National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn. 

Yr eitem gyntaf i ni ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog. Rwyf wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dai Lloyd. 

Mae pobl hŷn ag anghenion gofal a chymorth yn haeddu i'r anghenion hynny gael eu diwallu'n llawn. Dyna pam yr ydym ni wedi dyrannu £10 miliwn yn ychwanegol y gaeaf hwn i'r gwasanaethau cymdeithasol i ysgogi gwelliant i wasanaethau a sicrhau gwell canlyniadau i bobl hŷn ledled Cymru.

Diolch yn fawr am yr ateb yna. Nawr, yn naturiol, mae mynd i'r afael ag unigrwydd ac unigedd yn un o amcanion datganedig eich Llywodraeth chi. Fodd bynnag, mae toriadau ariannol gan eich Llywodraeth i awdurdodau lleol yn golygu bod cynghorau ar draws Cymru yn ei chael hi'n fwyfwy anodd diogelu gwasanaethau rheng-flaen, fel gwasanaethau cymdeithasol pobl hŷn. Rydym ni'n clywed am gau canolfannau dydd, unigolion yn wynebu taliadau uwch am wasanaethau, gostyngiadau yn y ddarpariaeth pryd ar glud, a lleihad mewn gwasanaethau cyfeillio. Pryd fydd eich geiriau cynnes chi, felly, fel Llywodraeth ar fynd i'r afael ag unigrwydd yn trosglwyddo yn ymrwymiadau cadarn ar ffurf arian i'n llywodraeth leol?

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. A dyna pam, y flwyddyn nesaf, y bydd gwasanaethau gofal cymdeithasol awdurdodau lleol yn cael £50 miliwn yn ychwanegol—£20 miliwn o hynny yn rhan o'r grant cymorth refeniw llywodraeth leol, a'r £30 miliwn arall fel grant penodol o'r gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Yn benodol, hefyd, rydym ni wedi ystyried materion cynhwysiant digidol yn ymwneud â phobl hŷn, ac rydym ni wedi cyhoeddi rhaglen gwerth £6 miliwn i edrych yn benodol ar anghenion gwasanaeth gofal iechyd i sicrhau ein bod ni'n cael gwell sgiliau digidol ymhlith pobl hŷn, gan ei bod hi'n sicr bod swyddogaeth i'w chyflawni gan ddinasyddion sydd wedi'u galluogi'n ddigidol yn hynny o beth.

Arweinydd y tŷ, mae pryderon adroddiadau diweddar gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, mai un o'r risgiau allweddol i ddarpariaeth eu gwaith cynllunio i wrthsefyll pwysau'r gaeaf yw'r gallu i sicrhau nifer ddigonol o staff gofal cartref, yn enwedig dros gyfnod y Nadolig a'r flwyddyn newydd, i gynorthwyo darpariaeth eu cynllun wrth gefn eu hunain yn peri pryder mawr. Nawr, rydym ni i gyd yn gwerthfawrogi'r staff iechyd a gofal cymdeithasol sy'n gweithio'n ddiflino i ofalu am ein cenedl ac sy'n cefnu ar eu bywydau teuluol eu hunain dros gyfnod y Nadolig i staffio ein gwasanaethau. Fodd bynnag, o ystyried bod pwysau ar y gweithlu yn y meysydd hyn eisoes, mae'n debygol y bydd y gweithlu presennol yn dioddef mwy o bwysau fyth, a allai gael effaith uniongyrchol ar ansawdd y gofal y mae pobl yn ei gael ac ar y rhai sy'n darparu'r gofal. Nawr, mae'n hanfodol bod gwasanaethau yn cael eu staffio yn ddiogel i gynorthwyo ein pobl agored i niwed yn eu cartrefi ac i leihau derbyniadau i'r ysbyty y gellir eu hosgoi. Pa waith ydych chi'n ei wneud, neu eich Llywodraeth, yn union, gyda bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, a'n hawdurdodau lleol, i sicrhau bod gallu'n cael ei ddatblygu yn y meysydd hyn i wrthsefyll pwysau i sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu staffio'n ddiogel trwy gyfnod y Nadolig ac  nad ydym ni'n gweld unrhyw un yn syrthio drwy'r rhwyd ar yr adeg benodol hon o'r flwyddyn?

Fel y dywedais, er gwaethaf y gyllideb cyni cyllidol yr ydym ni wedi ei chael, yn y nawfed flwyddyn o gyni cyllidol hyd yma, rydym ni wedi gallu cyfrannu £50 miliwn yn ychwanegol—£20 miliwn drwy'r grant cymorth refeniw llywodraeth leol, a'r £30 miliwn arall fel grant penodol gan y gwasanaethau iechyd a'r gwasanaethau cymdeithasol—i sicrhau'r math o allu i wrthsefyll pwysau y mae'r Aelod yn ei drafod. Hefyd, gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet ei ddatganiad yn ddiweddar ar wrthsefyll pwysau'r gaeaf yn hyn o beth, ac rydym ni'n gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr, o ystyried y cyni cyllidol yr ydym ni wedi bod yn ei ddioddef am yr holl gyfnod hwn, bod gennym ni adnoddau digonol i'w cyfrannu. Dyna pam yr ydym ni'n ariannu iechyd a gofal cymdeithasol ar gyfradd uwch y pen nag y mae Lloegr yn ei wneud, er enghraifft, am yr union resymau a amlinellwyd ganddi hi.

Arweinydd y tŷ, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru £15 miliwn ychwanegol o gyllid i helpu i gynyddu cydweithio rhwng rhwng awdurdodau lleol a byrddau iechyd i gynorthwyo oedolion ag anghenion gofal yn eu cartrefi. Arweinydd y tŷ, pa wahaniaeth fydd yr arian ychwanegol hwn yn ei wneud i osgoi derbyniadau diangen i'r ysbyty, i ddychwelyd cleifion i'w cartrefi, ac i gynorthwyo ansawdd bywyd i ofalwyr ledled Cymru?

Mae'r Aelod yn llygad ei lle; dyna'n union y mae'r arian ychwanegol ar ei gyfer. Dim ond i roi dwy enghraifft i chi, ym Mae'r Gorllewin, mae buddsoddiad o £5 miliwn wedi cynorthwyo amrywiaeth o wasanaethau gofal canolraddol. Hyd yn hyn eleni, llwyddwyd i osgoi dros 900 o dderbyniadau i'r ysbyty ac arbedwyd 10,000 o ddiwrnodau gwely, gan arwain at osgoi costau o fwy nag £1 filiwn. Ac, yng Nghwm Taf, er enghraifft, dros £1.8 miliwn i barhau i ddatblygu'r gwasanaeth 'cadw'n iach gartref'. O ganlyniad i'r gwasanaeth hwnnw, mae derbyniadau brys ymhlith cleifion 61 oed a hŷn wedi lleihau'n sylweddol. Y llynedd, er enghraifft, llwyddwyd i osgoi 13,000 o ddiwrnodau gwely, sy'n cyfateb i £1.6 miliwn mewn arbedion ariannol. Gallwch weld bod y buddsoddiad yn talu ar ei ganfed i bawb, a dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'r math hwnnw o ofal deuol.

Gwnaf. Mae tai gwarchod yn fodel tai sydd wedi'i hen sefydlu ar gyfer pobl hŷn yng Nghymru. Mae'n bwysig bod yr holl lety yn parhau i ddiwallu anghenion pobl a bodloni eu gofynion a'u dyheadau, ac, i gefnogi hyn, rydym ni'n gwneud y buddsoddiad mwyaf erioed mewn tai o £1.7 biliwn, gan gynnwys darparu cartrefi fforddiadwy ar gyfer pobl hŷn yn benodol.

Diolch, arweinydd y tŷ. Mae tai cymunedol Bron Afon wrthi'n ymgynghori ar hyn o bryd ar gau tair canolfan tai gwarchod yn fy etholaeth i—Tŷ Glanwern, Pen-y-Bryn, a'r Beeches. Fel y byddwch yn gallu gwerthfawrogi, mae hyn yn achosi llawer iawn o bryder i breswylwyr yn y canolfannau hynny ac mae'n bryder arbennig wrth i ni agosáu at y Nadolig. A fyddech chi'n cytuno â mi, er bod gan gymdeithasau tai ddyletswydd i gynllunio ar gyfer angen tai yn y dyfodol, bod eu dyletswydd pennaf i'w tenantiaid presennol? A pha gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau y bydd anghenion y bobl hŷn sy'n cael eu heffeithio gan yr ymgynghoriad hwn yn cael eu diogelu'n briodol?

Rwy'n deall pryder yr Aelod. Rydym ni'n cytuno'n llwyr bod lles a diogelwch tenantiaid yn hollbwysig. Rwy'n deall mai dyna eich prif bryder, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, a dyna oedd y rheswm am eich cyfarfod gyda Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, am y mater hwn yr wythnos diwethaf. Rydym ni'n cael ein sicrhau gan swyddogion bod 73 o denantiaid a allai gael eu heffeithio yn cael eu cadw'n ganolog i broses Bron Afon wrth ymgynghori ar y mater. Rwy'n cael fy hysbysu hefyd nad oes unrhyw benderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn gan fwrdd Bron Afon, ond, pe byddai'r dewis a ffefrir o gau ac ailddatblygu'r cynlluniau gwarchod yn cael ei ddewis, er enghraifft, yna byddai ymgynghoriad tenantiaid llawn yn parhau i gael ei gynnal wedyn. Rwy'n credu bod yr Aelod y llygad ei lle—mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod tenantiaid yn dod yn gyntaf a'u bod yn ganolog i unrhyw ymgynghoriad o'r fath a bod eu hanghenion yn parhau i gael eu diwallu mewn ffordd gadarn drwy gydol y broses honno. Rydym ni'n cael ein hysbysu y bydd tenantiaid yn cael eu hailgartrefu yn yr ardal leol, pan fo'n bosibl, gan ddod o hyd i lety arall addas, ac ati, pe byddai’r dewis hwnnw'n mynd rhagddo, ond deallaf nad oes penderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ganmol Llywodraeth Cymru am gomisiynu Prifysgol Sheffield a Phrifysgol Sheffield Hallam i edrych ar anghenion tai pobl hŷn ac anghenion gofal cyffredinol eraill? Canfuwyd ganddynt bod 18 o awdurdodau lleol yng Nghymru yn disgwyl cynnydd i anghenion tai cyffredinol pobl hŷn; roedd 16 o awdurdodau lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gofal ychwanegol ar gyfer pobl hŷn; roedd 14 awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai oedran dynodedig; ac yna mae wyth awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gwarchod ar gyfer pobl hŷn. Yr hyn sydd wir ei angen arnom ni yw data da, trwyadl a strategaeth dai gydlynol ar gyfer pobl hŷn. Felly, rwy'n eich canmol am wneud y gwaith ymchwil; nawr mae wir angen i ni weld rhyw fath o gynllun gweithredu ar gyfer y dyfodol.

Nid wyf i'n anghytuno â'r aelod. Mae tai gwarchod, fel y dywed, yn ddull sydd wedi'i hen sefydlu o ymdrin â thai ar gyfer pobl hŷn, ond mae'n un o gyfres o ymyraethau a llety sy'n bosibl. Un o ddibenion gwneud y gwaith ymchwil yw i wneud yn union hynny. Ac, mewn gwirionedd, yn fwy cyffredinol yn y Llywodraeth, rydym ni'n edrych yn gyffredinol ar yr hyn y gall ein cyfresi data ei ddweud wrthym ni o ran eu defnyddio ar gyfer cynllunio gwasanaethau yn well, ac mae hynny'n sicr yn rhan o'r ymagwedd wrth symud ymlaen.

Arweinydd y tŷ, gall tai gwarchod o ansawdd da chwarae rhan hanfodol o ran sicrhau bod pobl hŷn yn aros yn annibynnol a gall helpu i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd. Gall darparu tai gwarchod o ansawdd da hefyd helpu i sicrhau bod cartrefi teuluol ar gael wrth i bobl hŷn symud i gartrefi llai. Mae astudiaethau diweddar hefyd wedi canfod y gall defnyddio synwyryddion mewn llety gwarchod helpu i ragweld ac osgoi codymau, gan leihau dibyniaeth ar ein GIG. Felly, arweinydd y tŷ, pa gamau mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod gennym ni ddigon o dai gwarchod i fodloni'r galw yn y dyfodol a bod llety o'r fath yn defnyddio'r technolegau iechyd diweddaraf?

Mae'r Aelod yn gwneud cyfres o bwyntiau da yn y fan yna. Ers 2002, gyda chymorth £187 miliwn, cwblhawyd 43 o gynlluniau gofal ychwanegol, gan ddarparu dros 2,000 o gartrefi ar gyfer pobl hŷn, lle gallant gynnal eu hannibyniaeth ac osgoi'r angen i symud i ofal preswyl neu gael eu derbyn i'r ysbyty. Rydym ni hefyd yn buddsoddi £105 miliwn o gyfalaf yn y gronfa gofal integredig i ddatblygu atebion a arweinir gan lety i iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd hynny'n cynorthwyo pobl hŷn i barhau i fyw'n annibynnol yn eu cymunedau, a, bob blwyddyn, rydym ni'n buddsoddi £106 miliwn i gynorthwyo awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i wella ansawdd y stoc tai cymdeithasol yng Nghymru drwy safon ansawdd tai Cymru.

Yn benodol, fodd bynnag, mae'r Aelod yn sôn am ddatblygiadau technolegol sydd o ddiddordeb. Mae gennym ni nifer o gynlluniau ledled Cymru, yr wyf i wedi cael y fraint o fynd i'w gweld, gan ddefnyddio rhywbeth o'r enw technoleg LoRaWAN, sy'n caniatáu i chi gasglu data—gyda chaniatâd y tenant, yn amlwg—ar bethau fel pa un a yw'r goleuadau wedi cael eu troi ymlaen neu a yw tegell wedi ei ferwi ac ati, ac yn caniatáu i chi gael eich hysbysu am y ffaith fod patrwm symud yr unigolyn wedi newid ac, felly, gall rhywun alw yn gyflymach o lawer na phe byddech chi ddim ond yn gwneud hynny fel archwiliad mater o drefn. Felly, mae rhai o'r cynlluniau yr ydym ni wedi eu hystyried wedi gwneud cryn argraff arnaf i hyd yn hyn, ac rydym ni wedi bod yn eu cynorthwyo o'n cyllidebau digidol, a dweud y gwir, i fwrw ymlaen â chynlluniau arloesol o'r fath. Rydym ni'n edrych ymlaen at allu rhoi rhywfaint o'r dechnoleg honno yn y brif ffrwd yn y dyfodol agos iawn.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, fis yn ôl, dywedasoch wrthym y byddai pleidlais ystyrlon a therfynol ar ffordd liniaru 14 milltir yr M4 yn cael ei chynnal yma yr wythnos hon. Ac eto, gan guddio y tu ôl i adroddiad yr arolygwyr, a dderbyniwyd gan eich Llywodraeth ym mis Medi, rydych chi'n dal i fod wedi eich parlysu gan raniadau ymhlith aelodau eich meinciau cefn, gan wrthwynebiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru a chan anallu neu amharodrwydd ymddangosiadol y Prif Weinidog i wneud y penderfyniad hwn. Onid yw'r oedi hwn ynghylch y penderfyniad buddsoddi mwyaf y bu'n rhaid i'ch Llywodraeth ei wneud erioed yn nodweddiadol o'r dagfa wrth wraidd eich Llywodraeth?

I'r gwrthwyneb, rwy'n credu bod eich cwestiwn yn dangos diffyg dealltwriaeth llwyr o ddifrifoldeb penderfyniad lled-farnwrol. Llywydd, rwyf i wedi amlinellu i'r tŷ hwn y safbwynt cyfansoddiadol ar y mater hwn sawl gwaith. Rwy'n fwy na bodlon i wneud hynny eto. Mae'n hollbwysig mai'r cyngor cyfreithiol a dderbyniwyd ar yr un pryd â'r ymchwiliad lleol yw'r hyn y bydd unrhyw Brif Weinidog sy'n gwneud y penderfyniad hwnnw yn ei gymryd i ystyriaeth. Nid yw'r cyngor hwnnw'n barod eto. Mae'n bwysig bod y cyngor yn cael ei baratoi'n gywir. Nid yw cyflymder yn hollbwysig; mae cywirdeb yn hollbwysig. Pan fydd y cyngor hwnnw wedi ei baratoi, bydd y Prif Weinidog yn gallu gwneud y penderfyniad rhagarweiniol hwnnw am y Gorchmynion traffig a'r Gorchmynion caffael tir, ac yna, wedi hynny, byddwn yn gallu ystyried y materion fforddiadwyedd, ac ar yr adeg honno y gellir cynnal pleidlais yn y lle hwn. Nid yw hyn yn mynd i ddigwydd erbyn hyn o dan y weinyddiaeth benodol hon, ond dywedais ddim ond yr wythnos diwethaf y byddwn yn argymell i unrhyw olynydd i mi y dylid anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw, ac fe'm sicrhawyd gan bob un o'r tri ymgeisydd y bydd hynny'n digwydd.

Arweinydd y tŷ, a ydych chi'n gallu dweud nawr, os ydych chi'n teimlo'n gyfforddus, y bydd y buddsoddiad gynigir o £1.7 biliwn erbyn hyn ar gyfer y ffordd liniaru o fudd i Loegr yn bennaf? Gadewch i mi ddyfynnu rhai ystadegau i chi—maen nhw wedi eu cynnwys yn asesiad effaith economaidd ehangach eich Llywodraeth eich hun o goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, a gyhoeddwyd yn 2016. Rhagwelodd y byddai'r ffordd liniaru, erbyn 2037, yn cael yr effaith flynyddol ychwanegol fwyaf ar werth ychwanegol gros yng Nghymru, fel y byddem ni'n ei ddisgwyl, yng Nghasnewydd a Sir Fynwy—£12.3 miliwn. Fodd bynnag, ar gyfer Gwlad yr Haf a de Swydd Gaerloyw, roedd yr effaith yn fwy—£13.5 miliwn. Dim ond £1.3 miliwn ydoedd ar gyfer Caerdydd a'r Fro. Hyd yn oed i Gymoedd Gwent dim ond £1.3 miliwn ydoedd, ac ar gyfer y canol y Cymoedd y swm pitw oedd £0.8 miliwn. Ac eto, ar gyfer Bryste, mae'n £7 miliwn—mwy na phob un o'r rheini gyda'i gilydd. A ydych chi'n falch y bydd y buddsoddiad mwyaf y byddwch chi'n ei wneud byth, ac un y bydd trethdalwyr Cymru yn talu amdano ddegawdau i'r dyfodol, yn ôl cyfaddefiad eich Llywodraeth eich hun, yn fwy o fudd i Loegr nag i Gymru?

Fel y dywedais, nid dyma'r adeg y dylai'r Cynulliad gyhoeddi unrhyw un o'i safbwyntiau ar y rhain nac unrhyw faterion eraill. Ceir proses y mae angen mynd drwyddi. Mae proses statudol lem iawn ar gyfer yr hyn y ceir ei gymryd i ystyriaeth wrth wneud y Gorchmynion. Rwyf i wedi ei amlinellu, rwy'n credu, hyd syrffed, mae'n deg i ddweud, Llywydd. Gallaf ei wneud eto, os ydych chi'n dymuno i mi wneud hynny. Nid dyma'r amser i drafod y materion y mae'r Aelod yn eu codi. Nid wyf i'n gwybod sut y gallaf i wneud hynny'n fwy eglur.

Mae'r penderfyniad yr ydych chi'n cyfeirio ato yn benderfyniad cynllunio. Y cwbl yr oeddwn i'n ei ofyn i chi oedd a ydych chi'n credu ei bod hi'n iawn ein bod ni nid yn unig yn rhoi'r baich o etifeddiaeth negyddol hollol enfawr ar genedlaethau'r dyfodol yng Nghymru o ran yr amgylchedd, ond pa un a ddylem ni wir fod yn defnyddio ein harian ein hunain i roi mantais gystadleuol i'r wlad drws nesaf. Nawr, arweinydd y tŷ, a gaf i awgrymu ateb eithaf taclus ac eithriadol o rad i'r holl broblem? Sef, yn syml, cau cyfnewidfa High Cross cyffordd 26 ger twnelau Bryn-glas. Byddai hyn yn golygu cau'r ffyrdd ymuno ac ymadael tua'r dwyrain a'r ffordd ymadael tua'r gorllewin. Mewn un cam, amcangyfrifir y byddai hyn yn lleihau'r traffig drwy'r twneli gan gymaint â 40 y cant. Ar yr un pryd, gallem ddefnyddio rhywfaint o'r arian sy'n cael ei arbed i helpu Casnewydd i ddod yn ddinas sy'n llai dibynnol ar geir. A ydych chi'n cytuno y byddai astudiaeth gyfredol o'r syniad hwn, ac, yn wir, newidiadau ategol i'r rhwydwaith ffyrdd i'r de o Gasnewydd, ac, yn hanfodol, buddsoddiad yn ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn ffordd dda allan o sefyllfa amhosibl yr M4 yr ydych chi'n amlwg yn sownd ynddi?

Felly, unwaith eto, nid wyf i'n credu ein bod ni mewn sefyllfa amhosibl. Rydym ar bwynt penodol mewn proses o wneud penderfyniad sy'n gymhleth iawn. Mae'r Aelod yn tynnu sylw at rai o'r cymhlethdodau. Nid wyf i wedi gweld adroddiad yr arolygydd cynllunio lleol. Mae angen i'r adroddiad hwnnw gael ei ategu gan y cyngor priodol. Mae angen i'r penderfynwr priodol gymryd hwnnw i ystyriaeth, ac, ar yr adeg honno, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn gallu codi nifer o bwyntiau. Mae ef wedi codi rhai ohonyn nhw heddiw. Mae pwyntiau o bob rhan o'r Siambr, rwy'n siŵr, a fydd yn cael eu codi yn y ddadl ar yr adeg briodol. Nid nawr yw'r adeg briodol.

Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, a yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi?

Felly, fel y gwyddoch, mae gennym ni nifer fawr o ymrwymiadau o ran tai y mae'r Llywodraeth yn hynod falch ohonynt. Rydym ni wedi cymryd camau, er enghraifft, i flaenoriaethu tai cymdeithasol, cymorth i'r rhai mwyaf agored i niwed a diogelu ein stoc gymdeithasol bresennol. Yn bersonol, rwy'n falch iawn bod hon yn Llywodraeth a gymerodd gamau i roi terfyn ar yr hawl i brynu, gan sicrhau nad ydym yn colli rhagor o dai fforddiadwy gwerthfawr yng Nghymru. Rwy'n dod o ystâd cyngor yng ngogledd Abertawe sydd wedi troi i raddau helaeth o fod yn dai cymdeithasol i dai sector preifat gwael iawn a dweud y gwir. Mae hwnnw'n gam sy'n wrthun i mi, ac a orfodwyd ar Gymru gan y Llywodraeth Geidwadol. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu gwrthdroi'r llif hwnnw.

Wel, yn amlwg, nid yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi, arweinydd y tŷ. Gadewch i mi eich atgoffa bod eich Llywodraeth wedi bod yn gyfrifol am bolisïau tai ers 2006, ac eto mae'r hyn yr ydych chi wedi ei wneud hyd yma yn gwbl annigonol. Mae'r cyfraddau cwblhau tai newydd yn methu'n gyson â chyrraedd y targedau a bennwyd gan Lywodraeth Cymru gyda dim ond 6,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf: 19 y cant yn llai na'r flwyddyn flaenorol, yn hytrach na'r targed o 8,700. Nawr, yn ôl yr Athro Holman, arbenigwr blaenllaw ar dai a gomisiynwyd gan eich Llywodraeth chi i ymchwilio i'r mater hwn, mae Cymru angen 12,000 o gartrefi newydd ychwanegol bob blwyddyn rhwng 2011 a 2031 er mwyn osgoi sefyllfa lle mae pobl yn byw mewn tai anfoddhaol.

Nawr, yn 2015, dadleuodd Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr bod Cymru angen 14,000 yn fwy o gartrefi bob flwyddyn i gadw i fyny â'r galw. Pa bynnag amcanestyniad yr ydych chi'n ei gymryd, mae'n eithaf eglur bod Llywodraeth Cymru ymhell iawn, iawn y tu ôl i unrhyw beth tebyg i gyfradd ddigonol o ran adeiladu tai. A dweud y gwir, y tro diwethaf y gwnaeth unrhyw Lywodraeth fodloni'r galw gwirioneddol am gartrefi newydd yng Nghymru oedd canol y 1990au gan Lywodraeth Geidwadol. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol am y polisi tai am y 12 mlynedd diwethaf. A ydych chi'n cytuno eich bod chi'n methu ag adeiladu digon o gartrefi addas i gartrefu ein cenedl nawr ac yn y dyfodol?

Wel, ni allwn anghytuno mwy ag ef. Rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn ystod y tymor Llywodraeth hwn, ac rydym ni'n ffyddiog y caiff hyn ei gyflawni mewn partneriaeth â'r sector tai. Mae'r buddsoddiad hwnnw yn cynnwys ein cefnogaeth i Cymorth i Brynu, a thrwy hynny mae ein buddsoddiad o £460 miliwn wedi helpu dros 17,800 o ymgeiswyr hyd yn hyn i gael mynediad at berchentyaeth. Rydym ni'n cydnabod potensial y sector mentrau bach a chanolig i adeiladu mwy os yw'r cyllid sydd ei angen ar gael iddynt, ac, felly, mae Banc Datblygu Cymru yn darparu £70 miliwn ar gyfer BBaChau drwy ein cronfa datblygu eiddo a'n cronfa safleoedd segur.

Dywedaf hyn wrtho: os ydych chi'n credu mai'r ateb i adeiladu mwy o gartrefi yw cael coelcerth o reoliadau rheoli datblygiad ledled Cymru, yna ni allwn anghytuno mwy â chi, ac mae'n amlwg iawn, os edrychwch chi ar y dystiolaeth, bod eich cyd-Aelodau Torïaidd ar awdurdodau cynllunio lleol hefyd yn cytuno â mi ac nid â chi.

Arweinydd y tŷ, nid yn unig yr ydych chi'n methu o ran adeiladu cartrefi; mae eich polisi gwrth-uchelgais i ddiddymu'r hawl i brynu wedi tynnu gris hanfodol o'r ysgol eiddo i lawer o deuluoedd yng Nghymru. Hyd yn oed i brynwyr tro cyntaf, ychydig iawn fydd yn elwa ar eich polisi rhyddhad treth trafodiadau tir mewn gwirionedd, gan fod y pris tŷ cyfartalog yng Nghymru yn uwch na'r trothwy o £180,000 erbyn hyn. Rydych chi wedi methu â dychwelwyd 27,000 neu fwy o gartrefi gwag Cymru, y mae 4,057 ohonynt yn gartrefi cymdeithasol, i ddefnydd, ac rydych chi'n methu â gwireddu potensial cwmnïau adeiladu bach a chanolig eu maint yng Nghymru, gan mai dim ond pum cwmni yng Nghymru sy'n adeiladu 80 y cant o'n cartrefi newydd. Nawr, ddoe, cyflwynodd fy nghyd-Aelod, David Melding, gynllun uchelgeisiol ar gyfer adeiladu cartrefi yma yng Nghymru: i weld 100,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu dros y 10 mlynedd nesaf yng Nghymru, i roi'r flaenoriaeth angenrheidiol i'r argyfwng tai trwy greu Ysgrifennydd y Cabinet dros dai a chynllunio, ac i gael gwared ar y dreth trafodiadau tir ar gyfer prynwyr tro cyntaf ar eiddo gwerth hyd at £250,000. Arweinydd y tŷ, a wnewch chi gymeradwyo'r cynigion hyn nawr a gweithio gyda ni i wir aildanio gwaith adeiladu tai a pherchentyaeth yma yng Nghymru?

