Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
21/03/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, a'r cwestiwn cyntaf, Rhun ap Iorwerth.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y gwaith clirio ar ôl storm Emma ym mhorthladd Caergybi? OAQ51938
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on work to clear Holyhead port following storm Emma? OAQ51938
Diolch. The First Minister and I have both visited the port and marina and have seen the clean-up work first-hand. Initial work was carried out to reduce the amount of diesel entering the water, booms have been deployed, and work is ongoing to clear the polystyrene spill. I again thank all those involved for their hard work.
Diolch. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi ymweld â'r porthladd a'r marina ac wedi gweld y gwaith glanhau drosom ein hunain. Gwnaed gwaith cychwynnol i leihau faint o ddiesel a oedd yn mynd i mewn i'r dŵr, mae rhwystrau wedi cael eu gosod, ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar glirio'r polystyren. Diolch unwaith eto i bawb sydd wedi bod yn gweithio’n galed ar hyn.
Diolch i chi am eich ymateb. Rhyw ddwy ran, am a wn i, i fy nghwestiwn i—y cyntaf yn edrych yn ôl, a'r ail yn edrych ymlaen. O edrych yn ôl, rwy'n meddwl bod yna gwestiynau difrifol ynglŷn â chyflymder yr ymateb i'r hyn a ddigwyddodd yng Nghaergybi. Mi ofynnais i gwestiwn amserol bum, chwe diwrnod ar ôl y digwyddiad, a'r hyn a ddywedasoch chi oedd:
Thank you very much for that response. There are two parts to my question, I suppose—the first looking back and the other looking forward. And, in looking back, I think there are some serious questions about the speed of the response to what happened in Holyhead. I asked a topical question five or six days after the event, and what you said was:
'You say that it's been a grave environmental impact...questions haven't been raised with me about our response...There is a north Wales standing environment group, of which my officials are members...if you are saying that there is a grave environmental situation...I will want to know why that hasn't been brought together'.
'Rydych yn dweud ei fod wedi cael effaith amgylcheddol ddifrifol...nid oes neb wedi gofyn cwestiynau i mi'n dweud nad oedd ein hymateb yn ddigon cyflym...Ceir grŵp amgylchedd sefydlog gogledd Cymru, ac mae fy swyddogion yn aelodau ohono...os ydych yn dweud bod yna sefyllfa amgylcheddol ddifrifol...byddaf eisiau gwybod pam na fu cyfarfod.'
I think it's quite clear that there was, and remains, a grave environmental issue. So, perhaps you could update us on whether, on reflection, there was a missed opportunity to get in early to deal with the environmental impacts of what's happened. And what lessons have been learned, in terms of making sure that, if there's disagreement about who exactly should take over, Welsh Government can step in, or your relevant bodies?
Secondly, looking forward, because that's crucial now, we do need assurances about what is happening. I've heard reports this morning of maritime people returning to Holyhead for the first time since the events and being shocked at what hasn't happened up to now. We need assurances on rebuilding the marina, on help for individuals and businesses that have been affected, and of course on the need to step up in terms of the environmental clean-up, of which there is a lot yet to do. Can you today give us those assurances, because this still is a desperate situation in Holyhead?
Credaf ei bod yn eithaf amlwg ei fod yn fater amgylcheddol difrifol, ac mae'n parhau i fod. Felly, efallai y gallech roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni a gollwyd cyfle, wrth edrych yn ôl, i fynd ati'n gynnar i ymdrin ag effeithiau amgylcheddol yr hyn a ddigwyddodd. A pha wersi a ddysgwyd, o ran sicrhau, os oes anghytundeb ynglŷn â phwy ddylai gymryd yr awenau, y gall Llywodraeth Cymru gamu i’r adwy, neu eich cyrff perthnasol?
Yn ail, gan edrych tua’r dyfodol, gan fod hynny'n allweddol bellach, mae arnom angen sicrwydd ynglŷn â’r hyn sy'n digwydd. Rwyf wedi clywed adroddiadau y bore yma am bobl sy'n ymwneud â'r môr yn dychwelyd i Gaergybi am y tro cyntaf ers y digwyddiadau, ac yn synnu at yr hyn nad yw wedi digwydd hyd yn hyn. Mae arnom angen sicrwydd ynglŷn â'r gwaith o ailadeiladu'r marina, ynglŷn â chymorth i unigolion a busnesau yr effeithiwyd arnynt, ac wrth gwrs, ynglŷn â'r angen i gynyddu ymdrechion mewn perthynas â’r gwaith glanhau amgylcheddol, gan fod llawer ar ôl i'w wneud. A allwch roi'r sicrwydd hwnnw inni heddiw, gan fod hon yn dal i fod yn sefyllfa anobeithiol yng Nghaergybi?
Okay, thank you for those questions. And, as you are aware, I mentioned in my opening remarks to you that I visited the Thursday after the storm. And certainly, I think, Natural Resources Wales, all the agencies, came together very quickly, and the clean-up operation started very quickly. Of course, there's always lessons to be learned, but I don't think we could have done anything more quickly than we did.
In relation to going forward, obviously marine safety, which includes safety within ports, is not devolved; it remains the responsibility of the Maritime and Coastguard Agency. When I visited the marina, I mentioned that I will look at any financial support that I could give. Obviously, the first port of call for a lot of these places—pardon the pun—is their insurance company, and certainly that seems to have happened. I met with the owner of the yacht shop in the marina. He certainly had some concerns, which I've passed on to my colleague Ken Skates. I've also been contacted—. Obviously, it's the local authority's responsibility to clean the beaches, and, again, I met with the local councillors and officers, and, again, was very happy that that work was being done. I've received representations from the Lobster Pot, which you're probably aware of, in Church Bay, asking what extra funding can be given. I've passed that on to my colleague Alun Davies. So, I think it's very important that, across Government, we come together to see what support we can give. And I've said I will give consideration to possible financial support for public infrastructure repair and environmental damage clean-up.
Iawn, diolch am eich cwestiynau. Ac fel y gwyddoch, soniais yn fy sylwadau agoriadol i chi fy mod wedi ymweld â’r lle ar y dydd Iau wedi’r storm. Ac yn sicr, credaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru, yr holl asiantaethau, wedi dod at ei gilydd yn gyflym iawn, a chychwynnodd y gwaith glanhau yn gyflym iawn. Wrth gwrs, mae gwersi i'w dysgu bob amser, ond ni chredaf y gallem fod wedi gwneud unrhyw beth yn gyflymach nag y gwnaethom.
O ran symud ymlaen, yn amlwg, nid yw diogelwch morol, sy'n cynnwys diogelwch mewn porthladdoedd, wedi'i ddatganoli; mae’n parhau i fod yn un o gyfrifoldebau Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau. Pan ymwelais â'r marina, dywedais y byddwn yn ystyried unrhyw gymorth ariannol y gallwn ei roi. Yn amlwg, y lle cyntaf i droi ar gyfer llawer o'r lleoedd hyn yw eu cwmni yswiriant, ac yn sicr, ymddengys bod hynny wedi digwydd. Cyfarfûm â pherchennog y siop hwylio yn y marina. Yn sicr, roedd ganddo rai pryderon, ac rwyf wedi rhoi gwybod i'm cyd-Aelod, Ken Skates, ynglŷn â’r pryderon hynny. Rwyf hefyd wedi clywed gan—. Yn amlwg, cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw glanhau'r traethau, ac unwaith eto, cyfarfûm â'r cynghorwyr a'r swyddogion lleol, ac unwaith eto, roeddwn yn fodlon fod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Rwyf wedi derbyn sylwadau gan y Lobster Pot ym Mhorth Swtan, y gwyddoch amdano mae’n debyg, yn gofyn pa arian ychwanegol y gellir ei roi. Rwyf wedi pasio’r neges honno ymlaen at fy nghyd-Aelod, Alun Davies. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn, ar draws y Llywodraeth, ein bod yn dod at ei gilydd i weld pa gymorth y gallwn ei roi. Ac rwyf wedi dweud y byddaf yn ystyried cefnogaeth ariannol bosibl ar gyfer atgyweirio’r seilwaith cyhoeddus, a glanhau difrod amgylcheddol.
After storm Emma hit on 1 March, there were immediate warnings from the community that diesel, debris, polystyrene would get out to the open sea if urgent action wasn't taken, but the booms—the environmental booms—didn't go in until the Sunday afternoon. And, despite warnings by the council, coastguard and police that people shouldn't take on board the clean-up themselves, from the day after, the Royal National Lifeboat Institution, Holyhead sailing club and members of the public started to clear away the debris because of that risk and because of the delay from statutory intervention. What lessons has the Welsh Government learned from this, so that, in future, better engagement with the community can occur, but also a more joined-up approach to responding quickly, before the damage, diesel and debris start leaking out from the harbour into the broader environment?
Wedi i storm Emma daro ar 1 Mawrth, cafwyd rhybuddion gan y gymuned ar unwaith y byddai diesel, malurion, polystyren yn cyrraedd y môr mawr pe na bai camau brys yn cael eu rhoi ar waith, ond ni osodwyd y rhwystrau—y rhwystrau amgylcheddol—tan y prynhawn Sul. Ac er gwaethaf rhybuddion gan y cyngor, gwylwyr y glannau a'r heddlu na ddylai pobl fynd ati eu hunain i glirio, o'r diwrnod canlynol, dechreuodd Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub, clwb hwylio Caergybi, ac aelodau'r cyhoedd glirio’r malurion oherwydd y risg honno ac oherwydd yr oedi o ran ymyrraeth statudol. Pa wersi y mae Llywodraeth Cymru wedi'u dysgu o hyn, er mwyn sicrhau y ceir gwell ymgysylltu â'r gymuned yn y dyfodol, yn ogystal â dull mwy cydgysylltiedig o ymateb yn gyflym, cyn i'r difrod, y diesel a'r malurion ddechrau symud o'r harbwr i mewn i’r amgylchedd ehangach?
As I mentioned in my earlier answer to Rhun ap Iorwerth, I think there was a quick response. I know that Members of the public were told not to go down there from a safety point of view. You'll be aware this storm lasted most of the weekend, and certainly, when I met with the owners of the port, and other people associated with the marina, they were still asking—this was on the Thursday after the weekend—for members of the public not to go down there. They'd had a group of schoolchildren who wanted to come and help, and whilst of course we appreciate the offer of help, health and safety has to come first.
Fel y soniais yn fy ateb cynharach i Rhun ap Iorwerth, credaf y cafwyd ymateb cyflym. Gwn y dywedwyd wrth Aelodau'r cyhoedd na ddylent fynd i lawr yno o safbwynt diogelwch. Byddwch yn gwybod bod y storm hon wedi para am y rhan fwyaf o'r penwythnos, ac yn sicr, pan gyfarfûm â pherchnogion y porthladd, a phobl eraill sy'n gysylltiedig â'r marina, roeddent yn dal i ofyn—roedd hyn ar y dydd Iau ar ôl y penwythnos—i aelodau o'r cyhoedd beidio â mynd i lawr yno. Roedd grŵp o blant ysgol wedi dweud eu bod eisiau dod yno i gynorthwyo, ac er ein bod, wrth gwrs, yn gwerthfawrogi eu cynnig i helpu, mae'n rhaid i iechyd a diogelwch ddod yn gyntaf.
2. Pa gynlluniau sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i leihau'r lefelau o wastraff plastig yng Nghymru? OAQ51946
2. What plans does the Cabinet Secretary have to reduce the amount of plastic waste in Wales? OAQ51946
The latest data from the Waste and Resources Action Programme shows that Welsh local authorities’ capture rate of plastic bottles for recycling from households in 2015 was 75 per cent, up from 55 per cent in 2009. We have commissioned consultants to conduct a study to examine the potential for extended producer responsibility schemes, which will include an analysis of deposit-return schemes.
Dengys y data diweddaraf gan Raglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau mai 75 y cant oedd cyfradd gasglu awdurdodau lleol Cymru o boteli plastig i’w hailgylchu o aelwydydd yn 2015, i fyny o 55 y cant yn 2009. Rydym wedi comisiynu ymgynghorwyr i gynnal astudiaeth i archwilio potensial cynlluniau cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, a fydd yn cynnwys dadansoddiad o gynlluniau dychwelyd ernes.
Thank you. Last week, I visited the World Wildlife Fund Earth Hour event here in the Senedd, and pledged to give up single-use plastic cutlery to help cut down on plastic waste—just a small step. But, of course, one of the biggest plastic polluters are plastic bottles. So, would she agree that one of the ways forward is to push for a deposit-return scheme, and could she let us know about any progress towards that?
Diolch. Yr wythnos diwethaf, mynychais ddigwyddiad Awr y Ddaear Cronfa Bywyd Gwyllt y Byd yma yn y Senedd, gan addo rhoi'r gorau i ddefnyddio cyllyll a ffyrc plastig untro er mwyn helpu i leihau gwastraff plastig—cam bychan iawn. Ond wrth gwrs, un o'r llygrwyr plastig mwyaf yw poteli plastig. Felly, a fyddai'n cytuno â mi mai un o'r ffyrdd ymlaen yw pwyso am gynllun dychwelyd ernes, ac a all hi roi gwybod i ni am unrhyw gynnydd mewn perthynas â hynny?
Thank you very much to the Member for her question. I actually too have pledged the same pledge as her not to use plastic cutlery. I think, yes, absolutely, we know that plastics are a big issue. It's certainly something that's in the headlines a lot at the moment. As part of the extended producer responsibility study, this includes an analysis of the potential deposit-return schemes. And that will look at things in the round, in terms of how we build on our current rates, but also what else that we can do to tackle that problem that we know that exists in terms of beverage containers, plastic bottles and other materials that can be recycled but which are not being recycled as well as they could be at the moment. I've had the first final draft of the summary of that report, and I hope to be able to publish that as soon as is practicably possible.
Diolch yn fawr iawn i'r Aelod am ei chwestiwn. Rwyf innau, mewn gwirionedd, wedi rhoi'r un addewid â hithau i beidio â defnyddio cyllyll a ffyrc plastig. Yn sicr, credaf ein bod yn gwybod bod plastig yn broblem fawr. Mae'n sicr yn rhywbeth sydd yn y penawdau'n aml ar hyn o bryd. Fel rhan o'r astudiaeth o gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, mae hyn yn cynnwys dadansoddiad o'r cynlluniau dychwelyd ernes posibl. A bydd hynny'n edrych ar bethau yn gyffredinol, o ran sut rydym yn adeiladu ar ein cyfraddau presennol, ond hefyd beth arall y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem honno y gwyddom ei bod yn bodoli o ran cynwysyddion diodydd, poteli plastig a deunyddiau eraill y gellir eu hailgylchu ond nad ydynt yn cael eu hailgylchu cystal ag y dylent ar hyn o bryd. Rwyf wedi cael y drafft terfynol cyntaf o grynodeb yr adroddiad hwnnw, ac rwy'n gobeithio gallu ei gyhoeddi cyn gynted ag y bo hynny'n ymarferol bosibl.
Minister, you only need to step outside this building and go over by the Norwegian Church to see a huge amount of plastic floating in the bay area. And whilst fine words are carried out in this Chamber, we all need to take corrective action to make sure we reduce our plastic usage and clean up our environment, But one thing that has gained prominence in recent weeks is the amount of plastic that is potentially in the food system. The Food Standards Agency, over which, obviously, the Welsh Government have oversight here in Wales, have a role to play in inspections and understanding whether this is a potential issue via the food chain. I'd be grateful to understand whether you've had any meetings with the Food Standards Agency in relation to this issue, and if you have had those discussions, what element of risk is conveyed by them to you of plastics entering the human food chain and being a potential risk to people?
Weinidog, nid oes ond angen i chi gamu allan o'r adeilad hwn a cherdded draw at yr Eglwys Norwyaidd i weld llawer iawn o blastig yn arnofio yn ardal y bae. Ac er bod geiriau da'n cael eu dweud yn y Siambr hon, mae angen i bob un ohonom roi camau unioni ar waith i sicrhau ein bod yn lleihau ein defnydd o blastig ac yn glanhau ein hamgylchedd. Ond un peth sydd wedi dod i'r amlwg dros yr wythnosau diwethaf yw faint o blastig a all fod yn y system fwyd. Mae gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd, sy'n cael eu goruchwylio gan Lywodraeth Cymru yma yng Nghymru, rôl i'w chwarae mewn arolygiadau a deall a yw hon yn broblem bosibl drwy'r gadwyn fwyd. Hoffwn gael gwybod a ydych wedi cael unrhyw gyfarfodydd gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd ynghylch y mater hwn, ac os ydych wedi cael y trafodaethau hynny, yn ôl yr hyn a ddywedasant wrthych, faint o berygl a geir o blastig yn mynd i mewn i'r gadwyn fwyd ddynol a pheri risg bosibl i bobl?
Thank you for your question. I think you're absolutely right, and as the Member Julie Morgan said, it's about those small steps that we can all take. And whether it's an individual, organisation, grass roots or Government, it's the way we go forward to tackle these issues.
In terms of the potential problems of plastic within the food system, I understand that my colleague the Cabinet Secretary has had a meeting with the Food Standards Agency. So, perhaps if you'd like to write to her, she can fully appraise you of how that meeting went.
Diolch am eich cwestiwn. Credaf eich bod yn llygad eich lle, ac fel y dywedodd yr Aelod Julie Morgan, mae'n ymwneud â'r camau bach y gall pob un ohonom eu cymryd. A boed yn unigolyn, yn sefydliad, ar lawr gwlad neu yn y Llywodraeth, mae'n ymwneud â'r ffordd rydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith o fynd i'r afael â'r materion hyn.
O ran y problemau posibl a berir gan blastig yn y system fwyd, rwy'n deall bod fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, wedi cael cyfarfod gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd. Felly, os hoffech ysgrifennu ati, efallai y gall roi gwybod i chi sut aeth y cyfarfod hwnnw.
Following on from the other participants, we understand the Welsh Government is considering a deposit-return scheme to cut down on the use of single-use drink containers. This, of course, follows on from the hugely successful charge placed on plastic bags. Can I urge the Government to make sure that any deposit-return charge is set at a level that will make the return scheme a viable option? I have the advantage, or the disadvantage, of remembering the deposit return on the old Corona bottles. So, it is worth noting that you received thruppence for each bottle returned. This, set against the cost of a full bottle of just 10p, meant that the return price was a little over a third of the cost of the full bottle. Would the Cabinet Secretary consider adopting this same type of differential?
Gan ddilyn ymlaen o'r cyfraniadau eraill, rydym yn deall bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cynllun dychwelyd ernes i gwtogi ar y defnydd o gynwysyddion diodydd untro. Mae hyn, wrth gwrs, yn dilyn y tâl hynod lwyddiannus a godwyd ar fagiau plastig. A gaf fi annog y Llywodraeth i sicrhau bod unrhyw dâl dychwelyd ernes yn cael ei osod ar lefel a fydd yn gwneud y cynllun dychwelyd yn opsiwn hyfyw? Mae gennyf fantais, neu'r anfantais, o gofio'r system ddychwelyd ernes ar yr hen boteli Corona. Felly, mae'n werth nodi eich bod yn arfer cael tair ceiniog am bob potel a ddychwelid. Golygai hyn, yn erbyn y gost o 10c yn unig am botel lawn, fod y pris dychwelyd ychydig dros draean o gost y botel lawn. A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried defnyddio'r un math o wahaniaeth?
May I thank the Member for his question? I actually do remember the old Corona bottles, but you probably lost me a little bit on the thruppence. [Laughter.] Yes, in terms of the extended producer responsibility report and including the feasibility of DRS, we'll look at all those issues and evaluate them, and then we'll be able to produce a report and analyse those results, and actually take all aspects, such as those, into consideration in terms of beverage containers.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rwy'n cofio'r hen boteli Corona, mewn gwirionedd, ond mae'n debyg eich bod wedi fy ngholli i raddau wrth grybwyll y darn tair ceiniog. [Chwerthin.] O ran yr adroddiad ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr a chan gynnwys dichonoldeb cynllun dychwelyd ernes, byddwn yn edrych ar yr holl faterion hynny ac yn eu gwerthuso, yna byddwn yn gallu llunio adroddiad a dadansoddi'r canlyniadau hynny, ac ystyried yr holl agweddau, megis y rheini, mewn perthynas â chynwysyddion diodydd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
We now move on to questions from party spokespeople to the Cabinet Secretary, and the Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Os caf i eich atgoffa chi, Ysgrifennydd Cabinet, tua 18 mis yn ôl gwnaethoch chi gychwyn ar y broses o ymgynghori ar y parthau nitradau yng Nghymru a'r angen i fynd i afael â'r rheini. Jest cyn y Nadolig, gwnaethoch chi gyhoeddi y byddech chi'n chwilio am gydweithredu gwirfoddol er pwrpas gwella'r amgylchedd o gwmpas nitradau. Mae Plaid Cymru yn cefnogi hynny achos rŷm ni o'r farn bod modd, efallai, cyrraedd gwell safon drwy gydweithio gyda'r gorau sydd yn y diwydiant. Ond, yn y cyfamser, wrth gwrs, mae Afonydd Cymru wedi colli amynedd, mae'n ymddangos, gyda'r broses hirfaith yma ac wedi dweud y byddan nhw'n cwyno i'r Comisiwn Ewropeaidd ynglŷn â'ch perfformiad chi ar y mater yma. Beth fydd eich ymateb chi i'r Comisiwn Ewropeaidd ac a fedrwch chi ddweud wrth y Cynulliad beth yw'r amserlen bellach ar gyfer gosod yn ei le y gweithredu sydd ei angen yn y maes yma, ond gweithredu ar y cyd gyda'r diwydiant, nid yn orfodaeth dros y diwydiant?
Thank you, Llywydd. If I can remind you, Cabinet Secretary, some 18 months ago you started the consultation process on the nitrate vulnerable zones in Wales and the need to tackle that issue. Just before Christmas, you announced that you would be looking for voluntary collaboration to improve the environment around nitrates. Plaid Cymru supports that, because we’re of the view that we can attain a better standard by working with the best in the industry. But, in the meantime, of course, Caring for Welsh Rivers seem to have lost patience with this lengthy process and have said that they will be making a complaint to the European Commission on your performance in this area. What would your response be to the European Commission, and can you tell the Assembly what the timetable is now for putting in place the action required in this area, working together with the industry, not enforcing it on the industry?
Thank you. Yes, you mentioned that I made a statement in December of last year, following the consultation we had on NVZs. I set up the Wales land management forum sub-group on agriculture pollution, which are looking at that for me. I've also met with the group recently too, and I'm expecting them to bring forward some recommendations to me by the end of March. It is absolutely vital that we fulfil our international and our legal obligations, and I've no intention of proceeding with an approach that didn't fulfil those requirements. The voluntary approach hasn't worked on its own. I didn't want to go to full legislation; I wanted to find a mix of both. However, it's incredibly disappointing that we are still seeing so much agricultural pollution of our rivers.
Diolch. Ie, fe sonioch fy mod wedi gwneud datganiad ym mis Rhagfyr y llynedd, yn dilyn yr ymgynghoriad a gawsom ar Barthau Perygl Nitradau. Sefydlais is-grŵp fforwm rheoli tir Cymru ar lygredd amaethyddol, sy'n edrych ar hynny i mi. Rwyf hefyd wedi cyfarfod gyda'r grŵp yn ddiweddar, ac rwy'n disgwyl iddynt gyflwyno rhai argymhellion i mi erbyn diwedd mis Mawrth. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cyflawni ein rhwymedigaethau rhyngwladol a chyfreithiol, ac nid oes gennyf unrhyw fwriad o symud ymlaen â dull gweithredu nad yw'n cyflawni'r gofynion hynny. Nid yw'r dull gwirfoddol wedi gweithio ar ei ben ei hun. Nid oeddwn yn awyddus i gael deddfwriaeth lawn; roeddwn yn awyddus i sicrhau cymysgedd o'r ddau beth. Fodd bynnag, mae'n hynod o siomedig ein bod yn dal i weld cymaint o lygredd amaethyddol yn ein hafonydd.
Rwy'n ddiolchgar am yr amlinelliad yna ac yn edrych ymlaen at weithredu yn fuan iawn, felly, a gweld argymhellion yn dod gerbron, ac rwy'n cytuno â'r Ysgrifennydd Cabinet fod angen i'r diwydiant amaeth hefyd edrych ar ei arferion ei hun ynglŷn â gollwng slyri i mewn i rai o'n hafonydd ni. Ond, beth mae'r mater yma yn tanlinellu wrth gwrs yw bod y Comisiwn Ewropeaidd, rheolau Ewropeaidd, i gyd yn bwysig yn y ffordd yr ŷm ni'n rheoli'r amgylchedd yng Nghymru, ac rŷm ni bellach yn deall yn sicr sut y mae Llywodraeth San Steffan yn edrych ar gadw'r pwerau hyn, os nad ŷm ni'n gwella'r Bil sydd yn San Steffan ar hyn o bryd, neu os nad yw'r Bil yr ŷm ni am ei drafod yn nes ymlaen heno yn llwyddo. Felly, mae meysydd mwy amrywiol, a physgodfeydd, lles anifeiliaid, ffermio organig a chwynladdwyr, pesticides—maen nhw i gyd yn feysydd lle mae San Steffan yn chwilio i ymyrryd ac sydd yn briodol i'r Cynulliad hwn. A fedrwch chi ddweud, beth bynnag yw'r dull a fydd yn digwydd yn deillio o ddelio â hyn—naill ai'r Ddeddf, y Bil heno fan hyn, neu'r Bill sy'n mynd drwy San Steffan—a fyddwch chi'n gallu ymrwymo i gadw'r egwyddorion Ewropeaidd hyn yn y ddeddfwriaeth a fydd yma yng Nghymru? Ac a ydych chi'n credu felly, efallai, er na dderbyniwch chi y gwelliant sydd gan Blaid Cymru ar gyfer yn nes ymlaen prynhawn yma, eich bod chi'n derbyn yr egwyddorion sydd y tu ôl i'r gwelliant hwnnw?
I’m grateful for that explanation and I’m looking forward to some urgent action, therefore, and some recommendations being brought forward, and I agree with the Cabinet Secretary that the agricultural industry also needs to look at its own practices in terms of the release of slurry into some of our rivers. But what this issue highlights, of course, is that the European Commission, and European rules and regulations, are all important in how we manage our environment in Wales, and we now understand, certainly, how the Westminster Government is looking at retaining these powers unless we make amendments to the Bill in Westminster at the moment, or if the Bill that we are to discuss later today doesn’t succeed. So, in areas such as fisheries, animal welfare, organic farming, pesticides, herbicides, these are all areas where Westminster is seeking to intervene and that would be appropriate for this Assembly. So, can you tell us, whatever the method that emerges in terms of dealing with this—either the Bill we’re discussing here this evening or the withdrawal Bill going through Westminster—whether you could commit to retaining these European principles in Welsh legislation? And do you therefore believe that although you may not accept Plaid Cymru’s amendment later this afternoon, you would accept the principles underpinning that amendment?
Yes, absolutely. At the moment, we're still in the EU, so we're obliged to comply with those European directives. I would certainly commit to keeping at least the same standards, if not enhancing them.
Ydw, yn sicr. Ar hyn o bryd, rydym yn dal i fod yn rhan o'r UE, felly rydym yn gorfod cydymffurfio â'r cyfarwyddebau Ewropeaidd hynny. Yn sicr, buaswn yn ymrwymo i gadw'r un safonau, o leiaf, os nad eu gwella.
I'm grateful for that political commitment if we don't get the legislative one later on.
Today you also announced your five core principles for the future of land and those who manage the land. This includes a new farm support scheme to replace the basic payment scheme. But, we all know that if the money that does get reallocated as we leave the EU is allocated to Wales in anything approaching the Barnett formula, rather than our own equal and equitable share of this money, that we will be at least 40 per cent worse off, and some parts of Wales significantly worse off than others. So, can you tell us what further assurances you're seeking from the UK Government regarding funding? We've talked about powers, but this is about the money. And are you in a position to give the assurances that you think that we will have that equitable share of the funding, notwithstanding any decisions that might be made about Bills here or in Westminster?
Rwy'n ddiolchgar am yr ymrwymiad gwleidyddol hwnnw os na chawn yr un deddfwriaethol maes o law.
Heddiw, fe gyhoeddoch chi hefyd eich pum egwyddor craidd ar gyfer dyfodol tir a'r rheini sy'n rheoli'r tir. Mae hyn yn cynnwys cynllun cymorth fferm newydd yn lle cynllun y taliad sylfaenol. Ond os yw'r arian sy'n cael ei ailddyrannu wrth inni adael yr UE yn cael ei ddyrannu i Gymru yn ôl unrhyw beth sy'n ymdebygu i fformiwla Barnett, yn hytrach na'n cyfran gyfartal a theg ein hunain o'r arian hwn, gŵyr pob un ohonom y byddwn o leiaf 40 y cant yn dlotach, gyda rhai rhannau o Gymru lawer yn waeth eu byd nag eraill. Felly, a allwch ddweud wrthym pa sicrwydd pellach y byddwch yn ei geisio gan Lywodraeth y DU ynglŷn â chyllid? Rydym wedi sôn am bwerau, ond mae hyn yn ymwneud â'r arian. Ac a ydych mewn sefyllfa i roi sicrwydd eich bod yn credu y byddwn yn cael cyfran deg o'r arian, beth bynnag am unrhyw benderfyniadau y gellid eu gwneud ynghylch Biliau yma neu yn San Steffan?
Unfortunately, I can't give you any assurance around funding. They are ongoing conversations. I've got my next quadrilateral on Monday in London. Funding is a standing item, now, on the agenda; both myself and my Scottish counterpart have insisted upon that. I absolutely agree; we're completely opposed to any Barnettisation of that funding. But what we have committed to is making sure that that funding does go back into agriculture, up until 2022—the same as other parts of the UK.
Yn anffodus, ni allaf roi unrhyw sicrwydd i chi ynglŷn â chyllid. Maent yn sgyrsiau parhaus. Byddaf yn cael fy nghyfarfod pedairochrog nesaf yn Llundain ddydd Llun. Mae arian yn eitem sefydlog ar yr agenda yn awr; mae fy swyddog cyfatebol yn yr Alban a minnau wedi mynnu hynny. Cytunaf yn llwyr; rydym yn llwyr wrthwynebu unrhyw Farnetteiddio mewn perthynas â'r cyllid hwnnw. Ond rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod y cyllid hwnnw'n mynd yn ôl i mewn i'r byd amaeth, hyd at 2022—yr un fath â rhannau eraill o'r DU.
Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
The Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, last week, you'll probably be aware that there was, I think, an unprecedented joint inquiry by four House of Commons committees, stating that poor air quality is now a national health emergency in the UK. Obviously, they're talking about all Governments; it's not just yours. They've called for a clean air Act. We know from our own Public Health Wales that air pollution is now considered to be a health crisis second only to smoking, and of more concern than obesity and alcohol. So, is it time now that in Wales we should have a clean air Act?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yr wythnos diwethaf, mae'n siŵr y byddwch yn gwybod y cafwyd ymchwiliad digynsail, rwy'n credu, ar y cyd gan bedwar o bwyllgorau Tŷ'r Cyffredin, a ddywedai fod ansawdd aer gwael bellach yn argyfwng iechyd cenedlaethol yn y Deyrnas Unedig. Yn amlwg, maent yn sôn am bob Llywodraeth; nid eich un chi yn unig. Maent wedi galw am Ddeddf aer glân. Diolch i'n hasiantaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru, gwyddom fod llygredd aer bellach yn cael ei ystyried yn argyfwng iechyd sy'n ail i ysmygu yn unig, ac yn fwy o bryder na gordewdra ac alcohol. Felly, a yw bellach yn bryd inni gael Deddf aer glân yng Nghymru?
Can I thank the Member for his question? He's absolutely right; this is one of the most important issues of our time, and tackling air quality, as I made clear prior to Christmas, is a top priority of mine within this role. You're aware of our commitment to consult on the clean air zone framework, and this will fit with the UK air quality plan. But the idea is that it will go out for consultation by the end of April, with a view for a document at the end of July. We are also committed to working across Government, particularly—. Although this is viewed as an environmental issue, actually, like you say, it's a lot broader than that. It involves Public Health Wales. It affects our health and well-being. And a lot of the levers, actually, that we have within Wales to tackle air quality are cross-Government—so, that being transport, local authorities and health, of course.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n llygad ei le; mae hwn yn un o faterion pwysicaf ein hoes, ac mae mynd i'r afael ag ansawdd aer, fel yr eglurais cyn y Nadolig, yn flaenoriaeth i mi yn y rôl hon. Rydych yn gwybod am ein hymrwymiad i ymgynghori ar y fframwaith parth aer glân, a bydd hyn yn cyd-fynd â chynllun ansawdd aer y DU. Ond y syniad yw y bydd ymgynghoriad yn cael ei gynnal ar hyn erbyn diwedd mis Ebrill, gyda'r bwriad o gynhyrchu dogfen ddiwedd mis Gorffennaf. Rydym hefyd wedi ymrwymo i weithio ar draws y Llywodraeth, yn enwedig—. Er yr ystyrir mai mater amgylcheddol yw hwn, mewn gwirionedd, fel y dywedwch, mae'n llawer ehangach na hynny. Mae'n cynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae'n effeithio ar ein hiechyd a'n lles. Ac mae llawer o'r dulliau sydd gennym yng Nghymru i fynd i'r afael ag ansawdd aer yn drawslywodraethol—felly trafnidiaeth, awdurdodau lleol ac iechyd, wrth gwrs.
I just wonder, Minister, if this piecemeal approach, even if it's well co-ordinated, is enough, and that's why I'm pushing you on a clean air Act. Can I just remind you that poor air quality contributes to 40,000 early deaths in the UK—in Wales, 1,300—and that the annual cost of all that at UK level is over £27 billion? Road transport is responsible for 80 per cent of roadside nitrogen dioxide concentrations, and these are highly prevalent in our urban areas. I've just had some information from the British Lung Foundation that, across my region, South Wales Central, there are around 3,230 average life years lost associated with particulate matter. In Cardiff alone, that would be 1,543 life years lost. The toll is massive, and a lot of this is down to traffic flow in our cities, the number of vehicles, and the lack of alternatives and sustainable means to get around that don't rely on motor traffic. So, I ask you again: is it not time that we have a clean air Act, and also have very structured strategies to deal with urban congestion?
Weinidog, rwy'n amau a yw'r ymagwedd dameidiog hon, er ei bod wedi'i cydgysylltu'n dda, yn ddigon, a dyna pam rwy'n pwyso arnoch mewn perthynas â Deddf aer glân. A gaf fi eich atgoffa bod ansawdd aer gwael yn cyfrannu at 40,000 o farwolaethau cynnar yn y DU—yng Nghymru, 1,300—a bod cost flynyddol hynny, ar lefel y DU, yn fwy na £27 biliwn? Trafnidiaeth ffordd sy'n gyfrifol am 80 y cant o grynodiadau nitrogen deuocsid ar ochr y ffordd, ac mae'r rhain yn gyffredin iawn yn ein hardaloedd trefol. Rwyf newydd gael gwybodaeth gan Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint sy'n dangos, ar draws fy rhanbarth i, Canol De Cymru, fod oddeutu 3,230 o flynyddoedd o fywyd a gollwyd ar gyfartaledd yn gysylltiedig â deunydd gronynnol. Yng Nghaerdydd yn unig, byddai hynny'n cyfateb i 1,543 o flynyddoedd o fywyd a gollwyd. Mae'r difrod yn enfawr, ac mae llawer o hyn yn deillio o lif y traffig yn ein dinasoedd, nifer y cerbydau, a'r diffyg dewisiadau amgen a dulliau cynaliadwy o deithio nad ydynt yn dibynnu ar draffig modurol. Felly, gofynnaf ichi eto: onid yw'n bryd inni gael Deddf aer glân, yn ogystal â strategaethau strwythuredig iawn i ymdrin â thagfeydd trefol?
The Member highlights a very important point about the impact of transport, particularly in our urban areas. I think I noticed, just this week, that Cardiff council has announced a car-free day again in May this year, and I have met particularly with Cardiff council to discuss, actually, the clean air zone for Cardiff, and how we can tackle congestion as part of that. It's also why I'm working very closely with my colleague the Cabinet Secretary for Economy and Transport about how we deal with the pressures of emissions and air quality in terms of our trunk roads. We are committed to taking a cross-Government, structured approach to tackling this issue, and air quality is a key priority in the Welsh Government's national strategy, 'Prosperity for All'.
Mae'r Aelod yn tynnu sylw at bwynt pwysig iawn yn ymwneud ag effaith trafnidiaeth, yn enwedig yn ein hardaloedd trefol. Credaf imi sylwi, yr wythnos hon, fod cyngor Caerdydd wedi cyhoeddi diwrnod di-gar eto eleni ym mis Mai, ac rwyf wedi cyfarfod â chyngor Caerdydd yn benodol i drafod y parth aer glân ar gyfer Caerdydd, a sut y gallwn fynd i'r afael â thagfeydd yn rhan o hynny. Dyna pam fy mod hefyd yn gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, ar sut rydym yn ymdrin â phwysau allyriadau ac ansawdd aer ein cefnffyrdd. Rydym wedi ymrwymo i fabwysiadu dull trawslywodraethol a strwythuredig o fynd i'r afael â'r mater hwn, ac mae ansawdd aer yn flaenoriaeth allweddol yn strategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb'.
Again, I'm going to push you. I think car-free days are wonderful. The first I ever experienced was about 20 years ago when I was in Brussels, and I was wandering around thinking—[Interruption.] Well, no, I don't share some of the phobias that are present in certain parts of the Chamber. [Laughter.] But I remember feeling, 'What's strange? What's unusual' and then I thought, 'Gosh, I can hear children playing.' That's what I could hear, because there was no traffic noise. But these are one-offs, aren't they? What we need is a much more ambitious strategy. A recent study found that, if the average speed of urban traffic fell by just 4 kph from, say, 16 kph to 12 kph, there's a 10 per cent increase in pollution in diesel cars and vans, and 25 per cent in buses and trucks. It is absolutely crucial that we reduce the amount of motor traffic and also improve its flows. I'm very sceptical of the initiatives that we occasionally see from the Welsh Government. I don't mind the car-free days in our cities, but the recent one—to open bus lanes to heavy goods vehicles, so that that's a way of improving traffic flow—does seem to me to miss the point. We need a strategy to get heavy lorries, at least in peak times, off our roads. There are other forms of delivering goods in city areas. You get that all around the continent now—the spoke and hub arrangements, with smaller vans taking in the goods into cities and not relying on these enormous articulated lorries. We need a more structured approach. We need an urban strategy so that we are clean-living places, and we need a clean air Act. When are we going to get it?
Unwaith eto, rwyf am bwyso arnoch. Credaf fod diwrnodau di-gar yn wych. Cefais brofiad o un am y tro cyntaf erioed oddeutu 20 mlynedd yn ôl pan oeddwn ym Mrwsel, ac roeddwn yn crwydro o gwmpas yn meddwl—[Torri ar draws.] Wel, na, nid wyf yn rhannu'r ffobiâu sydd i'w cael mewn rhai rhannau o'r Siambr. [Chwerthin.] Ond rwy'n cofio teimlo, 'Beth sy'n rhyfedd? Beth sy'n anarferol' ac yna meddyliais, 'Jiw, gallaf glywed plant yn chwarae.' Dyna'r hyn y gallwn ei glywed, gan nad oedd unrhyw sŵn traffig. Ond mae'r rhain yn achosion unigol, onid ydynt? Yr hyn sydd arnom ei angen yw strategaeth fwy uchelgeisiol o lawer. Yn ôl astudiaeth ddiweddar, os yw cyfartaledd cyflymder traffig trefol yn gostwng 4 cya, o 16 cya i 12 cya, er enghraifft, ceir cynnydd o 10 y cant yn lefelau llygredd ceir a faniau diesel, a 25 y cant mewn perthynas â bysiau a lorïau. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn lleihau traffig modurol ac yn gwella ei lif. Rwy'n amheus iawn o'r mentrau a welwn weithiau gan Lywodraeth Cymru. Nid yw'r diwrnodau di-gar yn ein dinasoedd yn fy mhoeni, ond ymddengys i mi fod y fenter ddiweddar—agor lonydd bysiau i gerbydau nwyddau trwm, fel y gall hynny fod yn ffordd o wella llif y traffig—yn methu'r pwynt. Mae arnom angen strategaeth i symud lorïau trwm oddi ar ein ffyrdd, ar adegau prysur o leiaf. Ceir ffyrdd eraill o gludo nwyddau mewn ardaloedd dinesig. Gallwch weld hynny ledled y cyfandir bellach—trefniadau prif ganolfannau a lloerennau, lle y ceir faniau llai yn cludo nwyddau i ddinasoedd heb ddibynnu ar y lorïau cymalog enfawr hyn. Mae arnom angen dull mwy strwythuredig. Mae arnom angen strategaeth drefol er mwyn sicrhau eu bod yn lleoedd sy'n byw'n lân, ac mae arnom angen Deddf aer glân. Pryd y byddwn yn ei chael?
Can I thank the Member again for his questions on this? You're absolutely right in terms of how car-free days are a positive, but they are just a small step in the direction that we want to go in, and what we actually need is a clear modal shift in terms of how we go about our daily lives, really, and how the infrastructure works. That's why it's so important that this is tackled across the Government.
You did refer to Brussels. I wondered where you were going with that for a minute. But one of the things I did observe recently, when I was in Brussels, is how they use data and modern technology to tackle these issues too. Because I'm aware, in Brussels, that they have some kind of app that tells them if it's specifically—. People can monitor the air quality and if it looks like it's going to be a specifically bad couple of days or period, I believe that there are now such initiatives as free public transport, I think. So, I think these are all options that do need to be considered and explored in full.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod unwaith eto am ei gwestiynau ynglŷn â hyn? Rydych yn llygad eich lle o ran sut y mae diwrnodau di-gar yn rhywbeth cadarnhaol, ond cam bach yn unig ydynt i'r cyfeiriad rydym am fynd iddo, a'r hyn sydd arnom ei angen mewn gwirionedd yw newid moddol clir o ran sut rydym yn byw ein bywydau bob dydd, a sut y mae'r seilwaith yn gweithio. Dyna pam ei bod mor bwysig mynd i'r afael â hyn ar draws y Llywodraeth.
Fe gyfeirioch chi at Frwsel. Roeddwn yn meddwl tybed i ble roeddech mynd â hynny am funud. Ond un o'r pethau a nodais yn ddiweddar, pan oeddwn ym Mrwsel, oedd y ffordd y maent yn defnyddio data a thechnoleg fodern i fynd i'r afael â'r materion hyn hefyd. Oherwydd rwy'n ymwybodol, ym Mrwsel, fod ganddynt ryw fath o ap sy'n dweud wrthynt os yw'n benodol—. Gall pobl fonitro ansawdd yr aer, ac os yw'n debygol y byddant yn cael ambell ddiwrnod neu gyfnod arbennig o wael, credaf fod ganddynt fentrau fel trafnidiaeth gyhoeddus am ddim bellach. Felly, credaf fod angen ystyried ac archwilio'r opsiynau hyn yn drylwyr.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. Supermarkets are now gearing up for their annual promotion of lamb at Easter time, and it's a great opportunity, obviously, for lamb producers in Wales. I was disturbed to read, in the online version of Farmers Weekly this morning, that some retailers are claiming that British lamb is out of season at Easter. This has been, of course, hotly denied by the National Sheep Association, who say that British lamb can be sourced at all times of the year. Can the Cabinet Secretary tell me what she is doing to ensure that all retailers are aware that Welsh lamb is available at all times of the year, and that they should buy it?
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae archfarchnadoedd bellach yn paratoi ar gyfer eu cyfnod blynyddol o hyrwyddo cig oen dros y Pasg, ac mae'n gyfle gwych, yn amlwg, ar gyfer cynhyrchwyr cig oen yng Nghymru. Cefais fraw wrth ddarllen, yn y fersiwn ar-lein o Farmers Weekly y bore yma, fod rhai manwerthwyr yn honni bod cig oen Prydain allan o dymor dros gyfnod y Pasg. Mae'r Gymdeithas Ddefaid Genedlaethol wedi gwadu hyn yn llwyr, wrth gwrs, a honnant fod cig oen Prydain ar gael drwy'r flwyddyn. A all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthyf beth y mae'n ei wneud i sicrhau bod yr holl fanwerthwyr yn ymwybodol fod cig oen Cymru ar gael drwy'r flwyddyn, ac y dylent ei brynu?
Well, that issue has not been raised with me. I do meet supermarkets, and certainly my officials meet with supermarkets and other food outlets to make sure that they are very aware of the amazing Welsh produce that we have and when it's available for them to sell in their supermarkets.
Wel, nid yw'r mater hwnnw wedi cael ei ddwyn i fy sylw. Rwy'n cyfarfod ag archfarchnadoedd, ac yn sicr, mae fy swyddogion yn cyfarfod gydag archfarchnadoedd a siopau bwyd eraill i sicrhau eu bod yn gwbl ymwybodol o'r cynnyrch Cymreig anhygoel sydd gennym a phryd y mae ar gael iddynt i'w werthu yn eu harchfarchnadoedd.
Another interesting fact that I've picked up is that a YouGov poll commissioned by the National Farmers Union has found that only 18 per cent of the people of Wales had Welsh turkey on Christmas Day, and that only 29 per cent of people had Welsh potatoes. Obviously, there are great opportunities to take advantage of what we might call gaps in the market that have existed hitherto, and leaving the EU means that we have the opportunity to take up the space that might be left, depending on what sort of deal might or might not be done by the British Government in imported produce. Ireland has had a very successful branding project for its products, and I'm sure that Wales could be equally successful, although, of course, we don't want to create an autarchic economy that keeps out imports, and consumers must have a choice—it's very important that that is one of the consequences of Brexit. Nevertheless, we must have greater emphasis than we've had in the past on creating a new Welsh brand for food. We know about the successes that Hybu Cig Cymru have had up to now, and I think that the Cabinet Secretary has made this one of her priorities, so I wonder, perhaps, if she could just expand a bit on what her plans are for the year ahead in this respect.
Ffaith ddiddorol arall a nodais yw bod arolwg barn YouGov a gomisiynwyd gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi canfod mai 18 y cant yn unig o bobl Cymru sy'n bwyta twrci o Gymru ar ddydd Nadolig, ac mai 29 y cant yn unig o bobl Cymru sy'n bwyta tatws o Gymru. Yn amlwg, mae cyfleoedd gwych i'w cael i fanteisio ar yr hyn y gallem eu galw'n fylchau yn y farchnad sydd wedi bodoli hyd yma, ac mae gadael yr UE yn golygu bod gennym gyfle i lenwi'r bylchau hynny, yn dibynnu ar ba fath o fargen y gallai Llywodraeth Prydain ei sicrhau ai peidio o ran cynnyrch a fewnforir. Mae Iwerddon wedi cael prosiect brandio llwyddiannus iawn ar gyfer eu cynhyrchion, ac rwy'n siŵr y gallai Cymru fod yr un mor llwyddiannus, er nad ydym am greu awtarchiaeth sy'n atal mewnforion, wrth gwrs, ac mae'n rhaid i ddefnyddwyr gael dewis—mae'n bwysig iawn fod hynny'n un o ganlyniadau Brexit. Serch hynny, mae'n rhaid inni sicrhau mwy o bwyslais nag a fu yn y gorffennol ar greu brand Cymreig newydd ar gyfer bwyd. Gwyddom am y llwyddiannau y mae Hybu Cig Cymru wedi'u cael hyd yn hyn, a chredaf fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi sicrhau bod hyn yn un o'i blaenoriaethau, felly tybed, efallai, os gallai ymhelaethu ychydig ar beth yw ei chynlluniau ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod yn hyn o beth.
Thank you. I was reading some statistics last week that said that over 50 per cent, now, of Welsh people would prefer to buy Welsh food and drink, and do so. So, again, I think we are making a big impact there. It's very important that, going forward, we ensure that people—and I think that Simon Thomas raised this yesterday in the legislation that we are taking through—it's very important that food is badged as Welsh. On Monday, I met the Secretary of State for Wales and made it very clear to him that I didn't want to see Welsh produce consumed in British or any other labelling. I think it's very important that we have that specific Welsh labelling, because it does carry with it great kudos. It is one of our most important manufacturing sectors, and I think that what it does is connect agriculture with consumers right across Wales. It's an area where our profile is really growing. I think people are taking a much greater interest in what they eat and drink, where it comes from and how it's produced. I do think that we are ahead of the game right across the UK.
I think you make a very important point about Hybu Cig Cymru. I've given them additional funding to make sure that they can run an enhanced export programme. As we come out of the EU, that is one of the opportunities that we need to look for. You'll be aware of several trade missions and trade development visits that are ongoing to make sure that we are out there selling Wales.
Diolch. Roeddwn yn darllen ystadegau yr wythnos diwethaf a ddywedai y byddai'n well gan dros 50 y cant o bobl Cymru brynu bwyd a diod o Gymru bellach, a'u bod yn gwneud hynny. Felly, unwaith eto, credaf ein bod yn cael cryn effaith yn hynny o beth. Mae'n bwysig iawn, yn y dyfodol, ein bod yn sicrhau bod pobl—a chredaf fod Simon Thomas wedi crybwyll hyn ddoe o ran y ddeddfwriaeth rydym yn ei chyflwyno—mae'n bwysig iawn fod bwyd yn cael ei labelu fel bwyd o Gymru. Ddydd Llun, cyfarfûm ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, a dywedais wrtho'n glir iawn nad oeddwn am weld labeli Prydeinig neu unrhyw labeli eraill ar gynnyrch o Gymru. Credaf ei bod yn bwysig iawn inni gael y labeli Cymreig penodol hynny, gan eu bod yn dod â chryn dipyn o fri i'r cynnyrch. Mae'n un o'n sectorau gweithgynhyrchu pwysicaf, a chredaf mai'r hyn a wna yw cysylltu amaeth gyda defnyddwyr ledled Cymru. Mae'n faes lle mae ein proffil yn tyfu o ddifrif. Credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn yr hyn y maent yn ei fwyta a'i yfed, o ble y daw a sut y caiff ei gynhyrchu. Credaf ein bod ar flaen y gad ledled y DU.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â Hybu Cig Cymru. Rwyf wedi darparu arian ychwanegol iddynt er mwyn sicrhau y gallant redeg rhaglen allforio well. Wrth inni adael yr UE, dyna un o'r cyfleoedd y mae angen inni edrych amdanynt. Fe fyddwch yn gwybod am nifer o deithiau masnach ac ymweliadau datblygu masnach sydd ar y gweill i sicrhau ein bod yn hybu Cymru.
Finally, I'd like to revert to a question that Simon Thomas started with about the case that is being taken up against the Welsh Government by Afonydd in the European Commission, and the consultation on NVZs, which is still causing, with the uncertainty, great concern to farmers, and to reiterate my support for what Simon Thomas said about the success of schemes like the blue flag scheme in Pembrokeshire, where farmers have clubbed together to find what we might call micro solutions to this macro problem. I fully accept what the Cabinet Secretary said: that farmers have got to get their act together all over Wales on the question of nitrate pollution of soils and rivers. But the approach that I have consistently promoted—and I believe the Cabinet Secretary is receptive to—is of using the carrot approach rather than the stick approach, and certainly not having a kind of one-size-fits-all solution to this problem. I know that she can't, obviously, announce today the results of the consultation and the decisions that she's going to take in consequence of it, but I would just like her to reassure farmers yet again that she is aware of these concerns and that she will try to put together the most flexible scheme possible to take notice of the very different conditions that exist in different parts of Wales and on different kinds of land.
Yn olaf, hoffwn ddychwelyd at gwestiwn cychwynnol Simon Thomas ynglŷn ag achos Afonydd yn erbyn Llywodraeth Cymru yn y Comisiwn Ewropeaidd, a'r ymgynghoriad ar Barthau Perygl Nitradau, sy'n dal i achosi cryn bryder i ffermwyr gyda'r holl ansicrwydd, a hoffwn ailadrodd fy nghefnogaeth i'r hyn a ddywedodd Simon Thomas ynglŷn â llwyddiant cynlluniau megis y cynllun baner las yn Sir Benfro, lle mae ffermwyr wedi dod at ei gilydd i nodi beth y gallem eu galw'n atebion bychain i'r broblem anferth hon. Rwy'n derbyn yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn llwyr: fod yn rhaid i ffermwyr dorchi llewys ledled Cymru mewn perthynas â llygredd nitradau mewn priddoedd ac afonydd. Ond credaf mai'r dull rwyf wedi'i hyrwyddo'n gyson—a chredaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i'w dderbyn—yw defnyddio dull abwyd yn hytrach na dull ffon, ac yn sicr, peidio â mynd ar drywydd un ateb sy'n datrys pob agwedd ar y broblem hon. Yn amlwg, gwn na all gyhoeddi canlyniadau'r ymgynghoriad a'r penderfyniadau y bydd yn eu gwneud o ganlyniad iddo heddiw, ond hoffwn pe bai'n rhoi sicrwydd i ffermwyr unwaith eto ei bod yn ymwybodol o'r pryderon hyn ac y bydd yn ceisio sicrhau'r cynllun mwyaf hyblyg posibl er mwyn rhoi sylw i'r amodau gwahanol iawn mewn gwahanol rannau o Gymru ac ar wahanol fathau o dir.
Well, I think I did that in my statement in December. I don't accept that there is that huge amount of uncertainty among the agricultural sector. Certainly, when I spoke at the NFU conference in Birmingham, the national one last month—. Following that, I met with the group, and some of the farmers in that blue flag scheme to which you referred—I had a presentation from them, and they form part of that group that is advising me. I absolutely agree about the carrot and not the stick. That was why I came forward with the way forward, if you like, around having some voluntary approach and the regulatory approach.
The recommendations from that group I have asked for by the end of March. We will have a look at those recommendations and see what can be taken forward, but I reiterate what I said to Simon Thomas: I am concerned at the amount of agricultural pollution that we are still seeing. We've recently had six days of heavy snow in the last month, and I've had several e-mails sent to me, with photographs, about slurry being spread on top of the snow, et cetera. So, I think it is about working—. I very much want to work with the sector in partnership. I think it would be much more successful than if we have regulations alone. However, it does need to be closely monitored. While I have now got the Minister for Environment, the environment is still in my portfolio, and it's about getting that balance right.
Wel, credaf fy mod wedi gwneud hynny yn fy natganiad ym mis Rhagfyr. Nid wyf yn derbyn bod cymaint â hynny o ansicrwydd yn y sector amaethyddol. Yn sicr, pan siaradais yng nghynhadledd Undeb yr Amaethwyr yn Birmingham, yr un genedlaethol y mis diwethaf—. Yn dilyn hynny, cyfarfûm â'r grŵp, a rhai o'r ffermwyr yn y cynllun baner las hwnnw y cyfeirioch ato—cefais gyflwyniad ganddynt, ac maent yn rhan o'r grŵp sy'n fy nghynghori. Cytunaf yn llwyr y dylid defnyddio'r abwyd yn hytrach na'r ffon. Dyna pam yr awgrymais y ffordd ymlaen mewn perthynas â chael peth o'r dull gwirfoddol a'r dull rheoleiddiol.
Rwyf wedi gofyn am argymhellion y grŵp hwnnw erbyn diwedd mis Mawrth. Byddwn yn edrych ar yr argymhellion hynny ac yn gweld beth y gellir bwrw ymlaen ag ef, ond rwy'n ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth Simon Thomas: rwy'n bryderus ynglŷn â faint o lygredd amaethyddol rydym yn dal i'w weld. Cawsom chwe diwrnod o eira trwm dros y mis diwethaf, ac rwyf wedi cael sawl neges e-bost, gyda lluniau, ynglŷn â slyri'n cael ei wasgaru ar ben yr eira, ac ati. Felly, credaf fod hyn yn ymwneud â gweithio—. Rwy'n awyddus iawn i weithio mewn partneriaeth gyda'r sector. Credaf y byddai hynny'n llawer mwy llwyddiannus na phe bai gennym reoliadau yn unig. Fodd bynnag, mae angen monitro'r gwaith hwnnw'n fanwl. Er bod gennyf Weinidog yr Amgylchedd bellach, mae'r amgylchedd yn dal i fod yn rhan o fy mhortffolio, ac mae'n ymwneud â sicrhau'r cydbwysedd cywir.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am wella'r system gynllunio yng Nghymru? OAQ51919
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on improving the planning system in Wales? OAQ51919
Thank you. Building on the improvements to the planning system introduced through the Planning (Wales) Act 2015, I am currently consulting on a revised 'Planning Policy Wales' and undertaking preparatory work for the national development framework. I also look forward to receiving the recommendations of the Law Commission to simplify and consolidate planning legislation.
Diolch. Gan adeiladu ar y gwelliannau i'r system gynllunio a gyflwynwyd drwy Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015, rwy'n ymgynghori ar hyn o bryd ar 'Bolisi Cynllunio Cymru' diwygiedig, ac yn ymgymryd â gwaith paratoadol ar gyfer y fframwaith datblygu cenedlaethol. Edrychaf ymlaen hefyd at dderbyn argymhellion Comisiwn y Gyfraith i symleiddio ac atgyfnerthu deddfwriaeth gynllunio.
Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. One of the things that has happened in other parts of the United Kingdom via the planning system is a greater allowance under permitted development rights. One of the bottlenecks that I see in local authorities is just the sheer volume of applications that come before many local authorities and their inability to process them in a timely manner. This has huge economic repercussions, not just for the rural economy, but for the urban economy as well.
Has the Cabinet Secretary or her officials made any assessment of relaxing some of the controls around permitted development rights that have been undertaken in other parts of the United Kingdom to help economic development and help get some of the applications that really shouldn’t be in the planning system blocking up planning departments the length and breadth of Wales?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Un o'r pethau sydd wedi digwydd mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig drwy'r system gynllunio yw lwfans mwy o dan hawliau datblygu a ganiateir. Un o'r mannau cyfyng a welaf mewn awdurdodau lleol yw'r nifer enfawr o geisiadau a ddaw gerbron llawer o awdurdodau lleol a'u hanallu i'w prosesu mewn modd amserol. Mae hyn yn arwain at sgil-effeithiau economaidd aruthrol, nid yn unig i'r economi wledig, ond i'r economi drefol hefyd.
A yw Ysgrifennydd y Cabinet neu ei swyddogion wedi gwneud unrhyw asesiad o lacio rhai o'r mesurau rheoli mewn perthynas â hawliau datblygu a ganiateir fel ag y gwnaed mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i hybu datblygiad economaidd ac i helpu i fynd i'r afael â rhai o'r ceisiadau na ddylent fod yn y system gynllunio, ac sy'n llesteirio gwaith adrannau cynllunio ledled Cymru?
It is something, certainly, that my officials have been—. I think they’ve probably met with every planning official in each local authority across Wales to discuss this. We are generally concerned about the capacity of our planning departments across, not just local authorities, but obviously the three national parks too. So, I do think we have to look at everything we can to make it easier, because, as you say, it’s really important for the economy.
Mae'n rhywbeth, yn sicr, y mae fy swyddogion wedi bod—. Credaf eu bod, fwy na thebyg, wedi cyfarfod â phob swyddog cynllunio ym mhob awdurdod lleol ledled Cymru i drafod hyn. Rydym yn bryderus, yn gyffredinol, ynglŷn â gallu ein hadrannau cynllunio, nid yn unig ar draws yr awdurdodau lleol, ond yn amlwg, y tri pharc cenedlaethol hefyd. Felly, credaf fod yn rhaid inni edrych ar bopeth a allwn er mwyn ei gwneud yn haws, oherwydd, fel y dywedwch, mae'n wirioneddol bwysig i'r economi.
Cabinet Secretary, the pre-planning application process allows many developers the opportunity to actually meet the local authority officers to ensure that they develop the application and to meet the needs of both the local authority and themselves. Now, I appreciate that the local authorities are very limited in their resources, and we often see it as a small number of staff. However, this therefore means that on many occasions, officers who are actually supporting the developers in that pre-application process are also making the recommendations on that application. Now, surely it’s a conflict of interest, so what’s the Welsh Government doing to ensure that no such conflict can arise when planning officers make those suggestions to the applicants but also could be ending up making the recommendations, or decisions even, on applications?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r broses o wneud cais cyn cynllunio yn rhoi cyfle i lawer o ddatblygwyr gyfarfod â swyddogion yr awdurdod lleol i sicrhau eu bod yn datblygu'r cais ac yn bodloni anghenion yr awdurdod lleol a'u hanghenion eu hunain. Nawr, rwy'n cydnabod bod adnoddau awdurdodau lleol yn brin iawn, ac yn aml, fe welwn hynny drwy'r nifer fechan o staff. Fodd bynnag, golyga hyn, felly, ar sawl achlysur, fod swyddogion sy'n cefnogi'r datblygwyr yn y broses cyn gwneud cais hefyd yn gwneud yr argymhellion ar y cais hwnnw. Nawr, does bosibl nad yw hynny'n wrthdaro buddiannau, felly beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na all unrhyw wrthdaro o'r fath ddigwydd pan fo swyddogion cynllunio yn rhoi'r awgrymiadau hynny i'r ymgeiswyr ond a allai hefyd, maes o law, fod yn gwneud argymhellion, neu benderfyniadau hyd yn oed, ar y ceisiadau?
Thank you. Decisions on planning applications must be made, obviously, in accordance with the local development plan, unless material considerations indicate otherwise. Therefore, any pre-application advice has to be based on the authority's established policies and should provide consistency in advice given.
Final decisions on applications are either taken by the planning committee or they're obviously signed off by senior officers. So, an oversight is achieved. Authorities should also have procedures in place to ensure that where an officer has a personal interest in an application, as you referred to, they do not determine that application.
Diolch. Mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ar geisiadau cynllunio, yn amlwg, yn unol â'r cynllun datblygu lleol, oni bai bod ystyriaethau perthnasol yn nodi fel arall. Felly, mae'n rhaid i unrhyw gyngor cyn y cais fod yn seiliedig ar bolisïau sefydledig yr awdurdod a dylai ddarparu cysondeb o ran y cyngor a roddir.
Gwneir y penderfyniadau terfynol ar geisiadau naill ai gan y pwyllgor cynllunio, neu cânt eu cymeradwyo, yn amlwg, gan uwch swyddogion. Felly, sicrheir trosolwg. Dylai fod gan awdurdodau weithdrefnau ar waith hefyd i sicrhau nad yw swyddog sydd â ddiddordeb personol mewn cais, fel y dywedoch, yn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r cais hwnnw.
What consideration has the Cabinet Secretary given to the extent to which the planning system can be used to ensure that commercial developments come to fruition and deliver on the promises of work and economic benefits made before planning permission was given?
Pa ystyriaeth a roddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i'r graddau y gellir defnyddio'r system gynllunio i sicrhau bod datblygiadau masnachol yn dwyn ffrwyth ac yn cadw at addewidion a wnaed ynglŷn â gwaith a manteision economaidd cyn i'r caniatâd cynllunio gael ei roi?
Well, I think I answered that point in my original answer to the leader of the opposition.
I think it's very important that our planning system is simplified and consolidated in a way that would help that to happen. I don't think it is at the moment, and that's why I'm undertaking the review of 'Planning Policy Wales', and, also, the Law Commission are looking at it for us too.
Wel, credaf fy mod wedi ateb y pwynt hwnnw yn fy ateb gwreiddiol i arweinydd yr wrthblaid.
Credaf ei bod yn bwysig iawn fod ein system gynllunio yn cael ei symleiddio a'i chydgrynhoi mewn ffordd a fyddai'n helpu hynny i ddigwydd. Ni chredaf fod hynny'n wir ar hyn o bryd, a dyna pam rwy'n cynnal adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru', a dyna pam fod Comisiwn y Gyfraith yn edrych ar y mater ar ein rhan hefyd.
I've recently been in correspondence with you on planning issues around a development that's very significant in the mid and west region at the moment, which is the expansion of poultry units. We've seen a lot of applications coming in for free-range poultry. It's a response to the market; it's a response, partly, to Brexit, I think. It's something about the industry preparing itself for the future. So, there's no problem with that, but the planning rules around these units do seem to be rather rooted in the past, because we haven't dealt with such a large number before. Natural Resources Wales say that they don't make any remarks around planning applications around these units if they are not intensive farming, but, in fact, free-range poultry can be as polluting, or potentially as polluting, as intensive poultry; it's the nature of the way the hens are kept, particularly when they're indoors. So, are you absolutely sure that the current planning regime for free-range and other poultry units is fit for purpose?
Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn gohebu â chi ar faterion cynllunio mewn perthynas â datblygiad sylweddol iawn yn rhanbarth y canolbarth a'r gorllewin ar hyn o bryd, sef ehangu unedau dofednod. Rydym wedi gweld llawer o geisiadau ar gyfer dofednod maes. Mae'n ymateb i'r farchnad; mae'n ymateb, yn rhannol, i Brexit, yn fy marn i. Mae'n ymwneud â'r diwydiant ei hun yn paratoi ar gyfer y dyfodol. Felly, nid oes unrhyw broblem ynglŷn â hynny, ond ymddengys bod y rheolau cynllunio ynglŷn â'r unedau hyn wedi'u gwreiddio yn y gorffennol, gan nad ydym wedi ymdrin â nifer mor fawr o'r blaen. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn dweud nad ydynt yn gwneud unrhyw sylwadau ynghylch ceisiadau cynllunio mewn perthynas â'r unedau hyn os nad ydynt yn gysylltiedig â ffermio dwys, ond mewn gwirionedd, gall dofednod maes achosi cymaint o lygredd, o bosibl, ag unedau dofednod dwys; mae'n ymwneud â natur y ffordd y cedwir yr ieir, yn enwedig pan fyddant dan do. Felly, a ydych yn hollol siŵr fod y gyfundrefn gynllunio bresennol ar gyfer unedau dofednod maes ac unedau dofednod eraill yn addas at y diben?
You're absolutely right in saying that we are seeing an increase in the number of poultry units going through the planning system and are coming to fruition. And I do think it is about farmers diversifying and, certainly, I think Brexit is having an impact on this.
This is an area that I've actually asked for some advice on, because there was one up in north-east Wales, actually—not in my constituency—where I received a significant amount of correspondence, just absolutely pointing out that it can be much more intensive than some types of agriculture. So, the short answer is 'No, I'm not', but I am looking for some advice around that to make sure that it is fit for purpose, and I'd be very happy to write to the Member once I've had that advice.FootnoteLink
Rydych yn llygad eich lle wrth ddweud ein bod yn gweld cynnydd yn nifer yr unedau dofednod sy'n mynd drwy'r system gynllunio ac yn dwyn ffrwyth. A chredaf fod hyn yn ymwneud â ffermwyr yn arallgyfeirio, ac yn sicr, credaf fod Brexit yn effeithio ar hyn.
Dyma faes rwyf wedi gofyn am gyngor yn ei gylch, oherwydd cafwyd enghraifft yng ngogledd-ddwyrain Cymru, mewn gwirionedd—nid yn fy etholaeth i—lle y cefais gryn dipyn o ohebiaeth a nodai y gall fod yn llawer mwy dwys na rhai mathau o amaethyddiaeth. Felly, yr ateb byr yw 'Nac ydw', ond rwy'n edrych am gyngor ynglŷn â hynny i sicrhau eu bod yn addas at y diben, a buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod wedi i mi gael y cyngor hwnnw.FootnoteLink
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymdrechion i fynd i'r afael â rhywogaethau planhigion nad ydynt yn gynhenid yng Nghymru? OAQ51922
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on efforts to tackle non-indigenous plant species in Wales? OAQ51922
The Welsh Government continues to work with partner organisations and the public to tackle the threats of invasive non-native species, which continue to have significant environmental, social and economic impacts in Wales. On Japanese knotweed, we have funded innovative trials with its natural psyllid predator and chemical treatment research.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda sefydliadau partner a'r cyhoedd i fynd i'r afael â bygythiadau rhywogaethau estron goresgynnol, sy'n parhau i gael effaith amgylcheddol, gymdeithasol ac economaidd sylweddol yng Nghymru. O ran clymog Japan, rydym wedi ariannu treialon arloesol gyda'i ysglyfaethwr naturiol, y llysleuen, ac ymchwil i driniaeth gemegol.
