Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
09/05/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, a'r cwestiwn cyntaf gan Rhun ap Iorwerth.
And the first item on this afternoon's agenda is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am sut y mae polisi cynllunio yn rhoi ystyriaeth i'r farchnad leol wrth ganiatáu datblygiadau tai? OAQ52146
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on how planning policy considers the local market in permitting housing developments? OAQ52146
Diolch. Local planning authorities need to have a clear understanding of the factors influencing housing requirements in their area. Their latest local housing market assessment should form a key piece of their local development plans evidence base and cover the whole housing market by considering the requirement for both market and affordable housing.
Diolch. Mae angen i awdurdodau cynllunio lleol feddu ar ddealltwriaeth glir o’r ffactorau sy'n dylanwadu ar ofynion tai yn eu hardal. Dylai eu hasesiad diweddaraf o'r farchnad dai leol ffurfio rhan allweddol o'u sylfaen dystiolaeth ar gyfer cynlluniau datblygu lleol a chynnwys y farchnad dai gyfan drwy ystyried yr angen am dai'r farchnad agored a thai fforddiadwy.
Mi rydym ni'n wynebu prinder tai, ond, ar yr un pryd, mae rhannau o Gymru, yn cynnwys fy etholaeth i, lle mae cyfran sylweddol o dai yn ail gartrefi neu yn dai haf. Mae'r ffigwr yn un o bob 10 tŷ ar gyfer Ynys Môn i gyd, ac mae dros 40 y cant o'r tai yn Rhosneigr, er enghraifft, yn wag neu yn dai haf. Mi allaf eich cyfeirio chi at ddatblygiad tai diweddar, tai a fyddai'n cael ei disgrifio fel tai fforddiadwy, maen siŵr, lle mae cynghorydd lleol yn dweud wrthyf fi bod pump o'r chwech tŷ wedi cael eu gwerthu fel tai haf; dim ond un yn eiddo lle mae rhywun yn byw ynddo fo'n llawn amser. Fe ddangoswyd cyn dŷ cyngor i fi sydd bellach yn dŷ haf. Pa obaith mewn amgylchiadau felly sydd yna i'n pobl ifanc ni?
Yn St Ives yng Nghernyw, mi wnaed penderfyniad rai blynyddoedd yn ôl i gyflwyno system gynllunio i osod cyfyngiad ar werthiant tai newydd i bobl sy'n gallu profi mai hwnnw fydd eu prif gartref, ac mi wnaeth 83 y cant o bobl mewn refferendwm gefnogi'r newid hwnnw. Rŵan, mae yna fesurau o dan y cynlluniau datblygu lleol newydd i Wynedd a Môn sydd yn efelychu hynny, yn rhannol beth bynnag. Ond tra bod y premiwm ar y dreth trosglwyddiadau, neu'r dreth trafodiadau tir y dylwn i ddweud, ar ail gartrefi a'r lefel uwch o dreth cyngor yn ymdrechion i ymateb i'r pwysau yma ar y farchnad dai, pa mor bell ydych chi fel Gweinidog yn eiddgar i fynd i'n gweld ni'n ceisio creu system gynllunio sydd yn wirioneddol yn gwarchod buddiannau ein cymunedau ni er mwyn ateb gwir ofynion tai lleol?
We are facing a shortage of housing, but, simultaneously, there are parts of Wales, including my constituency, where a substantial number of homes are second homes or holiday homes. The figure is one in 10 of all homes on the whole of Anglesey, and over 40 per cent of the homes in Rhosneigr, for example, are vacant or are holiday homes. I can refer you to a recent development, which would have been described as affordable housing, where a local councillor tells me that five of the six homes have been sold as holiday homes; there’s only one that has a full-time resident. I was also shown a former council house that is now a holiday home. So, what hope is there in such circumstances for our young people?
In St Ives in Cornwall, a decision was taken some years ago to introduce a planning system to place restrictions on the sale of new homes to people who could prove that that would be their main residence, and 83 per cent of people in a referendum supported the change. Now, there are measures under the new local development plan for Gwynedd and Anglesey that emulate that partly, but, whilst the premium on the land transaction tax on second homes and the higher level of council tax represent efforts to respond to this pressure on the housing market, how far are you, as Minister, willing to go in order to see us try and create a planning system that truly protects the interests of our communities in order to meet the real housing needs on a local level?
That's not something I have considered in my discussions with my colleague the Cabinet Secretary for Finance around the LTT. I'm very aware of the Gwynedd and Anglesey LDP, which was obviously prepared in accordance with all the statutory procedures. It's something that I will certainly have a look at. You mentioned, I think, Cornwall, and I'd be very interested to have a look at what they've done.
Nid yw hynny'n rhywbeth rwyf wedi'i ystyried yn fy nhrafodaethau â fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ynglŷn â'r dreth trafodiadau tir. Rwy'n ymwybodol iawn o gynllun datblygu lleol Gwynedd ac Ynys Môn, a luniwyd, yn amlwg, yn unol â'r holl weithdrefnau statudol. Mae'n rhywbeth y byddaf yn ei ystyried, yn sicr. Fe sonioch chi am Gernyw, rwy’n credu, a byddai gennyf gryn ddiddordeb mewn edrych ar yr hyn y maent wedi'i wneud.
In 2015, despite the fact that 79 per cent of local authorities in Wales resisted amendments to TAN 1, your Government pursued a policy that fundamentally skews the way in which housing land supply and availability is calculated from past build rates to a residual method. This is having a profound effect across Wales. In Aberconwy, for instance, what was an 8.5-year supply has now diminished to 3.1 years. Yet, there is no corresponding population or demographic change to support this. As a result, our planning officers and, indeed, our elected members, find it extremely difficult to meet the obligations of these targets, therein allowing free reign for developers to submit applications on sites outside of the LDP and happy then to go on to appeal with your planning inspectorate. This policy will destroy our communities and makes an absolute mockery of the years and expense that local authorities have put into providing this Government with their copy LDP. Will you accept the implications of this guidance that you have implemented, and will you please reverse this policy at the first opportunity as part of your revision of planning policy going forward?
Yn 2015, er gwaethaf y ffaith bod 79 y cant o awdurdodau lleol yng Nghymru wedi gwrthwynebu diwygiadau i TAN 1, bu i'ch Llywodraeth fwrw ymlaen â pholisi sy'n newid yn llwyr y dull o gyfrifo cyflenwad ac argaeledd tir ar gyfer tai o gyfraddau adeiladu blaenorol yn ôl dull gweddilliol. Mae hyn yn cael cryn effaith ledled Cymru. Yn Aberconwy, er enghraifft, mae'r hyn a fu gynt yn gyflenwad 8.5 mlynedd bellach wedi ei leihau i 3.1 blynedd. Serch hynny, nid oes unrhyw newid cyfatebol yn y boblogaeth neu newid demograffig i gefnogi hyn. O ganlyniad, mae ein swyddogion cynllunio, ac yn wir, ein haelodau etholedig, yn ei chael yn eithriadol o anodd cyflawni rhwymedigaethau'r targedau hyn, gan roi rhyddid llwyr i ddatblygwyr gyflwyno ceisiadau ar safleoedd y tu allan i'r cynllun datblygu lleol, ac maent yn hapus i fwrw ymlaen wedyn i apêl gyda'ch arolygiaeth gynllunio. Bydd y polisi hwn yn dinistrio ein cymunedau ac mae'n dwyn anfri ar y blynyddoedd a'r arian y mae awdurdodau lleol wedi eu rhoi i ddarparu cynllun datblygu lleol i'r Llywodraeth hon. A wnewch chi dderbyn goblygiadau'r canllawiau hyn rydych wedi'u cyhoeddi, ac a wnewch chi wrthdroi'r polisi hwn cyn gynted â phosibl fel rhan o'ch gwaith o ddiwygio'r polisi cynllunio wrth symud ymlaen?
The Member will be aware that I'm out to consultation on 'Planning Policy Wales' at the moment. It finishes a week on Friday, on the eighteenth. Aside of that, I have said that I will look at TAN 1, and I do expect to be making an announcement in the very near future. I hear your criticisms, and I've heard many criticisms of the methodology we use around TAN 1, but I'm still convinced that issues associated with non-delivery do lie in the plan-making process. So, I don't want to say anything today, but I am expecting advice from my officials, certainly this month, and I will be making an announcement.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod yn ymgynghori ar 'Polisi Cynllunio Cymru' ar hyn o bryd. Fe ddaw i ben wythnos i ddydd Gwener, ar y 18fed. Ar wahân i hynny, rwyf wedi dweud y byddaf yn edrych ar TAN 1, ac rwy'n disgwyl y byddaf yn gwneud cyhoeddiad yn y dyfodol agos. Rwy'n clywed eich beirniadaeth, ac rwyf wedi clywed cryn dipyn o feirniadaeth o'r fethodoleg a ddefnyddiwn mewn perthynas â TAN 1, ond rwy'n dal i fod yn argyhoeddedig fod y problemau ynghylch diffyg cyflawni yn ymwneud â'r broses gynllunio. Felly, nid wyf am ddweud unrhyw beth heddiw, ond rwy'n disgwyl cyngor gan fy swyddogion, yn sicr y mis hwn, a byddaf yn gwneud cyhoeddiad.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella ansawdd aer yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52125
2. Will the Minister provide an update on the actions the Welsh Government is taking to improve air quality in South Wales West? OAQ52125
I recently announced a range of measures to improve our air quality, including the development of a clean air plan for Wales, which will define actions to reduce air pollution in Wales, and a consultation on a clean air zone framework for Wales, and a new air quality in Wales website.
Yn ddiweddar, cyhoeddais ystod o fesurau i wella ansawdd ein haer, gan gynnwys datblygu cynllun aer glân i Gymru, a fydd yn nodi camau i leihau llygredd aer yng Nghymru, ac ymgynghoriad ar fframwaith parthau aer glân i Gymru, a gwefan newydd ar gyfer ansawdd aer yng Nghymru.
Thank you, Minister. As you are no doubt aware, Port Talbot, in my region, is the most polluted town or city in the whole of the UK, with levels much higher than the next most polluted cities—nearly twice that of London. Unfortunately, one of the major sources of pollution is also the area's biggest employer. Minister, what can your Government do to ensure that the heavy industry we rely on for economic well-being does not put our health and well-being at risk?
Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae'n siŵr, Port Talbot, yn fy rhanbarth i, yw'r dref neu ddinas fwyaf llygredig yn y DU, gyda lefelau uwch o lawer na'r dinasoedd mwyaf llygredig eraill—bron i ddwywaith cymaint â'r lefelau yn Llundain. Yn anffodus, un o brif achosion y llygredd yw cyflogwr mwyaf yr ardal. Weinidog, beth y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad yw'r diwydiant trwm y mae ein lles economaidd yn dibynnu arno yn peryglu ein hiechyd a'n lles?
I thank the Member for her question. Yes, Port Talbot did make the headlines last week, after the World Health Organization produced their findings. But, since publishing these findings, the WHO have actually reviewed the air pollution figures and accepted that a mistake has been made in the data it used, and it has apologised to Neath Port Talbot County Borough Council as well. And the WHO director of public health issued a statement apologising for the error, blaming an oversight, and immediate steps were taken by the WHO to rectify the figures on their website.
However, the Member does make very good points. We know that Port Talbot is an area—there's a combination of, or a mixture, of the industrial element and also nitrogen dioxide emissions from the M4. That's why, two weeks ago, we announced the measures we're bringing in to extend the 50 mph zone between junctions 41 and 42. But, you raised a really important point that it is a key employer not just to Port Talbot, but to the region as well. So, I announced in the statement two weeks ago that I will be updating the action plan for Port Talbot, for the steelworks, working with Tata, the council and National Resources Wales, to make sure that we take the steps necessary to tackle where those emissions are taking place, and make sure that we are in the best place to tackle them.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Do, bu Port Talbot yn y penawdau yr wythnos diwethaf, ar ôl i Sefydliad Iechyd y Byd gyhoeddi eu canfyddiadau. Ond ers cyhoeddi'r canfyddiadau hyn, mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi adolygu'r ffigurau llygredd aer ac wedi derbyn bod y data a ddefnyddiwyd ganddynt yn cynnwys camgymeriad, ac maent wedi ymddiheuro i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot hefyd. Cyhoeddodd cyfarwyddwr iechyd y cyhoedd Sefydliad Iechyd y Byd ddatganiad i ymddiheuro am y camgymeriad, gan feio amryfusedd, a chymerwyd camau gan Sefydliad Iechyd y Byd ar unwaith i gywiro'r ffigurau ar eu gwefan.
Fodd bynnag, mae'r Aelod yn gwneud pwyntiau da iawn. Gwyddom fod Port Talbot yn ardal—mae yno gyfuniad, neu gymysgedd, o'r elfen ddiwydiannol ac allyriadau nitrogen deuocsid o'r M4. Dyna pam, bythefnos yn ôl, y cyhoeddasom y mesurau rydym yn eu cyflwyno i ymestyn y parth 50 mya rhwng cyffyrdd 41 a 42. Ond fe godoch bwynt pwysig iawn ei fod yn gyflogwr allweddol nid yn unig i Bort Talbot, ond i'r rhanbarth hefyd. Felly, cyhoeddais yn y datganiad bythefnos yn ôl y byddaf yn diweddaru'r cynllun gweithredu ar gyfer Port Talbot, ar gyfer y gwaith dur, gan weithio gyda Tata, y cyngor a Cyfoeth Naturiol Cymru, i sicrhau ein bod yn cymryd y camau angenrheidiol i fynd i'r afael â ble mae'r allyriadau hynny'n digwydd ac i sicrhau ein bod yn y sefyllfa orau i fynd i'r afael â hwy.
Minister, in response to that, I very much appreciate that you corrected the WHO's recommendation and the fact they got it wrong. But it still indicates that Port Talbot is still one of the worst in the UK. We still have problems with air pollution and air quality; we've had it for many years and it's going to be ongoing. And Caroline Jones is quite right to point out that heavy industry has an impact upon it. But, clearly, Welsh Government has actions it can take. It can work with industry to look at how we can reduce the levels of emissions, but also you have NRW being able to undertake some tasks to ensure that it therefore meets its requirements. How are you going to ensure NRW actually does its job properly, to ensure that it does measure the levels and it does take action against anyone who is actually breaching those levels?
Weinidog, wrth ymateb i hynny, rwy'n derbyn eich bod wedi cywiro argymhelliad Sefydliad Iechyd y Byd a'r ffaith eu bod wedi gwneud camgymeriad. Ond mae'n dal i ddangos bod Port Talbot ymysg y gwaethaf yn y DU o hyd. Mae gennym broblemau gyda llygredd aer ac ansawdd aer o hyd; rydym wedi cael y problemau hynny ers blynyddoedd lawer ac maent yn mynd i fod yn broblemau parhaus. Ac mae Caroline Jones yn llygad ei lle yn nodi bod diwydiant trwm yn effeithio ar hyn. Ond yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru gamau y gall eu cymryd. Gall weithio gyda'r diwydiant i ystyried sut y gallwn leihau lefelau'r allyriadau, ond gall Cyfoeth Naturiol Cymru hefyd ymgymryd â rhai tasgau er mwyn sicrhau eu bod felly yn cyflawni eu rhwymedigaethau. Sut y byddwch yn sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud eu gwaith yn iawn, er mwyn sicrhau eu bod yn mesur y lefelau ac yn rhoi camau ar waith yn erbyn unrhyw un sy'n torri'r lefelau hynny?
Can I thank the Member for his question? Absolutely right that Natural Resources Wales regulates the Port Talbot steelworks, in accordance with the permit issued under the environmental permitting regime. You'll be aware that that permit imposes conditions on the operator. But actually, in terms of looking, when we update the action plan, at how we can make sure we best monitor and enforce these requirements, I think one of the things going forward, in terms of recognising the role that it has in job creation, the economic value of the steelworks as well, is looking at actually how our economic action plan and the economic contract can actually work with employers in terms of reducing emissions and tackling that in a way that doesn't undermine the economic value of the contribution but actually helps the health and well-being of people living near to the steelworks.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n hollol iawn fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoleiddio gwaith dur Port Talbot, yn unol â'r drwydded a roddwyd o dan y gyfundrefn drwyddedu amgylcheddol. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y drwydded honno yn gosod amodau ar y gweithredwr. Ond mewn gwirionedd, o ran ystyried, pan fyddwn yn diweddaru'r cynllun gweithredu, sut y gallwn sicrhau ein bod yn monitro ac yn gorfodi'r gofynion hyn cystal ag y gallwn, credaf mai un o'r pethau yn y dyfodol, o ran cydnabod ei rôl mewn perthynas â chreu swyddi, a gwerth economaidd y gwaith dur hefyd, yw edrych ar sut y gall ein cynllun gweithredu economaidd a'r contract economaidd weithio gyda chyflogwyr o ran lleihau allyriadau a mynd i'r afael â hynny mewn ffordd nad yw'n tanseilio gwerth economaidd y cyfraniad ond sy'n cefnogi iechyd a lles pobl sy'n byw'n agos at y gwaith dur.
Well, you partly anticipated my question there, Cabinet Secretary, because one of the key projects of the Swansea bay city deal, of course, is the new steel science innovation centre, which is linked to Port Talbot and Tata. There's no need for me to repeat how much of an importance steel has, certainly in our local economy, but it's production, as you say, does remain connected, if you like, in the minds of people with the poor air quality there. So, have you had any early conversations with the Cabinet Secretary for the economy, or even actually with people within the city deal board, about what part they might be able to play in helping improve air quality, whilst of course maintaining and hopefully improving upon those thousands of jobs as we go into the journey into the next generation of steel production?
Wel, rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn i raddau, Ysgrifennydd y Cabinet, gan mai un o brosiectau allweddol bargen ddinesig bae Abertawe, wrth gwrs, yw'r ganolfan arloesi newydd ar gyfer gwyddoniaeth dur, sy'n gysylltiedig â Phort Talbot a Tata. Nid oes angen i mi ailadrodd pa mor bwysig yw dur, yn sicr yn ein heconomi leol, ond fel y dywedwch, mae'r broses o'i gynhyrchu yn parhau i fod yn gysylltiedig, os mynnwch, ag ansawdd aer gwael ym meddyliau pobl. Felly, a ydych wedi cael unrhyw sgyrsiau cynnar gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, neu hyd yn oed gyda phobl ar fwrdd y fargen ddinesig, ynglŷn â pha ran y gallent ei chwarae yn cynorthwyo i wella ansawdd aer, gan gynnal a chynyddu, gobeithio, y miloedd o swyddi hynny wrth inni deithio tua'r genhedlaeth nesaf o gynhyrchiant dur?
The Member makes a really important point there, in terms of actually how this—and I've raised this before, in talking about how we tackle air quality—is a priority across Government, which is why I am working with the economy Secretary—sorry I can't get my words out—to look at actually how we use those levers at our disposal, to not only support the economic future, the sustainability of our steel sector, which we know is so important, not just in terms of Port Talbot, but the other sites across Wales as well, and in terms of the supply chain, but to make sure that it's not to the detriment of the health and well-being of people who work there and live in the vicinity as well. I think, actually, that's why we need to look at, like I said before, the whole suite of issues there in terms of transport emissions and the supply chain to the steelworks too, to make sure that, working with NRW, with the council and other stakeholders, we monitor and see where exceedance is taking place and what is the best possible way to intervene at an early stage to make sure that that doesn't happen.
Mae'r Aelod yn codi pwynt hynod bwysig o ran sut yn union y mae hyn—ac rwyf wedi crybwyll hyn eisoes, wrth sôn sut yr awn i'r afael ag ansawdd aer—yn flaenoriaeth ar draws y Llywodraeth, a dyna pam rwy'n gweithio gydag Ysgrifennydd yr economi—mae'n ddrwg gennyf, rwy'n baglu dros fy ngeiriau—i ystyried sut y defnyddiwn yr ysgogiadau sydd ar gael i ni, nid yn unig er mwyn cefnogi'r dyfodol economaidd, cynaliadwyedd ein sector dur, y gwyddom ei fod mor bwysig, nid yn unig o ran Port Talbot, ond y safleoedd eraill ledled Cymru hefyd, ac o ran y gadwyn gyflenwi, ond er mwyn sicrhau nad yw hynny'n niweidiol i iechyd a lles y bobl sy'n gweithio yno ac yn byw yn y cyffiniau hefyd. Credaf, mewn gwirionedd, mai dyna pam y mae angen inni edrych, fel y dywedais ynghynt, ar yr holl faterion yno mewn perthynas ag allyriadau trafnidiaeth a'r gadwyn gyflenwi i'r gwaith dur hefyd, er mwyn sicrhau, gan weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, gyda'r cyngor a rhanddeiliaid eraill, ein bod yn monitro ac yn gweld lle mae gormodiant yn digwydd a beth yw'r ffordd orau o ymyrryd yn gynnar i sicrhau nad yw hynny'n digwydd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
Questions now from the party spokespeople. The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Following the Cabinet Secretary's forward-looking statement yesterday about life after Brexit and an agricultural policy tailor-made for Wales, I'd like to ask her whether she will continue to be open minded on the question of introducing a ban on the live export of animals. I know she's said this in the past, but, if there were to be such a ban, it would not extend to Northern Ireland, because we can't have agricultural policy making trade more difficult with other parts of the United Kingdom.
In this context, I don't know whether she's seen the latest edition of Y Tir, the publication of the Farmers Union of Wales, which is headlined 'Live exports ban would be short-sighted in the context of other uncertainties around Brexit'. Only 140 tonnes by weight of animals were exported live from Wales, as I understand, last year. So, it's a small problem and therefore not likely to cause any great difficulty for farmers. But the fact that the trade is small is not in itself an argument against introducing such a ban if it proves to be justifiable in the context of all the other considerations that would have to be borne in mind, and therefore, it wouldn't, on that ground, be ruled out by the Welsh Government.
Diolch, Lywydd. Gan ddilyn datganiad blaengar Ysgrifennydd y Cabinet ddoe am fywyd ar ôl Brexit a pholisi amaethyddol wedi'i deilwra i Gymru, hoffwn ofyn iddi a fydd yn parhau i fod â meddwl agored mewn perthynas â chyflwyno gwaharddiad ar allforio anifeiliaid byw. Gwn ei bod wedi dweud hyn yn y gorffennol, ond pe ceid gwaharddiad o'r fath, ni fyddai'n ymestyn i Ogledd Iwerddon, gan na allwn gael polisi amaethyddol sy'n gwneud masnachu gyda rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn anoddach.
Yn y cyd-destun hwn, nid wyf yn gwybod a yw wedi gweld rhifyn diweddaraf Y Tir, cyhoeddiad Undeb Amaethwyr Cymru, sy'n dwyn y pennawd 'Live exports ban would be short-sighted in the context of other uncertainties around Brexit'. Y llynedd, gwerth 140 o dunelli yn unig o anifeiliaid byw a allforiwyd o Gymru, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Felly, mae'n broblem fechan ac felly nid yw'n debygol o achosi anawsterau sylweddol i ffermwyr. Ond nid yw'r ffaith bod y fasnach yn fach yn ddadl yn erbyn cyflwyno gwaharddiad o'r fath os daw'n amlwg fod modd ei gyfiawnhau yng nghyd-destun yr holl ystyriaethau eraill y byddai'n rhaid eu cadw mewn cof, ac felly, ni fyddai, ar y sail honno, yn cael ei ddiystyru gan Lywodraeth Cymru.
Thank you for the question. Certainly, I would prefer animals to be slaughtered as close as practical to their point of production, and I consider a trade in meat and meat products to be preferable to long-distance transport to slaughter. It's something that I'm looking at, along with DEFRA, and I have seen the article. We'll have to get that balance, but, obviously, animal health and welfare is very important to us too.
Diolch am eich cwestiwn. Yn sicr, byddai'n well gennyf pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy'n ymarferol at eu man cynhyrchu, ac yn fy marn i, mae masnachu cig a chynhyrchion cig yn well na chludo anifeiliaid yn bell i gael eu lladd. Mae'n rhywbeth rwy'n edrych arno, ar y cyd â DEFRA, ac rwyf wedi gweld yr erthygl. Bydd yn rhaid inni sicrhau'r cydbwysedd hwnnw, ond yn amlwg, mae iechyd a lles anifeiliaid yn bwysig iawn i ni hefyd.
Of course, the interests of producers have to be given due weight in this argument, but short of introducing an outright ban, there are things that we could do to improve the current legislative regime once we're no longer confined within the carapace of EU regulation. We could make alterations to the length of time permitted to be in transit for animals, we could make alterations to the frequency of rest stops, and we could also reduce the number of animals in transit. So, these are all options that might be a halfway house but which would certainly improve the current situation, and illustrate that a greater flexibility in agricultural policy is one of the benefits that Brexit brings.
Wrth gwrs, mae'n rhaid ystyried buddiannau'r cynhyrchwyr yn y ddadl hon, ond heb gyflwyno gwaharddiad llwyr, mae pethau y gallem eu gwneud i wella'r gyfundrefn ddeddfwriaethol bresennol pan na fyddwn wedi ein cyfyngu gan reoliadau'r UE. Gallem wneud newidiadau i faint o amser y caniateir i anifeiliaid gael eu cludo, gallem addasu pa mor aml y mae'n rhaid stopio am seibiant, a gallem hefyd leihau nifer yr anifeiliaid sy'n cael eu cludo. Felly, mae'r rhain yn opsiynau rhannol efallai, ond byddent yn sicr yn gwella'r sefyllfa bresennol, ac yn dangos bod mwy o hyblygrwydd o ran polisi amaethyddol yn un o fanteision Brexit.
Well, as you know, the UK Government did a call for evidence and we'll have a look at what the responses are. I would do nothing without consultation. So, we'd then go out to consultation. I think it's really important that, along with DEFRA, we're very fully engaged in all the next steps so that we can determine our position. I absolutely agree with you about flexibility; it is one of the big opportunities of Brexit to be able to have that very Welsh-specific policy.
Wel, fel y gwyddoch, cafwyd galwad am dystiolaeth gan Lywodraeth y DU a byddwn yn edrych ar yr ymatebion. Ni fuaswn yn gwneud unrhyw beth heb ymgynghori. Felly, byddem wedyn yn cynnal ymgynghoriad. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig, ynghyd â DEFRA, ein bod yn cymryd rhan lawn yn y camau nesaf fel y gallwn bennu ein safbwynt. Cytunaf yn llwyr â chi ynglŷn â hyblygrwydd; mae gallu cael polisi penodol iawn ar gyfer Cymru yn un o'r cyfleoedd mawr a ddaw yn sgil Brexit.
Thirdly, I'd like to ask whether the Cabinet Secretary will consider improving public awareness of the meat that members of the public consume by improving accurate labelling of products, clearly stating country of origin, rearing conditions and, most importantly, methods of slaughter, because although we must respect different religious views on ritual slaughter, the public at large often have no idea that they're eating halal meat, for example, and they may not wish to if they had a free choice. In fast-food chains, and so on, this is not currently pointed out, and whilst I believe there should be a freedom on the part of people of different religious persuasions to eat according to their religious tenets, nevertheless, public awareness could reduce public concern if it were to be increased in this way.
Yn drydydd, hoffwn ofyn a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried gwella ymwybyddiaeth gyhoeddus o'r cig y mae aelodau o'r cyhoedd yn ei fwyta drwy wella'r broses o labelu cynhyrchion yn gywir, gan nodi gwlad tarddiad, amgylchiadau magu, ac yn anad dim, dulliau lladd, oherwydd er bod yn rhaid inni barchu gwahanol safbwyntiau crefyddol ar ladd yn unol â defodau crefyddol, nid oes gan y cyhoedd unrhyw syniad, yn aml, eu bod yn bwyta cig halal, er enghraifft, ac efallai na fyddent yn dymuno gwneud hynny pe bai ganddynt ddewis. Mewn cadwyni bwyd brys ac ati nid yw hyn yn cael ei nodi ar hyn o bryd, ac er y credaf y dylai fod gan bobl o wahanol gredoau crefyddol ryddid i fwyta yn ôl eu daliadau crefyddol, serch hynny gallai ymwybyddiaeth gyhoeddus leihau pryder y cyhoedd pe bai'n cael ei chynyddu yn y modd hwn.