Darllenais y cynigion gyda diddordeb. Maen ymddangos i mi eu bod—. Y biwrocratiaeth y cyfeiriwyd ato ynddynt, wrth gwrs, yw amddiffyniad gwerthfawr i'n lleiniau glas o amgylch ein dinasoedd, a diogelwch i'n cefn gwlad hardd. Nid wyf i'n credu mai diddymu rheolaeth gynllunio a datblygu yw'r ffordd ymlaen. Rwyf i yn credu, fel y dywedais, bod sicrhau'r nifer fwyaf bosibl o gartrefi y gellir eu hadeiladu trwy fuddsoddi yn golygu gallu cael gafael ar gyllid digonol, y mae eich Llywodraeth chi, ar lefel y DU, wedi methu'n lân i'w ddarparu drwy unrhyw un o'r dulliau y mae wedi rhoi cynnig arnynt.

Ac rwyf i hefyd yn credu—. Ni wnaethoch chi gyfeirio o gwbl at dai cymdeithasol na fforddiadwy—nid yw hynny'n syndod. Gallaf ddweud wrthych chi nawr bod mwyafrif helaeth y bobl sydd wedi prynu eu cartrefi eu hunain, yn sicr yn yr ardal yr wyf i'n dod ohoni—mae'r cartrefi hynny yn nwylo landlordiaid rhentu preifat erbyn hyn. Nid yw hwnnw'n llwybr i fynd ar yr ysgol dai; mae'n llwybr at i lawr i dai o ansawdd gwael, y mae'r Llywodraeth hon wedi ymladd yn galed iawn i'w cynnal ym mhob un o'r sectorau. Nid wyf i'n credu eich bod chi ar dir cadarn yn y fan yma, oherwydd nid yw Llywodraeth, ar lefel y DU, a fethodd â dweud y dylai tai fod yn addas i bobl fyw ynddyn nhw yn safbwynt da gan unrhyw blaid.

Arweinydd grŵp UKIP—Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais rai cwestiynau i'r Prif Weinidog am y mater o weithio o gartref. Credaf ei fod yn bwnc dilys i ni fod yn siarad amdano yma yn y Cynulliad, oherwydd ceir y broblem sy'n cynyddu'n barhaus o dagfeydd ar ffyrdd, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'r hyn yr oedd Adam yn sôn amdano yn gynharach. Felly, mae'n rhaid i ni edrych ar ffyrdd o gael traffig oddi ar y ffyrdd. Nawr, mae gennych chi gyfraniad personol at y mater hwn, arweinydd y tŷ, yn eich swyddogaeth o oruchwylio'r cyflwyniad band eang digidol ledled Cymru, er, wrth gwrs, eich bod chi yma mewn swyddogaeth wahanol heddiw—rwy'n deall hynny. Ond, gan ystyried y pethau hynny, a ydych chi'n obeithiol y gallai eich cyflwyniad band eang digidol arwain at niferoedd llawer mwy o bobl yn gallu gweithio o gartref yn y dyfodol agos?

Ydw, yn sicr. Rydym ni wedi cael band eang cyflym iawn i dros 733,000 o safleoedd ledled Cymru—mae hynny'n fand eang dros 24 Mbps i tua 60,000 o'r rheini a dros 30 Mbps i'r mwyafrif llethol. Y cyflymder cyfartalog yn y cyflwyniad hwnnw yw tua 80.5 o ffibr i'r cabinet ac oddeutu tri chant a rhywbeth ar gyfer ffibr i'r safle. Mae gan Gymru y treiddiad mwyaf o eiddo ffibr i'r safle yn unman yng ngorllewin Ewrop erbyn hyn. Mae gennym ni strategaeth dda ar gyfer cyrraedd y safleoedd sy'n weddill, gan gynnwys ein strategaethau cymunedol rhagorol, y mae un ohonynt newydd ennill gwobr pan-Ewropeaidd am yr ymdrech gymunedol a wnaed ganddi, gyda chefnogaeth cynllun talebau cyflym iawn Llywodraeth Cymru. Felly, yr ateb syml i'w gwestiwn yw: ydw, rwy'n falch iawn bod y cyflwyniad o fand eang yn digwydd.

Mae angen ei ategu gydag ychydig yn fwy na'r seilwaith yn unig, fodd bynnag, ac rydym ni'n ei ddilyn gyda rhaglen ymelwa busnes, sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran cael BBaChau i fanteisio ar y cysylltedd yr ydym ni wedi ei ddarparu iddyn nhw. Mae adroddiad diweddar gan un o'n prifysgolion adnabyddus yn dangos i BBaChau yn eglur dros ben y gwahaniaeth i'w gwaelodlin os byddant yn manteisio i'r eithaf ar y mynediad newydd hwnnw ac os na fyddant, ac mae gennym ni raglen ymelwa busnes yn benodol i ganiatáu hynny. Rydym ni hefyd wedi bod yn gwthio, drwy'r Comisiwn Gwaith Teg, cyfres o arferion gweithio unfed ganrif ar hugain yn seiliedig ar allbynnau ac nid oriau a weithiwyd, a bydd y rheini i gyd yn cyfrannu at bobl yn gallu gweithio'n amlach o gartref.

Mae amrywiaeth o fesurau eraill y gellir eu rhoi ar waith i helpu pobl i weithio o gartref. Rwy'n credu bod y Llywydd yn mynd i fod yn ddiamynedd â mi os dechreuaf eu hegluro yn y fan yma, gan y byddai'n cymryd rhyw awr i mi wneud hynny.

Mae hynny'n swnio'n galonogol. Efallai y gwnaf i roi cyfle arall i chi. Nawr, yn amlwg, nid seilwaith yn unig oedd y pwynt a wnaethoch, wrth gwrs, felly roeddwn i'n falch o glywed am eich rhaglen ymelwa busnes. O feddwl yn benodol am y mater o gael cwmnïau i annog gweithio mwy hyblyg, a gweithio o gartref yn benodol, a oes ffyrdd yr ydych chi'n credu y gallai Llywodraeth Cymru fod yn cynnig cymhellion, fel cymhellion ariannol, er enghraifft, i gwmnïau yng Nghymru i annog mwy o weithio o gartref? A allai'r Llywodraeth bennu targedau ar gyfer hyn a chynnig cymhellion i gwmnïau gyrraedd y targedau hynny?

Gallem, rydym ni wedi archwilio'r holl ddewisiadau hynny ar gyfer gweithio unfed ganrif ar hugain yn rhan o'n cynllun gweithredu economaidd, o dan ein strategaeth gyffredin 'Ffyniant i Bawb'. Rydym ni mewn cysylltiad agos â nifer fawr o'n cwmnïau angori a chwmnïau o bwys rhanbarthol ynghylch gwahanol arferion gwaith. Mae'n rhaid imi ddweud, rwyf i wedi gweld rhai enghreifftiau rhagorol o hynny ledled Cymru, ac rydym ni wedi cael arloeswyr gwirioneddol ar gyfer y math hwnnw o arfer. Mae gennym ni gynllun hefyd ar gyfer Llywodraeth Cymru o swyddfeydd wedi'u dosbarthu a gweithio o gartref. Rydym ni wedi buddsoddi swm sylweddol o arian mewn offer TG modern i alluogi hynny, ac rwy'n falch ein bod ni'n esiampl o ddifrif iawn yn hyn o beth.

Diolch am fanylion y fenter honno. Nawr, peth arall yr wyf i'n gwybod eich bod chi wedi bod yn gysylltiedig ag ef yn y gorffennol yw cydgysylltwyr cynlluniau teithio, a oedd i fod i weithio gyda chyflogwyr ledled Cymru i annog teithio cynaliadwy, ac roedden nhw i fod i annog pethau fel rhannu ceir a fideo-gynadledda yn ogystal â gweithio hyblyg a gweithio o gartref. Rwyf i wedi cael trafferth i ddod o hyd i lawer o wybodaeth am y cydgysylltwyr cynlluniau teithio hyn. Mae'n ymddangos bod diffyg gwybodaeth yn y parth cyhoeddus am lwyddiant, neu fel arall, y cynllun hwn hyd yma. Felly, a allwch chi wneud unrhyw beth i'n goleuo ni ynghylch hyn, naill ai heddiw neu, os nad heddiw, efallai ar ddyddiad yn y dyfodol agos?

Gallaf, rydym ni'n edrych ar gydgysylltwyr rhanbarthol ledled Cymru i weithio gyda'r clystyrau o gwmnïau i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael yr effaith economaidd orau bosibl ar gyfer gwariant Llywodraeth Cymru, ac yn wir ar gyfer y gwariant y mae'r cwmnïau eu hunain yn ei roi ar waith, a cheir amrywiaeth o eitemau yn gysylltiedig â hynny, gan gynnwys, er enghraifft, i rai diwydiannau twristiaeth, rhannu swyddogaethau swyddfa gefn, oherwydd mae'n eglur ei bod yn anodd iawn cynnal swyddogaeth adnoddau dynol mewn cwmni ffordd o fyw. Felly, rydym ni wedi cael sgyrsiau helaeth ledled Cymru gyda gwahanol glystyrau o gwmnïau am fwrw ymlaen ag arferion gweithio yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n hapus i roi mwy o wybodaeth i'r Aelod—os hoffai ysgrifennu i mewn a dweud wrthyf yn union beth mae ef ei eisiau, rwy'n hapus i roi rhagor o wybodaeth iddo, ond mae amrywiaeth fawr iawn o fentrau ar waith.

Gwnaf. Mae ystyriaeth o'r adroddiad ymchwilio yn parhau, i hysbysu penderfyniad ynghylch pa un a ddylid gwneud y Gorchmynion statudol ar gyfer y cynllun. Byddai penderfyniad buddsoddi terfynol yn dilyn ymlaen o unrhyw gam i wneud y Gorchmynion statudol.

Ond nid yw ystyriaeth yn parhau gan y Prif Weinidog. Rydych chi'n cyfeirio at y ffaith ei fod yn dilyn proses statudol lem, ond ble yn y broses statudol honno y mae'n dweud y dylai adroddiad yr arolygydd gael ei godi gan gyfreithwyr a swyddogion yn Llywodraeth Cymru, a chael ei gadw'n ôl oddi wrth y Prif Weinidog am gyfnod, erbyn hyn, o ddau neu dri mis? Onid yw hynny'n awgrymu bod rhywbeth o'i le â'r broses hon? Mae'r statud yn ei gwneud yn ofynnol i'r Prif Weinidog wneud y penderfyniad, a gwneud hynny ar sail adroddiad yr arolygydd. Pam nad yw wedi gwneud hynny?

Oherwydd, fel yr wyf i wedi ei ddweud hyd syrffed yn y Siambr hon, rydym ni'n aros am y cyngor cyfreithiol i ategu hynny, i sicrhau ein bod ni'n cyflawni'r broses honno'n gywir. Nid yw amser yn hollbwysig yn y fan yma; cywirdeb sy'n bwysig. Nid wyf i wir yn gwybod sut y gallaf i wneud hyn yn fwy eglur. Rwyf i wedi ailadrodd tan—. Wel, ni allaf gredu nad oes neb sydd heb fy nghlywed i'n ei ddweud. Felly, ceir proses yr ydym ni ynddi. Mae angen y cyngor cyfreithiol arnom ni i fynd gydag adroddiad yr arolygydd. Pan fydd y cyngor cyfreithiol hwnnw yn iawn ac yn gywir er boddhad y cyfreithwyr sy'n ei roi, bydd yn cael ei gyflwyno i'r sawl sy'n gwneud y penderfyniad i wneud y penderfyniad, gan gymryd i ystyriaeth ystyriaethau perthnasol a heb gymryd penderfyniadau amherthnasol i ystyriaeth. Rwyf i wedi dweud hyn—. Wn i ddim, Llywydd, am unrhyw ffordd arall o'i wneud yn fwy eglur.

O ystyried eich bod chi'n teimlo nad oes lle gan y Llywodraeth ar hyn o bryd i wneud unrhyw sylw ynglŷn â'r oedi, a ydych chi'n gallu gwneud sylw ynglŷn ag unrhyw waith mae eich swyddogion chi yn gallu ei wneud y tu ôl i'r llenni, fel petai, tra mae yna oedi, er mwyn edrych ar atebion amgen?

Wel, nid wyf i'n credu bod oedi; rwy'n credu eu bod nhw'n mynd trwy'r broses. Pan fydd y broses wedi ei chwblhau—. Mae'r broses yr hyn yr yw hi. Gall pobl ddefnyddio pob math o iaith emosiynol yn ei chylch, ond yn y pen draw, rydym ni mewn proses led-farnwrol iawn. Mae'n anochel ei bod yn cymryd ei hamser i gyrraedd y diwedd. Nid wyf i'n gwybod beth arall y gallaf i ei ddweud i wneud hynny'n fwy eglur.

Gwnaf. Ymwelodd y Prif Weinidog â Phontypridd yn ddiweddar gan weld y cynnydd sylweddol sy'n cael ei wneud o ran adfywio'r dref. Mae'r rhain yn gynlluniau canol tref pwysig, sy'n parhau i elwa ar gymorth a buddsoddiad Llywodraeth Cymru.

Wel, diolch am yr ateb yna. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae adnoddau Llywodraeth Cymru wedi caniatáu i ganolfan siopa Bro Taf gael ei phrynu, cymorth ar gyfer y cais busnes yng nghanol tref Pontypridd i ganiatáu adfywiad busnesau a rhoi mwy o lais iddyn nhw o ran gweithrediad y dref, y gwaith gyda'r cyllid Ewropeaidd, y pwll nofio, y gwaith i greu parth cerddwyr, y ffordd osgoi, ac yn hollbwysig, rwy'n credu, y penderfyniad i symud Trafnidiaeth Cymru yno—mae'r dref yn adfywio'n gyflym erbyn hyn, a cheir rhagor o gynlluniau ar gyfer yr adfywio hwnnw. Nawr, mae'n ymddangos bod hyn yn rhannol seiliedig ar bartneriaeth wirioneddol Llywodraeth Cymru, y cyngor lleol a chynrychiolwyr lleol yn gweithio gyda'i gilydd ar gyfer adfywio. Gan gadw mewn cof y mater ynghylch adfywio canol ein trefi, pa wersi ydych chi'n ei gredu sydd yno, y gellir eu dysgu o'r ffordd y mae Pontypridd yn adfywio erbyn hyn ac yn dechrau dod yn dref fodern a bywiog iawn gyda phob math o fusnesau a chyfleoedd newydd, ar gyfer trefi eraill yng Nghymru?

Ydy, rwy'n credu ei bod yn enghraifft ardderchog. Cefais y fraint o fod yno pan gyrhaeddodd y tarw dur cyntaf ar y safle, gyda'r Aelod ei hun, a chawsom ni un o'r ffotograffau hyfryd hynny, Llywydd, lle'r ydym ni i gyd yn gwisgo cyfarpar diogelu personol anaddas at ddibenion y llun. Roedd yr Aelod, rwy'n siŵr, yn edrych yn hyfryd ynddo; nid oeddwn i'n edrych yn dda iawn. [Chwerthin.] Bu'n llwyddiant ysgubol ers hynny. Bryd hynny, roedd canol y dref yn hyll, ac roedd yn ganolfan a oedd yn edrych yn wael iawn. Ond nawr, mae'n hollol wahanol. Rwy'n credu bod hynny'n gwbl gywir.

Ac mae'r Aelod yn iawn i ddweud bod hyn i raddau helaeth oherwydd ein bod ni wedi cael rhaglen buddsoddiad adfywio wedi'i dargedu, a ddechreuodd yn gynharach eleni—rhaglen buddsoddiad cyfalaf gwerth £100 miliwn yn para am dair blynedd i gynorthwyo prosiectau adfywio a flaenoriaethwyd yn rhanbarthol fel hwn. Nodir Pontypridd fel ardal o flaenoriaeth rhanbarthol, ac mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda'r awdurdod lleol ar nifer o brosiectau. Felly, rwy'n credu bod dull cydweithredol yn hanfodol i ddeall y lle, os mynnwch chi, oherwydd yn sicr nid yw'n fater o un ateb i bopeth, a gallwch weld hynny ym Mhontypridd ac ardaloedd eraill sydd wedi bod yn llwyddiannus.

Rwy'n hoff iawn fy hun o fenter AGB—Abertawe a oedd un o'r ardaloedd gwella busnes cyntaf. Mae wedi bod yn llwyddiannus iawn o ran dod â busnesau bach ynghyd yn gyffredinol, a dylid eu hargymell ar gyfer canol trefi lle nad ydyn nhw wedi eu sefydlu eto.

Mae gennym ni gronfa benthyciadau canol trefi gwerth £27.595 miliwn ar hyn o bryd yn cynorthwyo adfywiad canol trefi mewn 17 o wahanol ardaloedd o Gymru. Mae Rhondda Cynon Taf wedi cael £1.8 miliwn o'r gronfa ar gyfer trefi Pontypridd ac Aberdâr. Ac rydym ni hefyd yn cefnogi buddsoddiad mewn llyfrgelloedd cyhoeddus trwy raglen gyfalaf yr is-adran amgueddfeydd, archifau a llyfrgelloedd. Derbyniodd Rhondda Cynon Taf grant cronfa drawsnewid, er enghraifft, ar gyfer llyfrgell newydd Bro Taf ym Mhontypridd.

Yr hyn sy'n braf am hwnnw yw ei fod yn ddatblygiad cymysg. Felly, mae gennych chi rai adeiladau swyddfa yno, mae gennych chi rywfaint o adfywio, mae gennych chi deimlad braf o gyffro o gwmpas y ddinas, mae gennych chi rai gwasanaethau cyhoeddus, mae gennych chi deimlad braf o fywyd yn dychwelyd i ganol y dref. Felly, rwy'n credu bod yr Aelod yn llygad ei le: mae'n brosiect da iawn i ddangos yr hyn a all ddigwydd pan fyddwch chi'n cymryd y cymeriad penodol i ystyriaeth gyda dull sy'n seiliedig ar le.

Arweinydd y tŷ, yng nghyllideb ddiweddar y Canghellor, rhoddodd £900 miliwn ar gael i liniaru ardrethi busnes yn Lloegr. Ym Mhontypridd a chanol trefi eraill ar draws fy rhanbarth etholiadol i, mae ardrethi busnes yn cael eu crybwyll dro ar ôl tro fel rhwystr i adfywio'r strydoedd mawr hynny ac i roi hyder i bobl fuddsoddi ynddynt. Bydd menter £900 miliwn y Canghellor yn gweld busnesau â gwerth ardrethol o hyd at £51,000 yn elwa ar yr arian hwn dros ddwy flynedd. Pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei gynnal yma o'r symiau canlyniadol a fydd yn deillio o'r cyhoeddiad hwnnw, ac a fydd yn rhoi'r arian hwnnw ar gael i fusnesau yma yng Nghymru i leddfu baich ardrethi busnes sydd yn gymaint o lyffethair i ddatblygiad canol trefi ar hyd a lled Canol De Cymru?

Wel, rydym ni'n cytuno mai ardrethi busnes yw un o'r prif ysgogiadau y gallwch chi eu defnyddio fel Llywodraeth i wneud yn siŵr bod BBaChau yn cymryd eu lle haeddiannol. Mae gennym ni gyfres o gynlluniau a wnaed yng Nghymru ar gyfer hynny, sy'n hael iawn. Ac nid wyf i'n credu bod un ateb yn addas i bawb, felly yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw edrych yng Nghymru, fel y dywedaf, ar ddull  sy'n seiliedig ar le, ac mae angen i ni roi'r disgresiwn i awdurdodau lleol sicrhau bod y drefn ardrethol yn eu hardal yn cyd-fynd â'r lle y maen nhw'n ei ystyried. Felly, er enghraifft, bydd yr hyn a allai fod yn iawn yng nghanol Caerdydd neu Abertawe yn sicr ddim yn iawn ym Mro Taf neu ym Mhontypridd, dim ond i ddefnyddio dwy enghraifft. Ac felly, rwy'n awyddus iawn ein bod ni'n edrych i weld pa ddisgresiwn y gallwn ni ei gael yn y system ardrethi er mwyn creu'r dull seiliedig ar le yr ydym ni'n gwybod sy'n gweithio.

Mae'r Prif Weinidog yn asesu perfformiad, llwyddiannau a heriau darparu gwasanaethau iechyd ledled Cymru yn barhaus. Yn y gogledd, rydym ni wedi gwneud buddsoddiad sylweddol i gyflawni gwelliannau ac rydym ni'n eglur ynghylch y gwaith pellach sydd ei angen i ddarparu gwasanaethau sy'n addas ar gyfer y dyfodol.

Wel, gobeithio eich bod chi’n glir ynglŷn â’r hyn sydd angen ei wneud, oherwydd mae’r gwasanaeth mewn mesurau arbennig, onid yw e, ers beth, ryw dair blynedd a hanner erbyn hyn, o dan reolaeth uniongyrchol yr Ysgrifennydd Cabinet. Yn y cyfnod yna, rŷm ni wedi gweld sgandal Tawel Fan a’r gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Rŷm ni wedi gweld sgandal C. difficile, a nifer o bobl yn marw o’r cyflwr hwnnw yn ystod y cyfnod. Rŷm ni wedi gweld ysbytai cymunedol yn cau. Rŷm ni wedi gweld y gwasanaeth argyfwng ar ei luniau ar draws y gogledd. Rŷm ni wedi gweld argyfwng hefyd mewn gwasanaethau meddygon teulu, ac rŷm ni wedi gweld y Llywodraeth yn tindroi am rhy hir o lawer pan mae’n dod i hyfforddi rhagor o ddoctoriaid a nyrsys. Felly, gyda record fel yna, pam dylai pobl gogledd Cymru gael hyder yng ngallu’r Llywodraeth yma i gynllunio’r gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu?

Wel, o dan fesurau arbennig rydym ni wedi darparu buddsoddiad a chymorth sylweddol, sydd wedi arwain at gynnydd mewn nifer o feysydd, gan gynnwys dad-ddwysáu gwasanaethau mamolaeth fel pryder mesur arbennig ym mis Chwefror. Bu buddsoddiad parhaus i sicrhau gwell mynediad a gofal iechyd i bobl ar draws y gogledd. Mae'r rhain yn cynnwys, er enghraifft, £17.9 miliwn ar gyfer y SuRNICC a agorwyd ym mis Medi 2018, yn dilyn argymhelliad gan Goleg Brenhinol y Pediatregwyr ac Iechyd Plant y dylai fod un safle canolog ar gyfer gofal newyddenedigol dwys yn y gogledd, ac, er enghraifft hefyd, mae'r adran gofal brys ac argyfwng yn Ysbyty Gwynedd wedi cael £163 miliwn ar gyfer gwaith ailwampio sylweddol. Gwnaed nifer o fuddsoddiadau yn gyffredinol, ac rydym ni wedi parhau i gynorthwyo Betsi Cadwaladr wrth iddo ddod allan o fesurau arbennig. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr bod y buddsoddiad yno, ac rydym ni wedi cynorthwyo'r bwrdd i sicrhau ein bod ni'n cynorthwyo'r bwrdd i ddarparu ar gyfer iechyd ei boblogaeth a darparu gofal yn nes at y cartref pan fo hynny'n bosibl.

Er gwaethaf blynyddoedd o rybuddion gan Bwyllgor Meddygol Lleol Gogledd Cymru, cafodd ymarfer cyffredinol yng Nghymru y ganran isaf o gyllideb y GIG o unrhyw ran o'r DU y llynedd. Dyna'r rheswm allweddol pam mae cymaint o feddygfeydd yn y gogledd wedi cau. Sut ewch chi i'r afael â'r bwlch hwnnw yn y gyfran o gyllid, yn hytrach na'r bwlch cyllid, ac arallgyfeirio darpariaeth i ddarparu gwasanaethau, gan ddod â phobl sydd angen gofal a chymorth a phobl sy'n darparu cymorth yn nes at ei gilydd, i ddarparu gofal cymdeithasol, emosiynol a meddygol i bobl ar y pwynt o angen, fel menter gydweithredol Quay to Well-being a arweinir gan Dr Anthony Downes yng Nghei Connah, a'r ganolfan cwmni mewn ymddiriedolaeth y Community Care Collaborative yn Wrecsam a arweinir gan Dr Karen Sankey?

Ie, mae'r Aelod yn iawn: mae pethau da yn digwydd, ac fel yr wyf i wedi ei ddweud, rwyf i wedi darllen yn uchel rai o'r pethau da sy'n digwydd. Er enghraifft, darparwyd dros £14 miliwn i ddatblygu canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol integredig yn y Fflint, Blaenau Ffestiniog a Thywyn—mae'n ddrwg gen i, Ysbyty Coffa Tywyn; dylwn i fod wedi gwisgo fy sbectol, Llywydd—yn darparu amrywiaeth o gyfleusterau iechyd, gofal cymdeithasol a thrydydd sector integredig wedi'u cyd-leoli.

Bu cynnydd i ddisgwyliad oes ym mhob awdurdod lleol yn y gogledd rhwng 2001-03 a 2014-16. Er enghraifft, mae nifer y staff cyfwerth ag amser llawn a gyflogir yn uniongyrchol gan fwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cynyddu gan 5 y cant ers 2008, a chynyddodd nifer y meddygon a'r deintyddion ymgynghorol gan 17.1 y cant. Cynyddodd nifer y nyrsys, bydwragedd ac ymwelwyr iechyd gan 3.9 y cant. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos, ar ddiwedd mis Medi 2018, bod 6,291 o lwybrau cleifion dros 36 wythnos, sy'n ostyngiad o 1,000 neu 14 y cant o'i gymharu â mis Awst 2018, a gostyngiad o 2,691 neu 30 y cant o'i gymharu â mis Medi 2017. Felly, rydym ni'n symud i'r cyfeiriad cywir ac mae'r cymorth yn amlwg yn gwneud gwahaniaeth sylweddol.

Gwnaf, mae'r Comisiwn Gwaith Teg wrthi'n profi'r dystiolaeth ynghylch gwaith teg yng Nghymru ar hyn o bryd. Bydd ei argymhellion yn hysbysu ein meddylfryd o ran y ffordd orau o fwrw ymlaen â'n huchelgais i Gymru fod yn genedl gwaith teg.

Diolch. Mae Sefydliad Bevan wedi disgrifio'r economi "gig" yng Nghymru fel twyll triphlyg sy'n niweidio gweithwyr, yn cynyddu'r bil budd-daliadau ac yn amddifadu'r wladwriaeth o refeniw treth. Gwn fod gwaith o ansawdd da yn nod allweddol yn strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru, ac rwy'n croesawu yn arbennig sefydliad y Comisiwn Gwaith Teg. Sut bydd gwaith y comisiwn yn cyfrannu at fynd i'r afael ag effeithiau mwyaf niweidiol yr economi "gig"?

Ie, mae'r adroddiad yn un rhagorol. Mae'r comisiwn wedi bod yn ymgysylltu â nifer fawr ac amrywiaeth eang o sefydliadau ac unigolion yn rhan o'i waith casglu tystiolaeth, gan gynnwys Sefydliad Bevan y mae Vikki Howells wedi tynnu sylw ato yn y fan yna. Rydym ni'n cydnabod effeithiau niweidiol y defnydd amhriodol o gontractau dim oriau. I'r rhai sy'n ennill bywoliaeth drwy'r economi "gig", gall yr ansicrwydd, yr ansefydlogrwydd a'r diffyg diogelwch y maen nhw'n gweithio ar eu sail, greu pwysau trwm ar eu bywydau. Cafwyd adroddiad echrydus gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn ddiweddar ynghylch yr hyn a all ddigwydd i iechyd meddwl pobl pan eu bod yn dioddef gan ddyled niweidiol, ac mae'r ymgyrch—rwy'n gobeithio bod pawb yn y Siambr wedi gweld, Llywydd—am fod yn ofalus ynghylch cost y Nadolig a dweud wrth bobl ble i fynd am gyngor ar ddyled os byddant yn canfod eu hunain mewn rhai o'r anawsterau hynny, yn un pwysig iawn wrth bobl nesáu at dymor y Nadolig pryd y gallent gael trafferthion i gael hanfodion bywyd hyd yn oed.

