National Assembly for Wales

I call Members to order.

Yesterday, the Assembly agreed a motion under Standing Order 17.2(a) to elect a Chair to the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee from the Labour group, and the Chair of the Petitions Committee from the UKIP group. I now invite nominations under Standing Order 17.2(f) for the election of those Chairs. Only a member from the political group that has been allocated that committee may be nominated as Chair, and only a member of the same political group may make the nomination. For political groups of more than 20 Members, the nomination must be seconded by another Member from the same group. For political groups with fewer than 20 Members, no seconder is required.

Firstly, therefore, I invite nominations for the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, which has been allocated a Labour Chair. Are there any nominations?

Rwy’n enwebu Mike Hedges.

Mike Hedges has been nominated. Is there any seconder for that nomination?

Rwy’n eilio hynny.

Are there any further nominations? It appears not. Does any Member object to the nomination? No. I therefore declare that Mike Hedges is elected as Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. Congratulations. [Applause.]

I now invite nominations for the Chair of the Petitions Committee, which has been allocated a UKIP Chair. Any nominations?

Rwy’n enwebu David Rowlands.

Are there any further nominations? Does any Member object to the nomination? No. Therefore, I declare that David Rowlands is elected as Chair of the Petitions Committee, and congratulations to him.

That concludes the nomination and election process of Chairs.

The next item on our agenda is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure. And the first question, Gareth Bennett.

Gwnaf. Roedd rownd derfynol Pencampwriaeth UEFA yn uchafbwynt ysblennydd i ddathliad pedwar diwrnod o bêl-droed yn ein prifddinas, ac roedd llygaid y byd ar Gaerdydd, ar yr hyn a oedd yn ymdrech ysblennydd gan Dîm Cymru, a gyflawnwyd gan dîm ardderchog o bob rhan o’r brifddinas.

Diolch am eich datganiad. Cafwyd rhai cwynion, yn anochel efallai, gan rai trigolion a masnachwyr, ond wrth gwrs, mae’r rhan fwyaf ohonom yn derbyn y daw manteision hirdymor o ganlyniad i’r penderfyniad i gynnal y rownd derfynol. Tybed a allech dynnu sylw’n fyr at rai ohonynt.

Yn sicr. Mae’n eithaf amserol gan fy mod, yr wythnos diwethaf, wedi bod yn gwrando ar Jason Mohammad yn rhoi araith yng ngogledd Cymru, lle bu’n siarad am ei falchder ar noswaith rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr yn ei ddinas ef, dinas ei fagwraeth. Roedd yn un o fechgyn Elái mewn gwirionedd. A sylweddolais nad annog ffyniant economaidd oedd unig ddiben y digwyddiad, ond cynyddu balchder hefyd yn ein prifddinas ac yn ein cenedl. Rwy’n deall ac yn derbyn bod rhai busnesau yng Nghaerdydd, a rhai o drigolion Caerdydd, wedi cael eu cyfyngu o ran eu gallu i symud o gwmpas y ddinas ac o ran faint o bobl y gallent eu denu i’w hadeiladau a’u cyfleusterau. Fodd bynnag, amcangyfrifir bod yr effaith economaidd yn werth £45 miliwn i’r brifddinas-ranbarth. Mae llawer o brosiectau etifeddol wedi deillio o’r digwyddiad hwn.

A chredaf ei bod yn deg dweud ei fod wedi bod yn llwyddiant ysgubol. Yn y cyfnod yn arwain at y digwyddiad, mynegwyd pryderon ynglŷn â thrafnidiaeth, logisteg, diogelwch, cyfathrebu, ond fe wnaethom gyflawni, a chyflawni’n dda. A gobeithiaf bellach y gallwn adeiladu ar ddigwyddiad a oedd yn ddigynsail, neu’r digwyddiad chwaraeon mwyaf eleni mewn gwirionedd, yn unrhyw le yn y byd, drwy ddenu mwy o ddigwyddiadau o safon fyd-eang i Gymru a thrwy sicrhau ein bod yn dathlu’r hyn sy’n gwneud Cymru’n wych, sef ein cynhesrwydd a’n croeso.

Ysgrifennydd y Cabinet, roedd yn llwyddiant ysgubol, rownd derfynol cwpan UEFA yma yng Nghaerdydd, ond yn amlwg, daeth cyfres o ddigwyddiadau cyn hynny i Gaerdydd, er mwyn dangos yn amlwg y gallai Cymru, a Chaerdydd yn arbennig, gynnal digwyddiad mor enfawr. Un peth sydd wedi bod yn siomedig yw diffyg uchelgais Llywodraeth Cymru i wneud cais am Gemau’r Gymanwlad yma yng Nghymru. A chan ein bod wedi profi y gallwn gynnal rhai o’r digwyddiadau chwaraeon mwyaf, os nad y mwyaf yn 2017, tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i ailystyried rhai o’r opsiynau a allai fod ar gael ar gyfer cais llwyddiannus gan Gymru i gynnal Gemau’r Gymanwlad yn y dyfodol wrth inni symud ymlaen. Yn sicr, dyna fyddai pinacl dod â sawl cenedl i’r rhan hon o’r Deyrnas Unedig, a dangos pa mor wych yw ein gwlad a pha mor gymwys yw ein gwlad i gynnal y digwyddiadau mawr hyn.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn, ond nodi hefyd nad diffyg uchelgais a arweiniodd at y penderfyniad i beidio â gwneud cais am gemau 2026? Diffyg adnoddau o ganlyniad i flwyddyn ar ôl blwyddyn o galedi a thoriadau i gyllidebau Llywodraeth Cymru a fu’n gyfrifol am hynny. Wedi dweud hynny, rwyf wedi bod yn glir iawn ein bod yn parhau i fod mewn sefyllfa lle byddem yn dymuno archwilio pob cyfle i wneud cais, nid yn unig ar gyfer Gemau’r Gymanwlad, ond ar gyfer digwyddiadau mawr eraill. Rwyf wedi dweud yn gyhoeddus y byddai cyfle i Brydain wneud rhywbeth gwahanol iawn ar gyfer gemau 2022 pe bai Ffederasiwn Gemau’r Gymanwlad yn caniatáu i’r rheolau gael eu llacio fel y gellir cyflwyno cais amlwladol. Ar hyn o bryd, nid ymddengys y gellid llacio’r rheolau hynny, ond pe caent eu llacio, mae’n gwbl bosibl y gellid cynnal Gemau’r Gymanwlad ar draws y DU gyfan. Byddai hynny’n un opsiwn. Opsiwn arall yw gwneud cais am gemau yn y dyfodol—2030 neu wedyn. O ystyried yr hyn sydd wedi digwydd gyda gemau 2022, mae’n llai tebygol bellach y bydd gemau 2026 yn cael eu cynnal yn y DU, sy’n gwneud 2030 yn bosibilrwydd.

Rydym eisoes wedi cychwyn adolygiad trylwyr o’r holl gyfleusterau chwaraeon a digwyddiadau mawr yng Nghymru, gyda’r bwriad o allu nodi pa fath o fuddsoddiad y byddai ei angen, ac yn lle, ar gyfer y cymunedau a fyddai hefyd yn ein galluogi i wneud cais yn y dyfodol am ddigwyddiad fel Gemau’r Gymanwlad. Ond byddwn hefyd yn dweud, wrth wneud ceisiadau a cheisio chwilio am gyfleoedd ar lwyfan byd-eang, fod yn rhaid i ni fod yn ymwybodol iawn o’r angen i ddarparu enillion ar ein buddsoddiad, ac am y rheswm hwnnw, rydym yn ofalus iawn yn y Llywodraeth ein bod yn sicrhau ein bod yn gwneud ceisiadau am y digwyddiadau sy’n darparu’r manteision mwyaf i drethdalwyr Cymru ac i bobl Cymru.

Rwy’n falch o ddweud ein bod yn gwneud cynnydd da, yn enwedig gyda materion rheoliadol, ac rydym yn dal i fod ar y trywydd iawn i gyhoeddi a lansio’r banc datblygu yn ddiweddarach eleni.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Gŵyr pob un ohonom fod y cloc yn tician bellach o ran gadael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, mae meithrin hyder busnesau bellach yn fwy allweddol nag erioed o’r blaen o bosibl. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ofyn a oes gennych ragor o fanylion o ran beth fydd y drefn ymarferol, a sut y gall microfusnesau a busnesau canolig eu maint ledled Cymru gael mynediad at gyllid a gwasanaethau eraill gan y banc datblygu pan fydd wedi’i sefydlu ac ar waith?

Prif ddiben y banc datblygu, wrth gwrs, fydd chwilio am ddiffyg yn y farchnad a mynd i’r afael ag ef, a gwyddom fod cyllid ar gyfer microfusnesau a busnesau bach a chyllid ar gyfer dechrau busnes yn broblem benodol yng Nghymru wledig—yr ardaloedd o Gymru y mae’r Aelod yn eu cynrychioli ac yn eu gwasanaethu mor rhagorol. Nawr, rwyf wedi rhoi’r cyfrifoldeb am ddatblygu strategaeth leoli i ystyried y strwythur rhanbarthol newydd o fewn uned yr economi a’r seilwaith i Cyllid Cymru, ac ar hyn o bryd rydym yn gweithio ar yr ymarfer ailstrwythuro hwnnw. Bydd Banc Datblygu Cymru yn darparu presenoldeb ffisegol ledled y wlad, a bydd yn cael ei sefydlu fel pencadlys yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Ond rwy’n awyddus hefyd i Fanc Datblygu Cymru ryngwynebu’n effeithiol gyda Busnes Cymru, ac am y rheswm hwnnw, rwyf wedi gofyn i Duncan Hamer o Busnes Cymru a Giles Thorley o Cyllid Cymru weithio gyda’i gilydd i archwilio sut y gallwn sicrhau bod y ddau sefydliad yn gallu cyfeirio cwsmeriaid yn y ffordd orau bosibl.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Suzy Davies.

Diolch yn fawr, Llywydd. Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. O dan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016, o 30 Mai eleni ymlaen, gall awdurdodau lleol gofrestru pridiant tir lleol i ddiogelu eu hunain wrth adennill costau a llog am atgyweiriadau brys i adeiladau rhestredig. Yn amlwg, rwy’n meddwl am Theatr y Palas yn Abertawe, sydd wedi elwa o hynny yn y gorffennol, ond ceir adeiladau eraill sydd mewn perygl yn etholaethau a rhanbarthau’r Aelodau eraill hefyd. Pan oedd y cynghorau’n pennu eu cyllidebau eleni, a gawsoch chi, neu a fuoch yn chwilio am unrhyw arwydd eu bod yn fwy parod bellach i fwrw ymlaen â gwaith atgyweirio brys, a’u bod yn hyderus y byddai’r pŵer newydd hwn yn helpu i sicrhau’r adenillion?

Cynlluniwyd y pŵer hwn er mwyn galluogi awdurdodau lleol i wneud popeth yn eu gallu i ddiogelu’r amgylchedd hanesyddol yn yr ardaloedd o Gymru y maent yn eu cynrychioli. Nid wyf wedi cael cyfle eto i weld a fu’n effeithiol yn ystod y cyfnod byr y mae wedi bod ar gael. Ond roeddem yn disgwyl, yn seiliedig ar yr ymgynghoriad a gawsom gyda’r rhanddeiliaid, yn enwedig gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, fod llywodraeth leol yn fodlon y byddai’r offerynnau hyn yn gwella eu sefyllfa o ran gallu gwarchod yr amgylchedd adeiledig.

Diolch am eich ateb, ac rwy’n gobeithio y gellir cyfiawnhau’r hyder hwnnw. Efallai, chwe mis yn ddiweddarach, y byddai’n werth gofyn a ydynt wedi penderfynu defnyddio’r pwerau hynny ar y sail eu bod ganddynt a’u bod yno ar gyfer eu diogelu.

Gan symud yn awr at y llyfrgell genedlaethol, yn amlwg, mae ei rôl yn ehangu ar hyn o bryd, wrth iddi ymgymryd ag archif y BBC a helpu’r Cynulliad hwn i ymgymryd â’r dasg enfawr o archifo ein gwaith ein hunain. Credaf hefyd fod ei chyrhaeddiad allanol yn llawer mwy amlwg nag yr arferai fod—mae’r gwasanaeth ar-lein a ddarperir ganddi yn cynyddu. Hoffwn dynnu sylw’r Aelodau’n fyr at y wefan newydd, sy’n darparu mynediad rhad ac am ddim at dros 450 o gylchgronau Cymreig a gyhoeddwyd ers 1735. Felly, os oes pum munud gennych heddiw, fe welwch fod hynny’n troi’n bum awr, felly byddwch yn ofalus.

Mae’r llyfrgell yn elwa, wrth gwrs, o fuddsoddiad cyhoeddus, ac rwy’n cydnabod yr arian ychwanegol y mae wedi’i gael yn ddiweddar yn y gyllideb ddiwethaf. Ond nid oes unrhyw fuddsoddiad nad oes amodau ynghlwm wrtho, ac rwy’n deall eich bod yn awyddus i’r llyfrgell ddenu mwy o ymwelwyr. A fyddech yn derbyn y byddai mwy o ymwelwyr ar-lein yn cyfrif tuag at gyfanswm cyffredinol yn hynny o beth, neu a ydych yn edrych ar ymwelwyr a ddaw drwy’r drws? Oherwydd, wrth inni fynd ar drywydd y cyllid newydd, ac efallai na fydd yn ymddangos yng nghyllideb y flwyddyn nesaf, hoffem fod yn hollol sicr ynglŷn â’r rhesymau pam.

Mae’r Aelod yn codi pwynt da iawn mewn gwirionedd, gan mai un o gryfderau allweddol y llyfrgell genedlaethol yw lefel ardderchog y sgiliau digideiddio sydd mor amlwg yn y llyfrgell yn Aberystwyth. O ran nifer yr ymwelwyr, hoffwn weld cynnydd o ran ymwelwyr ar-lein ac ymwelwyr â’r llyfrgell ei hun. Mantais ymwelwyr ar-lein yw y gellir eu defnyddio i gynyddu’r incwm y gellir ei gynhyrchu drwy brynu archifau digidol. Mae hwn yn un o’r prif feysydd twf mewn gweithgareddau ar gyfer y llyfrgell genedlaethol.

O ran cynyddu nifer yr ymwelwyr â’r llyfrgell ei hun, credaf fod y gwaith allgymorth, o ran addysg, yn cael effaith odidog ar ysgolion a cholegau a phrifysgolion, ond byddai o fudd pe bai rhagor o bobl yn ymweld â’r llyfrgell, nid yn unig am ei fod yn lle unigryw a godidog, ond hefyd am fod gweithgarwch masnachol llyfrgelloedd, drwy werthiant nwyddau a brynwyd, yn eithriadol o bwysig o ran y refeniw y maent yn ei godi.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb. Caf weld beth sy’n digwydd yr adeg hon y flwyddyn nesaf.

Yn olaf, mae Blwyddyn y Chwedlau, wrth gwrs, wedi sbarduno cryn ddiddordeb, gobeithio, yng Nghymru fel lleoliad ffilm a theledu. Rwyf eisoes yn ymwybodol o’u hanes blaenorol, felly nid wyf yn arbennig o awyddus i glywed am hynny, ond rwy’n awyddus i wybod beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi dyfodol y ddwy brif stiwdio ffilm yn fy rhanbarth.

Mae’r diwydiannau creadigol yng Nghymru yn llwyddiant ysgubol a dylem gymeradwyo’r arweinyddiaeth yn y sector. Mae’r sector yn tyfu’n gyflymach yma yng Nghymru nag yn unman arall yn y DU, ac mae hynny o ganlyniad i ffocws di-baid ar hyrwyddo Cymru a’r sgiliau o fewn y sector, yn benodol ar gyfer dramâu teledu. Yn y dyfodol, rydym yn edrych ar raglen enfawr o weithgarwch drwy Bad Wolf. Rydym yn edrych hefyd ar ddefnyddio rhai o’r cyfleusterau awyr agored ardderchog sydd gennym ledled Cymru fel lleoliadau ffilmio. O ran stiwdios eraill, deallwn fod cryn alw am ofod stiwdio, ond rydym yn canolbwyntio’n benodol ar hyn o bryd ar sicrhau bod y criwiau ar gael gennym i ateb y galw. Mae’r galw’n aruthrol ar hyn o bryd. Rydym yn canolbwyntio ar sicrhau bod gennym unigolion sydd â’r sgiliau i wneud yn siŵr fod modd cynhyrchu teledu a ffilm.

The UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Llywydd. Gan barhau ar y thema gynharach ynglŷn â llwyfannu digwyddiadau, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’i gynnig ar gyfer adeiladu arena amlbwrpas gyda chapasiti, efallai, o 20,000, a fyddai’n cynnal nifer fawr o ddigwyddiadau llai eu maint?

Credaf mai’r cyfleuster y cyfeiria’r Aelod ato yw arena arfaethedig Caerdydd. Nid cynnig gan Lywodraeth Cymru yw hwn. Credaf fod un o Aelodau’r gwrthbleidiau—nid o blaid yr Aelod—wedi bod yn creu helynt ynglŷn â’r cynnig a chan bwy y daw. Mewn gwirionedd, cynnig ydyw y mae cyngor Caerdydd yn ei ystyried ar hyn o bryd, ac maent yn archwilio potensial sawl opsiwn. Wrth i ni geisio cynnal mwy o ddigwyddiadau, wrth i ni geisio denu mwy o ddigwyddiadau busnes i Gymru, credaf fod arnom angen cyfleusterau sy’n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Ac ni chredaf ei bod o fudd i’n cenedl fod gwleidyddion yn troi’r rhanbarthau yn erbyn ei gilydd, wrth siarad am ba gyfleusterau sydd eu hangen arnom.

Yn fy marn i, mae angen arena fawr yn y de, ac mae Caerdydd yn lle perffaith, a hithau’n brifddinas, ar gyfer arena. Ond yr un modd, rwy’n deall bod angen uwchraddio cyfleusterau ledled Cymru, ac am y rheswm hwnnw, cyfarfu fy swyddogion â swyddogion Clwb Pêl-droed Wrecsam yr wythnos diwethaf i drafod y Cae Ras. Maent wedi cyfarfod â nifer o sefydliadau diwylliannol a chwaraeon ledled Cymru er mwyn sicrhau bod gennym gyfleusterau sy’n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain.

Wel, rwy’n deall bod gennym arenâu yng Nghaerdydd sy’n dal hyd at oddeutu 80,000 o bobl, ond rydym yn siarad, dyweder, am ddigwyddiadau cerddorol mawr ac ati. A fyddai Llywodraeth Cymru yn agored i’r posibilrwydd o helpu i ariannu arena fawr ar gyfer y math hwn o beth, gan nad yw’n iawn fod gennym Gymry yn ninas Caerdydd, un o’r dinasoedd sy’n tyfu gyflymaf yn Ewrop, yn gorfod mynd i Birmingham neu Fanceinion neu Lundain er mwyn profi peth o’r adloniant gorau—adloniant cerddorol—sydd ar gael?

Mae gennym eisoes nifer helaeth o gyfleusterau yn y brifddinas, ac wrth gwrs, cyn bo hir bydd gennym y ganolfan gynadledda fwyaf a gorau yn ne-orllewin y DU, ond mae bwlch ar ôl yn y farchnad y gallai arena newydd fynd i’r afael ag ef a’i lenwi, ac mae fy swyddogion yn parhau i weithio gyda chyngor Caerdydd wrth iddynt graffu ar wahanol opsiynau, ac ymhen y rhawg, rwy’n siŵr y daw darlun cliriach i’r amlwg o ran yr hyn yr hoffai cyngor dinas Caerdydd ei gyflawni ar gyfer Caerdydd.

Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

A allai Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’n sefyllfa o ran penderfyniad ynghylch Cylchffordd Cymru? Dywedodd y Prif Weinidog, ar 6 Mehefin, ei fod yn disgwyl penderfyniad gan y Cabinet o fewn pythefnos—felly, erbyn ddoe. Os nad yw wedi bod yn bosibl hyd yma, a all roi dyddiad inni ar gyfer pa bryd y bydd y Cabinet yn cael y drafodaeth honno, ac a gawn barhau i ddisgwyl cyhoeddiad ynglŷn â’r penderfyniad hwnnw cyn diwedd y mis? A allai ddweud hefyd a yw wedi penderfynu a yw’n barod i rannu’r diwydrwydd dyladwy allanol a gyflawnwyd gan lefarwyr y gwrthbleidiau, fel y gofynnom? Bydd penderfyniad cadarnhaol, wrth gwrs, yn rhwymo gweinyddiaethau o wahanol liwiau gwleidyddol yn y dyfodol, o bosibl, ac felly byddai’n ymddangos y dylid cynnwys pleidiau gwleidyddol eraill yn y broses o wneud penderfyniadau ynglŷn â’r prosiect hwn. Deallaf gan y cwmni na fyddai ganddynt unrhyw wrthwynebiad i hyn gael ei wneud ar sail cyfrinachedd masnachol.

Bydd y Cabinet yn gwneud y penderfyniad ddydd Mawrth nesaf, ac rwy’n bwriadu sicrhau bod yr Aelodau’n cael gwybod am y penderfyniad hwnnw cyn gynted â phosibl wedi hynny. O ran yr adroddiadau diwydrwydd dyladwy, nid un ohonynt sydd; mae yna sawl un. Mae hwn yn fater rydym yn ei ystyried ar hyn o bryd: pa un a ellir cyhoeddi’r diwydrwydd dyladwy, nid yn unig ar gyfer yr Aelodau ond ar gyfer cynulleidfa ehangach. Mae’n rhywbeth yr hoffem ei drafod gyda’r datblygwyr eu hunain, wrth gwrs.

Rwy’n ddiolchgar am eich ateb. A allai Ysgrifennydd y Cabinet nodi’r meini prawf a fydd yn llywio ei argymhelliad terfynol i’r Cabinet? Deallaf fod ei ofyniad o warant o 50 y cant neu lai gan y Llywodraeth a dogfennau amodau buddsoddwr a enwir eisoes wedi ei fodloni. Mae’r diwydrwydd dyladwy allanol y cyfeiriasant ato wedi cwmpasu ystod eang o feysydd: effaith economaidd, prawf unigolyn addas a phriodol ac amryw o faterion eraill. Yn ôl pob tebyg, mae bellach wedi gweld y diwydrwydd dyladwy hwnnw. A all ddweud a yw wedi nodi unrhyw faterion o bwys sy’n achos pryder? A oes ganddo bellach ffigur a wiriwyd yn annibynnol ar gyfer creu swyddi, ac a all ddweud wrthym beth yw’r ffigur hwnnw? A yw’r prosiect wedi bod yn destun unrhyw adolygiad arall, yn allanol neu’n fewnol, nad yw wedi rhoi gwybod i ni yn ei gylch o’r blaen? Ac o ystyried ein bod wedi cael chwe blynedd o drafod ynglŷn â’r prosiect hwn, a all Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd inni, pan fydd yn codi yr wythnos nesaf, yn hytrach na rhagor o oedi neu ohirio, gyda rhagor o newidiadau, o bosibl, ym meini prawf gwerthuso’r Llywodraeth, y byddwn yn cael penderfyniad terfynol a phendant mewn perthynas â’r prosiect hwn?

Credaf fod y Prif Weinidog a minnau wedi bod yn glir, wrth benderfynu ar Gylchffordd Cymru, fod yn rhaid i’r prosiect sefyll ar ei draed ei hun; mae’n rhaid iddo ddarparu ar gyfer pobl Blaenau Gwent a Blaenau’r Cymoedd; ac mae’n rhaid iddo fodloni’r meini prawf a nodwyd gennym yr haf diwethaf, lle mae o leiaf 50 y cant o’r cyllid yn dod o’r sector preifat, a bod o leiaf 50 y cant o’r gwarantau, neu’r risg, yn cael ei ysgwyddo gan y sector preifat hefyd. Mae angen i ni ystyried y gwerth am arian, y swyddi sy’n debygol o gael eu creu, a hyfywedd a chynaliadwyedd y prosiect, nid yn unig yn ystod y gwaith adeiladu, ond am sawl degawd. Mae pob un o’r rheini’n cael eu hystyried fel rhan o’r gwaith sy’n mynd rhagddo ar hyn o bryd yn y cyfnod cyn penderfyniad y Cabinet yr wythnos nesaf. Mae’r prosiect, fel y gŵyr yr Aelod, wedi esblygu sawl, sawl gwaith dros y pump i chwe blynedd diwethaf, ac er bod adolygiadau blaenorol wedi’u cynnal, a gwerthusiadau wedi’u cwblhau, byddent yn ymwneud â modelau busnes blaenorol.

Os cawn symud, yn olaf, at brosiect mawr arall, a allai Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’r prosiect ffowndri a chlwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd a gyhoeddwyd fel rhan o fargen ddinesig dinas-ranbarth Caerdydd? Deallaf fod tîm y dinas-ranbarth yn cynnal trafodaethau gyda’ch tîm eiddo eich hun ynglŷn â chaffael yr adeilad pacio a phrofi ar hen safle LG, sydd wedi bod yn wag ers 1996. Nawr, mae’r prosiect hwn yn gysylltiedig, yn ôl ffynonellau yn y diwydiant, â chontract pwysig gydag IQE ar gyfer ei dechnoleg cell ceudod fertigol, a fydd yn rhan hanfodol o’r camera synhwyro 3D yn yr iPhone 8 newydd, ac mae ganddo botensial enfawr—potensial trawsnewidiol—ar gyfer economi Cymru. Dywedir wrthyf fod y ffaith fod y Llywodraeth wedi bod yn bargeinio a llusgo’i thraed dros delerau caffael yr adeilad gwag hwn wedi golygu bod y cwmni bellach wedi gorfod paratoi cynllun B, a fyddai’n cynnwys gweithgynhyrchu yn eu cyfleusterau yng Ngogledd Carolina, gan arwain, o bosibl, at golli miloedd o swyddi i economi Cymru. Y pedwerydd ar ddeg o Orffennaf—cyfarfod nesaf Cabinet dinas-ranbarth Caerdydd—yw’r terfyn amser pendant ar gyfer gwneud penderfyniad. Felly, a allai Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd inni ei fod yn derfyn amser na fyddwn yn ei fethu ar unrhyw gyfrif?

Dyma un o’r prosiectau pwysicaf ar fy nesg ar hyn o bryd. Mae’n gyfle enfawr, nid yn unig i Gasnewydd, nid i’r dinas-ranbarth, ond i Gymru gyfan. Mae’n cynrychioli ein symud, ein trawsnewid, i economi’r unfed ganrif ar hugain, lle bydd awtomeiddio, lle bydd roboteg, lle bydd technoleg gwybodaeth yn dod yn fwyfwy pwysig. Mae fy swyddogion mewn cysylltiad ag IQE, ond rwyf finnau hefyd, yn bersonol, gyda golwg ar sicrhau bod y cyfle anhygoel hwn yn cael ei wireddu ar gyfer Casnewydd ac ar gyfer gweddill Cymru.

Rydym yn gweithio’n agos gyda’r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar ystod eang o faterion, gan gynnwys trafodaethau, yn fwy diweddar, ynglŷn â photensial datblygu economaidd y campws gwyddor data newydd a datblygu prentisiaethau data newydd.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Y mis diwethaf, mynychais ‘data dive’ cyntaf Cymru, a gynhelir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol—digwyddiad lle bu gwyddonwyr data, datblygwyr a dylunwyr, yn eu hamser eu hunain, yn gweithio gydag elusennau i roi cymorth iddynt ddefnyddio data i ddadansoddi eu prosiectau a’r cymunedau a gefnogir ganddynt. Yn yr achos hwn, roeddent yn gweithio gyda SafeLives a Llamau. Gan adeiladu ar y gwaith cyffrous hwn, bydd llawer o fusnesau a sefydliadau yn y sector cyhoeddus a’r trydydd sector yn elwa o gydweithredu o’r fath yn y dyfodol. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet a’i swyddogion annog rhagor o gydweithredu yn y maes ac archwilio ffyrdd y gallai gefnogi twf economaidd a gwella gwasanaethau lleol?

Wel, mae cyfleoedd sylweddol a allai ddeillio o gydweithredu yn y maes penodol hwn. Mae data bellach yn rhan hanfodol o’r economi fyd-eang, ac mae’n amlwg fod defnydd arloesol o ddata yn sbarduno twf economaidd. Mae sawl her sydd angen ei hwynebu, ond gyda’r heriau hynny, daw cyfleoedd enfawr: storio data, ymelwa ar ddata a’i ddefnyddio, yn ogystal â diogelwch a sicrhau bod y broses o storio yn cael ei rheoli’n briodol. Credaf fod Cymru mewn sefyllfa unigryw i arwain yn y maes hwn. Credaf fod gan Gasnewydd stori anhygoel i’w hadrodd—mae ganddynt naratif gwych ynglŷn â sut y maent yn adeiladu dyfodol economaidd ar dechnolegau digidol sy’n datblygu, felly credaf fod hynny’n rhywbeth y dylai pob un ohonom ei gymeradwyo.

Mae gwerthoedd tîm wedi bod yn gryf yng Nghasnewydd a’r cyffiniau. Credaf y dylid canmol y cyngor lleol am eu gwaith yn y maes hwn. Mae wedi bod yn anrhydedd gweithio gyda rhanddeiliaid a phartneriaid wrth fwrw ymlaen â’r agenda benodol hon. A thrwy’r buddsoddiad hwn ar gyfer datblygu sgiliau newydd yn y maes, gobeithiaf y bydd Cymru’n dod yn un o arweinwyr y byd ym maes rheoli data yn foesegol.

Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn groesawu’r ffaith fod y Swyddfa Ystadegau Gwladol bellach wedi dechrau cyhoeddi data ar lefel awdurdodau lleol ar ddau ddull allweddol o fesur allbwn a ffyniant economaidd, sef gwerth ychwanegol gros ac incwm gwario gros aelwydydd. Rwy’n credu bod yna gryn botensial, a hoffwn pe bai Llywodraeth Cymru yn dweud beth y gallant ei wneud yn y maes hwn, i sicrhau bod bargen ddinesig Caerdydd, dyweder—ond mae’n berthnasol i ddinas-ranbarthau eraill hefyd—yn defnyddio’r wybodaeth hon, ac yn mesur eu llwyddiant yn arwain at ffyniant economaidd a chynyddu cyfoeth ledled y rhanbarth. Rwy’n credu y bydd y rhain yn ddangosyddion allweddol.

Credaf fod yr Aelod yn llygad ei le. Mae hyn yn rhoi cyfle i ni fesur a phrofi cryfder ein penderfyniad i sicrhau ein bod yn cynyddu cyfoeth, nid yn unig yn gyffredinol, ond hefyd ar lefel unigolion, yn ogystal â gwella lefelau lles ar lefel gyffredinol ac ar lefel unigolion, er mwyn inni leihau anghydraddoldeb ar y ddwy lefel hefyd. A chredaf y gall presenoldeb y Swyddfa Ystadegau Gwladol yng Nghasnewydd helpu i gyfrannu at ein dealltwriaeth o’r agenda hon, ac at y broses o ddwyn, nid yn unig Llywodraeth Cymru, ond yr holl wasanaethau cyhoeddus, a’n partneriaid yn y sector preifat a’r trydydd sector yn wir, i gyfrif wrth i ni symud tuag at sicrhau ffyniant i bawb.

Gwn fod adran Ysgrifennydd y Cabinet yn anelu at gynyddu datblygiad economaidd yng Nghymru a cheisio sicrhau ffyniant i bawb. Ond a yw’n ymwybodol o’r cyhoeddiad a wnaed gan Tesco heddiw eu bod yn bwriadu cau Tesco House yng Ngogledd Caerdydd yn fy etholaeth, a cholli 1,200 o swyddi, ac y bydd gwaith y ganolfan alwadau’n symud i Dundee, lle byddant yn creu 200 o swyddi? Mae hyn yn effeithio ar lawer o bobl yng Ngogledd Caerdydd ac mewn etholaethau cyfagos. Mae wedi bod yno ers blynyddoedd lawer; rwyf wedi ymweld â’r lle ar sawl achlysur. Beth y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei wneud gyda’r cyhoeddiad siomedig hwn?

Llywydd, rwyf wedi cael newyddion gan Tesco yn y 45 munud diwethaf, ac rydym yn gweithredu arno unwaith. Rwyf wedi cyfarwyddo fy swyddogion i lunio pecyn cymorth ar gyfer y rhai a allai gael eu heffeithio, ond rydym hefyd wedi sefydlu galwad gynadledda rhwng Tesco, y Prif Weinidog a minnau yn ystod yr awr nesaf.

Mae ein strategaeth dwristiaeth lwyddiannus iawn yn nodi ein blaenoriaethau i gefnogi’r diwydiant twristiaeth ledled Cymru. Mae hyn yn cynnwys ymgyrchoedd marchnata yn y DU a thramor, ac mae’n cynnwys cyllid datblygu cyfalaf ar gyfer busnesau twristiaeth newydd a rhai sy’n bodoli eisoes, ynghyd â chyllid refeniw ar gyfer prosiectau rhanbarthol.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cefnogaeth Llywodraeth Cymru yn hanfodol ar gyfer marchnata Cymru’n effeithiol fel cyrchfan i dwristiaid. Mae Cynghrair Twristiaeth Cymru wedi dweud nad yw’r gyllideb farchnata bresennol o £10 miliwn ar gyfer Croeso Cymru yn ddigonol i wireddu potensial y diwydiant yng Nghymru. Mae’r gyllideb ar gyfer Visit Scotland, er enghraifft, oddeutu £55 miliwn. Pa gynllun sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet, ar y cyd â Croeso Cymru, i fynd i’r afael â’r pryderon hyn ac i sicrhau y gwneir y gorau o botensial llawn twristiaeth yng Nghymru, gan fod gennym fwy o gestyll a mwy o eglwysi yma—[Torri ar draws.]—yn hytrach nag ynysoedd mwy cyfannedd?

A chapeli, yn wir—llawer mwy o gapeli nag unrhyw le arall. Edrychwch, credaf yn gyntaf oll y dylem gydnabod llwyddiant y sector ar hyn o bryd heddiw. Rydym yn gweld y nifer uchaf erioed o bobl yn ymweld o wledydd tramor ac rydym yn gweld y nifer uchaf erioed o bobl yn ymweld o ledled y DU, gan wario mwy nag erioed. Ac o ran y gyllideb farchnata, ydy, mae wedi cynyddu 38 y cant eleni, ond ni allwch ystyried marchnata heb ystyried y gweithgarwch arall sy’n cynyddu gwerth y sector. Mae ein buddsoddiad yn mynd ymhell y tu hwnt i—. Mae’n rhaid i chi sicrhau bod y marchnata yn cyd-fynd â’r cynnyrch, ac yn ei dro, mae’n rhaid i chi fuddsoddi yn y cynnyrch, hefyd. Felly, er enghraifft, gwyddom mai un o’r prif resymau y mae pobl yn dod i Gymru yw er mwyn profi’r amgylchedd hanesyddol. Yn ei dro, am y rheswm hwnnw, rydym wedi bod yn buddsoddi’n sylweddol mewn prosiectau trawsnewidiol yn rhai o’n cestyll a’n mannau addoli gorau a mwyaf anhygoel. O ran yr ymdrech farchnata, nid yw’n ymwneud yn unig â faint rydych yn ei wario, ond hefyd â sut rydych yn ei wario—pa mor graff ydych chi.

Mae’r gred draddodiadol fod angen i chi wario llawer iawn o arian ar hysbysebion print a darlledu yn dod yn fwyfwy amherthnasol. Oes, mae galw am hynny o hyd, ond mae pwysigrwydd rôl y cyfryngau cymdeithasol yn cynyddu. Mae hynny’n llawer mwy costeffeithiol. Er mwyn dal dychymyg a sylw marchnad fyd-eang, mae’n rhaid i chi gael cynnyrch cryf iawn, ac mae’n rhaid i chi gael ymarfer marchnata cryf iawn. Mae’n rhaid i mi ddweud, pe bai gennyf datŵ am bob gwobr y mae tîm Croeso Cymru wedi’i ennill am y rhaglen farchnata, byddai gennyf ddwy lawes lawn erbyn hyn, gan eu bod wedi bod yn gwneud gwaith rhagorol yn hyrwyddo Cymru, yma yn y DU a thramor, ac mae’r ffigurau’n dangos hynny. Mae’r ffigurau’n rhyfeddol, a chroesawaf unrhyw drafodaeth gyda’r Aelodau o ran y syniadau a allai fod ganddynt ar gyfer hyrwyddo Cymru ymhellach, gartref neu dramor.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fod twristiaeth yn sector allweddol i ddatblygiad economaidd gogledd Cymru. Yn y gorffennol, rwyf wedi croesawu cynlluniau Llywodraeth Cymru i greu’r hyn a elwir yn goridor diwylliant ar hyd yr A55, a fydd yn cysylltu’r atyniadau ar y fynedfa hon i ogledd Cymru. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, bydd rhan fawr o hyn yn cynnwys arwyddion newydd a gwell, a fydd, yn llythrennol, yn nodi’r asedau treftadaeth a thwristiaeth rhyfeddol yn ein rhanbarth, gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun, megis castell y Fflint, Theatr Clwyd a Ffynnon Santes Gwenffrewi yn Nhreffynnon. O ran yr olaf, credaf fod angen ailosod yr arwyddion brown ar yr A55 wrth i chi ddod i mewn i Dreffynnon yn ddybryd, ac mae cyngor y dref wedi dwyn hynny i fy sylw. Felly, efallai y byddech yn ystyried nid yn unig eu gosod ond eu gwella hefyd, er mwyn sicrhau eu bod yn llawer mwy rhyngweithiol, ac nid yn unig yn gyrru pobl at ein hatyniadau i dwristiaid, ond hefyd ar gyfer buddsoddi, ac i ysgogi’r economi leol. A ydych yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod arwyddion gwell sy’n hyrwyddo twristiaeth Cymru yn y ffordd orau yn wirioneddol hanfodol a bod angen eu rhoi yn eu lle cyn gynted ag y bo modd?

Mae’r Aelod yn gwneud nifer o bwyntiau pwysig. O ran y coridor diwylliant, mae’r A55 yn un o dri llwybr twristiaeth newydd ag iddynt ffocws rhyngwladol sydd i’w lansio fel Ffordd Cymru ar ddiwedd 2017. Bydd Ffordd Gogledd Cymru, yr A55, sef y coridor diwylliant, yn ymuno â Ffordd Cambria, yr A470, a Ffordd yr Arfordir, yr A470. Yr hyn y byddant yn ceisio ei wneud yw cyfleu rhagoriaethau unigryw’r rhanbarthau unigol a’u hyrwyddo yn well byth i gynulleidfa genedlaethol a rhyngwladol, a sicrhau bod profiad ymwelwyr yn cynnwys nid yn unig ymweld â lleoedd, ond eu bod hefyd yn cael profiad o daith. Y llwybrau hyn yw’r prif wythiennau ar gyfer rhannau sylweddol o Gymru a byddant yn annog ymwelwyr i grwydro oddi ar y llwybrau ac ymweld â rhai o’n lleoliadau mwyaf trawiadol.

