Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
28/06/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni’r prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig. A’r cwestiwn cyntaf, Vikki Howells.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs. And the first question, Vikki Howells.
Gwastraff Bwyd
Food Waste
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog ailgylchu gwastraff bwyd yng Nghymru? OAQ(5)0157(ERA)
1. What action is the Welsh Government taking to encourage the recycling of food waste in Wales? OAQ(5)0157(ERA)
Thank you. Food waste recycling and prevention are promoted through the Recycle for Wales behaviour change campaign, run by WRAP Cymru, including the Love Food Hate Waste app. I’m discussing with local authorities the possibility of funding an enhanced behaviour change campaign, to include further reinforcing these messages.
Diolch. Mae ailgylchu ac atal gwastraff bwyd yn cael eu hyrwyddo drwy ymgyrch newid ymddygiad Ailgylchu dros Gymru, dan arweiniad WRAP Cymru, gan gynnwys yr ap Hoffi Bwyd Casáu Gwastraff. Rwy’n trafod y posibilrwydd o ariannu ymgyrch newid ymddygiad estynedig gydag awdurdodau lleol, er mwyn atgyfnerthu’r negeseuon hyn ymhellach.
Thank you, Cabinet Secretary. It’s certainly so important that we encourage households to maximise the recycling of food waste in Wales. I’m very proud of the fact that, last year, the anaerobic digestion facility at Bryn Pica in my constituency transformed food waste into enough electricity to power more than 2,500 homes for the calendar year. How can the Welsh Government best promote the message that, if households do create food waste—and public services and private businesses too—it is properly recycled, so that it can be harnessed to power homes and buildings?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’n sicr yn bwysig iawn ein bod yn annog teuluoedd i ailgylchu cymaint o wastraff bwyd â phosibl yng Nghymru. Rwy’n falch iawn o’r ffaith fod y cyfleuster treulio anerobig ym Mryn Pica yn fy etholaeth wedi trawsnewid gwastraff bwyd yn ddigon o drydan i bweru dros 2,500 o gartrefi ar gyfer y flwyddyn galendr y llynedd. Beth yw’r ffordd orau y gall Llywodraeth Cymru hyrwyddo’r neges, os yw cartrefi yn cynhyrchu gwastraff bwyd—a gwasanaethau cyhoeddus a busnesau preifat hefyd—ei fod yn cael ei ailgylchu’n briodol, fel y gellir ei ddefnyddio i bweru cartrefi ac adeiladau?
It is really important that householders do understand what happens, and we’ve now got 99 per cent of households able to put their food waste forward to be used in this way. WRAP Cymru work with local authorities across Wales to increase food waste contribution for the anaerobic digester hubs. And, last year, one local authority saw food waste levels double as a result of the campaign, and the overall campaign approach has supported a drop in household food waste levels in Wales, to lower levels than anywhere else in the UK. Again, we’re leading on this. That’s a decrease of 12 per cent.
Mae’n wirioneddol bwysig fod deiliaid tai yn deall beth sy’n digwydd, ac mae 99 y cant o gartrefi bellach yn gallu darparu eu gwastraff bwyd er mwyn iddo gael ei ddefnyddio yn y ffordd hon. Mae WRAP Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru i gynyddu’r cyfraniad o wastraff bwyd ar gyfer y canolfannau treulio anaerobig. A’r llynedd, dyblodd lefelau gwastraff bwyd un awdurdod lleol o ganlyniad i’r ymgyrch, ac mae’r ymgyrch gyffredinol wedi hybu gostyngiad yn lefelau gwastraff bwyd y cartref yng Nghymru, i lefelau is nag unrhyw le arall yn y DU. Unwaith eto, rydym yn arwain yn hyn o beth. Mae hwnnw’n ostyngiad o 12 y cant.
Cabinet Secretary, of course, I accept it’s the job of local authorities to encourage residents to recycle their food waste. But can I ask you, Cabinet Secretary, what considerations you’ve given to a national, Wales-wide campaign, to encourage people to think about the way they shop and plan their meals in regard to reducing food waste?
Ysgrifennydd y Cabinet, wrth gwrs, rwy’n derbyn mai gwaith awdurdodau lleol yw annog trigolion i ailgylchu eu gwastraff bwyd. Ond a gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa ystyriaeth rydych wedi’i rhoi i ymgyrch genedlaethol, ledled Cymru, i annog pobl i feddwl am y ffordd y maent yn siopa ac yn cynllunio eu prydau mewn perthynas â lleihau gwastraff bwyd?
Well, I mentioned, in my answer to Vikki Howells, the Love Food Hate Waste app. I don’t know whether you’ve seen it, but it’s a new app that’s just been published. I’m kind of in two minds about it. It’s based on Tinder, so it’s sort of putting the two matches together, if you like. So, if you’ve got a potato left over on this day, and an egg left over on this day, how do you match them? But it’s very early days, so we’re having a look at how that’s going. But I suppose it’s innovative ways—it might appeal to younger people, as well. So, we’re going to see how that campaign is going. But I think that might make people, kind of, think more about their shopping habits.
Wel, soniais yn fy ateb i Vikki Howells am ap Hoffi Bwyd Casáu Gwastraff. Nid wyf yn gwybod a ydych wedi’i weld ai peidio, ond mae’n ap newydd sydd newydd ei gyhoeddi. Rwyf rhwng dau feddwl yn ei gylch. Mae’n seiliedig ar Tinder, felly mae’n ymwneud, mewn ffordd, â pharu dau beth â’i gilydd, os hoffwch. Felly, os oes tatws gennych dros ben un diwrnod, ac ŵy dros ben ar ddiwrnod arall, sut rydych yn eu paru? Ond mae’n ddyddiau cynnar iawn, felly rydym yn edrych i weld sut y mae’n datblygu. Ond mae’n debyg fod hyn yn ymwneud â ffyrdd arloesol—gallai apelio at bobl iau hefyd. Felly, cawn weld sut y mae’r ymgyrch honno’n datblygu. Ond rwy’n credu y gallai wneud i bobl feddwl mwy, rywsut, ynglŷn â’u harferion siopa.
Going back to anaerobic digestion, Cardiff council and the Vale of Glamorgan Council have had a joint operation to do this. I wondered what you thought of the take-up of this kind of scheme by local councils. How has that been so far, in Wales?
Gan ddychwelyd at dreulio anaerobig, mae cyngor Caerdydd a Chyngor Bro Morgannwg wedi gweithredu ar y cyd i wneud hyn. Tybed beth yw eich barn ynglŷn â faint o gynghorau lleol sydd wedi defnyddio cynllun o’r fath. Sut mae hynny wedi bod hyd yma, yng Nghymru?
Well, anaerobic digestion is getting more popular, and we are seeing more. I’ve got one in my constituency—I think it was one of the first in Wales—and we certainly are seeing a few more. Natural Resources Wales are responsible for regulating them. You will be aware of some issues. Hefin David raised some issues around this, in business statement yesterday, I think. So, we do need to see more of this, but it does need to be regulated in an appropriate way.
Wel, mae cyfleusterau treulio anaerobig yn dod yn fwy poblogaidd, ac rydym yn gweld mwy ohonynt. Mae gennyf un yn fy etholaeth—credaf mai hwnnw oedd un o’r rhai cyntaf yng Nghymru—ac rydym yn sicr yn gweld ychydig mwy ohonynt. Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n gyfrifol am eu rheoleiddio. Fe fyddwch yn gwybod am rai o’r materion sy’n codi. Tynnodd Hefin David sylw at rai materion sy’n codi o hyn yn y datganiad busnes ddoe, rwy’n credu. Felly, mae angen inni weld mwy o hyn, ond mae angen ei reoleiddio mewn ffordd briodol.
Nodyn Cyngor Technegol 20
Technical Advice Note 20
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf o ran cynnydd y Nodyn Cyngor Technegol 20? OAQ(5)0158(ERA)
2. Will the Cabinet Secretary provide an update on progress regarding Technical Advice Note 20? OAQ(5)0158(ERA)
Diolch. I intend to republish a revised technical advice note 20 on planning and the Welsh language before summer recess. The revised TAN will support the aims of the Government’s new Welsh language strategy, Cymraeg 2050, and incorporate key messages from a new Welsh language risk assessment framework for major developments.
Diolch. Rwy’n bwriadu ailgyhoeddi nodyn cyngor technegol 20 wedi’i ddiwygio ar gynllunio a’r iaith Gymraeg cyn toriad yr haf. Bydd y nodyn cyngor technegol diwygiedig yn cefnogi amcanion strategaeth iaith Gymraeg newydd y Llywodraeth, Cymraeg 2050, ac yn cynnwys negeseuon allweddol o fframwaith asesu risg newydd i’r Gymraeg ar gyfer datblygiadau mawr.
Diolch am hynny, ond daeth yr ymgynghoriad blaenorol i ben ym Mawrth y llynedd, sydd 15 mis yn ôl nawr, ac mae pobl yn dangos consýrn bod yna ddiffyg arweiniad yn hynny o beth. Sut ydych chi’n disgwyl i gynghorwyr, a’r Arolygiaeth Gynllunio, weithredu’n iawn ar y statws cryfach a ddaeth i’r Gymraeg drwy Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015, os nad oes yna symud yn y mater yma? Ac, onid yw’n glir o’r penderfyniad i beidio sôn yr un waith am y Gymraeg yn y llythyr am gais cynllunio Pen y Ffridd ym Mangor—cais a wrthodwyd gan y cyngor, yn rhannol oherwydd ei effaith iaith—nad oes yna flaenoriaeth i’r Gymraeg yn hynny o beth? Sut, felly, ydych chi, fel Gweinidog, yn bwriadu y bydd y cyngor technegol newydd yma, pan gaiff ei gyhoeddi, yn cymryd mewn i ystyriaeth y materion yma ac yn gwneud hyn mewn ffordd amserol nawr?
Thank you for that, but the previous consultation concluded in March of last year, which is 15 months ago now, and people are concerned that there is a lack of leadership in this area. So, how do you expect councillors, and the Planning Inspectorate, to work in line with the higher status afforded to the Welsh language via the Planning (Wales) Act 2015 if there is no movement on this issue? And, isn’t it clear from the decision not to mention the Welsh language once in the letter regarding the Pen y Ffridd development in Bangor—an application rejected by the council, partly because of its language impact—that there is no priority for the Welsh language in that regard. How, then, do you, as Minister, intend the new technical advice note, when it published, to take into account these issues, and to do so in a timely manner?
Well, I am unable to comment on the Pen y Ffridd appeal. Obviously, it’s before Welsh Ministers for determination at the present time. I have to say that the revised TAN won’t include wholesale changes. I think the current version continues to provide sound advice to developers and local authorities in the meantime.
Wel, ni allaf roi sylwadau ar apêl Pen y Ffridd. Yn amlwg, mae gerbron Gweinidogion Cymru iddynt benderfynu arni ar hyn o bryd. Mae’n rhaid i mi ddweud na fydd y nodyn cyngor technegol diwygiedig yn cynnwys newidiadau ar raddfa fawr. Credaf fod y fersiwn gyfredol yn parhau i ddarparu cyngor cadarn i ddatblygwyr ac i awdurdodau lleol yn y cyfamser.
Cabinet Secretary, obviously the ability to determine the TAN guidance that’s given by Welsh Government is a vitally important measure in any planning system. The role of community councils and parish councils in playing their part in determining applications is very much overlooked very often, and there is a lack of understanding of exactly how the technical advice notes can assist town and community councils in making their deliberations more fruitful for the communities they serve. What work does your department undertake to assist in developing the understanding of the technical advice notes that are put out by the planning department, so that they can filter right the way through the planning system, and communities can have confidence that their interests are being protected?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, mae’r gallu i bennu’r canllawiau ar gyfer y nodiadau cyngor technegol a roddir gan Lywodraeth Cymru yn fesur hanfodol bwysig mewn unrhyw system gynllunio. Mae’r rhan y mae cynghorau cymuned a chynghorau plwyf yn ei chwarae wrth benderfynu ar geisiadau yn aml iawn yn cael ei hesgeuluso i raddau helaeth, a cheir diffyg dealltwriaeth ynglŷn â sut yn union y gall y nodiadau cyngor technegol fod o gymorth i gynghorau tref a chymuned i sicrhau bod eu trafodaethau’n fwy buddiol i’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. Pa waith y mae eich adran yn ei wneud i gynorthwyo’r broses o ddatblygu dealltwriaeth o’r nodiadau cyngor technegol a ddarperir gan yr adran gynllunio, fel y gallant hidlo drwy’r system gynllunio, ac er mwyn i gymunedau fod yn hyderus fod eu buddiannau’n cael eu gwarchod?
We constantly monitor planning policy and TANs, and, obviously, update guidance to local authorities. The way it’s disseminated then to community councils and parish councils is very important, because, as you say, they do have an important role to play in planning applications. So, that’s work that officials do with local authorities, and that information is then disseminated down.
Rydym yn monitro polisi cynllunio a nodiadau cyngor technegol yn gyson, ac yn diweddaru’r canllawiau i awdurdodau lleol, wrth gwrs. Mae’r ffordd y caiff ei ledaenu wedyn i gynghorau cymuned a chynghorau plwyf yn bwysig iawn, oherwydd, fel y dywedwch, mae ganddynt rôl bwysig i’w chwarae mewn ceisiadau cynllunio. Felly, mae hwnnw’n waith y mae swyddogion yn ei wneud gydag awdurdodau lleol, ac mae’r wybodaeth honno wedyn yn cael ei lledaenu i lawr.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Cabinet Secretary, section 17 of the Planning (Wales) Act 2015 introduced a requirement for applicants to carry out pre-application consultations—I’m now going to refer to them as PACs—with the community and technical consultees. Have you made any assessment of how this is operating now that it’s been in place for 15 months?
Diolch yn fawr, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, roedd adran 17 o Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015 yn ei gwneud yn ofynnol i ymgeiswyr gynnal ymgynghoriadau cyn ymgeisio gyda’r gymuned ac ymgyngoreion technegol. A ydych wedi gwneud unrhyw asesiad o sut y mae’r broses hon yn gweithredu bellach a hithau wedi bod ar waith ers 15 mis?
That work is currently being undertaken.
Mae’r gwaith hwnnw’n mynd rhagddo ar hyn o bryd.
I’m relieved that it is being undertaken, because this was an important reform to make the planning process more efficient and effective. Members will know that it is a requirement on major developments, such as housing developments of 10 or more houses, or developments on a site of one hectare or more. Now, one of the prime intentions is to engage the local community and enable them to have their views heard on significant applications. I wonder if you are going to instruct your department to make a careful assessment of how these community responses are being used to improve the planning process.
Rwy’n falch ei fod yn mynd rhagddo, gan fod hwn yn ddiwygiad pwysig i sicrhau bod y broses gynllunio’n fwy effeithiol ac effeithlon. Bydd yr Aelodau’n gwybod bod hyn yn ofynnol ar gyfer datblygiadau mawr, megis datblygiadau tai o 10 neu fwy o dai, neu ddatblygiadau ar safleoedd un hectar neu fwy o faint. Nawr, un o’r prif amcanion yw cynnwys y gymuned leol a’u galluogi i leisio eu barn mewn perthynas â cheisiadau mawr. Tybed a fyddwch yn cyfarwyddo eich adran i wneud asesiad gofalus o sut y mae’r ymatebion cymunedol hyn yn cael eu defnyddio i wella’r broses gynllunio.
That will be part of the assessment and the monitoring, because I think it’s very important that we do see an improvement in that area.
Bydd hynny’n rhan o’r asesiad a’r gwaith monitro, gan y credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweld gwelliant yn y maes hwnnw.
I agree with you because I think the advantage of a pre-planning process is that the very real concerns a community may have can then be addressed, and then can shape the application, but the thrust of the application can continue in a moderated, adapted form. Another thing I think you need to look at, because, in the discussions I’ve had, for instance with housing associations, architects and builders, the Act itself makes a requirement that developers should consult with specified persons or statutory consultees during the PAC stages, but, of course, there’s no requirement for these consultees to respond. But, we are finding that, sometimes, no response comes in pre-application, and, then, an infrastructure company, a utility—all statutory consultees—then raise a major objection during the formal part of the planning application process, which is obviously undermining, or would undermine if this became common practice, the whole basis of these reforms. And it’s important for the social and economic objectives we have for future generations that we improve planning and have proper, regulated, effective planning so that our communities can thrive and flourish.
Rwy’n cytuno â chi, gan y credaf mai mantais proses rag-gynllunio yw y gellir mynd i’r afael wedyn â phryderon real iawn y gymuned, a gall hynny wedyn roi ffurf i’r cais, ond gall y cais barhau yn ei hanfod ar ffurf wedi’i chymedroli a’i haddasu. Rhywbeth arall y credaf fod angen i chi edrych arno, oherwydd, yn y trafodaethau a gefais, er enghraifft gyda chymdeithasau tai, penseiri ac adeiladwyr, mae’r Ddeddf yn ei hun yn ei gwneud yn ofynnol i ddatblygwyr ymgynghori â phersonau penodedig neu ymgyngoreion statudol yn ystod y camau ymgynghori cyn ymgeisio, ond wrth gwrs, nid oes unrhyw ofyniad i’r ymgyngoreion hyn ymateb. Ond rydym yn gweld, weithiau, nad oes unrhyw ymateb yn dod yn ystod yr ymgynghoriadau cyn ymgeisio, ac yna, bydd cwmni seilwaith, cwmni cyfleustodau—pob un yn ymgyngoreion statudol—yn nodi gwrthwynebiadau mawr yn ystod rhan ffurfiol y broses geisiadau cynllunio, sy’n amlwg yn andwyo, neu byddai’n andwyo pe bai’n dod yn arfer cyffredin, holl sail y diwygiadau hyn. Ac mae’n bwysig o ran ein hamcanion cymdeithasol ac economaidd ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol ein bod yn gwella’r broses gynllunio ac yn sicrhau bod gennym broses gynllunio briodol ac effeithiol wedi’i rheoleiddio fel y gall ein cymunedau ffynnu.
I don’t disagree with you, and, obviously, with the implementation of the planning Act, it’s very important that we do see the improvements to which you refer.
Nid wyf yn anghytuno â chi, ac yn amlwg, wrth roi’r Ddeddf gynllunio ar waith, mae’n bwysig iawn ein bod yn gweld y gwelliannau y cyfeiriwch atynt.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Ysgrifennydd Cabinet, mae’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig wedi cyhoeddi adroddiad heddiw ar ddefnyddio maglau yng Nghymru. Mae nifer o’r argymhellion i chi ymateb iddyn nhw maes o law, wrth gwrs, ond rwy’n credu bod un argymhelliad fedrwch chi rhoi ateb heddiw yn ei gylch. Mae argymhelliad saith yn dweud y dylid gwahardd defnydd o faglau nad ydynt yn cydymffurfio â chod eich Llywodraeth eich hunain ar dir sy’n eiddo i Lywodraeth Cymru. Rwy’n credu bod hwn yn gam syml a chadarnhaol y medrwch chi ei gymryd yn awr, i ddangos arweinyddiaeth ac i hyrwyddo’r defnydd o faglau sydd ond yn cydymffurfio â’ch cod eich hun ar gyfer effeithlonrwydd a lles anifeiliaid gwyllt. A wnewch chi gadarnhau heddiw eich bod chi’n fodlon gwneud hynny?
Thank you very much, Llywydd. Cabinet Secretary, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee has published a report today on using snares in Wales. Many of the recommendations you will respond to in due time, of course, but I think there is one recommendation that you could respond to today. Recommendation 7 states that the use of snares that don’t comply with your own Government’s code on land owned by the Welsh Government should be prohibited. I think this is a simple and positive step that you could take now, to show leadership and to promote only the use of snares that comply with your own code for efficiency and the welfare of wild animals. Will you confirm today that you’re willing to do that?
I’ve received the report and haven’t had the chance to read it yet. As you say, I will be responding in the usual way. Regarding that, I would certainly hope to be able to do that. I think that if we can’t comply with our own code, then it’s not worth having. So, I would confirm that.
Rwyf wedi cael yr adroddiad ac nid wyf wedi cael cyfle i’w ddarllen eto. Fel y dywedwch, byddaf yn ymateb yn y ffordd arferol. Mewn perthynas â hynny, byddwn yn sicr yn gobeithio gallu gwneud hynny. Yn fy marn i, os na allwn gydymffurfio â’n cod ein hunain, yna nid yw’n werth ei gael. Felly, byddwn yn cadarnhau hynny.
Diolch yn fawr am yr ateb cadarnhaol hynny ac rwy’n edrych ymlaen, wrth gwrs, at ddarllen eich ymateb ffurfiol. Ond rwy’n credu bod hyn yn dangos yr arweinyddiaeth sydd ei angen ac, fel rŷch chi’n gwybod, mae angen defnyddio’r maglau sy’n cydymffurfio â’r cod. Mae’n mynd yn anodd cael gafael ynddyn nhw, felly rŷch chi’n rhoi arweinyddiaeth yn fanna.
A gaf fi jest droi at ynni yn awr? Rydym yn aros o hyd, wrth gwrs, am benderfyniad ar forlyn llanw bae Abertawe. Rwyf i, ers yr etholiad, wedi ysgrifennu at Liz Truss, sydd bellach yn dal rhywfaint o’r ‘purse strings’ yn y Trysorlys ac am iddi fwrw ymlaen y nawr gyda chaniatâd cyllidol a fydd yn agor y drws i’r dechnoleg gyffrous hon a rhoi Cymru wrth gwrs ar flaen diwydiant a fydd yn siŵr o ddatblygu’n gyflym cyn bo hir. Mae £1 biliwn i Ogledd Iwerddon, yn rhannol i glirio lan eu llanast nhw o ran y cynllun ynni o bren, wrth gwrs, yn dangos inni i gyd bod y Trysorlys yn gallu rhoi arian pan fod ewyllys yno. Beth ydych chi a Llywodraeth Cymru wedi ei wneud, ers yr etholiad cyffredinol felly, i sicrhau bod y morlyn llanw ym mae Abertawe yn mynd yn ei flaen?
Thank you for that positive response, and I look forward to reading your formal response too. But I do think that that shows the leadership that is necessary, and, as you know, we need to use the snares that comply with the code. It’s difficult to get a hold of them, but you’re giving some leadership there.
If I could turn to energy now, we are still waiting, of course, for a decision on the Swansea bay tidal lagoon. Since the election, I’ve written to Liz Truss, who now holds some of the purse strings in the Treasury, and have urged her to proceed with the financial permissions in order to lead in the area and put Wales in the vanguard of an industry that is sure to develop quickly. There’s £1 billion available for Northern Ireland, partly to clear up their own mess on the wood energy scheme, which demonstrates clearly that the Treasury can provide funding when the will is there. What have you done and what’s the Welsh Government done since the general election, therefore, to ensure that the tidal lagoon in Swansea bay does proceed?
I think you have to accept that the UK Government have been very tardy with their response to the Hendry review and obviously their announcements around Swansea bay tidal lagoon. I wrote, a fortnight ago again, to Greg Clark, asking when the response would be forthcoming. I picked up in the media today that those questions were side-stepped yesterday in the Houses of Parliament. I think we need to know what their position is. I think my first response that I received from Greg Clark said that the UK Government would be responding in due course. Well, ‘in due course’ means nothing to me. How long’s a piece of string? So, I do think that we need to know. So, as I say, I did write to Greg Clark about two weeks ago.
Credaf fod yn rhaid i chi dderbyn bod Llywodraeth y DU wedi bod yn araf iawn gyda’u hymateb i adolygiad Hendry, ac yn amlwg, gyda’u cyhoeddiadau ynglŷn â morlyn llanw bae Abertawe. Ysgrifennais, bythefnos yn ôl unwaith eto, at Greg Clark, yn gofyn pryd y byddai’r ymateb yn dod i law. Yn y cyfryngau heddiw, gwelais fod y cwestiynau hynny wedi’u hosgoi ddoe yn nau Dŷ’r Senedd. Credaf fod angen i ni wybod beth yw eu safbwynt. Credaf fod yr ymateb cyntaf a gefais gan Greg Clark yn dweud y byddai Llywodraeth y DU yn ymateb maes o law. Wel, nid yw ‘maes o law’ yn golygu unrhyw beth i mi. Pa mor hir yw darn o linyn? Felly, credaf fod angen i ni wybod. Felly, fel y dywedais, fe ysgrifennais at Greg Clark oddeutu pythefnos yn ôl.
Thank you for confirming that, Cabinet Secretary, and I’m sure, if necessary, you will remind the Westminster Government that this Assembly has voted unanimously in favour of the plan, having seen and studied the independent review by Charles Hendry, commissioned by the previous Westminster Government, which said very clearly that this should proceed as a matter for a pathfinder project and at no cost, almost, or pain, if you like, to Westminster to invest in that.
There is one aspect of energy that is completely in your hands and that is that around community schemes and hydropower. My colleague, Sian Gwenllian, raised this with the First Minister yesterday and I’ll raise it with you today. I think we’ll both be raising it until we get a satisfactory answer, to be honest, which is the effect of revaluation on hydroelectricity and hydro schemes in particular. I’ve had a letter from the British Hydropower Association, which sets out that most independent hydro schemes, which include community ones, of course, would have previous rateable values of approximately 10 per cent of their revenues, which is similar to other businesses, and they are now seeing those values as a result of the revaluation increase two, three or fourfold, and in some cases, an increase of 900 per cent. This is clearly in danger of cutting off a source of investment for an important niche, perhaps, in some parts, but an important renewable energy industry that we have here in Wales and the potential for further expansion in Wales. So, will you now discuss with the rest of the Cabinet, but particularly the Cabinet Secretary for finance, to see whether some sort of relief can be put in place for renewable energy schemes such as these, similar to what’s happened in Scotland, so that we don’t choke off this growing industry?
Diolch am gadarnhau hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n siŵr, os bydd angen, y byddwch yn atgoffa Llywodraeth San Steffan fod y Cynulliad hwn wedi pleidleisio’n unfrydol o blaid y cynllun, ar ôl gweld ac astudio adolygiad annibynnol Charles Hendry, a gomisiynwyd gan Lywodraeth flaenorol San Steffan, ac a ddywedai’n glir iawn y dylai hyn barhau fel mater ar gyfer prosiect braenaru, a heb unrhyw gost, bron, neu boendod os mynnwch, i San Steffan fuddsoddi yn hynny.
Mae un agwedd ar ynni yn eich dwylo chi yn llwyr, sef cynlluniau cymunedol ac ynni dŵr. Cododd fy nghyd-Aelod, Sian Gwenllian, hyn gyda’r Prif Weinidog ddoe ac rwyf am ei godi gyda chi heddiw. Credaf y bydd y ddau ohonom yn ei godi hyd nes y cawn ateb boddhaol, a dweud y gwir, sef effaith ailbrisio ar drydan dŵr a chynlluniau ynni dŵr yn arbennig. Rwyf wedi cael llythyr gan Gymdeithas Ynni Dŵr Prydain, sy’n nodi y byddai gan y rhan fwyaf o gynlluniau ynni dŵr annibynnol, sy’n cynnwys y rhai cymunedol, wrth gwrs, werthoedd ardrethol blaenorol o oddeutu 10 y cant o’u refeniw, sy’n debyg i fusnesau eraill, a’u bod bellach yn gweld y gwerthoedd hynny, o ganlyniad i’r ailbrisio, yn codi ddwy, dair neu bedair gwaith, ac mewn rhai achosion, gwelwyd cynnydd o 900 y cant. Mae hyn yn amlwg yn bygwth cau ffynhonnell o fuddsoddiad ar gyfer diwydiant pwysig ac arbenigol, i raddau efallai, ond diwydiant ynni adnewyddadwy pwysig sydd gennym yma yng Nghymru a’r potensial ar gyfer ehangu ymhellach yng Nghymru. Felly, a wnewch chi drafod gyda gweddill y Cabinet yn awr, ond yn enwedig gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, i weld a ellir sicrhau rhyw fath o ostyngiad ar gyfer cynlluniau ynni adnewyddadwy fel y rhain, yn debyg i’r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban, fel nad ydym yn atal y diwydiant hwn rhag tyfu?
