National Assembly for Wales

Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, a’r cwestiwn cyntaf, Vikki Howells.

Rydym wedi ymrwymo i gefnogi swyddi a thwf ym mhob rhan o Gymru, ac mae angen i ni geisio sicrhau bod buddsoddiadau mawr yn darparu cymaint o fanteision â phosibl i gymunedau’r Cymoedd, ac rydym wedi gwneud ymrwymiad hirdymor i leoli pencadlys Trafnidiaeth Cymru yng nghalon y Cymoedd.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r newyddion y bydd canolfan Trafnidiaeth Cymru ynghyd â swyddfeydd rhaglen bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd yn dod i Rondda Cynon Taf yn newyddion ardderchog i fy awdurdod lleol. Gyda’i gilydd, gallent olygu cannoedd o swyddi o safon ar gyfer y Cymoedd, ac atgyfnerthu’r adfywiad economaidd. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn adeiladu ar hyn er mwyn sicrhau bod y ddau gynllun yn darparu cymaint o fudd â phosibl i’r Cymoedd gogleddol, ac yn benodol i fy etholaeth i, Cwm Cynon?

Wel, a gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn, a thalu teyrnged i’r ffordd y mae wedi hyrwyddo adfywiad a balchder yn y Cymoedd? Roeddwn yn falch o gyhoeddi y bydd pencadlys Trafnidiaeth Cymru yn dod i Bontypridd. Dylwn dalu teyrnged hefyd i arweinwyr Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf am eu gweledigaeth gadarn ar gyfer yr economi leol.

Credaf fod angen i ni ddefnyddio’r holl gyfleoedd y mae cyhoeddiadau fel hyn yn eu cynnig mewn ffordd fwy cydgysylltiedig, drwy gontract economaidd newydd, gan ddod â phartneriaid at ei gilydd ar draws y Llywodraeth, llywodraeth leol, drwy ein darparwyr hyfforddiant sgiliau, er mwyn sicrhau ein bod yn gwasgu’r gwerth mwyaf posibl allan o fuddsoddiadau’r Llywodraeth. Drwy edrych ymlaen at y cyfleoedd sydd i ddod, gwyddom y bydd dros £1 biliwn yn cael ei wario, ar drydaneiddio, metro, a seilwaith rheilffyrdd cysylltiedig arall, felly mae’n rhaid inni sicrhau ein bod yn gweithio gyda’n gilydd, ar sail ranbarthol ac ar sail genedlaethol, i ennill mwy o’n buddsoddiadau.

Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith yn y pedwar gwynt, bydd Aelod o’r wrthblaid yn falch o longyfarch y Llywodraeth ar eu penderfyniad, a chredaf fod lleoli Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd yn benderfyniad da, gan y credaf fod hynny’n anfon neges glir iawn fod cysyniad y dinas-ranbarth yn un pwysig, ond dinas-ranbarth fel dinas a chefnwlad—ac nid yw’r gefnwlad ar yr ymylon; mae’n rhan bwysig o’r rhanbarth yn ei gyfanrwydd. Yn enwedig pan fyddwn yn ystyried y gwaith, y cyfalaf diwylliannol, a’r adnoddau addysgol yng Nghaerdydd, rydym am sicrhau eu bod mor hygyrch â phosibl, ac felly, bydd hyn yn anfon neges fod y cysylltiadau rhwng y Cymoedd a’r ddinas, a’r ardaloedd trefol mwy o faint, yn rhan hanfodol o’n gweledigaeth ar gyfer y dyfodol.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gyfraniad, ei gwestiwn, a’i eiriau caredig? Credaf ei fod yn llygad ei le—mae’n hanfodol ein bod yn datganoli, lle y gallwn, er mwyn sbarduno adfywiad a thwf economaidd yn yr ardaloedd hynny nad ydynt wedi elwa o holl fuddion twf economaidd dros y blynyddoedd diwethaf. Felly, boed yn Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd, neu’n Awdurdod Cyllid Cymru yn rhywle arall yn y Cymoedd, neu’n fanc datblygu Cymru yng ngogledd Cymru, credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn edrych ar y cyfleoedd hyn, ac unwaith eto, yn gwasgu’r gwerth mwyaf posibl ohonynt, drwy weithio gyda’n gilydd. Yn y dyfodol, efallai y bydd modd inni weld buddsoddiadau eraill a chyfrifoldebau eraill yn symud. O bosibl, er enghraifft, drwy greu Cymru Hanesyddol, gallem weld buddsoddiad yng nghanolbarth neu ogledd-orllewin Cymru, neu orllewin Cymru.

A chredaf mai’r ymagwedd ranbarthol tuag at dwf economaidd yw’r ffordd iawn i fynd. Gyda phrifddinas-ranbarth Caerdydd, gwyddom yr amcangyfrifir y bydd 25,000 o swyddi’n cael eu creu fel rhan o’r fenter benodol honno, dros y 10 awdurdod lleol. Rwy’n awyddus i brifddinas-ranbarth Caerdydd sicrhau nad oes talpiau ar draws y rhanbarth o ran twf economaidd. Ac er mwyn mynd i’r afael â’r talpiau sydd yno ar hyn o bryd, bydd angen targedu gwariant a sicrhau ymdrech ar y cyd, fel rwyf wedi’i ddweud wrth Vikki Howells, er mwyn sicrhau budd ar gyfer yr ardaloedd hynny nad ydynt wedi elwa cymaint o dwf economaidd wedi’r cwymp yn 2008.

Rydym yn parhau i gefnogi twf busnesau, yn buddsoddi mewn seilwaith o ansawdd uchel, ac yn gwella amodau datblygu economaidd.

Mae’n ffaith drist mai ychydig iawn sydd wedi’i wneud i sicrhau olynwyr i’r hen ddiwydiannau trwm a fu gynt yn darparu cyflogaeth, tai a seilwaith ledled y Cymoedd. Mae’r dinas-ranbarth yn addo llawer, ond nid oes fawr ddim manylion, ac yn y cymunedau hynny a fydd yn cael eu heffeithio, mae llawer o ddryswch ynghylch beth yn union y bydd yn ei gyflawni. Mae gennym hefyd dasglu’r Cymoedd, a ymddangosodd, drwy gyd-ddigwyddiad, yn fuan wedi i’r Blaid Lafur golli sedd gadarn yn y Cymoedd. Tybed ai cyd-ddigwyddiad yn unig oedd hynny. A allwch ddweud wrthyf a oes unrhyw drefniadau gweithio ar y cyd rhwng y dinas-ranbarth a thasglu’r Cymoedd? A oes trafodaeth reolaidd rhyngoch chi a’r Gweinidog sy’n gyfrifol am y tasglu? Mae arnom angen mwy o swyddi yn yr hen ardaloedd glofaol, ac mae angen swyddi o well ansawdd hefyd, ac nid yw methu â chyflawni hyn gyda’r dinas-ranbarth neu dasglu’r Cymoedd yn opsiwn.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn? Gwelais drydariad ganddi a ofynnai gwestiwn da iawn. Mae’n gwestiwn y credaf y gallai llawer o gymunedau yn ardal y dinas-ranbarth ei ofyn. Y cwestiwn oedd, ‘Beth sydd yn y cyhoeddiad ar gyfer y Rhondda?’ A chredaf fod hynny’n berffaith iawn, gan fy mod wedi bod yn holi’n ddiweddar pwy sydd wedi elwa yn ystod yr adferiad ers y cwymp ariannol. Ac mae’n eithaf amlwg mai’r rhai sydd heb weld unrhyw arwydd o adferiad eto yw’r rhai sy’n byw y tu allan i’r ardaloedd trefol mwy lle y gwelsom y twf economaidd mwyaf. Maent yn bobl sydd, ar y cyfan, yn iau, ac yn bobl nad ydynt yn berchen ar eu cartrefi eu hunain. Hwy yw’r bobl sydd heb elwa o’r adferiad. Felly, yn union fel y dywedais wrth David Melding, fy mod yn disgwyl y bydd cyfoeth yn cael ei ailddosbarthu o ganlyniad i ailddosbarthu’r cyfleoedd i greu cyfoeth, credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn gwneud mwy i ddenu buddsoddiad i’r Cymoedd, ond hefyd yn cefnogi a thyfu’r cwmnïau sydd yno eisoes.

O ran mewnfuddsoddi, rydym yn amcangyfrif bod un rhan o dair o’r holl fuddsoddiad tramor uniongyrchol a ddaeth i Gymru yn ystod tymor y Cynulliad blaenorol wedi dod i ardaloedd y Cymoedd. Felly, nid oes amheuaeth fod y Cymoedd wedi cael cryn dipyn o fuddsoddiad, ond mae problemau strwythurol yr economi ranbarthol benodol honno angen ymdrech fwy cydunol a chydgysylltiedig, ac oherwydd hynny, cynullwyd y tasglu. Gofynnodd yr Aelod gwestiwn pwysig ynglŷn â phwy sydd ar y tasglu a sut y mae’r tasglu yn cysylltu, yn gweithio ac yn rhyngwynebu â mentrau eraill. Gallaf roi sicrwydd i’r Aelod fy mod yn aelod o’r tasglu, fel y mae cynrychiolwyr ar ran dinas-ranbarth Caerdydd. A chredaf ei bod yn hanfodol fod gwaith y tasglu’n cael ei adlewyrchu’n llawn yn y strategaeth economaidd sy’n datblygu i sicrhau Cymru fwy ffyniannus a diogel.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, bydd cysyniad y fargen ddinesig yn sbarduno cryn dipyn o weithgarwch economaidd ac adfywio, yn ardal Abertawe ac ardal Caerdydd. Gyda bargen ddinesig Caerdydd, mae 10 awdurdod lleol yn rhan o’r cytundeb hwnnw, a llawer ohonynt yn y Cymoedd. Rydym yn mesur llwyddiant, yn amlwg, drwy’r gwerth ychwanegol gros a’r gweithgarwch economaidd a ddaw o’r Cymoedd. Beth, yn eich barn chi, fydd y gwerth ychwanegol gros yn y Cymoedd dros y pump i 10 mlynedd nesaf? Pa byrth allweddol a roesoch ar waith er mwyn gweld y cynnydd yn y gwerth ychwanegol gros?

Efallai y dylwn gyfeirio’r Aelod at araith a roddais ddydd Llun diwethaf yng Ngholeg y Cymoedd—sefydliad trawsnewidiol sydd wedi llwyddo i gynyddu balchder yn yr ardal leol, a gwella sgiliau’r bobl sy’n byw yno. Yn yr araith honno, nodais fy ngweledigaeth ar gyfer strategaeth ffyniannus a diogel a fydd nid yn unig yn ceisio cynyddu cyfoeth a lles yn gyffredinol, ond hefyd yn ceisio lleihau’r anghydraddoldebau o ran cyfoeth a lles, ar draws y rhanbarthau a ledled Cymru. Ac felly, yn fy marn i, nid yn unig y dylid gwella’r gwerth ychwanegol gros, o gymharu â Lloegr, ac yn y Cymoedd o gymharu â gweddill Cymru, ond dylem hefyd geisio cynyddu incwm gwario gros aelwydydd, gan mai’r mesur hwnnw, yr arian sydd gan bobl yn eu pocedi, sy’n rhoi ymdeimlad o reolaeth i bobl dros eu bywydau eu hunain. Yn ei dro, y pŵer hwnnw, y gallu hwnnw i gael rhywfaint o reolaeth dros eich bywyd, yw’r ffordd i chi allu mesur lles. Ac felly, byddwn yn awgrymu bod yn rhaid i werth ychwanegol gros gynyddu fel rhan o ymagwedd y dinas-ranbarth, ond mae’n rhaid iddo gynyddu ar lefel isranbarthol ar draws yr holl gymunedau, oherwydd os byddwn yn gweld y cyfoethog yn mynd yn gyfoethocach, a chynhyrchiant mewn ardaloedd lle y mae cynhyrchiant eisoes yn uchel yn cynyddu ar draul cyfoeth y rhai lleiaf cefnog, ac ar draul cynhyrchiant mewn ardaloedd llai trefol, yna bydd y prosiect wedi methu. Credaf fod yn rhaid i ni fynd i’r afael â’r talpiau o ran cynhyrchiant ac o ran twf economaidd, ac mae’n rhaid i ni ddod o hyd i ffyrdd o sicrhau ein bod yn rhannu’r cyfleoedd i greu cyfoeth yr holl ffordd ar draws y rhanbarthau.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, David Rowlands.

Diolch, Llywydd. A allai Ysgrifennydd y Cabinet esbonio’r penderfyniad i beidio â thrydaneiddio rheilffordd Glynebwy?

Wrth symud ymlaen gyda masnachfraint y metro, byddwn, wrth gwrs, yn edrych ar reilffordd Glynebwy. Ar hyn o bryd, Network Rail sy’n gyfrifol am y seilwaith rheilffyrdd, ac rydym wedi mynegi ein siom dro ar ôl tro ein bod ond wedi cael 1 y cant o’r buddsoddiad yn ystod y cyfnod rheoli presennol, er bod 6 y cant o’r rheilffyrdd yn ardal masnachfraint Cymru a’r gororau.

Credaf y dylid nodi ein bod ni, fel Llywodraeth Cymru, wedi gwario mwy yn y cyfnod presennol ar y seilwaith rheilffyrdd na’r rhai sy’n gyfrifol amdano.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ond onid yw’n cytuno bod rhanbarth Dwyrain De Cymru yn ei chael hi’n wael o ran gwelliannau i’r seilwaith o dan y prosiect metro, o gymharu â rhannau eraill o Gymru?

Fel rwyf wedi’i ddweud wrth Aelodau eraill, credaf ei bod yn hanfodol, fel rhan o’n hymagwedd newydd—ac unwaith eto, yn fy araith yr wythnos diwethaf, nodais sut y byddaf yn ailstrwythuro fy adran—ein bod yn rhoi mwy o sylw i’r cymunedau yn yr ardaloedd hynny sydd wedi gwneud yn wael mewn cyfnod o dwf economaidd. Holodd yr Aelod ynglŷn â seilwaith, a chysylltedd yn benodol. Credaf fod hynny’n gwbl hanfodol, ac roedd datblygu estyniad £11.5 miliwn i’r rheilffordd rhwng Parcffordd Glynebwy a safle’r Gweithfeydd yng Nglynebwy, a gwblhawyd ym mis Mai 2015 gan ddarparu mynediad rheilffordd uniongyrchol i’r ardal fenter, yn enghraifft wych o sut y gall Llywodraeth Cymru ddefnyddio ei hadnoddau a’i dulliau’n fwy effeithiol er mwyn sicrhau bod pob rhan o Gymru yn elwa o dwf economaidd.

Rwy’n llongyfarch Llywodraeth Cymru ar yr estyniad hwnnw i mewn i Lynebwy. Mae’n sicr yn arloesol iawn ac mae’n wych gweld rheilffyrdd yn cael eu gosod unwaith eto.

Dywed Trenau Arriva Cymru wrthym nad ydynt yn gallu cynnig gwasanaeth i mewn i Gasnewydd gan fod y capasiti’n llawn ar gyfer y rheilffordd rhwng Glynebwy a Chaerdydd. ‘Does bosib na all trydaneiddio, a’r gwasanaeth gwell y mae hyn ei addo, helpu i hwyluso gweithrediad y rheilffordd i mewn i Gasnewydd, sy’n gyswllt y mae ei angen yn daer.

Wrth gwrs, mae trydaneiddio’r brif reilffordd a thrydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd yn llawer i’w ofyn, ac rydym wedi gwneud hynny dro ar ôl tro. O ran capasiti, nid oes unrhyw amheuaeth y gallai trydaneiddio fod o gymorth o ran gallu rhedeg mwy o gerbydau yn fwy rheolaidd, ond i’r un graddau, mae angen mwy o gerbydau ar y seilwaith rheilffyrdd presennol. Rwyf wedi siarad gyda Trenau Arriva Cymru a gweithredwyr eraill ynglŷn â’r broblem gapasiti sy’n effeithio ar wasanaethau rheilffyrdd Prydain. Gobeithiaf y bydd Trenau Arriva Cymru mewn sefyllfa, o fewn y dyddiau nesaf, i allu gwneud cyhoeddiad ynglŷn â rheilffyrdd y Cymoedd.

Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, cefais y cyfle i ymweld â Gweriniaeth Iwerddon gyda fy nghyd-Aelod, Steffan Lewis, i gyfarfod â swyddogion, llunwyr polisi a gwleidyddion o Lywodraeth Iwerddon i drafod effaith y DU yn gadael yr UE ar Iwerddon a Chymru. Mae’n deg dweud eu bod yn teimlo mor anesmwyth â ninnau. Ond fel yn achos argyfwng economaidd 2008, mae ganddynt offeryn at eu defnydd nad oes gennym ni—annibyniaeth—ac nid wyf yn golygu gwladwriaeth annibynnol yn unig, ond llu o gyrff gweithredol pwerus, a sefydlwyd gan y wladwriaeth, ac sy’n annibynnol o beiriant canolog y Llywodraeth, ond sy’n gweithio’n agos gyda hwy i lywio’r strategaeth economaidd: yr IDA, asiantaeth mewnfuddsoddi Iwerddon; y corff datblygu busnes, Enterprise Ireland; a Bord Bia, bwrdd bwyd Iwerddon, i enwi ond rhai ohonynt.

Nawr, mae’r model hwn wedi darparu cryn elw i Iwerddon, fel y gwyddom—mae eu cynnyrch domestig gros y pen wedi mwy na threblu ers y 1980au, wrth i ninnau, yn anffodus, sefyll yn ein hunfan mewn cymhariaeth. Felly, a gaf fi ymbil ar Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith eto, yng nghyd-destun ei adolygiad presennol o fyrddau cynghori economaidd Llywodraeth Cymru, i ystyried yr achos dros gael asiantaeth annibynnol hyd braich i Gymru ar gyfer hyrwyddo masnach a buddsoddi? Mae gan y Weriniaeth un, a Gogledd Iwerddon hefyd; yn ogystal â’r Alban, a Lloegr drwy Masnach a Buddsoddi y DU. Mae gan Ynys Manaw ac Ynysoedd y Sianel un, hyd yn oed. A allwn fforddio gadael Cymru i wynebu’r storm hon yn noeth?

Credaf fod sawl pwynt i’w gwneud. Yn gyntaf, mae economi Iwerddon wedi gwneud yn dda yn rhannol am fod cymaint o boblogaeth Iwerddon yn byw mewn dinas, a gwyddom fod dinasoedd wedi tyfu’n gyflymach nag ardaloedd gwledig o ran yr economi. Felly, mae’n anodd cymharu gwlad lle y mae cyfran fawr o’r boblogaeth yn byw mewn ardal drefol sydd wedi tyfu’n gyflymach oherwydd ei natur drefol, a Chymru, lle’r ydym yn wlad lawer mwy gwledig. Wedi dweud hynny, gellir dysgu gwersi yn sicr, nid yn unig gan Iwerddon, ond gan wledydd eraill hefyd, ac fel ein marchnad allforio fwyaf ond tair, credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn parhau i ymgysylltu ag Iwerddon.

Efallai fod yr Aelod wedi gweld fy nghynigion yn fy araith yr wythnos diwethaf i greu unedau economaidd rhanbarthol a fydd yn gallu ysgogi twf economaidd a hybu gweithgareddau economaidd yn eu hardaloedd. Credaf fod hwn yn gyfle gwych, gan fod y strwythurau hynny eisoes yn dod i’r amlwg ar sail ranbarthol, gyda’r dinas-ranbarthau a rhanbarth y cytundeb twf, i sicrhau nad oes cystadleuaeth, nad oes dyblygu, ond yn hytrach, fod yna ymagwedd gyson ar lefel llywodraeth leol, ar lefel busnes, ac ar lefel Llywodraeth Cymru hefyd.

Fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet newydd ei ddweud, mae Iwerddon yn farchnad allforio hollbwysig yn strategol i economi Cymru, ac yn werth dros £800 miliwn y flwyddyn. Nawr, ar yr ochr negyddol, yn ystod ein hymweliad, dywedwyd wrthym fod symudiadau eisoes ar y gweill i ddechrau cyfeirio cludiant nwyddau i dir mawr Ewrop i ffwrdd o borthladdoedd Cymru a thrwy Roscoff. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o hyn, a beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud mewn ymateb? Ar yr ochr gadarnhaol, dywedwyd wrthym fod busnesau Iwerddon yn ystyried buddsoddi yn y DU ac yng Nghymru er mwyn cynyddu eu presenoldeb ym marchnad y DU ar ôl Brexit. Nawr, mae hwn yn gyfle penodol i economi Cymru, gan fod llawer o gwmnïau Gwyddelig sefydledig yma eisoes, megis Dawn Meats yn Sir Gaerfyrddin, er enghraifft. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a yw ei swyddogion eisoes wedi llunio rhestr o gwmnïau Gwyddelig sy’n ystyried buddsoddi neu ehangu eu gweithrediadau presennol? Ac yn olaf, o ystyried y berthynas bwysig rhwng ein dwy economi, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried buddsoddi mewn cynrychiolaeth barhaol yn Nulyn, ac annog ei gymheiriaid Gwyddelig i ailagor eu prif gonswl yma yng Nghymru, er mwyn inni allu cryfhau’r bartneriaeth economaidd rhwng ein dwy wlad?

Credaf fod y bartneriaeth rhwng ein dwy wlad hefyd yn ymestyn y tu hwnt i werthoedd economaidd, wrth gwrs. Mae cysylltiadau diwylliannol anhygoel o gryf rhwng Iwerddon a Chymru, a gallant hwythau sicrhau cryn fanteision economaidd yn ogystal. Rwy’n cofio siarad ag Arlywydd Iwerddon rai blynyddoedd yn ôl ynglŷn â sut y gallem ddefnyddio Blwyddyn y Môr, o bosibl, i greu pont ddiwylliannol, nid yn unig er mwyn hyrwyddo ein diwylliannau, ond hefyd i annog ymwelwyr i ac o Iwerddon a Chymru. Credaf fod cyfleoedd enfawr o bosibl—y gellir eu sicrhau er ein bod yn gadael yr UE—i dyfu a datblygu ein heconomïau, sy’n aml yn seiliedig ar ddiddordebau cyffredin. Credaf fod cyfleoedd i fuddsoddwyr o Iwerddon fuddsoddi ymhellach yng Nghymru, yn arbennig mewn meysydd gweithgaredd economaidd o ansawdd uwch ac o werth ychwanegol gros uwch—er enghraifft, yn y sector gwyddorau bywyd.

O ran porthladdoedd, bydd y gronfa ddatblygu a fydd ar gael i borthladdoedd Cymru yn bwysig, yn ogystal ag ymgysylltu uniongyrchol rhwng Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, a’r porthladdoedd eu hunain. Yn ddiweddar, bûm yn rhan o drafodaeth banel gyda chynrychiolwyr o borthladdoedd Cymru, ac nid oes amheuaeth, er bod anesmwythder mewn perthynas â Brexit, fod cyfleoedd i’w cael hefyd. Mae angen i ni sicrhau cymaint o’r cyfleoedd hynny â phosibl, a sicrhau ein bod yn gweithio gyda’n gilydd i oresgyn y rhwystrau a’r heriau y bydd Brexit yn eu hwynebu. O ran ein gallu i ddenu rhagor o fuddsoddiad tramor uniongyrchol, wrth gwrs, bydd Brexit yn her; rydym yn gwybod hynny. Ond dros y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi gweld y lefelau uchaf erioed—neu’n agos at y lefelau uchaf erioed—o fuddsoddiad tramor uniongyrchol. Gobeithiwn allu cynnal cryn ddiddordeb ymhlith buddsoddwyr tramor yn economi Cymru, ond rwyf hefyd yn bwriadu rhoi ffocws cliriach ar dwf posibl ein heconomi, yn seiliedig ar fewnfuddsoddiad o Loegr a’r Alban, Gogledd Iwerddon, a hefyd, wrth gwrs, twf y cwmnïau sydd gennym eisoes, er mwyn sicrhau y gellir cael gwared ar y peryglon i dwf ac er mwyn iddynt allu gwneud y gorau o’u potensial.

Mae’n braf clywed bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymgysylltu â gwleidyddion Iwerddon. A gaf fi ei annog, mewn trafodaethau pellach, i ddysgu o’r offer a’r tactegau y mae’r Gwyddelod eu hunain wedi eu mabwysiadu? Yn ddiweddar, er enghraifft, mae Llywodraeth Iwerddon wedi cyhoeddi strategaeth fasnach ddynodedig. Ar hyn o bryd, nid oes gan Gymru strategaeth fasnach benodol. Mae’n nodi dulliau rhanbarthol wedi’u targedu ar gyfer Asia, ar gyfer y dwyrain canol, ac Affrica—sectorau allweddol lle y nodwyd cyfleoedd penodol. Mae’n ddull Llywodraeth gyfan, sydd hefyd yn cynnwys cysylltiadau dwyochrog eraill, gan gynnwys cymorth addysg, diwylliant a datblygu, ac ati.

