Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
21/03/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, a'r cwestiwn cyntaf, Rhun ap Iorwerth.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y gwaith clirio ar ôl storm Emma ym mhorthladd Caergybi? OAQ51938
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on work to clear Holyhead port following storm Emma? OAQ51938
Diolch. The First Minister and I have both visited the port and marina and have seen the clean-up work first-hand. Initial work was carried out to reduce the amount of diesel entering the water, booms have been deployed, and work is ongoing to clear the polystyrene spill. I again thank all those involved for their hard work.
Diolch. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi ymweld â'r porthladd a'r marina ac wedi gweld y gwaith glanhau drosom ein hunain. Gwnaed gwaith cychwynnol i leihau faint o ddiesel a oedd yn mynd i mewn i'r dŵr, mae rhwystrau wedi cael eu gosod, ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar glirio'r polystyren. Diolch unwaith eto i bawb sydd wedi bod yn gweithio’n galed ar hyn.
Diolch i chi am eich ymateb. Rhyw ddwy ran, am a wn i, i fy nghwestiwn i—y cyntaf yn edrych yn ôl, a'r ail yn edrych ymlaen. O edrych yn ôl, rwy'n meddwl bod yna gwestiynau difrifol ynglŷn â chyflymder yr ymateb i'r hyn a ddigwyddodd yng Nghaergybi. Mi ofynnais i gwestiwn amserol bum, chwe diwrnod ar ôl y digwyddiad, a'r hyn a ddywedasoch chi oedd:
Thank you very much for that response. There are two parts to my question, I suppose—the first looking back and the other looking forward. And, in looking back, I think there are some serious questions about the speed of the response to what happened in Holyhead. I asked a topical question five or six days after the event, and what you said was:
'You say that it's been a grave environmental impact...questions haven't been raised with me about our response...There is a north Wales standing environment group, of which my officials are members...if you are saying that there is a grave environmental situation...I will want to know why that hasn't been brought together'.
'Rydych yn dweud ei fod wedi cael effaith amgylcheddol ddifrifol...nid oes neb wedi gofyn cwestiynau i mi'n dweud nad oedd ein hymateb yn ddigon cyflym...Ceir grŵp amgylchedd sefydlog gogledd Cymru, ac mae fy swyddogion yn aelodau ohono...os ydych yn dweud bod yna sefyllfa amgylcheddol ddifrifol...byddaf eisiau gwybod pam na fu cyfarfod.'
I think it's quite clear that there was, and remains, a grave environmental issue. So, perhaps you could update us on whether, on reflection, there was a missed opportunity to get in early to deal with the environmental impacts of what's happened. And what lessons have been learned, in terms of making sure that, if there's disagreement about who exactly should take over, Welsh Government can step in, or your relevant bodies?
Secondly, looking forward, because that's crucial now, we do need assurances about what is happening. I've heard reports this morning of maritime people returning to Holyhead for the first time since the events and being shocked at what hasn't happened up to now. We need assurances on rebuilding the marina, on help for individuals and businesses that have been affected, and of course on the need to step up in terms of the environmental clean-up, of which there is a lot yet to do. Can you today give us those assurances, because this still is a desperate situation in Holyhead?
Credaf ei bod yn eithaf amlwg ei fod yn fater amgylcheddol difrifol, ac mae'n parhau i fod. Felly, efallai y gallech roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni a gollwyd cyfle, wrth edrych yn ôl, i fynd ati'n gynnar i ymdrin ag effeithiau amgylcheddol yr hyn a ddigwyddodd. A pha wersi a ddysgwyd, o ran sicrhau, os oes anghytundeb ynglŷn â phwy ddylai gymryd yr awenau, y gall Llywodraeth Cymru gamu i’r adwy, neu eich cyrff perthnasol?
Yn ail, gan edrych tua’r dyfodol, gan fod hynny'n allweddol bellach, mae arnom angen sicrwydd ynglŷn â’r hyn sy'n digwydd. Rwyf wedi clywed adroddiadau y bore yma am bobl sy'n ymwneud â'r môr yn dychwelyd i Gaergybi am y tro cyntaf ers y digwyddiadau, ac yn synnu at yr hyn nad yw wedi digwydd hyd yn hyn. Mae arnom angen sicrwydd ynglŷn â'r gwaith o ailadeiladu'r marina, ynglŷn â chymorth i unigolion a busnesau yr effeithiwyd arnynt, ac wrth gwrs, ynglŷn â'r angen i gynyddu ymdrechion mewn perthynas â’r gwaith glanhau amgylcheddol, gan fod llawer ar ôl i'w wneud. A allwch roi'r sicrwydd hwnnw inni heddiw, gan fod hon yn dal i fod yn sefyllfa anobeithiol yng Nghaergybi?
Okay, thank you for those questions. And, as you are aware, I mentioned in my opening remarks to you that I visited the Thursday after the storm. And certainly, I think, Natural Resources Wales, all the agencies, came together very quickly, and the clean-up operation started very quickly. Of course, there's always lessons to be learned, but I don't think we could have done anything more quickly than we did.
In relation to going forward, obviously marine safety, which includes safety within ports, is not devolved; it remains the responsibility of the Maritime and Coastguard Agency. When I visited the marina, I mentioned that I will look at any financial support that I could give. Obviously, the first port of call for a lot of these places—pardon the pun—is their insurance company, and certainly that seems to have happened. I met with the owner of the yacht shop in the marina. He certainly had some concerns, which I've passed on to my colleague Ken Skates. I've also been contacted—. Obviously, it's the local authority's responsibility to clean the beaches, and, again, I met with the local councillors and officers, and, again, was very happy that that work was being done. I've received representations from the Lobster Pot, which you're probably aware of, in Church Bay, asking what extra funding can be given. I've passed that on to my colleague Alun Davies. So, I think it's very important that, across Government, we come together to see what support we can give. And I've said I will give consideration to possible financial support for public infrastructure repair and environmental damage clean-up.
Iawn, diolch am eich cwestiynau. Ac fel y gwyddoch, soniais yn fy sylwadau agoriadol i chi fy mod wedi ymweld â’r lle ar y dydd Iau wedi’r storm. Ac yn sicr, credaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru, yr holl asiantaethau, wedi dod at ei gilydd yn gyflym iawn, a chychwynnodd y gwaith glanhau yn gyflym iawn. Wrth gwrs, mae gwersi i'w dysgu bob amser, ond ni chredaf y gallem fod wedi gwneud unrhyw beth yn gyflymach nag y gwnaethom.
O ran symud ymlaen, yn amlwg, nid yw diogelwch morol, sy'n cynnwys diogelwch mewn porthladdoedd, wedi'i ddatganoli; mae’n parhau i fod yn un o gyfrifoldebau Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau. Pan ymwelais â'r marina, dywedais y byddwn yn ystyried unrhyw gymorth ariannol y gallwn ei roi. Yn amlwg, y lle cyntaf i droi ar gyfer llawer o'r lleoedd hyn yw eu cwmni yswiriant, ac yn sicr, ymddengys bod hynny wedi digwydd. Cyfarfûm â pherchennog y siop hwylio yn y marina. Yn sicr, roedd ganddo rai pryderon, ac rwyf wedi rhoi gwybod i'm cyd-Aelod, Ken Skates, ynglŷn â’r pryderon hynny. Rwyf hefyd wedi clywed gan—. Yn amlwg, cyfrifoldeb yr awdurdod lleol yw glanhau'r traethau, ac unwaith eto, cyfarfûm â'r cynghorwyr a'r swyddogion lleol, ac unwaith eto, roeddwn yn fodlon fod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Rwyf wedi derbyn sylwadau gan y Lobster Pot ym Mhorth Swtan, y gwyddoch amdano mae’n debyg, yn gofyn pa arian ychwanegol y gellir ei roi. Rwyf wedi pasio’r neges honno ymlaen at fy nghyd-Aelod, Alun Davies. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn, ar draws y Llywodraeth, ein bod yn dod at ei gilydd i weld pa gymorth y gallwn ei roi. Ac rwyf wedi dweud y byddaf yn ystyried cefnogaeth ariannol bosibl ar gyfer atgyweirio’r seilwaith cyhoeddus, a glanhau difrod amgylcheddol.
After storm Emma hit on 1 March, there were immediate warnings from the community that diesel, debris, polystyrene would get out to the open sea if urgent action wasn't taken, but the booms—the environmental booms—didn't go in until the Sunday afternoon. And, despite warnings by the council, coastguard and police that people shouldn't take on board the clean-up themselves, from the day after, the Royal National Lifeboat Institution, Holyhead sailing club and members of the public started to clear away the debris because of that risk and because of the delay from statutory intervention. What lessons has the Welsh Government learned from this, so that, in future, better engagement with the community can occur, but also a more joined-up approach to responding quickly, before the damage, diesel and debris start leaking out from the harbour into the broader environment?
Wedi i storm Emma daro ar 1 Mawrth, cafwyd rhybuddion gan y gymuned ar unwaith y byddai diesel, malurion, polystyren yn cyrraedd y môr mawr pe na bai camau brys yn cael eu rhoi ar waith, ond ni osodwyd y rhwystrau—y rhwystrau amgylcheddol—tan y prynhawn Sul. Ac er gwaethaf rhybuddion gan y cyngor, gwylwyr y glannau a'r heddlu na ddylai pobl fynd ati eu hunain i glirio, o'r diwrnod canlynol, dechreuodd Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub, clwb hwylio Caergybi, ac aelodau'r cyhoedd glirio’r malurion oherwydd y risg honno ac oherwydd yr oedi o ran ymyrraeth statudol. Pa wersi y mae Llywodraeth Cymru wedi'u dysgu o hyn, er mwyn sicrhau y ceir gwell ymgysylltu â'r gymuned yn y dyfodol, yn ogystal â dull mwy cydgysylltiedig o ymateb yn gyflym, cyn i'r difrod, y diesel a'r malurion ddechrau symud o'r harbwr i mewn i’r amgylchedd ehangach?
As I mentioned in my earlier answer to Rhun ap Iorwerth, I think there was a quick response. I know that Members of the public were told not to go down there from a safety point of view. You'll be aware this storm lasted most of the weekend, and certainly, when I met with the owners of the port, and other people associated with the marina, they were still asking—this was on the Thursday after the weekend—for members of the public not to go down there. They'd had a group of schoolchildren who wanted to come and help, and whilst of course we appreciate the offer of help, health and safety has to come first.
Fel y soniais yn fy ateb cynharach i Rhun ap Iorwerth, credaf y cafwyd ymateb cyflym. Gwn y dywedwyd wrth Aelodau'r cyhoedd na ddylent fynd i lawr yno o safbwynt diogelwch. Byddwch yn gwybod bod y storm hon wedi para am y rhan fwyaf o'r penwythnos, ac yn sicr, pan gyfarfûm â pherchnogion y porthladd, a phobl eraill sy'n gysylltiedig â'r marina, roeddent yn dal i ofyn—roedd hyn ar y dydd Iau ar ôl y penwythnos—i aelodau o'r cyhoedd beidio â mynd i lawr yno. Roedd grŵp o blant ysgol wedi dweud eu bod eisiau dod yno i gynorthwyo, ac er ein bod, wrth gwrs, yn gwerthfawrogi eu cynnig i helpu, mae'n rhaid i iechyd a diogelwch ddod yn gyntaf.
2. Pa gynlluniau sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i leihau'r lefelau o wastraff plastig yng Nghymru? OAQ51946
2. What plans does the Cabinet Secretary have to reduce the amount of plastic waste in Wales? OAQ51946
The latest data from the Waste and Resources Action Programme shows that Welsh local authorities’ capture rate of plastic bottles for recycling from households in 2015 was 75 per cent, up from 55 per cent in 2009. We have commissioned consultants to conduct a study to examine the potential for extended producer responsibility schemes, which will include an analysis of deposit-return schemes.
Dengys y data diweddaraf gan Raglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau mai 75 y cant oedd cyfradd gasglu awdurdodau lleol Cymru o boteli plastig i’w hailgylchu o aelwydydd yn 2015, i fyny o 55 y cant yn 2009. Rydym wedi comisiynu ymgynghorwyr i gynnal astudiaeth i archwilio potensial cynlluniau cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, a fydd yn cynnwys dadansoddiad o gynlluniau dychwelyd ernes.
Thank you. Last week, I visited the World Wildlife Fund Earth Hour event here in the Senedd, and pledged to give up single-use plastic cutlery to help cut down on plastic waste—just a small step. But, of course, one of the biggest plastic polluters are plastic bottles. So, would she agree that one of the ways forward is to push for a deposit-return scheme, and could she let us know about any progress towards that?
Diolch. Yr wythnos diwethaf, mynychais ddigwyddiad Awr y Ddaear Cronfa Bywyd Gwyllt y Byd yma yn y Senedd, gan addo rhoi'r gorau i ddefnyddio cyllyll a ffyrc plastig untro er mwyn helpu i leihau gwastraff plastig—cam bychan iawn. Ond wrth gwrs, un o'r llygrwyr plastig mwyaf yw poteli plastig. Felly, a fyddai'n cytuno â mi mai un o'r ffyrdd ymlaen yw pwyso am gynllun dychwelyd ernes, ac a all hi roi gwybod i ni am unrhyw gynnydd mewn perthynas â hynny?
Thank you very much to the Member for her question. I actually too have pledged the same pledge as her not to use plastic cutlery. I think, yes, absolutely, we know that plastics are a big issue. It's certainly something that's in the headlines a lot at the moment. As part of the extended producer responsibility study, this includes an analysis of the potential deposit-return schemes. And that will look at things in the round, in terms of how we build on our current rates, but also what else that we can do to tackle that problem that we know that exists in terms of beverage containers, plastic bottles and other materials that can be recycled but which are not being recycled as well as they could be at the moment. I've had the first final draft of the summary of that report, and I hope to be able to publish that as soon as is practicably possible.
Diolch yn fawr iawn i'r Aelod am ei chwestiwn. Rwyf innau, mewn gwirionedd, wedi rhoi'r un addewid â hithau i beidio â defnyddio cyllyll a ffyrc plastig. Yn sicr, credaf ein bod yn gwybod bod plastig yn broblem fawr. Mae'n sicr yn rhywbeth sydd yn y penawdau'n aml ar hyn o bryd. Fel rhan o'r astudiaeth o gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, mae hyn yn cynnwys dadansoddiad o'r cynlluniau dychwelyd ernes posibl. A bydd hynny'n edrych ar bethau yn gyffredinol, o ran sut rydym yn adeiladu ar ein cyfraddau presennol, ond hefyd beth arall y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem honno y gwyddom ei bod yn bodoli o ran cynwysyddion diodydd, poteli plastig a deunyddiau eraill y gellir eu hailgylchu ond nad ydynt yn cael eu hailgylchu cystal ag y dylent ar hyn o bryd. Rwyf wedi cael y drafft terfynol cyntaf o grynodeb yr adroddiad hwnnw, ac rwy'n gobeithio gallu ei gyhoeddi cyn gynted ag y bo hynny'n ymarferol bosibl.
Minister, you only need to step outside this building and go over by the Norwegian Church to see a huge amount of plastic floating in the bay area. And whilst fine words are carried out in this Chamber, we all need to take corrective action to make sure we reduce our plastic usage and clean up our environment, But one thing that has gained prominence in recent weeks is the amount of plastic that is potentially in the food system. The Food Standards Agency, over which, obviously, the Welsh Government have oversight here in Wales, have a role to play in inspections and understanding whether this is a potential issue via the food chain. I'd be grateful to understand whether you've had any meetings with the Food Standards Agency in relation to this issue, and if you have had those discussions, what element of risk is conveyed by them to you of plastics entering the human food chain and being a potential risk to people?
Weinidog, nid oes ond angen i chi gamu allan o'r adeilad hwn a cherdded draw at yr Eglwys Norwyaidd i weld llawer iawn o blastig yn arnofio yn ardal y bae. Ac er bod geiriau da'n cael eu dweud yn y Siambr hon, mae angen i bob un ohonom roi camau unioni ar waith i sicrhau ein bod yn lleihau ein defnydd o blastig ac yn glanhau ein hamgylchedd. Ond un peth sydd wedi dod i'r amlwg dros yr wythnosau diwethaf yw faint o blastig a all fod yn y system fwyd. Mae gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd, sy'n cael eu goruchwylio gan Lywodraeth Cymru yma yng Nghymru, rôl i'w chwarae mewn arolygiadau a deall a yw hon yn broblem bosibl drwy'r gadwyn fwyd. Hoffwn gael gwybod a ydych wedi cael unrhyw gyfarfodydd gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd ynghylch y mater hwn, ac os ydych wedi cael y trafodaethau hynny, yn ôl yr hyn a ddywedasant wrthych, faint o berygl a geir o blastig yn mynd i mewn i'r gadwyn fwyd ddynol a pheri risg bosibl i bobl?
Thank you for your question. I think you're absolutely right, and as the Member Julie Morgan said, it's about those small steps that we can all take. And whether it's an individual, organisation, grass roots or Government, it's the way we go forward to tackle these issues.
In terms of the potential problems of plastic within the food system, I understand that my colleague the Cabinet Secretary has had a meeting with the Food Standards Agency. So, perhaps if you'd like to write to her, she can fully appraise you of how that meeting went.
Diolch am eich cwestiwn. Credaf eich bod yn llygad eich lle, ac fel y dywedodd yr Aelod Julie Morgan, mae'n ymwneud â'r camau bach y gall pob un ohonom eu cymryd. A boed yn unigolyn, yn sefydliad, ar lawr gwlad neu yn y Llywodraeth, mae'n ymwneud â'r ffordd rydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith o fynd i'r afael â'r materion hyn.
O ran y problemau posibl a berir gan blastig yn y system fwyd, rwy'n deall bod fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, wedi cael cyfarfod gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd. Felly, os hoffech ysgrifennu ati, efallai y gall roi gwybod i chi sut aeth y cyfarfod hwnnw.
Following on from the other participants, we understand the Welsh Government is considering a deposit-return scheme to cut down on the use of single-use drink containers. This, of course, follows on from the hugely successful charge placed on plastic bags. Can I urge the Government to make sure that any deposit-return charge is set at a level that will make the return scheme a viable option? I have the advantage, or the disadvantage, of remembering the deposit return on the old Corona bottles. So, it is worth noting that you received thruppence for each bottle returned. This, set against the cost of a full bottle of just 10p, meant that the return price was a little over a third of the cost of the full bottle. Would the Cabinet Secretary consider adopting this same type of differential?
Gan ddilyn ymlaen o'r cyfraniadau eraill, rydym yn deall bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cynllun dychwelyd ernes i gwtogi ar y defnydd o gynwysyddion diodydd untro. Mae hyn, wrth gwrs, yn dilyn y tâl hynod lwyddiannus a godwyd ar fagiau plastig. A gaf fi annog y Llywodraeth i sicrhau bod unrhyw dâl dychwelyd ernes yn cael ei osod ar lefel a fydd yn gwneud y cynllun dychwelyd yn opsiwn hyfyw? Mae gennyf fantais, neu'r anfantais, o gofio'r system ddychwelyd ernes ar yr hen boteli Corona. Felly, mae'n werth nodi eich bod yn arfer cael tair ceiniog am bob potel a ddychwelid. Golygai hyn, yn erbyn y gost o 10c yn unig am botel lawn, fod y pris dychwelyd ychydig dros draean o gost y botel lawn. A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried defnyddio'r un math o wahaniaeth?
May I thank the Member for his question? I actually do remember the old Corona bottles, but you probably lost me a little bit on the thruppence. [Laughter.] Yes, in terms of the extended producer responsibility report and including the feasibility of DRS, we'll look at all those issues and evaluate them, and then we'll be able to produce a report and analyse those results, and actually take all aspects, such as those, into consideration in terms of beverage containers.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rwy'n cofio'r hen boteli Corona, mewn gwirionedd, ond mae'n debyg eich bod wedi fy ngholli i raddau wrth grybwyll y darn tair ceiniog. [Chwerthin.] O ran yr adroddiad ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr a chan gynnwys dichonoldeb cynllun dychwelyd ernes, byddwn yn edrych ar yr holl faterion hynny ac yn eu gwerthuso, yna byddwn yn gallu llunio adroddiad a dadansoddi'r canlyniadau hynny, ac ystyried yr holl agweddau, megis y rheini, mewn perthynas â chynwysyddion diodydd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
We now move on to questions from party spokespeople to the Cabinet Secretary, and the Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Os caf i eich atgoffa chi, Ysgrifennydd Cabinet, tua 18 mis yn ôl gwnaethoch chi gychwyn ar y broses o ymgynghori ar y parthau nitradau yng Nghymru a'r angen i fynd i afael â'r rheini. Jest cyn y Nadolig, gwnaethoch chi gyhoeddi y byddech chi'n chwilio am gydweithredu gwirfoddol er pwrpas gwella'r amgylchedd o gwmpas nitradau. Mae Plaid Cymru yn cefnogi hynny achos rŷm ni o'r farn bod modd, efallai, cyrraedd gwell safon drwy gydweithio gyda'r gorau sydd yn y diwydiant. Ond, yn y cyfamser, wrth gwrs, mae Afonydd Cymru wedi colli amynedd, mae'n ymddangos, gyda'r broses hirfaith yma ac wedi dweud y byddan nhw'n cwyno i'r Comisiwn Ewropeaidd ynglŷn â'ch perfformiad chi ar y mater yma. Beth fydd eich ymateb chi i'r Comisiwn Ewropeaidd ac a fedrwch chi ddweud wrth y Cynulliad beth yw'r amserlen bellach ar gyfer gosod yn ei le y gweithredu sydd ei angen yn y maes yma, ond gweithredu ar y cyd gyda'r diwydiant, nid yn orfodaeth dros y diwydiant?
Thank you, Llywydd. If I can remind you, Cabinet Secretary, some 18 months ago you started the consultation process on the nitrate vulnerable zones in Wales and the need to tackle that issue. Just before Christmas, you announced that you would be looking for voluntary collaboration to improve the environment around nitrates. Plaid Cymru supports that, because we’re of the view that we can attain a better standard by working with the best in the industry. But, in the meantime, of course, Caring for Welsh Rivers seem to have lost patience with this lengthy process and have said that they will be making a complaint to the European Commission on your performance in this area. What would your response be to the European Commission, and can you tell the Assembly what the timetable is now for putting in place the action required in this area, working together with the industry, not enforcing it on the industry?
Thank you. Yes, you mentioned that I made a statement in December of last year, following the consultation we had on NVZs. I set up the Wales land management forum sub-group on agriculture pollution, which are looking at that for me. I've also met with the group recently too, and I'm expecting them to bring forward some recommendations to me by the end of March. It is absolutely vital that we fulfil our international and our legal obligations, and I've no intention of proceeding with an approach that didn't fulfil those requirements. The voluntary approach hasn't worked on its own. I didn't want to go to full legislation; I wanted to find a mix of both. However, it's incredibly disappointing that we are still seeing so much agricultural pollution of our rivers.
Diolch. Ie, fe sonioch fy mod wedi gwneud datganiad ym mis Rhagfyr y llynedd, yn dilyn yr ymgynghoriad a gawsom ar Barthau Perygl Nitradau. Sefydlais is-grŵp fforwm rheoli tir Cymru ar lygredd amaethyddol, sy'n edrych ar hynny i mi. Rwyf hefyd wedi cyfarfod gyda'r grŵp yn ddiweddar, ac rwy'n disgwyl iddynt gyflwyno rhai argymhellion i mi erbyn diwedd mis Mawrth. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cyflawni ein rhwymedigaethau rhyngwladol a chyfreithiol, ac nid oes gennyf unrhyw fwriad o symud ymlaen â dull gweithredu nad yw'n cyflawni'r gofynion hynny. Nid yw'r dull gwirfoddol wedi gweithio ar ei ben ei hun. Nid oeddwn yn awyddus i gael deddfwriaeth lawn; roeddwn yn awyddus i sicrhau cymysgedd o'r ddau beth. Fodd bynnag, mae'n hynod o siomedig ein bod yn dal i weld cymaint o lygredd amaethyddol yn ein hafonydd.
Rwy'n ddiolchgar am yr amlinelliad yna ac yn edrych ymlaen at weithredu yn fuan iawn, felly, a gweld argymhellion yn dod gerbron, ac rwy'n cytuno â'r Ysgrifennydd Cabinet fod angen i'r diwydiant amaeth hefyd edrych ar ei arferion ei hun ynglŷn â gollwng slyri i mewn i rai o'n hafonydd ni. Ond, beth mae'r mater yma yn tanlinellu wrth gwrs yw bod y Comisiwn Ewropeaidd, rheolau Ewropeaidd, i gyd yn bwysig yn y ffordd yr ŷm ni'n rheoli'r amgylchedd yng Nghymru, ac rŷm ni bellach yn deall yn sicr sut y mae Llywodraeth San Steffan yn edrych ar gadw'r pwerau hyn, os nad ŷm ni'n gwella'r Bil sydd yn San Steffan ar hyn o bryd, neu os nad yw'r Bil yr ŷm ni am ei drafod yn nes ymlaen heno yn llwyddo. Felly, mae meysydd mwy amrywiol, a physgodfeydd, lles anifeiliaid, ffermio organig a chwynladdwyr, pesticides—maen nhw i gyd yn feysydd lle mae San Steffan yn chwilio i ymyrryd ac sydd yn briodol i'r Cynulliad hwn. A fedrwch chi ddweud, beth bynnag yw'r dull a fydd yn digwydd yn deillio o ddelio â hyn—naill ai'r Ddeddf, y Bil heno fan hyn, neu'r Bill sy'n mynd drwy San Steffan—a fyddwch chi'n gallu ymrwymo i gadw'r egwyddorion Ewropeaidd hyn yn y ddeddfwriaeth a fydd yma yng Nghymru? Ac a ydych chi'n credu felly, efallai, er na dderbyniwch chi y gwelliant sydd gan Blaid Cymru ar gyfer yn nes ymlaen prynhawn yma, eich bod chi'n derbyn yr egwyddorion sydd y tu ôl i'r gwelliant hwnnw?
I’m grateful for that explanation and I’m looking forward to some urgent action, therefore, and some recommendations being brought forward, and I agree with the Cabinet Secretary that the agricultural industry also needs to look at its own practices in terms of the release of slurry into some of our rivers. But what this issue highlights, of course, is that the European Commission, and European rules and regulations, are all important in how we manage our environment in Wales, and we now understand, certainly, how the Westminster Government is looking at retaining these powers unless we make amendments to the Bill in Westminster at the moment, or if the Bill that we are to discuss later today doesn’t succeed. So, in areas such as fisheries, animal welfare, organic farming, pesticides, herbicides, these are all areas where Westminster is seeking to intervene and that would be appropriate for this Assembly. So, can you tell us, whatever the method that emerges in terms of dealing with this—either the Bill we’re discussing here this evening or the withdrawal Bill going through Westminster—whether you could commit to retaining these European principles in Welsh legislation? And do you therefore believe that although you may not accept Plaid Cymru’s amendment later this afternoon, you would accept the principles underpinning that amendment?
Yes, absolutely. At the moment, we're still in the EU, so we're obliged to comply with those European directives. I would certainly commit to keeping at least the same standards, if not enhancing them.
Ydw, yn sicr. Ar hyn o bryd, rydym yn dal i fod yn rhan o'r UE, felly rydym yn gorfod cydymffurfio â'r cyfarwyddebau Ewropeaidd hynny. Yn sicr, buaswn yn ymrwymo i gadw'r un safonau, o leiaf, os nad eu gwella.
I'm grateful for that political commitment if we don't get the legislative one later on.
Today you also announced your five core principles for the future of land and those who manage the land. This includes a new farm support scheme to replace the basic payment scheme. But, we all know that if the money that does get reallocated as we leave the EU is allocated to Wales in anything approaching the Barnett formula, rather than our own equal and equitable share of this money, that we will be at least 40 per cent worse off, and some parts of Wales significantly worse off than others. So, can you tell us what further assurances you're seeking from the UK Government regarding funding? We've talked about powers, but this is about the money. And are you in a position to give the assurances that you think that we will have that equitable share of the funding, notwithstanding any decisions that might be made about Bills here or in Westminster?
Rwy'n ddiolchgar am yr ymrwymiad gwleidyddol hwnnw os na chawn yr un deddfwriaethol maes o law.
