National Assembly for Wales

I call the Members to order. 

I wish to inform the Assembly, in accordance with Standing Order 26.75, that the Law Derived from the European Union (Wales) Act 2018 was given Royal Assent today. 

The first item on our agenda, therefore, this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Transport, and the first question is from Dawn Bowden. 

Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi ystod eang o ddigwyddiadau a gwyliau ledled Cymru. Yn 2018, rydym wedi cadarnhau cyllid ar gyfer 24 o ddigwyddiadau chwaraeon a diwylliannol, gan gynnwys digwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr megis Ras Cefnfor Volvo, a’n digwyddiadau diwylliannol ein hunain megis Gŵyl Gomedi Machynlleth a Gŵyl Steelhouse.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ac am amlinellu'r hyn sy'n amlwg yn hanes blaenorol trawiadol o fuddsoddiad gan Lywodraeth Cymru. Mae llawer o'r gwyliau lleol hyn, wrth gwrs, yn gyfle i arddangos ein treftadaeth a'n hanes. Rwy'n siŵr eich bod yn awyddus i ymuno â mi i longyfarch y tîm a fu’n gyfrifol am ŵyl ddiweddar Merthyr Rising. Dros bum mlynedd, maent wedi datblygu llwyddiant cynyddol i'r dref o gwmpas yr ŵyl, gan adeiladu ar ei hanes radicalaidd. Ond os ydym am ddefnyddio ein treftadaeth ochr yn ochr â'r gwyliau hyn i ddatblygu economïau lleol, sut y gallwn sicrhau ein bod yn cadw adeiladau hanesyddol ar agor i'r cyhoedd, megis peiriandy Ynysfach, a oedd mor ganolog i hanes gwrthryfel Merthyr ond sydd heb fod ar agor i’r cyhoedd ers dechrau'r flwyddyn?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am godi'r cwestiwn pwysig hwn? Rwyf innau’n cymeradwyo trefnwyr gŵyl Merthyr Rising. Mae'n hollbwysig ein bod yn defnyddio digwyddiadau mawr a digwyddiadau cerddorol, diwylliannol a chwaraeon llai i arddangos a dathlu ein hanes, ein treftadaeth a'n diwylliant, ac fe wnaeth gŵyl Merthyr Rising yn union hynny. Rwy'n falch o ddweud, o ran parhau i gefnogi digwyddiadau chwaraeon a diwylliannol eraill yn y gymuned, ein bod hefyd yn ariannu her Merthyr Tudful, sy'n derbyn arian gan Lywodraeth Cymru drwy’r gronfa ymgysylltu twristiaeth ranbarthol, a dargedir yn benodol at wella cyfleoedd ar gyfer gweithgareddau mewn digwyddiadau chwaraeon yn yr ardal.

O ran sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf ar y cyfle a ddarperir gan yr economi ymwelwyr, mae'n hollbwysig ein bod yn edrych ar sut y gallwn gynnal modelau busnes cynaliadwy ar gyfer yr holl asedau treftadaeth a diwylliannol, gan gynnwys y rhai a nodwyd gan yr Aelod. Rwy'n awyddus i sicrhau, gyda fy nghyd-Aelod, ein bod yn edrych ar gynaliadwyedd asedau hanesyddol a diwylliannol ledled y wlad. Rydym wedi buddsoddi'n helaeth dros y blynyddoedd diwethaf yn ein hamgueddfeydd, yn ein llyfrgelloedd, yn ystâd Cadw ac rwy'n awyddus i sicrhau, wrth i ni symud ymlaen, ein bod yn defnyddio ein hadnoddau cyfalaf gwerthfawr i gynnal a gwella profiad yr ymwelwyr yn y cyfleusterau hynny sy'n denu pobl i gymunedau megis y rhai a wasanaethir gan yr Aelod dros Ferthyr Tudful.

Prynhawn da, Weinidog. Mae gwyliau yng Nghymru yn gyfle gwych i ddenu twristiaid a hybu economïau lleol. Er enghraifft, mae Gŵyl Fwyd y Fenni wedi tyfu i fod yn un o wyliau bwyd mwyaf y Deyrnas Unedig gan ddenu dros 30,000 o ymwelwyr i'r Fenni a chynhyrchu oddeutu £4 miliwn ar gyfer yr economi leol hon. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda chyd-Aelodau’r Cabinet i gefnogi gwyliau bwyd, fel y Fenni, er mwyn cynyddu twristiaeth a'r economi ledled Cymru, os gwelwch yn dda?

Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae’n codi pwynt pwysig iawn ynglŷn â gwerth y sector bwyd a diod i Gymru, ac yn arbennig, o ran denu ymwelwyr i Gymru. Mae Gŵyl Fwyd y Fenni ymysg llawer o wyliau bwyd yng Nghymru sy'n mynd o nerth i nerth. Rydym yn cefnogi nifer fawr o wyliau bwyd a diod bellach yng Nghymru, gan eu bod nid yn unig yn cefnogi microfusnesau a busnesau bach yn y sector hwnnw, maent hefyd yn denu llawer o ymwelwyr i Gymru. Felly, yn ogystal â llongyfarch trefnwyr Gŵyl Fwyd y Fenni, hoffwn longyfarch trefnwyr y gwyliau eraill sy’n canolbwyntio ar fwyd a diod, yn ogystal â threfnwyr gwyliau lle mae bwyd a diod yn cynrychioli gwerth ychwanegol. Dylem nodi bod Gŵyl y Gelli wedi’i chynnal yn ddiweddar a bu’n llwyddiant ysgubol unwaith eto. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r trefnwyr am y digwyddiad hwnnw.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol, wrth gwrs, fod bwyd a diod bellach yn un o'n sectorau sylfaen blaenoriaethol, ac wrth inni ddatblygu cynlluniau galluogi ar gyfer pob un o'r sectorau sylfaen, rwy'n gwbl sicr y bydd rôl gwyliau yn dod yn bwysig iawn ar gyfer arddangos ein cynnyrch.

Mae strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi'r camau rydym yn eu cymryd i wella'r economi a'r amgylchedd busnes ledled Cymru, gan gynnwys yn rhanbarth bae Abertawe.

Diolch am eich ateb. Rwy’n awyddus i dynnu sylw at bwysigrwydd y brifysgol fel sbardun economaidd, o ran creu cyflogaeth sgil uchel gyda chyflogau uchel. Rydym yn ymwybodol o bwysigrwydd dinasoedd fel sbardunwyr twf. Ar y cyd â'r brifysgol, rwy'n gofyn i Lywodraeth Cymru ystyried creu parc busnes a chanolfan entrepreneuriaeth a fydd yn darparu platfform sefydlu a deori i fyfyrwyr, cyn-fyfyrwyr, entrepreneuriaid ifanc a buddsoddwyr yn y rhanbarth.

Credaf fod gan brifysgolion rôl hanfodol yn asio eu gwaith â busnesau newydd, yn enwedig yn y sector technoleg. Credaf fod rhanbarth bae Abertawe yn dangos arbenigedd o'r radd flaenaf yn datblygu cwmnïau newydd cyffrous yn y sector technoleg. Credaf ei bod yn deg dweud bod methodoleg Creu Sbarc yn pwysleisio pwysigrwydd cydweithio go iawn rhwng rhanddeiliaid. Mae cydweithrediad y brifysgol mewn gweithgareddau busnes yn hollbwysig. Mae'n sbarduno twf economaidd a chredaf ei fod yn rhannu ffyniant yn decach ledled y wlad. Felly, i gefnogi hyn, cyhoeddais dendr canolfannau menter gwerth £5 miliwn yn ddiweddar, a fydd yn creu'r mannau deori a ddisgrifiodd yr Aelod ac a fydd yn ysgogi cydweithrediad ac ymddygiad entrepreneuraidd ledled y wlad.

Wrth gwrs, mae'r prifysgolion yn bartneriaid allweddol yn y fargen ddinesig, ond mae mwy i’r dinas-ranbarth a’r fargen ddinesig, ac mae pob un ohonom yma, gobeithio, yn ystyried y lle yn gyrchfan wych i ymwelwyr—mae pob un ohonom yn gyfarwydd â’r Gŵyr a rhai o'r atyniadau mwyaf poblogaidd, gan gynnwys cwm Afan. Ond nid yw treftadaeth a thirweddau cymoedd Castell-nedd a Dulais yn cael eu dathlu ddigon ac mae eu hawdurdod lleol yn ei chael hi'n anodd cynnal yr asedau sydd yn ei berchnogaeth, ac wrth gwrs, nid oes ganddynt dîm twristiaeth. Os ydych am i ymwelwyr ddod i aros neu ddychwelyd, mae angen iddynt deimlo eu bod yn colli rhywbeth. Felly, sut y gall potensial twristiaeth y cymoedd hyn fod yn fwy gweladwy yn ymgyrchoedd hyrwyddo Llywodraeth Cymru, ond hefyd yng ngweithgarwch tasglu’r Cymoedd?

Rwy'n awyddus iawn i weld y cynlluniau rhanbarthol sydd wrthi'n cael eu llunio ar hyn o bryd yn ogystal â'r cynlluniau galluogi ar gyfer y sectorau sylfaen, gyda thwristiaeth yn un ohonynt, er mwyn sicrhau ein bod yn nodi'r holl gymunedau a'r holl asedau a all sbarduno'r economi ymwelwyr. Mae'r cyrchfannau penodol a nodwyd gan yr Aelod yn gyfleoedd amlwg. Yn wir, efallai y cânt eu hystyried mewn cyfnod o gyni yn faich ar yr awdurdod lleol, ond yn y tymor hwy, rwy'n hyderus y gall asedau hanesyddol—safleoedd treftadaeth sydd wedi'i chael hi'n anodd yn ddiweddar—ddod yn nodwedd bwysicach o'r cynnig a ddatblygwn i ymwelwyr, ac felly gallaf roi sicrwydd i'r Aelod, wrth i'r cynlluniau rhanbarthol a'r cynlluniau galluogi gael eu datblygu ar gyfer y sectorau sylfaen, y byddwn yn ystyried sut y gallwn ddefnyddio twristiaeth, bwyd a diod, manwerthu a gofal i rannu ffyniant yn fwy cyfartal ledled rhanbarthau Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, wrth i'r economi dyfu, mae trafnidiaeth, yn amlwg, yn un agwedd ar hynny. Gwn fod Mark Barry yn cynnig metro de Cymru, sy'n tynnu sylw at rôl y system drafnidiaeth yn ardal de Cymru ac yn ninas-ranbarth bae Abertawe yn benodol, ond mae cael gwared ar orsaf Castell-nedd, sydd yn fy mwrdeistref sirol, oddi ar y brif linell yn rhan bosibl o'r cynnig hwnnw. A allwch roi sicrwydd pendant na fydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi unrhyw gynnig ar gyfer system metro yn yr ardal honno a fydd naill ai'n cau neu'n cael gwared ar orsaf Castell-nedd oddi ar y brif linell, i sicrhau y gall y bobl yn yr ardal honno gymudo ledled y rhanbarth yn rhydd gan wybod y bydd eu gorsaf yn dal i fod yno?

A gaf fi ddiolch i David Rees am y cwestiwn pwysig hwn ar gyfer y rhanbarth cyfan, ond yn arbennig ar gyfer y gymuned y mae gorsaf Castell-nedd yn ei gwasanaethu? Gadewch imi ddweud yn gwbl glir: ni waeth pwy sy'n argymell beth, bydd gorsaf Castell-nedd yn parhau i fod ar y brif linell. Yn ogystal â hynny, nid yn unig y bydd gorsaf Castell-nedd yn cael ei diogelu; bydd gorsaf Castell-nedd yn cael ei gwella fel rhan o gytundeb y fasnachfraint rhyngom a KeolisAmey, sy'n sicrhau bod £194 miliwn yn cael ei wario ar holl orsafoedd trên Cymru, gan gynnwys gorsaf Castell-nedd.

Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much, Llywydd. Having full access to the European single market through membership of that market, including the customs union, is crucially important for businesses in Wales. Sixty per cent of Wales’s exports goes to the EU. We’ve heard this week that the European Union has started to advise businesses in Europe to think twice before using car components from the UK from now on. The motor components sector is still an important sector in Wales and this advice within the industry on the European continent has the potential to be extremely damaging. Do you agree with me, therefore, that the Conservative Government’s attempt to withdraw the UK from the customs union is likely to be very damaging in terms of the car components sector in Wales?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn a dweud bod ein safbwynt yn glir iawn ac yn seiliedig ar ein Papur Gwyn ar fasnach? Mae arnom angen undeb tollau i gyflawni busnes â hwy, ac rwy'n pryderu'n fawr nid yn unig am ddyfodol y sector modurol, ond am ddyfodol yr holl sectorau sy'n dibynnu ar drefniadau tollau rhwydd. Nawr, wrth gwrs, mae cyfleoedd i'w cael ar gyfer y sector modurol o ran marchnad sengl y DU, ond ceir bygythiadau sylweddol hefyd fel y nododd yr Aelod.

Rydych yn gwneud yn fach o bethau braidd, ond fe wnaethoch chi ailddatgan safbwynt y Blaid Lafur, sef y dylai fod gennym ein hundeb tollau ein hunain wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, yn hytrach nag undeb tollau'r UE. Nid hollti blew yw hyn—rydych yn sôn am undeb tollau newydd gydag esemptiadau penodol rhag cyfreithiau penodol yr UE. Nawr, buaswn yn dadlau bod hynny yr un mor anymarferol ag opsiwn 'max fac' enwog Theresa May. Byddai'n amhosibl, yn fy marn i, i'r UE dderbyn sefyllfa lle y gall gwlad nad yw'n rhan o'r UE fwynhau manteision llawn masnach ddiffrithiant gyda'r UE heb ddilyn holl reolau'r UE. Nawr, yn syml, nid yw safbwynt y Blaid Lafur, yn fy marn i, yn gwneud mwy na safbwynt y Torïaid i ddiogelu, yn yr achos hwn, y sector cydrannau ceir yng Nghymru. Ond i symud ymlaen, ni fyddai aelodaeth o'r undeb tollau ynddi'i hun hyd yn oed yn sicrhau masnach ddiffrithiant. Mae aelodaeth o'r farchnad sengl hefyd yn angenrheidiol ar gyfer hynny. A yw Llywodraeth Cymru yn dal i gredu mai bod yn aelod o farchnad sengl yr UE sydd orau er budd economi Cymru?

Wel, unwaith eto, rydym wedi dweud yn gwbl gyson ein bod yn credu y bydd arnom angen mynediad at y farchnad sengl wrth inni adael yr UE. Mewn perthynas â threfniant tollau, rydym hefyd wedi dweud yn glir iawn fod yn rhaid inni gael amgylchedd rheoleiddiol cyson ledled y DU ac Ewrop er mwyn sicrhau y gall nwyddau a gwasanaethau gael eu cludo'n rhwydd, a bod arnom angen trefniadau tollau rhwydd a di-dor hefyd.

Unwaith eto, rydych yn gwneud yn fach o derminoleg benodol: 'mynediad at y farchnad sengl Ewropeaidd'. Unwaith eto, nid hollti blew yw hyn. Yr wythnos nesaf, bydd gan Dŷ'r Cyffredin gyfle, fel y gwyddoch, i drechu Llywodraeth y DU ar nifer o welliannau a allai ddiogelu buddiannau economi Cymru. Bydd un ohonynt ar welliant gan yr Arglwyddi i gadw'r DU yn y farchnad sengl drwy aelodaeth o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd. Nawr, pe bai Aelodau Seneddol Llafur yn cefnogi'r gwelliant ynghyd ag Aelodau Seneddol Plaid Cymru a fydd yn gwneud hynny, byddai'r Llywodraeth yn debygol o gael ei threchu, gan orfodi'r Llywodraeth, i bob pwrpas, i gyflawni'r hyn y gellid ei ystyried yn Brexit meddal, sy'n fwy buddiol i economi Cymru. Mae Jeremy Corbyn, fodd bynnag, wedi gorchymyn ei Aelodau Seneddol i ymatal rhag pleidleisio, gan ddewis ei syniad ei hun, sydd yr un mor anymarferol, yn fy marn i, o ofyn i'r UE adael i'r DU ei chael hi bob ffordd—y math o wleidyddiaeth ffantasi na chredaf y gallwn gamblo economi Cymru arni. Nawr, ar yr hyn a fydd yn un o'r pleidleisiau pwysicaf am genhedlaeth er budd swyddi, cyflogau a diwydiant Cymru, pa gyngor y byddwch yn ei roi i'ch cyd-Aelodau Llafur yn San Steffan i'w perswadio i gefnogi aelodaeth o'r AEE ac i'w darbwyllo i beidio â chael eu cofio fel galluogwyr Brexit caled y Torïaid?

Rydym wedi bod yn gwbl gyson, ac mae'r Aelod yn fy nghyhuddo o wneud yn fach o'r hyn a allai fod yn semanteg. Mewn gwirionedd, mae ein hymagwedd wedi bod yn glir iawn ac ni fydd yn newid. A bydd hynny'n llywio pob safbwynt y byddwn yn ei fabwysiadu o ran hysbysu ac annog Aelodau Seneddol ac Aelodau Tŷ'r Arglwyddi. Rydym am weld mynediad at y farchnad sengl yn parhau ac rydym am fod yn aelod o undeb tollau. Mae'r Aelod yn tynnu sylw at y gambl fwyaf. Ar hyn o bryd, y gambl fwyaf wrth inni adael yr UE fyddai pe bai Cymru yn gadael yr undeb rhwng Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon. Yr hyn sy'n hollbwysig ar hyn o bryd yw ein bod yn cynnal—[Torri ar draws.]. Mae'n wir—mae'n wir mai'r gambl fwyaf a allai ddigwydd ar hyn o bryd fyddai annibyniaeth i Gymru wrth inni ymadael â'r UE. Mae angen i ni gynnal cysylltiadau cryf a da gyda gweddill y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd ac mae angen inni ddiogelu economi Cymru, yn yr un modd ag y mae angen gwarchod economi'r DU.

Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, o bosibl, bydd y don newydd sydd ar y ffordd o ran datblygiadau technolegol mewn cerbydau trydan yn darparu llu o gyfleoedd economaidd newydd i Gymru. Rydych wedi dweud o'r blaen na fydd cynllun gweithredu economaidd newydd Llywodraeth Cymru yn rhagnodol, ond a ydych yn cytuno â mi y byddai'n anghywir pe na bai'n rhagnodol mewn rhai sectorau er mwyn sicrhau cymaint â phosibl o effaith gadarnhaol gan dechnolegau newydd, gan gynnwys cerbydau trydan, ar swyddi ac ar dwf yng Nghymru?

Mae'r Aelod yn codi pwynt hanfodol bwysig, o ran y ffaith mai awtomatiaeth, mae'n debyg, yw'r her fwyaf sy'n wynebu llawer iawn o sectorau economi Cymru, ac y bydd pethau'n parhau i fod felly am flynyddoedd lawer, os nad degawdau. Ni fyddai busnesau am i ni fod yn rhy ragnodol yn y ffordd rydym yn cefnogi eu datblygiad yn y dyfodol, ond yr hyn a wnaethom yw creu galwad i weithredu, sef pum pwynt, yn y bôn, yn y meini prawf a osodwyd gennym er mwyn i fusnesau allu cael cymorth uniongyrchol gennym, sy'n cyfateb i'r pum ffactor a fydd yn sbarduno cynhyrchiant—ac wrth gwrs, mae croesawu awtomatiaeth a deallusrwydd artiffisial yn un o'r galluogwyr allweddol hynny.