Can I thank the Minister for that response? We have problems with a number of non-native species, but in my part of the world, Japanese knotweed is far and away the most problematic. Can the Cabinet Secretary provide an update on the trials that are taking place with the natural predator—I note you avoided trying to pronounce its name as well; I'm doing the same—and any progress with chemical treatments, because it really does cause a blight on houses, on areas, and makes houses unsaleable, and makes some of them dangerous?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb? Mae gennym broblemau gyda nifer o rywogaethau estron, ond yn fy rhan i o'r byd, clymog Japan yw'r mwyaf trafferthus o bell ffordd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r treialon sy'n mynd rhagddynt gyda'r ysglyfaethwr naturiol—nodaf eich bod chithau wedi osgoi ceisio ynganu ei enw hefyd; rwyf innau am wneud yr un peth—ac unrhyw gynnydd gyda'r triniaethau cemegol, gan ei fod yn achosi cryn dipyn o ddifrod i dai, i ardaloedd, yn peri i dai fod yn anwerthadwy, ac yn gwneud rhai ohonynt yn beryglus?
I thank the Member for his question. I know you've been vociferous in representing your constituents and communities in raising this area, and you're right, it does cast a blight on our buildings and on our local environment. I do notice I get the formal words for these—it does take you a while to get your tongue round some of them. I'm learning quickly on that.
You asked about the data in terms of the trial. Swansea University is currently analysing the data from their initial two-year chemical control trial, with the aim of producing technical advice to help tackle Japanese knotweed. I look forward to reading the final report, as I'm sure the Member will look forward to too. I can also confirm that the Welsh Government has provided additional funding for the Centre for Agriculture and Biosciences International to continue the psyllid project for 2017-18.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Gwn eich bod wedi mynd ati'n ddiflino i gynrychioli eich etholwyr a'ch cymunedau wrth godi'r mater hwn, ac rydych yn llygad eich lle, mae'n achosi cryn ddifrod i'n hadeiladau a'n hamgylchedd lleol. Sylwaf fy mod yn cael y geiriau ffurfiol ar gyfer y rhain—mae'n cymryd peth amser i arfer ag ynganu rhai ohonynt. Rwy'n dysgu'n gyflym yn hynny o beth.
Gofynnoch am y data o ran y treial. Ar hyn o bryd, mae Prifysgol Abertawe yn dadansoddi'r data o'u treial dwy flynedd cychwynnol ar reolaeth gemegol, gyda'r nod o gynhyrchu cyngor technegol i helpu i fynd i'r afael â chlymog Japan. Edrychaf ymlaen at ddarllen yr adroddiad terfynol, ac rwy'n siŵr fod yr Aelod yn edrych ymlaen at hynny hefyd. Gallaf gadarnhau hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid ychwanegol i'r Ganolfan Amaethyddiaeth a Biowyddorau Ryngwladol er mwyn parhau â'r prosiect llyslau ar gyfer 2017-18.
The dreaded Japanese knotweed extends beyond Swansea East and into other parts of South Wales West, including areas around railway lines and areas that have been identified in the draft local development plan for quite extensive development. I'm wondering if you could commit today to speak to your Cabinet colleagues across the relevant portfolios to try and establish what the cost would be, particularly to the Swansea bay metro plans, such as they are, and to the plans under the LDP, should the knotweed blight not be controlled. I think there's some significant concern starting now, particularly around the railway lines, around potential plans for a metro, because getting rid of that stuff first has got to be dealt with before we can even think about expanding the rail network. Thank you.
Mae'r clymog Japan bondigrybwyll yn ymestyn y tu hwnt i Ddwyrain Abertawe ac i rannau eraill o Orllewin De Cymru, gan gynnwys ardaloedd o amgylch rheilffyrdd ac ardaloedd a nodwyd ar gyfer datblygu go helaeth yn y cynllun datblygu lleol drafft. Tybed a allwch ymrwymo heddiw i siarad â'ch cyd-Aelodau yn y Cabinet ar draws y portffolios perthnasol i geisio nodi beth fyddai'r gost, yn enwedig i gynlluniau metro bae Abertawe, fel ag y maent, ac i'r cynlluniau o dan y cynllun datblygu lleol, pe na bai malltod y clymog yn cael ei liniaru. Credaf fod yna gryn bryder ar hyn o bryd, yn arbennig o amgylch rheilffyrdd, yn ymwneud â chynlluniau posibl ar gyfer metro, oherwydd mae'n rhaid cael gwared ar y pla hwnnw'n gyntaf cyn y gallwn feddwl am ehangu'r rhwydwaith rheilffyrdd. Diolch.
I thank the Member for that question. My understanding is that there have previously been issues around rail lines and the problem of Japanese knotweed, and I think you raise a really pressing and important point there with your question. I'm certainly very happy to liaise and speak to my Cabinet colleagues on actually making sure we are ahead of the issue on this, hopefully, in terms of how we tackle it going forward.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, cafwyd problemau eisoes mewn perthynas â rheilffyrdd a chlymog Japan, a chredaf eich bod yn nodi pwynt perthnasol a phwysig gyda'ch cwestiwn. Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i gysylltu ac i siarad â'm cyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â sicrhau ein bod yn achub y blaen ar y broblem hon, gobeithio, o ran sut yr awn i'r afael â hyn yn y dyfodol.
Minister, the invasion of non-indigenous plant species, particularly Japanese knotweed, has been a real problem for my region. Residents in South Wales West have seen their properties devastated by knotweed, and I welcome the work being done by Swansea University and Natural Resources Wales to eliminate this invasive species. Last summer we saw the rise of another threat, giant hogweed, which poses a danger to public health. Cabinet Secretary, what is the Welsh Government planning to do to track and eliminate giant hogweed and raise awareness of the danger it poses to human health?
Weinidog, mae goresgyniad rhywogaethau planhigion nad ydynt yn gynhenid, yn enwedig clymog Japan, wedi bod yn broblem wirioneddol yn fy rhanbarth i. Mae trigolion yng Ngorllewin De Cymru wedi gweld eu heiddo'n cael ei ddinistrio gan y clymog, a chroesawaf y gwaith a wneir gan Brifysgol Abertawe a Cyfoeth Naturiol Cymru i gael gwared ar y rhywogaeth oresgynnol hon. Yr haf diwethaf, gwelsom gynnydd bygythiad arall, yr efwr enfawr, sy'n beryglus i iechyd y cyhoedd. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i olrhain a chael gwared ar yr efwr enfawr a chodi ymwybyddiaeth o'r perygl y mae'n ei beri i iechyd pobl?
I thank the Member for her question. Like Members, landowners and home owners alike, I'm concerned about the need to control non-native invasive species, not only in their growth, but in their spread. We know they're one of the greatest drivers of biodiversity loss worldwide and cause significant socioeconomic damage. So, it's something that we take very seriously as a Government and we'll be taking it forward. I'll make sure that is considered in full as well.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Fel yr Aelodau, perchnogion tir a pherchnogion tai, rwy'n bryderus ynglŷn â'r angen i reoli rhywogaethau goresgynnol estron, nid yn unig o ran eu twf, ond o ran eu hymlediad. Gwyddom eu bod yn un o'r rhesymau mwyaf dros golli bioamrywiaeth ledled y byd a'u bod yn achosi cryn ddifrod economaidd-gymdeithasol. Felly, mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried o ddifrif fel Llywodraeth a byddwn yn mynd i'r afael ag ef. Byddaf yn sicrhau ei fod yn cael ei ystyried yn llawn hefyd.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y broses asesiadau effaith amgylcheddol sy'n berthnasol i losgydd biomas Barri? OAQ51932
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the environmental impact assessment process applying to the Barry biomass incinerator? OAQ51932
Welsh Government issued a letter to the developer on 14 February stating that we are minded to direct that an environmental impact assessment is required. The developer has responded and we are currently considering the representations that have been made before taking a final decision.
Anfonwyd llythyr gan Lywodraeth Cymru at y datblygwr ar 14 Chwefror yn dweud ein bod yn bwriadu datgan bod asesiad o'r effaith amgylcheddol yn ofynnol. Mae'r datblygwr wedi ymateb, ac rydym yn ystyried y sylwadau a wnaed ar hyn o bryd cyn gwneud y penderfyniad terfynol.
Thank you, Minister. Will you confirm that you will be following that through? You said you've had a response from the company. Because, obviously, the people of Barry want to know whether you will be instigating an environmental impact assessment on this latest planning application to the Vale of Glamorgan Council. Also, I do understand that EIAs are automatically required when a project is classed as a heavier industrial schedule 1 development, in the Town and Country Planning (Environmental Impact Assessment) Regulations 2017, when a plant has a capacity exceeding 100 tonnes per day, including burning waste classified as non-hazardous, and it's anticipated that the Barry biomass incinerator will burn 200 tonnes a day. Can the Minister confirm that NRW will include the Barry biomass plant in the future generations commissioner's review of the environmental permitting process?
Diolch, Weinidog. A wnewch chi gadarnhau y byddwch yn mynd ar drywydd hynny? Fe ddywedoch eich bod wedi cael ymateb gan y cwmni. Oherwydd, yn amlwg, mae pobl y Barri yn awyddus i wybod a fyddwch yn gofyn am asesiad o'r effaith amgylcheddol ar y cais cynllunio diweddaraf hwn i Gyngor Bro Morgannwg. Rwy'n deall hefyd fod asesiadau effaith amgylcheddol yn ofynnol yn awtomatig pan fydd prosiect yn cael ei ddosbarthu'n ddatblygiad diwydiant trymach atodlen 1, yn Rheoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) 2017, pan fo gan safle gapasiti o fwy na 100 tunnell y dydd, gan gynnwys llosgi gwastraff nad yw'n beryglus, a rhagwelir y bydd llosgydd biomas y Barri yn llosgi 200 tunnell y dydd. A all y Gweinidog gadarnhau y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn cynnwys llosgydd biomas y Barri yn adolygiad comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol o'r broses drwyddedu amgylcheddol?
I thank the Member for her continued questioning on this area, which I know is of concern to many of her constituents. Our letter to the developers sets out how we were minded to classify the project within the categories set out in the Town and Country Planning (Environmental Impact Assessment) Regulations 2017. Following this response from the developer, we will be giving careful consideration to this screening decision regarding the planning application currently before the Vale of Glamorgan Council, ensuring that it is robust and takes into account the latest case law.
You also mentioned in terms of NRW and future generations commissioner—Natural Resources Wales and the future generations commissioner met twice to explore and refine how the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 can best be applied to the development of what are often complex and technical policy areas, such as environmental permitting. The review will look at historic cases, as to look at any current cases, as things stand, could prejudice the decision-making process.
Diolch i'r Aelod am barhau i ofyn cwestiynau ynglŷn â'r maes hwn, a gwn ei fod o ddiddordeb i lawer o'i hetholwyr. Mae ein llythyr at y datblygwyr yn nodi sut roeddem yn bwriadu dosbarthu'r prosiect o fewn y categorïau a nodir yn Rheoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) 2017. Yn dilyn yr ymateb hwn gan y datblygwr, byddwn yn rhoi ystyriaeth ofalus i'r penderfyniad sgrinio hwn ynglŷn â'r cais cynllunio sydd gerbron Cyngor Bro Morgannwg ar hyn o bryd, gan sicrhau ei fod yn gadarn ac yn ystyried y gyfraith achosion ddiweddaraf.
Fe sonioch hefyd am Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol—mae Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi cyfarfod ddwywaith i archwilio a mireinio'r ffordd orau o ddefnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 er mwyn datblygu meysydd polisi sy'n aml yn gymhleth a thechnegol, megis trwyddedu amgylcheddol. Bydd yr adolygiad yn ystyried achosion hanesyddol, gan y gallai ystyried unrhyw achosion cyfredol, fel y mae pethau, ragfarnu'r broses o wneud penderfyniadau.
Thanks, Minister, for your statement on the environmental impact and how it will be assessed. Could I just make an additional point that hopefully you'll look into or get the NRW to look into, which is that some residents have reported that there is a lot of noise and smoke outside of the agreed 9 a.m. to 6 p.m. testing window? So, could you investigate that those testing times are being adhered to? Thanks.
Diolch, Weinidog, am eich datganiad ar yr effaith amgylcheddol a sut y caiff ei hasesu. A gaf fi wneud pwynt ychwanegol y gobeithiaf y byddwch yn ei ystyried neu'n sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei ystyried, sef y ffaith bod rhai trigolion wedi adrodd bod llawer o sŵn a mwg y tu allan i'r amser profi y cytunwyd arno, sef rhwng 9 a.m. a 6 p.m.? Felly, a allwch ymchwilio i weld a ydynt yn cadw at yr amseroedd profi hynny? Diolch.
Can I thank the Member for raising that? It is something that has been raised with me and with NRW. I understand that Natural Resources Wales have investigated complaints about dust from local residents, and I further understand that another—[Inaudible.]—potential to cause dust. I understand NRW are issuing advice and guidance to a number of companies in the area to make sure all is being done to reduce potential emissions, but of course this is something that NRW will be expected to continue to monitor.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am godi hynny? Mae'n rhywbeth a godwyd gyda mi a Cyfoeth Naturiol Cymru. Deallaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymchwilio i gwynion am lwch gan drigolion lleol, a deallaf hefyd fod—[Anghlywadwy.]—botensial i achosi llwch. Deallaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn darparu cyngor ac arweiniad i nifer o gwmnïau yn yr ardal er mwyn sicrhau bod popeth yn cael ei wneud i leihau allyriadau posibl, ond wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth y bydd disgwyl i Cyfoeth Naturiol Cymru barhau i'w fonitro.
Can I support Jane Hutt's representations to you that we need an environmental impact assessment? That plea has also been made by the Tory-led Vale of Glamorgan Council. There's complete political unanimity on this. If you go down to Barry and talk to anyone, often the first thing they'll talk about is this incineration plant and its sheer scale. We need that assessment and we need NRW to monitor things now most closely, because, really, when the local democratic processes are overridden in the planning process, which of course has happened in this case, then people have to be reassured that the most effective, vigilant regulation takes place.
A gaf fi gefnogi sylwadau Jane Hutt i chi fod arnom angen asesiad o'r effaith amgylcheddol? Mae Cyngor Bro Morgannwg o dan arweiniad y Torïaid wedi apelio am asesiad hefyd. Ceir unfrydedd gwleidyddol llwyr ynglŷn â hyn. Os ewch i lawr i'r Barri a siarad ag unrhyw un, yn aml iawn y peth cyntaf y byddant yn ei grybwyll yw'r gwaith llosgi hwn a'i faint anferthol. Mae arnom angen yr asesiad ac mae arnom angen i Cyfoeth Naturiol Cymru fonitro pethau'n fanwl iawn bellach, oherwydd pan fo'r prosesau democrataidd lleol yn cael eu diystyru yn y broses gynllunio, fel sydd wedi digwydd yn yr achos hwn wrth gwrs, mae'n rhaid rhoi sicrwydd i bobl fod y camau rheoleiddio mwyaf effeithiol a gwyliadwrus ar waith.
The Member is absolutely right that people need to have that reassurance that effective, vigilant regulation is taking place. I know that Natural Resources Wales and the Vale of Glamorgan Council are working together to address the concerns of people in Barry, particularly, as we've heard already today, during the pre-commission work of the biomass facility. There's very little I can add to what I've already said in terms of where we are with the EI assessment, but we don't intend to set an arbitrary deadline for the final decision to be made, as the decision, as you can appreciate, requires careful and full consideration of all the issues. But I am very acutely aware of people's concerns.
Mae'r Aelod yn gywir fod angen rhoi sicrwydd i bobl fod y camau rheoleiddio mwyaf effeithiol a gwyliadwrus ar waith. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Bro Morgannwg yn gweithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â phryderon pobl y Barri, yn enwedig, fel y clywsom eisoes heddiw, yn ystod y gwaith a wneir cyn comisiynu'r cyfleuster biomas. Ychydig iawn y gallaf ei ychwanegu at yr hyn rwyf wedi'i ddweud eisoes o ran ble rydym wedi cyrraedd gyda'r asesiad o'r effaith amgylcheddol, ond nid ydym yn bwriadu gosod terfyn amser mympwyol ar gyfer gwneud y penderfyniad terfynol, gan fod y penderfyniad, fel y byddwch yn deall, yn galw am ystyriaeth ofalus a llawn o'r holl faterion. Ond rwy'n ymwybodol iawn o bryderon pobl.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at reoli afonydd? OAQ51940
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's approach to river management? OAQ51940
Mae'r cynlluniau rheoli basn afonydd, a gyhoeddwyd yn 2015, yn cynnwys asesiadau manwl o holl afonydd Cymru, a hefyd y mesurau rydym yn bwriadu eu cyflwyno er mwyn gwella eu hansawdd. Ar hyn o bryd, mae 37 y cant o'n hafonydd yn cyflawni statws da o dan y gyfarwyddeb fframwaith dŵr, a'r nod yw cynyddu hyn i 42 y cant erbyn 2021.
The river basin management plans, published in 2015, include detailed assessments of all Welsh rivers and measures that we are planning to take to improve their quality. Currently, 37 per cent of our rivers achieve good status under the water framework directive, and we aim to increase this to 42 per cent by 2021.
Diolch yn fawr. Mae nifer o gymdeithasau pysgota a physgotwyr wedi codi pryderon ynglŷn â newidiadau sydd wedi eu cynnig gan Gyfoeth Naturiol Cymru i is-ddeddfau yn ymwneud ag eog a sewin. Yn ôl y pysgotwyr, mae'r is-ddeddfau yn llym ac nid yw'r pysgotwyr eu hunain wedi cael llawer o fewnbwn i'r broses. Mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi datgan bod y cynigion wedi cael eu cymeradwyo ac wedi eu cyflwyno'n ffurfiol iddi hi eu hystyried. Yn anffodus, mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi gwrthod cynnal cyfarfod efo mi a dau Aelod Cynulliad arall i drafod pryderon y pysgotwyr. A gaf i ofyn i chi heddiw fel Gweinidog yr Amgylchedd i'n cyfarfod ni, ac a wnewch chi hefyd ohirio'r broses o gyflwyno'r is-ddeddfau er mwyn cynnal trafodaeth bellach gyda'r pysgotwyr, a mynd i'r afael â'u pryderon?
Thank you very much. Many fishing organisations and anglers have raised concerns regarding changes that have been suggested by NRW to bye-laws in relation to salmon and sewin. According to anglers, the bye-laws are strict and anglers themselves have not had much input into the process. The Cabinet Secretary has stated that the proposals have been approved and have been introduced formally for her consideration. Unfortunately, the Cabinet Secretary has refused to hold a meeting with me and two other Assembly Members to discuss the concerns of anglers. So, may I ask you, therefore, today, as the Minister for Environment, if you would meet with us and if you would also postpone the process of introducing the bye-laws in order to discuss the concerns that the anglers have with them?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for those questions.
I think I might have to revert to English now. In terms of the NRW consultation on restrictions in terms of salmon rivers in Wales and the consultation in 2017, I heard what you said about writing to my colleague, the Cabinet Secretary. So, I will liaise with the Cabinet Secretary on the recommendations that we're awaiting, and then if the Member doesn't mind, I will respond in writing as soon as possible to you, to follow up on that.FootnoteLink
Credaf y bydd yn rhaid i mi droi at y Saesneg yn awr. Mewn perthynas ag ymgynghoriad Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfyngiadau o ran afonydd eogiaid yng Nghymru a'r ymgynghoriad yn 2017, clywais yr hyn a ddywedoch ynglŷn ag ysgrifennu at fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, byddaf yn cysylltu ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch yr argymhellion rydym yn aros amdanynt, ac os nad oes ots gan yr Aelod, byddaf yn ymateb yn ysgrifenedig i chi cyn gynted â phosibl i roi gwybodaeth bellach am hynny.FootnoteLink
7. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella lles anifeiliaid yng Nghymru? OAQ51925
7. What are the Welsh Government’s priorities for improving animal welfare in Wales? OAQ51925
Thank you. The Wales animal health and welfare framework implementation plan sets out the framework group and Welsh Government priorities for animal health and welfare. One of the strategic outcomes is:
'animals in Wales have a good quality of life'.
I will be making a statement on animal welfare on 24 April.
Diolch. Mae cynllun gweithredu fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yn nodi'r grŵp fframwaith a blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a lles anifeiliaid. Un o'r canlyniadau strategol yw:
'Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da'.
Byddaf yn gwneud datganiad ar les anifeiliaid ar 24 Ebrill.
Thank you, Cabinet Secretary. You will know that 80,000 puppies in the UK are sold through third-party sellers, with significant negative impacts on their health, welfare and behaviour. I'm sure you'll also be aware of the growing support for Lucy's law to ban third-party sales, including from animal charities like Friends of Animals Wales and its inspirational funder, my constituent, Eileen Jones. While the Department for Environment, Food and Rural Affairs are playing catch-up on the progress already made here in Wales regarding dog breeding, how can the Welsh Government respond to the Lucy's law campaign to make sure we stay ahead of the game on companion animal welfare?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe wyddoch fod 80,000 o gŵn bach yn y DU yn cael eu gwerthu drwy werthwyr trydydd parti, gydag effeithiau negyddol sylweddol ar eu hiechyd, eu lles a'u hymddygiad. Rwy'n siŵr y byddwch hefyd yn ymwybodol o'r gefnogaeth gynyddol i gyfraith Lucy i wahardd gwerthiannau trydydd parti, gan gynnwys drwy elusennau anifeiliaid fel Friends of Animals Wales a'u cyllidwr ysbrydoledig, fy etholwr, Eileen Jones. Tra bo Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn ceisio dal i fyny gyda'r cynnydd a wnaed eisoes yma yng Nghymru mewn perthynas â bridio cŵn, sut y gall Llywodraeth Cymru ymateb i ymgyrch cyfraith Lucy i sicrhau ein bod yn parhau i fod ar flaen y gad o ran lles anifeiliaid anwes?
Thank you for that question. I'm very happy to engage with your constituent who I know has founded the campaign. I think I've been asked to speak at the event that's going to be held here in the Senedd in the near future, and I'll be very happy to do that.
We have already introduced a number of animal welfare issues well before England, and it is good to see DEFRA now following suit. I met with Lord Gardiner on Monday, who is the DEFRA Minister in relation to certain parts of animal welfare, and we had a very good discussion around some general issues. But I did note with interest their call for evidence—DEFRA have just put out a call for evidence—seeking views on the possible ban of third-party sales, and I'll certainly be very interested to see what comes from there and what we can learn here in Wales.
Diolch am eich cwestiwn. Rwy'n fwy na pharod i ymgysylltu â'ch etholwr, a gwn mai hi sydd wedi sefydlu'r ymgyrch. Credaf fy mod wedi derbyn gwahoddiad i siarad yn y digwyddiad a fydd yn cael ei gynnal yma yn y Senedd yn y dyfodol agos, ac rwy'n fwy na pharod i wneud hynny.
Rydym eisoes wedi cyflwyno nifer o faterion lles anifeiliaid ymhell cyn i Loegr wneud hynny, ac mae'n dda gweld DEFRA yn dilyn ein hesiampl bellach. Ddydd Llun, cyfarfûm â'r Arglwydd Gardiner, sef Gweinidog DEFRA mewn perthynas â meysydd lles anifeiliaid penodol, a chawsom drafodaeth dda iawn ynglŷn â rhai materion cyffredinol. Ond nodais gyda diddordeb eu galwad am dystiolaeth—mae DEFRA newydd gyhoeddi galwad am dystiolaeth—yn gofyn am farn ar waharddiad posibl ar werthiannau trydydd parti, ac yn sicr, bydd gennyf gryn ddiddordeb mewn gweld beth fydd yn deillio o hynny a beth y gallwn ei ddysgu yma yng Nghymru.
8. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r cynnydd sydyn mewn achosion o glefyd pydredd Alabama? OAQ51937
8. How is the Welsh Government responding to the spike in cases of Alabama rot disease? OAQ51937
Thank you. Alabama rot, which does not impact on public health, is not a notifiable or reportable disease. The control of the disease is not the responsibility of the Welsh Government. Concerned dog owners should consult their private vet, and we are monitoring developments as private veterinary investigations and research continues.
Diolch. Nid yw pydredd Alabama, nad yw'n effeithio ar iechyd y cyhoedd, yn glefyd hysbysadwy nac adroddadwy. Nid cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw rheoli'r clefyd. Dylai perchnogion cŵn sy'n pryderu ynglŷn â hyn ymgynghori â'u milfeddyg preifat, ac rydym yn monitro datblygiadau wrth i ymchwil ac archwiliadau milfeddygol preifat fynd rhagddynt.
One of the recent cases of Alabama rot, a fatal disease found in dogs, was reported at a veterinary practice in my constituency after walking in a woods near to my home town of Penygraig. A dog was taken to Tonypandy practice of Treforest Veterinary Clinic with the ulcers that are associated with Alabama rot, and the dog, like so many that get this disease, died. Given that scientists don't know what causes this disease, they don't know how to treat it, and many dog owners are worried about the disease and the spate of cases reported recently. Can you give any advice to those dog owners in the Rhondda and beyond about what they can do to minimise the risk of their pets catching Alabama rot? And can you confirm that the Government is actively engaged in combating this disease?
Cafwyd un o'r achosion diweddar o bydredd Alabama, sy'n glefyd angheuol mewn cŵn, mewn practis milfeddygol yn fy etholaeth i, ar ôl bod yn cerdded mewn coedwig ger fy nghartref ym Mhenygraig. Aethpwyd â chi i bractis Tonypandy o Glinig Milfeddygol Trefforest gyda'r wlserau sy'n gysylltiedig â phydredd Alabama, ac fel cynifer o gŵn sydd â'r clefyd hwn, bu farw'r ci. Gan nad yw gwyddonwyr yn gwybod beth sy'n achosi'r clefyd hwn, ni wyddant sut i'w drin, ac mae llawer o berchnogion cŵn yn pryderu ynglŷn â'r clefyd a'r llu o achosion a gofnodwyd yn ddiweddar. A allwch roi unrhyw gyngor i berchenogion cŵn yn y Rhondda a'r tu hwnt ynglŷn â'r hyn y gallant ei wneud i leihau'r perygl y bydd eu hanifeiliaid anwes yn dal pydredd Alabama? Ac a allwch gadarnhau bod y Llywodraeth yn mynd ati'n weithredol i drechu'r clefyd hwn?
I had a discussion with the chief veterinary officer around Alabama rot this morning. As I say, it's not the responsibility of the Welsh Government, but obviously we are very keen to learn from the research that is ongoing. It's considered to be a winter disease and it's associated with wet weather conditions, so I asked the question, 'Well, if we have a wet summer, will the same situation arise?' As you say, we have—whether it's just more public awareness around this, but certainly there seems to have been a spike in the number of cases. The chief veterinary officer said that it can be caused more in wet marshy areas, and it's really important in the winter that, if you walk your dog in wet marshy areas, you dry them off after. I suppose that, in the summer, whilst we still could have wet conditions, probably the dog would dry itself off more. The disease has been assessed by the cross-Government risk assessment group. It's not transmissible to humans, which I think is really important to say, but I think we do need to ensure that we monitor developments, and we are doing that through private veterinary investigations and the research that's ongoing.
Cefais drafodaeth gyda'r prif swyddog milfeddygol ynglŷn â phydredd Alabama y bore yma. Fel y dywedais, nid cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw hyn, ond yn amlwg, rydym yn awyddus iawn i ddysgu o'r ymchwil sy'n mynd rhagddo. Ystyrir mai clefyd y gaeaf ydyw ac mae'n gysylltiedig â thywydd gwlyb, felly gofynnais y cwestiwn, 'Wel, os cawn haf gwlyb, a ydym yn wynebu'r un sefyllfa?' Fel y dywedwch, mae gennym—efallai mai ymwybyddiaeth gyhoeddus ynglŷn â hyn sydd i gyfrif, ond yn sicr, ymddengys bod cynnydd wedi bod yn nifer yr achosion. Dywedodd y prif swyddog milfeddygol y gall fod yn fwy cyffredin mewn ardaloedd corsiog gwlyb, ac mae'n bwysig iawn yn y gaeaf, os ydych yn cerdded eich ci mewn mannau corsiog gwlyb, eich bod yn ei sychu ar ôl hynny. Yn yr haf, er y gallem gael tywydd gwlyb, mae'n debyg y byddai'r ci'n sychu ei hun i raddau mwy. Aseswyd y clefyd gan y grŵp asesu risg trawslywodraethol. Nid yw'n drosglwyddadwy i bobl, a chredaf ei bod yn bwysig iawn nodi hynny, ond credaf fod angen inni sicrhau ein bod yn monitro datblygiadau, ac rydym yn gwneud hynny drwy archwiliadau milfeddygol preifat a'r ymchwil sy'n mynd rhagddo.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, Llyr Gruffydd.
And finally, question 9, Llyr Gruffydd.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am hybu ynni adnewyddadwy? OAQ51941
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on the promotion of renewable energy? OAQ51941
Diolch. I have set stretching yet realistic targets for renewable energy. My aim is to decarbonise our energy system, while reducing long-term costs and bringing the economic benefits to the people of Wales. By the end of 2016, Wales generated 43 per cent of its electricity consumption from renewable energy.
Diolch. Rwyf wedi gosod targedau uchelgeisiol ond realistig ar gyfer ynni adnewyddadwy. Fy nod yw datgarboneiddio ein system ynni, gan leihau costau hirdymor a sicrhau buddion economaidd i bobl Cymru. Erbyn diwedd 2016, roedd Cymru'n cynhyrchu 43 y cant o'n defnydd o drydan drwy ynni adnewyddadwy.
Thank you for your answer. It's three years now since France legislated that all new buildings in commercial zones should have green roofs, and that means either partially covered by plants, which helps insulate the building and helps retain rainwater and also promotes biodiversity, or, of course, solar panels. I'm wondering what your Government's ambitions are in that respect and whether you think, given that you say you have stretching targets, they could stretch as far as maybe trying to replicate this, particularly maybe in relation to new public buildings in Wales.
Diolch am eich ateb. Mae tair blynedd bellach ers i Ffrainc ddeddfu y dylai pob adeilad newydd mewn ardaloedd masnachol gael toeau gwyrdd, a golyga hynny naill ai wedi'u gorchuddio'n rhannol gan blanhigion, sy'n helpu i inswleiddio'r adeilad ac yn helpu i gasglu dŵr glaw a hyrwyddo bioamrywiaeth, neu baneli solar wrth gwrs. Tybed beth yw uchelgeisiau eich Llywodraeth yn hynny o beth, ac a ydych yn credu, o gofio eich bod yn dweud bod gennych dargedau uchelgeisiol, y gallent fod mor uchelgeisiol â cheisio efelychu hyn, o bosibl, yn enwedig mewn perthynas ag adeiladau cyhoeddus newydd yng Nghymru, efallai.
I'd certainly be very happy to look at it. As you'll be aware, not all parts of energy are devolved to us. When I was in London on Monday, I met with Claire Perry, the Department for Business, Energy and Industrial Strategy's Minister of State, and we had some very interesting discussions about what more she can do to support us in our renewable energy desires, so, for instance, in relation to onshore and offshore. Obviously, it was very disappointing to see the feed-in tariff taken away, because I'm a passionate believer in solar panels. So, I'd be very happy to look at what you say about green roofs, certainly, and to see if we can bring anything forward in Wales.
Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y mater. Fel y gwyddoch, nid yw pob rhan o'r maes ynni wedi'u datganoli inni. Pan oeddwn yn Llundain ddydd Llun, cyfarfûm â Claire Perry, Gweinidog Gwladol yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, a chawsom drafodaethau diddorol iawn ynglŷn â beth arall y gall ei wneud i'n cefnogi gyda'n dyheadau mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, felly er enghraifft, mewn perthynas ag ynni ar y tir ac ynni ar y môr. Yn amlwg, cefais siom wrth weld y tariff cyflenwi yn cael ei ddiddymu, gan fy mod yn credu'n gryf mewn paneli solar. Felly, yn sicr, rwy'n fwy na pharod i ystyried yr hyn a ddywedwch ynglŷn â thoeau gwyrdd, ac i weld a allwn roi rhywbeth ar waith yng Nghymru.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. A’r cwestiwn cyntaf, Leanne Wood.
The next item, therefore, is questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. And the first question is from Leanne Wood.
1. Sut y mae Llywodraeth Cymru'n helpu cyn-filwyr yn dychwelyd i fywyd sifil? OAQ51936
1. How is the Welsh Government helping veterans return to civilian life? OAQ51936
We have set out a range of services in our armed forces package of support, which clarifies our commitment to helping veterans settle back into communities across Wales.
Rydym wedi nodi amrywiaeth o wasanaethau yn ein pecyn cymorth i'r lluoedd arfog, sy'n egluro ein hymrwymiad i gynorthwyo cyn-filwyr i ddychwelyd i gymunedau ledled Cymru.
You'll be aware that some armed forces personnel struggle with adjusting to life outside the forces and some particularly struggle because of the traumatic events that they have witnessed. This might explain why a 2014 survey by the British Legion found that working-age veterans are twice as likely to be unemployed as their equivalents in the UK general population. More recent studies on the level of homelessness among UK veterans vary, but what we don't know is the proportion of veterans among the homeless population in Wales, because those figures don't exist. Cabinet Secretary, are you confident that local authorities are following the army covenant when it comes to veterans not being disadvantaged when it comes to housing? And will you also give an undertaking that your department will look into the issue of homelessness among veterans in Wales to see what the extent of the problem is and to consider what measures you can put in place to address those specific problems?
Fe fyddwch yn gwybod bod rhai aelodau o'r lluoedd arfog yn ei chael hi'n anodd addasu i fywyd y tu allan i'r lluoedd, ac mae rhai'n cael trafferthion penodol o ganlyniad i'r digwyddiadau trawmatig y maent wedi'u gweld. Gallai hyn esbonio pam y canfu arolwg gan y Lleng Brydeinig yn 2014 fod cyn-filwyr o oedran gweithio ddwywaith yn fwy tebygol o fod yn ddi-waith na'u cymheiriaid ym mhoblogaeth gyffredinol y DU. Mae astudiaethau mwy diweddar ar lefelau digartrefedd ymysg cyn-filwyr y DU yn amrywio, ond yr hyn na wyddom yw cyfran y cyn-filwyr ymysg y boblogaeth ddigartref yng Nghymru, gan nad yw'r ffigurau hynny'n bodoli. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn hyderus fod awdurdodau lleol yn dilyn cyfamod y fyddin o ran sicrhau nad yw cyn-filwyr o dan anfantais mewn perthynas â thai? Ac a wnewch chi roi ymrwymiad hefyd y bydd eich adran yn edrych ar ddigartrefedd ymysg cyn-filwyr yng Nghymru i nodi maint y broblem, ac ystyried pa fesurau y gallwch eu rhoi ar waith i fynd i'r afael â'r problemau penodol hynny?
I agree with the Member for the Rhondda that there are a number of issues that potentially may face veterans as they leave the armed forces and return to civilian life. The Member may be aware that we are developing an employment pathway to deal with some of those issues and that we are working with local authorities to deal with issues around homelessness as well. I am absolutely confident that local authorities are doing all in their power to deliver on the commitments that they have made under the covenant, and we are certainly working with local government to ensure that that is delivered across the whole country. I'm aware of, and I agree with, the point she makes about information. I've corresponded with the UK Minister in this field before Christmas, and we are looking at how we develop a set of matrix to understand both the extent of veterans who may be homeless, but also to understand the pattern, if you like, of life following life in the armed forces for veterans across Wales. And that will inform not only the issues on how we deal with homelessness and employment, but a whole range of service provision for veterans.
Cytunaf gyda'r Aelod dros y Rhondda fod nifer o faterion y gall cyn-filwyr eu hwynebu wrth iddynt adael y lluoedd arfog a dychwelyd i fywyd sifil. Efallai y bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn datblygu llwybr cyflogaeth er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny a'n bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ymdrin â materion sy'n ymwneud â digartrefedd hefyd. Rwy'n gwbl hyderus fod awdurdodau lleol yn gwneud popeth a allant i gyflawni'r ymrwymiadau a wnaethant o dan y cyfamod, ac yn sicr, rydym yn gweithio gyda llywodraeth leol i sicrhau bod hynny'n cael ei gyflawni ledled y wlad. Rwy'n ymwybodol o'r pwynt a wnaeth ynglŷn â gwybodaeth, ac rwy'n cytuno. Bûm yn gohebu â Gweinidog y DU yn y maes hwn cyn y Nadolig, ac rydym yn edrych ar sut y gallwn ddatblygu set o fatricsau i ddeall faint o gyn-filwyr a all fod yn ddigartref, ond hefyd i ddeall patrwm bywyd, os mynnwch, ar ôl bywyd yn y lluoedd arfog i gyn-filwyr ledled Cymru. A bydd hynny nid yn unig yn llywio'r modd yr awn i'r afael â digartrefedd a chyflogaeth, ond yr ystod gyfan o wasanaethau a ddarperir i gyn-filwyr.
As the Cabinet Secretary's aware, these are matters covered in the cross-party group on armed forces and cadets' report on the armed forces covenant in Wales, and I know that the group is looking forward to your formal response to that.
One of the things it also covers is the call for core funding for third sector partners delivering peer-mentoring schemes. You'll be aware that the Change Step peer mentoring and advice service for military veterans and others with PTSD and a range of psychological problems who want to make positive changes in their lives, led by the charity CAIS, secured 12 months' funding from Help for Heroes to embed a peer mentor into each Welsh health board. How do you therefore respond to the need highlighted by Veterans' NHS Wales for core funding to keep the peer mentors in post as part of their core team, to mirror the Scottish veteran model?
Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r materion hyn wedi'u cynnwys yn adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a chadetiaid ar gyfamod y lluoedd arfog yng Nghymru, a gwn fod y grŵp hwnnw'n edrych ymlaen at eich ymateb ffurfiol i'r adroddiad hwnnw.
Un o'r pethau sy'n cael sylw ynddo hefyd yw'r alwad am gyllid craidd ar gyfer partneriaid trydydd sector sy'n darparu cynlluniau mentora cymheiriaid. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Newid Cam, y gwasanaeth mentora cymheiriaid a chyngor i gyn-filwyr ac eraill gydag anhwylder straen wedi trawma ac amrywiaeth o broblemau seicolegol sy'n awyddus i wneud newidiadau cadarnhaol yn eu bywydau, dan arweiniad yr elusen CAIS, wedi sicrhau 12 mis o gyllid gan Help for Heroes i gyflogi mentor cymheiriaid ym mhob bwrdd iechyd yng Nghymru. Sut rydych chi'n ymateb, felly, i'r angen a nodwyd gan GIG Cymru i Gyn-filwyr am gyllid craidd i gadw mentoriaid cymheiriaid yn eu swyddi fel rhan o'u tîm craidd, i adlewyrchu model cyn-filwyr yr Alban?
I hope that we are supporting and providing sufficient funding to Veterans' NHS Wales. We are currently providing annual funding of £585,000, and you will be aware that the Cabinet Secretary for Health and Social Services has recently announced additional funding of £100,000 per annum to increase the capacity for veterans with mental health needs. So, I hope that we are providing for the needs that are currently being identified.
The Member for North Wales refers to the cross-party group and the report that was published by the cross-party group before Christmas. I'd hoped to respond fully to that by the Easter recess; I haven't been able to do that, but I will be able to provide a full Welsh Government response to that report early in the new term.
Rwy'n gobeithio ein bod yn cefnogi ac yn darparu cyllid digonol i GIG Cymru i Gyn-filwyr. Ar hyn o bryd, rydym yn darparu cyllid blynyddol o £585,000, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cyhoeddi cyllid ychwanegol yn ddiweddar o £100,000 y flwyddyn er mwyn cynyddu'r capasiti ar gyfer cyn-filwyr ag anghenion iechyd meddwl. Rwy'n gobeithio, felly, ein bod yn darparu ar gyfer yr anghenion a nodir ar hyn o bryd.
Cyfeiria'r Aelod dros Ogledd Cymru at y grŵp trawsbleidiol a'r adroddiad a gyhoeddwyd gan y grŵp trawsbleidiol cyn y Nadolig. Roeddwn wedi gobeithio ymateb yn llawn iddo erbyn toriad y Pasg; nid wyf wedi gallu gwneud hynny, ond gallaf roi ymateb llawn gan Lywodraeth Cymru i'r adroddiad hwnnw yn gynnar yn y tymor newydd.
Cabinet Secretary, just to pursue Leanne Wood's question a little bit further, because she highlighted in the question as to whether you think the councils were doing enough. But clearly, housing is an issue, not just when they come out of the forces, but perhaps some time afterwards when they fall into situations where they have great difficulties. Will you work with the housing Minister to ensure that registered social landlords also have a single point of contact for veterans, so they don't have to find themselves chasing different people across the spectrum to try and get that help, so they have a point of contact within RSLs who can help them with all the issues they have?
Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn fynd ychydig ymhellach ar drywydd cwestiwn Leanne Wood, oherwydd soniodd yn y cwestiwn i ba raddau y credwch fod y cynghorau yn gwneud digon. Ond yn amlwg, mae tai yn broblem, nid yn unig pan fyddant yn gadael y lluoedd, ond efallai beth amser wedi hynny, pan fônt mewn sefyllfaoedd lle maent yn wynebu anawsterau sylweddol. A wnewch chi weithio gyda'r Gweinidog tai i sicrhau bod gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig un man cyswllt ar gyfer cyn-filwyr hefyd, fel nad oes yn rhaid iddynt fynd ar drywydd gwahanol bobl ar draws y sbectrwm i geisio cael gafael ar y cymorth hwnnw, fel bod ganddynt bwynt cyswllt o blith landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a all eu cynorthwyo gyda'r holl broblemau sydd ganddynt?
Absolutely. The housing Minister has obviously heard the question that you've asked and will be potentially able to write to you, giving you more information on this. But, certainly, we are aware of those issues. A person homeless on leaving the armed forces is in priority need under the Housing (Wales) Act 2014 and will be entitled to housing if homeless. We also understand that most local authorities also have a former member of the armed forces as an additional preference category. But what we do need to ensure is that it's not simply a safety net but a pathway in place that will provide for the needs of veterans leaving the services. And I hope we are doing that.
One of the more exciting initiatives I've seen has been the co-ordination officers appointed by local authorities, who, working together, demonstrate how local authorities can deliver support to veterans in a more holistic way, rather than in a sector-by-sector way as we've done in the past. And I hope that the liaison and co-ordination officers in local government will be able to make a real difference to the experience of veterans leaving the armed forces.
Yn sicr. Mae'n amlwg fod y Gweinidog tai wedi clywed y cwestiwn a ofynnwyd gennych, ac o bosibl, gall ysgrifennu atoch, gan roi mwy o wybodaeth i chi ynglŷn â hyn. Ond yn sicr, rydym yn ymwybodol o'r materion hynny. Mae unigolyn sy'n ddigartref ar ôl gadael y lluoedd arfog yn rhywun sydd ag angen blaenoriaethol o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014 a byddant yn gymwys i gael lle i fyw os ydynt yn ddigartref. Rydym yn deall hefyd fod gan y rhan fwyaf o awdurdodau lleol gategori blaenoriaethol ychwanegol ar gyfer cyn-aelodau o'r lluoedd arfog. Ond mae angen inni sicrhau nad rhwyd ddiogelwch yn unig ydyw, ond llwybr a fydd yn darparu ar gyfer anghenion cyn-filwyr sy'n gadael y lluoedd arfog. A gobeithio ein bod yn gwneud hynny.
Un o'r mentrau mwy cyffrous rwyf wedi'u gweld yw'r swyddogion cydgysylltu a benodir gan awdurdodau lleol, sy'n gweithio gyda'i gilydd i ddangos sut y gall awdurdodau lleol ddarparu cymorth i gyn-filwyr mewn ffordd fwy cyfannol, yn hytrach na fesul sector, fel rydym wedi'i wneud yn y gorffennol. A gobeithio y bydd modd i'r swyddogion cyswllt a'r swyddogion cydgysylltu mewn llywodraeth leol wneud gwahaniaeth gwirioneddol i brofiad cyn-filwyr sy'n gadael y lluoedd arfog.
2. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i wella gwasanaethau llywodraeth leol yng Nghymru? OAQ51921
2. What support is the Welsh Government providing to local government to improve services across Wales? OAQ51921
Across all service areas, Welsh Government continues to provide significant support to local government.
Ar draws pob maes gwasanaeth, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cryn dipyn o gymorth i lywodraeth leol.
Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. Obviously, we've had a brutal two weeks when it comes to the weather over the last—well, certainly the last two weeks that we've endured, but it's been a pretty wet and bleak winter as well. Road surfaces across my region in particular—but I'm sure across the rest of Wales—have suffered and broken up greatly, as was emphasised in press reports yesterday. Has the Cabinet Secretary had any discussions with local government leaders about what additional financing the Government may be able to make available to local government to alleviate some of the unique pressures that the heavy snowfall in particular has placed on their resources that could jeopardise the delivery of services going forward?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, rydym wedi cael pythefnos greulon iawn o ran y tywydd dros y—wel, yn sicr, dros y pythefnos diwethaf, ond rydym wedi cael gaeaf eithaf gwlyb a llwm hefyd. Mae wyneb y ffyrdd ar draws fy rhanbarth, yn arbennig—ond ledled gweddill Cymru hefyd, rwy'n siŵr—wedi dioddef ac wedi eu difrodi'n fawr, fel yr amlygwyd mewn adroddiadau yn y wasg ddoe. A yw Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael unrhyw drafodaethau gydag arweinwyr llywodraeth leol ynglŷn â pha gyllid ychwanegol y gallai'r Llywodraeth ei ddarparu i lywodraeth leol i leddfu rhywfaint ar y pwysau penodol y mae'r eira trwm, yn arbennig, wedi'i roi ar eu hadnoddau, a allai beryglu'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu yn y dyfodol?
I think Members across the whole Chamber will want to join with me in thanking all the public service workers, both in local government and elsewhere, who worked so very hard to keep people safe over the last month, where we have had some very severe weather in different parts of the country. I think, right across the Chamber, we all owe those public service workers a great debt of gratitude. And I'm sure everybody will join me in thanking them for the work that they have done.
I have not had a formal request from Welsh local government for additional support over the last month. I am meeting local government leaders on Friday, and I will certainly look very hard at how we can continue to provide support for Welsh local government, wherever that is needed.
Credaf y bydd Aelodau ar draws y Siambr gyfan yn awyddus i ymuno â mi i ddiolch i holl weithwyr y gwasanaethau cyhoeddus, mewn llywodraeth leol a mannau eraill, sydd wedi gweithio mor galed i gadw pobl yn ddiogel dros y mis diwethaf, lle y cawsom dywydd garw iawn mewn gwahanol rannau o'r wlad. Ar draws y Siambr, credaf ein bod oll yn ddiolchgar i'r gweithwyr hyn yn y gwasanaethau cyhoeddus. Ac rwy'n siŵr y bydd pawb yn ymuno â mi i ddiolch iddynt am y gwaith a wnaethant.
Nid wyf wedi cael cais ffurfiol gan lywodraeth leol yng Nghymru am gymorth ychwanegol dros y mis diwethaf. Byddaf yn cyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol ddydd Gwener, ac yn sicr, byddaf yn ystyried yn ofalus iawn sut y gallwn barhau i ddarparu cymorth ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru, lle bynnag y bo'i angen.
Despite the obvious budgetary challenges that have just been talked about—we're now into our eighth or ninth year of austerity—I know that improving public services is something you feel as strongly about as I do. So, I was pleased to see the recent launches of Unison's residential care charter, which followed on from the launch of their ethical care charter last year. And both set out standards that the union believes should be applied to deliver improved social and residential care, including bringing outsourced services back in house. Would you agree, Cabinet Secretary, that local authorities adopting these charters would be a significant step forwards in delivering improvements in these particular local government services to help meet the needs of our most vulnerable citizens? And would you further agree that we do need to find ways other than outsourcing to improve the efficiency and delivery of our services?
Er gwaethaf yr heriau cyllidebol amlwg y soniwyd amdanynt—rydym bellach yn ein wythfed neu nawfed blwyddyn o gyni ariannol—gwn eich bod yn teimlo mor gryf â minnau ynglŷn â gwella gwasanaethau cyhoeddus. Felly, roeddwn yn falch o weld siarter gofal preswyl Unsain yn cael ei lansio'n ddiweddar, yn dilyn lansio'u siarter gofal moesegol y llynedd. Ac roedd y ddwy siarter yn gosod safonau y cred yr undeb y dylid eu cymhwyso er mwyn darparu gwell gofal cymdeithasol a gofal preswyl, gan gynnwys dod â gwasanaethau a ddarperir gan ddarparwyr allanol yn ôl yn fewnol. A fyddech chi'n cytuno, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddai sicrhau bod awdurdodau lleol yn mabwysiadu'r siarteri hyn yn gam arwyddocaol ymlaen o ran cyflawni gwelliannau yn y gwasanaethau llywodraeth leol penodol hyn er mwyn helpu i ddiwallu anghenion ein dinasyddion mwyaf agored i niwed? Ac a fyddech yn cytuno hefyd fod angen inni ddod o hyd i ffyrdd eraill heblaw darpariaeth allanol o wella effeithlonrwydd a'r modd y darparir ein gwasanaethau?
Absolutely. I was delighted, alongside the Member for Merthyr, to join Unison for conversations on this matter last week. I think the work that Unison is doing is absolutely groundbreaking in ensuring that we have a public service workforce that works alongside providers and employers to deliver the best possible standards of service for all people who require social care in Wales. The ethical care charter seeks to ensure that we do have a high-quality and sustainable social care sector, a respected and supported workforce, providing compassionate, dignified care across the whole range of services provided. I think everybody across the whole Chamber will join with me in welcoming the initiative from Unison, and I would certainly encourage all parts of local government to work with Unison, and other trade unions, of course, in order to deliver exactly those ambitions and that vision for social care.
Yn sicr. Roeddwn yn falch iawn, fel yr Aelod dros Ferthyr Tudful, o gael trafod y mater hwn gydag Unsain yr wythnos diwethaf. Credaf fod y gwaith y mae Unsain yn ei wneud yn hollol arloesol o ran sicrhau bod gweithlu ein gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio ochr yn ochr â darparwyr a chyflogwyr i gyflawni'r safonau gwasanaeth gorau posibl i bawb sydd angen gofal cymdeithasol yng Nghymru. Nod y siarter gofal moesegol yw sicrhau bod gennym sector gofal cymdeithasol cynaliadwy ac o ansawdd uchel, gweithlu uchel ei barch a gefnogir, sy'n darparu gofal tosturiol ac urddasol ar draws yr holl wasanaethau a ddarperir. Credaf y bydd pawb yn y Siambr hon yn ymuno â mi i groesawu'r fenter gan Unsain, ac yn sicr, buaswn yn annog pob rhan o lywodraeth leol i weithio gydag Unsain, ac undebau llafur eraill, wrth gwrs, er mwyn cyflawni'r union uchelgeisiau hynny a'r weledigaeth honno ar gyfer gofal cymdeithasol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Janet Finch-Saunders.
Questions now from the party spokespeople. Janet Finch-Saunders.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cabinet Secretary, you will be aware that Members across this Chamber have raised concerns about the current local government funding formula. Now, with regard to that, you said to me in January:
'I've heard many Conservative Members here arguing for a change in the formula. What I haven't heard is Conservative councillors arguing for that change in the formula.'
But I have copies here of letters sent to your department from Monmouthshire County Council and the Vale of Glamorgan Council, writing after you took office on 3 November. Both are signed by Conservative councillors, and both state that their authorities wanted changes to the formula. In fact, the leader of the Vale of Glamorgan Council, Councillor John Thomas, was calling for a full review, and he still does today. Cabinet Secretary, how will you address this clear vacuum of engagement with local authority leaders, and will you please apologise to those councils who wrote to your department about the funding formula for dismissing their concerns so casually?
Diolch yn fawr, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod Aelodau ar draws y Siambr hon wedi mynegi pryderon ynghylch y fformiwla ariannu bresennol ar gyfer llywodraeth leol. Nawr, mewn perthynas â hynny, dywedasoch wrthyf ym mis Ionawr:
'Rwyf wedi clywed llawer o Aelodau Ceidwadol yma yn dadlau dros newid y fformiwla. Yr hyn na chlywais yw cynghorwyr Ceidwadol yn dadlau dros newid y fformiwla yn y fath fodd.'
Ond mae gennyf gopïau yma o'r llythyrau a anfonwyd at eich adran gan Gyngor Sir Fynwy a Chyngor Bro Morgannwg a ysgrifennwyd ar ôl i chi ddod i'ch swydd ar 3 Tachwedd. Mae'r ddau wedi'u llofnodi gan gynghorwyr Ceidwadol, ac mae'r ddau'n nodi bod eu hawdurdodau yn dymuno gweld newidiadau yn y fformiwla. Mewn gwirionedd, roedd arweinydd Cyngor Bro Morgannwg, y Cynghorydd John Thomas, yn galw am adolygiad llawn, ac mae'n dal i wneud hynny heddiw. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y byddwch yn mynd i'r afael â'r gwactod amlwg hwn o ran ymgysylltu ag arweinwyr awdurdodau lleol, ac a wnewch chi ymddiheuro wrth y cynghorau a ysgrifennodd at eich adran ynglŷn â'r fformiwla ariannu am fod mor barod i ddiystyru eu pryderon os gwelwch yn dda?
I'm aware of the correspondence she—[Interruption.] I'm aware of the correspondence she has, because I gave it to her. I'm also very aware of its contents. What I will say to the Member is that we work with local government to deliver a formula that local government wishes to use in order to distribute fairly our rate support grant to all local authorities in Wales. There is no, and has been no, proposal from local government to make significant and substantial changes to that formula. Clearly, the distribution sub-group will look at marginal changes to the formula through the year, and we've already published our work plan for the coming year. And I will continue to meet local government leaders and finance leaders in local government in order to discuss with them how they see the formula working and whether they see the need for a significant or a substantial change. But, to date, local government has not sought that significant and substantial change.
Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth—[Torri ar draws.] Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth sydd ganddi, gan mai gennyf fi y cafodd yr ohebiaeth honno. Rwyf hefyd yn ymwybodol iawn o'r cynnwys. Yr hyn a ddywedaf wrth yr Aelod yw ein bod yn gweithio gyda llywodraeth leol i gyflwyno fformiwla y mae llywodraeth leol yn awyddus i'w defnyddio er mwyn dosbarthu ein grant cynnal ardrethi yn deg i bob awdurdod lleol yng Nghymru. Ni chafwyd unrhyw gynnig gan lywodraeth leol i wneud newidiadau sylweddol ac arwyddocaol i'r fformiwla honno. Yn amlwg, bydd yr is-grŵp dosbarthu yn edrych ar newidiadau ymylol i'r fformiwla drwy gydol y flwyddyn, ac rydym eisoes wedi cyhoeddi ein cynllun gwaith ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod. A byddaf yn parhau i gyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol ac arweinwyr cyllid mewn llywodraeth leol er mwyn trafod pa mor dda y mae'r fformiwla'n gweithio yn eu barn hwy ac a ydynt credu bod angen newid sylweddol neu arwyddocaol. Ond hyd yn hyn, nid yw llywodraeth leol wedi mynd ar drywydd y newid sylweddol ac arwyddocaol hwnnw.
Cabinet Secretary, you didn't give these to me, technically. I obtained these as a result of an FOI. Now, you stated yesterday—[Interruption.] You stated yesterday that you had been talking to council leaders the length and breadth of Wales, yet the Welsh Local Government Association have said that your Green Paper has caused 'disquiet and confusion'. Further, the leader of the Vale of Glamorgan Council has noted that there was no meaningful discussion or engagement with councils as regards this. This is yet another example where you are saying one thing in this Chamber, but the reality is different. This casual approach of taking local authorities for granted, taking our voters for granted, and taking this Assembly for granted, will not cut it. There is demoralisation. There is fatigue. And there is growing frustration about your local government reform proposals—third in a line over the past two years. Now, do you not think, as the Cabinet Member—fairly new in post, I'll give you that—that you have a duty, you have a duty, to remove these obstacles, particularly given the pressures that your Welsh Labour Government has put our local authorities under, and to provide a clear, strategic, well-consulted on plan for local government, with full engagement and agreement from local authorities before bringing it to this Assembly? I think that that's the very least that those authorities deserve. Will you do that?
Ysgrifennydd y Cabinet, ni roesoch y rhain i mi, yn dechnegol. Fe'u cefais o ganlyniad i gais rhyddid gwybodaeth. Nawr, fe ddywedoch ddoe—[Torri ar draws.] Fe ddywedoch ddoe eich bod wedi bod yn siarad ag arweinwyr cynghorau ledled Cymru, ond mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud bod eich Papur Gwyrdd wedi achosi 'pryder a dryswch'. Yn ychwanegol at hynny, mae arweinydd Cyngor Bro Morgannwg wedi nodi na chafwyd unrhyw ymgysylltu neu drafodaeth ystyrlon â chynghorau mewn perthynas â hyn. Dyma enghraifft arall lle rydych yn dweud un peth yn y Siambr, ond mae'r realiti'n wahanol. Nid yw'r dull diofal hwn o gymryd awdurdodau lleol yn ganiataol, o gymryd ein pleidleiswyr yn ganiataol, a chymryd y Cynulliad hwn yn ganiataol, yn ddigon da. Mae'n peri digalondid. Mae'n peri blinder. Ac mae mwy a mwy o rwystredigaeth ynghylch eich cynigion i ddiwygio llywodraeth leol—am y trydydd tro dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Nawr, onid ydych yn credu, fel yr Aelod o'r Cabinet—sy'n weddol newydd yn y swydd, rwy'n cydnabod hynny—fod gennych ddyletswydd, mae gennych ddyletswydd, i gael gwared ar y rhwystrau hyn, yn enwedig o ystyried y pwysau y mae eich Llywodraeth Lafur wedi'i roi ar ein hawdurdodau lleol, ac i ddarparu cynllun clir, strategol, a fu'n destun ymgynghori trylwyr ar gyfer llywodraeth leol, gydag ymrwymiad a chytundeb llwyr gan awdurdodau lleol cyn ei gyflwyno gerbron y Cynulliad hwn? Credaf mai dyna'r peth lleiaf y mae'r awdurdodau hynny'n ei haeddu. A wnewch chi hynny?
I have many conversations with local authority leaders of all political hues and none. And they all say very different things, in different ways, and express themselves differently. But not one—not one—including the leader of the Vale of Glamorgan, in fact, has said to me, 'I wish that we—' or 'We want you to deliver Conservative policies and the Conservative policies that are being delivered for local government in England.' Not one. What we've seen in England has been the dismembering of local government, the undermining of local government. We've seen funding in local government decrease by 12 per cent across England in real terms. In Wales, we've seen local funding increase by 4.4 per cent. The National Audit Office report on the capacity within local government in England, published earlier this month, was an indictment of policy in England, of Conservative policy for local government. What we are doing here is putting forward proposals to strengthen and empower local government. What we're seeing in England is the undermining of local government. And let me give you this undertaking, Presiding Officer: whatever proposals come out of the consultation I launched yesterday, what we will test all those proposals against is, 'Does this empower and strengthen local government?' And, if it does, we will move forward. We have a vision of a vigorous local government, an activist local government, a local government that works with Welsh Government in supporting them to deliver public services. We will never follow the Conservative route of undermining local government, underfunding local government, and undermining local authority leaders.
Rwy'n cael llawer o sgyrsiau gydag arweinwyr awdurdodau lleol o bob lliw gwleidyddol. Ac mae pob un ohonynt yn dweud pethau gwahanol iawn, mewn gwahanol ffyrdd, ac yn mynegi eu hunain yn wahanol. Ond nid oes un ohonynt—dim un—gan gynnwys arweinydd Bro Morgannwg, mewn gwirionedd, wedi dweud wrthyf, 'Hoffwn pe baem—' neu 'Rydym am i chi gyflwyno polisïau Ceidwadol a'r polisïau Ceidwadol sy'n cael eu cyflwyno ar gyfer llywodraeth leol yn Lloegr.' Dim un. Yn Lloegr, rydym wedi gweld llywodraeth leol yn cael ei datgymalu, yn cael ei thanseilio. Rydym wedi gweld cyllid llywodraeth leol yn gostwng 12 y cant mewn termau real ledled Lloegr. Yng Nghymru, rydym wedi gweld arian lleol yn cynyddu 4.4 y cant. Roedd adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar y capasiti o fewn llywodraeth leol yn Lloegr, a gyhoeddwyd yn gynharach y mis hwn, yn condemnio'r polisi yn Lloegr, polisi'r Ceidwadwyr ar gyfer llywodraeth leol. Yr hyn a wnawn yma yw cyflwyno cynigion i gryfhau a grymuso llywodraeth leol. Yr hyn a welwn yn Lloegr yw tanseilio llywodraeth leol. A gadewch i mi roi'r ymrwymiad hwn ichi, Lywydd: ni waeth pa gynigion a ddaw yn sgil yr ymgynghoriad a lansiwyd gennyf ddoe, yr hyn y byddwn yn ei ddefnyddio i brofi'r holl gynigion hynny yn ei erbyn yw, 'A yw hyn yn grymuso ac yn cryfhau llywodraeth leol?' Ac os ydyw, byddwn yn symud ymlaen. Ein gweledigaeth yw llywodraeth leol gadarn, llywodraeth leol weithredol, llywodraeth leol sy'n gweithio gyda Llywodraeth Cymru i'w cynorthwyo i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Ni fyddwn byth yn dilyn llwybr y Ceidwadwyr o danseilio llywodraeth leol, tanariannu llywodraeth leol, a thanseilio arweinwyr awdurdodau lleol.
Well, thank you, Cabinet Secretary. Could you perhaps tell me of one local authority leader that has backed these plans so far? Now, the WLGA have spoken of the recent Welsh Government's assurance that no reorganisation would occur for 10 years. Yesterday, your Green Paper proposals destroyed that stability, and, with it, the confidence, the morale and any ability to plan for the future for local authorities. Can I ask you a question as well? At what point was this raised with your Welsh Government Cabinet colleagues, and can you tell me today also whether you had the support for your proposals going forward from each and every single one of your Cabinet colleagues?
Wel, diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A allwch enwi un arweinydd awdurdod lleol sydd wedi cefnogi'r cynlluniau hyn hyd yma? Nawr, mae CLlLC wedi sôn am y sicrwydd a roddwyd yn ddiweddar gan Lywodraeth Cymru na fyddai unrhyw ad-drefnu yn mynd rhagddo am 10 mlynedd. Ddoe, fe ddinistriodd cynigion eich Papur Gwyrdd y sefydlogrwydd hwnnw, yn ogystal â'r hyder, y morâl ac unrhyw allu i awdurdodau lleol gynllunio ar gyfer y dyfodol. A gaf fi ofyn cwestiwn i chi hefyd? Ar ba bwynt y codwyd hyn gyda'ch cyd-Aelodau yng Nghabinet Llywodraeth Cymru, ac a allwch ddweud wrthyf heddiw hefyd a gawsoch gefnogaeth pob un o'ch cyd-Aelodau Cabinet i fwrw ymlaen â'ch cynigion?
I come here to speak on behalf of Welsh Government, not to speak on behalf of myself, and the process that we launched yesterday was a Government process. It was a Government process. It was launched by the Welsh Government as a whole. But let me say this, let me say this: I asked all local government leaders before Christmas what their ambitions were for local government. I asked all local government leaders to send to me their suggestions for the powers, the freedoms, the flexibilities, the additional responsibilities that they wanted for local government. I asked them to outline what their vision was for local government. And, you know, the leader of the Vale of Glamorgan has been mentioned by the Member for north Wales, for Aberconwy, so, let's understand what the leader of the Vale of Glamorgan asked for: automatic cameras in car parks. That is the vision of the Conservatives for local government. It's not much of a vision; it's pretty thin stuff. Our vision for local government—[Interruption.] Our vision for local government is of empowered councils able to deliver strong and effective public services, protecting public service workers, protecting public services and delivering stronger councils in the future than we have today, devolving power from this across the whole of Wales. That is a vision that I believe garners support both here and across the whole country.
Rwy'n dod yma i siarad ar ran Llywodraeth Cymru, nid i siarad ar fy rhan fy hun, ac roedd y broses a lansiwyd gennym ddoe yn un o brosesau'r Llywodraeth. Roedd yn un o brosesau'r Llywodraeth. Fe'i lansiwyd gan Lywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd. Ond gadewch i mi ddweud hyn, gadewch imi ddweud hyn: gofynnais i'r holl arweinwyr llywodraeth leol cyn y Nadolig beth oedd eu huchelgeisiau ar gyfer llywodraeth leol. Gofynnais i'r holl arweinwyr llywodraeth leol anfon eu hawgrymiadau i mi ynghylch y pwerau, y rhyddid, yr hyblygrwydd, y cyfrifoldebau ychwanegol roeddent yn dymuno'u cael ar gyfer llywodraeth leol. Gofynnais iddynt amlinellu eu gweledigaeth ar gyfer llywodraeth leol. A soniodd yr Aelod dros ogledd Cymru, dros Aberconwy, am arweinydd Bro Morgannwg, felly gadewch inni ddeall beth y gofynnodd arweinydd Bro Morgannwg amdano: camerâu awtomatig mewn meysydd parcio. Dyna weledigaeth y Ceidwadwyr ar gyfer llywodraeth leol. Nid yw'n fawr o weledigaeth; mae'n eithaf disylwedd. Ein gweledigaeth ni ar gyfer llywodraeth leol—[Torri ar draws.] Ein gweledigaeth ni ar gyfer llywodraeth leol yw cynghorau wedi'u grymuso sy'n gallu darparu gwasanaethau cyhoeddus cryf ac effeithiol, gan ddiogelu gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus, diogelu gwasanaethau cyhoeddus a darparu cynghorau cryfach yn y dyfodol nag sydd gennym heddiw, gan ddatganoli pŵer o'r lle hwn ledled Cymru gyfan. Credaf fod cryn dipyn o gefnogaeth i'r weledigaeth honno yn y lle hwn a ledled y wlad.
Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.
Well, follow that, isn't it? Clee Tomkinson Francis estate agents recently put out an ad in my region for a private rental, and I'm sure many have seen it, including the words, 'No pets' and 'No DSS' in the same sentence. I know that other people have been putting similar such adverts around on Facebook, but that's in their private capacity. Do you agree with me that that's something that's considered pretty discriminatory? You could imply that there's a comparison there between people and pets and how people are then discriminated against if they want to seek tenure in the private rented sector.
Wel, dilynwch hynny, ynte? Yn ddiweddar, hysbysebwyd eiddo i'w rentu'n breifat gan asiantiaid eiddo Clee Tompkinson Francis yn fy rhanbarth i, ac rwy'n siŵr fod llawer wedi gweld yr hysbyseb, a oedd yn cynnwys y geiriau, 'Dim anifeiliaid anwes' a 'Dim hawlwyr budd-daliadau' yn yr un frawddeg. Gwn fod pobl eraill wedi hysbysebu yn yr un modd ar Facebook, ond roeddent yn gweithredu'n breifat wrth wneud hynny. A ydych yn cytuno â mi bod hyn yn rhywbeth y gellid ei ystyried yn wahaniaethol? Gallech awgrymu bod cymhariaeth yno rhwng pobl ag anifeiliaid anwes a'r modd y gwahaniaethir yn erbyn pobl wedyn os ydynt am geisio deiliadaeth yn y sector rhentu preifat.
