Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
16/01/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The first item this afternoon is questions to the Minister for Economy and Transport, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i hybu economi trefi gwledig? OAQ53189
1. What plans does the Welsh Government have to boost the economy of rural towns? OAQ53189
Diolch. Improving the availability and quality of work in all parts of Wales is essential to our aim of tackling regional inequalities, and through the economic action plan we are taking action to empower people with the skills required to get the best jobs that they can and to empower each of the regions in Wales, including rural communities in those regions.
Diolch. Mae gwella argaeledd ac ansawdd gwaith ym mhob rhan o Gymru yn hanfodol i'n nod o fynd i'r afael ag anghydraddoldebau rhanbarthol, a thrwy'r cynllun gweithredu economaidd, rydym yn gweithredu i rymuso pobl â'r sgiliau sydd eu hangen i gael y swyddi gorau y gallant eu cael ac i rymuso pob un o'r rhanbarthau yng Nghymru, gan gynnwys cymunedau gwledig yn y rhanbarthau hynny.
We've seen, of course, an increase in the number of retailers who have gone into administration. I think it's up 6 per cent since 2017, and, of course, we're hearing that it's been quite a tough Christmas for businesses on the high street. Now, we need a major transformation in retail and in the way the high street operates and presents itself, particularly more challenging, I'd imagine, in rural towns than many other places. People won't stop buying; I suppose it's the way that they spend their money that's changing. But how is the Government helping those retailers, particularly in rural areas, to respond to those changes and challenges, and what are you doing to support them in that transition so that we can retain, at least, or even increase the footfall, and that we can maybe provide the enhanced shopping experience that some people are looking for?
Rydym wedi gweld cynnydd, wrth gwrs, yn nifer y manwerthwyr sydd wedi mynd i ddwylo’r gweinyddwyr. Rwy'n credu ei fod 6 y cant yn uwch ers 2017, ac wrth gwrs, rydym yn clywed ei bod wedi bod yn Nadolig eithaf anodd i fusnesau ar y stryd fawr. Nawr, mae angen trawsnewidiad mawr mewn manwerthu ac yn y modd y mae'r stryd fawr yn gweithredu ac yn cyflwyno’i hun, rhywbeth sy’n llawer mwy heriol, buaswn yn dychmygu, mewn trefi gwledig na llawer o leoedd eraill. Ni fydd pobl yn rhoi'r gorau i brynu; mae'n debyg mai'r ffordd y maent yn gwario eu harian sy’n newid. Ond sut y mae'r Llywodraeth yn helpu'r manwerthwyr hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, i ymateb i'r newidiadau a'r heriau hynny, a beth rydych chi'n ei wneud i'w cefnogi drwy’r trawsnewidiad hwnnw, fel y gallwn gadw nifer yr ymwelwyr, fan lleiaf, neu hyd yn oed gynyddu'r nifer honno, ac y gallwn ddarparu'r profiad siopa gwell y mae rhai pobl yn chwilio amdano?
Well, I think the Member raises a very timely question, given that we've just been through the busiest time of the year for the high street. And what is very apparent is that consumer behaviour continues to change, and many experts believe that we're only half the way thorough the, if you like, revolution that the high street is facing. Against that backdrop, the Welsh Government is able to assist, and is assisting in a number of ways, through rates relief, through the creation of business improvement districts. And I believe we are doubling the number of BIDs, with support offered from the Welsh Government for the creation of many more such interventions. But I think what is also important to note is that the retail sector has now been designated priority status by the Welsh Government, and, as my colleague the Deputy Minister takes forward work on the foundational economy, we'll be looking to test various interventions to support important components of the foundational economy, of course including the retail sector.
What's vitally important is that we also place a renewed focus on quality of place as an attractor for consumers to go into town centres and into the high street. What we've seen in many parts of Wales, parts of the UK and the world, where there are vibrant high streets still, is that those high streets are not just based on the retail sector, on the experience of purchasing goods, but on a wider experience—on the experience of interacting with people, on services that are provided often alongside retail services. And, so, in terms of the regional plans and the place-based economic development programme that we're now taking forward, I believe that the retail sector in Wales has much to look forward to. However, that optimism that I have is set against a universal backdrop of continued consumer behavioural change.
Wel, credaf fod yr Aelod yn codi cwestiwn amserol iawn, o gofio ein bod ni wedi bod drwy'r amser prysuraf o'r flwyddyn i’r stryd fawr. A’r hyn sy'n amlwg iawn yw bod ymddygiad defnyddwyr yn parhau i newid, ac mae llawer o arbenigwyr yn credu nad ydym ond hanner ffordd drwy’r chwyldro, os mynnwch, y mae'r stryd fawr yn ei wynebu. Yn erbyn y cefndir hwnnw, gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo, ac mae eisoes yn gwneud hynny mewn nifer o ffyrdd, drwy ryddhad ardrethi, drwy greu ardaloedd gwella busnes. Ac rwy'n credu ein bod yn dyblu nifer yr ardaloedd gwella busnes, gyda chymorth yn cael ei gynnig gan Lywodraeth Cymru ar gyfer creu llawer mwy o ymyriadau o'r fath. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig nodi bod Llywodraeth Cymru wedi pennu statws blaenoriaethol ar gyfer y sector manwerthu bellach, ac wrth i fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog, ddatblygu gwaith ar yr economi sylfaenol, byddwn yn profi gwahanol ymyriadau i gefnogi elfennau pwysig o’r economi sylfaenol, gan gynnwys y sector manwerthu wrth gwrs.
Yr hyn sy'n hollbwysig yw ein bod hefyd yn rhoi ffocws newydd ar ansawdd lle fel elfen sy’n denu defnyddwyr i ganol trefi ac i'r stryd fawr. Yr hyn a welsom mewn sawl rhan o Gymru, rhannau o'r DU a'r byd, lle y ceir strydoedd mawr sy’n dal i fod yn hyfyw, yw nad yw'r strydoedd mawr hynny’n seiliedig ar y sector manwerthu yn unig, ar y profiad o brynu nwyddau, ond yn hytrach ar brofiad ehangach—ar y profiad o ryngweithio â phobl, ar wasanaethau a ddarperir yn aml ochr yn ochr â gwasanaethau manwerthu. Ac felly, o ran y cynlluniau rhanbarthol, a'r rhaglen datblygu economaidd sy’n seiliedig ar le yr ydym yn bwrw ymlaen â hi yn awr, credaf fod gan y sector manwerthu yng Nghymru lawer i edrych ymlaen ato. Fodd bynnag, mae'r optimistiaeth honno sydd gennyf wedi'i gosod yn erbyn cefndir cyffredinol o newid parhaus yn ymddygiad defnyddwyr.
2. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi polisi datblygu economaidd rhanbarthol i gynorthwyo cymunedau yn Islwyn? OAQ53203
2. What is the Welsh Government doing to support a regional economic development policy to aid communities in Islwyn? OAQ53203
Thank you. As part of the new economic action plan, we place particular emphasis on taking a regional approach to developing the Welsh economy. We've established chief regional officers and regional units to make sure we co-ordinate our work with local partners. And we are working with the Organisation for Economic Co-operation and Development to inform our approach to regional investment post Brexit.
Diolch. Fel rhan o'r cynllun gweithredu economaidd newydd, rydym yn rhoi pwyslais arbennig ar ymagwedd ranbarthol tuag at ddatblygu economi Cymru. Rydym wedi sefydlu prif swyddogion rhanbarthol ac unedau rhanbarthol i sicrhau ein bod yn cydlynu ein gwaith gyda phartneriaid lleol. Ac rydym yn gweithio gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd er mwyn llywio ein hymagwedd tuag at fuddsoddi rhanbarthol ar ôl Brexit.
Okay, thank you. The Welsh Government announced, as 2019 began, that the OECD will lead a new project to support the development of a regional economic development policy for Wales. This new project will see international experts visit Wales and discuss regional economic challenges and opportunities with partners. How can we mitigate the loss of European Union regional investment, and may I invite these experts and professionals to visit Islwyn to meet with politicians and officers from Caerphilly County Borough Council to explore how the Welsh Government can facilitate the future economic well-being of communities like mine in Islwyn?
Iawn. Diolch. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru, ar ddechrau 2019, y bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn arwain prosiect newydd i gefnogi datblygiad polisi datblygu economaidd rhanbarthol ar gyfer Cymru. Bydd y prosiect newydd hwn yn golygu y bydd arbenigwyr rhyngwladol yn ymweld â Chymru ac yn trafod heriau a chyfleoedd economaidd rhanbarthol gyda phartneriaid. Sut y gallwn liniaru effeithiau colli buddsoddiad rhanbarthol yr Undeb Ewropeaidd, ac a gaf fi wahodd yr arbenigwyr a'r gweithwyr proffesiynol hyn i ymweld ag Islwyn i gyfarfod â gwleidyddion a swyddogion o Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i archwilio sut y gall Llywodraeth Cymru hwyluso lles economaidd cymunedau fel fy un i yn Islwyn yn y dyfodol?
Thank you. Yes, I'm sure that the OECD team will be keen to learn lessons from the experience in Caerphilly, and specifically in the Islwyn constituency. So, I very much hope that they'd want to meet with the officers there. This will be a two-year project. The first phase is now under way. And I think it's really important that we have external challenge and scrutiny to the approach that we've been taking, so we constantly iterate it. And I'm very keen that we focus on grounded firms and the foundational economy to see if we can make a tangible difference to the way people feel the local economy works for them.
On the Member's point on Brexit, then clearly it's important that the campaigners' promise that Wales will be no worse off as a result of Brexit is kept, and we'll be holding them to make sure that, in the world after regional funds—if it comes to that—we get no less money than we're getting now.
Diolch. Ie, rwy'n siŵr y bydd tîm y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn awyddus i ddysgu gwersi o'r profiad yng Nghaerffili, ac yn benodol, yn etholaeth Islwyn. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y byddent yn awyddus i gyfarfod â'r swyddogion yno. Prosiect dwy flynedd fydd hwn. Mae'r cam cyntaf bellach ar y gweill. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod gennym her a chraffu allanol ar y dull y buom yn ei weithredu, felly rydym yn ei ailadrodd yn gyson. Ac rwy'n awyddus iawn inni ganolbwyntio ar gwmnïau â sail gadarn iddynt a'r economi sylfaenol i weld os gallwn wneud gwahaniaeth go iawn i'r ffordd y mae pobl yn teimlo bod yr economi leol yn gweithio iddynt hwy.
Ar bwynt yr Aelod ar Brexit, yn amlwg mae'n bwysig fod addewid yr ymgyrchwyr na fydd Cymru yn waeth ei byd o ganlyniad i Brexit yn cael ei gadw, a byddwn yn eu dwyn i gyfrif er mwyn gwneud yn siŵr, yn y byd a fydd ar ôl y cronfeydd rhanbarthol—os daw i hynny—na chawn lai o arian na'r hyn a gawn yn awr.
Cabinet Secretary, you'll be aware that communities in Islwyn form part of the Cardiff capital region economic growth partnership. At their board meeting last November, those members in attendance stated their support for an M4 relief road to be built around Newport. They said that an M4 relief road is critical to support and enable the economic and industrial strategy for growth for south-east Wales. Can the Deputy Minister advise when the Welsh Government will be in a position to bring this issue before this Assembly, and end the uncertainty that is damaging the economic prospects of my region?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fod cymunedau yn Islwyn yn rhan o bartneriaeth twf economaidd prifddinas-ranbarth Caerdydd. Yn eu cyfarfod bwrdd fis Tachwedd diwethaf, nododd yr aelodau a oedd yn bresennol eu cefnogaeth i adeiladu ffordd liniaru'r M4 o amgylch Casnewydd. Dywedasant fod ffordd liniaru'r M4 yn hanfodol i gefnogi a galluogi'r strategaeth twf economaidd a diwydiannol ar gyfer de-ddwyrain Cymru. A all y Dirprwy Weinidog roi gwybod pa bryd y bydd Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa i ddwyn y mater gerbron y Cynulliad hwn, a rhoi diwedd ar yr ansicrwydd sy'n niweidio rhagolygon economaidd fy rhanbarth?
Thank you. I think the First Minister has been clear and consistent in the process that's undergoing on the M4. He's still awaiting for the legal advice before he can look at the evidence of the public inquiry—he's not yet been presented with the inspector's report. And he'll take that decision in the way that it's been set out on a number of occasions.
Diolch. Credaf fod y Prif Weinidog wedi bod yn glir ac yn gyson yn y broses sydd ar y gwell ar yr M4. Mae'n dal i aros am gyngor cyfreithiol cyn y gall edrych ar dystiolaeth yr ymchwiliad cyhoeddus—ni chyflwynwyd adroddiad yr arolygydd iddo eto. A bydd yn gwneud y penderfyniad hwnnw yn y ffordd y mae wedi'i nodi ar sawl achlysur.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Minister, can you outline what plans are in place for the implementation of your economic action plan this year?
Diolch, Lywydd. Weinidog, a allwch amlinellu pa gynlluniau sydd ar waith ar gyfer gweithredu eich cynllun gweithredu economaidd eleni?
Yes, and I thank the Member for his question, and wish him and all other Members a very happy new year.
Of course, the economic action plan now has with it regional teams established and chief regional officers. We've got a cross-Government delivery board, regional plans are being put together at the moment, and the OECD has been invited to scrutinise and assess the success of the EAP. We've implemented the economic contract and also the economy futures fund, and, with the economy futures fund, of course, the calls to action—the lens through which we are now investing in businesses.
Iawn, a diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac rwy'n dymuno blwyddyn newydd dda iddo ac i'r holl Aelodau eraill.
Wrth gwrs, bellach mae timau rhanbarthol a phrif swyddogion rhanbarthol wedi'u sefydlu i fynd gyda'r cynllun gweithredu economaidd. Mae gennym fwrdd cyflawni trawslywodraethol, mae cynlluniau rhanbarthol yn cael eu rhoi at ei gilydd ar hyn o bryd, a gwahoddwyd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i graffu ar, ac i asesu llwyddiant y cynllun gweithredu economaidd. Rydym wedi rhoi'r contract economaidd ar waith a chronfa dyfodol yr economi hefyd, a gyda chronfa dyfodol yr economi, wrth gwrs, y galwadau i weithredu—y lens a ddefnyddiwn yn awr ar gyfer buddsoddi mewn busnesau.
Can I thank the Minister for his answer and welcome him back to the post in the new Government?
Of course, you talked there about the implementation of the plan, but what I want to understand is the detail of that. Certainly, at the meeting of the Economy, Infrastructure and Skills Committee in January, Members asked you about the delivery of the new economic action plan, and at that meeting, when asked by committee members about the detail of delivering the action plan, you said that discussions were under way between the Welsh Government and relevant stakeholders and that more details would follow in the spring. So, I submitted a written question in the spring and asked for progress on the economic contract and the calls for action—of course, two key components of the plan—and in your answer, you said that,
'We have been discussing our approach with businesses and other organisations across Wales'.
So, again, I asked you in a written question just before Christmas—just last month—and in your answer then you said that your planned measures included refining your approach in 2019 and taking forward work to develop challenge proposals with groups of businesses. So, my concern here, Minister, is that there is talk about plans but nothing that we can tangibly see. All I hear about is plans: plans to deliver a plan and then to deliver the next plan. So, I will ask, Minister: has the delivery of the action plan stalled, and, again, when will we and businesses see progress tangibly on the ground?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ateb a'i groesawu yn ôl i'r swydd yn y Llywodraeth newydd?
Wrth gwrs, fe sonioch yn y fan honno am weithredu'r cynllun, ond yr hyn rwyf am ei ddeall yw manylion hynny. Yn sicr, yng nghyfarfod Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ym mis Ionawr, gofynnodd Aelodau i chi ynglŷn â chyflwyno'r cynllun gweithredu economaidd newydd, ac yn y cyfarfod hwnnw, pan ofynnwyd iddynt gan aelodau'r pwyllgor ynglŷn â manylion y gwaith o gyflwyno'r cynllun gweithredu, fe ddywedoch fod trafodaethau ar y gweill rhwng Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid perthnasol ac y byddai mwy o fanylion yn dilyn yn y gwanwyn. Felly, cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig yn y gwanwyn a gofyn pa gynnydd a wnaed ar y contract economaidd a'r galwadau am weithredu—dau o brif elfennau'r cynllun, wrth gwrs—ac yn eich ateb, fe ddywedoch chi,
'Buom yn trafod ein dull o weithredu gyda busnesau a sefydliadau eraill ledled Cymru'.
Felly, unwaith eto, gofynnais i chi mewn cwestiwn ysgrifenedig ychydig cyn y Nadolig—gwta fis yn ôl—ac yn eich ateb y pryd hwnnw fe ddywedoch fod eich mesurau arfaethedig yn cynnwys mireinio eich dull o weithredu yn 2019 a bwrw ymlaen â gwaith ar ddatblygu cynigion heriol gyda grwpiau o fusnesau. Felly, fy mhryder yma, Weinidog, yw bod sôn am gynlluniau ond nid oes dim y gallwn ei weld yn bendant. Cynlluniau yw'r unig beth a glywaf: cynlluniau i ddarparu cynllun ac yna i gyflwyno'r cynllun nesaf. Felly, rwyf am ofyn hyn, Weinidog: a yw'r gwaith o gyflwyno'r cynllun gweithredu wedi'i oedi, ac unwaith eto, pa bryd fyddwn ni a busnesau yn gweld cynnydd pendant ar lawr gwlad?
The Member is absolutely right that it's all about implementing the plan. It's not just about designing a plan and publishing a plan, as the UK Government has found in its inability to implement a Brexit plan or indeed even get agreement for it. I am able to confirm to the Member that the economic contract is now in place and more than 100 businesses seeking financial support from the Welsh Government have signed the economic contract. In terms of refining the economic action plan, we're looking at how we can firstly extend the principles of the economic contract right across Government, including through procurement, but we're also looking at, as I think I've already made clear in previous committee appearances, how we can consolidate further funds into the economy futures fund. Dozens of awards have been made already through the economy futures fund. I think perhaps one of the highlights of the period between launch of the EAP and implementation has come just this week, when we were able to announce support for Thales to take forward the National Digital Exploitation Centre, which is of course an initiative that meets more than one of the calls to action. It focuses largely on the development of skills. It focuses on research and development, and it also focuses on innovation, demonstrating how the economic action plan is already making a big difference as we strive to increase the availability of high-skilled, well-paid work and as we drive forward the inclusive growth agenda.
It's perhaps worth my saying as well that, in terms of the challenge opportunities that we're looking at considering soon, just before Christmas I shared a platform with the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy, Greg Clark, in London at the Royal Society, where we both talked about the importance of place-based economic development and how the economic action plan can dovetail with the UK industrial strategy in a number of ways. One of the ways in which we discussed further collaboration or one of the avenues that we discussed in terms of further collaboration concerned the UK Government's grand challenges and the Welsh Government's challenge proposals from business.
So, I think that a huge amount of work has already taken place in terms of implementing the economic action plan, through those dozens of awards, through the economy futures fund, and many jobs have been created. But, most importantly of all, we are now driving a very, very clear inclusive growth agenda through the implementation of the economic contract and through businesses so warmly welcoming it and signing up to that contract.
Mae'r Aelod yn hollol iawn ei fod yn ymwneud â gweithredu'r cynllun. Mae'n ymwneud â mwy na dylunio cynllun a chyhoeddi cynllun yn unig, fel y gwelodd Llywodraeth y DU yn ei hanallu i weithredu cynllun Brexit na chael cytundeb iddo hyd yn oed. Gallaf gadarnhau i'r Aelod fod y contract economaidd bellach ar waith ac mae mwy na 100 o fusnesau sy'n ceisio cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru wedi llofnodi'r contract economaidd. O ran mireinio'r cynllun gweithredu economaidd, rydym yn edrych ar sut y gallwn yn gyntaf ymestyn egwyddorion y cytundeb economaidd ar draws y Llywodraeth, gan gynnwys drwy gaffael, ond rydym hefyd yn ystyried, fel y credaf imi ei ddweud eisoes mewn ymddangosiadau blaenorol gerbron y pwyllgor, sut y gallwn grynhoi cyllid pellach yng nghronfa dyfodol yr economi. Gwnaed dwsinau o ddyfarniadau eisoes drwy gronfa dyfodol yr economi. Credaf efallai ein bod wedi gweld un o uchafbwyntiau'r cyfnod rhwng lansio'r cynllun gweithredu economaidd a'i weithredu yr wythnos hon, pan fu modd inni gyhoeddi cymorth i Thales allu bwrw ymlaen â'r Ganolfan Datblygu Digidol Genedlaethol, sydd wrth gwrs yn fenter sy'n cyflawni mwy nag un o'r galwadau i weithredu. Mae'n canolbwyntio i raddau helaeth ar ddatblygu sgiliau. Mae'n canolbwyntio ar ymchwil a datblygu, ac mae hefyd yn canolbwyntio ar arloesi, gan ddangos sut y mae'r cynllun gweithredu economaidd eisoes yn gwneud gwahaniaeth mawr wrth inni ymdrechu i sicrhau bod mwy o waith medrus sy'n talu'n dda ar gael ac wrth inni fwrw ymlaen â'r agenda twf cynhwysol.
Mae'n werth imi ddweud yn ogystal â hynny, o ran y cyfleoedd heriol y byddwn yn eu hystyried cyn bo hir, ychydig cyn y Nadolig rhennais lwyfan gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Greg Clark, yn Llundain yn y Gymdeithas Frenhinol, lle y bu'r ddau ohonom yn siarad am bwysigrwydd datblygu economaidd sy'n seiliedig ar le a sut y gall y cynllun gweithredu economaidd gydweddu â strategaeth ddiwydiannol y DU mewn nifer o ffyrdd. Roedd un o'r ffyrdd y buom yn trafod cydweithredu pellach, neu un o'r llwybrau y buom yn eu trafod o ran cydweithredu pellach yn ymwneud â heriau mawr Llywodraeth y DU a chynigion heriau Llywodraeth Cymru gan fusnesau.
Felly, credaf fod llawer iawn o waith wedi digwydd eisoes o ran gweithredu'r cynllun gweithredu economaidd, drwy'r dwsinau o ddyfarniadau hyn, drwy gronfa dyfodol yr economi, ac mae llawer o swyddi wedi'u creu. Ond yn bwysicaf oll, rydym bellach yn sbarduno agenda twf cynhwysol eglur iawn drwy weithredu'r contract economaidd a thrwy fod busnesau'n rhoi croeso mor gynnes iddo ac yn dod yn rhan o'r contract hwnnw.
[Inaudible.] delivery, of course—that is important, rather than just a plan. What businesses need, I'm sure you will agree, is clarity to operate effectively, and they're looking to the Welsh Government to provide this. So, Minister, I want to see something specific and something practical happening on the ground, and what is going to be delivered over this next 12 months? Businesses want to know that and I think we, as Members, want to know that in order that we can hold you to account and scrutinise you in that regard. But can I ask you to consider setting out a timetable—a month-by-month timetable—over this next year so that we can measure the delivery against your economic plan?
[Anghlywadwy.] darparu, wrth gwrs—mae hynny'n bwysig, yn hytrach na dim ond cynllun. Yr hyn y mae busnesau ei angen, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, yw eglurder i allu gweithredu'n effeithiol, ac maent yn disgwyl i Lywodraeth Cymru ddarparu'r eglurder hwnnw. Felly, Weinidog, rwyf am weld rhywbeth penodol a rhywbeth ymarferol yn digwydd ar lawr gwlad, a beth sy'n mynd i gael ei gyflawni dros y 12 mis nesaf? Mae busnesau am wybod ac rwy'n meddwl ein bod ni, fel Aelodau, eisiau gwybod hynny fel y gallwn eich dwyn i gyfrif a chraffu arnoch o safbwynt hynny. Ond a gaf fi ofyn i chi ystyried gosod amserlen—amserlen o un mis i'r llall—dros y flwyddyn nesaf fel y gallwn fesur cyflawniad yn erbyn eich cynllun economaidd?
Can I point to a number of areas that I think Members should take an interest in this year, particularly after we exit the EU, and they concern the awards that we make through the economy futures fund: how many awards are we making to businesses that are seeking to drive inclusive growth and to futureproof themselves and the Welsh economy?
The second concerns the economic contract: how many businesses are signing up to the economic contract? And then, thirdly, the creation of the regional units: how many members of the civil service are allocated to the contract research organisations? At present, CRO teams are very small. It's my intention, as we drive regional economic growth—that place-based agenda—to increase those teams as rapidly as possible so that the change on the ground is very apparent to businesses.
What businesses tell me, day-in, day-out, is that there is a large number of advisory services and there's a large number of support services available, but the problem, perhaps, is that there isn't simplicity and transparency. And within the ethos of the Be The Spark initiative, we need to ensure that there is greater simplicity, collaboration and consolidation wherever and whenever possible, and, for that reason, we're setting up the regional units, bringing together Welsh Government activities and local government activities on a regional basis and aligning them with the services offered by Business Wales and the Development Bank of Wales. So, no matter where you are in Wales, you are only one point of contact away from financial support, an advisory service and the sort of support that's required in order to futureproof your business in the fourth industrial revolution.
A gaf fi gyfeirio at nifer o feysydd y credaf y dylai Aelodau ddangos diddordeb ynddynt y flwyddyn hon, yn enwedig ar ôl inni adael yr UE, ac maent yn ymwneud â'r dyfarniadau a wnawn drwy gronfa dyfodol yr economi: faint o ddyfarniadau a wnawn i fusnesau sy'n ceisio sbarduno twf cynhwysol ac i ddiogelu eu hunain ac economi Cymru ar gyfer y dyfodol?
Mae'r ail yn ymwneud â'r contract economaidd: faint o fusnesau sy'n ymrwymo i'r contract economaidd? Ac yna, yn drydydd, creu unedau rhanbarthol: faint o aelodau o'r gwasanaeth sifil a ddyrennir ar gyfer sefydliadau ymchwil y contract? Ar hyn o bryd, mae timau sefydliadau ymchwil y contract yn fach iawn. Wrth inni sbarduno twf economaidd rhanbarthol—yr agenda honno sy'n seiliedig ar le—rwy'n bwriadu cynyddu'r timau hynny cyn gynted â phosibl fel bod y newid ar lawr gwlad yn amlwg iawn i fusnesau.
Yr hyn y mae busnesau yn ei ddweud wrthyf o hyd yw fod yna nifer fawr o wasanaethau cynghori a cheir nifer fawr o wasanaethau cymorth, ond y broblem, efallai, yw nad oes symlrwydd a thryloywder. Ac yn rhan o ethos y fenter Creu Sbarc, mae angen inni sicrhau bod mwy o symlrwydd, cydweithredu a chydgrynhoi lle bynnag a phryd bynnag y bo modd, ac am y rheswm hwnnw, rydym yn sefydlu'r unedau rhanbarthol, gan ddwyn gweithgareddau Llywodraeth Cymru a gweithgareddau Llywodraeth Leol ynghyd ar sail ranbarthol a'u cysoni gyda'r gwasanaethau a gynigir gan Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru. Felly, ni waeth ble rydych yng Nghymru, fe fyddwch o fewn un pwynt cyswllt i gymorth ariannol, gwasanaeth cynghori a'r math o gymorth sydd ei angen er mwyn diogelu eich busnes ar gyfer y dyfodol yn y pedwerydd chwyldro diwydiannol.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn. Minister, could you remind us how you define what an anchor company is and how important you think their well-being and long-term sustainability is to the Welsh economy?
Diolch yn fawr iawn. Weinidog, a allech ein hatgoffa sut y diffiniwch beth yw cwmni angori, a pha mor bwysig y credwch yw eu lles a'u cynaliadwyedd hirdymor i economi Cymru?
The Member will be interested to know that I'm carrying out a review of the definition of anchor company status and regionally important companies. There is no doubt that large companies make a huge contribution to the Welsh economy. In 2018, Presiding Officer, there were 1,675 large enterprises active in Wales, and that represented 0.6 per cent of all active enterprises in Wales, which is well above the equivalent UK figure of 0.1 per cent. As we've seen with the likes of Aston Martin and Airbus, those companies that are currently considered anchor companies are hugely important in driving growth within their respective supply chains.
Bydd yr Aelod yn falch o wybod fy mod yn cynnal adolygiad o'r diffiniad o statws cwmni angori a chwmnïau o bwys yn rhanbarthol. Nid oes unrhyw amheuaeth fod cwmnïau mawr yn gwneud cyfraniad enfawr i economi Cymru. Yn 2018, Lywydd, roedd 1,675 o fentrau mawr yn weithredol yng Nghymru, sef 0.6 y cant o'r holl fentrau gweithredol yng Nghymru, sy'n llawer uwch na'r ffigur cyfatebol ar gyfer y DU o 0.1 y cant. Fel y gwelsom gyda chwmnïau fel Aston Martin ac Airbus, mae cwmnïau yr ystyrir eu bod yn gwmnïau angori ar hyn o bryd yn hynod o bwysig ar gyfer ysgogi twf o fewn eu cadwyni cyflenwi.
I'm very interested to note the review that will be taking place and I look forward to hearing the results of that review. Ford, of course, is one anchor company. A thousand jobs are at risk there, we now understand. Airbus is another. Goodness knows what threats there will be to future investment there in light of Brexit. Wylfa Newydd, surely, would be an anchor in years to come. I'll have a chance to return to that issue with a topical question later on. But how do you reflect on the potential impact of the fact that across Wales anchors seem to be slipping, and is that a driver behind the review that you've called?
Mae'n ddiddorol nodi'r adolygiad a fydd yn digwydd, ac edrychaf ymlaen at glywed canlyniadau'r adolygiad hwnnw. Un cwmni angori, wrth gwrs, yw Ford. Deallwn yn awr fod 1,000 o swyddi mewn perygl yno. Mae Airbus yn un arall. Pwy a ŵyr pa fygythiadau a fydd i fuddsoddiad yno yn y dyfodol yn sgil Brexit. Byddai Wylfa Newydd, yn sicr, yn gwmni angori yn y blynyddoedd i ddod. Bydd cyfle i mi ddychwelyd at y mater hwnnw mewn cwestiwn amserol yn nes ymlaen. Ond beth yw eich barn ar effaith bosibl y ffaith ei bod hi’n ymddangos, ledled Cymru, fod cwmnïau angori'n llithro, ac a yw hynny'n ysgogiad i'r adolygiad y galwoch amdano?