I think the labelling of food is becoming increasingly important because I think people are becoming much more interested in the subjects that you referred to, and, again, it's a conversation and a discussion that we're having not just at official level, but also at ministerial level in our quadrilaterals, and, again, it's another opportunity with Brexit to make sure that we get that right. I'm very keen to have the Welsh dragon and brand Wales on any food that originates from Wales, so I think, again, there's a lot more that we can do. I think the public are becoming more aware, and certainly when you go to the agricultural shows, or to any food missions and fairs, people certainly want to be aware of what they are purchasing.
Credaf fod labelu bwyd yn dod yn fwyfwy pwysig gan y credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn y pynciau y cyfeirioch chi atynt, ac unwaith eto, mae'n sgwrs ac yn drafodaeth a gawn nid yn unig ar lefel swyddogol, ond hefyd ar lefel weinidogol yn ein cyfarfodydd pedairochrog, ac unwaith eto, ceir cyfle arall gyda Brexit i sicrhau ein bod yn gwneud pethau'n iawn. Rwy'n awyddus iawn i weld y ddraig goch a brand Cymru ar unrhyw fwyd sy'n tarddu o Gymru, felly, unwaith eto, rwy'n credu bod llawer mwy y gallwn ei wneud. Credaf fod y cyhoedd yn dod yn fwy ymwybodol, ac yn sicr pan fyddwch yn mynychu'r sioeau amaethyddol, neu unrhyw ddigwyddiadau a ffeiriau bwyd, mae pobl yn sicr yn awyddus i fod yn ymwybodol o'r hyn y maent yn ei brynu.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch, Llywydd. May I ask the Minister—? I was part of the visit of the Climate Change, Energy and Rural Affairs Committee to Westminster last week, and had the opportunity to ask Michael Gove directly about the new environmental body that the UK Government has promised to establish to maintain EU and other environmental standards if we leave the EU. So, what discussions have you had with Michael Gove about this proposed body and what guarantees can you give the Assembly that it will uphold our high environmental standards here, including, of course, those passed recently in our own environment Act?
Diolch, Lywydd. A gaf fi ofyn i'r Gweinidog—? Roeddwn yn rhan o ymweliad y Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd, Ynni a Materion Gwledig â San Steffan yr wythnos diwethaf, a chefais gyfle i holi Michael Gove yn uniongyrchol ynglŷn â'r corff amgylcheddol newydd y mae Llywodraeth y DU wedi addo ei sefydlu i gynnal safonau amgylcheddol yr UE a safonau amgylcheddol eraill os ydym yn gadael yr UE. Felly, pa drafodaethau a gawsoch gyda Michael Gove ynglŷn â'r corff arfaethedig hwn a pha sicrwydd y gallwch ei roi i'r Cynulliad y bydd yn cynnal ein safonau amgylcheddol uchel yma, gan gynnwys, wrth gwrs, y rhai a basiwyd yn ddiweddar yn ein Deddf yr amgylchedd?
The Member makes a very important point in terms of upholding our strong environmental principles in Wales. This has been the subject of a number of deep dives and quadrilaterals amongst Ministers, the Cabinet Secretary and officials. We have repeatedly made the case for new institutional arrangements and agreed frameworks to ensure that the UK can function effectively after our exit from the EU.
I think the point that you make that's really important in terms of the framework is that we already have a number of legislative tools in place with our environment Act and also the well-being of future generations Act, which other administrations may not have at this point. So, we are working with Whitehall and the Scottish Government to identify where common agreed UK approaches will be useful and to explore how such frameworks would operate, and we will be considering the analysis carefully as part of this.
Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn yn ymwneud â chynnal ein hegwyddorion amgylcheddol cryf yng Nghymru. Mae hyn wedi bod yn destun nifer o drafodaethau dwfn a chyfarfodydd pedairochrog rhwng Gweinidogion, Ysgrifennydd y Cabinet a swyddogion. Rydym wedi dadlau dro ar ôl tro dros drefniadau sefydliadol newydd a fframweithiau a gytunwyd er mwyn sicrhau y gall y DU weithredu'n effeithiol wedi inni adael yr UE.
Credaf mai'r pwynt a wnewch, sy'n bwysig iawn o ran y fframwaith, yw bod gennym eisoes nifer o offerynnau deddfwriaethol ar waith gyda'n Deddf yr amgylchedd a Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol nad oes gan y gweinyddiaethau eraill mohonynt ar hyn o bryd. Felly, rydym yn gweithio gyda Whitehall a Llywodraeth yr Alban i nodi lle bydd dulliau cyffredin a gytunwyd yn y DU yn ddefnyddiol ac i archwilio sut y byddai fframweithiau o'r fath yn gweithredu, a byddwn yn ystyried y dadansoddiad yn ofalus yn rhan o hyn.
I thank the Minister for what she's explained so far, but the difficulty is, of course, that the Welsh Government has signed away its rights to protect the Welsh environment in the inter-governmental deal. You talk of UK frameworks—[Interruption.] It's not this Assembly, it's not the Welsh Government, it's Michael Gove who will be deciding what EU regulations will be transferred or not in the UK framework, and the UK Parliament can change EU standards here in Wales whether we like it or not, whether we consent or not.
Diolch i'r Gweinidog am yr hyn y mae wedi'i esbonio hyd yma, ond y drafferth, wrth gwrs, yw bod Llywodraeth Cymru wedi ildio ei hawliau i ddiogelu amgylchedd Cymru yn y cytundeb rhynglywodraethol. Rydych yn sôn am fframweithiau'r DU—[Torri ar draws.] Nid y Cynulliad hwn, nid Llywodraeth Cymru, ond Michael Gove fydd yn penderfynu pa rai o reoliadau'r UE a gaiff eu trosglwyddo ai peidio yn fframwaith y DU, a gall Senedd y DU newid safonau'r UE yma yng Nghymru pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio, pa un a ydym yn cydsynio ai peidio.
You really don't understand it, do you?
Nid ydych yn ei ddeall o gwbl, ydych chi?
You don't understand it and you used to be an environment Minister, and you haven't a clue what's being done to Wales. Haven't a clue. So, let me ask the current Minister, rather than the previous one who made such a success of Natural Resources Wales, whether she is comfortable that Michael Gove has this power. What written assurances does she have that the UK Government will not use the EU withdrawal Bill to rewrite Welsh legislation on the environment?
Nid ydych chi'n ei ddeall ac roeddech yn arfer bod yn Weinidog yr amgylchedd, ac nid oes syniad gennych beth sy'n cael ei wneud i Gymru. Dim syniad. Felly, gadewch imi ofyn i'r Gweinidog presennol, yn hytrach na'r un blaenorol a wnaeth gymaint o lwyddiant o Cyfoeth Naturiol Cymru, a yw'n gyfforddus fod y grym hwn gan Michael Gove. Pa sicrwydd ysgrifenedig sydd ganddi na fydd Llywodraeth y DU yn defnyddio'r Bil ymadael â'r UE i ailysgrifennu deddfwriaeth Cymru ar yr amgylchedd?
I'm glad you've finished having an argument with the former Minister and have turned your question to me now. It will not surprise you to hear me say that I fundamentally disagree with the assertions you just made there. However, we do have a quadrilateral coming up on Monday, which the Cabinet Secretary and myself will be attending, and this is something that will be high on the agenda at that meeting.
Rwy'n falch eich bod wedi gorffen dadlau gyda'r cyn-Weinidog ac wedi troi eich cwestiwn ataf fi yn awr. Ni fydd yn syndod ichi fy nghlywed yn dweud fy mod yn anghytuno'n llwyr â'r haeriadau a wnaed gennych yn awr. Fodd bynnag, mae gennym gyfarfod pedairochrog ddydd Llun y bydd Ysgrifennydd y Cabinet a minnau yn ei fynychu, ac mae hyn yn rhywbeth a fydd yn uchel ar yr agenda yn y cyfarfod hwnnw.
What written assurances have you had?
Pa sicrwydd ysgrifenedig a gawsoch?
I didn't hear any mention of a written assurance. Today is Europe Day. We're still in the European Union and we still have this access to environmental justice while we remain in the European Union. I understand that the Minister and the Welsh Government don't agree with Plaid Cymru or other people's analysis—because it's not just Plaid Cymru saying this—I understand that. But I asked you what written assurances you had that this would not take place. That's what I'm asking for here. Because when we tried to change the continuity Bill with amendments to write in the European legislation into our own legislation, your leader of the house told us that both the future generations Act and the environment Act are
'part of the important overarching framework for environmental protection in Wales.'
So, now, the Institute for Government has recommended that any new environmental watchdog would be more robust if it was given a four-nation remit designed and owned jointly by the four nations, and, in turn, co-funded by the four legislatures rather than just the UK Parliament. So, I ask again: what assurances have you had from Michael Gove that the work of the new environmental body will not trespass on Welsh environmental legislation, and, in particular, that it will not interfere with the work of the future generations commissioner? And are you, indeed, seeking to co-own and co-fund this new environmental body?
Ni chlywais unrhyw sôn am sicrwydd ysgrifenedig. Mae heddiw yn Ddiwrnod Ewrop. Rydym yn dal i fod yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd ac mae gennym fynediad at gyfiawnder amgylcheddol tra byddwn yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd. Rwy'n deall nad yw'r Gweinidog a Llywodraeth Cymru yn cytuno â dadansoddiad Plaid Cymru neu bobl eraill—gan nad Plaid Cymru yn unig sy'n dweud hyn—rwy'n deall hynny. Ond gofynnais i chi pa sicrwydd ysgrifenedig a gawsoch na fyddai hyn yn digwydd. Dyna rwy'n gofyn amdano yma. Oherwydd pan geisiwyd newid y Bil parhad gyda gwelliannau i ysgrifennu'r ddeddfwriaeth Ewropeaidd yn ein deddfwriaeth ein hunain, dywedodd arweinydd y tŷ wrthym fod Deddf cenedlaethau'r dyfodol a Deddf yr amgylchedd yn
rhan o'r fframwaith cyffredinol pwysig ar gyfer diogelu'r amgylchedd yng Nghymru.
Felly, bellach, mae Sefydliad y Llywodraeth wedi argymell y byddai unrhyw gorff gwarchod amgylcheddol newydd yn fwy cadarn pe bai ganddo gylch gwaith pedair cenedl a gynlluniwyd gan ac sy'n eiddo i'r pedair gwlad ar y cyd, ac yn ei dro, byddai'n cael ei gyd-ariannu gan y pedair deddfwrfa yn hytrach na Senedd y DU yn unig. Felly, gofynnaf eto: pa sicrwydd rydych wedi'i gael gan Michael Gove na fydd gwaith y corff amgylcheddol newydd yn tresmasu ar ddeddfwriaeth amgylcheddol Cymru, ac yn benodol, na fydd yn ymyrryd â gwaith comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol? Ac a ydych chi, yn wir, yn ceisio cyd-berchen ar, a chyd-ariannu'r corff amgylcheddol newydd hwn?
Can I thank the Member for his final question? We have an inter-governmental agreement in place on this, and this is something that we will be further pressing the case on, in terms of protecting the legislation that we have in place and that we are proud to have led the way on and have in place in Wales, in our quadrilateral on Monday.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn olaf? Mae cytundeb rhynglywodraethol gennym ar waith ar hyn, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei bwysleisio ymhellach, o ran amddiffyn y ddeddfwriaeth sydd gennym ar waith ac rydym yn falch o fod wedi arwain y ffordd arni a'i rhoi ar waith yng Nghymru, yn ein cyfarfod pedairochrog ddydd Llun.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Conservative spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, last October, the Welsh Government announced its refreshed bovine tuberculosis eradication programme. Given that it's been seven months since that launch, can you provide an update on the progress made in making Wales a TB-free country and on the effectiveness of the Welsh Government's policy? Can you also tell us how many infected badgers have been removed since the start of the programme?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fis Hydref diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei diweddariad o'r rhaglen ar gyfer dileu twbercwlosis buchol. O gofio bod saith mis wedi bod ers ei lansio, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaed yn sicrhau bod Cymru yn wlad heb TB ac effeithiolrwydd polisi Llywodraeth Cymru? A allwch ddweud wrthym hefyd faint o foch daear heintiedig sydd wedi cael eu difa ers dechrau'r rhaglen?
You'll remember, Paul Davies, that when I came to the Chamber regarding the refreshed TB eradication programme I said I would give an annual statement on progress, and I will be doing that at the appropriate time later this year. I can't give you the number of infected badgers that have been removed, but I can write to you on that matter.FootnoteLink
Byddwch yn cofio, Paul Davies, pan ddeuthum i'r Siambr mewn perthynas â'r diweddariad i'r rhaglen i ddileu TB, fy mod wedi dweud y byddwn yn rhoi datganiad blynyddol ar y cynnydd, a byddaf yn gwneud hynny ar yr adeg briodol yn ddiweddarach eleni. Ni allaf roi nifer y moch daear heintiedig sydd wedi cael eu difa i chi, ond gallaf ysgrifennu atoch ynglŷn â'r mater.FootnoteLink
When you first made that announcement back in October, one of the Welsh Government's longer term goals, according to the Wales TB eradication programme delivery plan, was the development of an informed purchasing scheme. At the time, you made it absolutely clear that this was something the Welsh Government was very keen to press ahead with. Therefore, can you confirm if this is still on the Welsh Government's agenda? If so, could you tell us exactly what work your officials have undertaken to develop a compulsory scheme and when that scheme is likely to be introduced?
Pan wnaethoch y cyhoeddiad hwnnw am y tro cyntaf ym mis Hydref, un o nodau Llywodraeth Cymru ar gyfer y tymor hwy, yn ôl cynllun cyflawni rhaglen dileu TB Cymru oedd datblygu cynllun prynu gwybodus. Ar y pryd, fe ddywedoch chi'n hollol glir fod hyn yn rhywbeth roedd Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i fwrw ymlaen ag ef. Felly, a allwch gadarnhau a yw hyn yn dal i fod ar agenda Llywodraeth Cymru? Os felly, a allech ddweud wrthym pa waith yn union y mae eich swyddogion wedi'i wneud ar ddatblygu cynllun gorfodol a pha bryd y mae'r cynllun hwnnw'n debygol o gael ei roi ar waith?
Yes, it is certainly something that we are bringing forward and that officials are working on. You'll be aware that I gave funding to ensure that we could bring in a voluntary scheme whilst we were working to have a compulsory scheme, and again, I will be able to inform Members on this when I do the annual statement.
Ydy, mae'n sicr yn rhywbeth rydym yn bwrw ymlaen ag ef ac y mae swyddogion yn gweithio arno. Fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi darparu arian i sicrhau y gallem gyflwyno cynllun gwirfoddol wrth inni weithio tuag at gynllun gorfodol, ac unwaith eto, gallaf roi gwybodaeth i'r Aelodau am hyn pan fyddaf yn gwneud y datganiad blynyddol.
Now, as I'm sure you'll appreciate, the UK's departure from the European Union could present significant challenges for Wales's agricultural industry, and it's crucial that the Welsh Government is tackling bovine TB in Welsh cattle, given the implications that this could have on trading with other countries post Brexit. Therefore, can you tell us what discussions the Welsh Government has already had with its European counterparts regarding post-Brexit trade and can you provide cast-iron guarantees to cattle farmers today that their businesses will not be adversely affected, post Brexit, by the Welsh Government's approach to actually tackling bovine TB?
Nawr, fel y byddwch yn deall, rwy'n siŵr, gallai ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd arwain at heriau sylweddol i ddiwydiant amaethyddol Cymru, ac mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â TB buchol yng ngwartheg Cymru, o gofio'r goblygiadau a allai ddeillio o hyn ar fasnachu gyda gwledydd eraill ar ôl Brexit. Felly, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael eisoes gyda'i llywodraethau Ewropeaidd cyfatebol ynghylch masnachu ar ôl Brexit ac a allwch roi sicrwydd pendant i ffermwyr gwartheg heddiw na fydd eu busnesau'n dioddef ar ôl Brexit yn sgil dull Llywodraeth Cymru o fynd i'r afael â TB buchol?
I can certainly give that assurance. Over the last few years, we've made real progress towards eradicating TB in Wales. You know the number of new incidents has fallen by over 40 per cent since it was at its peak back in 2009, and we now have 95 per cent of herds in Wales TB free. So, I don't want people to think this is something that's got worse; it really hasn't. We've made huge progress in eradicating TB.
Yn sicr, gallaf roi'r sicrwydd hwnnw. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol tuag at ddileu TB yng Nghymru. Gwyddoch fod nifer yr achosion newydd wedi gostwng dros 40 y cant ers ei anterth yn ôl yn 2009, a bellach mae 95 y cant o'n buchesi yng Nghymru heb TB. Felly, nid wyf am i bobl feddwl bod hyn yn rhywbeth sydd wedi gwaethygu; nid yw hynny'n wir. Rydym wedi gwneud cynnydd aruthrol mewn perthynas â dileu TB.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddatblygu tir amaethyddol yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52142
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the development of agricultural land in South Wales West? OAQ52142
Thank you. I am currently consulting on a revised version of 'Planning Policy Wales'. Consultation on this important national land-use policy document continues until 18 May. The revised version of 'Planning Policy Wales' continues to state that agricultural land of grades 1, 2 and 3a are the best and most versatile and should be conserved as a finite resources for the future.
Diolch. Rwy'n ymgynghori ar hyn o bryd ar fersiwn ddiwygiedig o 'Polisi Cynllunio Cymru'. Bydd yr ymgynghoriad ar y ddogfen bolisi bwysig hon ar ddefnydd tir cenedlaethol yn parhau tan 18 Mai. Mae'r fersiwn ddiwygiedig o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn parhau i nodi mai tir amaethyddol gradd 1, 2 a 3a yw'r tir gorau a mwyaf amlbwrpas, ac y dylid ei warchod fel adnodd cyfyngedig ar gyfer y dyfodol.
Thank you very much. That's an interesting answer. You said in your statement yesterday that you want to see land managers kept on the land and that food production remains vital to the Welsh economy, but when I wrote to you asking for you to rule out adopting a Welsh version of Labour's proposed English sovereign land trust, which proposed granting powers to Government to compulsorily purchase agricultural land for housing at potentially reduced prices, you refused to rule that out. So, do you stand by your statement in that response that this land-grab proposal is a tool for the redistribution of land value, as you wrote in March, or will you now rule out those plans, bearing in mind your ambitions that you expressed in yesterday's statement?
Diolch yn fawr iawn. Mae hwnnw'n ateb diddorol. Fe ddywedoch yn eich datganiad ddoe eich bod yn awyddus i weld rheolwyr tir yn cael eu cadw ar y tir a bod cynhyrchu bwyd yn parhau i fod yn hanfodol i economi Cymru, ond pan ysgrifennais atoch yn gofyn i chi ddiystyru mabwysiadu fersiwn Gymreig o ymddiriedolaeth tir sofran arfaethedig y blaid Lafur yn Lloegr, a oedd yn cynnig rhoi pwerau i'r Llywodraeth allu prynu tir amaethyddol ar gyfer tai drwy orfodaeth am brisiau gostyngol o bosibl, fe wrthodoch chi ddiystyru hynny. Felly, a ydych yn glynu wrth eich datganiad yn yr ymateb hwnnw fod yr argymhelliad hwn i gipio tir yn arf ar gyfer ailddosbarthu gwerth tir, fel yr ysgrifenasoch ym mis Mawrth, neu a fyddwch bellach yn diystyru'r cynlluniau hynny, gan gofio'r uchelgeisiau a fynegwyd gennych yn y datganiad ddoe?
Well, I know I sent the Member a detailed response on this issue, and I don't have anything further to add to that. One of the things I have done—I launched it at the winter fair back in November—is our new agricultural maps, because I think it's very important that, when plans go before local authorities, they're aware of where the best agricultural land is. So I'm very pleased that those maps are now available—we're the only country in the UK that has them—to assist local authorities in that way.
Wel, gwn fy mod wedi anfon ymateb manwl at yr Aelod ar y mater hwn, ac nid oes gennyf unrhyw beth arall i'w ychwanegu at hynny. Un o'r pethau rwyf wedi eu gwneud—fe'i lansiwyd gennyf yn y ffair aeaf yn ôl ym mis Tachwedd—yw ein mapiau amaethyddol newydd, gan y credaf ei bod yn bwysig iawn, pan gaiff cynlluniau eu cyflwyno gerbron awdurdodau lleol, eu bod yn gwybod ble mae'r tir amaethyddol gorau. Felly rwy'n falch iawn fod y mapiau hynny ar gael bellach—ni yw'r unig wlad yn y DU sydd â'r mapiau hynny—i gynorthwyo awdurdodau lleol yn y ffordd honno.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cynnydd tuag at wneud dinas ranbarth Bae Abertawe yn ardal hunangynhaliol o ran ynni? OAQ52123
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on progress towards making the Swansea Bay city region an energy self-sufficient area? OAQ52123
Thank you. Our green growth and local energy services have supported the public sector and community enterprises to develop energy efficiency and renewable energy schemes in the Swansea bay city region. I support this work and the valuable contribution it will provide to the aims of the city region deal.
Diolch. Mae ein twf gwyrdd a'n gwasanaethau ynni lleol wedi cynorthwyo'r sector cyhoeddus a mentrau cymunedol i ddatblygu cynlluniau effeithlonrwydd ynni ac ynni adnewyddadwy yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Rwy'n cefnogi'r gwaith hwn a'r cyfraniad gwerthfawr y bydd yn ei wneud i nodau cytundeb y dinas-ranbarth.
Can I thank the Cabinet Secretary for her response? Last week I attended an event run by the Institute of Welsh Affairs regarding the harnessing of renewable energy in the Swansea bay city region. I want to stress again the importance of the tidal lagoon to the region, and ask what support the Welsh Government is giving to improving battery storage, because that really is the answer when we're generating electricity at times when there's not the need for it, and then we haven't got it available when there is the need for it. If we are going to get renewables to work, we need to ensure that both energy generated by the tidal lagoon, and, more specifically, energy generated by solar and by wind turbines, can be stored in such a way that it becomes available perhaps several months later when it's needed. But that needs improved battery technology. So, the question, again, is: what is the Welsh Government doing to support improved battery technology?
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb? Yr wythnos diwethaf, mynychais ddigwyddiad a gynhaliwyd gan y Sefydliad Materion Cymreig ynghylch harneisio ynni adnewyddadwy yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd y morlyn llanw i'r rhanbarth unwaith eto, a gofyn pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i wella capasiti storio batri, gan mai dyna'r ateb, mewn gwirionedd, pan fyddwn yn cynhyrchu trydan ar adegau pan nad oes ei angen, ac yna nid yw ar gael inni pan fo'i angen. Os ydym am gael ynni adnewyddadwy i weithio, mae angen inni sicrhau y gellir storio'r ynni a gynhyrchir gan y morlyn llanw, ac yn fwy penodol, y gellir storio'r ynni a gynhyrchir gan baneli solar a thyrbinau gwynt yn y fath fodd fel ei fod ar gael sawl mis yn ddiweddarach, efallai, pan fydd ei angen. Ond mae hynny'n galw am well technoleg batri. Felly, y cwestiwn, unwaith eto, yw: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi gwell technoleg batri?
Thank you for that question. Obviously, as I have responsibility for planning and marine licensing, I can't comment on the specific project, but storage is a matter for the developer of any commercial energy project to consider. We know that we're going to need storage of all types to manage more distributed and decarbonised energy systems. Time shifting electricity to match generation with demand is also very important. We also know that battery technology is quite expensive, so we do expect to see a reduction in price in future, but obviously, looking at the cost of installing enough storage to provide a continuous electricity supply could add significantly to the capital cost of a project. I am aware of the event that you attended last week, and I'm looking forward very much to seeing the results of the other work packages that were discussed there, and the delivery plan.
Diolch am eich cwestiwn. Yn amlwg, gan fod gennyf gyfrifoldeb dros gynllunio a thrwyddedu morol, ni allaf wneud sylwadau ar y prosiect penodol, ond mae storio yn fater i ddatblygwyr unrhyw brosiect ynni masnachol ei ystyried. Gwyddom y bydd arnom angen dulliau storio o bob math i reoli systemau ynni mwy gwasgaredig a di-garbon. Bydd cyflenwad trydan sy'n newid gydag amser i baru cyfraddau cynhyrchu gyda'r galw hefyd yn bwysig iawn. Gwyddom hefyd fod technoleg batri yn eithaf drud, felly rydym yn disgwyl gweld gostyngiad yn y pris yn y dyfodol, ond yn amlwg, gallai edrych ar gost gosod digon o gapasiti storio i ddarparu cyflenwad trydan parhaus ychwanegu'n sylweddol at gost cyfalaf prosiect. Rwy'n ymwybodol o'r digwyddiad a fynychwyd gennych yr wythnos diwethaf, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld canlyniadau'r pecynnau gwaith eraill a drafodwyd yno, a'r cynllun cyflawni.
Obviously, the delivery of the tidal lagoon is clearly an important element in this whole jigsaw, and we still want to see that. I suppose we won't even mind if the thing is called 'Prince of Wales tidal lagoon', as long as we get a tidal lagoon. By the way, equally important—[Interruption.] Equally important are the smaller energy projects, so in terms of ownership with the smaller energy projects, to what extent are you investigating the potential for Welsh Government and local authority ownership models for future projects? And do you agree that residents within the region should gain financially from the huge natural resource that exists in south-west Wales?
Yn amlwg, mae cyflawni'r morlyn llanw yn elfen bwysig o'r jig-so hwn, ac rydym am weld hynny'n digwydd o hyd. Mae'n debyg na fyddai ots gennym pe bai'r peth yn cael ei alw'n 'forlyn llanw Tywysog Cymru', hyd yn oed, cyn belled â'n bod yn cael morlyn llanw. Gyda llaw, yr un mor bwysig—[Torri ar draws.] Mae'r prosiectau ynni llai yr un mor bwysig, felly o ran perchnogaeth gyda'r prosiectau ynni llai, i ba raddau rydych yn ymchwilio i'r potensial ar gyfer modelau perchnogaeth Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ar gyfer prosiectau yn y dyfodol? Ac a ydych yn cytuno y dylai trigolion y rhanbarth elwa'n ariannol o'r adnodd naturiol enfawr sy'n bodoli yn ne-orllewin Cymru?
Thank you. Dai Lloyd will know that the Welsh Government is very supportive, in principle, of the economic benefits of tidal lagoons, and the opportunities that I think we have for a growing, vibrant, marine industry. We are still awaiting a response from the UK Government. I think the last person to write from the Welsh Government was the First Minister, and we're still awaiting a response. I met with Claire Perry, the Minister of State in the Department for Business, Energy and Industrial Strategy, a couple of months ago, and pressed her also on the need to have a response as soon as possible.
I think you raise a really important point about smaller energy projects. Last week, I was in Pennal, and I visited a farm where there was a hydro scheme, and I think I mentioned it yesterday in my statement. It was one of the best projects I've seen, and I think it's really important that we do work with communities. We do have community energy projects, and you'll be aware the Welsh Government has put significant funding into these projects. I think, since I've been in post, for two years, we've had about 14 come to fruition.
Diolch. Bydd Dai Lloyd yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn gefnogol iawn, mewn egwyddor, i fuddiannau economaidd morlynnoedd llanw, a'r cyfleoedd y credaf sydd gennym i gael diwydiant morol bywiog sy'n tyfu. Rydym yn dal i ddisgwyl am ymateb gan Lywodraeth y DU. Credaf mai'r unigolyn diweddaraf o Lywodraeth Cymru i ysgrifennu oedd y Prif Weinidog, ac rydym yn dal i ddisgwyl am ymateb. Cyfarfûm â Claire Perry, y Gweinidog Gwladol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, ychydig fisoedd yn ôl, a phwysleisiais yr angen i gael ymateb cyn gynted â phosibl wrthi hi hefyd.
Credaf eich bod wedi codi pwynt pwysig iawn ynghylch prosiectau ynni llai. Yr wythnos diwethaf, bûm ym Mhennal, ac ymwelais â fferm lle roedd ganddynt gynllun ynni dŵr, a chredaf i mi sôn amdano ddoe yn fy natganiad. Roedd yn un o'r prosiectau gorau imi eu gweld, a chredaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda chymunedau. Mae gennym brosiectau ynni cymunedol, ac fe fyddwch yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid sylweddol ar gyfer y prosiectau hyn. Ers i mi fod yn y swydd, ers dwy flynedd, rwy'n credu ein bod wedi gweld oddeutu 14 yn dwyn ffrwyth.