I thank you very much for raising this issue and I'm very keen to work with the private rented sector to break down the barriers that we see in terms of the private rented sector providing housing for people who are in receipt of benefits.
But, even more than that, I want the private rented sector to play its role in housing people who are coming directly off the streets. And we are able to do that through our housing first approach, which is already seeing some people coming straight from the streets into the private rented sector. We're able to do that because Welsh Government's providing bonds, for example, which does take away the element of risk for the private rented sector in terms of providing housing to people who don't have a history of secure tenures. But I certainly don't want to see any discrimination operating in any part of the sector and I do share your deep concerns about people who, for reasons that are discriminatory, won't provide housing to people on benefits.
Diolch yn fawr iawn ichi am godi'r mater hwn ac rwy'n awyddus iawn i weithio gyda'r sector rhentu preifat i gael gwared ar y rhwystrau a welwn mewn perthynas â'r sector rhentu preifat yn darparu tai ar gyfer pobl sy'n derbyn budd-daliadau.
Ond yn fwy na hynny hyd yn oed, rwy'n awyddus i'r sector rhentu preifat chwarae ei ran yn darparu tai i bobl a ddaw'n syth oddi ar y strydoedd. Ac rydym yn gallu gwneud hynny drwy ein dull tai yn gyntaf, sydd eisoes yn golygu bod rhai pobl yn dod oddi ar y strydoedd yn syth i'r sector rhentu preifat. Rydym yn gallu gwneud hynny am fod Llywodraeth Cymru yn darparu bondiau, er enghraifft, sy'n cael gwared ar yr elfen o risg ar gyfer y sector rhentu preifat o ran darparu tai i bobl nad oes ganddynt hanes o ddeiliadaethau ddiogel. Ond yn sicr, nid wyf am weld unrhyw arferion gwahaniaethol ar waith mewn unrhyw ran o'r sector, ac rwy'n rhannu eich pryderon difrifol ynghylch pobl nad ydynt am ddarparu tai i bobl sy'n derbyn budd-daliadau am resymau gwahaniaethol.
Thank you for that answer. Just to continue on this, I've raised the issue with the Residential Landlords Association and they've told me that it's often to do with insurance or mortgage, which is a policy put on them from the UK Government. My concern is that, with job insecurity as high as it is and with the private rented sector being the only option for many people, the discrimination against those on universal credit, for example, is just not feasible for them. For example, if someone loses a job or is in regular but temporary work and is required, from time to time, to restart a universal credit claim, is that person going to have trouble either renting a home in the first place or risk not having a tenancy renewed because of their work history?
So, I wanted to ask you here today whether you'd commit to making representations to UK banks, insurance companies and the private rented sector to attempt to find a way to change this behaviour, and will you make representations to your counterpart in the UK Government to make it clear that the Welsh Government believes that these policies are ultimately unsustainable, discriminatory and unrealistic, even, in the current climate?
Diolch am eich ateb. Gan barhau ar hyn, rwyf wedi trafod y mater gyda'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl a dywedasant wrthyf fod hyn yn ymwneud yn aml ag yswiriant neu forgais, sy'n bolisi a osodwyd arnynt gan Lywodraeth y DU. Fy mhryder i, gyda chymaint o ansicrwydd o ran swyddi a chan mai'r sector rhentu preifat yw'r unig opsiwn i lawer o bobl, yw nad yw'r gwahaniaethu yn erbyn pobl ar gredyd cynhwysol, er enghraifft, yn ymarferol bosibl iddynt. Er enghraifft, pe bai rhywun yn colli swydd, neu mewn gwaith rheolaidd ond dros dro a'i bod yn ofynnol iddynt ailgychwyn hawliad credyd cynhwysol o bryd i'w gilydd, a yw'r unigolyn hwnnw'n mynd i'w chael hi'n anodd naill ai i rentu cartref yn y lle cyntaf neu i fentro peidio â chael tenantiaeth wedi'i hadnewyddu oherwydd eu hanes gwaith?
Felly, roeddwn am ofyn i chi yma heddiw a fyddech yn ymrwymo i gyflwyno sylwadau i fanciau, cwmnïau yswiriant a sector rhentu preifat yn y DU i geisio canfod ffordd o newid yr ymddygiad hwn, ac a wnewch chi gyflwyno sylwadau i'ch swyddog cyfatebol yn Llywodraeth y DU er mwyn egluro bod Llywodraeth Cymru yn credu bod y polisïau hyn, yn y pen draw, yn anghynaladwy, yn wahaniaethol ac yn afrealistig, hyd yn oed, yn yr hinsawdd bresennol?
Thank you. I'll certainly be happy to take this up with my counterparts in the UK Government. I write, on a very frequent basis, to the UK Government expressing the Welsh Government's concerns over many aspects of the implementation of universal credit, not least the impact that it is having in terms of rent arrears and the increase that we're seeing across all tenure sectors as a result of the implementation of universal credit.
One thing I am really keen on is that the UK Government takes a proactive approach in terms of offering people alternative payments, by which I mean payments direct to their landlords rather than to themselves, when they're first having their discussions with their work coaches. That's not right there in the template that is used at the moment, but we have had some really good discussions directly with the Department for Work and Pensions on a local basis to ensure that they are having meaningful conversations with people about their options in terms of having those payments. So, rather than saying, 'Would you like an alternative payment?' they're actually being told what that, practically, means for them, because an alternative payment is just a concept, really, if you're having a discussion without understanding the fullness of the options available to you.
But, again, Welsh Government officials have strong working relationships with the private rented sector, the banks and insurance companies, and this is certainly something I'll ask my officials to have discussions about with them.
Diolch. Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i drafod hyn gyda fy swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU. Rwy'n ysgrifennu, yn aml iawn, at Lywodraeth y DU i fynegi pryderon Llywodraeth Cymru ynglŷn â nifer o agweddau ar weithredu credyd cynhwysol, yn enwedig yr effaith y mae'n ei chael o ran ôl-ddyledion rhent a'r cynnydd a welwn ar draws yr holl sectorau deiliadaeth o ganlyniad i weithredu credyd cynhwysol.
Un peth rwy'n awyddus iawn i'w weld yw Llywodraeth y DU yn bod yn rhagweithiol a chynnig taliadau amgen i bobl, sef taliadau uniongyrchol i'w landlordiaid yn hytrach nag iddynt hwy eu hunain, pan fyddant yn cael eu trafodaethau cyntaf gyda'u hyfforddwyr gwaith. Nid yw hynny yn y templed a ddefnyddir ar hyn o bryd, ond rydym wedi cael trafodaethau uniongyrchol da iawn gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau ar sail leol i sicrhau eu bod yn cael sgyrsiau ystyrlon â phobl ynglŷn â'u dewisiadau o ran derbyn y taliadau hynny. Felly, yn hytrach na dweud, 'A hoffech chi daliad amgen?' maent yn cael gwybod beth y mae hynny'n ei olygu iddynt yn ymarferol, gan mai cysyniad yn unig yw taliadau amgen, mewn gwirionedd, os ydych yn cael trafodaeth heb ddeall yr opsiynau sydd ar gael i chi yn eu cyfanrwydd.
Ond unwaith eto, mae gan swyddogion Llywodraeth Cymru berthynas waith gadarn gyda'r sector rhentu preifat, y banciau a chwmnïau yswiriant, ac yn sicr, byddaf yn gofyn i fy swyddogion gynnal trafodaethau gyda hwy ynglŷn â hyn.
Okay. Thank you. Well, I'll look forward to having an update on that particular issue, because I think it's important because it sets the tone for how people in society treat one another as well. I think that's something that I'd be very keen to hear more about.
Keeping to the private rented sector, solving the challenge of homelessness and housing security will require the private rented sector to play a role, and we've had quite a considerable discussion of late on housing first and the pilots that are being run at the moment, and the issue of ongoing support for those in the private rented sector. Would you be able to look at how you would work in these pilots at helping those who are in receipt of benefits in relation to housing first? For example, many people are capable of living independently and may be capable of work, but other personal issues may mean that that person isn't always good at paying bills, may have mental health challenges from time to time and so they put themselves in jeopardy in that private rented situation. So that's why some private landlords, I understand, are not then offering the tenancies to people in Wales, because they are fearful of the implications that will have, and the fact that they don't have the same level of support that social housing can give in relation to mental health or wraparound support. So, my ask is, when you are looking at the housing first developments, that you consider the private rented sector as integral to this also and talk to the sector as to how they can be part of the discussion.
Iawn. Diolch. Wel, edrychaf ymlaen at gael y wybodaeth ddiweddaraf ar y mater penodol hwnnw, gan y credaf ei fod yn bwysig oherwydd ei fod yn gosod y cywair ar gyfer sut y mae pobl yn trin ei gilydd mewn cymdeithas hefyd. Credaf fod hynny'n rhywbeth y buaswn yn awyddus iawn i glywed mwy amdano.
Gan aros gyda'r sector rhentu preifat, er mwyn datrys heriau digartrefedd a sicrwydd tai, bydd angen i'r sector rhentu preifat chwarae ei ran, ac rydym wedi cael cryn dipyn o drafod yn ddiweddar ar dai yn gyntaf a'r cynlluniau peilot sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn ogystal â mater cymorth parhaus i rai yn y sector rhentu preifat. A fyddai modd ichi ystyried sut y byddech yn gweithio yn y cynlluniau peilot hyn er mwyn helpu pobl sy'n derbyn budd-daliadau mewn perthynas â thai yn gyntaf? Er enghraifft, mae llawer o bobl yn gallu byw'n annibynnol ac yn gallu gweithio o bosibl, ond efallai fod materion personol eraill yn golygu nad yw'r unigolyn hwnnw bob amser yn dda am dalu biliau, efallai eu bod yn wynebu heriau iechyd meddwl o bryd i'w gilydd ac felly maent yn peryglu eu hunain yn y sefyllfa rhentu preifat honno. Felly dyna pam nad yw rhai landlordiaid preifat, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn cynnig y tenantiaethau i bobl yng Nghymru, gan eu bod yn ofni goblygiadau hynny, a'r ffaith nad oes ganddynt yr un lefel o gefnogaeth ag y gall tai cymdeithasol ei darparu mewn perthynas ag iechyd meddwl neu gymorth cofleidiol. Felly, yr hyn rwy'n ei ofyn, pan fyddwch yn edrych ar y datblygiadau tai yn gyntaf, yw eich bod hefyd yn ystyried y sector rhentu preifat fel rhan annatod o hyn ac yn siarad â'r sector ynglŷn â sut y gallant fod yn rhan o'r drafodaeth.
Thank you very much for that and I will give my commitment to you that we do see the private rented sector as integral to delivering our ambitious housing first aspirations. But, I would also add that, just last week, I did have a meeting with Tai Pawb, who Welsh Government funds in order to try and create a housing picture in Wales, if you like, which is accessible to everybody. Tai Pawb have undertaken some work in two local authority areas directly with the private rented sector, to raise awareness among private landlords in terms of the opportunities that there are for them and to cut down those barriers that they have in terms of, perhaps, preconceived ideas as to what aids and adaptations might mean for the value of their properties, and so on. Tai Pawb were particularly positive about the discussions they'd had with the private rented sector in those two areas. So, there are certainly opportunities to learn from what they've done in those two areas as to the kinds of conversations that we have to have, really, with the private rented sector to raise confidence and open those doors to people who are disabled or otherwise have protected characteristics.
Diolch yn fawr am hynny, a rhoddaf ymrwymiad i chi ein bod yn ystyried y sector rhentu preifat yn ganolog i'r gwaith o gyflawni ein dyheadau uchelgeisiol mewn perthynas â thai yn gyntaf. Ond buaswn hefyd yn ychwanegu fy mod wedi cael cyfarfod yr wythnos diwethaf gyda Tai Pawb, sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru er mwyn ceisio creu cynnig tai yng Nghymru, os mynnwch, sy'n hygyrch i bawb. Mae Tai Pawb wedi gwneud rhywfaint o waith mewn dwy ardal awdurdod lleol gyda'r sector rhentu preifat yn uniongyrchol, i godi ymwybyddiaeth ymhlith landlordiaid preifat ynglŷn â'r cyfleoedd sydd ar gael iddynt ac i gael gwared ar y rhwystrau sydd ganddynt mewn perthynas, efallai, â syniadau rhagdybiedig ynglŷn â beth y gall cymhorthion ac addasiadau ei olygu i werth eu heiddo, ac ati. Roedd Tai Pawb yn arbennig o gadarnhaol ynglŷn â'r trafodaethau a gawsant gyda'r sector rhentu preifat yn y ddwy ardal. Felly yn sicr, ceir cyfleoedd i ddysgu o'r hyn y maent wedi'i wneud yn y ddwy ardal o ran y mathau o sgyrsiau y mae'n rhaid inni eu cael, mewn gwirionedd, gyda'r sector rhentu preifat i gynyddu hyder ac agor drysau i bobl sy'n anabl neu sydd â nodweddion gwarchodedig eraill.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, I wanted to return to the issue of local government reform, which we were discussing yesterday. There were various issues that came out of that. Mike Hedges, your colleague, raised the subject that there will still be considerable population variations, even after your proposed reorganisation, with different councils having widely different populations.
Rhondda Cynon Taf has currently one of the biggest populations of the current 22 councils, at about 240,000 people. If you were to merge RCT with Merthyr, which is your current proposal—or part of your current proposal—that would add 60,000 people. If you then add Bridgend to the mix as well, which is also part of your proposed plan as it stands, you end up with a population in that proposed council that's not far off 0.5 million people. RCT also has around 30 one-member wards, most of which will presumably be swallowed up or merged following the reorganisation. So, how can we keep a sense of localism and local accountability when places like Taff's Well, Church Village, Llantrisant—I'm not saying these exact places, but certainly communities like these—will no longer have their own councillor, serving just that place?
Diolch, Lywydd. Weinidog, hoffwn ddychwelyd at fater diwygio llywodraeth leol y buom yn ei drafod ddoe. Roedd yna faterion amrywiol yn deillio o hynny. Soniodd Mike Hedges, eich cyd-Aelod, y bydd amrywiadau poblogaeth sylweddol o hyd, hyd yn oed ar ôl eich ad-drefnu arfaethedig, gyda phoblogaethau gwahanol iawn mewn gwahanol gynghorau.
Ar hyn o bryd, mae gan Rhondda Cynon Taf un o'r poblogaethau mwyaf o blith y 22 cyngor presennol, gydag oddeutu 240,000 o bobl. Pe baech yn cyfuno Rhondda Cynon Taf â Merthyr Tudful, sef eich cynnig presennol—neu ran o'ch cynnig presennol—byddai hynny'n ychwanegu 60,000 o bobl. Pe baech yn ychwanegu Pen-y-bont ar Ogwr hefyd, sydd hefyd yn rhan o'ch cynllun arfaethedig fel y mae ar hyn o bryd, byddai gennych gyngor arfaethedig gyda phoblogaeth o bron i 0.5 miliwn o bobl. Mae gan Rondda Cynon Taf hefyd oddeutu 30 o wardiau un aelod, a byddai'r mwyafrif ohonynt yn cael eu llyncu, mae'n debyg, neu eu cyfuno wedi'r ad-drefnu. Felly, sut y gallwn gadw synnwyr o leoliaeth ac atebolrwydd lleol pan na fydd gan ardaloedd fel Ffynnon Taf, Pentre'r Eglwys, Llantrisant—nid wyf yn sôn am yr union leoedd hyn, ond cymunedau tebyg iddynt yn sicr—eu cynghorydd eu hunain yn gwasanaethu'r lle hwnnw yn unig?
I think the challenge outlined by the UKIP spokesperson is a good one and I don't disagree with him about the challenges raised. I don't believe, and I've never claimed, that the Government believes that there's an optimum shape and an optimum size for local government. What we're seeking to do is to publish an indicative map that will look at potential shapes of future structures. I hope I made clear to Members yesterday that I'm very happy and very content to have further conversations on all of those different matters. This is a Green Paper process: what it is is a conversation, a consultation, a debate, a discussion; what it isn't is concluded Government policy and what it isn't is a dogmatic view or a determinist view of what the future should hold. I want to look at what is possible, balancing the sort of localism that's been described there with the scale to deliver robust and high-quality public services, and I'm very, very happy to consider how that is best done.
Credaf fod yr her a amlinellwyd gan lefarydd UKIP yn un dda, ac nid wyf yn anghytuno ag ef ynglŷn â'r heriau a amlygwyd. Nid wyf yn credu, ac nid wyf erioed wedi honni, fod y Llywodraeth yn credu bod siâp delfrydol a maint delfrydol i lywodraeth leol. Yr hyn rydym yn ceisio'i wneud yw cyhoeddi map dangosol a fydd yn ystyried siapiau posibl ar gyfer strwythurau yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio fy mod wedi egluro i'r Aelodau ddoe fy mod yn fwy na pharod ac yn fodlon iawn cael trafodaethau pellach ynglŷn â'r holl faterion gwahanol hynny. Mae hon yn broses Papur Gwyrdd: mae'n sgwrs, yn ymgynghoriad, yn ddadl, yn drafodaeth; nid yw'n bolisi Llywodraethol gorffenedig ac nid yw'n safbwynt dogmatig neu'n safbwynt penderfyniadol ynglŷn â'r hyn y dylem ei weld yn y dyfodol. Rwy'n awyddus i ystyried beth sy'n bosibl, gan sicrhau cydbwysedd rhwng y math o leoliaeth a ddisgrifiwyd yma a'r meintiau i allu darparu gwasanaethau cyhoeddus cadarn o ansawdd uchel, ac rwy'n fwy na pharod i ystyried y ffordd orau o wneud hynny.
I'm glad to hear that you're open to discussion and I hope that we have a good conversation, involving many players, about where we're heading with the local government reform. I think, to be fair, whatever you do, there is going to be an element of controversy. You have to do something. You can't make an omelette without cracking an egg, so to speak. But, to return to specific concerns—[Interruption.]. Well, I know there's more than one. I mean, I could ask nine questions about this, but I'm restricted to three. [Interruption.] Oh, eggs. Okay, right.
Let's go back to the questions. Vale of Glamorgan, for instance—here's another one. We've got political accountability as well. This is another issue, because I think what we need to have, as far as we can, is competitive elections in the new councils, rather than perhaps creating, dare I say it, one-party states. Now, to give a possible example, Vale of Glamorgan has always been a highly competitive council. Both Labour and the Conservatives have controlled it in recent years. But if you merge it with Cardiff, which, I take it, is only a proposal—I understand that, Minister, but that's the current proposal—if you merge Vale with Cardiff, the risk is that it becomes, possibly, a safe Labour zone. Now, I'm not commenting particularly on Labour or the Conservatives because, as you're probably aware, I don't belong to either party, but the point is this: is there a danger of poorly run councils if one party has a political stranglehold on that council? And is there a danger that you recognise, Minister, that we could be heading for that situation, in some cases, under your proposed plans?
Rwy'n falch o glywed eich bod yn agored i drafod a gobeithio y cawn sgwrs dda, gan gynnwys llawer o gyfranwyr, ynglŷn â ble rydym yn anelu tuag ato wrth ddiwygio llywodraeth leol. A bod yn deg, credaf y bydd yna elfen ddadleuol i unrhyw beth a wnewch. Mae'n rhaid i chi wneud rhywbeth. Ni allwch wneud omlet heb dorri wy, fel petai. Ond gan ddychwelyd at bryderon penodol—[Torri ar draws.]. Wel, gwn fod mwy nag un. Gallwn ofyn naw cwestiwn ynglŷn â hyn, ond fe'm cyfyngwyd i dri. [Torri ar draws.] O, wyau. O'r gorau, iawn.
Beth am ddychwelyd at y cwestiynau. Bro Morgannwg, er enghraifft—dyma un arall. Mae gennym atebolrwydd gwleidyddol hefyd. Mae hwn yn fater arall, gan y credaf mai'r hyn sydd arnom ei angen, i'r graddau mwyaf posibl, yw etholiadau cystadleuol yn y cynghorau newydd, yn hytrach na chreu gwladwriaethau un blaid, efallai, os meiddiaf ddweud hynny. Nawr, i roi enghraifft bosibl, mae Bro Morgannwg bob amser wedi bod yn gyngor hynod gystadleuol. Mae'r Blaid Lafur a'r Ceidwadwyr wedi'i reoli dros y blynyddoedd diwethaf. Ond pe baech yn ei uno â Chaerdydd, sydd, rwy'n cymryd, yn ddim byd ond cynnig—rwy'n deall hynny, Weinidog, ond dyna yw'r cynnig presennol—pe baech yn uno'r Fro â Chaerdydd, byddai perygl iddo droi'n barth diogel i'r Blaid Lafur. Nawr, nid wyf yn siarad yn benodol am y Blaid Lafur na'r Ceidwadwyr oherwydd, fel y gwyddoch mae'n debyg, nid wyf yn perthyn i'r naill blaid neu'r llall, ond dyma'r pwynt: a oes perygl y bydd cyngor yn cael ei redeg yn wael os oes gan un blaid wleidyddol afael haearnaidd ar y cyngor hwnnw? Ac a ydych yn cydnabod, Weinidog, fod perygl y gallem fod yn anelu tuag at sefyllfa o'r fath, mewn rhai achosion, o dan eich cynlluniau arfaethedig?
No. No, I don't recognise that, and I certainly would hope to see competitive elections and competitive democracy in all parts of Wales, even including Blaenau Gwent.
Na. Na, nid wyf yn cydnabod hynny, ac yn sicr, buaswn yn gobeithio gweld etholiadau cystadleuol a democratiaeth gystadleuol ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys Blaenau Gwent, hyd yn oed.
Well, Blaenau Gwent is an interesting one, because the proposal now is to merge it with Monmouthshire and with Torfaen. Now, last time, we had the issue that there was a voluntary merger proposed by Blaenau and Torfaen—I think Lynne Neagle mentioned this yesterday—but that voluntary merger was turned down. So, I think this is an instance in the past where one of your predecessors wasn't perhaps as willing to consult as perhaps he should have been. So, I hope you do take a different route if we do have a voluntary proposal, perhaps involving Torfaen and Blaenau Gwent. I hope you would look upon it, perhaps, in a better light than Leighton Andrews did.
To advance to my third question, there is an argument that's been put forward today by the Vale of Glamorgan leader, who has been mentioned earlier—John Thomas. He makes a particular point, which is that the Vale currently—this is his contention—is one of the best performing councils. So, I make no comment on that, but my question is: will performance indicators be taken into account by you as you look into the proposals, and how far will they weigh in your final considerations as to the mergers?
Wel, mae Blaenau Gwent yn enghraifft ddiddorol, gan mai'r cynnig bellach yw eu cyfuno hwy â Sir Fynwy a Thorfaen. Nawr, y tro diwethaf, clywsom fod Blaenau Gwent a Thorfaen wedi cynnig uno'n wirfoddol—credaf fod Lynne Neagle wedi sôn am hyn ddoe—ond gwrthodwyd yr uno gwirfoddol hwnnw. Felly, credaf fod hon yn enghraifft yn y gorffennol lle nad oedd un o'ch rhagflaenwyr mor barod i ymgynghori ag y dylai fod, o bosibl. Felly, gobeithio y byddwch yn dilyn trywydd gwahanol os cawn gynnig gwirfoddol, yn cynnwys Torfaen a Blaenau Gwent efallai. Gobeithio y byddech yn ei ystyried, efallai, yn fwy ffafriol nag y gwnaeth Leighton Andrews.
Gan barhau at fy nhrydydd cwestiwn, cyflwynwyd dadl heddiw gan arweinydd Bro Morgannwg, a grybwyllwyd yn gynharach—John Thomas. Mae'n gwneud pwynt penodol, sef bod y Fro, ar hyn o bryd—dyma mae'n ei honni—yn un o'r cynghorau sy'n perfformio orau. Felly, ni wnaf unrhyw sylwadau ar hynny, ond fy nghwestiwn yw: a fyddwch yn ystyried dangosyddion perfformiad wrth i chi edrych ar y cynigion, ac i ba raddau y byddant yn effeithio ar eich ystyriaethau terfynol o ran yr uno?
I hope that over the next few months what we will debate and discuss is a vision for the future of local government, and not simply the means by which we achieve that vision. What I tried to set out yesterday, and what I want to set out over the coming months, is a vision for local government where local government is more powerful than it is today, is stronger than it is today, has more robust units of governance, able to deliver a broader range of powers. I do not wish to enter a debate with the argument that we're building on ashes. I do not wish to enter a debate that we are simply rectifying failure. I don't want to have a debate on those terms. The Welsh Local Government Association has made it clear many times that the current structures are not sustainable. Nobody that I have spoken to has argued for 22 authorities.
So, there is agreement that we can't carry on the way things are. There is agreement that the current position is not sustainable. What we need, then, to do, is to debate and discuss how we take these matters forward. I hope that people will look beyond simply a debate around mergers to have a debate about what sort of units of governance we want to see in Wales in the future. How do we devolve powers from this place? How do we empower local communities? And how do we hardwire democratic accountability? I want to have that vigorous, rich debate about the future of local government. I believe that we have the potential to create a very real renaissance for local government across the whole of Wales, and I hope that Members on all sides of the Chamber will contribute positively to developing and delivering that vision.
Dros y misoedd nesaf, rwy'n gobeithio y byddwn yn dadlau ac yn trafod gweledigaeth ar gyfer dyfodol llywodraeth leol, yn hytrach na'r dull o gyflawni'r weledigaeth honno yn unig. Yr hyn y ceisiais ei nodi ddoe, a'r hyn yr hoffwn ei nodi dros y misoedd nesaf, yw gweledigaeth ar gyfer llywodraeth leol lle mae llywodraeth leol yn fwy pwerus nag y mae heddiw, yn gryfach nag y mae heddiw, lle mae ganddi unedau llywodraethu mwy cadarn, a'r gallu i ddarparu ystod ehangach o bwerau. Nid wyf yn awyddus i ddadlau gyda'r honiad ein bod yn adeiladu ar ludw. Nid wyf yn awyddus i ddadlau mai'r cyfan a wnawn yw unioni methiant. Nid wyf yn awyddus i gael dadl ar y telerau hynny. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud yn glir droeon nad yw'r strwythurau presennol yn gynaliadwy. Nid oes unrhyw un y siaradais â hwy wedi dadlau dros gael 22 o awdurdodau.
Felly, mae pawb yn cytuno na allwn barhau fel y mae pethau ar hyn o bryd. Mae pawb yn cytuno nad yw'r sefyllfa bresennol yn gynaliadwy. Yr hyn sydd angen inni ei wneud, felly, yw dadlau a thrafod sut y dylem fwrw ymlaen â'r materion hyn. Rwy'n gobeithio y bydd pobl yn edrych y tu hwnt i ddadl ynghylch uno fel y gallwn gael dadl ynghylch pa fath o unedau llywodraethu rydym yn dymuno'u gweld yng Nghymru yn y dyfodol. Sut rydym yn datganoli pwerau o'r lle hwn? Sut rydym yn grymuso cymunedau lleol? A sut rydym yn ymgorffori atebolrwydd democrataidd? Rwy'n awyddus i gael y ddadl gadarn a chyfoethog honno ynghylch dyfodol llywodraeth leol. Credaf fod gennym botensial i greu adfywiad gwirioneddol mewn perthynas â llywodraeth leol ledled Cymru gyfan, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn cyfrannu'n gadarnhaol at ddatblygu a chyflawni'r weledigaeth honno.
3. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o'r newidiadau i fudd-daliadau oedran gweithio a chyflwyno credyd cynhwysol yng Nghymru o 1 Ebrill 2018 ymlaen? OAQ51933
3. What assessment has the Cabinet Secretary made of the changes to working age benefits and the roll-out of universal credit in Wales from 1 April 2018? OAQ51933
We know the third-year freeze to most working-age benefits will be the most painful yet. I'm extremely concerned about the devastating impact welfare reforms are having on low-income households. I've repeatedly expressed our concerns to the UK Government and called for a halt to universal credit roll-out.
Gwyddom mai'r drydedd flwyddyn o rewi'r rhan fwyaf o fudd-daliadau oedran gweithio fydd y fwyaf poenus eto. Rwy'n bryderus iawn ynglŷn â'r effaith ddinistriol y mae diwygio lles yn ei chael ar aelwydydd incwm isel. Rwyf wedi mynegi ein pryderon wrth Lywodraeth y DU dro ar ôl tro ac wedi galw am ddod â'r broses o gyflwyno credyd cynhwysol i ben.
I thank you for that, Minister, because I was going to ask you whether you could confirm that the Welsh Government continues to make representations to the UK Government regarding the adverse impact of further cuts to working-age benefits from 1 April. These are the second largest cuts to the benefits budget in the past decade, affecting around 11 million families. And with £2.5 billion-worth of cuts to working-age benefits and working-age benefits frozen for a third year, and the withdrawal of the family element of support for new tax credit and universal credit claims from families with children, costing families up to £545, affecting 400,000 families, what will this mean for these families in Wales?
Diolch, Weinidog, oherwydd roeddwn am ofyn i chi a allech gadarnhau bod Llywodraeth Cymru'n parhau i wneud sylwadau i Lywodraeth y DU ynglŷn ag effaith andwyol rhagor o doriadau i fudd-daliadau oedran gweithio o 1 Ebrill. Y rhain yw'r set fwyaf ond un o doriadau i'r gyllideb fudd-daliadau yn ystod y degawd diwethaf, ac maent yn effeithio ar oddeutu 11 miliwn o deuluoedd. A chyda gwerth £2.5 biliwn o doriadau i fudd-daliadau oedran gweithio a budd-daliadau oedran gweithio wedi eu rhewi am y drydedd flwyddyn, ac elfen deuluol y cymorth ar gyfer hawliadau credyd treth a chredyd cynhwysol newydd gan deuluoedd â phlant wedi ei diddymu, gan gostio hyd at £545 i deuluoedd, a chan effeithio ar 400,000 o deuluoedd, beth fydd hyn yn ei olygu i'r teuluoedd hyn yng Nghymru?
Thank you very much for that question. I can certainly confirm that the Welsh Government continues to make strong and repeated representations to the UK Government regarding the impact that their welfare reform programme and austerity programme is having on people in receipt of benefits. We are really concerned because, actually, this is just the start. Many people are starting to think, 'Well, universal credit has been talked about for so long, it's not going to happen to me if it hasn't already'. But we know that many local authority areas in Wales have yet to commence full roll-out.
We've asked for many changes to universal credit, for example to shorten the time for the first payment through the removal of waiting days, and these changes have been applied, in addition to help for those with housing costs via the two-week non-repayable transitional payment, due to be introduced from 11 April. So, we do have some success in the representations we are making. But, certainly, we don't think the UK Government has gone anywhere near far enough. So, we continue to ask for the halt of the roll-out of universal credit until the many issues that we have identified are dealt with.
The reasons are made stronger by the fact that the Equality and Human Rights Commission has recently published a report on the cumulative impact of tax and welfare reforms, and this analysis does include Wales-level data, and it does highlight the significant impact that the reforms are having on the low-income households in Wales, but particularly those with children and with protected characteristics.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Yn sicr, gallaf gadarnhau fod Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud sylwadau cryf dro ar ôl tro i Lywodraeth y DU ynghylch effaith eu rhaglen ddiwygio lles a'u rhaglen gyni ar bobl sy'n derbyn budd-daliadau. Rydym yn hynod o bryderus, gan mai dim ond y dechrau yw hyn, mewn gwirionedd. Mae llawer o bobl yn dechrau meddwl, 'Wel, maent wedi bod yn trafod credyd cynhwysol ers cymaint o amser, nid yw'n mynd i ddigwydd i mi os nad yw wedi digwydd eisoes'. Ond gwyddom nad yw llawer o ardaloedd awdurdodau lleol yng Nghymru wedi dechrau ei roi ar waith yn llawn eto.
Rydym wedi gofyn am lawer o newidiadau i gredyd cynhwysol, er enghraifft byrhau'r amser i gael y taliad cyntaf drwy gael gwared â diwrnodau aros, ac mae'r newidiadau hyn wedi'u rhoi ar waith, yn ogystal â chymorth ar gyfer pobl â chostau tai drwy'r taliad trosiannol pythefnos nad yw'n ad-daladwy, a fydd yn cael ei gyflwyno o 11 Ebrill. Felly, rydym yn cael rhywfaint o lwyddiant gyda'r sylwadau a wnawn. Ond yn sicr, nid ydym yn credu bod Llywodraeth y DU wedi gwneud digon o bell ffordd. Felly, rydym yn parhau i ofyn am roi terfyn ar gredyd cynhwysol hyd nes yr ymdrinnir â llawer o'r materion a nodwyd gennym.
Atgyfnerthir y rhesymau hyn gan y ffaith bod y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi cyhoeddi adroddiad yn ddiweddar ar effaith gronnol diwygio treth a lles, ac mae'r dadansoddiad hwn yn cynnwys data ar lefel Cymru, ac mae'n amlygu'r effaith sylweddol y mae'r diwygiadau yn ei chael ar aelwydydd incwm isel yng Nghymru, ond yn enwedig y rheini â phlant a'r rheini â nodweddion gwarchodedig.
Well, evidence shows that people on universal credit are moving into work faster and are staying longer in their work, and that over three quarters of the tenants were already in rent arrears before they started claiming universal credit, but, after four months, this had fallen by a third. It's always been recognised, however, that some will need extra support, which is why the Department for Work and Pensions has been working with the Welsh Government since March 2012 on plans for universal credit roll-out, and why the UK Government issued the universal credit local support services framework in February 2013, developed with the DWP and partners including the Welsh Local Government Association and Welsh Government—now called universal support—ensuring that claimants who are not yet ready to budget for themselves are protected and assisted under the new system, and that alternative payment arrangements will be available to help claimants who need additional support. Given Welsh Government involvement in this at a devolved level since 2012, and yet the repeated problems we keep hearing raised in the Chamber, why isn't it working better in Wales?
Wel, dengys y dystiolaeth fod pobl ar gredyd cynhwysol yn cael swyddi'n gyflymach ac yn aros yn hwy yn eu gwaith, a bod dros dri chwarter y tenantiaid eisoes ag ôl-ddyledion rhent cyn iddynt ddechrau hawlio credyd cynhwysol, ond ar ôl pedwar mis, fod y ffigur hwn draean yn llai. Mae bob amser wedi'i gydnabod, fodd bynnag, y bydd angen cymorth ychwanegol ar rai, a dyna pam fod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru ers mis Mawrth 2012 ar gynlluniau ar gyfer cyflwyno credyd cynhwysol, a pham y cyhoeddodd Llywodraeth y DU y fframwaith gwasanaethau cymorth credyd cynhwysol lleol ym mis Chwefror 2013, a ddatblygwyd gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau a phartneriaid, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Llywodraeth Cymru—a elwir bellach yn gymorth cynhwysol—gan sicrhau bod hawlwyr nad ydynt yn barod i gyllidebu ar gyfer eu hunain eto yn cael eu diogelu a'u cynorthwyo o dan y system newydd, ac y bydd trefniadau talu amgen ar gael i helpu hawlwyr sydd angen cymorth ychwanegol. O gofio bod Llywodraeth Cymru wedi ymwneud â hyn ar lefel ddatganoledig ers 2012, ac eto, rydym yn parhau i glywed am y problemau mynych yn y Siambr, pam nad yw hyn yn gweithio'n well yng Nghymru?
This really is a question for the UK Government. The fact that the Welsh Government does interact and engage with the UK Government on these issues, as you'd expect us to, in order to voice strongly the concerns that we're hearing amongst people within our communities, does not mean that the Welsh Government is responsible for the decisions that the UK Government makes. The UK Government has not listened to many of the recommendations that we have made. I've outlined a few that they have listened to, but, ultimately, the UK Government does need to halt the roll-out of welfare reform until such time as the many issues that remain unresolved are dealt with.
Mater ar gyfer Llywodraeth y DU yw hwn. Nid yw'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn rhyngweithio ac yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU ar y materion hyn, fel y byddech yn disgwyl inni ei wneud er mwyn rhoi llais cryf i'r pryderon a glywn gan bobl yn ein cymunedau, yn golygu bod Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am y penderfyniadau a wneir gan Lywodraeth y DU. Nid yw Llywodraeth y DU wedi gwrando ar lawer o'r argymhellion a wnaed gennym. Rwyf wedi amlinellu ambell un y maent wedi gwrando arnynt, ond yn y pen draw, mae angen i Lywodraeth y DU ddod â'r broses o ddiwygio lles i ben hyd nes yr ymdrinnir â llawer o'r materion sy'n parhau i fod heb eu datrys.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y setliad llywodraeth leol ar gyfer Cyngor Sir Penfro? OAQ51952
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on the local government settlement for Pembrokeshire County Council? OAQ51952
For 2018-19, Pembrokeshire County Council will receive £162 million from Welsh Government through the local government settlement.
Ar gyfer 2018-19, bydd Cyngor Sir Penfro yn derbyn £162 miliwn gan Lywodraeth Cymru drwy'r setliad llywodraeth leol.
I thank the Cabinet Secretary for that response. The medium-term financial plan of Pembrokeshire County Council says that the county has the largest shortfall between its actual spending and what the Welsh Government predicts it needs to spend to deliver services. And because the Welsh Government assumes that the council tax is collected at the same level for every authority, Pembrokeshire loses out significantly. Welsh average band D council tax for 2017-18 is £1,162. That's £279 more than Pembrokeshire at £883. That's a 31 per cent variance, which is, of course, enormous. It looks as though Pembrokeshire County Council here—and others that are in the same position, or perhaps not quite so severe—is, in effect, being penalised by the Welsh Government for its past success in containing costs while continuing to deliver services. The perversity of the system is that the more you spent previously, the more you would get by way of a block grant from the Welsh Government. Isn't it time to address this perversity?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Mae cynllun ariannol tymor canolig Cyngor Sir Penfro yn dweud mai'r sir honno sydd â'r diffyg mwyaf rhwng faint y mae'n ei wario mewn gwirionedd a faint y mae Llywodraeth Cymru yn rhagweld y bydd angen iddo ei wario i ddarparu gwasanaethau. Ac oherwydd bod Llywodraeth Cymru yn tybio bod y dreth gyngor yn cael ei chasglu ar yr un lefel ym mhob awdurdod, mae Sir Benfro ar eu colled yn sylweddol. Mae band D y dreth gyngor gyfartalog yng Nghymru ar gyfer 2017-18 yn £1,162. Mae'r swm hwnnw £279 yn fwy na'r swm o £883 yn Sir Benfro. Dyna amrywiant o 31 y cant, sydd, wrth gwrs, yn enfawr. Mae'n ymddangos fel pe bai Cyngor Sir Penfro—ac eraill sydd yn yr un sefyllfa, neu efallai nad yw eu sefyllfa lawn mor ddifrifol—yn cael eu cosbi gan Lywodraeth Cymru, i bob pwrpas, am eu llwyddiant yn y gorffennol yn rheoli costau tra'n parhau i ddarparu gwasanaethau. Mae'r system yn wrthnysig oherwydd po fwyaf a wariwyd gennych yn y gorffennol, y mwyaf y byddech yn ei gael drwy grant bloc gan Lywodraeth Cymru. Onid yw'n bryd i ni fynd i'r afael â'r tueddiad gwrthnysig hwn?
The variance, of course, is caused by decisions taken by Pembrokeshire County Council, and I strongly support Pembrokeshire's right to take those decisions. Pembrokeshire County Council then deal with the consequences of the decisions that they themselves take. I think it's important that we do have a vigorous debate locally about local taxation. I believe that it's important that local authorities are empowered to take decisions over taxation, and I think it's important to have a strong debate about the consequences of those decisions, and we have had a flavour of that in this Chamber and elsewhere over the past few months in reference to Pembrokeshire.
I hope that we will see, through the reforms that we are debating, more decisions taken locally. I hope that we will see more vigorous debate in the future about both those decisions themselves and the consequences of those decisions. Of course, I'm always open—as I've said in reply to previous questions—to a conversation about the funding formula. I'm always open to conversations about amendments to that. But, fundamentally, decisions on local taxation are decisions, quite rightly, for local authorities, and the consequences of those decisions are also, quite rightly, for local authorities.
Mae'r amrywiant, wrth gwrs, yn cael ei achosi gan benderfyniadau a wnaed gan Gyngor Sir Penfro, ac rwy'n cefnogi hawl Sir Benfro i wneud y penderfyniadau hynny yn llwyr. Mae Cyngor Sir Penfro wedyn yn ymdrin â chanlyniadau'r penderfyniadau y maent hwy eu hunain yn eu gwneud. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cael dadl fywiog yn lleol am drethiant lleol. Credaf ei bod yn bwysig fod awdurdodau lleol yn cael eu grymuso i wneud penderfyniadau ynghylch trethiant, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cael dadl gref am ganlyniadau'r penderfyniadau hynny, ac rydym wedi cael blas ar hynny yn y Siambr hon ac mewn mannau eraill dros yr ychydig fisoedd diwethaf mewn perthynas â Sir Benfro.
Gobeithio y gwelwn, drwy'r diwygiadau rydym yn eu trafod, fwy o benderfyniadau yn cael eu gwneud yn lleol. Gobeithio y gwelwn ddadl fwy egnïol yn y dyfodol mewn perthynas â'r penderfyniadau eu hunain a chanlyniadau'r penderfyniadau hynny. Wrth gwrs, rwyf bob amser yn agored—fel rwyf wedi'i ddweud wrth ateb cwestiynau blaenorol—i gael sgwrs am y fformiwla ariannu. Rwyf bob amser yn agored i sgyrsiau am welliannau iddi. Ond yn y bôn, penderfyniadau i awdurdodau lleol, yn gwbl briodol, yw penderfyniadau ynghylch trethiant lleol, a mater i awdurdodau lleol, yn gwbl briodol, yw canlyniadau'r penderfyniadau hynny hefyd.
Wrth gwrs, pe byddwn yn symud o Geredigion i sir Benfro, byddwn yn arbed £300 y flwyddyn yn syth bin. Ond byddwn yn byw mewn sir lle mae ymyrraeth genedlaethol wedi gorfod digwydd gan y Llywodraeth ynglŷn â materion plant ac addysg, a lle mae nifer o fethiannau wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf, oherwydd y penderfyniad lleol i gadw'r dreth gyngor i lawr, nid yn unig i lawr ar gyfer yr hen Ddyfed ond i lawr yn genedlaethol, dros Gymru i gyd—y dreth gyngor isaf posibl dros Gymru i gyd. Mae taliad i'w wneud yn hynny—yn y tanfuddsoddi sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd diwethaf. Mae'r cyngor sir nawr wedi cymryd y penderfyniad—ac fel chithau, rwy'n cefnogi'r penderfyniad y ddwy ffordd; penderfyniad lleol ydyw—i gynyddu'r dreth gyngor yn sylweddol. Y cwestiwn sydd gen i yw: a ydych chi'n gweld hwn fel rhan o gynllun i symud y cyngor sir i rywle mwy canolig nawr yn y rhychwant o drethi cyngor y gwelwn ni yng Nghymru? A yw hwn yn rhywbeth one-off na fydd, a dweud y gwir, yn mynd i'r afael â'r problemau sydd gan y cyngor sir? Neu a yw hwn yn rhywbeth y maen nhw'n ei drafod gyda chi—rhywbeth sydd, dros y ddwy neu dair blynedd nesaf, yn mynd i ailsefydlu'r gwasanaethau gorau y mae pobl leol yn haeddu eu cael yn sir Benfro?
Of course, if I were to move from Ceredigion to Pembrokeshire I would save £300 per annum straight away, but I would live in a county where a national intervention has been required by the Welsh Government in terms of children’s issues and education, and where there have been a number of failings over the past few years because of decisions taken locally to keep council tax low, not just in terms of the whole of Dyfed, but for the whole of Wales—the lowest possible council tax across Wales. And there is a price to pay in terms of the underinvestment that there’s been over the past few years. The council has now taken the decision, and, like you, I support the decision taken both ways—it's a local decision. They’ve taken the decision to increase council tax substantially. My question to you is: do you see this as part of a plan to move the county council to a more central position in the range of council tax that we see in Wales? Is this a one-off that won’t truly tackle the problems that the county council has, or is this something that they are discussing with you as something that will work over the next two or three years to re-establish the best services that local people deserve to have in Pembrokeshire?
Rydw i wedi trafod hyn gyda chyngor sir Benfro, ond mae ganddyn nhw fandad lleol, wrth gwrs—mandad y mae'n rhaid iddyn nhw ei weithredu. Maen nhw'n ystyried, ar hyn o bryd, oblygiadau a legasi penderfyniadau'r gorffennol ac yn edrych ar sut y maen nhw'n datblygu strategaeth gyllidebol a fydd yn sicrhau dyfodol gwasanaethau lleol a lefel resymol o dreth gyngor. Ond rŷm ni'n cytuno bod hynny'n fater iddyn nhw. Nid wyf eisiau defnyddio'r llwyfan fan hyn i gynnig sylwadau ar hynny. Fel rhywun sydd ddim yn byw yn sir Benfro, rwy'n meddwl ei fod yn fater i bobl sir Benfro i wneud y penderfyniadau yma ac i gael trafodaethau lleol yn sir Benfro, a bod y cyngor wedyn yn gweithredu ar y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud.
I have discussed this with Pembrokeshire council, but they have a local mandate, of course, and it’s a mandate that they have to carry out. They are currently considering the implications and the legacy of the decisions that were made in the past and looking at how they will develop a financial strategy that will ensure the future of local services and also having a reasonable level of council tax. But we agree that that is a matter for them. I don’t want to use this platform here to offer comments on that. I don’t think, as someone who lives outside of Pembrokeshire, that it is for me, because it is for the people of Pembrokeshire to make these decisions and to hold the discussions locally and then for the council to act upon the decisions that are made.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cymorth ariannol a roddir i gynghorau lleol i ddarparu gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn? OAQ51928
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the financial support provided to local councils to deliver services for the elderly? OAQ51928
Rydym ni wedi buddsoddi £65 miliwn ychwanegol mewn gwasanaethau cymdeithasol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae setliad llywodraeth leol ar gyfer y flwyddyn nesaf yn blaenoriaethu £42 miliwn a £31 miliwn arall yn y flwyddyn wedyn er mwyn cynnal lefelau presennol y gwariant craidd ar ofal cymdeithasol.
We have invested an additional £65 million in social services in this financial year. The 2018-19 settlement for local government prioritises £42 million and a further £31 million in the following year to maintain core spending on social care at current levels.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. Now, loneliness and isolation is a key issue facing many of the elderly population, and not just the elderly population here in Wales, as a health committee review discovered recently, but particularly affecting our elderly population in Wales, and day centres play an important part in helping to tackle that particular agenda. Recently, we have seen local authorities introduce or raise charges for day centres for the elderly, and third sector day centres are struggling to achieve sustainable financial positions. These services are vital and they need to be affordable. Now, with that in mind, will you agree, in conjunction with your Cabinet colleagues, to review the current provision of day centres in Wales and the funding that is available to local councils to deliver or commission these vital day centre services?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, mae unigrwydd ac arwahanrwydd yn fater allweddol sy'n wynebu llawer o'r boblogaeth oedrannus, ac nid y boblogaeth oedrannus yn unig yma yng Nghymru, fel y mae adolygiad pwyllgor iechyd wedi'i ddarganfod yn ddiweddar, ond sy'n effeithio'n arbennig ar ein poblogaeth oedrannus yng Nghymru, ac mae canolfannau dydd yn chwarae rhan bwysig yn helpu i fynd i'r afael â'r agenda benodol honno. Yn ddiweddar, rydym wedi gweld awdurdodau lleol yn cyflwyno taliadau neu'n codi taliadau mewn canolfannau dydd ar gyfer yr henoed, ac mae canolfannau dydd y trydydd sector yn ei chael hi'n anodd cyrraedd sefyllfaoedd ariannol cynaliadwy. Mae'r gwasanaethau hyn yn hanfodol ac mae angen iddynt fod yn fforddiadwy. Nawr, gyda hynny mewn golwg, a ydych yn cytuno, ar y cyd â'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet, i adolygu'r ddarpariaeth gyfredol o ganolfannau dydd yng Nghymru a'r cyllid sydd ar gael i gynghorau lleol ddarparu neu gomisiynu gwasanaethau'r canolfannau dydd hanfodol hyn?
I've outlined the financial framework within which we are working at the moment. Those matters are quite rightly matters for my colleague the Minister for social services, and I'm sure that those are areas that he would want to address. But I do agree with you, and I think that it's right and proper that you do address issues around isolation and loneliness. You will be aware that in 'Taking Wales Forward 2016-2021' and in our response to the Health, Social Care and Sport Committee's inquiry into loneliness and isolation, we confirmed our commitment to developing a nationwide and cross-Government strategy to tackle all of these issues by March next year. I'm sure that the points that you've raised on day centres are areas that will be addressed by that. The Cabinet Secretary for health is in his place and will have heard your comments. I'm sure that those are areas that we would wish to address.
Rwyf wedi amlinellu'r fframwaith ariannol rydym yn gweithio o'i fewn ar hyn o bryd. Mae'r materion hynny, yn gwbl briodol, yn faterion ar gyfer fy nghyd-Aelod, y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol, ac rwy'n siŵr bod y rheini'n feysydd y byddai eisiau mynd i'r afael â hwy. Ond rwy'n cytuno â chi, ac rwy'n credu ei bod yn gywir ac yn briodol eich bod yn ymateb i faterion sy'n ymwneud ag arwahanrwydd ac unigrwydd. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod, yn 'Symud Cymru Ymlaen 2016-2021' ac yn ein hymateb i ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i unigrwydd ac arwahanrwydd, wedi cadarnhau ein hymrwymiad i ddatblygu strategaeth drawslywodraethol ledled y wlad i fynd i'r afael â'r holl faterion hyn erbyn mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Rwy'n siŵr y bydd honno'n mynd i'r afael â'r pwyntiau rydych wedi'u codi ynglŷn â chanolfannau dydd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd yn ei sedd a bydd wedi clywed eich sylwadau. Rwy'n siŵr bod y rheini'n feysydd y byddem yn dymuno mynd i'r afael â hwy.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu eglurder ynglŷn â strwythur llywodraeth leol yng Nghymru yn y dyfodol? OAQ51934
6. Will the Cabinet Secretary provide clarity regarding the future structure of local government in Wales? OAQ51934
Our proposals were set out in the statement I made yesterday and the Green Paper that has been published for consultation.
Cafodd ein cynigion eu nodi yn y datganiad a wneuthum ddoe ac yn y Papur Gwyrdd a gyhoeddwyd ar gyfer ymgynghori.
Thank you, Cabinet Secretary. As you can tell, I tabled this question before I realised your surprise statement was going to be made, so apologies for groundhog day. However, it's an important subject that does, as I know you agree, need to be debated. As Janet Finch-Saunders said earlier, the WLGA's reaction to your statement was less than warm. In fact, it was positively icy. They point out that this flies in the face of previous assurances that there would be no reorganisation for at least 10 years. The WLGA also refers to the fact that most academic analysis—and I quote—
'concludes that such reform programmes rarely deliver the savings or changes'
that were originally hoped for.
On a positive note, Cabinet Secretary, they are looking forward to their meeting with you on Friday and a full and vigorous debate. I hope you have your Weetabix before that one. [Laughter.] I think we'd all like to be a fly on the wall to see what happens there.
Clearly, you said yesterday that we need to be optimistic and I think we would all agree that we do need to see reform of local government, but we need to know what local government and what local people actually want to see at the end of this process. When will the all-important listening part of this process begin?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gallwch weld, cyflwynais y cwestiwn hwn cyn i mi sylweddoli eich bod am wneud datganiad annisgwyl, felly rwy'n ymddiheuro am fynd dros yr un tir eto. Fodd bynnag, mae'n bwnc pwysig sydd angen cael ei drafod, fel y gwn y byddwch yn cytuno. Fel y dywedodd Janet Finch-Saunders yn gynharach, roedd ymateb Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i'ch datganiad yn llai na chynnes. Yn wir, roedd yn wirioneddol rewllyd. Maent yn nodi bod hyn yn gwbl groes i sicrwydd a roddwyd yn flaenorol na fyddai unrhyw ad-drefnu am o leiaf 10 mlynedd. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru hefyd yn cyfeirio at y ffaith bod y rhan fwyaf o'r dadansoddiadau academaidd—ac rwy'n dyfynnu—
yn dod i'r casgliad mai anaml iawn y bydd rhaglenni diwygio o'r fath yn cyflawni'r arbedion neu'r newidiadau
y gobeithiwyd eu cael yn wreiddiol.
Ar nodyn cadarnhaol, Ysgrifennydd y Cabinet, maent yn edrych ymlaen at eu cyfarfod gyda chi ddydd Gwener ac at ddadl lawn ac egnïol. Rwy'n gobeithio y byddwch wedi cael eich Weetabix cyn honno. [Chwerthin.] Rwy'n credu y byddai pob un ohonom yn hoffi bod yn bry ar y wal i weld beth fydd yn digwydd yn y fan honno.
Yn amlwg, fe ddywedoch chi ddoe fod angen i ni fod yn obeithiol ac rwy'n credu y byddai pawb ohonom yn cytuno bod angen diwygio llywodraeth leol, ond mae angen i ni wybod beth y mae llywodraeth leol a phobl leol eisiau ei weld ar ddiwedd y broses hon mewn gwirionedd. Pa bryd y bydd y rhan wrando hollbwysig o'r broses hon yn dechrau?
It began yesterday. I'm grateful to the Member for a part of Monmouthshire for placing on the internet for everybody to see our exchange and our conversation yesterday. I felt that the points that he made yesterday were very fair and were important to make, and I hope that he recognises that my response was made in a similar sort of vein.
Let me say this about the WLGA. I saw their response yesterday evening, clearly, but I've also, of course, had very long conversations with local government leaders across Wales and throughout the country. Let me say this: they are very clear, and have said so publicly and repeatedly, that the current structures we have are not sustainable. They've said that very clearly—that the current structures are simply not sustainable. I've yet to meet a single local government leader who makes the case for 22 local authorities. In fact, I've yet to meet anyone across the country who makes the case for 22 authorities. So, we have points of agreement. We have agreement that we cannot carry on the way we are. We have agreement that the current system is not sustainable, and I think the questions raised by Dai Lloyd in an earlier question reinforced that. So, the question is, then: what do we do?
It is not good enough and it is an inadequate response to these challenges to simply say that what we have we hold, and we defend current structures. That is not an adequate response to where we are. What we have to do is to speak seriously, candidly and frankly, openly, together, and work our way towards what I hope will be an agreed position. That listening, that conversation, started yesterday, it will continue until June, and I give an undertaking to all Members here that my mind remains absolutely open on what the conclusions of that consultation will be.
Dechreuodd y broses honno ddoe. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod dros ran o Sir Fynwy am roi ein sgwrs ar y rhyngrwyd ddoe er mwyn i bawb ei weld. Roeddwn yn teimlo bod y pwyntiau a wnaed ganddo ddoe yn deg iawn ac yn rhai pwysig i'w gwneud, a gobeithiaf ei fod ef yn cydnabod bod fy ymateb wedi'i wneud yn yr un modd.
Gadewch i mi ddweud hyn am Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Gwelais eu hymateb neithiwr, yn amlwg, ond rwyf hefyd, wrth gwrs, wedi cael sgyrsiau hir iawn gydag arweinwyr llywodraeth leol ar draws Cymru a ledled y wlad. Gadewch i mi ddweud hyn: maent yn glir iawn, ac maent wedi dweud yn gyhoeddus dro ar ôl tro, nad yw'r strwythurau cyfredol sydd gennym yn gynaliadwy. Maent wedi dweud hynny'n glir iawn—nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy. Nid wyf eto wedi cyfarfod ag unrhyw arweinydd llywodraeth leol sy'n gwneud yr achos dros 22 o awdurdodau lleol. Yn wir, nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw un ledled y wlad sy'n gwneud yr achos dros 22 o awdurdodau lleol. Felly, mae gennym bethau rydym yn cytuno yn eu cylch. Rydym yn cytuno na allwn barhau fel ag yr ydym. Rydym yn cytuno nad yw'r system gyfredol yn gynaliadwy, ac rwy'n credu bod y cwestiynau a godwyd gan Dai Lloyd mewn cwestiwn cynharach wedi atgyfnerthu hynny. Felly, y cwestiwn yw: beth a wnawn?
Nid yw'n ddigon da, ac ateb annigonol i'r heriau hyn yw dweud yn syml y dylem gadw'r hyn sydd gennym ac amddiffyn ein strwythurau cyfredol. Nid yw hwnnw'n ymateb digonol i'n sefyllfa ar hyn o bryd. Yr hyn sy'n rhaid i ni ei wneud yw siarad o ddifrif, yn blwmp ac yn blaen ac yn onest, yn agored, gyda'n gilydd, a gweithio tuag at yr hyn a fydd, rwy'n gobeithio, yn safbwynt cytûn. Dechreuodd y broses honno o wrando, y sgwrs honno, ddoe, bydd yn parhau tan fis Mehefin, ac rwy'n rhoi fy ngair i'r holl Aelodau yma fy mod yn cadw meddwl agored mewn perthynas â beth fydd canlyniadau'r ymgynghoriad hwnnw.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am rôl mentrau cymdeithasol yng nghynllun cyflawni Ein Cymoedd, Ein Dyfodol? OAQ51948
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the role of social enterprises in the Our Valleys, Our Future delivery plan? OAQ51948
The plan recognises the value of social enterprises as delivery partners. They support taskforce priorities through creating jobs, developing skills and providing local services across the Valleys. The plan includes actions to provide support to social enterprises through guidance and training, and initiatives such as Better Jobs Closer to Home.
Mae'r cynllun yn cydnabod gwerth mentrau cymdeithasol fel partneriaid cyflenwi. Maent yn cefnogi blaenoriaethau'r tasglu drwy greu swyddi, datblygu sgiliau a darparu gwasanaethau lleol ledled y Cymoedd. Mae'r cynllun yn cynnwys camau gweithredu i ddarparu cymorth i fentrau cymdeithasol drwy arweiniad a hyfforddiant, a mentrau megis Swyddi Gwell yn nes at Adref.
One of the key aspects of the delivery plan for 'Our Valleys, Our Future' is the creation of a Valleys landscape park, which will build a sense of pride, and anyone who's travelled to the northern Valleys will see the beauty of that area. This can build on a diverse range of local initiatives, often small social enterprises, which utilise the natural landscape of the Valleys for recreation, leisure and conservation. Last week, I met the Building Communities Trust, who do a lot of good work in my constituency, and they told me there needs to be more support from the Welsh Government for those small-scale social enterprises in particular. Can the Cabinet Secretary commit today to working with those smaller-scale social enterprises within the framework of 'Our Valleys, Our Future', particularly in the context of the Valleys landscape park, so that we can deliver these local projects closer to communities like the northern Valleys?
Un o elfennau allweddol y cynllun cyflawni ar gyfer 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yw creu parc tirlun y Cymoedd, a fydd yn meithrin ymdeimlad o falchder, a bydd unrhyw un sydd wedi teithio i'r Cymoedd gogleddol wedi gweld harddwch yr ardal honno. Gall hyn adeiladu ar ystod amrywiol o fentrau lleol, mentrau cymdeithasol bychain yn aml, sy'n defnyddio tirlun naturiol y Cymoedd ar gyfer adloniant, hamdden a chadwraeth. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm â'r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau, sy'n gwneud llawer o waith da yn fy etholaeth, a dywedasant fod angen i Lywodraeth Cymru roi mwy o gymorth i'r mentrau cymdeithasol bach hynny'n benodol. A all Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo heddiw i weithio gyda'r mentrau cymdeithasol bach hyn o fewn fframwaith 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol', yn enwedig yng nghyd-destun parc tirlun y Cymoedd, fel y gallwn ddarparu'r prosiectau lleol hyn yn nes at gymunedau fel y Cymoedd gogleddol?
Absolutely. I'm very happy to give the Member for Caerphilly that undertaking this afternoon. But also, I want all of our communities in the Valleys to be a part of designing what that landscape park or that regional park will look like. We will be hosting a number of seminars in the spring, through the spring, in order to look at how we can develop the concept, and make that concept a reality. I know the Member for Caerphilly has been very active in proposing his vision for that, and I'm grateful to him for the points he's made to me, and for the invitations to see projects in the Caerphilly constituency that he has extended to me. I'm very grateful to him as well for outlining his ambitions for the landscape park, and I will give an undertaking to the Member that, certainly, all of those matters are guiding and shaping our thinking.
Yn sicr. Rwy'n hapus iawn i roi'r ymrwymiad hwnnw i'r Aelod dros Gaerffili y prynhawn yma. Ond hefyd, rwyf eisiau i'n holl gymunedau yn y Cymoedd fod yn rhan o'r gwaith o gynllunio sut y bydd y parc tirlun hwnnw neu'r parc rhanbarthol hwnnw'n edrych. Byddwn yn cynnal nifer o seminarau yn y gwanwyn, drwy gydol y gwanwyn, er mwyn edrych ar sut y gallwn ddatblygu'r cysyniad, a gwireddu'r cysyniad hwnnw. Gwn fod yr Aelod dros Gaerffili wedi bod yn weithgar iawn wrth gynnig ei weledigaeth ar gyfer y cysyniad hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar iddo am y pwyntiau y mae wedi'u gwneud i mi, ac am y gwahoddiadau a roddodd i mi fynd i weld prosiectau yn etholaeth Caerffili. Rwy'n ddiolchgar iawn iddo hefyd am amlinellu ei uchelgeisiau ar gyfer y parc tirlun, ac rwy'n rhoi fy ngair i'r Aelod, yn sicr, fod yr holl faterion hynny'n arwain ac yn siapio ein ffordd o feddwl.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, David Rees.
And finally, question 8, David Rees.
8. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda Gweinidogion y DU ynghylch darparu gwasanaethau cymorth i garcharorion o Gymru ar ôl iddynt gael eu rhyddhau? OAQ51930
8. What discussions has the Cabinet Secretary had with UK Ministers regarding the provision of support services to Welsh prisoners upon their release? OAQ51930
Ensuring that Welsh prisoners have the appropriate level of support upon release is a key priority. As such, I meet with UK Ministers and the head of the prisons service in Wales to ensure that the services provided are appropriate for Welsh prisoners upon release and are supportive to reducing reoffending.
Mae sicrhau bod carcharorion o Gymru yn cael y lefel briodol o gymorth ar ôl cael eu rhyddhau yn flaenoriaeth allweddol. Fel y cyfryw, rwy'n cyfarfod â Gweinidogion y DU a phennaeth y gwasanaeth carchardai yng Nghymru i sicrhau bod y gwasanaethau a ddarperir yn briodol ar gyfer carcharorion o Gymru ar ôl iddynt gael eu rhyddhau a'u bod yn cefnogi camau i leihau aildroseddu.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. The Ministry of Justice stress that the proposed prison at Baglan will house prisoners who are getting ready for release, and thus will need support as they prepare to learn to return to their own communities, probably mostly across south Wales, but also further afield. Now, we know that it's a challenging time for many prisoners on their release, and supporting this could help in reducing the likelihood of reoffending, as you've highlighted. But as you know, Cabinet Secretary, this support includes input from social services, housing services, health services, education services, employment services and probation services, nearly all of which are actually under the control and the competence of this Assembly. What assessment has the Welsh Government made of the additional costs incurred to deliver these services, and what discussions have you had with UK Government to ensure that the necessary funding is provided to Wales to ensure that the already stretched budgets are not expected by the MOJ to cover these additional costs? And if they haven't provided the necessary funding, isn't it time the Welsh Government told the MOJ that the land for Baglan is not for sale—in fact, no land in Wales is for sale?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn pwysleisio y bydd y carchar arfaethedig ym Maglan yn dal carcharorion sy'n paratoi ar gyfer cael eu rhyddhau, ac felly bydd angen cymorth arnynt wrth iddynt baratoi i ddysgu sut i ddychwelyd i'w cymunedau eu hunain, y rhan fwyaf ohonynt ar draws de Cymru mae'n debyg, ond ymhellach i ffwrdd hefyd. Nawr, gwyddom fod y cyfnod ar ôl iddynt gael eu rhyddhau yn gyfnod heriol i lawer o garcharorion, a gallai cefnogi hyn helpu i leihau'r tebygolrwydd o aildroseddu, fel rydych wedi'i amlinellu. Ond fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r cymorth hwn yn cynnwys mewnbwn gan wasanaethau cymdeithasol, gwasanaethau tai, gwasanaethau iechyd, gwasanaethau addysg, gwasanaethau cyflogaeth a gwasanaethau prawf, ac mae bron bob un ohonynt o dan reolaeth a chymhwysedd y Cynulliad hwn mewn gwirionedd. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r costau ychwanegol i ddarparu'r gwasanaethau hyn a pha drafodaethau rydych wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod y cyllid angenrheidiol yn cael ei ddarparu i Gymru er mwyn sicrhau nad yw'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn disgwyl i'r costau ychwanegol hyn gael eu talu o gyllidebau sydd eisoes dan bwysau? Ac os nad ydynt wedi darparu'r cyllid angenrheidiol, onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru ddweud wrth y Weinyddiaeth Gyfiawnder nad yw'r tir ar gyfer Baglan ar werth—nad oes unrhyw dir yng Nghymru ar werth, mewn gwirionedd?
The Member for Aberavon, Presiding Officer, contributed to an excellent debate we had here earlier this month on the whole issue of justice policy in Wales. The points he makes are points that he knows I agree with. I agree very much that the overall constitutional settlement we have in this regard is broken. It's fractured, and what it means is that neither the Welsh Government nor the UK Government can actually deliver the sort of holistic policy response to those in the criminal justice system that is required by all of us.
I've made representations to the MOJ about refreshing the concordat that we do have at present with the MOJ about how we take forward these matters. I've written quite recently to the Home Secretary about the way in which the Home Office works on these matters as well, and I hope to be able to bring a statement to this place in the near future that outlines the approach that we will be taking in this field. It's an absolutely essential part of what we want to do if we're able to achieve social justice in our communities and across Wales.
Lywydd, cyfrannodd yr Aelod dros Aberafan at ddadl ardderchog a gawsom yma yn gynharach y mis hwn ar bolisi cyfiawnder yng Nghymru. Mae'r pwyntiau y mae'n eu gwneud yn bwyntiau y gŵyr fy mod yn cytuno â hwy. Rwy'n cytuno'n llwyr fod y setliad cyfansoddiadol cyffredinol sydd gennym yn y cyswllt hwn wedi torri. Mae wedi torri, a'r hyn y mae'n ei olygu yw na all Llywodraeth Cymru na Llywodraeth y DU, mewn gwirionedd, gyflwyno'r math o ymateb polisi cyfannol i'r rheini yn y system cyfiawnder troseddol y mae pawb ohonom yn galw amdano.
Rwyf wedi cyflwyno sylwadau i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn ag adnewyddu'r concordat sydd gennym ar hyn o bryd â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn â sut y gallwn fwrw ymlaen â'r materion hyn. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref yn ddiweddar am y ffordd y mae'r Swyddfa Gartref yn gweithio ar y materion hyn yn ogystal, a gobeithiaf y byddaf yn gallu gwneud datganiad yn y lle hwn yn y dyfodol agos sy'n amlinellu'r dull y byddwn yn ei fabwysiadu yn y maes hwn. Mae'n rhan gwbl hanfodol o'r hyn rydym eisiau ei wneud er mwyn gallu sicrhau cyfiawnder cymdeithasol yn ein cymunedau a ledled Cymru.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, a'r cwestiwn cyntaf, Mick Antoniw.