Anchors aren't slipping, necessarily. Let's take Airbus as a perfect example. They are becoming far more efficient, and Airbus has approximately 6,000 employees in Broughton. It's about the same that it had six years ago, but what's changed between 2013 and 2019 is that the site has become about 40 per cent more efficient, and that has to take place—that sort of efficient drive has to take place right across all businesses if they're to succeed and strive in the fourth industrial revolution, the age of digitalisation, digitisation, artificial intelligence and automation.
Ford is a major concern, and just as I'll be at Airbus tomorrow talking about the consequences and the implications of what's happening at Westminster with business leaders in north Wales, and primarily with Airbus, today the First Minister was at Ford discussing the future of the plant. What is very apparent is that the change in the automotive sector is presenting huge challenges for the global automotive industry, and Ford itself is looking at plant closures, line removal at sites in France, potentially Russia and in Germany. Here in Wales, at Ford in Bridgend—as I said yesterday we have a highly trusted workforce, a very efficient work programme, and a product, the Dragon engine, which is seen as being at the cutting edge of the internal combustion engine production suite. Now, what's important for the Dragon engine is that it's considered for hybridisation at the Bridgend plant, and we'll be doing all that we can to ensure that that takes place.
But it's also important for Ford in Bridgend to capture any increase in demand for the Dragon engine as it is today, because I believe there are only six facilities that are able to build that particular engine, and Bridgend is, if not the most efficient, certainly one of the most efficient, with an incredibly skilled and loyal workforce. Alongside that, there has been much speculation about the potential of the Ineos investment, and, again, the Welsh Government is doing all that it can in order to secure that investment.
I hope, between the work that I've been able to demonstrate we're doing with Ford, with Airbus, the interventionist approach that we are taking whenever and wherever possible, which last week led to the creation of hundreds of jobs at a new challenger bank, and this week has led to the creation of the national digital exploitation centre—the Welsh Government is certainly not standing still as the world spins. It seems out of control because of the Brexit dilemma.
Nid yw cwmnïau angori’n llithro, o reidrwydd. Gadewch i ni edrych ar Airbus UK fel enghraifft berffaith. Maent yn dod yn llawer mwy effeithlon, ac mae gan Airbus oddeutu 6,000 o weithwyr ym Mrychdyn. Mae'n nifer debyg i’r hyn a oedd ganddo chwe blynedd yn ôl, ond yr hyn sydd wedi newid rhwng 2013 a 2019 yw bod y safle wedi dod oddeutu 40 y cant yn fwy effeithlon, a rhaid i hynny ddigwydd; mae'n rhaid cynnal ymgyrch effeithlonrwydd o’r fath ar draws pob busnes os ydynt yn mynd i lwyddo ac ymdrechu yn y pedwerydd chwyldro diwydiannol—oes ddigideiddio, digido, deallusrwydd artiffisial ac awtomatiaeth.
Mae Ford yn bryder mawr, ac yn yr un modd ag y byddaf yn Airbus yfory yn sôn am ganlyniadau a goblygiadau’r hyn sy'n digwydd yn San Steffan gydag arweinwyr busnes yng ngogledd Cymru, ac yn bennaf gydag Airbus, heddiw roedd y Prif Weinidog yn Ford yn trafod dyfodol y ffatri. Yr hyn sy'n amlwg iawn yw bod y newid yn y sector modurol yn creu heriau enfawr i'r diwydiant modurol byd-eang, ac mae Ford ei hun yn edrych ar gau ffatrïoedd, cael gwared ar linellau cynhyrchu ar safleoedd yn Ffrainc, o bosibl Rwsia, yn yr Almaen. Yma yng Nghymru, yn Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, fel y dywedais ddoe, mae gennym weithlu hynod ddibynadwy, rhaglen waith effeithlon iawn, a chynnyrch, injan Dragon, yr ystyrir ei bod ar flaen y gad yn y diwydiant cynhyrchu motorau tanio mewnol. Nawr, beth sy'n bwysig i’r injan Dragon yw ei bod yn cael ei hystyried ar gyfer ei hybrideiddio ar safle Pen-y-bont ar Ogwr, a byddwn yn gwneud popeth a allwn i sicrhau bod hynny'n digwydd.
Ond mae hefyd yn bwysig i Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr fanteisio ar unrhyw gynnydd yn y galw am injan Dragon fel y mae heddiw, oherwydd rwy’n credu mai chwe chyfleuster yn unig sy'n gallu adeiladu injan o’r fath, ac mae Pen-y-bont ar Ogwr yn sicr yn un o'r rhai mwyaf effeithlon, os nad y mwyaf effeithlon, gyda gweithlu hynod fedrus a theyrngar. Ochr yn ochr â hynny, bu llawer o ddyfalu ynglŷn â photensial buddsoddiad Ineos, ac unwaith eto, mae Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i ddiogelu'r buddsoddiad hwnnw.
Rhwng y gwaith a wnaethom gyda Ford, gydag Airbus, rwy’n gobeithio bod yr ymagwedd ymyraethol a fabwysiedir gennym pryd bynnag a lle bynnag y bo modd, ac a arweiniodd yr wythnos diwethaf at greu cannoedd o swyddi mewn banc heriol newydd, ac sydd wedi arwain yr wythnos hon at greu'r ganolfan datblygu digidol genedlaethol, yn dangos nad yw Llywodraeth Cymru yn aros yn llonydd wrth i’r byd o’i chwmpas droi. Mae'n ymddangos y tu hwnt i reolaeth oherwydd dilema Brexit.
What we are seeing, though, through much of what you discussed there is the vulnerability of even those anchor sectors that we consider to be so important. Now, you'll know I'm not an 'eggs all in one basket, let's depend on a foreign direct investment bank and only on large companies' kind of guy, and you'll know that we in Plaid Cymru are clear on the need, for example, to refocus on growing our small and medium-sized indigenous enterprises. But there is no escaping the importance of those big players, and this is clearly, as you agree through your answers, a very risky time for them. So, will you agree to convene a major economic summit now to show that Wales is serious about overcoming current challenges, to show that Welsh Government is serious about overcoming challenges, and to discuss the nature of those challenges plus our needs in terms of infrastructure investment, and the needs of our small and medium-sized enterprises? Because we cannot afford to face those challenges without showing our mettle as a nation, and showing that we are serious about overcoming them.
Fodd bynnag, yr hyn a welwn, drwy lawer o'r hyn a drafodwyd gennych yn y fan honno, yw pa mor fregus yw’r sectorau angori hynny, hyd yn oed, y credwn eu bod mor bwysig. Nawr, fe fyddwch yn gwybod nad wyf yn berson 'Wyau i gyd mewn un fasged, gadewch i ni ddibynnu ar fanc buddsoddi uniongyrchol tramor ac ar gwmnïau mawr yn unig’, er ein bod ni ym Mhlaid Cymru yn glir ynglŷn â’r angen, er enghraifft, i ail-ffocysu ar dyfu ein mentrau cynhenid bach a chanolig eu maint. Ond nid oes modd dianc rhag pwysigrwydd y cwmnïau mawr hynny, ac fel y cytunwch yn eich atebion, mae hon yn amlwg yn adeg beryglus iawn iddynt. Felly, a wnewch chi gytuno i gynnal uwchgynhadledd economaidd fawr yn awr i ddangos bod Cymru o ddifrif ynglŷn â goresgyn heriau presennol, i ddangos bod Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â goresgyn heriau, ac i drafod natur yr heriau hynny ynghyd â'n hanghenion o ran buddsoddi mewn seilwaith, ac anghenion ein mentrau bach a chanolig eu maint? Oherwydd ni allwn fforddio wynebu'r heriau hynny heb ddangos ein gallu fel cenedl, a dangos ein bod ni o ddifrif ynglŷn â’u goresgyn.
I would not disagree with the Member on those points, and I'm pleased to say that over the past 12 or so months I've been engaging with businesses by their respective sectors and on a regional basis—smaller scale summits, if you like, to discuss the impact that Brexit is having, and also the longer term challenges and opportunities that many sectors, in particular financial and professional services, advanced manufacturing and life sciences face. And the next summit, actually, will take place later this month. It will concern mariner energy and it will take place in Swansea. So, we are keenly pursuing every opportunity to engage with business to identify the threats, challenges and opportunities of the future, in the context, of course, of the situation that we face with Britain leaving the European Union.
I think what's really important now, though, is that, for all of the work that Welsh Government is doing and can do, the UK Government offers a calm, collected position that a proper Government with proper leadership can offer at Westminster, and, above all, the uncertainty over Brexit must come to an end.
Ni fyddwn yn anghytuno â'r Aelod ar y pwyntiau hynny, ac rwy'n falch o ddweud fy mod wedi bod yn ymgysylltu â busnesau drwy eu sectorau perthnasol ac ar sail ranbarthol dros y 12 mis diwethaf—uwchgynadleddau ar raddfa lai, os hoffech, i drafod yr effaith y mae Brexit yn ei chael, a hefyd yr heriau a'r cyfleoedd mwy hirdymor y mae llawer o sectorau, yn enwedig gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, gweithgynhyrchu uwch a gwyddorau bywyd yn eu hwynebu. A bydd yr uwchgynhadledd nesaf yn digwydd yn ddiweddarach y mis hwn mewn gwirionedd. Bydd yn ymwneud ag ynni morol ac fe'i cynhelir yn Abertawe. Felly rydym yn mynd ar drywydd pob cyfle i ymgysylltu â busnesau er mwyn nodi bygythiadau, heriau a chyfleoedd y dyfodol, yng nghyd-destun y sefyllfa a wynebwn gyda Phrydain yn gadael yr Undeb Ewropeaidd wrth gwrs.
Credaf mai'r hyn sy'n wirioneddol bwysig yn awr, er hynny, yw fod Llywodraeth y DU yn cynnig safbwynt digynnwrf a phwyllog ar yr holl waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ac yn gallu ei wneud fel y gall Llywodraeth briodol gydag arweinyddiaeth go iawn ei gynnig yn San Steffan, ac yn fwy na dim, rhaid i'r ansicrwydd ynglŷn â Brexit ddod i ben.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. And can I also congratulate the Minister on being retained in his Cabinet position?
The First Minister stood in this Chamber—sorry. The previous First Minister stood in this Chamber and proclaimed that unemployment in Wales was below the UK average at 3.8 per cent. However, the latest figure is now running at 4.2 per cent, which is above the UK average. Does the Minister believe that the First Minister was a little premature in his positive assessment of this aspect of the Welsh economy?
Diolch, Lywydd. Ac a gaf fi hefyd longyfarch y Gweinidog ar gael ei gadw yn ei swydd yn y Cabinet?
Safodd y Prif Weinidog yn y Siambr hon—mae'n ddrwg gennyf. Safodd y Prif Weinidog blaenorol yn y Siambr hon a datgan bod diweithdra yng Nghymru yn is na chyfartaledd y DU ar 3.8 y cant. Fodd bynnag, mae'r ffigur diweddaraf bellach yn 4.2 y cant, sy'n uwch na chyfartaledd y DU. A yw'r Gweinidog yn credu bod y Prif Weinidog wedi rhoi ei asesiad cadarnhaol o'r agwedd hon ar economi Cymru ychydig yn rhy gynnar?
No. In all fairness to the former First Minister, he was quoting factually the unemployment statistic at the time, and what is absolutely clear is that Wales now has record low unemployment, record low economic inactivity rates, record high employment rates, and that we are also seeing—. It is often assumed that economic activity and employment are confined, mostly, to the more urbanised areas, but actually, if you look at rural areas—you'll find, across Wales, in rural communities, employment rates higher and unemployment rates lower than the Welsh average. In parts of Wales—if you take north Wales for example—you'll find that not only is the unemployment rate there below the Welsh average and at a historic low level—in fact, the lowest level since records began—the unemployment rate there is also below the UK average.
I think there's a huge success story that should be told about the ability of the Welsh Government to drive down unemployment, and all of the facts, all of the evidence bears that statement out. Since devolution, Wales has had the fourth highest increase in gross value added, unemployment has fallen dramatically, inactivity rates have fallen dramatically. But what concerns me today, right now, is that set against a backdrop of record high employment and record low unemployment, we still need to ensure that jobs are more secure, we still need to ensure that jobs are better paid, and we still need to ensure that people have higher levels of skills in order to get better quality jobs.
Na. Er tegwch i'r cyn Brif Weinidog, roedd yn dyfynnu'n ffeithiol o'r ystadegau diweithdra ar y pryd, a'r hyn sy'n hollol glir yw fod diweithdra yng Nghymru yn is nag erioed, mae cyfraddau anweithgarwch economaidd yn is nag erioed, mae cyfraddau cyflogaeth yn uwch nag erioed, ac rydym hefyd yn gweld—. Rhagdybir yn aml fod gweithgarwch economaidd a chyflogaeth wedi'u cyfyngu, yn bennaf, i ardaloedd mwy trefol, ond mewn gwirionedd, os edrychwch ar ardaloedd gwledig—fe welwch, ledled Cymru, mewn cymunedau gwledig, fod cyfraddau cyflogaeth yn uwch a chyfraddau diweithdra yn is na'r cyfartaledd drwy Gymru. Mewn rhannau o Gymru—os edrychwch ar ogledd Cymru er enghraifft—fe welwch nid yn unig fod y gyfradd ddiweithdra yno yn is na chyfartaledd Cymru, ac ar lefel is nag erioed—yn wir, mae ar ei lefel isaf ers dechrau cadw cofnodion—mae'r gyfradd ddiweithdra yno yn is na chyfartaledd y DU hefyd.
Credaf fod gallu Llywodraeth Cymru i ostwng lefelau diweithdra wedi bod yn llwyddiant enfawr, ac mae'r holl ffeithiau, yr holl dystiolaeth, yn ategu'r datganiad hwnnw. Ers datganoli, Cymru sydd wedi gweld y cynnydd mwyaf ond tri mewn gwerth ychwanegol gros, mae diweithdra wedi gostwng yn ddramatig, mae cyfraddau anweithgarwch wedi gostwng yn ddramatig. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni heddiw, ar hyn o bryd, yw fod angen inni sicrhau o hyd, yn erbyn cefndir o gyflogaeth uwch nag erioed a diweithdra is nag erioed, fod swyddi'n fwy diogel, mae angen inni sicrhau o hyd fod cyflogau'n well, ac mae angen inni sicrhau o hyd fod gan bobl lefelau uwch o sgiliau er mwyn cael swyddi o ansawdd gwell.
I thank the Minister for that answer. Of course, as with all statistics, the devil is in the detail. For instance, we find that this unemployment statistic includes as employed those on the iniquitous zero-hours contracts. And another factor not addressed is the increase in the number of people in our border areas, particularly in South Wales East and the east of north Wales who, although they live in Wales, are actually working in England, which is not necessarily reciprocated. This would appear again, would you not agree, to further exacerbate the inaccuracy of the stated unemployment figures and therefore, of course, the true state of the Welsh economy?
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, fel gyda phob ystadegyn, yn y manylion y ceir y gwirionedd. Er enghraifft, gwelwn fod yr ystadegyn ar ddiweithdra'n cynnwys pobl ar gontractau dim oriau anghyfiawn fel pobl a gyflogir. Ac un ffactor arall nad yw'n cael sylw yw'r cynnydd yn nifer y bobl yn ein hardaloedd ar y ffin, yn enwedig yn Nwyrain De Cymru a dwyrain gogledd Cymru sydd, er eu bod yn byw yng Nghymru, yn gweithio yn Lloegr mewn gwirionedd, ac nid yw'r gwrthwyneb o reidrwydd yn wir. Byddai hyn yn ymddangos eto, oni fyddech yn cytuno, fel pe bai'n gwaethygu ymhellach anghywirdeb y ffigurau diweithdra a nodwyd ac felly, gwir gyflwr economi Cymru wrth gwrs?
Well, the figure in the Mersey Dee Alliance area, that functioning geographical area of north-east Wales and Chester and Cheshire West and the Wirral, shows that around about 25,000 people do as the Member says—travel from Wales to England each day to work—and the figure travelling from England to Wales each day is also around 25,000. So, actually, it balances out very well, and that's why we're keen to ensure that the Flintshire corridor project goes ahead to make Wales a more attractive place for investment, so that we can win more investment on this side of the border. It's also a huge contributing factor to the improved GVA figures that I've already quoted.
But the Member raises and incredibly important point about zero-hours contracts and the availability of fair work. Well, we wish Wales to become a fair work nation, and in March, the Fair Work Commission will report back with recommendations about how we will meet our vision. Their recommendations will be fully considered in the context of the economic contract contained within the economic action plan. And it's my intention to be able to adopt those recommendations and implement them in a revised economic contract as soon as possible.
Wel, dengys y ffigur yn ardal Cynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy, fod ardal ddaearyddol weithredol gogledd-ddwyrain Cymru a Chaer a Gorllewin Sir Gaer a Wirral, fod tua 25,000 o bobl yn gwneud fel y dywed yr Aelod—teithio o Gymru i Loegr bob dydd i weithio—ac mae'r ffigur sy'n teithio o Loegr i Gymru bob dydd hefyd tua 25,000. Felly, mewn gwirionedd, mae'n sicrhau cydbwysedd da iawn, a dyna pam rydym yn awyddus i sicrhau bod prosiect coridor Sir y Fflint yn mynd rhagddo i wneud Cymru yn lle mwy deniadol ar gyfer buddsoddi ynddo, fel y gallwn ennill mwy o fuddsoddiad ar yr ochr hon i'r ffin. Mae hefyd yn ffactor sy'n cyfrannu'n enfawr at y ffigurau gwerth ychwanegol gros gwell rwyf eisoes wedi'u dyfynnu.
Ond mae'r Aelod yn nodi pwynt eithriadol o bwysig am gontractau dim oriau ac argaeledd gwaith teg. Wel, rydym am i Gymru ddod yn genedl gwaith teg, ac ym mis Mawrth, bydd y Comisiwn Gwaith Teg yn adrodd yn ôl gydag argymhellion ynglŷn â sut y gwireddwn ein gweledigaeth. Bydd eu hargymhellion yn cael eu hystyried yn llawn yng nghyd-destun y contract economaidd sydd wedi'i gynnwys yn y cynllun gweithredu economaidd. Ac mae'n fwriad gennyf allu mabwysiadu'r argymhellion hynny a'u rhoi ar waith mewn contract economaidd diwygiedig cyn gynted â phosibl.
I thank the Minister for that clarification. The latest projections for post-Brexit Britain tell us that the UK will leapfrog France and become the sixth biggest economy in the world and is likely to remain there for at least a decade. Can the Minister assure us that he and this Government will do all that they can to ensure that Wales will not miss out on this unique opportunity to exploit this anticipated expansion of the UK economy so that we in Wales will avoid the seriously high unemployment figures currently being experienced across most of Europe?
Diolch i'r Gweinidog am yr eglurhad hwnnw. Mae'r rhagolygon diweddaraf ar gyfer Prydain ôl-Brexit yn dweud wrthym y bydd y DU yn codi uwchben Ffrainc ac yn dod yn chweched economi fwyaf yn y byd ac mae'n debygol o aros yno am o leiaf ddegawd. A all y Gweinidog ein sicrhau y bydd ef a'r Llywodraeth hon yn gwneud popeth a allant i sicrhau na fydd Cymru colli’r cyfle unigryw hwn i fanteisio ar yr ehangu disgwyliedig yn economi'r DU fel y byddwn ni yng Nghymru yn osgoi'r ffigurau diweithdra uchel difrifol a brofir ar hyn o bryd ar draws y rhan fwyaf o Ewrop?
Well, in order to raise the wealth and also the well-being of the country, we need Wales and we need the UK to become more productive. We also need to be able to compete better on the international stage. My grave fear is that, if we crash out of the European Union with no deal, our economy will shrink by around 10 per cent, our competitiveness will be hammered, our productivity levels could crumble and crash, because it will simply not be as easy as it is now to be able to get skilled labour here at the drop of a hat or, indeed, to deploy people from—we talk about Airbus—Broughton to Toulouse at a moment's notice. We won't be able to transport goods freely and rapidly. And also this is set against the backdrop of industry 4.0, which, I do believe actually offers us an opportunity to leapfrog other nations. There are precious few opportunities that economies have to excel in a short, rapid period of time, but the fourth industrial revolution, if we capture all of the opportunities, if we embrace it, gives us an opportunity to leapfrog, not just some of the existing strong economies of the world but also those that are biting on our heels. We will be able to surge ahead of them, but, as I say, it's only if we embrace the fourth industrial revolution.
Wel, er mwyn codi lefelau cyfoeth yn ogystal â lles y wlad, mae arnom angen i Gymru ac mae arnom angen i'r DU ddod yn fwy cynhyrchiol. Mae angen inni hefyd allu cystadlu'n well ar y llwyfan rhyngwladol. Os ydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, fy ofn mawr yw y bydd ein heconomi’n crebachu oddeutu 10 y cant, bydd yna ergyd i’n cystadleurwydd, gallai ein lefelau cynhyrchiant ostwng a chwympo’n sydyn, oherwydd ni fydd mor hawdd ag y mae ar hyn o bryd i ddod o hyd i lafur medrus yma ar chwarae bach nac yn wir, i adleoli pobl—rydym yn siarad am Airbus—o Frychdyn i Toulouse heb fawr o rybudd. Ni fyddwn yn gallu cludo nwyddau'n rhydd ac yn gyflym. Ac mae hyn hefyd wedi'i osod yn erbyn cefndir diwydiant 4.0, sy’n cynnig cyfle i ni wneud yn well na chenhedloedd eraill mewn gwirionedd. Ychydig iawn o gyfleoedd gwerthfawr a gaiff economïau i ragori’n sydyn mewn cyfnod byr, ond os manteisiwn ar yr holl gyfleoedd, mae'r pedwerydd chwyldro diwydiannol yn rhoi cyfle i ni wneud yn well na rhai o economïau cryf presennol y byd ond hefyd y rhai sy'n brathu wrth ein sodlau. Byddwn yn gallu llamu o'u blaenau, ond fel y dywedais, ni allwn wneud hynny heb fanteisio’n llawn ar y pedwerydd chwyldro diwydiannol.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am rôl dinasoedd o fewn datblygu economaidd yng Nghymru? OAQ53172
3. Will the Minister make a statement on the role of cities in economic development in Wales? OAQ53172
Yes. Our 'Prosperity for All' strategy and the economic action plan set out actions for all parts of Wales to contribute to and benefit from economic growth, and this includes enabling our cities to be engines of growth that benefit their wider regions.
Ie. Mae ein strategaeth 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi ein camau gweithredu i bob rhan o Gymru allu cyfrannu at dwf economaidd ac elwa arno, ac mae hyn yn cynnwys galluogi ein dinasoedd i fod yn beiriannau twf a fydd o fudd i'w rhanbarthau ehangach.
Minister, already today, in answering questions, you and the Deputy Minister have spoken about regional development, some of the new organisation for that and the new drive that you wish to see behind it.
Newport, Cardiff and Bristol have been talking and working together for some time in terms of development across that area. The abolition of the tolls on the Severn crossings, I think, gives new impetus in terms of the possibility and the potential, and at the same time we know that there is critical mass across the area in terms of people, businesses, organisations right across the sectors. So, given that potential, given those advantages and the new structures, the new drive that Welsh Government seeks, the role of the Organisation for Economic Co-operation and Development, could you tell me how that area of Wales will feature in the early action that you expect to see?
Weinidog, eisoes heddiw, wrth ateb cwestiynau, rydych chi a'r Dirprwy Weinidog wedi sôn am ddatblygiad rhanbarthol, rhai o’r trefniadau newydd ar gyfer hynny a’r ysgogiad newydd yr hoffech ei weld y tu ôl iddo.
Mae Casnewydd, Caerdydd a Bryste wedi bod yn siarad ac yn cydweithio ers cryn dipyn o ran datblygiadau ar draws yr ardal honno. Credaf fod diddymu'r tollau ar bontydd Hafren yn rhoi hwb newydd o ran y posibiliadau a'r potensial, ac ar yr un pryd gwyddom fod màs critigol ar draws yr ardal o ran pobl, busnesau, sefydliadau ar draws y sectorau. Felly, o ystyried y potensial hwnnw, o ystyried y manteision hynny a'r strwythurau newydd, yr ysgogiad newydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei geisio, rôl y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, a allech ddweud wrthyf sut y bydd yr ardal honno o Gymru yn ymddangos yn y camau cynnar rydych yn disgwyl eu gweld?
Well, I'm very pleased to answer the Member's question. John Griffiths raises an important point about the functional economic area that is Cardiff, Newport and Bristol, and just as we're seeing now closer collaboration on an economic basis, we have for many years experienced collaboration across that border within that area on an academic front with the GW4 group of universities often working very closely together on joint projects. I'm looking forward to the OECD taking a close view of the economic action plan and regional development in Wales. The OECD will directly inform the regional approach, and it will ensure that we've got the right structures and governance in place in order to create and maintain cross-border links.
The other important point to make, I think, is that, as we move forward with regionalisation on economic development, I think it will enable the regions to be able to collaborate on a cross-border basis on their own terms. This is very important in the context of a post-Brexit Britain because, if we've learned anything, it's that we have to ensure that communities and local areas and regions feel empowered to do what they can for their own people and for themselves and that they do not see central Government and a centralist approach as doing things for and to people. It enables a greater degree of co-production and collaboration and I think, whether it's in the south-east or whether it's in the north-east, or whether it's between the north-west and Ireland, we have to encourage cross-border activity and collaboration if we are to become a more competitive nation.
Wel, rwy'n falch iawn o ateb cwestiwn yr Aelod. Mae John Griffiths yn codi pwynt pwysig am yr ardal economaidd weithredol, sef Caerdydd, Casnewydd a Bryste, ac yn union fel y gwelwn gydweithrediad agosach yn awr ar sail economaidd, rydym wedi profi cydweithrediad ar draws y ffin yn yr ardal honno ar sail academaidd ers blynyddoedd lawer gyda grŵp G4 o brifysgolion yn aml yn cydweithio'n agos iawn ar brosiectau ar y cyd. Rwy'n edrych ymlaen at weld y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn edrych yn agos ar y cynllun gweithredu economaidd a datblygu rhanbarthol yng Nghymru. Bydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn llywio'r dull rhanbarthol yn uniongyrchol, a bydd yn sicrhau bod gennym strwythurau a llywodraethiant cywir ar waith er mwyn creu a chynnal cysylltiadau trawsffiniol.
Rwy’n credu mai’r pwynt pwysig arall i'w wneud wrth i ni symud ymlaen â rhanbartholi datblygiad economaidd yw y bydd yn galluogi'r rhanbarthau i gydweithio ar sail drawsffiniol ar eu telerau eu hunain. Mae hyn yn bwysig iawn yng nghyd-destun Prydain ôl-Brexit oherwydd, os ydym wedi dysgu unrhyw beth, y ffaith bod yn rhaid inni sicrhau bod cymunedau ac ardaloedd a rhanbarthau lleol yn teimlo eu bod wedi'u grymuso i wneud yr hyn a allant dros eu pobl eu hunain a hwy eu hunain yw honno, ac nad ydynt yn gweld Llywodraeth ganolog ac ymagwedd ganolog fel gwneud pethau ar gyfer ac i bobl. Mae'n sicrhau mwy o gydgynhyrchu a chydweithredu a boed yn y de-ddwyrain neu yn y gogledd-ddwyrain, neu rhwng y gogledd-orllewin ac Iwerddon, rwy'n credu bod yn rhaid inni annog mwy o weithgaredd a chydweithredu trawsffiniol os ydym am ddod yn genedl fwy cystadleuol.
Minister, I hope you and your very promising deputy have had a chance to read the Conservative group's strategy on liveable cities. Indeed, if you and your wider team want us to run a seminar for you, we'd be delighted to inform you of our thoughts.
I think one thing that we were struck by is that some cities around the UK have really been key for economic development in their regions and nations. Sheffield, Manchester, Birmingham and Edinburgh clearly have had this at the heart of their development, and I think now, with the Cardiff and Swansea city deals, there's a real chance that we can start to think this way—that our cities have to do more than just what they do for their immediate populations. They belong to the regions and, in fact, the whole nation of Wales. And, in driving greater economic ambition, they really have a role that cannot be played by any other economic actor at the moment, and we must see them as a great resource, and they've all got great potential as well.
Weinidog, rwy'n gobeithio eich bod chi a'ch dirprwy addawol iawn wedi cael cyfle i ddarllen strategaeth y grŵp Ceidwadol ar ddinasoedd byw. Yn wir, os ydych chi a'ch tîm ehangach eisiau inni gynnal seminar ar eich cyfer, byddem yn falch iawn o roi ein syniadau i chi.
Credaf mai un peth a'n trawodd oedd bod rhai dinasoedd o gwmpas y DU wedi bod yn wirioneddol allweddol i ddatblygiad economaidd yn eu rhanbarthau a'u gwledydd. Mae'n amlwg fod Sheffield, Manceinion, Birmingham a Chaeredin wedi gwneud hyn yn ganolog i'w datblygu, ac yn awr, gyda bargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe, rwy'n credu bod cyfle gwirioneddol inni allu dechrau meddwl yn y ffordd hon—fod yn rhaid i'n dinasoedd wneud mwy na'r hyn a wnânt ar gyfer eu poblogaethau uniongyrchol yn unig. Maent yn perthyn i'r rhanbarthau ac yn wir, i Gymru gyfan. A thrwy hybu mwy o uchelgais economaidd, mae ganddynt rôl na all unrhyw weithredydd economaidd arall ei chwarae ar hyn o bryd, a rhaid inni eu gweld fel adnodd gwych, ac mae gan bob un ohonynt botensial mawr yn ogystal.