Rydym ni wedi gofyn i'r comisiwn ystyried yn ddifrifol iawn pob agwedd ar waith annheg a'r defnydd o gontractau dim oriau, yn enwedig am y rhesymau gwirioneddol hynny y gall yr anallu i gynllunio neu ddibynnu ar unrhyw incwm penodol arwain at oblygiadau difrifol iawn o ran iechyd meddwl a dyled a gallu rhywun i fyw ei fywyd fel y mae'n dymuno ei wneud. Rydym ni wedi gofyn i'r comisiwn adrodd ei argymhellion yng ngwanwyn y flwyddyn nesaf, ac rydym ni'n disgwyl i'r rheini lywio ein syniadau ynghylch sut yr ydym ni'n annog ac yn hyrwyddo'r agenda gwaith teg ledled Cymru gyfan.

Arweinydd y tŷ, rwyf i newydd glywed eich ateb, ond a allwch chi amlinellu beth yw'r berthynas waith rhwng y Comisiwn Gwaith Teg a chontract economaidd a galwadau i weithredu Llywodraeth Cymru?

Gallaf. Rydym ni wedi gofyn i'r Comisiwn Gwaith Teg gymryd holl strategaethau'r Llywodraeth i ystyriaeth yn eu gwaith, ond maen nhw'n gweithredu ar eu pennau eu hunain. Maen nhw'n casglu tystiolaeth ar hyn o bryd. Maen nhw'n cael eu cynorthwyo gan ysgrifenyddiaeth fach o Lywodraeth Cymru, ond rydym ni wedi gofyn iddyn nhw ystyried y sefyllfa yn gyffredinol ac i ddweud sut orau y gellir cyfuno'r sefyllfa honno gyda'n cyfres bresennol o flaenoriaethau a strategaethau, a'r hyn y mae angen i ni ei wneud er mwyn gwneud i'r jig-so hwnnw ffitio orau.

Gwnaf. Mae ein strategaeth genedlaethol a'n cynllun gweithredu economaidd, 'Ffyniant i Bawb' yn nodi'r camau yr ydym ni'n eu cymryd i gynorthwyo datblygiad economaidd ar draws Cymru gyfan.

Diolch. Arweinydd y Tŷ, mae'n ffaith drist ofnadwy bod ein diwydiant cregyn gleision 100 mlwydd oed hanesyddol yng Nghonwy ar fin chwalu erbyn hyn. Mae eich Llywodraeth chi a'i phenderfyniad i orfodi darpariaethau Gorchymyn Trwyddedu Pysgod Môr 1992, yn ei gwneud yn ofynnol i bob cwch a ddefnyddir feddu ar drwydded gostus o 1 Medi 2017 heb unrhyw gyflwyniad graddol ac heb unrhyw rybudd, i bob pwrpas wedi gwneud y rhai nad oes ganddynt drwyddedau yn ddi-waith ar unwaith. A thrwy wneud hynny, ceir bygythiad enfawr i'n diwydiant cregyn gleision.

Ar hyn o bryd nawr, dim ond dau o gasglwyr sydd ar ôl ac mae hynny'n gwneud yn siŵr erbyn hyn bod y gwaith puro yn agos iawn at gau. I roi hyn yn ei gyd-destun, roedd tua 30 o gychod yn y 1960au ac mae gennym ni'r gwelyau gorau yng Nghymru yng Nghonwy. Mae Cyngor Tref Conwy, diolch byth, wedi penderfynu cynnig rhywfaint o gymorth ariannol, ac mewn cyfarfod arbennig o Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy fis diwethaf, penderfynodd y cabinet archwilio a chynorthwyo cais gan gwmni Conwy Mussels am orchymyn pysgodfa unigol.

Arweinydd y tŷ, rheolir y bysgodfa hon gan eich Llywodraeth chi ac mae'n ddiwydiant hanesyddol. A allwch chi ddatgan, os gwelwch yn dda, pa gymorth y gwnewch chi ei ddarparu i'r diwydiant hwn sydd mewn trafferthion ac a wnewch chi roi sicrwydd os bydd cais am orchymyn pysgodfa unigol yn cael ei wneud, na fydd yn cymryd tair i bum mlynedd? Byddai hynny'n rhy hwyr; bydd y diwydiant yn diflannu. Felly, os gwelwch yn dda, a wnewch chi weithio gyda'ch Cabinet a'ch Llywodraeth ac achub y diwydiant pysgota hwn a chefnogi'r gorchymyn pysgodfa unigol hwnnw i Gonwy?

Nid wyf i'n gyfarwydd â rhai o'r ystadegau y mae'r Aelod newydd eu cyflwyno, felly os hoffai ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet, byddwn ni'n gwneud yn siŵr eich bod chi'n cael ateb manwl i hynny.

Gwnaf. Rydym ni wedi canolbwyntio ar y GIG fel blaenoriaeth ar adeg o gyni cyllidol sy'n effeithio ar wasanaethau cyhoeddus. Canfuwyd ansawdd wrth wraidd system iechyd Cymru yn adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, 'Reviews of Health Care Quality: United Kingdom 2016', ac amlygwyd ein bod ni'n blaenoriaethu gofal o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar y claf.

Arweinydd y tŷ, bydd llawer o bobl yn anghytuno â'r datganiad bod y Llywodraeth benodol hon wedi rhoi digon o flaenoriaeth i'r gwasanaeth iechyd gwladol. O dan arweiniad y Prif Weinidog penodol hwn, mae nifer yr unigolion sy'n aros yn hwy na 36 wythnos am driniaeth wedi cynyddu o ddim yn ôl yn 2009 i 13,500. Yn y cyfnod hwnnw, nid yw'r targed pedair awr ar gyfer adrannau achosion brys erioed, erioed wedi ei fodloni, ac o ran y targed 12 awr, mae nifer y cleifion sy'n mynd y tu hwnt i hwnnw wedi cynyddu gan dros 4,000 y cant.

Nid yw hwn yn hanes i fod yn falch ohono ac, ochr yn ochr â hynny, mae'r ffaith bod hwn yn Brif Weinidog sydd wedi bod yr unig Brif Weinidog neu'r unig arweinydd Llywodraeth mewn unrhyw le yn y DU i dorri cyllideb gwasanaeth iechyd yn berfformiad truenus. A allwch chi, fel arweinydd y tŷ, ein sicrhau y bydd nodyn ym mewnflwch y Prif Weinidog nesaf yn gofyn am fuddsoddiad yn ein GIG, nid y math hwn o berfformiad yr ydym ni wedi ei weld yn y gorffennol?

Wel, rwy'n credu bod gallu'r Ceidwadwyr i ysgaru eu cefnogaeth i ddewis gwleidyddol wedi'i ysgogi gan gyni cyllidol ar lefel y DU oddi wrth yr effaith ar gyllidebau Llywodraeth Cymru yn gwbl ryfeddol. Llywydd, o ran ein hanes ar y GIG, rydym ni'n parhau i weld lefelau uchel iawn o foddhad gyda GIG Cymru yn cael eu hadrodd. Dangosodd ein harolwg hanfodion gofal diwethaf, er enghraifft, bod 99 y cant o gleifion yn teimlo eu bod yn cael eu trin gydag urddas a pharch, ac roedd 96 y cant yn fodlon â'r gofal cyffredinol yr oeddent yn ei gael. Roedd gan naw deg tri y cant o gleifion farn gadarnhaol ar eu gofal cyffredinol yn arolwg profiad cleifion canser 2016, er enghraifft.

Un o'r canlyniadau mwyaf tyngedfennol o gael diagnosis o ganser yw goroesi, ac rwyf i'n un o'r bobl sydd wedi goroesi. Rwyf i newydd gael fy llythyr yn dweud fy mod i'n rhydd o ganser ers pum mlynedd. Rwy'n hynod ddiolchgar i'r meddygon a'r nyrsys a weithiodd gyda mi, ac roedd dau ohonynt na chawsant eu geni yn y Deyrnas Unedig, ac rwy'n hynod ddiolchgar eu bod wedi dewis dod i fyw a gweithio yng Nghymru. Rwy'n ddyledus iddyn nhw am fy ngoroesiad parhaus. Rwy'n falch o nodi'r gwelliannau parhaus i oroesiad un a phum mlynedd i'r holl gleifion canser yng Nghymru. Rydym ni'n falch iawn o hynny, a hynny'n gwbl briodol.

Rydym ni'n arwain y ffordd yn rhyngwladol gyda model ymateb clinigol ambiwlansys Cymru. Mae gwasanaethau ambiwlans yn Lloegr, Gogledd Iwerddon, yr Alban, Awstralia a Canada wedi efelychu'r dull model ymateb clinigol a arloeswyd yma yng Nghymru erbyn hyn. Mae mwy o bobl yn dechrau'r driniaeth sydd ei hangen arnynt yn unol â'r amser targed. Mae dros 86 y cant o gleifion wedi bod yn aros llai na 26 wythnos am driniaeth ym mis Medi 2018—3.2 pwynt canran yn uwch nag ym mis Medi 2017, er enghraifft. Roedd nifer y cleifion a oedd yn aros am dros 36 wythnos ar lwybr atgyfeirio i driniaeth 31 y cant yn is ym mis Medi 2018, o'i gymharu â mis Medi 2017, a 52 y cant yn is na'r lefel uchaf ym mis Awst 2015. Ar sail ei mesurau ei hun, mae Lloegr yn adrodd ei hamser aros gwaethaf erioed—roedd perfformiad o 18 wythnos yn Lloegr ym mis Medi 2018 y gwaethaf erioed.

Dros y tair blynedd diwethaf, rydym ni wedi buddsoddi £130 miliwn yn ychwanegol, rydym ni wedi lleihau amseroedd aros yn sylweddol ar draws y wlad, rydym ni'n parhau i ostwng ein ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal—maen nhw'n is na'r lefelau hanesyddol a welwyd erioed yng Nghymru—rydym ni wedi blaenoriaethu gwariant ar iechyd i sicrhau bod gan y GIG yng Nghymru a'r system ofal ehangach yr adnoddau angenrheidiol, gan gynllunio ar gyfer dyfodol hirdymor a chynaliadwy. Mae buddsoddiad yn y GIG yng Nghymru yn uwch nag erioed. Rydym ni'n gwario mwy fesul pen ar iechyd nag yn Lloegr, gyda mwy o staff nag erioed o'r blaen yn darparu gofal iechyd o ansawdd uchel ar draws bob rhan o'r GIG. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, aeth mwy nag 1 filiwn o gleifion i adrannau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru. Er gwaethaf pwysau ym mis Hydref, roedd wyth o bob 10 claf wedi cael eu hasesu, eu trin a'u rhyddhau o adrannau damweiniau ac achosion brys o fewn pedair awr. Dwy awr a 18 munud oedd yr amser aros nodweddiadol o gyrraedd i gael eu derbyn, eu trosglwyddo neu eu rhyddhau ym mis Hydref.

Llywydd, rwy'n credu bod gennym ni bob hawl i fod yn falch iawn o hanes ein Prif Weinidog ac o'n hanes fel Llywodraeth Lafur Cymru yma yn y naw mlynedd diwethaf, ac edrychaf ymlaen at Lywodraeth y dyfodol gyda phleser mawr.

Gydag un Bwrdd Iechyd mewn mesurau arbennig a thri Bwrdd Iechyd, gan gynnwys Abertawe Bro Morgannwg yn fy rhanbarth i, mewn ymyrraeth wedi'i dargedu, nid yw'r darlun yn fêl i gyd, fodd bynnag. Er gwaethaf siarad am symud gofal i'r gymuned a gofal iechyd darbodus dros y 10 mlynedd diwethaf, onid ydych chi'n cytuno nad yw cynllunio gweithlu eich Llywodraeth dros y 10 mlynedd diwethaf wedi cyrraedd y safon?

Nac ydw, nid wyf i'n cytuno â hynny o gwbl. Rwy'n credu y bu pwyslais cryf ar recriwtio a chynllunio. Llywydd, wnaf i ddim trethu'ch amynedd drwy ddarllen ystadegau eto, ond mae'r ystadegau yn amlwg i bawb eu gweld. Rydym ni'n amlwg yn gwneud yn dda iawn yn wir. Fe wnaethom yn eithriadol o dda gyda recriwtio meddygon, er enghraifft, eleni. Mae'r Ysgrifennydd Iechyd wedi gwneud sawl datganiad i'r perwyl hwnnw ac wedi ateb cwestiynau i'r perwyl hwnnw yn y tŷ ar sawl achlysur.

Gwnaf. Amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus y camau nesaf ar gyfer cryfhau llywodraeth leol yn ei ddatganiad llafar ar 17 Gorffennaf.

Diolch am yr ateb hwnnw. Arweinydd y Tŷ, ym mis Mawrth, cynigiodd Llywodraeth Cymru dri dewis ar gyfer uno awdurdodau lleol. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet bryd hynny bod angen newid radical. Eto i gyd, mae wedi methu â bwrw ymlaen gyda hyn oherwydd pwysau gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Arweinydd y Tŷ, a ydych chi'n credu bod angen newid radical, ac os felly, pryd?

Rwy'n credu ei bod hi'n amlwg bod awydd ymhlith Llywodraeth Leol i weithio'n dda gyda'i gilydd a chydweithredu. Mae Aelodau o bob rhan o'r Siambr heddiw wedi crybwyll pethau lle mae cydweithredu wedi gweithio'n hynod o dda. Yn wahanol i Loegr, rydym ni wedi amddiffyn llywodraeth leol yng Nghymru rhag y gwaethaf o'r cyni y mae Llywodraeth y DU yn ei orfodi, ac rydym wedi sicrhau y gellir parhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol. Mae ein hawdurdodau lleol yn cydweithio'n dda gyda'i gilydd ac fe ddylen nhw fod yn falch iawn o'u gallu i wrthsefyll y cyni didrugaredd.

Diolch i arweinydd y tŷ.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar y cytundeb ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r datganiad gwleidyddol. Rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gyflwyno'r cynnig—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Brexit yn sicr yw'r her wleidyddol fwyaf difrifol i wynebu'r Deyrnas Unedig ers creu'r Cynulliad hwn ac mae'n her sydd wedi troi'n argyfwng llwyr o ganlyniad i'r ffordd ddi-glem a chynhennus y mae Llywodraeth bresennol y DU wedi rheoli hynny. Mae'r cynnig gerbron y Cynulliad yn nodi safbwynt Llywodraeth Cymru ar y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol, a pham nad yw'r rhain yn cyflawni'r math o Brexit a all sicrhau dyfodol Cymru.

Er mwyn osgoi amheuaeth, gadewch imi ddweud ar y dechrau fod y cytundeb sydd ger ein bron yn annerbyniol i Lywodraeth Cymru, ac yn un y credwn y dylid ei wrthod. Rwy'n gobeithio y bydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cytuno â'r sefyllfa honno, fel nad oes unrhyw amheuaeth ymysg y rhai sy'n gyfrifol yn y pen draw am ddyfarnu ar y ddwy elfen o'r cytundeb y mae Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi dod iddo, y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol, ynghylch barn y Cynulliad hwn.

Llywydd, mae Senedd y DU ar fin cychwyn ar ei dadl pum diwrnod. Amserwyd ein trafodaethau y prynhawn yma'n fwriadol i sicrhau bod ystyriaeth y Cynulliad yn gallu dylanwadu ar bleidlais ystyrlon a fydd yn terfynu'r ddadl honno. Hefyd, mae angen i'r Cynulliad hwn ddylanwadu ar yr hyn sy'n digwydd os bydd Tŷ'r Cyffredin, fel yr ymddengys yn anochel bellach, yn gwrthod cytundeb y Prif Weinidog. Mae rhan olaf cynnig y Llywodraeth sydd gerbron y Cynulliad yn edrych tua'r dyfodol ac yn rhestru'r dewisiadau y credwn ni y dylid eu hystyried os mai dyna fydd yn digwydd.

Llywydd, rwyf eisiau bod yn glir ar y dechrau hefyd y byddai'r cyngor a roddodd Llywodraeth Cymru i bobl Cymru yn y cyfnod cyn refferendwm 2016 yr un fath os gofynnwyd inni roi cyngor heddiw. Ar sail yr holl dystiolaeth economaidd, byddai Cymru yn well yn aros o fewn yr Undeb Ewropeaidd, ac nid yw ein ffyniant wedi ymwreiddio mor ddwfn nac wedi ei hannu mor eang fel y gallwn ni wirfoddoli i niweidio'n hunain yn economaidd. Eto i gyd, y ffaith yw bod Cymru a'r Deyrnas Unedig fel uned gyfan wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd. A, Llywydd, ni waeth pa mor gryf yr ydym ni'n teimlo fel unigolion ar ddwy ochr y ddadl Brexit, nid hynny yw canolbwynt yr ystyriaeth y prynhawn yma. Yn hytrach, gofynnwyd inni ddod i'n casgliad ar y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol.

Dechreuaf gyda'r cytundeb ymadael, oherwydd mae'n amlwg iawn mai dyma'r mwyaf datblygedig o'r ddwy elfen, a hefyd yr agosaf o'r ddwy at safbwynt Llywodraeth Cymru. Yn wir, os cyferbynnaf y cytundeb ymadael â chynnwys 'Diogelu Dyfodol Cymru', y cytunwyd arno ar y cyd â Phlaid Cymru ym mis Ionawr 2017, ac araith Lancaster House Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn yr un mis, mae'n drawiadol faint yn union yn nes yw'r cytundeb at ein safbwynt ni nag un Mrs May. Mae'n cynnwys cyfres o amddiffyniadau ar gyfer hawliau dinasyddiaeth. Mae'n darparu ar gyfer cyfnod pontio, sydd mor hanfodol er mwyn osgoi dryswch aruthrol i'n heconomi, ac yn caniatáu ar gyfer ymestyn y cyfnod hwnnw os oes angen. Mae'n cynnwys ymrwymiad i dalu'n biliau. Mae'n cynnig alinio rheoleiddio ar gyfer nwyddau a chynnyrch amaethyddol. Mae hyd yn oed, wedi ei gladdu yn nyfnderoedd yr iaith ddryslyd, yn darparu ar gyfer undeb tollau. Ond, Llywydd, rhan o'r rheswm pam na allwn ni gefnogi'r cytundeb ymadael y prynhawn yma yw oherwydd yr union ddryswch hwnnw, oherwydd bod y cytundeb yn dangos, hyd yn oed ar y funud olaf hon, fod Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn parhau'n amharod i egluro'n fanwl realiti ein sefyllfa. Yn hytrach, mae'n teithio o stiwdio deledu i stiwdio deledu yn ailadrodd mantras sy'n argyhoeddi neb ac, yn hytrach, yn llwyddo i berswadio pobl o safbwyntiau hollol gyferbyniol eu bod nhw yn unedig o leiaf yn hyn o beth—na wnân nhw gefnogi'r Prif Weinidog.

Felly, mae methiant y cytundeb ymadael yn wleidyddol yn ogystal ag yn ymarferol, ond mae gwendidau ymarferol gwirioneddol hefyd. Dyma dair ffordd yn unig y bydd y cytundeb ymadael yn methu â chyflawni canlyniad y gallai Llywodraeth Cymru ei gefnogi. Yn gyntaf, o ran cynifer o'r materion chwarae teg, disgrifiad technocratig o bethau sy'n wirioneddol bwysig i ddinasyddion Cymru, megis safonau amgylcheddol a hawliau gweithwyr, mae'r DU yn ymrwymedig dim ond i beidio â'u gwanhau—nid, mewn geiriau eraill, i geisio cael cyfatebiaeth i safonau esblygol Ewropeaidd. Rydym ni'n credu'n gryf, ac wedi dadlau'n gyson, os yw'r UE yn symud ymlaen mewn materion o'r fath, y dylai'r Deyrnas Unedig wneud hynny hefyd. Ni allwn ni ac ni fyddwn ni yn cefnogi unrhyw beth llai.

Yn ail, nid yw'r cytundeb yn ymdrin â materion y sector gwasanaethau, y rhan fwyaf o'n heconomi, a'r rhan y mae gan y DU warged clir mewn masnach gyda'r UE. Mae'n parhau i ddatgan bod y sector gwasanaethau ar wahân i nwyddau, gyda dim sicrwydd na fydd mynediad i farchnad sengl yr UE wedi ei gyfyngu'n ddifrifol. Mae'r cytundeb ymadael yn parhau i wahaniaethu mewn modd anymarferol rhwng nwyddau a gwasanaethau, a fydd yn niweidio busnesau Cymru, ac ni allwn ni ei gefnogi.

Ac yn drydydd, ac yn ymarferol, Llywydd, mae'r posibilrwydd o ffin ym Môr Iwerddon a fyddai'n cael ei rheoleiddio, gyda chanlyniadau anhysbys i berthynas economaidd Prydain Fawr gydag Ynys Iwerddon, yn parhau i fod yn faen tramgwydd i ni. Nawr, rydym ni'n derbyn y flaenoriaeth absoliwt o sicrhau nad yw ffin galed yn dychwelyd i Iwerddon, ond mae'r trefniadau wrth gefn, fel y maen nhw wedi eu llunio, yn parhau i beri pryder ac fe allan nhw fod yn niweidiol i Gymru.

Llywydd, gellid bod wedi lleddfu ein pryderon am y trefniadau wrth gefn yn gyfan gwbl drwy'r datganiad gwleidyddol y trof ato nawr. Gallai'r datganiad gwleidyddol fod wedi cynnwys ymrwymiad cadarn gan yr UE a'r DU i gael cyfuniad parhaol o undeb tollau a chyfranogiad llawn yn y farchnad sengl. Byddai hynny'n sicrhau na fyddai angen unrhyw rwystrau newydd rhwng unrhyw ran o'r DU a 27 aelod yr UE, sef yr ateb, wrth gwrs, a ddatblygwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yn lle hynny, mae'r datganiad gwleidyddol yn amlwg yn methu â chynnwys ymrwymiadau cadarn o'r ddwy ochr i ddatblygu perthynas ar gyfer y dyfodol a fydd yn rhoi'r parhad mwyaf posibl i'n cysylltiadau economaidd gyda'r UE, yn gydnaws â pheidio â bod mwyach yn rhan o'i adeiladaeth wleidyddol. Yn hytrach, mae'n gybolfa o ddogfen a luniwyd ar gefn amlen sy'n ceisio efelychu peth o'r iaith a ddefnyddir gan Lywodraeth y DU yn ei Phapur Gwyn, ond heb symud rhithyn o safbwynt yr UE na ellwch chi gael troed i mewn a throed allan o'r farchnad sengl.

Mae Llywodraeth y DU wedi gorfod cyfaddef nad oedd yn gallu darbwyllo'r UE i wneud ymrwymiadau i fasnachu rhwydd, ac mae'r ffaith werthfawr honno'n golygu ei bod yn anochel bod y datganiad gwleidyddol yn ein gadael gyda llawer llai o fynediad i farchnadoedd o'i gymharu â'r hyn y mae busnesau Cymru yn ei fwynhau heddiw.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet. Deallaf mai ffordd ddelfrydol Ysgrifennydd y Cabinet allan o'r cyfyngder presennol fyddai pleidlais o ddiffyg hyder ac etholiad cyffredinol ar ôl hynny. Os yw'r etholiad cyffredinol hwnnw'n digwydd, a fydd y Blaid Lafur yn ymrwymo i gynnig pleidlais i'r bobl?

Llywydd, rwy'n bwriadu dychwelyd at y gyfres honno o faterion ar ddiwedd yr hyn a ddywedaf, a byddaf yn gwneud fy ngorau i ymateb i rai o sylwadau'r Aelod bryd hynny—

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet—?

Rwyf wedi ateb y cwestiwn yn—

Fe gewch chi ddewis cymryd ymyriad ai peidio, Ysgrifennydd y Cabinet.

Llywydd, diolch yn fawr iawn. Clywais y cwestiwn y tro cyntaf; nid oes angen imi ei glywed yr ail waith. [Chwerthin.] Pa fath o sicrwydd y mae hynny yn ei roi—[Torri ar draws.] Pa fath o sicrwydd y mae datganiad gwleidyddol yn ei roi i gyflogwyr Cymru a gweithwyr Cymru, yn enwedig y rhai mewn diwydiannau sy'n ddibynnol ar gadwyni cyflenwi amser-benodol neu y mae eu model busnes yn seiliedig ar gynnwys gwasanaethau yn eu pecyn cynnig, bod, ar ddiwedd y cyfnod pontio, eu buddsoddiad a'u swyddi'n ddiogel.

Mae'r datganiad gwleidyddol yn cynnwys llai na thudalen am symudedd, Llywydd—y mater sylfaenol bwysig hwnnw i fusnesau a gwasanaethau cyhoeddus Cymru ac i'n prifysgolion. Mae'n cadarnhau bod Llywodraeth bresennol y DU wedi penderfynu o'i phen a'i phastwn ei hun i roi terfyn ar yr hawliau rhyddid i symud presennol, ac ar yr un pryd, gyfyngu ar fynediad hollbwysig i sgiliau ar gyfer ein busnesau a gwasanaethau cyhoeddus, dileu hawliau dinasyddion Prydeinig i fyw a gweithio mewn rhannau eraill o Ewrop, a rhoi ergyd farwol i sicrhau mynediad llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl.

Llywydd, os oes gan y cytundeb ymadael ddiffygion difrifol, byddai angen ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol ar raddfa eang pe byddem ni fel Llywodraeth yn ystyried cefnogi ei gymeradwyo. Yn lle hynny, mae'r cynnig yr ydym ni wedi ei gyflwyno ger bron y Cynulliad y prynhawn yma yn ymateb yn ofalus ac yn glir i'r amgylchiadau bythol gyfnewidiol yr ydym ni ynddyn nhw. Mae'r ail welliant, a gyflwynwyd gan Blaid Cymru, yn y bôn yn ymdrin â'r un agweddau â'n rhai ni. Prin yw'r agweddau ynddo y buasem yn wrthwynebus iddyn nhw, ac ni fyddwn yn ei wrthwynebu y prynhawn yma.

Gadewch imi droi yn awr at yr hyn a ddylai ddigwydd, os bydd Tŷ'r Cyffredin, fel y credwn y dylai, yn pleidleisio i wrthwynebu cytundeb y Prif Weinidog. Yn gyntaf oll, rydym ni'n gwrthod yn gyfan gwbl safbwynt y Prif Weinidog bod yn rhaid derbyn ei chytundeb hi neu beidio â chael un o gwbl. Yn ein barn ni, mae yna o leiaf dair ffordd gredadwy o ddatrys y sefyllfa. Yn gyntaf, nid yw'n amhosib o hyd y gallai'r Llywodraeth hon neu un arall negodi cytundeb gwahanol iawn, un sy'n bodloni chwe phrawf Llafur a'r manylion a amlinellir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yna, fel pobl eraill, o Nicola Sturgeon i Arlene Foster, byddem yn ystyried cefnogi cytundeb newydd, wedi ei seilio'n amlwg ar gymryd rhan lawn yn y farchnad sengl ac undeb tollau. Gelwir y math hwn o Brexit heddiw wrth y term llaw-fer Norway plus, a fyddai'n rhoi'r sicrwydd hirdymor sydd ei angen ar ein busnesau a'n pobl.