Well, I'm more than happy to call it the 'Lesley Griffiths lagoon', particularly in this year of 100 years since partial suffrage, as long as we get the thing. I just want to go back to Mike's question about batteries because, of course, a big, big chunk of the city deal is the 'houses as power stations' programme. Mike mentioned solar panels and wind turbines, but I don't think we can overlook, as well, things like ground heat pumps and air heat pumps, which actually can be quite easily retrofitted to properties in a way that, perhaps, some of the stuff that we've got at the moment can't.
I wonder if you can tell me whether programmes such as Nest and Arbed have actually contributed to a growth in the number of ground and air pumps, and whether—and we're talking about the 'homes as power stations' idea—they could be included a bit more visibly, perhaps, in the pitch for that. Thank you.
Wel, rwy'n fwy na pharod i'w alw'n 'forlyn Lesley Griffiths,' yn enwedig â hithau'n 100 mlynedd ers cael y bleidlais yn rhannol, cyn belled â'n bod yn cael y peth. Hoffwn ddychwelyd at gwestiwn Mike am fatris oherwydd, wrth gwrs, mae'r rhaglen 'cartrefi fel gorsafoedd pŵer' yn rhan fawr iawn o'r fargen ddinesig. Soniodd Mike am baneli solar a thyrbinau gwynt, ond ni chredaf y gallwn ddiystyru pethau fel pympiau gwres o'r ddaear a phympiau gwres o'r aer chwaith, gan ei bod yn eithaf hawdd eu hôl-osod mewn eiddo mewn ffordd nad yw, efallai, mor hawdd gyda'r pethau sydd gennym ar hyn o bryd.
Tybed a allwch ddweud wrthyf a yw rhaglenni fel Nyth ac Arbed wedi cyfrannu at dwf yn nifer y pympiau gwres o'r ddaear a'r pympiau aer, ac a ellid eu cynnwys—ac rydym yn sôn am y syniad o 'gartrefi fel gorsafoedd pŵer'—ychydig yn fwy amlwg, efallai, yn y cynnig ar gyfer hwnnw. Diolch.
Thank you, Suzy Davies. I'm sure my mother would agree with you on your first point.
I can't give you an exact number, but I'm happy to write to you.FootnoteLink You'll be aware that we're just procuring the next stage of Arbed, which has been very successful in improving energy efficiency in some of our worst homes. So, I’d be very happy to write on the issue of ground heat pumps and the number we’ve used.
Diolch, Suzy Davies. Rwy'n siŵr y byddai fy mam yn cytuno â chi o ran eich pwynt cyntaf.
Ni allaf roi'r union ffigur i chi, ond rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu atoch.FootnoteLink Fe fyddwch yn gwybod ein bod wrthi'n caffael cam nesaf rhaglen Arbed, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn gwella effeithlonrwydd ynni yn rhai o'n cartrefi gwaethaf. Felly, buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu ynglŷn â phympiau gwres o'r ddaear a faint ohonynt rydym wedi eu defnyddio.
Tynnwyd cwestiwn 5 [OAQ52147] yn ôl. Felly, cwestiwn 6—Jane Hutt.
Question 5 is withdrawn. Question 6—Jane Hutt.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn amddiffynfeydd arfordirol a chynlluniau lliniaru llifogydd ym Mro Morgannwg? OAQ52132
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on Welsh Government investment in coastal defences and flood alleviation schemes in the Vale of Glamorgan? OAQ52132
Over the life of this Government, we have invested over £5.7 million in flood and coastal works in the Vale of Glamorgan. In addition, over £4.5 million has been allocated in this year's programme to complete works at Boverton and Coldbrook and progress the Llanmaes, Cadoxton and Corntown schemes.
Yn ystod oes y Llywodraeth hon, rydym wedi buddsoddi dros £5.7 miliwn mewn gwaith llifogydd ac arfordirol ym Mro Morgannwg. Yn ychwanegol, mae dros £4.5 miliwn wedi'i ddyrannu yn rhaglen eleni i gwblhau gwaith yn Nhrebefered a Coldbrook ac i fwrw ymlaen â chynlluniau Llanfaes, Tregatwg a Chorntwn.
Thank you, Minister. It is important to acknowledge the Welsh Government funding—substantial Welsh Government funding—for vital flood defences in Boverton and Llantwit Major. Following flooding of this community as recently as 2016, affecting homes and businesses, can you confirm the timelines for the urgent works to be carried out in Llanmaes village and Cadoxton in Barry, funded by the Welsh Government and managed by the Vale of Glamorgan Council?
Diolch, Weinidog. Mae'n bwysig cydnabod cyllid Llywodraeth Cymru—y cyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru—ar gyfer amddiffynfeydd hanfodol rhag llifogydd yn Nhrebefered a Llanilltud Fawr. Yn dilyn llifogydd yn y gymuned hon mor ddiweddar â 2016, gan effeithio ar gartrefi a busnesau, a allwch gadarnhau'r amserlenni ar gyfer cwblhau gwaith brys ym mhentref Llanfaes a Thregatwg yn y Barri, a ariennir gan Lywodraeth Cymru ac a reolir gan Gyngor Bro Morgannwg?
I thank the Member for her follow-up question. In terms of the Llanmaes flood alleviation scheme, design work is continuing and expected to be completed later this year, with construction to commence shortly after. Improvements to drainage in the village to increase capacity and a series of small flood storage areas above the village—. Property-level protection is offered to properties at risk, and nine have taken up this offer, and that will be installed shortly. A large flood storage area will also be constructed downstream of the village of Cadoxton. So, there are two schemes in Cadoxton: the tidal work scheme and the flood alleviation scheme. The tidal work scheme is expected to be complete by the end of the year, and in the flood alleviation scheme, Natural Resources Wales are currently investigating several options, which have been assessed to reduce flood risk to properties in the village of Dinas Powys both now and in the future. This could include upstream storage, natural flood management and the installation of floodwalls and relief culverts in the town. But I’m happy to write to the Member with further details if she so wishes.FootnoteLink
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn atodol. O ran cynllun lliniaru llifogydd Llanfaes, mae'r gwaith cynllunio yn mynd rhagddo a disgwylir iddo gael ei gwblhau yn ddiweddarach eleni, gyda'r gwaith adeiladu i gychwyn yn fuan wedi hynny. Mae gwelliannau i'r systemau draenio yn y pentref i gynyddu capasiti a chyfres o fannau cronni llifogydd bach uwchlaw'r pentref—. Cynigir amddiffynfeydd ar lefel eiddo i eiddo sydd mewn perygl, ac mae naw ohonynt wedi derbyn y cynnig hwn, a byddant yn cael eu gosod cyn bo hir. Bydd man cronni llifogydd mawr yn cael ei adeiladu i lawr yr afon o bentref Tregatwg. Felly, mae dau gynllun yn Nhregatwg: y cynllun gwaith llanw a'r cynllun lliniaru llifogydd. Disgwylir i'r cynllun gwaith llanw gael ei gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn, ac o ran y cynllun lliniaru llifogydd, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wrthi'n ystyried nifer o opsiynau yr aseswyd eu bod yn lleihau perygl llifogydd i eiddo ym mhentref Dinas Powys ar hyn o bryd ac yn y dyfodol. Gallai hyn gynnwys cronni i fyny'r afon, rheoli llifogydd yn naturiol a gosod muriau llifogydd a chwlfertau gollwng yn y dref. Ond rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda rhagor o fanylion os yw'n dymuno.FootnoteLink
Minister, obviously bringing together flood alleviation schemes relies on agencies working very closely together—local authorities and NRW, in particular, who are, obviously, the advisers on many of these projects. You’ll be aware that staff surveys have indicated a certain amount of unrest in NRW. Since you've become Minister, what is your assessment of the ability of NRW to work with partners in the Vale of Glamorgan to develop flood alleviation schemes that meet the community's concerns that have been outstanding for some considerable time?
Weinidog, yn amlwg, mae dod â chynlluniau lliniaru llifogydd ynghyd yn dibynnu ar gydweithio agos iawn rhwng asiantaethau—awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru, yn arbennig, sydd, yn amlwg, yn cynghori ar nifer o'r prosiectau hyn. Fe fyddwch yn gwybod bod arolygon staff wedi nodi rhywfaint o aflonyddwch yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Ers i chi ddod yn Weinidog, beth yw eich asesiad o allu Cyfoeth Naturiol Cymru i weithio gyda phartneriaid ym Mro Morgannwg ar ddatblygu cynlluniau lliniaru llifogydd i leddfu pryderon sydd wedi bod gan y gymuned ers amser hir?
I thank the Member for his question. It would be inappropriate for me to comment on the staff survey; that’s a matter for NRW. We've had a new chief executive who has come into place recently, and I've had regular meetings with NRW. In terms of working with the local community and stakeholders, I have had meetings previously with NRW when we have discussed communication and the need to engage and work closely within communities and communicate, particularly on issues around flood risk, which can be quite a bit complicated, to get that message across, and on how things are evidenced and analysed. So, I encourage NRW to maintain that effective and ongoing engagement with the local community, and it's something that is an outstanding item in terms of my regular meetings with both the chief executive and the chair of NRW.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Byddai'n amhriodol imi wneud sylwadau ar yr arolwg staff; mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw hwnnw. Rydym wedi cael prif weithredwr newydd yn ddiweddar, ac rwyf wedi cael cyfarfodydd rheolaidd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru. O ran gweithio gyda'r gymuned leol a rhanddeiliaid, rwyf eisoes wedi cael cyfarfodydd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru lle rydym wedi trafod cyfathrebu a'r angen i ymgysylltu a gweithio'n agos o fewn y cymunedau a chyfathrebu, yn enwedig mewn perthynas â materion perygl llifogydd, gan y gall hynny fod braidd yn gymhleth, er mwyn cyfleu'r neges honno, ac o ran sut y cesglir tystiolaeth a sut y caiff ei dadansoddi. Felly, rwy'n annog Cyfoeth Naturiol Cymru i barhau i ymgysylltu'n barhaus ac yn effeithiol gyda'r gymuned leol, ac mae'n rhywbeth sy'n parhau i fod ar yr agenda o ran fy nghyfarfodydd rheolaidd gyda'r prif weithredwr a chadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru.
7. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o sut y gall datblygiadau mewn deallusrwydd artiffisial helpu Cymru wledig? OAQ52114
7. What assessment has the Cabinet Secretary made of how developments in artificial intelligence can help rural Wales? OAQ52114
Thank you. Technological change, including artificial intelligence, can enable shared prosperity across Wales, building inclusive communities, and support our plans for regional economic development. The Welsh Government has recently launched a review into digital innovation, which will take a broad assessment of advancements in automation, robotics, artificial intelligence, the internet of things and big data.
Diolch. Gall newid technolegol, gan gynnwys deallusrwydd artiffisial, alluogi i ffyniant gael ei rannu ledled Cymru, gan adeiladu cymunedau cynhwysol, a chefnogi ein cynlluniau ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol. Yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi lansio adolygiad o arloesi digidol, a fydd yn cynnwys asesiad bras o ddatblygiadau mewn awtomatiaeth, roboteg, deallusrwydd artiffisial, y rhyngrwyd a data mawr.
Thank you very much. I'd be grateful if you could confirm whether precision agriculture would specifically fall within the remit of that review. The Assembly's economy committee this morning has been holding hearings on the subject, and has heard how precision agriculture is already helping improve productivity on farms, as well as reducing environmental impacts. We were told very clearly that data is now seen as an agricultural product. But the support available from the Welsh Government is fragmented and inflexible. Farming Connect, for example, can only be used to fund 10 soil tests, which isn't enough, and is only available to fund basic GPS. It's been some time now since the National Assembly voted to ask the Welsh Government to develop a strategy for precision agriculture, so that we see this not just as a farming issue, but as an issue for Wales's resilience, to create an industry—so, rather than importing the robots from China and the software from America and exporting our data, seeing how we can harness this for the good of Wales. I would be grateful if the Cabinet Secretary could outline a timeline of when we can expect that strategy to be developed.
Diolch yn fawr iawn. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech gadarnhau a fyddai amaethyddiaeth fanwl wedi'i chynnwys yn benodol yng nghylch gorchwyl yr adolygiad hwnnw. Y bore yma, bu pwyllgor economi'r Cynulliad yn cynnal gwrandawiadau ar y pwnc, a chlywsant sut y mae amaethyddiaeth fanwl eisoes yn helpu i wella cynhyrchiant ar ffermydd, yn ogystal â lleihau effeithiau amgylcheddol. Dywedwyd wrthym yn glir fod data yn cael ei ystyried yn gynnyrch amaethyddol erbyn hyn. Ond mae'r cymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn dameidiog ac yn anhyblyg. Ni ellir ond defnyddio Cyswllt Ffermio, er enghraifft, i ariannu 10 prawf pridd, nad yw'n ddigon, ac nid yw ond ar gael i ariannu gweithgarwch System Leoli Fyd-eang sylfaenol. Mae peth amser bellach ers i'r Cynulliad Cenedlaethol bleidleisio i ofyn i Lywodraeth Cymru ddatblygu strategaeth ar gyfer amaethyddiaeth fanwl, fel y gallwn ystyried hyn nid yn unig fel mater ffermio, ond fel mater sy'n ymwneud â chydnerthedd Cymru, i greu diwydiant—felly, yn hytrach na mewnforio'r robotiaid o Tsieina a'r feddalwedd o America ac allforio ein data, gweld sut y gallwn harneisio hyn er lles Cymru. Buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet nodi amserlen o ran pryd y gallwn ddisgwyl i'r strategaeth honno gael ei datblygu.
I think it's really important that precision farming isn't considered in isolation. It does need to be part of a broader agriculture and land use strategy post Brexit, and it's certainly something that I want to see when I go out to consultation on the future of land management, following my statement yesterday. I think precision agriculture needs to be embedded in every aspect of farming, and that's through use of better genetics, targeting inputs use, and gathering and using data.
You will be aware that, across the Government, particularly in innovation and information and communications technology leads, we're working with academic institutions—and my colleague Julie James is leading on that—because we are looking at further work that's going to be relevant to precision agriculture. We're also promoting it, as you say, through Farming Connect initiatives, and that is another area that we can look at to expand the schemes that we have in it. I'm also looking at part funding of technology through the farm business grant. But, again, when we look at the funding that we have post Brexit, we can see if there are other schemes that we can bring forward also.
Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig nad yw ffermio manwl yn cael ei ystyried ar ei ben ei hun. Mae angen iddo fod yn rhan o strategaeth amaethyddiaeth a defnydd tir ehangach ar ôl Brexit, ac mae'n sicr yn rhywbeth yr hoffwn ei weld pan fyddaf yn ymgynghori ar ddyfodol rheoli tir, yn dilyn fy natganiad ddoe. Credaf fod angen i amaethyddiaeth fanwl fod yn rhan annatod o bob agwedd ar ffermio, drwy ddefnyddio gwell geneteg, targedu'r defnydd o fewnbynnau, a chasglu a defnyddio data.
Ar draws y Llywodraeth, yn enwedig o ran arwain ar arloesi a thechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu, fe fyddwch yn gwybod ein bod yn gweithio gyda sefydliadau academaidd—ac mae fy nghyd-Aelod Julie James yn arwain ar y gwaith hwnnw—gan ein bod yn edrych ar waith pellach a fydd yn berthnasol i amaethyddiaeth fanwl. Rydym hefyd yn ei hyrwyddo, fel y dywedwch, drwy fentrau Cyswllt Ffermio, ac mae hwnnw'n faes arall y gallwn edrych arno er mwyn ehangu'r cynlluniau sydd gennym ar waith yn rhan ohono. Rwyf hefyd yn ystyried ariannu technoleg yn rhannol drwy'r grant busnes i ffermydd. Ond unwaith eto, wrth inni edrych ar y cyllid a fydd gennym ar ôl Brexit, gallwn weld a oes cynlluniau eraill y gallwn eu rhoi ar waith hefyd.
Cabinet Secretary, in response to an individual Members' debate on this issue in November 2016, you said, and I quote:
'The Welsh Government is working closely with our stakeholders and delivery bodies to maximise agri-tech research income into Wales.'
In light of these comments, can you tell us how successful the Welsh Government has been to date, and can you also give us an indication of how much agri-tech research income Wales has received to date?
Ysgrifennydd y Cabinet, mewn ymateb i ddadl gan Aelodau unigol ar y mater hwn ym mis Tachwedd 2016, fe ddywedoch chi, a dyfynnaf:
'Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'n rhanddeiliaid a chyrff cyflenwi i ddenu cymaint ag y bo modd o incwm ymchwil amaeth-dechnoleg i Gymru.'
Yng ngoleuni'r sylwadau hyn, a allwch ddweud wrthym pa mor llwyddiannus y mae Llywodraeth Cymru wedi bod hyd yn hyn, ac a allwch roi syniad inni hefyd o faint o incwm ymchwil amaeth-dechnoleg y mae Cymru wedi'i gael hyd yn hyn?
I can't give the Member that figure at the present time, but, again, I would be very happy to write to you with that figure.FootnoteLink
Ni allaf roi'r ffigur hwnnw i'r Aelod ar hyn o bryd, ond unwaith eto, buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu atoch gyda'r ffigur hwnnw.FootnoteLink
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am weithredu Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) 2014? OAQ52135
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implementation of the Animal Welfare (Breeding of Dogs) (Wales) Regulations 2014? OAQ52135
Thank you. The regulations introduce stricter criteria for licensed breeders and have helped enforce our commitment to ensuring high welfare standards. We work with local authorities to monitor implementation of the regulations, and last year completed a data capture exercise on the enforcement of the staff-to-job ratio element.
Diolch. Mae'r rheoliadau yn cyflwyno meini prawf llymach ar gyfer bridwyr trwyddedig ac wedi cynorthwyo i orfodi ein hymrwymiad i sicrhau safonau uchel o ran lles. Rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol i fonitro'r broses o weithredu'r rheoliadau, a chwblhawyd ymarfer cipio data gennym y llynedd ar orfodi elfen y gymhareb staff i swyddi.
Thank you. Concerns are raised with me very frequently about the extent to which brazen and discriminatory puppy breeding is still ongoing in Wales. The regulations provide a means for responsible breeders to be registered, and for prosecutions to be undertaken against those who do not comply and risk the welfare of the animals in their care. In the recent prosecution of a lady from the Vale of Glamorgan—she claimed to be selling a particular breed but was, in fact, acting as a front for puppy farming. Of course, social media is a very useful vehicle for this industry to flourish. In this instance, she was selling more than 100 puppies, having advertised 266. The general health and animal welfare problems experienced by these dogs and puppies is absolute cruelty, yet only 38 prosecutions took place across Wales in 2015-16 under the Animal Welfare Act 2006. Cabinet Secretary, what steps can you take to highlight this issue? More importantly, will you somehow look to ban this cruel and ruthless money making at the expense of these vulnerable animals?
Diolch. Mae pryderon yn cael eu dwyn i fy sylw'n aml iawn ynglŷn â faint o enghreifftiau haerllug a gwrthun o fridio cŵn sy'n dal i ddigwydd yng Nghymru. Mae'r rheoliadau'n darparu modd o gofrestru bridwyr cyfrifol, ac ar gyfer erlyn y rhai nad ydynt yn cydymffurfio ac sy'n peryglu lles yr anifeiliaid yn eu gofal. Mewn achos diweddar o erlyn menyw o Fro Morgannwg—roedd hi'n dweud ei bod yn gwerthu brîd penodol, ond mewn gwirionedd, roedd yn gweithredu fel ffrynt ar gyfer ffermio cŵn bach. Wrth gwrs, mae'r cyfryngau cymdeithasol yn gyfrwng defnyddiol iawn i'r diwydiant hwn allu ffynnu. Yn yr achos hwn, roedd yn gwerthu dros 100 o gŵn bach, ar ôl hysbysebu 266. Mae'r problemau iechyd a lles anifeiliaid cyffredinol a ddioddefir gan y cŵn a'r cŵn bach hyn yn greulon tu hwnt, ond serch hynny, 38 o erlyniadau yn unig a gafwyd ledled Cymru yn 2015-16 o dan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau y gallwch eu cymryd i dynnu sylw at y mater hwn? Yn bwysicach, a wnewch chi geisio gwahardd y ffordd greulon a didostur hon o wneud arian ar draul yr anifeiliaid agored i niwed hyn?
Thank you. This is an area where I'm working very closely with the RSPCA to ensure that the number of prosecutions is as high as possible when these cases are found. I am looking to bring forward a statement on animal welfare before the summer recess, so I will be able to say more on that issue then.
Diolch. Mae hwn yn faes lle rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r RSPCA i sicrhau bod nifer yr erlyniadau mor uchel â phosibl pan gaiff yr achosion hyn eu darganfod. Rwy'n bwriadu cyflwyno datganiad ar les anifeiliaid cyn toriad yr haf, felly gallaf ddweud mwy am y mater bryd hynny.
As has been exemplified by my colleague Simon Thomas earlier, the Welsh Government recently announced that it would allow Westminster powers to legislate in a number of areas returning from Brussels, one of which was certain powers relating to animal welfare. So, I was wondering whether you could clarify how you think that could impact upon planned legislation. I was wondering if you could plan speeding up any work that you're doing currently on animal abuse, cruelty and protection legislation, so that there is no uncertainty about what your capacity is in the future. Although I understand that the task and finish group on the animal abuse register is set to report in the coming months, I would not want it to be as long-winded as the constant delays to the wild animals in circuses. So, I would put an appeal out that we see progress on this before any legislative changes come about by other forces.
Fel yr amlygwyd gan fy nghyd-Aelod Simon Thomas yn gynharach, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi'n ddiweddar y byddai'n caniatáu pwerau i San Steffan ddeddfu mewn nifer o feysydd sy'n dychwelyd o Frwsel, ac mae pwerau penodol sy'n ymwneud â lles anifeiliaid yn un ohonynt. Felly, tybed a allwch egluro sut y credwch y gallai hynny effeithio ar ddeddfwriaeth arfaethedig. Tybed a allwch geisio cyflymu unrhyw waith rydych yn ei wneud ar hyn o bryd ar gam-drin anifeiliaid, creulondeb a deddfwriaeth ddiogelu, fel nad oes unrhyw ansicrwydd ynglŷn â beth yw eich gallu yn y dyfodol. Er fy mod yn deall y bydd y grŵp gorchwyl a gorffen ar y gofrestr cam-drin anifeiliaid yn adrodd yn ystod y misoedd nesaf, ni fuaswn am i hynny fod mor hirwyntog â'r oedi cyson mewn perthynas ag anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Felly, buaswn yn apelio am weld cynnydd ar hyn cyn i unrhyw bŵer arall wneud newidiadau deddfwriaethol.
Thank you. As we don't agree with your view on the issue, it won't have any impact on legislation or policy. I think we tweeted one another around the animal abuse register, and it will be reporting to me in July.
Diolch. Gan nad ydym yn cytuno â'ch safbwynt ar y mater hwn, ni fydd yn cael unrhyw effaith ar ddeddfwriaeth neu bolisi. Credaf inni drydar ein gilydd mewn perthynas â'r gofrestr cam-drin anifeiliaid, a bydd yn cyflwyno adroddiad i mi ym mis Gorffennaf.
9. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i rhoi i'r galw am asesiad o effaith amgylcheddol llosgydd biomas y Barri? OAQ52131
9. What consideration has been given by the Cabinet Secretary to the call for an environmental impact assessment for the Barry biomass incinerator? OAQ52131
I want to ensure our actions as a Government uphold our international obligations in respect of environmental impact assessments. Officials are giving careful consideration to compliance with the EIA directive, taking account of the representations of the developer and those of the Docks Incinerator Action Group and others.
Rwy'n awyddus i sicrhau bod ein gweithredoedd fel Llywodraeth yn cynnal ein rhwymedigaethau rhyngwladol mewn perthynas ag asesiadau effaith amgylcheddol. Mae swyddogion yn ystyried cydymffurfiaeth â chyfarwyddeb yr asesiadau effaith amgylcheddol yn ofalus, gan roi ystyriaeth i sylwadau'r datblygwr, Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau ac eraill.
Thank you, Minister. You will be aware, of course, of the widespread public and political concern regarding the opening of the Barry incinerator, which had adverse impacts on the local population during its pre-commissioning phase. We also await the review of permitting by the future generations commissioner as well. It is important that we have a timeline on your decision, and would you agree with me that it's inappropriate that the company should be claiming that the biomass incinerator will be opening by the end of this year when we still haven't had your decision about the environmental impact assessment?
Diolch, Weinidog. Fe fyddwch yn gwybod, wrth gwrs, am y pryderon cyhoeddus a gwleidyddol cyffredinol ynglŷn ag agor llosgydd y Barri, sydd wedi cael effeithiau andwyol ar y boblogaeth leol yn ystod y cyfnod cyn ei gomisiynu. Rydym hefyd yn aros am yr adolygiad o'r broses drwyddedu gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol. Mae'n bwysig fod gennym amserlen ar gyfer eich penderfyniad, ac a fyddech yn cytuno â mi ei bod yn amhriodol i'r cwmni honni y bydd y llosgydd biomas yn agor erbyn diwedd y flwyddyn pan nad ydym wedi cael penderfyniad gennych eto ynglŷn â'r asesiad o'r effaith amgylcheddol?
I thank the Member for her question. I know it's something that she's raised over a number of years, and regularly with me since coming into post. I fully understand the frustration of both the Member and the residents of Barry with the time it's taken to reach a final decision on whether an EIA is required for the Biomass UK No. 2 project. The time is unfortunately necessary as matters raised by interested parties are complex, and we need to be sure that the final decision complies with the law and ensures that the environment is properly protected.
Just to add in terms of—. Whilst I can comment on the intention of the developer to start operating the plant by the end of the year, enforcement is a matter for the local planning authority. But such matters could come before Welsh Ministers on appeal. Obviously, the Vale of Glamorgan planning department are aware that the Welsh Ministers are considering the potential need for an EIA in respect of the latest planning application, and have indicated to officials that they will not determine the application until a final decision is made.
Just briefly, you raised the future generations commissioner's look at the review of permitting, and I can say that the project's progressing well. There have been a number of meetings, both with Natural Resources Wales and Welsh Government officials, and I look forward to any recommendations about how we apply the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to the development of complex and technical policy areas such as environmental permitting.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Gwn fod hyn yn rhywbeth y mae wedi'i godi dros nifer o flynyddoedd, ac yn rheolaidd gyda mi ers imi ddechrau yn y swydd. Rwy'n deall rhwystredigaeth yr Aelod a thrigolion Barri'n llawn ynghylch yr amser a gymerwyd i ddod i benderfyniad terfynol ynglŷn ag a oes angen asesiad o'r effaith amgylcheddol ar brosiect Biomass UK No. 2. Yn anffodus, mae'r amser hwnnw'n angenrheidiol gan fod y materion a godwyd gan bartïon â buddiant yn rhai cymhleth, ac mae angen inni fod yn sicr fod y penderfyniad terfynol yn cydymffurfio â'r gyfraith ac yn sicrhau bod yr amgylchedd yn cael ei ddiogelu'n briodol.
Yn ychwanegol o ran—. Er y gallaf roi sylwadau ar fwriad y datblygwr i ddechrau gweithredu erbyn diwedd y flwyddyn, mater i'r awdurdod cynllunio lleol yw gorfodi. Ond gallai materion o'r fath ddod gerbron Gweinidogion Cymru ar apêl. Yn amlwg, mae adran gynllunio Bro Morgannwg yn ymwybodol fod Gweinidogion Cymru yn ystyried yr angen posibl am asesiad o'r effaith amgylcheddol mewn perthynas â'r cais cynllunio diweddaraf, ac wedi dweud wrth swyddogion na fyddant yn ystyried y cais hyd nes y gwneir penderfyniad terfynol.
Yn fyr, fe sonioch fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn edrych ar yr adolygiad o drwyddedu, a gallaf ddweud bod y prosiect yn mynd rhagddo'n dda. Cafwyd nifer o gyfarfodydd, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru, ac edrychaf ymlaen at unrhyw argymhellion ynglŷn â sut y dylem ddefnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i ddatblygu meysydd polisi cymhleth a thechnegol megis trwyddedu amgylcheddol.
