Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
30/11/2016Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.
I call the National Assembly to order.
Cyn inni ddechrau ar fusnes heddiw, rwyf i eisiau gwneud datganiad byr. Rwyf wedi rhoi ystyriaeth i Gyfarfod Llawn ddoe, ac, yn wir, i amryw o Gyfarfodydd Llawn diweddar. Yn anffodus, mae pethau anaddas ac annifyr wedi cael eu dweud yma.
Rwyf wedi dweud o’r blaen fy mod am annog trafodaeth ddemocrataidd sy’n rymus a chadarn. Fodd bynnag, dylai Aelodau allu anghytuno ar faterion heb sarhau unigolion. Rwy’n disgwyl i Aelodau ddangos parch priodol tuag at y Cynulliad a chwrteisi at Aelodau eraill bob amser. Mae hyn yn berthnasol inni i gyd, gan gynnwys Gweinidogion—ni ddylai craffu priodol gael ei ateb gydag ymosodiadau personol.
Felly, nid wyf am glywed rhagor o heclo Aelodau cyn gynted ag y maent yn codi ar eu traed, dim mwy o sarhau gan rai yn eu seddi, a dim mwy o ymosodiadau ar gymeriad unigolion. Mae cynnal integriti y lle hwn o’r pwys mwyaf, a byddwn yn llwyddo i wneud hynny os byddwn yn gwrando’n ystyriol ac yn caniatáu i bawb fynegi eu barn—dyna yw hanfod trafodaeth ddemocrataidd.
Mae copi o’r datganiad yma wedi cael ei anfon yn ysgrifenedig at bob Aelod.
Before we begin today’s business, I wish to make a brief statement. I’ve reflected on yesterday’s Plenary session, and, indeed, on several recent Plenary meetings. Regrettably, there have been exchanges here that have been unfitting and unpleasant.
I have said previously that I want to encourage democratic debate that is vigorous and robust. However, Members should be able to disagree on issues without resorting to personal insults. I expect Members to show proper respect for the Assembly and courtesy at all times to other Members. This applies to us all, including Ministers—proper scrutiny should not be met with personal attacks.
Therefore, I want no more heckling of Members as soon as they get to their feet, no more shouting of insults from a sedentary position, and no more attacks on character. Upholding the integrity of this place is paramount, and we will do that if we listen considerately and allow everyone to make their points—that is the essence of democratic debate.
A copy of this statement has been issued to each Member.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf, felly, ar yr agenda yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ac fe dynnwyd y cwestiwn cyntaf, [AQ(5)0050(EDU)], yn ôl. Yr ail gwestiwn, felly—Neil Hamilton.
The first item, therefore, on the agenda are questions to the Cabinet Secretary for Education, and the first question, [OAQ(5)0050(EDU)], was withdrawn. The second question, therefore—Neil Hamilton.
Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod
Tenby Church in Wales Primary School
Diolch, Lywydd. I’m most grateful to you for your statement.
Diolch, Lywydd. Rwy’n ddiolchgar iawn i chi am eich datganiad.
2. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am yr heriau sy’n wynebu Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod, sydd newydd gael ei hadeiladu? OAQ(5)0058(EDU)
2. Will the Minister provide an update on the challenges facing the newly built Tenby Church in Wales Primary School? OAQ(5)0058(EDU)
The new Tenby Church in Wales primary school opened in September this year, in what the headteacher has described as a state-of-the-art new building. I look forward to seeing the school for myself and speaking to those benefiting from this investment, when I officially open it tomorrow.
Agorodd ysgol gynradd newydd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod ym mis Medi eleni, yn yr hyn a ddisgrifiwyd gan y pennaeth yn adeilad newydd o’r radd flaenaf. Edrychaf ymlaen at weld yr ysgol fy hun ac at siarad â’r rhai sy’n elwa o’r buddsoddiad hwn, pan fyddaf yn agor yr ysgol yn swyddogol yfory.
I’m grateful to the Cabinet Secretary for that response. Mr Palmer, the headteacher, also said, in addition to welcoming the state-of-the-art school that he heads, that he is trying to build on a blank canvas and that there are insufficient funds for outdoor play equipment and for furniture, that several rooms remain unfurnished, including the meeting room, IT suite, foyer and additional learning areas, and that they have no PE equipment. He also wants planting boxes, raised planting beds, and plants to go in them, and a school that tells people what the institution is and is attractive and welcoming. Perhaps the Cabinet Secretary can tell us what she might be able to do to help them obtain all those essential items.
Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb. Yn ogystal â chroesawu’r ysgol o’r radd flaenaf y mae’n bennaeth arni, dywedodd Mr Palmer ei fod yn ceisio adeiladu ar gynfas gwag ac nad oes digon o arian ar gyfer offer chwarae y tu allan ac ar gyfer dodrefn, nad oes dodrefn mewn nifer o ystafelloedd, gan gynnwys yr ystafell gyfarfod, yr ystafell TG, y cyntedd a mannau dysgu ychwanegol, ac nad oes ganddynt unrhyw offer addysg gorfforol. Mae hefyd yn awyddus i gael blychau plannu, gwelyau plannu uchel, a phlanhigion ar eu cyfer, ac ysgol sy’n dweud wrth bobl beth yw’r sefydliad ac sy’n ddeniadol a chroesawgar. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym beth y gall ei wneud i roi cymorth iddynt gael gafael ar yr holl eitemau hanfodol hynny.
Can I thank the Member for his supplementary question? Together with the Welsh medium school, Ysgol Hafan y Môr, Tenby Church in Wales primary school has seen an investment of over £8.5 million, supported by £4.8 million from our twenty-first century schools programme. Tenby Church in Wales primary school has been provided with, as the headteacher says, a state-of-the-art building and suitable equipment. This includes the most up-to-date LED touchscreens in the county, Wi-Fi provision throughout, a state-of-the-art sound system, and comprehensive CCTV coverage. I understand that the local authority is keen to work with the school, and its school governing body, to resolve any concerns that they may have regarding equipment in the school. And, as I said, I will be able to see for myself tomorrow, when I visit the school.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn atodol? Ynghyd â’r ysgol cyfrwng Cymraeg, Ysgol Hafan y Môr, mae ysgol gynradd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod wedi cael buddsoddiad o dros £8.5 miliwn, wedi ei gefnogi gan £4.8 miliwn o’n rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Mae ysgol gynradd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod wedi derbyn, fel y dywed y pennaeth, adeilad o’r radd flaenaf a chyfarpar addas. Mae hyn yn cynnwys y sgriniau cyffwrdd LED mwyaf cyfoes yn y sir, darpariaeth Wi-Fi drwy’r ysgol, system sain o’r radd flaenaf, a theledu cylch cyfyng cynhwysfawr. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae’r awdurdod lleol yn awyddus i weithio gyda’r ysgol, a chorff llywodraethu’r ysgol, i ddatrys unrhyw bryderon a allai fod ganddynt ynglŷn ag offer yn yr ysgol. Ac fel y dywedais, byddaf yn gallu gweld hynny fy hun yfory, pan fyddaf yn ymweld â’r ysgol.
When you visit the school tomorrow, I’m sure that you’ll be very impressed with the new additional learning needs dedicated classrooms, which are an enormous step forward for the provision of services and support to children with additional learning needs in south Pembrokeshire. However, the school next door, the Welsh medium school, doesn’t have quite such up-to-date facilities, and I wonder whether you would be able to discuss with those who will be meeting you to talk about the new schools, and the £8.5 million that’s been so welcomingly spent, will you actually talk to them about how we’re going to be able to provide, in the south of the county, additional learning needs support for children who come from a Welsh-speaking home and Welsh-speaking background? Because it will be very distressful for them to be able to only get support through English-speaking medium.
Pan fyddwch yn ymweld â’r ysgol yfory, rwy’n siŵr y byddwch yn edmygu’r ystafelloedd dosbarth newydd pwrpasol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol, sy’n gam enfawr ymlaen o ran darparu gwasanaethau a chymorth i blant ag anghenion dysgu ychwanegol yn ne Sir Benfro. Fodd bynnag, nid oes gan yr ysgol drws nesaf, yr ysgol cyfrwng Cymraeg, gyfleusterau lawn mor flaengar, a thybed a allech drafod gyda’r rhai a fydd yn eich cyfarfod i siarad am yr ysgolion newydd, a’r £8.5 miliwn sydd wedi cael ei wario a’i groesawu—a fyddwch mewn gwirionedd yn siarad â hwy ynglŷn â sut y gallwn ddarparu, yn ne’r sir, cymorth anghenion dysgu ychwanegol ar gyfer plant sy’n dod o gartrefi Cymraeg eu hiaith ac o gefndir Cymraeg? Oherwydd bydd yn peri gofid mawr iddynt os mai drwy gyfrwng y Saesneg yn unig y byddant yn gallu derbyn cymorth.
Can I thank Angela for that question? As you’ve said, the new Church in Wales Tenby school does have excellent special educational needs provision within the school. The establishment of a stand-alone Welsh medium primary school in Tenby is a welcome development. It meets the growing demand for Welsh medium education in that part of the world, and I’m very pleased that Pembrokeshire have invested in that school. It is my ambition that we have equality running through everything that we do in education, and access to support for additional learning needs through the medium of Welsh is crucial in establishing that. You will know that I and the Minister for the Welsh Language and Lifelong Learning, do intend to publish an ALN Bill before Christmas, and ensuring there is equitable provision for those students who study through the medium of Welsh will be crucial.
A gaf fi ddiolch i Angela am ei chwestiwn? Fel y dywedoch, mae gan ysgol newydd yr Eglwys yng Nghymru yn Ninbych-y-pysgod ddarpariaeth anghenion addysgol arbennig ragorol yn yr ysgol. Mae sefydlu ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg ar ei safle ei hun yn Ninbych-y-pysgod yn ddatblygiad y dylid ei groesawu. Mae’n ateb y galw cynyddol am addysg cyfrwng Cymraeg yn y rhan honno o’r byd, ac rwy’n falch iawn fod Sir Benfro wedi buddsoddi yn yr ysgol honno. Mae’n uchelgais gennyf ein bod yn sicrhau bod cydraddoldeb yn ganolog i bopeth a wnawn ym maes addysg, ac mae mynediad drwy gyfrwng y Gymraeg at gefnogaeth ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn hanfodol wrth sefydlu hynny. Byddwch yn gwybod fod Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes a minnau yn bwriadu cyhoeddi Bil anghenion dysgu ychwanegol cyn y Nadolig, a bydd sicrhau darpariaeth gyfartal i’r myfyrwyr sy’n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg yn hanfodol.
I thank the Cabinet Secretary for the replies she’s given so far. This is one of the first twenty-first century schools in Pembrokeshire, of course, so we need to learn from this experience, which hasn’t been perfect, but that’s a learning process. And I agree with the Cabinet Secretary that, really, it’s now down to the county council to negotiate properly with the school governors, on the provision of the additional facilities, or the facilities that some people feel are missing from a twenty-first century school. And that’s already been raised by my Plaid Cymru colleague, Michael Williams, with Pembrokeshire directly. So, when you go tomorrow, Minister, will you be in a position to view all these facilities for yourself—I’m sure you will—but, in particular, if you do find, and if you do hear, that there’s still an ongoing issue there, will you take the opportunity to talk directly to the county council in order to resolve these issues as soon as possible?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hatebion hyd yn hyn. Mae hon yn un o’r ysgolion yr unfed ganrif ar hugain cyntaf yn Sir Benfro, wrth gwrs, felly mae angen i ni ddysgu o’r profiad hwn, nad yw wedi bod yn berffaith, ond dyna yw proses ddysgu. A chytunaf ag Ysgrifennydd y Cabinet mai cyfrifoldeb y cyngor sir yn awr, mewn gwirionedd, yw trafod yn briodol â llywodraethwyr yr ysgol ynglŷn â darparu’r cyfleusterau ychwanegol, neu’r cyfleusterau y mae rhai pobl yn teimlo eu bod ar goll o ysgol yr unfed ganrif ar hugain. Ac mae fy nghydweithiwr ym Mhlaid Cymru, Michael Williams, eisoes wedi dwyn hynny i sylw Cyngor Sir Penfro’n uniongyrchol. Felly, pan fyddwch yn ymweld yfory, Weinidog, a fyddwch mewn sefyllfa i edrych ar yr holl gyfleusterau hyn eich hun—rwy’n siŵr y byddwch—ond yn benodol, os byddwch yn gweld ac yn clywed bod yna broblem yno o hyd, a wnewch chi ddefnyddio’r cyfle i siarad yn uniongyrchol â’r cyngor sir er mwyn datrys y problemau hyn cyn gynted ag y bo modd?
Simon, my officials have already been in touch with Pembrokeshire County Council concerning the statements made with regard to the facilities within the school. The county council do dispute some of the statements that have been made, but acknowledge that in other areas, such as, for instance, the reuse of school furniture from the previous schools, that is indeed a fact. Now, when developing a new school, the county council would usually liaise with the governing body over a period of time to address these particular concerns. Because this is a new school, those usual arrangements were not in place, and Pembrokeshire have assured my officials that they do indeed intend to work collaboratively with the governing body and the head to address any outstanding concerns. I will see for myself the facilities tomorrow, and my officials will continue to work with Pembrokeshire and the school to make sure that the children have what they need.
Simon, mae fy swyddogion eisoes wedi cysylltu â Chyngor Sir Penfro ynglŷn â’r datganiadau a wnaed am y cyfleusterau yn yr ysgol. Mae’r cyngor sir yn herio rhai o’r datganiadau a wnaed, ond yn cydnabod eu bod yn gywir ynglŷn â phethau eraill, megis, er enghraifft, ailddefnyddio dodrefn ysgol o’r ysgolion blaenorol. Nawr, wrth ddatblygu ysgol newydd, byddai’r cyngor sir fel arfer yn cysylltu â’r corff llywodraethu dros gyfnod o amser i fynd i’r afael â’r pryderon penodol hyn. Gan fod hon yn ysgol newydd, nid oedd y trefniadau arferol hynny ar waith, ac mae Cyngor Sir Penfro wedi rhoi sicrwydd i fy swyddogion eu bod yn bwriadu gweithio ar y cyd gyda’r corff llywodraethu a’r pennaeth i fynd i’r afael ag unrhyw bryderon eraill. Byddaf yn gweld y cyfleusterau fy hun yfory, a bydd fy swyddogion yn parhau i weithio gyda Chyngor Sir Penfro a’r ysgol i sicrhau bod y plant yn cael yr hyn sydd ei angen arnynt.
Addysg Wleidyddol a Dinasyddiaeth
Citizenship and Political Education
3. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am addysg wleidyddol a dinasyddiaeth mewn ysgolion? OAQ(5)0055(EDU)
3. Will the Minister provide an update on citizenship and political education in schools? OAQ(5)0055(EDU)
Thank you, Hannah. Citizenship and political education are important parts of the curriculum and will be central to the new curriculum. One of the four curriculum purposes is that all pupils become ethical and informed citizens. In the current curriculum, learners study citizenship and politics through personal and social education, as well as the Welsh baccalaureate.
Diolch, Hannah. Mae dinasyddiaeth ac addysg wleidyddol yn rhannau pwysig o’r cwricwlwm a byddant yn ganolog i’r cwricwlwm newydd. Un o bedwar diben y cwricwlwm yw bod pob disgybl yn datblygu i fod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus. Yn y cwricwlwm cyfredol, mae dysgwyr yn astudio dinasyddiaeth a gwleidyddiaeth drwy addysg bersonol a chymdeithasol, yn ogystal â Bagloriaeth Cymru.
Thank you. I welcome the opportunities that the Welsh baccalaureate and the wholesale review of the curriculum gives to embed action and programmes that enable and empower our young people to become active citizens and, ultimately, hold people like us to account. There’s so many good examples out there. In my own constituency alone, there is the eco committee at Ysgol Croes Atti in Flint, which raises awareness of environmental issues locally and encourages learners to promote a healthier and greener future. And, of course, the Ysgol Merllyn school parliament that I was pleased to welcome here a couple of weeks ago, and I know that you actually met them. They actually have a proper election campaign and an election day, and the eligibility to vote is that you have to be for, and in, full-time education. And what that does is that it embeds with those children the importance of voting at a very young age, and being an active citizen. Will you, Cabinet Secretary, commit to visiting some of these examples, not just in my constituency, but across Wales, to help inform the provision of citizenship and political education in the future?
Diolch. Croesawaf y cyfleoedd y mae Bagloriaeth Cymru a’r adolygiad cyffredinol o’r cwricwlwm yn eu cynnig i ymgorffori camau gweithredu a rhaglenni sy’n galluogi ac yn grymuso ein pobl ifanc i ddod yn ddinasyddion gweithredol, ac yn y pen draw, i ddwyn pobl fel ni i gyfrif. Mae cymaint o enghreifftiau da i’w cael. Yn fy etholaeth i, mae pwyllgor eco yn Ysgol Croes Atti yn y Fflint yn codi ymwybyddiaeth o faterion amgylcheddol yn lleol ac yn annog dysgwyr i hybu dyfodol iachach a gwyrddach. Ac wrth gwrs, senedd Ysgol Merllyn y cefais y pleser o’i chroesawu yma bythefnos yn ôl, a gwn eich bod wedi cyfarfod â hwy mewn gwirionedd. Maent yn cynnal ymgyrch etholiadol go iawn a diwrnod etholiad, a’r gofyniad i fod yn gymwys i bleidleisio yw bod yn rhaid i chi fod o blaid ac yn derbyn addysg amser llawn. Ac mae hynny’n sefydlu pwysigrwydd pleidleisio a bod yn ddinasyddion gweithredol yn y plant hynny’n ifanc iawn. A wnewch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ymrwymo i ymweld â rhai o’r enghreifftiau hyn, nid yn unig yn fy etholaeth i, ond ledled Cymru, er mwyn helpu i lywio’r ddarpariaeth addysg wleidyddol a dinasyddiaeth yn y dyfodol?
Thank you, Hannah. I did, indeed, have the opportunity to meet with some of the children from the school council. Indeed, I met my counterpart, the minister for education on the school council, and she had plenty of good ideas about how we can improve education not only in that school, but across Wales. As you say, currently, these issues are predominantly dealt with in the active citizenship theme in the existing personal and social education framework, as well as through the Welsh baccalaureate. At both key stage 4 and post 16, learners have the opportunity to develop their knowledge and understanding of society and the community in which they live, and an awareness of global issues through events and perspectives. The education service works very hard here at the National Assembly to provide opportunities under the Welsh baccalaureate for young people to come and use our facilities and to debate, and we will continue to look at examples of good practice as we develop this area of learning and experience for our new curriculum.
Diolch, Hannah. Yn wir, cefais gyfle i gyfarfod â rhai o’r plant o gyngor yr ysgol. Yn wir, cyfarfûm â fy Aelod cyfatebol, y gweinidog addysg ar gyngor yr ysgol, ac roedd ganddi nifer o syniadau da ynglŷn â sut y gallwn wella addysg, nid yn unig yn yr ysgol honno, ond ledled Cymru. Fel y dywedwch, ar hyn o bryd, ymdrinnir â’r materion hyn fel y cyfryw yn y thema dinasyddiaeth weithgar yn y fframwaith addysg bersonol a chymdeithasol sy’n bodoli eisoes, yn ogystal â thrwy Fagloriaeth Cymru. Yn ystod cyfnod allweddol 4 ac ôl-16, mae dysgwyr yn cael cyfle i ddatblygu eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth o gymdeithas a’r gymuned y maent yn byw ynddi, ac ymwybyddiaeth o faterion byd-eang drwy ddigwyddiadau a safbwyntiau. Mae’r gwasanaeth addysg yn gweithio’n galed iawn yma yn y Cynulliad Cenedlaethol i ddarparu cyfleoedd drwy fagloriaeth Cymru i bobl ifanc ddod i ddefnyddio ein cyfleusterau ac i drafod, a byddwn yn parhau i edrych ar enghreifftiau o arferion da wrth i ni ddatblygu’r maes hwn o ddysgu a phrofiad ar gyfer ein cwricwlwm newydd.
Cabinet Secretary, I was last week refused permission as an Assembly Member to hold a public meeting in the new Ysgol Bae Baglan in Port Talbot by the headteacher at the last moment, trying to discuss local parking issues and access to community facilities at the school. The reason given was that it was a political meeting, but it was not a political meeting because we had representatives from other parties and other AMs from other parties there at the meeting. I don’t expect you to comment on this particular example, but how can we expect pupils and students to engage in the political process if headteachers, locally, do not know what processes are and what is deemed political and what our role is as Assembly Members? What training will you therefore carry out for headteachers who may not know what those rules are?
Ysgrifennydd y Cabinet, yr wythnos diwethaf gwrthodwyd caniatâd i mi fel Aelod Cynulliad i gynnal cyfarfod cyhoeddus yn ysgol newydd Bae Baglan ym Mhort Talbot gan y pennaeth ar y funud olaf, wrth i mi geisio trafod problemau parcio lleol a mynediad at gyfleusterau cymunedol yn yr ysgol. Y rheswm a roddwyd oedd ei fod yn gyfarfod gwleidyddol, ond nid oedd yn gyfarfod gwleidyddol gan fod cynrychiolwyr o bleidiau eraill ac ACau eraill o bleidiau eraill yno yn y cyfarfod. Nid wyf yn disgwyl i chi roi sylwadau ar yr enghraifft benodol hon, ond sut y gallwn ddisgwyl i ddisgyblion a myfyrwyr gymryd rhan yn y broses wleidyddol os nad yw penaethiaid, yn lleol, yn ymwybodol beth yw’r prosesau a’r hyn yr ystyrir ei fod yn wleidyddol a beth yw ein rôl fel Aelodau Cynulliad? Pa hyfforddiant y byddwch yn ei ddarparu, felly, i benaethiaid nad ydynt yn gwybod beth yw’r rheolau hynny o bosibl?
The availability of school facilities for meetings of that nature are a matter for the individual headteacher and the governing body, and it would not be appropriate for me to comment.
Mae argaeledd cyfleusterau ysgol ar gyfer cyfarfodydd o’r fath yn fater ar gyfer y pennaeth unigol a’r corff llywodraethu, ac ni fyddai’n addas i mi wneud sylw.
I think the issue of political education in schools may be quite pertinent now that we have the local government Minister’s proposals for extending the vote to 16 and 17-year-olds possibly at some future date. So, I wondered how we ensure that political education is taught in a balanced way to represent different political viewpoints.
Credaf y gall mater addysg wleidyddol mewn ysgolion fod yn eithaf perthnasol o ystyried cynigion y Gweinidog llywodraeth leol i ymestyn y bleidlais i bobl 16 a 17 oed rywbryd yn y dyfodol o bosibl. Felly, roeddwn yn tybio sut y byddwn yn sicrhau bod addysg wleidyddol yn cael ei dysgu mewn ffordd gytbwys er mwyn cynrychioli gwahanol safbwyntiau gwleidyddol.
I am delighted that the Cabinet Secretary has signalled his early commitment to extend the franchise to 16 and 17-year-olds. Many of those 16 and 17-year-olds who I meet on my visits to schools and colleges are very anxious to be able to have a formal say in the political process. As I outlined in my answer to Hannah Blythyn, we have an extensive range of opportunities for children to learn about politics and the communities that they live in, and I believe in the professionalism of our teaching staff who deliver our curriculum to do that in a balanced and objective fashion.
Rwyf wrth fy modd fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi ei ymrwymiad cynnar i ymestyn y bleidlais i bobl 16 a 17 oed. Mae llawer o’r bobl 16 a 17 oed rwy’n eu cyfarfod ar fy ymweliadau ag ysgolion a cholegau yn awyddus iawn i gael llais ffurfiol yn y broses wleidyddol. Fel yr amlinellais yn fy ateb i Hannah Blythyn, mae gennym amrywiaeth eang o gyfleoedd i blant ddysgu am wleidyddiaeth a’r cymunedau y maent yn byw ynddynt, a chredaf ym mhroffesiynoldeb ein staff addysgu sy’n cyflwyno ein cwricwlwm i wneud hynny mewn modd cytbwys a gwrthrychol.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rŷm ni yn y broses o ddiwygio’r cwricwlwm yma yng Nghymru, gyda nifer o ysgolion yn edrych ar feysydd penodol, o’r cwricwlwm ei hun i ddatblygiad proffesiynol. Mae’r fframwaith cymhwysedd digidol, wrth gwrs, wedi gweld golau dydd. Mae gennym ni dros 100 o ysgolion arloesi yng Nghymru yn gweithredu mewn dulliau gwahanol drwy bedwar consortia gwahanol hefyd. Ond mae yna gonsýrn yn datblygu, o beth yr wyf fi’n ei glywed yn ôl o’r sector, fod yna berig bod rhai o’r rhain yn gweithio mewn rhigolau. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei hun wedi dweud bod yna gonsýrn eu bod nhw’n gweithio mewn paralel yn hytrach nag yn gweithio mewn ‘collaboration’. Mae yna alw wedi bod am oedi, am gymryd cam yn ôl, cymryd stoc, rhesymoli efallai, a thynnu’r cyfan at ei gilydd cyn symud ymlaen yn gryfach. A ydych chi’n cytuno mai gwneud hyn yn iawn sy’n bwysig ac nid o reidrwydd gwneud hyn yn gyflym?
Thank you, Llywydd. Cabinet Secretary, we are in the process of reforming the curriculum here in Wales, with many schools looking at specific areas, from the curriculum itself to CPD, and the digital competence framework, of course, is now seeing the light of day. We have over 100 pioneer schools working in different ways in Wales through the four different consortia. But, there is some concern developing, from what I hear from the sector, that there is a risk that some of these are working in ruts. The Welsh Local Government Association themselves have said that there is concern that they are working in parallel rather than working in collaboration. There has been a call for delay in order to take a step back, to take stock, to rationalise perhaps and to draw everything together before moving forward more robustly. Do you agree that getting this right is the important thing, rather than doing it swiftly?
Thank you, Llyr, for your question. I think it is true to say that, historically there has been some disconnect between the pioneer schools and different networks. That’s why we have brought them all together under a single network to try and ensure that there is greater collaborative working across the pioneer schools. We are also redoubling our efforts to ensure that those schools that are outside the pioneer network also feel part of this exciting process of co-developing the career curriculum with the teaching workforce themselves. I recently launched a new curriculum blog to allow us to directly communicate with all those in the field of education about these changes, and we will continue to review our progress to ensure that everybody feels that they are part of this important co-design of our new curriculum.
Diolch, Llyr, am eich cwestiwn. Credaf ei bod yn wir dweud bod rhywfaint o ddiffyg cysylltiad wedi bod, yn hanesyddol, rhwng yr ysgolion arloesi a rhwydweithiau gwahanol. Dyna pam y daethom â hwy ynghyd o dan un rhwydwaith i geisio sicrhau bod mwy o gydweithio ar draws yr ysgolion arloesi. Rydym hefyd yn dwysáu ein hymdrechion i sicrhau bod yr ysgolion hynny nad ydynt yn rhan o’r rhwydwaith arloesi hefyd yn teimlo eu bod yn rhan o’r broses gyffrous hon o gyd-ddatblygu’r cwricwlwm gyrfaoedd gyda’r gweithlu addysgu eu hunain. Yn ddiweddar, lansiais flog cwricwlwm newydd i’n galluogi i gyfathrebu’n uniongyrchol â phawb ym maes addysg ynghylch y newidiadau hyn, a byddwn yn parhau i adolygu ein cynnydd i sicrhau bod pawb yn teimlo eu bod yn rhan o’r broses bwysig hon o gyd-gynllunio ein cwricwlwm newydd.
Rwy’n falch eich bod chi’n cydnabod bod rhai o’r ysgolion sydd ddim yn ysgolion arloesi yn teimlo efallai ychydig y tu fas i’r broses yma, oherwydd mae Cyngor y Gweithlu Addysg, er enghraifft, wedi rhybuddio bod yna berig bod yna system ddwy haen yn datblygu a allai fod yn achosi rhaniadau. Felly, rwy’n croesawi’r ffaith eich bod chi’n cydnabod hynny a’ch bod chi’n bwriadu gwneud rhywbeth ynglŷn â’r peth.
Wrth gwrs, mae angen wedyn y capasiti i allu gwneud y gwaith yma o ddatblygu cwricwlwm, mynychu cyfarfodydd, delio gyda’r ysgolion eraill a’r consortia ac yn y blaen wrth barhau i wneud eu gwaith o ddydd i ddydd, o safbwynt yr athrawon, sy’n dysgu mewn hinsawdd, sydd, y mae nifer yn cydnabod, eisoes yn hinsawdd heriol o safbwynt pwysau gwaith ac yn y blaen.
Mae nifer o athrawon yn ddiweddar wedi bod yn gweithio’n galed i ailysgrifennu cynlluniau gwaith yn sgil cyhoeddi manylebau newydd TGAU er enghraifft, ac mae honno wedi bod i rai yn broses weddol ddigalon o wybod, wrth gwrs, ei bod yn bosibl y bydd y gwaith hynny yn cael ei sgubo o’r neilltu gan y cwricwlwm newydd a allai fod yn cael ei gyflwyno o fewn 18 mis mewn rhai sefyllfaoedd. Er mor anodd yw hynny, a ydych chi yn hyderus bod y capasiti a’r adnoddau digonol allan yna, ymhlith y gweithlu yng Nghymru, i ddelifro’r rhaglen yma, sydd yn newid ac sydd yn mynd i fod yn rhywbeth sydd angen ei wneud i safon ac o fewn amserlen ddigon heriol.
I’m pleased that you recognise that some of those schools that are non-pioneer schools feel somewhat excluded from this process. The Education Workforce Council has warned that there is a two-tier system developing that could be causing splits. So, I welcome the fact that you acknowledge that and that you intend to do something about it.
Of course, you then need the capacity in order to do this work of developing a curriculum, attending meetings, dealing with the other schools and the consortia, and so on and so forth, while continuing to do their daily work, in terms of teaching in a climate that many would acknowledge is already challenging in terms of pressures of work, and so on.
A number of teachers have recently been working hard to redraft work programmes in light of the publication of the new GCSE specification. That’s been quite depressing for some, knowing that that work could perhaps be swept aside as a result of the new curriculum, which could be introduced within 18 months in certain circumstances. Despite the difficulties there, are you confident that the capacity and the resources are in place among the workforce in Wales to deliver this programme, which is a change that will need to be made to a high quality and within a challenging timetable?