Well, I'd agree very much with David Melding. His assessment is absolutely right. I'd also add that, alongside cities, the importance of satellite towns cannot be understated. It's absolutely vital that, just as we support cities in developing strong identities, it's also important that we encourage our satellite towns to better link with the cities that they are dependent on, but also to ensure that they carve out distinct identities, not just for the people that they serve but also for the businesses that operate there.
I've been struck often by the success of—and I know the Member mentioned a number of cities; I've been struck by the success of Manchester in this regard, the way that the centre of Manchester has grown so rapidly since the 1980s, based on a number of factors. But, at the same time, satellite areas and satellite towns around Manchester and the greater Manchester region have also begun to thrive without losing their own distinct identities. So, I see the development of cities as being very significant indeed, but I also see cities as serving the growth and the development of the satellite towns and rural areas in the hinterland that are so dependent on the growth that often takes place at a faster rate within the centre of cities.
Wel, buaswn yn cytuno'n gryf â David Melding. Mae ei asesiad yn llygad ei le. Buaswn yn ychwanegu hefyd, ochr yn ochr â dinasoedd, na ellir gorbwysleisio pwysigrwydd trefi lloeren. Yn yr un modd ag y cynorthwywn ddinasoedd i ddatblygu hunaniaeth gref, mae hefyd yn bwysig ein bod yn annog ein trefi lloeren i gysylltu'n well â dinasoedd y maent yn ddibynnol arnynt, ond sicrhau hefyd eu bod yn creu hunaniaeth unigryw, nid yn unig ar gyfer y bobl y maent yn eu gwasanaethu ond ar gyfer y busnesau sy'n gweithredu yno hefyd.
Cefais fy nharo'n aml gan lwyddiant—a gwn fod yr Aelod wedi crybwyll nifer o ddinasoedd; cefais fy nharo gan lwyddiant Manceinion yn hyn o beth, y ffordd y mae canol Manceinion wedi tyfu mor gyflym ers y 1980au, yn seiliedig ar nifer o ffactorau. Ond ar yr un pryd, mae ardaloedd lloeren a threfi lloeren o gwmpas Manceinion a rhanbarth Manceinion fwyaf hefyd wedi dechrau ffynnu heb golli eu hunaniaeth unigryw eu hunain. Felly, gwelaf ddatblygiad dinasoedd fel rhywbeth arwyddocaol iawn, ond gwelaf ddinasoedd hefyd fel pethau sy'n gwasanaethu twf a datblygiad trefi lloeren ac ardaloedd gwledig yn y gefnwlad sydd mor ddibynnol ar y twf sy'n aml yn digwydd yn gyflymach ynghanol dinasoedd.
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ag awdurdodau lleol ynghylch gwella gwasanaethau bysiau lleol i gwm Afan? OAQ53201
4. What discussions has the Minister had with local authorities regarding the improvement of local bus services to the Afan valley? OAQ53201
We work very closely with local authorities right across Wales on a number of fronts to further improve local bus services, and we continue to provide substantial funding to enable them to provide local bus services.
Rydym yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar draws Cymru ar nifer o feysydd i wella gwasanaethau bws lleol ymhellach, ac rydym yn parhau i ddarparu cyllid sylweddol er mwyn iddynt allu darparu gwasanaethau bws lleol.
Thank you for that answer, Minister. The Afan valley is actually serviced by two local authorities in one sense, because buses come from Maesteg and Bridgend. The focus, mainly, is from Port Talbot up to the Afan valley. Now, the communities of the Afan valley are some of the most disadvantaged communities that we have in Wales and they don't have a lot of cars. The percentage of car ownership is quite low in comparison to many other areas; they rely upon bus services. Now, unfortunately, the bus service from Port Talbot up to the Afan valley one hour goes to Glyncorrwg, the second hour, it goes to Blaengwynfi and alternates. So, for two hours, you have to wait for a bus to come up. Now, for people who haven't got transport and who have to access services, whether it's employment, or maybe elderly people who need to go to hospital services 10 miles down the road to Neath Port Talbot Hospital, they may spend all day travelling and getting there to get back in for maybe a half-an-hour appointment. Now, these are challenging times. I've written to the bus company, who seem to focus mainly on commercial activities. But will you therefore meet with Neath Port Talbot Council and Bridgend County Borough Council to look at the opportunities to support bus transportation to allow people to actually get to places on time without spending their whole life travelling?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mewn gwirionedd caiff cwm Afan ei wasanaethu gan ddau awdurdod lleol ar un ystyr, oherwydd daw bysiau o Ben-y-bont ar Ogwr a Maesteg. Mae'r ffocws, yn bennaf, o Bort Talbot i fyny at gwm Afan. Nawr, cymunedau cwm Afan yw rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig sydd gennym yng Nghymru, ac nid oes ganddynt lawer o geir. Mae'r ganran o bobl sy'n berchen ar gar yn eithaf isel o gymharu â llawer o ardaloedd eraill; maent yn dibynnu ar wasanaethau bws. Nawr, yn anffodus, mae'r gwasanaeth bws o Bort Talbot i fyny cwm Afan un awr yn mynd i Lyncorrwg, a'r ail awr, mae'n mynd i Flaengwynfi bob yn ail. Felly, am ddwy awr, rhaid ichi aros am fws i ddod i fyny. Nawr, i bobl heb drafnidiaeth ac sy'n gorfod cael mynediad at wasanaethau, boed yn gyflogaeth, neu efallai'n henoed sydd angen cyrraedd gwasanaethau ysbyty 10 milltir i lawr y ffordd yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, gallent dreulio diwrnod cyfan yn teithio a chyrraedd yno ar gyfer apwyntiad hanner awr o bosibl. Nawr, mae'n adeg heriol. Rwyf wedi ysgrifennu at y cwmni bysiau, sydd fel petaent yn canolbwyntio'n bennaf ar weithgareddau masnachol. Ond a wnewch chi gyfarfod â Chyngor Castell-nedd Port Talbot a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i edrych ar y cyfleoedd i gefnogi trafnidiaeth bws er mwyn caniatáu i bobl gyrraedd lleoedd mewn pryd heb dreulio eu bywydau cyfan yn teithio?
I'd be more than happy to meet with the local authorities. In fact, the example that David Rees has highlighted today shows the potential benefits of creating joint transport authorities on a regional basis so that local authorities can plan and deliver bus services together in a collaborative way. I think David also highlights a fundamental flaw in current arrangements, which is that neither the Welsh Government nor local authorities have the powers to require a bus company to run a particular service. That's achieved through local authority contracts, including a public subsidy. Now, we've been able to maintain the bus services support grant at £25 million for some time, and this money is used to supplement—I should stress 'supplement'—local authority budgets for this purpose. It does not exist to replace local authority budgets, and I do think that it's essential that local authorities continue to demonstrate their commitment to local connectivity by maintaining their own budgets for subsidising bus and community transport services. But this fundamental flaw in the system cannot and will be addressed in a sustainable way by having local government and Welsh Government continue to subsidise non-commercial routes. What we need is radical reform, and I've recently outlined, through the White Paper, the proposals that the Welsh Government has for addressing the dire consequences of deregulation and the decisions made in the mid 1980s for bus services. Through the reforms that we are proposing, I seek to ensure that bus services across the length and breadth of Wales serve the needs of passengers and citizens, rather than serve the desire of some to profit from this incredibly valuable and necessary service for many of our communities. And, Llywydd, I would encourage all Members to take a keen interest in the White Paper and to submit observations and views before the consultation ends in mid March.
Buaswn yn fwy na pharod i gyfarfod â'r awdurdodau lleol. Yn wir, dengys yr enghraifft y mae David Rees wedi tynnu sylw ati heddiw beth yw manteision posibl creu cyd-awdurdodau trafnidiaeth ar sail ranbarthol fel y gall awdurdodau lleol gynllunio a darparu gwasanaethau bws gyda'i gilydd mewn ffordd gydweithredol. Credaf fod David hefyd yn tynnu sylw at wendid sylfaenol yn y trefniadau presennol, sef nad oes gan Lywodraeth Cymru nac awdurdodau lleol bwerau i fynnu bod cwmni bysiau'n gweithredu gwasanaeth penodol. Cyflawnir hyn drwy gontractau awdurdodau lleol, gan gynnwys cymhorthdal cyhoeddus. Nawr, rydym wedi gallu cynnal y grant cynnal gwasanaethau bysiau ar £25 miliwn ers peth amser, a defnyddir yr arian hwn i ategu'r—dylwn bwysleisio 'ategu'—cyllidebau awdurdodau lleol at y diben hwn. Nid yw'n bodoli yn lle cyllidebau awdurdodau lleol, a chredaf ei bod hi'n hanfodol fod awdurdodau lleol yn parhau i ddangos eu hymrwymiad i gysylltedd lleol drwy gynnal eu cyllidebau eu hunain ar gyfer rhoi cymhorthdal i wasanaethau bws a chludiant cymunedol. Ond ni all y gwendid sylfaenol hwn yn y system barhau ac eir i'r afael ag ef mewn modd cynaliadwy drwy gael llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru i barhau i roi cymhorthdal i lwybrau anfasnachol. Mae angen diwygio radical, ac yn ddiweddar, drwy'r Papur Gwyn, fe amlinellais y cynigion sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â chanlyniadau enbyd dadreoleiddio a'r penderfyniadau a wnaed yng nghanol y 1980au ar gyfer gwasanaethau bws. Drwy'r diwygiadau a gynigiwn, rwyf am sicrhau bod gwasanaethau bws ar hyd a lled Cymru yn gwasanaethu anghenion teithwyr a dinasyddion, yn hytrach na gwasanaethu awydd rhai i elwa o'r gwasanaeth anhygoel o werthfawr ac angenrheidiol hwn i lawer o'n cymunedau. A buaswn yn annog pob Aelod, Lywydd, i ddangos diddordeb brwd yn y Papur Gwyn ac i gyflwyno sylwadau a safbwyntiau cyn y daw'r ymgynghoriad i ben yng nghanol mis Mawrth.
Well, of course, both the councils that David Rees mentioned are in different city regions, which are taking very different approaches to their future transport needs. So, how that would progress is really very interesting. But, in the short term, in March 20i8, you confirmed that you'd issued guidance to local authorities to commit no less than 5 per cent of their bus budget to community transport, and, of course, community transport, if it follows the regulations properly, can pick up some non-commercial routes. It's a year on now. Are you confident that councils are following that guidance?
Wel, wrth gwrs, mae'r cynghorau a grybwyllodd David Rees mewn dinas-ranbarthau gwahanol, sydd ag ymagwedd wahanol iawn tuag at eu hanghenion trafnidiaeth yn y dyfodol. Felly, mae sut y byddai hynny'n datblygu yn ddiddorol iawn. Ond yn y tymor byr, ym mis Mawrth 2018, fe gadarnhaoch eich bod wedi cyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol ar gyfer ymrwymo 5 y cant neu ragor o'u cyllideb bysiau i gludiant cymunedol, ac wrth gwrs, gall cludiant cymunedol, os yw'n dilyn y rheoliadau priodol, weithredu rhai o'r llwybrau anfasnachol. Mae blwyddyn wedi mynd heibio. A ydych yn hyderus fod cynghorau'n dilyn y canllawiau hynny?
I am not yet confident that the guidance is being fully followed by all, and the extent of local authorities' commitment to maintain their own budgets for bus subsidies will therefore increasingly be reflected in my decisions about each authority's bus services support grant allocation, the reason being that I want to make sure that we use taxpayers' money that comes to Welsh Government to incentivise enhanced services in our communities, and we will only do that within the current arrangements on a short-term basis, by ensuring that local authorities contribute to the bus services support grant funding. Longer term, of course, through the reforms, as we use more of the tools that are currently available, but as we develop more tools and levers, I think we will be able to deploy a service across Wales that is not just more effective for meeting passenger needs, but one that is also more sustainable in terms of costs.
Nid wyf yn hyderus hyd yma fod y canllawiau'n cael eu dilyn yn llawn gan bawb, a bydd graddau ymrwymiad awdurdodau lleol i gynnal eu cyllidebau eu hunain ar gyfer cymorthdaliadau bysiau wedi'u hadlewyrchu fwyfwy yn fy mhenderfyniadau ynglŷn â dyfarniad grant cynnal gwasanaethau bysiau pob awdurdod, a'r rheswm am hynny yw fy mod eisiau gwneud yn siŵr ein bod yn defnyddio arian trethdalwyr sy'n dod i Lywodraeth Cymru er mwyn ysgogi gwasanaethau gwell yn ein cymunedau, ac ni fyddwn ond yn gwneud hynny o fewn y trefniadau presennol ar sail fyrdymor, drwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn cyfrannu at gyllid y grant cynnal gwasanaethau bysiau. Yn fwy hirdymor, wrth gwrs, drwy'r diwygiadau, wrth inni ddefnyddio mwy o'r adnoddau sydd ar gael ar hyn o bryd, ond wrth inni ddatblygu mwy o adnoddau ac ysgogiadau, credaf y byddwn yn gallu gweithredu gwasanaeth ledled Cymru sydd nid yn unig yn fwy effeithiol ar gyfer ateb anghenion teithwyr, ond sydd hefyd yn fwy cynaliadwy o ran costau.
My view is that the system is currently broken. We have a perverse situation where councils are cutting key services like libraries and community centres in the Afan valley, with four more proposed for Neath Port Talbot ongoing, expecting people from the Afan valley, then, to travel further to get to those services, but then they can't get to those services, because the buses are simply not there.
You mention the White Paper. What, within that White Paper, because a lot of people may not read that—? What are the headlines from that so that people in our area can be assured that, when those changes come about, either through changing the law, whether it's a not-for-profit company like Transport for Wales that takes over the regulation, they will have more frequent buses in their valley communities, so that they can continue to live there and that they don't become ghost towns with people moving away from those areas because the services are simply not there anymore?
Mae'r system wedi torri ar hyn o bryd yn fy marn i. Mae gennym sefyllfa anffodus lle y mae cynghorau'n cwtogi gwasanaethau allweddol fel llyfrgelloedd a chanolfannau cymunedol yng nghwm Afan, gyda phedwar arall ar y gweill ar gyfer Castell-nedd Port Talbot, a disgwyl i bobl o gwm Afan, wedyn, deithio ymhellach i gael y gwasanaethau hynny, ond ni allant gyrraedd y gwasanaethau hynny am nad oes bysiau'n mynd yno.
Rydych yn sôn am y Papur Gwyn. Beth, o fewn y Papur Gwyn hwnnw, oherwydd efallai y bydd llawer o bobl nad ydynt yn ei ddarllen—? Beth yw'r prif benawdau ynddo fel y gellir sicrhau pobl yn ein hardal ni, pan fydd y newidiadau hynny'n digwydd, naill ai drwy newid y gyfraith, pa un a fydd y gwaith rheoleiddio'n trosglwyddo i gwmni di-elw fel Trafnidiaeth Cymru, y bydd ganddynt fysiau mwy mynych yn eu cymunedau yn y cwm, fel y gallant barhau i fyw yno ac na fyddant yn troi'n drefi anghyfannedd gyda phobl yn symud o'r ardaloedd hyn am nad oes gwasanaethau yno mwyach?
I think the Member makes a really important point. The system is broken, and that's why the reforms that we've outlined in the White Paper are so necessary. In brief—and, again, I would invite all Members to read the White Paper and to submit observations—the proposals include franchising powers, they include the power to be able create municipal bus companies, they include proposals for greater integration of different forms of transport, they include the creation of joint transport authorities to deliver and plan bus services on a regional basis, and they include proposals for Transport for Wales to take a more active role in delivering this vital service for the people of Wales.
Alongside this, there are potential changes that can be made in terms of the fare regime for passengers to make it more affordable, and more transparent as well, to integrate tickets. It's still a shocking fact that, in some parts of Wales, 20 per cent of unemployed young people can't afford, or can't get, a bus service to their interviews, never mind to jobs. They are locked out of employment because the system is broken, and that's why I believe that the proposals in the White Paper—that's why I believe that radical reform is so vital.
Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Mae'r system wedi torri, a dyna pam y mae cymaint o angen y diwygiadau a nodir gennym yn y Papur Gwyn. Yn gryno—ac unwaith eto, rwyf am wahodd pob Aelod i ddarllen y Papur Gwyn ac i gyflwyno sylwadau—mae'r cynigion yn cynnwys pwerau i ddyfarnu masnachfreintiau, maent yn cynnwys pŵer i allu creu cwmnïau bysiau trefol, maent yn cynnwys cynigion ar gyfer mwy o integreiddio gwahanol fathau o drafnidiaeth, maent yn cynnwys creu awdurdodau trafnidiaeth ar y cyd i ddarparu a chynllunio gwasanaethau bysiau ar sail ranbarthol, ac maent yn cynnwys cynigion i Trafnidiaeth Cymru gymryd rhan fwy gweithredol yn darparu'r gwasanaeth hanfodol hwn ar gyfer pobl Cymru.
Ochr yn ochr â hyn, ceir newidiadau posibl y gellir eu gwneud o ran y system docynnau i deithwyr i'w gwneud yn fwy fforddiadwy, ac yn fwy tryloyw yn ogystal, i integreiddio tocynnau. Mae'n dal yn ffaith frawychus nad yw 20 y cant o bobl ifanc ddi-waith mewn rhai rhannau o Gymru yn gallu fforddio, neu'n gallu cael gwasanaeth bws i'w cyfweliadau, heb sôn am i swyddi. Cânt eu cloi allan o gyflogaeth am fod y system wedi torri, a dyna pam rwy'n credu bod y cynigion yn y Papur Gwyn—dyna pam y credaf fod diwygio radical mor hanfodol.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu datblygu perthynas â chwmnïau mawr sydd wedi'u lleoli yng Nghymru? OAQ53199
5. How does the Welsh Government intend to develop relationships with large companies based in Wales? OAQ53199
Thank you. The economic action plan sets out how we'll build a 'something for something' relationship with businesses of all sizes, based upon businesses sharing our values by contributing to a social cause. We're going to do this through the economic contract, through the calls to action, and through the economy futures fund, and, of course, that social cause is to drive inclusive growth with fair work for all.
Diolch. Mae'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi sut y byddwn yn adeiladu perthynas 'rhywbeth am rywbeth' gyda busnesau o bob maint, yn seiliedig ar fusnesau'n rhannu ein gwerthoedd drwy gyfrannu at achos cymdeithasol. Rydym yn mynd i wneud hyn drwy'r contract economaidd, drwy'r galwadau i weithredu, a thrwy gronfa dyfodol yr economi, ac wrth gwrs, yr achos cymdeithasol hwnnw yw hybu twf cynhwysol gyda gwaith teg i bawb.
I was interested also in his answer earlier, talking about what—the discussion about what we mean by anchor companies. That's an interesting development. Last week, I met with Admiral Group, Wales's only FTSE 100-listed company. They employ a substantial number of constituents in Caerphilly and nearly 8,000 staff across three sites in Wales. We discussed how that company had strategic links with the Welsh Government, and, from my perspective through the discussion, those strategic links seem to be fairly limited. One of the key things that a Government can help develop and grow is skills, particularly the skill needs of that organisation. They discussed some of their skill requirements and the fact that they've got the Admiral academy, which looks at professional and personal development of staff. I don't feel that there's enough of a strategic link between that and our education sector in Wales. Bearing in mind the Government's cross-portfolio approach to strategy, would the Minister commit to having high-level discussions with Admiral to explore how those strategic skill development links can be developed by the Government?
Roedd gennyf ddiddordeb hefyd yn ei ateb yn gynharach, yn sôn am—y drafodaeth ynglŷn â'r hyn a olygwn wrth gwmnïau angori. Mae hwnnw'n ddatblygiad diddorol. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm ag Admiral Group, yr unig gwmni yng Nghymru ar restr FTSE 100. Maent yn cyflogi nifer sylweddol o etholwyr yng Nghaerffili a bron 8,000 o staff ar dri safle yng Nghymru. Buom yn trafod sut oedd gan y cwmni gysylltiadau strategol gyda Llywodraeth Cymru, ac o'r hyn a welais o'r drafodaeth, mae'r cysylltiadau strategol hynny i'w gweld yn weddol gyfyngedig. Un o'r pethau allweddol y gall Llywodraeth helpu i'w datblygu a'u tyfu yw sgiliau, yn enwedig anghenion sgiliau'r sefydliad hwnnw. Buont yn trafod rhai o'u gofynion sgiliau a'r ffaith bod ganddynt academi Admiral, sy'n edrych ar ddatblygiad proffesiynol a phersonol staff. Nid wyf yn teimlo bod digon o gyswllt strategol rhwng hynny a'n sector addysg yng Nghymru. O gofio ymagwedd draws-bortffolio'r Llywodraeth tuag at strategaeth, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i gael trafodaethau lefel uchel gydag Admiral i archwilio sut y gall y Llywodraeth ddatblygu'r cysylltiadau datblygu sgiliau strategol hynny?
Can I thank Hefin David for his question and, furthermore, thank him for the keen interest that he's taken over many years in the skills system that we operate? I met the founder of Admiral just last autumn. We discussed, amongst many other issues, the availability of people with the right skills for the company, and I'd certainly meet with key stakeholders within the financial and professional services more widely in Cardiff. Of course, the Member is aware that the RSP—the regional skills partnership—for the Cardiff capital region has designated the financial and professional services sector as one of its priority sectors for the region as it seeks to plan—better plan—skills provision for the economy of the region and ensure that there is a closer alignment between what businesses require and what skills providers and training providers actually produce. Wales's larger employers such as Admiral are also allocated a dedicated senior skills relationship manager, who works very closely with them on their skills needs, and they also support businesses in facilitating productive engagement with the provider network, including further education colleges and higher education institutions. But I think, given that the RSPs are still in their infancy, there is still work to be done in ensuring that the fusing of business interests and the provision of skilled individuals is enhanced.
A gaf fi ddiolch i Hefin David am ei gwestiwn a diolch iddo hefyd am y diddordeb brwd y mae wedi'i ddangos ers blynyddoedd lawer yn y system sgiliau a weithredwn? Cyfarfûm â sylfaenydd Admiral yr Hydref diwethaf. Buom yn trafod, ymhlith llawer o faterion eraill, argaeledd pobl gyda'r sgiliau cywir ar gyfer y cwmni, ac yn sicr, buaswn yn cyfarfod â rhanddeiliaid allweddol o fewn y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol ehangach yng Nghaerdydd. Wrth gwrs, mae'r Aelod yn ymwybodol fod y bartneriaeth sgiliau ranbarthol ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd wedi dynodi mai'r sector gwasanaethau ariannol a phroffesiynol yw un o'i sectorau blaenoriaethol ar gyfer y rhanbarth wrth iddi geisio cynllunio—cynllunio'n well—y ddarpariaeth sgiliau ar gyfer economi'r rhanbarth a sicrhau bod cysylltiad agosach rhwng yr hyn y mae busnesau ei angen a beth y mae darparwyr sgiliau a darparwyr hyfforddiant yn ei gynhyrchu mewn gwirionedd. Caiff uwch-reolwr cysylltiadau sgiliau dynodedig ei bennu ar gyfer cyflogwyr mwy o faint Cymru megis Admiral, ac mae'n gweithio'n agos iawn gyda hwy ar eu hanghenion sgiliau, ac maent hefyd yn cynorthwyo busnesau drwy hwyluso ymgysylltiad cynhyrchiol â'r rhwydwaith darparwyr, gan gynnwys colegau addysg bellach a sefydliadau addysg uwch. Ond o gofio bod y partneriaethau sgiliau rhanbarthol yn dal ar gam cynnar o'u datblygiad, mae gwaith i'w wneud o hyd ar sicrhau bod y gwaith o gyfuno buddiannau busnesau a'r ddarpariaeth o unigolion medrus yn gwella.
Minister, my region depends on Tata, Ford and Sony, which are all major employers and a vital part of the supply chain. My region cannot afford to lose any more jobs. In recent years, all these major employers have scaled back their operations, leading to large job losses. This is a particularly worrying time for workers at the Bridgend Ford plant, and, as with Tata and Sony, the key to securing the plant's future lies in securing new and diverse business. Minister, when we spoke last year about the future of the Bridgend plant, I urged you to work with Ford to explore the move to an all-electric drivetrain being produced at Bridgend. Can you outline what progress, if any, has been made on this, and whether Ford Europe are even receptive to such a move? If so, what assistance will the Welsh Government give the plant to enable retooling to take place?
Weinidog, mae fy rhanbarth yn dibynnu ar Tata, Ford a Sony, sydd oll yn gyflogwyr mawr ac yn rhan hanfodol o'r gadwyn gyflenwi. Ni all fy rhanbarth fforddio colli rhagor o swyddi. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae'r holl gyflogwyr mawr hyn wedi cwtogi eu gweithgarwch, gan arwain at golli llawer iawn o swyddi. Mae hon yn adeg arbennig o bryderus i weithwyr yn ffatri Ford Pen-y-bont ar Ogwr, ac fel gyda Tata a Sony, yr allwedd i sicrhau dyfodol y ffatri yw sicrhau busnes newydd ac amrywiol. Weinidog, pan fuom yn siarad y llynedd ynglŷn â dyfodol ffatri Pen-y-bont ar Ogwr, fe'ch anogais i weithio gyda Ford i ystyried newid i gynhyrchu system yriant llwyr drydanol ym Mhen-y-bont ar Ogwr. A allwch amlinellu pa gynnydd, os o gwbl, a wnaethpwyd ar hyn, a pha un a yw Ford Europe yn agored i newid o'r fath hyd yn oed? Os felly, pa gymorth fydd Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r ffatri er mwyn sicrhau bod ailgyfarparu'n gallu digwydd?
Well, we stand ready to support Ford in any way that we can. The First Minister was at the Bridgend site just this morning, meeting with site managers and also with trade union representatives. I said yesterday and I said earlier today that what could be critically important to the Bridgend site is the development of hybridised engines, including a hybrid Dragon engine, and Welsh Government stands ready to assist in any way that it can in ensuring that the Bridgend facility is a chosen facility for the hybridisation of the Dragon engine.
Within the forward work programme cycle for Ford, there are no obvious new engine products being developed, and we must await the outcome of talks with Volkswagen to determine whether Ford will utilise electric drivetrains from the German manufacturer. However, it is my intention to continue working closely with Ford and with social partners at Bridgend to ensure that the Dragon engine goes on being a success and that any additional demand for the Dragon engine results in increased capacity and, therefore, increased job opportunities at Bridgend, and, also, that whilst this work is ongoing, we seek every other opportunity to create employment, either through, or, potentially, both through hybridisation of the Dragon engine and through securing the Ineos investment.
Wel, rydym yn barod i gefnogi Ford mewn unrhyw ffordd y gallwn. Roedd y Prif Weinidog ar safle Pen-y-bont ar Ogwr y bore yma, yn cyfarfod â rheolwyr y safle a hefyd gyda chynrychiolwyr undebau llafur. Dywedais ddoe a dywedais yn gynharach heddiw mai'r hyn a allai fod yn hanfodol bwysig i safle Pen-y-bont yw datblygiad injans hybrid, gan gynnwys injan Dragon hybrid, ac mae Llywodraeth Cymru yn barod i gynorthwyo mewn unrhyw ffordd y gall i sicrhau bod ffatri Pen-y-bont ar Ogwr yn ffatri ddewisol ar gyfer hybrideiddio'r injan Dragon.
O fewn cylch blaenraglen waith Ford, nid oes unrhyw gynhyrchion injan newydd amlwg yn cael eu datblygu, a rhaid inni aros am ganlyniad trafodaethau â Volkswagen i benderfynu a fydd Ford yn defnyddio systemau gyriant trydan gan y gwneuthurwr Almaenig. Fodd bynnag, mae'n fwriad gennyf barhau i weithio'n agos gyda Ford a phartneriaid cymdeithasol ym Mhen-y-bont ar Ogwr, er mwyn sicrhau bod yr injan Dragon yn parhau i fod yn llwyddiant a bod unrhyw alw ychwanegol am yr injan Dragon yn arwain at gynyddu capasiti ac felly, at gynyddu cyfleoedd gwaith ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac er bod y gwaith yn mynd rhagddo, rydym yn chwilio am bob cyfle arall i greu cyflogaeth, naill ai drwy hybrideiddio'r injan Dragon, neu o bosibl drwy hynny yn ogystal â thrwy sicrhau buddsoddiad Ineos.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn anelu i wella'r seilwaith trafnidiaeth yng Ngogledd Cymru? OAQ53164
6. How is the Welsh Government aiming to improve transport infrastructure in North Wales? OAQ53164
I'm pleased to be able to refer to my statement of 21 November 2018 on transport infrastructure in north Wales.
Rwy'n falch o allu cyfeirio at fy natganiad ar 21 Tachwedd 2018 ar seilwaith trafnidiaeth yng ngogledd Cymru.
Thank you. Well, a few days later, on 27 November, I called for a Welsh Government statement on rail services in north Wales after a weekend of delayed and cancelled rail services in north Wales, where I've been reliably informed by rail insiders that a shortage of tooling spares and access to wheel lathes being in place and ensured they were put in place by the incoming operator had caused that, although there was now access to wheel lathes in Crewe, Bristol and Taunton. How do you, therefore, respond, given the subsequent apology and assurances from Transport for Wales to the e-mail I received at the end of December—five weeks, almost, later—that there'd been no trains on that particular day on the line from Shotton to Wrexham, that there'd be none tomorrow, the Monday would revert to a train every two hours, like it had been for several weeks? They were told there were no trains on Thursday either, that they're peddling storm Callum as part of the excuse, but that was six weeks ago. And how is it that other train operators are not affected by all the wheelset damage that's occurred in Wales? Given the original assurances we had from yourself and Transport for Wales, why was that still happening five weeks later?
