Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
04/04/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.
I call the National Assembly to order.
Mae ein clerc a’n prif weithredwr, Claire Clancy, yn ymddeol y mis yma, a dyma’i Chyfarfod Llawn olaf ond un. Mae wedi gwasanaethu yn y swydd am dros 10 mlynedd, a hwn fydd rhif 643 iddi o gyfarfodydd ‘Plenary’. I gydnabod gwerth y cyfraniad yma, rwyf am ofyn am sylwadau gan arweinwyr y pleidiau. Carwyn Jones.
Our clerk and chief executive, Claire Clancy, will retire this month, and this is her penultimate Plenary. She has served in the office for more than 10 years, and this will be Plenary No. 643 for her. To acknowledge the value of her contribution, I will invite comments from party leaders. Carwyn Jones.
Diolch, Llywydd. I can say that there are few benefits to ageing, but one of the pleasures of serving as a founder Member of the Assembly is having seen the institution grow and develop over nearly 20 years. And, having served for 10 years, Claire has provided leadership for more than half of the National Assembly’s existence, but she will leave, of course, a significant imprint behind.
The post Claire took up in February 2007 was very directly the product of the Government of Wales Act 2006. A key element of that Act, of course, was to separate the National Assembly and the Government—the legislature, of course, from the Executive. It took us forward; it was an important step, in fact, in our maturity as a democracy. And, of course, behind it lay a great deal of work in setting up the Commission and tooling it to do the job that it required. And that will be Claire’s lasting legacy to the Assembly. She supervised the transformation of the Assembly from a somewhat ad hoc body into a pillar of Wales’s democracy, capable of operating as a professional scrutiny body, in both Welsh and English.
We know that security, sadly, is an area where we’ve seen great change during the years of Claire’s stewardship. Working with the police, and her wider team, she has, of course, helped to respond to the changing security environment, while succeeding in retaining the Assembly that is open to the public, literally as well as morally.
I know, Claire, that your stewardship and your role is the culmination of a long career of public service in Wales. Before coming here, you were the chief executive of Companies House. Before that, of course, a long career in skills and training in Wales, at the Manpower Services Commission, and elsewhere. And I know that, in the 1990s, Claire spent two years on St Helena, supporting her late husband, Mike, who is very well and fondly remembered by his former colleagues in the Welsh civil service.
We know, as Members of this Assembly, that we look to the Commission to give us the support and infrastructure we need to do the jobs that our voters sent us here to do. So, could I thank Claire for all that she has done, and, of course, wish her every success and happiness in the future? [Applause.]
Diolch, Llywydd. A gaf i ddweud mai prin yw manteision heneiddio, ond un o bleserau gwasanaethu fel Aelod gwreiddiol o’r Cynulliad yw cael gweld y sefydliad yn tyfu a datblygu dros bron i 20 mlynedd. Ac, ar ôl gwasanaethu am 10 mlynedd, mae Claire wedi darparu arweinyddiaeth am fwy na hanner bodolaeth y Cynulliad Cenedlaethol, ond bydd yn gadael, wrth gwrs, argraff sylweddol ar ei hôl.
Daeth y swydd a gymerwyd gan Claire ym mis Chwefror 2007 o ganlyniad uniongyrchol iawn i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Elfen allweddol o'r Ddeddf honno, wrth gwrs, oedd gwahanu’r Cynulliad Cenedlaethol a'r Llywodraeth—y ddeddfwrfa, wrth gwrs, oddi wrth y Weithrediaeth. Fe’n symudodd ni ymlaen; roedd yn gam pwysig, mewn gwirionedd, yn ein haeddfedrwydd fel democratiaeth. Ac, wrth gwrs, roedd wedi’i seilio ar lawer iawn o waith i sefydlu'r Comisiwn a’i baratoi i wneud y gwaith a oedd yn ofynnol. A dyna fydd etifeddiaeth barhaol Claire i'r Cynulliad. Goruchwyliodd y broses o weddnewid y Cynulliad o gorff ad hoc braidd i un o golofnau democratiaeth Cymru, sy’n gallu gweithredu fel corff craffu proffesiynol, trwy gyfrwng y Gymraeg a'r Saesneg.
Rydym ni’n gwybod bod diogelwch, yn anffodus, yn faes lle’r ydym ni wedi gweld newid mawr yn ystod blynyddoedd stiwardiaeth Claire. Gan weithio gyda'r heddlu, a'i thîm ehangach, mae hi, wrth gwrs, wedi helpu i ymateb i'r amgylchedd diogelwch sy'n newid, gan lwyddo i gadw'r Cynulliad yn agored i'r cyhoedd, yn llythrennol yn ogystal ag yn foesol.
Gwn, Claire, bod eich stiwardiaeth a'ch swyddogaeth yn benllanw gyrfa hir o wasanaeth cyhoeddus yng Nghymru. Cyn dod yma, chi oedd prif weithredwr Tŷ'r Cwmnïau. Cyn hynny, wrth gwrs, gyrfa hir mewn sgiliau a hyfforddiant yng Nghymru, yn y Comisiwn Gwasanaethau Gweithwyr, ac mewn mannau eraill. A gwn, yn y 1990au, bod Claire wedi treulio dwy flynedd ar St Helena, yn cynorthwyo ei diweddar ŵr, Mike, y ceir atgofion da a melys ohono ymhlith ei gyn-gydweithwyr yng ngwasanaeth sifil Cymru.
Rydym ni’n gwybod, fel Aelodau'r Cynulliad hwn, ein bod ni’n disgwyl i'r Comisiwn roi'r cymorth a'r seilwaith sydd eu hangen arnom i wneud y swyddi y mae ein pleidleiswyr yn ein hanfon ni yma i’w gwneud. Felly, a gaf i ddiolch i Claire am bopeth y mae hi wedi ei wneud, ac, wrth gwrs, dymuno pob llwyddiant a hapusrwydd iddi yn y dyfodol? [Cymeradwyaeth.]
On behalf of Plaid Cymru, I’d like to place on record our gratitude to Claire Clancy for having served the National Assembly for 10 years. She’s been a constant source of support and guidance for all Members, across the Chamber. And, alongside the current and previous Presiding Officers, she’s developed and improved the Assembly since 2007—a period of significant change in how laws are made in Wales.
We’ve seen a growth in the responsibilities of this Assembly. There’s also been a growth in voter turnout, public engagement and public support, and Claire Clancy has played a leading role in all of those developments. I’m confident that Welsh democracy will develop much further in the future, and that that will be possible because of the contribution that Claire has made to date.
So, diolch yn fawr iawn, Claire, and best wishes to you for the future.
Ar ran Plaid Cymru, hoffwn gofnodi ein diolch i Claire Clancy am wasanaethu'r Cynulliad Cenedlaethol am 10 mlynedd. Mae hi wedi bod yn ffynhonnell gyson o gymorth ac arweiniad i’r holl Aelodau, ar draws y Siambr. Ac, ochr yn ochr â'r Swyddogion Llywyddu cyfredol a blaenorol, mae hi wedi datblygu a gwella’r Cynulliad ers 2007—cyfnod o newid sylweddol yn y ffordd y caiff deddfau eu gwneud yng Nghymru.
Rydym ni wedi gweld twf i gyfrifoldebau'r Cynulliad hwn. Bu twf hefyd i’r ganran sy'n pleidleisio, ymgysylltiad cyhoeddus a chefnogaeth y cyhoedd, ac mae Claire Clancy wedi chwarae rhan flaenllaw yn yr holl ddatblygiadau hynny. Rwy'n ffyddiog y bydd democratiaeth Cymru yn datblygu llawer ymhellach yn y dyfodol, ac y bydd hynny'n bosibl oherwydd y cyfraniad y mae Claire wedi ei wneud hyd yn hyn.
Felly, diolch yn fawr iawn, Claire, a dymuniadau da iawn i chi ar gyfer y dyfodol.
I well remember the first time I walked into this Chamber, in 2007, and Claire was the other side, there, to take the oath of office for newly elected Members. I didn’t realise the mosaic in front of us here—the Heart of Wales—was there; I just set my eyes on the clerk of the Assembly and walked straight across the mosaic, and sent the fear of God into the clerk. I was, at that stage, about 15.5 stone, so it didn’t crack; if I did walk across it now, it might cause a problem.
But, from that day forth, I have come, over the 10 years, as my group has come, to appreciate the advice, the support, and the continuity of that support and advice that you’ve given us as a group, but to the Assembly as a whole. And the Assembly, in that 10 years, has grown in stature to be a Parliament, and a Parliament with legislative and, now, tax-raising responsibilities. And that is in no small part due to the contribution that you have made as the clerk of the Assembly and the chief adviser to the Presiding Officer.
I do thank you for all the support you have given us. I do wish you well, and your family, in retirement. I hope it will not be the last time we see you and that you do come back, on many occasions, to see how we develop over the coming years. But, it has been a privilege and it has been a pleasure, and, on behalf of the Welsh Conservative group, I thank you most sincerely for all the time, effort and support you have given us all. Thank you. [Applause.]
Rwy’n cofio’n iawn y tro cyntaf i mi gerdded i mewn i’r Siambr hon, yn 2007, ac roedd Claire ar yr ochr arall yn y fan yna, i gymryd llw’r swydd ar gyfer Aelodau oedd newydd eu hethol. Nid oeddwn yn sylweddoli bod y mosaig sydd o’n blaenau yma—Calon Cymru—yno; hoeliais fy llygaid ar glerc y Cynulliad a cherdded yn syth ar draws y mosaig, gan godi braw enfawr ar y clerc. Roeddwn i tua 15.5 stôn bryd hynny, felly ni wnaeth gracio; pe bawn i’n cerdded ar ei draws nawr, gallai achosi problem.
Ond, o’r diwrnod hwnnw ymlaen, rwyf wedi dod, yn ystod y 10 mlynedd, fel y mae fy ngrŵp wedi dod, i werthfawrogi'r cyngor, y cymorth, a pharhad y cymorth a'r cyngor yr ydych chi wedi eu rhoi i ni fel grŵp, ac i’r Cynulliad yn ei gyfanrwydd. Ac mae'r Cynulliad, yn ystod y 10 mlynedd hynny, wedi tyfu mewn statws i fod yn Senedd, ac yn Senedd â chyfrifoldebau deddfwriaethol, a chodi trethi erbyn hyn. Ac mae hynny i raddau helaeth oherwydd y cyfraniad yr ydych chi wedi ei wneud fel clerc y Cynulliad a'r prif gynghorydd i'r Llywydd.
Diolchaf i chi am yr holl gymorth yr ydych chi wedi ei roi i ni. Dymunaf yn dda i chi, a'ch teulu, yn eich ymddeoliad. Rwy’n gobeithio nad dyma’r tro diwethaf y byddwn yn eich gweld ac y byddwch yn dychwelyd, ar sawl achlysur, i weld sut yr ydym ni’n datblygu dros y blynyddoedd nesaf. Ond, mae wedi bod yn fraint ac mae wedi bod yn bleser, ac, ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig, rwy’n diolch o galon i chi am yr holl amser, ymdrech a chymorth yr ydych chi wedi eu rhoi i ni i gyd. Diolch. [Cymeradwyaeth.]
Well, Llywydd, it’s always a pleasure to make a non-controversial speech that is going to command agreement around the Assembly, and to agree with everything that’s been said by all previous speakers so far today. I speak from a completely different perspective, as somebody who is wholly new to this institution, and, indeed, all my group members are in the same position. And we have been enormously the beneficiaries of the quiet efficiency of the clerk’s department, which you’ve presided over with such grace, charm, intelligence and ability. And, without the clerks in any parliamentary institution, of course, it would never be able to function properly. In fact, there are many outside who would probably say that it’s the only part that does function properly. And I’ve seen this, of course, at Westminster as well, where I think the permanent staff are a standing rebuke to all us elected members, in the way in which they conduct themselves and in which they perform their functions.
And so, I would also like to thank you personally for all the help that you’ve given me in the year, now, that I’ve been a member of this place, and I’ve grown to appreciate how important you have been in the development of the Welsh Assembly, and your inheritance will, of course, survive you. We hope that you will have a long, happy and vigorous retirement, and that, as Andrew R.T. has just said, you will come back and visit us as often as you can. Thank you.
Wel, Llywydd, mae bob amser yn bleser gwneud araith nad yw’n ddadleuol sy'n mynd i ennyn cytundeb o gwmpas y Cynulliad, ac i gytuno gyda phopeth sydd wedi ei ddweud gan yr holl siaradwyr blaenorol hyd yn hyn heddiw. Rwy’n siarad o safbwynt hollol wahanol, fel rhywun sy'n hollol newydd i'r sefydliad hwn, ac, yn wir, mae holl aelodau fy ngrŵp yn yr un sefyllfa. Ac rydym ni wedi bod yn fuddiolwyr enfawr o effeithlonrwydd tawel adran y clerc, yr ydych chi wedi llywyddu drosti gyda’r fath ras, swyn, deallusrwydd a gallu. Ac, heb y clercod mewn unrhyw sefydliad seneddol, wrth gwrs, ni fyddai byth yn gallu gweithredu’n iawn. Yn wir, mae llawer y tu allan y mae’n debyg y byddent yn dweud mai dyna'r unig ran sy'n gweithredu’n iawn. Ac rwyf wedi gweld hyn, wrth gwrs, yn San Steffan hefyd, lle rwy’n meddwl bod y staff parhaol yn gerydd sefydlog i bob un o’r aelodau etholedig, yn y ffordd y maen nhw’n ymddwyn ac yn cyflawni eu swyddogaethau.
Ac felly, hoffwn innau hefyd ddiolch i chi'n bersonol am yr holl gymorth yr ydych chi wedi ei roi i mi yn ystod y flwyddyn, nawr, fy mod i wedi bod yn aelod o'r lle hwn, ac rwyf wedi dod i werthfawrogi pa mor bwysig yr ydych chi wedi bod yn natblygiad y Cynulliad, a bydd eich etifeddiaeth, wrth gwrs, yn eich goroesi. Rydym ni’n gobeithio y byddwch chi’n cael ymddeoliad hir, hapus ac egnïol, ac y byddwch, fel y mae Andrew R.T. newydd ei ddweud, yn dychwelyd i ymweld â ni mor aml ag y gallwch. Diolch.
A’r cyn-Lywydd, Dafydd Elis-Thomas.
And the former Presiding Officer, Dafydd Elis-Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae Claire Clancy wedi llenwi swydd prif weithredwr a chlerc y Cynulliad hwn mewn modd urddasol a chynnes. Mae’n briodol iawn i ni roi teyrnged haeddiannol iddi heddiw, gan ei bod hi wedi mwy na chyflawni ei hymrwymiadau adeg ei phenodi, ac mae hynny’n teimlo bron fel ddoe i fi, er ei fod o 10 mlynedd yn ôl. Drwy ei gwasanaeth i’r Cynulliad, mae hi wedi cynnig gwasanaeth clodwiw i bobl Cymru ac i ddemocratiaeth. Nid gwaith hawdd yw bod yn brif swyddog corff democrataidd, gan weithio gydag Aelodau etholedig gwahanol ac amrywiol. Mae cadw’r ddysgl yn wastad yn gamp anodd mewn sefydliad sy’n bod er mwyn dadlau a chynrychioli gwahanol farnau a galw’r Weithrediaeth i gyfrif.
Adnodd pennaf unrhyw sefydliad yw cymeriad y bobl sy’n gweithio ynddo. Camp fwyaf eich cyfnod chi, Claire, oedd gallu canolbwyntio ar ddatblygu doniau pawb sy’n gweithio yma, gan ddangos yr un parch tuag at bob un, beth bynnag ei swydd. Ac mae mwy nag un ffordd o gynnig a dangos arweiniad. Yn fy marn i, mi fu dull Claire o arwain yn esiampl wych. Drwy’r holl newidiadau a welsom ni yng nghyfansoddiad Cymru a’r Cynulliad hwn ers 2007, bu Claire yn cynnig arweiniad cadarn, cytbwys, cywir a chyfeillgar i bobl. Dymunaf iddi ymddeoliad dedwydd o’r swydd hon a gyflawnodd gyda’r fath raslonrwydd. Ond gobeithiaf hefyd y bydd hi’n gallu para i allu cyfrannu i fywyd cyhoeddus Cymru a’r Deyrnas Unedig mewn rhyw ffordd arall.
Thank you very much, Llywydd. Claire Clancy has filled the post of chief executive and clerk of the Assembly in a dignified and warm way. It is most appropriate for us to pay a worthy tribute to her today, as she has done more than achieve the commitments she made upon appointment, and that feels like yesterday to me, although it was 10 years ago. Through her service to this Assembly, she has also provided exemplary services to the people of Wales and to democracy. It’s no easy task to be chief executive of a democratic body, working with disparate and varied elected Members. Keeping the balance is quite a task in an institution that exists in order to represent different views and to hold the Executive to account.
The greatest resource of any organisation is the character of the people who work within it. Claire’s greatest achievement was to focus on developing the talents all who work here, showing the same respect to all, whatever their role may have been. There is more than one way of providing and showing leadership, and, in my view, Claire’s leadership has been exemplary. Through all the changes that we’ve seen in the constitution of Wales and this Assembly since 2007, Claire has provided firm, balanced, true and person-centred leadership. I wish her a happy and contented retirement from this post that she undertook with such grace. I also hope that she will continue to contribute to public life in Wales and in the United Kingdom in some other way.
Gair o ddiolch i gloi wrthyf i hefyd, i ddweud ei bod hi wedi bod yn bleser anghyffredin i mi, dros y 10 mis diwethaf, gydweithio â Claire fel clerc, fel prif weithredwr, ac fel Claire—y tri yn un. Yr hyn sy’n dod i feddwl yn syth wrth feddwl am Claire yw ei doethineb hirben, ei harweiniad cadarn a chyfeillgar i’w staff, a’i pharodrwydd i chwerthin. Hefyd mae ei huchelgais dros y Cynulliad yma, y Senedd yma, a’i huchelgais drosom ni i gyd, a gawsom ein hethol i wasanaethu pobl Cymru yn y lle yma. Ac, yn yr holl waith a gyflawnwyd gan Claire, fe wnaeth y cyfan oll tra’n arddel y safonau uchaf posib o wasanaeth mewn swydd gyhoeddus. A dyna ei gwaddol i ni, mae’n siŵr, wrth iddi ein gadael ni—i ni fod yn ddoeth, yn uchelgeisiol, yn flaengar, ond yn gwneud hynny, mewn gair a gweithred, gyda’r safonau uchaf posib o wasanaeth cyhoeddus i’n cenedl, ac i sicrhau yn barhaus enw da y Senedd yma. Felly, dymuniadau gorau i chi, Claire, a diolch ar ein rhan ni i gyd. [Cymeradwyaeth.]
A word of gratitude from me to close. It has been a true pleasure for me, over the past 10 months, to collaborate with Claire as clerk, as chief executive and as Claire—the three in one. What springs immediately to mind when one thinks of Claire is her wisdom, her firm and friendly leadership of her staff, and her willingness to laugh. There is also her ambition for this Assembly, this Senedd, and her ambition for all who have been elected to serve the people of Wales in this place. In all the work that has been achieved by Claire, she did it all whilst upholding the highest possible standards of service in a public office. I am sure that that will be her legacy to us as she departs—that we should be wise, that we should be ambitious and innovative, and that we should do that in word and deed with the highest possible standards of public service to our nation and to secure the good reputation of this Senedd in perpetuity. So, best wishes to you, Claire, and I thank you on behalf of us all. [Applause.]
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
A dyma ni, felly, eitem gyntaf yr agenda, yn dilyn hynny, yw cwestiynau i’r Prif Weinidog. Y cwestiwn cyntaf, Lynne Neagle.
And that brings us to the first item on our agenda, namely questions to the First Minister. The first question is from Lynne Neagle.
Iechyd Plant
Child Health
1. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella iechyd plant yng Nghymru? OAQ(5)0555(FM)
1. Will the First Minister outline what steps the Welsh Government is taking to improve child health in Wales? OAQ(5)0555(FM)
Yes. We’re committed to continuing to improve child health in Wales. ‘Taking Wales Forward’ included a commitment to implement our Healthy Child Wales programme, which was launched last October. That programme includes a range of preventative and early intervention measures to help parents and children make healthy lifestyle choices.
Gwnaf. Rydym ni wedi ymrwymo i barhau i wella iechyd plant yng Nghymru. Roedd ‘Symud Cymru Ymlaen' yn cynnwys ymrwymiad i weithredu ein rhaglen Plentyn Iach Cymru, a lansiwyd fis Hydref diwethaf. Mae’r rhaglen honno’n cynnwys amrywiaeth o fesurau ataliol ac ymyrraeth gynnar i helpu rhieni a phlant i wneud dewisiadau ffordd o fyw iach.
Thank you, First Minister. Recent reports by the Chief Medical Officer for Wales and the Royal College of Paediatrics and Child Health had very hard-hitting messages about the impact of poverty and inequality on child health. Will the First Minister outline what steps the Welsh Government is taking to improve outcomes for children from poorer backgrounds in Wales, and what assurances can you give that tackling the impact of poverty on child health will be a top priority for this Government?
Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Roedd adroddiadau diweddar gan Brif Swyddog Meddygol Cymru a’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant yn cynnwys negeseuon cryf iawn am effaith tlodi ac anghydraddoldeb ar iechyd plant. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella canlyniadau i blant o gefndiroedd tlotach yng Nghymru, a pha sicrwydd allwch chi ei roi y bydd mynd i'r afael ag effaith tlodi ar iechyd plant yn brif flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon?
Absolutely, it’s a priority for us. In terms of closing the attainment gap we’ve seen, that gap has been closing. We’ve seen, of course, the pupil deprivation grant and the way that has worked for the benefit of so many young people. We’ve seen the foundation phase and the benefits that gives to children in terms of developing skills early that will stand them in good stead for the future. Of course, we always look to see how we can improve outcomes for children in the future, and that is being considered across the Government at the moment as part of our commitment to prosperity for all.
Yn sicr, mae'n flaenoriaeth i ni. O ran cau'r bwlch cyrhaeddiad yr ydym ni wedi ei weld, mae’r bwlch hwnnw wedi bod yn cau. Rydym ni wedi gweld, wrth gwrs, y grant amddifadedd disgyblion a'r ffordd y mae hwnnw wedi gweithio er budd cymaint o bobl ifanc. Rydym ni wedi gweld y cyfnod sylfaen a'r manteision y mae hwnnw’n ei roi i blant o ran datblygu sgiliau yn gynnar a fydd yn eu paratoi'n dda ar gyfer y dyfodol. Wrth gwrs, rydym ni bob amser yn edrych i weld sut y gallwn ni wella canlyniadau i blant yn y dyfodol, ac mae hynny’n cael ei ystyried ar draws y Llywodraeth ar hyn o bryd yn rhan o'n hymrwymiad i ffyniant i bawb.
A gaf innau hefyd gyfeirio at adroddiad Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant yng Nghymru? Mae yna 39 o argymhellion yn fan hyn, a mi fyddai’r Prif Weinidog yn gwneud yn dda i ystyried yr adroddiad ac i fyfyrio ar yr argymhellion mewn rhyw fath o agenda i fynd â’r afael ag iechyd plant a phobl ifanc yng Nghymru. Ymhlith yr argymhellion, wrth gwrs—ac un maes allweddol yn y cyd-destun yma—mae’r risg ychwanegol i iechyd plentyn pan fydd person beichiog yn ysmygu yn ystod beichiogrwydd. Rŷm ni’n gwybod am yr effaith y mae hynny’n ei chael mewn sawl ffordd ar ddatblygiad a thwf plentyn, gan gynnwys y risg o fod yn farw-anedig ac o gael ei eni o dan bwysau, ac yn y blaen. Nawr, mae yna ddata ar y niferoedd sydd yn ysmygu yn ystod beichiogrwydd yn Lloegr ac yn yr Alban yn bodoli, ond, o safbwynt Cymru, nid yw’r data cystal, efallai, ag y dylent fod, oherwydd rŷm ni’n dibynnu ar famau beichiog i hunanadrodd, ‘self-report’, pan fydd hi’n dod i gasglu’r data yna. A gaf i ofyn, felly, pa fwriad sydd gan y Llywodraeth i edrych ar yr angen i gasglu data mwy cyhyrog yn y maes yna, oherwydd sut allwn ni wybod beth sydd angen ei wneud os nad ŷm ni’n sicr beth yw maint y broblem?
May I also refer to the Royal College of Paediatrics and Child Health in Wales? There are 39 recommendations contained here, and the First Minister would do well to consider the report and to reflect on the recommendations as an agenda to tackle the issue of child and adolescent health in Wales. Among the recommendations on one key area in this context, of course, is the additional risk to a child’s health when someone smokes during pregnancy. We know of the impact that that has, in a number of ways, on the development and growth of a child, the risk of stillbirth and the risk of low birth weight, and so on. There are data on the numbers that smoke during pregnancy in England and Scotland, but, for Wales, the data aren’t perhaps as robust as they should be, because we rely on self-reporting from pregnant mothers when it comes to gathering the data. Can I ask you, therefore, what intention the Government has to look at the need to gather more robust data in that area, because how can we know what needs to be done unless we can be sure of the scale of the problem?
Wel, rŷm ni yn datblygu cynllun iechyd plant newydd ar hyn o bryd. Bydd hwnnw’n edrych ar y blaenoriaethau y dylem ni a’r gwasanaeth iechyd eu dilyn y pen draw. Fel rhan o hynny, wrth gwrs, fe fydd hi’n hollbwysig i sicrhau bod y data sydd gyda ni yn ddata sy’n gadarn, a bydd hynny’n cael ei ystyried yn ystod datblygiad y cynllun hynny.
Well, we are developing a new child health plan at the moment, and that will look at the priorities that we should pursue and those that the health service should also follow. As part of that, we must ensure that the data that we have are robust, and this will be considered during the development of that plan.
First Minister, will you agree with me that one of the ways to improve child health is to ensure proper access to school nurses across Wales? Will he congratulate the school nursing workforce that we have here in Wales that do an excellent job in terms of immunisation and public health messages in our schools, and, in particular, the unique Judith Jerwood in your own constituency, who serves in Bryntirion Comprehensive School, where they have a unique model of school nursing, which, I believe, we ought to see more frequently in high schools across Wales? You’ll be aware that the school nursing service there is one that is employed by the school itself, and one that gives advice on all range of subjects, not just to the pupils, but also to the staff and, indeed, their families.
Prif Weinidog, a wnewch chi gytuno â mi mai un o'r ffyrdd o wella iechyd plant yw sicrhau mynediad priodol at nyrsys ysgol ledled Cymru? A wnaiff ef longyfarch y gweithlu nyrsys ysgol sydd gennym ni yma yng Nghymru sy'n gwneud gwaith rhagorol o ran imiwneiddio a negeseuon iechyd y cyhoedd yn ein hysgolion, ac, yn benodol, yr unigryw Judith Jerwood yn eich etholaeth eich hun, sy’n gweithio yn Ysgol Gyfun Bryntirion, lle mae ganddynt fodel nyrsio ysgol unigryw, y dylem, yn fy marn i, ei weld yn amlach mewn ysgolion uwchradd ledled Cymru? Byddwch yn ymwybodol bod y gwasanaeth nyrsys ysgol yn un sy'n cael ei ddefnyddio gan yr ysgol ei hun, ac yn un sy'n rhoi cyngor ar bob math o bwnc, nid yn unig i'r disgyblion, ond hefyd i'r staff ac, yn wir, i’w teuluoedd.
It’s a very good example of good practice. I can almost see the school from where I live; it’s very, very close to me. We know that the school nurses do an excellent job. We know, for example—the Member mentions immunisation—that our childhood immunisation rates remain at the top of international benchmarks. We know that, in 2016-17, the childhood flu immunisation programme was extended as well to include all children aged two to seven years of age. It’s an excellent model that’s in place in Bryntirion and one that I would encourage other schools to look at.
Mae'n enghraifft dda iawn o arfer da. Rwyf bron yn gallu gweld yr ysgol o lle rwy’n byw; mae’n agos iawn, iawn i mi. Rydym ni’n gwybod bod y nyrsys ysgol yn gwneud gwaith rhagorol. Rydym ni’n gwybod, er enghraifft—mae’r Aelod yn sôn am imiwneiddio—bod ein cyfraddau imiwneiddio plant yn parhau i fod ar frig y meincnodau rhyngwladol. Rydym ni’n gwybod, yn 2016-17, bod y rhaglen imiwneiddio rhag ffliw yn ystod plentyndod wedi cael ei hymestyn hefyd i gynnwys yr holl blant dwy i saith oed. Mae'n fodel rhagorol sydd ar waith ym Mryntirion ac yn un y byddwn yn annog ysgolion eraill i’w ystyried.
First Minister, the Royal College of Paediatrics and Child Health’s 2017 report, ‘State of Child Health’, highlighted the need for safe places for children to play in order to tackle the quarter of the child population in Wales who start primary school obese. What is your Government doing to ensure that young people have access to open spaces and play areas, and what actions are you taking to ensure that every new development provides safe areas for children to play?
Prif Weinidog, amlygodd adroddiad 2017 y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, ‘State of Childe Health’, yr angen am fannau diogel i blant chwarae, er mwyn rhoi sylw i chwarter y boblogaeth plant yng Nghymru sy'n dechrau’r ysgol gynradd yn ordew. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod gan bobl ifanc fynediad at fannau agored a mannau chwarae, a pha gamau ydych chi’n eu cymryd i sicrhau bod pob datblygiad newydd yn cynnig mannau diogel i blant chwarae?
In new housing developments, we would expect local authorities to provide those open areas—and I’ve seen them, not just in my own part of the world, but across Wales. Where new houses are built, there is space for children to play, there are often facilities for children to play on as well, and cycle paths, which are increasingly included as part of developments, as they should be. The Active Travel (Wales) Act 2013 is part of the process of ensuring that cycling is seen as something completely normal in terms of the provision of cycling facilities in new developments in the future. That is certainly much in advance of the situation that previously existed, where housing developments were built and no provision was made at all for either open spaces or, indeed, for facilities for children to play.
Mewn datblygiadau tai newydd, byddem yn disgwyl i awdurdodau lleol ddarparu’r mannau agored hynny—ac rwyf i wedi eu gweld, nid yn fy rhan fy hun o'r byd yn unig, ond ledled Cymru. Lle caiff tai newydd eu hadeiladu, ceir lle i blant chwarae, ceir cyfleusterau’n aml i blant chwarae arnynt hefyd, a llwybrau beicio, sy'n cael eu cynnwys yn gynyddol yn rhan o ddatblygiadau, fel y dylent. Mae Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn rhan o'r broses o sicrhau bod beicio yn cael ei ystyried fel rhywbeth hollol normal o ran y ddarpariaeth o gyfleusterau beicio mewn datblygiadau newydd yn y dyfodol. Mae hynny'n sicr yn llawer gwell na’r sefyllfa a oedd yn bodoli cynt, lle’r oedd datblygiadau tai yn cael eu hadeiladu ac nad oedd unrhyw ddarpariaeth yn cael ei gwneud o gwbl ar gyfer mannau agored nac, yn wir, ar gyfer cyfleusterau i blant chwarae.
Trefniadau Iechyd Trawsffiniol
Cross-border Health Arrangements
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am drefniadau iechyd trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr? OAQ(5)0548(FM)
2. Will the First Minister make a statement on cross-border health arrangements between England and Wales? OAQ(5)0548(FM)
A cross-border protocol is in place to ensure relevant patients have access to appropriate services, and all associated matters are handled in an agreed and consistent manner.
Mae protocol trawsffiniol ar waith i sicrhau bod gan gleifion perthnasol fynediad at wasanaethau priodol, a chaiff pob mater cysylltiedig ei drin mewn modd y cytunwyd arno a chyson.
First Minister, you will be aware of the ongoing Future Fit process on the future of emergency healthcare services for patients in Shropshire and mid Wales. It’s important for my constituents that emergency services are based in Shrewsbury. To date, the Welsh Government hasn’t taken a public position in this regard. Can I ask what prevents you from taking a view on this matter and making strong representations to the NHS Future Fit programme board on behalf of mid Wales’s residents? Will you take a position?
Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o'r broses Future Fit barhaus ar ddyfodol gwasanaethau gofal iechyd brys i gleifion yn Swydd Amwythig a chanolbarth Cymru. Mae'n bwysig i’m hetholwyr bod gwasanaethau brys wedi eu lleoli yn Amwythig. Hyd yma, nid yw Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu safbwynt cyhoeddus yn hyn o beth. A gaf i ofyn beth sy’n eich atal rhag rhoi safbwynt ar y mater hwn a gwneud sylwadau cryf i fwrdd rhaglen Future Fit y GIG ar ran trigolion y canolbarth? A wnewch chi gymryd safbwynt?
Geographically, Shrewsbury is closer, and so we would prefer services to be based in Shrewsbury. But it’s important to ensure that services are safe and sustainable, which is something, of course, that we’ve had to deal with ourselves. I know, for example, with ophthalmology and neurology, that the health board—Powys, that is—has secured alternative provision for ophthalmology services through an organisation called The Practice, which does include community outreach clinics within Powys. But clearly, from our perspective, we would wish to see services that are accessed by Welsh people in England as close to those Welsh patients as possible.
Yn ddaearyddol, mae Amwythig yn nes, ac felly byddai'n well gennym i wasanaethau gael eu lleoli yn Amwythig. Ond mae'n bwysig sicrhau bod gwasanaethau'n ddiogel ac yn gynaliadwy, sy'n rhywbeth, wrth gwrs, yr ydym ni wedi gorfod ymdrin ag ef ein hunain. Gwn, er enghraifft, gydag offthalmoleg a niwroleg, bod y bwrdd iechyd—Powys, hynny yw—wedi sicrhau darpariaeth amgen ar gyfer gwasanaethau offthalmoleg trwy sefydliad o'r enw The Practice, sydd yn cynnwys clinigau allgymorth cymunedol ym Mhowys. Ond yn amlwg, o'n safbwynt ni, rydym ni’n dymuno gweld gwasanaethau sy'n cael eu defnyddio gan bobl Cymru yn Lloegr mor agos â phosibl i'r cleifion hynny o Gymru.
First Minister, today we learn that there has been a 16 per cent increase in the number of junior doctors choosing to come to or stay in Wales to train to become GPs. Across the Welsh NHS, waiting times are going down; average response times to emergency calls are now less than five minutes; the British Heart Foundation described Wales as a world leader in cardiac rehabilitation; there’s improvement in cancer performance, with the number of patients treated now 40 per cent higher than five years ago; and for the fourth successive month we are getting people home from hospital faster. First Minister, in England the proportion of patients being treated or discharged in time fell below 78 per cent, with nearly half of hospitals declaring—
Prif Weinidog, rydym ni’n canfod heddiw y bu cynnydd o 16 y cant i nifer y meddygon iau sy’n dewis dod i Gymru neu aros yma i hyfforddi i fod yn feddygon teulu. Ar draws GIG Cymru, mae amseroedd aros yn lleihau; mae amseroedd ymateb cyfartalog i alwadau brys yn llai na phum munud erbyn hyn; disgrifiwyd Cymru gan Sefydliad Prydeinig y Galon Cymru fel un o arweinwyr y byd ym maes adsefydlu cardiaidd; ceir gwelliant i berfformiad canser, gyda nifer y cleifion sy’n cael eu trin nawr 40 y cant yn uwch na phum mlynedd yn ôl; ac am y pedwerydd mis yn olynol, rydym ni’n cael pobl adref o'r ysbyty yn gynt. Prif Weinidog, yn Lloegr, gostyngodd cyfran y cleifion sy'n cael eu trin neu eu rhyddhau yn brydlon yn is na 78 y cant, gyda bron i hanner yr ysbytai yn datgan—
You do need to come to a question.
Mae angen i chi ddod i gwestiwn.
[Continues.]—major alerts because of a shortage of beds. What message do you have for the men and women who work in the national health service and have had to endure the Tories’ attempts to denigrate the Welsh NHS over the last few years?
[Yn parhau.]—rhybuddion mawr oherwydd prinder gwelyau. Pa neges sydd gennych chi i’r dynion a'r menywod sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol ac wedi gorfod dioddef ymdrechion y Torïaid i bardduo GIG Cymru dros y blynyddoedd diwethaf?
Well, we all saw what the Tories did in 2015, but the Member makes a robust and comprehensive case that shows the progress that the Welsh NHS has made. Today we see that more GP training places are being filled and it shows that the Welsh NHS is seen as a good place to work, and that good progress will continue in the future.
Wel, gwelodd pob un ohonom yr hyn a wnaeth y Torïaid yn 2015, ond mae'r Aelod yn gwneud achos cadarn a chynhwysfawr sy'n dangos y cynnydd y mae GIG Cymru wedi ei wneud. Heddiw, rydym yn gweld bod mwy o leoedd hyfforddi meddygon teulu yn cael eu llenwi ac mae'n dangos bod GIG Cymru yn cael ei ystyried fel lle da i weithio ynddo, ac y bydd cynnydd da yn parhau yn y dyfodol.
At the same time as fulfilling a genuine need, cross-border healthcare co-operation can also serve to mask the shortage of specialist clinical staff in Wales, which has been caused by the failure of Government to train sufficient clinicians. When are you going to review the number of self-standing organisations within the Welsh NHS, which receive tens of millions a year, with a view to reducing them so you can spend more on specialist clinicians for Wales itself?
Ar yr un pryd â diwallu angen dilys, gall cydweithrediad gofal iechyd trawsffiniol hefyd guddio prinder staff clinigol arbenigol yng Nghymru, a achoswyd gan fethiant y Llywodraeth i hyfforddi digon o glinigwyr. Pryd ydych chi'n mynd i adolygu nifer y sefydliadau annibynnol GIG Cymru, sy’n derbyn degau o filiynau bob blwyddyn, gyda'r bwriad o’u lleihau fel y gallwch wario mwy ar glinigwyr arbenigol i Gymru ei hun?
If we look at a rural authority like Powys, it’s inevitable that an authority like Powys will access specialist services from England. Geographically, it makes sense for people who live in large areas of Powys. In fact, there are specialist services in England that rely on Powys patients in order to be sustainable. Accident and emergency in Hereford is an example of that; without patients coming from eastern Breconshire particularly, the numbers going through Hereford’s A&E would cause questions to be asked about the sustainability of the service in Hereford. So, no; from my perspective, the last thing I want to see is any kind of wall come down between Wales and England in terms of healthcare. We know as well that 25,000 people cross the border the other way, to get A&E services in Wales. That’s why, of course, we have a robust protocol in place to ensure that services are available to people on both sides of the border.
Os edrychwn ni ar awdurdod gwledig fel Powys, mae'n anochel y bydd awdurdod fel Powys yn defnyddio gwasanaethau arbenigol o Loegr. Yn ddaearyddol, mae'n gwneud synnwyr i bobl sy'n byw mewn ardaloedd eang o Bowys. Yn wir, ceir gwasanaethau arbenigol yn Lloegr sy'n dibynnu ar gleifion Powys er mwyn bod yn gynaliadwy. Mae damweiniau ac achosion brys yn Henffordd yn enghraifft o hynny; heb gleifion yn dod o ddwyrain Sir Frycheiniog yn arbennig, byddai'r niferoedd sy'n mynd trwy adran damweiniau ac achosion brys Henffordd yn peri i gwestiynau gael eu gofyn am gynaliadwyedd y gwasanaeth yn Henffordd. Felly, na; o’m safbwynt i, y peth olaf yr wyf i eisiau ei weld yw unrhyw fath o wal yn cael ei chodi rhwng Cymru a Lloegr o ran gofal iechyd. Rydym ni’n gwybod hefyd bod 25,000 o bobl yn croesi'r ffin y ffordd arall, i gael gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru. Dyna pam, wrth gwrs, y mae gennym ni brotocol cadarn ar waith i sicrhau bod gwasanaethau ar gael i bobl ar ddwy ochr y ffin.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders
Galwaf nawr am gwestiynau gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
I now call for questions from the party leaders. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you very much, Presiding Officer. First Minister, why did the Welsh Government decide last week to sack the chair of Sport Wales given that, upon his appointment, the then incoming chairman was told by the Welsh Government representative that he was entering a toxic environment and that he was tasked with tackling a dysfunctional and insular organisation? Does all your Government agree that sacking this chairman was the right reproach?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Prif Weinidog, pam wnaeth Llywodraeth Cymru benderfynu yr wythnos diwethaf diswyddo cadeirydd Chwaraeon Cymru o ystyried, wrth ei benodi, y dywedwyd wrth y cadeirydd newydd ar y pryd gan gynrychiolydd Llywodraeth Cymru ei fod yn mynd i mewn i amgylchedd gwenwynig ac mai ei gyfrifoldeb ef oedd rhoi sylw i sefydliad camweithredol ac ynysig? A yw eich holl Lywodraeth yn cytuno mai diswyddo’r cadeirydd hwn oedd y cerydd cywir?
First of all, can I say that Sport Wales was facing great difficulties? That much is true. There is an independent review of Sport Wales, which is continuing at this moment in time, but it was quite clear that the relationship between the chair and the board and the vice-chair had broken down and therefore action had to be taken in order that the organisation could be rebuilt.
Yn gyntaf oll, a gaf i ddweud bod Chwaraeon Cymru yn wynebu anawsterau mawr? Mae cymaint â hynny’n wir. Ceir adolygiad annibynnol o Chwaraeon Cymru, sy'n parhau ar hyn o bryd, ond roedd yn gwbl eglur bod y berthynas rhwng y cadeirydd a'r bwrdd a'r is-gadeirydd ar chwâl, ac felly bu’n rhaid cymryd camau fel y gellid ailadeiladu’r sefydliad.
I am told that the review has been concluded, First Minister, and, on 13 February, the Welsh Government’s deputy permanent secretary, James Price, dismissed all the allegations made against the then chair and offered him three options to move the situation forward, all of which saw him continuing his involvement in some shape or form within Sport Wales. What happened in the very short intervening period, which altered this situation and resulted in the sacking of Paul Thomas?
Dywedir wrthyf fod yr adolygiad wedi ei gwblhau, Prif Weinidog, ac, ar 13 Chwefror, diystyrwyd yr holl honiadau a wnaed yn erbyn y cadeirydd ar y pryd gan ddirprwy ysgrifennydd parhaol Llywodraeth Cymru, James Price, a chynigiwyd tri dewis iddo symud y sefyllfa yn ei blaen, pob un ohonynt yn arwain at iddo barhau ei gyfranogiad ar ryw ffurf o fewn Chwaraeon Cymru. Beth ddigwyddodd yn y cyfamser byr iawn, a newidiodd y sefyllfa hon ac a arweiniodd at ddiswyddo Paul Thomas?
Well, as is known, on 14 February the Minister made a statement to Assembly Members on the headline findings of the review. One of those findings was that a clash of cultures had developed between the chair and other board members. It was clear that action needed to be taken in order for the board to become fully functional in the future.
Wel, fel sy’n hysbys, gwnaeth y Gweinidog ddatganiad i Aelodau'r Cynulliad ar 14 Chwefror ar brif ganfyddiadau’r adolygiad. Un o'r canfyddiadau hynny oedd bod gwrthdaro rhwng diwylliannau wedi datblygu rhwng y cadeirydd ac aelodau eraill y bwrdd. Roedd yn amlwg bod angen gweithredu er mwyn i'r bwrdd i fod yn gwbl weithredol yn y dyfodol.
I have the letter here—it is in the public domain, so you can comment on it—that was sent to James Price at the beginning of March that clearly itemises the allegations that were made against the chair and how those allegations were rebuked. There are some very serious allegations levelled against the previous chair and also the current chief executive of Sport Wales. Sport Wales handles a considerable amount of public money and has a remit to improve elite sport and participation sport around Wales.
I would be interested to hear how the Welsh Government will take forward the allegations and investigate the allegations against the previous chair, and also the current chief executive, as the allegations warrant answers, and above all to make sure that Sport Wales is able to get on with its day-to-day functions. But I do reiterate: the Welsh Government told the new chair, Paul Thomas, on taking up office, that he was entering a toxic environment and that he was tasked with tackling a dysfunctional and insular organisation. I do ask once again: does the entire Government agree with the dismissal of Paul Thomas?
Mae gen i'r llythyr yn y fan yma—mae ar gael yn gyhoeddus, felly gallwch wneud sylwadau arno—a anfonwyd at James Price ddechrau mis Mawrth sy'n rhestru'n eglur yr honiadau a wnaed yn erbyn y cadeirydd a sut y gwrthodwyd y cyhuddiadau hynny. Ceir rhai honiadau difrifol iawn a wnaed yn erbyn y cadeirydd blaenorol a phrif weithredwr presennol Chwaraeon Cymru hefyd. Mae Chwaraeon Cymru yn ymdrin â swm sylweddol o arian cyhoeddus ac mae ganddo gylch gwaith i wella chwaraeon elît a chwaraeon cyfranogol ledled Cymru.
Byddai gennyf ddiddordeb clywed sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael â'r honiadau ac yn ymchwilio i'r honiadau yn erbyn y cadeirydd blaenorol, a’r prif weithredwr presennol hefyd, gan fod yr honiadau yn haeddu atebion, ac yn anad dim i wneud yn siŵr bod Chwaraeon Cymru yn gallu bwrw ymlaen â'i swyddogaethau o ddydd i ddydd. Ond rwy’n ailadrodd: dywedodd Llywodraeth Cymru wrth y cadeirydd newydd, Paul Thomas, pan ddechreuodd yn ei swydd, ei fod yn mynd i mewn i amgylchedd gwenwynig ac mai ei gyfrifoldeb ef oedd mynd i'r afael â sefydliad camweithredol ac ynysig. Gofynnaf unwaith eto: a yw’r Llywodraeth gyfan yn cytuno â diswyddiad Paul Thomas?
The answer to the question is ‘yes’. The Government has taken a view on this. It is quite clear that the organisation remained dysfunctional and that the relationship had completely broken down between the chair and the board. In those circumstances, no organisation could possibly be expected to deliver what it should do in the future. We know that all organisations need to adapt to changing circumstances and the independent review of Sport Wales’s operations is continuing, but it was quite clear that Sport Wales could not continue with the dysfunction that still remained in the organisation and the Minister took the decision that the best way forward was to take the action that was taken in order to make sure that Sport Wales is effective in the future.
Yr ateb i'r cwestiwn yw 'ydy'. Mae'r Llywodraeth wedi cymryd barn ar hyn. Mae'n gwbl eglur bod y sefydliad yn parhau i fod yn gamweithredol a bod y berthynas wedi chwalu’n llwyr rhwng y cadeirydd a'r bwrdd. O dan yr amgylchiadau hynny, ni ellid disgwyl i unrhyw sefydliad gyflawni'r hyn y dylai ei wneud yn y dyfodol. Rydym ni’n gwybod bod angen i bob sefydliad addasu i amgylchiadau sy'n newid ac mae’r adolygiad annibynnol o weithrediadau Chwaraeon Cymru yn parhau, ond roedd yn gwbl eglur na allai Chwaraeon Cymru barhau gyda'r camweithredu a oedd yn parhau yn y sefydliad a gwnaeth y Gweinidog y penderfyniad mai’r ffordd orau ymlaen oedd cymryd y cam a gymerwyd er mwyn gwneud yn siŵr bod Chwaraeon Cymru yn effeithiol yn y dyfodol.
Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Plaid Cymru leader, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. First Minister, the proposed job cuts at the University of South Wales are of great concern, and I’m sure you share that concern. The plan is to cut 139 jobs to deal with rising costs and various other challenges. The University of Wales Trinity Saint David is also looking to downsize its workforce. I’d like to place on record mine and Plaid Cymru’s support for the roles both of those institutions play in our society. But I am concerned about the situation that those institutions are facing and about the prospect of losing what are well-paid jobs. What discussions has your Government held since the two sets of redundancies were proposed? Were the universities’ strategies shared with you and are you satisfied with the explanations they’ve given for these changes?
Diolch, Llywydd. Brif Weinidog, mae'r toriadau i swyddi a gynigir ym Mhrifysgol De Cymru yn peri pryder mawr, ac rwy'n siŵr eich bod chi’n rhannu'r pryder hwnnw. Y bwriad yw torri 139 o swyddi i ymdopi â chostau cynyddol a heriau amrywiol eraill. Mae Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant yn ystyried lleihau ei gweithlu hefyd. Hoffwn roi ar y cofnod fy nghefnogaeth i a Phlaid Cymru i’r swyddogaethau y mae’r ddau sefydliad hynny yn eu cyflawni yn ein cymdeithas. Ond rwy’n pryderu am y sefyllfa y mae’r sefydliadau hynny’n ei hwynebu ac am y posibilrwydd o golli’r hyn sy’n swyddi â chyflogau da. Pa drafodaethau y mae eich Llywodraeth wedi eu cynnal ers cynnig y ddwy gyfres o ddiswyddiadau? A rannwyd strategaethau'r prifysgolion gyda chi ac a ydych chi’n fodlon â’r esboniadau y maen nhw wedi eu rhoi am y newidiadau hyn?
I’ve not seen any explanations for these changes at this moment in time. I am aware of the situation, however, at those institutions. We expect there to be a period of consultation and that staff and unions are kept informed at all stages in the process. One of the issues that concerns me is that we are seeing a drop in applications, particularly from students from abroad. We know that applications through UCAS to Welsh universities from EU countries, for example, decreased by 8 per cent between 2016 and 2017. The fewer the students there are, the less money there is and the less money there is to pay staff, and that concerns me.
Nid wyf wedi gweld unrhyw esboniadau am y newidiadau hyn ar hyn o bryd. Rwy’n ymwybodol o'r sefyllfa, fodd bynnag, yn y sefydliadau hynny. Rydym ni’n disgwyl y bydd cyfnod o ymgynghori ac y bydd staff a'r undebau yn cael y wybodaeth ddiweddaraf ar bob cam yn y broses. Un o'r materion sy'n peri pryder i mi yw ein bod ni’n gweld gostyngiad i geisiadau, yn enwedig gan fyfyrwyr o dramor. Rydym ni’n gwybod bod ceisiadau trwy UCAS i brifysgolion Cymru o wledydd yr UE, er enghraifft, wedi gostwng 8 y cant rhwng 2016 ac 2017. Po leiaf y myfyrwyr sydd yno, y lleiaf o arian sydd ar gael a’r lleiaf o arian sydd yno i dalu staff, ac mae hynny’n peri pryder i mi.
As a former student at Treforest, I know how important this institution is for the Valleys. It’s always played a leading role in upskilling people to do the work that our local economies need doing. Now, there are demographic challenges, which you’ve alluded to, and rising costs facing that university, but I don't think that should mean that we should lose the positive economic impact that the institution generates. Plaid Cymru also believes that the University of Wales Trinity Saint David plays a vital role in the west as well. The proposals are for a 4.6 per cent reduction in staff at USW and the figure for Trinity Saint David is yet to be confirmed. I've had contradictory information on these job losses. On the one hand, we were told that many of the roles at risk will be managers, but from the trade union, I've been told that the roles to be cut could include jobs in IT, library staff and student services as well. Do you think, First Minister, that these job losses are normal housekeeping or are they a sign that these two universities are facing a difficult future?
Fel cyn-fyfyriwr yn Nhrefforest, gwn pa mor bwysig yw’r sefydliad hwn i’r Cymoedd. Mae wedi chwarae rhan flaenllaw erioed o ran gwella sgiliau pobl i wneud y gwaith sydd angen ei wneud yn ein heconomïau lleol. Nawr, ceir heriau demograffig, yr ydych chi wedi cyfeirio atynt, a chostau cynyddol sy'n wynebu’r brifysgol honno, ond nid wyf yn credu y dylai hynny olygu y dylem ni golli'r effaith economaidd gadarnhaol y mae’r sefydliad yn ei chreu. Mae Plaid Cymru hefyd yn credu bod Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant yn chwarae rhan hanfodol yn y gorllewin hefyd. Mae'r cynigion yn golygu gostyngiad o 4.6 y cant i staff ym Mhrifysgol De Cymru ac nid yw’r ffigur ar gyfer y Drindod Dewi Sant wedi ei gadarnhau eto. Rwyf wedi cael gwybodaeth anghyson ar y colledion swydd hyn. Ar y naill law, dywedwyd wrthym mai swyddi rheolwyr fydd llawer o'r rhai sydd mewn perygl, ond rwyf wedi clywed gan yr undeb llafur y gallai’r swyddi i’w torri gynnwys swyddi TG, staff llyfrgell a gwasanaethau myfyrwyr hefyd. A ydych chi’n meddwl, Brif Weinidog, fod y colledion swyddi hyn yn waith cadw tŷ arferol neu a ydynt yn arwydd bod y ddwy brifysgol hyn yn wynebu dyfodol anodd?
I’ve not seen anything on this scale since I was in university myself in the 1980s, and that is concerning. It's also correct to say that it’s not quite clear what sorts of jobs would be lost. That’s why, of course, we expect there to be that period of consultation, so that there is greater clarity from both institutions about what they are proposing. But I am concerned—I don't know whether this is correct or not, but I have the figures in front of me—as to whether the drop-off of applications, not just from the EU countries, but other countries as well, is having an effect on those universities’ income, which would be, from our perspective, as a country that welcomes students, something to greatly regret.
Nid wyf wedi gweld unrhyw beth ar y raddfa hon ers i mi fod yn y brifysgol fy hun yn y 1980au, ac mae hynny’n peri pryder. Mae hefyd yn gywir i ddweud nad yw'n gwbl eglur pa fathau o swyddi fyddai’n cael eu colli. Dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n disgwyl cael y cyfnod hwnnw o ymgynghori, fel bod mwy o eglurder gan y ddau sefydliad am yr hyn y maen nhw’n ei gynnig. Ond rwy’n pryderu—nid wyf yn gwybod a yw hyn yn gywir ai peidio, ond mae'r ffigurau gen i o fy mlaen—pa un a yw’r gostyngiad yn nifer y ceisiadau, nid yn unig o wledydd yr UE, ond o wledydd eraill hefyd, yn cael effaith ar incwm y prifysgolion hynny, a fyddai, o'n safbwynt ni, fel gwlad sy'n croesawu myfyrwyr, yn rhywbeth i’w resynu’n fawr.
Both the institutions are feeling the pinch as well from the decision taken to lift the universities admission cap in England. We know that the situation around European and international student recruitment remains volatile and is likely to be for some time, but the responsibility to navigate through these difficult waters falls to us here in Wales, and it’s you, First Minister, who has overall responsibility for protecting our higher education sector. So, what will the Welsh Government do to support our universities? How will you help to protect these jobs and ensure that there’s no impact in the longer term upon courses? Do you intend to carry on as business as usual or are you going to step in and provide support and guidance to Welsh universities so that they can continue to do the good job that they do, serving our economy and our country?
Mae'r ddau sefydliad yn dioddef hefyd yn sgil y penderfyniad a wnaed i godi'r cap derbyniadau prifysgol yn Lloegr. Gwyddom fod y sefyllfa o ran recriwtio myfyrwyr Ewropeaidd a rhyngwladol yn dal i fod yn anwadal ac yn debygol o fod am gryn amser, ond ein cyfrifoldeb ni yw llywio drwy’r dyfroedd anodd hyn yma yng Nghymru, a chi, Prif Weinidog, sydd â’r cyfrifoldeb cyffredinol am ddiogelu ein sector addysg uwch. Felly, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ein prifysgolion? Sut gwnewch chi helpu i ddiogelu’r swyddi hyn a sicrhau nad oes unrhyw effaith yn y tymor hwy ar gyrsiau? A ydych chi’n bwriadu parhau ar sail busnes fel arfer neu a ydych chi'n mynd i gamu i mewn a rhoi cymorth ac arweiniad i brifysgolion Cymru fel y gallant barhau i wneud y gwaith da y maen nhw’n ei wneud, yn gwasanaethu ein heconomi a'n gwlad?
We’ve provided more money for higher education, but it's about more than that. It's about making sure that Wales is still seen as a place where students from abroad want to come to. That is a point I've been making very strongly whenever I've gone abroad and, indeed, when ambassadors have come to visit us here in Wales. That is hugely important. We also finance schemes, for example, like Sêr Cymru. Sêr Cymru is a way of bringing in the top academics into Wales, attracting, then, the best students as well. That helps with the sustainability of universities. Some universities themselves have invested heavily in capital programmes to improve, or indeed build new campuses, which again are hugely important in terms of attracting in students. But what we don't know at this moment in time is what effect Brexit will have—we've seen some figures already on EU students applying to Welsh universities and, of course, students from other countries such as India, where there's been a significant drop-off of numbers over the past few years—and what effect that will have on the sustainability of our universities. That is something that is yet to be fully seen in terms of the impact.
Rydym ni wedi darparu mwy o arian ar gyfer addysg uwch, ond mae'n ymwneud â mwy na hynny. Mae'n ymwneud â sicrhau bod Cymru'n dal i gael ei hystyried fel man lle mae myfyrwyr o dramor eisiau dod. Mae hwnnw'n bwynt yr wyf i wedi bod yn ei wneud yn gryf iawn pryd bynnag yr wyf i wedi mynd dramor ac, yn wir, pan fydd llysgenhadon wedi dod i ymweld â ni yma yng Nghymru. Mae hynny'n hynod bwysig. Rydym ni hefyd yn ariannu cynlluniau, er enghraifft, fel Sêr Cymru. Mae Sêr Cymru yn ffordd o ddod â’r academyddion blaenllaw i Gymru, gan ddenu, wedyn, y myfyrwyr gorau hefyd. Mae hynny’n helpu gyda chynaliadwyedd prifysgolion. Mae rhai prifysgolion eu hunain wedi buddsoddi'n drwm mewn rhaglenni cyfalaf i wella, neu yn wir adeiladu campysau newydd, sydd unwaith eto’n hynod bwysig o ran denu myfyrwyr yno. Ond yr hyn nad ydym yn ei wybod ar hyn o bryd yw pa effaith y bydd Brexit yn ei chael—rydym ni wedi gweld rhai ffigurau eisoes ar fyfyrwyr o'r UE sy'n gwneud cais i brifysgolion Cymru ac, wrth gwrs, myfyrwyr o wledydd eraill fel India, lle bu gostyngiad sylweddol o ran niferoedd dros y blynyddoedd diwethaf—a pha effaith gaiff hynny ar gynaliadwyedd ein prifysgolion. Mae hynny'n rhywbeth sydd eto i’w weld yn llawn o ran yr effaith.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr, Llywydd. It's inevitable, I suppose, a certain amount of posturing takes place at the beginning of any negotiation and the current Brexit negotiations with the EU is no exception to that. The First Minister wants to play a direct role in these negotiations and there is, in fact, a useful role that he can play. He could write to Chancellor Merkel, for example, to say it’s a mistake on their part to disconnect the trade talks from the other issues that haven't been decided, such as EU citizens’ rights in this country and vice versa, and also the question of the dowry that the EU apparently wants the British taxpayer to stump up, which may be as much as £60 billion, which is a bit rich considering we've paid them £500 billion in the last 40 years.
Secondly, there is the other development in relation to Spain and Gibraltar, where it seems that the EU is trying to use Gibraltar as a bargaining chip to try to get a better deal from us. Given that the question of sovereignty in Gibraltar has been decisively settled by referendum, where nearly every single resident of Gibraltar voted to retain its links with Britain, will he write to the Prime Minister of Spain and also to the Chief Minister of Gibraltar supporting the Gibraltarians’ right to self-determination, which is guaranteed by article 1 of the UN charter?
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n anochel, mae’n debyg, bod hyn a hyn o smalio yn digwydd ar ddechrau unrhyw negodi ac nid yw’r trafodaethau Brexit presennol gyda'r UE yn eithriad i hynny. Mae’r Prif Weinidog eisiau chwarae rhan uniongyrchol yn y trafodaethau hyn ac mae, a dweud y gwir, rhan ddefnyddiol y gall ei chwarae. Gallai ysgrifennu at Ganghellor Merkel, er enghraifft, i ddweud ei fod yn gamgymeriad ar eu rhan nhw i ddatgysylltu’r trafodaethau masnach oddi wrth y materion eraill nad ydynt wedi'u penderfynu, fel hawliau dinasyddion yr UE yn y wlad hon ac i’r gwrthwyneb, a hefyd y cwestiwn o'r gwaddol y mae’n debyg bod yr UE eisiau i drethdalwyr Prydain ei dalu, a allai fod cymaint â £60 biliwn, sydd braidd yn hy o ystyried ein bod ni wedi talu £500 biliwn iddyn nhw dros y 40 mlynedd diwethaf.
Yn ail, ceir y datblygiad arall o ran Sbaen a Gibraltar, lle mae'n ymddangos bod yr UE yn ceisio defnyddio Gibraltar fel dull bargeinio i geisio cael gwell cytundeb gennym ni. O gofio bod y cwestiwn o sofraniaeth yn Gibraltar wedi cael ei setlo’n bendant gan y refferendwm, lle pleidleisiodd bron pob un o drigolion Gibraltar i gadw ei chysylltiadau â Phrydain, a wnaiff ef ysgrifennu at Brif Weinidog Sbaen a hefyd at Brif Weinidog Gibraltar i gefnogi hawl trigolion Gibraltar i hunan benderfyniad, sydd wedi ei warantu gan erthygl 1 siarter y Cenhedloedd Unedig?
Well, firstly, it’s right to say that there’s a lot of posturing, that much is true, and there are issues that still need to be worked through. But the important thing is to discuss the start as soon as possible and that the future of EU citizens all around the UK and UK citizens in the EU is resolved as quickly as possible. I do think there’s been a significant amount of hysterical reporting on some of these issues. It was said that the UK was using defence and security as a bargaining chip. That’s not the way I read the Prime Minister’s comments last week, in fairness. It’s also said that Spain is trying to use Gibraltar. I don’t believe that either. Spain, in fact, has been very quiet on the issue of Gibraltar. It was just one clause that appeared in the Commission’s negotiating document. That has more to do with not sovereignty, but Gibraltar’s status as a tax haven and how that would affect the border with Spain in the future. So, I see nothing malevolent in this. There are issues wherever there are tax havens that need to be resolved when there is a land border with that tax haven.
It’s absolutely clear that the people of Gibraltar wish to remain British and that’s what should happen. That was a decision of a referendum. They also voted 95 per cent to remain in the EU. That’s not going to happen. When I met with the Chief Minister of Gibraltar, he was quite clear that the last thing Gibraltar wanted was the closure of the border. It would be disastrous for the economy of Gibraltar. Some 15,000 people cross that border every day. So, it is in the interest of both Spain and Gibraltar that that border stays open, but of course there will need to be a consideration of what effect Gibraltar’s tax status has on the European market, which I’m sure can be resolved.
Wel, yn gyntaf, mae'n iawn i ddweud bod llawer o smalio, mae cymaint â hynny’n wir, a cheir problemau y mae angen eu datrys. Ond y peth pwysig yw trafod y dechrau cyn gynted â phosibl a bod dyfodol dinasyddion yr UE ym mhob rhan o’r DU a dinasyddion y DU yn yr UE yn cael ei ddatrys cyn gynted â phosibl. Rwy’n meddwl y bu cryn dipyn o adrodd gorffwyll ar rai o'r materion hyn. Dywedwyd bod y DU yn defnyddio amddiffyn a diogelwch fel dulliau bargeinio. Nid dyna'r ffordd y dehonglais i sylwadau Prif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf, a bod yn deg. Dywedir hefyd bod Sbaen yn ceisio defnyddio Gibraltar. Nid wyf yn credu hynny chwaith. Mae Sbaen, mewn gwirionedd, wedi bod yn dawel iawn ar fater Gibraltar. Dim ond un cymal oedd hwn a ymddangosodd yn nogfen drafod y Comisiwn. Mae gan hynny fwy i'w wneud nid â sofraniaeth, ond statws Gibraltar fel hafan dreth a sut y byddai hynny’n effeithio ar y ffin â Sbaen yn y dyfodol. Felly, nid wyf yn gweld dim byd maleisus yn hyn. Ceir problemau lle bynnag y bydd hafanau treth y mae angen eu datrys pan fydd ffin ar y tir gyda'r hafan dreth honno.