Ond mae’r Aelod yn llygad ei lle fod angen i ni edrych o’r newydd ar arwyddion, yn enwedig mewn oes ddigidol, ac mewn perthynas ag arwyddion brown yn benodol, gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw fy mod wedi gofyn yn ddiweddar i fy swyddogion adolygu’r broses ymgeisio, gan fy mod yn ymwybodol fod peth oedi wedi bod. Mae’r oedi hwnnw wedi cael ei godi yn y Siambr hon, yn bennaf, rwy’n meddwl, gan Darren Millar, ond gan eraill hefyd, ac rydym yn gweithio ar welliannau a fydd yn ein galluogi i gael mwy o reolaeth ar gyflymder a darpariaeth yr arwyddion brown hynny. Byddwn yn neilltuo’r adnoddau angenrheidiol i helpu i gyflymu a gorffen y cynlluniau sy’n dal heb eu cwblhau.

Mewn perthynas â threftadaeth, fodd bynnag, tynnodd yr Aelod sylw at werth y cestyll a’r prif leoliadau treftadaeth. Maent yn cyfrannu oddeutu £900 miliwn i economi Cymru bob blwyddyn, ac maent yn cyflogi oddeutu 41,000 o bobl i gyd. Mewn gwirionedd, y lleoliadau hyn sydd i gyfrif am 61 y cant o ddibenion ymweliadau twristiaid â Chymru, felly maent yn hynod o bwysig ac yn fy marn i, wrth inni ddatblygu’r coridor diwylliant, Ffordd Cambria a Ffordd yr Arfordir, dylem roi blaenoriaeth i ystyried sut i wneud y defnydd gorau o’n hamgylchedd hanesyddol godidog.

Mae cefnogi economi gref sy’n cynhyrchu cyfleoedd cyflogaeth cynaliadwy sy’n hygyrch i bawb yn hanfodol i’n huchelgais o sicrhau ffyniant i bawb. Mae’r dystiolaeth yn glir mai gwaith teg, cynaliadwy sy’n darparu’r llwybr gorau allan o dlodi, yn ogystal â’r amddiffyniad gorau rhag tlodi i’r rhai sy’n wynebu’r perygl mwyaf.

Ysgrifennydd y Cabinet, ni allem anghytuno â’r dadansoddiad hwnnw, ond yn anffodus mae’r cymhlethdodau sydd ynghlwm wrth alluogi pawb i fod yn barod i weithio ac yna i gynnal gwaith yn gymhleth iawn. Mae’r broses o ddirwyn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf i ben wedi creu nifer o bryderon y gallai’r strategaethau sy’n seiliedig ar le ar gyfer cryfhau cryfder cymunedau difreintiedig i allu mynegi eu hanghenion ac ymwneud â’r broses o ddatrys eu problemau gael eu tanseilio yn gyfan gwbl.

Ymddengys bod y Llywodraeth yn dibynnu ar gymwyseddau’r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn unol â Deddf cenedlaethau’r dyfodol, a’r cyrff cyflawni arweiniol ar gyfer y rhaglenni Cymunedau yn Gyntaf, i nodi’r rhaglenni sydd wedi gweithio’n dda. Ymddengys ein bod yn cymryd risg sylweddol iawn o ran ategu’r strategaethau sy’n canolbwyntio ar gyflogaeth y gwn eich bod newydd fod yn siarad amdanynt. Felly, tybed a allwch ddweud sut y mae’r Llywodraeth yn benderfynol o sicrhau y bydd y strategaethau sy’n seiliedig ar le, ac sydd wedi cyfrannu’n sylweddol at y gymuned, yn cael eu cadw.

Efallai yr hoffai’r Aelod wybod y byddwn, gyda’r model datblygu economaidd rhanbarthol arfaethedig, yn dod â’r gweithgareddau sy’n ymwneud â hyfforddiant cyflogaeth a sgiliau a darpariaeth sgiliau ynghyd ar batrwm tebyg, er mwyn inni gael dull o ddatblygu economaidd a darparu sgiliau sy’n fwy seiliedig ar le. Ond wrth gwrs, bydd yna raglenni sy’n seiliedig ar angen o hyd.

Yr hyn rydym yn awyddus i’w wneud yw sicrhau y ceir gwared ar bob rhwystr i gyflogaeth, pob rhwystr i ffyniant, boed hynny’n rhwystr i drafnidiaeth drwy ddarparu’r metro yn y de, masnachfraint rheilffyrdd well ar draws gweddill Cymru, bysiau gwell, neu drwy ofal plant, drwy’r broses o gyflwyno’r cymorth gofal plant mwyaf hael yn unman yn y DU, neu drwy ddarparu hyfforddiant sgiliau, drwy gyflwyno cynllun cyflogadwyedd newydd. Y peth allweddol yw ein bod yn sensitif tuag at nodweddion a gofynion rhanbarthol, gan sicrhau darpariaeth deg hefyd ar gyfer pob unigolyn ledled ein gwlad.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’n amlwg o werthusiadau annibynnol o Cymunedau yn Gyntaf fod y Llywodraeth wedi methu yn ei nod o leihau tlodi yn gyffredinol yn yr ardaloedd hyn. Wrth i Cymunedau yn Gyntaf ddirwyn i ben, sut y byddwch yn cyflawni’r nod penodol o leihau tlodi? Oherwydd, a dyfynnaf Ysgrifennydd y Cabinet o dystiolaeth y pwyllgor i ni y bore yma, bydd yn dibynnu ar ‘jig-so’ o wahanol brosiectau yn dod at ei gilydd, drwy fecanweithiau ariannu’r cynghorau a thrwy raglenni cyflogadwyedd, gan edrych ar un yn benodol, o’ch portffolio. Felly, mae’n ymwneud â sut y byddwch yn cyflawni ar drechu tlodi, gan fod y corff cyflawni allweddol a sefydlwyd gennych er mwyn gwneud hynny wedi methu’n sylfaenol o ran y nod hwnnw.

Wel, gadewch i ni edrych ar y ffigurau yn gyntaf oll, ac yna fe atebaf y pwynt penodol ynglŷn â’r hyn y byddwn yn ei wneud wrth symud ymlaen. O ran incwm domestig gros aelwydydd, rydym wedi’i weld yn codi’n gyflymach nag yn y DU yn ei chyfanrwydd, ac o safbwynt gwerth ychwanegol gros y pen, ac mae’r un peth yn wir am y mynegai cynhyrchu a’r mynegai adeiladu.

Yr hyn sy’n bwysig yw ein bod wedi gweld gostyngiad yn y gyfradd tlodi hefyd, yn ystod rhai o’r blynyddoedd mwyaf creulon o galedi y gall unrhyw un ohonom gofio. Ond rydym yn benderfynol o sicrhau ffyniant i bawb, ac am y rheswm hwnnw, rydym am gael, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthych y bore yma, rydym yn benderfynol o gael cymysgedd o raglenni ar gyfer lleoedd penodol a rhaglenni sydd ar gael ledled Cymru i allu gwneud ymyriadau ym mywydau pobl i’w helpu i oresgyn y rhwystrau y soniais amdanynt yn gynharach.

Credaf y bydd cyflwyno rhaglen gyflogadwyedd ar gyfer pob oed yn hanfodol, yn ogystal â chynnig gofal plant hael iawn, a chadw rhaglenni eraill lle maent wedi profi’n effeithiol. Mae rhai o’r rhaglenni y profwyd eu bod yn effeithiol, ac a fydd yn parhau, yn gymharol rhad hefyd. Nid y rhaglenni drytaf yw’r rhai mwyaf effeithiol bob amser. Gwyddom, er enghraifft, fod y rhaglen Cyfuno, sy’n dod â chymunedau a sefydliadau diwylliannol ynghyd, wedi cael ei rhoi ar waith am swm cymharol ychydig o arian, ond mae’r effaith yn sylweddol, gyda nifer fawr o bobl a arferai fod yn economaidd anweithgar yn ennill y sgiliau, yn ennill y profiad, i gael gwaith neu i gamu ymlaen i addysg uwch ac addysg bellach. Ac rwy’n credu bod hwnnw’n gyfraniad gwerthfawr i rai cymunedau sydd, efallai, yn teimlo eu bod wedi cael eu gadael ar ôl wrth i’r byd drawsnewid o’r hen economi i’r economi newydd.

Rydym yn gweithio’n agos ac yn gyflym gyda phartneriaid i gyflwyno un o’r pecynnau mwyaf hael o fuddsoddiad yng ngogledd Cymru: dros £600 miliwn a fydd yn gwella’r seilwaith ledled y rhanbarth.

Diolch yn fawr. Heb wneud sylwadau ar yr ansoddeiriau a ddefnyddioch, gan nad hon yw’r adeg i wneud hynny, rydych wedi dweud bod yr asesiad cychwynnol o orsafoedd newydd posibl wedi blaenoriaethu’r cynnig ar gyfer gorsaf ym mharc diwydiannol Glannau Dyfrdwy, Porth y Gogledd, ar gyfer gwerthusiadau pellach. Sut y byddech yn ymateb i’r datganiad gan Gymdeithas Defnyddwyr Rheilffordd Wrecsam-Bidston? Y ffactor allweddol yn sail i’w cynnig ar gyfer parcffordd Glannau Dyfrdwy oedd y gallu i ddarparu maes parcio â chapasiti digonol ger yr orsaf, a fyddai’n hygyrch i boblogaeth sylweddol Glannau Dyfrdwy, gan na all Pont Penarlâg, Shotton na Phenarlâg wneud hynny.

Wel, credaf fod y grŵp defnyddwyr, y grŵp teithwyr yn llygad eu lle fod angen i ni fuddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Wrth gwrs, yn hanesyddol, nid yw Llywodraeth y DU, sy’n gyfrifol am hynny, wedi rhoi fawr o sylw i anghenion y rhanbarth o ran buddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd. Gellir dweud hynny am weddill Cymru hefyd. Yr hyn rydym wedi’i wneud, er mwyn i’r gorsafoedd hynny fod mewn sefyllfa i ddenu cyllid, yw sicrhau ein bod wedi datblygu achosion busnes, ac rydym yn parhau i’w datblygu hyd nes y byddant yn barod i gael buddsoddiad gan Lywodraeth y DU, pe bai ar gael. Fel y dywedais, rydym yn dadlau’n gyson am gyfran fwy o’r adnodd hwnnw.

Mae parc diwydiannol Glannau Dyfrdwy, Porth y Gogledd, yn brosiect a fyddai’n galluogi pobl—nifer fwy o bobl—i ddefnyddio cyfleusterau parcio a theithio. Rydym yn hynod o awyddus i’r rhan honno o Lannau Dyfrdwy allu cael ei defnyddio, nid yn unig ar gyfer trafnidiaeth ffyrdd a rheilffyrdd, ond ar gyfer teithio llesol hefyd. Am y rheswm hwnnw, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cyllid i gyngor Sir y Fflint edrych ar sut i wella teithio llesol yn yr ardal. Rydym yn gweithio gyda’r holl randdeiliaid ledled gogledd Cymru, a dros y ffin yn wir, er mwyn sicrhau bod gennym wasanaethau gwell sy’n fwy dibynadwy ac sy’n rhedeg yn amlach. Ac yn wir, o ganlyniad i fy ymgysylltiad â’r grŵp defnyddwyr, rydym wedi gallu sicrhau bod Network Rail yn cwblhau’r gwaith cynnal a chadw angenrheidiol ar linell Wrecsam-Bidston fel na fyddwn y gaeaf nesaf, gobeithio, yn gweld yr un math o oedi—oedi a chanslo annerbyniol—mewn gwasanaethau y mae cynifer o bobl yng ngogledd Cymru a dros y ffin yn dibynnu arnynt.

Ysgrifennydd y Cabinet, pe bai gennyf datŵ am bob awr a dreuliais mewn tagfeydd traffig, byddai gennyf fwy na dwy lawes lawn. Ddydd Gwener, cefais fy nal yn yr anhrefn dychrynllyd ar yr A55, cyn troi rownd a chael fy nal am oriau o oedi ar yr A5 ger y Waun, sydd ond wedi ailagor yn llawn heddiw, rwy’n meddwl. Beth a wnewch i sicrhau, pan fydd y damweiniau hyn yn digwydd a phan fydd angen gwneud gwaith atgyweirio, fod gennym wasanaeth 24/7, lle y gall peirianwyr a chontractwyr gyrraedd yn gyflym a rhoi trefn ar bethau, a chyda phwyslais ar y penwythnos hefyd os gwelwch yn dda?

Rwy’n cydymdeimlo’n llwyr â phryderon yr Aelod, a’r pryderon a fynegwyd gan lawer ar y cyfryngau cymdeithasol, a’r rhwystredigaeth a fynegwyd ar y cyfryngau cymdeithasol ac mewn papurau newydd. Rwyf wedi gofyn i waith brys gael ei wneud a’i gyflwyno i mi, gydag argymhellion, cyn y toriad, ynglŷn â sut y gellir gwella’r ymateb i atgyweirio difrod, ac i archwilio’r opsiynau a’r costau ar gyfer darparu gwell ymateb brys i wahanol sefyllfaoedd, tebyg i’r rhai a welsom yn ddiweddar.

O ran y digwyddiadau eu hunain, arweiniodd y digwyddiad ar yr A55 y cyfeiriodd yr Aelod ato at gau’r ffordd i ddechrau. Byddaf yn cyhoeddi datganiad a fydd yn manylu ar yr hyn a ddigwyddodd yn dilyn y digwyddiad hwnnw. Er bod swyddogion wedi gweithio mor gyflym ag y gallent i gael gwared, neu geisio cael gwared, ar yr hyn a oedd ar wyneb y ffordd, yn y pen draw roedd angen gwneud rhagor o waith i glirio’r wyneb, ond gallasom agor y ffordd cyn gynted â phosibl. Roedd digwyddiad yn gynharach yn y mis ar yr A55 ger Bodelwyddan yn un anffodus iawn, ac roedd yn ymwneud ag unigolyn agored i niwed ar bont dros yr A55 ym Modelwyddan. Rwy’n siŵr y byddai’r Aelod yn cytuno na allwn gyfaddawdu pan fo bywydau mewn perygl. Mae’n anarferol i ddigwyddiad fel hwn bara cyhyd ag y gwnaeth, ond arweiniodd gogledd Cymru y gwaith o reoli’r digwyddiad. Yn yr un modd, cafodd y digwyddiad y daliwyd yr Aelod ynddo yr wythnos diwethaf ei reoli’n rhannol gan yr ambiwlans awyr, a ofynnodd am wasanaethau brys a chau’r ffyrdd—unwaith eto, ni allwn gyfaddawdu ar ddiogelwch.

O ran y digwyddiad ar yr A5 rhwng Halton a’r Gledryd ar 19 Mehefin, digwyddodd hyn pan darodd cerbyd yn erbyn parapet ar y draphont ei hun. Rhoddwyd dargyfeiriadau lleol ar waith, ond ni allem agor y ffordd heb osod rhwystrau amddiffynnol addas. Rwyf fi, a fy swyddogion, wedi bod yn galw am waith brys er mwyn gallu ailagor y ffordd. Mae dod o hyd i’r arbenigwyr angenrheidiol i gyflawni’r gwaith hwnnw wedi bod yn gryn dipyn o her, yn rhannol oherwydd bod cymaint o waith yn mynd rhagddo ar bontydd a chyfleusterau eraill yn Llundain ar hyn o bryd, ond gobeithiaf y bydd y dargyfeiriad wedi dod i ben erbyn bore dydd Gwener er mwyn gallu ailagor y ffordd honno. Ond fel y dywedaf unwaith eto, bydd datganiad ysgrifenedig yn cael ei ryddhau cyn bo hir ac rwyf wedi gofyn i’r gwaith brys hwnnw gael ei gyflwyno i mi cyn y toriad, gyda chyfres o argymhellion, er mwyn inni allu ymateb i ddigwyddiadau fel hyn yn llawer cyflymach a’u datrys yn gynt yn y dyfodol.

Ydy. Mae Busnes Cymru yn parhau i esblygu er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth yn bodloni amcanion Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd ac yn y dyfodol. Mae Busnes Cymru yn darparu porth i gymorth busnes, yn ogystal â darparu cyngor uniongyrchol, cymorth cyflymu twf, gwybodaeth a chanllawiau i fusnesau bach a chanolig yng Nghymru.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac am yr amser a roddodd i drafod materion sy’n codi yn economi Castell-nedd a’r rhanbarth gyda mi. Fe fydd yn gwybod o’r trafodaethau hynny fod busnesau bach, fel y dywedais wrtho, yn aml yn teimlo nad yw Busnes Cymru yn hawdd i’w ddefnyddio, a’i fod yn rhy ganolog. Fodd bynnag, i fusnesau mwy o faint, ar gam gwahanol yn eu cylch twf os mynnwch, maent yn aml yn awyddus i gyllid a chymorth busnes fod yn gydgysylltiedig ac yn integredig mewn cynnig di-dor, ac eto rydym yn darparu’r rheini drwy Lywodraeth Cymru drwy wahanol sianeli. Pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i fynd i’r afael â rhai o’r heriau hynny er mwyn i ni sicrhau ein bod yn darparu’r cymorth gorau posibl i gwmnïau y dymunwn eu gweld yn tyfu, cwmnïau cynhenid yng Nghymru?

Hoffwn dalu teyrnged i’r angerdd y mae’r Aelod yn ei ddangos mewn perthynas â thwf busnes, nid yn unig yng Nghastell-nedd, ond ledled Cymru. Rydym eisoes wedi cymryd camau i’w gwneud yn haws i fusnesau a darpar entrepreneuriaid yng Nghymru gael mynediad at wybodaeth drwy Busnes Cymru. Ond wrth symud ymlaen, credaf fod angen mwy o gysoni gweithgareddau rhwng Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru er mwyn i gymorth a chyngor a mynediad at y ddau fod yn llawer cliriach i fusnesau bach a’r rhai sy’n awyddus i ddechrau busnes. Mae’n werth dweud bod Busnes Cymru, yn ystod y pedair blynedd a hanner y mae wedi bod yn weithredol, wedi gwella ei allbynnau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae yna stori lwyddiant wych i’w hadrodd ynglŷn â’r modd y mae Busnes Cymru wedi helpu i greu 10,000 o fusnesau newydd ers 2013, ond rwy’n awyddus i ni sicrhau bod yr holl wasanaethau a ddarperir ar draws y Llywodraeth, ar draws llywodraeth leol a chyda’n partneriaid, yn cydredeg yn agos fel mai at un drws yn unig y mae angen i fusnes neu entrepreneur sy’n dechrau busnes fynd, ac er mor gymhleth yw’r gwifrau y tu ôl iddo o ran y cymorth neu’r cyngor y maent yn ei geisio, un pwynt cyswllt sydd ganddynt, ac un drws i gerdded drwyddo.

And, finally, question 8—Steffan Lewis.

