National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item of business this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Janet Finch-Saunders.

Mae mynd i'r afael â madredd yn parhau i fod yn un o brif flaenoriaethau diogelwch cleifion yng Nghymru. Mae nodi a diagnosis cynnar yn hanfodol i atal y cyflwr rhag gwaethygu ac i ddarparu triniaeth briodol a phrydlon. Mae Cymru wedi ei chydnabod ar lefel byd-eang am ei gwaith ym maes ymwybyddiaeth ac addysg madredd.

Diolch. Mae gwaith ymchwil a gyhoeddwyd gan Dr Tamas Szakmany yr wythnos hon wedi canfod y derbyniwyd dros 7,500 o bobl i ysbytai yng Nghymru yn dioddef o fadredd, gan arwain at fwy na 1,500 o farwolaethau. Mae hynny'n fwy na chanser y fron a’r brostad gyda’i gilydd. Mae hefyd yn tynnu sylw at rywfaint o amrywiad o ran sut y mae timau clinigol yn ymateb i fadredd, gan, o 290 o gleifion a oedd yn dangos arwyddion o fadredd, dim ond 12 y cant gafodd eu sgrinio i ddechrau a'u trin yn unol ag arfer gorau. Mae llawer o'r rhai yr effeithiwyd arnynt yn disgrifio’r effeithiau sinistr sy’n deillio o glefyd mor beryglus, sy'n bygwth bywyd, gan gynnwys trychiadau a llawer o ganlyniadau sy’n newid bywyd—os byddwch chi’n goroesi, hynny yw. Un thema gyffredin yw diffyg ymwybyddiaeth amlwg, yn enwedig mewn lleoliad iechyd, a'r rhan dristaf o hyn yw y gellid atal neu drin y rhan fwyaf o achosion gyda gwrthfiotigau os cânt eu dal yn ddigon cynnar, yn enwedig yn dilyn ymlaen o—

A allwch chi ddod at gwestiwn os gwelwch yn dda?

Mae Lloegr wedi lansio ymgyrch iechyd y cyhoedd 'Could it be Sepsis?'. Gogledd Iwerddon 'Just say Sepsis'—

Mae angen gofyn y cwestiwn.

Sut ydych chi, fel Prif Weinidog, yn bwriadu mynd i'r afael â'r diffygion a’r anghysondebau sy'n amlwg yma yng Nghymru a sut ydych chi’n bwriadu gwneud hyn ar unwaith?

Wel, mae gennym ni’r system sgôr rhybudd cynnar cenedlaethol eisoes ar waith ym mhob ysbyty. Cydnabuwyd gwaith ymwybyddiaeth ac addysg madredd GIG Cymru gan y Gynghrair Fadredd Fyd-eang yng Ngwobrau Madredd Byd-eang 2016, rhywbeth, wrth gwrs, yr ydym ni’n ei groesawu’n fawr iawn. Ond, wrth gwrs, mae'n dal yn wir bod llawer nad ydynt yn cael diagnosis mewn pryd gan ei fod yn gyflwr anodd gwneud diagnosis ar ei gyfer—cydnabyddir hynny. Ond mae'n hynod bwysig bod gennym ni gysondeb ar draws ein hysbytai o ran sut y nodir madredd yn gynnar, ac mae’r system honno yn rhywbeth sydd ar waith ac yn cael ei defnyddio’n eang ar draws GIG Cymru.

Brif Weinidog, mae’r ymchwiliad cyfrinachol cenedlaethol, fel y soniwyd nawr, i ganlyniadau a marwolaeth cleifion, a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2015, yn dweud bod madredd yn lladd mwy o bobl na chanser y fron, y coluddyn a’r brostad gyda’i gilydd yn y DU. Mae'r adroddiad yn argymell bod mwy o feddygon a nyrsys yn defnyddio systemau rhybudd cynnar a rhestrau gwirio sgrinio i'w hannog i chwilio am arwyddion o fadredd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd yn dweud bod ganddo feddwl agored ynghylch ystyried pa un a ddylid gwneud i ysbytai sgrinio cleifion â symptomau yn yr un modd. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y gall Llywodraeth Cymru sicrhau bod gwasanaeth iechyd gwladol Cymru yn sicrhau dull gweithredu cyffredinol a chyson o sgrinio ar gyfer madredd?

Gwnaf. Mae'r system sgôr rhybudd cynnar cenedlaethol yn rhan o'r dull cyson hwnnw. Mae pob ysbyty yn ei defnyddio. Mae'n system syml sy'n galluogi staff i asesu pa un a yw cleifion yn datblygu madredd, a, hefyd, mae parafeddygon y gwasanaeth ambiwlans yn defnyddio’r system honno i ddatblygu systemau i sgrinio cleifion ar gyfer madredd cyn iddyn nhw gyrraedd yr ysbyty. Hefyd, mae staff yn defnyddio sgrinio safonol ar gyfer madredd i nodi madredd ac annog gweithredu cyflym, a elwir y 'Sepsis Six Bundle'. Ac, felly, rydym ni’n parhau i ddatblygu'r gwaith a wnaed eisoes yn ystod y pedair blynedd diwethaf i sicrhau bod mwy o bobl yn cael diagnosis cynnar o fadredd a bod llai o bobl yn colli eu bywydau o’i herwydd.

Brif Weinidog, gyda bron i 2,000 o farwolaethau yng Nghymru bob blwyddyn, llawer ohonynt y gellid eu hatal, madredd yw un o'r lladdwyr mwyaf nad yw'r rhan fwyaf o bobl yn ymwybodol ohono. Er bod addysgu'r cyhoedd i adnabod yr arwyddion, a sicrhau bod camau'n cael eu cymryd yn y GIG i atal dechreuad madredd yn hanfodol, mae sicrhau bod ein gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn adnabod yr arwyddion hefyd yn bwysig. Mae llawer o oroeswyr madredd yn fyw diolch i feddyg teulu a adnabyddodd ddechreuad madredd yn gynnar. Felly, Brif Weinidog, pa gamau mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod pob meddyg teulu yng Nghymru yn cael hyfforddiant i adnabod arwyddion yn ogystal â sut i'w atal?

Gan ymhelaethu ar yr hyn yr wyf newydd ei grybwyll, soniais am y bwndel Sepsis Six. Mae hwnnw'n cynnwys tri phrawf cyflym ar gyfer madredd, tair triniaeth syml y profwyd eu bod yn ei ymladd ac a all helpu i ganfod a thrin y salwch ar ei gamau cynharaf. Ond, wrth gwrs, mae'n hynod bwysig bod pob gweithiwr iechyd proffesiynol yn ymwybodol o fadredd, ac, yn wir, maen nhw, ac, yn wir, yn chwilio am yr arwyddion cynharaf, er y gall fod yn anodd gwneud diagnosis a’i drin, yn enwedig ar y camau cynnar.

Gwnaf. Mae'r system ardrethi annomestig yng Nghymru yn cyfrannu mwy na £1 biliwn tuag at ariannu gwasanaethau lleol yng Nghymru.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Gan edrych ymlaen at gynigion ar gyfer trefniadau ardrethi busnes newydd ar ôl 2018, a all y Prif Weinidog roi arwydd o’i syniadau am glybiau chwaraeon cymunedol? Deallaf, ar y funud, bod trothwy lle mae’n rhaid i 70 y cant o aelodau clybiau o'r fath fod yn cymryd rhan weithredol yng ngweithgareddau’r clwb hwnnw i fod yn gymwys i gael rhyddhad. Mae'n ymddangos yn drothwy uchel iawn, o ystyried cynlluniau a strategaethau ehangach ar gyfer mwy o hyrwyddo ymarfer corff, yn enwedig ymhlith pobl iau. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi pe gallai'r Prif Weinidog roi awgrym o’i syniadau ar y mater hwnnw.

Ydym, rydym ni’n ymwybodol o'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud, ac mae'n rhan o'n syniadau wrth i ni ddatblygu system barhaol o 2018 ymlaen.

Brif Weinidog, ar sawl achlysur yn y Siambr hon, rydym ni wedi clywed am y cwestiwn o ryddhad ar gyfer offer a pheiriannau mewn ardrethi busnes, yn enwedig mewn meysydd fel Tata Steel, lle’r oedd gennym ni’r ffwrnais chwyth. A yw eich Llywodraeth wedi rhoi unrhyw ystyriaeth bellach i edrych ar ryddhad ar gyfer offer a pheiriannau yn yr ardrethi busnes, er mwyn sicrhau y gall buddsoddiad ddod i mewn i ddiwydiannau, fel y diwydiant dur, ac na fyddant yn cael eu cosbi o ganlyniad?

Mae'n rhywbeth a ystyriwyd gennym gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Mae'n faes cymhleth iawn. Yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud yn hytrach, wrth gwrs, yw rhoi pecyn mwy hael ar y bwrdd i Tata nag y byddai rhyddhad ardrethi busnes yn ei gynnig. Felly, byddwn yn dadlau bod yr hyn sydd gennym ni ar y bwrdd yn mynd ymhell y tu hwnt i’r hyn y byddai rhyddhad ardrethi busnes ar offer a pheiriannau yn gallu ei gynnig yn y lle cyntaf, yn enwedig o ystyried y cymhlethdodau a'r amser y byddai'n ei gymryd i roi system o'r fath ar waith.

Yng ngoleuni eich ateb i mi yr wythnos diwethaf, Brif Weinidog, yn dweud y byddech chi’n gallu rhoi ystyriaeth lawn, ar ôl datganiad yr hydref, i gynyddu cyllid ar gyfer cymorth i fusnesau bach, sut bydd eich Llywodraeth yn defnyddio arian canlyniadol y gyllideb o gyhoeddiad y Canghellor y bydd yn ymestyn y rhyddhad ardrethi gwledig i 100 y cant, gan roi gostyngiad treth o hyd at £2,900 i fusnesau bach yn Lloegr?

Wel, mae'r arian refeniw canlyniadol yn fach iawn—tua £35 miliwn, y mae £20 miliwn ohono wedi ei gyhoeddi eisoes. Felly, nid ydym ni wedi cael ein boddi mewn haelioni gan Lywodraeth y DU pan ddaw i gyllid refeniw. Serch hynny, byddwn yn edrych i weld sut y gellir defnyddio’r arian yn y modd gorau er lles pobl Cymru.

Brif Weinidog, rwyf wedi cael etholwyr di-ri yn ysgrifennu ataf am ardrethi busnes—perchnogion busnesau bach, pobl sy’n rhedeg siopau annibynnol—ac maen nhw i gyd yn dweud wrthyf fod ardrethi busnes eich Llywodraeth yn bygwth eu busnesau, y gallent olygu y bydd yn rhaid iddyn nhw gau neu, yn sicr, diswyddo pobl. Pam ydych chi’n niweidio busnesau bach yn fy rhanbarth i?

Wel, rwy’n credu bod yn rhaid i’r Aelod gofio mai’r tro diwethaf y bu ailbrisiad oedd pan roedd ei blaid ef mewn Llywodraeth. Ni chlywais unrhyw gwynion bryd hynny. Mae'n iawn i ddweud, mewn rhai rhannau o Gymru, bod problemau penodol y bydd angen mynd i'r afael â nhw, ond mae hyn yn niwtral o ran refeniw. Nid ffordd i’r Llywodraeth gael mwy o arian yw hon. Mae’n ffordd o ailgydbwyso'r system ardrethi busnes heb fod elw net i'r Llywodraeth. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, rydym ni’n cydnabod y bydd rhai rhannau o Gymru lle mae pethau’n anodd, a dyna pam yr ydym ni eisoes wedi cyhoeddi cynllun rhyddhad trosiannol o £10 miliwn, a byddwn yn edrych i weld beth arall y gallwn ni ei wneud er mwyn gwneud y broses bontio yn ddidrafferth.

Questions now from the party leaders. The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Bydd y Llywodraeth yn cael ei chynrychioli yn y gwrandawiad Goruchaf Lys yr wythnos nesaf ar yr achos yn ymwneud ag erthygl 50, ac mae'n hollol resymol y dylai barn Llywodraeth Cymru gael ei mynegi i'r llys. Ond pa gyfarwyddiadau fydd yn cael eu rhoi i'r cwnsler dros Lywodraeth Cymru? A fydd ef, neu hi, yn cefnogi Llywodraeth y Deyrnas Unedig, neu a fydd ef neu hi yn cefnogi'r hawlydd yn erbyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig—h.y. a fydd e’n helpu i hwyluso dymuniadau pobl Prydain, fel y’u mynegwyd yn y refferendwm ar 23 Mehefin, neu’r gwrthwyneb?