Mae'n gwbl eglur bod pobl Gibraltar yn dymuno parhau i fod yn Brydeinwyr a dyna beth ddylai ddigwydd. Dyna oedd penderfyniad refferendwm. Pleidleisiodd 95 y cant ohonynt i aros yn yr UE hefyd. Nid yw hynny’n mynd i ddigwydd. Pan wnes i gyfarfod â Phrif Weinidog Gibraltar, roedd yn gwbl eglur mai’r peth olaf yr oedd Gibraltar ei eisiau oedd cau’r ffin. Byddai'n drychinebus i economi Gibraltar. Mae tua 15,000 o bobl yn croesi'r ffin bob dydd. Felly, mae er budd Sbaen a Gibraltar bod y ffin honno’n aros ar agor, ond wrth gwrs bydd angen ystyried pa effaith y mae statws treth Gibraltar yn ei chael ar farchnad Ewrop, ac rwy'n siŵr y gellir datrys hynny.
Well, it’s certainly true that it’s in the interests of both countries—Spain and Gibraltar—for that border to remain open because 40 per cent of the jobs in Gibraltar are filled by people who live in Spain. Given that the rate of unemployment in Andalusia is 30 per cent and in Gibraltar is 1 per cent then it’s massively in Spain’s interest to respect the existing status of Gibraltar and, indeed, its status as a tax haven for that matter as well. So, I’ll repeat my question to the First Minister: will he write to the Chief Minister of Gibraltar and to the Prime Minister of Spain supporting the Gibraltarians’ case, both in relation to sovereignty and to their freedom to set what tax rates they want in respect of the trade that is actually conducted within the territory of Gibraltar?
Wel, mae'n sicr yn wir ei fod er budd y ddwy wlad—Sbaen a Gibraltar—i’r ffin honno aros ar agor, gan fod 40 y cant o'r swyddi yn Gibraltar yn cael eu llenwi gan bobl sy'n byw yn Sbaen. O ystyried bod y gyfradd ddiweithdra yn Andalusia yn 30 y cant ac yn 1 y cant yn Gibraltar, yna mae o fudd enfawr i Sbaen barchu statws presennol Gibraltar ac, yn wir, ei statws fel hafan dreth hefyd o ran hynny. Felly, rwyf yn ailadrodd fy nghwestiwn i'r Prif Weinidog: a wnaiff ef ysgrifennu at Brif Weinidog Gibraltar ac at Brif Weinidog Sbaen yn cefnogi achos trigolion Gibraltar, ynghylch sofraniaeth a’u rhyddid i bennu pa bynnag gyfraddau treth y maen nhw’n ei ddymuno o ran y fasnach sy'n cael ei chynnal mewn gwirionedd o fewn tiriogaeth Gibraltar?
In fairness, the Prime Minister of Spain has not actually laid claim to Gibraltar or indeed commented at all on the issue of Gibraltar. The issue has come from the Commission not from Spain itself. I reiterate what I’ve just said: it is a matter for the people of Gibraltar how they choose what relationships they choose to have. They have voted overwhelmingly to stay British and that’s exactly what should happen. Nowhere should be forced to transfer to another country against the wishes of its population. That’s true of any country in my view. I’ve already met with the Chief Minister of Gibraltar. I will be meeting with him in the next few weeks. I’m happy to reiterate that point to him. In the discussions we’ve had, it’s Gibraltar’s concern about what Brexit might mean for their own trade situation and their border, that is what Gibraltar’s been most concerned about, certainly as we look forward over the next two years.
I fod yn deg, nid yw Prif Weinidog Sbaen wedi hawlio Gibraltar mewn gwirionedd nac, yn wir, wedi gwneud unrhyw sylwadau o gwbl ar fater Gibraltar. Mae'r mater wedi dod gan y Comisiwn nid gan Sbaen ei hun. Ailadroddaf yr hyn yr wyf i newydd ei ddweud: mater i bobl Gibraltar yw sut maen nhw’n dewis pa berthynas y maen nhw’n dewis ei chael. Maen nhw wedi pleidleisio â mwyafrif llethol i aros yn rhan o Brydain a dyna'n union yr hyn ddylai ddigwydd. Ni ddylid gorfodi unrhyw fan i drosglwyddo i wlad arall yn erbyn dymuniadau ei phoblogaeth. Mae hynny'n wir am unrhyw wlad yn fy marn i. Rwyf eisoes wedi cyfarfod â Phrif Weinidog Gibraltar. Byddaf yn cyfarfod ag ef yn ystod yr wythnosau nesaf. Rwy'n hapus i ailadrodd y pwynt hwnnw wrtho. Yn y trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael, mae pryder Gibraltar ynghylch yr hyn y gallai Brexit ei olygu i’w sefyllfa fasnach ei hun a’i ffin, dyna beth sydd wedi bod yn pryderu Gibraltar fwyaf, yn sicr wrth i ni edrych ymlaen dros y ddwy flynedd nesaf.
I agree with the First Minister. He’s absolutely right: the border is of critical importance to Gibraltar. But it’s not as though we have no bargaining chips in our hand in this respect. If indeed it is the case that Spain has put its claim to Gibraltar’s sovereignty on ice and is prepared to live with Gibraltar, that’s well and good. But the idea that the European Commission suddenly produced this proposal in a letter without discussion with the Prime Minister of Spain is fundamentally absurd. Clearly, this is something that has been decided in the Council of Ministers between the Commission and in particular the Prime Minister of Spain. It is vitally important for southern Spain as well as for Gibraltar that there should be no interference from Spain in the economic life of Gibraltar at all. I think, given that the First Minister was a strong supporter of remain and, indeed, Gibraltar itself and the people of Gibraltar were overwhelmingly in favour of remaining in the EU, I think this is where he can play a significant role in trying to persuade the EU authorities of the good sense of coming to sensible agreements with Britain in the interest of us all.
Rwy’n cytuno â'r Prif Weinidog. Mae yn llygad ei le: mae’r ffin yn hanfodol bwysig i Gibraltar. Ond nid yw fel pe na byddai gennym ni unrhyw beth i fargeinio yn ein llaw yn hyn o beth. Os yw’n wir bod Sbaen wedi rhoi ei hawliad i sofraniaeth Gibraltar o’r neilltu a’i bod yn barod i fyw gyda Gibraltar, mae hynny'n iawn. Ond mae'r syniad bod y Comisiwn Ewropeaidd wedi gwneud y cynnig hwn yn sydyn mewn llythyr heb drafod gyda Phrif Weinidog Sbaen yn sylfaenol hurt. Yn amlwg, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi ei benderfynu yng Nghyngor y Gweinidogion rhwng y Comisiwn a Phrif Weinidog Sbaen yn benodol. Mae'n hanfodol bwysig i dde Sbaen yn ogystal ag i Gibraltar na ddylai fod unrhyw ymyrraeth o gwbl gan Sbaen ym mywyd economaidd Gibraltar. Rwy’n meddwl, o ystyried bod y Prif Weinidog yn gefnogwr brwd o aros yn yr UE ac, yn wir, roedd mwyafrif llethol pobl Gibraltar ei hun o blaid aros yn yr UE, rwy'n credu mai dyma lle y gall chwarae rhan bwysig i geisio perswadio awdurdodau’r UE am synnwyr da dod i gytundebau synhwyrol â Phrydain er budd pob un ohonom ni.
Well, I’ve never had three questions on Gibraltar, I have to say. I’m not responsible in terms of my devolved powers for Gibraltar, but we do have a relationship with Gibraltar. As I said, I’ve had meetings with the Chief Minister and I’ll continue to have meetings with the Chief Minister in the future, as Gibraltar is in a similar situation to, for example, Northern Ireland, although it’s very different in the sense that Gibraltar is outside the customs union and it has its own arrangements in terms of tax. But what is absolutely clear is that when Brexit happens there must be no destabilisation either of the area around the border on the Spanish side or, indeed, of Gibraltar itself. I’d expect that to be examined as part of the negotiations. I would not expect nor would I support there to be any negotiations about future sovereignty over Gibraltar; that matter is settled.
Wel, nid wyf i erioed wedi cael tri chwestiwn am Gibraltar, mae’n rhaid i mi ddweud. Nid wyf yn gyfrifol o ran fy mhwerau datganoledig am Gibraltar, ond mae gennym ni berthynas gyda Gibraltar. Fel y dywedais, rwyf wedi cael cyfarfodydd gyda'r Prif Weinidog yno a byddaf yn parhau i gael cyfarfodydd gyda'r Prif Weinidog yn y dyfodol, gan fod Gibraltar mewn sefyllfa debyg i Ogledd Iwerddon, er enghraifft, er ei bod yn wahanol iawn yn yr ystyr bod Gibraltar y tu allan i'r undeb tollau a bod ganddi ei threfniadau ei hun o ran treth. Ond yr hyn sy'n gwbl eglur yw pan fydd Brexit yn digwydd ni ddylai fod unrhyw ansefydlogi o'r ardal o gwmpas y ffin ar yr ochr Sbaen nac, yn wir, o Gibraltar ei hun. Byddwn yn disgwyl i hynny gael ei archwilio yn rhan o'r trafodaethau. Ni fyddwn yn disgwyl ac ni fyddwn yn cefnogi cael unrhyw drafodaethau ynghylch sofraniaeth dros Gibraltar yn y dyfodol; mae’r mater hwnnw wedi ei setlo.
Seilwaith Ffyrdd
Road Infrastructure
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fuddsoddi yn seilwaith ffyrdd Cymru? OAQ(5)0546(FM)
3. Will the First Minister make a statement on investment in Welsh road infrastructure? OAQ(5)0546(FM)
We have a projected spend of over £700 million on improving and adding to our existing road infrastructure across Wales. That’s in addition to funding held in reserves for the M4 project.
Mae gennym ni wariant rhagamcanol o dros £700 miliwn ar wella ac ychwanegu at ein seilwaith ffyrdd presennol ledled Cymru. Mae hynny’n ychwanegol at arian a ddelir mewn cronfeydd wrth gefn ar gyfer prosiect yr M4.
Thank you, First Minister. The public inquiry into the M4 and the route decided on by the Welsh Government is well under way. The Welsh Government’s original published proposals for the M4 black route also included de-motorwaying the existing stretch of motorway between Magor and Castleton, with the possible creation of cycle lanes, bus lanes and speed restrictions. Is this still the Welsh Government’s intention and is this being considered by the public inquiry, given that de-motorwaying could itself have a negative impact on journey times for many of my constituents, many of whom would still continue to rely on the existing piece of road, regardless of whether or not the black route is chosen?
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Mae'r ymchwiliad cyhoeddus i'r M4 a'r llwybr y penderfynwyd arno gan Lywodraeth Cymru wedi hen gychwyn. Roedd cynigion cyhoeddedig gwreiddiol Llywodraeth Cymru ar gyfer llwybr du yr M4 hefyd yn cynnwys diddymu statws traffordd y darn presennol o draffordd rhwng Magwyr a Chas-bach, gyda'r posibilrwydd o greu lonydd beicio, lonydd bysiau a chyfyngiadau cyflymder. Ai dyma fwriad Llywodraeth Cymru o hyd ac a yw hyn yn cael ei ystyried gan yr ymchwiliad cyhoeddus, o gofio y gallai diddymu statws traffordd ei hun gael effaith negyddol ar amserau teithio i nifer o’m hetholwyr, y byddai llawer ohonynt yn parhau i ddibynnu ar y darn presennol o ffordd, pa un a yw'r llwybr du yn cael ei ddewis ai peidio?
Given that there’s a public inquiry ongoing, it wouldn’t be wise for me to comment on that. However, the Welsh Government’s evidence is of course public and open to examination. It’s hugely important that the inquiry is able to consider all evidence before making a recommendation.
O gofio bod ymchwiliad cyhoeddus yn parhau, ni fyddai'n ddoeth i mi wneud sylwadau ar hynny. Fodd bynnag, mae tystiolaeth Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn gyhoeddus ac ar gael i’w harchwilio. Mae'n hynod bwysig bod yr ymchwiliad yn gallu ystyried yr holl dystiolaeth cyn gwneud argymhelliad.
Mae unrhyw un sydd yn teithio’n rheolaidd rhwng y de a’r gogledd yn gwybod nad yw’n fater pleserus, a dweud y lleiaf. Yn anffodus, y ffordd fwyaf ymarferol o deithio ar draws Cymru i nifer fawr o bobl ydy mewn car, ac nid oes gwelliannau sylweddol wedi eu gwneud i’r brif ffordd sy’n cysylltu de a gogledd ein gwlad ers dyddiau Ieuan Wyn fel Dirprwy Brif Weinidog. Pa waith sydd wedi cael ei wneud gan eich Llywodraeth chi i ddadansoddi pa welliannau sydd eu hangen ar yr A470 er mwyn gwella’r llwybr trafnidiaeth allweddol yma sydd yn cysylltu ein cenedl ni? Ac os mai’r ateb ydy ‘dim’ neu ‘ddim llawer’, a fedrwch chi ymrwymo i gynnal yr astudiaeth yma ac i gostio unrhyw welliannau sydd eu hangen yn llawn? Mi fentraf i ein bod ni’n sôn am swm cymharol fychan o gymharu â’r buddsoddiad sy’n cael ei fwriadu ar gyfer yr M4.
Anyone who regularly travels between north and south knows that it’s not a pleasant experience to say the least. Unfortunately, the most practical way of travelling across Wales for very many people is by car, and there have been no significant improvements to the main road linking the north and south of our country since the days of Ieuan Wyn as Deputy First Minister. What work is being done by your Government to analyse which improvements are needed to the A470 in order to improve this key transport route that links our nation? If the answer is ‘none’ or ‘not much’, will you commit to carrying out this study and to cost any improvements required in full? I would be willing to bet that we are talking about a relatively small sum compared with the investment intended for the M4.
Nid wyf yn derbyn yr awgrym mai dim ond y car sydd ar gael; mae’r gwasanaeth trên wedi gwella ers amser—ers blynyddoedd. Ar un adeg, pan ddechreuodd y lle hwn, nid oedd yn bosibl mynd o’r gogledd i’r de ar y trên; roedd yn rhaid newid yn yr Amwythig. Nid oedd modd mynd lan heb newid trenau. Mae hynny wedi newid; mae trên nawr bob dwy awr yn mynd i lawr. Mae’r awyren, wrth gwrs, yn mynd lawr hefyd ddwywaith y dydd a lan ddwywaith y dydd. Ac hefyd ynglŷn â’r A470, fe welsom ni bethau yn gwella o ran ffordd osgoi Cwmbach-Llechryd ym Maesyfed a’r newidiadau a ddigwyddodd yn Christmas Pitch yn sir Frycheiniog, Dolwyddelan hefyd i Bont yr Afanc, a’r newidiadau yn ardal Cross Foxes ar yr A470. So, rydym wedi gweld gwelliannau sylweddol ar yr heol honno ers blynyddoedd. Ond mae yna gynllun gennym—cynllun ‘pinch-point’ os y gallaf ei alw’n hynny—er mwyn delio â rhai o’r problemau sy’n dal i fod yna. Wrth gwrs, i rywun fel minnau sydd yn dod lawr o’r gogledd o Gaernarfon trwy Machynlleth ac Aberystwyth i Ben-y-bont ar Ogwr, roedd yn bleser mawr i weld y gwelliannau hollbwysig yng Nglandyfi—rhan o’r heol a oedd yn beryglus dros ben am flynyddoedd mawr, ond mae’r heol nawr wedi cael ei gwella yn fawr iawn.
I would say that it’s not just the car that’s available because the train service has improved and has been improved for many years. Because when we started you couldn’t get from north to south on the train and vice versa without changing at Shrewsbury. Of course, that’s changed; there is now a train every two hours going down. The air service, of course, also goes down twice a day and flies up twice a day. As regards the A470, we saw things improving as regards the Cwmbach-Llechryd bypass in Radnorshire and the changes that were made in Christmas Pitch in Brecknockshire, and also Dolwyddelan to Beaver bridge, and the improvements at Cross Foxes on the A470. So, we’ve seen significant improvements on the road for many years now. But we do have a pinch-point scheme, if I can call it that, in order to deal with some of the problems that still exist. Of course, for somebody like myself who comes down from the north, from Caernarfon, through Machynlleth and Aberystwyth and down to Bridgend, it was a great pleasure to see the all-important improvements at Glandyfi—a part of the road that was extremely dangerous for many years, but that stretch has now been improved greatly.
First Minister, yesterday’s report by the British Heart Foundation underlined the links between roads policy and health outcomes. The fact that 42 per cent of people in Wales are physically inactive, leading to long-term ill health and costs to the health service, is directly related to the decline in active travel over many years. When future roads are considered, will the First Minister make sure that interventions to encourage and prioritise public transport and to build cycle design into the road infrastructure are at the heart of considerations?
Prif Weinidog, tanlinellodd adroddiad ddoe gan Sefydliad Prydeinig y Galon y cysylltiadau rhwng polisi ffyrdd a chanlyniadau iechyd. Mae'r ffaith fod 42 y cant o bobl yng Nghymru yn gorfforol anweithgar, sy’n arwain at salwch hirdymor a chostau i'r gwasanaeth iechyd, yn gysylltiedig yn uniongyrchol â’r gostyngiad i deithio llesol dros nifer o flynyddoedd. Pan fydd ffyrdd yn cael eu hystyried yn y dyfodol, a wnaiff y Prif Weinidog wneud yn siŵr bod ymyraethau i annog a blaenoriaethu trafnidiaeth gyhoeddus ac i adeiladu cynllun beicio yn rhan o’r seilwaith ffyrdd yn ganolog i’r ystyriaethau?
Yes. I cannot stand here and preach from a position of strength in terms of inactivity, I’m afraid, but what I can say is that the vision that was shown on what was the M4—what is now the A48 at Britton Ferry—in terms of the cycle route that exists over the bridge was incredibly visionary at the time. We’ve seen it rolled out, for example, at the Church Village bypass. When that was built, that had a cycle path running more or less alongside it, and we would expect that where new road schemes are in place that there should be an improvement in cycle routes as well, in order to provide people with a choice in terms of the way they travel, and not feel that they have to travel by car.
Gwnaf. Ni allaf sefyll yma a phregethu o sefyllfa o gryfder o ran bod yn gorfforol anweithgar, yn anffodus, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod y weledigaeth a ddangoswyd ar yr M4 gynt—yr A48 yn Llansawel erbyn hyn—o ran y llwybr beicio sy'n bodoli dros y bont yn hynod arloesol ar y pryd. Rydym ni wedi ei weld yn cael ei gyflwyno, er enghraifft, ar ffordd osgoi Pentre'r Eglwys. Pan adeiladwyd honno, roedd yn cynnwys llwybr beicio yn rhedeg fwy neu lai ochr yn ochr â hi, a byddem yn disgwyl, lle mae cynlluniau ffyrdd newydd ar waith, y dylai fod gwelliant i lwybrau beicio hefyd, er mwyn rhoi dewis i bobl o ran y ffordd y maen nhw’n teithio, ac nid teimlo bod yn rhaid iddynt deithio mewn car.
Gofal Pediatrig
Paediatric Care
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ofal pediatrig yng Nghymru? OAQ(5)0553(FM)
4. Will the First Minister make a statement on paediatric care in Wales? OAQ(5)0553(FM)
Yes. We are committed to ensuring safe and sustainable paediatric care delivered on the basis of the very best available clinical evidence and advice.
Gwnaf. Rydym ni wedi ymrwymo i sicrhau gofal pediatrig diogel a chynaliadwy a ddarperir ar sail y dystiolaeth a’r cyngor clinigol gorau sydd ar gael.
The First Minister will be aware of the limitations on paediatric care at Withybush hospital and I have a particularly distressing constituency case that has arisen, where a child was taken out of hours to Withybush in June 2016, in pain that was diagnosed wrongly as a urine infection, treatable by antibiotics. Next morning, the child was taken to A&E with something that was suspected to be appendicitis. The child was then rushed to Glangwili for an emergency operation for peritonitis. The same child, in January of this year, was again taken to the out-of-hours GP in Withybush with a fever. That was misdiagnosed as a virus. The child was then driven the following morning by the parents to Glangwili where the symptoms of scarlet fever were diagnosed, which was correct. I know that an individual case isn’t necessarily representative of everything, but given the out-of-hours limitations on paediatric care, if there had been a paediatric specialist in Withybush at the time that the child was taken to the hospital for the initial diagnosis, it’s perfectly possible, and indeed likely, that those errors might not have been made. So, can the First Minister tell us what the Government may be able to do in order to restore full 24-hour paediatric services at Withybush?
Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o'r cyfyngiadau ar ofal pediatrig yn Ysbyty Llwynhelyg ac mae gen i achos arbennig o drallodus sydd wedi codi yn fy etholaeth, pan aethpwyd â phlentyn y tu allan i oriau i Llwynhelyg ym mis Mehefin 2016, mewn poen a arweiniodd at ddiagnosis anghywir o haint wrin, y gellid ei drin gyda gwrthfiotigau. Y bore wedyn, aethpwyd â’r plentyn i’r adran damweiniau ac achosion brys gyda rhywbeth yr amheuwyd oedd yn llid y pendics. Rhuthrwyd y plentyn i Ysbyty Glangwili wedyn, i gael llawdriniaeth frys ar gyfer peritonitis. Aethpwyd â’r un plentyn, ym mis Ionawr eleni, at y meddyg teulu y tu allan i oriau yn Llwynhelyg unwaith eto, gyda thwymyn. Cafwyd camddiagnosis o hynny fel firws. Yna, gyrrwyd y plentyn gan y rhieni y bore canlynol i Ysbyty Glangwili lle cafwyd diagnosis o’r symptomau fel twymyn goch, a oedd yn gywir. Gwn nad yw achos unigol o reidrwydd yn gynrychioliadol o bopeth, ond o ystyried y cyfyngiadau y tu allan i oriau ar ofal pediatrig, pe byddai arbenigwr pediatrig wedi bod yn Llwynhelyg ar yr adeg yr aethpwyd â’r plentyn i'r ysbyty ar gyfer y diagnosis cychwynnol, mae'n hollol bosibl, ac yn debygol yn wir, na fyddai’r camgymeriadau hynny wedi cael eu gwneud. Felly, a all y Prif Weinidog ddweud wrthym beth all y Llywodraeth ei wneud er mwyn adfer gwasanaethau pediatrig 24 awr llawn yn Llwynhelyg?
First of all, the situation that the Member’s described is a situation where I would expect the GP to make a diagnosis rather than a paediatric consultant being needed to do that. We’re talking here about an infection, or scarlet fever—a GP should be able to pick up on that. You wouldn’t need a consultant to diagnose that. There are changes that have taken place at Withybush—that much is true—at the paediatric ambulatory care unit. They are temporary, they’re not designed to be long term, and I know that the health board is working hard to resolve the issue and to reinstate the 12-hour service as soon as possible.
Yn gyntaf oll, mae'r sefyllfa y mae’r Aelod wedi ei disgrifio yn sefyllfa lle byddwn i’n disgwyl i'r meddyg teulu wneud diagnosis yn hytrach na bod angen meddyg pediatrig ymgynghorol i wneud hynny. Rydym ni’n sôn yma am haint, neu dwymyn goch—dylai meddyg teulu allu canfod hynny. Ni fyddai angen meddyg ymgynghorol i wneud y diagnosis hwnnw. Mae newidiadau wedi eu gwneud yn Llwynhelyg—mae cymaint â hynny’n wir—yn yr uned triniaethau dydd pediatrig. Maen nhw dros dro, ni fwriedir iddynt fod yn rhai hirdymor, a gwn fod y bwrdd iechyd yn gweithio'n galed i ddatrys y mater ac i ailgyflwyno’r gwasanaeth 12 awr cyn gynted â phosibl.
First Minister, when children leave hospital, particularly if they have a life-limiting condition of any kind, they’re still going to need medical and, of course, social care at home, and that will affect their carers and other children in the household. In July last year, the Minister said that the Government was refreshing the carers strategy at the end of last year and it is, as far as I can tell, still being currently refreshed in both January and March this year. If your priorities are young carers and carers’ respite, when can they see what you mean by that?
Prif Weinidog, pan fydd plant yn gadael yr ysbyty, yn enwedig os oes ganddyn nhw gyflwr sy'n cyfyngu ar fywyd o unrhyw fath, maen nhw’n dal yn mynd i fod angen gofal meddygol ac, wrth gwrs, cymdeithasol yn y cartref, a bydd hynny’n effeithio ar eu gofalwyr a phlant eraill yn y cartref. Ym mis Gorffennaf y llynedd, dywedodd y Gweinidog fod y Llywodraeth yn adnewyddu'r strategaeth gofalwyr ar ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf ac, hyd y gwn, mae’n dal i gael ei hadnewyddu ar hyn o bryd ym mis Ionawr a mis Mawrth eleni. Os mai gofalwyr ifanc a seibiant gofalwyr yw eich blaenoriaeth, pryd y gallan nhw weld yr hyn yr ydych chi’n ei olygu trwy ddweud hynny?
Well, we want to make sure that the strategy is right; that means taking into account as many views as possible in order for the strategy to be robust. The strategy will be published as soon as possible, once it’s felt that the strategy is one that can be presented to the people of Wales.
Wel, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y strategaeth yn iawn; mae hynny'n golygu cymryd cymaint o safbwyntiau i ystyriaeth â phosibl er mwyn i'r strategaeth fod yn gadarn. Bydd y strategaeth yn cael ei chyhoeddi cyn gynted â phosibl, cyn gynted ag y teimlir bod y strategaeth yn un y gellir ei chyflwyno i bobl Cymru.
Tasglu’r Cymoedd
The Valleys Taskforce
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith tasglu'r cymoedd? OAQ(5)0550(FM)
5. Will the First Minister provide an update on the work of the Valleys taskforce? OAQ(5)0550(FM)
Yes. It’s met on four occasions and an outline delivery plan will be published in July, addressing three priorities: firstly jobs and skills; secondly, integrated and improved public services; and, thirdly, community and personal well-being. The plan is being shaped, of course, by feedback from the initial public engagement events.
Gwnaf. Mae wedi cyfarfod bedair gwaith a bydd cynllun cyflawni amlinellol yn cael ei gyhoeddi ym mis Gorffennaf, gan roi sylw i dair blaenoriaeth: yn gyntaf swyddi a sgiliau; yn ail, gwasanaethau cyhoeddus integredig a gwell; ac, yn drydydd, llesiant cymunedol a phersonol. Mae'r cynllun yn cael ei lunio, wrth gwrs, gan adborth o'r digwyddiadau ymgysylltu cyhoeddus cychwynnol.
First Minister, depressed wages and high unemployment have been blighting the Valleys for at least three decades, so the obvious question is: what’s taken you so long? Places like Maerdy and Treherbert are desperate for investment and well-paid jobs, and the commute to Treforest, or further afield from the Heads of the Valleys, is a joke. There were two trains cancelled this morning. If the city region and the Valleys taskforce prove to be yet more false dawns for these communities, there’s a risk that real damage will be done to this institution and to devolution, not just to your Government and the Labour Party. How do you intend, as head of this Government, to ensure that actions match the rhetoric and real benefits are delivered to the Valleys? And what will you do if another two or five or 10 years go by with no noticeable improvements in these communities?
Prif Weinidog, mae cyflogau isel a diweithdra uchel wedi bod yn bla ar y Cymoedd ers o leiaf tri degawd, felly y cwestiwn amlwg yw: beth sydd wedi cymryd mor hir i chi? Mae lleoedd fel Maerdy a Threherbert mewn angen taer am fuddsoddiad a swyddi sy'n talu'n dda, ac mae'r cymudo i Drefforest, neu ymhellach i ffwrdd o Flaenau'r Cymoedd, yn jôc. Canslwyd dau drên y bore yma. Os bydd y ddinas-ranbarth a thasglu’r Cymoedd yn wawr ffug unwaith eto i’r cymunedau hyn, ceir perygl y bydd niwed gwirioneddol yn cael ei wneud i'r sefydliad hwn ac i ddatganoli, nid yn unig i’ch Llywodraeth chi a'r Blaid Lafur. Sut ydych chi'n bwriadu, fel pennaeth y Llywodraeth hon, sicrhau bod gweithredoedd yn cyd-fynd â'r rhethreg a bod manteision gwirioneddol yn cael eu darparu i'r Cymoedd? A beth fyddwch chi’n ei wneud os bydd dwy neu bum neu 10 mlynedd arall yn mynd heibio heb unrhyw welliannau amlwg yn y cymunedau hyn?
Well, transport is key and that’s why the metro is so important. It takes an unacceptably long time at the moment to travel from Treherbert down to Cardiff. The service is also not seen as reliable and the leader of Plaid Cymru has given an example of that happening. From next year, we of course will specify the franchise. We’ve not had an opportunity to do that before. We will also be able to move forward with the metro, to have more convenient, more comfortable and more frequent services and also, of course, to connect the Rhondda Fach via bus services into Porth, for example, to make sure that bus services connect more frequently with the train services going through the Rhondda Fawr.
Now, that is one way of getting people to jobs in Cardiff, but it’s not just about that. We know that 11 million people go through Cardiff Central every year. It is about making sure that it’s easy to get from Cardiff up into the Valleys as well, so that investors don’t see the Valleys as being physically distant from Cardiff, which I’ve heard. They’re not, we know they’re not, but that’s the way, sometimes, they have been perceived and we want to make sure that we have a transport network that shows that our Valleys communities are able to attract more investment in the future, as well as people also being able to access employment wherever that might be.
Wel, mae trafnidiaeth yn allweddol a dyna pam mae’r metro mor bwysig. Mae'n cymryd amser annerbyniol o hir ar hyn o bryd i deithio o Dreherbert i lawr i Gaerdydd. Ni ystyrir ychwaith bod y gwasanaeth yn ddibynadwy ac mae arweinydd Plaid Cymru wedi rhoi enghraifft o hynny'n digwydd. O'r flwyddyn nesaf, byddwn wrth gwrs, yn nodi’r fasnachfraint. Nid ydym wedi cael cyfle i wneud hynny o'r blaen. Byddwn hefyd yn gallu bwrw ymlaen â’r metro, i gael gwasanaethau mwy cyfleus, mwy cyfforddus a mwy aml, a hefyd, wrth gwrs, i gysylltu'r Rhondda Fach trwy wasanaethau bws i mewn i Porth, er enghraifft, i wneud yn siŵr bod gwasanaethau bws yn cysylltu yn amlach gyda'r gwasanaethau trên sy’n mynd drwy'r Rhondda Fawr.
Nawr, mae hynny'n un ffordd o gael pobl i swyddi yng Nghaerdydd, ond nid yw’n ymwneud â hynny’n unig. Rydym ni’n gwybod bod 11 miliwn o bobl yn mynd trwy Gaerdydd Canolog bob blwyddyn. Mae'n ymwneud â sicrhau ei bod yn hawdd mynd o Gaerdydd i fyny i'r Cymoedd hefyd, fel nad yw buddsoddwyr o’r farn bod y Cymoedd ymhell o Gaerdydd yn ffisegol, fel yr wyf i wedi ei glywed. Nid ydynt, rydym ni’n gwybod nad ydynt, ond dyna'r dybiaeth ohonynt weithiau, ac rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod gennym ni rwydwaith trafnidiaeth sy'n dangos bod ein cymunedau yn y Cymoedd yn gallu denu mwy o fuddsoddiad yn y dyfodol , yn ogystal â phobl yn gallu cael mynediad at gyflogaeth lle bynnag y gallai hynny fod hefyd.
First Minister, as has been highlighted, the Valleys taskforce is looking at areas of transport that you’ve identified, and, of course, there are Valleys to the west that don’t even get involved in the metro aspects. I’m very pleased to welcome that the taskforce is actually looking at all the Valleys, including those in the west, including the Afan valley, and I know that there’s been a meeting in that area. But tourism is important in the Afan valley, and it’s industries such as that that are going to drive the regeneration of those Valleys and the skills you’ve identified. Will you ensure that the taskforce looks at the development of those skills to ensure that local jobs for local people can happen through the tourism agenda?
Prif Weinidog, fel y nodwyd, mae tasglu’r Cymoedd yn ystyried meysydd trafnidiaeth yr ydych chi wedi eu nodi, ac, wrth gwrs, ceir Cymoedd i'r gorllewin nad ydynt yn cael eu cynnwys hyd yn oed yn agweddau’r metro. Rwy'n falch iawn o groesawu bod y tasglu yn edrych ar yr holl Gymoedd, gan gynnwys y rhai yn y gorllewin, gan gynnwys cwm Afan, a gwn y bu cyfarfod yn yr ardal honno. Ond mae twristiaeth yn bwysig yng nghwm Afan, a diwydiannau felly sy’n mynd i ysgogi adfywiad y Cymoedd hynny a'r sgiliau yr ydych chi wedi eu nodi. A wnewch chi sicrhau bod y tasglu yn ystyried datblygiad y sgiliau hynny er mwyn sicrhau y gall swyddi lleol i bobl leol ddigwydd drwy'r agenda dwristiaeth?