I am absolutely confident in the profession to be able to develop the new curriculum in conjunction with the Welsh Government for teaching and learning in 2021. The Member, Presiding Officer, is absolutely right to say that this needs to be resourced. Therefore, there are resources in my education budget to ensure that those schools that are participating in this pioneering work are not disadvantaged and have the facilities and resources that they need, for instance, to backfill when teachers or headteachers are engaging in this activity. What we do know is that, whilst it presents challenges, there is also fantastic opportunity for school-to-school learning when schools participate in this work. The professionals that I have met—and I have addressed in the last few weeks over half the headteachers in Welsh schools—what they tell me is that being part of this process has led to benefits for their individual school because they have learned from others and they are taking those lessons back. So, as we move towards our curriculum, we are using that opportunity to improve on our self-improving schools system, which they very much welcome. But, it has to be resourced, and I am confident that the resources are there for them.
Rwy’n gwbl hyderus y gall y proffesiwn ddatblygu’r cwricwlwm newydd ar y cyd â Llywodraeth Cymru ar gyfer addysgu a dysgu yn 2021. Mae’r Aelod, Lywydd, yn gwbl gywir i ddweud bod angen adnoddau ar gyfer hyn. Felly, mae adnoddau yn fy nghyllideb addysg i sicrhau nad yw’r ysgolion hynny sy’n cymryd rhan yn y gwaith arloesol hwn o dan anfantais a bod y cyfleusterau a’r adnoddau angenrheidiol ganddynt, er enghraifft, i ôl-lenwi pan fo athrawon neu benaethiaid yn cymryd rhan yn y gweithgarwch hwn. Er bod hyn yn creu heriau, gwyddom ei fod hefyd yn rhoi cyfle gwych i ddysgu rhwng ysgolion pan fyddant yn ymwneud â’r gwaith hwn. Mae’r gweithwyr proffesiynol rwyf wedi eu cyfarfod—a thros yr wythnosau diwethaf rwyf wedi siarad â thros hanner penaethiaid ysgolion Cymru—yn dweud wrthyf fod bod yn rhan o’r broses hon wedi arwain at fanteision i’w hysgolion gan eu bod wedi dysgu gan eraill ac wedi mynd â’r gwersi hynny yn ôl gyda hwy. Felly, wrth i ni agosáu tuag at ein cwricwlwm, rydym yn defnyddio’r cyfle hwnnw i wella ein system hunanwella i ysgolion, ac maent yn croesawu hynny’n fawr iawn. Ond mae’n rhaid cael yr adnoddau cywir, ac rwy’n hyderus fod yr adnoddau yno ar eu cyfer.
Mae hi’n mynd i fod yn dipyn o her hefyd, wrth gwrs, i sicrhau bod yr athrawon sydd gennym heddiw wedi’u harfogi ar gyfer delifro’r cwricwlwm newydd yma. Rwy’n gwybod bod bod yn rhan o ysgol arloesi, efallai, yn mynd i fod yn help i nifer i ddod drwy’r broses yna mewn modd mwy naturiol na fyddai’n digwydd mewn sefyllfa y tu hwnt i’r ysgolion arloesi. Ond, mae hefyd yn bwysig, wrth gwrs, bod yr athrawon newydd a fydd yn dod i mewn i’r gyfundrefn wedi’i diwygio yn barod ar gyfer y drefn honno. O feddwl y bydd rhai ysgolion, o bosib, yn cyflwyno’r cwricwlwm newydd yma yn 2018, pa mor hyderus ŷch chi bod y trefniadau yn eu lle i sicrhau bod athrawon newydd sydd yn dod drwy brosesau hyfforddi athrawon ar hyn o bryd yn mynd i fod yn barod ar gyfer y cwricwlwm newydd?
It is going to be quite a challenge, of course, to ensure that the teachers we have today are actually prepared to deliver this new curriculum and that they are ready for that. Being part of a pioneer school is going to help many to be part of that process in a more natural way than would happen outwith those pioneer schools. But it is also important that the new teachers that come into the reformed education system are prepared for that system. Given that some schools will, perhaps, be introducing this new curriculum in 2018, how confident are you that the arrangements are in place to ensure that new teachers going through the teacher training process at present are prepared for the new curriculum?
You will know, Llyr, that a school cannot be better than the teachers that are within it. Therefore, equipping our teachers—both those who are new to the profession and those teachers who are already in the profession—with the skills that they need to deliver the new curriculum is absolutely crucial. That’s why, you know, we are embarked on a radical reform of our initial teacher education programme. We are out to consultation as we speak on the new criteria for the new ITE courses. But I expect change now. I don’t expect higher education institutes to sit back and wait for those new courses. That’s why I am greatly encouraged by the conversations that I have had at the University of South Wales, Trinity Saint David, Aberystwyth and Cardiff Met about the changes that they are making now with local schools in their area to improve the offer for our initial teacher training. We need to get it right for them. Otherwise, the curriculum redesign will be for naught.
Fe fyddwch yn gwybod, Llyr, nad oes modd i ysgol fod yn well na’r athrawon sydd ynddi. Felly, mae arfogi ein hathrawon—y rhai sy’n newydd i’r proffesiwn a’r athrawon sydd eisoes yn y proffesiwn—gyda’r sgiliau sydd eu hangen arnynt i gyflwyno’r cwricwlwm newydd yn gwbl hanfodol. Dyna pam, wyddoch chi, rydym wedi dechrau’r gwaith helaeth o ddiwygio ein rhaglen addysg gychwynnol i athrawon. Rydym yn cynnal ymgynghoriad ar hyn o bryd ar y meini prawf newydd ar gyfer y cyrsiau addysg gychwynnol i athrawon newydd. Ond rwy’n disgwyl newid yn awr. Nid wyf yn disgwyl i sefydliadau addysg uwch eistedd yn ôl ac aros am y cyrsiau newydd hynny. Dyna pam fy mod wedi cael fy nghalonogi gan y sgyrsiau a gefais ym Mhrifysgol De Cymru, Prifysgol y Drindod Dewi Sant, Prifysgol Aberystwyth a Phrifysgol Metropolitan Caerdydd ynglŷn â’r newidiadau y maent yn eu gwneud yn awr gydag ysgolion lleol yn eu hardaloedd er mwyn gwella’r cynnig ar gyfer ein hyfforddiant cychwynnol i athrawon. Mae angen i ni sicrhau bod hynny’n iawn ar eu cyfer. Fel arall, bydd y broses o ailgynllunio’r cwricwlwm yn ddiwerth.
Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.
Welsh Conservative spokesperson, Darren Millar.
Cabinet Secretary, the Cymdeithas Ysgolion dros Addysg Gymraeg has warned that there may not be GCSE textbooks available for students and for staff by the time that they need to be developed in order that they can take advantage of preparing their pupils properly for the new GCSEs and A-levels that are going to be introduced from next year. What do you say to that?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae Cymdeithas Ysgolion dros Addysg Gymraeg wedi rhybuddio efallai na fydd digon o werslyfrau TGAU ar gael i fyfyrwyr ac i staff erbyn yr adeg pan fydd angen iddynt gael eu datblygu er mwyn iddynt allu manteisio ar baratoi eu disgyblion yn briodol ar gyfer y TGAU a’r Safon Uwch newydd a fydd yn cael eu cyflwyno o’r flwyddyn nesaf. Beth yw eich ymateb i hynny?
Thank you, Darren. As I said to Angela earlier, equity in the education system in Wales is crucial to me. While I acknowledge that the WJEC publishes specs and sample papers in a bilingual area, there is a concern about the availability of Welsh textbooks. I do not expect children who do their exams through the medium of Welsh to be disadvantaged in any way, and I am not satisfied that the current situation does not provide a disadvantage for those children. Myself and the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language have met to discuss this, as I have with my officials. It is my intention to set up a summit with all of those involved to look at ways in which we can address this concern, to see what we can do in Wales itself, with our universities and schools, our teaching profession, and the Welsh publishing sector to be able to address this failure in the market. It is clear to me that we cannot expect English publishers to put us at the top of the list. If they will not do so, we will need to do something different. If you would like to come along to the summit, Darren, you would be more than welcome.
Diolch, Darren. Fel y dywedais wrth Angela yn gynharach, mae tegwch yn y system addysg yng Nghymru yn hanfodol i mi. Er fy mod yn cydnabod bod CBAC yn cyhoeddi manylebau a phapurau enghreifftiol mewn maes dwyieithog, mae pryder ynglŷn ag argaeledd gwerslyfrau Cymraeg. Nid wyf yn disgwyl i blant sy’n gwneud eu harholiadau drwy gyfrwng y Gymraeg fod o dan anfantais mewn unrhyw ffordd, ac nid wyf wedi fy modloni nad yw’r sefyllfa bresennol yn peri anfantais i’r plant hynny. Mae Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes a minnau wedi cyfarfod i drafod hyn, fel y gwneuthum innau gyda fy swyddogion. Fy mwriad yw sefydlu uwchgynhadledd rhwng pawb sy’n gysylltiedig â hyn er mwyn edrych ar ffyrdd y gallwn fynd i’r afael â’r pryder hwn, i weld beth y gallwn ei wneud yng Nghymru, gyda’n prifysgolion a’n hysgolion, ein proffesiwn addysgu, a sector cyhoeddi Cymru i fynd i’r afael â’r methiant hwn yn y farchnad. Mae’n amlwg i mi na allwn ddisgwyl i gyhoeddwyr Saesneg ein rhoi ar frig y rhestr. Os na wnânt hynny, bydd angen i ni wneud rhywbeth gwahanol. Os hoffech ddod i’r uwchgynhadledd, Darren, byddai croeso i chi wneud hynny.
I would be very happy to attend, Cabinet Secretary. I am grateful that you have taken such action to set one up. Of course, it is not just the publishers’ fault here. We have Qualifications Wales, which is yet to approve the details of the qualifications that those young people are going to have to sit. I am pleased to hear you refer to the fact that HE providers and further education providers will also be present at the summit. One of the great things that we have seen in Wales in recent years is the success of Coleg Cymraeg Cenedlaethol in terms of ensuring that HE providers are able to offer courses through the medium of Welsh for young people to study in. What consideration have you given to extending their remit into further education so that FE providers can also benefit from the expertise that the coleg Cymraeg has?
Byddwn yn fwy na pharod i fynychu, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n ddiolchgar eich bod wedi cymryd camau o’r fath i sefydlu uwchgynhadledd. Wrth gwrs, nid bai’r cyhoeddwyr yn unig yw hyn. Mae Cymwysterau Cymru eto i gymeradwyo manylion ynglŷn â’r cymwysterau y bydd yn rhaid i’r bobl ifanc hynny eu sefyll. Rwy’n falch eich bod wedi cyfeirio at y ffaith y bydd darparwyr addysg uwch a darparwyr addysg bellach hefyd yn bresennol yn yr uwchgynhadledd. Un peth gwych a welsom yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf yw llwyddiant y Coleg Cymraeg Cenedlaethol o ran sicrhau bod darparwyr addysg uwch yn gallu cynnig cyrsiau i bobl ifanc eu hastudio drwy gyfrwng y Gymraeg. Pa ystyriaeth rydych wedi’i rhoi i ymestyn eu cylch gwaith i addysg bellach fel y gall darparwyr addysg bellach hefyd elwa o’r arbenigedd sydd gan y Coleg Cymraeg?
Thank you for that, Darren. As you will be aware, I recently established a task and finish group to look at the future arrangements for the coleg. They have done tremendous work in expanding the opportunities for students to study through the medium of Welsh at a higher level. I believe that there is capacity, potentially, to do that at an FE level, and I don’t want to prejudge the work of the task and finish group under the chairmanship of Delyth Evans, but I believe there is an opportunity to better enhance the opportunities for students to study through the medium of Welsh not only at HE, but at FE level.
Diolch am hynny, Darren. Fel y gwyddoch, yn ddiweddar, sefydlais grŵp gorchwyl a gorffen i edrych ar y trefniadau ar gyfer y coleg yn y dyfodol. Maent wedi gwneud gwaith anhygoel yn ehangu’r cyfleoedd i fyfyrwyr astudio drwy gyfrwng y Gymraeg ar lefel uwch. Credaf fod lle i wneud hynny, o bosibl, ar lefel addysg bellach, ac nid wyf am ragfarnu gwaith y grŵp gorchwyl a gorffen o dan gadeiryddiaeth Delyth Evans, ond credaf fod cyfle i wella’r cyfleoedd i fyfyrwyr astudio drwy gyfrwng y Gymraeg, nid yn unig ar lefel addysg uwch, ond ar lefel addysg bellach.
Of course, we’re only going to be able to achieve these ambitious plans for the future if we’ve got a workforce that is fit to deliver these courses through the medium of Welsh. What consideration have you given to the warnings that you have been receiving from different organisations in the education field who have been saying that we do not have sufficient numbers of teachers who are proficient in the Welsh language to be able to deliver these ambitious plans, and what action are you taking in order to address that shortage of teachers in the Welsh language?
Wrth gwrs, ni fyddwn ond yn gallu cyflawni’r cynlluniau uchelgeisiol hyn ar gyfer y dyfodol os oes gennym weithlu sy’n addas i ddarparu’r cyrsiau hyn drwy gyfrwng y Gymraeg. Pa ystyriaeth rydych wedi’i rhoi i’r rhybuddion a gawsoch gan wahanol sefydliadau ym maes addysg sydd wedi bod yn dweud nad oes gennym ddigon o athrawon sy’n rhugl yn y Gymraeg i allu cyflawni’r cynlluniau uchelgeisiol hyn, a pha gamau rydych yn eu cymryd i fynd i’r afael â’r prinder hwnnw o athrawon yn y Gymraeg?
You’re absolutely right, Darren. We need to make sure, if we’re to achieve our ambitions for Welsh-medium education, and indeed for enhancing the learning of the Welsh language in English-medium schools—unless we have the workforce readily available to do it. You will be aware that, as I’ve said to Llyr Gruffydd, we are reforming our initial teacher training education offer. There are incentives for those with Welsh language skills to come into the teaching profession, and we provide resources to allow teachers who are already in the profession and who want to develop their Welsh skills to go on sabbaticals to allow them to do just that. The feedback I’ve had from that scheme is very positive indeed, and we need to do more to encourage teachers to take part in that sabbatical so that we can increase the availability of Welsh language skills within that teaching profession, and give them the confidence to use those skills in the classroom.
Rydych yn llygad eich lle, Darren. Mae angen i ni sicrhau, os ydym yn dymuno cyflawni ein huchelgais ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg, ac yn wir, ar gyfer gwella’r broses o ddysgu’r Gymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg—oni bai bod gennym y gweithlu ar gael yn barod i wneud hynny. Fe fyddwch yn gwybod, fel y dywedais wrth Llyr Gruffydd, ein bod yn diwygio ein cynnig o ran hyfforddiant cychwynnol i athrawon. Mae yna gymhellion i bobl â sgiliau yn y Gymraeg ddod i mewn i’r proffesiwn addysgu, ac rydym yn darparu adnoddau i ganiatáu i athrawon sydd eisoes yn y proffesiwn ac sydd am ddatblygu eu sgiliau yn y Gymraeg fynd ar gyfnodau sabothol er mwyn gwneud hynny. Mae’r adborth rwyf wedi’i gael o’r cynllun hwnnw yn gadarnhaol iawn yn wir, ac mae angen i ni wneud mwy i annog athrawon i gymryd mantais o’r cyfnodau sabothol hynny er mwyn i ni allu cynyddu argaeledd sgiliau yn y Gymraeg yn y proffesiwn addysgu, a rhoi’r hyder iddynt ddefnyddio’r sgiliau hynny yn y dosbarth.
Llefarydd UKIP, Mark Reckless.
UKIP spokesperson, Mark Reckless.
Diolch, Lywydd. Last week, ‘The Sunday Times’ published it’s ‘parent power’ tables, including the top 400 state secondary schools across the UK weighted by GCSE and A-level results. Is the Cabinet Secretary happy that the top Welsh school in that ranking was one hundred and eighty-second?
Diolch, Lywydd. Yr wythnos ddiwethaf, cyhoeddodd y ‘Sunday Times’ eu tablau ‘parent power’, gan gynnwys y 400 ysgol uwchradd wladol uchaf ledled y DU wedi eu pwysoli yn ôl canlyniadau TGAU a Safon Uwch. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn hapus mai’r ysgol uchaf yng Nghymru ar y rhestr honno oedd rhif cant wyth deg a dau?
What is important to me is the progress that Welsh schools are making. Members should note that, last year, Welsh GCSE results were exactly the same as those of their counterparts across the border in England. But I’m not content to just benchmark our education system with that across the border. I want to benchmark our system with that that is the best in the world. That’s why we continue to work proactively with the OECD to ensure that the reforms that we are undertaking will allow us to reach those ambitions.
Yr hyn sy’n bwysig i mi yw’r cynnydd y mae ysgolion Cymru yn ei wneud. Dylai Aelodau nodi bod canlyniadau TGAU disgyblion Cymru y llynedd yn union yr un fath â rhai eu cymheiriaid dros y ffin yn Lloegr. Ond nid wyf yn bodloni ar feincnodi ein system addysg yn ôl y system dros y ffin. Rwyf am feincnodi ein system yn ôl y goreuon yn y byd. Dyna pam ein bod yn parhau i weithio’n rhagweithiol gyda’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd i sicrhau y bydd y diwygiadau rydym yn eu cyflawni yn ein galluogi i wireddu’r uchelgeisiau hynny.
I thank the Cabinet Secretary for her answer, and of course next year and afterwards we may not have the opportunity to make such comparisons across the border because the GCSE grading system is changing in England from A to G to 9 to 1, and Wales is not taking that path. As a parent seeking to compare primary schools, and standards across different schools, I’ve found that a much greater challenge in Wales than I did in England, because the key stage 2 results do not appear to be published in a comparable form that allows easy comparison between schools. Is that the intention of the Welsh Government, and would it not make sense to publish such data in an easily comparable form so as to elucidate rather than obfuscate the differences between schools?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb, ac wrth gwrs y flwyddyn nesaf ac wedi hynny mae’n bosibl na chawn gyfle i wneud cymariaethau o’r fath ar draws y ffin gan fod y system raddio TGAU yn newid yn Lloegr o A i G i 9 i 1, ac ni fydd Cymru yn dilyn y llwybr hwnnw. Fel rhiant sy’n ceisio cymharu ysgolion cynradd, a safonau ar draws ysgolion gwahanol, rwyf wedi gweld hynny’n llawer mwy o her yng Nghymru nag yn Lloegr, gan nad yw’n ymddangos bod canlyniadau cyfnod allweddol 2 yn cael eu cyhoeddi ar ffurf gymharol sy’n caniatáu i rywun gymharu ysgolion yn hawdd. Ai dyna yw bwriad Llywodraeth Cymru, ac oni fyddai’n gwneud synnwyr i gyhoeddi data o’r fath ar ffurf sy’n sicrhau ei fod yn hawdd ei gymharu er mwyn amlygu, yn hytrach na chymylu, y gwahaniaethau rhwng ysgolion?
Presiding Officer, the Member has come across from a system that believed in competition. The Welsh education system is based on a system of collaboration and co-operation. It is by working together in a self-improving school system that we will deliver the education that our children need. The data that are available at the end of primary school are primarily there to inform teachers both in the primary sector and the high schools that those children will move on to how best we can support those individual children to meet their full potential. It is not there as a stick to beat the profession and beat individual schools; it is there as a diagnostic tool to assist the teaching of individual children. There is a plethora of information available to Welsh parents on the My Local School website. It looks at a complete picture of the performance of our schools. Data around achievements is one important area, but the well-being of the school, the value added in the school and the ethos in the school are equally important to the parents that I meet and talk to.
Lywydd, mae’r Aelod wedi dod draw yma o system a oedd yn credu mewn cystadleuaeth. Mae’r system addysg yng Nghymru yn seiliedig ar system o gydweithio a chydweithredu. Byddwn yn darparu’r addysg sydd ei hangen ar ein plant drwy weithio gyda’n gilydd mewn system hunanwella i ysgolion. Mae’r data sydd ar gael ar ddiwedd yr ysgol gynradd yno’n bennaf i roi gwybod i athrawon yn y sector cynradd a’r ysgolion uwchradd y bydd y plant hynny’n eu mynychu sut y gallwn fynd ati yn y ffordd orau i gefnogi’r plant unigol hynny i gyrraedd eu potensial llawn. Nid yw’r data yno i fod yn ffon i guro’r proffesiwn ac i guro ysgolion unigol; mae yno i fod yn offeryn diagnostig i gynorthwyo’r broses o addysgu plant unigol. Mae myrdd o wybodaeth ar gael i rieni Cymru ar wefan Fy Ysgol Leol. Mae’n edrych ar ddarlun cyflawn o berfformiad ein hysgolion. Mae data ynglŷn â chyflawniad yn un maes pwysig, ond mae lles yr ysgol, gwerth ychwanegol yr ysgol ac ethos yr ysgol yr un mor bwysig i’r rhieni rwy’n eu cyfarfod a siarad â hwy.
I note the Cabinet Secretary’s response, but the complete record is not available. I would quite like to look at what the key stage 2 results are for different schools across Wales, and to compare what the trend is in that and what improvements there have been, and to make comparisons, appropriately adjusted, between schools, as would many other parents. The system is set up for her and for the profession, yet somehow parents are not judged capable of making sensible and appropriate comparisons. Of course collaboration is important, as well as competition, but what on earth is served by suppressing data that should be available to allow people to make proper comparisons?
Can I also ask her, just before—because I’m not sure I’ll get very much in response to that—? When we move the GCSE results—. We’re having a new curriculum, yet we’ve chosen not to move to the 9-1 grading they have in England. Is she not concerned that Welsh students—if not now, down the road—may suffer disadvantage? Because many will seek jobs in London or elsewhere in England and, as happens now with Scottish highers, quite often even at quite significant sized companies, those results are not necessarily well understood. After the passage of years, or perhaps decades, if in Wales we have students who are graded A-G, when they are graded 9-1 in England, is she confident that that will not be a disbenefit to Welsh students?
Nodaf ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, ond nid yw’r cofnod cyflawn ar gael. Fel llawer o rieni eraill, hoffwn edrych ar ganlyniadau cyfnod allweddol 2 gwahanol ysgolion ledled Cymru, a chymharu’r duedd yn hynny o beth a pha welliannau a wnaed, a gwneud cymariaethau, wedi eu haddasu’n briodol, rhwng ysgolion. Mae’r system wedi ei sefydlu ar ei chyfer hi ac ar gyfer y proffesiwn, ac eto, rywsut, ni ystyrir bod rhieni’n gallu gwneud cymariaethau synhwyrol a phriodol. Wrth gwrs, mae cydweithredu’n bwysig, yn ogystal â chystadleuaeth, ond pa ddaioni a ddaw drwy atal data a ddylai fod ar gael i alluogi pobl i wneud cymariaethau priodol?
A gaf fi ofyn iddi hefyd, cyn—gan na chredaf y caf fawr o ymateb i hynny—? Pan fyddwn yn symud y canlyniadau TGAU—. Rydym yn cael cwricwlwm newydd, ac eto rydym wedi dewis peidio â newid i’r system raddio 9-1 sydd ganddynt yn Lloegr. Onid yw’n pryderu y gallai myfyrwyr Cymru—os nad yn awr, yn nes ymlaen—fod dan anfantais? Oherwydd bydd llawer yn ceisio am swyddi yn Llundain neu yn rhywle arall yn Lloegr, ac fel sy’n digwydd yn awr gydag arholiadau Uwch yr Alban, mewn cwmnïau mwy o faint hyd yn oed, yn eithaf aml nid ydynt o reidrwydd yn deall y canlyniadau hynny. Ar ôl nifer o flynyddoedd, neu ddegawdau efallai, os yw ein myfyrwyr yng Nghymru yn cael eu graddio o A-G pan fyddant yn cael eu graddio o 9-1 yn Lloegr, a yw’n hyderus na fydd hynny’n anfantais i fyfyrwyr Cymru?
I’m absolutely confident that the quality of the qualifications that we are offering our students in Wales is comparable with anybody’s—comparable with anybody’s. They are tough, they are stretching, they are robust and they equip our children with the skills that they need to succeed in the world of work and in further education.
Presiding Officer, the Member seems to suggest that there is no data available to parents. There is a plethora of information available to parents. There are the Estyn reports, which are publicly available for parents to look at. There is the school categorisation system, which is available for parents to look at. It is simply not true to suggest that parents have no access to information about the performance of their local school. It’s not the case. There is a wide range of information readily available to parents to see how their individual school is performing. Assessment and test results are there primarily as a teaching aid for the individual children. They are not there to provide false and competitive league tables for the Member. We believe in a self-improving school system, based on the principle of collaboration and co-operation, because we know, internationally, that is what works best.
Rwy’n gwbl hyderus fod ansawdd y cymwysterau rydym yn eu cynnig i’n myfyrwyr yng Nghymru yn gyfwerth ag unrhyw rai eraill—yn gyfwerth ag unrhyw rai eraill. Maent yn anodd, maent yn ymestynnol, maent yn gadarn ac maent yn rhoi’r sgiliau sydd eu hangen ar ein plant er mwyn iddynt lwyddo yn y byd gwaith ac mewn addysg bellach.
Lywydd, ymddengys bod yr Aelod yn awgrymu nad oes unrhyw ddata ar gael i rieni. Mae myrdd o wybodaeth ar gael i rieni. Mae adroddiadau Estyn ar gael yn gyhoeddus i rieni eu darllen. Mae’r system gategoreiddio ysgolion ar gael i rieni edrych arni. Nid yw’n wir awgrymu nad oes gan rieni fynediad at wybodaeth am berfformiad eu hysgol leol. Nid yw hynny’n wir. Mae amrywiaeth o wybodaeth ar gael yn barod i rieni weld sut y mae eu hysgol unigol yn perfformio. Mae canlyniadau profion ac asesiadau yno yn bennaf fel cymorth dysgu ar gyfer y plant unigol. Nid ydynt yno i ddarparu tablau cynghrair ffug a chystadleuol ar gyfer yr Aelod. Rydym yn credu mewn system hunanwella i ysgolion, yn seiliedig ar egwyddorion cydweithio a chydweithredu, gan ein bod yn gwybod, yn rhyngwladol, mai hynny sy’n gweithio orau.
Ysgolion Cynradd Dwyieithog yng Nghanolbarth Cymru
Bilingual Primary Schools in Mid Wales
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i ysgolion cynradd dwyieithog yng nghanolbarth Cymru? OAQ(5)0054(EDU)
4. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s support for bilingual primary schools in mid Wales? OAQ(5)0054(EDU)
Presiding Officer, prior to answering this question I would like to put on record an interest in this matter, in that I have a child attending a Welsh-medium primary school in mid Wales.
The national strategy for small and rural schools will provide support for schools to work together as well as a £2.5 million grant. This will support Welsh-medium and bilingual primary schools to work together and to share good practice. This will strengthen local authority Welsh in education strategic plans.
Lywydd, cyn ateb y cwestiwn hwn, hoffwn gofnodi buddiant yn y mater hwn, gan fod gennyf blentyn sy’n mynychu ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg yng nghanolbarth Cymru.
Bydd y strategaeth genedlaethol ar gyfer ysgolion bach a gwledig yn darparu cymorth i ysgolion weithio gyda’i gilydd yn ogystal â grant o £2.5 miliwn. Bydd hyn yn cefnogi ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg a dwyieithog i weithio gyda’i gilydd ac i rannu arferion da. Bydd hyn yn cryfhau cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yr awdurdodau lleol.
Thank you, Minister, for your answer. In spite of efforts from the headteacher and governors of Llanrhaeadr-ym-Mochnant Primary School in my constituency, in order for them to achieve a balanced budget, they have to make reductions in staffing from five to four teachers. In doing that, this will lead to the combination of English and Welsh infant streams in the afternoons, compromising, of course, their bilingual status as a school. Do you recognise the higher cost that small rural dual-stream schools face, and what do you think is a solution in ensuring that bilingual schools are not compromised?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Er gwaethaf ymdrechion pennaeth a llywodraethwyr Ysgol Gynradd Llanrhaeadr-ym-Mochnant yn fy etholaeth, er mwyn iddynt sicrhau cyllideb gytbwys, mae’n rhaid iddynt leihau nifer y staff o bum athro i bedwar. Bydd gwneud hynny’n arwain at gyfuno ffrydiau babanod Saesneg a Chymraeg eu hiaith yn y prynhawniau, gan beryglu eu statws dwyieithog fel ysgol, wrth gwrs. A ydych yn cydnabod y gost uwch y mae ysgolion bach gwledig dwy ffrwd yn ei hwynebu, a beth, yn eich barn chi, yw’r ateb o ran sicrhau nad yw ysgolion dwyieithog mewn perygl?
Many of the matters the Member has referred to in his question are, of course, matters for the local authority rather than matters for us here. But let me make a more general point in response—I think the general point does deserve a fuller response than that.
You’ll be aware that the Cabinet Secretary made a very comprehensive statement to the Chamber on the issue of rural schools. She emphasised, at that point, the importance of equity, which she has again referred to this afternoon, in terms of ensuring that people are able to access education in the Welsh and English languages equally. We continue to wish to ensure that rural schools and schools across the whole of Wales have the right framework available to them, plus the resources, to ensure that they are able to offer those educational opportunities. I will also repeat what I’ve said on previous occasions in this place—that we are anticipating the Welsh-medium strategic plans to be provided to us next month, and I will be taking a great interest in what all local authorities are proposing over the next strategic planning period.
Mae llawer o’r materion y cyfeiriodd yr Aelod atynt yn ei gwestiwn, wrth gwrs, yn faterion ar gyfer yr awdurdod lleol yn hytrach na materion ar ein cyfer ni yma. Ond gadewch i mi ymateb drwy wneud pwynt mwy cyffredinol—credaf fod y pwynt cyffredinol yn haeddu ymateb llawnach na hynny.
Fe fyddwch yn ymwybodol fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud datganiad cynhwysfawr iawn i’r Siambr ynglŷn â mater ysgolion gwledig. Fe bwysleisiodd, ar yr adeg honno, bwysigrwydd tegwch, a chyfeiriodd at hynny eto y prynhawn yma, o ran sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad cyfartal at addysg yn y Gymraeg a’r Saesneg. Rydym yn parhau i fod eisiau sicrhau bod y fframwaith cywir ar gael i ysgolion gwledig ac ysgolion ledled Cymru gyfan, yn ogystal â’r adnoddau, er mwyn sicrhau eu bod yn gallu cynnig y cyfleoedd addysgol hynny. Fe ailadroddaf hefyd yr hyn rwyf wedi’i ddweud o’r blaen yn y lle hwn—ein bod yn rhagweld y bydd y cynlluniau strategol cyfrwng Cymraeg yn cael eu darparu i ni y mis nesaf, a bydd cryn ddiddordeb gennyf yn yr hyn y bydd pob awdurdod lleol yn ei gynnig dros y cyfnod cynllunio strategol nesaf.