The next item, therefore, is the topical questions, and the first topical question is from Mick Antoniw.
1. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddatganiad am oblygiadau adroddiad y Comisiwn Hapchwarae ar hapchwarae yng Nghymru? 156
1. Will the Welsh Government make a statement on the implications of the Gambling Commission’s report on gambling in Wales? 156
Thank you for the question. We continue to see problematic gambling as an emerging public health issue and need to do all we can to tackle it. We strongly urge the United Kingdom Government to take action, resist the pressure from the industry, and significantly reduce the maximum stake for category B2 gaming machines, which, of course, include fixed-odds betting terminals.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rydym yn parhau i weld gamblo cymhellol yn dod i'r amlwg fel problem iechyd cyhoeddus ac mae angen i ni wneud popeth yn ein gallu i fynd i'r afael â hi. Rydym yn annog Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gryf i roi camau ar waith, ymwrthod â'r pwysau gan y diwydiant, a lleihau'n sylweddol y swm mwyaf y gall rhywun ei fetio ar beiriannau hapchwarae categori B2, sy'n cynnwys peiriannau betio ods sefydlog, wrth gwrs.
Cabinet Secretary, thank you for that. I know this is a matter that you regard yourself of some importance. The data we have shows that there are 30,000 people in Wales who report gambling problems, 100,000 are identified at risk, 22,500 children aged between 11 and 15 who are in some way involved in gambling, and the estimated cost to Wales so far is between £40 million and £70 million. You'll have seen the Gambling Commission's report, which deals with certainly one issue with regard to fixed-odd betting machines, reducing the bet from £100 to £30 maximum, which quite frankly still amounts to £900 being bet in 10 minutes on these machines, which are identified as the crack cocaine of gambling. In many ways, this really doesn't go far enough and indicates, I think, the extent to which the Gambling Commission has conceded to the powerful gambling lobby.
Cabinet Secretary, you'll be pleased to know that a cross-party group has now been formed in this Assembly and we'll be working alongside the cross-party group in Westminster as well to engage in joint activity to ensure that there is legislation and activity across all the Parliaments within the United Kingdom to actually tackle what is this growing hazard. I'm just wondering, from the Welsh perspective, Cabinet Secretary, what powers you think we can use in respect of limiting further betting machines and the actual betting capacity on those, and developing the public health agenda, and in particular the need for real, hardcore research, where Wales can take a lead in actually identifying and understanding far more the implications and the social problems that arise from gambling, it's association with things like sport, the normalisation of gambling and online gambling—really, if you could outline what action the Welsh Government proposes to take in light of not only all this information and these points that I've raised, but also the recommendations and the information from the chief medical officer.
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am hynny. Gwn eich bod yn ystyried hwn yn fater o bwys. Mae'r data sydd gennym yn dangos bod 30,000 o bobl yng Nghymru yn dweud bod ganddynt broblemau gamblo, nodir bod 100,000 mewn perygl, 22,500 o blant rhwng 11 a 15 oed sy'n hapchwarae mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, ac amcangyfrifir bod y gost i Gymru hyd yn hyn rhwng £40 miliwn a £70 miliwn. Byddwch wedi gweld adroddiad y Comisiwn Hapchwarae, sy'n ymdrin ag un mater yn sicr, mewn perthynas â pheiriannau betio ods sefydlog, a lleihau'r swm mwyaf y gall rhywun ei fetio o £100 i £30, sydd, a bod yn gwbl onest, yn dal i olygu y gellid betio hyd at £900 ar y peiriannau hyn mewn 10 munud, peiriannau a gaiff eu hadnabod fel crac cocên y byd hapchwarae. Mewn llawer o ffyrdd, nid yw hyn yn ddigon ac rwy'n credu ei fod yn dangos i ba raddau y mae'r Comisiwn Hapchwarae wedi ildio i'r lobi hapchwarae bwerus.
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn falch o wybod bod grŵp trawsbleidiol wedi cael ei ffurfio yn y Cynulliad hwn bellach a byddwn yn gweithio ochr yn ochr â'r grŵp trawsbleidiol yn San Steffan hefyd ac yn ymgymryd â gweithgarwch ar y cyd i sicrhau bod yna ddeddfwriaeth a gweithgarwch ar draws yr holl Seneddau yn y Deyrnas Unedig i fynd i'r afael â'r perygl cynyddol hwn. Rwy'n meddwl tybed, o safbwynt Cymru, Ysgrifennydd y Cabinet, pa bwerau rydych yn credu y gallwn eu defnyddio i gyfyngu ar beiriannau betio a'r gallu betio ar y rheini mewn gwirionedd, a datblygu'r agenda iechyd y cyhoedd, ac yn benodol, yr angen am ymchwil real a chadarn lle y gall Cymru arwain ar nodi a gwella ei dealltwriaeth o'r goblygiadau a'r problemau cymdeithasol sy'n deillio o hapchwarae, ei gysylltiad â phethau fel chwaraeon, normaleiddio hapchwarae a hapchwarae ar-lein—mewn gwirionedd, pe gallech amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd, nid yn unig yng ngoleuni'r wybodaeth a'r pwyntiau rwyf wedi'u gwneud, ond hefyd yn ngoleuni'r argymhellion a'r wybodaeth gan y prif swyddog meddygol.
Thank you for the series of points and questions raised. I've previously indicated in the debate around the chief medical officer's report that the Government will bring forward a statement on how we expect to use our new powers once we have them, and you can expect that in the near and not the long-term future. I know that some Members had an opportunity to meet the chief medical officer today, and I welcome the broader gathering of interest and desire to do something that goes across a range of parties. I'm thinking about our Welsh parliamentary colleague Carolyn Harris who's led a high profile and active campaign on fixed-odds betting terminals through Parliament. So, the issue is very current and is very real in all of our communities.
I won't be able to deal with all of the points in the question today, but I will certainly undertake to cover those and come up with a more considered statement. But in particular, if I refer back to comments made by the leader of the house yesterday about the advertising issues, which are mentioned in the Gambling Commission's report, and the points about the public health agenda, it is a genuine awareness-raising campaign that we need to have to understand how people behave. I don't think we can rely on the industry self-regulating and simply being responsible. Some more steps have been taken, but I think there is more to do and more to be done. In particular, on your point about advertising, whilst there are things we'd want to see advertising bids coming forward for, there is something that goes into one of the points the Gambling Commission themselves raised.
Now, our party on the UK level has policies to have a compulsory levy on the gambling industry. The Gambling Commission themselves said that, essentially, there is a good case for the industry itself to do more to meet its obligations. They currently provide about 0.1 per cent of turnover into GambleAware, and, actually, they could and should do more. The Gambling Commission themselves recognise that if the industry does not meet their obligations on a voluntary basis, there is a strong case to consider a statutory levy. I certainly will be, after I've given it consideration, making a statement to this place, and I'll write to the UK Government, where most of these powers still rest.
Diolch i chi am y gyfres o bwyntiau a'r cwestiynau. Rwyf wedi nodi o'r blaen, yn y ddadl ar adroddiad y prif swyddog meddygol, y bydd y Llywodraeth yn cyflwyno datganiad ar sut rydym yn disgwyl y byddwn yn defnyddio ein pwerau newydd pan fyddwn wedi'u cael, a gallwch ddisgwyl hynny yn y dyfodol agos, nid y dyfodol hirdymor. Gwn fod rhai Aelodau wedi cael cyfle i gyfarfod â'r prif swyddog meddygol heddiw, ac rwy'n croesawu'r diddordeb a'r awydd ehangach i wneud rhywbeth ar y cyd ag amryw o bartïon. Rwy'n meddwl am Carolyn Harris, ein cydweithiwr seneddol yng Nghymru, sydd wedi arwain ymgyrch weithredol ag iddi broffil uchel ar beiriannau betio ods sefydlog drwy'r Senedd. Felly, mae'r mater hwn yn gyfoes iawn ac mae'n fater real iawn yn ein holl gymunedau.
Ni fyddaf yn gallu ymdrin â phob un o'r pwyntiau yn y cwestiwn heddiw, ond rwy'n sicr yn ymrwymo i roi sylw iddynt a llunio datganiad mwy manwl. Ond yn benodol, os cyfeiriaf yn ôl at sylwadau a wnaed gan arweinydd y tŷ ddoe mewn perthynas â'r materion hysbysebu, sy'n cael eu crybwyll yn adroddiad y Comisiwn Hapchwarae, a'r pwyntiau ynglŷn â'r agenda iechyd y cyhoedd, mae angen i ni gael ymgyrch ddilys i godi ymwybyddiaeth er mwyn deall sut y mae pobl yn ymddwyn. Nid wyf yn credu y gallwn ddibynnu ar y diwydiant i hunanreoleiddio a bod yn gyfrifol. Cymerwyd rhai camau pellach, ond rwy'n credu bod mwy i'w wneud. Yn benodol, ar eich pwynt ynglŷn â hysbysebu, er y byddem yn dymuno gweld ceisiadau hysbysebu'n cael eu cyflwyno ar rai pethau, mae yna rywbeth ynglŷn ag un o'r pwyntiau a godwyd gan y Comisiwn Hapchwarae eu hunain.
Nawr, mae gan ein plaid ar lefel y DU bolisïau i roi ardoll orfodol ar y diwydiant hapchwarae. Mae'r Comisiwn Hapchwarae eu hunain wedi dweud, yn y bôn, fod yna achos cryf dros weld y diwydiant ei hun yn gwneud mwy i gyflawni ei rwymedigaethau. Ar hyn o bryd, maent yn darparu oddeutu 0.1 y cant o'r trosiant i GambleAware, ac mewn gwirionedd, gallent a dylent wneud mwy. Mae'r Comisiwn Hapchwarae eu hunain yn cydnabod, os na fydd y diwydiant yn cyflawni ei rwymedigaethau ar sail wirfoddol, fod yna achos cryf dros ystyried ardoll statudol. Yn sicr, ar ôl i mi ei ystyried, byddaf yn gwneud datganiad yn y lle hwn, a byddaf yn ysgrifennu at Lywodraeth y DU, lle mae'r rhan fwyaf o'r pwerau hyn o hyd.
When I asked for a statement on the Gambling Commission yesterday, I wasn't expecting it quite so quickly, so well done for the joint act to get you here to talk a little more about this. One of the things that's emerged from the statement from the Gambling Commission and the response that the leader of the house kindly gave to me yesterday is the fact that there is little that the Welsh Government has in terms of a formal relationship with the Gambling Commission—representation on the Gambling Commission or the ability to nominate members onto the commission—and I think that's clearly something that's a lacuna here, with powers being devolved to the Welsh Government around some limits around fixed-odds terminals, with the interest that we have here in the Assembly around that and the fact that the Gambling Commission, to my mind, has not interacted with Assembly Members, even though we represent the communities that are very much affected by these problems, as Mick Antoniw has set out.
So, is there a way that the Welsh Government not only will respond to the consultations, as you've already done, but take some firmer action now in negotiation with the Gambling Commission and also, ultimately, with the UK Government to ensure that you have a much more formal relationship, so that the Gambling Commission does take fuller account and give due regard to your views and, indeed, that the Gambling Commission might come and report to this Assembly from time to time on the decisions that they've taken as well?
Pan ofynnais am ddatganiad ar y Comisiwn Hapchwarae ddoe, nid oeddwn yn disgwyl ei gael mor sydyn, felly da iawn ar y gweithgarwch ar y cyd i'ch cael chi yma i sôn ychydig mwy am hyn. Un o'r pethau sydd wedi codi o'r datganiad gan y Comisiwn Hapchwarae a'r ymateb caredig a roddodd arweinydd y tŷ i mi ddoe yw'r ffaith nad oes gan Lywodraeth Cymru fawr o berthynas ffurfiol gyda'r Comisiwn Hapchwarae—cynrychiolaeth ar y Comisiwn Hapchwarae na'r gallu i enwebu aelodau i'r Comisiwn—ac rwy'n credu bod hwnnw'n amlwg yn fwlch, gyda'r pwerau sy'n cael eu datganoli i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â chyfyngiadau ar beiriannu ods sefydlog, gyda'r diddordeb sydd gennym yn hynny yma yn y Cynulliad a'r ffaith nad yw'r Comisiwn Hapchwarae, yn fy marn i, wedi rhyngweithio ag Aelodau'r Cynulliad, er ein bod yn cynrychioli'r cymunedau yr effeithir arnynt yn fawr iawn gan y problemau hyn, fel y mae Mick Antoniw wedi'i nodi.
Felly, a oes yna ffordd y bydd Llywodraeth Cymru, nid yn unig yn ymateb i'r ymgynghoriadau, fel rydych eisoes wedi'i wneud, ond yn rhoi camau mwy cadarn ar waith yn awr wrth negodi gyda'r Comisiwn Hapchwarae a hefyd, yn y pen draw, gyda Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau bod gennych berthynas lawer mwy ffurfiol, fel bod y Comisiwn Hapchwarae yn rhoi ystyriaeth lawnach a sylw dyladwy i'ch safbwyntiau ac yn wir, fel y gall y Comisiwn Hapchwarae ddod i roi adroddiad i'r Cynulliad o bryd i'w gilydd ar y penderfyniadau y maent hwy wedi'u gwneud yn ogystal?
I recognise the points you've made, and I think there's a good argument around them. As and when we respond publicly more formally to the Assembly with a statement, which I've promised on three occasions now, about our fuller response, we certainly do need to consider our relationship and what our bid should be. That's both partly about the Government and what we think the relationship should be with the Gambling Commission, and about having relationships that properly reflect that it is a Scotland, England and Wales regulator. Of course, it's fully devolved to Northern Ireland—one of those odd things, again, about an asymmetric devolution process. But there is something about recognising also the place for the Assembly, and the Assembly itself may wish to take a view through the relevant committee about what the responsibility should be. But the Government will certainly set out its view, and properly take account of the points that you've made today.
Rwy'n cydnabod y pwyntiau rydych wedi'u gwneud, a chredaf fod dadl dda i'w gwneud yn eu cylch. Pan fyddwn yn ymateb yn gyhoeddus ac yn fwy ffurfiol i'r Cynulliad gyda datganiad ar ein hymateb llawnach, rhywbeth rwyf wedi addo ei wneud ar dri achlysur yn awr, rydym yn sicr angen ystyried ein perthynas a beth y dylai ein cais fod. Mae hynny'n ymwneud yn rhannol â'r Llywodraeth a'r berthynas y credwn y dylid ei chael â'r Comisiwn Hapchwarae, ac mae'n ymwneud â chael perthynas sy'n adlewyrchu'n briodol ei fod yn rheoleiddiwr ar gyfer yr Alban, Cymru a Lloegr. Wrth gwrs, mae wedi cael ei ddatganoli'n llawn i Ogledd Iwerddon—un o'r pethau rhyfedd hynny, unwaith eto, ynglŷn â phroses ddatganoli anghymesur. Ond mae yna rywbeth ynglŷn â chydnabod lle'r Cynulliad hefyd, ac efallai y bydd y Cynulliad ei hun eisiau rhoi ei farn drwy'r pwyllgor perthnasol ynglŷn â beth y dylai'r cyfrifoldeb fod. Ond bydd y Llywodraeth yn sicr yn nodi ei barn, ac yn rhoi ystyriaeth briodol i'r pwyntiau rydych wedi'u gwneud heddiw.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf, felly, Angela Burns.
I thank the Cabinet Secretary. The next question, therefore, is from Angela Burns.
2. Yn sgil y cyhoeddiad heddiw gan Lywodraeth y DU i gynyddu cyflogau dros filiwn o staff y GIG yn Lloegr, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogau'r GIG yng Nghymru? 158
2. In light of today's announcement by the UK Government to increase pay for over a million NHS staff in England, will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's plans for NHS pay in Wales? 158
I am pleased that the United Kingdom Government has listened to my repeated calls to lift the public sector pay cap and provide additional funding to reward NHS staff right across the United Kingdom. The NHS Wales Partnership Forum is meeting tomorrow to offer advice on how any consequentials could be used in Wales.
Rwy'n falch fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gwrando ar fy ngalwadau niferus i gael gwared ar y cap ar gyflogau'r sector cyhoeddus a darparu arian ychwanegol i wobrwyo staff y GIG ledled y Deyrnas Unedig. Mae Fforwm Partneriaeth GIG Cymru yn cyfarfod yfory i gynnig cyngor ar sut y gellid defnyddio unrhyw gyllid canlyniadol yng Nghymru.
Lifting this pay cap has been long awaited by all political parties, and we wholeheartedly welcome this announcement, which gives recognition to the front-line staff who work tirelessly to deliver world-class services. From today, staff such as nurses, porters and paramedics will receive an average 6.5 per cent increase in their pay packets over the next few years, with many of the lowest paid workers in the health service receiving the largest increases in their pay, which will certainly help us to promote our equality and fairness agendas. Along with yesterday's announcement, you will know that the UK Government are going to establish five new medical schools in parts of the country.
England is not alone in facing these recruitment challenges, and what they're doing will really help to make their health service more resilient. In Wales we spend almost £14 million a month on agency staff, and have seen the equivalent of one nurse a day leave our health service. Health services cannot run the risk of losing more of our exceptional front-line staff, or our newly trained students.
Now, we know that you, the Welsh Government, will receive consequential funding from the Treasury to mitigate this increase, so Welsh Government will get the normal share of an extra £4.2 billion for the NHS pay changes over the next three years. Will you please confirm that you will actually put the consequential to the pay awards here in Wales? And could I also ask you whether or not you will be considering the fact that the pay deal so far is looking at how the deal can reduce the high rates of sickness that we see in the NHS across the United Kingdom? It's not just in Wales. We lose over 900 full-time years to sickness every year, and if we can get these people back into work more quickly and incentivise them and perhaps give them priority treatment, then that in itself will help to alleviate some of the human resource pressure we find in our NHS here. We all welcome the lifting of this pay cap, but I do want to hear what you're going to be able to do with this consequential and whether you'll be applying it to our staff.
Mae'r holl bleidiau gwleidyddol wedi aros yn hir i gael gwared ar y cap cyflog hwn, ac rydym yn llwyr groesawu'r cyhoeddiad, sy'n cydnabod staff y rheng flaen sy'n gweithio'n ddiflino i ddarparu gwasanaethau o'r radd flaenaf. O heddiw ymlaen, bydd staff fel nyrsys, porthorion a pharafeddygon yn cael cynnydd cyfartalog o 6.5 y cant yn eu pecynnau cyflog dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, gyda llawer o'r gweithwyr ar y cyflogau isaf yn y gwasanaeth iechyd yn cael y cynnydd mwyaf yn eu cyflog, a bydd hynny'n sicr yn ein helpu i hyrwyddo ein hagendâu tegwch a chydraddoldeb. Ynghyd â'r cyhoeddiad ddoe, fe fyddwch yn gwybod bod Llywodraeth y DU yn bwriadu sefydlu pump o ysgolion meddygol newydd mewn rhannau o'r wlad.
Nid Lloegr yn unig sy'n wynebu'r heriau recriwtio hyn, a bydd yr hyn y maent yn ei wneud yn helpu'n fawr i wneud eu gwasanaeth iechyd yn fwy gwydn. Yng Nghymru, rydym yn gwario bron i £14 miliwn y mis ar staff asiantaeth, ac rydym wedi gweld yr hyn sy'n cyfateb i un nyrs y dydd yn gadael ein gwasanaeth iechyd. Ni all gwasanaethau iechyd fforddio colli mwy o'n staff rheng flaen eithriadol, na'n myfyrwyr sydd newydd gael eu hyfforddi.
Nawr, gwyddom y byddwch chi, Lywodraeth Cymru, yn cael cyllid canlyniadol gan y Trysorlys i liniaru'r cynnydd hwn, felly bydd Llywodraeth Cymru yn cael y gyfran arferol o £4.2 biliwn yn ychwanegol am y newidiadau i gyflogau'r GIG dros y tair blynedd nesaf. A wnewch chi gadarnhau y byddwch yn rhoi'r cyllid canlyniadol tuag at y dyfarniadau cyflog yma yng Nghymru? Ac a gaf fi ofyn i chi hefyd a fyddwch yn ystyried y ffaith bod y cytundeb cyflog, hyd yn hyn, yn edrych ar sut y gall y cytundeb leihau'r cyfraddau uchel o salwch a welwn yn y GIG ledled y Deyrnas Unedig? Nid yng Nghymru yn unig y mae'n digwydd. Rydym yn colli dros 900 o flynyddoedd amser llawn i salwch bob blwyddyn, ac os gallwn gael y bobl hyn yn ôl i'r gwaith yn gyflymach a'u cymell a rhoi triniaeth flaenoriaethol iddynt o bosibl, yna bydd hynny ynddo'i hun yn helpu i leddfu rhywfaint ar y pwysau adnoddau dynol sydd i'w weld yn ein GIG yma. Mae pawb ohonom yn croesawu'r penderfyniad i godi'r cap cyflog hwn, ond rwyf eisiau clywed beth fyddwch chi'n gallu ei wneud gyda'r cyllid canlyniadol ac a fyddwch yn ei ddefnyddio ar ein staff.
I have a few comments to make in response. I genuinely welcome the fact that the pay cap has been lifted, but there are significant challenges that we should not forget that face partners of the national health service in other public services that still face a realistic pay cap as a direct result of eight years of austerity and continuing. We should remind ourselves that, for 'Agenda for Change' staff, it's a real-terms pay cut for most of them of 14 per cent since 2010. So, the move that England have announced will go some way towards resolving that, and I am happy to confirm that any consequential for NHS pay will go into NHS pay here in Wales—clear-cut and no nonsense around the side. That builds on commitments made by both the First Minister and, indeed, the Cabinet Secretary for Finance.
I would just remind people that the comments that you made, Angela Burns, about moving on low pay—those are challenges for NHS England to move on. We made further progress. She may not be in the room, but Dawn Bowden was part of the negotiating team on the trade union side, where we made progress for our lowest paid NHS workers in Wales some years ago. So, I'm pleased to see England catch up on some of that progress. We will have a negotiation with NHS employers and the trade union side to decide how to deploy any consequential that is coming to Wales to go into NHS pay, and that will be properly negotiated in the partnership approach that we wish to take here in Wales.
I do recognise the challenges you mentioned about NHS nursing numbers. There's a real challenge right across the UK in getting enough nurses in. The biggest problem is in England. They have the biggest numbers, not just in volume but in percentage terms, and you will recognise that the Nursing and Midwifery Council for the first time said that there are fewer nurses in the NHS in England than the year before. That's the first time in history that that's happened. We don't have that situation here, but we should not be complacent about the reality of the pay cap and a range of other measures about the way that nurses feel in England.
Also, we will continue to discuss with our partners how to improve attendance rates, how to improve return to work from sickness, how people are supported to stay in work or to return to work. Those are matters that we regularly discuss between employers and the trade union side. So, I do look forward to being able to come back to this place to confirm any agreement that will be reached by the employer side and trade unions on how we expect to reward NHS staff here within NHS Wales.
Mae gennyf rai sylwadau i'w gwneud mewn ymateb i hynny. Rwy'n croesawu'n fawr y ffaith bod y cap cyflog wedi'i godi, ond ni ddylem anghofio bod yna heriau sylweddol yn wynebu partneriaid y gwasanaeth iechyd gwladol mewn gwasanaethau cyhoeddus eraill sy'n dal i wynebu cap cyflog real o ganlyniad uniongyrchol i wyth mlynedd o gyni sy'n parhau. Dylem atgoffa ein hunain fod staff 'Agenda ar gyfer Newid' wedi cael toriadau cyflog real o 14 y cant ers 2010. Felly, bydd y newid y mae Lloegr wedi'i gyhoeddi yn helpu i ddatrys hynny, ac rwy'n hapus i gadarnhau y bydd unrhyw gyllid canlyniadol ar gyfer cyflogau'r GIG yn mynd tuag at gyflogau'r GIG yma yng Nghymru—mae hynny'n gwbl glir ac nid oes unrhyw lol mewn perthynas â hynny. Mae hynny'n adeiladu ar ymrwymiadau a wnaed gan y Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn wir.
Buaswn yn atgoffa pobl fod y sylwadau a wnaethoch, Angela Burns, ynglŷn â mynd i'r afael â chyflogau isel—heriau i'r GIG yn Lloegr fynd i'r afael â hwy yw'r rheini. Gwnaethom gynnydd pellach. Efallai nad yw hi yn yr ystafell, ond roedd Dawn Bowden yn rhan o'r tîm negodi ar ochr yr undebau llafur, lle y gwnaethom gynnydd rai blynyddoedd yn ôl mewn perthynas â'r gweithwyr ar y cyflogau isaf yn y GIG yng Nghymru. Felly, rwy'n falch o weld Lloegr yn efelychu rhywfaint o'r cynnydd hwnnw. Byddwn yn trafod gyda chyflogwyr y GIG a'r undebau llafur i benderfynu sut y gallwn sicrhau bod unrhyw gyllid canlyniadol a ddaw i Gymru yn mynd tuag at gyflogau'r GIG, a bydd hynny'n cael ei negodi'n briodol yn y dull partneriaeth rydym yn dymuno ei fabwysiadu yma yng Nghymru.
Rwy'n cydnabod yr heriau y sonioch amdanynt mewn perthynas â niferoedd y nyrsys yn y GIG. Mae yna her go iawn ledled y DU o ran sicrhau cyflenwad digonol o nyrsys. Lloegr sydd â'r broblem fwyaf. Hwy sydd â'r niferoedd mwyaf, nid yn unig o ran niferoedd ond mewn termau canrannol, ac fe fyddwch yn cydnabod bod y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth wedi dweud, am y tro cyntaf, fod llai o nyrsys yn y GIG yn Lloegr na'r flwyddyn flaenorol. Dyna'r tro cyntaf mewn hanes i hynny ddigwydd. Nid oes gennym y sefyllfa honno yma, ond ni ddylem fod yn hunanfodlon ynglŷn â realiti'r cap cyflog ac amrywiaeth o fesurau eraill yn ymwneud â'r ffordd y mae nyrsys yn teimlo yn Lloegr.
Hefyd, byddwn yn parhau i drafod gyda'n partneriaid sut i wella cyfraddau presenoldeb, sut i wella'r broses o ddychwelyd i'r gwaith yn dilyn salwch a sut y caiff pobl eu cynorthwyo i aros mewn gwaith neu i ddychwelyd i'r gwaith. Mae'r rheini yn faterion rydym yn eu trafod yn rheolaidd rhwng cyflogwyr ac ochr yr undebau llafur. Felly, edrychaf ymlaen at allu dod yn ôl i'r lle hwn i gadarnhau unrhyw gytundeb a geir rhwng ochr y cyflogwyr a'r undebau llafur mewn perthynas â sut rydym yn disgwyl talu staff y GIG yma yng Nghymru.
It's not nice watching Wales playing catch-up again; it's the second time in health in two days with that announcement from Jeremy Hunt about the opening of five medical schools in England yesterday. I look forward to us catching up with that eventually. Plaid Cymru, of course, on the pay cap issue, have long made it clear that we believe that the pay cap should have been raised previously, and people, I think, will remember that Labour in Government in Wales were not able to be proactive in seeking ways of raising that cap earlier. But we are where we are, and our hard-working staff in the NHS will now finally, it seems, get that pay rise that they have long deserved. I'm pleased to hear, Cabinet Secretary, you saying that you expect that consequential to go into lifting that cap.
Will you agree, though, that lifting the cap in itself isn't enough, and can we have an assurance that, alongside that long-awaited review of pay, we will also see a new concerted effort to put a workforce plan in place for the NHS as a whole and ensure that everything is done on the recruitment front as well? Addressing pay is one thing, but it doesn't in itself address the issue of the unacceptable pressure that there is on staff within many parts of the NHS because of shortages in the workforce.
Nid yw'n braf gweld Cymru ar ei hôl hi eto; dyma'r eildro i hynny ddigwydd ym maes iechyd mewn dau ddiwrnod gyda'r cyhoeddiad hwnnw gan Jeremy Hunt ddoe ynglŷn ag agor pump o ysgolion meddygol yn Lloegr. Edrychaf ymlaen at ein gweld yn dal i fyny â hynny yn y pen draw. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, mewn perthynas â'r cap cyflog, wedi dweud yn glir ers amser ein bod yn credu y dylid bod wedi codi'r cap cyflog cyn hyn, ac rwy'n credu y bydd pobl yn cofio nad oedd y Llywodraeth Lafur yng Nghymru yn gallu bod yn rhagweithiol wrth chwilio am ffyrdd o godi'r cap hwnnw'n gynharach. Ond dyma lle rydym, ac mae'n ymddangos y bydd staff gweithgar ein GIG, o'r diwedd, yn cael y codiad cyflog y maent wedi'i haeddu ers amser. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n falch o glywed eich bod yn disgwyl y bydd y cyllid canlyniadol yn mynd tuag at godi'r cap hwnnw.
A wnewch chi gytuno, fodd bynnag, nad yw codi'r cap yn ddigon ynddo'i hun, ac a gawn ni sicrwydd, ochr yn ochr â'r adolygiad hir ddisgwyliedig o gyflogau, y byddwn hefyd yn gweld ymdrech gyfunol i sefydlu cynllun gweithlu ar gyfer y GIG cyfan a sicrhau bod popeth yn cael ei wneud mewn perthynas â recriwtio hefyd? Mae mynd i'r afael â chyflogau yn un peth, ond nid yw hynny ynddo'i hun yn mynd i'r afael â'r pwysau annerbyniol ar staff mewn sawl rhan o'r GIG oherwydd prinder gweithlu.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I'll happily deal with that last point first. We expect to improve our ability to plan for the current and future workforce through the creation of Health Education and Improvement Wales—we talked about that previously—and the way in which we're trying to pool the ability to do so between health boards and other organisations like the deanery and others too. That's a positive step forward to having a more strategic approach to planning for our future workforce need. As well as looking at the numbers of staff that we need and in different groups of staff, we of course need to look at the ways in which we expect them to work, and the ways we expect them to be trained to then work within the service of today and the future. That's why the parliamentary review matters so much. We need to have models of care that are attractive for people to work in, and to get us the best prospect of people wanting to come and make their career in Wales. You may say to train here, to live here and to work here, of course.
Now, I want to go back to your starting points about the pay cap. I've been incredibly disappointed about the way in which Plaid Cymru have been quite happy to give the Tories a free pass on this. The reason why Wales could not move on the pay cap before was because of our budgetary position, because of eight years of austerity. That is the clear and unalloyed truth, and the way in which those matters have been handled here have been very clear. We have always been clear that this was an issue for the United Kingdom Government to raise the pay cap and to fund raising the pay cap from the UK Treasury, as they have done today, at last. But the war of words between us will not stop because, unfortunately, Jeremy Hunt compounded previous statements that are simply not factually true by saying in the House of Commons that the health service in Wales would be £1 billion pounds better off if we had taken decisions as they have done. That is just a straight lie. And if we're going to have a properly informed debate about the future funding of the national health service, then there needs to be a more honest discourse between parliaments and governments, and with the public, and I will not hesitate from calling Jeremy Hunt out for what he is when he makes untrue, and knowingly untrue statements about NHS finance here in Wales.
Rwy'n hapus i ymdrin â'r pwynt olaf hwnnw yn gyntaf. Rydym yn disgwyl y byddwn yn gwella ein gallu i gynllunio ar gyfer y gweithlu cyfredol a gweithlu'r dyfodol drwy greu Addysg a Gwella Iechyd Cymru—rydym wedi sôn am hwnnw o'r blaen—a'r ffordd rydym yn ceisio cronni'r gallu i wneud hynny rhwng byrddau iechyd a sefydliadau eraill fel y ddeoniaeth ac eraill hefyd. Mae hwnnw'n gam cadarnhaol ymlaen i sicrhau dull mwy strategol o gynllunio ar gyfer anghenion ein gweithlu yn y dyfodol. Yn ogystal ag edrych ar niferoedd y staff rydym eu hangen, a'r gwahanol grwpiau o staff, mae angen i ni edrych, wrth gwrs, ar y ffyrdd rydym yn disgwyl iddynt weithio, a'r ffyrdd rydym yn disgwyl iddynt gael eu hyfforddi i weithio yn y gwasanaeth heddiw ac yn y dyfodol. Dyna pam y mae'r adolygiad seneddol mor bwysig. Mae angen i ni gael modelau gofal sy'n ddeniadol i bobl weithio ynddynt, ac sy'n cynnig y gobaith mwyaf y bydd pobl eisiau dilyn gyrfa yng Nghymru. Gallech ddweud i hyfforddi yma, i fyw yma ac i weithio yma, wrth gwrs.
Nawr, rwyf am ddychwelyd at eich pwyntiau cychwynnol am y cap cyflog. Rwyf wedi cael fy siomi'n ofnadwy gan y ffordd y mae Plaid Cymru wedi bod yn ddigon bodlon i roi rhwydd hynt i'r Torïaid mewn perthynas â hyn. Y rheswm pam na allai Cymru godi'r cap cyflog yn gynt oedd oherwydd ein sefyllfa gyllidebol, oherwydd wyth mlynedd o gyni. Dyna'r gwirionedd clir a digymysg, ac mae'r ffordd y mae'r materion hynny wedi cael eu trin yma wedi bod yn glir iawn. Rydym bob amser wedi dweud yn glir mai mater i Lywodraeth y Deyrnas Unedig oedd codi'r cap cyflog a sicrhau cyllid gan Drysorlys y DU i gyllido codi'r cap cyflog, fel y maent wedi'i wneud heddiw, o'r diwedd. Ond ni fydd y rhyfel geiriau rhyngom yn dod i ben oherwydd, yn anffodus, mae Jeremy Hunt wedi cymhlethu datganiadau blaenorol nad ydynt, yn syml, yn ffeithiol gywir, drwy ddweud, yn Nhŷ'r Cyffredin, y byddai'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru £1 biliwn o bunnoedd yn well ei fyd pe baem wedi gwneud penderfyniadau fel y maent hwy wedi gwneud. Mae hynny'n gelwydd noeth. Ac os ydym am gael dadl wybodus a phriodol am ariannu'r gwasanaeth iechyd gwladol yn y dyfodol, mae angen trafodaeth fwy gonest rhwng seneddau a llywodraethau, a chyda'r cyhoedd, ac ni fyddaf yn petruso rhag herio Jeremy Hunt pan fydd yn gwneud datganiadau celwyddog, a bwriadol gelwyddog, am gyllid y GIG yma yng Nghymru.
Caroline Jones.
Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. [Interruption.]
Diolch, Ddirprwy Lywydd. [Torri ar draws.]
But calling him a liar is—[Inaudible.]
Ond mae ei alw'n gelwyddgi—[Anghlywadwy.]
Excuse me. I have called another speaker. Caroline Jones.
Esgusodwch fi. Rwyf wedi galw siaradwr arall. Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cabinet Secretary, it is past time we lifted the pay cap for NHS staff who work under tremendous pressures, particularly relating to staff shortages. The deal in England covers staff on the Agenda for Change contract, which excludes doctors. So, whilst I welcome the previously announced increase in pay for our GPs, what consideration have you given to increasing the pay of NHS doctors and dentists?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n hen bryd i ni godi'r cap ar gyflogau staff y GIG sy'n gweithio o dan bwysau aruthrol, yn arbennig mewn perthynas â phrinder staff. Mae'r cytundeb yn Lloegr yn cynnwys staff ar y contract Agenda ar gyfer Newid, nad yw'n cynnwys meddygon. Felly, er fy mod yn croesawu'r cynnydd a gyhoeddwyd yn flaenorol yng nghyflogau ein meddygon teulu, pa ystyriaeth rydych wedi'i roi i godi cyflogau meddygon a deintyddion y GIG?
Doctors and dentists are covered by a separate review body process. Agenda for Change staff do not include those particular professionals. We are awaiting advice from the doctors and dentists review body, and we will, of course, report back to this place when we have that advice and a decision for us to make.
Mae yna broses gan gorff adolygu ar wahân ar gyfer meddygon a deintyddion. Nid yw staff Agenda ar gyfer Newid yn cynnwys y gweithwyr proffesiynol penodol hynny. Rydym yn aros am gyngor gan y corff adolygu ar gyfer meddygon a deintyddion, ac wrth gwrs, byddwn yn adrodd yn ôl i'r lle hwn pan fyddwn wedi cael y cyngor hwnnw a phan fydd gennym benderfyniad i'w wneud.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
We move on to item 4, which are 90-second statements, and the first this week is David Melding.
Symudwn ymlaen at eitem 4, sef y datganiadau 90 eiliad, ac yn gyntaf yr wythnos hon, David Melding.
Thank you, Presiding Officer. It is fitting that we pay tribute today to Nicholas Edwards who died on Saturday. As Secretary of State for Wales between 1979 and 1987, he made a lasting contribution to Welsh public life. Here in the Senedd, Nick Edwards's vision for the urban renewal of Cardiff Bay is obviously apparent. This morning, I crossed the barrage and had views of a truly beautiful cityscape. The Guardian's obituary of Lord Crickhowell emphasises the difficulties he faced in starting this transformation, and I quote:
'Though mocked at the time, Edwards rightly described the bay project as one of the greatest pieces of urban regeneration in the country.'
In short, he was a man of vision and leadership, not least in standing up to the Treasury to secure the funds for the project.
However, his introduction of the all-Wales learning disability strategy in 1983 will, I believe, stand as an even greater achievement. This is because it set wholly new standards for best practice that have been emulated world-wide. The all-Wales strategy established the right that people with learning disabilities have to normal patterns of life within the community; to be treated as individuals, and to receive the best available public services to achieve their maximum potential.
Deputy Presiding Officer, a thriving democracy has to recognise the constructive contributions made by different political traditions. Nick Edwards's term of office was the longest of any Secretary of State for Wales, but in reaching out beyond his own political tradition, he was able to make an innovative contribution that strengthened Welsh national life. In extending our sympathies to Lord Crickhowell's family, it is an honour also to express our gratitude for his enduring achievements.
Diolch i chi, Lywydd. Mae'n briodol ein bod yn talu teyrnged heddiw i Nicholas Edwards a fu farw ddydd Sadwrn. Fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru rhwng 1979 a 1987, gwnaeth gyfraniad parhaus i fywyd cyhoeddus Cymru. Yma yn y Senedd, mae gweledigaeth Nick Edwards ar gyfer sicrhau adfywiad trefol ym Mae Caerdydd yn amlwg iawn. Y bore yma, euthum ar draws y morglawdd a chael golygfeydd o ddinas wirioneddol hardd. Mae ysgrif goffa The Guardian am yr Arglwydd Crucywel yn pwysleisio'r anawsterau a wynebodd wrth ddechrau'r broses drawsnewid, a dyfynnaf:
Er iddo gael ei wawdio ar y pryd, roedd Edwards yn gywir pan ddisgrifiodd brosiect y bae fel un o'r enghreifftiau gorau o adfywio trefol yn y wlad.
Yn fyr, roedd yn ddyn â chanddo weledigaeth ac arweinyddiaeth, yn enwedig pan heriodd y Trysorlys i sicrhau cyllid ar gyfer y prosiect.
Fodd bynnag, bydd cyflwyno strategaeth anabledd dysgu Cymru yn 1983, rwy'n credu, yn cael ei ystyried yn gyflawniad mwy byth, a hynny oherwydd ei fod wedi gosod safonau cwbl newydd ar gyfer ymarfer gorau sydd wedi'u hefelychu ar draws y byd. Sefydlodd y strategaeth ar gyfer Cymru gyfan yr hawl sydd gan bobl ag anableddau dysgu i fywydau normal yn y gymuned; i gael eu trin fel unigolion, ac i gael y gwasanaethau cyhoeddus gorau sydd ar gael i gyflawni eu potensial i'r eithaf.
Ddirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ddemocratiaeth ffyniannus gydnabod y cyfraniadau adeiladol a wnaed gan draddodiadau gwleidyddol gwahanol. Roedd cyfnod Nick Edwards yn ei swydd fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn hwy na'r un Ysgrifennydd Gwladol Cymru arall, ond drwy estyn y tu hwnt i'w draddodiad gwleidyddol ei hun, gallodd wneud cyfraniad arloesol a gryfhaodd fywyd cenedlaethol Cymru. Wrth gydymdeimlo â theulu yr Arglwydd Crucywel, mae hefyd yn anrhydedd i allu mynegi ein diolch am ei lwyddiannau parhaol.
Thank you. Angela Burns.
Diolch. Angela Burns.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In today's consumer-driven society, we can all be guilty of taking for granted that which others across the world do not have. For example, we are able to source an array of exotic fruit and vegetables from around the world in our local shops. However, many in developing countries are not so lucky. They would love to have a banana with their breakfast, an avocado with their lunch and grapes with their supper, but they have to survive on rice and beans, or an equivalent basic, for every meal they eat. An inadequate diet represented by plain rice and beans really is the reality for some of those living in extreme poverty. It is for this reason that I've agreed to support and promote the Mean Bean Challenge. This has been created by the wonderful Tearfund Wales, who are a Christian relief and development agency.
The catering team here in the Assembly have agreed to put rice and beans on the menu every day this week and are asking for small donations towards the charity. The idea of this challenge is to eat only rice, beans and oats for five days straight; nothing sweet, no salt, and, worst of all, no caffeine. I have followed this diet for just a day so far—I'm going to try a few more—and I encourage any other Assembly Member or staff member to take up the challenge either tomorrow or Friday lunchtime to make a small donation and tell others. It is a sacrifice that I'm willing to make to remind myself of the plight of so many people around the world.
Tearfund are a great charity and have worked hard to promote the Mean Bean Challenge. I would also like to thank Rob and the Charlton House catering staff who've supported this, and I urge you all to take part.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Yng nghymdeithas heddiw, sy'n cael ei gyrru gan ddefnyddwyr, gall pawb ohonom fod yn euog o gymryd pethau'n ganiataol, pethau nad oes gan bobl eraill ar draws y byd mohonynt. Er enghraifft, rydym yn gallu prynu amrywiaeth o ffrwythau a llysiau egsotig o bob rhan o'r byd yn ein siopau lleol. Fodd bynnag, nid yw llawer o bobl mewn gwledydd sy'n datblygu mor ffodus â ni. Byddent wrth eu boddau'n cael banana gyda'u brecwast, afocado gyda'u cinio a grawnwin gyda'u swper, ond mae'n rhaid iddynt oroesi ar reis a ffa, neu nwyddau sylfaenol cyfatebol, ar gyfer bob pryd bwyd y maent yn ei fwyta. Deiet annigonol o reis a ffa plaen yw'r realiti i rai o'r bobl sy'n byw mewn tlodi eithafol. Am y rheswm hwn, rwyf wedi cytuno i gefnogi a hyrwyddo'r Mean Bean Challenge. Cafodd ei chreu gan elusen wych Tearfund Cymru, sy'n asiantaeth datblygu a chymorth Cristnogol.
Mae'r tîm arlwyo yma yn y Cynulliad wedi cytuno i roi reis a ffa ar y fwydlen bob dydd yr wythnos hon ac maent yn gofyn am roddion bach tuag at yr elusen. Syniad yr her hon yw bwyta reis, ffa pob a cheirch yn unig am bum diwrnod cyfan; dim byd melys, dim halen ac yn waeth na dim, dim caffein. Rwyf wedi dilyn y deiet hwn am un diwrnod hyd yma—rwyf am geisio ei ddilyn am ychydig ddyddiau yn rhagor—ac rwy'n annog unrhyw Aelod Cynulliad neu aelod arall o staff i roi cynnig ar yr her naill ai yfory neu amser cinio ddydd Gwener ac i roi rhodd fach a rhannu'r neges ag eraill. Mae'n aberth rwy'n barod i'w wneud i atgoffa fy hun am drafferthion cymaint o bobl ledled y byd.
Mae Tearfund yn elusen wych ac mae wedi gweithio'n galed i hyrwyddo'r Mean Bean Challenge. Hoffwn ddiolch hefyd i Rob a staff arlwyo Charlton House sydd wedi cefnogi hyn, ac rwy'n annog pob un ohonoch i gymryd rhan.
Jayne Bryant.
Jayne Bryant.
Hugo Thompson, Monty Williams, John Morgan and Joel Wood, all from Caerleon, have successfully completed the world's toughest row—the Talisker Whisky Atlantic Challenge. They rowed 3,000 miles across the Atlantic to raise awareness for Diabetes UK.
They decided to embark on this ambitious journey after Hugo was diagnosed with type 1 diabetes in 2015. Hugo was determined to prove that it wouldn't hold him back, and the friends formed Team Oarstruck. Starting in the Canary Islands on 14 December, Team Oarstruck faced extreme weather conditions, seasickness and exhaustion. It took 55 days, two hours and 23 minutes, but on 7 February, they reached their destination in Antigua.
This is an incredible achievement. Fewer people have rowed across the Atlantic than have been to space. Their journey made it into the world record books, with Hugo becoming the first person with diabetes to complete the row. They've raised over £9,000 and have been inundated with support.
As chair of the cross-party group on diabetes, and their local Assembly Member, I'm incredibly proud of Team Oarstruck. We hope to welcome them to the Senedd in June to hear more about their significant achievement. Raising awareness is crucial. Almost one in four children in Wales are not diagnosed with type 1 until they're seriously unwell. The common symptoms are the four Ts: toilet, thirsty, tired, thinner.
Team Oarstruck have gone from amateur rowers with a big idea to record breakers. Their dedication and commitment to the cause is inspiring.
Mae Hugo Thompson, Monty Williams, John Morgan a Joel Wood, i gyd o Gaerllion, wedi llwyddo i gwblhau cwrs rhwyfo anoddaf y byd—y Talisker Whisky Atlantic Challenge. Maent wedi rhwyfo 3,000 o filltiroedd ar draws môr yr Iwerydd i godi ymwybyddiaeth ar ran Diabetes UK.
Penderfynasant gychwyn ar y daith uchelgeisiol hon ar ôl i Hugo gael diagnosis o ddiabetes math 1 yn 2015. Roedd Hugo yn benderfynol o brofi na fyddai'n ei ddal yn ôl, a ffurfiodd y cyfeillion Team Oarstruck. Gan ddechrau ar yr Ynysoedd Dedwydd ar 14 Rhagfyr, wynebodd Team Oarstruck amodau tywydd eithafol, salwch môr a blinder llethol. Cymerodd 55 diwrnod, dwy awr a 23 munud, ond ar 7 Chwefror, cyrhaeddasant ben eu taith yn Antigua.
Mae hon yn gamp anhygoel. Mae llai o bobl wedi rhwyfo ar draws môr yr Iwerydd na sydd wedi bod i'r gofod. Mae eu taith wedi cael ei gofnodi yn llyfrau record y byd gan mai Hugo yw'r person cyntaf â diabetes i gwblhau'r daith. Maent wedi codi dros £9,000 ac wedi cael cefnogaeth helaeth.
Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar ddiabetes, a'u Haelod Cynulliad lleol, rwy'n hynod falch o Team Oarstruck. Rydym yn gobeithio eu croesawu i'r Senedd ym mis Mehefin i glywed mwy am eu cyflawniad arwyddocaol. Mae codi ymwybyddiaeth yn hanfodol. Nid yw bron un o bob pedwar plentyn yng Nghymru yn cael diagnosis o ddiabetes math 1 hyd nes eu bod yn sâl iawn. Y symptomau cyffredin yw: mynd i'r toiled yn aml, syched, blinder, colli pwysau.
Mae Team Oarstruck wedi datblygu o fod yn rhwyfwyr amatur gyda syniad mawr i fod yn rhwyfwyr sydd wedi torri record byd. Mae eu hymroddiad a'u hymrwymiad i'r achos yn ysbrydoliaeth.
Thank you.
Diolch.
Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar egwyddorion cyffredinol Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru). Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid i wneud y cynnig. Simon Thomas.
The next item is the debate on the general principles of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill. I call on the Chair of the Finance Committee to move the motion. Simon Thomas.
Cynnig NDM6696 Simon Thomas
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.83:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru).
Motion NDM6696 Simon Thomas
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.83:
Agrees to the general principles of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ystyried y Bil yn fanwl ar Gyfnod 1. Hoffwn ddiolch hefyd i bawb sydd wedi cyfrannu at yr amrywiol ymgynghoriadau a thrafodaethau yr ydym wedi'u cael tra'n drafftio a datblygu'r Bil.
Cyn imi symud ymlaen i siarad ar yr argymhellion yn yr adroddiad, credaf ei bod yn bwysig atgoffa'r Aelodau pam fod y Pwyllgor Cyllid o'r farn bod angen y Bil hwn. Mae angen i'r cyhoedd yng Nghymru gael hyder yn yr ombwdsmon i archwilio pan fydd unigolion yn credu eu bod wedi dioddef anghyfiawnder neu galedi trwy gamweinyddu neu drwy gyflenwi gwasanaethau. Mae'n bwysicach nag erioed bod gwasanaethau cyhoeddus yn darparu ar gyfer pobl Cymru a bod yr ombwdsmon yn cael ei rymuso i sicrhau bod ein gwasanaethau'n canolbwyntio ar y dinesydd.
Mae'r Bil yn ymestyn pwerau'r ombwdsmon mewn pedwar prif faes. Credwn fod y gallu i ymgymryd â phwerau ar ei liwt ei hunan yn bwysig, ac mae ganddo botensial i sicrhau manteision sylweddol. Bydd caniatáu i'r ombwdsman dderbyn pob cwyn ar lafar yn gwella cyfiawnder cymdeithasol a chyfle cyfartal. Bydd ymchwiliad i faterion sy'n ymwneud â gwasanaethau iechyd preifat yn galluogi'r ombwdsmon i archwilio cwyn gyfan, gan ddilyn y dinesydd ac nid y sector. Ac, yn olaf, gallai gweithdrefnau trin cwynion arwain at well gwasanaeth i unigolion a chael y cwmpas i wella gwasanaethau o ganlyniad i ddysgu o arfer da.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. First of all, I’d like to thank the members of the Equality, Local Government and Communities Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their detailed consideration of the Bill at Stage 1. I'd also like to thank everyone who has contributed to the various consultations and debates that we have had whilst drafting and developing the Bill.
Before I move on to talk about the recommendations in the report, I think it's important to remind Members why the Finance Committee believes that this Bill is needed. The public in Wales needs to have confidence in the ombudsman to investigate when individuals believe that they have suffered an injustice or hardship through maladministration or service delivery. It's more important than ever that public services deliver for the people of Wales and that the ombudsman is empowered to ensure that our services are citizen-centred.
The Bill extends the ombudsman’s powers in four main areas. We believe that the ability to undertake own-initiative powers is important, and has the potential to secure significant benefits. Allowing the ombudsman to accept oral complaints will improve social justice and equal opportunities. The investigation of matters relating to private health services will enable the ombudsman to explore a complaint in its entirety, following the citizen and not the sector. And, finally, complaints handling procedures could lead to a better service for individuals and would have the scope to improve services as a result of learning from best practice.
Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wedi gwneud 19 o argymhellion a gallaf dderbyn pob un namyn un o'r rhain. Rwy'n falch o weld bod y pwyllgor wedi argymell bod y Cynulliad yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r penderfyniad hwnnw y prynhawn yma. Wrth ymateb i'r adroddiad, byddaf yn ymdrin â'r prif themâu sydd yn deillio ohono.
Hoffwn ddechrau gydag argymhelliad 10, sy'n gofyn bod memorandwm esboniadol diwygiedig ac asesiad effaith rheoleiddiol yn cael eu cyhoeddi cyn Cyfnod 2, gan ystyried argymhellion y pwyllgor. Dyma'r unig argymhelliad nad wyf yn medru ei dderbyn. Mae Rheolau Sefydlog y Cynulliad yn darparu mecanwaith ar gyfer diwygio'r memorandwm esboniadol ar ôl trafodion Cyfnod 2 ac mae hyn wedi dod yn arfer safonol. Pe bai'r Bil hwn yn mynd ymlaen ymhellach, byddwn yn falch iawn o gyhoeddi memorandwm esboniadol diwygiedig ar ôl Cyfnod 2, gan ystyried unrhyw newidiadau a wnaed i'r Bil. Am y rheswm hwn, nid wyf yn teimlo y byddai'n briodol i dderbyn yr argymhelliad hwn. Fodd bynnag, yr wyf yn fwy na pharod i ystyried a oes tystiolaeth fwy cadarn nawr ar gael ac i asesu a oes angen newidiadau i'r amcangyfrifon cost yn sgil hynny, a byddaf yn rhoi diweddariadau ysgrifenedig i'r pwyllgor wrth i'r gwaith hwn fynd rhagddo.
Yn ymateb Archwilydd Cyffredinol Cymru i ymgynghoriad y pwyllgor ar y Bil, cododd nifer o bryderon ynghylch ei swyddogaethau. Mae argymhellion 7, 8, 9 a 18 yn ymdrin â'r rhain ac rwy'n hapus i wneud y newidiadau angenrheidiol i'r Bil i ymdrin â'r pryderon hyn. Bydd y rhain yn sicrhau cyfrinachedd gwybodaeth ac amddiffyn yr archwilydd rhag hawliadau difenwi. Mae’r Bil yn ailadrodd y gofyniad cyffredinol i’r archwilydd osod copi ardystiedig o gyfrifon yr ombwdsmon o flaen y Cynulliad o fewn pedwar mis. Bydd angen ystyried y cais i newid hwn, yn argymhelliad 9, yng nghyd-destun gwaith ehangach y pwyllgor ar y gofyniad hwn.
Nid yw'r ombwdsmon yn dod o dan Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011, ac ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae gennym ombwdsmon dwyieithog sy'n gweithredu swyddfa gydag ethos dwyieithog, ond mae angen inni sicrhau bod hyn yn parhau i'r dyfodol. Felly, yr wyf yn derbyn argymhelliad 6 a byddaf, mewn ymgynghoriad ag eraill, megis Comisiynydd yr Iaith Gymraeg, yn ystyried sut y gellir cyflawni hyn orau.
Mae nifer o'r argymhellion yn ymwneud â diweddaru’r asesiad effaith rheoleiddiol. Dyma argymhellion 11 i 17 ac argymhelliad 19. Yr wyf yn fodlon derbyn yr holl argymhellion hyn. Rwyf wedi dweud yn y gorffennol wrth y pwyllgor fy mod yn croesawu ei benderfyniad i gomisiynu cynghorydd arbenigol i adrodd ar oblygiadau ariannol y Bil. Rwy'n falch o nodi fod yr ymgynghorydd arbenigol hwn yn gefnogol i ymestyn pwerau'r ombwdsmon yn y pedwar prif faes. Yn y bôn, mae’r argymhellion hyn yn delio â'r costau posib yn deillio o’r Bil gan argymell bod mwy o waith yn cael ei wneud i ddangos amrediad y costau hynny.
Er enghraifft, o ran argymhellion 11 a 12, mae’r ffigurau a gynhwysir yn yr asesiad yn adlewyrchu tystiolaeth a dderbyniwyd gan yr ombwdsmon ar gostau. Fodd bynnag, yr wyf yn fwy na pharod i ailystyried lefelau'r amcangyfrifon hyn a diwygio'r asesiad os oes angen. Rwy'n credu ei fod yn werth nodi y byddai unrhyw newidiadau yn y cyd-destun hwn yn lleihau costau cyffredinol y Bil.
Mae argymhellion 14 a 15 yn ymwneud â chostau sy'n gysylltiedig â chwynion llafar. Rwy'n credu bod gwerth mewn nodi fod gan yr ombwdsmon ddisgresiwn ar hyn o bryd i dderbyn cwynion llafar o dan y Ddeddf bresennol, Deddf 2005. Felly, ni fydd pob cwyn llafar yn arwain at faich gwaith ychwanegol i'r ombwdsmon, ond rwy’n barod i ystyried dadansoddiad pellach ar 40 y cant o gwynion yn cael eu gwneud ar lafar.
Mae argymhelliad 17 yn ymwneud â rhan bwysig y Bil sy’n delio ag ymchwilio i ddarpariaeth llwybr gofal cyhoeddus a phreifat ar y cyd. Byddaf yn ymgynghori yn bellach yn y maes hwn i geisio am fwy o fanylion.
Rwyf hefyd yn hapus i sicrhau bod yr asesiad effaith rheoleiddiol yn y pen draw yn cydymffurfio â'r canllawiau yn Llyfr Gwyrdd Trysorlys Ei Mawrhydi, sef argymhelliad 19.
Nid yw’n fwriad yn y Bil i darfu ar draws rhwymedigaethau statudol eraill. Mae argymhellion 2, 3 a 5 yn dangos bod aelodau’r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn pryderu, o bryd i'w gilydd, am y perygl posibl o ran dyblygu gwaith rhwng yr ombwdsmon a gwahanol reoleiddwyr. Rwy'n gobeithio y llwyddais i roi sicrwydd i'r pwyllgor am y gwahaniaeth rhwng rôl yr ombwdsman a rheoleiddwyr eraill, ac, er y gallant edrych ar yr un ystod eang o faterion, maent yn edrych arnynt o ddau safbwynt hollol wahanol. Mae'r trefniadau o fewn y Bil yn adlewyrchu'r rhai sydd ar hyn o bryd yn Neddf 2005, ac yn mynd ymhellach, mewn gwirionedd, i alluogi mwy o gydweithio. Serch hynny, rwy'n hapus i dderbyn argymhellion 2, 3 a 5 i sicrhau cydweithio da, cadw cofnodion priodol a rhoi ystyriaeth ddyledus i rwymedigaethau eraill sy'n deillio o'r gyfraith.
Hoffwn i sôn yn gryno am adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a diolch i aelodau'r pwyllgor hwnnw am ystyried y Bil. Rwyf yn falch iawn bod y pwyllgor wedi cymeradwyo'r dull yr ydym wedi'i ddefnyddio gyda'r Bil hwn wrth gynhyrchu darn cyfunol o ddeddfwriaeth sydd ar gael yn ddwyieithog. Cofiwch fod Deddf wreiddiol 2005 yn Ddeddf Tŷ'r Cyffredin ac ar gael yn Saesneg yn unig. Rydw i hefyd yn falch bod y pwyllgor yn fodlon ar y cydbwysedd rhwng yr hyn sydd wedi'i gynnwys ar wyneb y Bil a'r hyn sydd i'w gynnwys drwy is-ddeddfwriaeth. Mae'r cydbwysedd hwn wedi dod o Ddeddf 2005, ac wedi'i seilio ar yr ymgynghoriad ar gyfer y Bil drafft. Mae'r rhannau o'r Ddeddf wreiddiol sydd eisoes mewn grym wedi bod yn effeithiol ac wedi gweithio'n dda dros y 13 mlynedd diwethaf.
Yr wyf yn fodlon derbyn yr argymhelliad a wnaed gan y pwyllgor materion cyfansoddiadol, yn amodol, wrth gwrs, ar y trafodaethau angenrheidiol gyda Llywodraeth Cymru, gan fod y ddarpariaeth hon yn ymwneud â phwerau posib Gweinidogion Cymru o dan y Bil.
Rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn i glywed beth sydd gan y Plenary i'w ddweud ar y Bil ac ar yr adroddiadau, ac, wrth gwrs, ymateb i'r ddadl maes o law. Diolch, Dirprwy Lywydd.
The Equality, Local Government and Communities Committee has made 19 recommendations, and I'm able to accept every one apart from one of these recommendations. I am very pleased to see that the committee has recommended that the Assembly agree to the general principles of the Bill and I very much hope that Members will support that decision this afternoon. In responding to the report, I will deal with the main themes stemming from it.
I would like to start with recommendation 10, which requests that a revised explanatory memorandum and regulatory impact assessment are published before Stage 2, taking account of the committee’s recommendations. This is the only recommendation that I'm not able to accept. The Standing Orders of the Assembly provide a mechanism for revising the explanatory memorandum after Stage 2 proceedings and this has become standard practice. Should this Bill proceed further, I would be very happy to publish a revised explanatory memorandum after Stage 2, taking account of any amendments that have been made to the Bill. For this reason, I do not feel it would be appropriate to accept this recommendation. However, I'm more than happy to consider whether more robust evidence is now available and to assess whether changes are needed to cost estimates in light of that, and I will provide the committee with written updates as this work progresses.
In the Auditor General for Wales’s response to the committee’s consultation on the Bill, he raised a number of concerns relating to his functions. Recommendations 7, 8, 9 and 18 deal with these and I am happy to make the necessary changes to the Bill to deal with these concerns. These will ensure confidentiality and will safeguard the auditor from defamation claims. The Bill reiterates the general requirement for the auditor to lay before the Assembly a certified copy of the ombudsman's accounts within four months. The request to change this, in recommendation 9, will need to be considered in the context of the committee's wider work on this recommendation.
The ombudsman doesn't come under the Welsh Language (Wales) Measure 2011. Currently, we have a bilingual ombudsman who has an office with a bilingual ethos, and we need to ensure that this continues in the future. Therefore, I have accepted recommendation 6 and I will, in consultation with others, such as the Welsh Language Commissioner, be considering how best this can be achieved.
A number of recommendations deal with the update of the RIA. These are recommendations 11 to 17 and 19. I am happy to accept all of these recommendations. I’ve said previously to the committee that I welcomed its decision to commission an expert adviser to report on the financial implications of the Bill. I am pleased to note that the expert adviser was supportive of the extension of the powers of the ombudsman in the four main areas. Essentially, these recommendations deal with potential costs stemming from the Bill, recommending that more work is done to show the range of those costs.
For example, in terms of recommendations 11 and 12, the figures included in the assessment reflect evidence received from the ombudsman on costs. However, I am more than willing to reconsider the levels of the estimates and to revise the assessment if needed. I think it is worth noting that any variance in this context would decrease the general costs of the Bill.
Recommendations 14 and 15 deal with costs related to oral complaints. I think it is worth noting that the ombudsman has discretion at present to accept oral complaints under the 2005 Act. Therefore, not all oral complaints will result in an additional workload for the ombudsman, but I'm willing to consider further analysis of 40 per cent of complaints being made orally.
Recommendation 17 concerns an important part of the Bill that deals with investigating a public and private care pathway provision. I will be undertaking further consultation on this to seek further information.
I am also content to ensure that the RIA ultimately complies with guidance in the HM Treasury Green Book, which is recommendation 19.
It is not an intention in the Bill to cut across other statutory obligations. Recommendations 2, 3 and 5 show that members of the Equality, Local Government and Communities Committee are concerned about the potential danger of a duplication of work by the ombudsman and other regulators. I hope that I was able to give assurance to the committee about the difference between the role of the ombudsman and of other regulators, and, even though they can look at the same range of matters, they look at them from two completely different points of view. The arrangements within the Bill reflect those that are currently in the 2005 Act, and go further, if truth be told, to enable further collaboration. However, I am happy to accept recommendations 2, 3 and 5 to ensure good collaboration, to maintain appropriate records and to give appropriate consideration to other obligations stemming from the law.
I'd like to talk briefly about the Constitutional and Legislative Affairs Committee's report and thank the members of that committee for their consideration of the Bill. I am very pleased the committee has endorsed the approach that we have taken with this Bill in producing a consolidated piece of legislation that is available bilingually. You should remember that the 2005 Act was made in the House of Commons, and was made in English alone. I am also pleased that the committee is content with the balance between what is included on the face of the Bill and what is left to subordinate legislation. This balance has emerged from the 2005 Act, and is based upon the consultation on the draft Bill. The parts of the original Act already in force have been effective and worked well over the past 13 years.
I am happy to accept the recommendation made by the Constitutional and Legislative Affairs Committee, subject to the necessary discussions with the Welsh Government, as this provision relates to the potential powers of the Welsh Ministers under the Bill.
I very much look forward to hearing what Plenary has to say on this Bill and on the reports, and, of course, to respond to the debate in due course. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Thank you. Can I call on the Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, John Griffiths?
Diolch. A gaf fi galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, John Griffiths?
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm very pleased to speak in this debate as Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee and to outline our findings from our scrutiny of the Bill. As the Bill was introduced by the Finance Committee, we also conducted the financial scrutiny alongside our general scrutiny. I would like to thank everyone who contributed to that scrutiny, those who gave written and oral evidence, and, in particular, members of the public who either responded to the written consultation or completed our online survey.
Our scrutiny focused on the provisions within the Bill where the most substantial changes to the ombudsman’s powers are being proposed, as outlined by the Member in charge in introducing this debate: so, enabling the conducting of own-initiative investigations, providing greater flexibility as to how complaints can be made, allowing the investigation of complaints that include both a private and public healthcare element, and giving the ombudsman powers to set model complaints procedures for listed authorities. Our scrutiny also touched on other aspects of the Bill, including Welsh language requirements.
In total, we made 19 recommendations, most of which are focused on elements of the regulatory impact assessment, and I very much welcome the correspondence from the Member in charge and the comments made earlier regarding acceptance of 18 of those recommendations.
Dirprwy Lywydd, there was clear and broad support for this Bill, although not unanimous. We heard some concerns from stakeholders. Though supportive of the general principles, they raised issues around the implementation and operation of some of the provisions within the legislation. These issues included creating additional complexity in an already crowded regulatory framework, and the financial impact on public authorities, who, of course, are already managing a difficult financial climate. But, notwithstanding these concerns, the evidence we received supported the assertions made in the explanatory memorandum and by the Member in charge that the Bill will improve social justice, protect the most vulnerable, and drive improvements in complaints handling, and, more broadly, public services. We were therefore happy to recommend that the Assembly agrees to the general principles of the Bill.
I will now move on to some of the specific provisions, starting with sections 4 and 5. These sections provide the ombudsman with powers to undertake own-initiative investigations without the need for a complaint to be submitted by a member of the public.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. rwy'n falch iawn o siarad yn y ddadl hon fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ac i amlinellu ein canfyddiadau o'r gwaith craffu a wnaethom ar y Bil. Gan fod y Bil wedi cael ei gyflwyno gan y Pwyllgor Cyllid, rydym hefyd wedi cyflawni'r gwaith craffu ariannol ochr yn ochr â'n gwaith craffu cyffredinol. Buaswn yn hoffi diolch i bawb a gyfrannodd at y gwaith craffu hwnnw, y rheini a roddodd dystiolaeth ysgrifenedig a thystiolaeth ar lafar, ac yn benodol, aelodau o'r cyhoedd a ymatebodd i'r ymgynghoriad ysgrifenedig neu a gwblhaodd ein harolwg ar-lein.
Roedd ein gwaith craffu yn canolbwyntio ar y darpariaethau o fewn y Bil lle yr argymhellir y newidiadau mwyaf sylweddol i bwerau'r ombwdsmon, fel yr amlinellwyd gan yr Aelod sy'n gyfrifol wrth gyflwyno'r ddadl hon: felly, galluogi'r ombwdsmon i gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun, darparu mwy o hyblygrwydd o ran sut y gellir gwneud cwynion, caniatáu i gwynion sy'n cynnwys elfen gofal iechyd preifat a chyhoeddus gael eu harchwilio, a rhoi pwerau i'r ombwdsmon bennu gweithdrefnau cwyno enghreifftiol ar gyfer awdurdodau rhestredig. Roedd ein gwaith craffu hefyd yn cyfeirio at elfennau eraill o'r Bil, gan gynnwys gofynion yn ymwneud â'r iaith Gymraeg.
Rydym wedi gwneud cyfanswm o 19 argymhelliad, ac mae'r rhan fwyaf ohonynt yn canolbwyntio ar elfennau o'r asesiad effaith rheoleiddiol, ac rwy'n croesawu'r ohebiaeth gan yr Aelod sy'n gyfrifol a'r sylwadau a wnaed yn gynharach mewn perthynas â derbyn 18 o'r argymhellion hynny.