Diolch. Wel, ychydig ddyddiau yn ddiweddarach, ar 27 Tachwedd, gelwais am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau rheilffyrdd yng ngogledd Cymru ar ôl penwythnos o oedi a chanslo gwasanaethau trenau yng ngogledd Cymru, lle y cefais wybodaeth ddibynadwy gan bobl ar y tu mewn yn y diwydiant rheilffyrdd mai prinder darnau o offer dros ben a mynediad at durnau olwynion a'r ffaith bod y gweithredydd newydd wedi sicrhau eu bod ar gael oedd yn gyfrifol am hynny, er bod mynediad at durnau olwynion ar gael bellach yn Crewe, Bryste a Taunton. Felly, sut rydych yn ymateb, o ystyried yr ymddiheuriad a geiriau o sicrwydd a ddilynodd wedyn gan Trafnidiaeth Cymru yn sgil yr e-bost a gefais ar ddiwedd mis Rhagfyr—bron bum wythnos yn ddiweddarach—na fu unrhyw drenau ar y diwrnod penodol hwnnw ar y rheilffordd o Shotton i Wrecsam, na fyddai dim yfory, y byddai'r dydd Llun yn dychwelyd i drên bob dwy awr, fel y bu am sawl wythnos cyn hynny? Dywedwyd wrthynt nad oedd unrhyw drenau ddydd Iau chwaith, eu bod yn defnyddio storm Callum fel rhan o'r esgus, ond roedd hynny chwe wythnos yn ôl. A sut nad effeithir ar weithredwyr trenau eraill gan yr holl ddifrod i echelau olwynion sydd wedi digwydd yng Nghymru? O ystyried y sicrwydd gwreiddiol a gawsom gennych chi a Trafnidiaeth Cymru, pam oedd hynny'n dal i ddigwydd bum wythnos yn ddiweddarach?
Well, largely because for far too many years we've seen in Wales a complete lack of investment by the UK Government in our rail infrastructure, particularly on our train lines, which remain a responsibility for Network Rail, and, therefore, the Department for Transport, and as I've said on many occasions now, this major problem can be largely attributed to the lack of wheel-slide protection. Why? Well, because the contract that Arriva Trains Wales was awarded was, simply, not fit for purpose. It did not incentivise them to invest in such technology, nor did it compel them when Welsh Government wished for such protection and technology to be installed on trains.
I was pleased that the first service to return to full and normal operation was one of the north Wales services, and the Member points to an industry insider who gave him intelligence on the lack of wheel lathes in Wales. Well, it's true that when you have huge demand for wheel lathes, if you can't meet that demand with what you've got in your own country, you go elsewhere. Llywydd, I'm pleased to say that we did just that, and we were able to identify additional wheel lathes outside of Wales, and that's why we got so many trains back into full use so quickly.
Wel, i raddau helaeth oherwydd ein bod, ers gormod o flynyddoedd, wedi gweld diffyg buddsoddi llwyr yng Nghymru gan Lywodraeth y DU yn ein seilwaith rheilffyrdd, yn enwedig ein rheilffyrdd, sy'n dal yn gyfrifoldeb i Network Rail, ac felly, i'r Adran Drafnidiaeth, ac fel y dywedais ar sawl achlysur bellach, gellir priodoli'r broblem fawr hon i raddau helaeth i ddiffyg amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro. Pam? Wel, yn syml am nad oedd y contract a ddyfarnwyd i Trenau Arriva Cymru yn addas i'r diben. Nid oedd yn eu cymell i fuddsoddi mewn technoleg o'r fath, ac nid oedd yn eu gorfodi pan oedd Llywodraeth Cymru am weld amddiffyniadau a thechnoleg o'r fath yn cael eu gosod ar drenau.
Roeddwn yn falch mai'r gwasanaeth cyntaf i ddychwelyd i weithrediad llawn ac arferol oedd un o wasanaethau gogledd Cymru, ac mae'r Aelod yn cyfeirio at rywun ar y tu mewn yn y diwydiant a roddodd wybodaeth iddo am brinder turnau olwynion yng Nghymru. Wel, mae'n wir pan fo gennych alw enfawr am durnau olwynion, os na allwch ddiwallu'r galw hwnnw â'r hyn sydd gennych yn eich gwlad eich hun, rydych chi'n mynd i fannau eraill. Lywydd, rwy'n falch o ddweud ein bod wedi gwneud yn union hynny, ac roeddem yn gallu dod o hyd i durnau olwynion ychwanegol y tu allan i Gymru, a dyna pam y mae gennym gymaint o drenau yn ôl mewn defnydd llawn mor gyflym.
Fe allwn ni i gyd, dwi'n siŵr, groesawu'r ffaith bod yna fuddsoddiad yn mynd i fod mewn gorsafoedd yng nghyd-destun y rheilffordd yng Nghymru. Dydw i ddim yn gwybod os ydy'r Gweinidog yn ymwybodol, ond mae Network Rail wedi bod yn gweithio'n agos gyda sefydliadau sydd yn gweithio i drio atal hunanladdiadau. Mi oedd yna 237 hunanladdiad ar y rheilffyrdd ym Mhrydain yn 2016—4.5 y cant o holl hunanladdiadau Prydain. Nawr, mae ymchwil yn dangos bod pobl sydd yn ystyried hunanladdiad mewn gorsaf drên yn dilyn patrwm ymddygiad tebyg, ac mae modd defnyddio goleuadau, meinciau sy'n wynebu oddi wrth y traciau, barriers ychwanegol, llinellau penodol ar y platfform ac yn y blaen. Mae modd defnyddio'r rhain er mwyn trio taclo'r tueddiadau yma tuag at hunanladdiad mewn gorsafoedd trên. Felly, wrth i ni edrych i fuddsoddi yn y gwelliannau yma yn ein gorsafoedd ni, a allwch chi roi sicrwydd y byddwch chi'n gweithio'n agos gyda'r dull yna o daclo hunanladdiadau er mwyn sicrhau bod y buddsoddiad yn cael y budd gorau posib?
I’m sure we can all welcome the fact that there’s going to be investment in stations in the context of the Welsh railways. I don’t know if the Minister is aware, but Network Rail has been working closely with organisations trying to prevent suicides. There were 237 suicides on the British railways in 2016—4.5 per cent of all suicides within Britain. Now, research shows that people who are considering suicide in a train station follow a similar behavioural pattern, and one can use lights, benches facing away from the tracks, additional barriers, specific lines on the platform—it’s possible to use these methods in order to try and tackle these tendencies towards suicides in train stations. So, as we look to invest in these improvements in our stations, can you give us an assurance that you will work closely with that method of preventing suicide in order to ensure that investment gets the best possible outcomes?
Llywydd, I think this is an excellent question. I think it's a really important point. What I'm going to do is ask Transport for Wales, as it analyses and assesses how to spend the £200 million on all stations across the Wales and borders network, to put together at speed a suicide prevention plan, together with Network Rail, so that we can take on the sort of ideas that the Member has suggested and introduce them to as many stations as possible.
Lywydd, credaf fod hwn yn gwestiwn ardderchog. Credaf ei fod yn bwynt pwysig iawn. Yr hyn rwy'n mynd i'w wneud yw gofyn i Trafnidiaeth Cymru, wrth iddynt ddadansoddi ac asesu sut i wario'r £200 miliwn ar yr holl orsafoedd ar draws rhwydwaith Cymru a'r gororau, lunio cynllun atal hunanladdiad ar fyrder gyda Network Rail, fel y gallwn fanteisio ar y math o syniadau a awgrymodd yr Aelod a'u cyflwyno i gymaint o orsafoedd ag y bo modd.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Y cwestiynau nesaf felly yw'r rhai i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweindiog Brexit. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The next questions therefore are the ones to the Counsel General and Brexit Minister. The first question is from Llyr Gruffydd.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith unrhyw fath o Brexit ar economi gogledd-ddwyrain Cymru? OAQ53198
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of any kind of Brexit on the economy of north-east Wales? OAQ53198
Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn niweidio'r economi. Mae methiant Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gael y Senedd i gymeradwyo ei chytundeb yn creu risg o ddiffyg cytundeb. Rhaid i Brif Weinidog y Deyrnas Unedig ymrwymo i negodi ymadawiad yr Undeb Ewropeaidd yn y ffordd sydd wedi'i amlinellu yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', sef y ffurf leiaf niweidiol o Brexit o hyd.
Leaving the EU will damage the economy. The failure of the UK Government to secure parliamentary agreement for their deal risks a 'no deal' outcome. The Prime Minister must commit to negotiate an EU exit as outlined in 'Securing Wales’ Future', which remains the least damaging form of Brexit.
Diolch yn fawr. Yn 2016, roedd allforion siroedd Fflint a Wrecsam yn gyfwerth â £5 biliwn ac roedd 87 y cant o'r rheini yn cael eu hallforio i'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, ydych chi'n cytuno mai'r ffordd orau o gynnal y lefel yna o allforion a'r holl swyddi a'r manteision economaidd sy'n dod gyda hynny yw aros yn yr Undeb Ewropeaidd? Ac os ŷch chi, beth mae eich Llywodraeth chi'n gwneud i sicrhau bod hynny’n digwydd?
Thank you very much. In 2016, exports from the counties of Flintshire and Wrexham were worth £5 billion and 87 per cent of those were exported to the European Union. Now, do you agree that the best way of maintaining that level of exports and all of the jobs and economic benefits that come in their wake is to remain within the European Union? If you do agree, what’s your Government doing to ensure that that happens?
Mae allforion, wrth gwrs, yn bwysig iawn i economi'r gogledd-ddwyrain ac economi Cymru yn gyffredinol. Ar y cyfan, fel mae'r Aelod yn cydnabod yn ei gwestiwn, mae canran yr allforion yn uwch o Gymru na rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i Ewrop. Y ffordd orau bosib o sicrhau ffyniant allforion yn y dyfodol yw'r berthynas agosaf bosib gyda'r farchnad sengl, y math o beth dydyn ni ddim wedi gweld mewn datganiad gwleidyddol gan y Prif Weinidog yn San Steffan. Rwy'n gobeithio y bydd cyfle dros y diwrnodau nesaf. Mae'r Prif Weinidog yno wedi dweud ei bod hi'n barod i drafod gyda phleidiau eraill. Mae'n bwysig bod y trafodaethau hynny'n cynnwys y posibilrwydd o undeb dollau a pherthynas agosach gyda'r farchnad sengl.
Exports, of course, are very important to the economy of Wales and the north east, and, on the whole, as the Member has acknowledged in his question, the percentage of exports from Wales is higher than other parts of the UK to Europe. The best way possible of ensuring the prosperity of exports in the future is as close a relationship as possible with the single market, the kind of thing that we haven’t seen in a political statement from the Prime Minister in Westminster. I hope that there will be an opportunity over the next few days—the Prime Minister there has said that she’s willing to discuss with other parties. It’s important that those discussions include the possibility of a customs union and working closer with the single market.
On a positive note, we have Airbus in north-east Wales, which has made its own concerns known. If we don't have a transition deal, then perhaps those who voted against the Prime Minister's deal should consider the risks that they have added of that not happening. However, on a positive note, and despite potential outcomes in this context, the UK defence and aerospace industry recorded a £10 billion increase in deals over the last 12 months, with the total deals valued at £31 billion. Last month, Airbus welcomed the announcement of the aerospace sector deal—providing, they said, a firm commitment to the UK's investment in research and design, and an inclusive, productive aerospace sector is one that embraces the technology of tomorrow, including a commitment to £125 million of funding to be matched by Airbus and industry. Are you able to tell us, notwithstanding that this might stretch beyond your brief, what discussions you've had with your colleagues in Welsh Government over what their role might be or already is in developing the aerospace sector deal with the UK Government, Airbus and other aerospace sector companies in Wales?
Ar nodyn cadarnhaol, mae gennym Airbus yng ngogledd-ddwyrain Cymru, sydd wedi gwneud eu pryderon eu hunain yn hysbys. Os na chawn gytundeb trosiannol, efallai y dylai'r rhai a bleidleisiodd yn erbyn cytundeb y Prif Weinidog ystyried y risgiau y maent wedi'u hychwanegu na fydd hynny'n digwydd. Fodd bynnag, ar nodyn cadarnhaol, ac er gwaethaf canlyniadau posibl yn y cyd-destun hwn, cofnododd diwydiant amddiffyn ac awyrofod y DU gynnydd o £10 biliwn mewn cytundebau dros y 12 mis diwethaf, gyda chyfanswm gwerth y cytundebau yn £31 biliwn. Y mis diwethaf, croesawodd Airbus y cyhoeddiad am gytundeb sector awyrofod—cyhyd â bod ymrwymiad cadarn i fuddsoddiad y DU mewn ymchwil a dylunio, meddent, a bod sector awyrofod cynhwysol a chynhyrchiol yn un sy'n cwmpasu technoleg y dyfodol, gan gynnwys ymrwymiad i roi £125 miliwn o arian ar gyfer denu arian cyfatebol gan Airbus a'r diwydiant. Er bod hyn efallai'n ymestyn y tu hwnt i'ch briff, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru ynglŷn â beth y gallai eu rôl fod neu beth yw eu rôl eisoes yn y broses o ddatblygu'r cytundeb sector awyrofod gyda Llywodraeth y DU, Airbus a chwmnïau eraill y sector awyrofod yng Nghymru?
There is work going on in relation to that. I should just say that the Minister for Economy and Transport has held round-tables with large employers in north-east Wales over the course of the last year, including Airbus. We all know, as the Member indicated in his question, that Airbus was one of the companies that were very clear about their position if we were to leave the European Union without the transition deal. I take issue with the premise of the Member's question. It isn't the case that the only alternative to the Prime Minister's deal is no deal, which we believe would be very, very bad news indeed for Wales. The opportunity now exists for the Prime Minister to reach out across the House of Commons and seek to negotiate a deal with other parties that reflects the principles that are set out in 'Securing Wales' Future' and that this Assembly have endorsed, most recently in early December.
Mae gwaith yn mynd rhagddo mewn perthynas â hynny. Dylwn ddweud bod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi cynnal cyfarfodydd bwrdd crwn gyda chyflogwyr mawr yng ngogledd-ddwyrain Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, gan gynnwys Airbus. Fel y nododd yr Aelod yn ei gwestiwn, mae pawb ohonom yn gwybod bod Airbus yn un o'r cwmnïau a oedd yn glir iawn ynglŷn â'u sefyllfa pe baem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb y cytundeb trosiannol. Rwy'n anghytuno â chynsail cwestiwn yr Aelod. Nid yw'n wir mai'r unig ddewis arall yn lle cytundeb y Prif Weinidog yw dim bargen, a chredwn y byddai hynny'n newyddion drwg iawn i Gymru. Mae cyfle yn awr i'r Prif Weinidog estyn allan ar draws Tŷ'r Cyffredin a cheisio negodi cytundeb gyda phleidiau eraill sy'n adlewyrchu'r egwyddorion a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ac a gefnogwyd gan y Cynulliad hwn, yn fwyaf diweddar ar ddechrau mis Rhagfyr.
Can I start by thanking the Member, Llyr Gruffydd, for North Wales, for recognising the importance of the north-east Wales economy? I was very pleased last Friday to welcome the First Minister for Wales and our new Minister for north Wales to Alyn and Deeside and just over the constituency border in Delyn, where we had an opportunity to discuss Brexit in a Brexit business conference, with over 150 business delegates in attendance, including the likes of Airbus. Now, the messages from that conference were pretty clear: that there's still a need for clarity and cross-party co-operation, and I think this is even more important now following the UK Government's disastrous defeat in the House of Commons yesterday. Counsel General, would you be willing to meet with me to discuss further the findings from the Brexit conference, and also to give you an insight on the business voice in north-east Wales to help you with your organisation and planning of the Welsh Government's response to Brexit?
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r Aelod dros Ogledd Cymru, Llyr Gruffydd, am gydnabod pwysigrwydd economi gogledd-ddwyrain Cymru? Roeddwn yn falch iawn ddydd Gwener diwethaf o groesawu Prif Weinidog Cymru a'n Gweinidog newydd dros ogledd Cymru i Alun a Glannau Dyfrdwy, ac ychydig dros ffin yr etholaeth yn Nelyn, lle y cawsom gyfle i drafod Brexit mewn cynhadledd fusnes Brexit, gyda dros 150 o gynrychiolwyr busnes yn bresennol, gan gynnwys busnesau fel Airbus. Nawr, roedd y negeseuon o'r gynhadledd honno yn eithaf clir: fod angen eglurder a chydweithrediad trawsbleidiol o hyd, a chredaf fod hyn hyd yn oed yn bwysicach yn awr wedi i Lywodraeth y DU gael ei threchu mor drychinebus yn Nhŷ'r Cyffredin ddoe. Gwnsler Cyffredinol, a fyddech chi'n fodlon cyfarfod â mi i drafod canfyddiadau'r gynhadledd Brexit ymhellach, ac i roi cipolwg i chi ar lais busnesau yng ngogledd-ddwyrain Cymru er mwyn eich helpu i drefnu a chynllunio ymateb Llywodraeth Cymru i Brexit?
Thank you for that question. I was aware of the event on Friday 11 January, which the First Minister attended, and also the Minister for the economy, and I noted that it was a very interesting discussion and a good opportunity to hear at first hand the sort of anxieties that employers large and small are feeling in north-east Wales. I know the work that the Member himself is doing in his own constituency in relation to understanding concerns that local businesses have in relation to Brexit, and I'd be very happy to meet with him to discuss that further.
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Roeddwn yn ymwybodol o'r digwyddiad ddydd Gwener 11 Ionawr, a fynychwyd gan y Prif Weinidog, a Gweinidog yr economi, a sylwais ei bod yn drafodaeth ddiddorol iawn ac yn gyfle da i glywed o lygad y ffynnon y math o bryderon y mae cyflogwyr mawr a bach yn eu teimlo yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Gwn am y gwaith y mae'r Aelod yn ei wneud yn ei etholaeth ei hun o ran deall y pryderon sydd gan fusnesau lleol mewn perthynas â Brexit, a buaswn yn hapus iawn i gyfarfod ag ef i drafod hynny ymhellach.
2. Pa drafodaethau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cael gyda Llywodraeth Iwerddon ynglŷn â Brexit? OAQ53208
2. What discussions has the Counsel General had with the Irish Government regarding Brexit? OAQ53208
Mae Gweinidogion Cymru wedi trafod materion yn ymwneud â Brexit gyda Llywodraeth Iwerddon, a hynny'n bennaf trwy'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig a fynychais i ar 9 Tachwedd 2018. Rwyf hefyd wedi cysylltu â'm Gweinidog cyfatebol yn Llywodraeth Iwerddon i gychwyn rhagor o ddeialog ac adeiladu ar y cysylltiadau agos sy'n bodoli yn barod.
Welsh Ministers have discussed matters relating to Brexit with the Irish Government, principally via the British Irish Council, which I attended on 9 November 2018. I have also contacted my Irish Government counterpart to open up further dialogue and build upon existing close relationships.
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. Gaf i ei annog ef i barhau i ymgysylltu â Llywodraeth Iwerddon? Fel y soniais i ddoe, roeddwn i a Rhun ap Iorwerth wedi medru cwrdd â gwleidyddion ar draws y sbectrwm gwleidyddol yn y Weriniaeth yr wythnos diwethaf, gan gynnwys Helen McEntee, y Gweinidog Brexit. Gaf i ofyn iddo fe—a gwnes i gyffwrdd â hwn ddoe—ynglŷn ag erthygl 50, a'r galwad gan Lywodraeth Cymru, a Llywodraeth yr Alban, wrth gwrs, i Lywodraeth Prydain i ymestyn erthygl 50? Gaf i ofyn: a fyddai fe'n fodlon cyflwyno'r neges yna hefyd i Weriniaeth Iwerddon gan fod angen cael cydsyniad yr holl aelod-wladwriaethau o fewn yr Undeb Ewropeaidd pe bai'r cais yna yn dod gan Lywodraeth Prydain fel ŷm ni eisiau? Ar fater ehangach, a phe bai Brexit yn dal yn digwydd, pa waith sydd wedi cael ei wneud, er enghraifft, i edrych ar gynllun INTERREG neu rywbeth cyfatebol i'r dyfodol, fel sy'n bosib, wrth gwrs, yn achos Norwy a Sweden, hyd yn oed yn cynnwys gwledydd sydd tu fas i'r Undeb Ewropeaidd?
I’m grateful to the Counsel General for that response, and may I encourage him to continue to engage with the Irish Government? As I mentioned yesterday, myself and Rhun ap Iorwerth were able to meet politicians from across the political spectrum in the Republic of Ireland last week, including Helen McEntee, the Brexit Minister. May I ask him, and I touched upon this yesterday, about article 50 and the call from the Welsh Government, and the Scottish Government, of course, that the UK Government should extend article 50? May I ask whether he would be willing to convey that message to the Republic of Ireland too, as there needs to be consent from all member states within the EU if that request were to be made by the UK Government as we hope to see? And on a broader issue, and if Brexit were to proceed, what work has been done, for example, to look at the INTERREG plan or something similar for the future, as is possible, of course, in the case of Norway and Sweden, even including nations outwith the European Union?
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwn. O ran erthygl 50, rŷm ni'n cymryd pob cyfle, wrth gwrs, i sicrhau bod Llywodraethau yn deall ein safbwynt ni ynglŷn â hynny. Roedden ni'n galw mwy yn ddiweddar ar y Prif Weinidog yn San Steffan i sicrhau estyniad o hynny i ganiatáu i'r trafodaethau ymhelaethu.
O ran y berthynas gydweithredol rhwng Cymru ac Iwerddon, mae'r Aelod yn sôn am INTERREG; mae gyda ni, wrth gwrs, berthynas agos gydag Iwerddon trwy hynny, a thrwy'r cynlluniau cydweithredu cyffredinol. Mae'r cynllun cyfredol yn pwysleisio gwaith o ran newid hinsawdd a diwylliant ac ati, ac mae'r pethau hynny'n bwysig iawn o ran cryfhau'r berthynas a sicrhau'r cyfleoedd economaidd yma. Rŷm ni eisiau sicrhau bod y cydweithio hynny yn parhau hyd yn oed ar ôl Brexit ac yn ymestyn tu hwnt i'r cynlluniau cyfredol os yw hynny yn bosib. Rŷm ni'n sicr yn ein barn bod gyda ni ymroddiad llwyr i gryfhau'r berthynas rhwng Cymru ac Iwerddon.
I thank the Member for the question. In terms of article 50, we take every opportunity to ensure that Governments understand our position on that. We called more recently on the Prime Minister in Westminster to ensure an extension on that to enable the discussions to go on.
In terms of the collaborative relationship between Wales and Ireland, the Member talks about INTERREG. We have, of course, a close relationship with Ireland through that and through other joint schemes. The current scheme emphasises the work in terms of climate change, culture and so forth. Those issues are important, of course, in terms of strengthening the relationship and in terms of economic opportunities, but we want to ensure that that collaboration continues even after Brexit and also extends beyond the current schemes, if that’s possible. We’re certain in our view that we are fully committed to strengthen the relationship between Wales and Ireland.
The Welsh Government launched its Brexit website for business in September 2018, and you said in your statement yesterday you hoped to have a further portal up and running within a few days. The Irish Government launched its prepareforbrexit.com website in June 2016, within a week of the referendum, and has been offering grants of up to €5,000 to help SMEs prepare for Brexit since the first quarter of 2017. Is there anything Welsh Government could learn from the Irish Government with respect to timeliness in this area?
Lansiodd Llywodraeth Cymru ei gwefan Brexit ar gyfer busnesau ym mis Medi 2018, ac fe ddywedoch yn eich datganiad ddoe eich bod yn gobeithio cael porth pellach yn weithredol o fewn ychydig ddyddiau. Lansiodd Llywodraeth Iwerddon ei gwefan prepareforbrexit.com ym mis Mehefin 2016, o fewn wythnos i'r refferendwm, ac mae wedi bod yn cynnig grantiau o hyd at €5,000 i helpu busnesau bach a chanolig i baratoi ar gyfer Brexit ers chwarter cyntaf 2017. A oes unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei ddysgu gan Lywodraeth Iwerddon o ran amseroldeb yn y maes hwn?
We have waited for two years to hear what the UK Government's view is on the basis upon which we should leave the European Union—two years. Two years ago, this Government, together with Plaid Cymru, launched a paper that set out, with a very clear evidence base, the kind of relationship Wales should have with the European Union after Brexit. We were able to do that two years ago, working together, and we followed that up with a range of policy positions, which are evidenced and substantive, and which have been persuasive. And the question is why the UK Government wasn't able to do the same. On the point of timeliness, we, as I have said in the Chamber, have an online resource, which we plan to launch in the next few days, and that will, I hope, give the people of Wales a clear understanding of what the Welsh Government is doing in terms of preparedness.
Rydym wedi aros am ddwy flynedd i glywed beth yw barn Llywodraeth y DU ynglŷn ag ar ba sail y dylem adael yr Undeb Ewropeaidd—dwy flynedd. Ddwy flynedd yn ôl, lansiodd y Llywodraeth hon, ynghyd â Phlaid Cymru, bapur a nodai, gyda sylfaen dystiolaeth glir iawn, y math o berthynas y dylai Cymru ei chael gyda'r Undeb Ewropeaidd ar ôl Brexit. Roeddem yn gallu gwneud hynny ddwy flynedd yn ôl, drwy weithio gyda'n gilydd, a dilynwyd hynny gan amrywiaeth o safbwyntiau polisi o sylwedd yn seiliedig ar dystiolaeth, ac sydd wedi llwyddo i argyhoeddi. A'r cwestiwn yw pam na allodd Llywodraeth y DU wneud yr un peth. Ar fater amseroldeb, fel y dywedais yn y Siambr, mae gennym adnodd ar-lein y bwriadwn ei lansio yn yr ychydig ddyddiau nesaf, a bydd hwnnw, gobeithio, yn rhoi dealltwriaeth eglur i bobl Cymru ynglŷn â beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran parodrwydd.
Counsel General, I am pleased to hear that you are having meetings or arranging meetings with your Irish counterparts and discussing, because if we have a 'no deal' situation, or even a deal and the backstop kicks in, there will be a border down the Irish Sea, and we need to address that. But can I ask you also to meet with counterparts—I know we haven't got a counterpart, but equivalents in Northern Ireland? When I went across to speak to the parties in Northern Ireland, it was quite clear that a lot of businesses use the ports of the Irish Republic to actually access Europe through the Welsh ports. As such, there is going to be a huge challenge to that situation, whether they travel down through Dublin and on to Holyhead, or whether they go across into Scotland. It is important, therefore, that we address the issues for them as well, to ensure that, if there is a boundary in the Irish Sea, they don't end up having to cross two boundaries to get to Northern Ireland. And it impacts upon Welsh ports.
Gwnsler Cyffredinol, rwy'n falch o glywed eich bod yn cael cyfarfodydd neu'n trefnu cyfarfodydd gyda'ch swyddogion cyfatebol yn Iwerddon ac yn trafod, oherwydd os cawn sefyllfa 'dim bargen', neu hyd yn oed ein bod yn cael cytundeb a bod yr ôl-stop yn dod yn weithredol, bydd ffin i lawr canol Môr Iwerddon, ac mae angen inni gydnabod hynny. Ond a gaf fi ofyn i chi hefyd gyfarfod â'ch swyddog cyfatebol—gwn nad oes gennym swyddog cyfatebol, ond yr unigolion cyfatebol yng Ngogledd Iwerddon? Pan euthum yno i siarad â'r partïon yng Ngogledd Iwerddon, roedd yn eithaf clir fod llawer o fusnesau'n defnyddio porthladdoedd Gweriniaeth Iwerddon i gyrraedd Ewrop drwy borthladdoedd Cymru. Fel y cyfryw, bydd her enfawr i'r sefyllfa honno, pa un a ydynt yn teithio i lawr drwy Ddulyn ac ymlaen i Gaergybi, neu'n croesi draw i'r Alban. Mae'n bwysig, felly, ein bod yn rhoi sylw i'r problemau sy'n eu hwynebu hwy hefyd, er mwyn sicrhau, os oes ffin ym Môr Iwerddon, na fydd yn rhaid iddynt groesi dwy ffin i gyrraedd Gogledd Iwerddon. Ac mae'n effeithio ar borthladdoedd Cymru.
I thank the Member for that question. One of the points that requires clarification in the UK Government's proposals is its reference to checks being undertaken in the least intrusive possible way. That needs to be understood better. But the issue of the backstop, of course, if the sorts of proposals were adopted that we have been advocating here, would not arise. And whilst the backstop is an absolutely legitimate concern for the EU and UK Government to ensure that there isn't a hard border on the island of Ireland, the best possible scenario is that that isn't required at all because we have a set of arrangements that encompass a customs union between the UK and the EU.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Un o'r pwyntiau y mae angen eu hegluro yng nghynigion Llywodraeth y DU yw ei chyfeiriad at gynnal archwiliadau yn y ffordd leiaf ymwthiol sy'n bosibl. Mae angen deall hynny'n well. Ond wrth gwrs, pe bai'r math o gynigion rydym wedi dadlau drostynt yma yn cael eu mabwysiadu, ni fyddai mater yr ôl-stop yn codi. Ac er bod yr ôl-stop yn bryder hollol ddilys i'r UE a Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau nad oes ffin galed ar ynys Iwerddon, y senario orau bosibl fyddai nad oes angen hynny o gwbl gan fod gennym set o drefniadau sy'n cynnwys undeb tollau rhwng y DU a'r UE.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Diolch, Llywydd.
My party will be supporting the vote of no confidence tonight in Westminster. Indeed, we are signatories of the motion that will be voted on in a few hours' time. But I think it's widely accepted that the motion is unlikely to succeed. Given your Government's stated support either for a general election or a public vote as a means of breaking the parliamentary logjam, if the vote, as expected, fails tonight, does the Government then intend to make a statement tomorrow, or in the days following, supporting a public vote as the only remaining means of ending the political impasse?
Diolch, Lywydd.
