griffiths, is undertaking an inquiry on this very issue of voting rights for prisoners. I'm pleased the terms of reference include considering whether some or all prisoners should be given the right to vote in Welsh elections or whether distinctions might be drawn between different categories of prisoner. So, the Welsh Government supports the principle of the right to vote for prisoners but awaits the committee's findings.
I want to make a strong point as well about women and the criminal justice system. I was also appalled by the statistics—and Helen Mary as well as Alun Davies and others on this point. I strongly endorse the principle set out and many of you will remember Baroness Jean Corston's seminal report on this issue. More than 10 years on, these principles that she outlined remain the same. It's clear that women are being sent to prison often for low-level, summary offences. Thank you for your insights today on this issue.
Consequently, the use of ineffective short-term prison sentences on women who have not committed serious offences can have a catastrophic impact on them and their families. Short sentences don't enable rehabilitation in its fullest sense, because, obviously, they're often not in prison long enough to be able to even complete or access programmes that could be beneficial in terms of education and rehabilitation.
At the same time, the children of women serving a custodial sentence will in turn suffer. As the Prison Reform Trust report, 'What about me?', published last year states, only 5 per cent of children whose mothers are in prison are able to stay within the family home. The longer-term impacts of the imprisonment of women are far reaching and must be considered seriously. Any proposal to reduce the impact of incarceration on women should therefore be welcomed.
I'd also like to thank Alun Davies, my predecessor, for the work that he undertook in this key area of policy, and the commitment he made to address these issues across the full range of aspects arising within this debate, and widely welcomed. We need to ensure that, as far as Welsh women are concerned, they have safe and secure facilities that are fit for purpose, and I do look forward to, obviously, moving the female offending blueprint for Wales. Alun announced it last year in December. It was developed jointly with Her Majesty's Prison and Probation Service, and that will help identify the additional support required for the delivery of appropriate justice system services for women in Wales.
So, I think it's important, Llywydd, to say that in setting out his immediate priorities for reform—and he did that in his first First Minister's questions—the First Minister identified those immediate priorities that youth justice and female offending are areas we are working on with the Ministry of Justice, through the blueprints announced in December, to see what progress can be made within the constraints of the existing devolution settlement. The Welsh Government didn't establish the commission to ratify its own view; it is independent and it has heavyweight expertise from across all the areas it's investigating. Our amendment was laid in order to recognise the important work of the Thomas commission, and, of course, we all across this Chamber look forward to the conclusions and recommendations that it will provide.
Rydym yn cydnabod yr angen i amddiffyn ein cymunedau rhag niwed a lle na allwn droi pobl oddi wrth droseddu yn y lle cyntaf, rhaid inni sicrhau bod popeth a wnawn yn digwydd mewn ffordd gyfannol a ffordd sy'n adsefydlu. Nid ydym yn credu mai adeiladu mwy o leoedd carchar yw'r ffordd gywir o ddatrys yr argyfwng yn ein system cyfiawnder troseddol. Mae'n amlwg fod gwahaniaeth rhwng dymuno mabwysiadu dull gwahanol o wella cyfleusterau a dymuno adeiladu cyfleusterau ychwanegol. Rydym am weld gwelliant yn safon a chyflwr yr ystâd ddiogeledd bresennol. Nid ydym am weld cynnydd yn nifer y carchardai na lleoedd carchar yng Nghymru.
Wrth gwrs, nid yw gwasanaethau'n dod i ben wrth giât y carchar pan fydd unigolyn yn gadael carchar, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos diwethaf. Mae'r Llywodraeth hon yn gwbl gefnogol i ailuno'r gwasanaeth prawf yng Nghymru. Mae camau calonogol ar y gweill mewn perthynas â'r gwasanaeth prawf yng Nghymru, ond rhaid inni fynd ymhellach. Dyma ein cyfle i lywio cyfeiriad gwasanaethau prawf, ac mae angen iddynt fod yn hyblyg ac yn arloesol o ran eu dull o ateb anghenion unigolion, gan eu helpu i gyflawni'r canlyniadau gorau a chynnal sefydlogrwydd o fewn eu cymunedau. Byddai Leanne Wood yn falch o glywed, rwy'n siŵr, y byddaf yn cyfarfod â Napo yfory i drafod y materion hyn, oherwydd eu bod mor berthnasol ac allweddol, ac mae'r ddadl hon, fel y dywedais, yn amserol iawn.
Ni allwn ddechrau mynd i'r afael â'r drws troi wrth i bobl ddychwelyd i garchar yn rheolaidd heb sicrhau bod modd darparu'r lefel gywir o gefnogaeth ar ôl eu rhyddhau—gan gynnwys tai priodol, darpariaeth iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, ac anogaeth i gael mynediad at addysg a sgiliau er mwyn sicrhau cymaint â phosibl o gyfleoedd gwaith. Felly, hoffwn annog a chefnogi unrhyw gynigion i roi diwedd ar, neu gyfyngu ar y defnydd o ddedfrydau tymor byr. Nid oes fawr o bwrpas os o gwbl i brosesau costus mewn perthynas ag adsefydlu, ond fel y dywedais, gall gael effaith ddinistriol ar fywydau pobl.
Gan droi at faterion polisi eraill yn y cynnig—hawl carcharorion i bleidleisio yn etholiadau Cymru. Mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ystyried opsiynau ar gyfer ymestyn hawliau i garcharorion gael pleidleisio yn etholiadau llywodraeth leol Cymru ac rydym wedi ymgynghori ar becyn o gynigion o ran diwygio etholiadol gyda golwg ar gyflwyno Bil yn ddiweddarach eleni. Ond wrth gwrs, mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, dan gadeiryddiaeth John Griffiths, yn cynnal ymchwiliad ar hawliau pleidleisio i garcharorion. Rwy'n falch fod y cylch gorchwyl yn cynnwys ystyried a ddylid rhoi'r hawl i bleidleisio yn etholiadau Cymru i bob carcharor neu a ddylid gwahaniaethu rhwng gwahanol gategorïau o garcharor. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r egwyddor o hawl i bleidleisio ar gyfer carcharorion ond mae'n aros i weld canfyddiadau'r pwyllgor.
Mae arnaf eisiau gwneud pwynt cryf hefyd ynglŷn â menywod a'r system cyfiawnder troseddol. Roedd yr ystadegau'n codi arswyd arnaf—a Helen Mary yn ogystal ag Alun Davies ac eraill ar y pwynt hwn. Rwy'n cefnogi'r egwyddor a nodir yn gryf, a bydd llawer ohonoch yn cofio adroddiad arloesol y Farwnes Jean Corston ar y mater hwn. Dros 10 mlynedd ers hynny, mae'r egwyddorion hyn a amlinellwyd ganddi yn aros yr un fath. Mae'n amlwg fod menywod yn cael eu hanfon i'r carchar am droseddau diannod lefel isel yn aml. Diolch i chi am eich sylwadau heddiw ar y mater hwn.
O ganlyniad, gall defnydd aneffeithiol o ddedfrydau byr o garchar i fenywod nad ydynt wedi cyflawni troseddau difrifol effeithio'n drychinebus arnynt hwy ac ar eu teuluoedd. Nid yw dedfrydau byr yn galluogi adsefydlu yn ei ystyr lawnaf, oherwydd, yn amlwg, yn aml nid ydynt yn y carchar yn ddigon hir i allu cwblhau rhaglenni neu ddechrau rhaglenni hyd yn oed a allai fod yn fuddiol o ran addysg ac adsefydlu.
Ar yr un pryd, bydd plant menywod sy'n bwrw dedfryd o garchar yn dioddef yn eu tro. Fel y mae adroddiad yr Ymddiriedolaeth Diwygio Carchardai, 'What about me?', a gyhoeddwyd y llynedd yn ei ddweud, 5 y cant yn unig o'r plant sydd â mamau yn y carchar sy'n gallu aros yn y cartref teuluol. Mae effeithiau mwy hirdymor carcharu menywod yn bellgyrhaeddol ac mae'n rhaid eu hystyried o ddifrif. Felly, dylid croesawu unrhyw gynnig i leihau effaith carcharu ar fenywod.
Hefyd, hoffwn ddiolch i Alun Davies, fy rhagflaenydd, am y gwaith a wnaeth yn y maes polisi allweddol hwn, a'r ymrwymiad a wnaeth i fynd i'r afael â'r materion hyn ar draws yr ystod lawn o agweddau sy'n codi yn y ddadl hon, ac sydd wedi cael croeso eang. Mae angen inni sicrhau, ar ran menywod Cymru, fod ganddynt gyfleusterau diogel sy'n addas at y diben, ac edrychaf ymlaen at ddatblygu'r glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd yng Nghymru. Cafodd ei gyhoeddi gan Alun ym mis Rhagfyr y llynedd. Fe'i datblygwyd ar y cyd â Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi, a bydd hwnnw'n helpu i nodi'r cymorth ychwanegol sydd ei angen ar gyfer darparu gwasanaethau system cyfiawnder priodol ar gyfer menywod yng Nghymru.
Felly, Lywydd, mae'n bwysig dweud wrth amlinellu ei brif flaenoriaethau ar gyfer diwygio—a gwnaeth hynny yn ei sesiwn gwestiynau gyntaf fel Prif Weinidog—fod y Prif Weinidog wedi nodi'r blaenoriaethau uniongyrchol fod cyfiawnder ieuenctid a throseddu ymysg menywod yn feysydd rydym yn gweithio arnynt gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, drwy'r glasbrintiau a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr, er mwyn gweld pa gynnydd y gallwn ei wneud o fewn cyfyngiadau'r setliad datganoli presennol. Ni wnaeth Llywodraeth Cymru sefydlu'r comisiwn i gadarnhau ei barn ei hun; mae'n annibynnol ac mae ganddo arbenigedd mawr ym mhob un o'r meysydd y mae'n ymchwilio iddynt. Gosodwyd ein gwelliant er mwyn cydnabod gwaith pwysig comisiwn Thomas, ac wrth gwrs, mae pawb ohonom ar draws y Siambr yn edrych ymlaen at y casgliadau a'r argymhellion y bydd yn eu darparu.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Rhun.
Rhun.
Thank you very much for taking an intervention, and it's to add to comments made by the Member for Blaenau Gwent sitting behind you, really. If it is genuinely a political ambition of yours to move towards the full devolution of the criminal justice system, no, you're not proposing to do it in a way that satisfies us in terms of the pace of change, but why not at this late stage decide to back our motion as it stands in order to show that there is unity here on the direction of travel, and where we want to get to in the end?
Diolch yn fawr iawn am gymryd ymyriad, a'i ddiben yw ychwanegu at y sylwadau a wnaed gan yr Aelod dros Flaenau Gwent sy'n eistedd y tu ôl ichi, mewn gwirionedd. Os yw'n uchelgais gwleidyddol go iawn gennych i symud tuag at ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol yn llawn, na, nid ydych yn bwriadu ei wneud mewn ffordd sy'n ein bodloni o ran cyflymder y newid, ond pam na wnewch chi benderfynu cefnogi ein cynnig fel y mae ar y cam hwyr hwn er mwyn dangos bod undod yma ar y cyfeiriad teithio, a ble rydym eisiau cyrraedd yn y pen draw?
Well, I think the purpose of our amendment was wholly, I think, positive and constructive in recognising that it will inform the direction of travel, which I think we share; we've supported so many points of your motion. But can I just say, Rhun, in terms of the commission, as Alun Davies said, we submitted a considerable body of evidence—Alun formed part of the ministerial team—we produced an overview evidence paper and, of course, it's supplemented by other papers, and we got to look at the whole range—family justice, the legal sector, jurisdiction. This is covering all those points, and also victim and offender education and employment—a whole range of evidence.
Wel, rwy'n credu bod diben ein gwelliant yn gyfan gwbl gadarnhaol ac adeiladol yn fy marn i o ran cydnabod y bydd yn llywio'r cyfeiriad teithio, a chredaf ein bod yn gytûn ar hwnnw; rydym wedi cefnogi cymaint o'r pwyntiau yn eich cynnig. Ond a gaf fi ddweud, Rhun, o ran y comisiwn, fel y dywedodd Alun Davies, ein bod wedi cyflwyno corff sylweddol o dystiolaeth—roedd Alun yn rhan o'r tîm gweinidogol—fe gynhyrchwyd papur trosolwg o'r dystiolaeth gennym, ac wrth gwrs, caiff ei ategu gan bapurau eraill, a llwyddasom i edrych ar yr ystod gyfan—cyfiawnder teuluol, y sector cyfreithiol, awdurdodaeth. Mae hyn yn cwmpasu'r holl bwyntiau hynny, a hefyd addysg a chyflogaeth dioddefwyr a throseddwyr—ystod eang o dystiolaeth.
I'm grateful to you. The evidence was very clear that the Welsh Government proposed to the Thomas commission. It considered the jurisdiction to be a relic of past times and an impediment to the delivery of social justice in this country today. Will you now state unequivocally that you stand by that evidence—the evidence of the Counsel General, the evidence I gave as a Cabinet Secretary, the evidence of the former First Minister? I have to say—I repeat—the amendment from the Government was an error of judgment. We support as a party and as a group the delivery of the devolution of the criminal justice system. I don't understand why the Government seeks to remove that single sentence from the motion this afternoon. Will you state unequivocally that you support the devolution of criminal justice?
Diolch i chi. Roedd y dystiolaeth a gynigiodd Llywodraeth Cymru i gomisiwn Thomas yn glir iawn. Roedd yn ystyried bod yr awdurdodaeth yn grair o'r adegau a fu ac yn rhwystr rhag cyflawni cyfiawnder cymdeithasol yn y wlad hon heddiw. A wnewch chi ddatgan yn ddigamsyniol yn awr eich bod yn glynu wrth y dystiolaeth honno—tystiolaeth y Cwnsler Cyffredinol, y dystiolaeth a roddais fel Ysgrifennydd Cabinet, tystiolaeth y cyn-Brif Weinidog? Rhaid imi ddweud—rwy'n ailadrodd—mai camgymeriad oedd y gwelliant gan y Llywodraeth. Fel plaid ac fel grŵp rydym yn cefnogi datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Nid wyf yn deall pam y mae'r Llywodraeth yn ceisio dileu'r un frawddeg honno o'r cynnig y prynhawn yma. A wnewch chi ddatgan yn ddiamwys eich bod yn cefnogi datganoli cyfiawnder troseddol?
Well, I think, Alun, as I repeated the weight and breadth of the evidence that you gave as part of that team that gave that evidence, with the Counsel General and the former First Minister—of course, this Welsh Government stands by that evidence that you gave. I give you my commitment to that, but, of course, I do think we have to look at the justice commission. Our amendment was to be constructive and helpful to move us forward, because the issues raised by the Plaid motion are crucial, but they form part, I believe, of a wider picture that Lord Thomas was looking for.
So, in conclusion, I do welcome this debate. It's a debate I hope we're going to have many more of, and they will be debates and statements brought forward by the Government in order for us to develop this journey that we're on together in terms of devolution of criminal justice. I think what's important about this debate—let's go back to why we're doing—
Wel, Alun, fel roeddwn yn ailadrodd dyfnder ac ehangder y dystiolaeth a roesoch fel rhan o'r tîm hwnnw a roddodd y dystiolaeth, gyda'r Cwnsler Cyffredinol a'r cyn-Brif Weinidog—wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn glynu wrth y dystiolaeth a roesoch. Rwy'n rhoi fy ymrwymiad i chi ar hynny, ond wrth gwrs, rwy'n credu bod yn rhaid inni edrych ar y comisiwn cyfiawnder. Roedd ein gwelliant i fod yn adeiladol a defnyddiol i'n symud ymlaen, oherwydd mae'r materion a godwyd yn y cynnig gan Blaid Cymru yn hollbwysig, ond credaf eu bod yn ffurfio rhan o ddarlun ehangach roedd yr Arglwydd Thomas yn chwilio amdano.
Felly, i gloi, rwy'n croesawu'r ddadl hon. Mae'n ddadl y gobeithiaf y byddwn yn cael llawer iawn mwy ohonynt, a byddant yn ddadleuon ac yn ddatganiadau a gyflwynir gan y Llywodraeth er mwyn inni ddatblygu'r daith hon rydym arni gyda'n gilydd o ran datganoli cyfiawnder troseddol. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig am y ddadl hon—gadewch inni fynd yn ôl at pam rydym yn gwneud—
No, no, let's not go back—
Na, na, gadewch i ni beidio â mynd yn ôl—
One word only—
Un gair yn unig—
I've been very, very tolerant. You need to come to an end.
Rwyf wedi bod yn oddefgar iawn. Mae angen i chi ddod i ben.
Can we just welcome the Wales Governance Centre's report on sentencing and immediate custody as a very important report for us here today in Wales?
A gawn ni groesawu adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru ar ddedfrydu a dalfa fel adroddiad pwysig iawn i ni yma yng Nghymru heddiw?
Leanne Wood i ymateb i'r ddadl.
Leanne Wood to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. I'd love to thank almost all of the Members for their contributions this afternoon. I'm not going to address UKIP's argument, because most of them made no sense and most of them were not backed up by fact—they were mostly informed by fake news, I think. If they really believe that nationality and ethnicity are linked to offending rates, then I wonder whether they see the historic parallels of such a stance. Your contribution was racist, racist, racist, racist.
I wasn't surprised to hear the Tories attempting to justify their disastrous criminal justice policy, That great line, 'criminality knows no boundaries', is a classic from the Brexit party. Why don't we have a European police force then, European prisons, a European criminal justice system? And, no, we are not opposed to having prisons—we are opposed to having huge prisons, we are opposed to having prison spaces that our country doesn't need. Of course our prison estate needs modernising, but we are arguing for the devolution of the criminal justice system so that we can do prison differently—more rehabilitative, smaller units for those people who have to be there. But overall, our policy aim should be to reduce the prison population and use more community-based sentences that we've all got confidence in.
Bethan Sayed has outlined exactly what the prison campaign in Baglan was all about. She also put the issue in the context of the wider infrastructure investment priorities. People in Port Talbot have engaged in that debate as to how our criminal justice system should be developed in the future. Now, the whole of Wales needs to engage in this debate. Because what we do know is that when victims of crime are asked what they want, time and time again, they say that they want to stop the offender repeat offending. And what's the best way to do that? More people in prison? No, it's better community rehabilitation, and the research is absolutely clear on that point.
Jenny Rathbone asked about the reasons behind the high incarceration figures for Wales, and I've explained what Napo's explanation is behind that. But there's no doubt that out higher deprivation levels in Wales have an impact on that as well.
On the question of votes for prisoners, we're pleased that Labour supports this call. The UK Government has repeatedly failed to fulfil its human rights obligations in this area in line with international standards. We agree with the judgment from the European Court of Human Rights that there is no place for the automatic disenfranchisement of all prisoners. Further consideration can be given as to whether there should be restrictions on this, and I look forward to continuing with the inquiry and considering that point further.
Diolch, Helen Mary, for outlining so clearly the needs of Welsh speakers and the discrimination that women face in the system. We have to change what we do with all offenders, but for women and young people, the matter has reached a point of urgency. I'm of the view that we don't need a women's prison in Wales. We need to take a completely different approach if we want to see different outcomes, and she powerfully made the point that community sentences can be tough. They can be really tough. My experience as a probation officer, seeing clients crying in the room begging to be sent back to prison, is exactly the point that she's made, but it shows how tough community sentences can be.
Yes, Alun Davies, the system is failing and it is failing badly, and that's why Plaid Cymru has been campaigning for the devolution of the criminal justice system, in its entirety, for decades now. And I welcome the fact that you have come on board. And I welcome the fact that you support the full devolution of the whole of the criminal justice system, because the Government amendment, as you pointed out, has deleted that part of our motion. And I very much hope that those Labour Members who do want to see the criminal justice system devolved in full will vote accordingly today. Let's see.
It's disappointing, though, that we didn't get an adequate explanation from the Minister as to why they couldn't support us on this point, especially in the light of the contribution made by Alun Davies. It's not a constructive or a helpful amendment, Minister, and I think you should vote it down.
I welcome, however, what you said on the probation service, and I look forward to discussing that further with you. We have to end the privatisation of unpaid work and group work, as well as one-to-one supervision. I understand that the Ministry of Justice don't want to renationalise those elements, and they want to keep it in private hands, so I hope that you can have some influence on that point.
It's clear from this debate that most Members accept that the system is failing everyone. We have to be prepared to do things differently, and we can only do that if we have control over the relevant policy levers. We can't keep putting this off.
Diolch, Lywydd. Carwn ddiolch i'r holl Aelodau bron am eu cyfraniadau y prynhawn yma. Nid wyf am roi sylw i ddadl UKIP, gan nad oedd y rhan fwyaf o'r pwyntiau'n gwneud unrhyw synnwyr nac wedi'u cefnogi gan ffeithiau—newyddion ffug oedd yn llywio'r rhan fwyaf ohonynt rwy'n credu. Os ydynt yn credu o ddifrif fod ethnigrwydd a chenedligrwydd yn gysylltiedig â chyfraddau troseddu, tybed a ydynt yn gweld paralelau hanesyddol safbwynt o'r fath. Roedd eich cyfraniad yn hiliol, hiliol, hiliol, hiliol.
Nid oeddwn yn synnu clywed y Torïaid yn ceisio cyfiawnhau eu polisi cyfiawnder troseddol trychinebus. Mae'r llinell wych honno, 'nid yw troseddu'n adnabod unrhyw ffiniau' yn enghraifft glasurol gan blaid Brexit. Pam na chawn ni heddlu Ewropeaidd felly, carchardai Ewropeaidd, system cyfiawnder troseddol Ewropeaidd? A na, nid ydym yn gwrthwynebu cael carchardai—rydym yn gwrthwynebu cael carchardai enfawr, rydym yn gwrthwynebu cael lleoedd carchar nad oes mo'u hangen ar ein gwlad. Wrth gwrs bod angen moderneiddio ein hystâd carchardai, ond rydym yn dadlau o blaid datganoli'r system cyfiawnder troseddol fel y gallwn wneud carchardai mewn ffordd wahanol—mwy o adsefydlu, unedau llai o faint ar gyfer y bobl a ddylai fod yno. Ond yn gyffredinol, dylai fod yn nod polisi gennym i leihau poblogaeth y carchardai a defnyddio dedfrydau sy'n fwy cymunedol, ac sy'n ennyn hyder pawb ohonom.
Disgrifiodd Bethan Sayed beth yn union oedd yr ymgyrch yn erbyn carchar ym Maglan. Gosododd y mater yng nghyd-destun blaenoriaethau buddsoddi mewn seilwaith ehangach hefyd. Mae pobl ym Mhort Talbot wedi cymryd rhan yn y ddadl ynglŷn â sut y dylid datblygu ein system cyfiawnder troseddol yn y dyfodol. Nawr, mae angen i Gymru gyfan gymryd rhan yn y ddadl. Oherwydd yr hyn a wyddom yw bod dioddefwyr torseddau, pan ofynnir iddynt beth y maent eu eisiau, dro ar ôl tro yn dweud eu bod am atal y troseddwr rhag aildroseddu. A beth yw'r ffordd orau o wneud hynny? Rhoi mwy o bobl yn y carchar? Na, mae'n well adsefydlu yn y gymuned, ac mae'r ymchwil yn gwbl glir ar y pwynt hwnnw.
Gofynnodd Jenny Rathbone am y rhesymau dros y ffigurau carcharu uchel ar gyfer Cymru, ac rwyf wedi esbonio beth yw eglurhad Napo ar hynny. Ond nid oes unrhyw amheuaeth fod lefelau uwch o amddifadedd yng Nghymru yn effeithio ar hynny hefyd.
Ar fater pleidleisiau i garcharorion, rydym yn falch fod Llafur yn cefnogi'r alwad hon. Dro ar ôl tro, mae Llywodraeth y DU wedi methu cyflawni ei rhwymedigaethau hawliau dynol yn y maes hwn yn unol â safonau rhyngwladol. Rydym yn cytuno gyda dyfarniad Llys Hawliau Dynol Ewrop nad oes unrhyw le i ddifreinio pob carcharor yn awtomatig. Gellir rhoi ystyriaeth bellach i'r angen am osod cyfyngiadau ar hyn, ac edrychaf ymlaen at barhau gyda'r ymchwiliad ac ystyried y pwynt hwnnw ymhellach.
Diolch i Helen Mary am amlinellu mor glir anghenion siaradwyr Cymraeg a'r gwahaniaethu sy'n wynebu menywod yn y system. Rhaid inni newid yr hyn a wnawn gyda'r holl droseddwyr, ond i fenywod a phobl ifanc, mae bellach yn fater o frys. Yn fy marn i, nid oes angen carchar i fenywod yng Nghymru. Mae angen inni fabwysiadu agwedd gwbl wahanol os ydym am weld canlyniadau gwahanol, a gwnaeth y pwynt yn rymus y gall dedfrydau cymunedol fod yn llym. Gallant fod yn llym iawn. Yn fy mhrofiad i fel swyddog prawf, roedd gweld cleientiaid yn crio yn yr ystafell yn erfyn am gael eu hanfon yn ôl i'r carchar yn cyd-fynd yn llwyr â'r pwynt a wnaeth, ond mae'n dangos pa mor galed y gall dedfrydau cymunedol fod.
Ydy, Alun Davies, mae'r system yn methu ac yn methu'n wael a dyna pam y bu Plaid Cymru'n ymgyrchu dros ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol yn ei chyfanrwydd ers degawdau bellach. Ac rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi ymuno â ni. Ac rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cefnogi datganoli'r system cyfiawnder troseddol yn ei chyfanrwydd yn llawn, oherwydd fel y nodwyd gennych, mae gwelliant y Llywodraeth yn dileu'r rhan honno o'n cynnig. A mawr obeithiaf y bydd yr Aelodau Llafur sydd am weld y system cyfiawnder troseddol yn cael ei datganoli'n llawn yn pleidleisio'n unol â hynny heddiw. Gadewch i ni weld.
Mae'n siomedig, er hynny, na chawsom esboniad digonol gan y Gweinidog ynglŷn â pham na allent ein cefnogi ar y pwynt hwn, yn enwedig yng ngoleuni cyfraniad Alun Davies. Nid yw'n welliant adeiladol na defnyddiol, Weinidog, a chredaf y dylech bleidleisio yn ei erbyn.
Fodd bynnag, rwy'n croesawu'r hyn a ddywedoch chi am y gwasanaeth prawf, ac edrychaf ymlaen at drafod hynny ymhellach gyda chi. Mae'n rhaid inni roi diwedd ar breifateiddio gwaith di-dâl a gwaith grŵp, yn ogystal â goruchwyliaeth un i un. Deallaf nad yw'r Weinyddiaeth Gyfiawnder eisiau ailwladoli'r elfennau hynny, a'u bod am eu cadw mewn dwylo preifat, felly rwy'n gobeithio y gallwch gael rhywfaint o ddylanwad ar y pwynt hwnnw.
Mae'n amlwg o'r ddadl hon fod y rhan fwyaf o'r Aelodau yn derbyn bod y system yn gwneud cam â phawb. Rhaid inni fod yn barod i wneud pethau'n wahanol, ac ni allwn wneud hynny heb fod gennym reolaeth dros yr ysgogiadau polisi perthnasol. Ni allwn barhau i ohirio hyn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu. [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting, therefore, under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Gareth Bennett, a gwelliant 2 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Gareth Bennett, and amendment 2 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Daw hyn â ni at y ddadl ar y rhagolygon am gytundeb Brexit yn dilyn y bleidlais yn Nhŷ’r Cyffredin, a dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol a’r Gweinidog Brexit i wneud y cynnig—Jeremy Miles.
That brings us to the next debate, which is on the prospects for a Brexit deal following the House of Commons vote, and I call the Counsel General and Brexit Minister to move the motion—Jeremy Miles.
Cynnig NNDM6958 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn condemnio Llywodraeth y DU am fethu â chynnal negodiadau ystyrlon ynghylch y cytundeb i ymadael â'r UE ar sail drawsbleidiol ac yn nhermau trafodaethau diffuant â'r gweinyddiaethau datganoledig.
2. Yn pwysleisio unwaith eto y byddai ymadael heb gytundeb yn drychinebus i Gymru ac y dylai Llywodraeth a Senedd y DU wneud popeth o fewn eu grym i atal sefyllfa o ymadael heb gytundeb, gan gynnwys gofyn am ymestyn dyddiad ymadael Erthygl 50.
3. Yn credu os, fel yr ymddengys ar hyn o bryd, nad oes modd i Senedd y DU uno i gefnogi cynnig gwahanol sy'n cynnwys cymryd rhan yn y farchnad sengl ac mewn undeb tollau, yna'r unig opsiwn sydd ar ôl yw dychwelyd y penderfyniad at y bobl; ac yn credu y dylid dechrau gweithio ar unwaith i baratoi am bleidlais gyhoeddus.
4. Yn credu y dylai Senedd y DU fynd ati, ar unwaith, i drafod mwy gyda'r gweinyddiaethau datganoledig am y materion hyn.
Motion NNDM6958 Rebecca Evans, Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Condemns the UK Government for its failure to engage in meaningful negotiations on the EU withdrawal deal on a cross-party basis and in terms of genuine engagement with the devolved institutions.
2. Reiterates its view that a no deal outcome would be catastrophic for Wales and believes that the UK Government and UK Parliament must do everything in their power to prevent no deal, including requesting an extension of the Article 50 deadline.
3. Believes if, as it now seems, the UK Parliament cannot unite around an alternative proposition which includes participation in the single market and a customs union then the only option which remains is to give the decision back to the people; and believes that work should begin immediately on preparing for a public vote.
4. Believes the UK Parliament should, with immediate effect, step up its engagement with the devolved legislatures on these issues.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Mae digwyddiadau neithiwr yn Nhŷ’r Cyffredin yn hytrach nag egluro materion wedi cymhlethu pethau ymhellach. Wrth gwrs, rŷm ni’n croesawu’r ffaith fod Tŷ’r Cyffredin wedi dweud yn glir nad yw ymadael heb gytundeb yn ganlyniad derbyniol i’r trafodaethau Brexit, safbwynt a fynegwyd gan y Cynulliad hwn bythefnos yn ôl, sy’n dangos grym penderfyniadau yn y Cynulliad i lunio barn. Rhaid i Lywodraeth y Deyrnas Unedig wrando ar hyn ac fel dywedodd Prif Weinidog Cymru wrth Brif Weinidog y Deyrnas Unedig yr wythnos diwethaf i ddweud yn glir nad yw ymadael heb gytundeb yn opsiwn. Dydw i ddim am ailadrodd trafodaethau’r wythnos diwethaf, ond byddai ymadael heb gytundeb yn drychinebus. Does dim modd i unrhyw Lywodraeth gredadwy barhau i wrthod dweud yn bendant nad yw hynny’n opsiwn.