Minister, you are most probably aware that the Vale of Glamorgan Council at full council in February supported a motion proposed by Councillor Vincent Bailey to make sure that there was an environmental impact assessment undertaken. And I do declare an interest in that that councillor does work for me—[Laughter.]—just to put it on the record. But it is a statement of fact that parties from across the chamber in the Vale of Glamorgan Council voted for this action to be taken. You in previous questioning sessions have indicated that you are minded to have an environmental impact assessment. The constituency Member indicated that some timeline and understanding of when that decision might be taken would be greatly appreciated by all concerned in this matter. Can you at least give us a timeline that you are working to as a Minister to make that decision? I appreciate you have to take consultations and views on board from a broad spectrum of stakeholders here, but you must now, at this stage in the process, have an idea when you will be in a position to make that decision.
Weinidog, rydych yn gwybod, mae'n debyg, fod Cyngor Bro Morgannwg yn eu cyfarfod llawn ym mis Chwefror wedi cefnogi cynnig gan y Cynghorydd Vincent Bailey i sicrhau bod asesiad o'r effaith amgylcheddol yn cael ei gynnal. Ac rwy'n datgan buddiant gan fod y cynghorydd hwnnw'n gweithio i mi—[Chwerthin.]—i mi gael cofnodi hynny. Ond mae'n ffaith bod pleidiau o bob ochr i'r siambr yng Nghyngor Bro Morgannwg wedi pleidleisio dros gymryd y camau hyn. Rydych wedi nodi mewn sesiynau holi blaenorol eich bod yn awyddus i gael asesiad o'r effaith amgylcheddol. Nododd yr Aelod etholaethol y byddai pawb sydd ynghlwm wrth y mater hwn yn gwerthfawrogi amserlen a dealltwriaeth o ran pryd y gallai'r penderfyniad hwnnw gael ei wneud. A allwch ddweud wrthym, o leiaf, beth yw'r amserlen rydych yn gweithio iddi fel Gweinidog i wneud y penderfyniad hwnnw? Rwy'n sylweddoli bod yn rhaid ichi ystyried ymgynghoriadau a safbwyntiau ystod eang o randdeiliaid yn hyn o beth, ond mae'n rhaid bod syniad gennych bellach, ar y cam hwn yn y broses, pa bryd y byddwch mewn sefyllfa i wneud y penderfyniad.
I thank the Member for his contribution there. I'd refer back to what I said to the constituency Member in terms of time frame. I do understand why this is causing so much concern and frustration, both for representatives and for people in the local community. But we are actively currently considering the representation made, and we do not intend to set a deadline for the final decision on EIA to be made, because the decision requires careful and full consideration of all the issues to withstand legal challenge. The case raises complex issues about how the need for EIA to accompany applications to amend conditions, which are taking some time to work through. By taking this time to fully work through the issues, I believe we will be issuing clearer guidance on EIA procedures that will benefit all those working with the planning system. So, it's essential to ensure that the decision complies with the law, so that it is fair to the developer, but more importantly, ensures the environment and the local community are properly protected.
Diolch i'r Aelod am ei gyfraniad. Hoffwn gyfeirio'n ôl at yr hyn a ddywedais wrth yr Aelod etholaethol o ran yr amserlen. Rwy'n deall pam fod hyn yn peri cymaint o bryder a rhwystredigaeth, i gynrychiolwyr ac i bobl yn y gymuned leol. Ond ar hyn o bryd, rydym wrthi'n ystyried y sylwadau a wnaed, ac nid ydym yn bwriadu pennu terfyn amser ar gyfer gwneud penderfyniad terfynol ar asesiad o'r effaith amgylcheddol, gan fod angen ystyriaeth lawn a gofalus o'r holl faterion sy'n ymwneud â'r penderfyniad er mwyn gwrthsefyll heriau cyfreithiol. Mae'r achos yn codi materion cymhleth ynglŷn â'r modd y mae angen i'r asesiad o'r effaith amgylcheddol gyd-fynd â cheisiadau i ddiwygio amodau, ac mae'n cymryd peth amser i weithio drwyddynt. Drwy gymryd yr amser hwn i weithio drwy'r materion hyn, credaf y byddwn yn darparu canllawiau cliriach ar weithdrefnau asesiadau effaith amgylcheddol a fydd o fudd i bawb sy'n gweithio gyda'r system gynllunio. Felly, mae hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod y penderfyniad yn cydymffurfio â'r gyfraith, fel ei fod yn deg â'r datblygwr, ond yn bwysicach, er mwyn sicrhau bod yr amgylchedd a'r gymuned leol yn cael eu diogelu'n briodol.
There are real lessons for all of Wales in what's happened in Barry. It is frankly astonishing that such a major project in such a built-up area with such potential health effects could have got a go-ahead, or got so far, without an environmental impact assessment being done. I'm grateful for the letter I received from you this morning around this, which, more or less, repeats what you've just told the Chamber. Well, that's fine, but what I do want to understand, because there are lots of concerns in other parts of Wales that are facing similar biomass plant applications at the moment, is if it does transpire that this whole process should have had environmental impact assessment work done a lot earlier, will you ensure that that is done, even though the process has gone a considerable way along the route? And bearing in mind here what does sometimes happen in planning terms, in that people can do retrospective planning applications or they can disallow what should have happened because they say things have gone too far, if it does turn out, under the EU directive—which we still have, of course—that this project, with all the additions and changes that have been done to it, should have been done under the directive that requires environmental impact assessments, will that happen regardless of the fact that the project has got, as Jane Hutt mentioned, to a stage where the developers are already giving dates for it to begin?
Mae gwersi amlwg i bob rhan o Gymru yn yr hyn sydd wedi digwydd yn y Barri. Mae'n syfrdanol, a dweud y gwir, fod prosiect mor fawr mewn ardal mor adeiledig gyda'r fath effeithiau posibl ar iechyd wedi cael sêl bendith, neu wedi cyrraedd mor bell, heb i asesiad o'r effaith amgylcheddol gael ei gynnal. Rwy'n ddiolchgar am y llythyr a gefais gennych y bore yma ynglŷn â hyn, sydd fwy neu lai yn ailadrodd yr hyn rydych newydd ei ddweud wrth y Siambr. Wel, mae hynny'n iawn, ond yr hyn rwyf am ei ddeall, gan fod llawer o bryderon mewn sawl man arall yng Nghymru sy'n wynebu ceisiadau am weithfeydd biomas tebyg ar hyn o bryd, yw hyn: os daw'n amlwg y dylai'r broses hon fod wedi cael asesiad o'r effaith amgylcheddol yn llawer cynt, a wnewch chi sicrhau y gwneir hynny, er bod y broses wedi teithio cryn bellter? Ac o gofio beth sy'n digwydd weithiau o ran cynllunio, a bod pobl yn gallu cyflwyno ceisiadau cynllunio ôl-weithredol neu'n gallu gwrthod yr hyn a ddylai fod wedi digwydd gan eu bod yn dweud bod pethau wedi mynd yn rhy bell, os daw'n amlwg o dan gyfarwyddeb yr UE—sy'n dal i fod gennym, wrth gwrs—y dylai'r prosiect hwn, gyda'r holl ychwanegiadau a'r newidiadau a wnaed iddo, fod wedi cael ei wneud o dan y gyfarwyddeb sy'n ei gwneud hi'n ofynnol i gynnal asesiadau effaith amgylcheddol, a fydd hynny'n digwydd er gwaethaf y ffaith bod y prosiect wedi cyrraedd cam lle mae'r datblygwr eisoes, fel y dywedodd Jane Hutt, yn nodi dyddiadau iddo gychwyn?
I thank the Member and I'm glad that you received the letter following your question in business questions in Plenary last week and I hope that helped update you on where we are.
As I said to the Member previously, I'm unable to comment on the intention of the developer to start operating the plant by the end of the year, but the Vale of Glamorgan planning department are aware that we are considering the need for an EIA in respect of the application and I've indicated to officials that they will not determine the application until a final decision is made. I'm well aware that a number of wider issues have been raised, not just within this instance, but in terms of how we operate EIA and environmental permitting. So, I am very keen to work closely with officials, with NRW and with the future generations commissioner to see how we can identify how we can apply in the future, particularly within the context of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, to these, what are often complex and technical policy areas and ensure that they meet our environmental obligations.
Diolch i'r Aelod ac rwy'n falch eich bod wedi derbyn y llythyr yn dilyn eich cwestiwn yn ystod y cwestiynau busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos diwethaf a gobeithio bod hwnnw wedi rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi o ran ein sefyllfa ar hyn o bryd.
Fel y dywedais wrth yr Aelod yn gynt, ni allaf wneud sylwadau ar fwriad y datblygwr i ddechrau gweithredu erbyn diwedd y flwyddyn, ond mae adran gynllunio Bro Morgannwg yn ymwybodol ein bod yn ystyried yr angen am asesiad o'r effaith amgylcheddol mewn perthynas â'r cais ac rwyf wedi nodi wrth swyddogion na fyddant yn gwneud penderfyniad ar y cais hyd nes y gwneir penderfyniad terfynol. Rwy'n ymwybodol iawn fod nifer o faterion ehangach wedi cael eu codi, nid mewn perthynas â'r achos hwn yn unig, ond o ran sut rydym yn gweithredu asesiadau effaith amgylcheddol a thrwyddedu amgylcheddol. Felly, rwy'n awyddus iawn i weithio'n agos gyda swyddogion, Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i weld sut y gallwn gymhwyso meysydd polisi sy'n aml yn gymhleth a thechnegol wrth wneud hynny yn y dyfodol, yn arbennig yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a sicrhau eu bod yn bodloni ein hymrwymiadau amgylcheddol.
Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Minister and Cabinet Secretary.
Mae'r cwestiynau nesaf felly i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The next questions are for the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am allanoli gwasanaethau yn y sector gyhoeddus? OAQ52116
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on outsourcing services in the public sector? OAQ52116
Mae Llywodraeth Cymru yn credu mai’r ffordd orau o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yw trwy swyddogion cyhoeddus ymroddgar sy’n derbyn cefnogaeth ac yn cael eu talu’n deg am y gwaith hanfodol maen nhw’n ei wneud. Mae’r Llywodraeth yn cydnabod hefyd y rôl bwysig sydd gan y trydydd sector a busnesau o ran cefnogi’r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau i ddinasyddion.
The Welsh Government believes public services are best delivered by engaged and supported public servants who are fairly paid for the essential work that they do. The Government also recognises the important role of the third sector and businesses in supporting public service delivery to secure the best outcomes for citizens.
Diolch i chi am eich ateb, oherwydd mae nifer cynyddol o awdurdodau lleol Cymru, wrth gwrs, wedi allanoli gwasanaethau i'r sector breifat—mae edrych ar y modd y mae gwasanaeth gorfodaeth amgylcheddol, er enghraifft, mewn sawl rhan o Gymru wedi cael ei allanoli yn un enghraifft. Kingdom yw'r cwmni amlycaf yn y gogledd, ac mae rhaglenni fel Panorama ac Y Byd ar Bedwar wedi amlygu sut mae targedau mewnol y cwmni yna yn gyrru eu hymdrech i greu'r elw mwyaf posibl ar gefn trigolion Cymru. Yn awr, o gofio bod y Prif Weinidog wedi dweud wrthym ni fan hyn ym mis Ionawr ei fod ef a'i Lywodraeth yn gwbl yn erbyn preifateiddio, a'ch bod chi eich hunan wedi sefyll lan yng nghynhadledd y Blaid Lafur rai misoedd yn ôl yn dweud nad oedd yna breifateiddio yng Nghymru, a ydych yn gyfforddus gyda'r twf rydym ni'n ei weld mewn darparwyr preifat o fewn y sector gyhoeddus ar draws Cymru? Ac, os nad ydych chi'n gyfforddus gyda hynny, yna beth ydych chi'n ei wneud i annog ac i gefnogi awdurdodau lleol i ddatblygu datrysiadau amgen?
Thank you for that response, because an increasing number of local authorities in Wales have outsourced services to the private sector—look at the way in which the environmental enforcement service has been outsourced in many parts of Wales. Kingdom is the most prominent company in north Wales, and programmes such as Panorama and Y Byd ar Bedwar have outlined how the internal targets of that company drive their efforts to generate the greatest possible profit at the expense of the residents of Wales. Now, bearing in mind that the First Minister told us here in January that he and his Government are entirely opposed to privatisation, and that you yourself have stood up in the Labour conference some months ago, saying that there was no privatisation in Wales, are you comfortable with the growth that we’re seeing in private providers within the public sector across Wales? And, if you’re not, then what are you doing to encourage and support local authorities to develop alternative solutions?
Llywydd, rydw i'n credu bod pawb yn falch iawn fod yr Aelod dros y gogledd yn cofio'r araith wnes i yn Brighton i gynhadledd y Blaid Lafur. Roeddwn i'n glir yno, ac fe wnaf fod yn glir fan hyn hefyd: y ffordd rydym ni'n darparu ein gwasanaethau fan hyn yw i sicrhau'r deal gorau i ddinasyddion, a hefyd, wrth gwrs, i'r gweithwyr cyhoeddus eu hunain. Mae'n fater i'r awdurdodau eu hunain sut maen nhw'n darparu gwasanaethau, ond buaswn i'n sicrhau bod—. Mae gennym ni y cod ymarfer ar faterion y gweithlu, y two-tier code, ac mae e'n ymwybodol fy mod i'n sicrhau bod swyddogion yn gwneud asesiad cenedlaethol ar draws Cymru bob blwyddyn i sicrhau bod hawliau gweithwyr cyhoeddus yn cael eu sicrhau. Rwy'n hapus iawn i gyhoeddi canlyniadau'r asesiadau yna os nad yw'r Aelod yn ymwybodol bod hynny'n digwydd.
Llywydd, I believe that everybody is very pleased that the Member for North Wales remembers the address I gave to the Labour Party conference in Brighton. I was clear there, and I will be clear here today, too, that the way we deliver our services here is by ensuring the best deal for citizens, and also, of course, for the public workers themselves. It is a matter for the authorities themselves how they set about delivering those services, but I would ensure that—. We have a code of practice on workforce matters, the two-tier code, and he is aware that the officials carry out a national assessment across Wales on an annual basis to ensure that public workers and their rights are protected. I’d be very happy to publish the outcome, the results of those assessments, if the Member is not aware of them.
I'd like to thank Llyr Gruffydd for raising this again in the Senedd, because I was actually one of the first constituencies that saw hundreds of my constituents, particularly the more elderly in our population, targeted in this way by these private enforcers. I'm not against outsourcing to the private sector where local authorities can actually make savings and the service delivery is of a high quality. However, in this instance, we have got severe problems. Ten thousand have taken to signing a social media page. There is a huge campaign against this. I know of MPs and other AMs across north Wales where this is a huge issue.
I take a problem, Cabinet Secretary, with your response. You keep saying it's up to each local authority how they do things. I know that in other parts of the United Kingdom, if there were such schemes in place that were penalising people in the way that this is happening, their national Governments would get involved and actually send some guidance across the line. I would ask you if you would be so kind as to write to local authorities and just point out, where they are outsourcing to the private sector, that you as the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services expect due diligence, transparency, financial probity and absolute accountability with those services that are provided. It is unfair if our residents, our visitors, our elderly, if they are being penalised in some way because local authorities are outsourcing simply because they can't make ends meet given your financial settlement.
Hoffwn ddiolch i Llyr Gruffydd am godi hyn unwaith eto yn y Senedd, gan mai fy etholaeth i oedd un o'r rhai cyntaf i weld cannoedd o fy etholwyr, yn enwedig yr henoed yn ein poblogaeth, yn cael eu targedu yn y ffordd hon gan y gorfodwyr preifat hyn. Nid wyf yn gwrthwynebu rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat lle y gall awdurdodau lleol arbed arian a lle mae darpariaeth y gwasanaethau o safon uchel. Fodd bynnag, yn yr achos hwn, mae gennym broblemau difrifol. Mae 10,000 o bobl wedi llofnodi tudalen ar y cyfryngau cymdeithasol. Mae yna ymgyrch enfawr yn erbyn hyn. Gwn am ASau ac ACau eraill ledled gogledd Cymru sy'n ystyried hon yn broblem enfawr.
Mae gennyf broblem, Ysgrifennydd y Cabinet, gyda'ch ymateb. Rydych yn dweud dro ar ôl tro mai penderfyniad i bob awdurdod lleol yw sut y maent yn gwneud pethau. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, pe bai cynlluniau o'r fath ar waith sy'n cosbi pobl yn y fath fodd, gwn y byddai eu Llywodraethau cenedlaethol yn camu i mewn ac yn darparu rhywfaint o arweiniad. Hoffwn ofyn ichi a fyddech mor garedig ag ysgrifennu at awdurdodau lleol a nodi, lle maent yn rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat, eich bod chi fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus yn disgwyl diwydrwydd dyladwy, tryloywder, gonestrwydd ariannol ac atebolrwydd llwyr gyda'r gwasanaethau hynny a ddarperir. Mae'n annheg os yw ein trigolion, ein hymwelwyr, ein henoed, os ydynt yn cael eu cosbi mewn rhyw ffordd am fod awdurdodau lleol yn rhoi gwaith ar gontract allanol gan na allant gadw deupen llinyn ynghyd o ystyried eich setliad ariannol.
Presiding Officer, the Member was doing quite well up until that last sentence. She represents a political party, of course, that is almost removing the rate support grant from all local authorities in England, and in the last seven years has seen the spending power of local authorities in England fall by 49 per cent. So, I suspect she's on very, very thin ice there. However, let us take her at her word. We all welcome a sinner that repents. I join her in welcoming the fact that wholesale privatisation is not the way for local or public services to be delivered. I'm glad she's come and joined us in supporting that.
But, let me say this, where there are issues with the delivery of services, they are rightly taken up by Members and others with the local authority concerned. It is not right or proper that we seek to sustain and support local democracy whilst at the same time seeking to instruct local authorities how they should be carrying out their duties and how they should be delivering those services. That's not the way that you strengthen and empower local authorities. The Conservatives put their case to the people of England last week, and I think in most cases they were roundly defeated.
Lywydd, roedd yr Aelod yn gwneud yn dda hyd nes y frawddeg olaf honno. Mae'n cynrychioli plaid wleidyddol, wrth gwrs, sydd fwy neu lai'n diddymu'r grant cynnal ardrethi i'r holl awdurdodau lleol yn Lloegr, ac sydd, dros y saith mlynedd diwethaf, wedi sicrhau bod grym gwario awdurdodau lleol yn Lloegr wedi gostwng 49 y cant. Felly, tybiaf ei bod ar dir peryglus tu hwnt. Fodd bynnag, gadewch inni gymryd yr hyn y mae'n ei ddweud. Mae pob un ohonom yn croesawu pechadur sy'n edifarhau. Ymunaf â hi i groesawu'r ffaith nad preifateiddio popeth yw'r ffordd orau o ddarparu gwasanaethau lleol neu gyhoeddus. Rwy'n falch ei bod wedi ymuno â ni i gefnogi hynny.
Ond gadewch imi ddweud hyn, lle y ceir problemau gyda darparu gwasanaethau, mae'n iawn i Aelodau ac eraill eu dwyn i sylw'r awdurdod lleol perthnasol. Nid yw'n iawn nac yn briodol ein bod yn ceisio cynnal a chefnogi democratiaeth leol, ac ar yr un pryd, yn ceisio dweud wrth awdurdodau lleol sut y dylent gyflawni eu dyletswyddau a sut y dylent ddarparu'r gwasanaethau hynny. Nid dyna'r ffordd i gryfhau a grymuso awdurdodau lleol. Dadleuodd y Ceidwadwyr eu hachos wrth bobl Lloegr yr wythnos diwethaf, ac yn y rhan fwyaf o achosion, rwy'n credu eu bod wedi cael eu trechu'n llwyr.
I share the concerns about outsourcing to the private sector, but would the Cabinet Secretary agree that there is sometimes a case for public services to be delivered in the voluntary sector? For example, in children's services, the voluntary sector is often able to get much closer to families than staff in the public services. So, would he agree that there is a case for some services to be outsourced to the voluntary sector?
Rhannaf y pryderon ynglŷn â rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat, ond a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod achos i'w gael weithiau dros ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn y sector gwirfoddol? Er enghraifft, mewn gwasanaethau plant, yn aml iawn, gall y sector gwirfoddol ymwneud yn llawer agosach â theuluoedd na staff yn y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, a fyddai'n cytuno bod achos i'w gael dros roi rhai gwasanaethau ar gontract allanol i'r sector gwirfoddol?
I will, very much so. I think the Member for Cardiff North is absolutely right in the basis of her question and the assumptions that she makes. I do welcome the different expertise that the voluntary sector can offer and the benefits that can be accrued from working in such an open way. I would also say to her that, as a member of the Co-operative Party myself, I would like to see co-operative solutions reviewed and delivered wherever that is possible as well. The key issue here is that public services should remain and should be delivered within the public ethos, with an ethos of public service, of high quality, and recognising and valuing the workforce that delivers those services. All of those matters are hugely important to all of us, and the democratic control of those services should underpin how we take forward different models of public service delivery.
Yn sicr. Credaf fod yr Aelod dros Ogledd Caerdydd yn llygad ei lle o ran sail ei chwestiwn a'i rhagdybiaethau. Croesawaf y gwahanol arbenigeddau y gall y sector gwirfoddol eu cynnig a'r manteision a all ddeillio o weithio mewn ffordd mor agored. Buaswn hefyd yn dweud wrthi, fel aelod o'r Blaid Gydweithredol fy hun, y buaswn yn hoff o weld atebion cydweithredol yn cael eu hadolygu a'u darparu lle bynnag y bo modd hefyd. Y mater allweddol yma yw y dylai gwasanaethau cyhoeddus barhau i gael eu darparu o fewn yr ethos cyhoeddus, gydag ethos o wasanaeth cyhoeddus o ansawdd uchel, a chydnabod a gwerthfawrogi'r gweithlu sy'n darparu'r gwasanaethau hynny. Mae'r holl faterion hynny'n hynod o bwysig i bob un ohonom, a dylai rheolaeth ddemocrataidd dros y gwasanaethau fod yn sail i'r modd y gallwn fwrw ymlaen â modelau gwahanol o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus.
Tynnwyd cwestiwn 2 [OAQ52127] yn ôl. Felly, cwestiwn 3, David Rees.
Question 2 [OAQ52127] was withdrawn. Question 3, David Rees.
3. Sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu asesu a gynhaliwyd trafodaethau ystyrlon ar bolisi cyfiawnder gyda Llywdoraeth y DU, yn dilyn y datganiad ysgrifenedig ar 6 Ebrill 2018? OAQ52140
3. How does the Cabinet Secretary intend to assess whether a meaningful discussion on justice policy has been held with the UK Government, following the written statement on 6 April 2018? OAQ52140
Presiding Officer, I have had some conversations with justice Ministers in the UK Government on their vision for justice services. I've also taken time to ask my officials to continue to have those conversations with officials in the Ministry of Justice.
Lywydd, rwyf wedi cael rhai sgyrsiau gyda Gweinidogion cyfiawnder yn Llywodraeth y DU ynglŷn â'u gweledigaeth ar gyfer gwasanaethau cyfiawnder. Rwyf hefyd wedi gofyn i fy swyddogion barhau i gael y sgyrsiau hynny gyda swyddogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder.
I think I can thank the Cabinet Secretary for his answer. [Laughter.]
Cabinet Secretary, the residents of Aberavon welcomed the statement from the Welsh Government on 6 April, which stated the clear position that any new prison development, including that at Baglan Moors, was effectively put on hold until meaningful discussions take place. I also welcome the intent to seek a criminal justice system for Wales that works for Wales and Welsh citizens, particularly as we have seen a complete meltdown of the justice system and the penal system in England and across the UK totally.
However, being put on hold does not remove the possibility of the proposal returning and a prison being built on that land, as meaningful discussions could occur at any time—and, as you've already said, you've had some discussions. What my constituents seek is something that will give them reassurance for their future, and returns their confidence in the political system. All they want from the Welsh Government is a simple answer to a simple question: will the Welsh Government give assurances that the land at Baglan Moors will not be used for the development of a new prison, irrespective of the outcome of these meaningful discussions?
Rwy'n credu y gallaf ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. [Chwerthin.]
Ysgrifennydd y Cabinet, mae trigolion Aberafan wedi croesawu'r datganiad gan Lywodraeth Cymru ar 6 Ebrill, a ddywedai'n glir fod unrhyw waith datblygu carchar newydd, gan gynnwys y gwaith ar Rosydd Baglan, wedi ei ohirio i bob pwrpas hyd nes y cynhelir trafodaethau ystyrlon. Croesawaf hefyd y bwriad i geisio sicrhau system cyfiawnder troseddol i Gymru sy'n gweithio ar gyfer Cymru a dinasyddion Cymru, yn enwedig gan fod y system gyfiawnder a'r system gosbi yn Lloegr a ledled y DU wedi mynd rhwng y cŵn a'r brain.
Fodd bynnag, nid yw'r ffaith eu bod wedi eu gohirio yn cael gwared ar y posibilrwydd y gallai'r cynnig ddychwelyd a bod carchar yn cael ei adeiladu ar y tir hwnnw, gan y gellid cynnal trafodaethau ystyrlon ar unrhyw adeg—ac fel rydych wedi'i ddweud eisoes, rydych wedi cael rhai trafodaethau. Yr hyn y mae fy etholwyr yn awyddus i'w gael yw rhywbeth a fydd yn rhoi sicrwydd iddynt ar gyfer y dyfodol, ac yn adfer eu hyder yn y system wleidyddol. Y cyfan y maent ei eisiau gan Lywodraeth Cymru yw ateb syml i gwestiwn syml: a wnaiff Llywodraeth Cymru roi sicrwydd na fydd y tir ar Rosydd Baglan yn cael ei ddefnyddio i ddatblygu carchar newydd, waeth beth fydd canlyniad y trafodaethau ystyrlon hyn?
The Member's written to me on these matters and I've replied to him. I am absolutely clear, and I hope I was clear when I met you to discuss these matters at the end of last month, that as far as this Government is concerned, we will not be giving consent for that land to be sold to construct a superprison on Baglan Moors. We've been very, very clear on that, and I repeat that clarity this afternoon. What I want to see is a wholly different approach to justice, and I hope that both the Secretary of State and Ministers in the Ministry of Justice in the United Kingdom Government will engage with us in a more meaningful way to ensure that we can have a holistic approach to the criminal justice system in Wales, where Governments can work together for the benefit of people in Wales, and we can move away from the current structures that are not fit for purpose. The settlement we have, in my view, for the devolution of criminal justice is not one that is either fit for purpose or works, or that delivers the criminal justice system that we wish to have in Wales.
Mae'r Aelod wedi ysgrifennu ataf ar y materion hyn ac rwyf wedi ei ateb. Rwy'n gwbl glir, a gobeithiaf fy mod wedi dweud wrthych yn glir pan gyfarfûm â chi i drafod y materion hyn ddiwedd y mis diwethaf, o ran y Llywodraeth hon, ni fyddwn yn rhoi caniatâd i'r tir hwnnw gael ei werthu i adeiladu carchar mawr ar Rosydd Baglan. Rydym wedi bod yn glir iawn ynglŷn â hynny, ac ailadroddaf yr eglurder hwnnw y prynhawn yma. Yr hyn rwyf am ei weld yw ymagwedd gwbl wahanol tuag at gyfiawnder, a gobeithiaf y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol a Gweinidogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymgysylltu â ni mewn ffordd fwy ystyrlon i sicrhau y gallwn gael ymagwedd gyfannol tuag at y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru, lle y gall Llywodraethau weithio gyda'i gilydd er budd pobl Cymru, a gallwn symud oddi wrth y strwythurau presennol nad ydynt yn addas at y diben. Nid yw'r setliad sydd gennym, yn fy marn i, ar gyfer datganoli cyfiawnder troseddol yn un sy'n addas at y diben nac yn un sy'n gweithio, nac yn un sy'n darparu'r system cyfiawnder troseddol yr hoffem ei chael yng Nghymru.
Thank you for the answers you've given. I just wanted to clarify whether you meant that Baglan Moors would be taken off any list that you do have. I think that's where the confusion lies. Regardless of meaningful discussion, can you just confirm for the record that even if, for example—not that I'd be happy with it—you did put up a list that would suggest that other areas of south Wales should be considered, that you would not then include Baglan Moors on that list? I understand you met with an AM, David Rees, and other councillors from Port Talbot, where you did say in that meeting, as I understand it, although I wasn't present to be able to quote from it, that you would therefore take Baglan Moors off that list. But in the subsequent letter to said councillor, you didn't put that into writing. So, if you weren't able to do it there, can you do it here today, just so we have clarity of purpose as to where we take the campaign, if nothing else?