Ddirprwy Lywydd, roedd cefnogaeth glir ac eang i'r Bil hwn, er nad oedd yn unfrydol. Clywsom rai pryderon gan randdeiliaid. Er eu bod yn cefnogi'r egwyddorion cyffredinol, codwyd materion a oedd yn ymwneud â gweithredu rhai o'r darpariaethau yn y ddeddfwriaeth. Roedd y materion hyn yn cynnwys creu cymhlethdod ychwanegol mewn fframwaith rheoleiddio sydd eisoes yn orlawn, a'r effaith ariannol ar awdurdodau cyhoeddus, sydd eisoes, wrth gwrs, yn ymdopi â hinsawdd ariannol anodd. Ond er gwaethaf y pryderon hyn, roedd y dystiolaeth a gawsom yn cefnogi'r honiadau a wnaed yn y memorandwm esboniadol, a chan yr Aelod sy'n gyfrifol, y bydd y Bil yn gwella cyfiawnder cymdeithasol, yn amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed, ac yn ysgogi gwelliannau yn y broses o ymdrin â chwynion, ac yn fwy cyffredinol, gwasanaethau cyhoeddus. Roeddem felly'n hapus i argymell y dylai'r Cynulliad gytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil.
Symudaf ymlaen yn awr at rai o'r darpariaethau penodol, gan ddechrau gydag adrannau 4 a 5. Mae'r adrannau hyn yn darparu pwerau i'r ombwdsmon gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun heb fod angen i aelod o'r cyhoedd wneud cwyn.
We heard from the Member in charge, the current ombudsman, and his counterparts in Northern Ireland and Scotland, that this was a critical tool in the ombudsman’s toolkit. It is also one that is available to most of their counterparts across the world. We noted the concerns raised by stakeholders about creating additional complexity in that already crowded regulatory framework, but the Member in charge responded to these concerns by reminding us of the difference in roles and approach between regulators and an ombudsman. It is the ombudsman who approaches concerns from a citizen perspective, and we found that a compelling argument. We support, then, this extension of the ombudsman’s powers. We made only one recommendation in relation to these provisions, which is to place an additional duty on the ombudsman to consult with regulators before embarking on an own-initiative investigation, and I am pleased that the Member in charge has accepted this recommendation.
Moving on to the provisions on making and referral of complaints to the ombudsman, the Bill seeks to remove restrictions on how complaints can be made or referred. Currently, oral complaints can only be made at the ombudsman’s discretion. We heard clear evidence that this can make it more difficult for the most vulnerable to access the ombudsman’s services. While we have focused on oral complaints, we noted that the Bill’s provisions will enable the ombudsman to adapt in the future and accept complaints in any format they feel is appropriate. This helps futureproof the legislation and will allow the ombudsman to adapt to any technological changes. We believe these provisions will improve access to the ombudsman’s services, and therefore only made one recommendation in relation to these provisions. Recommendation 3 calls for amendments to be brought forward to place a requirement on the ombudsman to maintain a register of all complaints, not just oral complaints, and, again, I am pleased that the Member in charge has accepted this recommendation. We also called on the ombudsman to reflect on the evidence we received when developing any guidance. If this Bill is passed, there will be an issue, and we will monitor, during our ongoing scrutiny of the ombudsman, progress on these matters.
Dirprwy Lywydd, Part 4 of the Bill introduces powers for the ombudsman to set complaints handling procedures. This was one of the elements of the Bill that generated the most debate from stakeholders. In particular, we heard concerns about how model procedures set by the ombudsman would interact with already existing complaints handling procedures. Much of this discussion centred on the 'Putting Things Right' regulations within the national health service. There was concern that the definition of enactments within the Bill would not cover these regulations, and while we noted all these concerns, we believe that it is totally appropriate for the ombudsman to have a role in setting complaints handling procedures. We believe that this will help lead to improvements in complaints handling and, hopefully, improvements in public services. We were encouraged by the example in Scotland, where similar powers have been given to the Scottish ombudsman. However, we believe that there could be greater clarity in how existing non-statutory guidance, such as 'Putting Things Right', will be considered by the ombudsman in drawing up and enforcing model complaints procedures. We therefore made recommendation 5, that amendments be brought forward to provide this greater clarity, and, again, I am pleased that the Member in charge has accepted this recommendation.
Moving on to provisions that place a duty on the ombudsman to produce a Welsh language strategy, we welcome the strengthening of these requirements. However, we do not believe the Bill goes far enough. We think too much is left to the ombudsman’s own discretion and that the ombudsman should adhere to the principles of the Welsh language standards. We acknowledge that it would not be appropriate for the ombudsman to be covered directly by the standards, but we believe he or she should, in principle, deliver comparable bilingual services to those public services within his remit, and I am pleased again to note the commitment made by the Member in charge to revisit these provisions and that this will be done in consultation with the Welsh Language Commissioner and others.
Financial scrutiny was a matter that we centred on, Dirprwy Lywydd, and we appointed an expert adviser, Dr Gavin McBurnie, as mentioned earlier. Those financial implications are the area where the majority of our recommendations focus. It was good to hear both the ombudsman and the Member in charge make clear commitments that the ombudsman would not seek any increase in budget above 0.03 per cent of the Welsh block. However, we are seeking further information on the regulatory impact assessment on issues relating to the indirect costs and, in particular, the costs that may be incurred by the listed authorities that fall within the ombudsman’s remit.
We do not believe that the recommendations we have made seeking greater clarity are unreasonable, and, again, I welcome the Member accepting all but one of them.
I know that time—
Clywsom gan yr Aelod sy'n gyfrifol, yr ombwdsmon cyfredol, a'i gymheiriaid yn yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon, fod hwn yn arf hollbwysig ym mhecyn cymorth yr ombwdsmon. Mae hefyd yn un sydd ar gael i'r rhan fwyaf o'u cymheiriaid ledled y byd. Nodasom y pryderon a godwyd gan randdeiliaid ynglŷn â chreu cymhlethdod ychwanegol yn y fframwaith rheoleiddio hwnnw sydd eisoes yn orlawn, ond ymatebodd yr Aelod sy'n gyfrifol i'r pryderon hyn drwy ein hatgoffa o'r gwahaniaeth rhwng rolau a dulliau rheoleiddwyr ac ombwdsmon. Yr ombwdsmon sy'n mynd i'r afael â phryderon o safbwynt y dinesydd, ac roeddem yn ystyried bod honno'n ddadl gref. Rydym yn cefnogi'r cynnig hwn, felly, i ymestyn pwerau'r ombwdsmon. Un argymhelliad yn unig a wnaethom mewn perthynas â'r darpariaethau hyn, sef rhoi dyletswydd ychwanegol ar yr ombwdsmon i ymgynghori â rheoleiddwyr cyn cychwyn ar ymchwiliad ar ei liwt ei hun, ac rwy'n falch fod yr Aelod sy'n gyfrifol wedi derbyn yr argymhelliad hwn.
Gan symud ymlaen at y darpariaethau ar gyfer gwneud ac atgyfeirio cwynion at yr ombwdsmon, mae'r Bil yn ceisio cael gwared ar y cyfyngiadau ar sut y gellir gwneud neu atgyfeirio cwynion. Ar hyn o bryd, ni ellir ond gwneud cwynion llafar yn ôl disgresiwn yr ombwdsmon. Clywsom dystiolaeth glir y gall hyn ei gwneud yn fwy anodd i'r rhai mwyaf agored i niwed gael mynediad at wasanaethau'r ombwdsmon. Er ein bod wedi canolbwyntio ar gwynion llafar, rydym wedi nodi y bydd darpariaethau'r Bil yn galluogi'r ombwdsmon i addasu yn y dyfodol a derbyn cwynion ar unrhyw ffurf y maent yn ei ystyried yn briodol. Mae hyn yn helpu i ddiogelu'r ddeddfwriaeth ar gyfer y dyfodol a bydd yn caniatáu i'r ombwdsmon addasu i unrhyw newidiadau technolegol. Rydym yn credu y bydd y darpariaethau hyn yn gwella mynediad at wasanaethau'r ombwdsmon, ac felly un argymhelliad yn unig a wnaethom mewn perthynas â'r darpariaethau hyn. Mae argymhelliad 3 yn galw am welliannau sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon gadw cofrestr o'r holl gwynion, nid cwynion ar lafar yn unig, ac unwaith eto, rwy'n falch fod yr Aelod sy'n gyfrifol wedi derbyn yr argymhelliad hwn. Rydym hefyd wedi galw ar yr ombwdsmon i fyfyrio ar y dystiolaeth a gawsom wrth ddatblygu unrhyw ganllawiau. Os caiff y Bil hwn ei basio, bydd yna fater yn codi, a byddwn, yn ystod ein gwaith craffu parhaus ar yr ombwdsmon, yn monitro cynnydd mewn perthynas â'r materion hyn.
Ddirprwy Lywydd, mae adran 4 o'r Bil yn cyflwyno pwerau i'r ombwdsmon i bennu gweithdrefnau ymdrin â chwynion. Roedd hon yn un o'r elfennau yn y Bil a ysgogodd fwyaf o drafodaeth gan randdeiliaid. Yn benodol, clywsom bryderon ynglŷn â sut y byddai gweithdrefnau enghreifftiol a bennwyd gan yr ombwdsmon yn rhyngweithio â'r gweithdrefnau ymdrin â chwynion sy'n bodoli'n barod. Roedd llawer o'r drafodaeth hon yn canolbwyntio ar y rheoliadau 'Gweithio i Wella' o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol. Roedd pryderon na fyddai'r diffiniad o ddeddfiadau o fewn y Bil yn cynnwys y rheoliadau hyn, ac er ein bod wedi nodi'r holl bryderon hyn, rydym yn credu ei bod yn gwbl briodol i'r ombwdsmon chwarae rhan yn y broses o bennu gweithdrefnau ymdrin â chwynion. Rydym yn credu y bydd hyn yn helpu i arwain at welliannau yn y broses o ymdrin â chwynion, a gwelliannau mewn gwasanaethau cyhoeddus, gobeithio. Cawsom ein calonogi gan yr enghraifft yn yr Alban, lle mae pwerau tebyg wedi cael eu rhoi i ombwdsmon yr Alban. Fodd bynnag, rydym yn credu y gellid cael mwy o eglurder mewn perthynas â sut y bydd yr ombwdsmon yn ystyried canllawiau anstatudol sydd eisoes yn bodoli, megis 'Gweithio i Wella', wrth lunio a gorfodi gweithdrefnau cwyno enghreifftiol. Felly, gwnaethom argymhelliad 5, sef bod gwelliannau'n cael eu cyflwyno i ddarparu'r eglurder pellach hwn, ac unwaith eto, rwy'n falch fod yr Aelod sy'n gyfrifol wedi derbyn yr argymhelliad hwn.
Gan symud ymlaen at ddarpariaethau sy'n gosod dyletswydd ar yr ombwdsmon i lunio strategaeth iaith Gymraeg, rydym yn croesawu camau i gryfhau'r gofynion hyn. Fodd bynnag, nid ydym yn credu bod y Bil yn mynd yn ddigon pell. Rydym yn credu bod gormod yn cael ei adael i ddisgresiwn yr ombwdsmon ac y dylai'r ombwdsmon lynu wrth egwyddorion safonau iaith Gymraeg. Rydym yn cydnabod na fyddai'n briodol i'r ombwdsmon gael ei gynnwys yn uniongyrchol yn y safonau, ond credwn y dylai, mewn egwyddor, ddarparu gwasanaethau dwyieithog cymaradwy i'r gwasanaethau cyhoeddus o fewn ei gylch gwaith, ac unwaith eto, rwy'n falch o nodi'r ymrwymiad a wnaed gan yr Aelod sy'n gyfrifol i ailedrych ar y darpariaethau hyn, ac y caiff ei wneud mewn ymgynghoriad â Chomisiynydd y Gymraeg ac eraill.
Un mater y canolbwyntiwyd arno, Ddirprwy Lywydd, oedd craffu ariannol, ac fe wnaethom benodi cynghorydd arbenigol, Dr Gavin McBurnie, fel y soniwyd yn gynharach. Mae'r rhan fwyaf o'n hargymhellion yn canolbwyntio ar y goblygiadau ariannol hynny. Braf oedd clywed yr ombwdsmon a'r Aelod sy'n gyfrifol yn gwneud ymrwymiadau clir na fyddai'r ombwdsmon yn ceisio sicrhau unrhyw gynnydd yn y gyllideb sy'n uwch na 0.03 y cant o wariant grant bloc Cymru. Fodd bynnag, rydym yn ceisio rhagor o wybodaeth am yr asesiad effaith rheoleiddiol mewn perthynas â materion sy'n ymwneud â'r costau anuniongyrchol ac yn benodol, costau'r awdurdodau rhestredig sy'n rhan o gylch gwaith yr ombwdsmon.
Nid ydym yn credu bod yr argymhellion a wnaethom er mwyn ceisio mwy o eglurder yn afresymol, ac unwaith eto, croesawaf y ffaith fod yr Aelod wedi derbyn pob un ond un ohonynt.
Gwn fod amser—
Yes, time is running out.
Ydi, mae amser yn brin.
—is very short, Dirprwy Lywydd, so perhaps I can move on and say that, in conclusion, we very much welcome this Bill. Our recommendations are set out. They have been referred to by the Member in charge.
To conclude, Llywydd, we believe this Bill will deliver on its policy intentions, and we would call on the Assembly to support the general principles.
—yn brin, Ddirprwy Lywydd, felly efallai y gallaf symud ymlaen a dweud, i gloi, ein bod yn croesawu'r Bil hwn yn fawr iawn. Mae ein hargymhellion wedi'u nodi. Cyfeiriwyd atynt gan yr Aelod sy'n gyfrifol.
I gloi, Lywydd, rydym yn credu y bydd y Bil hwn yn cyflawni ei fwriadau polisi, a charem alw ar y Cynulliad i gefnogi'r egwyddorion cyffredinol.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf fi alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Dirprwy Lywydd. You will be very, very pleased to know that we reported on this Bill on 9 March and we made only one recommendation to the Member in charge and, as such, my contribution will be comparatively short.
With regard to the need for the Bill, we welcome the approach adopted by the Member in charge in providing a Bill that is a consolidated piece of legislation, and we believe it represents the best-practice approach our predecessor committee promoted in its report, 'Making Laws in Wales'. It will enable legislation of considerable importance in Wales to be available bilingually. The benefits of this to Welsh citizens should not be underestimated.
As with our scrutiny of all Bills, we considered the balance between what is on the face of the Bill and what is left to subordinate legislation. In this regard we are content with the Bill. In relation to the issue of how the ombudsman and the Children’s Commissioner for Wales work together, we agree with the Member in charge and the Cabinet Secretary for Finance that the detail should be set out on the face of the Bill. We trust the Member in charge will table the necessary amendments.
Turning now to Henry VIII powers, we and our predecessor committee have regularly and robustly scrutinised the use of Henry VIII powers. Whilst the use of such powers in this Bill are significant in number, we note that they are narrow in scope. We further note that six of the nine Henry VIII powers involve consultation. For that reason, we are content with their use in this Bill. As the committee with responsibility for scrutinising subordinate legislation, we will be able to monitor carefully the use of these powers by the Welsh Ministers, should the Bill become law.
My final remarks relate to section 78 of the Bill. Section 78(1) allows the Welsh Ministers by regulation to make
'(a) such consequential, incidental or supplemental provision, and
'(b) such transitory, transitional or saving provision,
'as they think necessary or expedient'.
Consistently, our view has been that the Welsh Government should adopt a more targeted approach rather than taking the widest powers available to them. This committee should be no exception. Our particular concern relates to the words 'necessary or expedient'. In our view, the word 'necessary' would be sufficient. Our only recommendation suggests the Member in charge tables an amendment to the Bill to remove the words 'or expedient' from section 78(1).
Now, I thank the Member for his formal response to our report and the comments that he's actually made just now. I note that he believes the power to make provision as is necessary under section 78 will be sufficient and, for that reason, 'expedient' could be removed. I therefore welcome his commitment to raise this issue with the Welsh Ministers in the coming weeks.
We note that the Cabinet Secretary is considering tabling an amendment to clarify that the section 78 power extends to amending primary legislation. Should an amendment be tabled, it is, of course, our view that, as a Henry VIII power, it should be subject to the affirmative procedure. Thank you.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Fe fyddwch yn falch iawn o glywed ein bod wedi adrodd ar y Bil hwn ar 9 Mawrth ac un argymhelliad yn unig a wnaethom i'r Aelod sy'n gyfrifol, ac o ganlyniad, bydd fy nghyfraniad yn gymharol fyr.
Mewn perthynas â'r angen am y Bil, rydym yn croesawu'r dull a fabwysiadwyd gan yr Aelod sy'n gyfrifol wrth ddarparu Bil sy'n ddarn cyfunol o ddeddfwriaeth, ac rydym yn credu ei fod yn cynrychioli'r dull arfer gorau roedd y pwyllgor a'n rhagflaenodd yn ei hyrwyddo yn ei adroddiad, 'Deddfu yng Nghymru'. Bydd yn sicrhau bod deddfwriaeth bwysig yng Nghymru ar gael yn ddwyieithog. Ni ddylid tanbrisio manteision hyn i ddinasyddion Cymru.
Fel rydym yn ei wneud wrth graffu ar bob Bil, rhoesom ystyriaeth i'r cydbwysedd rhwng yr hyn sydd ar wyneb y Bil a'r hyn a gaiff ei adael i is-ddeddfwriaeth. Rydym yn fodlon ar y Bil yn hyn o beth. Mewn perthynas â sut y bydd yr ombwdsmon a Chomisiynydd Plant Cymru yn gweithio gyda'i gilydd, rydym yn cytuno â'r Aelod sy'n gyfrifol ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid y dylid nodi'r manylion ar wyneb y Bil. Hyderwn y bydd yr Aelod sy'n gyfrifol yn cyflwyno'r gwelliannau angenrheidiol.
Gan droi yn awr at bwerau Harri VIII, rydym ni a'r pwyllgor a'n rhagflaenodd wedi craffu'n drylwyr ac yn rheolaidd ar y defnydd o bwerau Harri VIII. Er bod nifer sylweddol o bwerau o'r fath yn cael eu defnyddio y Bil hwn, nodwn eu bod yn gul o ran eu cwmpas. Nodwn ymhellach fod chwech o'r naw pŵer Harri VIII yn ymwneud ag ymgynghori. Am y rheswm hwnnw, rydym yn fodlon â'u defnydd yn y Bil hwn. Fel y pwyllgor sy'n gyfrifol am graffu ar is-ddeddfwriaeth, byddwn yn gallu monitro defnydd Gweinidogion Cymru o'r pwerau hyn yn ofalus, os caiff y Bil ei basio.
Mae fy sylwadau terfynol yn ymwneud ag adran 78 o'r Bil. Mae adran 78(1) yn galluogi Gweinidogion Cymru, drwy reoliadau, i wneud
'(a) darpariaethau canlyniadol, cysylltiedig neu atodol, a
'(b) darpariaethau darfodol, trosiannol, neu arbed,
'sydd yn eu barn hwy yn angenrheidiol neu’n hwylus'.
Rydym wedi bod o’r farn yn gyson y dylai Llywodraeth Cymru ddefnyddio dull mwy penodol yn hytrach na’r pwerau mwyaf eang sydd ar gael iddi. Ni ddylai’r pwyllgor hwn fod yn eithriad. Rydym yn pryderu'n arbennig mewn perthynas â'r geiriau 'angenrheidiol neu'n hwylus'. Yn ein barn ni, byddai'r gair 'angenrheidiol' yn ddigon. Mae ein hunig argymhelliad yn awgrymu bod yr Aelod sy'n gyfrifol yn cyflwyno gwelliant i'r Bil i ddileu'r geiriau 'neu'n hwylus' yn adran 78(1).
Nawr, diolch i'r Aelod am ei ymateb ffurfiol i'n hadroddiad a'r sylwadau y mae newydd eu gwneud. Nodaf ei fod yn credu y bydd y pŵer i wneud darpariaeth sy'n angenrheidiol o dan adran 78 yn ddigon ac am y rheswm hwnnw, gellid dileu 'hwylus'. O ganlyniad, rwy'n croesawu ei ymrwymiad i ddwyn y mater hwn i sylw Gweinidogion Cymru yn yr wythnosau nesaf.
Rydym yn nodi bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried cyflwyno gwelliant i egluro bod y pŵer yn adran 78 yn ymestyn i ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol. Pe bai gwelliant yn cael ei gyflwyno, ein barn ni, wrth gwrs, yw y dylai, fel pŵer Harri VIII, fod yn ddarostyngedig i’r weithdrefn gadarnhaol. Diolch.
Thank you very much. Can I call on the Counsel General, Jeremy Miles?
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I begin my contribution to the debate by putting on record that the Welsh Government recognises and appreciates the important service the ombudsman provides in Wales? The ombudsman's office provides a means to help those people who have not received the level of service from the public sector that they have a right to expect. We therefore look positively on measures that would help the ombudsman to perform this vital role. I would like to thank the Equality, Local Government and Communities Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee for their scrutiny of the Bill and their subsequent reports, and to their Chairs for their contribution to this debate.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi gychwyn fy nghyfraniad i'r ddadl drwy gofnodi bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod ac yn gwerthfawrogi'r gwasanaeth pwysig y mae'r ombwdsmon yn ei ddarparu yng Nghymru? Mae swyddfa'r ombwdsmon yn darparu modd o helpu'r bobl nad ydynt wedi derbyn y lefel o wasanaeth y mae ganddynt hawl i'w disgwyl gan y sector cyhoeddus. Felly, rydym yn edrych yn gadarnhaol ar y mesurau a fyddai'n helpu'r ombwdsmon i gyflawni'r rôl hanfodol hon. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am graffu ar y Bil ac am eu hadroddiadau dilynol, ac i'w Cadeiryddion am eu cyfraniad i'r ddadl hon.
This Bill is not, of course, a Government Bill. It has been introduced to the Assembly by the Finance Committee, and the recommendations produced by the two committees will be for the Member in charge of the Bill to take forward. However, I would like to take this opportunity to set out the Government's position, particularly in light of the evidence taken by the Equality, Local Government and Communities Committee. The Bill proposes new powers in four distinct areas for the ombudsman, and I will take each in turn.
The Government supports the proposal that the ombudsman should be able to accept oral complaints. We also support the Equality, Local Government and Communities Committee's recommendation, as John Griffiths pointed out, for the ombudsman to maintain a register of all complaints received. This has the potential to yield more valuable information about the quality of public services in Wales. The Government also supports the proposal for a power to investigate private healthcare providers where a complaint concerns both NHS and private healthcare. Again, we agree with the Equality, Local Government and Communities Committee's recommendations that the Finance Committee must do more work to improve the Bill's regulatory impact assessment, particularly in respect of the costs to private healthcare providers. This section is currently uncosted in the Bill's RIA.
I turn next to the proposal to enable the Ombudsman to conduct own-initiative investigations. The Government has followed the evidence carefully in relation to this section of the Bill, and accepts the argument that the Ombudsman will be in a position to react to emerging themes and issues across the public sector. However, we share some of the concerns raised by stakeholders about the potential for the ombudsman to duplicate investigatory work already being carried out by other regulators and inspectors. The Equality, Local Government and Communities Committee has recommended that an amendment should be brought forward at Stage 2 to require the ombudsman to consult with other regulators and commissioners before embarking on an own-initiative investigation. We support this as it would go some way to reduce the risk of overlap, confusion and duplication.
Dirprwy Lywydd, I now turn to the final proposal in the Bill: the power for the ombudsman to set common complaints standards for the public sector. The Government has paid close attention to the evidence given during the Stage 1 process, including the analysis of the regulatory impact assessment by the independent expert in relation to common complaints standards. We have concerns that we mirrored in the evidence taken by the committee about whether the power to set common complaints standards could cut across existing statutory complaints procedures, many of which have been agreed and passed by this National Assembly. We believe it could be helpful for the ombudsman to publish principles and model complaints-handling procedures to provide consistency for service users and public services generally. But these should not undermine existing statutory complaints procedures, such as 'Putting Things Right', already referred to in this debate. This could create uncertainty for individual organisations and for the ombudsman and complainants. We could support this part of the Bill if the Member in charge brought forward amendments to ensure existing statutory complaints processes are respected. I'm pleased to note that the Member in charge has accepted this in his response to the committee's report.
Dirprwy Lywydd, the Welsh Government also has some concerns about section 71 of the Bill, which, as we've heard, contains provisions requiring the ombudsman to have a Welsh language strategy. This was raised during scrutiny by the Welsh Language Commissioner and by Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. The Equality, Local Government and Communities Committee has said that this section of the Bill needs strengthening, and we would be very happy to work with the Member in charge to bring forward an amendment to ensure the ombudsman is subject to the Welsh language standards requirements. With that said, the Government will today support the general principles of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill.
Dirprwy Lywydd, I would like to say a few words about the next steps and the development of the Bill. The Equality, Local Government and Communities Committee has set out in its report a very clear recommendation that further work must be carried out on the Bill's financial costings and to the RIA. As they are currently presented, and as the Member in charge noted in his opening speech, there are a number of gaps in the costings and a number of areas where the financial evidence needs to be developed, including the robustness of the ombudsman's running costs and the costs to private healthcare providers. Until this work is carried out, the Government will not be tabling a financial resolution for this Bill. This will give the Finance Committee time to further consider the RIA and to undertake the work in line with the committee's recommendations. Any extra costs for providing the ombudsman with additional powers will be met from the Welsh consolidated fund. Put bluntly, more money spent on the ombudsman will mean less for front-line public services at a time of ongoing austerity. It's essential, therefore, that we have a robust analysis of the costs.
Finally, Dirprwy Lywydd, my colleague the Cabinet Secretary for Finance has met the Member in charge of the Bill and shared a legal analysis of the Bill identifying a number of areas where changes need to be made to ensure that it functions correctly, if enacted, to meet the stated policy intent. I should stress that these are essential requirements for efficacy, rather than discretionary improvements and enhancements. The Government is keen to work with the Member in charge as the Bill progresses to remedy the issues highlighted.
Nid Bil y Llywodraeth yw'r Bil hwn wrth gwrs. Cafodd ei gyflwyno i'r Cynulliad gan y Pwyllgor Cyllid, a mater i'r Aelod sy'n gyfrifol am y Bil yw bwrw ymlaen â'r argymhellion a wnaed gan y ddau bwyllgor. Fodd bynnag, hoffwn gymryd y cyfle hwn i nodi safbwynt y Llywodraeth, yn enwedig yng ngoleuni'r dystiolaeth a roddwyd i'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Mae'r Bil yn cynnig pwerau newydd i'r ombwdsmon mewn pedwar maes gwahanol, a byddaf yn rhoi sylw i bob un yn ei dro.
Mae'r Llywodraeth yn cefnogi'r cynnig y dylai'r ombwdsmon allu derbyn cwynion ar lafar. Rydym hefyd yn cefnogi argymhelliad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, fel y nododd John Griffiths, y dylai'r ombwdsmon gadw cofrestr o'r holl gwynion a dderbyniwyd. Mae gan hyn botensial i gynhyrchu gwybodaeth fwy gwerthfawr am ansawdd gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Mae'r Llywodraeth hefyd yn cefnogi'r argymhelliad ynglŷn â phŵer i archwilio darparwyr gofal iechyd preifat pan fydd cwyn yn berthnasol i'r GIG a gofal iechyd preifat. Unwaith eto, rydym yn cytuno ag argymhellion y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau y dylai'r Pwyllgor Cyllid wneud mwy o waith i wella asesiad effaith rheoleiddiol y Bil, yn enwedig o ran y costau i ddarparwyr gofal iechyd preifat. Nid oes unrhyw waith costio wedi'i wneud ar yr adran hon yn asesiad effaith rheoleiddiol y Bil ar hyn o bryd.
Trof yn awr at yr argymhelliad i alluogi'r ombwdsmon i gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun. Mae'r Llywodraeth wedi dilyn y dystiolaeth yn ofalus mewn perthynas â'r adran hon o'r Bil, ac mae'n derbyn y ddadl y bydd yr ombwdsmon mewn sefyllfa i ymateb i themâu a materion a ddaw'n amlwg ar draws y sector cyhoeddus. Fodd bynnag, rydym yn rhannu rhai o'r pryderon a fynegwyd gan randdeiliaid ynglŷn â'r posibilrwydd y gallai'r ombwdsmon ddyblygu gwaith ymchwilio sydd eisoes ar y gweill gan reoleiddwyr ac arolygwyr eraill. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wedi argymell y dylid cyflwyno gwelliant yng Nghyfnod 2 a fydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon ymgynghori â rheoleiddwyr a chomisiynwyr eraill cyn cychwyn ar ymchwiliad ar ei liwt ei hun. Rydym yn cefnogi hyn gan y byddai'n helpu i leihau'r risg o orgyffwrdd, dryswch a dyblygu.
Ddirprwy Lywydd, trof yn awr at argymhelliad olaf y Bil: y pŵer i'r ombwdsmon bennu safonau cwynion cyffredin ar gyfer y sector cyhoeddus. Mae'r Llywodraeth wedi edrych yn ofalus ar y dystiolaeth a roddwyd yn ystod proses Cyfnod 1, gan gynnwys dadansoddiad o'r asesiad effaith rheoleiddiol gan arbenigwr annibynnol mewn perthynas â safonau cwynion cyffredin. Mae gennym bryderon, a adlewyrchwyd gennym yn y dystiolaeth a roddwyd i'r pwyllgor, ynglŷn ag a allai'r pŵer i bennu safonau cwynion cyffredin dorri ar draws gweithdrefnau cwyno statudol sy'n bodoli'n barod, gyda llawer ohonynt yn weithdrefnau y mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn wedi cytuno arnynt ac wedi eu pasio. Rydym yn credu y gallai fod yn ddefnyddiol i'r ombwdsmon gyhoeddi egwyddorion a gweithdrefnau ymdrin â chwynion enghreifftiol i ddarparu cysondeb ar gyfer defnyddwyr gwasanaethau a gwasanaethau cyhoeddus yn gyffredinol. Ond ni ddylai'r rhain danseilio gweithdrefnau cwyno statudol sy'n bodoli'n barod, megis 'Gweithio i Wella', y cyfeiriwyd ato eisoes yn y ddadl hon. Gallai hyn greu ansicrwydd i sefydliadau unigol ac i'r ombwdsmon ac achwynwyr. Gallem gefnogi'r rhan hon o'r Bil pe bai'r Aelod sy'n gyfrifol yn cyflwyno gwelliannau i sicrhau bod y prosesau cwyno statudol sy'n bodoli'n barod yn cael eu parchu. Rwy'n falch o nodi bod yr Aelod sy'n gyfrifol wedi derbyn hyn yn ei ymateb i adroddiad y pwyllgor.
Ddirprwy Lywydd, mae gan Lywodraeth Cymru rai pryderon hefyd ynglŷn ag adran 71 o'r Bil, sydd, fel y clywsom, yn cynnwys darpariaethau sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r ombwdsmon fod â strategaeth iaith Gymraeg. Codwyd hyn gan Gomisiynydd y Gymraeg a Chymdeithas yr Iaith Gymraeg yn ystod y broses graffu. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wedi dweud bod angen cryfhau'r adran hon o'r Bil, a byddem yn hapus iawn i weithio gyda'r Aelod sy'n gyfrifol i gyflwyno gwelliant a fydd yn sicrhau bod yr ombwdsmon yn ddarostyngedig i ofynion safonau iaith Gymraeg. Wedi dweud hynny, bydd y Llywodraeth yn cefnogi egwyddorion cyffredinol Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) heddiw.
Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddweud ychydig eiriau am y camau nesaf a datblygiad y Bil. Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau wedi nodi argymhelliad clir iawn yn ei adroddiad y dylid gwneud gwaith pellach ar gostau ariannol y Bil a'r asesiad effaith rheoleiddiol. Fel y cânt eu cyflwyno ar hyn o bryd, ac fel y nododd yr Aelod sy'n gyfrifol yn ei araith agoriadol, ceir nifer o fylchau yn y costau a nifer o feysydd lle mae angen datblygu'r dystiolaeth ariannol, gan gynnwys trylwyredd costau rhedeg yr ombwdsmon a'r costau i ddarparwyr gofal iechyd preifat. Hyd nes y caiff y gwaith hwn ei wneud, ni fydd y Llywodraeth yn cyflwyno penderfyniad ariannol ar gyfer y Bil hwn. Bydd hyn yn rhoi amser i'r Pwyllgor Cyllid roi ystyriaeth bellach i'r asesiad effaith rheoleiddiol ac i ymgymryd â'r gwaith yn unol ag argymhellion y pwyllgor. Bydd unrhyw gostau ychwanegol am ddarparu pwerau ychwanegol i'r ombwdsmon yn cael eu talu o gronfa gyfunol Cymru. A dweud y gwir yn blaen, bydd gwario mwy o arian ar yr ombwdsmon yn golygu llai o arian ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen mewn cyfnod o gyni parhaus. Mae'n hanfodol, felly, ein bod yn cael dadansoddiad trylwyr o'r costau.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, wedi cyfarfod â'r Aelod sy'n gyfrifol am y Bil ac wedi rhannu dadansoddiad cyfreithiol o'r Bil sy'n nodi nifer o feysydd lle mae angen gwneud newidiadau i sicrhau ei fod yn gweithio'n gywir, os caiff ei weithredu, er mwyn cyflawni'r bwriad polisi a nodwyd. Dylwn bwysleisio bod y rhain yn ofynion hanfodol ar gyfer effeithiolrwydd, yn hytrach na gwelliannau ac ychwanegiadau dewisol. Mae'r Llywodraeth yn awyddus i weithio gyda'r Aelod sy'n gyfrifol wrth i'r Bil fynd rhagddo er mwyn datrys y materion a amlygwyd.
I'd like to thank the Member for bringing this forward again today and, certainly, as a member of the committee, I will be supporting it, and we will be supporting it, passing Stage 1 in this Chamber.
Calls to increase powers to the ombudsman have been made since 2013, and we feel that it is imperative that there is transformation within the ombudsman's role. No-one receiving any of our public services should feel ashamed to have to go down a complaints route if they feel they need to. And, when things go wrong, we must all be able to scrutinise the errors and put things right. We have seen that Welsh public bodies are facing an increase in complaints: health, 38 per cent; social services, 9 per cent.
A few cases that I have brought to the ombudsman myself as an Assembly Member have highlighted the real need for effective investigation and scrutiny where things have gone awry, or where people have fallen through the net, particularly within the health service—I have to say, where such omissions really can be a matter of life and death. In such cases, where the clock simply can't be turned back, an assurance that no other family will have to go through the same ordeal is often something of a comfort in itself. And the number of families that I've talked to—really, the ombudsman process actually does put some checks and balances in when things have gone wrong.
The overall actual policy intentions of the Bill in terms of protecting our most vulnerable and improving social justice are ones that I think we would all support in this Siambr. The removal of the requirement to make a complaint in writing, for example, will enable those unable to write to have their concerns heard. And it was quite worrying, really, when we were talking about the percentage of people with very poor numeracy and literacy skills in Wales—they are the forgotten sector here, and this will envelop those within this support. To this end, we support the strengthening of the ombudsman's powers as proposed.
We welcome the long overdue proposals within the Bill for the ombudsman to be able to undertake own-initiative investigations where thematic issues present. The ombudsmen of only five members of the Council of Europe are without this power, so it is about time that Wales was brought in line with the rest of the UK and Europe. The Cabinet Secretary has noted the reserved position of the Welsh Government with regard to the power, but I think that, within the right parameters, such a power is essential to improve the safeguarding and the protections of other more vulnerable members of society and has the potential to play a considerable preventative role also. In giving evidence to the committee, stakeholders were generally supportive of these powers and of taking the positive part forward, hearing that own-initiative powers are commonplace across Europe. So, there will be a body of good practice from which this Bill will develop in later stages.
We also welcome proposed powers to investigate matters relating to the private health sector, which will also make a significant difference to the outcomes the ombudsman is able to obtain. But, obviously, I do need to explain that that's the private sector within the line of care when it involves the health service as well. There's the appalling story of a member of the public who had to wait five and a half years for a response in relation to a complaint about private treatment received by her late husband.
Finally, proposed powers to establish a uniform complaints handling procedure across the public sector and to work jointly with other commissioners, statutory advisers, regulators and the Auditor General for Wales to aim to drive improvements in public services complaints handling and responses to the citizen are also welcome. But I have to say there were concerns within the committee about 'Putting Things Right' and the statutory complaints or guidance in terms of complaints procedures at the moment, because I think it is felt across the piste that there does need to be a consistent and a very robust complaints procedure in place here in Wales in the first instance. Because after all, the ombudsman has a tendency to only get involved after people have tried going down the complaints process, and I have to tell you from my own experience working on a number of cases for my own constituents that 'Putting Things Right' hasn't always put things right.
The committee has made several recommendations in relation to various revisions to the RIA ahead of this being considered at Stage 2. Of course, our support in taking the Bill forward is qualified in terms of this. I'm pleased to note the acceptance of 18 of our 19 recommendations, but unlike the vast majority of legislation considered in this Siambr, the motion to approve the financial resolution for this Bill has not yet been brought forward, despite the response to the committee's report by the Member in charge yesterday. I would be grateful for clarification from the Cabinet Secretary today as to the reason for this delay, and for his confirmation of the Welsh Government's intention to bring forward the financial resolution within the required time. There's a lot of work that's gone on on this, and we don't want this to fall because of this.
Hoffwn ddiolch i'r Aelod am gyflwyno'r mater hwn eto heddiw ac yn sicr, fel aelod o'r pwyllgor, byddaf yn ei gefnogi, a byddwn yn ei gefnogi, wrth iddo basio Cyfnod 1 yn y Siambr hon.
Mae galwadau wedi bod i gynyddu pwerau'r ombwdsmon ers 2013, ac rydym yn teimlo ei bod yn hollbwysig fod rôl yr ombwdsmon yn cael ei thrawsnewid. Ni ddylai neb sy'n defnyddio unrhyw un o'n gwasanaethau cyhoeddus deimlo cywilydd eu bod wedi gorfod gwneud cwyn os ydynt yn teimlo bod angen iddynt wneud hynny. A phan aiff pethau o chwith, mae'n rhaid i bawb ohonom allu craffu ar y camgymeriadau ac unioni pethau. Rydym wedi gweld bod cyrff cyhoeddus Cymru yn wynebu cynnydd yn nifer y cwynion: iechyd, 38 y cant; gwasanaethau cymdeithasol, 9 y cant.
Mae ychydig o achosion rwyf wedi eu cyflwyno i'r ombwdsmon fy hun fel Aelod Cynulliad wedi tynnu sylw at yr angen gwirioneddol am ymchwilio a chraffu effeithiol pan fo pethau wedi mynd o chwith, neu lle mae pobl wedi disgyn drwy'r rhwyd, yn enwedig o fewn y gwasanaeth iechyd—mae'n rhaid i mi ddweud, lle y gall esgeulustod o'r fath fod yn fater o fywyd neu farwolaeth mewn gwirionedd. Mewn achosion o'r fath, lle nad yw'n bosibl troi'r cloc yn ôl, mae sicrwydd na fydd unrhyw deulu arall yn gorfod mynd drwy'r un dioddefaint yn aml yn rhywfaint o gysur ynddo'i hun. Ac mae nifer y teuluoedd rwyf wedi siarad â hwy—yn wir, mae proses yr ombwdsmon yn helpu i gadw cydbwysedd, mewn gwirionedd, pan fydd pethau wedi mynd o chwith.
Mae bwriadau polisi cyffredinol y Bil o ran diogelu'r bobl fwyaf agored i niwed a gwella cyfiawnder cymdeithasol yn rhai y credaf y byddai pob un ohonom yn eu cefnogi yn y Siambr hon. Byddai cael gwared ar y gofyniad i wneud cwyn yn ysgrifenedig, er enghraifft, yn galluogi'r rheini nad ydynt yn gallu ysgrifennu i leisio eu pryderon. Ac roedd yn peri cryn ofid, mewn gwirionedd, pan oeddem yn sôn am ganran y bobl sydd â sgiliau llythrennedd a rhifedd gwael iawn yng Nghymru—hwy yw'r sector anghofiedig yma, a bydd y cymorth hwn yn cynnwys y rheini. I'r perwyl hwn, rydym yn cefnogi'r cynnig i gryfhau pwerau'r ombwdsmon.
Rydym yn croesawu'r cynigion hir ddisgwyliedig o fewn y Bil i alluogi'r ombwdsmon i ymgymryd ag ymchwiliadau ar ei liwt ei hun lle y ceir materion thematig. Ombwdsmyn pump o aelodau Cyngor Ewrop yn unig sydd heb y pŵer hwn, felly mae'n hen bryd i Gymru ddal i fyny â gweddill y DU ac Ewrop. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi safbwynt llugoer Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r pŵer hwnnw, ond o fewn y paramedrau cywir, credaf fod pŵer o'r fath yn hanfodol er mwyn gwella'r broses o ddiogelu ac amddiffyn aelodau mwy agored i niwed yn ein cymdeithas ac mae ganddo'r potensial i chwarae rôl ataliol sylweddol hefyd. Wrth gyflwyno tystiolaeth i'r pwyllgor, roedd rhanddeiliaid, yn gyffredinol, yn cefnogi'r pwerau hyn ac yn gefnogol i fwrw ymlaen â'r rhannau cadarnhaol, ar ôl clywed bod pwerau ymchwilio ar eu liwt eu hunain yn gyffredin ledled Ewrop. Felly, mae yna gorff o arferion da y bydd y Bil hwn yn datblygu ohono mewn cyfnodau diweddarach.
Rydym hefyd yn croesawu'r pwerau arfaethedig i ymchwilio i faterion sy'n ymwneud â'r sector iechyd preifat, a fydd hefyd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i'r canlyniadau y bydd yr ombwdsmon yn gallu eu sicrhau. Ond yn amlwg, mae angen i mi egluro mai'r sector preifat o fewn y llinell ofal yw hwnnw pan fo'n ymwneud â'r gwasanaeth iechyd yn ogystal. Mae yna stori ofnadwy am aelod o'r cyhoedd a oedd yn gorfod aros pum mlynedd a hanner am ymateb i gŵyn am driniaeth breifat a gafodd ei diweddar ŵr.
Yn olaf hefyd, croesewir pwerau arfaethedig i sefydlu gweithdrefn unffurf i ymdrin â chwynion ar draws y sector cyhoeddus ac i weithio ar y cyd â chomisiynwyr eraill, cynghorwyr statudol, rheoleiddwyr ac Archwilydd Cyffredinol Cymru i geisio ysgogi gwelliannau yn y modd yr ymdrinnir â chwynion gwasanaethau cyhoeddus ac ymatebion i'r dinesydd. Ond mae'n rhaid i mi ddweud bod pryderon o fewn y pwyllgor mewn perthynas â 'Gweithio i Wella' a'r canllawiau cwyno statudol o ran gweithdrefnau cwyno ar hyn o bryd, oherwydd credaf fod yna deimlad ar draws y sector bod angen gweithdrefn gwyno gyson a chadarn iawn yma yng Nghymru yn y lle cyntaf. Wedi'r cyfan, mae gan yr ombwdsmon dueddiad i beidio â chymryd rhan tan y bydd bobl wedi ceisio gwneud cwyn drwy'r broses gwyno, ac mae'n rhaid i mi ddweud wrthych, yn fy mhrofiad fy hun o weithio ar nifer o achosion ar ran fy etholwyr, nid yw 'Gweithio i Wella' yn gwella pethau bob amser.
Mae'r pwyllgor wedi gwneud nifer o argymhellion mewn perthynas â diwygiadau amrywiol i'r asesiad effaith rheoleiddiol cyn i hwn gael ei ystyried yng Nghyfnod 2. Wrth gwrs, mae ein cefnogaeth i fwrw ymlaen â'r Bil yn amodol ar hyn. Rwy'n falch o nodi bod 18 o'n 19 argymhelliad wedi cael eu derbyn, ond yn wahanol i'r rhan fwyaf o'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei hystyried yn y Siambr hon, nid yw'r cynnig i gymeradwyo'r penderfyniad ariannol ar gyfer y Bil hwn wedi cael ei gyflwyno eto, er gwaethaf ymateb yr Aelod sy'n gyfrifol i adroddiad y pwyllgor ddoe. Buaswn yn ddiolchgar pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn egluro heddiw beth yw'r rheswm am yr oedi, ac yn cadarnhau bwriad Llywodraeth Cymru i gyflwyno'r penderfyniad ariannol o fewn yr amser gofynnol. Mae llawer o waith wedi'i wneud ar hyn, ac nid ydym eisiau iddo fethu oherwydd hyn.
Are you winding up?
A ydych yn dirwyn i ben?
Yes. Without this passing, the committee will be unable to commence Stage 2 scrutiny, and the Bill could remain in some sort of limbo. Anyway, I look forward to taking my part in the scrutiny of this legislation going forward. Thank you.
Ydw. Os nad yw hwn yn pasio, ni fydd y pwyllgor yn gallu dechrau ar broses graffu Cyfnod 2, a gallai'r Bil aros mewn rhyw fath o limbo. Beth bynnag, edrychaf ymlaen at gymryd rhan yn y broses o graffu ar y ddeddfwriaeth hon yn y dyfodol. Diolch.
I fully support the proposed ombudsman Bill. I'm pleased that the first recommendation from the Equality, Local Government and Communities Committee is to agree the general principles of the Bill, or this debate would have finished a lot earlier than it's going to. I also agree with Mark Drakeford that all legislation being brought forward can be improved during the legislative process. I think that's something that we all, perhaps, need to think about. Can I also thank Simon Thomas for leading on this Bill throughout this Assembly? I would also like to put on record my thanks to Jocelyn Davies, who chaired the Finance Committee in the last Assembly and produced the basis of this Bill.
I wish to concentrate today on three main points. The ability to carry out own-initiative investigations, which is available to several other ombudsmen, is important, but it is also important that there are checks and balances to ensure this is not abused. Suggesting the ombudsman consults with other regulators and commissioners before doing so is an important one. Also, if the Assembly controls the budget of the ombudsman, and if the Assembly believes the own-initiative investigations are not value for money, then it can refuse to provide funding for it in the future. I think that is key. The other thing is that, without own-initiative, if you've got seven nursing homes that are owned by one company, and we've had complaints from four of them, you can't go into any of the other three that are run by the same company, which are likely to have the same problems, because you haven't had a complaint from them. The danger is that the bad practice in the other four will be carried out in the other three and you cannot investigate.
One of the key proposals is that oral complaints are received. We as Members regularly receive oral complaints. A lot of people are much happier talking to us and giving us an oral complaint than they are putting it in writing, either e-mail or letter. They're not confident in writing. Allowing the ombudsman to receive oral complaints will allow people who do not now complain to do so. The ombudsman accepting oral complaints is in line with the NHS Concerns, Complaints and Redress Arrangements (Wales) Regulations 2011, collectively known as 'Putting Things Right'. So, we don't want a situation where you can go to the NHS, you go through the whole of the NHS procedure complaining, and then when you want to go to the ombudsman, you can't complain orally, you have to put it in writing. That is going to debar a number of people. They're going to be the people who are going to be less educated, less capable of going through the process, and I don't think anybody in this room would like that to happen. So, I think it really is important that those who are not happy in writing are able to deliver their complaints orally.
I support the ombudsman having the power to investigate private medical treatment. We've had cases where people have gone to the NHS, gone back to private, gone to the NHS again, and they have a problem. The ombudsman can do the two NHS bits, but the bit in the middle that has been done privately he cannot go through. That is a definite problem, and it's one the ombudsman himself recognises. He cannot be sure at what stage and where the problem occurred. It does limit the ombudsman's ability to investigate private care as part of an NHS patient's journey pathway. It means he cannot give the complainant a full response and this, I feel, and I'm sure other people feel, is unsatisfactory. Any finding with regard to maladministration or service failures should have the same principles applied as NHS healthcare to ensure consistency.
This Bill is about improving the ability of the ombudsman to deal with complaints of the people of Wales, and I urge Members to support it because it's about making life better for the people we're here to represent.
Rwy'n cefnogi'r Bil ombwdsmon arfaethedig. Rwy'n falch mai argymhelliad cyntaf y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yw cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, neu byddai'r ddadl hon wedi dod i ben yn llawer cynt nag y bydd mewn gwirionedd. Rwyf hefyd yn cytuno â Mark Drakeford y gellir gwella pob deddfwriaeth a gyflwynir yn ystod y broses ddeddfwriaethol. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen i bawb ohonom ei ystyried o bosibl. A gaf fi hefyd ddiolch i Simon Thomas am arwain ar y Bil drwy gydol y Cynulliad hwn? Hoffwn gofnodi fy niolch hefyd i Jocelyn Davies, a gadeiriodd y Pwyllgor Cyllid yn y Cynulliad diwethaf a chynhyrchu'r sail ar gyfer y Bil hwn.
Hoffwn ganolbwyntio ar dri phrif bwynt heddiw. Mae'r gallu i gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun, sydd ar gael i sawl ombwdsmon arall, yn bwysig, ond mae hefyd yn bwysig gwirio a chydbwyso er mwyn sicrhau nad yw hyn yn cael ei gamddefnyddio. Mae awgrymu y dylai'r ombwdsmon ymgynghori â rheoleiddwyr a chomisiynwyr eraill cyn gwneud hynny yn un pwysig. Hefyd, os yw'r Cynulliad yn rheoli cyllideb yr ombwdsmon, ac os yw'r Cynulliad yn credu nad yw ymchwiliadau ar ei liwt ei hun yn cynnig gwerth am arian, yna gall wrthod darparu cyllid ar eu cyfer yn y dyfodol. Credaf fod hynny'n allweddol. Y peth arall yw, heb ymchwiliadau ar ei liwt ei hun, os oes gennych saith o gartrefi nyrsio sy'n eiddo i un cwmni, a'n bod wedi cael cwynion o bedwar ohonynt, ni allwch ymweld ag unrhyw un o'r tri arall sy'n eiddo i'r un cwmni, sy'n debygol o fod â'r un problemau, oherwydd nid ydych wedi cael cwyn amdanynt. Y perygl yw y bydd yr arferion gwael yn y pedwar cyntaf yn cael eu cyflawni yn y tri arall ac ni fyddwch yn gallu ymchwilio.
Un o'r cynigion allweddol yw bod cwynion yn cael eu derbyn ar lafar. Rydym ni fel Aelodau yn derbyn cwynion ar lafar yn rheolaidd. Mae nifer o bobl yn llawer hapusach yn siarad â ni ac yn gwneud cwynion ar lafar nag y maent yn eu gwneud yn ysgrifenedig, boed yn e-bost neu'n llythyr. Nid ydynt yn teimlo'n hyderus i ysgrifennu. Bydd caniatáu i'r ombwdsmon dderbyn cwynion ar lafar yn caniatáu i bobl nad ydynt yn cwyno ar hyn o bryd i wneud hynny. Mae gallu'r ombwdsmon i dderbyn cwynion ar lafar yn cydymffurfio â Rheoliadau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Trefniadau Pryderon, Cwynion ac Iawn) (Cymru) 2011, a elwir gyda'i gilydd yn 'Gweithio i Wella'. Felly, nid ydym eisiau sefyllfa lle y gallwch fynd at y GIG, lle rydych yn dilyn gweithdrefn gwyno'r GIG i'r pen, ac yna pan fyddwch eisiau mynd at yr ombwdsmon, ni allwch gwyno ar lafar, mae'n rhaid i chi ei gwyno'n ysgrifenedig. Bydd hynny'n atal nifer o bobl. Bydd y bobl hynny'n llai addysgedig, yn llai abl i ddilyn y broses, ac nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn yr ystafell hon yn dymuno i hynny ddigwydd. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod y bobl nad ydynt yn hapus yn cyflwyno eu cwynion yn ysgrifenedig yn gallu eu cyflwyno ar lafar.
Rwy'n cytuno y dylai'r ombwdsmon gael pŵer i ymchwilio i driniaethau meddygol preifat. Rydym wedi cael achosion lle mae pobl wedi mynd at y GIG, wedi mynd yn ôl at ofal iechyd preifat, wedi mynd at y GIG unwaith eto, ac mae ganddynt broblem. Mae'r ombwdsmon yn gallu ymdrin â'r ddau ymweliad â'r GIG, ond nid yw'n gallu ymdrin â'r darn yn y canol sydd wedi cael ei wneud yn breifat. Mae honno'n broblem bendant, ac mae'n un y mae'r ombwdsmon ei hun yn ei chydnabod. Ni all fod yn siŵr ar ba gam a lle y digwyddodd y broblem. Mae'n cyfyngu ar allu'r ombwdsmon i ymchwilio i ofal preifat fel rhan o lwybr gofal claf y GIG. Mae'n golygu na all roi ymateb llawn i'r achwynydd ac rwy'n teimlo bod hyn, ac rwy'n siŵr bod pobl eraill yn teimlo bod hyn yn anfoddhaol. Dylid cymhwyso'r un egwyddorion ag ar gyfer gofal iechyd y GIG mewn unrhyw ganfyddiad sy'n ymwneud â chamweinyddu neu fethiant gwasanaethau er mwyn sicrhau cysondeb.
Mae'r Bil hwn yn ymwneud â gwella gallu'r ombwdsmon i ymdrin â chwynion pobl Cymru, ac rwy'n annog yr Aelodau i'w gefnogi oherwydd mae'n ymwneud â gwella bywydau'r bobl rydym ni yma i'w cynrychioli.
Thanks to Simon Thomas for his work as the lead Member on this Bill and also to the people who participated in the consultation. We heard a considerable amount of evidence on the equality and local government committee on this Bill and we reached a certain degree of consensus on the committee about the need for greater powers for the public services ombudsman.
In UKIP, we are generally supportive of this Bill. We agree with the aim of making it easier for people to deal with the ombudsman, including people who want to make a verbal complaint because they lack the confidence to make a written submission. I agree with previous speakers on this point, that it will widen the number of people who can make complaints.
The right of the ombudsman to initiate his or her own investigations was discussed at length during the committee's inquiry. I think that this is a valuable tool for the ombudsman if he suspects that systemic problems may be occurring somewhere in the public services sector. Of course, there may be difficulties, as Mike Hedges outlined, and there is a need for checks and balances, but that has been covered, I believe, by the requirement to consult with the regulator. But we also have to bear in mind that, if systemic problems are discovered, then, ultimately, there could be cost savings once those are identified and rectified.
We also welcome the ability of the public to pursue complaints involving private medical treatment, that is when treatment involved the NHS at some stage. So, in general, we do welcome the principles of this Bill and we support today's motion. Diolch yn fawr.
Diolch i Simon Thomas am ei waith fel yr Aelod arweiniol ar y Bil hwn a hefyd i'r bobl a gymerodd ran yn yr ymgynghoriad. Clywsom gryn dipyn o dystiolaeth yn y pwyllgor cydraddoldeb a llywodraeth leol ar y Bil hwn ac rydym wedi sicrhau rhywfaint o gonsensws ar y pwyllgor ynglŷn â'r angen am fwy o bwerau i'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus.
Yn UKIP, at ei gilydd rydym yn cefnogi'r Bil hwn. Rydym yn cytuno gyda'r nod o'i gwneud yn haws i bobl ymdrin â'r ombwdsmon, gan gynnwys pobl sydd am wneud cwyn lafar oherwydd nad oes ganddynt hyder i wneud cyflwyniad ysgrifenedig. Cytunaf â siaradwyr blaenorol ar y pwynt hwn, y bydd yn ehangu nifer y bobl sy'n gallu gwneud cwynion.
Trafodwyd hawl yr ombwdsmon i gychwyn ei ymchwiliadau ei hun yn fanwl yn ystod ymchwiliad y pwyllgor. Credaf fod hwn yn offeryn gwerthfawr ar gyfer yr ombwdsmon os yw'n amau efallai fod problemau systemig yn digwydd rywle yn y sector gwasanaethau cyhoeddus. Wrth gwrs, gall fod anawsterau, fel yr amlinellodd Mike Hedges, ac mae angen gwirio a chydbwyso, ond rwy'n credu bod y gofyniad i ymgynghori gyda'r rheoleiddiwr wedi ymdrin â hynny. Ond rhaid inni hefyd gofio, os darganfyddir problemau systemig, yn y pen draw, gallai fod arbedion cost pan gaiff y rheini eu nodi a'u cywiro.
Rydym hefyd yn croesawu gallu'r cyhoedd i fynd ar drywydd cwynion sy'n ymwneud â thriniaeth feddygol breifat, hynny yw pan fydd y driniaeth yn ymwneud â'r GIG ar ryw adeg. Felly, yn gyffredinol, rydym yn croesawu egwyddorion y Bil ac rydym yn cefnogi'r cynnig heddiw. Diolch yn fawr.
I'm pleased to support this motion and to support the general principles of the public services ombudsman Bill. As we've heard, the ombudsman plays a vital role in ensuring that any member of the public who believes they have suffered injustice is able to make a complaint, and is also able to make that complaint with confidence that it'll be dealt with fairly. Many speakers have covered most of the areas that I was going to. It seems that it's easier to count the number of committees that haven't been involved in the ombudsman's Bill than to say those that have. All I will say is it's been a pleasure working on the Finance Committee with the Chair, Simon Thomas, in developing this.
We didn't take the decision lightly to progress with this Bill. We had a great deal of conversation and debate about it, because we did realise that you don't want to legislate lightly, you don't want to over-regulate, you don't want to make law that isn't necessary, if the ombudsman, we felt, had the powers to fulfil his tasks within the current legislation that was there. But we did decide that, on balance, since the introduction of the 2005 Act, best practice and international standards have moved on and we felt that it was important that Welsh legislation reflected this.
I concur with the words of my colleague from the Finance Committee Mike Hedges, who said that if a complaint involved tracking a complaint through the process, from the public sector to the private sector and back, even if it's a small amount of time that's in the private sector, as in the case of a medical complaint, then it seemed to us crazy that there should be a restriction on that complaint being progressed.
I also agree with the members of the equality committee that if there is an issue of someone's literacy and they only feel comfortable making an oral complaint, as is often the case, then it isn't right that that complaint should be rejected just because of the form that it's been made in. And there should be a futureproofing of the process, so that if there is a new way of presenting complaints in the future, that should be recognised as well. At the same time, as the ombudsman himself told us, you also have to guard against vexatious complaints, and in any complaints system you will get a proportion, a minority, but sometimes a significant minority, of complaints that are either deliberately vexatious or that will peter out during the process of that complaint, and that has to be allowed for as well.
This is a different type of Bill, as the Counsel General has said, because it's not being progressed by the Welsh Government, it's being progressed by a committee, and then the Government has its role to play, of course. But as I said at the start, I fully recognise the workload on the Chair of the Finance Committee, so we didn't push him over the edge to develop this in a complete vacuum of debate, thinking, 'Let's just have another piece of law in Wales.' We did believe that it was necessary, but at the same time, I think that some of the amendments that have been put forward are well worth considering, and I look forward to returning to the Finance Committee and following through now with the rest of this process, and hoping that the legislation that falls on the Government—I say it falls on the Government's doormat; it's not a Bill, is it—whatever process it is that the legislation takes to get to the Welsh Government, that that, then, is legislation that can be approved by this Assembly.
Rwy'n falch o gefnogi'r cynnig hwn ac yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Fel y clywsom, mae'r ombwdsmon yn chwarae rôl hanfodol yn sicrhau bod unrhyw aelod o'r cyhoedd sy'n credu eu bod wedi dioddef anghyfiawnder yn gallu gwneud cwyn, a hefyd yn gallu gwneud y gŵyn yn hyderus y bydd yn cael ei thrin yn deg. Mae llawer o siaradwyr wedi trafod y rhan fwyaf o'r meysydd roeddwn i am roi sylw iddynt. Mae'n ymddangos ei bod yn haws cyfrif nifer y pwyllgorau nad ydynt wedi bod yn gysylltiedig â'r Bil ombwdsmon na'r nifer a fu'n rhan ohono. Y cyfan a ddywedaf yw mai pleser oedd gweithio ar y Pwyllgor Cyllid gyda'r Cadeirydd, Simon Thomas, ar ddatblygu hyn.
Ni wnaethom y penderfyniad i fwrw ymlaen â'r Bil hwn yn hawdd. Cawsom lawer o drafod a dadlau yn ei gylch, oherwydd roeddem yn sylweddoli nad ydych am ddeddfu'n ddifeddwl, nid ydych am or-reoleiddio, nid ydych am wneud cyfraith ddiangen, os oedd gan yr ombwdsmon bwerau i gyflawni ei dasgau o fewn y ddeddfwriaeth bresennol a oedd yno. Ond fe wnaethom benderfynu, ar y cyfan, ers cyflwyno Deddf 2005, fod ymarfer gorau a safonau rhyngwladol wedi symud ymlaen a theimlem ei bod yn bwysig i ddeddfwriaeth Cymru adlewyrchu hyn.
Rwy'n cytuno â geiriau fy nghyd-Aelod o'r Pwyllgor Cyllid, Mike Hedges, a ddywedodd os oedd cwyn yn galw am olrhain cwyn drwy'r broses, o'r sector cyhoeddus i'r sector preifat ac yn ôl, hyd yn oed os yw ond yn y sector preifat am ychydig iawn o amser, fel yn achos cwyn feddygol, yna roedd hi'n ymddangos yn wallgof y dylai fod cyfyngiad ar symud y gŵyn honno ymlaen.
Rwy'n cytuno hefyd ag aelodau'r pwyllgor cydraddoldeb, os ceir problem yn ymwneud â llythrennedd rhywun ac nad ydynt ond yn teimlo'n gyfforddus yn gwneud cwyn ar lafar, fel sy'n digwydd yn aml, yna nid yw'n iawn gwrthod y gŵyn honno ar sail y modd y'i gwnaed yn unig. A dylai'r broses gael ei diogelu ar gyfer y dyfodol, oherwydd os oes ffordd newydd o gyflwyno cwynion yn y dyfodol, dylid cydnabod hynny yn ogystal. Ar yr un pryd, fel y dywedodd yr ombwdsmon ei hun, mae'n rhaid i chi hefyd warchod rhag cwynion blinderus, ac mewn unrhyw system gwynion, byddwch yn cael cyfran, lleiafrif, ond lleiafrif sylweddol weithiau, o gwynion sydd naill ai'n fwriadol flinderus neu'n dod i ben yn ystod proses y gŵyn honno, a rhaid caniatáu ar gyfer hynny'n ogystal.
Mae hwn yn fath gwahanol o Fil, fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol, oherwydd nid yw'n cael ei ystyried gan Lywodraeth Cymru, caiff ei ystyried gan bwyllgor, ac yna mae gan y Llywodraeth ei rôl i'w chwarae, wrth gwrs. Ond fel y dywedais ar y dechrau, rwy'n llwyr gydnabod y llwyth gwaith sydd gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, felly ni wnaethom wasgu arno i ddatblygu hwn mewn gwagle heb unrhyw ddadl, gan feddwl, 'Gadewch inni gael darn arall o gyfraith yng Nghymru.' Roeddem yn credu bod ei angen, ond ar yr un pryd, credaf fod rhai o'r gwelliannau a gyflwynwyd yn werth eu hystyried, ac rwy'n edrych ymlaen at fynd yn ôl at y Pwyllgor Cyllid a bwrw ati yn awr ar weddill y broses hon, ac rwy'n gobeithio bod y ddeddfwriaeth sy'n disgyn ar y Llywodraeth—dywedaf ei bod yn dod drwy flwch post y Llywodraeth; nid Bil ydyw, mae'n—beth bynnag yw'r broses y mae deddfwriaeth yn ei dilyn i gyrraedd Llywodraeth Cymru, a bod honno, wedyn, yn ddeddfwriaeth y gellir ei chymeradwyo gan y Cynulliad hwn.
Tony Benn used to say,
'What power have you got? Where did you get it from? In whose interests do you exercise it? To whom are you accountable? And how can we get rid of you?'
Now, the ombudsman in Wales seems to enjoy almost absolute power. Power corrupts, we're told, and absolute power corrupts absolutely. So, how does an everyday person get recourse with the ombudsman in Wales if they are treated badly by the ombudsman? And the answer in Wales is that they just can't. The only option open is a judicial review or a vote in the Assembly. So, unless a person has friends of serious net worth willing to fund a judicial review, the ombudsman has virtual absolute power, and that cannot be right.
A person in north Wales claims to have been bullied by the ombudsman. A Cardiff resident states that the ombudsman is corrupt. A person in Carmarthenshire says that the ombudsman has covered things up, and also alleges corruption, and I'm in the process of looking at these allegations. The ombudsman seems to rely on gagging orders, and I want to talk about my experience, because the case in which I was involved and found guilty of an offence was firstly dismissed. Only after the personal intervention of the ombudsman did the investigation begin into me.
Now, the investigating officer in my case was a former Cardiff council manager, who left the authority when I was deputy leader during a restructure, and I wasn't allowed to call witnesses in my tribunal. The ombudsman refused to disclose e-mails relating to my case. During the tribunal, a transcript was said to be inaccurate—a court transcript that supported my position. Many members of the public were not allowed into the tribunal either, and many people say it was a farce and a political show trial.
I also had proof that the ombudsman had discussed my case, when it was supposed to be confidential, with another individual. I had text messages indicating this, and I wasn't allowed to present them. How can that be right? So, needless to say, I have massive—massive—concerns with the position of ombudsman in Wales and the power that that enjoys. In my opinion, these powers are already being misused. So, why on earth would I vote for more powers? I'll be voting against the proposal.
Roedd Tony Benn yn arfer dweud,
Pa bŵer sydd gennych? O ble y'i cawsoch? Er budd pwy rydych yn ei arfer? I bwy rydych chi'n atebol? A sut y gallwn gael gwared arnoch chi?
Nawr, ymddengys bod yr ombwdsmon yng Nghymru yn mwynhau grym llwyr bron. Mae grym yn llygru, dywedir wrthym, ac mae grym llwyr yn llygru'n llwyr. Felly, sut y gall unigolyn cyffredin droi at yr ombwdsmon yng Nghymru os caiff ei drin yn wael gan yr ombwdsmon? A'r ateb yng Nghymru yw na all wneud hynny. Yr unig opsiwn sydd ar gael yw adolygiad barnwrol neu bleidlais yn y Cynulliad. Felly, oni bai bod gan berson ffrindiau gwirioneddol gyfoethog sy'n barod i ariannu adolygiad barnwrol, mae gan yr ombwdsmon rym absoliwt fwy neu lai, ac ni all hynny fod yn iawn.
Mae unigolyn yng ngogledd Cymru yn honni iddynt gael eu bwlio gan yr ombwdsmon. Mae preswylydd yng Nghaerdydd yn nodi bod yr ombwdsmon yn llwgr. Mae person yn Sir Gaerfyrddin yn dweud bod yr ombwdsmon wedi celu pethau, ac mae hefyd yn honni llygredigaeth, ac rwyf wrthi'n edrych ar yr honiadau hyn. Ymddengys bod yr ombwdsmon yn dibynnu ar orchmynion cau ceg, ac rwyf am siarad am fy mhrofiad i, oherwydd cafodd yr achos roeddwn yn rhan ohono a lle y cefais fy nyfarnu'n euog o dramgwydd ei wrthod yn y lle cyntaf. Ar ôl ymyrraeth bersonol yr ombwdsmon yn unig y dechreuodd yr ymchwiliad i fy achos i.
Nawr, roedd y swyddog ymchwilio yn fy achos i yn gyn reolwr gyda chyngor Caerdydd a adawodd yr awdurdod pan oeddwn yn ddirprwy arweinydd yn ystod proses ailstrwythuro, ac nid oeddwn yn cael galw tystion yn fy nhribiwnlys. Gwrthododd yr ombwdsmon ddatgelu negeseuon e-bost a oedd yn ymwneud â fy achos. Yn ystod y tribiwnlys, dywedwyd bod trawsgrifiad yn anghywir—trawsgrifiad llys a oedd yn cefnogi fy safbwynt. Cafodd llawer o aelodau o'r cyhoedd eu gwahardd rhag dod i'r tribiwnlys hefyd, ac mae llawer o bobl yn dweud mai ffars a sioe wleidyddol oedd yr achos.