Ddim y naill na'r llall. Bydd Llywodraeth Cymru yn cynrychioli ei hun, a bydd y cyfarwyddiadau i'r cwnsler yn cael eu rhoi ar y sail o gynrychioli safbwynt Llywodraeth Cymru. Nid yw hyn yn ymwneud ag atal Brexit; mae’n ymwneud â gwneud yn siŵr bod cyfraith gyfansoddiadol yn cael ei dilyn.

Ceir dadl, wrth gwrs, o ran yr hyn y mae'r gyfraith gyfansoddiadol yn ei wneud yn ofynnol yn yr achos penodol hwn. Felly, yr hyn yr wyf i'n ceisio ei ennyn gan y Prif Weinidog yw ar ochr pwy y mae’n mynd i fod arni—ar y safbwynt a fynegir gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig neu’r safbwynt a fynegir gan y cwnsler dros Mrs Miller, sef y ceisydd yn yr achos hwn. Ceir dadleuon cyfreithiol cadarn dros ddweud nad oes angen pleidlais eglur yn Nhŷ'r Cyffredin cyn sbarduno erthygl 50. Yn 2008 ac yn 2011, pasiwyd Deddf Seneddol i ddiwygio deddfwriaeth y DU i wneud pleidlais yn y Senedd y DU yn ofynnol pe byddai unrhyw newidiadau penodol i gyfraith yr UE mewn rhai meysydd fel polisi amddiffyn cyffredin, penodi erlynydd Ewropeaidd, pa un a ddylai Prydain ymuno â'r ewro, pa un a ddylai Prydain ymuno â chytundeb Schengen, pa un a ddylem ni ddisodli’r pleidleisio drwy unfrydedd gyda phleidleisio mwyafrifol amodol, ac amrywiaeth eang o ddigwyddiadau. Yn yr holl achosion hynny, byddai effeithiau uniongyrchol ar bobl Prydain o ganlyniad i'r penderfyniad. Dyna hanfod penderfyniad yr Uchel Lys—mai oherwydd yr effeithiau uniongyrchol hynny ar bobl y mae angen pleidlais benodol yn y Senedd. Ond gan nad oedd erthygl 50 yn un o'r enghreifftiau niferus a osodwyd i lawr mewn Deddf Seneddol, yna’n sicr nid oes sail ar gyfer dweud, yn yr achos hwn, bod gofyniad ymhlyg i Dŷ'r Cyffredin neu Dŷ'r Arglwyddi gefnogi pleidlais o blaid erthygl 50 cyn i'r Llywodraeth allu bodloni dymuniadau pobl Prydain.

Os yw arweinydd UKIP yn cynnig ei hun i weithredu fel cwnsler yn y Goruchaf Lys, mae'n rhoi cynnig rhesymol arni. Mae'n deall y mater cyfansoddiadol y mae'n rhaid ei ddatrys yn y llys. Bydd gan bob un ohonom ein gwahanol safbwyntiau. Y cwestiwn i ni yw: a ellir defnyddio’r uchelfraint frenhinol i ddechrau’r hyn a fyddai'n broses na ellid ei hatal tuag at newid cyfansoddiad Cymru. Ceir dadleuon cyfreithiol pwysig y mae angen eu harchwilio yn y Goruchaf Lys. Mae ef wedi cydnabod hynny, ac rwy’n croesawu hynny. Yn anffodus, mae rhai yn ei blaid sy'n gweld hyn fel rhyw fath o gynllwynio i atal Brexit. Nid dyna beth yw diben hyn. Mae hyn yn ymwneud â sicrhau, os caiff egwyddor gyfreithiol gyfansoddiadol bwysig ei harchwilio ac y rhoir dyfarniad ar hynny, ac nid yn unig ar gyfer Brexit, wrth gwrs, gellid defnyddio hyn yn y dyfodol ar gyfer materion eraill hefyd.

Yn wir. Felly, yr hyn yr wyf i'n ceisio ei ennyn gan y Prif Weinidog, ac nad yw wedi rhoi ateb iddo o hyd, yw: beth fydd y cwnsler dros Lywodraeth Cymru yn ei ddweud yn ystod yr achos hwn? Oherwydd ni ddywedodd y cwnsler dros y Llywodraeth unrhyw beth o gwbl yn yr Uchel Lys. A fwriedir y bydd y cwnsler dros Lywodraeth Cymru yn dweud rhywbeth yn y gwrandawiad Goruchaf Lys, ac, os felly, a fydd e’n dadlau yn erbyn achos Llywodraeth y Deyrnas Unedig y dylem ni fwrw ymlaen a chychwyn erthygl 50 cyn gynted â phosibl heb gymhlethu materion trwy gael rhagor o bleidleisiau yn y Senedd?

Wel, rhwydd hynt iddo ddarllen y sail, sy’n gyhoeddus, a bydd yn gweld yr achos yr ydym ni’n ei gyflwyno. Rydym ni’n cynrychioli ein hunain. Nid ydym ni yno i gefnogi’r naill ochr na'r llall ond i gyflwyno’r achos ar ran pobl Cymru o ran pa egwyddorion cyfansoddiadol y dylid eu dilyn. Digwydd bod mai Brexit yw'r pwnc, ond gallai fod yn unrhyw bwnc arall lle byddai angen ystyried yr egwyddor gyfansoddiadol hon. Felly, mae'n bwysig ei fod yn cael ei archwilio nawr.

The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, cyhoeddwyd gwaharddiad ar ffioedd asiantau gosod yn y cyhoeddiad datganiad yr hydref diweddar, gyda Lloegr yn ymuno â’r Alban bellach. Pan ddaw i Gymru, dywedodd eich Ysgrifennydd cyllid wrth y BBC ei fod eisiau aros i weld sut mae'r gwaharddiad yn yr Alban yn gweithio yn gyntaf. A ydych chi'n gwybod ym mha flwyddyn y gwnaethant wahardd ffioedd asiantau gosod yn yr Alban?

Ydw. Dyma’r sefyllfa yn yr Alban: mae Deddf Rhent (Yr Alban) 1984 yn gwneud talu unrhyw bremiwm o ran rhoi, adnewyddu neu barhau tenantiaeth warchodedig yn drosedd. Mae’r diffiniad hwnnw wedi bod ar waith ers 30 Tachwedd, 2012. Felly, yn ymarferol, mae hynny wedi bod ar waith ers 2012. Gallaf ddweud, fodd bynnag, ein bod ni’n ailystyried y mater hwn. Ein hofn, pe byddai ffioedd yn cael eu diddymu, oedd y byddai hynny’n cael ei lwytho ar renti wedyn. Mae'r dystiolaeth o'r Alban yn ddiddorol yn hynny o beth. Gwn fod hwn yn fater y mae fy nghydweithiwr, Jenny Rathbone, wedi bod yn arbennig o bryderus yn ei gylch, o ystyried yr effaith ar ei hetholaeth.

Rwy'n falch eich bod wedi codi'r pwynt yna am yr Alban, gan fod gwahardd ffioedd gosod yno wedi dangos, yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, bod rhenti yng Nghymru a'r Alban wedi cynyddu ar gyfradd sylweddol is nag yn Lloegr dros y chwe blynedd diwethaf, ac mae rhenti yn yr Alban wedi gostwng dros y flwyddyn ddiwethaf. Felly, mae'n dangos nad yw'r gwaharddiad hwn ar ffioedd gosod yn cynyddu rhenti mewn gwirionedd. Nawr, rydych chi'n iawn—gwaharddwyd y ffioedd hyn gan yr Alban yn 2012. Felly, faint yn hwy y mae’n rhaid i denantiaid yng Nghymru aros? Byddwn wedi meddwl bod pedair blynedd yn ddigon hir. Y ffaith yw eich bod wedi bod yn arafach fyth ar y cwestiwn cyfiawnder cymdeithasol hanfodol bwysig hwn na’r Torïaid yn San Steffan hyd yn oed.

Nawr, Brif Weinidog, mae perchentyaeth yn dod yn fater hollbwysig i’r genhedlaeth hon o bobl ifanc; mae'n mynd bron yn amhosibl cael troed ar yr ysgol eiddo. Talu eu rhent yw’r brif flaenoriaeth nawr, ac, yn y sector rhentu, gall symud cartref arwain at gyfres o ffioedd na ellir eu cyfiawnhau, wrth i ymarfer siopa cudd Shelter Cymru rai blynyddoedd yn ôl awgrymu y gall gostio hyd at £1,000 yn ychwanegol. Oni bai fod camau’n cael eu cymryd, dim ond Cymru fydd â’r ffioedd gosod hyn. Byddwn yn croesawu ymrwymiad pendant gennych chi y prynhawn yma, Brif Weinidog, yn egluro i ni sut yr ydych chi’n mynd i wahardd y ffioedd asiantau gosod hyn. A wnewch chi roi’r ymrwymiad hwnnw i ni heddiw?

Gallaf ddweud bod hyn yn rhywbeth sydd o dan ystyriaeth weithredol. Rwy’n deall y pwynt y mae hi'n ei wneud; byddai'n edrych yn rhyfedd i Gymru fod â ffioedd asiantau gosod er nad ydynt gan Loegr a'r Alban. Ceir rhywfaint o dystiolaeth bellach o'r Alban nad oedd yr effaith o ran y cynnydd rhent mor fawr ag yr ofnwyd, ac mae hynny'n rhywbeth a fydd yn cael effaith gref iawn ar y camau y byddwn ni’n eu cymryd yn ystod y misoedd nesaf.

Brif Weinidog, y llynedd, cynigiodd Plaid Cymru welliannau i'r Bil Rhentu Cartrefi (Cymru), ond fe wnaethoch chi wrthod manteisio ar y cyfle i wahardd ffioedd gosod gormodol bryd hynny, yn groes i ddymuniadau'r rhai ar eich meinciau cefn eich hun, mae’n debyg. Ac nid gwahardd ffioedd asiantau gosod gormodol yw'r unig fater y mae eich meinciau cefn wedi dymuno pleidleisio gyda gwelliannau Plaid Cymru i wella deddfwriaeth; roeddem ni eisiau gwahardd contractau dim oriau ym maes gofal cymdeithasol. Ond mae’n ymddangos bod esgus bob amser, Brif Weinidog: naill ai nid yw’r pŵer gennych chi, neu ni chafodd y gwelliant ei ddrafftio’n gywir, neu, fy ffefryn i, 'Nid ydym wedi ymgynghori ar y mater’, hyd yn oed ar ôl 17 mlynedd o fod mewn grym. Pam, Brif Weinidog, pan fydd Plaid Cymru yn ceisio cyflwyno polisïau sy'n helpu’r rhai ar yr incwm isaf ddianc rhag tlodi, mae eich Llywodraeth chi yn pleidleisio yn ein herbyn?

Wel, rwy’n cofio bod ei phlaid hi mewn Llywodraeth am bedair blynedd, sy’n aml yn cael ei anghofio yn gyfleus. A bydd problemau—roedd y mater o gontractau dim oriau ynghlwm wrth y Bil gwasanaethau cymdeithasol, os cofiaf yn iawn, yn broblem. Yr ofn oedd y byddai'r Bil cyfan yn cael ei gyfeirio at y Goruchaf Lys. Nid yw'n fater o anghytuno mewn egwyddor, ddim o gwbl—ymhell ohoni; rydym ni o’r un safbwynt pan ddaw i gontractau dim oriau. Yn yr un modd, byddwn yn ailystyried y mater o ffioedd asiantau gosod yng ngoleuni'r dystiolaeth sydd ar gael o'r Alban, drwy Shelter, ac mae'n iawn i ddweud y byddai'n edrych yn anarferol i Gymru fod â ffioedd asiantau gosod ac i Loegr a’r Alban fod hebddynt. Mae’n ymddangos nawr, o’r dystiolaeth yn yr Alban, bod y pryder sydd gennym ni, y byddai hyn yn cael ei ychwanegu at renti, yn llai o bryder nag o'r blaen.