Heddiw, fe gyhoeddoch chi hefyd eich pum egwyddor craidd ar gyfer dyfodol tir a'r rheini sy'n rheoli'r tir. Mae hyn yn cynnwys cynllun cymorth fferm newydd yn lle cynllun y taliad sylfaenol. Ond os yw'r arian sy'n cael ei ailddyrannu wrth inni adael yr UE yn cael ei ddyrannu i Gymru yn ôl unrhyw beth sy'n ymdebygu i fformiwla Barnett, yn hytrach na'n cyfran gyfartal a theg ein hunain o'r arian hwn, gŵyr pob un ohonom y byddwn o leiaf 40 y cant yn dlotach, gyda rhai rhannau o Gymru lawer yn waeth eu byd nag eraill. Felly, a allwch ddweud wrthym pa sicrwydd pellach y byddwch yn ei geisio gan Lywodraeth y DU ynglŷn â chyllid? Rydym wedi sôn am bwerau, ond mae hyn yn ymwneud â'r arian. Ac a ydych mewn sefyllfa i roi sicrwydd eich bod yn credu y byddwn yn cael cyfran deg o'r arian, beth bynnag am unrhyw benderfyniadau y gellid eu gwneud ynghylch Biliau yma neu yn San Steffan?
Unfortunately, I can't give you any assurance around funding. They are ongoing conversations. I've got my next quadrilateral on Monday in London. Funding is a standing item, now, on the agenda; both myself and my Scottish counterpart have insisted upon that. I absolutely agree; we're completely opposed to any Barnettisation of that funding. But what we have committed to is making sure that that funding does go back into agriculture, up until 2022—the same as other parts of the UK.
Yn anffodus, ni allaf roi unrhyw sicrwydd i chi ynglŷn â chyllid. Maent yn sgyrsiau parhaus. Byddaf yn cael fy nghyfarfod pedairochrog nesaf yn Llundain ddydd Llun. Mae arian yn eitem sefydlog ar yr agenda yn awr; mae fy swyddog cyfatebol yn yr Alban a minnau wedi mynnu hynny. Cytunaf yn llwyr; rydym yn llwyr wrthwynebu unrhyw Farnetteiddio mewn perthynas â'r cyllid hwnnw. Ond rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod y cyllid hwnnw'n mynd yn ôl i mewn i'r byd amaeth, hyd at 2022—yr un fath â rhannau eraill o'r DU.
Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
The Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, last week, you'll probably be aware that there was, I think, an unprecedented joint inquiry by four House of Commons committees, stating that poor air quality is now a national health emergency in the UK. Obviously, they're talking about all Governments; it's not just yours. They've called for a clean air Act. We know from our own Public Health Wales that air pollution is now considered to be a health crisis second only to smoking, and of more concern than obesity and alcohol. So, is it time now that in Wales we should have a clean air Act?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, yr wythnos diwethaf, mae'n siŵr y byddwch yn gwybod y cafwyd ymchwiliad digynsail, rwy'n credu, ar y cyd gan bedwar o bwyllgorau Tŷ'r Cyffredin, a ddywedai fod ansawdd aer gwael bellach yn argyfwng iechyd cenedlaethol yn y Deyrnas Unedig. Yn amlwg, maent yn sôn am bob Llywodraeth; nid eich un chi yn unig. Maent wedi galw am Ddeddf aer glân. Diolch i'n hasiantaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru, gwyddom fod llygredd aer bellach yn cael ei ystyried yn argyfwng iechyd sy'n ail i ysmygu yn unig, ac yn fwy o bryder na gordewdra ac alcohol. Felly, a yw bellach yn bryd inni gael Deddf aer glân yng Nghymru?
Can I thank the Member for his question? He's absolutely right; this is one of the most important issues of our time, and tackling air quality, as I made clear prior to Christmas, is a top priority of mine within this role. You're aware of our commitment to consult on the clean air zone framework, and this will fit with the UK air quality plan. But the idea is that it will go out for consultation by the end of April, with a view for a document at the end of July. We are also committed to working across Government, particularly—. Although this is viewed as an environmental issue, actually, like you say, it's a lot broader than that. It involves Public Health Wales. It affects our health and well-being. And a lot of the levers, actually, that we have within Wales to tackle air quality are cross-Government—so, that being transport, local authorities and health, of course.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n llygad ei le; mae hwn yn un o faterion pwysicaf ein hoes, ac mae mynd i'r afael ag ansawdd aer, fel yr eglurais cyn y Nadolig, yn flaenoriaeth i mi yn y rôl hon. Rydych yn gwybod am ein hymrwymiad i ymgynghori ar y fframwaith parth aer glân, a bydd hyn yn cyd-fynd â chynllun ansawdd aer y DU. Ond y syniad yw y bydd ymgynghoriad yn cael ei gynnal ar hyn erbyn diwedd mis Ebrill, gyda'r bwriad o gynhyrchu dogfen ddiwedd mis Gorffennaf. Rydym hefyd wedi ymrwymo i weithio ar draws y Llywodraeth, yn enwedig—. Er yr ystyrir mai mater amgylcheddol yw hwn, mewn gwirionedd, fel y dywedwch, mae'n llawer ehangach na hynny. Mae'n cynnwys Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae'n effeithio ar ein hiechyd a'n lles. Ac mae llawer o'r dulliau sydd gennym yng Nghymru i fynd i'r afael ag ansawdd aer yn drawslywodraethol—felly trafnidiaeth, awdurdodau lleol ac iechyd, wrth gwrs.
I just wonder, Minister, if this piecemeal approach, even if it's well co-ordinated, is enough, and that's why I'm pushing you on a clean air Act. Can I just remind you that poor air quality contributes to 40,000 early deaths in the UK—in Wales, 1,300—and that the annual cost of all that at UK level is over £27 billion? Road transport is responsible for 80 per cent of roadside nitrogen dioxide concentrations, and these are highly prevalent in our urban areas. I've just had some information from the British Lung Foundation that, across my region, South Wales Central, there are around 3,230 average life years lost associated with particulate matter. In Cardiff alone, that would be 1,543 life years lost. The toll is massive, and a lot of this is down to traffic flow in our cities, the number of vehicles, and the lack of alternatives and sustainable means to get around that don't rely on motor traffic. So, I ask you again: is it not time that we have a clean air Act, and also have very structured strategies to deal with urban congestion?
Weinidog, rwy'n amau a yw'r ymagwedd dameidiog hon, er ei bod wedi'i cydgysylltu'n dda, yn ddigon, a dyna pam rwy'n pwyso arnoch mewn perthynas â Deddf aer glân. A gaf fi eich atgoffa bod ansawdd aer gwael yn cyfrannu at 40,000 o farwolaethau cynnar yn y DU—yng Nghymru, 1,300—a bod cost flynyddol hynny, ar lefel y DU, yn fwy na £27 biliwn? Trafnidiaeth ffordd sy'n gyfrifol am 80 y cant o grynodiadau nitrogen deuocsid ar ochr y ffordd, ac mae'r rhain yn gyffredin iawn yn ein hardaloedd trefol. Rwyf newydd gael gwybodaeth gan Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint sy'n dangos, ar draws fy rhanbarth i, Canol De Cymru, fod oddeutu 3,230 o flynyddoedd o fywyd a gollwyd ar gyfartaledd yn gysylltiedig â deunydd gronynnol. Yng Nghaerdydd yn unig, byddai hynny'n cyfateb i 1,543 o flynyddoedd o fywyd a gollwyd. Mae'r difrod yn enfawr, ac mae llawer o hyn yn deillio o lif y traffig yn ein dinasoedd, nifer y cerbydau, a'r diffyg dewisiadau amgen a dulliau cynaliadwy o deithio nad ydynt yn dibynnu ar draffig modurol. Felly, gofynnaf ichi eto: onid yw'n bryd inni gael Deddf aer glân, yn ogystal â strategaethau strwythuredig iawn i ymdrin â thagfeydd trefol?
The Member highlights a very important point about the impact of transport, particularly in our urban areas. I think I noticed, just this week, that Cardiff council has announced a car-free day again in May this year, and I have met particularly with Cardiff council to discuss, actually, the clean air zone for Cardiff, and how we can tackle congestion as part of that. It's also why I'm working very closely with my colleague the Cabinet Secretary for Economy and Transport about how we deal with the pressures of emissions and air quality in terms of our trunk roads. We are committed to taking a cross-Government, structured approach to tackling this issue, and air quality is a key priority in the Welsh Government's national strategy, 'Prosperity for All'.
Mae'r Aelod yn tynnu sylw at bwynt pwysig iawn yn ymwneud ag effaith trafnidiaeth, yn enwedig yn ein hardaloedd trefol. Credaf imi sylwi, yr wythnos hon, fod cyngor Caerdydd wedi cyhoeddi diwrnod di-gar eto eleni ym mis Mai, ac rwyf wedi cyfarfod â chyngor Caerdydd yn benodol i drafod y parth aer glân ar gyfer Caerdydd, a sut y gallwn fynd i'r afael â thagfeydd yn rhan o hynny. Dyna pam fy mod hefyd yn gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, ar sut rydym yn ymdrin â phwysau allyriadau ac ansawdd aer ein cefnffyrdd. Rydym wedi ymrwymo i fabwysiadu dull trawslywodraethol a strwythuredig o fynd i'r afael â'r mater hwn, ac mae ansawdd aer yn flaenoriaeth allweddol yn strategaeth genedlaethol Llywodraeth Cymru, 'Ffyniant i Bawb'.
Again, I'm going to push you. I think car-free days are wonderful. The first I ever experienced was about 20 years ago when I was in Brussels, and I was wandering around thinking—[Interruption.] Well, no, I don't share some of the phobias that are present in certain parts of the Chamber. [Laughter.] But I remember feeling, 'What's strange? What's unusual' and then I thought, 'Gosh, I can hear children playing.' That's what I could hear, because there was no traffic noise. But these are one-offs, aren't they? What we need is a much more ambitious strategy. A recent study found that, if the average speed of urban traffic fell by just 4 kph from, say, 16 kph to 12 kph, there's a 10 per cent increase in pollution in diesel cars and vans, and 25 per cent in buses and trucks. It is absolutely crucial that we reduce the amount of motor traffic and also improve its flows. I'm very sceptical of the initiatives that we occasionally see from the Welsh Government. I don't mind the car-free days in our cities, but the recent one—to open bus lanes to heavy goods vehicles, so that that's a way of improving traffic flow—does seem to me to miss the point. We need a strategy to get heavy lorries, at least in peak times, off our roads. There are other forms of delivering goods in city areas. You get that all around the continent now—the spoke and hub arrangements, with smaller vans taking in the goods into cities and not relying on these enormous articulated lorries. We need a more structured approach. We need an urban strategy so that we are clean-living places, and we need a clean air Act. When are we going to get it?
Unwaith eto, rwyf am bwyso arnoch. Credaf fod diwrnodau di-gar yn wych. Cefais brofiad o un am y tro cyntaf erioed oddeutu 20 mlynedd yn ôl pan oeddwn ym Mrwsel, ac roeddwn yn crwydro o gwmpas yn meddwl—[Torri ar draws.] Wel, na, nid wyf yn rhannu'r ffobiâu sydd i'w cael mewn rhai rhannau o'r Siambr. [Chwerthin.] Ond rwy'n cofio teimlo, 'Beth sy'n rhyfedd? Beth sy'n anarferol' ac yna meddyliais, 'Jiw, gallaf glywed plant yn chwarae.' Dyna'r hyn y gallwn ei glywed, gan nad oedd unrhyw sŵn traffig. Ond mae'r rhain yn achosion unigol, onid ydynt? Yr hyn sydd arnom ei angen yw strategaeth fwy uchelgeisiol o lawer. Yn ôl astudiaeth ddiweddar, os yw cyfartaledd cyflymder traffig trefol yn gostwng 4 cya, o 16 cya i 12 cya, er enghraifft, ceir cynnydd o 10 y cant yn lefelau llygredd ceir a faniau diesel, a 25 y cant mewn perthynas â bysiau a lorïau. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn lleihau traffig modurol ac yn gwella ei lif. Rwy'n amheus iawn o'r mentrau a welwn weithiau gan Lywodraeth Cymru. Nid yw'r diwrnodau di-gar yn ein dinasoedd yn fy mhoeni, ond ymddengys i mi fod y fenter ddiweddar—agor lonydd bysiau i gerbydau nwyddau trwm, fel y gall hynny fod yn ffordd o wella llif y traffig—yn methu'r pwynt. Mae arnom angen strategaeth i symud lorïau trwm oddi ar ein ffyrdd, ar adegau prysur o leiaf. Ceir ffyrdd eraill o gludo nwyddau mewn ardaloedd dinesig. Gallwch weld hynny ledled y cyfandir bellach—trefniadau prif ganolfannau a lloerennau, lle y ceir faniau llai yn cludo nwyddau i ddinasoedd heb ddibynnu ar y lorïau cymalog enfawr hyn. Mae arnom angen dull mwy strwythuredig. Mae arnom angen strategaeth drefol er mwyn sicrhau eu bod yn lleoedd sy'n byw'n lân, ac mae arnom angen Deddf aer glân. Pryd y byddwn yn ei chael?
Can I thank the Member again for his questions on this? You're absolutely right in terms of how car-free days are a positive, but they are just a small step in the direction that we want to go in, and what we actually need is a clear modal shift in terms of how we go about our daily lives, really, and how the infrastructure works. That's why it's so important that this is tackled across the Government.
You did refer to Brussels. I wondered where you were going with that for a minute. But one of the things I did observe recently, when I was in Brussels, is how they use data and modern technology to tackle these issues too. Because I'm aware, in Brussels, that they have some kind of app that tells them if it's specifically—. People can monitor the air quality and if it looks like it's going to be a specifically bad couple of days or period, I believe that there are now such initiatives as free public transport, I think. So, I think these are all options that do need to be considered and explored in full.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod unwaith eto am ei gwestiynau ynglŷn â hyn? Rydych yn llygad eich lle o ran sut y mae diwrnodau di-gar yn rhywbeth cadarnhaol, ond cam bach yn unig ydynt i'r cyfeiriad rydym am fynd iddo, a'r hyn sydd arnom ei angen mewn gwirionedd yw newid moddol clir o ran sut rydym yn byw ein bywydau bob dydd, a sut y mae'r seilwaith yn gweithio. Dyna pam ei bod mor bwysig mynd i'r afael â hyn ar draws y Llywodraeth.
Fe gyfeirioch chi at Frwsel. Roeddwn yn meddwl tybed i ble roeddech mynd â hynny am funud. Ond un o'r pethau a nodais yn ddiweddar, pan oeddwn ym Mrwsel, oedd y ffordd y maent yn defnyddio data a thechnoleg fodern i fynd i'r afael â'r materion hyn hefyd. Oherwydd rwy'n ymwybodol, ym Mrwsel, fod ganddynt ryw fath o ap sy'n dweud wrthynt os yw'n benodol—. Gall pobl fonitro ansawdd yr aer, ac os yw'n debygol y byddant yn cael ambell ddiwrnod neu gyfnod arbennig o wael, credaf fod ganddynt fentrau fel trafnidiaeth gyhoeddus am ddim bellach. Felly, credaf fod angen ystyried ac archwilio'r opsiynau hyn yn drylwyr.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. Supermarkets are now gearing up for their annual promotion of lamb at Easter time, and it's a great opportunity, obviously, for lamb producers in Wales. I was disturbed to read, in the online version of Farmers Weekly this morning, that some retailers are claiming that British lamb is out of season at Easter. This has been, of course, hotly denied by the National Sheep Association, who say that British lamb can be sourced at all times of the year. Can the Cabinet Secretary tell me what she is doing to ensure that all retailers are aware that Welsh lamb is available at all times of the year, and that they should buy it?
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae archfarchnadoedd bellach yn paratoi ar gyfer eu cyfnod blynyddol o hyrwyddo cig oen dros y Pasg, ac mae'n gyfle gwych, yn amlwg, ar gyfer cynhyrchwyr cig oen yng Nghymru. Cefais fraw wrth ddarllen, yn y fersiwn ar-lein o Farmers Weekly y bore yma, fod rhai manwerthwyr yn honni bod cig oen Prydain allan o dymor dros gyfnod y Pasg. Mae'r Gymdeithas Ddefaid Genedlaethol wedi gwadu hyn yn llwyr, wrth gwrs, a honnant fod cig oen Prydain ar gael drwy'r flwyddyn. A all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthyf beth y mae'n ei wneud i sicrhau bod yr holl fanwerthwyr yn ymwybodol fod cig oen Cymru ar gael drwy'r flwyddyn, ac y dylent ei brynu?
Well, that issue has not been raised with me. I do meet supermarkets, and certainly my officials meet with supermarkets and other food outlets to make sure that they are very aware of the amazing Welsh produce that we have and when it's available for them to sell in their supermarkets.
Wel, nid yw'r mater hwnnw wedi cael ei ddwyn i fy sylw. Rwy'n cyfarfod ag archfarchnadoedd, ac yn sicr, mae fy swyddogion yn cyfarfod gydag archfarchnadoedd a siopau bwyd eraill i sicrhau eu bod yn gwbl ymwybodol o'r cynnyrch Cymreig anhygoel sydd gennym a phryd y mae ar gael iddynt i'w werthu yn eu harchfarchnadoedd.
Another interesting fact that I've picked up is that a YouGov poll commissioned by the National Farmers Union has found that only 18 per cent of the people of Wales had Welsh turkey on Christmas Day, and that only 29 per cent of people had Welsh potatoes. Obviously, there are great opportunities to take advantage of what we might call gaps in the market that have existed hitherto, and leaving the EU means that we have the opportunity to take up the space that might be left, depending on what sort of deal might or might not be done by the British Government in imported produce. Ireland has had a very successful branding project for its products, and I'm sure that Wales could be equally successful, although, of course, we don't want to create an autarchic economy that keeps out imports, and consumers must have a choice—it's very important that that is one of the consequences of Brexit. Nevertheless, we must have greater emphasis than we've had in the past on creating a new Welsh brand for food. We know about the successes that Hybu Cig Cymru have had up to now, and I think that the Cabinet Secretary has made this one of her priorities, so I wonder, perhaps, if she could just expand a bit on what her plans are for the year ahead in this respect.
Ffaith ddiddorol arall a nodais yw bod arolwg barn YouGov a gomisiynwyd gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi canfod mai 18 y cant yn unig o bobl Cymru sy'n bwyta twrci o Gymru ar ddydd Nadolig, ac mai 29 y cant yn unig o bobl Cymru sy'n bwyta tatws o Gymru. Yn amlwg, mae cyfleoedd gwych i'w cael i fanteisio ar yr hyn y gallem eu galw'n fylchau yn y farchnad sydd wedi bodoli hyd yma, ac mae gadael yr UE yn golygu bod gennym gyfle i lenwi'r bylchau hynny, yn dibynnu ar ba fath o fargen y gallai Llywodraeth Prydain ei sicrhau ai peidio o ran cynnyrch a fewnforir. Mae Iwerddon wedi cael prosiect brandio llwyddiannus iawn ar gyfer eu cynhyrchion, ac rwy'n siŵr y gallai Cymru fod yr un mor llwyddiannus, er nad ydym am greu awtarchiaeth sy'n atal mewnforion, wrth gwrs, ac mae'n rhaid i ddefnyddwyr gael dewis—mae'n bwysig iawn fod hynny'n un o ganlyniadau Brexit. Serch hynny, mae'n rhaid inni sicrhau mwy o bwyslais nag a fu yn y gorffennol ar greu brand Cymreig newydd ar gyfer bwyd. Gwyddom am y llwyddiannau y mae Hybu Cig Cymru wedi'u cael hyd yn hyn, a chredaf fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi sicrhau bod hyn yn un o'i blaenoriaethau, felly tybed, efallai, os gallai ymhelaethu ychydig ar beth yw ei chynlluniau ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod yn hyn o beth.
Thank you. I was reading some statistics last week that said that over 50 per cent, now, of Welsh people would prefer to buy Welsh food and drink, and do so. So, again, I think we are making a big impact there. It's very important that, going forward, we ensure that people—and I think that Simon Thomas raised this yesterday in the legislation that we are taking through—it's very important that food is badged as Welsh. On Monday, I met the Secretary of State for Wales and made it very clear to him that I didn't want to see Welsh produce consumed in British or any other labelling. I think it's very important that we have that specific Welsh labelling, because it does carry with it great kudos. It is one of our most important manufacturing sectors, and I think that what it does is connect agriculture with consumers right across Wales. It's an area where our profile is really growing. I think people are taking a much greater interest in what they eat and drink, where it comes from and how it's produced. I do think that we are ahead of the game right across the UK.
I think you make a very important point about Hybu Cig Cymru. I've given them additional funding to make sure that they can run an enhanced export programme. As we come out of the EU, that is one of the opportunities that we need to look for. You'll be aware of several trade missions and trade development visits that are ongoing to make sure that we are out there selling Wales.
Diolch. Roeddwn yn darllen ystadegau yr wythnos diwethaf a ddywedai y byddai'n well gan dros 50 y cant o bobl Cymru brynu bwyd a diod o Gymru bellach, a'u bod yn gwneud hynny. Felly, unwaith eto, credaf ein bod yn cael cryn effaith yn hynny o beth. Mae'n bwysig iawn, yn y dyfodol, ein bod yn sicrhau bod pobl—a chredaf fod Simon Thomas wedi crybwyll hyn ddoe o ran y ddeddfwriaeth rydym yn ei chyflwyno—mae'n bwysig iawn fod bwyd yn cael ei labelu fel bwyd o Gymru. Ddydd Llun, cyfarfûm ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, a dywedais wrtho'n glir iawn nad oeddwn am weld labeli Prydeinig neu unrhyw labeli eraill ar gynnyrch o Gymru. Credaf ei bod yn bwysig iawn inni gael y labeli Cymreig penodol hynny, gan eu bod yn dod â chryn dipyn o fri i'r cynnyrch. Mae'n un o'n sectorau gweithgynhyrchu pwysicaf, a chredaf mai'r hyn a wna yw cysylltu amaeth gyda defnyddwyr ledled Cymru. Mae'n faes lle mae ein proffil yn tyfu o ddifrif. Credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn yr hyn y maent yn ei fwyta a'i yfed, o ble y daw a sut y caiff ei gynhyrchu. Credaf ein bod ar flaen y gad ledled y DU.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â Hybu Cig Cymru. Rwyf wedi darparu arian ychwanegol iddynt er mwyn sicrhau y gallant redeg rhaglen allforio well. Wrth inni adael yr UE, dyna un o'r cyfleoedd y mae angen inni edrych amdanynt. Fe fyddwch yn gwybod am nifer o deithiau masnach ac ymweliadau datblygu masnach sydd ar y gweill i sicrhau ein bod yn hybu Cymru.
Finally, I'd like to revert to a question that Simon Thomas started with about the case that is being taken up against the Welsh Government by Afonydd in the European Commission, and the consultation on NVZs, which is still causing, with the uncertainty, great concern to farmers, and to reiterate my support for what Simon Thomas said about the success of schemes like the blue flag scheme in Pembrokeshire, where farmers have clubbed together to find what we might call micro solutions to this macro problem. I fully accept what the Cabinet Secretary said: that farmers have got to get their act together all over Wales on the question of nitrate pollution of soils and rivers. But the approach that I have consistently promoted—and I believe the Cabinet Secretary is receptive to—is of using the carrot approach rather than the stick approach, and certainly not having a kind of one-size-fits-all solution to this problem. I know that she can't, obviously, announce today the results of the consultation and the decisions that she's going to take in consequence of it, but I would just like her to reassure farmers yet again that she is aware of these concerns and that she will try to put together the most flexible scheme possible to take notice of the very different conditions that exist in different parts of Wales and on different kinds of land.
Yn olaf, hoffwn ddychwelyd at gwestiwn cychwynnol Simon Thomas ynglŷn ag achos Afonydd yn erbyn Llywodraeth Cymru yn y Comisiwn Ewropeaidd, a'r ymgynghoriad ar Barthau Perygl Nitradau, sy'n dal i achosi cryn bryder i ffermwyr gyda'r holl ansicrwydd, a hoffwn ailadrodd fy nghefnogaeth i'r hyn a ddywedodd Simon Thomas ynglŷn â llwyddiant cynlluniau megis y cynllun baner las yn Sir Benfro, lle mae ffermwyr wedi dod at ei gilydd i nodi beth y gallem eu galw'n atebion bychain i'r broblem anferth hon. Rwy'n derbyn yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn llwyr: fod yn rhaid i ffermwyr dorchi llewys ledled Cymru mewn perthynas â llygredd nitradau mewn priddoedd ac afonydd. Ond credaf mai'r dull rwyf wedi'i hyrwyddo'n gyson—a chredaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i'w dderbyn—yw defnyddio dull abwyd yn hytrach na dull ffon, ac yn sicr, peidio â mynd ar drywydd un ateb sy'n datrys pob agwedd ar y broblem hon. Yn amlwg, gwn na all gyhoeddi canlyniadau'r ymgynghoriad a'r penderfyniadau y bydd yn eu gwneud o ganlyniad iddo heddiw, ond hoffwn pe bai'n rhoi sicrwydd i ffermwyr unwaith eto ei bod yn ymwybodol o'r pryderon hyn ac y bydd yn ceisio sicrhau'r cynllun mwyaf hyblyg posibl er mwyn rhoi sylw i'r amodau gwahanol iawn mewn gwahanol rannau o Gymru ac ar wahanol fathau o dir.
Well, I think I did that in my statement in December. I don't accept that there is that huge amount of uncertainty among the agricultural sector. Certainly, when I spoke at the NFU conference in Birmingham, the national one last month—. Following that, I met with the group, and some of the farmers in that blue flag scheme to which you referred—I had a presentation from them, and they form part of that group that is advising me. I absolutely agree about the carrot and not the stick. That was why I came forward with the way forward, if you like, around having some voluntary approach and the regulatory approach.
The recommendations from that group I have asked for by the end of March. We will have a look at those recommendations and see what can be taken forward, but I reiterate what I said to Simon Thomas: I am concerned at the amount of agricultural pollution that we are still seeing. We've recently had six days of heavy snow in the last month, and I've had several e-mails sent to me, with photographs, about slurry being spread on top of the snow, et cetera. So, I think it is about working—. I very much want to work with the sector in partnership. I think it would be much more successful than if we have regulations alone. However, it does need to be closely monitored. While I have now got the Minister for Environment, the environment is still in my portfolio, and it's about getting that balance right.
Wel, credaf fy mod wedi gwneud hynny yn fy natganiad ym mis Rhagfyr. Nid wyf yn derbyn bod cymaint â hynny o ansicrwydd yn y sector amaethyddol. Yn sicr, pan siaradais yng nghynhadledd Undeb yr Amaethwyr yn Birmingham, yr un genedlaethol y mis diwethaf—. Yn dilyn hynny, cyfarfûm â'r grŵp, a rhai o'r ffermwyr yn y cynllun baner las hwnnw y cyfeirioch ato—cefais gyflwyniad ganddynt, ac maent yn rhan o'r grŵp sy'n fy nghynghori. Cytunaf yn llwyr y dylid defnyddio'r abwyd yn hytrach na'r ffon. Dyna pam yr awgrymais y ffordd ymlaen mewn perthynas â chael peth o'r dull gwirfoddol a'r dull rheoleiddiol.
Rwyf wedi gofyn am argymhellion y grŵp hwnnw erbyn diwedd mis Mawrth. Byddwn yn edrych ar yr argymhellion hynny ac yn gweld beth y gellir bwrw ymlaen ag ef, ond rwy'n ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth Simon Thomas: rwy'n bryderus ynglŷn â faint o lygredd amaethyddol rydym yn dal i'w weld. Cawsom chwe diwrnod o eira trwm dros y mis diwethaf, ac rwyf wedi cael sawl neges e-bost, gyda lluniau, ynglŷn â slyri'n cael ei wasgaru ar ben yr eira, ac ati. Felly, credaf fod hyn yn ymwneud â gweithio—. Rwy'n awyddus iawn i weithio mewn partneriaeth gyda'r sector. Credaf y byddai hynny'n llawer mwy llwyddiannus na phe bai gennym reoliadau yn unig. Fodd bynnag, mae angen monitro'r gwaith hwnnw'n fanwl. Er bod gennyf Weinidog yr Amgylchedd bellach, mae'r amgylchedd yn dal i fod yn rhan o fy mhortffolio, ac mae'n ymwneud â sicrhau'r cydbwysedd cywir.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am wella'r system gynllunio yng Nghymru? OAQ51919
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on improving the planning system in Wales? OAQ51919
Thank you. Building on the improvements to the planning system introduced through the Planning (Wales) Act 2015, I am currently consulting on a revised 'Planning Policy Wales' and undertaking preparatory work for the national development framework. I also look forward to receiving the recommendations of the Law Commission to simplify and consolidate planning legislation.