Y cam cyntaf fyddai i’r Llywodraeth gyflyno is-ddeddfwriaeth angenrheidiol i ddiddymu’r cyfeiriad at 29 Mawrth fel diwrnod ymadael. Ond dydy’r camau hyn ddim yn ddigon wrth eu hun. Mewn un ffordd o leiaf, roedd Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn gywir wrth fynnu nad oes modd i ni wrth ein hunain gael gwared â’r cleddyf Damocles sy’n hofran uwch ein pennau—y perygl o ymadael heb gytundeb ar 29 Mawrth. Er bod y mwyafrif yn Nhŷ’r Cyffredin, yn y Cynulliad hwn, ac yn Senedd yr Alban, yn ogystal â’r undebau llafur a’r gymuned fusnes bron yn gyfan yn credu bod ymadael heb gytundeb yn annerbyniol, dydy’r ffaith honno ddim yn golygu ei fod yn amhosib. A hyd yn oed os byddai Senedd y Deyrnas Unedig yn ailddiffinio’r diwrnod ymadael, oni bai fod pob un o’r 27 aelod-wladwriaeth arall yr Undeb Ewropeaidd hefyd yn cytuno i ymestyn y terfyn o ddwy flynedd a osodwyd gydag erthygl 50, ni fydd hyn yn digwydd.
Thank you, Llywydd. The events last night in the House of Commons, rather than clarifying the issue, have confused things further. Of course, we welcome the fact that the House of Commons has stated clearly that a 'no deal' Brexit is an unacceptable outcome to the Brexit negotiations, a view expressed by this Assembly a fortnight ago, which demonstrates the force of decisions taken within the Assembly informing opinion. The UK Government must listen to this and, as the First Minister of Wales told the Prime Minister of the United Kingdom last week, must state clearly that leaving without a deal is not an option. I don't want to rehearse the debates of last week, but leaving without agreement would be disastrous. It is impossible for any credible Government to continue without stating clearly that that simply isn't an option.
The first step will be for the Government to introduce the necessary subordinate legislation to abolish the reference to 29 March as the leaving date. But these steps aren't enough alone. In one way at least, the Prime Minister was right in insisting that it isn't possible for us alone to remove the sword of Damocles hovering above us—the threat of leaving without a deal on 29 March. Although a majority in the House of Commons, in this Assembly and in the Scottish Parliament, as well as the trade unions and the business community almost in its entirety believe that a 'no deal' Brexit is unacceptable, that fact doesn't mean that it is now impossible. And even if the UK Parliament were to redefine the date of departure, unless each of the 27 other member states of the European Union also agreed to the extension of the deadline of two years set under article 50, this will not happen.
We are deeply concerned at how little time remains, with the deadline of 29 March looming very large on the horizon. There is an assumption with Westminster that we can get very close to the wire and then demand an extension to article 50. This is a dangerous assumption. The longer we wait to ask for an extension, the weaker the negotiating position of the Government. The closer we get to 29 March, the greater the concessions other EU member states will seek from the UK in return for securing their agreement. And the nearer we are to the European elections, the more difficult it will be to reconcile anything more than a short extension with the arrangements to reshape that Parliament to reflect Brexit. So, we need to ask for an extension to article 50 now, something that, last night, the EU indicated it would consider positively. The UK Government need to face the fact that threats and ultimatums will not somehow lead the EU to compliant submission because, while I'm sure that no-one in the EU wants the UK to crash out with no deal, can we blame our European partners if they're exasperated beyond measure by what they have seen in the last few weeks?
And whilst Brexit is surely the dominant issue in British politics, we delude ourselves if we think that Brexit is the main focus in France, in Germany, in Spain, in Portugal. Any other mature democracy, faced by the challenge of the sort posed by Brexit would have seen a Government seeking to build a broad-based consensus about how to move forward in admittedly difficult circumstances. But the Government of the United Kingdom manifestly failed to reach out. Rather, it embarked on a narrow partisan strategy to unite the Conservative Party, not the country, a strategy based on red lines, self-imposed deadlines and on an inability to listen to or respect the legitimate interests of the other party in the negotiation: the EU-27. It's a strategy that has failed to do anything to bridge the deep divisions in our society.
Even so, the historic defeat on the withdrawal agreement and political declaration would have, in any normal times, resulted in the resignation of the Prime Minister and an immediate change in direction. But, following that defeat, we heard encouraging words from the Prime Minister about cross-party discussions, reaching out to devolved administrations and looking to build consensus. It sounded like the Prime Minister had finally learned from the UK Government's mistakes. When the First Minister met the Prime Minister last week, he was clear that the UK Government was at a crossroads. The Prime Minister could continue in the direction in which she has slowly moved since the Lancaster House red lines by now embracing a customs union and participation in the single market across the whole economy, or she could stick to her deal and doggedly try to continue on a journey that had already taken her down a cul-de-sac.
Rydym yn bryderus iawn ynglŷn â chyn lleied o amser sydd ar ôl, gyda'r dyddiad gadael ar 29 Mawrth yn eglur iawn ar y gorwel. Ceir rhagdybiaeth yn San Steffan y gallwn fynd yn agos iawn at y dyddiad hwnnw a galw am estyniad i erthygl 50 wedyn. Mae hon yn rhagdybiaeth beryglus iawn. Po hwyaf yr arhoswn cyn gofyn am estyniad, y gwannaf oll y bydd safbwynt negodi'r Llywodraeth. Po agosaf yr awn i 29 Mawrth, y mwyaf o gonsesiynau y bydd aelod-wladwriaethau eraill yr UE yn eu ceisio gan y DU yn gyfnewid am sicrhau eu cytundeb. A pho agosaf yr awn at yr etholiadau Ewropeaidd, y mwyaf anodd fydd cysoni unrhyw beth mwy nag estyniad byr â'r trefniadau i ad-drefnu'r Senedd honno i adlewyrchu Brexit. Felly, mae angen inni ofyn am estyniad i erthygl 50 nawr, rhywbeth roedd yr UE yn dynodi neithiwr y byddai'n edrych yn gadarnhaol arno. Mae angen i Lywodraeth y DU wynebu'r ffaith nad yw bygythiadau a rhybuddion olaf yn arwain rywsut at wneud i'r UE fod yn barod i gydymffurfio oherwydd, er fy mod yn sicr nad oes neb yn yr UE eisiau i'r DU adael heb gytundeb, a allwn feio ein partneriaid Ewropeaidd os ydynt yn rhwystredig tu hwnt yn sgil yr hyn a welsant dros yr ychydig wythnosau diwethaf?
Ac er mai Brexit yw'r mater pwysicaf yng ngwleidyddiaeth Prydain mae'n siŵr, rydym yn twyllo ein hunain os ydym yn credu mai Brexit yw'r prif ffocws yn Ffrainc, yn yr Almaen, yn Sbaen, ym Mhortiwgal. Byddai unrhyw ddemocratiaeth aeddfed arall, wrth wynebu her o'r math a achosir gan Brexit wedi sicrhau bod y Llywodraeth yn ceisio adeiladu consensws eang ynglŷn â sut i symud ymlaen mewn amgylchiadau na ellir gwadu eu bod yn anodd. Ond mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn amlwg wedi methu estyn allan. Yn hytrach, mae wedi dechrau ar strategaeth bleidiol gul i uno'r Blaid Geidwadol, nid y wlad, strategaeth sy'n seiliedig ar linellau coch, ar derfynau amser a osodwyd ganddi hi ei hun ac ar anallu i wrando neu barchu buddiannau cyfreithlon y parti arall yn y negodiadau: 27 gwlad yr UE. Mae'n strategaeth sydd wedi methu gwneud unrhyw beth i bontio'r rhaniadau dwfn yn ein cymdeithas.
Er hynny, byddai'r grasfa hanesyddol ar y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol wedi arwain, ar unrhyw adeg arferol, at ymddiswyddiad y Prif Weinidog a newid cyfeiriad ar unwaith. Ond yn dilyn y grasfa honno, clywsom eiriau calonogol gan Brif Weinidog y DU am drafodaethau trawsbleidiol, estyn allan at y gweinyddiaethau datganoledig gyda bwriad i adeiladu consensws. Swniai fel pe bai'r Prif Weinidog o'r diwedd wedi dysgu o gamgymeriadau Llywodraeth y DU. Pan gyfarfu â Phrif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf, dywedodd Prif Weinidog Cymru yn glir fod Llywodraeth y DU ar groesffordd. Gallai Prif Weinidog y DU barhau i fynd i'r cyfeiriad y mae wedi bod yn symud iddo'n araf ers llinellau coch Lancaster House drwy groesawu undeb tollau yn awr a chyfranogiad yn y farchnad sengl ar draws yr economi gyfan, neu gallai gadw at ei chytundeb a cheisio glynu'n ystyfnig at lwybr a oedd eisoes wedi mynd â hi i cul-de-sac.
Llywydd, despite those encouraging words following her defeat two weeks ago, it's now quite clear that the Prime Minister is going round in circles in her cul-de-sac, reiterating red-line positions, failing to see the urgent need to extend article 50 and failing to rule out 'no deal'—in short, a continuation on the road to nowhere. Can anything be more ludicrous than the Prime Minister imposing a three-line whip on her own MPs to get them to instruct her to go away and do something she only two weeks ago said was impossible? Rather than looking to unite Parliament on a way ahead consistent with a vision for a post-Brexit relationship with the EU that continues to be endorsed by the National Assembly, the Prime Minister has chosen to double down on the backstop, even though the EU has maintained, and repeated again last night, that the backstop is not open for renegotiation while her red lines remain in place. And, Llywydd, can I say that we support the legitimate concerns being expressed by our neighbours in the Republic of Ireland and the European Union on the risks that Brexit poses to the peace and prosperity that the Good Friday Agreement has brought to the island of Ireland? The Prime Minister is about to demand that Ireland and the other EU-27 re-open a deal that she has so recently said was final, done, the only deal on the table. If they refuse to give up the cast-iron guarantee, can we blame them that they would refuse to do that in return for the UK's assertion that they can be trusted to honour their agreements?
So, while with Brexit it's always impossible to be certain of the future, the Prime Minister's next dash to Brussels looks pretty much doomed. And, even if she does return with some token concessions or reassurances, who can be sure that it would assuage that handful of deluded Brexiteers who genuinely believe that crashing out with no deal will just be a minor inconvenience?
Let's be clear: the Prime Minister is going to need to secure lasting support for her approach to Brexit. Trying to build a strategy on side deals with the DUP and the concessions to the European reform group will only weaken the Government's position domestically as they try to pass the necessary legislation in the coming weeks. So, we condemn the UK Government for failing to see the need to establish common ground across political parties on Brexit for the long term. By contrast to the strategy of divide and rule seen in Westminster, right from the start the Welsh Government has looked to build consensus, typified by our White Paper 'Securing Wales' Future', agreed jointly with Plaid Cymru. In that White Paper, we were clear about the trade-offs that would be needed if we were to honour the results of the referendum. We recognised that people had not voted to make themselves poorer and that Wales could not afford the massive economic costs of severing access to the single market and being outside a customs union, and that this meant we would have to accept a future where, like Norway, we had less control over our regulatory environment than we do as a member state.
Our evidence-based approach continues to result in this National Assembly being able to agree majority positions to reject the UK Government's deal and set out the form of Brexit, with participation in the single market and a customs union, that would command our support, agreement on the need to extend the article 50 process, and agreement to rule out the prospect of the UK leaving without a deal. Our ability here to find common ground puts us in a position in this Assembly of strength when we seek to influence the UK Government by being clear what is and what is not acceptable for Wales.
Last night, the House of Commons failed to back any coherent way forward except a worrying attempt to kick the can down the road. It seems increasingly clear that the choice the country may indeed end up being faced with is no deal, a bad deal that cannot command a stable majority in Parliament, or putting the decision back to the people. Another public vote is not an easy path; there are many obstacles on the route, both principled and practical. But while we, as a Welsh Government, will continue to urge Parliament to unite around a withdrawal agreement and a rewritten political declaration that reflects a more credible, more stable, Norway plus-type Brexit—which, by the way, renders the backstop redundant—we also know that time is running out, and so the work must now begin of preparing for a public vote.
Lywydd, er gwaethaf y geiriau calonogol a ddilynodd y grasfa a gafodd bythefnos yn ôl, mae'n eithaf clir bellach fod y Prif Weinidog yn troi mewn cylchoedd yn ei cul-de-sac, yn ailadrodd y safbwyntiau llinell goch, yn methu gweld yr angen i ymestyn erthygl 50 ar frys ac yn methu diystyru 'dim cytundeb'—yn fyr, mae'n parhau ar y ffordd i unman. A all unrhyw beth fod yn fwy chwerthinllyd na'r Prif Weinidog yn gosod chwip ar ei Haelodau Seneddol ei hun i'w cael i'w chyfarwyddo i fynd i wneud rhywbeth y dywedodd ei fod yn amhosibl gwta bythefnos yn ôl? Yn hytrach na cheisio uno'r Senedd ar ffordd ymlaen sy'n gyson â'r weledigaeth ar gyfer perthynas ôl-Brexit â'r UE sy'n parhau i gael ei chymeradwyo gan y Cynulliad Cenedlaethol, mae'r Prif Weinidog wedi dewis cadarnhau ei hymrwymiad i'r ddarpariaeth wrth gefn, er bod yr UE wedi dweud, ac wedi ailadrodd eto neithiwr, nad yw'r ddarpariaeth wrth gefn yn agored i'w ailnegodi tra bo'i llinellau coch hi yn parhau yn eu lle. Ac os caf ddweud, Lywydd, rydym yn cefnogi'r pryderon dilys a fynegir gan ein cymdogion yng Ngweriniaeth Iwerddon a'r Undeb Ewropeaidd ynglŷn â'r risgiau y mae Brexit yn eu hachosi i'r heddwch a'r ffyniant y mae Cytundeb Dydd Gwener y Groglith wedi'i ddwyn i ynys Iwerddon? Mae'r Prif Weinidog ar fin mynnu bod Iwerddon a'r UE-27 arall yn ailagor cytundeb y mae hi wedi dweud mor ddiweddar ei fod yn derfynol, wedi'i wneud, yr unig gytundeb ar y bwrdd. Os ydynt yn gwrthod ildio'r sicrwydd pendant, a allwn eu beio am wrthod gwneud hynny'n gyfnewid am honiad y DU y gellir ymddiried ynddi i anrhydeddu eu cytundebau?
Felly, er ei bod bob amser yn amhosibl bod yn sicr ynglŷn â'r dyfodol gyda Brexit, mae'n edrych yn debyg fod taith frysiog nesaf y Prif Weinidog i Frwsel wedi'i thynghedu i fethu. A hyd yn oed os daw â rhai consesiynau neu sicrwydd symbolaidd yn ôl gyda hi, pwy all fod yn sicr y byddai'n bodloni'r dyrnaid bach o Brexiteers cyfeiliornus sy'n credu'n ddiffuant na fydd gadael heb gytundeb yn ddim mwy nag anghyfleustra bach?
Gadewch inni fod yn glir: mae'r Prif Weinidog yn mynd i fod angen sicrhau cefnogaeth barhaus i'w dull o weithredu ar Brexit. Bydd ceisio adeiladu strategaeth ar gytundebau ar yr ymyl gyda'r DUP a'r consesiynau i'r grŵp diwygio Ewropeaidd yn gwanhau safbwynt y Llywodraeth yn y wlad hon wrth iddynt geisio pasio'r ddeddfwriaeth angenrheidiol yn yr wythnosau nesaf. Felly, rydym yn condemnio Llywodraeth y DU am fethu gweld yr angen i sefydlu tir cyffredin ar draws y pleidiau gwleidyddol ar Brexit ar gyfer y tymor hir. Mewn cyferbyniad â'r strategaeth rhannu a rheoli a welwyd yn San Steffan, o'r cychwyn cyntaf mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio adeiladu consensws, rhywbeth a nodweddir yn ein Papur Gwyn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a gytunwyd ar y cyd â Phlaid Cymru. Yn y Papur Gwyn hwnnw, roeddem yn glir ynglŷn â'r cyfaddawdau y byddai eu hangen pe baem yn anrhydeddu canlyniadau'r refferendwm. Roeddem yn cydnabod nad oedd pobl wedi pleidleisio dros wneud eu hunain yn dlotach ac na allai Cymru fforddio'r costau economaidd enfawr yn sgil torri mynediad at y farchnad sengl a bod y tu allan i'r undeb tollau, a bod hyn yn golygu y byddai'n rhaid inni dderbyn dyfodol lle byddai gennym lai o reolaeth, fel Norwy, dros ein hamgylchedd rheoleiddio nag sydd gennym fel aelod-wladwriaeth.
Mae ein dull o weithredu'n seiliedig ar dystiolaeth yn parhau i olygu bod y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn gallu cytuno ar safbwyntiau mwyafrifol i wrthod cytundeb Llywodraeth y DU a nodi'r ffurf ar Brexit, gyda chyfranogiad yn y farchnad sengl ac undeb tollau, a fyddai'n ennyn ein cefnogaeth, cytundeb ar yr angen i ymestyn proses erthygl 50, a chytundeb i ddiystyru'r posibilrwydd y bydd y DU yn gadael heb gytundeb. Mae ein gallu yma i ddod o hyd i dir cyffredin yn ein rhoi mewn sefyllfa gref yn y Cynulliad hwn pan geisiwn ddylanwadu ar Lywodraeth y DU drwy fod yn glir beth sydd, a beth nad yw'n dderbyniol i Gymru.
Neithiwr, methodd Tŷ'r Cyffredin gefnogi unrhyw ffordd gydlynol ymlaen ac eithrio ymgais sy'n peri pryder i gicio'r can i lawr y lôn. Mae'n ymddangos yn fwyfwy amlwg mai'r dewis y bydd y wlad yn ei wynebu yn y pen draw yn wir fydd dim cytundeb, cytundeb gwael nad yw'n gallu hawlio mwyafrif sefydlog yn y Senedd, neu roi'r penderfyniad yn ôl i'r bobl. Nid yw pleidlais gyhoeddus arall yn llwybr hawdd; ceir llawer o rwystrau ar y ffordd o ran egwyddor ac ymarferoldeb. Ond er y byddwn ni fel Llywodraeth Cymru yn parhau i annog y Senedd i ymuno i gefnogi cytundeb ymadael a datganiad gwleidyddol wedi'i ailysgrifennu sy'n adlewyrchu Brexit mwy credadwy, mwy sefydlog, tebyg i Norwy+—sydd, gyda llaw, yn dileu'r angen am ddarpariaeth wrth gefn—rydym hefyd yn gwybod bod amser yn brin, a bellach, rhaid dechrau'r gwaith o baratoi ar gyfer pleidlais gyhoeddus.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Neil Hamilton, felly, i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett—Neil Hamilton.
I have selected the two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on Neil Hamilton, therefore, to move amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett—Neil Hamilton.
Gwelliant 1—Gareth Bennett
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gresynu bod safbwynt bresennol Llywodraeth y DU o ran ymadael â'r UE yn negyddu canlyniad y refferendwm yn sylweddol, gan gadw'r DU yn yr undeb tollau am gyfnod amhenodol ac, i bob pwrpas, yn y farchnad sengl, gan ein hamddifadu o unrhyw lais ffurfiol neu bleidlais ym mhenderfyniadau'r Undeb Ewropeaidd.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i dynnu ei safbwynt yn ôl o ran yr hyn â nodir yn "Diogelu Dyfodol Cymru," a ysgrifennwyd ar y cyd â Phlaid Cymru, gan fod hyn hefyd yn anwybyddu ewyllys pobl y DU, a Chymru, a bleidleisiodd yn bendant i adael yr Undeb Ewropeaidd.
3. Yn cymeradwyo ymadael â'r Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, heb unrhyw estyniad i Erthygl 50, ac o dan delerau Sefydliad Masnach y byd.
4. Yn galw ar Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i achub ar y cyfle i adfer sofraniaeth genedlaethol Prydain y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.
5. Yn galw ar Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i dderbyn ein bod yn gadael yr UE ar delerau Sefydliad Masnach y Byd ar 29 Mawrth 2019, ac i ganolbwyntio pob ymdrech, bellach, ar baratoi at y canlyniad hwn.
Amendment 1—Gareth Bennett
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Regrets that the UK Government’s current position on EU withdrawal substantially negates the referendum result, by keeping the UK indefinitely in the customs union and, effectively, in the single market, while depriving us of any formal voice or vote in European Union decisions.
2. Calls on the Welsh Government to withdraw its position as set out in “Securing Wales’s Future”, jointly authored with Plaid Cymru, as this also ignores the will of the people of the UK, and Wales, who voted decisively to leave the European Union.
3. Endorses an exit from the European Union with no deal, without any extension to Article 50, and under World Trade Organisation terms.
4. Calls upon the UK Government and the Welsh Government to embrace the restoration of Britain's national sovereignty outside the European Union.
5. Calls upon the UK Government and the Welsh Government to accept that we are leaving the EU on World Trade Organisation terms on 29 March 2019, and to now concentrate all efforts on preparing for this outcome.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I beg to move the amendment in the name of my colleague Gareth Bennett.
We are at the culmination of two and a half wasted years. When the EU withdrawal Bill was enacted, the leaving date of 29 March was on the face of the Bill, and everybody has known that we've been heading to 29 March in the last two years. It's a shocking dereliction of duty on the part of the United Kingdom Government that we're in the shambles that we are today. Although, I have to say, it was entirely predictable, given that Theresa May was openly going into a cul-de-sac from which she couldn't emerge, because the EU never wanted a deal in the first place; they wanted a British capitulation.
We know that Monsieur Barnier said in 2016 that he will have done his job if, at the end of the process, the terms are so bad for Britain that the British people will want to stay in the EU. That is the background to the so-called negotiation that has been undertaken in Brussels. We could've read the book Adults in the Room by Yanis Varoufakis, who set out exactly, with, actually, clear precision, all those years ago, the tactics that would face Theresa May and the British negotiators when they got to Brussels, because he said that the EU negotiators are only concerned with one thing: how to signal to the rest of Europe that anyone who votes in a Government or votes in a referendum in a manner that challenges the authority of the deep establishment in Europe will get crushed. And that is exactly what has happened. I'll give way.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rwyf am gynnig y gwelliant yn enw fy nghyd-Aelod, Gareth Bennett.
Rydym wedi cyrraedd pen draw dwy flynedd a hanner a wastraffwyd. Pan ddaeth y Bil ymadael â'r UE i rym, roedd y dyddiad ymadael sef 29 Mawrth ar wyneb y Bil, ac mae pawb wedi gwybod ein bod yn anelu tuag at 29 Mawrth dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae'r modd y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi esgeuluso ei dyletswydd yn syfrdanol a dyna pam rydym yn y llanastr rydym ynddo heddiw. Er, rhaid imi ddweud, roedd yn gwbl rhagweladwy, o gofio bod Theresa May yn anelu'n agored am cul-de-sac na allai ddod allan ohono, am nad oedd yr UE eisiau cytundeb yn y lle cyntaf; roeddent am weld ymostyngiad Prydain.
Rydym yn gwybod bod Monsieur Barnier wedi dweud yn 2016 y bydd wedi gwneud ei waith os bydd y telerau ar ddiwedd y broses mor wael fel y bydd pobl Prydain eisiau aros yn yr UE. Dyna'r cefndir i'r hyn a elwir yn negodi a wnaed ym Mrwsel. Gallem fod wedi darllen y llyfr Adults in the Room gan Yanis Varoufakis, a nododd yn fanwl gywir, mewn gwirionedd, gydag eglurder mawr, flynyddoedd yn ôl, beth fyddai'r tactegau a fyddai'n wynebu Theresa May a'r negodwyr Prydeinig pan fyddent yn mynd i Frwsel, oherwydd dywedodd mai un peth yn unig sy'n bwysig i negodwyr yr UE: sut i ddangos i weddill Ewrop y bydd unrhyw un sy'n pleidleisio dros Lywodraeth neu sy'n pleidleisio mewn refferendwm mewn modd sy'n herio awdurdod y sefydliad dwfn yn Ewrop yn cael eu darostwng. A dyna'n union beth sydd wedi digwydd. Fe ildiaf.
Thank you for taking an intervention. I understand why you're putting that spin on it, but isn't the effect of what you're saying that there is no deal as good as being a member of the European Union?
Diolch ichi am dderbyn ymyriad. Rwy'n deall pam y rhowch y sbin hwnnw ar bethau, ond onid effaith yr hyn a ddywedwch yw nad oes unrhyw gytundeb cystal â bod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd?
No, because Theresa May could have chosen an entirely different course, which is to say, right at the start, that we want the kind of deal with the European Union that Canada, South Korea and a handful of other countries have managed to secure, which preserves a wide measure of free trade between us, but doesn't involve all the governmental entanglements that actually gave rise to the referendum result, which is the background to our debate. I think what is evident from the speech of the Counsel General today is that, of course, he does not and never has accepted the result of the referendum in June 2016, and it's only in recent times that they've become rather more open and transparent about something that they've always wanted to do, which is to reverse that vote. I mean, everybody has paid lip service to the vote of the majority of the British people two years ago, but they've always wanted either to undermine it so fatally that it was meaningless, or they wanted, explicitly, as they now say, to attempt to reverse it with a second referendum, even before the result of the first referendum has been implemented.
Of course, there is a track record for this throughout the whole of Europe; people have had to keep on voting until they produced the result that the EU deep establishment, in Mr Varoufakis's words, wants. Well, this time, it isn't going to happen, and I regret that we are in this unpalatable situation today, but we're never going to be able to deliver on the result of the referendum on the basis of a policy of taking 'no deal' off the table, because that is actually the strongest weapon that Britain ever had in these negotiations. Because, yes, there will undoubtedly be some convulsions if there is a 'no deal' on 29 March; there will be transitional costs—there's no doubt about that—but, as the European Union will also have very significant costs imposed upon it, this merely proves that the deep political establishment in Brussels has absolutely no interest in the welfare of the people of Europe, let alone the people of the United Kingdom. They do not want a deal, because they want a punishment Brexit to deter others who might choose the same course that Britain did two and a half years ago.
But let's not overestimate the costs that are going to be imposed upon Britain if there is no deal. Yes, exports to the European Union are important; export of goods amounted to £164 billion in an economy of £2 trillion, and the average tariff rate in the EU's common external tariff is 2.5 per cent. It will matter much more for some sectors of the economy, particularly agriculture, than others, but agriculture is less than 2 per cent of the—[Interruption.] I've no time, I'm sorry, no. I've got four and a half minutes; I haven't any time to give way. I'd love to give way, but I can't.
But we are massive net importers of food. There is a massive market within the United Kingdom for British farmers to exploit if there is no deal. The real losers will be foreign farmers: the bacon producers in Denmark, the wine producers in France, the lettuce producers in Spain—not that that's of great concern to me. So, the future of Britain lies outside the European Union, which is a shrinking part of global trade: 30 per cent of world trade in 1980, down to 15 per cent now, and it will be down to 10 per cent in 20 years' time. Let's leave this sclerotic union. Let's have the courage of our convictions and the belief in ourselves as a nation to make a success in the world with the freedoms that leaving the European Union brings.
Na, oherwydd gallai Theresa May fod wedi dewis llwybr hollol wahanol, sef dweud, ar y cychwyn cyntaf, ein bod eisiau'r math o gytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd ag y mae Canada, De Korea a llond dwrn o wledydd eraill wedi llwyddo i'w sicrhau, sy'n cadw mesur eang o fasnach rydd rhyngom, ond nid yw'n cynnwys yr holl gymhlethdod llywodraethol a arweiniodd at ganlyniad y refferendwm, a'r hyn sy'n gefndir i'n dadl mewn gwirionedd. Credaf mai'r hyn sy'n amlwg o araith y Cwnsler Cyffredinol heddiw yw nad yw erioed wedi derbyn canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016 wrth gwrs, ac yn ddiweddar maent wedi dod ychydig yn fwy agored a thryloyw ynglŷn â rhywbeth y maent bob amser wedi bod eisiau ei wneud, sef gwrthdroi'r bleidlais honno. Hynny yw, mae pawb wedi esgus cefnogi pleidlais mwyafrif pobl Prydain ddwy flynedd yn ôl, ond maent bob amser wedi bod eisiau naill ai ei thanseilio mor angheuol fel ei bod yn ddiystyr, neu roeddent eisiau ceisio ei gwrthdroi, yn benodol, fel y maent bellach yn ei ddweud, drwy ail refferendwm, hyd yn oed cyn i ganlyniad y refferendwm cyntaf gael ei weithredu.
Wrth gwrs, mae hanes o hyn ledled Ewrop; mae pobl wedi gorfod dal ati i bleidleisio hyd nes eu bod yn cynhyrchu'r canlyniad y mae sefydliad dwfn yr UE, yng ngeiriau Mr Varoufakis, ei eisiau. Wel, y tro hwn, nid yw'n mynd i ddigwydd, ac mae'n flin gennyf ein bod yn y sefyllfa annymunol hon heddiw, ond nid ydym byth yn mynd i allu cyflawni canlyniad y refferendwm ar sail polisi o dynnu 'dim cytundeb' oddi ar y bwrdd, gan mai dyna'r arf cryfaf a oedd gan Brydain erioed yn y trafodaethau hyn. Oherwydd, bydd, mae'n sicr y bydd rhai dirdyniadau os ceir 'dim cytundeb' ar 29 Mawrth; bydd yna gostau trosiannol—nid oes unrhyw amheuaeth am hynny—ond gan y bydd yr Undeb Ewropeaidd hefyd yn wynebu costau sylweddol iawn, mae hyn yn profi nad oes gan y sefydliad gwleidyddol dwfn ym Mrwsel unrhyw ddiddordeb yn lles pobl Ewrop, heb sôn am bobl y Deyrnas Unedig. Nid ydynt eisiau cytundeb, oherwydd maent am gosbi Brexit i atal pobl eraill a allai ddewis yr un llwybr ag y gwnaeth Prydain ddwy flynedd a hanner yn ôl.