Gwnaf. Rydym yn darparu dros £180 miliwn y flwyddyn mewn taliadau cymhorthdal​masnachfraint a chyllid ar gyfer gwasanaethau ychwanegol ar rwydwaith Cymru a’r gororau. Nid yw’r seilwaith rheilffyrdd wedi’i ddatganoli, ond, ers 2011, rydym wedi buddsoddi dros £200 miliwn yn y seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru.

Diolch. Llywydd, rwy’n datgan buddiant, am fod fy chwaer yn gweithio i Network Rail. Mae Ysgrifennydd y Cabinet, fel y crybwyllwyd eisoes, wedi cyhoeddi rhestr o’i flaenoriaethau ar gyfer adeiladu gorsafoedd newydd, ac roeddwn yn synnu nad oedd Crymlyn ymhlith y gorsafoedd blaenoriaethol hynny, o ystyried y lleoliad allweddol y mae’n ei ddarparu ar gyfer cyfnewidfa amlfoddol a’i botensial fel canolbwynt beicio a cherdded pellter hir hefyd—yn yr ardal, fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, sy’n cynnwys y stryd sydd â’r llygredd aer gwaethaf yn unrhyw le yn y DU y tu allan i Lundain. Rwy’n deall bod ei adnoddau’n gyfyngedig a bod nifer o ffactorau’n cystadlu, ond efallai nad yw’r meini prawf presennol ar gyfer pennu gorsafoedd blaenoriaethol mor hollgynhwysol ag y gallent fod. A wnaiff gytuno i gyfarfod â mi i drafod ac i archwilio’r anghenion penodol a’r potensial yng Nghrymlyn ar gyfer gorsaf newydd?

Byddwn yn fwy na pharod i gyfarfod â’r Aelod ac unrhyw Aelod arall a fyddai’n hoffi trafod gorsafoedd yn eu rhanbarthau neu eu hetholaethau—rwyf eisoes wedi gwneud hynny mewn ardaloedd eraill; rwyf wedi cael sawl cyfarfod bellach ynglŷn â darpariaeth Casnewydd. Byddwn yn hapus i gyfarfod â’r Aelod. Dylwn ddweud bod hon yn broses barhaus. Pan fydd yr asesiad o’r rhestr flaenoriaethau wedi’i gwblhau, bydd cyfle wedyn i ystyried y grŵp nesaf o orsafoedd rhanbarthol.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item is questions to the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport. The first question is from Jenny Rathbone.

Diolch. Ceir tystiolaeth glir o fanteision iechyd dulliau trafnidiaeth cynaliadwy. Mae’r rhain yn cynnwys gwell ansawdd aer a gwell iechyd meddyliol, iechyd corfforol a lles. Rydym yn canolbwyntio ar deithiau i’r ysgol gyda’n hymdrechion i gynyddu’r defnydd o drafnidiaeth gynaliadwy, gyda chryn fuddsoddiad mewn llwybrau cerdded a beicio i ysgolion, cyllid ar gyfer hyfforddi cerddwyr a beicwyr, a hyrwyddo teithio llesol.

Rydym yn codi’r mater hwn, drwy gyd-ddigwyddiad, ar ddydd pan fo’r llygredd aer yng Nghaerdydd ar lefelau peryglus oherwydd y cyfuniad o lefelau osôn a lefel y gronynnau o gerbydau. Dywedodd yr Athro Syr David King, cyn brif gynghorydd gwyddonol Llywodraeth y DU, yn ddiweddar fod plant sy’n eistedd yn y sedd gefn mewn cerbydau yn debygol o fod yn agored i lefelau peryglus o lygredd aer

mewn blwch sy’n casglu’r nwyon gwenwynig o’r holl gerbydau o’ch cwmpas.

Dywedodd yr Athro Stephen Holgate, arbenigwr ar asthma ym Mhrifysgol Southampton a chadeirydd gweithgor Coleg Brenhinol y Meddygon ar lygredd aer, fod digon o dystiolaeth i ddweud wrth rieni fod cerdded a beicio yn gwneud eu plant yn agored i lai o lygredd aer na gyrru. Mae’r risg o lygredd aer y tu mewn i’r car naw i 12 gwaith yn uwch na’r tu allan. Maent yng nghefn y car gan amlaf, plant, ac os yw’r gwyntyllau ymlaen, maent yn

sugno’r mygdarth ffres a ddaw allan o’r car neu’r lori o’u blaenau yn syth i mewn i gefn y car.

Gwyddom o’r ymchwil sydd gennym eisoes fod hyn yn cynyddu’r risg o leihau twf eu hysgyfaint, o ddod yn asthmatig. Ceir pryder cynyddol hefyd y gallai lesteirio gallu plant i ddysgu yn yr ysgol ac y gallai niweidio eu DNA.

Mae’r dystiolaeth hon yn eithaf sylweddol, felly tybed pa gyngor y mae eich arbenigwyr iechyd y cyhoedd yn ei roi i benaethiaid, a all ei drosglwyddo i rieni, er mwyn ei gwneud yn glir i bobl ei bod yn llawer mwy diogel iddynt gerdded a beicio i’r ysgol nag ydyw i fynd â’u plant mewn car.

Diolch yn fawr am y pwyntiau hynny. Mae Jenny’n rhoi darlun llwm iawn o’r peryglon a achosir gan lygredd aer, ac mewn cyferbyniad, y manteision a gynigir gan deithio llesol, o ran iechyd, yr amgylchedd a manteision ariannol cerdded a beicio. Rydym yn gwneud cynnydd da bellach ar weithredu ein Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Rwy’n falch iawn fod ein hawdurdodau lleol ar y trywydd iawn i roi eu mapiau rhwydwaith integredig i ni erbyn mis Tachwedd, a bydd y rheini, am y tro cyntaf, yn rhoi cynlluniau integredig inni ar gyfer 142 o’r lleoedd mwyaf yng Nghymru. Credaf y bydd hyn yn newyddion cyffrous, yn enwedig ar gyfer pobl Caerdydd ac yn eich etholaeth chi hefyd.

Mae adroddiad ‘Gwneud Gwahaniaeth’ Iechyd Cyhoeddus Cymru yn nodi y gallai beicio a cherdded mewn ardaloedd trefol arbed bron i £1 biliwn i’r GIG yng Nghymru dros yr 20 mlynedd nesaf. Felly, yn ogystal â’r budd personol o ran iechyd, ceir budd i’r GIG yn ehangach hefyd mewn gwirionedd.

Rwy’n falch iawn o’r gwaith rydym yn ei wneud gyda sefydliad o’r enw Living Streets. Mae Llywodraeth Cymru wedi eu hariannu gyda chyllid peilot ar gyfer tri phrosiect i edrych ar y rhwystrau i blant a theuluoedd rhag cerdded i’r ysgol. Maent wedi defnyddio’r hyn y maent wedi’i ddysgu drwy hynny i ddarparu adnodd i ysgolion er mwyn eu galluogi i archwilio, gyda’r plant eu hunain, ond hefyd gyda’r teuluoedd, beth sy’n atal plant rhag cerdded i’r ysgol benodol honno. Rwy’n fwy na pharod, pan fydd yr adnodd yn barod, i anfon copïau at holl Aelodau’r Cynulliad a gall pob un ohonom ei hyrwyddo yn ein cymunedau ein hunain hefyd.

Yn yr un modd, mae gwaith cyffrous iawn yn mynd rhagddo hefyd gyda sefydliad o’r enw Sustrans, sefydliad rydych yn gyfarwydd iawn ag ef rwy’n siŵr, drwy eu rhaglen teithiau llesol. Felly, mae hyn oll yn cysylltu’n agos â’r hyrwyddo a’r amlygrwydd a rown i deithio llesol, ac rwy’n falch iawn ein bod yn dechrau gweld manteision y Ddeddf hon.

Gweinidog, yn ôl yr Archwiliad Dinesig Ewropeaidd, Caerdydd yw’r ddinas orau i fyw ynddi yn y DU, a’r chweched brifddinas orau i fyw ynddi yn Ewrop. Copenhagen oedd ar y brig: mae 45 y cant o’i thrigolion yno’n beicio i’r gwaith. Fel rhan o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a wnewch chi osod targedau o ran nifer y teithiau difodur ar gyfer ein dinasoedd ac ardaloedd trefol eraill? Byddai hwnnw’n gam gweithredu da o dan Ddeddf Cenedlaethau’r Dyfodol.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. Yn amlwg, byddai hwnnw’n fater i’r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am y maes ei ystyried—

O, arglwydd. Y gorau y gallwch ei wneud. [Chwerthin.]

Rwy’n parhau gyda fy ateb i roi gwybod i chi fod gan y fframwaith canlyniadau iechyd y cyhoedd, o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, ddangosydd sy’n ymwneud yn benodol â sicrhau bod crynodiad cyfartalog nitrogen deuocsid mewn anheddau yn un o ganlyniadau fframwaith cenedlaethol llesiant ac iechyd y cyhoedd Cymru. Felly, mae hynny’n ganolog i’r hyn y byddem yn ei ddisgwyl o ran casglu data a’n huchelgeisiau yn y maes hwnnw. Felly, gallwch fod mor goeglyd ag y dymunwch, ond ni fyddech yn disgwyl i mi wneud ymrwymiadau mewn gwahanol—

Eich bos chi yw’r Gweinidog lles, diolch yn fawr iawn.

Ni fyddech yn disgwyl i mi wneud ymrwymiadau mewn perthynas â phortffolio arall.

Question 2 [OAQ(5)0174(HWS)] is withdrawn. Question 3, Steffan Lewis.

Diolch am eich cwestiwn. Mae amseroedd aros ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi gwella yn gyffredinol ar draws bron bob un o’r prif fesurau dros y flwyddyn ddiwethaf. Er enghraifft, roedd amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth wedi gwella i 90.5 y cant ar ddiwedd mis Mawrth eleni, ymatebwyd i dros 80 y cant o alwadau ambiwlans coch ym mis Ebrill 2017 o fewn yr amser targed, ac roedd y perfformiad canser 62 diwrnod diweddaraf yn 92 y cant. Ond yn naturiol, rwy’n disgwyl i’r bwrdd iechyd gynllunio a sicrhau gwelliannau pellach.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Yn ddiweddar, cefais ymweliad gan etholwr a oedd wedi bod yn aros am gyfnod annerbyniol o hir ar restr aros am ofal cardioleg. Sylwais wrth archwilio ymhellach fod yr amser aros hiraf ar gyfer cardioleg yn Aneurin Bevan wedi cynyddu o 34 wythnos, rwy’n meddwl, yn 2011, i 105 a mwy o wythnosau y llynedd. Felly, o ystyried difrifoldeb y cyflyrau sy’n galw am wasanaethau cardioleg, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â’r ymyriadau rydych yn ystyried eu rhoi ar waith i leihau’r rhestrau aros ar gyfer y cyflyrau difrifol iawn hyn?

Wel, mae hyn yn rhan o’r hyn y disgwyliwn i fyrddau iechyd ei gynllunio a’i ddarparu i ddeall beth y maent yn ei wneud ar hyn o bryd a lle nad yw’n darparu lefel dderbyniol o ofal, a lle mae amseroedd aros yn bwysig, fel rwy’n derbyn eu bod mewn perthynas ag ystod o gyflyrau, sut y maent yn bwriadu cyflawni a gwella’r rheini, boed drwy gomisiynu gwasanaethau gan fyrddau iechyd ac ardaloedd eraill, neu feddwl sut y maent yn eu cyflawni mewn gwirionedd. A dweud y gwir, mewn perthynas â chardioleg, dangoswyd y gall rôl lwyddiannus cardioleg gymunedol—a dreialwyd yn ardal bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg—wella amseroedd aros ar gyfer pobl mewn cardioleg gofal eilaidd, gan fod pobl yn cael gwasanaeth gwahanol sy’n addas iddynt hwy mewn lleoliad gofal sylfaenol, a golyga hynny fod pobl sydd wir angen gweld meddyg ymgynghorol mewn lleoliad gofal eilaidd yn fwy tebygol o gael eu gweld yn gynt. Felly, mae mentrau ar waith yn barhaus, ond rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu atoch gyda rhagor o fanylion ynglŷn â’r hyn sy’n digwydd yn ardal bwrdd iechyd Aneurin Bevan.

Pa effaith y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn disgwyl y bydd y ganolfan gofal arbenigol a chritigol yn ei chael ar amseroedd aros yn y tymor canolig, ac a all gadarnhau pryd y bydd y gwaith o adeiladu’r ganolfan yn dechrau a phryd y mae’n disgwyl y bydd yn agor i gleifion?

Edrychaf ymlaen at fynychu’r digwyddiad torri’r dywarchen dros yr haf ar gyfer yr hyn a elwir ar hyn o bryd yn ganolfan gofal arbenigol a chritigol, felly mae’r gwaith adeiladu yn dechrau. Rwyf eisoes wedi nodi yn un o fy natganiadau blaenorol fy mod yn disgwyl iddi agor, rwy’n credu, yn 2021. O ran ei heffaith ar amseroedd aros, mae mwy o ddiddordeb gennyf yn ei heffaith ar y system gyfan a’r hyn a olyga o ran darparu gofal o ansawdd gwell. Credaf fod hyn yn rhan o’n her. Rydym yn sôn am ansawdd y gofal yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Rydym yn aml yn siarad yn ofer am niferoedd ac amser, ac mewn gwirionedd, nid dyna’r mesur gorau bob amser o welliant a pha ffurf sydd ar ansawdd. Yn sicr, rwy’n disgwyl i’r ysbyty newydd fod yn rhan o fwrdd iechyd sy’n perfformio’n dda yng nghyd-destun Cymru, er mwyn parhau i gyflawni a gwella ansawdd eu gofal mewn perthynas ag ystod o fesurau, gan gynnwys gofal dewisol a gofal heb ei drefnu. Ond wrth gwrs, bydd rolau o hyd i ysbytai eraill yn ardal ehangach Gwent, yn ogystal â’n huchelgais hirdymor i weld mwy o ofal yn cael ei ddarparu yn y lleoliad gofal sylfaenol beth bynnag.

Questions now from the party spokespeople to the Cabinet Secretary. Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you, Llywydd. There have been a number of cases drawn to my attention of doctors trained in Wales who want to work in Wales, but, because they’ve worked abroad, or have been further trained abroad, they find it very difficult to register to work again in Wales. In one case—and I wrote to your predecessor about this case—she had to return to New Zealand having returned to Wales because of difficulties registering permanently, and that was a huge loss to the NHS.

The latest individual to contact me talks of hundreds of pages to be filled in, with input required from former employers. And, with the administrative burden so heavy, some in Australia refuse to take part in that process. There is talk of a need for a complex reference document from six previous employers. I’ve heard about confusion about the information required. There is a requirement in terms of further training, and Wales is seen as nation that can’t give an assurance as to where one might be allowed to work.

So, what is now being done to facilitate the process of reregistering doctors in Wales, so that we can attract Welsh doctors back, or other doctors from abroad, for that matter?

Credaf ei fod yn bwynt pwysig o ran ein gallu i recriwtio a chadw meddygon o bob rhan o’r byd, gan gynnwys y rhai a allai fod wedi cael eu hyfforddi yng Nghymru neu’r DU yn ehangach ac sy’n awyddus i ddod i fyw, i hyfforddi ac i weithio yng Nghymru yn y dyfodol. Mae cydbwysedd yma o ran y sicrwydd y dylem fod eisiau ei gael yn briodol o ran cymhwysedd proffesiynol meddyg a’u hanes blaenorol lle maent yn gweithio ar hyn o bryd neu lle buont yn gweithio ddiwethaf. Ac mewn gwirionedd, mae’n ymwneud â sicrhau ei bod mor hawdd â phosibl i groesawu unigolion tra hyfforddedig i ddod i ddarparu gwasanaeth sydd ei angen arnom yn y wlad hon.

Dyna pam, fel rhan o’r ymgyrch ‘Hyfforddi/ Gweithio/ Byw’, fod hyn yn rhan o’r cynnig, i geisio gwneud hyn yn haws. Dyna pam fod gennym un pwynt cyswllt wedi’i greu i geisio sicrhau bod y broses yn haws i’r unigolyn hwnnw, neu’r grŵp hwnnw o bobl—yn aml, daw partneriaid gyda meddygon. Felly, y diben yw deall beth rydym yn ei wneud i sicrhau ei bod yn haws iddynt ddod yma i weithio, yn ogystal ag i fyw yma hefyd.

Felly, mae hynny’n rhan o’r gwaith rydym yn ei wneud. Mae gennyf ddiddordeb bob amser mewn enghreifftiau penodol lle nad yw’n ymddangos bod hynny wedi bod yn wir. Felly, byddwn yn fwy na pharod i edrych ar fanylion y mater a godwch, er mwyn deall sut y mae hynny’n cyd-fynd â’r hyn rydym yn ei wneud ar hyn o bryd. Ac os nad yw’n bodloni ein disgwyliadau ein hunain o ran sut rydym yn ei wneud yn haws, byddwn yn rhoi sicrwydd priodol ynglŷn â’r hyn y gallwn ei wneud mewn gwirionedd i wella’r hyn a wnawn ar hyn o bryd. Nid oes pwynt esgus bod popeth yn berffaith—anaml iawn y mae hynny’n wir—ond rwyf bob amser yn awyddus i ddysgu o’r hyn sy’n digwydd ar hyn o bryd.

And certainly, I will contact you, as I contacted your predecessor, who also gave me some warm words as you have done. But, unfortunately, it’s clear that there is a problem still facing us.

I will move to the challenge of attracting doctors from England. Now, doctors registered in Wales can’t work in Wales until they’ve been registered, as you know, on the Welsh performers list. There’s a similar register in England. The BMA notes that difficulties in transferring information between the two registers, and the complexities of registering on the Welsh list, make it very difficult to attract locums here specifically. And, in 2015, the BMA recommended that the Welsh Government and the UK Government needed to work together to facilitate that sharing of information between the two registers. So, what steps has the Minister taken since then to make it easier to register doctors from England to work in Wales, something which is crucial, of course, to go alongside any recruitment campaign?

Wel, mae’r rhestr cyflawnwyr unigol yn fater sydd wedi peri cryn rwystredigaeth i bobl yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru, ac yn y Llywodraeth hefyd, gan ein bod wedi gwneud popeth y gallem ei wneud ac y dylem ei wneud i’w gwneud yn haws i bobl gofrestru yng Nghymru. Yr her yw parodrwydd yr Adran Iechyd a GIG Lloegr i wneud yr un peth ar sail gyfatebol. Felly, mewn gwirionedd, rydym yn ei gwneud yn haws i’n meddygon ymarfer dros y ffin—mae’n ymwneud mewn gwirionedd â’u gallu i wneud yr un peth gyda ni.

A dyna’r her onest. Bydd yna adegau pan fyddaf yn sefyll ac yn dweud, ‘Nid yw hyn yn berffaith, gwn fod angen i ni wella’. Mae hwn yn sicr yn faes lle mae’r her yn ymwneud â GIG Lloegr a’r Adran Iechyd yn chwarae eu rhan. Pan fyddwch yn siarad am ei gwneud yn haws i feddygon ddod yma, rhan o’r hyn sy’n ei gwneud yn haws ac yn well i feddygon ddod yma yw bod yna gydnabyddiaeth go iawn yn y proffesiwn o natur y sgwrs rydym yn ei chael ynglŷn â’r math o berthynas rydym am ei chael gyda meddygon, boed hynny mewn gofal sylfaenol neu mewn gofal eilaidd. Ac mewn gwirionedd, creu’r diwylliant hwnnw, yn fwy na chymhellion mewn nifer o ffyrdd, sy’n denu meddygon i Gymru, ac rydym am iddynt aros yma. Ond yn sicr, mae’r rhestr cyflawnwyr yn broblem, ac mae’n rhywbeth rydym yn dal i geisio perswadio’r Adran Iechyd a GIG Lloegr i weithredu yn ei chylch, er mwyn helpu pawb ohonom i recriwtio a chadw meddygon o fewn systemau Cymru a Lloegr.

