Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
05/12/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Mae heddiw yn nodi achlysur arbennig yn hanes ein Senedd ni. Ac wrth i ni edrych ymlaen at ddathlu 20 mlynedd ers ethol y Cynulliad cyntaf, yn 1999, rwy’n falch o gyhoeddi bod y lle hwn ar fin dod yn gartref i senedd arall gyffrous—ein Senedd Ieuenctid gyntaf erioed. Dyma benllanw misoedd lawer o waith gan fudiadau, ysgolion, a thîm Senedd Ieuenctid ymroddgar y Cynulliad yma, ac mae ein dyled yn fawr i bawb a sicrhaodd fod y prosiect arloesol hwn yn ffynnu. Dros 450 o ymgeiswyr ifanc, a bron i 25,000 o etholwyr wedi eu cofrestru, a chynrychiolaeth o bob cwr o Gymru—mae'r ystadegau yn adrodd eu llwyddiant.
Today, we mark an auspicious event in the history of our Senedd. As we look forward to celebrating 20 years since the election of the first Assembly, in 1999, I’m pleased to announce that this place is about to become home to a second exciting senedd—our first ever Youth Parliament. This is the conclusion of many months of work by organisations, schools and the dedicated Youth Parliament team at the Assembly. We are very much indebted to everyone who ensured that this project has come to fruition. Over 450 young candidates, almost 25,000 registered to vote, with representation the length and breadth of Wales—the statistics speak volumes about their success.
This is a golden opportunity to enthuse the next generation, and I am confident that these young parliamentarians will be fabulous champions for the issues of importance to the young people of Wales. I am pleased, therefore, to announce the first ever members of the Welsh Youth Parliament, representing constituencies and partner organisations nationwide.
Here are the 60 names.
Dyma gyfle euraid i ennyn diddordeb y genhedlaeth nesaf, ac rwy'n hyderus y bydd y seneddwyr ifanc hyn yn lladmeryddion gwych ar gyfer y materion sydd o bwys i bobl ifanc Cymru. Felly, rwy'n falch o gyhoeddi aelodau cyntaf erioed Senedd Ieuenctid Cymru, sy'n cynrychioli etholaethau a sefydliadau partner ledled y wlad.
Dyma'r 60 enw.
Dyma enwau’r seneddwyr ifanc.
O'r gogledd—North Wales: Evan Burgess, Nia Griffiths, Brengain Glyn Williams, Talulah Thomas, Harrison James Gardner, Thomas Comber, Ifan Price, Abbey Carter, Jonathon Dawes, Jonathan Powell, Ifan Wyn Erfyl Jones, Grace Barton, Hasna Ali, Katie June Whitlow.
O'r canolbarth a'r gorllewin—Mid and West Wales: Arianwen Fox-James, Marged Lois Campbell, Cai Thomas Phillips, Caleb Rees, Megan Carys Davies, Rhys Lewis, Ellie Murphy.
O'r de-ddwyrain—South Wales East: Calen Jones, Aled Joseph, Gwion Rhisiart, Betsan Roberts, Rhian Shillabeer, Manon Clarke, Ffion Griffiths, Tommy Church, Lloyd Mann, Charley Oliver-Holland, Finlay Bertram, Maisy Evans, Abby O’Sullivan, Luke Parker, Carys Thomas, Angel Ezeadum, Greta Evans, Chloe Giles, Abbie Cooper, Levi Rees.
Ac yn olaf, finally, de-orllewin Cymru—South Wales West. Croeso i: Kian Agar, Todd Murray, Eleri Griffiths, Ffion-Haf Davies, Eleanor Lewis, Laine Woolcock, Efan Rhys Fairclough, Alys Hall, Ruth Sibayan, Ubayedhur Rahman, Lleucu Haf Wiliam, Caitlin Stocks, Casey-Jane Bishop, Oliver Davies, Sandy Ibrahim, Nia-Rose Evans, Anwen Grace Rodaway, Sophie Billinghurst, a William Hackett.
Dyna nhw, felly. Llongyfarchiadau iddyn nhw oll.
Here are the names of the young parliamentarians.
North Wales: Evan Burgess, Nia Griffiths, Brengain Glyn Williams, Talulah Thomas, Harrison James Gardner, Thomas Comber, Ifan Price, Abbey Carter, Jonathon Dawes, Jonathan Powell, Ifan Wyn Erfyl Jones, Grace Barton, Hasna Ali, Katie June Whitlow.
Mid and West Wales: Arianwen Fox-James, Marged Lois Campbell, Cai Thomas Phillips, Caleb Rees, Megan Carys Davies, Rhys Lewis, Ellie Murphy.
South Wales East: Calen Jones, Aled Joseph, Gwion Rhisiart, Betsan Roberts, Rhian Shillabeer, Manon Clarke, Ffion Griffiths, Tommy Church, Lloyd Mann, Charley Oliver-Holland, Finlay Bertram, Maisy Evans, Abby O’Sullivan, Luke Parker, Carys Thomas, Angel Ezeadum, Greta Evans, Chloe Giles, Abbie Cooper, Levi Rees.
Finally, South Wales West: welcome to Kian Agar, Todd Murray, Eleri Griffiths, Ffion-Haf Davies, Eleanor Lewis, Laine Woolcock, Efan Rhys Fairclough, Alys Hall, Ruth Sibayan, Ubayedhur Rahman, Lleucu Haf Wiliam, Caitlin Stocks, Casey-Jane Bishop, Oliver Davies, Sandy Ibrahim, Nia-Rose Evans, Anwen Grace Rodaway, Sophie Billinghurst, and William Hackett.
Congratulations to all of them.
We look forward to welcoming them all to the Senedd for their inaugural meeting in February. [Applause.]
Edrychwn ymlaen at eu croesawu i gyd i'r Senedd ar gyfer eu cyfarfod cyntaf ym mis Chwefror. [Cymeradwyaeth.]
Llongyfarchiadau, bawb. Bendigedig. Diolch yn fawr i'r Aelodau, a llongyfarchiadau i aelodau ein Senedd Ieuenctid ni.
Congratulations, everyone. Excellent. Thank you to Members, and congratulations to the members of the Youth Parliament.
Felly, dyma ni, ymlaen â busnes y dydd. Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifenydd y Cabinet dros Gyllid, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone.
So, that takes us on to the business of the day, and the first item is questions to the Cabinet Secretary for Finance. The first question is from Jenny Rathbone.
1. Yn sgil rhybuddion gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am effaith toriadau i gyllid llywodraeth leol, pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cynnal gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch diogelu gwasanaethau lleol? OAQ53050
1. In light of warnings from the Welsh Local Government Association about the impact of cuts to local government funding, what discussions has the Cabinet Secretary held with the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services regarding the safeguarding of local services? OAQ53050
I thank Jenny Rathbone for the question. I hold regular discussions with all Cabinet colleagues, including the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. On Friday of last week, for example, we jointly attended a meeting of the local government working group, attended also by members of the WLGA, and others.
Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn. Rwy’n cynnal trafodaethau rheolaidd gyda fy holl gyd-Aelodau yn y Cabinet, gan gynnwys Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, er enghraifft, fe wnaethom fynychu cyfarfod o'r gweithgor llywodraeth leol ar y cyd, cyfarfod a fynychwyd hefyd gan aelodau o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac eraill.
Thank you, Cabinet Secretary. Obviously, the additional funding that was made available last week for local government is very welcome, but, in terms of how it translates into money going to Cardiff Council, it's £1.5 million, in the context of Cardiff Council having to look for potential cuts of £34 million. So, it remains a very challenging landscape for local government. And I wondered what work the Government can do to ensure that we are ensuring that public services are joining up together, to try and protect these preventative services, which are so important to the well-being of the community.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, mae croeso mawr i'r arian ychwanegol a ddarparwyd yr wythnos diwethaf ar gyfer llywodraeth leol, ond o ran yr arian sy'n mynd i Gyngor Caerdydd, mae'n £1.5 miliwn yng nghyd-destun y ffaith bod Cyngor Caerdydd yn gorfod chwilio am doriadau posibl o £34 miliwn. Felly, mae'n parhau’n dirwedd heriol iawn i lywodraeth leol. Ac roeddwn yn meddwl tybed pa waith y gall y Llywodraeth ei wneud i sicrhau ein bod yn gwneud yn siŵr fod gwasanaethau cyhoeddus yn ymuno â'i gilydd i geisio diogelu’r gwasanaethau ataliol hyn sydd mor bwysig i les y gymuned.
Can I agree, Llywydd, with Jenny Rathbone that it remains a severely challenging period for all public services in Wales? Nine years into austerity and local government is certainly in the front line. I'm grateful to the Welsh Local Government Association for what they said. When we announced the additional resources for councils, the WLGA itself said that the announcement signalled significant progress and demonstrated a concerted effort to offset the impact of austerity in Wales. We will go on working with local government colleagues to strengthen the way in which they are able to act collectively and regionally, and to find ways in which money can be moved upstream so that we spend money preventing problems from happening, rather than having to respond after the damage has been done.
A gaf fi gytuno â Jenny Rathbone, Lywydd, ei bod yn parhau’n adeg heriol iawn i bob gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru? Wedi naw mlynedd o gyni mae llywodraeth leol yn sicr yn y rhes flaen. Rwy'n ddiolchgar i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am yr hyn a ddywedasant. Pan gyhoeddasom yr adnoddau ychwanegol ar gyfer cynghorau, dywedodd CLlLC ei hun fod y cyhoeddiad yn arwydd o gynnydd sylweddol ac yn arddangos yr ymdrech gyfunol sydd ar y gweill i wrthbwyso effaith cyni yng Nghymru. Byddwn yn parhau i weithio gyda'n cymheiriaid llywodraeth leol i gryfhau'r ffordd y gallant weithredu ar y cyd ac yn rhanbarthol, ac i ddarganfod ffyrdd o symud arian ymhellach i fyny, fel ein bod yn gwario arian ar atal problemau rhag digwydd, yn hytrach na gorfod ymateb ar ôl i'r niwed gael ei wneud.
As you know, Cabinet Secretary, the local authorities in my area are all Labour run, and even they are starting to say that schools and social care budgets can't be protected, with one of them saying even that Welsh Government cannot continue to use austerity as an excuse for not allowing local government to deliver vital services to all constituents. With that comment in mind, I wonder if you could tell me whether you've discussed with the councils in my region, directly yourself, about whether changes to the funding formula would make a difference, and, in the meantime, whether you've discussed any particular ways about how they can protect those budgets on the money that you have given them this year and next year. And, if you haven't had the chance to do that, if you are First Minister in a few weeks' time, how will you be instructing colleagues to do that on your behalf?
Fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r holl awdurdodau lleol yn fy ardal yn cael eu harwain gan y Blaid Lafur, ac maent hwy hyd yn oed yn dechrau dweud na ellir diogelu ysgolion a gofal cymdeithasol, gydag un ohonynt yn dweud hyd yn oed na all Llywodraeth Cymru barhau i ddefnyddio cyni fel esgus dros beidio â chaniatáu i lywodraeth leol ddarparu gwasanaethau hanfodol i’r holl etholwyr. Gyda'r sylw hwnnw mewn cof, tybed a allwch ddweud wrthyf a ydych wedi trafod gyda'r cynghorau yn fy rhanbarth, yn uniongyrchol eich hun, ynglŷn ag a fyddai newidiadau i'r fformiwla ariannu yn gwneud gwahaniaeth. Ac yn y cyfamser, a ydych wedi trafod unrhyw ffyrdd penodol y gallant ddiogelu'r cyllidebau hynny ar yr arian rydych wedi'i roi iddynt eleni a'r flwyddyn nesaf. Ac os nad ydych wedi cael cyfle i wneud hynny, os ydych yn Brif Weinidog ymhen ychydig wythnosau, sut y byddwch yn cyfarwyddo eich cyd-Aelodau i wneud hynny ar eich rhan?
I thank Suzy Davies. I congratulate her, of course, on having all Labour local authorities in her area, and I've no doubt they'll look forward to having a Labour Government at UK level as well as here in Wales, because that is what would make the greatest possible difference to their financial circumstances. The funding formula was discussed at the meeting that I attended with Alun Davies on Friday of last week, including representatives of councils in Suzy Davies's area. I think council leaders recognise that, in the end, the funding formula is a distraction from the main issue. The funding formula shares out the amount of money available, and changing it when money is reducing is exceptionally difficult. What they emphasise, and we emphasise too, is the need for the UK Government to provide proper funding for all public services in Wales so that it is the size of the cake that is growing rather than an argument over how a reducing cake is shared out.
Diolch i Suzy Davies. Rwy’n ei llongyfarch, wrth gwrs, am fod yr holl awdurdodau lleol yn ei hardal yn rhai a arweinir gan y Blaid Lafur, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y byddant yn edrych ymlaen at gael Llywodraeth Lafur ar lefel y DU yn ogystal ag yma yng Nghymru, oherwydd dyna fyddai’n gwneud y gwahaniaeth mwyaf posibl i'w hamgylchiadau ariannol. Trafodwyd y fformiwla ariannu yn y cyfarfod a fynychais gydag Alun Davies ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, gan gynnwys cynrychiolwyr o gynghorau yn ardal Suzy Davies. Rwy'n credu bod arweinwyr cynghorau’n cydnabod, yn y pen draw, fod y fformiwla ariannu’n tynnu sylw oddi ar y brif broblem. Mae'r fformiwla ariannu’n rhannu'r swm o arian sydd ar gael, ac mae’n eithriadol o anodd ei newid pan fo arian yn lleihau. Yr hyn y maent yn ei bwysleisio, ac rydym ninnau’n ei bwysleisio hefyd, yw bod angen i Lywodraeth y DU ddarparu cyllid priodol ar gyfer yr holl wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, fel mai maint y gacen sy'n tyfu yn hytrach na dadl ynglŷn â sut i rannu cacen sy’n lleihau.
Cabinet Secretary, what assessment have you made of the research by the University of Cambridge, which shows that cuts to spending on services by councils in England are, on average, double what they've been in Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, pa asesiad a wnaethoch o ymchwil gan Brifysgol Caergrawnt, sy'n dangos bod toriadau i wariant ar wasanaethau gan gynghorau yn Lloegr, ar gyfartaledd, yn ddwbl yr hyn a welwyd yng Nghymru?
I thank Jane Hutt for that question. She raised this during our debate on the draft budget yesterday, pointing to the research by the University of Cambridge, which, as I said yesterday, was published, as it happened, on the same day that the provisional settlement for local government in Wales was published. And it absolutely demonstrates, as the report itself says, that Wales and Scotland have taken a different approach to the way in which we safeguard local services here, and that we have, within the constraints, which are real, that we face—and our actions don't mitigate all of the difficulties that local authorities face, I know—but, within those constraints, we have protected local government in Wales from the worst effects of nine years of austerity, while local government in England has simply been thrown to the wolves.
Diolch i Jane Hutt am y cwestiwn hwnnw. Cododd hyn yn ystod ein dadl ar y gyllideb ddrafft ddoe, gan dynnu sylw at y gwaith ymchwil gan Brifysgol Caergrawnt, a gyhoeddwyd fel y mae'n digwydd, fel y dywedais ddoe, ar yr un diwrnod ag y cyhoeddwyd y setliad dros dro ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru. Ac mae'n dangos yn bendant, fel y dywed yr adroddiad ei hun, fod Cymru a'r Alban wedi dilyn llwybr gwahanol o ran y ffordd y diogelwn wasanaethau lleol yma, a bod gennym, o fewn y cyfyngiadau a wynebwn, sy'n rhai real—ac nid yw ein gweithredoedd yn lliniaru'r holl anawsterau a wynebir gan awdurdodau lleol, rwy'n gwybod—ond o fewn y cyfyngiadau hynny, rydym wedi diogelu llywodraeth leol yng Nghymru rhag effeithiau gwaethaf naw mlynedd o gyni, tra bo llywodraeth leol yn Lloegr wedi cael ei thaflu i'r bleiddiaid.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella'r ddealltwriaeth o gyfraddau treth incwm Cymru? OAQ53047
2. What steps is the Welsh Government taking to improve the understanding of Welsh rates of income tax? OAQ53047
I thank Lynne Neagle for that question. In November, over 2 million people in Wales received a letter from Her Majesty's Revenue and Customs setting out how Welsh rates of income tax will work. The Welsh Government has launched a social media campaign, in addition to the work of HMRC, to help explain the changes, and we work with HMRC and stakeholders to go on raising awareness of Welsh rates of income tax here in Wales.
Diolch i Lynne Neagle am y cwestiwn hwnnw. Ym mis Tachwedd, cafodd dros 2 filiwn o bobl yng Nghymru lythyr gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn nodi sut y bydd cyfraddau treth incwm Cymru'n gweithio. Mae Llywodraeth Cymru wedi lansio ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol, yn ychwanegol at waith CThEM, i helpu i esbonio'r newidiadau, ac rydym yn gweithio gyda CThEM a rhanddeiliaid i barhau i godi ymwybyddiaeth o'r cyfraddau Cymreig o dreth incwm yma yng Nghymru.
Thank you for that response, Cabinet Secretary. I'm sure I'm not alone amongst Members in this Chamber in having to reassure constituents on receipt of that letter from HMRC that there are currently no plans to put up income tax in Wales, because the letter has, I think, alarmed some constituents, certainly of mine. What assurances can you give my constituents that there are no plans to raise income tax in Wales? And while I welcome what you just said about the social media campaign, what more can we do to ensure that there is a good understanding of our new income tax powers in Wales?
Diolch am yr ymateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n siŵr nad fi yw'r unig un o blith yr Aelodau yn y Siambr hon sy'n gorfod tawelu meddyliau etholwyr ar ôl iddynt gael y llythyr hwnnw gan CThEM nad oes unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i godi treth incwm yng Nghymru, oherwydd mae'r llythyr wedi dychryn rhai o fy etholwyr i, yn sicr. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i fy etholwyr nad oes unrhyw gynlluniau i godi treth incwm yng Nghymru? Ac er fy mod yn croesawu'r hyn rydych newydd ei ddweud am yr ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol, beth arall sy'n bosibl inni ei wneud i sicrhau y ceir dealltwriaeth dda o'n pwerau treth incwm newydd yng Nghymru?
I thank the Member for that supplementary question. I'm sure she's not alone in having constituents come to ask about Welsh rates of income tax, and it's very good, I think, that local residents turn to Assembly Members for explanation of these important changes. I'm glad that Lynne Neagle was able to offer the key assurance that members of her community will have been looking for—that we have no plans to raise rates of income tax here in Wales next year.
We are following up every enquiry that has come to the Welsh Government as a result of letters that members of the public have received. I know that Lynne Neagle will be interested to learn that we directly have received fewer than five calls and five e-mails to the Welsh Government as a result of the letter that went out. HMRC has, so far, received 94 calls in relation to that letter. That is a very small fraction of the 2 million letters that were sent out. But we will follow them all up, we will learn from the questions that people ask us and we will feed that into the social media campaign that we will be mounting over the coming weeks.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw. Rwy'n siŵr nad hi yw'r unig un sydd ag etholwyr yn gofyn ynglŷn â chyfraddau Cymreig o dreth incwm, ac mae'n dda iawn fod trigolion lleol yn troi at Aelodau'r Cynulliad am esboniad ynglŷn â'r newidiadau pwysig hyn. Rwy'n falch fod Lynne Neagle wedi gallu cynnig y sicrwydd pwysig y bydd aelodau o'i chymuned yn ei geisio—nad oes gennym unrhyw gynlluniau i godi cyfraddau treth incwm yng Nghymru y flwyddyn nesaf.
Rydym yn mynd ar drywydd pob ymholiad a gafodd Llywodraeth Cymru yn sgil llythyrau a anfonwyd at aelodau o'r cyhoedd. Gwn y bydd Lynne Neagle yn falch o wybod ein bod ni wedi cael llai na phump o alwadau ffôn a negeseuon e-bost i Lywodraeth Cymru yn uniongyrchol o ganlyniad i'r llythyr a aeth allan. Hyd yma, mae CThEM wedi cael 94 o alwadau mewn perthynas â'r llythyr hwnnw. Dyna ran fach iawn o'r 2 filiwn o lythyrau a anfonwyd. Ond byddwn yn ateb bob un, byddwn yn dysgu o'r cwestiynau y mae pobl yn eu gofyn i ni a bydd hynny'n bwydo i mewn i'r ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol y byddwn yn ei chynnal dros yr wythnosau nesaf.
Cabinet Secretary, are you also going to agree with me that one way to assist Welsh taxpayers' understanding of their tax deductions would be to have the Welsh rate included on both pay slips, where people get salaries either monthly or weekly, and the P60 form, where, if some people are working in England and in Wales, the end-of-year deduction should be showing what was taken out in England and what was taken out for Wales? So, that's a difference in tax collection in two different regions in the country. So, what discussion has he had in this regard, please?
Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi hefyd yn cytuno â mi mai un ffordd o gynorthwyo dealltwriaeth trethdalwyr Cymru o'u didyniadau treth fyddai cael y gyfradd Gymreig wedi'i chynnwys ar slipiau cyflog, lle mae pobl yn cael cyflogau misol neu wythnosol, a'r ffurflen P60, lle y dylai'r didyniad diwedd blwyddyn mewn amgylchiadau lle mae pobl yn gweithio yn Lloegr ac yng Nghymru, ddangos beth a dynnwyd yn Lloegr a beth a dynnwyd ar gyfer Cymru? Felly, dyna wahaniaeth o ran casglu trethi mewn dau ranbarth gwahanol yn y wlad. Felly, pa drafodaethau a gafwyd ynglŷn â hyn, os gwelwch yn dda?
I thank Mohammad Asghar for those suggestions, and I'm very happy to pursue them with HMRC to see whether they would be a practical way of continuing to explain to citizens in Wales the changes that fiscal devolution have brought about. He's right to point to the fact that there are some detailed discussions that have gone on and, indeed, detailed analysis that HMRC are undertaking of the 98 cross-border postcodes, where people could be living in England or in Wales, in order to ensure that notification letters are issued only to those taxpayers living in Wales. We think there are fewer than 900 people in that situation, but the additional detailed work that HMRC has carried out will mean that letters to those remaining citizens will be issued by 10 December.
Diolch i Mohammad Asghar am yr awgrymiadau hynny, ac rwy'n hapus iawn i fynd ar eu trywydd gyda CThEM i weld a fyddent yn ffordd ymarferol o barhau i esbonio'r newidiadau y mae datganoli cyllidol wedi'u cyflwyno i ddinasyddion yng Nghymru. Mae'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod trafodaethau manwl wedi digwydd, a dadansoddiadau manwl, yn wir, gan CThEM o'r 98 cod post trawsffiniol, lle y gallai pobl fod yn byw yn Lloegr neu yng Nghymru, er mwyn sicrhau bod llythyrau hysbysu yn mynd i drethdalwyr sy'n byw yng Nghymru yn unig. Credwn fod llai na 900 o bobl yn y sefyllfa honno, ond bydd y gwaith manwl ychwanegol y mae CThEM wedi'i wneud yn golygu y bydd llythyrau i'r dinasyddion sy'n weddill wedi'u dosbarthu erbyn 10 Rhagfyr.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Questions now from party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn i chi. Ysgrifennydd Cabinet, pa bwys neu ba werth ddylai gael ei roi i farn a sylwadau Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru pan fydd y Llywodraeth yn dod i benderfyniadau mawr ar bolisïau gwariant?
Thank you very much. Cabinet Secretary, what import or value should be placed on the views and comments of the Future Generations Commissioner for Wales when the Government comes to major decisions on expenditure policies?
Wrth gwrs, rydym ni'n gwrando ar beth mae'r comisiynydd yn ei ddweud. Fe wnes i siarad â hi fwy nag unwaith pan oedd y gyllideb yn cael ei pharatoi dros y gwanwyn a'r haf. Mae hi wedi bod yn adeiladol, rydw i'n meddwl, yn y broses yna, ac rydym ni'n gwerthfawrogi'r gwaith mae hi'n ei wneud a'r cymorth mae hi'n ei roi i ni fel Llywodraeth.
Of course, we listen to what the commissioner says. I spoke with her more than once when the budget was being prepared during the spring and summer. She has been very constructive, I think, during the process, and we appreciate the work that she does and the support that she provides to us as a Government.
Mae'n siŵr eich bod yn dyfalu o bosibl mai at yr M4 rydw i'n mynd i fod yn cyfeirio. Mae'r comisiynydd wedi gwneud sylwadau cryfion iawn dros beth amser erbyn hyn ynglŷn â chynlluniau ar gyfer llwybr du yr M4. Mi soniodd y llynedd y gallai cynllun yr M4 osod cynsail peryglus ar gyfer y dyfodol ac, yn fwy diweddar, mae hi wedi gwneud ei barn yn berffaith glir nad ydy hi'n credu bod y cynllun yma yn gymesur ag anghenion cenedlaethau'r dyfodol. A ddylai sylwadau mor gryf â hynny, gan gomisiynydd rydym ni wedi ymddiried yn fawr ynddi hi, fod yn ddigon mewn difrif i roi stop ar y cynllun yma?
I’m sure you will have guessed that I’m going to be referring my questions to the M4. The commissioner has made some very strong comments over some time now about your proposals for the M4 black route. She mentioned last year that the M4 scheme could put in place a dangerous precedent for the future. More recently, she has made her view expressly clear that she doesn’t believe this proposal would meet the needs of future generations. Should such strong comments, from a commissioner that we have entrusted a great deal in, be enough to put a stop to this proposal?
Wel, wrth gwrs, mae'r comisiynydd wedi rhoi ei sylwadau hi i fewn i'r ymchwil sydd wedi cael ei wneud—ymchwil annibynnol ac adroddiad annibynnol, sydd wedi dod mas o'r gwaith dros y flwyddyn ddiwethaf.
Well, of course, the commissioner has put forward her own comments as part of the inquiry and research that’s been undertaken—independent research for an independent report that has emanated from the work over the past year.
Llywydd, I have to simply repeat what my colleague the leader of the house said yesterday. There is a legal process under way in relation to decision making on the M4. As finance Minister, I have a part to play in that process, and I'm not going to be drawn on any aspect of the decision making that would draw me outside the legal parameters within which I have to operate.