Ond gadewch i ni beidio goramcangyfrif y costau a osodir ar Brydain os na cheir cytundeb. Mae'n wir fod allforion i'r Undeb Ewropeaidd yn bwysig; roedd gwerth allforio nwyddau yn £164 biliwn mewn economi o £2 triliwn, a 2.5 y cant yw cyfradd y tariff cyfartalog yn nhariff allanol cyffredin yr UE. Bydd yn llawer pwysicach i rai sectorau o'r economi, yn enwedig amaethyddiaeth, nag i eraill, ond mae amaethyddiaeth yn llai na 2 y cant o'r—[Torri ar draws.] Nid oes gennyf amser, mae'n ddrwg gennyf, na. Mae gennyf bedair munud a hanner; nid oes gennyf amser i ildio. Hoffwn ildio, ond ni allaf.
Ond rydym yn fewnforwyr net enfawr o ran bwyd. Ceir marchnad enfawr o fewn y Deyrnas Unedig i ffermwyr Prydain fanteisio arni os na cheir cytundeb. Y rhai a fydd ar eu colled o ddifrif fydd ffermwyr tramor: cynhyrchwyr cig moch yn Nenmarc, cynhyrchwyr gwin yn Ffrainc, cynhyrchwyr letys yn Sbaen—nid fy mod yn poeni llawer am hynny. Felly, mae dyfodol Prydain y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, sy'n rhan sy'n crebachu o'r fasnach fyd-eang: 30 y cant o fasnach y byd yn 1980, i lawr i 15 y cant yn awr, a bydd i lawr i 10 y cant ymhen 20 mlynedd. Gadewch i ni adael yr undeb sglerotig hwn. Gadewch i ni fod yn barod i sefyll dros ein hegwyddorion a chredu ynom ein hunain fel gwlad i sicrhau llwyddiant yn y byd gyda'r rhyddid a ddaw yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Adam Price.
I call on Adam Price to move amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Adam Price.
Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i hwyluso dirprwyaeth seneddol i gael ei hanfon ar ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru i gwrdd â chynrychiolwyr seneddol a chynrychiolwyr y llywodraeth yn San Steffan i gyflwyno'r achos dros Gymru fel y nodir yn y cynnig hwn.
Amendment 2—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to facilitate a parliamentary delegation to be sent on behalf of the National Assembly for Wales to meet with parliamentary and government representatives in Westminster to put the case for Wales as set out in this motion.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
It's difficult not to be a little depressed at this point, particularly after that speech, but it's our responsibility in this place to offer at least some direction and some hope. Brexit started with people offering false and contradictory promises: we could leave the EU and still have unfettered access to its markets without being subject to its laws. Now, Parliament yesterday succumbed to this same strain of Brexit fantasy. The UK Parliament voted last night that (a) a 'no deal' Brexit is not an option, and (b) the Irish backstop must be removed from the withdrawal agreement, even though the EU has said, and said again within minutes of the parliamentary vote, that that is not an option. We've gone from gridlock to groundhog day repeatedly throughout this sorry saga, and we'll be there again in two weeks' time. Westminster has kicked the can so many times down the road that can kicking should become the new national sport.
Now, Mrs May will go back to Brussels for the second time and try over the next fortnight to convince her EU counterparts to reopen negotiations, which they will again refuse to do, and the end result of this is that we are skidding towards a 'no deal' Brexit that Parliament has said it doesn't want but will be the default outcome unless article 50 is extended, which, paradoxically, Parliament voted against last night. Westminster, in essence, yesterday willed the end of blocking 'no deal' without willing the means of backing a viable alternative. The Brady amendment is not only undeliverable, it's indecipherable. That would never deter, of course, the likes of Boris Johnson, for whom having one's cake and eating it is an article of faith. To paraphrase Oscar Wilde, the temporary coalition that Theresa May has cobbled together with the ERG and the DUP is the unspeakable in pursuit of the unachievable. What precisely are these 'alternative arrangements'? Brexit negotiators spent two years trying to find these mythical alternatives to the backstop, and in the end even the British Government had to give up. Do we really believe they're now going to be miraculously discovered in the next two weeks? The backstop is there. The backstop is there to ensure that, if a broader trade agreement hasn't been reached, and other solutions can't be found, Ireland—north and south—doesn't see the return of a hard border; i.e., if alternative arrangements don't work, the backstop kicks in. What the EU is now being invited to agree to by the UK Government is alternative arrangements in the event that alternative arrangements don't work—in other words an insurance policy without insurance, a safety net without a net, a backstop without any back.
Now, some Tories fantasise that Mrs May is now going to go to Brussels and extract a u-turn out of them on the scale of Mrs Thatcher's famous Fontainebleau moment. But whatever else could be said of Thatcher—and there is a lot that could be said—she was at least consistent: the lady's not for turning. Mrs May has just conducted the mother of all u-turns. Up until three days ago, she was saying the backstop was necessary and she owed it to the people of Northern Ireland. Now she says she wants it binned. No wonder EU member states are unimpressed. The only real choice left now is either a 'no deal' Brexit or a people's vote. Politics is broken at this point in time. But, in 58 days' time, it will be more than mere politics that will be at stake, and people will not forgive us, and history will judge us harshly if we did not do everything we could to stop an avoidable disaster, which is why it is right, with Westminster stuck, that we come together here in this Parliament to find a way out of the mire. So, today is a positive step, but let's all remind ourselves of the most important word in this motion, 'immediately'. We have so little time. We need to act decisively, without delay, today.
Mae'n anodd peidio â bod yn ddigalon braidd ar hyn o bryd, yn enwedig ar ôl yr araith honno, ond ein cyfrifoldeb ni yn y lle hwn yw cynnig rhyw fath o gyfeiriad o leiaf, a rhywfaint o obaith. Dechreuodd Brexit gyda phobl yn cynnig addewidion ffug ac anghyson: gallem adael yr UE a dal i gael mynediad dilyffethair at ei farchnadoedd heb fod yn ddarostyngedig i'w ddeddfau. Nawr, fe wnaeth y Senedd ymroi i'r un math o ffantasi Brexit ddoe. Pleidleisiodd Senedd y DU neithiwr (a) nad yw Brexit 'dim cytundeb' yn opsiwn, a (b) fod yn rhaid cael gwared ar y ddarpariaeth wrth gefn ar gyfer Iwerddon o'r cytundeb ymadael, er bod yr UE wedi dweud, ac wedi dweud eto o fewn munudau i'r bleidlais yn y Senedd, nad yw hynny'n opsiwn. Rydym wedi mynd o dagfa lwyr i gylch diddiwedd drosodd a throsodd drwy gydol y saga drist hon, a byddwn yno eto ymhen pythefnos. Mae San Steffan wedi cicio'r can i lawr y lôn gynifer o weithiau nes y dylai ddod yn gamp genedlaethol newydd.
Nawr, bydd Mrs May'n mynd yn ôl i Frwsel am yr eildro ac yn ceisio argyhoeddi ei chymheiriaid yn yr UE dros y pythefnos nesaf i ailagor y trafodaethau, a byddant yn gwrthod gwneud hynny eto, a chanlyniad hyn yw ein bod yn llithro tuag at Brexit 'dim cytundeb' y mae'r Senedd wedi dweud nad yw mo'i eisiau ond dyna fydd y canlyniad diofyn oni chaiff erthygl 50 ei hymestyn, a dyna, yn baradocsaidd, y pleidleisiodd y Senedd yn ei erbyn neithiwr. Ddoe, roedd San Steffan, yn y bôn, yn ewyllysio gweld diwedd ar flocio 'dim cytundeb' heb ewyllysio dull o gefnogi dewis amgen hyfyw yn ei le. Mae gwelliant Brady nid yn unig yn amhosibl ei gyflawni, mae'n amhosibl ei ddehongli. Ni fyddai hynny byth yn atal rhai tebyg i Boris Johnson, wrth gwrs, rhywun sydd eisiau cael ei gacen a'i bwyta yn gwbl ddigwestiwn. I aralleirio Oscar Wilde, mae'r glymblaid dros dro a glytiodd Theresa May at ei gilydd gyda Grŵp Diwygo Ewropeaidd a'r DUP yn enghraifft o'r anhraethol yn mynd ar drywydd yr anghyraeddadwy. Beth yn union yw'r 'trefniadau amgen' hyn? Treuliodd negodwyr Brexit ddwy flynedd yn ceisio dod o hyd i'r trefniadau amgen chwedlonol hyn i'r ddarpariaeth wrth gefn, ac yn y diwedd bu'n rhaid i Lywodraeth Prydain hyd yn oed roi'r gorau iddi. A ydym o ddifrif yn credu eu bod yn mynd i ddod o hyd iddynt yn y bythefnos nesaf drwy ryw ryfedd wyrth? Mae'r ddarpariaeth wrth gefn yno. Mae'r ddarpariaeth wrth gefn yno i sicrhau, os na ddeuir i gytundeb masnach ehangach, ac na ellir dod i atebion eraill, na fydd Iwerddon—y gogledd na'r de—yn gweld ffin galed yn dychwelyd; h.y., os na fydd trefniadau amgen yn gweithio, bydd y ddarpariaeth wrth gefn yn dod yn weithredol. Yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn gwahodd yr UE i gytuno yn ei gylch yn awr yw trefniadau amgen rhag ofn nad yw'r trefniadau amgen yn gweithio—mewn geiriau eraill polisi yswiriant heb yswiriant, rhwyd ddiogelwch heb rwyd, darpariaeth wrth gefn heb gefn iddi.
Nawr, ffantasi rhai Torïaid yw bod Mrs May yn mynd i fynd i Frwsel yn awr a sicrhau tro pedol ganddynt ar raddfa moment Fontainebleau enwog Mrs Thatcher. Ond beth bynnag arall y gellid ei ddweud am Thatcher—ac mae llawer y gellid ei ddweud—roedd hi o leiaf yn gyson: 'the lady's not for turning'. Mae Mrs May newydd gyflawni'r tro pedol mwyaf mewn hanes. Hyd at dri diwrnod yn ôl, roedd hi'n dweud bod angen y ddarpariaeth wrth gefn a bod arni hynny i bobl Gogledd Iwerddon. Mae'n dweud yn awr ei bod hi am gael ei gwared. Pa ryfedd nad yw aelod-wladwriaethau'r UE yn hapus iawn. Yr un dewis go iawn sydd ar ôl bellach yw naill ai Brexit 'dim cytundeb' neu bleidlais y bobl. Mae gwleidyddiaeth wedi torri ar hyn o bryd. Ond ymhen 58 diwrnod, bydd mwy na gwleidyddiaeth yn y fantol, ac ni fydd pobl yn maddau i ni, a bydd hanes yn ein barnu'n hallt os na wnawn bopeth yn ein gallu i atal trychineb y gellir ei osgoi, a dyna pam y mae'n iawn, gyda San Steffan yn sownd yn y gors, inni ddod ynghyd yma yn y Senedd hon i ganfod ffordd allan o'r gors. Felly, mae heddiw'n gam cadarnhaol, ond gadewch i ni atgoffa ein hunain mai'r geiriau pwysicaf yn y cynnig hwn yw 'ar unwaith'. Nid oes gennym fawr o amser. Rhaid inni weithredu gyda phendantrwydd, heb oedi, heddiw.
Following yesterday's debate in the House of Commons, it's very evident that we need to prepare for Brexit. Many people watching the debate this day will find it very ironic, actually, that the joint Labour, Plaid, Lib Dem motion before us—because that's what it is, an unholy alliance of three parties in this National Assembly who are wishing to seek to frustrate Brexit—[Interruption.] You're seeking to condemn the UK Government for failing to engage in cross-party negotiations in point 1 of this motion, but nothing could be further from the truth. The Prime Minister has invited and held discussions with other political parties, including the leader of Plaid Cymru, including the First Minister of the Welsh Government—[Interruption.]
Yn dilyn y ddadl ddoe yn Nhŷ'r Cyffredin, mae'n amlwg iawn fod angen inni baratoi ar gyfer Brexit. Bydd llawer o'r bobl sy'n gwylio'r ddadl hon heddiw'n ei hystyried hi'n eironig iawn, mewn gwirionedd, fod y cynnig sydd ger ein bron ar y cyd rhwng Llafur, Plaid Cymru, a'r Democratiaid Rhyddfrydol—gan mai dyna beth ydyw, cynghrair ddiurddas o dair plaid yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn sy'n dymuno ceisio rhwystro Brexit—[ Torri ar draws.] Rydych yn ceisio condemnio Llywodraeth y DU am fethu cymryd rhan mewn trafodaethau trawsbleidiol ym mhwynt 1 y cynnig hwn, ond ni allai dim fod ymhellach o'r gwir. Mae'r Prif Weinidog wedi gwahodd ac wedi cynnal trafodaethau â phleidiau gwleidyddol eraill, gan gynnwys arweinydd Plaid Cymru, gan gynnwys Prif Weinidog Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.]
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—and it is the Labour Party's leader, Jeremy Corbyn, who has, thus far, failed to engage.
—ac arweinydd y Blaid Lafur, Jeremy Corbyn, sydd, hyd yma, wedi methu cymryd rhan.
Are you taking an intervention?
A ydych yn derbyn ymyriad?
I'll take one in a moment, Llywydd. It is a disgrace, frankly, that he's been happy to meet with terrorists without conditions in the past, yet he has not been prepared to meet with the Prime Minister until last night when he finally caved in under pressure. I'll take the intervention that came first.
Fe gymeraf un mewn eiliad, Lywydd. Mae'n warthus, a dweud y gwir, ei fod wedi bod yn hapus i gyfarfod â therfysgwyr heb amodau yn y gorffennol, ond nad yw wedi bod yn barod i gyfarfod â'r Prif Weinidog tan neithiwr pan ildiodd o'r diwedd o dan bwysau. Fe gymeraf yr ymyriad a ddaeth yn gyntaf.
Okay. I'm sure he's been spending some time before the debate psyching himself up for this, but one of the things he said—. He talks about an 'unholy alliance' of Plaid Cymru, Labour and the Liberal Democrats: just last week, the Conservative Party was accusing the Labour Party of tribalism. You can't have both.
Iawn. Rwy'n siŵr ei fod wedi treulio rhywfaint o amser cyn y ddadl yn paratoi ar gyfer hyn, ond un o'r pethau a ddywedodd—. Mae'n sôn am 'gynghrair ddiurddas' rhwng Plaid Cymru, Llafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol: yr wythnos diwethaf, roedd y Blaid Geidwadol yn cyhuddo'r Blaid Lafur o deyrngarwch llwythol. Ni allwch gael y ddau.
Well, look, we've seen the tribalism in this Chamber, and it's very evident for everybody to see. [Interruption.] Not only have there been meetings between political leaders, but, of course, the Welsh Government itself has been involved, through the many meetings of the Joint Ministerial Committee, which have included many, many conversations and discussions on Brexit.
Now, in point 2 of the motion, the Assembly's being asked to support the extension of the article 50 deadline. We were accused of wanting to kick the can further down the road a few moments ago in terms of the UK Government's position, and, yet, this is kicking the can right down—not just down the road, but on to the next street. You know, the reality is that, last night, during a series of votes, the UK Parliament soundly rejected those calls. A majority of MPs recognise that extending the deadline does absolutely nothing to solve the fundamental disagreements—[Interruption.]—that many people have on Brexit. So, voting to seek an extension here in this Chamber today is absolutely futile, and we know what it's motivated by; it's motivated by people who want to frustrate Brexit because they don't agree—
Wel, edrychwch, rydym wedi gweld teyrngarwch llwythol yn y Siambr hon, ac mae'n amlwg iawn i bawb ei weld. [Torri ar draws.] Nid yn unig fod cyfarfodydd wedi'u cynnal rhwng arweinwyr gwleidyddol, ond wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi cymryd rhan drwy gyfarfodydd niferus Cyd-bwyllgor y Gweinidogion, sydd wedi cynnwys llawer iawn o sgyrsiau a thrafodaethau ar Brexit.
Nawr, ym mhwynt 2 y cynnig, gofynnir i'r Cynulliad gefnogi ymestyn dyddiad gadael erthygl 50. Cawsom ein cyhuddo o fod eisiau cicio'r can ymhellach i lawr y lôn funudau yn ôl o ran safbwynt Llywodraeth y DU, ac eto, dyma gicio'r can yr holl ffordd i lawr—nid dim ond i lawr y ffordd, ond i'r stryd nesaf. Wyddoch chi, y realiti yw bod Senedd y DU, neithiwr, dros gyfres o bleidleisiau wedi gwrthod y galwadau hynny'n bendant. Mae'r rhan fwyaf o ASau yn cydnabod nad yw ymestyn y dyddiad gadael yn mynd i wneud unrhyw beth o gwbl i ddatrys yr anghytundeb sylfaenol—[Torri ar draws.]—sydd rhwng llawer o bobl ynglŷn â Brexit. Felly, mae pleidleisio dros geisio estyniad yma yn y Siambr hon heddiw yn gwbl ofer, a gwyddom beth sydd wedi'i ysgogi; mae wedi'i ysgogi gan bobl sydd am rwystro Brexit oherwydd nad ydynt yn cytuno—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—with the opinion of the British people, which was expressed in the vote in June 2016. I'll take an intervention.
—â barn pobl Prydain, a fynegwyd yn y bleidlais ym mis Mehefin 2016. Fe gymeraf ymyriad.
Thank you for taking the intervention. Well, of course, the UK Parliament voted last night that 'no deal' was not an option. In that case, in negotiations with all the parties, a Prime Minister who's been accused of having an open door but a closed mind, do you not think it would be logical for the Prime Minister to now say that 'no deal' is not an option and that she should support the sovereignty of Parliament?
Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. Wel, wrth gwrs, pleidleisiodd Senedd y DU neithiwr dros ddatgan nad oedd 'dim cytundeb' yn opsiwn. Os felly, mewn trafodaethau gyda'r holl bleidiau, Prif Weinidog a gyhuddwyd o fod â drws agored ond meddwl caeedig, oni chredwch y byddai'n rhesymegol i'r Prif Weinidog ddweud yn awr nad yw 'dim cytundeb' yn opsiwn ac y dylai gefnogi sofraniaeth y Senedd?
No-one can say that 'no deal' is not an option because it requires the agreement of all parties. So, the Prime Minister is not in a position to say what other people's opinion is. [Interruption.]
What the Prime Minister is doing and has consistently been doing has been fighting hard to get the best possible deal so that we're not in the 'no deal' situation. That's why she has produced a deal, and, frankly, it is the only deal that's on the table, the only deal that has the possibility of being able to get through Parliament, and get the backing of Parliament, with this adjustment to the backstop that Parliament has voted to seek. So, we're in a position now where the Prime Minister has a very clear mandate to seek the renegotiation of that aspect of her deal with the European Union.
And to those who say that the only way to avoid a hard border on the island of Ireland is to accept the backstop, I'm afraid that I disagree wholeheartedly because the problem, of course, is not just the fact that we have a situation where the backstop is a thing that we're not even allowed to get out of without the permission of the EU, because that's another fundamental thing that everybody else seems to ignore. But the EU's chief negotiator, Michel Barnier, told an EU committee just last week that in the event of a 'no deal' scenario, and I quote,
'we will have to find an operational way of carrying out checks and controls without putting back in place a border'.
Now, if the EU chief negotiator, Michel Barnier, is prepared to concede that it will be possible to carry out checks and controls without putting a hard border in place in a 'no deal' scenario, then it's absolutely possible to do the same in a 'deal' scenario under the arrangements as set out in the Prime Minister's deal. [Interruption.] Sorry, I haven't got time to take another intervention.
I just want to say very briefly, point 3 of the motion makes it clear that the Welsh Government is now advocating preparations for a second referendum, yet the Welsh Government has continuously told people in Wales that it respects the result of the referendum in 2016. It clearly doesn't, Llywydd, because otherwise, it would be supporting the implementation of that view. Let's remind ourselves: the people of Wales, and the people of the UK, voted to leave the European Union in June 2016, and leave we must. A second referendum would represent an absolute betrayal of the people of Wales, it would set a dangerous precedent for our democracy.
So, in closing, Llywydd, I want to reiterate the Welsh Conservative Party's commitment to delivering Brexit, our determination to support efforts to do so with a deal, and in an orderly fashion, and our commitment to engage with others, including other parties in this Chamber, to see Wales and its people flourish when we leave the EU.
Gall unrhyw un ddweud nad yw 'dim cytundeb' yn opsiwn oherwydd bod angen cytundeb pob plaid. Felly, nid yw'r Prif Weinidog mewn sefyllfa i ddweud beth yw barn pobl eraill. [Torri ar draws.]
Yr hyn y mae'r Prif Weinidog wedi bod yn ei wneud ac wedi bod yn ei wneud yn gyson yw ymladd yn galed i gael y cytundeb gorau posibl fel nad ydym yn wynebu sefyllfa 'dim cytundeb'. Dyna pam y mae hi wedi cynhyrchu cytundeb, ac a dweud y gwir, dyna'r unig gytundeb sydd ar y bwrdd, yr unig gytundeb sy'n bosibl i allu mynd drwy'r Senedd, a chael cefnogaeth y Senedd, gyda'r addasiad hwn i'r ddarpariaeth wrth gefn y mae'r Senedd wedi pleidleisio dros ei geisio. Felly, rydym mewn sefyllfa yn awr lle mae gan Brif Weinidog y DU fandad clir iawn i geisio ailnegodi'r agwedd honno ar ei chytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd.
Ac i'r rhai sy'n dweud mai'r unig ffordd o osgoi ffin galed ar Ynys Iwerddon yw derbyn y ddarpariaeth wrth gefn, mae arnaf ofn fy mod anghytuno'n llwyr oherwydd mae'r broblem, wrth gwrs, yn ymwneud â mwy na'r ffaith bod gennym sefyllfa lle mae'r ddarpariaeth wrth gefn yn rhywbeth na chaniateir inni ddod allan ohono heb ganiatâd yr UE hyd yn oed, oherwydd dyna un peth sylfaenol arall y mae'n ymddangos bod pawb arall yn ei anwybyddu. Ond dywedodd prif negodwr yr Undeb Ewropeaidd, Michel Barnier, wrth bwyllgor o'r UE yr wythnos diwethaf, mewn senario 'dim cytundeb', ac rwy'n dyfynnu,
bydd yn rhaid inni ddod o hyd i ffordd weithredol o gynnal archwiliadau a mesurau rheoli heb osod ffin yn ôl ar waith.
Nawr, os yw prif negodwr yr UE, Michel Barnier, yn barod i gyfaddef y bydd yn bosibl cynnal archwiliadau a mesurau rheoli heb roi ffin galed ar waith mewn senario 'dim cytundeb', mae'n gwbl bosibl gwneud yr un peth mewn senario lle ceir cytundeb o dan y trefniadau a nodir yng nghytundeb y Prif Weinidog. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, nid oes gennyf amser i dderbyn ymyriad arall.
Hoffwn ddweud yn fyr iawn, mae pwynt 3 y cynnig yn dweud yn glir fod Llywodraeth Cymru bellach yn dadlau y dylid paratoi ar gyfer ail refferendwm, ac eto mae Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth bobl Cymru'n gyson ei bod hi'n parchu canlyniad y refferendwm yn 2016. Mae'n amlwg nad yw hi, Lywydd, oherwydd fel arall, byddai'n cefnogi camau i weithredu'r farn honno. Gadewch i ni atgoffa ein hunain: pleidleisiodd pobl Cymru, a phobl y DU o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd ym mis Mehefin 2016, ac mae'n rhaid inni adael. Byddai cynnal ail refferendwm yn bradychu pobl Cymru'n llwyr, byddai'n gosod cynsail peryglus ar gyfer ein democratiaeth.
Felly, i gloi, Lywydd, hoffwn ailadrodd ymrwymiad Plaid Geidwadol Cymru i gyflawni Brexit, ein penderfyniad i gefnogi ymdrechion i wneud hynny gyda chytundeb, ac yn drefnus, a'n hymrwymiad i ymgysylltu ag eraill, gan gynnwys pleidiau eraill yn y Siambr hon, i weld Cymru a'i phobl yn ffynnu pan fyddwn yn gadael yr UE.
Thank you very much for that. So, 29 March is only a matter of weeks away, and for many businesses and organisations across Wales, the uncertainty about Brexit is very alarming. I know from conversations I've had in my own constituency with companies in Merthyr Tydfil and Rhymney that they are very concerned about that. I can only surmise that representatives of UKIP and the Conservatives have not been talking to companies in their constituencies, because otherwise they would be—[Interruption.] No, I'm not taking an intervention. Because otherwise, they would have had the same response that I've had about the concerns that they have.
And we know that yesterday's about-turn by the Prime Minister may have won her some extra time with her own backbenchers, but it does seem, Adam, that they suddenly like the way that this lady is turning. But all I can hear is the tick-tock of the clock, and while the clock continues to tick, I'm alarmed at the toxic nature of the debate about our future relationship with our EU partners, and that should be a worry for all of us. Daily talk of a wartime mentality, being in the trenches, the spirit of the blitz; this is not what our relationship with the other 27 EU nations is about. At times, I feel that we're only one step away from calling our EU colleagues 'Johnny Foreigner'. For goodness's sake—the EU did not bring us to this mess. It was the Tories and their internal divisions over Europe that did, and I won't sit back and accept that their anti-EU rhetoric isn't trying to make the EU to be the bad boys in this situation. The EU did not ask us to leave. They remain united as 27 nations while, in the UK, our own Government can't unite as one.
So, for me, this is now a debate about protecting jobs in Merthyr Tydfil and Rhymney. It's about ensuring that the security of our people is not threatened. It's about making sure that we have uninterrupted access to the medicines that our citizens need. It's about ensuring the rights of our citizens. It's about ensuring that we do not endanger what, quite frankly, is still a fragile peace in Ireland.
Llywydd, as far back as last July I asked the then Brexit and finance Minister, now the First Minister, whether it was time for a pause in article 50. It was clear to me then, as it is now, that we didn't have the time to get an acceptable agreement on the terms of our departure from the EU. Now, six months later, the UK Prime Minister has done exactly what she said was not possible. She is going to go back to try and reopen the negotiations after telling us for months that it was her deal or no deal.
But I still believe that a pause would give us all time for more considered negotiations and, importantly, to resolve some of the conflicting tensions in our own nation. I'm clear that a pause in negotiations is not overturning the referendum, it is simply amending the timetable for talks under article 50. Let me draw one parallel: if I was to sell my house today, it would probably take me until the end of March, probably at the earliest, to complete that process, and that would be the legal transaction just to sell one house. I can't see, therefore, how a whole country is going to renegotiate and complete all of the associated legal arrangements that are required for withdrawal by 29 March. I may be wrong, but, for me, common sense tells me that logistically that just isn't possible.
Having said that, I've no faith that this Prime Minister, however long she's got, is going to deliver what we need for our country. As I've said before, this is not about what is best for our country—this is now about holding the Tory party together. Running down the clock to a 'no deal' Brexit—[Interruption.]—to appease the DUP and the ERG would be a betrayal of monumental proportions. It's a risk that we cannot allow to happen. It would be the worst of all worlds, so I'm relieved that a majority of MPs last night gave an indication that no deal will not be the outcome after this next round of negotiations, but we do need to break any ongoing deadlock.
Throughout this process, I have not been an advocate of a second vote or referendum. Representing a 'leave' constituency, I have felt that there was an obligation for the UK Government to try to negotiate an effective deal for our exit. Even though it's become increasingly clear that there is currently little hope of getting consensus in Westminster, my preference is to ask for that pause—that extension of article 50—to see what consensus might yet be achievable. But, neither do I now dispute that it is also sensible to say that the UK Government should at least start preparing for the possibility of a second vote, because should the position remain deadlocked in Westminster, and if we do not have a general election to help resolve the issue, it is only the people who can have the final say on whether or not this final deal should be accepted, so I will be voting for this motion today.
Diolch yn fawr iawn ichi am hynny. Felly, nid yw 29 Mawrth ond mater o wythnosau i ffwrdd, ac i lawer o fusnesau a sefydliadau ledled Cymru, mae'r ansicrwydd ynglŷn â Brexit yn frawychus iawn. Gwn o sgyrsiau a gefais yn fy etholaeth gyda chwmnïau ym Merthyr Tudful a Rhymni eu bod yn pryderu'n fawr ynglŷn â hynny. Ni allaf ond tybio nad yw cynrychiolwyr UKIP a'r Ceidwadwyr wedi bod yn siarad â chwmnïau yn eu hetholaethau, oherwydd fel arall byddent—[Torri ar draws.] Na, nid wyf yn derbyn ymyriad. Oherwydd fel arall, byddent wedi cael yr un ymateb ag a gefais i ynglŷn â'r pryderon sydd ganddynt.
A gwyddom y gallai'r tro pedol gan y Prif Weinidog ddoe fod wedi ennill peth amser ychwanegol iddi gydag aelodau ei meinciau cefn ei hun, ond mae'n ymddangos, Adam, eu bod yn sydyn iawn yn hoffi'r ffordd y mae'r ddynes hon yn troi. Ond y cyfan a glywaf yw tician y cloc, a thra bo'r cloc yn dal i dician, rwy'n bryderus ynghylch natur wenwynig y ddadl ynglŷn â'n perthynas gyda'n partneriaid yn yr UE yn y dyfodol, a dylai hynny fod yn destun gofid i bob un ohonom. Y siarad dyddiol am feddylfryd amser rhyfel, o fod yn y ffosydd, ysbryd y blits; nid dyma yw hanfod ein perthynas â 27 gwlad arall yr UE. Ar adegau, teimlaf ein bod ond un cam i ffwrdd o alw ein cyd-Aelodau yn yr UE yn 'Johnny Foreigner'. Er mwyn popeth—nid yr UE a aeth â ni i'r llanastr hwn. Y Torïaid a'u hadrannau mewnol ledled Ewrop a wnaeth hynny, ac nid wyf am eistedd yn ôl a derbyn nad yw eu rhethreg wrth-UE yn ceisio rhoi'r argraff mai'r UE yw'r bobl ddrwg yn y sefyllfa hon. Nid yr UE a ofynnodd inni adael. Maent yn parhau i fod yn unedig fel 27 gwlad wrth i'n Llywodraeth ni yn y DU fethu uno.
Felly, i mi, dadl yw hon bellach ynglŷn â diogelu swyddi ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae'n ymwneud â sicrhau nad yw diogelwch ein pobl dan fygythiad. Mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr fod gennym fynediad di-dor at y meddyginiaethau sydd eu hangen ar ein dinasyddion. Mae'n ymwneud â sicrhau hawliau ein dinasyddion. Mae'n ymwneud â sicrhau nad ydym yn peryglu'r hyn sydd, a dweud y gwir, yn dal i fod yn heddwch bregus yn Iwerddon.