Yes, I’ll be very happy to have that discussion with the Cabinet Secretary for Local Government and Finance, and then I’ll update the Member.
Gwnaf, rwy’n fwy na pharod i gael y drafodaeth honno gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Chyllid, ac yna byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelod.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Thank you, Llywydd. Last time I questioned the Cabinet Secretary on agriculture a few weeks ago, we were discussing regulations applying to agriculture post Brexit. The burden of my question was that we should reassess all regulations to see if we could reduce them where there was no substantial diminution of public benefit. Part of the Cabinet Secretary’s answer seems to have caused a certain amount of consternation amongst some farmers, because she said, ‘Well, of course, this could mean an increase in regulation.’ I’m hoping that today she might be able to put that into a bit of perspective. I’ll give one illustration of how, in England at the moment, farmers are campaigning to relax hedge-cutting restrictions in August. Of course, we don’t have them in Wales. There’s a short window of opportunity between harvesting summer crops and planting winter crops, and it creates problems for farmers if they can’t do things like hedge cutting and other management issues in August. So, that’s an example of how having regulations that are more proportionate are in the interests of farmers, but don’t cause any problems for public benefit.
Diolch, Llywydd. Y tro diwethaf i mi holi Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn ag amaethyddiaeth ychydig wythnosau yn ôl, roeddem yn trafod rheoliadau’n ymwneud ag amaethyddiaeth ar ôl Brexit. Byrdwn fy nghwestiwn oedd y dylem ailasesu’r holl reoliadau i weld a allem eu lleihau lle na fyddai hynny’n amharu’n sylweddol ar fudd y cyhoedd. Ymddengys bod rhan o ateb Ysgrifennydd y Cabinet wedi achosi rhywfaint o bryder ymhlith rhai ffermwyr, gan iddi ddweud, ‘Wel, wrth gwrs, gallai hyn olygu mwy o reoliadau.’ Rwy’n gobeithio, heddiw, y gall roi hynny mewn persbectif. Rhoddaf un enghraifft o sut y mae ffermwyr yn Lloegr ar hyn o bryd yn ymgyrchu i lacio’r cyfyngiadau ar dorri perthi ym mis Awst. Wrth gwrs, nid oes cyfyngiadau gennym yng Nghymru. Cyfnod byr o gyfle sydd i’w gael rhwng cynaeafu cnydau’r haf a phlannu cnydau’r gaeaf, ac mae’n peri problemau i ffermwyr os nad ydynt yn gallu gwneud pethau fel torri perthi a materion rheoli eraill ym mis Awst. Felly, dyna enghraifft o sut y gall rheoliadau mwy cymesur fod o fudd i ffermwyr heb achosi unrhyw broblemau i fudd y cyhoedd.
Well, I think the consternation amongst farmers was increased by a bit of mischief making from the Welsh Conservatives and the press release they put out. I think what I said was that I’ve got about 7,000 pieces of legislation and regulations in my portfolio, and I think I actually said ‘a case-by-case basis’, but what I was saying was that we wouldn’t allow environmental standards, for instance, to slip, and we could strengthen some in places if they were deemed to be needed. So, you’re right. We need to look at it very pragmatically to make sure that it is proportionate.
Wel, credaf fod y pryder ymhlith ffermwyr wedi’i gynyddu o ganlyniad i ychydig o greu helynt gan y Ceidwadwyr Cymreig a’r datganiad i’r wasg a ryddhawyd ganddynt. Credaf mai’r hyn a ddywedais oedd bod gennyf oddeutu 7,000 o ddarnau o ddeddfwriaeth a rheoliadau yn fy mhortffolio, a chredaf mai ‘ystyried pob achos yn unigol’ a ddywedais mewn gwirionedd, ond yr hyn roeddwn yn ei ddweud oedd na fyddem, er enghraifft, yn caniatáu i safonau amgylcheddol lithro, ac y gallem gryfhau rhai ohonynt mewn mannau pe tybid bod angen gwneud hynny. Felly, rydych yn gywir. Mae angen inni edrych ar hyn yn bragmatig iawn i sicrhau ei fod yn gymesur.
Thank you, Cabinet Secretary, for that reply. I’m afraid my reading list is not quite as extensive as hers; it does not extend to Conservative press releases. But—[Interruption.] But can I raise a related issue? At the moment, the European Union is considering reducing permitted levels of zinc oxide, which is an important chemical in the post-weaning of pigs to reduce problems with diarrhoea. There doesn’t seem to be any problem with zinc levels in the ground in Britain or in Wales, but, if zinc oxides were to be banned, or significant restrictions were to be introduced on their use, this could mean wider use of antibiotics and that could obviously lead to microbial resistance. Calculations have been made that, if you delayed weaning of piglets from 28 to 42 days as one means of compensating for not being able to use this chemical, that would cost half a litter per year per sow, which would be £156 per sow, which would be a significant diminution in farmers’ incomes for those who specialise in pigs. So, can the Cabinet Secretary tell me whether she is making representations on behalf of Welsh farmers against the current proposal on the table in the EU?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich ateb. Mae arnaf ofn nad yw fy rhestr ddarllen mor gynhwysfawr â’i hun hi; nid yw’n cynnwys datganiadau i’r wasg gan y Ceidwadwyr. Ond—[Torri ar draws.] Ond a gaf fi godi mater cysylltiedig? Ar hyn o bryd, mae’r Undeb Ewropeaidd yn ystyried gostwng y lefelau a ganiateir o sinc ocsid, sy’n gemegyn pwysig ar gyfer lleihau problemau dolur rhydd mewn moch ar ôl eu diddyfnu. Nid ymddengys bod unrhyw broblem gyda lefelau sinc yn y ddaear ym Mhrydain neu yng Nghymru, ond pe bai ocsidau sinc yn cael eu gwahardd, neu pe bai cyfyngiadau sylweddol yn cael eu cyflwyno ar y defnydd ohonynt, gallai olygu mwy o ddefnydd o wrthfiotigau a gallai hynny, yn amlwg, arwain at ymwrthedd microbaidd. Pe baech yn gohirio’r broses o ddiddyfnu’r perchyll o 28 diwrnod i 42 diwrnod fel un ffordd o wneud iawn am fethu defnyddio’r cemegyn hwn, gwnaed cyfrifiadau sy’n dangos y byddai hynny’n costio hanner torllwyth y flwyddyn am bob hwch, sef £156 yr hwch, a fyddai’n ostyngiad sylweddol yn incwm ffermwyr sy’n arbenigo ar foch. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthyf a yw’n cyflwyno sylwadau ar ran ffermwyr Cymru yn erbyn y cynnig sydd ar y bwrdd ar hyn o bryd yn yr UE?
Well, that hasn’t been raised with me, that issue, but I’d be very happy to look at it, and, again, I could write to the Member. But certainly there’s nobody in the pig industry that’s raised that directly with me.
Wel, nid yw hynny wedi cael ei ddwyn i fy sylw, y mater hwnnw, ond byddwn yn fwy na pharod i’w ystyried, ac unwaith eto, gallaf ysgrifennu at yr Aelod. Ond yn sicr nid oes neb yn y diwydiant moch wedi dwyn hynny i fy sylw’n uniongyrchol.
I’ll be happy to write to the Cabinet Secretary, if she would appreciate that. At the current time, a lot of uncertainty obviously exists in rural communities about the impact of Brexit, and this uncertainty is likely to continue for some time. I think it’s very important that we keep things in perspective. We all hope, of course, there will be a deal at the end of the day that will, broadly speaking, preserve access to European markets as they exist now and vice versa. But isn’t it important for us to recognise that agriculture, although a very important section of industry and community, is very, very small in the context of national GDP? It’s only about 2 per cent in the UK, and the report that we’re going to debate later this afternoon from the climate change committee provides some useful figures on this, that GVA in Wales from agriculture is only £385 million—0.69 per cent of our Welsh national income. So, whatever problems might be thrown up by the Brexit process, it should be perfectly possible to finance them from existing budgets once the ability of the British and Welsh Governments is given to them to do so by leaving the European Union, with which, of course, we’re in a substantial deficit. So, therefore, farmers have very little to fear from Brexit, because we’ll be able to finance whatever transitional difficulties arise.
Byddaf yn hapus i ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet, os byddai’n gwerthfawrogi hynny. Ar hyn o bryd, mae llawer o ansicrwydd, yn amlwg, ymhlith cymunedau gwledig ynglŷn ag effaith Brexit, ac mae’r ansicrwydd hwn yn debygol o barhau am beth amser. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cadw pethau mewn persbectif. Mae pob un ohonom yn gobeithio, wrth gwrs, y ceir cytundeb yn y pen draw a fydd, at ei gilydd, yn diogelu mynediad at farchnadoedd Ewrop fel y maent ar hyn o bryd, a’r ffordd arall. Ond onid yw’n bwysig inni gydnabod bod amaethyddiaeth, er ei bod yn rhan bwysig iawn o ddiwydiant a chymuned, yn elfen fach iawn yng nghyd-destun y cynnyrch domestig gros cenedlaethol? Mae’n cyfateb i oddeutu 2 y cant yn unig yn y DU, ac mae’r adroddiad y byddwn yn ei drafod yn nes ymlaen y prynhawn yma gan y pwyllgor newid hinsawdd yn darparu rhai ffigurau defnyddiol ar hyn, mai £385 miliwn yn unig yw’r gwerth ychwanegol gros o amaethyddiaeth yng Nghymru—0.69 y cant o’n hincwm cenedlaethol yng Nghymru. Felly, ni waeth pa broblemau a allai ddeillio o broses Brexit, dylai fod yn gwbl bosibl eu hariannu o’r cyllidebau presennol pan gaiff Llywodraethau Prydain a Chymru y gallu i wneud hynny o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, gan ein bod, wrth gwrs, mewn diffyg sylweddol â hwy ar hyn o bryd. Felly, ychydig iawn sydd gan ffermwyr i’w ofni o ganlyniad i Brexit, gan y byddwn yn gallu ariannu unrhyw anawsterau trosiannol a allai ddeillio o hynny.
Well, I’m afraid I don’t share your rosy view of that. The agricultural sector is so important to Wales, and farmers are very concerned. They will have heard you and they can choose to believe you or not. But we’ve only had assurance that we will have that funding for them until 2020. After that there is a black hole. Those discussions are ongoing. We’re putting an incredible amount of pressure on the UK Government, who said Wales would not lose a penny if we were to leave the EU. So, those are discussions I’ve had. I’ve already had an initial conversation with Michael Gove. I’ve made that view very clear to him also. So, you know—as I say, I don’t share your rosy view. I do hope that that funding does continue for them, and we will be fighting for them.
Wel, yn anffodus, nid wyf yn rhannu eich barn ramantaidd ar hynny. Mae’r sector amaethyddol mor bwysig i Gymru, ac mae’r ffermwyr yn bryderus iawn. Byddant wedi eich clywed a gallant ddewis eich credu neu beidio. Ond tan 2020 yn unig y cawsom sicrwydd y bydd y cyllid hwnnw gennym ar eu cyfer. Ar ôl hynny, mae yna dwll du. Mae’r trafodaethau hynny’n parhau. Rydym yn rhoi pwysau anhygoel ar Lywodraeth y DU, a ddywedodd na fyddai Cymru’n colli ceiniog pe baem yn gadael yr UE. Felly, mae’r rheiny’n drafodaethau a gefais. Rwyf eisoes wedi cael sgwrs gychwynnol gyda Michael Gove. Rwyf wedi cyfleu’r farn honno’n glir iawn wrtho yntau hefyd. Felly, wyddoch chi—fel y dywedaf, nid wyf yn rhannu eich barn ramantaidd. Gobeithiaf y bydd y cyllid hwnnw’n parhau ar eu cyfer, a byddwn yn ymladd drostynt.
Morlyn Llanw Bae Abertawe
Swansea Bay Tidal Lagoon
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr asesiadau a wnaeth Cyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â'r cynnig ar gyfer morlyn llanw Bae Abertawe? OAQ(5)0161(ERA)
3. Will the Cabinet Secretary provide an update on the assessments taken by Natural Resources Wales in relation to the proposal for the Swansea Bay tidal lagoon? OAQ(5)0161(ERA)
Thank you. Natural Resources Wales is working closely with the developer on the proposed application and the organisation has made significant progress on the marine licensing application. I understand the principal outstanding issue is the potential impacts on migratory fish and how to model these impacts, on which I’m unable to comment further due to my potential role in the licensing process.
Diolch. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio’n agos gyda’r datblygwr ar y cais arfaethedig ac mae’r sefydliad wedi gwneud cynnydd sylweddol ar y cais am drwydded forol. Rwy’n deall mai’r prif fater dan sylw yw’r effeithiau posibl ar bysgod mudol a sut i fodelu’r effeithiau hyn, ac ni allaf wneud sylwadau pellach ar hynny oherwydd fy rôl bosibl yn y broses drwyddedu.
I thank you for that answer, Cabinet Secretary. In your answer to Simon Thomas earlier, you highlighted the delays that the UK Government have been experiencing, but, with the general election now gone, perhaps we can see those delays and excuses for those delays disappear. But marine licensing is an important issue, because those delays could disappear and we could have a decision by the UK Government, but we still have a marine licence issue. I spoke to Natural Resources Wales last week and, as you say, the discrepancies between the two ends are narrowing, but we need a timescale, I think, for this solution. Are you prepared now to meet Natural Resources Wales and give them a timescale to work to so we can have a marine licence in place, either ‘yes’ or ‘no’, and we know a decision quickly?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn eich ateb i Simon Thomas yn gynharach, fe dynnoch sylw at yr oedi sydd wedi bod yn effeithio ar Lywodraeth y DU, ond gyda’r etholiad cyffredinol bellach wedi bod, efallai y gallwn weld yr oedi a’r esgusodion hynny am yr oedi’n diflannu. Ond mae trwyddedu morol yn fater pwysig, oherwydd gallai’r oedi hwnnw ddiflannu a gallem gael penderfyniad gan Lywodraeth y DU, ond byddai problem drwyddedu morol gennym o hyd. Siaradais gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos diwethaf, ac fel y dywedwch, mae’r anghysondebau rhwng y ddau begwn yn lleihau, ond credaf fod arnom angen amserlen ar gyfer yr ateb hwn. A ydych yn barod bellach i gyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru a rhoi amserlen iddynt weithio iddi er mwyn i ni gael trwydded forol ar waith, naill ai ‘ie’ neu ‘na’, fel y gallwn gael penderfyniad yn gyflym?
I do meet Natural Resources Wales at least once a month and have those discussions. There are no statutory deadlines set for marine licensing. I think the most important thing is that the company and NRW work very closely together, and they are doing that. I’ve been reassured on that point. But, as I say, I do have an appellant role, so it will come to me if there is an appeal.
Rwy’n cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru o leiaf unwaith y mis ac yn cael y trafodaethau hynny. Nid oes terfynau amser statudol wedi cael eu gosod ar gyfer trwyddedu morol. Credaf mai’r peth pwysicaf yw bod y cwmni a Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio’n agos iawn gyda’i gilydd, ac maent yn gwneud hynny. Rwyf wedi cael sicrwydd ar y pwynt hwnnw. Ond fel y dywedais, mae gennyf rôl fel apelydd, felly byddaf yn gyfrifol am hynny os ceir apêl.
Tidal lagoons, of course, are also an important feature that could be of benefit to the north Wales coastline, in terms of economic development and in terms of coastal protection. But one of the things that potential developers are saying to me is that they could do with some seed funding in order to fund the research that might be necessary, on an open-source basis, available for anybody to access, in order that they can take their projects forward. I wonder what discussions you have had with your colleague, the Cabinet Secretary for the economy, on the possibility of the Welsh Government investing in that research in order to make some progress on the possibility of such a development off the coast of north Wales.
Mae môr-lynnoedd llanw, wrth gwrs, hefyd yn nodwedd bwysig a allai fod o fudd i arfordir gogledd Cymru, o ran datblygu economaidd ac o ran gwarchod yr arfordir. Ond un o’r pethau y mae datblygwyr posibl yn ei ddweud wrthyf yw y gallent wneud â rhywfaint o gyllid sbarduno er mwyn ariannu’r ymchwil a allai fod yn angenrheidiol ar sail ffynhonnell agored, ac ar gael i unrhyw un gael gafael arno, er mwyn iddynt allu bwrw ymlaen â’u prosiectau. Tybed pa drafodaethau a gawsoch gyda’ch cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, ynglŷn â’r posibilrwydd y gallai Llywodraeth Cymru fuddsoddi yn y gwaith ymchwil hwnnw er mwyn gwneud rhywfaint o gynnydd mewn perthynas â’r posibilrwydd o ddatblygiad o’r fath oddi ar arfordir gogledd Cymru.
I am aware, obviously, of the plans for a further tidal lagoon in the Colwyn bay area. I haven’t had any specific discussions with the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure around this. What I think we really do need is that response from the UK Government. We need it so that we—you know, we’re incredibly supportive of the principles of a tidal lagoon. I think it’s really important that the UK Government also recognise that we have a big part to play in this. So, once we’ve had the response from the UK Government, if there is then, we think, a need for that further research, we can certainly look at that.
Yn amlwg, rwy’n ymwybodol o’r cynlluniau ar gyfer morlyn llanw arall yn ardal bae Colwyn. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ynglŷn â hyn. Yr hyn sydd ei wir angen arnom, yn fy marn i, yw ymateb gan Lywodraeth y DU. Mae arnom ei angen er mwyn i ni—wyddoch chi, rydym yn hynod o gefnogol o egwyddorion morlyn llanw. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod Llywodraeth y DU hefyd yn cydnabod bod gennym ran fawr i’w chwarae yn hyn. Felly, ar ôl i ni gael ymateb gan Lywodraeth y DU, os ydym yn credu bod angen yr ymchwil pellach hwnnw, gallwn edrych ar hynny, yn sicr.
Following the Conservative-DUP deal this week—I don’t know if you’ve heard about that, Cabinet Secretary; and I note your earlier comments to Simon Thomas, but the tidal lagoon is vitally important to Swansea and Wales—will you be specifically making representations to the Secretary of State for Wales on this matter as well, as one of eight Welsh Conservative MPs who must now stand up for Wales? We have seen what 10 DUP MPs can do—what price Welsh Conservative MPs standing up for Wales?
Yn dilyn y cytundeb rhwng y Ceidwadwyr a’r DUP yr wythnos hon—nid wyf yn gwybod a ydych wedi clywed am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet; a nodaf eich sylwadau cynharach i Simon Thomas, ond mae’r morlyn llanw yn hanfodol bwysig i Abertawe ac i Gymru—a fyddwch yn gwneud sylwadau penodol i Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y mater hwn hefyd fel un o wyth Aelod Seneddol y Ceidwadwyr Cymreig y bydd yn rhaid iddynt sefyll cornel Cymru o hyn ymlaen? Rydym wedi gweld yr hyn y gall 10 o ASau’r DUP ei wneud—pa bris a fyddai i’w dalu am ASau’r Ceidwadwyr Cymreig yn sefyll cornel Cymru?
Well, the Member raises a very important point, and certainly, when I next meet with Alun Cairns, I think that’s a discussion we’d have. But you will have heard the First Minister say yesterday he spoke to the Secretary of State for Wales on Monday, I think it was, when we will have raised that.
Wel, mae’r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac yn sicr, pan fyddaf yn cyfarfod nesaf ag Alun Cairns, credaf fod honno’n drafodaeth y byddem yn ei chael. Ond byddwch wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud ddoe ei fod wedi siarad ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ddydd Llun, rwy’n meddwl, pan godwyd hynny gennym.
Glastir
Glastir
4. Pa gynlluniau sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i werthuso'r gwaith o weinyddu'r cynllun Glastir yng Nghymru? OAQ(5)0152(ERA)
4. What plans does the Cabinet Secretary have to evaluate the administration of the Glastir scheme in Wales? OAQ(5)0152(ERA)
Thank you. The administration of Glastir is reviewed annually, not least in preparation for European Commission scrutiny of the annual accounts. The effectiveness of the suite of Glastir schemes is evaluated through the Glastir monitoring and evaluation programme, which is due to publish its final report shortly.
Diolch. Mae’r gwaith o weinyddu Glastir yn cael ei adolygu’n flynyddol, yn anad dim er mwyn paratoi ar gyfer gwaith craffu’r Comisiwn Ewropeaidd ar y cyfrifon blynyddol. Mae effeithiolrwydd y gyfres o gynlluniau Glastir yn cael ei werthuso drwy raglen fonitro a gwerthuso Glastir, sydd i fod i gyhoeddi eu hadroddiad terfynol cyn bo hir.
Thank you for the answer, Cabinet Secretary. Delayed Glastir scheme payments can have a significant detrimental impact on farm finances. According to the Farmers’ Union of Wales, by 9 May this year, 22 per cent of claims for work done under Glastir last year still had not been paid, and the Welsh Government’s intention was to pay only 90 per cent of claims by the end of May. Does the Cabinet Secretary accept it is essential that payments to compensate farmers for the work they have undertaken and the cost incurred are made within a reasonable time period, and what action will she take to speed up the payment process, please?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Gall oedi mewn perthynas â thaliadau’r cynllun Glastir effeithio’n niweidiol iawn ar gyllid ffermydd. Yn ôl Undeb Amaethwyr Cymru, erbyn 9 Mai eleni, roedd 22 y cant o’r hawliadau am waith a wnaed o dan y cynllun Glastir y llynedd yn dal i fod heb eu talu, a bwriad Llywodraeth Cymru oedd talu 90 y cant o’r hawliadau yn unig erbyn diwedd mis Mai. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn ei bod yn hanfodol fod taliadau i ddigolledu ffermwyr am y gwaith y maent wedi’i wneud a’r costau yr eir iddynt yn cael eu gwneud o fewn cyfnod amser rhesymol, a pha gamau y bydd yn eu cymryd i gyflymu’r broses dalu, os gwelwch yn dda?
I do think farmers need that money as quickly as possible. However, you’ll be aware that, firstly, we concentrated on the basic payment scheme, and 90 per cent of people received that funding on the first day that the window opened. In relation to Glastir, we said, from the outset, that we would start paying the Glastir payments in February. We actually started in January because we’d done so well on the basic payment scheme. We actually started a month early, and my officials have been working very hard to progress all but the most complex of Glastir cases by the end of this month—so, by the end of this week. There’ll be a small number of farmers who won’t be paid this week, and they will be written to and explained why that is, but I hope very much that that will be completed by the end of July.
Credaf fod angen yr arian hwnnw ar ffermwyr cyn gynted â phosibl. Fodd bynnag, fe fyddwch yn gwybod, yn gyntaf, ein bod wedi canolbwyntio ar gynllun y taliad sylfaenol, a derbyniodd 90 y cant o bobl y cyllid hwnnw ar ddiwrnod cyntaf y cyfnod talu. Mewn perthynas â Glastir, fe ddywedasom, o’r cychwyn, y byddem yn dechrau talu taliadau Glastir ym mis Chwefror. Mewn gwirionedd, dechreuwyd gwneud hynny ym mis Ionawr gan ein bod wedi gwneud mor dda ar gynllun y taliad sylfaenol. Dechreuwyd fis yn gynnar, ac mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio’n galed iawn i fwrw ymlaen â holl achosion Glastir heblaw am y rhai mwyaf cymhleth erbyn diwedd y mis hwn—felly, erbyn diwedd yr wythnos hon. Bydd nifer fach o ffermwyr na fyddant yn cael eu talu yr wythnos hon, a byddant yn derbyn eglurhad ysgrifenedig ynglŷn â hynny, ond gobeithiaf yn fawr y bydd hynny wedi’i gwblhau erbyn diwedd mis Gorffennaf.
Diwydiant Cocos Gŵyr
Gower Cockle Industry
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddiwydiant cocos Gŵyr? OAQ(5)0154(ERA)
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Gower cockle industry? OAQ(5)0154(ERA)
Diolch. The Gower cockle industry is an important fishery, which is why Welsh Government and Natural Resources Wales funded the study into the mortality issues. The recent announcement on the cockle research programme across Atlantic states will help us to understand and further develop the science and issues relating to the cockle mortality.
Diolch. Mae diwydiant cocos Gŵyr yn bysgodfa bwysig, a dyna pam fod Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ariannu’r astudiaeth o’r problemau sy’n ymwneud â marwolaethau. Bydd y cyhoeddiad diweddar ar y rhaglen ymchwil ar gocos yng ngwledydd yr Iwerydd yn gymorth inni ddeall a datblygu ymhellach y wyddoniaeth a’r materion sy’n ymwneud â marwolaethau cocos.
Diolch yn fawr am yr ateb yna, ond, er fy mod i’n croesawu unrhyw ymgais i geisio sefydlu achos marwolaethau’r cocos yn yr ardal, byddwch yn ymwybodol bod y casglwyr cocos lleol a phroseswyr ar benrhyn Gŵyr, fel ei gilydd, wedi datgan eu bod wedi colli hyder yng Nghyfoeth Naturiol Cymru i ddod i wraidd y broblem. Mae’r saga, fel rydych chi’n ymwybodol—ac yn bendant rydym ni’n ymwybodol ar benrhyn Gŵyr—wedi llusgo ymlaen am flynyddoedd lawer nawr, ac mae angen atebion ar y diwydiant hynafol, traddodiadol yma. Wnaethon nhw ddim dderbyn yr atebion angenrheidiol mewn astudiaeth a gynhaliwyd yn 2012. Pam y dylent fod yn fwy hyderus y tro hwn?
Thank you for that response, but, although I welcome any efforts to try and establish the cause of cockle mortality in the area, you will be aware that the local cockle pickers and processors on Gower have declared that they have lost confidence in NRW to get to the root of the problem. The saga, as you know—certainly, we’re aware of this on the Gower peninsula—has dragged on for many years now, and we need solutions for this ancient, traditional industry. They didn’t get the necessary answers in a study conducted in 2012. Why should they have more confidence this time?
Thank you. Well, this is an issue that certainly has been on my desk over the past year. I’ve had meetings with Lee Waters and Rebecca Evans and Bethan Jenkins around this. You’re right: the report, when it was published in 2012, couldn’t identify a single, clear cause of the increased mortality, but it did identify a small number of potential factors. Those included overcrowding, parasites, and loss of condition in the cockles post spawning. I think it’s really important that we look at this new research that’s currently being undertaken, and NRW are part of that. If you have anything specific that you’d like to write to me on, I’d be very keen to see.