Nawr, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fod yr ystadegau allforio mwyaf diweddar yn dangos, er bod gan Gymru ddylanwad cryf o ran gwarged masnach gyda’r UE, fod gennym ddiffyg o £3.7 biliwn gyda gweddill y byd, a bydd honno’n farchnad allweddol, yn amlwg, ar ôl Brexit. Mae arnom angen ymagwedd strategol gan y Llywodraeth, ond mae angen ymdeimlad o frys hefyd. Mae Llywodraeth Iwerddon eisoes, drwy Bord Bia, wedi creu baromedr Brexit i roi cymorth i fusnesau asesu pa mor barod ydynt ar gyfer y bygythiadau a’r cyfleoedd a fydd yn deillio o Brexit. Yn ogystal â chynnig baromedr tebyg ar gyfer busnesau Cymru, efallai y byddai’r Llywodraeth yn awyddus i sefyll y prawf eu hunain, oherwydd, o gymharu â’r Gwyddelod, rwy’n ofni ein bod ar ôl ar hyn o bryd o ran lefel cynllunio a pharodrwydd ar gyfer yr her economaidd fwyaf i neb ohonom ei hwynebu erioed.

Rwy’n cytuno ein bod yn wynebu cryn her, ac yn y dyfodol, ond credaf hefyd fod y bobl gywir gennym yn y Llywodraeth, ac yn gweithio mewn partneriaeth â’r Llywodraeth, i sicrhau y down drwy’r hyn a fydd yn gyfnod cythryblus. O ran ein gweithgarwch tramor, credaf mai un o’r camgymeriadau mwyaf a wnaed yn ddiweddar yw colli llawer o weithgarwch tramor Cymru. Wrth gwrs, rydym bellach wedi eu hadfer, ac mae’r canlyniadau wedi bod yn drawiadol. Erbyn hyn, mae gennym swyddogion mewn tiriogaethau strategol allweddol, mewn dinasoedd strategol allweddol, yn ymgysylltu’n uniongyrchol â darpar fuddsoddwyr, ond hefyd yn sicrhau y gallwn hyrwyddo nwyddau a gwasanaethau o Gymru i’r marchnadoedd hynny lle y gwyddom y ceir y potensial mwyaf ar gyfer twf. Felly, er enghraifft, boed hynny yn Tsieina—yn Shanghai, Chongqing a Beijing—neu yn yr Unol Daleithiau, drwy Atlanta, San Francisco ac Efrog Newydd, rydym eisoes yn targedu’r tiriogaethau, y rhanbarthau a’r dinasoedd y bydd y twf yn deillio ohonynt. Ond o ran strategaeth fasnach a buddsoddi, mae hyn yn rhan o’r gwaith a wnaed rhwng fy swyddfa a swyddfa’r Prif Weinidog i sicrhau bod Cymru’n cael ei hyrwyddo’n well dramor, fod brand clir gennym dramor, a’n bod yn cael ein hystyried yn fan lle y gall pobl gael gafael ar nwyddau a gwasanaethau o’r safon uchaf, a lle y mae gennym werthoedd arbennig mewn perthynas â chynaliadwyedd a thegwch ein heconomi.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Russell George.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae llawer o bwyslais wedi’i roi ar adroddiad diweddar Demos, sy’n tynnu sylw at effaith Brexit ar ranbarthau’r DU fel Cymru. Nawr, wrth edrych ar yr adroddiad yn ei gyfanrwydd, mae sawl pwynt perthnasol yn cael ei nodi, gan gynnwys y potensial i fargeinion dinesig a gweinyddiaethau datganoledig edrych y tu hwnt i’r DU a’r UE er mwyn denu buddsoddiad tramor. Yng Nghymru, rydym yn dal i ddibynnu’n helaeth iawn ar allforion i’r UE, wrth gwrs. Mae’r ffigurau diweddaraf yn awgrymu bod 67 y cant o’n hallforion yn mynd i’r Gymuned Ewropeaidd, o gymharu â 44 y cant yn unig yn 2012. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau a gymerwyd gennych i sicrhau bod awdurdodau lleol sy’n rhan o’r bargeinion dinesig yn defnyddio eu dylanwad i helpu busnesau Cymru i edrych y tu hwnt i Ewrop a pharatoi ar gyfer marchnadoedd allforio newydd?

Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn yn yr ystyr fod gan awdurdodau lleol rôl arwyddocaol yn y gwaith o hybu twf economaidd yn eu hardaloedd. Un o fy mhryderon yn ystod fy nghyfnod yn y swydd hon yw diffyg capasiti ac adnoddau mewn rhai rhannau o Gymru i wneud hynny ar lefel yr awdurdodau lleol, a dyna pam rwy’n cymeradwyo’r dull a fabwysiadir ar lefel ranbarthol, drwy ardaloedd y dinas-ranbarthau a rhanbarthau cytundeb twf, i ddod â’r rhai sy’n llwyddo i sbarduno twf lleol a’r rhai sydd â phrofiad o allforio at ei gilydd. Nawr, yr hyn a wnaethom yn ne Cymru ac yng ngogledd Cymru—ac rydym yn ystyried gwneud yr un peth yn y canolbarth—yw dod â’r rhai sy’n gyfrifol am ddatblygu economaidd a’r rhai sydd â phrofiad o allforio at ei gilydd ar lefel yr awdurdodau lleol, ac estyn allan at yr holl allforwyr posibl ym mhob rhanbarth er mwyn sicrhau eu bod yn derbyn yr holl gyngor a chefnogaeth sydd eu hangen i fanteisio ar allforion yn y dyfodol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae cyfleoedd buddsoddi, wrth gwrs, yn bodoli y tu hwnt i Ewrop, fel y nodir yn adroddiad Demos, gan gynnwys Tsieina. Nawr, i Tsieina yr aiff 2 y cant o farchnad allforio Cymru ar hyn o bryd, ac mae’r allforion wedi lleihau 3.5 y cant ers 2013. Diben pennaf y daith fasnach ddiweddar i Tsieina oedd cryfhau cysylltiadau gyda chwmnïau o Gymru, ond ychydig o lwyddiant a gafwyd yn hynny o beth. Mae Llywodraeth Cymru wedi cynnal pum taith fasnach i Tsieina ers 2012, ond nid yw’r allforion wedi cynyddu’n sylweddol ers yr ymweliadau hynny. A wnewch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, amlinellu eich cynlluniau i ailgydbwyso allforion Cymru o blaid marchnadoedd mawr fel Tsieina?

Nid sicrhau rhagor o gyfleoedd allforio oedd unig ddiben y daith fasnach. Roedd yn ymwneud hefyd â sicrhau cyfleoedd buddsoddi, ac yn hynny o beth, roedd y daith yn amlwg yn llwyddiant, oherwydd, yn ystod y daith, sicrheais ddau gytundeb ar gyfer buddsoddi yng Nghymru, gan greu nifer o swyddi. Ond mae’r Aelod yn iawn fod yna gyfleoedd enfawr ar gyfer allforio, yn enwedig, yn fy marn i, yn y sector bwyd a diod yn Tsieina. O ran allforion yn unig, mae’r sector wedi tyfu 95 y cant dros y 10 mlynedd diwethaf, ac o ran newid chwaeth ac agweddau a thueddiadau cwsmeriaid, gwyddom fod Tsieina yn diriogaeth ar gyfer twf.

Yn ddiweddar, cyhoeddodd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, gronfa £21 miliwn drwy Brosiect Helix i edrych yn fyd-eang ar ble y bydd tueddiadau newydd a newidiol yn arwain at fwy o gyfleoedd ar gyfer y sector bwyd a diod. Mae hyn i’w ganmol. Credaf y bydd yn rhoi cyfle gwych inni dyfu’r sector yn rhyngwladol a chreu mwy o swyddi yma yng Nghymru. Ond o ran Tsieina, nid oes unrhyw amheuaeth gennyf y bydd y cysylltiadau diwylliannol cryf rydym wedi’u sefydlu dros y degawd diwethaf yn arwain yn awr at fwy o enillion economaidd i Gymru, a dros y blynyddoedd nesaf, byddaf yn canolbwyntio ar hynny. Credaf ein bod wedi gweld cryn dipyn o waith a llawer iawn o lwyddiant o ran datblygu’r cysylltiadau diwylliannol rhwng rhanbarthau Tsieina a Chymru. Ond yn awr, rwyf am weld y cysylltiadau hynny’n trosi’n rhagor o swyddi, mwy o fuddsoddiad, a mwy o allforion i gwmnïau o Gymru.

Gan fod Llywodraeth y DU bellach wedi sbarduno erthygl 50, byddwn yn dweud, wrth gwrs, fod yn rhaid i Gymru gael strategaeth economaidd ar waith i gefnogi’r hyn sydd yn farchnad economaidd fregus iawn. Felly, beth yw eich cynllun i gefnogi busnesau bach a chanolig, yn benodol, yn ystod y cyfnod hwn? A gaf fi ofyn hefyd pryd y byddwch yn cyhoeddi eich ymateb i strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU?

Byddaf yn ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn ystod yr wythnosau nesaf, yn amlinellu fy ymateb i’r cynigion. Rwyf eisoes wedi cyfarfod â Greg Clark yn bersonol a dweud wrtho’r hyn a ddywedais yn gyhoeddus, sef nad oes fawr o ddim i anghytuno yn ei gylch yn y strategaeth. Mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn rhai meysydd o’r strategaeth, yn enwedig y meysydd lle y gallem weld adnoddau ychwanegol yn dod i Gymru drwy gyllid ymchwil a datblygu ac arloesi, yn ogystal â thrwy gytundebau sector-benodol posibl. Y quid pro quo yw y bydd Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i ddatblygu manylion y strategaeth ddiwydiannol, ac ar sail y trafodaethau a gefais gyda’r Ysgrifennydd Gwladol, rwy’n hyderus y gallwn weithio’n agos gyda’n gilydd yn ystod y cyfnod cythryblus hwn, nid yn unig er budd economi Cymru, ond economi Prydain gyfan.

Gwnaf. Mae ein gwasanaeth Sgrîn Cymru yn darparu gwasanaeth criw a lleoliadau llawn ac yn hyrwyddo Cymru i’r diwydiant cynhyrchu byd-eang. Mae hyn yn golygu bod bywyd Cymru, ein lleoliadau, a’n talent yn cael eu harddangos ar y sgrîn mewn sawl cynhyrchiad bob blwyddyn.

Diolch am eich ateb. Rwy’n falch fod ymdrechion megis y ffilm hyrwyddo wedi llwyddo i gynyddu nifer y cwmnïau a’r prosiectau sy’n ffilmio yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf, ond o gymharu â gwledydd eraill, rydym yn dal ar ei hôl hi. Hoffwn ofyn pa ymdrechion rydych yn eu gwneud i wella’r ffordd y mae cwmnïau cynhyrchu a phrosiectau ffilm allanol yn hyrwyddo’r ffaith eu bod wedi bod yn ffilmio yng Nghymru. A allwch amlinellu hefyd sut rydych yn annog cwmnïau a phrosiectau sy’n elwa o gyllid Llywodraeth Cymru i osod eu ffilmiau yng Nghymru, yn hytrach na defnyddio Cymru fel lleoliad i gynrychioli rhywle arall, fel sy’n digwydd yn rhy aml o lawer? Mae un o fy etholwyr wedi mynegi pryderon ynglŷn â cheisio annog elfen ddiwylliannol unigryw mewn perthynas ag unrhyw grantiau a roddir gan Lywodraeth Cymru. Ymddengys fod Ffilm Cymru yn dweud yn eithaf penodol ar eu gwefan y byddant yn hyrwyddo cynnwys diwylliannol Cymreig mewn perthynas â’r ffilmiau, ond o ran teledu a chyllid Llywodraeth Cymru, nid yw pobl mor siŵr sut y byddech o bosibl yn hyrwyddo pobl sydd â diddordeb mewn adrodd stori am ein hanes i bobl Cymru, os nad ydynt yn gwybod y gallant wneud hynny.

Rwyf am ymddiheuro o flaen llaw am ddefnyddio rheg wrth ateb cwestiwn yr Aelod. Lle y bo modd, rydym yn annog cynyrchiadau nid yn unig i ffilmio yng Nghymru ond hefyd i’w gosod yng Nghymru. Enghraifft o hyn yw’r gyfres ‘The Bastard Executioner’, y bwriadai’r cynhyrchwyr ei gosod yn Lloegr yn wreiddiol, ond wedi trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru, fe’i gosodwyd yng Nghymru yn lle hynny. Credaf y byddai’n fuddiol i mi ysgrifennu at yr Aelodau yn manylu ar y meini prawf y mae’n rhaid eu bodloni o ran denu buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru, gan eu bod yn cynnwys gofynion penodol.

Er enghraifft, mae angen un neu fwy o’r canlynol: amrywiaeth mor eang â phosibl o ddelweddau o Gymru; adrodd straeon brodorol ar yr un pryd yn Gymraeg ac yn Saesneg, sydd wedi bod yn hynod o lwyddiannus mewn cynyrchiadau megis ‘Hinterland’; a dangos delweddau o Gymru i gynulleidfa ryngwladol eang. Ond byddaf yn ysgrifennu at yr Aelodau gyda manylion llawn am y meini prawf.

Credaf ei bod yn wych fod y diwydiannau creadigol yng Nghymru wedi tyfu’n gyflymach nag yn unrhyw ranbarth arall yn y DU y tu allan i Lundain. Mae hyn yn dangos bod cryn awydd i ffilmio yng Nghymru. Ond credaf ei fod hefyd yn dangos safon y criwiau sydd gennym yng Nghymru erbyn hyn, yn enwedig ar hyd coridor yr M4, sy’n un o’r canolfannau ffilmio mwyaf atyniadol yn Ewrop ar hyn o bryd.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi eich llongyfarch ar eich ymdrechion egnïol a rhagorol i sicrhau bod Cymru yn cael ei hyrwyddo mewn cynyrchiadau teledu a ffilm? Nodais â diddordeb y ffilm hyrwyddo a gyflwynwyd gan y seren Hollywood, Michael Sheen, sy’n cynnwys clipiau o rai o’r cynyrchiadau mawr diweddaraf i gael eu ffilmio yng Nghymru, ac sy’n hyrwyddo popeth sydd gan y wlad i’w gynnig fel lleoliad ffilmio. Roedd 2016 yn flwyddyn lwyddiannus i Sgrîn Cymru, wrth iddynt ymdrin â 386 o ymholiadau cynhyrchu, gyda chynyrchiadau’n gwario dros £41 miliwn yng Nghymru, gyda chefnogaeth Llywodraeth Lafur Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i annog rhagor o hyrwyddo ar Gymru a diwylliant Cymru mewn cynyrchiadau teledu a ffilm?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn ac am ddangos cryn ddiddordeb, ers cael ei hethol i’r Siambr hon, yn y diwydiannau creadigol? Mae’n ofynnol i bob cynhyrchiad sy’n cael ei ariannu gan gronfa Sgrîn Cymru basio prawf diwylliant. Mae’n mynd y tu hwnt i feini prawf y prawf diwylliant a gynlluniwyd gan yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon, gan ei fod hefyd yn cynnwys meini prawf sy’n benodol i Gymru a luniwyd i hyrwyddo Cymru a thalent Cymru. Credaf fod hynny’n ychwanegu at werth cynnig Cymru i gynhyrchwyr ffilmiau a theledu ledled y byd. Mae Sgrîn Cymru yn gweithio’n llwyddiannus iawn i ddenu cynyrchiadau i ffilmio yng Nghymru, gan arddangos ein tirweddau anhygoel, sef y ffactor pwysicaf o ran denu twristiaid i Gymru, a hefyd ein dinasweddau, i gynulleidfaoedd rhyngwladol.

Efallai yr hoffai’r Aelod wybod bod swyddogion Sgrîn Cymru hefyd yn marchnata’r hyn y gellir ei gael a’r hyn y gellir ei gyflawni yng Nghymru i gynulleidfa ryngwladol drwy gyswllt uniongyrchol â chynhyrchwyr yn yr Unol Daleithiau a rhannau allweddol eraill o’r byd, megis Cannes. Rydym hefyd yn gwahodd swyddogion gweithredol blaenllaw o’r diwydiant ar ymweliad er mwyn marchnata manteision cynhyrchu teledu a ffilm yng Nghymru. Rydym hefyd, fel y gwelwyd yn y ffilm hyrwyddo ddiweddar, yn gweithio’n ddi-baid i godi ymwybyddiaeth o Gymru fel lle gwych i ffilmio.

Gwnaf. Mae fframwaith diogelwch ar y ffyrdd Cymru yn nodi’r camau rydym ni a’n partneriaid yn eu cymryd i gyrraedd ein targedau lleihau damweiniau. Cyhoeddais gyllid grant cyfalaf a refeniw ar gyfer diogelwch ar y ffyrdd ar 22 Mawrth.

Roeddwn yn arbennig o falch o weld, yn rhan o’r cyhoeddiad yr wythnos diwethaf, fod cyllid wedi’i roi ar gyfer mesurau diogelwch ar y ffyrdd yn fy ardal, ac yn enwedig ger ysgolion. Bydd Hakin a Hubberston, Ysgol Uwchradd y Drenewydd, Ysgol Gynradd Llanandras a Llanbedr Pont Steffan i gyd yn elwa yn awr. Felly, diolch am hynny. Ond o dan Ddeddf Cymru 2017, bydd gan Weinidogion Cymru fwy o rym dros ffyrdd a thrafnidiaeth, gan gynnwys terfynau cyflymder cenedlaethol. Felly, a wnewch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, archwilio sut y gellid defnyddio’r pwerau hynny i wella diogelwch ffyrdd, yn enwedig o ran lleihau cyflymder y tu allan i ysgolion ac mewn ardaloedd adeiledig?

Gwnaf, yn sicr. Rwy’n awyddus i weld rhagor o barthau 20 milltir yr awr yn cael eu cyflwyno ger ysgolion. Hyn a hyn yn unig y gall ein hadnoddau ariannol ei gyflawni drwy addysgu pobl ifanc. Mae’n rhaid cyflwyno mesurau eraill, a chredaf y dylem geisio gostwng cyflymder y modurwyr sy’n gyrru heibio i sefydliadau addysg. Ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, fel y nododd yr Aelod, byddwn yn rhyddhau bron i £4 miliwn mewn grantiau cyfalaf diogelwch ar y ffyrdd er mwyn ariannu 31 o gynlluniau ar gyfer lleihau damweiniau ffyrdd mewn 16 awdurdod lleol, ac rydym hefyd yn darparu cynlluniau a fydd o fudd i 21 ysgol ledled Cymru. Ond credaf fod angen inni barhau i gyflwyno ein rhaglen Llwybrau Diogel i Ysgolion ar Gefnffyrdd, sydd wedi arwain at gyflwyno terfynau cyflymder 20 milltir yr awr ger nifer fawr iawn o ysgolion mewn ardaloedd sy’n agos at gefnffyrdd. O ran y pwerau a ddaw i Gynulliad Cymru drwy Fil Cymru, ar hyn o bryd nid oes gennym bwerau i osod terfyn cyflymder cenedlaethol. Ond bydd Bil Cymru yn rhoi’r grym i ni amrywio’r terfyn cyflymder cenedlaethol ar ffyrdd lleol a chefnffyrdd, gan gynnwys ffyrdd arbennig, a bydd hefyd yn rhoi’r gallu i’r Cynulliad Cenedlaethol ddeddfu ar derfynau cyflymder cenedlaethol. Rwy’n edrych eleni—efallai yr hoffai’r Aelod wybod—ar yr adolygiad o derfynau cyflymder, sef adolygiad sy’n edrych i weld a ddylid gostwng terfynau cyflymder mewn mannau prysur, yn enwedig ger ysgolion. Rwy’n bwriadu ei ddiweddaru eleni oherwydd, fel y dywedais, credaf fod yn rhaid i ni ostwng cyflymder teithio cerbydau y tu allan i ysgolion ac yn agos atynt.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod cerbydau nwyddau trwm yn dod oddi ar y ffordd yn aml ar yr A470 rhwng Talerddig a Dolfach, lle na cheir unrhyw rwystr ffordd neu balmant. Rydych eisoes wedi fy hysbysu eich bod yn bwriadu cynnal adolygiad arall o derfynau cyflymder ar gefnffyrdd yr haf hwn, gan roi blaenoriaeth i restr o safleoedd. Fodd bynnag, nid y terfyn cyflymder yw’r broblem yma, mewn gwirionedd, ond cynllun y ffordd a’r ffaith nad oes unrhyw arwyddion rhybudd neu rwystrau. Felly, a gaf fi ofyn: a wnewch chi sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn asesu mesurau ataliol eraill yn ogystal â gosod terfynau cyflymder ar y prif gefnffyrdd ledled canolbarth Cymru?

Gwnaf, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Ac a gaf fi awgrymu fy mod yn ymweld â’r darn penodol hwnnw o’r A470 gyda’r Aelod? Yn ddiweddar, derbyniais sylwadau gan gyd-Aelod yr Aelod, Darren Millar, ynglŷn â ffordd debyg yn ei etholaeth ef. Bûm ar ymweliad safle yno, ac o ganlyniad, rydym bellach yn ystyried newid yr arwyddion, sy’n aml yn ddryslyd, ar y ffordd. Credaf ei bod yn hollol hanfodol ein bod yn dynodi’n glir i fodurwyr beth sy’n gyflymder diogel, yn hytrach na therfyn cyflymder yn unig. Lle y bo angen gostwng y terfyn cyflymder, byddwn yn gwneud hynny ar sail tystiolaeth, ond yn aml, hefyd, yn unol â phryderon y cymunedau lleol. Ond lle y bo angen rhagor o waith ar ffordd er mwyn sicrhau ei bod yn fwy diogel, rwy’n fwy na pharod i ystyried buddsoddi yn y seilwaith dan sylw.

Mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn diogelwch beicio yn fy rhanbarth. A gaf fi dynnu eich sylw, Gweinidog, at fap llwybrau teithio llesol ar gyfer Aberystwyth, nad yw’n cynnwys llwybr Ystwyth? Nawr, llwybr Ystwyth yw’r unig lwybr di-draffig rhwng Aberystwyth a maestrefi fel Rhydyfelin a Llanfarian. Rwy’n gyfarwydd iawn ag ef ac mae’n llwybr sy’n cael cryn ddefnydd. Fodd bynnag, ni ellir ei fapio, mae’n debyg, gan nad yw’r groesfan ar draws y gefnffordd yn Nhrefechan yn cyrraedd y safon. Mae’r gefnffordd yn rhan o’ch cylch gorchwyl, ond ni all yr awdurdod lleol fapio’r llwybr a’i gynnwys fel llwybr teithio llesol neu lwybr diogel am fod y groesfan yn cael ei hystyried yn ‘fethiant difrifol’ yn ôl archwiliad Sustrans o’r llwybr. Pa gamau y gallwch eu cymryd, gyda’r awdurdod lleol yng Ngheredigion, i geisio uwchraddio’r groesfan honno fel y gallwn gynnwys llwybr Ystwyth, sydd wedi costio cryn dipyn o arian i’w adeiladu—gan gynnwys arian o Ewrop—yn ein cynlluniau teithio llesol er mwyn iddo ddod yn fwy cyfarwydd a chael mwy o ddefnydd yn Aberystwyth a’r cyffiniau?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am dynnu fy sylw at y mater penodol hwn? Er mawr gywilydd i mi, nid oeddwn yn ymwybodol o’r mater hwn tan heddiw, ond byddaf yn dod â swyddogion yr awdurdod lleol a swyddogion y cefnffyrdd at ei gilydd er mwyn archwilio sut y gellir datrys y broblem benodol hon, oherwydd ar sail yr hyn y mae’r Aelod yn ei ddweud, nid yw’r her hon yn un na ellir ei goresgyn, ac yn anad dim, mae’n rhaid inni ystyried diogelwch beicwyr, a byddwn yn gwneud hynny.

Mae perfformiad cryf y sector TGCh wedi creu dros 9,300 o swyddi uchel eu gwerth yng Nghymru, a gennym ni y mae’r economi ddigidol sy’n tyfu gyflymaf y tu allan i Lundain. Bydd ein cymorth parhaus i’r sector galluogi hwn yn cefnogi datblygiad holl fusnesau Cymru drwy’r defnydd cynyddol o dechnolegau digidol.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Rwy’n ei ystyried yn ddiwydiant ac yn sector pwysig iawn, sy’n parhau i dyfu, yn enwedig mewn meysydd fel e-fasnach a roboteg. Er y twf cyflym iawn a fu yn ddiweddar, fel y dywedwch, mae perfformiad cymharol Cymru o ran technoleg gwybodaeth a chyfathrebu, yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, ymhlith y gwaethaf o’r holl sectorau a ddiffinnir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Hefyd, mae’n rhaid inni osgoi mabwysiadu meddylfryd y 1970au fod TGCh yn ymwneud yn bennaf â chyllid. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet longyfarch dinas-ranbarth Abertawe ar eu hymrwymiad i dwf y diwydiant TGCh fel rhan o raglen y dinas-ranbarth?

Gwnaf, yn sicr. Bydd arwyddo bargen ddinesig £1.3 biliwn dinas-ranbarth bae Abertawe yn rhoi hwb economaidd enfawr, gyda buddsoddiad yn cael ei wasgaru dros yr holl ranbarth, gan ysgogi twf ar draws rhanbarth de-orllewin Cymru. Rwy’n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol ei fod wedi’i ddatblygu fel gweledigaeth o sut y gall y rhanbarth sicrhau ei fod yn manteisio ar dechnoleg y genhedlaeth nesaf, gan ddefnyddio ei gryfderau presennol, ac mae’n cynnwys pedair thema: rhyngrwyd cyflymu economaidd; rhyngrwyd gwyddor bywyd, iechyd a lles; rhyngrwyd ynni; a rhyngrwyd gweithgynhyrchu clyfar. Credaf ei fod yn tanlinellu’n berffaith y technolegau digidol sy’n galluogi ym mhob rhan o’n bywydau ac sy’n hanfodol i dyfu ein heconomi.