Credaf ei bod yn gwbl hanfodol inni gydnabod bod llawer o fusnesau bach, micro a chanolig eu maint yn ddigon hyblyg i allu addasu i oes awtomatiaeth, ac y gall cwmnïau mwy gymryd mwy o amser i newid, er y gallant archwilio'r dyfodol yn well mewn rhai ffyrdd. Yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud yw sicrhau bod y galwadau i weithredu yr un mor berthnasol i fusnesau bach a chanolig a'n cwmnïau angori a'n cwmnïau sydd o bwys yn rhanbarthol hefyd. Mae'n hanfodol fod pob cwmni o bob maint, ledled Cymru, yn croesawu awtomatiaeth yn hytrach na cheisio'i gwrthsefyll.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ond o ran fy meirniadaeth flaenorol, credaf fod angen i'r cynllun gweithredu economaidd gynnwys targedau diriaethol y gellir eu cyflawni. Ond rwy'n deall yr hyn a ddywedwch o ran peidio â bod yn rhy rhagnodol o ran beth fyddai busnesau ei eisiau, ond nid yw hynny'n golygu nad yw hyn yn waith y gall y Llywodraeth ei wneud yma. Felly, hoffwn ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa asesiad rydych wedi'i wneud o gynhwysedd cynhyrchiant trydan presennol Cymru ac o'i rhwydwaith ffyrdd presennol mewn perthynas â gallu'r seilwaith hwnnw i gynnal nifer fawr o gerbydau trydan yn y dyfodol yng Nghymru?

Rwyf wedi cyfarfod â'r Grid Cenedlaethol ac mae'n eithaf clir fod angen buddsoddiad sylweddol i gryfhau'r grid os ydym am i ddatblygiad cerbydau trydan fynd rhagddo fel y byddem yn dymuno, ac yn sicr fel y byddem yn dymuno er mwyn lleihau allyriadau carbon. Dylid darparu'r buddsoddiad hwnnw yn ganolog a dylid ei ddarparu'n gyflym. O'n rhan ni, rydym yn ystyried datblygu mwy o bwyntiau gwefru trydan, ond o ran y grid, os ydym am sicrhau bod y targedau a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd yn cael eu cyflawni, bydd rhaid cryfhau'r grid.

O ran trafnidiaeth a'r rhwydwaith ffyrdd, cefais fy nghofnodi'n dweud y buaswn yn hoffi gweld gwaith datblygu cefnffyrdd yn y dyfodol yn cysylltu â'r gwaith o brofi cerbydau awtonomaidd, cerbydau trydan a cherbydau cysylltiedig hefyd. Hoffwn weld Cymru'n achub y blaen ar wledydd eraill sy'n awyddus i ddefnyddio'r dechnoleg hon, ond sydd eto i ddangos dyhead cryf i wneud hynny.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn ddiweddar, lansiwyd ein rhaglen 'Dinasoedd Byw' gennym ni fel Ceidwadwyr Cymreig, lle roeddem yn amlinellu nifer o ymrwymiadau polisi mewn perthynas â cherbydau trydan. Yn benodol, amlinellwyd cynigion i greu cronfa ffordd i ffyniant a fyddai'n galluogi i 10,000 o bwyntiau gwefru ceir trydan gael eu gosod ledled Cymru erbyn 2030 ac yn sicrhau bod canolfan ragoriaeth newydd yn cael ei chreu i gefnogi'r gwaith o greu technoleg cerbydau trydan newydd. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gynnig eich cefnogaeth i'r cynigion hyn ac ymrwymo i gyflwyno polisïau i gefnogi'r uchelgais hwn?

Buaswn yn fwy na pharod i gyfarfod—. Dylwn ddweud y buaswn yn falch o gyfarfod â'r Aelod i drafod y cynigion, gan y credaf eu bod yn cyd-fynd yn daclus â'n cynigion ar gyfer menter y Cymoedd Technoleg ac ar gyfer y sector modurol yn gyffredinol. Ac yn wir, o ran hynny, maent yn cyd-fynd yn berffaith â'r gwaith y mae'r Athro Brown wrthi'n ei wneud mewn perthynas ag awtomatiaeth a digido. Felly, buaswn yn fwy na pharod i gyfarfod â'r Aelod i drafod yr union gynigion a geir yn yr adroddiad, ac i weld lle y gallwn sicrhau, gyda'n gilydd, ar sail drawsbleidiol, y gallwn weithio gyda'n gilydd i hybu'r economi yn y modd y mae'n rhaid ei hybu yn oes awtomatiaeth, sef drwy groesawu technoleg ddigidol.

UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae ystadegau'n cadarnhau yn gyson mai yng Nghymru y mae'r nifer uchaf o deuluoedd sy'n byw mewn tlodi, sef yr uchaf yn y DU ar 24 y cant, serch hynny, mae'r rheini sydd yn y Siambr hon ac ar gyflogau da wedi penderfynu na fydd nwy siâl yn cael ei echdynnu yng Nghymru, a dyna ni. Fodd bynnag, o gofio'r sefyllfa a nodir uchod, onid yw'n bryd ailwerthuso'r dystiolaeth helaeth sy'n bodoli bellach mewn perthynas â'r diwydiant hwn? Dylwn ychwanegu fy mod yn gofyn y cwestiwn hwn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, gan y gallai arwain at fuddion economaidd enfawr i'r wlad hon.

Wrth gwrs, nid wyf yn gyfrifol am ynni, ond atebaf y cwestiwn gan y credaf ei fod yn gwestiwn pwysig iawn. Na, ni fyddwn yn newid ein hymagwedd mewn perthynas â nwy siâl. Yn hytrach, a nodir hyn yn glir iawn yn y cynllun gweithredu economaidd, rydym yn awyddus i weld lles a chyfoeth yn gwella yn gyffredinol ledled Cymru, ond rydym hefyd yn awyddus i weld anghydraddoldeb o ran y ddau beth yn lleihau. Rydym yn dymuno gweld ffyniant yn cael ei rannu'n decach ledled Cymru, a gall pob agwedd ar Lywodraeth gyfrannu at yr agenda honno. O ran ynni, mae Gweinidog yr amgylchedd a materion gwledig wedi dweud yn glir iawn, fod yn rhaid i brosiectau ynni yn y dyfodol fod yn seiliedig a chanolbwyntio ar egwyddor gryfach o berchnogaeth gymunedol, er mwyn darparu cyflenwadau ynni rhatach, mwy hygyrch, mwy fforddiadwy a mwy dibynadwy ar gyfer cartrefi pobl. Mae'n gwbl gywilyddus fod pobl yn dal i fyw mewn tlodi ynni, ac rydym yn mynd i'r afael â hynny drwy sicrhau bod perchnogaeth gymunedol yn ganolog mewn rhaglenni ynni yn y dyfodol.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei esboniad, sydd, wrth gwrs, yn ailadrodd yr un hen bolisïau. Mae'r Unol Daleithiau ar flaen y gad o ran y diwydiant echdynnu nwy siâl, ac mae hynny wedi arwain at gyfoeth enfawr i'r wlad honno. Mae llawer o wledydd eraill ledled y byd bellach yn ceisio manteisio ar yr adnodd newydd hwn, gan gynnwys Tsieina, Canada, Mecsico ac Indonesia, yn ogystal â gwledydd eraill yn Ewrop, sy'n cynnwys Iwerddon, Gwlad Pwyl, yr Almaen a Denmarc.

Mae pob un ohonynt yn anghywir.

Mae tanwydd nwy yn llawer glanach nag unrhyw danwydd ffosil arall, ac yn wir, o ystyried tystiolaeth ddiweddar, mae'n llawer glanach, o bosibl, na'r sglodion coed rydym yn eu defnyddio i wresogi'r adeilad hwn. Mae'r peryglon sy'n ymwneud ag echdynnu wedi'u gorliwio i raddau helaeth, fel y mae ystadegau o'r Unol Daleithiau wedi'i brofi dros nifer o flynyddoedd. Does bosib, Ysgrifennydd y Cabinet, nad oes gan bobl Cymru hawl i weld yr adnodd enfawr hwn yn cael ei archwilio'n briodol o leiaf, yn enwedig o gofio bod gan y diwydiant echdynnu botensial i greu cannoedd o swyddi â chyflogau da.

Buaswn yn dadlau mai ynni adnewyddadwy, mewn gwirionedd, sydd â photensial i greu mwy o swyddi a swyddi sy'n gynaliadwy. A hefyd o ran ynni adnewyddadwy, gallwch warantu y bydd ar gael yfory, ond pan fyddwch wedi echdynnu'r holl nwy siâl, bydd wedi mynd. Yn fy marn i, ateb cyflym yw safbwynt yr Unol Daleithiau, ymagwedd yma heddiw ac wedi mynd tuag at ynni, echdynnu cymaint o ynni ag y gallwch neu gymaint o nwy ag y gallwch er mwyn darparu twf economaidd yn y tymor byr. Mae hynny'n mynd yn gwbl groes i'r contract economaidd sy'n edrych ar arferion busnes cyfrifol, a'r cynllun gweithredu economaidd sy'n edrych ar dwf cynaliadwy hirdymor. Felly, buaswn yn dal i ddadlau y dylem ganolbwyntio ar ddatblygu ynni adnewyddadwy, yn hytrach na mynd ar drywydd yr ateb cyflym tymor byr hwnnw i broblemau economaidd, sef yr hyn a geir yn yr Unol Daleithiau wrth iddynt fynd ar drywydd nwy siâl.

Rydych yn amddiffyn y mater yn huawdl, fel y gwnewch bob amser, Ysgrifennydd y Cabinet, ond gofynnaf eto: a yw'n iawn ein bod yn caniatáu i chwarter ein poblogaeth fyw mewn tlodi pan fo gennym adnodd naturiol gwerth biliynau o bunnoedd yn segur o dan ein traed? Ysgrifennydd y Cabinet, amcangyfrifir y gall fod hyd at 34 triliwn o droedfeddi ciwbig o nwy yng Nghymru, gydag o leiaf 12 triliwn yn gwbl hygyrch. Pe manteisid ar yr adnodd hwn, ni fyddai arnom angen gorsaf bŵer niwclear wedi'i hadeiladu gan uwchgwmnïau o Ffrainc a Tsieina; ni fyddai'n rhaid inni weld ein tirwedd yn cael ei anharddu gan araeau enfawr o felinau gwynt neu filoedd o erwau o gaeau glas wedi'u gorchuddio gan baneli solar; ac ni fyddai angen inni fewnforio miloedd o dunelli o nwy petrolewm hylifedig wedi'i gludo ar longau o ben draw'r byd, ac ar ba gost i'r amgylchedd? Does bosib, Ysgrifennydd y Cabinet, nad yw'n bryd i Lywodraeth Cymru roi buddiannau pobl dlotaf Cymru o flaen athrawiaeth wleidyddol.

Credaf ei bod bwysig iawn cadw'r cwestiwn ynglŷn a thlodi ynni, a sut rydym yn datrys tlodi ynni, ar wahân i'r syniad o fanteisio ar adnoddau naturiol sydd yma heddiw, ond pe baem yn manteisio arnynt ni fyddent yma yfory a byddent wedi mynd i bob un o genedlaethau’r dyfodol. Nid ydym yn cefnogi echdynnu nwy siâl. Ni fyddwn yn cefnogi echdynnu nwy siâl. Yr hyn y byddwn yn parhau i'w gefnogi yw datblygiad systemau datblygu ynni a all ddarparu ynni fforddiadwy a mynd i'r afael ag anghydraddoldeb ynni yn ein cymunedau. Wrth gwrs, mae prosiectau fel morlyn llanw Abertawe yn brosiectau braenaru i Gymru, byddant yn brosiectau newydd, ond gallant arddangos Cymru fel darparwr ynni adnewyddadwy ar gyfer miliynau o gartrefi, ac yn yr un modd ag y mae nwy siâl wedi rhoi rhywfaint o annibyniaeth ynni dros dro i'r Unol Daleithiau, yn y tymor hir, credaf y gallai cynhyrchu ynni adnewyddadwy drwy ynni'r llanw roi rhywfaint o annibyniaeth ynni i Gymru hefyd, yn ogystal ag ynni fforddiadwy i bobl y wlad.

Bydd yr arian yn darparu newid sylweddol o ran y gwaith o ddatblygu seilwaith teithio llesol ledled Cymru, a byddaf yn cyhoeddi sut rwy'n bwriadu dyrannu'r arian ychwanegol hwn cyn bo hir.

A fyddech yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod taer angen newid sylweddol arnom? Rwy'n edrych ar y gwaith craffu ôl-ddeddfwriaethol ar Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 ac nid yw'n braf i'w ddarllen, oherwydd yn 2013-14, roedd 53 y cant o'n plant yn cerdded i'r ysgol gynradd a 2 y cant yn beicio, a phedair blynedd yn ddiweddarach mae'r ffigur hwnnw wedi gostwng i 42 y cant yn cerdded ac 1 y cant yn beicio. Mae gennym ostyngiad tebyg yn nifer y bobl dros 16 oed sy'n gwneud un daith teithio llesol o leiaf unwaith yr wythnos. Felly, mae gennym agenda heriol iawn yma. Felly, buaswn yn awyddus iawn i wybod pa ganlyniadau rydych yn disgwyl eu cyflawni o'r buddsoddiad sylweddol hwn.

Roedd yn amlwg yn siom clywed y Prif Weinidog yn dweud nad oedd yn teimlo'n ddiogel yn beicio o gwmpas Caerdydd—rhywbeth rwy'n ei wneud y rhan fwyaf o ddyddiau—felly beth yw'r canlyniadau rydych yn disgwyl eu cyflawni? Ar y naill law, a fyddech yn disgwyl iddi fod yn ddigon diogel i'r Prif Weinidog deimlo y gall feicio o gwmpas Caerdydd, ac a fyddech yn disgwyl bod gan bob ysgol mewn ardaloedd trefol fel Caerdydd gynlluniau teithio llesol, fel bod dewis gan bob person ifanc i fynd i'r ysgol naill ai drwy feicio neu drwy gerdded yn ddiogel?

Iawn. A gaf fi ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn ac am ei diddordeb a'i hangerdd parhaol mewn perthynas â'r pwnc hwn? Yn fras, y canlyniad yr hoffem ei weld yw newid diwylliannol ac ymddygiadol o ran trafnidiaeth, ac er mwyn cyflawni hynny, mae arnom angen y seilwaith cywir a'r cymorth cywir ar ffurf hyfforddiant, er mwyn cael gwared ar y pryder sydd gan lawer o bobl o hyd ynglŷn â diogelwch, yn enwedig rhieni.

Bydd y £60 miliwn ychwanegol o gyllid cyfalaf yn amlwg yn cynorthwyo i ddatblygu llwybrau mwy diogel, yn enwedig llwybrau mwy diogel i gerdded a beicio i ysgolion. Mae'r gostyngiad ymddangosiadol yng nghanran y plant mewn ysgolion cynradd sy'n cerdded i'r ysgol fel arfer yn peri cryn bryder, felly rwyf wedi ymestyn y rhaglen teithiau iach, sydd wedi sicrhau bod swyddogion yn gweithio mewn ysgolion i annog y defnydd o feiciau yn ogystal ag annog cerdded i ysgolion, gan gynnig yr hyfforddiant cywir hefyd. Ond nid yn unig y byddwn yn ei hymestyn am flwyddyn arall; byddwn hefyd yn ymestyn y rhaglen i gynnwys rhieni. Credaf ei bod yn hollol iawn ein bod nid yn unig yn annog pobl ifanc i ymgymryd â theithio llesol, ond ein bod yn sicrhau hefyd fod eu rhieni yn ymgymryd â theithio llesol ac yn ddigon hyderus i ganiatáu i'w plant ymgymryd â theithio llesol.

Dylwn ddweud bod y £60 miliwn o gyllid yn ychwanegol at y cyllid blynyddol a ddyrennir drwy'r grant Llwybrau Diogel mewn Cymunedau, sydd o ddiddordeb arbennig i'r Aelod mewn perthynas â llwybrau diogel i ysgolion. Hefyd, mae'n ychwanegol at y cyllid a ddyrennir i gynlluniau teithio llesol a'r gwaith rhagarweiniol drwy'r gronfa trafnidiaeth leol, ac wrth gwrs, y symiau sylweddol rydym yn eu gwario ein hunain, ar ein prosiectau ein hunain ar gefnffyrdd. Felly, at ei gilydd, rydym yn disgwyl gweld oddeutu £92 miliwn yn cael ei wario ar y seilwaith teithio llesol eleni a dros y ddwy flynedd ganlynol.

Ond mae'n bwysig hefyd ein bod yn parhau i gefnogi hyfforddiant a chyrsiau sy'n annog pobl i ymgymryd â theithio llesol. Mae hwn yn fater y byddaf yn ei godi yn y bwrdd teithio llesol nesaf, a fydd yn cael ei gynnal yr wythnos hon, rwy'n credu. Mae'n rhywbeth y mae aelodau'r bwrdd wedi bod yn arbennig o awyddus i'w drafod, yn enwedig y rhaniad rhwng refeniw a chyfalaf, sy'n pennu i ba raddau y gallwn ddarparu cyrsiau hyfforddi ar gyfer pobl ifanc ac oedolion.

Ysgrifennydd y Cabinet, efallai yr hoffech ymuno â mi i longyfarch is-ganghellor Prifysgol Caerdydd, Colin Riordan, a lansiodd eu strategaeth gynaliadwyedd heddiw a'r modd y maent am gynorthwyo staff y brifysgol a'r myfyrwyr i feicio rhwng cyfleusterau—ac fe feiciodd ef at y morglawdd, lle y lansiwyd polisi hwn ganddynt—a dyna sydd ei angen. Hefyd, mae angen i bobl allu beicio o gwmpas a rhwng eu cymunedau, nid rhwng cymuned a chanol dinas fawr yn unig, fel y gallwn gael mynediad da drwy lwybrau beicio at asedau cymunedol allweddol fel ysgolion, siopau ac amwynderau, ac yna byddwn yn normaleiddio hyn—mewn dinas fel Caerdydd, na allai fod wedi'i chynllunio'n well, mewn gwirionedd, ar gyfer beicio—fel ffordd ddewisol o deithio.

Rwy'n cytuno'n llwyr. Credaf y dylid canmol is-ganghellor Prifysgol Caerdydd am y cynllun a'i ganmol hefyd am fod yn feiciwr brwd. Credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn edrych ar y gwaith o ddatblygu a chyflwyno prosiectau sy'n rhan o'r mapiau rhwydwaith integredig fel galluogydd i bobl symud nid yn unig rhwng eu cartref a'u gwaith, ond hefyd o ran eu bywyd cymdeithasol—gallu cael mynediad at sinemâu, bwytai, siopau ac unrhyw fath arall o wasanaeth yr hoffant. Credaf, felly, ei bod yn hanfodol ein bod yn edrych ar gynllunio seilwaith cymdeithasol drwy lens cliriach y teithio llesol y gellir ei ddarparu er mwyn mynd â phobl o'u cartrefi at seilwaith cymdeithasol.