Lywydd, rhaid i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd fy nghyd-Aelod, arweinydd y tŷ ddoe. Mae proses gyfreithiol ar y gweill mewn perthynas â phenderfyniadau sydd i'w gwneud ar yr M4. Fel Gweinidog cyllid, mae gennyf ran i'w chwarae yn y broses honno, ac nid wyf am wneud sylwadau ar unrhyw agwedd o'r broses o wneud penderfyniadau a fyddai'n peri i mi dramgwyddo'r paramedrau cyfreithiol y mae'n rhaid i mi weithredu o'u mewn.
There is quite rightly a lot of weight of expectation on what the commissioner can do for Wales. Surely, in this first major test case of the influence that the commissioner has, Government should be showing that they are taking her role extremely seriously. She raises some serious and fundamental questions about value for money and what that means for finances available for future generations.
As the holder of the public purse in Wales and somebody who is charged with ensuring that we get maximum value for money, and get maximum bangs for the Welsh buck, can you give an undertaking that, whilst we still await decisions by Government on the next steps for the black route, you will investigate every possibility of spending that substantial amount of money—up to £2 billion or more even—in a more sensible way, either by spending less for the same results through strengthening the road network and investing in public transport, or even spending the same amount of money and getting vastly greater results, which would please not only future generations, but future health Secretaries, future transport Secretaries and, indeed, future finance Ministers too?
Yn briodol iawn, ceir disgwyliadau mawr o ran yr hyn y gall y comisiynydd ei wneud ar gyfer Cymru. Yn y prawf mawr cyntaf hwn o'r dylanwad sydd gan y comisiynydd, does bosibl na ddylai'r Llywodraeth ddangos eu bod o ddifrif ynglŷn â'i rôl. Mae'n codi cwestiynau difrifol a sylfaenol ynglŷn â gwerth am arian a beth y mae hynny'n ei olygu o ran yr arian a fydd ar gael ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Fel deiliad y pwrs cyhoeddus yng Nghymru a rhywun sy'n gyfrifol am sicrhau ein bod yn cael y gwerth mwyaf am arian, a'r mwyaf o fudd o'r bunt Gymreig, tra byddwn yn dal i aros am benderfyniadau gan y Llywodraeth ar y camau nesaf ar gyfer y llwybr du, a allwch ymrwymo y byddwch yn archwilio pob posibilrwydd ar gyfer gwario'r swm sylweddol hwnnw o arian—hyd at £2 biliwn neu fwy hyd yn oed—mewn ffordd fwy synhwyrol, naill ai drwy wario llai i gael yr un canlyniadau drwy gryfhau'r rhwydwaith ffyrdd a buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus, neu wario'r un faint o arian hyd yn oed a chael canlyniadau gryn dipyn yn well, a fyddai'n plesio nid yn unig cenedlaethau'r dyfodol, ond Ysgrifenyddion iechyd y dyfodol, Ysgrifenyddion trafnidiaeth y dyfodol, ac yn wir Gweinidogion cyllid y dyfodol yn ogystal?
Llywydd, I understand all the points that Rhun ap Iorwerth has made. All of them are serious points and all of them were rehearsed in front of the independent, local public inquiry. No doubt, they will all be reflected in the inspector's report, produced as a result of the inquiry. I am yet to see that inspector's report and I have to reserve any comments that I might make on this matter until I'm able to do that and to see the advice that is provided alongside it.
Lywydd, deallaf y pwyntiau a wnaeth Rhun ap Iorwerth. Mae pob un ohonynt yn bwyntiau difrifol a chafodd pob un ohonynt eu gwneud ger bron yr ymchwiliad cyhoeddus annibynnol lleol. Heb amheuaeth, byddant oll yn cael sylw yn adroddiad yr arolygydd a luniwyd yn sgil yr ymchwiliad. Nid wyf eto wedi gweld adroddiad yr arolygydd ac rwyf am gadw unrhyw sylwadau y gallwn eu gwneud ar y mater hwn hyd nes y byddaf yn gallu gwneud hynny a gweld y cyngor a ddarperir gyda'r adroddiad.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Conservative spokesperson, Darren Millar.
Cabinet Secretary, what provision have you made in your budget for next year in respect of the north Wales growth deal?
Ysgrifennydd Cabinet, pa ddarpariaeth a wnaethoch yn eich cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf mewn perthynas â bargen twf gogledd Cymru?
Llywydd, I am on the point of being able to make provision for the north Wales growth deal. I hope to be able to do that within a short number of days. I have not been able to do so up until this point because, unlike the Cardiff and Swansea city deals, where the amounts of money to be provided by the Welsh Government and the UK Government were agreed in advance of a UK Government announcement, the Chancellor of the Exchequer chose to announce the sum of money from the UK Government unilaterally and without agreement with us.
Lywydd, rwyf ar fin gallu darparu ar gyfer bargen twf gogledd Cymru. Rwy'n gobeithio gallu gwneud hynny o fewn nifer fach o ddyddiau. Nid wyf wedi gallu gwneud hynny nes nawr oherwydd, yn wahanol i fargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe, lle y cytunwyd ar y symiau o arian i'w darparu gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU cyn cyhoeddiad Llywodraeth y DU, dewisodd Canghellor y Trysorlys gyhoeddi'r swm o arian gan Lywodraeth y DU yn annibynnol a heb ddod i gytundeb â ni.
You're very slow off the starting blocks in respect of this deal, aren't you, Cabinet Secretary? Because, as you will know, this bid was put together and submitted by the north Wales economic ambition board on 23 October. The UK Government managed to consider it and put its hand in its pocket and place £120 million on the table within a matter of just a few weeks. Why have you spent so long dithering about this?
Rydych chi'n araf iawn yn bwrw iddi mewn perthynas â'r fargen hon, onid ydych, Ysgrifennydd y Cabinet? Oherwydd, fel y gwyddoch, rhoddwyd y cais hwn at ei gilydd a'i gyflwyno gan fwrdd uchelgais economaidd gogledd Cymru ar 23 Hydref. Llwyddodd Llywodraeth y DU i'w ystyried a rhoddodd ei llaw yn ei phoced a gosod £120 miliwn ar y bwrdd o fewn ychydig wythnosau'n unig. Pam eich bod chi wedi treulio cymaint o amser yn petruso ynglŷn â hyn?
I'm sure the Member would rather that we had a constructive and cross-party approach to the north Wales growth deal. I understand that it is supported by Members across this Chamber. The Welsh Government certainly will play our part and I will make a decision on the amount of money that we are able to contribute to the deal. I would rather have been able to do that in the way we did in relation to Swansea and Cardiff—by prior agreement with the UK Government. The UK Government, having decided to put its hand in its pocket, but not all that far, I must say, given that it was £170 million that was asked for by north Wales authorities, not the £120 million they ended up with—. But I will make certain that there is a contribution from the Welsh Government and then I look forward to the cross-party consensus that has existed in this Chamber, on the importance of that growth deal, continuing.
Rwy'n sicr y byddai'n well gan yr Aelod weld ymagwedd adeiladol a thrawsbleidiol tuag at fargen twf gogledd Cymru. Deallaf fod Aelodau ar draws y Siambr yn ei chefnogi. Yn sicr bydd Llywodraeth Cymru yn chwarae ein rhan, a byddaf yn gwneud penderfyniad ar y swm o arian y gallwn ei gyfrannu i'r fargen. Byddai'n well gennyf fod wedi gwneud hynny yn y ffordd y'i gwnaethom mewn perthynas ag Abertawe a Chaerdydd—drwy gytundeb ymlaen llaw â Llywodraeth y DU. Ar ôl i Lywodraeth y DU benderfynu rhoi ei llaw yn ei phoced, er nad aeth yn ddwfn iawn, rhaid imi ddweud, o gofio bod awdurdodau gogledd Cymru wedi gofyn am £170 miliwn, nid y £120 miliwn a gawsant yn y diwedd—. Ond byddaf yn gwneud yn siŵr fod cyfraniad gan Lywodraeth Cymru ac yna byddaf yn edrych ymlaen at y consensws trawsbleidiol a fu yn y Siambr hon, ar bwysigrwydd parhad y fargen dwf.
I noted your criticism of the £120 million, but it's £120 million more than you've managed to put your hands in your pocket for so far. You're quite right to say that there is cross-party agreement on this matter. I noted that, in advance of the UK Government's budget, there were Members of Parliament on a cross-party basis, including Labour Members of Parliament, who were writing to the UK Government, asking it to make an announcement in the budget on the north Wales growth deal. I would anticipate that you've also received similar letters. Perhaps you can tell us whether you have, from either Labour Assembly Members or MPs in respect of the role that you might play.
I think what people in north Wales are looking for is some rapid decision making on this. We know that the Welsh Government, quite rightly, was very eager to get things signed off for the Cardiff capital region city deal and the Swansea bay city deal, but for some reason, you appear to have been a little bit more lethargic than you have been in respect of both of those deals in terms of engaging on the north Wales growth deal with the economic ambition board and in terms of putting some money on the table. You say now that you are going to make an announcement in the coming days; I welcome the fact that you've revealed that to us today. Can you tell us, in advance of that announcement, whether you will be providing sufficient moneys for the bid to be completely fulfilled?
Nodais eich beirniadaeth o'r £120 miliwn, ond mae'n £120 miliwn yn fwy nag y llwyddoch chi i roi eich dwylo yn eich poced i'w roi hyd yma. Rydych chi'n hollol iawn i ddweud bod cytundeb trawsbleidiol ar y mater hwn. Cyn cyllideb Llywodraeth y DU, nodais fod Aelodau Seneddol ar sail drawsbleidiol, yn cynnwys Aelodau Seneddol Llafur, wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU i ofyn iddi wneud cyhoeddiad yn y gyllideb ar fargen twf gogledd Cymru. Buaswn yn tybio eich bod chi hefyd wedi cael llythyrau tebyg. Efallai y gallwch ddweud wrthym a ydych wedi cael rhai, naill ai gan Aelodau Cynulliad neu Aelodau Seneddol Llafur mewn perthynas â'r rôl y gallech ei chwarae.
Credaf mai'r hyn y mae pobl yng ngogledd Cymru yn edrych amdano yw penderfyniadau cyflym ynglŷn â hyn. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, yn awyddus iawn i gael cytundeb ar fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd a bargen ddinesig bae Abertawe, ond am ryw reswm, ymddengys eich bod wedi bod ychydig yn fwy swrth nag y buoch gyda'r ddwy fargen honno o ran ymgysylltu â'r bwrdd uchelgais economaidd ar fargen twf gogledd Cymru ac o ran rhoi arian ar y bwrdd. Rydych yn dweud yn awr y byddwch yn gwneud cyhoeddiad yn y dyddiau nesaf; rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi datgelu hynny inni heddiw. A allwch ddweud wrthym, cyn y cyhoeddiad hwnnw, pa un a fyddwch yn darparu digon o arian i allu cyflawni'r cais yn llawn?
Well, Llywydd, I, of course, received correspondence in relation to the north Wales growth deal. By and large, it urged me to put pressure on the UK Government to make its mind up in relation to the deal. This was the third budget. I notice the Member talks about decision making being made rapidly. This was the third annual occasion in which the Chancellor of the Exchequer mentioned the north Wales growth deal. Two years ago, he told us he was thinking about it; a year ago, he told us he'd thought about it a bit more; and this year, I was very glad to see that he had come to a funding conclusion. I will make an announcement, as I say, as soon as I'm able to. It will be a significant investment from the Welsh Government. I think we're much better off focusing on making sure that we work together, the UK Government, the Welsh Government, local authorities, private sector partners and others, to make the best possible success of the deal, rather than worrying too much about whether a decision was made one week or two weeks later than somebody else did.
Wel, Lywydd, rwyf wedi cael gohebiaeth mewn perthynas â bargen twf gogledd Cymru wrth gwrs. Ar y cyfan, roedd yn fy annog i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i benderfynu ynglŷn â'r fargen. Hon oedd y drydedd gyllideb. Sylwaf fod yr Aelod yn siarad am wneud penderfyniadau'n gyflym. Hwn oedd y trydydd achlysur blynyddol y bu i Ganghellor y Trysorlys gyfeirio at fargen twf gogledd Cymru. Ddwy flynedd yn ôl, dywedodd wrthym ei fod yn meddwl am y peth; flwyddyn yn ôl, dywedodd wrthym ei fod wedi meddwl ychydig mwy amdano; ac eleni, roeddwn yn falch iawn o weld ei fod wedi gwneud penderfyniad o ran ariannu. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad cyn gynted ag y gallaf, fel rwy'n dweud. Bydd yn fuddsoddiad sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu ei bod hi'n llawer gwell inni ganolbwyntio ar wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda'n gilydd, Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, partneriaid sector preifat ac eraill, i sicrhau cymaint o lwyddiant â phosibl i'r fargen, yn hytrach na phoeni gormod pa un a wnaed penderfyniad wythnos neu bythefnos yn ddiweddarach na rhywun arall.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Can I commend the chief economist to the Welsh Government for the document that was published this week, summarising the economic analyses that have been made by the UK Government of the effects of Brexit under different scenarios? But the document contains some of the more ludicrous projections, including the ones that have been published by the Bank of England this week—in the continuation of project fear—that claimed that by the end of 2023, on the worst case scenario, gross domestic product in the UK could be between 7.75 per cent and 10 per cent lower than it was in May 2016, which would be quite remarkable, because not only is that a much more severe contraction than we experienced in the recession of 2008, it is actually greater than the fall in output that occurred during the great depression in the 1930s, and is only seen in countries like Venezuela, which have been given a full dose of Corbynite economic policies, and where a 16 per cent contraction in GDP in one year is now the norm. So, would the Cabinet Secretary agree with me that the kinds of worst case scenarios produced by official organisations like the Bank of England are actually grossly irresponsible in the current climate of uncertainty over Brexit, because they just magnify fears unnecessarily and, therefore, make that uncertainty even worse, and that has a real impact upon businesses and the lives and livelihoods of ordinary people?
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. A gaf fi gymeradwyo prif economegydd Llywodraeth Cymru am y ddogfen a gyhoeddwyd yr wythnos hon, sy'n crynhoi'r dadansoddiadau economaidd a wnaed gan Lywodraeth y DU o effeithiau Brexit mewn senarios gwahanol? Ond mae'r ddogfen yn cynnwys rhai o'r amcanestyniadau mwy chwerthinllyd, gan gynnwys y rhai a gyhoeddwyd gan Fanc Lloegr yr wythnos hon—gan barhau prosiect ofn—a honnai y gallai cynnyrch domestig gros yn y DU erbyn diwedd 2023, yn y senario waethaf, fod rhwng 7.75 y cant a 10 y cant yn is na'r hyn ydoedd ym mis Mai 2016, rhywbeth a fyddai'n gwbl syfrdanol, oherwydd nid yn unig y byddai'n grebachu llawer mwy difrifol na'r hyn a brofwyd gennym yn nirwasgiad 2008, mae'n uwch mewn gwirionedd na'r cwymp mewn allbwn a ddigwyddodd yn ystod dirwasgiad mawr y 1930au, rhywbeth a welir yn unig mewn gwledydd fel Venezuela, sydd wedi cael dos lawn o bolisïau economaidd Corbynaidd, a lle mae crebachu o 16 y cant yn y cynnyrch domestig gros mewn un flwyddyn yn norm bellach. Felly, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod y math o senarios gwaethaf a gynhyrchir gan sefydliadau swyddogol fel Banc Lloegr yn anghyfrifol tu hwnt yn yr hinsawdd bresennol o ansicrwydd ynglŷn â Brexit, gan eu bod yn chwyddo ofnau'n ddiangen ac felly'n gwneud yr ansicrwydd hwnnw hyd yn oed yn waeth, ac mae hynny'n cael effaith go iawn ar fusnesau a bywydau a bywoliaeth pobl gyffredin?
Well, Llywydd, can I thank the Member, first of all, for drawing attention to the document that the chief economist published yesterday? He is independent of Government in the judgments that he makes, and I know he was anxious to publish his assessment alongside the debate that we had yesterday, and I hope other Members will have a chance to read what he said.
I think his analysis is sober. I think it is deliberately couched in language intended to be non-alarmist, and where I can't agree with the Member, as he will know, is in dismissing projections that are made by absolutely mainstream and respectable forecasters, not simply the Bank of England, but also the Treasury itself, and also analysts outside Government, all of whom share a broad consensus on the potential impact on our economy of a hardline slash-and-burn Brexit. And I can't afford to dismiss those projections in the way that he does, because in Government, I'm afraid that you have to prepare for the worst, even when you are working as hard as you can to avoid it.
Wel, Lywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod, yn gyntaf oll, am dynnu sylw at y ddogfen a gyhoeddwyd gan y prif economegydd ddoe. Mae'n annibynnol ar y Llywodraeth yn y farn y mae'n ei rhoi, a gwn ei fod yn awyddus i gyhoeddi ei asesiad ochr yn ochr â'r ddadl a gawsom ddoe, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau eraill wedi cael cyfle i ddarllen yr hyn a ddywedodd.
Rwy'n meddwl bod ei ddadansoddiad yn gytbwys. Credaf ei fod wedi'i fynegi'n fwriadol mewn iaith nad yw'n codi bwganod, ac ni allaf gytuno â'r Aelod, fel y gŵyr, a diystyru amcanestyniadau a wneir gan ddaroganwyr cwbl prif ffrwd a pharchus, nid yn unig Banc Lloegr, ond y Trysorlys ei hun, a dadansoddwyr ar y tu allan i'r Llywodraeth hefyd, ac mae pob un ohonynt yn rhannu consensws cyffredinol ar effaith bosibl Brexit caled digyfaddawd ar ein heconomi. Ac ni allaf fforddio diystyru'r amcanestyniadau hynny yn y ffordd y mae ef yn ei wneud, oherwydd mewn Llywodraeth, mae arnaf ofn fod yn rhaid i chi baratoi ar gyfer y gwaethaf, hyd yn oed pan fyddwch yn gweithio mor galed ag y gallwch i'w osgoi.
I'm afraid the Cabinet Secretary, in disagreeing with me, is also disagreeing with the former governor of the Bank of England, Mervyn King, and indeed with Nobel prize winner Paul Krugman, whose political views are very far from mine and are actually not too far from the Cabinet Secretary's, because Mervyn King has said that he is saddened to see the Bank of England unnecessarily drawn into this project fear type of exercise. And Paul Krugman—no friend of Brexit—describes the bank's estimates as 'black box numbers' that are 'dubious' and 'questionable'. So, when such a broad range of economic analysts of world renown are able to dismiss these kinds of hysterical prophecy, I can't understand why the Cabinet Secretary himself, in the interests of a sober analysis and debate—which I agree with him the chief economist has added to our deliberations yesterday—can't calm things down by agreeing with me that it does us no good whatsoever to have forecasts for the future that are wildly, alarmingly out of kilter with reality.
Mae arnaf ofn fod Ysgrifennydd y Cabinet, drwy anghytuno â mi, yn anghytuno hefyd â chyn-lywodraethwr Banc Lloegr, Mervyn King, ac enillydd gwobr Nobel Paul Krugman, y mae eu safbwyntiau gwleidyddol ymhell iawn o fy rhai i a heb fod yn rhy bell o rai Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd dywedodd Mervyn King ei fod yn drist wrth weld Banc Lloegr yn cael ei dynnu'n ddiangen i mewn i ymarfer prosiect ofn o'r math hwn. Ac mae Paul Krugman—nad yw'n hoff o Brexit—yn disgrifio amcangyfrifon y banc fel 'rhifau blwch du' sy'n 'amheus' ac yn 'codi cwestiynau'. Felly, pan fo ystod mor eang o ddadansoddwyr economaidd byd-enwog yn gallu diystyru'r mathau hyn o broffwydoliaethau hysterig, ni allaf ddeall pam na all Ysgrifennydd y Cabinet ei hun, er mwyn sicrhau dadansoddiadau a dadleuon cytbwys—ac rwy'n cytuno gydag ef fod y prif economegydd wedi ychwanegu'r rheini at ein trafodaethau ddoe—dawelu pethau drwy gytuno â mi nad yw'n gwneud unrhyw les o gwbl inni gael rhagolygon ar gyfer y dyfodol sydd ymhell bell o'r hyn sy'n digwydd yn y byd go iawn.
Well, Llywydd, I would seek to calm things down in this way by saying that two things happened yesterday that make the prospects of a 'no deal' Brexit recede, and I'm very glad of that. The very best way to calm down anxiety will be for the UK Government to take the advice set out in 'Securing Wales' Future' and negotiate a form of Brexit that authentically supports the Welsh economy and jobs, and then we wouldn't have to be trading expert against expert, dealing with the hypothetical but catastrophic possibility that we could leave the European Union on terms that do the maximum damage.
Wel, Lywydd, hoffwn geisio dawelu pethau yn y ffordd hon drwy ddweud bod dau beth wedi digwydd ddoe sy'n gwneud y rhagolygon ar gyfer Brexit 'dim cytundeb' yn llai tebygol, ac rwy'n falch iawn o hynny. Y ffordd orau oll o dawelu pryderon fyddai i Lywodraeth y DU gymryd y cyngor a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' a negodi ffurf ar Brexit sy'n rhoi cefnogaeth ddilys i economi Cymru a swyddi, fel na fyddai'n rhaid inni osod arbenigwyr yn erbyn ei gilydd i ymdrin â'r posibilrwydd damcaniaethol ond trychinebus y gallem adael yr Undeb Ewropeaidd ar y telerau sy'n gwneud y niwed mwyaf.
I would refer back to the chief economist's report, because he does say in it that there is a strong consensus amongst economists about the key principles of forecasting, one of which is that distance itself is a barrier and trade is generally more intensive with partners who are approximate, both geographically and in terms of their stage of economic development. The Treasury model and most of the other models that are referred to in this document use what is called a gravity model of forecasting, and the fundamental principle of that is that the amount of trade done between two countries diminishes with the square of the distance between them. But, all the data upon which this rather dubious forecasting model is based were compiled in the 1980s and before—a world in which there was no internet, no FaceTime, no e-mail, no Google Translate, no standardised containerisation, no opening up of former Marxist states, like China, for example, no World Trade Organization, even—and therefore, given that trade in services is now vastly more important to our economy and, indeed, the economy of our European neighbours than it was then, and global mobility is so much greater and the digital revolution has taken place, the assumptions upon which these forecasting models are made are wildly out of date, and that is why they produce these alarmingly out-of-kilter predictions, which are always proved to be totally wrong after the event.
Hoffwn gyfeirio'n ôl at adroddiad y prif economegydd, oherwydd mae'n dweud ynddo fod consensws cryf ymhlith economegwyr ynglŷn â phrif egwyddorion darogan, ac un ohonynt yw bod pellter ei hun yn rhwystr a masnach yn gyffredinol yn fwy bywiog gyda phartneriaid sy'n agos, yn ddaearyddol ac o ran eu cam datblygu economaidd. Mae model y Trysorlys a'r rhan fwyaf o'r modelau eraill y cyfeirir atynt yn y ddogfen hon yn defnyddio'r hyn a elwir yn fodel disgyrchedd o ddarogan, a'r egwyddor sylfaenol yw bod swm y fasnach a gyflawnir rhwng dwy wlad yn lleihau gyda sgwâr y pellter rhyngddynt. Ond lluniwyd yr holl ddata y seiliwyd y model darogan braidd yn amheus hwn arno yn yr 1980au a chyn hynny—byd heb ryngrwyd, heb FaceTime, heb e-bost, heb Google Translate, heb amlwythiant safonedig, cyn i wladwriaethau Marcsaidd blaenorol, fel Tsieina, gael eu hagor, heb Sefydliad Masnach y Byd, hyd yn oed—ac felly, o ystyried bod masnach mewn gwasanaethau bellach yn llawer iawn pwysicach i'n heconomi ac yn wir, i economi ein cymdogion Ewropeaidd na'r pryd hwnnw, a symudedd byd-eang yn llawer mwy a'r chwyldro digidol wedi digwydd, mae'r rhagdybiaethau y seiliwyd y modelau darogan hyn yn affwysol o hen ffasiwn, a dyna pam y maent yn cynhyrchu'r rhagfynegiadau brawychus o anghytbwys hyn, y profir bob amser wedi'r digwyddiad eu bod yn gwbl anghywir.
Llywydd, the gravity analysis is, as the Member said, summed up generally as 'trade halves as distance doubles', and that does tell you a relatively commonsensical thing: that you are more likely to have intense economic relationships with those who are closest to you, and the further away your market is from your own, the less likely it is that you will have the same intensity of trade. The real difficulty for the Member is that all the things that he points to in trying to discredit gravity analysis apply whether we are in the European Union or not. And, leaving the European Union is not a material fact in the analysis that he just attempted to set out.
Lywydd, yn gyffredinol disgrifir y dadansoddiad disgyrchedd, fel y dywedodd yr Aelod, fel hyn: 'mae masnach yn haneru wrth i'r pellter ddyblu', ac mae hynny'n dweud rhywbeth wrthych sy'n synnwyr cyffredin at ei gilydd: eich bod yn fwy tebygol o gael perthynas economaidd fwy bywiog gyda'r rhai sydd agosaf atoch, a pho bellaf y bydd eich marchnad oddi wrthych, y lleiaf tebygol y byddwch o gael masnach sydd yr un mor fywiog. Yr anhawster gwirioneddol i'r Aelod yw bod yr holl bethau y mae'n tynnu sylw atynt er mwyn ceisio tanseilio dadansoddiad disgyrchedd yn berthnasol pa un a ydym yn yr Undeb Ewropeaidd ai peidio. Ac nid yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ffaith berthnasol yn y dadansoddiad y mae newydd geisio'i nodi.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am strategaeth tymor hir Llywodraeth Cymru ar gyfer lefelau trethiant yng Nghymru? OAQ53044
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's long-term strategy for taxation levels in Wales? OAQ53044
Llywydd, the Welsh Government's long-term strategy was set out in the tax policy framework published in 2017, and is reflected in the report on our tax work programme, published alongside the draft budget on 2 October.