Gyda hynny mewn golwg, wrth gwrs, rydym wedi datblygu cymhwysedd digidol mewn ysgolion ac rydym yn datblygu fframweithiau digidol ar gyfer diwydiant ledled Cymru. Gallaf sicrhau’r Aelod a phawb arall yn y Siambr ein bod yn cydnabod nad yw hyn yn ymwneud â chyllid yn unig—mewn gwirionedd, dyma’r dechnoleg sy’n sail i’r rhan fwyaf o weithgynhyrchu uwch yn y byd.

Rwy’n cytuno y gall y fargen ddinesig ddarparu’r llam digidol mawr hwn ymlaen, ond mae’n werth cofio hefyd mai o Abertawe y llamodd Trudy Norris-Grey yn ei blaen—mae’n amlwg eich bod yn gwybod, Gweinidog, mai hi yw rheolwr gyfarwyddwr Microsoft ar gyfer sector cyhoeddus canol a dwyrain Ewrop, a chadeirydd Menywod mewn Gwyddoniaeth, Peirianneg a Thechnoleg. Mae hi’n honni bod ‘cyfleoedd gwych’, i ddefnyddio ei geiriau hi, i fenywod gael mynediad at yrfaoedd mewn TG, ond nad ydynt yn gwybod amdanynt. Felly, tybed sut y gall Llywodraeth Cymru fod o gymorth i fusnesau Cymru—nid yw’n ymwneud â sgiliau yn gymaint â’r busnesau eu hunain—i hyrwyddo gyrfaoedd TG yn well i fenywod.

Mae Trudy yn esiampl ardderchog—yn wir, bûm yn cydgyflwyno’r digwyddiad Menywod mewn Gwyddoniaeth, Peirianneg a Thechnoleg a gawsom yma yn y Senedd er mwyn annog menywod i mewn i feysydd Gwyddoniaeth, Technoleg, Peirianneg a Mathemateg, ac roedd yn ddigwyddiad rhagorol. Rydym wedi gweithio’n galed iawn i sicrhau cydnabyddiaeth i bob agwedd ar yr adroddiad ar fenywod mewn Cymru dalentog—nid wyf byth yn cael y teitl yn hollol iawn—sef, yn y bôn, gweledigaeth drawslywodraethol a thraws-sector—busnes hefyd—o sut y gallwn sicrhau bod rhagor o fenywod yn ymgymryd â meysydd STEM, ac yn wir, sut y gallwn dynnu sylw merched ifanc yn arbennig at y gyrfaoedd hyn drwy nodi gyrfaoedd menywod gwirioneddol wych mewn technolegau STEM ar draws y sector.

Cefais y fraint o eistedd ar bwys menyw a oedd yn gweithio ym maes geneteg yng Ngwobrau Dewi Sant, a hi oedd yr enillydd. Yn wir, rydym yn ystyried ei noddi i gynnal cyfres o ddigwyddiadau model rôl ledled Cymru, er enghraifft, er mwyn tynnu sylw at rôl Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig sy’n fenywod, a’u rôl hanfodol ar draws y meysydd STEM mewn gwirionedd. Rwy’n angerddol iawn ynglŷn â rhoi’r modelau rôl cywir i fenywod ifanc er mwyn sicrhau eu bod yn llwyddo. Felly, bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod wedi bod yn hyrwyddo ymgyrch y placiau porffor, er enghraifft, i dynnu sylw at rôl menywod yn y meysydd hyn ledled Cymru er mwyn darparu’r modelau rôl hynny. Byddwn yn cynnwys busnes yn hynny o beth, drwy Busnes yn y Gymuned a’n cynlluniau i gyflwyno Dosbarth Busnes, a byddaf yn cadeirio’r bwrdd trawslywodraethol i sicrhau ein bod yn rhoi hynny ar waith hefyd.

Yng nghyd-destun y fargen ddinesig ym mae Abertawe, ac, wrth gwrs, nawr bod y fargen yna yn mynd yn ei blaen, a allaf ofyn pa gamau rydych chi, fel Llywodraeth, yn eu cymryd i helpu’r cynghorau lleol yna yn ne-orllewin Cymru i ddelifro’r buddsoddiad preifat oddi wrth gwmnïau IT sy’n hollbwysig i lwyddiant y fargen wrth drio creu swyddi o safon?

Mae’r Llywodraeth wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda phartneriaid y fargen ddinesig er mwyn cael y fargen wedi’i harwyddo a’i chymeradwyo, ac i sicrhau bod gennym brosiectau parod i’w dechrau yn y maes hwn. Rydym hefyd wedi bod yn gweithio’n galed iawn gydag ESTnet, er enghraifft, i wneud yn siŵr fod y technolegau digidol creiddiol gennym yn ein busnesau i sicrhau bod hynny’n digwydd. Rwyf hefyd yn rhedeg grŵp data a digidol y Llywodraeth, a fydd yn cynorthwyo partneriaid awdurdodau lleol i wneud y gorau o’u technolegau digidol, a byddwn yn gwneud cyhoeddiadau yn y dyfodol agos ynglŷn â sut y byddwn yn cyflwyno datblygiadau sector cyhoeddus yn y maes hwnnw er mwyn cynorthwyo datblygiad economaidd yn ardaloedd yr awdurdodau lleol.

Byddwn yn gwneud penderfyniad ar gyllid wedi inni dderbyn holl fanylion y cais; pan fyddwn yn fodlon fod proses drwyadl diwydrwydd dyladwy wedi ei chwblhau, a phan fydd y Cabinet wedi ystyried y cynnig.

Nid yw Cylchffordd Cymru, wrth gwrs, yn gofyn am arian uniongyrchol, gan mai buddsoddiad preifat yw’r £425 miliwn. Maent yn chwilio am warant—am hynny y mae’r prosiect yn aros. Ac ar ôl rhoi pwysau eithafol ar Cylchffordd Cymru i sicrhau ymrwymiad o fewn pythefnos, pa hyder y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i fuddsoddwyr a chefnogwyr brwd y prosiect y bydd penderfyniad yn cael ei wneud cyn bo hir, gan fod pob diwrnod, yn fy marn i, yn gwanhau’r hyder y bydd y prosiect hwn yn mynd rhagddo?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn? Ac wrth gwrs, cyflwynwyd cynnig ffurfiol o ganlyniad i’r pwysau eithafol hwnnw. Ni fu’n bosibl i ddatblygwyr Cylchffordd Cymru ddarparu’r wybodaeth angenrheidiol i ganiatáu i broses diwydrwydd dyladwy ddechrau tan ddiwedd yr wythnos diwethaf. Ac mae’n anffodus hefyd fod y wybodaeth yn anghyflawn ar hyn o bryd. Fodd bynnag, mae fy swyddogion a’r ymgynghorwyr allanol a benodwyd wedi cychwyn ar broses diwydrwydd dyladwy ar sail y wybodaeth a ddarparwyd, ac wrth gwrs, mae hynny’n amodol ar ymateb amserol y cwmni i unrhyw ymholiadau pellach. Rydym yn disgwyl gallu adrodd yn ôl i’r Cabinet erbyn canol mis Mai.

Yn ychwanegol at y cwestiwn hwn, rydym i gyd yn cydnabod pa mor awyddus yw pobl, yn enwedig ym Mlaenau Gwent, i gael penderfyniad ynglŷn â phrosiect Cylchffordd Cymru, yn enwedig o ystyried yr honiadau a wnaed ynglŷn â nifer y swyddi y bydd yn eu creu yn yr ardal. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau na fydd y pwysau hwn yn arwain at wneud penderfyniad hyd nes y cwblheir asesiad grymus iawn o hyfywedd a budd economaidd y prosiect? Diolch.

Gwnaf. Bydd nifer y swyddi a addawyd gan ddatblygwyr y prosiect yn cael ei archwilio’n drwyadl gan yr ymgynghorwyr sy’n cyflawni’r broses ddiwydrwydd dyladwy. Dechreuodd y profion person addas a phriodol yr wythnos hon. Mae ymgynghorwyr yn cynnal arfarniad o’r farchnad gan ystyried manteision posibl y prosiect o ran swyddi, yn ogystal â hyfywedd y prosiect yn ei gyfanrwydd yn y farchnad bresennol. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod pobl y Cymoedd, a phobl Glynebwy yn arbennig, yn deall ac yn gwerthfawrogi potensial y prosiect hwn, ochr yn ochr â, ac o bosibl yn ychwanegol at, y cynlluniau mawr eraill sy’n cael eu cyflwyno gan fuddsoddwyr ar draws rhanbarth y Cymoedd, gan gynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i fuddsoddiad Parc Caerau, buddsoddiad Trago Mills ym Merthyr Tudful, yn ogystal â’r potensial ar gyfer planetariwm mawr yn Hirwaun. Mae gan bob un o’r prosiectau hyn gryn botensial, yn unigol a chyda’i gilydd.

Saith wythnos yn ôl, wrth y blwch dogfennau hwnnw, ar 8 Chwefror, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrth y Senedd y byddai proses diwydrwydd dyladwy yn para rhwng pedair a chwe wythnos. Nawr, os oes problem wedi bod o ran diffyg gwybodaeth gyflawn, pam nad yw’r Llywodraeth wedi gwneud yr hyn y byddai’r sector preifat wedi’i wneud mewn sefyllfa o’r fath, gyda phrosiectau llawer mwy na hwn, sef rhoi pawb mewn ystafell—eu harchwilwyr, Grant Thornton, y cwmni, eu cyllidwyr ac ati, a Llywodraeth Cymru—er mwyn datrys y broblem hon? O ran y dyddiad y mae wedi’i roi inni bellach, sef canol mis Mai, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o’r risg y mae hynny’n peri i hyfywedd ariannol y prosiect hwn, o ystyried bod hynny’n ymestyn y gofyniad am gyllid pontio?

Mae’n rhaid i mi fod yn hollol glir: ni fyddwn yn osgoi’r broses ddiwydrwydd dyladwy ar gyfer unrhyw benderfyniad. A byddai’n fuddiol i ddatblygwyr Cylchffordd Cymru sicrhau ein bod yn symud yr un mor gyflym ar gyfer yr ymgynghorwyr sy’n ymgymryd â’r broses ddiwydrwydd dyladwy ag y gwnaethant ar fy nghyfer i, pan nodais y terfyn amser o bythefnos iddynt ar gyfer cyflwyno cynnig ffurfiol.

O ran dod â phob un ohonynt i’r ystafell, dyna’r union beth y buom yn galw amdano, ac rydym wedi bod yn rhoi pwysau aruthrol yn hynny o beth. Rydym wedi bod yn rhoi pwysau aruthrol ar y datblygwyr i ddarparu’r wybodaeth ofynnol ar gyfer yr ymgynghorwyr. Gyda’r wybodaeth honno, gellir cwblhau’r broses ddiwydrwydd dyladwy. Byddai’n fuddiol i’r datblygwyr gyflwyno’r wybodaeth er mwyn i bobl Glynebwy a’r Cymoedd wybod a yw hwn yn brosiect hyfyw ai peidio.

A gaf fi gefnogi’r hyn y mae Adam Price newydd ei ddweud? Yn fy marn i, nid diwydrwydd dyladwy sydd dan sylw yma, ond arafwch dyladwy, gan fod datblygwyr Cylchffordd Cymru wedi bod yn awyddus i gyfarfod o gwmpas y bwrdd fel hyn ers peth amser, ac nid ydynt wedi cael cyfle i wneud hynny. Credaf fod natur gyfyngedig y warant a geisir yma yn elfen bwysig i’w hystyried. Oherwydd gwarant am gyllid ar 50 y cant o’r costau cyllido yn unig yw hi, ond bydd yn cael ei sicrhau ar 100 y cant o’r asedau, ac ni fydd yn dod i rym beth bynnag hyd nes y bydd yr asedau hynny wedi cael eu hadeiladu, a bod rhywbeth ffisegol i allu darparu sicrwydd. Rwy’n deall bod yn rhaid i Ysgrifennydd y Cabinet gwblhau’r broses ddiwydrwydd dyladwy, ond os gwelwch yn dda, a wnaiff fwrw ymlaen â hynny?

Rydym eisoes wedi gwneud hynny. Dyna oedd holl ddiben nodi terfyn o bythefnos ar gyfer cyflwyno’r cynnig ffurfiol. Ers hynny, mae datblygwyr Cylchffordd Cymru wedi gwybod yn union pa wybodaeth sydd ei hangen yn yr ystafell ddata, ac maent yn gwybod yn union sut i ddarparu’r wybodaeth honno. Eu cyfrifoldeb hwy yw cyflwyno’r wybodaeth er mwyn dirwyn y mater hwn i ben, i roi hyder i bobl Glynebwy a phrofi bod hwn yn brosiect hyfyw i Gymru.

Gwnaf. Mae’r ddeddfwriaeth bresennol yn caniatáu profi cerbydau awtonomaidd ledled y DU. Rydym yn cydnabod potensial cerbydau awtonomaidd o ran gwella diogelwch ar y ffyrdd ledled y wlad ac rydym yn cadw golwg ar hyn.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Wel, efallai y bydd niferoedd cynyddol o geir diyrrwr yn ymddangos ar ffyrdd canolbarth Cymru maes o law. O ganlyniad, pa asesiad y mae eich adran wedi’i wneud o’r defnydd o geir awtonomaidd, yn enwedig ar is-ffyrdd a ffyrdd un trac, ac yn enwedig o dan amgylchiadau pan fydd angen penderfynu pa un ohonoch a ddylai facio’n ôl?

Nid wyf wedi cyrraedd y pwynt lle y mae’n rhaid i mi benderfynu pwy sy’n gyfrifol am facio’n ôl. [Chwerthin.] Ond rydym wedi bod yn asesu’r potensial ar gyfer gosod lonydd dynodedig ar y prif gefnffyrdd ar gyfer cerbydau awtonomaidd. Credaf y byddai hynny’n rhoi cyfle i ni sicrhau mwy o fuddsoddiad yn y sector pwysig hwn o’r economi fodurol. Mae buddsoddiad o’r fath yn gostus; nid yw’n rhad, ond byddai’n rhoi cyfle, er enghraifft, i ni brofi cerbydau awtonomaidd mewn ffordd ddiogel iawn, gan gynnwys eu gallu i facio’n ôl pan fyddant yn dod wyneb yn wyneb â cherbydau awtonomaidd eraill.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.

Cwestiynau nawr i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon. Y cwestiwn cyntaf, Leanne Wood.

Diolch am y cwestiwn. Mae bwrdd iechyd prifysgol Cwm Taf, gyda’i bartneriaid, yn parhau i ddatblygu a chyflwyno ei gynllun i wella mynediad at wasanaethau er mwyn diwallu anghenion iechyd a lles pobl y Rhondda mor lleol â phosibl.

Ar y diwrnod mawr hwn yn y byd gwleidyddol, credaf y dylid nodi nad yw 22 y cant o feddygon teulu bwrdd iechyd prifysgol Cwm Taf yn hanu o’r DU. Mae’r etholaeth rwy’n byw ynddi ac yn ei chynrychioli yn dibynnu’n helaeth ar feddygon o dramor. Rwy’n sicr nad yw hon yn ffenomen newydd ac nid yw’n sefyllfa unigryw i ni yn lleol. Ceir pryderon difrifol bellach ynglŷn â sut y bydd gadael yr UE yn effeithio ar allu Cymru i ddenu meddygon o dramor yn y dyfodol. Ysgrifennydd y Cabinet, pa waith y mae eich adran yn ei wneud i sicrhau cyn lleied o effaith â phosibl ar ein gwasanaethau iechyd yma yng Nghymru o ganlyniad i adael yr UE?

Rwy’n llwyr gydnabod pwynt yr Aelod dros y Rhondda. Mae’n peri pryder, fel y gwyddoch, i’r Llywodraeth hon hefyd. Yn dilyn y refferendwm, ac ers hynny, rydym wedi dweud yn gwbl glir fod croeso yma i aelodau staff ac aelodau o’n cymunedau sy’n hanu o’r Undeb Ewropeaidd a thu hwnt, nid fel gweithwyr yn ein gwasanaethau iechyd a gofal yn unig, ond fel dinasyddion yn ein cymunedau. Wrth gwrs, rydych yn llygad eich lle i nodi bod yna nifer sylweddol o bobl yn dod o’r tu allan i’r wlad hon, ac o isgyfandir India yn arbennig, ond hefyd y rhai sy’n ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain a’r Cyngor Meddygol Cyffredinol wedi cynnal eu harolygon eu hunain, a ddangosai fod nifer sylweddol o weithwyr gofal iechyd a meddygon sy’n rhan o system iechyd y DU yn ailystyried eu dyfodol yn y DU o ganlyniad uniongyrchol i Brexit.

Wrth gwrs, rydym yn ceisio ystyried a chynllunio ar gyfer gwahanol sefyllfaoedd yn y dyfodol. Yr her yw hon: hyd nes y bydd gennym gynllun hyfyw ger ein bron o ran yr hyn y mae hynny’n ei olygu, mae’n anodd iawn i ni fel Llywodraeth gael y sgyrsiau hynny gyda’r gweithwyr gofal iechyd. Byddwn yn gwbl glir ynglŷn â neges gyson y Llywodraeth hon fod croeso i bobl aros, a’u bod yn cael eu gwerthfawrogi, nid yn unig fel gweithwyr, ond fel rhan o’n cymunedau, ond byddaf yn parhau i gyfarfod â chynrychiolwyr meddygon a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill i drafod hynny. Mewn gwirionedd, byddaf yn cyfarfod â Chymdeithas Feddygol Prydain yr wythnos nesaf i drafod yr union fater hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae fferyllwyr mewn sefyllfa dda iawn i helpu meddygon teulu, ac felly, i wella mynediad at wasanaethau meddygon teulu, yn arbennig o ran rheoli ac adolygu meddyginiaethau. Credaf y gallem wneud yn well yn hyn o beth gan fod llawer o dystiolaeth fod defnydd gwael o feddyginiaethau, neu ddefnydd amhriodol weithiau hefyd, yn llesteirio rhai o’r canlyniadau iechyd y gallem eu sicrhau fel arall.

Rwy’n cytuno â chi, a dyna pam rydym eisoes wedi buddsoddi yn y platfform Dewis Fferyllfa, y platfform technoleg gwybodaeth sy’n galluogi pobl i fynychu amrywiaeth o fferyllfeydd i gael mynediad at y cynllun mân anhwylderau. Roedd Cwm Taf yn un o’r ardaloedd mwyaf blaenllaw yng Nghymru o ran darparu hynny, gan gynnwys yn etholaeth y Rhondda, sydd o dan sylw heddiw. Hwy sydd wedi gwneud y cynnydd mwyaf o blith yr holl fyrddau iechyd o ran sicrhau bod y cyfleuster Dewis Fferyllfa ar gael.

Mae’n ymwneud â mwy na hynny; mae’n ymwneud hefyd ag edrych eto ar y cynlluniau blaenorol a gyhoeddais, er mwyn sicrhau nad ar sail niferoedd yn unig y gwneir y taliad i fferyllfeydd, ond mae’r ymrwymiad a wnaethom i beidio â chyflwyno’r toriadau a gafwyd yn Lloegr yn ymwneud hefyd â sicrhau ansawdd, nid niferoedd yn unig, o ran y gwasanaeth a ddarperir, ond dylid cofio’r gwaith a gychwynnais gyda’r prif swyddog fferyllol i drafod adolygu’r cynllun rhyddhau meddyginiaethau, a fferyllfeydd ysbytai, yn benodol, a’r hyn y maent yn ei wneud a’r hyn y gallem sicrhau o bosibl ei fod yn cael ei wneud ar sail gymunedol hefyd mewn gwirionedd—byddai hynny’n cynorthwyo pobl i adael yr ysbyty yn gynt, gan atgyfnerthu’r angen am wasanaethau cymunedol, a byddai hefyd yn golygu bod fferyllfeydd ysbytai yn gwneud yr hyn y mae angen go iawn iddynt ei wneud yn hytrach na bod pobl yn aros yn hwy cyn gadael yr ysbyty. Felly, rwy’n cytuno’n llwyr â chi o ran cyfeiriad y polisi. Yr her yw pa mor gyflym y gallwn symud ymlaen ar faes ymarfer a gytunwyd.

Rydym eisoes yn buddsoddi mwy mewn gofal sylfaenol yng Nghymru. Ar y cyfan, rydym yn gwario oddeutu 22 y cant o’n cyllideb iechyd ar wasanaethau gofal sylfaenol. Rwy’n darparu £43 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol drwy’r gronfa gofal sylfaenol genedlaethol, a chyhoeddais yn ddiweddar y bydd y contract meddygon teulu newydd yn sicrhau cynnydd o £27 miliwn yn y buddsoddiad yn ystod y flwyddyn sydd i ddod.

Croesawaf y cynnydd hwnnw. O ran yr enw da sydd gan systemau iechyd y DU yn rhyngwladol mewn perthynas â darparu gwerth da am arian, rhoddir cryn bwyslais ar rôl meddygon teulu fel porthorion i rannau llawer mwy costus o’r system, yn enwedig mewn ysbytai. O ystyried y pwysau ar feddygon teulu, oni fyddai o fudd i’r Ysgrifennydd iechyd, o bosibl, gyda’r diffygion y mae’n eu hwynebu mewn ysbytai a’r pwysau ar rannau eraill o’r system, pe gallai sicrhau cynnydd mwy byth yn y buddsoddiad mewn meddygon teulu a’r broses o’u recriwtio?

Nid wyf yn cytuno’n llwyr â’ch cyfeiriad at feddygon teulu fel porthorion. Mae meddygon teulu yn llawer mwy na phorthorion i rannau eraill o’n system a’n gwasanaeth gofal iechyd. Yr hyn a wnawn yn gynyddol gyda’n partneriaid yng Ngholeg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a Chymdeithas Feddygol Prydain yw ceisio datblygu agenda gytûn ar sicrhau tîm amlddisgyblaethol ehangach, gyda meddygon teulu’n arweinwyr hanfodol ar gyfer gofal sylfaenol. Mae’r gwaith sy’n cael ei wneud mewn clystyrau gofal sylfaenol yn galonogol iawn. Ac mae’n deg dweud—a chredaf fy mod wedi dweud hyn eisoes—fod nifer o feddygon teulu wedi bod yn gymharol sinigaidd ynglŷn â chlystyrau pan gawsant eu cyflwyno, pa un a fyddai’n ymarfer biwrocrataidd yn hytrach na’n ddatblygiad ac yn welliant i’r gwasanaeth, i’w helpu i ymdopi â’r pwysau gwirioneddol y maent yn ei wynebu. Ond mae clystyrau wedi cael cefnogaeth go iawn, a gall y meddygon teulu eu hunain weld sut y mae gwasanaethau yn cael eu datblygu a’u darparu o dan eu harweinyddiaeth hwy i wella ansawdd y gofal a ddarperir ganddynt, ond hefyd er mwyn gwneud rhywbeth ynglŷn â’r pwysau y maent yn ei wynebu ar y gweithlu.

Felly, byddwn yn parhau i ddarparu buddsoddiad i gefnogi ein nodau a’n hamcanion er mwyn sicrhau bod gofal sylfaenol yn parhau i fod yn injan y GIG yma yng Nghymru, a byddwn yn parhau i barchu meddygon a chael trafodaethau go iawn gyda hwy a gweithwyr gofal iechyd eraill. Bydd rhagor gennyf i’w ddweud dros weddill y flwyddyn hon ynglŷn â recriwtio yn ogystal â sawl mater arall.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, yn gynharach yr wythnos hon, rhoddwyd cryn sylw i’r ffaith fod pedwar o’r byrddau iechyd yn wynebu heriau ariannol sylweddol, ddwywaith cymaint â’r hyn y mae eu byrddau cyfatebol ar yr ochr draw i Glawdd Offa yn eu hwynebu, a bydd ad-drefnu rhai o’u gwasanaethau wrth reoli’r pwysau cyllidebol hwnnw yn gryn her i lawer o’r byrddau iechyd hyn. Pa mor hyderus ydych chi y bydd y pedwar bwrdd iechyd—yn enwedig Hywel Dda, sydd â diffyg o bron i 10 y cant yn ei gyllideb ar gyfer eleni—yn gallu ad-drefnu gwasanaethau i’r sector sylfaenol, o ystyried y pwysau sy’n eu hwynebu, ar eu cyllideb, gan reoli’r hyn sydd ganddynt yn unig?