Lywydd, cyn belled yn ôl â mis Gorffennaf diwethaf gofynnais i'r Gweinidog Brexit a chyllid ar y pryd, y Prif Weinidog yn awr, a oedd hi'n bryd oedi erthygl 50. Roedd yn amlwg i mi bryd hynny, fel yn awr, nad oedd gennym amser i sicrhau cytundeb derbyniol ar delerau ein hymadaiad â'r UE. Nawr, chwe mis yn ddiweddarach, mae Prif Weinidog y DU wedi gwneud yn union yr hyn y dywedodd nad oedd yn bosibl. Mae hi'n mynd i fynd yn ôl i geisio ailagor y trafodaethau ar ôl dweud wrthym am fisoedd ei fod yn ddewis rhwng ei chytundeb hi a dim cytundeb.
Ond credaf o hyd y byddai oedi yn rhoi amser i bawb gael trafodaethau mwy ystyrlon ac yn bwysicach, i ddatrys rhai o'r tensiynau sy'n gwrthdaro yn ein gwlad ein hunain. Rwy'n glir nad yw oedi yn y trafodaethau yn gwrthdroi'r refferendwm, mae'n diwygio'r amserlen ar gyfer trafodaethau o dan erthygl 50, dyna i gyd. Gadewch imi roi cymhariaeth: pe bawn yn gwerthu fy nhŷ heddiw, mae'n debyg y cymerai tan ddiwedd mis Mawrth, ar y cynharaf mae'n debyg, i gwblhau'r broses honno, a thrafodiad cyfreithiol i werthu un tŷ yn unig fyddai hwnnw. Ni allaf weld, felly, sut y mae'r wlad gyfan yn mynd i ailnegodi a chwblhau'r holl drefniadau cyfreithiol cysylltiedig sydd eu hangen ar gyfer gadael erbyn 29 Mawrth. Efallai fy mod yn anghywir, ond i mi, mae synnwyr cyffredin yn dweud wrthyf nad yw'n bosibl.
Ar ôl dweud hynny, nid oes gennyf unrhyw ffydd y bydd y Prif Weinidog, ni waeth faint o amser sydd ganddi, yn cyflawni'r hyn sydd ei angen arnom ar gyfer ein gwlad. Fel y dywedais o'r blaen, nid ymwneud â beth sydd orau i'n gwlad y mae hyn—mae'n ymwneud bellach â dal y blaid Dorïaidd gyda'i gilydd. Byddai gadael i'r cloc dician tuag at Brexit 'dim cytundeb'—[Torri ar draws.]—er mwyn plesio'r DUP a'r Grŵp Diwygio Ewropeaidd yn frad anferthol. Mae'n risg na allwn ganiatáu iddi ddigwydd. Dyna fyddai'r gwaethaf o bob byd, felly rwy'n falch fod mwyafrif o ASau neithiwr wedi dynodi nad Brexit heb gytundeb fydd y canlyniad ar ôl y rownd nesaf o drafodaethau, ond mae'n rhaid inni dorri unrhyw sefylla ddiddatrys sy'n parhau.
Drwy gydol y broses hon, nid wyf wedi cefnogi ail bleidlais neu refferendwm. A minnau'n cynrychioli etholaeth a bleidleisiodd dros adael, teimlwn fod dyletswydd ar Lywodraeth y DU i geisio negodi cytundeb effeithiol ar gyfer gadael. Er ei bod yn dod yn fwyfwy amlwg nad oes fawr o obaith ar hyn o bryd o gael consensws yn San Steffan, yr hyn a fyddai orau gennyf fyddai gofyn am oedi—ymestyn erthygl 50—i weld pa gonsensws a allai fod yn gyraeddadwy o hyd. Ond nid wyf yn dadlau bellach chwaith nad yw'n synhwyrol dweud hefyd y dylai Llywodraeth y DU o leiaf ddechrau paratoi ar gyfer y posibilrwydd o ail bleidlais, oherwydd pe bai'r sefyllfa'n parhau'n ddiddatrys yn San Steffan, ac os na chawn etholiad cyffredinol i helpu i ddatrys y mater, y bobl yn unig a all gael y gair olaf i ddweud a ddylid derbyn y cytundeb terfynol hwn ai peidio, felly byddaf yn pleidleisio dros y cynnig hwn heddiw.
Mi siaradaf i yn gymharol fyr am pam dwi'n credu bod hwn—y cynnig sydd o'n blaenau ni heddiw—yn gynnig gwerthfawr a pham ein bod ni, ym Mhlaid Cymru, wedi gallu dod i gytundeb ar ffurf o eiriad efo'r Llywodraeth, er bod yna wahaniaethau rhyngom ni ar sawl elfen o'r drafodaeth ar Brexit. Ond dwi'n credu bod hwn yn gam sylweddol ymlaen o ran gosod stamp y Cynulliad yma ar y drafodaeth Brexit, er mor anobeithiol y mae hi'n teimlo ar adegau fod yna ddylanwad o gwbl ac unrhyw bwys yn cael ei roi i lais ein Senedd genedlaethol ni yn y drafodaeth hon.
Mae cymal 1 yn ein hatgoffa ni mai project y Blaid Geidwadol ydy Brexit i bob pwrpas, a bod angen wedi bod o'r dechrau am drafodaethau trawsbleidiol os oedd y Prif Weinidog am ddangos bod yna unrhyw ystyriaeth yn cael ei rhoi i farn eraill. I Darren Millar, sy'n dweud bod y Prif Weinidog wedi estyn allan—nid ym mis Ionawr 2019 y mae'r amser i wneud hynny, pan fo'r refferendwm wedi digwydd ym mis Mehefin 2016. Mae'r cymal yma hefyd yn cynnwys cyfeiriad at yr angen y dylid bod wedi gwrando ar y gweinyddiaethau datganoledig yn berffaith glir o'r dechrau, oherwydd mi oedd yna farn ddilys yma oedd angen cael ei chlywed yn y drafodaeth.
I will speak briefly about why I believe this motion before us is a valuable one, and why we in Plaid Cymru have been able to come to an agreement on a form of words with the Government, even though there are differences between us on several elements of the Brexit debate. But I think that this is a significant step forward in terms of putting the Assembly’s stamp on the Brexit debate, even though it does feel quite hopeless at present that any influence or any emphasis is given to the voice of our national Parliament in this debate.
Clause 1 reminds us that this is a Conservative Party project—that’s what Brexit is, to all intents and purposes—and that there has been a need from the outset for cross-party talks if the Prime Minister was going to show that any consideration was being given to the opinions of other people. For Darren Millar to say that the Prime Minister has reached out—January 2019 is not the time to do that, when the referendum happened in June 2016. The clause also includes a reference to the need for the devolved administrations to have been listened to clearly from the outset, because there was a valid opinion here that needed to be heard in the debate.
Does the Member accept that there have been ongoing discussions between the Welsh Government and the UK Government throughout this Brexit process? I mentioned the joint ministerial council meetings earlier on, in which Brexit has been a constant feature on the agenda. That shows that there's been engagement with the devolved nations in a meaningful way.
A yw'r Aelod yn derbyn bod trafodaethau parhaus wedi bod rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU drwy gydol proses Brexit? Soniais am gyfarfodydd y cydgyngor gweinidogion yn gynharach, lle mae Brexit wedi bod yn elfen gyson ar yr agenda. Mae hynny'n dangos bod ymgysylltiad â'r gwledydd datganoledig wedi digwydd mewn modd ystyrlon.
Dwi'n cofio fy nghyfaill diweddar Steffan Lewis yn dweud os oedd o'n genedlaetholwr yn mynd i mewn i'r cyfarfodydd efo Llywodraeth Prydain, mi oedd yn sicr yn genedlaetholwr yn dod allan ohonyn nhw, achos fel yr oedd y cyn-Brif Weinidog yn dweud y tu ôl i fi yn y fan hyn, gwastraff amser llwyr oedd llawer o'r trafodaethau rhwng y Llywodraethau.
Y pwynt dŷn ni'n ei wneud yn y cynnig yma heddiw, hefyd, ydy bod angen i lais ein Senedd genedlaethol ni gael ei glywed. Oes, mae yna drafodaethau rhynglywodraethol wedi bod yn digwydd ar ryw lefel gwbl, gwbl annigonol ac amhriodol, ond does yna ddim digon o lais wedi bod yn cael ei roi i'n Senedd genedlaethol ni.
Yn symud at yr ail gymal, mae'r ail gymal yn atgyfnerthu y bleidlais yma'n y Cynulliad ychydig wythnosau yn ôl yn ymwrthod yn llwyr â'r syniad o ymadael heb gytundeb. Mae e hefyd yn ein hatgoffa ni fod y dyddiad yma sydd o'n blaenau ni, 29 Mawrth, yn ganlyniad i gamgymeriad gwleidyddol dybryd wnaed yn ôl yng nghanol 2016 i danio erthygl 50 yn gwbl afrealistig. Mi wnaeth fy mhleidlais i a'n haelodau ni yn San Steffan wrthod pleidleisio dros hwnnw. Ond rŵan mi ydyn ni, gobeithio drwy'r bleidlais yma, yn gallu datgan barn ein Senedd genedlaethol ni ein bod ni rŵan yn credu: na, mae angen ymestyn, oherwydd mae angen rhagor o amser. Dydy penderfyniadau sy'n cael eu gwneud dan y math yma o bwysau amser ddim yn aml iawn yn benderfyniadau da.
Y trydydd cymal ydy'r un hollbwysig. Dŷn ni'n dod yn fan hyn at y cwestiwn o bleidlais o'r newydd i ofyn yn ddemocrataidd i bobl: ydyn nhw'n hoffi y Brexit sydd o'u blaenau nhw erbyn hyn? Dŷn ni'n dweud yn glir yn fan hyn ein bod ni'n credu ei bod hi yn ymddangos bellach nad oes modd dod i ganlyniad synhwyrol fyddai, er enghraifft, yn cadw Cymru yn y farchnad sengl neu o fewn yr undeb tollau, ac yn gwneud y pwynt, oherwydd yr elfen anochel honno, fel mae'n ymddangos i ni, bod angen symud ar unwaith i baratoi i roi llais i bobl Cymru yn 2019, a gofyn eu barn nhw rŵan, yn gyfoes: ydyn nhw'n credu bod hyn er lles Cymru?
Mae pwynt 4 yn atgyfnerthu eto, fel rwy wedi cyfeirio ato fo'n barod, yr angen i drafod mwy gyda'r gweinyddiaethau datganoledig.
Mi symudaf i yn fyr at ein gwelliant ni. Beth sydd yn fan hyn ydy syniad. Dwi ddim yn siŵr os ydy o'n syniad perffaith hyd yn oed, ond syniad oedd yna yn fan hyn ynglŷn â sut y gallwn ni fod yn ceisio y llais cenedlaethol, seneddol yna, drwy o bosib gael Llywodraeth Cymru i ddod â dirprwyaeth at ei gilydd i fynd i siarad yn San Steffan, yn Whitehall, ar lefel llywodraethol ac ar lefel seneddol, i roi safbwynt Cymru, i roi ein safbwynt ni. Mae'n bosib bod yna waith pellach i'w wneud ar hynny ond dwi'n meddwl fod o'n syniad da—[Torri ar draws.] Mick Antoniw, ie.
I remember my late friend Steffan Lewis saying that if he was a nationalist going into the meetings with the UK Government, well, he was certainly a nationalist coming out of them, because, as the former First Minister said behind me, they were a complete waste of time in terms of many of the inter-governmental discussions.
The point that we’re making in this motion today is that the voice of our national Parliament needs to be heard. Yes, there are inter-governmental discussions that have been taking place on an inadequate basis, but there hasn’t been enough of an emphasis given to the voice of our own national Parliament.
Moving to the second clause, the second clause reiterates the view expressed in the vote in the Assembly recently rejecting a ‘no deal’ outcome, and it also reminds us that this date before us, 29 March, is a result of a huge political error that was made back in 2016 to trigger article 50 and in an unrealistic way. Our party in Westminster did reject that proposition, but we are hoping that, through this vote, we can express the view of our national Parliament that we do now believe that we need to extend article 50 because we need more time. Decisions made under this kind of time pressure are often not very good decisions.
The third clause is the vital one. We come here to the issue of a new public vote, to ask people democratically whether they now like the Brexit set out before them. We say very clearly that we believe that it does appear now that there is no way to come to a sensible outcome that would keep Wales in the single market, for example, or within a customs union, and would make the point that because of the inevitable element, as it appears to us, we need to move at once to prepare, to give the Welsh people a voice in 2019, asking their opinion now as to whether they believe this is for the benefit of Wales.
Point 4 reiterates, as I have already said, the need for further engagement with the devolved legislators.
I’ll move now to our amendment. What is here is an idea. I don’t know whether it’s a perfect idea, but it is an idea about how we can try to express this parliamentary national voice, possibly by having the Welsh Government bring a delegation together to speak in Westminster and Whitehall at a governmental level and at a parliamentary level, to give the Welsh perspective and to give our perspective. Maybe there is further work to be done on that, but I do think it’s a good idea—[Interruption.] Mick Antoniw.
I appreciate it's an idea and it's a proposal and so on, but will you recognise that, in terms of the position representing the Welsh Assembly, you've got a First Minister who's almost living in Downing Street at the moment trying to engage with UK Government, and, of course, at the inter-parliamentary forum, which is a meeting of all the constitutional and legislative bodies, the Welsh position has been put time and time again by Dai Rees and me, who attend that forum, and even only the other week or so, with Chloe Smith, again presenting that? I don't have a particular objection, but I just wonder what the point is when that position is so clearly put at the moment. It may actually be a distraction from the real issue of constitutional change.
Rwy'n derbyn ei fod yn syniad ac yn gynnig ac yn y blaen, ond a wnewch chi gydnabod, o safbwynt cynrychioli Llywodraeth y Cynulliad, mae gennych Brif Weinidog Cymru sydd bron yn byw yn Stryd Downing ar hyn o bryd yn ceisio ymgysylltu â Llywodraeth y DU, ac wrth gwrs, yn y fforwm rhyngseneddol, sef cyfarfod o'r holl gyrff cyfansoddiadol a deddfwriaethol, mae safbwynt Cymru wedi'i roi dro ar ôl tro gan Dai Rees a minnau, sy'n mynychu'r fforwm hwnnw, a hyd yn oed yr wythnos o'r blaen, gyda Chloe Smith, roeddem yn cyflwyno'r safbwynt hwnnw eto? Nid oes gennyf wrthwynebiad penodol, ond tybed beth yw'r pwynt pan fo'r safbwynt hwnnw'n cael ei roi mor glir ar hyn o bryd. Gallai dynnu sylw oddi ar y mater o bwys sef newid cyfansoddiadol.
I recognise the point that you make and I recognise the value there has been in some of the contact that there has been. We think there's more that can be done. We encourage innovation in how, you know, in these last few weeks even, we look to maximise leverage for Wales in any way we can. But it's for that reason of thinking maybe there's another way that we can discuss that we will, with your permission, not push this to a vote today, Llywydd, and hopefully we can have further conversations about how we can work innovatively on this. But I think we do have here a motion that we are pleased to be able to table jointly with the Government that again states a clear position by the National Assembly for Wales, standing up for what is right for Wales in the Brexit context.
Rwy'n cydnabod y pwynt rydych yn ei wneud ac rwy'n cydnabod gwerth peth o'r cysylltiad a gafwyd. Credwn fod mwy y gellir ei wneud. Rydym yn annog arloesedd o ran y modd, wyddoch chi, yn yr wythnosau diwethaf hyn hyd yn oed, rydym yn ceisio cael y fantais fwyaf i Gymru mewn unrhyw ffordd y gallwn. Ond am y rheswm hwnnw o feddwl efallai fod yna ffordd arall y gallwn drafod hynny, ni fyddwn, gyda'ch caniatâd chi, Lywydd, yn gwthio hyn i bleidlais heddiw a gobeithio y cawn drafodaethau pellach ynglŷn â sut y gallwn weithio mewn modd arloesol ar hyn. Ond credaf fod gennym gynnig yma rydym yn falch o allu ei gyflwyno ar y cyd â'r Llywodraeth sydd eto'n datgan safbwynt clir gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru, ac sy'n sefyll dros yr hyn sy'n iawn i Gymru yng nghyd-destun Brexit.
I thank Rhun ap Iorwerth for his speech. He says that, last night, he was able to agree a form of words for the motion with Welsh Government. I just wonder when Welsh Government were cosying up to Plaid Cymru, who want to break up our United Kingdom, whether they thought of an alternative approach that they might take, one of supporting the UK Government in its negotiating position and going to the European Union and saying, 'We don't want 'no deal', so therefore you need to change your position so that the withdrawal agreement becomes acceptable to the British House of Commons'. When there is a negotiation between the UK Government on one side and the European Commission on the other side, does the Welsh Government not think, are they not concerned about what side they appear to be on when they start a motion with the phrase 'condemns the UK Government'? What does that say about them? They then ludicrously go on to condemn it for its failure to engage in cross-party negotiations, when it is their leader who, until tea time today, was refusing to meet the Prime Minister of the United Kingdom?
Diolch i Rhun ap Iorwerth am ei araith. Dywed ei fod, neithiwr, wedi gallu cytuno ar ffurf geiriad o blaid y cynnig gyda Llywodraeth Cymru. Pan oedd Llywodraeth Cymru yn ymwthio i goflaid Plaid Cymru, sydd eisiau chwalu ein Teyrnas Unedig, tybed a oeddent yn meddwl am ffordd arall y gallent ei dewis, un o gefnogi Llywodraeth y DU yn ei safbwynt negodi a mynd at yr Undeb Ewropeaidd a dweud, 'Nid ydym eisiau 'dim cytundeb', felly mae angen i chi newid eich safbwynt fel y daw'r cytundeb ymadael yn dderbyniol i Dy'r Cyffredin Prydain'. Pan fo negodi'n digwydd rhwng Llywodraeth y DU ar un ochr a'r Comisiwn Ewropeaidd ar yr ochr arall, onid yw Llywodraeth Cymru'n credu, onid ydynt yn pryderu ynglŷn â pha ochr y mae'n ymddangos eu bod arni pan fyddant yn dechrau cynnig gyda'r ymadrodd 'yn condemnio Llywodraeth y DU'? Beth y mae hynny'n ei ddweud amdanynt? Maent yn mynd ati wedyn yn chwerthinllyd i'w chondemnio am ei methiant i gymryd rhan mewn trafodaethau trawsbleidiol, pan fo'u harweinydd hwy hyd at amser te heddiw, wedi gwrthod cyfarfod â Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig?
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will.
Gwnaf.
What is the point of actually having a meeting with a Prime Minister who says, 'Come and meet with me and discuss, but I will not change any of my red lines'? The point now, of course, is that Parliament has said 'no deal' has to come off the table. It has said that, and the question is whether Theresa May will listen to Parliament.
Beth yw'r pwynt o gael cyfarfod â Phrif Weinidog sy'n dweud, 'Dewch i gwrdd â mi a thrafod, ond ni fyddaf yn newid unrhyw un o fy llinellau coch'? Y pwynt yn awr, wrth gwrs, yw bod y Senedd wedi dweud bod yn rhaid i 'dim cytundeb' ddod oddi ar y bwrdd. Mae wedi dweud hynny, a'r cwestiwn yw a fydd Theresa May yn gwrando ar y Senedd.
The Member is right that the House of Commons has said that, but it said it by 318 votes to 310, and it chose only to say that and express an opinion, and when given the opportunity two or three times to do something about it, voted by a majority twice as large not to and to support the UK Government in its negotiating position to put pressure on the European Union to make alternative arrangements to the backstop, so that there can be a deal that Parliament can vote on and agree. That is the only way to avoid 'no deal' unless, as more and more obviously, debate by debate, we see from those benches you want to reverse the outcome of the referendum, ignore the people in Islwyn or in Merthyr Tydfil who voted 56.4 per cent to leave the European Union. They were told by their Member that they'd got it wrong, and she now thinks they should prepare to vote again until they agree with her, because she somehow is better. I don't agree with that.
Mae'r Aelod yn iawn fod Tŷ'r Cyffredin wedi dweud hynny, ond dywedodd hynny o 318 pleidlais i 310, a dewisodd ddweud hynny a mynegi barn, a phan gafodd gyfle ddwy neu dair gwaith i wneud rhywbeth yn ei gylch, pleidleisiodd mwyafrif ddwywaith cymaint i beidio ac i gefnogi Llywodraeth y DU yn ei safbwynt negodi i roi pwysau ar yr Undeb Ewropeaidd i wneud trefniadau amgen ar gyfer y ddarpariaeth wrth gefn, fel bod cytundeb ar gael y gall y Senedd bleidleisio a chytuno yn ei gylch. Dyna'r unig ffordd o osgoi 'dim cytundeb' oni bai, fel y gwelwn yn fwy a mwy amlwg, o un ddadl i'r llall, yn gweld o'r meinciau hynny eich bod am wrthdroi canlyniad y refferendwm, anwybyddu'r bobl yn Islwyn neu ym Merthyr Tudful a bleidleisiodd 56.4 y cant o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd. Dywedwyd wrthynt gan eu Haelod eu bod yn anghywir, ac yn awr mae hi'n meddwl y dylent baratoi i bleidleisio eto hyd nes y byddant yn cytuno â hi, oherwydd mae hi rywsut yn well. Nid wyf yn cytuno â hynny.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I had thought that, in the third part of this motion, actually, the Welsh Government was not willing to call for a second referendum—was using weaselly words that work should begin immediately on preparing for a public vote, whatever that may be; perhaps it was a general election, perhaps they couldn't agree. Perhaps, like the people in the House of Commons, who didn't even dare put an amendment for a second referendum because they know how few MPs support it, that actually they weren't pressing for a second referendum. But we hear from Member after Member that that is what they want. They think the people of Wales got it wrong. They think they are better. They think their voters, their electors, should be made to vote again because they disagree. Well, that is not what we believe on these benches. We had a referendum. We voted to leave in the UK and in Wales. We should respect that result.
Roeddwn wedi credu, yn y drydedd ran i'r cynnig hwn mewn gwirionedd, nad oedd Llywodraeth Cymru yn barod i alw am ail refferendwm—roedd yn defnyddio geiriau osgoilyd y dylai gwaith ddechrau ar unwaith ar baratoi ar gyfer pleidlais gyhoeddus, beth bynnag yw hynny; efallai mai etholiad cyffredinol ydyw, efallai na allent gytuno. Fel y bobl yn Nhŷ'r Cyffredin, na feiddiodd gyflwyno gwelliant hyd yn oed ar gyfer ail refferendwm oherwydd eu bod yn gwybod cyn lleied o ASau sy'n ei gefnogi, efallai nad oeddent yn pwyso am ail refferendwm mewn gwirionedd. Ond rydym yn clywed gan Aelod ar ôl Aelod mai dyna yw eu dymuniad. Maent yn meddwl bod pobl Cymru yn anghywir. Maent yn credu eu bod yn well. Maent yn credu y dylid gwneud i'w pleidleiswyr, i'w hetholwyr bleidleisio eto oherwydd eu bod yn anghytuno. Wel, nid dyna rydym yn ei gredu ar y meinciau hyn. Cawsom refferendwm. Fe wnaethom bleidleisio dros adael yn y DU ac yng Nghymru. Dylem barchu'r canlyniad hwnnw.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will.
Gwnaf.
It strikes me that the seriousness with which that referendum result was given, or the respect that it was given, has been reflected in the fact that we have spent two and a half years trying to see if there's a way of reaching an agreement. It's not as if it's been ignored; we've just got to the point after that negotiation and seeing, 'Listen, this is the alternative', and perhaps politicians can't make that decision. It should be up to the people.
Mae'n ymddangos i mi fod y difrifoldeb a ddangoswyd tuag at y refferendwm hwnnw, neu'r parch a roddwyd iddo, wedi'i adlewyrchu yn y ffaith ein bod wedi treulio dwy flynedd a hanner yn ceisio gweld a oes ffordd o ddod i gytundeb. Nid yw fel pe bai wedi cael ei anwybyddu; rydym wedi cyrraedd y pwynt ar ôl y negodi hwnnw ac yn gweld, 'Gwrandewch, dyma'r dewis arall', ac efallai na all gwleidyddion wneud y penderfyniad hwnnw. Dylai fod yn fater i'r bobl benderfynu yn ei gylch.
The Member didn't accept the result from the word 'go'. He's managed to inveigle the Labour Party gradually into agreeing with Plaid Cymru on a Brexit in name only and pushing that, and, as we get closer and closer to the deadline, being more and more clear in their belief that their voters were wrong and they should be made to vote again. But when they say, in part 2 of this motion, that it,
'Reiterates its view that a no deal outcome would be catastrophic',
but then go on to request an extension of article 50, they take the pressure off the European Union to agree a deal. Now, maybe they want to extend it because they want to extend and extend and extend so we stay in the European Union forever. If so, why don't they come out and honestly state that as their position?
If not, we have a backstop with Ireland that basically will mean that the United Kingdom is not allowed to leave the customs union unless the EU gives us permission. It will mean that Northern Ireland is subject to regulatory annexation by the European Union outside the UK regime. Those positions are unacceptable. The border should be dealt with through the trade discussions, and, with goodwill on both sides, we can avoid having a hard border, we can continue free trade, and we can have a prosperous United Kingdom and a prosperous Ireland. But what that requires is for the European Union to change its position, come to alternative arrangements instead of that Brexit, instead of that backstop, and then we will have a deal that takes us out of the European Union and makes a success for Wales, the United Kingdom and the European Union.
Nid yw'r Aelod wedi derbyn y canlyniad o'r dechrau un. Mae wedi llwyddo i hudo'r Blaid Lafur yn raddol i gytuno â Phlaid Cymru ar Brexit mewn enw'n unig a gwthio hynny, ac wrth inni ddod yn agosach ac yn agosach at y dyddiad gadael, maent yn fwy a mwy eglur yn eu cred fod eu pleidleiswyr yn anghywir ac y dylid gwneud iddynt bleidleisio eto. Ond pan fyddant yn dweud, yn rhan 2 y cynnig hwn, ei fod,
'Yn pwysleisio unwaith eto y byddai ymadael heb gytundeb yn drychinebus',
ond wedyn yn mynd yn eu blaenau i ofyn am ymestyn erthygl 50, maent yn tynnu'r pwysau oddi ar yr Undeb Ewropeaidd i gytuno ar gytundeb. Nawr, efallai eu bod am ei hymestyn oherwydd eu bod am ymestyn ac ymestyn ac ymestyn fel ein bod yn aros yn yr Undeb Ewropeaidd am byth. Os felly, pam na ddywedant hynny a datgan yn onest mai dyna yw eu safbwynt?
Fel arall, mae gennym ddarpariaeth wrth gefn gydag Iwerddon a fydd yn golygu yn y bôn na chaniateir i'r Deyrnas Unedig adael yr undeb tollau oni fydd yr UE yn rhoi caniatâd inni wneud hynny. Bydd yn golygu bod Gogledd Iwerddon yn ddarostyngedig i gyfeddiant rheoleiddio gan yr Undeb Ewropeaidd y tu allan i gyfundrefn y DU. Mae'r safbwyntiau hynny'n annerbyniol. Dylid ymdrin â'r ffin drwy'r trafodaethau masnach, a gydag ewyllys da ar y ddwy ochr, gallwn osgoi cael ffin galed, gallwn barhau i fasnachu'n rhydd, a gallwn gael Teyrnas Unedig ffyniannus ac Iwerddon ffyniannus. Ond mae hynny'n ei gwneud yn ofynnol i'r Undeb Ewropeaidd newid ei safbwynt, a dod i drefniant amgen yn hytrach na'r Brexit hwnnw, yn hytrach na'r ddarpariaeth wrth gefn honno, ac yna bydd gennym gytundeb a fydd yn mynd â ni allan o'r Undeb Ewropeaidd ac yn sicrhau llwyddiant i Gymru, i'r Deyrnas Unedig ac i'r Undeb Ewropeaidd.
Presiding Officer, we've heard from different parts of the Chamber this afternoon a whole number of reasons why we're in the mess we're in today. But not from one person—not from one person—who advocated leaving the European Union have we heard any recognition that it was the lies told in that referendum that's led directly to the undermining of our politics today and the situation we're facing today. The political crisis that we're facing today is a direct consequence—a direct consequence—of the lies told in that referendum. Let me say this: we have moved, in a little less than three years, from being promised £350 million a week for the national health service to the threat of soldiers on the street and the imposition of martial law. It's not a great success, is it?
And let me tell you this as well, when I hear these Conservative Members—when I hear these Conservative Members—telling me that I should respect the referendum, what I hear are other Conservative Members who not so long ago were speaking in the House of Commons to undermine the devolution vote in 1997 within two months of the ballots closing. They didn't respect that referendum during the campaign, they didn't respect the referendum when the result was announced, and they've fought hard to stop the devolution process ever since.
So, don't you come to this place and lecture us on respect for the political process, because what you've done—what you've done—over three years has been to undermine the political structures and institutions of this country in a way that I cannot remember at any point in my lifetime. And I think many of us, wherever we are sitting in this Chamber today, will recognise and understand that the last few years have been the worst few years for politics that any of us can remember. [Interruption.] I will give way to him.
Lywydd, rydym wedi clywed o wahanol rannau o'r Siambr y prynhawn yma nifer fawr o resymau pam rydym yn y llanastr rydym ynddo heddiw. Ond ni chlywsom gan unrhyw un o'r rhai—ni chlywsom gan unrhyw un—a ddadleuodd dros adael yr Undeb Ewropeaidd unrhyw gydnabyddiaeth mai'r celwyddau a ddywedwyd yn y refferendwm hwnnw a arweiniodd yn uniongyrchol at danseilio ein gwleidyddiaeth heddiw a'r sefyllfa a wynebwn heddiw. Mae'r argyfwng gwleidyddol sy'n ein hwynebu heddiw yn ganlyniad uniongyrchol—yn ganlyniad uniongyrchol—i'r celwyddau a ddywedwyd yn y refferendwm hwnnw. Gadewch imi ddweud hyn: rydym wedi symud, mewn ychydig llai na thair blynedd, o gael addewid o £350 miliwn yr wythnos i'r gwasanaeth iechyd gwladol i'r bygythiad o filwyr ar y stryd a gosod rheolaeth filwrol. Nid yw'n llwyddiant mawr, oni chytunwch?