Diolch am yr atebion a roddwyd gennych. Hoffwn eglurhad pa un a oeddech yn golygu y byddai Rhosydd Baglan yn cael ei dynnu oddi ar unrhyw restr sydd gennych. Credaf mai dyna sy'n peri'r dryswch. Heb ystyried y trafodaethau ystyrlon, a allwch gadarnhau ar gyfer y cofnod hyd yn oed pe baech, er enghraifft—nid y buaswn yn hapus â hyn—yn llunio rhestr a fyddai'n awgrymu y dylid ystyried ardaloedd eraill yn ne Cymru, na fyddech wedyn yn cynnwys Rhosydd Baglan ar y rhestr honno? Rwy'n deall eich bod wedi cyfarfod ag AC, David Rees, a chynghorwyr eraill o Bort Talbot, lle y dywedoch yn y cyfarfod hwnnw fel rwy'n deall, er nad oeddwn yn bresennol i allu dyfynnu ohono, y byddech chi felly yn tynnu Rhosydd Baglan oddi ar y rhestr honno. Ond yn y llythyr dilynol at y cynghorydd hwnnw, ni roesoch hynny ar bapur. Felly, os na lwyddoch i wneud hynny bryd hynny, a allwch chi wneud hynny yma heddiw, fel y gallwn fod yn glir ynglŷn â'n cyfeiriad gyda'r ymgyrch, os nad unrhyw beth arall?
I understand the point that the Member seeks to make and her wish for clarity. I'd hoped that I'd given that clarity. This Government will not be taking forward the development that has been proposed. Well, we haven't actually received a proposal from the Ministry of Justice on it, I'm aware of that, for Baglan Moors. We do not support the development of a superprison in Baglan Moors or anywhere else in south Wales, or north Wales, or mid Wales, or west Wales. What we want to see is a different sort of justice policy. I had anticipated some support from benches opposite for an approach to criminal justice that is rooted in locality, in family, in rehabilitation, in training, in support, in community. And I would have hoped that all politicians, whatever their colours in this Chamber, would support us in seeking to take forward such an approach to criminal justice policy.
Rwy'n deall y pwynt y mae'r Aelod yn ceisio'i wneud a'i dyhead am eglurder. Roeddwn wedi gobeithio fy mod wedi rhoi'r eglurder hwnnw. Ni fydd y Llywodraeth hon yn bwrw ymlaen â'r datblygiad a gynigiwyd. Wel, nid ydym wedi derbyn cynnig ar gyfer Rhosydd Baglan gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder, rwy'n ymwybodol o hynny. Nid ydym yn cefnogi datblygiad carchar mawr yn Rhosydd Baglan nac yn unman arall yn ne Cymru, neu ogledd Cymru, neu ganolbarth Cymru neu orllewin Cymru. Yr hyn rydym am ei weld yw math gwahanol o bolisi cyfiawnder. Roeddwn wedi rhagweld rhywfaint o gefnogaeth o'r meinciau gyferbyn i ymagwedd at gyfiawnder troseddol sydd wedi ei gwreiddio mewn lleoliaeth, mewn teulu, mewn adsefydlu, mewn hyfforddiant, mewn cefnogaeth, mewn cymuned. A buaswn wedi gobeithio y byddai pob gwleidydd, waeth beth fo'u lliwiau yn y Siambr hon, yn ein cefnogi wrth i ni fwrw ymlaen gydag ymagwedd o'r fath tuag at bolisi cyfiawnder troseddol.
Cabinet Secretary, you went around the whole of Wales saying that the Government, as currently constructed, certainly will not be giving permissions for any—well, you said superprisons, but I assume you're talking about any form of prisons. [Interruption.] That isn't the case? So, can you clarify exactly what permissions or what engagement you will have over what would be built in Wales? Because, as I understood your previous answer to the Member for Plaid Cymru, you indicated that you would not give permission for prisons across Wales. And you yourself talked of other regions in Wales other than Baglan. So, can you be crystal clear as to what the Welsh Government will and will not support when it comes to proposals around the new prisons estate?
Ysgrifennydd y Cabinet, aethoch o amgylch Cymru gyfan yn dweud i sicrwydd na fydd y Llywodraeth, fel y mae wedi'i llunio ar hyn o bryd, yn rhoi caniatâd ar gyfer unrhyw—wel, carchardai mawr oedd yr hyn a ddywedoch chi, ond rwy'n cymryd eich bod yn siarad am unrhyw fath o garchar. [Torri ar draws.] Onid yw hynny'n wir? Felly, a allwch egluro'n union pa ganiatâd neu ba ymgysylltiad a fydd gennych dros yr hyn a fyddai'n cael ei adeiladu yng Nghymru? Oherwydd, fel y deallais eich ateb blaenorol i Aelod Plaid Cymru, fe ddywedoch na fyddech yn rhoi caniatâd i unrhyw garchardai mewn unrhyw ran o Gymru. Ac fe sonioch chi eich hun am ranbarthau eraill yng Nghymru ac eithrio Baglan. Felly, a wnewch chi fod yn hollol glir ynglŷn â'r hyn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi a'r hyn na fydd yn ei gefnogi mewn perthynas â chynigion yn ymwneud â'r ystâd garchardai newydd?
We were very, very clear in my—[Interruption.] I have here—. I'm going to read—[Interruption.] I'm going to read—[Interruption.] I'm going to read—. I'm going to read the written statement I made in April. Let me say this: what I said then, and what I'll say again this afternoon, is that it is in the interests of neither the Welsh Government nor the people of Wales to see further prison development in Wales until we have a policy, a criminal justice policy, which is agreed with the Ministry of Justice. I am not going to stand here and say that we do not want to see any development of secure accommodation in this country. That is simply not the case. And it would be wrong for me to either say that this afternoon or to make any commitments on that, because what we want to see is the removal of prisons—[Interruption.] Well, perhaps the Member doesn't wish to listen; perhaps that's why she's confused. We do not want to see—[Interruption.] We do not want to see—[Interruption.] We do not want to see people in the old Victorian prisons. We want a development of the prison and the secure estate in Wales. We want to develop specific facilities for female offenders. We want specific facilities for youth offenders. We want to see an investment in rehabilitation. We want to see an investment in community support. We want to see investment in education. We want to see investment in how we rehabilitate young offenders. So, we want to see a great deal of investment in the secure estate in Wales. What we don't want to see are superprisons imposed upon this country without a holistic criminal justice policy that underpins our ambitions and our vision for this area of policy. And I contend that most people would want to see that as well.
Roeddem yn glir iawn yn fy—[Torri ar draws.] Mae gennyf yma—. Rwyf am ddarllen—[Torri ar draws.] Rwyf am ddarllen—[Torri ar draws.] Rwyf am ddarllen—. Rwyf am ddarllen y datganiad ysgrifenedig a wneuthum ym mis Ebrill. Gadewch i mi ddweud hyn: yr hyn a ddywedais bryd hynny, a'r hyn y byddaf yn ei ddweud unwaith eto y prynhawn yma, yw na fyddai datblygu rhagor o garchardai yng Nghymru er budd Llywodraeth Cymru na phobl Cymru hyd nes y bydd gennym bolisi, polisi cyfiawnder troseddol, wedi'i gytuno â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Nid wyf am sefyll yma a dweud nad ydym am weld datblygu unrhyw lety diogel yn y wlad hon. Nid yw hynny'n wir. A byddai'n anghywir i mi ddweud hynny y prynhawn yma neu i wneud unrhyw ymrwymiadau ar hynny, oherwydd yr hyn rydym eisiau ei wneud yw cael gwared ar garchardai—[Torri ar draws.] Wel, efallai nad yw'r Aelod yn dymuno gwrando; efallai mai dyna pam y mae hi wedi drysu. Nid ydym eisiau gweld—[Torri ar draws.] Nid ydym eisiau gweld—[Torri ar draws.] Nid ydym eisiau gweld pobl mewn hen garchardai Fictoraidd. Rydym eisiau datblygu'r carchardai a'r ystâd ddiogeledd yng Nghymru. Rydym eisiau datblygu cyfleusterau penodol ar gyfer troseddwyr benywaidd. Rydym eisiau cyfleusterau penodol ar gyfer troseddwyr ifanc. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn adsefydlu. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn cymorth cymunedol. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn addysg. Rydym eisiau gweld buddsoddi yn y modd rydym yn adsefydlu troseddwyr ifanc. Felly, rydym eisiau gweld llawer iawn o fuddsoddiad yn yr ystâd ddiogeledd yng Nghymru. Yr hyn nad ydym eisiau ei weld yw carchardai mawr yn cael eu gorfodi ar y wlad hon heb bolisi cyfiawnder troseddol cyfannol sy'n sylfaen i'n huchelgeisiau a'n gweledigaeth ar gyfer y maes polisi hwn. Ac rwy'n dadlau y byddai'r rhan fwyaf o bobl eisiau gweld hynny yn ogystal.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.
I'm tempted to go on this again, but, no, I won't; I'll just annoy people here. [Laughter.] It's now two years since the establishment of the Valleys taskforce to tackle poverty in the Valleys. Can you give us an example, a clear example, as to what one thing, as part of these discussions, has changed Government policy since this Valleys taskforce has come into being?
Rwy'n cael fy nhemtio i fynd ar drywydd hyn eto, ond, na, ni wnaf hynny; ni fyddaf ond yn cythruddo pobl yma. [Chwerthin.] Mae dwy flynedd wedi bod bellach ers sefydlu tasglu'r Cymoedd i fynd i'r afael â thlodi yn y Cymoedd. A allwch roi enghraifft i ni, enghraifft glir, o ran pa un peth, yn rhan o'r trafodaethau hyn, sydd wedi newid polisi'r Llywodraeth ers sefydlu tasglu'r Cymoedd?
I've made a series of announcements over the last year. I will be making a further announcement before the summer recess on the work that's been completed as part of the delivery plan we published in November last year. The Member asks for a single example. I would point to the seven strategic hub developments that we've announced across and throughout the Valleys region.
Rwyf wedi gwneud cyfres o gyhoeddiadau dros y flwyddyn ddiwethaf. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad arall cyn toriad yr haf ar y gwaith sydd wedi'i gwblhau yn rhan o'r cynllun cyflawni a gyhoeddwyd gennym ym mis Tachwedd y llynedd. Mae'r Aelod yn gofyn am un enghraifft. Hoffwn dynnu sylw at ddatblygiad y saith hyb strategol rydym wedi'u cyhoeddi ledled rhanbarth y Cymoedd.
Thank you for that answer, but isn't the reality of the situation that this is another Welsh Government scheme to kick the can down the road so you don't have to deal with the consequences of your inaction on poverty and inequality? You have a smaller budget and no control over welfare, and this Government seems to have no willpower whatsoever to even try and get various devolution of welfare, despite a Labour-controlled Chair of the equalities committee saying that we should have some powers over the administration of welfare. A serious Government, with a real appetite for solving inequality and poverty, would jump at the chance to have some influence over welfare, but not this Welsh Government it seems. Isn't the truth that the Valleys taskforce has become another method for you to look at the issues and talk about the issues as opposed to delivering on these particular matters?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, ond onid realiti'r sefyllfa yw bod hwn yn gynllun arall gan Lywodraeth Cymru i gicio'r can i lawr y ffordd fel nad oes rhaid i chi ymdrin â chanlyniadau eich diffyg gweithredu ar dlodi ac anghydraddoldeb? Mae gennych gyllideb lai ac nid oes gennych unrhyw reolaeth dros les, ac ymddengys nad oes gan y Llywodraeth hon unrhyw ewyllys o gwbl i hyd yn oed geisio cael elfennau amrywiol o les wedi'u datganoli, er bod Cadeirydd Llafur y pwyllgor cydraddoldeb yn dweud y dylai fod gennym rai pwerau dros weinyddu lles. Byddai Llywodraeth ddifrifol, gydag awydd go iawn i ddatrys problemau anghydraddoldeb a thlodi, yn llamu at y cyfle i gael rhywfaint o ddylanwad dros les, ond nid y Llywodraeth hon mae'n debyg. Onid yw'n wir fod tasglu'r Cymoedd wedi datblygu i fod yn ffordd arall i chi edrych ar y materion a siarad am y materion yn hytrach na chyflawni ar y materion penodol hyn?
I think many of us who represent Valleys seats would hope that Plaid Cymru would engage in this process rather than simply search for sound bites and press releases. Let me say this: in terms of the investment—[Interruption.] In terms of the investment—[Interruption.] In terms of the investment that we are making throughout the communities of the Valleys of south Wales, we have set out—. We have set out an ambitious programme for investment in the people and the communities of the Valleys of south Wales. We published a delivery plan, which has clear targets and objectives in it and timescales. We will be held to account by the people for the delivery of those ambitions. And let me say this finally to the Member for South Wales West: the plan that we published in November wasn't a plan that was written in Cardiff Bay or Cathays Park. It wasn't written by civil servants or even by Ministers. It was written by the people of the Valleys, in communities that we met, we discussed, we debated with week after week, month after month, throughout the time that we have been delivering in this way. And what we've done is to deliver a plan that isn't for the Valleys, but from the Valleys.
Credaf y byddai llawer ohonom sy'n cynrychioli seddi yn y Cymoedd yn gobeithio y byddai Plaid Cymru yn cymryd rhan yn y broses hon yn hytrach na chwilio am ddatganiadau bachog a datganiadau i'r wasg yn unig. Gadewch i mi ddweud hyn: o ran y buddsoddiad—[Torri ar draws.] O ran y buddsoddiad—[Torri ar draws.] O ran y buddsoddiad rydym yn ei wneud drwy holl gymunedau Cymoedd de Cymru, rydym wedi llunio—. Rydym wedi llunio rhaglen uchelgeisiol ar gyfer buddsoddi ym mhobl ac yng nghymunedau Cymoedd de Cymru. Rydym wedi cyhoeddi cynllun cyflawni, sy'n cynnwys targedau ac amcanion clir ynghyd ag amserlenni. Byddwn yn cael ein dwyn i gyfrif gan y bobl mewn perthynas â chyflawni'r uchelgeisiau hynny. Ac yn olaf, gadewch i mi ddweud hyn wrth yr Aelod dros Orllewin De Cymru: nid oedd y cynllun a gyhoeddwyd gennym ym mis Tachwedd yn gynllun a ysgrifennwyd ym Mae Caerdydd neu ym Mharc Cathays. Ni chafodd ei ysgrifennu gan weision sifil na chan Weinidogion hyd yn oed. Cafodd ei ysgrifennu gan bobl y Cymoedd, mewn cymunedau y buom yn cyfarfod, yn trafod ac yn dadlau â hwy, wythnos ar ôl wythnos, fis ar ôl mis, drwy gydol yr amser y buom yn cyflawni yn y modd hwn. A'r hyn rydym wedi'i wneud yw cyflwyno cynllun, nad yw ar gyfer y Cymoedd, ond sydd o'r Cymoedd.
Thank you for the answer, but let's take a look at the record for a few minutes, shall we? Communities First—scrapped, with no replacement scheme, so the budget can be funnelled into bottomless pits in the revenue support grant or go into other areas that are currently struggling for funding, such as health boards. The child poverty strategy—scrapped, so you can avoid having to take any responsibility for failing to achieve the goals. We've even seen school uniform grants scrapped and moved, which could seriously undermine the Supporting People grant. The Independent, in March, branded Wales 'poverty stricken', with 700,000 people in relative poverty. It is a scandal. This Government was criticised last year, again, by the Equality, Local Government and Communities Committee for rejecting poverty targets, as you said that poverty was for all departments. Yet we don't seem to have much action from individual departments on this issue. If poverty is an issue that crosses across all departments, then surely it needs a detailed and targeted strategy to tie all of these things together. The truth is that tackling poverty has dropped off this Government's agenda—there is no appetite to tackle the ingrained structural barriers that have entrenched poverty in many places, and you're instead hoping that taskforces and poorly funded third sector initiatives are enough to make it look like something is being done. This is not something to put into a press release, but something to be taken seriously. Considering the fundamental flaws of Communities First, I would have hoped that you would have learnt from that.
Diolch i chi am yr ateb, ond gadewch i ni edrych ar y dystiolaeth am ychydig funudau, gawn ni? Cymunedau yn Gyntaf—wedi'i ddiddymu, heb unrhyw gynllun newydd yn ei le, fel y gall y gyllideb gael ei harllwys i byllau diwaelod yn y grant cynnal refeniw neu i feysydd eraill sy'n cael trafferth dod o hyd i gyllid ar hyn o bryd, fel y byrddau iechyd. Y strategaeth tlodi plant—wedi'i diddymu, fel y gallwch osgoi gorfod ysgwyddo unrhyw gyfrifoldeb am fethu â chyrraedd y nodau. Rydym hyd yn oed wedi gweld grantiau ar gyfer gwisg ysgol yn cael eu diddymu a'u symud, rhywbeth a allai danseilio'r grant Cefnogi Pobl yn ddifrifol. Dywedodd The Independent, ym mis Mawrth, fod Cymru yn dioddef yn sgil tlodi, gyda 700,000 o bobl mewn tlodi cymharol. Mae'n sgandal. Cafodd y Llywodraeth hon ei beirniadu y llynedd, unwaith eto, gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, am wrthod targedau tlodi, gan eich bod wedi dweud bod tlodi'n fater i bob adran. Eto i gyd, nid yw'n ymddangos bod llawer o weithredu'n digwydd mewn adrannau unigol ar y mater hwn. Os yw tlodi'n fater sy'n berthnasol i bob adran, mae angen strategaeth fanwl wedi'i thargedu i gysylltu'r holl bethau hyn. Y gwir amdani yw bod trechu tlodi wedi disgyn oddi ar agenda'r Llywodraeth hon—nid oes unrhyw awydd i fynd i'r afael â'r rhwystrau strwythurol cynhenid sydd wedi gwneud tlodi'n rhan annatod o fywyd mewn llawer o leoedd, ac yn hytrach rydych yn gobeithio bod tasgluoedd a mentrau trydydd sector heb eu hariannu'n ddigonol yn ddigon i wneud iddi ymddangos fel pe bai rhywbeth yn cael ei wneud. Nid rhywbeth i'w gynnwys mewn datganiad i'r wasg yw hwn, ond rhywbeth i fod o ddifrif yn ei gylch. O ystyried diffygion sylfaenol Cymunedau yn Gyntaf, buaswn wedi gobeithio y byddech wedi dysgu o hynny.
I would very gently suggest that the Member, rather than read pre-prepared questions, listens to my answers, and engages on that basis. My suggestion to—[Interruption.] My suggestion to the Member for South Wales West would be to read the delivery plan, read the commitments we've made, read the ambitions we've described, read the objectives we've set for ourselves, and then question us on whether we achieve those ambitions or not. You asked for a strategy—we published one last November; my suggestion to the Member is that she reads it.
Buaswn yn awgrymu'n dyner iawn fod yr Aelod, yn hytrach na darllen cwestiynau a baratowyd ymlaen llaw, yn gwrando ar fy atebion, ac yn ymgysylltu ar y sail honno. Fy awgrym i—[Torri ar draws.] Fy awgrym i'r Aelod dros Orllewin De Cymru fyddai iddi ddarllen y cynllun cyflawni, darllen yr ymrwymiadau rydym wedi'u gwneud, darllen yr uchelgeisiau rydym wedi'u disgrifio, darllen yr amcanion rydym wedi'u gosod i'n hunain, ac yna gofyn i ni a ydym yn cyflawni'r uchelgeisiau hynny ai peidio. Fe ofynnoch chi am strategaeth—cyhoeddwyd un gennym fis Tachwedd diwethaf; fy awgrym i'r Aelod yw y dylai ei darllen.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Well, it's essential that the Welsh Government should be supporting voluntary sector providers delivering key front-line early intervention and prevention services, which I know you agree support thousands of lives and save millions for statutory services. But, equally, it's essential that, when the Welsh Government provide financial funding, due diligence is in place regarding financial and HR controls. Given your responsibility for the voluntary sector in Wales, and the fact that Mind Cymru received almost £1.6 million of Welsh Government funding over the last three years, what action have you taken since BBC Wales published last month claims from former workers at Mind Cymru of bullying, systemic bullying, often involving staff being isolated and undermined—a vicious circle of a drop in confidence had detrimental effects on performance, leading to further criticism; subtle bullying—it felt as if an employer was playing mind games; being made to feel isolated and worthless after reporting feeling stressed to an employer; and many more people from local Mind offices contacting BBC Wales since, reporting and echoing concerns about the culture that they claim was damaging and unsupportive?
Diolch, Lywydd. Wel, mae'n hanfodol y dylai Llywodraeth Cymru gefnogi darparwyr y sector gwirfoddol sy'n darparu gwasanaethau ymyrraeth ac atal cynnar rheng flaen allweddol, ac rwy'n gwybod eich bod yn cytuno eu bod yn cynnal miloedd o fywydau ac yn arbed miliynau i'r gwasanaethau statudol. Ond yn yr un modd, pan fydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ariannol, mae'n hanfodol fod diwydrwydd dyladwy ar waith mewn perthynas â rheolaethau ariannol ac adnoddau dynol. O ystyried eich cyfrifoldeb dros y sector gwirfoddol yng Nghymru, a'r ffaith bod Mind Cymru wedi derbyn bron i £1.6 miliwn o arian Llywodraeth Cymru dros y tair blynedd diwethaf, pa gamau rydych wedi'u cymryd ers i BBC Wales gyhoeddi honiadau fis diwethaf gan gyn-weithwyr Mind Cymru o fwlio, bwlio systemig, a oedd yn aml yn cynnwys staff yn cael eu hynysu a'u tanseilio—roedd cylch dieflig o golli hyder wedi cael effeithiau niweidiol ar berfformiad, gan arwain at feirniadaeth bellach; bwlio cyfrwys—roedd yn teimlo fel pe bai cyflogwr yn chwarae gemau meddyliol; cael eu gwneud i deimlo'n ynysig ac yn ddiwerth ar ôl adrodd wrth gyflogwr eu bod yn teimlo dan straen; ac mae llawer mwy o bobl o swyddfeydd Mind lleol wedi cysylltu â BBC Wales ers hynny, i adrodd ac adleisio pryderon am y diwylliant y maent yn honni ei fod yn niweidiol ac yn anghefnogol?
I did see those reports, and, like the Member for North Wales, I was very disturbed by what I read and what I saw. The issues are, of course, a matter for Mind Cymru to resolve, rather than for this Government. And if they're unable to resolve those matters, then clearly it would be a matter for the Charity Commission to take those matters up. The Welsh Government is not a regulator of charities in Wales.
Gwelais yr adroddiadau hynny, ac fel yr Aelod dros Ogledd Cymru, roedd yr hyn a ddarllenais ac a welais yn peri pryder mawr i mi. Wrth gwrs, materion i Mind Cymru eu datrys ydynt, yn hytrach na'r Llywodraeth hon. Ac os nad ydynt yn gallu datrys y materion hynny, yna yn amlwg byddai'n ddyletswydd ar y Comisiwn Elusennau i fynd i'r afael â'r materion hynny. Nid yw Llywodraeth Cymru yn rheoleiddio elusennau yng Nghymru.
Well, I fully appreciate that, but you'll be as aware as I am, from your time in this Assembly, of the number of occasions when Welsh Government has supported third sector bodies financially that have suffered similar allegations, and ultimately the Welsh Government has been held to account for its failure to intervene. Given the financial commitment that the Welsh Government is making, I hope you will confirm that you should at least be making some enquiries not only from the charity but from the alleged victims to establish what is actually happening with your money. Because I'm told that one of the triggers for the alleged bullying is when staff at Mind Cymru or local Mind offices across Wales talk publicly or talk to the likes of us about where the funding raised for Mind in Wales actually ends up. I'm told that of the £41.3 million going to national—that's UK—Mind to March 2017, only £1.2 million was directly spent on the network of 130 local Minds across England and Wales, delivering projects at the coalface in their communities, and that, having obtained moneys from grant providers like the Welsh Government and others in direct competition with local Minds, they're then top-slicing management fees, creating posts for people in offices and then only offering work to a handful of local Minds for not very much money when the local Minds that provide services are struggling for funding.
As I emphasise, and they've asked me to—or certain people have asked me to—emphasise, Mind Cymru is an office of UK Mind, and the money that's being raised in Wales from organisations like the Welsh Government—nearly £1.6 million over three years—is being used to compete with local Mind projects, such as peer support groups, putting the whole network at risk.
Wel, rwy'n deall hynny'n iawn, ond fe fyddwch yr un mor ymwybodol a minnau, o'ch amser yn y Cynulliad hwn, o'r nifer o achlysuron y mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth ariannol i gyrff trydydd sector sydd wedi dioddef honiadau tebyg, ac mae Llywodraeth Cymru wedi cael ei dwyn i gyfrif yn y pen draw am ei methiant i ymyrryd. O ystyried yr ymrwymiad ariannol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, gobeithio y gallwch gadarnhau y dylech fod yn gwneud rhai ymholiadau o leiaf, nid yn unig mewn perthynas â'r elusen ond mewn perthynas â dioddefwyr honedig, i sefydlu beth sy'n digwydd gyda'ch arian mewn gwirionedd. Oherwydd rwyf wedi clywed mai un o'r pethau sy'n sbarduno'r bwlio honedig yw pan fo staff yn Mind Cymru neu swyddfeydd Mind lleol ar draws Cymru yn siarad yn gyhoeddus neu'n siarad gyda phobl fel ni ynglŷn â lle mae'r cyllid a godwyd ar gyfer Mind Cymru yn mynd mewn gwirionedd. Rwyf wedi clywed, o'r £41.3 miliwn a aeth i gangen genedlaethol Mind—cangen y DU—ym mis Mawrth 2017, £1.2 miliwn yn unig a wariwyd yn uniongyrchol ar y rhwydwaith o 130 o'r swyddfeydd Mind lleol ledled Cymru a Lloegr sy'n cyflawni prosiectau ar lawr gwlad yn eu cymunedau, a'u bod wedyn, ar ôl cael arian gan ddarparwyr grantiau fel Llywodraeth Cymru ac eraill mewn cystadleuaeth uniongyrchol â swyddfeydd Mind lleol, yn cymryd cyfran o'r ffioedd rheoli, gan greu swyddi ar gyfer pobl mewn swyddfeydd ac yna'n cynnig gwaith i lond llaw yn unig o swyddfeydd Mind lleol, a hynny am ychydig iawn o arian, tra bo'r swyddfeydd Mind lleol sy'n darparu gwasanaethau yn cael trafferth dod o hyd i gyllid.
Fel rwy'n pwysleisio, ac maent wedi gofyn i mi—neu mae rhai pobl wedi gofyn i mi—bwysleisio, un o swyddfeydd UK Mind yw Mind Cymru, ac mae'r arian sy'n cael ei godi yng Nghymru gan sefydliadau fel Llywodraeth Cymru—bron i £1.6 miliwn dros dair blynedd—yn cael ei ddefnyddio i gystadlu â phrosiectau Mind lleol, fel y grwpiau cefnogaeth gan gymheiriaid, gan roi'r rhwydwaith cyfan mewn perygl.
The Member's raised a number of different issues. Clearly, the delivery of those services is a matter for my colleague the Cabinet Secretary for health who is in his place and will have heard the questions and will have taken note of those matters. I will repeat to the Member that, although he raises some very serious issues and I don't wish in any way for him to believe that we don't take these matters very seriously, these are matters that are properly the responsibility of, in the first instance, the charity itself and then the regulator of that charity, the Charity Commission. If he has concerns about specific issues where public funding in Wales is being misspent or has been mis-allocated in any way, then clearly he should raise those matters with the Welsh Government and provide the supporting evidence for that. I'm sure, were he to do so, then the relevant Minister would be very interested in seeing that information.