I certainly welcome any signals—and there are positive signals—in terms of an improvement in the number of those choosing to come to work in Wales, and an increase in the number of those choosing to train as GPs, and the financial incentive can play a part in that. But developing expertise and having the support to develop expertise is also something that appeals to junior doctors. And knowing that our rural areas are facing a very real challenge in recruitment, does the Minister agree with me that there is real scope to use a new medical school in Bangor as a centre to develop expertise, which could become global in its significance in rural medicine specifically, in the primary and secondary sectors, and that that as an aim should be a reason to move quickly towards establishing medical education in Bangor?

Diolch am eich cwestiwn dilynol. Rwyf wedi bod yn glir ac yn gyson mewn perthynas ag ysgol feddygol yng ngogledd Cymru. Rwy’n aros am y cyngor terfynol, a phan gaf y cyngor hwnnw, byddaf yn gwneud penderfyniad. Bydd angen i mi gael sgwrs hefyd gyda fy nghyd-Aelod yn y Cabinet, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, gan nad yw’r gyllideb mewn un maes penodol o’r Llywodraeth; mae wedi’i gwasgaru ar draws y wasgfa ar gyllidebau’r ddau ohonom—boed hynny’n ysgol feddygol newydd, neu gynyddu nifer y meddygon rydym am eu hyfforddi a’u recriwtio yma yng Nghymru. Felly, mae gonestrwydd a chysondeb, rwy’n meddwl, yn y cwestiynau rydych chi a chyd-Aelodau eraill wedi eu gofyn unwaith eto, ac nid yw’r ffaith eich bod yn gofyn y cwestiwn yn peri unrhyw anhawster i mi.

Pan fyddaf yn derbyn y cyngor, byddaf yn glir ynglŷn â beth yw’r cyngor hwnnw, byddaf yn glir ynglŷn â beth yw ymateb y Llywodraeth a’r hyn rydym yn bwriadu’i wneud wedyn. Ond rwy’n cydnabod bod yno ddyhead clir i fwy o bobl ymgymryd â’u hyfforddiant meddygol mewn gwahanol rannau o Gymru. Ac wrth gwrs, nid mater i ogledd Cymru yn unig yw’r Gymru wledig. Mae pwyntiau a chwestiynau eraill hefyd ynglŷn â sut rydym yn cadw pobl sy’n awyddus i hyfforddi i fod yn feddygon yng Nghymru—boed yng ngorllewin Cymru neu ogledd Cymru—ond hefyd ynglŷn â sut rydym yn denu pobl yn ôl i mewn i’r system. Os ydych yn 18 neu’n 19 oed ac yn byw ar Ynys Môn, efallai eich bod yn awyddus i fynd i Lundain neu Lerpwl neu rywle arall i gwblhau eich hyfforddiant. Ond mae angen inni fod yn well am gael pobl i ddod yn ôl i mewn i’n system. Felly, mae’n ymwneud â mwy nag un peth, ac nid wyf am geisio esgus mai ysgol feddygol yw’r unig ateb neu’r ateb i ddatrys rhai o’r heriau hynny. Rydym yn gweld gwaith ar hyn yn barod, er enghraifft yn y rhaglen gwricwlwm sy’n cael ei datblygu gan Brifysgol Caerdydd, lle maent yn cydnabod bod mwy y gallent ei wneud ynglŷn ag arbenigedd meddygaeth wledig a fydd yn ddeniadol i rai pobl sydd am fod yn feddygon ar hyn o bryd ac yn y dyfodol. Mae llawer o waith gwahanol yn mynd rhagddo, a phan ddaw’r cyngor ac ymateb gennyf, byddaf yn eistedd ac yn cytuno ac yn trafod hynny gyda fy nghyd-Aelod Kirsty Williams. Bydd angen i ni ystyried hyn oll wrth nodi beth fydd yr ymateb.

Conservative spokesperson, Angela Burns.

Diolch, Llywydd. Wrth gwrs, Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r ffyrdd y gallwn ddenu mwy o bobl i faes meddygaeth yw drwy sicrhau bod pobl yn cael cyfle i gael cydbwysedd bywyd a gwaith da, ac rwy’n eithaf sicr y byddwch yn cytuno â mi am bwysigrwydd sicrhau cydbwysedd bywyd a gwaith da i holl weithwyr y GIG—swydd anodd iawn ar y gorau. Mae’r ymrwymiad diweddar i ddenu mwy o feddygon teulu i Gymru wedi bod yn llwyddiannus, ac rwy’n rhoi clod i chi am hynny, a’ch Llywodraeth. Ond rydym yn dal i gael trafferth i—[Torri ar draws.] Ie, byddwn i’n gwneud nodyn ohono hefyd. Nid yw’n digwydd yn aml, ond byddaf yn rhoi clod pan fo’n ddyledus. Ond rydym yn dal i gael trafferth i ddenu meddygon. Gall y llwybr o fod yn fyfyriwr israddedig i fod yn feddyg ymgynghorol gymryd dros 15 mlynedd, a chydag ymrwymiad amser o’r fath, yn enwedig pan fyddwch yn dechrau arni mor ifanc, mae gyrfa unigolyn a’u hanghenion yn newid. Efallai y byddant yn cyfarfod â pherson eu breuddwydion, yn priodi, yn cael plant—y cwbl. Mae’n ymrwymiad mawr i fynd ati i gynllunio eich bywyd yn y dyfodol yn 18 oed. Pa gynlluniau sydd gennych i sicrhau bod llwybrau arweinyddiaeth a rheolaeth ar agor yn ystod y 15 mlynedd, a bod cyfleoedd am gyfnodau sabothol neu iddynt wneud gwaith ymchwil tra byddant yn dal i fod ar y cwrs hyfforddi gwerthfawr hwnnw? Rwy’n credu y byddai hynny’n helpu i wella cynnig a allai fod gennym yma yng Nghymru i ddenu mwy o bobl atom nag i rannau eraill o’r DU.

Rwy’n credu bod hwnnw’n bwynt teg i’w nodi. Mae’n sicr yn rhan o’r hyn a drafodwyd gennym yn y cyfnod a oedd yn arwain at yr ymgyrch recriwtio, ac yn yr un modd, yr hyn y mae llawer o’n meddygon iau yn awyddus iawn i’w werthu’n gadarnhaol am Gymru. Yn ffair yrfaoedd BMJ, lle y lansiwyd yr ymgyrch ‘Hyfforddi/ Gweithio/ Byw’ ar gyfer meddygon yr hydref diwethaf, yr hyn a oedd yn galonogol iawn oedd, nid yn unig y bobl sy’n rhan o’r proffesiwn yng Nghymru eisoes ar lefel uwch sy’n ymwneud â hyrwyddo’r cyfleoedd i weithio yng Nghymru, ond y meddygon iau a fynychodd, a oedd wedi cytuno i ddod ac i fod yn rhan o’n sgwrs gyda chymheiriaid yn y digwyddiad penodol hwnnw ac a ddaeth yn ôl ar ôl eu hamser penodedig a threulio mwy o amser yn ei wneud am eu bod yn credu bod yna gynnig cadarnhaol iawn yma yng Nghymru. Mae’n ymwneud â’r gymysgedd honno o ddealltwriaeth—ynglŷn â’r cydbwysedd a’r gwahanol gyfleoedd. Gallwch fod yn feddyg sydd eisiau gweithio mewn lleoliad trefol a gallwch weithio yng nghanol dinas fel Caerdydd, neu gallwch weithio yn Sir Benfro a Gwynedd gydag agwedd wahanol iawn. Mae’n ymwneud â gwerthu pob un o’r gwahanol gyfleoedd hynny. Dyna pam rwy’n siarad am hyfforddi, gweithio a byw yng Nghymru. Nid ymwneud ag un o’r pethau hynny’n unig y mae—mae’n amrediad o wahanol elfennau.

Mae angen cydnabod hefyd na fydd gyrfaoedd pobl yn golygu cael un swydd ac aros yn y swydd honno drwy gydol eu gyrfa. Mae pobl eisoes yn symud o gwmpas ac mae hynny’n fwy tebygol o fod yn wir yn y dyfodol. Felly, mae yna bwynt ynglŷn â chael cyffredinolwyr yn rhan o bwy y mae angen i ni eu denu a’u cadw yma yng Nghymru, ond hefyd i feddwl am y llwybr gyrfa cyfan sydd ganddynt a sut y gallwn ei gwneud yn haws i symud mewn gwahanol rannau o’u gyrfa, oherwydd dyna sydd angen i ni ei wneud yn llwyddiannus yn y dyfodol. Mae honno, wrth gwrs, yn her gyffredin ar draws systemau’r DU. Rydym yn wynebu llawer o heriau tebyg a gallwn bob amser ddysgu o’r hyn a wneir yn llwyddiannus neu’n aflwyddiannus mewn rhannau eraill o’r DU. Rwy’n awyddus i ni gael ymagwedd agored i’r sgwrs honno yn y dyfodol.

Mae hynny’n newyddion gwych. Mae’r meddygon wedi bod yn dweud hyn ac mae’r israddedigion wedi bod yn dweud hyn ers nifer o flynyddoedd bellach. Felly, rwy’n gobeithio’n wir, y tro hwn, eu bod yn cael eu clywed a bod y camau hynny’n cael eu cymryd. Soniasoch, wrth gwrs, fod meddygon yn hoffi symud o gwmpas. Deallaf ei bod yn anodd iawn olrhain meddygon sydd eisiau cymryd seibiant neu sydd eisiau gadael eu hyfforddiant ac sy’n penderfynu gwneud gwaith locwm am rai blynyddoedd, efallai, ar ôl eu hyfforddiant meddygol craidd. Credaf y byddai’r ffigurau hyn yn ddefnyddiol i weld pa lwybr y mae’r unigolion hynny’n ei ddilyn, boed yn y wlad hon neu dramor neu os ydynt wedi penderfynu camu’n ôl mewn gwirionedd o feddygaeth rheng flaen am na allant gael y cydbwysedd bywyd a gwaith sydd ei angen arnynt. Rwyf wedi ceisio ymchwilio sut y gallwn olrhain unigolion sy’n dechrau hyfforddi yma yng Nghymru. Un ffordd o wneud hyn fyddai i bob meddyg gadw eu rhif hyfforddi cenedlaethol drwy gydol eu gyrfa. Rwy’n deall bod yn rhaid iddynt ildio’r rhif hyfforddiant cenedlaethol hwnnw os ydynt yn gadael eu hyfforddiant. Tybed a allech gyflwyno’r syniad hwn i Ddeoniaeth Cymru, gan mai’r hyn sydd ei angen arnom yw data. Mae angen i ni wybod pwy sydd wedi ymuno â ni, pam nad ydynt yn dymuno aros a lle maent wedi mynd, oherwydd yn y ffordd honno gallwn ddysgu rhagor eto am yr hyn sydd angen i ni ei wneud i sicrhau bod gennym y cynnig cywir yn ein GIG.

Rwy’n credu bod hwnnw’n bwynt diddorol i’w wneud ac mae’n un y byddaf yn sicr yn ei drafod gyda swyddogion, nid yn unig yn y ddeoniaeth, ond wrth i ni greu Addysg Iechyd Cymru, wrth gwrs, a deall pa ffurf fydd i hwnnw. Rwy’n credu fy mod wedi dweud y byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau am gynnydd hwnnw a chreu corff cysgodol i arwain at ei roi ar waith yn y dyfodol. Mae’r rhain yn bynciau rydym yn sôn amdanynt yn rheolaidd gyda Chymdeithas Feddygol Prydain a rhanddeiliaid eraill hefyd.

Rwy’n cyfarfod â hwy yr wythnos hon, mewn gwirionedd. Cyfarfûm â’u cynrychiolydd o’r pwyllgor meddygon iau fel rhan o’r sgwrs honno ynglŷn â beth yw’r safbwyntiau presennol a’r heriau sydd ynghlwm wrth y gwahanol gontractau yn Lloegr, a theimladau meddygon iau yn Lloegr a sut y mae hynny’n effeithio ar bobl yng Nghymru a beth y mae hynny’n ei olygu ar gyfer dewisiadau rydym am eu gwneud yma, nid yn unig o safbwynt y contract, ond o ran y gwahanol gynigion sydd gennym ynglŷn â gweithio yma hefyd. Oherwydd ni fydd y gwahanol batrymau gwaith hynny’n ymwneud yn unig â phobl yn mynd i mewn ac allan o feddygaeth; bydd hefyd yn ymwneud â’r ffaith fod pobl eisiau cydbwysedd bywyd a gwaith gwahanol, fel roeddech yn ei ddweud wrth agor—nid menywod yn unig, ond bydd llawer o ddynion eisiau cydbwysedd bywyd a gwaith gwahanol mewn gwirionedd. Mae yna agwedd wahanol iawn, ac rwy’n credu ei bod yn un i’w chroesawu’n fawr, tuag at yr hyn y mae’n ei olygu i fod yn rhiant, ac mae hynny’n golygu y bydd pobl eisiau gweithio oriau gwahanol a cheisio cael pethau eraill y tu allan i’w bywydau gwaith. Nid yw’r ffordd roedd pobl yn hyfforddi yn y gorffennol yn rhywbeth rydym am ei ail-greu lle roedd pobl yn gweithio oriau gwallgof yn rhan o’r hyn a wnaent.

Mae hynny’n golygu bod yn rhaid i ni feddwl mwy am yr adnoddau ariannol sydd gennym a sut rydym yn defnyddio adnoddau dynol y meddygon rydym yn eu cael drwy hyfforddiant ac yna sut rydym yn gwneud ein gorau i’w cadw. Felly, mae gennyf ddiddordeb i weld sut y gallem olrhain y dewisiadau a wnânt a’r adborth y maent yn ei roi i ni yn ddefnyddiol ac mae hynny’n rhan o’r hyn y gallwn ei wneud gyda’r ymgyrch bresennol yn ogystal. Rwy’n hapus i wneud yn siŵr ein bod yn rhannu mwy o wybodaeth gydag Aelodau’r Cynulliad wrth i ni gyflwyno hynny i’r ymgyrch hefyd ynglŷn â lefel y bwriad gwirioneddol rydym yn ei gael yn ôl gan y bobl a benderfynodd naill ai i beidio â dod i Gymru—oherwydd mae hynny’n bwysig hefyd—yn ogystal â’r rhai sy’n penderfynu dod yma hefyd. Ond byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd y syniad penodol ynglŷn ag a allai’r rhif hyfforddi cenedlaethol fod yn rhywbeth defnyddiol yn rhan o hynny.

Rwy’n gwybod y byddwch yn dechrau’r ymgyrch recriwtio nyrsys hefyd. Rwy’n credu mai’r peth yw na allwn wneud hyn mewn trefn linol—mae’n rhaid i ni eu gwneud i gyd ar yr un pryd gan fod gennym fylchau enfawr yn y GIG drwyddo draw. Mae ystadegau diweddar yn glir iawn nad ydym ond yn llenwi 49 y cant o’r lleoliadau ar gyfer hyfforddiant meddygol craidd. Rydym yn mynd yn brin o feddygon yn ein GIG ac maent yn mynd i wneud gwaith locwm neu’n gadael, neu’n syml heb fod gennym. Felly, mae hynny’n golygu bod gennym gyfradd swyddi gwag o 51 y cant. Hoffwn i chi ystyried mynd i’r afael â sut y gallem wneud iawn am y diffyg hwnnw. Oherwydd, wrth gwrs, yn rownd 2, pan fyddwn efallai’n llenwi rhai o’r rheini, yn gyntaf, ni chawn y 51 y cant i gyd, gan y byddem wedi’u cael y tro cyntaf, ac wrth gwrs, yn ail, rydym yn cael pobl nad yw Cymru yn ddewis cyntaf iddynt, sy’n golygu y gallant fod yn llai tebygol o aros yma yn y tymor hir.

A dweud y gwir, rydym yn cael pobl nad ydynt, o bosibl, wedi perfformio’n ddigon da y tro cyntaf. Felly, rydym yn cael pobl nad ydynt ar frig eu cohort, ac rydym yn awyddus i gael gafael ar y rhai rhagorol i gyd yn gyntaf os gallwn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn yn meddwl tybed a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda sefydliadau fel yr ymddiriedolaeth ysbytai a Choleg Brenhinol y Meddygon, er mwyn cynyddu nifer y meddygon y gallwn eu recriwtio i GIG Cymru ar yr ymgais cyntaf a phwysig hwnnw—mae 51 y cant yn ddiffyg mawr iawn.

Rwy’n cydnabod bod hyfforddiant meddygol craidd yn bryder gwirioneddol. Nid yw’r ffaith ei fod yn bryder gwirioneddol mewn rhannau eraill o’r DU yn golygu nad oes gennym broblem yma, oherwydd mae gennym broblem, ac mae’n her wirioneddol i ni ei hystyried. Ac mewn gwirionedd, mae’n rhan o’r sgyrsiau a gawsom. Cefais sgwrs adeiladol iawn gyda Choleg Brenhinol y Meddygon, yn ogystal â phartneriaid a rhanddeiliaid eraill. Rhan o’r sgwrs onest ac aeddfed sy’n rhaid i ni ei chael, o ystyried ein bod i gyd yn gwybod bod hon yn broblem fawr, yw sut y byddem yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud yn gadarnhaol, o ystyried ein bod yn gwybod bod y prinder hwnnw’n bodoli mewn rhannau eraill o’r DU hefyd?

Mae rhywfaint o hynny, os hoffech, yn ymwneud â’r gystadleuaeth rhwng gwahanol rannau o’r DU i geisio recriwtio a chadw’r un bobl. Un o bryderon Coleg Brenhinol y Meddygon yw bod y modd y siaredir am y gwasanaeth iechyd yn aml yn ei gwneud yn yrfa lai deniadol i bobl eraill a allai fod wedi bod eisiau dilyn gyrfa mewn meddygaeth fel arall. Mae yna wahanol bethau y mae angen i ni edrych arnynt a’u gwneud.

Felly, nid wyf am esgus bod gennyf un ateb rwyf wedi’i guddio yn rhywle yn fy mhoced i’w ddatgelu ac i ddatrys y broblem gyfan—ni fyddai honno’n ffordd glyfar iawn o fynd i’r afael â hyn. Ni fyddwn yn gallu esgus y bydd popeth yn iawn o fewn chwe mis, ond fe allaf ddweud fy mod yn credu bod gennym y partneriaid cywir yn cael y sgyrsiau gyda ni, gyda swyddogion yma yn y Llywodraeth, gyda byrddau iechyd, ac fel y dywedais yn gynharach, yn arwain at greu Addysg Iechyd Cymru i gael sgwrs fwy cydgysylltiedig a deallus ynglŷn â phwy rydym eu heisiau a sut i’w cael. Ac rwy’n credu mai’r ffordd rydym yn eu cael yw’r rhan fwyaf heriol, yn hytrach na cheisio deall, o ran y gweithlu, pwy fyddai’n hoffi gweithio yn y gwasanaeth yn ddelfrydol.