A gadewch imi ddweud hyn wrthych hefyd, pan glywaf yr Aelodau Ceidwadol hyn—pan glywaf yr Aelodau Ceidwadol hyn—yn dweud wrthyf y dylwn barchu'r refferendwm, yr hyn a glywaf yw Aelodau Ceidwadol eraill a oedd yn siarad heb fod mor bell â hynny'n ôl yn Nhŷ'r Cyffredin i danseilio'r bleidlais ddatganoli yn 1997 o fewn dau fis i'r bleidlais honno. Nid oeddent yn parchu'r refferendwm hwnnw yn ystod yr ymgyrch, nid oeddent yn parchu'r refferendwm pan gyhoeddwyd y canlyniad, ac maent wedi ymladd yn galed i atal y broses ddatganoli byth ers hynny.
Felly, peidiwch â dod i'r lle hwn a rhoi darlith i ni ar barch tuag at y broses wleidyddol, gan mai'r hyn rydych chi wedi'i wneud—yr hyn rydych chi wedi'i wneud—dros dair blynedd yw tanseilio'r strwythurau gwleidyddol a sefydliadau'r wlad hon mewn ffordd na allaf gofio neb yn ei wneud ar unrhyw adeg yn ystod fy oes. Ac rwy'n credu bod llawer ohonom, ble bynnag yr eisteddwn yn y Siambr hon heddiw, yn cydnabod ac yn deall mai'r ychydig flynyddoedd diwethaf yw'r blynyddoedd gwaethaf mewn gwleidyddiaeth y gall unrhyw un ohonom yn ei gofio. [Torri ar draws.] Fe ildiaf iddo.
The fundamental reason those few years have been so difficult is people like the Member will not accept the result of the referendum. Now, the fact is, his constituency voted 'leave' more than anywhere else in Wales.
Y rheswm sylfaenol pam y bu'r ychydig flynyddoedd hynny mor anodd oedd am nad yw pobl fel yr Aelod yn derbyn canlyniad y refferendwm. Nawr, y ffaith amdani yw bod ei etholaeth wedi pleidleisio dros adael i raddau mwy nag unman arall yng Nghymru.
Sit down. Sit down. Let me tell you—let me tell you—those votes were bought with snake oil, and they were bought with a fantasy. And let me tell you this—let me tell you this—when I listen to the closest allies and friends of this country speaking with horror at what they're seeing, I take notice and so should you. The words of Simon Coveney, the Irish Tánaiste, this morning should reverberate in this Chamber. Somebody who has sought to work with the United Kingdom Government, somebody who I remember from European Council meetings, who is more pro-UK than any other Irish politician I've met, is wringing his hands with horror at the situation created by the British Conservative Party and the UK Government. And when I hear Neil Hamilton telling me that we should be looking forward to the great choice of food that we'll have on our empty shelves in a few weeks' time, what I hear are the leaders of retail businesses telling us it's a lie and a fantasy. Perhaps you should listen to what you're being told.
So, I welcome the Government's motion today. I welcome the Government's motion, and I welcome the commitment of the Welsh Government to a second referendum, and I welcome the commitment of the Welsh Government to a vote that is based on a premise and a prospectus that we will all understand. I hope that referendum will be a straight choice between the deal that Mrs May has negotiated—which is an appalling deal, so we hear from her own party—. I don't understand how Darren can ask us to support a deal that he himself, through his criticism of the backstop, says it's unworkable and that we need an alternative to.
Eisteddwch. Eisteddwch. Gadewch imi ddweud wrthych—gadewch imi ddweud wrthych—fod y pleidleisiau hynny wedi'u prynu ag oel nadredd, ac fe'u prynwyd â ffantasi. A gadewch imi ddweud hyn wrthych—gadewch imi ddweud hyn wrthych—wrth wrando ar gynghreiriaid agosaf a ffrindiau'r wlad hon yn siarad gydag arswyd ynghylch yr hyn a welant, rwy'n cymryd sylw a dylech chithau hefyd. Dylai geiriau Simon Coveney, y Tánaiste Gwyddelig, y bore yma atseinio yn y Siambr hon. Mae rhywun sydd wedi ceisio gweithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, rhywun a gofiaf o gyfarfodydd y Cyngor Ewropeaidd, sy'n fwy o blaid y DU nag unrhyw wleidydd Gwyddelig arall a gyfarfûm, yn gwasgu ei ddwylo mewn arswyd ynglŷn â'r sefyllfa a grëwyd gan y Blaid Geidwadol Brydeinig a Llywodraeth y DU. A phan glywaf Neil Hamilton yn dweud wrthyf y dylem fod yn edrych ymlaen at y dewis gwych o fwyd a fydd gennym ar ein silffoedd gwag ymhen ychydig wythnosau, yr hyn a glywaf yw arweinwyr busnesau manwerthu yn dweud wrthym mai celwydd a ffantasi yw hynny. Efallai y dylech wrando ar yr hyn a ddywedir wrthych.
Felly, rwy'n croesawu cynnig y Llywodraeth heddiw. Rwy'n croesawu cynnig y Llywodraeth, ac rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ail refferendwm, ac rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i bleidlais sy'n seiliedig ar gynsail a phrosbectws y bydd pawb ohonom yn ei ddeall. Gobeithiaf y bydd refferendwm yn ddewis syml rhwng y cytundeb y mae Mrs May wedi'i negodi—a dyna gytundeb ofnadwy, fel y clywn gan ei phlaid ei hun—. Nid wyf yn deall sut y gall Darren ofyn inni gefnogi cytundeb y mae ef ei hun yn ei ddweud, drwy ei feirniadaeth o'r ddarpariaeth wrth gefn, ei fod yn anymarferol a bod arnom angen dewis amgen yn ei le.
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
And that is the deal that their Government themselves are asking us to support. I will give way.
A dyna'r cytundeb y mae eu Llywodraeth eu hunain yn gofyn inni ei gefnogi. Fe ildiaf.
I am grateful to you for giving way. I supported the deal. I wanted to remain in the European Union and I fought hard to achieve that, and failed. But I don't think it was failure in the face of a barrage of lies, though there was a lot of slipping and sliding what people said. But I've accepted the result.
I greatly regret the fact that if every Conservative had voted for that deal two weeks ago, it would have passed by one vote. And I greatly regret the fact that an awful lot of Members of the Labour Party know that the backstop could have gone through if enough of them had supported the deal as well. And then we wouldn't be in this current position.
Diolch i chi am ildio. Roeddwn yn cefnogi'r cytundeb. Roeddwn am aros yn yr Undeb Ewropeaidd ac fe ymladdais yn galed i gyflawni hynny, ac fe fethais. Ond nid wyf yn meddwl ei fod yn fethiant yn wyneb wal o gelwyddau, er bod llawer o siarad slic wedi'i wneud gan bobl. Ond rwyf wedi derbyn y canlyniad.
Rwy'n gresynu'n fawr at y ffaith y byddai'r cytundeb hwnnw wedi pasio o un bleidlais pe bai pob Ceidwadwr wedi pleidleisio drosto bythefnos yn ôl. Ac rwy'n gresynu'n fawr at y ffaith bod llawer iawn o Aelodau'r Blaid Lafur yn gwybod y gallai'r ddarpariaeth wrth gefn fod wedi pasio pe bai digon ohonynt hwy wedi cefnogi'r cytundeb hefyd. Ac felly ni fyddem yn y sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd.
Look, I'm not going to, for one moment, defend the position taken by the Labour Party in Westminster. The vote on Monday on the immigration Bill was an absolute shambles; it was a disgrace. The Labour Party should approach this on the basis of our values and our principles and not on the basis of expediency, and there's been far too much of that from our front bench in London, and I regret that as well, and I've been very, very clear about that.
So, let's ensure that we move forward now to a vote, that we are able to suspend article 50 to enable the position to be clarified, that we are able then to have a debate that is based on facts and understanding and based on an option to remain in the European Union and to remain a leading part of one of the most powerful international institutions in the world. Far better that than to shrink back into some imperial fantasy about the past. I want to see a future where we can all participate in European decision making and where we can all look forward to a future that our children will be proud of and not ashamed because we turned our backs when the going got tough.
Edrychwch, nid wyf yn mynd i amddiffyn safbwynt y Blaid Lafur yn San Steffan am un eiliad. Roedd y bleidlais ddydd Llun ar y Bil mewnfudo yn anrhefn llwyr; roedd yn warthus. Dylai'r Blaid Lafur wynebu hyn ar sail ein gwerthoedd a'n hegwyddorion ac nid ar sail hwylustod, a chafwyd llawer gormod o hynny gan ein mainc flaen yn Llundain, ac rwy'n gresynu at hynny hefyd, ac rwyf wedi bod yn glir iawn ynglŷn â hynny.
Felly, gadewch inni sicrhau ein bod yn symud ymlaen nawr i bleidlais, ein bod yn gallu atal erthygl 50 dros dro i'n galluogi i egluro'r safbwynt, a'n bod wedyn yn gallu cael dadl sy'n seiliedig ar ffeithiau a dealltwriaeth ac sy'n seiliedig ar opsiwn i aros yn yr Undeb Ewropeaidd ac i barhau'n rhan flaenllaw o un o'r sefydliadau rhyngwladol mwyaf pwerus yn y byd. Byddai hynny'n llawer gwell na chrebachu'n ôl i ryw ffantasi ymerodrol am y gorffennol. Rwyf am weld dyfodol lle gall pawb ohonom gymryd rhan mewn penderfyniadau Ewropeaidd a lle gall pawb ohonom edrych ymlaen at ddyfodol y bydd ein plant yn falch ohono heb gywilydd am ein bod wedi troi ein cefnau pan ddechreuodd pethau fynd yn anodd.
I'm very pleased to have the opportunity to speak in this somewhat fiery debate today. Since the referendum and since entering the Assembly, I've done all I can to try and unite those people who voted to leave and those who voted to remain in the EU in my constituency. It would be naive to second-guess exactly why each and every person voted the way they did, although I do believe in some of the comments made by Alun Davies there. But also what is really clear to me—when I spoke to constituents, and those included students, businesses, older voters and others, it is clear that they voted in the hope that their lives and living standards would get better. Nobody wanted to vote to make themselves poorer or to be worse off.
Llywydd, earlier this month, I had the opportunity to host a Brexit conference, which we discussed in this Chamber before, and the views and findings from that conference were very clear: people wanted clarity for future investments, they wanted people to work together cross-party, and they wanted the Prime Minister to rule out a 'no deal'. I still believe to this day that the Prime Minister has been on the back foot and has been far too slow to rule out that no deal. Any view that not doing so is somehow strengthening her negotiating hand is a farce, and because that hasn't been the case so far, despite the Prime Minister's so-called tough approach to Europe, she has had to face embarrassing defeats and our reputation around the world has been damaged.
The Prime Minister should have and could have extended that hand of friendship, not just to those in Europe but to MPs across the House of Commons, AMs in this place and especially to the business community. The Prime Minister did not have to do this alone, but as a result she has been found wanting. And it's not the well off who will suffer and it's not us directly in this Chamber who will suffer. It's the people, like many of my constituents, who struggle every single day to make ends meet: those on universal credit, those who go to food banks, those struggling to make their mortgage payments, those taking the risks to start new business and those who work for businesses that trade with Europe. And I'm not prepared, Llywydd, to see those people suffer because politicians can't work together because certain politicians—
Rwy'n falch iawn o gael y cyfle i siarad yn y ddadl braidd yn danllyd hon heddiw. Ers y refferendwm, ac ers dod i'r Cynulliad, rwyf wedi gwneud popeth a allwn i geisio uno'r bobl a bleidleisiodd dros adael a'r rhai a bleidleisiodd dros aros yn yr UE yn fy etholaeth. Byddai'n naïf dyfalu'n union pam y pleidleisiodd pob person yn y modd y gwnaethant, er fy mod yn credu rhai o'r sylwadau a wnaeth Alun Davies yno. Ond hefyd mae'n glir iawn i mi—pan siaradais ag etholwyr, ac roedd y rheini'n cynnwys myfyrwyr, busnesau, pleidleiswyr hŷn ac eraill, mae'n amlwg eu bod wedi pleidleisio yn y gobaith y byddai eu bywydau a'u safonau byw'n gwella. Nid oedd neb eisiau pleidleisio dros wneud eu hunain yn waeth eu byd neu'n dlotach.
Lywydd, yn gynharach y mis hwn, cefais gyfle i gynnal cynhadledd Brexit, a thrafodwyd hyn gennym yn y Siambr hon o'r blaen, ac roedd y safbwyntiau a'r canfyddiadau o'r gynhadledd honno'n glir iawn: roedd pobl am gael eglurder ar gyfer buddsoddi yn y dyfodol, roeddent am i bobl weithio gyda'i gilydd yn drawsbleidiol, ac roeddent am i'r Prif Weinidog ddiystyru 'dim cytundeb'. Rwy'n dal i gredu hyd heddiw fod y Prif Weinidog wedi bod ar y droed ôl ac wedi bod yn llawer rhy araf i ddiystyru 'dim cytundeb'. Mae unrhyw farn rywsut fod peidio â gwneud hynny yn cryfhau ei llaw negodi yn ffars, ac oherwydd nad yw hynny wedi bod yn wir hyd yn hyn, er gwaethaf ymagwedd galed fel y'i gelwir y Prif Weinidog tuag at Ewrop, mae hi wedi gorfod wynebu embaras mawr wrth gael ei threchu ac mae ein henw da ledled y byd wedi'i niweidio.
Fe ddylai ac fe allai Prif Weinidog y DU fod wedi ymestyn llaw gyfeillgar, nid yn unig at y rheini yn Ewrop, ond at ASau ar draws Tŷ'r Cyffredin, ACau yn y lle hwn ac at y gymuned fusnes yn enwedig. Nid oedd yn rhaid i'r Prif Weinidog wneud hyn ar ei phen ei hun, ond o ganlyniad, mae hi wedi methu cyrraedd y nod. Ac nid y cyfoethog a fydd yn dioddef ac nid ni yn uniongyrchol yn y Siambr hon a fydd yn dioddef. Y bobl, fel llawer o fy etholwyr, sy'n cael trafferth i gael dau ben llinyn ynghyd fydd yn dioddef: y rhai ar gredyd cynhwysol, y rhai sy'n mynd i fanciau bwyd, y rhai sy'n cael trafferth i wneud eu taliadau morgais, y rhai sy'n cymryd risgiau i ddechrau busnes newydd a'r rhai sy'n gweithio i fusnesau sy'n masnachu gydag Ewrop. Ac nid wyf yn barod, Lywydd, i weld y bobl hynny'n dioddef oherwydd na all gwleidyddion gydweithio am fod rhai gwleidyddion—
Will you take an intervention, Jack?
A wnewch chi dderbyn ymyriad, Jack?
—seem unwilling to compromise. Yes I will.
—i'w gweld yn amharod i gyfaddawdu. Iawn, fe wnaf.
Thank you for taking an intervention. You've listed a whole load of issues that are very real to people. Would you agree with me that it wasn't our membership of the EU that created the poverty that exists in this country but that it is as a consequence of the political decision of austerity by a Government that still doesn't recognise the need to do something for people and that it had nothing whatsoever to do with the membership of the EU, even though they traded that?
Diolch i chi am dderbyn ymyriad. Rydych wedi rhestru llwyth o bethau sy'n real iawn i bobl. A fyddech yn cytuno nad ein haelodaeth o'r UE a greodd y tlodi sy'n bodoli yn y wlad hon, ond mai canlyniad ydyw i benderfyniad gwleidyddol ynglŷn â chyni gan Lywodraeth sy'n dal i fethu cydnabod yr angen i wneud rhywbeth ar gyfer pobl ac nad oedd ganddo ddim byd o gwbl i'w wneud â'r aelodaeth o'r UE, er eu bod wedi dweud hynny?
Thank you, Joyce, and I absolutely agree with you there, and I've said many times in this Chamber that austerity needs to end, and that comes directly from London.
Carrying on, I'm not willing either, Llywydd, to see the North Wales region suffer, and the impact of north Wales on the Welsh economy cannot be and should not be underestimated. We in north Wales have got a higher employment rate, lower economic inactivity levels, gross value added per head higher than the rest of Wales, and gross disposable household income per head higher than the rest of Wales.
The Government last week was absolutely right to use the time on Tuesday to deliver a series of statements on the impact of a 'no deal' Brexit, and I saw some people on social media, including some journalists, saying that that was a pointless exercise. I do not believe them. It is also very important to listen to experts in these turbulent times, and I find it completely irresponsible to shrug our shoulders, not report on and disregard warnings from companies such as Airbus in my own constituency, who have warned time and time again about the need for a deal.
I will finish my contribution today by saying that I do believe there is a deal to be struck in Parliament and the Prime Minister will find her job a lot easier if she ruled out a 'no deal' completely. She could, and she should, have done that a long, long time ago. Llywydd, political game playing will do nothing to improve the lives of those people who are just about managing, as the Prime Minister likes to say. Members of the Chamber, I will finish on this final comment: the people of Wales and the people of the UK deserve so much better.
Diolch, Joyce, ac rwy'n cytuno'n llwyr â chi yno, ac rwyf wedi dweud droeon yn y Siambr hon fod angen i gyni ddod i ben, a daw hwnnw'n uniongyrchol o Lundain.
I fwrw ymlaen, nid wyf yn fodlon gweld rhanbarth Gogledd Cymru yn dioddef chwaith, Lywydd, ac ni ellir ac ni ddylid tanbrisio effaith gogledd Cymru ar economi Cymru. Mae gennym ni yng ngogledd Cymru gyfradd gyflogaeth uwch, lefelau anweithgarwch economaidd is, gwerth ychwanegol gros y pen sy'n uwch na gweddill Cymru, ac incwm gwario gros aelwydydd y pen sy'n uwch na gweddill Cymru.
Roedd y Llywodraeth yn hollol iawn yr wythnos diwethaf i ddefnyddio'r amser ddydd Mawrth i gyflwyno cyfres o ddatganiadau ar effaith Brexit 'dim cytundeb', a gwelais bobl ar y cyfryngau cymdeithasol, gan gynnwys rhai newyddiadurwyr, yn dweud bod hwnnw'n ymarfer dibwrpas. Nid wyf yn credu hynny. Mae hi hefyd yn bwysig iawn gwrando ar arbenigwyr yn yr amseroedd cythryblus hyn, ac rwy'n ystyried ei bod yn gwbl anghyfrifol inni godi ein hysgwyddau, peidio ag adrodd ar, ac anwybyddu rhybuddion gan gwmnïau fel Airbus yn fy etholaeth, sydd wedi rhybuddio dro ar ôl tro am yr angen am gytundeb.
Rwyf am orffen fy nghyfraniad heddiw drwy ddweud fy mod yn credu bod yna gytundeb i'w gael yn y Senedd a bydd y Prif Weinidog yn gweld bod ei gwaith yn llawer haws pe bai'n diystyru 'dim cytundeb' yn llwyr. Fe allai, ac fe ddylai fod wedi gwneud hynny amser maith yn ôl. Lywydd, ni fydd chwarae gemau gwleidyddol yn gwneud dim i wella bywydau'r bobl sydd prin yn ymdopi, fel y mae'r Prif Weinidog yn hoff o ddweud. Aelodau'r Siambr, fe orffennaf gyda'r sylw olaf hwn: mae pobl Cymru a phobl y DU yn haeddu cymaint gwell.
I'm pleased to follow my colleague Jack Sargeant because I think he brought back the reality of what goes on on the ground as a consequence of this whole issue. I was going to talk about the chaos last night we saw in Westminster, which was the culmination of two and half years of frantic efforts by a Government that didn't have a clue what it was doing. But it is important we remind ourselves of actually what 'no deal' does mean for the people we all represent. Every one of us was elected by the people of Wales and a 'no deal' impacts upon them more than us. Jack was quite right, we're probably in a position where it won't affect us so badly, but our constituents are—. I'll give you an example in my constituency, as Jack did in his: steelworks. You all know the steelworks in my constituency—you should by now, anyway—and we all know the challenge it was facing two years ago. And it's still facing challenges. I met with steelworkers this week and the consequences of a 'no deal' are—you might think, 'Well, there's not going to be much tariffs on steel, so it's not going to be a problem.' But, of course, they serve the automotive industry and there are huge tariffs on the automotive industry. So, 80 per cent of their market goes to the automotive industry. But the other aspect they serve is, obviously, to sell steel elsewhere. And on WTO rules—I offer UKIP an opportunity because in their amendment, they want to go to WTO rules. Tell me where WTO rules are better than what we have now? [Interruption.] Yes, I'm more than happy.
Rwy'n falch o ddilyn fy nghyd-Aelod, Jack Sargeant oherwydd credaf ei fod wedi dod â'r realiti yn ôl ynghylch yr hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad o ganlyniad i'r holl fater hwn. Roeddwn yn mynd i siarad am yr anhrefn a welsom neithiwr yn San Steffan, a oedd yn benllanw dwy flynedd a hanner o ymdrechion gorffwyll gan Lywodraeth heb unrhyw syniad beth oedd hi'n ei wneud. Ond mae'n bwysig ein bod yn atgoffa ein hunain o beth y mae 'dim cytundeb' yn ei olygu mewn gwirionedd i'r bobl y mae pawb ohonom yn eu cynrychioli. Cafodd pob un ohonom ein hethol gan bobl Cymru ac mae 'dim cytundeb' yn effeithio mwy arnynt hwy nag arnom ni. Roedd Jack yn hollol iawn, rydym mewn sefyllfa yn ôl pob tebyg lle nad yw'n mynd i effeithio mor wael arnom ni, ond mae ein hetholwyr yn—. Fe roddaf enghraifft i chi yn fy etholaeth i, fel y gwnaeth Jack yn ei etholaeth ef: gwaith dur. Mae pawb ohonoch yn gwybod am y gwaith dur yn fy etholaeth—fe ddylech fod yn gwybod erbyn hyn, beth bynnag—ac mae pawb ohonom yn gwybod am yr her a wynebai ddwy flynedd yn ôl. Ac mae'n dal i wynebu heriau. Cyfarfûm â gweithwyr dur yr wythnos hon ac mae canlyniadau 'dim cytundeb' yn—gallech ddweud, 'Wel, ni fydd llawer o dariffau ar ddur, felly nid yw'n mynd i fod yn broblem.' Ond wrth gwrs, maent yn gwasanaethu'r diwydiant modurol ac mae tariffau enfawr ar y diwydiant modurol. Felly, aiff 80 y cant o'u marchnad i'r diwydiant modurol. Ond yr elfen arall y maent yn ei gwasanaethu, yn amlwg, yw gwerthu dur i fannau eraill. Ac mae rheolau Sefydliad Masnach y Byd—rwy'n cynnig cyfle i UKIP, oherwydd yn eu gwelliant, maent am droi at reolau Sefydliad Masnach y Byd. Dywedwch wrthyf lle mae rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn well na'r hyn sydd gennym yn awr? [Torri ar draws.] Ydw, rwy'n fwy na bodlon.
The British people voted in June 2016 to leave the European Union. That means leaving the customs union, that means leaving the single market. I didn't want a 'no deal' exit from the EU, I wanted a free trade deal with the EU, but it takes two to tango. Are we actually just going to capitulate to the bureaucrats of Brussels or are we going to listen to the British people?
Pleidleisiodd pobl Prydain ym mis Mehefin 2016 dros adael yr Undeb Ewropeaidd. Golyga hynny adael yr undeb tollau, golyga hynny adael y farchnad sengl. Nid oeddwn eisiau gadael yr UE heb gytundeb, roeddwn am gytundeb masnach rydd gyda'r UE, ond mae'n cymryd dwy ochr i greu cytundeb. A ydym yn mynd i ymostwng i fiwrocratiaid ym Mrwsel neu a ydym yn mynd i wrando ar bobl Prydain?
Llywydd, I think we heard from the horse's mouth ourselves: there is no better deal than what we've got at the moment, and WTO is not going to improve. In fact, in steel, there's a WTO agreement. We can actually import steel from Turkey without tariffs. We have to pay 40 per cent on steel going to Turkey. That is going to damage our industry. And we face other rules and other consequences because we lose the protection of the EU if we go out without a deal and we will face US 232 sanctions as well as everything else. The protection the EU has will go. So, the steel industry suffers badly on WTO rules as we leave, and that's the impact we have on our communities. An industry that is a key industry in my constituency will be damaged because of that issue. And going on WTO rules, as their amendment says, will be damaging to my constituents and the constituents of the region around me. So, we cannot do that. And my constituency did vote for it, and I will not deny that, but I'm not actually saying anything else, but I'm telling you there are implications. And let's remember one thing: the two and a half years we've had since then, you know my role has been looking at the implications of Brexit, and we've been taking evidence of this, and now they're identifying some of the issues that will happen when we leave on 29 March without a deal. I'll take an intervention.
Lywydd, rwy'n credu ein bod wedi clywed o lygad y ffynnon: nid oes cytundeb gwell na'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd, ac nid yw Sefydliad Masnach y Byd yn mynd i wella. Yn wir, yn y diwydiant dur, mae yna gytundeb Sefydliad Masnach y Byd yn bodoli. Gallwn fewnforio dur o Dwrci heb dariffau. Rhaid i ni dalu 40 y cant ar y dur sy'n mynd i Dwrci. Mae hynny'n mynd i niweidio ein diwydiant. Ac rydym yn wynebu rheolau eraill a chanlyniadau eraill am ein bod yn colli amddiffyniad yr UE os ydym yn gadael heb gytundeb a byddwn yn wynebu sancsiynau 232 yr UDA yn ogystal â phopeth arall. Mae'r amddiffyniad y mae'r UE yn ei roi yn mynd i fynd. Felly, mae'r diwydiant dur yn dioddef yn wael yn sgil telerau Sefydliad Masnach y Byd wrth i ni adael, a dyna'r effaith a gawn ar ein cymunedau. Bydd diwydiant sy'n ddiwydiant allweddol yn fy etholaeth yn cael ei niweidio oherwydd hynny. A bydd gadael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, fel y dywed eu gwelliant, yn niweidiol i fy etholwyr, ac etholwyr y rhanbarth o fy nghwmpas. Felly, ni allwn wneud hynny. Ac fe bleidleisiodd fy etholaeth drosto, ac nid wyf yn mynd i wadu hynny, ond nid wyf yn dweud dim arall mewn gwirionedd, ond rwy'n dweud wrthych fod yna oblygiadau. A gadewch i ni gofio un peth: yn y ddwy flynedd a hanner a gawsom ers hynny, fe wyddoch mai fy rôl oedd edrych ar oblygiadau Brexit, ac rydym wedi bod yn cymryd tystiolaeth ar hyn, a bellach maent yn nodi rhai o'r pethau a fydd yn digwydd pan fyddwn yn gadael ar 29 Mawrth heb gytundeb. Fe ildiaf.
With Turkey, the Member gives an example of why it's so bad to be in a customs union with the EU while having no say over its trade policy. But does he recognise that one positive result for the competitiveness of steel produced in his constituency since the vote to leave the European Union is an exchange rate that is 15 per cent lower? And, yes, WTO will bring challenges, but it will also likely bring an even more competitive exchange rate.
Gyda Thwrci, mae'r Aelod yn rhoi enghraifft pam ei bod mor ddrwg bod mewn undeb tollau gyda'r UE heb fod ag unrhyw lais dros ei bolisi masnach. Ond a yw'n cydnabod mai un canlyniad cadarnhaol o ran cystadleurwydd y dur a gynhyrchir yn ei etholaeth ers y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd yw cyfradd gyfnewid sydd 15 y cant yn is? A bydd, fe fydd Sefydliad Masnach y Byd yn creu heriau, ond bydd hefyd yn debygol o ddod â chyfradd gyfnewid sydd hyd yn oed yn fwy cystadleuol.
I appreciate the exchange rate is more competitive and, therefore, the exports become more attractive, but I also have to remind the Member of the imports that are required in the raw materials. And whilst we've been in a situation where you have six-month deals down the line, we will come to a point where that's going to end and we have to start looking at the changes and costs increasing on the raw materials. So, it's not a win situation. So, in a sense—. Please don't say, 'Oh, well, it's working one way but forget the other way.' It does impose upon us greatly.
Can I also remind Members that we had a debate yesterday on the External Affairs and Additional Legislation Committee's reports on 'no deal' preparation, and we discussed very carefully the implications facing us of no deal. And I'm very much appreciative of the Welsh Government's statements last week on the actions they're responding to. But take today's report on health, and we talked about two things on health. Today, the chief executive of University Hospitals Birmingham has indicated that operations may be cancelled as a consequence of a 'no deal', and he wasn't saying, 'Look, we're not going to be able to do it, because—'. There'll be some changes. But what he was saying was, 'We can't manage the huge distribution of all the medicines that are being stored. We can't manage the replacement of equipment that is elsewhere.' We buy our medical equipment very much from Europe and if we don't have a deal, how do we ensure that the spare parts and other pieces come in? It is a consequence of a 'no deal' that we will see our constituents bearing the brunt of some of the difficulties. Unfortunately, in many of the discussions on the politics side, we forget the people we serve. The people we serve need better from us and I think the issues of no deal are not acceptable for that.
Rwy'n derbyn bod y gyfradd gyfnewid yn fwy cystadleuol a bod yr allforion felly'n dod yn fwy deniadol, ond rhaid imi atgoffa'r Aelod hefyd am y mewnforion sydd eu hangen o ran deunyddiau crai. Ac er ein bod wedi bod mewn sefyllfa lle mae gennych gytundebau chwe mis i lawr y lein, byddwn yn dod i bwynt lle daw hynny i ben a rhaid inni ddechrau edrych ar y newidiadau a chostau'n cynyddu ar y deunyddiau crai. Felly, nid yw'n sefyllfa lle byddwn yn ennill. Felly, ar un ystyr—. Os gwelwch yn dda peidiwch â dweud, 'O, wel, mae'n gweithio un ffordd ond anghofiwch y ffordd arall.' Mae'n faich mawr arnom.