Lywydd, nodwyd strategaeth hirdymor Llywodraeth Cymru yn y fframwaith polisi treth a gyhoeddwyd yn 2017, ac fe'i hadlewyrchir yn yr adroddiad ar ein rhaglen waith ar drethiant, a gyhoeddwyd ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft ar 2 Hydref.
If the Cabinet Secretary is in charge, can we expect tax rates in Wales to be higher or lower in five years' time?
Os mai Ysgrifennydd y Cabinet sydd wrth y llyw, a allwn ddisgwyl i gyfraddau treth yng Nghymru fod yn uwch neu'n is ymhen pum mlynedd?
Llywydd, taxation rates must be judged in the prevailing economic circumstances of the time, and that is what I would expect anybody charged with responsibilities for the Welsh finances to do.
Lywydd, rhaid barnu cyfraddau treth yn yr hinsawdd economaidd sydd ohoni ar y pryd, a dyna y buaswn yn disgwyl i unrhyw un sy'n ysgwyddo cyfrifoldeb am gyllid Cymru ei wneud.
Does the Cabinet Secretary agree with me about the importance of taxation to support public services in Wales? If I could remind the Cabinet Secretary, in the last three weeks, the Conservatives have asked for more money for local government, more money for further education, more money for health. How are they going to fund it if they don't want taxation?
A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod trethiant yn bwysig er mwyn cefnogi gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru? Os caf atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet, yn y tair wythnos ddiwethaf, mae'r Ceidwadwyr wedi gofyn am fwy o arian ar gyfer llywodraeth leol, mwy o arian ar gyfer addysg bellach, mwy o arian ar gyfer iechyd. Sut y maent yn bwriadu ei ariannu os nad ydynt eisiau trethiant?
Well, of course, Mike Hedges is absolutely right. Taxation is the admission charge we pay to a civilised society. It is through pooling the money that comes through taxation that we are all able to afford the things that around this Chamber we regard as important in the lives of people in Wales. Now, if you chose to lower taxes in Wales by 1p, the gross cost would be around £200 million. Which of our public services would have to be cut, Llywydd, to enable that to happen? You can't do the sort of voodoo economic trick that we are often offered by Members on the benches opposite, in which you cut taxes, have less money, and still are somehow able to spend more on everything that they tell us they would favour.
Wel, wrth gwrs, mae Mike Hedges yn llygad ei le. Trethiant yw'r tâl mynediad a dalwn i gymdeithas wâr. Drwy gyfuno'r arian a ddaw drwy drethiant gall pawb ohonom fforddio'r pethau yr ystyriwn ni, o amgylch y Siambr hon, eu bod yn bwysig ym mywydau pobl Cymru. Nawr, pe baech yn dewis torri 1 geiniog oddi ar y dreth yng Nghymru, byddai'r gost gros oddeutu £200 miliwn. Pa rai o'n gwasanaethau cyhoeddus y byddai'n rhaid eu torri, Lywydd, i alluogi hynny i ddigwydd? Ni allwch wneud y math o hud a lledrith economaidd sy'n aml yn cael ei gynnig i ni gan Aelodau ar y meinciau gyferbyn, lle rydych yn torri trethi, fel bod gennych lai o arian, a rywsut eich bod yn dal i allu gwario mwy ar bopeth y maent yn dweud wrthym y byddent yn eu ffafrio.
4. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi cyfalaf yng Nghwm Cynon? OAQ53029
4. What are the Welsh Government’s priorities for capital investment in Cynon Valley? OAQ53029
I thank Vikki Howells for that. Our capital priorities for the Cynon Valley include investment in town centres, in flood prevention, in the health service—including, for example, the new primary and community care centre due to be completed in Mountain Ash in 2021.
Diolch i Vikki Howells. Mae ein blaenoriaethau cyfalaf ar gyfer Cwm Cynon yn cynnwys buddsoddi mewn canol trefi, mewn atal llifogydd, yn y gwasanaeth iechyd—gan gynnwys, er enghraifft, y ganolfan gofal sylfaenol a chymunedol newydd sydd i'w chwblhau yn Aberpennar yn 2021.
Thank you very much, Cabinet Secretary. In fact, there's an exhibition on for that primary care centre in Mountain Ash today. But, in particular, I am keen for work on sections 5 and 6 of the dualling of the Heads of the Valleys road to be completed, which will be so important for my constituency. I noted the local government Secretary's comments last week about maximising the benefits of the investment in the A465 corridor for local communities. This was set against a 12-month time frame, so with work on sections 5 and 6 due to start at the end of 2019, how will this investment be exploited to bring the most advantage to communities in Cynon?
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn wir, mae arddangosfa ar gyfer y ganolfan gofal sylfaenol honno yn cael ei chynnal yn Aberpennar heddiw. Ond yn benodol, rwy'n awyddus i'r gwaith deuoli ar adrannau 5 a 6 o ffordd Blaenau'r Cymoedd gael ei gwblhau, gwaith a fydd mor bwysig i fy etholaeth. Nodais sylwadau'r Ysgrifennydd llywodraeth leol yr wythnos diwethaf ynglŷn â sicrhau'r budd mwyaf o'r buddsoddiad yng nghoridor yr A465 ar gyfer cymunedau lleol. Roedd hwn wedi'i osod yn erbyn ffrâm amser o 12 mis, felly gyda'r gwaith ar adrannau 5 a 6 i fod i ddechrau ar ddiwedd 2019, sut y bydd y buddsoddiad hwn yn cael ei ddefnyddio i sicrhau'r budd mwyaf i gymunedau Cwm Cynon?
I thank Vikki Howells for that. She will know that we went out to tender on sections 5 and 6 of the A465 back in July. We are now having an opportunity to consider fully the inspector's report, and I hope that a decision to proceed with the next stage of procurement will be taken very shortly. Directly in that project, there will be contractual requirements for the successful bidder to deliver a range of community benefits around the employment of local people, training apprenticeships and work contracts for local companies, all of which will benefit residents in her constituency. My colleague Alun Davies was referring to a working group set up by the Valleys taskforce, which is to consider how best to maximise the opportunities around the dualling, not simply while it's being built but once it is open as well.
Diolch i Vikki Howells am hynny. Bydd yn gwybod ein bod wedi gwahodd tendr ar adrannau 5 a 6 o'r A465 yn ôl ym mis Gorffennaf. Rydym bellach yn cael cyfle i ystyried adroddiad yr arolygydd yn llawn, a gobeithiaf y gwneir penderfyniad cyn bo hir ar fwrw ymlaen gyda cham nesaf y broses gaffael. Yn syth yn y prosiect hwnnw, bydd gofynion cytundebol i'r cynigydd llwyddiannus gyflawni amrywiaeth o fanteision cymunedol yn ymwneud â chyflogi pobl leol, prentisiaethau hyfforddiant a chontractau gwaith ar gyfer cwmnïau lleol, a bydd pob un o'r rhain o fudd i drigolion yn ei hetholaeth. Roedd fy nghyd-Aelod Alun Davies yn cyfeirio at weithgor a sefydlwyd gan dasglu'r Cymoedd i ystyried y ffyrdd gorau o sicrhau cynifer â phosibl o gyfleoedd o'r gwaith deuoli, nid yn unig yn ystod y gwaith adeiladu, ond pan fydd wedi agor hefyd.
Cabinet Secretary, you will know, and I'm sure you welcomed, as I did, the decision of RCT council to launch the largest ever capital investment programme in their history. It's set at £300 million, of which £45 million will be on housing. Some innovative schemes are planned, and some important partnerships with the private sector and housing associations—and the local authority itself, of course. Given now that the Treasury is lifting the borrowing cap on councils that want to build more houses, don't you welcome this approach, which, in tough financial times, is just the sort of way to really see our local economies being stimulated?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod am benderfyniad cyngor Rhondda Cynon Taf i lansio'r rhaglen buddsoddiad cyfalaf fwyaf yn ei hanes, ac rwy'n siŵr eich bod chi fel finnau wedi croesawu'r penderfyniad hwnnw. Mae'n £300 miliwn, a bydd £45 miliwn ohono'n cael ei wario ar dai. Mae cynlluniau arloesol yn yr arfaeth, a phartneriaethau pwysig gyda'r sector preifat a chymdeithasau tai—a'r awdurdod lleol ei hun, wrth gwrs. O ystyried bod y Trysorlys bellach yn codi'r cap benthyca ar gynghorau sy'n dymuno adeiladu mwy o dai, onid ydych yn croesawu'r dull hwn o weithredu, sef yn union y math o ffordd y dylem fynd ati o ddifrif i ysgogi ein heconomïau lleol mewn cyfnod ariannol anodd?
Well, I do welcome the lifting of the cap, and I know my colleague Rebecca Evans has been in correspondence with local authorities about what that will do to their ability to raise further funding to invest in housing. Of course David Melding is right about the local economic impact of house building in communities, and I agree with him that RCT council, under the leadership of Councillor Andrew Morgan, has been amongst the most innovative councils in Wales in finding ways to expand their ability to invest in capital projects, not simply in housing but in many other areas as well. Councillor Morgan is the author, with Jane Hutt, of the local authority borrowing initiative that we have helped to fund, and I congratulate them on the work that they do in this area.
Wel, rwy'n croesawu codi'r cap, a gwn fod fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, wedi bod yn gohebu gydag awdurdodau lleol am yr hyn y bydd hynny'n ei wneud i'w gallu i godi rhagor o arian i'w fuddsoddi mewn tai. Wrth gwrs mae David Melding yn gywir ynglŷn ag effaith economaidd lleol adeiladu tai mewn cymunedau, ac rwy'n cytuno ag ef fod cyngor Rhondda Cynon Taf, o dan arweinyddiaeth y Cynghorydd Andrew Morgan, ymhlith y cynghorau mwyaf arloesol yng Nghymru am ddod o hyd i ffyrdd o ehangu eu gallu i fuddsoddi mewn prosiectau cyfalaf, nid yn unig mewn tai ond mewn llawer o feysydd eraill yn ogystal. Ar y cyd â Jane Hutt, y Cynghorydd Morgan yw awdur y fenter benthyca llywodraeth leol y gwnaethom helpu i'w hariannu, ac rwy'n eu llongyfarch ar y gwaith a wnânt yn y maes hwn.
5. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynghylch ariannu rhaglen prentisiaeth Llywodraeth Cymru? OAQ53025
5. What discussions has the Cabinet Secretary had with the Cabinet Secretary for Education about the funding of the Welsh Government's apprenticeship programme? OAQ53025
I thank the Member. I meet all Cabinet Secretaries as part of our budget preparations to discuss delivery of our priorities set out in 'Prosperity for All'. That includes our commitment to deliver 100,000 high-quality, all-age apprenticeships during this Assembly term.
Diolch i'r Aelod. Byddaf yn cyfarfod â holl Ysgrifenyddion y Cabinet fel rhan o'n paratoadau cyllidebol ar gyfer trafod y modd y cyflawnwn y blaenoriaethau a nodwyd gennym yn 'Ffyniant i Bawb'. Mae hynny'n cynnwys ein hymrwymiad i ddarparu 100,000 o brentisiaethau safonol ar gyfer pobl o bob oed yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
Thank you very much for the reply, Minister. The Economy, Infrastructure and Skills Committee recently expressed its disappointment at the lack of transparency surrounding the funding and operation of the apprenticeship programme. The committee also expressed concern that this lack of transparency poses a challenge to the effective scrutiny of this flagship Welsh Government initiative. Cabinet Secretary, what discussions have you had with ministerial colleagues about this matter, and what action will you take to ensure that the concerns of the community are addressed and resolved?
Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Weinidog. Yn ddiweddar, mynegodd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ei siom ynghylch y diffyg tryloywder mewn perthynas â chyllid a gweithrediad y rhaglen brentisiaeth. Hefyd, mynegodd y pwyllgor bryder fod y diffyg tryloywder hwn yn creu her i graffu effeithiol ar y cynllun blaenllaw hwn gan Lywodraeth Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidogion ynglŷn â'r mater hwn, a pha gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod pryderon y gymuned yn cael sylw ac yn cael eu datrys?
I thank the Member for that. Of course we take seriously the views of the committee and I look forward to studying them in more detail to see how we can tell our story more clearly on apprenticeships, because it is a very good story indeed, Llywydd. As a Government, we would certainly wish to make sure that no-one is left in any doubt that, for example, next year we will invest £150 million of Welsh Government money to help us in our journey to a minimum of 100,000 all-age apprenticeships during the course of this Assembly term.
Diolch i'r Aelod am hynny. Wrth gwrs rydym o ddifrif ynglŷn â safbwyntiau'r pwyllgor ac edrychaf ymlaen at eu hastudio'n fwy manwl i weld sut y gallwn ddweud ein stori ar brentisiaethau'n gliriach, oherwydd mae'n stori dda iawn yn wir, Lywydd. Fel Llywodraeth, byddem yn sicr yn dymuno gwneud yn siŵr nad oes unrhyw amheuaeth, er enghraifft, y byddwn yn buddsoddi £150 miliwn o arian Llywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf i'n helpu ar ein taith tuag at o leiaf 100,000 o brentisiaethau i bobl o bob oed yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
Research from the National Society of Apprentices shows that apprentices spend 20 per cent of their salary on transport, which is significant, given that some apprentices are only on £3.70 an hour. I was wondering what plans—or if you had any plans, potentially, to encourage free transportation for apprentices so that they can reach their place of work in a timely fashion and in an affordable fashion, so that they don't have to budget for transport when they have to budget for so many other things in their lives as apprentices?
Dengys ymchwil gan Gymdeithas Genedlaethol y Prentisiaid fod prentisiaid yn gwario 20 y cant o'u cyflog ar drafnidiaeth, sy'n sylweddol, o gofio mai £3.70 yr awr yn unig y bydd rhai prentisiaid yn ei gael. Roeddwn yn meddwl tybed pa gynlluniau—neu a oes gennych unrhyw gynlluniau, o bosibl, i annog cludiant am ddim i brentisiaid fel eu bod yn gallu cyrraedd eu man gwaith yn brydlon ac mewn modd fforddiadwy, fel nad oes yn rhaid iddynt gyllidebu ar gyfer trafnidiaeth pan fo'n rhaid iddynt gyllidebu ar gyfer cynifer o bethau eraill yn eu bywydau fel prentisiaid?
I absolutely, Llywydd, recognise the point that Bethan Sayed has made about the cost of travel on people who are going to work and managing on low incomes. The policy matter is not one for me. It will be for my colleague Ken Skates, but I'll make sure that the points that she's made this afternoon are drawn to his attention.
Lywydd, rwy'n llwyr gydnabod y pwynt a wnaeth Bethan Sayed am gost teithio i'r gwaith i bobl sy'n gorfod ymdopi ar incwm isel. Nid mater i mi yw'r polisi. Mater i fy nghyd-Aelod, Ken Skates, yw hwnnw ond fe wnaf yn siŵr ei fod yn cael clywed y pwyntiau y mae hi wedi'u gwneud y prynhawn yma.
Would the Cabinet Secretary agree with me that the UK Government's much-vaunted apprenticeship levy has now been exposed for what it is: nothing more than a tax on employers, which has done little to improve access to apprenticeships? Will he also agree that the further education colleges in Wales are doing a phenomenally good job in training apprentices to the benefit of our country?
A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno fod yr ardoll brentisiaethau y mae Llywodraeth y DU yn ymffrostio yn ei chylch bellach wedi'i datgelu am yr hyn ydyw: dim mwy na threth ar gyflogwyr, nad yw wedi gwneud fawr ddim i wella mynediad at brentisiaethau? A fyddai'n cytuno hefyd fod y colegau addysg bellach yng Nghymru yn gwneud gwaith hynod o dda'n hyfforddi prentisiaid er budd ein gwlad?
Well, of course Mike Hedges is right, Llywydd. The apprenticeship levy is simply a tax, in any other name, and a very badly designed tax, and a tax that is friendless, as far as I can see, amongst the nations of the United Kingdom and amongst employers as well. It was a botched job from the start. There was no prior discussion with Scotland or Wales. We could have helped the then Chancellor of the Exchequer to do a better job of it had he simply allowed us, as the statement of funding policy required, to be part of the design of what he was intending to achieve.
I certainly agree with Mike Hedges that further education colleges in Wales do an excellent job in responding to local economic needs, in matching young people with careers that they will be able to develop over the long term. I've recently myself met with apprentices at Airbus and in Tata in south Wales, and they all had really impressive stories to tell of the support that they have received from major employers in Wales, and how that has been matched by a genuinely responsive approach by their local education authorities and the further education colleges on which they rely.
Wel, mae Mike Hedges yn iawn, wrth gwrs, Lywydd. Treth ym mhob ystyr arall yw'r ardoll brentisiaethau, a threth sydd wedi'i chynllunio'n wael iawn, ac un nad oes neb yn ei ffafrio, hyd y gallaf weld, o blith gwledydd y Deyrnas Unedig ac o blith cyflogwyr yn ogystal. Roedd yn garbwl o'r dechrau. Ni chafwyd unrhyw drafodaeth ymlaen llaw gyda'r Alban na Chymru. Gallem fod wedi helpu Canghellor y Trysorlys ar y pryd i wneud gwaith gwell ohoni pe bai wedi caniatáu i ni, fel oedd yn ofynnol ym mholisi'r datganiad cyllid, i fod yn rhan o'r gwaith o lunio'r hyn y bwriadai ei gyflawni.
Yn sicr, cytunaf â Mike Hedges fod colegau addysg bellach yng Nghymru yn gwneud gwaith rhagorol yn ymateb i anghenion economaidd lleol, a pharu pobl ifanc â'r gyrfaoedd y byddant yn gallu eu datblygu yn y tymor hir. Yn ddiweddar cyfarfûm â phrentisiaid yn Airbus ac yn Tata yn ne Cymru, ac roedd ganddynt oll straeon trawiadol i'w hadrodd am y cymorth a gawsant gan gyflogwyr mawr yng Nghymru, a sut yr ategwyd hynny gan ymagwedd wirioneddol ymatebol eu hawdurdodau addysg lleol a'r colegau addysg bellach y maent yn dibynnu arnynt.
6. Pa newidiadau i ardrethi busnes yng Nghymru y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu eu cyflwyno yn dilyn cyhoeddiad cyllidebol Llywodraeth y DU ynghylch ardrethi busnes yn Lloegr? OAQ53035
6. What changes to business rates in Wales does the Cabinet Secretary intend to bring forward following the UK Government's budget announcement regarding business rates in England? OAQ53035
I thank the Member for the question. As he will know, I announced yesterday that I intend to enhance our high-street rate relief scheme for 2019-20. I said yesterday, Llywydd, that I would use the full £26 million consequential for that purpose, and I can say today that I intend to make £24 million directly available to the high-street scheme itself and that I will also provide an additional £2.4 million to local authorities to fund the discretionary rate relief that they are able to provide.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Fel y gŵyr, cyhoeddais ddoe fy mod yn bwriadu gwella ein cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr yn 2019-20. Dywedais ddoe, Lywydd, y buaswn yn defnyddio'r arian canlyniadol llawn o £26 miliwn at y diben hwnnw, a gallaf ddweud heddiw fy mod yn bwriadu rhyddhau £24 miliwn yn uniongyrchol i'r cynllun stryd fawr ei hun ac y byddaf hefyd yn rhoi £2.4 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol i ariannu'r rhyddhad ardrethi yn ôl disgresiwn y gallant ei ddarparu.
With the UK Government's announcement in the budget back in October, the figures that came out of the UK Government budget announcement said that businesses in England would receive about £8,000 rebate on their business rates up to a rateable value of £51,000 over two years. Given the series of announcements you just made there, Cabinet Secretary, which are welcome—additional money going into business rates—what tangible benefits will be felt on our high streets here in Wales, given that Small Business Saturday was only last Saturday, and time and time again business operators on high streets say business rates are the biggest millstone around their necks to expansion and employing more staff on those high streets?
Gyda chyhoeddiad Llywodraeth y DU yn y gyllideb yn ôl ym mis Hydref, dywedai'r ffigurau a ddaeth allan o gyhoeddiad cyllidebol Llywodraeth y DU y byddai busnesau yn Lloegr yn derbyn tua £8,000 o ad-daliad ar eu hardrethi busnes hyd at werth ardrethol o £51,000 dros ddwy flynedd. O ystyried y gyfres o gyhoeddiadau rydych newydd eu gwneud, Ysgrifennydd y Cabinet, sydd i'w croesawu—arian ychwanegol yn mynd tuag at ardrethi busnes—pa fanteision diriaethol a deimlir ar ein strydoedd mawr yma yng Nghymru, o gofio mai dydd Sadwrn diwethaf oedd Dydd Sadwrn y Busnesau Bach, a dro ar ôl tro mae gweithredwyr busnesau ar y stryd fawr yn dweud mai ardrethi busnes yw'r maen melin mwyaf o amgylch eu gyddfau rhag gallu ehangu a chyflogi mwy o staff ar y strydoedd mawr hynny?
Llywydd, I think it is important for me to make sure that Members understand that, once the small print of what the Chancellor said on 28 October was examined, it turned out that there is to be no national scheme in England at all. There is simply to be funding to local authorities to use their discretionary powers. There will be no national rules. You will simply be in the hands of your local authority to use the money that the Chancellor provides as they see fit. So, the figures the Chancellor used are illustrative at the very best and simply not to be relied upon as representing a scheme that businesses across England can rely on. By contrast, our high-street relief scheme has a set of all-Wales rules. There is a way in which businesses will know exactly how much they will be entitled to get. And, of course, I do agree with the Member. Every penny that we will get as a result of that announcement will be spent to assist businesses here in Wales, but we will design a scheme that meets the size, the distribution and the value of the Welsh tax base in this area, which is different to the one in England, and we will design a scheme that puts the money where it will have the best effect.
Lywydd, credaf ei bod hi'n bwysig i mi wneud yn siŵr fod yr Aelodau'n deall, pan archwiliwyd print mân yr hyn a ddywedodd y Canghellor ar 28 Hydref, mae'n ymddangos nad oes cynllun cenedlaethol yn mynd i fod yn Lloegr o gwbl. Yn syml, dim ond arian i awdurdodau lleol ddefnyddio eu pwerau disgresiynol a geir. Ni fydd unrhyw reolau cenedlaethol. Mater i'ch awdurdod lleol fydd defnyddio'r arian y mae'r Canghellor yn ei ddarparu fel y gwelant yn dda. Felly, mae'r ffigurau a ddefnyddiodd y Canghellor yn rhai enghreifftiol ar y gorau ac ni ddylid dibynnu arnynt fel rhai sy'n cynrychioli cynllun y gall busnesau ledled Lloegr ddibynnu arno. Ar y llaw arall, mae gan ein cynllun rhyddhad ar gyfer y stryd fawr gyfres o reolau ar gyfer Cymru gyfan. Mae yna ffordd y bydd busnesau'n gwybod faint yn union y bydd hawl ganddynt ei gael. Ac wrth gwrs, rwy'n cytuno â'r Aelod. Gwerir pob ceiniog a gawn o ganlyniad i'r cyhoeddiad hwnnw ar gynorthwyo busnesau yma yng Nghymru, ond byddwn yn llunio cynllun sy'n cyfateb i faint, dosbarthiad a gwerth y sylfaen drethiant yng Nghymru yn y maes hwn, sy'n wahanol i'r un yn Lloegr, a byddwn yn llunio cynllun sy'n sicrhau'r defnydd mwyaf effeithlon o'r arian.
I'm aware that many childcare businesses in my constituency in Cardiff North are very concerned about business rates. Will the Cabinet Secretary confirm that all childcare providers will be exempt from paying business rates in Wales from April 2019?
Rwy'n ymwybodol fod llawer o fusnesau gofal plant yn fy etholaeth yng Ngogledd Caerdydd yn bryderus iawn ynghylch ardrethi busnes. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau y bydd pob darparwr gofal plant yn cael eu heithrio rhag talu ardrethi busnes yng Nghymru o fis Ebrill 2019?
Yes, Llywydd. Thank you to Julie Morgan for that, because I can confirm exactly that—that our small business rate relief scheme is to be extended to provide 100 per cent rate relief to all registered childcare providers in Wales, and this higher level of relief will start on 1 April 2019. It is a very good example of aligning our taxation responsibilities with our policy ambitions, because, of course, we have an ambition to provide the most enhanced level of childcare to people here in Wales, and the decision on rate relief was designed to support the sector on which we rely to deliver our childcare offer.
Gwnaf, Lywydd. Diolch i Julie Morgan am hynny, oherwydd gallaf gadarnhau yn union hynny—fod ein cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach yn cael ei ymestyn i ddarparu rhyddhad ardrethi 100 y cant i bob darparwr gofal plant cofrestredig yng Nghymru, a bydd y lefel uwch hon o ryddhad yn dechrau ar 1 Ebrill 2019. Mae'n enghraifft dda iawn o gysoni ein cyfrifoldebau trethiant â'n huchelgeisiau polisi, oherwydd mae gennym uchelgais, wrth gwrs, i ddarparu'r lefel orau o ofal plant i bobl yma yng Nghymru, a bwriad y penderfyniad ynglŷn â rhyddhad ardrethi yw cefnogi'r sector yr ydym yn dibynnu arno i gyflawni ein cynnig gofal plant.
7. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o'r ffigurau gwariant cyhoeddus mwyaf diweddar ar gyfer gwledydd y DU? OAQ53056
7. What assessment has the Cabinet Secretary made of the most recent public spending figures for the nations of the UK? OAQ53056
I thank Joyce Watson for that. The figures show that investment in health and in social services and in education grew faster in Wales in 2017-18 than in any other UK nation.
Diolch i Joyce Watson am hynny. Mae'r ffigurau'n dangos bod buddsoddiad mewn iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ac mewn addysg wedi tyfu'n gyflymach yng Nghymru yn 2017-18 nag yn unrhyw un o wledydd eraill y DU.
I was interested to listen to the news bulletins yesterday morning, but dismayed to learn that spending in vital care services for elderly people in England has been cut by 25 per cent per person since 2010. That, of course, hasn't happened in Wales, because the Labour Welsh Government has protected those budgets, and I'm extremely proud of that, and I'm sure everybody would want to join with me in celebrating that fact. But, from next April, a portion of the income tax paid by people in Wales will directly fund Welsh public services. How will that free up Welsh Government to go further in terms of prioritising those vital front-line services?