Credaf fod sylwadau'r Prif Weinidog, waeth beth yw ei amgylchiadau personol, yn anffodus, gan fod hynny'n ychwanegu at y myth fod cerdded a beicio yn beryglus a bod y car yn ddiogel er mai'r car, mewn gwirionedd, yw'r peth peryglus yn ein cymunedau ac yn ein dinasoedd.

Rydych wedi cael eich holi'n dwll ynglŷn â beicio, felly gadewch imi eich holi ynglŷn â cherdded. Yn y £60 miliwn newydd hwn, beth fydd yn cael ei ddyrannu'n benodol er mwyn annog pobl i gerdded, sef y dewis hawsaf yn lle'r car, ac yn sicr, y ffordd orau o wneud ychydig o ymarfer corff hefyd? Ac wrth wneud hynny, a fyddwch yn nodi targedau ar gyfer yr hyn rydych yn disgwyl i'r arian a'r gwariant hwn ei gyflawni, oherwydd er mwyn atal y dirywiad, er enghraifft—fel y dywedodd Jenny Rathbone—o ran cerdded i'r ysgol, mae arnom angen targedau gweithredol yn ogystal â rhywfaint o arian y tu ôl i hynny.

Mae'r Aelod y llygad ei le o ran niferoedd. Gallai nifer y bobl sy'n cerdded ar hyn o bryd, er ei fod yn sylweddol, fod yn fwy o lawer, yn enwedig mewn perthynas â theithiau byr iawn. Ac mae'r Aelod yn llygad ei le hefyd mai pryder ynglŷn â diogelwch sy'n atal pobl ar hyn o bryd rhag cerdded teithiau bach yn hytrach na mynd mewn ceir.

Bydd y £60 miliwn o gyllid cyfalaf yn cael ei ddarparu ar gyfer prosiectau sy'n cyflawni amcanion cerdded ac amcanion beicio, ond o ran yr anogaeth y nododd yr Aelod sy'n ofynnol i bobl gerdded mwy, bydd y cynllun teithiau llesol mewn ysgolion yn annog pobl ifanc i gerdded yn ogystal â beicio. Yn yr un modd, bydd y cynllun teithiau llesol a fydd yn cael ei gyflwyno i gynnwys rhieni yn annog rhieni i gerdded a beicio hefyd.

Wrth symud ymlaen, mae angen imi drafod gyda'r bwrdd teithio llesol pa drefniadau newydd y gellir eu rhoi ar waith er mwyn annog a chefnogi pobl nid yn unig i feicio, ond i gerdded yn amlach hefyd.

Gwnaf. Mae fframwaith diogelwch ar y ffyrdd Cymru yn nodi'r camau y byddwn ni a'n partneriaid yn eu cymryd i gyflawni ein targedau i leihau anafiadau. Ym mis Ebrill, cyhoeddais dros £4.5 miliwn o gyllid i ogledd Cymru drwy ein grantiau trafnidiaeth, i wella diogelwch, lleihau tagfeydd, creu twf economaidd a hybu teithio llesol.

Diolch. Rhwng mis Ebrill a mis Mai eleni, mewn cwta bythefnos, collodd saith unigolyn eu bywydau ar y ffyrdd yng ngogledd Cymru. Yr wythnos diwethaf, yn anffodus, cafodd unigolyn arall ei ladd. Nawr, er gwaethaf lansiad cynllun diogelwch beiciau modur blynyddol Ymgyrch Darwen yng ngogledd Cymru yn ddiweddar, mae o leiaf bum beic modur wedi bod yn rhan o'r digwyddiadau trasig hyn, pob un yn hynod o drallodus i deuluoedd y rhai a gollodd eu bywydau. Mae Beicio Diogel yn gynllun eithriadol o dda ac wedi bod ar waith yng ngogledd Cymru ers peth amser. Tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried y marwolaethau hyn y clywsom amdanynt, sydd wedi cael cryn dipyn o gyhoeddusrwydd—tybed a fyddech yn ystyried cynyddu'r cyllid ar gyfer y cynllun Beicio Diogel fel y gellir darparu hyfforddiant am ddim ledled canolbarth a de Cymru, oherwydd, wrth gwrs, pan fo damweiniau fel hyn yn digwydd, nid pobl gogledd Cymru sy'n colli eu bywydau bob tro; mae hyn yn effeithio ar Gymru gyfan. Rwy'n teimlo, pan fo gennych fenter mor dda â Beicio Diogel ar waith yng ngogledd Cymru, gydag ychydig o gyllid ychwanegol, efallai y gall estyn allan er mwyn lleihau marwolaethau ar ein ffyrdd yng ngogledd Cymru, ond felly hefyd ledled Cymru gyfan.

A gaf fi gydymdeimlo â theuluoedd y rhai a fu farw ar y ffyrdd yng ngogledd Cymru yn ystod yr wythnosau diwethaf? Rydym wedi gweld nifer sylweddol o feicwyr modur, yn arbennig, yn marw ar y ffyrdd yng ngogledd Cymru eleni hyd yn hyn, ac rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn defnyddio'r adolygiad canol tymor o'r fframwaith diogelwch ar y ffyrdd i wella nid yn unig darpariaeth camerâu GanBwyll ar ffyrdd gogledd Cymru er mwyn sicrhau bod beicwyr modur yn gyrru'n ddiogel, a bod gyrwyr eraill hefyd yn gyrru'n ddiogel, gan nad beicwyr modur sydd ar fai bob amser pan fydd damweiniau'n digwydd—. Nawr, dangosodd adolygiad canol tymor y fframwaith diogelwch ar y ffyrdd fod dilyniant da—cynnydd da, yn hytrach—yn cael ei wneud o ran y targedau ar gyfer gostyngiad cyffredinol yn nifer y bobl sy'n cael eu lladd neu eu hanafu'n ddifrifol, ond roedd un ystadegyn penodol yn frawychus iawn, ac roedd yn ymwneud â chynnydd parhaus yn nifer y marwolaethau ymhlith beicwyr modur.

Gallaf roi gwybod i'r Aelod, yn ogystal â chynllun Beicio Diogel, ein bod bellach wedi dechrau cael trafodaethau gyda sefydliad diogelwch ar y ffyrdd dielw cenedlaethol ynglŷn â'r posibilrwydd o ddarparu eu cyrsiau beicio modur Two Wheels yng Nghymru, ac rydym yn edrych hefyd ar weithio gyda'r adran addysg ar y potensial i gynnwys diogelwch ar y ffyrdd ym maes dysgu a phrofiad iechyd a lles. Mae'n hanfodol nad ydym ond yn edrych ar ddatrys y broblem hon heddiw, ond dylem edrych ar ddatrys y broblem am flynyddoedd i ddod, felly yr amcan ar gyfer y tymor byrrach fydd lleihau nifer y beicwyr modur sy'n cael eu lladd neu eu hanafu'n ddifrifol drwy wella'r ddarpariaeth o gyrsiau. Yn y tymor hwy, hoffem sicrhau bod pobl ifanc, pan fyddant yn cyrraedd oedran lle gallant yrru beic modur, wedi cael yr addysg a'r hyfforddiant iawn a ddylai eu galluogi i yrru'n ddiogel.

Mae trigolion wedi bod yn ymgyrchu dros ostwng y terfyn cyflymder ar Ffordd Parc-y-fron yn Nhreffynnon i 30 mya ers peth amser bellach. Maent wedi bod yn ymgyrchu dros hynny er diogelwch y trigolion a cherddwyr a defnyddwyr y ffordd. Mae'r ffordd yn ffordd breswyl, gyda lleoedd parcio ar hyd-ddi gerllaw ysgolion, ac ar nifer o ffyrdd ymyl. Mae'n sefyllfa hurt, a dweud y gwir: mae'r terfyn cyflymder wrth fynd i mewn i'r rhan honno o Dreffynnon yn 30 mya wrth arwain i mewn i'r dref, yna mae'n codi i 40 drwy ran uchaf y dref ac yna mae'n newid i 60. Nawr, gwn fod—. Adolygwyd y terfyn cyflymder yn ddiweddar, ac mae'r terfyn wedi'i gadw ar 40, nad yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl i'r trigolion, ac nid oedd yn gwneud unrhyw synnwyr i minnau chwaith. Gwnaed y penderfyniad anghywir, a'r trigolion sy'n gorfod byw gydag ef. Gwn na fyddwch yn awyddus i roi sylwadau ar achos penodol, felly rwy'n defnyddio Treffynnon fel enghraifft, ond fel mater o egwyddor, a ydych yn cytuno y dylai preswylwyr gael y gair olaf ar derfynau cyflymder ar eu ffyrdd?

O dan Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, mae'n gwbl hanfodol fod ymgynghori'n digwydd â thrigolion ar faterion sy'n gysylltiedig â'u diogelwch a'u lles, ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys terfynau cyflymder yn eu cymunedau. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r syniad o weithredu parthau 20 mya, a lle bo hynny'n briodol, o ostwng terfynau cyflymder o 30 mya i 20 mya, er enghraifft y tu allan i ysgolion. Nawr, rwy'n ymwybodol o'r ardal y cyfeiria'r Aelod ati. Rwy'n ymwybodol o'r amrywio yn y terfynau cyflymder heb fod ymhell oddi wrth ei gilydd. Byddaf yn mynd ar drywydd y mater gyda'r awdurdod lleol, gan nad ein cyfrifoldeb ni, ond cyfrifoldeb yr awdurdod lleol, oedd bwrw ymlaen â'r gwaith hwn. Fe roddaf wybod i'r Aelod beth yw esboniad yr awdurdod lleol am y penderfyniad hwnnw ac i weld a fydd dadansoddiad pellach o'r terfynau cyflymder yn yr ardal yn ystod y misoedd nesaf.

Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd yn 2017, yn nodi ein rhaglen ar gyfer y tair blynedd nesaf a thu hwnt.

A gaf fi ddiolch i chi am eich ateb? Mae'r rhan fwyaf o'r symud yn ninas-ranbarth bae Abertawe yn digwydd o fewn y rhanbarth, nid allan ohono. Credaf fod angen cwblhau'r llwybrau beicio, ailagor gorsafoedd trenau megis Glandŵr a chreu cyfnewidfeydd bysiau a threnau. Pa gynnydd a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar gynlluniau o'r fath i wella trafnidiaeth yn ninas-ranbarth bae Abertawe?

Wel, a gaf fi ddiolch i Mike Hedges am ei gwestiwn? Rwy'n falch o ddweud bod cynnydd aruthrol wedi'i wneud yn ardal bae Abertawe o ran gwella'r ddarpariaeth drafnidiaeth gyhoeddus a gwella darpariaeth ffyrdd ar gyfer modurwyr, gan liniaru tagfeydd. Rydym wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru ddatblygu model traffig manwl ar gyfer de-orllewin Cymru, sy'n cynnwys ardal bae Abertawe, ac mae'n hanfodol ein bod yn deall y problemau sydd angen eu datrys yn llawn er mwyn sicrhau y datblygir y model gorau. Rydym wedi darparu £1.4 miliwn ar gyfer y rhaglen Llwybrau Diogel mewn Cymunedau, a bron i £2 miliwn o'r gronfa trafnidiaeth leol ar gyfer cynlluniau teithio llesol yn y flwyddyn ariannol hon, ac mae £1 filiwn yn ychwanegol wedi'i ddyrannu i ddinas-ranbarth bae Abertawe yn benodol ar gyfer gwaith rhagarweiniol ar gynlluniau teithio llesol, i ddatblygu ffrwd o brosiectau teithio llesol. Wrth gwrs, gellid defnyddio'r £60 miliwn a ddarparwyd ar gyfer rhai o'r prosiectau hynny, ac rwyf hefyd yn falch iawn o allu rhoi gwybod i'r Aelod heddiw y byddwn yn cynnig Glandŵr fel un o'r opsiynau posibl i'w hystyried fel rhan o'r ymarfer agor gorsafoedd.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae dinas-ranbarth bae Abertawe yn rhoi cyfle inni wella cysylltiadau trafnidiaeth ledled y dinas-ranbarth. Mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys Sir Benfro. Fel y gwyddoch, rwy'n cefnogi deuoli'r A40 yn Sir Benfro, ac rydych wedi dweud yn glir mewn datganiadau blaenorol y byddwch yn datblygu rhaglen maes o law, ochr yn ochr â blaenoriaethau eraill a nodir yn y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni felly ynglŷn â lle mae Llywodraeth Cymru arni mewn perthynas â gwireddu'r cynllun hwn?

Fe ysgrifennaf at yr Aelod gyda'r amserlen benodol a'r manylion ynglŷn â pha rannau o'r A40 a fydd yn cael eu deuoli.FootnoteLink Cafwyd addewid clir yn ein maniffesto y byddem yn ystyried deuoli rhannau o'r A40, a bellach mae gennym y cynllun mannau cyfyng hefyd a fydd yn galluogi i hynny ddigwydd. Fe wnaf hynny cyn gynted â phosibl.

Turning back to the Swansea bay city region and travelling in and out of that region, we’ve concentrated a great deal in the past few days on the rail franchise, which is in the hands of the Welsh Government but, of course, there is still important transport into Swansea, and Carmarthen also, with First Great Western and companies coming into Wales, and Network Rail still owns that. The suggestion has been made by people such as Stuart Cole that now pressure should be put on to speed trains up to 100 mph along those routes, and to make that journey from Swansea to Cardiff, for example, a 40-minute journey. Is that something that the Government is proceeding with in terms of negotiations with the Westminster Government?

Ydy. Rydym wedi dweud yn glir ein bod yn disgwyl amseroedd teithio gwell rhwng Llundain a Chaerdydd, a hefyd rhwng Caerdydd ac Abertawe. Mae'n ffaith ei bod yn cymryd mwy o amser heddiw nag yn y gorffennol i fynd o Lundain i Gaerdydd, ac felly o Lundain i Abertawe. Mae hyn yn warthus, o ystyried faint o arian sydd wedi'i ddarparu dros y degawd diwethaf neu fwy ar gyfer y rhwydwaith rheilffyrdd mewn mannau eraill o'r DU. Felly, rydym yn arbennig o awyddus i sicrhau bod amseroedd teithio yn lleihau, ond dylwn ddweud nad ydym mor awyddus i weld gorsafoedd yn cael eu hosgoi gan unrhyw un o wasanaethau'r brif linell. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod gan gymunedau ledled de Cymru fynediad at y brif linell, ond rhwng gorsafoedd, dylid gwneud gwelliannau i'r signalau, er enghraifft, er mwyn lleihau amseroedd teithio rhwng y cymunedau hynny.

Rwy'n cydymdeimlo â'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad siomedig hwn. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig wedi gofyn am gyfarfod brys gyda'r cwmni ac mae ein gwasanaeth Busnes Cymru wedi gwneud y cysylltiadau priodol i gefnogi'r rhai yr effeithir arnynt yn sgil cau'r ffatri.

Thank you for that response. Of course, I’ve looked back at the 'Prosperity for All' action plan that you have, and that talks about foundation sectors. Food is one of those, and you mentioned that you’re working across the Government to have the greatest possible impact in that particular sector. Now, we know how crucial milk processing is. Andy Richardson said in a report four years ago that more needs to be done to grow that sector; it creates jobs, it adds value, it brings value in terms of labelling and environmental benefits, rather than having to transport produce from one part of the country to another to be processed.

But the truth is that we're not growing processing capacity in Wales. It is shrinking and, in light of Brexit and what we're facing, adding value to food has to be a clear priority. So, I would urge you to leave no stone unturned. Of course, you mentioned the Cabinet Secretary for rural affairs. She has a role, but you, as a Government, of course, have supported other investments across Wales, and I would be eager for you to consider all possible options in this context because it is important that we not only safeguard the almost 100 jobs that will be directly lost, but also the wider dairy sector in north-east Wales. 

Credaf fod yr Aelod yn llygad ei le. Mae'r sector bwyd a diod wedi dangos twf cryf yn ystod y blynyddoedd diwethaf ac mae'n tyfu tuag at y targed o £7 biliwn o gyfraniad i economi Cymru. Ond yn y dyfodol, bydd mater prosesu yn ystyriaeth bwysig nid yn unig i fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, ond hefyd i'r cynllun galluogi sy'n cael ei ddatblygu ar gyfer y sector bwyd a diod. Credaf ei bod yn hanfodol, yn y tymor byr, ar gyfer y bobl sy'n gweithio yn y cyfleuster arbennig hwn, ein bod yn edrych ar bob cyfle posibl i achub y swyddi hynny, ac rwy'n ymwybodol o adroddiadau newyddion y gallai'r cwmni fod yn ystyried cynhyrchion amgen ar gyfer y safle. Byddaf yn cyfarfod ag aelodau'r tasglu a fydd yn ymgynnull y mis hwn i drafod dyfodol y safle ac opsiynau inni allu cynorthwyo naill ai'r busnes presennol i arallgyfeirio, neu fusnes arall i gymryd meddiant ar y gwaith, os yw hynny'n bosibl.

Yn amlwg, mae'r pellter i gynhyrchwyr rhwng y safle newydd arfaethedig a'u safleoedd hwy yn golygu eu bod dan fwy o fygythiad. Ar ddiwedd eich sylwadau blaenorol, fe gyfeirioch chi hefyd at adroddiadau rwyf innau wedi'u gweld y bydd Arla yn cadw'r safle presennol yn Llandyrnog wrth iddynt archwilio cyfleoedd eraill. Pa gamau y byddwch yn eu cymryd felly yn eich trafodaethau gyda hwy i ymchwilio'r cyfleoedd hynny ymhellach a'u cefnogi o bosibl, yn ogystal â'r cynnyrch a allai fod ynghlwm wrthynt, a sut y gallai hynny roi diogelwch i'r gweithlu sy'n gweithio ar y safle ar hyn o bryd, a'u teuluoedd?

Wel, yn gyntaf oll, credaf fod angen inni ddeall beth yn union y gall Arla ei ddarparu yn lle'r cynhyrchion sy'n cael eu cynhyrchu yno ar hyn o bryd, ac yna, os oes modd, gallwn lunio pecyn pwrpasol o gymorth a allai gynnwys, er enghraifft, ailhyfforddi sgiliau neu raglenni hyfforddiant sgiliau a allai gynnwys cymorth i ddatblygu cyfleusterau. Ni wyddom beth yn union yw'r cynigion hynny ar hyn o bryd a pha mor o ddifrif yw'r cwmni ynglŷn â datblygu cynhyrchion amgen ar y safle, ond gallaf roi sicrwydd y byddwn yn edrych ar bob cyfle i ddiogelu'r swyddi hynny, ac os oes modd, yn cynorthwyo i dyfu'r cwmni a'i gadw ar ei safle presennol.

Thank you very much. Since I took these responsibilities, I've sought every opportunity to increase and strengthen partnerships between various aspects of my responsibilities as part of Government, namely heritage and culture, as well as the arts, sport and tourism. We saw very clearly just last week how people travel within and outwith Wales to major festivals as a crucial part of our tourism.