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Brif Weinidog, os caf ddychwelyd at y cwestiwn cyntaf heddiw, ar fadredd, hoffwn ganmol fy nghydweithiwr, Angela Burns, sy’n cadeirio'r grŵp hollbleidiol ar y mater penodol hwn erbyn hyn—ar ôl bod trwy brofiadau eithaf echrydus ei hun, mae hi’n gallu dod â’r profiadau personol hynny at y bwrdd. Mae hwn yn fater sydd, yn amlwg, trwy sylw diweddar yn y cyfryngau, wir wedi dod i flaen meddyliau pobl, ond sydd wedi bod yn llechu’n dawel yn y cefndir ym meddyliau gweithwyr iechyd proffesiynol ers cryn amser. Ac, er tegwch i Lywodraeth Cymru, maen nhw wedi cyflwyno strategaeth i geisio mynd i'r afael â rhai o'r meysydd y mae pobl yn eu hwynebu pan fyddant yn cyflwyno eu hunain ac eisiau cael eu hasesu yn yr ysbyty. Ond mae'n ffaith mai dim ond un o bob 10 o bobl sy’n cael y driniaeth gywir a'r asesiadau cywir mewn ysbytai. Pa fath o darged allwn ni ystyried fel y nod yr adeg hon y flwyddyn nesaf? Gan fy mod i’n clywed y geiriau gwresog ac, yn gywir, y geiriau y mae pobl eisiau eu clywed, ond maen nhw eisiau clywed bod cynnydd ar y mater penodol hwn mewn gwirionedd. Felly, pa gynnydd allwn ni eich dwyn i gyfrif yn benodol amdano o ran sgrinio a thriniaeth ymhen blwyddyn, Brif Weinidog?

Wel, mae'n rhan o’r rhaglen 1000 o Fywydau sydd gennym ni i wneud yn siŵr bod mwy o bobl yn cael y cyfle i oroesi ac yn cael y cyfle i dderbyn y lefel gywir o driniaeth ar gyfer y salwch ei hun. Mae'n gofyn a oes unrhyw ffigurau penodol o ran targed. ‘Nac oes’ yw’r ateb i hynny; nid oes ffigur penodol, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod ni eisiau gweld mwy o bobl yn cael diagnosis cynnar er mwyn rhoi’r cyfle iddyn nhw oroesi. Mae gennym ni ar waith eisoes, fel y dywedais, y system sgôr rhybudd cynnar, cynllun dadansoddi Sepsis Six hefyd. Rydym ni’n credu y bydd yr holl bethau hyn, gyda'i gilydd, yn cynyddu ymwybyddiaeth o fadredd, yn enwedig ymwybyddiaeth ymhlith meddygon, fel eu bod yn gallu gwneud diagnosis yn gyflymach ac, felly, bod mwy o bobl yn cael diagnosis ac felly’n goroesi.

Diolch am hynna, Brif Weinidog. Roeddwn i’n chwilio’n benodol am darged gennych chi, fel y Prif Weinidog a'r Llywodraeth. Rwy’n sylweddoli efallai na fydd ffigurau eglur a phendant ar gael ar hyn o bryd, ond y ffigur a roddais i chi yw mai dim ond un o bob 10 o gleifion sy’n derbyn, ar hyn o bryd, y sgrinio a’r gefnogaeth honno y mae’n debyg fyddai'n helpu ac yn achub eu bywydau a dweud y gwir. Nawr, mae hwnnw'n ffigur nad yw’r un ohonom ni eisiau ei adael. Rydym ni eisiau gwthio hwnnw yn ei flaen, ac mae gennych chi’r gallu fel Llywodraeth i fwrw ymlaen o'r ffigur hwnnw.

Pan fyddwch chi’n meddwl mewn gwirionedd bod 15 gwaith yn fwy o bobl yn cael eu lladd gan fadredd yng Nghymru, neu’n marw o fadredd yng Nghymru, na mewn damweiniau ffordd—bu gennym ni raglen enfawr, rhaglen lwyddiannus, o ddiogelwch traffig ffyrdd a gwybodaeth traffig ffyrdd—mae hwn yn faes lle mae angen i Lywodraeth Cymru fod ar flaen y gad, a sicrhau canlyniadau pendant yn ein gwasanaeth iechyd. Nid yw pocedi o arfer da yn ddigon da o gwbl, fel y nodwyd yn yr adroddiad diweddar. Felly, hoffwn ddefnyddio fy ail gwestiwn o dri, os caf, i geisio eich gwthio chi i geisio cael ffigur pendant gennych chi o ran ble y byddwn ni yr adeg hon y flwyddyn nesaf, pan ddaw i sgrinio ar gyfer madredd mewn ysbytai a gallu darparu'r triniaethau sydd eu hangen.

Wel, ceir dull cyson eisoes drwy'r system sgôr rhybudd cynnar genedlaethol. Mae honno ar waith ar draws pob ysbyty yng Nghymru. Fe’i defnyddir yn eang gan staff mewn ysbytai cymuned ac mewn cartrefi preswyl i'r henoed ac mewn gwasanaethau iechyd meddwl, mewn gwirionedd. Soniais yn gynharach fod y gwasanaeth ambiwlans yn datblygu systemau ar gyfer sgrinio cleifion ar gyfer madredd cyn cyrraedd. Mae Felindre yn defnyddio system ar draws ei holl feysydd clinigol ac unedau cemotherapi cleifion allanol, gan sicrhau ei fod yn diwallu anghenion cleifion canser, ac yna wrth gwrs, soniais am y bwndel Sepsis Six. Beth mae hynny'n ei olygu o ran niferoedd? Wel, rydym ni’n gweithio gydag Ymddiriedolaeth Madredd y DU; ceir perthynas waith dda iawn. Rydym ni eisiau gweld y ffigur hwnnw o un allan o 10 yn gwella yn y dyfodol fel bod gan fwy o bobl gyfle i oroesi, ac rydym ni’n hyderus y bydd hynny'n digwydd.

Rwy’n gwerthfawrogi nad yw’n ymddangos fy mod i’n gallu cael ffigur allan ohonoch chi heddiw, Brif Weinidog. Rwyf wedi talu teyrnged i'r camau y mae’r Llywodraeth wedi eu cymryd hyd yn hyn, ond nodwyd yn gwbl eglur mai dim ond pocedi o arfer da sydd yn y GIG yng Nghymru, yn anffodus. Rwyf wedi rhoi’r ffigur o un o bob 10 i chi ac rwyf i wedi rhoi’r ffigur i chi bod 15 gwaith yn fwy o bobl yn marw o fadredd nag mewn damweiniau ar y ffyrdd, felly byddwn yn gobeithio efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet wneud datganiad ysgrifenedig i nodi ble mae'r Llywodraeth eisiau bod ymhen blwyddyn, fel y gallwn weld pa mor agored yw ei feddwl i sicrhau cynnydd gwirioneddol yn y maes hwn.

Ond un maes lle y gellir gwneud cynnydd gwirioneddol yw recriwtio a chadw meddygon a staff meddygol. Rwy’n gwerthfawrogi eto bod hwn yn fater y DU gyfan, ac mewn rhai disgyblaethau mae'n fwy amlwg mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig nag efallai yma yng Nghymru. Ond, yn anffodus, mae Coleg Brenhinol y Llawfeddygon wedi tynnu sylw at y ffaith bod 40 y cant o swyddi meddygon ymgynghorol yn wag yma yng Nghymru, ac nid yw llawer ohonynt yn denu—rwy'n sôn am swyddi gwag, nid swyddi staff gwirioneddol—nid yw 40 y cant o swyddi gwag yn derbyn unrhyw ateb i'r hysbysebion a gyhoeddir. Pa gynnydd fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud ac yn ei gynnal dros y flwyddyn nesaf i ddenu clinigwyr i'n GIG a’u cadw yno, fel bod yr arbenigedd gennym, pan ddaw i fadredd a chyflyrau eraill, ar y rheng flaen i wneud y diagnosis hwnnw i wella triniaethau i gleifion sy’n mynd i mewn i'r GIG yma yng Nghymru?

Nid wyf yn hollol siŵr o le mae'n cael y ffigur o 40 y cant. Tua 4 y cant yw’r ffigur swyddi gwag yn y GIG yng Nghymru. Rydym ni’n parhau i fod yn rhagweithiol o ran ein recriwtio. Rydym ni wedi bod yn Llundain a Harrogate mewn digwyddiadau yn ddiweddar er mwyn cyflwyno Cymru fel lle da i fod yn feddyg ynddo. Ar y cyfrif diwethaf, rydym ni wedi cael 280 o ymatebion ac ymholiadau pendant a chadarn iawn i’n hymgyrch—mae'n ymgyrch dda iawn. Rydym ni’n hyderus y byddwn ni’n gallu denu'r meddygon ar bob lefel, a llawfeddygon ar bob lefel, i mewn i GIG Cymru i sicrhau bod digon o bobl yn cael y gwasanaeth sydd ei angen arnynt.

Gwnaf. Mae'r Llywodraeth yn ymgysylltu’n rhagweithiol ag awdurdodau cynllunio lleol er mwyn sicrhau bod polisi cynllunio cenedlaethol fel y nodir ym 'Mholisi Cynllunio Cymru' a nodiadau cyngor technegol cysylltiedig yn cael ei adlewyrchu’n briodol yn y cynlluniau datblygu lleol.

Diolch i chi am eich ateb, Brif Weinidog. Byddwch yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi llythyrau at brif swyddogion cynllunio sy'n ategu'r polisi cynllunio yng Nghymru. A allwch chi gadarnhau pa un a yw’r llythyrau hyn yn gyfystyr â pholisi cynllunio Llywodraeth Cymru, y mae’n rhaid i awdurdodau lleol eu dilyn, neu ai canllawiau a chyngor yn unig ydynt, y gellir eu derbyn neu eu gwrthod wrth lunio CDLl? Hefyd, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi nodi pa bwysau y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi ar Gyngor Sir Powys o ran ei gyfarwyddo i gynnwys ardaloedd chwilio lleol ar gyfer cynlluniau ynni adnewyddadwy yn ychwanegol at yr ardaloedd chwilio strategol presennol ar draws y sir?

Nid ydym wedi cyfarwyddo cyngor Powys i ddiwygio ei CDLl. Mae swyddogion y Llywodraeth wedi ymgysylltu â Chyngor Sir Powys i roi cyngor ac arweiniad ar bolisi cenedlaethol, gan gynnwys ynni adnewyddadwy, a chan gynnwys ymateb yn ystod camau ymgynghori ffurfiol. Mae’n rhaid i awdurdodau lleol gadw mewn cof y canllawiau a ddaw gan Lywodraeth Cymru, oherwydd, wrth gwrs, bydd y canllawiau hynny’n cael eu cymryd i ystyriaeth pan fydd y CDLl yn cael ei archwilio gan yr arolygydd, sydd, wrth gwrs, â’r gair olaf ynghylch pa un a yw CDLl yn cael ei dderbyn ai peidio.

Brif Weinidog, swyddogaeth eich Llywodraeth yn CDLl Caerdydd yw’r bwriad i daflu miloedd o anheddau ar ein cefn gwlad. Bydd Plaid Cymru Caerdydd yn sicrhau bod cyngor Caerdydd yn pasio cynnig i fynnu bod y Cynulliad yn diddymu cynllun difa lleol Caerdydd. A wnewch chi gefnogi'r cynnig hwnnw i achub meysydd glas Caerdydd?

Lol gyfreithiol yw hyn, fel y mae’n gwybod yn iawn. Nid yw'n hoff iawn o fewnfudwyr, nac ydy? Mae'n un o'r pethau yr ydym ni’n ei sylwi amdano. Nid yw'n hoffi pobl yn dod i fyw yng Nghaerdydd. Efallai yr hoffai ystyried pa blaid y dylai fod yn aelod ohoni, ond mater iddo ef yw hynny. Y gwir amdani yw mai mater i’r awdurdodau lleol yw mabwysiadu eu CDLlau, mater i’r awdurdodau lleol yw penderfynu beth i'w wneud â'u CDLl. Nid oes gan y Cynulliad unrhyw ran na grym cyfreithiol i ddiddymu CDLl awdurdod lleol, ac ni ellir byth cael pleidlais ar lawr y Siambr hon i ddiddymu CDLl ychwaith. Mae'n fater o ddemocratiaeth leol y gall cyngor lleol lunio ei CDLl, gan gymryd polisi cynllunio cenedlaethol i ystyriaeth, a chan ystyried yr hyn y mae’r arolygydd yn ei ddweud yn rhan o'r broses CDLl honno. Dyna’n union y mae cyngor Caerdydd wedi ei wneud.

Question 4, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, o ystyried bod cyfran fawr o holl allforion Iwerddon, i'r DU—

Mae angen i chi ofyn y—

[Yn parhau.]—ac i'r UE yn teithio ar hyd traffordd yr M4.

Mae angen i chi ofyn y cwestiwn ar y papur trefn.

Mae'n ddrwg gen i. Wel, gadewais ryw air neu ddau allan ohono. Os wyf i wedi, ymddiheuraf i’r Prif Weinidog—

Gofynnwch y cwestiwn eto.

[Yn parhau.]—ond mae holl ethos y peth—. Iawn, mi ddechreuaf eto, Brif Weinidog.