Diolch. Gan adeiladu ar y gwelliannau i'r system gynllunio a gyflwynwyd drwy Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015, rwy'n ymgynghori ar hyn o bryd ar 'Bolisi Cynllunio Cymru' diwygiedig, ac yn ymgymryd â gwaith paratoadol ar gyfer y fframwaith datblygu cenedlaethol. Edrychaf ymlaen hefyd at dderbyn argymhellion Comisiwn y Gyfraith i symleiddio ac atgyfnerthu deddfwriaeth gynllunio.
Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. One of the things that has happened in other parts of the United Kingdom via the planning system is a greater allowance under permitted development rights. One of the bottlenecks that I see in local authorities is just the sheer volume of applications that come before many local authorities and their inability to process them in a timely manner. This has huge economic repercussions, not just for the rural economy, but for the urban economy as well.
Has the Cabinet Secretary or her officials made any assessment of relaxing some of the controls around permitted development rights that have been undertaken in other parts of the United Kingdom to help economic development and help get some of the applications that really shouldn’t be in the planning system blocking up planning departments the length and breadth of Wales?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Un o'r pethau sydd wedi digwydd mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig drwy'r system gynllunio yw lwfans mwy o dan hawliau datblygu a ganiateir. Un o'r mannau cyfyng a welaf mewn awdurdodau lleol yw'r nifer enfawr o geisiadau a ddaw gerbron llawer o awdurdodau lleol a'u hanallu i'w prosesu mewn modd amserol. Mae hyn yn arwain at sgil-effeithiau economaidd aruthrol, nid yn unig i'r economi wledig, ond i'r economi drefol hefyd.
A yw Ysgrifennydd y Cabinet neu ei swyddogion wedi gwneud unrhyw asesiad o lacio rhai o'r mesurau rheoli mewn perthynas â hawliau datblygu a ganiateir fel ag y gwnaed mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i hybu datblygiad economaidd ac i helpu i fynd i'r afael â rhai o'r ceisiadau na ddylent fod yn y system gynllunio, ac sy'n llesteirio gwaith adrannau cynllunio ledled Cymru?
It is something, certainly, that my officials have been—. I think they’ve probably met with every planning official in each local authority across Wales to discuss this. We are generally concerned about the capacity of our planning departments across, not just local authorities, but obviously the three national parks too. So, I do think we have to look at everything we can to make it easier, because, as you say, it’s really important for the economy.
Mae'n rhywbeth, yn sicr, y mae fy swyddogion wedi bod—. Credaf eu bod, fwy na thebyg, wedi cyfarfod â phob swyddog cynllunio ym mhob awdurdod lleol ledled Cymru i drafod hyn. Rydym yn bryderus, yn gyffredinol, ynglŷn â gallu ein hadrannau cynllunio, nid yn unig ar draws yr awdurdodau lleol, ond yn amlwg, y tri pharc cenedlaethol hefyd. Felly, credaf fod yn rhaid inni edrych ar bopeth a allwn er mwyn ei gwneud yn haws, oherwydd, fel y dywedwch, mae'n wirioneddol bwysig i'r economi.
Cabinet Secretary, the pre-planning application process allows many developers the opportunity to actually meet the local authority officers to ensure that they develop the application and to meet the needs of both the local authority and themselves. Now, I appreciate that the local authorities are very limited in their resources, and we often see it as a small number of staff. However, this therefore means that on many occasions, officers who are actually supporting the developers in that pre-application process are also making the recommendations on that application. Now, surely it’s a conflict of interest, so what’s the Welsh Government doing to ensure that no such conflict can arise when planning officers make those suggestions to the applicants but also could be ending up making the recommendations, or decisions even, on applications?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r broses o wneud cais cyn cynllunio yn rhoi cyfle i lawer o ddatblygwyr gyfarfod â swyddogion yr awdurdod lleol i sicrhau eu bod yn datblygu'r cais ac yn bodloni anghenion yr awdurdod lleol a'u hanghenion eu hunain. Nawr, rwy'n cydnabod bod adnoddau awdurdodau lleol yn brin iawn, ac yn aml, fe welwn hynny drwy'r nifer fechan o staff. Fodd bynnag, golyga hyn, felly, ar sawl achlysur, fod swyddogion sy'n cefnogi'r datblygwyr yn y broses cyn gwneud cais hefyd yn gwneud yr argymhellion ar y cais hwnnw. Nawr, does bosibl nad yw hynny'n wrthdaro buddiannau, felly beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na all unrhyw wrthdaro o'r fath ddigwydd pan fo swyddogion cynllunio yn rhoi'r awgrymiadau hynny i'r ymgeiswyr ond a allai hefyd, maes o law, fod yn gwneud argymhellion, neu benderfyniadau hyd yn oed, ar y ceisiadau?
Thank you. Decisions on planning applications must be made, obviously, in accordance with the local development plan, unless material considerations indicate otherwise. Therefore, any pre-application advice has to be based on the authority's established policies and should provide consistency in advice given.
Final decisions on applications are either taken by the planning committee or they're obviously signed off by senior officers. So, an oversight is achieved. Authorities should also have procedures in place to ensure that where an officer has a personal interest in an application, as you referred to, they do not determine that application.
Diolch. Mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ar geisiadau cynllunio, yn amlwg, yn unol â'r cynllun datblygu lleol, oni bai bod ystyriaethau perthnasol yn nodi fel arall. Felly, mae'n rhaid i unrhyw gyngor cyn y cais fod yn seiliedig ar bolisïau sefydledig yr awdurdod a dylai ddarparu cysondeb o ran y cyngor a roddir.
Gwneir y penderfyniadau terfynol ar geisiadau naill ai gan y pwyllgor cynllunio, neu cânt eu cymeradwyo, yn amlwg, gan uwch swyddogion. Felly, sicrheir trosolwg. Dylai fod gan awdurdodau weithdrefnau ar waith hefyd i sicrhau nad yw swyddog sydd â ddiddordeb personol mewn cais, fel y dywedoch, yn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r cais hwnnw.
What consideration has the Cabinet Secretary given to the extent to which the planning system can be used to ensure that commercial developments come to fruition and deliver on the promises of work and economic benefits made before planning permission was given?
Pa ystyriaeth a roddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i'r graddau y gellir defnyddio'r system gynllunio i sicrhau bod datblygiadau masnachol yn dwyn ffrwyth ac yn cadw at addewidion a wnaed ynglŷn â gwaith a manteision economaidd cyn i'r caniatâd cynllunio gael ei roi?
Well, I think I answered that point in my original answer to the leader of the opposition.
I think it's very important that our planning system is simplified and consolidated in a way that would help that to happen. I don't think it is at the moment, and that's why I'm undertaking the review of 'Planning Policy Wales', and, also, the Law Commission are looking at it for us too.
Wel, credaf fy mod wedi ateb y pwynt hwnnw yn fy ateb gwreiddiol i arweinydd yr wrthblaid.
Credaf ei bod yn bwysig iawn fod ein system gynllunio yn cael ei symleiddio a'i chydgrynhoi mewn ffordd a fyddai'n helpu hynny i ddigwydd. Ni chredaf fod hynny'n wir ar hyn o bryd, a dyna pam rwy'n cynnal adolygiad o 'Polisi Cynllunio Cymru', a dyna pam fod Comisiwn y Gyfraith yn edrych ar y mater ar ein rhan hefyd.
I've recently been in correspondence with you on planning issues around a development that's very significant in the mid and west region at the moment, which is the expansion of poultry units. We've seen a lot of applications coming in for free-range poultry. It's a response to the market; it's a response, partly, to Brexit, I think. It's something about the industry preparing itself for the future. So, there's no problem with that, but the planning rules around these units do seem to be rather rooted in the past, because we haven't dealt with such a large number before. Natural Resources Wales say that they don't make any remarks around planning applications around these units if they are not intensive farming, but, in fact, free-range poultry can be as polluting, or potentially as polluting, as intensive poultry; it's the nature of the way the hens are kept, particularly when they're indoors. So, are you absolutely sure that the current planning regime for free-range and other poultry units is fit for purpose?
Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn gohebu â chi ar faterion cynllunio mewn perthynas â datblygiad sylweddol iawn yn rhanbarth y canolbarth a'r gorllewin ar hyn o bryd, sef ehangu unedau dofednod. Rydym wedi gweld llawer o geisiadau ar gyfer dofednod maes. Mae'n ymateb i'r farchnad; mae'n ymateb, yn rhannol, i Brexit, yn fy marn i. Mae'n ymwneud â'r diwydiant ei hun yn paratoi ar gyfer y dyfodol. Felly, nid oes unrhyw broblem ynglŷn â hynny, ond ymddengys bod y rheolau cynllunio ynglŷn â'r unedau hyn wedi'u gwreiddio yn y gorffennol, gan nad ydym wedi ymdrin â nifer mor fawr o'r blaen. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn dweud nad ydynt yn gwneud unrhyw sylwadau ynghylch ceisiadau cynllunio mewn perthynas â'r unedau hyn os nad ydynt yn gysylltiedig â ffermio dwys, ond mewn gwirionedd, gall dofednod maes achosi cymaint o lygredd, o bosibl, ag unedau dofednod dwys; mae'n ymwneud â natur y ffordd y cedwir yr ieir, yn enwedig pan fyddant dan do. Felly, a ydych yn hollol siŵr fod y gyfundrefn gynllunio bresennol ar gyfer unedau dofednod maes ac unedau dofednod eraill yn addas at y diben?
You're absolutely right in saying that we are seeing an increase in the number of poultry units going through the planning system and are coming to fruition. And I do think it is about farmers diversifying and, certainly, I think Brexit is having an impact on this.
This is an area that I've actually asked for some advice on, because there was one up in north-east Wales, actually—not in my constituency—where I received a significant amount of correspondence, just absolutely pointing out that it can be much more intensive than some types of agriculture. So, the short answer is 'No, I'm not', but I am looking for some advice around that to make sure that it is fit for purpose, and I'd be very happy to write to the Member once I've had that advice.FootnoteLink
Rydych yn llygad eich lle wrth ddweud ein bod yn gweld cynnydd yn nifer yr unedau dofednod sy'n mynd drwy'r system gynllunio ac yn dwyn ffrwyth. A chredaf fod hyn yn ymwneud â ffermwyr yn arallgyfeirio, ac yn sicr, credaf fod Brexit yn effeithio ar hyn.
Dyma faes rwyf wedi gofyn am gyngor yn ei gylch, oherwydd cafwyd enghraifft yng ngogledd-ddwyrain Cymru, mewn gwirionedd—nid yn fy etholaeth i—lle y cefais gryn dipyn o ohebiaeth a nodai y gall fod yn llawer mwy dwys na rhai mathau o amaethyddiaeth. Felly, yr ateb byr yw 'Nac ydw', ond rwy'n edrych am gyngor ynglŷn â hynny i sicrhau eu bod yn addas at y diben, a buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod wedi i mi gael y cyngor hwnnw.FootnoteLink
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymdrechion i fynd i'r afael â rhywogaethau planhigion nad ydynt yn gynhenid yng Nghymru? OAQ51922
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on efforts to tackle non-indigenous plant species in Wales? OAQ51922
The Welsh Government continues to work with partner organisations and the public to tackle the threats of invasive non-native species, which continue to have significant environmental, social and economic impacts in Wales. On Japanese knotweed, we have funded innovative trials with its natural psyllid predator and chemical treatment research.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda sefydliadau partner a'r cyhoedd i fynd i'r afael â bygythiadau rhywogaethau estron goresgynnol, sy'n parhau i gael effaith amgylcheddol, gymdeithasol ac economaidd sylweddol yng Nghymru. O ran clymog Japan, rydym wedi ariannu treialon arloesol gyda'i ysglyfaethwr naturiol, y llysleuen, ac ymchwil i driniaeth gemegol.
Can I thank the Minister for that response? We have problems with a number of non-native species, but in my part of the world, Japanese knotweed is far and away the most problematic. Can the Cabinet Secretary provide an update on the trials that are taking place with the natural predator—I note you avoided trying to pronounce its name as well; I'm doing the same—and any progress with chemical treatments, because it really does cause a blight on houses, on areas, and makes houses unsaleable, and makes some of them dangerous?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb? Mae gennym broblemau gyda nifer o rywogaethau estron, ond yn fy rhan i o'r byd, clymog Japan yw'r mwyaf trafferthus o bell ffordd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r treialon sy'n mynd rhagddynt gyda'r ysglyfaethwr naturiol—nodaf eich bod chithau wedi osgoi ceisio ynganu ei enw hefyd; rwyf innau am wneud yr un peth—ac unrhyw gynnydd gyda'r triniaethau cemegol, gan ei fod yn achosi cryn dipyn o ddifrod i dai, i ardaloedd, yn peri i dai fod yn anwerthadwy, ac yn gwneud rhai ohonynt yn beryglus?
I thank the Member for his question. I know you've been vociferous in representing your constituents and communities in raising this area, and you're right, it does cast a blight on our buildings and on our local environment. I do notice I get the formal words for these—it does take you a while to get your tongue round some of them. I'm learning quickly on that.
You asked about the data in terms of the trial. Swansea University is currently analysing the data from their initial two-year chemical control trial, with the aim of producing technical advice to help tackle Japanese knotweed. I look forward to reading the final report, as I'm sure the Member will look forward to too. I can also confirm that the Welsh Government has provided additional funding for the Centre for Agriculture and Biosciences International to continue the psyllid project for 2017-18.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Gwn eich bod wedi mynd ati'n ddiflino i gynrychioli eich etholwyr a'ch cymunedau wrth godi'r mater hwn, ac rydych yn llygad eich lle, mae'n achosi cryn ddifrod i'n hadeiladau a'n hamgylchedd lleol. Sylwaf fy mod yn cael y geiriau ffurfiol ar gyfer y rhain—mae'n cymryd peth amser i arfer ag ynganu rhai ohonynt. Rwy'n dysgu'n gyflym yn hynny o beth.
Gofynnoch am y data o ran y treial. Ar hyn o bryd, mae Prifysgol Abertawe yn dadansoddi'r data o'u treial dwy flynedd cychwynnol ar reolaeth gemegol, gyda'r nod o gynhyrchu cyngor technegol i helpu i fynd i'r afael â chlymog Japan. Edrychaf ymlaen at ddarllen yr adroddiad terfynol, ac rwy'n siŵr fod yr Aelod yn edrych ymlaen at hynny hefyd. Gallaf gadarnhau hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid ychwanegol i'r Ganolfan Amaethyddiaeth a Biowyddorau Ryngwladol er mwyn parhau â'r prosiect llyslau ar gyfer 2017-18.
The dreaded Japanese knotweed extends beyond Swansea East and into other parts of South Wales West, including areas around railway lines and areas that have been identified in the draft local development plan for quite extensive development. I'm wondering if you could commit today to speak to your Cabinet colleagues across the relevant portfolios to try and establish what the cost would be, particularly to the Swansea bay metro plans, such as they are, and to the plans under the LDP, should the knotweed blight not be controlled. I think there's some significant concern starting now, particularly around the railway lines, around potential plans for a metro, because getting rid of that stuff first has got to be dealt with before we can even think about expanding the rail network. Thank you.
Mae'r clymog Japan bondigrybwyll yn ymestyn y tu hwnt i Ddwyrain Abertawe ac i rannau eraill o Orllewin De Cymru, gan gynnwys ardaloedd o amgylch rheilffyrdd ac ardaloedd a nodwyd ar gyfer datblygu go helaeth yn y cynllun datblygu lleol drafft. Tybed a allwch ymrwymo heddiw i siarad â'ch cyd-Aelodau yn y Cabinet ar draws y portffolios perthnasol i geisio nodi beth fyddai'r gost, yn enwedig i gynlluniau metro bae Abertawe, fel ag y maent, ac i'r cynlluniau o dan y cynllun datblygu lleol, pe na bai malltod y clymog yn cael ei liniaru. Credaf fod yna gryn bryder ar hyn o bryd, yn arbennig o amgylch rheilffyrdd, yn ymwneud â chynlluniau posibl ar gyfer metro, oherwydd mae'n rhaid cael gwared ar y pla hwnnw'n gyntaf cyn y gallwn feddwl am ehangu'r rhwydwaith rheilffyrdd. Diolch.
I thank the Member for that question. My understanding is that there have previously been issues around rail lines and the problem of Japanese knotweed, and I think you raise a really pressing and important point there with your question. I'm certainly very happy to liaise and speak to my Cabinet colleagues on actually making sure we are ahead of the issue on this, hopefully, in terms of how we tackle it going forward.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, cafwyd problemau eisoes mewn perthynas â rheilffyrdd a chlymog Japan, a chredaf eich bod yn nodi pwynt perthnasol a phwysig gyda'ch cwestiwn. Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i gysylltu ac i siarad â'm cyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â sicrhau ein bod yn achub y blaen ar y broblem hon, gobeithio, o ran sut yr awn i'r afael â hyn yn y dyfodol.
Minister, the invasion of non-indigenous plant species, particularly Japanese knotweed, has been a real problem for my region. Residents in South Wales West have seen their properties devastated by knotweed, and I welcome the work being done by Swansea University and Natural Resources Wales to eliminate this invasive species. Last summer we saw the rise of another threat, giant hogweed, which poses a danger to public health. Cabinet Secretary, what is the Welsh Government planning to do to track and eliminate giant hogweed and raise awareness of the danger it poses to human health?
Weinidog, mae goresgyniad rhywogaethau planhigion nad ydynt yn gynhenid, yn enwedig clymog Japan, wedi bod yn broblem wirioneddol yn fy rhanbarth i. Mae trigolion yng Ngorllewin De Cymru wedi gweld eu heiddo'n cael ei ddinistrio gan y clymog, a chroesawaf y gwaith a wneir gan Brifysgol Abertawe a Cyfoeth Naturiol Cymru i gael gwared ar y rhywogaeth oresgynnol hon. Yr haf diwethaf, gwelsom gynnydd bygythiad arall, yr efwr enfawr, sy'n beryglus i iechyd y cyhoedd. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i olrhain a chael gwared ar yr efwr enfawr a chodi ymwybyddiaeth o'r perygl y mae'n ei beri i iechyd pobl?
I thank the Member for her question. Like Members, landowners and home owners alike, I'm concerned about the need to control non-native invasive species, not only in their growth, but in their spread. We know they're one of the greatest drivers of biodiversity loss worldwide and cause significant socioeconomic damage. So, it's something that we take very seriously as a Government and we'll be taking it forward. I'll make sure that is considered in full as well.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Fel yr Aelodau, perchnogion tir a pherchnogion tai, rwy'n bryderus ynglŷn â'r angen i reoli rhywogaethau goresgynnol estron, nid yn unig o ran eu twf, ond o ran eu hymlediad. Gwyddom eu bod yn un o'r rhesymau mwyaf dros golli bioamrywiaeth ledled y byd a'u bod yn achosi cryn ddifrod economaidd-gymdeithasol. Felly, mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried o ddifrif fel Llywodraeth a byddwn yn mynd i'r afael ag ef. Byddaf yn sicrhau ei fod yn cael ei ystyried yn llawn hefyd.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y broses asesiadau effaith amgylcheddol sy'n berthnasol i losgydd biomas Barri? OAQ51932
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the environmental impact assessment process applying to the Barry biomass incinerator? OAQ51932
Welsh Government issued a letter to the developer on 14 February stating that we are minded to direct that an environmental impact assessment is required. The developer has responded and we are currently considering the representations that have been made before taking a final decision.
Anfonwyd llythyr gan Lywodraeth Cymru at y datblygwr ar 14 Chwefror yn dweud ein bod yn bwriadu datgan bod asesiad o'r effaith amgylcheddol yn ofynnol. Mae'r datblygwr wedi ymateb, ac rydym yn ystyried y sylwadau a wnaed ar hyn o bryd cyn gwneud y penderfyniad terfynol.
Thank you, Minister. Will you confirm that you will be following that through? You said you've had a response from the company. Because, obviously, the people of Barry want to know whether you will be instigating an environmental impact assessment on this latest planning application to the Vale of Glamorgan Council. Also, I do understand that EIAs are automatically required when a project is classed as a heavier industrial schedule 1 development, in the Town and Country Planning (Environmental Impact Assessment) Regulations 2017, when a plant has a capacity exceeding 100 tonnes per day, including burning waste classified as non-hazardous, and it's anticipated that the Barry biomass incinerator will burn 200 tonnes a day. Can the Minister confirm that NRW will include the Barry biomass plant in the future generations commissioner's review of the environmental permitting process?
Diolch, Weinidog. A wnewch chi gadarnhau y byddwch yn mynd ar drywydd hynny? Fe ddywedoch eich bod wedi cael ymateb gan y cwmni. Oherwydd, yn amlwg, mae pobl y Barri yn awyddus i wybod a fyddwch yn gofyn am asesiad o'r effaith amgylcheddol ar y cais cynllunio diweddaraf hwn i Gyngor Bro Morgannwg. Rwy'n deall hefyd fod asesiadau effaith amgylcheddol yn ofynnol yn awtomatig pan fydd prosiect yn cael ei ddosbarthu'n ddatblygiad diwydiant trymach atodlen 1, yn Rheoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) 2017, pan fo gan safle gapasiti o fwy na 100 tunnell y dydd, gan gynnwys llosgi gwastraff nad yw'n beryglus, a rhagwelir y bydd llosgydd biomas y Barri yn llosgi 200 tunnell y dydd. A all y Gweinidog gadarnhau y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn cynnwys llosgydd biomas y Barri yn adolygiad comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol o'r broses drwyddedu amgylcheddol?
I thank the Member for her continued questioning on this area, which I know is of concern to many of her constituents. Our letter to the developers sets out how we were minded to classify the project within the categories set out in the Town and Country Planning (Environmental Impact Assessment) Regulations 2017. Following this response from the developer, we will be giving careful consideration to this screening decision regarding the planning application currently before the Vale of Glamorgan Council, ensuring that it is robust and takes into account the latest case law.
You also mentioned in terms of NRW and future generations commissioner—Natural Resources Wales and the future generations commissioner met twice to explore and refine how the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 can best be applied to the development of what are often complex and technical policy areas, such as environmental permitting. The review will look at historic cases, as to look at any current cases, as things stand, could prejudice the decision-making process.
Diolch i'r Aelod am barhau i ofyn cwestiynau ynglŷn â'r maes hwn, a gwn ei fod o ddiddordeb i lawer o'i hetholwyr. Mae ein llythyr at y datblygwyr yn nodi sut roeddem yn bwriadu dosbarthu'r prosiect o fewn y categorïau a nodir yn Rheoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) 2017. Yn dilyn yr ymateb hwn gan y datblygwr, byddwn yn rhoi ystyriaeth ofalus i'r penderfyniad sgrinio hwn ynglŷn â'r cais cynllunio sydd gerbron Cyngor Bro Morgannwg ar hyn o bryd, gan sicrhau ei fod yn gadarn ac yn ystyried y gyfraith achosion ddiweddaraf.
Fe sonioch hefyd am Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol—mae Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi cyfarfod ddwywaith i archwilio a mireinio'r ffordd orau o ddefnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 er mwyn datblygu meysydd polisi sy'n aml yn gymhleth a thechnegol, megis trwyddedu amgylcheddol. Bydd yr adolygiad yn ystyried achosion hanesyddol, gan y gallai ystyried unrhyw achosion cyfredol, fel y mae pethau, ragfarnu'r broses o wneud penderfyniadau.
Thanks, Minister, for your statement on the environmental impact and how it will be assessed. Could I just make an additional point that hopefully you'll look into or get the NRW to look into, which is that some residents have reported that there is a lot of noise and smoke outside of the agreed 9 a.m. to 6 p.m. testing window? So, could you investigate that those testing times are being adhered to? Thanks.
Diolch, Weinidog, am eich datganiad ar yr effaith amgylcheddol a sut y caiff ei hasesu. A gaf fi wneud pwynt ychwanegol y gobeithiaf y byddwch yn ei ystyried neu'n sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei ystyried, sef y ffaith bod rhai trigolion wedi adrodd bod llawer o sŵn a mwg y tu allan i'r amser profi y cytunwyd arno, sef rhwng 9 a.m. a 6 p.m.? Felly, a allwch ymchwilio i weld a ydynt yn cadw at yr amseroedd profi hynny? Diolch.
Can I thank the Member for raising that? It is something that has been raised with me and with NRW. I understand that Natural Resources Wales have investigated complaints about dust from local residents, and I further understand that another—[Inaudible.]—potential to cause dust. I understand NRW are issuing advice and guidance to a number of companies in the area to make sure all is being done to reduce potential emissions, but of course this is something that NRW will be expected to continue to monitor.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am godi hynny? Mae'n rhywbeth a godwyd gyda mi a Cyfoeth Naturiol Cymru. Deallaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymchwilio i gwynion am lwch gan drigolion lleol, a deallaf hefyd fod—[Anghlywadwy.]—botensial i achosi llwch. Deallaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn darparu cyngor ac arweiniad i nifer o gwmnïau yn yr ardal er mwyn sicrhau bod popeth yn cael ei wneud i leihau allyriadau posibl, ond wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth y bydd disgwyl i Cyfoeth Naturiol Cymru barhau i'w fonitro.
Can I support Jane Hutt's representations to you that we need an environmental impact assessment? That plea has also been made by the Tory-led Vale of Glamorgan Council. There's complete political unanimity on this. If you go down to Barry and talk to anyone, often the first thing they'll talk about is this incineration plant and its sheer scale. We need that assessment and we need NRW to monitor things now most closely, because, really, when the local democratic processes are overridden in the planning process, which of course has happened in this case, then people have to be reassured that the most effective, vigilant regulation takes place.
A gaf fi gefnogi sylwadau Jane Hutt i chi fod arnom angen asesiad o'r effaith amgylcheddol? Mae Cyngor Bro Morgannwg o dan arweiniad y Torïaid wedi apelio am asesiad hefyd. Ceir unfrydedd gwleidyddol llwyr ynglŷn â hyn. Os ewch i lawr i'r Barri a siarad ag unrhyw un, yn aml iawn y peth cyntaf y byddant yn ei grybwyll yw'r gwaith llosgi hwn a'i faint anferthol. Mae arnom angen yr asesiad ac mae arnom angen i Cyfoeth Naturiol Cymru fonitro pethau'n fanwl iawn bellach, oherwydd pan fo'r prosesau democrataidd lleol yn cael eu diystyru yn y broses gynllunio, fel sydd wedi digwydd yn yr achos hwn wrth gwrs, mae'n rhaid rhoi sicrwydd i bobl fod y camau rheoleiddio mwyaf effeithiol a gwyliadwrus ar waith.
The Member is absolutely right that people need to have that reassurance that effective, vigilant regulation is taking place. I know that Natural Resources Wales and the Vale of Glamorgan Council are working together to address the concerns of people in Barry, particularly, as we've heard already today, during the pre-commission work of the biomass facility. There's very little I can add to what I've already said in terms of where we are with the EI assessment, but we don't intend to set an arbitrary deadline for the final decision to be made, as the decision, as you can appreciate, requires careful and full consideration of all the issues. But I am very acutely aware of people's concerns.