Mae’n amlwg, y tu mewn i’r cynlluniau strategaeth yr iaith Gymraeg yma, y byddwch chi, gobeithio, yn chwilio i sicrhau nad yw ffrydiau iaith yn cael eu cymysgu. Dyna beth sy’n digwydd, rwy’n deall, nawr yn Llanrhaeadr-ym-Mochnant gyda’r toriadau presennol—bod y cyfnod sylfaen yn cael eu cymysgu gyda’i gilydd o ran iaith. Nid yw hynny’n briodol ac nid yw’n arfer da. Mae problemau tebyg yn Llanfyllin, a Llandrindod o bosibl, yn datblygu hefyd. Oes, mae’n fethiant ar ran y cyngor sir, a bu methiant ar ran y cyngor sir ers rhai blynyddoedd, i baratoi’n briodol ar gyfer twf addysg Gymraeg yn sir Powys, i ddweud y gwir. Ond, wrth edrych ar y cynlluniau strategol, a fyddwch chi’n gwneud yn siŵr nad ydych yn caniatáu i’r sefyllfa yma barhau ac nad oes cymysgu ffrydiau iaith, a’ch bod felly yn rhoi pwysau priodol ar y cyngor sir i ddarparu yn briodol i gadw’r iaith yn briodol y tu mewn i’r ysgolion hyn?
It’s clear that within these WESPs you would, hopefully, be seeking to ensure that language streams aren’t being mixed. That’s what’s happening now in Llanrhaedr-ym-Mochnant, as I understand it, given the current cuts—that the foundation phase is being mixed together in terms of language streams. That’s not appropriate or good practice. There are also similar problems developing in Llanfyllin, and possibly in Llandrindod Wells. Yes, there’s been a failing by the county council, and that’s been ongoing for a number of years, to prepare appropriately for the growth of Welsh-medium education in Powys, if truth be told. But, in looking at the WESPs, will you ensure that you don’t allow the situation to continue and that there should be no mixing of language streams, and that you therefore put the appropriate pressure on the county council to make appropriate provision to retain the language appropriately within these schools?
Llywydd, rŷm ni i gyd yn ymwybodol bod cynigion yn cael eu trafod ym Mhowys ar hyn o bryd. Mae’n bosibilrwydd y bydd y cynigion yna yn dod at Weinidogion Cymru ar gyfer rhywfaint o benderfyniadau. Felly, ni fydd yr Aelod yn gallu fy nhemptio i gynnig unrhyw sylw ar yr enghreifftiau penodol y mae wedi’u disgrifio ym Mhowys y prynhawn yma. Ond a gaf i ddweud hyn ar egwyddor y cwestiwn? Nid wyf eisiau creu un model ac un model yn unig ar gyfer y ddarpariaeth addysg drwy gyfrwng y Gymraeg ac addysg yn y ddwy iaith. Rwyf eisiau clywed gan awdurdodau lleol am eu cynlluniau nhw, ac ar ôl i fi gael cyfle i ystyried y cynigion, mi fyddaf yn dod nôl i fan hyn ac yn gwneud datganiad ar hynny. Ond ar hyn o bryd nid wyf eisiau creu rhyw fath o ‘straitjacket’ ieithyddol a dweud mai un model ac un model yn unig sydd ar gyfer addysg drwy gyfrwng y Gymraeg ar draws Cymru.
Llywydd, we’re all aware that proposals are being discussed in Powys at present. It’s a possibility that those proposals will come before Welsh Ministers for a decision. So, the Member will not be able to tempt me to offer any comments on the specific examples that he’s described in Powys this afternoon. But may I say this about the principle behind the question? I don’t want to create one model and solely one model for the provision of Welsh-medium education and bilingual education. I want to hear from local authorities about their plans, and after I’ve had the opportunity to consider those proposals, I’ll return here and make a statement on that at that point. But at present I don’t want to create any kind of linguistic straitjacket and say that there’s only one single model for Welsh-medium education throughout the whole of Wales.
Gwella Cyrhaeddiad Addysgol yng Nghwm Cynon
Improving Education Attainment in the Cynon Valley
5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o waith consortia rhanbarthol o ran gwella cyrhaeddiad addysgol yng Nghwm Cynon? OAQ(5)0052(EDU)
5. What assessment has the Welsh Government made of the work of regional consortia in improving educational attainment in the Cynon Valley? OAQ(5)0052(EDU)
Thank you, Vikki. Educational attainment in the Cynon Valley broadly presents a gradually improving picture. Having reflected on the recent Estyn inspections of consortia, I am confident that, whilst there is definitely room for improvement, they continue to play an important role in delivering improved outcomes for learners.
Diolch, Vikki. Yn fras, mae’r darlun o gyrhaeddiad addysgol yng Nghwm Cynon yn gwella’n raddol. Wedi ystyried arolygiadau diweddar Estyn o’r consortia, er bod yna’n bendant le i wella, rwy’n hyderus eu bod yn parhau i chwarae rhan bwysig yn y broses o ddarparu gwell canlyniadau i ddysgwyr.
I recently met with representatives of the Central South Consortium at Mountain Ash Comprehensive School in my constituency and was impressed to hear about the year-on-year improvement the consortium has seen across every performance indicator, from key stage 2 to key stage 5. Success in areas like Cardiff is often based on work with pupils drawn from a range of diverse backgrounds where English is often not the first language. What lessons does the Cabinet Secretary think could be drawn from work with these groups to improve the performance of children from more disadvantaged backgrounds, particularly in constituencies such as mine? How can the Welsh Government best support consortia in delivering such work?
Yn ddiweddar, cyfarfûm â chynrychiolwyr o Gonsortiwm Canolbarth y De yn Ysgol Gyfun Aberpennar yn fy etholaeth, ac roeddwn yn falch o glywed am y gwelliant y mae’r consortiwm wedi’i weld o un flwyddyn i’r llall ar draws pob dangosydd perfformiad, o gyfnod allweddol 2 i gyfnod allweddol 5. Mae llwyddiant mewn ardaloedd fel Caerdydd yn aml yn seiliedig ar waith gyda disgyblion o gefndiroedd amrywiol, lle nad yw Saesneg, yn aml, yn iaith gyntaf. Pa wersi y cred Ysgrifennydd y Cabinet y gellid eu dysgu o waith gyda’r grwpiau hyn i wella perfformiad plant o gefndiroedd mwy difreintiedig, yn enwedig mewn etholaethau fel fy un i? Sut y gall Llywodraeth Cymru fynd ati yn y ffordd orau i gynorthwyo’r consortia i gyflawni gwaith o’r fath?
Thank you for that. You’re quite right, within the Central South Consortium, we have a wide range of schools that the local education authority is operating. I recently visited Fitzalan High School here in Cardiff where there are 40 different languages spoken amongst the children in that school. I am very keen that each consortium develops a comprehensive plan for the effective use of the pupil deprivation grant, which is our primary tool aimed at ensuring that children from a poorer background attain their full potential. I am concerned, in some areas, that the use of PDG is not as effective as it could be. For instance, some schools do not follow the advice of the Sutton Trust toolkit, which has best practice and evidence-based interventions. I have asked, in my challenge-and-review meeting with Central South, that they ensure that there is best use of that significant resource that is going into our schools and that it is used to best effect.
Diolch am hynny. Rydych yn hollol iawn, yng Nghonsortiwm Canolbarth y De, mae’r awdurdod addysg lleol yn gweithredu amrywiaeth eang o ysgolion. Yn ddiweddar, ymwelais ag Ysgol Uwchradd Fitzalan yma yng Nghaerdydd, lle y mae plant yr ysgol yn siarad 40 o wahanol ieithoedd. Rwy’n awyddus iawn i bob consortiwm ddatblygu cynllun cynhwysfawr ar gyfer sicrhau defnydd effeithiol o’r grant amddifadedd disgyblion, sef ein prif arf sy’n anelu at sicrhau bod plant o gefndir tlotach yn cyrraedd eu potensial llawn. Rwy’n pryderu nad yw’r defnydd o’r grant amddifadedd disgyblion mewn rhai ardaloedd mor effeithiol ag y gallai fod. Er enghraifft, nid yw rhai ysgolion yn dilyn cyngor pecyn cymorth Ymddiriedolaeth Sutton, sy’n cynnwys ymyriadau’n seiliedig ar dystiolaeth ac arferion gorau. Yn fy nghyfarfod herio ac adolygu gyda hwy, rwyf wedi gofyn i Gonsortiwm Canolbarth y De sicrhau bod yr adnodd sylweddol hwnnw sy’n mynd i mewn i’n hysgolion yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd orau a mwyaf effeithlon.
Cabinet Secretary, the National Association of Head Teachers recently pointed the work of the consortia, praising some aspects of support, but made the point that there’s considerable challenge—and I’m the first one who would want challenge within a system, because, obviously, that progresses the system, hopefully, but they were pointing out a serious lack of support from the regional consortia when developing senior management teams and, in particular, pathways for headteachers to come through. Now, across the UK, there’s an issue about attracting people into the profession, in particular to become headteachers. Do you recognise the point that the National Association of Head Teachers makes about there not being enough support coming from the regional consortia to assist the development of the headteachers of the future?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, mae Cymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon wedi nodi gwaith y consortia, gan ganmol rhai agweddau ar gymorth, ond gwnaethant y pwynt fod yna her sylweddol—a fi fyddai’r person cyntaf i fod eisiau her mewn system, gan fod hynny, yn amlwg, yn datblygu’r system, gobeithio, ond roeddent yn tynnu sylw at ddiffyg cefnogaeth difrifol ar ran y consortia rhanbarthol wrth ddatblygu uwch dimau rheoli, ac yn arbennig, llwybrau ar gyfer penaethiaid. Nawr, ledled y DU, mae yna broblem gyda denu pobl i’r proffesiwn, ac yn arbennig i ddod yn benaethiaid. A ydych yn cydnabod y pwynt a wnaed gan Gymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon nad oes digon o gymorth yn dod gan y consortia rhanbarthol i gynorthwyo gyda datblygu penaethiaid y dyfodol?
Thank you, Andrew. I recently had the opportunity to address and meet with the National Association of Head Teachers at their conference in Newport. I think leadership is one area where we have not made as much progress as I would like to have seen across the country, and the consortia have a crucial role in identifying and supporting the continuous professional development needs of our future deputy heads, assistant heads and headteachers. You will be aware that I recently announced my intention to establish a national leadership academy. The shadow group, chaired by Ann Keane, is beginning their work in this particular area, and I would expect the consortia to be a crucial component in working alongside that body to look at opportunities to proactively seek out the next generation of leaders and provide them with the necessary support.
Diolch yn fawr, Andrew. Yn ddiweddar, cefais gyfle i annerch a chyfarfod â Chymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon yn eu cynhadledd yng Nghasnewydd. Credaf fod arweinyddiaeth yn un maes lle nad ydym wedi gwneud cymaint o gynnydd ag y byddwn wedi hoffi ei weld ledled y wlad, ac mae gan y consortia rôl hanfodol yn nodi a chefnogi anghenion datblygiad proffesiynol parhaus ein dirprwy benaethiaid, ein penaethiaid cynorthwyol a’n penaethiaid ar gyfer y dyfodol. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi cyhoeddi fy mwriad yn ddiweddar i sefydlu academi arweinyddiaeth genedlaethol. Mae’r grŵp cysgodol, a gadeirir gan Ann Keane, yn dechrau ar eu gwaith yn y maes hwn, ac rwy’n disgwyl i’r consortia fod yn elfen hanfodol wrth weithio ochr yn ochr â’r corff hwnnw i edrych ar gyfleoedd rhagweithiol i ddod o hyd i’r genhedlaeth nesaf o arweinwyr a darparu’r cymorth sydd ei angen arnynt.
Myfyrwyr sydd ag Anghenion Addysgol Arbennig
Students with Special Educational Needs
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y gall myfyrwyr sydd ag anghenion addysgol arbennig, a’u teuluoedd, gael gafael ar gyngor cyfreithiol? OAQ(5)0051(EDU)
6. Will the Minister make a statement on how students with special educational needs and their families are able to access legal advice? OAQ(5)0051(EDU)
Local authorities are responsible for ensuring access to independent information, advice and advocacy services for children and young people with special educational needs. Where legal advice is sought, children, young people and their families can seek out private legal representation and, in some circumstances, may also be eligible for legal aid.
Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am sicrhau mynediad at wasanaethau gwybodaeth, cyngor ac eiriolaeth annibynnol i blant a phobl ifanc ag anghenion addysgol arbennig. Os oes angen cyngor cyfreithiol, gall plant, pobl ifanc a’u teuluoedd ddod o hyd i gynrychiolaeth gyfreithiol breifat, ac mewn rhai amgylchiadau, gallant fod yn gymwys hefyd i gael cymorth cyfreithiol.
I thank the Minister for his answer. Following cuts to legal aid funding by the British state, there are now only three legal aid providers working in education law in Wales and England, and not one of them is based in this country. We know how hard parents of children with special educational needs sometimes have to fight to get the special education provision that their children are entitled to, and given the divergence increasingly in policy and in law between Wales and England in terms of education, the lack of a Wales-based legal aid provider is a real barrier to accessing legal advice for those parents. So, will the Welsh Government intervene urgently to secure equality of access to justice for parents of children with special educational needs?
Diolch i’r Gweinidog am ei ateb. Yn dilyn toriadau i gyllid cymorth cyfreithiol gan y wladwriaeth Brydeinig, tri darparwr cymorth cyfreithiol yn unig sy’n gweithio erbyn hyn mewn cyfraith addysg yng Nghymru a Lloegr, ac nid oes yr un ohonynt wedi eu lleoli yn y wlad hon. Gwyddom pa mor galed y mae’n rhaid i rieni plant sydd ag anghenion addysgol arbennig ymladd weithiau er mwyn cael y ddarpariaeth addysg arbennig y mae gan eu plant hawl i’w chael, ac o ystyried y gwahaniaeth cynyddol mewn polisi a chyfraith rhwng Cymru a Lloegr mewn perthynas ag addysg, mae diffyg darparwyr cymorth cyfreithiol yng Nghymru yn rhwystr gwirioneddol i’r rhieni hynny rhag cael mynediad at gyngor cyfreithiol. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymyrryd ar frys i sicrhau cydraddoldeb o ran mynediad at gyfiawnder i rieni plant sydd ag anghenion addysgol arbennig?
I would prefer, actually, to remove the need for that sort of process at all. The Member will be aware from yesterday’s business statement that I will be introducing the additional learning needs Bill to this place before Christmas. We will be introducing a tribunal system as a part of that, and the rationale and the philosophical underpinning, if you like, of that legislation is to provide each individual learner with additional learning needs with an individual development plan that will take them from pre-school through beyond further and higher education, to the age of 25, and will provide a means for resolving those issues without, I hope, the need for recourse to legal aid or to any form of litigation. Our approach here is to ensure that we remove that pressure from parents within the system, although I accept and certainly agree with the criticisms he makes of the UK Government and their approach to this policy area.
Byddai’n well gennyf gael gwared ar yr angen am y fath broses yn gyfan gwbl mewn gwirionedd. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o’r datganiad busnes ddoe y byddaf yn cyflwyno’r Bil anghenion dysgu ychwanegol yn y lle hwn cyn y Nadolig. Byddwn yn cyflwyno system dribiwnlys fel rhan o hynny, a rhesymeg a sail athronyddol y ddeddfwriaeth honno, os mynnwch, yw darparu cynllun datblygu unigol i bob dysgwr sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, a fydd yn mynd â hwy o’r cyfnod cyn ysgol drwy, a thu hwnt i addysg bellach ac uwch, hyd at 25 oed, a bydd yn darparu dull o ddatrys y materion hynny heb fod angen cymorth cyfreithiol, gobeithio, nac unrhyw fath o ymgyfreitha. Ein hymagwedd yma yw sicrhau ein bod yn cael gwared ar y pwysau ar rieni o fewn y system, er fy mod yn derbyn ac yn sicr yn cytuno â’i feirniadaeth o Lywodraeth y DU a’u hagwedd tuag at y maes polisi hwn.
One of the criticisms of the Welsh Government’s approach to this area, of course, is the fact that, if you’ve got a young person in further education, they don’t have the same rights to be able to challenge decisions made about them in terms of the support that they can receive. Is this something that we can hope to see addressed in your additional learning needs Bill?
Un feirniadaeth a wnaed o ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at y maes hwn, wrth gwrs, yw’r ffaith nad oes gan unigolion ifanc mewn addysg bellach yr un hawliau i allu herio penderfyniadau a wneir amdanynt o ran y cymorth y gallant ei gael. A yw hyn yn rhywbeth y gallwn obeithio y bydd yn cael sylw yn eich Bil anghenion dysgu ychwanegol?
Yes.
Ydy.
Tynnwyd cwestiwn 7 [OAQ(5)0059(EDU)] yn ôl.
Question 5 [OAQ(5)0059(EDU)] has been withdrawn.
Addysg ar gyfer Plant Tair Oed
Education for Three-year-olds
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am addysg ar gyfer plant tair oed? OAQ(5)0057(EDU)
8. Will the Minister make a statement on education for three year olds? OAQ(5)0057(EDU)
All children in Wales are entitled to free foundation phase education from the term following their third birthday. We know the foundation phase works and that’s why I am committed to giving everybody, in our approach to learning, the best possible start in life.
Mae gan bob plentyn yng Nghymru hawl i addysg cyfnod sylfaen am ddim o’r tymor cyntaf ar ôl eu trydydd pen-blwydd. Gwyddom fod y cyfnod sylfaen yn gweithio a dyna pam rwyf wedi ymrwymo, yn ein hymagwedd at ddysgu, i roi’r dechrau gorau posibl mewn bywyd i bawb.
Thank you for that answer. Almost three years ago, the then education Minister wrote to me confirming that local authorities can, and I quote, provide these places—education for three-year-olds—in a nursery school, a nursery class within a primary school, or non-maintained setting, such as a playgroup or a private day nursery. Now, three years on, Swansea council is still only funding education for three-year-olds in local authority settings, so there’s no parental choice there at all. As Welsh Government has now adopted a target of 1 million Welsh speakers by 2050, do you think that Swansea’s position, which does nothing to promote the growth of these places in Mudiad Meithrin settings, is one that you can support?
Diolch am eich ateb. Bron i dair blynedd yn ôl, ysgrifennodd y Gweinidog addysg ar y pryd ataf i gadarnhau y gall awdurdodau lleol, a dyfynnaf, ddarparu’r lleoedd hyn—addysg i blant tair oed—mewn ysgol feithrin, dosbarth meithrin mewn ysgol gynradd, neu leoliadau nas cynhelir, fel cylchoedd chwarae neu feithrinfa ddydd breifat. Nawr, dair blynedd yn ddiweddarach, mae cyngor Abertawe yn parhau i ariannu addysg ar gyfer plant tair oed mewn lleoliadau awdurdod lleol yn unig, felly nid oes dewis i rieni yno o gwbl. Gan fod Llywodraeth Cymru bellach wedi mabwysiadu targed o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, a ydych yn credu bod ymagwedd Abertawe, nad yw’n gwneud dim i hyrwyddo twf y lleoedd hyn mewn lleoliadau Mudiad Meithrin, yn un y gallwch ei chefnogi?
I’m grateful to the Member for her question and the way she has pursued this matter over a long period of time. I’m also aware of her view of the approach being pursued by Swansea council in these matters. I said in answer to an earlier question from Simon Thomas that I’m looking forward to receiving the Welsh in education strategic plans next month, and I will be looking towards how all local authorities in Wales will be seeking to plan for the growth of Welsh-medium education in their own areas and districts. I will expect that from all authorities equally. And in reviewing those plans, I will be looking at how they will be measuring future need, how we can stimulate future need and how we can develop to grow Welsh-medium education in order to deliver our vision and ambition for a bilingual Wales.
Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn a’r ffordd y mae hi wedi mynd ar drywydd y mater hwn dros gyfnod maith. Rwyf hefyd yn ymwybodol o’i barn ynglŷn ag ymagwedd cyngor Abertawe yn y materion hyn. Dywedais yn fy ateb i gwestiwn cynharach gan Simon Thomas fy mod yn edrych ymlaen at dderbyn y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg y mis nesaf, a byddaf yn edrych ar sut y mae pob awdurdod lleol yng Nghymru yn bwriadu cynllunio ar gyfer twf addysg cyfrwng Cymraeg yn eu hardaloedd a’u rhanbarthau eu hunain. Byddaf yn disgwyl hynny gan yr holl awdurdodau i’r un graddau. Ac wrth adolygu’r cynlluniau hynny, byddaf yn edrych ar sut y byddant yn mesur yr angen yn y dyfodol, sut y gallwn ysgogi angen yn y dyfodol a sut y gallwn ddatblygu i dyfu addysg cyfrwng Cymraeg er mwyn cyflawni ein gweledigaeth a’n huchelgais ar gyfer Cymru ddwyieithog.
Sut yn union fydd y cynnydd mewn darpariaeth yn cyfrannu at y strategaeth 1 filiwn o siaradwyr gan y Llywodraeth felly? Hynny yw, a oes gennych chi darged penodol o fewn y maes addysg i blant tair i bedair oed ynglŷn â faint o weithlu sydd ei angen er mwyn darparu addysg ddwyieithog yn y dyfodol?
How exactly will the progress in provision contribute to the strategy for 1 million Welsh speakers? That is, do you have a specific target within the education field for three to four-year-olds in terms of how much of a workforce you will need in order to provide bilingual education in the future?
Mae gennym ni dargedau presennol—mae targedau yn bodoli ar hyn o bryd—ar gyfer faint o blant sydd gennym ni mewn addysg Gymraeg ym mhob un oedran. Rŷm ni hefyd yn gwybod nad ydym wedi llwyddo i gyrraedd y targedau hynny. Felly, yn ystod y cynllunio sy’n digwydd ar gyfer y strategaeth iaith Gymraeg newydd a fydd yn cael ei chyhoeddi fis Mawrth nesaf, mi fydd cynllunio gweithlu yn rhan hanfodol o hynny, yn rhan ganolog o’n cynlluniau ni. Mi fyddwch chi wedi clywed yr ateb gan Kirsty Williams i gwestiwn blaenorol gan Darren Millar am sut rŷm ni’n gallu ehangu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg, a hyfforddiant drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae’r elfennau gwahanol yma yn mynd i fod yn rhan ganolog o sut ŷm ni’n llunio’r strategaeth iaith Gymraeg newydd.
We do have current targets. Targets exist at the moment in terms of the number of children that we have in Welsh-medium education in all age groups. We also know that we haven’t succeeded in attaining those targets. So, during the planning that’s ongoing for the new Welsh language strategy, which will be published next March, workforce planning will be a crucial part of that and a central part of our plans. You will have heard the response from Kirsty Williams to a previous question from Darren Millar about how we can expand Welsh-medium education and training through the medium of Welsh too. These different elements will be a central part of how we draw up the new Welsh language strategy.
Pobl Ifanc sydd ag Anghenion Dysgu Ychwanegol
Young People with Additional Learning Needs
9. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella canlyniadau addysgol pobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol? OAQ(5)0053(EDU)
9. What action is the Welsh Government taking to improve the educational outcomes for young people with additional learning needs? OAQ(5)0053(EDU)
We’ll be publishing the additional learning needs Bill before Christmas.
Byddwn yn cyhoeddi’r Bil anghenion dysgu ychwanegol cyn y Nadolig.
Minister, one of my constituents with additional learning needs has been waiting over seven months for an appointment with the child and adolescent mental health services, and in the interim has been receiving just a few hours of schooling each week. How can we expect young people like my constituent to reach their full potential if we are denying them a full and rich education? Minister, what steps are you taking to ensure that children and young people, like this six-year-old child, with additional learning needs get the full-time education they’re entitled to?
Weinidog, mae plentyn yn fy etholaeth sydd ag anghenion dysgu ychwanegol wedi bod yn aros ers dros saith mis am apwyntiad gyda gwasanaethau iechyd meddwl y plant a’r glasoed, ac yn y cyfamser, nid yw wedi bod yn cael mwy nag ychydig oriau’n unig o addysg bob wythnos. Sut y gallwn ddisgwyl i bobl ifanc fel hyn gyrraedd eu potensial llawn os ydym yn eu hatal rhag cael addysg gyflawn a chyfoethog? Weinidog, pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod plant a phobl ifanc, fel y plentyn chwech oed hwn, sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, yn cael yr addysg amser llawn y mae ganddynt hawl iddi?
If the Member has individual cases, then clearly she can write to me and we’ll take those up with the appropriate authorities. But let me say this in terms of the overall vision: the additional learning needs Bill will be published before Christmas, and I’m looking forward to the debate and the conversation that we will have in this place and in committee, and the wider debate across Wales, during the parliamentary process of that Bill. I will be publishing the code of conduct, the statutory guidance, to deliver that Bill at the beginning of February, so Members will be able to review, study and scrutinise, not only the primary legislation but the secondary implementing legislation as well. But both these pieces of legislation form part of a much wider transformational programme that I launched some weeks ago with a written statement, pledging that we will ensure that all deliverers of additional learning needs have sufficient support and the training necessary. We will also be ensuring that resources are provided to enable local authorities and others to deliver the transformational programme as we envisage.
Os oes gan yr Aelod achosion unigol, yna yn amlwg gall ysgrifennu ataf ac fe awn ar eu trywydd gyda’r awdurdodau priodol. Ond gadewch i mi ddweud hyn o ran y weledigaeth gyffredinol: bydd y Bil anghenion dysgu ychwanegol yn cael ei gyhoeddi cyn y Nadolig, ac rwy’n edrych ymlaen at y ddadl a’r drafodaeth y byddwn yn ei chael yn y lle hwn ac yn y pwyllgor, a’r drafodaeth ehangach ledled Cymru yn ystod proses seneddol y Bil hwnnw. Byddaf yn cyhoeddi’r cod ymddygiad a’r canllawiau statudol, ar gyfer cyflwyno’r Bil hwnnw ddechrau mis Chwefror, felly gall yr Aelodau adolygu, astudio a chraffu, nid yn unig y ddeddfwriaeth sylfaenol, ond yr is-ddeddfwriaeth weithredu yn ogystal. Ond mae’r ddau ddarn o ddeddfwriaeth yn ffurfio rhan o raglen drawsnewid lawer ehangach a lansiwyd gennyf rai wythnosau’n ôl gyda datganiad ysgrifenedig yn addo y byddwn yn sicrhau bod yr holl ddarparwyr anghenion dysgu ychwanegol yn cael digon o gefnogaeth a’r hyfforddiant angenrheidiol. Byddwn hefyd yn sicrhau bod adnoddau’n cael eu darparu i alluogi awdurdodau lleol ac eraill i gyflwyno’r rhaglen drawsnewid fel rydym yn rhagweld.
Hello. [Laughter.] Right. [Laughter.] We are all very much looking forward to the publication of this Bill. I am very grateful to you for meeting with me last week with the Royal College of Paediatrics and Child Health and Diabetes UK and for listening to the concerns about the need to include a duty to meet the medical needs of children in school in this Bill. Can you update us on what your current thinking is on that?
Helo. [Chwerthin.] Iawn. [Chwerthin.] Rydym i gyd yn edrych ymlaen yn arw at gyhoeddi’r Bil hwn. Rwy’n ddiolchgar iawn i chi am gyfarfod â mi yr wythnos diwethaf gyda Choleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant a Diabetes UK ac am wrando ar y pryderon ynglŷn â’r angen i gynnwys dyletswydd yn y Bil i ddiwallu anghenion meddygol plant yn yr ysgol. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â’ch syniadau am hynny ar hyn o bryd?
It was more of a surprise to me than it was to other people. [Laughter.]
I’m grateful to Lynne Neagle for both the time last week in conversation on these matters, but also the work she’s been doing as Chair of this committee in preparing the committee to ensure that we have the widest possible scrutiny of this legislation. At the end of the day, I want to have a good Act rather than a fast Bill and I think it’s important that the committee plays an important role in that. In terms of the conversation that we had last week with Diabetes UK Cymru and with the royal college, I was very impressed with what they had to say. I thought they made a very strong and effective case for significant changes in the way that we bring forward this legislation and the way the transformation programme will work, and all of those points were noted and you will see them referred to as we proceed with the legislation.
Roedd yn fwy o syndod i mi nag yr oedd i bobl eraill. [Chwerthin.]
Rwy’n ddiolchgar i Lynne Neagle am y sgwrs yr wythnos diwethaf ynglŷn â’r materion hyn, ond hefyd am y gwaith y mae hi wedi bod yn ei wneud fel Cadeirydd y pwyllgor hwn ar baratoi’r pwyllgor er mwyn sicrhau ein bod yn craffu ar y ddeddfwriaeth hon mor fanwl ag y gallwn. Yn y pen draw, byddai’n well gennyf weld Deddf dda yn hytrach na Bil cyflym a chredaf ei bod yn bwysig fod y pwyllgor yn chwarae rhan bwysig yn hynny o beth. O ran y sgwrs a gawsom yr wythnos diwethaf gyda Diabetes UK Cymru a’r coleg brenhinol, gwnaeth yr hyn a oedd ganddynt i’w ddweud argraff fawr arnaf. Credaf eu bod wedi cyflwyno achos cryf ac effeithiol iawn dros wneud newidiadau sylweddol i’r ffordd rydym yn cyflwyno’r ddeddfwriaeth hon a’r ffordd y bydd y rhaglen drawsnewid yn gweithio, a nodwyd pob un o’r pwyntiau hynny a byddwch yn gweld cyfeiriadau atynt wrth i ni fwrw ymlaen â’r ddeddfwriaeth.
Deaf people have a right to access education. I’ve had concerns brought to me by constituents that this isn’t really happening as it should and there are staff at only level 1 or level 2 signing. So, Cabinet Secretary, would you please engage with British Sign Language students who have passed level 6 to work in the education sector, so that we can try and improve matters of access?
Mae gan bobl fyddar yr hawl i gael mynediad at addysg. Lleisiodd etholwyr eu pryder wrthyf nad yw hyn yn digwydd fel y dylai ac nad yw rhai o’r staff yn gallu arwyddo ar lefel uwch na lefel 1 neu lefel 2. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymgysylltu â myfyrwyr Iaith Arwyddion Prydain sydd wedi pasio lefel 6 i’w hannog i weithio yn y sector addysg, fel y gallwn geisio gwella problemau’n ymwneud â mynediad?
I’ve already met on many occasions with deaf students, families, organisations and practitioners working with those people in order to ensure that this legislation reaches out to all parts of the educational community and that all parts of our community receive the education that they need and deserve. Deaf people will be an integral part of that and as part of the wider transformational programme—not simply the legislation, but the wider programme—we will ensure that education is delivered by people who have the appropriate training in all languages whether it’s BSL, English or Welsh.