Yn ail, Llywydd, erys y posibilrwydd o etholiad cyffredinol, fel y dywedodd Adam Price. Byddai etholiad cyffredinol yn rhoi mandad clir i Lywodraeth newydd ailnegodi, i gynnal ail bleidlais gyhoeddus neu, os cadarnheir barn eiriolwr cyffredinol yr UE heddiw, i ddiddymu hysbysiad Erthygl 50.

Ac, yn drydydd, wrth gwrs, dyna'r bleidlais gyhoeddus newydd ei hun. Rwyf eisiau ailadrodd sicrwydd clir Prif Weinidog Cymru y byddai'r Llywodraeth hon yn ymgyrchu'n frwd am bleidlais o'r fath, os na fydd etholiad cyffredinol nac ailnegodi, a bod yn rhaid i bleidlais o'r fath gael y dewis o aros o fewn yr Undeb Ewropeaidd ar y papur pleidleisio. Ond, Llywydd, ni allwn ni gefnogi'r trydydd gwelliant sydd gerbron y Cynulliad, yr ymddengys ei fod yn galw am bleidlais y bobl dan unrhyw amgylchiadau, ac sy'n awgrymu mai dyna'r unig bosibilrwydd ar gyfer y dyfodol, pan nad yw hynny'n wir, yn amlwg.

Felly, Llywydd, i gloi, rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn anfon neges glir y prynhawn yma fod y cytundeb a negodwyd gan Brif Weinidog y Deyrnas Unedig yn annerbyniol. Mae'n methu â bodloni buddiannau sylfaenol Cymru a'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, a dylid ei wrthod.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Galwaf Neil Hamilton i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Neil Hamilton. 

Diolch, Llywydd. Rwy'n cytuno, ond o safbwynt cwbl wahanol, â llawer o'r hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet newydd ei ddweud. Ond mae angen inni ddeall mai'r cefndir i hyn yw canlyniad y refferendwm a gynhaliwyd ddwy flynedd a hanner yn ôl. Heb unrhyw fath o amod, pleidleisiodd y bobl i adael yr UE. Wnaethon nhw ddim pleidleisio i roi mandad negodi i Lywodraeth y DU nac, yn wir, i gyflwyno canlyniadau'r trafodaethau hynny ger eu bron. Yr hyn nad yw'r cytundeb hwn yn ei wneud yw anrhydeddu'r bleidlais honno. Yn wir, mewn termau gwleidyddol, mae'n destun cywilydd cenedlaethol, yn ymostyngiad, sydd wedi rhoi popeth i'r Undeb Ewropeaidd, ac mewn gwirionedd, wedi rhoi dim byd i'r Deyrnas Unedig. Nid yw'n adfer rheolaeth o'n cyfreithiau, yn adfer rheolaeth o'n harian, nac yn adfer rheolaeth o'n ffiniau. Fel rwyf wedi dweud o'r blaen, nid oes unrhyw eglurhad rhesymegol i'r hyn y mae Theresa May wedi ei gyflawni, ac eithrio rhyw fath bwriadol o strategaeth ar ei rhan i danseilio hyn i gyd. Yn y ddwy flynedd a ganiatawyd dan Erthygl 50 i drafod cytundeb gyda'r UE, nid ydym wedi gwneud affliw o ddim i baratoi ar gyfer methiant y trafodaethau hynny. Canlyniad hynny yw bod gennym ni bellach ryw gybolfa o gytundeb, fel y'i gelwir, gyda'r UE, a dryll ar ein pen, yn dweud 'Hwn, neu dim byd.' Ac mae'r 'hwn' yn y bôn yn golygu nad ydym ni'n gadael yr UE mewn unrhyw fodd heblaw am yn ffurfiol.

Mae'r UE wedi cael popeth yr oedd yn ei ddymuno o'r trafodaethau hyn yn y cytundeb ymadael, sy'n rhwymol yn gyfreithiol. Mae popeth a allai fod ar y DU ei eisiau yn y datganiad gwleidyddol, nad yw'n rhwymol. Ac mae'r cyfnod pontio y cytunwyd arno, dan erthygl 32, yn ein cadw yn yr UE am gyfnod amhenodol, oherwydd dywed erthygl 32, yn y bôn, y bydd y cytundeb hwn yn dod i ben yn y flwyddyn 20XX . Felly, does dim ffordd y gallwn ni ryddhau ein hunain o'r cytundeb hwn heb gymeradwyaeth yr UE. Mae'n ein gadael â dim llais, dim pleidlais a dim feto yn yr UE. Mae Theresa May wedi cyflawni'r hyn y byddai unrhyw un wedi credu ar ddechrau'r broses hon oedd yn amhosib, sef cael canlyniad hyd yn oed yn waeth nag aros yn yr UE ei hun. Mae'n traddodi'r Deyrnas Unedig i gyfnod o burdan, pan fydd yn rhaid inni geisio gwneud iawn am ein pechodau gwrth-ffederal ar orchymyn yr UE, gan gyflawni dim byd yn ymarferol o adael yr UE. Mae'r negodi hwn wedi bod yn draed moch llwyr, a'r canlyniad gorau y gallwn ni ei ddisgwyl yn awr yw y caiff y cytundeb hwn, ar 29 Mawrth y flwyddyn nesaf, ei wrthod gan Dŷ'r Cyffredin ac y byddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid heb gytundeb, ond ar yr un telerau ag yr ydym ni'n ymdrin â gweddill y byd—telerau Sefydliad Masnach y Byd.

Unwaith y bydd protocol y cytundeb hwn mewn grym, mae'n eithaf amlwg na all y DU adael ac eithrio drwy benderfyniad ar y cyd gan y DU a'r UE. A pham fyddai'r UE eisiau ein rhoi mewn sefyllfa lle y gallem ni adael bryd hynny? Oherwydd byddan nhw wedi ein clymu i drefniant parhaol gyda nhw, lle mae ganddyn nhw fynediad am ddim i'n marchnadoedd ni— ac, wrth gwrs, yn gyfnewid, mae gennym ni fynediad am ddim i'w marchnadoedd nhw, ond mae'r anghydbwysedd mewn masnach yn £95 biliwn y flwyddyn o blaid yr UE—ond, ar y llaw arall, byddwn yn ildio ein hawl i negodi cytundebau masnach â gweddill y byd, sef un o fanteision mawr Brexit yn y lle cyntaf. Mae wyth deg pump y cant o'r economi fyd-eang y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, a gweddill y byd sy'n tyfu, tra bod yr UE yn aros yn ei hunfan. A chydag argyfwng arall i'r ewro yn yr arfaeth yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, yna bydd problemau economi Ewrop hyd yn oed yn fwy. Y cyfan y mae'r Undeb Ewropeaidd wedi cytuno iddo yn y trafodaethau hyn yw gwneud ei gorau glas i negodi cytundeb masnach parhaol gyda ni. Ond pam fyddai hi eisiau gwneud hynny?

Amod o'r cytundeb pontio yw bod unrhyw drefniant masnach parhaol sydd gennym ni gyda'r UE yn seiliedig ar diriogaeth bresennol yr undeb tollau sengl. Felly, hyd yn oed pe gallem drefnu bargen â'r UE, byddai hynny ynddo'i hun yn ein hatal rhag llunio cytundebau â gweddill y byd, oherwydd elfen hanfodol o unrhyw gytundeb masnach rydd yw ei bod yn darparu ar gyfer masnach rydd rhwng nwyddau sy'n cael eu gwneud, neu eu cynhyrchu, yng ngwledydd y ddau endid sy'n llunio'r cytundeb. Ac wedyn mae yna reolau tarddiad sy'n berthnasol fel na all trydydd partïon osgoi telerau cytundebau masnach drwy gaffael eu nwyddau drwy diriogaeth y maen nhw'n mynd i mewn iddo heb y cyfyngiadau arferol, os nad oes un. Mae Erthygl 24 o'r cytundeb GATT yn ei gwneud yn ofynnol cael rheolau trefniadau tarddiad, lle cesglir gwybodaeth am darddiad y nwyddau sy'n tramwyo trwy diriogaeth. Felly o ganlyniad, ni fyddwn yn gallu bodloni unrhyw wlad arall yn y byd o ran tarddiad y nwyddau yr ydym ni'n eu gwerthu iddyn nhw. Ac mae hynny'n tanseilio'r union egwyddor y mae cytundebau masnach rydd yn seiliedig arni.

Felly, os oes anghydfod ynglŷn ag ystyr y cytundebau y mae'r Llywodraeth yn eu cynnig, sut mae modd penderfynu ar hynny? Wel, bydd panel cymrodeddu yn cael ei sefydlu, ond, dan erthygl 174 y cytundeb ymadael, caiff anghydfod ei ddatrys yn y pen draw nid gan y panel cymrodeddu ei hun, ond gan Lys Cyfiawnder Ewrop. A chanlyniad hynny, mewn gwirionedd, yw y bydd rheolaeth ein cyfreithiau yn parhau i fod yn seiliedig ar fympwy Llys Cyfiawnder Ewrop. Dywed Carl Baudenbacher, a oedd yn Llywydd Llys Cyfiawnder Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop, EFTA, nad tribiwnlys cymrodeddu gwirioneddol yw hwn—y tu ôl iddo, mae Llys Cyfiawnder Ewrop yn penderfynu popeth. Ac mae hyn yn deillio o gytundeb yr Wcráin. Mae'n anghredadwy y byddai gwlad fel y DU, sef y wlad gyntaf i dderbyn llysoedd annibynnol, yn darostwng ei hun i hyn.

Felly, dyma wladwriaeth gaeth yng ngwir ystyr y gair, lle mae'n rhaid inni dderbyn y rheolau a'r rheoliadau y penderfynir arnyn nhw gan yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid i ni ufuddhau iddyn nhw. Nid oes gennym lais na phleidlais yn y ffordd y maent yn cael eu gwneud—[Torri ar draws.] Wnes i ddim dadlau—[Torri ar draws.] Na, na, dywedais—dadleuais o blaid Prydain sofran ac annibynnol, lle dylai ein cynrychiolwyr etholedig ein hunain lunio ein cyfreithiau, fel y gwnawn ni yn y fan hon, ac nad ydym ond yn derbyn rheolau drwy'r UE, sydd nid yn unig yn gallu cyfarwyddo ein telerau masnachu â nhw, ond hefyd ein rheolau masnachu â gweddill y byd. Mae hynny'n groes i Brexit—mae hynny'n groes i'r hyn y pleidleisiodd pobl o'i blaid ym mis Mehefin 2016.

Pan ymunwyd â'r farchnad gyffredin ym 1973, fe'i cyflwynwyd fel dim byd amgenach na bargen fasnach. Ni chafodd ei chyflwyno fel rhan o daith tuag at archwladwriaeth Ewropeaidd ganolog, ffederal, sef y daith yr ydym ni arni o hyd. Roedd Angela Merkel yn sôn dim ond bythefnos yn ôl am fyddin Ewropeaidd, ac mae hynny, wrth gwrs, yn bosibilrwydd peryglus iawn yn wir, ac mae gwrthwynebiad sylweddol ymysg y ffederalwyr i NATO fel sefydliad. Maen nhw eisiau bod yn un o brif gymeriadau llwyfan y byd. Mae hynny'n rhywbeth na allai fod yn dderbyniol, yn fy marn i, i Lywodraeth y Deyrnas Unedig byth, ond, yn y pen draw, ni fyddai gennym ni unrhyw reolaeth dros hynny.

Os ydym yn mynd i anrhydeddu canlyniad refferendwm Brexit, rydym yn mynd i orfod wynebu posibilrwydd yn awr sy'n fwy anodd nag y gallem fod wedi ei ddychmygu dwy flynedd yn ôl, ac yn wir, yn llawer mwy anodd nag yr oedd ei angen. Mae Theresa May wedi methu'n llwyr â manteisio ar y cyfleoedd euraid a oedd ganddi, sef, wrth gwrs, y diffyg masnach enfawr sydd gennym ni â'r UE, y £10 biliwn net y flwyddyn yr ydym ni wedi ei gyfrannu i gyllideb yr UE dros y 40 mlynedd diwethaf, a'n gallu i negodi cytundebau masnach â gweddill y byd. Pe byddai hi'n chwarae bridge, yna dewisodd chwarae'r dymi yn fwriadol yn y trafodaethau hyn, gan roi ei chardiau ar y bwrdd i eraill eu gweld, tra bod yr UE wedi chwarae'n ofalus. Yr hyn a wnaeth hi yn y cytundeb masnach hwn yw nid lluchio'r babi gyda'r brych, ond mewn gwirionedd lluchio'r babi a chadw'r brych.

Galwaf ar Steffan Lewis i gynnig gwelliannau 2 a 3 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Steffan Lewis. 

Diolch, Llywydd. Mae'n drueni mawr nad yw rhethreg Ysgrifennydd y Cabinet yn ei sylwadau agoriadol i'w gweld yn y cynnig, gan fod Plaid Cymru wedi gobeithio heddiw bod mewn sefyllfa lle y gallai gefnogi cynnig y Llywodraeth ynglŷn â'r cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol. Ond rwy'n siomedig felly nad yw'r consensws rhwng ein dwy blaid o adeg cyhoeddi 'Diogelu Dyfodol Cymru' wedi parhau. Roedd 'Diogelu Dyfodol Cymru' yn nodi telerau ac amodau Cymru, os mynnwch chi, o ran beth fyddai'n rhaid i gytundeb ymadael ei gynnwys er mwyn bod yn dderbyniol ac, wrth gwrs, mae'n egluro'n fanwl iawn y weledigaeth ar gyfer perthynas rhwng Cymru, y DU a'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Roedd yn galw am barhau i fod yn rhan o farchnad sengl ac undeb tollau'r UE ac am sicrwydd cadarn o ran hawliau gweithwyr, hawliau dynol, deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dinasyddion, ac mae cytundeb Theresa May ymhell o gyflawni'r rhain ym mhob ffordd.  

Rwy'n arbennig o siomedig fodd bynnag nad yw cynnig y Llywodraeth, fel y'i cyflwynwyd, yn gwneud fawr mwy na nodi datblygiadau diweddar, yn hytrach nag awgrymu safbwynt penodol y dylai'r Cynulliad ei arddel ynglŷn â'r datblygiadau hynny eu hunain. Mae'r cynnig yn gwneud tri datganiad: bod y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol yn bodoli; bod cyfnod pontio yn ffurfio rhan o'r cytundeb ac y bydd hyn yn atal sefyllfa o 'ddim cytundeb'; ac y bydd y Cynulliad, yn y dyfodol, yn penderfynu a ddylem ni roi ein cydsyniad terfynol i Fil y cytundeb ymadael. Ond mae honiadau'r Llywodraeth bod y cyfnod pontio yn atal sefyllfa o 'ddim cytundeb' yn anghywir; dyw e ddim yn wir. Yr hyn sy'n osgoi sefyllfa o 'ddim cytundeb' yw cytundeb neu aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Tybed a oedd y cynnig i fod i ddweud bod y cyfnod pontio yn osgoi gadael heb unrhyw drefniadau, a fyddai, wrth gwrs, yn wir. Ond a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet cystal ag egluro beth yw meddylfryd y Llywodraeth ynglŷn â'r sylw hwn, oherwydd nid yw'n glir i mi, beth bynnag?

Mae'r Llywodraeth hefyd yn anghywir i nodi y bydd cyfle arall yn sicr ymhellach yn y dyfodol i'r Cynulliad bleidleisio ar y cytundeb ymadael. Mae Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn dibynnu ar natur Bil y Cytundeb Ymadael. Felly, nid oes dim i ddweud yn sicr nad hwn fydd ein hunig gyfle heddiw, y prynhawn yma, i bleidleisio ac i ddod i farn bendant un ffordd neu'r llall ar y cytundeb ymadael. A dyna pam fy mod i'n annog yr Aelodau heddiw i wneud mwy na dim ond nodi bodolaeth y cytundeb ymadael ac i ddweud yn blwmp ac yn blaen fod y Cynulliad Cenedlaethol yn ei wrthod. Fel arall, mae Cymru mewn peryg o fod yr unig ddeddfwrfa yn y DU gyfan i gynnig cymorth digwestiwn i'r cytundeb ymadael, er, fel y cyfeiria cynnig Llywodraeth Cymru ato'n benodol, nad oes sôn am Gymru unwaith yn y ddogfen 585 tudalen. Mae cynnig Llywodraeth Cymru wedyn yn mynd ymlaen i ddweud nad yw'r datganiad gwleidyddol yn cyflawni'r model perthynas ar gyfer y dyfodol sy'n cael ei ddisgrifio yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'.

Er nad yw'n glir, mae'n ymddangos i mi o'r geiriad y byddai'r Llywodraeth yn fodlon, mewn rhai amgylchiadau, i gydsynio i'r cytundeb ymadael os gwneir newidiadau i'r datganiad gwleidyddol. Ond, unwaith eto, nid ymddengys bod hynny'n cyd-fynd â'r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddatganiadau agoriadol. Felly, a all egluro a wyf i, unwaith eto, wedi camddarllen y cynnig ynteu a fu newid barn, neu beth yn union yw'r sefyllfa? A oes amgylchiadau lle byddai'r cytundeb ymadael yn cael cymorth y Llywodraeth hon, ar yr amod y caiff y datganiad gwleidyddol ei newid? Barn Plaid Cymru yw nad oes unrhyw newid y gellir ei wneud i'r datganiad gwleidyddol a fyddai'n gwneud y cytundeb ymadael yn fwy derbyniol. Dyna'n union yw'r cytundeb ymadael. Mae'n tynnu Cymru o'r farchnad sengl, yn tynnu Cymru o'r undeb tollau, yn tynnu Cymru o raglenni'r UE, nid yw'n gwarantu hawliau gweithwyr, ac mae'n bosib iddo fod yn niweidiol iawn i economi Cymru.

Llywydd, mae gwelliant cyntaf Plaid Cymru yn disodli'r rhestr ffeithiau—neu ffeithiau tybiedig—ac yn eu lle yn rhoi cyfle i'r Cynulliad hwn fabwysiadu safbwynt clir os yw'n dewis gwneud hynny. Mae'n gwrthod y datganiad gwleidyddol a'r cytundeb ymadael oherwydd nad ydyn nhw'n cyflawni'r ymrwymiadau a nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Mae hefyd yn galw ar Lywodraeth y DU i geisio aelodaeth o farchnad sengl yr UE ac undeb tollau'r UE, ac mae'n galw am estyniad i Erthygl 50. Gellid ymestyn Erthygl 50 er mwyn negodi trefniant Brexit gwahanol lle byddwn yn aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau yn barhaol. Pe byddem yn gwneud hynny, ni fyddai angen cael cyfnod pontio lle byddem ni y tu allan i'r UE, yn gorfod negodi cydberthynas hirdymor newydd o'r tu allan.

Rwy'n gwybod mai safbwynt Llafur y DU ynglŷn ag aelodaeth o'r farchnad sengl a'r undeb tollau yw y dylem ni adael y ddau ohonyn nhw a negodi bargen newydd, a dyna, wrth gwrs, yw safbwynt y Blaid Geidwadol hefyd. Felly, rwy'n deall efallai na fydd rhai Aelodau yn gallu cefnogi ein gwelliant cyntaf ar y sail honno. Ond rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau o ddifrif yn ystyried cefnogi ein hail welliant, sy'n un ar wahân, sy'n disodli pwynt 6 cynnig y Llywodraeth. Mae pwynt 6 cynnig y Llywodraeth yn galw am etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus, tra bod ein gwelliant ni yn dweud yn syml y dylid cael pleidlais y bobl a ddylai gynnwys y dewis i aros ar y papur pleidleisio. Yr wythnos diwethaf, dywedodd John McDonnell y byddai sicrhau etholiad cyffredinol yn anodd iawn, ac rwy'n cytuno ag ef. Mae'n anymarferol, ac ni fyddai'n rhoi canlyniad gwahanol i bobl yng Nghymru na ledled y Deyrnas Unedig oherwydd byddai'r ddwy blaid fwyaf blaenllaw yn yr etholiad cyffredinol hwnnw yn ymgyrchu i dynnu'r Deyrnas Unedig o'r farchnad sengl. Felly, byddai gennym ni'r un cyfyngder seneddol yn San Steffan ag sydd gennym ni dan y Llywodraeth dila hon yn awr. Erbyn hyn mae cefnogaeth gynyddol ym mhob plaid i gael pleidlais y bobl, ac mae llawer o hynny oherwydd yn syml na all y Senedd roi trefn ar hyn. Dim ond refferendwm o'r newydd all roi terfyn ar y cyfyngder gwleidyddol. Felly, rwy'n wirioneddol obeithio y bydd gwelliant i gael pleidlais y bobl yn cael mwyafrif trawsbleidiol yma heddiw.

Llywydd, yn awr ac yn y man, fel seneddwyr, gofynnir inni wrando ar ein cydwybod cyn bwrw pleidlais ar ddigwyddiadau a phenderfyniadau gwirioneddol hanesyddol. Mae fy nghydwybod i yn dweud wrthyf fod y cytundeb sy'n cael ei gynnig mor niweidiol i'r cymunedau y'n hetholwyd i'w cynrychioli fel nad yw'r cytundeb ymadael na'r datganiad gwleidyddol yn haeddu cefnogaeth y Senedd hon, ac na ddylid eu nodi ond eu gwrthod gan y Senedd hon. Rwy'n credu o ddifrif bod caniatáu i bobl benderfynu ar y ffordd ymlaen o'r fan hon yn ddemocrataidd gadarn a hefyd yn hanfodol er mwyn datrys yr anghytundeb gwleidyddol yn San Steffan. Felly, rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliannau Plaid Cymru fel bod ein Senedd mewn gwirionedd yn mynegi safbwynt ar y materion sylfaenol hyn, ac fel y gallwn ni hefyd gymeradwyo'n glir hawl y bobl i gael y gair olaf. Diolch yn fawr.

Llywydd, yn y refferendwm ar adael yr Undeb Ewropeaidd fe welwyd dadleuon angerddol a barn gref ar y ddwy ochr. Fe wnaeth y penderfyniad i aros arwain at safbwyntiau cyferbyniol mewn teuluoedd, cymunedau, pleidiau gwleidyddol, y Siambr hon ac, yn wir, y wlad. Pleidleisiodd pedwar deg saith a hanner y cant o'r etholwyr i aros tra pleidleisiodd 52.5 y cant i adael. A bydd pob unigolyn wedi bod â rhesymau gwahanol dros bleidleisio y ffordd a wnaeth. Ni fydd gwella'r rhaniadau hyn ac adeiladu dyfodol mwy disglair i Gymru a theulu'r Deyrnas Unedig yn hawdd. Mae dod i ganlyniad yn y trafodaethau hynny sy'n cael cymeradwyaeth 27 gwlad yr UE ac sy'n bodloni gofynion cyferbyniol y 33 miliwn o bleidleiswyr a gymerodd ran yn y refferendwm bron yn amhosib yn sicr. Ond nid swydd Theresa May yw bodloni'r ddwy ochr—y rhai a oedd eisiau gadael a'r rhai a oedd eisiau aros; mae'n ymwneud ag anrhydeddu canlyniad y refferendwm a sicrhau'r cytundeb gorau posib i Gymru a'r DU wrth inni gychwyn ar ddyfodol newydd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.

Rwy'n credu y bydd y cytundeb a negodwyd gan Lywodraeth y DU yn anrhydeddu canlyniad y refferendwm. Bydd yn ailgyflwyno rheolaeth dros ein ffiniau ac yn rhoi terfyn ar y rhyddid i symud. Bydd yn dychwelyd sofraniaeth i Senedd y Deyrnas Unedig. Bydd yn amddiffyn swyddi, yn galluogi'r DU i sicrhau cytundeb masnach rydd gyda'r UE ac yn galluogi'r DU i lunio cytundebau masnach â gwledydd ledled y byd. Bydd yn galluogi Llywodraethau'r DU i fuddsoddi'n briodol yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol gan na fyddwn ni bellach yn anfon cyfraniadau sylweddol at yr UE. Byddwn yn gallu parhau i gydweithio'n agos â'n cymdogion yn yr UE yn y frwydr yn erbyn troseddu a therfysgaeth. Ac mae'n gytundeb sy'n diogelu nid yn unig urddas y DU, ond sy'n ei gryfhau gyda mwy o bwerau yn y pen draw yn cael eu trosglwyddo i'r llywodraethau datganoledig, gan gynnwys yma yng Nghymru.

Nawr, fel pob trafodaeth, mae'n gyfaddawd. Felly rwy'n sylweddoli na fydd ar yr un pryd yn bodloni'r Brecsitwyr caled a'r arhoswyr selog. Ond rwy'n credu ei fod yn gytundeb a all uno'r bobl hynny sy'n parchu canlyniad y refferendwm. Fel cyfaddawd, efallai nad yw'r cytundeb yn berffaith, ond yn sicr mae'n well na'r dewisiadau eraill o ddim cytundeb neu ddim Brexit o gwbl. Os na lwyddwn ni i sicrhau cytundeb gyda'r UE—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Mewn munud. Os methwn ni â sicrhau cytundeb â'r UE, byddwn yn gadael heb gytundeb ym mis Mawrth 2019, gan fygwth anhrefn i'n heconomi. Mae arweinwyr busnes eisoes wedi rhybuddio mai'r rhwystr mwyaf i dwf economaidd ar hyn o bryd yw ansicrwydd oherwydd Brexit. Byddai sefyllfa o 'ddim cytundeb' yn gwneud dim ond gwaethygu'r ansicrwydd, sy'n bygwth buddsoddiad, swyddi ac incwm teuluoedd sy'n gweithio'n galed. Ac nid busnesau mawr fyddai'n dioddef fwyaf, ond busnesau bach a chanolig, cyflenwyr cwmnïau mwy o faint, gweithgynhyrchwyr bach sy'n allforio nwyddau gyda gweithwyr medrus ar enillion cyfartalog; gellid peryglu eu swyddi.

Caergybi yw'r porthladd cludo nwyddau ail prysuraf yn y DU, gyda cherbydau'n gallu gyrru ar ac oddi ar longau yn rhwydd, ac fe allai 'dim cytundeb' beryglu llif rhwydd y traffig drwy feysydd awyr a phorthladdoedd y DU, gan gynnwys Caergybi, Abergwaun a Doc Penfro.

Ildiaf i arweinydd Plaid Cymru.

Rwy'n ddiolchgar iawn iddo. Ai ei farn ef yw y bydd Cymru'n well ei byd, o'i gymharu â'r sefyllfa bresennol, pe bai'n aros yn yr Undeb Ewropeaidd os yw cytundeb y Llywodraeth yn ennill y dydd?

Mae'n bwysig ein bod ni'n anrhydeddu canlyniad y refferendwm, ac rwy'n credu y bydd y cytundeb hwn yn parchu—[Torri ar draws.] Llywydd, bydd y cytundeb hwn yn parchu canlyniad y refferendwm, ac, ar yr un pryd, bydd yn caniatáu i'n busnesau barhau i fasnachu gyda'r UE.

Nawr, mae economi Cymru yn fwy dibynnol na rhannau eraill o'r DU ar allforion i'r Undeb Ewropeaidd. Mae angen sicrwydd ar y busnesau hyn er mwyn cynllunio ar gyfer y dyfodol. Mae angen sicrwydd ar y ffermwyr hefyd ar gyfer dyfodol eu diwydiant wedi inni adael yr UE.  Dywedodd John Davies, Llywydd NFU Cymru, pan gyfarfu â Phrif Weinidog y Deyrnas Uned yn y Ffair Aeaf,

ei fod yn cymeradwyo'r ffaith fod y cytundeb y mae hi wedi dod iddo mor agos â phosib at yr amodau masnach rydd a di-rwystr ar gyfer cynnyrch bwyd ac amaethyddol y buon nhw'n lobïo ar eu cyfer dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

Yn wir, mae Glyn Roberts, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, wedi dweud hefyd

fod y cytundeb ymadael y cytunodd y Cabinet a'r UE arno yn cynnwys bron 600 o dudalennau o fanylion yr hyn fyddai'n digwydd yn ystod cyfnod o 21 mis, a bod y tudalennau hynny yn cynnwys sawl gwarant bwysig ar gyfer amaethyddiaeth a diwydiannau eraill.