A gaf fi atgoffa'r Aelodau hefyd ein bod wedi cael dadl ddoe ar adroddiadau'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar baratoadau ar gyfer Brexit 'dim cytundeb', a buom yn trafod y goblygiadau sy'n ein hwynebu yn sgil gadael heb gytundeb yn ofalus iawn. Ac rwy'n gwerthfawrogi datganiadau Llywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf am y camau y maent yn ymateb iddynt. Ond cymerwch yr adroddiad heddiw ar iechyd, a buom yn sôn am ddau beth ynglŷn ag iechyd. Heddiw, mae prif weithredwr Ysbytai Prifysgol Birmingham wedi nodi y gallai llawdriniaethau gael eu canslo o ganlyniad i 'dim cytundeb', ac nid oedd yn dweud, 'Edrychwch, nid ydym yn mynd i allu ei wneud, oherwydd—. Bydd yna rai newidiadau'. Ond yr hyn a ddywedai oedd, 'Ni allwn reoli'r dosbarthiad enfawr o'r holl feddyginiaethau sy'n cael eu storio. Ni allwn reoli'r gwaith o adnewyddu offer sydd yn rhywle arall.' Rydym yn prynu llawer iawn o'n hoffer meddygol o Ewrop, ac os na fydd gennym gytundeb, sut y gallwn sicrhau bod y rhannau sbâr a'r darnau eraill yn dod i mewn? O ganlyniad i 'dim cytundeb' fe welwn ein hetholwyr yn dioddef yn sgil rhai o'r anawsterau. Yn anffodus, mewn llawer o'r trafodaethau gwleidyddol, rydym yn anghofio'r bobl a wasanaethwn. Mae'r bobl a wasanaethwn angen gwell oddi wrthym a chredaf nad yw'r problemau sydd ynghlwm wrth Brexit heb gytundeb yn dderbyniol ar gyfer hynny.
We are out of time for this debate, but with its importance at this stage, I'm prepared to extend that time, but if the remaining contributors could be short in their contributions, I'm sure fellow Members would welcome that. Hefin David.
Mae ein hamser ar gyfer y ddadl hon wedi dod i ben, ond oherwydd ei phwysigrwydd ar y cam hwn, rwy'n barod i ymestyn yr amser hwnnw, ond os gallai'r cyfranwyr sy'n weddill sicrhau bod eu cyfraniadau'n fyr, rwy'n siŵr y byddai ein cyd-Aelodau'n croesawu hynny. Hefin David.
I doubt if anything more I can say in this Chamber will persuade any other Member to change their position on this. But I think when you have reservations about a motion, I think it's wise to report it to the Chamber to be recorded on the Record. I respect very much those people involved with the people's vote campaign, and some of the best speeches I've heard in this Chamber have been from Lynne Neagle arguing for a people's vote, but I don't share that view. I have a great reluctance to support a referendum. I read, as Mark Reckless said, the words 'public vote'—I read that as 'referendum'; I understand that to be the Government calling for a referendum. I feel that the perceived need to hold a referendum is a sign of weakness in a representative democracy and a weakness that is demonstrating the starkness that is the lack of strength of a representative democracy, but I would say that is true of the very first referendum we held on the Brexit decision and it would be true of a future referendum.
Therefore, I am somewhat reluctant to support the Government and Plaid Cymru motion, but I am reassured by the fact that it says that a public vote will be taken when it is the only option that remains. And I fear what we saw last night in Westminster is a failure to reach an agreement that could've been reached in Parliament, and I fear that that will continue, and therefore the only option we will be left with is a referendum, which will be a suboptimal option, but it will be the only option. But we should also remember that it's come about because of the failure of our democracy and we should all, here and in Westminster, take responsibility for that.
Finally, I'd say, when you try and solve intractable problems with binary choices, you don't come up with solutions and I think we should be very careful about moving to a referendum without continuing to work, and, as Dawn Bowden said, delaying, possibly, article 50, and continuing to work for consensus in Westminster.
Rwy'n amau a oes unrhyw beth mwy y gallaf ei ddweud yn y Siambr hon a fydd yn darbwyllo unrhyw Aelod arall i newid ei safbwynt ar hyn. Ond pan fydd gennych amheuon ynglŷn â chynnig, rwy'n meddwl ei bod hi'n ddoeth eu hadrodd gerbron y Siambr er mwyn iddo gael ei gofnodi yn y Cofnod. Mae gennyf barch mawr at y bobl sy'n rhan o ymgyrch pleidlais i'r bobl, a rhai o'r areithiau gorau a glywais yn y Siambr hon oedd y rhai gan Lynne Neagle a ddadleuai dros bleidlais i'r bobl, ond nid wyf yn rhannu'r farn honno. Rwy'n amharod iawn i gefnogi refferendwm. Fel y dywedodd Mark Reckless, darllenais y geiriau 'pleidlais gyhoeddus'—dehonglais hynny fel 'refferendwm'; deallaf wrth hynny fod y Llywodraeth yn galw am refferendwm. Teimlaf fod yr angen canfyddedig i gynnal refferendwm yn arwydd o wendid mewn democratiaeth gynrychioliadol ac yn wendid sy'n dangos enbydrwydd diffyg cryfder democratiaeth gynrychioliadol, ond buaswn yn dweud bod hynny'n wir am y refferendwm cyntaf a gynhaliwyd ar y penderfyniad Brexit a byddai'n wir am refferendwm yn y dyfodol.
Felly, rwyf braidd yn amharod i gefnogi cynnig y Llywodraeth a Phlaid Cymru, ond caf fy nghalonogi gan y ffaith ei fod yn dweud y cymerir pleidlais gyhoeddus pan na fydd unrhyw opsiwn arall ar ôl. Ac rwy'n ofni mai'r hyn a welsom neithiwr yn San Steffan yw methiant i ddod i gytundeb y gellid bod wedi'i gyrraedd yn y Senedd, ac ofnaf y bydd hynny'n parhau, ac felly yr unig opsiwn a fydd ar ôl i ni fydd refferendwm, a fydd yn opsiwn amherffaith, ond dyna fydd yr unig opsiwn. Ond dylem gofio hefyd fod hynny wedi digwydd oherwydd methiant ein democratiaeth a dylai pawb ohonom, yma ac yn San Steffan, gymryd cyfrifoldeb am hynny.
Yn olaf, pan fyddwch yn ceisio datrys problemau anhydrin gyda dewisiadau deuaidd, ni fyddwch yn cael atebion a chredaf y dylem fod yn ofalus iawn ynglŷn â symud at refferendwm heb barhau i weithio, fel y dywedodd Dawn Bowden, ac oedi erthygl 50 o bosibl, a pharhau i weithio am gonsensws yn San Steffan.
There are only a few points I want to add, and those really aren't to do with the pros and cons of what's happening, but actually the state of the constitutional crisis that we're in and I think having an understanding of how serious that crisis is.
We have a Government that doesn't have a majority, it no longer has a mandate, and as I've said before, it really doesn't have any legitimacy and that is the crux of it. Because the honourable thing to do—the honourable thing that I think all parties would, in the past, have done, when they had such major defeats in Westminster, would've been to go to the people to seek a new mandate. And that, ultimately, is the real way forward—to actually seek a mandate from the people—and that's what our constitution actually requires. But when you have a situation where you've got a Government that is so obsessed with its own internal politics rather than the interests of the country, you end up with a situation of constitutional paralysis and that's where we are now. And that's why you end up with a position, within our unique constitution that is a combination of prerogative convention and procedures—you end up with a situation where someone who is potentially the next leader of the Conservative Party—Rees-Mogg—is talking about the Queen exercising her prerogative and proroguing Parliament. That is sheer—[Interruption.] That is sheer insanity. But what a crisis that you've actually got a potential leader of the Conservative Party seeing the way out to revert to the tactics of the English civil war some 300 years earlier. Is that what you've actually become?
What, for me, is perhaps one of the most serious issues that emerges at the moment is the fact that there are still something like 600 statutory instruments that have to be passed through Parliament before the end of March, otherwise we will end up with whole gaps in legislation that are just not working. We will leave the EU and we will not have a viable and lawful legal basis on which we can operate in so many areas. That is why—and I put this to the Counsel General—the issue really, one of the most immediate issues, is actually an extension of article 50, because any rational assessment of where we are is that whatever view we take we cannot resolve the paralysis we are in without more time, and we desperately need that time. One of the most immediate issues is that we've got to have, and apply to the EU for, an extension of article 50. Do you agree?
Hoffwn ychwanegu ychydig o bwyntiau'n unig, ac nid ydynt yn ymwneud mewn gwirionedd â manteision ac anfanteision yr hyn sy'n digwydd, ond â'r argyfwng cyfansoddiadol rydym ynddo yn awr a'r angen i ddeall pa mor ddifrifol yw'r argyfwng hwnnw.
Mae gennym Lywodraeth heb fwyafrif, nid oes ganddi fandad mwyach, ac fel y dywedais o'r blaen, nid oes ganddi unrhyw gyfreithlondeb a dyna graidd y mater. Oherwydd y peth anrhydeddus i'w wneud—y peth anrhydeddus y credaf y byddai pob plaid wedi ei wneud yn y gorffennol ar ôl wynebu crasfa mor fawr yn San Steffan, fyddai mynd at y bobl i geisio cael mandad newydd. A dyna yw'r ffordd go iawn ymlaen yn y pen draw—ceisio mandad gan y bobl—a dyna y mae ein cyfansoddiad yn galw amdano mewn gwirionedd. Ond pan fydd gennych sefyllfa lle mae gennych Lywodraeth sydd â chymaint o obsesiwn â'i gwleidyddiaeth fewnol ei hun yn hytrach na buddiannau'r wlad, yr hyn a gewch yw sefyllfa o barlys cyfansoddiadol, a dyna lle rydym yn awr. A dyna pam y bydd gennych sefyllfa, o fewn ein cyfansoddiad unigryw sy'n gyfuniad o gonfensiwn uchelfreiniol a gweithdrefnau—lle bydd gennych rywun a allai fod yn arweinydd nesaf y Blaid Geidwadol—Rees-Mogg—yn siarad am y Frenhines yn arfer ei hawl i ragderfynu'r Senedd. Mae hynny'n wallgofrwydd llwyr—[Torri ar draws.] Gwallgofrwydd pur. Ond am argyfwng, fod gennych arweinydd posibl y Blaid Geidwadol yn gweld ffordd o droi'n ôl at dactegau rhyfel cartref Lloegr 300 mlynedd yn gynharach. Ai i hynny y daethoch mewn gwirionedd?
I mi, un o'r pethau mwyaf difrifol o bosibl sy'n dod i'r amlwg ar hyn o bryd yw'r ffaith bod rhywbeth tebyg i 600 o offerynnau statudol yn dal i fod heb eu pasio drwy'r Senedd cyn diwedd mis Mawrth, fel arall bydd gennym fylchau mawr yn y ddeddfwriaeth nad ydynt yn gweithio. Byddwn yn gadael yr UE ac ni fydd gennym sail gyfreithiol ddilys a chyfreithlon y gallwn weithredu arni mewn cynifer o feysydd. Dyna pam—a dywedais hyn wrth y Cwnsler Cyffredinol—mai'r mater sy'n codi mewn gwirionedd, un o'r pethau mwyaf uniongyrchol sy'n codi, yw ymestyn erthygl 50, oherwydd bydd unrhyw asesiad rhesymol o ble'r ydym yn dangos na allwn ddatrys y parlys rydym ynddo, beth bynnag fo'n barn, heb fwy o amser ac mae taer angen yr amser hwnnw arnom. Un o'r materion mwyaf uniongyrchol yw bod yn rhaid inni gael, a gofyn i'r UE am estyniad i erthygl 50. A ydych yn cytuno?
There is a film that is very popular at the moment in cinemas. It's called Stan & Ollie. I'm reminded of the catchphrase that that comedy pairing had: 'This is another fine mess you've gotten me into.' And what a fine mess we are in as a result of what has happened at Westminster. The reality is this: the Prime Minister said to Britain, 'I have a deal; the deal is all there is—it's this deal or no deal.' And now she is saying, 'Well, forget I said that; I'm now going to go back to the EU'—who, incidentally, don't want to talk to the UK—'and get a better deal.' It's a sign of weakness. I must remember, next time I buy a car, to go back the following day and say, 'Actually, I now want to renegotiate the price, because I'm not happy with the price I paid in the first place.' Michel Barnier said to me in July last year, 'The problem I have is the UK doesn't know what it wants,' and that's exactly the problem we face now. And could I remind Members that no party in 2017 stood on a basis of exiting the EU with no deal? The problem we have is that in 2016 the referendum was based on an idea, not a plan. Nobody could say with certainty what would happen if people voted to leave. And that means, of course, that there will be some in this Chamber who will interpret the vote as saying it is a vote for leaving the EU on whatever terms, even if it means no deal, and there's no way of disproving that. There are others, like me, who advocate that people didn't vote on the single market or the customs union; I didn't hear that on the doorstep. There's no way of disproving that either. So, how are we to get past this impasse? We know, in 2017, people rejected a hardish Brexit in the general election, so we know they don't want to go down that line.
I'm troubled, Llywydd, at the cavalier attitude—probably the right phrase, given what Mick Antoniw has just said—that is taken towards Ireland. The reality is that, in the referendum campaign, Ireland wasn't mentioned because people forgot the border was there. I didn't, because I'm familiar with that border, and what I can say is this: that border is impossible to police, there are more than 200 crossing points, smuggling has been endemic for many, many years, and it is a place where there was great conflict. When you crossed that border in the early 1990s, you crossed into Newry, and you would see helicopters zigzagging across the sky because there was a fear they would be shot down. Belfast had a helicopter in the air all day long and all night long, there was a ring of steel around the city, and people were being shot on a regular basis. More than 3,000 people were killed as a result of the 25 years of conflict brought to an end in 1998. We toy with that agreement at our peril, and it disappoints me when I hear some, perhaps not in this Chamber but outside, who take the view that this is some kind of small problem that could easily be resolved. I ask the question: what are these alternative arrangements that we have been told exist, because for the past two years none have been found? There is no border anywhere in the world that is governed by a system that relies solely on the use of technology, and the reason for that is this: it doesn't exist. And so saying, 'Let's go back and find alternative arrangements' is simply a way of putting off the inevitable for a fortnight, and that's a fortnight we do not have, both as a nation here in Wales, nor as the UK.
So, now we're in a position where we're looking to talk to people who won't talk to us about arrangements that we have no idea what they look like and nor does anyone else, and all at the behest, all at the behest, of 10 Members of Parliament representing the DUP—one section, but 36 per cent of the population in Northern Ireland; very much the tail wagging the dog. They say, 'Well, look, we want to make sure that there's no regulatory difference between GB and Northern Ireland.' Well, that doesn't apply for abortion, that doesn't apply for civil partnerships. It's picking and choosing what you want. The reality is that the political establishment have had a blind spot for Ireland and now, of course, they find that that is the one issue that is taking up so much time.
I can't take lessons from the Conservative Party because, for eight years, they did not accept the result of the 1997 referendum. In 2005, they stood on a manifesto that said, 'We want another referendum'. If it was okay then—
Mae ffilm boblogaidd iawn yn y sinemâu ar hyn o bryd. Ei henw yw Stan & Ollie. Caf fy atgoffa o ymadrodd y pâr comedi hwnnw: 'This is another fine mess you've gotten me into.' Ac am gawlach rydym ynddo o ganlyniad i'r hyn sydd wedi digwydd yn San Steffan. Y gwir amdani yw hyn: fe ddywedodd y Prif Weinidog wrth Brydain, 'Mae gennyf gytundeb; nid oes dim i'w gael heblaw'r cytundeb—mae'n fater o'r cytundeb hwn neu ddim cytundeb.' Ac yn awr mae'n dweud, 'Wel, anghofiwch fy mod wedi dweud hynny; rwy'n mynd i fynd yn ôl at yr UE'—nad ydynt eisiau siarad â'r DU gyda llaw—'a chael cytundeb gwell.' Mae'n arwydd o wendid. Rhaid i mi gofio, y tro nesaf y byddaf yn prynu car, fy mod yn dychwelyd y diwrnod canlynol a dweud, 'Wedi meddwl, rwyf am aildrafod y pris nawr, oherwydd nid wyf yn fodlon ar y pris a delais yn y lle cyntaf.' Dywedodd Michel Barnier wrthyf ym mis Gorffennaf y llynedd, 'Y broblem sydd gennyf yw nad yw'r DU yn gwybod beth y mae ei eisiau', a dyna'r union broblem a wynebwn yn awr. Ac a gaf fi atgoffa'r Aelodau na wnaeth yr un blaid sefyll etholiad yn 2017 ar sail gadael yr UE heb gytundeb? Y broblem sydd gennym yw bod refferendwm 2016 wedi'i seilio ar syniad, nid cynllun. Ni allai neb ddweud gyda sicrwydd beth fyddai'n digwydd pe bai pobl yn pleidleisio dros adael. Ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, y bydd rhai yn y Siambr hon yn ei dehongli fel pleidlais dros adael yr UE ar ba delerau bynnag, hyd yn oed os yw'n golygu gadael heb gytundeb, ac nid oes unrhyw ffordd o wrthbrofi hynny. Mae eraill, fel fi, sy'n dadlau na phleidleisiodd pobl ar y farchnad sengl nac undeb tollau; ni chlywais i hynny ar garreg y drws. Nid oes unrhyw ffordd o wrthbrofi hynny chwaith. Felly, sut y mae mynd heibio i'r cyfyngder hwn? Fe wyddom, yn 2017, fod pobl wedi gwrthod Brexit eithaf caled yn yr etholiad cyffredinol, felly gwyddom nad ydynt am fynd i lawr y lôn honno.
Mae'r agwedd gafaliraidd—yr ymadrodd cywir mae'n debyg, o ystyried yr hyn y mae Mick Antoniw newydd ei ddweud—tuag at Iwerddon yn fy nghythryblu, Lywydd. Y gwir amdani yw na chafodd Iwerddon ei chrybwyll yn ystod ymgyrch y refferendwm am fod pobl wedi anghofio bod y ffin yno. Ni wneuthum hynny, oherwydd rwy'n gyfarwydd â'r ffin honno, a'r hyn y gallaf ei ddweud yw hyn: mae'r ffin honno'n amhosibl ei phlismona, ceir dros 200 o fannau croesi, mae smyglo wedi bod yn endemig ers llawer iawn o flynyddoedd, ac mae'n fan lle gwelwyd gwrthdaro mawr. Pan fyddech yn croesi'r ffin honno yn y 1990au cynnar, byddech yn croesi i mewn i Newry, a gallech weld hofrenyddion yn croesi'r awyr mewn patrwm igam ogam rhag ofn y caent eu saethu i lawr. Roedd gan Belfast hofrennydd yn yr awyr drwy'r nos a thrwy'r dydd, roedd cylch o ddur o amgylch y ddinas, a châi pobl eu saethu'n rheolaidd. Cafodd mwy na 3,000 o bobl eu lladd o ganlyniad i 25 mlynedd o wrthdaro a ddaeth i ben ym 1998. Gwae inni chwarae gyda'r cytundeb hwnnw, ac mae'n fy siomi pan glywaf rai, efallai nad yn y Siambr hon, ond y tu allan, sy'n ystyried mai rhyw fath o broblem fach yw hon y gellid ei datrys yn hawdd. Rwy'n gofyn y cwestiwn: beth yw'r trefniadau amgen hyn y dywedwyd wrthym eu bod yn bodoli, oherwydd dros y ddwy flynedd ddiwethaf ni ddaeth neb o hyd iddynt? Nid oes unrhyw ffin yn unman yn y byd sy'n cael ei rheoli gan system sy'n dibynnu'n llwyr ar y defnydd o dechnoleg, a'r rheswm am hynny yw hyn: nid yw'n bodoli. Ac felly mae dweud, 'Gadewch i ni fynd yn ôl a dod o hyd i drefniadau amgen' yn ddim byd mwy na ffordd o ohirio'r anochel am bythefnos, a dyna bythefnos na allwn fforddio'i golli, fel gwlad yma yng Nghymru, nac fel y DU.
Felly, rydym mewn sefyllfa nawr lle rydym yn ceisio siarad â phobl nad ydynt yn mynd i siarad â ni am drefniadau nad oes gennym ni na neb arall unrhyw syniad sut bethau ydynt, a'r cwbl ar gais, y cyfan oll ar gais, 10 Aelod Seneddol sy'n cynrychioli'r DUP—un rhan, ond 36 y cant o'r boblogaeth yng Ngogledd Iwerddon; enghraifft bendant iawn o'r gynffon yn siglo'r ci. Maent yn dweud, 'Wel, edrychwch, rydym am wneud yn siŵr nad oes unrhyw wahaniaeth rheoleiddiol rhwng Prydain a Gogledd Iwerddon.' Wel, nid yw hynny'n wir yn achos erthyliadau, nid yw hynny'n wir yn achos partneriaethau sifil. Dewis a dethol beth rydych ei eisiau yw hynny. Y realiti yw bod y sefydliad gwleidyddol wedi bod â man dall o ran Iwerddon a nawr, wrth gwrs, maent yn gweld mai dyna'r un mater sy'n mynd â chymaint o amser.
Nid wyf am gymryd gwersi gan y Blaid Geidwadol oherwydd, am wyth mlynedd, ni wnaethant dderbyn canlyniad y refferendwm yn 1997. Yn 2005, fe wnaethant sefyll ar sail maniffesto a oedd yn dweud, 'Rydym am refferendwm arall'. Os oedd yn iawn bryd hynny—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—then what is the problem with the principle now? Of course, David.
—beth yw'r broblem gyda'r egwyddor nawr? Wrth gwrs, David.
I'm grateful for his giving way, because I was elected in 1999. I accepted the result in 1997. The senior members of the group, once we moved to Nick Bourne's leadership, did a lot of work at that time, and our members didn't always thank us. I think you refer to UK manifesto—loose wording in that—but it was never—never—the policy of the Welsh Conservative Party in this Chamber.
Diolch iddo am ildio, oherwydd cefais fy ethol yn 1999. Roeddwn yn derbyn y canlyniad yn 1997. Gwnaeth uwch aelodau'r grŵp, ar ôl inni symud o dan arweinyddiaeth Nick Bourne, lawer o waith ar y pryd, ac nid oedd ein haelodau'n diolch i ni bob amser. Credaf eich bod yn cyfeirio at faniffesto'r DU—roedd y geiriad yn llac yn hwnnw—ond ni fu erioed—erioed—yn bolisi gan Blaid Geidwadol Cymru yn y Siambr hon.
Well, it was certainly the policy of the UK party, and, of course, the Prime Minister has been reminded of that in the past. Certainly, it is the case that the referendum was not accepted by the UK—. I hear what he says about the Welsh Conservatives, and I know his own personal view, but the reality is it was not accepted by the UK Conservatives and, of course, it's not accepted by UKIP now. So, when I hear people saying, 'We shouldn't have a second referendum', I dismiss what they say.
Two more points I want to make—I see time is coming to an end, Presiding Officer—since when were the views of business to be dismissed so flippantly by the Conservative Party, by UKIP? Apparently, the voice of business, apparently, business leaders—[Interruption.]—are part of project fear. Some of the language I've heard from free marketeers—. In a sec. Free marketeers would make the most strident Marxists blush, because they have run down businesses and have said, 'Businesses don't know what they're talking about.'
Of course.
Wel, dyna yn sicr oedd polisi'r blaid yn y DU, ac wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog wedi cael ei hatgoffa o hynny yn y gorffennol. Yn sicr, mae'n wir na chafodd y refferendwm ei dderbyn gan y DU—. Rwy'n clywed yr hyn a ddywed am y Ceidwadwyr Cymreig, a gwn beth yw ei farn bersonol ef, ond y realiti yw na chafodd ei dderbyn gan y Ceidwadwyr yn y DU ac wrth gwrs, nid yw UKIP yn ei dderbyn yn awr. Felly, pan glywaf bobl yn dweud, 'Ni ddylem gael ail refferendwm', rwy'n diystyru'r hyn a ddywedant.
Rwyf am wneud dau bwynt arall—rwy'n gweld bod yr amser yn dod i ben, Lywydd—ers pa bryd oedd safbwyntiau busnesau i gael eu diystyru mor ddifeddwl gan y Blaid Geidwadol, gan UKIP? Mae'n debyg bod llais y byd busnes, arweinwyr busnes mae'n debyg—[Torri ar draws.]—yn rhan o brosiect ofn. Mae peth o'r iaith a glywais gan hyrwyddwyr y farchnad rydd—. Mewn eiliad. Byddai hyrwyddwyr y farchnad rydd yn gwneud i'r Marcswyr mwyaf croch gochi, oherwydd maent wedi difrïo busnesau ac wedi dweud, 'Nid yw busnesau'n gwybod am beth y maent yn sôn'.
Wrth gwrs.
You've talked about the need to listen to the voice of business. The voice of business supported the Prime Minister's deal and encouraged everybody in the House of Commons to do so when it was put there to the original vote. Your party didn't, though, did it? Why not?
Rydych wedi sôn am yr angen i wrando ar lais busnesau. Roedd llais busnesau'n cefnogi cytundeb y Prif Weinidog ac yn annog pawb yn Nhŷ'r Cyffredin i wneud hynny pan gafodd ei gynnig ar gyfer y bleidlais wreiddiol. Er hynny, ni wnaeth eich plaid ei gefnogi. Pam hynny?
Well, I mean, that ignores the fact that a large number of Conservative MPs didn't support her either. That's the problem that we have here; she couldn't carry her own party. That's the problem you have in your own party.
Just one final point—[Interruption.] Just one final point: circumstances have changed in the last two years. I do not see why we now cannot ask people to express a view in the light of current circumstances. Surely, Brexiteers or remainers, we will spend all our time debating what Brexit should look like without asking the people. So, let's settle the question once and for all and settle the question by asking the people.
Wel, hynny yw, mae hynny'n anwybyddu'r ffaith bod nifer fawr o'r Aelodau Seneddol Ceidwadol heb ei chefnogi chwaith. Dyna'r broblem sydd gennym yma; ni allai hi fynd â'i phlaid ei hun gyda hi. Dyna'r broblem sydd gennych yn eich plaid eich hun.
Un pwynt olaf—[Torri ar draws.] Un pwynt terfynol: mae'r amgylchiadau wedi newid yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Bellach, nid wyf yn gweld pam na allwn ofyn i bobl fynegi barn yng ngoleuni'r amgylchiadau presennol. Yn sicr, boed yn gefnogwyr Brexit neu'n gefnogwyr aros, byddwn yn treulio ein holl amser yn trafod sut olwg a ddylai fod ar Brexit heb ofyn i'r bobl. Felly, gadewch inni ateb y cwestiwn unwaith ac am byth a setlo'r mater drwy ofyn i'r bobl.
Y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit i ymateb i'r ddadl, Jeremy Miles.
The Counsel General and the Minister for Brexit to reply to the debate, Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. May I start by thanking the Member for Bridgend for reminding us of the powerful impact in the daily lives of people of judgments that are made in relation to Brexit, and how getting those judgments wrong can have catastrophic consequences in real lives? There were a range of contributions from Assembly Members in this debate. The vast majority I welcomed. Some, I'm afraid, I disagreed with fundamentally.
Adam Price and Dawn Bowden were reflecting on the response that we would get from the European Union. We know, don't we—President Tusk reminded us just last night—the backstop is part of the withdrawal agreement, and the withdrawal agreement is not open for renegotiation. So, we believe that there's an obvious alternative Brexit deal available, as several key figures in the EU have acknowledged: to commit to a closer economic relationship of the sort that constituents in Jack Sargeant's constituency and steelworkers and large businesses in David Rees's constituency would want to see—the form of Brexit this Assembly has supported. But even mentioning this has caused outrage yet again today from those hardline Brexiteers like Neil Hamilton, who believe that 'no deal' is actually a desirable outcome. The Member for UKIP actually advocates a 'no deal' outcome. Let's be clear about that. We've said—. I've said—. I said at the start—
Diolch, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr am ein hatgoffa ynglŷn â'r effaith bwerus y mae penderfyniadau a wneir mewn perthynas â Brexit yn ei chael ar fywydau bob dydd pobl, a sut y gall cael y penderfyniadau hynny'n anghywir arwain at ganlyniadau trychinebus mewn bywydau go iawn? Cafwyd amrywiaeth o gyfraniadau gan Aelodau'r Cynulliad yn y ddadl hon. Roeddwn yn croesawu'r mwyafrif helaeth ohonynt, ac roeddwn yn anghytuno'n sylfaenol â rhai ohonynt mae arnaf ofn.
Ystyriodd Adam Price a Dawn Bowden yr ymateb y byddem yn ei gael gan yr Undeb Ewropeaidd. Rydym yn gwybod, onid ydym—cawsom ein hatgoffa neithiwr ddiwethaf gan y Llywydd Tusk—fod y ddarpariaeth wrth gefn yn rhan o'r cytundeb ymadael, ac nid yw'r cytundeb ymadael yn agored i'w ailnegodi. Felly, credwn fod yna gytundeb Brexit amgen amlwg ar gael, fel y mae nifer o ffigurau allweddol yr UE yn cydnabod: ymrwymo i berthynas economaidd agosach o'r math y byddai etholwyr yn etholaeth Jack Sargeant a gweithwyr dur a busnesau mawr yn etholaeth David Rees eisiau ei gweld—y ffurf ar Brexit y mae'r Cynulliad hwn wedi'i gefnogi. Ond mae hyd yn oed sôn am hyn wedi achosi dicter eto heddiw gan bleidwyr Brexit digyfaddawd fel Neil Hamilton, sy'n credu bod 'dim cytundeb' yn ganlyniad dymunol mewn gwirionedd. Mae'r Aelod dros UKIP yn hyrwyddo canlyniad 'dim cytundeb'. Gadewch inni fod yn glir ynglŷn â hynny. Rydym wedi dweud—. Rwyf wedi dweud—. Dywedais ar y dechrau—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I said at the start—. Yes.
Dywedais ar y dechrau—. Iawn.
I said in the course of an intervention with David Rees that I didn't want a 'no deal', but this has been forced upon us by the intransigence of the EU and the stupidity of the Prime Minister that no deal is better than a bad deal.
Dywedais wrth ymyrryd ar araith David Rees nad oeddwn eisiau 'dim cytundeb', ond mae hyn wedi'i orfodi arnom gan anhyblygrwydd yr UE a thwpdra'r Prif Weinidog fod dim cytundeb yn well na chytundeb gwael.
Well, I was puzzled by that bit of it, and she made lots of great sounds about free trade agreements in defence of an amendment that advocated for 'no deal'. But, as I said in my opening remarks, the Prime Minister needs to find lasting support for her approach to Brexit.
I listened to Darren Millar's contribution and I have to say I think his ad hominem attacks on Jeremy Corbyn just failed to raise the level of debate in the Chamber. His support for the Brady amendment is completely stunning—an absolutely ludicrous strategy on the part of the Prime Minister that she should be whipping her own backbenchers to support amendments to the deal she said could not be amended. But it demonstrates at least more loyalty to her than many of her backbenchers, as indeed does Mark Reckless, who wasn't even elected here as a Conservative.