Rwyf eisoes wedi cyfarfod ar sawl achlysur â myfyrwyr byddar, teuluoedd, sefydliadau ac ymarferwyr sy’n gweithio gyda’r bobl hynny er mwyn sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn cyrraedd pob rhan o’r gymuned addysgol a bod pob rhan o’n cymuned yn cael yr addysg sydd ei hangen arnynt ac y maent yn ei haeddu. Bydd pobl fyddar yn rhan annatod o hynny, ac fel rhan o’r rhaglen drawsnewid ehangach—nid y ddeddfwriaeth yn unig, ond y rhaglen ehangach—byddwn yn sicrhau bod addysg yn cael ei chyflwyno gan bobl sydd â’r hyfforddiant priodol ym mhob iaith, boed yn Iaith Arwyddion Prydain, yn Saesneg neu’n Gymraeg.
Claiming that it will
‘Transform the education support for children and young people’
with autistic spectrum conditions, the ‘Refreshed Autistic Spectrum DisorderStrategic Action Plan’, published today, then only really refers to the Bill you’ve already referred to, the additional learning needs and education tribunal (Wales) Bill. How will you provide assurance to parents such as myself, who had to fight to get a statement for their children because it was being used as a rationing process, a certificate of entitlement, recognising, for example, that exclusions of children who didn’t get statemented, who went to school action and school action plus categories, short-term exclusions doubled when they reduced for children in the general population unstatemented children? Is it not a real concern that the individual development plans proposed will enable providers to ration provision in the way, in practice, parents have seen for too long in Wales and beyond?
Gan hawlio y bydd yn
Trawsnewid y cymorth addysg ar gyfer plant a phobl ifanc
â chyflyrau ar y sbectrwm awtistig, nid yw’r ‘Diweddariad o’r Cynllun Gweithredu Strategol ar gyfer Anhwylderau’r Sbectrwm Awtistig’, a gyhoeddwyd heddiw, ond yn cyfeirio wedyn, mewn gwirionedd, at y Bil y cyfeirioch chi ato eisoes, sef Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru). Sut y byddwch yn rhoi sicrwydd i rieni fel fi, sydd wedi gorfod brwydro i gael datganiad ar gyfer eu plant am ei bod yn cael ei defnyddio fel proses ddogni, tystysgrif o hawl, gan gydnabod, er enghraifft, o ran gwahardd plant nad oeddent wedi cael datganiad, a roddwyd yn y categorïau gweithredu gan yr ysgol a gweithredu gan yr ysgol a mwy, fod gwaharddiadau tymor byr wedi dyblu, pan oedd eu nifer wedi lleihau ymhlith plant yn y boblogaeth gyffredinol o blant heb ddatganiad? Onid yw’n bryder gwirioneddol y bydd y cynlluniau datblygu unigol arfaethedig yn galluogi darparwyr i ddogni’r ddarpariaeth yn y ffordd y mae rhieni wedi’i gweld yn cael ei harfer ers gormod o amser yng Nghymru a thu hwnt?
I fully accept that, for too long, parents have had to struggle and have been through very difficult and emotional times struggling to get the educational provision that they require for their children, and a part of that is not simply statementing but diagnosis as well. There has been a wide number of issues there that refer to the journey of the child, in this instance through health and social services, sometimes educational institutions and organisations and structures. I accept that there have been significant difficulties and sometimes failures there in that system. The introduction of the individual development plan, of course, is a way of moving away from that. It does deliver, we hope and we anticipate, and this will be a matter for Members to test, of course, during the parliamentary process. We will introduce flexibility for each individual learner so that we have the capacity within the code of conduct to have an individual development plan that reflects the needs of that individual and not simply the needs of the people delivering the service. So, we will be focusing in on that individual, but also delivering portability of that individual development plan, so that they can access services and it will be recognised by professionals both in different services and in different areas. So we will, I hope, be striking the balance so that people do not have to struggle, fight and campaign, sometimes, for the services and the education that they fully deserve and should have without any of that struggle. But we will also be ensuring that we do this in a way that is tailored for the individual.
Rwy’n derbyn yn llwyr fod rhieni, ers gormod o amser, wedi gorfod brwydro ac wedi bod drwy gyfnodau anodd ac emosiynol iawn wrth ymdrechu i sicrhau’r ddarpariaeth addysgol y maent ei hangen ar gyfer eu plant, ac mae hynny’n ymwneud yn rhannol nid yn unig â chael datganiad ond â diagnosis hefyd. Mae nifer fawr o broblemau wedi bod mewn perthynas â thaith y plentyn, yn yr achos hwn drwy iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, weithiau drwy sefydliadau a strwythurau addysgol. Rwy’n derbyn bod anawsterau sylweddol a methiannau weithiau wedi bod yn y system honno. Mae cyflwyno’r cynllun datblygu unigol, wrth gwrs, yn ffordd o ymbellhau oddi wrth hynny. Rydym yn gobeithio ac yn rhagweld y bydd yn cyflawni, a bydd yn fater i’r Aelodau ei brofi, wrth gwrs, yn ystod y broses seneddol. Byddwn yn darparu hyblygrwydd ar gyfer pob dysgwr unigol er mwyn sicrhau bod gennym y gallu yn y cod ymddygiad i gael cynllun datblygu unigol sy’n adlewyrchu anghenion yr unigolyn yn hytrach nag anghenion y bobl sy’n darparu’r gwasanaeth yn unig. Felly, byddwn yn canolbwyntio ar yr unigolyn, ond yn sicrhau cludadwyedd y cynllun datblygu unigol hwnnw, fel y gallant gael mynediad at wasanaethau, a bydd yn cael ei gydnabod gan weithwyr proffesiynol mewn gwahanol wasanaethau ac mewn gwahanol ardaloedd. Felly, gobeithio y byddwn yn cynnal y cydbwysedd fel na fydd yn rhaid i bobl ymdrechu, ymladd ac ymgyrchu, weithiau, dros y gwasanaethau a’r addysg y maent yn eu haeddu ac y dylent ei chael heb orfod ymdrechu o gwbl. Ond byddwn hefyd yn sicrhau ein bod yn gwneud hyn mewn ffordd sydd wedi’i theilwra ar gyfer yr unigolyn.
Diolch i’r Gweinidog.
I thank the Minister.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem nesaf yw cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a’r cwestiwn cyntaf, Lee Waters.
The next item is questions to the Counsel General and the first question is from Lee Waters.
Erthygl 50
Article 50
1. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am hawl Llywodraeth Cymru i ymyrryd yn yr achos yn ymwneud ag Erthygl 50 yn y Goruchaf Lys? OAQ(5)0011(CG)
1. Will the Counsel General make a statement on the Welsh Government’s leave to intervene in the Supreme Court case relating to Article 50? OAQ(5)0011(CG)
Thank you for the question. I’d refer the Member to the written statement published last Friday. This case raises profound issues about the United Kingdom’s constitutional arrangements and the framework for devolution, and it’s right that Wales should be heard on those issues, and we will be putting our case at next week’s hearing. Because this is a matter of considerable public interest and importance, I have been as open as possible in the statements that I’ve issued and the answers I have given in the various sessions, as well as choosing to publish in full, online, the full text of our written submission to the Supreme Court.
Diolch am y cwestiwn. Cyfeiriaf yr Aelod at y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf. Mae’r achos hwn yn codi materion pwysig ynglŷn â threfniadau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig a’r fframwaith ar gyfer datganoli, ac mae’n iawn i Gymru gael ei chlywed mewn perthynas â’r materion hynny, a byddwn yn cyflwyno ein hachos yn y gwrandawiad yr wythnos nesaf. Gan fod hwn yn fater o gryn ddiddordeb a phwysigrwydd i’r cyhoedd, rwyf wedi bod mor agored â phosibl yn y datganiadau a gyhoeddais a’r atebion rwyf wedi eu rhoi yn y gwahanol sesiynau, yn ogystal â dewis cyhoeddi cynnwys testun ein cyflwyniad ysgrifenedig i’r Goruchaf Lys yn ei gyfanrwydd ar-lein.
Thank you. Given that the case to exit the EU was based, in part, on the importance of returning powers to Parliament, is the Counsel General as perplexed as I am that the UK Government is challenging the view of the court that Parliament should have a role in triggering this? Would he agree that this is a matter for all the Parliaments of the UK, not just the Westminster Parliament? And has he been in contact with other law officers to make sure that our interests are safeguarded?
Diolch. O ystyried bod yr achos dros adael yr UE yn seiliedig, yn rhannol, ar bwysigrwydd dychwelyd pwerau i’r Senedd, a yw’r Cwnsler Cyffredinol yr un mor ddryslyd â minnau fod Llywodraeth y DU yn herio safbwynt y llys y dylai fod gan y Senedd rôl yn sbarduno hyn? A fyddai’n cytuno bod hwn yn fater i holl Seneddau’r DU, ac nid i Senedd San Steffan yn unig? Ac a yw wedi bod mewn cysylltiad â swyddogion y gyfraith eraill i sicrhau bod ein buddiannau yn cael eu diogelu?
Well, I can’t say that I’m perplexed. The UK Government has obviously decided on its own course of action, which is to lodge an appeal against the decision of the High Court. The submission that I filed on behalf of the Welsh Government, as Counsel General, sets out very clearly the view that we have, which actually supports that decision that the prerogative is not the appropriate mechanism for making significant constitutional change, or, in fact, for overturning the legislation of the United Kingdom Government, and also in respect of the constitutional arrangements that exist.
I’d refer the Member, in fact, to one of the points that we make in the submission to the Supreme Court that if the UK Government’s position was, in fact, correct, if the logic employed in the UK Government’s case is correct, then, in actual fact, the Prime Minister could have revoked article 50 at any time, even without any authorisation in the form of a referendum. So, we say that that clearly would be a perverse analysis and is plainly wrong.
We don’t think it pays sufficient respect to the democratically elected institutions of Parliament, this place and the other devolved legislatures. So, we think that giving notification under article 50 will modify the competence of the Assembly and the functions of the Welsh Government, as set out under the Government of Wales Act 2006. We say that the prerogative cannot be used to dispense with the constitutional statute. We also say that any modification to the legislative competence of the Assembly, or indeed any modification of executive functions within devolved competence, will engage the Sewel convention and that this is a key constitutional practice that is vital to the proper functioning of the United Kingdom. It provides for a dialogue between democratically elected legislatures about changes to the devolution settlement. We say that the UK Government does not have the power to short-circuit it through the use of the prerogative, so we will therefore be arguing for the High Court’s clear decision in Miller to be upheld and for the UK Government’s appeal to be rejected.
Wel, ni allaf ddweud fy mod yn ddryslyd. Yn amlwg, mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu ar ei llwybr gweithredu ei hun, sef cyflwyno apêl yn erbyn penderfyniad yr Uchel Lys. Mae’r cyflwyniad a gyflwynais ar ran Llywodraeth Cymru, fel Cwnsler Cyffredinol, yn nodi ein safbwynt yn glir iawn, ac sydd mewn gwirionedd yn cefnogi’r penderfyniad hwnnw nad yr uchelfraint yw’r mecanwaith priodol ar gyfer gwneud newid cyfansoddiadol sylweddol, neu mewn gwirionedd, ar gyfer gwrthdroi deddfwriaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a hefyd mewn perthynas â’r trefniadau cyfansoddiadol sy’n bodoli eisoes.
Cyfeiriaf yr Aelod at un o’r pwyntiau a wnawn yn y cyflwyniad i’r Goruchaf Lys, sy’n dweud mewn gwirionedd, os yw safbwynt Llywodraeth y DU yn gywir ac os yw’r rhesymeg a ddefnyddir yn achos Llywodraeth y DU yn gywir, y gallai’r Prif Weinidog fod wedi diddymu erthygl 50 ar unrhyw adeg, hyd yn oed heb unrhyw awdurdod ar ffurf refferendwm. Felly, dywedwn y byddai hynny’n amlwg yn ddadansoddiad gwrthnysig ac yn amlwg yn anghywir.
Nid ydym yn credu ei fod yn dangos digon o barch i’r Senedd, i’r lle hwn nac i’r deddfwrfeydd datganoledig eraill a etholwyd yn ddemocrataidd. Felly, credwn y bydd rhoi hysbysiad o dan erthygl 50 yn addasu cymhwysedd y Cynulliad a swyddogaethau Llywodraeth Cymru, fel y nodir o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. Rydym yn dweud na ellir defnyddio’r uchelfraint i hepgor y statud cyfansoddiadol. Rydym hefyd yn dweud y bydd unrhyw addasiad i gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, neu’n wir, unrhyw addasiad i swyddogaethau gweithredol o fewn y cymhwysedd datganoledig, yn galw am ystyriaeth o gonfensiwn Sewel, a bod hyn yn arfer cyfansoddiadol allweddol sy’n hanfodol i weithrediad cywir y Deyrnas Unedig. Mae’n darparu ar gyfer deialog rhwng deddfwrfeydd a etholwyd yn ddemocrataidd ynglŷn â newidiadau i’r setliad datganoli. Rydym yn dweud nad oes gan Lywodraeth y DU bŵer i’w bwtgylchedu drwy ddefnyddio’r uchelfraint, felly byddwn yn dadlau dros gadarnhau penderfyniad clir yr Uchel Lys yn achos Miller a thros wrthod apêl Llywodraeth y DU.
Since yesterday, I’ve had the advantage of reading the Government’s printed case, which will be presented to the Supreme Court next week. Rather bizarrely, it seems to ignore the one crucial and fundamental point in this whole saga, which is that the Government seeks to trigger article 50 consequent upon a decision of the whole British people in a referendum. In all the long history of legal disputes with the King in the seventeenth century, culminating in article 1 of the Bill of Rights, and following legal cases that establish the limited power of the Crown in relation to the prerogative, Parliament was acting as a proxy for the people and to control the autocratic use of the prerogative by the King. This is completely different. The people themselves, all the people of the United Kingdom, have been asked for their view on whether we should stay in or leave the EU. They voted to leave. The mechanism for doing that is to trigger article 50. Parliament has no role to play in that in any further respect. The people have spoken. There will, of course, be plenty of opportunity to consider in Parliament all the consequential effects of triggering article 50 through the need to revise all the legislation that has been passed in relation to the European Union since 1973. So, far from ignoring Parliament, this is to give Parliament the opportunity to fulfil the wishes of the British people, as stated in a referendum where they said, without any condition or qualification, that we should leave the EU.
Ers ddoe, rwyf wedi cael y fantais o ddarllen achos y Llywodraeth sydd wedi’i argraffu, ac a fydd yn cael ei gyflwyno i’r Goruchaf Lys yr wythnos nesaf. Yn rhyfedd iawn, ymddengys ei fod yn anwybyddu’r un pwynt hanfodol a sylfaenol yn yr holl saga hon, sef bod y Llywodraeth yn ceisio sbarduno erthygl 50 o ganlyniad i benderfyniad gan bobl Prydain i gyd mewn refferendwm. Yn holl hanes yr anghydfodau cyfreithiol gyda’r Brenin yn yr ail ganrif ar bymtheg, a arweiniodd at erthygl 1 o’r Ddeddf Hawliau, ac yn dilyn achosion cyfreithiol sy’n sefydlu grym cyfyngedig y Goron mewn perthynas â’r uchelfraint, roedd y Senedd yn gweithredu fel dirprwy ar ran y bobl ac i reoli defnydd unbenaethol y Brenin o’r uchelfraint. Mae hyn yn hollol wahanol. Gofynnwyd i’r bobl eu hunain, holl bobl y Deyrnas Unedig, am eu barn ynglŷn ag a ddylem aros yn yr UE ai peidio. Pleidleisiodd y bobl o blaid gadael. Y mecanwaith ar gyfer gwneud hynny yw sbarduno erthygl 50. Nid oes gan y Senedd unrhyw rôl ychwanegol i’w chwarae yn hynny o beth. Mae’r bobl wedi dweud eu dweud. Wrth gwrs, bydd digon o gyfle i ystyried holl effeithiau canlyniadol sbarduno erthygl 50 yn y Senedd gan y bydd angen diwygio’r holl ddeddfwriaeth a gyflwynwyd mewn perthynas â’r Undeb Ewropeaidd ers 1973. Felly, ymhell o fod yn anwybyddu’r Senedd, mae hyn yn rhoi cyfle i’r Senedd wireddu dymuniadau pobl Prydain, fel y’u mynegwyd mewn refferendwm lle y dywedasant, heb amod na chyfyngiad, y dylem adael yr UE.
The Member seems to be saying different things. On the one hand, he says there’s been a referendum, and that authorises the Prime Minister to proceed and totally to bypass Parliament, and then, on the other one, he says it is about empowering Parliament. But the position is very clear: we have a constitution, we have arrangements between the devolved Governments that are set, and encompassing all of that, we have the question of the rule of law. What the Member is very clearly saying is that we should disregard the constitutional settlement. He is saying we should disregard the constitutional settlement, and he is also saying that the rule of law does not apply. I made the point very clearly yesterday that the reason we put this submission in was for two things. It is nothing to do with the issue of the merits or demerits of the referendum itself. It is about standing up for democracy, the constitution and the rule of law. It quite worries me that the Member consistently appears to want to bypass the rule of law. That road leads only in one direction.
Ymddengys bod yr Aelod yn dweud pethau gwahanol. Ar y naill law, mae’n dweud bod refferendwm wedi bod, a bod hynny’n awdurdodi’r Prif Weinidog i fwrw iddi ac osgoi’r Senedd yn gyfan gwbl, ac yna, ar y llaw arall, mae’n dweud bod hyn yn ymwneud â grymuso’r Senedd. Ond mae’r sefyllfa’n glir iawn: mae gennym gyfansoddiad, mae gennym drefniadau yn eu lle rhwng y Llywodraethau datganoledig, ac yn cwmpasu hyn oll, mae gennym fater rheolaeth y gyfraith. Mae’r Aelod yn dweud yn glir iawn y dylem anwybyddu’r setliad cyfansoddiadol. Mae’n dweud y dylem anwybyddu’r setliad cyfansoddiadol, ac mae hefyd yn dweud nad yw rheolaeth y gyfraith yn berthnasol. Dywedais yn glir iawn ddoe fod dau reswm pam ein bod wedi cyflwyno’r cyflwyniad hwn. Nid yw’n ymwneud â manteision neu anfanteision y refferendwm ei hun. Mae’n ymwneud â sefyll dros ddemocratiaeth, y cyfansoddiad a rheolaeth y gyfraith. Rwy’n pryderu ei bod yn ymddangos bod yr Aelod yn gyson yn dymuno osgoi rheolaeth y gyfraith. I un cyfeiriad yn unig y mae’r ffordd honno’n arwain.
Bil Cymru
The Wales Bill
2. Pa drafodaethau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cynnal gyda swyddogion y gyfraith ynglŷn â Bil Cymru? OAQ(5)0013(CG)[W]
2. What discussions has the Counsel General held with law officers regarding the Wales Bill? OAQ(5)0013(CG)[W]
The Member knows that this answer is subject to the established law officers’ convention. The Welsh Government is pressing for improvements to the Bill as it progresses in the House of Lords. You will understand the reasons behind the law officers’ convention, and, whereas the nature and content of such discussions remain confidential, I can inform the Member that I have visited Scotland and I have held a meeting with the Lord Advocate to discuss issues of mutual interest.
Gŵyr yr Aelod fod yr ateb hwn yn amodol ar gonfensiwn sefydledig swyddogion y gyfraith. Mae Llywodraeth Cymru yn galw am welliannau i’r Bil wrth iddo fynd drwy Dŷ’r Arglwyddi. Fe fyddwch yn deall y rhesymau dros gonfensiwn swyddogion y gyfraith, a thra bo natur a chynnwys trafodaethau o’r fath yn gyfrinachol, gallaf roi gwybod i’r Aelod fy mod wedi ymweld â’r Alban ac wedi cynnal cyfarfod â’r Arglwydd Adfocad i drafod materion o ddiddordeb cyffredin.
Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb ac am wthio ffiniau’r confensiwn mor bell ag y mae’n gallu tu mewn i’r Siambr yma. Nid wyf i’n gwybod os yw’n gwneud gwialen i’w gefn ei hunan, ond mae lot mwy o gwestiynau yn cael eu gosod iddo fe nawr ei fod e’n ateb cwestiynau, so mae hwnnw’n rhywbeth i’w gofio. Un peth sydd yn wir am Fil Cymru, mae’n debyg, yw, yn anffodus, na fyddwn ni’n cael awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân—rhywbeth sydd wedi cael ei ofyn amdano ers blynyddoedd gan Blaid Cymru a rhywbeth mae’r Prif Weinidog yn fwy diweddar wedi gofyn amdano hefyd. A derbyn, am y tro, nad yw e’n debyg o ddigwydd, fel prif swyddog y gyfraith yng Nghymru i bob pwrpas, beth mae fe’n ei wneud ar hyn o bryd i ddelio â’r ffaith na fydd awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân ac mi fydd, felly, problemau ac anawsterau’n codi yn sgil hynny? Beth mae’n ei wneud hefyd i baratoi, gyda phroffesiwn y gyfraith yng Nghymru, dros y pump i 10 mlynedd nesaf, i adeiladu’r achos drachefn ar gyfer awdurdodaeth, achos fe ddaw cyn bo hir mewn Bil Cymru arall?
I thank the Counsel General for that response and for pushing the boundaries of the convention as far as he can within this Chamber. I’m not sure if he’s making a rod for his own back here, but far more questions are being posed to him now that he’s answering them, so that’s something to bear in mind. One thing that is true of the Wales Bill, it would appear, is that, unfortunately, we won’t have a separate legal jurisdiction—something that’s been requested over many years by Plaid Cymru and something that the First Minister, more recently, has also been pushing for. Accepting that, for the time being, it’s unlikely to happen, as the chief law officer in Wales to all intents and purposes, what are you doing now to deal with the fact that there will be no separate legal jurisdiction and that there will be problems and difficulties arising as a result of that? What’s he also doing to prepare with the legal profession in Wales over the next five or 10 years in order to build the case for a separate jurisdiction, because it will come in due time in a further Wales Bill?
The Member raises an extremely important point, and I probably have to concede that, at this stage, we are not going to get the establishment of the distinct Welsh jurisdiction that I’ve always thought was a reasonable transitional process. It was very interesting hearing the Lord Chief Justice’s evidence to the Justice Committee in Parliament, where he was asked about this issue. And, quite rightly, he said this was a political matter, but he did refer very specifically to the fact that there is a growing body of Welsh law, with significant legislation, such as the Housing (Wales) Act 2014, and other legislation. The issue of the jurisdiction poses increasing challenges. And, again, I think the net effect of all this is that there will, inevitably, be a distinct Welsh jurisdiction; I think it will, inevitably, lead to a separate jurisdiction at some stage in the future. The systems we have we can manage, for the time being, but we are clearly on a path to significant jurisdictional change.
I would just make the point that I’ve made a number of times, that there is a sort of mythology in the sort of status that has developed around the concept of the jurisdiction, which really bypasses the fact that the reason for wanting to create a jurisdictional basis for Welsh law is that it is, ultimately, about the efficient administration of justice. And that is why I think, inevitably, we are on that path, and we will be there. I take some comfort in the possibility of the establishment of a justice commission of some sort in the Wales Bill, and I think that will enable us to continue to look at that.
I think, also, developments in respect of the appointment of a president of tribunals and so on also gives an indication of the way in which the Welsh legislation is going, the administration of justice is going, and the way in which, ultimately, the jurisdictional issue is developing, and going.
Mae’r Aelod yn tynnu sylw at bwynt hynod o bwysig, ac mae’n debyg fod yn rhaid i mi gyfaddef nad ydym, ar y cam hwn, yn mynd i weld sefydlu yr awdurdodaeth benodol i Gymru yr ystyriwn bob amser ei bod yn broses drosiannol resymol. Roedd yn ddiddorol iawn clywed tystiolaeth yr Arglwydd Brif Ustus i’r Pwyllgor Cyfiawnder yn y Senedd, pan ofynnwyd iddo ynglŷn â’r mater hwn. Ac roedd yn iawn i ddweud bod hwn yn fater gwleidyddol, ond cyfeiriodd yn benodol iawn at y ffaith fod yna gorff cynyddol o gyfreithiau Cymreig, gyda deddfwriaeth arwyddocaol, fel Deddf Tai (Cymru) 2014, a deddfau eraill. Mae mater awdurdodaeth yn creu heriau cynyddol. Ac unwaith eto, credaf mai gwir effaith hyn oll yw y bydd yna, yn anochel, awdurdodaeth benodol i Gymru; credaf y bydd hynny, yn anochel, yn arwain at awdurdodaeth ar wahân ar ryw adeg yn y dyfodol. Gallwn reoli’r systemau sydd gennym am y tro, ond yn amlwg, rydym ar y llwybr tuag at newid awdurdodaethol arwyddocaol.
Hoffwn wneud y pwynt rwyf wedi ei wneud sawl tro, fod yna ryw fath o fytholeg o ran y math o statws sydd wedi datblygu mewn perthynas â’r cysyniad o awdurdodaeth, ac mae hynny’n anwybyddu’r ffaith mai’r rheswm dros fod eisiau creu sail awdurdodaethol i gyfraith Cymru yw ei fod yn ymwneud, yn y pen draw, â gweinyddu cyfiawnder yn effeithlon. A dyna pam y credaf ein bod, yn anochel, ar y llwybr hwnnw, ac fe fyddwn yn cyrraedd yno. Mae’r posibilrwydd o sefydlu rhyw fath o gomisiwn cyfiawnder ym Mil Cymru yn rhywfaint o gysur i mi, a chredaf y bydd hwnnw’n ein galluogi i barhau i edrych ar hynny.
Credaf, hefyd, fod datblygiadau mewn perthynas â phenodi llywydd tribiwnlysoedd ac ati hefyd yn rhoi syniad ynglŷn â’r cyfeiriad y mae deddfwriaeth Cymru a gweinyddu cyfiawnder yn anelu tuag ato, ac yn y pen draw, y cyfeiriad y mae mater yr awdurdodaeth yn datblygu ac yn anelu tuag ato.
Heb geisio perswadio y Cwnsler Cyffredinol i fynd i faes gwleidyddol, a fyddai o’n cytuno mai un o’r gwendidau mawr yn yr holl drafodaethau yr ydym ni wedi bod yn eu canol, yn enwedig yn yr ail Dŷ, ynglŷn â Bil Cymru, ydy amharodrwydd swyddogion cyfraith a Gweinidogion y Deyrnas Unedig i gyfnerthu a chysoni cyfansoddiad Cymru yn gliriach, ar gyfer pobl Cymru, ac ar gyfer gwleidyddion Cymru, ac, yn wir, ar gyfer pawb o ddinasyddion Cymru? Ac, a oes modd iddo fo, fel ein prif gyfreithiwr ni yng Nghymru, gynnal trafodaethau uniongyrchol gyda swyddogion cyfraith yng ngweddill y Deyrnas Unedig, ynglŷn â’r angen difrifol i ddod â chyfansoddiad Cymru o leiaf ychydig bach yn debycach yn ei eglurder i gyfansoddiad Gogledd Iwerddon a’r Alban?
Without trying to tempt the Counsel General to go into political spheres, would he agree with me that one of the major weaknesses in the debates that we’ve been involved with, particularly in the second House, on the Wales Bill, is the unwillingness of law officials and UK Government Ministers to reinforce and to standardise the Welsh constitution more clearly, for the people of Wales and for Welsh politicians, and, indeed, for all the citizens of Wales? Would it be possible for him, as our chief lawyer here in Wales, to hold direct discussions with law officers in the rest of the UK on the dire need to bring the Welsh constitution to be at least a little more similar in clarity to the Northern Irish and Scottish constitutions?
Thank you for that question. And, again, I suppose I ought to repeat that, although meetings with law officers do take place, the subject of those meetings, for obvious reasons, remains confidential, other than, obviously, there are matters of mutual interest to discuss.
He raises, certainly, a point that is raised in the Law Commission’s report, which very much deals with issues around codification, and, I think, deals with the points that you’re raising with regard to the need for a clear framework and accessibility in respect of Welsh legislation. That is something that is very much under review at the moment, and I would hope to be able to make a statement at some time in the future on this very point.
Diolch am y cwestiwn. Ac unwaith eto, mae’n debyg y dylwn ailadrodd, er bod cyfarfodydd gyda swyddogion y gyfraith yn digwydd, fod pynciau trafod y cyfarfodydd hynny, am resymau amlwg, yn gyfrinachol, ac eithrio, yn amlwg, y ffaith fod yna faterion o ddiddordeb cyffredin i’w trafod.
Yn sicr, mae’n tynnu sylw at bwynt a nodir yn adroddiad Comisiwn y Gyfraith, sy’n ymdrin yn helaeth â materion yn ymwneud â chodeiddio, ac sy’n ymdrin, rwy’n meddwl, â’r pwyntiau a nodwch o ran yr angen am fframwaith clir a hygyrchedd mewn perthynas â deddfwriaeth Cymru. Mae hynny’n rhywbeth sy’n cael ei adolygu’n helaeth ar hyn o bryd, a gobeithiaf allu gwneud datganiad ar yr union bwynt hwn ar ryw adeg yn y dyfodol.
Y Bil Diddymu Mawr
The Great Repeal Bill
3. Pa asesiad y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’i wneud o effaith tebygol Bil Diddymu Mawr Llywodraeth y DU ar ddeddfwriaeth Cymru? OAQ(5)0012(CG)
3. What assessment has the Counsel General made of the likely impact of the UK Government’s Great Repeal Bill on Welsh legislation? OAQ(5)0012(CG)
The Member will know that this question, again, engages the established law officers’ convention. Nevertheless, I can assure the Member that the Welsh Government will work tirelessly to ensure that Wales’s position is protected, and that will, of course, involve very careful consideration of the likely impact of the UK Government’s Great Repeal Bill on Welsh legislation, and whether legislation by this Assembly would be appropriate.
Gŵyr yr Aelod fod y cwestiwn hwn yn amodol, unwaith eto, ar gonfensiwn sefydledig swyddogion y gyfraith. Er hynny, gallaf roi sicrwydd i’r Aelod y bydd Llywodraeth Cymru’n gweithio’n ddiflino i sicrhau bod sefyllfa Cymru yn cael ei diogelu, a bydd hynny, wrth gwrs, yn cynnwys ystyriaeth ofalus iawn o effaith debygol Bil Diddymu Mawr Llywodraeth y DU ar ddeddfwriaeth Cymru, a pha un a fyddai deddfwriaeth gan y Cynulliad hwn yn briodol.