Bydd fy mhlaid yn cefnogi'r bleidlais o ddiffyg hyder heno yn San Steffan. Yn wir, rydym wedi llofnodi'r cynnig y pleidleisir arno ymhen ychydig oriau. Ond credaf y derbynnir yn gyffredinol nad yw'r cynnig yn debygol o lwyddo. O gofio cefnogaeth ddatganedig eich Llywodraeth naill ai i etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus fel ffordd o ddatrys y dagfa seneddol, os bydd y bleidlais, yn ôl y disgwyl, yn methu heno, a yw'r Llywodraeth wedyn yn bwriadu gwneud datganiad yfory, neu yn y dyddiau nesaf, i gefnogi pleidlais gyhoeddus fel yr unig ddull sydd ar ôl o roi diwedd ar y cyfyngder gwleidyddol?
Well, as the Member says, there is a motion of no confidence before the House of Commons today. I have read the same speculation as he has in relation to whether that will succeed or fail. I should say that it would be extraordinary for a UK Government to fail to get its principal policy adopted and supported in the House of Commons and then continue in Government. It would be pretty much unprecedented in recent times, certainly, and I think, in those circumstances, we should not yield the position that the Government should lose the confidence of the House of Commons in today's debate. I certainly hope that the motion will prevail.
On the broader point, our policy has been, as he is aware, and continues to be that the objective of the Prime Minister ought to be to bring before the House of Commons a deal reflecting the principles which we have, in 'Securing Wales' Future', set out, and if that is not possible, and if a general election is not possible either, then, in those circumstances, the people may have a final say as a means of resolving that situation.
Wel, fel y dywed yr Aelod, mae cynnig o ddiffyg hyder gerbron Tŷ’r Cyffredin heddiw. Rwyf wedi darllen yr un dyfaliadau ag yntau o ran pa un a fydd y cynnig yn llwyddo neu'n methu. Dylwn ddweud y byddai'n rhyfeddol pe bai Llywodraeth y DU yn methu cael ei phrif bolisi wedi'i fabwysiadu a'i gefnogi yn Nhŷ'r Cyffredin ac yna'n parhau i fod mewn grym. Byddai hynny fwy neu lai'n ddigynsail yn y blynyddoedd diweddar yn sicr, ac o dan yr amgylchiadau hynny, rwy'n credu na ddylem ildio'r farn y dylai'r Llywodraeth golli hyder Tŷ'r Cyffredin yn y ddadl heddiw. Rwy'n sicr yn gobeithio y bydd y cynnig hwnnw'n llwyddo.
O ran y pwynt ehangach, ein polisi ar hyn o bryd ac yn y gorffennol, fel y gŵyr, yw y dylai cyflwyno cytundeb sy'n adlewyrchu'r egwyddorion a nodir gennym ym 'Diogelu Dyfodol Cymru' fod yn nod i'r Prif Weinidog, ac os nad yw hynny'n bosibl, ac os nad yw etholiad cyffredinol yn bosibl chwaith, yna, o dan yr amgylchiadau hynny, dylai'r bobl gael dweud eu dweud fel ffordd o ddatrys y sefyllfa honno.
I can understand generally why Ministers at the despatch box don't want to be tempted into speculation on hypotheticals, but this is a binary in relation to a vote that's only a few hours away, in the broader context of a ticking clock, down to, what is it, 73 days. So, I think the Minister will understand why we do need clarity as to what the Welsh Government is going to do in response to the almost certain result later this evening.
Now, it's plain that, in the unfolding Brexit crisis, we're running out of time. Mrs May's tactic has been to delay a decision for as long as possible—try and force a choice between her deal and no deal, and that tactic, indeed, failed last night. The key question now is whether Jeremy Corbyn is following the same tactic in trying to avoid what for him is, of course, the thorny issue of a people's vote. So, can the Counsel General at least confirm that you would not support the idea that is being floated in some circles of multiple votes of no confidence being brought in the next few weeks, which could, of course, take us perilously close to 29 March, with no hope of resolution?
Gallaf ddeall, yn gyffredinol, pam nad yw Gweinidogion wrth y pulpud am gael eu denu i ddyfalu ynghylch pethau damcaniaethol, ond mae hyn yn rhywbeth deuaidd mewn perthynas â phleidlais ymhen ychydig oriau'n unig, yng nghyd-destun ehangach cloc sy'n tician, sydd bellach i lawr i 73 diwrnod. Felly, credaf y bydd y Gweinidog yn deall pam fod angen eglurder arnom ynglŷn â'r hyn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn ymateb i'r canlyniad sydd bron â bod yn anochel yn ddiweddarach heno.
Nawr, mae'n amlwg, o ran argyfwng cynyddol Brexit, fod ein hamser yn dirwyn i ben. Tacteg Mrs May yw gohirio penderfyniad cyhyd ag y bo modd—ceisio gorfodi dewis rhwng ei chytundeb hi a dim bargen, ac yn wir, fe fethodd y dacteg honno neithiwr. Y cwestiwn allweddol bellach yw a yw Jeremy Corbyn yn mabwysiadu'r un dacteg wrth geisio osgoi'r hyn sy'n broblem anodd iddo ef, wrth gwrs, sef pleidlais y bobl. Felly, a all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau, o leiaf, na fyddech yn cefnogi'r syniad sy'n cael ei grybwyll mewn rhai cylchoedd o gynnal sawl pleidlais o ddiffyg hyder dros yr ychydig wythnosau nesaf, gan y gallai hynny, wrth gwrs, fynd â ni'n beryglus o agos at 29 Mawrth, heb obaith o ddatrys y broblem?
I'll try again and outline our position. We have called on the Prime Minister to reach out across the House of Commons to seek to find a basis on which a better deal could be agreed. She has said yesterday that she intends to do that. She should do that, and include the opposition frontbenches in doing so. She should drop the red lines that she has insisted on—fruitlessly in many cases—for the last two years, and she should recognise that what is required is a fundamental rewrite of the political declaration, not a question of tinkering at the margins. If that fails, and if a general election is not achievable, then, in those circumstances, we have always said that a public vote is the best means of resolving that. But that requires us to give space for that discussion to take place, and we will hold the Prime Minister to her word on that being a meaningful discussion.
Fe geisiaf amlinellu ein safbwynt eto. Rydym wedi galw ar Brif Weinidog y DU i estyn allan ar draws Tŷ'r Cyffredin i geisio dod o hyd i sail ar gyfer cytuno ar gytundeb gwell. Mae hi wedi dweud ddoe ei bod hi'n bwriadu gwneud hynny. Dylai wneud hynny, a chynnwys meinciau blaen y gwrthbleidiau i wneud hynny. Dylai anghofio'r llinellau coch y mae wedi eu mynnu—yn ddi-fudd mewn llawer o achosion—dros y ddwy flynedd ddiwethaf, a dylai gydnabod mai'r hyn sydd ei angen yw ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol yn sylfaenol, nid tincran ar yr ymylon. Os bydd hynny'n methu, ac os nad oes modd sicrhau etholiad cyffredinol, yna, yn yr amgylchiadau hynny, rydym bob amser wedi dweud mai pleidlais gyhoeddus yw'r ffordd orau o ddatrys y mater. Ond mae hynny'n ei gwneud yn ofynnol inni roi lle i'r drafodaeth honno ddigwydd, a byddwn yn dal y Prif Weinidog at ei gair y bydd honno'n drafodaeth ystyrlon.
The UK Government has already said, following last night's vote, that it remains a red line for them—that they will refuse to accept a customs union. So, effectively, they're ruling out the kind of policy outlined in 'Securing Wales' Future'. And this is why, isn't it, that, generally, the consensus view emerging—in your party now as well; we've seen the MPs, the nine Welsh Labour MPs, who have come out unequivocally in favour of a people's vote—is that is the only means available to us of breaking the logjam and, indeed, ending the cataclysm of a 'no deal'. Your Cabinet colleague Vaughan Gething has said the time for indecision is long past and we must act now on a people's vote. The Minister for international affairs, Eluned Morgan, has made a similar commitment. Even the First Minister has said, 'I support a further referendum if all else fails'. So, when the no confidence vote fails tonight, what else is left to fail, when will we know that it's failed, and do you accept that, if the Welsh Government doesn't act quickly, clearly, decisively in response to tonight's vote, it's you that will be judged to have failed the people of Wales?
Mae Llywodraeth y DU wedi dweud eisoes, yn dilyn y bleidlais neithiwr, ei bod yn parhau'n llinell goch iddynt hwy—y byddant yn gwrthod derbyn undeb tollau. Felly, i bob pwrpas, maent yn diystyru'r math o bolisi a amlinellwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. A dyma pam, ynte, mai'r consensws barn sy'n dod i'r amlwg at ei gilydd—yn eich plaid bellach yn ogystal; rydym wedi gweld yr ASau, y naw AS Llafur Cymreig, sy'n bendant o blaid pleidlais y bobl—yw mai dyna'r unig ffordd sydd ar gael inni o dorri'r dagfa ac yn wir, o roi diwedd ar drychineb 'dim bargen'. Mae eich cyd-aelod Cabinet Vaughan Gething wedi dweud bod yr amser am amhendantrwydd wedi hen basio a rhaid inni weithredu yn awr ar bleidlais y bobl. Gwnaeth y Gweinidog materion rhyngwladol, Eluned Morgan, ymrwymiad tebyg. Mae hyd yn oed y Prif Weinidog wedi dweud, 'Fe fyddaf yn cefnogi refferendwm pellach os yw popeth arall yn methu'. Felly, pan fydd y bleidlais o ddiffyg hyder yn methu heno, beth arall fydd ar ôl i fethu, ac os nad yw Llywodraeth Cymru'n gweithredu'n gyflym, yn eglur, ac yn bendant mewn ymateb i'r bleidlais heno, a ydych yn derbyn mai chi fydd yn cael eich barnu am wneud cam â phobl Cymru?
The timetable for understanding what the possible alternative deals are remains unclear at this point. I have said—I think twice now, in response to the Member's questions—that a public vote, giving the public a final say in this, may well be the means of resolving this. I would support that as a final say. But, having called for these discussions to take place, the Prime Minister having taken up that challenge, we must first allow that discussion to unfold, and we are clear about the kind of deal that we think should emerge from that. If she is saying that she still has some red lines, she has been urged, certainly, by the leading politicians in her party not to stick with a strategy that has failed her for two years.
Mae'r amserlen ar gyfer deall beth yw'r cytundebau amgen posibl yn dal i fod yn aneglur ar hyn o bryd. Rwyf wedi dweud—ddwywaith bellach, rwy'n credu, mewn ymateb i gwestiynau'r Aelod—y gallai pleidlais gyhoeddus, yn rhoi'r gair olaf ar hyn i'r cyhoedd, fod yn ffordd o ddatrys hyn. Buaswn yn cefnogi hynny fel gair olaf. Ond ar ôl galw am gynnal y trafodaethau hyn, a bod Prif Weinidog y DU wedi ymateb i'r her, rhaid inni yn gyntaf ganiatáu i'r drafodaeth honno ddatblygu, ac rydym yn glir ynglŷn â'r math o gytundeb y credwn y dylai ddeillio o hynny. Os yw hi'n dweud fod ganddi rai llinellau coch o hyd, mae hi wedi cael ei hannog, yn sicr, gan y gwleidyddion blaenllaw yn ei phlaid i beidio â glynu wrth strategaeth sydd wedi bod yn fethiant iddi ers dwy flynedd.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Can you tell us what preparations the Welsh Government has taken to promote international trade with Wales, post Brexit?
Diolch, Lywydd. A allwch ddweud wrthym pa baratoadau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi ar waith i hyrwyddo masnach ryngwladol â Chymru ar ôl Brexit?
Indeed. The First Minister, in making his new Cabinet, has included a new portfolio in relation to international relations generally, and a part of that portfolio relates to developing the relationships between Wales and the rest of the world and enhancing even further the work we do in relation to making Wales attractive as a trading destination.
Yn wir. Wrth ffurfio ei Gabinet newydd, mae Prif Weinidog Cymru, wedi cynnwys portffolio newydd mewn perthynas â chysylltiadau rhyngwladol yn gyffredinol, ac mae rhan o'r portffolio hwnnw'n ymwneud â datblygu cysylltiadau rhwng Cymru a gweddill y byd a gwella ymhellach fyth y gwaith a wnawn mewn perthynas â gwneud Cymru'n ddeniadol fel cyrchfan masnachu.
I was delighted to see the new First Minister install a new Minister for international relations, following the calls from the Welsh Conservatives over a number of years. And I wonder whether you can tell us, in your capacity as Brexit Minister, what work will now be done to develop a network of trade envoys around the world, in order to promote opportunities to trade with Wales. We know that the Welsh Government, quite rightly, has worked hard on developing links with North America in recent years and that there have been a number of trade missions, but there's nothing like having people on the ground all year round in many of the Commonwealth countries, for example, or some of the emerging markets that we would have the opportunity to develop links with. So, will you also take another leaf out of our book and appoint a network of trade envoys, embedded within British embassies around the world, to make sure that the distinctive voice of Welsh businesses is being heard?
Roeddwn yn falch iawn o weld y Prif Weinidog newydd yn pennu Gweinidog newydd dros gysylltiadau rhyngwladol, yn dilyn galwadau gan y Ceidwadwyr Cymreig dros nifer o flynyddoedd. A tybed a allwch ddweud wrthym, yn rhinwedd eich swydd fel Gweinidog Brexit, pa waith a wneir yn awr i ddatblygu rhwydwaith o gynrychiolwyr masnach o gwmpas y byd, er mwyn hyrwyddo cyfleoedd i fasnachu gyda Chymru. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, wedi gweithio'n galed ar ddatblygu cysylltiadau â Gogledd America yn ystod y blynyddoedd diwethaf a bod nifer o deithiau masnach wedi bod, ond nid oes dim yn debyg i gael pobl ar lawr gwlad drwy gydol y flwyddyn mewn nifer o wledydd y Gymanwlad, er enghraifft, neu rai o'r marchnadoedd sy'n dod i'r amlwg y byddem yn cael cyfle i ddatblygu cysylltiadau â hwy. Felly, a wnewch chi hefyd ddilyn ein hesiampl a phenodi rhwydwaith o gynrychiolwyr masnach yn llysgenadaethau Prydain ledled y byd, i wneud yn siŵr fod llais unigryw busnesau Cymru yn cael ei glywed?
There's already a network of presence in key territories around the world. That has been in place for some time. That's obviously been strengthened latterly. We think, very clearly, that the best future trading relationships for Wales are those that are derived from full participation in, alignment with and membership of a customs union with the European Union. But we are very keen to ensure that we take every possible opportunity to advance the cause of Wales internationally in relation to it as a destination for investment and trading opportunities for our businesses here in exporting in circumstances which, if we end up being outside the European Union, will be significantly more difficult for them.
Mae yna eisoes rwydwaith o bresenoldeb mewn tiriogaethau allweddol ledled y byd. Mae hynny wedi bod ar waith ers peth amser. Yn amlwg, mae wedi'i gryfhau'n ddiweddar. Credwn yn gryf mai'r cysylltiadau masnachu gorau yn y dyfodol i Gymru yw rhai sy'n deillio o gyfranogiad llawn yn undeb tollau'r Undeb Ewropeaidd, aliniad â'r undeb hwnnw, ac aelodaeth ohono. Ond rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn manteisio ar bob cyfle posibl i hyrwyddo achos Cymru'n rhyngwladol fel cyrchfan ar gyfer buddsoddi a chyfleoedd masnachu i'n busnesau yma allu allforio mewn amgylchiadau a fydd, os ydym ar y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd yn y pen draw, gryn dipyn yn anos iddynt.
We are, or I hope we will be, outside the European Union, because that's what the people of Wales absolutely voted for. But do you agree with me that it is a matter of concern that our trade with countries like India and Japan has been falling in recent years, and will you welcome the decision of the Japanese Government, as a result of the work of the British Government in relation to beef and lamb exports, which now opens up opportunities for Welsh farmers to be able to sell their beef and lamb to the Japanese market of 127 million people? Would you agree with me that there are opportunities for trade envoys, if they are embedded within British embassies, to make sure that this sort of success can be repeated and that further opportunities can come for Welsh businesses as a result?
Rydym ar y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, neu rwy'n gobeithio y byddwn, am mai dyna y pleidleisiodd pobl Cymru drosto'n bendant iawn. Ond a ydych yn cytuno â mi ei fod yn fater o bryder fod ein masnach â gwledydd fel India a Japan wedi bod yn methu yn y blynyddoedd diwethaf, ac a wnewch chi groesawu penderfyniad Llywodraeth Japan, o ganlyniad i waith Llywodraeth Prydain mewn perthynas ag allforion cig eidion a chig oen, sydd bellach yn agor cyfleoedd i ffermwyr Cymru allu gwerthu eu cig eidion a'u cig oen i farchnad Japan o 127 miliwn o bobl? A fyddech yn cytuno â mi fod cyfleoedd i gynrychiolwyr masnach, os cânt eu sefydlu yn llysgenadaethau Prydain, wneud yn siŵr y gellir ailadrodd y math hwn o lwyddiant ac y gall cyfleoedd pellach ddeillio ohono i fusnesau Cymru?
We obviously always welcome additional export markets for Welsh produce and so that is to be welcomed. I note that the export sums that have been described in the announcement are significant, but I'm also bound to say that consumers in Japan are going to have to eat an awful lot of lamb and beef to make up for the restrictions to the market that we would suffer as a consequence of Brexit.
Rydym yn amlwg bob amser yn croesawu marchnadoedd allforio ychwanegol i gynnyrch o Gymru ac felly mae hynny i'w groesawu. Sylwaf fod y symiau allforio a ddisgrifiwyd yn y cyhoeddiad yn sylweddol, ond rhaid imi ddweud hefyd fod defnyddwyr yn Japan yn mynd i orfod bwyta llawer iawn o gig oen a chig eidion i wneud iawn am y cyfyngiadau ar y farchnad y byddem yn eu dioddef o ganlyniad i Brexit.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Instead of still arguing over the different ways in which the Brexit referendum result can be betrayed and reversed, isn't now the time to think practically about the way forward and to revert to the offer that Donald Tusk made to Theresa May some time ago to embark upon discussions to bring about a Canada-style free trade agreement, which would have the advantage of delivering on the referendum result—the people of the United Kingdom and the people of Wales both voted to leave unequivocally two and a half years ago—and would also maximise the opportunities for trade with the EU that nobody wants to sacrifice on either side of the English channel?
Diolch, Lywydd. Yn hytrach na dal i ddadlau dros y gwahanol ffyrdd y gellir bradychu a gwrthdroi canlyniad y refferendwm Brexit, onid yw hi bellach yn bryd meddwl yn ymarferol am y ffordd ymlaen a dychwelyd at y cynnig a wnaeth Donald Tusk i Theresa May beth amser yn ôl i ddechrau ar drafodaethau i sicrhau cytundeb masnach rydd tebyg i Canada, a fyddai â'r fantais o gyflawni canlyniad y refferendwm—pleidleisiodd pobl y Deyrnas Unedig a phobl Cymru yn ddigamsyniol dros adael ddwy flynedd a hanner yn ôl—a byddai hefyd yn hyrwyddo i'r eithaf y cyfleoedd i fasnachu gyda'r UE nad oes neb am eu haberthu ar y naill ochr na'r llall i'r Sianel?
I had the opportunity to meet, whilst I was a member of the Economy, Skills and Infrastructure Committee, with the Canadian delegation to the European Union and heard from them at first hand the experience that they had in negotiating the Comprehensive Economic and Trade Agreement deal with the European Union, which has been described by many as essentially a walk in the park, but they will describe to you a very, very long and painstaking project. So, I think that the notion that we are going to be able to replicate that sort of deal with the European Union is, I think, fantasy.
We have been very clear about the relationship that we think that Wales would benefit from post Brexit with the European Union, and that is set out in 'Securing Wales' Future' and it remains our position, and I think, even on the Government's own figures, the flexibility that they describe from additional capacity to enter into free trade agreements internationally is completely dwarfed by the economic damage that losing out on the existing trading relationships that we have between the EU and the rest of the world would represent.
Tra oeddwn yn aelod o Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, cefais gyfle i gyfarfod â'r ddirprwyaeth o Ganada i'r Undeb Ewropeaidd a chlywed ganddynt yn uniongyrchol am eu profiad yn negodi'r Cytundeb Economaidd a Masnach Cynhwysfawr â'r Undeb Ewropeaidd, sydd wedi cael ei ddisgrifio gan sawl un fel rhywbeth syml iawn i'w wneud yn ei hanfod, ond maent hwy'n disgrifio prosiect hynod o faith a thrwyadl iawn. Felly, rwy'n creu bod y syniad ein bod yn mynd i allu ailadrodd y math hwnnw o gytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd yn ffantasi yn fy marn i.
Rydym wedi bod yn glir iawn ynglŷn â'r berthynas y credwn y byddai Cymru'n elwa ohoni ar ôl Brexit gyda'r Undeb Ewropeaidd, ac mae wedi'i nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' a dyna yw ein safbwynt o hyd, a hyd yn oed ar ffigurau'r Llywodraeth ei hun, rwy'n credu bod yr hyblygrwydd a ddisgrifiant o gael capasiti ychwanegol i ymrwymo i gytundebau masnach rydd rhyngwladol yn ddim o gymharu â'r difrod economaidd a ddeilliai o golli'r cysylltiadau masnachu presennol sydd gennym rhwng yr UE a gweddill y byd.
I'm afraid that because the Counsel General had his back to me at the end I didn't catch exactly what he said. Canada, of course, started from a very different position to the United Kingdom. We have been a member of the EU for the last 40-odd years, and we have complete regulatory alignment with them because, obviously, we have the same code of law and regulation. There should be no difficulty in reaching a free trade agreement with the EU. But, in any event, would the Counsel General agree with me that article 24 of the general agreement on tariffs and trade treaty, which is now the World Trade Organization treaty, once we've entered into negotiations with the EU, in the short term will enable us to continue to trade with the EU on zero tariffs whilst negotiating the Canada-style deal?
Yn anffodus, oherwydd bod cefn y Cwnsler Cyffredinol tuag ataf ar y diwedd ni chlywais yn union beth a ddywedodd. Dechreuodd Canada, wrth gwrs, o sefyllfa wahanol iawn i'r Deyrnas Unedig. Rydym wedi bod yn aelod o'r UE ers tua 40 mlynedd, ac mae gennym ymochredd rheoleiddiol llawn â hwy oherwydd, yn amlwg, mae gennym yr un cod cyfraith a rheoliadau. Ni ddylai fod unrhyw anhawster dod i gytundeb masnach rydd gyda'r UE. Ond beth bynnag, a fyddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi y bydd erthygl 24 o'r cytundeb cyffredinol ar dariffau a chytuniad masnach, cytuniad Sefydliad Masnach y Byd bellach, pan fyddwn wedi dechrau negodiadau â'r UE, yn ein galluogi yn y tymor byr i barhau i fasnachu gyda'r UE yn ddi-dariff tra byddwn yn trafod y cytundeb tebyg i'r un sydd gan Ganada?
I'm not entirely sure I understand what the Member's position was. I had thought that he had spent the referendum campaign arguing for maximum flexibility and not having to be subject to regulatory alignment with the European Union. He now seems to be advocating that as a positive benefit.
Nid wyf yn hollol siŵr fy mod yn deall beth oedd safbwynt yr Aelod. Roeddwn wedi meddwl ei fod wedi treulio ymgyrch y refferendwm yn dadlau dros yr hyblygrwydd mwyaf posibl a pheidio â gorfod cydymffurfio â rheoliadau'r Undeb Ewropeaidd. Ymddengys ei fod bellach yn dadlau dros hynny fel budd cadarnhaol.
No, not at all. Of course not. All I'm saying is that we wouldn't experience, in the negotiation, the difficulties that he alluded to, as alleged by the Canadians to whom he spoke a little while ago. We don't have to negotiate from a position where we have no agreements with the EU at all. We are actually part of it, so it should be much more simple for us to enter into a longer term agreement, not least because we have a £67 billion a year trade deficit with the EU at the moment. It's as much in their interests to trade with us as freely as possible as it is for us to trade with them. True, the European Commission has different interests from the people and businesses of Europe because they are engaged in their massive political integration project at the expense of the people of Europe, as the euro project itself amply demonstrates, and the ruination it's brought to many countries in southern Europe.
Na, dim o gwbl. Wrth gwrs nad wyf yn gwneud hynny. Yr unig beth rwy'n ei ddweud yw na fyddem yn wynebu, wrth negodi, yr anawsterau y cyfeiriodd atynt, yn ôl honiadau'r Canadiaid y bu'n siarad â hwy'n ddiweddar. Nid oes rhaid inni negodi o sefyllfa lle nad oes gennym unrhyw gytundebau o gwbl gyda'r UE. Rydym yn rhan ohono, felly dylai fod yn llawer symlach i ni ymrwymo i gytundeb mwy hirdymor, yn enwedig gan fod gennym ddiffyg masnach o £67 biliwn y flwyddyn gyda'r UE ar hyn o bryd. Mae gallu masnachu mor rhydd â phosibl gyda ni yr un mor fuddiol iddynt hwy ag yw hi i ninnau fasnachu gyda hwythau. Mae'n wir fod gan y Comisiwn Ewropeaidd fuddiannau gwahanol i bobl a busnesau Ewrop gan eu bod ynghlwm wrth eu prosiect integreiddio gwleidyddol enfawr ar draul pobl Ewrop, fel y dengys prosiect yr ewro yn glir, a'r dinistr a gafwyd yn ei sgil mewn sawl gwlad yn ne Ewrop.
Well, I'm just bound to say that businesses up and down Wales concerned about their exports after Brexit would just simply not share the Member's view. Looking at even the UK Government's own figures, as I mentioned earlier, they show that any conceivable additional value to the economy from increased flexibility, as they would describe it, is completely dwarfed by the hit to the economy from the loss of markets.
Wel, mae'n rhaid imi ddweud na fyddai busnesau ledled Cymru sy'n pryderu am eu hallforion ar ôl Brexit yn rhannu barn yr Aelod. O edrych ar ffigurau Llywodraeth y DU ei hun hyd yn oed, fel y soniais yn gynharach, maent yn dangos bod unrhyw werth ychwanegol posibl i'r economi yn sgil mwy o hyblygrwydd, fel y byddent yn ei ddisgrifio, yn ddim o gymharu â'r ergyd i'r economi o ganlyniad i golli marchnadoedd.
3. Pa gyfleoedd y mae Llywodraeth Cymru wedi'u nodi ar gyfer Cymru o ganlyniad i ymadawiad y DU o'r UE? OAQ53210
3. What opportunities has the Welsh Government identified for Wales as a result of the UK’s departure from the EU? OAQ53210
All the sensible evidence shows that the potential economic benefits of any new trade deals are dwarfed by the negative impact of significant increases in barriers to trade with the EU. We continue to call for the closest possible economic relationship with the EU, as set out in 'Securing Wales’ Future'.
Dengys yr holl dystiolaeth synhwyrol fod manteision economaidd posibl unrhyw gytundebau masnach newydd yn ddim o gymharu ag effaith negyddol cynnydd sylweddol yn y rhwystrau i fasnachu gyda'r UE. Rydym yn parhau i alw am y berthynas economaidd agosaf sy'n bosibl gyda'r UE, fel y nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'.
Thank you for that response. You'll be aware that one issue that regularly has cropped up in this Chamber over the years has been the handcuffs that Wales is in as a result of EU procurement rules for the public sector. Many of those rules severely disadvantage smaller businesses, many of which are across Wales, wanting to get their foot in the door, to be able to engage in trading with the public sector. What work is the Welsh Government doing to look at the opportunities that leaving the EU might bring to supporting a more localised purchasing policy across the public sector, so that Welsh businesses can benefit from Welsh taxpayers' spending?
Diolch am eich ymateb. Fe fyddwch yn gwybod mai un mater sydd wedi codi'n rheolaidd yn y Siambr dros y blynyddoedd yw'r gefynnau ar ddwylo Cymru yn sgil rheolau caffael yr UE ar gyfer y sector cyhoeddus. Mae llawer o'r rheolau hynny'n creu anfantais ddifrifol i fusnesau llai, gyda llawer ohonynt ledled Cymru, sy'n awyddus i gael troed yn y drws, er mwyn gallu masnachu â'r sector cyhoeddus. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i archwilio'r cyfleoedd a allai ddeillio o adael yr UE i gefnogi polisi prynu mwy lleol ar draws y sector cyhoeddus, fel y gall busnesau Cymru elwa ar wariant trethdalwyr Cymru?
Well, of course, one of the issues is how rules are interpreted, and they often have more latitude than appears to be the case at first blush. So, the challenge is to ensure that as we—. Our view is that the best position for the Welsh economy is broad regulatory alignment with the European Union, but there is scope within that to seek the most flexible interpretation of rules that is permissible. I would say that, in terms of other opportunities from the departure from the EU, one of the issues that we are considering at the moment is how we can better integrate regional investment funding with other Government spending. That requires a commitment from the UK Government to ensure that we are no worse off in terms of regional investment funding, and the opportunities and the rules and priorities for those should be set here in Wales. That would provide us with a base for us to be able to integrate those schemes in future. And I hope, since he's looking for opportunities, that he will join me in calling for those principles to be upheld.
Wel, wrth gwrs, un o'r problemau yw sut y caiff rheolau eu dehongli, ac yn aml, mae ganddynt fwy o ryddid nag y mae'n ymddangos ar yr olwg gyntaf. Felly, yr her yw sicrhau, wrth inni—. Ein barn ni yw mai'r sefyllfa orau i economi Cymru yw cysondeb rheoleiddiol cyffredinol gyda'r Undeb Ewropeaidd, ond mae lle o fewn hynny i geisio'r dehongliad mwyaf hyblyg o'r rheolau a ganiateir. O ran cyfleoedd eraill yn sgil gadael yr UE, buaswn yn dweud mai un o'r materion dan ystyriaeth gennym ar hyn o bryd yw sut y gallwn integreiddio cyllid buddsoddi rhanbarthol yn well gyda gwariant arall y Llywodraeth. Mae hynny'n gofyn am ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i sicrhau nad ydym ar ein colled o ran cyllid buddsoddi rhanbarthol, a dylid pennu'r cyfleoedd a'r rheolau a'r blaenoriaethau ar gyfer hynny yma yng Nghymru. Byddai'n rhoi sylfaen inni allu integreiddio'r cynlluniau hynny yn y dyfodol. A gan ei fod yn edrych am gyfleoedd, rwy'n gobeithio y bydd yn ymuno â mi i alw am gynnal yr egwyddorion hynny.