UKIP spokesperson, Caroline Jones.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym i gyd yn gwybod bod canfod canser yn gynnar yn hanfodol i oroesiad claf, a dyna pam fod y rhaglenni sgrinio mor bwysig. Os ceir diagnosis o ganser y coluddyn ar gam cynharach, bydd mwy na naw o bob 10 o bobl yn cael eu trin yn llwyddiannus. Dylai sgrinio leihau nifer y bobl sy’n marw o’r clefyd, sy’n lladd tua 1,000 o bobl yng Nghymru bob blwyddyn. Mae llawer o bobl yn teimlo bod y prawf presennol yn rhy gymhleth, a dyna pam rwy’n eich llongyfarch am gyflwyno prawf imiwnogemegol ysgarthol sy’n symlach ac yn fwy cywir. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut y mae’r broses o gyflwyno’r prawf newydd yn dod yn ei blaen os gwelwch yn dda?

Diolch am y cwestiynau. Rwy’n credu bod dau bwynt cyffredinol y byddwn yn eu gwneud. Y cyntaf yw fy mod yn credu ei bod yn rhy gynnar i siarad am y broses o gyflwyno, ond rydym yn disgwyl gallu darparu gwybodaeth drwy gydol eleni ynglŷn â chyflwyno’r prawf newydd sy’n symlach ac yn haws i’w wneud. Mae wedi bod yn rhan o’r her yn y gorffennol o ran cyfraddau canser y coluddyn, oherwydd yn gyffredinol, roedd yn brawf anodd ac annymunol i’r unigolyn ei wneud. Felly, cafwyd llawer o bobl yn ymatal ac yn gwrthod cydymffurfio, a’r ffaith mewn gwirionedd nad oedd pobl yn malio digon ynglŷn â chanfod cyflwr a allai fod yn angheuol yn gynt. Felly, roeddem yn gwybod bod yna rywbeth ynglŷn â gwella cyfraddau profi, a dylai’r prawf newydd ein helpu i wneud hynny. Bydd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog, yn arwain y gwaith o ddarparu’r wybodaeth honno gyda’i chyfrifoldeb dros y rhaglen sgrinio.

Yr ail bwynt y byddwn yn ei wneud, pan fyddwn yn sôn am gynnal profion yn gynt, yw bod yna bob amser her a galw am gynnal mwy o brofion a mwy o raglenni sgrinio a goruchwylio, ac mae hyn yn anodd iawn, oherwydd, fel rhannau eraill o’r DU, rydym yn dilyn y cyngor arbenigol sydd gennym ynglŷn â’r man priodol a’r grŵp priodol o bobl i’w profi er mwyn arbed y nifer fwyaf o fywydau. Oherwydd mae niwed posibl yn cael ei wneud yn y rhaglenni profi yn ogystal, ac rydym yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â’n defnydd o adnoddau. Nawr, mae hynny’n anodd bob amser, oherwydd, fel y bydd pobl yn y Siambr hon yn gwybod, gyda marwolaeth Sam Gould yn ddiweddar ag yntau’n ddyn ifanc, dyna rywun a oedd yn iau na’n rhaglen safonol ar gyfer profi canser y coluddyn. Mae hynny oherwydd ein bod yn gweithredu ar y cyngor rydym yn ei gael ynglŷn â sut i gael y canlyniadau gorau ar gyfer y cyhoedd a’r gwasanaeth iechyd a sut rydym yn achub y nifer fwyaf o fywydau.

Felly, er fy mod yn deall y bydd yr Aelodau’n aml eisiau dweud, ‘Ehangwch y rhaglen sgrinio; profwch fwy o bobl’, yn aml, nid yw mor syml â hynny, a byddwn yn gofyn i bobl feddwl a cheisio ymgysylltu â ni ar lefel ble mae’r dystiolaeth yn mynd â ni a pham ei bod yno, ac a ydym eisiau cynnal ymgyrch o’r fath mewn gwirionedd, y math o waith y mae’r ymgyrch sy’n gysylltiedig â’r rhaglen brofi wedi’i arwain gan dystiolaeth, neu wedi’i harwain gan y sawl a fydd â’r llais uchaf ynglŷn â’r hyn y maent yn ceisio ei newid. Nid yw hwn yn ddewis hawdd i neb ei wneud, ac rwy’n credu y byddai unrhyw un yn fy sefyllfa yn awr neu yn sefyllfa Rebecca Evans yn dal i orfod cael eu harwain gan y dystiolaeth ynglŷn â’r peth iawn i’w wneud ar gyfer y gwasanaeth a’r cyhoedd.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Cymru wedi penderfynu gosod trothwy sensitifrwydd llawer uwch ar gyfer y prawf sgrinio imiwnogemegol ysgarthol. Er ei fod yn is na’r lefel a osodwyd yn Lloegr, mae’n ddwywaith y lefel a osodwyd yn yr Alban, ac wyth gwaith yn uwch na’r trothwy a osodwyd mewn mannau eraill yn Ewrop. Mae Ymchwil Canser y DU yn datgan mai’r rheswm dros y trothwy llawer uwch yw’r diffyg capasiti endosgopi yma yng Nghymru. Yn rheolaidd, mae oddeutu 1,000 o gleifion yn aros mwy nag wyth wythnos am golonosgopi yng Nghymru. Os ydym am fanteisio i’r eithaf ar y prawf imiwnogemegol ysgarthol, mae’n rhaid i ni gynyddu capasiti endosgopi. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych yn eu cymryd i gynyddu capasiti ac a wnewch chi ystyried gostwng y trothwy sgrinio imiwnogemegol ysgarthol pan fydd gennym ddigon o gapasiti colonosgopi?

Rwy’n hapus i ymdrin â dwy ran y cwestiwn hwnnw. Yn sicr nid wyf yn ymwybodol ein bod yn gosod y trothwy yn y prawf ar ddim heblaw’r sylfaen dystiolaeth ynglŷn â’r peth iawn i’w wneud ar gyfer cleifion. Os yw hi eisiau ysgrifennu ataf gyda materion penodol sydd wedi’u codi gan Ymchwil Canser er mwyn i mi neu’r Gweinidog ymateb, byddem yn falch o wneud hynny. O ran capasiti endosgopi, gwyddom ein bod yn wynebu her benodol yn ardal de-ddwyrain Cymru, ac rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol mewn gwirionedd yn lleihau amseroedd aros a gwella capasiti, ond gan wella ansawdd ar yr un pryd yn ogystal, yng ngorllewin Cymru, yng nghanolbarth Cymru ac yng ngogledd Cymru hefyd. Ein her yw de-ddwyrain Cymru, lle mae’r rhan fwyaf o’r amseroedd aros hir i’w gweld, yn ardaloedd byrddau iechyd Caerdydd a’r Fro, Cwm Taf ac Aneurin Bevan. Ac er eu bod wedi gwneud cynnydd gwirioneddol sylweddol dros y flwyddyn ddiwethaf, mae llawer mwy i’w wneud dros y flwyddyn hon, ac rwy’n disgwyl iddynt wneud gwahaniaeth gwirioneddol a sylweddol unwaith eto i’r ôl-groniad sydd ganddynt, fel y gallwn gael system lawer mwy cynaliadwy lle mae pobl yn cael eu gweld o fewn eu hamseroedd targed.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae sgrinio canser y coluddyn yn cael ei gynnig i bobl rhwng 60 a 74 oed. Mae’r Alban wedi penderfynu sgrinio pobl rhwng 50 a 74 oed. Fodd bynnag, mae canser y coluddyn yn gallu taro pobl o bob oed. Ychydig wythnosau yn ôl, yn anffodus, collasom gydweithiwr i ganser y coluddyn, ac yntau ond yn 33 oed. Ysgrifennydd y Cabinet, a oes gan eich Llywodraeth unrhyw gynlluniau i gynnig sgrinio imiwnogemegol ysgarthol rheolaidd i rai yr ystyrir bod eu risg o ddatblygu canser y coluddyn yn uwch, beth bynnag fo’u hoed, ac i gyflwyno sgrinio i bobl dros 50 oed fel y maent yn ei wneud yn yr Alban?

Fel y dywedais yn ail ran fy ateb cyntaf, rwy’n credu, mae’n rhaid i ni gael ein harwain gan y dystiolaeth, ac os ceir tystiolaeth sy’n dangos mai newid y terfyn oedran yw’r peth iawn i’w wneud, yna gallwch ddisgwyl y bydd y Llywodraeth yn gwneud hynny. Ond nid wyf yn credu y gallwn osod terfyn mympwyol ar oedran wedi’i yrru gan ymgyrch os nad yw wedi’i gefnogi gan dystiolaeth. Ac mae hynny’n anodd iawn, oherwydd rwy’n deall yr emosiwn a’r effaith ddealladwy ar bobl nad ydynt wedi’u cynnwys yn y rhaglen sgrinio ond sydd, serch hynny, yn dioddef o gyflyrrau gan gynnwys canser. Ond nid wyf yn credu bod unrhyw Lywodraeth gyfrifol yn gallu dweud y bydd yn gwneud dewis ynglŷn â chynnal rhaglen sgrinio genedlaethol y tu allan i’r terfynau a heb ystyriaeth briodol i’r dystiolaeth sy’n bodoli ar beth i’w wneud â’r hyn rydym yn cydnabod eu bod yn adnoddau cyfyngedig yn y gwasanaeth iechyd, a’r niwed go iawn y gellid ei wneud drwy sgrinio rhai nad ydynt ei angen, yn ogystal â’r budd gwirioneddol sydd i’w gael o raglen sgrinio o ansawdd uchel, gydag adnoddau priodol, ar draws y wlad.

Ein blaenoriaeth yw mabwysiadu ymagwedd ataliol i fynd i’r afael â gordewdra ymysg plant. Rydym yn gwneud hyn drwy ddefnyddio amrywiaeth o ddulliau, gan gynnwys ymgyrchoedd, rhaglenni a deddfwriaeth.

Mae enghreifftiau’n cynnwys ein rhaglen Teithiau Llesol, rhaglenni Plentyn Iach Cymru ac ymgyrch 10 Cam i Bwysau Iach Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Ardal bwrdd iechyd Cwm Taf sydd â’r cyfraddau gwaethaf o ordewdra ymysg plant yng Nghymru. Mae mwy nag un o bob pedwar o blant yn fy etholaeth yng Nghwm Cynon yn ordew, ac yn ogystal â pheri heriau iechyd, gwyddom fod hyn yn effeithio hefyd ar eu bywydau cymdeithasol ac addysgol. Gall arferion arloesol a chynhwysol fel y filltir ddyddiol annog gweithgaredd iach, a gwn eich bod chi a’r Ysgrifennydd addysg wedi ysgrifennu llythyr at ysgolion cynradd ym mis Ionawr yn eu hannog i wneud hyn. Pa gynnydd a fu ar y mater hwn?

Rydym wedi gweld nifer fawr o ysgolion yn mynegi llawer o ddiddordeb yng nghynllun y filltir ddyddiol ac yn defnyddio’r adnoddau dwyieithog sydd gennym ar-lein. Nid wyf eisiau dyfynnu rhif eto, oherwydd, pan fyddwn yn cyrraedd carreg filltir, hoffwn wneud cyhoeddiad bryd hynny, ond rwyf am ddweud bod cryn ddiddordeb wedi bod yn y cynllun hwn, ac mae’r ysgolion sy’n ei wneud yn dweud eu bod eisoes yn gweld gwahaniaeth mewn patrymau ymddygiad yn y dosbarth ac yn y blaen. Mae’n boblogaidd iawn ymysg yr athrawon eu hunain, a hefyd y plant, ac ymysg rhieni hefyd. Rwyf wedi bod yn gweithio, fel y dywedwch, gyda’r Gweinidog addysg i archwilio sut y gallwn gyflwyno pethau eraill o fewn amgylchedd yr ysgol yn ogystal, ac un rhaglen newydd rwy’n teimlo’n gyffrous iawn yn ei chylch, sydd wedi’i datblygu dros gyfnod o amser gyda phrosiectau peilot, yw’r rhaglen gyfoethogi gwyliau ysgol, a fydd yn digwydd mewn ysgolion ledled Cymru yn ystod yr haf hwn. Mae’n gyfle gwirioneddol wych i roi cyfle i blant gael pryd o fwyd iach yn ystod y dydd yn ystod y gwyliau, ond hefyd i fynd i’r afael â phethau fel colli dysgu dros y gwyliau, oherwydd gwyddom fod rhai disgyblion yn dychwelyd i’r ysgol ar ôl gwyliau’r haf ac maent wedi llithro ar ôl yn eu dysgu ac yn y blaen. Ond mae’r rhaglen gyfoethogi gwyliau ysgol yn ymwneud mewn gwirionedd â gwneud yr amgylchedd ysgol yn amgylchedd llawn hwyl i dreulio amser ynddo dros yr haf, a hefyd i gadw’ch pen uwchlaw’r dŵr o ran eich dysgu ac i gael mynediad at bryd iach o fwyd a gweithgareddau llawn hwyl.

Mae hyn yn newyddion gwych iawn. Mae’n gadarnhaol iawn, ac mae’r filltir ddyddiol yn offeryn defnyddiol iawn. Fodd bynnag, gadewch i ni fod yn onest, rydym wedi cael dadleuon diddiwedd yn y Siambr hon ynglŷn â risg gordewdra, ynglŷn â sut y mae’n dod yn her y dyfodol i iechyd y cyhoedd, ynglŷn â’r holl ganlyniadau i bobl o gario gormod o bwysau, yn enwedig yn ddiweddarach mewn bywyd, a lle mae’n rhaid i ni ei atal yw ymhlith y plant ifanc. Felly, tra’ch bod yn annog ysgolion i fanteisio ar y mathau hyn o ddewisiadau, tra rydych yn annog y gweithgareddau gwyliau hyn, rwy’n credu mai’r hyn sydd angen i ni ei roi ar waith, ac roeddwn yn meddwl tybed a ydych wedi cael nifer o drafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar hyd y llinellau hyn ynglŷn â pheidio â’i wneud yn ddewisol a pheidio â’i wneud yn ddiflas. Mae angen i ni gael ymarfer corff mewn ysgolion sy’n rhaid i blant ei wneud, ond ymarfer corff sy’n hwyl ac nad yw’n barnu. Gall fod yn ddawnsio i One Direction; nid oes ots, gan y byddant yn dal i gadw’n heini. Credaf ei bod yn bwysig iawn nad ydych yn rhoi cyfle i ysgolion ddewis peidio â gwneud rhai o’r pethau hyn, gan mai’r plant hyn, fel y soniodd Vikki, sy’n tyfu i fyny ac yn mynd i gael yr holl broblemau iechyd hynny yn y dyfodol, ac rwy’n credu bod angen i ni fod yn gryf iawn ar y pwnc hwn.

Diolch yn fawr iawn, ac mae hwn yn destun trafodaethau parhaus rwy’n eu cael gyda’r Gweinidog addysg hefyd. Mae’n werth nodi bod bron i dri chwarter y plant pedair i bum mlwydd oed yn cario pwysau iach mewn gwirionedd. Fodd bynnag, rydym am ganolbwyntio ein hymdrechion ar y chwarter sy’n weddill nad ydynt yn cario pwysau iach. Mae lefelau gordewdra ymysg plant wedi lefelu yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond unwaith eto, mae angen i bethau symud i’r cyfeiriad cywir.

Mae’n bwysig nodi hefyd fod yn rhaid i ni gefnogi plant sydd eisoes yn cario gormod o bwysau ar oedran ifanc, ac rwy’n falch iawn fod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi bod yn gweithio gyda byrddau iechyd ac erbyn hyn wedi datblygu manyleb gwasanaeth cytunedig am wasanaethau lefel 3 ar gyfer gordewdra ymysg plant. Felly, bydd hyn yn ein helpu yn ein hymdrechion i gynnal gwasanaeth gordewdra wedi’i integreiddio’n llawn ar bob haen o gymorth yng Nghymru. Felly, credaf fod hwn yn gam cyffrous, newydd a phwysig ymlaen i gefnogi plant sydd eisoes yn cario gormod o bwysau. Os ydym yn gweithredu pan fônt yn ifanc, yna’n sicr, gallant edrych ymlaen at gario pwysau iach fel oedolion.

Diolch am y cwestiwn. ‘Iechyd a Gofal Gwybodus’ yw ein strategaeth ar gyfer gweithredu ffyrdd newydd o ddarparu gofal drwy ddefnyddio TG i wella canlyniadau ar gyfer pobl yng Nghymru.

Yn seiliedig ar egwyddorion ‘unwaith i Gymru’, mae’n seiliedig ar atebion cenedlaethol pwysig a saernïaeth wedi’i chynllunio i alluogi gwybodaeth i gael ei defnyddio mewn ffordd ddiogel a saff.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gan dechnoleg gwybodaeth botensial i drawsnewid y modd y darparwn ofal iechyd yn y dyfodol. O delefeddygaeth i apiau iechyd rhyngweithiol, mae’r manteision i gleifion yn enfawr. Yn anffodus, nid yw ein seilwaith cyfredol yn gallu ateb gofynion heddiw. Gyda meddygon a nyrsys yn cael eu gorfodi i ddefnyddio TG sy’n heneiddio, a methu rhannu diagnosteg neu gael mynediad at gofnodion cleifion ar unwaith, mae’n amlwg ein bod angen ailwampio ein seilwaith TG yn llwyr. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau bod gennym system TG effeithlon a diogel sy’n addas ar gyfer galwadau heddiw ac anghenion yn y dyfodol?

Wel, dyna yw nod clir y Llywodraeth hon yn ein strategaeth ‘Iechyd a Gofal Gwybodus’. Mae gennym ystod o systemau cenedlaethol sydd bellach ar waith i ganiatáu i bobl drosglwyddo gwybodaeth yn llawer haws ar draws y byd gofal iechyd, ac mae Dewis Fferyllfa yn enghraifft dda o hynny. Nid â’r gwaith o greu’r saernïaeth yn unig y mae’n ymwneud, ond mae’n caniatáu ac yn galluogi pobl i gynnig gwasanaethau sy’n gwneud y defnydd gorau o arbenigedd fferyllfa, yn ogystal â lleihau’r pwysau ar feddygon teulu. Mae’n llawer haws gweld fersiwn o gofnod y meddyg teulu mewn gofal heb ei drefnu mewn ysbyty erbyn hyn hefyd. Mae hwnnw’n ddatblygiad diweddar. Felly, mae mwy’n digwydd. Gyda phob blwyddyn, byddwch yn gweld mwy a mwy o hyn yng Nghymru, ac unwaith eto, mae’r systemau cenedlaethol yn gryfder pwysig iawn i ni. Yn hytrach na chael saith neu wyth system wahanol yn ceisio siarad â’i gilydd ar draws ffiniau byrddau iechyd, rydym yn mynnu cael dull sy’n wirioneddol genedlaethol i Gymru, ac mae hwnnw’n sicrhau manteision real a phendant. Felly, mae hefyd yn rhan o’r broses o gyflwyno system wybodaeth rhwng iechyd a gofal yn ogystal. Rwy’n ceisio cofio’r acronymau penodol—dylai gwasanaeth gwybodaeth gofal cymunedol Cymru sy’n cael ei gyflwyno ar hyn o bryd ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Phowys ddatblygu ffordd o drosglwyddo gwybodaeth yn ddiogel a saff rhwng gweithwyr proffesiynol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.