Diolch am yr ateb hwnnw. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod deddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd sy’n berthnasol i’r meysydd sydd wedi eu datganoli yn cael eu trosglwyddo i Gymru?
Thank you for that response. What steps is the Welsh Government taking to ensure that EU legislation that relates to devolved areas is actually transferred here to Wales?
Well, the Member will probably be aware that there’s extensive work under way, across the Welsh Government, to ensure that we maximise our influence in the discussions with the UK and, in turn, in formal EU negotiations, and thereby to secure the best possible outcome for Wales. The Cabinet sub-committee on European transition is providing strategic direction to the Welsh Government’s work relating to the UK’s exit from the EU, and, of course, a European advisory group has been established, comprising business people, politicians and others with European expertise, and this will advise on the wide-ranging impact on Wales of the UK’s exit from the EU and how we can overcome challenges and take opportunities to secure a prosperous future and a continued positive relationship for Wales with Europe.
I think I would also refer the Member to paragraph 10 of the legal submissions, which are online and which have been filed with the Supreme Court, because that, I believe, actually sets out our position—the Welsh Government’s position—in respect of some of those issues. Paragraph 10 of that submission says that a large number of the devolved functions of the Welsh Government derive from EU law, and will therefore be lost upon the UK’s withdrawal from the EU treaties. We then list a number of examples: for example, the designation of special areas of conservation, designations for the natural resources body for Wales emissions trading scheme. Welsh Ministers have also been designated as a competent authority under the nutrition and health claims, and there’s a whole raft of these competencies that Welsh Government and Welsh Ministers actually have, and those will actually disappear.
These functions will, to the extent that they are maintained or modified, require a new legislative base after the EU treaties cease to apply. The difficulty we have with the great repeal Bill at the moment is that we have actually no indication as to precisely how it would operate, what it might contain, but I think what is very clear in terms of our position is that the UK Government must recognise that any powers in the devolved fields currently held at EU level must be exercised at a devolved level, unless there was a clear and agreed reason for them to be held by the UK Government. And, in that event, there must be a mechanism for co-decision making in these areas.
Wel, mae’n siŵr y bydd yr Aelod yn ymwybodol fod cryn dipyn o waith yn mynd rhagddo, ar draws Llywodraeth Cymru, i sicrhau cymaint o ddylanwad ag y gallwn yn y trafodaethau gyda’r DU, ac wedi hynny, mewn trafodaethau ffurfiol â’r UE, er mwyn sicrhau’r canlyniadau gorau posibl i Gymru. Mae is-bwyllgor y Cabinet ar y trefniadau pontio Ewropeaidd yn rhoi cyfeiriad strategol i waith Llywodraeth Cymru mewn perthynas â’r DU yn gadael yr UE, ac wrth gwrs, sefydlwyd grŵp cynghori ar Ewrop, sy’n cynnwys pobl fusnes, gwleidyddion a phobl eraill ag arbenigedd mewn perthynas ag Ewrop, a bydd yn rhoi cyngor ar effaith eang y DU yn gadael yr UE ar Gymru a sut y gallwn oresgyn heriau a manteisio ar gyfleoedd i sicrhau dyfodol llewyrchus a pherthynas gadarnhaol barhaus rhwng Cymru ac Ewrop.
Credaf y dylid cyfeirio’r Aelod hefyd at baragraff 10 yn y cyflwyniadau cyfreithiol, sydd ar gael ar-lein ac a gyflwynwyd gerbron y Goruchaf Lys, gan fod y rheini, rwy’n credu, yn nodi ein safbwynt mewn gwirionedd—safbwynt Llywodraeth Cymru—mewn perthynas â rhai o’r materion hynny. Mae paragraff 10 yn y cyflwyniad hwnnw yn dweud bod nifer fawr o swyddogaethau datganoledig Llywodraeth Cymru yn deillio o gyfraith yr UE, ac y byddant felly’n cael eu colli wedi i’r DU dynnu’n ôl o gytuniadau’r UE. Yna, rydym yn rhestru nifer o enghreifftiau: er enghraifft, dynodiad ardaloedd cadwraeth arbennig, dynodiadau ar gyfer cynllun masnachu allyriadau corff adnoddau naturiol Cymru. Mae Gweinidogion Cymru hefyd wedi cael eu dynodi’n awdurdod cymwys o dan yr honiadau am faeth ac iechyd, ac mae gan Lywodraeth Cymru a Gweinidogion Cymru lu o’r cymwyseddau hyn, a byddant yn diflannu mewn gwirionedd.
Bydd angen sylfaen ddeddfwriaethol newydd ar gyfer y swyddogaethau hyn, i’r graddau y cânt eu cynnal neu eu haddasu, wedi i gymhwysedd cytuniadau’r UE ddod i ben. Y broblem sydd gennym gyda’r Bil diddymu mawr ar hyn o bryd yw nad oes gennym unrhyw syniad mewn gwirionedd sut yn union y byddai’n gweithio, yr hyn y gallai ei gynnwys, ond credaf mai’r hyn sy’n glir iawn o ran ein sefyllfa yw bod yn rhaid i Lywodraeth y DU gydnabod bod yn rhaid i unrhyw bwerau yn y meysydd datganoledig, a ddelir ar hyn o bryd ar lefel yr UE, gael eu harfer ar lefel ddatganoledig, oni bai bod rheswm clir wedi’i gytuno pam y dylent gael eu cadw gan Lywodraeth y DU. A phe bai hynny’n digwydd, byddai’n rhaid cael mecanwaith ar gyfer gwneud penderfyniadau ar y cyd yn y meysydd hyn.
Well, it will come as no surprise to the Counsel General that, as a member of the UK Independence Party, I obviously welcome the fact that the Prime Minister is working on a new Act of Parliament to repeal the iniquitous 1972 European Communities Act. However, to set UKIP’s position with regard to this, whilst we support the Act, we’re also adamant that it in no way rolls back the competencies of this Government, and that we in Wales must be free to change or amend any part of the Act that affects those areas devolved to this Assembly. Does the Counsel General agree with me that it is vital that we not only retain those competencies given to us, but we shall also be able to amend the devolved areas covered in the Act to best serve the Welsh people?
Wel, ni fydd yn syndod i’r Cwnsler Cyffredinol fy mod i, fel aelod o Blaid Annibyniaeth y DU, yn amlwg yn croesawu’r ffaith fod y Prif Weinidog yn gweithio ar Ddeddf Seneddol newydd i ddiddymu’r ddeddf anghyfiawn honno, Deddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972. Fodd bynnag, i nodi safbwynt UKIP mewn perthynas â hyn, er ein bod yn cefnogi’r Ddeddf, rydym hefyd yn benderfynol na ddylai ddiddymu cymwyseddau’r Llywodraeth hon mewn unrhyw ffordd, a bod yn rhaid i ni yng Nghymru gael rhyddid i newid neu ddiwygio unrhyw ran o’r Ddeddf sy’n effeithio ar y meysydd a ddatganolwyd i’r Cynulliad hwn. A yw’r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno ei bod yn hanfodol ein bod nid yn unig yn cadw’r cymwyseddau a roddwyd i ni, ond y byddwn hefyd yn gallu diwygio’r meysydd datganoledig sydd wedi’u cynnwys yn y Ddeddf i wasanaethu pobl Cymru yn y ffordd orau?
It is certainly the Welsh Government’s case that there should be no rolling back of those devolved areas, and those powers currently residing in Europe that relate to those devolved areas should be dealt with as I have outlined. So, I welcome the comments that the Member has made. I would urge him to go one step forward and actually support the concept of the rule of law in respect of the matters that are before the Supreme Court as well.
Yn sicr, dadl Llywodraeth Cymru yw na ddylid diddymu unrhyw ran o’r meysydd datganoledig hynny, ac y dylid ymdrin â’r pwerau hynny a ddelir yn Ewrop ar hyn o bryd, ac sy’n ymwneud â’r meysydd datganoledig hynny, fel yr amlinellais. Felly, croesawaf sylwadau’r Aelod. Byddwn yn ei annog i fynd gam ymhellach a chefnogi’r cysyniad o reolaeth y gyfraith mewn perthynas â’r materion sydd gerbron y Goruchaf Lys hefyd.
Y Ddeddf Hawliau Dynol
The Human Rights Act
4. Pa asesiad y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’i wneud o effaith y Ddeddf Hawliau Dynol ar ddeddfwriaeth Cymru? OAQ(5)0010(CG)
4. What assessment has the Counsel General made of the impact of the Human Rights Act on Welsh legislation? OAQ(5)0010(CG)
Members will know my advice is legally privileged. However, Members will know that the Human Rights Act is embedded in the Government of Wales Act 2006 and consequently impacts on legislation made by the Assembly and Welsh Ministers.
Bydd yr Aelodau’n ymwybodol fod fy nghyngor yn gyfreithiol freintiedig. Fodd bynnag, fe fydd yr Aelodau’n gwybod bod y Ddeddf Hawliau Dynol yn rhan annatod o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, ac o ganlyniad, ei bod yn effeithio ar ddeddfwriaeth a wneir gan y Cynulliad a Gweinidogion Cymru.
Thank you. The UK Government has indicated that it plans to abolish the Human Rights Act, and, Counsel General, you’ll be aware of Amnesty International’s campaign against this. Far from what its detractors will you have believe, the Act protects ordinary people’s freedom, safety and dignity, and helps people hold authority to account when things go wrong. Indeed, the Act was instrumental in aiding families of Hillsborough victims in finally finding the truth. Will you, Counsel General, outline the implications of the abolition of the Human Rights Act for us in Wales?
Diolch. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei bod yn bwriadu diddymu’r Ddeddf Hawliau Dynol, ac fe fyddwch yn ymwybodol, Gwnsler Cyffredinol, o ymgyrch Amnesty International yn erbyn hyn. Yn wahanol i’r hyn yr hoffai ei gwrthwynebwyr i chi ei gredu, mae’r Ddeddf yn amddiffyn rhyddid, diogelwch ac urddas pobl gyffredin, ac yn helpu pobl i ddwyn awdurdod i gyfrif pan fydd pethau’n mynd o chwith. Yn wir, bu’r Ddeddf yn allweddol wrth gynorthwyo teuluoedd y rhai a fu farw yn nhrychineb Hillsborough i ddatgelu’r gwirionedd o’r diwedd. A wnewch chi, Gwnsler Cyffredinol, amlinellu goblygiadau diddymu’r Ddeddf Hawliau Dynol i ni yng Nghymru?
Thank you for the question, and, as has previously been set out by the First Minister in his evidence to the House of Lords EU Select Committee, the Welsh Government is fundamentally opposed to the repeal of the Human Rights Act 1998, and, similarly, to any withdrawal from the European Convention on Human Rights. The Human Rights Act affects the Welsh Ministers and the Assembly in two very direct ways. Firstly, they are public authorities for the purpose of the Human Rights Act 1998, which means that they cannot act in a way that is incompatible with convention rights. And, secondly, the Welsh Ministers are under a statutory duty by virtue of the Government of Wales Act 2006 not to act or to legislate incompatibly with the convention rights, so that any Assembly Bill provision is outside the Assembly’s competence if it is incompatible with convention rights. It is almost certain that imposing compliance with a British Bill of Rights on the Assembly will require the Assembly’s consent by a legislative consent motion.
Can I refer specifically to the Amnesty International campaign, which is a campaign I very much endorse, because the Human Rights Act has been something that has been grossly misrepresented by certain political organisations and parties? For me, it is a jewel in our constitution, in our legislative framework. It is very interesting, some of the points that have arisen in the Amnesty International campaign, and I was very disappointed to see that the posters were subsequently banned by Network Rail. But, just referring to the comments that were made, for example, by Becky Shah, whose mother died at Hillsborough, she said that:
‘Without the Human Rights Act we would never, ever have had the second inquest. Without the Human Rights Act we would never, ever have got the verdicts of unlawfully killed against all the parties that were culpable. It was an absolutely imperative piece of legislation.’
Again, the parents of John Robinson, who died in 2006 from a ruptured spleen, where, again, the issue of second inquest arose, where the family said that it was
‘fundamental to everyone, in all walks of life. It opens access to justice for the man in the street. From the outset, all we wanted to know was the truth, and we were denied that by an inadequate first inquest. Using the Human Rights Act helped us achieve our goal.
For me, my personal view and the view of the Welsh Government is one of opposition to it. The idea of supplanting the excellent Human Rights Act and the European Convention on Human Rights with a Bill of Rights, in my view, could do nothing other than probably lower the standards of human rights, and what would that say about the standing of the United Kingdom in the world—at the time, with everything that is happening, to be saying that our objective now is to lower the standard of human rights?
Diolch am y cwestiwn, ac fel y nodwyd eisoes gan y Prif Weinidog yn ei dystiolaeth i Bwyllgor Dethol Tŷ’r Arglwyddi ar yr UE, mae Llywodraeth Cymru yn llwyr wrthwynebu diddymu Deddf Hawliau Dynol 1998, ac yn yr un modd, mae’n gwrthwynebu unrhyw dynnu’n ôl o’r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol. Mae’r Ddeddf Hawliau Dynol yn effeithio ar Weinidogion Cymru a’r Cynulliad mewn dwy ffordd uniongyrchol iawn. Yn gyntaf, maent yn awdurdodau cyhoeddus at ddibenion Deddf Hawliau Dynol 1998, sy’n golygu na allant weithredu mewn ffordd sy’n anghydnaws â hawliau’r confensiwn. Ac yn ail, mae dyletswydd statudol ar Weinidogion Cymru yn rhinwedd Deddf Llywodraeth Cymru 2006 i beidio â gweithredu neu ddeddfu yn anghydnaws â hawliau’r confensiwn, sy’n golygu bod unrhyw ddarpariaeth ym Miliau’r Cynulliad y tu allan i gymhwysedd y Cynulliad os yw’n anghydnaws â hawliau’r confensiwn. Mae bron yn sicr y byddai mynnu bod y Cynulliad yn cydymffurfio â Deddf Hawliau Prydeinig yn galw am gydsyniad y Cynulliad, drwy gynnig cydsyniad deddfwriaethol.
A gaf fi gyfeirio’n benodol at ymgyrch Amnesty International, sy’n ymgyrch rwy’n ei chefnogi’n frwd, gan fod y Ddeddf Hawliau Dynol wedi cael ei chamddisgrifio’n ddybryd gan rai sefydliadau a phleidiau gwleidyddol? I mi, mae’n un o drysorau ein cyfansoddiad, ein fframwaith deddfwriaethol. Mae rhai o’r pwyntiau a nodwyd yn ymgyrch Amnesty International yn ddiddorol iawn, ac roeddwn yn siomedig iawn o weld bod Network Rail wedi gwahardd eu posteri. Ond gan gyfeirio at y sylwadau a wnaed, er enghraifft, gan Becky Shah, a gollodd ei mam yn Hillsborough, dywedodd:
Heb y Ddeddf Hawliau Dynol ni fyddem byth wedi cael yr ail gwest. Heb y Ddeddf Hawliau Dynol ni fyddem byth bythoedd wedi cael y rheithfarn o ladd anghyfreithlon yn erbyn y rhai a oedd ar fai. Roedd yn ddeddfwriaeth gwbl hanfodol.
Unwaith eto, rhieni John Robinson, a fu farw yn 2006 o ddueg wedi rhwygo, lle y dywedodd y teulu, unwaith eto, pan gododd mater ail gwest, ei bod yn
hanfodol i bawb, o bob cefndir. Mae’n sicrhau mynediad at gyfiawnder i’r dyn yn y stryd. O’r cychwyn cyntaf, yr unig beth roeddem am ei wybod oedd y gwir, ac ni chawsom hynny gan gwest cyntaf annigonol. Roedd defnyddio’r Ddeddf Hawliau Dynol yn gymorth i ni gyflawni ein nod.
I mi, fy marn bersonol a barn Llywodraeth Cymru yw ein bod yn ei gwrthwynebu. Ni allai’r syniad o Ddeddf Hawliau i ddisodli’r Ddeddf Hawliau Dynol ragorol a’r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol wneud dim, yn fy marn i, heblaw gostwng safonau hawliau dynol yn ôl pob tebyg, a beth fyddai hynny’n ei ddweud am statws y Deyrnas Unedig yn y byd—ar yr adeg hon, gyda phopeth sy’n digwydd, ein bod yn dweud mai ein hamcan yn awr yw gostwng safon hawliau dynol?
Erthygl 50
Article 50
5. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad ynglŷn â’i gyfraniad i achos apêl erthygl 50 gerbron y Goruchaf Lys? OAQ(5)0014(CG)[W]
5. Will the Counsel General make a statement on his contribution to the article 50 appeal case brought before the Supreme Court? OAQ(5)0014(CG)[W]
I refer the Member to the written statement published last Friday, attaching my written submissions to the court. As I’ve previously said, this case raises profound issues about the United Kingdom’s constitutional arrangements, and the legal framework for devolution. It’s right that Wales should be heard on those issues, and we will be putting our case at next week’s hearing.
Cyfeiriaf yr Aelod at y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf, gan atodi fy nghyflwyniadau ysgrifenedig i’r llys. Fel y dywedais yn gynharach, mae’r achos hwn yn tynnu sylw at faterion pwysig yn ymwneud â threfniadau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, a’r fframwaith cyfreithiol ar gyfer datganoli. Mae’n iawn i Gymru gael ei chlywed mewn perthynas â’r materion hynny, a byddwn yn cyflwyno ein hachos yn y gwrandawiad yr wythnos nesaf.
Diolch am yr ateb, a chytunaf gyda’r rheswm bod Llywodraeth Cymru yn rhan o’r achos yma. Os ydw i wedi darllen y cynnig i’r Goruchaf Lys yn iawn, mae Llywodraeth Cymru o’r farn y dylid ‘trigger-o’ erthygl 50 drwy Fil gerbron Tŷ’r Cyffredin—dim cynnig neu bleidlais yn Nhŷ’r Cyffredin, ond Bil. Os felly, a ydych chi wedi ystyried y math o Fil a fyddai’n addas ar gyfer y broses yna? A fyddai’r Bil, er enghraifft, yn cynnwys darn penodol yn ymwneud â Chymru a deddfwriaeth Ewropeaidd sydd yn weithredol yng Nghymru a pharhad y ddeddfwriaeth yna? Ac a ydych chi o gwbl wedi trafod gyda swyddogion y gyfraith eraill sut y byddai Bil o’r fath yn gallu neilltuo amser i barchu penderfyniad pobl Prydain gyfan yn y refferendwm tra’n parchu hefyd lle’r Cynulliad hwn yn y broses ddemocrataidd?
Thank you for that response, and I agree with the decision to become part of this case by the Welsh Government. If I have read the submission to the Supreme Court correctly, the Welsh Government is of the view that article 50 should be triggered through a Bill before the House of Commons—not a motion or simply a vote in the Commons, but a Bill. If that is the case, have you considered the kind of Bill that would be an appropriate vehicle for that process? Would it, for example, include a specific section related to Wales and European legislation currently implemented in Wales, and the continuation of that legislation? And have you discussed at all with other law officers how such a Bill could allocate time to respect the decision of the people of the UK as a whole and the referendum whilst also respecting the place of this Assembly in the democratic process?
The Member raises a very, very important point in that we do actually also have to think beyond the ultimate judgment. If the judgment is upheld, and it is necessary for Parliament to legislate, then further issues arise: firstly, in respect of the Sewel convention, in that the Bill will inevitably impact on the devolution settlement and we would have a voice at that stage. What I would hope—and, again, I think it’s the same comments that have been made by the First Minister from time to time—is that, at that stage, the UK Government will work to seek consensus from all the devolved Governments of the United Kingdom to work collectively for a common objective, ensuring that the voices of all parts of the United Kingdom are heard.
Mae’r Aelod yn nodi pwynt pwysig iawn yn yr ystyr y bydd yn rhaid i ni feddwl y tu hwnt i’r canlyniad yn y pen draw. Os caiff y dyfarniad ei gadarnhau, a bod angen i’r Senedd ddeddfu, yna mae rhagor o faterion yn codi: yn gyntaf, mewn perthynas â chonfensiwn Sewel, yn yr ystyr y bydd y Bil yn cael effaith anochel ar y setliad datganoli, a byddai llais gennym ar y cam hwnnw. Yr hyn rwy’n ei obeithio—ac unwaith eto, credaf mai dyma’r sylwadau a wnaed gan Brif Weinidog Cymru o bryd i’w gilydd—yw y byddai Llywodraeth y DU yn gweithio ar y cam hwnnw i geisio consensws rhwng holl Lywodraethau datganoledig y Deyrnas Unedig i weithio ar y cyd tuag at nod cyffredin, er mwyn sicrhau bod lleisiau pob rhan o’r Deyrnas Unedig yn cael eu clywed.
I welcome the robust stance of the Counsel General in making sure that the voice of Wales is heard at the Supreme Court. That’s right and proper, I feel strongly. Would he recognise that, in those areas of competences that he’s referred to, of course, is the very prominent area of competence in Wales of agriculture and rural development? Whilst it’s right that whatever comes out of the appeal hearing and the subsequent repeal Act should recognise where the competences lie, they should also recognise where the funding paths lie. Any suggestion that competences could remain here, but funding—or under some framework, these competences of funding—disappears up to the end of the M4, is frankly misguided and very dangerous for Wales.
Croesawaf safbwynt cadarn y Cwnsler Cyffredinol ynglŷn â sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed yn y Goruchaf Lys. Teimlaf yn gryf fod hynny’n iawn ac yn briodol. A fuasai’n cydnabod bod y meysydd cymhwysedd y cyfeiriodd atynt, wrth gwrs, yn cynnwys amaethyddiaeth a datblygu gwledig, sy’n faes cymhwysedd amlwg iawn yng Nghymru? Er ei bod yn iawn y dylai’r hyn a ddaw o’r gwrandawiad apêl a’r Ddeddf ddiddymu ddilynol gydnabod lle y mae’r cymwyseddau, dylent hefyd gydnabod lle y mae’r llwybrau cyllido. Mae unrhyw awgrym y gallai’r cymwyseddau aros yma, ond bod y cyllid—neu o dan ryw fframwaith, y cymwyseddau cyllido hyn—yn diflannu i ben draw’r M4, yn anghywir a bod yn onest ac yn beryglus iawn i Gymru.
I would certainly agree with what the Member says. Any suggestion that, on the one hand, a competency is laid with the Assembly within our devolved area but that the funding is then removed to another body, whether it would be to Westminster or wherever, raises very serious issues in respect of the rolling back of devolution, and a significant change in direction of the devolution settlement, and certainly, the undermining of the referendum that took place within Wales and the parliamentary process in respect of the Government of Wales Act, and also in respect of the current discussions and legislation going through Parliament in respect of the Wales Bill. So, I would totally reject that approach, and I would affirm that, with the responsibilities that come to Wales within the devolved framework, they should also bring the capacity to being able to carry out those responsibilities, which means the funding for those areas.
Yn sicr, cytunaf â’r hyn a ddywed yr Aelod. Mae unrhyw awgrym, ar y naill law, fod cymhwysedd yn dod i’r Cynulliad yn ein hardal ddatganoledig, ond bod yr arian yn cael ei symud i gorff arall, boed yn San Steffan neu ble bynnag, yn codi materion difrifol iawn o ran lleihau datganoli, a newid sylweddol yng nghyfeiriad y setliad datganoli, ac yn sicr, o ran tanseilio’r refferendwm a gynhaliwyd yng Nghymru a’r broses seneddol mewn perthynas â Deddf Llywodraeth Cymru, a hefyd o ran y trafodaethau a’r ddeddfwriaeth sy’n mynd drwy’r Senedd ar hyn o bryd mewn perthynas â Bil Cymru. Felly, buaswn yn gwrthod yr ymagwedd honno’n llwyr, a buaswn yn cadarnhau, o ran y cyfrifoldebau a ddaw i Gymru o fewn y fframwaith datganoledig, y dylent hefyd ddod â’r gallu i gyflawni’r cyfrifoldebau hynny, sy’n golygu’r cyllid ar gyfer y meysydd hynny.
Ymgyfreitha Sifil a Llysoedd Hawliau Bychain
Civil Litigation and Small Claims Courts
6. Pa sylwadau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u gwneud i Lywodraeth y DU ynghylch effaith y newidiadau arfaethedig i ymgyfreitha sifil a llysoedd hawliadau bychain? OAQ(5)0008(CG)
6. What representations has the Counsel General made to the UK Government regarding the impact on Wales of the proposed changes to the civil litigation and small claims courts? OAQ(5)0008(CG)
Thank you for the question. We continue to make representations. The proposed changes to civil litigation and small claims are likely to have serious impacts on people across Wales, and we are continuing to challenge the UK Government on reforms that restrict access to justice.
Diolch am y cwestiwn. Rydym yn parhau i gyflwyno sylwadau. Mae’r newidiadau arfaethedig i ymgyfreitha sifil a hawliadau bychain yn debygol o gael effeithiau difrifol ar bobl ledled Cymru, ac rydym yn parhau i herio Llywodraeth y DU parthed diwygiadau sy’n cyfyngu ar fynediad at gyfiawnder.
Thank you for that response. Do you, Counsel General, agree with me that this is a further step in restricting ordinary people’s rights and access to justice through the courts system?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. A ydych chi, Gwnsler Cyffredinol, yn cytuno bod hwn yn gam pellach tuag at gyfyngu ar hawliau a mynediad pobl gyffredin at gyfiawnder drwy’r system llysoedd?
The simple answer to that is ‘yes’. I’ll elaborate on it to the extent that we continue to make representations to the Ministry of Justice about its raft of reforms to the justice system to ensure that access to justice is available for everyone in society, including the most vulnerable. We have serious concerns about the quality of the evidence provided by the Ministry of Justice in support of its proposals to reform the process for soft tissue injury whiplash claims, which it is currently consulting on. Of course, last week, ‘The Law Society Gazette’ reported that data in the consultation paper was, in fact, out of date and could be potentially open to judicial review. So, we are pressing the UK Government to emphasise to it the importance of ensuring that the rights of all people are protected.
One of our concerns is that the proposal to increase the small claims limit from £1,000 to £5,000 would prevent many people who have suffered injury, losing the right to free legal advice. We are concerned about how robust the supporting evidence is. We’re also concerned about the basis on which this is pressing ahead, because one of the objectives with regard to the whiplash soft tissue injury aspect is to provide a cap on damages of £450, which is well below the existing small claims limit. So, if that was the objective, one would ask why this is actually taking place. Well, you have to look at it to see a more general direction that’s being taken, and that is to increase the small claims limit. One would ask why that is taking place and for whose benefit. What seemed to me to be very clear is that the insurance industry lobby is extremely powerful and is effectively promoting a series of reforms. The UK Government is consulting on those reforms. I would have to say that this is a battle that has been going on for a number of decades. Every reform that takes place results in injured people receiving less access to justice and the insurance industry increasing their profits. I have not yet seen a situation where there has been a reform that has reduced damages and has actually led to any reductions in insurance industry premiums. I think that is a concern if that is the potential outcome of these reforms. So, as I say, there is a consultation under way. The Welsh Government will be responding and we will be giving considerable thought to the content of that response to the consultation process.
Yr ateb syml i’r cwestiwn hwnnw yw ‘ydw’. Fe ymhelaethaf i’r graddau ein bod yn parhau i gyflwyno sylwadau i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder ynglŷn â’i llu o ddiwygiadau i’r system gyfiawnder i sicrhau bod mynediad at gyfiawnder ar gael i bawb yn y gymdeithas, gan gynnwys y rhai mwyaf agored i niwed. Mae gennym bryderon difrifol am ansawdd y dystiolaeth a ddarparwyd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder i gefnogi ei chynigion i ddiwygio’r broses ar gyfer hawliadau anafiadau chwiplach i’r meinwe meddal y mae’n ymgynghori arni ar hyn o bryd. Wrth gwrs, yr wythnos diwethaf, adroddodd ‘The Law Society Gazette’ fod y data yn y papur ymgynghori wedi dyddio mewn gwirionedd a gallai, o bosibl, fod yn agored i adolygiad barnwrol. Felly, rydym yn gwasgu ar Lywodraeth y DU i bwysleisio pa mor bwysig yw sicrhau bod hawliau pawb yn cael eu diogelu.
Un o’n pryderon yw y buasai’r cynnig i gynyddu’r terfyn hawliadau bychain o £1,000 i £5,000 yn rhwystro llawer o bobl sydd wedi dioddef anaf, gan golli’r hawl i gyngor cyfreithiol am ddim. Rydym yn pryderu ynglŷn â chryfder y dystiolaeth ategol. Rydym hefyd yn pryderu ynglŷn ag ar ba sail y mae hyn yn symud ymlaen, oherwydd un o’r amcanion mewn perthynas â’r elfen anafiadau chwiplach i’r meinwe meddal yw darparu cap ar iawndal o £450, sy’n llawer is na’r cyfyngiad ar hawliadau bychain ar hyn o bryd. Felly, os mai dyna oedd y nod, buasai rhywun yn gofyn pam y mae hyn yn digwydd mewn gwirionedd. Wel, mae’n rhaid i chi edrych arno i weld y cyfeiriad y mae’n mynd iddo’n fwy cyffredinol, a chynyddu’r terfyn hawliadau bychain yw hwnnw. Buasai rhywun yn gofyn pam y mae hynny’n digwydd ac er budd pwy. Roedd yn ymddangos yn glir iawn i mi fod lobi’r diwydiant yswiriant yn hynod o bwerus ac yn hyrwyddo cyfres o ddiwygiadau i bob pwrpas. Mae Llywodraeth y DU yn ymgynghori ar y diwygiadau hynny. Buasai’n rhaid i mi ddweud bod hon yn frwydr sydd wedi para ers nifer o ddegawdau. Mae pob diwygiad sy’n digwydd yn arwain at lai o fynediad at gyfiawnder i bobl sydd wedi’u hanafu a chynnydd yn elw’r diwydiant yswiriant. Nid wyf wedi gweld sefyllfa eto lle y mae diwygio wedi lleihau iawndal ac wedi arwain at ostyngiadau ym mhremiymau’r diwydiant yswiriant. Rwy’n credu ei fod yn achos pryder os mai dyna yw canlyniad posibl y diwygiadau hyn. Felly, fel y dywedaf, mae ymgynghoriad ar y gweill. Bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb a byddwn yn rhoi cryn ystyriaeth i gynnwys yr ymateb hwnnw i’r broses ymgynghori.