Absolutely. We know that Afan Argoed has been a major driver for tourism at the top of the Afan valley. Glyncorrwg, of course, is seeing the benefits both of the fishing lakes and also cycling routes, and that is something we intend to develop further in the future. It’s hugely important as well that we don’t forget that transport links are important wherever the particular valley might be, and that means, when we get control of the buses next year, we’ll be able to look at how we can improve services in the Afan valley and on the buses as well. We know that trains went in 1970, but, certainly, it is an opportunity for us now to create an integrated transport system across Wales, not just in some parts of Wales, to benefit people who live in the Valleys.
Yn sicr. Gwyddom fod Afan Argoed wedi bod yn ysgogwr pwysig ar gyfer twristiaeth ar ben cwm Afan. Mae Glyncorrwg, wrth gwrs, yn gweld manteision y llynnoedd pysgota a’r llwybrau beicio hefyd, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni’n bwriadu ei ddatblygu ymhellach yn y dyfodol. Mae'n hynod bwysig hefyd nad ydym yn anghofio bod cysylltiadau trafnidiaeth yn bwysig lle bynnag y gallai’r cwm penodol fod, ac mae hynny'n golygu, pan gawn reolaeth dros y bysiau y flwyddyn nesaf, y byddwn yn gallu ystyried sut y gallwn wella gwasanaethau yng nghwm Afan ac ar y bysiau hefyd. Rydym ni’n gwybod bod trenau wedi mynd ym 1970, ond, yn sicr, mae'n gyfle i ni nawr greu system drafnidiaeth integredig ledled Cymru, nid yn unig mewn rhai rhannau o Gymru, er budd pobl sy'n byw yn y Cymoedd.
First Minister, I’m told that, to date, there have been nine engagement events, five targeted events, and four further formal engagement events are planned, and the Cabinet Secretary has attended, or plans to attend, each and every one of these engagement events. Can you confirm that that is the case? I would ask how these views are being fed back in and possibly whether you could report back some of that feedback to the Welsh Assembly. And, if, indeed, Cabinet Secretaries are attending these events so regularly, I do commend that as very good practice.
Prif Weinidog, rwy'n clywed, hyd yn hyn, y trefnwyd naw digwyddiad ymgysylltu, pum digwyddiad wedi'u targedu, a phedwar digwyddiad ymgysylltu ffurfiol arall, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod, neu’n bwriadu bod yn bresennol, ym mhob un o'r digwyddiadau ymgysylltu hyn. A allwch chi gadarnhau bod hynny'n wir? Byddwn yn gofyn sut y mae’r safbwyntiau hyn yn cael eu hadrodd yn ôl ac o bosibl pa un a allech chi hysbysu’r Cynulliad am rywfaint o’r adborth hwnnw. Ac, os yw Ysgrifenyddion y Cabinet, mewn gwirionedd yn mynd i’r digwyddiadau hyn mor rheolaidd, rwy’n cymeradwyo hynny fel arfer da iawn.
Yes, that is the plan. It’s hugely important that people see these events as worth coming to, and, if they have Government Ministers at those events, I trust they will feel that that is the case. I think it’s right to say that, in the initial events, there was a great deal of frustration that people wanted to get off their chests, and that is inevitable. Now, what we’re finding is that people want to move on and see what can be done to improve their quality of life, whether it’s transferrable skills—we know that skills are hugely important across Wales. Skills are the key to raising GDP, and we know that unemployment is, on paper, less of an issue than it was, but GDP per head is still an issue, and that is something that we will focus on very sharply over the next five to 10 years and beyond.
Ie, dyna'r bwriad. Mae'n hynod bwysig bod pobl yn gweld y digwyddiadau hyn fel rhai y mae’n werth dod iddynt, ac, os oes ganddynt Weinidogion Llywodraeth yn y digwyddiadau hynny, hyderaf y byddant yn teimlo bod hynny'n wir. Rwy'n meddwl ei bod yn iawn i ddweud, yn y digwyddiadau cychwynnol, bod llawer iawn o rwystredigaeth yr oedd pobl yn awyddus i’w leisio, ac mae hynny'n anochel. Nawr, yr hyn yr ydym ni’n ei ddarganfod yw bod pobl yn awyddus i symud ymlaen a gweld beth y gellir ei wneud i wella ansawdd eu bywydau, pa un a yw’n sgiliau trosglwyddadwy—rydym ni’n gwybod bod sgiliau yn bwysig iawn ledled Cymru. Mae sgiliau yn allweddol i gynyddu cynnyrch domestig gros, a gwyddom fod diweithdra, ar bapur, yn llai o broblem nag yr oedd, ond mae cynnyrch domestic gros y pen yn dal i fod yn broblem, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn canolbwyntio arno yn ofalus iawn yn ystod y pum i 10 mlynedd nesaf a thu hwnt.
Trafnidiaeth Gyhoeddus
Public Transport
6. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella trafnidiaeth gyhoeddus yng ngogledd y cymoedd? OAQ(5)0544(FM)
6. What are the Welsh Government's priorities for improving public transport in the northern valleys? OAQ(5)0544(FM)
The national transport finance plan, published in July 2015, sets out investment for transport and infrastructure and services for 2015-20 across all parts of Wales.
Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2015, yn nodi buddsoddiad ar gyfer trafnidiaeth a seilwaith a gwasanaethau ar gyfer 2015-20 ar draws pob rhan o Gymru.
The south Wales metro gives us the opportunity to deliver real improvements in public transport services in the Valleys, and I welcome the First Minister’s answer last week about the importance of inter-Valley transport links.
At the moment, a return bus journey between Aberdare and Merthyr is £7. A train journey between Aberdare and Cardiff is £8—more than the hourly national living wage. How will the Welsh Government make sure that fares for the metro are set at an affordable level?
Mae metro de Cymru yn rhoi cyfle i ni sicrhau gwelliannau gwirioneddol i wasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus yn y Cymoedd, ac rwy’n croesawu ateb y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf am bwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth rhwng gwahanol Gymoedd.
Ar hyn o bryd, mae taith fws ddwyffordd rhwng Aberdâr a Merthyr yn £7. Mae taith trên rhwng Aberdâr a Chaerdydd yn £8—mwy na’r cyflog byw cenedlaethol yr awr. Sut gwnaiff Llywodraeth Cymru wneud yn siŵr bod prisiau ar gyfer y metro yn cael eu gosod ar lefel fforddiadwy?
I can assure the Member that affordable fares are being considered as part of the procurement of the next rail services that we have and also the metro contract. We want to make sure that we see increased patronage, particularly at off-peak times and on services where patronage is currently low. We want to see discounts to the cost of travel for people working irregular work patterns or part-time hours, and, importantly, it’s hugely important that the system is integrated and has a ticketing system that has electronic ticketing and smart ticketing. That is something that is absolutely crucial to the development of the metro.
Gallaf sicrhau'r Aelod bod prisiau fforddiadwy yn cael eu hystyried yn rhan o'r broses o gaffael y gwasanaethau rheilffordd nesaf sydd gennym a chontract y metro hefyd. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n gweld mwy o deithwyr, yn enwedig ar adegau llai prysur ac ar wasanaethau lle mae nifer y teithwyr yn isel ar hyn o bryd. Rydym ni eisiau gweld gostyngiadau i’r gost o deithio ar gyfer pobl sy'n gweithio patrymau gwaith afreolaidd neu oriau rhan-amser, ac, yn bwysig, mae'n hynod bwysig bod y system yn integredig a bod ganddi system docynnau sydd â thocynnau electronig a thocynnau clyfar. Mae hynny'n rhywbeth sy’n gwbl hanfodol i ddatblygiad y metro.
First Minister, in an announcement, they claim—here is the quote:
‘one of the most significant improvements to valleys commuters in a decade, since the opening of the Ebbw Vale line.’
Arriva Trains Wales revealed that they are to double the capacity of commuter trains in and out of Cardiff to deal with overcrowding. However, the Arriva contracts mean that it is trying to deal with rising passenger numbers with the same number of trains as they held in 2003. What discussions has the Welsh Government had with Arriva Trains to find ways of increasing the number of trains to provide services between Cardiff and the Valleys?
Prif Weinidog, mewn cyhoeddiad, maen nhw’n honni—dyma'r dyfyniad:
un o'r gwelliannau mwyaf arwyddocaol i gymudwyr y cymoedd mewn degawd, ers agor rheilffordd Glynebwy.
Datgelodd Trenau Arriva Cymru eu bod yn dyblu capasiti trenau cymudwyr i mewn ac allan o Gaerdydd i ymdrin â gorlenwi. Fodd bynnag, mae contractau Arriva yn golygu eu bod yn ceisio ymdrin â’r nifer gynyddol o deithwyr gyda'r un nifer o drenau ag yr oedd ganddynt yn 2003. Pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda Threnau Arriva i ddod o hyd i ffyrdd o gynyddu nifer y trenau i ddarparu gwasanaethau rhwng Caerdydd a'r Cymoedd?
Well, it’s part of the franchise discussions that will take place next year. We want to make sure there are more trains and more comfortable trains on the network. For the first time, the Welsh Government will have control over these issues, and we intend to make sure that the network is improved and developed for the future.
Wel, mae'n rhan o'r trafodaethau masnachfraint a fydd yn cael eu cynnal y flwyddyn nesaf. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod mwy o drenau a threnau mwy cyfforddus ar y rhwydwaith. Am y tro cyntaf, bydd gan Lywodraeth Cymru reolaeth dros y materion hyn, ac rydym ni’n bwriadu sicrhau bod y rhwydwaith yn cael ei wella a'i ddatblygu ar gyfer y dyfodol.
I just want to speak up for the northern valleys of the Ogmore constituency. We have four valleys, many of which will benefit from better public transport in terms of faster buses, cheaper ticketing, joined-up ticketing, but particularly the Llynfi valley. I wonder: what is the view of the First Minister on the importance of the Maesteg to Cheltenham, as it now is, main line—or community line as it in in the Llynfi valley—in terms of south Wales metro? Because for many people in that valley and adjoining valleys, that is as integral to the Cardiff travel-to-work area as is Ebbw Vale or Merthyr or anywhere else. They believe they are part and parcel of the south Wales travel area, so what role do they play within the south Wales metro?
Hoffwn siarad dros gymoedd gogleddol etholaeth Ogwr. Mae gennym ni bedwar cwm, a bydd llawer ohonynt yn elwa ar drafnidiaeth gyhoeddus well o ran bysiau cyflymach, tocynnau rhatach, tocynnau cydgysylltiedig, ond cwm Llynfi yn arbennig. Tybed: beth yw barn y Prif Weinidog ar bwysigrwydd prif reilffordd Maesteg i Cheltenham, fel y mae nawr—neu reilffordd gymunedol fel ag y mae yng nghwm Llynfi—o ran metro de Cymru? Oherwydd i lawer o bobl yn y cwm hwnnw a chymoedd cyfagos, mae hynny mor hanfodol i ardal teithio i'r gwaith Caerdydd ag y mae Glynebwy neu Ferthyr neu unrhyw le arall. Maen nhw’n credu eu bod nhw’n rhan annatod o ardal deithio de Cymru, felly pa ran maen nhw’n ei chwarae ym metro de Cymru?
Hugely important. It was a great act of foresight by Mid Glamorgan, actually, in 1988, to open up that line to passenger traffic. At the moment, of course, it’s an hourly service with no Sunday service—well, that’s not something that in the long term we should be satisfied with. It’s important that we look to increase services on the line and look to see how that can be done, and, of course, to see what can be done to run a Sunday service, although it’s important that we understand what the patronage would be of that Sunday service. But I know full well that those trains are very, very well used. They now run later in the evening than they used to, which is one thing—I don’t spend my entire time looking at rail timetables, may I add, even though I may give that impression at times. But I do know that the service is hugely important to the people of the Llynfi valley, and we will look to enhance that service in the future.
Hynod bwysig. Roedd yn weithred o ragwelediad gwych gan Forgannwg Ganol, a dweud y gwir, ym 1988, i agor y rheilffordd i deithwyr. Ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae'n wasanaeth bob awr heb unrhyw wasanaeth ar y Sul—wel, nid yw hynny'n rhywbeth y dylem ni fod yn fodlon ag ef yn yr hirdymor. Mae'n bwysig ein bod ni’n ceisio cynyddu gwasanaethau ar y rheilffordd ac ystyried sut y gellir gwneud hynny, ac, wrth gwrs, i weld beth y gellir ei wneud i redeg gwasanaeth ar y Sul, er ei bod yn bwysig ein bod ni’n deall beth fyddai nifer y teithwyr ar y gwasanaeth hwnnw ar y Sul. Ond rwy’n gwybod yn iawn bod y trenau hynny yn cael defnydd da dros ben. Maen nhw’n rhedeg yn hwyrach yn y nos nag yr oeddent erbyn hyn, sy’n un peth—nid wyf yn treulio fy holl amser yn edrych ar amserlenni rheilffyrdd, a gaf i ychwanegu, er fy mod i’n rhoi’r argraff honno ar adegau. Ond gwn fod y gwasanaeth yn hynod bwysig i bobl cwm Llynfi, a byddwn yn ceisio gwella'r gwasanaeth hwnnw yn y dyfodol.
Gwasanaethau Bancio
Banking Services
7. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi mynediad at wasanaethau bancio'r stryd fawr yng nghanol trefi? OAQ(5)0549(FM)
7. What action is the Welsh Government taking to support access to high street banking services in town centres? OAQ(5)0549(FM)
Decisions on the location of branches are matters for the banks but we recognise the negative impact closures can have on communities. Whilst this is non-devolved, of course, we have welcomed the announcement that post offices will be able to provide services to fill some of the gaps left by bank branch closures. If that’s done properly, it may well enhance the service to bank users, rather than reduce the service.
Materion i’r banciau yw penderfyniadau am leoliad canghennau, ond rydym ni’n cydnabod yr effaith negyddol y gall cau canghennau ei chael ar gymunedau. Er nad yw hyn wedi ei ddatganoli, wrth gwrs, rydym wedi croesawu'r cyhoeddiad y bydd swyddfeydd post yn gallu darparu gwasanaethau i lenwi rhai o'r bylchau sy’n cael eu gadael ar ôl cau canghennau banc. Os yw hynny'n cael ei wneud yn iawn, mae’n bosibl iawn y gallai wella'r gwasanaeth i ddefnyddwyr banciau, yn hytrach na lleihau'r gwasanaeth.
NatWest has announced their closure across south Wales. We’ve heard of closures in the constituencies of Alun Davies, Lynne Neagle, Vikki Howells, and in my constituency, where Ystrad Mynach branch is closing—that comes on top of Barclays closing in Nelson—and NatWest did it without any consultation at all, as far as I’m aware, and I condemn that and I think that there should have been far better consultation than there was. I’m concerned about the impact on elderly and vulnerable people, people who don’t have access to internet banking, and also the message this shows to high streets where there are banks closing, branches closing, and we’re trying to regenerate the northern valleys and build our town centres, and the banks are doing the opposite, and I think it’s absolutely the wrong thing to do.
You mentioned the Post Office: to what extent can you as a Welsh Government and we as Assembly Members ensure that people like the Post Office ensure that those services are properly available?
Mae NatWest wedi cyhoeddi’r canghennau y maent yn eu cau ledled y de. Rydym ni wedi clywed am gau canghennau yn etholaethau Alun Davies, Lynne Neagle, Vikki Howells, ac yn fy etholaeth i, lle mae cangen Ystrad Mynach yn cau—mae hynny’n dod ar ben Barclays yn cau yn Nelson—a gwnaeth NatWest hynny heb unrhyw ymgynghori o gwbl, hyd y gwn i, ac rwy’n condemnio hynny ac rwy’n meddwl y dylid bod wedi cael ymgynghoriad llawer gwell nag a gafwyd. Rwy'n poeni am yr effaith ar bobl oedrannus ac agored i niwed, pobl nad oes ganddynt fynediad at fancio ar-lein, a hefyd y neges y mae hyn yn ei ddangos i strydoedd mawr lle mae banciau yn cau, canghennau yn cau, ac rydym ni’n ceisio adfywio'r cymoedd gogleddol ac adeiladu canol ein trefi, ac mae'r banciau’n gwneud y gwrthwyneb, ac rwy'n credu ei fod yn hollol y peth cwbl anghywir i'w wneud.
Soniasoch am Swyddfa'r Post: i ba raddau allwch chi fel Llywodraeth Cymru a ni fel Aelodau Cynulliad sicrhau bod pobl fel Swyddfa'r Post yn sicrhau bod y gwasanaethau hynny ar gael yn briodol?
I’ve seen branch closures in my own constituency as well over the years. I know that, in even branches in Bridgend town itself, the patronage has dropped quite considerably because the reasons for people going to the bank are few in number now compared to years ago. Now, internet banking services are not of themselves a solution. As the Member rightly points out, there are people who either can’t or don’t feel comfortable using electronic services, and provision must be made for them. To my mind, if this is done properly and people can access the same services through the post office, that will give them access to a wide range of branches. It’ll also help with the sustainability of post offices, because I know that they receive a commission for providing those banking services, and the post offices do provide a way of ensuring that services continue for those people who use them.
I have been told by banks that there will be more closures at some point in the future—nothing specific, but it’s just the trend that they have seen thus far. HSBC were the last to resist that trend—they kept their branches open longer than most in some parts of Wales—but it’s absolutely crucial that services are not lost to people and that they are provided by the alternative means of the post office.
Rwyf wedi gweld canghennau yn cau yn fy etholaeth fy hun hefyd dros y blynyddoedd. Gwn, hyd yn oed mewn canghennau yn nhref Pen-y-bont ei hun, bod nifer y defnyddwyr wedi gostwng yn eithaf sylweddol gan fod y rhesymau i bobl fynd i'r banc yn brin erbyn hyn o'i gymharu â blynyddoedd yn ôl. Nawr, nid yw gwasanaethau bancio ar y rhyngrwyd yn ateb ynddynt eu hunain. Fel y mae’r Aelod yn ei nodi’n gywir, ceir pobl sydd naill ai'n methu neu nad ydynt yn teimlo'n gyfforddus yn defnyddio gwasanaethau electronig, ac mae’n rhaid darparu ar eu cyfer nhw. Yn fy marn i, os caiff hyn ei wneud yn iawn ac y gall pobl gael mynediad at yr un gwasanaethau drwy'r swyddfa bost, bydd hynny’n rhoi mynediad iddynt at ystod eang o ganghennau. Bydd hefyd yn helpu gyda chynaliadwyedd swyddfeydd post, oherwydd gwn eu bod yn derbyn comisiwn am ddarparu’r gwasanaethau bancio hynny, ac mae'r swyddfeydd post yn cynnig ffordd o sicrhau bod gwasanaethau’n parhau i'r bobl hynny sy'n eu defnyddio.
Rwyf wedi cael fy hysbysu gan fanciau y bydd mwy o ganghennau’n cau ar ryw adeg yn y dyfodol—dim byd penodol, ond dyna’r duedd y maen nhw wedi ei gweld hyd yn hyn. HSBC oedd yr olaf i wrthsefyll y duedd honno—fe wnaethon nhw gadw eu canghennau ar agor yn hwy na'r mwyafrif mewn rhai rhannau o Gymru—ond mae'n gwbl hanfodol nad yw gwasanaethau'n cael eu colli i bobl a'u bod yn cael eu darparu gan ddull amgen y swyddfa bost.
Mae datganiad Banc Lloyd’s yr wythnos yma eu bod nhw’n bwriadu shrincio nifer fawr o ganghennau banciau yn bryderus mewn sawl ffordd, wrth gwrs, yn arbennig o ran y cwtogiadau mewn swyddi mae hynny’n sicr o’i olygu a’r erydiad yn y gwasanaeth cownteri wyneb yn wyneb. Ond mi allwn ni hefyd gymryd agwedd gadarnhaol tuag at y cyhoeddiad yn rhannol, o ran mai’r hyn rydym ni’n ei weld ydy’r banc yn addasu fel ymateb i newidiadau yn arferion cwsmeriaid, yn hytrach na chymryd y cam sydd wedi ymddangos yn llawer rhy hawdd iddyn nhw yn y gorffennol, sef cau canghennau. A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai pwyso ar y banciau i addasu yn hytrach na chau sydd orau er mwyn y stryd fawr yng Nghymru ac y dylid chwilio i ddefnyddio pob arf deddfwriaethol a rheoleiddiol posib er mwyn pwyso arnyn nhw i wneud hynny?
A statement by Lloyd’s Bank this week that they intend to shrink a number of bank branches is concerning in a number of ways, particularly in terms of the job cuts that that is bound to lead to, and the erosion in the face-to-face counter service available, but we could also take a positive view of the announcement in part, because what we seem to be seeing is the bank adapting in response to changes in customer habits, rather than taking the step, which has appeared far too easy for them in the past, to close branches. Does the First Minister agree with me that we should urge the banks to adapt rather than close, and that’s best for our high streets in Wales, and that we should seek to use all legislative and regulatory tools possible in order to urge them to do that?
Nid ydw i’n credu bod modd deddfwriaethol i newid y sefyllfa, ond rwy’n cytuno â fe ynglŷn â’r ffaith y dylai’r banciau feddwl am bopeth ond cau—taw cau dylai fod yr opsiwn diwethaf, nid yr opsiwn cyntaf, o achos y ffaith, wrth gwrs, fod y gwasanaeth yn cael ei golli ar y stryd fawr. Os nad yw hynny’n bosib, mae e’n hollbwysig, felly, fod y banciau yn delio â swyddfa’r bost er mwyn bod y gwasanaethau’n gallu parhau yn y swyddfa bost, ond, wrth gwrs, ni fyddem ni’n moyn gweld cau canghennau fel rhywbeth sydd yn flaenoriaeth i’r banciau.
I don’t believe that it’s possible to use legislation to change the situation, but I do agree with him that banks should think of every alternative apart from closure—that should be the very final option, rather than the first option, because, of course, the service is lost to the high street. If that’s not possible, then it’s crucial that the banks deal with the post office so the services can continue in the post office, but we wouldn’t wish to see the closure of branches as a priority for the banks.
First Minister, the NatWest bank, in the last 12 days, has also announced the closure of the Welshpool and Machynlleth branch in my constituency—two very major towns, of course, there, as well. As Hefin David has alluded to, they’ve done so without any public consultation whatsoever. Now, a public meeting was held last night in Welshpool in this regard, and the post office, as you have mentioned, was also discussed as a potential, but a lot of the issues there revolve around privacy and disability access. Is there actually capacity at the post offices, as well, in some particular locations? Now, as you said, I understand absolutely that this is, of course, an issue, ultimately, for the bank—it’s a commercial decision. I have previously raised—and had a fairly positive response from Ministers when calling for the Government to facilitate a discussion with the banks and the Financial Conduct Authority and other partners to explore a community banking model that would see banks share services. I wonder whether this would be something that you’d be willing to explore in more detail.
Prif Weinidog, mae banc NatWest, yn y 12 diwrnod diwethaf, wedi cyhoeddi hefyd y bydd canghennau’r Trallwng a Machynlleth yn cau yn fy etholaeth i—dwy dref bwysig iawn, wrth gwrs, yno, hefyd. Fel y mae Hefin David wedi sôn, maen nhw wedi gwneud hynny heb unrhyw ymgynghoriad cyhoeddus o gwbl. Nawr, cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus neithiwr yn y Trallwng ynglŷn â hyn, a thrafodwyd y swyddfa bost, fel yr ydych wedi sôn, fel posibilrwydd hefyd, ond mae llawer o'r problemau yno yn ymwneud â phreifatrwydd a mynediad i bobl anabl. A oes capasiti gwirioneddol yn y swyddfeydd post, hefyd, mewn rhai lleoliadau penodol? Nawr, fel y dywedasoch, rwy’n deall yn llwyr mai mater i’r banc yw hwn, wrth gwrs, yn y pen draw,— penderfyniad masnachol ydyw. Rwyf wedi ei godi o’r blaen—ac wedi cael ymateb eithaf cadarnhaol gan y Gweinidogion wrth alw ar y Llywodraeth i hwyluso trafodaeth gyda'r banciau a'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol a phartneriaid eraill i archwilio model bancio cymunedol a fyddai'n arwain at fanciau yn rhannu gwasanaethau. Tybed a fyddai hyn yn rhywbeth y byddech yn fodlon ei archwilio yn fwy manwl.
I will consider that. I’ll ask the Minister to write to the Member with regard to the proposals that he has made. What we don’t want to see is a loss of banking services completely in communities, and there is a danger that, where banks—particularly when they do this very quickly—decide to shut branches, sufficient provision isn’t made in the post offices—that they don’t leave a cash machine, for example, in a community, so people can’t get cash. I know that in Crickhowell, recently, one of the branches closed, but the ATM has remained, which provides some service for local people, although not all services. So, I will ask the Minister to write to the Member in that regard, particularly with regard to the suggestion he makes on community banking.
Fe wnaf ystyried hynny. Byddaf yn gofyn i’r Gweinidog ysgrifennu at yr Aelod ynghylch y cynigion y mae wedi eu gwneud. Yr hyn nad ydym eisiau ei weld yw colli gwasanaethau bancio yn gyfan gwbl mewn cymunedau, a cheir perygl, pan fo banciau—yn enwedig pan fyddant yn gwneud hyn yn gyflym iawn—yn penderfynu cau canghennau, nad oes darpariaeth ddigonol yn cael ei gwneud yn y swyddfeydd post—nad ydynt yn gadael peiriant arian, er enghraifft, mewn cymuned, ac felly ni all pobl gael arian parod. Gwn, yng Nghrucywel yn ddiweddar, fod un o’r canghennau wedi cau, ond mae'r peiriant arian wedi aros, sy'n rhoi rhywfaint o wasanaeth i bobl leol, ond nid pob gwasanaeth. Felly, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu at yr Aelod am hynny, yn enwedig o ran yr awgrym y mae’n ei wneud ar gyfer bancio cymunedol.
Ymweliadau Swyddogol
Official Visits
8. A oes gan y Prif Weinidog gynlluniau i fynd ar ymweliadau swyddogol i wledydd Ewropeaidd yn y dyfodol agos? OAQ(5)0558(FM)
8. Does the First Minister have any plans to make official visits to European countries in the near future? OAQ(5)0558(FM)
Yes. My most recent visits were to Brussels and Norway, and I plan to visit Gibraltar in the near future.
Oes. Roedd fy ymweliadau diweddaraf â Brwsel a Norwy, ac rwy’n bwriadu ymweld â Gibraltar yn y dyfodol agos.
I thank the First Minister for that response. Does he have any plans to visit the European Investment Bank in Luxembourg to state Wales’s case for future investment by the bank in projects in Wales like Velindre hospital in my constituency and to put the case for the UK to continue as a subscribing partner after we leave the EU?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. A oes ganddo unrhyw gynlluniau i ymweld â Banc Buddsoddi Ewrop yn Lwcsembwrg i gyflwyno achos Cymru ar gyfer buddsoddiad yn y dyfodol gan y banc mewn prosiectau yng Nghymru fel Ysbyty Felindre yn fy etholaeth i, ac i gyflwyno’r achos i’r DU barhau fel partner tanysgrifio ar ôl i ni adael yr UE?
Yes, I can say that a senior-official-level delegation visited the EIB in Luxembourg in October to maintain direct dialogue. The vice-president of the EIB visited Cardiff for a number of meetings on 9 February. But we strongly advocate that the UK should remain a sponsoring partner of the EIB. It doesn’t cost anything to the UK; UK contributions loan money, so it’s repayable over the terms of those loans. There is no reason, at all, why, in leaving the UK, we cannot remain part of the EIB infrastructure.
Oes, gallaf ddweud bod dirprwyaeth dan arweiniad swyddogion lefel uwch wedi ymweld â Banc Buddsoddi Ewrop yn Lwcsembwrg ym mis Hydref er mwyn cynnal deialog uniongyrchol. Ymwelodd is-lywydd y Banc â Chaerdydd ar gyfer nifer o gyfarfodydd ar 9 Chwefror. Ond rydym ni’n argymell yn gryf y dylai'r DU barhau i fod yn bartner nawdd i Fanc Buddsoddi Ewrop. Nid yw'n costio unrhyw beth i'r DU; arian benthyciad cyfraniadau’r DU, felly mae'n ad-daladwy dros gyfnodau’r benthyciadau hynny. Nid oes unrhyw reswm, o gwbl, pam, wrth adael y DU, na allwn aros yn rhan o seilwaith Banc Buddsoddi Ewrop.
Diolch i’r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad a’r cyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar arweinydd y tŷ, Jane Hutt.
The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house, Jane Hutt.
Diolch, Llywydd. I have three changes to report to this week’s business. As promised last week, the First Minister intends to lead a debate this afternoon on the European Union. As such, I will move a motion to suspend the relevant Standing Orders to enable this to take place, which I hope you will support. I’ve also made some changes to the ordering of today’s oral statements. Finally, the debate on tackling poverty through the warm homes programme has been postponed. Business for the next three weeks is shown on the business statement announcement found among the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Tri newid sydd gennyf i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon. Fel yr addawyd yr wythnos ddiwethaf, mae'r Prif Weinidog yn bwriadu arwain dadl ar yr Undeb Ewropeaidd y prynhawn yma. Gan hynny, rwy’n gwneud cynnig i atal y Rheolau Sefydlog perthnasol er mwyn caniatáu hynny, ac rwy’n gobeithio y byddwch yn ei gefnogi. Rwyf hefyd wedi gwneud rhai newidiadau i drefn y datganiadau llafar heddiw. Yn olaf, gohiriwyd y ddadl ynglŷn â mynd i'r afael â thlodi drwy gyfrwng y rhaglen cartrefi cynnes. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf yn y cyhoeddiad datganiad busnes sydd ymhlith y papurau cyfarfod ar gael i'r Aelodau yn electronig.
I wanted to ask a question with regard to whether the Welsh Government are able to make representations to the UK Government with regard to the potential deportation of a family—the Rebwah family—who are currently based in Swansea. There are two families who left Iraq in tragic circumstances. Two of the fathers froze to death on their way, and the mother died. One of the families have had—the orphaned children—a reprieve and they can stay for two and a half years. That has been confirmed as an emergency, so we do welcome that.
But the other children have not been allowed to stay, and they are Marwa, who is five years old, Dani, who is 11, and Mohammed, who is 12, along with their mother. They’re currently with their uncle, based in Swansea, who is Iraqi but now has British citizenship. He actually went over to the camp that they were in, in Bulgaria, and demanded that he would not leave until they were granted status to come with him to Swansea. So, they have absolutely nothing to go back to, because they were actually in a camp, having fled Iraq, at the worst of the war in Iraq.
I understand—of course I understand—the fact that we don’t have powers over immigration here, but this family have been put through such a traumatic experience; they’re seeking support through our mental health services at the moment because of those traumatic experiences. And I would urge you, as a Government, to support the family in Swansea and to show that by making urgent representations to the UK Government.
Rwyf am ofyn a all Llywodraeth Cymru gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU o ran y posibilrwydd o alltudio teulu—teulu Rebwah—sydd yn byw ar hyn o bryd yn Abertawe. Mae dau deulu wedi gadael Irac dan amgylchiadau trist iawn. Bu farw dau o'r tadau ar eu taith o achos oerfel, a bu farw'r fam. Mae un o'r teuluoedd—y plant amddifad—wedi cael caniatâd i aros am ddwy flynedd a hanner. Cafodd ei gadarnhau yn achos brys, felly rydym yn croesawu hynny.
Ond nid yw’r plant eraill wedi cael caniatâd i aros, sef Marwa, sy'n bum mlwydd oed, Dani, sy'n 11, a Mohammed, sy'n 12, ynghyd â'u mam. Maen nhw gyda'u hewythr ar hyn o bryd, yn Abertawe, gŵr o Irac, ond erbyn hyn mae’n ddinesydd Prydeinig. Aeth ef draw i'r gwersyll lle’r oedden nhw, ym Mwlgaria, a mynnodd na fyddai'n gadael nes iddyn nhw dderbyn caniatâd i ddod gydag ef i Abertawe. Felly, nid oes ganddyn nhw ddim byd o gwbl i fynd yn ôl ato, oherwydd roeddent mewn gwersyll mewn gwirionedd, wedi ffoi o Irac, pan oedd y rhyfel yn Irac ar ei waethaf.