Counsel General, we have quite a number of relationships already within the EU, either in our own right from Wales, or as part of a UK network, with a whole variety of institutions that have been extremely important and valuable to Wales. What steps is the Welsh Government taking to actually ensure that there is a mechanism whereby Wales in its own right can continue to engage with the European Union, possibly through the enhanced Wales Office within Brussels, but ensure that, at least if Brexit does happen, we actually have a mechanism for engagement with those various territorial bodies, the Committee of the Regions and the various other institutions that I think will be so vital and important to Wales in a post-Brexit future, if that happens?
Gwnsler Cyffredinol, eisoes o fewn yr UE mae perthynas rhyngom, naill ai fel Cymru yn ein hawl ein hunain, neu'n rhan o rwydwaith y DU, ag amrywiaeth eang o sefydliadau sydd wedi bod yn hynod o bwysig a gwerthfawr i Gymru. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y ceir mecanwaith lle y gall Cymru yn ei hawl ei hun barhau i ymgysylltu â'r Undeb Ewropeaidd, o bosibl drwy'r Swyddfa Cymru well ym Mrwsel, ond gan sicrhau, o leiaf os yw Brexit yn digwydd, fod gennym fecanwaith ar gyfer ymgysylltu â'r gwahanol gyrff tiriogaethol hynny, Pwyllgor y Rhanbarthau a'r gwahanol sefydliadau eraill y credaf y byddant yn hanfodol a phwysig i Gymru mewn dyfodol ôl-Brexit, os yw'n digwydd?
Can I just endorse the premise of the Member's question, really, which is the value that Wales derives not simply from the relationship with the European Union per se, but also from regions and nations across the European Union, and the various institutions across Europe in which we're represented? And I know of his own work, for example, on the Committee of the Regions for many years.
It's imperative for us that we maintain, as far as possible, that network of relationships that are beneficial to us in economic terms, but also in cultural terms, and also in the sense of Wales's brand in the world, which is an important focus. Again, that is part of the work that the Minister for international relations will be taking forward.
A gaf fi gymeradwyo sail y cwestiwn gan yr Aelod, mewn gwirionedd, sef y gwerth i Gymru sy'n deillio nid yn unig o'r berthynas gyda'r Undeb Ewropeaidd fel y cyfryw, ond hefyd o ranbarthau a gwledydd ledled yr Undeb Ewropeaidd, a'r gwahanol sefydliadau ledled Ewrop lle y cawn ein cynrychioli? Ac rwy'n ymwybodol o'i waith ef, er enghraifft, ar Bwyllgor y Rhanbarthau ers blynyddoedd lawer.
Mae'n hanfodol ein bod yn cynnal, gymaint â phosibl, y rhwydwaith hwnnw o gysylltiadau sydd o fudd i ni mewn termau economaidd, ond hefyd mewn termau diwylliannol, yn ogystal ag o ran brand Cymru yn y byd, sy'n ffocws pwysig. Unwaith eto, mae hynny'n rhan o'r gwaith y bydd y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol yn ei ddatblygu.
4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynghylch sut y bydd Llywodraeth Cymru yn diogelu menywod a lleiafrifoedd rhag troseddau casineb yn dilyn Brexit? OAQ53207
4. What discussions has the Counsel General had with the Deputy Minister and Chief Whip regarding how the Welsh Government will protect women and minorities from hate crime following Brexit? OAQ53207
I've had a preliminary discussion about these issues with the Deputy Minister and Chief Whip, and will be meeting her again next week to consider them in more detail. We are already delivering our tackling hate crime programme and expanding our community cohesion work to seek to mitigate any rise in hate crime.
Rwyf wedi cael trafodaeth ragarweiniol ynglŷn â'r materion hyn gyda'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, a byddaf yn cyfarfod â hi eto yr wythnos nesaf i'w trafod yn fanylach. Rydym eisoes yn gweithredu ein rhaglen i fynd i'r afael â throseddau casineb ac yn ehangu ein gwaith ar gydlyniant cymunedol i geisio lliniaru unrhyw gynnydd mewn troseddau casineb.
It was reported towards the end of last year that recorded hate crime in Wales and England rose by 17 per cent to 94,000 in the 12 months to March of last year. The Home Office say improvements in the way that crime is recorded could partly account for the large increase that has been evident for the last five years, but they acknowledge that there was a spike in the immediate aftermath of the EU referendum. Now, I've got no doubt in my mind and from my own experience that society has become less friendly for women and minorities since that referendum campaign, and this is reflected in social media in particular. Will your Government send out a strong message condemning such hate crimes, and ensure that victims know what, if any, support services are available to them? And would you also be prepared to open up dialogue with the social media companies to ensure that swift action is taken to shut down online hate crimes?
Cafwyd adroddiadau tua diwedd y llynedd fod nifer yr achosion o droseddau casineb a gofnodwyd yng Nghymru a Lloegr wedi codi 17 y cant i 94,000 dros y 12 mis hyd at fis Mawrth y llynedd. Dywed y Swyddfa Gartref y gellir priodoli'r cynnydd mawr a welwyd dros y pum mlynedd diwethaf yn rhannol i'r gwelliannau yn y ffordd y cofnodir troseddau, ond maent yn cydnabod y bu cynnydd sydyn yn syth wedi refferendwm yr UE. Nawr, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, ac o fy mhrofiad fy hun fod cymdeithas wedi mynd yn llai cyfeillgar tuag at fenywod a lleiafrifoedd ers ymgyrch y refferendwm hwnnw, ac adlewyrchir hyn yn y cyfryngau cymdeithasol yn enwedig. A wnaiff eich Llywodraeth gyfleu neges gadarn yn condemnio troseddau casineb o'r fath, a sicrhau bod dioddefwyr yn ymwybodol o ba wasanaethau cymorth, os o gwbl, sydd ar gael iddynt? Ac a fyddech hefyd yn barod i gychwyn sgwrs gyda'r cwmnïau cyfryngau cymdeithasol er mwyn sicrhau y rhoddir camau ar waith ar unwaith i ddileu troseddau casineb ar-lein?
I thank the Member for that question, and I recognise the point that she made in relation to the spike in hate crime, which we've discussed in this Chamber before, and it's absolutely shocking that that should arise in the context of the debates that we are having now. I absolutely will give the assurance that she asks for that we'll send a very clear signal that there is no place for hate crime against any of our communities here in Wales. I know that she has an event coming up in the Senedd in a few days' time, I believe, from which I'm sure that signal will also be sent out.
As part of the preparedness work in relation to Brexit, we have expanded the community cohesion programme and funded a EU citizens' rights project, which will work together with the third sector and local government to ensure that there are appropriate services, and also stepped-up engagement with our all-Wales black, Asian, minority ethnic engagement programme, through the equality and inclusion funding stream.
She will also know, of course, of the hate crime inspection report that came out recently by Her Majesty's Inspectorate of Constabulary and Fire and Rescue Services, which highlighted some particularly good practice here in Wales, in particular in the Gwent area.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn, ac rwy'n cydnabod y pwynt a wnaeth ynghylch y cynnydd sydyn mewn troseddau casineb, sy'n rhywbeth rydym wedi'i drafod yn y Siambr hon yn y gorffennol, ac mae'n gwbl arswydus fod hynny'n codi yng nghyd-destun y dadleuon rydym yn eu cael yn awr. Yn bendant, fe roddaf y sicrwydd y mae'n gofyn amdano y byddwn yn rhoi arwydd clir iawn nad oes unrhyw le i droseddau casineb yn erbyn unrhyw un o'n cymunedau yma yng Nghymru. Gwn fod ganddi ddigwyddiad yn y Senedd ymhen ychydig ddyddiau, rwy'n credu, ac rwy'n siŵr y bydd y neges honno'n mynd allan o'r digwyddiad hwnnw hefyd.
Fel rhan o'r gwaith ar barodrwydd mewn perthynas â Brexit, rydym wedi ehangu'r rhaglen cydlyniant cymunedol ac wedi ariannu prosiect hawliau dinasyddion yr UE, a fydd yn gweithio law yn llaw â'r trydydd sector a llywodraeth leol i sicrhau bod gwasanaethau priodol ar gael, yn ogystal ag ymgysylltiad mwy dwys â'n rhaglen i Gymru gyfan ar gyfer ymgysylltu â phobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, drwy'r ffrwd ariannu ar gyfer cydraddoldeb a chynhwysiant.
Fe fydd hefyd yn gwybod, wrth gwrs, am yr adroddiad arolygu ar droseddau casineb a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth Ei Mawrhydi a'r Gwasanaethau Tân ac Achub, a dynnodd sylw at arferion da iawn yma yng Nghymru, yn arbennig yn ardal Gwent.
Counsel General, during a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee's report into its post-legislative scrutiny work on the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, a number of Members spoke out saying that healthy relationships should be part of the curriculum, with the now Deputy Minister for social services saying,
'that it’s absolutely key that we tackle attitudes to healthy relationships early on in a child’s education…And the sooner we try to provide this on healthy relationships, the better.'
And I think the same observations can be made on hate crime in all its forms. Do you think, then, that legislation might be necessary to ensure a place for this on the curriculum, or do you think that guidance and a simple policy will be sufficient to make absolutely certain we get this?
Gwnsler Cyffredinol, yn ystod dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar ei waith craffu ar ôl deddfu ar Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, mynegodd nifer o'r Aelodau eu barn gadarn y dylai perthnasoedd iach fod yn rhan o'r cwricwlwm, gyda'r Dirprwy Weinidog gwasanaethau cymdeithasol, bellach, yn dweud,
'ei bod yn gwbl allweddol ein bod yn mynd i’r afael ag agweddau tuag at berthynas iach yn gynnar yn addysg plentyn... A gorau po gyntaf y ceisiwn ddarparu hyn ar berthynas iach.'
A chredaf y gellir gwneud yr un sylwadau ar bob ffurf ar droseddau casineb. A ydych yn credu, felly, y gallai fod angen deddfwriaeth i sicrhau lle i hyn ar y cwricwlwm, neu a ydych yn credu y bydd canllawiau a pholisi syml yn ddigon i wneud yn hollol siŵr fod hyn yn digwydd?
We always need to be mindful of the best way of achieving these objectives. One of the issues that seems to me to be important is that we retain the level of flexibility to be able to respond to emerging dimensions in hate crime. It is unfortunately one of those areas that seems to find new outlets in different contexts, as Leanne Wood's question indicated. Social media has provided a whole new platform, hasn't it, for individuals to be able to express views that we would find abhorrent in this Chamber? And it's incumbent on us all, I think, to find ways of ensuring that that is eradicated, and educating children and young people in responsible means of being online and also in the nature of relationships, both community relationships and personal relationships, is an important part of that.
Mae angen inni fod yn ymwybodol bob amser o'r ffordd orau o gyflawni'r amcanion hyn. Ymddengys i mi mai un o'r materion pwysig yw ein bod yn cadw digon o hyblygrwydd i allu ymateb i agweddau ar droseddau casineb sy'n dod i'r amlwg. Yn anffodus, ymddengys ei fod yn un o'r meysydd hynny sydd i'w gweld yn dod o hyd i allfeydd newydd mewn gwahanol gyd-destunau, fel y nodwyd yng nghwestiwn Leanne Wood. Onid yw'r cyfryngau cymdeithasol wedi darparu llwyfan newydd i unigolion allu mynegi safbwyntiau sy'n wrthun i ni yn y Siambr hon? Ac mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom, yn fy marn i, i ddod o hyd i ffyrdd o gael gwared ar hynny, ac mae addysgu plant a phobl ifanc ar ffyrdd cyfrifol o fod ar-lein yn ogystal â natur perthnasoedd, gan gynnwys perthnasoedd cymunedol a pherthnasoedd personol, yn rhan bwysig o hynny.
In my opinion, there's no doubt that the Brexit campaign normalised bigotry and emboldened racists, and in the years to come, that awful poster and shameful moments like the UK Minister Penny Mordaunt barefacedly lying to the country on breakfast tv about the UK not having a veto over Turkey's accession will rightly be judged as stains on our politics. So, we have a lot of healing to do. So, whatever happens or doesn't happen in the very near future, do you see any potential, Minister, within the European transition fund, to support action to tackle hate crime, especially if there's a 'no deal' Brexit? Also, there are fears that a 'no deal' Brexit would lead to an escalation, an entrenchment, within our communities, which is already existing since those terrible campaigns run by people who were both racist and bigots.
Yn fy marn i, nid oes unrhyw amheuaeth fod ymgyrch Brexit wedi normaleiddio rhagfarn ac wedi gwneud pobl hiliol yn fwy eofn, ac yn y blynyddoedd i ddod, bydd y poster ofnadwy hwnnw a digwyddiadau cywilyddus megis Gweinidog y DU, Penny Mordaunt, yn dweud celwydd noeth wrth y wlad ar raglen frecwast nad oedd feto gan y DU mewn perthynas â derbyn Twrci'n aelod o'r UE yn cael eu hystyried, yn hollol gywir, yn feflau ar ein gwleidyddiaeth. Felly, mae gennym lawer o wella i'w wneud. Felly, ni waeth beth fydd yn digwydd neu ddim yn digwydd yn y dyfodol agos iawn, a ydych yn gweld unrhyw botensial, Weinidog, yn y gronfa bontio Ewropeaidd, i gefnogi camau i fynd i'r afael â throseddau casineb, yn enwedig pe ceid Brexit 'dim bargen'? Hefyd, ceir pryderon y byddai Brexit 'dim bargen' yn arwain at waethygiad, at godi muriau, yn ein cymunedau, sy'n digwydd eisoes ers yr ymgyrchoedd ofnadwy hynny dan arweiniad pobl hiliol a rhagfarnllyd.
Well, I thank the Member for that question. She and I have discussed the nature of some of the posters and communications that other parties were advocating during the referendum itself as being a reason why this culture shift has developed.
Certainly, the European transition fund is being deployed to make the sorts of funding investment decisions that she is referring to in her question, and I think the community cohesion programme in particular has benefited from an expansion as a result of that. We are very mindful that one of the issues we need to be very clear about is ensuring that community cohesion, which has always been a priority for us as a Government, continues to be supported, and our regional community cohesion network is a key means for doing that.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae hithau a minnau wedi trafod natur rhai o'r posteri a'r cyfathrebiadau yr oedd pleidiau eraill yn eu hyrwyddo yn ystod y refferendwm fel rheswm pam y mae'r newid diwylliant hwn wedi datblygu.
Yn sicr, mae'r gronfa bontio Ewropeaidd yn cael ei defnyddio i wneud y mathau o benderfyniadau ynghylch cyllid buddsoddi y cyfeiria atynt yn ei chwestiwn, a chredaf fod y rhaglen cydlyniant cymunedol yn arbennig wedi elwa o gael ei hehangu o ganlyniad i hynny. Rydym yn ymwybodol iawn mai un mater y mae angen inni fod yn glir iawn yn ei gylch yw sicrhau bod cydlyniant cymunedol, sydd bob amser wedi bod yn flaenoriaeth i ni fel Llywodraeth, yn parhau i gael ei gefnogi, ac mae ein rhwydwaith cydlyniant cymunedol rhanbarthol yn ffordd allweddol o wneud hynny.
5. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael â Llywodraeth y DU ynghylch cynnal y gallu i drosglwyddo cymwysterau proffesiynol ar gyfer staff sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd, yn enwedig nyrsys, os bydd Brexit yn digwydd? OAQ53196
5. What discussions has the Counsel General had with the UK Government regarding maintaining the transferability of professional qualifications for staff working in the health service, particularly nurses, if Brexit does proceed? OAQ53196
Officials are in regular contact with UK Government counterparts on the mutual recognition of professional qualifications, including in relation to the health professions. I and Cabinet colleagues will continue to engage with UK Government Ministers to ensure that Welsh interests are protected and that EU-qualified health professionals in Wales are unaffected.
Mae swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â'u swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU mewn perthynas â chydnabod cymwysterau proffesiynol ar sail gilyddol, gan gynnwys y proffesiynau iechyd. Bydd cyd-Aelodau yn y Cabinet a minnau yn parhau i ymgysylltu â Gweinidogion Llywodraeth y DU i sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu diogelu ac nad effeithir ar weithwyr iechyd proffesiynol sydd wedi cymhwyso yn yr UE ac sy'n gweithio yng Nghymru.
I thank the Counsel general for his answer, which is, at some level, reassuring. We have, of course, previously in this Chamber discussed the difficulties that health and care services may face if we are unable to recruit staff from the EU. It's been particularly drawn to my attention that this will be a huge problem for the care sector, for the qualified nurses working, not in hospital settings, but in care homes. I hope the Counsel General and the rest of Government will continue with the discussions that he has outlined, because we would not wish to add to what is already perceived by many EU citizens as a bureaucratic process and potentially as a hostile environment—practical difficulties that would arise from the failure to recognise qualifications consistently across boundries.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb sydd, ar ryw lefel, yn galonogol. Wrth gwrs, rydym wedi trafod o'r blaen yn y Siambr yr anawsterau y gall gwasanaethau iechyd a gofal eu hwynebu os na allwn recriwtio staff o'r UE. Tynnwyd fy sylw yn benodol at y ffaith y bydd hon yn broblem enfawr i'r sector gofal, i'r nyrsys cymwysedig sy'n gweithio, nid mewn ysbytai, ond mewn cartrefi gofal. Rwy'n gobeithio y bydd y Cwnsler Cyffredinol a gweddill y Llywodraeth yn parhau gyda'r trafodaethau a amlinellwyd ganddo, gan na fyddem yn dymuno ychwanegu at yr hyn y mae llawer o ddinasyddion yr UE eisoes yn ei ystyried yn broses fiwrocrataidd, ac o bosibl, yn amgylchedd anghyfeillgar—anawsterau ymarferol a fyddai'n deillio o'r methiant i gydnabod cymwysterau yn gyson ar draws ffiniau.
I thank the Member for her question. This is a very, very important area for the health profession and other profession as well—veterinary surgeons, social workers and teachers all have concerns in relation to this area. The approach that is being discussed with the UK Government is in relation to laying legislation in Parliament, which will ensure that, in the event of a 'no deal' Brexit for example, arrangements will be in place for professionals arriving and operation in the UK to have a means to seek the recognition of those qualifications. She will know, of course, that the regulation of health professions is a reserved matter to the UK Government. And so we are working with them in relation to those, but we absolutely recognise how important this issue is for the health service, allied health services and our public services generally.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae hwn yn faes pwysig iawn i'r proffesiwn iechyd a phroffesiynau eraill hefyd—mae gan filfeddygon, gweithwyr cymdeithasol ac athrawon bryderon mewn perthynas â'r maes hwn. Mae'r dull o weithredu sy'n cael ei drafod gyda Llywodraeth y DU yn ymwneud â gosod deddfwriaeth yn y Senedd a fydd yn sicrhau, pe ceid Brexit 'dim bargen' er enghraifft, y bydd trefniadau ar waith i weithwyr proffesiynol sy'n cyrraedd y DU ac sy'n gweithredu yma allu sicrhau bod y cymwysterau hynny'n cael eu cydnabod. Fe fydd yn ymwybodol, wrth gwrs, fod rheoleiddio'r proffesiynau iechyd yn fater a gedwir yn ôl gan Lywodraeth y DU. Ac felly rydym yn gweithio gyda hwy mewn perthynas â'r rheini, ond yn sicr, rydym yn cydnabod pa mor bwysig yw'r mater hwn i'r gwasanaeth iechyd, y gwasanaethau perthynol i iechyd a'n gwasanaethau cyhoeddus yn gyffredinol.
I think the Minister's response is of some reassurance, but there is still work to be done, of course. But can I also ask the Minister to give us an update on the settled status pilots for health and for social workers as well and whether the UK Government has shown any unexpected last-minute flexibility towards the issue of the settlement of family members of those workers, as requested by the former Cabinet Secretary, now Minister, for health? What professional, quite simply, would choose to come and work and make this country their own if they're told, 'You're welcome, but not your family'? And, on that important matter of family—and, being proudly part of a large family that includes a couple of generations of Italian-Welsh immigrants who came here from poor parts of Italy, this doesn't affect us directly, but would the Minister care to reflect on the indignity that is now being heaped on people who've lived and worked and paid taxes here all of their working lives now being asked to leap hurdles to prove that they are worthy of staying? When I read stories like that of a 90-year-old Italian Bradford lady who came here from an impoverished part of Italy in the aftermath of the second world war who now has Alzheimer's and is now being fingerprinted in order to prove her identity, I wonder what level of shame, what level of indignity, the UK as a country and the UK Government in particular is now stooping to.
Rwy'n credu bod ymateb y Gweinidog yn rhoi rhywfaint o sicrwydd, ond mae gwaith i'w wneud o hyd, wrth gwrs. Ond hefyd a gaf fi ofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am gynlluniau peilot y statws preswylydd sefydlog ar gyfer iechyd a gweithwyr cymdeithasol a hefyd, a yw Llywodraeth y DU wedi dangos unrhyw hyblygrwydd annisgwyl ar y funud olaf tuag at fater statws preswylydd sefydlog i aelodau o deuluoedd y gweithwyr hynny, fel y gofynnwyd amdano gan gyn-Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, y Gweinidog iechyd bellach? Pa weithiwr proffesiynol fyddai'n dewis dod i weithio yma a gwneud y wlad hon yn gartref os dywedir wrthynt, 'Mae croeso i chi, ond nid i'ch teulu'? Ac ar fater pwysig teuluoedd—ac o fod yn falch o fod yn rhan o deulu mawr sy'n cynnwys un neu ddwy genhedlaeth o fewnfudwyr Eidalaidd-Gymreig a ddaeth yma o rannau tlawd o'r Eidal, nid yw hyn yn effeithio arnom yn uniongyrchol, ond a hoffai'r Gweinidog wneud sylw am yr amarch sydd bellach yn cael ei anelu tuag at bobl sydd wedi byw a gweithio a thalu trethi yma ar hyd eu bywydau gwaith ac y gofynnir iddynt bellach neidio dros glwydi i brofi eu bod yn ddigon da i gael aros? Pan fyddaf yn darllen straeon fel stori dynes 90 oed o'r Eidal sy'n byw yn Bradford, ac a ddaeth yma o ran dlawd o'r Eidal ar ôl yr ail ryfel byd, ac sydd bellach yn dioddef o glefyd Alzheimer ac yn gorfod rhoi ei holion bysedd er mwyn profi ei hunaniaeth, rwy'n meddwl tybed pa lefel o gywilydd, pa lefel o amarch, y mae'r DU fel gwlad a Llywodraeth y DU yn arbennig wedi disgyn iddi erbyn hyn.
Well, absolutely. The Member describes the situation, a very traumatic situation for the individuals concerned, with passion, and I would endorse his remarks. I'm aware that a response has been received in relation to the question of settled status and the family challenge, which the Welsh Government made to the UK Government in relation to this, and unfortunately that has not taken us further forward at all. So, we are at completely different, polar ends of the spectrum in relation to this and what we think is an appropriate way of proceeding in relation to this. He will have seen as well in the immigration White Paper, which the UK Government brought out before Christmas, a similar approach to families of temporary workers, for example, which is a system that will be appalling in its consequences for us here in Wales. We are anxious that the arrangements, flawed though they are, which the UK Government has put in place in relation to settled status, should be continued even in the context of a 'no deal' Brexit, because failing to do that I think would put even further pressure on EU citizens who are already living here in Wales and face the sorts of indignities that he describes in his question.
Wel, yn hollol. Mae'r Aelod yn disgrifio'r sefyllfa—sefyllfa drawmatig iawn i'r unigolion dan sylw—gydag angerdd, a hoffwn ategu ei sylwadau. Rwy'n ymwybodol fod ymateb wedi dod i law mewn perthynas â'r cwestiwn ynglŷn â statws preswylydd sefydlog a'r her i deuluoedd a ofynnodd Llywodraeth Cymru i Lywodraeth y DU mewn perthynas â hyn, ac yn anffodus nid yw hynny wedi mynd â ni gam ymhellach o gwbl. Felly, rydym ar begynau hollol wahanol i'r sbectrwm mewn perthynas â hyn a beth y credwn sy'n ffordd briodol o symud ymlaen mewn perthynas â hyn. Hefyd, yn y Papur Gwyn ar fewnfudo a gyflwynodd Llywodraeth y DU cyn y Nadolig, bydd wedi gweld ymagwedd debyg tuag at deuluoedd gweithwyr dros dro, er enghraifft, sef system a fydd yn ofnadwy o ran ei chanlyniadau i ni yma yng Nghymru. Er mor ddiffygiol ydynt, rydym yn awyddus i weld y trefniadau y mae Llywodraeth y DU wedi'u rhoi ar waith mewn perthynas â statws preswylydd sefydlog yn parhau, hyd yn oed yng nghyd-destun Brexit 'dim bargen', oherwydd rwy'n credu y byddai methu gwneud hynny yn rhoi mwy fyth o bwysau ar drigolion yr UE sydd eisoes sy'n byw yma yng Nghymru ac yn wynebu'r math o amarch y mae'n ei ddisgrifio yn ei gwestiwn.
6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael â Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch paratoi busnesau yng Nghymru wrth baratoi ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd? OAQ53187
6. What discussions has the Counsel General had with the Minister for Economy and Transport regarding preparing businesses in Wales for leaving the EU? OAQ53187
The whole Cabinet is committed to supporting Welsh businesses through Brexit. I attended the Cabinet sub-committee on EU transition in December, where the Minister for Economy and Transport presented a detailed paper on preparing business for Brexit, and we continue to engage closely with businesses across Wales.
Mae'r Cabinet cyfan wedi ymrwymo i gefnogi busnesau Cymru drwy Brexit. Mynychais is-bwyllgor y Cabinet ar bontio'r UE ym mis Rhagfyr, lle y cyflwynodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth bapur manwl ar baratoi busnesau ar gyfer Brexit, ac rydym yn parhau i ymgysylltu'n agos â busnesau ledled Cymru.
Thank you, Counsel General, for that answer. When the previous First Minister was giving evidence to the External Affairs and Additional Legislation Committee a few weeks ago, he said that over 100 businesses in Wales had already engaged with the Welsh Government's Brexit business portal. We know that the landscape post Brexit is so unknown, principally due to the shambolic approach taken by Theresa May with the negotiations. With that in mind, how is the Welsh Government ensuring that the portal is able to deliver accurate legal advice on matters such as exporting and hiring staff?
Diolch am yr ateb hwnnw, Gwnsler. Pan oedd y Prif Weinidog blaenorol yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ychydig wythnosau yn ôl, dywedodd fod dros 100 o fusnesau yng Nghymru eisoes wedi ymwneud â phorth busnes Brexit Llywodraeth Cymru. Rydym yn gwybod bod y tirwedd ar ôl Brexit yn gymaint o ddirgelwch, yn bennaf oherwydd y dull blêr a fabwysiadwyd gan Theresa May gyda'r negodiadau. Gyda hynny mewn golwg, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y porth yn gallu darparu cyngor cyfreithiol cywir ar faterion megis allforio a chyflogi staff?
I thank the Member for that further question. The Minister for the economy launched the portal back in September, I believe it was, and the point of the portal is to provide a diagnostic toolkit for businesses to cover the whole range of potential challenges that might arise in the context of Brexit and to support them in readiness for a post-Brexit world, and, as her question refers to, one of the major issues there is international trading questions and workforce planning questions, both of which are factors that businesses are concerned about in the context of Brexit. The Paratoi Cymru website, which I mentioned earlier, will of course direct businesses to that portal to further highlight its availability and also a range of other measures that the Government have put in place to support businesses through Brexit, and the business resilience fund, funded through the EU transition fund, is a prime example of that.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pellach hwnnw. Lansiodd Gweinidog yr economi y porth yn ôl ym mis Medi, rwy'n credu, a phwrpas y porth yw darparu pecyn cymorth diagnostig i fusnesau i gwmpasu'r ystod gyfan o heriau posibl a allai godi yng nghyd-destun Brexit a'u cynorthwyo i fod yn barod ar gyfer byd ôl-Brexit, ac fel y noda'i chwestiwn, un o'r prif faterion sy'n codi yw cwestiynau ynglŷn â masnachu rhyngwladol a chwestiynau ynglŷn â chynllunio'r gweithlu, sydd fel ei gilydd yn ffactorau y mae busnesau'n pryderu yn eu cylch yng nghyd-destun Brexit. Bydd gwefan Paratoi Cymru, a grybwyllais yn gynharach, yn cyfeirio busnesau at y porth hwnnw wrth gwrs er mwyn tynnu sylw pellach at ei argaeledd a hefyd at amrywiaeth o fesurau eraill y mae'r Llywodraeth wedi'u rhoi ar waith i gefnogi busnesau drwy Brexit, ac mae'r gronfa cydnerthedd busnes, a ariennir drwy gronfa bontio'r UE, yn enghraifft berffaith o hynny.
If I might amplify Vikki Howells's point, the true irony of our current position is that the vast majority of businesses that export into the single market will want to continue to observe the regulatory framework that is set today, and for the future, by the EU.
I've heard what you've said about the preparations, but will you also be working with the likes of the Confederation of British Industry, who have emphasised how important it is that firms, many of them quite small, incidentally, that export, and they are in Wales, sometimes, get that information so that they can observe the legal frameworks of safety and quality design standards and other matters to allow exports to flow as freely, given the situation in terms of whatever we may be in with tariffs and the like? It's really essential they get that information.