Na wnaf, mater i Lywodraeth Cymru yw cynnal cefnffyrdd a thraffyrdd Cymru.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb, ond mae hwn yn gynnig o ddifrif, gan fy mod i’n deall y gallai Iwerddon gael mynediad at gyllid o'r gronfa priffyrdd traws-Ewropeaidd. [Torri ar draws.] Eironig iawn, rydych chi’n dweud. Ac yma rwy’n dyfynnu—[Torri ar draws.] Ac yma—[Torri ar draws.]

Mae gen i ddiddordeb mewn clywed y cwestiwn.

Ac yma rwy’n dyfynnu egwyddorion dyrannu cyllid:

Er ein bod ni wedi bod yn buddsoddi llawer mewn gwella seilwaith trafnidiaeth, ceir tanfuddsoddiad mewn llawer o rannau trawsffiniol llai—

Ni allaf glywed y cwestiwn, ac nid wyf yn credu y gall y Prif Weinidog. A all pawb dawelu, os gwelwch yn dda? A wnewch chi ofyn y cwestiwn eto? Nid wyf i’n meddwl—[Torri ar draws.] A hoffwn iddo gael—hoffwn i chi gael eich clywed mewn distawrwydd.

Lywydd, rwy'n falch eu bod nhw’n sylweddoli'r hyn y maen nhw’n ei ddweud, ac y gallwn ni gael cyllid gan yr UE nawr, ar ôl Brexit, wrth gwrs. Mi ddechreuaf eto, Brif Weinidog.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb, ond mae hwn yn gynnig o ddifrif, gan fy mod i’n deall y gallai Iwerddon gael mynediad at gyllid o'r gronfa priffyrdd traws-Ewropeaidd. Yma rwy’n dyfynnu egwyddorion dyrannu cyllid—[Torri ar draws.]

Rwyf wedi gofyn i'r cwestiwn hwn gael ei glywed mewn distawrwydd. A wnaiff pawb ganiatáu i’r cwestiwn hwn gael ei glywed? Rwyf eisiau cyrraedd diwedd y cwestiwn hwn.

A finnau hefyd, Lywydd. Diolch yn fawr iawn.

Ceir tanfuddsoddiad mewn llawer o rannau trawsffiniol llai, a thagfeydd.

Hyderaf y byddai'r Prif Weinidog yn cytuno y byddai'r M4 ym Mryn-glas yn sicr yn gymwys ar gyfer y disgrifiad 'tagfa'.

Wel, mae’n ymddangos bod yr Aelod yn fy narbwyllo y dylwn i annog Llywodraeth Iwerddon i wneud cais am gyllid Ewropeaidd i dalu am ffyrdd Cymru. Mae wedi bod yn aelod o blaid ac wedi ymgyrchu ym mis Mehefin i roi terfyn ar gyllid Ewropeaidd ar gyfer ffyrdd Cymru. Ni all, rwy’n awgrymu, fynd at aelod-wladwriaeth yr UE nawr a gofyn iddi wneud iawn am y diffyg y gwnaeth ef ei hun ymgyrchu i’w greu yn y lle cyntaf.

Ceir ail bwynt hefyd. Mae'n rhaid i ni fod yn ofalus iawn yma yn yr ystyr y gallai Lloegr droi atom a dweud bod yr M4 yn croesi pont Hafren, bod yr holl draffig sy'n croesi pont Hafren yn mynd i Gymru, bod llawer o'r M4 yn cael ei defnyddio gan draffig yng Nghymru, ac felly , dylid cael cyfraniad gan Gymru at yr M4 i'r dwyrain o bont Hafren. Gallai awdurdodau Ffrainc ddweud bod mwyafrif llethol y nwyddau sy'n dod o'r DU yn mynd trwy Calais, felly dylai Llywodraeth y DU dalu am seilwaith y porthladd yn Calais a'r ffyrdd sy'n arwain o Calais. Ble mae'r ddadl wedyn? Na; mae'n rhaid i ni fod yn gyfrifol am gynnal a chadw ein ffyrdd ein hunain yn ein gwledydd ein hunain.

Mae hwn yn gwestiwn swreal, hyd yn oed yn ôl safonau eleni. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, mae cwestiwn Mr Rowlands yn atgoffa rhywun o ddyn a oedd â chynllun unwaith i adeiladu wal o amgylch ei wlad a rhoi bil i’w gymdogion drws nesaf am y gwaith. Nid wyf yn siŵr beth ddigwyddodd i'r gŵr bonheddig hwnnw.

O ran cydweithio yn y dyfodol rhwng Cymru ac Iwerddon ar brosiectau seilwaith, ceir lle posibl ar gyfer trefniant ffurfiol, trefniant dwyochrog, rhwng Cymru ac Iwerddon, trwy gytundeb Belfast lle gall dau neu fwy o aelodau ymrwymo i gytundebau dwyochrog gyda'i gilydd. A wnaiff y Prif Weinidog ystyried trefniant ffurfiol gyda gwladwriaeth Iwerddon fel y gallwn ni gael cydweithio ar brosiectau seilwaith yn y dyfodol, gan fanteisio hyd yn oed—os meiddiaf ddweud—ar arian Ewropeaidd fel y gallwn ei ffurfioli yn gynghrair môr Celtaidd sy'n rhoi rhywfaint o obaith i'n rhanbarthau gorllewinol a rhanbarthau dwyreiniol gwladwriaeth Iwerddon?

Ydy, mae’r gynghrair môr Celtaidd wedi ei seilio, rwy’n credu, ar y cydweithrediad rhwng Norwy a Sweden fel model o ran sut y byddai hynny'n gweithio. Mae'n debygol y byddwn ni’n colli cyllid INTERREG cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn, a fydd yn cael effaith ar ein porthladdoedd fferi yn benodol. Rwy'n awyddus i archwilio perthynas newydd o amgylch môr Iwerddon, pa un a yw gyda’r weriniaeth, Gogledd Iwerddon neu gydag Ynys Manaw, i weld sut y gallwn ni helpu i sicrhau bod cyn lleied o amharu â phosibl pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Wrth gwrs, mae’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn gorff defnyddiol o ran archwilio rhai o'r materion hyn gyda’r gwledydd hynny sy'n ffinio môr Iwerddon.

Question 5—Jenny Rathbone.

Mae arweinydd Plaid Cymru eisoes wedi dwyn fy nghwestiwn, ond rwyf am ei ofyn ar gyfer y cofnod beth bynnag.

Yn wyneb y mesurau a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried ymuno â Lloegr—

Mae'n ddrwg gennyf, nid yw cwestiynau’n cael eu dwyn yn y lle hwn. Mae rhywun wedi gofyn eich cwestiwn cyn i chi ei gyrraedd. Felly, gofynnwch y cwestiwn ar y papur trefn.

Mae'n fater o ble mae cwestiynau’n cael eu gofyn, wrth gwrs, pan fydd y pethau hyn yn codi, ond rhoddaf yr un ateb i’r Aelod a roddais i arweinydd Plaid Cymru, sef: rydym ni’n astudio effaith y gwaharddiad yn yr Alban ac, ynghyd â manylion terfynol cynigion yn Lloegr, bydd hynny’n llywio unrhyw gamau a gymerwn. Ac fel y soniais yn gynharach, diolchaf i'r Aelod am yr eiriolaeth y mae hi wedi ei ddangos ar ran cymaint o denantiaid yn ei hetholaeth, lle maen nhw wedi dioddef camfanteisio am rai blynyddoedd. Mae hwn yn fater y gwn ei bod hi wedi bod yn weithgar iawn o ran ei wrthwynebu.

Dim ond i roi rhai manylion ar esgyrn y mater hwnnw, mae gennyf wybodaeth fod Cyngor ar Bopeth yn dweud mai £337 yw’r ffi tenantiaeth gyfartalog, mae Shelter yn dweud bod 15 y cant o rentwyr yn defnyddio asiantaeth lle bu’n rhaid iddyn nhw dalu hyd at £500 neu fwy, ac mae tenantiaid yng Nghaerdydd wedi dweud bod ffioedd oddeutu £450.

Mae gormod o asiantau, yn sicr yn gweithredu yn fy etholaeth i, yn codi lefelau ffioedd sy’n camfanteisio, yn aml yn llawer uwch na’r gost wirioneddol, a hefyd yn ychwanegu ffioedd cudd, yn aml i bobl sy'n ifanc iawn ac yn gweithio eu ffordd trwy beth yw eu hawliau yn betrus. Gallwch godi £60 neu fwy am archwiliad credyd—archwiliad y bydd y cwmni’n ei gynnal am gyn lleied â £5. Gall y ffi adnewyddu am aros yn yr un cartref fod mor uchel â £300, pan ei fod yn aml yn gyfystyr â fawr mwy nag argraffu contract i’w lofnodi. Felly, mae gormod o asiantau diegwyddor wedi gallu codi ffioedd gormodol a chodi tâl dwbl ar landlordiaid.

Hoffwn gyfeirio'r Prif Weinidog at adroddiad gan Shelter. Mae gwaith ymchwil Shelter yn dangos—nid yw’n ymwneud â’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn unig—nad oedd landlordiaid yn yr Alban yn ddim mwy tebygol o fod wedi codi rhent uwch ers 2012 na landlordiaid mewn mannau eraill yn y DU. Felly, a allwch chi gadarnhau nad yw Llywodraeth Cymru wedi diystyru camau i atal asiantau gosod rhag codi tâl afresymol a chudd?

Gallaf, mi allaf gadarnhau hynny. Mae’r Aelod, wrth gwrs, yn cyflwyno achos cryf dros ddiddymu ffioedd o'r fath. Gwn fod y Gweinidog yn edrych yn ymarferol ar sut y gellir bwrw ymlaen â hyn yn y dyfodol ac yn archwilio'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg o'r Alban.

Brif Weinidog, ymddengys y bu rhywfaint o ddryswch ar y pryd—pan drafodwyd hyn gennym o'r blaen, yn y Cynulliad blaenorol—ynghylch pa un a oedd y pwerau gennych chi ai peidio. Ac rwy’n deall eich bod wedi gallu rhoi cyngor i Aelodau Cynulliad Llafur ar y meinciau cefn yn awgrymu nad oedd, mewn gwirionedd, yn gyfreithlon i chi wneud hynny, rhywbeth na rannwyd gyda’r gweddill ohonom ni yn rhan o'r ddadl benodol honno. Hoffwn ofyn yma heddiw, Brif Weinidog, os ydych chi’n bwriadu cyflwyno unrhyw ddadl yn y dyfodol neu unrhyw ddeddfwriaeth yn y dyfodol, a wnewch chi rannu’r cyngor hwnnw gyda’r Cynulliad, fel y gallwn ei ddadansoddi’n annibynnol fel y gallwn asesu’r ffordd ymlaen, gan ei bod hi’n ymddangos ein bod ni’n clywed un peth gan aelodau'r meinciau cefn a rhywbeth arall gan y Llywodraeth.

Wel, nid yw'r Aelod yn aelod o'r grŵp ar yr ochr hon i'r Siambr, a mater iddi hi yw sut y mae hi'n ymwybodol o'r hyn a ddywedwyd ac na ddywedwyd, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod unrhyw beth yn agored i her bosibl, oherwydd natur annigonol ein setliad datganoli, a dyna pam, er na fanteisiwyd ar y cyfle’n iawn gan Lywodraeth y DU, bod angen i ni wneud yn siŵr bod mwy o eglurder. Ein bwriad fydd bwrw ymlaen ar y sail y byddwn yn gwneud dros bobl Cymru yr hyn a gynigir yn Lloegr ac yn yr Alban. Mae'r ffaith bod y Llywodraeth, Llywodraeth y DU yn Lloegr, byddwn yn dadlau, eisoes wedi cyfaddef beth bynnag ei bod yn credu bod hyn wedi ei ddatganoli, oherwydd dim ond am Loegr y maen nhw wedi sôn yn hyn o beth, yn rhywbeth sydd, wrth gwrs, yn ddefnyddiol i unrhyw gyfeiriad posibl at y Goruchaf Lys yn y dyfodol.

Brif Weinidog, mae’r ffioedd hyn yn codi dipyn o arswyd. Nid oes llawer o nwyddau a gwasanaethau y codir tâl arnynt am y broses o’u prynu, a cheir cefnogaeth eglur ym mhob rhan o’r tŷ i gamau gael eu cymryd ar hyn. Mae'r ffioedd hyn yn ystumio'r farchnad. Maen nhw’n anghymhelliad i symudedd llafur, a'r profiad eglur yn yr Alban yw y byddai'r ffioedd yn cael eu talu gan y rhai sy'n cynnig cartrefi i'w rhentu, a dyna ble maen nhw wedi bod yn draddodiadol.