Rwy’n deall—wrth gwrs fy mod yn deall—y ffaith nad oes gennym bwerau dros fewnfudo yn y fan hon, ond mae’r teulu hwn wedi bod drwyddi mewn dull mor ddirdynnol; maen nhw’n ceisio cefnogaeth gan ein gwasanaethau iechyd meddwl ar hyn o bryd oherwydd y profiadau dirdynnol hynny. A byddwn yn eich annog chi, fel Llywodraeth, i gefnogi'r teulu yn Abertawe a dangos hynny trwy gyflwyno sylwadau ar fyrder i Lywodraeth y DU.
Well, as the Member has said, clearly, immigration and asylum policy isn’t devolved to the Welsh Government. I really do thank Bethan Jenkins for raising this question, for also sharing with us the plight and circumstances of this family, which we’re very sympathetic to, in terms of the circumstances of this case. And, of course, I know that our services, which are available to that family, and to those people affected—to the Rebwah family—will be available. And, of course, this has been noted and shared, and is on the record in terms of your representations.
Wel, fel y dywedodd yr Aelod, mae’n amlwg nad yw polisi mewnfudo a lloches wedi ei ddatganoli i Lywodraeth Cymru. Rwy’n diolch i Bethan Jenkins am godi’r cwestiwn hwn, a hefyd am sôn wrthym am gyflwr ac amgylchiadau’r teulu hwn, yr ydym yn cydymdeimlo’n ddwys â nhw, o ran amgylchiadau'r achos hwn. Ac, wrth gwrs, rwy’n gwybod y bydd ein gwasanaethau ni, sydd ar gael i'r teulu hwnnw, ac i'r rhai hynny yr effeithir arnyn nhw—i deulu Rebwah—y byddant ar gael. Ac, wrth gwrs, mae hyn wedi ei nodi a'i fynegi, ac mae eich sylwadau ar gofnod.
Last Friday, my constituent, Ronahi Hasan, from Llandaff North, was named as the student journalist of the year at the Wales Media Awards, for a piece she wrote on her homeland of Syria, which was published in the ‘Western Mail’. Ronahi came to this country as a refugee in 2008 with her family, with three children. She had to sell her house to pay people smugglers, and it’s been a very hard struggle to settle here and make a life for herself and her family in Wales. But, now, the family are British citizens and are making a tremendous contribution to life here in Wales.
So, would it be possible to call for a statement about what has happened to the Syrian refugees who have settled here in Wales, which would give us an opportunity to pay tribute to people like my constituent, who have achieved so much? And I know the vast majority of us here in the Assembly would support that.
Ddydd Gwener diwethaf cafodd un o’m hetholwyr i, Ronahi Hasan, o Ystum Taf, ei henwi yn fyfyriwr newyddiaduraeth y flwyddyn yng Ngwobrau Cyfryngau Cymru, a hynny am ddarn a ysgrifennodd ar ei mamwlad Syria, a gyhoeddwyd yn y 'Western Mail'. Daeth Ronahi i'r wlad hon yn ffoadures yn 2008 gyda'i theulu, â thri o blant. Roedd yn rhaid iddi werthu ei thŷ i dalu am gael ei smyglo yma, ac mae wedi bod yn frwydr galed iawn iddi ymgartrefu yma a gwneud bywyd iddi hi ei hun a'i theulu yng Nghymru. Ond, erbyn hyn, mae'r teulu yn ddinasyddion Prydeinig ac yn gwneud cyfraniad aruthrol at fywyd yma yng Nghymru.
Felly, a gaf i alw am ddatganiad ar yr hyn sydd wedi digwydd i ffoaduriaid o Syria sydd wedi ymgartrefu yma yng Nghymru, a fyddai'n rhoi cyfle i dalu teyrnged i bobl debyg i’m hetholwraig i, sydd wedi cyflawni cymaint? Ac fe wn y byddai’r mwyafrif helaeth ohonom ni yma yn y Cynulliad yn cefnogi hynny.
Again, I’m very glad that Julie Morgan has drawn this to our attention, so that we can also congratulate Rohani Hasan from Llandaff North, who was named student journalist of the year at the Wales Media Awards. And, indeed, this is a real opportunity for us today here in this Chamber, in the Senedd, to acknowledge that and recognise that, and I’m sure we will want to read that piece that she wrote on her homeland of Syria.
We do know that there are many refugees, including those from Syria, who have overcome remarkable barriers, as well as traumatic events, to successfully make a life for themselves in Wales and contribute to our nation. So, the Cabinet Secretary for Communities and Children did issue a written statement last week, providing an update on refugee resettlement in Wales, and he of course will have heard this exchange today.
Unwaith eto, rwy'n falch iawn fod Julie Morgan wedi tynnu ein sylw ni at hyn, er mwyn i ninnau hefyd gael llongyfarch Rohani Hasan o Ystum Taf, a enwyd yn fyfyriwr newyddiaduraeth y flwyddyn yng Ngwobrau Cyfryngau Cymru. Ac, yn wir, mae hwn yn gyfle gwirioneddol i ni heddiw yma yn y Siambr hon, yn y Senedd, i gydnabod hynny a sylweddoli hynny, ac rwy'n siŵr y byddwn yn dymuno darllen y darn a ysgrifennodd ar ei mamwlad Syria.
Gwyddom fod llawer o ffoaduriaid, gan gynnwys rhai o Syria, wedi goresgyn rhwystrau enfawr, yn ogystal â digwyddiadau dirdynnol, er mwyn llwyddo i wneud bywyd iddyn nhw eu hunain yng Nghymru a chyfrannu at ein cenedl. Felly, fe gyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ddatganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf, yn rhoi’r diweddaraf am ailsefydlu ffoaduriaid yng Nghymru, ac wrth gwrs bydd ef wedi clywed y drafodaeth hon heddiw.
Cabinet Secretary, Womanby Street is a place famous for live music right across Wales, and I’m sure there are many of us in this Chamber who’ve had some very late nights in those venues. Many renowned musicians have started their careers in Womanby Street. Now, Wales is a musical nation and music is the heartbeat of Wales. It’s also the heartbeat of this city, and we need to encourage live music in Cardiff and across Wales. But the problem is that the current planning regime just doesn’t do that, because it allows developments to be built in areas sometimes just next to a live music venue, and then, when a complaint is made, the venue will have to close down. So, you can have a music venue like the one in Womanby Street, there for 35 years. There can be a development next door, a flat can be put in, and that will justify the closure of the live music venue. Now, what we need in Wales is the agent of change principle written into planning law. There’s a petition, and I understand that more than 3,000 people have signed it. There’s also a statement of opinion, which I’ve put in, and I would encourage every AM here to sign that. Now, what we need to do is designate places like Womanby Street as cultural centres, which need to be protected through the planning law. The Mayor of London is doing this, so will your Government? Over to you, Minister.
Ysgrifennydd y Cabinet, ardal sy’n enwog ledled Cymru am gerddoriaeth fyw yw Stryd Womanby, ac rwy'n siwr fod llawer ohonom yn y Siambr hon wedi treulio rhai nosweithiau hwyr iawn mewn mannau fel hyn. Mae llawer o gerddorion enwog wedi dechrau ar eu gyrfaoedd yn Stryd Womanby. Cenedl gerddorol yw Cymru a cherddoriaeth yw curiad ei chalon. A churiad calon y ddinas hon hefyd, ac mae angen i ni annog cerddoriaeth fyw yng Nghaerdydd a ledled Cymru. Ond y broblem yn syml yw nad ydyw’r gyfundrefn gynllunio bresennol yn gwneud hynny, oherwydd mae'n caniatáu i adeiladau gael eu datblygu weithiau mewn lleoliadau sy’n agos iawn at fan lle ceir cerddoriaeth fyw. Yna, pan fydd rhywun yn cwyno, bydd yn rhaid i'r man hwnnw gau am byth. Felly, gallai man i glywed cerddoriaeth fyw, fel yr un yn Stryd Womanby, fod yno am 35 mlynedd. Gall datblygiad ddigwydd y drws nesaf, gall fflat gael ei gynnwys yn yr adeilad, a bydd hynny’n ddigon i gyfiawnhau cau'r gyrchfan i glywed cerddoriaeth fyw. Nawr, yr hyn sydd ei angen yng Nghymru yw nodi’r egwyddor o asiant newid yng ngeiriad cyfraith cynllunio. Mae 'na ddeiseb, ac rwy’n deall bod mwy na 3,000 o bobl wedi ei llofnodi. Mae ’na ddatganiad barn hefyd, ac rwyf wedi ei chynnwys, a byddwn yn annog pob AC sydd yma i lofnodi’r ddeiseb honno. Nawr, yr hyn sydd angen ei wneud yw dynodi mannau fel Stryd Womanby yn ganolfannau diwylliannol, y mae angen eu diogelu drwy gyfraith cynllunio. Mae Maer Llundain yn gwneud hynny, felly a fydd eich Llywodraeth chi? Drosodd atoch chi, Gweinidog.
The Member has drawn attention to the importance of live music in Wales, which, of course, many of us have enjoyed in both public and private venues across Wales, and you draw attention to one here in the capital of Wales, in Cardiff. Indeed, you also say that there is a petition on this issue that’s coming forward, and I’m sure the Petitions Committee will handle that and make sure that it is then drawn to our attention.
Mae'r Aelod wedi tynnu sylw at bwysigrwydd cerddoriaeth fyw yng Nghymru, y mae llawer ohonom, wrth gwrs, wedi ei mwynhau mewn mannau cyhoeddus a phreifat ledled Cymru, ac rydych yn tynnu sylw at un ohonyn nhw yma yn y brifddinas, yng Nghaerdydd. Yn wir, rydych yn dweud hefyd bod deiseb ynglŷn â’r mater hwn i’w gyflwyno, ac rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Deisebau yn ymdrin â hynny ac yn gwneud yn siŵr ei fod wedyn yn derbyn ein sylw ni.
Leader of the house, I’d like to request that we have a debate on the licensing fees for dog breeders and pet shops in Wales. It was recently brought to my attention that the licensing fees for both can vary significantly—dog breeding licences from £23 to £688, and pet shop licences can range from £23 to £782. As a consequence of the UK Government austerity, many local authorities have significantly had to cut their budgets and consequently find themselves with inadequate animal inspectors. There have been, as I’m sure you’re all aware here, some terrible cases of neglect and animal cruelty in dog breeding premises in my area, and I believe that introducing a fair licensing system for all breeders and all pet shops could potentially raise the necessary funds to help bridge the gap, and to ensure that these establishments are regularly inspected so that high levels of animal welfare can be maintained and cruelty and neglect avoided or reduced at the very earliest opportunity.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn i ni gael dadl ar ffioedd trwyddedu ar gyfer bridwyr cŵn a siopau anifeiliaid anwes yng Nghymru. Daeth i’m sylw yn ddiweddar y gall ffioedd trwyddedu ar gyfer y ddeubeth amrywio’n fawr—trwyddedau bridio cŵn rhwng £23 a £688, a gall trwyddedau siop anifeiliaid anwes amrywio o £23 i £782. O ganlyniad i bolisïau cyni Llywodraeth y DU, mae llawer o awdurdodau lleol wedi gorfod cwtogi llawer ar eu cyllidebau ac o ganlyniad yn eu cael eu hunain yn brin o arolygwyr anifeiliaid. Fel y byddwch i gyd, rwy’n siŵr, yn ymwybodol ohono yma, bu rhai achosion ofnadwy yn fy ardal i o esgeuluso a chreulondeb i anifeiliaid mewn tai bridio cŵn. Rwyf o’r farn y gallai cyflwyno system drwyddedu deg i bob bridiwr a phob siop anifeiliaid anwes o bosib godi'r arian sy’n angenrheidiol i helpu i gau'r bwlch, a gwneud yn siŵr bod y sefydliadau hyn yn cael eu harchwilio'n rheolaidd er mwyn cynnal lefelau uchel o les anifeiliaid ac osgoi creulondeb ac esgeulustod, neu eu lleihau cyn gynted â phosib.
I also thank the Member for drawing this important issue to our attention today. The Animal Welfare (Breeding of Dogs) (Wales) Regulations 2014 controls the licensing of dog breeding in Wales. The Pet Animals Act 1951 and Pet Animals Act 1951 (Amendment) Act 1983 cover the licensing of pet shops, which, of course, you raised. Local authorities are responsible for the enforcement of these regulations, but there are a number of work strands in relation to the licensing and registration of animal welfare establishments in Wales, and the Welsh Government has indicated its commitment to work streams on responsible ownership and mobile animal exhibits.
Rwy’n diolch hefyd i'r Aelod am ddwyn y mater pwysig hwn i'n sylw ni heddiw. Mae Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) 2014 yn rheoli trwyddedu bridio cŵn yng Nghymru. Deddf Anifeiliaid Anwes 1951 a Deddf Anifeiliaid Anwes (Diwygiad) 1983 sy’n ymdrin â siopau anifeiliaid anwes, a godwyd gennych chi, wrth gwrs. Awdurdodau lleol sy’n gyfrifol am orfodi’r rheoliadau hyn, ond mae nifer o feysydd gwaith yn ymwneud â thrwyddedu a chofrestru sefydliadau lles anifeiliaid yng Nghymru, ac mae Llywodraeth Cymru wedi nodi ei hymrwymiad i feysydd gweithgarwch ar berchnogaeth gyfrifol ac arddangosfeydd anifeiliaid symudol.
Last week, I had the honour of meeting the deputy mayor of Hargeisa, Somaliland here in the National Assembly. It was interesting to hear about the relative stability and peace that has been secured in that country without international recognition. I know there’s been significant support across this Chamber for Somaliland recognition, particularly in previous Assemblies, and, indeed, a vote took place in 2006 to recognise Somaliland. The deputy mayor was keen to see that support continued, and renewed if possible, on a cross-party basis, and I can certainly confirm that Plaid Cymru would be very keen to support again the recognition of Somaliland on behalf of the National Assembly for Wales. Can we have a statement by the Welsh Government reaffirming the Welsh Government’s recognition of Somaliland?
Yr wythnos ddiwethaf, cefais y fraint o gwrdd â dirprwy faer Hargeisa, Somaliland, yma yn y Cynulliad Cenedlaethol. Roedd yn ddiddorol clywed am y sefydlogrwydd cymharol a’r heddwch sydd wedi ei sicrhau yn y wlad honno, heb gydnabyddiaeth ryngwladol. Rwy'n gwybod am y gefnogaeth sylweddol sydd wedi bod ar draws y Siambr i gydnabod Somaliland, yn enwedig mewn Cynulliadau blaenorol, ac, yn wir, cynhaliwyd pleidlais yn 2006 i gydnabod Somaliland. Roedd y dirprwy faer yn awyddus i weld y gefnogaeth honno’n parhau, ac yn cael ei hadnewyddu os oes modd, ar sail drawsbleidiol, a gallaf gadarnhau yn sicr y byddai Plaid Cymru yn awyddus iawn i gydnabod Somaliland eto ar ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru . A gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn cadarnhau ei chydnabyddiaeth o Somaliland?
Steffan Lewis also raises a very important point about those close links, and, indeed, questions and points about those links in terms of Somaliland, drawing attention again to the stability that’s been achieved and the recognition of people from Somaliland. Just a few weeks ago, Julie Morgan raised this issue with us. So, certainly, we will look at how we can express our support in the way that you request.
Mae Steffan Lewis yn codi pwynt pwysig iawn hefyd ynglŷn â’r cysylltiadau agos hynny, ac, yn wir, gwestiynau a phwyntiau am y cysylltiadau hynny o ran Somaliland, gan dynnu sylw unwaith eto at y sefydlogrwydd a gafwyd a’r gydnabyddiaeth o bobl o Somaliland. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, cododd Julie Morgan y mater hwn gyda ni. Felly, yn sicr, byddwn yn edrych ar sut y gallwn fynegi ein cefnogaeth yn y ffordd y dymunwch chi.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Cynnig nawr i atal dros dro reol sefydlog 11.16 er mwyn caniatáu cynnal dadl ar yr eitem nesaf o fusnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt i wneud y cynnig.
A motion, now, to suspend Standing Order 11.16 to allow the next item of business to be debated, and I call on Jane Hutt to move the motion.
Cynnig NNDM6290 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i), 12.22 (i) a’r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy’n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu’r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM6289 gael eu hystyried yn y Cyfarfod Llawn ar ddydd Mawrth, 4 Ebrill 2017.
Motion NNDM6290 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i), 12.22(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NDM6289 to be considered in Plenary on Tuesday, 4 April 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cynnig yw atal y rheolau sefydlog dros dro. A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly derbynnir y cynnig yn unol â rheol sefydlog 12.36.
The proposal is to suspend Standing Orders temporarily. Does any Member object? No. Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2, 3, 4, 5 a 6 yn enw David Rowlands, a gwelliant 7 yn enw Rhun ap Iorwerth.
The following amendments have been selected: amendments 1, 2, 3, 4, 5 and 6 in the name of David Rowlands, and amendment 7 in the name of Rhun ap Iorwerth.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar y goblygiadau i Gymru wrth i Brydain adael yr Undeb Ewropeaidd, ac rydw i’n galw ar y Prif Weinidog i wneud y cynnig. Carwyn Jones.
The next item therefore is the debate on the implications for Wales of leaving the European Union, and I call on the First Minister to move the motion. Carwyn Jones.
Cynnig NNDM6289 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn ailddatgan ei gefnogaeth gref i Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru-Plaid Cymru, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’ fel dull credadwy a chynhwysfawr o fynd ati i amddiffyn a hyrwyddo buddiannau Cymru wrth i’r DU ymadael â’r Undeb Ewropeaidd.
2. Yn nodi’r llythyr a anfonodd Prif Weinidog y DU ar 29 Mawrth 2017 yn unol ag Erthygl 50 o Gytuniad yr Undeb Ewropeaidd, a’r mandad negodi drafft a gyhoeddwyd gan Lywydd y Cyngor Ewropeaidd mewn ymateb iddo.
3. Yn nodi ymhellach Bapur Gwyn Llywodraeth y DU ‘Legislating for the United Kingdom’s withdrawal from the European Union’, a gyhoeddwyd ar 30 Mawrth 2017, sy’n amlinellu ei chynigion ar gyfer deddfwriaeth i roi ymadawiad y Deyrnas Unedig â’r Undeb Ewropeaidd ar waith, ond yn credu bod gwendidau mawr yn y dadansoddiad o’r rhyngberthynas rhwng pwerau presennol yr UE a’r setliad datganoli.
4. Yn ailddatgan y bydd rhaid i’r strwythurau cyfansoddiadol a llywodraethol yn dilyn ymadawiad y Deyrnas Unedig â’r Undeb Ewropeaidd gael eu seilio ar barch llwyr i’r setliad datganoli a threfniadau gwell ar gyfer cynnal perthynas rynglywodraethol, gyda phedair llywodraeth y DU yn parchu ei gilydd mewn modd cydradd.
5. Yn ailddatgan hefyd yn y modd cryfaf posibl y bydd rhaid i unrhyw fframweithiau sy’n ymwneud â meysydd polisi datganoledig, y bydd eu hangen o bosibl er mwyn sicrhau bod marchnad y DU yn gweithredu’n esmwyth, gael eu cytuno drwy gonsensws rhwng Llywodraeth y DU a phob un o’r tair Gweinyddiaeth Ddatganoledig ac y dylent fod yn destun mecanweithiau annibynnol i ddatrys anghydfod; rhaid i gytundeb a chonsensws fod wrth wraidd dulliau gweithredu a fframweithiau cyffredin o’r fath.
6. Yn cefnogi Llywodraeth Cymru wrth iddi barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU am gael cymryd rhan uniongyrchol yn y negodiadau ar ymadawiad y DU â’r Undeb Ewropeaidd ac ar y berthynas fasnach ac unrhyw berthynas arall â’r Undeb yn y dyfodol, er mwyn sicrhau bod buddiannau penodol Cymru yn cael eu diogelu.
7. Yn cadarnhau ei farn na ddylai Cymru fod o dan unrhyw anfantais yn ariannol yn sgil ymadawiad y DU â’r Undeb Ewropeaidd, ac yn galw ar Lywodraeth y DU i wneud ymrwymiad llawn a chyhoeddus i’r perwyl hwnnw.
8. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i roi adroddiad rheolaidd i’r Cynulliad am y cynnydd a wneir o ran y materion hyn.
Motion NNDM6289 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Reiterates its strong support for the Welsh Government-Plaid Cymru White Paper, ‘Securing Wales Future’—as a credible and comprehensive approach to protecting and promoting Wales' interests as the UK leaves the European Union.
2. Takes note of the letter sent by the Prime Minister on 29 March 2017 in accordance with Article 50 of the Treaty of European Union, and the draft negotiating mandate published by the President of the European Council in response.
3. Further notes the UK Government's White Paper ‘Legislating for the United Kingdom's withdrawal from the European Union’, published on 30 March 2017, setting out its proposals for legislation to give effect to the United Kingdom's withdrawal from the European Union but believes the analysis of the inter-relationship between the current powers of the EU and the devolution settlement is deeply flawed.
4. Reiterates that constitutional and governmental structures following the United Kingdom's exit from the European Union must be based on full respect for the devolution settlement, and improved arrangements for the conduct of inter-governmental relations based on mutual respect and parity of esteem between the four governments in the UK.
5. Further reiterates in the strongest terms that any frameworks relating to policy areas that are devolved that may be needed to ensure the smooth functioning of the UK market must be agreed by consensus between the UK Government and all three Devolved Administrations and be subject to independent dispute resolution mechanisms. The starting point for such common approaches and frameworks must be through agreement and consensus.
6. Supports the Welsh Government in continuing to press the UK Government for direct participation in the negotiations on the UK's withdrawal from, and future trading and other relations with, the European Union, to ensure protection of distinctive Welsh interests.
7. Reaffirms its view that there should be no financial disadvantage to Wales arising from the UK's exit from the European Union, and calls on the UK Government to make a full and public commitment to that effect.
8. Notes the Welsh Government's commitment to report regularly to the Assembly on progress in relation to these matters.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Well, following the issue of the article 50 letter last week, the UK Government has published a White Paper legislating for the United Kingdom’s withdrawal from the European Union. We were given a copy 24 hours before publication, but no opportunity to respond in draft form. I have commented before, of course, on our frustrations about the process for dialogue within the UK. I regret that the UK Government has chosen thus far to operate like this. It doesn’t have to be this way, but, of course, the Welsh Government will stick up for Welsh interests. We want what’s good for Wales and, indeed, the UK as a whole. It’s correct to say, Llywydd, that parts of the White Paper are ambiguous and need to be unpacked. The central purpose is sensible, but I have very significant reservations on the devolved aspects, which I will come to.
Llywydd, we’ve long argued for a managed transition from EU membership to our new position outside. The great repeal Bill will convert EU law into domestic law across the UK at the point of EU exit two years from now, and that’ll provide continuity and certainty for businesses and employees, as we adapt to new circumstances. We will retain, at least for an interim period, convergence with EU regulation, and this means that exporters to European markets, for example, can carry on exporting in compliance with the necessary standards. Over time, of course, things may begin to change, though ensuring broad alignment of environmental and employment standards is likely to be essential if we are to retain full and unfettered access to the single market. But a transition phase is surely a sensible and pragmatic starting point.
Llywydd, the precise implications of the White Paper will not be fully apparent until we see draft legislation. So, at this stage, we urge the UK Government to share their draft legislative proposals with us at the earliest possible time. The UK itself will have to contend with between 800 and 1,000 pieces of secondary legislation, and we know that there will be primary legislation on both customs and immigration, with a raft of other Bills to follow. It’s more likely than not that this Assembly will have to manage a significant volume of legislation in the years ahead, with considerable implications for scrutiny time.
Llywydd, I want to turn now to the specifics of devolution, as described in section 4 of the White Paper. The White Paper says,
‘The devolved settlements were…premised on EU membership.’
We do not accept that, certainly not as a basis for current and future policy. I do not believe that, in 1997 and 2011, people had EU membership uppermost in their minds when they were considering what response to give to those two referendums. It’s also a misrepresentation of the facts, I believe, to pretend that the UK Government alone has exercised the UK role in formulating EU frameworks on devolved matters. I know that’s not the case, because I was part of the framework that was agreed in Luxemburg when I was rural affairs Minister. On the contrary, the UK Government was, and is, bound to work with the devolved administrations in formulating a joint UK position on devolved issues within the EU decision-making process, such as the common agricultural policy. That is the position while we’re in the EU. We can accept nothing less outside the EU.
Diolch, Llywydd. Wel, yn dilyn cyflwyno’r llythyr erthygl 50 yr wythnos diwethaf, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi Papur Gwyn yn deddfu ar gyfer ymadawiad y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd. Cawsom gopi 24 awr cyn ei gyhoeddi, ond dim cyfle i ymateb ar ffurf ddrafft. Rwyf wedi nodi sylwadau o'r blaen, wrth gwrs, am ein rhwystredigaeth ynglŷn â’r broses ar gyfer cael deialog o fewn y DU. Rwy’n gresynu bod Llywodraeth y DU wedi dewis gweithredu fel hyn hyd yma. Nid oes raid i bethau fod fel hyn, ond, wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi buddiannau Cymru. Rydym ni eisiau’r hyn sy'n dda i Gymru ac, yn wir, y DU yn ei chyfanrwydd. Mae'n gywir dweud, Llywydd, fod rhannau o'r Papur Gwyn yn amwys a bod angen eu dadansoddi. Mae’r diben canolog yn synhwyrol, ond mae gennyf amheuon sylweddol iawn am yr agweddau datganoledig, a byddaf yn dod atynt.
Llywydd, rydym wedi dadlau’n hir am drefniadau pontio a reolir o’n haelodaeth o’r UE i’n sefyllfa newydd y tu allan iddo. Bydd y Bil diddymu mawr yn trosi cyfraith yr UE yn gyfraith ddomestig ledled y DU ar adeg ymadael â’r UE ddwy flynedd o nawr, a bydd hynny’n rhoi parhad a sicrwydd i fusnesau a gweithwyr, wrth i ni addasu i amgylchiadau newydd. Byddwn yn cadw, o leiaf am gyfnod interim, at drefniadau cydgyfeirio â rheoliadau’r UE, ac mae hyn yn golygu y bydd allforwyr i farchnadoedd Ewrop, er enghraifft, yn gallu parhau i allforio gan gydymffurfio â'r safonau angenrheidiol. Ymhen amser, wrth gwrs, mae’n bosib y bydd pethau’n dechrau newid. Ond mae sicrhau cysondeb bras rhwng safonau amgylcheddol a chyflogaeth yn debygol o fod yn hanfodol os ydym ni i gadw mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Ond mae cyfnod pontio yn sicr yn fan cychwyn synhwyrol ac ymarferol.
Llywydd, ni fydd union oblygiadau'r Papur Gwyn yn gwbl amlwg hyd nes y byddwn yn gweld y ddeddfwriaeth ddrafft. Felly, ar y cam hwn, rydym yn annog Llywodraeth y DU i rannu ei chynigion deddfwriaethol drafft gyda ni cyn gynted â phosib. Bydd yn rhaid i'r DU ei hun ymgodymu â rhwng 800 a 1,000 o ddarnau o is-ddeddfwriaeth. Gwyddom y bydd deddfwriaeth sylfaenol ar dollau a mewnfudo, a bydd llu o Filiau eraill yn dilyn. Mae'n fwy tebygol na pheidio y bydd yn rhaid i'r Cynulliad hwn reoli swm sylweddol o ddeddfwriaeth yn y blynyddoedd nesaf, a bydd goblygiadau sylweddol o ran amser craffu.
Llywydd, rwyf am droi yn awr at fanylion y datganoli, fel y disgrifir yn adran 4 o'r Papur Gwyn. Mae'r Papur Gwyn yn dweud,
Roedd aelodaeth o’r UE…yn gynsail i’r setliadau datganoledig.
Nid ydym ni’n derbyn hynny, yn sicr nid fel sail ar gyfer polisïau cyfredol ac yn y dyfodol. Nid wyf i’n credu, yn 1997 a 2011, mai aelodaeth o’r UE oedd ar flaenau meddyliau pobl pan oeddent yn ystyried sut i ymateb i’r ddau refferendwm hynny. Hefyd, yn fy marn i, camliwio'r ffeithiau yw esgus mai Llywodraeth y DU yn unig sydd wedi arfer swyddogaeth y DU wrth lunio fframweithiau UE ar faterion datganoledig. Rwy'n gwybod nad yw hynny'n wir, oherwydd yr oeddwn i’n rhan o'r fframwaith y cytunwyd arno yn Lwcsembwrg pan oeddwn i’n Weinidog materion gwledig. I'r gwrthwyneb, roedd Llywodraeth y DU, ac mae o hyd, yn rhwym i weithio gyda'r gweinyddiaethau datganoledig i lunio safbwynt y DU ar y cyd ar faterion sydd wedi'u datganoli o fewn proses gwneud penderfyniadau yr UE, megis y polisi amaethyddol cyffredin. Dyna yw'r sefyllfa, a ninnau yn yr UE. Ni allwn dderbyn dim llai y tu allan i'r UE.
Just on that point, does he not agree with me, therefore, that the White Paper does not, in fact, take that interpretation that he has just set out and with which I agree, but rather takes an alternative interpretation that it’s been the UK, i.e. the English Government, that has led on these issues?
Ar y pwynt hwnnw, onid yw'n cytuno â mi, felly, nad yw’r Papur Gwyn, mewn gwirionedd, yn arddel y dehongliad hwnnw y mae newydd ei nodi, ac yr wyf innau’n cytuno ag ef, ond yn hytrach yn arddel dehongliad gwahanol sef mai Llywodraeth y DU, hynny yw, Llywodraeth Lloegr sydd wedi arwain ar y materion hyn?
Well, that’s what I just said. They take an entirely different view from the position taken by, I believe, the vast majority of Members in this Chamber and, indeed, this Government and Governments elsewhere in the UK. As I said, the impetus for devolution was unrelated to the EU. It’s a matter of fact and history that, when devolution began, we were in the European Union, and the settlement had to take account of that. It’s now a fact that we will exit the EU and, as we do so, we must develop new ways of doing business within the UK to ensure that no barriers to trade are erected within our own internal market. But that’s a very different proposition from accepting that the UK Government should replace the EU institutions when it comes to competences that have already been devolved. We see that as false logic. Devolution is based on the wish of the Welsh people to govern their own affairs. It’s been tried and tested at two referendums, and the UK Government needs to recognise that the impetus for devolution was and is unrelated to our EU membership. The UK Government cannot choose to accept the result of one referendum and fudge the result of the referendum we had in 2011.
We have to be ready to consider the potential for the Assembly to pass its own continuity legislation, as proposed by the Plaid Cymru amendment, but in our view, that should be a last resort. We don’t know yet how much legislation will be needed. Whether it can, in fact, be consolidated in one Bill or not, we do know that this will be an unsettling period for Welsh businesses and organisations, and they will need to receive comfort in that regard. So, with regard to amendment 7, we’ll abstain today, but only on the basis that it’s unclear as yet how much will be needed in terms of legislation in the future.
We do readily accept the need for common frameworks across the UK in certain areas. We’ve got plenty to say about this in the White Paper. The way to ensure that we have policy coherence, where this is needed, is for the four Governments together to sit down and agree frameworks. This has to be done through consensus, not imposition. I’ve said that many, many times. The question—
Wel, dyna beth yr wyf i newydd ei ddweud. Maent yn arddel safbwynt hollol wahanol i'r safbwynt y mae mwyafrif helaeth Aelodau’r Siambr hon yn ei arddel, yn fy marn i, ac, yn wir, y Llywodraeth hon a Llywodraethau rhannau eraill o'r DU. Fel y dywedais, nid oedd yr ysgogiad ar gyfer datganoli yn gysylltiedig â'r UE. Mae'n fater o ffaith a hanes, pan ddechreuodd datganoli, roeddem ni yn yr Undeb Ewropeaidd, ac roedd yn rhaid i’r setliad ystyried hynny. Mae bellach yn ffaith y byddwn yn gadael yr UE ac, wrth i ni wneud hynny, mae'n rhaid i ni ddatblygu ffyrdd newydd o wneud busnes o fewn y DU i sicrhau nad oes unrhyw rwystrau i fasnachu yn codi yn ein marchnad fewnol ni. Ond mae hynny'n gynnig gwahanol iawn i dderbyn y dylai Llywodraeth y DU gymryd lle sefydliadau'r UE pan ddaw i’r cymwyseddau sydd eisoes wedi eu datganoli. Rydym yn ystyried hynny’n gamsyniad o ran rhesymeg. Mae datganoli yn seiliedig ar ddymuniad y Cymry i lywodraethu eu materion eu hunain. Mae hynny wedi ei roi ar brawf mewn dau refferendwm, ac mae angen i Lywodraeth y DU gydnabod nad oedd yr ysgogiad dros ddatganoli yn gysylltiedig â’n haelodaeth o'r UE. Ni all Llywodraeth y DU ddewis derbyn canlyniad un refferendwm a diystyrru canlyniad y refferendwm a gawsom ni yn 2011.