Os caf ymhelaethu ar bwynt Vikki Howells, gwir eironi ein sefyllfa bresennol yw y bydd mwyafrif helaeth y busnesau sy'n allforio i'r farchnad sengl yn dymuno parhau i lynu wrth y fframwaith rheoleiddio sydd wedi'i osod heddiw, ac ar gyfer y dyfodol, gan yr UE.
Rwyf wedi clywed yr hyn rydych wedi'i ddweud am y paratoadau, ond a wnewch chi hefyd weithio gyda sefydliadau tebyg i Gydffederasiwn Diwydiant Prydain, sydd wedi pwysleisio pa mor bwysig yw hi fod cwmnïau sy'n allforio—a llawer ohonynt yn eithaf bach gyda llaw, weithiau, ac yng Nghymru—yn cael y wybodaeth honno fel eu bod yn gallu cadw at y fframweithiau cyfreithiol ar gyfer diogelwch a safonau ansawdd dylunio a phethau eraill i ganiatáu i allforion lifo mor rhwydd, o ystyried y sefyllfa o ran beth bynnag fydd gennym gyda thariffau ac ati? Mae'n wirioneddol hanfodol eu bod yn cael y wybodaeth honno.
Absolutely. One of the strands for the preparedness work has been to identify areas where the characteristics of Wales—in this context, the economic characteristics—might be slightly different from other parts of the UK, and therefore need a particular approach, and, obviously, having a business sector that is so well represented by the SME sector is one of those aspects.
In addition to working with other partners, there is a Brexit-focused Business Wales marketing campaign, which has been launched to raise awareness of exactly the sorts of things that he identifies, and asking businesses to plan, adjust and innovate in their response to Brexit. And that includes a direct call to action to ask companies and businesses to complete the Brexit self-assessment through the diagnostic tool on the portal.
Yn hollol. Un o'r elfennau ar gyfer y gwaith paratoi oedd nodi meysydd lle y gallai nodweddion Cymru—yn y cyd-destun hwn, y nodweddion economaidd—fod ychydig yn wahanol i rannau eraill o'r DU, ac felly maent angen dull penodol o weithredu, ac yn amlwg, mae cael sector busnes sy'n cynnwys sector busnesau bach a chanolig mor fawr yn un o'r agweddau hynny.
Yn ogystal â gweithio gyda phartneriaid eraill, ceir ymgyrch farchnata Busnes Cymru sy'n canolbwyntio ar Brexit a lansiwyd i godi ymwybyddiaeth o'r union fath o bethau y mae ef yn eu nodi, a gofyn i fusnesau gynllunio, addasu ac arloesi yn eu hymateb i Brexit. Ac mae hynny'n cynnwys galwad uniongyrchol i weithredu i ofyn i gwmnïau a busnesau gwblhau'r hunanasesiad Brexit drwy'r offeryn diagnostig ar y porth.
Finally, David Rees.
Yn olaf, David Rees.
Diolch, Llywydd. Counsel General, in relation to this matter, clearly the businesses that are being helped in the main through the portal are mainly exporters, but there's a lot of supply chain businesses in that link. What discussions are you having with the businesses to look at their supply chains to ensure the supply chains are also supported in this process? Because we rely very much upon some of those other businesses to keep going, and automotive is an example. There are many automotive component companies in Wales that may not be directly exporting but supply to companies that do.
Diolch, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, mewn perthynas â'r mater hwn, mae'n amlwg mai allforwyr yn bennaf yw'r busnesau sy'n cael cymorth drwy'r porth, ond ceir llawer o fusnesau'r gadwyn gyflenwi yn y cyswllt hwnnw. Pa drafodaethau yr ydych yn eu cael gyda busnesau i edrych ar eu cadwyni cyflenwi er mwyn sicrhau cefnogaeth i'r cadwyni cyflenwi hefyd yn y broses hon? Oherwydd rydym yn dibynnu llawer iawn ar rai o'r busnesau eraill hynny i ddal i fynd, ac mae'r sector modurol yn enghraifft. Ceir llawer o gwmnïau cydrannau moduron yng Nghymru nad ydynt o bosibl yn allforio'n uniongyrchol ond sy'n cyflenwi i gwmnïau sy'n gwneud hynny.
Absolutely. Absolutely. Well, that's absolutely the case and that is part and parcel of the advice that is provided through the portal. The reality of the situation is that many businesses aren't actively planning yet for the consequences of Brexit. The First Minister, the Minister for the economy, have recently called on businesses to ensure they are doing all they can to actively engage and actively prepare for Brexit. And I'll take this opportunity, if I may, to add to those calls for businesses to do that.
Yn hollol. Yn hollol. Wel, mae hynny'n hollol wir, ac mae hynny'n rhan annatod o'r cyngor sy'n cael ei ddarparu drwy'r porth. Realiti'r sefyllfa yw nad yw llawer o fusnesau'n mynd ati eto i gynllunio ar gyfer canlyniadau Brexit. Mae'r Prif Weinidog a Gweinidog yr economi, wedi galw'n ddiweddar ar fusnesau i sicrhau eu bod yn gwneud popeth a allant i gymryd rhan yn weithredol a mynd ati i baratoi ar gyfer Brexit. Ac fe fanteisiaf ar y cyfle hwn, os caf, i ychwanegu at y galwadau i fusnesau wneud hynny.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
Thank you to the Counsel General.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol. Mae'r cwestiwn cyntaf i'w ofyn i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn gan Mick Antoniw.
The next item is the topical questions. The first question is to be asked to the First Minister, and the question is from Mick Antoniw.
1. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r effaith a gaiff pleidlais Senedd y DU ar gytundeb Brexit Llywodraeth y DU ar 15 Ionawr 2019 ar Gymru? 256
1. What assessment has the First Minister made of the impact on Wales of the UK Parliament vote on 15 January 2019 on the UK Government's Brexit deal? 256
Llywydd, the Prime Minister's approach has been decisively rejected. We need a new House of Commons under new Government to find a fresh way forward. That approach would rule out a 'no deal' exit and protect jobs and the economy here in Wales.
Lywydd, mae dull y Prif Weinidog o weithredu wedi'i wrthod yn bendant. Mae angen Tŷ Cyffredin newydd o dan Lywodraeth newydd i ddod o hyd i ffordd newydd ymlaen. Byddai dull o'r fath yn cau'r drws ar Brexit 'dim bargen' ac yn diogelu swyddi a'r economi yma yng Nghymru.
Thank you for that answer, First Minister. For two years, the Prime Minister has pursued a European policy dedicated to protecting the interests of the Tory party rather than the interests of the country. For two years, she has treated the people of Wales and the Welsh Assembly with total contempt. Every promise of engagement and participation has been broken. The UK is now in a state of constitutional—[Interruption.] It is now in a state of constitutional rigor mortis. Government is paralysed and the UK has now become a laughing stock and the Prime Minister a beacon of incompetence. The US have Trump; we have Theresa May.
Following last night's catastrophic and historic defeat, she says the Government will listen and reach out across the Commons, but, at the same time, she says her red lines stay in place—so, no discussion on a customs union, no discussion on a single market, no discussions on free movement or the European Court of Justice, no discussions with Her Majesty's opposition. So, having excluded everyone—the EU included—who on earth is she reaching out to? This is a fatally flawed Prime Minister, a Prime Minister in denial, leading a Government that has no legitimacy, no mandate and no clue. First Minister—[Interruption.]—First Minister—[Interruption.]—First Minister—[Interruption.]—First Minister, do you have any confidence in the Prime Minister?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Brif Weinidog. Am ddwy flynedd, mae Prif Weinidog y DU wedi dilyn polisi Ewropeaidd sy'n canolbwyntio ar ddiogelu buddiannau'r Blaid Dorïaidd yn hytrach na buddiannau'r wlad. Am ddwy flynedd, mae hi wedi trin pobl Cymru a Chynulliad Cymru gyda dirmyg llwyr. Mae pob addewid o ymgysylltiad a chyfranogiad wedi'i dorri. Mae'r DU bellach mewn cyflwr—[Torri ar draws.] Mae bellach mewn rigor mortis cyfansoddiadol. Mae'r Llywodraeth wedi'i pharlysu a'r DU bellach wedi dod yn destun sbort a'r Prif Weinidog yn batrwm o analluogrwydd. Mae gan yr Unol Daleithiau Trump; mae gennym ni Theresa May.
Yn sgil y grasfa drychinebus a hanesyddol neithiwr, mae hi'n dweud y bydd y Llywodraeth yn gwrando ac yn estyn ar draws Tŷ'r Cyffredin, ond ar yr un pryd, mae'n dweud bod ei llinellau coch yn aros—felly, dim trafodaeth ar undeb tollau, dim trafodaeth ar farchnad sengl, dim trafodaeth ar ryddid i symud neu Lys Ewrop cyfiawnder, dim trafodaeth gyda gwrthblaid Ei Mawrhydi. Felly, ar ôl hepgor pawb—yn cynnwys yr UE—at bwy ar y ddaear y mae hi'n estyn allan? Dyma Brif Weinidog aflwyddiannus tu hwnt, Prif Weinidog sy'n parhau i wadu, yn arwain Llywodraeth heb ddilysrwydd, heb fandad a heb syniad. Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog—[Torri ar draws.]—Brif Weinidog, a oes gennych unrhyw hyder ym Mhrif Weinidog y DU?
Well, Llywydd, any Prime Minister who finds herself defeated in the way that this Prime Minister has been when attempting to discharge the single most important responsibility that will ever fall to her should resign. I think that is the constitutionally proper course of action and she should face up to that and she should take it. Having said that, Llywydd, let me say, as I always say in the Chamber here, that, whoever is the Prime Minister tomorrow, the Welsh Government will work with the Government in the United Kingdom to make sure that the interests of people in Wales are always fully known and in front of whoever is the Prime Minister.
Wel, Lywydd, dylai unrhyw Brif Weinidog sy'n cael ei threchu yn y ffordd y cafodd y Prif Weinidog ei threchu wrth iddi geisio cyflawni'r cyfrifoldeb pwysicaf un a ddaw iddi ymddiswyddo. Rwy'n credu mai dyna'r llwybr gweithredu sy'n gyfansoddiadol briodol a dylai wynebu hynny a'i ddilyn. Ar ôl dweud hynny, Lywydd, gadewch imi ddweud, fel rwyf bob amser yn dweud yn y Siambr yma, pwy bynnag fydd yn Brif Weinidog y DU yfory, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig i wneud yn siŵr fod buddiannau pobl Cymru bob amser yn gwbl hysbys ac yn cael eu rhoi gerbron pwy bynnag fydd yn Brif Weinidog y DU.
First Minister, will you agree with me that everybody in this Chamber and in the UK House of Commons should respect the outcome of the vote in June 2016 and support the UK Government in seeking to work through the consequences of that as we leave the European Union? Furthermore, would you also agree with me that the biggest threat that there is to Wales is Jeremy Corbyn as Prime Minister in the United Kingdom? That's a worse threat than a 'no deal' Brexit: higher taxes, more debt in our public services and more waste?
Brif Weinidog, a wnewch chi gytuno â mi y dylai pawb yn y Siambr hon ac yn Nhŷ'r Cyffredin y DU barchu canlyniad y bleidlais ym mis Mehefin 2016 a chynorthwyo Llywodraeth y DU i weithio drwy ganlyniadau hynny wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd? At hynny, a wnewch chi gytuno hefyd mai'r bygythiad mwyaf i Gymru yw Jeremy Corbyn fel Prif Weinidog yn y Deyrnas Unedig? Mae hwnnw'n fygythiad gwaeth na Brexit 'dim bargen': trethi uwch, mwy o ddyled yn ein gwasanaethau cyhoeddus a mwy o wastraff?
Llywydd, the greatest threat to Wales is that we crash out of the European Union with no deal at all, with all the damage that that will do to business here in Wales, to jobs here in Wales. If the Member is so fearful of a Jeremy Corbyn Government, then no doubt he will be supporting calls in the House of Commons to defeat the Government so that that can be put to the people of the country, because, if he is so sure of his point of view, then why is he so fearful of a general election?
Lywydd, y bygythiad mwyaf i Gymru yw ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb o gwbl, gyda'r holl niwed y bydd hynny'n ei wneud i fusnesau yma yng Nghymru, i swyddi yma yng Nghymru. Os yw'r Aelod yn ofni Llywodraeth Jeremy Corbyn i'r fath raddau, nid oes amheuaeth y bydd yn cefnogi galwadau yn Nhŷ'r Cyffredin i drechu'r Llywodraeth fel y gellir rhoi hynny i bobl y wlad ei benderfynu, oherwydd, os yw mor siŵr o'i safbwynt, pam y mae'n ofni etholiad cyffredinol i'r fath raddau?
Can I ask the First Minister what happens now? What happens when Theresa May wins the vote of no confidence today? Would you agree with me that Jeremy Corbyn has no clear vision on Europe either—no clearer than Theresa May—so a general election would be a completely pointless distraction? Will you support a people's vote referendum instead?
A gaf fi ofyn i'r Prif Weinidog beth sy'n digwydd nawr? Beth sy'n digwydd pan fydd Theresa May yn ennill y bleidlais o ddiffyg hyder heddiw? A ydych yn cytuno â mi nad oes gan Jeremy Corbyn unrhyw weledigaeth glir ar Ewrop chwaith—nid yw'n ddim cliriach na Theresa May—felly byddai etholiad cyffredinol yn gwbl ddibwrpas? A wnewch chi gefnogi refferendwm pleidlais y bobl yn lle hynny?
Well, Llywydd, the Member asks what happens next. First of all, I certainly haven't given up on the prospect that the House of Commons will reject this Government. His party will vote tonight in favour of a motion of no confidence. I wish he had the confidence in the no confidence motion that his party will support. That's what I want to see happen; I want to see this Government defeated and a general election. And I completely disagree with him that a general election is an irrelevance, because not only would we have a Government that would deliver a sensible approach to Brexit, but we would have a Government that would turn its back on austerity and all the things that we, across this Chamber, his party included, week after week, call for here. There is so much more at stake in a general election. That's why we need a new Government, and think what that would do for Wales.
Wel, Lywydd, mae'r Aelod yn gofyn beth sy'n digwydd nesaf. Yn gyntaf oll, yn sicr nid wyf wedi rhoi'r gorau i'r posibilrwydd y bydd Tŷ'r Cyffredin yn gwrthod y Llywodraeth hon. Bydd ei blaid yn pleidleisio heno o blaid cynnig o ddiffyg hyder. Hoffwn pe bai ganddo hyder yn y cynnig o ddiffyg hyder y bydd ei blaid yn ei gefnogi. Dyna rwyf am ei weld yn digwydd; rwyf am weld y Llywodraeth hon yn cael ei threchu ac etholiad cyffredinol. Ac rwy'n anghytuno'n llwyr ag ef fod etholiad cyffredinol yn amherthnasol, oherwydd nid yn unig y byddai gennym Lywodraeth a fyddai'n cynnig ymagwedd synhwyrol tuag at Brexit, ond byddai gennym Lywodraeth a fyddai'n troi ei chefn ar gyni a'r holl bethau yr ydym ni, ar draws y Siambr hon, yn cynnwys ei blaid ef, yn galw amdanynt yma wythnos ar ôl wythnos. Mae cymaint mwy yn y fantol mewn etholiad cyffredinol. Dyna pam y mae angen Llywodraeth newydd arnom, a meddyliwch beth y gallai honno ei wneud i Gymru.
Thanks for your response to Mick Antoniw's question earlier, First Minister. I hear what you say—that you want the UK Parliament to rule out a 'no deal' Brexit. So, at least you've made your position clear. Obviously, over here, we're in a completely different position to that; we don't see a 'no deal' Brexit as being a bad solution; we actually see it as a World Trade Organization deal Brexit, rather than a 'no deal' Brexit.
Now, we did have a statement yesterday from your Brexit Minister, which I thought contained some useful elements, in that he was outlining many plans that the Welsh Government were formulating, advising businesses and so on about the eventuality of the UK leaving the EU on 29 March. Obviously, as you've stated, that's not your preferred option, but, if you're going along with your Brexit, Minister, that is an eventuality that you now have to consider. And I think you would do well to focus your efforts on making plans for the UK leaving the EU on 29 March and how that affects Wales, rather than doing what you've been doing as a Government for the last two and a half years and trying to thwart Brexit. Would you agree, First Minister, that that would be—[Interruption.] Would you agree that that would be a sensible approach?
Another question I do have is: I note from following Adam Price's social media, which we do fanatically in the UKIP group, that there were—[Interruption.] There were—[Interruption.] There were some—[Interruption.] There were some—[Interruption.] There were some cross-party talks, I believe, taking place, involving Adam and possibly Paul Davies. So, just out of interest, we were the only party that supported Brexit so I just wondered: why weren't we invited? Thank you.
Diolch am eich ymateb i gwestiwn Mick Antoniw yn gynharach, Brif Weinidog. Rwy'n clywed yr hyn a ddywedwch—eich bod am i Senedd y DU ddiystyru Brexit 'dim bargen'. Felly, rydych chi o leiaf wedi gwneud eich safbwynt yn glir. Yn amlwg, draw yma, mae ein safbwynt yn gwbl wahanol; nid ydym yn gweld Brexit 'dim bargen' fel ateb gwael; mewn gwirionedd rydym yn ei weld fel Brexit Sefydliad Masnach y Byd, yn hytrach na Brexit 'dim bargen'.
Nawr, cawsom ddatganiad ddoe gan eich Gweinidog Brexit, ac roeddwn o'r farn ei fod yn cynnwys rhai elfennau defnyddiol, yn yr ystyr ei fod yn amlinellu nifer o gynlluniau yr oedd Llywodraeth Cymru yn eu llunio, gan gynghori busnesau ac ati ynglŷn â'r DU yn gadael yr UE ar 29 Mawrth. Yn amlwg, fel rydych wedi datgan, nid dyna yw'r opsiwn rydych yn ei ffafrio, ond os ydych yn cytuno â'ch Gweinidog Brexit, Weinidog, mae hwnnw'n ddigwyddiad sy'n rhaid i chi ei ystyried bellach. Ac rwy'n credu y byddai'n beth doeth ichi ganolbwyntio eich ymdrechion ar wneud cynlluniau ar gyfer pan fydd y DU yn gadael yr UE ar 29 Mawrth a sut y bydd hynny'n effeithio ar Gymru, yn hytrach na gwneud yr hyn y buoch yn ei wneud fel Llywodraeth am y ddwy flynedd a hanner diwethaf a cheisio rhwystro Brexit. A fyddech yn cytuno, Brif Weinidog, y byddai hynny—[Torri ar draws.] A fyddech yn cytuno y byddai honno'n ymagwedd synhwyrol?
Cwestiwn arall sydd gennyf yw hwn: rwy'n nodi o ddilyn cyfryngau cymdeithasol Adam Price, ac rydym yn gwneud hynny'n frwd dros ben yng ngrŵp UKIP, fod yna—[Torri ar draws.] Cafwyd—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai—[Torri ar draws.] Cafwyd rhai trafodaethau trawsbleidiol a oedd yn cynnwys Adam a Paul Davies o bosibl. Felly, fel mater o ddiddordeb, ni oedd yr unig blaid a gefnogai Brexit, felly roeddwn yn meddwl tybed pam na chawsom ein gwahodd? Diolch.
Llywydd, let me respond to the first question first. As I've said time and again—and I've said it again now—leaving the European Union without a deal would have a catastrophic impact upon the economy here in Wales, on public services in Wales and in the lives of ordinary Welsh citizens. Does that mean that we do not prepare against that eventuality, especially as it looms larger? Well, of course, as a responsible Government, we prepare against that day, and our preparations have stepped up since September of last year, and been reported regularly to the Assembly. Those are the matters to which the Counsel General referred yesterday. We will report on them again on the floor of the Assembly next week, not because we are prepared to contemplate for a moment supporting such a course of action, but we have a responsibility to people in Wales to take action, should that turn out to be the case.
The Member is right that I met earlier today with the leaders of Plaid Cymru and the Welsh Conservatives. I'm grateful to them for finding the time to have those discussions, and I did so on the basis that three parties in this Assembly are dedicated to a form of Brexit that would mitigate the impact of that here in Wales, whereas the party that Mr Bennett represents has the position that he articulated here this afternoon. He believes there is no need to prepare for a 'no deal' Brexit, because he welcomes that prospect. Others here don't, and that's why I decided I would discuss matters with them.
Lywydd, gadewch imi ymateb i'r cwestiwn cyntaf yn gyntaf. Fel rwyf wedi dweud dro ar ôl tro—ac rwyf wedi ei ddweud eto yn awr—byddai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb yn cael effaith drychinebus ar yr economi yma yng Nghymru, ar wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru ac ym mywydau dinasyddion Cymru. A yw hynny'n golygu nad ydym yn paratoi rhag y posibilrwydd hwnnw, yn enwedig wrth iddo ddod yn fwy o bosibilrwydd? Wel, wrth gwrs, fel Llywodraeth gyfrifol, rydym yn paratoi yn erbyn y diwrnod hwnnw, ac mae ein paratoadau wedi dwysáu ers mis Medi y llynedd, ac rydym wedi adrodd arnynt yn rheolaidd i'r Cynulliad. Dyna'r pethau y cyfeiriodd y Cwnsler Cyffredinol atynt ddoe. Byddwn yn adrodd arnynt eto ar lawr y Cynulliad yr wythnos nesaf, nid oherwydd ein bod am funud yn barod i ystyried cefnogi cam o'r fath, ond mae gennym gyfrifoldeb i bobl Cymru i weithredu, os mai felly y bydd hi.
Mae'r Aelod yn gywir fy mod wedi cyfarfod ag arweinwyr Plaid Cymru a'r Ceidwadwyr Cymreig yn gynharach. Rwy'n ddiolchgar iddynt am ddod o hyd i amser i gael y trafodaethau hynny, a gwneuthum hynny ar y sail fod tair plaid yn y Cynulliad hwn yn ymroddedig i ffurf ar Brexit a fyddai'n lleddfu ei effaith yma yng Nghymru, tra bo'r blaid y mae Mr Bennett yn ei chynrychioli yn coleddu'r safbwynt y mae wedi'i fynegi yma y prynhawn yma. Mae'n credu nad oes angen paratoi ar gyfer Brexit 'dim bargen' am ei fod yn croesawu'r posibilrwydd hwnnw. Nid yw eraill yma yn ei groesawu, a dyna pam y penderfynais y buaswn yn trafod y materion gyda hwy.
Like yourself, First Minister—the defeat of the UK Government last night in the House of Commons was truly historic. I agree with your analysis, and had the Prime Minister any sense of obligation to the country, she would have resigned this morning as a consequence of that. I also hope that the House of Commons will pass a vote of no confidence in the United Kingdom Government this evening. I'm surprised that some of the signatories to that motion don't seem so committed to it. Is it the reality, First Minister, that whatever happens in the House of Commons tonight and whatever happens in the House of Commons next Monday, we are running out of time to reach a conclusion to these conversations? We are running out of time to find a solution. The extent and the size of the defeat of the United Kingdom Government's policy last night means that they can't simply return with a tweaked deal and hope that that will be passed. Is it now time for us not simply to look again at article 50, but to withdraw article 50, to enable us to have the time to have a real debate, in this country and across our Parliaments, about the sort of way forward, and that that way forward is then put to the people in a referendum, which will be an honest referendum, where people would be able to state their case and make their choice?
Fel chi, Brif Weinidog—roedd y modd y trechwyd Llywodraeth y DU neithiwr yn Nhŷ'r Cyffredin yn wirioneddol hanesyddol. Rwy'n cytuno â'ch dadansoddiad, a phe bai gan y Prif Weinidog unrhyw ymdeimlad o ddyletswydd tuag at y wlad, byddai wedi ymddiswyddo y bore yma o ganlyniad i hynny. Rwyf hefyd yn gobeithio y bydd Tŷ'r Cyffredin yn pasio pleidlais o ddiffyg hyder yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig heno. Rwy'n synnu nad yw rhai o gefnogwyr y cynnig hwnnw i'w gweld mor ymrwymedig iddo. Brif Weinidog, beth bynnag sy'n digwydd yn Nhŷ'r Cyffredin heno a beth bynnag sy'n digwydd yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Llun nesaf, onid y gwir amdani yw ein bod yn mynd yn brin o amser i gwblhau'r sgyrsiau hyn? Rydym yn brin o amser i ddod o hyd i ateb. Mae graddau a maint aflwyddiant polisi Llywodraeth y Deyrnas Unedig neithiwr yn golygu na allant ddychwelyd gyda mân addasiadau i'r cytundeb a gobeithio y bydd yn cael ei basio. Onid yw'n bryd i ni yn awr nid yn unig i edrych eto ar erthygl 50, ond i dynnu erthygl 50 yn ôl, i'n galluogi i gael amser i gael dadl go iawn, yn y wlad hon ac ar draws ein Seneddau, am y math o ffordd ymlaen, a bod y ffordd honno wedyn yn cael ei rhoi i'r bobl mewn refferendwm, a fydd yn refferendwm gonest, lle y bydd pobl yn gallu datgan eu hachos a gwneud eu dewis?
Well, I agree with what Alun Davies said about us running out of time, and that should be no surprise to anybody. We've been warned about that for many, many months, that the clock is ticking away. Now we're in the final part of leaving the European Union, and we need more time. We need more time to have the discussions that Alun Davies referred to. There's more than one way in which that could be brought about. I have called today for a suspension of the article 50 timetable, and I think there will be a willingness on the part of the European Union to agree to that, provided they know, in the way that Alun Davies said, that the discussions that are to be held over the next few days are not about tweaking Mrs May's deal at the margins. That will never satisfy 230 Members of the House of Commons. The Prime Minister has to abandon her failed and flawed policy of negotiating through a series of red lines, constantly telling everybody else what she will not agree to. She needs to find out what other people are prepared to agree to. She has to show the flexibility that genuine leadership would involve, and in that way, given the time that Alun Davies has pointed to, there is still an opportunity to do a deal that would be in line with the prospectus set out in 'Securing Wales' Future' and would allow us to leave the European Union in a way that protects our long-term interests.
Wel, rwy'n cytuno gyda'r hyn a ddywedodd Alun Davies ein bod yn mynd yn brin o amser ac ni ddylai hynny fod yn syndod i neb. Rydym wedi cael ein rhybuddio ynglŷn â hynny ers misoedd lawer, fod y cloc yn tician. Rydym yn awr yn y rhan olaf o adael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae angen mwy o amser. Mae angen mwy o amser arnom i gael y trafodaethau y cyfeiriodd Alun Davies atynt. Ceir mwy nag un ffordd lle y gellid gwneud hynny. Gelwais heddiw am atal amserlen erthygl 50 dros dro, ac rwy'n meddwl y bydd parodrwydd ar ran yr Undeb Ewropeaidd i gytuno i hynny, ar yr amod eu bod yn gwybod, yn y ffordd y dywedodd Alun Davies, nad yw'r trafodaethau sydd i'w cynnal dros yr ychydig ddyddiau nesaf yn ymwneud â thincran ar ymylon cytundeb Mrs May. Ni fydd hynny byth yn bodloni 230 o aelodau Tŷ'r Cyffredin. Rhaid i Brif Weinidog y DU roi'r gorau i'w pholisi aflwyddiannus a diffygiol o negodi drwy gyfres o linellau coch, a dweud yn barhaol wrth bawb arall beth nad yw hi'n mynd i gytuno ag ef. Mae angen iddi ddarganfod beth y mae pobl eraill yn barod i gytuno ag ef. Mae'n rhaid iddi ddangos yr hyblygrwydd y byddai arweinyddiaeth go iawn yn ei ddangos, ac yn y modd hwnnw, o ystyried yr amser y mae Alun Davies wedi tynnu sylw ato, mae cyfle o hyd i gael cytundeb a fyddai'n cyd-fynd â'r prosbectws a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ac a fyddai'n caniatáu inni adael yr Undeb Ewropeaidd mewn modd sy'n diogelu ein buddiannau hirdymor.
First Minister, the size of the Tory defeat last night was such that it's now plain that the only choices left are a Brexit the two major parties support, the disaster of a 'no deal' or a people's vote. Given that any Brexit deal would leave Wales worse off, would deepen the poverty trap and entrench austerity, would you agree with me that the only serious option now for those who want to put the people of Wales first is a people's vote?
Brif Weinidog, roedd maint aflwyddiant y Torïaid neithiwr yn ei gwneud hi'n amlwg bellach mai'r unig ddewisiadau sydd ar ôl yw Brexit y mae'r ddwy brif blaid yn ei gefnogi, trychineb 'dim bargen' neu bleidlais y bobl. O ystyried y byddai unrhyw gytundeb Brexit yn golygu y byddai Cymru yn waeth ei byd, yn dyfnhau magl tlodi ac yn gwreiddio cyni ariannol, a fyddech yn cytuno â mi mai'r unig opsiwn difrifol bellach i'r rhai sydd eisiau rhoi pobl Cymru yn gyntaf yw pleidlais y bobl?
I don't agree with that, Llywydd. I think we will come to the point when that may very well be the case, and if we reach that point, then going back to the people, having a final say on this matter, may have to be the way through the impasse that the House of Commons would find itself in if it wasn't able to do what Lynne Neagle pointed to in the first part of her question, and that is to find a form of Brexit on which the House of Commons can agree. Now, we may well feel here that that is a remote possibility, but the Prime Minister said yesterday—she repeated it in a telephone conversation that I had with her late yesterday evening—that she is to reach out to other parties and other parliamentarians, that she's to involve devolved administrations in those discussions, with a view to finding a different way through this impasse. I think we—if she's in a position to do that after today—have to allow her the few days at her disposal to see if that can be brought about. If there is a deal that she can do that meets the tests set out by my party, that meets the tests set out in 'Securing Wales' Future', there may yet be a deal there to be done. If that is not the case, then I agree, in those circumstances, with what Lynne Neagle said—that the decision will have to go back to the people.