Roedd yn ddiddorol gwrando ar y bwletinau newyddion bore ddoe, ond siomedig oedd deall bod gwariant mewn gwasanaethau gofal hanfodol ar gyfer pobl oedrannus yn Lloegr wedi'i dorri 25 y cant y pen ers 2010. Nid yw hynny, wrth gwrs, wedi digwydd yng Nghymru, am fod Llywodraeth Lafur Cymru wedi diogelu'r cyllidebau hynny, ac rwy'n hynod o falch o hynny, ac rwy'n siŵr y byddai pawb am ymuno â mi i ddathlu'r ffaith honno. Ond o fis Ebrill nesaf, bydd cyfran y dreth incwm a delir gan bobl yng Nghymru yn ariannu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn uniongyrchol. Sut y bydd hynny'n rhyddhau Llywodraeth Cymru i fynd ymhellach o ran blaenoriaethu'r gwasanaethau rheng flaen hanfodol hyn?
I thank Joyce Watson for that important question. She's absolutely right—that is what the figures produced by the UK Government demonstrate, that despite the impact of austerity and the very real challenges that that poses for public services, we have protected spending in local authorities and spending on elderly services to an extent certainly not seen across our border, and spending per head on health and social services in Wales combined last year increased by 3.8 per cent, and that was the highest increase of any of the four UK countries.
Joyce Watson is absolutely right to point out that the new fiscal responsibilities we have bring with them some new opportunities. She will be aware of the report of Professor Gerry Holtham, looking at the possibility of a social care levy here in Wales. The Cabinet has a sub-group set up, chaired by my colleague Huw Irranca-Davies, bringing together Cabinet colleagues to see whether it would be practical to take some of that analysis and to put it to work in Wales using our new fiscal possibilities to support our ambitious policy agenda.
Diolch i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'n llygad ei lle—dyna mae'r ffigurau a gynhyrchwyd gan Lywodraeth y DU yn ei ddangos, sef er gwaethaf effaith cyni a'r heriau go iawn y mae'n ei achosi i wasanaethau cyhoeddus, rydym wedi diogelu gwariant mewn awdurdodau lleol a gwariant ar wasanaethau'r henoed i raddau nas gwelwyd ar draws ein ffin yn bendant, a gwelwyd cynnydd o 3.8 y cant mewn gwariant y pen ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol gyda'i gilydd yng Nghymru y llynedd, a dyna'r cynnydd mwyaf o blith pedair gwlad y DU.
Mae Joyce Watson yn hollol iawn i nodi bod y cyfrifoldebau cyllidol newydd sydd gennym yn dod â chyfleoedd newydd yn eu sgil. Bydd yn gwybod am adroddiad yr Athro Gerry Holtham a edrychodd ar y posibilrwydd o ardoll gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Mae gan y Cabinet is-grŵp wedi'i sefydlu, dan gadeiryddiaeth fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, sy'n dod â chyd-Aelodau o'r Cabinet at ei gilydd i weld a fyddai'n ymarferol defnyddio peth o'r dadansoddiad hwnnw'n weithredol yng Nghymru a defnyddio ein posibiliadau cyllidol newydd i gefnogi ein hagenda o bolisïau uchelgeisiol.
Could the Cabinet Secretary confirm the funding floor guarantee that the UK Government has provided in respect of spending in Wales, and compare and contrast that to any funding floor that was in place under previous Labour Governments in the UK?
A allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau'r warant cyllid gwaelodol a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â gwariant yng Nghymru, a chymharu a chyferbynnu hynny ag unrhyw gyllid gwaelodol a oedd yn ei le o dan Lywodraethau Llafur blaenorol yn y DU?
I thank the Member for that. The fiscal framework does include a multiplier—it's 105 per cent. I think the leader of the opposition yesterday suggested it was 120 per cent, but it's actually 105 per cent. For every £1 that is spent in England, we get 105 per cent of that through the Barnett consequentials. That's amounted to £70 million so far for Wales. With the additional money for health—[Interruption.] No—[Interruption.]
Diolch i'r Aelod am hynny. Mae'r fframwaith cyllidol yn cynnwys lluosydd—mae'n 105 y cant. Credaf fod arweinydd yr wrthblaid wedi awgrymu ddoe ei fod yn 120 y cant, ond mewn gwirionedd mae'n 105 y cant. Am bob £1 sy'n cael ei gwario yn Lloegr, cawn 105 y cant o hynny drwy symiau canlyniadol Barnett. Mae hynny'n cyfateb i £70 miliwn hyd yma ar gyfer Cymru. Gyda'r arian ychwanegol ar gyfer iechyd—[Torri ar draws.] Na—[Torri ar draws.]
Allow the Cabinet Secretary to answer the question.
Caniatewch i Ysgrifennydd y Cabinet ateb y cwestiwn.
I think I'm—[Interruption.] Yes, yes. The point that the Member asked me was whether there is a mechanism in the fiscal framework that guarantees that Wales gets a fixed percentage of the funding that is announced in England. The answer is that it does. That has given us £70 million additional so far, following the signing of the fiscal framework, and, if you take into account the promised additional funding for the NHS over the next few years, that will give us £270 million beyond what we otherwise would have had without the conclusion of that agreement.
Credaf fy mod—[Torri ar draws.] Ie, ie. Y pwynt a ofynnodd yr Aelod i mi oedd a oes mecanwaith yn y fframwaith cyllidol sy'n gwarantu bod Cymru'n cael cyfran sefydlog o'r cyllid a gyhoeddir yn Lloegr. Yr ateb yw bod mecanwaith o'r fath yn bodoli. Mae wedi rhoi £70 miliwn yn ychwanegol hyd yn hyn, yn dilyn llofnodi'r fframwaith cyllidol, ac os ystyriwch y cyllid ychwanegol a addawyd ar gyfer y GIG dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, bydd hynny'n rhoi £270 miliwn inni ar ben yr hyn y byddem wedi ei gael fel arall heb gwblhau'r cytundeb hwnnw.
Now it's your turn.
Eich tro chi yn awr.
Cwestiwn 8, Darren Millar.
Question 8, Darren Millar.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddyfodol lefelau treth yng Nghymru rhwng nawr ac etholiad nesaf y Cynulliad? OAQ53030
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the future of tax levels in Wales between now and the next Assembly election? OAQ53030
I thank Darren Millar for the question. The draft budget, published on 2 October, proposed that the Welsh rates of income tax remained the same as England and Northern Ireland in 2019-20, consistent with my party's manifesto commitment not to raise income tax levels in this Assembly term.
Diolch i Darren Millar am y cwestiwn. Roedd y gyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd ar 2 Hydref, yn argymell bod cyfraddau Cymreig o dreth incwm yn aros yr un fath â Lloegr a Gogledd Iwerddon yn 2019-20, yn unol ag ymrwymiad maniffesto fy mhlaid i beidio â chodi lefelau treth incwm yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
I'm very grateful for that response. I've listened carefully to you respond to similar questions as well during the course of this question time, and what you hadn't indicated is what your plans or the plans of your party might be beyond the next financial year. I'd be grateful if you could assure us of your personal commitment not to increase income tax rates before the next Assembly election, including in those years beyond 2019-20.
Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb hwnnw. Rwyf wedi gwrando'n ofalus arnoch yn ymateb i gwestiynau tebyg hefyd yn ystod y sesiwn gwestiynau hon, a'r hyn na wnaethoch ei nodi oedd beth fyddai eich cynlluniau neu gynlluniau eich plaid y tu hwnt i'r flwyddyn ariannol nesaf. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi sicrwydd inni ynglŷn â'ch ymrwymiad personol i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm cyn etholiad nesaf y Cynulliad, gan gynnwys yn y blynyddoedd wedi 2019-20.
Well, Llywydd, I've already repeated the manifesto commitment of my party not to raise income tax levels in this Assembly term. I would be much better placed if the UK Government was able to tell me how much money this Assembly will have beyond the next financial year. There is to be a comprehensive spending review, which will not even begin until January, and I have no figures at all for the Assembly's budget beyond 2019-20. That will be a great help to us all in being able to provide the sort of certainty for the future that the Member has asked me about.
Wel, Lywydd, rwyf eisoes wedi ailadrodd ymrwymiad maniffesto fy mhlaid i beidio â chodi lefelau treth incwm yn y tymor Cynulliad hwn. Buaswn mewn sefyllfa lawer yn well pe bai Llywodraeth y DU yn gallu dweud wrthyf faint o arian a fydd gan y Cynulliad hwn y tu hwnt i'r flwyddyn ariannol nesaf. Cynhelir adolygiad cynhwysfawr o wariant, na fydd yn dechrau hyd yn oed tan fis Ionawr, ac nid oes gennyf ffigurau o gwbl ar gyfer cyllideb y Cynulliad y tu hwnt i 2019-20. Bydd hwnnw o gymorth mawr i bawb ohonom o ran gallu darparu'r math o sicrwydd ar gyfer y dyfodol y gofynnodd yr Aelod i mi amdano.
Ac, yn olaf, cwestiwn 9, Rhianon Passmore.
And, finally, question 9, Rhianon Passmore.
Thank you very much. I think the question has been asked. Can the Cabinet Secretary confirm that Welsh taxpayers have received their HMRC letter about Welsh rates of income tax?
Diolch yn fawr iawn. Credaf fod y cwestiwn wedi'i ofyn. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod trethdalwyr Cymru wedi cael eu llythyr CThEM ynghylch cyfraddau Cymreig o dreth incwm?
You—
Rydych—
That is the question in front of me, Llywydd.
Dyna'r cwestiwn o fy mlaen, Lywydd.
That's not the question in front of me. I think we'll leave it at that and thank the Cabinet Secretary for his contribution.
Nid dyna'r cwestiwn o fy mlaen i. Credaf y gwnawn ei gadael hi ar hynny a diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei gyfraniad.
Ac felly dyma ni'n dod at gwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Y cwestiwn cyntaf—Helen Mary Jones.
And that brings us to questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. Question 1 comes from Helen Mary Jones.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynghorau gwledig? OAQ53046
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government support for rural councils? OAQ53046
The majority of Welsh Government support for rural councils is delivered through the £4.2 billion local government settlement. The settlement funding formula includes a number of indicators that account for varying degrees of population sparsity across all of our authorities.
Darperir y rhan fwyaf o gymorth Llywodraeth Cymru i gynghorau gwledig drwy'r setliad llywodraeth leol gwerth £4.2 biliwn. Mae fformiwla ariannu'r setliad yn cynnwys nifer o ddangosyddion sydd i gyfrif am wahanol raddau o deneurwydd poblogaeth ar draws pob un o'n hawdurdodau.
I thank the Cabinet Secretary for his answer, but here's the reality: Powys is looking at a £14 million budget gap for the next financial year, Carmarthenshire has had to make £50 million-worth of cuts at the same time as raising its council tax by 22 per cent over the past five years, and citizens in Pembrokeshire are facing a 12 per cent increase in their council tax in the next financial year alone. Now, I realise that the Cabinet Secretary is dealing with a difficult budget and I realise that it is not the fault of the Welsh Government that the settlement is tight, but surely, given those figures, Cabinet Secretary, you can see that there must be something wrong with the way in which the money is being allocated. Because, if you compare this with communities in more urban parts of Wales, it just does not seem equitable or fair.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ond dyma'r gwirionedd: mae Powys yn edrych ar fwlch yn y gyllideb o £14 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, mae sir Gaerfyrddin wedi gorfod gwneud gwerth £50 miliwn o doriadau ar yr un pryd â chodi ei threth gyngor 22 y cant dros y pum mlynedd diwethaf, ac mae dinasyddion yn sir Benfro yn wynebu cynnydd o 12 y cant yn eu treth gyngor yn y flwyddyn ariannol nesaf yn unig. Nawr, rwy'n sylweddoli bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymdrin â chyllideb anodd a sylweddolaf nad bai Llywodraeth Cymru yw'r ffaith bod y setliad yn dynn, ond does bosibl, o ystyried y ffigurau hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, na allwch weld bod yn rhaid bod rhywbeth o'i le ar y ffordd y caiff yr arian ei ddyrannu. Oherwydd os cymharwch hyn â chymunedau mewn ardaloedd mwy trefol yng Nghymru, nid yw'n ymddangos yn gyfartal nac yn deg.
The Member is absolutely correct, of course, that we are dealing with a very difficult financial settlement, and I and the Cabinet Secretary for Finance have been absolutely clear in our response to this. This is a difficult settlement and we would prefer to be able to allocate greater funding to all local authorities. But, let me say this: I do regret the increasing tendency amongst many Members to pit different communities against each other. In the question from the Member for Llanelli she pitted rural against urban. In the past, we have pitted north against south, east against west. I do regret this tendency within our debate, because it does not reflect either the debates that we have with local government, and I do not believe it reflects the reality either. I will say to the Member that the finance sub-group, which provides representation for all authorities across the country, endorsed the settlement funding formula for the next financial year at its meeting on 27 September. In addition to this, I spoke to representatives of all political groupings in local government last week and I repeated to them the point I made in this Chamber during a Conservative Party debate on the funding formula and the settlement that, if I receive a letter from all four political groupings within local government asking for a review of the formula, then I will institute it. I have to say that the response on Friday was not very positive to that.
Mae'r Aelod yn hollol gywir, wrth gwrs, ein bod yn ymdrin â setliad ariannol anodd iawn, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau wedi bod yn hollol glir yn ein hymateb i hyn. Mae hwn yn setliad anodd a byddai'n well gennym allu neilltuo mwy o arian i bob awdurdod lleol. Ond gadewch imi ddweud hyn: rwy'n gresynu at y tueddiad cynyddol ymhlith nifer o'r Aelodau i osod gwahanol gymunedau yn erbyn ei gilydd. Yn y cwestiwn gan yr Aelod dros Lanelli, roedd hi'n gosod cynghorau gwledig yn erbyn rhai trefol. Yn y gorffennol, rydym wedi gosod y gogledd yn erbyn y de, y dwyrain yn erbyn y gorllewin. Rwy'n gresynu at y duedd hon yn ein trafodaethau, oherwydd nid yw'n adlewyrchu'r dadleuon a gawn gyda llywodraeth leol, ac nid wyf yn credu ei bod yn adlewyrchu realiti ychwaith. Rwyf am ddweud wrth yr Aelod fod yr is-grŵp cyllid, sy'n darparu cynrychiolaeth ar gyfer yr holl awdurdodau ledled y wlad, wedi cymeradwyo fformiwla'r setliad cyllido ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf yn ei gyfarfod ar 27 Medi. Yn ogystal â hyn, siaradais â chynrychiolwyr o'r holl grwpiau gwleidyddol mewn llywodraeth leol yr wythnos diwethaf ac ailadrodd wrthynt y pwynt a wneuthum yn y Siambr hon yn ystod dadl gan y Blaid Geidwadol ar y fformiwla ariannu a'r setliad, os caf lythyr gan y pedwar grŵp gwleidyddol mewn llywodraeth leol yn gofyn am adolygu'r fformiwla, yna byddaf yn ei roi ar waith. Rhaid imi ddweud nad oedd yr ymateb ddydd Gwener yn gadarnhaol iawn o blaid hynny.
I think you're very fortunate at this point that the Member for Llanelli is not in the Chamber; I think you wanted to refer to the Member for Mid and West Wales.
Credaf eich bod yn ffodus iawn ar y pwynt hwn nad yw'r Aelod dros Lanelli yn y Siambr; credaf mai at yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru y dymunech gyfeirio.
For Mid and West Wales, yes.
Dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru, ie.
Russell George.
Russell George.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, on 31 January, the leaders of both Powys County Council and Ceredigion County Council will be coming here to the Senedd as part of a Growing Mid Wales delegation jointly sponsored by the Llywydd, the Member for Brecon and Radnorshire and me. There'll be an opportunity to showcase produce and services from local businesses from across these two rural local authorities. Now, I appreciate you're not leading on the mid Wales growth deal, that's a matter for the Cabinet Secretary for the economy, but can I ask you what are you doing to support these two rural local authorities to boost the economies of mid Wales?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ar 31 Ionawr, bydd arweinwyr Cyngor Sir Powys a Chyngor Sir Ceredigion yn dod yma i'r Senedd fel rhan o ddirprwyaeth Tyfu Canolbarth Cymru a noddir ar y cyd gan y Llywydd, yr Aelod dros Frycheiniog a Sir Faesyfed a minnau. Bydd cyfle i arddangos cynnyrch a gwasanaethau busnesau lleol ar draws y ddau awdurdod lleol gwledig. Nawr, rwy'n sylweddoli nad chi sy'n arwain ar fargen twf canolbarth Cymru, ac mai mater i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi yw hwnnw, ond a gaf fi ofyn i chi beth rydych yn ei wneud i gefnogi'r ddau awdurdod lleol gwledig er mwyn rhoi hwb i economïau canolbarth Cymru?
As the Member indicated in his question, that does not sit with my responsibilities, but I will say to him that the first time I met with the leadership of Powys County Council these matters were discussed. I met with the leadership of the authority and I said to them there that this Government wanted to be an activist Government, seeking to promote and support economic development across the whole face of the country, and that we would be active in supporting that. Certainly, in the conversations that I've had with all local government leaders across the country, we've always emphasised that we will continue to provide that level of support.
Fel y nododd yr Aelod yn ei gwestiwn, nid yw hynny'n rhan o fy nghyfrifoldebau, ond dywedaf wrtho fod y materion hyn wedi'u trafod y tro cyntaf y cyfarfûm ag arweinwyr Cyngor Sir Powys. Cyfarfûm ag arweinwyr yr awdurdod a dywedais wrthynt fod y Llywodraeth hon am fod yn Llywodraeth weithredol a geisiai hyrwyddo a chefnogi datblygiad economaidd ar draws y wlad gyfan, ac y byddem yn cefnogi hynny'n weithredol. Yn sicr, yn y sgyrsiau a gefais gyda'r holl arweinwyr llywodraeth leol ledled y wlad, rydym bob amser wedi pwysleisio y byddwn yn parhau i ddarparu'r lefel honno o gefnogaeth.
2. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effaith toriadau i gyllid awdurdod lleol? OAQ53053
2. What assessment has the Cabinet Secretary made of the impact of local authority funding cuts? OAQ53053
I and my Cabinet colleagues consider local government funding with local authorities through the partnership council and its finance sub-group, as well as other formal and informal engagements.
Mae fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet a minnau'n ystyried cyllid llywodraeth leol gydag awdurdodau lleol drwy'r cyngor partneriaeth a'i is-grŵp cyllid, yn ogystal â chysylltiadau ffurfiol ac anffurfiol eraill.
I know you will be aware of the findings from Professor Philip Alston, the UN special rapporteur for extreme poverty, and among many of his stark conclusions were that Westminster cuts have fallen hardest on the poor, on women, racial and ethnic minorities, children, single parents and people with disabilities. He argued that a misogynist would find it hard to do a better job. Has your Government taken a full impact assessment of your local authority cuts to ensure that you are not repeating the callous decisions of the Tories and exacerbating the situation for those people with the least in our society?
Gwn y byddwch yn ymwybodol o ganfyddiadau gan yr Athro Philip Alston, rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig ar fater tlodi eithafol, ac ymhlith llawer o'i gasgliadau enbyd oedd y ffaith bod toriadau San Steffan wedi effeithio fwyaf ar y tlawd, ar fenywod, lleiafrifoedd hiliol ac ethnig, plant, rhieni sengl a phobl ag anableddau. Dadleuai y byddai gwreig-gasäwr yn ei chael hi'n anodd gwneud mwy. A yw eich Llywodraeth wedi cyflawni asesiad effaith llawn o'ch toriadau i gyllid awdurdodau lleol er mwyn sicrhau nad ydych yn ailadrodd penderfyniadau dideimlad y Torïaid ac yn gwaethygu'r sefyllfa i'r bobl sydd â'r lleiaf yn ein cymdeithas?
We certainly will be reviewing the report from the UN rapporteur, and I must say I've read his report and I concur with the Member for the Rhondda's conclusions on it. But let me say this: the Cabinet Secretary for Finance in answer to an earlier question pointed out that the University of Cambridge has recently published a review of the approach from different UK administrations to local government, and that review is very, very clear that Wales and Scotland have followed a very similar approach, which is very different to that of England, and the consequences for that are very clear for the English population.
But let me also say this: one of the reports that I read last year, which is very influential on my thinking, was that those local authorities who represent poorer and more deprived communities have greater difficulties in raising funds, and are more reliant on central Government funding, than rich and more prosperous areas. And that is one of the reasons why I have always pursued, in my time in this office, a route that seeks to have the structures in place that maximise the impact of front-line services and ensure that we have services provided at a scale that is able to withstand future financial pressures as well. And I look forward to support from Plaid Cymru and elsewhere in pursuing that agenda.
Yn sicr byddwn yn adolygu'r adroddiad gan rapporteur y Cenhedloedd Unedig, a rhaid imi ddweud fy mod wedi darllen ei adroddiad ac rwy'n cytuno â chasgliadau'r Aelod dros y Rhondda ar y mater. Ond gadewch i mi ddweud hyn: nododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid mewn ateb i gwestiwn cynharach fod Prifysgol Caergrawnt wedi cyhoeddi adolygiad yn ddiweddar o ddull gweinyddiaethau gwahanol y DU o weithredu mewn perthynas â llywodraeth leol, ac mae'r adolygiad hwnnw'n dweud yn glir iawn fod Cymru a'r Alban wedi dilyn llwybr tebyg iawn, sy'n wahanol iawn i'r un yn Lloegr, ac mae canlyniadau hynny'n glir iawn i bobl Lloegr.
Ond gadewch imi ddweud hyn hefyd: roedd un o'r adroddiadau a ddarllenais y llynedd, sydd wedi dylanwadu'n fawr arnaf, yn dweud bod yr awdurdodau lleol sy'n cynrychioli cymunedau tlotach a mwy difreintiedig yn cael mwy o anhawster i godi arian, ac yn dibynnu mwy ar gyllid Llywodraeth ganolog nag ardaloedd cyfoethog a mwy ffyniannus. A dyna un o'r rhesymau pam fy mod bob amser, ers i mi ddod i'r swydd hon, yn ceisio cael y strwythurau ar waith sy'n sicrhau'r effaith fwyaf o wasanaethau rheng flaen ac yn gwneud yn siŵr fod gwasanaethau'n cael eu darparu ar raddfa sy'n gallu gwrthsefyll pwysau ariannol yn y dyfodol yn ogystal. Ac edrychaf ymlaen at gael cefnogaeth gan Blaid Cymru ac o fannau eraill i fynd ar drywydd yr agenda honno.
What dialogue have you had with the chief executive of Flintshire County Council since he wrote to all councillors there on 16 November, asking them to back the #BackTheAsk campaign to get a fair share of Welsh national funds, which was, on 20 November, backed unanimously by members of all parties to take, quote, 'the fight down to the local government department in Cardiff'?
Pa drafodaethau a gawsoch gyda phrif weithredwr Cyngor Sir y Fflint ers iddo ysgrifennu at yr holl gynghorwyr yno ar 16 Tachwedd i ofyn iddynt gefnogi'r ymgyrch #CefnogiGalw i gael cyfran deg o gyllid cenedlaethol Cymru, ac a gafodd gefnogaeth unfrydol gan aelodau o bob plaid ar 20 Tachwedd i fynd â'r frwydr, ac rwy'n dyfynnu, 'i lawr i'r adran llywodraeth leol yng Nghaerdydd'?
I haven't spoken to the chief executive, Colin Everett, on this subject in that time frame, but I will say this: as the chief executive was making that statement in Flintshire, the leader of Flintshire County Council was with me in Cardiff in Cathays Park, telling me that he had no wish to reopen the funding formula or debate or discussions around that formula.
Nid wyf wedi siarad â'r prif weithredwr, Colin Everett, ar y pwnc hwn yn y ffrâm amser honno, ond rwyf am ddweud hyn: pan oedd y prif weithredwr yn gwneud y datganiad hwnnw yn sir y Fflint, roedd arweinydd Cyngor Sir y Fflint gyda mi yng Nghaerdydd ym Mharc Cathays, yn dweud wrthyf nad oedd ganddo unrhyw ddymuniad i ailagor y fformiwla cyllido na dadl na thrafodaethau ynghylch y fformiwla honno.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
We now have questions from party spokespeople. The Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, it's nearly a year since the finance Secretary announced his changes to land transaction tax, moving the standard threshold for payment from £150,000 to £180,000. What assessment has your department made of the likely effect this will have on first-time buyers in Wales?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, mae bron i flwyddyn ers y cyhoeddodd yr Ysgrifennydd cyllid ei newidiadau i'r dreth trafodiadau tir, gan symud y trothwy safonol ar gyfer taliad o £150,000 i £180,000. Pa asesiad a wnaeth eich adran o effaith debygol hyn ar brynwyr tro cyntaf yng Nghymru?
Thank you very much for the question, and, of course, the decision around the land transaction tax means that around 80 per cent of first-time buyers in Wales won't pay tax, with our threshold of £180,000. This, of course, is the same proportion of first-time buyers as in England with their stamp duty land tax. Currently, the average house price here in Wales is £140,000, so I think it is incorrect and unfair to suggest in the Conservative Party's White Paper, released this week, that there is no relief for first-time buyers, because that is misleading—around 80 per cent of first-time buyers are protected from that.
Diolch yn fawr am y cwestiwn, ac wrth gwrs, mae'r penderfyniad ynghylch y dreth trafodiadau tir yn golygu na fydd oddeutu 80 y cant o brynwyr tro cyntaf yng Nghymru yn talu treth, gyda'n trothwy o £180,000. Dyma'r un gyfran o brynwyr tro cyntaf ag yn Lloegr, wrth gwrs, gyda'u treth dir y dreth stamp. Ar hyn o bryd, mae pris tŷ cyfartalog yma yng Nghymru yn £140,000, felly yn fy marn i mae'n anghywir ac yn annheg awgrymu ym Mhapur Gwyn y Blaid Geidwadol a ryddhawyd yr wythnos hon nad oes unrhyw ryddhad ar gyfer prynwyr tro cyntaf, gan fod hynny'n gamarweiniol—mae oddeutu 80 y cant brynwyr tro cyntaf yn cael eu gwarchod rhag y dreth honno.