Diolch. Wel, mae hwn yn fater sy’n sicr wedi bod ar fy nesg dros y flwyddyn ddiwethaf. Rwyf wedi cael cyfarfodydd am hyn gyda Lee Waters a Rebecca Evans a Bethan Jenkins. Rydych yn iawn: ni allai’r adroddiad, pan y’i cyhoeddwyd yn 2012, nodi un rheswm clir am y cynnydd yn y marwolaethau, ond nododd nifer fach o ffactorau posibl. Roedd y rheiny’n cynnwys gorlenwi, parasitiaid, a dirywiad yng nghyflwr cocos ar ôl silio. Credaf ei bod yn bwysig tu hwnt ein bod yn edrych ar y gwaith ymchwil newydd hwn sy’n mynd rhagddo ar hyn o bryd, ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan o hynny. Os oes gennych unrhyw beth penodol yr hoffech ysgrifennu ataf yn ei gylch, byddwn yn awyddus iawn i’w weld.
Good afternoon, Cabinet Secretary. Natural Resources Wales, of course, have said that this new study is to try and deal with unanswered questions from the 2012 study. When I asked the First Minister about cockle deaths back in February, he said that investigations into cockle mortality in the Burry Inlet were continuing and that a progress review of Welsh Government’s investigation would be released by Natural Resources Wales when complete. Can you explain to me where that progress review fits into what looks like a new study? How does one inform the other? It’s a question, essentially, to make sure that we’re not duplicating any expenditure here, particularly as we’re looking at unanswered questions rather than repeating studies into answered questions.
Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru, wrth gwrs, wedi dweud bod yr astudiaeth newydd hon yn ceisio ymdrin â chwestiynau nas atebwyd yn yr astudiaeth yn 2012. Pan ofynnais i’r Prif Weinidog am farwolaethau cocos yn ôl ym mis Chwefror, dywedodd fod yr ymchwiliadau i farwolaethau cocos yng Nghilfach Tywyn yn parhau ac y byddai adolygiad cynnydd o ymchwiliad Llywodraeth Cymru yn cael ei ryddhau gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar ôl ei gwblhau. A wnewch chi esbonio i mi ble y mae’r adolygiad cynnydd hwnnw’n ffitio o fewn yr hyn sy’n ymddangos fel pe bai’n astudiaeth newydd? Sut y mae un yn llywio’r llall? Mae’n fater, yn y bôn, o sicrhau nad ydym yn dyblygu unrhyw wariant yma, yn enwedig gan ein bod yn edrych ar gwestiynau heb eu hateb yn hytrach nag ailadrodd astudiaethau i gwestiynau a atebwyd.
Well, I haven’t received a recent report from NRW, but I’m certainly happy to ask them what work they’ve got and if they’ve got a report that can be shared with Members in relation to that. This new research, the Atlantic area cockles research, is a major funding programme. I think it’s €3.5 million, if I remember rightly. So, like you, I’d be very upset if there was money being spent in two ways, but I’ll certainly clarify that for Suzy Davies.
Wel, nid wyf wedi derbyn adroddiad diweddar gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ond rwy’n sicr yn barod i ofyn iddynt pa waith sydd ganddynt a pha un a oes adroddiad ganddynt y gellir ei rannu gyda’r Aelodau mewn perthynas â hynny. Mae’r ymchwil newydd hwn, yr ymchwil i gocos yn ardal yr Iwerydd, yn rhaglen gyllido sylweddol. Mae’n werth €3.5 miliwn, os cofiaf yn iawn. Felly, fel chithau, buaswn yn siomedig iawn pe bai arian yn cael ei wario mewn dwy ffordd, ond yn sicr fe egluraf hynny i Suzy Davies.
Lee Waters. Caroline Jones.
Lee Waters. Caroline Jones.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, cockles have been harvested off the Gower coast since Roman occupation. Yet, over the last decade, there’s been significant die-off of the cockle beds every year. I welcome the new study, which will, hopefully, address the shortcomings of the 2012 study. Cabinet Secretary, what more can your Government do to ensure that the Penclawdd cockle remains the best in the world and available for generations to come?
Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae cocos wedi cael eu cynaeafu oddi ar arfordir Gŵyr ers oes y Rhufeiniaid. Fodd bynnag, dros y degawd diwethaf, mae’r gwelyau cocos wedi bod yn marw ar raddfa sylweddol bob blwyddyn. Croesawaf yr astudiaeth newydd, a fydd, gobeithio, yn mynd i’r afael â diffygion astudiaeth 2012. Ysgrifennydd y Cabinet, beth arall y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau bod cocos Penclawdd yn parhau i fod y gorau yn y byd ac ar gael ar gyfer y cenedlaethau sydd i ddod?
Well, the Member will have heard my answer to Dai Lloyd’s initial question. I think that’s why it’s important that we do keep taking forward research so that we get that scientific evidence. You will have heard me say that we need to look at the reasons for the increase in cockle mortality. One of the other things that I did pick up from NRW was that water quality wasn’t a factor, so we need to find out what is causing this. As I mentioned, no single clear cause was identified back in the 2012 study.
Wel, bydd yr Aelod wedi clywed fy ateb i gwestiwn gwreiddiol Dai Lloyd. Credaf mai dyna pam ei bod yn bwysig ein bod yn parhau i fwrw ymlaen ag ymchwil er mwyn i ni gael y dystiolaeth wyddonol honno. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud bod angen i ni edrych ar y rhesymau dros y cynnydd mewn marwolaethau cocos. Un o’r pethau eraill a ddysgais gan Cyfoeth Naturiol Cymru oedd nad yw ansawdd dŵr yn ffactor, felly mae angen i ni ddarganfod beth sy’n achosi hyn. Fel y soniais, ni nodwyd un rheswm clir yn ôl yn astudiaeth 2012.
Cynllun y Taliad Sylfaenol
Basic Payment Scheme
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am daliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol? OAQ(5)0164(ERA)
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on basic payment scheme payments? OAQ(5)0164(ERA)
The Welsh Government has once again led across the UK in delivering 2016 basic payments. Nearly 90 per cent of eligible farm businesses were paid on the first day of the payment window and 15,435—that’s 99.93 per cent—farm businesses have received payments totalling £224.1 million. There are now 11 eligible farm businesses awaiting their payment. Those claims are complex, or officials are waiting for information from the farm business.
Mae Llywodraeth Cymru, unwaith eto, wedi arwain ledled y DU ar ddarparu taliadau sylfaenol 2016. Talwyd bron i 90 y cant o fusnesau fferm cymwys ar ddiwrnod cyntaf y cyfnod talu ac mae 15,435—sef 99.93 y cant—o fusnesau fferm wedi derbyn cyfanswm o £224.1 miliwn o daliadau. Erbyn hyn, mae 11 o fusnesau fferm cymwys yn aros am eu taliadau. Mae’r hawliadau hynny naill ai’n gymhleth, neu mae’r swyddogion yn aros am wybodaeth gan y busnes fferm.
Cabinet Secretary, in a recent written question response, you confirmed that 56 farmers were still waiting for their basic payment scheme funding, and it’s not the first time I’ve had to raise this issue with the Welsh Government about the huge delays. The knock-on effect to our farmers and their families, who are entitled to this money, can be devastating, and it is a failure on the part of your Government as regards due process. Cabinet Secretary, what steps are you taking to release this money and ensure that this situation does not arise again next year?
Ble mae’r arian? Mae ein ffermwyr wedi aros digon hir.
Ysgrifennydd y Cabinet, mewn ymateb diweddar i gwestiwn ysgrifenedig, cadarnhawyd gennych fod 56 o ffermwyr yn dal i aros am eu harian drwy gynllun y taliad sylfaenol, ac nid dyma’r tro cyntaf i mi orfod codi’r mater hwn gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â’r oedi maith. Gall y sgil-effeithiau ar ein ffermwyr a’u teuluoedd, sydd â hawl i’r arian hwn, fod yn ddinistriol iawn, ac mae’n fethiant ar ran eich Llywodraeth mewn perthynas â’r drefn briodol. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych yn eu cymryd i ryddhau’r arian hwn ac i sicrhau nad yw’r sefyllfa hon yn codi eto y flwyddyn nesaf?
Where is the money? Our farmers have waited long enough.
I don’t think the Member heard me with my initial answer, because, as I said, it’s now 11—I’m not sure about the date of your previous written question, but it’s now 11. The fact is that 90 per cent—90 per cent—of farm businesses had their payment on the very first day, on 1 December 2016. For the majority of farms that didn’t receive their BPS, it was because of the boundaries between Wales and England. It was down to—. You can shake your head, but I can give you the evidence that it was down to rural payments in England, not our rural payments. I said that we’ve led the way, and we’ve now got just 11 eligible farms.
Ni chredaf fod yr Aelod wedi fy nghlywed gyda fy ateb cyntaf, oherwydd, fel y dywedais, 11 ydyw bellach—nid wyf yn siŵr ynglŷn â dyddiad eich cwestiwn ysgrifenedig blaenorol, ond 11 ydyw bellach. Y ffaith yw bod 90 y cant—90 y cant—o fusnesau fferm wedi derbyn eu taliad ar y diwrnod cyntaf un, ar 1 Rhagfyr 2016. Ar gyfer y rhan fwyaf o ffermydd na dderbyniodd eu taliad sylfaenol, roedd hynny oherwydd y ffiniau rhwng Cymru a Lloegr. Roedd hynny oherwydd—. Gallwch ysgwyd eich pen, ond gallaf roi’r dystiolaeth fod hynny oherwydd y taliadau gwledig yn Lloegr, nid ein taliadau gwledig ni. Dywedais ein bod wedi arwain yn hyn o beth, ac 11 o ffermydd cymwys yn unig sydd gennym bellach.
Ddydd Llun, wrth gwrs, mi gawsom ni fanylion y cytundeb yma rhwng y Ceidwadwyr a’r DUP. Ymhlith pethau eraill, mi roedd y cytundeb yn estyn y sicrwydd ynglŷn â lefel y taliadau fferm ac ariannu ar gyfer y taliadau fferm i ffermwyr yng Ngogledd Iwerddon tan 2022, y tu hwnt i’r sicrwydd y mae Cymru wedi’i gael yn flaenorol. A gaf i ofyn, felly: a ydych chi wedi cael, erbyn hyn, yr un sicrwydd i Gymru? Os ddim, beth ydych chi’n ei wneud i sicrhau bod ffermwyr Cymru yn cael eu trin yn deg ac yn gyfartal?
On Monday, of course, we got the details of this agreement between the Conservatives and the DUP. Among other things, the agreement extended assurances on the level of farm payments and funding for farm payments to farmers in Northern Ireland until 2022, beyond the assurances that Wales has been given previously. May I ask, therefore: have you now had the same assurances for Wales? If not, what are you doing to ensure that Welsh farmers are treated equally and equitably?
Sorry, in my answer to Neil Hamilton I think I did say 2020, but we have had the same assurance that it is 2022—I think that’s just within the cycle of the new Parliament.
Mae’n ddrwg gennyf, credaf fy mod wedi dweud 2020 yn fy ateb i Neil Hamilton, ond rydym wedi cael yr un sicrwydd mai 2022 ydyw—credaf fod hynny o fewn cylch y Senedd newydd.
Y Diwydiant Pysgota
The Fishing Industry
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddiogelwch diwydiant pysgota Cymru ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd? OAQ(5)0160(ERA)
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the security of the Welsh fishing industry post-Brexit? OAQ(5)0160(ERA)
Exiting the EU raises many questions and uncertainties for the future of Wales’s fishing industry. Management of fisheries is devolved, and any post-exit arrangements must respect devolution. We are working closely with industry, communities and other partners across Wales to create dynamic forward-looking Welsh fisheries policies.
Mae gadael yr UE yn creu llawer o gwestiynau ac ansicrwydd ar gyfer dyfodol diwydiant pysgota Cymru. Mae’r broses o reoli pysgodfeydd wedi’i datganoli, a bydd yn rhaid i unrhyw drefniadau ar ôl inni adael barchu datganoli. Rydym yn gweithio’n agos gyda’r diwydiant, cymunedau a phartneriaid eraill ledled Cymru i greu polisïau pysgodfeydd blaengar a dynamig i Gymru.
I thank the Cabinet Secretary for that reply. Most people, I think, believe that the common fisheries policy has been a total economic, environmental and social disaster, and has caused catastrophic damage to our marine ecology. [Interruption.] Only somebody who doesn’t have a coastline to his constituency could be as ignorant as the Member for Blaenau Gwent in this respect. We’ve also seen the plundering by industrial fleets of our UK waters and the devastation of the British fishing industry, including that of Wales. Is it not vitally important that we recover the right to control fishing within the 6 to 12-mile limit, which is subject to the 1964 London convention on fishing? It will be necessary to leave that convention in order to do so. Will the Cabinet Secretary assure Welsh fishermen that the Welsh Government will support that measure?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb. Credaf fod y rhan fwyaf o bobl o’r farn fod y polisi pysgodfeydd cyffredin wedi bod yn drychineb economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol, ac wedi achosi difrod trychinebus i’n hecoleg forol. [Torri ar draws.] Dim ond rhywun heb arfordir yn eu hetholaeth a allai fod mor anwybodus â’r Aelod dros Flaenau Gwent yn hyn o beth. Rydym hefyd wedi gweld fflydoedd diwydiannol yn ysbeilio dyfroedd y DU a’r dinistr i ddiwydiant pysgota Prydain, gan gynnwys Cymru. Onid yw’n hanfodol bwysig ein bod yn adfer yr hawl i reoli pysgota o fewn y terfyn 6 i 12 milltir, sy’n amodol ar gonfensiwn Llundain 1964 ar bysgota? Bydd angen gadael y confensiwn er mwyn gwneud hynny. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd i bysgotwyr Cymru y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r mesur hwnnw?
You’ll be aware of our recently published White Paper, ‘Securing Wales’ Future’, I’m sure. That makes very clear that we need a fairer rebalancing of UK fishing quotas. Welsh vessels only hold about 1 per cent of the quotas in the Welsh areas of interest, and that simply is not good enough. We do expect the amount of fish available to Welsh vessels to increase.
The Secretary of State was very clear that he expected UK fishermen to have an increased share of the fishing opportunities in UK waters and I will ensure that Welsh fishermen receive their fair share. I work very closely with the fishing industry and we have made it very clear that we will continue to support them, because I think there are going to be many challenges ahead over the next couple of years, and there’s going to be some significant change. You’ll also be aware that, in the Queen’s Speech, it was suddenly announced there was going to be an agricultural Bill and a fisheries Bill. We had no knowledge of that. But, again, when I spoke to Michael Gove following the Queen’s Speech last Wednesday, I made it very clear that devolution must be respected and that joint decision making on UK-level issues is absolutely essential.
Rwy’n siŵr eich bod yn gwybod am ein Papur Gwyn a gyhoeddwyd yn ddiweddar, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’. Mae hwnnw’n ei gwneud yn glir iawn ein bod angen i gwotâu pysgota’r DU gael eu hail-gydbwyso yn decach. Oddeutu 1 y cant o’r cwotâu yn unig yn yr ardaloedd o ddiddordeb i Gymru a reolir gan longau o Gymru, ac nid yw hynny’n ddigon da. Rydym yn disgwyl gweld cynnydd yn faint o bysgod sydd ar gael i longau Cymru.
Roedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn glir iawn ei fod yn disgwyl i bysgotwyr y DU gael cyfran fwy o’r cyfleoedd pysgota yn nyfroedd y DU, a byddaf yn sicrhau bod pysgotwyr Cymru yn cael eu cyfran deg. Rwy’n gweithio’n agos iawn gyda’r diwydiant pysgota ac rydym wedi dweud yn glir iawn y byddwn yn parhau i’w cefnogi, gan y credaf y byddwn yn wynebu llawer o heriau dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, a byddwn yn gweld newid sylweddol. Fel y byddwch hefyd yn gwybod, yn Araith y Frenhines, cyhoeddwyd yn sydyn fod Bil amaethyddol a Bil pysgodfeydd yn mynd i fod. Ni chawsom unrhyw wybodaeth ynglŷn â hynny. Ond unwaith eto, pan siaradais â Michael Gove yn dilyn Araith y Frenhines ddydd Mercher diwethaf, dywedais yn glir iawn fod yn rhaid parchu datganoli, a’i bod yn gwbl hanfodol fod penderfyniadau ar faterion ar lefel y DU yn cael eu gwneud ar y cyd.
Cabinet Secretary, in your written statement regarding your meeting at the recent EU fisheries council to discuss European fishing opportunities for 2017, you referred to securing a modest increase to allow catches of 250 kg per month for netters in relation to commercial sea bass fishing. Can you provide an assessment of the impact this action has had in the first part of this year, and can you tell us what your intention is on this matter moving forward, given that stock remains in a recovering state?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich datganiad ysgrifenedig ynglŷn â’ch cyfarfod yng nghyngor pysgodfeydd yr UE yn ddiweddar i drafod cyfleoedd pysgota Ewropeaidd ar gyfer 2017, fe gyfeirioch at sicrhau cynnydd bychan i ganiatáu i rwydwyr ddal hyd at 250 kg y mis mewn perthynas â physgota draenogod môr masnachol. A allwch roi asesiad o’r effaith a gafodd y camau hyn yn rhan gyntaf y flwyddyn hon, ac a allwch ddweud wrthym beth yw eich bwriad mewn perthynas â’r mater hwn wrth symud ymlaen, o ystyried bod cyflwr y stoc yn parhau i fod yn y broses o wella?
I was going to say I don’t think it was that recent, it was probably about December. I will have to write to the Member regarding the progress that we’ve made over the first part of this year.
Roeddwn am ddweud nad wyf yn credu ei fod mor ddiweddar â hynny, yn ôl pob tebyg roedd hynny tua mis Rhagfyr. Bydd yn rhaid imi ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â’r cynnydd rydym wedi’i wneud dros ran gyntaf y flwyddyn hon.
I’ve seen the worst of European fisheries negotiations, as the Cabinet Secretary has, but I have to say it’s complete codswallop—if that’s not the worst pun in the world—to say that it has not been a success. Because back in the mid 1970s the peak of cod in the North sea was landed at 270,000 tonnes. By 2006, it was 44,000 tonnes due to overcapacity and overfishing for a diminishing stock. It is now, by the way, back to 165,000 tonnes and the Marine Conservation Society is now looking to actually brand it as fit for sale on UK shelves. So, when they get it right, they get it right.
But could I ask the Cabinet Secretary, first, that there will be no withdrawal from actually sustainable fisheries, whether it’s in Welsh waters or in partnership with the UK, but secondly, how feasible is it, in the discussions with the DEFRA Secretary of State, that repatriation of quota to UK fishermen and skippers will happen? Because there are certainly UK fishermen who fish in other EU waters—roughly a proportion of one in four. Are we going to say that we’re taking their quotas away in order to get rid of people out of our waters? What happens to Scottish fishermen who have quotas and licensing in England’s waters? Are we going to push the south-west’s fishermen out of Welsh waters? These are difficult questions, and for anybody to pretend that this is as simple as ‘Give us our fish back’ is a joke.
Rwyf wedi gweld y gwaethaf o drafodaethau pysgodfeydd Ewropeaidd, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae’n rhaid i mi ddweud mai nonsens llwyr yw dweud nad yw wedi bod yn llwyddiant. Oherwydd, yn ôl yng nghanol y 1970au, roedd cyfanswm y penfras a ddaliwyd ym môr y Gogledd yn 270,000 tunnell. Erbyn 2006, roedd wedi gostwng i 44,000 tunnell o ganlyniad i orgynhyrchu a gorbysgota am stoc a oedd yn mynd yn llai ac yn llai. Mae bellach, gyda llaw, yn ôl yn 165,000 tunell ac mae’r Gymdeithas Cadwraeth Forol bellach yn bwriadu ei frandio’n addas i gael ei werthu ar silffoedd y DU. Felly, pan fyddant yn ei gael yn iawn, maent yn ei gael yn iawn.
Ond a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet, yn gyntaf, na fydd unrhyw dynnu’n ôl o sicrhau pysgodfeydd sy’n gynaliadwy mewn gwirionedd, boed hynny mewn dyfroedd Cymreig neu mewn partneriaeth â’r DU, ond yn ail, pa mor ddichonadwy yw hi, yn y trafodaethau gydag Ysgrifennydd Gwladol DEFRA, y bydd cyfran o’r cwota yn dychwelyd i bysgotwyr a chapteiniaid y DU? Oherwydd yn sicr, mae rhai o bysgotwyr y DU yn pysgota yn nyfroedd eraill yr UE—cyfran o un o bob pedwar, yn fras. A ydym am ddweud ein bod yn diddymu eu cwotâu er mwyn cael gwared â phobl o’n dyfroedd? Beth sy’n digwydd i bysgotwyr o’r Alban sydd â chwotâu a thrwyddedau yn nyfroedd Lloegr? A ydym yn mynd i wthio pysgotwyr de-orllewin Lloegr allan o ddyfroedd Cymru? Mae’r rhain yn gwestiynau anodd, ac mae’n jôc i unrhyw un honni bod hyn mor syml â ‘Rhowch ein pysgod yn ôl i ni’.
I can absolutely assure the Member, regarding sustainable fishing, that that is absolutely at the top of the agenda. I haven’t had those discussions yet with the Secretary of State. You’ll be aware he’s only been in post a couple of weeks and I just had a very brief conversation. He did make it clear that he’s coming to the Royal Welsh Show. So, those are discussions that I’m sure can take place that day also. I have to say that fisheries is one of the most complex areas—the Member will know—within my portfolio. But I have to say, on the negotiations that we have, as the UK Government and the three devolved administrations, it was very good to see the work and it’s led me to believe that those UK frameworks that we are perhaps seeking to have, as we negotiate coming out of the EU—that those negotiations can work. I think we do have a framework that works very successfully and that we can follow.
Gallaf sicrhau’r Aelod, mewn perthynas â physgota cynaliadwy, fod hynny ar frig yr agenda. Nid wyf wedi cael y trafodaethau hynny eto gyda’r Ysgrifennydd Gwladol. Byddwch yn gwybod mai ers ychydig wythnosau’n unig y mae wedi bod yn y swydd, a sgwrs fer iawn a gefais. Gwnaeth yn glir y bydd yn dod i Sioe Frenhinol Cymru. Felly, rwy’n siŵr y gellir cynnal y trafodaethau hynny ar y diwrnod hwnnw hefyd. Mae’n rhaid i mi ddweud mai pysgodfeydd yw un o’r meysydd mwyaf cymhleth—bydd yr Aelod yn gwybod—yn fy mhortffolio. Ond mae’n rhaid i mi ddweud, o ran y trafodaethau a gawn fel Llywodraeth y DU a’r tair gweinyddiaeth ddatganoledig, ei bod yn braf iawn gweld y gwaith ac mae wedi fy arwain i gredu bod y fframweithiau hynny rydym o bosibl yn ceisio eu sicrhau ar gyfer y DU, wrth inni drafod gadael yr UE—y gall y trafodaethau hynny weithio. Credaf fod gennym fframwaith sy’n gweithio’n llwyddiannus iawn ac y gallwn ei ddilyn.
TB Buchol
Bovine TB
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi amcangyfrif o nifer y ffermydd sy'n dioddef TB buchol a all symud moch daear sydd wedi'u heintio a'u lladd heb greulondeb? OAQ(5)0159(ERA)
8. Will the Cabinet Secretary provide an estimate of the number of farms suffering from bovine TB that are able to remove and humanely kill infected badgers? OAQ(5)0159(ERA)
We will consider a test to remove intervention on the 50 to 60 farms that have a persistent TB breakdown after a full veterinary epidemiological investigation has shown that cattle measures have been fully applied, and that badgers are the probable source of infection.
Byddwn yn ystyried prawf i gael gwared ar ymyrraeth ar y 50 i 60 o ffermydd sydd ag achosion parhaus o TB ar ôl i ymchwiliad epidemiolegol milfeddygol llawn ddangos bod mesurau rheoli gwartheg wedi’u rhoi ar waith yn llawn, ac mai moch daear yw ffynhonnell debygol yr haint.
I know those 50 to 60 farmers will appreciate that opportunity. Could the Cabinet Secretary say perhaps on what timescale they might be able to do that and whether she then expects there to be expansion of those numbers? And can she also confirm that it’s only infected badgers that will be humanely killed? Does she agree with me that that actually could be the humane thing to do for the badger, rather than letting it loose to die and suffer from TB?
Gwn y bydd y 50 i 60 o ffermwyr hyn yn gwerthfawrogi’r cyfle hwnnw. A all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud ar ba amserlen y gallai fod modd iddynt wneud hynny, ac a yw’n disgwyl y bydd y niferoedd hynny’n codi wedyn? Ac a all gadarnhau hefyd mai moch daear wedi’u heintio’n unig a gaiff eu lladd heb greulondeb? A yw’n cytuno â mi mai hynny, o bosibl, yw’r peth trugarog i’w wneud i’r mochyn daear, yn hytrach na’i adael yn rhydd i farw a dioddef o TB?
On your latter point, yes, it will be only the infected badgers and I do think it will be good for the badger population. I think I made that very clear in my statement on bovine TB last week. In relation to the 50 to 60 farms, those are the farms that are in that chronic TB breakdown—some of them for 16 or 17 years—that will have these bespoke plans. So, at the current time, we have about 10 of those bespoke plans that are more or less completed, so they will then be able to start that process and have that veterinary assessment that I referred to in my initial answer. So, this is now ongoing; we are now rolling that out. From 1 October, we’ll be rolling out most of the refreshed eradication programme that we discussed in the Chamber last week.
O ran eich pwynt olaf, ie, dim ond y moch daear sydd wedi’u heintio a chredaf y bydd yn dda ar gyfer y boblogaeth o foch daear. Credaf fy mod wedi gwneud hynny’n glir iawn yn fy natganiad ar TB buchol yr wythnos diwethaf. O ran y 50 i 60 o ffermydd, hwy yw’r ffermydd â TB cronig—rai ohonynt ers 16 neu 17 mlynedd—a fydd yn cael y cynlluniau pwrpasol hyn. Felly, ar hyn o bryd, mae gennym oddeutu 10 o’r cynlluniau pwrpasol hynny fwy neu lai wedi’u cwblhau, felly byddant wedyn yn gallu dechrau’r broses honno a chael yr asesiad milfeddygol hwnnw y cyfeiriais ato yn fy ateb cychwynnol. Felly, mae hyn yn mynd rhagddo bellach; rydym yn ei roi ar waith ar hyn o bryd. O 1 Hydref, byddwn yn rhoi’r rhan fwyaf o’r rhaglen ddileu wedi’i diweddaru a drafodwyd gennym yn y Siambr yr wythnos diwethaf ar waith.
Canllawiau Rheoli Ansawdd Aer Lleol
Local Air Quality Management Guidance
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu'r disgwyliadau ar awdurdodau lleol o ganlyniad i'r canllawiau rheoli ansawdd aer lleol yng Nghymru? OAQ(5)0155(ERA)
9. Will the Cabinet Secretary outline the expectations placed on local authorities as a result of the local air quality management in Wales guidance? OAQ(5)0155(ERA)
I issued new guidance this month and will follow it up with a letter to all incoming local authority administrations next week, highlighting their air quality management duties and the importance of following the principles of our future generations legislation, and of meeting deadlines setting guidance for reporting and action planning.
Cyhoeddais ganllawiau newydd y mis hwn a byddaf yn eu dilyn gyda llythyr at holl weinyddiaethau newydd yr awdurdodau lleol yr wythnos nesaf, yn tynnu sylw at eu dyletswyddau rheoli ansawdd aer a phwysigrwydd dilyn egwyddorion ein deddfwriaeth ar genedlaethau’r dyfodol, a chadw at derfynau amser wrth osod canllawiau ar gyfer adrodd a chynllunio camau gweithredu.