Felly, mae'n amlwg bod yr undebau ffermio yn croesawu'r cytundeb hwn fel cam ymlaen i  amddiffyn ein diwydiant amaethyddol.

Y dewis amgen i'r cytundeb hwn yw dim Brexit o gwbl. Mae uwch gynrychiolwyr yr Undeb Ewropeaidd wedi ei gwneud hi'n gwbl glir mai hwn yw'r cytundeb sy'n cael ei gynnig ac na chaiff unrhyw gytundeb arall ei negodi rhwng nawr a diwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Dyma beth —

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Na wnaf.

Doeddwn i ddim yn credu y byddech yn fodlon. 

Dyma beth mae'r UE wedi dweud dro ar ôl tro, ac roedd Brexit, mewn sawl ffordd, yn bleidlais yn erbyn y sefydliad gwleidyddol yn San Steffan a Bae Caerdydd cymaint ag ym Mrwsel. Byddai hi'n weithred beryglus iawn i'r sefydliad hwnnw ymateb i'r bleidlais honno gan  anwybyddu ewyllys y bobl yn llwyr, ac, wrth inni ddynesu at 29 Mawrth 2019, mae'r cloc yn tician a dyma'r unig gytundeb sydd ar gynnig. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na wnaf, wna i ddim.

Yr unig ddau ddewis: naill ai gamblo gyda swyddi'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli neu anwybyddu eu penderfyniad i adael.

Llywydd, mae'r cynnig hwn gan Lywodraeth Cymru yn dweud wrthych chi bopeth y mae angen i chi ei wybod. Does dim ond rhaid i chi ddarllen y pum gair olaf:

pa un a yw'n dymuno aros.

Gofynnwyd i Gymru ar 23 Mehefin 2016 pa un a yw'n dymuno aros ac roedd dyfarniad pobl Cymru yn glir. Gyda bron iawn i 72 y cant yn pleidleisio, bron ddwywaith y nifer a bleidleisiodd yn etholiadau diwethaf y Cynulliad, pleidleisiodd dros 850,000 o bleidleiswyr Cymru i adael—y bleidlais boblogaidd fwyaf ar gyfer unrhyw beth mewn dros 20 mlynedd. Pleidleisiodd dau ar bymtheg o 22 o ardaloedd cyngor Cymru i adael ac, ar wahân i Aelodau sy'n cynrychioli Caerdydd a Bro Morgannwg, mae pob Aelod Cynulliad Llafur yn cynrychioli etholaeth neu ranbarth a bleidleisiodd i adael. Mae dros hanner y grŵp Plaid Cymru yn cynrychioli ardal sydd wedi pleidleisio i adael. O ran ein haelod o'r Democratiaid Rhyddfrydol, pleidleisiodd Powys i adael. Eto, heddiw, ymddengys i mi fod yr Aelodau hyn yn ceisio tanseilio democratiaeth drwy geisio—[Torri ar draws.]

Ni allaf glywed arweinydd yr wrthblaid.

Nid ydych chi'n colli llawer.

Rwyf eisiau clywed arweinydd yr wrthblaid.

Diolch, Llywydd. Yr unig beth sydd wedi bod yn fwy poblogaidd na'r mandad ar gyfer Brexit ymhlith yr etholwyr yw pleidlais boblogaidd Cymru dros Tony Blair a Llafur newydd yn 1997. Wrth gwrs, ni fydd Aelodau yn synnu fy mod i'n siomedig iawn gyda chanlyniad yr etholiad hwnnw yn 1997, ond roeddwn i'n parchu mandad dros 800,000 o bleidleiswyr yng Nghymru ac yn sicr nid oeddwn i'n galw am ail-gynnal yr etholiad hwnnw oherwydd fy mod i'n anghytuno â'r canlyniad. Yr eironi, wrth gwrs, yw bod gan Brexit fwy o ddilysrwydd a mwy o fandad gan y cyhoedd na'r Llywodraeth Cymru hon, sydd, mae'n ymddangos i mi, yn ceisio ei wyrdroi. Ysbrydolwyd llawer o'r rhai a bleidleisiodd i adael gan ymdeimlad eu bod yn cael eu rheoli yn rhannol gan sefydliad methedig, pell, di-ddeall nad oedd yn gwrando arnyn nhw. A yw hynny'n swnio'n gyfarwydd i'r Llywodraeth hon yng Nghymru? Byddai gofyn am refferendwm arall i wrthdroi'r canlyniad cyntaf nid yn unig yn mynd â ni'n ôl i'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi ar y cychwyn, ond byddai'n bradychu'r 17 miliwn a bleidleisiodd i adael. Byddai'n anwybyddu ewyllys pleidleiswyr ym Mlaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, Sir Gaerfyrddin, y Rhondda, Wrecsam, Casnewydd ac Abertawe. Ac, os yw'r refferendwm newydd yn gwrthdroi'r cyntaf, yna a ddylem ni gael y gorau o dri neu hyd yn oed gorau o bump i wneud yn siŵr?

Mae cynnig Llywodraeth Cymru hefyd yn dweud y dylid canolbwyntio yn hytrach ar sicrhau perthynas hirdymor sy'n rhoi cyfle i fod yn rhan o'r farchnad sengl ac undeb tollau. Ond, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru'n gwybod yn iawn y bydd negodi ein perthynas yn y dyfodol gyda'r UE yn digwydd ar ôl mis Mawrth y flwyddyn nesaf ac y byddai ymestyn cyfnod erthygl 50 yn niweidio ein heconomi, gan ddod â mwy o ansicrwydd a gadael busnesau a chyflogwyr yn nhir neb.

Byddai ceisio cael etholiad cyffredinol yn awr yn hunanfaldod gwleidyddol ar adeg pan fo'n gwlad angen i'w harweinyddiaeth sicrhau perthynas ein gwlad yn y dyfodol gyda gweddill y byd. Yn hytrach na cheisio tanseilio canlyniad y refferendwm, dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i ffermwyr Cymru, i fanteisio ar fuddsoddiad posibl a sicrhau bod Cymru ar flaen y gad o ran ymchwil a datblygu ac i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd sydd ar gael i fusnesau Cymru i helpu i wneud Cymru yn wlad fwy ffyniannus.

Llywydd, roedd refferendwm Brexit yn ddi-os yn gynhennus. Os bydd yr anghydfod a'r ansicrwydd yma'n parhau heb wneud dim i'w unioni, mae'n bygwth ein heconomi a'n gwasanaethau cyhoeddus; mae perygl iddo dynnu ein sylw oddi ar y materion bara menyn o wasanaethau cyhoeddus sydd o bwys i'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli. Mae'r bobl wedi llefaru—pleidleisiodd pobl Cymru i adael. Mae'n amser bellach i wleidyddion uno ar y cyfarwyddyd hwnnw, i anrhydeddu canlyniad y refferendwm, i ddod â phwerau yn ôl o Frwsel i San Steffan ac i Gaerdydd, ac i gyflawni addewid a photensial Brexit. Mae angen i ni roi terfyn ar yr anghydfod a'r ansicrwydd, ac mae angen i ni greu dyfodol newydd, mwy disglair i Gymru ac i'r Deyrnas Unedig.

A gaf i fod yn glir o'r cychwyn cyntaf y byddaf yn pleidleisio o blaid gwelliant 3 yn enw Rhun ap Iorwerth, a bod y grŵp Llafur wedi fy ymryddhau i wneud hynny?

Llywydd, ni fyddaf yn pleidleisio i gymeradwyo Brexit Mrs May mewn unrhyw fodd. Fel llawer yn y Siambr hon, rwy'n cynrychioli rhai o'r bobl dlotaf ym Mhrydain, a wna i ddim pleidleisio dros unrhyw beth sy'n eu gwneud yn dlotach, a dyna mae pob un ohonom ni'n ei wybod y bydd y Brexit yma neu unrhyw un arall yn ei wneud. Mae'n ddewis unigol i bob un ohonom ni, ond yn y bôn, mae'n benderfyniad moesol sylfaenol. Nid wyf yn credu bod unrhyw un yma, hyd yn oed y bobl yr wyf yn anghytuno â nhw am gymaint o bethau, wedi penderfynu bod yn rhan o wleidyddiaeth a bywyd cyhoeddus i wneud pobl yn waeth eu byd. Ond os byddwn ni'n pleidleisio i gymeradwyo Brexit, dyna'n union beth y byddwn ni'n ei wneud. Efallai y bydd rhai Aelodau yn anghytuno. Dyna'u hawl, ac rwy'n eu parchu nhw yn llawer mwy nag unrhyw un sy'n dweud bod yn rhaid inni bleidleisio dros Brexit oherwydd y refferendwm blaenorol. Nid oes unrhyw bleidlais yn dileu ein cyfrifoldeb moesol, ac fe ddylem ni gofio hynny a bod yn ddewr—nawr yn fwy nag erioed.

Llywydd, roedd y ddadl ynglŷn â Brexit yn llawn dewisiadau ffug, dewisiadau ffug sy'n amlach na pheidio yn dod i olau dydd pan ei bod hi'n rhy hwyr i wneud unrhyw beth am yr anwiredd y maen nhw'n seiliedig arno: anwireddau fel, 'fe ddylem ni bleidleisio dros Brexit i roi £350 miliwn yr wythnos i'r GIG; anwiredd fel yr honiad y byddai aros yn yr UE yn rhoi ein ffiniau ar gyrion Syria ac Irac; anwireddau fel y syniad bod ganddom ni'r llaw uchaf yn y negodiadau, ac y byddai cael cytundeb da y peth hawddaf yn y byd. Roedd pob un o'r rhai hynny yn honiadau gwag a wnaed gan bobl a ddylai, ac mewn llawer o achosion a oedd yn gwybod yn well. Heddiw, mae gennym ni un arall, bod yn rhaid inni dderbyn cytundeb y Prif Weinidog, neu fel arall rydym ni'n syllu dros y dibyn ar Brexit 'dim cytundeb'. Felly, gadewch imi ei gwneud hi'n glir: os oedd y dewis erioed rhwng Brexit Mrs May a Brexit 'dim cytundeb', mae'r adeg honno wedi mynd heibio. Y dewis heddiw yw rhwng pa bynnag fath o gytundeb Brexit truenus y mae ciwed Llywodraeth y DU, UKIP, a'r grŵp ymchwil Ewropeaidd wedi penderfynu uno y tu ôl iddo, ac, yn hytrach, aros yn aelodau llawn o'r Undeb Ewropeaidd: aelodau llawn gyda'n holl hawliau; aelodau llawn gyda llais, pleidlais a feto; aelodau llawn gyda dylanwad y gall ac y dylai gwlad fel y Deyrnas Unedig ei gael, yn hytrach na chael ein darostwng i rywle lle mae angen erfyn am friwsion o fwrdd Donald Trump. Pleidlais y bobl yw'r ffordd i ddatrys hyn, ac rwy'n credu y daw hynny. Fel carreg fawr sydd wedi bod yn rholio i lawr gryn bellter o ben y mynydd, rydym ni'n dal heb fod yn gallu ei weld, ond erbyn hyn gall bawb glywed ei sŵn. 

A hoffai'r Aelod atgoffa'r Cynulliad sut y pleidleisiodd ei hetholaeth hi?

Ie. Rwy'n gwbl ymwybodol o hynny, ond rwyf hefyd yn ymwybodol iawn nad yw democratiaeth yn rhywbeth cyfyngedig sy'n rhewi mewn amser, ac mae fy etholwyr yn poeni am y dyfodol sy'n eu hwynebu gyda'r cytundeb hwn.

Fel gwladgarwr, na fu ofn arnaf erioed bod yn Gymraes ac yn Brydeinwraig, ac sy'n eithriadol o falch o'r ddau, byddaf yn dadlau yn yr ymgyrch sydd ar ddod ar gyfer yr unig ddewis sy'n iawn ar gyfer ein pobl, boed yng Nghymoedd Gwent, rhesi tai Caerdydd neu ffermydd Ceredigion—i aros. I aros yn wlad nerthol nad yw'n ofni ei lle yn y byd, i aros yn falch o'n gwerthoedd o ryngwladoldeb a bod yn agored, i aros yn driw i'n hymdeimlad o'n hunan fel man lle mae pobl yn bwysicach nag y bydd ideoleg fyth. Hynny yw fy Nghymru i, fy Nheyrnas Unedig i, a dyna beth fyddaf i yn ei amddiffyn gyda fy mhleidlais. Rwy'n annog pawb yn y Siambr hon i ymuno â'i gilydd i wneud safiad gyda'r bobl yn erbyn y llanast hwn o Brexit.

Wyddoch chi, mae'n syndod i mi sut mae arweinydd y Blaid Geidwadol bellach yn gwisgo dillad ei blaid ym maneri y bobl, wyddoch chi. Mae'r blaid hon sydd bron bob amser ers y Ddeddf ddiwygio yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg wedi pleidleisio yn erbyn ymestyn y bleidlais yn awr, mae'n debyg—. Fe wnaethon nhw bleidleisio yn erbyn ymestyn y bleidlais i fenywod, ac yn wir i bob oedolyn gwrywaidd yn 1918. Nawr, maen nhw'n hawlio mai nhw yw plaid y bobl. Wel, fe ddywedaf i hyn, nad yw'r bobl wedi'u darbwyllo ronyn gan hynny. Edrychwch, pan roedd y Siartwyr yn gorymdeithio o blaid democratiaeth, beth oedd y chweched peth yr oedden nhw'n ei fynnu, yr un nad yw byth wedi ei wireddu? Y peth yna oedd Senedd flynyddol. Oherwydd, roedden nhw'n dweud, bod gan y bobl yr hawl i newid eu meddwl. I ddyfynnu'r economegydd John Maynard Keynes, pan ofynnwyd iddo ynglŷn â newid ei feddwl:

Pan fydd y ffeithiau'n newid, rwy'n newid fy meddwl. Beth ydych chi'n ei wneud...?

Gall pobl weld yn glir y canlyniadau economaidd a chymdeithasol y bydd eich polisi yn esgor arnyn nhw os caniateir i'ch Llywodraeth gario'r dydd. Ac nid wyf i, nac eraill yn y lle hwn, yn mynd i ganiatáu i hynny ddigwydd. A dyma'r alwad i'r lle hwn bellach, ynte? Roeddem ni'n trafod eiliadau yn ôl, yn araith ardderchog Lynne Neagle, yr alwad i ni wneud safiad, wyddoch chi? Mae Seneddau yn ymwneud â safbwyntiau. Mae'n rhaid inni osod ein baner a phenderfynu ble'r ydym ni. Ar yr adeg hon, mae un o'r penderfyniadau mwyaf, un o'r penderfyniadau mwyaf sylweddol a gaiff ei wneud yn yr ynysoedd hyn, a fydd yn bwrw ei gysgod am ddegawdau, yn galw am inni fod yn glir ac yn ddiamwys. Mae'n galw am inni wneud safiad dros y bobl, ac am iddyn nhw beidio â chael y math hwn o ddryswch economaidd wedi ei wthio i lawr eu corn gyddfau. Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano yw democratiaeth, i bobl wneud y penderfyniad, gan na wnaeth yr un ohonyn nhw bleidleisio—[Torri ar draws.] Ni wnaeth yr un ohonyn nhw bleidleisio dros y polisi hwn y mae eich Llywodraeth yn awr yn ei gynnig.

Ildiaf i'r Aelod.

Pleidleisiodd y bobl i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw'r Aelod yn cytuno â sut y pleidleisiodd y bobl, felly mae'n ceisio ei wyrdroi, ac yn wahanol i'r Siartwyr, a oedd yn disgwyl i'r Senedd flynyddol gael ei sefydlu cyn iddyn nhw gael eu trechu, mae eisiau anwybyddu'r hyn a benderfynodd y bobl.

Rwy'n gofyn am y gwrthwyneb i hynny. Rwy'n gofyn i'r bobl fwrw eu barn ar bolisi na chafodd erioed ei roi ger eu bron, oherwydd nad oedd hyd yn oed y mymryn lleiaf o wybodaeth ar gael iddyn nhw o ran beth yr ydych chi'n ei gynnig mewn gwirionedd. A beth am y bobl 16 a 17 mlwydd oed nad oedd pleidlais ganddyn nhw bryd hynny, y bydd y penderfyniad hwn yn effeithio'n fwy ar eu dyfodol, oherwydd eu dyfodol nhw yr ydym ni'n sôn amdano? Onid oes ganddyn nhw'r hawl i bleidleisio? Onid ydyn nhw'n bobl hefyd? Ac a wnewch chi eu hamddifadu nhw o'r cyfle i gael gwrandawiad i'w llais ar y penderfyniad mwyaf y mae eu cenhedlaeth nhw yn ei wynebu?

Trof yn awr—[Torri ar draws.] Ildiaf i'r Aelod.

Mae'r Aelod yn cyflwyno dadl huawdl dros gael ail refferendwm, ond a oedd ef o blaid y refferendwm cyntaf? Ac os ydym ni'n cynnal ail refferendwm, pam na ddylem ni gael trydydd, pedwerydd, pumed, ac ati yn flynyddol?

Wel, edrychwch, wyddoch chi, rwyf erioed wedi bod o'r farn y dylai hyn fod wedi bod yn broses dau gam. Galwais, o fewn, rwy'n credu, 36 awr, am ail refferendwm. Felly, rwyf wedi bod yn gyson ynglŷn â hyn, oherwydd dylai fod erioed wedi bod yn broses dau gam, oherwydd yr achos o hyd oedd bod y realiti gwirioneddol—nid ungyrn Brexit amhosibl, anymarferol, ffantasïol, ond y cynnig Brexit gwirioneddol, na fyddid byth wedi ei gyflwyno yn y refferendwm cyntaf. Nid oedd yn llu o wahanol bosibiliadau. Bellach mae gennym ni gynnig pendant, neu beth bynnag a ddaw o'r llanast sydd yn San Steffan ar hyn o bryd; dylid cyflwyno hynny wedyn i'r bobl. Rydych chi eich hun yn gwrthwynebu'r cytundeb hwn hefyd. Siawns mai'r ffordd o ddatrys y sefyllfa amhosibl hon yw mynd yn ôl at y bobl a gofyn am eu barn derfynol.

Apeliaf at yr Aelodau ar y meinciau Llafur. Mae angen eglurder arnom ni ar hyn o bryd. Y broblem gyda safbwynt y Llywodraeth yw, fel y dywedodd Jeremy Corbyn:

rhestr amwys o ddewisiadau yw hyn, nid cynllun ar gyfer y dyfodol.

Sylwebaeth yw hyn, nid polisi mewn gwirionedd. Nid yw'n ddigon i ddweud, 'Wel, os nad etholiad cyffredinol, os nad ailnegodi, yna efallai pleidlais gyhoeddus.' Nid dyna sydd ei angen ar yr adeg hon. Mae angen i'r Llywodraeth ymateb i'r hyn sy'n digwydd. Mae gennym ni gyfle hanesyddol. Mae yn ein dwylo ni. Nid yw'n ddigon dweud 'naill ai/neu'. Ac apeliaf ar yr Aelodau Llafur ar y meinciau cefn, oherwydd, yn amlwg, nid oes llawer o obaith; mae safbwynt y Llywodraeth yn derfynol, yn anffodus.

Rydym ni wedi ceisio, gyda llaw,cael cytundeb trawsbleidiol. Rwyf i wedi bod yn ceisio yn San Steffan. Bydd mynd ati yn y modd hwnnw yn gosod y sylfeini ar gyfer llwyddiant, os gweithiwn ni gyda'n gilydd. Ni fu hynny'n bosibl yma, ac mae hynny'n dristwch mawr. Yn Senedd yr Alban, aeth Llywodraeth yr Alban ati mewn ffordd wahanol. Fe aethon nhw at y gwrthbleidiau, ac fe wnaethon nhw lwyddo i greu cynghrair trawsbleidiol ynghylch y mater hwn, gan gynnwys y Democratiaid Rhyddfrydol, y Blaid Lafur a'r Gwyrddion. Dyna'r math o weithredu sydd ei angen arnom ni. Dyna'r math o weithredu yr ydym ni'n ceisio ei adeiladu yn San Steffan: cynghrair yn erbyn anhrefn. Yn anffodus, mae gennym ni gynnig nad yw'n plesio neb, ac yn anffodus ni allwn gefnogi'r cynnig fel y mae ar hyn o bryd. Ond mae cyfle yma i Aelodau Llafur gefnogi—y cyfle, cyfle hanesyddol, i dynnu’r cortyn argyfwng ar y trên sy'n rhuthro ac yn ein harwain ni dros ymyl y dibyn. Gadewch inni weithio gyda'n gilydd, mynnu pleidlais i'r bobl, sefyll gyda'n gilydd a phrofi gwerth y Senedd hon.

Rwyf i yn credu bod cytundeb Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn un da, ac mae'n adlewyrchu'r sefyllfa a grewyd gan ganlyniad y refferendwm, sef 52 y cant o blaid gadael, 48 y cant o blaid aros. Mae'r sefyllfa yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd yn un â mymryn o wahaniaeth iddi: perthynas barhaus gydag Ewrop, ond wedi ymadael hefyd â'i strwythurau gwleidyddol. Rwy'n credu bod hynny'n adlewyrchiad teg o ble'r ydym ni fel pobl ar hyn o bryd.

Yn anad dim, caiff y perygl o Brexit afreolus ei ddileu. Mae hyn yn gyflawniad pwysig, ac mae'n glod i Lywodraeth y DU a'r UE y cyflawnwyd hynny. Mae'r sector busnes wedi croesawu'r cytundeb a'r datganiad gwleidyddol. Ysgrifennodd Dow Silicones UK ataf yr wythnos hon—rwy'n credu eu bod nhw wedi ysgrifennu at yr holl Aelodau. Byddai llawer ohonom ni wedi ymweld â'u gwaith yn y Barri; mae'n cyflogi 553 o bobl. Dyfynnaf o'u llythyr:

Mae cyhoeddiad y Llywodraeth o'r dadansoddiad economaidd hirdymor o adael yr Undeb Ewropeaidd yn nodi yn gwbl briodol y sector cemegol fel un o'r rhai sydd fwyaf mewn perygl os na cheir cytundeb.

Aiff ymlaen i ddweud:

Rydym yn cydnabod nad yw'r Cytundeb Ymadael na'r Datganiad Gwleidyddol yn berffaith. Fodd bynnag, os cawn nhw eu sicrhau, maen nhw yn sicrhau peth o'r pendantrwydd angenrheidiol sydd wir ei angen drwy'r cyfnod pontio, gan alluogi ein busnes i gynllunio penderfyniadau buddsoddi gyda mwy o hyder na fu'n wir dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf. Yn ystod y cyfnod pontio hwnnw bydd ein diwydiant hefyd yn gweithio gyda'r Llywodraeth i helpu i sicrhau'r berthynas fwyaf priodol gyda'r UE yn y dyfodol.

Rwy'n credu ei bod hi'n hen bryd bod gennym ni rywun yn darllen o'r sector busnes beth yw eu barn, ac fe ddylem ni ystyried hynny yn ofalus iawn.

Os gwrthodir cytundeb Mrs May mae dau bosibilrwydd yn amlwg yn dod i'r fei:  Brexit 'dim cytundeb', y mae busnesau yn ei ofni'n fawr, fel yr wyf i newydd gyfeirio ato, neu ail refferendwm a allai achosi difrod mawr i'n diwylliant democrataidd. Ymddengys i mi nad yw ail refferendwm yn ffordd resymol o weithredu oni bai bod galw aruthrol a gweladwy am hynny, a beth bynnag y mae Adam Price a'i debyg yn ei gredu, nid yw hynny'n wir ar hyn o bryd. Yn ail, mae disgwyliad ar gyfer canlyniad pendant, ac mae hynny'n golygu mwy na 60 y cant un ffordd neu'r llall, ac nid yw hynny yn sicr yn bodoli ar hyn o bryd. Ymddengys na fu fawr ddim newid o'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi ddwy flynedd yn ôl.

Fel arall, rwy'n credu mai'r peth mwyaf democrataidd i bobl fel fi oedd eisiau aros i'w wneud yw derbyn Brexit, rhoi cyfle iddo ddod i gytundeb terfynol, ac wedyn dechrau'r gwaith i ailymuno â'r UE, oherwydd rwyf yn credu bod hynny yn bendant er budd tymor hir inni. Mae'n hanfodol meddwl yn strategol ar gyfer y tymor hir. Bydd y prosiect yr wyf i wedi ei amlinellu, o ymadael ac yna dychwelyd, mae'n debyg yn cymryd cenhedlaeth, yn union fel mae ein helynt presennol wedi cymryd cenhedlaeth i ddatblygu. Mae'n rhaid inni ennill calonau'r rhai sydd o blaid gadael. Dyna'r peth mwyaf hanfodol i'r rhai sydd eisiau inni gael dyfodol yn yr UE ei gyflawni, ac nid ydym ni'n mynd i wneud hynny drwy geisio eu dilorni a dweud eu bod nhw wedi gwneud camgymeriad y tro diwethaf ac y byddai'n well inni gael pleidlais arall tan iddyn nhw sylweddoli beth sy'n llesol iddyn nhw. Mae'n rhaid inni eu hysbrydoli â gweledigaeth newydd ar gyfer yr UE, ac mae angen i'r UE ddiwygio ei hun hefyd. Gadewch inni beidio ag anghofio pwysigrwydd y math hwnnw o adnewyddu democrataidd. A ydym ni'n gwbl ddall i'r protestiadau sy'n digwydd mewn gwladwriaethau Ewropeaidd o bob math ar hyn o bryd? Dewch ymlaen. Gadewch i ni ddarllen arwyddion ein hamseroedd, oherwydd maen nhw'n gweiddi'n uchel iawn arnom ni, ac yn y DU mae arnom ni hefyd angen adnewyddu ein diwylliant democrataidd.

Rwy'n credu, mwy na thebyg, mai dyma oedd rhan fwyaf syfrdanol yr holl brofiad Brexit, i sylweddoli'n sydyn beth mae llawer o'n dinasyddion yn ei feddwl ohonom ni i gyd ym mhob un o'r pleidiau gwleidyddol sefydledig. Mae'n amlwg bod angen inni fod yn decach gyda dinasyddion am bob math o resymau. Mae'r contract cymdeithasol a ddatblygwyd ar ôl yr ail ryfel byd yn wannach ac, mewn mannau, mae wedi dadfeilio. Mae angen inni feddwl am fersiwn newydd o hynny i ennill teyrngarwch pob un o'n dinasyddion a gwneud iddyn nhw deimlo bod ganddyn nhw le gwirioneddol yn ein bywyd a'n ffyniant cenedlaethol.

Mae angen inni fod yn decach â gwledydd cartref yr Undeb. Bydd hyn yn un o brofion mwyaf Brexit—sut ydym ni'n cynnal cysylltiadau rhynglywodraethol yn y DU ac ymdrin â'r pwysau hynny. Dylai'r sefyllfa yn yr Alban, lle gwnaethon nhw bleidleisio mor gadarn i aros, fod yn rhybudd cadarn i'r holl unoliaethwyr sydd eisiau gweld y Deyrnas Unedig yn parhau gyda'i gilydd. Mae hynny'n rhywbeth y mae angen i ni'r Ceidwadwyr ei gofio—rydym ninnau hefyd yn blaid unoliaethol—a dylid mesur y dewisiadau amrywiol sy'n ein hwynebu yn unol â sut y maen nhw'n effeithio ar yr Undeb cyfan yn ogystal â sut y gallan nhw effeithio ar amrywiol fersiynau o ba mor bur yw polisi penodol.