Roedd gennyf brawf hefyd fod yr ombwdsmon wedi trafod fy achos, pan oedd i fod yn gyfrinachol, gydag unigolyn arall. Roedd gennyf negeseuon testun a ddynodai hyn, ac nid oeddwn yn cael eu cyflwyno. Sut y gall hynny fod yn iawn? Felly, afraid dweud bod gennyf bryderon enfawr—enfawr—ynglŷn â swydd yr ombwdsmon yng Nghymru a'r pŵer y mae'n ei fwynhau. Yn fy marn i, mae'r pwerau hyn eisoes yn cael eu camddefnyddio. Felly, pam ar y ddaear y buaswn yn pleidleisio dros ragor o bwerau? Byddaf yn pleidleisio yn erbyn y cynnig.
Thank you. Can I call on Simon Thomas to reply to the debate? Simon.
Diolch. A gaf fi alw ar Simon Thomas i ymateb i'r ddadl? Simon.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddiolch i'r Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y trafodaethau heddiw. A gaf i, yn gyntaf oll, jest cydnabod a bod yn glir ynglŷn â'r cyfraniadau gan y ddau bwyllgor, wrth gwrs? Rwy'n falch iawn i groesawu eu hymateb nhw a'r ymateb cyffredinol i'r pwerau sydd yn y Mesur sydd gerbron y Cynulliad heddiw, a hefyd eiriau cynnes y Cwnsler Cyffredinol, yn gyffredinol, i’r pwerau hyn, ond, wrth gwrs, hefyd y geiriau o rybudd ar ambell un yn ogystal, a byddwn ni’n edrych ar sut y gallwn ni wneud yn siŵr bod y Pwyllgor Cyllid, wrth baratoi fersiwn nesaf o’r Bil yma, yn ymateb i ofynion y Llywodraeth a hefyd gofynion y ddau bwyllgor arall.
A gaf i fod yn glir wrth John Griffiths, os caf i, fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau? Er nad ydym ni’n gallu derbyn ailwneud yr asesiad rheoleiddio yn llawn cyn Cyfnod 2, am y rhesymau y gwnes i eu gosod allan—a gobeithio eich bod chi’n deall hefyd nawr fod rhaid i fi drafod gwelliannau gan y Llywodraeth, sydd hefyd yn effeithio ar hyn—byddaf i yn sicr yn ymrwymo i gadw’r pwyllgor wedi'i hysbysu o’r gwaith rydym ni’n ei wneud ar y rheoliadau hyn ac ar yr asesiadau. Ac wrth inni fynd drwy’r argymhellion a gweld a ydy’r ffigurau’n newid neu a ydym ni’n cael gwybodaeth newydd—beth bynnag rydym ni’n ei wneud, byddwn ni’n rhannu hynny gyda’r pwyllgor, fel bod y pwyllgor yna’n ymwybodol, gobeithio, ac erbyn bod y Llywodraeth yn hapus i gynnig penderfyniad ariannol, y bydd y pwyllgor hefyd yn gweld y darlun mwy cyflawn, ac wedyn byddwn ni’n gallu symud at ran dau o’r broses yma a gweld y gwelliannau sydd yn siapio’r Bil yn y pen draw.
Rwy'n croesawu’n arbennig fod Mick Antoniw, fel Cadeirydd y pwyllgor cyfansoddiadol, wedi cydnabod bod hon yn Ddeddf crynhoi, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig jest atgoffa ein hunain mai dyma’r tro cyntaf i ni fel Cynulliad drafod y Ddeddf, a phwerau’r ombwdsman, oherwydd ei fod e, yn y lle cyntaf, wedi deillio o Dŷ’r Cyffredin, ac rwy'n credu ei fod e’n bwysig ein bod ni—er ein bod ni’n gyfrifol am argymell enw’r ombwdsman, a bod yr ombwdsman yn atebol i’r Cynulliad yma, nid ydym, wrth gwrs, wedi cael y cyfle i adolygu'r ddeddfwriaeth ers dros ddegawd, ac mae’n briodol, rydw i’n meddwl, ein bod ni’n gwneud hynny.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I’d like to thank the Members who’ve taken part in the discussion today. May I first of all just recognise and be clear about the contribution by the two committees, of course? I’m very pleased to welcome their responses on the general issues with regard to the powers in the Bill that’s before the Assembly today, and also the warm words of the Counsel General, in general, to these proposals, but also a word of warning. We’ll be looking at how we can ensure that the Finance Committee, in preparing the next version of this Bill, responds to the Government’s requirements and also the requirements of the two committees.
May I be clear to John Griffiths, as Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee? Even though we can’t accept the restatement of the RIA in full before Stage 2, for the reasons I’ve set out—and I hope that you understand now that I also have to discuss amendments from the Government, which also affect this—I will certainly commit to keep the committee informed about the work that we're doing on these regulations and on the assessment. And as we go through the recommendations and see whether the figures change or whether we receive new information—whatever we do, we will share that information with the committee, so that it's aware, hopefully, and by the time that the Government is content to put forward a financial resolution, the committee will also see the fuller picture and be able to move towards Stage 2 of this process and see the amendments that shape this Bill ultimately.
I welcome in particular the fact that Mick Antoniw, as Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, has acknowledged that this is a consolidation Bill, and I think that we should remind ourselves that this is the first time for us as an Assembly to discuss this Bill, with regard to the powers of the ombudsman, given that initially stemmed from the House of Commons, and I think that it’s important that we—even though we’re responsible for recommending and nominating the ombudsman, and that the ombudsman is accountable to this Assembly, we’ve not had an opportunity to revise that legislation for a decade, and it’s appropriate, I believe, that we do that.
Can I just say, on some of the contributions to the debate that, obviously, I warmly welcome those Members who support the Bill, and the Finance Committee will want to take on board all the comments that have been made, but I'm particularly struck, I think, by comments from people such as Mike Hedges and Janet Finch-Saunders and behind me here with Gareth Bennett—everyone who's interacted with the ombudsman on behalf of their constituents and has actually seen the work that the ombudsman does, sometimes in solving problems, sometimes being unable to solve the problem but identifying the problem that's there.
The new powers in this Bill actually allow the ombudsman to sometimes do some of the work—. Systematic failure I think was mentioned by Gareth Bennett—problems that have been, for a long period of time, mentioned by Janet Finch-Saunders. These powers are designed to bring together groups or individuals to overcome those, and it's very much centred on the citizen. They're very much centred around the powers that the ombudsman needs to exercise, not as an ombudsman because he's a little dictator, but as an ombudsman on behalf of all of us and on behalf of all our citizens as well. I think many of us who've come across the ombudsman—. I've had problems solved by the ombudsman; I've had problems that the ombudsman has told me that he can't solve. Well, you know, there is something wrong sometimes with public services in Wales and we need to recognise that, but some of the powers in the Bill around complaints procedures going forward will hopefully address some of those long-standing failures. I very much welcome, therefore, those comments from Members. Nick Ramsay as well was supportive of that and underlined the fact that access needed to be there for justice and the access in these powers does that.
I recognise that one Member does not support this Bill—or at least one Member has publicly stated that he does not support the Bill, and he was, of course, subject to an adverse report via the ombudsman procedure himself. In answer to Tony Benn's question, of course, the ombudsman is answerable to this Assembly. A vote in this Assembly can dismiss the ombudsman. It needs to be put on record that the ombudsman is not without confines to his powers. And we do trust the ombudsman. There is a lot of trust that has to be invested in an ombudsman, because he—it is currently a he—will exercise great powers on our behalf, and we are suggesting that he has further powers. However, the powers that we are suggesting are further powers in the field of defending the citizen. They do not in any way interfere with the procedure that was set out by Neil McEvoy, which is regarding complaints regarding local councillors. These powers are not related to that whatsoever, and those powers are already contained, of course, in the 2005 Act passed by the House of Commons.
So, in taking this Bill forward, I hope people will come to the conclusion that we can use the ombudsman to improve public services in Wales when we identify failures that are systematic or running over a period of time; we can use the ombudsman to help our individual citizen when he or she has suffered some injustice because of a failure by public authorities. None of these powers we want to see used because all of us want to see perfect public authorities in Wales and a perfect administration of natural justice in Wales—it doesn't always happen. But when we do see the exercise of powers by the ombudsman, what we want to see, in turn, from public authorities in Wales is that they listen to what the ombudsman has to say, think about the exercise of their own relationships and administration, think about what they can learn from elsewhere in the United Kingdom, or even internationally, think of what the ombudsman can help them to achieve, and, of course, improve their own behaviour as a result of that. And I regret that not everyone has learnt that lesson.
A gaf fi ddweud, ar rai o'r cyfraniadau i'r ddadl, yn amlwg, rwy'n croesawu'n gynnes yr Aelodau sydd o blaid y Bil, a bydd y Pwyllgor Cyllid am ystyried yr holl sylwadau a wnaed, ond fe'm trawyd yn arbennig, rwy'n credu, gan sylwadau gan bobl megis Mike Hedges a Janet Finch-Saunders a'r tu ôl i mi yma gan Gareth Bennett—pawb sydd wedi rhyngweithio gyda'r ombwdsmon ar ran eu hetholwyr ac sydd wedi gweld y gwaith a wna'r ombwdsmon, weithiau ar ddatrys problemau, ac weithiau ar nodi'r broblem er nad yw'n gallu ei datrys weithiau.
Mae'r pwerau newydd yn y Bil hwn yn caniatáu i'r ombwdsmon wneud rhywfaint o'r gwaith weithiau—. Soniodd Gareth Bennett am fethiant systematig rwy'n meddwl—problemau sydd, ers amser hir, wedi cael sylw gan Janet Finch-Saunders. Cynlluniwyd y pwerau hyn i ddwyn grwpiau neu unigolion at ei gilydd i oresgyn y rheini, ac maent yn canolbwyntio'n fawr iawn ar y dinesydd. Maent yn canolbwyntio i raddau helaeth iawn ar y pwerau sydd angen i'r ombwdsmon eu harfer, nid fel ombwdsmon am ei fod yn unben bach, ond fel ombwdsmon ar ran pob un ohonom, ac ar ran ein holl ddinasyddion yn ogystal. Credaf y bydd llawer ohonom sydd wedi dod ar draws yr ombwdsmon—. Cefais broblemau wedi eu datrys gan yr ombwdsmon; cefais broblemau y dywedodd yr ombwdsmon wrthyf na allai eu datrys. Wel, wyddoch chi, mae rhywbeth o'i le weithiau ar wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru ac mae angen inni gydnabod hynny, ond gobeithio y bydd rhai o'r pwerau yn y Bil ynglŷn â gweithdrefnau cwyno yn y dyfodol yn ymdrin â rhai o'r methiannau hirsefydlog hynny. Felly, rwy'n croesawu'n fawr y sylwadau hynny gan yr Aelodau. Roedd Nick Ramsay'n gefnogol i hynny hefyd a thanlinellodd y ffaith bod angen mynediad at gyfiawnder ac mae'r mynediad yn y pwerau hyn yn gwneud hynny.
Rwy'n cydnabod bod yna un Aelod nad yw o blaid y Bil hwn—neu o leiaf mae yna un Aelod wedi dweud ar goedd nad yw'n cefnogi'r Bil, ac wrth gwrs, roedd ef ei hun yn ddarostyngedig i adroddiad anffafriol drwy gyfrwng gweithdrefn yr ombwdsmon. Mewn ateb i gwestiwn Tony Benn, wrth gwrs, mae'r ombwdsmon yn atebol i'r Cynulliad hwn. Gall pleidlais yn y Cynulliad ddiswyddo'r ombwdsmon. Mae angen cofnodi nad yw pwerau'r ombwdsmon yn ddigyfyngiad. Ac rydym yn ymddiried yn yr ombwdsmon. Mae'n rhaid buddsoddi llawer o ymddiriedaeth mewn ombwdsmon, oherwydd bydd ef—ar hyn o bryd, ef ydyw—yn arfer pwerau mawr ar ein rhan, ac rydym yn awgrymu y dylai gael mwy o bwerau. Fodd bynnag, mae'r pwerau rydym yn eu hawgrymu yn bwerau pellach ym maes amddiffyn y dinesydd. Nid ydynt mewn unrhyw ffordd yn amharu ar y weithdrefn a nodwyd gan Neil McEvoy, sef ystyried cwynion ynghylch cynghorwyr lleol. Nid yw'r pwerau hyn yn ymwneud â hynny mewn unrhyw fodd, ac mae'r pwerau hynny eisoes wedi'u cynnwys, wrth gwrs, yn Neddf 2005 a basiwyd gan Dŷ'r Cyffredin.
Felly, wrth fwrw ymlaen â'r Bil, gobeithio y bydd pobl yn dod i'r casgliad y gallwn ddefnyddio'r ombwdsmon i wella gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru wrth inni nodi methiannau sy'n systematig neu'n rhedeg dros gyfnod o amser; gallwn ddefnyddio'r ombwdsmon i helpu ein dinesydd unigol pan fydd ef neu hi wedi dioddef rhyw anghyfiawnder oherwydd methiant gan awdurdodau cyhoeddus. Nid ydym am weld unrhyw rai o'r pwerau hyn yn cael eu defnyddio am fod pawb ohonom eisiau gweld awdurdodau cyhoeddus perffaith yng Nghymru a gweinyddu cyfiawnder naturiol mewn modd perffaith yn Nghymru—nid yw bob amser yn digwydd. Ond pan welwn yr ombwdsmon yn arfer pwerau, yr hyn rydym am ei weld, yn ei dro, gan awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru yw eu bod yn gwrando ar beth sydd gan yr ombwdsmon i'w ddweud, yn meddwl am y modd y maent yn arfer eu cysylltiadau a'u gweinyddiaeth eu hunain, yn meddwl am beth y gallant ei ddysgu o fannau eraill yn y Deyrnas Unedig, neu hyd yn oed yn rhyngwladol, yn meddwl beth y gall yr ombwdsmon eu helpu i'w gyflawni, ac wrth gwrs, yn gwella eu hymddygiad eu hunain o ganlyniad i hynny. Ac mae'n ddrwg gennyf nad yw pawb wedi dysgu'r wers honno.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The next item on our agenda this afternoon is the Member debate under Standing Order 11.21(iv). It's on community transport, and I call on Mark Isherwood to move the motion.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) ar drafnidiaeth gymunedol, a galwaf ar Mark Isherwood i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6666 Mark Isherwood, Dai Lloyd, Adam Price
Cefnogwyd gan Suzy Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi bod gwasanaethau trafnidiaeth gymunedol yn chwarae rhan hanfodol yn ein cymunedau, yn darparu trafnidiaeth ar gyfer pobl sy'n wynebu rhwystrau rhag defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a phreifat, yn cefnogi pobl i fyw'n annibynnol a chael mynediad i wasanaethau hanfodol, gan hefyd liniaru materion yn ymwneud ag unigrwydd ac arwahanrwydd.
2. Yn nodi'r pryder am ymgynghoriad presennol Adran Drafnidiaeth y DU ar drwyddedau trafnidiaeth cymunedol (adran 19/22) ac effaith bosibl hyn ar wasanaethau yng Nghymru.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) gweithio mewn partneriaeth â'r sector trafnidiaeth gymunedol a chyrff cyhoeddus i sicrhau bod y sector yn gallu parhau yn ei rôl unigryw gan ddarparu dewisiadau trafnidiaeth pwrpasol ar gyfer pobl sy'n agored i niwed, er mwyn sicrhau mynediad i wasanaethau tra bod y broses ymgynghori yn mynd rhagddi;
b) datblygu cynlluniau wrth gefn i liniaru unrhyw effaith ar ddarpariaeth trafnidiaeth drwy wasanaethau bws mini a gyflenwir drwy drwyddedau adran 19 a 22;
c) cyhoeddi strategaeth glir sy'n cydnabod yr agwedd drawsbynciol ar ddarparu trafnidiaeth gymunedol ar draws adrannau Llywodraeth Cymru wrth gyflawni nodau strategol Llywodraeth Cymru;
d) darparu sefydlogrwydd sydd ei fawr angen ar gyfer y sector drwy symud tuag at gytundebau ariannu tair blynedd i alluogi sefydliadau i ddatblygu a bwrw ymlaen â chynlluniau, i sicrhau mwy o gynaliadwyedd a dull mwy strategol o ddarparu gwasanaethau; ac
e) sicrhau ymgysylltiad â phartneriaid perthnasol a rhanddeiliaid ledled Cymru i lywio ymateb Llywodraeth Cymru i'r ymgynghoriad, ac i sicrhau dealltwriaeth yn y sector o safbwynt Llywodraeth Cymru.
Motion NDM6666 Mark Isherwood, Dai Lloyd, Adam Price
Supported by Suzy Davies
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes that community transport services play a vital role in our communities, providing transport for people who face barriers to accessing public and private transport, supporting people to live independently and access vital services, while also mitigating issues around loneliness and isolation.
2. Notes the concern about the current Department for Transport consultation on community transport permits (Section 19/22) and the potential impact of this on services in Wales.
3. Calls on the Welsh Government to:
a) work in partnership with the community transport sector and public bodies to ensure the sector can continue in its unique role providing bespoke transport options for vulnerable people, to ensure access to services while the consultation process is underway;
b) develop contingency plans to mitigate any impact on transport provision through minibus services delivered through Section 19 and 22 permits;
c) publish a clear strategy which recognises the cross-cutting aspect of community transport provision across Welsh Government departments in delivering the Welsh Government’s strategic aims;
d) provide much needed stability for the sector by moving toward three year funding agreements to allow organisations to develop and take forward plans, to ensure greater sustainability and a more strategic approach to service provision; and
e) ensure engagement with relevant partners and stakeholders across Wales to inform the Welsh Government’s own response to the consultation, and ensure understanding in the sector of the Welsh Government’s position.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch. Community transport is about providing flexible and accessible community-led solutions in response to unmet local transport needs, and often represents the only means of transport for many vulnerable and isolated people. Significant user groups are older people and disabled people, with a majority of services and projects working in rural areas, but, of course, not exclusively in rural areas.
Using everything from minibuses to mopeds, typical services include voluntary car schemes, community bus services, school transport, hospital transport, dial-a-ride, wheels to work, and group-hire services. Most services are demand responsive, taking people from door to door, but a growing number are offering scheduled services along fixed routes where conventional bus services are not available. Services are always run for a social purpose and for a community benefit, and never for a profit, ensuring a broader range of transport needs can be met.
The Community Transport Association in Wales represents 100 organisations, many of which are small charities, and all of which provide transport services that fulfil a social purpose and community benefits. One hundred and forty thousand individuals and 3,500 groups are registered to use community transport in Wales. Services deliver approximately 2 million passenger journeys each year, travelling 6 million miles. The sector is predominantly volunteer led, with nearly 2,000 volunteers giving their time freely to ensure that services can be delivered—a contribution worth millions to the Welsh economy. These vital services help to reduce loneliness and isolation, ensuring that people can access hospitals, GP surgeries, social events, leisure facilities, places of employment, shops and much more. However, despite the obvious positive contribution that community transport makes in Wales, the sector currently faces a number of threats.
The responsibility for community transport is distributed across all levels of Government, from EU regulations to UK Government responsibility over permits and licensing, to Welsh Government responsibility over how community transport operates in Wales, to local authorities funding and framing the use of community transport locally. It's therefore vital that all levels of Government together seek to find a solution to the current problems, seek to mitigate the short-term effects on our communities, and look to develop a strong and sustainable long-term future for community transport in Wales.
At a devolved level, the Community Transport Association has identified three key issues: that funding settlements do not enable long-term planning; that their members are not remunerated cross departmentally for the work they do, and that one-off capital funding may be necessary to support growth.
Whilst welcoming the uplift in concessionary fare reimbursement rates for community transport, they've also called for the formula to be reviewed for community transport operators. The reimbursement rate remains less than 100 per cent, and, while commercial operators can make that back elsewhere, community transport permit restrictions mean that they're unable to recover losses from those journeys. Short-term funding cycles mean that operators are unable to plan for the future and develop sustainably. Late funding decisions can lead to permanent losses, removing vital expertise from the sector.
The Welsh Government provides funding directly to transport operators through the bus services support grant, administered on an annual basis by local authorities. The amount allocated to community transport operators varies between local authorities. For example, the Welsh Government suggested that the Vale of Glamorgan Council set a target of £81,160 for spending on community transport last year, but they only contributed £28,200. The combination of annualised funding and lack of certainty of funding amounts makes forward planning extremely difficult, and it's therefore impossible for them to develop meaningful three to five-year business plans. It is particularly problematic when organisations wish to make capital investments in either vehicles or their organisational infrastructure.
Diolch. Mae trafnidiaeth gymunedol yn ymwneud â darparu atebion hyblyg a hygyrch dan arweiniad y gymuned mewn ymateb i anghenion trafnidiaeth lleol nas diwallwyd, ac yn aml dyma'r unig ddull o drafnidiaeth i lawer o bobl sy'n ynysig ac yn agored i niwed. Mae pobl hŷn a phobl anabl yn grwpiau defnyddwyr sylweddol, gyda'r rhan fwyaf o wasanaethau a phrosiectau'n gweithio mewn ardaloedd gwledig, ond wrth gwrs, nid yn unig mewn ardaloedd gwledig.
Gan ddefnyddio popeth o fysiau mini i fopeds, mae gwasanaethau nodweddiadol yn cynnwys cynlluniau ceir gwirfoddol, gwasanaethau bysiau cymunedol, trafnidiaeth ysgol, cludo pobl i ysbytai, deialu am reid, olwynion i'r gwaith, a gwasanaethau llogi trafnidiaeth fel grŵp. Mae'r rhan fwyaf o wasanaethau yn ymateb i'r galw, gan fynd â phobl o ddrws i ddrws, ond mae nifer gynyddol yn cynnig gwasanaethau rheolaidd ar hyd llwybrau penodol lle nad oes gwasanaethau bysiau confensiynol ar gael. Cynhelir gwasanaethau bob amser at ddiben cymdeithasol ac er budd y gymuned, a byth er elw, gan sicrhau y gellir diwallu ystod ehangach o anghenion trafnidiaeth.
Mae'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol yng Nghymru yn cynrychioli 100 o sefydliadau, a llawer ohonynt yn elusennau bach, ac mae pob un ohonynt yn darparu gwasanaethau trafnidiaeth sy'n cyflawni diben cymdeithasol a buddiannau cymunedol. Mae 140,000 o unigolion a 3,500 o grwpiau wedi cofrestru i ddefnyddio trafnidiaeth gymunedol yng Nghymru. Mae gwasanaethau'n darparu tua 2 filiwn o deithiau teithwyr bob blwyddyn, gan deithio 6 miliwn o filltiroedd. Caiff y sector ei arwain yn bennaf gan wirfoddolwyr, gyda bron i 2,000 ohonynt yn rhoi o'u hamser am ddim i sicrhau y gellir darparu gwasanaethau—cyfraniad gwerth miliynau i economi Cymru. Mae'r gwasanaethau hanfodol hyn yn helpu i leihau unigrwydd ac unigedd, gan sicrhau y gall pobl gyrraedd ysbytai, meddygfeydd meddygon teulu, digwyddiadau cymdeithasol, cyfleusterau hamdden, mannau cyflogaeth, siopau a llawer mwy. Fodd bynnag, er gwaethaf y cyfraniad cadarnhaol amlwg y mae trafnidiaeth gymunedol yn ei wneud yng Nghymru, ar hyn o bryd mae'r sector yn wynebu nifer o fygythiadau.
Dosberthir y cyfrifoldeb dros drafnidiaeth gymunedol ar draws pob lefel o Lywodraeth, o reoliadau'r UE i gyfrifoldeb Llywodraeth y DU dros drwyddedau a thrwyddedu, i gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru dros sut y mae trafnidiaeth gymunedol yn gweithredu yng Nghymru, i awdurdodau lleol yn ariannu a fframio'r defnydd o drafnidiaeth gymunedol yn lleol. Felly, mae'n hanfodol fod pob lefel o Lywodraeth gyda'i gilydd yn ceisio canfod ateb i'r problemau presennol, yn ceisio lliniaru effeithiau byrdymor ar ein cymunedau, ac yn ceisio datblygu dyfodol hirdymor cryf a chynaliadwy i drafnidiaeth gymunedol yng Nghymru.
Ar lefel ddatganoledig, mae'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol wedi nodi tair problem allweddol: nad yw setliadau ariannu yn ei gwneud hi'n bosibl cynllunio'n hirdymor; nad yw eu haelodau'n cael eu talu ar draws adrannau am y gwaith y maent yn ei wneud, ac y gallai fod angen cyllid cyfalaf untro i gefnogi twf.
Er eu bod yn croesawu'r cynnydd yn y cyfraddau ad-dalu teithio rhatach ar gyfer trafnidiaeth gymunedol, maent hefyd wedi galw am adolygu'r fformiwla ar gyfer gweithredwyr cludiant cymunedol. Mae'r gyfradd ad-dalu yn parhau i fod yn llai na 100 y cant, ac er y gall gweithredwyr masnachol ennill hwnnw'n ôl mewn mannau eraill, mae cyfyngiadau trwyddedau cludiant cymunedol yn golygu nad ydynt yn gallu adennill colledion o'r teithiau hynny. Mae cylchoedd ariannu byrdymor yn golygu na all gweithredwyr gynllunio ar gyfer y dyfodol a datblygu mewn ffordd gynaliadwy. Gall penderfyniadau cyllido hwyr arwain at golledion parhaol, gan golli arbenigedd hanfodol o'r sector.
Mae Llywodraeth Cymru'n darparu cyllid yn uniongyrchol i weithredwyr cludiant drwy'r grant cynnal gwasanaethau bysiau, wedi'i weinyddu ar sail flynyddol gan awdurdodau lleol. Mae'r swm a ddyrennir i weithredwyr trafnidiaeth gymunedol yn amrywio o un awdurdod lleol i'r llall. Er enghraifft, awgrymodd Llywodraeth Cymru fod Cyngor Bro Morgannwg yn gosod targed o £81,160 ar gyfer gwariant ar drafnidiaeth gymunedol y llynedd, ond £28,200 yn unig a gyfrannwyd ganddynt. Mae'r cyfuniad o arian wedi'i ddyrannu'n flynyddol a diffyg sicrwydd ynghylch symiau cyllid yn gwneud blaengynllunio'n anodd iawn, ac felly mae'n amhosibl iddynt ddatblygu cynlluniau busnes tair i bum mlynedd ystyrlon. Mae'n arbennig o anodd pan fydd sefydliadau'n dymuno gwneud buddsoddiadau cyfalaf mewn cerbydau neu eu seilwaith trefniadol.
Community transport operators are increasingly providing health and social care services, taking pressure off public sector bodies and allowing people to live independently for longer. However, few operators receive financial recognition for this, relying on volunteers to go the extra mile to ensure that individuals have the support they need. Finding and retaining volunteers is already a challenge, especially as people are working later and often have additional responsibilities. Budgets are therefore needed that support cross-departmental working in order to develop innovative solutions that enable the sector to deliver the activities so obviously required.
Operating community transport is more expensive than an average charitable enterprise, and, despite fundraising, some operators will be unable to raise capital for future investment, compromising the development of their services. For example, many converted their vehicles to diesel when told that that was the right thing to do, and replacing these with wheelchair-adapted electric or hybrid vehicles will be costly. A well-targeted capital funding programme could therefore drive innovative projects, extend the scope and reach of community transport operators throughout Wales, and save money for the statutory sector.
In 2015, the European Commission told the UK Government to address how its directives on passenger transport operator licensing were interpreted into UK law. This focused on the rules that operators should follow when fulfilling local authority contracts and how derogations from the regulations apply. Alongside this, there's been a campaign from a small but noisy group of commercial operators to force a settlement through threats of legal challenges to community transport operators, local authorities and the Driver and Vehicle Standards Agency. In consequence, the UK Government is currently consulting on plans to change how EU rules for regulating passenger transport services apply in the UK.
Its consultation document states that it remains committed to supporting the sector, but that concerns have been raised that some community transport operators that use permits are competing with commercial operators, which, quote, is not allowed by EU law. The proposed changes would mean that, under section 19 and 22, permits used by community transport operators to deliver minibus services and community bus services, many organisations will only be able to engage in competitive tendering for public service contracts, such as social care contracts and school contracts, if they obtain a public service vehicle operators licence, unless there's been no competition for any of these services from holders of PSV operator licences. This is costly and requires that the organisation has a number of paid roles with professional qualifications.
During my own most recent visits to community transport operators in north Wales, they emphasised that most operators in Wales are small, unlike some of the giants in England, and that the proposals now threaten the continuation of community transport here. Further, whilst the consultation is still under way, the EU interpretation that community transport in the UK is in breach of its rules is already being treated in some cases, at local level in Wales, as though it's already in force.
The UK Department for Transport has announced a transition fund of £250,000 and that they're exploring what further assistance they can give, but it's unclear if a proportion of this will be reserved for Wales, and it's unlikely to be enough to cover transition costs for all organisations affected.
Local authorities have said that there'll be a shortage of accessible minibuses if they're unable to work with community transport to deliver services, impacting on passengers who need them most. The older people's commissioner has said that community transport makes a significant contribution to older people's health and well-being, helping them to maintain their independence for longer and participate in community life, plugging the gaps in the public transport network that are particularly important for older people and those living in isolated communities and rural areas.
We therefore call on the Welsh Government to work in partnership with the community transport sector and public bodies to ensure the sector can continue in its unique role, providing bespoke transport options for vulnerable people to ensure access to services while the consultation process is under way; to develop contingency plans to mitigate any impact on transport provision through minibus services delivered through section 19 and 22 permits; to publish a clear strategy that recognises the cross-cutting aspect of community transport provision across Welsh Government departments in delivering the Welsh Government's strategic aims; to provide much-needed stability for the sector by moving towards three-year funding arrangements to allow organisations to develop and take forward plans to ensure greater sustainability and a more strategic approach to service provision; and to ensure engagement with relevant partners and stakeholders across Wales to inform the Welsh Government's own response to the UK Government consultation and ensure understanding in the sector of the Welsh Government's position.
Evidence has shown that community transport provides £3 value for every £1 spent on it. Community transport offers an invaluable service for those who face particular barriers to accessing transport for whatever reason. Whilst it's a very resilient sector, the individuals and organisations who work within it must be valued and supported. Despite the challenges, Community Transport Association Wales believes there is an opportunity for organisations and authorities in Wales to work together to ensure continued services for our communities. Let us justify their belief. Diolch.
Mae gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol yn darparu mwyfwy o wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, gan gymryd pwysau oddi ar gyrff sector cyhoeddus a chaniatáu i bobl i fyw'n annibynnol am fwy o amser. Fodd bynnag, ychydig o weithredwyr sy'n cael cydnabyddiaeth ariannol ar gyfer hyn, gan ddibynnu ar wirfoddolwyr i gerdded y filltir ychwanegol i sicrhau bod unigolion yn cael y cymorth y maent ei angen. Mae canfod a chadw gwirfoddolwyr eisoes yn her, yn enwedig gan fod pobl yn gweithio'n hwyrach ac yn aml yn ysgwyddo cyfrifoldebau ychwanegol. Mae angen cyllidebau, felly, sy'n cynnal gweithio trawsadrannol er mwyn datblygu atebion arloesol i alluogi'r sector i ddarparu'r gweithgareddau sy'n amlwg eu hangen.
Mae gweithredu trafnidiaeth gymunedol yn ddrutach na menter elusennol fel y cyfryw, ac er gwaethaf camau i godi arian, ni fydd rhai gweithredwyr yn gallu codi cyfalaf ar gyfer buddsoddi yn y dyfodol, gan amharu ar ddatblygiad eu gwasanaethau. Er enghraifft, newidiodd llawer eu cerbydau i diesel pan ddywedwyd wrthynt mai dyna oedd y peth cywir i'w wneud, a bydd cael cerbydau trydan neu hybrid addas ar gyfer cadeiriau olwyn yn eu lle yn ddrud. Felly gallai rhaglen ariannu cyfalaf wedi'i thargedu'n dda ysgogi prosiectau arloesol, ymestyn cwmpas a chyrhaeddiad gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol ledled Cymru, ac arbed arian i'r sector statudol.
Yn 2015, dywedodd y Comisiwn Ewropeaidd wrth Lywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r modd y câi ei gyfarwyddebau ar drwyddedu gweithredwyr trafnidiaeth i deithwyr ei throsi i gyfraith y DU. Roedd hyn yn canolbwyntio ar y rheolau y dylai gweithredwyr eu dilyn wrth gyflawni contractau awdurdodau lleol a sut y mae rhanddirymiadau o'r rheoliadau'n gymwys. Ochr yn ochr â hyn, bu ymgyrch gan grŵp bychan, ond swnllyd, o weithredwyr masnachol i orfodi setliad drwy fygwth heriau cyfreithiol i weithredwyr trafnidiaeth gymunedol, awdurdodau lleol a'r Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau. O ganlyniad, mae Llywodraeth y DU ar hyn o bryd yn ymgynghori ar gynlluniau i newid sut y mae rheolau'r UE ar gyfer rheoleiddio gwasanaethau trafnidiaeth i deithwyr yn gymwys yn y DU.
Mae ei dogfen ymgynghori yn nodi ei bod yn parhau'n ymrwymedig i gefnogi'r sector, ond bod pryderon wedi codi bod rhai gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol sy'n defnyddio trwyddedau yn cystadlu â gweithredwyr masnachol, ac nid yw hynny, ac rwy'n dyfynnu, yn cael ei ganiatáu o dan gyfraith yr UE. Byddai'r newidiadau arfaethedig yn golygu, o dan adran 19 a 22, trwyddedau a ddefnyddir gan weithredwyr trafnidiaeth gymunedol i ddarparu gwasanaethau bws mini a bysiau cymunedol, na fydd llawer o sefydliadau ond yn gallu cymryd rhan mewn tendro cystadleuol am gontractau gwasanaethau cyhoeddus, megis contractau gofal cymdeithasol a chontractau ysgol, os ydynt yn cael trwydded gweithredwyr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus, ac eithrio lle na chafwyd cystadleuaeth ar gyfer unrhyw un o'r gwasanaethau hyn gan ddeiliaid trwyddedau gweithredwyr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus. Mae hyn yn gostus ac yn ei gwneud yn ofynnol i'r sefydliad gael nifer o swyddi cyflogedig gyda chymwysterau proffesiynol.
Yn ystod fy ymweliadau mwyaf diweddar â gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol yng ngogledd Cymru, roeddent yn pwysleisio bod y rhan fwyaf o weithredwyr yng Nghymru yn fach, yn wahanol i rai o'r cewri yn Lloegr, a bod y cynigion bellach yn bygwth parhad trafnidiaeth gymunedol yma. Ymhellach, tra bo'r ymgynghoriad yn parhau ar y gweill, mae dehongliad yr UE fod trafnidiaeth gymunedol yn y DU yn torri ei reolau eisoes yn cael ei drin mewn rhai achosion, ar lefel leol yng Nghymru, fel pe bai eisoes mewn grym.
Mae Adran Drafnidiaeth y DU wedi cyhoeddi cronfa bontio o £250,000 a'u bod yn yn archwilio pa gymorth pellach y gallant ei roi, ond mae'n aneglur a fydd cyfran o hyn yn cael ei gadw ar gyfer Cymru, ac mae'n annhebygol o fod yn ddigon i dalu am gostau pontio ar gyfer yr holl sefydliadau yr effeithir arnynt.
Mae awdurdodau lleol wedi dweud y bydd yna brinder bysiau mini hygyrch os na allant weithio gyda thrafnidiaeth gymunedol i ddarparu gwasanaethau, gan effeithio ar y teithwyr sydd eu hangen fwyaf. Mae'r comisiynydd pobl hŷn wedi dweud bod trafnidiaeth gymunedol yn gwneud cyfraniad sylweddol i iechyd a lles pobl hŷn, gan eu helpu i gadw'n annibynnol am fwy o amser a chymryd rhan mewn bywyd cymunedol, gan lenwi'r bylchau yn y rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus sy'n arbennig o bwysig ar gyfer pobl hŷn a'r rhai sy'n byw mewn cymunedau ynysig ac ardaloedd gwledig.
Galwn felly ar Lywodraeth Cymru i weithio mewn partneriaeth â'r sector trafnidiaeth gymunedol a chyrff cyhoeddus i sicrhau bod y sector yn gallu parhau yn ei rôl unigryw gan ddarparu dewisiadau trafnidiaeth pwrpasol ar gyfer pobl sy'n agored i niwed, er mwyn sicrhau mynediad at wasanaethau tra bod y broses ymgynghori yn mynd rhagddi; datblygu cynlluniau wrth gefn i liniaru unrhyw effaith ar ddarpariaeth trafnidiaeth drwy wasanaethau bws mini a gyflenwir drwy drwyddedau adran 19 a 22; cyhoeddi strategaeth glir sy'n cydnabod yr agwedd drawsbynciol ar ddarparu trafnidiaeth gymunedol ar draws adrannau Llywodraeth Cymru wrth gyflawni nodau strategol Llywodraeth Cymru; darparu sefydlogrwydd sydd ei fawr angen ar gyfer y sector drwy symud tuag at drefniadau cyllido tair blynedd i alluogi sefydliadau i ddatblygu a bwrw ymlaen â chynlluniau i sicrhau mwy o gynaliadwyedd a dull mwy strategol o ddarparu gwasanaethau; a sicrhau ymgysylltiad â phartneriaid perthnasol a rhanddeiliaid ledled Cymru i lywio ymateb Llywodraeth Cymru i ymgynghoriad Llywodraeth y DU ac i sicrhau dealltwriaeth yn y sector o safbwynt Llywodraeth Cymru.
Dangosodd tystiolaeth fod trafnidiaeth gymunedol yn darparu £3 o werth am bob £1 a werir arni. Mae trafnidiaeth gymunedol yn cynnig gwasanaeth amhrisiadwy i'r rhai sy'n wynebu rhwystrau penodol rhag defnyddio trafnidiaeth am ba reswm bynnag. Er ei fod yn sector cryf iawn, rhaid i'r unigolion a'r sefydliadau sy'n gweithio o'i fewn gael eu gwerthfawrogi a'u cefnogi. Er gwaethaf yr heriau, cred Cymdeithas Cludiant Cymunedol Cymru fod cyfle i sefydliadau ac awdurdodau yng Nghymru weithio gyda'i gilydd i sicrhau gwasanaethau parhaus ar gyfer ein cymunedau. Gadewch inni gyfiawnhau'r gred honno. Diolch.
I will be supporting the motion before us today on community transport, which has been tabled by individual Members, and I'm very grateful for the opportunity to speak to it. I don't intend to rehearse the entire motion, but I do want to emphasise the opening point:
'that the National Assembly for Wales
'1. Notes that community transport services play a vital role in our communities, providing transport for people who face barriers to accessing public and private transport, supporting people to live independently and access vital services, while also mitigating issues around loneliness and isolation.'
Carmarthen West and South Pembrokeshire is a rural community and encompasses a population that has areas of significant deprivation and a population that is significantly older than the Welsh average. Without community transport, so many of my constituents would struggle to access medical appointments, struggle to get their shopping done and struggle to engage with friends and family. I absolutely recognise the innovative and collaborative thinking that my local community transport providers offer, and I would ask that the Welsh Government recognise the vital role that they play.
I have three key areas I want to highlight today. Firstly, that value to our communities. There is a recognition that loneliness and isolation is not only a great social ill, but also on the increase. Communities are more fractured, families more disparate, and people, older people in particular, can be left behind. We have those who have never had strong support networks and those whose networks have dissolved with the passage of time. For many of these people, the lifeline that is community transport really is their only point of contact with the world and is their only enabler.
For example, in Pembrokeshire, Country Cars runs a service that not only relies on the use of volunteers' cars, but also has funded and run successful vehicles able to take a wheelchair user and their partner or carer, like the terminally ill gentleman whose bucket list consisted of desperately wanting to see his grandson play cricket—just down the road, but he had no other way to get there; or the isolated, severely disabled young man who was able to borrow one of the accessible cars for the weekend and went, with his two carers, to Swansea to see a favourite band and have the chance to be like young people throughout the country.
Another outstanding initiative funded by the National Lottery is Bus Buddies, a system where people are able to not only call a bus to their door to facilitate their ability to get out and about, but can have someone with them. But, of course, the sad reality is that for a substantial number of people, the driver who drops them off on a Friday will be the last person they see until that driver reappears the following Tuesday. Nobody—absolutely nobody—knocks on a great many doors, which is a sad indictment of our society, and why we should be so very grateful to the volunteers of organisations such as Bus Buddies or the Bloomfield centre dial-a-ride, or County Cars.
The second area I would like to highlight are the reasons as to why we've become so very reliant on this band of voluntary organisations, and the enormous pressures they find themselves under. Cabinet Secretary, there are three principal strategic documents that the Welsh Government have used to set out transport and community policies: 'Prosperity for All', the new economic action plan and the Welsh Government budget. And, to be frank, Cabinet Secretary, I find them to be incoherent, uncoordinated, and divorced from the front-line, day-to-day reality we see on the ground.
In the first of these, the budget document, Welsh Labour has initiated over £100 million-worth of cuts. Welsh Labour have comprehensively failed to build a comprehensive public transport system. Congestion on our roads is crippling our economy. The rail network is staggering under 15 years of Welsh Labour mismanagement of the rail franchise, and bus services have been completely decimated over the past decade. Cumulatively, these policy and delivery failings have created horrendous and unfair pressure on community-based transport services. Community transport has also had to step up to the plate because the number of registered bus services operating in Wales has decreased dramatically in recent years. A total of 53 bus services were reduced, altered or withdrawn in 2015-16 alone. We're all concerned about the potential impacts the Department of Transport outcomes might have on the consultation, which is why, Cabinet Secretary, I'll be interested to hear what contingency plans you might have to mitigate any impact on transport provision through minibus services.
My final and very quick area of concern, Deputy Presiding Officer, is the sustainability of these worthwhile services, given that there's a diminishing pool of volunteers and an ever-increasing demand for services. People are working later in life, they have more pulls on their time, and yet there's an increasing demand for community transport services because of the failures of Welsh Government. And I would be interested to know, Cabinet Secretary, how you intend to address those failures.
Byddaf yn cefnogi'r cynnig ger ein bron heddiw ar drafnidiaeth gymunedol, cynnig a gyflwynwyd gan Aelodau unigol, ac rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i siarad amdano. Nid wyf yn bwriadu ailadrodd y cynnig cyfan, ond rwyf am bwysleisio'r pwynt agoriadol:
'bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru
'1. Yn nodi bod gwasanaethau trafnidiaeth gymunedol yn chwarae rhan hanfodol yn ein cymunedau, yn darparu trafnidiaeth ar gyfer pobl sy'n wynebu rhwystrau rhag defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a phreifat, yn cefnogi pobl i fyw'n annibynnol a chael mynediad at wasanaethau hanfodol, gan hefyd liniaru materion yn ymwneud ag unigrwydd ac arwahanrwydd.'
Mae Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro yn gymuned wledig ac yn cwmpasu poblogaeth sydd ag ardaloedd o amddifadedd sylweddol a phoblogaeth sydd gryn dipyn yn hŷn na chyfartaledd Cymru. Heb drafnidiaeth gymunedol, byddai cymaint o fy etholwyr yn cael trafferth i gyrraedd apwyntiadau meddygol, yn brwydro i wneud eu siopa ac yn cael trafferth ymgysylltu â ffrindiau a theulu. Rwy'n cydnabod yn llwyr y meddwl arloesol a chydweithredol y mae fy narparwyr trafnidiaeth gymunedol lleol yn ei gynnig, a buaswn yn gofyn i Lywodraeth Cymru gydnabod y rôl hanfodol y maent yn ei chwarae.
Mae gennyf dri maes allweddol rwyf am dynnu sylw atynt heddiw. Yn gyntaf, y gwerth i'n cymunedau. Ceir cydnabyddiaeth fod unigrwydd ac arwahanrwydd nid yn unig yn ddrwg cymdeithasol, ond eu bod hefyd ar gynnydd. Mae cymunedau'n fwy toredig, teuluoedd yn fwy gwasgaredig, a phobl, pobl hŷn yn enwedig, yn gallu cael eu gadael ar ôl. Mae gennym rai nad ydynt erioed wedi cael rhwydweithiau cymorth cryf a rhai y mae eu rhwydweithiau wedi diflannu gyda threigl amser. I lawer o'r bobl hyn, achubiaeth trafnidiaeth gymunedol mewn gwirionedd yw eu hunig bwynt cyswllt â'r byd a'u hunig alluogydd.
Er enghraifft, yn Sir Benfro, mae Ceir Cefn Gwlad yn rhedeg gwasanaeth sydd nid yn unig yn dibynnu ar y defnydd o geir gwirfoddolwyr, ond mae hefyd wedi ariannu ac wedi rhedeg cerbydau llwyddiannus sy'n gallu cludo rhywun sy'n defnyddio cadair olwyn a'u partner neu ofalwr, fel y gŵr sy'n dioddef o salwch angheuol yr oedd ei restr o bethau i'w gwneud cyn marw yn cynnwys ei awydd taer i weld ei ŵyr yn chwarae criced—i lawr y lôn, dyna i gyd, ond nid oedd ganddo ffordd arall o gyrraedd yno; neu'r dyn ifanc ynysig ac anabl iawn a allodd fenthyg un o'r ceir hygyrch am y penwythnos ac a aeth, gyda'i ddau ofalwr, i Abertawe i weld un o'i hoff fandiau a chael cyfle i fod fel pobl ifanc ledled y wlad.
Menter eithriadol arall a ariennir gan y Loteri Genedlaethol yw Bydis Bws, system lle y gall pobl ffonio am fws i ddod at eu drws er mwyn hwyluso eu gallu i symud o gwmpas, ond gallant gael rhywun gyda hwy. Ond wrth gwrs, y gwir trist i nifer sylweddol o bobl yw mai'r gyrrwr sy'n eu gadael ar ddydd Gwener fydd y person olaf a welant hyd nes y bydd y gyrrwr hwnnw'n ailymddangos y dydd Mawrth canlynol. Nid oes neb—neb o gwbl—yn curo ar lawer iawn o ddrysau, sy'n feirniadaeth ar ein cymdeithas, a pham y dylem fod mor ddiolchgar i wirfoddolwyr sefydliadau fel Bydis Bws neu gynllun deialu am reid canolfan Bloomfield, neu Ceir Cefn Gwlad.
Yr ail faes yr hoffwn dynnu sylw ato yw'r rhesymau pam rydym wedi dod mor ddibynnol ar y band hwn o sefydliadau gwirfoddol, a'r pwysau enfawr sydd arnynt. Ysgrifennydd y Cabinet, ceir tair prif ddogfen strategol a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru i nodi polisïau trafnidiaeth a chymunedol: 'Ffyniant i Bawb', y cynllun gweithredu economaidd newydd a chyllideb Llywodraeth Cymru. Ac i fod yn onest, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n eu cael yn aneglur, yn anghydlynus a heb gysylltiad â'r realiti rheng flaen a welwn o ddydd i ddydd ar lawr gwlad.
Yn y gyntaf o'r rhain, dogfen y gyllideb, mae Llafur Cymru wedi cychwyn ar werth dros £100 miliwn o doriadau. Mae Llafur Cymru wedi methu'n llwyr ag adeiladu system drafnidiaeth gyhoeddus gynhwysfawr. Mae tagfeydd ar ein ffyrdd yn niweidio ein heconomi. Mae'r rhwydwaith rheilffyrdd yn gwegian o dan 15 mlynedd o gamreoli Llafur Cymru ar y fasnachfraint reilffyrdd, a chafodd gwasanaethau bws eu dinistrio'n llwyr dros y degawd diwethaf. Gyda'i gilydd, mae'r methiannau hyn o ran polisi a chyflawniad wedi creu pwysau ofnadwy ac annheg ar wasanaethau trafnidiaeth gymunedol. Mae trafnidiaeth gymunedol hefyd wedi gorfod camu i'r adwy oherwydd bod nifer y gwasanaethau bysiau cofrestredig sy'n gweithredu yng Nghymru wedi gostwng yn ddramatig yn y blynyddoedd diwethaf. Cafodd cyfanswm o 53 o wasanaethau bysiau eu lleihau, eu newid neu eu diddymu yn 2015-16 yn unig. Mae pawb ohonom yn pryderu am yr effeithiau posibl y gallai canlyniadau'r Adran Drafnidiaeth eu cael ar yr ymgynghoriad, a dyna pam, Ysgrifennydd y Cabinet, y bydd hi'n ddiddorol clywed pa gynlluniau wrth gefn a allai fod gennych i liniaru unrhyw effaith ar y ddarpariaeth drafnidiaeth drwy wasanaethau bws mini.
Mae fy mhryder olaf, yn gyflym iawn, Ddirprwy Lywydd, yn ymwneud â chynaliadwyedd y gwasanaethau gwerth chweil hyn, o gofio bod y gronfa o wirfoddolwyr yn lleihau a'r galw am wasanaethau'n cynyddu. Mae pobl yn gweithio'n hwyrach yn eu bywydau, mae mwy o alwadau ar eu hamser, ac eto mae yna alw cynyddol am wasanaethau trafnidiaeth gymunedol oherwydd methiannau Llywodraeth Cymru. A byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod, Ysgrifennydd y Cabinet, sut y bwriadwch fynd i'r afael â'r methiannau hynny.
I'm pleased to take part in this debate, and I'd like to pay tribute to the voluntary community transport schemes that serve my constituency, Dinas Powys Voluntary Concern—DPVC—and Eastvale Community Transport, which also serves Vaughan Gething's constituency. The latter is a small charity, founded in 1986, based in Penarth, serving the community in the eastern Vale bounded by Penarth and Barry by providing accessible transport in two wheelchair-friendly, 12-seater minibuses with volunteer drivers. Dinas Powys Voluntary Concern provides weekly minibus transport to local supermarkets, to various regular social activities, and for a weekly luncheon club and to a church service. DPVC also works closely with the Vale of Glamorgan Council around the Greenlinks service, which had support from European funding. Greenlinks is supported by the Vale council, working in partnership with DPVC, using a dedicated Volkswagen Caddy with wheelchair adaptations, which takes elderly patients to and from the new Dinas Powys medical centre. Both DPVC and Eastvale Community Transport are models of voluntary commitment, serving local communities in my constituency. They provide vital services for elderly people. They break down isolation—that's already been said in opening remarks. They break down that isolation for those who use the services, but they provide a rewarding role for experienced volunteer drivers. Dinas Powys Voluntary Concern says the majority of its volunteer drivers are retired—many are over the age of 70—which means that there is a need to renew D1 licences, with medicals, et cetera, at regular intervals. They are concerned about the future recruitment of volunteers who are eligible to drive minibuses, as many will not have the required D1 entitlement on their driving licences. Both these organisations would like section 19 permits to remain unchanged, so that the charities can continue to provide the transport services that are currently provided and have the flexibility to adapt to changing needs within the community.
And, finally, both organisations comment on the insecurity of funding, the short-term nature of funding, and raise concerns that any changes to the conditions of section 19 licences, such as requiring special qualifications, could add to costs and could potentially lead to the closure of the valuable and unique services they provide. What is important, I think, is that—. I'm sure the Cabinet Secretary, in responding to this, will consider the evidence from the community transport sector in this debate, particularly if the Welsh Government is responding to the Department for Transport consultation on community transport permits. But I also recognise and know that the Welsh Government is very supportive of the community transport sector and the unique role it plays as part of an accessible transport service, and I'm very glad to take part in this important debate today.
Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon, a hoffwn dalu teyrnged i'r cynlluniau trafnidiaeth cymunedol gwirfoddol sy'n gwasanaethu fy etholaeth, Cynllun Gwirfoddol Dinas Powys—DPVC—a Trafnidiaeth Gymunedol Dwyrain y Fro, sydd hefyd yn gwasanaethu etholaeth Vaughan Gething. Mae'r olaf yn elusen fach a sefydlwyd ym 1986 ym Mhenarth, ac mae'n gwasanaethu'r gymuned yn nwyrain y Fro rhwng Penarth a'r Barri drwy ddarparu trafnidiaeth hygyrch mewn dau fws mini 12 sedd sy'n gallu cludo cadeiriau olwyn, gyda gyrwyr gwirfoddol. Mae Cynllun Gwirfoddol Dinas Powys yn darparu trafnidiaeth bws mini wythnosol i archfarchnadoedd lleol, i amryw o weithgareddau cymdeithasol rheolaidd, ac i glwb cinio wythnosol a gwasanaeth eglwys. Mae DPVC hefyd yn gweithio'n agos gyda Chyngor Bro Morgannwg ar wasanaeth Greenlinks, sydd wedi cael cymorth arian Ewropeaidd. Cefnogir Greenlinks gan gyngor y Fro, yn gweithio mewn partneriaeth gyda DPVC, gan ddefnyddio Volkswagen Caddy pwrpasol gydag addasiadau ar gyfer cadeiriau olwyn, sy'n cludo cleifion oedrannus i ac o ganolfan feddygol newydd Dinas Powys. Mae DPVC a Trafnidiaeth Gymunedol Dwyrain y Fro yn fodelau o ymrwymiad gwirfoddol, ac yn gwasanaethu cymunedau lleol yn fy etholaeth. Maent yn darparu gwasanaethau hanfodol i bobl oedrannus. Maent yn chwalu arwahanrwydd—mae hynny eisoes wedi'i ddweud yn y sylwadau agoriadol. Maent yn chwalu arwahanrwydd i'r rhai sy'n defnyddio'r gwasanaethau, ond maent yn darparu rôl werth chweil i yrwyr gwirfoddol profiadol. Mae Cynllun Gwirfoddol Dinas Powys yn dweud bod y mwyafrif o'u gyrwyr gwirfoddol wedi ymddeol—mae nifer ohonynt dros 70 oed—sy'n golygu bod angen adnewyddu trwyddedau D1, gydag archwiliadau meddygol rheolaidd, ac ati. Maent yn pryderu ynghylch recriwtio gwirfoddolwyr yn y dyfodol sy'n gymwys i yrru bysiau mini, gan na fydd gan lawer ohonynt yr hawl D1 sy'n ofynnol ar eu trwyddedau gyrru. Byddai'r ddau fudiad hwn yn hoffi gweld trwyddedau adran 19 yn aros yn ddigyfnewid, fel y gall elusennau barhau i ddarparu'r gwasanaethau trafnidiaeth a ddarperir ar hyn o bryd a chael hyblygrwydd i addasu i anghenion sy'n newid o fewn y gymuned.
Ac yn olaf, mae'r ddau sefydliad yn sôn am ansicrwydd cyllid, natur fyrdymor y cyllid, ac yn mynegi pryderon y gallai unrhyw newidiadau i amodau trwyddedau adran 19, megis gwneud cymwysterau arbennig yn ofynnol, ychwanegu at y costau a gallai arwain o bosibl at gau'r gwasanaethau gwerthfawr ac unigryw y maent yn eu darparu. Yr hyn sy'n bwysig yn fy marn i yw bod—. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet, wrth ymateb i hyn, yn ystyried y dystiolaeth gan y sector trafnidiaeth gymunedol yn y ddadl hon, yn enwedig os yw Llywodraeth Cymru yn ymateb i ymgynghoriad yr Adran Drafnidiaeth ar drwyddedau trafnidaeth gymunedol. Ond hefyd, rwy'n cydnabod ac yn gwybod bod Llywodraeth Cymru yn gefnogol iawn i'r sector trafnidiaeth gymunedol a'r rôl unigryw y mae'n ei chwarae fel rhan o wasanaeth trafnidiaeth hygyrch, ac rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon heddiw.
I will begin by confirming that UKIP will be supporting this motion today. You will, of course, not be surprised that I wish to point out that this debacle is the result of European Community regulation 1071/2009, which is being imposed on the UK and takes no account that community transport is an almost unique British solution to plugging gaps in our commercial transport provision. The Department for Transport interpreted the regulation in such a way as they saw the term 'not for profit' and 'non-commercial' as one and the same. This interpretation has been in force since 1985 and has been the regime under which community transport has been operated. European Union rules do not make this distinction, and herein lies the severe problems facing our CT operators.
I'm sure that all in this Chamber will acknowledge the huge positive impact that community transport has on many communities and people, particularly those with special needs, which include the elderly, the isolated and the disabled, as well as providing much-needed transport for many social activities, including sporting occasions. Any regulation that puts financial or strategic pressure on the community transport operators is an unwelcome intervention.
The community transport fraternity has put in place its own industry standards, and there is no evidence to suggest that it is any less safe than ordinary commercial operations. Indeed, there is much evidence to show that they go further than some commercial operations with regard to training staff, for instance, on the use of disability equipment and specific interaction with disabled people.
If the Department for Transport is forced to adopt these EU regulations, CT operators will be faced with considerable costs to implement these measures, particularly in the short term. Therefore, it is absolutely imperative that both the Department for Transport and/or the Welsh Government provide the funds for this transition period. The consequences of not providing this funding could be catastrophic for community transport operators, with many of their services closing. As has been said, data shows there is a £3 return for every £1 invested in CT. It would be unthinkable that this funding would not be made available.
Lastly, the uncertainty that now exists with regard to regulation and funding is already affecting community transport operators with regard to retaining staff and long-term strategy. We call upon the Department for Transport and on the Welsh Government to commit to funding any operational changes.
Dechreuaf drwy gadarnhau y bydd UKIP yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Ni fyddwch yn synnu, wrth gwrs, fy mod yn dymuno nodi bod y llanastr hwn yn deillio o reoliad y Gymuned Ewropeaidd 1071/2009, sy'n cael ei orfodi ar y DU ac nid yw'n ystyried bod trafnidiaeth gymunedol yn ateb Prydeinig bron yn unigryw i lenwi'r bylchau yn ein darpariaeth drafnidiaeth fasnachol. Roedd yr Adran Drafnidiaeth yn dehongli'r rheoliad yn y fath fodd fel eu bod yn ystyried mai'r un oedd y term 'nid er elw' ac 'anfasnachol'. Mae'r dehongliad hwn wedi bod mewn grym ers 1985 fel y mae'r drefn ar gyfer gweithredu trafnidiaeth gymunedol. Nid yw rheolau'r Undeb Ewropeaidd yn gwahaniaethu yn y fath fodd, a dyna sydd wrth wraidd y problemau difrifol sy'n wynebu ein gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol.
Rwy'n siŵr y bydd pawb yn y Siambr hon yn cydnabod yr effaith gadarnhaol enfawr y mae trafnidiaeth gymunedol yn ei chael ar lawer o gymunedau a phobl, yn enwedig pobl ag anghenion arbennig, sy'n cynnwys yr henoed, pobl ynysig a phobl anabl, yn ogystal â darparu trafnidiaeth fawr ei angen ar gyfer llawer o weithgareddau cymdeithasol, gan gynnwys digwyddiadau chwaraeon. Mae unrhyw reoliad sy'n rhoi pwysau ariannol neu strategol ar weithredwyr trafnidiaeth gymunedol yn ymyrraeth ddiangen.
Mae'r frawdoliaeth drafnidiaeth gymunedol wedi sefydlu ei safonau diwydiant ei hun, ac nid oes unrhyw dystiolaeth i awgrymu ei bod yn llai diogel na gweithrediadau masnachol arferol. Yn wir, mae llawer o dystiolaeth i ddangos eu bod yn mynd ymhellach na rhai gweithrediadau masnachol o ran hyfforddi staff, er enghraifft ar y defnydd o offer anabledd a rhyngweithio penodol gyda phobl anabl.
Os caiff yr Adran Drafnidiaeth ei gorfodi i fabwysiadu'r rheoliadau UE hyn, bydd gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol yn wynebu costau sylweddol i weithredu'r mesurau hyn, yn enwedig yn y tymor byr. Felly, mae'n gwbl hanfodol fod yr Adran Drafnidiaeth a/neu Lywodraeth Cymru yn darparu arian ar gyfer y cyfnod pontio hwn. Gallai canlyniadau peidio â darparu'r cyllid hwn fod yn drychinebus i weithredwyr trafnidiaeth gymunedol, gyda llawer o'u gwasanaethau'n cau. Fel y dywedwyd, mae data'n dangos bod £3 yn cael ei ennill am bob £1 a fuddsoddir mewn trafnidiaeth gymunedol. Mae'n amhosibl meddwl na fydd y cyllid hwn ar gael.
Yn olaf, mae'r ansicrwydd sy'n bodoli yn awr o ran rheoleiddio ac ariannu eisoes yn effeithio ar weithredwyr trafnidiaeth gymunedol o ran cadw staff a strategaeth hirdymor. Galwn ar yr Adran Drafnidiaeth ac ar Lywodraeth Cymru i ymrwymo i ariannu unrhyw newidiadau gweithredol.
I particularly wanted to contribute to this debate, having been a volunteer with two community charities who provided or worked with community transport in rural areas. The experiences that I had completely reinforce what other Members have already said today about the purpose and outcomes of often co-productive community transport organisations. As we’ll know from examples from our own constituencies and regions, some of those organisations go beyond being a straightforward on-call service and become very proactive in their communities in meeting the challenges of loneliness and isolation.
One of the organisations I was involved with worked directly with volunteer drivers using their own cars. In that one case, we came across resistance to our work from a local taxi firm, which complained that our drivers were undercutting them and depriving them of business. I suspect Kirsty Williams knows what I'm talking about here. It’s pretty similar, I think, to the argument that commercial transport companies are running in order to prompt the review of the permits granted under section 19 and section 22 of the Transport Act 1985. You can see why they make the case: they are subject to more restrictions, and they have to pay their workforce. But, in my view, it is a completely false argument, and one that gets particularly complicated where a community transport organisation is asked by stranded residents basically to fill a gap left when a service is dropped by a commercial operator because it's unprofitable. That is a position in which DANSA, which is operating in the west of my region and in the Amman valley, effectively finds itself in today. To quote them, the removal of the sections 19 and 22 permitting regime would be 'catastrophic'.
Section 22 permits are issued to bodies concerned for the social and welfare needs of one or more communities. If those communities are abandoned by commercial operators, the needs of that community do not disappear overnight. In fact, I would argue that the social and welfare needs of those communities are likely to increase if people are stuck in their village, because taxis are expensive and you only use them when you absolutely have to.
We’ve already heard from other Members how community transport can help tackle loneliness and isolation. DANSA is a particularly good example of such an organisation, which proactively arranges trips and events for older or other vulnerable people who are at risk of just that. So, they are not just a reactive, on-call bus service. This is why I’d like Welsh Government—. I appreciate that it's the Cabinet Secretary for Economy and Transport responding to this, but this isn't just a debate about transport competition, which is how it's been presented to the Department for Transport. As the Bridgend council consultation on buses is already revealing, community transport can’t always fill those gaps anyway. And, as we argued with that Powys taxi firm, we are talking about passengers who would, effectively, be stuck if not for community transport, sometimes just for reasons of cost.
Members may have been reminded by the NHS Confederation that community transport operators can be contracted by the ambulance trust to provide non-emergency trips to and from hospital. This can be a very useful arrangement, and a good core income stream for many community transport providers. To be honest, I cannot see the philosophical difference between this and a local authority contracting community transport to serve difficult-to-reach communities. Even so, particularly in rural areas, the car journeys can be quite long between home and hospital, and made longer by the fact that the car or, sometimes, the bus will be picking up and dropping off other patients as part of the run.
I remember a particular case of three women travelling from rural Brecknock to Velindre hospital. Their cancer treatments only took a few minutes, but they spent a considerable part of the day stuck in a car, in the company of strangers, feeling pretty lousy, and travelling from house to house collecting the carload. For those women, they were basically told that this was the service that the state could provide for them, albeit in a car not in an ambulance. It wasn't really what I would consider to be person-centred. Direct access to community cars would have given those women—and I think they could have had it, actually—the chance to make the journey alone, even if they had to a pay a modest contribution towards the trip. This is where organisations like the Pontarddulais and district community car scheme come into their own: cheaper than a taxi and run by volunteers who perhaps have the time to respond to a passenger's needs without watching the clock, which, unfortunately, taxi drivers do have to consider.
Three-year funding rounds would be a huge help to organisations, there’s no doubt about that. But I urge you, Cabinet Secretary, to look at point 3(c) of the motion in particular, which is why I want you to consider this as a debate about the well-being of present and future generations and not just about transport. As we heard from Mark Isherwood and Angela Burns, the decisions of Welsh Government have affected the provision of public transport. But it's not just about Welsh Government and being cross-sector within Government departments, although they obviously need to sit up and take notice. It's about the public, private and third sectors—society itself—recognising that mobility, connectivity if you like, creates choices and freedoms to exercise those choices. So, funding that connectivity is a responsibility that all need to share, and it's not just for a silo departmental budget.
Roeddwn yn arbennig o awyddus i gyfrannu yn y ddadl hon, gan i mi fod yn wirfoddolwr gyda dwy elusen gymunedol a oedd yn darparu neu'n gweithio gyda thrafnidiaeth gymunedol mewn ardaloedd gwledig. Mae'r profiadau a gefais yn atgyfnerthu'n llwyr yr hyn y mae Aelodau eraill eisoes wedi'i ddweud heddiw am ddiben a chanlyniadau sefydliadau trafnidiaeth gymunedol sy'n aml yn gydgynhyrchiol. Fel y gwyddom o enghreifftiau yn ein hetholaethau a'n rhanbarthau, mae rhai o'r sefydliadau hyn yn mynd y tu hwnt i fod yn wasanaeth ar alwad syml ac yn dod yn rhagweithiol iawn yn eu cymunedau mewn ymateb i heriau unigrwydd ac arwahanrwydd.
Roedd un o'r sefydliadau yr oeddwn yn gysylltiedig â hwy'n gweithio'n uniongyrchol gyda gyrwyr gwirfoddol gan ddefnyddio eu ceir eu hunain. Yn yr un achos hwnnw, gwelsom wrthwynebiad i'n gwaith gan gwmni tacsi lleol, a oedd yn cwyno bod ein gyrwyr yn codi prisiau is ac yn eu hamddifadu o fusnes. Rwy'n tybio bod Kirsty Williams yn gwybod am beth rwy'n sôn. Mae'n bur debyg, rwy'n meddwl, i'r ddadl y mae cwmnïau trafnidiaeth masnachol yn ei gwneud er mwyn ysgogi adolygiad o'r trwyddedau a roddir o dan adran 19 ac adran 22 o Ddeddf Trafnidiaeth 1985. Gallwch weld pam y maent yn gwneud yr achos: maent yn ddarostyngedig i fwy o gyfyngiadau, a rhaid iddynt dalu eu gweithlu. Ond yn fy marn i, mae'n ddadl gwbl ffug, ac yn un sy'n mynd yn arbennig o gymhleth lle y gofynnir i sefydliad trafnidiaeth gymunedol gan drigolion heb fodd o deithio i lenwi'r bwlch yn y bôn a adawyd wedi i weithredwr masnachol ddileu gwasanaeth am ei fod yn amhroffidiol. I bob pwrpas, dyna'r sefyllfa sy'n wynebu DANSA sy'n gweithredu yng ngorllewin fy rhanbarth ac yn nyffryn Aman heddiw. Os caf eu dyfynnu, byddai cael gwared ar adrannau 19 a 22 o'r gyfundrefn drwyddedu yn 'drychinebus'.
Cyhoeddir trwyddedau adran 22 i gyrff sy'n gofalu am anghenion cymdeithasol a lles un neu fwy o gymunedau. Os caiff y cymunedau hynny eu hesgeuluso gan weithredwyr masnachol, nid yw anghenion y gymuned honno'n diflannu dros nos. Yn wir, buaswn yn dadlau bod anghenion cymdeithasol a lles y cymunedau hynny yn debygol o gynyddu os yw pobl yn methu teithio o'u pentref, gan fod tacsis yn ddrud ac nid ydych ond yn eu defnyddio pan fydd gwir raid i chi wneud hynny.