They both talked about—. They both talked about respecting the referendum. [Interruption.] They both spoke about respecting the referendum. The reason that we're in the situation that we are in this debate today is because Parliament has failed to reconcile the result of the referendum with the promises that were made to people at that time. This is not easy work. We've spent over two years trying to get to that position, and Parliament has not found itself able to reconcile that, and the reason for that is that Theresa May is failing to deliver on promises made to people during that referendum. That is a fundamental challenge at the heart of her strategy, and why it is failing so miserably.
We hope that Parliament can still unite around a Norway plus-type deal of the sort that this Assembly has supported and the Welsh Government would support. Who knows if that may yet be achievable, but the dire consequences of further delay and the deadlock in Parliament mean that we must now prepare for a public vote.
We will not be supporting the UKIP amendment for the simple fact that it is directly contrary to the interests of the people of Wales, and the support they claim for their ideological 'no deal' crash-out simply is not borne out in our communities.
I am grateful to Rhun ap Iorwerth for indicating that he won't be pressing the Plaid Cymru amendment to a vote. In his speech he reminded us, importantly, not just of the role of relationships between Governments, but also the important role of relationships between Parliaments in this most crucial issue that we all face at this time. I hope that, in that spirit, our Parliament can send out today yet again another clear signal of our view, and I urge your Members to support the motion.
Wel, cefais fy nrysu gan y rhan honno, a gwnaeth lawer o synau gwych am gytundebau masnach rydd i amddiffyn gwelliant a hyrwyddai 'dim cytundeb'. Ond fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, mae angen i'r Prif Weinidog ddod o hyd i gefnogaeth barhaol i'w dull o weithredu ar Brexit.
Gwrandewais ar gyfraniad Darren Millar a rhaid imi ddweud fy mod yn meddwl bod ei ymosodiadau personol ar Jeremy Corbyn wedi methu codi lefel y ddadl yn y Siambr. Mae ei gefnogaeth i welliant Brady yn gwbl syfrdanol—strategaeth gwbl hurt ar ran y Prif Weinidog ei bod yn chwipio aelodau ei meinciau cefn ei hun i gefnogi gwelliannau i'r cytundeb y dywedodd na ellid ei ddiwygio. Ond o leiaf mae'n dangos mwy o deyrngarwch tuag ati na llawer o'i meinciau cefn, fel yn wir y mae Mark Reckless yn ei wneud, ac ni chafodd ei ethol yma fel Ceidwadwr hyd yn oed.
Siaradodd y ddau am—. Siaradodd y ddau am barchu'r refferendwm. [Torri ar draws.] Siaradodd y ddau am barchu'r refferendwm. Y rheswm pam ein bod yn y sefyllfa rydym ynddi yn y ddadl hon heddiw yw bod y Senedd wedi methu cysoni canlyniad y refferendwm â'r addewidion a wnaed i bobl ar y pryd. Nid yw hwn yn waith hawdd. Rydym wedi treulio dros ddwy flynedd yn ceisio cyrraedd y sefyllfa honno, ac nid yw'r Senedd wedi gallu cysoni hynny, a'r rheswm am hynny yw bod Theresa May yn methu cyflawni'r addewidion a wnaed i bobl yn ystod y refferendwm hwnnw. Dyna her sylfaenol sydd wrth wraidd ei strategaeth, a dyna pam y mae'n methu mor druenus.
Rydym yn gobeithio y gall y Senedd ddal i gytuno ar ryw fath o gytundeb Norwy+ o'r math a gefnogwyd gan y Cynulliad hwn ac y byddai Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi. Pwy a ŵyr na allai hynny fod yn gyraeddadwy o hyd, ond mae canlyniadau enbyd oedi pellach a'r anghytundeb llwyr yn y Senedd yn golygu bod yn rhaid inni bellach baratoi ar gyfer pleidlais gyhoeddus.
Ni fyddwn yn cefnogi gwelliant UKIP am y rheswm syml ei fod yn hollol groes i fuddiannau pobl Cymru, ac nid oes unrhyw dystiolaeth fod yna gefnogaeth yn ein cymunedau i'w hideoleg o adael heb gytundeb.
Rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am nodi na fyddai'n pwyso am bleidlais ar welliant Plaid Cymru. Yn ei araith roedd yn ein hatgoffa, yn bwysig iawn, nid yn unig ynglŷn â rôl y berthynas rhwng Llywodraethau, ond hefyd am rôl bwysig y berthynas rhwng Seneddau yn y mater hollbwysig hwn sy'n ein hwynebu ar yr adeg hon. Yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n gobeithio y gall ein Senedd anfon neges glir arall eto heddiw ynglŷn â'n safbwynt, ac rwy'n annog eich Aelodau i gefnogi'r cynnig.
Rwyf ar ddeall bod Rhun ap Iorwerth am dynnu gwelliant 2 yn ôl. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu i welliant 2 gael ei dynnu yn ôl? Felly, mae gwelliant 2 wedi'i dynnu yn ôl.
I'm given to understand that Rhun ap Iorwerth wishes to withdraw amendment 2. Does any Member object to the withdrawal of amendment 2? Amendment 2 is therefore withdrawn.
Tynnwyd gwelliant 2 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.
Amendment 2 withdrawn in accordance with Standing Order 12.27.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Therefore, I will defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Dyma ni nawr yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Mae pleidlais gyntaf ar ddadl Plaid Cymru ar garchardai a chyfiawnder troseddol. Galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid wyth, un yn ymatal, 41 yn erbyn, felly gwrthodwyd y cynnig.
That brings us to voting time. The first vote is on the Plaid Cymru debate on prisons and criminal justice. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour eight, one abstention, 41 against, therefore the motion is not agreed.
NDM6949 - Dadl Plaid Cymru - Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 8, Yn erbyn: 41, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6949 - Plaid Cymru Debate - Motion without amendment: For: 8, Against: 41, Abstain: 1
Motion has been rejected
Gwelliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid tri, neb yn ymatal, 48 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 1.
Amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour three, no abstentions, 48 against. Amendment 1 is therefore not agreed.
NDM6949 - Gwelliant 1: O blaid: 3, Yn erbyn: 48, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6949 - Amendment 1: For: 3, Against: 48, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, tri yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi'i wrthod.
If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 11, three abstentions, 37 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
NDM6949 - Gwelliant 2: O blaid: 11, Yn erbyn: 37, Ymatal: 3
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6949 - Amendment 2: For: 11, Against: 37, Abstain: 3
Amendment has been rejected
Pleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 29, neb yn ymatal, 22 yn erbyn. Mae gwelliant 3 wedi'i dderbyn.
A vote on amendment 3, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 29, no abstentions, 22 against. Amendment 3 is therefore agreed.
NDM6949 - Gwelliant 3: O blaid: 29, Yn erbyn: 22, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6949 - Amendment 3: For: 29, Against: 22, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Pleidlais nawr ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
A vote now on the motion as amended.
Cynnig NDM6949 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi’r adroddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru: Dedfrydu a Dalfa yng Nghymru: Ffeil Ffeithiau.
2. Yn mynegi pryder am ganfyddiadau’r adroddiad mai yng Nghymru y mae’r raddfa garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop, a bod dedfrydau llymach yng Nghymru yn cael effaith anghymesur ar fenywod, pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig a chymunedau difreintiedig.
3. Yn nodi gwaith ymchwil blaenorol gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru sydd wedi datgelu problemau helaeth o ran diogelwch a lles yng ngharchardai Cymru, gan gynnwys graddau cynyddol o gamddefnyddio sylweddau, hunan-niweidio, trais a hunanladdiad.
4. Yn nodi bod nifer o droseddwyr ifanc o Gymru yn treulio amser eu dedfryd mewn carchardai yn Lloegr, a bod y carchar yn cael effaith negyddol sylweddol ar gyfleoedd bywyd pobl ifanc yn y dyfodol.
5. Yn croesawu gwaith y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru ac yn edrych ymlaen at ei argymhellion ynglŷn â’r cyfrifoldeb am blismona a chyfiawnder yng Nghymru yn y dyfodol.
Yn galw am:
a) diystyru adeiladu rhagor o ‘uwch garchardai’ ar unrhyw safle yng Nghymru ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyfleu’r gwrthwynebiad hwn i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder;
b) ailuno'r gwasanaeth prawf yn gyfan gwbl a rhoi diwedd ar breifateiddio rhannol;
c) ffocws ar ddulliau cymunedol ar gyfer troseddau nad ydynt yn rhai treisgar a rhoi'r gorau i or-ddefnyddio dedfrydau carcharu byr;
d) rhoi diwedd ar ddedfrydau o garchar i bobl ifanc a menywod ac eithrio mewn amgylchiadau neilltuol; ac
e) yr hawl i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru.
Motion NDM6949 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the report by the Wales Governance Centre, Sentencing and Immediate Custody in Wales: A Factfile.
2. Expresses concern at the report’s finding that Wales has the highest incarceration rate in western Europe, and that women, BAME people and disadvantaged communities are disproportionately impacted by harsher sentencing in Wales.
3. Notes previous research by the Wales Governance Centre which has revealed widespread safety and wellbeing issues in Wales’s prisons, including increasing rates of substance misuse, self-harm, violence and suicide.
4. Notes that a number of young offenders from Wales serve prison sentences in England, and that incarceration has a significant negative impact on young people’s future life chances.
5. Welcomes the work of the Commission on Justice in Wales and looks forward to its recommendations about future responsibilities for policing and justice in Wales.
Calls for
a) the ruling out of the construction of further ‘super prisons’ on any site in Wales and calls on Welsh Government to communicate this opposition to the Ministry of Justice;
b) the full re-unification of the probation service and an end to partial privatisation;
c) a focus on community-based approaches for non-violent crimes and an end to the overuse of shorter prison sentences;
d) an end to custodial sentences for young people and women other than in exceptional circumstances; and
e) the right to vote for prisoners in Welsh elections.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, un yn ymatal, 14 yn erbyn, felly derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 36, one abstention, 14 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6949 - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 36, Yn erbyn: 14, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6949 - Motion as amended: For: 36, Against: 14, Abstain: 1
Motion as amended has been agreed
Y bleidlais nesaf ar y ddadl ar y rhagolygon am gytundeb Brexit. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant—. Na. Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1. Agor y bleidlais. Gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pedwar, neb yn ymatal, 47 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.
The next vote is on the debate on the prospects for a Brexit deal. If amendment 1 is agreed—. No, sorry. The first vote is on amendment 1. Open the vote. Amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour four, no abstentions, 47 against, and therefore amendment 1 is not agreed.
NNDM6958 - Gwelliant 1: O blaid: 4, Yn erbyn: 47, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NNDM6958 - Amendment 1: For: 4, Against: 47, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Galwaf am bleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 14 yn erbyn, ac felly derbyniwyd y cynnig.
I now call for a vote on the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions, 14 against, and therefore the motion is agreed.
NNDM6958 - Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 37, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NNDM6958 - Motion without amendment: For: 37, Against: 14, Abstain: 0
Motion has been agreed
Diolch i'r Aelodau. Mae busnes dal i'w gwblhau.
I thank Members. We have not completed today's business.
Mi fyddaf i'n symud i'r eitem nesaf, sef y ddadl fer. Ac os caf i ofyn i Bethan Sayed i gyflwyno'r ddadl fer—Bethan Sayed.
I will move to the next item, which is the short debate. And if I may ask Bethan Sayed to introduce the short debate—Bethan Sayed.
Thank you, and I've given a minute to Jack Sargeant and to Lynne Neagle. I wanted to raise this debate to explore how—[Interruption.]
Diolch, ac rwyf wedi rhoi munud i Jack Sargeant a Lynne Neagle. Roeddwn am gyflwyno'r ddadl hon i archwilio sut—[Torri ar draws.]
[Anghlywadwy.]—yn dawel. Mae'n ddrwg gyda fi. Os gall Aelodau fod yn dawel neu adael y Siambr. Bethan Sayed.
If you could leave the Chamber quietly. Thank you. Bethan Sayed.
I wanted to raise the debate to explore how true we are to our own lives in how we operate online, and whether it's harming us at all. Now, growing up in the south Wales Valleys and, believe it or not, it was before the time of the internet taking hold, I didn't have these types of influences online, but I certainly had them in magazines. In my mid twenties, I stopped buying many of the magazines for women because I was constantly being told what I should and shouldn't wear, what I should look like and what diet I should be on, and it gave me massive anxiety problems. But then, that didn't really help, because I stopped buying the magazine but then, obviously, our lives transformed online. So, all these types of diets and images transferred online and started following me to Instagram and to social media.
And so, I found myself in the same position that I was in growing up as I do now, that sometimes you do question your self-esteem and your body confidence because of the things that you see online. And if I feel like that as a 37-year-old woman, then what do our young people growing up feel like when they're constantly bombarded with these images? They feel pressurised, anxious, isolated. That may not reflect at all on their Snapchat filters, of course, but that is genuinely how they feel because they tell me on a daily basis.
Now, I do a lot of work with people with eating disorders, and James Downs, who's an amazing mental health campaigner who had an eating disorder himself told me, 'These are more than pictures. They are telling us that looking a certain way is associated with success, sex appeal, wealth, glamour and popularity. Such pictures and messages aren't all that easy to dismiss. We're encouraged to think that we must look this way, and if we're not, we are not good enough. I have experienced an eating disorder for more than half of my life, and a big part of coming to terms with my body as it is has been learning that these images of perfection are just not realistic'.
Some aspects of what we see online can be viewed with a clear sense of bemusement. Not everything we see online is accepted as read and aspired to. There are some truly bizarre fashion and body image trends, and standards of beauty that I'm sure most people know they shouldn't follow at all—the finger-trap test, for example. This became a viral sensation on Chinese social media as a test to check whether someone is classically considered to have beauty. You simply place the top of your index finger against the tip of your nose and chin, and if your lips touch your finger, congratulations, you're beautiful, apparently. If not, then we are all doomed.
How about the 'thighbrow'? The Kardashians, the Jenners, Amber Rose and others have become hugely famous for having these allegedly beautiful curvaceous bodies. The 'thighbrow' is having a line where softer skin folds at the top of your thigh. I'm not going to do this one today, by the way. [Laughter.] If this happens then, presumably, you aren't too thin and just have the right amount of curves in the right places, and I find that truly incredible.
Well, how about Barbie feet? The term coined by fashion website Who What Wear is where women, mostly in bikinis, post pictures of themselves standing on the balls of their feet and pointing their toes—and, again, I'm not going to try this—just like shoeless Barbies. Why? So, they can mimic the elongating and slimming effects of heels. Apparently, wearing flip-flops to the beach is out of fashion.
Roeddwn am gyflwyno'r ddadl i archwilio pa mor driw rydym ni i'n bywydau ein hunain yn y modd y gweithredwn ar-lein, ac a yw yn ein niweidio o gwbl. Nawr, wrth dyfu fyny yng Nghymoedd de Cymru—a chredwch neu beidio, roedd hynny cyn i'r rhyngrwyd ddechrau magu gwraidd—nid oeddwn yn wynebu'r mathau hyn o ddylanwadau ar-lein, ond yn sicr roeddent yno mewn cylchgronau. Ynghanol fy ugeiniau, rhoddais y gorau i brynu llawer o'r cylchgronau ar gyfer menywod am eu bod yn dweud wrthyf o hyd beth y dylwn a beth na ddylwn ei wisgo, sut y dylwn edrych a pha ddeiet y dylwn ei ddilyn, ac achosodd broblemau enfawr i mi gyda gorbryder. Ond wedyn, ni wnaeth hynny helpu go iawn, gan i mi roi'r gorau i brynu cylchgrawn, ond wedyn, yn amlwg, symudodd ein bywydau ar-lein. Felly, trosglwyddodd yr holl fathau hyn o ddeietau a delweddau ar-lein a dechrau fy nilyn at Instagram ac at y cyfryngau cymdeithasol.
Ac felly, roeddwn yn yr un sefyllfa â phan oeddwn yn tyfu fyny a dyna'r sefyllfa rwyf ynddi nawr, eich bod weithiau'n cwestiynu eich hunan-barch a'ch hyder yn eich corff oherwydd y pethau a welwch ar-lein. Ac os wyf fi'n teimlo hynny fel menyw 37 oed, beth y mae ein pobl ifanc sy'n tyfu fyny yn ei deimlo pan gânt eu taro'n gyson gan y delweddau hyn? Maent yn teimlo dan bwysau, yn bryderus, wedi'u hynysu. Efallai nad yw hynny i'w weld o gwbl ar eu hidlyddion Snapchat, wrth gwrs, ond dyna sut y maent yn teimlo go iawn oherwydd byddant yn dweud hyn wrthyf yn ddyddiol.
Nawr, rwy'n gwneud llawer o waith gyda phobl ag anhwylderau bwyta, a dywedodd James Downs, sy'n ymgyrchydd iechyd meddwl gwych a oedd wedi dioddef anhwylder bwyta ei hun, 'Mae'r rhain yn fwy na lluniau. Maent yn dweud wrthym fod edrych mewn ffordd arbennig yn gysylltiedig â llwyddiant, atyniad rhywiol, cyfoeth, harddwch a phoblogrwydd. Nid yw lluniau a negeseuon o'r fath yn hawdd eu diystyru. Cawn ein hannog i feddwl bod yn rhaid inni edrych fel hyn, ac os nad ydym, nid ydym yn ddigon da. Rwyf wedi dioddef o anhwylder bwyta am dros hanner fy oes, a rhan fawr o ddod i delerau â fy nghorff fel y mae oedd dysgu nad yw'r delweddau hyn o berffeithrwydd yn realistig'.
Gellir gweld rhai agweddau ar yr hyn a welwn ar-lein gyda theimlad clir o chwilfrydedd. Nid yw popeth a welwn ar-lein yn cael ei dderbyn fel y mae'n ymddangos nac yn rhywbeth i anelu ato. Ceir rhai tueddiadau ffasiwn a delwedd corff sy'n wirioneddol ryfedd, a safonau harddwch rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn gwybod na ddylent eu dilyn o gwbl—y prawf trap bys, er enghraifft. Daeth hwn i enwogrwydd eang ar gyfryngau cymdeithasol Tsieineaidd fel prawf i weld a oedd rhywun yn hardd yn yr ystyr glasurol. Yn syml rhaid i chi roi blaen eich mynegfys ar flaen eich trwyn a'ch gên, ac os yw eich gwefusau'n cyffwrdd â'ch bys, llongyfarchiadau, rydych yn hardd, mae'n debyg. Os na, wel gwae ni oll.
Beth am y 'thighbrow'? Mae'r Kardashians, y Jenners, Amber Rose ac eraill wedi dod yn enwog iawn am eu cyrff yr honnir eu bod yn hardd a siapus. Y 'thighbrow' yw bod gennych linell lle mae croen meddalach yn plygu ar ben uchaf eich clun. Nid wyf am wneud hwn heddiw, gyda llaw. [Chwerthin.] Os yw hynny'n digwydd, mae'n debyg nad ydych yn rhy denau a bydd gennych gorff sy'n lluniaidd yn y mannau cywir, ac rwy'n ystyried hynny'n wirioneddol anhygoel.
Wel, beth am draed Barbie? Y term a fathwyd gan wefan ffasiwn Who What Wear lle bydd menywod, mewn bicinis yn bennaf, yn postio lluniau ohonynt eu hunain yn sefyll ar beli eu traed a phwyntio bysedd eu traed—ac unwaith eto, nid wyf am roi cynnig ar hyn—yn union fel Barbie heb esgidiau. Pam? Wel, gallant ddynwared effeithiau hwyhau a theneuo sodlau. Mae'n debyg nad yw'n ffasiynol gwisgo fflip-fflops i'r traeth.
Daeth Suzy Davies i’r Gadair.
Suzy Davies took the Chair.
So, we can shake our heads and grin at some of this, but we know how easy it is to get taken into and get sucked up in what we should and shouldn't look like or what trend we should or shouldn't embrace. Now, come on, how many of us have felt a sense of satisfaction after getting a certain amount of likes or affirmations after posting a selfie or a new profile picture online? Let's be honest about it. Sometimes it's entirely harmless, but it can also be symptomatic of a damaging culture of unrealistic body aspiration, which is becoming harmful.
And it's not just damaging to women. If a man joins a gym, then it's no coincidence that the person will then be targeted with ads on Facebook or Instagram advertising every kind of workout imaginable, often promoting standards of beauty that are just as much a fantasy for many men as the perfect bikini body is to women. Men, particularly young men, are often under similar pressure to look a specific way. A man should have a full head of thick hair, despite the fact that the vast majority of men will experience some form of hair loss during their lifetime, with a large percentage losing their hair before the age of 40. This can have a profoundly destabilising mental effect on men but it is perfectly normal. Men should have perfect abs; a nice tan, but, like women, not too much; a sleeve tattoo, maybe; a beard; as little body hair as possible, or if there is going to be chest hair, trimmed and groomed, just in that specific way that social media allows it to be.
Muscles too—men's obsession with having muscles has become enormous thanks to the growth of social media and reality tv shows. There is a growing and worrying rise of steroid use, particularly in places like south Wales. In fact, one expert last year called the growing rise of steroid use amongst men in Wales a time-bomb for the Welsh NHS, with him projecting that in 20 years' time, maybe less, GPs will see an increase in the number of 40 to 50-year-old men with a history of using steroids with liver, thyroid and kidney problems or heart conditions.
For years, women and increasingly men have turned to cosmetic procedures, often dangerous, to alter parts of their bodies. Some have now become so routine and an accepted part of our culture that it's not even debated, questioned or an eyebrow raised if a woman pays thousands of pounds for this type of procedure. Now, I understand that it's mostly become normalised and, of course, the vast majority of operations are conducted safely. But let's ask why many people are having these operations in the first instance. Many celebrities have had said operations only to reverse them down the line when they realise that it is damaging for their bodies. The breadth of this problem, encouraged and amplified online, I believe, is difficult to ignore. It has become a pervasive part of our everyday lives, whether we sometimes realise it or not. and even if we do realise what's going on, does it stop us from being influenced by it?
In 2016, the Dove Global Beauty and Confidence campaign reported that body image and confidence was at a crucially bad stage. More women felt unconfident or disliked their bodies than ever before. It found in the UK that only 20 per cent had self-esteem in the way that they looked. In Austrailia, it was found that a shocking 89 per cent of women admitted to cancelling plans, engagements and even job interviews because of worries about how they looked. Now, this is not an abstract series of statistics. This has very real-world consequences. When people are bombarded by adverts, images, influencers, articles on a daily basis that try to tell them in an explicit or an implicit way that they aren't good enough and that their self-worth will improve if they alter, or work to alter, aspects of their appearance, then it will naturally take a toll on our mental health.
There's also an impact on how some people, specifically younger people and children, react to others. The Nuffield Trust has said that in February 2018, 55 per cent of girls had been bullied about their appearance and although there is an impact that crosses gender lines, it's clear that girls are affected more than boys, with an unprecedented toll on their mental health. Childline reported that 2,000 girls were given body image counselling sessions. That is, sadly, probably only a fraction of what is needed and is why in the past I have campaigned for well-being and confidence lessons in our schools to try and get to grips with some of these real-life problems.
But it isn't just about the way we look. Our online lives can be markedly different from our realities. Online influencers can encourage people of any age into following patterns or aspiring to things that are sometimes unrealistic. We know as politicians all too well how online influencers can distort. Let's be honest: how many of us have had conversations online with people believing in things or referencing online material that we know is wholly and completely false? I've talked about the rise of fake news here before, and what might be surprising is that most fake news, fake articles and false images are shared by older people. We have a growing crisis, fuelled online, of men joining right-wing groups and chat rooms, where anti-women, racist and violent rhetoric and false news are shared and encouraged. Words like 'cuck' are thrown around to refer to men who they believe do not live up to traditional standards of masculinity. Online influencers reacting against changing gender roles or the loss of traditional roles fuel what we now call 'toxic masculinity'. Online imagery and language and clickbait articles fuel generational battles, with terms such as 'snowflake' and 'gammon' being traded back and forth.
Constant images of a particular kind of ideal lifestyle cause families to fall into debt. We've all seen the Facebook posts of people lining up Christmas presents to show how much they've spent on little Johnny this Christmas and how some people feel pressurised when they see those pictures. Recently, a 14-year-old girl took her own life on Facebook Live, a new low in a worrying trend of how being online can impact us all.
There needs to be a conversation throughout society about the impact of social media on our lives. We should, of course, recognise the positive impacts, the sense of community we can sometimes have in having those political conversations and creating new alliances; we just wouldn't have had them before. But, also it has made us more fractured as a society, more lonely and more disenfranchised in many areas of our lives, especially in relation to mental health. So, how do we do this without preaching to others? Because, of course, we spend a lot of our time online, and I would say to us that we need to try to take ourselves offline more and to have more real interactions. Many of us attended the funeral of Steffan Lewis last week, and what I've said to myself ever since his passing is, 'Do you know what? We have to have those real live interactions. We have to spend more time with the people who we love so that we don't let those memories pass us by in the time that we do have, but allow ourselves to have those positive interactions with people that we will cherish forever, instead of immersing ourselves in these online conversations that will only take us into a very dark place, sometimes, into a negative place that, sometimes, we can't get out of.'
Do we need to introduce more regulation on the internet? That is the perennial question. Do we need to stop people from doctoring images? Do we need to regulate the Facebooks and the Googles of this world? I would say 'yes', because they have a social responsibility. And choice may come into it; we can choose not to go onto the social media platforms, but the adverts do follow us wherever we go. And that's the reality of the lives that we lead.
I want to finish with a poem that I found online, on Pinterest, and I'll try to spend less time online and do the things that I'm preaching today because I want to be true to myself in what I'm saying, but I think this poem is good to finish on.
'i don't want my body to be unblemished / unbroken and crater-free / i want it to be broken in places / to have scars and tiny stories / woven into its tapestry / marks that tell of the way it has stretched / and bent, and cracked open / to let the light of the world / all the way in.../ i don't want to look perfect / i want to look like i've lived.'
So, I think that's a message for us all, and if we can go back to our communities and have these types of discussions with our constituents and with our family members, whether it's online or not, then I hope we will create a more positive and better community online here in Wales.
Felly, gallwn ysgwyd ein pennau a gwenu ar rywfaint o hyn, ond gwyddom pa mor hawdd yw hi i gael ein tynnu i mewn i hyn a chael ein sugno i mewn i sut y dylem, a sut na ddylem edrych neu ba chwiw y dylem neu na ddylem ei dilyn. Nawr, dewch, faint ohonom sydd wedi teimlo boddhad ar ôl cael nifer penodol o 'likes' neu gadarnhad ar ôl postio hun-lun neu lun proffil newydd ar-lein? Gadewch inni fod yn onest. Weithiau mae'n hollol ddiniwed, ond gall hefyd fod yn arwydd o ddiwylliant niweidiol o ddyhead corfforol afrealistig, sy'n dod yn niweidiol.
Ac nid yn unig ei fod yn niweidiol i fenywod. Os yw dyn yn ymuno â champfa, nid yw'n gyd-ddigwyddiad ei fod yn cael ei dargedu gan hysbysebion ar Facebook neu Instagram yn hysbysebu pob math o ymarfer corff y gellir ei ddychmygu, gan hyrwyddo safonau o harddwch yn aml sy'n llawn cymaint o ffantasi i lawer o ddynion ag y mae'r corff bicini perffaith i fenywod. Mae dynion, dynion ifanc yn enwedig, yn aml o dan bwysau tebyg i edrych mewn ffordd benodol. Dylai dyn gael pen llawn o wallt trwchus, er gwaethaf y ffaith y bydd y mwyafrif helaeth o ddynion yn profi rhyw fath o golli gwallt yn ystod eu hoes, gyda chanran fawr yn colli eu gwallt cyn eu bod yn 40 oed. Gall hyn gael effaith ddifrifol ar ddynion sy'n eu hansefydlogi'n feddyliol, ond mae'n gwbl normal. Dylai dynion gael abs perffaith; lliw haul braf, ond fel menywod, dim gormod; tatŵ ar y fraich, efallai; barf; cyn lleied o flew ar y corff â phosibl, neu os oes blew ar y frest, ei docio a'i gribo, yn y ffordd benodol honno y mae'r cyfryngau cymdeithasol yn ei ganiatáu.
Cyhyrau hefyd—mae obsesiwn dynion gyda chael cyhyrau wedi tyfu'n enfawr diolch i dwf cyfryngau cymdeithasol a sioeau teledu realaeth. Ceir cynnydd sy'n peri pryder yn y defnydd o steroidau, yn enwedig mewn lleoedd fel de Cymru. Yn wir, y llynedd galwodd un arbenigwr y cynnydd cynyddol yn y defnydd o steroidau ymysg dynion yng Nghymru yn fom amser i'r GIG yng Nghymru, a barnai ymhen 20 mlynedd, efallai llai, y byddai meddygon teulu'n gweld cynnydd yn nifer y dynion 40 i 50 oed â hanes o ddefnyddio steroidau gyda phroblemau gyda'r iau, y thyroid a'r arennau neu gyflyrau'r galon.
Ers blynyddoedd, mae menywod a mwyfwy o ddynion wedi troi at driniaethau cosmetig, sy'n aml yn beryglus, i newid rhannau o'u cyrff. Mae rhai wedi dod mor arferol bellach ac yn rhan dderbyniol o'n diwylliant fel nad yw'n cael ei drafod hyd yn oed, na'i gwestiynu nac yn peri inni godi ael os yw menyw'n talu miloedd o bunnoedd am driniaeth o'r fath. Nawr, rwy'n deall ei fod wedi'i normaleiddio, ac wrth gwrs, caiff y mwyafrif helaeth o'r llawdriniaethau eu gwneud mewn modd diogel. Ond gadewch i ni ofyn pam y mae llawer o bobl yn cael y llawdriniaethau hyn yn y lle cyntaf. Mae llawer o enwogion wedi cael llawdriniaethau o'r fath ac yna'n eu gwrthdroi yn nes ymlaen pan fyddant yn sylweddoli eu bod yn niweidio'u cyrff. Credaf fod ehangder y broblem hon, wedi'i hannog a'i chwyddo ar-lein yn anodd ei anwybyddu. Mae wedi dod yn rhan dreiddiol o'n bywydau bob dydd, pa un a ydym yn sylweddoli hynny ai peidio weithiau, a hyd yn oed os ydym yn sylweddoli beth sy'n digwydd, a yw hynny yn ein hatal rhag cael ein dylanwadu ganddo?