Nid wyf yn dadlau yn erbyn yr hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud; mae’r dystiolaeth honno y mae Shelter wedi ei chynhyrchu o ran yr Alban yn ddefnyddiol ac yn dystiolaeth gref a fydd yn llywio'r ffordd ymlaen cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn.

Wel, nid yw hwn, wrth gwrs, yn fater datganoledig, ond nid yw tanberfformiad gan Network Rail o ran darparu gwasanaethau cyhoeddus o ansawdd yn dderbyniol. Byddwn yn parhau i alw am ddatganoli pwerau rheilffyrdd fel y gallwn gael mwy o atebolrwydd am wasanaethau rheilffyrdd a ddarperir yng Nghymru.

Diolch am hynna, Brif Weinidog. Ydw, rwy’n ymwybodol ei bod hi’n broblem yr ymdrinnir â hi gan Network Rail yn y bôn. A oes sianeli cyfathrebu rheolaidd rhwng Llywodraeth Cymru a Network Rail?

Oes, mae yna. Rwyf i wedi cwrdd â Network Rail, ond mae’r sianel gyfathrebu fwy rheolaidd rhwng swyddogion a Network Rail. Nid yw'n dderbyniol y dylai gwasanaethau gael eu cwtogi fel hyn. Y broblem yw, os oes dail cywasgedig ar y rheilffordd—ac mae'n hen jôc, ond y gwir yw, yr hyn sy'n digwydd yw, os bydd trên yn sgidio, y gall ddifrodi'r olwynion i'r graddau bod yn rhaid ail-lyfnhau’r olwynion. Felly, mewn gwirionedd, mae'n golygu na ellir defnyddio’r locomotif o gwbl ac, o bosibl, cerbydau hefyd, oherwydd yr effaith honno.

Fyddwn i ddim eisiau meddwl nad yw Network Rail yn gwario cymaint o arian ag y dylen nhw fod ar gynnal a chadw ymyl y cledrau, gan achosi mwy o ddail i ddisgyn. Mae hynny'n rhywbeth y bydd angen i ni siarad â Network Rail amdano, er mwyn diystyru’r posibilrwydd hwnnw.

Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o sylwadau gan Ysgrifennydd trafnidiaeth y DU ychydig wythnosau yn ôl bod pwyso am drydaneiddio’r rheilffordd o Gaerdydd i Abertawe yn gynamserol ac, yn fwyaf diweddar, sylwadau gan gadeirydd Network Rail nad oedd y cytundeb wedi’i gadarnhau. Bydd yn gwerthfawrogi y bydd fy etholwyr yng Nghastell-nedd a, mentraf ddweud, rhai cydweithwyr i'r gorllewin o Gaerdydd yn clywed hynny fel troi cefn ar ymrwymiadau blaenorol gan Lywodraeth y DU. Tybed a allwch chi amlinellu pa gamau all Llywodraeth Cymru eu cymryd i bwyso ar Lywodraeth y DU i gadw at ei hymrwymiadau.

Wel, mae'r rhain yn addewidion a wnaed, y byddai trydaneiddio. Yn wreiddiol, wrth gwrs, yr addewid oedd trydaneiddio cyn belled â Chaerdydd, ac yna o Ben-y-bont ar Ogwr i Abertawe; roeddwn i’n meddwl tybed beth yr oeddwn i wedi ei wneud i Lywodraeth y DU i olygu bod bwlch rhwng fy etholaeth i a Chaerdydd. Mewn gwirionedd, roedd oherwydd eu bod wedi methu â sylweddoli bod dwy reilffordd rhwng y ddau anheddiad. Gwnaed yr addewid hwnnw, ac rwy'n disgwyl i’r addewid hwnnw gael ei gadw. Hefyd, mae'n eithaf amlwg bod angen ailwampio gorsaf reilffordd Caerdydd Canolog yn sylweddol er mwyn iddi fod yn addas ar gyfer y dyfodol, ac rwy’n disgwyl gweld—byddwn eisiau gweld—Llywodraeth y DU yn gwneud y lefel cywir o gyfraniad at gynlluniau Network Rail ar gyfer yr orsaf honno hefyd. Nid yw'n ddigon da, ar y naill law, i ddweud na ellir datganoli’r rheilffyrdd, ac ar y llaw arall peidio â gwario digon o arian ar reilffyrdd Cymru. Ni all Llywodraeth y DU ei chael hi bob ffordd.

Naturally, I would support the comments of Jeremy Miles on the dire need to electrify the main line to Swansea. Some of us have been making that case for a decade and more. But the original question here is on leaves on the line. Naturally, autumn comes round every year and the leaves fall annually. I understand the point that this system is not devolved, but I don’t know if anyone’s told the leaves that. But I think there is scope here to innovate in negotiations in order to ensure that we come up with solutions that eradicate this problem once and for all.

Well, that’s perfectly true, of course, but the important point is that Network Rail ensures that sufficient work is undertaken in order to ensure that trees are cut back in order to stop the leaves falling on the line in the first place. Because at present, what is not clear is whether they are doing enough to ensure that the problem is reduced, bearing in mind that we do know that the leaves fall each year in this country—from the majority of trees.

Cysylltais â Threnau Arriva Cymru ar ôl tarfu ar wasanaethau ar y rheilffordd rhwng Wrecsam a Bidston ddiwedd mis Hydref a achoswyd gan ddail yn disgyn a'r tywydd. Fe wnaethom ateb eu bod wedi bod yn ceisio datrys y broblem am nifer o flynyddoedd, ac yn gweithio mewn partneriaeth â chydweithwyr ar y rheilffordd i geisio lleihau'r effaith ar eu cwsmeriaid. Cynhyrchwyd papur ganddynt ym mis Mawrth eleni, wedi’i gefnogi gan grwpiau defnyddwyr lleol a chyrff ar y rheilffordd, ond ni chafodd ei gefnogi gan Lywodraeth Cymru yn anffodus. Pam oedd hynny, Brif Weinidog?

Nid yw hynny’n gywir. Mae’r hyn y mae'n ei awgrymu—wel, y mae'n ei ddweud, a dweud y gwir, bod gwendid yn y system; hynny yw, bod gweithredwr a pherchennog y rheilffordd wedi ei ysgaru oddi wrth y cwmni trenau ei hun, ond mae honno'n system a roddwyd ar waith gan ei blaid ei hun. Byddai'n system llawer gwell, yn fy marn i, pe byddai’r cwmni trenau a gweithredwr a pherchennog y rheilffordd yn un corff, fel na all un roi'r bai ar y llall os oes unrhyw darfu ar wasanaethau. Ond mae honno'n system a roddwyd ar waith gan ei blaid ef ac y mae eisiau ei chadw.

Byddwn yn canolbwyntio ar adfer yn rhannol y toriadau blaenorol i’n cyllideb gyfalaf a orfodwyd gan Lywodraeth y DU a chyflawni ein blaenoriaethau buddsoddi fel y nodir yn 'Symud Cymru Ymlaen'.

Diolch. Brif Weinidog, bydd datganiad yr hydref yn darparu dros £400 miliwn dros y pum mlynedd nesaf ar gyfer seilwaith—newyddion da. A wnewch chi sicrhau bod pob rhan o Gymru yn elwa ar yr arian ychwanegol hwn, gan gynnwys ardaloedd gwledig fel Sir Fynwy, fy etholaeth i, sy'n derbyn un o'r setliadau llywodraeth leol isaf ond a fyddai wir yn elwa ar fuddsoddiad ychwanegol mewn prosiectau seilwaith a phrosiectau fel cytundeb dinas Caerdydd a metro de Cymru?

Mae Sir Fynwy yn rhan o’r ddau brosiect, wrth gwrs. Mae Sir Fynwy yn rhan weithredol o gytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd, ac yn sicr mae arweinydd Sir Fynwy wedi bod yn rhywun sydd wedi bod yn rhagweithiol iawn wrth symud y cytundeb hwnnw yn ei flaen, a’r metro hefyd. Ceir cyfleoedd i Sir Fynwy elwa ar y metro, yn enwedig wrth i ni edrych ar well gwasanaethau bws a gwasanaethau rheilffordd ysgafn, o bosibl, i mewn i’w etholaeth yn y dyfodol.

Dangosodd datganiad yr hydref y Llywodraeth agwedd ddi-hid iawn gan y Torïaid tuag at argyfwng gofal sydd ar ddod, ac mae eu methiant i ddarparu ar gyfer ein poblogaeth sy'n heneiddio fwyfwy yn golygu y bydd pwysau aruthrol bellach ar y GIG. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymiad i weithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i wneud yn siŵr na fydd argyfwng o'r fath yn digwydd yng Nghymru?

Gwnaf, yn sicr. Rydym ni eisoes yn gwario 6 y cant yn fwy y pen ar wasanaethau iechyd a chymdeithasol yng Nghymru nag sy'n wir yn Lloegr. Ni welsom y synnwyr erioed mewn cymryd arian oddi wrth y gwasanaethau cymdeithasol er mwyn llenwi bylchau mewn cyllid iechyd, sef yr hyn a wnaeth Lloegr. Ni allwch ysgaru un oddi wrth y llall, a byddwn yn parhau i sicrhau bod digon o gyllid ar gael ar gyfer y ddau.

Mae rhywfaint o arian datganiad yr hydref yn Lloegr yn mynd i gael ei ddefnyddio i adeiladu gallu band eang hypergyflym trwy ffeibr i'r safle. Onid oes cyfle yma i ni yng Nghymru, wrth i ni ddechrau meddwl y tu hwnt i Gyflymu Cymru, yn hytrach na buddsoddi mewn monopoli sy'n eiddo preifat, sydd yn peri llawer o broblemau, fel y dangosodd penderfyniad Ofcom heddiw, greu rhwydwaith seilwaith digidol eiddo cyhoeddus i Gymru, rhywbeth y mae arweinydd ei blaid ar lefel y DU wedi galw amdano ar gyfer y DU yn ddiweddar?

Rwy'n credu ei bod yn sicr yn werth ymchwilio i hynny. Yr amcan uniongyrchol yw gwneud yn siŵr bod cynllun presennol Cyflymu Cymru yn cael ei ymestyn a'i gwblhau erbyn canol y flwyddyn nesaf. Y tu hwnt i hynny, wrth gwrs, mae'n iawn i ddweud na allwn eistedd yn ôl a dweud, 'Wel, dyna ni. Bydd y dechnoleg yn aros fel ag y mae am y bum mlynedd nesaf, y 10 mlynedd nesaf neu’r ddwy flynedd nesaf.' Felly, ydy, mae'n hynod bwysig parhau i fuddsoddi mewn mwy o led band a mwy o gyflymder, wrth gwrs, cyn belled ag y mae band eang yn y cwestiwn a byddwn yn parhau i ystyried hynny.

Our water strategy for Wales states our policy for Water services in Wales. The Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs meets regularly with the Welsh water industry to discuss all aspects of water and sewage services.

A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gefnogi galwadau am ymchwiliad cam 2 gan yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i’r pryniant arfaethedig o Ddŵr Dyffryn Dyfrdwy gan Severn Trent Water? Yn amlwg, ceir goblygiadau enfawr i gwsmeriaid ac i swyddi, yn enwedig yn y gogledd-ddwyrain, yn ogystal â goblygiadau ehangach i’r diwydiant dŵr yma yng Nghymru. A wnewch chi hefyd gefnogi'r apêl i gyfranddalwyr presennol wneud yr hyn a allant i gadw'r swyddi hynny yng ngogledd-ddwyrain Cymru, ac i sicrhau bod Dŵr Cymru yn cael ei redeg o Gymru yn y dyfodol, ac nid o Coventry?

Ni fyddwn yn cefnogi unrhyw newid a fyddai'n arwain at golli swyddi yng Nghymru. Mae'r Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd wedi lansio ymchwiliad i’r cytundeb. Gwahoddir sylwadau erbyn 1 Rhagfyr, felly rydym yn bwriadu gwneud sylwadau, fel yr wyf yn siŵr y bydd Aelodau eraill hefyd.

First Minister, our natural environment, including our water environment, can provide a number of benefits to improve the quality of our lives, so it’s crucial that we do everything we can to enhance access to our natural resources. You may be aware of proposals to change the Llys-y-frân reservoir, in my constituency, into a water park in order to attract more visitors to the area. Now, in light of these proposals, what additional support can your Government give to projects such as this one, which, of course, do promote our natural environment and bring benefits to our rural areas?