Mae'r Aelod yn gywir fod angen rhoi sicrwydd i bobl fod y camau rheoleiddio mwyaf effeithiol a gwyliadwrus ar waith. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Bro Morgannwg yn gweithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â phryderon pobl y Barri, yn enwedig, fel y clywsom eisoes heddiw, yn ystod y gwaith a wneir cyn comisiynu'r cyfleuster biomas. Ychydig iawn y gallaf ei ychwanegu at yr hyn rwyf wedi'i ddweud eisoes o ran ble rydym wedi cyrraedd gyda'r asesiad o'r effaith amgylcheddol, ond nid ydym yn bwriadu gosod terfyn amser mympwyol ar gyfer gwneud y penderfyniad terfynol, gan fod y penderfyniad, fel y byddwch yn deall, yn galw am ystyriaeth ofalus a llawn o'r holl faterion. Ond rwy'n ymwybodol iawn o bryderon pobl.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at reoli afonydd? OAQ51940
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's approach to river management? OAQ51940
Mae'r cynlluniau rheoli basn afonydd, a gyhoeddwyd yn 2015, yn cynnwys asesiadau manwl o holl afonydd Cymru, a hefyd y mesurau rydym yn bwriadu eu cyflwyno er mwyn gwella eu hansawdd. Ar hyn o bryd, mae 37 y cant o'n hafonydd yn cyflawni statws da o dan y gyfarwyddeb fframwaith dŵr, a'r nod yw cynyddu hyn i 42 y cant erbyn 2021.
The river basin management plans, published in 2015, include detailed assessments of all Welsh rivers and measures that we are planning to take to improve their quality. Currently, 37 per cent of our rivers achieve good status under the water framework directive, and we aim to increase this to 42 per cent by 2021.
Diolch yn fawr. Mae nifer o gymdeithasau pysgota a physgotwyr wedi codi pryderon ynglŷn â newidiadau sydd wedi eu cynnig gan Gyfoeth Naturiol Cymru i is-ddeddfau yn ymwneud ag eog a sewin. Yn ôl y pysgotwyr, mae'r is-ddeddfau yn llym ac nid yw'r pysgotwyr eu hunain wedi cael llawer o fewnbwn i'r broses. Mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi datgan bod y cynigion wedi cael eu cymeradwyo ac wedi eu cyflwyno'n ffurfiol iddi hi eu hystyried. Yn anffodus, mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi gwrthod cynnal cyfarfod efo mi a dau Aelod Cynulliad arall i drafod pryderon y pysgotwyr. A gaf i ofyn i chi heddiw fel Gweinidog yr Amgylchedd i'n cyfarfod ni, ac a wnewch chi hefyd ohirio'r broses o gyflwyno'r is-ddeddfau er mwyn cynnal trafodaeth bellach gyda'r pysgotwyr, a mynd i'r afael â'u pryderon?
Thank you very much. Many fishing organisations and anglers have raised concerns regarding changes that have been suggested by NRW to bye-laws in relation to salmon and sewin. According to anglers, the bye-laws are strict and anglers themselves have not had much input into the process. The Cabinet Secretary has stated that the proposals have been approved and have been introduced formally for her consideration. Unfortunately, the Cabinet Secretary has refused to hold a meeting with me and two other Assembly Members to discuss the concerns of anglers. So, may I ask you, therefore, today, as the Minister for Environment, if you would meet with us and if you would also postpone the process of introducing the bye-laws in order to discuss the concerns that the anglers have with them?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for those questions.
I think I might have to revert to English now. In terms of the NRW consultation on restrictions in terms of salmon rivers in Wales and the consultation in 2017, I heard what you said about writing to my colleague, the Cabinet Secretary. So, I will liaise with the Cabinet Secretary on the recommendations that we're awaiting, and then if the Member doesn't mind, I will respond in writing as soon as possible to you, to follow up on that.FootnoteLink
Credaf y bydd yn rhaid i mi droi at y Saesneg yn awr. Mewn perthynas ag ymgynghoriad Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfyngiadau o ran afonydd eogiaid yng Nghymru a'r ymgynghoriad yn 2017, clywais yr hyn a ddywedoch ynglŷn ag ysgrifennu at fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, byddaf yn cysylltu ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch yr argymhellion rydym yn aros amdanynt, ac os nad oes ots gan yr Aelod, byddaf yn ymateb yn ysgrifenedig i chi cyn gynted â phosibl i roi gwybodaeth bellach am hynny.FootnoteLink
7. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella lles anifeiliaid yng Nghymru? OAQ51925
7. What are the Welsh Government’s priorities for improving animal welfare in Wales? OAQ51925
Thank you. The Wales animal health and welfare framework implementation plan sets out the framework group and Welsh Government priorities for animal health and welfare. One of the strategic outcomes is:
'animals in Wales have a good quality of life'.
I will be making a statement on animal welfare on 24 April.
Diolch. Mae cynllun gweithredu fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yn nodi'r grŵp fframwaith a blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a lles anifeiliaid. Un o'r canlyniadau strategol yw:
'Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da'.
Byddaf yn gwneud datganiad ar les anifeiliaid ar 24 Ebrill.
Thank you, Cabinet Secretary. You will know that 80,000 puppies in the UK are sold through third-party sellers, with significant negative impacts on their health, welfare and behaviour. I'm sure you'll also be aware of the growing support for Lucy's law to ban third-party sales, including from animal charities like Friends of Animals Wales and its inspirational funder, my constituent, Eileen Jones. While the Department for Environment, Food and Rural Affairs are playing catch-up on the progress already made here in Wales regarding dog breeding, how can the Welsh Government respond to the Lucy's law campaign to make sure we stay ahead of the game on companion animal welfare?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe wyddoch fod 80,000 o gŵn bach yn y DU yn cael eu gwerthu drwy werthwyr trydydd parti, gydag effeithiau negyddol sylweddol ar eu hiechyd, eu lles a'u hymddygiad. Rwy'n siŵr y byddwch hefyd yn ymwybodol o'r gefnogaeth gynyddol i gyfraith Lucy i wahardd gwerthiannau trydydd parti, gan gynnwys drwy elusennau anifeiliaid fel Friends of Animals Wales a'u cyllidwr ysbrydoledig, fy etholwr, Eileen Jones. Tra bo Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn ceisio dal i fyny gyda'r cynnydd a wnaed eisoes yma yng Nghymru mewn perthynas â bridio cŵn, sut y gall Llywodraeth Cymru ymateb i ymgyrch cyfraith Lucy i sicrhau ein bod yn parhau i fod ar flaen y gad o ran lles anifeiliaid anwes?
Thank you for that question. I'm very happy to engage with your constituent who I know has founded the campaign. I think I've been asked to speak at the event that's going to be held here in the Senedd in the near future, and I'll be very happy to do that.
We have already introduced a number of animal welfare issues well before England, and it is good to see DEFRA now following suit. I met with Lord Gardiner on Monday, who is the DEFRA Minister in relation to certain parts of animal welfare, and we had a very good discussion around some general issues. But I did note with interest their call for evidence—DEFRA have just put out a call for evidence—seeking views on the possible ban of third-party sales, and I'll certainly be very interested to see what comes from there and what we can learn here in Wales.
Diolch am eich cwestiwn. Rwy'n fwy na pharod i ymgysylltu â'ch etholwr, a gwn mai hi sydd wedi sefydlu'r ymgyrch. Credaf fy mod wedi derbyn gwahoddiad i siarad yn y digwyddiad a fydd yn cael ei gynnal yma yn y Senedd yn y dyfodol agos, ac rwy'n fwy na pharod i wneud hynny.
Rydym eisoes wedi cyflwyno nifer o faterion lles anifeiliaid ymhell cyn i Loegr wneud hynny, ac mae'n dda gweld DEFRA yn dilyn ein hesiampl bellach. Ddydd Llun, cyfarfûm â'r Arglwydd Gardiner, sef Gweinidog DEFRA mewn perthynas â meysydd lles anifeiliaid penodol, a chawsom drafodaeth dda iawn ynglŷn â rhai materion cyffredinol. Ond nodais gyda diddordeb eu galwad am dystiolaeth—mae DEFRA newydd gyhoeddi galwad am dystiolaeth—yn gofyn am farn ar waharddiad posibl ar werthiannau trydydd parti, ac yn sicr, bydd gennyf gryn ddiddordeb mewn gweld beth fydd yn deillio o hynny a beth y gallwn ei ddysgu yma yng Nghymru.
8. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r cynnydd sydyn mewn achosion o glefyd pydredd Alabama? OAQ51937
8. How is the Welsh Government responding to the spike in cases of Alabama rot disease? OAQ51937
Thank you. Alabama rot, which does not impact on public health, is not a notifiable or reportable disease. The control of the disease is not the responsibility of the Welsh Government. Concerned dog owners should consult their private vet, and we are monitoring developments as private veterinary investigations and research continues.
Diolch. Nid yw pydredd Alabama, nad yw'n effeithio ar iechyd y cyhoedd, yn glefyd hysbysadwy nac adroddadwy. Nid cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw rheoli'r clefyd. Dylai perchnogion cŵn sy'n pryderu ynglŷn â hyn ymgynghori â'u milfeddyg preifat, ac rydym yn monitro datblygiadau wrth i ymchwil ac archwiliadau milfeddygol preifat fynd rhagddynt.
One of the recent cases of Alabama rot, a fatal disease found in dogs, was reported at a veterinary practice in my constituency after walking in a woods near to my home town of Penygraig. A dog was taken to Tonypandy practice of Treforest Veterinary Clinic with the ulcers that are associated with Alabama rot, and the dog, like so many that get this disease, died. Given that scientists don't know what causes this disease, they don't know how to treat it, and many dog owners are worried about the disease and the spate of cases reported recently. Can you give any advice to those dog owners in the Rhondda and beyond about what they can do to minimise the risk of their pets catching Alabama rot? And can you confirm that the Government is actively engaged in combating this disease?
Cafwyd un o'r achosion diweddar o bydredd Alabama, sy'n glefyd angheuol mewn cŵn, mewn practis milfeddygol yn fy etholaeth i, ar ôl bod yn cerdded mewn coedwig ger fy nghartref ym Mhenygraig. Aethpwyd â chi i bractis Tonypandy o Glinig Milfeddygol Trefforest gyda'r wlserau sy'n gysylltiedig â phydredd Alabama, ac fel cynifer o gŵn sydd â'r clefyd hwn, bu farw'r ci. Gan nad yw gwyddonwyr yn gwybod beth sy'n achosi'r clefyd hwn, ni wyddant sut i'w drin, ac mae llawer o berchnogion cŵn yn pryderu ynglŷn â'r clefyd a'r llu o achosion a gofnodwyd yn ddiweddar. A allwch roi unrhyw gyngor i berchenogion cŵn yn y Rhondda a'r tu hwnt ynglŷn â'r hyn y gallant ei wneud i leihau'r perygl y bydd eu hanifeiliaid anwes yn dal pydredd Alabama? Ac a allwch gadarnhau bod y Llywodraeth yn mynd ati'n weithredol i drechu'r clefyd hwn?
I had a discussion with the chief veterinary officer around Alabama rot this morning. As I say, it's not the responsibility of the Welsh Government, but obviously we are very keen to learn from the research that is ongoing. It's considered to be a winter disease and it's associated with wet weather conditions, so I asked the question, 'Well, if we have a wet summer, will the same situation arise?' As you say, we have—whether it's just more public awareness around this, but certainly there seems to have been a spike in the number of cases. The chief veterinary officer said that it can be caused more in wet marshy areas, and it's really important in the winter that, if you walk your dog in wet marshy areas, you dry them off after. I suppose that, in the summer, whilst we still could have wet conditions, probably the dog would dry itself off more. The disease has been assessed by the cross-Government risk assessment group. It's not transmissible to humans, which I think is really important to say, but I think we do need to ensure that we monitor developments, and we are doing that through private veterinary investigations and the research that's ongoing.
Cefais drafodaeth gyda'r prif swyddog milfeddygol ynglŷn â phydredd Alabama y bore yma. Fel y dywedais, nid cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw hyn, ond yn amlwg, rydym yn awyddus iawn i ddysgu o'r ymchwil sy'n mynd rhagddo. Ystyrir mai clefyd y gaeaf ydyw ac mae'n gysylltiedig â thywydd gwlyb, felly gofynnais y cwestiwn, 'Wel, os cawn haf gwlyb, a ydym yn wynebu'r un sefyllfa?' Fel y dywedwch, mae gennym—efallai mai ymwybyddiaeth gyhoeddus ynglŷn â hyn sydd i gyfrif, ond yn sicr, ymddengys bod cynnydd wedi bod yn nifer yr achosion. Dywedodd y prif swyddog milfeddygol y gall fod yn fwy cyffredin mewn ardaloedd corsiog gwlyb, ac mae'n bwysig iawn yn y gaeaf, os ydych yn cerdded eich ci mewn mannau corsiog gwlyb, eich bod yn ei sychu ar ôl hynny. Yn yr haf, er y gallem gael tywydd gwlyb, mae'n debyg y byddai'r ci'n sychu ei hun i raddau mwy. Aseswyd y clefyd gan y grŵp asesu risg trawslywodraethol. Nid yw'n drosglwyddadwy i bobl, a chredaf ei bod yn bwysig iawn nodi hynny, ond credaf fod angen inni sicrhau ein bod yn monitro datblygiadau, ac rydym yn gwneud hynny drwy archwiliadau milfeddygol preifat a'r ymchwil sy'n mynd rhagddo.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, Llyr Gruffydd.
And finally, question 9, Llyr Gruffydd.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am hybu ynni adnewyddadwy? OAQ51941
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on the promotion of renewable energy? OAQ51941
Diolch. I have set stretching yet realistic targets for renewable energy. My aim is to decarbonise our energy system, while reducing long-term costs and bringing the economic benefits to the people of Wales. By the end of 2016, Wales generated 43 per cent of its electricity consumption from renewable energy.
Diolch. Rwyf wedi gosod targedau uchelgeisiol ond realistig ar gyfer ynni adnewyddadwy. Fy nod yw datgarboneiddio ein system ynni, gan leihau costau hirdymor a sicrhau buddion economaidd i bobl Cymru. Erbyn diwedd 2016, roedd Cymru'n cynhyrchu 43 y cant o'n defnydd o drydan drwy ynni adnewyddadwy.
Thank you for your answer. It's three years now since France legislated that all new buildings in commercial zones should have green roofs, and that means either partially covered by plants, which helps insulate the building and helps retain rainwater and also promotes biodiversity, or, of course, solar panels. I'm wondering what your Government's ambitions are in that respect and whether you think, given that you say you have stretching targets, they could stretch as far as maybe trying to replicate this, particularly maybe in relation to new public buildings in Wales.
Diolch am eich ateb. Mae tair blynedd bellach ers i Ffrainc ddeddfu y dylai pob adeilad newydd mewn ardaloedd masnachol gael toeau gwyrdd, a golyga hynny naill ai wedi'u gorchuddio'n rhannol gan blanhigion, sy'n helpu i inswleiddio'r adeilad ac yn helpu i gasglu dŵr glaw a hyrwyddo bioamrywiaeth, neu baneli solar wrth gwrs. Tybed beth yw uchelgeisiau eich Llywodraeth yn hynny o beth, ac a ydych yn credu, o gofio eich bod yn dweud bod gennych dargedau uchelgeisiol, y gallent fod mor uchelgeisiol â cheisio efelychu hyn, o bosibl, yn enwedig mewn perthynas ag adeiladau cyhoeddus newydd yng Nghymru, efallai.
I'd certainly be very happy to look at it. As you'll be aware, not all parts of energy are devolved to us. When I was in London on Monday, I met with Claire Perry, the Department for Business, Energy and Industrial Strategy's Minister of State, and we had some very interesting discussions about what more she can do to support us in our renewable energy desires, so, for instance, in relation to onshore and offshore. Obviously, it was very disappointing to see the feed-in tariff taken away, because I'm a passionate believer in solar panels. So, I'd be very happy to look at what you say about green roofs, certainly, and to see if we can bring anything forward in Wales.
Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y mater. Fel y gwyddoch, nid yw pob rhan o'r maes ynni wedi'u datganoli inni. Pan oeddwn yn Llundain ddydd Llun, cyfarfûm â Claire Perry, Gweinidog Gwladol yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, a chawsom drafodaethau diddorol iawn ynglŷn â beth arall y gall ei wneud i'n cefnogi gyda'n dyheadau mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, felly er enghraifft, mewn perthynas ag ynni ar y tir ac ynni ar y môr. Yn amlwg, cefais siom wrth weld y tariff cyflenwi yn cael ei ddiddymu, gan fy mod yn credu'n gryf mewn paneli solar. Felly, yn sicr, rwy'n fwy na pharod i ystyried yr hyn a ddywedwch ynglŷn â thoeau gwyrdd, ac i weld a allwn roi rhywbeth ar waith yng Nghymru.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. A’r cwestiwn cyntaf, Leanne Wood.
The next item, therefore, is questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. And the first question is from Leanne Wood.
1. Sut y mae Llywodraeth Cymru'n helpu cyn-filwyr yn dychwelyd i fywyd sifil? OAQ51936
1. How is the Welsh Government helping veterans return to civilian life? OAQ51936
We have set out a range of services in our armed forces package of support, which clarifies our commitment to helping veterans settle back into communities across Wales.
Rydym wedi nodi amrywiaeth o wasanaethau yn ein pecyn cymorth i'r lluoedd arfog, sy'n egluro ein hymrwymiad i gynorthwyo cyn-filwyr i ddychwelyd i gymunedau ledled Cymru.
You'll be aware that some armed forces personnel struggle with adjusting to life outside the forces and some particularly struggle because of the traumatic events that they have witnessed. This might explain why a 2014 survey by the British Legion found that working-age veterans are twice as likely to be unemployed as their equivalents in the UK general population. More recent studies on the level of homelessness among UK veterans vary, but what we don't know is the proportion of veterans among the homeless population in Wales, because those figures don't exist. Cabinet Secretary, are you confident that local authorities are following the army covenant when it comes to veterans not being disadvantaged when it comes to housing? And will you also give an undertaking that your department will look into the issue of homelessness among veterans in Wales to see what the extent of the problem is and to consider what measures you can put in place to address those specific problems?
Fe fyddwch yn gwybod bod rhai aelodau o'r lluoedd arfog yn ei chael hi'n anodd addasu i fywyd y tu allan i'r lluoedd, ac mae rhai'n cael trafferthion penodol o ganlyniad i'r digwyddiadau trawmatig y maent wedi'u gweld. Gallai hyn esbonio pam y canfu arolwg gan y Lleng Brydeinig yn 2014 fod cyn-filwyr o oedran gweithio ddwywaith yn fwy tebygol o fod yn ddi-waith na'u cymheiriaid ym mhoblogaeth gyffredinol y DU. Mae astudiaethau mwy diweddar ar lefelau digartrefedd ymysg cyn-filwyr y DU yn amrywio, ond yr hyn na wyddom yw cyfran y cyn-filwyr ymysg y boblogaeth ddigartref yng Nghymru, gan nad yw'r ffigurau hynny'n bodoli. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn hyderus fod awdurdodau lleol yn dilyn cyfamod y fyddin o ran sicrhau nad yw cyn-filwyr o dan anfantais mewn perthynas â thai? Ac a wnewch chi roi ymrwymiad hefyd y bydd eich adran yn edrych ar ddigartrefedd ymysg cyn-filwyr yng Nghymru i nodi maint y broblem, ac ystyried pa fesurau y gallwch eu rhoi ar waith i fynd i'r afael â'r problemau penodol hynny?
I agree with the Member for the Rhondda that there are a number of issues that potentially may face veterans as they leave the armed forces and return to civilian life. The Member may be aware that we are developing an employment pathway to deal with some of those issues and that we are working with local authorities to deal with issues around homelessness as well. I am absolutely confident that local authorities are doing all in their power to deliver on the commitments that they have made under the covenant, and we are certainly working with local government to ensure that that is delivered across the whole country. I'm aware of, and I agree with, the point she makes about information. I've corresponded with the UK Minister in this field before Christmas, and we are looking at how we develop a set of matrix to understand both the extent of veterans who may be homeless, but also to understand the pattern, if you like, of life following life in the armed forces for veterans across Wales. And that will inform not only the issues on how we deal with homelessness and employment, but a whole range of service provision for veterans.
Cytunaf gyda'r Aelod dros y Rhondda fod nifer o faterion y gall cyn-filwyr eu hwynebu wrth iddynt adael y lluoedd arfog a dychwelyd i fywyd sifil. Efallai y bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn datblygu llwybr cyflogaeth er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny a'n bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ymdrin â materion sy'n ymwneud â digartrefedd hefyd. Rwy'n gwbl hyderus fod awdurdodau lleol yn gwneud popeth a allant i gyflawni'r ymrwymiadau a wnaethant o dan y cyfamod, ac yn sicr, rydym yn gweithio gyda llywodraeth leol i sicrhau bod hynny'n cael ei gyflawni ledled y wlad. Rwy'n ymwybodol o'r pwynt a wnaeth ynglŷn â gwybodaeth, ac rwy'n cytuno. Bûm yn gohebu â Gweinidog y DU yn y maes hwn cyn y Nadolig, ac rydym yn edrych ar sut y gallwn ddatblygu set o fatricsau i ddeall faint o gyn-filwyr a all fod yn ddigartref, ond hefyd i ddeall patrwm bywyd, os mynnwch, ar ôl bywyd yn y lluoedd arfog i gyn-filwyr ledled Cymru. A bydd hynny nid yn unig yn llywio'r modd yr awn i'r afael â digartrefedd a chyflogaeth, ond yr ystod gyfan o wasanaethau a ddarperir i gyn-filwyr.
As the Cabinet Secretary's aware, these are matters covered in the cross-party group on armed forces and cadets' report on the armed forces covenant in Wales, and I know that the group is looking forward to your formal response to that.
One of the things it also covers is the call for core funding for third sector partners delivering peer-mentoring schemes. You'll be aware that the Change Step peer mentoring and advice service for military veterans and others with PTSD and a range of psychological problems who want to make positive changes in their lives, led by the charity CAIS, secured 12 months' funding from Help for Heroes to embed a peer mentor into each Welsh health board. How do you therefore respond to the need highlighted by Veterans' NHS Wales for core funding to keep the peer mentors in post as part of their core team, to mirror the Scottish veteran model?
Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r materion hyn wedi'u cynnwys yn adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a chadetiaid ar gyfamod y lluoedd arfog yng Nghymru, a gwn fod y grŵp hwnnw'n edrych ymlaen at eich ymateb ffurfiol i'r adroddiad hwnnw.
Un o'r pethau sy'n cael sylw ynddo hefyd yw'r alwad am gyllid craidd ar gyfer partneriaid trydydd sector sy'n darparu cynlluniau mentora cymheiriaid. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Newid Cam, y gwasanaeth mentora cymheiriaid a chyngor i gyn-filwyr ac eraill gydag anhwylder straen wedi trawma ac amrywiaeth o broblemau seicolegol sy'n awyddus i wneud newidiadau cadarnhaol yn eu bywydau, dan arweiniad yr elusen CAIS, wedi sicrhau 12 mis o gyllid gan Help for Heroes i gyflogi mentor cymheiriaid ym mhob bwrdd iechyd yng Nghymru. Sut rydych chi'n ymateb, felly, i'r angen a nodwyd gan GIG Cymru i Gyn-filwyr am gyllid craidd i gadw mentoriaid cymheiriaid yn eu swyddi fel rhan o'u tîm craidd, i adlewyrchu model cyn-filwyr yr Alban?
I hope that we are supporting and providing sufficient funding to Veterans' NHS Wales. We are currently providing annual funding of £585,000, and you will be aware that the Cabinet Secretary for Health and Social Services has recently announced additional funding of £100,000 per annum to increase the capacity for veterans with mental health needs. So, I hope that we are providing for the needs that are currently being identified.
The Member for North Wales refers to the cross-party group and the report that was published by the cross-party group before Christmas. I'd hoped to respond fully to that by the Easter recess; I haven't been able to do that, but I will be able to provide a full Welsh Government response to that report early in the new term.
Rwy'n gobeithio ein bod yn cefnogi ac yn darparu cyllid digonol i GIG Cymru i Gyn-filwyr. Ar hyn o bryd, rydym yn darparu cyllid blynyddol o £585,000, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cyhoeddi cyllid ychwanegol yn ddiweddar o £100,000 y flwyddyn er mwyn cynyddu'r capasiti ar gyfer cyn-filwyr ag anghenion iechyd meddwl. Rwy'n gobeithio, felly, ein bod yn darparu ar gyfer yr anghenion a nodir ar hyn o bryd.
Cyfeiria'r Aelod dros Ogledd Cymru at y grŵp trawsbleidiol a'r adroddiad a gyhoeddwyd gan y grŵp trawsbleidiol cyn y Nadolig. Roeddwn wedi gobeithio ymateb yn llawn iddo erbyn toriad y Pasg; nid wyf wedi gallu gwneud hynny, ond gallaf roi ymateb llawn gan Lywodraeth Cymru i'r adroddiad hwnnw yn gynnar yn y tymor newydd.
Cabinet Secretary, just to pursue Leanne Wood's question a little bit further, because she highlighted in the question as to whether you think the councils were doing enough. But clearly, housing is an issue, not just when they come out of the forces, but perhaps some time afterwards when they fall into situations where they have great difficulties. Will you work with the housing Minister to ensure that registered social landlords also have a single point of contact for veterans, so they don't have to find themselves chasing different people across the spectrum to try and get that help, so they have a point of contact within RSLs who can help them with all the issues they have?
Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn fynd ychydig ymhellach ar drywydd cwestiwn Leanne Wood, oherwydd soniodd yn y cwestiwn i ba raddau y credwch fod y cynghorau yn gwneud digon. Ond yn amlwg, mae tai yn broblem, nid yn unig pan fyddant yn gadael y lluoedd, ond efallai beth amser wedi hynny, pan fônt mewn sefyllfaoedd lle maent yn wynebu anawsterau sylweddol. A wnewch chi weithio gyda'r Gweinidog tai i sicrhau bod gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig un man cyswllt ar gyfer cyn-filwyr hefyd, fel nad oes yn rhaid iddynt fynd ar drywydd gwahanol bobl ar draws y sbectrwm i geisio cael gafael ar y cymorth hwnnw, fel bod ganddynt bwynt cyswllt o blith landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a all eu cynorthwyo gyda'r holl broblemau sydd ganddynt?
Absolutely. The housing Minister has obviously heard the question that you've asked and will be potentially able to write to you, giving you more information on this. But, certainly, we are aware of those issues. A person homeless on leaving the armed forces is in priority need under the Housing (Wales) Act 2014 and will be entitled to housing if homeless. We also understand that most local authorities also have a former member of the armed forces as an additional preference category. But what we do need to ensure is that it's not simply a safety net but a pathway in place that will provide for the needs of veterans leaving the services. And I hope we are doing that.
One of the more exciting initiatives I've seen has been the co-ordination officers appointed by local authorities, who, working together, demonstrate how local authorities can deliver support to veterans in a more holistic way, rather than in a sector-by-sector way as we've done in the past. And I hope that the liaison and co-ordination officers in local government will be able to make a real difference to the experience of veterans leaving the armed forces.
Yn sicr. Mae'n amlwg fod y Gweinidog tai wedi clywed y cwestiwn a ofynnwyd gennych, ac o bosibl, gall ysgrifennu atoch, gan roi mwy o wybodaeth i chi ynglŷn â hyn. Ond yn sicr, rydym yn ymwybodol o'r materion hynny. Mae unigolyn sy'n ddigartref ar ôl gadael y lluoedd arfog yn rhywun sydd ag angen blaenoriaethol o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014 a byddant yn gymwys i gael lle i fyw os ydynt yn ddigartref. Rydym yn deall hefyd fod gan y rhan fwyaf o awdurdodau lleol gategori blaenoriaethol ychwanegol ar gyfer cyn-aelodau o'r lluoedd arfog. Ond mae angen inni sicrhau nad rhwyd ddiogelwch yn unig ydyw, ond llwybr a fydd yn darparu ar gyfer anghenion cyn-filwyr sy'n gadael y lluoedd arfog. A gobeithio ein bod yn gwneud hynny.
Un o'r mentrau mwy cyffrous rwyf wedi'u gweld yw'r swyddogion cydgysylltu a benodir gan awdurdodau lleol, sy'n gweithio gyda'i gilydd i ddangos sut y gall awdurdodau lleol ddarparu cymorth i gyn-filwyr mewn ffordd fwy cyfannol, yn hytrach na fesul sector, fel rydym wedi'i wneud yn y gorffennol. A gobeithio y bydd modd i'r swyddogion cyswllt a'r swyddogion cydgysylltu mewn llywodraeth leol wneud gwahaniaeth gwirioneddol i brofiad cyn-filwyr sy'n gadael y lluoedd arfog.
2. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i wella gwasanaethau llywodraeth leol yng Nghymru? OAQ51921
2. What support is the Welsh Government providing to local government to improve services across Wales? OAQ51921
Across all service areas, Welsh Government continues to provide significant support to local government.
Ar draws pob maes gwasanaeth, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cryn dipyn o gymorth i lywodraeth leol.
Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. Obviously, we've had a brutal two weeks when it comes to the weather over the last—well, certainly the last two weeks that we've endured, but it's been a pretty wet and bleak winter as well. Road surfaces across my region in particular—but I'm sure across the rest of Wales—have suffered and broken up greatly, as was emphasised in press reports yesterday. Has the Cabinet Secretary had any discussions with local government leaders about what additional financing the Government may be able to make available to local government to alleviate some of the unique pressures that the heavy snowfall in particular has placed on their resources that could jeopardise the delivery of services going forward?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, rydym wedi cael pythefnos greulon iawn o ran y tywydd dros y—wel, yn sicr, dros y pythefnos diwethaf, ond rydym wedi cael gaeaf eithaf gwlyb a llwm hefyd. Mae wyneb y ffyrdd ar draws fy rhanbarth, yn arbennig—ond ledled gweddill Cymru hefyd, rwy'n siŵr—wedi dioddef ac wedi eu difrodi'n fawr, fel yr amlygwyd mewn adroddiadau yn y wasg ddoe. A yw Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael unrhyw drafodaethau gydag arweinwyr llywodraeth leol ynglŷn â pha gyllid ychwanegol y gallai'r Llywodraeth ei ddarparu i lywodraeth leol i leddfu rhywfaint ar y pwysau penodol y mae'r eira trwm, yn arbennig, wedi'i roi ar eu hadnoddau, a allai beryglu'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu yn y dyfodol?
I think Members across the whole Chamber will want to join with me in thanking all the public service workers, both in local government and elsewhere, who worked so very hard to keep people safe over the last month, where we have had some very severe weather in different parts of the country. I think, right across the Chamber, we all owe those public service workers a great debt of gratitude. And I'm sure everybody will join me in thanking them for the work that they have done.
I have not had a formal request from Welsh local government for additional support over the last month. I am meeting local government leaders on Friday, and I will certainly look very hard at how we can continue to provide support for Welsh local government, wherever that is needed.
Credaf y bydd Aelodau ar draws y Siambr gyfan yn awyddus i ymuno â mi i ddiolch i holl weithwyr y gwasanaethau cyhoeddus, mewn llywodraeth leol a mannau eraill, sydd wedi gweithio mor galed i gadw pobl yn ddiogel dros y mis diwethaf, lle y cawsom dywydd garw iawn mewn gwahanol rannau o'r wlad. Ar draws y Siambr, credaf ein bod oll yn ddiolchgar i'r gweithwyr hyn yn y gwasanaethau cyhoeddus. Ac rwy'n siŵr y bydd pawb yn ymuno â mi i ddiolch iddynt am y gwaith a wnaethant.
Nid wyf wedi cael cais ffurfiol gan lywodraeth leol yng Nghymru am gymorth ychwanegol dros y mis diwethaf. Byddaf yn cyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol ddydd Gwener, ac yn sicr, byddaf yn ystyried yn ofalus iawn sut y gallwn barhau i ddarparu cymorth ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru, lle bynnag y bo'i angen.
Despite the obvious budgetary challenges that have just been talked about—we're now into our eighth or ninth year of austerity—I know that improving public services is something you feel as strongly about as I do. So, I was pleased to see the recent launches of Unison's residential care charter, which followed on from the launch of their ethical care charter last year. And both set out standards that the union believes should be applied to deliver improved social and residential care, including bringing outsourced services back in house. Would you agree, Cabinet Secretary, that local authorities adopting these charters would be a significant step forwards in delivering improvements in these particular local government services to help meet the needs of our most vulnerable citizens? And would you further agree that we do need to find ways other than outsourcing to improve the efficiency and delivery of our services?
Er gwaethaf yr heriau cyllidebol amlwg y soniwyd amdanynt—rydym bellach yn ein wythfed neu nawfed blwyddyn o gyni ariannol—gwn eich bod yn teimlo mor gryf â minnau ynglŷn â gwella gwasanaethau cyhoeddus. Felly, roeddwn yn falch o weld siarter gofal preswyl Unsain yn cael ei lansio'n ddiweddar, yn dilyn lansio'u siarter gofal moesegol y llynedd. Ac roedd y ddwy siarter yn gosod safonau y cred yr undeb y dylid eu cymhwyso er mwyn darparu gwell gofal cymdeithasol a gofal preswyl, gan gynnwys dod â gwasanaethau a ddarperir gan ddarparwyr allanol yn ôl yn fewnol. A fyddech chi'n cytuno, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddai sicrhau bod awdurdodau lleol yn mabwysiadu'r siarteri hyn yn gam arwyddocaol ymlaen o ran cyflawni gwelliannau yn y gwasanaethau llywodraeth leol penodol hyn er mwyn helpu i ddiwallu anghenion ein dinasyddion mwyaf agored i niwed? Ac a fyddech yn cytuno hefyd fod angen inni ddod o hyd i ffyrdd eraill heblaw darpariaeth allanol o wella effeithlonrwydd a'r modd y darparir ein gwasanaethau?
Absolutely. I was delighted, alongside the Member for Merthyr, to join Unison for conversations on this matter last week. I think the work that Unison is doing is absolutely groundbreaking in ensuring that we have a public service workforce that works alongside providers and employers to deliver the best possible standards of service for all people who require social care in Wales. The ethical care charter seeks to ensure that we do have a high-quality and sustainable social care sector, a respected and supported workforce, providing compassionate, dignified care across the whole range of services provided. I think everybody across the whole Chamber will join with me in welcoming the initiative from Unison, and I would certainly encourage all parts of local government to work with Unison, and other trade unions, of course, in order to deliver exactly those ambitions and that vision for social care.
Yn sicr. Roeddwn yn falch iawn, fel yr Aelod dros Ferthyr Tudful, o gael trafod y mater hwn gydag Unsain yr wythnos diwethaf. Credaf fod y gwaith y mae Unsain yn ei wneud yn hollol arloesol o ran sicrhau bod gweithlu ein gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio ochr yn ochr â darparwyr a chyflogwyr i gyflawni'r safonau gwasanaeth gorau posibl i bawb sydd angen gofal cymdeithasol yng Nghymru. Nod y siarter gofal moesegol yw sicrhau bod gennym sector gofal cymdeithasol cynaliadwy ac o ansawdd uchel, gweithlu uchel ei barch a gefnogir, sy'n darparu gofal tosturiol ac urddasol ar draws yr holl wasanaethau a ddarperir. Credaf y bydd pawb yn y Siambr hon yn ymuno â mi i groesawu'r fenter gan Unsain, ac yn sicr, buaswn yn annog pob rhan o lywodraeth leol i weithio gydag Unsain, ac undebau llafur eraill, wrth gwrs, er mwyn cyflawni'r union uchelgeisiau hynny a'r weledigaeth honno ar gyfer gofal cymdeithasol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Janet Finch-Saunders.
Questions now from the party spokespeople. Janet Finch-Saunders.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cabinet Secretary, you will be aware that Members across this Chamber have raised concerns about the current local government funding formula. Now, with regard to that, you said to me in January:
'I've heard many Conservative Members here arguing for a change in the formula. What I haven't heard is Conservative councillors arguing for that change in the formula.'
But I have copies here of letters sent to your department from Monmouthshire County Council and the Vale of Glamorgan Council, writing after you took office on 3 November. Both are signed by Conservative councillors, and both state that their authorities wanted changes to the formula. In fact, the leader of the Vale of Glamorgan Council, Councillor John Thomas, was calling for a full review, and he still does today. Cabinet Secretary, how will you address this clear vacuum of engagement with local authority leaders, and will you please apologise to those councils who wrote to your department about the funding formula for dismissing their concerns so casually?
Diolch yn fawr, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod Aelodau ar draws y Siambr hon wedi mynegi pryderon ynghylch y fformiwla ariannu bresennol ar gyfer llywodraeth leol. Nawr, mewn perthynas â hynny, dywedasoch wrthyf ym mis Ionawr:
'Rwyf wedi clywed llawer o Aelodau Ceidwadol yma yn dadlau dros newid y fformiwla. Yr hyn na chlywais yw cynghorwyr Ceidwadol yn dadlau dros newid y fformiwla yn y fath fodd.'
Ond mae gennyf gopïau yma o'r llythyrau a anfonwyd at eich adran gan Gyngor Sir Fynwy a Chyngor Bro Morgannwg a ysgrifennwyd ar ôl i chi ddod i'ch swydd ar 3 Tachwedd. Mae'r ddau wedi'u llofnodi gan gynghorwyr Ceidwadol, ac mae'r ddau'n nodi bod eu hawdurdodau yn dymuno gweld newidiadau yn y fformiwla. Mewn gwirionedd, roedd arweinydd Cyngor Bro Morgannwg, y Cynghorydd John Thomas, yn galw am adolygiad llawn, ac mae'n dal i wneud hynny heddiw. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y byddwch yn mynd i'r afael â'r gwactod amlwg hwn o ran ymgysylltu ag arweinwyr awdurdodau lleol, ac a wnewch chi ymddiheuro wrth y cynghorau a ysgrifennodd at eich adran ynglŷn â'r fformiwla ariannu am fod mor barod i ddiystyru eu pryderon os gwelwch yn dda?
I'm aware of the correspondence she—[Interruption.] I'm aware of the correspondence she has, because I gave it to her. I'm also very aware of its contents. What I will say to the Member is that we work with local government to deliver a formula that local government wishes to use in order to distribute fairly our rate support grant to all local authorities in Wales. There is no, and has been no, proposal from local government to make significant and substantial changes to that formula. Clearly, the distribution sub-group will look at marginal changes to the formula through the year, and we've already published our work plan for the coming year. And I will continue to meet local government leaders and finance leaders in local government in order to discuss with them how they see the formula working and whether they see the need for a significant or a substantial change. But, to date, local government has not sought that significant and substantial change.
Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth—[Torri ar draws.] Rwy'n ymwybodol o'r ohebiaeth sydd ganddi, gan mai gennyf fi y cafodd yr ohebiaeth honno. Rwyf hefyd yn ymwybodol iawn o'r cynnwys. Yr hyn a ddywedaf wrth yr Aelod yw ein bod yn gweithio gyda llywodraeth leol i gyflwyno fformiwla y mae llywodraeth leol yn awyddus i'w defnyddio er mwyn dosbarthu ein grant cynnal ardrethi yn deg i bob awdurdod lleol yng Nghymru. Ni chafwyd unrhyw gynnig gan lywodraeth leol i wneud newidiadau sylweddol ac arwyddocaol i'r fformiwla honno. Yn amlwg, bydd yr is-grŵp dosbarthu yn edrych ar newidiadau ymylol i'r fformiwla drwy gydol y flwyddyn, ac rydym eisoes wedi cyhoeddi ein cynllun gwaith ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod. A byddaf yn parhau i gyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol ac arweinwyr cyllid mewn llywodraeth leol er mwyn trafod pa mor dda y mae'r fformiwla'n gweithio yn eu barn hwy ac a ydynt credu bod angen newid sylweddol neu arwyddocaol. Ond hyd yn hyn, nid yw llywodraeth leol wedi mynd ar drywydd y newid sylweddol ac arwyddocaol hwnnw.
Cabinet Secretary, you didn't give these to me, technically. I obtained these as a result of an FOI. Now, you stated yesterday—[Interruption.] You stated yesterday that you had been talking to council leaders the length and breadth of Wales, yet the Welsh Local Government Association have said that your Green Paper has caused 'disquiet and confusion'. Further, the leader of the Vale of Glamorgan Council has noted that there was no meaningful discussion or engagement with councils as regards this. This is yet another example where you are saying one thing in this Chamber, but the reality is different. This casual approach of taking local authorities for granted, taking our voters for granted, and taking this Assembly for granted, will not cut it. There is demoralisation. There is fatigue. And there is growing frustration about your local government reform proposals—third in a line over the past two years. Now, do you not think, as the Cabinet Member—fairly new in post, I'll give you that—that you have a duty, you have a duty, to remove these obstacles, particularly given the pressures that your Welsh Labour Government has put our local authorities under, and to provide a clear, strategic, well-consulted on plan for local government, with full engagement and agreement from local authorities before bringing it to this Assembly? I think that that's the very least that those authorities deserve. Will you do that?
Ysgrifennydd y Cabinet, ni roesoch y rhain i mi, yn dechnegol. Fe'u cefais o ganlyniad i gais rhyddid gwybodaeth. Nawr, fe ddywedoch ddoe—[Torri ar draws.] Fe ddywedoch ddoe eich bod wedi bod yn siarad ag arweinwyr cynghorau ledled Cymru, ond mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud bod eich Papur Gwyrdd wedi achosi 'pryder a dryswch'. Yn ychwanegol at hynny, mae arweinydd Cyngor Bro Morgannwg wedi nodi na chafwyd unrhyw ymgysylltu neu drafodaeth ystyrlon â chynghorau mewn perthynas â hyn. Dyma enghraifft arall lle rydych yn dweud un peth yn y Siambr, ond mae'r realiti'n wahanol. Nid yw'r dull diofal hwn o gymryd awdurdodau lleol yn ganiataol, o gymryd ein pleidleiswyr yn ganiataol, a chymryd y Cynulliad hwn yn ganiataol, yn ddigon da. Mae'n peri digalondid. Mae'n peri blinder. Ac mae mwy a mwy o rwystredigaeth ynghylch eich cynigion i ddiwygio llywodraeth leol—am y trydydd tro dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Nawr, onid ydych yn credu, fel yr Aelod o'r Cabinet—sy'n weddol newydd yn y swydd, rwy'n cydnabod hynny—fod gennych ddyletswydd, mae gennych ddyletswydd, i gael gwared ar y rhwystrau hyn, yn enwedig o ystyried y pwysau y mae eich Llywodraeth Lafur wedi'i roi ar ein hawdurdodau lleol, ac i ddarparu cynllun clir, strategol, a fu'n destun ymgynghori trylwyr ar gyfer llywodraeth leol, gydag ymrwymiad a chytundeb llwyr gan awdurdodau lleol cyn ei gyflwyno gerbron y Cynulliad hwn? Credaf mai dyna'r peth lleiaf y mae'r awdurdodau hynny'n ei haeddu. A wnewch chi hynny?
I have many conversations with local authority leaders of all political hues and none. And they all say very different things, in different ways, and express themselves differently. But not one—not one—including the leader of the Vale of Glamorgan, in fact, has said to me, 'I wish that we—' or 'We want you to deliver Conservative policies and the Conservative policies that are being delivered for local government in England.' Not one. What we've seen in England has been the dismembering of local government, the undermining of local government. We've seen funding in local government decrease by 12 per cent across England in real terms. In Wales, we've seen local funding increase by 4.4 per cent. The National Audit Office report on the capacity within local government in England, published earlier this month, was an indictment of policy in England, of Conservative policy for local government. What we are doing here is putting forward proposals to strengthen and empower local government. What we're seeing in England is the undermining of local government. And let me give you this undertaking, Presiding Officer: whatever proposals come out of the consultation I launched yesterday, what we will test all those proposals against is, 'Does this empower and strengthen local government?' And, if it does, we will move forward. We have a vision of a vigorous local government, an activist local government, a local government that works with Welsh Government in supporting them to deliver public services. We will never follow the Conservative route of undermining local government, underfunding local government, and undermining local authority leaders.
Rwy'n cael llawer o sgyrsiau gydag arweinwyr awdurdodau lleol o bob lliw gwleidyddol. Ac mae pob un ohonynt yn dweud pethau gwahanol iawn, mewn gwahanol ffyrdd, ac yn mynegi eu hunain yn wahanol. Ond nid oes un ohonynt—dim un—gan gynnwys arweinydd Bro Morgannwg, mewn gwirionedd, wedi dweud wrthyf, 'Hoffwn pe baem—' neu 'Rydym am i chi gyflwyno polisïau Ceidwadol a'r polisïau Ceidwadol sy'n cael eu cyflwyno ar gyfer llywodraeth leol yn Lloegr.' Dim un. Yn Lloegr, rydym wedi gweld llywodraeth leol yn cael ei datgymalu, yn cael ei thanseilio. Rydym wedi gweld cyllid llywodraeth leol yn gostwng 12 y cant mewn termau real ledled Lloegr. Yng Nghymru, rydym wedi gweld arian lleol yn cynyddu 4.4 y cant. Roedd adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar y capasiti o fewn llywodraeth leol yn Lloegr, a gyhoeddwyd yn gynharach y mis hwn, yn condemnio'r polisi yn Lloegr, polisi'r Ceidwadwyr ar gyfer llywodraeth leol. Yr hyn a wnawn yma yw cyflwyno cynigion i gryfhau a grymuso llywodraeth leol. Yr hyn a welwn yn Lloegr yw tanseilio llywodraeth leol. A gadewch i mi roi'r ymrwymiad hwn ichi, Lywydd: ni waeth pa gynigion a ddaw yn sgil yr ymgynghoriad a lansiwyd gennyf ddoe, yr hyn y byddwn yn ei ddefnyddio i brofi'r holl gynigion hynny yn ei erbyn yw, 'A yw hyn yn grymuso ac yn cryfhau llywodraeth leol?' Ac os ydyw, byddwn yn symud ymlaen. Ein gweledigaeth yw llywodraeth leol gadarn, llywodraeth leol weithredol, llywodraeth leol sy'n gweithio gyda Llywodraeth Cymru i'w cynorthwyo i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Ni fyddwn byth yn dilyn llwybr y Ceidwadwyr o danseilio llywodraeth leol, tanariannu llywodraeth leol, a thanseilio arweinwyr awdurdodau lleol.
Well, thank you, Cabinet Secretary. Could you perhaps tell me of one local authority leader that has backed these plans so far? Now, the WLGA have spoken of the recent Welsh Government's assurance that no reorganisation would occur for 10 years. Yesterday, your Green Paper proposals destroyed that stability, and, with it, the confidence, the morale and any ability to plan for the future for local authorities. Can I ask you a question as well? At what point was this raised with your Welsh Government Cabinet colleagues, and can you tell me today also whether you had the support for your proposals going forward from each and every single one of your Cabinet colleagues?
Wel, diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A allwch enwi un arweinydd awdurdod lleol sydd wedi cefnogi'r cynlluniau hyn hyd yma? Nawr, mae CLlLC wedi sôn am y sicrwydd a roddwyd yn ddiweddar gan Lywodraeth Cymru na fyddai unrhyw ad-drefnu yn mynd rhagddo am 10 mlynedd. Ddoe, fe ddinistriodd cynigion eich Papur Gwyrdd y sefydlogrwydd hwnnw, yn ogystal â'r hyder, y morâl ac unrhyw allu i awdurdodau lleol gynllunio ar gyfer y dyfodol. A gaf fi ofyn cwestiwn i chi hefyd? Ar ba bwynt y codwyd hyn gyda'ch cyd-Aelodau yng Nghabinet Llywodraeth Cymru, ac a allwch ddweud wrthyf heddiw hefyd a gawsoch gefnogaeth pob un o'ch cyd-Aelodau Cabinet i fwrw ymlaen â'ch cynigion?
I come here to speak on behalf of Welsh Government, not to speak on behalf of myself, and the process that we launched yesterday was a Government process. It was a Government process. It was launched by the Welsh Government as a whole. But let me say this, let me say this: I asked all local government leaders before Christmas what their ambitions were for local government. I asked all local government leaders to send to me their suggestions for the powers, the freedoms, the flexibilities, the additional responsibilities that they wanted for local government. I asked them to outline what their vision was for local government. And, you know, the leader of the Vale of Glamorgan has been mentioned by the Member for north Wales, for Aberconwy, so, let's understand what the leader of the Vale of Glamorgan asked for: automatic cameras in car parks. That is the vision of the Conservatives for local government. It's not much of a vision; it's pretty thin stuff. Our vision for local government—[Interruption.] Our vision for local government is of empowered councils able to deliver strong and effective public services, protecting public service workers, protecting public services and delivering stronger councils in the future than we have today, devolving power from this across the whole of Wales. That is a vision that I believe garners support both here and across the whole country.
Rwy'n dod yma i siarad ar ran Llywodraeth Cymru, nid i siarad ar fy rhan fy hun, ac roedd y broses a lansiwyd gennym ddoe yn un o brosesau'r Llywodraeth. Roedd yn un o brosesau'r Llywodraeth. Fe'i lansiwyd gan Lywodraeth Cymru yn ei chyfanrwydd. Ond gadewch i mi ddweud hyn, gadewch imi ddweud hyn: gofynnais i'r holl arweinwyr llywodraeth leol cyn y Nadolig beth oedd eu huchelgeisiau ar gyfer llywodraeth leol. Gofynnais i'r holl arweinwyr llywodraeth leol anfon eu hawgrymiadau i mi ynghylch y pwerau, y rhyddid, yr hyblygrwydd, y cyfrifoldebau ychwanegol roeddent yn dymuno'u cael ar gyfer llywodraeth leol. Gofynnais iddynt amlinellu eu gweledigaeth ar gyfer llywodraeth leol. A soniodd yr Aelod dros ogledd Cymru, dros Aberconwy, am arweinydd Bro Morgannwg, felly gadewch inni ddeall beth y gofynnodd arweinydd Bro Morgannwg amdano: camerâu awtomatig mewn meysydd parcio. Dyna weledigaeth y Ceidwadwyr ar gyfer llywodraeth leol. Nid yw'n fawr o weledigaeth; mae'n eithaf disylwedd. Ein gweledigaeth ni ar gyfer llywodraeth leol—[Torri ar draws.] Ein gweledigaeth ni ar gyfer llywodraeth leol yw cynghorau wedi'u grymuso sy'n gallu darparu gwasanaethau cyhoeddus cryf ac effeithiol, gan ddiogelu gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus, diogelu gwasanaethau cyhoeddus a darparu cynghorau cryfach yn y dyfodol nag sydd gennym heddiw, gan ddatganoli pŵer o'r lle hwn ledled Cymru gyfan. Credaf fod cryn dipyn o gefnogaeth i'r weledigaeth honno yn y lle hwn a ledled y wlad.
Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.
Well, follow that, isn't it? Clee Tomkinson Francis estate agents recently put out an ad in my region for a private rental, and I'm sure many have seen it, including the words, 'No pets' and 'No DSS' in the same sentence. I know that other people have been putting similar such adverts around on Facebook, but that's in their private capacity. Do you agree with me that that's something that's considered pretty discriminatory? You could imply that there's a comparison there between people and pets and how people are then discriminated against if they want to seek tenure in the private rented sector.
Wel, dilynwch hynny, ynte? Yn ddiweddar, hysbysebwyd eiddo i'w rentu'n breifat gan asiantiaid eiddo Clee Tompkinson Francis yn fy rhanbarth i, ac rwy'n siŵr fod llawer wedi gweld yr hysbyseb, a oedd yn cynnwys y geiriau, 'Dim anifeiliaid anwes' a 'Dim hawlwyr budd-daliadau' yn yr un frawddeg. Gwn fod pobl eraill wedi hysbysebu yn yr un modd ar Facebook, ond roeddent yn gweithredu'n breifat wrth wneud hynny. A ydych yn cytuno â mi bod hyn yn rhywbeth y gellid ei ystyried yn wahaniaethol? Gallech awgrymu bod cymhariaeth yno rhwng pobl ag anifeiliaid anwes a'r modd y gwahaniaethir yn erbyn pobl wedyn os ydynt am geisio deiliadaeth yn y sector rhentu preifat.
I thank you very much for raising this issue and I'm very keen to work with the private rented sector to break down the barriers that we see in terms of the private rented sector providing housing for people who are in receipt of benefits.
But, even more than that, I want the private rented sector to play its role in housing people who are coming directly off the streets. And we are able to do that through our housing first approach, which is already seeing some people coming straight from the streets into the private rented sector. We're able to do that because Welsh Government's providing bonds, for example, which does take away the element of risk for the private rented sector in terms of providing housing to people who don't have a history of secure tenures. But I certainly don't want to see any discrimination operating in any part of the sector and I do share your deep concerns about people who, for reasons that are discriminatory, won't provide housing to people on benefits.
Diolch yn fawr iawn ichi am godi'r mater hwn ac rwy'n awyddus iawn i weithio gyda'r sector rhentu preifat i gael gwared ar y rhwystrau a welwn mewn perthynas â'r sector rhentu preifat yn darparu tai ar gyfer pobl sy'n derbyn budd-daliadau.
Ond yn fwy na hynny hyd yn oed, rwy'n awyddus i'r sector rhentu preifat chwarae ei ran yn darparu tai i bobl a ddaw'n syth oddi ar y strydoedd. Ac rydym yn gallu gwneud hynny drwy ein dull tai yn gyntaf, sydd eisoes yn golygu bod rhai pobl yn dod oddi ar y strydoedd yn syth i'r sector rhentu preifat. Rydym yn gallu gwneud hynny am fod Llywodraeth Cymru yn darparu bondiau, er enghraifft, sy'n cael gwared ar yr elfen o risg ar gyfer y sector rhentu preifat o ran darparu tai i bobl nad oes ganddynt hanes o ddeiliadaethau ddiogel. Ond yn sicr, nid wyf am weld unrhyw arferion gwahaniaethol ar waith mewn unrhyw ran o'r sector, ac rwy'n rhannu eich pryderon difrifol ynghylch pobl nad ydynt am ddarparu tai i bobl sy'n derbyn budd-daliadau am resymau gwahaniaethol.
Thank you for that answer. Just to continue on this, I've raised the issue with the Residential Landlords Association and they've told me that it's often to do with insurance or mortgage, which is a policy put on them from the UK Government. My concern is that, with job insecurity as high as it is and with the private rented sector being the only option for many people, the discrimination against those on universal credit, for example, is just not feasible for them. For example, if someone loses a job or is in regular but temporary work and is required, from time to time, to restart a universal credit claim, is that person going to have trouble either renting a home in the first place or risk not having a tenancy renewed because of their work history?
So, I wanted to ask you here today whether you'd commit to making representations to UK banks, insurance companies and the private rented sector to attempt to find a way to change this behaviour, and will you make representations to your counterpart in the UK Government to make it clear that the Welsh Government believes that these policies are ultimately unsustainable, discriminatory and unrealistic, even, in the current climate?
Diolch am eich ateb. Gan barhau ar hyn, rwyf wedi trafod y mater gyda'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl a dywedasant wrthyf fod hyn yn ymwneud yn aml ag yswiriant neu forgais, sy'n bolisi a osodwyd arnynt gan Lywodraeth y DU. Fy mhryder i, gyda chymaint o ansicrwydd o ran swyddi a chan mai'r sector rhentu preifat yw'r unig opsiwn i lawer o bobl, yw nad yw'r gwahaniaethu yn erbyn pobl ar gredyd cynhwysol, er enghraifft, yn ymarferol bosibl iddynt. Er enghraifft, pe bai rhywun yn colli swydd, neu mewn gwaith rheolaidd ond dros dro a'i bod yn ofynnol iddynt ailgychwyn hawliad credyd cynhwysol o bryd i'w gilydd, a yw'r unigolyn hwnnw'n mynd i'w chael hi'n anodd naill ai i rentu cartref yn y lle cyntaf neu i fentro peidio â chael tenantiaeth wedi'i hadnewyddu oherwydd eu hanes gwaith?
Felly, roeddwn am ofyn i chi yma heddiw a fyddech yn ymrwymo i gyflwyno sylwadau i fanciau, cwmnïau yswiriant a sector rhentu preifat yn y DU i geisio canfod ffordd o newid yr ymddygiad hwn, ac a wnewch chi gyflwyno sylwadau i'ch swyddog cyfatebol yn Llywodraeth y DU er mwyn egluro bod Llywodraeth Cymru yn credu bod y polisïau hyn, yn y pen draw, yn anghynaladwy, yn wahaniaethol ac yn afrealistig, hyd yn oed, yn yr hinsawdd bresennol?