Cydraddoldeb Rhywiol yn y Proffesiwn Cyfreithiol
Gender Equality within the Legal Profession
7. Pa drafodaethau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cael ynghylch hyrwyddo cydraddoldeb rhywiol yn y proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru? OAQ(5)0009(CG)
7. What discussions has the Counsel General had regarding promoting gender equality within the legal profession in Wales? OAQ(5)0009(CG)
As Counsel General, I have not yet had any specific discussions regarding promoting gender equality within the legal profession in Wales. However, equality is an important aspect of my desire that the legal sector in Wales is to be cherished and nurtured, supported and encouraged to innovate and grow, but is also representative of the society in which it operates.
Fel Cwnsler Cyffredinol, nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol eto ynghylch hyrwyddo cydraddoldeb rhywiol o fewn y proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru. Fodd bynnag, mae cydraddoldeb yn agwedd bwysig ar fy awydd i’r sector cyfreithiol yng Nghymru gael ei goleddu a’i feithrin, ei gefnogi a’i annog i arloesi a thyfu, ond ei fod hefyd yn gynrychioliadol o’r gymdeithas y mae’n gweithredu ynddi.
I thank the Counsel General for that response. Statistics from the Bar Standards Board show that, amongst barristers, the gender balance is almost equal in terms of barristers being called to the bar. But, by the time it comes to practising as a barrister, there is a huge difference, with almost twice as many men as women actually practising as barristers. What is the Counsel General’s view as to what can be done to tackle this issue in the legal profession?
Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb hwnnw. Mae ystadegau Bwrdd Safonau’r Bar yn dangos fod y cydbwysedd rhwng y rhywiau ymhlith bargyfreithwyr bron yn gyfartal o ran y bargyfreithwyr sy’n cael eu galw i’r bar. Ond erbyn y daw’n amser i ymarfer fel bargyfreithiwr, ceir gwahaniaeth enfawr, gyda bron ddwywaith cymaint o ddynion na menywod yn ymarfer fel bargyfreithwyr. Beth yw barn y Cwnsler Cyffredinol ynglŷn â’r hyn y gellir ei wneud i fynd i’r afael â’r mater hwn yn y proffesiwn cyfreithiol?
Whilst not, perhaps, directly relevant to the question, the Welsh Government has made representations in these areas, in particular about the composition of the Supreme Court. The issue has also been raised by the Judicial Appointments Commission itself and by a number of justices themselves. The Member may well be aware of some of the comments made by Baroness Hale, the sole woman on the Supreme Court. There are some data that the Members may be interested in: there are 108 high court judges and, of them, 21 are women and three come from an ethnic minority background. In the Supreme Court, of 12, there is only one female, and that is Baroness Hale. They are predominantly white, male, privately educated and, in general, unrepresentative. Under way at the moment are considerations of appointments of a number of deputy High Court judges and High Court judges. There is one Supreme Court judge to be replaced, and five to be replaced in due course over the next couple of years due to retirements. Of course, Lady Justice Hale said that the UK Supreme Court should be ashamed if it doesn’t increase diversity. What she also said, of course, is that, of the 13 appointments over the decade that she has sat, all but two were from Oxford or Cambridge, and all but three went to boys boarding schools.
The point, I think, that the Member is making, of course, is that our judicial system, to have the confidence of the people, should be representative of the people. I think it is very clear that, not only in terms of the representations made by the Welsh Government, but within the Judicial Appointments Commission itself and within the legal sector itself, there is a recognition that there is a need for far greater diversity. The UK has one of the lowest proportions of female judges in Europe, and this is something that has to be addressed. We also have to pay some attention, I think, to the actual legal profession itself, because, from start to finish, the number of female lawyers is where the judges are ultimately selected from. So, we have to ask why the system has failed up to now. If we look at the Queen’s Counsel system, only 13 per cent of those are women. So, there are significant issues that, I think, have been recognised but are hopefully going to be addressed, and are very much in line with the thinking of Welsh Government and representations from Welsh Government itself.
Er nad yw hyn, efallai, yn uniongyrchol berthnasol i’r cwestiwn, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno sylwadau mewn perthynas â’r meysydd hyn, yn enwedig ynglŷn â chyfansoddiad y Goruchaf Lys. Mae’r mater wedi cael ei godi hefyd gan y Comisiwn Penodiadau Barnwrol a chan nifer o farnwyr eu hunain. Mae’n bur bosibl fod yr Aelod yn ymwybodol o rai o’r sylwadau a wnaed gan y Farwnes Hale, yr unig aelod benywaidd o’r Goruchaf Lys. Ceir rhywfaint o ddata a allai fod o ddiddordeb i’r Aelodau: ceir 108 o farnwyr yn yr uchel lys ac mae 21 ohonynt yn fenywod a thri ohonynt yn dod o gefndir ethnig lleiafrifol. Yn y Goruchaf Lys, un yn unig o’r 12 sy’n ddynes, sef y Farwnes Hale. Dynion gwyn sydd wedi cael addysg breifat ydynt yn bennaf ac yn gyffredinol, nid ydynt yn gynrychiadol. Mae penodiadau nifer o ddirprwy farnwyr a barnwyr yr Uchel Lys dan ystyriaeth ar hyn o bryd. Mae un barnwr Goruchaf Lys i’w benodi, a phump i’w penodi maes o law yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf oherwydd ymddeoliadau. Wrth gwrs, dywedodd yr Arglwyddes Ustus Hale y dylai Goruchaf Lys y DU gywilyddio os nad yw’n cynyddu amrywiaeth. Dywedodd hefyd, wrth gwrs, fod pob un ond dau o’r 13 o benodiadau a gafwyd yn ystod y degawd y bu’n aelod o’r Llys hwnnw wedi mynychu Rhydychen neu Gaergrawnt, a bod pob un ond tri wedi mynychu ysgolion preswyl i fechgyn.
Rwy’n credu mai’r pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud, wrth gwrs, yw y dylai ein system farnwrol fod yn gynrychiadol o’r bobl er mwyn ennyn hyder y bobl. Credaf ei bod yn glir iawn, nid yn unig o ran y sylwadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru, ond o fewn y Comisiwn Penodiadau Barnwrol ei hun a’r sector cyfreithiol ei hun, fod yna gydnabyddiaeth fod angen llawer mwy o amrywiaeth. Gan y DU y mae un o’r cyfraddau isaf o farnwyr benywaidd yn Ewrop, ac mae’n fater sy’n rhaid rhoi sylw iddo. Mae’n rhaid i ni hefyd roi sylw, rwy’n credu, i’r proffesiwn cyfreithiol ei hun, oherwydd, o’r dechrau i’r diwedd, o blith y cyfreithwyr benywaidd y caiff barnwyr eu dewis yn y pen draw. Felly, mae’n rhaid i ni ofyn pam y mae’r system wedi methu hyd yn hyn. Os edrychwn ar system Cwnsler y Frenhines, 13 y cant yn unig o’r rheini sy’n fenywod. Felly, mae yna broblemau sylweddol wedi cael eu cydnabod, rwy’n credu, ond gobeithio y bydd gwaith yn cael ei wneud i’w datrys, a sicrhau eu bod yn unol â meddylfryd Llywodraeth Cymru a sylwadau gan Lywodraeth Cymru ei hun.
Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Rwyf wedi derbyn tri cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66, ac rwy’n galw ar Bethan Jenkins i ofyn y cwestiwn brys cyntaf.
I have accepted three urgent questions under Standing Order 12.66 and I call on Bethan Jenkins to ask the first urgent question.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am drafodaethau y mae wedi’u cael â Trinity Mirror ynghylch y cynnig i gau gwaith argraffu’r cwmni yng Nghaerdydd, gan golli 33 o swyddi ar y safle? EAQ(5)0085(EI)
Will the Minister make a statement on discussions he has had with Trinity Mirror about their proposal to close the Cardiff based printing press, cutting 33 jobs at the site? EAQ(5)0085(EI)
Yes. I had a meeting today with the management team of Trinity Mirror South Wales, where I raised this worrying matter and expressed my concern at the proposal to close the Cardiff printing press.
Gwnaf. Cyfarfûm heddiw â thîm rheoli Trinity Mirror South Wales, lle y codais y mater gofidus hwn a mynegais fy mhryder ynglŷn â’r cynnig i gau’r wasg argraffu yng Nghaerdydd.
Thank you. You’ll appreciate that, as Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, I have an interest in this particular area, given that we will be carrying out more work as a committee over the next five years into looking at the landscape of the media in Wales and the retention and development of journalists, and the work that surrounds journalists here in Wales. We were told when they opened this new printing press around 13 years ago that they would be able to secure more printing jobs as a result of this new set-up, as opposed to fewer possibilities for the future. So, can you tell me, as part of your discussions with them, why this turnaround has come about, how the staff in Cardiff will be supported, and where will those Welsh daily and weekly newspapers be printed in future? I would have thought, with the acquisition of Local World, which the ‘South Wales Evening Post’ is part of in my region, that there would be more of a case for that printing press to be retained and sustained in Wales so that we can see a future for journalism.
My final question in all of this is: what are your concerns, therefore, if this is a printing press that is leaving Wales, and how does this speak for the future of journalism in Wales when we are already suffering from a democratic deficit here?
Diolch. Fe fyddwch yn deall fod gennyf ddiddordeb yn y maes penodol hwn, fel Cadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, o ystyried y byddwn yn cyflawni mwy o waith fel pwyllgor dros y pum mlynedd nesaf ar edrych ar dirlun y cyfryngau yng Nghymru a chadw a datblygu newyddiadurwyr, a’r gwaith sy’n ymwneud â newyddiadurwyr yma yng Nghymru. Dywedwyd wrthym, pan agorwyd y wasg argraffu newydd hon tua 13 mlynedd yn ôl, y buasent yn gallu sicrhau mwy o swyddi argraffu o ganlyniad i’r safle newydd hwn, yn hytrach na llai o bosibiliadau ar gyfer y dyfodol. Felly, a allwch ddweud wrthyf, fel rhan o’ch trafodaethau gyda hwy, pam fod y newid hwn wedi digwydd, sut y bydd y staff yng Nghaerdydd yn cael eu cefnogi, a lle y bydd y papurau newydd Cymraeg dyddiol ac wythnosol yn cael eu hargraffu yn y dyfodol? Buaswn wedi tybio, gyda chaffael Local World y mae’r ‘South Wales Evening Post’ yn rhan ohono yn fy rhanbarth i, y buasai mwy o achos dros gadw a chynnal y wasg argraffu hon yng Nghymru fel y gallwn weld dyfodol i newyddiaduraeth.
Fy nghwestiwn olaf yn hyn oll yw: beth yw eich pryderon, felly, os yw hon yn wasg argraffu sy’n gadael Cymru, a beth y mae hyn yn ei ddweud am ddyfodol newyddiaduraeth yng Nghymru o ystyried ein bod eisoes yn dioddef o ddiffyg democrataidd yma?
Can I thank the Member for her questions and say that I couldn’t agree more with her concerns? I also recognise the important work of her committee and the increasing importance that it will take in the coming years in analysing the media landscape and the important role that the print media plays. This proposal is currently out to consultation and I will be responding formally.
Unfortunately, as the Member may be aware, it is not a decision that is being taken here in Wales locally or by the Media Wales team. Instead, it’s being taken by another company within the Trinity Mirror group. So, I’ll be making direct representation to that company, in which I’ll be seeking assurance over the future employment of those people who would be affected if closure goes ahead. It’s my understanding, based on the discussions that I had with the local team today, that printing would be concentrated and consolidated in three presses in England, those being Watford, Birmingham and Oxford, which is clearly unacceptable given the significance of the newspapers that are currently printed in Cardiff to south Wales.
Now, unfortunately, there is a trend in consolidating printing presses across the UK, and we’re witnessing this as sales of newspapers fall and activity instead moves towards an online presence. That said, it is absolutely essential—and the member will recognise that this is a long-standing argument—that the print media recognises a need to be realistic in the profits that it expects to return in the twenty-first century. In being more realistic, it should take greater account of those people who are employed in printing and in journalism within those newspaper groups, whether they are owned by Welsh companies or owned by British companies.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiynau a dweud fy mod yn cytuno’n llwyr â’i phryderon? Rwyf hefyd yn cydnabod gwaith pwysig ei phwyllgor a’i bwysigrwydd cynyddol dros y blynyddoedd nesaf wrth fynd ati i ddadansoddi tirlun y cyfryngau a’r rôl bwysig y mae cyfryngau print yn ei chwarae. Mae’r cynnig hwn yn destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, a byddaf yn ymateb yn ffurfiol.
Yn anffodus, fel y mae’r Aelod yn ymwybodol o bosibl, nid yw’n benderfyniad sy’n cael ei wneud yma yn lleol yng Nghymru na chan dîm Media Wales. Yn hytrach, mae’n cael ei wneud gan gwmni arall o fewn grŵp Trinity Mirror. Felly, byddaf yn cyflwyno sylwadau’n uniongyrchol i’r cwmni hwnnw, lle y byddaf yn ceisio sicrwydd ynglŷn â dyfodol swyddi’r bobl yr effeithir arnynt os ydynt yn bwrw ymlaen â’r penderfyniad i gau. Yn seiliedig ar y trafodaethau a gefais gyda’r tîm lleol heddiw, rwy’n deall y buasai argraffu’n cael ei grynhoi a’i gyfuno mewn tair gwasg yn Lloegr, sef Watford, Birmingham a Rhydychen, sy’n amlwg yn annerbyniol o ystyried arwyddocâd y papurau newydd sy’n cael eu hargraffu yng Nghaerdydd ar hyn o bryd i dde Cymru.
Nawr, yn anffodus, ceir tuedd i gyfuno gweisg argraffu ar draws y DU, ac rydym yn gweld hyn wrth i werthiant papurau newydd ostwng ac wrth i weithgaredd symud tuag at bresenoldeb ar-lein yn lle hynny. Wedi dweud hynny, mae’n gwbl hanfodol—a bydd yr aelod yn cydnabod bod hon yn ddadl hirsefydlog—fod y cyfryngau print yn cydnabod yr angen i fod yn realistig o ran yr elw y mae’n disgwyl ei ennill yn yr unfed ganrif ar hugain. Wrth fod yn fwy realistig, dylai roi mwy o ystyriaeth i’r bobl sy’n cael eu cyflogi ym maes argraffu a newyddiaduraeth yn y grwpiau papur newydd hynny, pa un a ydynt yn eiddo i gwmnïau yng Nghymru neu’n eiddo i gwmnïau Prydeinig.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Rydw i’n galw ar Adam Price i ofyn yr ail gwestiwn brys.
I call on Adam Price to ask the second urgent question.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adroddiadau ynghylch y posibilrwydd o golli swyddi yng ngwaith dur Tata Steel ym Mhort Talbot? EAQ(5)0086EI
Will the Minister make a statement on reports of potential job losses at Tata Steel’s Port Talbot steelworks? EAQ(5)0086EI
Yes, I firmly believe our steel industry has a sustainable future in Wales, and we are fully committed to doing all we can to achieve this. However, we will not respond to media speculation as Tata explores options for the future of the plants in Wales.
Ie, rwy’n credu’n gryf fod gan ein diwydiant dur ddyfodol cynaliadwy yng Nghymru, ac rydym yn gwbl ymroddedig i wneud popeth yn ein gallu i sicrhau hyn. Fodd bynnag, ni fyddwn yn ymateb i ddyfalu yn y cyfryngau wrth i Tata archwilio opsiynau ar gyfer dyfodol y gweithfeydd yng Nghymru.
The Cabinet Secretary’s obviously referring to the very worrying report from Reuters yesterday based on an e-mail circulating among the trade unions and other sources. Could he say at what point he was aware of the possible proposal to close one of the two blast furnaces at Port Talbot and if he raised this in his letter to the new interim chair of Tata, Ratan Tata? Could he also say: the First Minister has previously indicated that, in the absence of sufficient long-term guarantees to primary steel production, the Welsh Government would ask the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy to intervene to prevent a merger under his public interest powers—is that still the position of the Welsh Government? The Cabinet Secretary has previously referred to the need for a long-term guarantee. Can he state on the record that three years absolutely would not be a sufficient guarantee? The report referred to Tata and ThyssenKrupp taking a minority stake and the possibility of a third investor. Would the Welsh Government, in conjunction with the UK Government, be prepared to be that third investor, subject to appropriate guarantees? Finally, if all these avenues fail and acceptable guarantees are not forthcoming from Tata and ThyssenKrupp, would he, as a last resort, be prepared to temporarily nationalise Port Talbot, as the Welsh Government will be able to do, according to analysis by the House of Commons Library, under the terms of the Wales Bill currently before Parliament?
Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn amlwg yn cyfeirio at yr adroddiad pryderus iawn gan Reuters ddoe yn seiliedig ar e-bost a oedd yn cylchredeg ymysg yr undebau llafur a ffynonellau eraill. A fuasai’n gallu dweud ar ba bwynt y daeth yn ymwybodol o’r cynnig posibl i gau un o’r ddwy ffwrnais chwyth ym Mhort Talbot ac a soniodd am hyn yn ei lythyr at gadeirydd newydd dros dro Tata, Ratan Tata? A fuasai hefyd yn gallu dweud: mae’r Prif Weinidog wedi nodi yn y gorffennol, yn niffyg gwarantau hirdymor digonol o ran cynhyrchiant dur sylfaenol, y buasai Llywodraeth Cymru yn gofyn i’r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ddefnyddio ei bwerau budd y cyhoedd i ymyrryd er mwyn atal uno—ai dyna yw safbwynt Llywodraeth Cymru o hyd? Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyfeirio yn y gorffennol at yr angen am warant hirdymor. A yw’n gallu datgan ar gyfer y cofnod na fuasai tair blynedd yn warant ddigonol yn bendant? Roedd yr adroddiad yn cyfeirio at Tata a ThyssenKrupp yn cymryd cyfran leiafrifol a’r posibilrwydd o drydydd buddsoddwr. A fuasai Llywodraeth Cymru, ar y cyd â Llywodraeth y DU, yn barod i fod yn drydydd buddsoddwr, yn amodol ar warantau priodol? Yn olaf, pe bai pob un o’r llwybrau hyn yn methu ac os na cheir gwarantau derbyniol gan Tata a ThyssenKrupp, a fuasai ef, fel y dewis olaf, yn barod i wladoli Port Talbot dros dro, fel y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu ei wneud, yn ôl dadansoddiad gan Lyfrgell Tŷ’r Cyffredin, o dan delerau’r Bil Cymru sydd gerbron y Senedd ar hyn o bryd?
Can I thank the Member for his question and say that I do understand the concerns that will have been presented as a consequence of recent media reports? But there are many, many reports that are circulating at the moment, including some that are more positive. I reflect on one just on Friday, for example, in ‘The Guardian’ that suggested that Tata was looking imminently at announcing that all 11,000 jobs would be secure for at least a decade. I therefore think it’s not the role of Welsh Government to provide a running commentary on media speculation, but instead to stand firm in the position that we take in terms of potential intervention.
The Member is absolutely right to say that three years of guarantees would be insufficient. We share that view. We have been, as the Member is aware, in discussions with Tata for some time regarding a significant package of support that would be compliant with European state aid rules. That support would be conditional on Tata agreeing to certain criteria. It would go beyond three years, it would include at least two blast furnaces being operated, and it would also include local management control, which in turn would then enable the UK and Welsh steel interests in Tata to identify new market opportunities and also to develop new products and innovation that would put it on a sustainable footing for the future.
It’s my firm belief that the best assurance of sustainability for Tata is the development of a competitive business, which in turn requires investment in research and innovation and in modernisation of those plants that are contained within the UK Tata Steel family. The Member raises the question of actions that could be taken by the UK Government in regard to a potential merger and I would say that the UK Government should do all it can to secure the long-term production of steel in the UK. It is unfortunate that, in the autumn statement, insufficient regard was paid to immediate action and intervention that could be taken, but I think the Member is right to say that the UK Government should consider all of the levers at its disposal to ensure that there is security of employment at Tata Steel sites right across Wales and indeed the UK.
In terms of the support that we would offer, as I say, we would expect the conditions to include more than three years—as a very minimum, five years—but also the guarantee of at least two blast furnaces. I’m confident, as I say, that the direction of travel that’s been taken by the steel sector in Wales is one that we can be proud of in the last 12 months. All steel manufacturing sites are showing positive results but, within the Tata family, I think the journey that has been taken as part of the bridge has been incredibly impressive and bodes well for the future.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn a dweud fy mod yn deall y pryderon a fydd wedi cael eu cyflwyno o ganlyniad i adroddiadau diweddar yn y cyfryngau? Ond mae yna lawer o adroddiadau sy’n cylchredeg ar hyn o bryd, gan gynnwys rhai mwy cadarnhaol. Rwy’n meddwl am un a gyhoeddwyd ddydd Gwener, er enghraifft, yn ‘The Guardian’ a oedd yn awgrymu bod Tata yn bwriadu cyhoeddi’n fuan y byddai pob un o’r 11,000 o swyddi yn ddiogel am ddegawd o leiaf. Nid wyf yn credu, felly, mai rôl Llywodraeth Cymru yw darparu sylwebaeth gyson ar ddyfalu yn y cyfryngau, ond yn hytrach i barhau i fod yn gadarn yn y safbwynt rydym yn ei gymryd o ran ymyrraeth bosibl.
Mae’r Aelod yn llygad ei le yn dweud y buasai tair blynedd o warantau yn annigonol. Rydym yn cytuno â’r farn honno. Fel y mae’r Aelod yn gwybod, rydym wedi bod mewn trafodaethau gyda Tata ers peth amser ynglŷn â phecyn sylweddol o gymorth a fuasai’n cydymffurfio â rheolau cymorth gwladwriaethol Ewropeaidd. Buasai’r cymorth hwnnw’n amodol ar Tata yn cytuno ar feini prawf penodol. Buasai’n para y tu hwnt i dair blynedd, buasai’n cynnwys gweithredu o leiaf ddwy ffwrnais chwyth, a buasai hefyd yn cynnwys rheolaeth leol, a fuasai yn ei thro yn ei gwneud hi’n bosibl i fuddiannau dur y DU a Chymru yn Tata i ganfod cyfleoedd newydd yn y farchnad a hefyd i ddatblygu cynhyrchion newydd ac arloesedd a fuasai’n ei roi ar sylfaen gynaliadwy ar gyfer y dyfodol.
Rwy’n credu’n gadarn mai’r ffordd orau o sicrhau cynaliadwyedd i Tata yw datblygu busnes cystadleuol, sydd yn ei dro yn galw am fuddsoddi mewn ymchwil ac arloesedd ac ar gyfer moderneiddio’r safleoedd sydd wedi’u cynnwys yn nheulu Tata Steel y DU. Mae’r Aelod yn gofyn cwestiwn ynglŷn â’r camau y gallai Llywodraeth y DU eu rhoi ar waith mewn perthynas ag uno posibl a buaswn yn dweud y dylai Llywodraeth y DU wneud popeth yn ei gallu i sicrhau cynhyrchiant dur hirdymor yn y DU. Mae’n anffodus na roddwyd digon o sylw yn natganiad yr hydref i’r camau gweithredu a’r ymyrraeth y gellid eu cyflawni ar unwaith, ond rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i ddweud y dylai Llywodraeth y DU ystyried pob un o’r dulliau sydd ar gael iddi er mwyn sicrhau bod swyddi’n ddiogel ar safleoedd Tata Steel ledled Cymru ac yn wir y DU.
O ran y cymorth y buasem yn ei gynnig, fel y dywedaf, buasem yn disgwyl i’r amodau gynnwys gwarant o fwy na thair blynedd—pum mlynedd, fan lleiaf—yn ogystal â gwarantu o leiaf ddwy ffwrnais chwyth. Rwy’n hyderus, fel y dywedaf, fod cyfeiriad teithio y sector dur yng Nghymru dros y 12 mis diwethaf yn un y gallwn fod yn falch ohono. Mae pob safle cynhyrchu dur yn dangos canlyniadau cadarnhaol ond o fewn teulu Tata, rwy’n credu bod y daith a deithiwyd fel rhan o’r bont wedi bod yn drawiadol iawn ac mae’n argoeli’n dda ar gyfer y dyfodol.
Can I thank the Cabinet Secretary for that set of answers, because I think it’s important that the steelworkers and people in my community understand the strong position the Welsh Government is taking on this position? Since the start of 2016, we’ve heard very bad news. It started with job losses, then the possible closures. Steelworkers in Port Talbot, their families and their whole communities have been living with a sword over their heads for this whole 12-month period. The speculation—from positive news on Friday to less positive news yesterday—is not doing any good to the morale of the workers or their families. It’s important we get clarity on the position of the steelworks and the future of our steelworks.
In that sense, can I join Adam Price in saying: will you be making strong representations to the UK Government to ensure they take positive action? I’ve yet to hear Theresa May actually say anything positive about steel making. It’s about time she did and about time she committed to the UK steel industry. That is important—and therefore Greg Clark similarly—to ensure that we have a strong voice here and the UK Government is prepared to back it up, because they control issues on pensions, and it’s been known that the Tata joint venture discussions with ThyssenKrupp are dependent on the pensions being resolved. So that’s an important area. It’s also about energy costs, to show that there is a future for steel making. But perhaps you can go a bit further than the UK Government and actually seek a meeting with Ratan Tata to actually say to him directly how this affects communities and the steelworkers, and the commitment they have given to the industry across recent months, and that they should be rewarded for that commitment and not punished through all this speculation.
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y gyfres honno o atebion, gan fy mod yn credu ei bod yn bwysig fod y gweithwyr dur a’r bobl yn fy nghymuned yn deall safbwynt cryf Llywodraeth Cymru ar y sefyllfa hon? Ers dechrau 2016, rydym wedi clywed newyddion drwg iawn. Dechreuodd gyda cholli swyddi, yna’r posibilrwydd o gau gweithfeydd. Mae gweithwyr dur ym Mhort Talbot, eu teuluoedd a’u cymunedau cyfan wedi bod yn byw gyda chleddyf dros eu pennau drwy’r cyfnod hwn o 12 mis. Nid yw’r dyfalu—o newyddion cadarnhaol ddydd Gwener i newyddion llai cadarnhaol ddoe—yn gwneud unrhyw ddaioni i ysbryd y gweithwyr na’u teuluoedd. Mae’n bwysig ein bod yn cael eglurder ar sefyllfa’r gweithfeydd dur a dyfodol ein gwaith dur.
Yn hynny o beth, a gaf fi ymuno ag Adam Price a dweud: a fyddwch yn cyflwyno sylwadau cryf i Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau eu bod yn cymryd camau cadarnhaol? Nid wyf wedi clywed Theresa May yn dweud unrhyw beth cadarnhaol ynglŷn â chynhyrchu dur eto mewn gwirionedd. Mae’n hen bryd iddi wneud ac mae’n hen bryd iddi ymrwymo i’r diwydiant dur yn y DU. Mae hynny’n bwysig—ac felly Greg Clark yn yr un modd—er mwyn sicrhau bod gennym lais cryf yma a bod Llywodraeth y DU yn barod i’w gefnogi, oherwydd hwy sy’n rheoli pensiynau, ac mae’n hysbys fod y trafodaethau cyd-fenter y mae Tata wedi bod yn eu cael gyda ThyssenKrupp yn ddibynnol ar ddatrys y pensiynau. Felly mae hwnnw’n faes pwysig. Mae hefyd yn ymwneud â chostau ynni, er mwyn dangos bod yna ddyfodol i gynhyrchu dur. Ond efallai y gallwch fynd gam ymhellach na Llywodraeth y DU a cheisio cael cyfarfod gyda Ratan Tata er mwyn dweud wrtho’n uniongyrchol sut y mae hyn yn effeithio ar gymunedau a’r gweithwyr dur, a’r ymroddiad y maent wedi’i roi i’r diwydiant dros y misoedd diwethaf, ac y dylid eu gwobrwyo am yr ymroddiad hwnnw yn hytrach na’u cosbi drwy’r holl sïon hyn.
I couldn’t agree more with the Member. I think he speaks eloquently about the need to capture security at a time when media speculation is causing something of a rollercoaster ride of emotions within many families and households that rely on the steel sector. And I will most certainly be requesting a meeting with Ratan Tata to follow up my letter to him, which was sent yesterday. The meeting that I had with the chief executive back at the end of September was very positive, but I do wish to ensure that our message is conveyed at every opportunity to the highest level of Tata management: that we are ready to support them if they are prepared and ready to make the right decision. I will be meeting tomorrow with the Secretary of State for Wales, where I will relay the message from both sides of the Chamber that it is essential the UK Government acts where it knows it can to secure the long-term sustainability of the steel sector in Great Britain, and especially in Wales.
Rwy’n cytuno’n llwyr â’r Aelod. Rwy’n credu ei fod yn siarad yn huawdl am yr angen i sicrhau diogelwch ar adeg pan fo sïon y cyfryngau’n achosi rhyw fath o chwyrlwynt emosiynol i lawer o deuluoedd ac aelwydydd sy’n dibynnu ar y sector dur. A byddaf yn sicr yn gofyn am gyfarfod â Ratan Tata yn dilyn fy llythyr ato, a anfonwyd ddoe. Roedd y cyfarfod a gefais gyda’r prif weithredwr yn ôl ar ddiwedd mis Medi yn gadarnhaol iawn, ond rwy’n dymuno sicrhau bod ein neges yn cael ei chyfleu ar bob cyfle i’r lefel uchaf o dîm rheoli Tata: ein bod yn barod i’w cefnogi os ydynt yn barod i wneud y penderfyniad cywir. Byddaf yn cyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru yfory, a byddaf yn trosglwyddo’r neges o ddwy ochr y Siambr ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth y DU yn gweithredu lle y gŵyr y gall i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor y sector dur ym Mhrydain Fawr, ac yn enwedig yng Nghymru.
Thank you, Cabinet Secretary, for your answers to Adam Price and David Rees, and thank you also for what I’m now taking to be your definition of what a sustainable future for steel might mean, which includes the retaining of the two blast furnaces and longer than three years in terms of the support that you’re prepared to provide. If it emerges that a guarantee can’t be given to save both blast furnaces and won’t be given to secure more than three years’ sustained investment, does that mean that you will be reducing the support that you’ve already committed to giving Tata Steel? In your answer to me in questions in July, you indicated that any Welsh Government support to Tata was conditional on sustaining jobs and sustainable steel production for the short and long term, but also that you would work with any alternative buyer—and, of course, the potential of ThyssenKrupp isn’t one that appeals to all of us—but that you would work with them if they would guarantee a sustainable future for the Welsh steel industry. So, if that guarantee doesn’t end up being given, does that mean that existing support will be reduced?
Secondly, I appreciate what you say, that you don’t want to respond to every single press release, but I’m intrigued to know what’s the letter that which you wrote yesterday. Obviously, you’re seeking reassurances on what we’ve heard recently, but are you also seeking reassurances that the press speculation of a $500 million investment in the plant would be forthcoming?