Well, Minister, when this policy was introduced, it diverged from the option that they took in England. There, first-time buyers have a relief of up to £300,000, and, on properties that are priced at that level, there is no stamp duty at all. You quote the average house price—I thought you said £140,000; I think that is not accurate. The average price, I think, at the moment is £180,000 or thereabouts, and that is a significant amount. For properties then between £180,000 and £250,000, which is where the average price in many local authorities now is, first-time buyers will not get full relief; they'll get a margin of that on the £180,000, but they will not get the same deal that those buyers would get in England.
Let me just spell out what that means. In Cardiff, it means our first-time buyers, compared to the equivalent in England, pay £1,700 more in tax. In Monmouthshire, they pay £5,400 more in tax, and, even in Anglesey, first-time buyers there are paying more than £1,000 in tax in addition to what they would pay if they were in England. Do you think it's fair that our first-time buyers in Wales do not get as good a deal as they get in England?
Wel, Weinidog, pan gyflwynwyd y polisi hwn, roedd yn dilyn llwybr gwahanol i'r opsiwn a oedd ganddynt yn Lloegr. Yno, mae prynwyr tro cyntaf yn cael rhyddhad hyd at £300,000, ac ar eiddo sydd wedi'i brisio ar y lefel honno, nid oes treth stamp o gwbl. Rydych yn nodi pris tŷ cyfartalog—rwy'n credu eich bod wedi dweud £140,000; nid wyf yn credu bod hynny'n gywir. Ar hyn o bryd, rwy'n credu mai'r pris cyfartalog yw £180,000 neu oddeutu hynny, ac mae hwnnw'n swm sylweddol. Ar gyfer eiddo sydd rhwng £180,000 a £250,000, sef y pris cyfartalog mewn llawer o awdurdodau lleol ar hyn o bryd, ni fydd prynwyr tro cyntaf yn cael rhyddhad llawn; byddant yn cael rhan o hwnnw ar £180,000, ond ni fyddant yn cael yr un fargen ag y byddai'r prynwyr hynny yn ei chael yn Lloegr.
Gadewch imi egluro beth y mae hynny'n ei olygu. Yng Nghaerdydd, mae'n golygu bod ein prynwyr tro cyntaf, o gymharu â rhai cyfatebol yn Lloegr, yn talu £1,700 yn fwy mewn treth. Yn sir Fynwy, maent yn talu £5,400 yn fwy mewn treth, a hyd yn oed ar Ynys Môn, mae prynwyr tro cyntaf yno yn talu mwy na £1,000 mewn treth yn ychwanegol at yr hyn y byddent yn ei dalu pe baent yn Lloegr. A gredwch ei bod yn deg nad yw ein prynwyr tro cyntaf yng Nghymru yn cael cystal bargen ag y maent yn ei chael yn Lloegr?
Well, the Office for Budget Responsibility's assessment of the first-time buyers' relief was that it would do little to help first-time buyers, and it would increase house prices and result in very few additional first-time buyer purchases. So, we don't want to replicate a relief that's not deemed to be effective. And, in fact, our approach is much more fair in Wales, because our approach is keen to assist all of those who struggle to buy a house to do so. So, you don't have to be a first-time buyer to benefit from our land transaction tax relief here in Wales. And, actually, I think that's a fair thing to do. People struggle to buy their second house, people struggle to move, and I think our approach has been to help people who are struggling, rather than first-time buyers as an entire group.
Wel, mae asesiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol o'r rhyddhad i brynwyr tro cyntaf wedi dangos na fyddai'n gwneud llawer i helpu prynwyr tro cyntaf, a byddai'n codi prisiau tai ac yn arwain at fawr iawn o bryniannau ychwanegol gan brynwyr tro cyntaf. Felly, nid ydym eisiau ailadrodd rhyddhad nad ystyrir ei fod yn effeithiol. Ac yn wir, mae ein dull o weithredu yn llawer tecach yng Nghymru, oherwydd rydym yn awyddus i gynorthwyo pawb sy'n ei chael hi'n anodd prynu tŷ i wneud hynny. Felly, nid oes rhaid i chi fod yn brynwr tro cyntaf i elwa ar y gostyngiad yn y dreth trafodiadau tir yma yng Nghymru. Ac mewn gwirionedd, credaf fod hwnnw'n beth teg i'w wneud. Mae pobl yn cael trafferth prynu eu hail dŷ, mae pobl yn cael trafferth symud, a'n dull o weithredu yw helpu pobl sy'n cael trafferth, yn hytrach na phrynwyr tro cyntaf fel grŵp cyfan.
Well, relief is either helpful, or it isn't, so I think you need to make your mind up on that. And I wouldn't like to go out into the streets of Cardiff, or go to Monmouth or Anglesey, and tell the first-time buyers there, paying well over the odds of what they would pay if they were in England, that this extra tax is neither here nor there. I think that is a really bad message. The other thing, where I do agree, is that we do need a broader range of policies, and the building rate is the key thing, really, in terms of providing a better market and a more competitive market for our first-time buyers. So, how do you think the lowest building rate on record almost is helping first-time buyers in Wales?
Wel, mae rhyddhad naill ai'n ddefnyddiol, neu nid yw'n ddefnyddiol, felly rwy'n credu bod angen i chi benderfynu ynglŷn â hynny. Ac ni fuaswn yn hoffi mynd allan ar strydoedd Caerdydd, neu i Fynwy neu Ynys Môn, a dweud wrth y prynwyr tro cyntaf yno, sy'n talu llawer mwy na'r hyn y byddent yn ei dalu pe baent yn Lloegr, fod y dreth ychwanegol hon nac yma nac acw. Credaf fod honno'n neges wael iawn. Rwy'n cytuno â'r pwynt arall ein bod angen ystod ehangach o bolisïau, a'r gyfradd adeiladu yw'r peth allweddol, mewn gwirionedd, o ran darparu gwell marchnad a marchnad fwy cystadleuol ar gyfer ein prynwyr tro cyntaf. Felly, yn eich barn chi, sut y mae'r gyfradd adeiladu isaf erioed bron, yn helpu prynwyr tro cyntaf yng Nghymru?
Well, clearly, Welsh Government is committed to increasing the scale and pace of building, and one of our commitments in 'Prosperity for All' was to work very closely with local authorities to do that. And we're able to do that now as a result of the raise in—or the scrapping of the borrowing limit, which, of course, Welsh Government has been campaigning for for some time. We're well on course to meet our target of 20,000 new affordable homes being built through the course of this Assembly, and today you'll have noticed that we've published 'Planning Policy Wales', which clearly takes us forward, in terms of breaking down some of those barriers in terms of planning. So, ensuring that the areas that are brought forward for planning will genuinely be built on, rather than, as we see at the moment, plots of land being included in local development plans, then they have the impact of raising the value of that land, but actually doing very little to improve the rate of house building. So, I would point to 'Planning Policy Wales' as being an important move forward, in terms of being able to break down some of the barriers that we are seeing to the pace of house building across Wales.
Wel, yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynyddu graddau a chyflymder adeiladu, ac un o'n hymrwymiadau yn 'Ffyniant i Bawb' oedd gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i wneud hynny. Ac rydym yn gallu gwneud hynny yn awr o ganlyniad i'r cynnydd—neu o ganlyniad i gael gwared ar y terfyn benthyca, y bu Llywodraeth Cymru yn ymgyrchu o blaid ei wneud ers peth amser. Rydym ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed o adeiladu 20,000 o gartrefi fforddiadwy newydd yn ystod y Cynulliad hwn, a heddiw byddwch wedi sylwi ein bod wedi cyhoeddi 'Polisi Cynllunio Cymru', sy'n amlwg yn ein symud ymlaen, o ran chwalu rhai o'r rhwystrau mewn perthynas â chynllunio. Felly, sicrhau bod adeiladu'n digwydd yn yr ardaloedd sy'n cael eu cyflwyno ar gyfer cynllunio, yn hytrach na'r hyn a welwn ar hyn o bryd gyda lleiniau o dir yn cael eu cynnwys mewn cynlluniau datblygu lleol, ac yn codi gwerth y tir hwnnw wedyn, ond heb wneud fawr ddim i wella'r gyfradd adeiladu tai mewn gwirionedd. Felly, buaswn yn dweud bod 'Polisi Cynllunio Cymru' yn gam pwysig ymlaen o ran gallu chwalu rhai o'r rhwystrau a welwn yn arafu'r broses o adeiladu tai ledled Cymru.
Llefarydd Plaid Cymru—Leanne Wood.
The Plaid Cymru spokesperson—Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. Minister, you spoke at the Crisis conference on ending homelessness back in June, and I'm sure you've read the report that was produced at that event, which outlines what can be done to end homelessness. It's a very comprehensive report, with recommendations for all Governments, including your Government. Can you tell us what you learnt from that event and from the report, and how it's influencing your decision making?
Diolch, Lywydd. Weinidog, fe siaradoch chi yn y gynhadledd Crisis yn ôl ym mis Mehefin ar roi diwedd ar ddigartrefedd, ac rwy'n siŵr eich bod wedi darllen yr adroddiad a gynhyrchwyd yn y digwyddiad hwnnw, sy'n amlinellu'r hyn y gellir ei wneud i roi diwedd ar ddigartrefedd. Mae'n adroddiad cynhwysfawr iawn, gydag argymhellion ar gyfer yr holl Lywodraethau, gan gynnwys eich Llywodraeth chi. A allwch chi ddweud wrthym beth a ddysgoch o'r digwyddiad hwnnw ac o'r adroddiad, a sut y mae'n dylanwadu ar eich penderfyniadau?
Thank you very much for that. As you say, I did attend that report, and have read the very extensive document—I think it's about 2 inches thick. So, it certainly is full of evidence, which we are taking very seriously. What I learnt from that conference, really, was about the importance of supporting people with a direct impact of an experience of homelessness and listening to people who have had that experience of homelessness. Because, of course, I stayed for longer than my own slot within that conference, and was able to hear directly from people who have that experience of homelessness, which I think has to be the answer in terms of guiding us to our response. This is one of the exciting things that Swansea is doing, with the additional funding that we've been able to provide to them for tackling rough sleeping. They're undertaking some work with Shelter to gather those individual stories of rough sleepers, so that we can understand at what point an intervention could have been made to prevent that rough sleeping, how we could have helped people out of rough sleeping much sooner, and how we can prevent people from losing their tenures in future.
Diolch yn fawr iawn i chi am hynny. Fel rydych yn ei ddweud, mynychais y digwyddiad hwnnw, ac rwyf wedi darllen y ddogfen helaeth iawn—credaf ei bod tua 2 fodfedd o drwch. Felly, mae'n sicr yn llawn tystiolaeth, ac rydym o ddifrif ynglŷn â'r dystiolaeth honno. Dysgais yn y gynhadledd honno am bwysigrwydd cefnogi pobl sy'n profi digartrefedd yn uniongyrchol a gwrando ar bobl sydd wedi cael y profiad o fod yn ddigartref. Oherwydd, wrth gwrs, arhosais am fwy o amser na fy slot fy hun yn y gynhadledd honno, a llwyddais i glywed yn uniongyrchol gan bobl sydd wedi cael y profiad o fod yn ddigartref, a chredaf mai dyna'r ateb sy'n mynd i lywio ein hymateb. Dyma un o'r pethau cyffrous y mae Abertawe yn ei wneud, gyda'r cyllid ychwanegol y gallasom ei ddarparu iddynt ar gyfer mynd i'r afael â chysgu ar y stryd. Maent yn gwneud gwaith gyda Shelter ar gasglu straeon unigol pobl sy'n cysgu ar y stryd, fel y gallwn ddeall ar ba bwynt y gellid bod wedi ymyrryd er mwyn atal y bobl hyn rhag cysgu ar y stryd, sut y gallem fod wedi helpu pobl rhag cysgu ar y stryd yn llawer cynt, a sut y gallwn atal pobl rhag colli eu deiliadaeth yn y dyfodol.
Thank you, Minister. For some years now in Plaid Cymru, we've been arguing the case for the phasing out of priority need. Now, two weeks ago, you responded to my colleague, saying that that was the subject of a review. But, of course, in 2012, your Government commissioned Cardiff University to review homelessness law, and they recommended abolishing priority need, a recommendation endorsed this year by the Equality, Local Government and Communities Committee, and, of course, there's this recommendation in the Crisis report. So, why has your Government rejected the recommendations of these reviews, and instead asked for another one?
Diolch i chi, Weinidog. Ers rhai blynyddoedd bellach, ym Mhlaid Cymru, rydym wedi bod yn dadlau'r achos dros gael gwared ar angen blaenoriaethol yn raddol. Nawr, bythefnos yn ôl, mewn ymateb i fy nghyd-Aelod, dywedasoch fod hynny'n destun adolygiad. Ond wrth gwrs, yn 2012 comisiynodd eich Llywodraeth chi Brifysgol Caerdydd i adolygu cyfraith digartrefedd, ac argymhellodd y dylem ddiddymu angen blaenoriaethol, argymhelliad a gymeradwywyd eleni gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, ac wrth gwrs, ceir yr argymhelliad hwn yn adroddiad Crisis. Felly, pam y mae eich Llywodraeth wedi gwrthod argymhellion yr adolygiadau hyn, ac wedi gofyn am un arall yn lle hynny?
Well, we're looking very seriously at the issue of priority need, and I completely understand where the call is coming from on it, and I am sympathetic to it, but, at the same time, we need to understand any possible unintended consequences. For example, when we look at the situation in Scotland, where they abolished priority need, you find larger groups of people staying for much longer in temporary accommodation, which isn't something that we would want to see here in Wales. So, we need to be doing this alongside the increasing of the supply of housing, and also, the rolling out of housing first, for example.
This is certainly an area that we are looking at, but it can't be done in isolation, because the unintended consequences are there. And if you look at Scotland, where they have removed priority need, you can walk around Edinburgh or another city, and there will be people sleeping on the streets and rough sleeping, so it isn't a panacea by any stretch of the imagination. It has to be part of a larger picture.
Wel, rydym yn edrych o ddifrif ar angen blaenoriaethol, a deallaf yn llwyr o ble y daw'r alwad ar hyn, ac rwy'n cydymdeimlo â'r alwad honno, ond ar yr un pryd, mae angen i ni ddeall unrhyw ganlyniadau anfwriadol posibl. Er enghraifft, pan edrychwn ar y sefyllfa yn yr Alban, lle maent wedi diddymu angen blaenoriaethol, fe welwch fod grwpiau mwy o bobl yn aros yn llawer hwy mewn llety dros dro, ac nid yw hynny'n rhywbeth y byddem eisiau ei weld yma yng Nghymru. Felly, mae angen i ni wneud hyn ochr yn ochr â chynyddu'r cyflenwad tai, yn ogystal â chyflwyno tai yn gyntaf, er enghraifft.
Yn sicr, mae hwn yn faes rydym yn edrych arno, ond ni ellir gwneud hynny ar ei ben ei hun, oherwydd mae yna ganlyniadau anfwriadol yno. Ac os edrychwch chi ar yr Alban, lle maent wedi diddymu angen blaenoriaethol, gallwch gerdded o gwmpas Caeredin neu ddinas arall, a bydd yna bobl yn cysgu ar y strydoedd, felly nid yw'n ateb pob problem o bell ffordd. Mae'n rhaid iddo fod yn rhan o ddarlun mwy o faint.
You've had since 2012 to work out the unintended consequences on this, and the numbers of street sleepers are on the rise. People are becoming homeless and staying homeless because of your delaying tactics, and we need action on this now. Now, your colleague Andy Burnham in Manchester has pledged to eradicate rough sleeping by 2020, eight years sooner than your Government, seven years sooner than the Tory target, and, as part of that, he spent the autumn working with local authorities to provide a bed for every rough sleeper this winter, every night, in a range of accommodation, including women-only places and places that also allow people to take their dogs. Members of the public can now download an app that they can use to direct rough sleepers to where they can have assistance. Why is this level of ambition and action possible in Manchester, but it's not possible from your Government?
Rydych wedi cael ers 2012 i ddatrys canlyniadau anfwriadol hyn, ac mae niferoedd y bobl sy'n cysgu ar y stryd yn codi. Mae pobl yn mynd yn ddigartref ac yn aros yn ddigartref oherwydd eich tactegau oedi, ac mae angen gweithredu ar hyn yn awr. Nawr, mae eich cydweithiwr Andy Burnham ym Manceinion wedi addo cael gwared ar gysgu ar y stryd erbyn 2020, wyth mlynedd yn gynt na'ch Llywodraeth chi, saith mlynedd yn gynt na tharged y Torïaid, ac yn rhan o hynny, treuliodd yr hydref yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ddarparu gwely ar gyfer pob person sy'n cysgu ar y stryd y gaeaf hwn, bob nos, mewn amrywiaeth o letyau, gan gynnwys lleoedd ar gyfer menywod yn unig a lleoedd sydd hefyd yn caniatáu i bobl fynd â'u cŵn. Gall aelodau o'r cyhoedd lawrlwytho ap y gallant ei ddefnyddio i gyfeirio pobl sy'n cysgu ar y stryd at leoedd lle y gallant gael cymorth. Pam fod uchelgais a gweithredu fel hyn yn bosibl ym Manceinion, ond nad yw'n bosibl gan eich Llywodraeth chi?
Well, clearly, you're not aware of the work that we're doing through our housing first programme, and also, through the rough sleeper action plan, which was published last year, and the fact that we've asked every single local authority in Wales to put forward a homelessness reduction plan and a plan to tackle homelessness that has a specific focus on rough sleeping. When you look at the number of places that are available, as compared to the number of people who are rough sleeping, actually, in many cases, there are the beds there. But I understand that they're not attractive to the people who are rough sleeping because, in many cases, rough sleepers tell me that they don't want to go to certain places because they can't be around people who are taking drugs or using alcohol, or people want to stay with their dogs, or people want to go as a couple. So, we've asked local authorities to address this in their housing action plans, which will be submitted to Government by the end of this month.
Wel, mae'n amlwg nad ydych yn ymwybodol o'r gwaith rydym yn ei wneud drwy ein rhaglen tai yn gyntaf, a hefyd, drwy'r cynllun gweithredu ar gyfer pobl sy'n cysgu ar y stryd a gyhoeddwyd y llynedd, a'r ffaith ein bod wedi gofyn i bob awdurdod lleol unigol yng Nghymru gyflwyno cynllun lleihau digartrefedd a chynllun i fynd i'r afael â digartrefedd sy'n canolbwyntio'n benodol ar gysgu ar y stryd. Pan edrychwch ar nifer y lleoedd sydd ar gael, o'i gymharu â nifer y bobl sy'n cysgu ar y stryd, mewn llawer o achosion mewn gwirionedd, mae'r gwelyau ar gael. Ond rwy'n deall nad ydynt yn ddeniadol i'r bobl sy'n cysgu ar y stryd oherwydd, mewn llawer o achosion, mae pobl sy'n cysgu ar y stryd yn dweud wrthyf nad ydynt eisiau mynd i fannau penodol am na allant fod o gwmpas pobl sy'n cymryd cyffuriau neu'n yfed alcohol, neu mae pobl eisiau aros gyda'u cŵn, neu mae pobl eisiau mynd fel pâr. Felly, rydym wedi gofyn i awdurdodau lleol fynd i'r afael â hyn yn eu cynlluniau gweithredu ar dai, y byddant yn eu cyflwyno i'r Llywodraeth cyn diwedd y mis.
Llefarydd UKIP—Gareth Bennett.
UKIP spokesperson—Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. There were press reports recently that revealed that Cardiff is now the second highest council area in the whole of the UK for collecting bus lane fines. Some quarter of a million drivers were fined in the course of a year. Only Glasgow council, in fact, fined more drivers than Cardiff. Now, I appreciate the need to adhere to the local driving restrictions, but, sometimes, mistakes can be made innocently because drivers aren't familiar with an area. The RAC are saying that, with this number of people being fined, there are probably genuine problems for drivers with things like signage and the road layouts. Do you think there is a danger that councils like Cardiff could be too punitive in collecting fines from drivers for these kinds of minor driving offences?
Diolch, Lywydd. Mae adroddiadau diweddar yn y wasg wedi dangos mai cyngor Caerdydd yw'r ail gyngor uchaf yn y DU gyfan mewn perthynas â chasglu dirwyon lonydd bysiau. Cafodd tua chwarter miliwn o yrwyr ddirwy mewn cyfnod o flwyddyn. Cyngor Glasgow yn unig a roddodd fwy o ddirwyon i yrwyr na Chaerdydd mewn gwirionedd. Nawr, rwy'n derbyn yr angen i lynu wrth y cyfyngiadau gyrru lleol, ond weithiau mae camgymeriadau diniwed yn digwydd am nad yw gyrwyr yn gyfarwydd ag ardal. Gyda chymaint o bobl yn cael dirwy, mae'r RAC yn dweud ei bod yn debygol fod pethau fel arwyddion a chynlluniau ffyrdd yn achosi problemau go iawn i yrwyr. A ydych yn credu bod perygl efallai fod cynghorau fel Caerdydd yn rhy barod i gosbi wrth gasglu dirwyon gan yrwyr am y mathau hyn o fân droseddau gyrru?
Presiding Officer, I have no responsibility for these matters raised by the Member. What I will say is that it is a matter for the local authority to deliver on their responsibilities in a way that they see fit, and then, a matter for residents and electors in Cardiff to hold the council to account for those decisions.
Lywydd, nid oes gennyf gyfrifoldeb am y materion a godwyd gan yr Aelod. Yr hyn a ddywedaf yw mai mater i'r awdurdod lleol yw cyflawni eu cyfrifoldebau fel y gwelant yn dda, a mater i breswylwyr ac etholwyr yng Nghaerdydd yw dwyn y cyngor i gyfrif am y penderfyniadau hynny.
I appreciate the need for local democracy and for decisions to be made at the ballot box, as you indicate. But, of course, people make decisions at the ballot box based on a variety of factors, not merely whether or not they were fined for driving in a bus lane. So, as you have oversight for local government in Wales, I wonder if you are perhaps alive to the possibility that there could be a danger that councils, without naming any particular council, perhaps in this instance—[Interruption.] Well, let's forget I named that council, is there a theoretical—? To please the Minister and to perhaps engineer a more enlightening answer, is there a theoretical possibility that councils could be perhaps too punitive in collecting these kinds of fines?
Rwy'n derbyn yr angen am ddemocratiaeth leol ac i benderfyniadau gael eu gwneud yn y blwch pleidleisio, fel y dywedwch. Ond wrth gwrs, mae pobl yn gwneud penderfyniadau yn y blwch pleidleisio yn seiliedig ar amrywiaeth o ffactorau, nid yn unig ar ba un a ydynt wedi cael dirwy am yrru ar lôn fysiau neu beidio. Felly, gan fod gennych drosolwg ar lywodraeth leol yng Nghymru, tybed a ydych yn effro i'r posibilrwydd y gallai cynghorau fod mewn perygl, heb enwi unrhyw gyngor penodol, yn yr achos hwn efallai—[Torri ar draws.] Wel, gadewch i ni anghofio fy mod wedi enwi'r cyngor hwnnw, a oes posibilrwydd damcaniaethol—? I blesio'r Gweinidog ac efallai i geisio cael ateb mwy goleuedig, a oes posibilrwydd damcaniaethol y gallai cynghorau fod yn rhy barod i gosbi, efallai, wrth gasglu'r mathau hyn o ddirwyon?
That may theoretically be true. Let me say this to the Member for South Wales Central, who's clearly having some difficulties with this matter: I do not believe it is right and proper for Ministers standing here in this place to pass comment upon the decisions taken by local government in fulfillment of its functions. We have accountability here for decisions taken by the Welsh Government, not by individual local authorities.
Mae'n bosibl fod hynny'n wir yn ddamcaniaethol. Gadewch i mi ddweud hyn wrth yr Aelod dros Ganol De Cymru, sy'n amlwg yn cael trafferth gyda'r mater hwn: nid wyf yn credu ei bod yn iawn i Weinidogion sy'n sefyll yma yn y lle hwn wneud sylwadau ar y penderfyniadau y mae llywodraeth leol yn eu gwneud wrth gyflawni ei swyddogaethau. Rydym yn atebol yma am benderfyniadau a wneir gan Lywodraeth Cymru, nid gan awdurdodau lleol unigol.
Yes, indeed, you are correct in stating that. Thinking about the issue of fines as a general issue, we know—I think we can agree on this point—that local government is in a difficult place at the moment in terms of its finances. Is there a possibility that sometimes councils could be over punitive on many kinds of fines and they could be simply using the local ratepayers as cash cows?
Yn wir, rydych yn gywir yn dweud hynny. Mewn perthynas â dirwyon yn gyffredinol—rwy'n credu y gallwn gytuno ar y pwynt hwn—fe wyddom fod llywodraeth leol mewn sefyllfa anodd ar hyn o bryd yn ariannol. A yw'n bosibl efallai fod cynghorau'n rhy barod i gosbi weithiau gyda sawl math o ddirwy ac y gallent fod yn defnyddio'r trethdalwyr lleol fel peiriannau pres?
I will, Presiding Officer, provide the leader of UKIP with a list of ministerial responsibilities prior to our next session in this place [Laughter.] I have been very, very clear with him, and other Members, to be fair, who have tried equally as hard to tempt me into a terrible indiscretion—[Interruption.] But I will not be tempted on this occasion to make a comment upon the decisions of any local council in any part of the country. It is right that we have debated, and we will debate again, the difficulties facing local government in terms of funding arrangements and how it will exercise its responsibilities into the future, but I have made it my policy, and I continue to make it my policy not to comment upon the individual decisions of individual authorities. That is a matter for them, and they are accountable to their electorate, not to this place here.