Thank you. I'll certainly be happy to take this up with my counterparts in the UK Government. I write, on a very frequent basis, to the UK Government expressing the Welsh Government's concerns over many aspects of the implementation of universal credit, not least the impact that it is having in terms of rent arrears and the increase that we're seeing across all tenure sectors as a result of the implementation of universal credit.
One thing I am really keen on is that the UK Government takes a proactive approach in terms of offering people alternative payments, by which I mean payments direct to their landlords rather than to themselves, when they're first having their discussions with their work coaches. That's not right there in the template that is used at the moment, but we have had some really good discussions directly with the Department for Work and Pensions on a local basis to ensure that they are having meaningful conversations with people about their options in terms of having those payments. So, rather than saying, 'Would you like an alternative payment?' they're actually being told what that, practically, means for them, because an alternative payment is just a concept, really, if you're having a discussion without understanding the fullness of the options available to you.
But, again, Welsh Government officials have strong working relationships with the private rented sector, the banks and insurance companies, and this is certainly something I'll ask my officials to have discussions about with them.
Diolch. Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i drafod hyn gyda fy swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU. Rwy'n ysgrifennu, yn aml iawn, at Lywodraeth y DU i fynegi pryderon Llywodraeth Cymru ynglŷn â nifer o agweddau ar weithredu credyd cynhwysol, yn enwedig yr effaith y mae'n ei chael o ran ôl-ddyledion rhent a'r cynnydd a welwn ar draws yr holl sectorau deiliadaeth o ganlyniad i weithredu credyd cynhwysol.
Un peth rwy'n awyddus iawn i'w weld yw Llywodraeth y DU yn bod yn rhagweithiol a chynnig taliadau amgen i bobl, sef taliadau uniongyrchol i'w landlordiaid yn hytrach nag iddynt hwy eu hunain, pan fyddant yn cael eu trafodaethau cyntaf gyda'u hyfforddwyr gwaith. Nid yw hynny yn y templed a ddefnyddir ar hyn o bryd, ond rydym wedi cael trafodaethau uniongyrchol da iawn gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau ar sail leol i sicrhau eu bod yn cael sgyrsiau ystyrlon â phobl ynglŷn â'u dewisiadau o ran derbyn y taliadau hynny. Felly, yn hytrach na dweud, 'A hoffech chi daliad amgen?' maent yn cael gwybod beth y mae hynny'n ei olygu iddynt yn ymarferol, gan mai cysyniad yn unig yw taliadau amgen, mewn gwirionedd, os ydych yn cael trafodaeth heb ddeall yr opsiynau sydd ar gael i chi yn eu cyfanrwydd.
Ond unwaith eto, mae gan swyddogion Llywodraeth Cymru berthynas waith gadarn gyda'r sector rhentu preifat, y banciau a chwmnïau yswiriant, ac yn sicr, byddaf yn gofyn i fy swyddogion gynnal trafodaethau gyda hwy ynglŷn â hyn.
Okay. Thank you. Well, I'll look forward to having an update on that particular issue, because I think it's important because it sets the tone for how people in society treat one another as well. I think that's something that I'd be very keen to hear more about.
Keeping to the private rented sector, solving the challenge of homelessness and housing security will require the private rented sector to play a role, and we've had quite a considerable discussion of late on housing first and the pilots that are being run at the moment, and the issue of ongoing support for those in the private rented sector. Would you be able to look at how you would work in these pilots at helping those who are in receipt of benefits in relation to housing first? For example, many people are capable of living independently and may be capable of work, but other personal issues may mean that that person isn't always good at paying bills, may have mental health challenges from time to time and so they put themselves in jeopardy in that private rented situation. So that's why some private landlords, I understand, are not then offering the tenancies to people in Wales, because they are fearful of the implications that will have, and the fact that they don't have the same level of support that social housing can give in relation to mental health or wraparound support. So, my ask is, when you are looking at the housing first developments, that you consider the private rented sector as integral to this also and talk to the sector as to how they can be part of the discussion.
Iawn. Diolch. Wel, edrychaf ymlaen at gael y wybodaeth ddiweddaraf ar y mater penodol hwnnw, gan y credaf ei fod yn bwysig oherwydd ei fod yn gosod y cywair ar gyfer sut y mae pobl yn trin ei gilydd mewn cymdeithas hefyd. Credaf fod hynny'n rhywbeth y buaswn yn awyddus iawn i glywed mwy amdano.
Gan aros gyda'r sector rhentu preifat, er mwyn datrys heriau digartrefedd a sicrwydd tai, bydd angen i'r sector rhentu preifat chwarae ei ran, ac rydym wedi cael cryn dipyn o drafod yn ddiweddar ar dai yn gyntaf a'r cynlluniau peilot sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd, yn ogystal â mater cymorth parhaus i rai yn y sector rhentu preifat. A fyddai modd ichi ystyried sut y byddech yn gweithio yn y cynlluniau peilot hyn er mwyn helpu pobl sy'n derbyn budd-daliadau mewn perthynas â thai yn gyntaf? Er enghraifft, mae llawer o bobl yn gallu byw'n annibynnol ac yn gallu gweithio o bosibl, ond efallai fod materion personol eraill yn golygu nad yw'r unigolyn hwnnw bob amser yn dda am dalu biliau, efallai eu bod yn wynebu heriau iechyd meddwl o bryd i'w gilydd ac felly maent yn peryglu eu hunain yn y sefyllfa rhentu preifat honno. Felly dyna pam nad yw rhai landlordiaid preifat, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn cynnig y tenantiaethau i bobl yng Nghymru, gan eu bod yn ofni goblygiadau hynny, a'r ffaith nad oes ganddynt yr un lefel o gefnogaeth ag y gall tai cymdeithasol ei darparu mewn perthynas ag iechyd meddwl neu gymorth cofleidiol. Felly, yr hyn rwy'n ei ofyn, pan fyddwch yn edrych ar y datblygiadau tai yn gyntaf, yw eich bod hefyd yn ystyried y sector rhentu preifat fel rhan annatod o hyn ac yn siarad â'r sector ynglŷn â sut y gallant fod yn rhan o'r drafodaeth.
Thank you very much for that and I will give my commitment to you that we do see the private rented sector as integral to delivering our ambitious housing first aspirations. But, I would also add that, just last week, I did have a meeting with Tai Pawb, who Welsh Government funds in order to try and create a housing picture in Wales, if you like, which is accessible to everybody. Tai Pawb have undertaken some work in two local authority areas directly with the private rented sector, to raise awareness among private landlords in terms of the opportunities that there are for them and to cut down those barriers that they have in terms of, perhaps, preconceived ideas as to what aids and adaptations might mean for the value of their properties, and so on. Tai Pawb were particularly positive about the discussions they'd had with the private rented sector in those two areas. So, there are certainly opportunities to learn from what they've done in those two areas as to the kinds of conversations that we have to have, really, with the private rented sector to raise confidence and open those doors to people who are disabled or otherwise have protected characteristics.
Diolch yn fawr am hynny, a rhoddaf ymrwymiad i chi ein bod yn ystyried y sector rhentu preifat yn ganolog i'r gwaith o gyflawni ein dyheadau uchelgeisiol mewn perthynas â thai yn gyntaf. Ond buaswn hefyd yn ychwanegu fy mod wedi cael cyfarfod yr wythnos diwethaf gyda Tai Pawb, sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru er mwyn ceisio creu cynnig tai yng Nghymru, os mynnwch, sy'n hygyrch i bawb. Mae Tai Pawb wedi gwneud rhywfaint o waith mewn dwy ardal awdurdod lleol gyda'r sector rhentu preifat yn uniongyrchol, i godi ymwybyddiaeth ymhlith landlordiaid preifat ynglŷn â'r cyfleoedd sydd ar gael iddynt ac i gael gwared ar y rhwystrau sydd ganddynt mewn perthynas, efallai, â syniadau rhagdybiedig ynglŷn â beth y gall cymhorthion ac addasiadau ei olygu i werth eu heiddo, ac ati. Roedd Tai Pawb yn arbennig o gadarnhaol ynglŷn â'r trafodaethau a gawsant gyda'r sector rhentu preifat yn y ddwy ardal. Felly yn sicr, ceir cyfleoedd i ddysgu o'r hyn y maent wedi'i wneud yn y ddwy ardal o ran y mathau o sgyrsiau y mae'n rhaid inni eu cael, mewn gwirionedd, gyda'r sector rhentu preifat i gynyddu hyder ac agor drysau i bobl sy'n anabl neu sydd â nodweddion gwarchodedig eraill.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
The UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Minister, I wanted to return to the issue of local government reform, which we were discussing yesterday. There were various issues that came out of that. Mike Hedges, your colleague, raised the subject that there will still be considerable population variations, even after your proposed reorganisation, with different councils having widely different populations.
Rhondda Cynon Taf has currently one of the biggest populations of the current 22 councils, at about 240,000 people. If you were to merge RCT with Merthyr, which is your current proposal—or part of your current proposal—that would add 60,000 people. If you then add Bridgend to the mix as well, which is also part of your proposed plan as it stands, you end up with a population in that proposed council that's not far off 0.5 million people. RCT also has around 30 one-member wards, most of which will presumably be swallowed up or merged following the reorganisation. So, how can we keep a sense of localism and local accountability when places like Taff's Well, Church Village, Llantrisant—I'm not saying these exact places, but certainly communities like these—will no longer have their own councillor, serving just that place?
Diolch, Lywydd. Weinidog, hoffwn ddychwelyd at fater diwygio llywodraeth leol y buom yn ei drafod ddoe. Roedd yna faterion amrywiol yn deillio o hynny. Soniodd Mike Hedges, eich cyd-Aelod, y bydd amrywiadau poblogaeth sylweddol o hyd, hyd yn oed ar ôl eich ad-drefnu arfaethedig, gyda phoblogaethau gwahanol iawn mewn gwahanol gynghorau.
Ar hyn o bryd, mae gan Rhondda Cynon Taf un o'r poblogaethau mwyaf o blith y 22 cyngor presennol, gydag oddeutu 240,000 o bobl. Pe baech yn cyfuno Rhondda Cynon Taf â Merthyr Tudful, sef eich cynnig presennol—neu ran o'ch cynnig presennol—byddai hynny'n ychwanegu 60,000 o bobl. Pe baech yn ychwanegu Pen-y-bont ar Ogwr hefyd, sydd hefyd yn rhan o'ch cynllun arfaethedig fel y mae ar hyn o bryd, byddai gennych gyngor arfaethedig gyda phoblogaeth o bron i 0.5 miliwn o bobl. Mae gan Rondda Cynon Taf hefyd oddeutu 30 o wardiau un aelod, a byddai'r mwyafrif ohonynt yn cael eu llyncu, mae'n debyg, neu eu cyfuno wedi'r ad-drefnu. Felly, sut y gallwn gadw synnwyr o leoliaeth ac atebolrwydd lleol pan na fydd gan ardaloedd fel Ffynnon Taf, Pentre'r Eglwys, Llantrisant—nid wyf yn sôn am yr union leoedd hyn, ond cymunedau tebyg iddynt yn sicr—eu cynghorydd eu hunain yn gwasanaethu'r lle hwnnw yn unig?
I think the challenge outlined by the UKIP spokesperson is a good one and I don't disagree with him about the challenges raised. I don't believe, and I've never claimed, that the Government believes that there's an optimum shape and an optimum size for local government. What we're seeking to do is to publish an indicative map that will look at potential shapes of future structures. I hope I made clear to Members yesterday that I'm very happy and very content to have further conversations on all of those different matters. This is a Green Paper process: what it is is a conversation, a consultation, a debate, a discussion; what it isn't is concluded Government policy and what it isn't is a dogmatic view or a determinist view of what the future should hold. I want to look at what is possible, balancing the sort of localism that's been described there with the scale to deliver robust and high-quality public services, and I'm very, very happy to consider how that is best done.
Credaf fod yr her a amlinellwyd gan lefarydd UKIP yn un dda, ac nid wyf yn anghytuno ag ef ynglŷn â'r heriau a amlygwyd. Nid wyf yn credu, ac nid wyf erioed wedi honni, fod y Llywodraeth yn credu bod siâp delfrydol a maint delfrydol i lywodraeth leol. Yr hyn rydym yn ceisio'i wneud yw cyhoeddi map dangosol a fydd yn ystyried siapiau posibl ar gyfer strwythurau yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio fy mod wedi egluro i'r Aelodau ddoe fy mod yn fwy na pharod ac yn fodlon iawn cael trafodaethau pellach ynglŷn â'r holl faterion gwahanol hynny. Mae hon yn broses Papur Gwyrdd: mae'n sgwrs, yn ymgynghoriad, yn ddadl, yn drafodaeth; nid yw'n bolisi Llywodraethol gorffenedig ac nid yw'n safbwynt dogmatig neu'n safbwynt penderfyniadol ynglŷn â'r hyn y dylem ei weld yn y dyfodol. Rwy'n awyddus i ystyried beth sy'n bosibl, gan sicrhau cydbwysedd rhwng y math o leoliaeth a ddisgrifiwyd yma a'r meintiau i allu darparu gwasanaethau cyhoeddus cadarn o ansawdd uchel, ac rwy'n fwy na pharod i ystyried y ffordd orau o wneud hynny.
I'm glad to hear that you're open to discussion and I hope that we have a good conversation, involving many players, about where we're heading with the local government reform. I think, to be fair, whatever you do, there is going to be an element of controversy. You have to do something. You can't make an omelette without cracking an egg, so to speak. But, to return to specific concerns—[Interruption.]. Well, I know there's more than one. I mean, I could ask nine questions about this, but I'm restricted to three. [Interruption.] Oh, eggs. Okay, right.
Let's go back to the questions. Vale of Glamorgan, for instance—here's another one. We've got political accountability as well. This is another issue, because I think what we need to have, as far as we can, is competitive elections in the new councils, rather than perhaps creating, dare I say it, one-party states. Now, to give a possible example, Vale of Glamorgan has always been a highly competitive council. Both Labour and the Conservatives have controlled it in recent years. But if you merge it with Cardiff, which, I take it, is only a proposal—I understand that, Minister, but that's the current proposal—if you merge Vale with Cardiff, the risk is that it becomes, possibly, a safe Labour zone. Now, I'm not commenting particularly on Labour or the Conservatives because, as you're probably aware, I don't belong to either party, but the point is this: is there a danger of poorly run councils if one party has a political stranglehold on that council? And is there a danger that you recognise, Minister, that we could be heading for that situation, in some cases, under your proposed plans?
Rwy'n falch o glywed eich bod yn agored i drafod a gobeithio y cawn sgwrs dda, gan gynnwys llawer o gyfranwyr, ynglŷn â ble rydym yn anelu tuag ato wrth ddiwygio llywodraeth leol. A bod yn deg, credaf y bydd yna elfen ddadleuol i unrhyw beth a wnewch. Mae'n rhaid i chi wneud rhywbeth. Ni allwch wneud omlet heb dorri wy, fel petai. Ond gan ddychwelyd at bryderon penodol—[Torri ar draws.]. Wel, gwn fod mwy nag un. Gallwn ofyn naw cwestiwn ynglŷn â hyn, ond fe'm cyfyngwyd i dri. [Torri ar draws.] O, wyau. O'r gorau, iawn.
Beth am ddychwelyd at y cwestiynau. Bro Morgannwg, er enghraifft—dyma un arall. Mae gennym atebolrwydd gwleidyddol hefyd. Mae hwn yn fater arall, gan y credaf mai'r hyn sydd arnom ei angen, i'r graddau mwyaf posibl, yw etholiadau cystadleuol yn y cynghorau newydd, yn hytrach na chreu gwladwriaethau un blaid, efallai, os meiddiaf ddweud hynny. Nawr, i roi enghraifft bosibl, mae Bro Morgannwg bob amser wedi bod yn gyngor hynod gystadleuol. Mae'r Blaid Lafur a'r Ceidwadwyr wedi'i reoli dros y blynyddoedd diwethaf. Ond pe baech yn ei uno â Chaerdydd, sydd, rwy'n cymryd, yn ddim byd ond cynnig—rwy'n deall hynny, Weinidog, ond dyna yw'r cynnig presennol—pe baech yn uno'r Fro â Chaerdydd, byddai perygl iddo droi'n barth diogel i'r Blaid Lafur. Nawr, nid wyf yn siarad yn benodol am y Blaid Lafur na'r Ceidwadwyr oherwydd, fel y gwyddoch mae'n debyg, nid wyf yn perthyn i'r naill blaid neu'r llall, ond dyma'r pwynt: a oes perygl y bydd cyngor yn cael ei redeg yn wael os oes gan un blaid wleidyddol afael haearnaidd ar y cyngor hwnnw? Ac a ydych yn cydnabod, Weinidog, fod perygl y gallem fod yn anelu tuag at sefyllfa o'r fath, mewn rhai achosion, o dan eich cynlluniau arfaethedig?
No. No, I don't recognise that, and I certainly would hope to see competitive elections and competitive democracy in all parts of Wales, even including Blaenau Gwent.
Na. Na, nid wyf yn cydnabod hynny, ac yn sicr, buaswn yn gobeithio gweld etholiadau cystadleuol a democratiaeth gystadleuol ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys Blaenau Gwent, hyd yn oed.
Well, Blaenau Gwent is an interesting one, because the proposal now is to merge it with Monmouthshire and with Torfaen. Now, last time, we had the issue that there was a voluntary merger proposed by Blaenau and Torfaen—I think Lynne Neagle mentioned this yesterday—but that voluntary merger was turned down. So, I think this is an instance in the past where one of your predecessors wasn't perhaps as willing to consult as perhaps he should have been. So, I hope you do take a different route if we do have a voluntary proposal, perhaps involving Torfaen and Blaenau Gwent. I hope you would look upon it, perhaps, in a better light than Leighton Andrews did.
To advance to my third question, there is an argument that's been put forward today by the Vale of Glamorgan leader, who has been mentioned earlier—John Thomas. He makes a particular point, which is that the Vale currently—this is his contention—is one of the best performing councils. So, I make no comment on that, but my question is: will performance indicators be taken into account by you as you look into the proposals, and how far will they weigh in your final considerations as to the mergers?
Wel, mae Blaenau Gwent yn enghraifft ddiddorol, gan mai'r cynnig bellach yw eu cyfuno hwy â Sir Fynwy a Thorfaen. Nawr, y tro diwethaf, clywsom fod Blaenau Gwent a Thorfaen wedi cynnig uno'n wirfoddol—credaf fod Lynne Neagle wedi sôn am hyn ddoe—ond gwrthodwyd yr uno gwirfoddol hwnnw. Felly, credaf fod hon yn enghraifft yn y gorffennol lle nad oedd un o'ch rhagflaenwyr mor barod i ymgynghori ag y dylai fod, o bosibl. Felly, gobeithio y byddwch yn dilyn trywydd gwahanol os cawn gynnig gwirfoddol, yn cynnwys Torfaen a Blaenau Gwent efallai. Gobeithio y byddech yn ei ystyried, efallai, yn fwy ffafriol nag y gwnaeth Leighton Andrews.
Gan barhau at fy nhrydydd cwestiwn, cyflwynwyd dadl heddiw gan arweinydd Bro Morgannwg, a grybwyllwyd yn gynharach—John Thomas. Mae'n gwneud pwynt penodol, sef bod y Fro, ar hyn o bryd—dyma mae'n ei honni—yn un o'r cynghorau sy'n perfformio orau. Felly, ni wnaf unrhyw sylwadau ar hynny, ond fy nghwestiwn yw: a fyddwch yn ystyried dangosyddion perfformiad wrth i chi edrych ar y cynigion, ac i ba raddau y byddant yn effeithio ar eich ystyriaethau terfynol o ran yr uno?
I hope that over the next few months what we will debate and discuss is a vision for the future of local government, and not simply the means by which we achieve that vision. What I tried to set out yesterday, and what I want to set out over the coming months, is a vision for local government where local government is more powerful than it is today, is stronger than it is today, has more robust units of governance, able to deliver a broader range of powers. I do not wish to enter a debate with the argument that we're building on ashes. I do not wish to enter a debate that we are simply rectifying failure. I don't want to have a debate on those terms. The Welsh Local Government Association has made it clear many times that the current structures are not sustainable. Nobody that I have spoken to has argued for 22 authorities.
So, there is agreement that we can't carry on the way things are. There is agreement that the current position is not sustainable. What we need, then, to do, is to debate and discuss how we take these matters forward. I hope that people will look beyond simply a debate around mergers to have a debate about what sort of units of governance we want to see in Wales in the future. How do we devolve powers from this place? How do we empower local communities? And how do we hardwire democratic accountability? I want to have that vigorous, rich debate about the future of local government. I believe that we have the potential to create a very real renaissance for local government across the whole of Wales, and I hope that Members on all sides of the Chamber will contribute positively to developing and delivering that vision.
Dros y misoedd nesaf, rwy'n gobeithio y byddwn yn dadlau ac yn trafod gweledigaeth ar gyfer dyfodol llywodraeth leol, yn hytrach na'r dull o gyflawni'r weledigaeth honno yn unig. Yr hyn y ceisiais ei nodi ddoe, a'r hyn yr hoffwn ei nodi dros y misoedd nesaf, yw gweledigaeth ar gyfer llywodraeth leol lle mae llywodraeth leol yn fwy pwerus nag y mae heddiw, yn gryfach nag y mae heddiw, lle mae ganddi unedau llywodraethu mwy cadarn, a'r gallu i ddarparu ystod ehangach o bwerau. Nid wyf yn awyddus i ddadlau gyda'r honiad ein bod yn adeiladu ar ludw. Nid wyf yn awyddus i ddadlau mai'r cyfan a wnawn yw unioni methiant. Nid wyf yn awyddus i gael dadl ar y telerau hynny. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud yn glir droeon nad yw'r strwythurau presennol yn gynaliadwy. Nid oes unrhyw un y siaradais â hwy wedi dadlau dros gael 22 o awdurdodau.
Felly, mae pawb yn cytuno na allwn barhau fel y mae pethau ar hyn o bryd. Mae pawb yn cytuno nad yw'r sefyllfa bresennol yn gynaliadwy. Yr hyn sydd angen inni ei wneud, felly, yw dadlau a thrafod sut y dylem fwrw ymlaen â'r materion hyn. Rwy'n gobeithio y bydd pobl yn edrych y tu hwnt i ddadl ynghylch uno fel y gallwn gael dadl ynghylch pa fath o unedau llywodraethu rydym yn dymuno'u gweld yng Nghymru yn y dyfodol. Sut rydym yn datganoli pwerau o'r lle hwn? Sut rydym yn grymuso cymunedau lleol? A sut rydym yn ymgorffori atebolrwydd democrataidd? Rwy'n awyddus i gael y ddadl gadarn a chyfoethog honno ynghylch dyfodol llywodraeth leol. Credaf fod gennym botensial i greu adfywiad gwirioneddol mewn perthynas â llywodraeth leol ledled Cymru gyfan, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn cyfrannu'n gadarnhaol at ddatblygu a chyflawni'r weledigaeth honno.
3. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o'r newidiadau i fudd-daliadau oedran gweithio a chyflwyno credyd cynhwysol yng Nghymru o 1 Ebrill 2018 ymlaen? OAQ51933
3. What assessment has the Cabinet Secretary made of the changes to working age benefits and the roll-out of universal credit in Wales from 1 April 2018? OAQ51933
We know the third-year freeze to most working-age benefits will be the most painful yet. I'm extremely concerned about the devastating impact welfare reforms are having on low-income households. I've repeatedly expressed our concerns to the UK Government and called for a halt to universal credit roll-out.
Gwyddom mai'r drydedd flwyddyn o rewi'r rhan fwyaf o fudd-daliadau oedran gweithio fydd y fwyaf poenus eto. Rwy'n bryderus iawn ynglŷn â'r effaith ddinistriol y mae diwygio lles yn ei chael ar aelwydydd incwm isel. Rwyf wedi mynegi ein pryderon wrth Lywodraeth y DU dro ar ôl tro ac wedi galw am ddod â'r broses o gyflwyno credyd cynhwysol i ben.
I thank you for that, Minister, because I was going to ask you whether you could confirm that the Welsh Government continues to make representations to the UK Government regarding the adverse impact of further cuts to working-age benefits from 1 April. These are the second largest cuts to the benefits budget in the past decade, affecting around 11 million families. And with £2.5 billion-worth of cuts to working-age benefits and working-age benefits frozen for a third year, and the withdrawal of the family element of support for new tax credit and universal credit claims from families with children, costing families up to £545, affecting 400,000 families, what will this mean for these families in Wales?
Diolch, Weinidog, oherwydd roeddwn am ofyn i chi a allech gadarnhau bod Llywodraeth Cymru'n parhau i wneud sylwadau i Lywodraeth y DU ynglŷn ag effaith andwyol rhagor o doriadau i fudd-daliadau oedran gweithio o 1 Ebrill. Y rhain yw'r set fwyaf ond un o doriadau i'r gyllideb fudd-daliadau yn ystod y degawd diwethaf, ac maent yn effeithio ar oddeutu 11 miliwn o deuluoedd. A chyda gwerth £2.5 biliwn o doriadau i fudd-daliadau oedran gweithio a budd-daliadau oedran gweithio wedi eu rhewi am y drydedd flwyddyn, ac elfen deuluol y cymorth ar gyfer hawliadau credyd treth a chredyd cynhwysol newydd gan deuluoedd â phlant wedi ei diddymu, gan gostio hyd at £545 i deuluoedd, a chan effeithio ar 400,000 o deuluoedd, beth fydd hyn yn ei olygu i'r teuluoedd hyn yng Nghymru?
Thank you very much for that question. I can certainly confirm that the Welsh Government continues to make strong and repeated representations to the UK Government regarding the impact that their welfare reform programme and austerity programme is having on people in receipt of benefits. We are really concerned because, actually, this is just the start. Many people are starting to think, 'Well, universal credit has been talked about for so long, it's not going to happen to me if it hasn't already'. But we know that many local authority areas in Wales have yet to commence full roll-out.
We've asked for many changes to universal credit, for example to shorten the time for the first payment through the removal of waiting days, and these changes have been applied, in addition to help for those with housing costs via the two-week non-repayable transitional payment, due to be introduced from 11 April. So, we do have some success in the representations we are making. But, certainly, we don't think the UK Government has gone anywhere near far enough. So, we continue to ask for the halt of the roll-out of universal credit until the many issues that we have identified are dealt with.
The reasons are made stronger by the fact that the Equality and Human Rights Commission has recently published a report on the cumulative impact of tax and welfare reforms, and this analysis does include Wales-level data, and it does highlight the significant impact that the reforms are having on the low-income households in Wales, but particularly those with children and with protected characteristics.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Yn sicr, gallaf gadarnhau fod Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud sylwadau cryf dro ar ôl tro i Lywodraeth y DU ynghylch effaith eu rhaglen ddiwygio lles a'u rhaglen gyni ar bobl sy'n derbyn budd-daliadau. Rydym yn hynod o bryderus, gan mai dim ond y dechrau yw hyn, mewn gwirionedd. Mae llawer o bobl yn dechrau meddwl, 'Wel, maent wedi bod yn trafod credyd cynhwysol ers cymaint o amser, nid yw'n mynd i ddigwydd i mi os nad yw wedi digwydd eisoes'. Ond gwyddom nad yw llawer o ardaloedd awdurdodau lleol yng Nghymru wedi dechrau ei roi ar waith yn llawn eto.
Rydym wedi gofyn am lawer o newidiadau i gredyd cynhwysol, er enghraifft byrhau'r amser i gael y taliad cyntaf drwy gael gwared â diwrnodau aros, ac mae'r newidiadau hyn wedi'u rhoi ar waith, yn ogystal â chymorth ar gyfer pobl â chostau tai drwy'r taliad trosiannol pythefnos nad yw'n ad-daladwy, a fydd yn cael ei gyflwyno o 11 Ebrill. Felly, rydym yn cael rhywfaint o lwyddiant gyda'r sylwadau a wnawn. Ond yn sicr, nid ydym yn credu bod Llywodraeth y DU wedi gwneud digon o bell ffordd. Felly, rydym yn parhau i ofyn am roi terfyn ar gredyd cynhwysol hyd nes yr ymdrinnir â llawer o'r materion a nodwyd gennym.