Mae angen cysylltiad agosach rhwng dinasyddion a gwleidyddion—mae hynny'n amlwg yn bwysig ledled y byd democrataidd gorllewinol, ond mae'n wirioneddol pwyso arnom ni bellach. Os ydym ni'n gwyrdroi Brexit drwy fwyafrif bach, byddwn yn fwy rhanedig fyth nag yr ydym ni heddiw. Pam? Wel, yn wahanol i'r bobl sydd eisiau aros heddiw, byddai'r rhai sydd eisiau gadael yn colli pob gobaith a ffydd y gall system wleidyddol y DU wireddu eu dymuniadau hyd yn oed ar y mater mwyaf sylfaenol hwn. O leiaf mae gennym ni sydd eisiau aros y cyfle i ddychwelyd at y mater hwn a gweithio ar gyfer ymgais i ailymuno â'r UE yn y dyfodol.

Bydd hyd yn oed yr ymgais honno i wrthdroi canlyniad y refferendwm yn sigo'r ffydd sydd gan lawer yn ein diwylliant democrataidd. Rwyf yn rhybuddio Aelodau Llafur eich bod mewn perygl o weld pobl yn cefnu'n llwyr arnoch chi yn y Cymoedd os ewch yn ôl atyn nhw—ac roedd sylwadau Lynne yn rymus iawn. Ond edrychwch ar y Blaid Ryddfrydol rhwng 1918 a 1923 i weld beth all ddigwydd a pha mor gyflym y gall ddigwydd. Mewn llawer o wledydd democrataidd gorllewinol mae'r rhai sydd fwyaf difreintiedig yn pleidleisio dros bleidiau canol-dde. Maen nhw wastad wedi gwneud hynny mewn niferoedd mawr yng Ngweriniaeth Iwerddon. Edrychwch beth sydd wedi digwydd yn Ohio, Pennsylvania, taleithiau'r de. Faint o Ddemocratiaid sydd wedi eu hethol dros Orllewin Virginia ar hyn o bryd? Dyma'r math o beth a allai eich wynebu.

A dywedaf wrth fy nghyd-Geidwadwyr nad ydyn nhw'n mynd i gefnogi cytundeb Mrs May y byddem ni mewn perygl o golli cefnogaeth ar y dde os byddwn ni'n gorfodi refferendwm arall. Ac mae'n debyg y byddem ni'n gweld rhyw fath o genedlaetholdeb Seisnig croch yn datblygu a fyddai'n tanseilio llawer o'n pleidlais graidd hefyd.

A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?

Rwyf yn dod at y diwedd, ond rwy'n fodlon derbyn yr—.

Yn syml iawn, a yw'n cytuno nad ydych chi'n curo'r dde eithafol drwy ei foddio?

Wel, fel Ceidwadwr Rhyddfrydol, rwy'n credu mai dyna fu cenhadaeth fy mywyd hyd yn hyn, felly yn sicr rwyf i yn cytuno â chi. Ond fe wn i mewn democratiaeth, bod yn rhaid i chi dderbyn penderfyniad yr ydych yn wirioneddol anghytuno ag ef gyda chwerwder—dyna yw ystyr democratiaeth. Nid yw'n ymwneud â'i chael hi'n hawdd bob amser neu golli am bum mlynedd ac yna eich plaid chi'n mynd yn ôl i mewn—mae'n digwydd bob yn ail. Mae'n golygu, weithiau, bod yn rhaid i chi dderbyn penderfyniad yr ydych yn llwyr anghytuno ag ef. Mae mor syml â hynny.

Cawsom bleidlais. Rydym ni'n gwybod rheolau'r refferendwm. Rwy'n credu eu bod nhw'n ddiffygiol iawn, ond cawson nhw gefnogaeth unfrydol bron ar draws pob plaid wleidyddol, gan gynnwys y Democratiaid Rhyddfrydol. Nawr yw'r amser i dderbyn y realiti ein bod yn gadael yr UE, pa mor anodd bynnag yw hynny i'r rhai ohonom ni sy'n gweld Ewrop mor hanfodol i'n ffyniant cenedlaethol. Mae angen inni symud ymlaen, ac yna gallwn fynd yn ôl i mewn.

Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon fel aelod o'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol am y flwyddyn ddiwethaf a Chadeirydd Rhwydwaith Menywod yn Ewrop (Cymru). Ac fe fyddwch yn ymwybodol o waith ein pwyllgor yn paratoi ar gyfer Brexit, gan gynnwys yr adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf am barodrwydd y sector gofal iechyd a meddyginiaethau yng Nghymru. Mae cael gafael ar feddyginiaethau yn peri pryder penodol. Cododd ein hadroddiad bryderon penodol yn cynnwys y cyflenwad parhaus o feddyginiaethau, trefniadau ar gyfer gofal iechyd cyfatebol, a rhagolygon brawychus yn ymwneud â'r gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol ar ôl Brexit. Dim ond un enghraifft yn unig yw hon o dystiolaeth annibynnol yr ydym wedi ei chymryd i ddatgelu pryderon ynghylch effeithiau andwyol Brexit. Ac fel yr argymhellwyd gennym ni yn yr adroddiad, mae angen inni gynnal rheoleiddio cydweithredol parhaus rhwng yr UE a'r DU o ran cael gafael ar feddyginiaethau ac ymchwil clinigol ar ôl Brexit. A fyddai hyn yn cael ei gyflawni drwy'r cytundeb ymadael? Mae angen i gleifion a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol gael gwybod.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi siarad am effeithiau economaidd pob sefyllfa Brexit yn union fel y mae Trysorlys ei Mawrhydi a Banc Lloegr, gan ei gwneud hi'n gwbl glir bod pob sefyllfa Brexit yn cynnwys niwed economaidd a achosir gennym ni ein hunain gyda 'dim cytundeb' yn llawer mwy niweidiol nag eraill. Fel y dywedodd Mark Carney, mae unrhyw fath o Brexit yn sicr o wneud y wlad yn dlotach. Hefyd, cefais lythyr, fel y cafodd David, oddi wrth y cwmni mawr hwnnw yn y Barri sydd â gweithlu mawr, yn tynnu sylw at y gweithgarwch enfawr—i'w dyfynnu nhw—o ran allforion a mewnforion, cymhlethdod y cadwyni cyflenwi a chroesfannau ffiniau niferus, gydag unrhyw darfu yn effeithio ar y potensial ar gyfer buddsoddiad a masnach yn y dyfodol. Rwy'n gefnogwr brwd o Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru 'Diogelu Dyfodol Cymru', sy'n ei gwneud yn glir bod angen inni gael mynediad llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl a chyfranogiad yn yr undeb tollau er mwyn amddiffyn cwmnïau fel hyn yn fy etholaeth i. Nid yw'n glir y byddai'r cytundeb ymadael yn sicrhau hyn.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod fy mod i'n arbennig o bryderus ynghylch effaith y cytundeb ymadael ar gydraddoldeb a hawliau dynol. Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad ysgrifenedig ar 27 Tachwedd, bu cynnal amddiffyniadau cymdeithasol ac amgylcheddol, gan gynnwys hawliau gweithwyr, yn un o chwe blaenoriaeth Llywodraeth Cymru, a nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yn ei ddatganiad yr wythnos diwethaf, cyfeirioddd y Prif Weinidog at y methiant i ymrwymo'r DU i gyfochri blaengar yn hytrach na threfniadau di-atchweliadol gyda safonau'r UE a hawliau, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet y prynhawn yma, o ran yr amgylchedd a'r farchnad lafur. Nid yw rhwymedigaethau di-atchweliad yn ddigon da. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn credu'n gryf y dylai'r DU ymrwymo i berthynas ddeinamig, i gamu ymlaen ac nid sefyll yn yr unfan, yn hytrach na di-atchweliad o safbwynt cydraddoldeb a hawliau dynol. Felly, rwy'n llwyr gefnogi pwynt 4 cynnig Llywodraeth Cymru ar y cytundeb ymadael, sy'n:

methu â darparu sicrwydd cadarn o ran hawliau gweithwyr yn y dyfodol, hawliau dynol a deddfwriaethau cydraddoldebau.

Yn yr haf, deuthum â grŵp o sefydliadau cydraddoldeb a mudiadau menywod ynghyd i drafod effaith Brexit ar fenywod yng Nghymru. Cafodd gefnogaeth eang fel rhwydwaith anffurfiol i fenywod sy'n awyddus i'w lleisiau gael eu clywed pan fo penderfyniadau'n cael eu gwneud ynghylch Brexit. Dyna pam yr wyf i'n parhau i ganolbwyntio ar effeithiau ar gydraddoldeb yn y pwyllgor materion allanol.

Yn olaf, Llywydd, mae ein hetholwyr ni eisiau gwybod beth yw ein safbwynt ni heddiw ynglŷn â Brexit. Maen nhw'n gwybod fy mod i wedi pleidleisio i aros. Rwyf i'n barod am etholiad cyffredinol os bydd y bleidlais yn cael ei cholli yr wythnos nesaf, ac rwyf i hefyd yn barod am ail refferendwm. Dyna fyddai prawf mwyaf ein bywydau gwleidyddol, ond fe fyddai'r bobl yr ydym yn eu cynrychioli yn cael cam pe na byddem ni'n sefyll drostynt a gyda nhw nawr. Rwyf i yn cytuno â David Melding bod hyn yn ymwneud â gweledigaeth newydd y byddai'n rhaid i ni ei rhannu a'i thrafod â phobl ar garreg y drws, ond rwyf i yn credu bod pwynt 6 cynnig Llywodraeth Cymru yn cwmpasu hyn.

Yn yr un modd ag Aelodau eraill y Cynulliad, rwyf innau wedi cael nifer o negeseuon yn ystod y dyddiau diwethaf, ac mae llawer wedi codi pryderon mawr ynghylch y dyfodol y bydd Brexit yn ei greu ac yn galw am ail refferendwm. Ysgrifennodd etholwr a oedd yn poeni'n fawr i ddweud ei bod wedi dychryn oherwydd sefyllfa'r wlad, gyda Llywodraeth y DU wedi'i rhannu a diwydiant a'r gymdeithas gyfan yn ansicr iawn. Roedd un arall, mam-gu 87 oed wedi dychryn yn ofnadwy wrth feddwl am y dyfodol trychinebus y bydd Brexit yn debygol o'i olygu. Llywydd, nid yw'r cytundeb presennol yn bodloni chwe blaenoriaeth 'Diogelu Dyfodol Cymru'; Nid yw'n mynd yn ddigon pell ac rwyf yn ei wrthwynebu. Dylai Llywodraeth y DU gofleidio'r berthynas gyda'r UE yn y dyfodol fel sy'n cael ei nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Mae'n rhaid inni gymryd cyfrifoldeb yn y Senedd hon wrth i bethau ddatblygu, i chwarae ein rhan i ddiogelu Cymru, ein heconomi a'n pobl.

Ar yr adeg dyngedfennol hon yn ein hanes, mae gennym ni ddyletswydd i ddangos arweiniad. O'm safbwynt i, ac ar y meinciau hyn, mae hynny'n golygu gwrthod cytundeb ymadael Theresa May; mae'n golygu ymestyn Erthygl 50; mae'n golygu aros yn y farchnad sengl; mae'n golygu aros yn yr undeb tollau; ac mae'n golygu gwthio am bleidlais y bobl, gan gynnwys y dewis i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Dyna beth yw gwelliannau Plaid Cymru ac rwy'n eich annog chi i gyd i bleidleisio o'u plaid, oherwydd y llanastr yr ydym ni ynddo.

Dwy flynedd ers y refferendwm Brexit, bellach mae realiti yr hyn y mae Brexit yn ei olygu mewn gwirionedd yn dechrau dod yn gliriach. Mae Brexit yn golygu Brexit—neu frecwast, yn gofiadwy, ar un adeg. Ond, mewn gwirionedd, mae Brexit yn golygu y bydd yr economi'n cael ergyd fawr. Mae Brexit yn golygu busnesau o dan bwysau. Mae Brexit yn golygu bod dyfodol busnes rhyngwladol allweddol yng Nghymru yn amheus iawn. Mae Brexit yn golygu bod prisiau ar y stryd fawr yn codi. Mae Brexit yn golygu storio nwyddau, storio meddyginiaethau. Mae Brexit yn golygu, 'Pa ddyfodol sydd i ffermio yng Nghymru?' Mae Brexit yn golygu bod prifysgolion yn colli arian ymchwil. Mae Brexit yn golygu na all myfyrwyr fod yn rhan o Erasmus +, Horizon 2020 a dysgu arloesol Ewropeaidd tebyg. Dyna mae Brexit yn ei olygu.

A hefyd, mae'r ymgyrch ymadael yn destun ymchwiliad ynghylch cyllido anghyfreithlon posibl, a allai fod yn dwyll etholiadol. Mae'r cytundeb arfaethedig yn waeth na bod yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae 'Dim cytundeb' yn waeth na bod yn yr Undeb Ewropeaidd. Nid oes unrhyw ucheldiroedd Brexit heulog. Dywedwyd celwydd wrth y bobl yn 2016. Nid oes sefyllfa lle bydd yr economi yn gwella. Nid oes unrhyw — [Torri ar draws.]

Roeddech yn dweud bod celwydd wedi ei ddweud wrth bobl yn 2016. Beth am y celwyddau a aeth â ni i Ewrop? A ydyn nhw'n ddim byd iddyn nhw? Ni fyddem ni byth yn ildio ein sofraniaeth seneddol. Byddem ni'n cadw'r hawliau llawn dros ein pysgota i gyd. Ni fyddai gofyn inni ymuno â'r arian sengl. Byddai llysoedd Prydain yn cael yr oruchafiaeth. Dyma'r celwyddau a aeth â ni i Ewrop, David, a chefais fy nhwyllo ganddyn nhw oherwydd fe bleidleisiais i o blaid cytundeb masnach rydd gyda'r Undeb Ewropeaidd. Mae wedi newid i rywbeth hollol wahanol i hynny. Ni ddywedwyd wrthym ni erioed mai dyna oedd yn mynd i ddigwydd. Felly, pwy sydd wedi dweud y celwyddau? Nid y bobl sy'n ceisio cael pobl i ddod allan o Ewrop; ond y rhai hynny a ddywedodd gelwyddau er mwyn mynd â ni i mewn i Ewrop.

Gallaf gofio bws mawr coch: £350 miliwn yr wythnos ar gyfer y GIG. Dyna un celwydd enfawr, a chyfaddefodd Nigel Farage hynny ar ddiwrnod y bleidlais. Am ymgyrchu cywilyddus. Bydd David Cameron yn cael ei nodi fel un o Brif Weinidogion gwaethaf y DU erioed. Cofiwch chi, mae'n faes llawn iawn. [Chwerthin.] Nid oes cytundeb sy'n well na'r un sydd gennym ni ar hyn o bryd fel aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Mae pleidlais Llafur o ddiffyg hyder a sbarduno etholiad cyffredinol yn rhywbeth cwbl amherthnasol i dynnu sylw hefyd, gan fod Llafur yr yn mor rhanedig ynghylch Ewrop.

Yn y Siambr hon bythefnos yn ôl, wrth gyhoeddi cael gwared â'r hyn yr wyf i'n dal i'w galw'n Ddeddf dilyniant, ac ildio pwerau drwy gyfrwng cytundeb rhynglywodraethol anstatudol, dywedodd Llafur yn y fan yma eu bod yn ymddiried yn llwyr yn llywodraeth San Steffan ac yn ei pharchu, gan ddweud hefyd y ceir parch tuag at Gymru a'u bod yn ymddiried yng Nghymru, er gwaethaf yr holl dystiolaeth i'r gwrthwyneb, a phrofiad Ysgrifennydd y Cabinet ei hun wrth gael ei gwthio i'r cyrion. Nawr, os gwrthodir cytundeb gwael Theresa May, bydd Llafur eisiau pleidlais o ddiffyg hyder mewn Llywodraeth, yr oedden nhw, dim ond pythefnos yn ôl, yn ymddiried yn llwyr ynddi hi ac yn ei pharchu, gyda phwerau ifanc Cymru yn cael eu hildio yn hapus heb feddwl ddwywaith.

Felly, rydym ni'n wynebu dewis rhwng cytundeb gwael, 'dim cytundeb' neu etholiad cyffredinol dibwrpas. Siaradodd y bobl yn 2016—do, fe wnaethant. Dywedwyd celwydd wrth y bobl yn 2016. Mae pobl yn haeddu ail gyfle i bleidleisio pan ddaw difrifoldeb llawn y llanastr y mae'r DU wedi ei greu i'w hunan wedi dod yn gwbl glir i bawb. Ac mae'n amlwg ei fod y tu hwnt i grebwyll gwleidyddiaeth i ddatrys y llanastr hwn. Pleidleisiwch dros bleidlais y bobl, a'r dewis—[Torri ar draws.] Mandy, mor gwrtais.

Mae llawer ohonoch chi'n gofyn am bleidlais y bobl er eich bod yn gwybod bod pobl Cymru wedi pleidleisio dros adael. Sut gallwch chi fynd am ail bleidlais—pleidlais y bobl—pan nad yw'r bleidlais gyntaf wedi'i gweithredu eto? Yn ail, pe byddech chi'n cael ail refferendwm—pleidlais y bobl—gyda Chymru'n pleidleisio dros adael unwaith eto, a fyddech chi'n anrhydeddu'r canlyniad hwnnw?

Mae'r ffeithiau wedi dod yn glir. Rydym ni'n anrhydeddu canlyniadau. Roedd David Melding yn dweud ein bod wedi sefyll mewn etholiadau, rhai ohonom ni, wedi colli mewn etholiadau—rwyf i wedi colli mwy o etholiadau nac yr wyf i wedi eu hennill. Wrth gwrs, rwy'n parchu'r canlyniad heb gwyno a dweud fy mod yn fethiant trist—rwy'n codi, cael gwared â'r llwch, a sefyll eto—yn debyg i'r hyn y byddai David Melding yn ei wneud, heb amheuaeth. Ond o ran pleidlais y bobl, mae'r ffeithiau wedi newid. Mae'r ffeithiau, mewn gwirionedd, wedi dod yn glir. Dywedwyd celwydd wrth y bobl. Maen nhw'n haeddu cael pleidlais ar y ffeithiau fel y cânt eu cyflwyno nawr, a'r ffaith na all San Steffan ddatrys hyn. Nid oes cytundeb gwell wrth adael. Mae'n amlwg bod unrhyw gytundeb a geir gan San Steffan yn waeth na bod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd. Felly, dyna pam yr wyf i'n annog pobl i bleidleisio dros bleidlais y bobl a'r dewis i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Diolch yn fawr.

Mae gan y Prif Weinidog y dasg erchyll o gymodi llawer o wahaniaeth barn a blaenoriaethau, ac ar yr un pryd ceisio anrhydeddu canlyniad y refferendwm, cyflwyno cytundeb masnach rydd cynhwysfawr, beiddgar ac uchelgeisiol newydd, diogelu swyddi a diogelwch pobl, a chynnal uniondeb ein Teyrnas Unedig. Fel y dywedodd yr Ysgrifennydd dros fasnach ryngwladol yr haf hwn, roedd yn rhaid cyfaddawdu, ond roedd Brexit wedi'i gefnogi gan 17.4 miliwn, a chafodd deddfwriaeth i weithredu'r penderfyniad hwnnw ei chymeradwyo gan Aelodau Seneddol. Mae'n destun gofid bod rhai ar ddwy ochr y ddadl nawr yn hybu sefyllfaoedd sefyllfa waethaf yn unig, yn hytrach na myfyrio ynghylch potensial y cytundeb ymadael i gyflawni canlyniad y refferendwm ac unwaith eto ein galluogi ni i reoli ein ffiniau, ein cyfreithiau, ein harian a masnach ddwyochrog, gan gyflawni hefyd berthynas gyda'r UE a fydd yn fuddiol i'r naill ochr a'r llall yn y dyfodol.

Bron i ddwy flynedd yn ôl, fe wnaeth y rhai o blaid ac yn erbyn Brexit ar Bwyllgor Deddfwriaeth Ychwanegol a Materion Allanol y Cynulliad uno i alw am gyfnod pontio ar ôl Brexit ar ôl casglu tystiolaeth fanwl. Gan ddyfynnu Mr Drakeford ei hun, roedd ein hadroddiad ym mis Ionawr 2017 yn datgan

na ddylid bod ochr dibyn yn rhan o aelodaeth y DU o'r UE. Mae cymhlethdod negodiadau Erthygl 50 yn golygu y byddant yn anochel yn canolbwyntio ar sut y bydd y DU yn rhyddhau ei hun o'r trefniadau presennol. Bydd yn rhaid datblygu cysylltiadau gyda'r Undeb Ewropeaidd a gweddill y byd yn y dyfodol a'u cytuno dros gyfnod llawer hwy. Trefniadau pontio sydd yn parhau mor agos â phosibl at y sefyllfa bresennol fydd yn darparu'r platfform mwyaf sefydlog ar gyfer negodi yn y dyfodol

yn union fel y mae'r cytundeb hwn yn ei wneud.

Roedd ein hadroddiad ym mis Awst 2017 yn cynnwys; dywedodd y Gymdeithas Cludo Nwyddau ar y ffyrdd wrthym ni efallai y byddai trefniadau pontio yn angenrheidiol er mwyn sicrhau effeithlonrwydd y gadwyn gyflenwi ar gyfer y DU a'r UE; tynnodd y Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau gymhariaeth â'r dull fesul cam i gysoni tariffau pan ymunodd y DU â'r Gymuned Economaidd Ewropeaidd, ac roedd yn dadlau efallai y byddai angen cytuno ar broses fesul cam tebyg ar gyfer Brexit. Yn yr un modd, rhybuddiodd y Gymdeithas Cludo Nwyddau ar y ffyrdd y gallai diffyg trefniadau pontio, neu ganlyniad sy'n arwain at ddim cytundeb, gael canlyniadau negyddol difrifol i borthladdoedd Cymru. Felly, mae negodiadau wedi dilyn proses fesul cam a oedd yn hysbys ac wedi ei deall ac wedi ei chytuno o'r cychwyn cyntaf, ond mae rhai yn dewis camddarlunio hyn fel gwastraffu amser.

Mae'n rhaid i negodiadau yn y dyfodol ddilyn y cloc gwleidyddol, gydag etholiadau'r UE yn 2019. A hyd yn oed pan fydd perthynas fanwl y dyfodol wedi ei chymeradwyo, bydd angen amser i sefydlu trefniadau tollau a masnach newydd. Fis Rhagfyr diwethaf, cytunodd y Cyngor Ewropeaidd bod cynnydd digonol wedi'i gyflawni yn ystod cam 1 negodiadau Brexit. Ar sail hynny, mabwysiadwyd y canllawiau drafft i symud i ail gam y negodiadau, pan ddechreuodd y ddau barti drafodaethau ar gyfnod pontio a'r fframwaith ar gyfer y berthynas yn y dyfodol. Cytunodd y DU a'r UE ar y cyfnod pontio a fydd yn arwain at y DU yn ymadael yn drefnus ym mis Mawrth. Ym mis Mai, derbyniodd Gweinidogion y DU pan y cytunir ar y berthynas â'r UE yn y dyfodol, yna fe fyddai'n rhaid cael cyfnod estynedig o aelodaeth o'r undeb tollau ar gyfer y DU gyfan tra bo technoleg yn cael ei datblygu i fonitro'r ffin rhwng Iwerddon a Gogledd Iwerddon heb osod adeiledd mwy parhaol.

Mae rhai felly yn dewis defnyddio'r hyn a gytunwyd ac a dderbyniwyd saith ac wyth mis yn ôl fel esgus dros wrthwynebu'r cytundeb ymadael nawr. Mae'r testun cyfreithiol yn glir: bod y ddau barti eisiau osgoi defnyddio'r ôl-stop ac na all Erthygl 50 sefydlu perthynas barhaol. Ac mae'r UE ei hun wedi ei gwneud hi'n glir iawn nad yw eisiau i'r DU ar ôl Brexit aros yn yr undeb tollau estynedig a bod yn aelod o'r farchnad sengl. Fodd bynnag, fe welwn nawr anhrefn gwrthun ymhlith ASau Llafur yn y gogledd wrth iddyn nhw ddatgan y byddan nhw'n pleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael oherwydd y byddai'r DU yn parhau i fod yn ddarostyngedig i reolau'r UE  am gyfnod y tu hwnt i'n haelodaeth, pan, o'r cychwyn, galwodd Papur Gwyn Brexit Llafur Cymru ar y cyd â Phlaid Cymru i'r DU barhau'n atebol i'r rheolau hyn am byth. Felly, hyd yn oed yng Nghymru, mae'n ymddangos na all y Blaid Lafur ganu o'r un llyfr emynau.

Pleidleisiodd Cymru dros adael yr Undeb Ewropeaidd, nid y Deyrnas Unedig, ond eto mae Plaid Cymru yn ceisio cadw Cymru yn yr UE, a'i llusgo allan o'r DU, er gwaethaf y ffaith mai'r DU yw marchnad sengl fwyaf Cymru o bell ffordd. Mae Plaid Cymru'n cwyno nad yw Cymru yn cael ei chrybwyll yn y cytundeb ymadael, ond nid yw'r Alban ychwaith, na Lloegr ac eithrio Banc Lloegr. Yr unig refferenda yn yr UE i'w cynnal am yr ail dro yw'r refferenda cytuniad yn Nenmarc ac Iwerddon, a aeth yn erbyn yr UE. Fe niweidwyd hyder y cyhoedd, difethwyd enw da'r UE. Nid ydym ni eisiau gweld y math hwnnw o weithgarwch yn cael ei ailadrodd yma. Mae'r arian a roddir i'r UE gan y DU ddwywaith yr arian y mae'n ei gael yn ôl. Bydd hyn yn cael ei gadw yn y DU yn y dyfodol, ac rydym ni i gyd yn cydnabod y dylai Cymru gael yr un cwantwm o gyllid ag y mae'n ei gael nawr.

Fel y dywedodd Paul Davies, pan gyfarfu â Llywydd NFU Cymru â'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf yn ffair aeaf y Sioe Frenhinol:

Yn ystod y cyfarfod cadarnhaol hwn, cymeradwyais y ffaith bod y cytundeb y mae hi wedi cytuno arno mor agos â phosibl at yr amodau masnach rydd a llyfn ar gyfer amaeth a chynnyrch bwyd y buom ni'n lobïo yn eu cylch dros y ddwy flynedd diwethaf.

A  gall y DU hefyd negodi cytundebau masnach â thrydydd gwledydd, yn barod i'w gweithredu ar ôl y cyfnod pontio. Yn uwchgynhadledd y G20 yr wythnos diwethaf, trafododd y Prif Weinidog â nifer o wledydd—gyda Japan yn edrych ymlaen at drafod aelodaeth posibl y DU o'r cytundeb cynhwysfawr a blaengar ar gyfer partneriaeth traws-Gefnfor Tawel. Dim chwaraewyr bach yn y fan honno.

Felly, yn hytrach na gwrthod y cytundeb hwn, a chreu ansicrwydd a pheryglu swyddi a buddsoddiad, gadewch inni fod yn ddigon mawr i gamu tuag at Gymru sy'n edrych allan, yn y DU fyd-eang, drwy gydnabod y dadleuon a gyflwynwyd gan Paul Davies, a chydnabod bod hyn yn gyfaddawd i bob un ohonom. Roeddwn i o blaid gadael, roeddd David o blaid aros, ond rydym ni'n cydnabod, heb gyfaddawdu, y bydd y Deyrnas Unedig gyfan—yn enwedig Cymru—yn cael ei niweidio'n enbyd. Diolch.