Mae'n rhaid i ni fod yn barod i ystyried y potensial i'r Cynulliad basio ei ddeddfwriaeth parhad ei hun, fel y cynigiwyd gan welliant Plaid Cymru. Ond yn ein barn ni, dewis olaf ddylai hynny fod. Nid ydym yn gwybod eto faint o ddeddfwriaeth y bydd ei hangen. A oes modd, mewn gwirionedd, ei chyfuno mewn un Bil ai peidio, ond rydym yn gwybod y bydd hwn yn gyfnod cythryblus i fusnesau a sefydliadau yng Nghymru, a bydd angen iddynt gael cysur yn hynny o beth. Felly, o ran gwelliant 7, byddwn yn ymatal heddiw, ond dim ond ar y sail nad yw’n glir eto faint o ddeddfwriaeth fydd ei hangen yn y dyfodol.
Rydym yn derbyn bod angen fframweithiau cyffredin ar draws y DU mewn rhai meysydd. Mae gennym ddigon i'w ddweud am hyn yn y Papur Gwyn. Y ffordd o sicrhau bod gennym gydlyniad polisi, lle bo angen, yw i’r pedair Llywodraeth eistedd i lawr gyda’i gilydd a chytuno ar fframweithiau. Mae'n rhaid gwneud hyn drwy gonsensws, nid gorfodaeth. Rwyf wedi dweud hynny lawer, lawer gwaith. Mae'r cwestiwn—
Steffan Lewis a gododd—
Steffan Lewis rose—
Of course.
Wrth gwrs.
Can he elaborate today, therefore, on what the Welsh Government’s deadline is for clarity from the British Government on its intentions in terms of the repeal Bill and the other legislation that will give the clear indication about whether or not this place needs to legislate on its own constitutional settlement?
A all ymhelaethu heddiw, felly, ar beth yw dyddiad cau Llywodraeth Cymru ar gyfer cael esboniad gan Lywodraeth Prydain ynglŷn â’i bwriadau o ran y Bil diddymu a'r ddeddfwriaeth arall a fydd yn nodi’n glir a oes angen i’r lle hwn ddeddfu ar ei setliad cyfansoddiadol ei hun ai peidio?
It’s when we see the Bill itself. That will give us a better idea of what the UK Government is thinking. When we see what is the self-described great repeal Bill, then, of course, it will be available to this Assembly, and indeed the Welsh Government, to offer an opinion at that time. But I would expect there to be greater clarity, whether that is positive or negative, when that Bill is actually published.
The question is asked, of course: what happens if no agreement can be reached? We accept that, in those circumstances, there must be a backstop arrangement. We believe that the answer is an independent form of arbitration. I’ve said before that we need to ensure that if we have an internal single market with rules, that those rules are agreed, not imposed, and secondly that there’s an independent adjudication mechanism such as a court—it could be the Supreme Court—that polices the rules of that internal single market. We’re open to further discussion about this and what it might look like in practice, but what we can’t accept is that the UK Government should impose itself in areas like agriculture and fisheries, which are fully devolved, in accordance with the wishes of the Welsh people, as expressed through a referendum and legislated for by the UK Parliament itself. It’s further been suggested that there is a case for replicating, through UK legislation, current frameworks provided by EU rules in order to—it is said—provide legal and administrative certainty. If nothing changes, then we will exit the EU in March 2019—it is said—in accordance with the terms of article 50. There are genuine issues about workable arrangements as we transition from EU membership to life outside. That’s why we included a chapter on that in the White Paper.
We note that the UK Government talks about working closely with the devolved administrations, as they say they want to deliver an approach that works for the whole and each part of the UK. I couldn’t disagree with that. We want to work with the UK and our devolved counterparts on the basis of mutual respect and parity of esteem. The UK Government can help to build trust in two ways. First, it needs to recognise that—to adapt a well-known phrase—devolution means devolution; what is already devolved stays devolved. And second, that any measures designed as transitional should clearly be labelled as such through the adoption of sunset clauses. It’s hopelessly inadequate for the UK Government to make vague promises about potential future devolution and expect this Assembly simply to fall in line, especially when they’re talking about competences that we believe are already devolved to us.
We know, however, Llywydd, that powers mean little or nothing unless they are accompanied by the resources to match the policy. I haven’t forgotten—and the people of Wales won’t forget—that promises were made that Wales wouldn’t be a penny worse off as a result of exiting the EU. We will hold those who made that promise to that promise, because Wales gets around £680 million annually in EU funding. We do not expect that money to stick to someone’s back pocket in Whitehall. We expect that money to come to Wales. We expect that money to come to underpin our rural and regional economy and, of course, other programmes like Horizon 2020, from the point of departure from the EU.
Now, we do want to work constructively. We want a place in the next stage of negotiations. The future of the UK outside the EU is as much a matter for this Government and this Assembly as it is for the UK Government and Parliament. The UK Government now has a chance to live up to its rhetoric and genuinely move forward in ways that bind us together in the common cause of achieving the best EU exit terms possible—the creation of a reformed, dynamic, democratic UK outside the EU—but that will require a fundamental change of Whitehall mindset. If they grasp that chance, then of course we can look to work together as equal partners within the UK in the future.
I turn, finally, to the amendments put forward by UKIP. It will come as no surprise, I am sure, to those that proposed these amendments, that we will today not accept any of them. For most of them, the world is seen from a very different perspective if you are a member of UKIP than from our perspective. But one I will refer to now, before dealing with the others, perhaps, as I respond, is amendment 6, and that’s on the issue of tariffs. The amendment fails to recognise that tariffs are taxes on consumers. The cost of a tariff is simply passed on to the consumer of that good: £8 billion a year in tariffs is money raised by the UK Government from UK consumers, not from those who export into the UK. That is a tax of some £120 or £130 a year per head that would have to be paid as a Brexit tax, in effect, by each man, woman and child within the UK. We do not think that that is a sensible way forward.
Pan fyddwn yn gweld y Bil ei hun fydd hynny. Bydd hwnnw’n rhoi gwell syniad i ni o feddylfryd Llywodraeth y DU. Pan fyddwn yn gweld beth yw'r Bil diddymu mawr hwn, fel y’i gelwir, yna, wrth gwrs, bydd ar gael i'r Cynulliad hwn, ac yn wir i Lywodraeth Cymru, i gynnig barn ar yr adeg honno. Ond byddwn i’n disgwyl gweld mwy o eglurder, boed hynny'n gadarnhaol neu'n negyddol, pan fydd y Bil yn cael ei gyhoeddi mewn gwirionedd.
Gofynnir y cwestiwn, wrth gwrs: beth fydd yn digwydd os na ellir dod i gytundeb? Rydym yn derbyn, yn yr amgylchiadau hynny, y bydd yn rhaid cael trefniant wrth gefn. Rydym yn credu mai’r ateb yw math annibynnol o gyflafareddu. Rwyf wedi dweud o'r blaen bod angen i ni sicrhau os oes gennym farchnad sengl fewnol gyda rheolau, bod y rheolau hynny yn cael eu cytuno, nid eu gorfodi, ac yn ail bod yna ddull dyfarnu annibynnol fel llys—megis y Goruchaf Lys—sy'n plismona rheolau'r farchnad sengl fewnol honno. Rydym yn agored i drafodaeth bellach am hyn a sut y gallai ymddangos yn ymarferol. Ond yr hyn na allwn ei dderbyn yw pe byddai Llywodraeth y DU yn gorfodi ei hun mewn meysydd fel amaethyddiaeth a physgodfeydd, sydd wedi eu datganoli'n llawn, yn unol â dymuniadau y Cymry, fel y mynegwyd drwy refferendwm ac y deddfwyd ar ei gyfer gan Senedd y DU ei hun. Awgrymwyd hefyd fod achos dros ailadrodd, drwy ddeddfwriaeth y DU, fframweithiau presennol a ddarperir gan reolau'r UE er mwyn—dywedir—rhoi sicrwydd cyfreithiol a gweinyddol. Os na fydd dim yn newid, yna byddwn yn gadael yr UE ym mis Mawrth 2019—dywedir—yn unol â thelerau erthygl 50. Mae materion gwirioneddol ynghylch trefniadau ymarferol wrth i ni drosglwyddo o aelodaeth yr UE i fywyd y tu allan. Dyna pam rydym wedi cynnwys pennod ar hynny yn y Papur Gwyn.
Nodwn fod Llywodraeth y DU yn sôn am weithio'n agos â'r gweinyddiaethau datganoledig, gan eu bod nhw'n dweud eu bod eisiau cyflwyno dull sy'n gweithio i’r DU gyfan a phob rhan ohoni. Alla i ddim anghytuno â hynny. Rydym yn awyddus i weithio gyda'r DU a’r rhannau datganoledig cyfatebol ar sail parch at ein gilydd a pharch cydradd. Gall Llywodraeth y DU helpu i feithrin ymddiriedaeth mewn dwy ffordd. Yn gyntaf, mae angen iddi gydnabod—i addasu ymadrodd adnabyddus—bod datganoli yn golygu datganoli; bod yr hyn sydd eisoes wedi’i ddatganoli yn aros wedi'i ddatganoli. Ac yn ail, dylai unrhyw fesurau a gynlluniwyd fel rhai pontio gael eu labelu’n glir fel rhai felly trwy’r cyfnod o fabwysiadu cymalau machlud. Mae'n anobeithiol o annigonol i Lywodraeth y DU wneud addewidion amwys am ddatganoli posibl yn y dyfodol a disgwyl i’r Cynulliad hwn gydymffurfio, yn enwedig pan fyddant yn sôn am gymwyseddau yr ydym ni o’r farn eu bod eisoes wedi'u datganoli i ni.
Rydym yn gwybod, fodd bynnag, Llywydd, nad yw pwerau yn golygu llawer neu’n golygu dim oni bai eu bod yn dod gyda’r adnoddau i gyd-fynd â'r polisi. Nid wyf i wedi anghofio—ac ni fydd pobl Cymru yn anghofio—fod addewidion wedi'u gwneud na fyddai Cymru yr un geiniog yn waeth ei byd o ganlyniad i adael yr UE. Byddwn yn dwyn y rhai a wnaeth addewid hwnnw i gyfrif, oherwydd mae Cymru yn cael tua £680,000,000 o gyllid yr UE bob blwyddyn. Nid ydym yn disgwyl i’r arian hwnnw lynu at boced gefn rhywun yn Whitehall. Rydym yn disgwyl i'r arian hwnnw ddod i Gymru. Rydym yn disgwyl i'r arian hwnnw fod yn sail i'n heconomi wledig a rhanbarthol ac, wrth gwrs, raglenni eraill fel Horizon 2020, o'r adeg y byddwn yn ymadael â’r UE.
Nawr, rydym yn awyddus i weithio'n adeiladol. Rydym eisiau cael lle yn y cam nesaf o drafodaethau. Mae dyfodol y DU y tu allan i'r UE yn gymaint o fater i'r Llywodraeth hon a'r Cynulliad hwn ag y mae i Lywodraeth a Senedd y DU. Mae gan Lywodraeth y DU gyfle bellach i gyflawni ar ei rhethreg a symud ymlaen mewn gwirionedd mewn ffyrdd sy'n ein rhwymo ni at ein gilydd yn yr ymgyrch gyffredin o gyflawni’r telerau ymadael gorau posibl ar gyfer gadael yr UE—creu DU ddiwygiedig, ddeinamig, ddemocrataidd y tu allan i'r UE—ond bydd angen newid sylfaenol ym meddylfryd Whitehall. Os ydynt yn manteisio ar y cyfle hwnnw, yna, wrth gwrs, gallwn ystyried cydweithio fel partneriaid cyfartal yn y DU yn y dyfodol.
Trof, yn olaf, at y newidiadau a gyflwynwyd gan UKIP. Ni fydd yn syndod, rwy’n siŵr, i’r rhai hynny a gynigiodd y gwelliannau hyn, na fyddwn heddiw yn derbyn unrhyw un ohonynt. Ar gyfer y rhan fwyaf ohonynt, gwelir y byd o bersbectif gwahanol iawn os ydych chi’n aelod o UKIP nag o'n safbwynt ni. Ond un y gwnaf i gyfeirio ato nawr, cyn ymdrin â'r lleill, efallai, wrth i mi ymateb, yw gwelliant 6, sef mater y tariffau. Mae'r gwelliant yn methu â chydnabod bod tariffau yn drethi ar ddefnyddwyr. Caiff cost tariff ei drosglwyddo i ddefnyddiwr y nwyddau hynny: codir £8 biliwn y flwyddyn mewn tariffau gan Lywodraeth y DU sy’n arian defnyddwyr y DU, nid gan y rhai sy'n allforio i mewn i'r DU. Mae hynny'n dreth o ryw £120 neu £130 y flwyddyn fesul pen y byddai'n rhaid ei thalu fel treth Brexit, i bob pwrpas, gan bob dyn, menyw a phlentyn yn y DU. Nid ydym yn credu bod hynny'n ffordd synhwyrol ymlaen.
Will the First Minister give way?
Wnaiff y Prif Weinidog ildio?
Of course I will.
Wrth gwrs y gwnaf.
Does he not understand that, simply as a matter of economic analysis, how those tariffs will fall in terms of the split between consumers and suppliers, and how much they get passed on, will depend on the competitive nature of that market?
Onid yw'n deall, fel mater syml o ddadansoddiad economaidd, sut y bydd y tariffau hynny’n berthnasol o ran y rhaniad rhwng defnyddwyr a chyflenwyr, ac y bydd faint sy’n cael ei drosglwyddo, yn dibynnu ar natur gystadleuol y farchnad?
The whole point of a tariff is to protect what is produced in a country. It is to impose a barrier against goods coming into a country by making them more expensive to consumers. That’s the whole point of a tariff. The imposition of tariffs—there are many different tariffs, that’s true—but the most stringent tariffs are on dairy products, at 40 per cent. There is no way that those tariffs will be absorbed by those who sell into the UK market. The cost will be passed on to UK consumers, and vice versa, as farmers from Wales and the rest of Britain seek to export into the EU. At the end of the day, the consumer always pays the tariff, and that would mean, in effect, a huge increase in taxation as far as consumers are concerned. It doesn’t have to be that way.
We have always said that there are a number of different options available that would mean that we can leave the EU—respecting the referendum result, of course—while at the same time avoiding our manufacturers and farmers losing access to a market of 500 million and gaining instead free access to a market of only 60 million. I don’t believe that’s in the interests of anybody, and that is something that I know the UK Government, in fairness, is keen to avoid, and something that we will support them in looking to avoid as well.
There are many challenges ahead. That much is true. This is a very complicated divorce. The people have spoken, and there is no going back to the referendum result last year, but it’s absolutely crucial that, as we look forward, we minimise disruption and we ensure that the growth of the Welsh economy over the last few years is not jeopardised over the decade to come.
Holl bwynt tariff yw diogelu yr hyn a gynhyrchir mewn gwlad. Mae'n gosod rhwystr i atal nwyddau rhag dod i mewn i wlad trwy eu gwneud yn ddrutach i ddefnyddwyr. Dyna holl bwynt tariff. Mae gorfodi tariffau—mae llawer o wahanol dariffau, mae hynny'n wir—ond mae'r tariffau mwyaf llym ar gynnyrch llaeth, yn 40 y cant. Nid oes unrhyw bosibilrwydd y bydd y tariffau hynny yn cael eu hamsugno gan y rhai hynny sy'n gwerthu i mewn i'r farchnad yn y DU. Bydd y gost yn cael ei throsglwyddo i ddefnyddwyr y DU, ac i'r gwrthwyneb, wrth i ffermwyr o Gymru a gweddill Prydain geisio allforio i'r UE. Ar ddiwedd y dydd, y defnyddiwr sydd bob amser yn talu'r tariff, a byddai hynny’n golygu, i bob pwrpas, cynnydd aruthrol mewn trethi cyn belled ag y mae’r defnyddwyr yn y cwestiwn. Nid oes raid i bethau fod fel yna.
Rydym bob amser wedi dweud bod nifer o wahanol opsiynau ar gael a fyddai'n golygu ein bod yn gallu gadael yr UE—gan barchu canlyniad y refferendwm, wrth gwrs—ac ar yr un pryd osgoi sefyllfa lle mae ein cynhyrchwyr a’n ffermwyr ni yn colli mynediad i farchnad o 500 miliwn a chael mynediad rhydd yn lle hynny i farchnad o ddim ond 60 miliwn. Nid wyf yn credu bod hynny o fantais i unrhyw un, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn gwybod y mae Llywodraeth y DU, i fod yn deg, yn awyddus i’w osgoi, ac yn rhywbeth y byddwn ni’n eu cefnogi nhw wrth geisio ei osgoi hefyd.
Mae llawer o heriau o'n blaenau. Mae hynny’n wir. Mae hwn yn ysgariad cymhleth iawn. Mae'r bobl wedi mynegi barn, ac ni allwn wrthdroi canlyniad y refferendwm y llynedd. Ond mae'n gwbl hanfodol, wrth inni edrych ymlaen, ein bod yn lleihau’r amhariad ac yn sicrhau nad yw twf economi Cymru dros y blynyddoedd diwethaf yn cael ei beryglu dros y degawd sydd i ddod.
Rwyf wedi dethol y saith gwelliant i’r cynnig. Galwaf ar Neil Hamilton i gynnig gwelliannau 1, 2, 3, 4, 5 a 6, a gyflwynwyd yn enw David Rowlands. Neil Hamilton.
I have selected the seven amendments to the motion. I call on Neil Hamilton to move amendments 1, 2, 3, 4, 5 and 6, tabled in the name of David Rowlands. Neil Hamilton.
Gwelliant 1—David J. Rowlands
Dileu pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn credu nad yw Papur Gwyn Llywodraeth Cymru-Plaid Cymru, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’ yn gredadwy oherwydd ei ragdybiaethau pesimistaidd afrealistig o gostau honedig gadael yr UE.
Amendment 1—David J. Rowlands
Delete point 1 and replace with:
Believes that the Welsh Government-Plaid Cymru White Paper, ‘Securing Wales Future’ lacks credibility on account of its unrealistically pessimistic assumptions of the alleged costs of Brexit.
Gwelliant 2—David J. Rowlands
Ym mhwynt 3, dileu 'ond yn credu bod gwendidau mawr yn y dadansoddiad o'r rhyngberthynas rhwng pwerau presennol yr UE a'r setliad datganoli'.
Amendment 2—David J. Rowlands
In point 3, delete 'but believes the analysis of the inter-relationship between the current powers of the EU and the devolution settlement is deeply flawed'.
Gwelliant 3—David J. Rowlands
Ym mhwynt 5, dileu 'bydd rhaid i' a rhoi yn ei le 'dylai'.
Amendment 3—David J. Rowlands
In point 5, delete 'must be agreed' and replace with 'should be agreed'.
Gwelliant 4—David J. Rowlands
Ym mhwynt 5, dileu 'rhaid i gytundeb a chonsensws fod wrth wraidd dulliau gweithredu a fframweithiau cyffredin o'r fath' a rhoi yn ei le:
'yn cydnabod bod ymddygiad Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban wrth barhau i frwydro yn erbyn ymgyrch y refferendwm ar ôl y canlyniad ar 23 Mehefin 2016 yn gwneud canlyniad o'r fath yn afrealistig'.
Amendment 4—David J. Rowlands
In point 5, delete 'The starting point for such common approaches and frameworks must be through agreement and consensus' and replace with:
'Recognises that the conduct of the Scottish and Welsh Governments in continuing to fight the referendum campaign after the result on June 23 2016 renders such an outcome unrealistic'.
Gwelliant 5—David J. Rowlands
Dileu pwynt 6.
Amendment 5—David J. Rowlands
Delete point 6.
Gwelliant 6—David J. Rowlands
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn credu, pe bai anhyblygrwydd yr UE yn atal cytundeb masnach rydd â'r DU, byddai costau pontio gadael yr UE, yn seiliedig ar reolau Sefydliad Masnach y Byd yn cael eu lleddfu'n sylweddol gan arbedion Prydain o £8 biliwn y flwyddyn mewn cyfraniadau net i Gyllideb yr UE, a refeniw net tebygol ar dollau ar fasnach rhwng yr UE a'r DU o £8 biliwn y flwyddyn.
Amendment 6—David J. Rowlands
Add as new point at end of motion:
Believes that, should EU intransigence preclude a free trade agreement with the UK, the transitional costs of Brexit based on WTO rules would be significantly alleviated by the saving of Britain's £8 billion a year net contribution to the EU Budget, and a likely net revenue on tariffs on trade between the EU and UK of £8 billion a year.
Cynigiwyd gwelliannau 1, 2, 3, 4, 5 a 6.
Amendments 1, 2, 3, 4, 5 and 6 moved.
Diolch, Llywydd. I formally move the amendments down in my name.
There is little that one could disagree with in what the First Minister has just said. Clearly, we are going to be in a very different world administratively and legislatively outside the EU than within it, and I will say this right at the outset: that there must be no going back on the devolution settlement, and the powers that have been devolved to this Assembly should not in any way be eroded or obscured by whatever happens as part of the Brexit process. It is a matter of law what has already been devolved to the Assembly, and certainly agriculture and environment are going to be very important powers for us to exercise in years to come. It gives us greatly enhanced power in Wales to make for ourselves an agricultural policy or an environmental policy that better suits our needs. As the First Minister, and, indeed, the Government’s White Paper, together with Plaid Cymru, point out, there are many differences between the Welsh economy and the economy of the rest of the United Kingdom. In particular there is, as we know, a trade surplus in goods between Wales and the EU, whereas for the rest of the UK it’s very much the other way round.
But we can’t see this purely in a Welsh context because it is the United Kingdom that is going to be leaving the EU, not just Wales, and Wales has to see itself in the context of the United Kingdom, from which there are massive benefits in terms of fiscal transfers that it would lose if we were to take the nationalist position and become an independent nation politically. That’s not a dispute that we want to argue at length today. But what I want to say, as a result of this debate, is that the world is full of opportunities, not least for our own country to take advantage of them.
The First Minister referred to our amendment in relation to tariffs. We put this amendment down not because we want to move to a protectionist policy—we are a free-trading party. We think tariffs are a foolish way in which to try to protect your industries because, at the end of the day, all you do is institutionalise inefficiency and make yourself less competitive in the world. There’s a wealth of academic analysis that proves the truth of that.
The figures that are mentioned in the amendment are not our figures. They’re produced not, indeed, by a Eurosceptic body. They were produced by Open Europe, which was rather dispassionate and neutral on this issue and was actually in favour of Britain remaining inside the EU. The net effect of the tariffs that we refer to reflect the massive imbalance in trade between Britain as a whole and the rest of the European Union. We have a £60 billion a year trade deficit with the EU overall and, if we were to revert to WTO tariffs in two years’ time, on account of the intransigence of the European Union—. Because the British Government has made its decision perfectly clear: that it wants to see tariff-free trade, frictionless trade, between Britain and the rest of the EU after we leave. But, if the EU prevents us from doing that, then the impact will be felt more in terms of pounds on the European Union than it will be on Britain. If tariffs are introduced, then the net impact will be as described in our amendments. We will be very much in pocket.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn ffurfiol yn fy enw i.
Nid oes llawer y gallai rywun anghytuno ag ef yn yr hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud. Yn amlwg, rydym yn mynd i fod mewn byd gwahanol iawn yn weinyddol ac yn ddeddfwriaethol y tu allan i'r UE nag y byddem oddi mewn iddo, ac rwy’n mynd i ddweud hyn ar y dechrau un: ni cheir gwrthdroi’r setliad datganoli, ac ni ddylid erydu na chuddio’r pwerau sydd wedi eu datganoli i'r Cynulliad hwn mewn unrhyw ffordd gan beth bynnag sy'n digwydd fel rhan o'r broses Brexit. Mae'n fater o gyfraith yr hyn sydd eisoes wedi'i ddatganoli i'r Cynulliad, ac yn sicr mae amaethyddiaeth a'r amgylchedd yn mynd i fod yn bwerau pwysig iawn i ni eu harfer yn y blynyddoedd sydd i ddod. Mae'n rhoi pŵer llawer gwell i ni yng Nghymru i wneud polisi amaethyddol neu bolisi amgylcheddol drosom ein hunain sy’n gweddu’n well i’n hanghenion ni. Fel y dywedodd y Prif Weinidog ac, yn wir, Bapur Gwyn y Llywodraeth, ynghyd â Phlaid Cymru, mae llawer o wahaniaethau rhwng economi Cymru ac economi gweddill y Deyrnas Unedig. Yn benodol, mae, fel y gwyddom, warged masnach mewn nwyddau rhwng Cymru a'r UE, ond ar gyfer gweddill y DU y gwrthwyneb sy’n wir.
Ond ni allwn ystyried hyn yng nghyd-destun Cymru yn unig, oherwydd y Deyrnas Unedig sy'n mynd i fod yn gadael yr UE, nid dim ond Cymru. Mae’n rhaid i Gymru ei gweld ei hun yng nghyd-destun y Deyrnas Unedig, lle mae manteision enfawr o ran trosglwyddiadau ariannol y byddai'n eu colli pe baem yn cymryd y safbwynt cenedlaetholgar a dod yn genedl annibynnol yn wleidyddol. Nid yw hwnnw yn anghydfod yr ydym ni eisiau ei drafod yn helaeth heddiw. Ond yr hyn yr wyf i eisiau ei ddweud, o ganlyniad i'r ddadl hon, yw bod y byd yn llawn cyfleoedd, nid lleiaf i’n gwlad ni ein hunain fanteisio arnynt.
Cyfeiriodd y Prif Weinidog at ein gwelliant o ran tariffau. Nodwyd y gwelliant hwn gennym nid oherwydd ein bod yn dymuno symud at bolisi diffyndollol—rydym yn blaid masnach rydd. Rydym yn credu bod tariffau yn ffordd ffôl o geisio gwarchod eich diwydiannau oherwydd, ar ddiwedd y dydd, y cyfan yr ydych yn ei wneud yw sefydliadu aneffeithlonrwydd a gwneud eich hun yn llai cystadleuol yn y byd. Mae cyfoeth o ddadansoddiad academaidd sy'n profi bod hynny’n wir.
Nid ein ffigurau ni yw’r rhai sy'n cael eu crybwyll yn y gwelliant. Nid ydynt yn cael eu cynhyrchu gan gorff Ewrosgeptig, mae’n wir. Cawsant eu cynhyrchu gan Open Europe, a oedd braidd yn ddiduedd ac yn niwtral ar y mater hwn ac roedd mewn gwirionedd o blaid Prydain yn aros yn yr UE. Mae effaith net y tariffau yr ydym ni’n cyfeirio atynt yn adlewyrchu'r anghydbwysedd enfawr mewn masnach rhwng Prydain yn ei chyfanrwydd a gweddill yr Undeb Ewropeaidd. Mae gennym ddiffyg masnach y flwyddyn o £60 biliwn gyda'r UE yn gyffredinol a, phe byddem yn mynd yn ôl i dariffau WTO ymhen dwy flynedd, oherwydd anhyblygrwydd yr Undeb Ewropeaidd—. Oherwydd mae Llywodraeth Prydain wedi gwneud ei phenderfyniad yn berffaith glir: ei bod am weld masnach heb dariffau, masnach esmwyth, rhwng Prydain a gweddill yr UE ar ôl i ni ymadael. Ond, os yw'r UE yn ein hatal rhag gwneud hynny, yna bydd yr effaith yn cael ei theimlo mwy fel punnoedd i’r Undeb Ewropeaidd nag y bydd i Brydain. Os caiff tariffau eu cyflwyno, yna bydd yr effaith net fel y disgrifir yn ein gwelliannau. Byddwn ni’n gwneud arian, yn sicr.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, sure.
Gwnaf siŵr.
Do you believe the likely outcome for the people of the United Kingdom will be a tariff tax on goods?
A ydych chi’n credu mai’r canlyniad tebygol i bobl y Deyrnas Unedig fydd treth tariff ar nwyddau?
Well, that assumes rationality on the part of the European Union negotiators. I very much hope that we will not have. I have to say that the evidence over the last week is not encouraging, with Chancellor Merkel wanting to detach negotiations on trade from other issues that divide us, which is not sensible given we have only a two-year timeframe within which to reach a trade deal. The gratuitous addition of Gibraltar to the negotiations is another irritant that is not likely to assist a sensible resolution of the arguments between us. But it must surely be massively in the interests of the EU, as well as for this country, for us to facilitate trade rather than to obstruct it.
Given that, for Germany alone, we have a £20 billion a year deficit in cars, just in that one sector, then it’s clearly in Germany’s interest, as the motor of the EU, to use its weight and influence to achieve the outcome that would be mutually beneficial—one of free trade. What goes for cars goes for all sorts of areas of trade between us, even in agricultural products, which the First Minister quite rightly refers to, because agriculture is a balkanised market all around the world. Even where we do have free trade agreements with other countries, very often agriculture is marked out as being different and remains subject to all sorts of trade restrictions.
Even in the case of lamb, for example, we actually have a trade deficit in the UK in sheep meat. Therefore, although for Wales this is a massively important issue for agriculture, because we export such a huge proportion of our production of lamb, in the UK as a whole, which will be negotiating for us, we have an opportunity to ensure a sensible outcome.
I see the red light is on, Llywydd, and I’ve not been able to develop my argument because I was seduced by Rhianon Passmore into going down an avenue that I hadn’t intended to. But the main point I want to make is that this is an opportunity for us and not a threat. It’s a challenge, of course, but life is full of challenges. Any business worth its salt knows it has to change. Nothing ever stands still. Let us grasp this opportunity and make the best of it for the people of Wales.
Wel, mae hynny'n rhagdybio y bydd negodwyr yr Undeb Ewropeaidd yn rhesymegol. Rwy’n gobeithio’n fawr na fydd gennym hynny. Mae'n rhaid imi ddweud nad yw’r dystiolaeth yn ystod yr wythnos ddiwethaf yn galonogol, gyda’r Canghellor Merkel yn dymuno datgysylltu trafodaethau ar fasnach o faterion eraill sy'n ein rhannu. Nid yw hyn yn synhwyrol o ystyried mai dim ond amserlen dwy flynedd sydd gennym i gytuno ar gytundeb fasnachu. Mae ychwanegu Gibraltar yn ddireswm i'r trafodaethau yn ddraenen arall nad yw’n debygol o gynorthwyo datrysiad synhwyrol o'r dadleuon rhyngom. Ond mae'n rhaid ei bod yn sicr er lles yr UE, yn ogystal â’r wlad hon, ein bod yn hwyluso masnach yn hytrach na’i rwystro.
O gofio, ar gyfer yr Almaen yn unig, bod gennym ddiffyg o £20 biliwn y flwyddyn mewn ceir, yn yr un sector hwnnw yn unig, yna mae'n amlwg ei bod o fudd i’r Almaen, fel modur yr UE, i ddefnyddio ei phwysau a'i dylanwad i gyflawni'r canlyniad a fyddai o fudd i'r ddwy ochr—sef masnach rydd. Mae’r hyn sy’n wir am geir yn wir am bob math o feysydd masnach rhyngom ni, hyd yn oed mewn cynhyrchion amaethyddol, y mae'r Prif Weinidog yn ddigon teg yn cyfeirio atynt, gan fod amaethyddiaeth yn farchnad sy’n cael ei rhannu i ranbarthau anghydweithredol o amgylch y byd i gyd. Hyd yn oed pan mae gennym gytundebau masnach rydd â gwledydd eraill, yn aml iawn mae amaethyddiaeth yn wahanol ac mae’n parhau i fod yn ddarostyngedig i bob math o gyfyngiadau masnach.