Lywydd, fe ddarparaf restr o gyfrifoldebau Gweinidogion i arweinydd UKIP cyn ein sesiwn nesaf yn y lle hwn [Chwerthin.] Rwyf wedi bod yn glir iawn gydag ef, ac Aelodau eraill, a bod yn deg, sydd wedi ymdrechu yr un mor galed i fy nhemtio i ddweud rhywbeth annoeth iawn—[Torri ar draws.] Ond ni chaf fy nhemtio ar yr achlysur hwn i wneud sylw ar benderfyniadau unrhyw gyngor lleol mewn unrhyw ran o'r wlad. Mae'n iawn ein bod wedi trafod yr anawsterau sy'n wynebu llywodraeth leol mewn perthynas â threfniadau ariannol a sut y bydd yn arfer ei chyfrifoldebau yn y dyfodol, a byddwn yn gwneud hynny eto, ond fy mholisi i o hyd yw peidio â gwneud sylwadau ar benderfyniadau unigol awdurdodau unigol. Mater iddynt hwy yw hwn, ac maent yn atebol i'w hetholwyr, nid i'r lle hwn.
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn annog arloesedd mewn llywodraeth leol? OAQ53059
3. How does the Welsh Government encourage innovation in local government? OAQ53059
I would encourage all authorities to innovate in their plans for improving service delivery. Innovation and creativity is always central to delivering effective and sustainable services to all of our citizens.
Buaswn yn annog pob awdurdod i arloesi yn eu cynlluniau i wella'r gwaith o ddarparu gwasanaethau. Mae arloesedd a chreadigrwydd bob amser yn ganolog i'r gwaith o ddarparu gwasanaethau effeithiol a chynaliadwy i bob un o'n dinasyddion.
Yes, Cabinet Secretary, I'd very much agree with those sentiments, and in this time of UK Government-imposed austerity, it's all the more important, I think, that we find these new ways of delivery and indeed often delivering more with less, but obviously that is quite a challenge. In terms of local government working jointly with other key partner organisations, I wonder if you might say something about the early experience of the public services boards, and particularly how health and social care are taking forward joint working, and more particularly how Welsh Government has a role in identifying good practice within public services boards, because I think it is variable from one to another—how Welsh Government might identify best practice in public services boards and ensure that those lessons are shared across Wales.
Ie, Ysgrifennydd y Cabinet, buaswn yn cytuno'n gryf â hynny, ac yn y cyfnod hwn o gyni a achoswyd gan Lywodraeth y DU, mae'n fwy pwysig byth, rwy'n credu, ein bod yn canfod ffyrdd newydd o ddarparu gwasanaethau, ac o ddarparu mwy gyda llai yn aml, ond yn amlwg mae honno'n dipyn o her. Mewn perthynas â llywodraeth leol yn gweithio ar y cyd â sefydliadau partner allweddol eraill, tybed a allwch ddweud rhywbeth am brofiad cynnar y byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ac yn arbennig, sut y mae iechyd a gofal cymdeithasol yn datblygu gwaith ar y cyd, ac yn fwy arbennig, sut y mae swyddogaeth gan Lywodraeth Cymru i nodi arferion da o fewn y byrddau gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd rwy'n credu eu bod yn amrywio o un i'r llall—sut y gallai Llywodraeth Cymru nodi arferion gorau mewn byrddau gwasanaethau cyhoeddus a sicrhau bod y gwersi hynny'n cael eu rhannu ledled Cymru.
Presiding Officer, I will say to the Member for Newport East, in his capacity as Chair of the relevant committee in this place, that I'm looking forward to his committee's report on these matters, and I will give it some considerable attention when I'm able to do so.
But he's right to identify public services boards as an opportunity to bring together authorities to innovate and to provide new and different solutions to many of the difficulties we face. I have just agreed a package of support for public services boards, and I will, Presiding Officer, be making a statement on that matter in due course. As a part of that, I think we should be setting some very clear ambitions for public services boards as to what we want them to achieve, and the preventative agenda that the Member has described is, I believe, absolutely central and critical to that role of public services boards. I hope that we will be able to see local government working together with its colleagues in order to deliver a more profound approach to preventive services than we've seen in the past. And I think that public services boards are key to that, to their ability to deliver it across a particular geography, and I hope that they will be able to as well maximise the opportunity that new means and methods of working present to us.
I will say, Presiding Officer, the Member for Llanelli on this occasion, Lee Waters, has produced an excellent report on this matter in terms of digital services, and I'm looking hard at that at the moment, and I hope that we, alongside the leader of the house and the Cabinet Secretary for health, will be able to respond fully to the remarks and comments that he makes.
Lywydd, rwyf am ddweud wrth yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd, yn rhinwedd ei swydd fel Cadeirydd y pwyllgor perthnasol yn y lle hwn, fy mod yn edrych ymlaen at adroddiad ei bwyllgor ar y materion hyn, a byddaf yn rhoi cryn dipyn o sylw iddo pan fyddaf yn gallu gwneud hynny.
Ond mae'n iawn i nodi byrddau gwasanaethau cyhoeddus fel cyfle i ddod ag awdurdodau at ei gilydd i arloesi ac i ddarparu atebion newydd a gwahanol i lawer o'r anawsterau rydym yn eu hwynebu. Rwyf newydd gytuno ar becyn cymorth ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus, a byddaf yn gwneud datganiad ar y mater hwnnw maes o law, Lywydd. Fel rhan o hynny, rwy'n credu y dylem osod uchelgeisiau clir iawn ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus o ran yr hyn rydym eisiau iddynt ei gyflawni, ac mae'r agenda ataliol y mae'r Aelod wedi'i disgrifio, rwy'n credu, yn gwbl ganolog ac yn hanfodol i rôl y byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Rwy'n gobeithio y gallwn weld llywodraeth leol yn gweithio gyda'i chydweithwyr i gyflawni dull gwell o ddarparu gwasanaethau ataliol nag a welwyd yn y gorffennol. Ac rwy'n credu bod byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn allweddol i hynny, i'w gallu i'w gyflawni ar draws ardal benodol, ac rwy'n gobeithio y gallant fanteisio i'r eithaf ar y cyfle y mae dulliau a ffyrdd newydd o weithio yn ei gynnig i ni.
Rwyf am ddweud, Lywydd, fod yr Aelod dros Lanelli, Lee Waters, ar yr achlysur hwn, wedi cynhyrchu adroddiad rhagorol ar y mater hwn mewn perthynas â gwasanaethau digidol, ac rwy'n edrych ar hwnnw'n fanwl iawn ar hyn o bryd, ac rwy'n gobeithio y byddwn, ochr yn ochr ag arweinydd y tŷ ac Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, yn gallu ymateb yn llawn i'r sylwadau y mae'n eu gwneud.
Cabinet Secretary, new ways of working are indispensable for sustaining the quality and scope of service delivery by local authorities faced with budget constraints. This requires adoption of innovative solutions, coupled with the development of new technology. Does the Cabinet Secretary agree that strong, top-down leadership is required if this is to be achieved and would he support each council having a recognised innovation champion, since new ideas are often developed by the passion of individuals rather than a matter of process?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae ffyrdd newydd o weithio yn allweddol er mwyn cynnal ansawdd a chwmpas y gwasanaethau a ddarperir gan awdurdodau lleol sy'n wynebu cyfyngiadau cyllidebol. Mae hyn yn golygu bod angen mabwysiadu atebion arloesol, ynghyd â datblygu technoleg newydd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod angen arweinyddiaeth gref o'r brig i'r bôn i allu cyflawni hyn, ac a fyddai'n cefnogi cael hyrwyddwr arloesedd cydnabyddedig ym mhob cyngor, gan fod syniadau newydd yn aml yn deillio o angerdd unigolion yn hytrach na mater o broses?
I do agree that leadership is important, but I'm not sure I agree that it's top-down leadership that is required. I believe that we have some extremely talented people working throughout the public sector, both in local government and elsewhere across Wales, and the working group that I described in an earlier answer is providing us with a very challenging report that seeks to ensure that Welsh Government is able to respond fully to the challenges of technological change as well. And I hope that, working together with all parts of the public sector, we would be able to do so.
Rwy'n cytuno bod arweinyddiaeth yn bwysig, ond nid wyf yn sicr fy mod yn cytuno mai arweinyddiaeth o'r brig i'r bôn sydd ei angen. Credaf fod gennym bobl dalentog dros ben yn gweithio ar draws y sector cyhoeddus, mewn llywodraeth leol ac mewn mannau eraill ledled Cymru, ac mae'r gweithgor a ddisgrifiais mewn ateb cynharach yn darparu adroddiad heriol iawn i ni sy'n ceisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gallu ymateb yn llawn i'r heriau sy'n deillio o newid technolegol yn ogystal. Ac rwy'n gobeithio, drwy gydweithio â phob rhan o'r sector cyhoeddus, y byddem yn gallu gwneud hynny.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyllidebau llywodraeth leol? OAQ53038
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on local government budgets? OAQ53038
Mae awdurdodau lleol Cymru yn gosod eu cyllidebau yng nghyd-destun eu cynlluniau ariannol tymor canolig. Maen nhw’n seiliedig ar gymysgedd o refeniw a godwyd yn lleol a darpariaeth Llywodraeth Cymru o grantiau penodol a chyllid heb ei neilltuo drwy’r grant cynnal refeniw. Eleni, cyllidebwyd dros £7 biliwn o wariant gan awdurdodau lleol.
Local authorities in Wales set their budgets in the context of their medium-term financial plans, based on a mix of locally raised revenue and Welsh Government-provided specific grants and unhypothecated funding through the revenue support grant. This year, local authorities budgeted for over £7 billion of expenditure.
Thank you for that answer. As you will be aware, local government funding has been cut by £1 billion over the last eight years. Many councils are reporting acute pressures on schools and social care. They report fatigue and low morale amongst the workforce and project the loss of a further 7,000 jobs over the next few years just to balance the books. The call for necessary financial support by local authority leaders across Wales is seemingly falling on deaf years. Are you proud of your Government's role in driving local government and schools into the ground?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Fel y byddwch yn gwybod, gwelwyd toriad o £1 biliwn i gyllid llywodraeth leol dros yr wyth mlynedd diwethaf. Mae llawer o gynghorau yn sôn am bwysau difrifol ar ysgolion a gofal cymdeithasol. Maent yn sôn am flinder a diffyg morâl ymhlith y gweithlu ac yn rhagweld y bydd 7,000 o swyddi eraill yn cael eu colli dros yr ychydig flynyddoedd nesaf er mwyn mantoli'r cyfrifon yn unig. Mae'r alwad am gymorth ariannol angenrheidiol gan arweinwyr awdurdodau lleol ar draws Cymru i'w gweld yn syrthio ar glustiau byddar. A ydych yn falch o'r rôl y mae eich Llywodraeth yn ei chwarae yn llethu llywodraeth leol ac ysgolion yn llwyr?
Presiding Officer, it's the easiest thing in the world for us to describe the problems facing local government, but, on these benches, we seek to describe solutions as well. It is an inadequate and insufficient response to the challenges we face today to simply issue a press release calling for additional funding of all areas of Government expenditure. It is an inadequate and an immature response. I will say this to the Member: I have met with all political leaders of Welsh local government within the last week and I've been very, very clear with them about the challenges that we face. But I'll say this as well: in the future, we need to think harder about how we organise and structure our services to meet new challenges. And that is a challenge not simply for Government and the governing party, but also, I would suggest, for all parties represented in this place, because all too often, when proposals for reform come here, we see the same people who've issued a press release saying how difficult things are, standing up and queuing up to oppose all proposals for reform. So, I would hope that we will see a great deal of maturity on benches in this place when facing challenges for local government, rather than simply listing those challenges in speeches.
Lywydd, mae'n hawdd iawn i ni ddisgrifio'r problemau sy'n wynebu llywodraeth leol, ond ar y meinciau hyn, rydym yn ceisio disgrifio atebion yn ogystal. Mae cyflwyno datganiad i'r wasg yn galw am arian ychwanegol ar gyfer holl feysydd gwariant y Llywodraeth yn ymateb annigonol i'r heriau a wynebwn heddiw. Mae'n ymateb annigonol ac anaeddfed. Rwyf am ddweud hyn wrth yr Aelod: rwyf wedi cyfarfod â phob arweinydd gwleidyddol llywodraeth leol yng Nghymru yn ystod yr wythnos ddiwethaf ac rwyf wedi bod yn glir iawn gyda hwy ynglŷn â'r heriau sy'n ein hwynebu. Ond rwyf am ddweud hyn yn ogystal: yn y dyfodol, mae angen i ni feddwl yn galetach ynglŷn â sut y trefnwn ac y strwythurwn ein gwasanaethau i ymateb i heriau newydd. Ac mae honno'n her nid yn unig i'r Llywodraeth â'r blaid sy'n llywodraethu, ond hefyd, buaswn yn awgrymu, i bob plaid a gynrychiolir yn y lle hwn, oherwydd yn rhy aml, pan gyflwynir cynigion ar gyfer diwygio yma, gwelwn yr un bobl ag a gyhoeddodd ddatganiad i'r wasg i ddweud pa mor anodd yw pethau, yn sefyll i gymryd eu tro i wrthwynebu pob cynnig ar gyfer diwygio. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn gweld llawer iawn o aeddfedrwydd ar y meinciau yn y lle hwn wrth wynebu heriau i lywodraeth leol, yn hytrach na dim ond rhestru'r heriau hynny mewn areithiau.
Of course, it's not easy necessarily for councils that are trying to make the most of the money that they have as well in order to regenerate their city centre—in the case of Swansea—and improve the local economy there. A cabinet report from the council there last month stated that there is a risk that the local authority does not have sufficient resources to complete phase 1 of its city centre regeneration project—Swansea Central. In response to that report, the leader of Swansea Council told councillors, and I quote, that the 'public will shoot us'—slightly unfortunate, I think—referring to Swansea Council's Labour cabinet, if the regeneration scheme is dropped. We all want to see Swansea city centre thrive, and I say that even though it's a different coloured council there. How can you be confident, bearing in mind the settlement that they've just had, that the cabinet there is able to manage its funds and budgets appropriately so that they can respond appropriately to such financial warnings?
Wrth gwrs, nid yw o reidrwydd yn hawdd i gynghorau sy'n ceisio gwneud y gorau o'r arian sydd ganddynt er mwyn adfywio canol eu dinas—yn achos Abertawe—a gwella'r economi leol yno. Mewn adroddiad cabinet gan y cyngor yno fis diwethaf, nodwyd bod perygl nad oes gan yr awdurdod lleol ddigon o adnoddau i gwblhau cam 1 ei gynllun i adfywio canol y ddinas—Canol Abertawe. Mewn ymateb i'r adroddiad hwnnw, dywedodd arweinydd Cyngor Abertawe wrth gynghorwyr, ac rwy'n dyfynnu, y 'bydd y cyhoedd yn ein saethu'—ychydig yn anffodus, rwy'n credu—gan gyfeirio at gabinet Llafur Cyngor Abertawe, os caiff y cynllun adfywio ei ddiddymu. Mae pawb ohonom am weld canol dinas Abertawe yn ffynnu, a dywedaf hynny er bod lliw gwahanol i'r cyngor yno. Sut y gallwch fod yn hyderus, o gofio'r setliad y maent newydd ei gael, fod y cabinet yno'n gallu rheoli ei arian a'i gyllidebau'n briodol fel y gallant ymateb yn briodol i rybuddion ariannol o'r fath?
I've got complete confidence in the leadership of Swansea Council to manage funds available to it in a proper way. The leadership of Swansea Council, I think, has provided almost inspirational leadership in terms of their ambitions for that city and is putting in place the means of achieving that. The leadership shown by Rob Stewart, as the council's leader, I think, sets an example for many other leaders to look at, but also the leadership shown by all those authorities in that area in terms of putting together the Swansea bay city deal. I hope that we will see those ambitions realised, but what I will say to the Member for South Wales West is that the greatest challenge facing Swansea is not the funding formula but the policy of austerity that has meant that, for eight years, Swansea and other local authorities in Wales have not received the level of funding that we would seek to give them. And I would suggest to Conservative Members, rather than come here and list those problems, they should go to London and list those problems.
Mae gennyf hyder llawn yn arweinyddiaeth Cyngor Abertawe i reoli'r cronfeydd sydd ar gael iddo mewn modd priodol. Credaf fod arweinyddiaeth Cyngor Abertawe wedi darparu arweinyddiaeth go ysbrydoledig o ran eu huchelgeisiau ar gyfer y ddinas honno ac mae'n rhoi camau ar waith i'w cyflawni. Credaf fod yr arweiniad a ddangoswyd gan Rob Stewart, fel arweinydd y cyngor, yn gosod esiampl ar gyfer llawer o arweinwyr eraill, ond hefyd yr arweiniad a ddangoswyd gan yr holl awdurdodau yn yr ardal honno wrth lunio bargen ddinesig bae Abertawe. Rwy'n gobeithio y byddwn yn gweld yr uchelgeisiau hynny'n cael eu gwireddu, ond hoffwn ddweud wrth yr Aelod dros Orllewin De Cymru nad y fformiwla ariannu yw'r her fwyaf sy'n wynebu Abertawe ond y polisi cyni sydd wedi golygu, ers wyth mlynedd, nad yw Abertawe, nac awdurdodau lleol eraill yng Nghymru, wedi cael y lefel o gyllid y byddem yn dymuno ei rhoi iddynt. A buaswn yn awgrymu i'r Aelodau Ceidwadol, yn hytrach na dod yma a rhestru'r problemau hynny, y dylent fynd i Lundain i restru'r problemau hynny.
5. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effeithiolrwydd gweithio rhanbarthol ymysg awdurdodau lleol? OAQ53039
5. What assessment has the Cabinet Secretary made of the effectiveness of local authority regional working? OAQ53039
Rydym ni'n disgwyl i awdurdodau lleol gydweithio ac asesu effeithiolrwydd y trefniadau hynny. Pan fo trefniadau rhanbarthol yn ofynnol yn ôl y gyfraith neu bolisi Llywodraeth Cymru, gall y Gweinidog perthnasol oruchwylio effeithiolrwydd y trefniadau hynny.
We expect local authorities to work together and to assess the effectiveness of those arrangements. Where regional arrangements are required by law or Welsh Government policy, the relevant Minister has oversight of the effectiveness of those arrangements.
Byddwch yn ymwybodol bod awdurdodau lleol Cymru yn aml yn danfon eu deunydd ailgylchadwy i gyfleusterau yn Lloegr neu’r tu hwnt i gael eu prosesu. Mae allforio’r deunydd hyn, wrth gwrs, yn ychwanegu at ein hôl troed carbon, ond mae hefyd yn meddwl ein bod ni’n colli ar gyfle i greu swyddi. A ydych chi’n cytuno y dylai Llywodraeth Cymru fod yn gwneud mwy o ran gweithio gydag awdurdodau lleol i ddatblygu canolfannau ailgylchu rhanbarthol yng Nghymru a sicrhau bod holl ddeunyddiau ailgylchadwy yn cael eu trin yma yng Nghymru?
You will be aware that local authorities in Wales often send their recyclables to facilities in England or beyond for processing. Exporting this material adds to our carbon footprint, of course, but also means that we are missing out on an opportunity for job creation. Do you agree that the Welsh Government should be doing more in terms of working with local authorities to develop regional recycling centres in Wales to ensure that all recyclable materials are dealt with here in Wales?
Rydym ni wedi bod, ers rhai blynyddoedd, yn cydweithio â llywodraeth leol a chynghorau gwahanol i greu’r union fath o rwydwaith rhanbarthol y mae’r Aelod yn awgrymu ein bod ni’n gwneud, ac mae hynny’n bodoli yn y rhan helaeth o’r wlad. Rydw i’n fodlon iawn gyda'r math o drefniadau y mae’r cynghorau wedi eu gwneud er mwyn sicrhau bod eu gwastraff yn cael ei ailgylchu neu ei drin yn y ffordd briodol.
We have for several years been working with local government and different councils to create exactly the kind of regional network that the Member suggests we put together, which does exist in the vast majority of the nation. I'm very content with the kinds of arrangements that councils have made in order to ensure that their waste materials are recycled or treated in the appropriate manner.
The Swansea bay city region deal should enable the potential projects being proposed to bring significant economic benefit to the four local authority areas covered. Does the Cabinet Secretary agree with me that these projects have the potential to bring major employment opportunities across the region? Does he also agree with me that this sort of collaboration, if done in the right way, could be seen as a blueprint of local authorities effectively working together in the future, and it would therefore not require forced mergers as he originally wanted?
Dylai bargen ddinesig bae Abertawe alluogi'r prosiectau posibl sy'n cael eu cynnig i ddod â budd economaidd sylweddol i'r pedair ardal awdurdod lleol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod potensial gan y prosiectau hyn i gyflwyno cyfleoedd cyflogaeth mawr ar draws y rhanbarth? A yw hefyd yn cytuno y gellid ystyried y math hwn o gydweithio, os yw'n cael ei wneud yn iawn, fel glasbrint i awdurdodau lleol allu gweithio gyda'i gilydd yn effeithiol yn y dyfodol, ac felly ni fyddai angen gorfodi uno fel y dymunai ei wneud yn wreiddiol?
I do support the collaborative approach that the Member for Preseli has outlined. It is important for local authorities of whatever size or shape to be able to work together with their neighbours to deliver the sort of ambition that he and I would probably agree on in terms of the Swansea bay city deal. However, the issues of mergers or structures within local authorities are slightly different, of course, and those are about the sustainability of those units of governance. It is my view, and the view of local government, that the current structures are not sustainable into the future. So, therefore, as a Minister, it is my responsibility to ensure that those facts are put in front of this place and local government and that we are able to move towards a conclusion on that.
But I will say to the Member that it is right and proper that he then supports those proposals to ensure that his electorate and all our electorates have the quality of services they require and that local authorities are sustainable into the future.
Rwy'n cefnogi'r dull cydweithredol a amlinellwyd gan yr Aelod dros y Preseli. Mae'n bwysig i awdurdodau lleol o ba bynnag faint neu siâp allu gweithio gyda'u cymdogion i gyflawni'r math o uchelgais y byddai ef a minnau'n cytuno arno yn ôl pob tebyg o ran bargen ddinesig bae Abertawe. Fodd bynnag, mae'r materion sy'n ymwneud ag uno neu strwythurau o fewn awdurdodau lleol ychydig yn wahanol, wrth gwrs, ac mae'r rheini'n ymwneud â chynaliadwyedd yr unedau llywodraethu hynny. Fy marn i, a barn llywodraeth leol, yw nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, fel Gweinidog, fy nghyfrifoldeb i yw sicrhau bod y ffeithiau hynny'n cael eu cyflwyno i'r lle hwn a llywodraeth leol a'n bod yn gallu symud tuag at benderfyniad ar hynny.
Ond hoffwn ddweud wrth yr Aelod ei bod yn iawn ac yn briodol wedyn iddo gefnogi'r cynigion hynny i sicrhau bod ei etholwyr, a'n holl etholwyr, yn cael y gwasanaethau o ansawdd uchel y maent eu hangen, a bod awdurdodau lleol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol.
Can I first of all say that I agree with everything that Paul Davies just said? Does the Cabinet Secretary agree that it's important that all public services work within the same regional footprint, which is true of the Cardiff city region but not true of the Swansea bay city region, and on the importance of ensuring that local authorities get used to working together? The four local authorities in south-west Wales may have different political leadership but have shown great leadership in the area in working together.
A gaf fi ddweud yn gyntaf fy mod yn cytuno â phopeth y mae Paul Davies newydd ei ddweud? A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno ei bod yn bwysig i bob gwasanaeth cyhoeddus weithio o fewn yr un ôl troed rhanbarthol, sy'n wir am brifddinas-ranbarth Caerdydd, ond nid yw'n wir am ddinas-ranbarth bae Abertawe, ac a yw'n cytuno ei bod yn bwysig sicrhau bod awdurdodau lleol yn dod i arfer â gweithio gyda'i gilydd? Mae'n bosibl bod gwahanol bleidiau gwleidyddol wrth y llyw yn y pedwar awdurdod lleol yn ne-orllewin Cymru, ond maent wedi dangos arweinyddiaeth gref yn yr ardal wrth weithio gyda'i gilydd.
I do believe that, at times, we make government too complex. I think I've made that very clear both here and elsewhere. I believe that we need to look for clarity in the way in which we structure the delivery of our services but also in the way in which we structure the public accountability for the delivery of those services. So, I do believe that we need to ensure that we have a regional footprint that is understandable not simply to those of us who have to work with it, but also to the electorates we all serve. But I do not believe that that, in itself, is a sufficient response to some of the challenges we will face in the future. We will all be aware of the financial difficulties facing local government today, but we also know that Brexit and other issues mean that they will face even more difficult decisions in the future, and, so, we do have a responsibility to think hard about that future and to put in place structures that are sustainable in the future.
Rwy'n credu ein bod yn gwneud llywodraeth yn rhy gymhleth ar adegau. Credaf fy mod wedi gwneud hynny'n glir iawn yma ac mewn mannau eraill. Credaf fod angen i ni edrych am eglurder yn y ffordd rydym yn strwythuro'r gwaith o ddarparu ein gwasanaethau ond hefyd yn y ffordd y strwythurwn yr atebolrwydd cyhoeddus ar gyfer darparu'r gwasanaethau hynny. Felly, credaf fod angen i ni sicrhau bod gennym ôl troed rhanbarthol sy'n ddealladwy, nid yn unig i'r rhai ohonom sy'n gorfod gweithio gydag ef, ond hefyd i'r etholwyr y mae pob un ohonom yn eu gwasanaethu. Ond nid wyf yn credu bod hynny, ynddo'i hun, yn ymateb digonol i rai o'r heriau y byddwn yn eu hwynebu yn y dyfodol. Bydd pawb ohonom yn ymwybodol o'r anawsterau ariannol sy'n wynebu llywodraeth leol heddiw, ond rydym hefyd yn gwybod bod Brexit a materion eraill yn golygu y byddant yn wynebu penderfyniadau hyd yn oed yn anos yn y dyfodol, ac felly, mae gennym gyfrifoldeb i feddwl yn galed am y dyfodol hwnnw ac i sefydlu strwythurau sy'n gynaliadwy yn y dyfodol.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am wasanaethau cyfiawnder ieuenctid yng Nghymru? OAQ53036
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on youth justice services in Wales? OAQ53036
Members may recall that I commissioned the development of blueprints for youth justice and for female offenders. I have shared these blueprints with members of the Cabinet, and I hope, Presiding Officer, to be able to provide Members with an update in the next week or so.