Nid wyf yn derbyn eich disgrifiad fod y diffyg ddwywaith cymaint â’r diffyg ar yr ochr arall i’r ffin. Mae dros 90 y cant o ymddiriedolaethau Lloegr yn wynebu diffyg. Nid wyf yn ei dderbyn fel darlun cywir a gonest o’r sefyllfa. O ran realiti ymdopi o fewn eu gallu a llwyddo i ad-drefnu gwasanaethau a darparu—gofal sylfaenol ar ei newydd wedd—mae hynny, mewn gwirionedd, yn dibynnu ar ein perthynas gyda’n partneriaid. Mae’n dibynnu ar ein gallu i recriwtio’r cymysgedd cywir o staff i weithio mewn ffordd wahanol. Mewn gwirionedd, ein cyfeiriad teithio yw annog pobl i weithio yng Nghymru, ac i aros yng Nghymru hefyd. Mae’n amgylchedd gwell i feddygon teulu weithio ynddo, yn ogystal â gweithwyr proffesiynol eraill hefyd.

Ni ddaw adeg byth pan na fydd pwysau ariannol ar y GIG—ac nid wyf yn ceisio esgus y bydd. Ond ni chredaf fod y sgyrsiau ynglŷn â’r prif ddiffygion a drafodwyd gennym yn helaeth dros y deuddydd diwethaf yn esgus o unrhyw fath dros beidio â bwrw ymlaen â chyflwyno llawer mwy o bwyslais ar ofal sylfaenol, o ran symud gwasanaethau i ofal sylfaenol, a chydnabod pwysigrwydd allweddol y maes hwn o’r gwasanaeth ar gyfer dyfodol ein gwasanaeth iechyd gwladol.

A gaf fi nodi pwynt o drefn, Llywydd?

Na chewch.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Ddoe, gofynnodd fy nghyd-Aelod, Steffan Lewis, i’r Prif Weinidog ailagor uned amenedigol arbenigol ar gyfer mamau a’u babanod, wedi i’r uned olaf yng Nghymru gau yn 2013. Dywedodd y Prif Weinidog fod llai na phump o famau newydd wedi cael eu hatgyfeirio yn y blynyddoedd diwethaf at uned cleifion mewnol yng Nghymru. Nid oedd gennyf unrhyw syniad am beth oedd yn sôn—nid oes gennym uned mam a’i baban yng Nghymru. O ble y cafodd y ffigur pump, nid oes gennyf unrhyw syniad chwaith. Ond ei ddadl ef oedd nad yw’r galw yno.

Rhwng mis Ionawr 2015 a mis Ionawr 2017, rydym wedi nodi 21 o fenywod yn ardal Caerdydd yn unig a fyddai wedi cael eu derbyn i uned, pe bai un wedi bod ar gael. O’r rheini, atgyfeiriwyd chwech ohonynt at uned y tu allan i’r ardal, ond dwy’n unig a aeth mewn gwirionedd, gan nad oedd y lleill am gael eu gwahanu oddi wrth eu teuluoedd. A ydych yn derbyn bod y galw’n uwch na’r hyn a awgrymodd y Prif Weinidog ddoe?

Roedd y Prif Weinidog yn llygad ei le yn nodi nifer y menywod a fu mewn uned cleifion mewnol yn ystod pob un o’r tair blynedd diwethaf. Ac mae hwn yn fater gwirioneddol bwysig nad wyf yn ceisio ei fychanu o gwbl. Mae’n rhaid i ni allu deall y dystiolaeth sydd ar gael i ni o ran beth sy’n wirioneddol gynaliadwy, yn ogystal â’r ansawdd priodol yn y gwasanaeth y gallwn ei ddarparu. O ran y gwasanaeth blaenorol, ni allai’r staff gynnal eu sgiliau i ddarparu’r math o wasanaeth o ansawdd uchel y byddai pobl yn dymuno’i gael.

Ac nid yw’r her yn ymwneud ag a fyddai un uned ynddi ei hun yn datrys pob un o’r problemau hynny pe bai wedi’i lleoli yng Nghymru. Fel y gwyddoch, rwyf wedi comisiynu adolygiad, drwy Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, o’r dystiolaeth ar yr hyn sydd ar gael yng Nghymru ar sail anghenion, a’n gallu i ddiwallu’r anghenion hynny, boed yng Nghymru neu fel arall. Bydd yr adolygiad hwnnw’n adrodd yn ddiweddarach eleni, ac wrth gwrs, byddaf yn rhannu’r canfyddiadau a’r cyngor, yn ogystal â fy ymateb, gyda’r Aelodau sydd yma heddiw, ac rwy’n siŵr y bydd ganddynt ddiddordeb ynddo. Rwy’n derbyn bod hyn, yn amlwg, yn bwysig i’r Aelodau ar draws y Siambr hon.

Gan gyfeirio at ymateb y Prif Weinidog ddoe, gofynnodd Steffan Lewis yn benodol, fel y gwneuthum innau heddiw, ynglŷn ag atgyfeiriadau at unedau mamau a’u babanod. Nid oes gennym unedau mamau a’u babanod yng Nghymru. Gwasanaethau cymunedol, cawsant eu cyflwyno dair blynedd wedi cau’r unedau, er ein bod, wrth gwrs, yn cydnabod bod eu hangen. Ond mewn achosion o seicosis ôl-enedigol, er enghraifft, mae angen cyfleusterau cleifion mewnol ar gyfer mamau a babanod. Dyna y mae canllawiau’r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn e ddweud. Nid oedd y safonau gwasanaeth a nodwyd gan Goleg Brenhinol y Seiciatryddion yn cyfeirio at ffigurau màs critigol hyd yn oed; maent ond yn dweud y dylid cynllunio gwasanaethau ar sail ranbarthol, y dylai pobl gael mynediad cyfartal ble bynnag y maent yn byw. Maent yn sôn am ddefnyddio staff i weithio yn y gymuned pan fo cyfraddau’r cleifion mewnol yn isel. Yn sicr, nid ydynt yn cefnogi cau unedau.

Mae’r coleg brenhinol yn dweud wrthym y gallwn ddisgwyl y bydd 140 o fenywod yng Nghymru angen mynediad at uned mam a’i baban bob blwyddyn—mwy na digon i wneud uned yn hyfyw. Nawr, yn y cyd-destun hwnnw, rhaid bod achos dros ailystyried eich safbwynt ynglŷn ag a ddylai fod uned mam a’i baban arbenigol gan Gymru. Ac yn wir, gan fynd y tu hwnt i’r sefyllfa yn ne Cymru, mae ffigurau’r Coleg Brenhinol Pediatreg yn nodi, nid yn unig yr angen i ailagor y ganolfan, ond yr angen am ganolfan newydd yn y gogledd hefyd, os mai edrych ar y galw a wnawn.

Rwy’n credu bod angen i ni feddwl eto, fel y dywedais, camu’n ôl, a meddwl am yr hyn y gallwn ei wneud, a’i wneud ar y lefel gywir o ran ansawdd ac yn y ffordd gywir y byddai pob un ohonom yn ei ddisgwyl. Nodais fod y ffigurau—nid wyf yn credu ei bod yn deg awgrymu bod y ffigurau wedi cael eu camddisgrifio. Rydym yn sôn am bobl a atgyfeiriwyd at uned cleifion mewnol, sydd wedi bod mewn uned mam a’i baban ar gyfer cleifion mewnol, a’n bod wedi comisiynu’r gofal hwnnw ar gyfer mamau a’u babanod mewn gwirionedd. A’r her gyda’r ffigurau mewn gwirionedd yw, ‘A yw hynny’n ddigon i gynnal uned yng Nghymru?’ yn hytrach na dadleuon gwleidyddion. Dyna pam y comisiynais Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru i gynnal yr adolygiad. Felly, nid yw’n ymwneud â chi a fi, fel gwleidyddion pleidiau neu gynrychiolwyr unigol, yn ceisio gwneud achos ar sail ein dealltwriaeth o ffigurau. Rwy’n mynd at bobl sy’n rhedeg ac yn darparu gwasanaeth, a byddaf yn comisiynu’r gwasanaeth hwnnw, er mwyn deall os yw’r angen yno, ac y gallem ac y dylem ddiwallu’r angen hwnnw yn y ffordd orau bosibl drwy leoli uned yn ffisegol yng Nghymru. Oherwydd, wrth gwrs, fe fyddwch yn gwybod fod y pellter i uned ym Mryste, dyweder, yn her i nifer o fenywod yng Nghymru, yn union fel y byddai pe baech yn byw yn Nhyddewi ac yn teithio i uned yng Nghaerdydd, pe baech yn byw yng Ngheredigion, neu pe baech yn byw ym Mangor. Mae yna her yma ynghylch y mynediad ffisegol hwnnw at uned ni waeth ble y mae’r uned honno wedi’i lleoli’n ffisegol, boed yng Nghymru neu y tu allan i Gymru. Ac mae’n rhaid i hynny fod yn rhan o’r cwestiwn gonest y gofynnwn i ni’n hunain, a dyna pam y comisiynais y cyngor fel sail wrthrychol briodol i ni wneud penderfyniad arni.

Ond mae ble y mae unedau wedi’u lleoli yn bwysig. Mae’n bwysig o ran mynediad, fel y mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion yn ei ddweud. Mae’n eithaf amlwg, rwy’n credu, o’n ffigurau a’n hastudiaethau achos, mai canlyniadau prynu darpariaeth allanol yw mamau’n dewis peidio â chael triniaeth cleifion mewnol yn lle triniaeth sy’n golygu cael eu gwahanu oddi wrth eu teuluoedd. Felly, mae gofal cleifion wedi dioddef. Mae yna faterion sy’n ymwneud â diogelwch plant yn dod i’r amlwg yma, ac nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr ariannol chwaith. Mae wedi dod yn amlwg bod y gwasanaeth sy’n cael ei gomisiynu yn Lloegr, er yn trin llai o gleifion, wedi bod yn fwy costus yn y pen draw. Ymddengys bod eich Llywodraeth wedi dilyn trywydd canoli a phrynu darpariaeth allanol yn ddi-gwestiwn. Ac ar y mater hwn yn benodol, onid yw’n bryd i chi gyfaddef eich bod yn anghywir?

Nid wyf yn credu bod hwnnw’n ddull cyfrifol o drin mater sy’n heriol iawn i bob un ohonom. Bydd pawb yn y Siambr hon yn awyddus i sicrhau ein bod yn cael yr ymateb cywir i deuluoedd a babanod yma yng Nghymru. O ran y cyfeiriad at brynu darpariaeth allanol, er mwyn bod yn gwbl glir, cyfeirir at ‘brynu darpariaeth allanol’ yn aml fel ‘preifateiddio’ mewn iaith o’r fath. Rydym yn comisiynu gofal gan y GIG yn Lloegr. Nid ydym yn preifateiddio’r gwasanaeth. Nid ydych wedi awgrymu ein bod ni’n gwneud hynny, ond mae ‘prynu darpariaeth allanol’ yn cael ei ddefnyddio yn rheolaidd fel term y bydd pobl eraill yn ei ddeall fel preifateiddio’r gwasanaeth. Yn sicr, nid yw hynny wedi digwydd.

Nid wyf yn cydnabod yr hyn a ddywedwch fod yna faterion yn ymwneud â diogelwch plant yn codi o hyn am nad oes gennym uned mam a’i baban ffisegol yn unman yma yng Nghymru. Ac rwy’n dweud wrthych eto yn syml iawn: o ran y lleoliad, rwy’n derbyn bod lleoliad yn bwysig. Dyna pam rwy’n dweud, os ydych yn byw yn Nhyddewi yng ngorllewin Cymru a bod yr uned yn ffisegol yng Nghaerdydd, mae honno, yn ymarferol, yn ffordd bell i chi deithio beth bynnag. Nid yw dweud yn syml, ‘Lleolwch uned yng Nghaerdydd’ yn datrys yr holl faterion sy’n codi o ran mynediad ffisegol. Ac mae’n rhaid cael sgwrs fwy synhwyrol i wneud yn siŵr ein bod yn cael yr ymateb cywir i hyn. Dyna pam rydym wedi comisiynu cyngor arbenigol, fel bod yna sail wrthrychol briodol i mi gael fy nghraffu arni, ond hefyd i’r Llywodraeth wneud penderfyniad arni. Ac rwy’n falch o’r ffaith ein bod yn buddsoddi mewn gwasanaethau cymunedol, oherwydd, yn aml, yr hyn y mae pobl yn dymuno ei gael yw cefnogaeth yn eu cymuned ac mae hynny’n aml yn fwy addas.

Rwy’n edrych ymlaen mewn gwirionedd at—. Rwy’n deall fod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ystyried cael ymchwiliad i’r maes hwn, ac edrychaf ymlaen at roi tystiolaeth i’r pwyllgor hwnnw, gan ateb cwestiynau ger bron yr Aelodau a chael trafodaeth, unwaith eto, sy’n seiliedig ar dystiolaeth i bawb ohonom ynglŷn â beth yw’r dewis cywir i deuluoedd a’u babanod yng Nghymru.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Angela Burns.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, pa asesiad a wnaethoch o gyfraddau afiechyd ac absenoldeb yn y GIG yng Nghymru?

Rydym yn adolygu ffigurau absenoldeb yn rheolaidd. Yn wir, mae’n rhan o’r broses arfarnu sydd gennyf gyda chadeiryddion pob un o’r byrddau iechyd. Rwy’n edrych ar eu cyfraddau absenoldeb a gweld a oes gwelliant neu fel arall. Rydym wedi gweld rhywfaint o welliant yn y tair blynedd diwethaf yn gyffredinol, yn enwedig yn y gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru, a chredaf fod cysylltiad rhwng hynny a’r gwelliant yn eu perfformiad. Felly, mae’n achos pryder rheolaidd, ond ni fyddwn yn esgus bod gennyf yr holl fanylion wrth law heddiw.

Gadewch i mi roi ychydig o gymorth i chi gyda hynny felly. Mae’r data y mae’r Ceidwadwyr Cymreig wedi’i gael gan fyrddau iechyd yn dangos bod pryder, straen, iselder ac afiechydon seiciatrig amhenodol eraill wedi effeithio ar 7,945 o aelodau staff y GIG yn 2015-16. Collodd y 7,945 aelod staff gyfanswm o 345,957 diwrnod o waith, sy’n gyfwerth â 948 mlynedd o oriau gwaith a gollwyd i’r GIG mewn un flwyddyn. Dyna werth 948 mlynedd o oriau gwaith. Ysgrifennydd y Cabinet, byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gwybod beth fyddwch chi’n ei wneud i fynd i’r afael â’r mater hwn. A chofiwch, ffigurau’n ymwneud â materion iechyd meddwl yn unig oedd y rhain. Nid oeddent yn cynnwys absenoldebau oherwydd clefydau eraill, cyflyrau cyhyrysgerbydol, neu unrhyw anhwylder corfforol arall.

Dyma pam ei bod yn flaenoriaeth i’w thrafod gyda chadeiryddion yn rhan o’u proses arfarnu rhyngof fi, fel yr Ysgrifennydd Cabinet perthnasol, a chadeiryddion byrddau iechyd. Felly, mae yna ddealltwriaeth ein bod eisiau gweld gwelliant pellach. Mae rhywfaint o hyn, o ran rheoli absenoldeb, yn ymwneud â deall y rhesymau pam fod pobl yn sâl ac yn absennol o’r gwaith: weithiau mae hynny’n ymwneud â’r gwaith ac weithiau mae yna resymau y tu hwnt i’r gwaith. Ond mae’n ymwneud â pha gymorth priodol sydd ei angen i helpu rhai ohonynt i ddychwelyd i’r gweithle. Dyna pam y rhown bwyslais ar wasanaethau iechyd galwedigaethol. Er enghraifft, ochr yn ochr â Chymdeithas Feddygol Prydain, rydym wedi ehangu’r gwasanaeth iechyd galwedigaethol ar gyfer meddygon teulu yn ogystal, i feddwl sut y mae hynny’n gweithio ar gyfer pobl a gyflogir mewn gofal sylfaenol hefyd. Felly, daeth Unsain â hyn i fy sylw hefyd, pan gefais gyfarfod â hwy yn ddiweddar ar y gwaith ymgyrchu y maent yn ei wneud gyda’u haelodau. Rwy’n deall yn berffaith pam y byddai unrhyw undeb llafur yn dymuno dod â’r mater i fy sylw yn y sgwrs honno. Felly, mae’n fater a ddeallwn; mae’n fater lle yr hoffem weld gwelliannau pellach oherwydd, yn y pen draw, mae’n well i’r aelod unigol o staff, yn well i’r gwasanaeth y maent yn gweithio ynddo ac yn y pen draw, yn well i’r gwasanaeth rydym yn ei ariannu ac yn ei ddarparu.

Ni allwn gytuno mwy â chi fod hwn yn fater y mae angen mynd i’r afael ag ef ar frys. Mae’n fwy na’r unigolyn yn unig. Ddoe, cawsom drafodaeth hir am y diffygion a welwn yn y GIG yng Nghymru yn rhai o’n hymddiriedolaethau. Rydym yn gwybod bod gennym broblem recriwtio—ni allwn gael digon o feddygon, nyrsys a’r holl staff arall. Rydym hefyd yn gwybod, er enghraifft, fod cost nyrsys cronfa sydd ar gontractau ers dros flwyddyn yn eithriadol o uchel, fel y mae cost meddygon ac ymgynghorwyr meddygol locwm. Rydym yn gwybod nad yw byrddau iechyd yn recriwtio staff ysgrifenyddol pan fyddant ar fin gadael tan ar ôl iddynt adael, sydd wrth gwrs yn llesteirio gwaith meddygon ymgynghorol a meddygon yn fawr am na allant gael gafael ar nodiadau’r holl gleifion y maent yn eu gweld, ac mae’n creu tagfa go iawn. Pe gallem ddod â rhai o’r oriau hynny’n ôl drwy gefnogaeth ddigonol i’r unigolion hyn, yna byddai’n eithriadol o fuddiol i’r GIG yn ariannol ac yn feddygol.

Mae’r ystadegau hyn, o’u cymharu ag ystadegau Lloegr, yn eithaf damniol. Rydych newydd grybwyll staff ambiwlans, ond mae’r ffigurau diweddaraf sydd ar gael, sef mis Gorffennaf i fis Medi 2016, yn dangos cyfradd o 7.5 y cant o staff absennol yng Nghymru, o’i chymharu â 5.4 y cant yn unig o staff absennol yn Lloegr. Mae’r bwlch hwn wedi bod yn debyg dros y pum mlynedd diwethaf.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn Lloegr, maent wedi bod yn treialu system mynediad cyflym at driniaeth. Tybed a allaf eich perswadio i ddechrau edrych yn iawn ar hyn. Rwyf wedi trafod y mater gyda rhai o’r byrddau iechyd. Nid yw’n ymwneud â cheisio datblygu GIG dwy haen, ac rwyf am wneud hynny’n gwbl glir, ond o ystyried ein diffyg adnoddau ariannol yn y GIG, ac o ystyried yr anhawster a gawn gyda llenwi swyddi gwag a recriwtio staff i’r GIG, mae’n ymddangos yn wirioneddol annoeth i beidio â cheisio annog y staff GIG sydd gennym i ddod yn ôl i’r gwaith yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Mae’n dda iddynt. Fe ddywedoch hynny eich hun: mae rhoi cefnogaeth iddynt yn wych. Mae rhai gwersi da i’w dysgu dros y ffin a hoffwn weld eich bod yn ddigon mawr i allu derbyn bod gwledydd eraill yn y DU wedi mynd i’r afael â hyn mewn ffyrdd gwahanol. Gadewch i ni weld a allwn ddod â rhywfaint o’r arfer gorau hwnnw yma a chael rhai o’n staff gweithgar yn ôl wrth eu gwaith, oherwydd rydym eu hangen ac mae angen iddynt fod yn ôl yn eu swyddi, yn ennill cyflog da, ac yn teimlo’n llawer gwell eu hunain.

Nid wyf yn ei chael hi’n anodd o gwbl i edrych ar rannau eraill o wledydd y DU er mwyn deall lle y ceir arferion gwell i ni eu mabwysiadu neu eu haddasu. Ym meysydd rheoli adnoddau dynol, rydym bob amser yn edrych i weld ble y mae’r arferion gorau’n bodoli fel bod staff yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi’n briodol. Rwy’n cydnabod y sylwadau a wnaethoch am sefyllfa ariannol y gwasanaeth iechyd—am yr heriau go iawn sy’n bodoli, gyda chwyddiant iechyd bob amser ar gyfradd uwch na gwasanaethau eraill hefyd.

I raddau helaeth, y rheswm pam fod ein cyfraddau ambiwlans wedi gwella a pham rwy’n credu, yn y ffigurau nesaf a ddaw allan, y gallwn ddisgwyl gweld gwelliant yn ein ffigurau yma yng Nghymru yw oherwydd bod yr amgylchedd gwaith wedi gwella ac oherwydd bod staff yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi’n well erbyn hyn. Nid wyf am esgus fod popeth yn berffaith—mae’n bell o fod yn berffaith—ond rwy’n disgwyl gweld ymdrech barhaus i weld y dull partneriaeth, sy’n cael ei werthfawrogi gennym yma yng Nghymru, yn sicrhau gwelliant, nid yn unig o ran ein cysylltiadau diwydiannol, ond o ran ein gallu i gynorthwyo pobl i ddychwelyd i’r gwaith yn gynt mewn gwirionedd oherwydd credaf fod y mwyafrif helaeth o’n staff eisiau bod yn y gwaith ac eisiau bod wrthi’n darparu gofal uniongyrchol i’r cymunedau y maent yn byw ynddynt ac y maent yn eu gwasanaethu. Felly, nid wyf yn credu bod unrhyw anghytundeb ynghylch y cyfeiriad polisi; mae’n ymwneud yn syml â’n gallu ni i gyflawni’r gwelliant hwnnw.

Llefarydd UKIP, Caroline Jones.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, gellir cymharu gorwariant y byrddau iechyd lleol â’r symiau mawr a werir ar nyrsys asiantaeth. Y llynedd, roedd y GIG yng Nghymru yn gwario £2.5 miliwn bob wythnos ar staff asiantaeth, a fydd yn ddi-os yn cael ei dorri y flwyddyn nesaf. Fodd bynnag, yn syml iawn, nid oes gennym staff parhaol ar gael i wneud yn iawn am y diffyg, felly gofal cleifion fydd yn dioddef. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y bydd eich Llywodraeth yn sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn cael eu hariannu’n ddigonol i ddarparu lefelau staffio diogel yn ystod y flwyddyn ariannol sydd i ddod?

Rydym yn llawn ddisgwyl y bydd gan bob gwasanaeth GIG lefelau staffio diogel. Rwy’n cydnabod yr hyn rydych yn ei ddweud am gostau asiantaeth, yn yr ystyr nad costau nyrsys asiantaeth yn unig ydynt; ceir costau asiantaeth a locwm ar draws ein system sy’n rhan o’r her ariannol wirioneddol a wynebwn wrth gyflwyno a chynnal modelau gofal. Mae yna sgwrs onest i’w chael ynglŷn ag a ydym yn cynnal modelau gofal sy’n gywir ac yn briodol, neu a ydym, mewn gwirionedd, yn gwario arian mewn ffordd nad yw’n effeithlon nac yn briodol iawn. Felly, bydd honno’n sgwrs y bydd angen i bob un ohonom gymryd rhan ynddi, ond wrth gwrs, ym maes nyrsio, rydym yn ymestyn lefelau nyrsio wrth roi’r Ddeddf lefelau staff nyrsio ar waith. Felly, rwy’n disgwyl gweld mwy o nyrsys yn cael eu recriwtio i Gymru ar sail barhaol.

Ond yn dilyn y cwestiwn cyntaf a ofynnwyd, fe fyddwch yn cydnabod bod yna her o ran hynny gyda realiti’r ffordd y mae staff sydd wedi’u lleoli yn yr Undeb Ewropeaidd yn teimlo ynglŷn â dod i’r DU. Mae ffigurau ar gael i’r cyhoedd ar nifer y nyrsys sydd naill ai wedi gadael y DU, neu nad ydynt bellach yn ystyried dod yma. Yn Lloegr yn arbennig, mae ffynhonnell recriwtio o’r Undeb Ewropeaidd, fel y dywedaf, wedi sychu’n sylweddol, ac mae honno’n her go iawn i ni o ran cynnal ein gwasanaethau, a beth y mae hynny’n ei olygu o ran gorfod talu costau hyd yn oed yn uwch i gael staff i mewn i’n gwasanaeth iechyd i ddarparu’r gofal y byddai pawb ohonom yn disgwyl iddo gael ei ddarparu.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Pasiodd y Cynulliad y Ddeddf lefelau staff nyrsio y llynedd gyda’r addewid y byddai’r ddeddfwriaeth newydd hon yn darparu mesurau diogelu ar gyfer diogelwch cleifion ac yn rhoi diwedd ar sefyllfaoedd lle y mae nyrsys yn teimlo nad oes ganddynt ddigon o amser i ofalu am gleifion yn iawn. Ar hyn o bryd mae eich Llywodraeth yn ymgynghori ar y canllawiau statudol nad ydynt yn cynnwys unrhyw gyfeiriad at y cymarebau nyrsys i gleifion argymelledig nac unrhyw sôn am statws ychwanegol prif nyrsys ward. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn cytuno â mi fod yr ymgynghoriad hwn yn anfon y neges anghywir am lefelau staffio diogel, ac a wnewch chi ymrwymo i adolygu’r canllawiau fel eu bod yn cynnwys popeth a addawyd pan oedd y Ddeddf yn cael ei thrafod?