Hyd yn oed yn achos cig oen, er enghraifft, mae gennym mewn gwirionedd ddiffyg masnach yn y DU mewn cig defaid. Felly, er bod hwn yn fater aruthrol o bwysig i amaethyddiaeth yng Nghymru, gan ein bod yn allforio cyfran mor helaeth o'n cynnyrch cig oen, yn y DU yn gyffredinol, a fydd yn negodi ar ein rhan, mae gennym gyfle i sicrhau canlyniad synhwyrol.
Rwy'n gweld bod y golau coch ymlaen, Llywydd, ac nid wyf wedi gallu datblygu fy nadl oherwydd i mi gael fy nenu gan Rhianon Passmore i fynd ar drywydd llwybr nad oeddwn i wedi bwriadu ei ddilyn. Ond y prif bwynt yr wyf am ei wneud yw bod hwn yn gyfle i ni ac nid yn fygythiad. Mae'n her, wrth gwrs, ond mae bywyd yn llawn heriau. Mae unrhyw fusnes gwerth ei halen yn gwybod bod angen iddo newid. Does dim byd byth yn aros yn ei unfan. Dewch i ni achub ar y cyfle hwn a gwneud y gorau ohono i bobl Cymru.
Galwaf ar Leanne Wood i gynnig gwelliant 7, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.
I call on Leanne Wood to move amendment 7, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.
Gwelliant 7—Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno bil parhad (Cymru) er mwyn cynnal cyfansoddiad Cymru a throi yr holl ddeddfwriaeth Ewropeaidd sy'n berthnasol i feysydd polisi datganoledig yn ddeddfau i Gymru.
Amendment 7—Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to bring forward a continuation (Wales) bill in order to uphold Wales's constitution and convert into Welsh law all European legislation related to devolved policy areas.
Cynigiwyd gwelliant 7.
Amendment 7 moved.
Diolch, Llywydd. I move the amendment in the name of Rhun ap Iorwerth.
Plaid Cymru believes that the act of leaving the European Union will have a profound effect on Wales as a nation. Last week, we witnessed two major events that will enable the UK Government to take Wales and England out of the European Union. The fact that only two parts of the UK want to, and are definitely going to, leave already speaks volumes about the tectonic changes that are taking place, and it demonstrates that we in Wales must protect and defend our national interests. We cannot be a silent bystander or spectator. We must use whatever leverage we have to create our own voice and to carve out a distinct position if Wales is to have its own future, distinct and different from that of England.
Both the article 50 letter and the repeal Bill White Paper refer to Wales. But, to Plaid Cymru, the UK Government isn’t acting as if Wales exists at all. Plaid Cymru continues to give its strong support to the joint White Paper, ‘Securing Wales’ Future’, as the most comprehensive outline of the Welsh national interest for the Brexit process, but we don’t see enough evidence that the UK Government has listened. We are not convinced that, to date, consultation has been genuine.
The article 50 notification makes clear, once and for all, that the UK Government will take us out of the single market. The question for us now is what a free trade agreement will look like and whether it will include tariff or regulatory barriers. Will there be some sectors of the Welsh economy that face tariffs and others that don’t? Business doesn’t want this uncertainty. Employers will need to know the playing field well in advance of Brexit taking place.
Llywydd, perhaps the greatest challenge arising from the UK Government announcements last week is the future as to how the UK works internally. The original motion recognises this to some extent, and the Plaid Cymru amendment today confronts that challenge and offers a solution: a continuation bill for Wales to uphold our current constitutional status. That constitution has been endorsed by people in Wales as recently as the 2011 referendum. The common EU frameworks are discussed in chapter 4 of the UK Government White Paper. Those frameworks are the foundation upon which this Assembly operates. The replacement of those frameworks with new arrangements to protect the UK single market is a recipe for a Westminster power grab.
The repeal Bill White Paper gives the UK Government the power to create new UK frameworks. They say they will consult with the devolved Governments, and, at best, they will work intensively with them, but we aren’t here to be consulted with. As the First Minister has already said, Wales already co-decides the UK position on EU frameworks. These responsibilities rest with Wales and they are for us to share and negotiate, not for Westminster to impose. That’s why Plaid Cymru wants this continuation bill. We should act in the most decisive way possible to make sure that the balance of power within this state does not shift even further towards Westminster, and I would encourage the Welsh Government to look seriously at this option.
If you share our analysis, then I urge you to take action and support this amendment. This can’t be a last resort. We have a relatively small window of opportunity here; don’t delay in taking it. Don’t wait for the Tories to change their mindset and don’t abstain. Please back Plaid Cymru’s amendment on this today.
Llywydd, we will be opposing UKIP’s amendment. They offer nothing whatsoever in terms of protecting the Welsh national interest. They would delete the need for agreement and consensus between devolved and Westminster Governments. They also talk of EU intransigence at a time when Wales needs friends and allies in the rest of Europe. And isn’t it interesting to note that UKIP is the only party talking about the referendum in their amendments today? Why do UKIP seem so obsessed with the referendum? Is it, perhaps, because they have no vision whatsoever beyond that result? And we’re still waiting to hear their plan. The debate has moved on. [Interruption.] It’s now about securing the Welsh national interest during the negotiations ahead of us.
The original motion today describes and analyses that situation. There’s nothing in that motion that we can disagree with; it’s just a description. On the other hand, the Plaid Cymru amendment proposes action. A continuation Bill is the next immediate step we should take to secure that position. Future UK frameworks covering the single market, agriculture or any other fields that interact with devolution must be co-produced and co-decided. As far as the Party of Wales is concerned, nothing less is acceptable and I would urge the Chamber to support our amendment today. I’ve run out of time, sorry.
Diolch, Lywydd. Rwy’n cynnig y gwelliant yn enw Rhun ap Iorwerth.
Mae Plaid Cymru yn credu y bydd y weithred o adael yr Undeb Ewropeaidd yn cael effaith fawr ar Gymru fel cenedl. Yr wythnos diwethaf, gwelsom ddau ddigwyddiad pwysig a fydd yn galluogi Llywodraeth y DU i dynnu Cymru a Lloegr allan o'r Undeb Ewropeaidd. Mae'r ffaith mai dim ond dwy ran o'r DU oedd yn dymuno gadael, ac sy’n bendant yn mynd i wneud hynny, eisoes yn dweud llawer am y newidiadau sylweddol iawn sy'n digwydd, ac mae'n dangos bod yn rhaid i ni yng Nghymru ddiogelu ac amddiffyn ein buddiannau cenedlaethol. Ni allwn fod yn wylwyr tawel. Mae'n rhaid inni ddefnyddio pa bynnag gyfle sydd gennym i greu ein llais ein hunain a llunio ein safbwynt ein hunain os yw Cymru am gael ei dyfodol ei hun, ar wahân i Loegr ac yn wahanol iddi.
Mae'r llythyr erthygl 50 a Phapur Gwyn y Bil diddymu yn cyfeirio at Gymru. Ond, o ran Plaid Cymru, nid yw Llywodraeth y DU yn gweithredu fel pe byddai Cymru yn bodoli o gwbl. Mae Plaid Cymru yn parhau i roi ei chefnogaeth gref i'r Papur Gwyn ar y cyd, ‘Sicrhau Dyfodol Cymru’, fel yr amlinelliad mwyaf cynhwysfawr o fudd cenedlaethol Cymru ar gyfer proses Brexit, ond nid ydym yn gweld digon o dystiolaeth bod Llywodraeth y DU wedi gwrando. Nid ydym yn argyhoeddedig, hyd yn hyn, bod yr ymgynghori wedi bod yn ddiffuant.
Mae'r hysbysiad erthygl 50 yn ei gwneud yn glir, unwaith ac am byth, y bydd Llywodraeth y DU yn mynd â ni allan o'r farchnad sengl. Y cwestiwn i ni nawr yw sut y bydd y cytundeb masnach rydd yn edrych ac a fydd yn cynnwys tariff neu rwystrau rheoliadol. A fydd rhai sectorau o economi Cymru yn wynebu tariffau ac eraill ddim? Nid yw busnesau eisiau’r ansicrwydd hwn. Bydd angen i gyflogwyr fod yn gyfarwydd â’r maes chwarae ymhell cyn i Brexit digwydd.
Llywydd, efallai mai’r her fwyaf sy'n deillio o gyhoeddiadau Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf yw’r dyfodol o ran sut y mae'r DU yn gweithio yn fewnol. Mae'r cynnig gwreiddiol yn cydnabod hyn i ryw raddau, ac mae gwelliant Plaid Cymru heddiw yn wynebu’r her honno ac yn cynnig ateb: bil parhad i Gymru i gynnal ein statws cyfansoddiadol presennol. Mae’r cyfansoddiad hwnnw wedi ei gymeradwyo gan bobl yng Nghymru mor ddiweddar â refferendwm 2011. Mae fframweithiau cyffredin yr UE yn cael eu trafod ym mhennod 4 Papur Gwyn Llywodraeth y DU. Y fframweithiau hynny yw'r sail y mae’r Cynulliad hwn yn gweithredu arni. Mae disodli’r fframweithiau hynny â threfniadau newydd i amddiffyn marchnad sengl y DU yn rysáit i San Steffan gipio pwerau.
Mae Papur Gwyn y Mesur diddymu yn rhoi'r pŵer i greu fframweithiau newydd y DU i Lywodraeth y DU. Maen nhw’n dweud y byddan nhw’n ymgynghori â'r Llywodraethau datganoledig, ac, ar y gorau, byddant yn gweithio'n ddwys gyda nhw, ond nid ydym yma i ymgynghori â ni. Fel y mae'r Prif Weinidog eisoes wedi ei ddweud, mae Cymru eisoes yn cyd-penderfynu safbwynt y DU ar fframweithiau’r UE. Mae'r cyfrifoldebau hyn yn gorwedd gyda Chymru ac maen nhw yno i ni eu rhannu a’u trafod, nid i San Steffan eu gosod. Dyna pam mae Plaid Cymru eisiau’r bil parhad hwn. Dylem weithredu yn y ffordd fwyaf pendant posibl i wneud yn siŵr nad yw'r cydbwysedd grym o fewn y wladwriaeth yn symud hyd yn oed ymhellach tuag at San Steffan, a byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i edrych o ddifrif ar y dewis hwn.
Os ydych chi’n cytuno â’n dadansoddiad, rwy'n eich annog i weithredu a chefnogi'r gwelliant hwn. Ni all hwn fod yn ddewis olaf. Mae gennym ffenestr gymharol fach o gyfle yma; peidiwch ag oedi cyn manteisio arni. Peidiwch ag aros i’r Torïaid newid eu meddylfryd a pheidiwch ag ymatal. Os gwelwch yn dda, cefnogwch welliant Plaid Cymru ar hyn heddiw.
Llywydd, byddwn yn gwrthwynebu gwelliant UKIP. Nid ydynt yn cynnig dim byd o gwbl o ran diogelu budd cenedlaethol Cymru. Byddent yn dileu’r angen am gytundeb a chonsensws rhwng y Llywodraethau datganoledig a San Steffan. Maen nhw hefyd yn sôn am anhyblygrwydd yr UE ar adeg pan fo angen ffrindiau a chynghreiriaid yng ngweddill Ewrop ar Gymru. Ac onid yw hi'n ddiddorol nodi mai UKIP yw'r unig blaid sy’n sôn am y refferendwm yn eu gwelliannau heddiw? Pam mae’n ymddangos bod gan UKIP gymaint o obsesiwn â’r refferendwm? Ai, efallai, am nad oes ganddynt weledigaeth o gwbl y tu hwnt i'r canlyniad hwnnw? Ac rydym yn dal yn aros i glywed eu cynllun. Mae'r ddadl wedi symud ymlaen. [Torri ar draws.] Mae bellach yn fater o sicrhau budd cenedlaethol Cymru yn ystod y trafodaethau sydd o'n blaenau.
Mae'r cynnig gwreiddiol heddiw yn disgrifio ac yn dadansoddi'r sefyllfa honno. Nid oes unrhyw beth yn y cynnig hwnnw y gallwn ni anghytuno ag ef; dim ond disgrifiad ydyw. Ar y llaw arall, mae gwelliant Plaid Cymru yn cynnig gweithredu. Bil parhad yw'r cam nesaf y dylem ei gymryd ar unwaith i sicrhau’r sefyllfa honno. Mae’n rhaid i fframweithiau’r DU yn y dyfodol sy'n ymwneud â’r farchnad sengl, amaethyddiaeth neu unrhyw feysydd eraill sy'n rhyngweithio â datganoli gael eu cyd-gynhyrchu a’u cyd-benderfynu. Cyn belled ag y mae Plaid Cymru dan sylw, nid yw unrhyw beth yn llai na hynny yn dderbyniol a byddwn yn annog y Siambr i gefnogi ein gwelliant heddiw. Mae fy amser ar ben, mae'n ddrwg gen i.
I’m very pleased to take part in this very important debate today. It makes absolute sense for the powers in the devolved areas that lie in Europe, such as agriculture and fisheries, to be transferred back to Wales. I think there’s absolutely no case for the UK Government to in any way take back any of those powers, because I think, as the First Minister said in his introduction, that these powers have been devolved, a referendum has been won, and I agree with the First Minister that EU membership had no role at all in the votes in the devolution referendums. In her letter, the Prime Minister says that the UK Government
‘will consult fully on which powers should reside in Westminster and which should be devolved to Scotland, Wales and Northern Ireland. But it is the expectation of the Government that the outcome of this process will be a significant increase in the decision-making power of each devolved administration.’
I think it is very important that this issue is cleared up as soon as possible because the Prime Minister is obviously hinting at what may be the outcome for Wales, but there also is the hint of holding something back as well. So, I think it’s really important that this is cleared up because it’s very hard to see, if the powers didn’t come back to Wales, where on earth they could sit in the UK Government because it’s not possible to recreate the Welsh Office. All of the Secretary of State’s powers were transferred to the Welsh Assembly in 1998 and devolution was won and the transfer took place. It would be ludicrous to add Welsh functions on to the equivalent English departments for agriculture and fisheries, for example. So it makes absolute sense for them to come to Wales. If, of course, as a result of negotiation, additional responsibilities do come to Wales it is essential that the money comes as well.
It’s obviously more complicated where a field is not devolved, like scientific research, for example, which I wanted to refer to, where there is a lot of devolved spending by the Welsh Government, but responsibility is with the UK-wide research councils. Obviously, this is the same in Scotland and Northern Ireland. Of course, the UK is a net beneficiary. It’s absolutely key that Wales does not lose out on any of this funding. I repeat, as others have said today, we were promised that we would not lose one penny by leaving the EU and we do expect to see that promise fulfilled. There are key figures in the UK Government who are negotiating on this who campaigned strongly to get out of the EU and they said all these things, and we do have to hold them responsible to make sure it happens. Of course, there are key figures here in this Assembly who also campaigned for us to leave the EU and I think they bear a heavy responsibility for this and we expect them—those people who did campaign so strongly—to make sure that this does actually happen. I think this is absolutely vital.
In my constituency, research funding is a key issue so I wanted to mention that, but I also wanted to mention, before I finish, the real importance of human rights and the hard-won rights that we have gained from Europe. I know that the Government is committed to making sure that the same laws apply, including equality laws, at the point of the UK’s exit from the EU. Parliament’s Women and Equalities Committee has recommended that the great repeal Bill is an opportunity to make real the Government’s promise to give the same or better protections on equality after Brexit, and recommends there should be a clause in the great repeal Bill saying that there should be no going back on equalities. Maria Miller, who is the chair of the Women and Equalities Committee, said:
‘If the Government wants to maintain the current level of equality protection for vulnerable groups including pregnant women and disabled travellers’—
there’s been a news report on issues there today—
‘it must take active steps to embed equality into UK law.’
‘There are two concrete priorities which the Government should focus on: first, to include a clause on equality in the Great Repeal Bill saying that there will be no going backwards on current levels of equality protections, and second, to amend the Equality Act 2010 to empower Parliament and the Courts to declare whether new laws are compatible with equality principles.’
I think it is absolutely essential that we keep all those hard-won rights, that we keep all the equality rights that we have got, that they are embedded in the law, and I think we must make absolutely certain that happens. So, as I said earlier, I think there’s a heavy burden on some of our Assembly Members to make sure that Wales does not come out of this any worse. I urge everyone here in the Chamber to use all their influence to make sure that we do manage to survive.
Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl bwysig iawn hon heddiw. Mae'n gwneud synnwyr llwyr i’r pwerau yn y meysydd datganoledig sy'n gorwedd yn Ewrop, fel amaethyddiaeth a physgodfeydd, gael eu trosglwyddo yn ôl i Gymru. Nid wyf yn credu bod unrhyw achos i Lywodraeth y DU gymryd dim o'r pwerau hynny yn ôl mewn unrhyw ffordd, oherwydd rwy’n meddwl, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei gyflwyniad, bod y pwerau hyn wedi eu datganoli, bod refferendwm wedi ei ennill, ac rwy’n cytuno â’r Prif Weinidog nad oedd gan aelodaeth o'r UE ddim byd i’w wneud â’r pleidleisiau yn y refferenda datganoli. Yn ei llythyr, mae’r Prif Weinidog yn dweud y bydd Llywodraeth y DU
yn ymgynghori'n llawn ynglŷn â pha bwerau a ddylai aros yn San Steffan a pha rai y dylid eu datganoli i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ond mae'r Llywodraeth yn disgwyl mai canlyniad y broses hon fydd cynnydd sylweddol ym mhŵer pob un o’r gweinyddiaethau datganoledig i wneud penderfyniadau.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod y mater hwn yn cael ei egluro cyn gynted ag y bo modd gan fod y Prif Weinidog yn amlwg yn awgrymu pa ganlyniad y gallai Cymru ei gael, ond mae awgrym hefyd ei bod yn dal rhywbeth yn ôl. Felly, rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn bod hyn yn cael ei egluro oherwydd mae’n anodd iawn gweld, pe na byddai’r pwerau yn dod yn ôl i Gymru, ble ar y ddaear y gallent orwedd yn Llywodraeth y DU gan nad yw'n bosibl ail-greu’r Swyddfa Gymreig. Cafodd holl bwerau’r Ysgrifennydd Gwladol eu trosglwyddo i Gynulliad Cymru yn 1998 ac enillwyd datganoli a digwyddodd y trosglwyddiad. Byddai'n chwerthinllyd ychwanegu swyddogaethau Cymru at yr adrannau cyfatebol yn Lloegr ar gyfer amaethyddiaeth a physgodfeydd, er enghraifft. Felly mae'n gwneud synnwyr llwyr iddynt ddod i Gymru. Os, wrth gwrs, o ganlyniad i gyd-drafod, y daw cyfrifoldebau ychwanegol i Gymru, mae'n hanfodol bod yr arian yn dod hefyd.
Mae'n amlwg yn fwy cymhleth mewn maes nad yw wedi'i ddatganoli, fel ymchwil wyddonol, er enghraifft, maes yr oeddwn yn awyddus i gyfeirio ato, lle mae llawer o wariant datganoledig gan Lywodraeth Cymru, ond cynghorau ymchwil y DU gyfan sy’n gyfrifol amdano. Yn amlwg, mae hyn yr un fath yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Wrth gwrs, mae'r DU yn fuddiolwr net. Mae'n gwbl allweddol nad yw Cymru’n colli dim o'r arian hwn. Dywedaf eto, fel y mae eraill wedi’i ddweud heddiw, cawsom addewid na fyddem yn colli yr un geiniog drwy adael yr UE, ac rydym yn disgwyl gweld yr addewid hwnnw’n cael ei gadw. Mae unigolion allweddol yn Llywodraeth y DU sy’n trafod hyn a ymgyrchodd yn gryf i adael yr UE a nhw a ddywedodd yr holl bethau hyn, ac mae’n rhaid inni eu dwyn i gyfrif i wneud yn siŵr bod hyn yn digwydd. Wrth gwrs, mae unigolion allweddol yma yn y Cynulliad hwn a wnaeth hefyd ymgyrchu dros inni adael yr UE ac rwy'n meddwl bod ganddynt gyfrifoldeb helaeth am hyn ac rydym yn disgwyl iddynt—y bobl hynny a ymgyrchodd mor gryf—wneud yn siŵr bod hyn yn digwydd mewn gwirionedd. Rwy'n meddwl bod hyn yn gwbl hanfodol.
Yn fy etholaeth i, mae ariannu ymchwil yn fater allweddol, felly roeddwn i eisiau sôn am hynny, ond roeddwn hefyd eisiau sôn, cyn imi orffen, am wir bwysigrwydd hawliau dynol a’r hawliau yr ydym wedi’u hennill o Ewrop ar ôl brwydro’n galed. Rwy’n gwybod bod y Llywodraeth wedi ymrwymo i sicrhau bod yr un deddfau mewn grym, gan gynnwys deddfau cydraddoldeb, pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae Pwyllgor Menywod a Chydraddoldeb y Senedd wedi argymell bod y Bil diddymu mawr yn gyfle i wireddu addewid y Llywodraeth i roi'r un amddiffyniadau ar gydraddoldeb, neu rai gwell, ar ôl Brexit, ac maent yn argymell y dylid rhoi cymal yn y Bil diddymu mawr i ddweud na ddylai fod unrhyw droi’n ôl ar gydraddoldeb. Dywedodd Maria Miller, sef cadeirydd y Pwyllgor Menywod a Chydraddoldeb:
Os yw'r Llywodraeth eisiau cynnal y lefel bresennol o ddiogelu cydraddoldeb i grwpiau agored i niwed, gan gynnwys menywod beichiog a theithwyr anabl—
bu adroddiad newyddion am faterion yno heddiw—
Mae’n rhaid iddi fynd ati’n weithredol i ymgorffori cydraddoldeb yng nghyfraith y DU.
Ceir dwy flaenoriaeth bendant y dylai'r Llywodraeth ganolbwyntio arnynt: yn gyntaf, cynnwys cymal ar gydraddoldeb yn y Bil Diddymu Mawr i ddweud na fydd dim troi’n ôl ar y lefelau presennol o ddiogelu cydraddoldeb, ac yn ail, diwygio Deddf Cydraddoldeb 2010 i rymuso’r Senedd a'r Llysoedd i ddatgan pa un a yw deddfau newydd yn gydnaws ag egwyddorion cydraddoldeb.
Rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn cadw’r holl hawliau hynny y brwydrwyd yn galed amdanynt, ein bod yn cadw’r holl hawliau cydraddoldeb sydd gennym, eu bod wedi’u hymgorffori yn y gyfraith, ac rwy’n credu bod yn rhaid inni wneud yn gwbl siŵr bod hynny'n digwydd. Felly, fel y dywedais yn gynharach, rwy’n meddwl bod baich trwm ar rai o'n Haelodau Cynulliad i wneud yn siŵr nad yw Cymru yn dod allan o hyn yn ddim gwaeth. Rwy'n annog pawb yma yn y Siambr i ddefnyddio eu holl ddylanwad i sicrhau ein bod yn llwyddo i oroesi.
Last Wednesday, the Prime Minister formally notified the European Council of the United Kingdom’s intention to withdraw from the European Union. As her letter began, the decision of the people of the United Kingdom to leave the EU
‘was no rejection of the values we share as fellow Europeans.... the United Kingdom wants the European Union to succeed and prosper…. We are leaving the European Union, but we are not leaving Europe—and we want to remain committed partners and allies to our friends across the continent.’
The First Minister promised to deliver this debate on this issue. It is therefore regrettable that the Welsh Government motion instead begins with reference to the Welsh Government-Plaid Cymru White Paper, despite this already having been debated here and having been overtaken by events since. As I said in the 7 February debate on this—.
Ddydd Mercher diwethaf, rhoddodd y Prif Weinidog hysbysiad ffurfiol i’r Cyngor Ewropeaidd o fwriad y Deyrnas Unedig i dynnu allan o'r Undeb Ewropeaidd. Fel y dechreuodd ei llythyr, nid oedd penderfyniad pobl y Deyrnas Unedig i adael yr UE
'yn golygu ein bod yn gwrthod y gwerthoedd yr ydym yn eu rhannu fel cyd-Ewropeaid.... mae’r Deyrnas Unedig yn dymuno i’r Undeb Ewropeaidd lwyddo a ffynnu.... Rydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond nid ydym yn gadael Ewrop—a hoffem barhau i fod yn bartneriaid ac yn gynghreiriaid ymrwymedig i'n ffrindiau ledled y cyfandir.
Addawodd Prif Weinidog Cymru i gyflwyno'r ddadl hon ar y mater hwn. Felly, mae'n anffodus bod cynnig Llywodraeth Cymru, yn hytrach na hynny, yn dechrau drwy gyfeirio at Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru-Plaid Cymru, er ein bod eisoes wedi trafod hwn yma a bod digwyddiadau ers hynny wedi ei oddiweddyd. Fel y dywedais yn y ddadl ar hyn ar 7 Chwefror—.
Will you take an intervention, Mark?
A wnewch chi dderbyn ymyriad, Mark?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
I thank you for taking the intervention. Are you therefore disappointed that the UK Government has actually not responded to the Welsh Government’s White Paper to show how it’s been included in the considerations for the negotiations?
Rwy’n diolch ichi am dderbyn yr ymyriad. A ydych chi felly yn siomedig nad yw Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi ymateb i Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru i ddangos sut mae wedi cael ei gynnwys yn yr ystyriaethau ar gyfer y trafodaethau?
Unfortunately, the timing of the Welsh Government’s White Paper came after events, as you were following rather than leading.
As I said in 7 February debate on this, although their White Paper
‘calls for full and unfettered access to the EU single market, and although EU rules make this impossible after border control is restored to the UK, this is not inconsistent with the UK Government’s desire for a free trade deal without membership.’
‘We will continue to attract the brightest and the best, allowing a sovereign UK to determine and meet the workforce needs of our economy and society, be they engineers, scientists, health professionals, carers or farm workers. But the voice of the people was clear; there must be control.’
The UK Government is closely engaged with a high-level stakeholder working group on EU exit, universities, research and innovation, to ensure that the UK builds on its strong global position in research and innovation excellence after leaving the EU. There is already agreement between the UK and the EU that guaranteed rights for EU citizens living in the UK, and for UK citizens living in the EU, will be a priority for the negotiations. The Prime Minister stated that supporting integration and social cohesion means fully respecting and, indeed, strengthening the devolution settlements, but, she said, never allowing our union to become looser and weaker, or our people to drift apart.
Speaking on the article 50 process in the House of Commons, she expressed her expectation that the outcome of this process will be a significant increase in the decision-making powers of each devolved administration. Although uncompromising on core principles, the EU draft negotiating guidelines have flexibility to allow for a deal acceptable to both sides. In response to that, the UK Government reiterated that it is seeking a deep and special relationship with the EU on trade and the many other areas where we have shared aims and values, and that it is confident that such an outcome is in the interests of both sides.
As the Assembly’s chief legal adviser briefed yesterday, when we leave the EU, restrictions on the ability of the devolved administrations to legislate in areas not reserved to the UK Government will disappear. The Labour-Plaid Cymru White Paper calls for a UK framework to provide legal underpinning for effective regulation of issues such as the environment, agriculture and fisheries, which are heavily governed by EU law. And the great repeal Bill White Paper outlines a holding pattern to deliver certainty on exit day by preserving repatriated law, and allowing the UK Government to work with the devolved administrations on UK frameworks.
As the National Farmers Union states, an agricultural framework should prevent unfair competition between devolved administrations, and secure and protect adequate long-term funding for agriculture. And the Farmers Union of Wales has urged the Welsh Government to be ambitious in reviewing EU-derived legislation that adds unnecessarily to the bureaucratic burden faced by farmers.
The UK economy was the fastest growing G7 economy last year. A survey published yesterday found that global central bankers favour sterling over the euro as a long-term stable reserve investment.
When our great union of UK nations sets its mind on something and works together, we are an unstoppable force. No-one in the UK or the EU—
Yn anffodus, daeth amseriad Papur Gwyn Llywodraeth Cymru ar ôl digwyddiadau, gan eich bod yn dilyn yn hytrach nag yn arwain.
Fel y dywedais yn y ddadl ar 7 Chwefror ar hyn, er bod eu Papur Gwyn
yn galw am fynediad llawn a dilyffethair i farchnad sengl yr UE, ac er bod rheolau'r UE yn gwneud hyn yn amhosibl ar ôl adfer rheolaeth dros ffiniau i'r DU, nid yw hyn yn anghyson â dymuniad Llywodraeth y DU am fargen fasnach rydd heb aelodaeth.
Byddwn yn parhau i ddenu'r mwyaf disglair a'r gorau, gan ganiatáu i DU sofran bennu a diwallu anghenion gweithlu ein heconomi a'n cymdeithas, boed hynny’n beirianwyr, gwyddonwyr, gweithwyr iechyd proffesiynol, gofalwyr neu weithwyr fferm. Ond roedd llais y bobl yn glir; mae’n rhaid cael rheolaeth.
Mae Llywodraeth y DU yn ymwneud yn agos â gweithgor lefel uchel o randdeiliaid ar ymadael â’r UE, prifysgolion, ymchwil ac arloesi, er mwyn sicrhau bod y DU yn adeiladu ar ei safle byd-eang cryf o ran rhagoriaeth ymchwil ac arloesedd ar ôl gadael yr UE. Mae cytundeb eisoes rhwng y DU a'r UE y bydd gwarantu hawliau i ddinasyddion yr UE sy'n byw yn y DU, ac i ddinasyddion y DU sy'n byw yn yr UE, yn flaenoriaeth yn y trafodaethau. Dywedodd y Prif Weinidog fod cefnogi integreiddio a chydlyniant cymdeithasol yn golygu parchu’n llwyr ac, yn wir, cryfhau'r setliadau datganoli, ond, meddai, heb fyth ganiatáu i’n hundeb fynd yn fwy rhydd ac yn wannach, nac i’n pobl ddrifftio ar wahân.
Wrth siarad am y broses erthygl 50 yn Nhŷ'r Cyffredin, mynegodd ei disgwyliad mai canlyniad y broses hon fydd cynnydd sylweddol ym mhwerau pob gweinyddiaeth ddatganoledig i wneud penderfyniadau. Er eu bod yn ddigyfaddawd ar yr egwyddorion craidd, mae canllawiau negodi drafft yr UE yn ddigon hyblyg i ganiatáu bargen dderbyniol i'r ddwy ochr. Mewn ymateb i hynny, ailadroddodd Llywodraeth y DU ei bod yn chwilio am berthynas ddofn ac arbennig gyda'r UE ar fasnach a'r llawer o feysydd eraill lle’r ydym yn rhannu nodau a gwerthoedd, a'i bod yn hyderus bod canlyniad o'r fath er lles y ddwy ochr.
Fel y dywedodd prif ymgynghorydd cyfreithiol y Cynulliad ddoe, pan fyddwn yn gadael yr UE, bydd cyfyngiadau ar allu'r gweinyddiaethau datganoledig i ddeddfu mewn meysydd nad ydynt wedi’u cadw’n ôl i Lywodraeth y DU yn diflannu. Mae'r Papur Gwyn Llafur-Plaid Cymru yn galw am fframwaith y DU i ddarparu sail gyfreithiol ar gyfer rheoleiddio materion fel yr amgylchedd, amaethyddiaeth a physgodfeydd yn effeithiol, sy'n cael eu llywodraethu i raddau helaeth gan gyfraith yr UE. Ac mae Papur Gwyn y Bil diddymu mawr yn amlinellu patrwm dal, i ddarparu sicrwydd ar y diwrnod ymadael drwy gynnal cyfreithiau a ddychwelwyd, a chaniatáu i Lywodraeth y DU weithio gyda'r gweinyddiaethau datganoledig ar fframweithiau’r DU.
Fel y mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn ei ddweud, dylai'r fframwaith amaethyddol atal cystadleuaeth annheg rhwng gweinyddiaethau datganoledig, a sicrhau a diogelu cyllid hirdymor digonol ar gyfer amaethyddiaeth. Ac mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi annog Llywodraeth Cymru i fod yn uchelgeisiol wrth adolygu deddfwriaeth sy'n deillio o’r UE sy'n ychwanegu'n ddiangen at y baich biwrocrataidd sy'n wynebu ffermwyr.