And then, finally, as my other questions have already been answered, last week, or the week before, in response to the question raised by Bethan Jenkins, you indicated that the 49 new full-time job equivalents that had been announced for Tata were part of a strategic plan from Tata in terms of employment, rather than just doing a bit of backfilling or emergency cover. And I’m wondering whether the press speculation that we’ve heard today about job losses seems to contradict that comment. Perhaps you could just give us some clarification on that.
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich atebion i Adam Price a David Rees, a diolch hefyd am yr hyn rwyf yn awr yn ei gymryd yw eich diffiniad o’r hyn y gallai dyfodol cynaliadwy ar gyfer dur ei olygu, sy’n cynnwys cadw’r ddwy ffwrnais chwyth ac yn hwy na thair blynedd o ran y gefnogaeth rydych yn barod i’w darparu. Os daw’n amlwg na ellir rhoi gwarant i achub y ddwy ffwrnais chwyth ac na fydd gwarant yn cael ei rhoi i sicrhau buddsoddiad parhaus o fwy na thair blynedd, a yw hynny’n golygu y byddwch yn lleihau’r cymorth rydych eisoes wedi ymrwymo i’w roi i Tata Steel? Yn eich ateb i gwestiynau a ofynnais ym mis Gorffennaf, fe ddywedoch fod unrhyw gymorth gan Lywodraeth Cymru i Tata yn amodol ar gynnal swyddi a chynhyrchiant dur cynaliadwy ar gyfer y tymor byr a’r tymor hir, ond hefyd y buasech yn gweithio gydag unrhyw brynwr arall—ac nid yw potensial ThyssenKrupp yn un sy’n apelio at bob un ohonom wrth gwrs—ond y buasech yn gweithio gyda hwy pe buasent yn gwarantu dyfodol cynaliadwy i’r diwydiant dur yng Nghymru. Felly, os nad yw’r warant honno’n cael ei rhoi yn y pen draw, a yw hynny’n golygu y bydd y cymorth presennol yn cael ei leihau?
Yn ail, rwy’n gwerthfawrogi’r hyn a ddywedwch, nad ydych eisiau ymateb i bob datganiad i’r wasg, ond rwy’n chwilfrydig i wybod beth oedd y llythyr a ysgrifennwyd gennych ddoe. Yn amlwg, rydych yn ceisio cael sicrwydd ynglŷn â’r hyn a glywsom yn ddiweddar, ond a ydych hefyd yn ceisio sicrwydd y bydd y dyfalu yn y wasg ynglŷn â buddsoddiad o $500 miliwn yn y gwaith yn dod i law?
Ac yna, yn olaf, gan fod fy nghwestiynau eraill eisoes wedi cael eu hateb, yr wythnos diwethaf, neu’r wythnos cyn honno, mewn ymateb i’r cwestiwn a ofynnwyd gan Bethan Jenkins, fe ddywedoch fod y 49 o swyddi newydd cyfwerth ag amser llawn a gyhoeddwyd ar gyfer Tata yn rhan o gynllun strategol gan Tata mewn perthynas â chyflogaeth, yn hytrach na gwneud rhywfaint o ôl-lenwi neu gyflenwi wrth gefn. Ac rwy’n meddwl tybed a oedd y sïon a glywsom yn y wasg heddiw ynglŷn â cholli swyddi i’w gweld yn gwrth-ddweud y sylw hwnnw. Efallai y gallech roi rhywfaint o eglurhad i ni ar hynny.
Well, it would seem to contradict it. What we do know—. The facts are that there is a strategic plan at the Port Talbot site and, as a consequence, a significant—more than four-dozen people were, or are, in the process of being recruited directly by Tata in Port Talbot. I am happy to publish my letter to Ratan Tata once he has received it, and I would hope that it will be received, if not today, then in the coming days, so that Members are aware of the assurance that I have given him of our position in being willing and ready and determined to work with Tata to secure the long-term future of Port Talbot and the other steel sites in Wales.
The Member raises a question about hypothetical scenarios whereby Tata might seek only three years of conditions. We’ve said our minimum is five years. That is an absolute minimum. And we are still in contact with other potential interests, including, for example, Excalibur. And our position is: we will work with others if others can secure the long-term future of Port Talbot and the other steel facilities across Wales.
Wel, buasai’n ymddangos ei fod yn gwrth-ddweud hynny. Yr hyn a wyddom—. Y ffeithiau yw bod yna gynllun strategol ar safle Port Talbot ac o ganlyniad, mae nifer sylweddol—mwy na phedwar dwsin o bobl a oedd, neu sydd, yn y broses o gael eu recriwtio’n uniongyrchol gan Tata ym Mhort Talbot. Rwy’n hapus i gyhoeddi fy llythyr at Ratan Tata pan fydd wedi’i gael, a buaswn yn gobeithio y bydd yn ei gael, os nad heddiw, yna yn ystod y dyddiau nesaf, fel bod yr Aelodau’n ymwybodol o’r sicrwydd a roddais iddo ynglŷn â’n parodrwydd a’n penderfyniad i weithio gyda Tata i sicrhau dyfodol hirdymor Port Talbot a safleoedd dur eraill yng Nghymru.
Mae’r Aelod yn gofyn cwestiwn ynglŷn â sefyllfaoedd damcaniaethol lle y gallai Tata geisio tair blynedd o amodau’n unig. Rydym wedi dweud mai ein hisafswm yw pum mlynedd. Mae hwnnw’n isafswm pendant. Ac rydym yn dal i fod mewn cysylltiad ag eraill sydd â diddordeb posibl, gan gynnwys Excalibur, er enghraifft. A’n safbwynt yw: byddwn yn gweithio gydag eraill os gall eraill sicrhau dyfodol hirdymor Port Talbot a’r cyfleusterau dur eraill ledled Cymru.
Thank you, Cabinet Secretary. I’m particularly concerned about the pension scheme, as has been mentioned previously in this debate. Tata bought Corus, as you will know, for more than it was worth and just before a recession, and it should have done the due diligence and known the liabilities, although those of us who have been involved in other pension issues such as the Visteon pensioner campaign will know that even a £700 million deficit in a scheme with obligations of £15 billion is really not all that great, and less so now that it is claimed to be just £50 million. Do you agree with me, then, that this is what makes ThyssenKrupp’s involvement so galling? Here is a company where a €9.7 billion pension scheme is two thirds wholly underfunded. That’s according to Bloomberg, which also said that the German group
‘makes more money with elevators than it does selling steel.’
Does the Welsh Government really want a company with a pension underfunding of more than €6 billion and such weak growth attaching itself to Welsh steel, and has it spoken to Tata Steel specifically about these issues?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n arbennig o bryderus am y cynllun pensiwn, fel y soniwyd eisoes yn y ddadl hon. Prynodd Tata Corus, fel y gwyddoch, am fwy na’i werth a hynny’n union cyn dirwasgiad, a dylai fod wedi gwneud y diwydrwydd dyladwy a gwybod am y rhwymedigaethau, er y bydd y rhai ohonom sydd wedi ymwneud â materion pensiwn eraill megis ymgyrch pensiynwyr Visteon yn gwybod nad yw diffyg o £700 miliwn mewn cynllun â rhwymedigaethau o £15 biliwn mor fawr â hynny mewn gwirionedd, ac yn llai felly gyda’r honiad nad yw ond £50 miliwn bellach. A ydych yn cytuno â mi, felly, mai dyma sy’n gwneud ymwneud ThyssenKrupp mor sarhaus? Dyma gwmni lle y mae dwy ran o dair o gynllun pensiwn gwerth €9.7 biliwn yn cael ei danariannu’n llwyr. Bloomberg sy’n dweud hynny, a dywedodd hefyd fod y grŵp Almaenig:
yn gwneud mwy o arian o lifftiau nag y mae’n ei wneud yn gwerthu dur.
A yw Llywodraeth Cymru, mewn gwirionedd, eisiau cwmni sydd â thanwariant pensiwn o fwy na €6 biliwn a thwf mor wan yn ymgysylltu â dur Cymru, ac a yw wedi siarad gyda Tata Steel am y materion hyn yn benodol?
I thank the Member for the question. I’ll say my concern is the long-term employment of the people who work in the steel sector, and as far as pensions are concerned, Tata has restated that it is seeking a solution for the British Steel pension scheme. Again, we’d urge all parties towards achieving a satisfactory solution that is in the best interest of all members of the scheme.
Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Fe ddywedaf mai fy mhryder yw swyddi hirdymor y bobl sy’n gweithio yn y sector dur, ac o ran pensiynau, mae Tata wedi cadarnhau ei fod yn chwilio am ateb i gynllun pensiwn Dur Prydain. Unwaith eto, buasem yn annog pob parti i ddod o hyd i ateb boddhaol sydd er budd gorau holl aelodau’r cynllun.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Cyn i mi alw am y trydydd cwestiwn brys, rwyf eisiau atgoffa Aelodau o’r rheol sub judice. Os oes achos troseddol neu achos ger bron rheithgor ar waith, yna mae Rheol Sefydlog 13.15 yn gwahardd trafodaeth yn y Siambr yma. Rhaid i Aelodau felly sicrhau eu hunain cyn siarad na fyddant yn mynd ar ôl materion a fyddai’n tramgwyddo’r Rheol Sefydlog yma. Rwy’n galw nawr, felly, ar Russell George i ofyn y trydydd cwestiwn brys.
Before I call the third urgent question, I would like to remind Members of the sub judice rule. If active proceedings of a criminal case or a case involving a jury are in progress, then Standing Order 13.15 prohibits discussion in this Chamber. Members need to be satisfied before speaking that they are not pursuing matters that would breach that Standing Order. I now call on Russell George to ask the third urgent question.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am adroddiad ynghylch ymchwiliad yr heddlu i gam-drin rhywiol hanesyddol mewn pêl-droed yng ngogledd Cymru? EAQ(5)0074(CC)
Will the Minister please make a statement on the reports of a police investigation into historical sexual abuse within football in north Wales? EAQ(5)0074(CC)
I thank the Member for his question. North Wales Police issued a statement about historical sex abuse within football. They confirmed they are working with the ongoing Operation Hydrant. I would encourage members of the public who have any knowledge of abuse of children or young people to contact the police.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Cyhoeddodd Heddlu Gogledd Cymru ddatganiad am gam-drin rhywiol hanesyddol yn y byd pêl-droed. Maent wedi cadarnhau eu bod yn gweithio gydag Ymgyrch Hydrant sydd ar y gweill. Buaswn yn annog aelodau o’r cyhoedd sydd ag unrhyw wybodaeth am gam-drin plant neu bobl ifanc i gysylltu â’r heddlu.
Can I thank you, Cabinet Secretary, for your response? At the moment, of course, this is very much commenting on historical cases of abuse, and it’s clear today that most people involved—the majority of people involved—in football coaching are there for the right reasons, and do a great job with young people and society as a whole. I think it’s important that we say that today. I would ask the Cabinet Secretary what enquiries he has made in discussions he has held with the football governing body in Wales since the scandal first emerged two weeks ago, and what measures, investigations and support will be offered by the Government and the various football bodies in Wales to support any individuals involved, and ensure that justice is delivered.
A gaf fi ddiolch i chi am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet? Ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud i raddau helaeth ag achosion hanesyddol o gam-drin, ac mae’n amlwg heddiw fod y rhan fwyaf o’r bobl sy’n ymwneud â—y mwyafrif o’r bobl sy’n ymwneud â—hyfforddiant pêl-droed yno am y rhesymau cywir, ac yn gwneud gwaith gwych gyda phobl ifanc a’r gymdeithas yn gyffredinol. Rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn dweud hynny heddiw. Buaswn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet pa ymholiadau y mae wedi’u gwneud mewn trafodaethau a gynhaliodd gyda’r corff llywodraethu pêl-droed yng Nghymru ers i’r sgandal ddod yn amlwg am y tro cyntaf bythefnos yn ôl, a pha fesurau, ymchwiliadau a chymorth a gaiff eu cynnig gan y Llywodraeth a’r cyrff pêl-droed amrywiol yng Nghymru i gynorthwyo unrhyw unigolion yr effeithiwyd arnynt, a sicrhau cyfiawnder.
Thank you for your question. My officials are in contact with the Football Association of Wales and football in the community trusts to ensure action can be taken as and when required. Whilst policing is a non-devolved matter, the Welsh Government is determined to learn lessons and prevent a further repeat of any child sexual abuse, and we applaud the courage of players who’ve come forward to expose the harrowing acts committed against them and acknowledge how difficult this was for them and their families. The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 will help ensure that local safeguarding partners are supported by more robust leadership and a stronger, more effective framework for multi-agency co-operation in this space.
Diolch i chi am eich cwestiwn. Mae fy swyddogion mewn cysylltiad â Chymdeithas Bêl-droed Cymru ac ymddiriedolaethau pêl-droed yn y gymuned i sicrhau y gellir rhoi camau ar waith yn ôl yr angen. Er bod plismona yn fater nad yw wedi’i ddatganoli, mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o ddysgu gwersi ac atal unrhyw achosion pellach o gam-drin plant yn rhywiol, ac rydym yn cymeradwyo dewrder y chwaraewyr sydd wedi camu ymlaen i ddatgelu’r gweithredoedd dirdynnol a gyflawnwyd yn eu herbyn a chydnabod pa mor anodd oedd hyn iddynt hwy a’u teuluoedd. Bydd Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn helpu i sicrhau bod partneriaid diogelu lleol yn cael eu cefnogi gan arweinyddiaeth fwy cadarn a fframwaith cryfach a mwy effeithiol ar gyfer cydweithrediad amlasiantaethol yn y maes hwn.
Rwy’n cytuno ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n canmol dewrder yr unigolion sydd yn siarad mas yn yr achosion yma ac, wrth gwrs, mi ddangosodd ymchwiliad Waterhouse i ni yn y flwyddyn 2000 nad oedd plant bryd hynny wedi cael eu credu, ac nad oedd pobl wedi gwrando arnyn nhw. Beth wnaeth hynny, wrth gwrs, oedd gosod chwyddwydr ar wasanaethau eiriolaeth yma yng Nghymru, sydd yn rhan bwysig iawn, iawn o’r ddarpariaeth yn y cyd-destun yma. Ers hynny, rydym wedi cael llu o adroddiadau—tri gan bwyllgorau blaenorol yn y Cynulliad yma, pedwar gan gomisiynwyr plant blaenorol hefyd—yn mynegi gofid am wasanaethau eiriolaeth yma yng Nghymru. Ond rŷm ni nawr, wrth gwrs, fel rwy’n gwybod y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno, yn edrych ymlaen ac yn gobeithio’n fawr y bydd yr ‘approach’ cenedlaethol yma i wasanaethau eiriolaeth statudol yn dod i’w le y flwyddyn nesaf. Ond a fyddech chi yn cydnabod, serch hynny, nad ŷm ni wedi cael yr arweiniad strategol angenrheidiol gan Lywodraethau olynol yma yng Nghymru ar hyn? Oherwydd mae aros dros 10 mlynedd i gyrraedd y pwynt lle rŷm ni wedi cyrraedd—ac nid ydym yn dal, wrth gwrs, mewn sefyllfa lle mae’r ‘approach’ cenedlaethol yma yn ei le—yn annerbyniol.
I agree that it’s important that we applaud the courage of the people who speak out in these cases, and the Waterhouse inquiry demonstrated in the year 2000 that children at that time hadn’t been believed, and that people hadn’t listened to them. And what that did, of course, was to place the spotlight on advocacy services here in Wales, which are a hugely important part of the provision in this context. Since then, of course, we have seen a whole host of reports—three by Assembly committees and four by previous children’s commissioners—expressing concerns about advocacy services in Wales. But we’re now, as I know the Cabinet Secretary will agree, looking forward and hoping that the national approach to statutory advocacy services will be put in place next year. But would you recognise, however, that we haven’t had the necessary strategic leadership from successive Governments here in Wales on this? Because waiting over 10 years to reach the point that we have reached—and we’re still not in a position where this national approach is in place—is unacceptable.
I thank the Member for his question. I have recently met with the children’s commissioner and with the WLGA and the director of social services to discuss the issue of the advocacy service. I am aware of the Assembly committee doing an inquiry into this and I have been given confidence by those authorities that they will have a service of advocacy in place by the end of June next year.
Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwyf wedi cyfarfod yn ddiweddar â’r comisiynydd plant a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a’r cyfarwyddwr gwasanaethau cymdeithasol i drafod mater y gwasanaeth eiriolaeth. Rwy’n ymwybodol fod pwyllgor y Cynulliad yn cynnal ymchwiliad i hyn ac rwyf wedi cael fy sicrhau gan yr awdurdodau hynny y bydd ganddynt wasanaeth eiriolaeth ar waith erbyn diwedd mis Mehefin y flwyddyn nesaf.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiadau 90 eiliad. Steffan Lewis.
The next item on our agenda is 90-second statements. Steffan Lewis.
Diolch, Lywydd. I thought it fitting in the week when Wales hosted the British-Irish Parliamentary Assembly that this National Assembly take a moment to recognise the bond between Wales and Ireland, and the significant contribution made to Welsh life by Irish people. The flow of people between Wales and Ireland spans millennia and, of course, led to a Welshman becoming their patron saint. Of course, not all visits over the years from across the Irish sea were of a friendly nature, and not all were universally welcomed here. Indeed, notable Welsh figures such as Iolo Morganwg lamented the arrival of Irish people to the shores of Pembrokeshire and Anglesey following the rebellion of 1798.
The most notable migration of Irish people to Wales, of course, occurred in the context of the horrors of the great famine, ‘an gorta mór’, where the hungry came for food and for life itself. A memorial stands in Cathays cemetery today, recognising those who fled that famine and as a mark of remembrance to the hundreds of thousands who perished.
The Irish community have enriched Welsh life, providing us with sportspeople, artists, workers, friends, and even a health Minister, and 2016 marks the centenary of the Irish proclamation of independence, a period and an event in which Wales featured. Irish prisoners of war were held at Frongoch camp, and it is said that two Welsh soldiers facilitated the escape of Irish rebels, Ernie O’Malley, Frank Teeling and Simon Donnelly from Kilmainham gaol in 1920. As their centenary year comes to its end, it is fitting, Llywydd, that we recognise the contribution of Irish people to our nation, and commit ourselves to strengthen the bonds between our two countries in the years to come. Diolch.
Diolch, Lywydd. Roeddwn yn credu y buasai’n addas, yn ystod yr wythnos y mae Cymru’n cynnal y Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig, i’r Cynulliad Cenedlaethol roi eiliad i gydnabod y cwlwm rhwng Cymru ac Iwerddon, a chyfraniad sylweddol Gwyddelod i fywyd Cymru. Mae llif y bobl rhwng Cymru ac Iwerddon yn rhychwantu miloedd o flynyddoedd ac wrth gwrs, arweiniodd hynny at Gymro’n dod yn nawddsant iddynt. Wrth gwrs, nid oedd pob ymweliad ar draws Môr Iwerddon dros y blynyddoedd o natur gyfeillgar, ac ni chafodd pob un groeso gan bawb yma. Yn wir, roedd cymeriadau Cymreig enwog fel Iolo Morganwg yn anhapus iawn ynglŷn â dyfodiad y Gwyddelod i lannau Sir Benfro ac Ynys Môn yn dilyn gwrthryfel 1798.
Digwyddodd y mewnlifiad mwyaf nodedig o Wyddelod i Gymru, wrth gwrs, yng nghyd-destun erchyllterau’r newyn mawr, ‘an gorta mór’, pan ddaeth y newynog draw i Gymru i chwilio am fwyd ac i gael byw. Saif cofeb ym mynwent Cathays heddiw sy’n cydnabod y rhai a ffoes y newyn hwnnw ac er cof am y cannoedd o filoedd a fu farw.
Mae’r gymuned Wyddelig wedi cyfoethogi bywyd Cymru, gan roi athletwyr, artistiaid, gweithwyr, ffrindiau, a Gweinidog iechyd hyd yn oed, i ni, ac mae 2016 yn nodi canmlwyddiant proclamasiwn annibyniaeth Iwerddon, cyfnod a digwyddiad yr oedd Cymru yn rhan ohono. Cafodd carcharorion rhyfel Gwyddelig eu carcharu yng ngwersyll Frongoch, a dywedir bod dau filwr o Gymru wedi hwyluso ymdrech gwrthryfelwyr Gwyddelig, Ernie O’Malley, Frank Teeling a Simon Donnelly i ddianc o garchar Kilmainham yn 1920. Wrth i’w blwyddyn ganmlwyddiant ddirwyn i ben, mae’n briodol, Lywydd, ein bod yn cydnabod cyfraniad y Gwyddelod i’n cenedl, ac yn ymrwymo i gryfhau’r cysylltiadau rhwng ein dwy wlad yn y blynyddoedd i ddod. Diolch.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders.
Diolch, Lywydd. Tinnitus—not often mentioned here in the Senedd. Its impact debilitating, and the consequences can be devastating. Last year, James Ivor Jones, a much-loved member of my local community, took his own life in a tragic way after struggling with tinnitus for six months. His son describes his suffering as unbearable, and he sadly now suffers with the condition.
It is, though, often unrecognised, undiagnosed and underestimated. Often described as a ringing in the ears, sounds heard can include buzzing, humming, grinding, hissing, whistling and sizzling, and in some cases actually beating in time with a person’s heart, having a significant negative impact on day-to-day life, leading to sleeping problems and severe depression to 60 per cent of sufferers. Treatment, when available, includes sound therapy, counselling, cognitive behavioural therapy, and tinnitus retraining therapy. There is no single treatment that works for everyone, and diagnosis at a very early stage is considered crucial.
Action on Hearing Loss Cymru have highlighted that there is a postcode lottery for diagnosis and treatment here in Wales. I am speaking up today to call on the Welsh Government and all Assembly Members to become more aware of this illness, and would ask you to commit to an increased awareness, focus, and support early access to early diagnostics intervention and help for those suffering. Thank you.
Diolch, Lywydd. Tinitws—nid yw’n cael ei grybwyll yn aml yma yn y Senedd. Mae ei effaith yn wanychol a gall y canlyniadau fod yn ddinistriol. Y llynedd, cyflawnodd James Ivor Jones, aelod poblogaidd o fy nghymuned leol, hunanladdiad mewn ffordd drasig ar ôl brwydro yn erbyn tinitws am chwe mis. Mae ei fab yn disgrifio’i ddioddefaint fel profiad annioddefol, ac mae yntau yn anffodus yn dioddef o’r cyflwr bellach.
Fodd bynnag, mae’n aml yn salwch nad yw’n cael ei ganfod, neu ni wneir diagnosis ohono, a rhoddir amcangyfrif rhy isel o faint sy’n dioddef ohono. Caiff ei ddisgrifio’n aml fel canu yn y clustiau, a gall y synau sy’n cael eu clywed gynnwys grŵn, mwmian, crensian, hisian, chwibanu a sïo, ac mewn rhai achosion mae’n cyd-daro â churiad calon person, gan effeithio’n negyddol iawn ar fywyd o ddydd i ddydd, ac arwain at broblemau cysgu ac iselder difrifol yn achos 60 y cant o ddioddefwyr. Mae’r driniaeth, pan fydd ar gael, yn cynnwys therapi sain, cwnsela, therapi gwybyddol ymddygiadol, a therapi ailhyfforddi tinitws. Ni cheir un driniaeth sy’n gweithio i bawb, ac ystyrir bod diagnosis cynnar iawn yn hanfodol.
Mae Action on Hearing Loss Cymru wedi dweud bod yna loteri cod post o ran diagnosis a thriniaeth yma yng Nghymru. Rwy’n siarad heddiw er mwyn galw ar Lywodraeth Cymru a holl Aelodau’r Cynulliad i fod yn fwy ymwybodol o’r salwch hwn, a buaswn yn gofyn i chi ymrwymo i gynyddu ymwybyddiaeth, ffocws, a chefnogaeth i fynediad cynnar at ymyrraeth diagnosteg gynnar a chymorth i’r rhai sy’n dioddef. Diolch.
Eluned Morgan.
Eluned Morgan.
All around Wales there are care homes, hospital wards and communities where people live without creativity, inspiration or hope for the future. Reported levels of loneliness and mental health are spiralling. I was the former chair of Live Music Now in Wales, a role now undertaken by the former Presiding Officer, Rosemary Butler. This is a charity that sends and funds high-quality musicians to play to people who don’t usually have access to live music. The organisation focuses in particular on working in care and nursing homes and in special schools, and I can testify to the fact that the experience of being exposed to the arts for residents is truly transformational.
The Welsh Assembly’s new cross-party arts and health working group, in collaboration, where appropriate, with the Arts Council of Wales, is in a unique position to bring these two worlds of the arts and health together. The group has written to both the health Secretary and the culture Secretary to ask for help in funding a study to prepare an evidence-based report where efforts would be made to collate the information and great work that’s already being undertaken in Wales to help justify a shift of funding from health to the arts and, where necessary, to do more pointed research in order to harden the evidence needed.
In care homes, the value of creative interaction is underrated, in particular in fields like dementia. Participation in the arts and music by older people can significantly improve their quality of life and mental health, and we believe that providing exposure to the arts is more cost-effective than popping pills. We hope that a dedicated piece of work commissioned on the subject will justify our position and help to make the case for shifting a proportion of that funding from health to the arts with a view to improving health and well-being outcomes for the people of Wales.
Ledled Cymru, mae yna gartrefi gofal, wardiau ysbytai a chymunedau lle y mae pobl yn byw heb greadigrwydd, ysbrydoliaeth na gobaith ar gyfer y dyfodol. Mae lefelau achosion a gofnodwyd o unigrwydd ac iechyd meddwl ar gynnydd. Rwy’n gyn-gadeirydd Live Music Now yng Nghymru, rôl sy’n cael ei chyflawni bellach gan y cyn-Lywydd, Rosemary Butler. Dyma elusen sy’n anfon ac yn ariannu cerddorion o ansawdd uchel i chwarae i bobl nad ydynt yn clywed cerddoriaeth fyw fel arfer. Mae’r sefydliad yn canolbwyntio’n benodol ar weithio mewn cartrefi gofal a chartrefi nyrsio ac mewn ysgolion arbennig, a gallaf dystio i’r ffaith fod y profiad o ddod i gysylltiad â’r celfyddydau yn wirioneddol drawsnewidiol i breswylwyr.
Mae gweithgor celf ac iechyd trawsbleidiol newydd y Cynulliad, mewn cydweithrediad â Chyngor Celfyddydau Cymru lle y bo’n briodol, mewn sefyllfa unigryw i ddod â byd y celfyddydau a’r byd iechyd at ei gilydd. Mae’r gweithgor wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd iechyd a’r Ysgrifennydd diwylliant i ofyn am gymorth i ariannu astudiaeth i baratoi adroddiad sy’n seiliedig ar dystiolaeth lle y byddai ymdrechion yn cael eu gwneud i gasglu’r wybodaeth a’r gwaith gwych sydd eisoes yn cael ei wneud yng Nghymru i helpu i gyfiawnhau symud arian o iechyd i’r celfyddydau, a lle y bo angen, i wneud gwaith ymchwil mwy manwl er mwyn cryfhau’r dystiolaeth sydd ei hangen.
Mewn cartrefi gofal, ni sylweddolir gwerth rhyngweithio creadigol, yn enwedig mewn meysydd fel dementia. Gall cymryd rhan yn y celfyddydau a cherddoriaeth wella ansawdd bywyd ac iechyd meddwl pobl hŷn yn sylweddol, ac rydym yn credu bod eu cyflwyno i’r celfyddydau yn fwy costeffeithiol na llyncu tabledi. Rydym yn gobeithio y bydd comisiynu gwaith pwrpasol ar y pwnc yn cyfiawnhau ein safbwynt ac yn helpu i gyflwyno’r achos dros symud cyfran o’r cyllid o’r maes iechyd i’r celfyddydau gyda golwg ar wella canlyniadau iechyd a llesiant ar gyfer pobl Cymru.
Thank you for your 120-second statement. [Laughter.] Diolch.
Diolch i chi am eich datganiad 120 eiliad. [Chwerthin.] Diolch.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ac rwy’n galw ar Gadeirydd y pwyllgor, Jayne Bryant.
The next item on the agenda is the statement by the chair of the Standards of Conduct Committee and I call on the committee Chair, Jayne Bryant.
Diolch, Lywydd. Today is Gerard Elias QC’s last day in office as the commissioner for standards. I would like to thank him for all his hard work in establishing this landmark role over the last six years and welcome his successor, Sir Roderick Evans QC, to the position of commissioner for standards.
Gerard Elias was appointed in 2010 following the passing of the National Assembly for Wales Commissioner for Standards Measure 2009. He was an excellent appointment for the Assembly, bringing his wide range of experience, having worked in the legal profession for over 40 years. His strong commitment to public service led him to having held a number of public appointments. These include a deputy High Court judge, recorder and former leader of the Wales and Chester circuit, chancellor of the diocese of Swansea and Brecon, chairman of the England and Wales Cricket Board’s Cricket Discipline Commission and chairman of Sports Resolutions UK.
The Measure of 2009 sought to ensure the National Assembly for Wales had a commissioner for standards able to promote high standards in public life among Assembly Members; had the powers to establish him or her to investigate complaints rigorously; and, finally, a commissioner who was clearly independent of the Assembly and therefore able to act with complete objectivity. These are all matters of great significance to ensure that the people of Wales have confidence in their elected Members.
During his tenure, Gerard Elias has aspired to and achieved the aim of the Assembly being a beacon of standards in public life. He’s established a well-respected, independent office and shaped his role to ensure that there is confidence in the standards of the Assembly. I believe he has taken a measured and balanced attitude to managing complaints and engaged in constructive conversations across the board, from Assembly Members to the wider public, about reasoning for his decisions and those who brought forward complaints.
This pragmatic and approachable style has been valued by Assembly Members and all those who have worked with him. Alongside his work on complaints, he’s been a source of salient advice to the standards committee, particularly during the fourth Assembly’s review of the code of conduct and associated guidance, which culminated in the compendium document that was issued to all Members at the beginning of the fifth Assembly. Of particular note was his work to ensure that the Assembly had adequate sanctions and appropriate sanctions if a transgression by a Member occurs and his updating of the requirements for the declaration and registration of interests, which has brought more clarity and transparency to the system.
These changes made here have helped to ensure that the rules governing the Assembly standards are fit for purpose in the changing context of devolution. Furthermore, Gerard Elias instituted the biennial standards commissioner lecture on standards in public life, which broadcast to Wales that standards in public life do matter. Having secured two Lord Chief Justices in office to attend was a real achievement and an excellent innovation for the Assembly. This is an initiative I understand the new commissioner intends to continue.