Thank you for that response. As I have said previously in posing questions to you, this sector is very important. Recently, I went to the Resolven miners centre to see what they're trying to do to renew that centre. It will take quite a bit of work, not just funding but also actual physical work from local people. Without having emergency funding to try to renew it, it will potentially close because they need to submit bids that take a great deal of time in order to get the long-term funding in place. So, the appeal that I have for you on their behalf is that you look into the possibility of short-term funding in order to keep the place open until sufficient funding is available to sustain it within the community locally. Also, I have written to you to invite you to come and visit the local people—and I’m happy for that to be a cross-party event—so that you can see what’s happening in the area, and to generate a renewal of that centre.

Thank you very much. As you know, I am now very cross-party, so I am more than happy to visit Resolven, and I hope that we can make those arrangements quite swiftly. I have visited a number of projects that relate to monuments, and the relationship between that and our industrial history is very important to me. The industrial heritage of Wales celebrates our past and the historic arts of Wales, and I’m certain that supporting that kind of development would be useful. But the first thing that the local people need to do is to ensure that they have discussions with our officials, in Visit Wales and Cadw. I can promote that; I just need the details and addresses.

And finally, question 8—David Melding.

Mae'r adroddiad 'Mapio’r Sector Busnesau Cymdeithasol yng Nghymru' yn nodi bod y sector bellach yn werth y swm anhygoel o £2.37 biliwn i Gymru ac yn darparu swyddi a chyfleoedd gwirfoddoli i oddeutu 100,000 o bobl. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod y sector yng Nghymru yn gwneud cyfraniad aruthrol, nid yn unig i'n heconomi ond i'r gymdeithas yn ei chyfanrwydd.

Ysgrifennydd y Cabinet, sylwaf o adroddiad blynyddol diwethaf Canolfan Cydweithredol Cymru eu bod wedi helpu i ddatblygu pedwar cynllun tai cydweithredol, ac mewn gwirionedd, credaf fod hwn yn sector sydd angen ei ddatblygu ymhellach. Nawr, gwyddom fod cyd-berchenogaeth yn arwain at arloesedd, ac mae 70 y cant o dwf economaidd hirdymor y DU yn seiliedig ar arloesedd, a chredaf y byddai'r defnydd o gydweithrediaethau yn y maes hwn yn rhoi model tai newydd i lawer o bobl yn seiliedig ar eiddo rhent. Yn ychwanegol at hynny, gallent ddefnyddio plotiau llai o dir, a defnyddio busnesau bach a chanolig, gan wella lefelau sgiliau a swyddi i bobl leol. Ymddengys i mi fod hwn yn faes â chryn botensial ar gyfer twf ac arloesedd.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod, ac rwy'n siŵr y byddai fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Tai ac Adfywio, yn cytuno'n gryf hefyd. Credaf fod y rhaglen tai arloesol a ddisgrifiwyd gan y Gweinidog eisoes yn darparu cyfle enfawr i fenter gymdeithasol gymryd mwy o ran mewn adeiladu cartrefi newydd ac adfywio cymunedau cyfan drwy wneud defnydd o eiddo sy'n wag ar hyn o bryd. Yn benodol, yn y tirweddau trefol—mewn trefi ac yn enwedig ar y stryd fawr—credaf fod cyfle enfawr i'w gael i ddatblygu tai newydd yn yr amgylcheddau hynny er mwyn hybu lefelau ffyniant o fewn trefi.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item is questions to the Counsel General, and the first question is from Dawn Bowden.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod y Prif Weinidog wedi lansio'r Comisiwn Gwaith Teg yn ddiweddar, sy'n adeiladu ar waith y bwrdd gwaith teg, a nododd hawl i gael eich clywed drwy gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau yn y gweithle fel egwyddor allweddol. Bydd gwaith y comisiwn yn adeiladu ar hynny ac yn edrych yn agosach ar y dulliau sydd ar gael i ni allu sicrhau gwaith teg yng Nghymru.

Diolch am eich ateb, Gwnsler Cyffredinol. Fe fyddwch yn ymwybodol fod TUC Cymru wedi gofyn i'n cyd-Aelod, Mick Antoniw—mae e newydd adael—i gadeirio grŵp i edrych ar ffyrdd y gellir ymestyn bargeinio cyflog ar draws sector cyhoeddus Cymru yn ogystal ag yn y sectorau lle mae cwmnïau'n derbyn grantiau gan Lywodraeth Cymru. O ystyried yr hyn rydych newydd ei ddweud, a allwch amlinellu'r gefnogaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i archwilio'r opsiynau hyn gyda chyflogwyr ac undebau llafur?

Rwy'n croesawu gwaith TUC Cymru mewn perthynas â hyn, a'r gwaith y maent yn ei gynllunio gyda'r cyn-Gwnsler Cyffredinol Mick Antoniw. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn partneriaeth gyda TUC Cymru yn rheolaidd mewn perthynas â'n hymrwymiad ar y cyd i wella amodau gwaith ar gyfer pobl Cymru, gan gynnwys mewn perthynas â mynediad at waith. Bydd wedi clywed y datganiad a wnaeth Arweinydd y Tŷ ddoe yn y Siambr, er enghraifft, mewn perthynas â'r fenter Swyddi Gwell yn Nes at Adref, sy'n dangos beth y gellir ei gyflawni gan y math hwnnw o weithio mewn partneriaeth.

Mae'r comisiwn gwaith teg y soniais amdano i fod i gyflwyno adroddiad yn ystod gwanwyn y flwyddyn nesaf, a bydd yn edrych ar yr ystyriaeth o'r pwerau sydd gan Weinidogion i ddatblygu gwaith teg, gan gynnwys mewn perthynas â datblygiad cyflog yn y gweithle yn fwy cyffredinol. Edrychaf ymlaen at gyfrannu at waith y comisiwn mewn perthynas â hynny. Fel Cwnsler Cyffredinol, mae sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gweithredu o fewn ei phwerau bob amser yn rhan o fy rôl, ond yn yr un modd, ei bod yn gweithredu hyd eithaf ei phwerau pan fydd angen iddi wneud hynny er mwyn cyflawni ei hamcanion polisi.

Bydd yn gwybod hefyd am y gwaith sy'n mynd rhagddo mewn perthynas â chaffael moesegol ar draws y Llywodraeth. Disgwylir i'r holl sefydliadau sy'n derbyn arian cyhoeddus ymrwymo i'r cod ymarfer caffael moesegol. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi wedi bod yn ateb cwestiynau fel rhan o'i fenter newydd gyda'r contract economaidd. Mae cyflog a chyfranogiad a dilyniant yn elfennau allweddol o'r contract hwnnw fel rhan o'r agenda ehangach ar waith teg, a bydd gwaith y comisiwn yn dylanwadu ar hynny hefyd maes o law.

The second question is from Bethan Sayed.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae'r cytundeb rhynglywodraethol ar y Bil ymadael â'r UE, a gytunwyd gyda Llywodraeth y DU ar ddiwedd mis Ebrill, yn darparu sail gadarn ar gyfer ein perthynas waith yn y dyfodol. Mae'r cytundeb yn parchu confensiynau cyfansoddiadol sefydledig, ac yn unol â'r rheini, ceir ymrwymiad gan bob ochr i geisio symud ymlaen drwy gytundeb.

Diolch am eich ateb. Nid yw union baramedrau'r hyn a fydd yn cael ei ddatganoli a'r hyn a fydd yn cael ei gadw o'r newydd o ran polisïau fframwaith cyffredin o dan delerau'r Bil ymadael â'r UE wedi eu sefydlu'n ffurfiol, a'r hyn a wyddom yw y gallai'r 24—26 bellach—o feysydd sy'n cael fframweithiau cyffredin gynyddu heb ein caniatâd. Mae gan Gymru, wrth gwrs, lysoedd i ymdrin â'r materion hyn pe baent yn dod yn destun ymgyfreitha yn y dyfodol, ond o dan y trefniant awdurdodaeth ar y cyd, nid yw'n glir lle y dylid cychwyn achosion ac a fydd cyfreithwyr yng Nghymru hyd yn oed yn cael eu cyfarwyddo gan y partïon mewn unrhyw anghydfod yn y dyfodol. Pa gamau rydych chi fel Cwnsler Cyffredinol yn eu cymryd i baratoi ar gyfer yr hyn a fydd, mae'n debyg, yn ymgyfreitha anochel?

Wel, rwy'n anghytuno â rhagdybiaeth yr Aelod na fydd angen cydsyniad y Cynulliad hwn ar y materion a fydd yn destun trafodaethau fframwaith rhwng y Llywodraethau. Fel y gŵyr o ddatganiadau blaenorol a wnaed gan Lywodraeth Cymru, bydd pwerau ychwanegol yn dod i'r Cynulliad hwn o ganlyniad i'r cytundeb a sicrhawyd gan y Llywodraeth, a cheir mecanwaith cydsyniad a nodir yn y cytundeb rhynglywodraethol.

Un o'r materion y mae angen eu datrys mewn trafodaethau yn y dyfodol rhwng y Llywodraethau yw cynnwys y fframweithiau cyffredin y mae'n eu crybwyll yn ei chwestiwn. Un o ddimensiynau hynny yw sut y caiff anghydfodau rhwng Llywodraethau, fel partneriaid cyfartal yn y set honno o fframweithiau, eu datrys yn y dyfodol. Mae'r mecanwaith ar gyfer datrys yr anghydfodau hynny yn un o'r materion y mae'r Llywodraethau eto i gytuno arnynt. Nid yw'r trefniadau presennol yn addas at y diben, ac rwy'n siŵr y byddai'n cytuno'n llwyr â mi ynglŷn â hynny.

Fe fydd yn ymwybodol o'r fforwm gweinidogol newydd ar drafodaethau'r UE, sy'n bodoli fel y gall y pedair Llywodraeth gyfrannu at y safbwynt negodi mewn perthynas â thrafodaethau'r UE yn y dyfodol. Ac efallai hefyd ei bod yn ymwybodol o'r adolygiad presennol o'r trefniadau rhynglywodraethol sy'n bodoli eisoes o dan y memorandwm cyd-ddealltwriaeth. Mae'r ddogfen honno bellach bron yn 20 mlwydd oed ac mae angen ei diwygio, ac mae'r pedair gwlad ddatganoledig yn cymryd rhan yn yr adolygiad hwnnw. Ein huchelgais yw ein bod yn newid i fodel cydlywodraethu. Fe fydd yn ymwybodol o safbwynt y Llywodraeth mewn perthynas â chreu cyngor Gweinidogion y DU, a fyddai'n bodoli er mwyn osgoi anghytundeb lle bo modd ac i ddatrys anghydfod lle mae'n digwydd. Unwaith eto, mae'r cwestiwn o ysgrifenyddiaeth i gefnogi gwaith Cyngor y Gweinidogion, a mecanwaith datrys anghydfodau, yn allweddol yn hynny o beth.

This is a matter that my officials have considered. The position is that Welsh Government-owned land is classified as Crown land and, as such, cannot be acquired under compulsory powers by another Crown body without the consent of the Welsh Government.

Okay. Thank you for that. It is helpful, because we are given to understand that the current position in terms of Welsh Government-owned land is that you've made a decision not to allow Baglan Moors to be developed for a new prison. Of course, we welcome that. The legal advice that we've received as an office states that the UK Government could enforce compulsory purchase, but from my recollection, that advice didn't state that there needed to be Welsh Government approval for them to do so. Just to confirm, therefore, although it is Crown land, in law, there is a requirement on the UK Government to facilitate a process where there would be a dialogue, or so there would be something in statute, to ensure that you would have that discussion, just to ensure that, if this issue arises once again, we should understand that all processes are properly in place.

I try to answer the questions when I can, by the way. The powers available to the UK Government on compulsory purchase emanate from Acts, and there is nothing in the Act that's relevant here—there are no powers that extend to Crown land. But, ultimately, this kind of question arises in the courts frequently, and what's important to bear in mind is that, if there was a proposal for compulsory purchase, the ability of the UK Government to do it would be something for the court to decide upon. If a Crown body, such as the Welsh Government, objected to that, our clear view is that the law in that context would insist that that Order would have to be rescinded.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae cymhwyso Deddfau'r Cynulliad ac is-offerynnau Cymreig y Goron yn fater sy'n ffurfio rhan o ymgynghoriad y Llywodraeth ar y Bil Deddfwriaeth (Cymru) drafft. Mae'r ymgynghoriad ar agor tan 12 Mehefin, a buaswn yn annog Aelodau i ymateb os nad ydynt eisoes wedi gwneud.

Diolch i chi, Gwnsler Cyffredinol. Fel y gwyddoch, ar hyn o bryd, mae'r Goron wedi'i heithrio'n awtomatig o dan ddeddfau a basiwyd yn y lle hwn oni bai bod y ddarpariaeth yn cael ei chynnwys yn benodol. Yn y Bil Deddfwriaeth (Cymru) drafft mae yna gynnig i wrthdroi hyn fel y bydd y Goron a'i holl eiddo yn ddarostyngedig i gyfraith Cymru yn awtomatig. A allwch chi esbonio'r rhesymeg dros y newid arfaethedig hwn ac a ydych yn dal i fwriadu bwrw ymlaen?

Mae'n fater rwy'n ymgynghori yn ei gylch, a chredaf ei fod yn fater sy'n deilwng i ni ei ddilyn. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed barn yr ymgynghoreion ar y mater. Mae hwn yn gam a gymerwyd, er enghraifft, yn yr Alban yn 2010. Fel y dywed yr Aelod yn gywir, â siarad yn gyffredinol, y sefyllfa ddiofyn yw nad yw Deddf yn rhwymo'r Goron oni bai ei bod yn nodi'n benodol ei bod yn gwneud hynny. Y Goron yn y cyd-destun hwnnw yw'r Goron a Llywodraethau hefyd, gan gynnwys Llywodraeth Cymru. Mae nifer o Ddeddfau'r Cynulliad, wrth gwrs, yn rhwymo'r Goron yn benodol—deddfwriaeth dreth, er enghraifft, a Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016—ac mae eraill yn dawel, a phan fyddant yn dawel gallwch ragdybio nad yw'r Goron wedi'i rhwymo.

Y sail resymegol dros ymgynghori a hyrwyddo'r safbwynt hwn yw y byddai'n dangos, y tu hwnt i amheuaeth, a yw Deddf yn rhwymo'r Goron a byddai'n creu sefyllfa newydd lle byddai'r gyfraith, yn ddiofyn, yn gymwys i'r Goron yn union fel y mae'n gymwys i ddinasyddion, fel y mae'r Aelod yn awgrymu yn ei chwestiwn. Y sail resymegol dros wneud hynny, yn gyntaf, yw eglurder, oherwydd os ydych yn ystyried Deddf ac angen gwybod nad yw ond yn gymwys i gategorïau penodol o sefydliadau a dinasyddion, nid yw hwnnw'n ddarlleniad clir a hygyrch o'r Ddeddf. Ond mae'r rhagdybiaeth honno, os mynnwch, fod y gyfraith yn gymwys i bawb yn rhagdybiaeth synnwyr cyffredin, ac mewn democratiaeth byddai pawb ohonom yn rhagdybio bod pob sefydliad a phob rhan o'r wladwriaeth yn ddarostyngedig i'r gyfraith oni bai bod y gyfraith yn dweud fel arall.

Hoffwn egluro, fodd bynnag, mewn statudau unigol yn y dyfodol, y bydd y ddeddfwrfa hon yn rhydd i wrthdroi'r rhagdybiaeth honno, yn amlwg, a buaswn yn disgwyl iddi wneud hynny pan fydd amgylchiadau'n galw am hynny fel canlyniad cywir.

Of course, the law also relates to Crown lands in Wales, which are held by the Crown Estate, which is not devolved in any way, and is a further complication in that regard. The Crown Estate raises some £0.25 billion a year from its estate in Wales, which refers back to the argument that we had about fracking. If fracking happened in Wales, much of it would happen on the Crown Estate, and there wouldn't be a penny coming to the Welsh Government, if truth be told, or to the people of Wales, indeed. Is it about time that we had this broader debate on the work of the Crown in Wales, the Crown Estate, the Crown lands, and laws related to the Crown? And is it time for the whole Assembly to have a debate on how we proceed, in a way that is appropriate for the twenty-first century, in our dealings with the Crown and the funds raised through the natural resources of Wales and should be available for the people of Wales?

As the Member knows, I've just answered the question with regard to the consultation on Welsh laws for the future. I look forward to receiving the Member's response to that consultation, which will enable me to respond further to his question.

Gwnsler Cyffredinol, yn eich ateb i Bethan Sayed, dywedasoch yn gwbl glir na allai'r Goron wneud gorchmynion prynu gorfodol am dir, ond pe baent yn cael dirymiad sy'n trin y Goron yr un fath ag unigolyn, a ydych mewn sefyllfa i ddweud y byddai hynny, mewn gwirionedd, yn gallu newid hynny, neu a ydym yn dal i fod mewn sefyllfa lle na all y Goron brynu'r tir hwnnw?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw a'r cyfle i egluro'r ateb a roddais. Ni fyddai dirymu'r rhagdybiaeth ddeddfwriaethol, a nodir gan yr ymgynghoriad, yn effeithio ar y sefyllfa a ddisgrifiais i Bethan Sayed. Ni fyddai'r Bil yn newid ystyr y term 'Coron', er enghraifft, ac ni fyddai'n effeithio ar gyfraith bresennol. Os caf ailadrodd: mae'n dirymu'r rhagdybiaeth, fel y bydd yn rhaid i'r Ddeddf yn y dyfodol nodi bod y Goron a'r Llywodraeth wedi'u rhwymo gan statud, er mwyn i hynny ddigwydd.

Thank you, Counsel General.

The next item is the topical questions, but no topical questions have been accepted.

We therefore move to the 90-second statements. Vikki Howells.

Diolch, Lywydd. Ar ddechrau mis Mehefin, daeth cystadleuwyr o bob cwr o'r byd at ei gilydd yn ninas Guimarães ym Mhortiwgal. Roeddent yno i gystadlu ym mhymthegfed Pencampwriaeth Gymnasteg Aerobig y Byd. Yn ystod y pencampwriaethau grŵp oedran blaenorol, roedd cystadleuwyr tîm Prydain yn cynnwys Seren Jones, merch 11 oed o Aberdâr. Roedd y gymnastwraig ifanc dalentog hon yn rhan o dîm a lwyddodd i greu hanes drwy sicrhau'r fedal arian AG1. Eu sgôr terfynol o 19.0 oedd y canlyniad grŵp gorau erioed i dîm o Brydain. Llongyfarchiadau i Seren a gweddill ei thîm: Lola, Bella, Molly a Nancy.

Roedd gymnastwraig aerobig arall o Aberdâr, Emily James, hefyd yn cystadlu fel rhan o dîm arall ac fe gyrhaeddodd hithau'r rownd derfynol hefyd. Ni chawsant fedal gan eu bod wedi dod yn chweched, ond rwyf hefyd eisiau cydnabod eu cyflawniad yn creu hanes yn y byd chwaraeon i dîm Prydain.