Well, in knowing that area quite well, I believe that this would probably be of benefit to the area itself. In the usual manner, of course, any scheme would have to request financial support and we would then, of course, have to consider whether that support would be forthcoming. Therefore, I would tell them to consider all types of financial support in order to ensure that the project can proceed.

I thank the First Minister.

I have accepted three urgent question under Standing Order 12.66. I call on Russell George to ask the first urgent question.

Ddydd Mercher diwethaf, ataliwyd holl weithgareddau bwrdd Chwaraeon Cymru gan Lywodraeth Cymru nes y bydd adolygiad o sicrwydd llywodraethu wedi ei gwblhau. Darperais ddatganiad ysgrifenedig i'r Aelodau ddoe yn nodi'r amgylchiadau a'r cylch gorchwyl ar gyfer yr adolygiad o sicrwydd. Ni fyddai'n briodol imi roi sylwadau pellach ar y mater hwn tan y bydd yr adolygiad wedi ei gwblhau.

Wel, gobeithio bod hynny yn dal i ganiatáu i mi ofyn nifer o gwestiynau, Weinidog. [Chwerthin.] Wrth gwrs, mae natur sydyn yr ataliad o’r bwrdd yn ymyrraeth ddigynsail gan Lywodraeth Cymru, felly mae rhai cwestiynau yn y fan yma yr hoffwn eu gofyn.

A gaf i ofyn pryd yr oeddech chi’n gwybod gyntaf bod Chwaraeon Cymru wedi mynd yn gamweithredol? A oedd gennych chi a’r Llywodraeth hyder—neu a oes gennych chi yn y llywodraeth hyder yng ngallu cadeirydd Chwaraeon Cymru, ac os nad oes, a yw dilysrwydd ei adolygiad o Chwaraeon Cymru yn cario unrhyw bwysau? Ac, yn wir, a ydych chi’n cydnabod canfyddiadau'r adroddiad a ddatgelwyd yn answyddogol? Rwyf am ofyn a oedd y bleidlais o ddiffyg hyder yn gysylltiedig â chanfyddiadau adroddiad y cadeirydd a ddatgelwyd yn answyddogol?

Diolch i chi am y cwestiynau yna. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'n gyflym ac yn briodol ac er lles gorau y sefydliad. Bu swyddogion yn ymwybodol o densiynau ar y bwrdd yn ystod y ddwy neu dair wythnos diwethaf, ond y disgwyliad mewn gwirionedd oedd y byddai'r prosesau llywodraethu arferol yn galluogi'r bwrdd i reoli hyn a chyrraedd datrysiad cytûn. Ond ni ddigwyddodd hynny. Mae Chwaraeon Cymru yn gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru ac, fel y cyfryw, mae ganddo broses lywodraethu ddatblygedig, felly ni fyddwn ond yn ymyrryd mewn amgylchiadau eithriadol, ac yn gyffredinol, rydym yn disgwyl i bob un o'n cyrff noddedig ddatrys eu problemau eu hunain. Nid oeddent yn gallu defnyddio'r broses lywodraethu i ddatrys y problemau, a phan fydd hyn yn digwydd, gellir codi’r problemau wedyn gyda Llywodraeth Cymru. Ond daethpwyd i’r casgliad bod camweithredu, a dyna lle'r ydym ni yn awr, ar sail y ffaith bod y bwrdd wedi cyrraedd pwynt o fabwysiadu pleidlais o ddiffyg hyder heb ddilyn holl gamau’r ddau lwybr hynny.

Mae adolygiad y cadeirydd, a'r adolygiad o sicrwydd y mae Llywodraeth Cymru wedi’i gomisiynu, ar wahân. Mae’n ymddangos eu bod wedi’u cyfuno yn yr adroddiadau diweddar yn y wasg. Mae'n werth nodi fy mod wedi cwrdd â dau o'r pedwar aelod o'r panel annibynnol, sy'n gweithio ar adolygiad y cadeirydd y bore yma i drafod y ffordd ymlaen ar gyfer yr adolygiad hwnnw gan y cadeirydd. Roedd yr aelodau o’r panel y cyfarfûm â nhw hefyd yn cynrychioli’r ddau aelod arall o'r panel nad oeddent yn gallu bod yma heddiw.

Rwyf eisiau achub ar y cyfle hwn i ganmol y panel am yr uniondeb y maen nhw wedi’i ddangos yn y gwaith a wnaed hyd yn hyn. Maen nhw’n glir iawn y bydd y themâu sy'n dod i’r amlwg yn adolygiad y cadeirydd yn ei gwneud yn adolygiad gan gymheiriaid yn ofynnol. Felly, rwy’n disgwyl i'r gwaith hwn ddod i ben yn gynnar yn y flwyddyn newydd, pan fydd yr adolygiad o sicrwydd wedi’i gwblhau. Bydd yr adroddiad terfynol wedyn yn darparu canllawiau i ni hefyd ar y ffordd ymlaen ar gyfer y sector. Ac, wrth gwrs, rwy'n awyddus i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau.

A wnewch chi benodi bwrdd dros dro i symud pethau ymlaen ac a wnewch chi dderbyn pryderon yn ehangach, gan, efallai, sefydliadau sydd eisoes yn rhyngweithio â’r corff? Ac mae'n debyg mai fy mhrif gwestiwn yw: sut ydym ni wedi cyrraedd y pwynt hwn pryd yr ataliwyd y bwrdd yr wythnos diwethaf? Oni ddylai’r pethau hyn fod wedi eu datrys cyn cyrraedd y pwynt hwn?

Credaf fy mod i wedi disgrifio’r sefyllfa a achosodd cyrraedd y penderfyniad yr wythnos diwethaf. Nid oes bwriad i benodi bwrdd dros dro wrth i’r adolygiad o sicrwydd gael ei gynnal yn ystod yr wyth wythnos nesaf, oherwydd bod trefniadau llywodraethu yn bodoli ar hyn o bryd ar gyfer Chwaraeon Cymru. Felly, bydd unrhyw fusnes neu unrhyw faterion y byddai'r prif weithredwr fel arfer yn eu dwyn i sylw'r bwrdd yn awr yn cael eu dwyn i sylw uwch swyddog Llywodraeth Cymru.

Wrth gwrs, mae'n destun pryder bod y bwrdd wedi ei atal dros dro, sy'n awgrymu rhywfaint o ddiffyg cydlynu, ond wrth gwrs mae'n dda y bydd gweithgareddau arferol Chwaraeon Cymru yn parhau yn y cyfamser, a gobeithio y bydd hyn gyda chyn lleied o darfu â phosibl. Rwy'n siŵr y bydd staff y sefydliad yn gallu parhau i redeg pethau yn ystod yr wythnosau nesaf heb gyfraniad y bwrdd. Wrth gwrs, fel y gwyddom, mae aelodau'r bwrdd weithiau yn benodiadau gwleidyddol, felly mae staff weithiau yn gweithredu yn well hebddyn nhw yn busnesu. Ond byddwn yn disgwyl am eich adroddiad ymhen wyth wythnos gyda diddordeb. Diolch.

Diolch i chi am roi'r cyfle hwn i mi gofnodi fy niolch i bob aelod o’r staff yn Chwaraeon Cymru sy'n gwneud gwaith gwirioneddol wych o dan amgylchiadau hynod anodd. Felly, rwyf yn gwerthfawrogi'r cyfle i gofnodi’r diolch hwnnw ac i roi sicrhau'r Aelodau y bydd busnes o ddydd i ddydd Chwaraeon Cymru yn parhau drwy gydol y cyfnod hwn.

I thank the Minister.

I call on Simon Thomas to ask the second urgent question.

Gwnaf. Bu swyddogion yn trafod gwahanol agweddau ar y prosiect hwn dros y ddwy flynedd ddiwethaf ac rwyf wedi gofyn bod trafodaethau yn parhau i benderfynu a ellir cyflwyno achos busnes boddhaol, sy’n dangos hyfywedd ariannol a manteision economaidd, diwylliannol ac ieithyddol y datblygiad, ac sy’n egluro’r angen am ymyrraeth gan y sector cyhoeddus.

I thank the Cabinet Secretary for his statement and I thank him for confirming that discussions and negotiations have been ongoing for two years and more on this proposal. There was some confusion over the weekend that this scheme relates to the relocation of S4C to Carmarthen. Will the Cabinet Secretary confirm that there is no mention at all of Welsh Government funding being provided for the relocation of S4C—that is a decision for the S4C corporation itself? But, of course, Yr Egin is an attempt by the university and partners to create a cluster for the creative industries in west Wales and in Carmarthen, and which will house S4C as well as a number of other creative industries bodies, creating up to 100 high-quality jobs in west Wales.

In moving forward, will the Minister also confirm that the proposal—there have been no decisions of yet, of course, to invest or not in the proposal—is in keeping with the Government’s creative industries strategy and is also in keeping with strategies for building the Government’s language economy? Finally, when can we expect a decision from Government on the stability of this plan in order to actually put people’s minds at rest who may have believed that this related in some way to S4C?

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud fy mod i’n gobeithio y deuir i gasgliad yn fuan iawn ar y mater hwn. Mae’r Aelod hefyd yn gywir bod angen i ni wahaniaethu rhwng S4C yn symud a chyfanrwydd prosiect Yr Egin, sy'n ganolbwynt uchelgeisiol i ddiwydiannau creadigol yng Nghaerfyrddin. O ran cyllid S4C ar gyfer ei chyfran o'r prosiect, mae S4C eisoes wedi nodi ei bod yn credu ei bod yn ariannu ei chyfran hi o'r datblygiad yn llawn. O ran y cyllid ychwanegol hefyd, y bwriad gwreiddiol oedd bod y Drindod Dewi Sant yn darparu cronfeydd strwythurol i ddiwallu yr hyn sydd erbyn hyn yn ddiffyg, ond mae’r symiau sylweddol is a ddyrannwyd i'r flaenoriaeth seilwaith rhanbarthol ar gyfer cronfeydd strwythurol yn golygu nad yw’r arian hwn yn ddewis bellach, felly mae Llywodraeth Cymru wedi cael cais i ystyried a phenderfynu a fyddem ni’n gallu rhoi cymorth grant i'r datblygiad i ateb y diffyg a nodwyd. Cymeradwyaf y brifysgol am ei huchelgais i hybu datblygiad cymdeithasol a diwylliannol, ac, yn wir, economaidd, yn yr ardal, a chredaf ei bod yn werth nodi bod SA1 a cham 2 Yr Egin wedi cael cefnogaeth bwrdd y ddinas-ranbarth ar gyfer y datblygu.

S4C makes a contribution, not just culturally to Wales but economically through the injection of over £81 million, and much of this money goes towards paying small media companies to feed the channel, as happened in Cardiff over many years. What we’ve seen is a very prosperous industry developing. Will the Cabinet Secretary explain how Welsh Government is going to ensure that the local economic potential transferring from Cardiff to Carmarthen will be realised if Yr Egin centre is not developed and funded by the Welsh Government?

Hoffwn ddiolch i Eluned Morgan am ei chwestiwn. Yn union fel y nododd Simon Thomas, mae’r diwydiannau creadigol o fudd enfawr i economi Cymru. Maen nhw’n tyfu'n gynt yng Nghymru nag yn unman arall yn y DU, ac eithrio Llundain, a'n bwriad yw sicrhau bod y diwydiannau creadigol yn mynd o nerth i nerth. Mae gan y Llywodraeth hanes balch, yn fy marn i, o gefnogi'r diwydiannau creadigol, ac, yn benodol, teledu a ffilm cyfrwng Cymraeg. Mae'r prosiect yn sicr yn addo buddiannau economaidd sylweddol, ymhell y tu hwnt i S4C yn symud, ac uchelgais y Drindod yw manteisio ar benderfyniad S4C i symud i Gaerfyrddin. Er enghraifft, gallai fod prif denantiaid eraill yn Yr Egin, gan gynnwys Boom, Gorilla a'r BBC. Mae’n werth ystyried hefyd y ffaith fod y bartneriaeth SA1 eisoes wedi gallu troi £300,000 o gymorth refeniw gan Lywodraeth Cymru yn £5 miliwn o fuddsoddiad cyfalaf, yn 50 o swyddi newydd ac yn bum busnes newydd. Felly, fel yr wyf eisoes wedi’i ddweud, mae swyddogion wedi bod yn trafod â’r Drindod ers peth amser. Rwy'n gobeithio y gall y trafodaethau hynny ddod i ddiweddglo, ond mae'n rhaid cyflawni buddsoddiad ar y sail o ychwanegu gwerth, a dyna’r hyn y byddwn yn penderfynu arno trwy archwilio'r achos busnes.