I’m also delighted to take this opportunity to welcome Sir Roderick Evans QC to the role of commissioner for standards. I’m sure Members will agree that he’s an excellent appointment. Sir Roderick is a retired High Court judge and, in addition to a distinguished legal career, is also a fellow of Aberystwyth, Swansea and Bangor universities, a fellow of the Learned Society of Wales and was welcomed into the Gorsedd of the Bards in 2002. During his comprehensive recruitment procedure, Sir Roderick attended a public confirmation hearing at a meeting of the fourth Assembly. At this hearing, he comprehensively set out his vision for the future of standards in the Assembly and his approach to the potential challenges during this Assembly and beyond. His appointment was unanimously confirmed by the fourth Assembly.
The role that Sir Roderick is taking on is still relatively new and continually evolving. Undoubtedly, there will be challenges to ensure that the Assembly maintains the high levels of standards achieved thus far, not least as the committee starts its review of lobbying and identifies those areas that need further guidance and advice. The committee is looking forward to working with Sir Roderick to support him in building the office of commissioner for standards further, and to uphold the high standards of the National Assembly for Wales.
I’m sure all Members will join me in welcoming Sir Roderick to the post and thanking Gerard Elias for all the hard work he’s done in developing the role of commissioner and upholding the standards of the Assembly. [Assembly Members: ‘Hear, hear.’]
Diolch, Lywydd. Heddiw yw diwrnod olaf Gerard Elias CF yn ei swydd fel y comisiynydd safonau. Hoffwn ddiolch iddo am ei holl waith caled yn sefydlu’r rôl bwysig hon dros y chwe blynedd diwethaf ac rwy’n croesawu ei olynydd, Syr Roderick Evans CF, i swydd y comisiynydd safonau.
Cafodd Gerard Elias ei benodi yn 2010 pan basiwyd Mesur Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2009. Roedd yn benodiad rhagorol i’r Cynulliad, a daeth â’i amrywiaeth eang o brofiad gydag ef, ar ôl bod yn gweithio yn y proffesiwn cyfreithiol am dros 40 mlynedd. Mae ei ymrwymiad cryf i wasanaeth cyhoeddus wedi arwain at nifer o swyddi cyhoeddus. Mae’r rhain yn cynnwys dirprwy farnwr yr Uchel Lys, cofnodwr a chyn-arweinydd cylchdro Cymru a Chaer, canghellor esgobaeth Abertawe ac Aberhonddu, cadeirydd Comisiwn Disgyblaeth Bwrdd Criced Lloegr a Chymru a chadeirydd Sports Resolutions UK.
Roedd Mesur 2009 yn ceisio sicrhau bod gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru gomisiynydd safonau a oedd yn gallu hyrwyddo safonau uchel mewn bywyd cyhoeddus ymhlith Aelodau’r Cynulliad; yn meddu ar y pwerau a fuasai’n eu galluogi i ymchwilio i gwynion yn drylwyr; ac yn olaf, comisiynydd a oedd yn amlwg yn annibynnol ar y Cynulliad ac felly’n gallu gweithredu’n gwbl wrthrychol. Mae’r rhain i gyd yn faterion o bwys mawr i sicrhau fod gan bobl Cymru hyder yn eu Haelodau etholedig.
Yn ystod ei gyfnod yn y swydd, mae Gerard Elias wedi anelu tuag at, ac wedi cyrraedd nod y Cynulliad i fod yn batrwm o safonau mewn bywyd cyhoeddus. Mae wedi sefydlu swydd annibynnol, uchel ei pharch, ac wedi siapio ei rôl i sicrhau hyder yn safonau’r Cynulliad. Rwy’n credu ei fod wedi mabwysiadu dull pwyllog a chytbwys wrth reoli cwynion ac wedi cymryd rhan mewn trafodaethau adeiladol â phawb, o Aelodau’r Cynulliad i’r cyhoedd yn ehangach, ynglŷn â’r rhesymau dros ei benderfyniadau a’r rhai a gyflwynodd gwynion.
Mae’r dull pragmatig ac agos atoch hwn wedi cael ei werthfawrogi gan Aelodau’r Cynulliad a chan bawb sydd wedi gweithio gydag ef. Ochr yn ochr â’i waith ar gwynion, mae wedi bod yn ffynhonnell cyngor allweddol i’r pwyllgor safonau, yn enwedig yn ystod adolygiad y pedwerydd Cynulliad o’r cod ymddygiad a’r canllawiau cysylltiedig, a arweiniodd at y ddogfen gompendiwm a ddosbarthwyd i’r holl Aelodau ar ddechrau’r pumed Cynulliad. O bwys arbennig, roedd ei waith i sicrhau bod gan y Cynulliad sancsiynau digonol a sancsiynau priodol pe bai Aelod yn tramgwyddo ynghyd â’i ddiweddariad o’r gofynion ar gyfer datgan a chofrestru buddiannau, sydd wedi sicrhau mwy o eglurder a thryloywder yn y system.
Mae’r newidiadau hyn a wnaed yma wedi helpu i sicrhau bod y rheolau sy’n llywodraethu safonau’r Cynulliad yn addas i’r diben yng nghyd-destun cyfnewidiol datganoli. Ar ben hynny, sefydlodd Gerard Elias ddarlith y comisiynydd safonau ar safonau mewn bywyd cyhoeddus, a gynhelir bob dwy flynedd, ac sy’n cyhoeddi i Gymru fod safonau mewn bywyd cyhoeddus yn bwysig. Roedd cael dau Arglwydd Brif Ustus cyfredol i fynychu yn gyflawniad gwirioneddol ac yn dangos arloesedd rhagorol ar ran y Cynulliad. Rwy’n deall bod y comisiynydd newydd yn bwriadu parhau â’r syniad hwn.
Mae’n bleser manteisio ar y cyfle hwn hefyd i groesawu Syr Roderick Evans CF i rôl y comisiynydd safonau. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau’n cytuno ei fod yn benodiad rhagorol. Mae Syr Roderick yn farnwr Uchel Lys wedi ymddeol ac yn ogystal â gyrfa ddisglair yn y gyfraith, mae hefyd yn gymrawd ym mhrifysgolion Aberystwyth, Abertawe a Bangor, yn gymrawd yng Nghymdeithas Ddysgedig Cymru a chafodd ei groesawu’n aelod o Orsedd y Beirdd yn 2002. Yn ystod y weithdrefn recriwtio gynhwysfawr, mynychodd Syr Roderick wrandawiad cadarnhau cyhoeddus yn un o gyfarfodydd y Pedwerydd Cynulliad. Yn y gwrandawiad hwn, nododd ei weledigaeth ar gyfer dyfodol safonau yn y Cynulliad mewn modd cynhwysfawr ynghyd â’i ddull o ymdrin â’r heriau posibl yn ystod y Cynulliad hwn a thu hwnt. Cadarnhawyd ei benodiad yn unfrydol gan y Pedwerydd Cynulliad.
Mae’r rôl y mae Syr Roderick yn ymgymryd â hi yn dal i fod yn gymharol newydd ac yn esblygu’n barhaus. Yn ddi-os, bydd yna heriau i sicrhau bod y Cynulliad yn cynnal y lefelau uchel o safonau a gyflawnwyd hyd yn hyn, yn enwedig wrth i’r pwyllgor gychwyn ar ei adolygiad o lobïo a nodi’r meysydd sydd angen arweiniad a chyngor pellach. Mae’r pwyllgor yn edrych ymlaen at weithio gyda Syr Roderick i’w gynorthwyo i ddatblygu swydd y comisiynydd safonau ymhellach, ac i gynnal safonau uchel Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Rwy’n siŵr y bydd yr holl Aelodau’n ymuno â mi wrth i mi groesawu Syr Roderick i’r swydd a diolch i Gerard Elias am yr holl waith caled y mae wedi’i wneud ar ddatblygu rôl y comisiynydd a chynnal safonau’r Cynulliad. [Aelodau’r Cynulliad: ‘Clywch, clywch.’]
A gaf i ddiolch i’r Cadeirydd am ei datganiad a’i chroesawu hi, wrth gwrs, i’w rôl? Dyma’i datganiad ffurfiol cyntaf i’r Cynulliad yma ac rwy’n diolch iddi am hynny ac yn edrych ymlaen at gydweithio â hi fel aelod o’r pwyllgor. A gaf innau hefyd ategu’r diolch i Gerard Elias QC, fel y clywsom ni wedi’i benodi yn 2010? Fel aelod o bwyllgor safonau’r Cynulliad diwethaf, mi allaf i dystiolaethu i’r ffaith ei fod e wedi bod yn hyrwyddo’r safonau uchel rŷm ni i gyd yn ymgyrraedd tuag atyn nhw. Y mae wedi bod yn ffigwr annibynnol ei feddwl, wrth gwrs, ond hefyd yn gwbl wrthrychol ei ystyriaethau o’r achosion sydd wedi bod ger ein bron ni, ac mae’n dyled ni, fel Aelodau ac, yn wir, fel cymdeithas yn ehangach, iddo fe yn fawr iawn yn hynny o beth.
Mi gyfeirioch chi at adolygiad y pedwerydd Cynulliad o’r cod ymddygiad a’r canllawiau cysylltiedig â hynny, a, do, mi arweiniodd hynny at ddogfen grynodeb sydd wedi cael ei chyflwyno i bob Aelod o’r pumed Cynulliad yma. Mae hynny’n gyfraniad gwerthfawr, rwy’n meddwl, i sicrhau’r ymddygiad a’r safonau uchel y mae pawb yn eu disgwyl, ond yn gwneud hynny, wrth gwrs—ie, mewn modd cyhyrog, ond heb fod yn anymarferol na’n afresymol o feichus. Mi fyddwn i’n gofyn ichi, Gadeirydd, wrth edrych ymlaen, mai taro’r cydbwysedd yna sydd yn bwysig, hynny yw bod disgwyliadau o ran safonau’n gymesur, wrth gwrs, i’r lefel o risg sydd yna, a bod angen cyfundrefn sydd yn effeithiol ac yn gyhyrog, ond ar yr un pryd, wrth gwrs, yn ymarferol ac yn un sydd yn rhesymol i’w gweithredu.
Mi fyddwn i hefyd yn ategu’ch croeso chi i Syr Roderick Evans QC i’w rôl ef. Cefais gyfle i’w holi e fel rhan o’r broses o gadarnhau’r penodiad, ac rwy’n gwbl hyderus y bydd e nid yn unig yn parhau â’r gwaith da sydd wedi cael ei wneud yn y blynyddoedd diwethaf, ond wrth gwrs yn adeiladu ar waith ei ragflaenydd.
Mae’r rôl, fel y dywedoch chi, yn dal i esblygu, fel y mae’r sefydliad yma, wrth gwrs, yn dal i esblygu, ac mi fydd yna heriau o’n blaenau ni ac mae’n rhaid inni beidio â llaesu dwylo. Rwy’n siŵr y byddwch chi’n cytuno â fi mai proses barhaus yw gwarchod safonau mewn sefydliad fel hwn. A gaf i, efallai, ofyn i chi os ydych chi’n cytuno y bydd datganoli pwerau ychwanegol, yn enwedig, efallai, pwerau’n ymwneud â threthu, yn tanlinellu ymhellach yr angen i barhau â’r gwaith yma o warchod safonau yn wyneb beth ddaw, mae’n debyg, yn sgil mwy o bwerau, mwy o ddiddordebau a dylanwadau allanol a mwy o lobïo, a’i bod yn bwysig ein bod yn parhau i sicrhau bod y safonau uchaf yn cael eu gosod o dan y comisiynydd newydd, wrth i ni symud yn ein blaenau?
May I thank the Chair for her statement and welcome her, of course, to her role? This is her first formal statement to this Assembly, and I thank her for that and look forward to working with her as a member of the committee. May I also endorse the thanks to Gerard Elias QC, appointed, as we heard, in 2010? As a member of the standards committee in the last Assembly, I can testify to the fact that he did promote the high standards that we all strive to achieve. He has been an independent-minded figure, of course, but also entirely objective in his consideration of the cases that were brought before us. Our debt, as Members and, indeed, broader society, to him is very great in that regard.
You referred to the review in the fourth Assembly of the code of conduct and the related guidance, and, yes, that led to a summary document that has been presented to all Members of the fifth Assembly. That’s a valuable contribution, I think, to securing the high standards that everyone wants to see, but it does so in a robust manner, yes, but without being impractical or unreasonably burdensome. I would ask you, Chair, in looking to the future, that striking that balance is a very important thing, that is that expectations in terms of standards are commensurate to the level of risk that exists, and that we need a system that is effective and robust, but simultaneously practical and reasonably implementable.
I would also endorse your welcome to Sir Roderick Evans QC into his role. I had an opportunity to question him as part of the confirmation process, and I am entirely confident that not only will he continue the good work done in the past few years, but will of course also build upon the work of his predecessor.
The role, as you said, is still evolving, as is this institution, of course, and there will be challenges facing us, and we must not rest on our laurels. I’m sure that you would agree with me that safeguarding standards is an ongoing process in an institution such as this one. May I perhaps ask you whether you would agree that devolution of additional powers, particularly in relation to taxation, perhaps, will further highlight the need to continue with this work of safeguarding standards in light of what will be, I suppose, as a result of more powers, more external interests and influences and more lobbying, and that it’s important that we continue to ensure that the highest standards are maintained under the new commissioner, as we move forward?
Thank you very much, Llyr. I really appreciate your kind words as well at the start, so thank you very much. I think the commissioner, Gerard Elias, has sort of got into me straight away about the need for vigilance, but also proportionality, so I think the committee hears that loud and clear. And, as you quite rightly say, with the new powers that are coming to the Assembly, those key words are really important—that we continue to be vigilant always, and to be proportionate.
Diolch yn fawr iawn, Llyr. Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr eich geiriau caredig ar y dechrau hefyd, felly diolch yn fawr iawn. Rwy’n meddwl bod y comisiynydd, Gerard Elias, wedi rhyw lun o fwrw iddi’n syth gyda mi ynglŷn â’r angen am wyliadwriaeth, ond hefyd cymesuredd, felly rwy’n meddwl bod y pwyllgor yn clywed hynny’n uchel ac yn glir. Ac fel y dywedwch yn hollol gywir, gyda’r pwerau newydd sy’n dod i’r Cynulliad, mae’r geiriau allweddol hynny’n bwysig—ein bod yn parhau i fod yn wyliadwrus bob amser, ac i fod yn gymesur.
Can I also welcome the statement from the Chair of the Standards of Conduct Committee on the incoming standards commissioner? The commissioner plays, of course, a very key role in aspiring to achieve the highest possible standards from us as Assembly Members, so that the public can have confidence in their elected representatives. I think we’ve been fortunate to have had an excellent standards commissioner in Gerard Elias QC, and I think he’s done an exceptional job, always thoroughly objective and independent in the way that he’s conducted himself as well. I’ve no doubt whatsoever that Sir Roderick Evans QC will continue in that vein, and I want to, on behalf of the Welsh Conservatives, also welcome his appointment. I’ve no doubt that he will be also very exceptional.
I think it is crucial that the new commissioner’s remit is firmly established in order for him to fully understand the breadth of his role, and so I would appreciate knowing whether you as Chair of the committee feel that it is time, perhaps, to reflect on the scope of the role of the commissioner to see whether, because of the changing arrangements in this Assembly, there may be an opportunity to refresh that in some way.
Of course, the standards committee is also there to hold the commissioner to account, and we all have an opportunity to have a look at the commissioner’s annual report. But I wonder whether there might be additional opportunities to monitor the work of the commissioner and his office in the future, and whether the standards committee may have some additional opportunities to be able to do that, perhaps in a little more depth.
I’m sure the Chair will agree with me that it’s important that the new commissioner has a strong engagement with Assembly Members from the very start. Obviously, none of us in this Chamber want to see him too often, I’m sure, for all sorts of reasons. But, it is important to have a good rapport and an understanding of each other’s respective roles, and I wonder whether there might be an opportunity for the Chair of the committee to arrange for Assembly Members to be able to do just that in the future.
We’ve also got to make sure, of course, that there’s transparency in the work of the commissioner, and that the regulations and the code of conduct are constantly under review, and that they are understandable by Assembly Members, the commissioner and, indeed, members of the public. I wonder whether there may be, again, an opportunity for the committee to look at these things in the round, particularly in terms of public engagement and understanding the role of the commissioner, if they want to make complaints, for example.
I think that the way that Assembly Members, at all levels, engage with their constituents continues to change. There’s far more done by social media, for example, now than there was 10 years ago when I was first elected to this institution. And, as a result of that, I think it’s very wise that we constantly keep things under review. But I do very much hope that the new commissioner, in undertaking his role, will consider that part of our work, in particular going forward, to see whether there may be any changes necessary to the code of conduct in order that they can reflect the new landscape of communications, if you like. But just to put on record again my thanks to Gerard Elias, and the warm welcome that we want to give to Sir Roderick Evans.
A gaf fi hefyd groesawu’r datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ar y comisiynydd safonau newydd? Mae’r comisiynydd yn chwarae rhan allweddol iawn, wrth gwrs, wrth anelu at gyrraedd y safonau uchaf posibl gennym ni fel Aelodau’r Cynulliad, er mwyn i’r cyhoedd gael hyder yn eu cynrychiolwyr etholedig. Rwy’n credu ein bod wedi bod yn ffodus i fod wedi cael comisiynydd safonau rhagorol yn Gerard Elias CF, ac rwy’n meddwl ei fod wedi gwneud gwaith eithriadol, bob amser yn drwyadl wrthrychol ac annibynnol yn y ffordd y mae ef ei hun wedi ymddwyn yn ogystal. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl y bydd Syr Roderick Evans CF yn parhau yn yr un ffordd, ac ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, hoffwn innau groesawu ei benodiad hefyd. Nid oes gennyf amheuaeth y bydd yn eithriadol iawn hefyd.
Credaf ei bod yn hanfodol i gylch gwaith y comisiynydd newydd gael ei sefydlu’n gadarn er mwyn iddo ddeall ehangder ei rôl yn llawn, ac felly byddwn yn falch o wybod a ydych fel Cadeirydd y pwyllgor yn teimlo ei bod yn bryd myfyrio, efallai, ar gwmpas rôl y comisiynydd i weld a allai fod cyfle, oherwydd newid yn y trefniadau yn y Cynulliad hwn, i ddiweddaru hynny mewn rhyw ffordd.
Wrth gwrs, mae’r pwyllgor safonau yno hefyd i ddwyn y comisiynydd i gyfrif, ac rydym i gyd yn cael cyfle i gael golwg ar adroddiad blynyddol y comisiynydd. Ond tybed a allai fod cyfleoedd ychwanegol i fonitro gwaith y comisiynydd a’i swyddfa yn y dyfodol, ac a fydd cyfleoedd ychwanegol i’r pwyllgor safonau allu gwneud hynny, mewn ychydig mwy o ddyfnder o bosibl.
Rwy’n siŵr y bydd y Cadeirydd yn cytuno â mi ei bod yn bwysig i’r comisiynydd newydd gael ymgysylltiad cryf ag Aelodau’r Cynulliad o’r cychwyn cyntaf. Yn amlwg, nid oes yr un ohonom yn y Siambr hon am ei weld yn rhy aml, rwy’n siŵr, am bob math o resymau. Ond mae’n bwysig cael perthynas dda a dealltwriaeth o swyddogaethau ein gilydd, ac rwy’n meddwl tybed a allai fod cyfle i Gadeirydd y pwyllgor drefnu i Aelodau’r Cynulliad allu gwneud hynny yn y dyfodol.
Mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr hefyd, wrth gwrs, fod tryloywder yng ngwaith y comisiynydd, a bod y rheoliadau a’r cod ymddygiad yn cael eu hadolygu’n gyson, a’u bod yn ddealladwy gan Aelodau’r Cynulliad, y comisiynydd ac yn wir, gan y cyhoedd. Tybed a allai fod cyfle, unwaith eto, i’r pwyllgor edrych ar y pethau hyn yn eu cyfanrwydd, yn enwedig o ran ymgysylltu â’r cyhoedd a deall rôl y comisiynydd, os ydynt am wneud cwynion, er enghraifft.
Credaf fod y ffordd y mae Aelodau’r Cynulliad, ar bob lefel, yn ymgysylltu â’u hetholwyr yn parhau i newid. Mae llawer mwy i’w wneud drwy’r cyfryngau cymdeithasol yn awr, er enghraifft, nag yr oedd 10 mlynedd yn ôl pan gefais fy ethol gyntaf i’r sefydliad hwn. Ac o ganlyniad i hynny, rwy’n meddwl ei bod yn ddoeth iawn ein bod yn cadw pethau dan arolwg yn gyson. Ond rwy’n gobeithio’n fawr y bydd y comisiynydd newydd, wrth ymgymryd â’i rôl, yn ystyried hynny’n rhan o’n gwaith, yn enwedig wrth symud ymlaen, i weld a all fod angen unrhyw newidiadau i’r cod ymddygiad er mwyn iddo allu adlewyrchu tirwedd newydd cyfathrebu, os hoffech. Ond carwn gofnodi unwaith eto fy niolch i Gerard Elias, a’r croeso cynnes rydym am ei roi i Syr Roderick Evans.
Thank you very much for the warm welcome to Sir Roderick, and your kind words again about Gerard Elias, because I think it’s great to have all parties on the same page on this, because he has done a fantastic job.
I think you raise a really interesting point about the need to look at the role in the future, and I’m happy, along with colleagues on the standards committee, that we can have a discussion about that. I’m keen that we do keep up to date and follow things through appropriately. Your point about transparency is absolutely crucial, and, again, that’s an area where we feel strongly that we have to be vigilant. And the point again about social media: as you said, this role has changed incredibly over the last few years, and it is really important that we uphold those standards through social media as well.
Diolch yn fawr iawn am y croeso cynnes i Syr Roderick, a’ch geiriau caredig eto am Gerard Elias, gan fy mod yn meddwl ei bod yn wych cael yr holl bleidiau’n gytûn ar hyn, gan ei fod wedi gwneud gwaith gwych.
Rwy’n meddwl eich bod yn gwneud pwynt diddorol iawn am yr angen i edrych ar y rôl yn y dyfodol, ac rwy’n hapus, ynghyd â chyd-Aelodau ar y pwyllgor safonau, y gallwn gael trafodaeth ynglŷn â hynny. Rwy’n awyddus i ni gael y wybodaeth ddiweddaraf a dilyn trywydd priodol. Mae eich pwynt am dryloywder yn gwbl hanfodol, ac unwaith eto, dyna faes lle rydym yn teimlo’n gryf fod yn rhaid i ni fod yn wyliadwrus ynddo. A’r pwynt eto am gyfryngau cymdeithasol: fel y dywedasoch, mae’r rôl hon wedi newid yn anhygoel dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ac mae’n bwysig iawn ein bod yn cynnal y safonau hynny drwy’r cyfryngau cymdeithasol yn ogystal.
Can I also add my congratulations to the Chair of the standards committee on the excellent way that you delivered your first statement to the Chamber? That also reflects the way that you’re running the committee in general anyway. Okay. Being new to the standards committee, I had little time to get to know Gerard Elias personally. However, I’m very aware of the legacy he’s left from his time in office, not least in his input into the compilation of Standing Orders—the Standing Orders rulebook. This is, of course, an invaluable asset to any newcomer to the Assembly, as well as giving first-class guidance to established AMs and Assembly staff. In my short time as an Assembly Member, I have come to realise the high regard in which Gerard Elias is held by all those involved in the Welsh Assembly. His legacy is sure to be a lasting one.
Can I also now turn to Gerard Elias’s successor, Sir Roderick Evans? It shows the growing stature of this Assembly that we’ve been able to secure the services of a person of such high standing. I’m sure he will bring as many attributes to the role, with an independence and authority that is so important to our democracy. I am equally sure that all in the Assembly, and particularly those of us in the standards committee, welcome him wholeheartedly to his new role. I know that the role of the standards committee will change over the coming years, but I’m equally satisfied that the Chair will lead us very competently in that role.
A gaf fi hefyd ychwanegu fy llongyfarchiadau i Gadeirydd y pwyllgor safonau ar y ffordd wych rydych wedi cyflwyno eich datganiad cyntaf i’r Siambr? Mae hynny hefyd yn adlewyrchu’r ffordd rydych yn arwain y pwyllgor yn gyffredinol beth bynnag. Iawn. Gan fy mod yn newydd i’r pwyllgor safonau, ni chefais lawer o amser i ddod i adnabod Gerard Elias yn bersonol. Fodd bynnag, rwy’n ymwybodol iawn o’r etifeddiaeth y mae wedi ei gadael o’i gyfnod yn y swydd, nid yn lleiaf ei fewnbwn i’r grynhoi’r Rheolau Sefydlog—llyfr rheolau’r Rheolau Sefydlog. Mae hyn, wrth gwrs, o fudd amhrisiadwy i unrhyw newydd-ddyfodiad i’r Cynulliad, yn ogystal â rhoi arweiniad o’r radd flaenaf i Aelodau sefydledig a staff y Cynulliad. Yn fy amser byr fel Aelod Cynulliad, rwyf wedi dod i sylweddoli cymaint o barch sydd i Gerard Elias gan bawb sy’n ymwneud â Chynulliad Cymru. Mae ei etifeddiaeth yn sicr o fod yn un barhaus.
A gaf fi droi yn awr hefyd at olynydd Gerard Elias, Syr Roderick Evans? Mae’n dangos y statws cynyddol sydd i’r Cynulliad hwn ein bod wedi gallu sicrhau gwasanaethau unigolyn o statws mor uchel. Rwy’n siŵr y bydd yn dod â nifer o rinweddau i’r rôl, gydag annibyniaeth ac awdurdod sydd mor bwysig i’n democratiaeth. Rwyf yr un mor siŵr fod pawb yn y Cynulliad, ac yn enwedig y rhai hynny ohonom yn y pwyllgor safonau, yn ei groesawu’n frwd i’w rôl newydd. Gwn y bydd rôl y pwyllgor safonau’n newid dros y blynyddoedd nesaf, ond rwyf yr un mor fodlon y bydd y Cadeirydd yn ein harwain yn fedrus iawn yn y rôl honno.
Thank you very much, again, for your kind words on that as well. And, like you, I’d like to echo the points about the compendium, because as a new Member myself, I’m very grateful to have everything in one place. So, we’re looking forward to working with the new commissioner. He’s already come to the committee on a number of occasions, so he’s going to ensure a smooth transition as well. So, thanks very much.
Diolch yn fawr iawn, unwaith eto, am eich geiriau caredig ar hynny hefyd. Ac fel chithau, hoffwn adleisio’r pwyntiau am y compendiwm, oherwydd fel Aelod newydd fy hun, rwy’n falch iawn o gael popeth mewn un man. Felly, rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda’r comisiynydd newydd. Mae eisoes wedi dod i’r pwyllgor ar sawl achlysur, felly mae’n mynd i sicrhau trosglwyddiad esmwyth yn ogystal. Felly, diolch yn fawr iawn.
Thank you to the Chair. I see Gerard Elias in the public gallery. You’re too far away from me for me to work out whether you’ve been blushing at all the praise bestowed on you. But if I may echo the thanks that have been expressed this afternoon from all parts of the Chamber, on behalf of all of us, for the quality of the work that you’ve undertaken on our behalf, and wish you well for the future. Diolch yn fawr. [Applause.]
Diolch i’r Cadeirydd. Rwy’n gweld Gerard Elias yn yr oriel gyhoeddus. Rydych yn rhy bell oddi wrthyf i mi allu gweld a ydych wedi bod yn gwrido yn sgil yr holl ganmoliaeth a roddwyd i chi. Ond os caf adleisio’r diolch a fynegwyd y prynhawn yma o bob rhan o’r Siambr, ar ran pob un ohonom, am ansawdd y gwaith rydych wedi ei wneud ar ein rhan, a dymuno’n dda i chi ar gyfer y dyfodol. Diolch yn fawr. [Cymeradwyaeth.]
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3, 4 a 5 yn enw Paul Davies. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 yn cael eu dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Jane Hutt, and amendments 2, 3, 4 and 5 in the name of Paul Davies. If amendment 1 is agreed, amendments 2, 3, 4, 5 and 6 will be deselected.
Ac rydym yn awr yn symud ymlaen i ddadl Plaid Cymru, ac rwy’n galw ar Adam Price i wneud y cynnig.
And we now move on to the Plaid Cymru debate, and I call on Adam Price to move the motion.
Cynnig NDM6176 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi cynlluniau llwyddiannus fel dydd Sadwrn busnesau bach i gynyddu nifer y bobl sy’n ymweld â chanol trefi ledled Cymru.
2. Yn nodi, o ganlyniad i gytundeb cyllideb Plaid Cymru â Llywodraeth Cymru, y caiff cronfa ei sefydlu a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i gynnig cyfleusterau parcio ceir am ddim yng nghanol trefi ledled Cymru, gan roi hwb hanfodol i adfywio canol trefi.
3. Yn gresynu fod y system ardrethi busnes bresennol yn rhoi baich anghymesur ar fusnesau bach sydd ag eiddo yng Nghymru, o’i gymharu â gweddill y DU.
4. Yn gresynu at effaith y gwaith diweddar o ailbrisio ardrethi busnes ar rai busnesau bach yng Nghymru.
5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:
a) ehangu’r cymorth pontio sydd ar gael i fusnesau bach y mae gwaith ailbrisio ardrethi annomestig 2017 yn effeithio arnynt;
b) archwilio’r posibilrwydd o ddynodi Cymru gyfan yn ardal fenter er mwyn rhoi’r math o fantais gystadleuol i Gymru sydd ei hangen i gau’r bwlch economaidd rhwng Cymru a gweddill y DU;
c) sicrhau y rhoddir y pwysau dyledus i fuddiannau busnesau bach yng ngwaith y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol newydd i Gymru a’r Banc Datblygu Cenedlaethol;
d) pennu targed i godi lefelau presennol caffael o 55 y cant i o leiaf 75 y cant o wariant sector cyhoeddus Cymru yng Nghymru; ac
e) cyflwyno ymgyrch ‘prynu’n lleol’ wedi’i hanelu at ddefnyddwyr a phrif brynwyr yng Nghymru.
Motion NDM6176 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes successful schemes such as small business Saturday for increasing footfall in town centres across Wales.
2. Notes that, following the Plaid Cymru budget deal with the Welsh Government, a fund will be established that will enable local authorities to offer free car parking in town centres throughout Wales, providing a vital boost to town centre regeneration.
3. Regrets that the current business rates system places a disproportionate burden on small businesses with premises in Wales compared to t