Wrth ddathlu llwyddiant y merched hyn o Gwm Cynon ym mhencampwriaethau 2018, rwyf hefyd eisiau nodi eu doniau rhyfeddol a'r hyfforddiant a'r ymroddiad sy'n eu galluogi i ragori. Pan fyddwn yn clywed yn rheolaidd am y problemau sy'n deillio o'r ffaith nad yw plant a phobl ifanc, a merched yn arbennig, yn cymryd rhan mewn digon o ymarfer corff, mae'n dda gallu canmol modelau rôl o'r radd flaenaf fel hyn. Gobeithio y bydd y gymnastwyr hyn yn cystadlu ac yn ennill mewn pencampwriaethau yn y dyfodol a gobeithio y gwnewch ymuno â mi i'w llongyfarch a dymuno'r gorau iddynt.

Thank you.

The next item, therefore, is the Welsh Conservative debate on urban renewal and I call on David Melding to move the motion.

Diolch yn fawr, Lywydd. Yn wir, rwy'n falch iawn o wneud y cynnig ac agor y ddadl hon y prynhawn yma. Am y tro cyntaf mewn hanes, mae'r rhan fwyaf o boblogaeth y byd yn byw mewn cymunedau trefol. Yn 2010, cyfrifwyd bod tua 66 y cant o boblogaeth Cymru yn byw yn ei hardaloedd trefol ac mae'r ganran hon wedi parhau i dyfu o flwyddyn i flwyddyn. Ni ddylai hyn fod yn syndod i'r un ohonom mewn gwirionedd gan fod dinasoedd a threfi yn ganolfannau menter, arloesi a dysgu. Maent yn creu cyfoeth ac yn gwella safonau byw, tra'n darparu rhwydwaith a rhyngweithiad sy'n ein gwneud yn fwy creadigol ac yn fwy cynhyrchiol.

Mae'r crynhoad o dalent a chreadigrwydd yn gwneud dinasoedd yn beiriannau arloesi ac yn beiriannau twf economaidd—lleoedd y dylem eu dathlu, ac yn yr ysbryd hwnnw rydym wedi cyflwyno pwynt 1 ein cynnig y prynhawn yma, sy'n ceisio cydnabod pwysigrwydd ardaloedd trefol Cymru. Am y rheswm hwnnw, rwy'n gwrthod gwelliant Llywodraeth Cymru, gan ein bod yn ei ystyried yn rhy eang i ddibenion y prynhawn yma. Yn sicr, mae angen triniaeth lawn, a thriniaeth gydategol, ar ardaloedd gwledig, ond daw hynny'n bennaf drwy'r polisi gwledig, a heddiw, rwyf eisiau canolbwyntio o ddifrif ar yr heriau a'r cyfleoedd trefol sydd ger ein bron.

Buaswn yn dweud nad ydym, mewn trefi a dinasoedd yng Nghymru, yn derbyn y lefel o weledigaeth ac uchelgais rydym ei hangen gan y Llywodraeth i alluogi ein gwlad i gyrraedd ei photensial llawn. Rydym ni yn y Ceidwadwyr Cymreig wedi cydnabod hyn, ac rydym wedi cyflwyno ein gweledigaeth i greu trefi a dinasoedd sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Rydym yn credu ei bod yn hanfodol creu dinasoedd y gellir byw ynddynt ac ardaloedd trefol sy'n dda i'r economi, sy'n gynhwysol yn gymdeithasol, sy'n amgylcheddol gynaliadwy, ac sydd wedi'u hadeiladu ar egwyddor iechyd a llesiant ein dinasyddion. Mae angen iddynt gynnig yr ansawdd bywyd a'r cyfleoedd sy'n gwneud i ddinasyddion fod eisiau byw ynddynt, ond hefyd sy'n gwneud i fusnesau fod eisiau buddsoddi, ac i'r busnesau hynny ddod o bell ac agos.

Mae gennym gyfle i ddenu pobl ifanc fedrus iawn sydd ar hyn o bryd yn cael eu gwthio allan o Lundain a rhanbarth gorboeth de-ddwyrain Lloegr. Rwy'n credu o ddifrif fod gan y dinasoedd ar hyd arfordir de Cymru, yn ogystal â'r ardaloedd trefol yng ngogledd Cymru, botensial mawr yma pan fo cymaint o dalent na fydd yn cael yr un lefel o gyfle economaidd a chymdeithasol ag y byddent yn dymuno ei chael yn Llundain a de-ddwyrain Lloegr. Mae'n gyfle gwych. Mae'n un o'r ardaloedd economaidd mwyaf gorboeth yn y byd, a dylem fod yn edrych arni fel adnodd, fel y mae llawer o ddinasoedd yng ngogledd Lloegr yn ei wneud yn barod. Mae gennym amgylchedd gwych mewn dinasoedd fel Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe, felly mae'n rhaid i ddinasoedd mawr Cymru fod yn ganolfannau rhagoriaeth ar gyfer ein pobl ifanc, ac entrepreneuriaid cymdeithasol, creadigol a busnes yfory. Gallwn adeiladu dinasoedd newydd, modern o'r radd flaenaf ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a fydd wedyn yn gosod y bar ar gyfer dinasoedd eraill yn Ewrop, Asia ac America, os oes gennym weledigaeth uchelgeisiol iawn. O ystyried maint optimwm, mewn llawer o ffyrdd, ein dinasoedd, gallwn ymestyn y safonau rydym eisiau eu gweld ar gyfer bywyd modern.

Yng Nghymru, fodd bynnag, nid ydym eto wedi gweld y twf economaidd sylweddol sydd wedi'i wireddu mewn llawer o ddinasoedd eraill ledled y DU. Rwyf eisoes wedi crybwyll Llundain, ond yn fwy penodol i ni, Manceinion, Birmingham a Chaeredin, ond hefyd gallwn grybwyll Leeds a Sheffield. Nid ein cystadleuwyr ni yw'r dinasoedd hyn mewn gwirionedd—credaf fod cymaint o gyfleoedd yno—ond maent wedi dangos mwy o fenter ac uchelgais yn y ffordd y maent yn symud ymlaen, ac nid ydym eisiau cael ein gadael ar ôl.

Nawr, gyda dyfodiad bargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe, a'r cydweithrediad hwnnw rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, mae'n wir ein bod yn gweld mwy o gyfle a mwy o uchelgais, ac rwy'n croesawu hynny'n fawr. Ond er bod y bargeinion hyn yn arwyddocaol iawn, ac yn amlwg i'w croesawu'n fawr, maent hefyd yn creu heriau mawr, oherwydd rydym angen ailwampio ein polisi trefol a'n gweledigaeth fel ein bod yn gweld y math o dwf rydym ei eisiau mewn gwirionedd i rymuso a bod o fudd llawn i'n dinasyddion, yn ogystal â bod yn gynaliadwy.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Diolch i'r Aelod. Bydd gennyf rai geiriau caredig i'w dweud am yr hyn y mae'n ei gynnig yn nes ymlaen, ond ar y mater penodol hwn—mae wedi sôn am y bargeinion dinesig. Onid yw'n gweld nad yw'r bargeinion dinesig sy'n cael eu hyrwyddo gan ei Lywodraeth ei hun yn San Steffan yn ystyried yr agenda gynaliadwyedd y mae'r ddadl hon ac i fod yn deg, y papur a gyhoeddwyd, yn ceisio mynd i'r afael â hi mewn gwirionedd?

Wel, mae angen iddi fod yn ganolog i'r weledigaeth honno, ac rwy'n sicr yn credu bod y cwmpas mwy y mae'n ei gynnig ar gyfer cynllunio a datblygu rhanbarthol yn bwysig iawn. Ond mae ein gweledigaeth ni, fel y dywedwch, wedi'i nodi yn y papur hwnnw, ac rydym yn credu ei bod yn hollol gydnaws â'r cydweithrediad rydym yn ei weld rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru.

Ond i dynnu sylw at y pryder a adlewyrchwyd yn sylwadau Simon efallai, rydym wedi gweld yn rhy aml fod diffyg arloesi a chynllunio cynaliadwy wedi arwain at felltith amddifadedd, gorlenwi a blerdwf trefol mewn nifer o ddinasoedd o gwmpas y byd. Felly, rydym angen polisïau cynllunio mwy effeithiol, a gwn fod hynny'n destun datblygu polisi ar hyn o bryd, a byddwn yn chwarae rhan weithredol yn ei ddatblygu.

Felly, fel y dywedais, mae angen i'n dinasoedd berthyn i holl bobl Cymru, sy'n cynnwys y rhai mewn ardaloedd gwledig, ac mae angen y peiriannau twf, creadigrwydd a dysgu hyn, ac yn anad dim, mae'n rhaid iddynt roi pobl yn gyntaf. Mae ein Papur Gwyn yn cyflwyno ein cynigion polisi i drawsnewid ein cymunedau drwy wella'r etifeddiaeth drefol wych a drosglwyddwyd i ni, ond i ychwanegu at hynny ymdeimlad newydd o uchelgais ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n defnyddio'r cysyniad hwn o addasrwydd ar gyfer byw ynddynt fel rhan ganolog o strategaeth drefol effeithiol, a theitl ein dogfen yw 'Dinasoedd Byw: strategaeth adnewyddu trefol Cymru'. Mae'n cyflwyno 25 o gynigion polisi i drawsnewid ein hamgylcheddau trefol.

Diolch i chi am ildio. Rwy'n sicr yn cefnogi'r agenda dinasoedd byw, ond mae yna broblem anodd yn ymwneud â pholisi cyhoeddus y mae angen i ni fynd i'r afael â hi. Mae yna dystiolaeth dda i ddangos bod dinasoedd yn tyfu ar draul ardaloedd pellennig yn aml. Mae'n gêm swm sero yn aml. Felly, beth yw'r farn ar yr hyn y gellir ei wneud i helpu'r ardaloedd sydd wedi cael eu gadael ar ôl?

Nid cyhoeddi strategaeth ar gyfer dinasoedd yn unig a wnaethom; mae'n bwysig iawn ein bod yn pwysleisio ardaloedd trefol a gallwch edrych ar ardal Cymoedd de Cymru fel ardal sydd, o bosibl, yn ardal drefol fwy cydgysylltiedig. Os edrychwch ar Abertawe ac ymestyn ar draws i Lanelli a thu hwnt, mae'n bwysig iawn. Rwy'n derbyn bod yna berygl y gallwch sugno gormod i graidd y dinas-ranbarthau hyn, ac mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i gynllunio da sicrhau ein bod yn ei osgoi.

Felly, beth bynnag, mae ein polisïau yn ymwneud â'r tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir ac yn mynd i'r afael â phedair thema allweddol sef ffordd o fyw, trafnidiaeth, tai a dylunio. Dylwn ddweud y bydd y manylion hynny ar ein polisi tai yn cael mwy o sylw mewn dogfen strategaeth ar wahân y byddwn yn ei chyhoeddi yn yr Hydref. Ond beth bynnag, mae'r meysydd rydym wedi edrych arnynt yn cynnwys parciau a mannau gwyrdd, cysylltedd rhyngrwyd, beicio a cherdded, cerbydau trydan, effeithlonrwydd ynni mewn tai, a chynyddu'r nifer o goed a thoeau gwyrdd. Roeddwn yn falch iawn o weld bod strategaeth gynaliadwyedd Prifysgol Caerdydd yn pwysleisio'r angen am fwy o fioamrywiaeth ar draws eu hystâd, nid yn unig yn yr ardaloedd gwyrdd a'u gerddi ond mewn toeau gwyrdd. Felly, dyna rywbeth rydym eisiau gweld ein prifysgolion yn ei arwain ar sawl ystyr.

Wrth wraidd yr ymrwymiadau sydd gennym—fel y dywedais, mae yna 25—efallai y gellid ystyried bod y rhai craidd yn anelu at sicrhau mai Caerdydd yw dinas garbon niwtral gyntaf y DU. Drwy farchnata Caerdydd yn y ffordd hon ac arwain y ffordd, yn hytrach nag aros 10 mlynedd ac yna gwneud yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud oherwydd pwysau cyhoeddus a'r hyn y mae dinasoedd eraill yn ei wneud, rwy'n credu y gallwn fod ar y blaen go iawn a defnyddio hyn i hybu delwedd Caerdydd fel dinas sy'n edrych tua'r dyfodol. Rydym eisiau treialu gwaharddiad dinas gyfan ar blastig untro yng Nghymru ac rydym yn agored i gynigion o ran lle y dylid cynnal treial o'r fath. Rydym eisiau sicrhau bod gan bob datblygiad masnachol dros 1,000 metr sgwâr do gwyrdd dros o leiaf 50 y cant o gyfanswm arwynebedd to'r datblygiad. Mae llawer o ddinasoedd o gwmpas Gogledd America ac Ewrop bellach yn gwneud hyn a hoffwn gyfeirio at Sheffield yn y DU fel arweinydd yn y maes. Rydym eisiau i safleoedd tir llwyd trefol dan berchnogaeth gyhoeddus gael eu darparu ar ostyngiad er mwyn datblygu ardaloedd eco trefol. Byddai'r rhain yn ddatblygiadau tai â gerddi a rennir, sy'n ddatblygiadau dwysedd uchel, cynaliadwy ac yn cynnig cymysgedd o ddeiliadaethau. Siaradais yn gynharach am fentrau cydweithredol, ac rwy'n credu y byddai hwn yn faes allweddol ar eu cyfer. Rydym eisiau datblygu parthau aer glân yng Nghasnewydd, Abertawe, Caerdydd a Wrecsam. Ac yn olaf, a gaf fi ddweud ein bod yn anelu i gydgysylltu ein polisïau trefol fel y gall mwy o strydoedd prysuraf Cymru ddod yn barthau cerddwyr?

Felly, dyna ein strategaeth. A gaf fi ddweud fy mod yn credu ein bod wedi darparu gweledigaeth gydlynol iawn o'r ffordd ymlaen? Ac felly, ni fyddaf yn cefnogi gwelliant 2 Plaid Cymru, ond byddaf yn cefnogi gwelliant 3, sy'n cyffwrdd â mater pwysig iawn mewn perthynas â strategaeth drefol. Rydym yn hapus i ymgorffori hwnnw gan ein bod yn ei ystyried yn adeiladol. Felly, rwy'n falch iawn o gychwyn y ddadl hon y prynhawn yma, Lywydd, ac edrychaf ymlaen at gyfraniadau'r Aelodau.

I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on the Minister for Housing and Regeneration to move formally amendment 1, tabled in the name of Julie James.

Yn ffurfiol.

I call on Simon Thomas, therefore, to move amendments 2 and 3, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Simon Thomas.

Thank you, Llywydd. I start, despite our amendment, by welcoming the debate that we’re having this afternoon. I don’t think it’s appropriate that we formally welcome a paper produced by any party, but I do welcome the debate and I welcome what’s contained within the paper, and I have nothing that I would personally disagree with.

There are a few areas where I would go further, particularly in terms of renewable energy, but I welcome the fact that we are having an integrated debate on how these various elements build into a healthier urban environment, and an environment that’s more beneficial for our citizens. And I do want to emphasise the 'urban'. The title of the paper talks about cities, but we don’t really have cities in Wales; we have large towns, to all intents and purposes. The people of Cardiff may disagree, but, in terms of the pattern of the development of western Europe, we have large towns in Wales, but, more importantly, through south Wales and in parts of north Wales, we have a series of towns that are interlinked, and the connectivity between those towns and retaining the environmental balance under the well-being of future generations Act is crucially important in that context. There are some ideas in this paper that are new and some old. There’s nothing wrong with old ideas and, if they haven’t been implemented already, then do recycle those, of course, until they are implemented.

The main criticism I have of this—and I will get this out of the way before being more constructive—is that it’s suggested by a party that has been in Government for eight years in Westminster and hasn’t made any progress on some of these points. So, the overheating of the city of London still goes on under the macroeconomic system of the party of Government. The complaints and solutions on developing electric vehicle infrastructure are clear, but we haven’t seen any development or hardly any investment in Wales from the Westminster Government in this regard. And the gulf between the ideas in this paper and some of the actions of the Government and the Conservative Party in Government in Westminster is something to behold. But I would just note that so that people can take a view on it and come to their own conclusions.

As the main Plaid Cymru amendment suggests, we want to add—and I’m pleased that David Melding has accepted that this is a constructive addition—a broader clean air Act in Wales, which would affect all parts of Wales. There are aspects of the paper that I’m pleased to see. Just to take one example, the paper talks of monitoring air quality outside nurseries and schools and so on, which I support and have raised previously. The question is: what do you do once you’ve monitored? What steps will you then take to ensure that the air is cleaned? Because I would suspect that if we monitor real life in real time, we wouldn’t see the monitoring that we see in the figures published. There is very poor air quality outside some of the areas where our most vulnerable people go—young people to schools and older people to hospitals, and so on. But what do you do to improve that? And that’s why we talk of the need to introduce a clean air Act for Wales more broadly, not only to create the clean air zones that David Melding mentioned, but to give rights to communities to insist on having that information and to use that information to seek improvement in local air quality.

We also need to ensure that local authorities, who are very reluctant in Wales to introduce a charge for parking or travelling through cities at particular times—. This isn’t addressed in the paper, although David Melding has alluded to it in the past in the Chamber. If we are truly to tackle some of these issues, then we immediately must get to grips with the fact that large diesel lorries travel through city centres at a time when children are walking to school. We have to stop that somehow, or it has to be penalised in some way until alternative economic options are found. So, that’s why we want to encourage a broader strategy on clean air in that context.

I will conclude by blowing Plaid Cymru’s own trumpet, as you would expect in such a debate. I am pleased to hear the Conservatives discussing these things; Plaid Cymru has talked of many of these things for many years. But, more than that, we are content, although an opposition party, to have discussions with the Welsh Government on the provision of funding to resolve some of these problems. So, £2 million has been allocated for the development of electric vehicle infrastructure throughout Wales and £0.5 million has been allocated for tackling plastic pollution, particularly through a deposit-return scheme. I do think that actions of that kind are very important in politics. And, as for the party that’s proposed some of these good ideas, I would ask them to also consider what their party is doing as they are in Government themselves.

Yn gyntaf oll, a gaf fi groesawu'r ddadl a'r ffordd y mae David Melding wedi'i chyflwyno? Gobeithiaf y bydd yn rhan o gyfres y bydd y Ceidwadwyr yn ei chyflwyno mewn modd adeiladol, fel y mae David wedi'i wneud heddiw.

Mae'n hollol wir fod angen i ni gydnabod pwysigrwydd ardaloedd trefol Cymru fel peiriannau twf economaidd, dysgu a gweithgarwch. Yn fwy penodol, y canolfannau trefol mawr sy'n creu cyflogaeth a chyfoeth ar raddfa fawr. Nid oes ond angen i ni edrych ar Lundain, neu ar raddfa fyd-eang, Efrog Newydd a Tokyo, neu edrych ar ddinasoedd llawer llai adnabyddus ledled Ewrop, lleoedd fel Mannheim ac Aarhus. Dyma pam rwyf mor awyddus i greu dinas-ranbarthau. Tra bod economi dinas-ranbarth Caerdydd yn cynnwys symud sylweddol o'r ardaloedd cyfagos i Gaerdydd, mae dinas-ranbarth bae Abertawe yn cynnwys llawer o symud i ac o Abertawe a rhannau eraill o'r rhanbarth.