Felly, mae camau ar y gweill, ond rwy’n cydnabod bod hwn yn faes lle nad yw’r ddau floc mawr hwn o’r sector cyhoeddus wedi gallu dal i fyny hyd yma â’r galw a realiti’r newidiadau ym mywydau pobl, y ffordd rydym yn byw gyda ffonau clyfar a thechnoleg glyfar. Mae’r gwasanaeth iechyd yn parhau i ddal i fyny. Mae yna her i wneud hynny’n ddiogel ac yn saff, ond mae potensial enfawr ac enillion enfawr i bobl o wneud hynny, ond hefyd i weithwyr gofal iechyd proffesiynol yn y ffordd y maent yn gweithio gyda’i gilydd a phobl eraill yn y maes gofal cymdeithasol.

Mae gan Gymru hanes da ar y cyfan o fuddsoddi yn seilwaith TG y GIG. Nawr, mae Llywodraeth Cymru wedi amlinellu amcanion ar gyfer fframwaith gwasanaethau digidol gwerth £180 miliwn ar gyfer Cymru gyfan. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu ei weledigaeth ynglŷn â sut y bydd y cynllun yn gwella seilwaith TG y GIG, pa fesurau diogelwch sydd ganddo ar waith i ddiogelu cyfrinachedd cleifion, yn enwedig o ystyried achosion o dorri cyfrinachedd mewn rhannau eraill o’r DU, a pha asesiad a wnaed o’r arbedion cyffredinol y bydd y fframwaith newydd yn eu creu o ran gwerth ariannol i glinigwyr?

Rwy’n hapus i ysgrifennu atoch gyda manylion y pwyntiau rydych wedi’u codi, yn hytrach na cheisio chwilio dyfnderoedd fy nghof i wneud hynny. Yr hyn a ddywedaf yw bod y pwyntiau cyffredinol a godir gennych ynglŷn â’r potensial i wella, ynglŷn â pha mor ddiogel a saff yw gwybodaeth cleifion a deall y cyfaddawd rhwng hynny a’r budd y gellir ei ennill o rannu’r wybodaeth honno, yn nodweddion arwyddocaol ym mhob datblygiad a gyflawnir gennym, gan ein bod mewn gwirionedd yn cydnabod y risg i gleifion o beidio â sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei throsglwyddo’n llyfnach rhwng gweithwyr iechyd a gofal proffesiynol. Ac mewn gwirionedd, mae’r rhan fwyaf o’r cyhoedd yn disgwyl i’r wybodaeth hon gael ei darparu yn y ffordd honno eisoes. Yr her, mewn gwirionedd, yw sut y mae’r gwasanaeth yn dal i fyny ac yn ateb y disgwyliad hwnnw ac awydd clir y cyhoedd i wneud hynny.

Mae yna rywbeth hefyd am newid diwylliannol, a dealltwriaeth mai cofnodion cleifion yw cofnodion cleifion, ac nid cofnodion gofal iechyd y maent yn eu cadw am bobl. A dweud y gwir, yn y gorffennol—mae rhywbeth ynglŷn â sut rydym yn newid y diwylliant hwnnw fel bod dinasyddion yn cymryd mwy o reolaeth dros eu gwybodaeth gofal iechyd eu hunain ac yn gallu gwneud penderfyniadau gwahanol o ganlyniad i hynny. Felly, mae yna her ddiwylliannol fawr, i aelodau o’r cyhoedd gymryd rhan yn eu gofal iechyd mewn ffordd wahanol, ond hefyd i weithwyr gofal iechyd proffesiynol wneud hynny hefyd. Ond rwy’n hapus i ysgrifennu atoch ynglŷn â’r tri phwynt penodol a nodwyd gennych yn eich cwestiwn.

Diolch am y cwestiwn. Mae cyfarwyddiadau a chanllawiau ar waith mewn ysbytai ar gyfer cleifion, staff ac ymwelwyr mewn perthynas â bwyta’n iach. Mae’r rhain yn cynnwys safonau gorfodol ar faeth bwyd a diod i gleifion, safonau gorfodol ar gyfer gwerthu bwyd a diod iach a chanllawiau ar fwyd a diod i’w weini i staff ac ymwelwyr.

Diolch. Ym mis Hydref 2016, taflodd bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda fwy na 7 y cant o’r bwyd roedd yn ei ddarparu. Dyna’r bwrdd sy’n perfformio waethaf yng Nghymru. Y cywilydd go iawn, wrth gwrs, yw bod bwrdd iechyd Hywel Dda wedi’i leoli mewn ardal sy’n gyfoethog o ran cynnyrch bwyd ffres. Ysgrifennydd y Cabinet, faint ymhellach y credwch y gallwch fynd o ran cydweithredu gydag asiantaethau caffael y sector cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau bod modd rhoi mwy o fwyd lleol Cymreig blasus ar y fwydlen yn ein hysbytai? Nawr, gallai’r archebion mwy o faint hyn gan y GIG yng Nghymru gael effaith sylweddol ar y diwydiant bwyd yng Nghymru, a byddwn yn cynnig hyn yn y cynllun datblygu gwledig y byddwn yn ei gyhoeddi yr wythnos nesaf. I ba raddau rydych chi’n credu y gallwch gydweithredu’n llawer agosach gyda’r Ysgrifenyddion dros yr economi, amaethyddiaeth a materion gwledig ar y mater hwn?

Diolch i chi am y cwestiwn. Ar y pwynt ynglŷn â gwastraff bwyd, mewn gwirionedd rydym wedi newid ein targed o leihau gwastraff bwyd i 10 y cant i lai na 5 y cant hefyd, felly mae yna bwynt ynglŷn â gwastraff o fewn y sector ysbytai, ac ynglŷn â sicrhau ein bod ar daith barhaus tuag at welliant. Ar y pwynt penodol rydych yn ei nodi ynglŷn â’r ffordd rydym yn caffael ar gyfer y gwasanaeth iechyd gwladol, mewn gwirionedd mae gennym ymarfer ar y gweill eisoes gyda’r gwasanaeth caffael cenedlaethol, ac maent yn gweithio gyda’r sector cyhoeddus yng Nghymru yn ei gyfanrwydd. Ac fel rhan o’r hyn rydym wedi gofyn amdano, rwy’n hapus i ddweud ein bod mewn gwirionedd wedi gofyn iddynt gynnwys statws dynodiad daearyddol gwarchodedig i Gymru yn y fanyleb, felly rydym yn gofyn am gynnwys cynnyrch o Gymru yn rhan o’r hyn rydym am ei gaffael. Ac mae’n ymwneud hefyd â cheisio deall sut i’w gwneud yn haws i gyflenwyr bach a chanolig fod yn rhan o ddarparu’r cynnyrch hwnnw hefyd mewn gwirionedd. Cynhaliwyd ymgynghoriad â phobl yn y busnes bwyd i ddeall sut i’w gwneud yn haws iddynt, a chael gwerth da i’r cyhoedd ar yr un pryd. Oherwydd ceir dau bwynt yma: ynglŷn â’r gwerth economaidd o’r gwasanaeth caffael, ond peidio â chyfaddawdu chwaith ar werth maethol yr hyn rydym am ei ddarparu yn ein lleoliadau. Ond rwy’n hapus i ddweud bod tendrau ar gyfer y fframwaith cyfredol ar draws y sector cyhoeddus i fod i mewn yr wythnos hon, ac yna mae dyfarniad y fframwaith wedi’i drefnu yn ystod yr haf hefyd. Felly, dylech weld mwy o gynhyrchwyr o Gymru yn manteisio ar y cyfleoedd sydd ar gael, gobeithio—gwerth da yn economaidd i Gymru, ond hefyd gwerth da o ran safonau maeth hefyd.

Diolch i’r Aelod am gyflwyno’r cwestiwn hynod bwysig hwn i’r Siambr hon eto. Ysgrifennydd y Cabinet, gyda dwy farwolaeth y dydd o ganlyniad i ddiffyg maeth a diffyg hylif yn y GIG ar draws Cymru a Lloegr, yn ddiweddar, mae’r comisiynydd pobl hŷn wedi tynnu sylw at fwyd yn cael ei adael heb ei fwyta ar hambyrddau, cleifion yn ei chael yn anodd bwyta, a fawr ddim anogaeth, os o gwbl, ar y ward—gallaf adleisio’r profiad hwn—ac nid yw cynlluniau deiet cleifion a gwiriadau pwysau bob amser yn cael eu cyflawni. Mae maeth a hydradu priodol ar gyfer cleifion yr un mor bwysig â meddyginiaeth, triniaeth a gofal, ac eto, caiff ei anwybyddu’n aml. Pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod unrhyw glaf a gaiff ei dderbyn i’r ysbyty yn cael y maeth a’r hydradu priodol y maent eu hangen, er mwyn cynorthwyo’r broses gyffredinol o roi gofal a thriniaeth i adfer iechyd?

Diolch i chi am y cwestiwn. Nid wyf yn gwybod a yw hynny’n ymwneud â safonau bwyd ysbytai mewn gwirionedd; mae’n ymwneud mwy â sut y mae’r safonau bwyd mewn ysbytai yn arwain at ofal urddasol a thosturiol. Er bod yna bethau i’w gwella bob amser—ac rwy’n derbyn bod rhannau o’n gwasanaeth iechyd gwladol y mae angen i ni eu gwella, yn y ffordd y caiff bwyd a maeth eu darparu, i wneud yn siŵr fod pobl yn cael bwyd a diod yn briodol ac nad ydynt yn mynd hebddynt—mae dweud bod hynny’n cael ei anwybyddu’n aml, rwy’n credu, yn mynd y tu hwnt i’r hyn sy’n rhesymol ac yn ffeithiol. Mae angen deall bob amser, fodd bynnag, lle bynnag y ceir diffyg, lle y ceir methiant yn y gofal y byddai pawb ohonom yn dymuno ei weld yn cael ei ddarparu ar ein cyfer ac ar gyfer ein hanwyliaid, heb sôn am yr etholwyr rydym yn eu cynrychioli, mae angen inni ddeall pam fod hynny wedi digwydd, gan ailadrodd pwysigrwydd bwyd a maeth unwaith eto.

Rwyf eisiau sicrhau bod pobl yn barod ac yn iach i gael triniaeth, ond hefyd rwyf eisiau gwneud yn siŵr nad ydynt yn dioddef mwy o niwed os ydynt mewn ysbyty, er enghraifft, ac mewn gwirionedd, mae methu cael bwyd a maeth priodol, a diodydd penodol, yn gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol—nid yn unig o ran eu hadferiad ar ôl cael triniaeth, ond o ran y cyflwr y byddant wedyn yn gadael yr ysbyty ac yn symud i’r lleoliad nesaf ar gyfer eu gofal neu eu hadferiad gartref. Felly, mae’r rhain yn faterion pwysig iawn—a amlygwyd, unwaith eto, yr wythnos diwethaf, yn ystod Wythnos y Deietegwyr. Roeddem yn cydnabod pwysigrwydd allweddol ein deietegwyr ar draws y gwasanaeth iechyd mewn ystod eang o leoliadau gwahanol, ac mae’n sicr yn rhan o’r hyn rwy’n meddwl amdano, y ffordd rydym yn meddwl am gynllunio dyfodol ein gwasanaethau iechyd a gofal, mewn gofal sylfaenol, mewn gofal preswyl, ac wrth gwrs mewn ysbytai hefyd.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is the topical questions, and the first question—Darren Millar.

Will the Cabinet Secretary confirm what the Government’s targets are for the 2018 PISA assessment? TAQ(5)0143(EDU)

Diolch i chi, Darren, am y cyfle i drafod Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr 2018 heddiw, ar ôl y cwestiynau ddoe ar asesiad 2021. Rwy’n glir fy mod yn disgwyl gweld gwelliant yn sgôr PISA Cymru yn 2018, ond yn benodol, rwyf eisiau gweld cynnydd yn y perfformiad uwchben y 75ain canradd.

Rwy’n ddiolchgar iawn am yr ymateb hwnnw. Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod y canlyniadau PISA a gyhoeddwyd y llynedd yn dangos bod Cymru wedi dioddef degawd o ddirywiad yn y tablau cynghrair rhyngwladol, gyda sgoriau gwaeth ar gyfer llythrennedd, mathemateg a gwyddoniaeth yn 2015 nag oeddent yn 2006. Ac fe ysgogodd y sgoriau gwael hynny eich rhagflaenwyr i gyhoeddi pob math o darged ar gyfer Llywodraeth Cymru, a’r diweddaraf o’r rhain, wrth gwrs, yn 2011; gwelsom Leighton Andrews yn gosod targed i gyrraedd 20 uchaf y tablau cynghrair rhyngwladol erbyn 2015. Roedd hynny, wrth gwrs, yn annhebygol iawn ac o ganlyniad, cafodd ei olynydd, Huw Lewis, wared ar y targed cyn gosod targed newydd i gyflawni sgoriau o 500, fan lleiaf, ym mhob un o’r pynciau erbyn 2021. Nawr, ar yr adeg y gwnaed y cyhoeddiad hwnnw, fe feirniadoch chi benderfyniad Llywodraeth Cymru ar y pryd, gan ddweud ei fod yn enghraifft, ac rwy’n dyfynnu,

‘o ddiffyg uchelgais llwyr’,

ac fe gyhuddoch y Llywodraeth ar y pryd o ‘[d]derbyn cyffredinedd’.

Yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch wrth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—

Rwyf eisiau i’r cwestiwn gael ei glywed, os gwelwch yn dda.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf—[Torri ar draws.] Yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch wrth—

Nid wyf yn dweud y pethau hyn a disgwyl cael fy anwybyddu. Rwyf eisiau i’r cwestiwn gael ei glywed.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch wrth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, wrth drafod targed 2021, ac rwy’n dyfynnu, ‘Nid fy nharged i ydyw’, ac fe ddynodoch eich bod yn symud oddi wrtho. Ddoe, gwelsom y Prif Weinidog yn eich rhoi yn eich lle oherwydd yr hyn a ddywedoch, gan ailddatgan yr ymrwymiad i darged 2021, perfformiad arbennig o warthus ar ran y Prif Weinidog, o ystyried ei bod hi’n Ddiwrnod ‘Stand up to Bullying’ heddiw. Nawr, mae hynny’n gwneud i Lywodraeth Cymru edrych fel rhyw fwystfil â dau ben yn tynnu i gyfeiriadau gwahanol, ychydig fel y ‘pushmi-pullyu’ yn stori enwog Doctor Dolittle. Felly, a gaf fi ofyn i chi: rydych wedi egluro eich targed anuchelgeisiol ar gyfer 2018—? Os nad 2021 yw eich targed, a allwch ddweud wrthym: beth yw eich targed ar gyfer 2021, yn benodol; pryd y gallwn ddisgwyl cyrraedd y targed hwnnw; a beth yw eich strategaeth i sicrhau bod Cymru’n ei gyrraedd, oherwydd nid wyf yn gweld un?

Diolch yn fawr iawn, Darren. Rwy’n gresynu at eich ieithwedd anffodus, ac nid wyf yn credu bod galw amdani yn y sefyllfa hon, yn enwedig wrth gyfeirio at Aelod gwrywaidd ac Aelod benywaidd o’r Cynulliad hwn. Mae iddi gynodiadau anffodus. Fodd bynnag, rydych yn llygad eich lle: nid yw perfformiad Cymru ar hyn o bryd yn y safleoedd PISA yn ddigon da. Nid oedd yn ddigon da pan oeddwn yn eistedd yn y fan honno, ac yn sicr nid yw’n ddigon da yn awr a minnau’n eistedd yn y fan hon, ac yn bwysicach efallai, yn cael cyfle i wneud rhywbeth am y peth. Mae targedau, wrth gwrs, yn bwysig, ond gallwch gyrraedd y targed, Darren, a gallwch fethu’r pwynt—mae gweithredu’n fwy pwysig.

Rwy’n glir iawn fy mod yn disgwyl gweld gwelliant yn y set nesaf o ganlyniadau PISA, ond fel y dywedodd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd eu hunain, dylid defnyddio PISA fel offeryn diagnostig, ac nid yw’n ymwneud yn unig ag un sgôr. Gan ddefnyddio data PISA, mae’n amlwg i mi mai’r hyn sydd angen i ni wneud mwy ohono yw cefnogi’r hyn y mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd wedi’i ddisgrifio fel y 75ain canradd. Rwyf wrthi’n ystyried ac yn cwmpasu’r gwaith o gyflwyno cynllun wedi’i dargedu i roi cefnogaeth well i’n disgyblion mwy galluog a thalentog a fydd yn cysylltu â’r rhwydwaith Seren llwyddiannus. Bydd hyn yn ategu’r gwaith gyda’r rhwydwaith mathemateg a gwyddoniaeth, a gyhoeddais ers yr adroddiadau PISA diwethaf, fel y gallwn ganolbwyntio’n agos ar ddatblygu sgiliau ein hathrawon i gynorthwyo ein plant mwy galluog a thalentog. Fel y byddwch yn gwybod, gan fod gennych ddiddordeb mawr yn hyn, darllen yw ffocws y prawf PISA nesaf. Yn y prawf PISA diwethaf, 3 y cant oedd gan Gymru yn y ddwy lefel uchaf, a byddwn yn hynod o siomedig pe na bai’r ffigur hwnnw’n cynyddu y tro nesaf.

It’s perfectly clear to me that the Government is in some difficulty on this issue. I will keep my comments very brief. I did agree with you, when you sat on these benches, when you did mention a lack of ambition among your predecessor Labour Welsh Ministers, but having listened to your responses today, I haven’t heard whether you are still committed to the targets that the First Minister made clear yesterday that he was committed to. I will give you an opportunity once again to say whether you are sticking to that target that Carwyn Jones is certainly still respecting, or do you stick to the comments that you made from these benches that the ambition needs to be greater than that?

Diolch i chi, Rhun. Fel y clywsoch ddoe gan y Prif Weinidog, 500—[Torri ar draws.] Os gadewch i mi orffen, 500 yw nod hirdymor Llywodraeth Cymru o hyd ar gyfer y set nesaf ond un o ganlyniadau PISA. Felly, wyddoch chi, mae angen i ni wneud cynnydd yn y set nesaf o ganlyniadau PISA os ydym am gyrraedd y targed nesaf, a dyna pam rwyf fi, yn gwbl briodol, tra bwyf yn y swydd hon, yn canolbwyntio ar ymyriadau a fydd yn gwneud gwahaniaeth i’r set nesaf o ganlyniadau PISA, a fydd yn gyfeirbwynt pwysig i’r set nesaf.

Will the Cabinet Secretary make a statement on the commercial access deal struck between NHS Wales and Roche, which will mean that breast cancer patients in Wales can access the Kadcyla drug? TAQ(5)0192(HWS)

Diolch am y cwestiwn. Rwy’n falch o gyhoeddi bod y cytundeb mynediad masnachol ar gyfer Kadcyla wedi cychwyn yng Nghymru heddiw, yn union yr un pryd ag yn Lloegr, ac mae’n union yr un peth â’r cytundeb a drafodwyd gyda GIG Lloegr. Dyma’r math o feddyginiaeth y cafodd y gronfa driniaeth newydd £80 miliwn ei sefydlu i’w chefnogi.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae eich penderfyniad i alluogi mynediad at Kadcyla yn ddatblygiad i’w groesawu, a hoffwn dalu teyrnged i’r holl ymgyrchwyr ledled y DU sydd wedi ymladd ers cymaint o amser i gael mynediad at y cyffur hwn sy’n ymestyn bywydau. Mae’r therapi hon sydd wedi’i thargedu yn hanfodol ar gyfer rhai sydd â mathau penodol o ganser y fron HER2 positif, ond yn wreiddiol roedd ei chost ariannol yn uchel iawn, ac rydym i gyd yn cydnabod ei bod yn ddyletswydd ar y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal i sicrhau bod mesur o gosteffeithiolrwydd yn perthyn i fuddsoddiad trethdalwyr mewn triniaethau cyffuriau modern. Wrth gwrs, mae’n ymwneud â mwy na’r arian, fel y bydd y rhai sy’n defnyddio’r cyffur hwn ac sydd eisiau mwy o amser gyda’u hanwyliaid yn gallu tystio.