Thank you for that very helpful answer, actually. It was 15 June, I think, actually, that you issued the guidance, and in that guidance there’s an obligation on local authorities to plan for the long term and prevent problems from getting worse or arising in the first place. This is before your letter, but just four days later on 19 June, Swansea council’s cabinet member for the environment said that the local authority is fully compliant with all air quality legislation. Now, obviously, following guidance helps people comply with legislation, so considering that Swansea’s monitoring system, which is meant to reduce localised air pollution, is still not up and running despite being installed in 2012, can you say that Swansea council is complying with legislation? Perhaps, does your guidance need to go a little further in its explicitness, if that’s a word? Thank you.
Diolch am eich ateb defnyddiol iawn. Credaf mai ar 15 Mehefin, mewn gwirionedd, y cyhoeddoch y canllawiau, ac mae’r canllawiau hynny’n cynnwys dyletswydd ar awdurdodau lleol i gynllunio ar gyfer y tymor hir ac atal problemau rhag gwaethygu neu godi yn y lle cyntaf. Mae hyn cyn eich llythyr, ond bedwar diwrnod yn ddiweddarach ar 19 Mehefin, dywedodd aelod cabinet Cyngor Abertawe dros yr amgylchedd fod yr awdurdod lleol yn cydymffurfio’n llwyr â’r holl ddeddfwriaeth ansawdd aer. Nawr, yn amlwg, mae dilyn canllawiau yn gymorth i bobl gydymffurfio â deddfwriaeth, felly o ystyried nad yw system fonitro Abertawe, sydd i fod i leihau llygredd aer lleol, yn weithredol o hyd, er iddi gael ei sefydlu yn 2012, a allwch ddweud bod cyngor Abertawe yn cydymffurfio â’r ddeddfwriaeth? A yw’n bosibl fod angen i’ch canllawiau fynd ychydig ymhellach o ran eu pendantrwydd? Diolch.
You’re right; I did issue policy guidance on 15 June because that coincided with Clean Air Day. So, that was the reason for doing that, and I wanted, as I say, to bring their management regimes into line. I will be writing to them again next week, so specifically in Swansea’s case, I can ask those specific points.
Rydych yn iawn; cyhoeddais ganllawiau polisi ar 15 Mehefin gan fod hynny’n cyd-daro â Diwrnod Aer Glân. Felly, dyna oedd y rheswm dros wneud hynny, ac roeddwn yn awyddus, fel y dywedais, i sicrhau bod eu cyfundrefnau rheoli yn cydymffurfio. Byddaf yn ysgrifennu atynt eto yr wythnos nesaf, felly yn benodol yn achos Abertawe, gallaf ofyn y pwyntiau penodol hynny.
Sadly, I’m afraid that Cardiff is not compliant with air quality legislation, and the spotlight was on Cardiff in a television programme yesterday about the amount of housing that’s being developed around Cardiff without the transport links to go with it. Is it your view that local authorities, in carrying out their planning duties, need to bear in mind the need for connectivity when they’re developing new communities, so that they’re not actually massively increasing their pollution problem? And, obviously, the metro plays a huge part in ensuring that we aren’t all drowning in poisonous air.
Yn anffodus, mae arnaf ofn nad yw Caerdydd yn cydymffurfio â deddfwriaeth ansawdd aer, a bu’r chwyddwydr ar Gaerdydd mewn rhaglen deledu ddoe am nifer y tai sy’n cael eu datblygu yng Nghaerdydd heb y cysylltiadau trafnidiaeth i gyd-fynd â hwy. A ydych o’r farn y dylai awdurdodau lleol, wrth gyflawni eu dyletswyddau cynllunio, ystyried yr angen am gysylltedd wrth ddatblygu cymunedau newydd, fel nad ydynt yn cynyddu eu problemau llygredd yn sylweddol? Ac yn amlwg, mae gan y metro ran bwysig i’w chwarae wrth sicrhau nad yw pob un ohonom yn boddi mewn aer gwenwynig.
Thank you. I picked up today in the media that the leader of Cardiff city council was talking about the need for more public transport use and cycling in relation to the issue you raise. We know transport, really, does not help with air quality, particularly in urban areas. We had a debate yesterday on decarbonisation of the public sector. Well, this is so much a part of the decarbonisation agenda. I mentioned that we’ve set up a ministerial task and finish group, which the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure sits on, and one of the things we’re going to discuss at our next meeting is low-carbon vehicles, for instance, because it’s so important that as we make that transition into a low-carbon economy and in relation to transport, these are taken into account in relation to our air quality.
Diolch. Gwelais heddiw yn y cyfryngau fod arweinydd cyngor dinas Caerdydd yn siarad am yr angen am ragor o ddefnydd o drafnidiaeth gyhoeddus a beicio mewn perthynas â’r mater rydych yn ei godi. Gwyddom nad yw trafnidiaeth, mewn gwirionedd, yn helpu gydag ansawdd aer, yn enwedig mewn ardaloedd trefol. Cawsom ddadl ddoe ynglŷn â datgarboneiddio’r sector cyhoeddus. Wel, mae hyn yn sicr yn rhan o’r agenda ddatgarboneiddio. Soniais ein bod wedi sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith yn rhan ohono, ac un o’r pethau y byddwn yn eu trafod yn ein cyfarfod nesaf yw cerbydau carbon isel, er enghraifft, am ei bod mor bwysig, wrth i ni bontio i economi carbon isel, ac mewn perthynas â thrafnidiaeth, eu bod yn cael eu hystyried mewn perthynas ag ansawdd ein haer.
Air quality on Neath Road in Hafod in Swansea is amongst the worst in Wales, due to both its importance as the main road from the north-east into Swansea city centre, and its topography. I welcome the Morfa distributor road, which will reduce air pollution on Neath Road. Does the Cabinet Secretary agree that a bypass is not the solution to all problems of poor air quality, but, in some cases and certain circumstances where the road is a major road and the topography is such that nothing else can be done, that it can be?
Mae ansawdd yr aer ar Heol Castell-nedd yn yr Hafod yn Abertawe ymysg y gwaethaf yng Nghymru, o ganlyniad i’w phwysigrwydd fel y brif ffordd o’r gogledd-ddwyrain i mewn i ganol Abertawe, a’i thopograffi. Croesawaf ffordd ddosbarthu’r Morfa, a fydd yn lleihau llygredd aer ar Heol Castell-nedd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno nad ffordd osgoi yw’r ateb i’r holl broblemau a achosir gan ansawdd aer gwael, ond y gallai fod yn ateb mewn rhai achosion a rhai amgylchiadau lle mae’r ffordd yn brif ffordd a’r topograffi’n golygu na ellir gwneud unrhyw beth arall?
I agree with you, but I have to say we do need to do more to tackle emissions from vehicles in urban areas, so I very much welcome measures that do help reduce public exposure to air pollution, and that includes infrastructure projects such as you refer to. I know the Morfa distributor road in Swansea is due to be completed in the very near future. That’s been supported by Welsh Government via our local transport fund in recent years.
Rwy’n cytuno â chi, ond mae’n rhaid i mi ddweud bod angen i ni wneud mwy i fynd i’r afael ag allyriadau cerbydau mewn ardaloedd trefol, felly rwy’n croesawu mesurau sy’n helpu i leihau cysylltiad y cyhoedd â llygredd aer, gan gynnwys prosiectau seilwaith o’r math y cyfeiriwch atynt. Gwn fod ffordd ddosbarthu’r Morfa yn Abertawe i fod i gael ei chwblhau yn y dyfodol agos iawn. Cefnogwyd hynny gan Lywodraeth Cymru drwy ein cronfa trafnidiaeth leol dros y blynyddoedd diwethaf.
Llygredd Afonydd
River Pollution
10. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am fesurau i fynd i'r afael â llygredd afonydd yng Nghymru? OAQ(5)0153(ERA)
10. Will the Cabinet Secretary make a statement on measures to tackle river pollution in Wales? OAQ(5)0153(ERA)
Thank you. The river basin management plans, published in 2015, include detailed assessments of all Welsh rivers and measures that we are taking to improve their quality. Currently 37 per cent of our rivers achieve good status under the water framework directive and we aim to increase this to 42 per cent by 2021.
Diolch. Mae’r cynlluniau rheoli basnau afonydd, a gyhoeddwyd yn 2015, yn cynnwys asesiadau manwl o holl afonydd Cymru a’r mesurau rydym yn eu rhoi ar waith i wella eu hansawdd. Ar hyn o bryd, mae 37 y cant o’n hafonydd yn cyflawni statws da o dan y gyfarwyddeb fframwaith dŵr ac rydym yn anelu at ei gynyddu hyn 42 y cant erbyn 2021.
Thank you for the reply, Cabinet Secretary. One of the duties of Natural Resources Wales is to monitor the health of Welsh rivers and take action against those who pollute them. Figures show that Natural Resources Wales received nearly 6,900 reports of river pollution between 2013 and 2016. About 60 per cent of these reports were investigated but resulted in only 41 prosecutions and 10 civil sanctions. Does the Cabinet Secretary believe that Natural Resources Wales is fit for purpose and what action will she take to improve protection of Welsh waters and Welsh rivers from pollution? Thank you.
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Un o ddyletswyddau Cyfoeth Naturiol Cymru yw monitro iechyd afonydd Cymru a rhoi camau gweithredu ar waith yn erbyn y rhai sy’n eu llygru. Mae ffigurau’n dangos bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael bron i 6,900 o adroddiadau ynglŷn â llygredd afonydd rhwng 2013 ac 2016. Ymchwiliwyd i oddeutu 60 y cant o’r adroddiadau hyn, ond arweiniodd hynny at 41 o erlyniadau a 10 o sancsiynau sifil yn unig. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas at y diben, a pha gamau y bydd yn eu cymryd i wella’r gwaith o ddiogelu dyfroedd Cymru ac afonydd Cymru rhag llygredd? Diolch.
Certainly, in the year I’ve been in this portfolio, we’ve seen an increase in the number, particularly, of significant pollution incidents in our watercourses, most notably in the Teifi in west Wales and also the Honddu in Monmouthshire. I do think NRW are fit for purpose. I expect them to fully use their legal powers in dealing with these cases. I know they are sometimes frustrated that so few come to prosecution. I think there’s a really big piece of work to be done around pollution of farms. You’ll be aware agricultural pollution is often a cause and that’s the discussion that I have with farmers. I’ve just gone out to consultation in relation nitrate vulnerable zones and will be coming forward with a statement in the autumn. I think, as I say, there is a big piece of work to be done and it’s a piece of work that we are undertaking.
Yn sicr, yn y flwyddyn ers i mi gael y portffolio hwn, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y digwyddiadau o lygredd sylweddol, yn arbennig, yn ein cyrsiau dŵr, yn fwyaf nodedig yn afon Teifi yng ngorllewin Cymru a hefyd yn afon Honddu yn Sir Fynwy. Credaf fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas at y diben. Rwy’n disgwyl iddynt ddefnyddio eu pwerau cyfreithiol yn llawn i ymdrin â’r achosion hyn. Gwn eu bod weithiau’n teimlo’n rhwystredig fod cyn lleied yn arwain at erlyniad. Credaf fod gwaith mawr i’w wneud ar lygredd ar ffermydd. Fe fyddwch yn gwybod fod llygredd amaethyddol yn aml yn achos a dyna’r drafodaeth rwy’n ei chael gyda ffermwyr. Rwyf newydd ddechrau proses ymgynghori mewn perthynas â pharthau perygl nitradau a byddaf yn cyflwyno datganiad yn yr hydref. Fel rwy’n dweud, credaf fod gwaith mawr i’w wneud ac rydym yn ymgymryd â’r gwaith hwnnw.
Bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn cofio’r digwyddiad a fu yn fy etholaeth i gyda Valero yn gollwng olew i Nant Pibwr. Ar y pryd, roedd Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud nifer o brofion o ran y pridd ac yn y dŵr, ac roedden nhw’n dweud eu bod nhw’n methu â chyhoeddi’r canlyniadau rhag ofn y bydden nhw eisiau defnyddio’r rheini mewn unrhyw gamau cyfreithiol y bydden nhw’n ymgymryd â nhw. A ydy’r Ysgrifennydd Cabinet felly yn gallu ein diweddaru ni a ydy’r data yna nawr ar gael i’w cyhoeddi, ac a ydy Cyfoeth Naturiol Cymru wedi penderfynu pa gamau cyfreithiol y maen nhw am eu cymryd yn yr achos yma?
The Cabinet Secretary will recall the incident in my constituency with Valero and the leak of oil into Nant Pibwr. At the time, NRW had carried out a number of tests in terms of the soil and the water, and they said that they weren’t able to publish the results in case they needed to use those in any legal proceedings. Can the Cabinet Secretary give us an update as to whether those data are now available for publication, and has NRW decided what legal steps they are to take in this case?
The last time I discussed this with NRW—which is probably about five weeks ago, I would say—certainly, they weren’t, still, in a position to publish it. I’d be very happy to put it on the agenda for my next meeting with NRW and update Adam Price via a letter.
Y tro diwethaf i mi drafod hyn gyda Cyfoeth Naturiol Cymru—sef oddeutu pum wythnos yn ôl, byddwn yn dweud—yn sicr, nid oeddent mewn sefyllfa i’w gyhoeddi o hyd. Byddwn yn fwy na pharod i roi hynny ar yr agenda ar gyfer fy nghyfarfod nesaf gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, ac i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i Adam Price drwy lythyr.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem nesaf yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a’r cwestiwn cyntaf—Hefin David.
The next item is questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question—Hefin David.
Cefnogaeth i Gyn-filwyr
Support for Veterans
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y gefnogaeth sydd ar gael i gyn-filwyr yng Nghaerffili? OAQ(5)0164(CC)
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the support available for veterans in Caerphilly? OAQ(5)0164(CC)
Our programme for government, ‘Taking Wales Forward’, makes clear our commitment to supporting armed forces veterans in Wales, which includes those living in Caerphilly.
Mae ein rhaglen lywodraethu, ‘Symud Cymru Ymlaen’, yn nodi ein hymrwymiad i gefnogi cyn-filwyr y lluoedd arfog yng Nghymru, gan gynnwys y rhai sy’n byw yng Nghaerffili.
I know, Cabinet Secretary, first-hand, from my constituency casework, that the issues faced by veterans range from housing, homelessness to healthcare. Research carried out by Swansea University and the Forces in Mind Trust has suggested that veterans may be more at risk than non-veterans of developing gambling problems and this vulnerability may be related to experience of prior traumatic events. Gambling is a complex addiction and has many contributing factors and perhaps it should be treated in the same way as alcohol and drug addiction. As the Cabinet Secretary with responsibility for policy in relation to the armed forces and veterans in Wales, will you work with your colleague the Minister for Social Services and Public Health to look at the health and wider impact of problem gambling among veterans, so that their particular needs can be addressed and they’re able to access any appropriate help that may be available?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n gwybod o lygad y ffynnon, o fy ngwaith achos yn fy etholaeth, fod y problemau sy’n wynebu cyn-filwyr yn amrywio o dai, digartrefedd i ofal iechyd. Mae ymchwil a wnaed gan Brifysgol Abertawe ac Ymddiriedolaeth Forces in Mind wedi awgrymu y gallai cyn-filwyr fod mewn mwy o berygl o ddatblygu problemau gamblo na rhai nad ydynt yn gyn-filwyr, ac y gallai’r gwendid hwn fod yn gysylltiedig â phrofiad o ddigwyddiadau trawmatig blaenorol. Mae gamblo’n ddibyniaeth gymhleth ag iddi nifer o ffactorau cyfrannol, ac efallai y dylid ei thrin yn yr un ffordd â dibyniaeth ar alcohol a chyffuriau. Fel Ysgrifennydd y Cabinet sy’n gyfrifol am bolisi mewn perthynas â’r lluoedd arfog a chyn-filwyr yng Nghymru, a wnewch chi weithio gyda’ch cyd-Aelod, Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, i edrych ar iechyd ac effaith ehangach gamblo cymhellol ymhlith cyn-filwyr, er mwyn rhoi sylw i’w hanghenion penodol ac er mwyn iddynt allu cael mynediad at unrhyw gymorth priodol sydd ar gael?
I think the Member raises a very important point there. I was pleased last week to be at the launch of the Veterans’ Gateway service, a one-stop shop for veterans and family members to access services and support in place. Of course, there are lots of agencies that veterans can be signposted to. We have a cross-cutting theme across Government in terms of supporting veterans, and I’m pleased that I also chair an advisory group that veterans sit on, in terms of making sure that they give me proper advice, proper quality advice, in terms of their needs, and I will ask them to consider that in the near future.
Credaf fod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Roeddwn yn falch yr wythnos diwethaf o fynychu lansiad gwasanaeth Veterans’ Gateway, siop un stop i gyn-filwyr ac aelodau o’u teuluoedd gael mynediad at wasanaethau a chefnogaeth. Wrth gwrs, mae llawer o asiantaethau y gellir cyfeirio cyn-filwyr atynt. Mae gennym thema drawsbynciol ar draws y Llywodraeth o ran cefnogi cyn-filwyr, ac rwy’n falch fy mod hefyd yn cadeirio grŵp cynghori sy’n cynnwys cyn-filwyr, o ran sicrhau eu bod yn rhoi cyngor priodol i mi, cyngor o ansawdd, mewn perthynas â’u hanghenion, a byddaf yn gofyn iddynt ystyried hynny yn y dyfodol agos.
Cabinet Secretary, last week the Conservative Government in Westminster announced that a new 24-hour helpline for armed forces services veterans from across the United Kingdom returning to civil life would be based in Nantgarw. This helpline will provide a one-stop shop offering guidance on housing, employment, finance and mental and physical health, 24 hours a day, seven days a week. Will the Cabinet Secretary join me in welcoming this announcement, which will greatly improve the support available for veterans in Caerphilly, Wales, and the United Kingdom as a whole? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan y byddai llinell gymorth 24 awr newydd ar gyfer cyn-filwyr gwasanaethau’r lluoedd arfog o bob rhan o’r Deyrnas Unedig sy’n dychwelyd i fywyd sifil yn cael ei lleoli yn Nantgarw. Bydd y llinell gymorth hon yn darparu siop un stop gan gynnig canllawiau ar dai, cyflogaeth, cyllid ac iechyd meddwl a chorfforol, 24 awr y dydd, saith diwrnod yr wythnos. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i groesawu’r cyhoeddiad hwn, a fydd yn gwella’n fawr y gefnogaeth sydd ar gael i gyn-filwyr yng Nghaerffili, Cymru, a’r Deyrnas Unedig gyfan? Diolch.
I’m glad the Member raised that very issue today. I was at the launch of the Nantgarw event only last week, and it was well attended, and, of course, I know your colleague Darren Millar does an awful lot with the armed forces, too, in the cross-party group. I would say this very important 24-hour helpline is an important one, and I was very pleased to show my support when the launch was taken forward last week.
Rwy’n falch fod yr Aelod wedi codi’r union fater hwnnw heddiw. Mynychais lansiad y digwyddiad yn Nantgarw yr wythnos diwethaf, lle’r oedd nifer yn bresennol, ac wrth gwrs, gwn fod eich cyd-Aelod Darren Millar yn gwneud llawer iawn gyda’r lluoedd arfog hefyd yn y grŵp trawsbleidiol. Byddwn yn dweud bod y llinell gymorth 24 awr hon yn un bwysig, ac roeddwn yn falch iawn o allu dangos fy nghefnogaeth yn y lansiad yr wythnos diwethaf.
Diwrnod y Lluoedd Arfog
Armed Forces Day
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i Ddiwrnod y Lluoedd Arfog? OAQ(5)0161(CC)
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government support for Armed Forces Day? OAQ(5)0161(CC)
I thank the Member for his question. We are proud to contribute annual funding support to deliver Armed Forces Days in both north and south Wales.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rydym yn falch o gyfrannu cymorth ariannol blynyddol i gynnal Diwrnodau’r Lluoedd Arfog yng ngogledd a de Cymru.
Huw Irranca-Davies says there’s a theme emerging, but it’s a slightly different focus. I was delighted to attend the Armed Forces Day celebrations in the Owain Glyndŵr fields in Caerphilly on Saturday, and the First Minister attended, together with the Secretary of State for Wales. It was a great pleasure to see many festivities, such as a Spitfire flying past and march of the regimental band of the Royal Welsh, and members of the Women’s Royal Army Corps were present in celebrating their centenary this year.
Will the Cabinet Secretary join me in welcoming the support given to Armed Forces Day in 2017 by the Welsh Government, by the UK Government, by local authorities and numerous community and voluntary groups, and indeed by many members of the public? Will he also agree that we must continue not only to support Armed Forces Day but also the services on which veterans in our communities depend after leaving the forces so that they can access the best services that they deserve?
Mae Huw Irranca-Davies yn dweud bod thema’n datblygu, ond mae’r ffocws ychydig yn wahanol. Roeddwn wrth fy modd yn mynychu dathliadau Diwrnod y Lluoedd Arfog yng nghaeau Owain Glyndŵr yng Nghaerffili ddydd Sadwrn, a mynychodd y Prif Weinidog, ynghyd ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Roedd yn bleser gweld llawer o sioeau, fel Spitfire yn hedfan heibio a gorymdaith band catrodol y Cymry Brenhinol, ac roedd aelodau o Gorfflu Arfog Brenhinol y Menywod yn bresennol yn dathlu eu canmlwyddiant eleni.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i groesawu’r gefnogaeth a roddwyd i Ddiwrnod y Lluoedd Arfog yn 2017 gan Lywodraeth Cymru, gan Lywodraeth y DU, awdurdodau lleol a nifer o grwpiau cymunedol a gwirfoddol, ac yn wir gan sawl aelod o’r cyhoedd? A yw hefyd yn cytuno bod yn rhaid inni barhau i gefnogi nid yn unig Diwrnod y Lluoedd Arfog ond hefyd y gwasanaethau y mae cyn-filwyr yn ein cymunedau yn dibynnu arnynt ar ôl gadael y lluoedd fel y gallant gael mynediad at y gwasanaethau gorau y maent yn eu haeddu?
Of course, and I pay tribute to the many reservists and armed forces families and serving personnel, right the way across the UK and the world. We should be very proud of our history and support for them. I know the First Minister attended the Caerphilly event also with the Member, and we’re very pleased again to make support for that. I’ve recently been informed that next year, Conwy County Borough Council have been successful in their application to host the national UK Armed Forces Day, to which the Welsh Government will be providing £135,000 of contribution for them to deliver this prestigious event.
Wrth gwrs, ac rwy’n talu teyrnged i’r nifer o filwyr wrth gefn a theuluoedd y lluoedd arfog a’r personél sy’n gwasanaethu ar hyn o bryd, ledled y DU a ledled byd. Dylem fod yn falch iawn o’n hanes a’n cefnogaeth iddynt. Gwn fod y Prif Weinidog hefyd wedi mynychu’r digwyddiad yng Nghaerffili gyda’r Aelod, ac rydym yn falch iawn unwaith eto o sicrhau cymorth ar gyfer hynny. Rwyf wedi cael gwybod yn ddiweddar fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi bod yn llwyddiannus gyda’u cais i gynnal Diwrnod Lluoedd Arfog cenedlaethol y DU y flwyddyn nesaf, a bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyfraniad o £135,000 iddynt allu cynnal y digwyddiad mawreddog hwn.
I’m grateful to Hefin David for keeping the focus on this issue this afternoon. Cabinet Secretary, last week I attended a ‘fly the flag for our armed forces’ event at Monmouthshire County Council’s headquarters just outside Usk, and it was a very well-attended event. It goes to show how many not just Assembly Members but people across Wales want to honour our armed forces and recognise the very difficult job that they do. I understand that on Armed Forces Day, Stagecoach offered free travel to armed forces personnel carrying an ID card and to veterans carrying a veterans badge. I think that Stagecoach have signed a covenant to support the armed forces community. I think that’s a really worthwhile type of programme. Is that something that Welsh Government have been supporting and would look to support more in the future?
Diolch i Hefin David am gadw’r ffocws ar y mater hwn y prynhawn yma. Ysgrifennydd y Cabinet, yr wythnos diwethaf, mynychais ddigwyddiad ‘chwifio’r faner dros ein lluoedd arfog’ ym mhencadlys Cyngor Sir Fynwy y tu allan i Frynbuga, ac roedd llawer o bobl yn bresennol. Mae’n dangos faint o Aelodau’r Cynulliad, yn ogystal â phobl ledled Cymru, sydd eisiau anrhydeddu ein lluoedd arfog a chydnabod y gwaith anodd iawn y maent yn ei wneud. Rwy’n deall bod Stagecoach wedi cynnig trafnidiaeth am ddim ar Ddiwrnod y Lluoedd Arfog i bersonél y lluoedd arfog a gariai gerdyn adnabod ac i gyn-filwyr a wisgai fathodyn cyn-filwr. Credaf fod Stagecoach wedi llofnodi cyfamod i gefnogi cymuned y lluoedd arfog. Rwy’n credu bod y math hwnnw o raglen yn werth chweil. A yw’n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei gefnogi ac yn bwriadu ei gefnogi eto yn y dyfodol?
Of course, and we have the armed forces covenant in place right across Wales, and the UK, actually, and all local authorities are taking part in that. It is based locally. We have free swimming for some veterans in areas that the Welsh Government support. I take advice from the ministerial advisory group for the armed forces, and they certainly tell me about how welcome they feel in Wales and what more we can do to contribute and recognise the service that they’ve been engaged in across the world.
Wrth gwrs, ac mae cyfamod y lluoedd arfog ar waith ar hyd a lled Cymru, a’r DU mewn gwirionedd, ac mae pob awdurdod lleol yn cymryd rhan yn hynny. Mae wedi’i leoli’n lleol. Mae gennym gynllun nofio am ddim ar gyfer rhai cyn-filwyr mewn ardaloedd sy’n cael eu cefnogi gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n cael cyngor gan grŵp cynghori’r Gweinidog ar y lluoedd arfog, ac maent yn sicr yn dweud wrthyf faint o groeso a gânt yng Nghymru a beth arall y gallwn ei wneud i gyfrannu a chydnabod y gwasanaeth y maent wedi bod yn rhan ohono ledled y byd.
Cabinet Secretary, we celebrate Armed Forces Day each year in order to reaffirm our sincere appreciation for those who serve in the armed forces and to show our support for the men and women who put their lives on the line to protect our country and our way of life. I was delighted when the UK Government and the DUP reaffirmed the Government’s commitment to the armed forces covenant. In this spirit, Cabinet Secretary, will you reaffirm your Government’s commitment to the covenant and ensure that service families and veterans are given whatever support they need, which is, after all, a small price to pay for their sacrifice?
Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn dathlu Diwrnod y Lluoedd Arfog bob blwyddyn er mwyn ailddatgan ein gwerthfawrogiad diffuant i’r rhai sy’n gwasanaethu yn y lluoedd arfog ac i ddangos ein cefnogaeth i’r dynion a’r menywod sy’n rhoi eu bywydau mewn perygl i ddiogelu ein gwlad a’n ffordd o fyw. Roeddwn wrth fy modd pan glywais fod Llywodraeth y DU a’r DUP wedi ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth i gyfamod y lluoedd arfog. Yn yr ysbryd hwn, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ailddatgan ymrwymiad eich Llywodraeth i’r cyfamod a sicrhau bod teuluoedd y lluoedd arfog a chyn-filwyr yn cael unrhyw gymorth sydd ei angen arnynt, sydd, wedi’r cyfan, yn bris bach i’w dalu am eu haberth?