Efallai y bydd yr Aelodau'n cofio fy mod wedi comisiynu'r gwaith o ddatblygu glasbrintiau ar gyfer cyfiawnder ieuenctid ac ar gyfer troseddwyr benywaidd. Rwyf wedi rhannu'r glasbrintiau hyn gydag aelodau o'r Cabinet, ac rwy'n gobeithio, Lywydd, y byddaf yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn ystod yr wythnos nesaf.
I thank the Cabinet Secretary for that response and look forward to reading the updates. The latest safety figures, published in October, reveal that the number of self-harm incidents in prisons in Wales is rising and that, of course, includes Parc and the young offenders institution there, where I believe there have been a staggering number of incidents already this year: 777 incidents between January and June. Can the Cabinet Secretary provide an update on Parc's plan to employ behaviour analysts to improve safety levels?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw ac edrychaf ymlaen at ddarllen y wybodaeth ddiweddaraf. Mae'r ffigurau diogelwch diweddaraf, a gyhoeddwyd ym mis Hydref, yn dangos bod nifer y digwyddiadau o hunan-niweidio mewn carchardai yng Nghymru yn cynyddu ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys carchar y Parc a'r sefydliad troseddwyr ifanc sydd yno, lle y credaf fod nifer syfrdanol o ddigwyddiadau wedi bod eisoes eleni: 777 o ddigwyddiadau rhwng mis Ionawr a mis Mehefin. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynllun carchar y Parc i gyflogi dadansoddwyr ymddygiad i wella lefelau diogelwch?
I have visited HMP Parc and the youth offenders institution within the prison, and I have discussed these matters with the director there. Her Majesty's Prison and Probation Service have confirmed that there are behavioural management analysts in Parc who are working towards reducing self-harm and violence within the prison. However, I believe we need to go further than this. I believe that we need a distinct penal policy for Wales, which looks, in the first instance, at the issues around youth offending and female offending, and that we need to look at investment within the secure estate but also, critically, at a holistic approach to policy that seeks to reduce offending, to enhance rehabilitation and to ensure that women particularly are not treated in the way they are today.
Rwyf wedi ymweld â CEM Parc a'r sefydliad troseddwyr ifanc yn y carchar, ac rwyf wedi trafod y materion hyn gyda'r cyfarwyddwr yno. Mae Gwasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi wedi cadarnhau bod yna ddadansoddwyr rheoli ymddygiad yn y Parc sy'n gweithio i leihau'r lefelau o hunan-niweidio a thrais yn y carchar. Fodd bynnag, credaf fod angen i ni fynd ymhellach na hyn. Credaf fod angen polisi cosbi penodol ar gyfer Cymru, sy'n edrych, yn y lle cyntaf, ar y problemau sy'n ymwneud â throseddu ymhlith yr ifanc a throseddu gan fenywod, a bod angen i ni edrych ar fuddsoddi o fewn yr ystâd ddiogel ond hefyd, yn hollbwysig, ar ymagwedd gyfannol tuag at bolisi sy'n ceisio lleihau troseddu, gwella adsefydlu a sicrhau nad yw menywod, yn enwedig, yn cael eu trin yn y ffordd y cânt eu trin heddiw.
Cabinet Secretary, a little while ago, the ministerial advisory group on outcomes for children received a presentation from Lord Laming and his review into the youth criminal justice system and the alarming discovery that looked-after children were much more likely to come into contact with the youth justice system compared to their peers, often because those involved—the police, teachers and the courts—assumed a certain response was appropriate for looked-after children that they wouldn't have for children from other backgrounds, and this in-built bias is obviously really very worrying. It's an excellent review and a very compassionate one, and I do hope that all relevant agencies have taken on board the recommendations that are contained in that review.
Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig yn ôl, rhoddodd yr Arglwydd Laming gyflwyniad ar ei adolygiad o'r system cyfiawnder troseddol ieuenctid i grŵp cynghori'r Gweinidog ar ganlyniadau i blant. Soniodd am y canfyddiad brawychus fod plant sy'n derbyn gofal yn llawer mwy tebygol o ddod i gysylltiad â'r system cyfiawnder ieuenctid o gymharu â'u cyfoedion, yn aml oherwydd bod y rhai sy'n gysylltiedig—yr heddlu, athrawon a'r llysoedd—yn tybio bod ymateb penodol yn briodol ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn wahanol i'w hymateb i blant o gefndiroedd eraill, ac mae'r rhagfarn gynhenid hon yn amlwg yn peri pryder. Mae'n adolygiad ardderchog ac yn un tosturiol iawn, ac rwy'n gobeithio bod yr holl asiantaethau perthnasol wedi ystyried yr argymhellion sydd wedi'u cynnwys yn yr adolygiad hwnnw.
I agree very much with the conclusions from the Member for South Wales Central. I did meet with Charlie Taylor, chair of the Youth Justice Board, in the last few weeks to discuss these matters with him and how we approach youth offending. The analysis that the Member has described is absolutely correct and one that I believe is an emergency that we need to address. I hope that, when he reads the blueprint, when it is published, which, I hope, will be next week, then he will be assured that we are doing so. I would certainly be very happy to attend the cross-party group to discuss these matters in more detail if he wishes me to do so. But the burden of my analysis is that I believe that we need to take a far more holistic approach to policy. The broken settlement we have in Wales at the moment is an impediment to that, and I would like to see the devolution of the penal system and criminal justice to Wales to enable us to develop and deliver exactly that holistic approach to policy.
Rwy'n cytuno'n gryf â chasgliadau'r Aelod dros Ganol De Cymru. Cefais gyfarfod â Charlie Taylor, cadeirydd y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, yn yr ychydig wythnosau diwethaf i drafod y materion hyn gydag ef a sut yr awn i'r afael â throseddau ieuenctid. Mae'r dadansoddiad a ddisgrifiodd yr Aelod yn gwbl gywir a chredaf ei fod yn argyfwng sy'n rhaid i ni roi sylw iddo. Pan fydd yn darllen y glasbrint, pan gaiff ei gyhoeddi, yr wythnos nesaf, gobeithio, rwy'n gobeithio y bydd yn cael sicrwydd ein bod yn gwneud hynny. Buaswn yn sicr yn hapus iawn i fynychu'r grŵp trawsbleidiol i drafod y materion hyn yn fwy manwl os yw'n dymuno i mi wneud hynny. Ond craidd fy nadansoddiad yw fy mod yn credu bod angen i ni fabwysiadu ymagwedd lawer mwy cyfannol tuag at bolisi. Mae'r setliad toredig sydd gennym yng Nghymru ar hyn o bryd yn rhwystr i hynny, a buaswn yn hoffi gweld y system gosbi a chyfiawnder troseddol yn cael eu datganoli i Gymru er mwyn ein galluogi i ddatblygu a mabwysiadu'r ymagwedd gyfannol honno tuag at bolisi.
I share the concerns that have been outlined here by the findings of the recent Wales Governance Centre report into violence and self-harm in youth institutions. You are responsible for youth justice services, but, of course, the other services that operate within Parc prison are adult services, and they fall within the remit of Westminster. So, what we really need is to see the criminal justice system devolved. Now, that's something that Plaid Cymru has been calling for for as long as I can remember, and it's nice to see that some of our political opponents have come on board now with that argument. Will this Government remain committed to the commission on justice in Wales under the next First Minister? And has your Government managed to persuade your Labour Party colleagues in Westminster of the case for the devolution of the criminal justice system to Wales? Because there was a block of MPs from the Labour Party who I found to be every bit as devosceptic as some of the Tories during my dealings with them over Part 2 of the Silk commission.
Rhannaf y pryderon a amlinellwyd yma gan ganfyddiadau adroddiad diweddar Canolfan Llywodraethiant Cymru ar drais a hunan-niweidio mewn sefydliadau ieuenctid. Chi sy'n gyfrifol am wasanaethau cyfiawnder ieuenctid, ond wrth gwrs, mae'r gwasanaethau eraill sy'n gweithredu yng ngharchar y Parc yn wasanaethau oedolion, ac maent yn perthyn i gylch gwaith San Steffan. Felly, yr hyn rydym ei angen yn fawr yw gweld y system cyfiawnder troseddol yn cael ei datganoli. Nawr, mae hwnnw'n rhywbeth y mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano ers cyn cof, ac mae'n braf gweld bod rhai o'n gwrthwynebwyr gwleidyddol bellach yn cefnogi'r ddadl honno. A fydd y Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i'r comisiwn ar gyfiawnder yng Nghymru o dan y Prif Weinidog nesaf? Ac a yw eich Llywodraeth wedi llwyddo i berswadio eich cymheiriaid Llafur yn San Steffan i gefnogi'r achos dros ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru? Oherwydd gwelais fod yna griw o ASau'r Blaid Lafur a oedd lawn mor amheus o ddatganoli â rhai o'r Torïaid yn ystod fy ymwneud â hwy ynghylch Rhan 2 o gomisiwn Silk.
Despite the best efforts of the Member from the Rhondda, I do believe we actually agree on far more than perhaps she would believe. This Government is absolutely committed to the devolution of policing and criminal justice to this place—
Er gwaethaf ymdrechion yr Aelod o'r Rhondda, credaf ein bod, mewn gwirionedd, yn cytuno ar lawer mwy nag y byddai hi'n ei gredu o bosibl. Mae'r Llywodraeth hon yn gwbl ymrwymedig i ddatganoli plismona a chyfiawnder troseddol i'r lle hwn—
You need to persuade your MPs, though, don't you?
Ond mae angen i chi berswadio eich ASau, onid oes?
—and to the creation of a holistic approach to policy. We created, at the request of the police, a policing board for Wales, which met last month for the first time, and we are working well together with the police. I've met with the Home Office on a number of occasions to pursue these matters, and I've met with Ministers in the Ministry of Justice to pursue these matters as well. It is my view that the matters that we're discussing this afternoon are best addressed by this place in a holistic way. That is the view of this Government, and that will continue to be the view of this Government.
—ac i greu ymagwedd gyfannol tuag at bolisi. Ar gais yr heddlu, rydym wedi creu bwrdd plismona i Gymru, a gyfarfu am y tro cyntaf fis diwethaf, ac rydym yn gweithio'n dda gyda'r heddlu. Rwyf wedi cyfarfod â'r Swyddfa Gartref ar nifer o achlysuron i fynd ar drywydd y materion hyn, ac rwyf wedi cyfarfod â Gweinidogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder i fynd ar drywydd y materion hyn yn ogystal. Rwyf o'r farn mai'r ffordd orau o fynd i'r afael â'r materion rydym yn eu trafod y prynhawn yma yw mewn modd cyfannol yn y lle hwn. Dyna yw barn y Llywodraeth hon, a dyna fydd barn y Llywodraeth hon.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi cyn-filwyr yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ53057
7. Will the Cabinet Secretary provide an update on what the Welsh Government is doing to support veterans in Mid and West Wales? OAQ53057
We have made tremendous progress in improving services and support for veterans, which includes those living in Mid and West Wales. I hope the Member will agree that my recent statement on these matters highlighted that.
Rydym wedi gwneud cynnydd aruthrol ar wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cyn-filwyr, sy'n cynnwys y rheini sy'n byw yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn cytuno bod fy natganiad diweddar ar y materion hyn yn adlewyrchu hynny.
I do, indeed, welcome your recent statement and I do also believe that ex-servicemen and women have done their duty by our country that we, in turn, then, owe them something back, not least how they return to civilian life. Part of that is, of course, trying to find work. But meaningful employment, I think, is pivotal to that journey, and also findings that it will support their mental health. So, I'd like to ask you, Cabinet Secretary, if you could tell us some more about the employment pathway that you just said you announced yesterday.
Yn wir, rwy'n croesawu eich datganiad diweddar ac rwyf hefyd yn credu bod ein cyn-filwyr wedi cyflawni eu dyletswyddau dros ein gwlad, ac y dylem ni yn ein tro roi rhywbeth yn ôl iddynt felly, nid yn lleiaf mewn perthynas â'r modd y maent yn dychwelyd i fywyd sifil. Rhan o hynny wrth gwrs, yw ceisio dod o hyd i waith. Ond rwy'n credu bod cyflogaeth ystyrlon yn ganolog i'r daith honno, a chanfyddiadau hefyd y bydd yn cefnogi eu hiechyd meddwl. Felly, hoffwn ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi ddweud mwy wrthym am y llwybr cyflogaeth a gyhoeddwyd gennych ddoe fel rydych newydd ei ddweud.
Presiding Officer, Members will be aware that we launched the employment pathway in partnership with the armed forces expert group that consists of representatives of public and third sectors, as well as military charities and including the Department for Work and Pensions. It provides options for veterans and service leavers on where to find support and information to secure employment relevant to them. I should also say to Members that prior to my duties here today, I launched a new toolkit for employers alongside Business in the Community and others to complement the employment pathway. This seeks to ensure that employers themselves understand the benefits of employing former service personnel and to ensure that they are able to deliver the best opportunities for employment for all those leaving our services.
Lywydd, bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod wedi lansio'r llwybr cyflogaeth mewn partneriaeth â grŵp arbenigol y lluoedd arfog sy'n cynnwys cynrychiolwyr o'r sector cyhoeddus a'r trydydd sector, yn ogystal ag elusennau milwrol, gan gynnwys yr Adran Gwaith a Phensiynau. Mae'n darparu opsiynau i gyn-filwyr a'r rhai sy'n gadael y lluoedd arfog o ran ble y gallant ddod o hyd i gymorth a gwybodaeth i sicrhau cyflogaeth sy'n berthnasol iddynt hwy. Dylwn ddweud hefyd wrth yr Aelodau fy mod, cyn dod yma heddiw, wedi lansio pecyn cymorth newydd ar gyfer cyflogwyr, ochr yn ochr â Busnes yn y Gymuned ac eraill, i ategu'r llwybr cyflogaeth. Mae hwn yn ceisio sicrhau bod cyflogwyr eu hunain yn deall y manteision o gyflogi cyn-aelodau'r lluoedd arfog a sicrhau eu bod yn gallu darparu'r cyfleoedd cyflogaeth gorau ar gyfer pawb sy'n gadael ein lluoedd arfog.
Last month, the Welsh Government voted against the Welsh Conservative proposals to create an armed forces commissioner for Wales to ensure that the armed forces covenant is upheld. Will the Cabinet Secretary reconsider the Welsh Government's opposition to the creation of the post to ensure that the new cross-Government strategy for veterans in the UK can be delivered effectively?
Fis diwethaf, pleidleisiodd Llywodraeth Cymru yn erbyn cynigion y Ceidwadwyr Cymreig i greu comisiynydd y lluoedd arfog i Gymru, er mwyn sicrhau bod cyfamod y lluoedd arfog yn cael ei gynnal. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ailystyried gwrthwynebiad Llywodraeth Cymru i greu'r swydd er mwyn sicrhau y gellir darparu'r strategaeth draws-Lywodraethol newydd ar gyfer cyn-filwyr yn y DU yn effeithiol?
No.
Na wnaf.
The Cabinet Secretary will be aware that veterans are often over-represented in the homeless population. In Mid and West Wales and rural communities, these people are perhaps less likely to end up actually rough sleeping, but are very often in very insecure, sofa surfing from one family member to another type of situations. What discussions have you and your colleagues had with local authorities in Mid and West Wales to ensure that this kind of hidden homelessness amongst the veteran population is addressed?
Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fod y boblogaeth ddigartref yn cynnwys cyfran uwch o gyn-filwyr yn aml. Yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, ac mewn cymunedau gwledig, mae'n bosibl fod y bobl hyn yn llai tebygol o fod yn cysgu ar y stryd yn y pen draw, ond maent yn aml iawn mewn sefyllfaoedd ansicr iawn, yn mynd o soffa i soffa ac o un aelod teuluol i'r llall a mathau eraill o sefyllfaoedd. Pa drafodaethau rydych chi a'ch cyd-Aelodau wedi'u cael gydag awdurdodau lleol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â'r math hwn o ddigartrefedd cudd ymhlith y boblogaeth cyn-filwyr?
One of the reasons why I was very anxious to ensure that we do fulfil our responsibilities under the covenant is to deliver resources to the front line where they're needed. So, we will be spending considerable resource supporting the local authority liaison officers network across Wales, which delivers support for all service personnel, both in terms of housing and in other terms as well. So, I hope we will be able to work with local authorities to ensure that local authorities are able to deliver exactly the services that the Member for Mid and West Wales describes. And, for me, and certainly for those people that I'm talking to at the moment, they want to see that level of resource there, delivering services for people. We've heard many times during this session this afternoon about the challenges facing local government in terms of delivering services, and it is therefore incumbent on all of us to look at how we can deliver those resources to the front line to ensure that people do have the services that they need and require. And that, Presiding Officer, was the point I made in reply to the Conservatives about the request to create a commissioner. What we want to do is to put money on the front line and not create further bureaucracy here. It is a matter for Members here to hold Ministers to account for the decisions we take and the services we deliver, and that level of democratic accountability I think is important.
Un o'r rhesymau pam fy mod yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cyflawni ein cyfrifoldebau o dan y cyfamod oedd er mwyn darparu adnoddau i'r rheng flaen pan fo'u hangen. Felly, byddwn yn gwario adnoddau sylweddol ar gefnogi'r rhwydwaith o swyddogion cyswllt awdurdod lleol ledled Cymru, sy'n darparu cymorth ar gyfer holl bersonél y lluoedd arfog, mewn perthynas â thai ac mewn ffyrdd eraill yn ogystal. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau eu bod yn gallu darparu yr union wasanaethau y mae'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru yn eu disgrifio. Ac i mi, ac yn sicr i'r bobl rwy'n siarad â hwy ar hyn o bryd, maent eisiau gweld y lefel honno o adnoddau ar waith yn darparu gwasanaethau ar gyfer pobl. Rydym wedi clywed sawl gwaith yn ystod y sesiwn y prynhawn yma am yr heriau sy'n wynebu llywodraeth leol o ran darparu gwasanaethau, ac felly mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom i edrych ar sut y gallwn ddarparu'r adnoddau hynny i'r rheng flaen er mwyn sicrhau bod pobl yn cael y gwasanaethau y maent eu hangen. A dyna oedd y pwynt a wneuthum wrth ateb cais y Ceidwadwyr i greu comisiynydd, Lywydd. Yr hyn rydym eisiau ei wneud yw rhoi arian ar y rheng flaen, nid creu rhagor o fiwrocratiaeth yma. Cyfrifoldeb yr Aelodau yma yw dwyn Gweinidogion i gyfrif am y penderfyniadau a wnawn a'r gwasanaethau a ddarparwn, ac rwy'n credu bod y lefel honno o atebolrwydd democrataidd yn bwysig.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Neil Hamilton.
And finally, question 8, Neil Hamilton.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y setliad llywodraeth leol ar gyfer Cyngor Sir Penfro? OAQ53037
8. Will the Cabinet Secretary provide an update on the local government settlement for Pembrokeshire County Council? OAQ53037
I published the provisional local government settlement for 2019-20 on 9 October. The Government announced further funding for local government on 20 November. The final settlement will be announced on 19 December.
Ar 9 Hydref, cyhoeddais y setliad llywodraeth leol dros dro ar gyfer 2019-20. Ar 20 Tachwedd, cyhoeddodd y Llywodraeth y bydd arian pellach ar gael ar gyfer llywodraeth leol. Bydd y setliad terfynol yn cael ei gyhoeddi ar 19 Rhagfyr.
I thank the Cabinet Secretary for that reply. When I raised this question a year ago, Pembrokeshire was being forced to raise its council tax by 12.5 per cent—the highest rise in Wales. This year, the draft budget was presented on Monday, as a result of which, council tax is set to rise by another 10 per cent and there are going to be £15.5 million-worth of cuts in services. Prior to the budget being set, senior officers in Pembrokeshire had warned that council tax would need to rise by 28 per cent in order to meet service needs. Pembrokeshire is being penalised by the current local government settlement and there seems to be no incentive for economical councils to continue to be economical, because the higher your council tax is, the more you get from the Welsh Government. So, can I add to the plea from Helen Mary Jones earlier on that this settlement formula should be reconsidered? Because it's not just rural councils that are penalised in this way, but any economical council is bound to be, because the higher your council tax is, the higher the financial needs estimations are, and consequently the higher the grants from Welsh Government, which does seem to be perverse.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Pan godais y cwestiwn hwn flwyddyn yn ôl, roedd sir Benfro yn cael ei gorfodi i godi'r dreth gyngor 12.5 y cant—y cynnydd mwyaf yng Nghymru. Y flwyddyn hon, cafodd y gyllideb ddrafft ei chyflwyno ddydd Llun, ac o ganlyniad i hynny, disgwylir y bydd y dreth gyngor yn codi 10 y cant arall ac y bydd gwerth £15.5 miliwn o doriadau i wasanaethau. Cyn pennu'r gyllideb, roedd uwch swyddogion yn sir Benfro wedi rhybuddio y byddai angen i'r dreth gyngor godi 28 y cant er mwyn ateb anghenion gwasanaethau. Mae sir Benfro yn cael ei chosbi gan y setliad llywodraeth leol cyfredol ac mae'n ymddangos nad oes unrhyw gymhelliant i gynghorau darbodus barhau i fod yn ddarbodus, oherwydd po uchaf yw eich treth gyngor, y mwyaf o arian a gewch gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ychwanegu at apêl Helen Mary Jones yn gynharach a gofyn i chi ailystyried fformiwla'r setliad? Oherwydd nid cynghorau gwledig yn unig sy'n cael eu cosbi yn y modd hwn, mae unrhyw gyngor darbodus yn sicr o gael eu cosbi, oherwydd po uchaf yw eich treth gyngor, yr uchaf yw'r amcangyfrifon o anghenion ariannol, ac o ganlyniad, yr uchaf yw'r grantiau a gewch gan Lywodraeth Cymru, sy'n ymddangos yn groes i fel y dylai fod.
I did notice the comments made by the leader of Pembrokeshire County Council on these matters in a newspaper recently. I will say to him and to the Member for Mid and West Wales that Pembrokeshire County Council has taken a number of decisions over its council tax levels over a number of years in full knowledge of the consequences of those decisions. And it is a matter for the electorate of Pembrokeshire to determine whether those decisions were correct or not, and not a matter for me. What I do not believe is that either the professional or the political leadership of Pembrokeshire can take those decisions and then turn around to the media and say that they have no idea of the consequences of those decisions. Whenever we take political decisions, there are consequences, and Pembrokeshire has taken decisions to reduce its council tax, in relative terms, over a number of years—it has the lowest council tax in Wales—and, as a consequence of that, they're now facing difficulties in their budget. That is a matter for that authority and for the electorate of Pembrokeshire.
Sylwais ar sylwadau arweinydd Cyngor Sir Penfro ar y materion hyn mewn papur newydd yn ddiweddar. Hoffwn ddweud wrtho, ac wrth yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru, fod Cyngor Sir Penfro wedi gwneud nifer o benderfyniadau ar lefelau'r dreth gyngor dros nifer o flynyddoedd gan wybod yn iawn beth fyddai canlyniadau'r penderfyniadau hynny. A mater i etholwyr sir Benfro, nid mater i mi, yw penderfynu a oedd y penderfyniadau hynny'n rhai cywir ai peidio. Nid wyf yn credu bod arweinyddiaeth broffesiynol nac arweinyddiaeth wleidyddol sir Benfro yn gallu gwneud y penderfyniadau hynny, ac yna dweud wrth y cyfryngau nad oedd ganddynt unrhyw syniad beth fyddai canlyniadau'r penderfyniadau hynny. Pa bryd bynnag y byddwn yn gwneud penderfyniadau gwleidyddol, mae yna ganlyniadau, ac mae sir Benfro wedi penderfynu gostwng y dreth gyngor, mewn termau cymharol, dros nifer o flynyddoedd—sir Benfro sydd â'r dreth gyngor isaf yng Nghymru—ac o ganlyniad i hynny, maent bellach yn wynebu anawsterau gyda'u cyllideb. Mater i'r awdurdod ac etholwyr sir Benfro yw hwnnw.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol. Y cwestiwn cyntaf i'w ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg, ac mae'r cwestiwn gan Suzy Davies.
The next item is the topical questions. The first question is to be asked to the Cabinet Secretary for Education, and the question comes from Suzy Davies.
1. O ystyried bod adroddiad diweddar Estyn yn datgan y gallai ysgolion uwchradd yng Nghymru wneud yn well, gyda dim ond hanner wedi'u barnu i fod yn dda neu'n ardderchog ar hyn o bryd, pa waith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y codir safonau ar draws holl ysgolion uwchradd Cymru? 242
1. With a recent Estyn report stating that secondary schools in Wales could do better, with only half currently judged as good or excellent, what work will the Welsh Government undertake to ensure that standards are raised across all secondary schools in Wales? 242
Our national mission sets out clearly our plan to raise standards for all young people in all of our schools. We are delivering record investment to support teacher development, to support our most disadvantaged learners and to enhance leadership capacity and good practice across the system.
Mae ein cenhadaeth genedlaethol yn nodi'n glir ein cynllun i godi safonau ar gyfer yr holl bobl ifanc yn ein hysgolion. Rydym yn darparu buddsoddiad mwy nag erioed i gefnogi datblygiad athrawon, i gefnogi ein dysgwyr mwyaf difreintiedig ac i wella capasiti arweinyddiaeth ac arferion da ar draws y system.
Thank you very much for that answer, Cabinet Secretary. I think perhaps I should just begin by acknowledging that Estyn does say that they're happy that there's been progress in the primary sector. But I think it would be a betrayal of those young people if they then move on to schools in which the majority of pupils—and I mean the majority—across the age and ability range continue to fail to develop from skills and knowledge well enough, or make enough progress, or struggle to think independently, or feel responsible for their own learning. Obviously, I've taken those quotes from the Estyn report.