Rwy'n credu bod y lleoliad yng Nghaerfyrddin yn debygol o ysgogi’r defnydd o’r Gymraeg yn yr economi, fel y byddai'n ei wneud lle bynnag y’i lleolir yng Nghymru. Ond, wrth gwrs, bu rhywfaint o freuder yn y sir benodol hon o ran cadernid twf y Gymraeg ac mae wedi cael rhai anawsterau yn ei chynlluniau statudol Cymraeg mewn addysg yn y gorffennol. Felly, mae lleoli Yr Egin yn y rhan benodol hon o Gymru, yn fy marn i, efallai yn ychwanegu’r gwerth ychwanegol yr oeddech chi’n sôn amdano yn eich sylwadau wrth gloi yn y gan yna. Rwyf hefyd yn sylweddoli eich bod wedi crybwyll y fargen ddinas, ac er, efallai, wrth sôn am Wylfa B, bod y Gymraeg yn y gogledd-ddwyrain yn llawer mwy amlwg, mae arnaf ofn, nag y mae yn y fargen ddinas, er gwaethaf y sylwadau yr ydych newydd eu gwneud. Felly, a fyddech chi’n cytuno â mi, mewn gwirionedd, bod cael y cyfleuster penodol hwn yn y rhan hon o Gymru yn rhoi gwerth ychwanegol i'r fargen ddinas, gan y bydd wedi ei leoli mewn rhan o Gymru lle mae twf y Gymraeg yn rhywbeth y dylem fod yn chwilio amdano—twf newydd, yn hytrach na gwarchod y defnydd presennol o'r iaith mewn bywyd bob dydd? Diolch.

Hoffwn ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau a dweud y byddwn i'n awyddus i edrych ar dwf newydd yn y Gymraeg a busnesau sy'n cefnogi'r Gymraeg mewn unrhyw le yng Nghymru, boed hynny yn y gogledd-orllewin, y de-orllewin, y de-ddwyrain neu’r canolbarth a’r gorllewin, mewn unrhyw le ledled Cymru. Felly, rwy'n awyddus i gefnogi unrhyw brosiect a all gyflawni manteision economaidd, diwylliannol a chymdeithasol i'r cymunedau y mae wedi’i leoli ynddyn nhw, ond mae’n rhaid iddo fod yn hyfyw ac yn gyflawnadwy.

I’m sure you would agree with me that we need to be entirely clear and entirely transparent on this case. There is quite some interest in it. You mentioned that there was a financial deficit for this plan. When did that emerge, and is that different to the negotiations that have been taking place over a period of two years? Are we talking about a more recent development in terms of this deficit that you mentioned? Is the plan to relocate the S4C headquarters reliant on the funding that has been applied for from Welsh Government?

Wel, mae'n siomedig mai dim ond ar ôl i'r prosiect gael ei gyhoeddi y sylwyd bod bwlch yn y cyllid, ond swyddogaeth S4C yw ychwanegu rhywbeth o bwys at Yr Egin a gweithredu fel y prif denant a all ddenu rhagor o fusnesau i gychwyn ac i ffynnu yno. Ac, fel yr wyf eisoes wedi’i ddweud, mae S4C wedi gallu dangos, drwy daliad rhent gwerth £3 miliwn ymlaen llaw, bod eu buddsoddiad yn y prosiect yn ddiogel, a’u bod yn dal yn bwriadu symud i Gaerfyrddin.

Weinidog, cyn belled ag y gallaf i weld, bydd Yr Egin yn cefnogi nod Llafur Cymru a nod Llywodraeth Cymru o gael canolfannau technegol newydd mewn ardaloedd gwledig, ac felly rwy'n cefnogi hyn 100 y cant. Y cwestiwn yr hoffwn ei ofyn i chi—. Rwy'n ymwybodol iawn y bu’r cyllid ar gael. Rwy'n ymwybodol iawn, fel y gwn eich bod chithau, bod S4C wedi ymarfer diwydrwydd dyledus, wedi edrych ar nifer o wahanol leoliadau o amgylch Cymru, ac yn y pen draw wedi penderfynu ar Gaerfyrddin. Rwy'n ymwybodol iawn mai'r bwriad yw adeiladu a chreu diwydiant gwasanaethau o'i gwmpas, a chefnogi gwaith y diwydiant ffilm yn Abertawe, ac, wrth gwrs, ein diwydiant ein hunain yma yng Nghaerdydd hefyd, fel bod gennym ddiwydiant gwasanaethau creadigol amlwg ar hyd ein harfordir deheuol.

Wrth gwrs, mae bod yn gysylltiedig â phrifysgol yn gwbl ardderchog ar gyfer hyn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a wnewch chi hefyd efallai roi syniad cyflym i ni o'r pecynnau cymorth eraill y gallai Llywodraeth Cymru fod yn eu hystyried i helpu i hyrwyddo canolfan gwasanaethau creadigol yn yr Yr Egin, yn seiliedig yn Sir Gaerfyrddin, yn seiliedig ar y prif gwmnïau sef S4C, ac efallai rhai o'r cwmnïau eraill yr ydych eisoes wedi sôn amdanyn nhw y gwn eu bod yn ystyried symud i’r adeilad hwnnw ar hyn o bryd, gan feddwl yn arbennig am brentisiaethau, ac am gadw graddedigion ifanc â chanddynt lawer o dalent yn y gorllewin, i barhau i ddatblygu ein cronfa ddata diwylliannol ac ieithyddol, a’r hanfod hwnnw sy'n gwneud Cymru yr hyn ydyw.

Mae'n gwestiwn diddorol iawn, ac rwy’n credu bod gwerth ystyried, nid yn unig y model hwn, ond hefyd modelau sy'n dod i'r amlwg mewn mannau eraill yng Nghymru. Er enghraifft, gwnaethom dorri tywarchen yn ddiweddar ym Mharc Gwyddoniaeth Menai yn y gogledd-orllewin, a chredaf fod hynny yn cynnig dull tebyg lle y gellid cael systemau fertigol integredig sy'n hybu twf prif denant, boed hynny yn y gogledd-orllewin, Wylfa Newydd, neu yn y gogledd-ddwyrain, lle y gwnaethom gyhoeddi sefydliad ymchwil gweithgynhyrchu uwch tebyg—Airbus. Gallwch gael systemau fertigol integredig sy'n efelychu, i ryw raddau, hen fodelau o'r gorffennol, lle'r oedd gennych o fewn un cwmni, bopeth wedi’i adeiladu, popeth wedi’i ddarparu, ond newidiodd hynny wedyn. Yn yr unfed ganrif ar hugain, yr hyn a fydd yn allweddol fydd cysylltu mannau prifysgol, integreiddio mannau prifysgol, a all gynnig mannau agored, creadigol, gyda busnesau mawr a bach, a fydd wedyn yn cael eu seilio nid yn unig ar gyflenwi gofynion y prif gwmnïau, y prif denantiaid, ond a fydd hefyd yn hybu arloesedd ar draws y rhwydwaith.

Felly, rwy’n credu bod y model hwn yn un diddorol iawn y gallem ei ystyried ar gyfer rhywle arall yng Nghymru, ond y pwynt arall yr hoffwn ei wneud yw nad wyf i’n credu y gallwn ni fabwysiadu un model i bob man yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol i ni gymryd y sgiliau a'r cyfleoedd unigryw sydd ar gael ym mhob cymuned, ac wedyn seilio’r math hwn o fodel twf canolfan ar yr elfennau unigryw hynny ar gymunedau Cymru.

And finally, Adam Price.

Of course, I do urge the Cabinet Secretary to invest in the south-west, in the creative industries. We’ve seen industry here in Cardiff with Gloworks—maybe Gloworks 2 might be on the horizon—and Pontio in Bangor. We need investment in the creative industries in every part of Wales, and we wish to see that in the south-west too. May I ask him—? I want to see every part of Wales succeeding, so may I ask him, as he assesses the new economic strategy for Wales, to look at the positive role that relocations can play? He has expressed his intention to have the headquarters of the development bank in north Wales and I support that. Why can’t we have the new Welsh revenue authority in the north-west in order to compensate for those jobs that have been lost at HMRC there? Can we have a pan-Wales national scheme? There was some kind of basis for it in the spatial plan, but, unfortunately, that’s gone off the agenda. Can we have that back in the centre as a core part of our economic strategy, so that we can see investments in every part of Wales, and the public sector, where it can, playing its role in that?

Hoffwn ddiolch i Adam Price am ei gwestiynau, a dweud fy mod i’n credu ei fod yn hollol iawn. Yn gyntaf, credaf fod temtasiwn i lawer—wel, i bob un ohonom—siarad fel aelodau'r meinciau cefn ar ran ein rhanbarthau a’n hetholaethau priodol. Ond mae'n hanfodol i gydnabod y ceir cyfleoedd i hybu’r broses o greu cyfoeth ledled Cymru. Er ein bod yn sôn yn bennaf heddiw am Gaerfyrddin, rwyf yn credu bod y diwydiannau creadigol yn cynnig cyfleoedd ar hyd a lled y wlad, fel y mae sectorau allweddol eraill. Rwyf yn cytuno ag Adam Price fod adleoli a diganoli, yn arbennig sefydliadau'r sector cyhoeddus, i ardaloedd lle y gall twf economaidd wedyn gael ei sbarduno gan eu presenoldeb, yn gwbl hanfodol. Rwy'n credu y bydd hyn yn elfen ddiddorol o waith swyddogion ar hyn o bryd, sy’n ymwneud â'r strategaeth economaidd, o ran sut yr ydym yn defnyddio arian cyhoeddus a'r sector cyhoeddus i sbarduno twf yn y sector preifat, lle y ceir potensial, ond nad oes yr ysgogiad angenrheidiol hwnnw eto i sbarduno’r twf yn y sectoraidd mewn gwirionedd.

Ac, yn olaf, yn olaf, Julie Morgan.

Mae S4C ar hyn o bryd wedi'i lleoli yn fy etholaeth i, ar ystâd fasnachu Llanisien yng Ngogledd Caerdydd. Mae'n rhaid i mi fod yn hollol onest, yr wyf yn gresynu ei bod yn gadael ac rwyf wedi dweud hynny yn y Siambr hon o'r blaen. Rwy'n credu bod y penderfyniad yn gamgymeriad. Un o'r pethau sy’n fy mhoeni yw na fydd unrhyw grant a roddir i'r Drindod Dewi Sant yn golygu cymhorthdal i ​​S4C, gan nad yw darlledu wedi'i ddatganoli. Rwy'n credu y byddai'n gamgymeriad mawr i’r Llywodraeth hon ddefnyddio arian grant pan mai Llywodraeth San Steffan ddylai fod yn gwneud hynny mewn gwirionedd. Felly, tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet egluro hynny. Ac a wnaiff egluro pa mor ddibynnol yw’r datblygiad yn y Drindod Dewi Sant ar S4C yn symud yno?

Hoffwn ddiolch i Julie Morgan am ei chwestiynau. Ac efallai y byddai'n briodol ar y pwynt hwn i ddweud mai lle S4C yw ateb unrhyw gwestiynau ynghylch penderfyniad S4C, ar sail eu cystadleuaeth i adleoli, boed hynny i Gaerfyrddin neu Gaernarfon. Yn yr un modd, mae’r mater o adleoli o Gaerdydd yn fater i S4C ymdrin ag ef yn hytrach na Llywodraeth Cymru, o ran y cwestiynau ynghylch pam y gwnaed y penderfyniad. Ni fyddem yn rhoi cymhorthdal i S4C symud pe byddem yn cefnogi'r prosiect hwn. Mae’n rhaid i’r prosiect hwn ddangos chwanegedd. Gweledigaeth Yr Egin yw bod yn ganolfan greadigol—yn ganolfan greadigol o bwys—ac, wrth graffu ar y cynllun busnes, mae angen i ni fod yn hyderus y byddai'r cymorth a allai fod ar gael, mewn gwirionedd, yn arwain at greu swyddi na fyddai’n cael eu creu fel arall ond trwy fod S4C yn symud i Gaerfyrddin.

I thank the Cabinet Secretary.

I now call on Jeremy Miles to ask the third urgent question.