Of course, and what I can say is that, in Wales, we are very much at the forefront of delivery for our veterans and armed forces families, and we have many schemes in place. We invest £585,000 per annum into the veterans’ NHS scheme, working purely with veterans to access services—2,900 referrals through the scheme received. Also, I would ask the Member to perhaps put her influence into the UK Government, for we have in Wales, since April 2016, a higher disregard of £25 per week for veterans receiving war disablement pensions when accessing all forms of social care, and from April 2017, a full disregard will apply to this. That happens in Wales, but not in England yet.
Wrth gwrs, a’r hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod yn sicr, yng Nghymru, ar flaen y gad o ran darparu ar gyfer ein cyn-filwyr a theuluoedd y lluoedd arfog, ac mae gennym lawer o gynlluniau ar waith. Rydym yn buddsoddi £585,000 y flwyddyn yng nghynllun cyn-filwyr y GIG, gan weithio gyda chyn-filwyr yn unig i gael mynediad at wasanaethau—2,900 o atgyfeiriadau wedi’u derbyn drwy’r cynllun. Hefyd, hoffwn ofyn i’r Aelod ddefnyddio ei dylanwad yn Llywodraeth y DU efallai, oherwydd mae gennym yng Nghymru, ers mis Ebrill 2016, swm uwch o £25 yr wythnos yn cael ei ddiystyru ar gyfer cyn-filwyr sy’n derbyn pensiynau anabledd rhyfel wrth iddynt gael mynediad at bob math o ofal cymdeithasol, ac o fis Ebrill 2017 ymlaen, bydd y swm cyfan yn cael ei ddiystyru mewn perthynas â hyn. Mae hynny’n digwydd yng Nghymru, ond nid yw’n digwydd yn Lloegr eto.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
Questions now from the party spokespeople. UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. I note that in the Welsh Government’s legislative programme, you’re now proposing to legislate in the area of letting agency fees, which I think is a welcome development. There was support from various opposition parties and some Members of your own party for this, so I’m glad that you are now moving towards legislating in this area. Now, I know you needed to consider evidence from elsewhere before you took any action. I wondered where your considerations had led you to. I know there were possible issues over whether, if letting agency fees were banned, it would lead to rent being pushed up instead. I know that research was undertaken about the effects of doing this in Scotland, so I wondered what your thoughts were on this or any other related issue.
Diolch, Llywydd. Yn rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth Cymru, nodaf eich bod yn awr yn bwriadu deddfu ym maes ffioedd asiantaethau gosod tai, a chredaf fod hwnnw’n ddatblygiad i’w groesawu. Cafwyd cefnogaeth i hyn gan amryw o wrthbleidiau a rhai Aelodau o’ch plaid eich hun, felly rwy’n falch eich bod yn awr yn symud tuag at ddeddfu yn y maes hwn. Nawr, gwn eich bod wedi bod angen ystyried tystiolaeth o fannau eraill cyn rhoi unrhyw gamau ar waith. Roeddwn yn meddwl tybed i ble y mae eich ystyriaethau wedi eich arwain. Rwy’n gwybod bod yna broblemau posibl ynglŷn â’r ffaith, pe bai ffioedd asiantaethau gosod tai yn cael eu gwahardd, y byddai’n arwain at godi rhent yn lle hynny. Gwn fod gwaith ymchwil wedi’i wneud ar effeithiau gwneud hyn yn yr Alban, felly roeddwn yn meddwl tybed beth oedd eich barn ar y mater hwn neu unrhyw fater arall cysylltiedig.
I’m very pleased I can count on the support of the UKIP Members in taking forward our legislation on letting agency fees, which it is our intention to introduce, as the First Minister make clear yesterday. The sticking point was purely that of displacement of cost, and we would have to be convinced that the displacement of cost wasn’t attributed to the rents by letting agents. I know many Members, including Jenny Rathbone on our benches, have been keen to pursue this very issue.
Rwy’n falch iawn fy mod yn gallu dibynnu ar gefnogaeth Aelodau UKIP i fwrw ymlaen â’n deddfwriaeth ar ffioedd asiantaethau gosod tai, sef yr hyn y bwriadwn ei gyflwyno, fel y gwnaeth y Prif Weinidog yn glir ddoe. Yr unig faen tramgwydd oedd symudiad y gost, a byddai’n rhaid i ni fod yn argyhoeddedig na fyddai asiantau gosod tai’n symud y gost i’r rhenti. Rwy’n gwybod fod llawer o Aelodau, gan gynnwys Jenny Rathbone ar ein meinciau, wedi bod yn awyddus i fynd ar drywydd y mater hwn.
Thanks for that, and I hope that the legislation is taken forward and is, ultimately, effective. But going on to another issue that was covered in ‘Taking Wales Forward’: nursery places. There was a Welsh Government commitment to providing 30 hours a week of free childcare for working parents of three and four-year-olds. The intention was to pilot new schemes starting this coming September to cover approximately 10 per cent of eligible families. So, I wondered what information there was about where the pilots will take place and on what basis your decision was taken as to why to initiate in those particular areas.
Diolch am hynny, ac rwy’n gobeithio y bydd y ddeddfwriaeth yn cael ei chyflwyno ac y bydd, yn y pen draw, yn effeithiol. Ond gan symud ymlaen at fater arall a gafodd ei gynnwys yn ‘Symud Cymru Ymlaen’: lleoedd meithrin. Roedd ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i ddarparu 30 awr yr wythnos o ofal plant am ddim i rieni plant tair a phedair oed sy’n gweithio. Y bwriad oedd cychwyn treialu cynlluniau newydd ym mis Medi i ddarparu ar gyfer tua 10 y cant o deuluoedd cymwys. Felly, roeddwn yn meddwl tybed pa wybodaeth sydd ar gael ynglŷn â ble fydd y cynlluniau peilot yn digwydd ac ar ba sail y gwnaethoch eich penderfyniad i gychwyn yn yr ardaloedd penodol hynny.
I’ve issued several statements on the childcare pledge, and I’m really looking forward to the start of that programme developing from September of this year. Indeed, in Blaenau Gwent, in my colleague Alun Davies’s constituency, the whole of Blaenau Gwent will be considered as a pilot scheme, and, therefore, our young children having free childcare places for working parents. This is the most dynamic childcare pledge in the whole of the UK, which we’re starting to pilot here in Wales. I would refer the Member to my statement in terms of the areas that this will be conducted in. They were chosen from offers made by local authorities in terms of which could come forward with the scheme at this point in time. But let me give reassurance to the Member, all authorities across Wales, by the end of this term of Government, will have full coverage of our childcare pledge in Wales.
Rwyf wedi cyhoeddi nifer o ddatganiadau ar yr addewid gofal plant, ac rwy’n edrych ymlaen at ddechrau datblygu’r rhaglen honno o fis Medi eleni ymlaen. Yn wir, ym Mlaenau Gwent, yn etholaeth fy nghyd-Aelod Alun Davies, bydd Blaenau Gwent yn ei chyfanrwydd yn cael ei hystyried fel cynllun peilot, ac felly, bydd ein plant ifanc sydd â rhieni sy’n gweithio yn cael lleoedd gofal plant am ddim. Hwn yw’r addewid gofal plant mwyaf dynamig yn y DU gyfan, ac rydym yn dechrau ei dreialu yma yng Nghymru. Byddwn yn cyfeirio’r Aelod at fy natganiad o ran yr ardaloedd lle bydd hyn yn digwydd. Fe’u dewiswyd o blith cynigion a wnaed gan awdurdodau lleol o ran pa rai a fyddai’n gallu cyflwyno’r cynllun ar hyn o bryd. Ond gadewch i mi sicrhau’r Aelod y bydd pob awdurdod ledled Cymru erbyn diwedd tymor y Llywodraeth hon yn darparu ein haddewid gofal plant yng Nghymru yn llawn.
Thanks for that, and I look forward to that happening. Just moving on to an issue that we talked about last week, in the aftermath of the Grenfell Tower disaster, now I know you made a statement on this to the Chamber, so we have discussed these issues—. One thing that has arisen as a possible problem in tackling regulation in Wales is the split of responsibilities between yourself and your colleague Lesley Griffiths, in that Lesley Griffiths’s responsibilities, I believe, cover the building regulations side, whereas you’re in charge of fire and rescue services and community fire safety. So, I just wondered what your thoughts were on that and how you would tackle the difficulty of that split.
Diolch am hynny, ac edrychaf ymlaen at weld hynny’n digwydd. Gan symud ymlaen at fater y soniasom amdano yr wythnos diwethaf, yn dilyn trychineb Tower Grenfell, nawr rwy’n gwybod eich bod wedi gwneud datganiad ar hyn i’r Siambr, felly rydym wedi trafod y materion hyn—. Un peth sydd wedi codi fel problem bosibl wrth fynd i’r afael â rheoleiddio yng Nghymru yw’r rhaniad yn y cyfrifoldebau rhyngoch chi a’ch cyd-Aelod, Lesley Griffiths, yn yr ystyr bod cyfrifoldebau Lesley Griffiths, rwy’n credu, yn cynnwys yr ochr sy’n ymwneud â rheoliadau adeiladu, ac rydych chi’n gyfrifol am wasanaethau tân ac achub a diogelwch tân cymunedol. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth oedd eich barn ar hynny a sut y byddech yn mynd i’r afael ag anhawster y rhaniad hwnnw.
Let me give reassurance to the Member again: there is no difficulty in terms of responsibility within the Welsh Government on this. I am the lead Minister on this, including the building regulations side, and the fire risk to any properties in Wales. I have had several meetings with the UK Government, and my Scottish and English counterparts, on this. This is a very live issue, which we are taking very seriously. I work very closely with Lesley Griffiths’s department, but I am the lead Minister.
Gadewch i mi roi sicrwydd i’r Aelod unwaith eto: nid oes unrhyw anhawster o ran cyfrifoldeb o fewn Llywodraeth Cymru ar hyn. Fi yw’r Gweinidog arweiniol ar hyn, gan gynnwys yr ochr sy’n ymwneud â rheoliadau adeiladu, a’r perygl tân i unrhyw adeiladau yng Nghymru. Rwyf wedi cael sawl cyfarfod gyda Llywodraeth y DU, yn ogystal â fy swyddogion cyfatebol yn yr Alban ac yn Lloegr, ar hyn. Mae hwn yn fater byw iawn ac rydym o ddifrif yn ei gylch. Rwy’n gweithio’n agos iawn gydag adran Lesley Griffiths, ond fi yw’r Gweinidog arweiniol.
Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.
Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins.
Diolch. It’s been three months since the announcement of the 1,600-capacity men’s prison in Port Talbot. And I just wanted to probe further on your response from last time I raised this. I didn’t believe that you were clear and forthright enough when you made a statement to the Assembly on 22 March regarding the level of engagement that you had had with the Ministry of Justice. The prisons Minister has confirmed, in a letter dated 31 May to me, that your department proactively helped the MOJ to identify sites, and that’s a little bit more than ‘had discussions’, which was all that you said at the time. On 22 March, you also said, and I quote,
‘there are many questions that remain unanswered by the MOJ.’
Since it has been confirmed by the prisons Minister that you were engaged in the process before the news became public, why don’t you have more answers regarding the MOJ’s intentions?
Diolch. Mae tri mis wedi bod ers y cyhoeddiad ynglŷn â’r carchar dynion gyda chapasiti o 1,600 ym Mhort Talbot. Ac roeddwn eisiau holi mwy ynglŷn â’r ymateb a roesoch i mi y tro diwethaf y crybwyllais hyn. Nid oeddwn yn credu eich bod yn ddigon clir a phendant pan wnaethoch ddatganiad i’r Cynulliad ar 22 Mawrth ynglŷn â lefel yr ymgysylltiad roeddech wedi’i gael gyda’r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Mae’r Gweinidog carchardai wedi cadarnhau, mewn llythyr ataf ar 31 Mai, fod eich adran wedi chwarae rhan ragweithiol yn helpu’r Weinyddiaeth Gyfiawnder i nodi safleoedd, ac mae hynny ychydig yn fwy na ‘chael trafodaethau’, sef y cyfan a ddywedoch ar y pryd. Ar 22 Mawrth, fe ddywedoch hefyd, a dyfynnaf,
mae llawer o gwestiynau sy’n parhau heb eu hateb gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder.
Gan fod y Gweinidog carchardai wedi cadarnhau eich bod wedi cymryd rhan yn y broses cyn i’r newyddion ddod yn gyhoeddus, pam nad oes gennych fwy o atebion mewn perthynas â bwriadau’r Weinyddiaeth Gyfiawnder?
I think the Member’s being rather overzealous in her questioning to me. I was very clear to her: I had one discussion with the prisons Minister prior to his announcement, which was on the day. Indeed, my team, and a team of other officials from another department, were engaged with the prisons Minister’s department in terms of deciding and offering sites that were available right across the south Wales region, which I know the Member is clear on also.
Rwy’n credu bod yr Aelod braidd yn orfrwdfrydig yn ei chwestiynau i mi. Roeddwn yn glir iawn wrthi: cefais un drafodaeth gyda’r Gweinidog carchardai cyn ei gyhoeddiad ar y diwrnod hwnnw. Yn wir, roedd fy nhîm, a thîm o swyddogion eraill o adran arall, yn ymgysylltu ag adran y Gweinidog carchardai o ran penderfynu a chynnig safleoedd a oedd ar gael ar draws rhanbarth de Cymru, a gwn fod yr Aelod yn glir ynglŷn â hynny hefyd.
Can I just ask then, why did you just have one conversation? If you had offered those sites, surely it would have been good for you, as a Cabinet Secretary, to be proactive in actually taking on some of the concerns that you would have prior to that public announcement. I’ve seen a list of quite a number of sites, which has clearly been given by your department. Were questions raised, such as, was this category C prison needed? The Wales Governance Centre has proven in research that such a size of a prison is not necessary for Wales. There’s no women’s prison, so why not have conversations with the MOJ with regard to expansion in that regard?
Can I just get an idea as to what ongoing conversations you’re having, to satisfy the people of Port Talbot that you are making every effort to make them aware of releasing the land, where that location will be—hopefully, it won’t be happening, but where the location you have identified would be—and how they will be kept informed of the process ongoing, via yourself, not just the UK Government?
A gaf fi ofyn felly, pam mai un sgwrs yn unig a gawsoch? Os oeddech wedi cynnig y safleoedd hynny, yn sicr byddai wedi bod yn dda i chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, fod wedi mynd ati’n rhagweithiol i fynd i’r afael â rhai o’r pryderon a fyddai gennych cyn y cyhoeddiad cyhoeddus hwnnw. Rwyf wedi gweld rhestr o nifer o safleoedd, a roddwyd gan eich adran, yn amlwg. A gafodd unrhyw gwestiynau eu gofyn, megis a oedd angen y carchar categori C hwn er enghraifft? Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi profi mewn ymchwil nad oes angen carchar o’r maint hwn ar gyfer Cymru. Nid oes carchar ar gyfer menywod, felly beth am gael sgwrs gyda’r Weinyddiaeth Gyfiawnder mewn perthynas ag ehangu yn hynny o beth?
A gaf fi syniad pa sgyrsiau rydych yn eu cael, er mwyn sicrhau pobl Port Talbot eich bod yn gwneud pob ymdrech i’w gwneud yn ymwybodol o ryddhau’r tir, lle bydd y lleoliad hwnnw—gobeithio na fydd yn digwydd, ond lle byddai’r lleoliad a nodwyd gennych—a sut y cânt wybod am y broses barhaus, drwoch chi, nid Llywodraeth y DU yn unig?
I think what the Member is trying to relate to is the fact that, trying to develop an argument that this is our project. It isn’t our project. And it’s the same exactly with any other business investment that comes to Wales, whether that’s private or public sector. An engagement process takes place on land availability, and that is an action that takes place on a daily, weekly basis here.
I recognise the point the Member makes, in terms of, once the decision has been made by the UK Government, our engagement process has to start there, about the ability for what we think is appropriate for Wales. I have started that discussion currently, but it wouldn’t be fair to say that the decision of making a prison site here in Wales was a Welsh Government one. This is an application coming from the UK Government.
Rwy’n credu mai’r hyn y mae’r Aelod yn ceisio cyfeirio ato yw’r ffaith eich bod yn ceisio datblygu dadl mai ein prosiect ni yw hwn. Nid ein prosiect ni ydyw. Ac mae’r un peth yn wir gydag unrhyw fuddsoddiad busnes arall sy’n dod i Gymru, boed yn y sector preifat neu’r sector cyhoeddus. Mae proses ymgysylltu’n digwydd mewn perthynas â thir sydd ar gael, ac mae hwnnw’n waith sy’n digwydd yn ddyddiol, yn wythnosol yma.
Rwy’n cydnabod y pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud, yn yr ystyr y bydd yn rhaid i’n proses ymgysylltu, pan fydd y penderfyniad wedi’i wneud gan Lywodraeth y DU, ddechrau ar y pwynt hwnnw, mewn perthynas â’r gallu i wneud yr hyn y credwn sy’n briodol i Gymru. Rwyf wedi cychwyn y drafodaeth honno eisoes, ond ni fyddai’n deg dweud bod y penderfyniad i greu safle carchar yma yng Nghymru yn un a wnaed gan Lywodraeth Cymru. Cais sydd wedi dod gan Lywodraeth y DU yw hwn.
But it would have been within your gift to have allocated that land for something else, prior to now having a prison. So, that’s something that we’ll argue about again, in the future.
I want to have one question about fire safety. Although you said last week that there were no buildings with the particular type of cladding used in Grenfell Tower, the BBC reported yesterday that tower blocks were being tested for similar aluminium composite material, ACM, cladding, such as in Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board. I’d like you to clarify a number of things, if you could, because statements from the Welsh Government have been less clear than they should have been in recent days.
For example, you’ve initially suggested the testing was voluntary. You said last week that you would urge local authorities who want to test cladding to do so. Do you think a stronger statement from the get-go would have been better? There hasn’t been much clarification since. The Welsh Government has said that it is telling local authorities who suspect use of ACM in tower blocks that they need to test their buildings. But a Welsh Government spokesperson also added that the Welsh Government does not have the powers to compel any local authority to test their buildings, but added that it was encouraging them to do so. I’m seeing a variety of words—‘need’, ‘encourage’, ‘compel’. Can I get some clarity on what is actually being done, and what you have the power to actually do, so that we can satisfy our minds that, with regard to Welsh buildings, we’re doing all we can?
Ond byddai wedi bod o fewn eich gallu i ddyrannu’r tir hwnnw ar gyfer rhywbeth arall, cyn cael carchar fel sydd gennym yn awr. Felly, mae hwnnw’n rhywbeth y byddwn yn dadlau yn ei gylch eto yn y dyfodol.
Rwyf eisiau un cwestiwn am ddiogelwch tân. Er eich bod wedi dweud yr wythnos diwethaf nad oedd unrhyw adeiladau â’r math penodol o gladin a gafodd ei ddefnyddio yn nhŵr Grenfell, adroddodd y BBC ddoe fod profion yn cael eu cynnal ar dyrau o fflatiau am ddeunydd cyfansawdd alwminiwm tebyg, cladin, fel ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, er enghraifft. Hoffwn i chi egluro nifer o bethau, os gallech, oherwydd nid yw datganiadau Llywodraeth Cymru wedi bod mor glir ag y dylent fod yn ystod y dyddiau diwethaf.
Er enghraifft, fe awgrymoch i ddechrau fod y profion yn wirfoddol. Fe ddywedoch yr wythnos diwethaf y byddech yn annog awdurdodau lleol sydd am gynnal profion ar gladin i wneud hynny. A ydych yn credu y byddai datganiad cryfach o’r cychwyn cyntaf wedi bod yn well? Nid oes llawer o eglurhad wedi bod ers hynny. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud ei bod yn dweud wrth yr awdurdodau lleol sy’n amau bod deunydd cyfansawdd alwminiwm wedi cael ei ddefnyddio mewn tyrau o fflatiau fod angen iddynt gynnal profion ar eu hadeiladau. Ond ychwanegodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru hefyd nad oes gan Lywodraeth Cymru bwerau i orfodi unrhyw awdurdod lleol i gynnal profion ar eu hadeiladau, ond ychwanegodd ei bod yn eu hannog i wneud hynny. Rwy’n gweld amryw o eiriau—’angen’, ‘annog’, ‘gorfodi’. A gaf fi rywfaint o eglurder ar yr hyn sy’n cael ei wneud mewn gwirionedd, a’r hyn y mae gennych bŵer i’w wneud, fel y gallwn dawelu ein meddyliau ein bod yn gwneud ein gorau glas mewn perthynas ag adeiladau Cymru?
Okay. Let’s take the two points that the Member raises. First of all, the Member’s incorrect in her assertion that I had an option in terms of the land issue regarding the prison. The Member said that we would discuss this at a further date, and I am more than happy to do that.
The second point, and a very important one with regard to fire safety, is that my understanding, through advice, is that I don’t have the powers to compel authorities or RSLs to conduct tests, because they are an entity in and of themselves. But what I have done is had contact with all of these. I don’t believe it is in any of the interests of the RSLs or local authorities not to test where they see or perceive risk. And that hasn’t come back to me in terms of where they wouldn’t do that. And that discussion continues.
The advice I received last week—and it stands today—is that the ACM product that was used in the Grenfell fire disaster is not in place in any of our buildings here in Wales, but there are ACM panels, which I have also instructed authorities to have tested on the basis of fire integrity. I’m seeking advice from my senior fire adviser and a panel of individuals who can give us professional advice on the integrity of buildings. But I think we are learning more each day, and I had a long conversation with the UK administration yesterday about ACM products, about insulation, and about the integrity of whole units. And that’s what we’ve got to consider here: making sure that the first and foremost position for myself, as Minister with responsibility, is the safety of residents in these premises.
Iawn. Gadewch i ni gymryd y ddau bwynt y mae’r Aelod yn eu codi. Yn gyntaf oll, mae’r Aelod yn anghywir yn honni bod gennyf opsiwn o ran y mater tir parthed y carchar. Dywedodd yr Aelod y byddem yn trafod hyn yn y dyfodol, ac rwy’n fwy na pharod i wneud hynny.
Yr ail bwynt, sy’n un pwysig iawn o ran diogelwch tân, yw nad oes gennyf bwerau, yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall ac ar ôl derbyn cyngor, i orfodi awdurdodau neu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i gynnal profion, oherwydd eu bod yn endid ynddynt eu hunain. Ond yr hyn rwyf wedi’i wneud yw cysylltu â phob un o’r rhain. Nid wyf yn credu ei fod o unrhyw fudd i’r landlordiaid cymdeithasol cofrestredig neu’r awdurdodau lleol i beidio â chynnal profion lle maent yn gweld neu’n canfod risg. Ac nid wyf wedi cael gwybod am unrhyw fan lle na fyddent yn gwneud hynny. Ac mae’r drafodaeth honno’n parhau.
Y cyngor a gefais yr wythnos diwethaf—ac mae’n parhau i fod yn wir heddiw—yw nad yw’r cynnyrch deunydd cyfansawdd alwminiwm a ddefnyddiwyd yn nhrychineb tân Grenfell wedi ei osod yn unrhyw un o’n hadeiladau yma yng Nghymru, ond mae yna baneli deunydd cyfansawdd alwminiwm, ac rwyf wedi cyfarwyddo awdurdodau i gynnal profion ar y rheiny hefyd ar sail diogelwch tân. Rwy’n chwilio am gyngor gan fy uwch ymgynghorydd tân a phanel o unigolion a all roi cyngor proffesiynol i ni ar ddiogelwch adeiladau. Ond rwy’n credu ein bod yn dysgu mwy bob dydd, a chefais sgwrs hir gyda gweinyddiaeth y DU ddoe am gynhyrchion deunydd cyfansawdd alwminiwm, am inswleiddio, ac am ddiogelwch unedau cyfan. A dyna beth sy’n rhaid i ni ei ystyried yma: gwneud yn siŵr mai fy safbwynt cyntaf a phennaf, fel y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb, yw diogelwch y trigolion yn yr adeiladau hyn.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. In the summer edition of the Bevan Foundation’s ‘Exchange’ newsletter, the director of the Bevan Foundation, in an article entitled, ‘Learning to Love Local’ says that the January 2017 White Paper, ‘Reforming Local Government: Resilient and Renewed’, once again focuses on collaboration, and she then says that, essentially, the public is being asked to agree to major changes in how local services are delivered without knowing how they can make their views heard, which clearly falls more into your portfolio.
The Building Communities Trust is working with the Talwrn network of Welsh third sector organisations and the community branch of the union Unite, identifying the key factors in developing the community resilience at local level that would deal with the issue raised by the Bevan Foundation, and state that they’ve already engaged with Ministers and civil servants in the Welsh Government on these issues, which include looking at the Rhondda Cynon Taf public services model, working with the third sector to develop a local community well-being approach, using asset-based community development—that’s people’s strengths. And they go on to say that independent community organisations are well-placed to effectively deliver local services, from social care to family support and employability, and hosting these provisions by others. I wonder if you could tell us what discussions you’ve therefore had with this organisation and their partners, and what actions, if any, might result from that.
Diolch, Llywydd. Yn rhifyn yr haf o gylchlythyr Sefydliad Bevan ‘Exchange’, mewn erthygl o’r enw ‘Learning to Love Local’, mae cyfarwyddwr Sefydliad Bevan yn dweud bod Papur Gwyn mis Ionawr 2017, ‘Diwygio Llywodraeth Leol: Cadernid ac Adnewyddiad’, yn canolbwyntio ar gydweithio unwaith eto, ac yna mae hi’n dweud bod gofyn i’r cyhoedd, yn y bôn, gytuno i newidiadau mawr yn y modd y darperir gwasanaethau lleol heb wybod sut y gallant leisio eu barn, sy’n amlwg yn ymwneud mwy â’ch portffolio chi.
Mae’r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau yn gweithio gyda rhwydwaith Talwrn o sefydliadau trydydd sector yng Nghymru a changen gymunedol undeb Unite, i nodi’r ffactorau allweddol wrth ddatblygu’r cadernid cymunedol ar lefel leol a fyddai’n mynd i’r afael â’r mater a godwyd gan Sefydliad Bevan, ac maent yn datgan eu bod eisoes wedi ymgysylltu â Gweinidogion a gweision sifil yn Llywodraeth Cymru ar y materion hyn, sy’n cynnwys edrych ar fodel gwasanaethau cyhoeddus Rhondda Cynon Taf, gan weithio gyda’r trydydd sector i ddatblygu dull llesiant cymunedol lleol, gan ddefnyddio datblygiad cymunedol sy’n seiliedig ar asedau—dyna yw cryfderau pobl. Ac maent yn mynd ymlaen i ddweud bod sefydliadau cymunedol annibynnol mewn sefyllfa dda i ddarparu gwasanaethau lleol yn effeithiol, o ofal cymdeithasol i gymorth i deuluoedd a chyflogadwyedd, a chynnal y darpariaethau hyn gan eraill. Tybed a allech ddweud wrthym pa drafodaethau a gawsoch gyda’r sefydliad hwn a’u partneriaid, a pha gamau, os o gwbl, a allai ddeillio o hynny.
I haven’t had a conversation with those particular organisations, but I will check to see whether my team have. In terms of the first point on local government reorganisation, I think what’s important is that there will be a consultation process, which Mark Drakeford will lead on, not myself, but I do have conversations with Mark about community resilience and what that looks like. I think the Member is right in terms of the fact that local need and local influence have to have a purpose in developing policy and the delivery of services. We are working in a very different financial environment as we stand, and therefore, I would encourage third sector organisations, or local organisations, to get engaged with the PSBs, and a good example the Member raised was the RCT one, the Rhondda Cynon Taf PSB. It’s something that I’m engaged with very closely, in terms of delivering a children’s zone within that particular area. And they’re taking that as part of their well-being assessment.