Rydym eisoes wedi clywed gan Aelodau eraill sut y gall trafnidiaeth gymunedol helpu i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd. Mae DANSA yn enghraifft arbennig o dda o sefydliad o'r fath, sy'n mynd ati'n rhagweithiol i drefnu teithiau a digwyddiadau ar gyfer pobl hŷn neu bobl eraill sy'n agored i niwed sydd mewn perygl o fod yn unig ac wedi'u hynysu. Felly, nid gwasanaeth bws sy'n ymateb i alwadau yn unig ydynt. Dyna pam yr hoffwn i Lywodraeth Cymru—. Rwy'n sylweddoli mai Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth sy'n ymateb i hyn, ond nid dadl am gystadleuaeth drafnidiaeth yn unig yw hi, er mai dyna sut y cafodd ei chyflwyno i'r Adran Drafnidiaeth. Fel y mae ymgynghoriad cyngor Pen-y-bont ar Ogwr ar fysiau yn ei ddadlennu eisoes, ni all trafnidiaeth gymunedol lenwi'r bylchau hynny bob amser beth bynnag. Ac fel roeddem yn dadlau gyda'r cwmni tacsis hwnnw ym Mhowys, rydym yn sôn am deithwyr a fyddai, i bob pwrpas, yn methu teithio oni bai am drafnidiaeth gymunedol, ac weithiau am resymau'n ymwneud â chost yn unig.
Efallai y bydd yr Aelodau wedi cael eu hatgoffa gan Gydffederasiwn y GIG fod yr ymddiriedolaeth ambiwlans yn gallu contractio gweithredwyr trafnidiaeth gymunedol i ddarparu teithiau nad ydynt yn achosion brys i'r ysbyty ac oddi yno. Gall hwn fod yn drefniant defnyddiol iawn, ac yn ffrwd dda o incwm craidd i lawer o ddarparwyr trafnidiaeth gymunedol. I fod yn onest, ni allaf weld y gwahaniaeth athronyddol rhwng hyn ac awdurdod lleol yn contractio trafnidiaeth gymunedol i wasanaethu cymunedau anodd eu cyrraedd. Er hynny, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, gall teithiau car fod yn eithaf hir rhwng y cartref a'r ysbyty, a'u gwneud yn hwy os yw'r car, neu'r bws, weithiau, yn casglu a gollwng cleifion eraill yn rhan o'r daith.
Rwy'n cofio achos penodol lle'r oedd tair menyw'n teithio o ardal wledig yn Sir Frycheiniog i ysbyty Felindre. Nid oedd eu triniaethau canser ond yn para ychydig funudau, ond treuliasant ran sylweddol o'r dydd yn gaeth mewn car, yng nghwmni dieithriaid, yn teimlo'n ddigon tila, ac yn teithio o dŷ i dŷ yn casglu'r teithwyr eraill. Dywedwyd wrth y menywod hyn yn y bôn mai dyma oedd y gwasanaeth y gallai'r wladwriaeth ei ddarparu ar eu cyfer, er mai mewn car nid mewn ambiwlans y teithient. Nid oedd yn wasanaeth a ganolbwyntiai ar yr unigolyn mewn gwirionedd yn fy marn i. Byddai mynediad uniongyrchol at geir cymunedol wedi rhoi cyfle i'r menywod hynny—a chredaf y gallent fod wedi'i gael—i wneud y daith ar eu pen eu hunain, hyd yn oed pe baent wedi gorfod talu cyfraniad bach tuag at y daith. Dyma lle mae sefydliadau fel cynllun ceir cymunedol Pontarddulais a'r cylch yn well: mae'n rhatach na thacsi ac yn cael ei redeg gan wirfoddolwyr sydd ag amser efallai i ymateb i anghenion teithiwr heb wylio'r cloc, ac yn anffodus, mae'n rhaid i yrwyr tacsis wneud hynny.
Byddai cylchoedd cyllido tair blynedd o gymorth enfawr i sefydliadau, nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Ond rwy'n eich annog, Ysgrifennydd y Cabinet, i edrych ar bwynt 3(c) y cynnig yn benodol, a dyna pam rwyf am i chi ystyried hon yn ddadl ynglŷn â lles cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol ac nid trafnidiaeth yn unig. Fel y clywsom gan Mark Isherwood ac Angela Burns, mae penderfyniadau Llywodraeth Cymru wedi effeithio ar ddarpariaeth trafnidiaeth gyhoeddus. Ond nid yw hyn yn ymwneud yn unig â Llywodraeth Cymru a bod yn draws-sector o fewn adrannau'r Llywodraeth, er bod angen iddynt roi sylw i hyn wrth gwrs. Mae'n ymwneud â'r sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector—cymdeithas ei hun—yn cydnabod bod symudedd, cysylltedd os mynnwch, yn creu dewisiadau a rhyddid i arfer y dewisiadau hynny. Felly, mae cyllido'r cysylltedd hwnnw'n gyfrifoldeb sy'n rhaid i bawb ei rannu, ac nid mater ar gyfer cyllideb adrannol seilo'n unig ydyw.
Can I thank very much the Members that have brought forward this debate today? I certainly will be supporting the motion. The motion has my full support. Now, the Powys Association for Voluntary Organisations, or PAVO as they are known for short, have been raising concerns with me about the current threats that threaten the continuation of community transport in Powys. I thank them very much for their providing me with a very comprehensive briefing and report on this issue, which I shall refer briefly to today in my contribution.
I think Members will understand that Powys's geography and sparse population and relatively limited public transport infrastructure mean that community transport, of course, provides an absolutely crucial lifeline to vulnerable residents who would not otherwise be able to access the services and opportunities that matter to them. Other Members have mentioned them in their contributions. Now, the Powys Association of Voluntary Organisations provides support themselves for a range of community transport schemes operating across Powys. There are Dial-a-Ride operations, school contracts, community car schemes, taxi card schemes and minibus hire for third-party sectors. Certainly, Dial-a-Ride as well—a number of trustees operating Dial-a-Ride services have been in contact with me with a range of concerns for some time.
I think all Members have mentioned—and I've listened to every Member that has spoken so far in this debate today—that it seems that the single largest area of activity and journeys with regard to community transport providers is associated with social care and health needs. In Powys itself, this financial year, groups in Powys drove over 800,000 miles for 8,000 people in Powys and delivered 108,000 single passenger journeys. Now, over 6,000 of these people are over 60, and 1,800 have a disability. I point this out, of course, to demonstrate the importance of community transport to people in my rural constituency who face barriers in accessing services with very limited private transport. Without these services, of course, not only is it estimated that half of the 8,000 passengers in Powys would lose their transport, but the financial consequences for the local authority and the health board would be significant. It's estimated that they would have to spend around just under £800,000 to cover the same health and social services currently serviced by community transport operators.
As the motion notes, there is real concern about the proposals contained within the Department for Transport consultation on community transport permits, which would mean that any service in receipt of payment in exchange for the transport provided, whether that be fares or grants or even lunch for the driver, would be considered commercially and subject to new licensing arrangements. This, of course, would have significant costs with regard to running services, limit the availability of community transport services to deliver contracted services for local authorities, and affect some aspects of licensing affecting the group hire of minibuses.
I'm just going to read a little bit from the report that PAVO provided to me. There are nine community transport organisations providing services in Powys. Now, as it stands, according to the Powys report, having discussed this issue with each of the nine providers, five would be forced to close altogether, two might continue to operate under the new requirements but would be forced to only operate within the commercial market and, as such, they might still close, and two currently use vehicles with under nine seats and would therefore not be affected by the change. They go on to say that because of the legal nature of licensing arrangements, it is anticipated that these community transport schemes would be obliged to cease, affecting services immediately upon confirmation or enforcement of the new licensing requirements.
The motion today calls on the Welsh Government to work in partnership with these groups and provide a clear strategy to recognise the cross-cutting aspects of community transport provision across Welsh Government departments, but I very much hope that the Cabinet Secretary will be able to respond positively to today's debate in a way that provides some stability for the groups that I and others have mentioned.
A gaf fi ddiolch yn fawr i'r Aelodau sydd wedi cyflwyno'r ddadl hon heddiw? Yn sicr byddaf yn cefnogi'r cynnig. Rwy'n cefnogi'r cynnig yn llawn. Nawr, mae Cymdeithas Sefydliadau Gwirfoddol Powys, neu PAVO fel y'u gelwir yn fyr, wedi bod yn lleisio pryderon wrthyf am y bygythiadau presennol i barhad trafnidiaeth gymunedol ym Mhowys. Diolch iddynt am ddarparu cyfarwyddyd ac adroddiad cynhwysfawr iawn ar y mater hwn, a byddaf yn cyfeirio'n fyr ato heddiw yn fy nghyfraniad.
Credaf y bydd yr Aelodau'n deall bod daearyddiaeth a phoblogaeth wasgarog a seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus gymharol gyfyngedig Powys yn golygu bod trafnidiaeth gymunedol, wrth gwrs, yn rhoi achubiaeth gwbl allweddol i breswylwyr agored i niwed na fyddent fel arall yn gallu defnyddio'r gwasanaethau a'r cyfleoedd sy'n bwysig iddynt. Mae'r Aelodau eraill wedi sôn amdanynt yn eu cyfraniadau. Nawr, mae Cymdeithas Sefydliadau Gwirfoddol Powys yn rhoi cymorth eu hunain i amrywiaeth o gynlluniau trafnidiaeth gymunedol sy'n gweithredu ar draws Powys. Ceir gweithgarwch deialu am reid, contractau ysgol, cynlluniau ceir cymunedol, cynlluniau cardiau tacsis a llogi bws mini ar gyfer sectorau trydydd parti. Yn sicr, deialu am reid yn ogystal—mae nifer o'r ymddiriedolwyr sy'n gweithredu gwasanaethau deialu am reid wedi bod yn cysylltu â mi gydag amryw o bryderon ers peth amser.
Credaf fod yr holl Aelodau wedi crybwyll—ac rwyf wedi gwrando ar bob Aelod sydd wedi siarad hyd yma yn y ddadl hon heddiw—ei bod hi'n ymddangos bod y maes unigol mwyaf o ran gweithgarwch a theithiau mewn perthynas â darparwyr trafnidiaeth gymunedol yn gysylltiedig ag anghenion iechyd a gofal cymdeithasol. Ym Mhowys ei hun, y flwyddyn ariannol hon, gyrrodd grwpiau ym Mhowys dros 800,000 milltir dros 8,000 o bobl ym Mhowys gan ddarparu 108,000 o deithiau unigol i deithwyr. Nawr, mae dros 6,000 o'r bobl hyn dros 60 oed, ac mae gan 1,800 anabledd. Rwy'n nodi hyn, wrth gwrs, i ddangos pwysigrwydd trafnidiaeth gymunedol i bobl yn fy etholaeth wledig sy'n wynebu rhwystrau rhag defnyddio gwasanaethau gyda thrafnidiaeth breifat gyfyngedig iawn. Heb y gwasanaethau hyn, wrth gwrs, nid yn unig yr amcangyfrifir y byddai hanner yr 8,000 o deithwyr ym Mhowys yn colli eu trafnidiaeth, ond byddai'r canlyniadau ariannol i'r awdurdod lleol a'r bwrdd iechyd yn sylweddol. Amcangyfrifir y byddai'n rhaid iddynt wario oddeutu ychydig o dan £800,000 i dalu am yr un gwasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a gyflenwir ar hyn o bryd gan weithredwyr trafnidiaeth gymunedol.
Fel y noda'r cynnig, ceir pryder gwirioneddol ynghylch y cynigion a gynhwysir yn ymgynghoriad yr Adran Drafnidiaeth ar drwyddedau trafnidiaeth gymunedol, a fyddai'n golygu bod unrhyw wasanaeth sy'n cael taliad yn gyfnewid am y drafnidiaeth a ddarperir, boed yn docynnau neu'n grantiau neu'n ginio i'r gyrrwr hyd yn oed, yn cael ei ystyried yn fasnachol ac yn dod yn ddarostyngedig i drefniadau trwyddedu newydd. Byddai costau sylweddol i hyn wrth gwrs o ran darparu gwasanaethau, cyfyngu ar argaeledd gwasanaethau trafnidiaeth gymunedol i ddarparu gwasanaethau dan gontract ar gyfer awdurdodau lleol, ac yn effeithio ar rai agweddau ar drwyddedu sy'n effeithio ar logi bysiau mini fel grŵp.
Rwyf am ddarllen ychydig o'r adroddiad a ddarparodd PAVO ar fy nghyfer. Ceir naw sefydliad trafnidiaeth gymunedol sy'n darparu gwasanaethau ym Mhowys. Nawr, fel y mae, yn ôl adroddiad Powys, ar ôl trafod y mater gyda phob un o'r naw darparwr, byddai pump yn cael eu gorfodi i gau yn gyfan gwbl, efallai y byddai dau'n parhau i weithredu o dan y gofynion newydd ond byddent yn cael eu gorfodi i weithredu o fewn y farchnad fasnachol yn unig, ac o ran hynny, mae'n dal i fod yn bosibl y byddent yn cau, ac mae dau'n defnyddio cerbydau â llai na naw o seddi ar hyn o bryd, ac felly ni fyddent yn cael eu heffeithio gan y newid. Maent yn mynd rhagddynt i ddweud y rhagwelir y byddai'n rhaid i'r cynlluniau trafnidiaeth gymunedol hyn ddod i ben oherwydd natur gyfreithiol y trefniadau trwyddedu, a byddai hynny'n effeithio ar wasanaethau ar unwaith wrth gael cadarnhad, neu wrth orfodi'r gofynion trwyddedu newydd.
Mae'r cynnig heddiw'n galw ar Lywodraeth Cymru i weithio mewn partneriaeth â'r grwpiau hyn a darparu strategaeth glir i gydnabod agweddau trawsbynciol ar ddarpariaeth trafnidiaeth gymunedol ar draws adrannau Llywodraeth Cymru, ond rwy'n mawr obeithio y gall Ysgrifennydd y Cabinet ymateb yn gadarnhaol i'r ddadl heddiw mewn ffordd sy'n darparu rhywfaint o sefydlogrwydd ar gyfer y grwpiau a grybwyllwyd gennyf fi ac eraill.
I now call the Cabinet Secretary for Economy and Transport, Ken Skates.
Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.
Diolch, Deputy Presiding Officer. I'd like to begin by thanking Members for their contribution today to an important debate about a vital service for many, many communities in Wales.
I recognise that the community transport permit regime is a non-devolved matter and that it will continue to be a matter reserved to the UK Government, even after commencement of the Wales Act, but I fully agree with the first paragraph of the motion that we are debating today. Community transport services play a vital role, providing transport for people who face barriers to accessing public transport—and, indeed, private transport—supporting people to live independently and to access vital services. As many Members have observed, community transport also plays a crucial role in mitigating issues around loneliness and isolation, particularly in our most rural areas. As we begin work on the new national transport strategy and our plans for reforming the way we plan and deliver local bus transport services in the long term, I am convinced that community transport should and will make a vital contribution to an integrated public transport network in the future.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniad i ddadl bwysig am wasanaeth hanfodol i lawer iawn o gymunedau yng Nghymru heddiw.
Rwy'n cydnabod bod y gyfundrefn drwyddedu trafnidiaeth gymunedol yn fater nas datganolwyd ac y bydd yn parhau i fod yn fater a gadwyd yn ôl i Lywodraeth y DU, hyd yn oed ar ôl cychwyn Deddf Cymru, ond cytunaf yn llwyr â pharagraff cyntaf y cynnig rydym yn ei drafod heddiw. Mae gwasanaethau trafnidiaeth gymunedol yn chwarae rôl hanfodol, yn darparu trafnidiaeth ar gyfer pobl sy'n wynebu rhwystrau rhag defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus—a thrafnidiaeth breifat yn wir—yn cefnogi pobl i fyw'n annibynnol ac i gael mynediad at wasanaethau hanfodol. Fel y mae llawer o'r Aelodau wedi nodi, mae trafnidiaeth gymunedol hefyd yn chwarae rôl hollbwysig yn lliniaru problemau'n ymwneud ag unigrwydd ac arwahanrwydd, yn enwedig yn ein hardaloedd mwyaf gwledig. Wrth inni ddechrau gweithio ar y strategaeth drafnidiaeth genedlaethol newydd a'n cynlluniau i ddiwygio'r ffordd y cynlluniwn ac y darparwn wasanaethau trafnidiaeth bws lleol yn y tymor hir, rwy'n argyhoeddedig y dylai trafnidiaeth gymunedol wneud cyfraniad hanfodol i rwydwaith trafnidiaeth cyhoeddus integredig yn y dyfodol, ac y bydd yn gwneud hynny.
I'm pleased to say that it remains my intention to set out our detailed proposals for reforming how we plan and deliver local bus services in the near future, and as part of those proposals I'll be keen to ensure that community transport providers will be able to bid for public sector contracts to provide essential public services. The motion calls for the Welsh Government to take action in support of the community transport sector in Wales, and I'm pleased to report to Members that action is taking place. We have been working in partnership with the community transport sector for many years, and we will continue to do so. Core funding has been provided to the Community Transport Association for a number of years to support and develop the sector, and this funding will be maintained in 2018-19. Yes, the UK Government announced last month additional funding of £250,000 to provide advice and support for operators who may need to apply for public service vehicle operator licences, but Mark Isherwood is right that this is a relatively tiny sum of money and we need clarity about how much Wales can expect to receive.
Working together with the sector in Wales, we also need to consider very carefully the potential impact of any changes the UK Government has proposed to the community transport permit regime. The public service operator regime is more rigorous than the permit regime, and it's right that this should be the case. But simply forcing operators to incur these potential additional costs when the benefits to passengers are negligible is not a viable solution. Operators must be permitted to operate services to passengers under the most appropriate licensing regime.
Now that we are in a position to assess the potential impact of the UK Government's proposals for the community transport permit regime, we are working with the CTA in Wales to develop contingency plans to mitigate any potentially negative impact on services provided under the community transport permit regime. One of the key themes emerging from the bus summit that I hosted in Wrexham last year was the need for a more stable funding agreement between the Welsh Government, the public sector and the bus industry. I think this has been well recognised since the summit, and in the challenging financial climate that persists for the public sector, I've continued to prioritise the funding provided for local bus services. I've maintained the level of support for the bus services support grant at £25 million for a fifth year, and my guidance to local authorities states that not less than 5 per cent of this funding should be set aside to support community transport in their local areas. Our indicative budget for the next two years thereafter further maintains this budget commitment, so we are providing the funding stability needed to plan and deliver our local bus services.
I have to say I was, though, astonished to hear some comments from the Conservatives that would suggest that this Government is to blame for the fragility of local bus services and for creaking rail infrastructure. The fact is that, firstly, bus services are vulnerable due to the disaster of deregulation by a Conservative Government in the mid 1980s, and secondly, rail structure is creaking because of dreadful underfunding of the Welsh route network because of decisions by the Department for Transport in the current control period, where barely more than 1 per cent of funding has been allocated for the Wales route, in spite of the fact that it contains around 10 per cent of track.
But rather than get dragged down into a pointless political point-scoring exercise, I wish to instead pay tribute to the community transport sector for keeping this item right at the top of the transport agenda. It's disappointing that continued use of the community transport regime in Britain has been the subject of so much uncertainty. I'm sure every Member in this Chamber would agree. I also agree with the findings of the House of Commons Transport Committee that, however well intentioned, some of the comments included in the Department for Transport's letter of 31 July last year could be deemed to be ill-judged. The public consultation that has subsequently been published goes some way to alleviate some of the concerns across the sector, and whilst we can welcome the commitment to retain the community transport permit regime, there is still work to be done to persuade the UK Government that some of the changes that have been proposed remain a deep cause for concern.
One such example, Deputy Presiding Officer, is the restriction on permit operators being able to bid for public service contracts—only if public service operators have declined to do so. In some areas, competition from community transport providers may be the only competition for public sector contracts. Deputy Presiding Officer, I'll be sharing my views and that of the sector in Wales with the Department for Transport as part of this consultation, and given its importance to the provision of local bus services to some of the most vulnerable people and communities in Wales, it's my intention to share this information and my formal response with Members of the National Assembly.
Rwy'n falch o ddweud mai fy mwriad o hyd yw nodi ein cynigion manwl ar gyfer diwygio sut y cynlluniwn ac y darparwn wasanaethau bws lleol yn y dyfodol agos, ac fel rhan o'r cynigion hynny byddaf yn awyddus i sicrhau bod darparwyr trafnidiaeth gymunedol yn gallu gwneud cais am gontractau sector cyhoeddus i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Mae'r cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi camau ar waith i gefnogi'r sector trafnidiaeth gymunedol yng Nghymru, ac rwy'n falch o adrodd wrth yr Aelodau fod camau eisoes ar waith. Rydym wedi bod yn gweithio mewn partneriaeth â'r sector trafnidiaeth gymunedol ers blynyddoedd lawer, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Darparwyd cyllid craidd i'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol ers nifer o flynyddoedd i gefnogi a datblygu'r sector, a bydd y cyllid hwn yn parhau yn 2018-19. Do, fe gyhoeddodd Llywodraeth y DU gyllid ychwanegol o £250,000 y mis diwethaf i ddarparu cyngor a chymorth ar gyfer gweithredwyr y gallai fod angen iddynt wneud cais am drwyddedau gweithredwyr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus, ond mae Mark Isherwood yn iawn i ddweud mai swm cymharol fach o arian yw hwn ac mae angen inni gael eglurder ynglŷn â faint y gall Cymru ddisgwyl ei gael.
Gan weithio gyda'r sector yng Nghymru, mae angen inni ystyried yn ofalus iawn hefyd beth fydd effaith bosibl unrhyw newidiadau y mae Llywodraeth y DU wedi eu hargymell i'r gyfundrefn drwyddedu trafnidiaeth gymunedol. Mae cyfundrefn y gweithredwyr gwasanaethau cyhoeddus yn fwy trwyadl na'r gyfundrefn drwyddedu, ac mae'n iawn iddi fod felly. Ond nid yw gorfodi gweithredwyr i ysgwyddo'r costau ychwanegol posibl hyn pan fo'r manteision i deithwyr yn fach iawn yn ateb ymarferol. Rhaid caniatáu i weithredwyr redeg gwasanaethau i deithwyr o dan y gyfundrefn drwyddedu fwyaf priodol.
Gan ein bod bellach mewn sefyllfa i asesu effaith bosibl argymhellion Llywodraeth y DU ar gyfer cyfundrefn drwyddedu trafnidiaeth gymunedol, rydym yn gweithio gyda'r Gymdeithas Cludiant Cymunedol yng Nghymru i ddatblygu cynlluniau wrth gefn i liniaru unrhyw effaith negyddol bosibl ar wasanaethau a ddarperir o dan y gyfundrefn drwyddedu trafnidiaeth gymunedol. Un o'r themâu allweddol a ddeilliodd o'r uwchgynhadledd fysiau a gynhaliais yn Wrecsam y llynedd oedd yr angen am gytundeb ariannu mwy cadarn rhwng Llywodraeth Cymru, y sector cyhoeddus a'r diwydiant bysiau. Credaf fod hyn wedi'i gydnabod yn dda ers yr uwchgynhadledd, ac yn yr hinsawdd ariannol heriol sy'n parhau ar gyfer y sector cyhoeddus, rwyf wedi parhau i flaenoriaethu'r arian a ddarperir ar gyfer gwasanaethau bws lleol. Rwyf wedi cynnal lefel y cymorth ar gyfer y grant cynnal gwasanaethau bysiau ar £25 miliwn am y bumed flwyddyn, ac mae fy arweiniad i awdurdodau lleol yn datgan y dylid neilltuo o leiaf 5 y cant o'r cyllid hwn i gefnogi trafnidiaeth gymunedol yn eu hardaloedd lleol. Mae ein cyllideb ddangosol ar gyfer y ddwy flynedd nesaf ar ôl hynny yn cynnal yr ymrwymiad cyllidebol hwn ymhellach, felly rydym yn darparu'r sefydlogrwydd cyllidol sydd ei angen i gynllunio a darparu ein gwasanaethau bysiau lleol.
Rhaid imi ddweud, serch hynny, fy mod wedi fy syfrdanu wrth glywed rhai sylwadau gan y Ceidwadwyr a fyddai'n awgrymu mai'r Llywodraeth hon sydd ar fai am natur fregus gwasanaethau bws lleol ac am seilwaith rheilffyrdd sy'n gwegian. Y ffaith amdani yw, yn y lle cyntaf, mae gwasanaethau bysiau yn agored i niwed oherwydd trychineb dadreoleiddio gan Lywodraeth Geidwadol yng nghanol y 1980au, ac yn ail, mae strwythur rheilffyrdd yn gwegian oherwydd tanariannu difrifol ar rwydwaith llwybr Cymru yn sgil penderfyniadau gan yr Adran Drafnidiaeth yn y cyfnod rheoli presennol, lle na ddyrannwyd prin fwy nag 1 y cant o'r arian ar gyfer llwybr Cymru, er ei fod yn cynnwys tua 10 y cant o'r trac.
Ond yn hytrach na chael ein llusgo i ymarferiad sgorio pwyntiau gwleidyddol dibwrpas, hoffwn dalu teyrnged i'r sector trafnidiaeth gymunedol am gadw'r eitem hon ar frig yr agenda trafnidiaeth. Mae'n siomedig fod y defnydd parhaus o system drafnidiaeth gymunedol ym Mhrydain wedi bod yn destun cymaint o ansicrwydd. Rwy'n siŵr y byddai pob Aelod yn y Siambr hon yn cytuno. Rwyf hefyd yn cytuno gyda chanfyddiadau Pwyllgor Trafnidiaeth Tŷ'r Cyffredin y gellid barnu bod rhai o'r sylwadau a gynhwyswyd yn llythyr yr Adran Drafnidiaeth ar 31 Gorffennaf y llynedd yn annoeth, waeth pa mor dda oedd y bwriad. Mae'r ymgynghoriad cyhoeddus a gyhoeddwyd wedi hynny yn lleddfu rhywfaint ar rai o'r pryderon ar draws y sector, ac er y gallwn groesawu'r ymrwymiad i gadw'r gyfundrefn drwyddedu trafnidiaeth gymunedol, mae gwaith i'w wneud o hyd i berswadio Llywodraeth y DU fod rhai o'r newidiadau sydd wedi'u hargymell yn parhau i fod yn achos pryder mawr.
Un enghraifft o'r fath, Ddirprwy Lywydd, yw'r cyfyngiad ar allu gweithredwyr trwyddedau i wneud cais am gontractau gwasanaethau cyhoeddus—dim ond os yw gweithredwyr gwasanaethau cyhoeddus heb wneud hynny. Mewn rhai ardaloedd, mae'n bosibl mai cystadleuaeth gan ddarparwyr trafnidiaeth gymunedol yw'r unig gystadleuaeth am gontractau sector cyhoeddus. Ddirprwy Lywydd, byddaf yn rhannu fy safbwyntiau a safbwyntiau'r sector yng Nghymru gyda'r Adran Drafnidiaeth fel rhan o'r ymgynghoriad hwn, ac o ystyried ei bwysigrwydd i ddarparu gwasanaethau bws lleol i rai o'r bobl a'r cymunedau mwyaf bregus yng Nghymru, mae'n fwriad gennyf rannu'r wybodaeth hon a fy ymateb ffurfiol gydag Aelodau'r Cynulliad Cenedlaethol.
Thank you very much. Can I now call on Dai Lloyd to reply to the debate?
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw yn awr ar Dai Lloyd i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser i allu cloriannu'r cyfraniadau ac i gloi'r ddadl bwysig yma. Rwy'n falch hefyd i roi llwyfan pwrpasol i gludiant cymunedol. Nid yn aml ydym ni'n sôn am y pwnc yma, felly rwy'n falch iawn i allu siarad. Rwy'n llongyfarch fy nghyd-Aelodau ar eu cyfraniadau, achos beth rwy'n gwneud rŵan ydy cloriannu beth mae pobl wedi dweud. Ond, mae'n bwysig nodi bod y cludiant cymunedol sydd gyda ni—dyna'r glud sy'n cadw'n cymunedau ni efo'i gilydd yn aml.
Roedd Russell George, ymysg eraill, wedi sôn am y cyfraniad yma i'r gwasanaeth iechyd a'r gwasanaeth gofal. O'm hanes i fel meddyg teulu yn ardal Abertawe, rwy'n gwybod yn sylfaenol am y cyfraniad y mae cludiant gwirfoddol cymunedol yn ei wneud, neu byddai llawer iawn o'n cleifion ni ddim yn gallu dod i'n gweld ni yn ein meddygfeydd, heb sôn am ddim yn gallu hefyd mynd i'n hysbytai. Fel rydym i gyd yn ymwybodol, mae yna bwysau mawr ar y gwasanaeth ambiwlans, ac hefyd fel sydd wedi cael ei ddweud y prynhawn yma, mae yna gytundebau rhwng y gwasanaeth ambiwlans a chludiant cymunedol i alluogi y gwasanaeth hanfodol yma i helpu ein gwasanaeth ambiwlans ni allan. Rydym ni i gyd yn gwybod am y pwysau sydd ar ein hambiwlansys ni. Mae cludiant cymunedol yna yn mynd â miloedd o gleifion i apwyntiadau yn ein hysbytai ni, ac hefyd i'n meddygfeydd teuluol ni, bob dydd o'r wythnos. Mae'r cyfraniad yna yn allweddol bwysig. Fel mae nifer wedi dweud, nid oes elw yn fan hyn, mae'n wirfoddol, yn anffurfiol yn aml, a dyna ydy ei gryfder mewn ffordd. Mae'n hollol, hollol hanfodol.
Diolch i Mark Isherwood am agor a dadlennu'r maes yn gyfan gwbl ac olrhain yr her sylweddol yn nhermau ariannu, a hefyd yr her ynglŷn â'r system drwyddedu newydd hefyd. Dyna erys y ddwy brif her. Hefyd, roedd Angela Burns yn sôn am yr un trywydd, ac hefyd rwy'n falch bod Jane Hutt wedi gallu siarad yn y ddadl yma hefyd o'i phrofiad hi, a hefyd David Rowlands a Suzy Davies, yn ogystal â Russell George, fel roeddwn i wedi ei enwi fe yn flaenorol. Hefyd, rwy'n falch i gyfarch ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, sydd hefyd yn gefnogol i'r cynnig eangfrydig yma sydd yn teilyngu cael pawb i fod yn cytuno i bleidleisio o'i blaid y prynhawn yma. Mae hwn yn faes hanfodol bwysig. Mae yna gyfraniad allweddol y mae cludiant cymunedol yn ei wneud. Mae yna bwysau ac mae yna ansicrwydd rŵan, ond mae'n gwasanaeth iechyd ni a'n gwasanaeth gofal ni yn ddibynnol iawn ar y cludiant cymunedol. Ie, gwirfoddol yw e, ond hollol, hollol hanfodol.
Mae e hefyd, fel gwnaeth yr archwiliad y gwnaethom ni fel pwyllgor iechyd i unigrwydd ac unigedd ei ddarganfod, yn allweddol bwysig o ran yr elfennau yna o drafnidiaeth i gadw pobl rhag bod yn unig. Fel mae eraill wedi sôn, yn aml mae trafnidiaeth gyhoeddus yn stopio bod yn y nosweithiau ac ar benwythnosau, a dyna lle mae'r glud yma o gludiant cymunedol yn dod mewn i'r adwy a llenwi’r bwlch, lle nad oes trafnidiaeth arall ar gael. Ac hefyd i'r sawl sydd yn gwirfoddoli i fod yn yrrwr yn aml i'r elusennau yma, i gludiant cymunedol—mae o fudd i'r sawl sydd yn gyrru hefyd, i helpu eu datblygiad nhw. Ac yn aml, maen nhw yn chwilio am rywbeth i daclo eu hunigrwydd a'u hunigedd nhw yn bersonol, ac maen nhw'n gwirfoddoli i fod yn wirfoddolwyr i'r gwasanaeth cludiant cymunedol lleol. Felly, mae o'n sefyllfa o ennill ac ennill, ac felly mae o'n haeddu ein llwyr gefnogaeth ni.
Fe glywsom ni'r ffigurau gan Mark Isherwood wrth agor: y miliynau yna o deithiau, a'r miliynau yna o filltiroedd teithio bob blwyddyn gan gleifion ac eraill sy'n rhaid mynd i lefydd, a'r cyfraniad allweddol mae cludiant cymunedol yn ei gael. Mae o'n gynnig cynhwysfawr ac mae'n teilyngu pob cefnogaeth. Diolch yn fawr iawn i chi.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. It’s a pleasure to draw this debate to a close. I’m pleased to have given a platform for community transport as well. It’s not very often that we discuss this issue, so I’m very pleased to be able to speak on it. I congratulate my fellow Members on their contributions, because what I’m doing now is summarising what people have said, but it’s important to note that the transport that we have—that’s the glue that holds our communities together.
Russell George, amongst others, talked about the contribution to the health service and the care service, and from my background as a GP in the Swansea area, I know about the contribution that voluntary community transport makes, or many of our patients wouldn’t be able to come and see us in our surgeries, not to mention going to our hospitals. So, as we’re all aware, there is a great deal of pressure on the ambulance service, and as has been said this afternoon, there are contracts between the ambulance service and community transport to enable that vital service to help our ambulance services. We all know about the pressure that’s on our ambulances. Now, community transport takes thousands of patients to appointments in our hospitals and to our GP surgeries every day of the week. That contribution is vital and, as a number have said, there are no profiteers; it’s voluntary, it’s informal very often, and that’s the strength of community transport. It's entirely vital.
Thank you to Mark Isherwood for opening the debate and for revealing and explaining the issue and discussing the challenge in terms of funding and the challenge with regard to the new licensing system as well. Those are the two main challenges. Angela Burns talked about the same issues, and I’m very pleased that Jane Hutt has been able to speak in this debate as well from her experience, and also David Rowlands and Suzy Davies as well as Russell George, as I already said. I’m very pleased to acknowledge the response of the Cabinet Secretary, who is supportive of the proposal in the motion, which deserves our unanimous agreement and a vote in favour this afternoon. This is a vitally important area: there is a vital contribution that community transport makes. There is pressure and there’s uncertainty now, but our health service and our care services are very dependent on community transport. Yes, it’s voluntary, but it’s crucial.
As the inquiry that we as a health committee undertook into loneliness and isolation discovered, it’s vitally important in terms of transport to keep people from being isolated or feeling lonely. As others have said, very often, public transport stops in the evenings and on weekends and that’s where this glue of community transport comes into its own; it fills the gap where there is no other transport available. And for those people who volunteer to be drivers, very often, for these charities, for community transport groups—it’s of benefit to those people as well to help their own personal development. And very often, they look for something to tackle their own personal loneliness and isolation, and they volunteer for this community transport. So, it’s a win-win situation, and so it deserves our wholehearted support.
We heard the figures from Mark Isherwood in opening: those millions of journeys and millions of miles travelled every year by patients and others who have to get to their destinations, and the vital contribution that community transport makes. It is a comprehensive motion and it deserves all of our support. Thank you very much.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 7 has been postponed until 18 April, so we now move to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I am going to proceed to voting time.
Mae eitem 7 wedi'i gohirio tan 18 Ebrill, felly symudwn yn awr at y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n mynd i symud ymlaen at y cyfnod pleidleisio.
Okay, so we move to vote on the general principles of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote. For the motion 47, no abstentions, one against. Therefore, the motion is agreed.
Iawn, felly symudwn at bleidlais ar egwyddorion cyffredinol Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru), a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 47, neb yn ymatal, un yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
NDM6696 Egwyddorion Cyffredinol Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru): O blaid: 47, Yn erbyn: 1, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6696 The General Principles of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill: For: 47, Against: 1, Abstain: 0
Motion has been agreed
Item 9 has had no motion tabled, and so, therefore, before we move to debate Stage 3 of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill, I will suspend proceedings for 15 minutes. The bell will be rung five minutes before we reconvene, and I would encourage Members to return to the Chamber promptly. Thank you.
Nid oes unrhyw gynnig wedi'i gyflwyno ar gyfer eitem 9, felly, cyn inni symud at ddadl Cyfnod 3 y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru), gohiriaf y trafodion am 15 munud. Cenir y gloch bum munud cyn inni ailymgynnull, a hoffwn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon. Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:17.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 17:33, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 17:17.
The Assembly reconvened at 17:33, with the Presiding Officer in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call the Assembly to order.
Rŷm ni nawr yn cyrraedd Cyfnod 3 o’r Bil Cyfraith sy’n Deillio o’r Undeb Ewropeaidd (Cymru).
We now reach Stage 3 of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill.
Ac felly mae’r grŵp cyntaf o welliannau i’w hystyried yn ymwneud ag egwyddorion a llywodraethu amgylcheddol. Gwelliant 9 yw’r prif welliant a’r unig welliant yn y grŵp, ac rydw i’n galw ar Simon Thomas i gynnig y gwelliant ac i siarad iddo. Simon Thomas.
And so the first group of amendments to be considered relate to environmental principles and governance. Amendment 9 is the lead and only amendment in this group, and I call on Simon Thomas to move and speak to the amendment. Simon Thomas.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Simon Thomas).
Amendment 9 (Simon Thomas) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i’n cynnig gwelliant 9. Nid ydw i’n ymddiheuro am ddychwelyd at faes y gwnaethom ni drafod ddoe, ond gwnaf i ddim ailadrodd popeth y gwnaethom ni drafod ddoe chwaith, ond jest i bwysleisio pam rŷm ni wedi dychwelyd at hyn. Fel y bydd yr Aelodau yn cofio, gobeithio, er bod llawer wedi digwydd ers ddoe, nid yw’r Bil fel y mae e ar hyn o bryd yn cynnwys cyfeiriad penodol at rai o’r egwyddorion amgylcheddol sydd yn sail i’r ddeddfwriaeth Ewropeaidd bresennol.
Nawr, dadl y Llywodraeth ddoe oedd bod gyda ni ddeddfwriaeth yng Nghymru naill ai'n deillio o’r Undeb Ewropeaidd neu ddeddfwriaeth uniongyrchol Gymreig a oedd wedi ei llunio yng nghyd-destun deddfwriaeth Ewropeaidd a oedd yn gwneud y tro, ac nid ydw i’n siŵr bod hwnna yn ddigonol, a dweud y gwir. Ac, os liciwch chi, mae cywirdeb y safle rydw i’n ei gymryd ac mae Plaid Cymru yn ei gymryd fan hyn wedi cael ei ategu ond hanner awr yn ôl yn Senedd yr Alban, lle mae cynnig tebyg i hwn wedi cael ei basio gan Senedd yr Alban, yn dodi egwyddorion amgylcheddol ar wyneb eu Bil nhw yn Senedd yr Alban. A phwy oedd yn cynnig y gwelliant? Aelod o’r Blaid Lafur—aelod o’r Blaid Lafur yn erbyn Llywodraeth yr SNP yn yr Alban. Felly, mae gyda chi’r Blaid Lafur yn yr Alban yn moyn rhoi egwyddorion amgylcheddol ar wyneb eu Bil nhw, ac mae gyda chi’r Blaid Lafur fan hyn yn gwrthod gwelliant sy’n gwneud yr un peth. Wel, nid oes cysondeb yn fanna. Felly, nid wyf yn ymddiheuro i ddychwelyd at y pwynt yma.
Mae’r gwelliant sydd ger eich bron heddiw yn wahanol i’r un oedd gyda chi ddoe—os rhywbeth, mae’n well. Wrth gwrs, rŷm ni wedi cael o leiaf 24 awr i feddwl amdano fe. Nid yw’n well o ran y Llywodraeth achos byddan nhw’n gwrthod hwn, hyd yn oed yn fwy cadarn, mewn ffordd. Ond mae rhan y gwelliant sydd yn wahanol y tro yma, cymal 4, yn ymwneud â rhoi dyletswydd ar Weinidogion Llywodraeth Cymru i geisio gwneud yr hyn y gwnes i gyfeirio ato ddoe, ond nad oedd yn rhan o’r gwelliant, sef ceisio cau'r bwlch llywodraethiant yn y materion hyn. Fel rŷm ni’n gadael yr Undeb Ewropeaidd, fel dywedais i ddoe, ni fydd hawl uniongyrchol nawr i ddinasyddion yng Nghymru fynd yn syth at Lys Cyfiawnder Ewrop ynglŷn â rhai o’r materion hyn, ac nid ydym ni'n gwybod beth fydd Llywodraeth San Steffan yn rhoi yn ei le. Nid ydym yn gwybod beth fydd yn cael ei ddodi yn ei le. Ac felly mae’r gwelliant yma wedi cael un cymal wedi’i ychwanegu ato fe sydd yn gwneud yn siŵr bod y ffwythiannau hynny a oedd yn arfer cael eu gwneud gan y Comisiwn a’r Llys Cyfiawnder Ewropeaidd yn rhai sydd yn gorfod parhau ar gyfer awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru, a bod dyletswydd ar Weinidogion y Llywodraeth i geisio gwneud hynny. Nid ydym yn gallu clymu achos rŷm ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd—mae’r Bil yma ond yn Fil parhad; nid yw e’n gallu ychwanegu rhywbeth sydd ddim yno eisoes. Ond y pwynt rŷm ni’n ei wneud, wrth gwrs, yw ei fod e yno eisoes. Mae gyda ni eisoes y mynediad yma at y Comisiwn Ewropeaidd a Llys Cyfiawnder Ewrop.
Holais i heddiw gwestiwn i Lesley Griffiths yn uniongyrchol ar hyn—y gŵyn sydd gan Afonydd Cymru, y chwe ymddiriedolaeth afonydd yng Nghymru, am gyflwr afonydd Cymru. Mae gyda nhw hawl i fynd at y Comisiwn. Mae’n siŵr bod gan y Llywodraeth amddiffyniad da, ond mae gyda nhw hawl i fynd at y Comisiwn. Pan fyddwn ni’n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid yw e’n glir beth fydd yr hawliau hynny. Felly, mae’r gwelliant yna yn cau'r bwlch, i ryw raddau, ond yn briodol, ac yn ailddatgan yr egwyddorion amgylcheddol y bues i’n eu trafod ddoe.
Thank you very much, Llywydd. I move amendment 9. I make no apologies for returning to an area that we discussed yesterday, but I won't rehearse everything that was raised yesterday either, but I just wanted to emphasise why we have returned to this issue. As Members will hopefully recall, although a great deal has happened since yesterday, the Bill as it currently stands doesn't include a specific reference to some of the environmental principles that underpin current European legislation.
Now, the Government's argument yesterday was that we have legislation in Wales that either derives from the European Union or directly Welsh legislation that has been drawn up in the context of European legislation that would do the job, and I'm not convinced that that's sufficient. And, if you like, the position that I and Plaid Cymru are taking here was endorsed just half an hour ago in the Scottish Parliament, where an amendment similar to this was passed by the Scottish Parliament, placing environmental principles on the face of their Bill in the Scottish Parliament. And who moved that amendment? A member of the Labour Party—a member of the Labour Party against the SNP Government in Scotland. So, we have the Labour Party in Scotland wishing to place environmental principles on the face of their Bill, and you have the Labour Party here rejecting an amendment that does exactly the same thing. Well, there is no consistency there, so I make no apologies in returning to this point.
The amendment that you have before you today is different from the one you had yesterday—it’s better, if anything. Of course, we’ve had at least 24 hours to think about it. It’s not better for the Government, because they will reject this even more robustly. But the part of the amendment that’s different on this occasion is clause 4, which relates to placing a duty on Welsh Government Ministers to seek to do what I referred to yesterday, but wasn’t included within the amendment yesterday, namely to close the governance gap in this area. As we leave the European Union, as I said yesterday, there will be no direct right for Welsh citizens now to go immediately to the European Court of Justice on some of these issues, and we don’t know what the Westminster Government will put in place of that. We don’t know what will be put in its place. And therefore this amendment has a clause added to it, which ensures that those functions that were carried out by the Commission and the European Court of Justice should now remain for public authorities in Wales, and that there will be a duty on Welsh Government Ministers to seek to do that. We can’t bind anyone because we are leaving the European Union—this Bill is just a continuity Bill; it can’t add anything that isn’t already there. But the point that we make is that it is already there. We already have this access to the European Commission and the European Court of Justice.
I asked the question on this issue directly to Lesley Griffiths today—the complaint from Afonydd Cymru, the six river trusts in Wales, about the state of Welsh rivers. They have the right to go to the Commission. I’m sure the Government has a very good defence, but they have that right to approach the Commission. When we leave the European Union, we’re not sure what those rights will be. So, that amendment closes that gap, to a certain extent, but in an appropriate manner, and restates those environmental principles that I covered yesterday.
Jenny Rathbone. [Torri ar draws.] Neil Hamilton.
Jenny Rathbone. [Interruption.] Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Well, I adopt my traditional role of being a friendly, disputatious neighbour of Simon Thomas in this particular instance—not that I'm opposed, obviously, to having a high level of environmental protection. Anybody in his right mind wants that; we all live in this world, and we all want to be protected against the ills that come from pollution. But I am a bit worried about the nature of the precautionary principle when it's inserted into law. This is something that was inserted into European law as a result of the Maastricht treaty in 1992, and what I think it seeks to do, actually, is to remove the balancing process that should be at the heart of what we do in deciding on environmental policy. There are a number of problems that this can create because, in the first instance, of course, it can block innovation if it's applied too strictly. If we had applied this rule back in the nineteenth century, we may never have seen steam engines appear, or railways. And, indeed, we would never have removed the man with the red flag who used to precede motor cars until 1896, as a result of which legislation to remove we have the London to Brighton car run every year. A fear of the unknown, of course, is a problem—or can be. And, yes, we should always, of course, want to have a high level of environmental protection, but we should weigh that up against the cost of doing nothing, and the cost of alternatives that are available. So, if we apply this principle without regard to that, then we are actually, perhaps, making things worse rather than better.
Just take an example: if we, as they have done in Germany now, decided to bring an end to nuclear power generation—that has led to greater reliance upon fossil fuels. And if you accept the man-made global warming theories, that could, of course, produce a worse outcome in environmental terms, not a better one. Indeed, Germany is building a large number of new coal-fired power stations whilst it's closing its nuclear generation, and also becoming more dependent—and this is another geopolitical issue of great topical interest—upon Russia for gas supplies. So, there are all sorts of reasons why we might not wish to apply the precautionary principle with too great a rigour. Why is it safer or more precautionary to focus on the potential harms of new activities or technologies, without reference to the activities or technologies that they might displace? There is no a priori reason to assume that newer technologies or less-known risks are more dangerous than older technologies or familiar threats.
This principle, applied in the United States, has led to some very curious cases indeed. In the face of scientific uncertainty, some formulations don't specify any minimum threshold of plausibility or risk that acts as a triggering condition, so that any indication that a proposed product or activity might harm health or the environment is sufficient to invoke the principle. There was one interesting case called Sancho v. the US Department of Energy, where a litigant began a lawsuit, which included the popular worry that the large hadron collider in Switzerland would cause destruction of the earth by a black hole. I mean, this was seriously litigated. It was, fortunately, thrown out by the judge eventually. But when we introduce broad principles of this kind that are capable of giving rise to sometimes complex litigation, we set a hare running and we don't know where it's going to end. So, whilst I believe that proper regard for the environment must be upheld, it's got to be done, always, on the basis of science and a balance of risk.
So, whilst I'm not opposed to the principles that Simon Thomas's amendment seeks to cause us to focus upon, I do think that if we were to accept it, it would impose upon the Government too onerous a responsibility and would actually, in a sense, deprive us as legislators of one of our primary functions, which is to be the balancing and judgmental grouping that, ultimately, in the name of the people, decides what's best for our country.
Diolch, Lywydd. Wel, rwy'n mabwysiadu fy rôl draddodiadol o fod yn gymydog cyfeillgar, cynhennus i Simon Thomas yn yr achos penodol hwn—nid fy mod yn gwrthwynebu, yn amlwg, cael lefel uchel o ddiogelwch amgylcheddol. Byddai unrhyw un yn ei iawn bwyll eisiau hynny; rydym i gyd yn byw yn y byd hwn, ac rydym i gyd eisiau cael ein hamddiffyn rhag y niwed a ddaw o lygredd. Ond rwyf ychydig yn bryderus am natur yr egwyddor ragofalus wrth ei mewnosod yn y gyfraith. Mae hyn yn rhywbeth a fewnosodwyd yn y gyfraith Ewropeaidd o ganlyniad i gytundeb Maastricht yn 1992, a'r hyn y credaf y mae'n ceisio ei wneud, mewn gwirionedd, yw cael gwared ar y broses bwyso a mesur a ddylai fod wrth wraidd yr hyn a wnawn wrth benderfynu ar bolisi amgylcheddol. Gall hyn greu nifer o broblemau oherwydd, yn y lle cyntaf, wrth gwrs, gall rwystro arloesedd os caiff ei gymhwyso'n rhy llym. Pe baem wedi cymhwyso'r rheol hon yn ôl yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, efallai na fyddwn byth wedi gweld injans stêm, neu reilffyrdd yn ymddangos. Ac yn wir, ni fyddem byth wedi cael gwared ar y dyn gyda'r faner goch a arferai gerdded o flaen ceir modur tan 1896, ac o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth i'w ddileu mae gennym y daith geir o Lundain i Brighton bob blwyddyn. Mae ofn yr anhysbys, wrth gwrs, yn broblem—neu fe all fod. A dylem bob amser fod eisiau lefel uchel o ddiogelwch amgylcheddol wrth gwrs, ond dylem bwyso a mesur hynny yn erbyn y gost o wneud dim, a chost dewisiadau amgen sydd ar gael. Felly, os cymhwyswn yr egwyddor hon heb ystyried hynny, efallai ein bod mewn gwirionedd yn gwneud pethau'n waeth yn hytrach nag yn well.
Cymerwch un enghraifft yn unig: os ydym ni, fel y maent wedi'i wneud yn yr Almaen yn awr, yn penderfynu rhoi diwedd ar gynhyrchiant ynni niwclear—mae hynny wedi arwain at fwy o ddibyniaeth ar danwydd ffosil. Ac os ydych yn derbyn y damcaniaethau ynghylch cynhesu byd-eang a achosir gan bobl, gallai hynny, wrth gwrs, gynhyrchu canlyniad gwaeth mewn termau amgylcheddol, nid un gwell. Yn wir, mae'r Almaen yn adeiladu nifer fawr o orsafoedd pŵer glo newydd tra'n cau ei gynhyrchiant niwclear, a hefyd yn dod yn fwy dibynnol—ac mae hwn yn fater geowleidyddol arall o ddiddordeb mawr ar hyn o bryd—ar Rwsia am gyflenwadau nwy. Felly, mae yna bob math o resymau pam na ddylem gymhwyso'r egwyddor ragofalus yn rhy gadarn o bosibl. Pam y mae'n fwy diogel neu'n fwy rhagofalus i ganolbwyntio ar niweidiau posibl gweithgareddau neu dechnolegau newydd, heb gyfeirio at y gweithgareddau neu'r technolegau y byddent yn eu disodli? Nid oes unrhyw reswm a priori dros dybio bod technolegau mwy newydd neu risgiau llai hysbys yn fwy peryglus na thechnolegau hŷn neu fygythiadau cyfarwydd.
Mae cymhwyso'r egwyddor hon yn yr Unol Daleithiau wedi arwain at rai achosion rhyfedd iawn yn wir. Yn wyneb ansicrwydd gwyddonol, nid yw rhai fformwleiddiadau yn pennu unrhyw drothwy isaf o hygrededd neu risg sy'n gweithredu fel amod sbarduno, fel bod unrhyw awgrym y gallai cynnyrch neu weithgarwch arfaethedig niweidio iechyd neu'r amgylchedd yn ddigon i weithredu'r egwyddor. Cafwyd un achos diddorol rhwng Sancho v. Adran Ynni yr Unol Daleithiau, lle y dechreuodd ymgyfreithiwr achos cyfreithiol, a oedd yn cynnwys y gofid poblogaidd y byddai'r peiriant gwrthdaro hadronau mawr yn y Swistir yn peri dinistr y ddaear drwy ffurfio twll du. Hynny yw, dechreuwyd achos cyfreithiol go iawn yn ei gylch. Yn ffodus, cafodd ei daflu allan gan y barnwr yn y pen draw. Ond pan fyddwn yn cyflwyno egwyddorion eang o'r math hwn sy'n gallu arwain at ymgyfreitha cymhleth weithiau, rydym yn codi ysgyfarnog ac nid ydym yn gwybod ble mae ei ben draw. Felly, er fy mod yn credu bod rhaid parhau i roi sylw priodol i'r amgylchedd, mae'n rhaid ei wneud, bob amser, ar sail gwyddoniaeth a chydbwyso risg.
Felly, er nad wyf yn gwrthwynebu'r egwyddorion y mae gwelliant Simon Thomas yn ceisio gwneud inni ganolbwyntio arnynt, pe baem yn ei dderbyn, rwy'n credu y byddai'n gosod cyfrifoldeb rhy feichus ar y Llywodraeth ac mewn gwirionedd, ar un ystyr, byddai'n ein hamddifadu ni fel deddfwyr o un o'n swyddogaethau sylfaenol, sef bod yn grŵp beirniadol sy'n cydbwyso ac sydd, yn y pen draw, yn enw'r bobl, yn penderfynu beth sydd orau ar gyfer ein gwlad.
I have no problem whatsoever with the principles as they're outlined in the amendment, and as it's drafted, and to that extent, in its drafting, it is a good amendment. It is just that it is a wholly inappropriate amendment in this particular piece of legislation.
I have to say, from my personal view, had this been an amendment that came before the Constitutional and Legislative Affairs Committee, there would've been issues that we would've wanted to consider—would've had to consider—as to the implications and how it relates to some of the competence issues. What I would say is that our Bill is not the same as the Scottish Bill; they are not replicas of one another. The drafting is very, very different. In fact, I think the drafting of our Bill is actually significantly better than the Scottish Bill. I think it is more comprehensive than the Scottish Bill, but establishing these particular principles in this particular way, what that will do is it will apply into areas that may well have unforeseen consequences, particularly in application to those areas where there may be grey areas as to whether they are matters for us or matters for the UK Government, or across, whether they are grey areas. If that were the case and if this matter were then to be referred, in some way, to the Supreme Court, they would become, indeed, quite significant issues.
Now, we might well win those, but what I would say is that this is a constitutional Bill of such constitutional importance to Wales that I'm not prepared to support a gamble—
Nid oes gennyf broblem o gwbl gyda'r egwyddorion fel y maent wedi'u hamlinellu yn y gwelliant, ac fel y mae wedi'i ddrafftio, ac i'r graddau hynny, o ran y modd y mae wedi'i ddrafftio, mae'n welliant da. Ond mae'n welliant cwbl amhriodol yn y darn penodol hwn o ddeddfwriaeth.
Rhaid imi ddweud, o ran fy safbwynt personol, pe bai hwn yn welliant a ddaeth gerbron y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, byddem wedi bod eisiau ystyried materion sy'n codi—byddem wedi gorfod eu hystyried—ynghylch y goblygiadau a sut y mae'n ymwneud â rhai o'r materion cymhwysedd. Hoffwn ddweud nad yw ein Bil ni yr un fath â Bil yr Alban; nid copïau o'i gilydd ydynt. Mae'r drafftio'n wahanol iawn. Yn wir, credaf fod y modd y mae ein Bil ni wedi'i ddrafftio gryn dipyn yn well na Bil yr Alban mewn gwirionedd. Credaf ei fod yn fwy cynhwysfawr na Bil yr Alban, ond yr hyn y bydd sefydlu'r egwyddorion penodol hyn yn y ffordd arbennig hon yn ei wneud fydd ei wneud yn gymwys mewn meysydd a allai arwain at ganlyniadau annisgwyl, yn enwedig mewn perthynas â meysydd lle y gallai fod mannau lle nad yw'n amlwg a ydynt yn faterion ar ein cyfer ni neu'n faterion ar gyfer Llywodraeth y DU, neu'r ddwy, os ydynt yn feysydd lle nad yw'r cymhwysedd yn amlwg. Pe bai hynny'n wir, a phe bai'r mater hwn wedyn yn cael ei gyfeirio, mewn rhyw ffordd, i'r Goruchaf Lys, byddent yn sicr yn dod yn faterion arwyddocaol iawn.
Nawr, gallem yn hawdd ennill y rheini, ond yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw bod hwn yn Fil mor bwysig yn gyfansoddiadol i Gymru fel nad wyf yn barod i gefnogi gambl—
We're embarking on this huge constitutional Bill with a matter of profound principle that has been placed into the Scottish version of, well, their Bill, and you're now saying we don't have time to really examine these things and fully consider them. So, isn't this whole procedure an utter sham?
Rydym yn cychwyn ar y Bil cyfansoddiadol enfawr hwn gyda mater o egwyddor pwysig a osodwyd yn fersiwn yr Alban o, wel, eu Bil, ac rydych chi'n dweud yn awr nad oes gennym amser i archwilio'r pethau hyn yn iawn a'u hystyried yn llawn. Felly, onid yw'r weithdrefn gyfan hon yn gwbl ffug?
Well, no. In actual fact, David, as you well know, what I'm doing is commenting on an amendment that's put in that has not been raised previously, an amendment that could be raised at any stage in any piece of legislation, and I'm also reminding you, of course, that the Welsh Bill is different from the Scottish Bill and has adopted a different approach. What I'm actually saying is that because of the importance of the constitutional issue to this Assembly and to the legislation that is going through Westminster, it would be reckless to actually put that on the table and to take that particular gamble with the constitutional status of this Bill. For that reason, I think it is an inappropriate amendment and one that I would oppose.
Wel, nac ydy. Mewn gwirionedd, David, fel y gwyddoch yn dda, yr hyn rwy'n ei wneud yw sôn am welliant a gyflwynwyd nad yw wedi'i godi'n flaenorol, gwelliant y gellid ei godi ar unrhyw adeg mewn unrhyw ddarn o ddeddfwriaeth, ac rwyf hefyd yn eich atgoffa, wrth gwrs, fod Bil Cymru yn wahanol i Fil yr Alban ac mae wedi mabwysiadu dull gwahanol o weithredu. Oherwydd pwysigrwydd y mater cyfansoddiadol i'r Cynulliad hwn ac i'r ddeddfwriaeth sy'n mynd drwy San Steffan, yr hyn rwy'n ei ddweud mewn gwirionedd yw y byddai'n fyrbwyll rhoi hynny ar y bwrdd mewn gwirionedd a gamblo yn y modd penodol hwnnw gyda statws cyfansoddiadol y Bil hwn. Am y rheswm hwnnw, rwy'n credu ei fod yn welliant amhriodol ac yn un y buaswn yn ei wrthwynebu.
Galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James.
I call on the leader of the house, Julie James.
Well, I was going to start by thanking Members for their contributions, but I'm a little hesitant to do that. I am, though, grateful that Simon Thomas has again demonstrated the great importance the Assembly places on ensuring the environment in Wales is preserved for future generations, and I'm grateful for that, because, as a Government, we do wholeheartedly agree with the sentiments behind the amendment. We've been clear and consistent in our message that Brexit must not result in any dilution of the rights that currently flow from our membership of the EU or of the standards that apply across member states. This includes environmental standards.
I referred yesterday, during the Stage 2 debate, to our proven track record on the environment. This includes the Environment (Wales) Act 2016, which provides an important overarching framework for environmental protection in Wales. The Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, a landmark piece of legislation, will guide our use of the powers in the Law Derived from the European Union (Wales) Bill. It places the environment and sustainable development at the heart of our Government here in Wales. I emphasise again how Lesley Griffiths, the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, has already made clear that we are committed to maintaining and enhancing environmental standards, and we will continue to build on the positive outcomes we have achieved to date. This clearly demonstrates the Government's commitment to the environment.
While we are unequivocal in our support for the environmental principles cited in Simon Thomas's amendment, we have to consider the amendment in the context of the Bill before us today and recognise the implications that passing the amendment would have. The LDEU Bill already sets out how the various types of EU law are to be converted into, and secured within, our domestic legal system after we leave the EU. Because environmental principles do not have a single legal status or effect, this Bill will apply differently to them, depending on the matter at issue. For example, the precautionary principle, as a general principle of EU law, is given effect by section 7 of the Bill. It requires that all EU derived law must be interpreted in accordance with it. The polluter-pays principle will be subject to section 5 of the Bill and will continue to be part of the domestic law in Wales after exit.
The amendment Simon Thomas has tabled today differs from the amendment he tabled at Stage 2 in one important way—and you made specific reference to this. It makes reference to environmental governance and the functions currently carried out by EU institutions with regard to the protection of the environment. Can I reassure Members that we are absolutely committed—although I'm not sure I'm reassuring Neil Hamilton, but I reassure everybody else—that we are absolutely committed to ensuring that we do not leave any gaps in environmental protections after we leave the EU? It's in all our interests to ensure that, for example, any environmental damage continues to be monitored and that action to enforce the law is taken. This Bill confers all the powers needed to transfer any existing functions relating to the policing, monitoring or enforcement of all environmental EU law.
Llywydd, the primary purpose of this Bill is to fill the legislative gaps that will arise as a result of the UK leaving the EU, including those in relation to the environment. This is a Bill designed to provide legislative continuity as we leave the EU. It has been introduced to this Assembly via the emergency procedure, and, as such, there has been minimal time for scrutiny of new and emerging issues. This is not the vehicle to provide for the new legislative framework for the environment post Brexit, which this amendment seeks to do. [Interruption.] Well, I can hear David Melding muttering from below. I was glad to see him take part in the debate today—I will take an intervention.
Wel, roeddwn yn mynd i ddechrau drwy ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau, ond rwyf ychydig yn amharod i wneud hynny. Fodd bynnag, rwy'n ddiolchgar fod Simon Thomas unwaith eto wedi dangos y pwysigrwydd mawr y mae'r Cynulliad yn ei roi i sicrhau bod yr amgylchedd yng Nghymru yn cael ei gadw ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ac rwy'n ddiolchgar am hynny, oherwydd, fel Llywodraeth, rydym yn cytuno'n llwyr â'r teimladau sy'n sail i'r gwelliant. Rydym wedi bod yn glir ac yn gyson yn ein neges na ddylai Brexit arwain at lastwreiddio unrhyw hawliau sy'n deillio o'n haelodaeth o'r UE ar hyn o bryd na'r safonau sy'n gymwys ar draws yr aelod-wladwriaethau. Mae hynny'n cynnwys safonau amgylcheddol.
Cyfeiriais ddoe, yn ystod y ddadl Cyfnod 2, at ein record brofedig ar yr amgylchedd. Mae hyn yn cynnwys Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, sy'n darparu fframwaith pwysig ar gyfer gwarchod yr amgylchedd yng Nghymru. Bydd Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, darn pwysig o ddeddfwriaeth, yn llywio ein defnydd o bwerau yn y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru). Mae'n gosod yr amgylchedd a datblygu cynaliadwy wrth wraidd ein Llywodraeth yma yng Nghymru. Pwysleisiaf unwaith eto sut y mae Lesley Griffiths, Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, eisoes wedi egluro ein bod ymrwymo i gynnal a gwella safonau amgylcheddol, a byddwn yn parhau i adeiladu ar y canlyniadau cadarnhaol a gyflawnwyd gennym hyd yn hyn. Mae hyn yn dangos ymrwymiad y Llywodraeth i'r amgylchedd yn glir.
Er ein bod yn ddiamwys yn ein cefnogaeth i'r egwyddorion amgylcheddol a nodwyd yng ngwelliant Simon Thomas, rhaid inni ystyried y gwelliant yng nghyd-destun y Bil sydd ger ein bron heddiw a chydnabod y goblygiadau a fyddai i basio'r gwelliant. Mae'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd eisoes yn nodi sut y mae gwahanol fathau o gyfraith yr UE i gael eu trosi i'n system cyfraith ddomestig a chael ei diogelu ynddi ar ôl inni adael yr UE. Oherwydd nad oes gan egwyddorion amgylcheddol statws neu effaith gyfreithiol gyfun, bydd y Bil hwn yn gymwys mewn ffordd wahanol iddynt, yn dibynnu ar y mater dan sylw. Er enghraifft, mae'r egwyddor ragofalus, fel egwyddor gyffredinol yng nghyfraith yr UE, yn cael effaith o dan adran 7 o'r Bil. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i'r holl gyfraith sy'n deillio o'r UE gael ei dehongli yn unol â hynny. Bydd yr egwyddor mai'r llygrwr sy'n talu yn ddarostyngedig i adran 5 o'r Bil, a bydd yn parhau i fod yn rhan o'r gyfraith ddomestig yng Nghymru ar ôl ymadael.
Mae'r gwelliant y mae Simon Thomas wedi'i gyflwyno heddiw yn wahanol i'r gwelliant a gyflwynodd yng nghyfnod 2 mewn un ffordd bwysig—ac fe gyfeirioch chi'n benodol at hyn. Mae'n cyfeirio at lywodraethu amgylcheddol a'r swyddogaethau a gyflawnir ar hyn o bryd gan sefydliadau'r UE mewn perthynas â diogelu'r amgylchedd. A gaf fi dawelu meddwl yr Aelodau ein bod yn gwbl ymrwymedig—er nad wyf yn sicr fy mod yn tawelu meddwl Neil Hamilton, ond gallaf sicrhau pawb arall—ein bod yn gwbl ymrwymedig i wneud yn siŵr nad ydym yn gadael unrhyw fylchau o ran diogelwch amgylcheddol ar ôl inni adael yr UE? Mae er budd pawb ohonom i sicrhau, er enghraifft, fod unrhyw ddifrod amgylcheddol yn parhau i gael ei fonitro ac y cymerir camau i orfodi'r gyfraith. Mae'r Bil hwn yn rhoi'r holl bwerau sydd eu hangen i drosglwyddo unrhyw swyddogaethau presennol sy'n ymwneud â phlismona, monitro neu orfodi holl gyfraith UE ar yr amgylchedd.
Lywydd, prif ddiben y Bil hwn yw llenwi'r bylchau deddfwriaethol a fydd yn codi o ganlyniad i'r DU yn gadael yr UE, gan gynnwys y rhai sy'n ymwneud â'r amgylchedd. Bil yw hwn a luniwyd i ddarparu parhad deddfwriaethol wrth inni adael yr UE. Fe'i cyflwynwyd i'r Cynulliad hwn drwy'r weithdrefn frys, ac fel y cyfryw, ychydig iawn o amser a fu ar gyfer craffu ar faterion newydd sy'n dod i'r amlwg. Nid dyma'r cyfrwng i ddarparu fframwaith deddfwriaethol newydd ar gyfer yr amgylchedd ar ôl Brexit, sef yr hyn y mae'r gwelliant hwn yn ceisio ei wneud. [Torri ar draws.] Wel, gallaf glywed David Melding yn mwmian o'r gwaelod. Roeddwn yn falch o'i weld yn cymryd rhan yn y ddadl heddiw—fe gymeraf ymyriad.
You now have the audacity as a Government to make a virtue of the fact that you used an emergency procedure, which, of course, doesn't mean you can actually scrutinise things properly. That's what you've just told Simon Thomas. I mean, it is shambolic.
Mae gennych hyfdra yn awr fel Llywodraeth i wneud rhinwedd o'r ffaith eich bod wedi defnyddio'r weithdrefn frys, nad yw'n golygu, wrth gwrs, eich bod yn gallu craffu ar bethau'n iawn. Dyna rydych newydd ei ddweud wrth Simon Thomas. Hynny yw, mae'n draed moch.