Mae'r Aelod wedi codi nifer o faterion gwahanol. Yn amlwg, mater ar gyfer fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, yw'r modd y darparir y gwasanaethau hynny, ac mae yn ei le a bydd wedi clywed y cwestiynau ac wedi nodi'r materion hynny. Rwyf am ailadrodd wrth yr Aelod, er ei fod yn codi materion difrifol iawn ac er nad wyf eisiau iddo feddwl nad ydym o ddifrif ynglŷn â'r materion hyn, mae'n briodol mai'r elusen ei hun, yn y lle cyntaf, ac yna rheoleiddiwr yr elusen, y Comisiwn Elusennau, sy'n gyfrifol am y materion hyn. Os oes ganddo bryderon ynglŷn â materion penodol lle mae arian cyhoeddus yng Nghymru yn cael ei gamwario neu ei ddyrannu'n anghywir mewn unrhyw ffordd, yna yn amlwg dylai godi'r materion hynny gyda Llywodraeth Cymru a darparu'r dystiolaeth ategol i gefnogi hynny. Rwy'n siŵr, pe bai'n gwneud hynny, y byddai gan y Gweinidog perthnasol ddiddordeb mawr mewn gweld yr wybodaeth honno.
Well, clearly, I am using this opportunity to raise these matters with the Welsh Government. For confidentiality reasons, I can't disclose what further action might be taken and what information might be within that further action that I'm privy to. I am sharing the information I'm authorised to share at this point in time. Again, what action, given that you're responsible for the voluntary sector in Wales, do you take to ensure that moneys raised in Wales to support local charities actually stay in Wales for spending by those local charities? I'm told that people don't realise that all the local fundraising by Mind Cymru goes initially to their UK body, not to their local Minds, that the fundraising events advertised as raising money for Mind produce income that all goes to Mind national, which are unrestricted funds that Mind then decides how to spend, and they say they can't commit a direct benefit to local Minds in Wales. In fact, out of their total budget, last year's Mind expenditure on the network totalled just £4.3 million, or 20 per cent of their charitable expenditure. And, as I said at the beginning, only £1.2 million of that went directly to local Minds.
You are the Cabinet Secretary responsible for the voluntary sector. We have a brilliant network of 20 local Minds across Wales struggling to survive because the money being given for good reasons by people in Wales to support them is leaving Wales and only a fraction of it's coming back to deliver those services locally. Surely, Cabinet Secretary—and I hope you'll agree—this is a matter of concern for you as well as your wider Cabinet colleagues.
Wel, yn amlwg, rwy'n defnyddio'r cyfle hwn i godi'r materion hyn gyda Llywodraeth Cymru. Am resymau cyfrinachedd, ni allaf ddatgelu pa gamau gweithredu pellach y gellid eu cymryd na'r wybodaeth rwy'n ymwybodol ohoni a allai fod o fewn y camau gweithredu pellach hynny. Rwy'n rhannu'r wybodaeth y cefais fy awdurdodi i'w rhannu ar hyn o bryd. Unwaith eto, pa gamau, o ystyried mai chi sy'n gyfrifol am y sector gwirfoddol yng Nghymru, rydych yn eu cymryd i sicrhau bod arian a godir yng Nghymru i gefnogi elusennau lleol yn aros yng Nghymru mewn gwirionedd, ac yn cael ei wario gan yr elusennau lleol hynny? Rwyf wedi clywed nad yw pobl yn sylweddoli bod yr holl arian a godir yn lleol gan Mind Cymru yn mynd i'r corff DU i ddechrau, nid i'w swyddfeydd Mind lleol, a bod y digwyddiadau codi arian a hysbysebir fel rhai sy'n codi arian ar gyfer Mind yn cynhyrchu incwm sy'n mynd i gyd i Mind yn genedlaethol, arian anghyfyngedig y bydd Mind yn penderfynu wedyn sut i'w wario, ac maent yn dweud na allant addo budd uniongyrchol i swyddfeydd Mind lleol yng Nghymru. Yn wir, o'u cyllideb gyfan, £4.3 miliwn yn unig a wariodd Mind ar y rhwydwaith y llynedd, neu 20 y cant o'u gwariant elusennol. Ac fel y dywedais ar y dechrau, £1.2 miliwn yn unig o hwnnw a aeth yn uniongyrchol i swyddfeydd Mind lleol.
Chi yw Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am y sector gwirfoddol. Mae gennym rwydwaith gwych o 20 swyddfa Mind lleol ledled Cymru yn brwydro i oroesi oherwydd bod yr arian y mae pobl Cymru am resymau da yn ei roi i'w cefnogi yn gadael Cymru, a chyfran fechan yn unig sy'n dychwelyd i ddarparu'r gwasanaethau hynny yn lleol. Yn sicr, Ysgrifennydd y Cabinet—ac rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno—mae hwn yn fater o bryder i chi yn ogystal â'ch cyd-Aelodau yn y Cabinet.
I'm grateful to the Member for raising these matters in the way that he has done. Can I say this to him? The way that Mind organises its business is a matter for that organisation, not a matter for this Government. Each funding stream will have a series of grant conditions attached to it, and I have no information available to me that Mind is not meeting the obligations that it has undertaken on behalf of Welsh Government. I will say, Presiding Officer, if the Member does have any issues that are causing him significant concern—he clearly does have—then it may be useful for him to put that in writing so that we can understand what those issues are and we can understand what action may potentially be taken in order to address those matters.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am godi'r materion hyn yn y ffordd y mae wedi'i wneud. A gaf fi ddweud hyn wrtho? Mater i Mind yw sut y mae'r sefydliad hwnnw'n trefnu ei fusnes, nid mater i'r Llywodraeth hon. Bydd gan bob ffrwd gyllido gyfres o amodau grant ynghlwm wrthi, ac nid oes gennyf unrhyw dystiolaeth wrth law sy'n profi nad yw Mind yn bodloni'r rhwymedigaethau y mae wedi ymrwymo iddynt ar ran Llywodraeth Cymru. Fe ddywedaf hyn, Lywydd, os oes gan yr Aelod unrhyw faterion sy'n peri pryder sylweddol iddo—mae'n amlwg bod ganddo—yna gallai fod yn werth iddo ysgrifennu ataf fel y gallwn ddeall beth yw'r materion hynny, ac fel y gallwn ddeall pa gamau posibl y gellid eu cymryd i fynd i'r afael â'r materion hynny.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. You made a statement last week on low-cost housing in Wales—low-cost home ownership, I should say, it was specifically—and we had an interesting discussion, I felt, after that and several issues were raised. One of them was the possibility that rents in the social housing sector in Wales are in some cases going up quicker than those in the private rented sector. So, I wondered if you saw that as a particular problem at the moment.
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Gwnaethoch ddatganiad yr wythnos diwethaf ar dai cost isel yng Nghymru—perchentyaeth cost isel, dylwn ddweud, yn benodol—ac fe gawsom drafodaeth ddiddorol, roeddwn yn teimlo, yn dilyn hynny ac fe gafodd nifer o faterion eu codi. Un ohonynt oedd y posibilrwydd fod rhenti yn y sector tai cymdeithasol yng Nghymru, mewn rhai achosion, yn codi'n gyflymach na'r rheini yn y sector rhentu preifat. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a ydych yn ystyried honno'n broblem arbennig ar hyn o bryd.
I thank you very much for that question, and I can confirm that rent within the social housing sector is one of those specific issues that we've asked the review of social housing to look into. As far as setting rent levels for next year is concerned, Welsh Government has asked Heriot-Watt University to undertake a piece of research in order to advise us, and I specifically asked the university to consider affordability amongst the work they're doing there and to hold round-tables of tenants in both north Wales and south Wales in order to get an understanding from social housing tenants as to the issues that they're facing with regard to affordability of rent.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw, a gallaf gadarnhau bod rhenti yn y sector tai cymdeithasol yn un o'r materion penodol rydym wedi gofyn i'r adolygiad o dai cymdeithasol edrych arnynt. O ran pennu lefelau rhent ar gyfer y flwyddyn nesaf, mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn i Brifysgol Heriot-Watt wneud gwaith ymchwil er mwyn ein cynghori, a gofynnais yn benodol i'r brifysgol ystyried fforddiadwyedd yn rhan o'r gwaith y maent yn ei wneud yno a chynnal cyfarfodydd bwrdd crwn gyda thenantiaid yng ngogledd a de Cymru er mwyn deall pa faterion sy'n wynebu tenantiaid tai cymdeithasol mewn perthynas â fforddiadwyedd rhenti.
Thanks for that answer. I think that's a good initiative, and particularly the consultation with the tenants, so I look forward to the outcome of that. Another issue that we did touch on last week—you actually raised an example of good practice that was going on with a particular housing association, Melin Homes in Newport, and you particularly cited the use of apprenticeships. Now, there have been concerns raised by the construction sector that not enough young people are being trained to go into house building and that does sometimes impede the progress of house building in Wales, as in the UK as a whole. Now, do you see that your department has a role in replicating the good practice of Melin Homes, particularly in terms of their use of apprenticeships across Wales?
Diolch am yr ateb hwnnw. Credaf fod honno'n fenter dda, ac yn arbennig yr ymgynghoriad â thenantiaid, felly edrychaf ymlaen at ganlyniad hynny. Mater arall a grybwyllwyd yr wythnos diwethaf—mewn gwirionedd, fe roesoch enghraifft o arfer da a oedd yn digwydd gyda chymdeithas dai benodol, Cartrefi Melin yng Nghasnewydd, a nodwyd y defnydd o brentisiaethau gennych yn arbennig. Nawr, mae'r sector adeiladu wedi codi pryderon nad oes digon o bobl ifanc yn cael eu hyfforddi i fod yn adeiladwyr tai a bod hynny weithiau yn atal cynnydd adeiladu tai yng Nghymru, fel yn y DU yn ei chyfanrwydd. Nawr, a ydych yn gweld bod gan eich adran rôl i'w chwarae yn ailadrodd arfer da Cartrefi Melin, yn enwedig o ran eu defnydd o brentisiaethau ledled Cymru?
I thank you for that question. We're very keen to replicate the success of Melin Homes and to provide RSLs with the opportunity in order to undertake the kind of work that Melin Homes has been doing. This is one of the reasons why passing our registered social landlords Bill yesterday in the Assembly was so important, because it does allow RSLs to continue their work, which isn't just about building homes, actually; it is about creating jobs and opportunities within communities as well. I was interested in the Federation of Small Businesses's recent research, which they circulated to Assembly Members, which demonstrated the kind of wages that young people can be earning if they do enter the construction sector and work within that sector, starting off as an apprentice potentially, and, actually, those kind of wages were really attractive, and I think that it would be quite an eye-opener for young people to consider the kinds of careers within construction. I'm also keen to see what we can do to support more young women to consider a career in construction, and this is something that the Welsh Government has been working on as part of its STEM subject work.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydym yn awyddus iawn i ailadrodd llwyddiant Cartrefi Melin ac i roi'r cyfle i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ymgymryd â'r math o waith y mae Cartrefi Melin wedi bod yn ei wneud. Dyma un o'r rhesymau pam roedd pasio ein Bil landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn y Cynulliad ddoe mor bwysig, oherwydd mae'n caniatáu i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig barhau â'u gwaith, sy'n ymwneud â mwy nag adeiladu cartrefi, mewn gwirionedd; mae'n ymwneud â chreu swyddi a chyfleoedd o fewn cymunedau yn ogystal. Roedd gennyf ddiddordeb yng ngwaith ymchwil diweddar y Ffederasiwn Busnesau Bach, a gafodd ei ddosbarthu i Aelodau'r Cynulliad, ac a ddangosai'r math o gyflogau y gall pobl ifanc eu hennill os ydynt yn gweithio o fewn y sector adeiladu, gan ddechrau fel prentis o bosibl, ac mewn gwirionedd, roedd cyflogau o'r fath yn ddeniadol iawn, a chredaf y byddai'n dipyn o agoriad llygad i bobl ifanc ystyried y mathau o yrfaoedd sydd i'w cael yn y diwydiant adeiladu. Rwyf hefyd yn awyddus i weld beth y gallwn ei wneud i gynorthwyo mwy o fenywod ifanc i ystyried gyrfa yn y diwydiant adeiladu, ac mae hwn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio arno fel rhan o'i gwaith ar bynciau STEM.
Yes, I think it's correct that a lot of people can actually earn more money, potentially, by going into things like construction rather than, perhaps, going down the route of university education, because there is a limited financial advantage of having a degree today when so many people actually possess university degrees. So, given what you've just said—and I tend to agree with the general thrust of what you said—how far are you liaising with the education Minister, and also perhaps Eluned Morgan, the skills Minister, in co-ordinating an approach so that perhaps more youngsters are encouraged to go into things like construction going forward?
Ie, credaf ei bod yn gywir y gall llawer o bobl ennill mwy o arian o bosibl drwy gael gyrfa mewn meysydd fel adeiladu yn hytrach na dilyn llwybr addysg brifysgol, efallai, oherwydd mae'r fantais ariannol o gael gradd yn gyfyngedig y dyddiau hyn gan fod cynifer o bobl yn meddu ar radd prifysgol mewn gwirionedd. Felly, o ystyried yr hyn rydych newydd ei ddweud—ac rwy'n tueddu i gytuno â byrdwn cyffredinol yr hyn a ddywedoch chi—i ba raddau rydych yn cysylltu gyda'r Gweinidog addysg, ac Eluned Morgan hefyd, o bosibl, y Gweinidog sgiliau, i gydgysylltu dull o weithredu fel bod mwy o bobl ifanc yn cael eu hannog i gael gyrfa mewn meysydd fel adeiladu yn y dyfodol?
I thank you for that question. I would say that there is always value in learning and the experience of university, but we do need to be doing more to ensure that there is parity of esteem between academic and more practical skills as well. So, there's certainly work to do there in terms of perceptions about careers in construction and other areas, and I can confirm that I have been working closely with Eluned Morgan in her employability role in order to ensure that housing does provide a platform for young people to have the opportunity to enter the housing and construction industry, and actually do so in a way that offers them progression and good job opportunities and prospects for the future.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Buaswn yn dweud bod gwerth mewn dysgu a phrofiad prifysgol bob amser, ond mae angen i ni wneud mwy i sicrhau bod parch cydradd rhwng sgiliau academaidd a sgiliau mwy ymarferol yn ogystal. Felly, yn sicr, mae mwy waith i'w wneud o ran canfyddiadau o yrfaoedd ym maes adeiladu a meysydd eraill, a gallaf gadarnhau fy mod wedi bod yn gweithio'n agos gydag Eluned Morgan yn ei rôl cyflogadwyedd er mwyn sicrhau bod tai'n darparu llwyfan i bobl ifanc gael cyfle i weithio yn y diwydiant tai ac adeiladu, a gwneud hynny mewn ffordd sy'n cynnig dilyniant a chyfleoedd a rhagolygon gwaith da ar gyfer y dyfodol.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am adborth a gafwyd gan lywodraeth leol yn dilyn cyhoeddiad y papur gwyrdd, Cryfhau Llywodraeth Leol: Cyflawni dros ein Pobl? OAQ52115
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on feedback received from local government following the publication of the Strengthening Local Government, Delivering for People green paper? OAQ52115
Local authorities clearly have their own views on the future of local government, and it is for their leaders to raise these in our ongoing discussions and debate, and through formal response to the Green Paper consultation on strengthening local government in Wales.
Mae'n amlwg fod gan awdurdodau lleol eu safbwyntiau eu hunain ar ddyfodol llywodraeth leol, a mater i'w harweinwyr yw codi'r safbwyntiau hyn yn ein trafodaethau a'n dadleuon parhaus, a thrwy ymateb ffurfiol i ymgynghoriad y Papur Gwyrdd ar gryfhau llywodraeth leol yng Nghymru.
Thank you, Cabinet Secretary. To say that local authorities clearly have their own views on this process is probably one of the biggest understatements I've heard in this Chamber to date. But I agree with you on that.
We recently held a debate that you participated in—many AMs did—on the proposals within the Green Paper, specifically the concerns surrounding the proposed mergers of local authorities. Have you had time to reconsider the proposals in the light of that debate and in the light of feedback received from local governments across Wales? And do you think it would be an opportune time to go back to the drawing board to come forward with proposals that local authorities themselves can have some buy-in to, maybe looking at the prospect of an ever closer local government union, stronger collaboration, and to put voluntary mergers back on the agenda, as some local authorities were looking forward to going down that line?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae dweud ei bod yn amlwg fod gan awdurdodau lleol eu safbwyntiau eu hunain ar y broses hon yn un o'r tanddatganiadau mwyaf rwyf wedi'u clywed yn y Siambr hon hyd yma. Ond rwy'n cytuno â chi ar hynny.
Yn ddiweddar, cynhaliwyd dadl y cymeroch chi ran ynddi—fel y gwnaeth llawer o ACau—ar y cynigion yn y Papur Gwyrdd, ac yn benodol y pryderon ynghylch y cynigion i uno awdurdodau lleol. A ydych wedi cael amser i ailystyried y cynigion yng ngoleuni'r ddadl honno ac yng ngoleuni'r adborth a gafwyd gan lywodraethau lleol ar draws Cymru? Ac a ydych yn credu y byddai'n adeg dda i fynd yn ôl i'r cychwyn a chyflwyno cynigion y gall awdurdodau lleol eu hunain eu cefnogi, gan edrych efallai ar y posibilrwydd o undeb agosach o fewn llywodraeth leol, cydweithrediad cryfach, a rhoi uno gwirfoddol yn ôl ar yr agenda, gan fod rhai awdurdodau lleol wedi edrych ymlaen at ddilyn y trywydd hwnnw?
To answer his final question, of course, option 1 was voluntary mergers. So, the Green Paper does clearly say that. And, certainly, I've said on many occasions that it is my point and purpose to seek agreement wherever that is possible rather than to impose.
I've outlined to this place and elsewhere a vision of a stronger, more empowered local government with greater powers and greater ability to shape the future of the communities that it seeks to represent. I do not wish to diminish local government in any way. My purpose is to strengthen local government, and the Government here has consistently over the last few years protected local government funding, has worked with local government in order to protect public service workers and to protect public services and the delivery of those services. What we seek to do is to seek a consensus, or to seek an agreement, on how we move forward to do that in the future.
I ateb ei gwestiwn olaf, wrth gwrs, uno gwirfoddol oedd opsiwn 1. Felly, mae'r Papur Gwyrdd yn dweud hynny'n glir. Ac yn sicr, rwyf wedi dweud ar sawl achlysur mai fy niben yw ceisio cytundeb lle bynnag y bo modd yn hytrach na gorfodi.
Rwyf wedi amlinellu gweledigaeth yn y lle hwn ac mewn mannau eraill, o lywodraeth leol gryfach, fwy grymus gyda mwy o bwerau a mwy o allu i ddylanwadu ar ddyfodol y cymunedau y mae'n ceisio eu cynrychioli. Nid wyf yn dymuno lleihau llywodraeth leol mewn unrhyw ffordd. Fy amcan yw cryfhau llywodraeth leol, ac mae'r Llywodraeth hon wedi diogelu cyllid llywodraeth leol yn gyson dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, wedi gweithio gyda llywodraeth leol er mwyn diogelu gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus ac er mwyn diogelu gwasanaethau cyhoeddus a'r modd y darparir y gwasanaethau hynny. Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw ceisio consensws, neu geisio cytundeb, ynglŷn â sut yr awn ati i wneud hynny yn y dyfodol.
Will the Cabinet Secretary join with me in congratulating Welsh local government on the way they have coped with reducing Welsh Government support year on year and the quality of provision that they are providing despite those reductions? And will he commit to working collaboratively with Welsh local government in the manner of his predecessor?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i longyfarch llywodraeth leol Cymru ar y ffordd y maent wedi ymdopi â'r lleihad yn y cymorth gan Lywodraeth Cymru flwyddyn ar ôl blwyddyn ac ar ansawdd y ddarpariaeth y maent yn ei darparu er gwaethaf y toriadau hynny? Ac a wnaiff ymrwymo i gydweithio â llywodraeth leol Cymru yn yr un modd â'i ragflaenydd?
I would always seek to work in collaboration with local government, and I think the Welsh Government has an excellent record of doing so—let me say this. But I will also say that Welsh Government has protected local government from the worst excesses of an austerity approach taken across the border in England. I know that the Member for Swansea East takes a great interest in these matters, and he will be aware that no local authority in Wales has suffered the same level of cuts as has been seen across the border in England, and we need to recognise that. But, of course, we want to work with local authority leaders. But what I would like to be able to do is to work collaboratively to deliver the highest possible vision and not the lowest possible common denominator.
Buaswn bob amser yn ceisio cydweithredu â llywodraeth leol, ac rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru hanes rhagorol o wneud hynny—gadewch i mi ddweud hyn. Ond rwyf hefyd am ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi amddiffyn llywodraeth leol rhag elfennau gwaethaf y polisi cyni a fabwysiadwyd ar draws y ffin yn Lloegr. Gwn fod gan yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe ddiddordeb mawr yn y materion hyn, a bydd yn ymwybodol nad oes unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru wedi dioddef yr un lefel o doriadau ag a welwyd ar draws y ffin yn Lloegr, ac mae angen i ni gydnabod hynny. Ond wrth gwrs, rydym eisiau gweithio gydag arweinwyr awdurdodau lleol. Ond yr hyn y buaswn yn hoffi ei wneud yw gweithio'n gydweithredol er mwyn cyflawni'r weledigaeth orau bosibl ac nid y lefelau isaf sy'n ofynnol yn unig.
Will the Cabinet Secretary join me in praising the stalwart work of Welsh councils up and down the country, like Islwyn's own Caerphilly County Borough Council, who are continuing every day to provide strong public services in the face of dramatic cuts to their budgets, thanks to the UK Tory Government? Real cuts year on year to Wales since 2010. And with this in mind, what assurances will the Cabinet Secretary give so that the experienced voices of local government leaders, like Caerphilly's own council leader, Dave Poole, are listened to and respected in their management of service delivery, especially in such austere times, despite Welsh Government protection for local government? And will he continue to work with the leadership of the WLGA under its first ever woman, Debbie Wilcox, to continue to provide for Wales?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i ganmol gwaith brwd cynghorau Cymru ar hyd a lled y wlad, fel Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn etholaeth Islwyn, sy'n parhau i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus cryf bob dydd yn wyneb toriadau dramatig i'w cyllidebau, diolch i Lywodraeth Dorïaidd y DU? Toriadau real o un flwyddyn i'r llall i Gymru ers 2010. A chyda hyn mewn golwg, pa sicrwydd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi er mwyn sicrhau y bydd lleisiau profiadol arweinwyr llywodraeth leol, fel arweinydd Cyngor Caerffili, Dave Poole, yn cael eu clywed a'u parchu wrth iddynt reoli'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu, yn enwedig mewn cyfnod mor anodd er gwaethaf amddiffyniad Llywodraeth Cymru i lywodraeth leol? Ac a wnaiff barhau i weithio gydag arweinwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sydd â menyw, Debbie Wilcox, wrth y llyw am y tro cyntaf, i barhau i ddarparu ar gyfer Cymru?
Absolutely. I met Debbie last week for a conversation about our vision of a future-empowered and strengthened local government, and I'm meeting her again tomorrow at the partnership council in order to continue those conversations.
I've also had some very positive, and enjoyable, can I say, conversations with Councillor Poole, the leader of Caerphilly. I think it's fair to say that he agrees with a great deal of our vision for the future and that he recognises that the current structures are not sustainable. I think most local authority leaders understand that the current structures we have of local government are simply not sustainable into the future, whatever the issues with the financial envelope available to us.
What I seek to do now is to pursue a conversation that is about how we will strengthen local government in the future. This whole Green Paper process and debate and the conversation that we're having isn't about diminishing and reducing the role of local government, but about strengthening the role of local government to be more powerful in the future than it has been in the past.
Yn sicr. Cyfarfûm â Debbie yr wythnos diwethaf am sgwrs ynglŷn â'n gweledigaeth o lywodraeth leol wedi'i grymuso a'i chryfhau yn y dyfodol, ac rwy'n cyfarfod â hi eto yfory yn y cyngor partneriaeth er mwyn parhau â'r sgyrsiau hynny.
Hefyd rwyf wedi cael sgyrsiau cadarnhaol iawn, a phleserus os caf ddweud, gyda'r Cynghorydd Poole, arweinydd Caerffili. Credaf ei bod yn deg dweud ei fod yn cytuno â llawer iawn o'n gweledigaeth ar gyfer y dyfodol a'i fod yn cydnabod nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy. Credaf fod y rhan fwyaf o arweinwyr awdurdodau lleol yn deall nad yw'r strwythurau cyfredol sydd gennym mewn llywodraeth leol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, beth bynnag am y problemau gyda'r amlen ariannol sydd ar gael i ni.
Yr hyn rwy'n ceisio ei wneud yn awr yw cynnal sgwrs ynglŷn â sut y byddwn yn cryfhau llywodraeth leol yn y dyfodol. Nid yw proses y Papur Gwyrdd a'r ddadl a'r sgwrs rydym yn ei chael yn ymwneud â thanseilio a lleihau rôl llywodraeth leol, ond yn hytrach, mae'n ymwneud â chryfhau rôl llywodraeth leol i fod yn fwy pwerus yn y dyfodol nag y bu yn y gorffennol.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyflawni nodau llesiant drwy wasanaethau cyhoeddus? OAQ52138
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the delivery of the wellbeing goals through public services? OAQ52138
Public bodies are currently preparing their first annual reports under the Act. These reports will set out how public bodies are meeting the objectives they have set, and I look forward to working with them to make further progress towards our shared well-being goals.
Ar hyn o bryd, mae cyrff cyhoeddus yn paratoi eu hadroddiadau blynyddol cyntaf o dan y Ddeddf. Bydd yr adroddiadau hyn yn nodi sut y mae cyrff cyhoeddus yn bodloni'r amcanion y maent wedi'u pennu, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda hwy i wneud cynnydd pellach tuag at ein nodau llesiant cyffredin.
I thank the Cabinet Secretary for that answer, because delivering well-being in all our policies is clearly a major challenge that's going to be facing our public services. It's going to require a set of outcome measures for our public services that, in turn, will help to provide them with a clear focus on community well-being.
Public services, as you will appreciate, have a huge collective responsibility in terms of providing homes, in promoting mental health and well-being and in ensuring that the NHS continues to transform into a well-being service and not just an ill-health service. Do you agree, therefore, particularly in these times of austerity, that personal and community well-being has to be supported not just as an abstract notion, but as a key economic driver in our communities and that we should place much more emphasis on delivering a set of outcome measures for public services that provide them with a clear focus on community well-being that will improve people's lives now and into the future?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw, oherwydd mae sicrhau llesiant yn ein holl bolisïau yn amlwg yn her fawr a fydd yn wynebu ein gwasanaethau cyhoeddus. Bydd angen cyfres o fesurau canlyniadau ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus a fydd, yn eu tro, yn eu helpu i roi ffocws clir ar lesiant cymunedol.
Fel y byddwch yn deall, mae gan wasanaethau cyhoeddus gyfrifoldeb cyfunol enfawr i ddarparu cartrefi, hyrwyddo iechyd meddwl a llesiant a sicrhau bod y GIG yn parhau i drawsnewid i fod yn wasanaeth llesiant yn hytrach na gwasanaeth afiechyd yn unig. A ydych yn cytuno, felly, yn arbennig yn y cyfnod hwn o gyni, fod yn rhaid cefnogi llesiant personol a chymunedol, nid yn unig fel syniad haniaethol ond fel ysgogiad economaidd allweddol yn ein cymunedau, ac y dylem roi llawer mwy o bwyslais ar gyflawni cyfres o fesurau canlyniadau ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus sy'n rhoi ffocws clir ar lesiant cymunedol a fydd yn gwella bywydau pobl yn awr ac yn y dyfodol?
Presiding Officer, can I say how much I agree with the premise of the question and the principles underpinning that question? I think, in many ways, public services are the bedrock of our civilisation. How we deal with people and how we provide services for, sometimes, the most vulnerable people in our communities speaks to us of who we are as a country and who we are as a people.
I absolutely agree and I agree with the imperatives underpinning the well-being of future generations Act to deliver a more holistic approach to understanding how we deliver improvements in our communities. I would like to see how we do bring together economic, social and environmental indicators to deliver a far richer view of how we understand our communities in the future, and I'm looking forward to seeing and reading the well-being goals and the well-being policies that are being developed at the moment, and how far local authorities and others are able to come in delivering on that vision and that ambition.
Lywydd, a gaf fi ddweud cymaint rwy'n cytuno â chynsail y cwestiwn a'r egwyddorion y mae'n seiliedig arnynt? Mewn sawl ffordd, credaf mai gwasanaethau cyhoeddus yw sylfaen ein gwareiddiad. Mae sut yr ymdriniwn â phobl a sut y darparwn wasanaethau ar gyfer, weithiau, y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, yn dweud cyfrolau am bwy ydym fel gwlad a phwy ydym fel pobl.
Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n cytuno â'r hanfodion sy'n sail i Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol ar gyfer darparu dull mwy cyfannol o ddeall sut i sicrhau gwelliannau yn ein cymunedau. Hoffwn weld sut y gallwn ddod â dangosyddion economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol at ei gilydd i ddarparu darlun llawer mwy cyfoethog o sut y deallwn ein cymunedau yn y dyfodol, ac edrychaf ymlaen at weld a darllen y nodau llesiant a'r polisïau llesiant sy'n cael eu datblygu ar hyn o bryd, a pha mor bell y mae awdurdodau lleol ac eraill yn gallu dod tuag at gyflawni'r weledigaeth honno a'r uchelgais hwnnw.
One of the well-being goals is to create a healthier Wales. According to Diabetes UK Cymru, Wales faces a diabetes epidemic whilst the latest National Child Measurement Programme's annual report shows that more than a quarter of children in Wales are overweight or obese. Will the Cabinet Secretary comment on the role of public services in tackling obesity and diabetes, thereby helping to achieve the goal of a healthier Wales in the future? Thank you.
Un o'r nodau llesiant yw creu Cymru iachach. Yn ôl Diabetes UK Cymru, mae Cymru'n wynebu epidemig diabetes tra bod adroddiad blynyddol diweddaraf y Rhaglen Mesur Plant Cenedlaethol yn dangos bod mwy na chwarter y plant yng Nghymru dros eu pwysau neu'n ordew. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet wneud sylwadau ar rôl gwasanaethau cyhoeddus wrth fynd i'r afael â gordewdra a diabetes, gan helpu i gyrraedd y nod o sicrhau Cymru iachach yn y dyfodol? Diolch.
I do believe that we have a collective responsibility to improve the health of our communities. Members will, I hope, be delighted to hear that I've just signed up to a daily mile in a school in my own community, addressing some of these issues—it might take me more than a day to complete it, but it's certainly my ambition. I believe that we do have a collective responsibility to address these issues.
And, let me say this: speaking, perhaps, as a Member for Blaenau Gwent, when I first stood for election in the constituency, I felt that the economy was the beginning and the end of the issues facing us as a community. If I was standing for the first time again, I would focus on public health and focus on some of the real public health challenges that we have in the community that I represent and in many communities across Wales. I think addressing those fundamental issues of public health is a key determinant of whether the national well-being goals, indicators and milestones are a success in reality for our communities.
Credaf fod gennym oll gyfrifoldeb i wella iechyd ein cymunedau. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n falch iawn o glywed fy mod wedi ymrwymo i ddigwyddiad milltir ddyddiol mewn ysgol yn fy nghymuned sy'n mynd i'r afael â rhai o'r materion hyn—efallai y bydd yn cymryd mwy na diwrnod i mi ei gwblhau, ond yn sicr dyna fy uchelgais. Credaf fod gennym oll gyfrifoldeb i fynd i'r afael â'r materion hyn.
A gadewch i mi ddweud hyn: gan siarad, efallai, fel Aelod dros Flaenau Gwent, pan ymladdais fy etholiad cyntaf yn yr etholaeth, teimlwn mai'r economi oedd dechrau a diwedd y materion a oedd yn ein hwynebu fel cymuned. Pe bawn yn sefyll am y tro cyntaf unwaith eto, buaswn yn canolbwyntio ar iechyd y cyhoedd ac yn canolbwyntio ar rai o'r heriau iechyd cyhoeddus go iawn sydd gennym yn y gymuned rwy'n ei chynrychioli ac mewn llawer o gymunedau ledled Cymru. Credaf fod mynd i'r afael â'r materion sylfaenol hynny sy'n ymwneud â iechyd y cyhoedd yn benderfynydd allweddol i ddangos a yw'r nodau, y dangosyddion a'r cerrig milltir llesiant cenedlaethol yn llwyddiant go iawn ar gyfer ein cymunedau.
A chithau hefyd yn gorff cyhoeddus, wrth gwrs, o dan Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, ac, o dan ddyletswyddau'r Ddeddf yma, er mwyn cyrraedd y nodau llesiant, mae’n rhaid i chi ymwneud â’ch ffwythiannau mewn ffordd sy’n hyrwyddo datblygiad cynaliadwy ym mhob agwedd. Mae hynny wedi’i ymgorffori yn y Ddeddf a hefyd yn Neddf Cymru, sydd wedi’i newid gan y Ddeddf. Nawr, nid ydym ni'n cytuno ar effaith y Bil tynnu allan o’r Undeb Ewropeaidd a’r cytundeb rhynglywodraethol, ond mae’n rhaid ichi gytuno fframweithiau dros y Deyrnas Gyfunol o dan y cytundeb yna—rŷm ni’n gallu cytuno ar hynny, mae’n siŵr gen i. Felly, a fedrwch chi esbonio sut y byddwch chi’n sicrhau bod datblygu cynaliadwy yn cael ei gadw a'i grisialu mewn unrhyw fframweithiau dros y Deyrnas Gyfunol, gan fod hwnnw nawr bellach yn rhan o'r gwaith yr ydych chi'n cytuno ei wneud gyda Llywodraeth San Steffan? Yn benodol, a fydd gyda ni fel Cynulliad yr hawl i bleidleisio ar gynnwys y fframweithiau hyn wrth ichi negodi hynny er lles y nodau llesiant?
You yourself are a public body under the well-being of future generations Act, and, under the duties of this Act, in order to achieve the well-being goals, you have to deal with your functions in a way that promotes sustainable development in all aspects. That’s incorporated into the Act and also in the Wales Act, as amended by the former Act. Now, we may not agree on the impact of the European Union withdrawal Bill and the inter-governmental agreement, but, under that particular agreement, you have to come to an agreement on frameworks across the UK—I’m sure we can agree on that. Therefore, can you explain how you will ensure that sustainable development is retained in any frameworks across the UK, as that is now part of the work that you agree to do with the Westminster Government? Specifically, will we as an Assembly have the right to vote on the content of these frameworks as you proceed to negotiate them in respect of the well-being goals?
Mae cyfraniadau Gweinidogion Cymru ym mhob un o'r trafodaethau rydym ni'n eu cael gyda Gweinidogion y Deyrnas Unedig wastad yn seiliedig ar approach polisi'r Llywodraeth yma. Mae hynny ei hun wedi ei greiddio yn egwyddorion y Ddeddf rydych chi wedi ei disgrifio. Felly, mae pob un rhan o'n polisïau ni a'r ffyrdd gwahanol y byddwn ni'n gwireddu ein huchelgeisiau dros ein gwlad yn rhan o, ac yn ffynnu o, yr un commitment i'r Ddeddf ac i'r egwyddorion sy'n rhan ohoni. Felly, mi fydd Gweinidogion Cymru ym mhob un achos, nid jest tra ein bod ni'n delio â'r Deyrnas Unedig, ond pob un cyfle rydym ni'n ei gael, yn gwireddu ein gweledigaeth a sicrhau bod hyn yn rhan hanfodol ohoni hi.
The contributions of Welsh Ministers to each one of the discussions that we have with the United Kingdom Ministers are always based on the policy approach of this Government. That in itself is rooted in the principles of the Act that you have described. And so, every part of our policies and the various approaches through which we will realise our ambitions for our country will be part of, and derived from, the same commitment to the Act and the principles underpinning that. So, Welsh Ministers in every case, not solely when dealing with the United Kingdom, but at every opportunity, will realise our vision and ensure that that is an integral part of it.
6. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i geisio datganoli gweinyddu lles? OAQ52145
6. What plans does the Welsh Government have to seek the devolution of welfare administration? OAQ52145
The Welsh Government does not support the devolution of welfare benefits or their administration to Wales. As a matter of principle, we should all be entitled to an equal claim from our welfare state. The needs of citizens within the UK, wherever they live, should be equally met.
Nid yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi camau i ddatganoli budd-daliadau lles na'u gweinyddiaeth i Gymru. Fel mater o egwyddor, dylai pob un ohonom allu hawlio'n gyfartal gan ein gwladwriaeth les. Dylid diwallu anghenion holl ddinasyddion y DU yn gyfartal ble bynnag y maent yn byw.
At the same time as the Department for Work and Pensions is closing local offices, universal credit is taking hold in Wales. By 2022, 400,000 households in Wales will rely on universal credit. This Labour Government has previously, and again today, shunned the opportunity to devolve welfare administration, and you have claimed that it would be too costly. The £266 million figure quoted by Ministers as the cost of devolving welfare is grossly misleading, because that figure is based on costs paid to the Scottish Government by Westminster to administer all new powers given to them under the Scotland Act 2016, not just welfare. So, let's be clear: cost is not a barrier here. We have heard this afternoon how your Government is claiming to be mitigating the worst effects of austerity, but you're not. Will the Minister therefore finally join Plaid Cymru in calling for the devolution of welfare administration so that we can actually mitigate some of the worst effects of Westminster's cruel welfare policies?
Ar yr un pryd ag y mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn cau swyddfeydd lleol, mae credyd cynhwysol yn magu gwraidd yng Nghymru. Erbyn 2022, bydd 400,000 o gartrefi yng Nghymru yn dibynnu ar gredyd cynhwysol. Yn y gorffennol, ac eto heddiw, mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi gwrthod y cyfle i ddatganoli gweinyddu lles, ac rydych wedi honni y byddai'n rhy gostus. Mae'r ffigur o £266 miliwn a ddyfynnwyd gan Weinidogion fel cost datganoli lles yn gwbl gamarweiniol, oherwydd mae'r ffigur hwnnw'n seiliedig ar gostau a dalwyd i Lywodraeth yr Alban gan San Steffan i weinyddu'r holl bwerau newydd a roddwyd iddynt o dan Ddeddf yr Alban 2016, nid lles yn unig. Felly, gadewch i ni fod yn glir: nid yw'r gost yn rhwystr yma. Rydym wedi clywed y prynhawn yma sut y mae eich Llywodraeth yn honni ei bod yn lliniaru effeithiau gwaethaf cyni, ond nid yw hynny'n wir. Yn olaf, felly, a wnaiff y Gweinidog ymuno â Phlaid Cymru i alw am ddatganoli gweinyddu lles fel y gallwn liniaru rhai o effeithiau gwaethaf polisïau lles creulon San Steffan?
Well, I think this speaks, really, to a fundamental disagreement between ourselves and between our parties about the place of Wales within the UK, because this is, of course, a United Kingdom that allows us to pool the risks and to share the benefits. And it is the case that the approach to the devolution of welfare benefits in Scotland has transferred that risk associated with the demand of welfare benefits to Scotland, and the risk there demonstrates that benefit requirements within Scotland are moving faster than they are in England. So, for Wales, this would provide us with a very significant risk. And the costs, I'm afraid, for administrating the welfare system would take away resources from the delivery of front-line services. Those figures are correct. For Scotland, it's £66 million for administration and a one-off payment of £200 million for the implementation of all of those newly devolved welfare powers—[Interruption.] But it's not, because they're all related to welfare powers, and those resources really should be spent on the front line.
Actually, let's be clear about what the Scottish Government is doing: the Scottish Government does not administer payments for universal credit. They're administered by the Department for Work and Pensions. The Scotland Act 2016 does give powers to the Scottish Government to offer flexible options for claimants, and these include the direct payment of housing cost elements to social landlords and payments twice a month after that first payment has been made. None of these things are not available to people on universal credit in Wales. What we're doing is trying to ensure that these opportunities are offered proactively to people in receipt of universal credit.
Wel, rwy'n credu bod hyn yn dangos anghytundeb sylfaenol, mewn gwirionedd, rhyngom ni ein hunain a rhwng ein pleidiau mewn perthynas â lle Cymru yn y DU, oherwydd mae hon, wrth gwrs, yn Deyrnas Unedig sy'n caniatáu i ni gyfuno'r risgiau a rhannu'r manteision. Ac mae'n wir bod y dull o ddatganoli budd-daliadau lles yn yr Alban wedi trosglwyddo'r risg sy'n gysylltiedig â'r galw am fudd-daliadau lles i'r Alban, ac mae'r risg yno'n dangos bod gofynion budd-daliadau yn yr Alban yn symud yn gyflymach nag y maent yn ei wneud yn Lloegr. Felly, i Gymru, byddai hyn yn peri risg sylweddol iawn i ni. Ac mae arnaf ofn y byddai costau gweinyddu'r system les yn mynd ag adnoddau oddi ar ddarpariaeth gwasanaethau rheng flaen. Mae'r ffigurau hynny'n gywir. O ran yr Alban, mae'n £66 miliwn am weinyddu a thaliad untro o £200 miliwn am weithredu'r holl bwerau lles sydd newydd eu datganoli—[Torri ar draws.] Ond nid ydyw, oherwydd maent oll yn gysylltiedig â phwerau lles, ac yn bendant, dylai'r adnoddau hynny gael eu defnyddio ar y rheng flaen.
Mewn gwirionedd, gadewch i ni fod yn glir ynglŷn â'r hyn y mae Llywodraeth yr Alban yn ei wneud: nid yw Llywodraeth yr Alban yn gweinyddu taliadau ar gyfer credyd cynhwysol. Cânt eu gweinyddu gan yr Adran Gwaith a Phensiynau. Mae Deddf yr Alban 2016 yn rhoi pwerau i Lywodraeth yr Alban gynnig opsiynau hyblyg i hawlwyr, ac mae'r rhain yn cynnwys talu am elfennau costau tai yn uniongyrchol i landlordiaid cymdeithasol a thaliadau ddwywaith y mis ar ôl y taliad cyntaf hwnnw. Mae'r holl bethau hyn ar gael i bobl sydd ar y credyd cynhwysol yng Nghymru. Yr hyn a wnawn yw ceisio sicrhau bod y cyfleoedd hyn yn cael eu cynnig mewn ffordd ragweithiol i bobl sy'n cael credyd cynhwysol.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am waith Llywodraeth Cymru i ddiogelu gwasanaethau swyddfa bost yn Arfon? OAQ52136
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's work to safeguard post office services in Arfon? OAQ52136
Mae swyddfeydd post yn darparu mynediad at amryw o wasanaethau pwysig sydd eu hangen ar ein cymunedau. Fodd bynnag, nid yw materion yn ymwneud â swyddfeydd post wedi eu datganoli.
Post offices provide access to a range of important services our communities need. However, matters relating to post offices are not devolved.
Fe gaewyd y swyddfa bost ym Mangor Uchaf yn ddirybudd ychydig wythnosau yn ôl, gan olygu bod busnesau, myfyrwyr a thrigolion lleol yn gorfod dibynnu ar wasanaeth symudol mewn maes parcio sydd ond ar gael am awr yr wythnos. Mae hwnnw yn gyfan gwbl annerbyniol. Mae'n hanfodol bod gan y swyddfa bost ym Mangor Uchaf gartref parhaol i'r dyfodol. Rwy'n derbyn nad ydy o yn fater wedi'i ddatganoli, ond mae yna ddyletswydd ar y Llywodraeth yma i sicrhau bod Swyddfa'r Post yn cyflenwi gwasanaethau priodol i ddinasyddion ar draws Cymru. Rydw i'n siŵr eich bod chi'n cytuno efo hynny.
The post office in Upper Bangor was closed without warning a few weeks ago, meaning that businesses, students and local residents had to rely on a mobile service in a car park, which is only available for an hour a week. That is entirely unacceptable. It is crucial that the post office in Upper Bangor has a permanent home in the future. I accept that it’s not a devolved matter, but there is a duty on the Government here to ensure that the Post Office does provide appropriate services to citizens across Wales. I’m sure you’d agree with that.
Rydw i'n ymwybodol o'r sefyllfa ym Mangor Uchaf, ac rydw i'n gallu dweud wrth yr Aelod dros Arfon bod hwn yn fater sydd yn cael ei ddelio ag ef. Ar hyn o bryd, mae Swyddfa'r Post yn delio gyda fe. Mae'n fater cytundebol; nid wyf i'n gallu dweud mwy na hynny. Rydw i'n ymwybodol bod yna wasanaethau amgen ar gael, ac nad yw hynny'n ddigonol ar gyfer anghenion y gymuned, oherwydd dim ond gwasanaeth symudol am un awr ar ddydd Mercher sydd yno. Ond, rydym ni wedi siarad gyda Swyddfa'r Post, ac rydym ni yn deall nad yw Swyddfa'r Post yn gallu cymryd unrhyw gamau ychwanegol nes bod yr ymchwiliad presennol wedi'i gwblhau.
I am aware of the situation in Upper Bangor, and I can tell the Member for Arfon that this is a matter that is being dealt with currently. The Post Office is at present dealing with it. It's a contractual matter; I cannot say more than that. I am aware that alternative services have been made available, but that they are not adequate for the needs of the community, as it’s only a mobile service available for one hour on Wednesday. However, we have spoken to the Post Office, and we do understand that the Post Office cannot take any further action until the current investigation is completed.
Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ52148] yn ôl. Yn olaf, felly, cwestiwn 9—Paul Davies.
Question 8 [OAQ52148] has been withdrawn. Finally, therefore, question 9—Paul Davies.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddiwygio llywodraeth leol yng ngorllewin Cymru? OAQ52113
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on local government reform in west Wales? OAQ52113
Fe wnes i osod ein gweledigaeth ar gyfer cryfhau llywodraeth leol mewn datganiad llafar ar 20 Fawrth, yn y Papur Gwyrdd sydd wedi’i gyhoeddi i ymgynghori arno fe, a hefyd yn ystod y ddadl ar 25 Ebrill.
I set out our vision for strengthening local government in an oral statement on 20 March, in the Green Paper published for consultation, and during the debate on 25 April.
Cabinet Secretary, you will know full well that I'm against merging Pembrokeshire back into an old Dyfed model, given that I believe it will take the 'local' away from local government. I listened very carefully to your earlier answers on this matter, and as part of your Government's consultation plans, I do sincerely hope that you are engaging with councillors, not just local authority leaders, given the enormous impact your proposals would have on their communities. Can you therefore provide an update on the specific discussions you have had with councillors affected by the west Wales proposals? And what further engagement are you planning to ensure that, as a Government, you are truly talking to the people that will be affected by these proposals?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod yn iawn fy mod yn gwrthwynebu'r cynigion i uno sir Benfro a dychwelyd i hen fodel Dyfed, oherwydd credaf y bydd yn cael gwared ar yr elfen 'leol' o lywodraeth leol. Gwrandewais yn ofalus iawn ar eich atebion cynharach ar y mater hwn, ac fel rhan o gynlluniau ymgynghori eich Llywodraeth, rwy'n gobeithio'n fawr eich bod yn ymgysylltu â chynghorwyr, nid arweinwyr awdurdodau lleol yn unig, o ystyried yr effaith aruthrol y byddai eich cynigion yn ei chael ar eu cymunedau. Felly, a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau penodol rydych wedi'u cael gyda chynghorwyr yr effeithir arnynt gan y cynigion ar gyfer gorllewin Cymru? A pha ymgysylltiad pellach rydych yn bwriadu ei gael er mwyn sicrhau eich bod o ddifrif, fel Llywodraeth, yn siarad â'r bobl a fydd yn cael eu heffeithio gan y cynigion hyn?
I'm very happy to provide all Members with a review, if you like, or an analysis of all our engagement during this process, when this process is complete. I'm very happy to provide Members with that information, but I will go further than perhaps the Member asking the question. I believe this is a matter for us as a country, as a people, and as communities. I do not believe that it is simply a matter for either council leaders or councillors. I believe it's a matter for all of us as a community, in order to have these conversations and to have a debate about how we want to see our services structured and taken forward. So, yes, we will be talking to councillors as well as council leaders, but we will also be talking to people throughout the community across the whole of our country.
Rwy'n hapus iawn i ddarparu adolygiad, os hoffech, neu ddadansoddiad o'n hymgysylltiad yn ystod y broses hon, i bob Aelod pan fydd y broses wedi'i chwblhau. Rwy'n hapus iawn i rannu'r wybodaeth honno â'r Aelodau, ond rwyf am fynd gam ymhellach, efallai, na'r Aelod sy'n gofyn y cwestiwn. Credaf fod hwn yn fater i ni fel gwlad, fel pobl ac fel cymunedau. Nid wyf yn credu mai mater ar gyfer arweinwyr cyngor neu gynghorwyr yn unig ydyw. Credaf ei fod yn fater i bob un ohonom fel cymuned, er mwyn cael y sgyrsiau hyn a chael dadl ynglŷn â sut rydym eisiau strwythuro a datblygu ein gwasanaethau. Felly, byddwn, fe fyddwn yn siarad â chynghorwyr yn ogystal ag arweinwyr cynghorau, ond byddwn hefyd yn siarad â phobl o bob rhan o'r gymuned ledled ein gwlad.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol: dau gwestiwn, a'r cyntaf ohonyn nhw gan Suzy Davies.
The next item is the topical questions. There are two, and the first is from Suzy Davies.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad yn dilyn penderfyniad Virgin Media i gau ei ganolfan alwadau yn Abertawe gan arwain at golli dros 700 o swyddi? 166
1. Will the Cabinet Secretary make a statement following Virgin Media's decision to close its call centre in Swansea resulting in the loss of over 700 jobs? 166
I issued an update on this matter to Members on Friday. This is deeply disappointing news, and my sympathies go to those who are affected by the company's decision. I've asked my officials to establish a taskforce to ensure the best possible outcome for the workers affected by this corporate decision.
Cyhoeddais ddiweddariad ar y mater hwn i'r Aelodau ddydd Gwener. Mae hwn yn newyddion siomedig iawn, ac rwy'n cydymdeimlo â'r rheini yr effeithiwyd arnynt gan benderfyniad y cwmni. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion sefydlu tasglu er mwyn sicrhau'r canlyniad gorau posibl ar gyfer y gweithwyr yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad corfforaethol hwn.
Thank you for your answer and, of course, for your letter. I think we were all pleased to see that. As you know, Virgin Media has announced plans to completely exit its Swansea site, which is pretty serious; we are talking about the best part of 800 jobs here, after all. But the reason for that is that they're merging from eight sites down to four sites. Of course, two of those sites are in the Philippines and India, so the offers for relocation to these places are pretty laughable. Even those to Glasgow and Manchester are a bit ambitious, shall we say.
I just wanted to ask you—. I've got three or four questions here. The first one is: I'm not particularly clear what support Welsh Government has offered to Virgin Media in the past. I know there were injections, shall we say, into the local economy in 2013 and 2015, but I'd be grateful if you could clarify whether there was any direct Welsh Government support and whether any of that is recoverable, bearing in mind that it's 2018 now. They haven't been there as long as perhaps you might have wanted them to be.
Obviously, you'll have heard the news that some staff found out about this happening through the press. I’d be very keen to know when you, yourself, found out. I know that Dai Lloyd mentioned yesterday that when this happened with Tesco in Cardiff, the Welsh Government didn’t know about it. So, that would help, particularly as, in the past, we've been very keen to hear from you, with both Tata and Ford, what kind of conversations you’ve had.
I see, from your letter, mention of a taskforce, and you’ve just repeated it, but I’m not clear whether you or perhaps even the First Minister have spoken directly to management. If either of you have, I’d be particularly keen to hear what they say, bearing in mind—. I’m just going to quote them here, with your indulgence, Presiding Officer. It says, specifically about the Swansea call centre—and these are Virgin Media's own words here:
'Solving problems like Sherlock, our 850 legends are so good at fault management and technical support that Swansea is Virgin Media’s official centre of excellence for those areas. We’re not the only ones who reckon it’s great. Swansea has won a whole heap of awards, including Welsh Contact Centre of the Year 2012. We’re gonna need a bigger display cabinet.'
So, my obvious question is: why isn’t one of these four hubs in Swansea? And I hope you’ve asked that question. If you haven’t, I'd like you to ask it pretty quickly.
Then, finally, I think we all will welcome First Priority's indication that they will be offering some jobs to those who are losing their spaces at Virgin Media. With the taskforce, who do you think the key stakeholders are likely to be? I don’t know if you’ve made a decision yet. Because bearing in mind—and I don’t know this for certain myself, obviously—the likely age profile and experience of the people working in their media centre, it's not going to be particularly clear to me who those key stakeholders would be. So, if you can give us any steer on that, I’d be very grateful—and particularly if you're able to give us any steer, as well, on any specific new attempts you’re making to promote investment into the area and perhaps secure a suitable employer for the site. I appreciate you’ve not had long to do that. Thank you.
Diolch i chi am eich ateb ac am eich llythyr, wrth gwrs. Credaf fod pob un ohonom yn falch o weld hwnnw. Fel y gwyddoch, mae Virgin Media wedi cyhoeddi cynlluniau i gau ei safle yn Abertawe, sy'n eithaf difrifol; rydym yn sôn am bron i 800 o swyddi yma, wedi'r cyfan. Ond y rheswm am hynny yw eu bod yn uno safleoedd, o wyth safle i bedwar safle. Wrth gwrs, mae dau o'r safleoedd hynny yn y Pilipinas ac yn India, felly mae'r cynigion i adleoli i'r lleoedd hyn yn eithaf chwerthinllyd. Mae hyd yn oed y cynigion i symud i Glasgow a Manceinion braidd yn uchelgeisiol, gawn ni ddweud.
Roeddwn eisiau gofyn i chi—. Mae gennyf dri neu bedwar o gwestiynau yma. Y cyntaf yw: nid wyf yn hollol glir pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gynnig i Virgin Media yn y gorffennol. Gwn fod chwistrelliadau, gawn ni ddweud, wedi bod i'r economi leol yn 2013 ac yn 2015, ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech egluro a oedd unrhyw gefnogaeth uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru ac a oes unrhyw gyfran o hwnnw sy'n adferadwy, o gofio ei bod yn 2018 yn awr. Nid ydynt wedi bod yno mor hir ag y byddech wedi'i ddymuno.
Yn amlwg, byddwch wedi clywed y newyddion fod rhai aelodau o staff wedi clywed am hyn drwy'r wasg. Buaswn yn awyddus iawn i wybod pryd y cawsoch chi eich hun wybod. Gwn fod Dai Lloyd wedi sôn ddoe nad oedd Llywodraeth Cymru yn gwybod am y peth pan ddigwyddodd hyn gyda Tesco yng Nghaerdydd. Felly, byddai hynny'n helpu, yn enwedig gan ein bod wedi bod yn awyddus iawn i glywed gennych yn y gorffennol, yn achos Tata a Ford, pa fath o sgyrsiau a gawsoch.
Gwelaf, o'ch llythyr, eich bod yn crybwyll tasglu, ac rydych newydd ei ailadrodd yn awr, ond nid wyf yn glir a ydych chi, neu'r Prif Weinidog hyd yn oed, o bosibl, wedi siarad yn uniongyrchol â'r rheolwyr. Os oes un ohonoch chi wedi gwneud hynny, buaswn yn arbennig o awyddus i glywed yr hyn y maent yn ei ddweud, gan gadw mewn cof—. Rwyf am eu dyfynnu yma, gyda'ch caniatâd, Lywydd. Mae'n dweud, am y ganolfan alwadau yn Abertawe yn benodol—a geiriau Virgin Media yw'r rhain:
Gan ddatrys problemau fel Sherlock, mae ein 850 arwr yn gwneud gwaith mor dda o reoli diffygion a rhoi cymorth technegol fel mai Abertawe yw canolfan ragoriaeth swyddogol Virgin Media ar gyfer y meysydd hynny. Nid ni yw'r unig rai sy'n credu ei bod yn wych. Mae Abertawe wedi ennill tomen o wobrau, gan gynnwys Canolfan Gyswllt y Flwyddyn Cymru yn 2012. Byddwn angen cwpwrdd arddangos mwy o faint.
Felly, fy nghwestiwn amlwg yw: pam nad oes un o'r pedair canolfan yn Abertawe? Ac rwy'n gobeithio eich bod wedi gofyn y cwestiwn hwnnw. Os nad ydych, hoffwn i chi ei ofyn yn weddol gyflym.