Nid wyf wedi cael sgwrs gyda’r sefydliadau penodol hynny, ond fe edrychaf i weld a yw fy nhîm wedi gwneud hynny. O ran y pwynt cyntaf ar ad-drefnu llywodraeth leol, rwy’n credu mai’r hyn sy’n bwysig yw y bydd proses ymgynghori’n digwydd, dan arweiniad Mark Drakeford, nid fi, ond rwy’n cael sgyrsiau gyda Mark am gryfder cymunedol a sut beth yw hwnnw. Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn ynglŷn â’r ffaith fod yn rhaid i angen lleol a dylanwad lleol fod â phwrpas wrth ddatblygu polisi a darparu gwasanaethau. Rydym yn gweithio mewn amgylchedd ariannol gwahanol iawn fel y mae pethau, ac felly, byddwn yn annog sefydliadau trydydd sector, neu sefydliadau lleol, i ymgysylltu â’r byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ac un enghraifft dda a nododd yr Aelod oedd un Rhondda Cynon Taf, bwrdd gwasanaethau cyhoeddus Rhondda Cynon Taf. Mae’n rhywbeth rwy’n ymwneud yn agos iawn ag ef, mewn perthynas â darparu parth plant yn yr ardal benodol honno. Ac maent yn cael hynny fel rhan o’u hasesiad llesiant.
Thank you. I think the key message from that project was the need for independent third sector organisations to be involved in design and delivery with the statutory sector— adopting models that weren’t introduced originally in the situation of budget constraint or austerity or whatever you want to call it; they were introduced because they made life better.
One of the organisations, as an example, that’s working in communities with young people to unlock those assets, those strengths, is ScoutsCymru. They carried out a number of independent evaluations and independent assessments in 2011, and found that 89 per cent identified that Scouting had helped them build key skills, including social, team working and leadership. A more recent report on the employability of young people in Scouting has found that this had helped them develop the skills that they need in work and helped their future employability. This year, Edinburgh University released the results of a study into mental well-being, finding a positive impact on those who participated in Scouting or Guiding throughout their lives.
Concerns have been raised by ScoutsCymru regarding Flintshire—and I’m not picking on Flintshire, but it’s just that they tell me that it’s thus far the only county that’s done this—regarding the removal of discretionary rate relief from Scout groups and the impact that that’s going to have, particularly on young people from poorer backgrounds. They’ve also been refused access to the hardship fund, where they say that the work that they’re doing is actually providing assets to the community and helping the local authority do more with the resource available. While you may not want to be specific about Flintshire, what actions can you take to engage with local authorities to recognise that projects such as this are actually part of doing things better and not an easily disposable cost?
Diolch. Rwy’n credu mai’r neges allweddol o’r prosiect hwnnw oedd yr angen i sefydliadau trydydd sector annibynnol fod yn rhan o’r gwaith o gynllunio a darparu gyda’r sector statudol—mabwysiadu modelau na chafodd eu cyflwyno’n wreiddiol mewn sefyllfa o gyfyngu ar y gyllideb neu galedi neu beth bynnag y dymunwch ei alw; cawsant eu cyflwyno oherwydd eu bod yn gwneud bywyd yn well.
Un o’r sefydliadau, er enghraifft, sy’n gweithio mewn cymunedau gyda phobl ifanc i ddatgloi’r asedau hynny a’r cryfderau hynny yw ScoutsCymru. Cynaliasent nifer o werthusiadau annibynnol ac asesiadau annibynnol yn 2011, a gwelwyd bod 89 y cant wedi nodi bod cymryd rhan gyda’r Sgowtiaid wedi’u helpu i feithrin sgiliau allweddol, gan gynnwys sgiliau cymdeithasol, sgiliau gweithio mewn tîm a sgiliau arweinyddiaeth. Mae adroddiad mwy diweddar ar gyflogadwyedd pobl ifanc yn y Sgowtiaid wedi canfod bod hyn wedi’u helpu i ddatblygu’r sgiliau sydd eu hangen arnynt yn y gwaith ac wedi helpu eu cyflogadwyedd yn y dyfodol. Eleni, cyhoeddodd Prifysgol Caeredin ganlyniadau astudiaeth o lesiant meddyliol, gan ddod o hyd i effaith gadarnhaol ar y rhai a gymerodd ran yn y Sgowtiaid neu’r Geidiaid drwy gydol eu bywydau.
Mynegwyd pryderon gan ScoutsCymru mewn perthynas â Sir y Fflint—ac nid wyf yn pigo ar Sir y Fflint, ond maent yn dweud wrthyf mai hon yw’r unig sir hyd yma sydd wedi gwneud hyn—o ran cael gwared ar ryddhad ardrethi yn ôl disgresiwn ar gyfer grwpiau Sgowtiaid a’r effaith y bydd hynny’n ei chael, yn enwedig ar bobl ifanc o gefndiroedd tlotach. Maent hefyd wedi cael eu rhwystro rhag cael mynediad at y gronfa galedi, lle maent yn dweud bod y gwaith y maent yn ei wneud yn darparu asedau i’r gymuned mewn gwirionedd ac yn helpu’r awdurdod lleol i wneud mwy gyda’r adnoddau sydd ar gael. Er nad ydych eisiau sôn yn benodol am Sir y Fflint o bosibl, pa gamau y gallwch eu cymryd i ymgysylltu ag awdurdodau lleol i gydnabod bod prosiectau fel hyn yn rhan o wneud pethau’n well mewn gwirionedd, yn hytrach na chost y gellid ei diystyru’n hawdd?
Of course, and I think there are a couple of points there with regard to the independence of organisations. I and the Member meet many independent organisations that do a great job on a day-to-day basis in all of our communities, but we just can’t fund them all. But access to projects and access to influence is something that I would share with the Member in terms of developing well-being strategies for local authorities. It’s a good idea and the Member alludes to ScoutsCymru and the Girl Guides, which all have a positive effect in general on the mental well-being of young people and their health. I support that.
With regard to the very specific question, Flintshire aside, I am familiar with the issue that the Member raises and I think that for one of the Scout groups involved in that, the actual cost—and while I recognise that the Member is raising a general principle of investment—the actual cost to the Scout group is £1 per week in terms of the increase in their rateable value or the rate cost. I think it’s around that number. Notwithstanding that, I do recognise that the value of Scouts and other organisations have to be considered in terms of a very challenged financial settlement for local authorities. But I do, and I think they do also, value the contribution that they make to our communities.
Wrth gwrs, ac rwy’n credu bod cwpl o bwyntiau yno o ran annibyniaeth sefydliadau. Rwyf fi a’r Aelod yn cyfarfod â llawer o sefydliadau annibynnol sy’n gwneud gwaith gwych o ddydd i ddydd ym mhob un o’n cymunedau, ond ni allwn ariannu pob un ohonynt. Ond mae mynediad at brosiectau a mynediad at ddylanwad yn rhywbeth y byddwn yn ei rannu gyda’r Aelod o ran datblygu strategaethau llesiant ar gyfer awdurdodau lleol. Mae’n syniad da ac mae’r Aelod yn cyfeirio at ScoutsCymru a’r Geidiaid, sydd ill dau’n cael effaith gadarnhaol yn gyffredinol ar lesiant meddyliol pobl ifanc a’u hiechyd. Rwy’n cefnogi hynny.
Gyda golwg ar y cwestiwn penodol iawn, a chan roi Sir y Fflint o’r neilltu, rwy’n gyfarwydd â’r mater y mae’r Aelod yn ei godi ac rwy’n credu, i un o’r grwpiau Sgowtiaid sydd ynghlwm wrth hynny, mai’r gost go iawn—ac er fy mod yn cydnabod bod yr Aelod yn sôn am egwyddor gyffredinol yn ymwneud â buddsoddi—y gost go iawn i’r grŵp Sgowtiaid mewn gwirionedd yw £1 yr wythnos o ran y cynnydd yn eu gwerth ardrethol neu gost ardrethi. Rwy’n credu ei fod oddeutu’r ffigur hwnnw. Er gwaethaf hynny, rwy’n cydnabod bod yn rhaid ystyried gwerth y Sgowtiaid a sefydliadau eraill o safbwynt setliad ariannol sy’n creu heriau mawr i awdurdodau lleol. Ond rwy’n gwerthfawrogi, ac rwy’n credu eu bod hwythau hefyd, y cyfraniad y maent yn ei wneud i’n cymunedau.
Finally then, in the context of helping local authorities and other public sector bodies understand how this can improve lives, it’s about early intervention and prevention and saving money for the statutory services that they provide, so it’s actually a part of that agenda. You might be aware, and if not, hopefully you will be now, that in Flintshire, as has happened elsewhere in Wales, there’s going to be a third sector conference on 7 September, ‘Co-production in Practice’, looking at the principles of co-production, early intervention, adverse childhood experiences, strengthening the power of the third sector and building resilient communities. You may be already aware of it—I asked that you be invited—but, if not, and your diary is free, will you consider attending?
Yn olaf, felly, yng nghyd-destun helpu awdurdodau lleol a chyrff eraill yn y sector cyhoeddus i ddeall sut y gall hyn wella bywydau, mae’n ymwneud ag ymyrraeth gynnar ac atal ac arbed arian i’r gwasanaethau statudol a ddarperir ganddynt, fel ei fod yn rhan o’r agenda honno mewn gwirionedd. Efallai eich bod yn ymwybodol, ac os nad ydych, gobeithio y byddwch yn awr, y bydd cynhadledd trydydd sector yn cael ei chynnal ar 7 Medi yn Sir y Fflint, fel sydd wedi digwydd mewn mannau eraill yng Nghymru, o’r enw ‘Cydgynhyrchu ar Waith’ i edrych ar egwyddorion cydgynhyrchu, ymyrraeth gynnar, profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, cryfhau grym y trydydd sector ac adeiladu cymunedau cryf. Efallai eich bod eisoes yn ymwybodol ohono—gofynnais am wahoddiad i chi—ond os nad ydych, a’ch bod yn rhydd, a wnewch chi ystyried mynychu?
Of course, I am aware of that event and I will give that some further consideration. As the Member will appreciate, my diary does get rather busy at times, but if I can come along, I will do so.
I’m absolutely in the same space as the Member in terms of early intervention and prevention, but we’ve got to work on this together because if you come to us, saying, ‘Look, the waiting times in some of our hospitals are increasing and there is pressure there’, then my colleagues will have to react to that because of the political will around that. But, actually, if we have a clever investment upfront in our young people, and that’s what, as a children’s Minister, I’m trying to do on a daily basis, we can actually prevent some of the A&E pressure and the longer term illnesses, but we’ve got to work together; we can’t be critical at both ends. This is a transition of support for families and individuals, and I hope that the Member can get on board and support us with that.
Wrth gwrs, rwy’n gwybod am y digwyddiad hwnnw, a byddaf yn ystyried hynny ymhellach. Fel y bydd yr Aelod yn deall, mae fy nyddiadur yn gallu bod braidd yn brysur ar adegau, ond os gallaf ddod draw, fe wnaf hynny.
Rwy’n sicr o’r un farn â’r Aelod o ran ymyrraeth gynnar ac atal, ond mae’n rhaid i ni weithio gyda’n gilydd ar hyn, oherwydd os ydych yn dod atom a dweud, ‘Edrychwch, mae’r amseroedd aros yn rhai o’n hysbytai yn cynyddu ac mae pwysau yno’, yna bydd yn rhaid i fy nghyd-Aelodau ymateb i hynny oherwydd yr ewyllys gwleidyddol sy’n gysylltiedig â hynny. Ond mewn gwirionedd, os ydym yn buddsoddi’n glyfar yn ein pobl ifanc ymlaen llaw, a dyna beth rwy’n ceisio ei wneud yn ddyddiol fel Gweinidog plant, gallwn atal rhywfaint o’r pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys a’r afiechydon mwy hirdymor mewn gwirionedd, ond mae’n rhaid i ni weithio gyda’n gilydd; ni allwn fod yn gritigol ar y ddau ben. Mae hyn yn trawsnewid cymorth i deuluoedd ac unigolion, ac rwy’n gobeithio y gall yr Aelod gytuno a’n cefnogi gyda hynny.
Cydlyniant Cymunedol
Community Cohesion
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cydlyniant cymunedol yng Nghymru yn sgil digwyddiadau brawychiaeth diweddar? OAQ(5)0162(CC)
3. Will the Cabinet Secretary outline what the Welsh Government is doing to improve community cohesion in Wales in light of recent terror related incidents? OAQ(5)0162(CC)
I thank the Member for her question. Our regional community cohesion co-ordinators and my community safety officials are working hard with our partners to provide reassurance. This includes monitoring and responding quickly to community tensions. In the longer term, we are working to foster cohesion, tolerance and respect, and to support communities to prevent hostility and extremism.
Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Mae ein cydgysylltwyr cydlyniant cymunedol rhanbarthol a fy swyddogion diogelwch cymunedol yn gweithio’n galed gyda’n partneriaid i ddarparu sicrwydd. Mae hyn yn cynnwys monitro ac ymateb yn gyflym i densiynau cymunedol. Yn y tymor hwy, rydym yn gweithio i feithrin cydlyniant, goddefgarwch a pharch, ac i gefnogi cymunedau er mwyn atal gelyniaeth ac eithafiaeth.
Thank you. I asked you questions on this a few weeks ago and that was before the terror attack on Muslims at Finsbury Park mosque by a British man living in Cardiff. It shows that we need to take a different approach to looking at addressing these issues. It’s not just about expecting ethnic-minority communities to look inside their own practices and how they operate; it’s about how we can all play a part in activating community cohesion. So, I’m trying to understand, since that attack, what have you been doing to try and make sure that we work progressively together here in Wales, that we don’t have people from Wales carrying out these attacks, and identifying, where they are taking part in online discussions of this nature, that we can get to grips with this particular issue?
Diolch. Gofynnais gwestiynau am hyn i chi ychydig wythnosau yn ôl ac roedd hynny cyn yr ymosodiad terfysgol ar Fwslimiaid ym mosg Finsbury Park gan ddyn Prydeinig a oedd yn byw yng Nghaerdydd. Mae’n dangos bod angen i ni fabwysiadu agwedd wahanol tuag at geisio mynd i’r afael â’r materion hyn. Nid yw’n ymwneud yn unig â disgwyl i gymunedau lleiafrifoedd ethnig edrych ar eu harferion eu hunain a sut y maent yn gweithredu; mae’n ymwneud â sut y gall pawb ohonom chwarae rhan yn ysgogi cydlyniant cymunedol. Felly, rwy’n ceisio deall, ers yr ymosodiad hwnnw, beth rydych wedi bod yn ei wneud i geisio sicrhau ein bod yn gweithio’n flaengar gyda’n gilydd yma yng Nghymru, nad oes gennym bobl o Gymru yn cyflawni’r ymosodiadau hyn, a nodi, lle maent yn cymryd rhan mewn trafodaethau ar-lein o’r natur hon, ein bod yn gallu mynd i’r afael â’r mater penodol hwn?
Of course, and I regret heavily the fact that this person came from Cardiff and committed this tragic attack. Can I say that this isn’t a switch-on moment for us in Wales? We’ve been doing lots of work with our communities, and that one person was one of 3 million people that live in Wales. I’ve met with the senior police team, and I met with the faith forum this week as well, trying to understand how we need to shift resources in terms of making a more tolerant, cohesive society. We perhaps have concentrated very much on very specific groups of people when, actually, we perhaps need to broaden that out, about acceptability, and that’s something I’m looking for further advice on from that team of people.
Wrth gwrs, ac rwy’n gresynu’n fawr fod y person hwn yn dod o Gaerdydd ac wedi cyflawni ymosodiad mor erchyll. A gaf fi ddweud nad yw hwn yn sylweddoliad newydd i ni yng Nghymru? Rydym wedi bod yn gwneud llawer o waith gyda’n cymunedau, ac roedd yr un person hwnnw’n un o 3 miliwn o bobl sy’n byw yng Nghymru. Rwyf wedi cyfarfod ag uwch dîm yr heddlu, ac rwyf wedi cyfarfod â’r fforwm ffydd yr wythnos hon yn ogystal, i geisio deall sut y mae angen i ni ddefnyddio adnoddau er mwyn creu cymdeithas fwy goddefgar a chydlynol. Efallai ein bod wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar grwpiau penodol iawn o bobl pan fo angen i ni ehangu ar hynny mewn gwirionedd, ynglŷn â derbynioldeb, ac mae hwnnw’n rhywbeth rwy’n chwilio am gyngor pellach arno gan y tîm hwnnw o bobl.
Cabinet Secretary, I know there’s a great deal of engagement that goes on with faith communities in Wales and the Welsh Government, and that’s work that I know is greatly valued by faith communities, but I think it is important that representative bodies, whether they be Christian or Muslim, in that faith communities forum represent the plethora of voices on behalf of their communities, because we all know that there are differences of opinions, different denominations et cetera, and I’m not confident that, actually, those are always represented around that table. I wonder what work you are doing to ensure that they are inclusive of the faiths that they represent.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n gwybod bod llawer iawn o ymgysylltu’n digwydd gyda chymunedau ffydd yng Nghymru a Llywodraeth Cymru, a gwn fod hwnnw’n waith a gaiff ei werthfawrogi’n fawr gan gymunedau ffydd, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig fod cyrff cynrychioliadol, pa un a ydynt yn gyrff Cristnogol neu Fwslimaidd, yn y fforwm cymunedau ffydd hwnnw yn cynrychioli’r llu o leisiau ar ran eu cymunedau, oherwydd mae pawb ohonom yn gwybod bod yna farnau gwahanol, gwahanol enwadau ac yn y blaen, ac nid wyf yn hyderus, mewn gwirionedd, bod y rheiny’n cael eu cynrychioli o amgylch y bwrdd bob amser. Rwy’n meddwl tybed pa waith rydych yn ei wneud i sicrhau eu bod yn cynnwys y crefyddau y maent yn eu cynrychioli.
We have regular conversations, actually. The faith forum, which is chaired by the First Minister, often has discussions with representatives of the sector and who they are representing. In fact, I remember a discussion from the last meeting about a group that felt their voices weren’t as strong as they could be, and how we were going to address that, and what I’d like to do is make sure that the people who are represented around the table can actually embed the voice of the many around there. If there is a very specific group of people that you’re concerned about, please drop me a line.
Rydym yn cael sgyrsiau rheolaidd, mewn gwirionedd. Mae’r fforwm ffydd, a gaiff ei gadeirio gan y Prif Weinidog, yn cael trafodaethau’n aml gyda chynrychiolwyr y sector a’r rhai y maent yn eu cynrychioli. Yn wir, rwy’n cofio trafodaeth yn y cyfarfod diwethaf am grŵp a deimlai nad oedd eu lleisiau mor gryf ag y gallent fod, a sut roeddem yn bwriadu mynd i’r afael â hynny, a’r hyn yr hoffwn ei wneud yw sicrhau bod y bobl a gynrychiolir o amgylch y bwrdd yn gallu ymgorffori lleisiau’r mwyafrif yno. Os oes grŵp penodol iawn o bobl rydych yn poeni amdano, rhowch wybod i mi os gwelwch yn dda.
Cabinet Secretary, the answer to Bethan Jenkins, I think, has highlighted the issues about how this radicalism can arise in any sector; it’s not just particular sectors. So, do you agree with me that, actually, we need to undertake a measure to prevent radicalisation of young people from the hard right, which creates such extremist views, and what are you doing about that?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r ateb i Bethan Jenkins, rwy’n credu, wedi tynnu sylw at y problemau ynglŷn â sut y gall y radicaliaeth hon godi mewn unrhyw sector; nid yw’n ymwneud â sectorau penodol yn unig. Felly, a ydych yn cytuno â mi fod angen i ni gyflwyno mesur mewn gwirionedd i atal pobl ifanc rhag cael eu radicaleiddio gan yr adain dde eithafol, sy’n creu safbwyntiau eithafol o’r fath, a beth rydych yn ei wneud ynglŷn â hynny?
Of course, and, as I said to Bethan Jenkins, this isn’t about one particular group of people. Actually, many of the referrals that come through the Prevent programme in Wales relate to far-right extremism as well, and that’s something I know the police are very keen to make sure they tackle, and front-line staff are given training to look at this in the public sector.
The new Welsh baccalaureate for schools and colleges includes an option that helps support teachers and tutors, also, in facilitating safe and constructive discussions amongst learners on topics around extremism and community cohesion, and I think this is a job about starting very early, to ensure that our young people are tolerant as they grow up. They are the future, and if we can embed that as a natural instinct—to be tolerant—then I think that’s the way we need to go: to invest in our young people.
Wrth gwrs, ac fel y dywedais wrth Bethan Jenkins, nid yw hyn yn ymwneud ag un grŵp penodol o bobl. A dweud y gwir, mae llawer o’r atgyfeiriadau a ddaw drwy’r rhaglen Prevent yng Nghymru yn ymwneud ag eithafiaeth asgell dde yn ogystal, a gwn fod hwnnw’n rhywbeth y mae’r heddlu’n awyddus iawn i sicrhau eu bod yn mynd i’r afael ag ef, ac mae staff rheng flaen yn cael hyfforddiant i edrych ar hyn yn y sector cyhoeddus.
Mae’r fagloriaeth Gymreig newydd ar gyfer ysgolion a cholegau’n cynnwys opsiwn sy’n helpu i gynorthwyo athrawon a thiwtoriaid, hefyd, i hwyluso trafodaethau diogel ac adeiladol ymhlith dysgwyr ar bynciau sy’n ymwneud ag eithafiaeth a chydlyniant cymunedol, ac rwy’n credu bod hwn yn waith sy’n ymwneud â dechrau’n gynnar iawn, er mwyn sicrhau bod ein pobl ifanc yn oddefgar wrth iddynt dyfu i fyny. Hwy yw’r dyfodol, ac os gallwn ymgorffori hynny fel greddf naturiol—bod yn oddefgar—yna rwy’n credu mai dyna’r ffordd i wneud pethau: buddsoddi yn ein pobl ifanc.
Cymunedau yn Gyntaf
Communities First
4. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cynnal ynghylch ariannu grwpiau cymunedol, yn dilyn dod â Cymunedau yn Gyntaf i ben? OAQ(5)0171(CC)[W]
4. What discussions has the Cabinet Secretary held regarding the funding of community groups in light of the decision to bring Communities First to an end? OAQ(5)0171(CC)[W]
Thank you for the question. A wide-ranging engagement exercise was held with individuals, organisations and community groups across Wales on the Government’s new approach to resilient communities. It’s now for the lead bodies to engage with third sector delivery partners and local communities on their transition arrangements in line with our guidance.
Diolch am y cwestiwn. Cynhaliwyd ymarfer ymgysylltu eang gydag unigolion, sefydliadau a grwpiau cymunedol ledled Cymru ar ymagwedd newydd y Llywodraeth tuag at gymunedau cryf. Mater i’r cyrff arweiniol yn awr yw ymgysylltu â phartneriaid cyflenwi yn y trydydd sector a chymunedau lleol mewn perthynas â’u trefniadau pontio yn unol â’n canllawiau.
I thank the Minister for that reply. Turning from the general to the specific, I know that the forum in Penparcau are looking forward to welcoming the Minister, visiting in September I think, and if he looks around the new building outside, he’ll see—. First of all, he’ll see the place where I live, but then, more importantly, he’ll see the place where people have lived in Penparcau for at least 3,000 years, which is Pen Dinas hillfort, which is one of the most significant hillforts in mid Wales, and an underutilised tourist attraction for Aberystwyth and the whole area, it has to be said.
The forum there are very interested in developing ideas in which they become part of the custodians of that hillfort, in that it brings the community together, it raises community pride, it tells the story of the community that’s there, it involves young people, it involves a potential of outdoor benefits, and, of course, it could become a way of attracting tourists and visitors to the area. So, in terms of heritage and this particular undervalued and underused aspect, perhaps, of community cohesion, what discussions can he have with Ken Skates in advance of his visit in September about how we can bring the community together in Penparcau and work together with the statutory bodies and the local community to make the very best of one of the greatest natural assets we have?
Diolch i’r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Gan symud o’r cyffredinol i’r penodol, gwn fod y fforwm ym Mhenparcau yn edrych ymlaen at groesawu’r Gweinidog, a fydd yn ymweld ym mis Medi rwy’n credu, ac os bydd yn edrych o amgylch yr adeilad newydd y tu allan, bydd yn gweld—. Yn gyntaf oll, bydd yn gweld lle rwy’n byw, ond wedyn, yn bwysicach, bydd yn gweld lle y mae pobl wedi byw ym Mhenparcau ers o leiaf 3,000 o flynyddoedd, sef caer Pen Dinas, sy’n un o’r caerau mwyaf arwyddocaol yng nghanolbarth Cymru, ac atyniad i dwristiaid ar gyfer Aberystwyth a’r ardal gyfan nad yw’n cael ei ddefnyddio ddigon, mae’n rhaid dweud.
Mae diddordeb mawr gan y fforwm yno mewn datblygu syniadau lle dônt yn rhai o geidwaid y gaer honno, yn yr ystyr fod hynny’n dod â’r gymuned at ei gilydd, mae’n cynyddu balchder cymunedol, mae’n adrodd hanes y gymuned sydd yno, mae’n cynnwys pobl ifanc, mae’n cynnwys potensial o fanteision awyr agored, ac wrth gwrs, gallai ddatblygu i fod yn ffordd o ddenu twristiaid ac ymwelwyr i’r ardal. Felly, o ran treftadaeth a’r elfen benodol hon o gydlyniant cymunedol nad yw’n cael ei gwerthfawrogi a’i defnyddio’n ddigonol efallai, pa drafodaethau y gall eu cael gyda Ken Skates cyn ei ymweliad ym mis Medi ynglŷn â sut y gallwn ddod â’r gymuned ynghyd ym Mhenparcau a chydweithio gyda’r cyrff statudol a’r gymuned leol er mwyn gwneud y gorau o un o’r asedau naturiol gorau sydd gennym?
Indeed, and I am very familiar with that area. It wouldn’t be my first visit to Penparcau, indeed. I would ask the Member also to have a conversation with Hannah Blythyn, who is also very keen on developing structures. Flint castle is in a Communities First area in north Wales—again, people engaging in that sector of community, and embedding respect and opportunities in those fields. I will talk to Ken Skates, of course, prior to my visit, on the basis that you’ve told me that’s what the discussions may lead to. [Laughter.] I am encouraged by the Member’s positivity, but, more importantly, I’m encouraged by the residents and members of Penparcau, because they’ve seen an opportunity, post Communities First, to develop an opportunity for the future.
Yn wir, ac rwy’n gyfarwydd iawn â’r ardal honno. Nid hwn fyddai fy ymweliad cyntaf â Phenparcau, yn wir. Byddwn yn gofyn i’r Aelod gael sgwrs gyda Hannah Blythyn sydd hefyd yn awyddus iawn i ddatblygu strwythurau. Mae castell y Fflint mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf yng ngogledd Cymru—unwaith eto, pobl yn cymryd rhan yn y sector hwnnw o’r gymuned, ac yn ymgorffori parch a chyfleoedd yn y meysydd hynny. Byddaf yn siarad â Ken Skates, wrth gwrs, cyn fy ymweliad, ar y sail eich bod wedi dweud wrthyf mai dyna y gallai’r trafodaethau arwain ato. [Chwerthin.] Rwyf wedi fy nghalonogi gan agwedd gadarnhaol yr Aelod, ond, yn bwysicach, rwyf wedi fy nghalonogi gan drigolion ac aelodau Penparcau, oherwydd eu bod wedi gweld cyfle, ar ôl Cymunedau yn Gyntaf, i ddatblygu cyfle ar gyfer y dyfodol.