Y prynhawn yma, fe roddaf i fy nghyfraniad mewn dwy ran, a bydd y rhan gyntaf yn seiliedig ar fy swyddogaeth fel Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth Ychwanegol a Materion Allanol. Ac rwyf yn falch ein bod ni eisoes wedi cael sylwadau gan Jane Hutt a Mark Isherwood, yn myfyrio ynghylch rhywfaint o'r gwaith yr ydym ni wedi ei wneud ers inni gael ein sefydlu, yn dilyn refferendwm 2016, gyda'r bwriad o ystyried y goblygiadau i Gymru ar ôl gadael yr UE. Ers hynny, rydym ni wedi ceisio ystyried y goblygiadau ar draws ystod eang o sectorau, a phan yr oeddem yn ystyried ei fod yn angenrheidiol, fe wnaethom ni geisio dylanwadu ar y broses Brexit, yn Llundain ac ym Mrwsel, a sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed cymaint â phosibl. A cheisiaf gyflwyno'r rhan hon o'm cyfraniad mor gytbwys â phosibl, gan adlewyrchu gwaith y pwyllgor.

Rydym ni wedi treulio dwy flynedd a hanner yn casglu'r dystiolaeth hon—ni wnaethom ni hyn dros gyfnod byr yn unig—felly roeddem ni'n gallu ymateb yn gyflym i'r cytundeb ymadael, a'r datganiad gwleidyddol, a'r dadansoddiad o hynny, a daethom ar draws saith maes eang. Ac rydym ni wedi cyhoeddi adroddiad, yr wyf yn gobeithio bod Aelodau wedi cael cyfle i'w astudio. Saith maes: economi a masnach yr UE; porthladdoedd a thrafnidiaeth; amaethyddiaeth, bwyd a physgodfeydd; ynni a'r amgylchedd; gofal iechyd; cydraddoldeb a hawliau dynol; trefniadau sefydliadol—i gyd yn hanfodol i ddyfodol Cymru. Ac fe lwyddom ni hefyd, yn y cyfnod byr hwnnw, i gael arbenigedd ymgynghorydd allanol—Dr Tobias Lock o Ysgol y Gyfraith Caeredin—a ddarparodd ddadansoddiad cyfreithiol o'r cytundeb ymadael a'i oblygiadau. Dyna pam y mae hi'n bwysig eich bod chi’n darllen y papur hwnnw—nid ein barn ni sydd ynddo, mae'n farn allanol, heb unrhyw ragfarn o gwbl, ac mae'n hollbwysig i'r ddadl hon. Hoffwn i hefyd gofnodi, Llywydd, waith rhagorol staff Comisiwn y Cynulliad, yn paratoi, mewn cyfnod byr, y gwaith yr ydym ni wedi llwyddo i'w ddarllen. Oherwydd rydych chi wedi cael 10 diwrnod ers cyhoeddi'r cytundeb drafft a'r datganiad gwleidyddol drafft, a chafodd y gwaith hwn ei lunio gan y staff, ac mae'n waith aruthrol. Felly, os gwelwch yn dda, rwy'n credu y dylid eu cydnabod am y gwaith hwnnw.

Llywydd, gan gyfeirio at y saith maes polisi, mae ein dadansoddiad yn awgrymu, yn y tymor byr o leiaf, y bydd y cytundeb yn cynnig sefydlogrwydd mawr ei angen ar gyfer economi Cymru—adlewyrchwyd hynny mewn rhai o'r sylwadau—oherwydd trefniadau'r cyfnod pontio yr ydym ni i gyd wedi eu derbyn a'u cydnabod. Fodd bynnag, amlygodd Mark Isherwodd hefyd yr amserlenni sy'n ein hwynebu yn ystod y cyfnod pontio hwnnw—ail-etholiadau Senedd Ewrop, Comisiwn newydd i'w benodi, ac os ydym ni eisiau estyniad—i'w wneud erbyn 1 Gorffennaf. Felly, y realiti yw na fyddwch chi'n dechrau trafodaethau tan tua mis Hydref, ac y mae'n rhaid ichi, erbyn 1 Gorffennaf, benderfynu ynghylch y Cytundeb Masnach Rydd sef pa un a ydych chi eisiau ymestyn y cyfnod pontio ai peidio. Mae pawb yn gwybod na chewch chi gytundeb mewn 10 mis. Felly, y realiti yw y byddwn ni naill ai'n ceisio cael estyniad neu fynd i'r ôl-stop. Dyna'r gwirionedd. Nawr, bydd yn rhaid inni dderbyn hynny, er y nododd Neil Hamilton 'XX', fe ŵyr pob un ohonom ni mai 2020 neu 2022 ydyw—dyna'r dyddiadau a ddyfynnwyd i ni. Felly, dyna'r dyddiadau a ddyfynnwyd i ni, dyna'r dyddiadau y gwyddom amdanyn nhw, oherwydd y mae'n dweud blwyddyn neu ddwy, ac mae'n dweud 2020. Byddwn yn parhau i weithredu o dan y deddfau presennol. Felly, mae gan fusnesau y sicrwydd hwnnw. Byddan nhw'n gweithio fel y maen nhw heddiw. Gallwn gynnig canlyniad llawer llai cythryblus i economi Cymru na'r canlyniad pe byddai'r DU wedi methu â chyrraedd unrhyw fath o gytundeb. Fodd bynnag, gadewch inni beidio ag anghofio rhywbeth arall: yn ystod y cyfnod pontio hwnnw, rydym ni wedi colli ein holl lwybrau ffurfiol o ddylanwad dros gyfraith yr UE a'n cynrychiolaeth ddemocrataidd yn yr UE. Bydd ein ASEau wedi mynd. Ni fydd gennym reolaeth dros unrhyw un o'r agweddau hyn bellach. Byddwn ni wedi colli ein lle ar Bwyllgor y Rhanbarthau, byddwn ni wedi colli ein lle ar bwyllgorau eraill—rydym ni'n colli ein dylanwad.

A'r ôl-stop—gadewch inni beidio ag anghofio'r ôl-stop yn dod i rym, ac mae hynny'n rhan o'r cytundeb, i osgoi ffin galed. Nid oes unrhyw un ohonom ni eisiau ffin galed rhwng Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon, ond bydd o bosibl, a mwy na thebyg, yn dod os na allwn i gael cytundeb erbyn 1 Ionawr 2021, ac yna mae'n edrych yn waeth ar Gymru, oherwydd fe fydd gennym ni gyfochri rheoleiddiol i lawr Môr Iwerddon a bydd yn rhaid inni ymdrin â hynny. Rydym ni bob amser wedi amlygu materion ynghylch porthladdoedd a symud nwyddau o ganlyniad i hynny. A bydd anghymesuredd y setliadau datganoli hefyd yn dod yn fwy amlwg gan godi cwestiynau ynghylch dynameg y pŵer rhwng cenhedloedd y DU o safbwynt rheoli marchnad gyffredin y DU. Gyda llaw, nid ydym ni wedi cael unrhyw gyfeiriad at farchnad gyffredin y DU ar ôl Brexit ychwaith, felly beth fydd ein sefyllfa ni? Maen nhw wedi canolbwyntio ar ddatganiad gwleidyddol yr UE yn unig. Felly, beth yw'r datganiad gwleidyddol ynghylch dyfodol y DU a'r gwledydd yn y DU?

Felly, gan symud ymlaen at y datganiad gwleidyddol, mae'n glir bod y Llywodraeth yn dyheu am sefyllfa pryd y byddwn ni y tu allan i'r farchnad sengl a'r undeb tollau, ond heb sicrwydd. Rydych chi'n sôn am sicrwydd ar gyfer 2020, ar gyfer y cyfnod pontio—nid oes sicrwydd ar ôl 2020. Nid ydym yn gwybod beth fydd y sefyllfa, nid ydym yn gwybod a fydd ochr y dibyn yn ein hwynebu ar 31 Rhagfyr 2020, ai peidio. Mae'n drychinebus.

Llywydd, fe ddywedais i fy mod i eisiau rhoi fy safbwynt meinciau cefn ynghylch hyn, oherwydd ei bod hi'n bwysig i mi gael y cyfle i siarad, nid yn unig yn rhinwedd fy swyddogaeth fel Cadeirydd, ond fel aelod o'r Cynulliad hwn. A bydd gweddill fy nghyfraniad o'r safbwynt hwnnw. Rwy'n parchu teyrngarwch Paul Davies, Mark Isherwood a David Melding i'w plaid. Ond rydym ni mewn sefyllfa o drafod cytundeb gwael oherwydd na all Llywodraeth Dorïaidd y DU hon gytuno ar yr hyn y mae hi eisiau ei gyflawni. Dechreuwyd gyda'r term 'Mae Brexit yn golygu Brexit'. Oes rhywun wedi canfod ystyr hyn? [Chwerthin.] Nid wyf i wedi llwyddo. Ac mae'n diweddu gyda'r sefyllfa drychinebus 'Mae Brexit yn golygu aros mewn undeb tollau heb lais'. Dyna'r sefyllfa—methiant llwyr ar ôl dwy flynedd o negodi trychinebus.

Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet mewn gwirionedd wedi mynegi eisoes y myfyrdod cryf ar y cytundeb ymadael, felly ni fyddaf yn ailadrodd hynny. Ond o ran y datganiad gwleidyddol, mae hefyd yn amlwg mai ôl-ystyriaeth mewn gwirionedd yw hwn. Dywedodd Mark Isherwood eu bod mewn sefyllfa ym mis Rhagfyr y llynedd i ddechrau siarad am y dyfodol, oherwydd eu bod nhw wedi cytuno ar rai rhannau eisoes. Daeth mis Mai i'n rhan, roedden nhw mewn sefyllfa o allu. Ôl-ystyriaeth, yw hyn, nid perthynas â'r UE ar gyfer y dyfodol. Rhestr o ddymuniadau oedd y chwe thudalen cychwynnol. Mewn wythnos cafodd ei chwyddo i 26 o dudalennau ac nid yw'n rhoi unrhyw ffydd i ni y bydd yn sicrhau'r economi na dyfodol busnesau yng Nghymru.

Hefyd, amlygodd Ysgrifennydd y Cabinet y gwendidau o gael cyfwerthedd mewn hawliau gweithwyr—defnyddiaf y gair 'cyfwerthedd', oherwydd bod Llywodraeth y DU yn hoffi'r gair 'cyfwerthedd' yn fawr—deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dynol. Nid ydyn nhw yno, dim ond 'dim atchweliad'. Dyna beth y mae'n ei ddweud. Nid yw'n dweud, 'byddwn yn mynd bob yn gam gyda'n cydweithwyr yn Ewrop.'

Llywydd, rwy'n credu ei bod yn bwysig, gan fod gennym ni gytundeb ar y bwrdd, i fyfyrio ynghylch un peth: mae Prif Weinidog y DU wedi cychwyn ymdrech i'n swyno ni. Mae hi'n mynd o amgylch y wlad yn ceisio darbwyllo'r cyhoedd i argyhoeddi ei ASau gwrthryfelgar hi i'w gefnogi. Wel, os yw hi eisiau i'r cyhoedd ei gefnogi, dylai fynd at y cyhoedd. Mor syml â hynny. Dylai fynd at y cyhoedd a gofyn i'r cyhoedd a ydyn nhw'n cytuno â'r cytundeb hwn ai peidio. Nawr ai pleidlais y bobl yw hynny? Ai pleidlais gyhoeddus yw hynny? Ewch at y cyhoedd. Ai etholiad cyffredinol yw hynny? Ewch at y cyhoedd. Nawr, rwyf mewn gwirionedd yn cydnabod geiriad gwelliant 3 Plaid Cymru, ond er y byddai hwnnw'n dileu pwynt 6 cynnig y Llywodraeth rwy'n credu ei fod yn cynnig yr un egwyddor: ewch at y cyhoedd y naill ffordd neu'r llall—etholiad cyffredinol neu bleidlais y bobl. Dyna'r hyn mae'n ei gynnig. A dyna beth yr ydym ni eisiau ei wneud.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Wrth gwrs, roeddwn yn aros amdano. Gwnaf, wrth gwrs y gwnaf.

Rwy'n parchu'r ffaith fod yr Aelod yn ymdrin â'r mater hwn o ddifrif, ond oni fyddai'n derbyn mai'r rheswm pam yr ydym ni'n cael y ddadl hon yw ein bod eisiau anfon neges at y Senedd arall honno, a fydd, mewn mater o ddyddiau, yn pleidleisio ar gyfres o welliannau ar bynciau penodol? Ni fydd y gwelliant a gyflwynir yn dweud 'naill ai/neu'—naill ai etholiad cyffredinol neu bleidlais y bobl. Bydd gwelliant ar bleidlais y bobl yn unig, ac nid yw'n glir, yn seiliedig ar gynnig y Llywodraeth, beth fydd safbwynt y Senedd hon, oni bai ei bod yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru.

Rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ceisio ei wneud—wyddoch chi, a ydych chi eisiau gwneud pwynt penodol neu a ydych chi eisiau dweud mewn gwirionedd, 'Wel, mewn gwirionedd, mae dewisiadau i gael safbwynt y cyhoedd ar hyn', ac rwy'n credu bod pwynt 6 yn cynnig y dewisiadau hynny? Fodd bynnag, rwyf yn mynd i rannu barn fy nghyd-Aelodau sef fy mod yn amau'n fawr a fydd y Prif Weinidog yn derbyn unrhyw un o'r dewisiadau, oherwydd ei bod hi'n gwybod y bydd hi'n colli hynny hefyd.

Llywydd, fe hoffwn orffen drwy ddweud hyn: mae'r cytundeb yn wael; mae'n methu â diogelu economi Cymru; bydd yn creu dirywiad o 3.9 y cant yn ein heconomi—mae hyd yn oed ffigurau Llywodraeth y DU yn dweud hynny—a hynny heb inni ystyried y bydd yr effaith ar Gymru yn waeth oherwydd ein sectorau gweithgynhyrchu a diwylliannol; ac nid yw'n rhoi sicrwydd hirdymor i fusnesau nac i'n dinasyddion. Mae'n rhaid i'n Haelodau Seneddol a fydd yn pleidleisio, fod yn glir nad ydym ni'n derbyn y cytundeb hwn.

Mae'n bleser gen i siarad heddiw ar welliannau Plaid Cymru ac o blaid gwelliannau Plaid Cymru, wrth gwrs, a hynny ar ran etholaeth Arfon, un o'r etholaethau a oedd mwyaf cadarn ei chefnogaeth dros aros yn yr Undeb Ewropeaidd, gyda dros 60 y cant wedi pleidleisio i aros. Yn ôl arolwg barn diweddar, mi fyddai 71 y cant o bobl Arfon, erbyn hyn, yn bwrw pleidlais dros aros petai pleidlais arall—a'r unig ffordd allan o'r llanast yma ydy pleidlais arall, pleidlais y bobl. Nid oes yna ddim pwrpas cael etholiad cyffredinol. Ni fyddai Jeremy Corbyn yn ymgyrchu dros aros yn y farchnad sengl. Felly, mwy o lanast, mwy o ansicrwydd fyddai'n dilyn petai o'n ennill. Felly, da chi—chi ar feinciau Llafur sy'n gwybod hynny yn eich calonnau—cefnogwch gwelliant 3 Plaid Cymru. Dyna pam yr ydym ni wedi ei gyflwyno fo yma heddiw yma.

Mae pobl Arfon wedi dod i'r casgliad mai aros yn y farchnad sengl a'r undeb dollau yw'r ateb gorau o bell ffordd i bawb sydd yn byw yno. Felly, ar eu rhan nhw y prynhawn yma, rydw i yn datgan fy mod yn gwrthod cytundeb ymadael Theresa May. Mae'r ddadl economaidd yn glir. Mae sedd Arfon yn rhan o ranbarth gorllewin Cymru a'r Cymoedd. Mae cynnych domestig gros yn isel, ac o'r herwydd mae'n derbyn arian o'r Undeb Ewropeaidd—yn debyg i dde Sbaen, Portiwgal a chyn-wledydd comiwnyddol Ewrop. Mae Arfon hefyd yn derbyn arian INTERREG er mwyn hyrwyddo cysylltiadau efo Gweriniaeth Iwerddon, ac mae yna gryn bryder yn lleol am y diffyg manylder syfrdanol ynglŷn â beth a ddaw yn lle'r ffynonellau ariannol yna i'r dyfodol.

Mae Prifysgol Bangor ac Ysbyty Gwynedd yn etholaeth Arfon, ac mae gan y ddau sefydliad nifer sylweddol o staff sydd o wledydd eraill yr Undeb Ewropeaidd, a myfyrwyr hefyd ym Mangor, wrth gwrs, yn y brifysgol. Un o gyflogwyr sector preifat mwyaf Arfon yw cwmni Almaeneg sy'n gweithio ym maes technoleg feddygol. Mae Arfon yn ganolfan cynhyrchu rhaglenni teledu sy'n cydweithio â darlledwyr eraill yr Undeb Ewropeaidd. Ac Arfon yw un o'r ardaloedd lle mae'r iaith Gymraeg gryfaf, gydag 85 y cant o bobl ifanc wedi cael budd o ddarpariaeth addysgol ddwyieithog. Mae siarad dwy, tair, pedair iaith yn normal yn yr Undeb Ewropeaidd, ar lefel swyddogol, cymdeithasol a diwylliannol, sy'n rhoi hyder inni y bydd y Gymraeg yn goroesi o fewn y cyd-destun Ewropeaidd. Y tu allan i'r undeb honno, mae'r dyfodol yn llai gobeithiol. Dyna, yn rhannol, sy'n esbonio'r gefnogaeth sylweddol sydd yn Arfon dros aros. Mae cynnal hawliau pobl, a chynnal deddfwriaeth cydraddoldeb, yn allweddol i hynny hefyd. 

Dyma droi at ail rhan fy sylwadau y prynhawn yma. Mae'n fraint i mi gael cydweithio ag Aelod Seneddol Arfon, Hywel Williams, sy'n rhan o dîm gweithgar a hynod effeithiol Plaid Cymru yn Llundain. Mae Cymru'n lwcus o'r pedwar sy'n brwydro dros ein gwlad yng nghoridorau grym Llundain. Mae Hywel wedi cymryd rhan lawn yn y drafodaeth ar Brexit, wedi cyflwyno nifer o welliannau i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd, ac wedi cyfrannu'n eiddgar fel aelod o'r pwyllgor dethol ar ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Mae o, a Phlaid Cymru, wedi bod yn gyfan gwbl gyson yn erbyn tynnu allan cyn y refferendwm ac o blaid aros yn y farchnad sengl a'r undeb dollau, a dyna pam yr aeth Hywel, gydag eraill, i gymryd rhan mewn achos yn y Llys Ewropeaidd yn ddiweddar.

Heddiw, fe ddaeth cadarnhad dros yr hyn y mae Plaid Cymru wedi bod yn ei ddadlau: mae uwch-gynghorydd y Llys Ewropeaidd dros Gyfiawnder wedi dweud heddiw ei fod o'r farn y gall y Deyrnas Unedig ddiddymu erthygl 50 ac aros yn yr Undeb Ewropeaidd heb yr angen am ganiatâd gweddill gwledydd yr undeb, ac mae hyn yn groes i'r hyn y mae Mrs May wedi bod yn ei ddweud. Mae hyn, yn fy marn i, yn newid y gêm yn sylweddol, ac yn galluogi'r Llywodraeth—nid Senedd San Steffan—i ddiddymu'r broses os ydyn nhw am osgoi Brexit heb ddêl, neu os bydd pleidlais y bobl yn dangos bod y farn gyhoeddus wedi newid ers 2016. Mae disgwyl cadarnhad o hyn yn y Llys Ewropeaidd cyn y Nadolig, a coeliwch chi fi, fe all hyn fod o arwyddocâd sylweddol i fy etholwyr i yn Arfon, i bobl Cymru, ac i ddyfodol y genedl. Felly, heddiw, rydw i yn gofyn i chi ymuno â ni yn y meinciau hyn i anfon neges hollol eglur o'r Senedd genedlaethol yma. Felly, rydw i'n gofyn i chi gefnogi gwelliannau Plaid Cymru. 

Agorodd Ysgrifennydd y Cabinet y ddadl hon drwy ddweud ein bod ni'n pleidleisio cyn Tŷ’r Cyffredin, ei fod eisiau dylanwadu ar ASau, bod Llywodraeth Cymru yn credu y dylai Tŷ'r Cyffredin bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael, a gorffennodd drwy ddweud ei fod yn gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn anfon neges glir bod y cytundeb ymadael yn annerbyniol ac y dylid ei wrthod. Geiriau sy'n ysbrydoli, ond nid ydyn nhw'n cael eu  hadlewyrchu yn ei gynnig, ac fe dynnodd Steffan Lewis sylw at hyn, ac mae'n rhaid imi gyfaddef fy mod innau yn yr un benbleth hefyd. Nid wyf yn deall o gwbl beth, Ysgrifennydd y Cabinet, ydych chi, na eich tîm o Weinidogion Cymru na—heblaw bwrw eu llid at yr etholwyr am beidio â chytuno â nhw—y mae Aelodau meinciau cefn ar ochr Llafur eisiau ei gyflawni drwy'r cynnig hwn heddiw. Mae'n nodi'r cytundeb ymadael a dyna'i gyd. Mae'n nodi un neu ddwy ran benodol, llai dadleuol ohono; yna mae'n nodi y bydd gennym ni gyfle pellach i drafod y cytundeb ymadael, mae'n debyg, pan fyddwn ni'n rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil cytundeb ymadael, ac eto mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn mynd ymlaen i ddweud ei bod hi'n anochel y bydd Tŷ'r Cyffredin yn pleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael, ac rwy'n credu y gŵyr pob un ohonom ni yn y ddadl hon, sy'n ei gwneud hi'n swrrealaidd braidd, bod Tŷ'r Cyffredin yn mynd i bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael hwn ac yn mynd i wneud hynny gyda mwyafrif sylweddol iawn.

Felly, beth nesaf? Mae'n ymddangos, o ran y Blaid Lafur, ac rwy'n credu, o ran Llywodraeth Cymru, bod elfen o gambl yma, oherwydd drwy bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael—o leiaf yn Nhŷ’r Cyffredin, tra byddwn ni ddim ond yn ei nodi yma—y bydd hynny, rywsut yn arwain at etholiad cyffredinol neu at bleidlais y bobl, fel y'i gelwir, er gwaethaf y ffaith ein bod ni wedi cael pleidlais y bobl nad ydyn nhw eisiau ei gweithredu. Yr hyn na allaf i ei weld yw sut y mae hynny'n mynd i ddigwydd. Dywed John McDonnell na fydd etholiad cyffredinol ac nid yw hynny'n mynd i weithio, ac yna sut maen nhw'n mynd i gael y bleidlais y bobl hon fel y'i gelwir? Mae angen deddfwriaeth ar gyfer refferendwm, ac mae ar y ddeddfwriaeth angen a) amser y Llywodraeth a (b) cynnig arian, y mae'n rhaid i'r Llywodraeth a neb arall ei gynnig. Felly, sut, o gofio nad ydyn nhw'n mynd i gael yr etholiad cyffredinol hwn, y byddan nhw wedyn yn cael y bleidlais y bobl hon fel y'i gelwir? Ac nid wyf i'n gwybod yr ateb i hynny. Mae'n bosibl bod Jeremy Corbyn yn hapus i gymryd y gambl honno, oherwydd ei fod ef yn fodlon gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Efallai fod hynny'n wir.

Cyfarfûm â Jeremy Corbyn am y tro cyntaf yn y lobi 'na'; roeddem ymysg yr 13 AS a oedd yn pleidleisio yn erbyn sefydlu'r Gwasanaeth Gweithredu Allanol Ewropeaidd, a chyfarfûm ag ef ar sawl achlysur wedi hynny ar amryw o faterion yr UE lle'r oeddem o'r un farn. Gobeithio ei fod yn dal i fod o'r un farn, oherwydd yn fy marn i, pan bleidleisir yn erbyn y cytundeb ymadael hwn yn Nhŷ'r Cyffredin, nid wyf yn derbyn mai'r dewis arall yw dim cytundeb. Bydd, fe fydd rheolau masnachu Sefydliad Masnach y Byd, ond ni fyddwn yn rhoi pwyslais gormodol ar hynny; rwy'n derbyn nad ydyn nhw'n caniatáu masnach ddidrafferth yn llawn, a bod rhai problemau a materion yn ymwneud â nhw, ond nid yw ffin galed yng Ngogledd Iwerddon yn un ohonyn nhw. Ond yr hyn a gawn fydd cyfres o gytundebau sectoraidd i liniaru materion penodol sy'n codi ac i wneud ein hymadawiad o'r Undeb Ewropeaidd yn ddidrafferth er budd y ddwy ochr. Efallai na fyddan nhw'n cael eu galw'n gytundebau ymadael, nid yw'n glir a allan nhw basio'r bleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin, ond bydd yna gytundebau o ryw fath, a byddwn, rwy'n hyderus, wedyn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Nawr, mewn rhai meysydd o'r cytundeb ymadael hwn—dydw i ddim eisiau defnyddio dull gwahanol i'r ddadl gymharol gydsyniol yr ydym wedi ei chael, o leiaf ar y meinciau hyn hyd yma, ac mae gennyf barch mawr at y safbwynt a fynegwyd gan David Melding, a siaradodd yn angerddol o blaid yr Undeb Ewropeaidd. Ond mae'n deall, pan gewch refferendwm a phan fyddwch yn addo gweithredu'r canlyniad, pan bleidleisiodd y rhan fwyaf o ASau, gan gynnwys y rhan fwyaf o ASau Llafur, i sbarduno erthygl 50, ac nad oedd y cynnig hwnnw na'r refferendwm ei hun yn dweud, 'yn amodol ar fodolaeth cytundeb penodol y byddwn yn ei hoffi yn ddiweddarach gyda'r Undeb Ewropeaidd', yna yr hyn y mae'n rhaid ichi ei wneud yw gweithredu'r canlyniad hwnnw. Mae'n iawn dweud, 'Mae gennych etholiad arall', ond, cyn cynnal etholiad arall, mae pobl sy'n cael eu hethol yn yr etholiad hwnnw yn mynd i'r ddeddfwrfa ac yn deddfu am dymor; felly mae canlyniad yr etholiad yn cael ei barchu. Canlyniad y refferendwm hwn oedd gadael, ac mae angen inni adael. Byddai'n well gennyf pe byddem yn gadael gyda chytundeb; byddai'n well gennyf pe byddai hynny gyda chytundeb gwell na'r un hwn. Ond, mewn rhai meysydd, mae'r cytundeb o ran rhyddid i symud—mae'n darparu ar gyfer rhoi terfyn ar y rhyddid i symud—a hefyd, ar ôl y cyfnod pontio, a allai, yn anffodus, gael ei ymestyn, byddai'n darparu wedyn ar gyfer llai o arian, o leiaf, ac nid symiau mawr o arian mae'n debyg, yn parhau i fynd at yr Undeb Ewropeaidd. Felly, yn yr ystyr honno, mae rhai pethau cadarnhaol. Ond, i mi, mae'r pethau negyddol yn trechu, sef yn bennaf, na fedrwn ni ei adael. O leiaf gyda'r Undeb Ewropeaidd, ceir erthygl 50. Gyda hyn, ni allwn ei adael heb gytundeb rhyw gorff arall, ac nid wyf yn credu, fel Teyrnas Unedig sofran, y dylem ni fod yn rhoi ein hunain yn y sefyllfa honno.