Atgyfnerthir y rhesymau hyn gan y ffaith bod y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi cyhoeddi adroddiad yn ddiweddar ar effaith gronnol diwygio treth a lles, ac mae'r dadansoddiad hwn yn cynnwys data ar lefel Cymru, ac mae'n amlygu'r effaith sylweddol y mae'r diwygiadau yn ei chael ar aelwydydd incwm isel yng Nghymru, ond yn enwedig y rheini â phlant a'r rheini â nodweddion gwarchodedig.
Well, evidence shows that people on universal credit are moving into work faster and are staying longer in their work, and that over three quarters of the tenants were already in rent arrears before they started claiming universal credit, but, after four months, this had fallen by a third. It's always been recognised, however, that some will need extra support, which is why the Department for Work and Pensions has been working with the Welsh Government since March 2012 on plans for universal credit roll-out, and why the UK Government issued the universal credit local support services framework in February 2013, developed with the DWP and partners including the Welsh Local Government Association and Welsh Government—now called universal support—ensuring that claimants who are not yet ready to budget for themselves are protected and assisted under the new system, and that alternative payment arrangements will be available to help claimants who need additional support. Given Welsh Government involvement in this at a devolved level since 2012, and yet the repeated problems we keep hearing raised in the Chamber, why isn't it working better in Wales?
Wel, dengys y dystiolaeth fod pobl ar gredyd cynhwysol yn cael swyddi'n gyflymach ac yn aros yn hwy yn eu gwaith, a bod dros dri chwarter y tenantiaid eisoes ag ôl-ddyledion rhent cyn iddynt ddechrau hawlio credyd cynhwysol, ond ar ôl pedwar mis, fod y ffigur hwn draean yn llai. Mae bob amser wedi'i gydnabod, fodd bynnag, y bydd angen cymorth ychwanegol ar rai, a dyna pam fod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru ers mis Mawrth 2012 ar gynlluniau ar gyfer cyflwyno credyd cynhwysol, a pham y cyhoeddodd Llywodraeth y DU y fframwaith gwasanaethau cymorth credyd cynhwysol lleol ym mis Chwefror 2013, a ddatblygwyd gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau a phartneriaid, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Llywodraeth Cymru—a elwir bellach yn gymorth cynhwysol—gan sicrhau bod hawlwyr nad ydynt yn barod i gyllidebu ar gyfer eu hunain eto yn cael eu diogelu a'u cynorthwyo o dan y system newydd, ac y bydd trefniadau talu amgen ar gael i helpu hawlwyr sydd angen cymorth ychwanegol. O gofio bod Llywodraeth Cymru wedi ymwneud â hyn ar lefel ddatganoledig ers 2012, ac eto, rydym yn parhau i glywed am y problemau mynych yn y Siambr, pam nad yw hyn yn gweithio'n well yng Nghymru?
This really is a question for the UK Government. The fact that the Welsh Government does interact and engage with the UK Government on these issues, as you'd expect us to, in order to voice strongly the concerns that we're hearing amongst people within our communities, does not mean that the Welsh Government is responsible for the decisions that the UK Government makes. The UK Government has not listened to many of the recommendations that we have made. I've outlined a few that they have listened to, but, ultimately, the UK Government does need to halt the roll-out of welfare reform until such time as the many issues that remain unresolved are dealt with.
Mater ar gyfer Llywodraeth y DU yw hwn. Nid yw'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn rhyngweithio ac yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU ar y materion hyn, fel y byddech yn disgwyl inni ei wneud er mwyn rhoi llais cryf i'r pryderon a glywn gan bobl yn ein cymunedau, yn golygu bod Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am y penderfyniadau a wneir gan Lywodraeth y DU. Nid yw Llywodraeth y DU wedi gwrando ar lawer o'r argymhellion a wnaed gennym. Rwyf wedi amlinellu ambell un y maent wedi gwrando arnynt, ond yn y pen draw, mae angen i Lywodraeth y DU ddod â'r broses o ddiwygio lles i ben hyd nes yr ymdrinnir â llawer o'r materion sy'n parhau i fod heb eu datrys.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y setliad llywodraeth leol ar gyfer Cyngor Sir Penfro? OAQ51952
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on the local government settlement for Pembrokeshire County Council? OAQ51952
For 2018-19, Pembrokeshire County Council will receive £162 million from Welsh Government through the local government settlement.
Ar gyfer 2018-19, bydd Cyngor Sir Penfro yn derbyn £162 miliwn gan Lywodraeth Cymru drwy'r setliad llywodraeth leol.
I thank the Cabinet Secretary for that response. The medium-term financial plan of Pembrokeshire County Council says that the county has the largest shortfall between its actual spending and what the Welsh Government predicts it needs to spend to deliver services. And because the Welsh Government assumes that the council tax is collected at the same level for every authority, Pembrokeshire loses out significantly. Welsh average band D council tax for 2017-18 is £1,162. That's £279 more than Pembrokeshire at £883. That's a 31 per cent variance, which is, of course, enormous. It looks as though Pembrokeshire County Council here—and others that are in the same position, or perhaps not quite so severe—is, in effect, being penalised by the Welsh Government for its past success in containing costs while continuing to deliver services. The perversity of the system is that the more you spent previously, the more you would get by way of a block grant from the Welsh Government. Isn't it time to address this perversity?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Mae cynllun ariannol tymor canolig Cyngor Sir Penfro yn dweud mai'r sir honno sydd â'r diffyg mwyaf rhwng faint y mae'n ei wario mewn gwirionedd a faint y mae Llywodraeth Cymru yn rhagweld y bydd angen iddo ei wario i ddarparu gwasanaethau. Ac oherwydd bod Llywodraeth Cymru yn tybio bod y dreth gyngor yn cael ei chasglu ar yr un lefel ym mhob awdurdod, mae Sir Benfro ar eu colled yn sylweddol. Mae band D y dreth gyngor gyfartalog yng Nghymru ar gyfer 2017-18 yn £1,162. Mae'r swm hwnnw £279 yn fwy na'r swm o £883 yn Sir Benfro. Dyna amrywiant o 31 y cant, sydd, wrth gwrs, yn enfawr. Mae'n ymddangos fel pe bai Cyngor Sir Penfro—ac eraill sydd yn yr un sefyllfa, neu efallai nad yw eu sefyllfa lawn mor ddifrifol—yn cael eu cosbi gan Lywodraeth Cymru, i bob pwrpas, am eu llwyddiant yn y gorffennol yn rheoli costau tra'n parhau i ddarparu gwasanaethau. Mae'r system yn wrthnysig oherwydd po fwyaf a wariwyd gennych yn y gorffennol, y mwyaf y byddech yn ei gael drwy grant bloc gan Lywodraeth Cymru. Onid yw'n bryd i ni fynd i'r afael â'r tueddiad gwrthnysig hwn?
The variance, of course, is caused by decisions taken by Pembrokeshire County Council, and I strongly support Pembrokeshire's right to take those decisions. Pembrokeshire County Council then deal with the consequences of the decisions that they themselves take. I think it's important that we do have a vigorous debate locally about local taxation. I believe that it's important that local authorities are empowered to take decisions over taxation, and I think it's important to have a strong debate about the consequences of those decisions, and we have had a flavour of that in this Chamber and elsewhere over the past few months in reference to Pembrokeshire.
I hope that we will see, through the reforms that we are debating, more decisions taken locally. I hope that we will see more vigorous debate in the future about both those decisions themselves and the consequences of those decisions. Of course, I'm always open—as I've said in reply to previous questions—to a conversation about the funding formula. I'm always open to conversations about amendments to that. But, fundamentally, decisions on local taxation are decisions, quite rightly, for local authorities, and the consequences of those decisions are also, quite rightly, for local authorities.
Mae'r amrywiant, wrth gwrs, yn cael ei achosi gan benderfyniadau a wnaed gan Gyngor Sir Penfro, ac rwy'n cefnogi hawl Sir Benfro i wneud y penderfyniadau hynny yn llwyr. Mae Cyngor Sir Penfro wedyn yn ymdrin â chanlyniadau'r penderfyniadau y maent hwy eu hunain yn eu gwneud. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cael dadl fywiog yn lleol am drethiant lleol. Credaf ei bod yn bwysig fod awdurdodau lleol yn cael eu grymuso i wneud penderfyniadau ynghylch trethiant, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cael dadl gref am ganlyniadau'r penderfyniadau hynny, ac rydym wedi cael blas ar hynny yn y Siambr hon ac mewn mannau eraill dros yr ychydig fisoedd diwethaf mewn perthynas â Sir Benfro.
Gobeithio y gwelwn, drwy'r diwygiadau rydym yn eu trafod, fwy o benderfyniadau yn cael eu gwneud yn lleol. Gobeithio y gwelwn ddadl fwy egnïol yn y dyfodol mewn perthynas â'r penderfyniadau eu hunain a chanlyniadau'r penderfyniadau hynny. Wrth gwrs, rwyf bob amser yn agored—fel rwyf wedi'i ddweud wrth ateb cwestiynau blaenorol—i gael sgwrs am y fformiwla ariannu. Rwyf bob amser yn agored i sgyrsiau am welliannau iddi. Ond yn y bôn, penderfyniadau i awdurdodau lleol, yn gwbl briodol, yw penderfyniadau ynghylch trethiant lleol, a mater i awdurdodau lleol, yn gwbl briodol, yw canlyniadau'r penderfyniadau hynny hefyd.
Wrth gwrs, pe byddwn yn symud o Geredigion i sir Benfro, byddwn yn arbed £300 y flwyddyn yn syth bin. Ond byddwn yn byw mewn sir lle mae ymyrraeth genedlaethol wedi gorfod digwydd gan y Llywodraeth ynglŷn â materion plant ac addysg, a lle mae nifer o fethiannau wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf, oherwydd y penderfyniad lleol i gadw'r dreth gyngor i lawr, nid yn unig i lawr ar gyfer yr hen Ddyfed ond i lawr yn genedlaethol, dros Gymru i gyd—y dreth gyngor isaf posibl dros Gymru i gyd. Mae taliad i'w wneud yn hynny—yn y tanfuddsoddi sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd diwethaf. Mae'r cyngor sir nawr wedi cymryd y penderfyniad—ac fel chithau, rwy'n cefnogi'r penderfyniad y ddwy ffordd; penderfyniad lleol ydyw—i gynyddu'r dreth gyngor yn sylweddol. Y cwestiwn sydd gen i yw: a ydych chi'n gweld hwn fel rhan o gynllun i symud y cyngor sir i rywle mwy canolig nawr yn y rhychwant o drethi cyngor y gwelwn ni yng Nghymru? A yw hwn yn rhywbeth one-off na fydd, a dweud y gwir, yn mynd i'r afael â'r problemau sydd gan y cyngor sir? Neu a yw hwn yn rhywbeth y maen nhw'n ei drafod gyda chi—rhywbeth sydd, dros y ddwy neu dair blynedd nesaf, yn mynd i ailsefydlu'r gwasanaethau gorau y mae pobl leol yn haeddu eu cael yn sir Benfro?
Of course, if I were to move from Ceredigion to Pembrokeshire I would save £300 per annum straight away, but I would live in a county where a national intervention has been required by the Welsh Government in terms of children’s issues and education, and where there have been a number of failings over the past few years because of decisions taken locally to keep council tax low, not just in terms of the whole of Dyfed, but for the whole of Wales—the lowest possible council tax across Wales. And there is a price to pay in terms of the underinvestment that there’s been over the past few years. The council has now taken the decision, and, like you, I support the decision taken both ways—it's a local decision. They’ve taken the decision to increase council tax substantially. My question to you is: do you see this as part of a plan to move the county council to a more central position in the range of council tax that we see in Wales? Is this a one-off that won’t truly tackle the problems that the county council has, or is this something that they are discussing with you as something that will work over the next two or three years to re-establish the best services that local people deserve to have in Pembrokeshire?
Rydw i wedi trafod hyn gyda chyngor sir Benfro, ond mae ganddyn nhw fandad lleol, wrth gwrs—mandad y mae'n rhaid iddyn nhw ei weithredu. Maen nhw'n ystyried, ar hyn o bryd, oblygiadau a legasi penderfyniadau'r gorffennol ac yn edrych ar sut y maen nhw'n datblygu strategaeth gyllidebol a fydd yn sicrhau dyfodol gwasanaethau lleol a lefel resymol o dreth gyngor. Ond rŷm ni'n cytuno bod hynny'n fater iddyn nhw. Nid wyf eisiau defnyddio'r llwyfan fan hyn i gynnig sylwadau ar hynny. Fel rhywun sydd ddim yn byw yn sir Benfro, rwy'n meddwl ei fod yn fater i bobl sir Benfro i wneud y penderfyniadau yma ac i gael trafodaethau lleol yn sir Benfro, a bod y cyngor wedyn yn gweithredu ar y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud.
I have discussed this with Pembrokeshire council, but they have a local mandate, of course, and it’s a mandate that they have to carry out. They are currently considering the implications and the legacy of the decisions that were made in the past and looking at how they will develop a financial strategy that will ensure the future of local services and also having a reasonable level of council tax. But we agree that that is a matter for them. I don’t want to use this platform here to offer comments on that. I don’t think, as someone who lives outside of Pembrokeshire, that it is for me, because it is for the people of Pembrokeshire to make these decisions and to hold the discussions locally and then for the council to act upon the decisions that are made.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cymorth ariannol a roddir i gynghorau lleol i ddarparu gwasanaethau ar gyfer pobl hŷn? OAQ51928
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the financial support provided to local councils to deliver services for the elderly? OAQ51928
Rydym ni wedi buddsoddi £65 miliwn ychwanegol mewn gwasanaethau cymdeithasol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae setliad llywodraeth leol ar gyfer y flwyddyn nesaf yn blaenoriaethu £42 miliwn a £31 miliwn arall yn y flwyddyn wedyn er mwyn cynnal lefelau presennol y gwariant craidd ar ofal cymdeithasol.
We have invested an additional £65 million in social services in this financial year. The 2018-19 settlement for local government prioritises £42 million and a further £31 million in the following year to maintain core spending on social care at current levels.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. Now, loneliness and isolation is a key issue facing many of the elderly population, and not just the elderly population here in Wales, as a health committee review discovered recently, but particularly affecting our elderly population in Wales, and day centres play an important part in helping to tackle that particular agenda. Recently, we have seen local authorities introduce or raise charges for day centres for the elderly, and third sector day centres are struggling to achieve sustainable financial positions. These services are vital and they need to be affordable. Now, with that in mind, will you agree, in conjunction with your Cabinet colleagues, to review the current provision of day centres in Wales and the funding that is available to local councils to deliver or commission these vital day centre services?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, mae unigrwydd ac arwahanrwydd yn fater allweddol sy'n wynebu llawer o'r boblogaeth oedrannus, ac nid y boblogaeth oedrannus yn unig yma yng Nghymru, fel y mae adolygiad pwyllgor iechyd wedi'i ddarganfod yn ddiweddar, ond sy'n effeithio'n arbennig ar ein poblogaeth oedrannus yng Nghymru, ac mae canolfannau dydd yn chwarae rhan bwysig yn helpu i fynd i'r afael â'r agenda benodol honno. Yn ddiweddar, rydym wedi gweld awdurdodau lleol yn cyflwyno taliadau neu'n codi taliadau mewn canolfannau dydd ar gyfer yr henoed, ac mae canolfannau dydd y trydydd sector yn ei chael hi'n anodd cyrraedd sefyllfaoedd ariannol cynaliadwy. Mae'r gwasanaethau hyn yn hanfodol ac mae angen iddynt fod yn fforddiadwy. Nawr, gyda hynny mewn golwg, a ydych yn cytuno, ar y cyd â'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet, i adolygu'r ddarpariaeth gyfredol o ganolfannau dydd yng Nghymru a'r cyllid sydd ar gael i gynghorau lleol ddarparu neu gomisiynu gwasanaethau'r canolfannau dydd hanfodol hyn?
I've outlined the financial framework within which we are working at the moment. Those matters are quite rightly matters for my colleague the Minister for social services, and I'm sure that those are areas that he would want to address. But I do agree with you, and I think that it's right and proper that you do address issues around isolation and loneliness. You will be aware that in 'Taking Wales Forward 2016-2021' and in our response to the Health, Social Care and Sport Committee's inquiry into loneliness and isolation, we confirmed our commitment to developing a nationwide and cross-Government strategy to tackle all of these issues by March next year. I'm sure that the points that you've raised on day centres are areas that will be addressed by that. The Cabinet Secretary for health is in his place and will have heard your comments. I'm sure that those are areas that we would wish to address.
Rwyf wedi amlinellu'r fframwaith ariannol rydym yn gweithio o'i fewn ar hyn o bryd. Mae'r materion hynny, yn gwbl briodol, yn faterion ar gyfer fy nghyd-Aelod, y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol, ac rwy'n siŵr bod y rheini'n feysydd y byddai eisiau mynd i'r afael â hwy. Ond rwy'n cytuno â chi, ac rwy'n credu ei bod yn gywir ac yn briodol eich bod yn ymateb i faterion sy'n ymwneud ag arwahanrwydd ac unigrwydd. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod, yn 'Symud Cymru Ymlaen 2016-2021' ac yn ein hymateb i ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i unigrwydd ac arwahanrwydd, wedi cadarnhau ein hymrwymiad i ddatblygu strategaeth drawslywodraethol ledled y wlad i fynd i'r afael â'r holl faterion hyn erbyn mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Rwy'n siŵr y bydd honno'n mynd i'r afael â'r pwyntiau rydych wedi'u codi ynglŷn â chanolfannau dydd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd yn ei sedd a bydd wedi clywed eich sylwadau. Rwy'n siŵr bod y rheini'n feysydd y byddem yn dymuno mynd i'r afael â hwy.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu eglurder ynglŷn â strwythur llywodraeth leol yng Nghymru yn y dyfodol? OAQ51934
6. Will the Cabinet Secretary provide clarity regarding the future structure of local government in Wales? OAQ51934
Our proposals were set out in the statement I made yesterday and the Green Paper that has been published for consultation.
Cafodd ein cynigion eu nodi yn y datganiad a wneuthum ddoe ac yn y Papur Gwyrdd a gyhoeddwyd ar gyfer ymgynghori.
Thank you, Cabinet Secretary. As you can tell, I tabled this question before I realised your surprise statement was going to be made, so apologies for groundhog day. However, it's an important subject that does, as I know you agree, need to be debated. As Janet Finch-Saunders said earlier, the WLGA's reaction to your statement was less than warm. In fact, it was positively icy. They point out that this flies in the face of previous assurances that there would be no reorganisation for at least 10 years. The WLGA also refers to the fact that most academic analysis—and I quote—
'concludes that such reform programmes rarely deliver the savings or changes'
that were originally hoped for.
On a positive note, Cabinet Secretary, they are looking forward to their meeting with you on Friday and a full and vigorous debate. I hope you have your Weetabix before that one. [Laughter.] I think we'd all like to be a fly on the wall to see what happens there.
Clearly, you said yesterday that we need to be optimistic and I think we would all agree that we do need to see reform of local government, but we need to know what local government and what local people actually want to see at the end of this process. When will the all-important listening part of this process begin?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gallwch weld, cyflwynais y cwestiwn hwn cyn i mi sylweddoli eich bod am wneud datganiad annisgwyl, felly rwy'n ymddiheuro am fynd dros yr un tir eto. Fodd bynnag, mae'n bwnc pwysig sydd angen cael ei drafod, fel y gwn y byddwch yn cytuno. Fel y dywedodd Janet Finch-Saunders yn gynharach, roedd ymateb Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i'ch datganiad yn llai na chynnes. Yn wir, roedd yn wirioneddol rewllyd. Maent yn nodi bod hyn yn gwbl groes i sicrwydd a roddwyd yn flaenorol na fyddai unrhyw ad-drefnu am o leiaf 10 mlynedd. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru hefyd yn cyfeirio at y ffaith bod y rhan fwyaf o'r dadansoddiadau academaidd—ac rwy'n dyfynnu—
yn dod i'r casgliad mai anaml iawn y bydd rhaglenni diwygio o'r fath yn cyflawni'r arbedion neu'r newidiadau
y gobeithiwyd eu cael yn wreiddiol.
Ar nodyn cadarnhaol, Ysgrifennydd y Cabinet, maent yn edrych ymlaen at eu cyfarfod gyda chi ddydd Gwener ac at ddadl lawn ac egnïol. Rwy'n gobeithio y byddwch wedi cael eich Weetabix cyn honno. [Chwerthin.] Rwy'n credu y byddai pob un ohonom yn hoffi bod yn bry ar y wal i weld beth fydd yn digwydd yn y fan honno.
Yn amlwg, fe ddywedoch chi ddoe fod angen i ni fod yn obeithiol ac rwy'n credu y byddai pawb ohonom yn cytuno bod angen diwygio llywodraeth leol, ond mae angen i ni wybod beth y mae llywodraeth leol a phobl leol eisiau ei weld ar ddiwedd y broses hon mewn gwirionedd. Pa bryd y bydd y rhan wrando hollbwysig o'r broses hon yn dechrau?
It began yesterday. I'm grateful to the Member for a part of Monmouthshire for placing on the internet for everybody to see our exchange and our conversation yesterday. I felt that the points that he made yesterday were very fair and were important to make, and I hope that he recognises that my response was made in a similar sort of vein.
Let me say this about the WLGA. I saw their response yesterday evening, clearly, but I've also, of course, had very long conversations with local government leaders across Wales and throughout the country. Let me say this: they are very clear, and have said so publicly and repeatedly, that the current structures we have are not sustainable. They've said that very clearly—that the current structures are simply not sustainable. I've yet to meet a single local government leader who makes the case for 22 local authorities. In fact, I've yet to meet anyone across the country who makes the case for 22 authorities. So, we have points of agreement. We have agreement that we cannot carry on the way we are. We have agreement that the current system is not sustainable, and I think the questions raised by Dai Lloyd in an earlier question reinforced that. So, the question is, then: what do we do?
It is not good enough and it is an inadequate response to these challenges to simply say that what we have we hold, and we defend current structures. That is not an adequate response to where we are. What we have to do is to speak seriously, candidly and frankly, openly, together, and work our way towards what I hope will be an agreed position. That listening, that conversation, started yesterday, it will continue until June, and I give an undertaking to all Members here that my mind remains absolutely open on what the conclusions of that consultation will be.
Dechreuodd y broses honno ddoe. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod dros ran o Sir Fynwy am roi ein sgwrs ar y rhyngrwyd ddoe er mwyn i bawb ei weld. Roeddwn yn teimlo bod y pwyntiau a wnaed ganddo ddoe yn deg iawn ac yn rhai pwysig i'w gwneud, a gobeithiaf ei fod ef yn cydnabod bod fy ymateb wedi'i wneud yn yr un modd.
Gadewch i mi ddweud hyn am Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Gwelais eu hymateb neithiwr, yn amlwg, ond rwyf hefyd, wrth gwrs, wedi cael sgyrsiau hir iawn gydag arweinwyr llywodraeth leol ar draws Cymru a ledled y wlad. Gadewch i mi ddweud hyn: maent yn glir iawn, ac maent wedi dweud yn gyhoeddus dro ar ôl tro, nad yw'r strwythurau cyfredol sydd gennym yn gynaliadwy. Maent wedi dweud hynny'n glir iawn—nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy. Nid wyf eto wedi cyfarfod ag unrhyw arweinydd llywodraeth leol sy'n gwneud yr achos dros 22 o awdurdodau lleol. Yn wir, nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw un ledled y wlad sy'n gwneud yr achos dros 22 o awdurdodau lleol. Felly, mae gennym bethau rydym yn cytuno yn eu cylch. Rydym yn cytuno na allwn barhau fel ag yr ydym. Rydym yn cytuno nad yw'r system gyfredol yn gynaliadwy, ac rwy'n credu bod y cwestiynau a godwyd gan Dai Lloyd mewn cwestiwn cynharach wedi atgyfnerthu hynny. Felly, y cwestiwn yw: beth a wnawn?
Nid yw'n ddigon da, ac ateb annigonol i'r heriau hyn yw dweud yn syml y dylem gadw'r hyn sydd gennym ac amddiffyn ein strwythurau cyfredol. Nid yw hwnnw'n ymateb digonol i'n sefyllfa ar hyn o bryd. Yr hyn sy'n rhaid i ni ei wneud yw siarad o ddifrif, yn blwmp ac yn blaen ac yn onest, yn agored, gyda'n gilydd, a gweithio tuag at yr hyn a fydd, rwy'n gobeithio, yn safbwynt cytûn. Dechreuodd y broses honno o wrando, y sgwrs honno, ddoe, bydd yn parhau tan fis Mehefin, ac rwy'n rhoi fy ngair i'r holl Aelodau yma fy mod yn cadw meddwl agored mewn perthynas â beth fydd canlyniadau'r ymgynghoriad hwnnw.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am rôl mentrau cymdeithasol yng nghynllun cyflawni Ein Cymoedd, Ein Dyfodol? OAQ51948
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the role of social enterprises in the Our Valleys, Our Future delivery plan? OAQ51948
The plan recognises the value of social enterprises as delivery partners. They support taskforce priorities through creating jobs, developing skills and providing local services across the Valleys. The plan includes actions to provide support to social enterprises through guidance and training, and initiatives such as Better Jobs Closer to Home.
Mae'r cynllun yn cydnabod gwerth mentrau cymdeithasol fel partneriaid cyflenwi. Maent yn cefnogi blaenoriaethau'r tasglu drwy greu swyddi, datblygu sgiliau a darparu gwasanaethau lleol ledled y Cymoedd. Mae'r cynllun yn cynnwys camau gweithredu i ddarparu cymorth i fentrau cymdeithasol drwy arweiniad a hyfforddiant, a mentrau megis Swyddi Gwell yn nes at Adref.
One of the key aspects of the delivery plan for 'Our Valleys, Our Future' is the creation of a Valleys landscape park, which will build a sense of pride, and anyone who's travelled to the northern Valleys will see the beauty of that area. This can build on a diverse range of local initiatives, often small social enterprises, which utilise the natural landscape of the Valleys for recreation, leisure and conservation. Last week, I met the Building Communities Trust, who do a lot of good work in my constituency, and they told me there needs to be more support from the Welsh Government for those small-scale social enterprises in particular. Can the Cabinet Secretary commit today to working with those smaller-scale social enterprises within the framework of 'Our Valleys, Our Future', particularly in the context of the Valleys landscape park, so that we can deliver these local projects closer to communities like the northern Valleys?
Un o elfennau allweddol y cynllun cyflawni ar gyfer 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yw creu parc tirlun y Cymoedd, a fydd yn meithrin ymdeimlad o falchder, a bydd unrhyw un sydd wedi teithio i'r Cymoedd gogleddol wedi gweld harddwch yr ardal honno. Gall hyn adeiladu ar ystod amrywiol o fentrau lleol, mentrau cymdeithasol bychain yn aml, sy'n defnyddio tirlun naturiol y Cymoedd ar gyfer adloniant, hamdden a chadwraeth. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm â'r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau, sy'n gwneud llawer o waith da yn fy etholaeth, a dywedasant fod angen i Lywodraeth Cymru roi mwy o gymorth i'r mentrau cymdeithasol bach hynny'n benodol. A all Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo heddiw i weithio gyda'r mentrau cymdeithasol bach hyn o fewn fframwaith 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol', yn enwedig yng nghyd-destun parc tirlun y Cymoedd, fel y gallwn ddarparu'r prosiectau lleol hyn yn nes at gymunedau fel y Cymoedd gogleddol?
Absolutely. I'm very happy to give the Member for Caerphilly that undertaking this afternoon. But also, I want all of our communities in the Valleys to be a part of designing what that landscape park or that regional park will look like. We will be hosting a number of seminars in the spring, through the spring, in order to look at how we can develop the concept, and make that concept a reality. I know the Member for Caerphilly has been very active in proposing his vision for that, and I'm grateful to him for the points he's made to me, and for the invitations to see projects in the Caerphilly constituency that he has extended to me. I'm very grateful to him as well for outlining his ambitions for the landscape park, and I will give an undertaking to the Member that, certainly, all of those matters are guiding and shaping our thinking.