Well, six years after you chose not to be advised by the Wales Council for Voluntary Action report, ‘Communities First—A Way Forward’, which said the missing ingredient was community ownership, and after £0.5 billion having gone into the programme, you told the Equality, Local Government and Communities Committee last week that the programme would not be replaced, that the record of its work in Wales’s most deprived areas had been mixed, and that the figures aren’t moving. You’ve now said that joined-up Government would ensure that all spending decisions would have tackling poverty in mind, which, of course, is what you and your predecessors have consistently said. But how are you engaging with the Wales Council for Voluntary Action and its partners on this agenda to ensure that that missing ingredient doesn’t remain missing as we move forward?
Wel, chwe blynedd ar ôl i chi ddewis peidio â derbyn cyngor adroddiad Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf—Ffordd Ymlaen’, a oedd yn dweud mai’r cynhwysyn coll oedd perchnogaeth gymunedol, ac ar ôl i £0.5 biliwn fynd i mewn i’r rhaglen, fe ddywedoch wrth y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yr wythnos diwethaf na fyddai rhaglen arall yn dod yn ei lle, fod ei llwyddiant yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru wedi bod yn gymysg, ac nad yw’r ffigurau’n symud. Rydych wedi dweud yn awr y byddai Llywodraeth gydgysylltiedig yn sicrhau bod yr holl benderfyniadau gwario yn cadw trechu tlodi mewn cof, sef, wrth gwrs, yr hyn rydych chi a’ch rhagflaenwyr wedi’i ddweud yn gyson. Ond sut rydych chi’n ymgysylltu â Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a’i bartneriaid ar yr agenda hon er mwyn sicrhau nad yw’r cynhwysyn coll yn parhau ar goll wrth i ni symud ymlaen?
Well, I’m extremely proud of the Communities First programme that took place across our communities. The staff and volunteers across those programmes should be congratulated on what they did. They’ve stopped our communities getting poorer, from what I believe, and making sure that there is an opportunity to move on with the legacy funding that I announced earlier this year. It is now for the partnerships locally to determine what their well-being assessments are for those communities, and we’re working very closely with them to ensure that we have the best available opportunities. Ken Skates and I—Ken is the lead Minister on tackling poverty—believe fundamentally that the route out of poverty is quality jobs and skills, and that’s what we will be pursuing, with vigour, across all our communities across Wales.
Wel, rwy’n hynod falch o raglen Cymunedau yn Gyntaf a roddwyd ar waith ar draws ein cymunedau. Dylid llongyfarch staff a gwirfoddolwyr ar draws y rhaglenni am yr hyn a wnaethant. Credaf eu bod wedi atal ein cymunedau rhag mynd yn dlotach, a gwneud yn siŵr fod yna gyfle i symud ymlaen gyda’r cyllido etifeddol a gyhoeddais yn gynharach eleni. Mater i’r partneriaethau yn lleol bellach yw penderfynu beth yw eu hasesiadau llesiant ar gyfer y cymunedau hynny, ac rydym yn gweithio’n agos iawn gyda hwy i sicrhau bod gennym y cyfleoedd gorau ar gael. Rwyf fi a Ken Skates—Ken yw’r Gweinidog sy’n arwain ar drechu tlodi—yn credu’n sylfaenol mai’r ffordd allan o dlodi yw swyddi a sgiliau o safon, a byddwn yn mynd ar drywydd hynny’n frwd ar draws ein holl gymunedau ledled Cymru.
Mynd i’r Afael ag Anghydraddoldeb
Tackling Inequality
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio asedau yn ein hardaloedd lleol i fynd i’r afael ag anghydraddoldeb? OAQ(5)0165(CC)
5. How is the Welsh Government utilising the assets in our localities to tackle inequality? OAQ(5)0165(CC)
Our regeneration and infrastructure projects focus on tackling inequality. The community facilities programme, for example, provides capital grants for community-led projects.
Mae ein prosiectau adfywio a seilwaith yn canolbwyntio ar fynd i’r afael ag anghydraddoldeb. Mae’r rhaglen cyfleusterau cymunedol, er enghraifft, yn darparu grantiau cyfalaf ar gyfer prosiectau a arweinir gan y gymuned.
Thank you. Well, building on the theme of the last few questions, the routes out of poverty you identify I completely share, but unless you get to the root causes of the problems that people face, often the routes out of poverty won’t be accessed. Last week, your colleague, the Cabinet Secretary for Finance and Local Government told the Economy, Infrastructure and Skills Committee that the job of local authorities is to identify and capture the strengths and assets of people in that area. We’ve heard of co-production principles, but they’re about things that you say you support—equality, mutuality, working alongside the people, doing things with them rather than to them and for them so that they move from being passive recipients to active participants. What meetings or discussions have you therefore had—now 13 months after its launch—with the co-production network for Wales so that you can engage, share and learn together on the methodologies, which are working in communities in Wales, UK and across the world, and have been doing for decades, and can significantly help deliver the solutions that we all seek?
Diolch. Wel, gan adeiladu ar thema’r ychydig gwestiynau olaf, rwy’n cytuno’n llwyr â’r llwybrau a nodwch allan o dlodi, ond oni bai eich bod yn dod o hyd i achosion sylfaenol y problemau y mae pobl yn eu hwynebu, yn aml ni fydd yn bosibl dod o hyd i’r llwybrau allan o dlodi. Yr wythnos diwethaf, dywedodd eich cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau mai gwaith awdurdodau lleol yw nodi a defnyddio cryfderau ac asedau pobl yn y maes. Rydym wedi clywed am egwyddorion cydgynhyrchu, ond maent yn ymwneud â phethau rydych yn dweud eich bod yn eu cefnogi—cydraddoldeb, cydfuddiannu, gweithio ochr yn ochr â’r bobl, gwneud pethau gyda hwy yn hytrach nag iddynt ac ar eu cyfer fel eu bod yn symud o fod yn dderbynwyr goddefol i fod yn gyfranogwyr gweithredol. Pa gyfarfodydd neu drafodaethau rydych wedi’u cael felly—13 mis ar ôl ei lansio bellach—gyda rhwydwaith cydgynhyrchu Cymru fel y gallwch ymgysylltu, rhannu a dysgu gyda’ch gilydd yn ôl y methodolegau sy’n gweithio mewn cymunedau yng Nghymru, y DU ac ar draws y byd, ac sydd wedi bod yn gwneud hynny ers degawdau, ac a allai fod o gymorth sylweddol i ddarparu’r atebion y mae pawb ohonom yn chwilio amdanynt?
Well, I think the Member has several groups of individuals that he represents well, on the basis that they must come and see him on a weekly basis. But what I can say is that we introduced legislation here, which was the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, which embeds the principles of working together on exactly the issues that the Member raises today about co-production and opportunity. All of the well-being assessments are being created across the public bodies, and I would expect all of those to have respect for organisations that work across the length and breadth of Wales to deliver a better outcome for those communities.
Wel, rwy’n credu bod gan yr Aelod nifer o grwpiau o unigolion y mae’n eu cynrychioli’n dda, ar y sail fod yn rhaid iddynt ddod i’w weld yn wythnosol. Ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod wedi cyflwyno deddfwriaeth yma, sef Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sy’n ymgorffori egwyddorion cydweithio ar yr union faterion y mae’r Aelod yn eu crybwyll heddiw am gydgynhyrchu a chyfleoedd. Mae pob un o’r asesiadau llesiant yn cael eu creu ar draws y cyrff cyhoeddus, a byddwn yn disgwyl i bob un o’r rheiny barchu sefydliadau sy’n gweithio ar hyd a lled Cymru er mwyn sicrhau canlyniadau gwell i’r cymunedau hynny.
Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid
Vibrant and Viable Places
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf am waith y strategaeth Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid? OAQ(5)0160(CC)
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on the work of the Vibrant and Viable Places strategy? OAQ(5)0160(CC)
Thank you for the question. The Vibrant and Viable Places capital regeneration programme has been successful in providing support and investment across many communities across Wales. I will be announcing further details regarding a new capital regeneration programme shortly.
Diolch am y cwestiwn. Mae rhaglen adfywio cyfalaf Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi llwyddo i ddarparu cymorth a buddsoddiad ar draws llawer o gymunedau ledled Cymru. Byddaf yn cyhoeddi manylion pellach ynglŷn â rhaglen adfywio cyfalaf newydd cyn bo hir.
In my constituency, the town-centre partnership fund element of VVP was used to support important town-centre initiatives like the colourfully named Yabba Dabba Dare and Faberdare, which played an important role in bringing people into Aberdare town centre. Whilst acknowledging that the programme was always crafted as a finite scheme, what support can the Welsh Government offer to similar community-driven events in the future to enable them to attract people into our towns and villages?
Yn fy etholaeth, cafodd elfen cronfa partneriaeth canol trefi y rhaglen Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid ei defnyddio i gefnogi mentrau pwysig yng nghanol y dref fel y mentrau â’r enwau lliwgar, Yabba Dabba Dare a Faberdare, sydd wedi chwarae rhan bwysig yn denu pobl i ganol tref Aberdâr. Gan gydnabod bod y rhaglen bob amser wedi’i llunio i fod yn gynllun â phen draw iddo, pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i ddigwyddiadau tebyg wedi’u hysgogi gan y gymuned yn y dyfodol er mwyn eu galluogi i ddenu pobl i mewn i’n trefi a’n pentrefi?
Of course, the opportunities that the VVP programme has given have transformed some areas across Wales, and I will be giving that further consideration. My team didn’t believe that I would dare to say ‘Yabba Dabba Dare’ today in the Chamber, but I have, and I congratulate them again on the work that they have done in your community, making a real difference. The programme I intend to launch in the next couple of months will give more details about how opportunities like this can be taken forward not only in your Cynon Valley seat, but also in areas across Wales.
Wrth gwrs, mae’r cyfleoedd y mae’r rhaglen Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi’u cynnig wedi trawsnewid ardaloedd ledled Cymru, a byddaf yn rhoi ystyriaeth bellach i hynny. Nid oedd fy nhîm yn credu y byddwn yn meiddio dweud ‘Yabba Dabba Dare’ heddiw yn y Siambr, ond rwyf wedi gwneud hynny, ac rwy’n eu llongyfarch unwaith eto ar y gwaith y maent wedi’i wneud yn eich cymuned, yn gwneud gwahaniaeth go iawn. Bydd y rhaglen rwy’n bwriadu ei lansio yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf yn rhoi rhagor o fanylion ynglŷn â sut y gellir datblygu cyfleoedd fel hyn, nid yn unig yn eich etholaeth yng Nghwm Cynon, ond hefyd mewn ardaloedd ledled Cymru.
I’m delighted to also commend the regeneration of Aberdare town centre. [Interruption.] I like being generous. It really is one of the best examples I’ve ever seen of use of this sort of money, and it does remind people of ‘the Queen of the Valleys’, as I think Aberdare used to be called.
I want to talk about housing renewal. Will you assure us that this will still be a central focus? The use of area-based housing-led regeneration programmes is really important, especially when it uses as many local businesses and employees living locally as possible, too.
Rwy’n falch hefyd o allu cymeradwyo’r gwaith ar adfywio canol tref Aberdâr. [Torri ar draws.] Rwy’n hoffi bod yn hael. Mae’n sicr yn un o’r enghreifftiau gorau i mi eu gweld erioed o ddefnyddio’r math hwn o arian, ac mae’n atgoffa pobl o ‘Frenhines y Cymoedd’, fel roedd Aberdâr yn arfer cael ei galw, rwy’n credu.
Rwyf eisiau siarad am adnewyddu tai. A wnewch chi ein sicrhau y bydd hyn yn parhau i fod yn ffocws canolog? Mae’r defnydd o raglenni adfywio sy’n canolbwyntio ar dai ac yn seiliedig ar ardal yn bwysig iawn, yn enwedig pan fo’n defnyddio cymaint ag y bo modd o fusnesau lleol a gweithwyr sy’n byw yn lleol hefyd.
I think David Melding was going to say ‘yabba dabba doo’ there at one point, if I was right. This is going to be great in translation, I would suggest. [Laughter.] But can I share with the Member that I think it was important that the VPP scheme did have a focus on housing regeneration alongside the general regeneration of a particular area. It still is a priority for this Government. We’ve got 20,000 homes to build, and I would see that VPP plays a part in that too.
Rwy’n credu bod David Melding ar fin dweud ‘yabba dabba doo’ yn y fan honno, os wyf yn iawn. Mae hwn yn mynd i fod yn wych wedi’i gyfieithu, byddwn yn awgrymu. [Chwerthin.] Ond a gaf fi rannu gyda’r Aelod fy mod yn credu ei bod yn bwysig fod y cynllun Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn canolbwyntio ar adfywio tai ochr yn ochr ag adfywio ardal benodol yn gyffredinol. Mae’n parhau i fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon. Mae gennym 20,000 o gartrefi i’w hadeiladu, a buaswn yn sicrhau bod y cynllun Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn chwarae rhan yn hynny hefyd.
Mae wedi bod yn gyffrous gweld y gwahaniaeth y mae arian Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid wedi gallu gwneud i dref Caergybi, lle mae yna nifer o brosiectau wedi digwydd neu ar y gweill. Ond, wrth gwrs, nid ydy’r problemau economaidd yn cael eu cyfyngu i’r ardaloedd sydd wedi cael eu neilltuo ar gyfer yr arian yma hyd yma. Pa sicrwydd y gall y Gweinidog ei roi y bydd ardaloedd eraill yn gallu manteisio ar gyfleon fel hyn yn y dyfodol agos? Rydw i’n cynnwys ardaloedd gwledig, sydd yn dioddef o’r un problemau cymdeithasol ac economaidd, ac yn benodol, yn fy etholaeth i, Amlwch, sydd wedi dioddef gwasgfa economaidd a chymdeithasol ers cenedlaethau erbyn hyn. Pa bryd gawn ni yr un cyfleon â’r rheini sydd wedi cael eu mwynhau yng Nghaergybi?
It’s been exciting to see the difference that Vibrant and Viable Places funding has made to the town of Holyhead, where a number of projects have taken place or are in the pipeline. But, of course, the economic problems aren’t limited to those areas that have been identified for investment through this funding to date. So, what assurance can the Minister give that other areas will be able to take advantage of such opportunities in the near future? I include rural areas, which suffer the same social and economic problems, and, specifically in my constituency, Amlwch, which has suffered social and economic pressure for many generations now. When will we have the same opportunities as those that have been enjoyed in Holyhead?
Of course, the Member is right to raise the issue that there are many areas across Wales that need regeneration input in terms of some finance. But what I’m cautious not to do is spread the jam too thinly so that everybody gets a little bit but actually it doesn’t make as big an impact as it should do. I want that to be determined locally, so local authorities have those decisions. Of course, the bids, when they come in, if it’s a rural scheme that wishes to be the priority of the local authority, then so be it, but I’m making sure that we have the biggest impact for the financial investment that we make.
Wrth gwrs, mae’r Aelod yn iawn i godi’r mater fod yna lawer o ardaloedd ledled Cymru sydd angen mewnbwn adfywio o ran cyllid. Ond yr hyn rwy’n ofalus i beidio â’i wneud yw taenu’r jam yn rhy denau fel bod pawb yn cael ychydig bach, ond mewn gwirionedd nid yw’n cael cymaint o effaith ag y dylai. Rwyf eisiau i hynny gael ei benderfynu’n lleol, felly awdurdodau lleol sydd â’r penderfyniadau hynny. Wrth gwrs, o ran y ceisiadau, pan gânt eu cyflwyno, os mai cynllun gwledig fydd yr awdurdod lleol yn dymuno ei wneud yn flaenoriaeth, boed hynny fel y bo, ond rwy’n gwneud yn siŵr fod y buddsoddiad ariannol rydym yn ei wneud yn cael yr effaith fwyaf.
Cymunedau yn Gyntaf
Communities First
Cabinet Secretary, I don’t know whether you’ve heard of an organisation called Faith in Families. They’re a local Swansea-based organisation—
Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf yn gwybod a ydych wedi clywed am sefydliad o’r enw Ffydd mewn Teuluoedd. Sefydliad ydyw sydd wedi’i leoli yn Abertawe—
You need to ask the question on the order paper.
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn ar y papur trefn.
I’m very sorry.
Mae’n ddrwg iawn gennyf.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi manylion y trefniadau pontio ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf? OAQ(5)0156(CC)
7. Will the Cabinet Secretary provide details of the transitional arrangements for Communities First? OAQ(5)0156(CC)
Lead delivery bodies have developed detailed transition plans.
Mae cyrff cyflawni arweiniol wedi datblygu cynlluniau pontio manwl.
Thank you very much. I’ll go back to Faith in Families. It’s an organisation based in Swansea that concentrates on early intervention with families that are vulnerable. Thanks to Communities First, actually, they’ve been able to redevelop three of their family centres. Since the announcement that Communities First is going, they’re in very uncertain circumstances, shall I say, because they’re not aware of the announcement that you made recently regarding the transitional period between Communities First and whatever’s following. As this is one example, I’m wondering if you’re able to say how far the message has got with those who’ve already received Communities First funding in the past about your current proposals. I’m just thinking that if it’s happening to Faith in Families, it may be happening to other organisations.
Diolch yn fawr iawn. Rwyf am droi’n ôl at Ffydd mewn Teuluoedd. Sefydliad ydyw sydd wedi’i leoli yn Abertawe ac sy’n canolbwyntio ar ymyrraeth gynnar gyda theuluoedd sy’n agored i niwed. Diolch i Cymunedau yn Gyntaf, mewn gwirionedd, maent wedi llwyddo i ailddatblygu tair o’u canolfannau teulu. Ers y cyhoeddiad y bydd Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben, maent mewn amgylchiadau ansicr iawn, os caf ddweud, oherwydd nid ydynt yn ymwybodol o’r cyhoeddiad a wnaethoch yn ddiweddar ynglŷn â’r cyfnod pontio rhwng Cymunedau yn Gyntaf a beth bynnag a ddaw wedyn. Gan fod hon yn un enghraifft, rwy’n meddwl tybed a ydych yn gallu dweud pa mor bell y mae’r neges wedi cyrraedd gyda’r rhai sydd eisoes wedi derbyn arian Cymunedau yn Gyntaf yn y gorffennol ynglŷn â’ch cynigion presennol. Os yw’n digwydd i Ffydd mewn Teuluoedd, rwy’n credu y gallai fod yn digwydd i sefydliadau eraill.
Well, I’m very surprised by the Member’s question in detail, because Faith in Families have been running a media campaign since October announcing—warning—that they’ll have to make staff redundancies and close the new community hub in St Teilo’s once their Communities First funding ends. So, I’m really surprised that they’re telling you that they don’t know about transition funding, because they’re on the money in terms of making sure that I’m aware, and other social media outlets are too. I am aware of Swansea’s local delivery board detailed transition plans, and Faith in Families, I understand, will receive funding—full funding—until March of 2018.
Wel, mae cwestiwn manwl yr Aelod yn fy synnu, oherwydd mae Ffydd mewn Teuluoedd wedi bod yn cynnal ymgyrch yn y cyfryngau ers mis Hydref yn cyhoeddi—yn rhybuddio—y bydd yn rhaid iddynt ddiswyddo staff a chau’r ganolfan gymunedol newydd yn Eglwys Teilo Sant pan ddaw eu cyllid Cymunedau yn Gyntaf i ben. Felly, rwy’n synnu eu bod yn dweud wrthych nad ydynt yn gwybod am y cyllid pontio, oherwydd maent yn sicr yn gwneud yn siŵr fy mod i’n ymwybodol, a bod eraill ar y cyfryngau cymdeithasol yn ymwybodol hefyd. Rwy’n ymwybodol o gynlluniau pontio manwl bwrdd cyflawni lleol Abertawe, a bydd Ffydd mewn Teuluoedd, rwy’n deall, yn cael cyllid—cyllid llawn—hyd nes fis Mawrth 2018.
Cefnogi Tadau
Supporting Fathers
8. Pa mor llwyddiannus yw’r £122 miliwn a fuddsoddwyd mewn cynlluniau Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf o ran cefnogi tadau, yn arbennig tadau sydd wedi gwahanu, i gyflawni eu rolau rhianta? OAQ(5)0167(CC)
8. How successful has the £122 million invested in Flying Start and Families First been in supporting fathers, especially separated fathers, to fulfil their parenting role? OAQ(5)0167(CC)
Flying Start and Families First work with the whole family, taking an individualised, tailored, and flexible approach to engage and support both fathers and mothers. Many services also provide dedicated support specifically adapted to the particular needs of fathers, including non-resident fathers.
Mae Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf yn gweithio gyda’r teulu cyfan, gan ddefnyddio dull unigoledig, hyblyg wedi’i deilwra i gefnogi ac ymgysylltu â thadau a mamau. Mae llawer o wasanaethau hefyd yn darparu cymorth pwrpasol wedi’i addasu’n benodol i anghenion arbennig tadau, gan gynnwys tadau nad ydynt yn byw yn y cartref.
Okay, thanks. I think the honest answer, really, should have been that you don’t actually know, because no data are collected. So, just to prove the point now, in front of everybody in this Senedd, can you give us a figure—a figure—on how many fathers are engaged?
Iawn, diolch. Rwy’n credu mai’r ateb gonest, mewn gwirionedd, yw nad ydych yn gwybod am nad oes data’n cael ei gasglu. Felly, i brofi pwynt yn awr, o flaen pawb yn y Senedd, a allwch roi ffigur—ffigur—i ddynodi faint o dadau sy’n cymryd rhan?
I think it’s regrettable, Presiding Officer, that the Member suggests that my answer was dishonest in respect of that. I would suggest that the Member—. I refer the Member to my first response. Supporting both fathers and mothers to adopt positive parenting behaviour is an integral part of Flying Start and Families First, and I’m extremely proud of the work that they do across all the families across Wales.
Rwy’n credu ei bod anffodus, Llywydd, fod yr Aelod yn awgrymu bod fy ateb yn anonest mewn perthynas â hynny. Byddwn yn awgrymu bod yr Aelod—. Cyfeiriaf yr Aelod at fy ateb cyntaf. Mae cynorthwyo tadau a mamau fel ei gilydd i fabwysiadu ymddygiad rhianta cadarnhaol yn rhan annatod o Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf, ac rwy’n hynod o falch o’r gwaith a wnânt ar draws yr holl deuluoedd ledled Cymru.
So, the answer is: you don’t know.
Felly, yr ateb yw: nid ydych yn gwybod.
Mark Isherwood.
Mark Isherwood.
Thank you. The 2016 UK annual fatherhood survey found that 25 per cent of dads said there wasn’t enough support to help them play a positive role in family life. In Wales, the Welsh dads survey, which has only just been published, found that although most fathers and father figures do not have problems with their care giving, two thirds still felt their role wasn’t valued equally with the other parent by authorities and society, and nearly 80 per cent think the Government, i.e. Welsh Government, should do more to help fathers. How do you respond to that, where the concerns primarily relate to the way systems seem to work in public sector bodies, rather than the intent of the people delivering those systems?
Diolch. Canfu arolwg tadolaeth blynyddol 2016 y DU fod 25 y cant o dadau’n dweud nad oedd digon o gymorth i’w helpu i chwarae rhan gadarnhaol ym mywyd y teulu. Yng Nghymru, canfu arolwg tadau Cymru, sydd newydd gael ei gyhoeddi, er nad yw’r rhan fwyaf o dadau a ffigurau tadol yn cael problemau gyda rhoi gofal, roedd dwy ran o dair yn dal i deimlo nad oedd eu rôl yn cael ei gwerthfawrogi i’r un graddau â’r rhiant arall gan yr awdurdodau a’r gymdeithas, ac mae bron i 80 y cant yn meddwl y dylai’r Llywodraeth, sef Llywodraeth Cymru, wneud rhagor i helpu tadau. Sut yr ymatebwch i hynny, lle mae’r pryderon yn ymwneud yn bennaf â’r ffordd y mae systemau i’w gweld yn gweithio mewn cyrff sector cyhoeddus, yn hytrach na bwriad y bobl sy’n darparu’r systemau hynny?
Of course, and I’m grateful for the Member’s question in terms of how we are able to take this forward. As I said earlier, both organisations, and other organisations, support both parents, families—mothers and fathers of a family unit. I’m not sighted on the detail that the Member may wish to raise with me, particularly in terms of detail on where he seems to feel that there is some lacking support. I’d be happy to have a conversation with the Member, either by letter or otherwise with my officials.
Wrth gwrs, a diolch am gwestiwn yr Aelod o ran sut y gallwn fwrw ymlaen â hyn. Fel y dywedais yn gynharach, mae’r ddau sefydliad, a sefydliadau eraill, yn cefnogi’r ddau riant, teuluoedd, a mamau a thadau uned deuluol. Nid yw’r manylion y mae’r Aelod yn dymuno eu trafod gyda mi wrth law gennyf, yn enwedig manylion ynglŷn â ble mae i’w weld yn teimlo bod cymorth yn brin. Byddwn yn hapus i gael sgwrs gyda’r Aelod, naill ai drwy lythyr neu fel arall gyda fy swyddogion.
Cabinet Secretary, have you considered how staff at Flying Start and Families First can identify possible parental alienation in children, and have you investigated ways they can help foster healthy family relationships in cases of parental alienation?
Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych wedi ystyried sut y gall staff Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf nodi’r posibilrwydd fod plentyn wedi’i ddieithrio oddi wrth riant, ac a ydych wedi archwilio ffyrdd y gallant helpu i feithrin perthynas deuluol iach mewn achosion o ddieithrio plant oddi wrth eu rhieni?
Yes, of course, and I think the Member is right to raise this issue. Look, we absolutely get that parental alienation is a factor in the determination of the success of a young person or a family unit, and we recognise that happens on both sides, of mothers and of fathers as well. I am confident that the Families First and Flying Start organisations have the capacity to recognise this and deal with this appropriately. What I would say is that this is a very complex piece of delivery in terms of social intervention with individuals who are in crisis. But I am confident that my teams, including Children and Family Court Advisory Support Service Cymru, have the ability to deal with this successfully.
Do, wrth gwrs, ac rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i godi’r mater hwn. Edrychwch, rydym yn gwbl glir fod dieithrio plant oddi wrth eu rhieni yn ffactor sy’n pennu llwyddiant person ifanc neu uned deuluol, ac rydym yn cydnabod bod hynny’n digwydd ar y ddwy ochr, mamau a thadau hefyd. Rwy’n hyderus fod gan sefydliadau Teuluoedd yn Gyntaf a Dechrau’n Deg allu i gydnabod hyn ac ymdrin ag ef yn briodol. Yr hyn y byddwn yn ei ddweud yw bod hon yn ddarpariaeth gymhleth iawn o ran cyflwyno ymyrraeth gymdeithasol gydag unigolion sy’n wynebu argyfwng. Ond rwy’n hyderus fod gallu gan fy nhimau, gan gynnwys Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru, i ymdrin â hyn yn llwyddiannus.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem nesaf yw’r cwestiynau amserol—Adam Price.
The next item is the topical questions—Adam Price.