Felly, yn olaf, credaf y bydd pob un ohonom yn croesawu datganiad First Priority y byddant yn cynnig rhai swyddi i'r rhai sy'n colli eu swyddi yn Virgin Media. Gyda'r tasglu, pwy fydd y rhanddeiliaid allweddol yn debygol o fod yn eich barn chi? Ni wn a ydych wedi gwneud penderfyniad eto. Oherwydd, o gofio—ac nid wyf yn gwybod hyn i sicrwydd, yn amlwg—proffil oedran tebygol a phrofiad y bobl sy'n gweithio yn eu canolfan gyfryngau, nid yw'n arbennig o glir i mi pwy fyddai'r rhanddeiliaid allweddol hynny. Felly, os gallwch roi unrhyw awgrym i ni ynglŷn â hynny, buaswn yn ddiolchgar iawn—ac yn enwedig os gallwch roi unrhyw awgrym i ni hefyd ynglŷn ag unrhyw ymdrechion penodol newydd i hyrwyddo buddsoddiad yn yr ardal ac o bosibl, sicrhau cyflogwr addas ar gyfer y safle. Rwy'n sylweddoli nad ydych wedi cael llawer o amser i wneud hynny. Diolch.
Can I thank Suzy Davies for her questions, and can I thank Members across the Chamber for their keen concern regarding this dreadful news for very loyal and dedicated workers? All of our efforts within Government, and with stakeholders, now turn to supporting the award-winning workforce employed at the site who face a period of uncertainty over their future employment. I think we should also say—and Suzy Davies has alluded to it—that the decision by Virgin Media in no way reflects on the workforce, with their excellence in delivering customer services of the highest order, long recognised and regularly held up as best practice. Indeed, as Suzy Davies has said, it's award-winning best practice. It does appear as though Virgin Media have reached a decision based on the lowest cost options for consolidation.
Our assessment of future job trends within this particular sector is such that we believe that Wales is well placed to retain a significant proportion of people employed in contact centres. It's the lowest level of operations that will face the greatest threat from automation and artificial intelligence generally. Those lowest levels of operations have already been offshored outside of Britain. So, it could well be, in the future, that we see a return of employment opportunities to the higher levels of operations at tier 1 and tier 2, and Wales is actually well placed to capture a good chunk of that work.
Meanwhile, what we need to do, and what we have immediately begun, is assess employment opportunities in other established businesses and to assess what the pipeline of opportunities—the pipeline of inward investment—means for the existing workforce. There is already a significant interest in the workforce at Virgin Media by other businesses in the area, including Virgin Atlantic, who may be part of the same Virgin group but operate in an autonomous way. There are other businesses within the contact centre sector who are keen to look at employing and taking on those who will be affected by this decision, unless the decision is reversed.
The Welsh Contact Centre Forum, like us, were notified on the day of the announcement, and I’m also aware of employees learning about the announcement through the media, which I believe is unacceptable. It's not fair and it's not right, and I'd like Virgin Media to reflect on the way that some of their employees were notified about the decision.
We are liaising with the company. I am also, as the Member has outlined, putting together a taskforce that will include Careers Wales, the Welsh Contact Centre Forum, the Department for Work and Pensions, Public Health Wales, trades unions and also Welsh Government officials. I'm hoping that Virgin Media will also form part of that taskforce. The work of the taskforce will replicate what we did with regard to Tesco last year. Members will be pleased to know that the vast majority of people who were affected by that particular decision were helped into work elsewhere within the local economy. We hope the same will happen to Virgin Media staff. We are, indeed, very confident that there will be significant opportunities for the people who today face uncertainty. We are determined to work for them and with them to ensure that they have every opportunity to get work secured as soon as possible.
The human cost to this, of course, can be considerable, and for that reason Public Health Wales will be part of the taskforce, offering signposting services to employees who may face anxiety, depression or other mental health issues—to the right support. I'm also keen to ensure that any opportunity for relocation available to staff is taken up if they so wish. However, it must be said that we expect very few employees to relocate to Manchester or Scotland, and we do not anticipate seeing any employees relocating to Manila. I will endeavour to update Members on a regular basis on the progress that we are making in regard to this particular announcement. As I say, I am confident that the vast majority of people who wish to remain in employment will be able to be supported into alternative jobs within the local area, given the immediate interest that we have been able to ascertain in the days following the announcement.
A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau, ac a gaf fi ddiolch i'r Aelodau ar draws y Siambr am eu pryderon dwys mewn perthynas â'r newyddion ofnadwy hwn i weithwyr ffyddlon ac ymroddedig iawn? Mae ein holl ymdrechion o fewn y Llywodraeth, a chyda rhanddeiliaid, yn troi yn awr at gefnogi'r gweithlu hwn a gyflogir ar y safle, sydd wedi ennill gwobrau ac sy'n wynebu cyfnod o ansicrwydd ynglŷn â'u gwaith yn y dyfodol. Credaf hefyd y dylem ddweud—ac mae Suzy Davies wedi crybwyll hyn—nad yw penderfyniad Virgin Media yn adlewyrchiad o'r gweithlu mewn unrhyw ffordd, ac mae eu rhagoriaeth yn darparu gwasanaethau cwsmeriaid o'r radd flaenaf wedi cael ei chydnabod ers tro a'i chanmol yn rheolaidd fel arfer gorau. Yn wir, fel y dywedodd Suzy Davies, mae'n arfer gorau sydd wedi ennill gwobrau. Ymddengys bod Virgin Media wedi dod i benderfyniad yn seiliedig ar yr opsiynau rhataf ar gyfer cyfuno.
Mae ein hasesiad o'r tueddiadau swyddi yn y sector penodol hwn yn y dyfodol yn dangos ein bod yn credu bod Cymru mewn sefyllfa dda i gadw cyfran sylweddol o'r bobl a gyflogir mewn canolfannau cyswllt. Y lefel isaf o weithrediadau a fydd yn wynebu'r bygythiad mwyaf o awtomeiddio a deallusrwydd artiffisial yn gyffredinol. Mae'r lefelau isaf hyn o weithrediadau eisoes wedi cael eu hallforio y tu allan i Brydain. Felly, mae'n bosibl y gallem, yn y dyfodol, weld cyfleoedd cyflogaeth yn dychwelyd i'r lefelau uwch o weithrediadau ar haen 1 a haen 2, ac mae Cymru mewn sefyllfa dda, mewn gwirionedd, i gipio cyfran dda o'r gwaith hwnnw.
Yn y cyfamser, yr hyn sydd angen i ni ei wneud, a'r hyn rydym wedi bwrw ati i'w wneud yn syth, yw asesu'r cyfleoedd cyflogaeth mewn busnesau sefydledig eraill ac asesu beth y mae'r cyfleoedd arfaethedig—y mewnfuddsoddiad arfaethedig—yn ei olygu ar gyfer y gweithlu cyfredol. Mae gan fusnesau eraill yn yr ardal ddiddordeb sylweddol yng ngweithlu Virgin Media eisoes, gan gynnwys Virgin Atlantic, sy'n rhan o'r un grŵp Virgin ond maent yn gweithredu mewn ffordd annibynnol. Mae yna fusnesau eraill yn y sector canolfannau cyswllt sy'n awyddus i gyflogi a rhoi swyddi i'r rhai yr effeithir arnynt gan y penderfyniad hwn, oni bai fod y penderfyniad yn cael ei wrthdroi.
Hysbyswyd Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, fel ninnau, ar ddiwrnod y cyhoeddiad, ac rwyf hefyd yn ymwybodol fod cyflogeion wedi clywed am y cyhoeddiad drwy'r cyfryngau, a chredaf fod hynny'n annerbyniol. Nid yw'n deg ac nid yw'n iawn, a hoffwn i Virgin Media ystyried y ffordd y cafodd rhai o'u gweithwyr wybod am y penderfyniad.
Rydym yn cysylltu gyda'r cwmni. Rwyf hefyd, fel yr amlinellodd yr Aelod, yn sefydlu tasglu a fydd yn cynnwys Gyrfa Cymru, Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau, Iechyd Cyhoeddus Cymru, undebau llafur yn ogystal â swyddogion Llywodraeth Cymru. Rwy'n gobeithio y bydd Virgin Media yn rhan o'r tasglu hwnnw hefyd. Bydd gwaith y tasglu'n atgynhyrchu'r hyn a wnaethom gyda Tesco y llynedd. Bydd yr Aelodau'n falch o wybod bod y mwyafrif helaeth o bobl yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad hwnnw wedi cael cymorth i ddod o hyd i waith mewn mannau eraill o fewn yr economi leol. Rydym yn gobeithio y bydd yr un peth yn digwydd i staff Virgin Media. Yn wir, rydym yn hyderus iawn y bydd yna gyfleoedd sylweddol ar gyfer y bobl sy'n wynebu ansicrwydd heddiw. Rydym yn benderfynol o weithio ar eu rhan a chyda hwy i sicrhau eu bod yn cael pob cyfle i ddod o hyd i waith cyn gynted â phosibl.
Gall cost ddynol hyn fod yn sylweddol, wrth gwrs, ac am y rheswm hwnnw, bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhan o'r tasglu, yn cynnig gwasanaethau cyfeirio i gyflogeion a allai ddioddef gorbryder, iselder neu broblemau iechyd meddwl eraill—i'w cyfeirio at y cymorth priodol. Rwyf hefyd yn awyddus i sicrhau bod staff yn bachu ar unrhyw gyfle i adleoli sydd ar gael iddynt os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Fodd bynnag, mae'n rhaid dweud nad ydym yn disgwyl i lawer o weithwyr adleoli i Fanceinion neu'r Alban, ac nid ydym yn rhagweld y bydd unrhyw weithwyr yn symud i Manila. Byddaf yn ymdrechu'n rheolaidd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynnydd rydym yn ei wneud mewn perthynas â'r cyhoeddiad hwn. Fel rwy'n dweud, rwy'n hyderus y bydd y mwyafrif helaeth o bobl sy'n dymuno aros mewn gwaith yn gallu cael cymorth i ddod o hyd i swyddi eraill yn yr ardal leol, o ystyried y diddordeb uniongyrchol rydym wedi gallu ei weld yn y dyddiau ar ôl y cyhoeddiad.
As someone who was made redundant by British Steel in the 1980s, I have huge sympathy and huge empathy with those who have been affected, many of whom are my constituents, and some of whom I actually know and will meet over the next week or so. I thank the Cabinet Secretary for the action that he has taken. I don't think that we could ask for any more. I'm very pleased about the taskforce, and I hope that all those people who are currently there and who wish to continue in employment will be able to do so. But we will lose 800 job opportunities in the Swansea area. We're not that well off for jobs that losing 800 job opportunities will not have an effect on the local economy. So, what is the Welsh Government able to do in order to try and bring more employment into the area?
One of the reasons that has been given—I don't know whether officially or unofficially—is that Manchester has such good connections to London, including the expected high speed 2 line, and we can't even get electrification to Swansea. Will the Cabinet Secretary continue to press the Government in Westminster on the importance of electrification to Swansea? It's the signal that it sends out and, as I have said on more than one occasion, it's the importance of saying, 'This is somewhere worth going to, worth creating employment in, because we put electrification there.' Of course, the converse is also true.
Fel rhywun a gafodd ei ddiswyddo gan British Steel yn yr 1980au, mae gennyf gydymdeimlad ac empathi enfawr â'r rhai yr effeithiwyd arnynt, ac mae llawer ohonynt yn etholwyr i mi a rhai ohonynt yn bobl rwy'n eu hadnabod ac y byddaf yn cyfarfod â hwy dros yr wythnos nesaf mewn gwirionedd. Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y camau y mae wedi'u cymryd. Nid wyf yn credu y gallem ofyn am ragor. Rwy'n falch iawn ynglŷn â'r tasglu, a gobeithiaf y bydd yr holl bobl sydd yno ar hyn o bryd ac sy'n dymuno parhau i weithio yn gallu gwneud hynny. Ond byddwn yn colli 800 o gyfleoedd swyddi yn ardal Abertawe. Nid oes gennym gymaint o swyddi fel na fydd colli 800 o swyddi'n cael effaith ar yr economi leol. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i geisio dod â mwy o swyddi i mewn i'r ardal?
Un o'r rhesymau a roddwyd—yn swyddogol neu'n answyddogol, nid wyf yn gwybod—yw bod gan Fanceinion gysylltiadau mor dda â Llundain, gan gynnwys y rheilffordd high speed 2 a ddisgwylir, ac nid ydym yn gallu sicrhau trydaneiddio i Abertawe hyd yn oed. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet barhau i bwyso ar y Llywodraeth yn San Steffan ynglŷn â phwysigrwydd trydaneiddio i Abertawe? Mae'n ymwneud â'r neges y mae'n ei anfon ac fel rwyf wedi'i ddweud ar fwy nag un achlysur, mae'n ymwneud â phwysigrwydd dweud, 'Dyma le sy'n werth mynd iddo, sy'n werth creu gwaith ynddo, oherwydd rydym wedi trydaneiddio yno.' Wrth gwrs, mae'r gwrthwyneb hefyd yn wir.
Well, the Member is absolutely right that good connectivity, principally with London, given the size of the economy of London, particularly with regard to financial and professional services, creative industries and the services sector as a whole—. It's essential that we are better connected to that particular city. Many investors identify a two-hour time limit in terms of where they wish to invest. It is particularly the case, for example, within the creative industries. So, upgrading the south Wales main line between Cardiff and Swansea, following the cancellation of the electrification of that particular piece of infrastructure, is absolutely vital, and we expect that work to be carried out at pace, as I said yesterday.
I can assure the Member, as I said to Suzy Davies, that all options for alternative employment are being explored at the moment. I can't go into any details regarding the companies that have already expressed an interest in taking on people who will be affected by this announcement, but we are aware of at least five to date—major companies that are looking at taking on significant numbers. I've already identified Virgin Atlantic, and I wouldn't wish to go into any detail about the other companies. But in addition to this, we are also looking at bringing forward a number of investment opportunities. There is a very strong pipeline of investments in the regulated contact centre sector, and many of these opportunities are due to be landed in the Swansea area.
Wel, mae'r Aelod yn hollol iawn fod cysylltedd da, yn bennaf â Llundain, o ystyried maint economi Llundain, yn arbennig mewn perthynas â gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, diwydiannau creadigol a'r sector gwasanaethau yn ei gyfanrwydd—. Mae'n hanfodol fod gennym gysylltiad gwell â'r ddinas arbennig honno. Mae llawer o fuddsoddwyr yn nodi terfyn amser o ddwy awr o ran lle maent yn dymuno buddsoddi. Mae'n arbennig o wir, er enghraifft, yn y diwydiannau creadigol. Felly, mae uwchraddio prif linell rheilffordd de Cymru rhwng Caerdydd ac Abertawe, yn dilyn canslo'r gwaith o drydaneiddio'r darn arbennig hwnnw o seilwaith, yn gwbl hanfodol, a disgwyliwn i'r gwaith hwnnw gael ei wneud ar fyrder, fel y dywedais ddoe.
Gallaf sicrhau'r Aelod, fel y dywedais wrth Suzy Davies, fod pob opsiwn ar gyfer cyflogaeth amgen yn cael eu harchwilio ar hyn o bryd. Ni allaf roi unrhyw fanylion mewn perthynas â chwmnïau sydd eisoes wedi mynegi diddordeb mewn cyflogi'r bobl yr effeithir arnynt gan y cyhoeddiad hwn, ond rydym yn ymwybodol o bump, o leiaf, hyd yma—cwmnïau mawr sy'n ystyried cyflogi niferoedd sylweddol o bobl. Rwyf eisoes wedi nodi Virgin Atlantic, ac ni fuaswn yn dymuno rhoi unrhyw fanylion am y cwmnïau eraill. Ond yn ogystal â hyn, rydym hefyd yn ystyried cyflwyno nifer o gyfleoedd buddsoddi. Mae yna nifer o fuddsoddiadau yn yr arfaeth yn y sector canolfannau cyswllt a reoleiddir, a disgwylir y bydd llawer o'r cyfleoedd hyn yn glanio yn ardal Abertawe.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
It's fair to say it's been a huge, devastating blow to Swansea—772 jobs, or 800 in round figures, lost, and a knock-on effect on dozens of families locally. My first question is: where can we signpost individual workers who are getting in touch with us as Assembly Members expecting us to have some details to hand with regard to what they do know? I'd be grateful for some practical advice like that to start off with, and I'd be grateful, Cabinet Secretary, for assistance in directing these people, who are in a distressed state now, to the right sort of advice.
I won't rehearse the arguments that others have brought forward, but in terms of proactivity from Welsh Government in these situations, we're aware, obviously, that large amounts of the Welsh economy are based on call centres—call centres largely run by large private businesses. I was just wondering how, as Welsh Government, you are developing relationships with those same big businesses so that there's some sort of empathy, or some sort of working behind the scenes, before we have these huge announcements that, all of a sudden, 800 jobs are going and nobody knows about it—least of all you to know about it. You discovered it the same time that the rest of us did, or as some of our workers did in Swansea—they discovered it from the media.
I would hope there would be some proactivity behind the scenes. It's not without warning. We had the Tesco call centre losing 1,000 jobs from Cardiff last year. We all discovered it at the same time, when it was announced in the media. We were asking then: what about some proactivity? What's the role of Government here in supporting people, or at least working things out before the large balloon goes up and then we have to sort it out there and then? So, in terms of just some more detail on how you're developing those relationships with these large private companies so that we can do something proactively to help our people—. And in terms of alternative jobs, I would press again that we do need alternative jobs, as Mike Hedges has alluded to, in the Swansea area in particular. We've talked a lot about the tidal lagoon, but it's desperately, seriously required now— quality jobs in Swansea bay because we are losing jobs like this all of the time. Diolch yn fawr.
Mae'n deg dweud ei bod wedi bod yn ergyd enfawr, ddinistriol i Abertawe—772 o swyddi, neu 800 mewn ffigurau crwn, wedi'u colli, ac effaith ganlyniadol ar ddwsinau o deuluoedd yn lleol. Fy nghwestiwn cyntaf yw: lle y gallwn gyfeirio gweithwyr unigol sy'n cysylltu â ni fel Aelodau Cynulliad gan ddisgwyl i ni fod â rhywfaint o fanylion wrth law o ran beth y maent yn ei wybod? Buaswn yn ddiolchgar am gyngor ymarferol felly i ddechrau, a buaswn yn ddiolchgar, Ysgrifennydd y Cabinet, am gymorth gyda chyfeirio'r bobl hyn, sy'n gofidio yn awr, at y math cywir o gyngor.
Ni wnaf ailadrodd y dadleuon y mae'r Aelodau eraill wedi'u cyflwyno, ond o ran camau rhagweithiol gan Lywodraeth Cymru yn y sefyllfaoedd hyn, rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, fod darnau mawr o economi Cymru yn seiliedig ar ganolfannau galwadau—caiff canolfannau galwadau eu cynnal gan fusnesau preifat mawr i raddau helaeth. Roeddwn yn meddwl tybed sut rydych chi, fel Llywodraeth Cymru, yn datblygu cysylltiadau â'r busnesau mawr hynny fel bod rhyw fath o empathi, neu ryw fath o weithio y tu ôl i'r llenni, cyn ein bod yn cael y cyhoeddiadau mawr hyn fod 800 o swyddi yn sydyn yn cael eu colli a neb yn gwybod am y peth—heb i chi o bawb wybod am y peth. Fe gawsoch wybod yr un pryd â'r gweddill ohonom, neu'r un pryd â rhai o'n gweithwyr yn Abertawe—cawsant wybod gan y cyfryngau.
Buaswn yn gobeithio bod rhywfaint o gamau rhagweithiol yn cael eu cymryd y tu ôl i'r llenni. Cawsom ein rhybuddio. Gwelsom ganolfan alwadau Tesco yn colli 1,000 o swyddi yng Nghaerdydd y llynedd. Cafodd pawb ohonom wybod am hynny ar yr un pryd, pan gyhoeddwyd y newyddion yn y cyfryngau. Roeddem yn gofyn bryd hynny: beth am rywfaint o gamau rhagweithiol? Beth yw rôl y Llywodraeth mewn perthynas â chefnogi pobl, neu o leiaf ddatrys pethau cyn ei bod yn rhy hwyr a'n bod yn gorfod rhoi trefn ar y cyfan yn y fan a'r lle? Felly, o ran ychydig mwy o fanylion ynglŷn â sut rydych yn datblygu'r cysylltiadau hynny gyda'r cwmnïau preifat mawr hyn fel y gallwn wneud rhywbeth rhagweithiol i helpu ein pobl—. Ac o ran swyddi eraill, buaswn yn pwysleisio unwaith eto ein bod angen swyddi eraill, fel y crybwyllodd Mike Hedges, yn ardal Abertawe yn benodol. Rydym wedi siarad llawer am y morlyn llanw, ond mae gwirioneddol angen hwnnw yn awr—swyddi o ansawdd ym mae Abertawe oherwydd rydym yn colli swyddi fel hyn drwy'r amser. Diolch yn fawr.
Dai Lloyd is right to point to the Swansea bay tidal lagoon as a project that could offer, and should be offering, high-quality jobs. The whole point of the economic action plan is to drive up the creation of higher quality, better-paid, more secure employment opportunities. And I think the announcement by Virgin Media demonstrates why we (a) need to supercharge the industries of the future, but also make sure that existing employers within Wales are futureproofed. That's why we've commenced work, the study, on digitisation and automation within the Welsh economy. It's why one of the calls to action concerns futureproofing of businesses, and so we're absolutely determined to make sure that existing jobs are retained, that businesses are futureproofed for the change that is inevitable and will come within the next decade, but also that we're focusing new job creation in those areas of economic activity that are sustainable in the long term.
I think Dai raises the important question of relations, not just between Government and some businesses, but also between trade unions and some businesses, and also stakeholder groups and some businesses. The fact that this particular business is non-unionised and that the Welsh Contact Centre Forum were not made aware of the decision demonstrates that this was a decision that the business reached and wished to keep for sensitive commercial reasons within its own ranks until the point at which the media were informed. But as I said in response to Suzy Davies, I do not think that that's a fair way to treat their own employees.
There are 772 people who have demonstrated great loyalty to the business. Two hundred and twenty are subcontracted to Sitel. Now, I wouldn't wish to raise hopes too high at this stage, but I've asked my officials to explore the potential of Sitel to remain in Swansea. We are hoping that Virgin Media will be supportive of this and will perhaps continue with the existing accommodation, as an interim offer would be particularly helpful in trying to secure as many of those jobs as possible. Notwithstanding this, we will be offering signposting services, primarily to the DWP and Careers Wales—they're certainly the two agencies that I would suggest the Member refers his constituents to in the first instance. But I am also hopeful that Virgin Media will allow on-site workshops to take place involving those partners who will form the taskforce. It's what Tesco allowed on-site when they made the decision last year and it made a huge difference in terms of making sure that people could segue from employment in Tesco to another job, and it also made a very significant difference in minimising the emotional damage of redundancies. So, I'm hopeful that Virgin Media will accept the request from us to allow taskforce partners to go on-site and to offer those people who are going to be affected by this decision valuable workshops in how to get into employment and how to make sure that their well-being is safeguarded in the interim period.
Mae Dai Lloyd yn iawn i gyfeirio at forlyn llanw bae Abertawe fel prosiect a allai gynnig, ac a ddylai gynnig, swyddi o ansawdd uchel. Holl bwynt y cynllun gweithredu economaidd yw creu mwy o gyfleoedd cyflogaeth mwy diogel, o ansawdd gwell, sy'n talu'n well. A chredaf fod cyhoeddiad Virgin Media yn dangos pam fod angen i ni (a) sbarduno diwydiannau'r dyfodol, ond sicrhau hefyd ein bod yn diogelu'r cyflogwyr presennol yng Nghymru ar gyfer y dyfodol. Dyna pam rydym wedi dechrau gwaith, astudiaeth, ar ddigido ac awtomeiddio yn economi Cymru. Dyna pam fod un o'r galwadau i weithredu'n ymwneud â diogelu busnesau ar gyfer y dyfodol, ac felly rydym yn gwbl benderfynol o sicrhau bod swyddi presennol yn cael eu cadw, fod busnesau'n cael eu diogelu ar gyfer y dyfodol, yn barod am y newid anochel a ddaw o fewn y degawd nesaf, ond hefyd ein bod yn canolbwyntio ar greu swyddi newydd mewn meysydd gweithgarwch economaidd sy'n gynaliadwy yn y tymor hir.
Credaf fod Dai yn codi cwestiwn pwysig ynglŷn â chysylltiadau, nid yn unig rhwng y Llywodraeth a busnesau, ond hefyd rhwng undebau llafur a busnesau, a hefyd grwpiau rhanddeiliaid a busnesau. Mae'r ffaith bod y busnes penodol hwn heb undeb a bod Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru heb gael gwybod am y penderfyniad yn dangos bod hwn yn benderfyniad y dymunai'r busnes ei gadw iddynt eu hunain am resymau masnachol sensitif hyd nes y cafodd y cyfryngau eu hysbysu. Ond fel y dywedais mewn ymateb i Suzy Davies, nid wyf yn credu bod honno'n ffordd deg i drin eu gweithwyr eu hunain.
Mae yna 772 o bobl sydd wedi dangos teyrngarwch mawr i'r busnes. Mae 220 wedi'u hisgontractio i Sitel. Nawr, ni fuaswn yn dymuno codi gobeithion ormod ar hyn o bryd, ond rwyf wedi gofyn i fy swyddogion edrych ar y potensial i Sitel aros yn Abertawe. Rydym yn gobeithio y bydd Virgin Media yn cefnogi hyn ac y bydd yn parhau gyda'r trefniadau presennol, efallai, gan y byddai cynnig interim yn arbennig o ddefnyddiol wrth geisio sicrhau cynifer o'r swyddi hynny ag y bo modd. Er hynny, byddwn yn cynnig gwasanaethau cyfeirio, i'r Adran Gwaith a Phensiynau a Gyrfa Cymru yn bennaf—yn sicr, dyna'r ddwy asiantaeth y buaswn yn awgrymu y dylai'r Aelod gyfeirio ei etholwyr atynt yn y lle cyntaf. Ond rwyf hefyd yn obeithiol y bydd Virgin Media yn caniatáu i weithdai gael eu cynnal ar y safle, gan gynnwys y partneriaid a fydd yn ffurfio'r tasglu. Caniatawyd hynny ar y safle gan Tesco pan wnaethant y penderfyniad y llynedd, ac fe wnaeth wahaniaeth enfawr o ran sicrhau bod pobl yn gallu dod o hyd i swydd arall yn dilyn eu gwaith yn Tesco, ac roedd hefyd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol iawn o ran lleihau'r niwed emosiynol o ganlyniad i ddiswyddiadau. Felly, rwy'n obeithiol y bydd Virgin Media yn derbyn ein cais i ganiatáu i bartneriaid y tasglu fynd ar y safle a chynnig gweithdai gwerthfawr i'r bobl yr effeithir arnynt gan y penderfyniad hwn ar sut i ddod o hyd i waith a sut i wneud yn siŵr fod eu lles yn cael ei ddiogelu yn y cyfamser.
Cabinet Secretary, I make no apology for repeating a lot of the things that have already been said, but as these 800 people are within my region, it's important to emphasise that my thoughts are with these people who've lost their jobs and wanting to know exactly what we are trying to do and what we are going to do to find alternative employment for these people. Swansea has become something of a specialist in the call-centre sector, and everything must be done to enhance its position by providing a skilled workforce, a low tax environment and world-class infrastructure, and possibly the tidal lagoon, as has already been said by Dai Lloyd. So, Cabinet Secretary, what more can be done than has already been said to make Swansea an attractive place for entrepreneurs and large businesses alike? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf am ymddiheuro am ailadrodd llawer o'r pethau sydd eisoes wedi cael eu dweud, ond gan fod yr 800 o bobl hyn yn fy rhanbarth i, mae'n bwysig pwysleisio fy mod yn cydymdeimlo â'r bobl hyn sydd wedi colli eu swyddi ac sydd eisiau gwybod yn union beth rydym yn ceisio ei wneud a beth rydym yn bwriadu ei wneud i ddod o hyd i waith arall ar eu cyfer. Mae Abertawe wedi datblygu i fod yn rhyw fath o arbenigwr yn y sector canolfannau galwadau, ac mae'n rhaid gwneud popeth i wella'r statws hwn drwy ddarparu gweithlu medrus, amgylchedd treth isel a seilwaith o'r radd flaenaf, ac o bosibl, y morlyn llanw, fel y mae Dai Lloyd eisoes wedi dweud. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, beth arall y gellir ei wneud y tu hwnt i'r hyn sydd eisoes wedi'i ddweud i sicrhau bod Abertawe yn fan deniadol ar gyfer entrepreneuriaid a busnesau mawr fel ei gilydd? Diolch.