Mae trefi a dinasoedd llwyddiannus bob amser wedi bod yn ganolog i ddatblygiad economaidd a chreu ffyniant. Boed fel marchnadoedd neu ganolfannau menter, gwybodaeth, diwylliant, dysgu ac arloesi, mae economi'r wlad yn dibynnu ar eu llwyddiant. Dylai pob ardal drefol gyflawni eu potensial economaidd a mwynhau twf sylweddol a ffyniant cynyddol. Fodd bynnag, dylid sicrhau bod ffyniant yn cael ei rannu'n decach, ac nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd. Mae cyfoeth a chyfleoedd yn aml yn bodoli ochr yn ochr â thlodi ac arwahanrwydd, yn aml o fewn yr un dinasoedd.

Dylai sgiliau amrywiol a chefndiroedd pawb gael eu defnyddio'n briodol, gan alluogi pawb i gyflawni eu potensial heb eithrio neb. Mae hyn yn bwysig er mwyn gallu creu cymdeithas ofalgar a chynhwysol. Mae hyn hefyd yn gwneud synnwyr economaidd da gan y bydd yn helpu i gynyddu potensial twf yr economi yn y tymor hir. Mae angen i leoedd llwyddiannus allu denu a chadw busnesau, yn seiliedig ar ddeall eu hanghenion. Mae dadansoddiad o leoedd llwyddiannus a lleoedd llai llwyddiannus yn awgrymu nifer o ffactorau sy'n hanfodol i ffyniant economaidd trefi a dinasoedd. Y pedwar ffactor canlynol yw'r allwedd i lwyddiant economaidd: yn gyntaf, diwylliant o fenter ac arloesedd, lle mae lleoedd yn addasu'n gyflym i gyfleoedd newydd a gall pawb rannu posibiliadau a gwobrau llwyddiant busnesau, ac mae hyn yn cynnwys manteisio ar y cyfleoedd a ddaw yn sgil y chwyldro ym maes technoleg gwybodaeth a chyfathrebu, deallusrwydd artiffisial, a gwyddorau bywyd hefyd; buddsoddiad preifat, gan gynnwys mynediad at gyfalaf menter, sy'n hanfodol i gychwyn a thyfu busnesau, ac i ddarparu swyddi a chyfleoedd i bawb; pobl sydd wedi'u harfogi â'r sgiliau y mae cyflogwyr eu hangen, ac â chymhelliant a chyfle i weithio—diwylliant o ddysgu gydol oes, sy'n galluogi pobl i gyflawni eu potensial a manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd cyflogaeth gan alluogi ymateb hyblyg i gyfleoedd sy'n newid ac annog cwmnïau i ddod i drefi a dinasoedd ac aros ynddynt. Yn llawer rhy aml, mae gennym gwmnïau'n dod i mewn, yn cymryd y grantiau ac yna'n symud allan. Hefyd, system drafnidiaeth effeithlon a dibynadwy, sy'n sicrhau bod deunyddiau crai yn cael eu cyflenwi'n effeithlon i ddiwydiant, a nwyddau i'r farchnad, a darparu mynediad effeithlon at swyddi, gan wneud trefi a dinasoedd yn lleoedd gwell i fyw ynddynt a helpu i fynd i'r afael ag allgáu cymdeithasol. 

Felly, beth y mae hyn yn ei olygu'n benodol ar gyfer dinas-ranbarth bae Abertawe? Mae angen i gynllunio economaidd a chynlluniau trafnidiaeth fod yn seiliedig ar y rhanbarth. Mae angen inni adeiladu ar gryfderau'r brifysgol. Mae gormod o fyfyrwyr, gan gynnwys llawer o'r ardal, yn symud i ffwrdd y diwrnod ar ôl iddynt raddio, neu y mis ar ôl iddynt raddio. Mae angen i ni gael parciau gwyddoniaeth ynghlwm wrth brifysgolion fel y gallwn eu defnyddio fel canolfannau arloesi ac arbenigo mewn sectorau economaidd allweddol, ac mae gwyddorau bywyd a TGCh yn ddau sy'n cynnig cyfleoedd gwych ar gyfer twf. Rydym hefyd angen canolfan entrepreneuriaeth ac arloesedd sy'n gallu darparu platfform sylfaen a deori i fyfyrwyr, entrepreneuriaid ifanc a buddsoddwyr ddod at ei gilydd a sicrhau ein bod yn tyfu ein heconomi. Mae angen i ni ddarparu cyfleoedd i fusnesau allu cychwyn, ond pan fyddant yn cychwyn, maent angen mynediad at gyfalaf, nid yn unig ar y cam cychwynnol, ond ar y ddau gam pwysig o dwf, o fod yn fentrau bach i fod yn fentrau canolig ac yna o fod yn fentrau canolig i fod yn fentrau mawr. Fel y gwyddom, yn rhy aml, mae busnesau canolig eu maint yn gwerthu i gwmnïau y tu allan i'r ardal ac mae llai o fanteision economaidd i'n hardal. Gan weithio gyda'r prifysgolion a'r colegau addysg bellach, mae angen i ni wella sgiliau ein poblogaeth.

Yn olaf, trafnidiaeth, a allai fod yn ddadl ynddi ei hun ac a fyddai'n fy nghadw i fynd yn llawer hwy na'r pum munud a ganiateir i mi. Ond yn fyr, mae angen i ni ailagor gorsafoedd rheilffordd, ac rwy'n croesawu'r sylwadau a wnaed gan y Gweinidog, neu Ysgrifennydd y Cabinet, yn gynharach heddiw. Ond mae angen inni gael cyfnewidfeydd bws a thrên. Yn llawer rhy aml, mae'r bws yn aros mewn un lle, ac er mwyn dal y trên, mae gennych daith gerdded o 10 munud—sy'n eithaf braf ar ddiwrnod fel heddiw, ond mae dyddiau fel heddiw yn anarferol. Pan fo'n oer ac yn wlyb, mae'n daith annymunol. Mae angen i ni gael llwybrau beicio diogel. Nid yw'n ddigon da cael llwybrau beicio ar gyfer 80 neu 90 y cant o'r daith; mae'n rhaid iddynt fod ar gyfer 100 y cant o'r daith. Mae'n llwybr beicio diogel a braf cyhyd â'ch bod yn anghofio am y 100 llath lle mae'n rhaid i chi feicio ar y brif ffordd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Mike, os oes gennych amser?

Gwnaf, yn sicr.

A fyddech chi hefyd yn cytuno â mi, o ran y gwasanaethau bws—ac rwyf wedi gweld hyn yn fy mhrofiad fy hun o deithio i Gaerdydd weithiau—un peth yw cael bws i'ch cludo yno yn y bore, ond mae'n rhaid i chi wneud yn siŵr fod gwasanaeth bws yn ôl wedyn ar ôl 5.30 p.m., neu fel arall rydych mewn twll ac mae'n rhaid i chi ddibynnu ar dacsis a mathau eraill o drafnidiaeth?

Yn hollol. Dyna beth roeddwn am ei ddweud: rydym angen gwasanaethau bysiau sy'n cysylltu ardaloedd preswyl, gwaith a hamdden, ac sy'n mynd ar yr adegau y mae pobl eisiau mynd i'r gwaith a mannau hamdden.

I gloi, er mwyn tyfu ein heconomi yn ne-orllewin Cymru, mae angen i ni ddatblygu ac ehangu'r cyfleoedd economaidd yn ninas-ranbarth bae Abertawe ac mae angen i ni i gyd weithio gyda'n gilydd. Felly, diolch i chi, David Melding, am gyflwyno'r ddadl hon.

Yn ôl y cyfrifiad diweddaraf, mae mwy na dwy ran o dair o bobl yng Nghymru yn byw mewn ardaloedd trefol. Wrth i fwy o bobl wasgu i mewn i'n dinasoedd, mae problemau yn sgil cynllunio gwael, gorlenwi a diffyg hygyrchedd yn dod yn fwy amlwg. Yr her a wynebwn, felly, yw creu dinasoedd lle mae pobl eisiau byw ynddynt: lleoedd lle y gellir cyrraedd siopau, swyddi, cyfleusterau cymdeithasol a mannau agored yn rhwydd; lleoedd lle mae'r broses gynllunio'n ystyried datblygiad cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Dyma pam rwy'n croesawu'r cynnig a gynhwyswyd yn ein strategaeth ar gyfer datblygu trefol neu adnewyddu trefol yng Nghymru. Mae'n rhaid i ddinas lwyddiannus sicrhau cydbwysedd rhwng anghenion cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Mae'n rhaid iddi sicrhau bod anghenion ei dinasyddion yn flaenoriaeth yn ei holl weithgareddau cynllunio. Ni fydd aneddiadau trefol sy'n cael eu rheoli'n wael yn gallu dal i fyny gydag ehangu trefol, a bydd mwy o iechyd gwael, tlodi, aflonyddwch cymdeithasol ac aneffeithlonrwydd economaidd yn sgil hynny.

Peryglon amgylcheddol sy'n gyfrifol am yr achosion mwyaf cyffredin o afiechydon ac afiachedd ymhlith tlodion trefol. Un o'r rhai mwyaf blaenllaw o'r rhain yw llygredd aer. Yn 2016, cofnododd Caerdydd, Abertawe, Casnewydd, Port Talbot a Chas-Gwent lefelau llygredd aer anghyfreithlon a niweidiol. Ddirprwy Lywydd, cafwyd dros 143 o farwolaethau mewn blwyddyn yng Nghaerdydd yn 2013 oherwydd llygredd aer. Mae pum dinas yn Lloegr a phedair dinas yn yr Alban yn arwain y ffordd drwy gyflwyno parthau aer glân. Mae'r toriad sylweddol a welwyd mewn allyriadau ym Merlin—dinas yn yr Almaen—dros 10 mlynedd yn ôl yn dangos beth y gellir ei gyflawni, oherwydd mae honno'n un o'r dinasoedd glanaf yn Ewrop gyfan erbyn hyn. Dylem sicrhau bod gwella ansawdd aer yn flaenoriaeth drwy gyflwyno parthau aer glân yn Wrecsam, Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe, a dylem fynd ymhellach i ddiogelu iechyd ein plant. Dylai pob ysgol a meithrinfa gael monitorau llygredd aer ar y ffyrdd prysuraf o fewn 10m i'w safle.

Gall mynediad hawdd at amwynderau trefol drwy gerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus ddileu'r angen i ddefnyddio ceir a lleihau lefelau llygredd aer ymhellach. Un o'r rhwystrau mwyaf i feicio yw diogelwch: prinder lonydd beicio. Yn y Deyrnas Unedig, Ddirprwy Lywydd, yn 2013, cafwyd dros 1,700 o farwolaethau ar y ffyrdd, sy'n gwbl annerbyniol. Rydym yn cynnig datblygu seilwaith i hyrwyddo cynnydd yn nifer y rhai sy'n beicio drwy ddarparu lonydd beicio ychwanegol mewn ardaloedd trefol. Ein targed yw dyblu hyd llwybrau beicio mewn ardaloedd trefol erbyn 2040. Byddai cronfa feicio gymunedol yn galluogi cymunedau lleol i ariannu a chynllunio eu rhwydweithiau beicio eu hunain gyda'r nod o sicrhau mynediad at amwynderau lleol.

Mae mwy o ddefnydd o strydoedd ar gyfer cerddwyr yn unig yn lleihau cysylltiad pobl â lefelau gormodol o sŵn a llygredd aer. Mae astudiaeth yn Nenmarc yn dangos hefyd y gall roi hwb calonogol i'r economi a manwerthwyr lleol. Rydym eisoes yn darparu tocynnau bws teithio rhatach i'n pobl hŷn. Credaf fod pobl ifanc hefyd angen y cymorth angenrheidiol i gael mynediad at addysg, swyddi a hyfforddiant. Dyna pam ein bod yn cynnig cyflwyno cynllun cerdyn gwyrdd newydd i ddarparu mynediad am ddim at deithiau bws diderfyn ar gyfer bob person 16 i 24 oed yng Nghymru.

Mae mannau gwyrdd yn hanfodol er mwyn gwella ansawdd bywyd yn ein dinasoedd. Mae mannau gwyrdd yn hanfodol i ddiogelu ein hamgylchedd ac i wella iechyd ein dinasyddion. Rydym angen strategaeth mannau agored sy'n rhoi parciau ac adfer tir diffaith â thir heb ei ddatblygu wrth wraidd adfywio trefol. Byddai hyn yn cynnwys ymrwymiad i blannu rhagor o goed trefol. Mae coed trefol yn gwella golwg ardal ac maent hefyd yn cynhyrchu manteision fel gostwng tymereddau trefol a gwella ansawdd aer.

Ddirprwy Lywydd, mae'r cynigion yn y ddogfen hon yn ymwneud â gwella ansawdd bywyd y bobl sy'n byw yn ein dinasoedd, a dylem fod ar y blaen yn y Deyrnas Unedig yn rhoi'r bywyd glân gorau posibl i'n dinasyddion. Maent yn ymwneud â gwella'r economi a sicrhau amgylchedd glân a diogel ar gyfer ein dinasyddion a chenedlaethau'r dyfodol. Credaf eu bod yn haeddu cefnogaeth y Cynulliad hwn a'r genhedlaeth nesaf i ddod. Diolch.

Diolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl heddiw. Rydym yn cefnogi'r hyn y maent yn galw amdano heddiw yn fras. Mae'r cynnig ei hun yn niwlog braidd, ond mae'n ein cyfeirio at eu Papur Gwyn, 'Dinasoedd Byw'. Mae'r Papur Gwyn yn ddiddorol ac mae'n canolbwyntio, ymhlith pethau eraill, ar feysydd sylfaenol trafnidiaeth a thai, a chredaf y dylent fod wedi ychwanegu cyflogaeth, sy'n elfen gysylltiedig, at y rheini hefyd. Ac mae Oscar Asghar newydd grybwyll y mater hwnnw yn ei gyfraniad ef, felly mae'n amlwg eich bod yn ymwybodol fod hynny'n rhan o'r tapestri rydych yn ceisio'i wau yma yn ogystal.

Rydych yn mynd i'r afael â llawer o feysydd polisi yn 'Dinasoedd Byw', felly bydd yn rhaid i mi gyfyngu fy hun i nodi rhai yn unig o'r meysydd a drafodir. Ceir cynigion yn ymwneud â throi tir nad yw wedi cael ei ddatblygu yn dir parc, mentrau gwrth-sbwriel, gwaharddiad plastigau—pethau da iawn i gyd y byddem, unwaith eto, yn eu cefnogi'n fras—a cheir cynigion i annog mwy o lwybrau beicio a mwy o gerdded. Wel, byddai pawb ohonom yma yn tueddu i gefnogi'r math hwnnw o uchelgais yn gyffredinol, ond y broblem yw sut rydym yn ei gyflawni.

Mae gan Lywodraeth Cymru raglen teithio llesol eu hunain sy'n anelu at hwyluso'r union bethau hyn, ond y broblem mewn gwirionedd yw troi amcanion da yn gamau gweithredu ystyrlon. Crybwyllwyd beicio yn y cyfraniad diwethaf. Gyda beicio, mae yna broblem o ran lle, fel y soniodd Oscar. Nid yw beicwyr eisiau beicio ar ffyrdd prysur am yr union resymau sydd newydd gael eu disgrifio: perygl gormod o draffig ar y ffyrdd a cherbydau nwyddau trwm yn eu plith, ac rwy'n credu bod Simon Thomas wedi crybwyll hynny'n gynharach heddiw—o bosibl yn y ddadl hon. Felly, oherwydd y materion hyn, mae beicwyr yn tueddu i feicio ar y palmentydd yn aml—sy'n ddealladwy.

Mae llwybrau beicio mewn dinasoedd yn tueddu i uno â llwybrau cerdded, felly mae beicwyr yn mynd i blith cerddwyr. Rwy'n cerdded 50 munud i'r gwaith bob dydd, ac yn ôl, ar hyd llwybr a ddefnyddir fel llwybr beicio hefyd. Fel cerddwr, rwy'n gwrthwynebu gorfod cael fy rhoi mewn perygl gan feicwyr sy'n mynd rhy gyflym heb ddefnyddio clychau. [Torri ar draws.] Ni chlywais hynny, Jenny. Rwy'n cytuno â'r nod o annog mwy o bobl i feicio, ond a bod yn onest, nid wyf eisiau rhannu llwybr cerdded â hwy mewn gwirionedd.

Rwyf eisiau pwysleisio, er bod beicwyr yn gallu achosi perygl i gerddwyr, nad yw hynny'n ddim o'i gymharu â cheir. Felly, credaf fod gyrru peryglus yn broblem lawer mwy sylweddol na beicio gwael.

Ie, gwnaed y pwynt gan Simon Thomas yn gynharach, a buaswn yn cytuno mai ceir sy'n achosi'r perygl mwyaf. Rwy'n credu mai'r pwynt rwy'n ei wneud yw nad yw'r tri pheth gwahanol yn cymysgu o gwbl. Ceir, beiciau, cerddwyr, yr anhawster yw ceisio dod o hyd i ffordd ymarferol o annog beicwyr a cherddwyr i wneud rhagor o ymarfer corff a defnyddio'r math hwnnw o drafnidiaeth heb i'r naill beth ymyrryd ar y llall. Felly, fel cerddwr, rwy'n credu bod hwn yn anhawster gwirioneddol. Gwn eich bod yn beicio llawer, Jenny, felly rwy'n ceisio edrych ar y mater o safbwynt cerddwr. Felly, credaf fod yna anhawster. Rwy'n credu mai'r broblem yw: lle mae'r gofod ar gyfer hyrwyddo'r gwahanol fathau hyn o drafnidiaeth mewn ffordd hyfyw?

Problem fawr yw bod gormod o geir ar y ffordd erbyn hyn. Ni chafodd ein trefi a'n dinasoedd presennol eu cynllunio ar gyfer cynifer o geir, felly mae angen i ni leihau nifer y ceir ar y ffordd, sy'n ein harwain at un o syniadau'r Ceidwadwyr, sy'n ymwneud ag annog pobl i ddefnyddio bysiau, fel roedd Oscar, unwaith eto, yn ei ddisgrifio yn ei gyfraniad.

Ceir argymhelliad i ddarparu trafnidiaeth am ddim i bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed ar y bysiau. Byddai hwn yn gam beiddgar. Gallaf weld y gallai arwain at newid diwylliant, ac mae'n werth meddwl amdano. Yn y tymor hir, gallai esgor ar fanteision enfawr yn ddamcaniaethol. Y broblem yw, yn y tymor byr, beth fyddai'r gost gyllidebol i Lywodraeth Cymru o ddarparu'r math hwn o gyfleuster. Byddai cam o'r fath, pe baem yn ei gymryd, yn gallu annog llawer o bobl ifanc i beidio â defnyddio ceir drwy'r amser. Ni fydd yn annog pob un ohonynt, oherwydd ni fydd rhai ohonynt yn ystyried defnyddio bysiau oherwydd nad yw bysiau yn cŵl. O ran y rhai a fydd yn defnyddio'r cardiau bws arfaethedig, bydd y cardiau hyn hefyd yn eu hannog i gerdded o'u cartrefi i'r safle bws, felly gallai annog y syniad o gerdded hefyd, oherwydd ar hyn o bryd, nid oes gan lawer o bobl ifanc ddiddordeb mewn gwneud dim, yn anffodus, ond cerdded o'r soffa at y car sydd wedi'i barcio y tu allan i'r tŷ. O fewn ychydig flynyddoedd, gallai llawer o'r bobl ifanc hyn fod yn ordew a bod yn draul ar y GIG, felly mae'n rhaid inni edrych ar yr arbedion hirdymor posibl. Does bosib nad dyma'r math o feddwl hirdymor y mae ein comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn dueddol o'i annog, felly tybed beth fyddai ei barn hi am eich polisi o gynnig teithiau bws am ddim i bobl ifanc. Tybed beth sydd gan Weinidog y Llywodraeth i'w ddweud am y peth heddiw. Wrth gwrs, rydym angen prisio hyn hefyd a meddwl sut ar y ddaear y byddem yn ei ariannu.