Canolfan Gyswllt Cwsmeriaid Tesco yng Nghaerdydd
The Tesco Customer Engagement Centre in Cardiff
Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd o ran ymateb i’r cynlluniau arfaethedig i gau Canolfan Gyswllt Cwsmeriaid Tesco yng Nghaerdydd? TAQ(5)0191(EI)
What actions is the Welsh Government taking in response to the proposed plans to close the Tesco Customer Engagement Centre in Cardiff? TAQ(5)0191(EI)
Further to discussions and meetings with Tesco and with USDAW, I’m meeting with the Welsh Contact Centre Forum today to explore employment opportunities at other regulated customer service centres in the region. We are also establishing a taskforce to secure the best possible outcome for staff.
Yn dilyn trafodaethau a chyfarfodydd gyda Tesco ac USDAW, rwy’n cyfarfod â Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru heddiw i archwilio cyfleoedd cyflogaeth mewn canolfannau gwasanaethau cwsmeriaid rheoledig eraill yn y rhanbarth. Rydym hefyd yn sefydlu tasglu i sicrhau’r canlyniad gorau posibl i staff.
Speaking earlier today at the Welsh Retail Consortium event at the Senedd, Cabinet Secretary, you discussed the importance of effective dialogue between Welsh Government and the retail sector. In that context, how surprised—indeed, how angry—were you that Tesco, Wales’s biggest private sector employer, gave you no advance warning whatsoever, as I understand it, about these substantial job losses? What’s the Welsh Government’s position on how their loyal workforce was treated? I have an e-mail in my possession sent by a member of the Tesco senior management staff in September of last year, clearly implying to its workforce that there was no risk to their jobs, despite concerns that were circulating at the time while the building lease was in place until 2020. Now, it’s clear, on that basis, Tesco mislead these workers. Many of them will have made important decisions on their future based on this information. Now, is that behaviour acceptable, in the Welsh Government’s view, from a reputable employer? If it’s not, shouldn’t he be naming and shaming Tesco? Finally, he’s referred, in some of his comments he made immediately following the announcement, to he was going to try and seek an urgent meeting with Tesco to persuade them to think again. Can he say a little more on how those discussions are proceeding? Has the Welsh Government put a counter-proposal to Tesco on the table in partnership with unions and local authorities?
Wrth siarad yn gynharach heddiw yn nigwyddiad Consortiwm Manwerthu Cymru yn y Senedd, Ysgrifennydd y Cabinet, bu i chi drafod pwysigrwydd deialog effeithiol rhwng Llywodraeth Cymru a’r sector manwerthu. Yn y cyd-destun hwnnw, pa mor syfrdan—yn wir, pa mor ddig—oeddech chi fod Tesco, cyflogwr sector preifat mwyaf Cymru, heb roi unrhyw rybudd ymlaen llaw o gwbl i chi, yn ôl yr hyn a ddeallaf, am yr holl swyddi hyn a fydd yn cael eu colli? Beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar sut y cafodd eu gweithlu teyrngar eu trin? Mae gennyf e-bost yn fy meddiant a anfonwyd gan aelod o staff uwch reoli Tesco fis Medi y llynedd, yn awgrymu’n glir i’w weithlu nad oedd unrhyw berygl i’w swyddi, er gwaethaf pryderon a oedd yn cylchredeg ar y pryd tra oedd prydles yr adeilad yn weithredol tan 2020. Nawr, mae’n amlwg, ar sail hynny, fod Tesco wedi camarwain y gweithwyr hyn. Bydd llawer ohonynt wedi gwneud penderfyniadau pwysig am eu dyfodol yn seiliedig ar y wybodaeth hon. Nawr, a yw’r ymddygiad hwnnw’n dderbyniol, ym marn Llywodraeth Cymru, gan gyflogwr cyfrifol? Os nad yw, oni ddylai ef enwi a chywilyddio Tesco? Yn olaf, fe gyfeiriodd, yn rhai o’r sylwadau a wnaeth yn union ar ôl y cyhoeddiad, ei fod yn mynd i geisio gofyn am gyfarfod brys gyda Tesco i’w perswadio i feddwl eto. A all ddweud ychydig mwy ynglŷn â sut y mae’r trafodaethau hynny’n mynd rhagddynt? A yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi gwrth-gynnig i Tesco ar y bwrdd mewn partneriaeth ag undebau ac awdurdodau lleol?
I’d like to thank the Member for the points he raises and the questions as well. I was deeply, deeply disappointed, not just by the decision, but by the way that Welsh Government, and, indeed, many, many workers, came to learn about the proposed closure of the facility. It’s quite apparent now that many employees learned about the decision on social media, which is an entirely unacceptable and not responsible action from any employer. It appears, given today’s news, that Tesco is embarking on a massive cost-cutting exercise with an attempt in mind to cost-cut something in the region of £1.5 billion off their bottom line. There’s been a further announcement today of 1,200 jobs going at their headquarters. I think this demonstrates that Tesco is pursuing a cost-cutting agenda that places profit, sadly, ahead of the workforce.
We’ve had discussions with the company. A meeting took place on Monday. I spoke with the CEO just last week expressing my disappointment, my deep disappointment, at the way that the decision has been reached. I was told again that there was nothing that Welsh Government could have offered or could do to stop what is a purely commercial decision, but I did impress upon the company the need to work with all partners to identify as many opportunities for those affected by the decision to move on to secure and well-paid employment in the sector.
Now, a number of actions are being taken forward as a consequence of the discussions that took place with Tesco just this week. We are calling on Tesco to ensure that any outsourcing of work that takes place considers Wales as an option for employment and for operations. We’re working with a number of interested parties who are looking at potentially using the building as an investment opportunity and an employment opportunity. We’re working with the Welsh Contact Centre Forum, identifying companies that could recruit, and, indeed working with those who have expressed an interest in recruiting. We know that there are at least five significant companies who are looking at taking on those employees who were affected by the decision.
I’m also determined to ensure that the taskforce brings together a number of agencies, including, of course, the contact centre forum, but also Careers Wales and Business Wales and other bodies who are able to assist people in identifying alternative work. It’s worth saying that in spite of what Tesco have decided to do—and they have laid out the reasons why they took the decisions—in spite of that decision, the sector remains in a buoyant position here in Wales. We have many, many immensely skilled people working in the sector. A huge proportion, of course, are employed by Tesco and will be affected by this deeply regrettable decision, but we remain of the view that a significant number will be able to access work opportunities immediately, not just within Tesco, where they could be redeployed, but in those other companies that are looking to recruit very, very soon. We will be working with individuals through the ReAct programme, with businesses, again through the ReAct programme, through the Welsh Contact Centre Forum, and with a number of anchor and regionally important companies, to identify as many job opportunities as possible in what is a buoyant sector.
Hoffwn ddiolch i’r Aelod am y pwyntiau y mae’n eu codi a’r cwestiynau hefyd. Cefais fy siomi’n fawr iawn, nid yn unig gan y penderfyniad, ond gan y ffordd y daeth Llywodraeth Cymru, a llawer iawn o weithwyr yn wir, i wybod am y bwriad i gau’r cyfleuster. Mae’n eithaf amlwg yn awr fod llawer o weithwyr wedi clywed am y penderfyniad ar y cyfryngau cymdeithasol, sy’n weithred hollol annerbyniol ac anghyfrifol gan unrhyw gyflogwr. Mae’n ymddangos, o ystyried y newyddion heddiw, fod Tesco yn cychwyn ar ymarfer torri costau enfawr gydag ymgais mewn golwg i dorri oddeutu £1.5 biliwn o gostau oddi ar eu llinell sylfaen. Cafwyd cyhoeddiad pellach heddiw fod 1,200 o swyddi’n mynd yn eu pencadlys. Rwy’n credu bod hyn yn dangos bod Tesco yn mynd ar drywydd agenda o dorri costau sy’n gosod elw, yn anffodus, o flaen y gweithlu.
Rydym wedi cael trafodaethau gyda’r cwmni. Cynhaliwyd cyfarfod ddydd Llun. Siaradais â’r Prif Swyddog Gweithredol yr wythnos diwethaf yn mynegi fy siom, fy siom dwfn, ynglŷn â’r ffordd y gwnaed y penderfyniad. Dywedwyd wrthyf unwaith eto nad oedd unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi’i gynnig neu ei wneud i atal yr hyn sy’n benderfyniad masnachol pur, ond fe bwysleisiais wrth y cwmni yr angen i weithio gyda phob partner i nodi cymaint o gyfleoedd â phosibl ar gyfer y rheiny yr effeithir arnynt gan y penderfyniad i symud ymlaen i waith diogel ar gyflogau da yn y sector.
Erbyn hyn, mae nifer o gamau gweithredu’n cael eu datblygu o ganlyniad i’r trafodaethau a gynhaliwyd gyda Tesco yr wythnos hon. Rydym yn galw ar Tesco i sicrhau bod Cymru’n cael ei hystyried fel opsiwn ar gyfer cyflogaeth a gweithrediadau a ddarperir gan gyflenwyr allanol. Rydym yn gweithio gyda nifer o bartïon â diddordeb sy’n edrych ar y posibilrwydd o ddefnyddio’r adeilad fel cyfle i fuddsoddi a chyfle cyflogaeth. Rydym yn gweithio gyda Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, gan nodi cwmnïau a allai recriwtio, ac yn wir yn gweithio gyda’r rhai sydd wedi mynegi diddordeb mewn recriwtio. Rydym yn gwybod bod o leiaf bum cwmni sylweddol sy’n ystyried cyflogi’r gweithwyr yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad.
Rwyf hefyd yn benderfynol o sicrhau bod y tasglu yn dwyn ynghyd nifer o asiantaethau, gan gynnwys y fforwm canolfannau cyswllt wrth gwrs, ond Gyrfa Cymru a Busnes Cymru a chyrff eraill hefyd sy’n gallu cynorthwyo pobl i ddod o hyd i waith arall. Er gwaethaf yr hyn y mae Tesco wedi penderfynu ei wneud—ac maent wedi nodi’r rhesymau pam y bu iddynt wneud y penderfyniadau—er gwaethaf y penderfyniad hwnnw, mae’n werth dweud bod y sector yn parhau i fod mewn sefyllfa fywiog yma yng Nghymru. Mae gennym lawer iawn o bobl fedrus tu hwnt yn gweithio yn y sector. Mae cyfran enfawr, wrth gwrs, yn cael eu cyflogi gan Tesco ac effeithir arnynt gan y penderfyniad anffodus hwn, ond rydym yn parhau i fod o’r farn y bydd nifer sylweddol yn gallu manteisio ar gyfleoedd gwaith ar unwaith, nid yn unig o fewn Tesco, lle y gellid eu hadleoli, ond yn y cwmnïau eraill hynny sy’n awyddus i recriwtio’n fuan iawn. Byddwn yn gweithio gydag unigolion drwy’r rhaglen ReAct, gyda busnesau, unwaith eto drwy’r rhaglen ReAct, drwy Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, a chyda nifer o gwmnïau angori a chwmnïau sy’n bwysig yn rhanbarthol, i nodi cymaint o gyfleoedd gwaith ag y bo modd yn y sector bywiog hwn.
I couldn’t agree more with some of the sentiments that you’ve expressed today, Cabinet Secretary. These are hugely troubling times for the 1,100 employees at this facility in Cardiff, which has a very good record over 27 years of establishment in the capital city of Wales. The dedication and professionalism of the employees deserve better treatment than they received last week, I have to say. It is regrettable that many of those employees only heard the news through social media and third parties, shall we say.
It is a fact, though, Cabinet Secretary, that these are proposed job losses at the moment. Regrettably, very often they turn into reality, though, at the end of the process. You’ve had a week with your officials to digest the announcement, to liaise with the chief executive and other contacts at the company. In your assessment, is there any hope that some of these jobs might be salvaged within the Tesco family? If that is a possibility, is there any estimation as to the likely number of jobs that might be made available to some of the employees on the site?
Secondly, the importance, obviously, of the package that the Government will put in place cannot be underestimated in a jobs announcement that is the biggest single loss of jobs in 10 years in Wales, and that will put forward huge logistical challenges to the support package you might put in place. Are you confident, on the assessment that you have made, that the package will meet the needs of the employees to find alternative employment and, ultimately, secure the employment that pays the mortgage, puts the food on the table, and puts the shirts on the backs of the kids back at home? Because those are the questions that employees will want to know.
If I may also just press you: given that Tesco is such a key strategic partner in the Welsh economy—19,000 employees across Wales, the biggest single private employer in Wales—it cannot be acceptable that you were blindsided by this announcement. I cannot believe that you do not sit, or your officials do not sit, in forums or meetings where opportunities are discussed, where hurdles are discussed, and what you can do to facilitate overcoming those hurdles. What type of relationship do you actually have with these big employers to make sure that there is genuine trust on both sides of the table when you are discussing putting facilities in place that assist employers to strengthen their position here in Wales, safeguard their position in Wales, and, ultimately, just have a bit of honesty?
Rwy’n cytuno’n llwyr â rhai o’r teimladau a fynegwyd gennych heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae hwn yn gyfnod hynod o ofidus i’r 1,100 o weithwyr yn y cyfleuster hwn yng Nghaerdydd, sydd â hanes da iawn dros y 27 mlynedd ers ei sefydlu ym mhrifddinas Cymru. Mae ymroddiad a phroffesiynoldeb y gweithwyr yn haeddu cael eu trin yn well nag a gawsant yr wythnos diwethaf, rhaid i mi ddweud. Mae’n drueni mai drwy gyfryngau cymdeithasol a thrydydd partïon, gawn ni ddweud, y clywodd llawer o’r gweithwyr hyn y newyddion.
Ond mae’n ffaith, Ysgrifennydd y Cabinet, mai colledion swyddi arfaethedig yw’r rhain ar hyn o bryd. Er hynny, yn anffodus, yn aml iawn bydd cynlluniau arfaethedig o’r fath yn cael eu gwireddu ar ddiwedd y broses. Rydych wedi cael wythnos gyda’ch swyddogion i dreulio’r cyhoeddiad, i gysylltu â’r prif weithredwr a chysylltiadau eraill yn y cwmni. Yn eich asesiad, a oes unrhyw obaith y gellid achub rhai o’r swyddi hyn o fewn y teulu Tesco? Os yw hynny’n bosibilrwydd, a oes unrhyw amcangyfrif o’r nifer debygol o swyddi a allai fod ar gael i rai o’r gweithwyr ar y safle?
Yn ail, yn amlwg ni ellir bychanu pwysigrwydd y pecyn y bydd y Llywodraeth yn ei roi ar waith wedi cyhoeddiad swyddi ynglŷn â mwy o golledion swyddi nag ers 10 mlynedd yng Nghymru, ac a fydd yn creu heriau logistaidd enfawr i’r pecyn cymorth y gallech ei roi ar waith. A ydych yn ffyddiog, yn ôl yr asesiad a wnaethoch, y bydd y pecyn yn diwallu anghenion y gweithwyr i’w galluogi i ddod o hyd i waith arall ac yn y pen draw, i sicrhau cyflogaeth sy’n talu’r morgais, yn rhoi’r bwyd ar y bwrdd, ac yn dilladu’r plant gartref? Oherwydd dyna’r cwestiynau y bydd y gweithwyr am wybod yr atebion iddynt.
Os caf hefyd bwyso arnoch: o ystyried bod Tesco yn bartner strategol mor allweddol yn yr economi—19,000 o weithwyr ar draws Cymru, y cyflogwr preifat unigol mwyaf yng Nghymru—ni all fod yn dderbyniol fod y cyhoeddiad hwn wedi peri syndod i chi. Ni allaf gredu nad ydych chi, neu nad yw eich swyddogion yn aelodau o fforymau neu gyfarfodydd lle y caiff cyfleoedd eu trafod, lle y caiff rhwystrau eu trafod, a beth y gallwch ei wneud i’w gwneud yn haws goresgyn y rhwystrau hynny. Pa fath o berthynas sydd gennych mewn gwirionedd gyda’r cyflogwyr mawr hyn i wneud yn siŵr fod yna ymddiriedaeth go iawn ar y ddwy ochr i’r bwrdd wrth i chi drafod rhoi cyfleusterau ar waith sy’n helpu cyflogwyr i gryfhau eu sefyllfa yma yng Nghymru, i ddiogelu eu sefyllfa yng Nghymru, ac yn y pen draw, i gael ychydig o onestrwydd?
Can I thank the Member for his questions and also for agreeing with my sentiments concerning Tesco’s decision? I’ll deal with that final point first, if I may. It wasn’t just the Welsh Government that was not informed in good time about the decision. The UK Government—I think that the Secretary of State is on record as saying that they were not given advance notice either. I think everybody has been critical of the way that Tesco allowed loyal skilled employees to learn first on social media about their fate. The Scottish Government were not given advance notice. There were no discussions with the Scottish Government, and I’m not aware of any discussions that took place with the regional authorities in England concerning today’s announcement either.
Tesco have decided to make these announcements without consulting with any level of government whatsoever. Indeed, our engagement comes primarily through the Welsh Contact Centre Forum, which acts as, as it says, a forum for contact centre businesses. Unfortunately, it appears that engagement by Tesco with the forum itself did not lead to any advance notice of this decision being made. Again, that is deeply regrettable, and I have expressed this to the company—I’ve said it publicly.
It’s important that sector organisations, such as the contact centre forum, are given the trust by those employers who rely on those bodies for advice, for opportunities, and for sharing best practice and sector intelligence. I would invite Tesco, as a major employer in the Welsh economy, to engage more thoroughly with the Welsh Contact Centre Forum, and with retail sector bodies as well, to ensure that, as we move forward, as many job opportunities can be saved, and, indeed, as many of those who may be affected by the decision, if the job losses are indeed implemented, can find alternative work—.
The Member asks a very important question about how many jobs could be salvaged within the Tesco group. This is something that I’ve asked the company in various discussions and meetings. It is likely, we are told, that a number of jobs can be salvaged within the wider Tesco group within this region. Pinning the company down to an exact figure at the moment is not possible, because the company itself is not able to gauge how many opportunities there are across the region. However, it’s clear that it won’t be anywhere near the 1,000 plus jobs that they propose to lose, and for that reason it’s important that we look at bringing forward a number of pipeline projects—inward investment projects—that could be used to absorb a significant number of the job losses that could follow the 45-day consultation.
I’m also working closely with the trade unions and with local Members as well to make sure that there is a co-ordinated response to this across the political spectrum and with our social partners. I’ve spoken with USDAW on numerous occasions, I’ve spoken with the local Members of Parliament who have raised this matter in the Commons and I’ve also spoken with Assembly Members. I think it’s absolutely imperative now that Tesco continue to work with the Wales Contact Centre Forum and, of course, with Welsh Government, and, indeed, with the council here in Cardiff, to identify as many opportunities as possible for the people that have been loyal to them for many years. This is an award-winning facility and the loyal workers who have been employed there deserve every opportunity to get back into employment if they miss out on work after the 45-day consultation period.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiynau a hefyd am gytuno gyda fy nheimladau ynglŷn â phenderfyniad Tesco? Rwyf am ymdrin â’r pwynt olaf yn gyntaf, os caf. Nid Llywodraeth Cymru yn unig na chafodd wybod mewn da bryd am y penderfyniad. Llywodraeth y DU—rwy’n meddwl bod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi’i gofnodi’n dweud na chawsant rybudd ymlaen llaw chwaith. Rwy’n credu bod pawb wedi bod yn feirniadol o’r ffordd y caniataodd Tesco i weithwyr medrus a ffyddlon gael gwybod gyntaf am eu tynged ar gyfryngau cymdeithasol. Ni chafodd Llywodraeth yr Alban wybod ymlaen llaw. Ni chafwyd unrhyw drafodaethau gyda Llywodraeth yr Alban, ac nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw drafodaethau wedi’u cynnal gyda’r awdurdodau rhanbarthol yn Lloegr mewn perthynas â chyhoeddiad heddiw chwaith.
Mae Tesco wedi penderfynu gwneud y cyhoeddiadau hyn heb ymgynghori ag unrhyw lefel o lywodraeth o gwbl. Yn wir, daw ein hymgysylltiad yn bennaf drwy Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, sy’n gweithredu, fel y mae’n ei ddweud, fel fforwm ar gyfer busnesau canolfannau cyswllt. Yn anffodus, mae’n ymddangos bod ymgysylltiad Tesco â’r fforwm ei hun heb arwain at rybudd ymlaen llaw fod y penderfyniad hwn yn cael ei wneud. Unwaith eto, mae hynny’n anffodus iawn, ac rwyf wedi mynegi hyn wrth y cwmni—rwyf wedi’i ddweud ar goedd.
Mae’n bwysig fod sefydliadau’r sector, megis y fforwm canolfannau cyswllt, yn cael ymddiriedaeth y cyflogwyr sy’n dibynnu ar y cyrff hyn am gyngor, am gyfleoedd, ac i rannu arferion gorau a gwybodaeth sector. Hoffwn wahodd Tesco, fel cyflogwr mawr yn economi Cymru, i ymgysylltu’n fwy trylwyr gyda Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, a chyda chyrff y sector manwerthu yn ogystal, i sicrhau, wrth inni symud ymlaen, y gellir achub cymaint â phosibl o gyfleoedd gwaith ac yn wir, fod cymaint â phosibl o’r rhai a allai gael eu heffeithio gan y penderfyniad, os yw’r colledion yn dod i rym yn wir, yn gallu dod o hyd i waith arall—.
Mae’r Aelod yn gofyn cwestiwn pwysig iawn ynglŷn â faint o swyddi y gellid eu hachub o fewn y grŵp Tesco. Gofynnais hyn i’r cwmni mewn gwahanol drafodaethau a chyfarfodydd. Dywedir wrthym ei bod yn debygol y gellir achub nifer o swyddi o fewn y grŵp Tesco ehangach yn y rhanbarth hwn. Nid yw’n bosibl cael rhif pendant gan y cwmni ar hyn o bryd gan nad yw’r cwmni ei hun yn gallu pwyso a mesur faint o gyfleoedd sydd i’w cael ar draws y rhanbarth. Fodd bynnag, mae’n amlwg na fydd yn agos at y 1,000 a mwy o swyddi y maent yn argymell eu colli, ac am y rheswm hwnnw mae’n bwysig ein bod yn ystyried cyflwyno nifer o brosiectau—prosiectau mewnfuddsoddi—y gellid eu defnyddio i amsugno nifer sylweddol o’r swyddi a allai gael eu colli yn sgil yr ymgynghoriad 45 diwrnod.
Rwyf hefyd yn gweithio’n agos gyda’r undebau llafur a chydag Aelodau lleol hefyd i wneud yn siŵr fod yna ymateb cydlynol i hyn ar draws y sbectrwm gwleidyddol a chyda’n partneriaid cymdeithasol. Rwyf wedi siarad ag USDAW ar sawl achlysur, rwyf wedi siarad â’r Aelodau Seneddol lleol sydd wedi codi’r mater hwn yn Nhŷ’r Cyffredin ac rwyf hefyd wedi siarad ag Aelodau’r Cynulliad. Rwy’n credu ei bod yn hollol hanfodol yn awr fod Tesco yn parhau i weithio gyda Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru a chyda Llywodraeth Cymru wrth gwrs, ac yn wir, gyda’r cyngor yma yng Nghaerdydd, i nodi cymaint o gyfleoedd â phosibl i’r bobl sydd wedi bod yn ffyddlon iddynt ers blynyddoedd lawer. Mae hwn yn gyfleuster sydd wedi ennill gwobrau ac mae’r gweithwyr ffyddlon sydd wedi cael eu cyflogi yno yn haeddu pob cyfle i gael gwaith arall os ydynt yn colli eu gwaith ar ôl y cyfnod ymgynghori 45 diwrnod.
It does seem rather curious that, with job losses on this scale, Tesco didn’t give any prior warning to any relevant organisations, such as yourself or the Wales Contact Centre Forum. There is also the issue—well, you mentioned it yourself, actually—regarding information given to the actual employees, because I’ve also been told that the staff that weren’t on shift at the time the job losses were announced weren’t contacted by Tesco, but they did find out either through fellow workers or, unfortunately, through social media, as you pointed out yourself. So, it wasn’t very good practice from Tesco and they do seem to have acted in a rather cavalier fashion altogether with these job losses. So, that is unfortunate, and what can be salvaged from this we don’t know. But I welcome your efforts in trying to alleviate the job losses as far as can possibly be done. Hopefully, people can be redeployed as far as possible, although you now say that it won’t be anywhere near the total number of job losses.
There is a structure in Cardiff in particular with call centres. This has been a growth area in recent years, as you’ve identified. So, hopefully, people can be integrated in the existing call centre network. Of course, conditions do vary across this sector. Tesco, in fact, I believe, was one of the better operations as far as the employees were concerned. So, it’s all the more unfortunate that they’ve now treated the employees rather badly over this.
Of course, if people aren’t going to stay within Tesco, they will be wondering about redundancy packages. But there is probably little that you can say about that. As far as I’m aware, the unions are currently negotiating. I don’t know if there’s anything else you can add to what you’ve said. But thanks for your contribution.
Mae’n ymddangos braidd yn rhyfedd, gyda cholledion swyddi ar y raddfa hon, na roddodd Tesco unrhyw rybudd ymlaen llaw i unrhyw sefydliadau perthnasol, fel chi eich hun neu Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru. Hefyd, mae’r mater—wel, fe sonioch amdano eich hun, mewn gwirionedd—ynglŷn â’r wybodaeth a roddir i’r gweithwyr eu hunain, oherwydd cefais innau wybod hefyd na chysylltodd Tesco â’r staff nad oedd ar ddyletswydd ar yr adeg y cyhoeddwyd y colledion swyddi, ond eu bod wedi cael gwybod naill ai drwy gydweithwyr neu, yn anffodus, drwy gyfryngau cymdeithasol, fel y nodwyd gennych. Felly, nid oedd yn arfer da iawn gan Tesco ac mae’n ymddangos eu bod wedi gweithredu mewn modd trahaus braidd gyda’r colledion swyddi hyn. Felly, mae hynny’n anffodus, a beth y gellir ei achub o hyn, nid ydym yn gwybod. Ond rwy’n croesawu eich ymdrechion i geisio lliniaru cymaint ag sy’n bosibl ar y colledion swyddi. Y gobaith yw y gellir adleoli pobl cymaint ag y bo modd, er eich bod yn awr yn dweud na fydd yn agos at gyfanswm y swyddi a gollir.
Mae yna strwythur yng Nghaerdydd yn enwedig mewn perthynas â chanolfannau galwadau. Mae hwn wedi bod yn faes twf yn y blynyddoedd diwethaf, fel y nodwyd gennych. Felly, gobeithio y gellir integreiddio pobl yn y rhwydwaith o ganolfannau galwadau sy’n bodoli’n barod. Wrth gwrs, mae’r amodau’n amrywio ar draws y sector. Rwy’n credu mai Tesco, mewn gwirionedd, oedd un o’r gweithrediadau gwell o ran y gweithwyr. Felly, mae’n fwy anffodus byth yn awr eu bod wedi trin y gweithwyr yn wael braidd yn y mater hwn.
Wrth gwrs, os nad yw pobl yn mynd i aros gyda Tesco, byddant yn meddwl am becynnau diswyddo. Ond mae’n debyg mai ychydig iawn y gallwch ei ddweud am hynny. Cyn belled ag y gwn, mae’r undebau’n trafod ar hyn o bryd. Nid wyf yn gwybod a oes unrhyw beth arall y gallwch ei ychwanegu at yr hyn rydych wedi’i ddweud. Ond diolch am eich cyfraniad.