Dyna’n union beth ydyw—ymgynghoriad ydyw. Rwy’n disgwyl cael ymatebion, rwy’n disgwyl cael cyngor gan ein swyddogion nyrsio proffesiynol yma, gan gynnwys, wrth gwrs, y prif swyddog nyrsio, ar yr hyn sy’n briodol o ran darparu gofal i gleifion a bodloni amcan y Ddeddf a basiwyd gan y lle hwn, ac o ran darparu gofal nyrsio o ansawdd uchel wrth i ni geisio datblygu’r Ddeddf staff nyrsio ymhellach mewn meysydd ymarfer eraill ar draws ein GIG yma yng Nghymru.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Dylai lefelau staffio diogel fod yn berthnasol i bob lleoliad. Wrth i ni symud at wasanaeth iechyd sy’n anelu at ddarparu mwy a mwy o wasanaethau yn y gymuned, mae’n rhaid i ni sicrhau nad oes gan dimau nyrsio cymunedol lwyth gwaith gormodol o ran cleifion. Mae nifer y nyrsys ardal sy’n gweithio yng Nghymru wedi gostwng dros 40 y cant yn y blynyddoedd diwethaf, ond yn ôl Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru, mae eu llwyth gwaith wedi cynyddu ddeg gwaith. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i gyflwyno lefelau staffio diogel ar gyfer nyrsys cymunedol a pha gamau rydych yn eu cymryd i gynyddu nifer y nyrsys ardal a lleihau eu llwyth gwaith?

Wel, wrth gwrs, byddwn yn cael ein harwain gan dystiolaeth a chyngor proffesiynol swyddfa’r prif swyddog nyrsio. Mae hynny, mewn gwirionedd, yn rhywbeth y mae Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru yn ei gefnogi. Maent yn falch iawn nad ydym wedi mabwysiadu’r dull ar draws y ffin o gael gwared, i bob pwrpas, ar brif swyddog nyrsio o’r Llywodraeth i roi cyngor proffesiynol i’r Gweinidog perthnasol. Rwyf wedi bod yn gwbl glir gyda’r Coleg Nyrsio Brenhinol a rhanddeiliaid eraill y byddaf yn cael fy arwain gan y dystiolaeth a’r cyngor ar weithrediad y Ddeddf lefelau staff nyrsio, ac yn mabwysiadu dull a arweinir gan dystiolaeth i ymestyn y cyrhaeddiad hwnnw ymhellach ar draws y gwasanaeth. Felly, rydym yn edrych ar wahanol opsiynau ynglŷn â ble fyddai’r lleoliad priodol nesaf o fewn y gwasanaeth ar gyfer cyflwyno ac atgyfnerthu’r Ddeddf.

Ond o ran ein gallu i recriwtio mwy o nyrsys ardal a thu hwnt, wrth gwrs, cyhoeddais fuddsoddiad ychwanegol o £95 miliwn yn ddiweddar mewn cartrefi nyrsio a phroffesiynau eraill ar gyfer y GIG yma yng Nghymru, a ddylai arwain at 3,000 o leoedd hyfforddi eraill ar draws y proffesiynau a bydd hynny’n cynnwys 30 y cant yn fwy o nyrsys ar ôl 10 y cant ychwanegol a gafwyd y llynedd, a chynnydd o 22 y cant y flwyddyn cyn hynny a chynnydd o fwy na 4 y cant mewn bydwragedd y flwyddyn hon hefyd. Felly, rydym yn buddsoddi yn ein dyfodol ac rwy’n falch ein bod wedi gwneud y penderfyniad i ddiogelu dyfodol ein gwasanaeth yma yng Nghymru.

Gwnaf. Rwy’n disgwyl y bydd pob claf yn cael eu gweld mewn modd amserol yn seiliedig ar eu hangen clinigol. Rwy’n disgwyl y bydd y bwrdd iechyd yn parhau i weithio’n agos gyda’r rhaglen gofal wedi’i gynllunio i ddatblygu gwasanaeth cynaliadwy.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n deall bod llawer o’r llawdriniaethau orthopedig arferol yn rhanbarth gogledd Cymru yn cael eu darparu’n allanol gan ysbyty Robert Jones ac Agnes Hunt yng Nghroesoswallt. A gaf fi ddarllen llythyr a gefais gan lawfeddyg orthopedig ymgynghorol ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr, sydd, fel y byddwch yn gwybod rwy’n siŵr, yn destun mesurau arbennig? Mae’n dweud fod peidio â buddsoddi mewn gwasanaethau orthopedig dewisol ers degawdau wedi creu sefyllfa lle y mae’r bwrdd iechyd wedi’i ddal yn gaeth ac ni all hyd yn oed ddiogelu’r gwasanaethau orthopedig dewisol hyn yn awr. Mae’n mynd ymlaen i ddweud bod cynlluniau buddsoddi gwael o’r fath, y diffyg gweledigaeth a’r trefniadau tymor byr sydd, yn ôl pob tebyg, wedi bod yn mynd rhagddynt ers dros ddau ddegawd bellach yn amharu ar ansawdd bywyd llawer o bobl sy’n dioddef poen cronig yn y cymalau, sy’n aros am amseroedd gwarthus o hir am eu triniaethau.

Ysgrifennydd y Cabinet, a wyddoch faint o arian sy’n mynd dros y ffin ar driniaeth orthopedig? A ydych yn cytuno y byddai’n well i’r arian hwn gael ei fuddsoddi yng ngogledd Cymru? Mewn ymateb i Mark Reckless, fe ddywedoch eich bod yn parchu meddygon ac yn awyddus i gael sgwrs go iawn gyda hwy. Yng ngoleuni hynny, a fyddech yn cytuno i gyfarfod â mi a nifer o lawfeddygon orthopedig yng ngogledd Cymru er mwyn eich helpu i ddeall yn well beth yw’r problemau mewn gwirionedd, ond hefyd i edrych ar ganlyniadau cadarnhaol a sut y gallwn fynd i’r afael â’r problemau hyn?

Wrth gwrs, rwy’n cydnabod her orthopedeg fel arbenigedd yn enwedig yng ngogledd Cymru. Dyna sydd i gyfrif am y nifer fwyaf o bobl sy’n aros yn rhy hir, ac yn aros y tu hwnt i’n safon arferol o ran amseroedd aros yn ardal gogledd Cymru. Rwy’n cydnabod hefyd ein bod yn comisiynu gofal gan ddarparwyr yn Lloegr yn rheolaidd. Yn wir, mae arbenigedd llawdriniaeth ar asgwrn y cefn yn cael ei gomisiynu gan Robert Jones ac Agnes Hunt, ac ar hyn o bryd rydym yn comisiynu lleoedd ychwanegol a thriniaethau ychwanegol dros y ffin hefyd, a’r rheswm am hynny yw bod gennym broblem a bod rhai pobl yn aros yn rhy hir. Gallwn naill ai ddweud ein bod yn barod i fuddsoddi arian yn y presennol i geisio sicrhau ein bod yn lleihau’r niferoedd hynny, neu gallwn ddweud y byddwn yn gwario’r arian hwnnw o fewn y system yn unig. Mae’n fater o gydbwyso, wrth gwrs, a’r hyn y bûm yn hynod o glir yn ei gylch yw bod angen i ni gynnal a gwella lefel y perfformiad yn y presennol, oherwydd nid yw mewn sefyllfa y byddwn i nac unrhyw Aelod arall yn ei ystyried yn dderbyniol. Mae hynny hefyd yn golygu, fodd bynnag, fod yn rhaid i’r bwrdd iechyd, gyda’r gymuned glinigol, feddwl am gynllun ar gyfer y dyfodol.

Mewn gwirionedd, cyfarfûm â thîm orthopedig Ysbyty Glan Clwyd yn ystod fy ymweliad olaf â gogledd Cymru, ychydig wythnosau yn ôl, ac maent hwythau hefyd yn cydnabod bod angen gwella. Mae angen edrych ar draws gogledd Cymru yn ei gyfanrwydd, yn hytrach na bod tri neu bedwar o ganolfannau yn cystadlu â’i gilydd ynglŷn â sut y gallai gwasanaeth newydd edrych, fel nad yw’n ymwneud yn unig â’r pen triniaeth lle y mae pobl yn mynd i gael llawdriniaethau, ond ei fod hefyd yn ymwneud â gofal yn y gymuned—felly, gofal sylfaenol, y gwasanaeth cyhyrysgerbydol. Mae’n rhaid i ni edrych ar y darlun cyfan. Rwy’n disgwyl y bydd cynllun yn dod i’r bwrdd iechyd o fewn mater o wythnosau, yn hytrach na nifer o fisoedd, yn nodi cynigion ar sut y gallai pethau fod yn y dyfodol. Felly, rwyf wedi cyfarfod â llawfeddygon yn y gorffennol, ac rwy’n siŵr y byddaf yn cyfarfod ag aelodau o’r tîm orthopedig yn y dyfodol, ond rwy’n edrych ymlaen at dderbyn y cynllun hwnnw i ddeall beth yw’r amserlenni ar gyfer llwyddiant, a sut beth y gallai ac y dylai llwyddiant fod yn eu barn hwy ar gyfer pobl yng ngogledd Cymru.

A gaf fi ofyn i chi, Gweinidog, o gofio bod y bwrdd iechyd hwn yn destun mesurau arbennig—? Rydym bron i ddwy flynedd i mewn i’r mesurau arbennig hynny, ac un o’r rhesymau pam y cafodd ei wneud yn destun mesurau arbennig oedd oherwydd y perfformiad yn erbyn amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth, gan gynnwys amseroedd aros orthopedig. Dros y cyfnod y mae wedi bod yn destun mesurau arbennig, a’i weithredu, i bob pwrpas, gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y gwasanaethau hynny, mae’r amseroedd aros hynny wedi cynyddu. A ydych yn derbyn rhywfaint o gyfrifoldeb dros berfformiad gwael bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, ac a wnewch chi ymddiheuro i’r etholwyr yn fy etholaeth sy’n aros 112 wythnos am apwyntiadau arferol yng Nglan Clwyd am lawdriniaeth orthopedig?

Yn y pen draw, rwy’n gyfrifol am bopeth sy’n digwydd yn y gwasanaeth iechyd fel yr Ysgrifennydd Cabinet dros iechyd. Mae hynny’n golygu’r holl bethau nad ydynt yn mynd yn dda, lle y mae pobl yn aros yn rhy hir, yn ogystal â’r pethau y mae pobl eisiau canmol y gwasanaeth amdanynt hefyd. Nid wyf yn cilio rhag fy nghyfrifoldeb mewn unrhyw ffordd o gwbl. Yn y drafodaeth a gefais yn ddiweddar â llawfeddygon yng Nglan Clwyd, roeddent am ei gwneud yn glir nad yw’r bobl sydd wedi bod yn aros yn hir wedi bod yn aros am apwyntiadau arferol; mewn gwirionedd, maent ar y pen mwy cymhleth. Ond yr her yw, ac maent yn derbyn—

Cant a deuddeg wythnos yw’r amser aros arferol.

[Yn parhau.]—ni waeth a yw’n arferol neu’n gymhleth—ac mae’r rhain y soniwn amdanynt yn gleifion cymhleth—maent yn dal i aros yn rhy hir. Ac mewn gwirionedd, gwaith y gwasanaeth iechyd yw meddwl am gynllun i ddatrys hynny, a dyna beth y mae’r llawfeddygon yn ei ddweud y maent yn ymrwymedig i’w wneud, a dyna pam, mewn ymateb i gwestiynau Nathan Gill, y gallwn ddynodi fy mod yn disgwyl i’r cynllun hwnnw gael ei gyflwyno a’i drafod â’r bwrdd dros gyfnod o rai wythnosau, ac rwy’n edrych ymlaen at gael cyfarwyddyd priodol ar yr hyn y mae’r cynllun yn ei gynnwys a’r mesurau llwyddiant sydd i’w cyflawni o fewn hynny. Fel y byddwch yn ei wybod o’n sgwrs flaenorol yn ystod y cwestiynau diwethaf, Darren Millar, mae cynnydd o 83 y cant wedi bod yn y galw dros y pedair blynedd diwethaf yn erbyn cynnydd o draean yn nifer y llawdriniaethau a gynhaliwyd. Yn amlwg, mae angen i ni wneud rhywbeth i reoli’r galw a’r gallu i ateb y galw hwnnw’n well yng ngogledd Cymru.

Rydym wedi parhau i ddiogelu gofal cymdeithasol gyda chyllid sylweddol. Mae £55 miliwn ychwanegol ar gael ar gyfer gofal cymdeithasol yn 2017-18, ac mae hyn yn cynnwys yr £20 miliwn ar gyfer gofal cymdeithasol a gyhoeddwyd yn gynharach yr wythnos hon. Rydym hefyd wedi darparu £60 miliwn ar gyfer y gronfa gofal integredig.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Rwy’n hapus i gydnabod yr arian ychwanegol rydych wedi’i neilltuo ar gyfer gofal cymdeithasol. Er hynny, yn ôl fy nghyfrifiad, nid wyf yn credu bod y cyllid canlyniadol Barnett llawn o £2 filiwn y Canghellor ar gyfer gofal cymdeithasol wedi cael ei gynnwys yn eich cyllideb, ond rwyf am adael hynny ar gyfer diwrnod arall. Oherwydd, er gwaethaf y cyllid ychwanegol sylweddol a neilltuwyd ar gyfer gofal cymdeithasol yng Nghymru, mae awdurdodau lleol yn fy rhanbarth wedi torri £2.2 miliwn oddi ar y gyllideb ar gyfer gofal cymdeithasol y flwyddyn nesaf, wedi’i gynyddu o 0.3 y cant yn unig, neu wedi rhagweld tanwariant o bron i £0.5 miliwn o’i gymharu â’r llynedd. Os daethoch o hyd i arian ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol oherwydd bod gofal cymdeithasol angen yr arian hwnnw, sut rydych yn sicrhau bod awdurdodau lleol yn ei wario ar ofal cymdeithasol? Rwy’n siŵr y gallwch roi ateb llawer mwy gwybodus na’r ateb diofyn a gefais gan y Prif Weinidog ddoe. Rwy’n credu bod gan bawb ohonom lawer mwy o hyder ynoch chi nag yn Jeremy Corbyn. Diolch.

Wel, fel y byddwch yn gwybod, nid yw’r rhan fwyaf o’r arian a ddarperir gan Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol wedi’i neilltuo drwy’r grant cynnal refeniw, felly mae hynny’n rhoi’r rhyddid i awdurdodau lleol wario’r arian hwn yn ôl eu blaenoriaethau eu hunain a’u hanghenion eu hunain y maent wedi’u canfod. Ond mae’n bwysig cydnabod bod gan grantiau penodol rôl i’w chwarae yn sicrhau bod blaenoriaethau newydd yn cael eu hariannu a bod digon o bwys yn cael ei roi arnynt o ran eu darparu. Felly, byddwn yn eich cyfeirio’n arbennig at y cyllid ychwanegol o £10 miliwn a ddarparwn i awdurdodau lleol i oresgyn heriau’r cyflog byw cenedlaethol. Bydd hwn yn cael ei ddyrannu i awdurdodau lleol gan ddefnyddio’r fformiwla asesu gwariant safonol, ond bydd hanner y grant ar gael i awdurdodau lleol sy’n ymrwymo i delerau ac amodau’r grant, ac yna bydd yr ail daliad yn amodol ar ein hyder bod y grant yn cyflawni ei amcanion. Felly, mae lleddfu’r pwysau a roddodd y cyflog byw cenedlaethol ar y sector yn hynod o bwysig o ran rhoi gweithlu i ni sy’n gynaliadwy ac sy’n cael ei dalu’n dda, sy’n cael cydnabyddiaeth a pharch a bydd hynny, yn y pen draw, yn arwain at yrfa y bydd pobl eisiau ei dilyn, lle y maent yn gweld dilyniant gyrfa. Yn amlwg, bydd y gwaith y bydd Gofal Cymdeithasol Cymru yn bwrw ymlaen ag ef o ddydd Llun yr wythnos nesaf ymlaen yn bwysig yn hynny o beth, fel y bydd cofrestru gweithwyr gofal cartref o 2020 ymlaen.

Mae gennym ystod eang o bolisïau a luniwyd i helpu i gefnogi pobl sydd â chyflyrau iechyd hirdymor anwadal i sicrhau bod ansawdd eu bywydau cystal â phosibl cyhyd ag y bo modd.

Diolch. O ystyried tystiolaeth fod y gyfradd hunanladdiad ymysg pobl gyda’r cyflwr niwrolegol enseffalomyelitis myalgig, neu ME, yn fwy na chwe gwaith yn uwch na’r gyfradd ar gyfer y boblogaeth gyffredinol, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fwrw ymlaen â’r argymhellion a nodwyd yn adroddiad Awst 2014 y grŵp gorchwyl a gorffen ar ME/syndrom blinder cronig a ffibromyalgia i fynd i’r afael â diffyg gwasanaethau gofal iechyd priodol ar gyfer pobl ag ME?

Nid oes gennyf y manylion penodol i ateb manylion y cwestiwn hwnnw. Rwy’n hapus i ysgrifennu at yr Aelod, a chynnwys Aelodau eraill, i roi manylion iddo mewn perthynas â’r cwestiynau penodol y mae’n eu gofyn.

Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn gwneud rhywfaint o waith i gefnogi’r ymgyrch i godi ymwybyddiaeth o ME neu’r syndrom blinder cronig cyn Wythnos Ymwybyddiaeth ME ym mis Mai ac i gefnogi gwaith Cymorth ME ym Morgannwg, sy’n cael ei redeg gan un o fy etholwyr. Yr hyn y mae’r ymgyrchwyr yn ei ddweud wrthyf yw y byddent yn hoffi gweld gwell ymwybyddiaeth o’r cyflwr ymhlith meddygon teulu, yn ogystal â diagnosis cyflymach. Maent hefyd yn dweud y byddent yn hoffi cyfleusterau arbenigol yma yng Nghymru, gan fod rhai yn gorfod teithio’n bell i gael cymorth i wella. Beth y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei wneud i helpu i hybu diagnosis cyflymach, ac a oes unrhyw gynlluniau i greu canolfan arbenigol yng Nghymru?

Nid wyf yn ymwybodol fod gennym gynlluniau i greu canolfan arbenigol yng Nghymru. Mae gennym, fodd bynnag, grŵp gweithredu syndrom blinder cronig a grŵp gweithredu ME sy’n ystyried sut y gallwn wella’r gwasanaeth yma yng Nghymru. Ac unwaith eto, pan fyddaf yn ymateb ar y pwynt cyntaf, rwy’n hapus i roi diweddariad mwy cyffredinol i’r Aelodau ar y pwyntiau a nodwyd gennych hefyd ynglŷn â diagnosis cyflymach a chynlluniau ar gyfer y gwasanaeth yn y dyfodol.

Rydym yn falch fod y ffigurau cyffredinol yn dangos bod mynediad yn gwella, ond yn cydnabod fod mwy i’w wneud o hyd, gan gynnwys datblygu ffyrdd newydd o gael mynediad at wasanaethau, ac rydym yn gweithio gyda Phwyllgor Ymarferwyr Cyffredinol Cymru a byrddau iechyd ar fentrau newydd i wella mynediad at wasanaethau amlbroffesiynol, integredig dan arweiniad meddygon teulu.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, ond tybed a ydych yn bwriadu gweithio—neu a ydych yn gweithio gyda Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru? Oherwydd cyhoeddwyd adroddiad gennych yn ddiweddar, wrth gwrs, a oedd yn dwyn y teitl ‘Gwasanaethau Meddygon Teulu yng Nghymru: Safbwynt Pobl Hŷn’, ac roedd yn dangos bod llawer gormod o’r boblogaeth hŷn yn ei chael yn anodd gwneud apwyntiad, yn credu bod y gwasanaeth meddygon teulu yn anhyblyg ac yn methu ymateb i’w hanghenion a’u hamgylchiadau unigol, yn methu cydnabod yr anawsterau a wynebant wrth geisio cael mynediad neu lythrennedd TG, neu wrth ddefnyddio dulliau cyfathrebu technoleg gwybodaeth. Felly, rwy’n meddwl tybed beth rydych chi a’ch Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad yw pobl hŷn yn teimlo bod yr un lle y dylent allu cael mynediad ato’n rhwydd yn cael ei gau oddi wrthynt yn araf bach mewn gwirionedd.

Rwy’n cydnabod yr her, ac wrth gwrs, nid pobl hŷn yn unig sy’n wynebu anawsterau rhag cael mynediad at ofal sylfaenol ar brydiau. Nid yw’r mwyafrif helaeth o bobl yn cael anawsterau, ond os ydych mewn ardal lle y mae’n her, nid yw’n help i chi wybod mewn gwirionedd fod mynediad yn llawer haws mewn mannau eraill yng Nghymru. O ran manylion adroddiad y comisiynydd pobl hŷn, rwyf eisoes wedi ysgrifennu at y byrddau iechyd yn tynnu sylw at yr argymhellion ac yn nodi fy mod yn disgwyl iddynt ymateb iddynt. Oherwydd yn y ffyrdd newydd o weithio sy’n cael eu datblygu, mae angen bob amser i weithwyr proffesiynol sy’n rhedeg ac yn darparu’r gwasanaeth i’w trafod gyda’u cleifion, fel eu bod yn deall yr hyn y gallant ei ddisgwyl a sut i wneud y defnydd gorau o unrhyw newid yn y system. Oherwydd rwy’n cydnabod bod hwn yn faes sydd angen ei wella, ac mae hynny’n rhan o’n trafodaethau gyda Chymdeithas Feddygol Prydain drwy Bwyllgor Ymarferwyr Cyffredinol Cymru.

‘Does bosibl, Ysgrifennydd y Cabinet, nad un o’r ffyrdd eraill o wella mynediad at feddygon teulu yw lleihau beichiau diangen, ac rwyf wedi gweld gwaith aruthrol fferyllwyr cymunedol yn fy etholaeth drosof fy hun, wrth iddynt ymdrin â mân anhwylderau er enghraifft. Felly, tybed pa mor obeithiol ydyw y bydd y cynllun Dewis Fferyllfa, lle y gall cleifion, gyda rhywfaint o wybodaeth, gael mynediad at fferyllfeydd cymunedol i ymdrin â’r pethau a fydd yn tynnu rhywfaint o’r baich oddi ar ysgwyddau meddygon teulu—fel bod gan feddygon teulu fwy o amser i ymdrin â’r math o gleifion y mae Angela Burns newydd fod yn cyfeirio atynt.

Rwy’n optimistaidd at ei gilydd ynglŷn â gallu fferyllfeydd cymunedol i chwarae rhan fwy, yn ogystal â’r fferyllwyr y mae clystyrau yn eu cyflogi eu hunain i helpu gyda mynediad yn eu hardaloedd eu hunain. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi buddsoddi £750,000 ar gyflwyno a darparu platfform TG fferyllfeydd cymunedol ledled Cymru. Mae’r broses o’i gyflwyno yn symud yn ei blaen, ac rwy’n falch o ddweud ein bod yn parhau i fod ar y trywydd cywir ar gyfer dros hanner y fferyllfeydd yng Nghymru erbyn diwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf i allu cyflwyno’r cynllun Dewis Fferyllfa. Bydd hynny’n golygu y bydd y gallu i fynd at fferyllfa leol i ymgymryd â’r cynllun mân anhwylderau yn gwella’n sylweddol. Dylai hefyd olygu y bydd galw yn cael ei reoli yn llawer mwy priodol, fel y bydd gan bobl sydd â gwir angen gweld meddyg teulu well gobaith o’u gweld, ond hefyd dylai’r meddyg teulu fod â mwy o amser i weld y cleifion hynny wedyn hefyd.

Ar gefn y cwestiwn yna, wrth gwrs, yn naturiol mae’n dal yn rhaid cael meddygon teulu i ddelio â’r problemau yna y gall dim ond meddyg delio â nhw. Ac yr wythnos yma rydym ni wedi clywed bod meddygfa Coelbren yn fy rhanbarth i yn mynd i gau, gan fod bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg wedi methu’n deg â ffeindio meddygon teulu i weithio yna, er bod yn trio’n ddyfal ers rhai misoedd. O gofio hynny, felly, beth ydych chi fel Llywodraeth yn ei wneud i ffeindio ateb i’r broblem yma?

Mae’n achos sylwadau a thrafodaeth reolaidd gyda’r proffesiwn a chyda phartneriaid yn ei gylch. Wrth gwrs, yn ddiweddar, bûm yn ymchwiliad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, yn rhoi tystiolaeth ynglŷn â recriwtio meddygon. Rwy’n edrych ymlaen at ddarparu ffigurau ar lenwi ein lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu yn ystod yr wythnosau nesaf, ac rwy’n credu bod yr ymgyrch ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw’ wedi cael effaith gadarnhaol iawn. Cawn wybod mwy am hynny hefyd—nid yn unig am y proffil cyfryngau cymdeithasol y mae wedi’i gael, ond gyda llenwi’r lleoedd hynny hefyd mewn gwirionedd. Ond bydd yna her bob amser wrth ailfodelu gofal sylfaenol a deall, lle y ceir y canolfannau hynny ar hyn o bryd, a ddylent barhau i fod y mannau lle rydym yn recriwtio ac yn darparu’r gwasanaeth iddynt yn y dyfodol. Felly, mae’n rhan o’r sgwrs ehangach honno am ailffurfio a diwygio gofal sylfaenol.