Rwy'n credu bod fy amser yn dirwyn i ben. Roedd llawer o faterion i'w trafod. Rydym yn cytuno'n fras â'r Ceidwadwyr; o ran gwelliannau Plaid Cymru, rydym yn cefnogi'r un am aer glân. Gwyddom eich bod yn gwneud llawer o gynlluniau Llywodraeth, ond rydym yn meddwl tybed pa mor effeithiol ydynt, oherwydd mae yna lawer o amheuon ynglŷn â pha mor effeithiol yw'r Ddeddf teithio llesol, felly rydym yn gwrthwynebu eich gwelliannau heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n credu bod digonedd i'w hoffi yn y strategaeth hon, ond yr hyn sy'n arbennig o ddeniadol yw pa mor berthnasol ydyw i fy rhanbarth fy hun yng Ngorllewin De Cymru, sy'n ranbarth trefol yn bennaf, ac felly rwyf am ddechrau, yn eithaf dewr, rwy'n credu, gydag un cynnig rwy'n credu y gellid ei wella, os na fyddaf yn ennyn dicter David yma.

Mae £1.3 biliwn wedi'i neilltuo ar gyfer bargen ddinesig bae Abertawe, ac mae hwnnw'n ymwneud yn llwyr â thwf economaidd, gweithgarwch economaidd a dysgu, fel sy'n cael ei nodi yn y cynnig. Mae hynny'n cynnwys buddsoddiad, yn benodol, mewn man arbrofi ar thema'r rhyngrwyd i gefnogi arloesedd gyda chysylltedd symudol 5G. Felly, hoffwn awgrymu mai ardal fetropolitanaidd ehangach Abertawe, yn hytrach na Chaerdydd, a ddylai fod yn un o'r lleoedd cyntaf yn y DU i gyflwyno 5G, oherwydd mae'r cynlluniau eisoes wedi dechrau cael eu datblygu. Mae'r arian yno, ac wrth gwrs mae'n cyrraedd y tu hwnt i'r ddinas ei hun. Rydym yn sôn am ardal drefol, ac nid yw trefol yr un peth â dinesig, sy'n bwynt a wnaed gan eraill heddiw.

Rhan o'r feddylfryd y tu ôl i ddinas-ranbarth digidol oedd gostyngiad mewn anghenion trafnidiaeth traddodiadol, a bydd hynny'n wir i ryw raddau, ond bydd pobl eisiau cysylltu â'u hamgylchedd ffisegol ehangach o hyd, rwy'n credu, sy'n datblygu i fod yn brofiad llai braf ym Mhort Talbot ac Abertawe—rhan o fy rhanbarth i—yn enwedig oherwydd y llygredd diwydiannol ynghyd â'r nitrogen deuocsid o'r traffig sydd, fel y clywsom, wedi cyrraedd lefelau anghyfreithlon, a go niweidiol wrth gwrs. Gwn ein bod wedi trafod hyn o'r blaen gyda Gweinidog yr amgylchedd.

Nid problem i ganol y ddinas yn unig yw hon. Credaf y bydd yn ddiddorol gweld a fydd ffordd osgoi Hafod, er enghraifft, yn lleihau'r effaith ar Ysgol Pentrehafod, neu a fydd y ffaith bod y trenau'n cael eu gadael yn segur am 10 awr neu fwy yng Nglandŵr yn dileu effaith y darn hwnnw o gynllunio trefol. Felly, rwy'n falch o weld gwelliant Plaid Cymru hefyd mewn perthynas a Deddf aer glân, ond rwy'n credu y gallem fwrw ymlaen â pharthau aer glân yn awr, fel yr awgrymai'r strategaeth.

Mae cysylltu â'r amgylchedd ehangach yn golygu ein hamgylchedd cerdded hefyd, ac mae'r gwaharddiad plastigau, wrth gwrs, yn ffordd werthfawr iawn o fynd i'r afael â'r broblem o sbwriel ar y strydoedd, ond gwnaeth cynlluniau Caerdydd i dargedu'r gwaith o lanhau o flaen tai a drysau, a bagiau gwrth-wylanod argraff arbennig arnaf. Rwy'n eithaf hyderus nad oes gan wylanod y penwaig yn Abertawe unrhyw syniad o gwbl sut beth yw pennog. Maent yn gallu torri i mewn i gartonau byrgyr Styrofoam yn gyflymach na thîm pêl-droed o dan 10 oed ac mae'r rhan fwyaf ohonynt i'w gweld yn fwy o faint ac yn llawer mwy digywilydd na'r plentyn 10 oed cyffredin hefyd. Mae honno'n broblem ynddi'i hun, oherwydd gwyddom am lygod mawr a sbwriel, ond pan fydd yn amser nythu neu pan fydd yn amser i'r cywion sydd wedi'u magu ar nygets cyw iâr ddysgu sut i hedfan, mae gwylanod llawndwf yn troi'n fomiau, ac maent yn beryglus iawn. Yr unig ochr gadarnhaol i hyn yw eu bod yn hoffi beicwyr ar balmentydd yn arbennig, ond mae hynny'n wir amdanaf fi hefyd.

Nawr, cyn i bobl wylltio am hynny, pam fod rhai pobl yn beicio ar balmentydd? Weithiau mae'n deillio o anwybodaeth go iawn ac weithiau o ystyfnigrwydd, ond yn aml iawn mae'n deillio o'r ffaith bod wyneb y ffordd yn rhy beryglus, yn ogystal â'r traffig, ac mae pawb ohonom yn gwybod am hynny, ac yn aml iawn, am fod lonydd beicio wedi'u hôl-osod yn y lle anghywir neu oherwydd bod yr awdurdod lleol yn credu ei bod yn bwysicach cael gwely o lilïau llin ynghanol y ffordd, yn hytrach na defnyddio'r gofod hwnnw'n greadigol i greu man beicio diogel.

Dyna pam y caf fy nenu at y gronfa feicio gymunedol—soniodd Oscar amdani'n gynharach—oherwydd mae'n enghraifft wych o gydgynhyrchu yn y lle cyntaf, oherwydd mae'n golygu mai cymunedau lleol sy'n dylunio eu rhwydweithiau beicio a'u seilwaith eu hunain, fel parciau beic diogel. Mae hefyd yn rhoi cyfle i feicwyr wneud cais i gael defnyddio rhai—ond nid pob un—o'r palmentydd presennol a'r ardaloedd i gerddwyr yn unig, oherwydd gall beicwyr a cherddwyr ddefnyddio rhai yn ddiogel os yw'r defnydd o'r gofod sydd ar gael wedi'i gynllunio'n dda, er fy mod yn cydnabod pwynt Gareth nad yw rhannu gofod yn ddelfrydol bob amser. Mae'n llawer gwell os ydynt yn cael eu cynllunio ar wahân yn y lle cyntaf.

O ran creu parthau cerddwyr, credaf fod gennym rai gwersi i'w dysgu o'r gorffennol. Mae gennym enghreifftiau gwych yng Nghaerdydd, ynghyd â pharcio cyfleus o ansawdd lle mae'n gwahodd siopwyr ac ymwelwyr eraill i aros am gyfnod hir o amser a cherdded—a beicio weithiau—yn yr ardal, ond mae yna enghreifftiau ofnadwy yn ogystal, fel Pen-y-bont ar Ogwr. Yn ogystal ag effaith y rhyngrwyd a pharciau manwerthu, mae'r stryd fawr yno yn cau yn raddol o ganlyniad i'r ffaith bod gormod o barthau cerddwyr wedi cael eu creu. Mae bellach yn llawn o bobl yn gofyn am danysgrifiadau neu roddion. Mae'r strydoedd hyn, a arferai fod yn brysur iawn, wedi cael eu gwahanu oddi wrth eu cleientiaid, os mynnwch—siopwyr manion ychwanegol, pobl sy'n mynd i dorri eu gwalltiau, coffi cyflym. Nid yw'r meysydd parcio'n ganolog iawn ac mae'r ffyrdd prysur drwy'r dref yn peri i bobl a allai gael eu temtio i gerdded i ganol y dref beidio â gwneud hynny, a daw hynny â mi, wedyn, at y gofod preswyl. Nid oes gennyf amser i roi'r sylw y mae'n ei haeddu i'r mater hwn: tai sy'n pontio'r cenedlaethau, y lleoliad ac ati. Rwyf am adael hynny ar gyfer diwrnod arall.

Roeddwn eisiau sôn am y mannau gwyrdd. Mae effeithiau llesiant y rheini wedi'u cofnodi mor dda, ac mae'n un o'r rhesymau pam rwy'n ei chael hi mor anodd deall penderfyniad cyngor Abertawe i adeiladu ysgol ar safle Parc y Werin—yr unig fan gwyrdd o'i fath yng nghanol tref Gorseinion—pan fo mwy nag un safle amgen ar gyfer yr ysgol honno.

Yn bwysicaf oll ac yn olaf, mae'n rhaid i ni gynllunio gyda gweledigaeth yn hytrach na phanig. Mae peidio ag adeiladu dim am flynyddoedd ac yna cyflwyno'r ystadau enfawr hyn filltiroedd oddi wrth y cyfleusterau trefol y soniodd Oscar amdanynt yn ystumio cymunedau ac yn arwain at fywyd mewn car, nid beicio a cherdded, pan allem fod yn byw mewn dinasoedd gwirioneddol dda i fyw ynddynt. Diolch.

Rwy'n croesawu'r ddadl a gyflwynwyd gan David Melding yn fawr, ac rwy'n credu bod yna lawer o syniadau diddorol iawn yn y papur a gyflwynodd yn nghynhadledd ei blaid ei hun. Rwy'n falch iawn o ddweud bod datgarboneiddio'n flaenoriaeth allweddol yng nghynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru, felly rwy'n credu bod llawer o syniadau cyffrous y gallwn fwrw ymlaen â hwy wrth wneud yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud i gyflawni ein rhwymedigaethau newid yn yr hinsawdd. Rydym wedi gweld yr hyn y gellir ei wneud os ydym yn uchelgeisiol, fel gydag ailgomisiynu gwasanaeth rheilffyrdd Cymru a'r gororau, sydd â llawer o nodweddion amgylcheddol, gan gynnwys y ffaith bod rhai o'r llinellau yn eco 100 y cant, a chredaf fod hynny'n arwydd pwysig iawn o'r hyn y gallwn ei wneud. Cytunaf yn llwyr fod Caerdydd o'r maint optimwm, ac yn bendant nid ydym eisiau ei gweld yn tyfu i fod yn rhyw fath o flerdwf trefol erchyll, a dyna a fydd yn digwydd oni bai bod awdurdodau lleol a'r Ddeddf cynllunio yn atal hynny rhag digwydd, oherwydd, yn sicr, dyna fyddai'r datblygwyr yn ei hoffi. Felly, mae angen i ni orfodi'r llain las yn ddi-ildio o gwmpas ein prifddinas os ydym am osgoi'r math o flerdwf trefol graddol a fyddai'n cael gwared ar bopeth rydym yn ei ddathlu ynglŷn â Nghaerdydd.

Buaswn wrth fy modd pe bai Caerdydd yn dod yn ddinas garbon-niwtral gyntaf y DU, a chredaf ei bod yn wych fod David Melding yn mynegi'r uchelgais hwnnw. Credaf fod y llwybrau gwyrdd ar o leiaf 50 y cant o ddatblygiadau masnachol yn bendant yn rhywbeth y dylem anelu ato. Mae'r fflatiau sydd wedi cael eu hadeiladu uwchben Dewi Sant 2 yng nghanol y ddinas yn arwydd da o'r hyn y gellir ei wneud wrth gynllunio'n briodol ymlaen llaw, oherwydd mae yna erddi yn yr awyr y mae preswylwyr y fflatiau hynny yn gallu eu mwynhau, er eu bod mewn ardal sy'n amlwg yn goncrid drwyddi draw, gan ei bod yng nghanol y man siopa. Ond credaf mai dyna'r math o beth y dylem ei ddisgwyl mewn unrhyw ddatblygiadau pellach eraill yng nghanol dinasoedd—[Torri ar draws.] Gwnaf.

Cytunaf â'r hyn rydych newydd ei ddweud ynghylch datblygiadau fel Dewi Sant 2. Peth arall sy'n wych am y math hwnnw o ddatblygiad yw bod y meysydd parcio ceir, sy'n ddefnyddiol iawn ar hyn o bryd, wedi'u hadeiladu yn y fath fodd fel y gellid eu trawsnewid yn fflatiau yn y dyfodol; gallai hwnnw i gyd fod yn ofod preswyl. Felly, mae'n bwysig diogelu adeiladau ar gyfer y dyfodol hefyd, a gwneud yn siŵr fod hynny yn y system gynllunio er mwyn darparu ar gyfer y byd yfory, nid heddiw yn unig.

Dyna syniad gwych. Nid oeddwn wedi sylweddoli hynny, ond fe af ati i edrych ar hynny ar unwaith, oherwydd un o'r problemau sydd gennym yng Nghaerdydd yw bod gennym dros 1,000 o leoedd parcio yng nghanol y ddinas, sydd, yn amlwg, yn galluogi pobl i wneud y peth anghywir. Dylent fod yn teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus neu'n defnyddio'r gwasanaeth parcio a theithio, yn hytrach na cheisio parcio yng nghanol y ddinas; mae'n gwbl wallgof. Yn amlwg, mae angen lleoedd parcio ar gyfer y bobl sy'n byw yn y fflatiau hynny, ond nifer fach iawn yw'r rheini.

Roeddwn eisiau siarad ychydig am y polisi cynllunio eco-drefi a lansiwyd gan  Lywodraeth Lafur ddiwethaf y DU yn 2008, ac a gynlluniwyd i ddarparu tai ychwanegol a lliniaru ac addasu i newid yn yr hinsawdd. Yn anffodus, yn drasig, rhwygwyd y polisi hwnnw gan y Llywodraeth glymblaid a'i holynodd—y codisil enwog i ddatganiad yr Hydref yn 2015 gan George Osborne, lle y llwyddodd i gynnwys troi cefn ar y rheoliadau adeiladu di-garbon y gallem fod yn eu mwynhau heddiw fel arall. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn edrych o ddifrif ar gyflwyno hyn fel na fydd yn rhaid i ni ôl-osod y tai y byddwn yn eu hadeiladu yn y dyfodol gyda chladin amgylcheddol pellach pan na ddylem fod wedi caniatáu iddynt adeiladu tai o ansawdd mor wael yn y lle cyntaf.

Dair blynedd ar ôl y drychineb honno, rwy'n credu bod nifer o drefi o amgylch y DU sy'n edrych ar ffyrdd newydd o ddatblygu mannau trefol cynaliadwy. Er enghraifft, mae gan Solihull ardal drefol gynaliadwy newydd o gwmpas y gyfnewidfa HS2 ger yr M42, sy'n cysylltu Maes Awyr Birmingham, y Ganolfan Arddangos Genedlaethol, Gorsaf Ryngwladol Birmingham a'r orsaf HS2 newydd gyda cherbyd hollol awtomatig ar gyfer cludo pobl, sy'n cael ei ddarparu gan gwmni o'r enw Urban Growth Company. Ym Mryste—yn nes atom—mae ganddynt Grow Bristol, ac nid fferm gyffredin mohoni. Caiff ei rhedeg o gynwysyddion llongau wedi'u hailgylchu, gan ddefnyddio ffyrdd arloesol o ffermio pysgod a llysiau salad yn gynaliadwy a'u gwerthu'n uniongyrchol i ddefnyddwyr Bryste a masnach fwytai'r ddinas. 'Rydym yn sôn am fetrau bwyd, nid milltiroedd bwyd', meddai un o sylfaenwyr y cwmni. Mae hyn yn rhywbeth y gwn fod rhai o aelodau cabinet Cyngor Caerdydd yn edrych arno'n agos, oherwydd mae hon yn system hydroponig, acwaponig ar gyfer tyfu llysiau gwyrdd deiliog a ffermio tilapia, gyda gwastraff y pysgod yn cael ei ddefnyddio i fwydo'r planhigion. Mae'r Cynghorydd Michael Michael, yr aelod cabinet dros yr amgylchedd, yn ystyried cynllun tebyg yma yng Nghaerdydd oherwydd mae angen i ni wneud y math hwn o beth. Gyda Brexit yn agosáu, rydym o bosibl mewn perygl mawr o golli'r rhan fwyaf o'r llysiau rydym yn eu mewnforio o Ewrop ar hyn o bryd. Felly, mae angen i ni feddwl yn gyflym iawn am hyn.

Rwy'n sylweddoli bod fy amser wedi dirwyn i ben, ond credaf fod gennym yr arbenigedd yma yng Nghaerdydd, drwy lawer o'r arbenigedd ym maes datblygu cynaliadwy ym Mhrifysgol Caerdydd, i adeiladu tai cynaliadwy a chreu rhaglenni bwyd cynaliadwy. Felly, credaf fod angen i ni feddwl yn greadigol a bwrw ymlaen o ddifrif â'n rhwymedigaethau newid hinsawdd.

Croesawaf y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon, a hoffwn longyfarch y prif siaradwr ar gyflwyno dogfen bolisi mor ddiddorol a deinamig, sy'n ceisio mynd i'r afael â llawer o'r cwestiynau rydym ni, fel aelodau etholedig, yn eu derbyn gan ein hetholwyr os ydym yn cynrychioli dinasoedd fel Caerdydd, Abertawe, Casnewydd, neu yn wir ein trefi mwy o faint megis y Drenewydd, Wrecsam, neu'r Barri. Oherwydd, mewn gwirionedd, nid oes raid i ni briodoli'r ddogfen hon i'r ardal drefol yn unig; gall ymestyn i'n trefi mwy a'n trefi marchnad ar hyd a lled Cymru. Un peth sy'n amlwg yn syth pan fyddwch yn darllen y rhagair i'r ddogfen yw bod bron 70 y cant o boblogaeth Cymru bellach yn byw mewn ardal drefol. Gallech ddweud 'Diffiniwch "ardal drefol" a thrafodwch', ond mae gan y rhan fwyaf o bobl ddelwedd o Gymru—ac maent yn gywir i fod â delwedd o Gymru—fel gwlad werdd hyfryd, oherwydd mae'r mwyafrif helaeth o dir Cymru yn wyrdd ac yn hyfryd. Ond pan fyddwch yn ei hystyried ar sail poblogaeth, mae hyn yn effeithio ar nifer enfawr o'n cydwladwyr sy'n troi at eu gwleidyddion i liniaru melltith llawer o benderfyniadau gwael a gafodd eu gwneud gan genedlaethau blaenorol, yn enwedig wrth gynllunio trefi, ac yn enwedig yn ystod cyfnod briwtalaidd y 1960au a'r 1970au, lle y cafodd jynglau concrit eu creu a phan gafodd yr atebion rydym yn dweud y dylid eu rhoi ar waith heddiw mewn perthynas â mesurau trafnidiaeth eu diystyru'n llwyr, pan oedd llawer mwy o gyfle i glirio safleoedd a chreu'r gofod trefol hwnnw, y mannau addas i fyw ynddynt, y soniodd David amdanynt yn ei sylwadau agoriadol, ac y dylem fachu arnynt yn awr a bwrw ymlaen â hwy.