Yn sicr. Rwy'n hapus iawn i roi'r ymrwymiad hwnnw i'r Aelod dros Gaerffili y prynhawn yma. Ond hefyd, rwyf eisiau i'n holl gymunedau yn y Cymoedd fod yn rhan o'r gwaith o gynllunio sut y bydd y parc tirlun hwnnw neu'r parc rhanbarthol hwnnw'n edrych. Byddwn yn cynnal nifer o seminarau yn y gwanwyn, drwy gydol y gwanwyn, er mwyn edrych ar sut y gallwn ddatblygu'r cysyniad, a gwireddu'r cysyniad hwnnw. Gwn fod yr Aelod dros Gaerffili wedi bod yn weithgar iawn wrth gynnig ei weledigaeth ar gyfer y cysyniad hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar iddo am y pwyntiau y mae wedi'u gwneud i mi, ac am y gwahoddiadau a roddodd i mi fynd i weld prosiectau yn etholaeth Caerffili. Rwy'n ddiolchgar iawn iddo hefyd am amlinellu ei uchelgeisiau ar gyfer y parc tirlun, ac rwy'n rhoi fy ngair i'r Aelod, yn sicr, fod yr holl faterion hynny'n arwain ac yn siapio ein ffordd o feddwl.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, David Rees.
And finally, question 8, David Rees.
8. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda Gweinidogion y DU ynghylch darparu gwasanaethau cymorth i garcharorion o Gymru ar ôl iddynt gael eu rhyddhau? OAQ51930
8. What discussions has the Cabinet Secretary had with UK Ministers regarding the provision of support services to Welsh prisoners upon their release? OAQ51930
Ensuring that Welsh prisoners have the appropriate level of support upon release is a key priority. As such, I meet with UK Ministers and the head of the prisons service in Wales to ensure that the services provided are appropriate for Welsh prisoners upon release and are supportive to reducing reoffending.
Mae sicrhau bod carcharorion o Gymru yn cael y lefel briodol o gymorth ar ôl cael eu rhyddhau yn flaenoriaeth allweddol. Fel y cyfryw, rwy'n cyfarfod â Gweinidogion y DU a phennaeth y gwasanaeth carchardai yng Nghymru i sicrhau bod y gwasanaethau a ddarperir yn briodol ar gyfer carcharorion o Gymru ar ôl iddynt gael eu rhyddhau a'u bod yn cefnogi camau i leihau aildroseddu.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. The Ministry of Justice stress that the proposed prison at Baglan will house prisoners who are getting ready for release, and thus will need support as they prepare to learn to return to their own communities, probably mostly across south Wales, but also further afield. Now, we know that it's a challenging time for many prisoners on their release, and supporting this could help in reducing the likelihood of reoffending, as you've highlighted. But as you know, Cabinet Secretary, this support includes input from social services, housing services, health services, education services, employment services and probation services, nearly all of which are actually under the control and the competence of this Assembly. What assessment has the Welsh Government made of the additional costs incurred to deliver these services, and what discussions have you had with UK Government to ensure that the necessary funding is provided to Wales to ensure that the already stretched budgets are not expected by the MOJ to cover these additional costs? And if they haven't provided the necessary funding, isn't it time the Welsh Government told the MOJ that the land for Baglan is not for sale—in fact, no land in Wales is for sale?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn pwysleisio y bydd y carchar arfaethedig ym Maglan yn dal carcharorion sy'n paratoi ar gyfer cael eu rhyddhau, ac felly bydd angen cymorth arnynt wrth iddynt baratoi i ddysgu sut i ddychwelyd i'w cymunedau eu hunain, y rhan fwyaf ohonynt ar draws de Cymru mae'n debyg, ond ymhellach i ffwrdd hefyd. Nawr, gwyddom fod y cyfnod ar ôl iddynt gael eu rhyddhau yn gyfnod heriol i lawer o garcharorion, a gallai cefnogi hyn helpu i leihau'r tebygolrwydd o aildroseddu, fel rydych wedi'i amlinellu. Ond fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r cymorth hwn yn cynnwys mewnbwn gan wasanaethau cymdeithasol, gwasanaethau tai, gwasanaethau iechyd, gwasanaethau addysg, gwasanaethau cyflogaeth a gwasanaethau prawf, ac mae bron bob un ohonynt o dan reolaeth a chymhwysedd y Cynulliad hwn mewn gwirionedd. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r costau ychwanegol i ddarparu'r gwasanaethau hyn a pha drafodaethau rydych wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod y cyllid angenrheidiol yn cael ei ddarparu i Gymru er mwyn sicrhau nad yw'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn disgwyl i'r costau ychwanegol hyn gael eu talu o gyllidebau sydd eisoes dan bwysau? Ac os nad ydynt wedi darparu'r cyllid angenrheidiol, onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru ddweud wrth y Weinyddiaeth Gyfiawnder nad yw'r tir ar gyfer Baglan ar werth—nad oes unrhyw dir yng Nghymru ar werth, mewn gwirionedd?
The Member for Aberavon, Presiding Officer, contributed to an excellent debate we had here earlier this month on the whole issue of justice policy in Wales. The points he makes are points that he knows I agree with. I agree very much that the overall constitutional settlement we have in this regard is broken. It's fractured, and what it means is that neither the Welsh Government nor the UK Government can actually deliver the sort of holistic policy response to those in the criminal justice system that is required by all of us.
I've made representations to the MOJ about refreshing the concordat that we do have at present with the MOJ about how we take forward these matters. I've written quite recently to the Home Secretary about the way in which the Home Office works on these matters as well, and I hope to be able to bring a statement to this place in the near future that outlines the approach that we will be taking in this field. It's an absolutely essential part of what we want to do if we're able to achieve social justice in our communities and across Wales.
Lywydd, cyfrannodd yr Aelod dros Aberafan at ddadl ardderchog a gawsom yma yn gynharach y mis hwn ar bolisi cyfiawnder yng Nghymru. Mae'r pwyntiau y mae'n eu gwneud yn bwyntiau y gŵyr fy mod yn cytuno â hwy. Rwy'n cytuno'n llwyr fod y setliad cyfansoddiadol cyffredinol sydd gennym yn y cyswllt hwn wedi torri. Mae wedi torri, a'r hyn y mae'n ei olygu yw na all Llywodraeth Cymru na Llywodraeth y DU, mewn gwirionedd, gyflwyno'r math o ymateb polisi cyfannol i'r rheini yn y system cyfiawnder troseddol y mae pawb ohonom yn galw amdano.
Rwyf wedi cyflwyno sylwadau i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn ag adnewyddu'r concordat sydd gennym ar hyn o bryd â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn â sut y gallwn fwrw ymlaen â'r materion hyn. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref yn ddiweddar am y ffordd y mae'r Swyddfa Gartref yn gweithio ar y materion hyn yn ogystal, a gobeithiaf y byddaf yn gallu gwneud datganiad yn y lle hwn yn y dyfodol agos sy'n amlinellu'r dull y byddwn yn ei fabwysiadu yn y maes hwn. Mae'n rhan gwbl hanfodol o'r hyn rydym eisiau ei wneud er mwyn gallu sicrhau cyfiawnder cymdeithasol yn ein cymunedau a ledled Cymru.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, a'r cwestiwn cyntaf, Mick Antoniw.
The next item, therefore, is the topical questions, and the first topical question is from Mick Antoniw.
1. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddatganiad am oblygiadau adroddiad y Comisiwn Hapchwarae ar hapchwarae yng Nghymru? 156
1. Will the Welsh Government make a statement on the implications of the Gambling Commission’s report on gambling in Wales? 156
Thank you for the question. We continue to see problematic gambling as an emerging public health issue and need to do all we can to tackle it. We strongly urge the United Kingdom Government to take action, resist the pressure from the industry, and significantly reduce the maximum stake for category B2 gaming machines, which, of course, include fixed-odds betting terminals.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rydym yn parhau i weld gamblo cymhellol yn dod i'r amlwg fel problem iechyd cyhoeddus ac mae angen i ni wneud popeth yn ein gallu i fynd i'r afael â hi. Rydym yn annog Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gryf i roi camau ar waith, ymwrthod â'r pwysau gan y diwydiant, a lleihau'n sylweddol y swm mwyaf y gall rhywun ei fetio ar beiriannau hapchwarae categori B2, sy'n cynnwys peiriannau betio ods sefydlog, wrth gwrs.
Cabinet Secretary, thank you for that. I know this is a matter that you regard yourself of some importance. The data we have shows that there are 30,000 people in Wales who report gambling problems, 100,000 are identified at risk, 22,500 children aged between 11 and 15 who are in some way involved in gambling, and the estimated cost to Wales so far is between £40 million and £70 million. You'll have seen the Gambling Commission's report, which deals with certainly one issue with regard to fixed-odd betting machines, reducing the bet from £100 to £30 maximum, which quite frankly still amounts to £900 being bet in 10 minutes on these machines, which are identified as the crack cocaine of gambling. In many ways, this really doesn't go far enough and indicates, I think, the extent to which the Gambling Commission has conceded to the powerful gambling lobby.
Cabinet Secretary, you'll be pleased to know that a cross-party group has now been formed in this Assembly and we'll be working alongside the cross-party group in Westminster as well to engage in joint activity to ensure that there is legislation and activity across all the Parliaments within the United Kingdom to actually tackle what is this growing hazard. I'm just wondering, from the Welsh perspective, Cabinet Secretary, what powers you think we can use in respect of limiting further betting machines and the actual betting capacity on those, and developing the public health agenda, and in particular the need for real, hardcore research, where Wales can take a lead in actually identifying and understanding far more the implications and the social problems that arise from gambling, it's association with things like sport, the normalisation of gambling and online gambling—really, if you could outline what action the Welsh Government proposes to take in light of not only all this information and these points that I've raised, but also the recommendations and the information from the chief medical officer.
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am hynny. Gwn eich bod yn ystyried hwn yn fater o bwys. Mae'r data sydd gennym yn dangos bod 30,000 o bobl yng Nghymru yn dweud bod ganddynt broblemau gamblo, nodir bod 100,000 mewn perygl, 22,500 o blant rhwng 11 a 15 oed sy'n hapchwarae mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, ac amcangyfrifir bod y gost i Gymru hyd yn hyn rhwng £40 miliwn a £70 miliwn. Byddwch wedi gweld adroddiad y Comisiwn Hapchwarae, sy'n ymdrin ag un mater yn sicr, mewn perthynas â pheiriannau betio ods sefydlog, a lleihau'r swm mwyaf y gall rhywun ei fetio o £100 i £30, sydd, a bod yn gwbl onest, yn dal i olygu y gellid betio hyd at £900 ar y peiriannau hyn mewn 10 munud, peiriannau a gaiff eu hadnabod fel crac cocên y byd hapchwarae. Mewn llawer o ffyrdd, nid yw hyn yn ddigon ac rwy'n credu ei fod yn dangos i ba raddau y mae'r Comisiwn Hapchwarae wedi ildio i'r lobi hapchwarae bwerus.
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn falch o wybod bod grŵp trawsbleidiol wedi cael ei ffurfio yn y Cynulliad hwn bellach a byddwn yn gweithio ochr yn ochr â'r grŵp trawsbleidiol yn San Steffan hefyd ac yn ymgymryd â gweithgarwch ar y cyd i sicrhau bod yna ddeddfwriaeth a gweithgarwch ar draws yr holl Seneddau yn y Deyrnas Unedig i fynd i'r afael â'r perygl cynyddol hwn. Rwy'n meddwl tybed, o safbwynt Cymru, Ysgrifennydd y Cabinet, pa bwerau rydych yn credu y gallwn eu defnyddio i gyfyngu ar beiriannau betio a'r gallu betio ar y rheini mewn gwirionedd, a datblygu'r agenda iechyd y cyhoedd, ac yn benodol, yr angen am ymchwil real a chadarn lle y gall Cymru arwain ar nodi a gwella ei dealltwriaeth o'r goblygiadau a'r problemau cymdeithasol sy'n deillio o hapchwarae, ei gysylltiad â phethau fel chwaraeon, normaleiddio hapchwarae a hapchwarae ar-lein—mewn gwirionedd, pe gallech amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd, nid yn unig yng ngoleuni'r wybodaeth a'r pwyntiau rwyf wedi'u gwneud, ond hefyd yn ngoleuni'r argymhellion a'r wybodaeth gan y prif swyddog meddygol.
Thank you for the series of points and questions raised. I've previously indicated in the debate around the chief medical officer's report that the Government will bring forward a statement on how we expect to use our new powers once we have them, and you can expect that in the near and not the long-term future. I know that some Members had an opportunity to meet the chief medical officer today, and I welcome the broader gathering of interest and desire to do something that goes across a range of parties. I'm thinking about our Welsh parliamentary colleague Carolyn Harris who's led a high profile and active campaign on fixed-odds betting terminals through Parliament. So, the issue is very current and is very real in all of our communities.
I won't be able to deal with all of the points in the question today, but I will certainly undertake to cover those and come up with a more considered statement. But in particular, if I refer back to comments made by the leader of the house yesterday about the advertising issues, which are mentioned in the Gambling Commission's report, and the points about the public health agenda, it is a genuine awareness-raising campaign that we need to have to understand how people behave. I don't think we can rely on the industry self-regulating and simply being responsible. Some more steps have been taken, but I think there is more to do and more to be done. In particular, on your point about advertising, whilst there are things we'd want to see advertising bids coming forward for, there is something that goes into one of the points the Gambling Commission themselves raised.
Now, our party on the UK level has policies to have a compulsory levy on the gambling industry. The Gambling Commission themselves said that, essentially, there is a good case for the industry itself to do more to meet its obligations. They currently provide about 0.1 per cent of turnover into GambleAware, and, actually, they could and should do more. The Gambling Commission themselves recognise that if the industry does not meet their obligations on a voluntary basis, there is a strong case to consider a statutory levy. I certainly will be, after I've given it consideration, making a statement to this place, and I'll write to the UK Government, where most of these powers still rest.
Diolch i chi am y gyfres o bwyntiau a'r cwestiynau. Rwyf wedi nodi o'r blaen, yn y ddadl ar adroddiad y prif swyddog meddygol, y bydd y Llywodraeth yn cyflwyno datganiad ar sut rydym yn disgwyl y byddwn yn defnyddio ein pwerau newydd pan fyddwn wedi'u cael, a gallwch ddisgwyl hynny yn y dyfodol agos, nid y dyfodol hirdymor. Gwn fod rhai Aelodau wedi cael cyfle i gyfarfod â'r prif swyddog meddygol heddiw, ac rwy'n croesawu'r diddordeb a'r awydd ehangach i wneud rhywbeth ar y cyd ag amryw o bartïon. Rwy'n meddwl am Carolyn Harris, ein cydweithiwr seneddol yng Nghymru, sydd wedi arwain ymgyrch weithredol ag iddi broffil uchel ar beiriannau betio ods sefydlog drwy'r Senedd. Felly, mae'r mater hwn yn gyfoes iawn ac mae'n fater real iawn yn ein holl gymunedau.
Ni fyddaf yn gallu ymdrin â phob un o'r pwyntiau yn y cwestiwn heddiw, ond rwy'n sicr yn ymrwymo i roi sylw iddynt a llunio datganiad mwy manwl. Ond yn benodol, os cyfeiriaf yn ôl at sylwadau a wnaed gan arweinydd y tŷ ddoe mewn perthynas â'r materion hysbysebu, sy'n cael eu crybwyll yn adroddiad y Comisiwn Hapchwarae, a'r pwyntiau ynglŷn â'r agenda iechyd y cyhoedd, mae angen i ni gael ymgyrch ddilys i godi ymwybyddiaeth er mwyn deall sut y mae pobl yn ymddwyn. Nid wyf yn credu y gallwn ddibynnu ar y diwydiant i hunanreoleiddio a bod yn gyfrifol. Cymerwyd rhai camau pellach, ond rwy'n credu bod mwy i'w wneud. Yn benodol, ar eich pwynt ynglŷn â hysbysebu, er y byddem yn dymuno gweld ceisiadau hysbysebu'n cael eu cyflwyno ar rai pethau, mae yna rywbeth ynglŷn ag un o'r pwyntiau a godwyd gan y Comisiwn Hapchwarae eu hunain.
Nawr, mae gan ein plaid ar lefel y DU bolisïau i roi ardoll orfodol ar y diwydiant hapchwarae. Mae'r Comisiwn Hapchwarae eu hunain wedi dweud, yn y bôn, fod yna achos cryf dros weld y diwydiant ei hun yn gwneud mwy i gyflawni ei rwymedigaethau. Ar hyn o bryd, maent yn darparu oddeutu 0.1 y cant o'r trosiant i GambleAware, ac mewn gwirionedd, gallent a dylent wneud mwy. Mae'r Comisiwn Hapchwarae eu hunain yn cydnabod, os na fydd y diwydiant yn cyflawni ei rwymedigaethau ar sail wirfoddol, fod yna achos cryf dros ystyried ardoll statudol. Yn sicr, ar ôl i mi ei ystyried, byddaf yn gwneud datganiad yn y lle hwn, a byddaf yn ysgrifennu at Lywodraeth y DU, lle mae'r rhan fwyaf o'r pwerau hyn o hyd.
When I asked for a statement on the Gambling Commission yesterday, I wasn't expecting it quite so quickly, so well done for the joint act to get you here to talk a little more about this. One of the things that's emerged from the statement from the Gambling Commission and the response that the leader of the house kindly gave to me yesterday is the fact that there is little that the Welsh Government has in terms of a formal relationship with the Gambling Commission—representation on the Gambling Commission or the ability to nominate members onto the commission—and I think that's clearly something that's a lacuna here, with powers being devolved to the Welsh Government around some limits around fixed-odds terminals, with the interest that we have here in the Assembly around that and the fact that the Gambling Commission, to my mind, has not interacted with Assembly Members, even though we represent the communities that are very much affected by these problems, as Mick Antoniw has set out.
So, is there a way that the Welsh Government not only will respond to the consultations, as you've already done, but take some firmer action now in negotiation with the Gambling Commission and also, ultimately, with the UK Government to ensure that you have a much more formal relationship, so that the Gambling Commission does take fuller account and give due regard to your views and, indeed, that the Gambling Commission might come and report to this Assembly from time to time on the decisions that they've taken as well?
Pan ofynnais am ddatganiad ar y Comisiwn Hapchwarae ddoe, nid oeddwn yn disgwyl ei gael mor sydyn, felly da iawn ar y gweithgarwch ar y cyd i'ch cael chi yma i sôn ychydig mwy am hyn. Un o'r pethau sydd wedi codi o'r datganiad gan y Comisiwn Hapchwarae a'r ymateb caredig a roddodd arweinydd y tŷ i mi ddoe yw'r ffaith nad oes gan Lywodraeth Cymru fawr o berthynas ffurfiol gyda'r Comisiwn Hapchwarae—cynrychiolaeth ar y Comisiwn Hapchwarae na'r gallu i enwebu aelodau i'r Comisiwn—ac rwy'n credu bod hwnnw'n amlwg yn fwlch, gyda'r pwerau sy'n cael eu datganoli i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â chyfyngiadau ar beiriannu ods sefydlog, gyda'r diddordeb sydd gennym yn hynny yma yn y Cynulliad a'r ffaith nad yw'r Comisiwn Hapchwarae, yn fy marn i, wedi rhyngweithio ag Aelodau'r Cynulliad, er ein bod yn cynrychioli'r cymunedau yr effeithir arnynt yn fawr iawn gan y problemau hyn, fel y mae Mick Antoniw wedi'i nodi.
Felly, a oes yna ffordd y bydd Llywodraeth Cymru, nid yn unig yn ymateb i'r ymgynghoriadau, fel rydych eisoes wedi'i wneud, ond yn rhoi camau mwy cadarn ar waith yn awr wrth negodi gyda'r Comisiwn Hapchwarae a hefyd, yn y pen draw, gyda Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau bod gennych berthynas lawer mwy ffurfiol, fel bod y Comisiwn Hapchwarae yn rhoi ystyriaeth lawnach a sylw dyladwy i'ch safbwyntiau ac yn wir, fel y gall y Comisiwn Hapchwarae ddod i roi adroddiad i'r Cynulliad o bryd i'w gilydd ar y penderfyniadau y maent hwy wedi'u gwneud yn ogystal?
I recognise the points you've made, and I think there's a good argument around them. As and when we respond publicly more formally to the Assembly with a statement, which I've promised on three occasions now, about our fuller response, we certainly do need to consider our relationship and what our bid should be. That's both partly about the Government and what we think the relationship should be with the Gambling Commission, and about having relationships that properly reflect that it is a Scotland, England and Wales regulator. Of course, it's fully devolved to Northern Ireland—one of those odd things, again, about an asymmetric devolution process. But there is something about recognising also the place for the Assembly, and the Assembly itself may wish to take a view through the relevant committee about what the responsibility should be. But the Government will certainly set out its view, and properly take account of the points that you've made today.
Rwy'n cydnabod y pwyntiau rydych wedi'u gwneud, a chredaf fod dadl dda i'w gwneud yn eu cylch. Pan fyddwn yn ymateb yn gyhoeddus ac yn fwy ffurfiol i'r Cynulliad gyda datganiad ar ein hymateb llawnach, rhywbeth rwyf wedi addo ei wneud ar dri achlysur yn awr, rydym yn sicr angen ystyried ein perthynas a beth y dylai ein cais fod. Mae hynny'n ymwneud yn rhannol â'r Llywodraeth a'r berthynas y credwn y dylid ei chael â'r Comisiwn Hapchwarae, ac mae'n ymwneud â chael perthynas sy'n adlewyrchu'n briodol ei fod yn rheoleiddiwr ar gyfer yr Alban, Cymru a Lloegr. Wrth gwrs, mae wedi cael ei ddatganoli'n llawn i Ogledd Iwerddon—un o'r pethau rhyfedd hynny, unwaith eto, ynglŷn â phroses ddatganoli anghymesur. Ond mae yna rywbeth ynglŷn â chydnabod lle'r Cynulliad hefyd, ac efallai y bydd y Cynulliad ei hun eisiau rhoi ei farn drwy'r pwyllgor perthnasol ynglŷn â beth y dylai'r cyfrifoldeb fod. Ond bydd y Llywodraeth yn sicr yn nodi ei barn, ac yn rhoi ystyriaeth briodol i'r pwyntiau rydych wedi'u gwneud heddiw.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf, felly, Angela Burns.
I thank the Cabinet Secretary. The next question, therefore, is from Angela Burns.
2. Yn sgil y cyhoeddiad heddiw gan Lywodraeth y DU i gynyddu cyflogau dros filiwn o staff y GIG yn Lloegr, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogau'r GIG yng Nghymru? 158
2. In light of today's announcement by the UK Government to increase pay for over a million NHS staff in England, will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's plans for NHS pay in Wales? 158
I am pleased that the United Kingdom Government has listened to my repeated calls to lift the public sector pay cap and provide additional funding to reward NHS staff right across the United Kingdom. The NHS Wales Partnership Forum is meeting tomorrow to offer advice on how any consequentials could be used in Wales.
Rwy'n falch fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gwrando ar fy ngalwadau niferus i gael gwared ar y cap ar gyflogau'r sector cyhoeddus a darparu arian ychwanegol i wobrwyo staff y GIG ledled y Deyrnas Unedig. Mae Fforwm Partneriaeth GIG Cymru yn cyfarfod yfory i gynnig cyngor ar sut y gellid defnyddio unrhyw gyllid canlyniadol yng Nghymru.
Lifting this pay cap has been long awaited by all political parties, and we wholeheartedly welcome this announcement, which gives recognition to the front-line staff who work tirelessly to deliver world-class services. From today, staff such as nurses, porters and paramedics will receive an average 6.5 per cent increase in their pay packets over the next few years, with many of the lowest paid workers in the health service receiving the largest increases in their pay, which will certainly help us to promote our equality and fairness agendas. Along with yesterday's announcement, you will know that the UK Government are going to establish five new medical schools in parts of the country.
England is not alone in facing these recruitment challenges, and what they're doing will really help to make their health service more resilient. In Wales we spend almost £14 million a month on agency staff, and have seen the equivalent of one nurse a day leave our health service. Health services cannot run the risk of losing more of our exceptional front-line staff, or our newly trained students.
Now, we know that you, the Welsh Government, will receive consequential funding from the Treasury to mitigate this increase, so Welsh Government will get the normal share of an extra £4.2 billion for the NHS pay changes over the next three years. Will you please confirm that you will actually put the consequential to the pay awards here in Wales? And could I also ask you whether or not you will be considering the fact that the pay deal so far is looking at how the deal can reduce the high rates of sickness that we see in the NHS across the United Kingdom? It's not just in Wales. We lose over 900 full-time years to sickness every year, and if we can get these people back into work more quickly and incentivise them and perhaps give them priority treatment, then that in itself will help to alleviate some of the human resource pressure we find in our NHS here. We all welcome the lifting of this pay cap, but I do want to hear what you're going to be able to do with this consequential and whether you'll be applying it to our staff.
Mae'r holl bleidiau gwleidyddol wedi aros yn hir i gael gwared ar y cap cyflog hwn, ac rydym yn llwyr groesawu'r cyhoeddiad, sy'n cydnabod staff y rheng flaen sy'n gweithio'n ddiflino i ddarparu gwasanaethau o'r radd flaenaf. O heddiw ymlaen, bydd staff fel nyrsys, porthorion a pharafeddygon yn cael cynnydd cyfartalog o 6.5 y cant yn eu pecynnau cyflog dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, gyda llawer o'r gweithwyr ar y cyflogau isaf yn y gwasanaeth iechyd yn cael y cynnydd mwyaf yn eu cyflog, a bydd hynny'n sicr yn ein helpu i hyrwyddo ein hagendâu tegwch a chydraddoldeb. Ynghyd â'r cyhoeddiad ddoe, fe fyddwch yn gwybod bod Llywodraeth y DU yn bwriadu sefydlu pump o ysgolion meddygol newydd mewn rhannau o'r wlad.
Nid Lloegr yn unig sy'n wynebu'r heriau recriwtio hyn, a bydd yr hyn y maent yn ei wneud yn helpu'n fawr i wneud eu gwasanaeth iechyd yn fwy gwydn. Yng Nghymru, rydym yn gwario bron i £14 miliwn y mis ar staff asiantaeth, ac rydym wedi gweld yr hyn sy'n cyfateb i un nyrs y dydd yn gadael ein gwasanaeth iechyd. Ni all gwasanaethau iechyd fforddio colli mwy o'n staff rheng flaen eithriadol, na'n myfyrwyr sydd newydd gael eu hyfforddi.
Nawr, gwyddom y byddwch chi, Lywodraeth Cymru, yn cael cyllid canlyniadol gan y Trysorlys i liniaru'r cynnydd hwn, felly bydd Llywodraeth Cymru yn cael y gyfran arferol o £4.2 biliwn yn ychwanegol am y newidiadau i gyflogau'r GIG dros y tair blynedd nesaf. A wnewch chi gadarnhau y byddwch yn rhoi'r cyllid canlyniadol tuag at y dyfarniadau cyflog yma yng Nghymru? Ac a gaf fi ofyn i chi hefyd a fyddwch yn ystyried y ffaith bod y cytundeb cyflog, hyd yn hyn, yn edrych ar sut y gall y cytundeb leihau'r cyfraddau uchel o salwch a welwn yn y GIG ledled y Deyrnas Unedig? Nid yng Nghymru yn unig y mae'n digwydd. Rydym yn colli dros 900 o flynyddoedd amser llawn i salwch bob blwyddyn, ac os gallwn gael y bobl hyn yn ôl i'r gwaith yn gyflymach a'u cymell a rhoi triniaeth flaenoriaethol iddynt o bosibl, yna bydd hynny ynddo'i hun yn helpu i leddfu rhywfaint ar y pwysau adnoddau dynol sydd i'w weld yn ein GIG yma. Mae pawb ohonom yn croesawu'r penderfyniad i godi'r cap cyflog hwn, ond rwyf eisiau clywed beth fyddwch chi'n gallu ei wneud gyda'r cyllid canlyniadol ac a fyddwch yn ei ddefnyddio ar ein staff.
I have a few comments to make in response. I genuinely welcome the fact that the pay cap has been lifted, but there are significant challenges that we should not forget that face partners of the national health service in other public services that still face a realistic pay cap as a direct result of eight years of austerity and continuing. We should remind ourselves that, for 'Agenda for Change' staff, it's a real-terms pay cut for most of them of 14 per cent since 2010. So, the move that England have announced will go some way towards resolving that, and I am happy to confirm that any conseque