Rwyf am ei ddweud eto: mae’r sgyrsiau rydym yn eu cael gyda Chymdeithas Feddygol Prydain, gyda Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, ond gweithwyr proffesiynol eraill yn ogystal, yn bwysig iawn ar gyfer gwneud hynny. Nid proses o orfodi yw hon. Mae’n broses o drafod, partneriaeth a dysgu am yr hyn sydd eisoes yn gweithio. Dyna pam roedd fy ymweliad â’r prosiect pennu cyfeiriad yng Nghastell-nedd gyda Jeremy Miles a David Rees yn arbennig o bwysig er mwyn gweld sut y mae rhai meddygon teulu eisoes yn byw eu proffes ac yn newid y ffordd y maent yn darparu gofal, gydag ystod ehangach o ofal ar gael. A dweud y gwir, o ran y meddygon teulu eu hunain, maent yn credu ei bod yn ffordd well iddynt weithio ac yn ffordd well i’w cleifion gael mynediad at y gwasanaeth.

Mae Symud Cymru Ymlaen yn nodi ein hymrwymiad i wreiddio byw’n iach ym mhob un o’n rhaglenni ac i gyhoeddi strategaeth ‘iach a gweithgar’. Bydd hyn yn adeiladu ar ein deddfwriaeth, ein rhaglenni, a’n gwaith presennol ar draws y Llywodraeth sy’n anelu at gynorthwyo pobl i wneud dewisiadau iachach.

Diolch i chi am hynny. Rwy’n credu mai’r cam pwysicaf y gellir ei gymryd i wella iechyd pobl Cymru yw hyrwyddo ffordd iach o fyw. Un o lwyddiannau Cymunedau yn Gyntaf yn Abertawe oedd ei raglenni rhoi’r gorau i smygu, gwella deiet, a chynyddu gweithgaredd corfforol. Beth y mae’r Llywodraeth yn ei wneud i geisio lleihau cyfraddau smygu, lleihau anweithgarwch, a mynd i’r afael â gordewdra er mwyn gwella iechyd pobl Cymru?

Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Dros nifer o flynyddoedd, rydym wedi gweld llwyddiant da o ran lleihau lefelau smygu yng Nghymru. Mewn gwirionedd, mae llai o bobl yn smygu yng Nghymru yn awr nag a fu’n gwneud ers dechrau cadw cofnodion, ond rwy’n credu ei bod yn deg dweud fod gennym beth ffordd i fynd eto. Er mwyn symud tuag at gyrraedd ein targed o 16 y cant erbyn 2020, rydym wedi sefydlu bwrdd strategol rheoli tybaco newydd i gynhyrchu cynllun cyflawni newydd ar reoli tybaco ar gyfer 2017 i 2020 i oruchwylio’r camau hynny. Rwy’n credu ei bod yn arbennig o bwysig ein bod yn cefnogi pobl ifanc i beidio â dechrau smygu yn y lle cyntaf, ac mae gennym y rhaglen Byw Bywyd, a weithredir gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac mae honno’n hyfforddi pobl ifanc i siarad â phobl ifanc eraill am fanteision byw bywyd di-fwg, a hefyd y rhaglen Commit to Quit, a drefnir gan Gweithredu ar Smygu ac Iechyd Cymru, sy’n helpu pobl ifanc i roi’r gorau i smygu.

O ran mynd i’r afael â gordewdra, byddwch yn falch o wybod fy mod, yn ein trafodaethau yn ystod Cyfnod 2 Bil iechyd y cyhoedd, wedi cytuno i gyflwyno gwelliant yng Nghyfnod 3 a fydd yn rhwymo Llywodraeth Cymru i gyflwyno strategaeth er mwyn mynd i’r afael â gordewdra. Mae gennym hefyd, wrth gwrs, yr ymrwymiad hwnnw i’r strategaeth ‘iach a gweithgar’, sy’n nodi iechyd a llesiant fel un o’n blaenoriaethau, fel y dylai fod, gyda nifer o gynigion felly er mwyn bwrw ymlaen â hynny fel amcan trawslywodraethol.

Mae gennym hefyd rai dulliau sy’n seiliedig ar leoliadau drwy ysgolion a gweithleoedd, a hefyd ein dulliau deddfwriaethol, fel Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, a gwaith ymgyrchu megis rhaglen ‘10 Cam i Bwysau Iach’ Iechyd Cyhoeddus Cymru, yn ogystal â nifer o ymyriadau lleol ar gyfer atal neu reoli gordewdra, ac rydych wedi cyfeirio at rai ohonynt yn eich ardal eich hun.

Yng Nghanol De Cymru, Ysbyty Athrofaol Cymru yw’r unig safle. Ar draws GIG Cymru, mae tri safle ysbyty sydd â chontractau allanol ar waith tan 2018 ac sy’n codi tâl am barcio. Mae parcio ar bob safle arall yn rhad ac am ddim i gleifion, staff ac ymwelwyr.

Ie, diolch am yr ateb. Mae llawer o ddadlau wedi bod ynglŷn â’r taliadau, yn enwedig yn Ysbyty Athrofaol Cymru, a elwir yn Ysbyty Mynydd Bychan ar lafar. Yn ddiweddar, cafwyd enghraifft o nyrs y codwyd tâl arni er ei bod wedi gadael arwydd yn ffenestr y car yn dweud ei bod yn nyrs gardiaidd ar alwad frys. Felly, efallai fod y wardeniaid wedi bod yn orfrwdfrydig yn eu hagwedd. Deallaf fod y cytundeb yn dod i ben y flwyddyn nesaf. A allai’r Gweinidog roi unrhyw sicrwydd y bydd taliadau parcio yn dod i ben yn Ysbyty Mynydd Bychan pan ddaw’r cytundeb i ben?

Byddant, rydym wedi bod yn gwbl onest y bydd y taliadau hynny’n dod i ben ar ddiwedd y contract. Edrychwch, gyda phob parch, rwy’n credu bod dau fater gwahanol yma, fodd bynnag, ac efallai bod peth drysu rhyngddynt, Llywydd. Mae un yn ymwneud â chodi tâl am lefydd parcio, ac mae’r llall yn ymwneud â pharcio ar y safle. Mae parcio ar y safle wedi bod yn broblem yn y Mynydd Bychan. Mae’n ddefnyddiol i’r holl Aelodau gofio mai rhan o’r rheswm pam y mabwysiadwyd ymagwedd wahanol tuag at barcio mewn mannau eraill ar wahân i barthau parcio a meysydd parcio eu hunain oedd oherwydd bod heriau ynglŷn â’r safle ei hun ac yn wir, bu farw un person, yn ôl pob tebyg, o ganlyniad i barcio mewn man amhriodol ar y safle. Felly, mae angen i ni ystyried y ddau beth gwahanol ar wahân: mae un yn ymwneud â sut y caiff parcio ei reoli yn y Mynydd Bychan, y tu allan i feysydd parcio, ac mae’r llall yn ymwneud â’n hymrwymiad clir i sicrhau parcio am ddim ar bob safle ysbyty erbyn mis Mawrth 2018.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan y Prif Weinidog ar yr ymateb i erthygl 50. Rydw i’n galw ar y Prif Weinidog, Carwyn Jones.

Diolch, Llywydd. Mae Aelodau yn gwybod bod y Prif Weinidog—sef Prif Weinidog y Deyrnas Unedig—wedi, y prynhawn yma, ysgrifennu at Lywydd y Cyngor Ewropeaidd i ddatgan yn ffurfiol bod y Deyrnas Unedig yn bwriadu gadael yr Undeb Ewropeaidd o dan erthygl 50 o’r cyfamod sydd yn llywodraethu’r Undeb Ewropeaidd. Felly, heddiw yw diwedd y cyfnod o siarad a dechrau’r cyfnod o drafod o ddifrif.

I can say, Llywydd, that I discussed the article 50 letter in general terms with the Prime Minister when we met in Swansea last week. I should be clear, though, that I didn’t see the letter before today and we were not invited to contribute to its drafting. This is unacceptable and is the culmination of a deeply frustrating process in which the devolved administrations have persistently been treated with a lack of respect. It’s all the more regrettable given that the UK Government’s own stated aim was to develop a negotiating framework for the whole of the UK. They have missed that opportunity to give clear expression to that aim.

Llywydd, the Welsh Government believes in the UK as much as the UK Government does, even if our vision is very different to theirs. If the Prime Minister truly believes in the union and in reflecting the wishes of the UK as a whole then she needs to adopt a very different approach. I don’t see how the Prime Minister can claim to negotiate on behalf of the whole of the UK when she disregards the rights of this Welsh Government to speak up for the people of Wales.

Llywydd, however, I have always made clear that the result of the referendum must be respected and the sending of the article 50 letter is the logical consequence of that result. I convened a meeting of the Cabinet earlier this afternoon and, after months of speculation, we can now move forward to the negotiations. Llywydd, in January, the Welsh Government, working with Plaid Cymru, set out in our White Paper ‘Securing Wales’ Future’ a credible, comprehensive and authoritative approach to EU exit. We defined clearly Wales’s priorities for the EU negotiations and did so in a way that works for the whole of the UK. We called for continuing full and unfettered access to the single market. We called for the achievement of greater control of migration through making a clear link to work, while guarding against exploitation of workers, for the replacement of the annual EU funding amount of £680 million with an uplift to the block grant, without any preconditions as to how that’s used. We called for the full respect of the devolution settlement while reforming the UK constitution to make it fit for purpose after EU exit—a subject that I’ve been discussing today with Labour Party colleagues from across the UK. We called for the preservation of the social, employment and environmental protections that have been developed through our membership of the EU, and for transitional arrangements to be put in place to ensure there is no cliff edge for businesses as we transition from the EU towards a new relationship with Europe.

Llywydd, I agree with the Prime Minister that a strong and successful European Union is in Britain’s interest, and that a strong and successful United Kingdom is in Europe’s interest. We need each other, inside the EU or out, and I welcome the Prime Minister’s emphasis on a ‘new deep and special’ relationship with the EU. I have always said that leaving the European Union does not mean leaving Europe. The approach to negotiations should reflect this spirit of mutual interest.

In a letter to us today, the UK Government says it has taken into account our six priorities in formulating its negotiating position, and, despite the huge flaws in the internal UK negotiating process, I believe we can see evidence of this. There is common ground on the single market—we call for ‘full and unfettered access’ while they say

freest and most frictionless trade possible’.

The UK wants to achieve this through a bespoke bilateral free trade agreement with the EU 27. We don’t think this is the only way, or even necessarily the best way, but we recognise that this approach could, in principle, work. The Prime Minister’s letter recognises that World Trade Organization rules represent the default position of the UK in the absence of an agreement. I repeat what I’ve said many times: such an outcome would be a disaster for Wales and, I believe, for the UK as a whole.

Llywydd, I agree, too, with the focus on the UK’s special relationship with Ireland. There is much attention given to retaining the soft land border between the north and the south of Ireland, and we support that priority. But my focus is on Wales’s maritime border with Ireland, especially the ports of Holyhead, Fishguard, and Pembroke Dock. The common travel area with our nearest neighbour is a vital interest for Wales, as it is for Ireland, and the Taoiseach and I agreed this when he came to see me a couple of weeks ago.

Llywydd, two sets of negotiations are, of course, required, as the Prime Minister’s letter references. The first is the treaty-based article 50 exit process. The second is the UK’s forward relationship with the EU. In our view, it is highly unlikely that—given the scale of this work, and even assuming maximum good will on both sides—finalising both agreements within a two-year timespan will prove possible. For that reason, we’ve argued consistently for a transitional period to bridge our changing relationship with Europe. Again, I believe the UK Government has gradually come around to the same view as it increasingly talks—and explicitly so, in fact, in the Prime Minister’s letter—about an implementation period to manage EU exit.

Llywydd, as with any negotiation, there will need to be some willingness on both sides to compromise and agree trade-offs. We are realistic and understand why the Prime Minister cannot at this stage speculate publicly about which trade-offs the Government will be prepared to make as the negotiations progress. But, for our part, we are clear that securing full and unfettered access to the single market must be the UK’s top priority. Anything less than this will be bad for Wales.

Llywydd, let me be clear. We are prepared to work with the UK Government to argue the case for a new, deep and special relationship with the EU, anchored in a comprehensive, broadly based free trade agreement with the EU-27, which provides full and unfettered access, or free and frictionless access if you prefer, to the single market. That is essential for our businesses, our economy, the future prosperity of Wales and, indeed, for the whole of the UK. We will do what we can to advance this cause, here in the UK, in Brussels and with our European partners. I repeat again: it cannot be said often enough that WTO rules would be a disaster for Wales.

Llywydd, as the Cabinet Secretary for Finance and Local Government and I have made abundantly clear, we’ve been severely disappointed and frustrated with the JMC process, through which we’ve arrived at this point, and we continue to press the UK Government to include us directly and fully in the negotiations themselves once the format has been agreed with the European Union. There are many important questions that remain to be resolved here within the UK, of course, especially on finance and our constitutional issues. Wales was promised it would not lose a penny of funding as a result of Brexit and we will hold the UK Government to that promise.

On the constitutional issues, the Prime Minister says we will have more devolved powers after our EU exit and that nothing we currently have will be clawed back. If that proves to be the case, I will welcome that outcome. If not, this Government will oppose vigorously—as, I have no doubt, will others in the Chamber—any attempt to claw back powers or to ensure that powers rest in Whitehall rather than coming straight here from the EU. I will have more to say on that after the White Paper on the great repeal Bill is published tomorrow.

Llywydd, as far as the EU negotiations are concerned, if the UK Government is prepared to work constructively with us, then we are prepared to do everything we can to help. We have a strong reputation within the EU, particularly in the institutions of the EU, as good Europeans. That’s been built up over many years through our high standards of implementation of European programmes, our visibility in Brussels and our active and enthusiastic participation in a wide range of European networks and partnerships. We are prepared to use our reputational capital to help argue the UK’s case for a mutually beneficial future relationship with the European Union.

The UK Government and the Prime Minister in particular now have a heavy responsibility in leading the negotiations. She and the team around her will need to realise that, in negotiating successfully, you need to listen to and respect the views and legitimate interests of your counterparts. But the first job of this Government is to speak up for Wales, and we will do that with vigour and determination. We will not sulk from the sidelines, but step up to the plate and do what we can to deliver the best outcome for our nation of Wales.

Brif Weinidog, diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma. Mae’n amlwg yn ddiwrnod hanesyddol—y Prif Weinidog yn sbarduno erthygl 50 sy’n cychwyn y broses negodi ffurfiol ar ôl canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin y llynedd.

Rwy’n gwrthwynebu eich paragraff sy’n sôn am Lywodraeth Cymru yn cael ei hepgor o’r broses a heb gael ei chynnwys yn y broses negodi. Mae’n rhaid i mi ddweud bod y Prif Weinidog ei hun wedi ymweld â Chymru bum gwaith, ac mae David Davis ei hun wedi ymgysylltu sawl gwaith â chi, ac eraill yn y Siambr hon, dylwn ychwanegu, fel y mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Ond pan edrychaf ar yr ymgysylltiad y mae Prif Weinidog Cymru wedi ceisio’i gael gyda phobl a bleidleisiodd gyda’r mwyafrif ar ôl 23 Mehefin—nid yw ef na’i Lywodraeth wedi ymgysylltu o gwbl ag unrhyw un a bleidleisiodd gyda’r mwyafrif ar 23 Mehefin ac sy’n eistedd ar yr ochr hon i’r Siambr. Ac felly byddai ychydig o gysondeb, rwy’n credu, o fudd i Brif Weinidog Cymru pan fo’n gwneud yr honiadau hyn. Rwy’n gresynu’n arw hefyd at yr iaith a ddefnyddiodd Prif Weinidog Cymru ddoe yn ystod y cwestiynau i’r Prif Weinidog: na allai weld unrhyw arian yn dod i amaethyddiaeth ar ôl 2020, na chronfeydd strwythurol. Ar ba dystiolaeth rydych chi’n seilio hynny, Brif Weinidog? Neu a ydym i fod i ragdybio mai dyna yw polisi swyddogol y Blaid Lafur a’ch bod yn siarad yn unig am bolisi’r Blaid Lafur?

Mae’r llythyr y mae’r Prif Weinidog wedi’i anfon at y Llywydd ym Mrwsel heddiw yn nodi’r meysydd y mae’n credu y dylai’r trafodaethau fynd i’r afael â hwy yn glir. Ac rwy’n gobeithio y bydd Prif Weinidog Cymru yn croesawu’r meysydd y mae’r Prif Weinidog wedi’u nodi yn ei llythyr, yn enwedig y cyfeiriad penodol at Iwerddon a’r broses heddwch, a’r trafodaethau sylweddol y bydd eu hangen ynghylch hynny, a phwysigrwydd cael trafodaethau cyfochrog a pheidio ag ynysu’r setliad ymwahanu rhag y berthynas barhaus y mae’r DU angen ei datblygu gyda’r UE. Ac rwy’n gobeithio y bydd Prif Weinidog Cymru yn gallu cymeradwyo’r safbwynt hwnnw; ac yn wir, rwy’n gobeithio y bydd yn gallu cefnogi pob un o’r egwyddorion sydd wedi’u cynnwys yn y llythyr y mae’r Prif weinidog wedi’i anfon—a hefyd yr egwyddorion a nododd y Prif Weinidog yn ei haraith yn Lancaster House, a oedd yn nodi’n glir y 12 egwyddor allweddol a fydd yn ffurfio sail i’r trafodaethau dros y ddwy flynedd nesaf.

Mae’n bwysig fod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda’r gweinyddiaethau datganoledig i sicrhau bod parhad yn y neges a pharhad yn y trafodaethau. Rwy’n derbyn hynny’n llwyr, Brif Weinidog, a byddaf yn gweithio’n ddiflino i sicrhau bod hynny’n digwydd. Ac rwy’n credu na ddylid cael—fel y mae’r Prif Weinidog wedi’i ddweud yn glir—unrhyw fachu pŵer neu fachu cyfraith yn ôl oddi wrth unrhyw un o’r gweinyddiaethau datganoledig i San Steffan. Ac mae’r Prif Weinidog wedi datgan hynny’n glir, ac yn y pen draw, yn ei llythyr heddiw, mae’n nodi ei bod yn gweld y bydd cyfrifoldebau a phwerau sylweddol yn cael eu trosglwyddo i’r gweinyddiaethau datganoledig.

Yn eich araith heddiw, Brif Weinidog, rydych yn nodi—ac rwy’n credu ei fod yn bwynt perthnasol iawn i’w nodi—gwaith y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, oherwydd mae llawer o waith i’w wneud yn ddomestig—fel y nodais mewn cyfraniadau eraill a wneuthum yn fy areithiau yn y Siambr hon—ynglŷn â sut y bydd y DU yn gweithredu pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a sut—a dyma’r model rwy’n ei ffafrio—y bydd fframweithiau’r DU, a fyddai’n cael eu rhoi ar waith ar gyfer amaethyddiaeth, ar gyfer cronfeydd strwythurol ac ar gyfer ariannu addysg uwch, yn gweithio ar sail gyfartal i wneud yn siŵr nad oes unrhyw ran o’r DU yn cael ei heffeithio’n anghymesur gan unrhyw newidiadau a allai ddigwydd. Ac felly byddwn yn ddiolchgar pe gallai’r Prif Weinidog roi syniad i ni sut y mae’n credu y dylai’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ddatblygu yn ystod yr wythnosau a’r misoedd nesaf. Oherwydd rwy’n credu bod yna berygl gwirioneddol y byddwn yn colli golwg ar y newid y gallwn ei gyflawni yn y Siambr hon, a’r rôl a fydd gan y Llywodraeth hon, drwy ganolbwyntio gormod ar yr hyn sy’n digwydd ym Mrwsel, a pheidio â chanolbwyntio ar yr hyn sydd angen i ni ei wneud yma yng Nghymru i sicrhau bod pa bynnag negodiad a chytundeb sy’n codi o’r cyd-drafod hwnnw o fudd i bob rhan o’r Deyrnas Unedig.

Y pwynt arall yr hoffwn ei wneud hefyd: rwy’n credu bod y Bil diddymu mawr, y Papur Gwyn a fydd yn cael ei gyhoeddi yfory, yn bwysig iawn. Sylwaf fod y Prif Weinidog yn nodi yn ei ddatganiad heddiw y bydd ganddo lawer mwy i’w ddweud am hwnnw, ond mae’n bwysig, unwaith eto, fod hwnnw’n faes arall y gallem effeithio’n fawr iawn arno o ran sicrhau bod Cymru—wrth drosglwyddo cyfrifoldebau pan fyddant yn dychwelyd o Frwsel—fod y cyfrifoldebau cywir yn dychwelyd i’r sefydliad hwn fel bod difidend cadarnhaol i ddatganoli a difidend cadarnhaol i Gymru, yr Alban, Gogledd Iwerddon, a Lloegr o ran y modd y caiff pwerau a chyfrifoldebau eu hailddosbarthu ar ddiwedd y cyfnod negodi o ddwy flynedd.

Y pwynt arall y mae Prif Weinidog Cymru yn gywir yn ei nodi yw’r ffocws ar drefniadau trosiannol y bydd yn rhaid eu rhoi ar waith, o bosibl, os nad yw’r ddwy flynedd yn ddigon hir i gwblhau’r rhan fwyaf o’r trafodaethau. Pa fath o drefniadau trosiannol y mae’r Prif Weinidog a’i Lywodraeth yn ystyried y gallai fod eu hangen? Mae siarad am drefniadau trosiannol yn un peth, mae deall beth yn union y gallent ei olygu yn beth arall. Ac rwy’n credu, o ystyried bod y Prif Weinidog yn nodi’n glir yn ei llythyr heddiw nad yw hi’n anelu i gael ymagwedd ‘dim cytundeb’—fel y mae’n nodi, mae’n bwysig fod y cytundeb yn cael ei gwblhau, ond cytundeb sy’n deg i’r ddau bartner yn y trafodaethau hyn. Oherwydd nid yw hyn yn ymwneud â bychanu Ewrop ac ni ddylai ymwneud â bychanu’r DU. Mae hyn yn ymwneud â sicrhau ein bod yn cadw ein cysylltiadau cryf ag Ewrop fel partneriaid o ran diogelwch, amddiffyn a chyfleoedd economaidd, gan gydnabod y bydd sofraniaeth yn dychwelyd i’r ynysoedd hyn ac y bydd y penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud o fewn yr ynysoedd hyn, ond gan adlewyrchu, yn bwysig, nad yw’r ynysoedd y bydd sofraniaeth yn dychwelyd iddynt yr un fath â’r ynysoedd ym 1972 pan ymunasom â’r Undeb Ewropeaidd. Mae gennym Lywodraeth ddatganoledig, mae angen i ni gydnabod hynny ac mae’r Prif Weinidog wedi rhoi’r ymrwymiad hwnnw. Ond rwy’n gwneud y pwynt a wneuthum wrth agor fy sylwadau, Brif Weinidog: rwy’n credu bod Llywodraeth y DU yn ddiffuant yn ei hymrwymiad i weithio gyda chi a’r gweinyddiaethau datganoledig eraill. Mae’n drueni mawr dros yr wyth neu naw mis diwethaf nad ydych wedi dewis gweithio gydag eraill yn y Siambr hon.

Wel, rydym yn bwriadu gweithio gyda Llywodraethau etholedig, wrth gwrs, lle y gallwn. Ond o ran rhai o’r cwestiynau y mae arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig wedi’u gofyn, y broblem—. Mae’n gywir yn dweud bod ymgysylltu wedi bod; rwyf wedi cyfarfod â’r Prif Weinidog ac mae’r ymgysylltiad â David Davis wedi bod yn dda. Rwy’n fwy na pharod i dderbyn hynny. Nid yw wedi bod yn dda yn gyson ar draws Llywodraeth y DU, mae’n rhaid i mi ddweud. Mae gwahanol ddulliau wedi cael eu mabwysiadu gan wahanol Weinidogion. Yn anffodus, wrth gwrs, o ran y llythyr, nid oeddem yn ymwybodol o’r hyn a oedd yn y llythyr nes iddo gael ei gyhoeddi yn Siambr Tŷ’r Cyffredin. Fel y mae’n digwydd, roeddwn yn credu bod y naws yn gywir o ran y ffordd y cyflwynwyd y llythyr. Mae’n pwysleisio ein bod yn gyd-Ewropeaid; y dylem ddatblygu perthynas ddofn ac arwyddocaol ag Ewrop, a chredaf fod hynny’n gywir.