Fy nealltwriaeth i yw mai un o’r rhesymau pam y llwyddodd Kadcyla i gael cymeradwyaeth NICE oedd oherwydd y fethodoleg ddiwygiedig a ddefnyddiwyd i gymharu ei effeithiolrwydd yn erbyn gwahanol gyfuniadau o driniaeth. A allwch roi cipolwg i mi ar broses y fethodoleg a ddefnyddir gan NICE? A oes modd defnyddio’r egwyddor sy’n sail i broses y fethodoleg ddiwygiedig ar gyfer cymeradwyo Kadcyla mewn cysylltiad â chyffuriau eraill nad ydynt ar gael ar hyn o bryd? Mae Orkambi, er enghraifft, yn dod i’r meddwl. Rwy’n sylweddoli na fyddwch yn gallu datgelu manylion y cytundeb masnachol rhwng Llywodraeth Cymru a Roche, ond hoffwn wybod ai’r un fargen â’r un a sicrhaodd GIG Lloegr ydyw. Yn olaf, pa wersi y gallwn eu dysgu o hyn er mwyn manteisio ar therapïau cyffuriau newydd i helpu ein pobl fwyaf sâl gan gadw bwlch priodol yn agored ar gyfer datblygwyr a gweithgynhyrchwyr a sicrhau ar yr un pryd fod arian trethdalwyr yn cael ei wario’n ddoeth?

Diolch am y tri chwestiwn gwahanol. Ar y cwestiwn cyntaf ynglŷn â deall a oes dull gwahanol wedi’i weithredu ar gyfer yr asesiad technoleg a gyflawnwyd gan NICE ar effeithiolrwydd clinigol a hefyd ar gosteffeithiolrwydd mewn perthynas â chanlyniadau bywyd gwell, ni allwn ddweud dim wrthych am y manylion hynny a bod yn onest, er y byddwn yn hapus i gael sgwrs gyda swyddogion a phobl yng Ngrŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru i ddeall a oedd unrhyw wahaniaeth, ond yn sicr nid wyf yn gymwys i roi ateb i chi ynglŷn ag a oedd yna ddull gwahanol. Rwy’n hapus i gael golwg ar y broses a’r modd y cyflawnwyd hynny a dod yn ôl atoch.

Ar yr ail bwynt, yn gofyn ai’r un cytundeb sydd gennym yng Nghymru, ie, yr un cytundeb ydyw. Mae gennym yr un telerau yng Nghymru, ar yr un pryd. Roedd hynny’n rhan o’r negodi. Mewn gwirionedd, roeddwn yn y gynulleidfa yng nghynhadledd Cydffederasiwn y GIG yn Lloegr pan gyhoeddodd Simon Stevens y cytundeb o’r llwyfan, a llwyddo i godi sawl sgwarnog ynglŷn ag ai cytundeb ar gyfer Lloegr yn unig ydoedd ai peidio. Felly, rwy’n hapus iawn o fod wedi gallu cadarnhau ei fod yn gytundeb ar gyfer Cymru a Lloegr, heb unrhyw wahaniaeth o ran argaeledd y driniaeth yma yng Nghymru.

Yna, ar gyfer y dyfodol, rwy’n credu bod hyn yn sicr yn dweud rhywbeth wrthym nid yn unig am ymgyrchu ond am y berthynas aeddfed y mae angen i ni ei chael mewn gwirionedd gyda’r cyhoedd a’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau, ond hefyd gyda phobl yn y diwydiant fferyllol. Oherwydd mae’n hawdd cynnal ymgyrch sy’n seiliedig ar emosiynau pobl a allai gael cyffur sy’n ymestyn eu bywydau neu’n achub eu bywydau, ond fel rydych yn ei gydnabod yn gywir, mae’n rhaid cael cydbwysedd i bwrs y wlad ac i bawb ohonom gyda’n gilydd o ran faint rydym yn barod i’w dalu ar y cyd am driniaethau unigol ac i ddeall effeithiolrwydd gwirioneddol y triniaethau hynny. Rydym wedi gweld yn y gronfa cyffuriau canser, yr adolygiad annibynnol, ei fod yn cydnabod nad oedd yn bosibl dweud go iawn fod tua £1 biliwn, o’r £1.27 biliwn, wedi cael ei wario ar wella canlyniadau. Mae honno’n ffordd wael o wneud hyn, ac nid wyf yn credu ei fod yn ddefnydd da iawn o arian cyhoeddus. Felly, mae’n rhaid i ni ddeall bod proses sy’n ddilys, sy’n arbenigol ac sy’n cael ei harwain gan dystiolaeth yn darparu sicrwydd priodol am werth ac effeithiolrwydd triniaethau, ac yn yr un modd y sgwrs fwy aeddfed honno drwy’r diwydiannau fferyllol ynglŷn â’r hyn y gallant ei ddisgwyl a’r hyn y gall ac y bydd pwrs y wlad yn ei gyflawni, a’r dystiolaeth honno rydym ei hangen ar yr effeithiolrwydd hwnnw ynghyd â’i gost a’i werth.

May I welcome this step that’s been taken? The principle is established in terms of this drug. It’s the practicalities that are important to the sufferers of this cancer for which this drug has been designed. So, two simple questions: when, practically speaking, will this drug be available in Wales, and how long will patients have to wait to receive a prescription to access this drug?

And one further question on another drug that Breast Cancer Now has raised concerns about. Whilst welcoming the agreement on Kadcyla, I will quote from Delyth Morgan, the chief executive of Breast Cancer Now:

daw’r newyddion hwn ar adeg pan fo posibilrwydd gwirioneddol y gallai’r defnydd o Perjeta—

esgusodwch fi os nad wyf wedi’i ynganu’n gywir—

y driniaeth gyntaf ar gyfer y grŵp hwn o gleifion, ddod i ben cyn bo hir yn y GIG, gyda phenderfyniad ar fin digwydd. Mae manteision Perjeta yn eithriadol, yn cynnig bron i 16 mis ychwanegol o fywyd i fenywod â chanser y fron na ellir ei wella, ac mae’n hanfodol ein bod yn dod o hyd i ffordd o achub y cyffur hwn, ar gost sy’n fforddiadwy i’r GIG a’r trethdalwr.

So, whilst we welcome the decision on Kadcyla, can you give us an update on this other drug?

Gallaf, a’r pwynt ynglŷn â Kadcyla yw bod pris y gwneuthurwr, yn wreiddiol, yn rhy uchel i’r gwasanaeth iechyd ei dalu, a dyna oedd y cyngor a roddwyd i’r Gweinidogion iechyd. Dyna pam nad oedd y cyffur ar gael. Ailystyriwyd hynny bellach, ac mae hynny i’w groesawu’n fawr. Ond yr her mewn perthynas ag unrhyw feddyginiaeth, boed yn Perjeta neu’n unrhyw gyffur arall, yw bod cydbwysedd rhwng ei heffeithiolrwydd clinigol a’i chosteffeithiolrwydd.

Yn y broses o wneud cais am gyllid ar gyfer cleifion unigol y cytunasom ar y cyd i fynd drwyddi, daeth hynny allan yn glir iawn fel pwynt unfrydol gan y panel: ynglŷn â pheidio â cholli golwg ar y ffaith bod yna gost i hyn. Mae pob ceiniog a wariwn ar un driniaeth benodol yn geiniog ac yn bunt nad ydym yn eu gwario ar driniaethau eraill hefyd. Felly, mae’n rhaid cynnal y cydbwysedd hwnnw, a byddwn unwaith eto’n annog gweithgynhyrchwyr i chwarae rhan yn gynnar a thrafod effeithiolrwydd a chosteffeithiolrwydd eu triniaethau. Yr hyn y mae hynny’n ei olygu yw eu bod yn cael mynediad go iawn at y gwasanaeth er mwyn deall mwy am ddatblygiad y driniaeth yn ogystal â mwy o bobl i’w defnyddio, oherwydd fel arall byddwn yn parhau i gael yr ymgyrchoedd emosiynol hyn am bobl sy’n credu y gallai cyffur gynnig gobaith iddynt ymestyn eu bywydau neu achub eu bywydau. Ond rydym i gyd yn deall, mewn gwirionedd, na allwch dalu unrhyw bris am unrhyw driniaeth. Mae hynny’n anodd iawn, pan fyddwch yn edrych i fyw llygaid rhywun a dweud, ‘Rwy’n credu bod y driniaeth rydych eisiau ei chael yn rhy ddrud’, ond os na wnawn hynny, yna mae ein gwasanaeth yn mynd i fod yn anfforddiadwy. Os nad ydym yn barod i wneud hynny, rydym o bosibl yn peryglu’r gwasanaeth cyfan sy’n gwneud cymaint o ddaioni a chymaint o bethau’n gadarnhaol. Felly, os na allwn ddal ein tir ynglŷn â chael ymagwedd a arweinir gan dystiolaeth i hyn, yna rwy’n credu, mewn gwirionedd, ein bod yn peryglu ac yn tanseilio’r gwasanaeth cyfan. Mae’n bwynt anodd, ond rwy’n credu’n gryf mai dyna’r un cywir a dyna’n sicr yw barn unfrydol y panel Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol yn yr adroddiadau diweddar i bob un ohonom yn y misoedd diwethaf.

Diolch i fy nghyd-Aelod Angela Burns am gyflwyno’r pwnc pwysig hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r cytundeb rhwng GIG Cymru a Roche yn newyddion gwych i ddioddefwyr canser y fron yng Nghymru ac yn enghraifft berffaith o’r hyn y gallwn ei gyflawni pan fyddwn yn gweithio ar y cyd â’r diwydiant fferyllol. Mae’r fargen hon a’r gronfa driniaethau newydd yn golygu y gall menywod sydd â thiwmorau HER2 positif fyw am ychydig o fisoedd ychwanegol gwerthfawr ac osgoi’r broblem a oedd gennym gyda Herceptin. Mae’r triniaethau arloesol newydd hyn wedi’u targedu at gohortau cymharol fach, ac yn llawer mwy costus. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau ein bod yn ymwybodol o gyffuriau sydd ar y ffordd? Ac a fyddwch yn gweithio gyda’ch cymheiriaid yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon i sicrhau cytundebau mynediad masnachol ar driniaethau menter eraill yn y dyfodol?

Ydw, rwy’n hapus i ymateb. Wrth gwrs, mae’r cyffur penodol hwn yn rhoi chwe mis o fywyd ychwanegol ar gyfartaledd, ac mae’n ymwneud â gwerth a chost hynny. Unwaith eto, mae’r rhain yn asesiadau anodd iawn i’w gwneud, a dyna pam, a dweud y gwir, mai gwleidyddion yn aml yw’r bobl waethaf i geisio gwneud yr asesiad hwnnw. Fodd bynnag, ar y pwynt ehangach ynglŷn â deall beth sydd ar y ffordd, mewn gwirionedd cefais drafodaeth synhwyrol iawn dros y misoedd diwethaf gyda Chymdeithas Diwydiant Fferyllol Prydain a’u cynrychiolydd o Gymru ar y bwrdd, sy’n digwydd bod yn gweithio i Roche, sy’n gyd-ddigwyddiad llwyr, am y modd rydym yn cael sgyrsiau wrth i gyffuriau gael eu datblygu, ac ar ba adeg y gall y diwydiant fferyllol gael y sgwrs honno gyda llywodraethau a chyrff gwerthuso. Oherwydd po gyntaf y byddwch yn gwybod y gallai rhywbeth fod ar gael, y cynharaf y gallwch gynllunio.

A dweud y gwir, mae’r math hwnnw o ddull aeddfed yn bwysig iawn i ni, oherwydd mae’n rhaid i’r GIG allu ceisio cyllidebu ar gyfer triniaethau newydd sydd ar y ffordd. Mae’n rhaid iddo allu ceisio cynllunio’r seilwaith ar gyfer y rheini hefyd, sy’n aml yn bwysicach na’r gost o dalu am y feddyginiaeth. Mae hefyd yn ymwneud â’r diwydiant yn deall ei bod o fudd iddo fod yn agored gyda ni ar gam ychydig yn gynharach ynglŷn â’r hyn sydd ar y ffordd. Fel arall, yn y pen draw, byddwn yn cael y mathau hyn o frwydrau ar sail nad yw’n dda iddynt fel partner diwydiant, nad yw’n dda i’r gwasanaeth iechyd, ond yn y pen draw, nad yw’n dda i’r dinasyddion unigol sydd wedyn yn cael eu dal mewn ymgyrch rhwng gwahanol rannau o’r sector cyhoeddus a’r diwydiant, sy’n ceisio cynnig triniaeth a fydd, yn ôl yr hyn a ddywedant, yn darparu budd go iawn iddynt.

Felly, rwy’n optimistaidd ein bod yn parhau i gael y sgwrs aeddfed ac angenrheidiol honno ynglŷn â’r ffordd rydym yn gweithio gyda’n gilydd ac i ddeall ein buddiannau sy’n cystadlu â’i gilydd. Nid wyf yn ceisio dweud wrth y diwydiant fferyllol na ddylai fod ganddynt hawl i wneud elw yn y ffordd y maent yn cyflawni eu busnes a’r hyn y maent yn ei roi i mewn i ddatblygu triniaethau newydd, ond mae’n rhaid iddo fod am bris sy’n fforddiadwy i’r trethdalwr ac o werth gwirioneddol o ran gwella canlyniadau i’r dinesydd unigol yn ogystal.

Thank you, Cabinet Secretary.

Next, the 90-second statements, and the first is from Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much, Presiding Officer. Many of us have been on a bike today as the Leonard Cheshire Disability charity invited Members to ride an exercise bike as far as we could in 100 seconds. I was pleased to top the table briefly, but that was the advantage of being the first one to take part. The charity was highlighting the importance of exercise for people with disabilities, and today I want to talk to you about another sport that gives people with disabilities the chance to keep fit and to compete at the highest level.

Bydd Cymru’n cymryd rhan yng Nghwpan y Byd Rygbi Cynghrair Cadair Olwyn yn Ffrainc y mis nesaf. Maent yn chwarae yn erbyn Awstralia yn eu gêm gyntaf. Y tro diwethaf iddynt gyfarfod yng nghwpan y byd, llwyddasant i’w curo 25-16, ar eu ffordd i’r trydydd safle yn y bencampwriaeth. A dyna’r tro cyntaf i Gymru guro Awstralia mewn unrhyw fath o gynghrair rygbi ryngwladol lawn. Eu rheolwr yw Mark Andrew Jones, ac maent wedi’u lleoli yng Nglannau Dyfrdwy, ond maent yn denu chwaraewyr o bob cwr o Gymru. Hwy yw pencampwyr cyfredol y Cwpan Celtaidd, ac roeddent yn ail ym mhencampwriaeth y pedair gwlad yn 2017.

Ond ar wahân i’r her chwaraeon, mae codi digon o arian i gynrychioli Cymru ar y lefel hon yn dasg go fawr. Yn gynharach eleni, roedd pryder na fyddent yn gallu mynychu cwpan y byd oherwydd diffyg arian. Trwy hunangyllido a rhoddion gan fusnesau lleol a Crusaders Gogledd Cymru, maent yn mynd i lwyddo i wneud hynny o drwch blewyn, ond mae angen cefnogaeth a noddwyr arnynt. Mae chwaraeon anabl yn haeddu ac angen y gefnogaeth hon. Wedi’r cyfan, rydym yn gobeithio y bydd y gystadleuaeth cwpan y byd hon mor ddrud ag y gallai fod iddynt, gyda Chymru’n aros yn Ffrainc hyd nes y daw’r gystadleuaeth i ben gobeithio. Pob lwc.

Ddydd Sadwrn diwethaf, cyflwynodd Bataliwn Cyntaf y Gwarchodlu Gwyddelig eu baner gatrodol ger bron Ei Mawrhydi y Frenhines ar gyfer ei gorymdaith ben blwydd swyddogol. Heidiodd torfeydd i’r Mall i gael cipolwg ar osgordd y sofran tra gwyliai miliynau ym mhob cwr o’r byd, gan ryfeddu at gywirdeb milwrol y sioe a myfyrio ar wasanaeth parhaus Ei Mawrhydi i’r genedl ar hyd ei hoes ar ei phen blwydd yn 91 oed. Mae’r Frenhines yn enwog am ei chraffter a’i gwybodaeth am y symudiadau mwy cymhleth a berfformiwyd ac fel bob amser, ar ôl wythnosau o hyfforddiant, aeth yr orymdaith rhagddi’n hollol berffaith.

Gartref a thramor, mae Ei Mawrhydi wedi bod yn symbol o sefydlogrwydd ar adegau o gythrwfl gwleidyddol, economaidd a chymdeithasol. Mae hi wedi ymgymryd â’i dyletswyddau o ddydd i ddydd gyda rhwyddineb ymddangosiadol ers dwy ran o dair o ganrif ac wedi arwain ein brenhiniaeth gyfansoddiadol o oes stêm yr ugeinfed ganrif i oes ddigidol yr unfed ganrif ar hugain. Mae’r Frenhines yn parhau i fod yn ganolbwynt cyfansoddiadol ein cymdeithas fel pennaeth y wladwriaeth, pennaeth y Gymanwlad, a phencadfridog y lluoedd arfog. Mae ei rôl, sydd uwchlaw gwleidyddiaeth pleidiau, dros dair cenhedlaeth, wedi’i hadlewyrchu yn y cysylltiad hoffus rhwng y frenhines a’r bobl, un na welir mo’i debyg mewn unrhyw arweinydd neu wleidydd arall ar y llwyfan byd-eang.

Perchir Ei Mawrhydi gan filiynau o gwmpas y byd am ei hurddas a’i gwasanaeth diwyro i’n cenedl mewn traddodiad hanesyddol byw sy’n ymestyn yn ôl dros 1,000 o flynyddoedd. Heddiw, mae’n parhau ei gwasanaeth yn agoriad swyddogol y Senedd, fel yr agorodd ein Cynulliad flwyddyn yn ôl. Nid yw’r frenhiniaeth erioed wedi bod mor boblogaidd yn y cyfnod modern, ac mae’n parhau i fod yn ased amhrisiadwy, sy’n ymestyn ein bri o amgylch y byd yn aruthrol ac yn galluogi ein hynys fach i wneud yn llawer gwell na’r disgwyl yn ddiplomyddol. Peidiwch â gadael i neb danbrisio cyfraniad personol Ei Mawrhydi y Frenhines Elizabeth II i safle dihafal y Deyrnas Unedig yn y byd. Hir oes i’w theyrnasiad ac a gawn ni ddweud, Duw gadwo’r Frenhines.

The next item is the motion to amend Standing Orders 16, 19, 20 and 27 in relation to the budget process and finance procedures, and the motion to approve the budget protocol agreed by the Finance Committee and the Welsh Government. In accordance with Standing Order 12.24 I propose that the following two motions under items 5 and 6 are grouped for debate. Does any Member object? No.