With half of schools underperforming and a suggestion by Estyn that the gap between well-performing schools and those that are not performing well is likely to widen, I'd be grateful if you could give us a little bit more detail about what you're planning to do, because Donaldson will not be biting in until 2022, that's almost a school generation away, and you cannot sacrifice this current cohort to another period of inadequacy. And I think you'd be the first to say that, if you were sitting on any of the benches other than the front bench in this place.
So, firstly, the schools that are in special measures or still in need of significant improvement: I asked you what action you'd taken on these back in September, and you reeled off a list of actions, but admitted that you had not exercised your powers under the School Standards and Organisation (Wales) Act 2013 to intervene with schools. Bearing in mind the results of this report, I'm wondering if you would now be prepared to do that.
For some of the students—. In a third of the schools that Estyn investigated, they saw that pupils were disengaged, had little interest in their work, they would disrupt the learning of others, and that some year 12 students had a lack of critical and independent learning skills, meaning that they were struggling with their A-Levels and actually dropping out in year 12. I think there's a significant number of students here who are failing to meet their potential as their independent and critical learning capabilities are not being developed earlier in their education. What worries me about this, Cabinet Secretary, is that those students could be internalising this as their own failure, when actually it's a failure of their education. It's clear that some of these schools need the support that they're not getting at the moment.
Now, after consortia, Schools Challenge Cymru and academy Wales, which talks all about leadership, I don't think they've been giving you the results you were hoping for. So, what can you do next to ensure that this year's year 7 pupils progress towards meeting their potential rather than, I don't know, getting static or even slumping? Can you tell us what the updated plans are for your National Academy for Educational Leadership? That's an idea that the Welsh Conservatives were very interested in themselves. And will you share with us the answers to the searching questions that you will undoubtedly be asking the consortia on the back of this Estyn report: why they have not prompted the sea change that we might have expected in those schools, especially as you've been content to give them an extra £5 million in-year as a result of space in the budget. I'm very keen to hear about what happens to our pupils now, not after 2022. Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n credu efallai y dylwn ddechrau drwy gydnabod bod Estyn yn dweud eu bod yn fodlon fod cynnydd wedi bod yn y sector cynradd. Ond rwy'n credu mai bradychu'r bobl ifanc hynny a wneir os ydynt wedyn yn symud ymlaen i ysgolion lle mae'r rhan fwyaf o'r disgyblion—ac rwy'n golygu'r rhan fwyaf—ar draws yr ystod oedran a'r ystod gallu, yn parhau i fethu datblygu sgiliau a gwybodaeth yn ddigon da, neu'n methu gwneud digon o gynnydd, neu'n cael trafferth i feddwl yn annibynnol, neu deimlo'n gyfrifol am eu dysgu eu hunain. Yn amlwg, daw'r dyfyniadau hynny o adroddiad Estyn.
Gyda hanner yr ysgolion yn tangyflawni, ac awgrym gan Estyn fod y bwlch rhwng ysgolion sy'n perfformio'n dda a'r rhai nad ydynt yn perfformio'n dda yn debygol o ehangu, buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi ychydig mwy o fanylion i ni am yr hyn rydych yn bwriadu ei wneud, oherwydd ni fydd Donaldson yn weithredol tan 2022, sy'n genhedlaeth ysgol i ffwrdd bron, ac ni allwch aberthu'r garfan gyfredol hon i gyfnod arall o annigonolrwydd. Ac rwy'n credu mai chi fyddai'r cyntaf i ddweud hynny, pe baech yn eistedd ar unrhyw fainc arall heblaw am y fainc flaen yn y lle hwn.
Felly, yn gyntaf, yr ysgolion sy'n destunau mesurau arbennig neu sydd angen gwelliant sylweddol o hyd: gofynnais i chi pa gamau roeddech wedi'u cymryd mewn perthynas â'r rhain yn ôl ym mis Medi, ac fe restroch chi nifer o gamau gweithredu, ond fe wnaethoch gyfaddef nad oeddech wedi arfer eich pwerau o dan Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 i ymyrryd mewn ysgolion. O gofio canlyniadau'r adroddiad hwn, rwy'n meddwl tybed a fyddech yn barod i wneud hynny bellach.
I rai o'r disgyblion—. Mewn traean o'r ysgolion a ymchwiliwyd gan Estyn, gwelsant fod disgyblion wedi ymddieithrio, nid oedd ganddynt lawer o ddiddordeb yn eu gwaith, byddent yn tarfu ar ddysgu disgyblion eraill, a bod prinder sgiliau dysgu annibynnol a beirniadol gan rai disgyblion blwyddyn 12, a olygai eu bod yn cael trafferth gyda'u pynciau Safon Uwch ac yn gadael yr ysgol ym mlwyddyn 12 mewn gwirionedd. Credaf fod nifer sylweddol o ddisgyblion yn methu cyflawni eu potensial gan nad yw eu galluoedd dysgu annibynnol a beirniadol yn cael eu datblygu'n gynharach yn eu haddysg. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n fy mhoeni y gallai'r disgyblion hyn fod yn ystyried mai methiant ar eu rhan hwy yw hyn, er mai methiant eu haddysg ydyw mewn gwirionedd. Mae'n amlwg fod rhai o'r ysgolion hyn angen y cymorth nad ydynt yn ei gael ar hyn o bryd.
Nawr, ar ôl consortia, Her Ysgolion Cymru ac academi Cymru, sy'n siarad llawer am arweinyddiaeth, nid wyf yn credu eu bod wedi bod yn rhoi'r canlyniadau roeddech wedi gobeithio amdanynt. Felly, beth allwch chi ei wneud nesaf i sicrhau bod disgyblion blwyddyn 7 eleni yn camu ymlaen tuag at gyrraedd eu potensial yn hytrach na, wn i ddim, aros yn yr unfan neu fynd tuag yn ôl hyd yn oed? A allwch ddweud wrthym beth yw'r cynlluniau a ddiweddarwyd ar gyfer eich Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol? Roedd gan y Ceidwadwyr Cymreig ddiddordeb mawr yn y syniad hwnnw eu hunain. Ac a wnewch chi rannu gyda ni yr atebion i'r cwestiynau miniog y byddwch yn siŵr o'u gofyn i'r consortia ar sail yr adroddiad hwn gan Estyn: pam nad ydynt wedi sbarduno'r newid mawr y gallem fod wedi'i ddisgwyl yn yr ysgolion hynny, yn enwedig gan eich bod wedi cytuno i roi £5 miliwn ychwanegol iddynt ar ganol blwyddyn o ganlyniad i le yn y gyllideb. Rwy'n awyddus iawn i glywed beth fydd yn digwydd i'n disgyblion yn awr, nid ar ôl 2022. Diolch.
I welcome very much the chief inspector's annual report for 2017-18. I'm looking forward to studying the report in more detail, and of course will formally respond in the Plenary debate, which I understand, Presiding Officer, is provisionally scheduled for 19 February of next year.
I'm glad that the Member has acknowledged the progress that has been made in the primary sector, but I would be the first person to say that progress in our secondary sector is not good enough. I say it not just because I'm on these benches; I say it as a parent who has children in the system herself. I want all of our children to attend a good or excellent secondary school here in Wales, and our approach is to support all schools to be good and excellent, rather than the approach that we saw very much in operation yesterday across the border, when £50 million was announced to support just 16 highly selective secondary schools. That's the difference between the approach of this Government and the approach that the Tories would take, picking off certain schools and certain children for support, whereas we want all of our schools to do well.
Now, let me be absolutely clear what we are doing. The inspection report yesterday says that we need to do more to support our teaching profession. That's why we will spend £24 million over the next 18 months on supporting the professional learning of our staff. That is the single biggest investment in Welsh teachers since devolution, and we are determined to make sure that all our practitioners, in every classroom, are as good as they can be.
The Estyn report also rightly pointed to disparities in the quality of leadership in our system. That's why we have established the National Academy for Educational Leadership, and to be fair, Suzy, that is less than a year old, and to say that it has not delivered is simply not fair on those people who are working very, very, very hard to ensure that our leaders, our new and our aspiring head teachers, are as good as they could be.
For me, what is absolutely critical is that by the time a school is put into a category by Estyn, either in special measures or significant improvement, that is too late. Both local authorities and regional consortia should know their schools well enough that when they suspect a school is struggling to meet the needs of their pupils, they are able to intervene earlier, and we should not let it get to the stage of needing an Estyn inspection report to say that that school needs extra help. I am currently considering options of what more we can do to intervene earlier in schools that, potentially, are not meeting the needs of their children, are struggling to cope and are causing concern. At the moment, local authorities have the statutory responsibility for monitoring those schools, and for schools where there are those concerns, I expect local authorities to take prompt action. If they need more help to do so, either from the Welsh Government or from the regional consortia, I will make that help available.
Rwy'n croesawu adroddiad blynyddol y prif arolygydd ar gyfer 2017-18. Rwy'n edrych ymlaen at astudio'r adroddiad yn fanylach, ac wrth gwrs byddaf yn ymateb yn ffurfiol yn y Cyfarfod Llawn, a deallaf, Lywydd, fod hwnnw wedi'i drefnu ar gyfer 19 Chwefror y flwyddyn nesaf.
Rwy'n falch fod yr Aelod wedi cydnabod y cynnydd a wnaed yn y sector cynradd, ond fi fyddai'r person cyntaf i ddweud nad yw'r cynnydd yn ein sector uwchradd yn ddigon da. Dywedaf hynny, nid yn unig oherwydd fy mod ar y meinciau hyn; dywedaf hynny fel rhiant sydd â phlant yn y system fy hun. Rwyf eisiau i'n holl blant fynychu ysgolion uwchradd da neu ardderchog yma yng Nghymru, a'n dull o weithredu yw cynorthwyo pob ysgol i fod yn dda ac yn rhagorol, yn hytrach na'r dull a welsom ar waith yn bendant iawn ddoe ar draws y ffin, pan gafodd £50 miliwn ei gyhoeddi i gefnogi 16 o ysgolion uwchradd dethol iawn yn unig. Dyna yw'r gwahaniaeth rhwng dull y Llywodraeth hon a'r dull y byddai'r Torïaid yn ei fabwysiadu, rhoi cefnogaeth i ysgolion penodol a phlant penodol, tra ein bod ni eisiau i'n holl ysgolion wneud yn dda.
Nawr, gadewch i mi fod yn gwbl glir am yr hyn a wnawn. Roedd yr adroddiad arolygu yn dweud ddoe fod angen i ni wneud mwy i gefnogi ein proffesiwn addysgu. Dyna pam y byddwn yn gwario £24 miliwn dros y 18 mis nesaf ar gefnogi dysgu proffesiynol ein staff. Dyma'r buddsoddiad unigol mwyaf yn athrawon Cymru ers datganoli, ac rydym yn benderfynol o sicrhau bod ein holl addysgwyr, ym mhob ystafell ddosbarth, gystal ag y gallant fod.
Mae adroddiad Estyn hefyd yn cyfeirio'n gywir at wahaniaethau yn ansawdd yr arweinyddiaeth yn ein system. Dyna pam rydym wedi sefydlu'r Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol, ac a bod yn deg, Suzy, mae'n llai na blwydd oed, ac mae dweud nad yw wedi cyflawni yn annheg â'r bobl sy'n gweithio'n eithriadol o galed i sicrhau bod ein harweinwyr, ein penaethiaid newydd a'n darpar benaethiaid, gystal ag y gallent fod.
I mi, yr hyn sy'n gwbl allweddol yw ei bod hi'n rhy hwyr erbyn i ysgol gael ei rhoi mewn categori gan Estyn, naill ai mesurau arbennig neu welliant sylweddol. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol adnabod eu hysgolion yn ddigon da i allu ymyrryd yn gynt os ydynt yn amau bod ysgol yn cael trafferth i ateb anghenion ei disgyblion, ac ni ddylem adael i'r sefyllfa gyrraedd y pwynt o fod angen adroddiad arolygu gan Estyn i ddweud bod yr ysgol honno angen cymorth ychwanegol. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried opsiynau o ran beth arall y gallwn ei wneud i ymyrryd yn gynharach mewn ysgolion nad ydynt, o bosibl, yn ateb anghenion eu plant, ysgolion sy'n cael trafferth i ymdopi ac sy'n peri pryder. Ar hyn o bryd, mae gan awdurdodau lleol gyfrifoldeb statudol i fonitro'r ysgolion hynny, ac rwy'n disgwyl i awdurdodau lleol roi camau ar waith ar fyrder ar gyfer yr ysgolion sy'n peri pryder. Os ydynt angen mwy o gymorth i wneud hynny, naill ai gan Lywodraeth Cymru neu gan y consortia rhanbarthol, byddaf yn sicrhau bod y cymorth hwnnw ar gael.
However challenging the situation is in Wales, it's nowhere near as challenging as for pupils in England, where schools that have been found to be in special measures are simply being hung out to dry because they are obliged to be taken over by academies, and academies are simply walking away. They don't even get inspected by HM inspectors, so it's absolutely ridiculous for people on the Conservative benches not to recognise that our situation is so much better.
I think the Estyn report is a very good guide to what good practice looks like, and is in a very readable form for all school leaders to be able to access. It's absolutely not true that half the schools are failing. I have one concern, which is around the paucity of excellent early years provision. This may seem a very long way from secondary school education, but, actually, that is where we can really begin to tackle the disadvantage of deprivation. It's excellent that we now have four examples of early years provision that are deemed excellent, which is four more than last year, but we obviously need many more.
In terms of supporting excellence in our secondary school teaching, I wondered if, in your response to the Estyn report, you might reconsider restoring Schools Challenge Cymru. I'm not the only person on these benches who thinks that they were dismantled before they had had time to embed the sharing of good practice that is very clearly evident in many of our secondary schools and needs to be shared, particularly with those schools who are facing the most challenges. We saw how excellent and transformative it was in London, therefore I wondered if you would consider that.
Pa mor heriol bynnag yw'r sefyllfa yng Nghymru, nid yw'n agos at fod mor heriol â'r sefyllfa sy'n wynebu disgyblion yn Lloegr, lle mae ysgolion sy'n destunau mesurau arbennig yn cael eu gadael ar drugaredd y gwynt oherwydd bod rheidrwydd ar yr academïau i'w cymryd o dan eu hadain, ond mae'r academïau'n troi cefn arnynt. Nid ydynt yn cael eu harolygu gan arolygwyr ei Mawrhydi hyd yn oed, felly mae'n gwbl chwerthinllyd nad yw pobl ar y meinciau Ceidwadol yn gallu cydnabod ein bod mewn sefyllfa well o lawer.
Credaf fod adroddiad Estyn yn arweiniad da iawn o ran beth sy'n arferion da, ac mae ar ffurf darllenadwy iawn i'r holl arweinwyr ysgolion allu gwneud defnydd ohono. Nid yw'n wir o gwbl fod hanner yr ysgolion yn methu. Mae gennyf un pryder, sy'n ymwneud â diffyg darpariaeth blynyddoedd cynnar sy'n rhagorol. Gall hyn ymddangos yn bell iawn o addysg ysgol uwchradd, ond mewn gwirionedd, dyna ble y gallwn ddechrau mynd i'r afael ag anfantais amddifadedd. Mae'n wych fod gennym bellach bedair enghraifft o ddarpariaeth blynyddoedd cynnar y bernir eu bod yn rhagorol, pedair yn fwy na'r llynedd, ond yn amlwg rydym angen llawer mwy.
O ran cefnogi rhagoriaeth yn ein haddysg uwchradd, roeddwn yn meddwl tybed a fyddech, yn eich ymateb i adroddiad Estyn, yn ailystyried adfer Her Ysgolion Cymru. Nid fi yw'r unig un ar y meinciau hyn sy'n credu bod y rhaglen wedi'i diddymu cyn cael amser i wreiddio'r arfer o rannu arferion da sy'n amlwg iawn mewn nifer o'n hysgolion uwchradd ac sydd angen cael eu rhannu, yn enwedig gyda'r ysgolion sy'n wynebu'r heriau mwyaf. Gwelsom pa mor ragorol a thrawsnewidiol oedd y rhaglen yn Llundain, felly roeddwn yn meddwl tybed a fyddech yn ystyried hynny.
The evidence to note from the Schools Challenge programme in Wales was mixed. Undoubtedly, there are some schools that benefited from participation in that programme. There are some schools that, despite considerable extra financial resource and support, failed to make the progress that we would have liked to have seen. Again, one of the challenges around Schools Challenge Cymru is that that support was limited to a single group of schools, rather than a national approach to schools that are causing concern.
You will be aware, I'm sure, Jenny, of the interesting proposals that have been put forward by Graham Donaldson in his review of Estyn, the inspectorate. There is some commentary about how we can improve the situation for schools that find themselves in categorisation or in special measures. For too many of those schools, the support that is available to them to make rapid improvement is not consistent and it is not what I would want it to be. I continue to discuss with Estyn what more we can do to support those schools that find themselves in categorisation.
We are aware of some crucial elements that can make a real difference to improving schools' performance rapidly if they find themselves in that situation. But, as I said, a school that has to wait for a formal categorisation by Estyn has waited too long for support. We need to work with our local authorities and with our regional school improvement services to better understand how we can identify problems earlier, and how we can provide assistance to those schools before Estyn comes in and says that they need to improve.
Roedd y dystiolaeth yn gymysg mewn perthynas â'r rhaglen Her Ysgolion yng Nghymru. Yn sicr, elwodd rhai ysgolion o gyfranogi yn y rhaglen. Ceir rhai ysgolion sydd wedi methu gwneud y cynnydd y byddem wedi hoffi ei weld er gwaethaf yr adnoddau ariannol a'r cymorth ychwanegol sylweddol a gawsant. Unwaith eto, un o'r heriau gyda Her Ysgolion Cymru yw bod y cymorth hwnnw'n gyfyngedig i un grŵp o ysgolion, yn hytrach na dull cenedlaethol o fynd i'r afael ag ysgolion sy'n peri pryder.
Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod, Jenny, am yr argymhellion diddorol a gyflwynwyd gan Graham Donaldson yn ei adolygiad o Estyn, yr arolygiaeth. Ceir rhai sylwadau ynglŷn â sut y gallwn wella'r sefyllfa ar gyfer ysgolion sy'n cael eu categoreiddio neu sy'n destunau mesurau arbennig. I ormod o'r ysgolion hynny, nid yw'r cymorth sydd ar gael i'w helpu i wella'n gyflym yn gyson ac nid yw'n gwneud yr hyn yr hoffwn iddo ei wneud. Rwy'n dal i drafod gydag Estyn i weld beth arall y gallwn ei wneud i gefnogi'r ysgolion sy'n cael eu categoreiddio.
Rydym yn ymwybodol o rai elfennau hanfodol sy'n gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i wella perfformiad ysgolion yn gyflym os ydynt yn y sefyllfa honno. Ond fel y dywedais, mae ysgol sydd wedi gorfod aros i gael ei rhoi mewn categori ffurfiol gan Estyn wedi aros yn rhy hir am gymorth. Mae angen i ni weithio gyda'n hawdurdodau lleol a'n gwasanaethau gwella ysgolion rhanbarthol i gael gwell dealltwriaeth o sut y gallwn nodi problemau yn gynt, a sut y gallwn ddarparu cymorth i'r ysgolion hynny cyn i Estyn ddod i mewn a dweud bod angen iddynt wella.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Vikki Howells.
The next item is the 90-second statements. Vikki Howells.
Diolch, Llywydd. Wednesday, 7 December 1938—thousands of people gathered at the pavilion at Mountain Ash, including my very own grandmother, who would regale the family for many years afterwards about the amazing and talented superstar that she saw there. They came to attend a Welsh national memorial meeting and concert in honour of 33 members of the International Brigade from Wales—men who had given their lives fighting against fascism in defence of democracy in the Spanish civil war, and appearing at that concert was the famous American artist and actor Paul Robeson. Robeson, the son of a former slave, was a skilled sportsman and academic, but he chose to pursue a career in the arts, winning plaudits for his roles on the stage and screen. The 1930s saw Robeson's increasing association with political causes. Central to this was his support for the republican side in Spain. Robeson regarded this as a turning point in his life. Speaking at a benefit concert for Spanish refugees, he proclaimed:
'The artist must take sides. He must elect to fight for freedom or for slavery.'
The decade also saw Robeson forging lifelong links with the mining communities of south Wales. He performed in miners' clubs, sang for the miners' relief fund and starred in The Proud Valley. Just as the Spanish civil war shaped his activism, so did his association with these communities, and on Friday, 80 years since the pavilion concert, I'll be opening an exhibition at Mountain Ash working mens' club to celebrate this historic event and a truly remarkable transatlantic association between Robeson and the south Wales miners.
Diolch, Lywydd. Ddydd Mercher, 7 Rhagfyr 1938—daeth miloedd o bobl ynghyd yn y pafiliwn yn Aberpennar, gan gynnwys fy mam-gu fy hun, a fyddai'n diddanu'r teulu am flynyddoedd lawer wedyn drwy sôn am y seren anhygoel a dawnus a welodd yno. Daethant i fynychu cyfarfod coffa a chyngerdd Cymreig cenedlaethol i anrhydeddu 33 o aelodau'r Frigâd Ryngwladol o Gymru—dynion a roddodd eu bywydau'n ymladd yn erbyn ffasgaeth ac i amddiffyn democratiaeth yn rhyfel cartref Sbaen, ac un o'r rhai a ymddangosodd yn y cyngerdd hwnnw oedd y canwr a'r actor Americanaidd enwog, Paul Robeson. Roedd Robeson yn fab i gyn-gaethwas, yn dalentog yn y byd chwaraeon a'r byd academaidd, ond dewisodd ddilyn gyrfa yn y celfyddydau, gan ennill clod am ei rolau ar lwyfan ac ar sgrin. Yn ystod y 1930au, daeth Robeson i gysylltiad cynyddol ag achosion gwleidyddol. Roedd ei gefnogaeth i'r ochr weriniaethol yn Sbaen yn ganolog i hyn. Roedd Robeson yn ystyried hwn yn drobwynt yn ei fywyd. Wrth siarad mewn cyngerdd dros ffoaduriaid Sbaen, datganodd:
Mae'n rhaid i'r canwr ddewis ochr. Mae'n rhaid iddo ddewis ymladd dros ryddid neu dros gaethwasiaeth.
Yn ystod y degawd hwnnw hefyd, ffurfiodd gysylltiadau gydol oes â chymunedau glofaol de Cymru. Perfformiodd mewn clybiau glowyr, canodd mewn cyngerdd i godi arian i gronfa gymorth y glowyr a chwaraeodd y brif ran yn The Proud Valley. Gwnaeth ei gysylltiad â'r cymunedau hyn ymgyrchwr ohono fel y gwnaeth rhyfel cartref Sbaen, a ddydd Gwener, 80 mlynedd ers y cyngerdd yn y pafiliwn, byddaf yn agor arddangosfa yng nghlwb y gweithwyr Aberpennar i ddathlu'r digwyddiad hanesyddol hwn a'r cysylltiad rhyfeddol ar draws yr Iwerydd rhwng Robeson a glowyr de Cymru.
Helen Mary Jones.
Helen Mary Jones.
Diolch, Llywydd. Yesterday we said goodbye to Professor Mike Sullivan, director of Swansea University's Morgan Academy, socialist and Welshman. Mike grew up in a working-class family in Risca, the first in his family to go to university. Graduating from Oxford, he worked as a social worker before starting a distinguished academic career, first in Cardiff, then in Swansea. He served here, as a Labour special adviser during the period of the One Wales Government, ensuring the passage of the best possible version of the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011. After his return to Swansea, Mike was pivotal in raising the university's international profile, initiating the relationship with Secretary Clinton, and he founded the Morgan Academy, named for Rhodri Morgan.
Mike was warm and compassionate, but he could be steely when he needed to be. His passion for social justice and for Wales informed all that he did. He had a great gift for friendship, and I know, Llywydd, that there are many in this Chamber who were proud to call him their friend.
Mike died too soon. He is survived by his wife Jane, their son Ciaran and his stepchildren, and their loss is incalculable. For those of us who knew him, Mike's life will inspire us as we work to build the Wales and the world that he believed was possible, and with his beloved university, beset at present by troubles, we vow to protect his legacy.
Diolch, Lywydd. Ddoe, ffarweliwyd â'r Athro Mike Sullivan, cyfarwyddwr Academi Morgan Prifysgol Abertawe, sosialydd a Chymro. Cafodd Mike ei fagu mewn teulu dosbarth gweithiol yn Rhisga, ac ef oedd y cyntaf yn ei deulu i fynd i brifysgol. Graddiodd o Rydychen, a bu'n gweithio fel gweithiwr cymdeithasol cyn dechrau gyrfa academaidd nodedig, yng Nghaerdydd yn gyntaf, ac yna yn Abertawe. Gwasanaethodd yma fel ymgynghorydd arbennig i'r Blaid Lafur yn ystod cyfnod Llywodraeth Cymru'n Un, gan sicrhau bod y fersiwn orau posibl o Ddeddf Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011 yn cael ei phasio. Ar ôl iddo ddychwelyd i Abertawe, chwaraeodd Mike ran allweddol yn y gwaith o godi proffil rhyngwladol y brifysgol, gan gychwyn y berthynas â'r Ysgrifennydd Clinton, a sefydlodd Academi Morgan, a gafodd ei henwi ar ôl Rhodri Morgan.
Roedd Mike yn gynnes ac yn dosturiol, ond gallai fod yn gadarn pan oedd angen iddo fod. Roedd ei angerdd dros gyfiawnder cymdeithasol a thros Gymru yn llywio popeth a wnâi. Roedd ganddo ddawn i fod yn gyfaill, a gwn fod llawer yn y Siambr hon, Lywydd, yn falch o'i alw'n ffrind.
Bu Mike farw'n rhy fuan. Mae'n gadael ei wraig Jane, eu mab Ciaran a'i lysblant, ac mae eu colled yn anfesuradwy. I'r rhai ohonom a oedd yn ei adnabod, bydd bywyd Mike yn ein hysbrydoli wrth i ni weithio i adeiladu'r Gymru a'r byd y credai eu bod yn bosibl, a chyda'i brifysgol annwyl, sy'n wynebu heriau ar hyn o bryd, rydym yn addo diogelu ei waddol.
Bethan Sayed.
Bethan Sayed.