O ran ffermio, mae’n rhaid i mi ddweud wrtho fod yna leisiau yn Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yn dweud, ‘Dim cymorthdaliadau ar ôl 2020’—rwyf wedi’u clywed. Mae yna bobl yn ei blaid ei hun, fel Boris Johnson, sydd o’r farn fod rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn iawn. Dyna dariff o 40 y cant ar yr hyn y mae’n ei gynhyrchu ar ei fferm: llaeth. Nawr, o’i safbwynt ef, ac mae’n un o nifer o ffermwyr, mae’n rhaid i mi ddweud nad wyf yn credu y gall unrhyw fusnes oroesi tariff o 40 y cant ar gynhyrchion llaeth a gweld cymorthdaliadau’n gostwng neu’n diflannu ar yr un pryd. Nid oes gennym unrhyw sicrwydd y tu hwnt i 2020 y bydd unrhyw beth yn bodoli o ran cymorth ariannol i’n ffermwyr. Pe bai Llywodraeth y DU o ddifrif ynglŷn â hynny, byddai’n dweud. Y cyfan sy’n rhaid iddi ddweud yw hyn: y bydd yr un faint o arian ar gael ar gyfer ein ffermwyr o 2020 ymlaen, ac y bydd yn cael ei ddosbarthu yn yr un ffordd. Dyna ni. Mae hynny’n datrys y mater. Nid ydynt wedi gwneud hynny. Felly, mae’n hollol iawn i dynnu sylw ein ffermwyr—a dywedodd ffermwyr eu hunain wrthyf dros y penwythnos eu bod yn bryderus iawn y bydd hyn yn arwain at ddiwedd cymorthdaliadau ffermio a £260 miliwn yn cael ei dynnu allan o’r economi wledig.

Rhai o’r materion y mae wedi sôn amdanynt: wel, yn gyntaf oll soniodd am ddatganoli pwerau. Yr hyn nad yw’n glir yw a oes gan Lywodraeth y DU farn bendant ynglŷn â phwy fydd â’r pwerau pan fyddant yn dychwelyd o’r UE. Maent wedi dweud, ar fwy nag un achlysur, y bydd y sefydliad hwn yn cael mwy o bwerau ac na fydd unrhyw ymgais i fachu pwerau presennol yn ôl, ond nid wyf yn credu eu bod yn cynnwys fframweithiau cyfredol yr UE fel pwerau presennol. Dyna’r broblem i ni. Nawr, pe baent yn dweud yfory eu bod yn ystyried efelychu’r fframweithiau presennol sy’n bodoli ym maes amaethyddiaeth a physgodfeydd—wel, mae rhywfaint o rinwedd yn hynny o ran y synnwyr sy’n sail iddo, ond ni fyddem yn derbyn o dan unrhyw amgylchiadau fod ganddynt hawl i wneud hynny heb ganiatâd y Siambr hon, neu gydsyniad, yn wir, Senedd yr Alban neu Gynulliad Gogledd Iwerddon. Os oes unrhyw fframweithiau o unrhyw fath yn mynd i fod, hyd yn oed os ydynt ond yn ail-greu’r hyn sydd eisoes yn bodoli am y tro, mae’n rhaid i hynny gael ei wneud gyda chydsyniad y Cynulliad etholedig hwn sy’n cynrychioli pobl Cymru.

A gaf fi droi at y Cyd-bwyllgor Gweinidogion? Nid yw’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn addas i’r diben mwyach. Siop siarad yw’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, a dyna a fu ers iddo ddod i fodolaeth. Ni allwn fforddio gadael i hyn barhau. Os ydym am gael marchnad sengl fewnol o fewn y DU—ac mae wedi fy nghlywed yn dweud hyn sawl gwaith—mae’n bwysig fod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn datblygu i fod yn gyngor Gweinidogion lle y caiff fframweithiau cyffredin eu negodi a’u cytuno, a bod pawb yn cymeradwyo hynny. Er enghraifft, os oes gweithdrefn newydd yn mynd i fod mewn perthynas â rheolau cymorth gwladwriaethol ym marchnad fewnol y DU, wel, mae yna synnwyr yn hynny, ond mae’n rhaid iddynt gael eu cytuno. Fel arall, o’n safbwynt ni fel Llywodraeth, ni fyddwn yn teimlo bod unrhyw ddyletswydd arnom i ufuddhau iddynt. Yn ail, wrth gwrs, lle y ceir rheolau mae’n rhaid cael llys i orfodi’r rheolau hynny. Mae’r un peth yn wir yn yr Unol Daleithiau; mae’r un peth yn wir yn y farchnad sengl Ewropeaidd; a byddai’n rhaid i’r un peth fod yn wir ym marchnad sengl y DU yn ogystal.

Nodais yr hyn a ddywedodd ynglŷn â’r cyfrifoldebau cywir yn cael eu datganoli i’r lle hwn. Gadewch i mi ei gwneud yn gwbl glir: fy marn i yw y bydd unrhyw beth sydd wedi’i ddatganoli yn awr yn dychwelyd yma’n syth o’r UE pan fyddwn yn gadael yr UE. Ni fydd yn mynd drwy Whitehall. Ni fydd yn mynd i Whitehall i benderfynu a ydym yn ei gael ai peidio. Mae hynny’n cynnwys amaethyddiaeth, mae’n cynnwys pysgodfeydd, mae’n cynnwys materion datblygu economaidd rhanbarthol, mae’n cynnwys materion amgylcheddol—mae’r rheini’n faterion sydd wedi’u datganoli. Nid yw ein setliad datganoli yn dweud bod y materion hyn wedi’u datganoli, ac eithrio’r materion y mae’r UE yn ymdrin â hwy ar hyn o bryd. A byddai hwnnw’n newid sylweddol i’r setliad datganoli, ac yn mynd yn groes i refferendwm 2011. Ac nid wyf yn credu y byddai hynny’n ddemocrataidd, ac ni fyddai’n iawn i bobl Cymru.

Mae trefniadau trosiannol yn hynod o bwysig. Rwy’n falch eu bod wedi cael eu cydnabod. Y gwir plaen yw nad wyf yn credu y bydd unrhyw drafodaethau’n cychwyn cyn yr hydref—mae yna etholiadau yn Ffrainc a’r Almaen. Bydd yn rhaid cytuno ar unrhyw gytundeb erbyn yr hydref nesaf, nid fis Mawrth nesaf. Pam? Oherwydd bod yna broses gadarnhau o fewn yr UE, nid gyda’r Comisiwn yn unig, nid gyda’r Senedd yn unig, ond gyda’r 28, rwy’n credu—mwy na hynny o bosibl—28 o wahanol Seneddau, a byddai angen i bob un ohonynt gadarnhau unrhyw gytuniad newydd, ac mae hynny’n cymryd misoedd. Mae hynny’n golygu, erbyn mis Mawrth 2019, os ydym am osgoi ymyl y clogwyn, byddai’n rhaid cael cytuniad wedi’i gadarnhau’n llawn ar waith. Mae hynny’n annhebygol, byddwn yn awgrymu—yn dra annhebygol, byddwn yn dweud.

Beth yw’r dewis arall? Wel, gallai’r DU fynd yn aelod o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd yn y cyfamser. Y tu allan i’r UE, ie, mae hynny’n wir; mae’n gywir dweud yn rhan o’r farchnad sengl, ie; mae’n gywir dweud o fewn awdurdodaeth Llys Cyfiawnder Ewrop o hyd; ac ie, mae’n gywir dweud gyda chyfraniad yn cael ei wneud. Mae’n bodloni canlyniad y refferendwm, ac mae’n ffordd o ddarparu trefniant trosiannol hyd nes y bydd cytundeb masnach rydd yn cael ei gytuno neu fel arall. Rwy’n credu mai dyna yw’r pwynt synhwyrol.

Rwy’n cytuno â’r sylw a wnaeth nad y DU yn 1972—gwladwriaeth unedol, gydag un Llywodraeth—fydd y DU pan fydd yn gadael yr UE, ac mae’n werth cofio hynny. Mae’n werth cofio hefyd fod y DU yn daer am ymuno â’r farchnad gyffredin yn y lle cyntaf, oherwydd bod ei heconomi’n methu. Ac mae’r rhai ohonom sy’n cofio’r 1970au cynnar yn cofio bod economi’r DU mewn llanast go iawn, yn enwedig gweithgynhyrchu, ac roedd hi wedi bod felly ers tua 20 neu 25 mlynedd ar y pwynt hwnnw. Ond mae’n gywir dweud nad yw dychwelyd i’r ffordd yr oedd pethau, cyn 1973, yn opsiwn. Rydym bellach yn bedair gwlad, yn bedair Llywodraeth, ac yn bartneriaeth, yn fy marn i, y mae angen iddi weithio tuag at bwrpas cyffredin. Mae hynny’n cael ei gydnabod gan Lywodraeth y DU, ac rwy’n croesawu hynny, ond mae’n bwysig gwireddu hynny.

Mae heddiw’n ddiwrnod dwys yn hanes Cymru. Er bod Cymru wedi pleidleisio o drwch blewyn i adael yr Undeb Ewropeaidd, bwriad Llywodraeth y DU yw mynd â ni allan o’r farchnad sengl Ewropeaidd yn ogystal. Dyma’r bloc economaidd a’r bloc masnachu mwyaf yn y byd. I Gymru, y farchnad sengl honno yw cyrchfan oddeutu 67 y cant o’n hallforion, lefel uwch nag unrhyw ran arall o’r DU. Ac ni fydd bwriad Llywodraeth y DU i ddod i gytundeb masnach rydd yn ein rhoi yn yr un sefyllfa â Norwy, Gwlad yr Iâ neu’r Swistir. Rwy’n gobeithio y byddwn mewn sefyllfa i drafod datganiad Llywodraeth y DU yn fuan iawn. Bydd yn hanfodol i’r Cynulliad hwn graffu ar y datganiad hwnnw, wrth gwrs, ond mae gennyf rai cwestiynau uniongyrchol yn awr ar farn Llywodraeth Cymru.

Brif Weinidog, mae angen i ni fod yn wyliadwrus iawn o fwriadau go iawn Llywodraeth y DU, o’i gymharu â’r geiriau cynnes a gawsom gan y Llywodraeth yn gynharach heddiw. Maent yn cyfaddef y bydd y DU yn colli dylanwad dros yr economi Ewropeaidd. Maent yn sôn am sicrhau’r fasnach fwyaf rhydd sy’n bosibl mewn nwyddau a gwasanaethau, ond maent yn cyfaddef na fydd hyn yn aelodaeth o’r farchnad sengl—ni fydd yn cydymffurfio â’r pedwar rhyddid—ac felly, gallai arwain at dariffau. Hoffwn wybod beth yw safbwynt y Llywodraeth Lafur ar hyn, os gwelwch yn dda. A ydych yn credu y gall cytundeb masnach rydd arwain at barhau ein cyfranogiad yn y farchnad sengl? A ydych yn rhagweld tariffau, ac os felly, pa sectorau a fyddai fwyaf mewn perygl yn eich barn chi? Beth y mae sbarduno erthygl 50 heddiw yn ei olygu i Airbus, i Toyota, i weithgynhyrchu yn gyffredinol?

Rwyf am droi yn awr at ddyfodol y Cynulliad hwn, a dyfodol y genedl hon. Ni ddylem fod dan unrhyw gamargraff heddiw ynglŷn â rhybudd erthygl 50. Nid yw’n cyflawni dymuniad Llywodraeth yr Alban, na Llywodraeth Cymru yn fy marn i. Yn sicr nid yw’n bodloni Plaid Cymru. Mae iaith Llywodraeth y DU yn dynodi eu bod yn disgwyl gweld cynnydd sylweddol yn y pwerau datganoledig. Mae unrhyw un sy’n derbyn hynny’n ddigwestiwn yn colli golwg ar realiti. Llywodraeth y DU, drwy ddiffiniad, sydd mewn grym. Mae cydbwysedd pwerau yn y DU o fewn eu cylch gorchwyl, ac nid oes rhaid iddo gael ei negodi gyda sefydliadau’r UE. Dylai Llywodraeth y DU fod yn rhoi gwarantau i ni, nid disgwyliadau. Brif Weinidog, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau cynnydd o’r fath yn y pwerau y bydd eu hangen arnom i ddiogelu a hybu ein heconomi wrth i Brexit digwydd? A yw hi bellach yn bryd cyflwyno’r achos dros Fil Cymru newydd, Bil Cymru sy’n addas at y diben mewn gwirionedd?

Nid oedd datganiad Llywodraeth y DU ar erthygl 50 yn cynnwys unrhyw sôn am amaethyddiaeth neu’r amgylchedd. Hyd at 2020 yn unig y mae cyllid yr UE yn cael ei warantu, sy’n golygu bod angen inni sicrhau’r trefniadau newydd yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Brif Weinidog, fe ddywedoch mewn ymateb i fy nghwestiynau ddoe y gallai cymorthdaliadau amaethyddol ddiflannu. Mae’r angen am sicrwydd yn daer bellach. Ni fydd Plaid Cymru yn derbyn unrhyw golli cyllid amaethyddol o ganlyniad i Brexit. Rydym wedi dweud yn glir y dylai Cymru gael yr un arian ac y dylem gael rheolaeth lawn dros bolisi ynglŷn â sut y caiff ei ddyrannu. A ydych yn barod i ymladd am y cyllid hwnnw yn y cyfnod sydd i ddod, Brif Weinidog?

Gan droi at y trafodaethau eu hunain, mae Llywodraeth y DU wedi nodi y bydd yn ymgynghori â’r Llywodraethau datganoledig. Nid wyf wedi cael fy llenwi â hyder ynglŷn â’r modd y mae Llywodraeth Cymru wedi disgrifio’r ymgynghoriad sydd wedi digwydd hyd yn hyn. Heddiw, clywsom siarad am y Deyrnas Unedig yn negodi â’r UE fel un wladwriaeth, ond mae dwy flynedd o’n blaenau yn awr sy’n mynd i fod yn allweddol i ddyfodol Cymru. Rydych yn dweud yn eich datganiad fod heddiw’n ddechrau ar negodi o ddifrif. O gofio eich bod yn siomedig ac yn rhwystredig gyda phroses y cyd-bwyllgor gweinidogion, sut y byddwch yn gweithio gyda Llywodraeth y DU yn awr? Rydych wedi dweud na fyddwch yn pwdu ar y cyrion, felly sut rydych yn mynd i roi budd cenedlaethol Cymru ar yr agenda? Ac o ystyried na welsoch y llythyr hwnnw ymlaen llaw, ac na chawsoch unrhyw gyfle i gyfrannu ato, a allwch ddweud yn onest fod y Prif Weinidog wedi gwrando arnoch hyd at y pwynt hwn? Rydych yn honni eich bod yn gweld tystiolaeth o symud, ond Brif Weinidog, i ni, nid yw’n edrych fel pe bai yna fawr o symud wedi bod.

Mae arweinydd Plaid Cymru wedi gofyn nifer o gwestiynau i mi. Yn gyntaf oll, un o eironïau’r ddadl a glywais gan y Prif Weinidog yw na ddylai refferendwm yr Alban ddigwydd am nad yw pobl yn gwybod yn iawn am beth y byddant yn pleidleisio. Wel, dyna’n union a ddigwyddodd y llynedd. Gofynnwyd i bobl a ddylem fod yn aelodau o’r UE, ond wrth gwrs, nid yw’r manylion a’r manion yn hysbys. Nid ydym yn gwybod beth yw barn pobl am y farchnad sengl, neu a ddylem fod yn yr undeb tollau ai peidio, neu eu safbwyntiau ar fewnfudo yn arbennig. Gallwn ddyfalu beth oedd rhai pobl yn meddwl am y peth, wrth gwrs—clywsom hynny ein hunain. Ond y broblem yw mai nawr yw’r amser i roi’r manylion, er mai fy ngobaith yw bod y pragmatyddion yn Llywodraeth y DU ar hyn o bryd â’r llaw uchaf ar y cenedlaetholwyr, ac y bydd synnwyr yn drech. Gwrandewais yn astud ar gyfweliad Phillip Hammond y bore yma ar Radio 4. Roedd yn gyfweliad diddorol. Siaradodd am—. Roedd yn agored am yr heriau i’r DU. Clywsoch y Prif Weinidog yn dweud heddiw nad yw aelodaeth o’r farchnad sengl yn opsiwn. Wel, bydd hi a minnau’n gwybod—rydym wedi cael y ddadl hon. Efallai ei bod yn ddadl semantig, ond serch hynny, mae’n ddadl, ynglŷn ag a yw cyfranogiad yr un peth ag aelodaeth. Ond roeddwn yn meddwl bod defnydd y Prif Weinidog o’r geiriau ‘diystyru aelodaeth, heb ddiystyru cyfranogiad’, yn ddiddorol, ond bydd rhaid i ni aros i weld. Efallai nad yw Cremlinoleg neu Whitehalloleg ond yn mynd â chi ran o’r ffordd.

O ran mewnfudo—eto, rwyf wedi dweud hyn o’r blaen, a chroesawaf yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog heddiw ynglŷn â pha mor bwysig yw mewnfudo, yn enwedig, wrth gwrs, sicrhau bod pobl yn gallu dod i’r DU a defnyddio eu sgiliau. Ac fel y dywedais o’r blaen, ni fydd unrhyw reolaeth dros fewnfudo. Nid oedd hynny byth yn mynd i ddigwydd—myth oedd hynny o’r cychwyn, oherwydd y ffin agored gyda Gweriniaeth Iwerddon. Ni allwch reoli eich mewnfudo os oes gennych ffin agored. Mae’n ocsimoron drwy ddiffiniad.

O ran y cytundeb masnach rydd, y broblem gyda chytundeb masnach rydd yn fy marn i, os edrychwch ar gytundebau masnach rydd ar draws y byd, yw eu bod bron bob amser yn eithrio bwyd, amaethyddiaeth a physgodfeydd. Maent bob amser y tu allan i’r cytundeb, ac maent, felly, yn amodol ar dariffau. A fy mhryder mawr yw ein bod yn cael rhyw fath o gytundeb â’r UE yn y pen draw sy’n eithrio amaethyddiaeth a physgodfeydd, lle y caiff tariffau eu gosod. Mae yna beryglon eraill o gael cytundebau masnach rydd gydag Awstralia neu Seland Newydd er enghraifft. Nid ydynt o fudd i Gymru o gwbl. Mae disodli marchnad o 500 miliwn gan farchnad o 4.8 miliwn yn Seland Newydd, a chaniatáu i gig oen o Seland Newydd lifo’n ddirwystr i mewn i Gymru ar yr un pryd yn wych i Seland Newydd, ond yn wael iawn i Gymru, a byddem yn gwrthwynebu i’r carn unrhyw gytundeb masnach rydd gyda Seland Newydd neu Awstralia, neu unrhyw wlad arall sy’n bygwth ein diwydiant ffermio.

O ran yr effaith ar Airbus a Toyota, mae’r sefydliadau hynny’n poeni am ddau beth. Yn gyntaf oll, tariffau—sy’n cynyddu eu costau, ond yn ail, wrth gwrs, eu gallu i symud gweithwyr o gwmpas. Mae’n llythrennol wir fod Airbus angen symud pobl o Frychdyn i Toulouse o fewn diwrnod. Nid ydynt eisiau chwarae o gwmpas gyda fisas a cheisio ymdrin â’r gwaith papur. Bydd hynny’n anochel yn golygu bod Brychdyn dan anfantais yn y blynyddoedd i ddod. Felly, rhaid gallu symud pobl o gwmpas o fewn diwrnod neu ddau fel y gallant weithio mewn gwlad arall neu o fewn yr Undeb Ewropeaidd heb fod angen mynd drwy waith papur diangen.

Wel, o ran pwerau datganoledig, ni allaf ond darllen yr hyn a welais hyd yn hyn. Wrth ei flas y bydd profi’r pwdin, wrth gwrs. Bydd rhaid i ni aros i weld beth fydd yn digwydd o ran pwerau datganoledig yn y dyfodol.

Credaf mai un o’r ystyriaethau sy’n rhaid i’r DU fod yn wyliadwrus ohoni hefyd yw bod yr UE mewn gwirionedd yn, neu wedi dod yn rhan o’r glud a oedd yn dal y DU at ei gilydd. Heb hynny, mae’n hynod o bwysig ailstrwythuro’r DU er mwyn iddi fod yn gadarn yn y dyfodol. Yn achos Gogledd Iwerddon, er enghraifft—roedd yr unig hunaniaeth yr oedd pobl yn ei rhannu yng Ngogledd Iwerddon yn un Ewropeaidd. Y tu hwnt i hynny, nid oes ganddynt unrhyw beth yn gyffredin o ran hunaniaeth. Rhaid i ni fod yn ofalus, felly, nad yw Gogledd Iwerddon yn rhythu, neu’n syllu’n ôl ar yr hyn a ddigwyddodd o’r blaen. Nid oes angen i hynny ddigwydd, ond mae’n rhaid i ni fod yn wyliadwrus o hynny.

Bil Cymru—mae’n rhaid cael Bil Cymru arall. Hynny yw, mae’r un sydd gennym yn awr yn rhywbeth y gallwn ei ddefnyddio ar gyfer mis Ebrill y flwyddyn nesaf, ond mae’n bell o fod yn gynaliadwy—fe wyddom hynny. Nid yw materion megis plismona, awdurdodaeth a tholl teithwyr awyr, i enwi tri mater yn unig, wedi cael eu datrys—mae angen iddynt gael eu datrys. Nid oes unrhyw reswm pam, yn y dyfodol, y dylai Cymru gael ei thrin mewn ffordd eilradd o gymharu â’r Alban.

O ran cymorthdaliadau, mae’r materion a grybwyllais eisoes yn bwysig, hynny yw bod angen i ni weld sicrwydd y tu hwnt i 2020. Mae angen i ni weld y dyraniad wedi’i neilltuo ar lefel y DU a’n bod yn cael ein dyraniad yng Nghymru wedyn wrth gwrs. Ni ellir ei roi drwy fformiwla Barnett, neu fel arall, byddwn yn cael toriad enfawr drwy Barnett; ni all ddod â llinynnau ynghlwm wrtho ychwaith. Ar bob cyfrif, gallwn negodi a chytuno ar fframwaith cyffredin—iawn, ond drwy negodi ac nid drwy orfodaeth. Ond rwy’n pryderu mai’r hyn a allai ddigwydd i’r arian hwnnw yw y bydd yn glynu at fysedd yn Whitehall yn hytrach na dod i Gymru ar hyn o bryd.

Y mater arall sy’n fy mhoeni am ffermio yw hyn: ers blynyddoedd, mae cymorthdaliadau amaethyddol wedi bod y tu allan i broses y gyllideb arferol. Credaf fod angen clustnodi cymorthdaliadau amaethyddol, a’r pedair gwlad i gytuno ar yr arian sydd i’w glustnodi, neu fel arall, bob blwyddyn yn y Siambr hon, bydd dadlau ynglŷn ag a yw ffermwyr yn cael mwy o arian neu’r gwasanaeth iechyd yn cael mwy o arian. Nid wyf yn credu bod hynny er lles amaethyddiaeth, i fod yn onest. Rwy’n credu y dylid ei dynnu allan o’r arena honno.

O ran negodi, fel y dywedais o’r blaen, nid yw Cyd-bwyllgor y Gweinidogion yn addas at y diben. Os yw’r DU yn mynd i oroesi, mae’n rhaid iddi addasu. Fe all addasu, ond mae hynny’n golygu cyngor Gweinidogion priodol gyda phroses briodol ar gyfer gwneud penderfyniadau a phroses ddatrys anghydfodau sy’n annibynnol, oherwydd sut arall y gallai unrhyw un ohonom gael ffydd ynddo os yw’n parhau â’r sefyllfa bresennol, lle y caiff unrhyw anghydfod rhyngom a Thrysorlys y DU ei ddatrys gan Drysorlys y DU? Prin fod honno’n system annibynnol a diduedd ar gyfer ymdrin ag anghydfod. Bydd yfory yn rhoi mwy o syniad i ni o’r cyfeiriad teithio ac wrth gwrs, yn ystod yr wythnos nesaf, rwy’n siŵr y bydd digon o gyfle, fel y dylai fod, i edrych yn ofalus iawn ar y materion sy’n codi yn ystod y dyddiau nesaf.

Rwy’n gresynu bod y Prif Weinidog, unwaith eto, wedi methu â chodi i lefel y digwyddiadau? Onid yw’n gweld bod heddiw mewn gwirionedd yn ddiwrnod gwych i’r Deyrnas Unedig, ac yn ddiwrnod gwych i Gymru, am mai’r hyn a welwn yma yw dechrau proses o adfer hunanlywodraeth ddemocrataidd i Gynulliadau fel hwn, lle y bydd gennym Weinidogion sy’n gwneud penderfyniadau ac yn cael eu dwyn i gyfrif amdanynt, ac os nad ydym yn hoffi’r hyn a wnânt, gallwn bleidleisio yn eu herbyn? Ceir braint hefyd i bobl ar sail reolaidd ar ffurf etholiadau. Felly, onid yw hynny’n fantais ddiamwys i’r wlad hon? Wrth gwrs, nid wyf yn disgwyl i’r blaid ranbarthol gyferbyn—y blaid ranbarthol Ewropeaidd, sef yr esgus o genedlaetholwyr Cymreig gyferbyn, ddeall hynny. Byddai’n llawer gwell ganddynt i ni gael ein llywodraethu o Frwsel nag o Gaerdydd. ‘Does bosibl na ddylai Llywodraeth Lafur Cymru fabwysiadu safbwynt mwy synhwyrol.