Well, I think that's really interesting, because, of course, the reason we're using the emergency procedure is because of the UK's shambles in negotiating our exit from the EU, and that's what's driven us into this position.
Llywydd, there are a number of other issues that have informed the Government's decision not to accept this amendment. Firstly, we recognise the importance of the environment; it's not the only important area of law governed at the EU level. If we were to accept this amendment, we would be giving prominence to the environment above and beyond a number of other extremely important issues, such as social rights, workers' rights and protected food names, just by way of some examples. We do not believe it would be right to start specifying a non-exhaustive list of important matters, as it would begin to cast doubt on the scope of the powers contained in the Bill, which I'm sure is not the intention of the amendment.
The second issue I must highlight is the amendment's far-reaching implications. It would apply to all functions under the Bill, not simply the regulations made under sections 3, 4 and 5. It would include other functions contained in the Bill, such as the function to provide consent to subordinate legislation made by UK Government Ministers under sections 14 and 15, powers to specify fees and charges and the power to specify exit day. Of greater concern, however, is its application to section 4 of the Bill and the power to restate EU derived enactments. These include legislative and executive functions covering a very broad range of subjects. If the amendment was passed, these functions would all, for the first time, be the subject of a new duty to have regard to these principles. These principles and governance duties would not be limited to the steps we take now as the UK leaves the EU, but would apply well into the future. This amendment goes well beyond the stated purpose of this Bill, which is to ensure continuity. Because we are taking this Bill through using the emergency procedure, we have not had the usual opportunity to scrutinise this amendment properly or to consider its impact on the extension of the scope and purpose of the Bill.
The third issue is that it creates an avenue of legal challenge to the exercise of powers under the Bill, but also in relation to existing powers contained in a broad range of enactments. The risk of challenge would arise in relation to possible failures to adhere to what is a broad-ranging set of principles that are specified in the amendment. We have not been able to analyse what the full implications of this amendment are and how it impacts on all of the existing functions across the broad range of subjects it would apply to, not just in the short term, but in many years to come. We cannot, therefore, support it. [Interruption.] I wonder, David, how you feel about the UK withdrawal Bill, in that case.
I want to conclude by giving Members this commitment: this Government will take the first proper legislative opportunity to enshrine the environmental principles into law and close the governance gap. I would hope, on the basis of that commitment, and in the knowledge that the Government fully supports the sentiments behind this, that Simon Thomas will feel able to withdraw his amendment. Diolch.
Wel, credaf fod hynny'n ddiddorol iawn, oherwydd, wrth gwrs, y rheswm rydym yn defnyddio'r weithdrefn frys yw'r traed moch y mae'r DU wedi ei wneud wrth negodi ein hymadawiad â'r UE, a dyna sydd wedi ein gyrru i'r sefyllfa hon.
Lywydd, mae yna nifer o faterion eraill wedi llywio penderfyniad y Llywodraeth i beidio â derbyn y gwelliant hwn. Yn gyntaf, rydym yn cydnabod pwysigrwydd yr amgylchedd; nid dyma'r unig faes cyfraith pwysig a lywodraethir ar lefel yr UE. Pe baem yn derbyn y gwelliant hwn, byddem yn rhoi amlygrwydd i'r amgylchedd y tu hwnt i nifer o faterion pwysig iawn eraill, megis hawliau cymdeithasol, hawliau gweithwyr a diogelu enwau bwyd, i roi rhai enghreifftiau'n unig. Nid ydym yn credu y byddai'n briodol dechrau nodi rhestr nad yw'n hollgynhwysfawr o faterion pwysig, gan y byddai'n dechrau bwrw amheuaeth ar gwmpas y pwerau a gynhwysir yn y Bil, ac rwy'n siŵr nad dyna yw bwriad y gwelliant.
Yr ail fater sy'n rhaid i mi dynnu sylw ato yw goblygiadau pellgyrhaeddol y gwelliant. Byddai'n berthnasol i'r holl swyddogaethau o dan y Bil, nid yn unig y rheoliadau a wneir o dan adrannau 3, 4 a 5. Byddai'n cynnwys swyddogaethau eraill sydd wedi'u cynnwys yn y Bil, megis y swyddogaeth i roi cydsyniad i is-ddeddfwriaeth a wnaed gan Weinidogion Llywodraeth y DU o dan adrannau 14 a 15, pwerau i bennu ffioedd a thaliadau a'r pŵer i bennu diwrnod ymadael. Mater sy'n peri mwy o bryder, fodd bynnag, yw ei gymhwysiad i adran 4 y Bil a'r pŵer i ailddatgan deddfiadau sy'n deillio o'r UE. Mae'r rhain yn cynnwys swyddogaethau gweithredol a deddfwriaethol sy'n cwmpasu ystod eang iawn o bynciau. Pe bai'r gwelliant yn cael ei basio, byddai'r swyddogaethau hyn oll, am y tro cyntaf, yn destun dyletswydd newydd i roi sylw i'r egwyddorion hyn. Ni fyddai'r egwyddorion a'r dyletswyddau llywodraethu hyn yn gyfyngedig i'r camau rydym yn eu cymryd yn awr wrth i'r DU adael yr UE, ond byddent yn gymwys ymhell i'r dyfodol. Mae'r gwelliant hwn yn mynd ymhell y tu hwnt i ddiben datganedig y Bil hwn, sef sicrhau parhad. Oherwydd ein bod yn ystyried y Bil hwn drwy ddefnyddio'r weithdrefn frys, nid ydym wedi cael y cyfle arferol i graffu ar y gwelliant hwn yn briodol nac ystyried ei effaith ar ymestyn cwmpas a diben y Bil.
Y trydydd peth yw ei fod yn creu llwybr o her gyfreithiol i'r modd yr arferir pwerau o dan y Bil, ond hefyd mewn perthynas â phwerau presennol a gynhwysir mewn ystod eang iawn o ddeddfiadau. Byddai'r risg o her yn codi mewn perthynas â methiannau posibl i lynu at yr hyn sy'n gyfres eang o egwyddorion a nodir yn y gwelliant. Nid ydym wedi gallu dadansoddi beth yw goblygiadau llawn y gwelliant hwn a sut y mae'n effeithio ar bob un o'r swyddogaethau sydd eisoes yn bodoli ar draws yr ystod eang o bynciau y byddai'n berthnasol iddynt, nid yn unig yn y tymor byr, ond dros flynyddoedd lawer. Felly, ni allwn ei gefnogi. [Torri ar draws.] Os felly, David, tybed sut rydych yn teimlo am y Bil ymadael â'r DU.
Rwyf am gloi drwy roi'r ymrwymiad hwn i'r Aelodau: bydd y Llywodraeth hon yn manteisio ar y cyfle deddfwriaethol priodol cyntaf i gynnwys yr egwyddorion amgylcheddol mewn cyfraith a chau'r bwlch llywodraethu. Buaswn yn gobeithio, ar sail yr ymrwymiad hwnnw, ac o wybod bod y Llywodraeth yn cefnogi'r teimladau sy'n sail i hyn yn llwyr, y bydd Simon Thomas yn teimlo y gall dynnu ei welliant yn ôl. Diolch.
Simon Thomas i ymateb i'r ddadl.
Simon Thomas to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. Can I start with the positive and just say that I do welcome the political statement, if I can put it that way, made by the leader of the house, around no dilution of environmental standards and—what she has just concluded in saying—to seek an early legislative opportunity—presumably after we have left the European Union, that is—to restate some of these principles?
I'm pleased we did retable this. It's allowed new ideas to come into the debate; not all of which I agree with, but at least new ones. I have to say to Neil Hamilton that I don't think he really understands how the EU precautionary principle is utilised. Most of his examples were from America, where an Uber self-driving car has just knocked down and killed a pedestrian, of course. So, there is perhaps a lack of precautionary principle in Arizona—that's for certain.
We need to focus on what we have here. The precautionary principle is not a stop to development, otherwise Jane Hutt would not be asking questions about an incinerator in Barry. Otherwise, we wouldn't be asking questions about a new M4 motorway. We wouldn't be asking questions about ancient woodland in Northop being demolished for another new road. The precautionary principle does not stop development. It makes you think of development in the light of future generations, and that's what our foundational Act of the well-being of future generations is. That embodies a lot of the precautionary principle in the action that it does, and I don't think that necessarily restating these on the face of a Bill is, in itself, defective.
Now, if the amendment itself is defective—gone too far or not good enough—then the Government could, of course, table its own amendment. That's what I hoped would happen. I hoped to flush that out, and I was unable to do that, and I regret that, because when we look at what's happened in Scotland—. Yes, it's a different Bill to that in Scotland; they have the different powers model, of course. We're getting this through just on our own old powers model. Nevertheless, the political commitment in Scotland is very clear. So, who tabled it? I said a little earlier that it was a Labour Member, but it was a Labour Member with the support of the Liberal Democrats and the Greens. And we have a coalition Government here that has a Liberal Democrat in it, somebody who describes themselves as an independent environmentalist, and the Labour Party. This is exactly the coalition that's tabled these amendments within the Scottish Parliament, and I just don't see why this Welsh Government has not moved that one step further and brought forward their own amendments to deal with this. Because if this one doesn't work, and the Scottish Bill is different, bring forward an amendment that does work and suits this Bill.
And if I might conclude on my final point, because members—. You know, members of the Government bringing forward this emergency Bill are tired. Are you tired? Do you want to go to sleep? Are you tired, Alun Davies? Do you want to go to sleep?
Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi ddechrau gyda'r cadarnhaol a dweud fy mod yn croesawu'r datganiad gwleidyddol, os caf ei roi felly, gan arweinydd y tŷ, yn dweud na fydd safonau amgylcheddol yn cael eu gwanhau a'i bwriad—yr hyn y mae hi newydd orffen drwy ei ddweud—i chwilio am gyfle deddfwriaethol cynnar—ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd mae'n debyg—i ailddatgan rhai o'r egwyddorion hyn?
Rwy'n falch ein bod wedi ailgyflwyno hyn. Mae wedi caniatáu i syniadau newydd ddod i mewn i'r ddadl; nid wyf yn cytuno â phob un ohonynt, ond maent yn rhai newydd o leiaf. Rhaid imi ddweud wrth Neil Hamilton nad wyf yn credu ei fod yn deall yn iawn sut y defnyddir egwyddor ragofalus yr UE. Roedd y mwyafrif o'i enghreifftiau'n dod o America, lle mae car hunan-yrru Uber newydd daro cerddwr a'i ladd, wrth gwrs. Felly, mae'n bosibl fod yna ddiffyg egwyddor ragofalus yn Arizona—mae hynny'n sicr.
Mae angen inni ganolbwyntio ar yr hyn sydd gennym yma. Nid yw'r egwyddor ragofalus yn atal datblygu, neu fel arall, ni fyddai Jane Hutt yn gofyn cwestiynau ynglŷn â llosgydd yn y Barri. Fel arall, ni fyddem yn gofyn cwestiynau am draffordd M4 newydd. Ni fyddem yn gofyn cwestiynau am goetir hynafol yn Llaneurgain yn cael ei ddymchwel ar gyfer ffordd newydd arall. Nid yw'r egwyddor ragofalus yn rhwystro datblygu. Mae'n gwneud i chi feddwl am ddatblygu yng ngoleuni cenedlaethau'r dyfodol, a dyna yw ein Deddf sylfaenol ar lesiant cenedlaethau'r dyfodol. Mae'n ymgorffori llawer o'r egwyddor ragofalus yn y camau y mae'n eu cymryd, ac nid wyf yn meddwl bod ailddatgan y rhain ar wyneb y Bil ynddo'i hun yn diffygiol.
Nawr, os yw'r gwelliant ei hun yn ddiffygiol—wedi mynd yn rhy bell neu heb fod yn ddigon da—yna gallai'r Llywodraeth gyflwyno ei gwelliant ei hun wrth gwrs. Dyna roeddwn wedi gobeithio y byddai'n digwydd. Roeddwn wedi gobeithio tynnu hynny allan, ac ni lwyddais i wneud hynny, ac rwy'n gresynu at hynny, oherwydd pan edrychwn ar yr hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban—. Ydy, mae'n Fil gwahanol i'r hyn a geir yn yr Alban; mae ganddynt fodel pwerau gwahanol, wrth gwrs. Rydym yn cael hwn drwodd ar ein hen fodel pwerau ein hunain. Serch hynny, mae'r ymrwymiad gwleidyddol yn yr Alban yn glir iawn. Felly, pwy a'i cyflwynodd? Dywedais ychydig yn gynharach mai aelod Llafur a wnaeth, ond aelod Llafur gyda chefnogaeth y Democratiaid Rhyddfrydol a'r Gwyrddion a'i cyflwynodd. Ac mae gennym Lywodraeth glymblaid yma sy'n cynnwys Democrat Rhyddfrydol ynddi, rhywun sy'n disgrifio'i hun fel amgylcheddwr annibynnol, a'r Blaid Lafur. Dyma'r union glymblaid a gyflwynodd y gwelliannau hyn yn Senedd yr Alban, ac ni allaf weld pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi symud yr un cam hwnnw ymhellach a chyflwyno'i gwelliannau ei hun i ymdrin â hyn. Oherwydd os nad yw hwn yn gweithio, a bod Bil yr Alban yn wahanol, cyflwynwch welliant sy'n gweithio ac sy'n addas ar gyfer y Bil hwn.
Ac os caf orffen ar fy mhwynt olaf, oherwydd mae'r Aelodau—. Wyddoch chi, mae Aelodau'r Llywodraeth sy'n cyflwyno'r Bil brys hwn wedi blino. A ydych chi wedi blino? A ydych chi am fynd i gysgu? Alun Davies, a ydych chi wedi blino? A ydych chi am fynd i gysgu?
You're boring me.
Rydych chi'n fy niflasu.
I'm boring you, am I? Well, I'm sorry I'm boring you. I'm sorry I'm boring you about something that you think is so important that you'll bring it forward as emergency legislation. I'm so sorry it's boring you.
Rwy'n eich diflasu, ydw i? Wel, mae'n ddrwg gen i fy mod yn eich diflasu. Mae'n ddrwg gen i fy mod yn eich diflasu ynglŷn â rhywbeth y credwch ei fod mor bwysig fel eich bod yn ei gyflwyno fel deddfwriaeth frys. Mae'n ddrwg gen i ei fod yn eich diflasu.
Are you taking an intervention?
A ydych yn cymryd ymyriad?
From Alun Davies? Certainly.
Gan Alun Davies? Yn bendant.
No, from Mick Antoniw.
Na, gan Mick Antoniw.
From Mick Antoniw. I was just about to deal with Mick Antoniw's points, but if he wants to intervene before I deal with them.
Gan Mick Antoniw. Roeddwn ar fin ymdrin â phwyntiau Mick Antoniw, ond os yw'n dymuno ymyrryd cyn imi ymdrin â hwy.
Yes. I'll just make this point that if there is any merit whatsoever in the argument, 'This might cause difficulty for the Bill at a later stage,' is it a gamble you're prepared to risk the whole of the legislation on, on the basis of a luxury?
Ydw. Hoffwn wneud y pwynt, os oes unrhyw rinwedd o gwbl yn y ddadl, 'Gallai hyn beri anhawster i'r Bil ar gam diweddarach,' a yw'n gambl rydych yn barod i fentro'r holl ddeddfwriaeth arni, ar sail rhywbeth nad yw'n hanfodol?
From a Member who introduced an asbestos Bill that went straight to the Supreme Court and cost £60,000 to this Assembly, that is a bit rich.
Mae hynny braidd yn hyf gan Aelod a gyflwynodd Fil asbestos a aeth yn syth i'r Goruchaf Lys a chostio £60,000 i'r Cynulliad hwn.
What relevance does that have to this legislation?
Sut y mae hynny'n berthnasol i'r ddeddfwriaeth hon?
That's a bit rich. It's not—
Mae hynny braidd yn hyf. Nid yw—
What possible relevance does that have?
Sut yn y byd y mae hynny'n berthnasol?
Would you like to intervene again and explain? You persuaded this Assembly to support the Bill that went straight to the Supreme Court.
A hoffech chi ymyrryd eto ac egluro? Fe berswadioch chi'r Cynulliad hwn i gefnogi'r Bil a aeth yn syth i'r Goruchaf Lys.
No, I did not. With respect—with respect—the Member has got it wrong, as he has got so many things on this wrong. It was a recommendation from the Counsel General, and it was appropriate because of specific circumstances. It has no comparison whatsoever. The point is: are you prepared to gamble with what is the most important constitutional piece of legislation we've had in this Chamber?
Na, ni wneuthum hynny. Gyda pharch—gyda pharch—mae'r Aelod yn anghywir, fel y mae wedi bod yn anghywir ar gymaint o bethau yn hyn o beth. Argymhelliad gan y Cwnsler Cyffredinol ydoedd, ac roedd yn briodol oherwydd amgylchiadau penodol. Nid yw'n cymharu o gwbl. Y pwynt yw: a ydych yn barod i gamblo gyda'r darn pwysicaf o ddeddfwriaeth gyfansoddiadol a gawsom yn y Siambr hon?
Such an important piece of legislation that your ex-natural environment Minister just yawns and says he's tired and bored with it. [Interruption.] That's how important it is. [Interruption.] I'm starting to think that maybe the Conservatives have a point here: maybe the Government's not taking this seriously.
Darn mor bwysig o ddeddfwriaeth fel bod eich cyn Weinidog amgylchedd naturiol yn dylyfu gên ac yn dweud ei fod wedi blino ac wedi diflasu ag ef. [Torri ar draws.] Dyna pa mor bwysig ydyw. [Torri ar draws.] Rwy'n dechrau meddwl efallai fod gan y Ceidwadwyr bwynt yma: efallai nad yw'r Llywodraeth o ddifrif ynglŷn â hyn.
I think you need to focus on amendment 9 now, Simon Thomas. Finish your responding to the debate.
Rwy'n credu y dylech ganolbwyntio ar welliant 9 yn awr, Simon Thomas. Gorffennwch eich ymateb i'r ddadl.
Well, amendment 9 will not—. If it is included in the Bill, amendment 9 will not damage the Bill in the Supreme Court, because the Member who did bring forward the asbestos Bill, and was the Counsel General for a while, knows full well that the Supreme Court does not throw out whole Bills when one amendment is found, or one clause is found, to be defective. It simply adjusts the Bill. He knows that. Therefore, there is no danger that this Bill will be rejected by the Supreme Court if one aspect of it—this amendment, included in the Bill—is found to be defective. Therefore, I hope the Assembly supports this amendment.
Wel, ni fydd gwelliant 9—. Os caiff ei gynnwys yn y Bil, ni fydd gwelliant 9 yn niweidio'r Bil yn y Goruchaf Lys, gan fod yr Aelod a gyflwynodd y Bil asbestos, ac a oedd yn Gwnsler Cyffredinol am ychydig, yn gwybod yn iawn nad yw'r Goruchaf Lys yn taflu Biliau cyfan allan pan welir bod un gwelliant, neu pan welir bod un cymal, yn ddiffygiol. Mae'n addasu'r Bil, dyna i gyd. Mae'n gwybod hynny. Felly, nid oes unrhyw berygl y bydd y Bil hwn yn cael ei wrthod gan y Goruchaf Lys os gwelir bod un agwedd arno—y gwelliant hwn, o'i gynnwys yn y Bil—yn ddiffygiol. Felly, rwy'n gobeithio bod y Cynulliad yn cefnogi'r gwelliant hwn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig, a galwaf i'r bleidlais gael ei hagor. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, un yn ymatal, 33 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 9 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll therefore move to an electronic vote, and I call for the vote to be opened. Open the vote. Close the vote. In favour 19, one abstention, 33 against. Therefore, amendment 9 is not agreed.
Gwelliant 9: O blaid: 19, Yn erbyn: 33, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sydd yn ymwneud â dyletswydd i adrodd ar gydsyniad Gweinidogion Cymru—adrannau 14 a 15. Gwelliant 3 yw'r prif welliant a'r unig welliant yn y grŵp. Rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i gynnig y gwelliant—Julie James.
The next group of amendments is the group relating to the duty to report on Welsh Ministers' consents—sections 14 and 15. Amendment 3 is the lead and only amendment in this group. I call on the leader of the house to move and speak to the amendment—Julie James.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Julie James).
Amendment 3 (Julie James) moved.
Diolch, Llywydd. During Stage 2, Simon Thomas brought forward an amendment requiring the Welsh Ministers to report on the exercise of their functions under section 14(1) and section 15(1), that is, the provision of consent to the making, approving or confirming of subordinate legislation by Ministers of the Crown or others. Although I was not able to support the precise detail of that proposed amendment, during the course of the debate I made it clear that I agreed with the principle behind it and offered to work with him to prepare an amendment for Stage 3 that would be acceptable to both of us.
The main concern with the proposed Stage 2 amendment was that its requirement to report to the Assembly within two weeks on each occasion that a consent was granted would be unduly burdensome given the large number of consents that are likely to be granted in the context of the EU withdrawal Bill. As a result, amendment 3 has been developed in conjunction with Simon Thomas so that the requirement to report is made within a period of 60 days, discounting any time during which the Assembly is dissolved or in recess for more than four days. This does not necessarily mean that an individual report is required for each consent given. It will be possible to include details of multiple concerns within a single report, provided that details of any consents are provided within 60 days of the consent being given. This approach would guarantee the detailed accountability that the original amendment sought to provide, but in a way that is more proportionate and less burdensome. I therefore commend the amendment to Members.
Diolch, Lywydd. Yn ystod cyfnod 2, cyflwynodd Simon Thomas welliant yn gofyn i Weinidogion Cymru gyflwyno adroddiad ar arfer eu swyddogaethau o dan adran 14(1) ac adran 15(1), hynny yw, darparu cydsyniad i wneud, cymeradwyo neu gadarnhau is-ddeddfwriaeth gan Weinidogion y Goron neu eraill. Er nad oeddwn yn gallu cefnogi union fanylion y gwelliant a gynigiwyd, yn ystod y ddadl nodais yn glir fy mod yn cytuno â'r egwyddor a oedd yn sail iddo a chynigiais weithio gydag ef i baratoi gwelliant ar gyfer cyfnod 3 a fyddai'n dderbyniol i'r ddau ohonom.
Y prif bryder gyda'r gwelliant Cyfnod 2 a gynigiwyd oedd y byddai ei ofyniad i gyflwyno adroddiad i'r Cynulliad o fewn dwy wythnos ar bob achlysur y câi cydsyniad ei roi yn afresymol o feichus o ystyried y nifer fawr o gydsyniadau sy'n debygol o gael eu rhoi yng nghyd-destun Bil ymadael â'r UE. O ganlyniad, datblygwyd gwelliant 3 ar y cyd â Simon Thomas fel bod y gofyniad i gyflwyno adroddiad yn cael ei wneud o fewn cyfnod o 60 diwrnod, gan ddiystyru unrhyw amser y bydd y Cynulliad wedi ei ddiddymu neu ar doriad am fwy na phedwar diwrnod. Nid yw hyn o reidrwydd yn golygu bod angen adroddiad unigol ar gyfer pob cydsyniad a roddir. Bydd yn bosibl cynnwys manylion am faterion lluosog mewn un adroddiad, ar yr amod y darperir manylion unrhyw gydsyniadau o fewn 60 diwrnod i roi'r cydsyniad. Byddai'r dull hwn o weithredu yn gwarantu'r atebolrwydd manwl y ceisiodd y gwelliant gwreiddiol ei ddarparu, ond mewn ffordd sy'n fwy cymesur ac yn llai beichus. Felly, rwy'n cymeradwyo'r gwelliant i'r Aelodau.
Diolch, Llywydd. Ar y mater yma rydym ni wedi dod i gytundeb, ac felly rwy'n falch o weld y gwelliant wedi’i osod gan y Llywodraeth. Fel y mae Julie James wedi ei amlinellu, ein prif bryder ni ddoe oedd i sicrhau bod adrodd yn ôl yn digwydd yn gyson i’r Cynulliad, ond bod yn rhaid i hynny ddigwydd mewn modd, wrth gwrs, a oedd yn rhesymol i’r Llywodraeth ac mewn modd a oedd yn gwneud sens i Aelodau'r Cynulliad hefyd. Felly, mae’r ffaith bod yr adrodd yn digwydd efallai'n cynnwys nifer o ddigwyddiadau yn dderbyniol iawn, achos mae yna sens lle'r ydych chi’n gweld yr holl bictiwr yn dod i'r fei. Felly, ar ôl trafodaethau gyda’r Llywodraeth, ac yn wyneb yr hyn y mae Julie James wedi’i ddweud, rydym ni’n falch iawn o weld y gwelliant yma a byddwn ni yn ei gefnogi fe.
Thank you, Llywydd. On this issue we have reached agreement, and therefore I'm pleased to see the amendment tabled by the Government. As Julie James has outlined, our main concern yesterday was to ensure that there was regular reporting back to the Assembly, but that should happen in a way that was reasonable for the Government and in a way that made sense for Assembly Members too. So, the fact that the reporting happens perhaps including a number of events is acceptable to us, because there is a sense where you see the whole picture emerging. So, following discussions with the Government, and in light of what Julie James has said, we are pleased to see this amendment and we will be supporting it.
Arweinydd y tŷ i ymateb i’r ddadl.
Leader of the house to reply to the debate.
Thank you. Just to thank Simon Thomas for his support with amendment 3 and his contribution to its development, and to ask Members to support the amendment.
Diolch. Hoffwn ddiolch i Simon Thomas am ei gefnogaeth gyda gwelliant 3 ac am ei gyfraniad at ei ddatblygiad, a gofyn i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 51, un yn ymatal, un yn erbyn, ac felly derbyniwyd gwelliant 3.
The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 51, one abstention, one against. Therefore, amendment 3 is agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 51, Yn erbyn: 1, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 3, sy'n ymwneud â diddymu'r Ddeddf. Gwelliant 1 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rydw i'n galw ar David Melding i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant.
The next group of amendments is group 3, relating to the repeal of the Act. Amendment 1 is the lead amendment in the group and I call on David Melding to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 1 (David Melding).
Amendment 1 (David Melding) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move the amendments. It was strange that this Bill had no repeal clause, unlike the Scottish Bill. The amendment I am speaking to will rectify that defect, and I believe this is necessary because the Welsh Government continues to state that it would prefer to proceed via a UK Bill, and I do accept that statement as in good faith. The Welsh Government continues to seek an agreement on the grounds on which it could support an LCM on the UK Bill. The UK Government is also committed to reaching an agreement, and has already made helpful changes to accommodate the concerns of the Welsh Government. Good progress was made last week when the First Minister met with the Prime Minister. Further meetings are planned to build on this good progress to achieve a final agreement. Therefore, it is clearly the hope of the main players that this Bill will become redundant. An efficient repeal process is therefore very much in the public interest.
Can I just speak to why I think my amendment is a better version than the Welsh Government's? The version that I have laid follows the Scottish model. However, the Welsh Government has introduced an option of a form of superaffirmative process, essentially allowing for consultation on repeal. I do not believe that this would be in the public interest, principally because, if an agreement between the Governments does come forward, it would be the best thing to do to repeal it quickly and ensure that there is complete clarity on the legal position. That is best achieved by this place, having gone through the Bill process, then deciding to repeal it because circumstances would have changed so much. Also, I do observe that it is slightly bizarre to have a consultation process on repeal when the original Act had no such consultation.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n cynnig y gwelliannau. Roedd yn rhyfedd nad oedd y Bil hwn yn cynnwys cymal diddymu, yn wahanol i Fil yr Alban. Bydd y gwelliant rwy'n siarad amdano yn cywiro'r diffyg hwnnw, ac rwy'n credu bod hyn yn angenrheidiol oherwydd bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddatgan y byddai'n well ganddi symud ymlaen drwy Fil y DU, ac rwy'n derbyn y datganiad hwnnw fel un didwyll. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i geisio cytundeb ar y sail y gallai gefnogi cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil y DU. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi ymrwymo i ddod i gytundeb, ac eisoes wedi gwneud newidiadau buddiol i ddarparu ar gyfer pryderon Llywodraeth Cymru. Gwnaed cynnydd da yr wythnos diwethaf pan gyfarfu Prif Weinidog Cymru â Phrif Weinidog y DU. Mae bwriad i gynnal cyfarfodydd pellach i adeiladu ar y cynnydd da hwn er mwyn sicrhau cytundeb terfynol. Felly, mae'n amlwg fod y prif chwaraewyr yn gobeithio y bydd y Bil hwn yn ddiangen. Felly, mae proses ddiddymu effeithlon yn sicr er budd y cyhoedd.
A gaf fi siarad ychydig ynglŷn â pham y credaf fod fy ngwelliant yn fersiwn well nag un Llywodraeth Cymru? Mae'r fersiwn a osodais yn dilyn model yr Alban. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno opsiwn o ffurf ar broses uwchgadarnhaol, sydd, yn y bôn, yn caniatáu ar gyfer ymgynghori ar ddiddymu. Nid wyf yn credu y byddai hyn er budd y cyhoedd, yn bennaf oherwydd, os ceir cytundeb rhwng y Llywodraethau, y peth gorau i'w wneud fyddai ei ddiddymu'n gyflym a sicrhau y ceir eglurder llwyr ynglŷn â'r sefyllfa gyfreithiol. Y ffordd orau o gyflawni hynny yw bod y lle hwn, ar ôl mynd drwy broses y Bil, yn penderfynu ei ddiddymu wedyn gan y byddai'r amgylchiadau wedi newid cymaint. Hefyd, rwy'n nodi ei bod hi braidd yn rhyfedd cael proses ymgynghori ar ddiddymu pan na fu unrhyw ymgynghoriad o'r fath ar y Ddeddf wreiddiol.
Fe fydd Plaid Cymru yn cefnogi'r gwelliannau yn enw'r Llywodraeth. Rŷm ni'n cytuno bod bwlch yn y Bil fel ag y mae i beidio â diddymu'r Bil pe bai cytundeb yn cael ei gyrraedd gyda Llywodraeth San Steffan—dyna'r brif reswm gwleidyddol efallai y bydd yn codi, yn hynny o beth. Mae eisiau jest trysori'r eiliad pan siaradodd David Melding yn erbyn proses uwchgadarnhaol. Mae hwnnw'n un i 'cut out and keep' fel y maen nhw'n ei ddweud, a byddaf yn cofio hynny. Rydw i o'r farn bod y broses yma yn briodol. Ydy, mae'n troi o gwmpas ymgynghoriad, ond fe fydd yna o leiaf sgwrs rhwng pwyllgorau'r Cynulliad a'r Llywodraeth pe bai'r Llywodraeth am ddiddymu'r Bil. Felly, mae'r broses yna yn iawn ac yn briodol, rydw i'n meddwl. Bydd angen inni ddeall, cyn pleidleisio ar ddiddymu'r Bil, a yw'r cytundeb gwleidyddol yn un y byddwn ni fel Cynulliad yn ei dderbyn, er enghraifft. Felly, mae'n hollol briodol bod proses uwchgadarnhaol yn troi o gwmpas diddymu'r Bil.
Mae'r ddadl ynglŷn â'r ffaith bod y Bil wedi'i gyflwyno ar frys yn ddadl wahanol, a byddwn yn dychwelyd ati yng Nghyfnod 4, mae'n siŵr, wrth gloi'r trafodaethau ar y Bil yma. Ond nid yw'n wir i ddweud nad yw'r misoedd diwethaf heb fod yn trafod materion yn ymwneud â'r Bil. Mae Steffan Lewis wedi'i godi sawl gwaith yn y Siambr yma ac mae nifer o gyrff allanol wedi bod yn ei drafod yn ogystal. Rydym ni'n cefnogi'r ffaith bod cymal i ddiddymu'r Bil, ond rydym ni'n hapus, ar ôl trafod gyda'r Llywodraeth, i gefnogi'r gwelliannau yn enw Julie James a'r Llywodraeth.
Plaid Cymru will be supporting the amendments in the name of Julie James. We agree that there is a gap in the legislation as it stands not to have a repeal clause if agreement is reached with the Westminster Government—that’s the main political reason that may arise, in those circumstances. We should treasure the second when David Melding spoke against a superaffirmative process. That’s one to cut out and keep, if I may say so, and I will never forget that. I’m of the opinion that this is an appropriate process. Yes, it turns around consultation, but at least there will be a conversation between Assembly committees and the Government if the Government wish to repeal the Act. So, that is an appropriate process. We will need to understand, before voting on repealing the Act, whether the political agreement is one that we as an Assembly would accept, so it’s entirely appropriate that there should be a superaffirmative process around the repeal of the Bill.
The fact that the Bill was introduced as emergency legislation is a different argument, which we will return to in closing these discussions at Stage 4, I'm sure. But it’s not true to say that the past few months haven’t seen discussions surrounding this Bill. Steffan Lewis has raised this on numerous occasions in this Chamber and a number of external organisations have also been discussing it. We support the fact that there should be a repeal clause, but, having discussed with Government, we’re happy to support the amendments in the name of Julie James and the Government.
Galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James.
I call on the leader of the house, Julie James.
Diolch, Lywydd. The Welsh Government has been consistently clear that the LDEU Bill is a fallback option, and our preferred outcome continues to be an agreement on an amended EU withdrawal Bill that provides legal continuity for the UK as a whole but which properly respects our devolution settlement, as everyone in the debate has pointed out. However, the expected timescale for the passage of the EU withdrawal Bill through the UK Parliament means that if we pass the LDEU Bill today we will have done so before the EU withdrawal Bill has completed all of its amending stages. There still remains, therefore, an opportunity for a satisfactory agreement to be reached with the UK Government and for the necessary amendments to be made to the EU withdrawal Bill, and I want to assure Members that we continue to make every effort to achieve this outcome. I'm sure everybody thinks that we are doing that. This would enable us to recommend to the Assembly that it provides legislative consent to the EU withdrawal Bill. If that consent is provided, it would not be necessary to proceed with the implementation of the LDEU Bill. In these circumstances, amendment 4 would provide a pragmatic means of repealing the Bill without the need for further primary legislation. The amendment mirrors a power that has been included in the Scottish Government's continuity Bill, as was pointed out, and provides the flexibility to repeal it in its entirety or in part only. I believe that passing this amendment will be a strong signal to the UK Government, Parliament and stakeholders here in Wales that we continue to prioritise an agreement on the EU withdrawal Bill.
I have to say, David, at this point, that I too will cherish the moment in which you said that you didn't see the need for the enhanced procedure and that that was because the Government hadn't proceeded correctly in the first place. I can't help but feel that we'll be playing that back to you on numerous occasions. I don't accept that the Government hasn't proceeded correctly in the first place, but it's an interesting argument to run.
Anyway, amendments 5, 6 and 8 are consequential to amendment 4 and are collectively designed to ensure that the power to repeal is subject to the full enhanced scrutiny procedure requirements and cannot be made subject to the urgent procedure. I consider it imperative, given that this is a power to repeal primary legislation by regulations, that it is subject to the full rigour of the full enhanced scrutiny procedure. It is for that reason that I would urge Members to reject David Melding's amendments 1 and 2. While these would introduce a power, as he said, of repeal similar to that contained in amendment 4, they would make the use of that power subject to a lower level of scrutiny, which I consider would be inappropriate in this case.
Diolch, Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi dweud yn glir mai opsiwn wrth gefn yw'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd, a'r canlyniad gorau i ni o hyd fyddai Bil ymadael â'r UE diwygiedig sy'n darparu parhad cyfreithiol ar gyfer y DU gyfan ond sy'n parchu ein setliad datganoli yn briodol, fel y mae pawb wedi'i nodi yn y ddadl. Fodd bynnag, mae'r amserlen ddisgwyliedig ar gyfer taith y Bil ymadael â'r UE drwy Senedd y DU yn golygu hyd yn oed pe baem yn pasio'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd heddiw byddwn wedi gwneud hynny cyn i Fil ymadael â'r UE gwblhau pob un o'i gyfnodau diwygio. Mae yna gyfle o hyd, felly, i gyrraedd cytundeb boddhaol gyda Llywodraeth y DU ac i'r gwelliannau angenrheidiol gael eu gwneud i'r Bil ymadael â'r UE, ac rwyf am sicrhau'r Aelodau ein bod yn parhau i wneud pob ymdrech i sicrhau'r canlyniad hwn. Rwy'n siŵr fod pawb yn credu ein bod yn gwneud hynny. Byddai hyn yn ein galluogi i argymell i'r Cynulliad ei fod yn rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael â'r UE. Os rhoddir y cydsyniad hwnnw, ni fyddai angen bwrw ymlaen â gweithredu'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd. Yn yr amgylchiadau hyn, byddai gwelliant 4 yn ffordd bragmatig o ddiddymu'r Bil heb fod angen deddfwriaeth sylfaenol bellach. Mae'r gwelliant yn adlewyrchu pŵer sydd wedi'i gynnwys ym Mil parhad Llywodraeth yr Alban, fel y nodwyd, ac mae'n darparu hyblygrwydd i'w ddiddymu yn ei gyfanrwydd neu'n rhannol yn unig. Credaf y bydd pasio'r gwelliant hwn yn arwydd cryf i Lywodraeth y DU, y Senedd a rhanddeiliaid yma yng Nghymru ein bod yn parhau i flaenoriaethu cytundeb ar y Bil ymadael â'r UE.
Rhaid imi ddweud, David, ar y pwynt hwn, y byddaf innau hefyd yn trysori'r atgof o'r foment y dywedoch nad oeddech yn gweld yr angen am weithdrefn fwy manwl ac mai'r rheswm am hynny oedd oherwydd nad oedd y Llywodraeth wedi bwrw ymlaen yn y ffordd gywir yn y lle cyntaf. Ni allaf help ond teimlo y byddwn yn eich atgoffa o hynny ar sawl achlysur. Nid wyf yn derbyn nad yw'r Llywodraeth wedi bwrw ymlaen yn y ffordd gywir yn y lle cyntaf, ond mae'n ddadl ddiddorol i'w gwneud.
Beth bynnag, mae gwelliannau 5, 6 ac 8 yn ganlyniad i welliant 4 ac wedi'u cynllunio ar y cyd i sicrhau bod y pŵer i ddiddymu yn ddarostyngedig i ofynion llawn y weithdrefn graffu fwy manwl ac ni ellir ei wneud yn amodol ar y weithdrefn frys. Gan mai pŵer i ddiddymu deddfwriaeth sylfaenol drwy reoliadau yw hwn, rwyf o'r farn ei bod yn hanfodol ei fod yn amodol ar drylwyredd llawn y weithdrefn graffu fwy manwl. Am y rheswm hwnnw buaswn yn annog yr Aelodau i wrthod gwelliant 1 a 2 David Melding. Er y byddai'r rhain yn cyflwyno pŵer diddymu tebyg i'r hyn a geir yng ngwelliant 4, fel y dywedodd, byddent yn gwneud defnydd o'r pŵer hwnnw yn amodol ar lefel is o graffu, ac rwy'n ystyried y byddai hynny'n amhriodol yn yr achos hwn.
David Melding i ymateb i'r ddadl.
David Melding to reply to the debate.
I thank the Members for their vigorous parliamentary performance and reflections on my traditional opinions on these issues.
The point is that, over this major area of constitutional law and Britain's exit from the European Union, we need legal clarity. We would need to move quickly. The whole reason that you argue you have to do this in an emergency fashion is that you need speed in the process. It makes no sense, on this sort of issue, to then hang around and cause uncertainty by having a very cumbersome process. So, it is in the public interest in this case to move quickly and establish clarity.
Now, in terms of what Simon said, you know, as a former Chair and Deputy Presiding Officer very keen on the superaffirmative process, all I can say is what a very, very senior civil servant once said to me when I thought I had delivered a knockout punch in terms of what he had said. He just looked at me and he said, 'You know, being a grown-up means sometimes you've got to live with paradox'. I move the amendment. [Laughter.]
Diolch i'r Aelodau am eu perfformiad seneddol egnïol a'u syniadau ynglŷn â fy safbwyntiau traddodiadol ar y materion hyn.
Y pwynt yw, dros y maes pwysig hwn o gyfraith gyfansoddiadol ac ymadawiad Prydain â'r Undeb Ewropeaidd, mae arnom angen eglurder cyfreithiol. Byddai angen inni symud yn gyflym. Y rheswm pam rydych yn dadlau bod yn rhaid i chi wneud hyn ar frys yw bod angen cyflymder yn y broses. Nid yw'n gwneud synnwyr o gwbl, mewn perthynas â mater fel hwn, i oedi wedyn ac achosi ansicrwydd drwy gael proses feichus iawn. Felly, mae er budd y cyhoedd yn yr achos hwn i symud yn gyflym a sicrhau eglurder.
Nawr, o ran yr hyn a ddywedodd Simon, wyddoch chi, fel cyn Gadeirydd a Dirprwy Lywydd a oedd yn frwd iawn ynglŷn â'r broses uwchgadarnhaol, y cyfan y gallaf ei ddweud yw'r hyn a ddywedodd gwas sifil uchel iawn wrthyf unwaith pan oeddwn yn meddwl fy mod wedi ei lorio o ran yr hyn roedd wedi'i ddweud. Edrychodd arnaf a dweud, 'Wyddoch chi, mae bod yn oedolyn yn golygu weithiau eich bod yn gorfod byw gyda pharadocs'. Rwy'n cynnig y gwelliant. [Chwerthin.]
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 35 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 18, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 2—David Melding.
Amendment 2—David Melding.
Cynigiwyd gwelliant 2 (David Melding).
Amendment 2 (David Melding) moved.
I move.
Rwy'n cynnig y gwelliant.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 35 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 18, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Arweinydd y tŷ, gwelliant 4.
Leader of the house, amendment 4.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Julie James).
Amendment 4 (Julie James) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Os gwrthodir gwelliant 4, bydd gwelliannau 5, 6 ac 8 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 47, ymatal un, a phump yn erbyn. Derbyniwyd y gwelliant.
If amendment 4 is not agreed, amendments 5, 6 and 8 will fall. The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 47, one abstention, and five against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 47, Yn erbyn: 5, Ymatal: 1
Derbyniwyd y gwelliant
Arweinydd y tŷ, gwelliant 5. Gwelliant 5.
Leader of the house, amendment 5.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Julie James).
Amendment 5 (Julie James) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Pedwar-deg saith o blaid, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Derbyniwyd y gwelliant.
The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 47, six abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 47, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 6—arweinydd y tŷ.
Amendment 6—leader of the house.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Julie James).
Amendment 6 (Julie James) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Pedwar-deg saith o blaid, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Derbyniwyd y gwelliant.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. Forty-seven in favour, six abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 47, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6
Derbyniwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf a'r grŵp olaf o welliannau yw grŵp 4, sy'n ymwneud â gweithdrefnau—gwelliant technegol. Gwelliant 7 yw'r prif welliant a'r unig welliant, ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i gynnig y gwelliant—Julie James.
The next group, the final group of amendments, is group 4, relating to procedures—technical amendment. Amendment 7 is the lead and only amendment in this group, and I call on the leader of the house to move and speak to the amendment—Julie James.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Julie James).
Amendment 7 (Julie James) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 7 is a technical amendment that follows on from the amendment made to the Bill at Stage 2 that introduced a review and sunset provision at section 12. Amendment 7 prevents the urgent procedure from applying in relation to regulations made under section 12, that is, regulations to extend the period that the power to make provision corresponding to EU law after exit day remains in effect.
I urge Members to agree amendment 7 as it will ensure that the use of regulations made under section 12 are subject to an appropriate level of Assembly scrutiny.
Diolch, Lywydd. Mae gwelliant 7 yn welliant technegol yn dilyn y gwelliant a wnaed i'r Bil yng Nghyfnod 2 i gyflwyno adolygiad a darpariaeth fachlud yn adran 12. Mae gwelliant 7 yn atal y weithdrefn frys rhag dod yn gymwys mewn perthynas â rheoliadau a wnaed o dan adran 12, hynny yw, rheoliadau i estyn y cyfnod y mae'r pŵer i wneud darpariaeth sy'n cyfateb i gyfraith yr UE ar ôl y diwrnod ymadael yn parhau mewn grym.
Rwy'n annog yr Aelodau i gytuno ar welliant 7 gan y bydd yn sicrhau bod y defnydd o reoliadau a wnaed o dan adran 12 yn ddarostyngedig i lefel briodol o graffu gan y Cynulliad.
Nid oes neb wedi dangos eu bod nhw eisiau siarad ar y gwelliant yma. Felly, rydw i'n cymryd nad yw'r Aelod eisiau ymateb i'r ddadl.
Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 47, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Derbyniwyd y gwelliant.
There are no indications that anyone wants to speak on this amendment, so I take it that the Member doesn't want to reply to the debate.
The question therefore is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 47, six abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 7: O blaid: 47, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6
Derbyniwyd y gwelliant
Arweinydd y tŷ, gwelliant 8.
Leader of the house, amendment 8.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Julie James).
Amendment 8 (Julie James) moved.
I formally move.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 47, chwech yn ymatal, neb yn erbyn, ac felly derbyniwyd gwelliant 8.
The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electonic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 47, six abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 8: O blaid: 47, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6
Derbyniwyd y gwelliant
Rydym ni felly wedi dod i ddiwedd ystyriaeth Cyfnod 3 o'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru), ac rydw i'n datgan bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen iddo wedi'u derbyn. Daw hynny â thrafodion Cyfnod 3 i ben.
We have therefore reached the end of our Stage 3 consideration of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill, and I declare that all sections and Schedules of the Bill are deemed agreed. That concludes Stage 3 proceedings.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50A, gallaf i gadarnhau nad yw darpariaethau'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) yn ymwneud â phwnc a warchodir yn fy marn i. Galwaf ar arweinydd y tŷ i nodi unrhyw gydsyniadau gofynnol o dan Reol Sefydlog 26.67—Julie James.
In accordance with Standing Order 26.50A, I can confirm that, in my view, the provisions of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill do not relate to a protected subject matter. I call on the leader of the house to signify any required consent under Standing Order 26.67—Julie James.
There are no required consents under Standing Order 26.67.
Nid oes unrhyw gydsyniadau gofynnol o dan Reol Sefydlog 26.67.
Diolch.
Diolch.
Yr eitem nesaf, felly, ar yr agenda yw Cyfnod 4 y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru), ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i wneud y cynnig—Julie James.
The next item, therefore, on the agenda is Stage 4 of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill, and I call on the leader of the house to move the motion—Julie James.
Cynnig
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.48, yn cymeradwyo y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru).
Motion
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.48, approves the Law Derived from the European Union (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I formally move the motion.
Can I start by thanking the Cabinet Secretary for Finance, in his absence, for all the work that he has undertaken to develop and bring forward this Bill? I know that he will be bitterly disappointed not to have been here for this final stage of the process, but delighted if the Bill is passed by the clear signal that it will provide of our commitment to defend the devolution settlement while helping to provide legislative continuity as the UK leaves the EU. However, the role of helping to steer the Bill through its final stages has fallen to me, and it's one that I consider to have been a great privilege. The Bill is a product of an intense period of hard work, initially on the part of officials and latterly on the part of the Assembly Members. I am grateful to the Chair, members and staff of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in particular for the impressive speed at which they were able to consider the Bill and then produce a report setting out a useful set of recommendations, which has made the Bill more robust.
I'd also like to put on record my thanks to Simon Thomas, for the constructive approach he has taken to this Bill. His challenge and support during the scrutiny stages has certainly improved the Bill. [Interruption.] You speak as you find. It's been very helpful, and, as I say, his challenge and support during the scrutiny stages has certainly improved the Bill.
I must also give particular thanks to Steffan Lewis for being the first to champion, with great passion, the need for a Welsh continuity Bill, and for the contribution he has made to get us to this position.
Their contributions have played an important part in the shaping of this Bill.
As a Government, we've been clear throughout every stage of this process that the LDEU Bill is a fallback option, and that remains the case. Our preferred outcome is and always has been that the UK Government's EU withdrawal Bill is amended so that it provides legal continuity and certainty for the UK as a whole, while properly respecting our devolution settlement. We continue to work hard in formal and informal discussions with the UK Government and the Scottish Government to this end, and we remain hopeful that an agreement can be reached that results in the necessary amendments to the EU withdrawal Bill.
However, I want to be clear that the fact it is and remains a fallback option does not diminish the importance of the LDEU Bill today, if it's passed today, because the Bill will do two vital things. Firstly, it will enable us to prepare reasonably and sensibly for the possibility that the EU withdrawal Bill is not amended in a way that allows the Welsh Government to recommend to this Assembly that a legislative consent motion is passed. A key reason for bringing forward this Bill is that our approach to the EU withdrawal Bill is in no sense about trying to block Brexit. To refuse legislative consent without providing an alternative way of securing legislative continuity would be inconsistent with our clear focus on, to quote my friend the Cabinet Secretary for Finance, the form not the fact of Brexit.
In the event that the Assembly cannot give consent, we would have to ensure that appropriate alternative arrangements are in place to enable EU derived law to continue in Wales with as little disruption as possible. A failure to do so would leave Welsh citizens and businesses subject to an intolerable state of legal uncertainty, with holes in the statue book at the point of Brexit. This Bill will ensure that that will not happen.
Secondly, passing the LDEU Bill will demonstrate to the UK Government that this Assembly is serious about protecting the devolution settlement and about ensuring that the outcomes of two referendums on devolution are properly respected. Brexit must not be used as an excuse to undermine the authority of this Assembly and roll back its powers. It is our responsibility as elected representatives of the people of Wales to stand up for devolution and protect the interests of the nation. I am heartened by the clear support from across the Assembly for that point of view. We shall see in the next few days and weeks whether an agreement is reached on the necessary amendment to the EU withdrawal Bill, and we will continue working to achieve that, which continues to be our preferred outcome.
However, if an agreement is not reached, we will have no choice but to proceed with the implementation of this Bill, which is a robust, intelligent piece of legislation that reflects well on this still young but very determined legislature. I commend the Bill to the Assembly.
Diolch, Lywydd. Cynigiaf y cynnig yn ffurfiol.
A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn ei absenoldeb, am y gwaith a gyflawnodd ar ddatblygu a chyflwyno'r Bil hwn? Gwn y bydd yn hynod o siomedig nad oedd yma ar gyfer cam terfynol y broses, ond fe fydd yn falch iawn os caiff y Bil ei basio oherwydd yr arwydd clir y bydd yn ei roi o'n hymrwymiad i ddiogelu'r setliad datganoli gan helpu i ddarparu parhad deddfwriaethol wrth i'r DU adael yr UE. Fodd bynnag, fy rôl i bellach yw helpu i lywio'r Bil drwy ei gyfnodau olaf, ac rwy'n ystyried hynny'n fraint fawr. Mae'r Bil yn gynnyrch cyfnod dwys o waith caled, i ddechrau ar ran swyddogion ac yn fwy diweddar ar ran Aelodau'r Cynulliad. Rwy'n ddiolchgar i Gadeirydd, aelodau a staff y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn arbennig am fynd ati mor gyflym i ystyried y Bil ac yna i lunio adroddiad yn nodi cyfres ddefnyddiol o argymhellion, sydd wedi gwneud y Bil yn fwy cadarn.
Hoffwn gofnodi fy niolch i Simon Thomas, am ei ymagwedd adeiladol tuag at y Bil hwn. Yn sicr mae ei her a'i gymorth yn ystod y camau craffu wedi gwella'r Bil. [Torri ar draws.] Rydych yn ei dweud hi fel y mae. Bu'n ddefnyddiol iawn, ac fel rwy'n dweud, mae ei her a'i gymorth yn ystod y cyfnodau craffu yn sicr wedi gwella'r Bil.
Rhaid i mi ddiolch yn arbennig hefyd i Steffan Lewis am fod y cyntaf i hyrwyddo, gydag angerdd mawr, yr angen am Fil parhad i Gymru, ac am y cyfraniad a wnaeth i'n cael ni i'r sefyllfa hon.
Mae eu cyfraniadau wedi chwarae rhan bwysig yn y gwaith o lunio'r Bil hwn.
Fel Llywodraeth, rydym wedi bod yn glir drwy gydol pob cam o'r broses hon fod y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd yn opsiwn wrth gefn, a dyna ydyw o hyd. Y canlyniad gorau inni o'r cychwyn yw bod Bil ymadael â'r UE Llywodraeth y DU yn cael ei ddiwygio fel ei fod yn darparu parhad cyfreithiol a sicrwydd ar gyfer y DU gyfan, tra'n parchu ein setliad datganoli yn briodol. Rydym yn parhau i weithio'n galed yn y trafodaethau ffurfiol ac anffurfiol gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban i'r perwyl hwn, ac rydym yn parhau'n obeithiol y gellir cyrraedd cytundeb sy'n arwain at y gwelliannau angenrheidiol i'r Bil ymadael â'r UE.
Fodd bynnag, rwyf am fod yn glir nad yw'r ffaith ei fod, ac yn parhau i fod yn opsiwn wrth gefn yn lleihau pwysigrwydd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd heddiw, os caiff ei basio heddiw, oherwydd bydd y Bil yn gwneud dau beth hanfodol. Yn gyntaf, bydd yn ein galluogi i baratoi'n rhesymol ac yn synhwyrol ar gyfer y posibilrwydd na chaiff y Bil ymadael â'r UE ei ddiwygio mewn ffordd sy'n caniatáu i Lywodraeth Cymru argymell i'r Cynulliad hwn y dylid pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol. Un prif reswm dros gyflwyno'r Bil hwn yw nad yw ein hymagwedd tuag at y Bil ymadael â'r UE mewn unrhyw ystyr yn ymwneud â cheisio rhwystro Brexit. Byddai gwrthod cydsyniad deddfwriaethol heb ddarparu ffordd arall o sicrhau parhad deddfwriaethol yn anghyson â'n ffocws clir ar ffurf nid ffaith Brexit, i ddyfynnu fy nghyfaill Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid.
Pe na bai'r Cynulliad yn gallu rhoi cydsyniad, byddai'n rhaid inni sicrhau bod trefniadau amgen priodol yn eu lle i'w gwneud hi'n bosibl i gyfraith sy'n deillio o'r UE barhau yng Nghymru gyda chyn lleied o darfu â phosibl. Byddai methiant i wneud hynny'n gadael dinasyddion a busnesau Cymru yn agored i sefyllfa annioddefol o ansicrwydd cyfreithiol, gyda thyllau yn y llyfr statud ar adeg Brexit. Bydd y Bil hwn yn sicrhau na fydd hynny'n digwydd.
Yn ail, bydd pasio Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd yn dangos i Lywodraeth y DU fod y Cynulliad hwn o ddifrif ynglŷn â diogelu'r setliad datganoli a sicrhau y perchir canlyniadau dau refferenda ar ddatganoli yn briodol. Ni ddylid defnyddio Brexit fel esgus i danseilio awdurdod y Cynulliad hwn a chyfyngu ar ei bwerau. Ein cyfrifoldeb ni fel cynrychiolwyr etholedig pobl Cymru yw sefyll dros ddatganoli ac amddiffyn buddiannau'r genedl. Fe'm calonogwyd gan y gefnogaeth glir ar draws y Cynulliad i'r safbwynt hwnnw. Cawn weld yn y dyddiau a'r wythnosau nesaf a gyrhaeddir cytundeb ar y diwygio sy'n angenrheidiol i'r Bil ymadael â'r UE, a byddwn yn parhau i weithio i gyflawni hynny, gan mai dyna yw'r canlyniad a ffafriwn o hyd.
Fodd bynnag, os na cheir cytundeb, ni fydd gennym unrhyw ddewis ond bwrw ymlaen â gweithredu'r Bil hwn, sy'n ddarn cadarn a deallus o ddeddfwriaeth sy'n adlewyrchu'n dda ar y ddeddfwrfa ifanc ond penderfynol hon. Rwy'n cymeradwyo'r Bil i'r Cynulliad.
We remain opposed to this Bill in principle for the reasons I set out in Stage 1. I don't think anything that's happened this afternoon could reassure people that this has in fact been a robust process for any type of Bill, frankly, let alone a constitutional one. But, in essence, as I said at Stage 1, the LCM process is the appropriate constitutional mechanism to protect the devolved settlement.
I will conclude with this plea: it is time for all parties to focus on the inter-governmental arrangements needed to establish shared governance over UK frameworks. If we're to see a strong union post Brexit, the UK needs to focus on the issues set out in the CLAC report on UK governance post Brexit, which itself echoes many other reports that have been made in other legislatures, in Westminster and, I believe, in Scotland. That is what we need. We do need to have a system that takes us out of Europe but doesn't, in that process, weaken the devolved constitutions. And on that essential matter, we will seek to give every appropriate assistance to the Welsh Government when it operates in the national interest. Thank you.
Rydym yn parhau i wrthwynebu'r Bil hwn mewn egwyddor am y rhesymau a nodais yng Nghyfnod 1. Nid wyf yn meddwl bod dim sydd wedi digwydd y prynhawn yma yn gallu sicrhau pobl fod hon wedi bod yn broses gadarn ar gyfer unrhyw fath o Fil, a dweud y gwir, heb sôn am Fil cyfansoddiadol. Ond yn y bôn, fel y dywedais yng Nghyfnod 1, proses y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yw'r mecanwaith cyfansoddiadol priodol i ddiogelu'r setliad datganoli.
Rwyf am gloi gyda'r apêl hon: mae'n bryd i bob plaid ganolbwyntio ar y trefniadau rhynglywodraethol sydd eu hangen i sefydlu trefniadau cydlywodraethu dros fframweithiau'r DU. Os ydym am weld undeb gref ar ôl Brexit, mae angen i'r DU ganolbwyntio ar y materion a nodwyd yn adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar lywodraethu'r DU ar ôl Brexit, sydd ei hun yn adleisio llawer o adroddiadau eraill a luniwyd mewn deddfwrfeydd eraill, yn San Steffan, ac yn yr Alban rwy'n credu. Dyna sydd ei angen arnom. Mae angen inni gael system sy'n mynd â ni allan o Ewrop ond nad yw'n gwanhau'r cyfansoddiadau datganoledig eraill yn ystod y broses honno. Ac ar y mater hanfodol hwnnw, byddwn yn ceisio rhoi pob cymorth priodol i Lywodraeth Cymru pan fo'n gweithredu er budd y genedl. Diolch.
Hoffwn innau ddiolch i bawb a fu yn paratoi'r Bil yma. Diolch i'r Llywodraeth a swyddogion y Llywodraeth am nifer o sgyrsiau adeiladol. Mae nifer o'r meysydd rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth wedi bod yn gytûn, a mater o drafod sut i ddelio gyda nhw ar wyneb y Bil oedd hi. Mae yna un maes, wrth gwrs, lle nad oeddem ni'n cytuno, a dyna beth oedd ffrwyth ein dadl ni heddiw. Ond, bydd Plaid Cymru nawr yn cefnogi'r Bil yma yn ei gyfnod olaf.
Fel Julie James hithau, rwy'n sefyll fan hyn ar ysgwyddau rhywun arall sydd wedi gwneud llawer o waith ar y Bil yma, sef Steffan Lewis. Rwy'n gwybod y bydd e'n falch iawn o weld y Bil yn cael ei basio gan y Cynulliad heno. Bu Steffan yn dadlau dros y Bil yma ers yr haf diwethaf a dweud y gwir. Mae safbwynt Plaid Cymru bach yn wahanol i safbwynt y Llywodraeth. Rŷm ni'n credu bod y Bil yma yn ateb priodol i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac nid ydym ni'n gweld o reidrwydd fod rhaid aros i San Steffan gytuno â'r hyn sydd yn cael ei wneud. Rŷm ni wedi gweld ymdrech glir gan Llywodraeth San Steffan i gipio pwerau sydd yng nghymal 11 o'r Bil gadael yr Undeb Ewropeaidd ers y dyddiau cyntaf, ac yn wir wedi rhybuddio sawl gwaith—minnau a Steffan Lewis wedi rhybuddio sawl gwaith—mai dyna beth oedd yn digwydd. Nid ydym ni'n dal wedi gweld yn glir iawn a fydd hwn nawr yn cael ei ddatrys.
Mae'n Ddeddf bwysig, felly, rwy'n cytuno'n llwyr ar hynny. Wrth inni basio'r Ddeddf, rwy'n gobeithio y bydd hwn nawr yn grymuso Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â negodi gyda Llywodraeth San Steffan a gwneud yn siŵr nad oes modfedd o dir wedi'i ddatganoli yn cael ei ildio i Lywodraeth San Steffan. Mae'n hollbwysig ar gyfer trefn ac ar gyfer ffurf wrth inni ymadael â’r Undeb Ewropeaidd fod yna fframweithiau dros y Deyrnas Gyfunol. Nid yw Plaid Cymru yn gwrthwynebu hynny. Er bod gyda ni weledigaeth wahanol ar gyfer dyfodol y Deyrnas Gyfunol, nid ydym yn gwrthwynebu hynny o gwbl, ond rydym ni heb weld eto unrhyw arwydd o gydweithio gan Lywodraeth San Steffan ar y materion hyn. Ac mae'n amlwg na fyddai angen cymal 11 yn Neddf San Steffan oni bai bod y pwerau hynny yn dychwelyd yn awtomatig ac yn llyfn i'r lle hwn, heb fod y cymal fel argae, yn dal y pwerau yn ôl. Felly, mae'n hollbwysig ein bod ni'n chwalu'r argae yna ac yn llifo'r pwerau i'w dychwelyd yn uniongyrchol i'r Senedd yma fel ein bod ni'n gallu defnyddio'r pwerau ar ran pobl Cymru, neu hyd yn oed ddatganoli pellach tu fewn i Gymru, wrth gwrs, gan ddibynnu beth yw'r rôl briodol.
I would like to thank everyone who was involved in the drafting of this Bill. I’d like to thank the Government and Government officials for many constructive conversations. Plaid Cymru and the Government have agreed on a number of areas in this context, and it was a matter of discussing how to deal with them on the face of the Bill. There was one area where we didn’t reach agreement, and that was the cause of the debate that we had earlier. But Plaid Cymru will now support this Bill at its final stage.
Like Julie James, I stand here on the shoulders of someone else who’s done a great deal of work on this Bill, namely Steffan Lewis, and I know that he will be extremely pleased to see this Bill passed by the Assembly this evening. Steffan has made the case for this Bill since last summer. Plaid Cymru’s stance is slightly different to the Government’s stance. We believe that this Bill is an appropriate response to leaving the European Union, and we don’t believe that we necessarily have to wait for Westminster to agree. We have seen a clear effort from the Westminster Government to grab powers through section 11 of the European withdrawal Bill since the very early days, and we have warned on a number of occasions, both myself and Steffan Lewis, had warned that that is what would happen, and we still haven’t seen clearly whether this will be resolved.
The Bill is important, I agree entirely on that, and, as we pass this legislation, I hope that this will now empower the Welsh Government to negotiate with the Westminster Government and to ensure that not an inch of devolved ground is ceded to the UK Government. It is crucially important for form and order as we leave the European Union that there should be pan-UK frameworks. Plaid Cymru doesn’t oppose that. Although we have a different vision for the future of the United Kingdom, we don’t oppose that in any sense, but we haven’t yet seen any sign of collaboration from the Westminster Government on these issues. And it is clear that section 11 in the Westminster Act wouldn’t be necessary unless those powers return automatically and smoothly to this place, without that section being like some dam holding them back in Westminster. It’s essential that we do away with that dam and ensure that those powers flow to this Assembly so that we can use those powers on behalf of the people of Wales, or even to secure further devolution in Wales, depending on what is appropriate.
I do note that this is a real practical threat. This is not some kind of constitutional argument as some have made out over the last couple of days. This is about people's daily lives: how you farm, how we look after the environment, how we look after our social protection, how we live together as communities is intimately connected with how we agree to live together on these islands. Therefore, any attempt to take away powers from this Parliament does affect daily lives. It isn't a stale constitutional question. It's something that directly impacts upon us.
I just saw today that DEFRA are advertising for policy advisers for a UK agricultural framework. I think that tells you everything that you need to know about DEFRA's idea of how we will leave the European Union. It's not what I share. This Bill will strengthen the hand of the Parliament, and that's why we ultimately support this Bill.
Rwy'n nodi bod hwn yn fygythiad ymarferol go iawn. Nid rhyw fath o ddadl gyfansoddiadol yw hyn fel y mae rhai wedi awgrymu dros yr ychydig ddyddiau diwethaf. Mae'n ymwneud â bywydau bob dydd pobl: mae sut rydych yn ffermio, sut yr edrychwn ar ôl yr amgylchedd, sut yr edrychwn ar ôl ein diogelwch cymdeithasol, sut rydym yn byw gyda'n gilydd fel cymunedau, yn cysylltu'n agos â sut rydym yn cytuno i fyw gyda'n gilydd ar yr ynysoedd hyn. Felly, mae unrhyw ymgais i fynd â phwerau oddi wrth y Senedd hon yn effeithio ar fywydau pob dydd. Nid cwestiwn cyfansoddiadol diflas ydyw. Mae'n rhywbeth sy'n effeithio'n uniongyrchol arnom.
Gwelais heddiw fod DEFRA yn hysbysebu am gynghorwyr polisi ar gyfer fframwaith amaethyddol i'r DU. Credaf fod hynny'n dweud popeth y mae angen i chi ei wybod am syniad DEFRA o sut y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn rhannu'r syniad hwnnw. Bydd y Bil hwn yn cryfhau llaw y Senedd, a dyna pam rydym yn cefnogi'r Bil hwn yn y pen draw.
Galwaf ar arweinydd y tŷ i gloi'r ddadl—Julie James.
I call on the leader of the house to reply to the debate—Julie James.
Diolch, Llywydd. I have it in command from Her Majesty the Queen to acquaint the Assembly that, having been informed of the purport of the Law Derived from the European Union (Wales) Bill, Her Majesty has given consent to this Bill.
I'm very grateful to Members for their comments, and for the support of some today. I'm grateful that the Tories engaged in the debate at the end. It's important that we all have a say in where we are. Llywydd, this is a historic day for devolution in Wales, and it's my pleasure to present this Bill to the Assembly for final approval. I urge Members to show their support for this vital piece of Welsh legislation. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Rwyf wedi fy ngorchymyn gan Ei Mawrhydi y Frenhines i roi gwybod i'r Cynulliad, ar ôl cael ei hysbysu ynglŷn â pherwyl y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru), fod Ei Mawrhydi wedi rhoi cydsyniad i'r Bil hwn.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelodau am eu sylwadau, ac am gefnogaeth rhai ohonynt heddiw. Rwy'n ddiolchgar fod y Torïaid wedi cymryd rhan y ddadl yn y diwedd. Mae'n bwysig fod gennym oll lais o ran lle rydym. Lywydd, mae hwn yn ddiwrnod hanesyddol i ddatganoli yng Nghymru, ac mae'n bleser gennyf gyflwyno'r Bil hwn i'r Cynulliad am gymeradwyaeth derfynol. Rwy'n annog yr Aelodau i ddangos eu cefnogaeth i'r darn hanfodol hwn o ddeddfwriaeth Cymru. Diolch yn fawr.
Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C, rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion Cyfnod 4. Felly, rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig i gymeradwyo y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru). Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, un yn ymatal, 13 yn erbyn, ac felly derbyniwyd y cynnig.
In accordance with Standing Order 26.50C, a recorded vote must be taken on Stage 4 motions. Therefore, I call for a vote on the motion to approve the Law Derived from the European Union (Wales) Bill. Open the vote. Close the vote. In favour 39, one abstention, 13 against. Therefore, the motion is agreed.
Cynnig i gymeradwyo'r Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru): O blaid: 39, Yn erbyn: 13, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig
Motion to approve the Law Derived from the European Union (Wales) Bill: For: 39, Against: 13, Abstain: 1
Motion has been agreed
Dyna ddod â'r trafodion am y dydd i ben. Diolch yn fawr i bawb.
That brings today's proceedings to a close. Thank you very much, everyone.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:22.
The meeting ended at 18:22.