A hefyd o ran masnach. Nawr, roedd rhywfaint o ddadlau yn y refferendwm ynghylch a ddylem adael y farchnad sengl, a chredaf fod yr ymgyrchwyr 'gadael' yn glir y dylem, ac yn enwedig Michael Gove. Ni chafwyd yr un ddadl am yr undeb tollau, oherwydd cymerwyd yn ganiataol y byddem yn gadael yr undeb tollau—yr undeb tollau oedd prosiect sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r dadleuon o blaid yr undeb tollau yn wannach o lawer na'r dadleuon ynghylch y farchnad sengl. Rydym yn talu llawer mwy mewn tollau tramor na gwledydd eraill yr UE oherwydd ein bod yn mewnforio mwy o'r tu allan, ac, yn fras, mae'r tollau tramor hyn yn niweidio pobl dlawd, mewn gwledydd eraill na allant werthu i ni ychwaith, ac yma oherwydd bod y bobl dlawd, fel cyfran, yn gwario mwy o'u hincwm ar y nwyddau y codir y tariffau arnynt. Os ydym yn aros mewn undeb tollau, fel y cynigir yn y cytundeb ymadael hwn, ac yn sicr gyda'r ôl-stop, yna bydd yr Undeb Ewropeaidd yn penderfynu ar ein polisi masnach heb inni gael unrhyw lais ynddo. Byddant yn gallu defnyddio ein marchnad yn y DU a mynd at drydedd wlad a dweud, 'Hei, rhowch ostyngiad inni ar eich tariffau ar gyfer allforwyr yr UE, ac, os gwnewch chi, fel bonws, fe rown ni fynediad i chi i farchnad y DU ar delerau gwell.' Eto, yn gyfnewid, ni fydd yn rhaid i'r marchnadoedd hynny agor eu gwledydd i allforwyr yn y DU. Nid yw'r annhegwch hwnnw yn gwneud unrhyw synnwyr. Mae'n beth hynod anneniadol i'w wneud, ac rwyf mewn penbleth ei bod yn ymddangos nad yw Aelodau Llafur yn Nhŷ'r Cyffredin, nac o bosibl yn y fan hon, yn deall hynny.

Y farchnad sengl yn erbyn yr undeb tollau—efallai y bydd gan bobl yn y fan hon farn wahanol, ond yn San Steffan, efallai nad ydyn nhw'n hoffi'r syniad ei bod yn farchnad, ac y byddai'n well ganddyn nhw pe byddai'n undeb. Ond, mewn gwirionedd, os feddyliwch chi am y peth, o egwyddorion cyntaf, mae'r syniad o fod mewn undeb tollau, lle nad oes gennych chi unrhyw bŵer ac y gellir ei ddefnyddio gan eraill yn eu negodi masnach, yn un hynod anneniadol. Dyna beth a gynigir inni yn yr ôl-stop ac ni allwn ei adael heb gytundeb rhywun arall. Felly, am y rhesymau hynny, rwy'n gwrthwynebu'r cytundeb ymadael hwn, ond croesawaf dôn y ddadl a gawsom ar y meinciau Ceidwadol. Ac am resymau nad wyf yn eu llwyr ddeall, mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod yn hynod o bwysig inni anfon neges ein bod yn erbyn y cytundeb ymadael heb, yn wir, roi'r cyfle inni yn y cynnig i wneud hynny. Edrychaf ymlaen at wrthwynebu eu cynnig, yn ogystal â'r gwelliannau.

Mae'n iawn bod y Siambr hon yn cynrychioli barn gref ac angerddol iawn y bobl yr ydym yn eu cynrychioli. Dydyn nhw ddim yn haeddu dim llai, ond maen nhw hefyd yn haeddu llawer mwy, wrth inni nesáu at y cyfnod mwyaf allweddol i'n dinasyddion a'n heconomi.

Mae'r cytundeb a negodwyd gan Theresa May yn ddrwg i Brydain, mae'n ddrwg i Gymru ac mae'n ddrwg i Islwyn. Caiff ei ailadrodd yn aml y dyddiau hyn fod gwleidyddiaeth gyfoes mor anrhagweladwy, wel, gadewch imi roi dwy ffaith i'r Siambr sydd yn glir. Mae'r cyhoedd yng Nghymru wedi blino'n lân ar Brexit a'r ffordd y mae Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi trin y mater yn anfedrus, o Cameron i Boris ac i May. Mae'r rhan fwyaf o'r Aelodau Seneddol o bob ochr i Balas San Steffan yn gwrthwynebu cynlluniau Brexit Theresa May. Felly, sut yn y pen draw y cafodd Llywodraeth Dorïaidd y DU gytundeb sy'n plesio neb o gwbl? Nid yn aml y byddaf yn dyfynnu gwleidyddion Torïaidd yn y lle hwn, ac rwy'n siŵr y bydd Mark Isherwood yn maddau imi os dechreuaf weiddi, ond mae'n rhaid imi ddyfynnu Michael Heseltine yn gywir, sef y bachgen o Abertawe a ddaeth, fel y gwyddoch chi, yn Ddirprwy Brif Weinidog Torïaidd y DU, a gafodd ei gyfweld ar raglen Sunday Politics Wales dros y penwythnos. Pan ofynnwyd iddo pa gyngor fyddai'n ei roi i'r Prif Weinidog cryf a sefydlog, dywedodd

Allwch chi ddim disgwyl newid eich meddwl ynglŷn â’r mater pwysicaf yng ngwleidyddiaeth adeg heddwch yn ystod fy mywyd a chadw hygrededd wrth sôn am ddod â’r wlad at ei gilydd.

Mae Michael Heseltine, y dyn a ddymchwelodd Thatcher, yn mynd at wraidd y mater, yn fy marn i.

A ydych chi'n cofio cyfraniad Theresa May, fel Ysgrifennydd Cartref, i refferendwm Brexit 2016, oherwydd, â bod yn onest, dydw i ddim? Gwyddom fod Theresa May, mewn enw, wedi ymgyrchu o blaid 'aros', ac mae'n debyg y gwyddom o etholiad cyffredinol 2017 nad yw'r Prif Weinidog, hyd yn oed ar ei gorau, yn ymgyrchydd naturiol, felly, does dim syndod ein bod ni yn y sefyllfa hon â May wrth y llyw? Hyd yn oed ar ôl ymadawiadau cyflym Cameron ac Osborne o'r trafferthion, rwyf bron yn teimlo trueni drosti, ond dydw i ddim.

Mewn cyferbyniad, mae'r Blaid Lafur wedi bod yn glir drwy gydol y negodiadau bod yn rhaid i'r cytundeb fodloni ein prawf ar gyfer Brexit swyddi yn gyntaf. Mae Jeremy Corbyn a Keir Starmer, mewn gwirionedd, wedi bod yn glir iawn, iawn y byddai'n rhaid i unrhyw gytundeb gynnwys undeb tollau parhaol, a'r DU yn cael dweud ei dweud ynghylch cytundebau masnach yn y dyfodol, cytundeb marchnad sengl cryf a gwarantau ar hawliau gweithwyr a mesurau diogelu ar gyfer defnyddwyr a'r amgylchedd.

Fel democrat, rwyf i'n parchu penderfyniad y bobl yn 2016, a dyna pam yr wyf wedi cefnogi'r broses negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, ni wnaf sefyll yn segur a chaniatáu i bobl Islwyn ddioddef rhagor yn economaidd, oherwydd y Torïaid yn Lloegr, sydd â ffantasi iwtopaidd Fictoraidd o greu economi treth isel heb lawer o reoleiddio, hyd yn oed ar ôl y cwymp diwethaf, a gefnogwyd yn fedrus gan araith Mansion House Osborne. Ar gyfer y bobl dosbarth gweithiol yr wyf i'n eu cynrychioli, gwn pa fath o economi y mae hynny'n ei olygu—trallod wrth i'r bobl gyfoethog fynd yn gyfoethocach a'r tlawd fynd yn dlotach, wrth iddyn nhw barhau i roi manteision treth i bobl gyfoethog ac erlyn ac erlid y tlawd. Gofynnwch i'r Cenhedloedd Unedig.

Felly, mae'r neges oddi wrth gymunedau Islwyn yn groch ac yn glir i'r Prif Weinidog, 'Os bydd Tŷ'r Cyffredin yn trechu eich cytundeb honedig yn y bleidlais ar 11 Rhagfyr, gwnewch y peth anrhydeddus: diddymwch Senedd y DU a galw etholiad cyffredinol.' Crisialwyd hyn gan Michael Heseltine pan ofynnwyd iddo pa gyngor ymarferol y byddai'n ei gynnig i'r Prif Weinidog, a dyfynnaf,

Mae'n rhaid ichi symud o'r neilltu, mae'r cyfan drosodd.

A chefnogaf y cynnig a gynigiwyd gan Julie James AC. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl hon inni heddiw ar Brexit. Diolch hefyd i David Melding, a wnaeth lawer o bwyntiau perthnasol, yn fy marn i—mae'n gwneud hynny'n aml. Nawr, os gallaf edrych yn gyntaf ar eiriad cynnig y Llywodraeth, mae'n nodi bod Llywodraeth Cymru

'yn siomedig nad yw Cymru na’r Alban yn cael eu crybwyll'

yn y cytundeb ymadael na'r datganiad gwleidyddol ar y berthynas rhwng y DU a'r UE yn y dyfodol. Diwedd y dyfyniad. Nawr, pam mae angen i Gymru a'r Alban gael eu crybwyll? Maen nhw'n ranbarthau o'r DU. Roedd y bleidlais yn bleidlais i'r DU yn ei chyfanrwydd, ac, fel y gwyddom, pleidleisiodd y DU i adael. Beth bynnag yw ein barn ni—[Torri ar draws.] Beth bynnag yw ein barn ni am y cytundeb Brexit arfaethedig, siawns y gallwn ni gytuno mai'r DU yw'r genedl-wladwriaeth sy'n negodi'n briodol dan yr amgylchiadau hyn. Nid yw polisi tramor yn fater datganoledig. Mewn termau cyfansoddiadol, felly, dydy Brexit yn ddim i'w wneud â Chymru na'r Alban. A beth bynnag, os yw'r Llywodraeth mewn gwirionedd yn dymuno—[Torri ar draws.] Na, wna'i ddim. Os yw'r Llywodraeth mewn gwirionedd yn dymuno pwysleisio'r pwynt hwn, yna mae'n wynebu ffaith eithaf mawr ac anghyfleus bod Cymru wedi pleidleisio i adael—fel y gwnaeth y DU yn ei chyfanrwydd.

Mae cynnig y Llywodraeth wedyn yn sôn am hawliau dinasyddion, sef hawliau dinasyddion yr UE, i raddau helaeth. Byddwn yn gofyn y cwestiwn canlynol: a yw Llywodraeth y DU yn rhedeg y DU er budd dinasyddion Prydain neu er budd dinasyddion yr UE nad ydynt yn Brydeinwyr? Yn amlwg, mae hawliau pobl Prydain yn hollbwysig yma. Mae hawliau tramorwyr ym mhell i lawr y rhestr, ac roedd y bleidlais i adael ei hun, yn rhannol, yn ddatganiad o'r ffaith honno gan bobl Prydain.

Nawr, a gaf i edrych ar fater hawliau gweithwyr? Drwy adael yr UE heb gytundeb, ac ar yr un pryd dod a symudiad rhydd o lafur rhad o'r UE i'r DU i ben, byddech chi mewn gwirionedd yn cael yr effaith fwyaf o blaid hawliau gweithwyr yng Nghymru ers 30 mlynedd. Felly, fe fyddech chi'n disgwyl i'r Blaid Lafur fod o blaid hynny, ond na; mae Llafur Cymru yn dymuno caniatáu i fusnesau mawr barhau i lenwi'r farchnad swyddi â llafur rhad wedi'i fewnforio o'r UE. Effaith gyffredinol hyn yw gwthio cyflogau i lawr, gostwng amodau gweithio, ac atal diwydiant rhag buddsoddi yn hyfforddiant a datblygiad gweithwyr. Byddai hyn yn cynyddu cynhyrchiant, oherwydd problem go iawn diwydiant Prydain yw'r bwlch cynhyrchiant, y gellid rhoi sylw rhannol o leiaf iddo drwy roi terfyn ar symudiad rhydd pobl. Ond, wrth gwrs, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi ymrwymo ei hun i fusnesau mawr ac i lafur rhad o dramor, ac yn dal, mae gan Llafur Cymru—neu a ddylwn i eu galw yn 'llafur rhad'?—yr hyfdra i siarad yn y cynnig di-werth hwn heddiw am hawliau gweithwyr. Dyma neges i'r Blaid Lafur rhad gan dosbarth gweithiol Cymru: calliwch.

Ymadrodd olaf o gynnig y Blaid Lafur:

'naill ai cynnal Etholiad Cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus'.

Etholiad cyffredinol wedi'i brwydro ar ba sail? Beth ddywedodd maniffesto Llafur y DU y tro diwethaf y cawsom etholiad cyffredinol? Roedd o blaid parchu canlyniad y refferendwm a gadael yr Undeb Ewropeaidd. A yw polisi Plaid Lafur y DU wedi newid ers hynny? Wel, pwy all ddweud? Wrth gwrs, yr elfen drasigomedi yn hyn i gyd yw bod gennym Brif Weinidog yn y fan yma—er nad yw e' yma heddiw—sy'n dweud y drefn wrth y rhai sy'n dymuno gadael am beidio â bod ag unrhyw gynllun, ac mae'n awgrymu bod ganddo ef un, ond mae gan ei arweinydd ei Blaid ei hun yn San Steffan, Jeremy Corbyn, safbwynt polisi ar Brexit nad yw neb yn ei ddeall, hyd yn oed. Beth yw safbwynt Corbyn? A yw wedi newid? Ni ŵyr neb. Mae Llafur yn jôc llwyr ar Brexit.

Nawr, beth y mae Plaid yn ei ddweud yn eu gwelliannau? Wel, maen nhw'n galw yn benodol am bleidlais i'r bobl—yr ymadrodd rhyfedd hwnnw, 'pleidlais y bobl'. Beth mae'n ei olygu? Beth maen nhw'n meddwl y cawsom ni yn 2016 —pleidlais i fwncïod? Beth yw'r pwynt o gael pleidlais arall i'r bobl—fel ei gelwir—os nad ydych chi'n mynd i gymryd unrhyw sylw o'r hyn a ddigwyddodd yn yr un cyntaf? Felly, a gawn ni gymryd gwelliannau Plaid Cymru a'u rhoi nhw lle y maen nhw'n perthyn, sef yn y bin hefyd? [Torri ar draws.] Na. Beth sy'n cymell Plaid yn y fan yma yw eu hamcanion sectyddol eu hunain—[Torri ar draws.] Iawn, Mark, ewch chi.

Tybed a oes modd iddo hefyd ymdrin â'i welliant ei hun, sy'n dweud y bydd y DU yn aros yn y farchnad sengl, i bob pwrpas. Onid i Ogledd Iwerddon y byddai hynny, mewn gwirionedd, yn digwydd? Ac yna mae'n dweud bod Llywodraeth y DU wedi amharu ar Brexit. Mewn gwirionedd, hyd yn hyn, rydym yn mynd i adael ar 29 Mawrth, ac rwy'n gobeithio ac yn credu y bydd hynny'n dal i ddigwydd, ac onid yw e'n cytuno â hynny?

Diolch ichi, Mark, a diolch am eich cyfraniad yn gynharach. Ond rwy'n ei chael yn anodd cytuno bod y Llywodraeth yn paratoi i adael pan nad oes gennym ni ddyddiad gadael bellach. Mae gennym ni 29 Rhagfyr 20XX—nid oes gennym ni ddyddiad gadael o gwbl bellach. Rydym mewn sefyllfa hyd yn oed yn waeth nag yr oeddem pan ddechreuasom. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, na, rydych wedi cael eich cyfle nawr, diolch.

A allwn ni gymryd—? Rwyf wedi gwneud y darn hwnnw; rwyf wedi colli fy lle nawr. Yr hyn sy'n cymell Plaid yma yw eu hamcanion sectyddol eu hunain. Mae Plaid eisiau annibyniaeth i Gymru—[Torri ar draws.] Roeddwn i'n defnyddio eich jôc chi o bythefnos yn ôl. Mae Plaid eisiau annibyniaeth i Gymru o fewn blanced gysur yr UE. Felly nid yw'r DU yn gadael yr UE yn gwneud dim i helpu eu hachos nhw. Does dim pwynt i Lafur a Phlaid Cymru alw am refferendwm arall, oherwydd dydyn nhw ddim eisiau parchu canlyniad yr un cyntaf. Roedd Paul Davies yn iawn ar y pwynt hwn. Mae pobl y DU wedi siarad. Mae pobl Cymru eisoes wedi siarad. Heddiw, mae Llafur a Phlaid Cymru yn dangos eu dirmyg llwyr tuag at ddemocratiaeth, a'u dirmyg tuag at ddeallusrwydd pobl Prydain. Diolch yn fawr iawn.

Mae Caergybi yn agosach at Ddulyn nag ydy o at Lerpwl. Dim ond rhyw hanner milltir sydd ynddi hi, ond yn nhermau masnach mae'n llawer pwysicach, wrth gwrs. Mi ges i fy magu yna ac roeddwn i'n teimlo yr oeddwn i'n cael fy magu mewn frontier Ewropeaidd. Rydw i'n cofio picio draw i Dún Laoghaire am gyrri ar nos Sadwrn, a phenwythnosau lu draw yn Nulyn. Ond gymaint o hwyl ag oedd y cyswllt yna, wrth gwrs, mae'r manteision o gael y cyswllt agos yna yn rhedeg yn llawer dyfnach na'r nosweithiau hynny draw yn yr ynys werdd.

Mae'r hyn yr ydym ni'n ei drafod heddiw—y cytundeb ymadael yma—yn wahanol iawn, iawn i'r hyn a gafodd ei addo nôl yn 2016. Mae'r ffaith ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt yma rŵan yn dangos i fi'r camgymeriad, os ydych chi am fod yn garedig, neu'r twyll, fel y byddwn i yn ei weld o, o beidio â bod wedi cynnig cynllun i bobl cyn y refferendwm, oherwydd rŵan yr ydym ni'n darganfod y gwirionedd o geisio tynnu ein hunain oddi wrth berthynas sydd wedi gweithio mor ffafriol inni drwy gydol fy mywyd i. Rydw i'n Ewropead balch, wastad wedi bod, oherwydd fel cenedlaetholwr a rhyngwladolwr Cymreig, rydw i eisiau i Gymru fod yn rhan o rwydweithiau ehangach. Felly, rydw i'n hapus iawn i gadarnhau'r hyn a oedd Gareth Bennett yn ei ddweud: mae gwledydd bach, annibynnol fel Cymru yn elwa o fod yn rhan o rwydweithiau rhyngwladol, ac rydw i eisiau i Gymru annibynnol fod yn rhan o rwydweithiau Prydeinig ac Ewropeaidd yn y dyfodol ar gyfer fy mhlant i a'u plant nhw.

Nid rhyw rwydweithiau haniaethol ydy'r rhain. Maen nhw'n rhwydweithiau go iawn sy'n cael effaith go iawn. Rydw i wedi crybwyll Caergybi yn barod. Nid oes dim angen i fi sôn am bwysigrwydd y porthladd hwnnw yng nghyd-destun economi Ynys Môn, ond wrth gwrs mae yn groesiad cwbl, cwbl hanfodol o ran y berthynas rhwng Prydain a'r Undeb Ewropeaidd: yr ail borthladd roll-on, roll-off prysuraf yn ynysoedd Prydain, yn ail i Dover, ac mae'r traffig masnach drwy Gaergybi wedi cynyddu 694 y cant ers i'r farchnad sengl Ewropeaidd gael ei chreu. Mae symudedd rhwydd masnach drwy Gaergybi yn gwbl hanfodol i iechyd economaidd y porthladd a'r dref honno, ac nid oes angen inni ddychmygu'r effaith a fyddai ymadawiad caled o'r Undeb Ewropeaidd yn ei gael. Wrth gwrs, nid oes gennym ni ddim sicrwydd dan yr hyn sy'n cael ei gynnig yn y cytundeb ar hyn o bryd. Oes, mae yna sôn am gytundeb backstop, a fydd yna ddim llawer o newid am y tro, ac yn y blaen. Ond nid ydw i'n fodlon cymryd y risg efo'r math yna o ansicrwydd. Rydym ni'n gwybod y byddai ffin galed yn niweidiol iawn, ond yn barod rydym ni'n gwybod bod yna ferries go iawn—nid syniadau, nid bygythiadau, ond ferries go iawn—yn cael eu hadeiladu i wneud y croesiad yn uniongyrchol o Gaergybi i gyfandir Ewrop.

Gadewch imi droi at amaethyddiaeth, mor bwysig i Fôn yn economaidd, yn gymdeithasol, yn ddiwylliannol, yn ieithyddol. Rydym ni eisoes yn gweld effaith Brexit cyn inni adael, a hynny yn ffurf yr ymgynghoriad 'Brexit a'n tir', sy'n paratoi'r ffordd at gael gwared â thaliadau uniongyrchol i ffermydd teuluol, i ffermydd yn gyffredinol. Wedyn, mae bygythiad i farchnadoedd ein ffermwyr ni, sy'n dal yn gwbl ansicr. Ydynt, mae'r undebau amaethyddol yn dweud efallai bod y cytundeb yma yn well na dim cytundeb, a'r ansicrwydd llwyr y byddai hynny yn cynrychioli, ond mae yna le, wrth gwrs, i stopio'r holl broses, a dyna'r unig beth a allai gynnig rhyw fath o sicrwydd i ffermwyr.

Wedyn mae'r holl naratif Brexit. Nid dim ond tanseilio Ewrop ydy'r nod yn fan hyn—nid oes gennyf ddim amheuaeth am hynny—ond Prydeineiddio a dad-Gymreigio. Mi welsom ni beth ddigwyddodd yn y Sioe Frenhinol: bwyd Cymru'n cael ei frandio fel bwyd Prydeinig. Yr wythnos yma mi welais i luniau o gig oen Cymreig yn cael ei werthu efo label jac yr undeb yn archfarchnad Morrisons—rhywbeth na fyddai wedi cael ei wneud o'r blaen. Mae prif weithredwr Hybu Cig Cymru wedi cyfeirio at astudiaeth sy'n dangos bod y brand Cymreig yn llawer mwy effeithiol ac yn gryfach brand na'r brand Prydeinig wrth werthu i farchnadoedd Ffrainc, marchnadoedd fel yr Almaen hefyd, a'r Eidal rydw i'n credu.

Ac nid dim ond cig rydw i'n sôn amdano yn y fan hyn. Mae 97 y cant o'r cregyn gleision o'r Fenai yn mynd i farchnadoedd Undeb Ewropeaidd ac maen nhw'n gorfod cyrraedd o fewn oriau aur o fod wedi cael eu tynnu o'r môr. Dyna'r bygythiad iddyn nhw. A halen: mae Halen Môn—halen gorau'r byd heb amheuaeth—yn falch iawn o fod yn gynnyrch Cymreig ac Ewropeaidd ac wedi manteisio yn helaeth o gael statws Ewropeaidd gwarchodedig. 

Mae yna gymaint mwy y gallwn i gyfeirio ato o ran perthynas Môn â’r Undeb Ewropeaidd. SEACAMS, yr adran o Brifysgol Bangor sy'n arloeswyr ym maes technoleg yn ymwneud â’r môr, sy’n cyfrannu llawer at faes ynni môr ac wedi manteisio'n fawr iawn ar arian Ewropeaidd. Orbital, cwmni arall o'r Alban yr wythnos yma'n arwyddo cytundeb efo parth ynni Morlais, ac Orbital wedi derbyn arian sylweddol o dan gynllun Horizon 2020 yr Undeb Ewropeaidd. 

Mi wnaf i dynnu at y terfyn—mae'r cloc yn mynd. Pobl ifanc Môn ydy'r garfan arall rydw i'n bryderus yn eu cylch nhw. Y cyfleon sy'n cael eu cau: cyfleon mewn addysg; cyfleon i weithio. Mae'r ymfalchïo yma mewn cau symudedd rhydd o bobl unwaith ac am byth yn rhywbeth sydd yn wrthun i fi fel tad i dri o blant, sy'n gweld y byd fel eu hiard gefn ac yn gweld y cyfleon sy'n dod o fod yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd. Ac a ydych chi'n gwybod beth? Mae pobl ifanc yn deall. Rydym ni'n gwybod bod cymaint o bobl ifanc—cymaint â 70 y cant neu fwy o'r rhai rhwng 18 a 24—wedi pleidleisio i aros yn Undeb Ewropeaidd. Ac rydym ni'n fodlon aberthu eu dyfodol nhw yn enw rhyw fath o ddemocratiaeth perverse, sy'n ymwrthod â rhoi pleidlais unwaith eto i bobl.

Mae yna ddau reswm pam rydw i'n cefnogi rhoi pleidlais i bobl eto: un, onid ydy hi'n werth gwneud penderfyniad ar sail tystiolaeth go iawn, ac felly edrych ar beth yn union ydy rhwystr adael yr Undeb Ewropeaidd? A dau: onid ydy hi'n bwysig bod democratiaeth yn rhywbeth sydd mor gyfoes â phosibl? Dyna pam y mae etholiadau'n cael eu cynnal bob ychydig o flynyddoedd, oherwydd mae pobl yn newid eu meddyliau. A'r rheswm maen nhw'n colli ffydd mewn un blaid wleidyddol neu mewn syniad o bosibl, ydy oherwydd eu bod nhw'n gweld tystiolaeth ac yn newid eu meddwl. Mae'r dystiolaeth wedi newid. Mae'r dystiolaeth yn glir o'n blaenau ni. Gadewch i ni fesur yn gyfoes a dangos ein bod ni fel Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn ddifrifol ynglŷn â democratiaeth heddiw—nid democratiaeth yn seiliedig ar gelwydd ychydig o flynyddoedd yn ôl.

Rwy'n codi i siarad gyda chysyniad aelodau fy ngrŵp i gydnabod fy ngalwad cyson am Bleidlais y Bobl, a byddaf, felly, yn cefnogi gwelliant 3.

A'r hyn yr wyf i eisiau ei ddweud yn y fan yma yw—. Rwy'n mynd i ddyfynnu gwleidydd y byddwn fel arfer yn gyndyn o'i ddyfynnu, ac mae'r gwleidydd hwnnw wedi sôn am y pethau anhysbys sy'n hysbys a'r pethau hysbys sy'n anhysbys. A, dyna, yn fy marn i, yw'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw o ran yr holl sefyllfa Brexit hon. Mae gennym ni fwy o bethau anhysbys sy'n anhysbys nag erioed o'r blaen. A gŵyr pob un ohonom ni fod yr ychydig ddyddiau a'r wythnosau nesaf yn hollbwysig, ond mae'r dewisiadau cyfreithiol, gwleidyddol, a chyfansoddiadol yn gwbl anhysbys. Felly, credaf ei bod yn ddyletswydd ar wleidyddion i leisio eu barn a'u bwriad ac i fod yn onest am yr hyn sydd orau ar gyfer Prydain ac sydd orau ar gyfer Cymru, yn eu barn nhw. A dyna pam y byddaf yn cefnogi gwelliant 3. Byddaf yn galw am bleidlais y bobl ar y cytundeb terfynol rhwng y DU a'r UE, gan gynnwys dewis i'r DU aros yn aelod-wladwriaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Byddaf hefyd yn cefnogi hynny ar ran y bobl ifanc na chafodd gyfle o gwbl i bleidleisio oherwydd nad oedden nhw yn ddigon hen i bleidleisio eto, ond fe wnaethon nhw fynegi eu barn a'u dymuniad i'w dyfodol fod yn ddiogel heb y grym hwnnw.