Credaf ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru, ac ar bob plaid wleidyddol, i ganfod yr atebion a llunio'r trywydd y mae'r ddogfen hon yn ei nodi'n glir, yn sicr, fel cynnig y Ceidwadwyr Cymreig i lawer o'r cwestiynau perthnasol hyn ac yn wir, rhoi llinell amser i'r atebion y byddwch yn eu rhoi ar waith, oherwydd mae'r ddogfen yn mapio llinell amser rhwng 2025 a 2040, sef pryd y byddem ni, fel Ceidwadwyr Cymreig, yn hoffi gweld llawer o'r polisïau hyn ar waith i wneud gwahaniaeth. Gadewch i ni beidio ag anghofio ein bod ar ei hôl hi oherwydd y meiri metro a'r meiri dinasoedd yn Lloegr, ar hyd Clawdd Offa, o Fryste hyd at Lerpwl a Manceinion, a Birmingham rhyngddynt—caiff llawer o feiri dinasoedd eu hethol yn y blwch pleidleisio ar sail eu gallu i wneud y gwelliannau mawr hyn, yn economaidd ac yn amgylcheddol, yn niwylliannau'r dinasoedd y maent yn llywyddu drostynt yn awr. Nid yw'n bolisi canolog gan y Llywodraeth i ddarparu'r rhan fwyaf o'r mentrau hyn ar lawr gwlad bellach; cyfrifoldeb y meiri metro a'r meiri dinasoedd yw gwneud hynny.

Felly, mae angen i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â datganoli cyfrifoldebau i'n hardaloedd trefol fel y gallant ddefnyddio deinameg yr economi leol a'r atebion lleol y gellir eu rhoi ar waith ar gyfer rhai o'r enillion cyflym a chynnar rydym angen eu cyflawni, ac yna'r atebion mwy hirdymor y mae angen eu rhoi ar waith gyda system gynllunio fwy cydgysylltiedig. Dro ar ôl tro, pan edrychaf ar yr amgylchedd cynllunio o amgylch Caerdydd, y cefais y pleser o'i gynrychioli yn y Siambr hon ers bron i 12 mlynedd bellach—. Nid Caerdydd yn unig ydyw; yn ei ymyriad yn gynharach, gofynnodd yr Aelod dros Lanelli 'beth am yr ardaloedd pellennig?' Nid oes ond angen i chi deithio ar hyd yr A40 yn y bore i weld y cymudo i mewn i Gaerdydd, ac yna teithio'n ôl i'r cyfeiriad arall i weld y cymudo o Gaerdydd, i ddangos mai'r dinasoedd yw'r peiriannau twf ar gyfer y rhanbarth ehangach sy'n amgylchynu'r ardal honno. Felly, mae'n rhaid i ni gael system gynllunio sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, yn hytrach na'r 1950au a'r 1960au, a'r trydydd degawd yr ydym ar ei drothwy o'r unfed ganrif ar hugain honno.

Rwyf wedi eistedd yn y Siambr hon dros y 12 mlynedd diwethaf ac wedi clywed amryw o Weinidogion cynllunio, o'r dadleuon a'r datganiadau gwych roeddem yn arfer eu cael gan y gŵr â'r un enw a mi, Andrew Davies, a'r cynllunio gofodol—beth bynnag y câi ei alw. Roedd yn arfer bod yn artaith i ni, a bod yn onest, nifer y dadleuon yr arferem eu cael.  

Cynllun gofodol Cymru.

Y cynllun gofodol—beth bynnag a ddigwyddodd i hwnnw. Yna, yn sydyn, rydym yn clywed nifer o gyhoeddiadau yn awr ynglŷn â sut y mae'r Llywodraeth yn bod yn flaengar gyda'i syniadau ynglŷn â'r system gynllunio. Wel, mewn gwirionedd, nid yw'n ymddangos bod llawer o gynnydd, buaswn yn awgrymu, yn sicr yng ngorllewin Caerdydd, y mae trigolion yn gallu cyfeirio ato ar hyn o bryd i ddweud eu bod yn teimlo bod eu lleisiau a'u hanghenion yn cael eu clywed a'n bod yn cael y dinasoedd modern sydd ag atebion amgylcheddol, megis y mannau gwyrdd ar y toeau. Mae'r ddogfen hon yn pwysleisio, yn Singapôr, er enghraifft, fod yna 100 hectar o fannau gwyrdd ar doeau'r tai yn Singapôr. Dyna 240 erw i'r hen imperialwyr fel fi yn y Siambr hon, sy'n mesur pethau mewn erwau. Mae hynny, yng nghanol un o'r dinasoedd mwyaf poblog, yn dangos beth y gellir ei gyflawni os ydych yn agor eich meddwl i rai o'r atebion hyn.

Gallwn fod ar flaen y gad yn dyfeisio'r dechnoleg hon ac yn datblygu'r dechnoleg honno, ac rwy'n gobeithio mewn gwirionedd y bydd y Gweinidog, yn ei hymateb, yn cynnig map o sut y mae Llywodraeth Cymru yn ateb rhai o'r cwestiynau anodd hyn. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r gwelliant heddiw yn rhoi'r argraff fod yna lawer o weithgarwch ar y gweill, ond fel nofiwr sy'n cicio'n wyllt o dan y dŵr ond nad yw'n symud ymlaen rhyw lawer mewn gwirionedd—yn sicr dyna'r teimlad rwy'n ei gael pan fyddaf yn edrych ar lawer o weithgarwch Llywodraeth Cymru mewn perthynas â nifer o'r materion hyn. Oes, mae yna lawer o grwpiau y gallwch eu crybwyll, a melinau trafod sy'n rhoi cyngor, ond nid ydym yn gweld atebion sy'n gwneud gwahaniaeth sylweddol yn cael eu rhoi ar waith, ac mae angen i ni weld hynny oherwydd, fel y dywedais, mae 70 y cant o boblogaeth Cymru yn byw mewn amgylchedd trefol ac os ydym am fod yn economi lwyddiannus a deinamig ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, mae'n rhaid i ni ddatblygu'r amgylcheddau trefol hynny sy'n llefydd da i fyw ynddynt, sydd â'r deinameg economaidd hwnnw, ac yn anad dim, sy'n batrwm o ragoriaeth y mae gwledydd eraill yn edrych arnynt ar gyfer datrys y problemau y maent yn eu hwynebu. Dyna pam rwy'n annog y tŷ i gefnogi'r cynnig a gyflwynwyd yn enw'r Ceidwadwyr Cymreig y prynhawn yma.      

A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Tai ac Adfywio, Rebecca Evans?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n croesawu'r ddadl heddiw a'r ysbryd y cafodd ei chyflwyno gan David Melding. Nid wyf yn credu fy mod wedi mwynhau dadl cymaint ag y mwynheais y ddadl hon heddiw ers cryn amser, oherwydd rydym wedi clywed cyfraniadau adeiladol ac ystyrlon iawn. Mae 'Ffyniant i Bawb', ein strategaeth genedlaethol, yn ei gwneud yn glir fod cymunedau yn ased cenedlaethol, a byddwn yn buddsoddi ynddynt, yn gymunedau trefol a gwledig fel ei gilydd, fel y mae ein gwelliant i'r ddadl yn ei nodi'n glir. Felly, byddwn yn sicrhau bod cymunedau ar hyd a lled Cymru yn ddeniadol i fyw ynddynt, i weithio ynddynt, i fuddsoddi ynddynt, i astudio ynddynt ac i ymweld â hwy. I wneud hyn, mae angen y math o ymagwedd gydgysylltiedig, drawslywodraethol sy'n seiliedig ar le yr ydym yn ei mabwysiadu yn ein cynllun gweithredu economaidd, ein rhaglen targedu buddsoddiad mewn adfywio gwerth £100 miliwn, ein cynllun cyflawni tasglu'r Cymoedd a'r fframwaith datblygu cenedlaethol rydym yn ymgynghori arno. Felly, dyma enghreifftiau o'r pethau a fydd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol yr oedd Andrew R.T. Davies yn chwilio amdanynt yn ei gyfraniad. Mae gofyn i ni weithio'n agos â'n partneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, rhanbarthau bargeinion dinesig a bargeinion twf, cymdeithasau tai, Trafnidiaeth Cymru a Banc Datblygu Cymru.

Ond mae ein ffocws heddiw ar ein cymunedau trefol, ac wrth geisio deall yr heriau a'r cyfleoedd sy'n wynebu canol ein trefi a'n dinasoedd, mae'n bwysig ein bod yn ymdrin ag ymchwil ac arbenigedd. Yn gynharach eleni, mwynheais drafodaeth ddefnyddiol iawn gydag Ymddiriedolaeth Carnegie y DU am eu gwaith ymchwil rhyngwladol 'Trefi Trawsnewid', yn ogystal â'r adroddiad penodol ar Gymru, sy'n edrych ar yr heriau a'r cyfleoedd sy'n wynebu ein hardaloedd trefol yma.

Mae'r heriau wedi'u trafod yn helaeth, ac mae llawer yn ymwneud â'n patrymau newidiol fel defnyddwyr, ond mae yna hefyd gyfleoedd i'n trefi a'n dinasoedd fanteisio ar bethau na ellir eu diwallu ar-lein: ein hawydd am brofiadau, am hamdden, am ddiwylliant, am ymgysylltiad, am gysylltiad personol ac am wasanaeth cwsmeriaid rhagorol, yn ogystal â'n hangen am dai fforddiadwy o ansawdd da yn yr ardal rydym yn byw ac yn gweithio ynddi. Gyda'n cymorth ni, gall ardaloedd trefol addasu ac esblygu: trawsnewid banciau sydd wedi cau yn dafarnau, siopau gwag yn gartrefi, a thir diffaith yn fannau gwyrdd agored.

Gwyddom pa mor bwysig yw'r mannau gwyrdd agored hynny a pha mor bwysig yw darparu atebion yn seiliedig ar natur gan gynnwys seilwaith gwyrdd. Dyma un o flaenoriaethau cenedlaethol polisi cenedlaethol Llywodraeth Cymru ar adnoddau naturiol. Mae'n ganolog i'n gweledigaeth ar gyfer creu parc tirlun y Cymoedd, sydd â'r potensial i helpu cymunedau lleol i ddefnyddio eu hadnoddau naturiol ac amgylcheddol ar gyfer twristiaeth, cynhyrchu ynni a iechyd a llesiant da, a dyna pam ein bod yn buddsoddi yng nghynllun gwobrau'r Faner Werdd. Dyna pam fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhannu tystiolaeth ar orchudd canopi coed trefol gyda byrddau gwasanaeth cyhoeddus i ddylanwadu ar eu cynlluniau llesiant lleol.

Dylid gofalu am fannau trefol sy'n dda i fyw ynddynt ac sy'n hyrwyddo iechyd a llesiant da, ac mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu mewn sawl modd i fynd i'r afael â'r defnydd o blastig. Rydym yn arweinydd byd mewn ailgylchu, ac rydym eisiau sicrhau mai ni fydd y genedl ail-lenwi gyntaf yn y byd. Rydym yn buddsoddi £6.5 miliwn yng nghronfa buddsoddi cyfalaf yr economi gylchol ac yn fwy cyffredinol, a hithau'n Flwyddyn y Môr, rydym yn falch o lofnodi adduned plastig Moroedd Glân Amgylchedd y Cenhedloedd Unedig, a sefydlwyd partneriaeth moroedd glân Cymru i greu etifeddiaeth hirdymor o'n profiad o gynnal Ras Hwylio Volvo i leihau'r defnydd o blastig.

Dylai mannau trefol sy'n dda i fyw ynddynt ac sy'n hyrwyddo iechyd a llesiant da fod yn haws i gerdded a beicio ynddynt a hefyd yn haws i bobl ddefnyddio mathau eraill o drafnidiaeth gynaliadwy. Yn ddiweddar, cyhoeddasom £60 miliwn ychwanegol o gyllid i wella rhwydweithiau cerdded a beicio lleol ac mae cyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid hefyd yn cael ei ddefnyddio gyda theithio llesol mewn cof. Fel y dywedodd Simon Thomas yn ei gyfraniad, rydym yn buddsoddi £2 filiwn mewn mannau gwefru trydan ychwanegol ar gyfer cerbydau trydan gyda ffocws ar fannau gwefru cyflym, a byddwn yn chwilio am fuddsoddiad preifat cynaliadwy ar gyfer mannau gwefru i fanteisio i'r eithaf ac adeiladu ar y buddsoddiad cyhoeddus hwn, fel rhan o'n hymrwymiad i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr a gwella ansawdd aer. Mae gwella ansawdd aer yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Rydym yn ymgynghori ar barthau aer glân, yn cymryd camau i leihau allyriadau yn y lleoliadau mwyaf llygredig ac rydym wedi cyflwyno cronfa aer glân newydd gwerth £20 miliwn i gefnogi gwelliannau sydd eu hangen ar lefel leol. Mae ein cynllun aer glân ehangach ar gyfer Cymru, a fydd yn ymdrin â mwy na llygredd traffig ffyrdd, wedi'i gynllunio ar gyfer yn ddiweddarach eleni.

Fel Gweinidog Tai ac Adfywio, rwy'n angerddol ynglŷn ag adfywio wedi'i arwain gan dai. Mae ein rhaglen Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi bod yn llwyddiannus yn cyflawni hyn mewn nifer o gymunedau, ond rwy'n gweld y potensial i gynyddu hyn drwy ein rhaglen targedu buddsoddiad mewn adfywio gwerth £100 miliwn. Ochr yn ochr â hyn, rydym yn buddsoddi £90 miliwn yn ein rhaglen tai arloesol—

Weinidog, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am dderbyn ymyriad. A ydych yn cydnabod mai'r ffordd orau o gael yr atebion gorau ar adfywio, yn enwedig mewn amgylchedd lleol, yw datganoli cymaint o gyfrifoldeb i lawr, o ran adfywio, i'r cymunedau a'r awdurdodau lleol a'r busnesau hynny fel y gallant benderfynu beth sy'n bwysig yn eu hardaloedd eu hunain, yn hytrach na'r model canoliaethol iawn rydych yn ei weithredu ar hyn o bryd?

Mae'r rhaglen targedu buddsoddiad mewn adfywio yn rhoi ffocws mawr ar atebion lleol ar gyfer adfywio lleol. Caiff ei wneud ar sail ranbarthol, ond cynhelir y trafodaethau hynny ymhlith yr awdurdodau lleol yn y rhanbarth a mater i'r awdurdodau lleol yw defnyddio eu gwybodaeth leol i benderfynu sut i wario'r £100 miliwn. Ni fydd Llywodraeth Cymru yn cyfarwyddo sut y buddsoddir yr arian hwnnw; caiff ei benderfynu'n bendant iawn ar sail penderfyniadau lleol a gwybodaeth leol a'r wybodaeth sydd gan ein hawdurdodau lleol.

Felly, ochr yn ochr â'n buddsoddiad mewn tai arloesol, rydym yn defnyddio'r rhaglen honno i gefnogi cynlluniau a fydd yn ysgogi dylunio a darparu cartrefi newydd fforddiadwy o safon er mwyn cynyddu'r cyflenwad fel rhan o'n targed o 20,000 o dai newydd fforddiadwy, a hefyd i gyflenwi cartrefi ar gyfer y farchnad yn gyflymach. Mae hefyd yn ein galluogi i dreialu modelau tai newydd a dulliau o gyflenwi sy'n mynd i'r afael â materion megis yr angen taer am dai, tlodi tanwydd, newid demograffig a newid yn yr hinsawdd. Am y tro cyntaf, rwyf wedi agor y gronfa hon i fusnesau bach a chanolig a hefyd i'r sector preifat, ond gwn y bydd yn arbennig o ddiddorol ar gyfer busnesau bach a chanolig, sydd â hanes cryf o fentro ac o fod y bobl gyntaf i arloesi. Bydd hynny, ochr yn ochr â'n cronfa safleoedd segur a'n cronfa datblygu eiddo, yn eu cynorthwyo i ddychwelyd at adeiladu tai mewn ffordd nad ydynt wedi gallu ei wneud cyn y blynyddoedd diwethaf. Bydd yn arbennig o bwysig yn ein hardaloedd trefol mewn safleoedd mewnlenwi a hap-safleoedd, er enghraifft.

Rydym hefyd yn cefnogi cynllun benthyciadau canol tref gwerth £27 miliwn i helpu i ddod â safleoedd ac adeiladau gwag yn ôl i ddefnydd ymarferol mewn 34 o ganol trefi. Rwyf eisoes yn gweld enghreifftiau gwych o'r arian hwn yn cael ei ddefnyddio, gan sicrhau newid go iawn. Y peth cyffrous am y buddsoddiad hwn yw y gellir ei ailgylchu sawl gwaith, gan gefnogi mwy o brosiectau adfywio gwych dros gyfnod o 15 mlynedd.

Mae ardaloedd gwella busnes yn galluogi busnesau lleol i weithio gyda'i gilydd a sicrhau arian ychwanegol gan y sector preifat a buddsoddi yn ein hardaloedd trefol. Ar hyn o bryd, ceir wyth ardal gwella busnes ledled Cymru, a byddant yn cynhyrchu dros £500 miliwn o fuddsoddiad preifat yn ystod eu tymor, sy'n elw sylweddol iawn ar ein buddsoddiad o £240,000. Yn ddiweddar cyhoeddais £270,000 o gyllid pellach i gefnogi datblygiad hyd at naw ardal gwella busnes newydd. Mae hyn yn hynod o gyffrous oherwydd mae'r gymuned fusnes mewn sefyllfa dda i arwain adfywio a datblygu economaidd yn eu hardaloedd lleol, ac yn gweithio'n agos gyda phartneriaid ehangach mewn ysbryd o greadigrwydd ac arloesedd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad? Mae'n ymwneud â'r pwynt penodol ynghylch ardaloedd gwella busnes, ac mae'n bwynt allweddol. Gwn eu bod yn gweithio'n dda iawn mewn llawer o ardaloedd, ond yn sicr yn fy ardal i, gwn fod y Fenni wedi cael yr opsiwn o gael ardal gwella busnes a'u bod wedi'i wrthod. Felly, a fyddech yn cytuno ei bod hi'n bwysig, pan fyddwch yn sefydlu ardal fusnes o'r fath, ichi gael cefnogaeth ymlaen llaw gan y busnesau lleol a chan y bobl leol? Oherwydd os na chewch gefnogaeth y bobl y mae i fod i'w helpu, nid yw'n debygol o fynd i unman mewn gwirionedd.