Yn 2016, adroddodd y Dove Global Beauty and Confidence Campaign ei bod hi'n adeg eithafol o ddrwg o ran delwedd corff a hyder. Teimlai mwy o fenywod nag erioed o'r blaen yn ddihyder neu nad oeddent yn hoffi eu cyrff. Canfu yn y DU nad oedd ond 20 y cant â hyder yn y ffordd roeddent yn edrych. Yn Awstralia, canfuwyd bod y ffigur syfrdanol o 89 y cant o fenywod wedi cyfaddef eu bod wedi canslo cynlluniau, trefniadau a hyd yn oed cyfweliadau ar gyfer swyddi oherwydd pryderon ynglŷn â sut roeddent yn edrych. Nawr, nid cyfres haniaethol o ystadegau yw hon. Mae iddi ganlyniadau mewn bywyd go iawn. Pan fydd pobl yn cael eu boddi gan hysbysebion, delweddau, dylanwadwyr, erthyglau dyddiol sy'n ceisio dweud wrthynt mewn ffordd amlwg neu lai amlwg nad ydynt yn ddigon da ac y bydd eu hyder yn gwella os byddant yn newid, neu'n gweithio i newid agweddau ar eu hymddangosiad, yna bydd hynny, yn naturiol, yn gadael ei ôl ar ein hiechyd meddwl.
Ceir effaith hefyd ar sut y mae rhai pobl, yn enwedig pobl iau a phlant, yn ymateb i eraill. Mae Ymddiriedolaeth Nuffield wedi dweud bod 55 y cant o ferched ym mis Chwefror 2018 wedi cael eu bwlio ynglŷn â'u hymddangosiad, ac er bod yr effaith yn croesi'r llinellau rhwng y rhywiau, mae'n amlwg fod merched yn cael eu heffeithio'n fwy na bechgyn, gan niweidio eu hiechyd meddwl mewn modd digynsail. Adroddodd Childline fod 2,000 o ferched wedi cael sesiynau cwnsela ar ddelwedd y corff. Dyna ran fach iawn mae'n debyg o'r hyn sydd ei angen, yn anffodus, a dyna pam yr ymgyrchais yn y gorffennol dros gael gwersi llesiant a hyder yn ein hysgolion er mwyn ceisio mynd i'r afael â rhai o'r problemau hyn mewn bywyd go iawn.
Ond mae'n ymwneud â mwy na'r ffordd rydym yn edrych. Gall ein bywydau ar-lein fod yn wahanol iawn i realaeth ein bywydau. Gall dylanwadwyr ar-lein annog pobl o unrhyw oedran i ddilyn patrymau neu ymgyrraedd at bethau sydd weithiau'n afrealistig. Gwyddom yn rhy dda fel gwleidyddion sut y gall dylanwadwyr ar-lein ystumio'r gwir. Gadewch inni fod yn onest: faint ohonom sydd wedi cael sgyrsiau ar-lein gyda phobl sy'n credu mewn pethau neu sy'n cyfeirio at ddeunydd ar-lein y gwyddom ei fod yn gwbl ffug? Rwyf wedi siarad am y cynnydd mewn newyddion ffug yma cyn hyn, a'r hyn a allai fod yn syndod yw bod y rhan fwyaf o newyddion ffug, erthyglau ffug a lluniau ffug yn cael eu rhannu gan bobl hŷn. Mae gennym argyfwng cynyddol, sy'n cael ei fwydo ar-lein, o ddynion yn ymuno â grwpiau ac ystafelloedd sgwrsio adain dde, lle caiff rhethreg a newyddion ffug gwrth-fenywod, hiliol a threisgar eu rhannu a'u hannog. Caiff geiriau fel 'cuck' eu taflu o gwmpas i gyfeirio at ddynion sy'n credu nad ydynt yn cyrraedd safonau traddodiadol o wrywdod. Mae dylanwadwyr ar-lein sy'n ymateb yn erbyn rolau rhywedd newidiol neu golli rolau traddodiadol yn bwydo'r hyn a alwn bellach yn 'wrywdod tocsig'. Mae delweddau ac iaith ac erthyglau sy'n eich denu i glicio arnynt ar-lein yn bwydo brwydrau rhwng cenedlaethau, gyda thermau fel 'snowflake' a 'gammon' yn cael eu taflu yn ôl ac ymlaen.
Mae delweddau cyson o fath arbennig o ffordd o fyw ddelfrydol yn peri i deuluoedd fynd i ddyled. Mae pawb ohonom wedi gweld y delweddau ar Facebook o bobl yn rhoi anrhegion Nadolig mewn rhes i ddangos faint y maent wedi'i wario ar Joni bach y Nadolig hwn a sut y mae rhai pobl yn teimlo o dan bwysau pan fyddant yn gweld y lluniau hynny. Yn ddiweddar, cyflawnodd merch 14 oed hunanladdiad ar Facebook Live, a oedd yn enghraifft fwy trist na'r un o'r ffordd y gall bod ar-lein effeithio arnom i gyd.
Mae angen sgwrs yn y gymdeithas drwyddi draw ynglŷn ag effaith cyfryngau cymdeithasol ar ein bywydau. Wrth gwrs, dylem gydnabod yr effeithiau cadarnhaol, yr ymdeimlad o gymuned a gawn weithiau wrth gael sgyrsiau gwleidyddol a chreu cynghreiriau newydd; ni fyddem wedi gallu eu cael o'r blaen. Ond hefyd, mae wedi ein gwneud yn fwy toredig fel cymdeithas, yn fwy unig ac wedi'n difreinio i raddau mwy mewn sawl rhan o'n bywydau, yn enwedig mewn perthynas ag iechyd meddwl. Felly, sut y gallwn wneud hyn heb fynd i bregethu wrth eraill? Oherwydd, wrth gwrs, rydym yn treulio llawer o'n hamser ar-lein, a buaswn yn dweud bod angen inni geisio mynd all-lein yn amlach a rhyngweithio yn fwy real. Aeth llawer ohonom i angladd Steffan Lewis yr wythnos diwethaf, a'r hyn rwyf wedi'i ddweud wrthyf fy hun ers iddo farw yw, 'Wyddoch chi beth? Rhaid inni gael y rhyngweithio byw go iawn hwnnw. Rhaid inni dreulio mwy o amser gyda'r bobl sy'n ein caru fel nad ydym yn gadael i'r atgofion basio heibio yn yr amser sydd gennym, ond caniatáu i ni ein hunain ryngweithio'n gadarnhaol â phobl i ni gael trysori'r profiadau am byth, yn hytrach na boddi mewn sgyrsiau ar-lein a fydd yn mynd â ni i le tywyll iawn weithiau, i le negyddol na allwn ddod allan ohono.'
A oes angen inni reoleiddio mwy ar y rhyngrwyd? Dyna'r cwestiwn oesol. A oes angen inni atal pobl rhag doctora delweddau? A oes angen inni reoleiddio Facebooks a Googles y byd hwn? Buaswn yn dweud 'oes', oherwydd bod ganddynt gyfrifoldeb cymdeithasol. A gall dewis ddod i mewn i'r peth; gallwn ddewis peidio â mynd ar y cyfryngau cymdeithasol, ond mae'r hysbysebion yn ein dilyn i ble bynnag yr awn. A dyna realiti'r bywydau rydym yn eu byw.
Rwyf am orffen â cherdd y deuthum ar ei thraws ar-lein, ar Pinterest, a cheisiaf dreulio llai o amser ar-lein a gwneud y pethau rwy'n eu pregethu heddiw oherwydd fy mod eisiau bod yn driw i mi fy hun yn yr hyn rwy'n ei ddweud, ond credaf fod y gerdd hon yn un dda i orffen arni.
'Nid wyf am i fy nghorff fod yn ddifrycheuyn / yn ddi-dor a difefl / rwyf am iddo fod wedi torri mewn mannau / i fod â chreithiau a straeon bach / wedi'u gweu i'w dapestri / marciau sy'n dweud sut y mae wedi ymestyn / a phlygu a chracio ar agor / i adael goleuni'r byd / yr holl ffordd i mewn... / Nid wyf am edrych yn berffaith / hoffwn edrych fel pe bawn i wedi byw.'
Felly, credaf fod honno'n neges i bawb ohonom, ac os gallwn fynd yn ôl i'n cymunedau a chael y mathau hyn o drafodaethau gyda'n hetholwyr a gydag aelodau o'n teuluoedd, boed ar-lein ai peidio, yna rwy'n gobeithio y byddwn yn creu cymuned ar-lein sy'n well ac yn fwy cadarnhaol yma yng Nghymru.
Can I start by thanking my friend Bethan Sayed for tabling this very short debate and allowing me to follow on from that great opening speech? I haven't got a poem, but I do welcome the opportunity to share my thoughts. All the issues that Bethan talked about are actually costing lives. They're causing heartbreak and anguish for people with eating disorders and other mental health illnesses and to their families as well. And, ultimately, it is costing the NHS more due to the increased spend when someone hits crisis point.
We do, you're quite right, take social media home with us—more so than ever before. And I think that as politicians we know that too often with trolls, but it's not just trolls that are out there. Some may not mean it, but there are images out there, there are adverts out there that portray maybe the wrong things in life. But you are right, because yes, we have Snapchat and we put a filter on our Snapchat, selfies or our Instagram post, but does that make it right? I don't think it does, and that's the question we should all ask ourselves. So, thank you, Bethan, for bringing this forward today because we all in this Chamber need to be working harder on this issue.
But I think it's also worth taking a moment of reflection about the other content available online and a reflection about the suicide of the 14-year-old girl just not long ago. And I send my thoughts, along with the thoughts of the Members in the Chamber, to the family and other families in a similar position. Now, that highlighted to me that there are children out there, there are young people out there, who are able to access online very easily messages to promote suicide and poor health. That is simply unacceptable and I do think we do need to look at regulating various social media platforms.
I'll just finish on a final point, coming back to eating disorders, and I welcome an opportunity to meet with campaigner Hope Virgo in the coming months, who is a very good campaigner on these issues. I do welcome that opportunity, and I know I'll be meeting her with Bethan as well. So, one final pledge to Members within the Chamber and across parties, please support and have a look at Hope's Dump the Scales campaign. She also had similar eating disorder problems during her life and she focuses on tackling the stigma behind them and mental health in general. So, da iawn, Bethan, and I look forward to working with you and challenge the Government on this issue.
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i fy ffrind Bethan Sayed am gyflwyno'r ddadl fer hon a chaniatáu imi ddilyn yr araith agoriadol wych honno? Nid oes gennyf gerdd, ond rwy'n croesawu'r cyfle i rannu fy meddyliau. Mae'r holl faterion y soniodd Bethan amdanynt yn costio bywydau mewn gwirionedd. Maent yn achosi torcalon a gofid i bobl ag anhwylderau bwyta a mathau eraill o salwch iechyd meddwl a'u teuluoedd yn ogystal. Ac yn y pen draw, mae'n costio mwy i'r GIG oherwydd y cynnydd yn y gwariant pan fydd rhywun yn cyrraedd pwynt o argyfwng.
Rydych yn llygad eich lle, rydym yn mynd â'r cyfryngau cymdeithasol adref gyda ni—yn fwy felly nag erioed o'r blaen. A chredaf ein bod fel gwleidyddion yn gwybod hynny'n rhy aml gyda throliau, ond nid troliau'n unig sydd allan yno. Efallai na fydd rhai ohonynt yn ei feddwl, ond ceir delweddau allan yno, ceir hysbysebion sy'n portreadu'r pethau anghywir mewn bywyd o bosibl. Ond rydych yn iawn, oherwydd oes, mae gennym Snapchat ac rydym yn rhoi hidlydd ar ein Snapchat, ein hun-luniau neu ein post Instagram, ond a yw hynny'n ei wneud yn iawn? Nid wyf yn meddwl ei fod, a dyna'r cwestiwn y dylai pawb ohonom ei ofyn i ni ein hunain. Felly, diolch, Bethan, am ddod â hyn gerbron heddiw oherwydd mae angen i bawb ohonom yn y Siambr fod yn gweithio'n galetach ar y mater hwn.
Ond rwy'n credu ei bod hi'n werth myfyrio am eiliad am y cynnwys arall sydd ar gael ar-lein ac ystyried hunanladdiad y ferch 14 mlwydd oed heb fod yn hir yn ôl. Ac rwy'n meddwl am ei theulu a theuluoedd arall mewn sefyllfa debyg, fel y mae'r Aelodau eraill yn y Siambr hyn yn ei wneud. Nawr, roedd hynny'n dangos i mi fod yna blant allan yno, mae yna bobl ifanc allan yno, sy'n gallu cael gafael yn hawdd iawn ar negeseuon ar-lein sy'n hyrwyddo hunanladdiad ac iechyd gwael. Mae hynny'n gwbl annerbyniol, a chredaf fod angen inni edrych ar reoleiddio gwahanol lwyfannau cyfryngau cymdeithasol.
Rwyf am orffen ar un pwynt olaf, a dod yn ôl at anhwylderau bwyta, ac rwy'n croesawu cyfle i gyfarfod yn y misoedd nesaf â'r ymgyrchydd Hope Virgo sy'n ymgyrchydd da iawn ar y materion hyn. Rwy'n croesawu'r cyfle hwnnw, a gwn y byddaf yn cyfarfod â hi gyda Bethan yn ogystal. Felly, un adduned olaf i'r Aelodau yn y Siambr ac ar draws y pleidiau, os gwelwch yn dda cefnogwch ac ewch i edrych ar ymgyrch Dump the Scales Hope. Roedd ganddi hithau hefyd broblemau anhwylder bwyta tebyg yn ystod ei bywyd ac mae'n canolbwyntio ar fynd i'r afael â'r stigma sy'n sail iddynt ac iechyd meddwl yn gyffredinol. Felly, da iawn, Bethan, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi ac at herio'r Llywodraeth ar y mater hwn.
I just wanted to thank Bethan for tabling this very important subject. In the Children, Young People and Education Committee's inquiry into the emotional and mental health of young people last year, social media was a constant theme that arose, and, as you've already highlighted, we are more connected than ever before. But actually, I think we are more isolated in many ways than ever before. Some of the stories that we've heard—and you've both alluded to, I think, Molly Russell, who died by suicide as a result of social media images—highlight just how bad things can get, and I hope that the Welsh Government will be supporting measures at a UK level to regulate some of these companies. But I also think it's vital that we do what we can in Wales, through our new curriculum, to actually make children and young people more resilient, but also to seize the opportunities that social media provide to help young people to talk to each other in positive and constructive ways. I think that we can turn this around and I hope that we've got the political will to do that. So, thank you, Bethan.
Roeddwn eisiau diolch i Bethan am gyflwyno'r pwnc pwysig hwn. Yn ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i iechyd emosiynol a meddyliol pobl ifanc y llynedd, roedd y cyfryngau cymdeithasol yn thema gyson a godai ei phen, ac fel rydych chi eisoes wedi amlygu, rydym wedi ein cysylltu fwy nag erioed o'r blaen. Ond mewn gwirionedd, credaf ein bod yn fwy ynysig mewn llawer o ffyrdd nag erioed o'r blaen. Mae rhai o'r storïau a glywsom—ac fe gyfeiriodd y ddau ohonoch, rwy'n credu, at Molly Russell a fu farw drwy hunanladdiad o ganlyniad i ddelweddau ar y cyfryngau cymdeithasol—yn tynnu sylw at ba mor ddrwg y gall pethau fynd, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi mesurau ar lefel y DU i reoleiddio rhai o'r cwmnïau hyn. Ond credaf hefyd ei bod hi'n hanfodol ein bod yn gwneud yr hyn a allwn yng Nghymru, drwy ein cwricwlwm newydd, i wneud plant a phobl ifanc yn fwy gwydn, ond hefyd i fanteisio ar y cyfleoedd y mae'r cyfryngau cymdeithasol yn eu darparu i helpu pobl ifanc i siarad â'i gilydd mewn ffyrdd cadarnhaol ac adeiladol. Credaf y gallwn newid y sefyllfa hon ac rwy'n gobeithio bod gennym ewyllys wleidyddol i wneud hynny. Felly, diolch i chi, Bethan.
Diolch yn fawr, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.
Thank you, and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd to reply to the debate—Rebecca Evans.
Thank you very much, and I'd like to start by thanking Bethan Sayed for bringing forward this short debate on such an important topic today and for doing so in such an engaging and interesting way, but also doing real justice to the seriousness of the issue. I think that that was also very much in the contributions of Jack and Lynne as well.
The internet is an incredible tool. In a matter of moments, we can be searching for the weird and wonderful as well as the mundane. We can be shopping online, watching the latest box sets, playing Minecraft with someone on a different continent, or comparing your thoughts on the latest country music albums—which is how I spend my spare time—but also keeping up to date on the latest news and talking to family and friends as well. So much of modern life is accessed through the internet. It's hard to remember sometimes how we managed before, and it is really quite something to think of children and young people today—the fact that they have not known a world without the internet. For them in particular, digital skills will be so important in terms of their resilience in life but also in terms of how they progress in education and in work.
In many ways, it's young people who are leading the way, and I know from experience that young people are the ones who are best placed to tell us about the latest app or the latest social media platform and how to best use it. But, of course, amongst all of these benefits, there is a real cost, and we've heard about the darker side to the internet. Cyber bullying, grooming and stalking are all issues that have become too familiar. We have to protect children and young people and, indeed, as we've heard, adults, from the dangers of the internet. However, simply excluding people from a world online is neither appropriate nor desirable. We must instead equip people with the knowledge and the skills that they need to be able to think critically and navigate the digital world in a safe, responsible and respectful way. Last year, the Welsh Government published the national online safety action plan. Officially launched by my colleague Kirsty Williams at Porthcawl Comprehensive School on 14 November, the plan provides a focus for our online safety work. Building on our existing programme, it provides a strategic vision for the work that we will do to enhance online safety in Wales to ensure that we do keep children and young people safe. And this is supported by the online safety zone, hosted on Hwb, which is a dedicated area to support teachers, families and learners in this critical area.
But, of course, online safety isn't the only issue, as we've heard—body image and body shaming, distorted perceptions caused by filters and Photoshopping are all causing very real problems for people today. Every day we're faced with messages that tell us that we just aren't good enough. We see so many images of people who are apparently perfect and we don't actually see the many layers of filters or the numerous deleted images that have gone before. There is a growing body of evidence that shows the harm that this is causing, particularly to young people. So, over the last few months, we've published educational resources, examining body image and self-worth in a digital world. The aim is to encourage discussion about the effect of the internet on body image and on self-esteem. We hope to show children and young people how they can instead develop a positive sense of themselves in the world and by taking control and by developing resilience.
There are other aspects to online life that can also be harmful. We may have thousands of followers on Twitter or Instagram but very few real friends. Through social media, we're more connected than we've ever been before and this can bring positive benefits—people can search out support groups, find local tradespeople and local activities to do. However, there is a downside to this connectivity, which Lynne Neagle has spoken about, because living our lives online can lead to real loneliness and social isolation, and that can have a detrimental impact on our mental and our physical well-being.
We know that good health is not simply a result of good healthcare, and that economic, environmental and social issues all have a significant part to play in our long-term health and well-being. So, we have published resources on mental health and the internet. These seek to stimulate conversations in the classroom about the positive and negative impacts of the internet, and we've worked with Childnet to develop, Trust me Cymru. The resource was developed to help primary and secondary teachers to educate children to critically evaluate information that they find online, including content that might seek to deliberately influence their opinions.
Diolch yn fawr, a hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Bethan Sayed am gyflwyno'r ddadl fer hon ar bwnc mor bwysig heddiw ac am wneud hynny mewn ffordd mor ysgogol a diddorol, ond hefyd gan wneud cyfiawnder gwirioneddol â difrifoldeb y mater. Credaf fod hynny i'w deimlo hefyd yng nghyfraniadau Jack a Lynne yn ogystal.
Mae'r rhyngrwyd yn arf rhyfeddol. Mewn mater o eiliadau, gallwn fod yn chwilio am y rhyfedd a'r rhyfeddol yn ogystal â'r cyffredin. Gallwn fod yn siopa ar-lein, yn gwylio'r cyfresi bocs diweddaraf, yn chwarae Minecraft gyda rhywun ar gyfandir gwahanol, neu'n cymharu eich barn ar yr albwm canu gwlad diweddaraf—a dyna sut rwy'n treulio fy amser sbâr—ond gan gael y newyddion diweddaraf hefyd a siarad â theulu a ffrindiau yn ogystal. Ceir mynediad at lawer o'r bywyd modern drwy'r rhyngrwyd. Mae'n anodd cofio weithiau sut y byddem yn ymdopi o'r blaen, ac mae'n eithaf rhyfedd meddwl am blant a phobl ifanc heddiw—y ffaith nad ydynt wedi adnabod byd heb y rhyngrwyd. Iddynt hwy yn arbennig, bydd sgiliau digidol mor bwysig o ran eu gwytnwch mewn bywyd, ond hefyd o ran sut y maent yn camu ymlaen yn eu haddysg ac yn eu gwaith.
Mewn sawl ffordd, pobl ifanc sy'n arwain y ffordd, a gwn o brofiad mai pobl ifanc sydd yn y sefyllfa orau i ddweud wrthym am yr ap diweddaraf neu'r llwyfan cyfryngau cymdeithasol diweddaraf a sut i'w ddefnyddio yn y ffordd orau. Ond wrth gwrs, ymysg yr holl fanteision hyn, ceir cost wirioneddol, ac rydym wedi clywed am yr ochr dywyll i'r rhyngrwyd. Mae seiberfwlio, meithrin perthynas amhriodol ar-lein a stelcio oll yn faterion sydd wedi dod yn rhy gyfarwydd o lawer. Rhaid inni amddiffyn plant a phobl ifanc ac oedolion yn wir, fel y clywsom, rhag peryglon y rhyngrwyd. Fodd bynnag, nid yw gwahardd pobl o fyd ar-lein yn briodol nac yn ddymunol. Yn hytrach, rhaid i ni roi'r wybodaeth a'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i bobl allu meddwl yn feirniadol a llywio'u ffordd drwy'r byd digidol mewn modd diogel, cyfrifol a pharchus. Y llynedd, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y cynllun gweithredu cenedlaethol ar gyfer diogelwch ar-lein. Lansiwyd y cynllun yn swyddogol gan fy nghyd-Aelod Kirsty Williams yn Ysgol Gyfun Porthcawl ar 14 Tachwedd, ac mae'n darparu ffocws ar gyfer ein gwaith diogelwch ar-lein. Gan adeiladu ar ein rhaglen bresennol, mae'n darparu gweledigaeth strategol ar gyfer y gwaith a wnawn ar wella diogelwch ar-lein yng Nghymru er mwyn sicrhau ein bod yn cadw plant a phobl ifanc yn ddiogel. A chefnogir hyn gan y parth diogelwch ar-lein, ar Hwb, sef man pwrpasol ar gyfer cefnogi athrawon, teuluoedd a dysgwyr yn y maes hollbwysig hwn.
Ond wrth gwrs, nid diogelwch ar-lein yw'r unig fater sy'n codi, fel y clywsom—mae delwedd corff a chywilyddio corfforol, canfyddiadau wedi'u hystumio a achosir gan hidlyddion a Photoshop oll yn achosi problemau go iawn i bobl heddiw. Bob dydd wynebwn negeseuon sy'n dweud wrthym nad ydym yn ddigon da. Gwelwn gymaint o ddelweddau o bobl sydd i'w gweld yn berffaith, ac nid ydym yn gweld yr haenau o ffilteri neu'r delweddau niferus a ddilëwyd cyn hynny. Ceir corff cynyddol o dystiolaeth sy'n dangos y niwed y mae hyn yn ei achosi, yn enwedig i bobl ifanc. Felly, dros yr ychydig fisoedd diwethaf, rydym wedi cyhoeddi adnoddau addysgol yn edrych ar ddelwedd corff a hunan-barch yn y byd digidol. Y nod yw annog trafodaeth am effaith y rhyngrwyd ar ddelwedd corff a hunan-barch. Rydym yn gobeithio dangos i blant a phobl ifanc sut y gallant ddatblygu ymdeimlad cadarnhaol ohonynt eu hunain yn y byd yn lle hynny a thrwy gymryd rheolaeth a datblygu gwytnwch.
Ceir agweddau eraill hefyd ar fywyd ar-lein a all fod yn niweidiol. Efallai y bydd gennym filoedd o ddilynwyr ar Twitter neu Instagram ond ychydig iawn o ffrindiau go iawn. Drwy'r cyfryngau cymdeithasol, rydym yn fwy cysylltiedig nag y buom erioed o'r blaen a gall hyn greu manteision cadarnhaol—gall pobl chwilio am grwpiau cymorth, dod o hyd i fasnachwyr lleol a gweithgareddau lleol i'w gwneud. Fodd bynnag, mae ochr fwy negyddol i'r cysylltedd hwn, fel y soniodd Lynne Neagle, oherwydd gall byw ein bywydau ar-lein arwain at unigrwydd gwirioneddol ac arwahanrwydd cymdeithasol, a gall hynny gael effaith niweidiol ar ein lles meddyliol a chorfforol.
Gwyddom nad canlyniad gofal iechyd da yn unig yw iechyd da, a bod gan faterion economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol bob un ran arwyddocaol i'w chwarae yn ein hiechyd a'n lles hirdymor. Felly, rydym wedi cyhoeddi adnoddau ar iechyd meddwl a'r rhyngrwyd. Mae'r rhain yn ceisio ysgogi sgyrsiau yn yr ystafell ddosbarth am effeithiau cadarnhaol a negyddol y rhyngrwyd, ac rydym wedi cydweithio â Childnet i ddatblygu Ymddiried ynof fi Cymru. Datblygwyd yr adnodd i helpu athrawon cynradd ac uwchradd i addysgu plant i werthuso'n feirniadol y wybodaeth y dônt o hyd iddi ar-lein, gan gynnwys deunydd a allai geisio dylanwadu'n fwriadol ar eu barn.
Will you give way? It's a bit delayed, but you mentioned the research on body image in a digital age, and I was wondering if that could be shared with Assembly Members. I'm not sure who conducted that, but I'd be certainly interested to share that with the cross-party group on eating disorders so that we can feed into how we can take part in that in future.
A wnewch chi ildio? Mae ychydig ar ei hôl hi ond fe sonioch chi am yr ymchwil ar ddelwedd corff mewn oes ddigidol, ac roeddwn yn meddwl tybed a ellid rhannu hwnnw ag Aelodau'r Cynulliad. Nid wyf yn siŵr pwy a wnaeth hwnnw, ond yn sicr buaswn yn falch o'i rannu gyda'r grŵp trawsbleidiol ar anhwylderau bwyta fel y gallwn weld sut y gallwn gymryd rhan yn hynny yn y dyfodol.
Yes, certainly, I'd be happy to write to you with some more information on the research to which I was referring.
So, the resources that I was referring to are adding to what is a growing resource on the online safety zone, and schools across Wales are encouraged to use those materials. And next week, of course, on 5 February, we will join in the global celebration in recognising Safer Internet Day, as an official supporter. This year's theme is very important: 'together for a better internet'.
However, our work isn't limited to resources specifically about the online world. For young people, the online world and their offline world are often woven so intrinsically together that they can feel like they're one and the same. We need to help young people excel in all aspects of life so that they grow into adults who are healthy, confident individuals. Education should encourage and support young people to respect themselves and others to value diversity and give them the ability to build healthy, respectful relationships. The new curriculum that the Welsh Government is developing puts those principles at the heart of learning. We do need to remember, however, that the online world can bring many benefits and that some people are missing out on them. Tackling digital exclusion is vital if we are to create an equal society, where everybody has the same opportunity to access online public services, and where everybody has the same chance to find work, to learn and to save money by purchasing cheaper goods and services online. So, in one way or another, the internet is here to stay. It can impact on almost every aspect of our everyday lives, so we have to do all that we can to make sure it is a safe, respectful place for everyone.
Yn sicr, buaswn yn hapus i ysgrifennu atoch gyda mwy o wybodaeth am yr ymchwil y cyfeiriais ato.
Felly, mae'r adnoddau roeddwn yn sôn amdanynt yn ychwanegu at adnoddau cynyddol ar y parth diogelwch ar-lein, ac anogir ysgolion ledled Cymru i ddefnyddio'r deunyddiau hynny. A'r wythnos nesaf, wrth gwrs, ar 5 Chwefror, byddwn yn ymuno yn y dathliad byd-eang i gydnabod Diwrnod Defnyddio'r Rhyngrwyd yn Fwy Diogel, fel cefnogwyr swyddogol. Mae'r thema eleni yn bwysig iawn: 'gwella'r we gyda'n gilydd'.
Fodd bynnag, nid yw ein gwaith yn gyfyngedig i adnoddau am y byd ar-lein yn benodol. I bobl ifanc, mae'r byd ar-lein a'u byd all-lein yn aml yn plethu mor dynn yn ei gilydd fel y gallant deimlo fel pe baent yn un peth. Mae angen inni helpu pobl ifanc i ragori ym mhob agwedd ar fywyd fel eu bod yn tyfu'n oedolion sy'n unigolion iach a hyderus. Dylai addysg annog a chynorthwyo pobl ifanc i barchu eu hunain ac eraill, i werthfawrogi amrywiaeth a rhoi gallu iddynt feithrin perthnasoedd iach a llawn parch. Mae'r cwricwlwm newydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddatblygu yn rhoi'r egwyddorion hynny wrth wraidd dysgu. Mae angen inni gofio, fodd bynnag, y gall y byd ar-lein ddwyn llawer o fanteision yn ei sgil ac nad yw rhai pobl yn cael y cyfleoedd hynny. Mae mynd i'r afael ag allgáu digidol yn hanfodol os ydym am greu cymdeithas gyfartal, lle mae gan bawb yr un cyfle i gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ar-lein, a lle mae gan bawb yr un cyfle i ddod o hyd i waith, i ddysgu ac i arbed arian drwy brynu gwasanaethau a nwyddau rhatach ar-lein. Felly, mewn un ffordd neu'r llall, mae'r rhyngrwyd yma i aros. Gall effeithio ar bron bob agwedd ar ein bywydau bob dydd, felly rhaid inni wneud popeth a allwn i wneud yn siŵr ei fod yn lle diogel sy'n parchu pawb.
Diolch yn fawr, a daw hynny â thrafodoion heddiw i ben. Diolch.
Thank you very much, and that brings today's proceedings to a close. Thank you.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:10.
The meeting ended at 19:10.