Economi'r DU oedd yr economi G7 a dyfodd gyflymaf y llynedd. Canfu arolwg a gyhoeddwyd ddoe fod bancwyr canolog byd-eang yn ffafrio sterling dros yr ewro fel buddsoddiad wrth gefn sefydlog hirdymor.
Pan fo ein hundeb gwych o wledydd y DU yn canolbwyntio ar rywbeth ac yn cydweithio, rydym yn rym diatal. Nid oes neb yn y DU nac yn yr UE—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, I’m sorry.
[Continues.]—wins if everyone ends up weaker from this process. So, let us condemn and reject any single-issue bandwagon-jumping enemy within who seeks to undermine the development of a new relationship with the EU in order to weaken and divide our islands and destroy our United Kingdom, whether they’re in Scotland or whether they’re simply mimicking their heroes from Scotland. With optimism, we can embrace this opportunity to build a dynamic, global future, but this will only happen if Carwyn’s doomsday cult climbs off its one-trick pony.
Na, mae'n ddrwg gennyf.
[Yn parhau.]—yn ennill os bydd y broses hon yn gwneud pawb yn wannach. Felly, gadewch inni gondemnio a gwrthod unrhyw elyn mewnol sy’n neidio ar unrhyw drol un mater i geisio tanseilio datblygiad perthynas newydd gyda'r UE er mwyn gwanhau a rhannu ein hynysoedd a dinistrio ein Teyrnas Unedig, boed nhw yn yr Alban neu ddim ond yn dynwared eu harwyr o'r Alban. Yn llawn gobaith, gallwn fanteisio ar y cyfle hwn i adeiladu dyfodol deinamig, byd-eang, ond er mwyn i hyn ddigwydd bydd yn rhaid i gwlt diwedd y byd Carwyn roi’r gorau i ganu yr yn gân.
If anyone ever wonders why I’m a Welsh nationalist, they should listen to the comments of the previous speaker. Llywydd, it was correctly foreseen by many that the UK repeal Bill or related legislation might pose a threat to the current constitution of Wales in terms of our competence as democratically mandated by the people of Wales in two referenda. The concern is based on the fact that, if the UK withdraws from the European single market, as intended by the UK Government, then, for the first time since 1973, there will be a UK internal market and it will require frameworks in order to operate effectively. Of course, in 1973, there was no devolution and a new UK internal market will inevitably have frameworks that impact upon devolved policy issues.
The Welsh national White Paper makes constructive and practical proposals for how such frameworks can be established through a UK council of Ministers, with each Government of the UK acting as equal partners and agreeing between them shared frameworks where appropriate. At present, where European frameworks impact upon devolved functions, a common UK position is agreed among the Governments of the UK before a European council meeting, and that common, pre-agreed position is presented.
Paragraph 4.2 of the UK Government’s White Paper on the repeal Bill, published last week, misrepresents that current practice and it does so as a pretext for centralising powers over the UK internal market at the UK level. We know that much because the Secretary of State for Wales last weekend said that the governance of the UK’s internal market is reserved to Westminster, and, upon leaving the EU, UK frameworks would be determined at Westminster and divvied up afterwards to different levels, as they in Westminster see fit. The devolved administrations will be little more than consultees on matters that are clearly under their jurisdiction already.
In pre-empting this, the Welsh national White Paper, on page 28, says, and I quote:
‘We await sight of the detail UK Government’s Bill to inform further thinking about whether the Parliamentary Bill adequately reflects the devolution settlement. If, after analysis, it is necessary to legislate ourselves in the National Assembly for Wales in order to protect our devolved settlement in relation to the Bill, then we will do so.’
Llywydd, it is my view and that of my party that the devolution settlement has not been adequately reflected in the UK Government White Paper. Indeed, that is recognised by the Welsh Government in point three of their motion today, and it is now necessary for this National Assembly to legislate. I do not underestimate the work that will be required to achieve this, but, given that it is the intention of the UK Government to bring forward their repeal Bill by mid-September, the window of opportunity we have to act is very limited. Within a few months, we may have lost not just the opportunity to act; we may have lost responsibilities that have been entrusted to us by the people of this country.
I urge all Members here on all sides who believe in a genuine family of nations in these islands, and who want fair governance of the UK’s internal market, to uphold the provision of the Welsh White Paper by supporting our amendment today calling for a continuation Bill. Whether we were ‘leave’ or ‘remain’ last year, and whether we are nationalists or unionists today, we all promised the people of Wales that we would not allow this country to be worse off either financially or in terms of powers. Let us deliver on that commitment to them today by backing Plaid Cymru’s amendment.
Os oes unrhyw un byth yn meddwl tybed pam yr wyf yn genedlaetholwr Cymreig, dylai wrando ar sylwadau'r siaradwr blaenorol. Llywydd, rhagwelodd llawer o bobl yn gywir y gallai Bil diddymu’r DU neu ddeddfwriaeth gysylltiedig fod yn fygythiad i gyfansoddiad presennol Cymru o ran ein cymhwysedd yn unol â mandad democrataidd gan bobl Cymru mewn dau refferendwm. Mae’r pryder yn seiliedig ar y ffaith, os yw'r DU yn tynnu allan o'r farchnad sengl Ewropeaidd, sef bwriad Llywodraeth y DU, yna, am y tro cyntaf ers 1973, bydd gan y DU farchnad fewnol a bydd angen fframweithiau er mwyn ei gweithredu'n effeithiol. Wrth gwrs, yn 1973, nid oedd datganoli a bydd marchnad fewnol newydd y DU yn anochel yn cynnwys fframweithiau a fydd yn effeithio ar faterion polisi datganoledig.
Mae Papur Gwyn cenedlaethol Cymru yn gwneud cynigion adeiladol ac ymarferol ar gyfer sut y gellir sefydlu fframweithiau o'r fath drwy gyngor o Weinidogion y DU, gyda phob Llywodraeth yn y DU yn gweithredu fel partneriaid cyfartal ac yn cytuno gyda’i gilydd ar fframweithiau a rennir pan fo hynny'n briodol. Ar hyn o bryd, os yw fframweithiau Ewropeaidd yn effeithio ar swyddogaethau datganoledig, mae Llywodraeth y DU yn cytuno ar safbwynt cyffredin i’r DU cyn cyfarfod cyngor Ewropeaidd, ac maent yn cyflwyno’r safbwynt cyffredin hwnnw y cytunwyd arno ymlaen llaw.
Mae paragraff 4.2 Papur Gwyn Llywodraeth y DU ar y Bil diddymu, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn camliwio’r arfer presennol hwnnw ac mae'n gwneud hynny fel esgus i ganoli pwerau dros farchnad fewnol y DU ar lefel y DU. Rydym yn gwybod hynny oherwydd bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi dweud y penwythnos diwethaf fod llywodraethu marchnad fewnol y DU yn fater a gedwir yn ôl i San Steffan, ac, ar ôl gadael yr UE, y byddai fframweithiau’r DU yn cael eu pennu yn San Steffan a’u rhannu ar ôl hynny i lefelau gwahanol, fel y maen nhw yn San Steffan yn ei weld yn addas. Ni fydd gweinyddiaethau datganoledig yn fawr mwy nag ymgyngoreion ar faterion sy'n amlwg o dan eu hawdurdodaeth eisoes.
I achub y blaen ar hyn, mae Papur Gwyn cenedlaethol Cymru, ar dudalen 28, yn dweud, a dyfynnaf:
Rydym yn aros i weld manylion Bil Llywodraeth y DU i lywio ein hystyriaeth bellach ynghylch pa un a yw'r Bil Seneddol yn adlewyrchu'r setliad datganoli yn ddigonol. Os, ar ôl dadansoddi, y bydd angen i ni ein hunain ddeddfu yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru er mwyn diogelu ein setliad datganoledig o ran y Bil, yna byddwn yn gwneud hynny.
Llywydd, fy marn i a barn fy mhlaid yw nad yw'r setliad datganoli wedi ei adlewyrchu'n ddigonol ym Mhapur Gwyn Llywodraeth y DU. Yn wir, mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod hynny ym mhwynt tri ei chynnig heddiw, ac nawr mae angen i’r Cynulliad Cenedlaethol hwn ddeddfu. Nid wyf yn bychanu'r gwaith a fydd yn ofynnol i gyflawni hyn, ond, o ystyried mai bwriad Llywodraeth y DU yw cyflwyno ei Bil diddymu erbyn canol mis Medi, mae ffenestr y cyfle sydd gennym i weithredu yn un gyfyngedig iawn. O fewn ychydig fisoedd, efallai y byddwn wedi colli nid yn unig y cyfle i weithredu; efallai y byddwn wedi colli cyfrifoldebau sydd wedi eu hymddiried ynom gan bobl y wlad hon.
Rwy’n annog pob Aelod yma ar bob ochr sy'n credu mewn gwir deulu o genhedloedd yn yr ynysoedd hyn, ac sydd eisiau i farchnad fewnol y DU gael ei llywodraethu’n deg, i gynnal darpariaeth Papur Gwyn Cymru drwy gefnogi ein gwelliant heddiw yn galw am Fil parhad. Pa un a oeddem yn 'gadael' neu’n 'aros' y llynedd, a pha un a ydym yn genedlaetholwyr neu’n undebwyr heddiw, rydym i gyd wedi addo i bobl Cymru na fyddem yn caniatáu i’r wlad hon fod ar ei cholled naill ai yn ariannol nac o ran pwerau. Gadewch inni wireddu'r ymrwymiad hwnnw iddynt heddiw drwy gefnogi gwelliant Plaid Cymru.
Let’s be clear about one thing, that there is little to celebrate—nothing to celebrate in fact—about the actions of the UK Government in the last couple of weeks. The only virtue of serving the article 50 notice is that it puts to bed the question of whether or not we are embarking on a process of leaving the European Union. What we now have an opportunity to do is to fight for the kind of Brexit that we want in Wales’s interests, and, unlike Mark Isherwood’s somewhat partial recollection of the paper between Welsh Labour and Plaid Cymru, I think that sets out a very clear direction of travel for the kind of Brexit that we want for Wales.
But we also need, in tandem with that, to be addressing the kind of Wales that we want to be after Brexit. For those who campaigned to leave, leaving the European Union was the first step, not the last word. And they have a very different vision of Wales and of the UK than most of us in this Chamber. We’ve heard Philip Hammond talking about a new economic order, and Theresa May arguing for fundamental change as a result of the decision. The majority in this Chamber do not want to see that, and vast though the task is of handling Brexit, we all need to engage in that bigger battle against those values as well as that version of Brexit and argue for the kind of Wales that we want to be beyond that.
Turning to the issue of the Plaid Cymru amendment on the continuation Bill, this comes down to a question of powers and a question of funding. In a sense, the proposal for a continuation Bill is an alternative to putting our faith in the UK Government to protect our interests in the European repeal Bill. It would have the effect of putting into Welsh law the body of EU law in relation to devolved areas, giving Welsh Ministers the right to amend that in technical terms and asserting the right of this Chamber as a body of accountability and also asserting its legislative competence. In a sense, it would be a made-in-Wales version of the repeal Bill, designed to protect the Welsh devolution settlement. It seems to me, for reasons that other speakers have already given, that that settlement is very likely to need protecting.
Both the original White Paper and the paper we saw last week describe powers coming to Wales ‘where that is appropriate’. What neither of those two documents say is that powers will come to Wales in accordance with the current devolution settlement. Now, you might argue that a continuity or continuation Bill in relation to the devolved areas might be seen as a first step rather than as a safety net, and I suppose that is the case in some ways, unless you reflect on the fact that, in this Chamber, it’s not just about the powers that we have, but the funding that we have, and that, actually, is a much bigger question.
We focus on receiving our powers from statute and that’s right, but we still receive our funding, basically, on the basis of a handshake. We know that Barnett is broken; we’ve known that for a long time, and though the fiscal framework takes forward issues around reflecting need and independence of adjudication, that is not enough. Surely, what Brexit has done is throw into stark relief that now is the time to put our funding on a statutory basis, both in terms of the baseline funding—what we get through Barnett—but also on a fair deal for European funding, for the lost European funding.
I think we need a funding statute—a kind of small constitution, if you like—that sets out the obligation to fund, the principles on which we will be funded, which would be redistribution and reflecting need, and the judicial mechanism for resolving disputes between different parts of the UK. Most modern states find that pretty natural. The UK Government finds it something that they have to struggle with, but I think, coming out of Brexit, the one thing that people do understand is the importance of funding for the future of Wales, and I think—
Gadewch inni fod yn glir am un peth, nid oes llawer i’w ddathlu—dim byd i'w ddathlu, a dweud y gwir—am weithredoedd Llywodraeth y DU yn yr ychydig wythnosau diwethaf. Unig rinwedd cyflwyno'r hysbysiad erthygl 50 yw ei fod yn rhoi diwedd ar y cwestiwn o ba un a ydym yn cychwyn ar broses o adael yr Undeb Ewropeaidd ai peidio. Yr hyn y mae gennym gyfle i’w wneud nawr yw ymladd am y math o Brexit yr ydym ei eisiau er lles Cymru, ac, yn wahanol i gof braidd yn rhannol Mark Isherwood o'r papur rhwng Llafur Cymru a Phlaid Cymru, rwy’n meddwl bod hwnnw’n gosod cyfeiriad teithio clir iawn ar gyfer y math o Brexit yr hoffem ei gael i Gymru.
Ond mae angen inni hefyd, ar y cyd â hynny, fod yn ymdrin â'r math o Gymru yr hoffem fod ar ôl Brexit. I’r rheini a ymgyrchodd i adael, gadael yr Undeb Ewropeaidd oedd y cam cyntaf, nid y gair olaf. Ac mae ganddynt weledigaeth wahanol iawn o Gymru ac o’r DU i’r rhan fwyaf ohonom yn y Siambr hon. Rydym wedi clywed Philip Hammond yn sôn am drefn economaidd newydd, a Theresa May yn dadlau dros newid sylfaenol yn sgil y penderfyniad. Nid yw’r mwyafrif yn y Siambr hon eisiau gweld hynny, ac er bod y dasg o drin Brexit yn enfawr, mae angen i bob un ohonom gymryd rhan yn y frwydr fwy honno yn erbyn y gwerthoedd hynny yn ogystal â’r fersiwn honno o Brexit a dadlau dros y math o Gymru yr hoffem fod y tu hwnt i hynny.
I droi at fater gwelliant Plaid Cymru ar y Bil parhad, yn y bôn, mae hwn yn gwestiwn o bwerau ac yn gwestiwn o gyllid. Mewn ffordd, mae'r cynnig ar gyfer Bil parhad yn ddewis amgen yn hytrach na rhoi ein ffydd yn Llywodraeth y DU i ddiogelu ein buddiannau yn y Bil diddymu Ewropeaidd. Ei effaith fyddai rhoi’r corff o gyfraith yr UE sy’n ymwneud â meysydd sydd wedi'u datganoli i mewn i gyfraith Cymru, a rhoi'r hawl i Weinidogion Cymru newid hynny mewn termau technegol a nodi hawl y Siambr hon fel corff o atebolrwydd a hefyd nodi ei chymhwysedd deddfwriaethol. Mewn ffordd, byddai'n fersiwn a wnaethpwyd yng Nghymru o’r Bil diddymu, wedi’i gynllunio i ddiogelu setliad datganoli Cymru. Mae'n ymddangos i mi, am resymau y mae siaradwyr eraill eisoes wedi’u rhoi, ei bod yn debygol iawn y bydd angen diogelu’r setliad hwnnw.
Mae'r Papur Gwyn gwreiddiol a’r papur a welsom yr wythnos diwethaf yn disgrifio pwerau’n dod i Gymru 'pan fo hynny'n briodol'. Yr hyn nad yw yr un o'r ddwy ddogfen hynny’n ei ddweud yw y bydd pwerau’n dod i Gymru yn unol â’r setliad datganoli presennol. Nawr, gallech ddadlau y gellid gweld Bil parhad sy’n ymwneud â'r meysydd datganoledig fel cam cyntaf yn hytrach nag fel rhwyd ddiogelwch, ac mae'n debyg mai dyna'r achos mewn rhai ffyrdd, oni bai eich bod yn myfyrio ar y ffaith, yn y Siambr hon, nad yw’n ymwneud â’r pwerau sydd gennym yn unig, ond yr arian sydd gennym, a bod hwnnw, a dweud y gwir, yn gwestiwn mwy o lawer.
Rydym yn canolbwyntio ar gael ein pwerau o statud ac mae hynny'n iawn, ond rydym yn dal i gael ein cyllid, yn y bôn, ar sail ysgwyd llaw. Rydym yn gwybod bod Barnett wedi torri; rydym yn gwybod hynny ers amser maith, ac er bod y fframwaith cyllidol yn datblygu materion yn ymwneud ag adlewyrchu angen ac annibyniaeth dyfarnu, nid yw hynny'n ddigon. Mae’n amlwg mai’r hyn y mae Brexit wedi ei wneud yw dangos yn glir mai nawr yw'r amser i roi ein cyllid ar sail statudol, a hynny o ran y cyllid sylfaenol—yr hyn yr ydym yn ei gael drwy Barnett—ond hefyd o ran bargen deg ar gyfer cyllid Ewropeaidd, y cyllid Ewropeaidd yr ydym yn ei golli.
Rwy'n credu bod angen statud cyllid arnom—rhyw fath o gyfansoddiad bach, os mynnwch—sy'n nodi’r ymrwymiad i ariannu, yr egwyddorion y cawn ein hariannu arnynt, sef ailddosbarthu ac adlewyrchu angen, a’r mecanwaith barnwrol i ddatrys anghydfodau rhwng gwahanol rannau o'r DU. Mae'r rhan fwyaf o wladwriaethau modern yn gweld hynny’n eithaf naturiol. Mae Llywodraeth y DU yn ei weld yn rhywbeth sy’n anodd iddi, ond rwy’n meddwl, ar ôl Brexit, mai’ r un peth y mae pobl yn ei ddeall yw pwysigrwydd cyllid ar gyfer dyfodol Cymru, ac rwy’n meddwl—
Will the Member give way on that one?
A wnaiff yr Aelod ildio ar hynny?
Yes.
Gwnaf.
Would the Member agree, just on that point, that what he is, in fact, advocating, is a federal system for the United Kingdom?
A fyddai'r Aelod yn cytuno, dim ond ar y pwynt hwnnw, mai’r hyn y mae’n ei gefnogi, mewn gwirionedd, yw system ffederal ar gyfer y Deyrnas Unedig?
I don’t know if it’s a federal system, but I’m advocating a system that has a statutory fair funding mechanism to protect Wales. And I believe that, coming out of the Brexit argument, people understand the need for that, and we should argue for that future.
Nid wyf yn gwybod ai system ffederal ydyw, ond rwy'n cefnogi system sy’n cynnwys mecanwaith cyllid teg statudol i ddiogelu Cymru. Ac rwy’n credu, wrth ddod allan o'r ddadl Brexit, bod pobl yn deall yr angen am hynny, ac y dylem ddadlau dros y dyfodol hwnnw.
In June 2017, the citizens, by a small but sufficient majority, said two things, I think, to us. They did not want to remain part of European governance. I know we hear often about we’re still European—of course we are, and we’re part of that great cultural inheritance, but we did vote to remove ourselves from European governance and we will face consequences for that.
Secondly, I think they said that we need to take care much more of those left behind. It was a huge message, shared in many western societies, it has to be said, but it seems to me that message is that our society’s not cohesive enough, and many people feel they don’t get a fair deal. This has been a particular crisis, really, to have hit since the financial difficulties of 2008, which sparked the great recession, and it’s this bit we really need to concentrate on as we, in the National Assembly, get to grips with Brexit, because it’s our whole governance at the moment that many people feel is not producing at the level it needs to produce, so we must remember those that are left behind.
So, a small majority voted to leave the European Union, but I think for all of us unionists in this Chamber—and I respect those that are not—we must realise that it will require a large majority to rejuvenate the UK’s union. This is not about preserving Britain, it is about rebuilding Britain, and that work will require great vision, generosity, and an awareness that we now need a new relationship between the UK’s nations. We are in a very different position to the one we were in in 1973, and that is certainly the case, and, indeed, this is why, broadly speaking, I’m prepared to back the idea of a council of Ministers to take forward now the JMC process and make it more predictable, formal, and much more at the heart of our governance arrangements. I have to say I’m an optimist in terms of—I think a lot of the language is fairly austere at the moment in terms of ‘we must protect our patch’, and in this time of great change and uncertainty we don’t fully trust our other partners, be they in Scotland, London, wherever, and I think we need to get over this. We need to think of what functions we need. We need to ask ourselves what is required for the UK market to operate, not just over the economy, which, broadly, is not contested, but over areas like agriculture and the environment.
We need to be very, very cautious about what we wish for, because I think any argument that is basically saying that current competences, which were examined a few years ago in that foreign office study, and basically decided that what was at the EU level was appropriately at the EU level—. To argue that those current competences that underwrite the European frameworks that we are now leaving, that those competences go from the supra-state level straight down to the sub-state level without stopping in-between—really, I think we need to be cautious about these very purist arguments that remind me of the medieval church’s debates on the nature of the hypostatic union; I mean, you missed the big picture. We need the UK to work as an integrated—
Ym mis Mehefin 2017 dywedodd y dinasyddion, o fwyafrif bach ond digonol, ddau beth, rwy’n credu, wrthym. Nid oedden nhw eisiau aros yn rhan o lywodraethu Ewropeaidd. Rwy’n gwybod ein bod yn clywed yn aml am ein bod yn dal i fod yn Ewropeaid—wrth gwrs ein bod, ac rydym yn rhan o'r etifeddiaeth ddiwylliannol fawr honno, ond rydym wedi pleidleisio i gael gwared ar lywodraethu Ewropeaidd a byddwn yn wynebu goblygiadau hynny.
Yn ail, rwy’n meddwl eu bod wedi dweud bod angen inni ofalu llawer mwy am y rheini sy’n cael eu gadael ar ôl. Roedd yn neges enfawr, a rennir mewn llawer o gymdeithasau gorllewinol, mae'n rhaid dweud, ond mae'n ymddangos i mi mai’r neges yw nad yw ein cymdeithas yn ddigon cydlynol, a bod llawer o bobl yn teimlo nad ydynt yn cael bargen deg. Mae’r argyfwng penodol hwn, a dweud y gwir, wedi taro ers anawsterau ariannol 2008, a sbardunodd y dirwasgiad mawr, a’r darn hwn yw’r un y mae gwir angen inni ganolbwyntio arno wrth i ni, yn y Cynulliad Cenedlaethol, ymdrin â Brexit, oherwydd ar hyn o bryd mae llawer o bobl yn teimlo nad yw ein holl lywodraethu’n cyflawni ar y lefel y mae angen iddo gyflawni, felly mae'n rhaid inni gofio’r rheini sy'n cael eu gadael ar ôl.
Felly, pleidleisiodd mwyafrif bach i adael yr Undeb Ewropeaidd, ond rwy’n meddwl, i bawb ohonom sy’n undebwyr yn y Siambr hon—ac rwy’n parchu’r rheini nad ydynt—mae'n rhaid inni sylweddoli y bydd angen mwyafrif mawr i adfywio undeb y DU. Nid mater o warchod Prydain yw hwn, ond mater o ailadeiladu Prydain, a bydd y gwaith hwnnw’n gofyn am weledigaeth fawr, haelioni, ac ymwybyddiaeth bod angen perthynas newydd arnom nawr rhwng cenhedloedd y DU. Rydym mewn sefyllfa wahanol iawn i'r un yr oeddem ni ynddi ym 1973, ac mae hynny'n sicr yn wir, ac, yn wir, dyma pam, yn fras, yr wyf yn barod i gefnogi'r syniad o gyngor o Weinidogion nawr i ddatblygu proses Cydbwyllgor y Gweinidogion a'i gwneud yn fwy rhagweladwy, ffurfiol, a llawer agosach at galon ein trefniadau llywodraethu. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn optimist o ran—rwy’n meddwl bod llawer o'r iaith yn eithaf llym ar hyn o bryd o ran 'mae’n rhaid inni amddiffyn ein hardal', ac yn y cyfnod hwn o newid ac ansicrwydd mawr nid ydym yn ymddiried yn llwyr yn ein partneriaid eraill, boed yn yr Alban, yn Llundain, lle bynnag, ac rwy’n meddwl bod angen inni ddod dros hyn. Mae angen inni feddwl am y swyddogaethau sydd eu hangen arnom. Mae angen inni ofyn i ni ein hunain beth sydd ei angen er mwyn i farchnad y DU weithredu, nid yn unig dros yr economi—nid oes llawer o ddadlau am hynny—ond dros feysydd fel amaethyddiaeth a'r amgylchedd.
Mae angen i ni fod yn ofalus iawn, iawn am yr hyn yr ydym yn ei ddymuno, oherwydd rwy’n meddwl bod unrhyw ddadl sydd yn y bôn yn dweud bod y cymwyseddau presennol, a gafodd eu harchwilio ychydig flynyddoedd yn ôl yn yr astudiaeth honno yn y swyddfa dramor, a benderfynodd yn y bôn bod yr hyn a oedd ar lefel yr UE yn briodol ar lefel yr UE—. I ddadlau bod y cymwyseddau presennol hynny sy'n sail i’r fframweithiau Ewropeaidd yr ydym nawr yn eu gadael, bod y cymwyseddau hynny’n mynd o'r lefel uwch-wladwriaeth yn syth i lawr i'r lefel is-wladwriaeth heb aros yn y canol—wir, rwy’n meddwl bod angen inni fod yn ofalus am y dadleuon puryddol iawn hyn sy'n fy atgoffa o ddadleuon yr eglwys ganoloesol am natur yr undeb hypostatig; hynny yw, rydych chi’n colli’r darlun mawr. Mae angen i'r DU weithio fel—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
[Continues.]—enterprising market. Yes.
[Yn parhau.]—marchnad fentrus integredig. Gwnaf.
I think the point is that the powers are already here now and they are pooled at the moment to European Union level, and, when we leave the European Union, the powers will remain here. There isn’t a repatriation of powers; we have competence in these fields now. It is not a matter of them being transferred to London or Brussels or Cardiff, or wherever else; they are here now, that is the fundamental point.
Rwy'n meddwl mai’r pwynt yw bod y pwerau eisoes yma nawr a’u bod yn cael eu cyfuno ar hyn o bryd at lefel yr Undeb Ewropeaidd, a, phan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, bydd y pwerau’n aros yma. Nid dychwelyd pwerau yw hyn; mae gennym gymhwysedd yn y meysydd hyn nawr. Nid yw'n fater o’u trosglwyddo i Lundain neu i Frwsel neu i Gaerdydd, neu i ble bynnag arall; maen nhw yma nawr, dyna'r pwynt sylfaenol.
Well, a wise civil servant once told me that the true test of maturity is the ability to live with paradox, and I really think that we must recognise that what—. You know, the great truth here is that in 1997/8/9, when we moved to decentralised Government and devolution in this country, the framework was that we were within the girdle of the European Union. No-one thought at that time—apart from our friends to my right, and it was a distant dream then—that we would leave that framework. That was the foundation, really, of the devolved settlement, and had that not then existed, I think very different arrangements would have been required in terms of the environment and many other policies. But you are right, one can read it the way you do, but I don’t think functionally it gets you very far, because you’re basically saying, ‘Yes, we want all these powers, we may give some of them back to the—
Wel, dywedodd gwas sifil doeth wrthyf unwaith mai’r gwir brawf o aeddfedrwydd yw'r gallu i fyw â pharadocs, ac rwyf wir yn meddwl bod yn rhaid inni gydnabod mai—. Wyddoch chi, y gwir mawr yma yw, yn 1997/8/9, pan symudodd y wlad hon at ddatganoli a Llywodraeth ddatganoledig, mai’r fframwaith oedd ein bod o fewn gwregys yr Undeb Ewropeaidd. Nid oedd unrhyw un yn meddwl ar y pryd—ar wahân i’n ffrindiau i’r dde i mi, ac roedd yn freuddwyd bell bryd hynny—y byddem yn gadael y fframwaith hwnnw. Dyna oedd sylfaen y setliad datganoledig, mewn gwirionedd, a phe na byddai hwnnw wedi bodoli bryd hynny, rwy’n meddwl y byddai wedi bod angen trefniadau gwahanol iawn o ran yr amgylchedd a llawer o bolisïau eraill. Ond rydych yn iawn, gall rhywun ei ddarllen yn eich ffordd chi, ond nid wyf yn meddwl bod hynny, yn swyddogaethol, yn mynd â chi’n bell iawn, oherwydd yn y bôn rydych yn dweud, 'Ie, hoffem gael y pwerau hyn i gyd, efallai y byddwn yn rhoi rhai ohonynt yn ôl i’r—
No, we have them. We have them already.
Na, maen nhw gennym. Maen nhw gennym eisoes.
Well let me just use the language as I choose.
‘And by the way, what we do want London to have are all the obligations to finance the policies that we will now put in place.’ Frankly, if we don’t have functional competences at the levels we need them, which has always been the pro-European argument—now you’re a little Brexiteer in saying, ‘No, no, we’ve got to go micro and get everything back and defend it’. We need to pool these things; we need to work effectively.
But here I do—and I conclude on this, because my time is running out—we do need effective, inter-governmental structures. And it is something that the UK Government is going to have to work very hard on, and sincerely on, and with great vision, and with give and take. Thank you.
Wel gadewch imi ddefnyddio'r iaith fel y mynnaf.
'A gyda llaw, yr hyn yr hoffem i Lundain ei gael yw’r holl ymrwymiadau i ariannu’r polisïau yr ydym nawr yn mynd i’w rhoi ar waith.' A dweud y gwir, os nad oes gennym gymwyseddau swyddogaethol ar y lefelau sydd eu hangen arnom, sef y ddadl pro-Ewropeaidd a fu gennym erioed—nawr rydych chi’n Brexiteer bach wrth ddweud, 'Na, na, mae'n rhaid inni fynd yn micro a chael popeth yn ôl a’i ddiogelu'. Mae angen inni gyfuno’r pethau hyn; mae angen inni weithio'n effeithiol.
Ond yma rwyf—ac rwy’n diweddu â hyn, gan fod fy amser yn brin—mae arnom angen strwythurau effeithiol, rhynglywodraethol. Ac mae'n rhywbeth y bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU weithio'n galed iawn arno, ac yn ddiffuant arno, ac â gweledigaeth fawr, gan fod yn barod i roi a derbyn. Diolch.
I’m delighted to follow David Melding. I apologise to him for my inability to engage in the debate over the hypostatic union of the medieval church. Perhaps we can discuss offline.
Can I say that I hope that the process of the two-year withdrawal will help bring people together, within our United Kingdom and within the Assembly? I believe that the article 50 letter, as delivered by the Prime Minister, was a masterpiece of diplomatic language. I don’t know whether the First Minister has been convinced that it’s better than a straight, ‘We hereby withdraw the United Kingdom under article 50 of the treaty of the European Union’, but as a diplomatic piece of setting the basis of our discussions and our desire for a wide-ranging trade and security—and beyond—relationship, I felt it read in a very compelling way.
I think there was—
Rwyf wrth fy modd o ddilyn David Melding. Rwy'n ymddiheuro iddo am fy anallu i gymryd rhan yn y ddadl ynglŷn ag undeb hypostatig yr eglwys ganoloesol. Efallai y gallwn drafod yn all-lein.
A gaf i ddweud fy mod yn gobeithio y bydd y broses dwy flynedd o dynnu allan yn helpu i ddod â phobl at ei gilydd, o fewn ein Teyrnas Unedig ac o fewn y Cynulliad? Rwy’n credu bod y llythyr erthygl 50, a gyflwynwyd gan Brif Weinidog y DU, yn gampwaith o iaith ddiplomyddol. Nid wyf yn gwybod a yw Prif Weinidog Cymru wedi ei argyhoeddi bod hynny’n well na dweud yn blaen, 'Rydym drwy hyn yn tynnu'r Deyrnas Unedig allan o dan erthygl 50 o gytuniad yr Undeb Ewropeaidd', ond fel darn diplomyddol i osod sail ein trafodaethau a’n dyhead am berthynas eang o ran masnach a diogelwch—a thu hwnt—roeddwn yn teimlo ei fod yn darllen mewn ffordd gymhellol iawn.
Rwy’n meddwl y bu—
David Rees a gododd—
David Rees rose—