Un o’r rhesymau—os yw hyn yn wir—pam nad yw’r Prif Weinidog wedi gwrando ar Brif Weinidog Cymru, yn ddiau, yw oherwydd ei fod yn dal i ailymladd ymgyrch y refferendwm ac ef yw llais gofid a gwae. Mae’n gwneud i Gordon Brown edrych yn wirioneddol siriol mewn cymhariaeth. Nid yw’n gweld unrhyw gyfleoedd ac mae’n gweld yr holl broblemau posibl. Mae Nicola Sturgeon yn defnyddio’r broses ar gyfer gosod ei stondin yn wleidyddol ar gyfer refferendwm nad yw mo’i heisiau mewn gwirionedd am ei bod yn gwybod y bydd yn ei cholli. Yn sicr, os ydym am chwarae rhan lawn yn y broses o negodi â Llywodraeth y DU ynglŷn â’r dyfodol ar ôl i ni adael yr UE, yr amser i wneud hynny, ar sail gadarnhaol, yw nawr, ac nid rhefru’n gyson am yr agweddau negyddol a’r ansicrwydd sy’n bodoli, doed a ddel.

Fel y nododd arweinydd y Ceidwadwyr, mae wyneb gan y Prif Weinidog i gwyno nad yw’n cael rhan yn y broses ag yntau mor bendant ei wrthwynebiad i gynnwys pleidiau eraill ar wahân i Blaid Cymru yn y broses o negodi safbwynt cyffredin y gallai Cymru ei arddel o ran y DU.

O ran mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl, i’r graddau y mae hynny’n golygu masnach rydd, mae’n gwybod bod y Llywodraeth eisoes wedi ymrwymo i geisio sicrhau’r nod hwnnw, a byddai sicrhau hynny’n fuddiol i’r ddwy ochr—yr UE a’r DU. Mae gennym ddiffyg masnach enfawr o £60 biliwn y flwyddyn gyda’r UE. O ran ceir yn unig, mae gennym ddiffyg o £20 biliwn y flwyddyn gyda’r Almaen, felly mae gennym destun bargeinio enfawr yn ein dwylo yn y broses negodi, ond eto i gyd y cyfan y gall y Prif Weinidog ei ddweud yw na fyddwn yn gallu gwerthu unrhyw geir am y gallai fod tariff o 10 y cant ar geir o bosibl. Wel, rydym eisoes wedi gweld gostyngiad o 18 y cant yng ngwerth y bunt yn y 12 mis diwethaf beth bynnag, sy’n mwy na gwneud iawn am hynny o’i gymharu â lle roeddem y tro diwethaf.

Wrth gwrs fe fydd yna broblemau i amaethyddiaeth yn y ffordd y mae’n disgrifio, ond bydd o fewn ein cymhwysedd yma yn y lle hwn i benderfynu sut i ymdrin â’r problemau hynny. Fe fydd yn arweinydd gweinyddiaeth a fydd â rheolaeth lwyr dros amaethyddiaeth o ganlyniad i adael yr UE, ac rwy’n cytuno’n llwyr ag ef—rwy’n cytuno’n llwyr â’r pwynt a wnaeth—y dylid dychwelyd pwerau o Frwsel i Gaerdydd ar unwaith lle y bo hynny’n briodol o dan y setliad datganoli sydd gennym eisoes, ac na ddylai fod unrhyw rwystr yn Whitehall neu San Steffan yn y cyfamser.

O ran proses bontio sy’n para mwy na dwy flynedd, bydd llawer o bobl yn gweld hynny fel ystryw amlwg i geisio ein cadw yn yr UE yn hwy hyd yn oed na’r broses a bennwyd o dan gytundeb Lisbon. Ni ddylai fod unrhyw bosibilrwydd o gwbl o ymestyn y broses negodi, oherwydd gallai Deddf Parkinson ddod yn weithredol wedyn, lle y mae’r gwaith yn ehangu i lenwi’r amser sydd ar gael, a bydd cyfnod diddiwedd o amser yn golygu ymestyn yr amser y byddwn yn parhau i fod yn aelodau o’r Undeb Ewropeaidd yn ddiddiwedd.

Mae digon o amser yn awr i Lywodraeth Lafur Cymru ddatblygu llinellau polisi y byddent yn hoffi eu gweld. Er enghraifft, mewn amaethyddiaeth, pa fath o drefn cymhorthdal yr hoffem ei chael yng Nghymru ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd? Bydd hynny’n rhywbeth a fydd o fewn ei reolaeth yn gyfan gwbl. Rwy’n cytuno ag ef fod angen i ni roi trefn ar gyllido polisïau yn y dyfodol, ac rwy’n cytuno gyda Phlaid Cymru a’r Llywodraeth y dylem gael pob ceiniog a ddaeth drwy Frwsel—holl arian trethdalwyr Prydeinig beth bynnag. Dylai pob ceiniog o hwnnw ddod i Gymru, boed ar gyfer cymorth amaethyddol, cronfeydd strwythurol neu beth bynnag, ac yna dylai Llywodraeth Lafur Cymru osod ei blaenoriaethau ei hun yng ngoleuni hynny. Gall pobl Cymru ffurfio’u barn eu hunain ynglŷn ag a yw’r blaenoriaethau hynny’n gywir ai peidio adeg etholiadau nesaf y Cynulliad.

O ran y cyfansoddiad, unwaith eto rwy’n cytuno’n llwyr ag ef na ddylid tanseilio’r setliad datganoli mewn unrhyw ffordd. Ond yr hyn sy’n digwydd yn awr drwy sbarduno erthygl 50 yw ein bod mewn gwirionedd yn gwella’r setliad datganoli—mewn gwirionedd rydym yn gwella pwerau’r Cynulliad hwn ac yn gwella pŵer Gweinidogion Cymru i lywodraethu ein hunain mewn ffordd—. Dyma baradocs sefyllfa’r cenedlaetholwyr honedig, wrth gwrs: nid ydynt am gael sefydliadau democrataidd megis Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn penderfynu beth fydd ein polisi amgylcheddol, beth fydd ein polisi amaethyddol a chymaint o feysydd polisi eraill sydd ar hyn o bryd yn eiddo i’r Undeb Ewropeaidd.

Felly, rwy’n dweud wrth y Prif Weinidog: codwch eich calon. Dyma gyfle gwych i ni, yn ogystal â her. Wrth gwrs, mae yna heriau a chyfleoedd mewn bywyd yn gyffredinol, ond yn sicr mae’r cyfle i ffurfio cytundebau masnach rydd â’r 85 y cant o’r economi fyd-eang sydd y tu allan i’r yr UE—. O ystyried bod yr Unol Daleithiau yn mynd â 22 y cant o allforion Cymru, er enghraifft, onid oes cyfle gwych yno i gymryd rhan yn y broses o negodi cytundebau masnach rydd er mwyn sicrhau bod Llywodraeth y DU, wrth drafod ar ein rhan mewn gwladwriaeth unedol i’r graddau ein bod yn dal i fod yn un, yn rhoi sylw llawn i fuddiannau Cymru? Maent yn annhebygol o wneud hynny os yw ef yn parhau â’r alarnad enbyd o ofid a gwae a gawn yn rheolaidd, ddydd ar ôl dydd, yng Nghymru. Roedd wrthi ddoe yn ystod y cwestiynau, a heddiw: ‘Bydd rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn drychineb i Gymru.’ Wel, mae’r tariff cyfartalog o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd oddeutu 3.5 y cant. Rhaid cyfaddef, byddent yn uwch ar gyfer rhai sectorau sy’n bwysig i Gymru, megis y sector modurol ac amaethyddiaeth nad ydynt, yn gyffredinol, fel y dywedodd y Prif Weinidog, yn destun cytundeb mewn cytundebau masnach rydd. Ond yn sicr, y cyfle a ddaw o fod yn gadarnhaol yn hytrach na negyddol yw chwarae rhan go iawn yn y broses o drafod â Llywodraeth y DU ac os yw ef yn parhau fel y mae wedi bod yn ei wneud, yna bydd yn parhau i gael ei anwybyddu.

Wel, rhaid i mi ddweud wrth arweinydd UKIP: mae’n disgrifio’r diwrnod fel diwrnod dychweliad hunanlywodraeth democrataidd; os yw’r Alban yn pleidleisio dros ‘adael’ mewn refferendwm, tybed a fyddai’n dweud hynny am yr Alban. Ond mae’n bwynt rhyfedd i’w wneud yn hynny o beth.

Nid yw’r DU erioed wedi colli ei sofraniaeth. Mae bob amser wedi cadw ei sofraniaeth. Mae’n wladwriaeth sofran, ac mae’n dal i rannu ei—. Bydd bob amser yn rhannu ei sofraniaeth. Mae’n aelod o sefydliadau cenedlaethol sy’n sefydliadau amlwladol lle y caiff sofraniaeth ei rhannu gyda’r sefydliadau hynny, fel arall ni fyddech byth yn cael unrhyw gytuniadau, ni fyddech yn aelod o’r Cenhedloedd Unedig, ac ni fyddech yn aelod o unrhyw sefydliadau uwch-genedlaethol. Ffolineb llwyr yw awgrymu bod y DU neu unrhyw wladwriaeth arall, o ran yr enghraifft honno, mewn unrhyw ffordd yn gyfan gwbl sofran yn ystyr glasurol y bedwaredd ganrif ar bymtheg.

Ceir peth eironi—ac rwy’n gwybod bod hyn wedi digio Aelodau Plaid Cymru, ond achosodd rywfaint o ddifyrrwch i mi—ond ni chredais erioed y byddwn yn gweld y dydd pan fyddai UKIP yn cyhuddo Plaid Cymru o beidio â bod yn ddigon Cymreig neu’n ddigon cenedlaetholgar. O ystyried bod UKIP bum mlynedd yn ôl yn blaid a oedd yn gadarn wrth-Gymreig ac yn gadarn wrth-ddatganoli, mae rhywfaint o eironi yn hynny onid oes? Mae pethau wedi newid yn wir. Nid oes amheuaeth am hynny.

O ran ailymladd yr ymgyrch, mae’r ymgyrch ar ben; y llynedd oedd hynny. Mae hwn yn gwestiwn ynglŷn â beth a wnawn nesaf. Mae’n rhaid i mi ddweud wrth arweinydd UKIP nad wyf wedi clywed unrhyw beth adeiladol ganddo o gwbl. Rydym wedi derbyn y canlyniad. Rydym wedi cyflwyno cynigion pendant. Rydym wedi cyflwyno Papur Gwyn. Rydym wedi cyflwyno cynigion ar gyfer llywodraethu’r DU yn fewnol. Yr hyn a gaf ganddo yw, ‘Bydd popeth yn iawn.’ Dim cynigion pendant o gwbl. Edrychaf ymlaen at eu gweld pan, ac os dônt i ben â’u cynhyrchu yn UKIP—os gallant gytuno â’i gilydd, hynny yw.

Y peth arall sy’n rhaid i mi ei ddweud wrtho yw fy mod yn anghytuno’n sylfaenol ag ef y bydd cytundeb masnach rydd yn cwmpasu popeth. Ni fydd yn gwneud hynny. Mae’n rhaid ei fod yn deall, ‘does bosibl, fod Cyngor Gweinidogion Ewrop yn cynrychioli 27 o wledydd gwahanol. Bydd y broses gadarnhau ar gyfer unrhyw gytundeb yn galw am gadarnhad seneddau cenedlaethol ac yn wir, rhai rhanbarthol, yn enwedig yng Ngwlad Belg. Fodd bynnag, nid yw’r broses gadarnhau yn cynnwys BMW a Mercedes-Benz, nad oes ganddynt sedd ar fwrdd Cyngor Gweinidogion Ewrop ac ni fydd yn cael cyfle i ddylanwadu ar yr hyn y mae’r Undeb Ewropeaidd cyfan yn ei wneud o ran ei drefniadau masnach terfynol.

O ran tariffau, gallaf ddweud wrtho mai’r tariff cyfartalog yw 5.5 y cant. Mae cannoedd ohonynt: mae tariffau ar hetiau ac ymbarelau. Ond yn fwy difrifol, mae tariffau ar gydrannau modurol ac awyrennau ac mae’r tariffau trymaf ar fwyd, yn drymaf ar fwyd, yn enwedig cynnyrch llaeth. Ni allaf gredu ei fod o’r farn mai’r ateb i osod tariffau a’u heffaith yw gostwng gwerth arian. Cadw’r bunt yn isel, ei gwneud yn ddrud dros ben i ni fewnforio nwyddau, gwthio chwyddiant drwy’r to, ond mae hynny’n iawn oherwydd bydd yn gwrthbwyso tariffau. Nid yw hwnnw’n bolisi economaidd cadarn a chynaliadwy.

O ran Sefydliad Masnach y Byd, unwaith eto, mae’n ymddangos ei fod yn meddwl bod chwalu rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn beth da. Nid oes ond 60 miliwn o bobl yn y DU. Mae’r Undeb Ewropeaidd yn farchnad lawer iawn yn fwy o faint. Cawn ein brifo’n fawr gan y tariffau a osodir. Bydd ein cynhyrchwyr yn gweld bod eu nwyddau’n ddrutach. Ar wahân i’r rhwystr ariannol, ceir rhwystr seicolegol. Pe baech yn fuddsoddwr o economi fawr arall, pam y byddech yn buddsoddi mewn gwlad lle roedd rhwystr tariff ar waith rhwng un o’ch ffatrïoedd a’r llall? Mae’n amlwg nad yw hynny’n mynd i ddigwydd. Mae’r diwydiant modurol yn dweud hynny wrthym, mae’r diwydiant awyrennau yn dweud hynny wrthym. Tybed â phwy y mae’n siarad pan fydd yn ystyried safbwyntiau pobl.

Rwy’n edrych ymlaen at y £350 miliwn yr wythnos a fydd yn cael ei wario yn awr ar y GIG ar draws y DU. Mae hynny wedi cael ei anghofio’n llwyr, ac yn gyfleus. Mae’n fy atgoffa o rywun sy’n rhan o grŵp o bobl a daflodd fricsen drwy ffenestr ac sydd bellach yn beirniadu’r bobl sy’n ceisio rhoi’r ffenestr yn ôl at ei gilydd eto drwy ddweud na chafodd y ffenestr ei thorri yn y lle cyntaf neu ein bod yn ei rhoi’n ôl at ei gilydd yn y ffordd anghywir, neu mae rhai o’i blaid hyd yn oed yn dadlau na wnaethant daflu’r fricsen drwy’r ffenestr yn y lle cyntaf. Y realiti yw bod rhai ohonom yn ceisio symud ymlaen, mae rhai ohonom yn ceisio sicrhau bod gan y DU ddyfodol y tu allan i’r UE, nad yw Cymru yn cael ei niweidio o ganlyniad i adael yr UE, ond nid yw ei blaid wedi cyflwyno unrhyw gynigion o gwbl—dim cynigion o gwbl. Hyd yn oed ddoe—mae hon yn un dda—roedd yna daflen yn dweud y byddai pysgotwyr yn y DU yn cael mynediad i barth pysgota 200 milltir. Rhag ofn nad yw wedi sylwi, mae’r DU o fewn 200 milltir i wledydd eraill yr holl ffordd o gwmpas y DU. Nid oes parth pysgota 200 milltir. Nid yw hwnnw ond yn bodoli os oes gennych fwlch o 200 milltir rhyngoch chi a gwlad arall, ac nid yw’n bodoli yn achos y DU. Rhaid i mi ddweud, mae’r nonsens yn dal i barhau gydag UKIP, ond rwy’n cynnig cyfle iddo gyflwyno rhywbeth synhwyrol a chadarn yn ystod yr wythnosau nesaf i ni allu ei drafod a’i archwilio.

A gaf fi ofyn un cwestiwn syml iawn yn seiliedig ar y cyfraniadau eisoes gan lefarwyr y gwrthbleidiau? A yw’r Prif Weinidog wedi rhoi unrhyw warant o gwbl ar gyllid ar gyfer amaethyddiaeth a datblygu gwledig hyd at 2020, ac y byddai’r cyllid hwnnw’n cael ei basio ar gyfer Cymru? A fy ail gwestiwn yw hwn: mewn ymateb i’r sylwadau yr wythnos diwethaf gan un o’r prif ymgyrchwyr o blaid ‘gadael’—sydd bellach yn rhywfaint o alltud ei hun, sef Michael Gove—fod hwn yn awr yn gyfle i leihau neu gael gwared yn llwyr ar gyfarwyddebau cynefinoedd a bywyd gwyllt Ewropeaidd—a chan gofio goblygiadau hynny i Gymru, heb sôn am gydlyniad ecolegol rhwydweithiau o amgylch y DU a’r UE—beth yw ei farn ar y syniad fod hwn yn awr yn gyfle i gymryd rhan mewn ras i’r gwaelod o ran safonau amgylcheddol?

Gallaf ddweud wrth yr Aelod fod gwarantau ar waith tan 2020, ond nid y tu hwnt i hynny. Dyna’r broblem. Y tu hwnt i hynny, nid oes sicrwydd o un geiniog a dyna pam y mae angen sicrwydd o ran hynny. Mae Michael Gove, yn anffodus, yn cynrychioli rhan o’r Blaid Geidwadol sy’n frwdfrydig dros lywodraeth leiafsymiol. Byddent yn eistedd yn eithaf hapus ar asgell dde’r blaid Weriniaethol yn yr Unol Daleithiau, rwy’n amau. Maent yn gweld pethau fel diogelu’r amgylchedd fel baich ar fusnes. Gallaf ddweud mewn perthynas â’r gyfarwyddeb cynefinoedd, er enghraifft, mai mater i’r sefydliad hwn yn llwyr fydd penderfynu beth y mae’n dymuno ei wneud o ran rheoleiddio amgylcheddol yn y dyfodol. Ond gallaf yn sicr warantu, er gwaethaf barn Michael Gove, mai’r hyn na fyddwn yn ei wneud yw dychwelyd at ddyddiau lefelau llygredd uchel yn ein hafonydd a gwneud Cymru yn lle llai gwyrdd a deniadol na’r hyn ydyw yn awr.

Mae ein hamser ar y datganiad hwn wedi dod i ben. Mae gennyf lawer o siaradwyr yn dal heb eu galw. Fe alwaf am rai cyfraniadau pellach ar yr amod eu bod yn addo bod yn fyr ac yn gryno. David Melding, gosodwch y naws.

Diolch yn fawr, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, Brif Weinidog, dywedodd llywydd Pwyllgor y Rhanbarthau, Markku Markkula, y byddai Pwyllgor y Rhanbarthau yn rhoi darlun i brif negodwr yr UE, Mr Barnier, o’r sefyllfa sy’n datblygu ar lefel ranbarthol. Dywedodd Mr Markkula hefyd mewn dadl ym Mhwyllgor y Rhanbarthau yr wythnos diwethaf, ac rwy’n dyfynnu,

rhaid i ni weithio i ddiogelu cysylltiadau hirsefydlog rhwng awdurdodau rhanbarthol a lleol yn yr UE a’r DU.

Mae’n ymddangos i mi fod hyn yn mynd i gyfeiriad cadarnhaol ac mae’n bwysig ein bod yn defnyddio ein haelodaeth o Bwyllgor y Rhanbarthau er mwyn sicrhau bod y rhai sy’n negodi ar ran yr UE yn cael darlun llawn o’r sefyllfa yma. Tybed, yn ogystal â’r cynrychiolwyr, a fydd Llywodraeth Cymru yn cyfarfod â Mr Markkula a’i gydweithwyr o bosibl?

Wel, rwy’n fwy na hapus gan ragdybio bod cyfarfod yn bosibl, ond mae’n hollol iawn i ddweud, yn unol â’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog y prynhawn yma, nad ydym yn gadael Ewrop. Mae’n hynod bwysig ein bod yn cadw ac yn cryfhau ein cysylltiadau gyda sefydliadau ar draws Ewrop—mae cydweithio yn y fath fodd er lles Cymru ac er lles yr holl bobl ar draws Ewrop.

Diolch i’r Prif Weinidog am ei ddatganiad ac mae’n rhaid i mi ddweud, er nad wyf yn synnu, rwy’n dal i’w hystyried yn rhyfeddol fod Prif Weinidog y wlad hon a etholwyd yn ddemocrataidd yn y teulu hwn o wledydd, fel y’i gelwir, wedi ei eithrio rhag drafftio llythyr i nodi’r ffaith ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Mae fy nghwestiynau i’r Prif Weinidog heddiw yn ymwneud â’r broses ei hun, ond o ran y broses, i beidio â cholli golwg ar y pethau y gallwn ddal i arwain arnynt. Felly, mae’r Prif Weinidog wedi siarad am ailffurfio Cydbwyllgor y Gweinidogion yn gyngor priodol o Weinidogion gyda chyflafareddu annibynnol. A yw’n bwriadu cyhoeddi rhagor o fanylion am hynny a sut y gellir llywodraethu marchnad fewnol yn y DU mewn modd teg a democrataidd ar ôl Brexit? Ond nid y strwythurau o fewn y DU yn unig, oherwydd mae’n tynnu sylw’n gywir at y berthynas sydd gennym gydag Iwerddon a’r ardal deithio gyffredin. A yw’n cytuno â mi ei bod yn bryd bellach i ni edrych ar ddiwygio’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig fel ei fod yn debycach i fodel y cyngor Nordig lle y mae gennych gymysgedd, wrth gwrs, o wladwriaethau sofran, tiriogaethau datganoledig, aelod-wladwriaethau’r UE, aelod-wladwriaethau nad ydynt yn yr UE ac yn y blaen?

Ac yn olaf, a yw’r Prif Weinidog yn rhannu fy nicter fel y mae pethau, mai dwy senedd yn unig yn yr ynysoedd hyn fydd yn cael pleidlais ystyrlon ar y cytundeb terfynol gyda’r Undeb Ewropeaidd—Senedd San Steffan a Senedd Iwerddon, fel un o 27 aelod-wladwriaeth yr UE—ac y bydd seneddwyr yn Wallonia yn cael mwy o lais ar ddyfodol y wlad hon na seneddwyr Cymru?

Ydw’n wir, a bydd wedi fy nghlywed yn dweud sawl gwaith fy mod yn credu y dylai unrhyw gytuniad gael ei gadarnhau gan y pedair Senedd, ac nid un yn unig am nifer o resymau, gan gynnwys y ffaith y gall unrhyw gytundeb yn hawdd effeithio ar feysydd sydd wedi’u datganoli’n gyfan gwbl, megis amaethyddiaeth a physgodfeydd. Ni fyddai’n iawn mewn egwyddor i ni gael ein rhwymo gan rywbeth nad oedd gennym unrhyw rôl yn ei negodi na’i gytuno. Rwy’n credu bod honno’n egwyddor sylfaenol sy’n gyfarwydd iawn yng Ngwlad Belg. Nid yw’n gyfarwydd eto yn y DU, ond mae angen iddi fod yn gyfarwydd fel egwyddor yn y DU.

O ran perthynas â gwledydd eraill, bydd Iwerddon yn bartner pwysig i ni yn y dyfodol. Mae gennym ffin forol gyda’r Weriniaeth a bydd y cysylltiadau hynny’n cael eu cryfhau yn y dyfodol, a byddwn yn ceisio gweithio gyda’n cyfeillion yn Llywodraeth Iwerddon er budd y ddwy ochr.

Mae’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig mewn sefyllfa ryfedd yn yr ystyr y bydd un o aelodau’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn aros yn yr UE. Mae yna rai problemau ynglŷn ag a all Iwerddon fod yn rhan o drafodaethau ar yr UE, oherwydd ei haelodaeth o’r UE, yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig—mae hynny’n gymhleth. Ceir tri aelod arall nad ydynt yn aelodau o’r UE, ond maent yn aelodau o’r undeb tollau a gallant yn hawdd gael eu tynnu allan o’r undeb tollau heb i neb ofyn iddynt—Ynys Manaw, Jersey a Guernsey. Ni chawsant bleidlais arno, ond byddant yn cael gwybod gan Lywodraeth y DU, ‘Rydych yn gadael, hoffi neu beidio’. Nid oes ganddynt unrhyw ffordd o ailnegodi mynediad i’r undeb tollau am nad oes ganddynt reolaeth neu bŵer dros faterion tramor. Felly mae eu sefyllfa hyd yn oed yn waeth yn yr ystyr y byddant yn cael eu tynnu allan o drefniant masnachu heb i neb ofyn barn eu pobl ar y mater. Felly, ceir nifer o gymhlethdodau y bydd angen ymdrin â hwy drwy broses Cyd-bwyllgor y Gweinidogion a’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig.

O ran y manylion, ydym, rydym yn fwy na pharod i gyhoeddi manylion, ond bydd yn gwybod am yr egwyddorion rwyf eisoes wedi’u hegluro, sef: cyngor o Weinidogion, pedair Llywodraeth yn cytuno ar fframweithiau ar y ffordd ymlaen, a hefyd, wrth gwrs, proses ddyfarnu annibynnol, er mwyn i bawb ohonom gael ffydd fod yna lys masnach neu gorff arall sy’n plismona’r rheolau y cytunwyd arnynt ar gyfer y farchnad sengl yn deg. Dyna’r ffordd y mae’n gweithio yn yr Undeb Ewropeaidd, dyna’r ffordd y mae’n gweithio yn yr Unol Daleithiau, dyna sut y dylai weithio yn y DU.

Ac, yn olaf, Eluned Morgan.

A yw’r Prif Weinidog yn cytuno â mi fod heddiw yn ddiwrnod hynod o drist i’r genedl, a hefyd i’n plant a phlant ein plant? Ac wrth gwrs, y rhai a fydd yn talu’r pris uchaf am erthygl 50 fydd y rhai sydd leiaf abl i’w fforddio.