Nid wyf yn cytuno â hynny, Lywydd. Credaf y down at y pwynt pan allai hynny'n bendant fod yn wir, ac os cyrhaeddwn y pwynt hwnnw, efallai y bydd yn rhaid i ddychwelyd at y bobl i gael y gair olaf ar y mater hwn fod yn ffordd drwy'r cyfyngder y byddai Tŷ'r Cyffredin ynddo os na allai wneud yr hyn y tynnodd Lynne Neagle sylw ato yn rhan gyntaf ei chwestiwn, sef dod o hyd i ffurf ar Brexit y gall Tŷ'r Cyffredin gytuno arno. Nawr, efallai'n wir ein bod yn teimlo nad oes llawer o bosibilrwydd o hynny, ond dywedodd y Prif Weinidog ddoe—fe ailadroddodd hyn mewn sgwrs ffôn a gefais gyda hi yn hwyr neithiwr—ei bod yn mynd i estyn allan at y pleidiau eraill a seneddwyr eraill, ei bod yn mynd i gynnwys gweinyddiaethau datganoledig yn y trafodaethau hynny, gyda'r nod o ddod o hyd i ffordd wahanol drwy'r cyfyngder hwn. Rwy'n credu—os yw hi mewn sefyllfa i wneud hynny ar ôl heddiw—y bydd rhaid inni ganiatáu'r ychydig ddyddiau sydd ganddi at ei defnydd i weld a ellir cyflawni hynny. Os oes cytundeb y gall ei lunio sy'n bodloni'r profion a nodwyd gan fy mhlaid, sy'n bodloni'r profion a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', gallai fod cytundeb yno i'w wneud o hyd. Os nad yw hynny'n wir, yn yr amgylchiadau hynny, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Lynne Neagle—y bydd yn rhaid i'r penderfyniad fynd yn ôl at y bobl.
Diolch i'r Prif Weinidog. Y cwestiwn nesaf i'w ofyn i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac mae'r cwestiwn gan Rhun ap Iorwerth.
Thank you, First Minister. The next question is to be asked of the Minister for Economy and Transport, and the question is to be asked by Rhun ap Iorwerth.
2. Pa drafodaethau mae'r Gweinidog wedi eu cael ynglŷn â dyfodol Wylfa Newydd? 259
2. What discussions has the Minister held regarding the future of Wylfa Newydd? 259
Diolch. As I outlined in my written statement to Members yesterday, I've spoken with the Minister for Energy and Industry. I've also written to the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy. I'm pressing for an urgent response by the UK Government on actions that it is taking on this matter. I'm also in regular contact with Horizon. I'll be meeting with the leader of Anglesey council tomorrow. I'll be speaking with the Secretary of State for Wales later today, and I'll be attending an emergency meeting of the economic ambitions board on Monday. Further, we're in very regular contact with the local Member of Parliament, Albert Owen MP, as well as with other Members of Parliament who are seeking to press UK Government to secure Hitachi's investment.
Diolch. Fel yr amlinellais yn fy natganiad ysgrifenedig at yr Aelodau ddoe, rwyf wedi siarad â'r Gweinidog Ynni a Diwydiant. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Rwy'n pwyso am ymateb ar frys gan Lywodraeth y DU ar y camau y mae'n eu cymryd ar y mater hwn. Rwyf hefyd mewn cysylltiad rheolaidd â Horizon. Byddaf yn cyfarfod ag arweinydd cyngor Ynys Môn yfory. Byddaf yn siarad ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ddiweddarach heddiw, a byddaf yn mynychu cyfarfod brys o'r bwrdd uchelgais economaidd ddydd Llun. Ymhellach, rydym mewn cysylltiad rheolaidd iawn â'r Aelod Seneddol lleol, Albert Owen AS, yn ogystal ag Aelodau Seneddol eraill sydd am bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau buddsoddiad Hitachi.
Diolch yn fawr iawn i chi. Rydym ni'n disgwyl cyhoeddiad, rydw i'n meddwl, dros nos heno. Fel dywedodd aelod uwch o staff Wylfa wrthyf i yn y dyddiau diwethaf, dydy hi ddim yn edrych yn dda. Mae'n rhaid i mi ddeud fy mod i wedi dod i gasgliad ers rhyw gwpwl o fisoedd erbyn hyn bod y prosiect mewn sefyllfa ddifrifol tu hwnt. Yn amlwg, mae Brexit wedi cyfyngu ar gapasiti Llywodraeth Prydain i wthio'r cytundeb trwodd ac i chwilio am fodel ariannu. Mae pobl o fewn Wylfa'n dweud hynny'n berffaith glir wrthyf i. Yn gam neu'n gymwys, mi oedd penderfyniad Llywodraeth Cymru i alw mewn y cais cynllunio ar gyfer gwaith paratoi ar y safle hefyd yn cael ei weld fel ychwanegiad at risg y prosiect, ond y canlyniad ydy bod prosiect a oedd yn ganolog i gynlluniau economaidd ym Môn, yn y gogledd, ac, yn wir, ar gyfer Cymru gyfan rŵan yn y fantol, a dweud y lleiaf.
Mi oeddwn i'n gwerthfawrogi cael y datganiad ddoe yn dweud eich bod chi'n siarad efo Llywodraeth Prydain. Gaf i ofyn a oes yna ragor o drafod uniongyrchol wedi bod efo Gweinidogion Llywodraeth Prydain heddiw gan Lywodraeth Cymru? Ydych chi wedi ceisio dylanwadu'n uniongyrchol efo partneriaid yn Japan?
Gaf i sicrwydd hefyd bod y Prif Weinidog yn bersonol wedi bod yn rhan o drafodaethau heddiw, fel oedd yn hollol iawn i'w wneud yn achos Ford y bore yma? Mae'n bwysig iawn, rydw i'n meddwl, bod Prif Weinidog Cymru'n cael ei weld yn chwarae rhan uniongyrchol mewn trafodaethau, yn ogystal â'r rôl y gallwch chi ei chwarae, wrth gwrs, fel Gweinidog.
Mae Wylfa'n ganolog i ddatblygiadau economaidd yn y dyfodol, ond, wrth gwrs, mae yna ddatblygiadau eraill rhagorol yn mynd ymlaen yn Ynys Môn ar hyn o bryd. Dwi'n meddwl am gynlluniau ynni adnewyddol ac yn y blaen, y parc gwyddoniaeth. Ond, gaf i sicrwydd rŵan, os ydy'r gwaethaf yn dod ac yn cael ei gadarnhau, y bydd Llywodraeth Cymru yn chwilio i fuddsoddi rhagor yn y cynlluniau hynny ac yn gwthio am fuddsoddiad ychwanegol gan Lywodraeth Prydain i wneud iawn am ei methiant i ddelifro Wylfa, os mai dyna fydd y canlyniad?
Gaf i hefyd wthio, os mai'r gwaethaf gawn ni, am ymrwymiad, a'ch bod chi'n dechrau rŵan ar ffyrdd o weithredu hyn—ymrwymiad i roi hwb economaidd i ogledd yr ynys, yn arbennig, yn cynnwys cyfeirio datblygiad economaidd i gyffiniau Amlwch, agor lein Amlwch fel mater o fyrder, ac yn y blaen?
Weinidog, beth bynnag y farn am niwclear—a dwi'n deall yn iawn ei fod o'n bwnc sy'n rhannu barn pobl, ond mae llawer o bobl Môn, pobl ifanc, Cymry ifanc ym Môn, sy'n barod i gael eu denu i ffwrdd gan gyfleon economaidd eraill, wedi bod yn edrych ymlaen am gyfleon yn Wylfa Newydd. Os na ddaw o, mae'n rhaid sicrhau ein bod ni'n gwneud popeth i sicrhau dyfodol iddyn nhw.
Thank you very much. We’re expecting an announcement overnight this evening. As a senior member of Wylfa staff told me over the past few days, it doesn’t look positive. I have to say that I’ve come to a conclusion for some months now that the project is in a very serious state. Clearly, Brexit has limited the UK Government’s capacity to push the agreement through and to seek a funding model—people within Wylfa say that unequivocally to me. Rightly or wrongly, the decision by the Welsh Government to call in the planning application for preparatory work on the site was also seen as adding to the project's risk. But the upshot is that a project that was central to economic plans on Anglesey, across north Wales and for the whole of Wales, are now at risk to say the least.
I did appreciate the statement made yesterday. You said that you were speaking to the UK Government. May I ask if there has been more direct discussion with UK Government Ministers today by the Welsh Government and whether you’ve tried to have direct influence on partners in Japan?
May I also get an assurance that the First Minister personally has been involved in today’s discussions as was quite appropriate in the case of Ford this morning? I think it’s very important that the First Minister of Wales is seen to be playing a direct role in negotiations, as well as the role that you, of course, can play as Minister.
Wylfa is central to economic development in the future, but there are other excellent developments happening on Anglesey at the moment. I am thinking of renewable energy schemes, the science park and so on and so forth. But may I have an assurance now that if the worst is confirmed, the Welsh Government will seek to invest further in those proposals and will push for additional investment from the UK Government to put right their failure in delivering Wylfa if that is the outcome?
May I also urge, if we do hear the worst, for a commitment, and that you start now to look for ways of implementing this to give an economic boost to the north of the island, particularly including directing economic development to the Amlwch area, opening the Amlwch line, as a matter of urgency?
Minister, whatever the view on nuclear—and I understand that it is an issue that divides opinion, but many of the people of Anglesey, young Welsh people from Anglesey who will be attracted away from the island by other economic opportunities, will be looking forward to opportunities at Wylfa Newydd. If that doesn’t come about, we must ensure that there is a future for them.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I'd agree entirely with the Member and I'd say to begin with, with regard to this entire project, the reports that we have seen in the news over recent days are merely speculation. However, we do expect a decision to be made, UK time, by around about 10 a.m. tomorrow. I'll be visiting Anglesey tomorrow afternoon to meet with the leader of the council, by which time I expect we will know what the Hitachi board's decision is.
The reason why I asked for an emergency economic ambitions board meeting to take place as soon as possible, and it will be taking place on Monday morning, was because I'd like to discuss with stakeholders and partners in north Wales how we might go about in the short term, if this project is merely paused, how we might go about ensuring that there are opportunities for people to get work in a similar field in and around Anglesey, until another investor comes forward and takes the project back off the shelf, or until UK Government decides to invest more in the programme and nationalise it. Already they've pledged £5 billion, I don't see why they shouldn't now consider providing all of the financial support and nationalising the project.
In doing so, I'd like to discuss with stakeholders and local government partners, leaders in FE and HE, and with businesses what additional support we require from UK Government as part of the growth deal programme. I've already said that Welsh Government is willing to increase its support from £120 million on the basis of the UK Government first increasing its allocation to the growth deal. Partners in north Wales have requested £170 million for the growth deal, and UK Government, in spite of this comprehensive ask and programme of projects, offered £120 million. My view is that sum, if Hitachi do pause the project, should be significantly increased.
I think it's also important to stress that my officials have been in constant contact with BEIS over many weeks and months. The Member is right to point out that Brexit has had both a direct and indirect impact on deliberations; indirect insofar as how it has diverted attention and indeed key officials within Whitehall from the Wylfa Newydd project, and that has had an impact, I believe, in terms of confidence in Japan.
Welsh Government will do all that it can to ensure that this project is taken forward. Importantly, we will do all that we can to make sure that the people of Anglesey and the people of north Wales benefit as much as possible from the project. Tomorrow, we'll know whether the project is to be paused. My hope is that it will not be cancelled. If it is paused then work must begin immediately across Governments, with local government and with the business community in ensuring that there are job opportunities in the short term whilst we find a new investor for the project.
Buaswn yn cytuno'n llwyr â'r Aelod ac yn dweud yn gyntaf, mewn perthynas â'r holl brosiect hwn, nad yw'r adroddiadau a welsom yn y newyddion dros y dyddiau diwethaf yn ddim byd mwy na dyfalu. Fodd bynnag, rydym yn disgwyl i benderfyniad gael ei wneud, yn amser y DU, o gwmpas 10 a.m. yfory. Byddaf yn ymweld ag Ynys Môn brynhawn yfory i gyfarfod ag arweinydd y cyngor, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn gwybod beth yw penderfyniad bwrdd Hitachi erbyn hynny.
Y rheswm pam y gofynnais am gynnal cyfarfod brys o'r bwrdd uchelgais economaidd cyn gynted â phosibl, ac fe fydd yn digwydd fore Llun, oedd oherwydd yr hoffwn drafod gyda rhanddeiliaid a phartneriaid yng ngogledd Cymru sut y gellid mynd ati yn y tymor byr, os mai oedi'r prosiect hwn dros dro yn unig a wneir, sut y gallem fynd ati i sicrhau bod cyfleoedd i bobl gael gwaith mewn maes tebyg yn Ynys Môn a'r cylch, hyd nes y daw buddsoddwr arall i dynnu'r prosiect oddi ar y silff, neu hyd nes y bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu buddsoddi rhagor yn y rhaglen ac yn ei wladoli. Eisoes maent wedi addo £5 biliwn, nid wyf yn gweld pam na ddylent ystyried darparu'r holl gymorth ariannol yn awr a gwladoli'r prosiect.
Wrth wneud hynny, hoffwn drafod gyda rhanddeiliaid a phartneriaid llywodraeth leol, arweinwyr addysg bellach ac addysg uwch, a busnesau pa gymorth ychwanegol sydd ei angen arnom gan Lywodraeth y DU fel rhan o raglen y fargen twf. Rwyf eisoes wedi dweud bod Llywodraeth Cymru yn barod i gynyddu ei chefnogaeth o £120 miliwn os yw Llywodraeth y DU yn cynyddu ei dyraniad hi yn gyntaf i'r fargen twf. Mae partneriaid yng ngogledd Cymru wedi gofyn am £170 miliwn ar gyfer y fargen twf, ac mae Llywodraeth y DU, er gwaethaf y gofyn cynhwysfawr a rhaglen o brosiectau, wedi cynnig £120 miliwn. Yn fy marn i, os yw Hitachi yn oedi'r prosiect, dylid cynyddu'r swm hwnnw yn sylweddol.
Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig pwysleisio bod fy swyddogion wedi bod mewn cysylltiad cyson â BEIS dros nifer o wythnosau a misoedd. Mae'r Aelod yn iawn i nodi bod Brexit wedi cael effaith uniongyrchol ac anuniongyrchol ar drafodaethau; yn anuniongyrchol yn yr ystyr ei fod wedi dargyfeirio sylw a swyddogion allweddol yn wir o fewn Whitehall oddi ar brosiect Wylfa Newydd, ac mae hynny wedi cael effaith yn fy marn i ar hyder yn Japan.
Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i sicrhau bod y prosiect hwn yn cael ei ddatblygu. Yn bwysig, byddwn yn gwneud popeth a allwn i wneud yn siŵr fod pobl Ynys Môn a phobl gogledd Cymru yn elwa cymaint â phosibl o'r prosiect. Yfory, fe fyddwn yn gwybod a fydd oedi'n digwydd yn y prosiect. Fy ngobaith yw na chaiff ei ganslo. Os bydd oedi'n digwydd rhaid i waith ddechrau ar unwaith ar draws Llywodraethau, gyda llywodraeth leol a'r gymuned fusnes i sicrhau bod cyfleoedd gwaith ar gael yn y tymor byr, wrth inni ddod o hyd i fuddsoddwr newydd ar gyfer y prosiect.
We know that the Holyhead infrastructure prospectus says that the Wylfa Newydd nuclear new build, along with other proposed developments in Anglesey, presents a once-in-a-lifetime opportunity to transform the economy and communities of the island. As you rightly said yesterday, this project has potentially significant benefits to Anglesey, north Wales and the UK. We know that the subsidiary of Hitachi, Horizon, has been investing heavily in apprenticeships and training centres, including at Llandrillo Menai college group and at Bangor University, and we know that the growth deal has been based on the premise that the Wylfa project would go ahead. Dr Jones, at Bangor University, said yesterday that he believed it's more likely to press the pause button than scrap the project because of the £2 billion investment already. But I'm also advised that one of the factors valid to the cost considerations that have led to this threatened decision was the Welsh Government decision to call in plans to prepare the site last month to build Wylfa Newydd, when Horizon said it disagreed with the Welsh Government's reasoning.
Given your statements yesterday and today that you've spoken with the Minister for energy and industry, Richard Harrington MP, in Westminster, and that your officials are in close dialogue with Horizon Nuclear Power, what currently is your understanding of the position regarding the likely outcome and its impact on things like those apprenticeship placements and the possibility that this might just be a pause rather than a devastating announcement of the project ending?
Rydym yn gwybod bod prosbectws seilwaith Caergybi yn dweud bod gwaith adeiladu niwclear newydd Wylfa Newydd, ynghyd â datblygiadau arfaethedig eraill yn Ynys Môn, yn gyfle unwaith mewn oes i drawsnewid economi a chymunedau'r Ynys. Fel y dywedasoch yn gywir ddoe, mae gan y prosiect hwn fanteision posibl a allai fod yn sylweddol i Ynys Môn, gogledd Cymru a'r DU. Gwyddom fod is-gwmni i Hitachi, Horizon, wedi bod yn buddsoddi'n drwm mewn prentisiaethau a chanolfannau hyfforddiant, gan gynnwys yng ngrŵp coleg Llandrillo Menai ac ym Mhrifysgol Bangor, a gwyddom fod y fargen twf yn seiliedig ar y rhagdybiaeth y byddai prosiect Wylfa yn mynd rhagddo. Dywedodd Dr Jones, ym Mhrifysgol Bangor, ddoe ei fod yn credu ei fod yn fwy tebygol o bwyso'r botwm oedi na rhoi'r gorau i'r prosiect yn llwyr oherwydd y buddsoddiad o £2 biliwn eisoes. Ond rwy'n clywed hefyd mai un o'r ffactorau dilys i'r ystyriaethau cost a arweiniodd at y penderfyniad posibl hwn oedd penderfyniad Llywodraeth Cymru i alw am gynlluniau i baratoi'r safle fis diwethaf er mwyn adeiladu Wylfa Newydd, pan ddywedodd Horizon eu bod yn anghytuno â rhesymeg Llywodraeth Cymru.
Ar hyn o bryd o ystyried eich datganiadau ddoe a heddiw eich bod wedi siarad â'r Gweinidog ynni a diwydiant, Richard Harrington AS, yn San Steffan, a bod eich swyddogion mewn deialog agos gyda Horizon Nuclear Power, beth yw eich dealltwriaeth o'r sefyllfa ar hyn o bryd o ran y canlyniad tebygol a'i effaith ar bethau fel y lleoliadau prentisiaeth hynny a'r posibilrwydd mai oedi yn unig yw hyn yn hytrach na chyhoeddiad trychinebus fod y prosiect yn dod i ben?
Obviously, it's a once-in-a-lifetime opportunity for north Wales, for Wales and for the UK. The Hitachi technology is recognised as being the most reliable technology that can be deployed, and it's important that the UK Government does all it can to secure that investment and the Hitachi technology for Anglesey.
I disagree with the Member, and I think the Member, if he had correct intelligence, would agree with me that calling in the planning application was not a significant issue whatsoever. What really changed in the last month or so, or, actually, more than the last month, because I think the UK Government were probably aware of the situation about a month ago—. But what has happened steadily has been a lack of and a loss of interest by the UK Government, both at official level and at a ministerial level. And that was highlighted just last week when the Prime Minister was in Japan and failed to raise this vitally important project whilst on a visit there. And just as I said yesterday—I'll repeat today—this is not a purely commercial matter for Hitachi. This programme would provide up to 10 per cent of the UK's energy and work for thousands of people during construction, and hundreds of people for many generations to come. And so, I would call on the UK Government again, even in these final hours, to make every effort to get the right decision made at the Hitachi board tomorrow.
Yn amlwg, mae'n gyfle unwaith mewn oes i ogledd Cymru, Cymru a'r DU. Cydnabyddir bod technoleg Hitachi yn fwy dibynadwy na'r un y gellid ei defnyddio, ac mae'n bwysig fod Llywodraeth y DU yn gwneud popeth yn ei gallu i sicrhau'r buddsoddiad hwnnw a thechnoleg Hitachi i Ynys Môn.
Rwy'n anghytuno gyda'r Aelod, ac rwy'n meddwl y byddai'r Aelod, pe bai ganddo wybodaeth gywir, yn cytuno nad oedd galw am y cais cynllunio yn fater o bwys o gwbl. Yr hyn sydd wedi newid yn y mis diwethaf, neu yn y mwy na mis diwethaf mewn gwirionedd, oherwydd credaf fod Llywodraeth y DU yn ymwybodol o'r sefyllfa yn ôl pob tebyg tua mis yn ôl—. Ond yr hyn sydd wedi digwydd yn raddol yw bod diffyg a cholli diddordeb ar ran Llywodraeth y DU, ar lefel swyddogol ac ar lefel weinidogol. Ac fe amlygwyd hynny yr wythnos diwethaf pan oedd y Prif Weinidog yn Japan a methodd grybwyll y prosiect hanfodol bwysig hwn tra oedd ar ymweliad yno. Ac yn union fel y dywedais ddoe—rwyf am ei ailadrodd heddiw—nid mater masnachol i Hitachi'n unig yw hwn. Byddai'r rhaglen hon yn darparu hyd at 10 y cant o ynni'r DU a gwaith i filoedd o bobl yn ystod y gwaith adeiladu, a channoedd o bobl am genedlaethau lawer i ddod. Ac felly, buaswn yn galw ar Lywodraeth y DU eto, hyd yn oed yn yr oriau olaf hyn, i wneud pob ymdrech i gael y penderfyniad cywir wedi'i wneud ar fwrdd Hitachi yfory.
Mae'r pwynt wedi cael ei wneud yn flaenorol—mae yna beryg, wrth gwrs, ein bod ni'n camddehongli diwylliant Japaneaidd fan hyn, oherwydd mae colli wyneb yn anodd i ni yn y gorllewin, ond mae'n anoddach fyth, wrth gwrs, i Japaneaid. Ac mae yna beryg, efallai, tra ein bod ni'n meddwl bod y prosiect ar hold, taw, mewn gwirionedd, dyna eu ffordd nhw o ddweud nad yw e'n mynd i ddigwydd. Felly, dwi'n meddwl bod angen i ni fod yn realistig o safbwynt beth fydd y rhagolygon pan glywn ni'n union beth yw'r penderfyniad. Ond yr hyn dwi'n dod ato fe, wrth gwrs, wedyn, yw: am ba hyd fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i aros tra bod y cynllun ar hold? Mae yna gyrsiau yn cael eu hyrwyddo a'u hysbysebu. Ydyn ni'n dal i hyrwyddo a hysbysebu y rheini am y flwyddyn neu ddwy nesaf sydd i ddod? Ydy cynllun twf gogledd Cymru, neu rannau perthnasol o'r cynllun twf hwnnw, ar y silff tan inni wybod beth sy'n digwydd? Felly, ar ba bwynt fydd Llywodraeth Cymru yn derbyn bod rhaid tynnu llinell a symud ymlaen? Ac, wrth gwrs, i fi, mae symud ymlaen yn golygu buddsoddi’r biliynau o bunnau arfaethedig oedd yn y project gwreiddiol i mewn i ffynonellau ynni adnewyddadwy, a datgloi y potensial aruthrol hwnnw sydd gennym ni yng Nghymru.
The point has been made previously—there is a risk, of course, that we misunderstand the culture of Japan here, because losing face is difficult for us in the west but it’s even more difficult for the Japanese. And there is a risk, perhaps, whilst we think that the project is on hold, that, in reality, that’s their way of saying that it simply isn’t going to happen. So, I do think we need to be realistic in terms of the prospects when we hear exactly what the decision is. But what I’m driving at then is: for how long could the Welsh Government wait while the proposal is on hold? There are courses being promoted and advertised. Do we continue to promote and advertise those for the next year or two? Is the north Wales growth deal, or the relevant parts of that growth deal, to be shelved until we know what’s happening? So, at what point does the Welsh Government accept that we have to draw a line and move on? And, of course, for me, moving on means investing the billions of pounds proposed for the original project into renewable energy sources and unlocking that huge potential that we have here in Wales.
Well, indeed. I think the UK Government could consider doing just that. We're looking at a number of major renewable projects that could attract UK Government funding. But let's just focus on Wylfa Newydd for the moment because this has to be our key concern over the coming days and, indeed, weeks. We don't yet know what, if you like, 'pause' would look like. Would it entail a pause in the development consent order process? My understanding is that that might not be the case, and the DCO process would continue. I would hope it would continue. Would 'pause' entail telling the apprentices they don't need to complete their frameworks for the time being? Well, again, I would hope that it wouldn't involve that and the apprentices could complete their frameworks and get alternative employment, until such time as the project could be taken back off the shelf. We're going to have to just take a step back tomorrow, if the decision is made to pause the project, and assess what viable alternative investors there might be, and assess whether the UK Government has the appetite to increase its stake in the project, in order to get it off the mark again.
I completely take the point about Japanese culture, and the importance of not losing face. Equally, I know, having spoken with investors in Japan, and having spoken with Hitachi, just how important this project is considered. And what they do not wish to do is to lose face with, as they see it, their British friends, by scrapping this scheme that does have majority support on Anglesey, that could provide transformational opportunities for many, many people, and which would demonstrate a strong link between Wales, the UK and Japan. So, the decision will be made with huge amount of consideration, and I would hope that, if it is paused, it really is just that—a pause—and that the processes, such as the DCO process, can continue, so that the programme can either be taken off the shelf and completed by another investor, or so that it can be taken back off the shelf by Hitachi, once, as I hope, the UK Government will increase its offer.
Wel, yn wir. Credaf y gallai Llywodraeth y DU ystyried gwneud yn union hynny. Rydym yn edrych ar nifer o brosiectau ynni adnewyddadwy mawr a allai ddenu cyllid Llywodraeth y DU. Ond gadewch i ni ganolbwyntio ar Wylfa Newydd am y tro oherwydd rhaid i ni roi ein prif sylw i hynny dros y dyddiau nesaf, ac wythnosau nesaf yn wir. Nid ydym yn gwybod eto beth a olygir wrth 'oedi', os mynnwch chi. A fyddai'n golygu oedi ym mhroses y gorchymyn caniatâd datblygu? Fy nealltwriaeth i yw efallai nad yw hynny'n wir, a byddai proses y gorchymyn caniatâd datblygu yn parhau. Buaswn yn gobeithio y byddai'n parhau. A fyddai 'oedi' yn golygu dweud wrth y prentisiaid nad oes angen iddynt gwblhau eu fframweithiau am y tro? Wel, unwaith eto, buaswn yn gobeithio na fyddai'n golygu hynny ac y gallai'r prentisiaid gwblhau eu fframweithiau a chael gwaith arall, hyd nes y gellir tynnu'r prosiect oddi ar y silff unwaith eto. Rydym yn mynd i orfod cymryd cam yn ôl yfory, os gwneir y penderfyniad i oedi'r prosiect, ac asesu pa fuddsoddwyr eraill hyfyw a allai fod ar gael, ac asesu a oes gan Lywodraeth y DU awydd i gynyddu ei chyfran yn y prosiect, er mwyn ei gael yn weithredol unwaith eto.
Rwy'n derbyn y pwynt yn llwyr ynglŷn â diwylliant Japan, a phwysigrwydd peidio â cholli wyneb. Yn yr un modd, o fod wedi siarad â buddsoddwyr yn Japan, ac ar ôl siarad gyda Hitachi, rwy'n gwybod eu bod yn ystyried y prosiect hwn yn un pwysig iawn. Ac nid ydynt am golli wyneb gyda'u ffrindiau ym Mhrydain, fel y maent yn ei weld, drwy gael gwared ar y cynllun hwn sy'n ennyn cefnogaeth y mwyafrif ar Ynys Môn, cynllun a allai gynnig cyfleoedd trawsffurfiol i nifer fawr iawn o bobl, ac a fyddai'n dangos cysylltiad cryf rhwng Cymru, y DU a Japan. Felly, bydd y penderfyniad yn cael ei ystyried yn drylwyr iawn, ac os caiff ei oedi, buaswn yn gobeithio mai dyna'n union a fydd—oedi—ac y gall y prosesau, megis y broses gorchymyn caniatâd datblygu, barhau, er mwyn gallu tynnu'r rhaglen oddi ar y silff a'i chwblhau gan fuddsoddwr arall, neu er mwyn i Hitachi ei thynnu oddi ar y silff wedi i Lywodraeth y DU gynyddu ei chynnig, fel rwy'n ei obeithio.
Minister, you made a big call when you responded to the Member from Anglesey, when you said that the site should be considered for nationalisation. Is that official Welsh Government policy that this scheme should be nationalised, because, as I said, that is a really big call? And I'd be interested to know what the Welsh Government's position is on nuclear power more generally, because, obviously, the current First Minister said that nuclear power should be treated sceptically. And has there been a shift in the way the Welsh Government offers its support for nuclear power projects? Because other members of the Cabinet—the health Secretary, for example, said such comments were troubling, and the external relations Minister said that it would be deeply damaging if such a shift did occur within the Welsh Government.
Weinidog, fe wnaethoch honiad mawr pan ymateboch chi i'r Aelod o Ynys Môn, pan ddywedoch y dylid ystyried y safle ar gyfer ei wladoli. Ai polisi swyddogol Llywodraeth Cymru yw y dylid gwladoli'r cynllun hwn, oherwydd, fel y dywedais, mae hwnnw'n honiad mawr iawn? A byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar bŵer niwclear yn fwy cyffredinol, oherwydd, yn amlwg, dywedodd y Prif Weinidog presennol y dylid trin ynni niwclear yn sgeptig. Ac a fu newid yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru'n cynnig ei chefnogaeth i brosiectau ynni niwclear? Oherwydd fe ddywedodd aelodau eraill o'r Cabinet—dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol dros iechyd, er enghraifft, fod sylwadau o'r fath yn peri gofid, a dywedodd y Gweinidog cysylltiadau allanol y byddai'n niweidiol iawn pe bai newid o'r fath yn digwydd o fewn Llywodraeth Cymru.