Wel, diolch i chi am y cwestiwn brys yna. Gallaf ddweud wrthych fod fy asesiad, mewn gwirionedd, ar gyfnod cynnar iawn. Rwy’n credu ein bod i gyd yn ymwybodol o'r mater hwn trwy erthygl a ymddangosodd dros y penwythnos, sef y cyhoeddiad cyntaf y gellid cymryd camau cyfreithiol. Mae’r felin drafod British Influence yn bwriadu ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Adael yr Undeb Ewropeaidd, i ofyn iddo egluro ei safbwynt ar aelodaeth y DU o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd ar ôl gadael yr UE. Gallai’r broses hon arwain at ddwyn achos, ond nid oes achos llys yn bodoli ar hyn o bryd. Felly, mae'n amlwg bod unrhyw ymgyfreitha yn dal i fod ymhell yn y dyfodol. Gofynnwyd i Lywodraeth y DU egluro ei safbwynt ar dynnu allan o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd o dan erthygl 127 o'r cytundeb hwnnw, ac edrychwn ymlaen at glywed yr hyn sydd ganddi i'w ddweud am hynny.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Oni fyddai'n cytuno â mi bod yr egwyddorion sydd dan sylw yma, i raddau, yn dibynnu ar y ffawtlin rhwng Brexit caled a meddal, os mynnwch chi? Bydd y DU bellach yn gadael yr UE, ond y cwestiwn yw: a fyddwn ni wedyn yn gadael yr AEE a'r mynediad at y farchnad sengl a ddaw yn sgil hynny? Mae erthygl 127 yn awgrymu bod hwnnw yn gwestiwn ar wahân ac—os caf ddweud—un na ofynnwyd i’r pleidleiswyr. Felly, a yw'n rhannu fy mhryder ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU yn colli golwg ar ei rhwymedigaethau cyfreithiol trwy ruthro i wneud penderfyniadau gwleidyddol am yr hyn y mae pobl Prydain wedi pleidleisio drosto.

Wel, mae gennym hefyd, fel y gwyddoch, y gwrandawiad yn cychwyn ymhen wythnos, ar 5 Rhagfyr, a bydd cynrychiolaeth o Lywodraeth Cymru yno, a fydd yn sicr yn penderfynu ar ddull y newid cyfansoddiadol. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw fy mod i o’r farn bod yr ymgyfreitha yn datgelu, hyd yn oed yn awr, diffyg llwyr Llywodraeth y DU o ran cynllunio, strategaeth a pharodrwydd ar gyfer Brexit, ac ymddengys bod diffyg ystyriaeth llwyr o gyfansoddiad y DU a rheolaeth y gyfraith. Ymddengys y ceir sefyllfa o anhrefn digynsail yn bodoli wrth wraidd y Llywodraeth, a’i hunig strategaeth yn ôl pob golwg yw ei bod eisiau cael ei ffordd ei hun ym mhopeth.

Diolch i'r Aelod dros Gastell-nedd am gyflwyno'r cwestiwn brys hwn. A all y Cwnsler Cyffredinol egluro ei farn ar y mater hwn—pa un a yw sbarduno erthygl 127 yn gam cyfreithiol angenrheidiol, ac a ddylai hynny ddigwydd ar yr un pryd â chychwyn erthygl 50? Os felly, a wnaiff hefyd egluro pa un a—os bydd proses ymgyfreitha yn y dyfodol—fydd Llywodraeth Cymru yn ymyrryd mewn unrhyw achos cyfreithiol, fel y mae wedi gwneud yn apêl Llywodraeth y DU i’r Goruchaf Lys ar gychwyn erthygl 50? Ac yn olaf, a all ef hefyd ymrwymo i asesu pa un a oes cyfleoedd yn y broses o gychwyn erthygl 127 i endidau is-wladwriaeth, fel Cymru, o bosibl i adael neu aros mewn ffordd wahanol i'r wladwriaeth yn ei chyfanrwydd?

Wel diolch. Rydych chi wedi gofyn nifer o gwestiynau, yn fy marn i, sy’n codi cwestiynau cyfreithiol cymhleth, penodol a hynod dechnegol, a bydd Llywodraeth Cymru yn awyddus i ystyried y rhain yn ofalus ac yn drylwyr maes o law. O ran cychwyn erthygl 127, rwy’n credu y gall rhai o'r materion hynny gael eu penderfynu gan y mater o egwyddor yn yr achos erthygl 50 sy'n cael gwrandawiad yn y Goruchaf Lys yr wythnos nesaf, a byddwn yn ôl pob tebyg yn rhagweld dyfarniad rywbryd yn gynnar ym mis Ionawr. Felly, o ran y broses, efallai mai hynny fydd y dull mewn gwirionedd. O ran yr hyn y gallai’r goblygiadau posibl fod i Gymru, mae’r cytundeb ar yr Ardal Economaidd Ewropeaidd yn un o'r cytundebau UE sydd wedi ei wau i wead ein setliad cyfansoddiadol gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, felly, pan fyddwn yn gwybod yn union beth sydd wedi digwydd, pan fyddwn yn gwybod beth yn union yw ymateb Llywodraeth y DU i hynny, a phan fyddwn wedi gweld canlyniad yr achos erthygl 50, os bydd unrhyw faterion penodol sy'n berthnasol yn uniongyrchol i Gymru a buddiant Cymru, yna byddwn yn eu hystyried yn briodol a byddaf yn eich hysbysu yn unol â hynny.

Soniasoch am y felin drafod British Influence, ac maen nhw’n dweud nad oes darpariaeth yn y cytundeb Ardal Economaidd Ewropeaidd i aelodaeth y DU ddod i ben os yw’r DU yn tynnu allan o'r UE, felly bydd yn rhaid i'r DU dynnu ei hun allan o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd mewn proses ar wahân i adael yr UE ei hun. Fodd bynnag, mae Kenneth Armstrong, athro cyfraith Ewropeaidd ym Mhrifysgol Caergrawnt, , wedi tynnu sylw at y ffaith nad yw’r DU wedi llofnodi na chadarnhau’r cytundeb oherwydd nad oedd ganddo’r pŵer na’r cymhwysedd i wneud hynny—pŵer a chymhwysedd yr UE oedd hynny—felly, pan fyddai’r DU y tu allan i'r UE, byddai modd gorfodi’r cytundeb ar gyfer dibenion cyfyngedig iawn yn unig. Ar ba sail gyfreithiol, felly, y byddech chi’n herio safbwynt Llywodraeth y DU, sydd wedi ei ddatgan, sef bod y DU yn rhan o'r cytundeb AEE dim ond yn rhinwedd y ffaith ei bod yn aelod wladwriaeth o’r UE ac y bydd yr aelodaeth o’r AEE yn dod i ben yn awtomatig, ar ôl i’r DU adael yr UE?

Wel, diolch yn fawr iawn am hynna. Rydych chi wedi codi’r elfen gyfatebol ddilys i’r ddadl a nodwyd fel y rheswm pam yr anfonwyd llythyr protocol cyn-gweithredu ar gyfer adolygiad barnwrol i Lywodraeth y DU mewn gwirionedd. Felly, yn gyntaf mae angen i ni wybod beth yw ymateb gwirioneddol Llywodraeth y DU i hynny. Yn ôl fy nealltwriaeth i o gronoleg y digwyddiadau, gadawsom Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop ym 1973, pan wnaethom ymuno â'r Undeb Ewropeaidd. Cytunwyd ar y cytundeb ardal economaidd Ewrop ym 1992, a daeth i rym ym 1994. Mae’n cynnwys y ddarpariaeth anarferol o ran nad yw wrth gwrs ddim ond yn cynnwys llofnod Gwlad yr Iâ, Liechtenstein a Norwy—y gwladwriaethau EFTA—ond mae hefyd yn cynnwys yr Undeb Ewropeaidd fel llofnodwr yn ogystal â phob gwladwriaeth unigol. Rwy’n credu y bydd penderfynu pa un ai anghysondeb cyfreithiol yw hynny neu a yw’n codi materion cyfansoddiadol yn dibynnu ar nifer o faterion, a gellid cael penderfyniad ar un ohonynt o ganlyniad i wrandawiad y Goruchaf Lys ar erthygl 50 o ran y mater cyfansoddiadol o ran y broses. Ond byddwn yn rhoi ystyriaeth i’r materion sy'n cael eu codi, pan fyddwn yn gwybod yn glir beth yw safbwynt Llywodraeth y DU.

Onid yw'n hen bryd i’r rhai sy’n cwyno am adael yr UE roi’r gorau i geisio rhwystro’r dymuniadau a fynegwyd yn rhydd gan bobl Prydain ym mis Mehefin? Roedd y cwestiwn yn ddigon syml: a ydym ni eisiau aros yn yr UE neu adael yr UE? Nid oedd dim os nac oni bai. Nid oedd unrhyw gyfyngiadau nac amodau. Nid oedd unrhyw sôn am ba un a ddylai fod yn Brexit meddal neu galed. Y penderfyniad a gymerwyd gan bobl Prydain o dan amodau Deddf y refferendwm a basiwyd i hwyluso hyn oedd: a ydych chi eisiau aros neu adael? A phleidleisiodd pobl Prydain i adael. Cynhwysodd y blaid Geidwadol, yn ei maniffesto cyn yr etholiad cyffredinol diwethaf, baragraff a oedd yn dweud:

Rydym yn credu mewn caniatáu i'r bobl benderfynu: felly byddwn yn cynnal refferendwm mewn-allan ar ein haelodaeth o'r UE cyn diwedd 2017.

Mae gan y Llywodraeth fandad i weithredu ar ei haddewid maniffesto, a dylid anwybyddu’r holl wingo hyn gan y British Influence, sydd wedi’i gamenwi’n llwyr, ac sydd yn sefydliad ffrynt ar gyfer dylanwad Ewropeaidd, a dylem symud mor gyflym â phosibl i gychwyn erthygl 50 ac, os oes angen, erthygl 127 a gadael yr UE, yn unol â’r dymuniad a fynegwyd yn rhydd, ac yn ddiamod, gan bobl Prydain.

Wel, yn wahanol i'r Aelod, nid wyf mewn sefyllfa i ddangos dirmyg llwyr i’n cyfansoddiad a rheolaeth y gyfraith. Ymddengys i mi fod gennym system gyfreithiol ag iddi egwyddorion sefydledig. Mae rhai o'r rhain gerbron llys uchaf y wlad ar hyn o bryd, a dylem ni mewn gwirionedd roi cydnabyddiaeth ddyledus i’r ffaith y bydd y llys hwnnw yn arfer ei awdurdodaeth ac yn rhoi penderfyniad fel barnwriaeth annibynnol. Mae gennyf ryw gof fy mod, yr wythnos diwethaf, wedi gofyn i'r Aelod wrthod a datgysylltu ei hun o ymdrechion arweinydd ei blaid ar y pryd i gynnal rhyw fath o orymdaith â ffaglau i’r Goruchaf Lys i godi ofn ar y barnwyr. Ni chlywais ef yn gwrthod hynny. Fy swydd i, fel Cwnsler Cyffredinol, yw amddiffyn y cyfansoddiad ac amddiffyn rheolaeth y gyfraith ac, yn wahanol iddo ef, byddaf mewn gwirionedd yn cyflawni'r ddyletswydd honno.

I thank the Counsel General.

A point of Order arising from questions—Neil McEvoy.

My sincere thanks, Llywydd.

Rwyf yn codi pwynt o drefn o dan 13.9 (iv) a 13.9 (v). Rwy’n dod o gefndir Gwyddelig-Seisnig, a daeth fy nhaid i Gaerdydd ar gwch o'r Yemen. Awgrymodd y Prif Weinidog fy mod i rywsut yn erbyn mewnfudo, ac fe’m cyhuddodd o beidio â hoffi mewnfudwyr. Rwyf wedi ymdrin â hiliaeth ar hyd fy oes. Rwyf wedi ymladd yn erbyn hiliaeth ar hyd fy oes, ac nid yw'n dderbyniol i’n Prif Weinidog— [Torri ar draws.]

Beth yw pwynt— [Torri ar draws.] Arhoswch am funud. Fi fydd yn penderfynu ar yr hyn sy’n bwynt o drefn; nid wyf angen cyngor ar hynny gan Weinidogion. Ewch ymlaen, Neil McEvoy.

Diolch i chi. Diolch. Rwyf i wedi ymladd yn erbyn hiliaeth ar hyd fy oes. Nid wyf yn credu ei bod yn dderbyniol i’r Prif Weinidog ddefnyddio iaith mor anghyfrifol. O dan 13.9 (iv): roedd yn anghwrtais; 13.9 (v): roedd yn sarhaus i rywun, yn enwedig rhywun o’m cefndir i, ac y mae wedi dilorni urddas y Cynulliad hwn.

Diolch am y pwynt o drefn. Ni chlywais unrhyw beth annerbyniol yn sylwadau'r Prif Weinidog heddiw, ond byddaf yn adolygu'r Cofnod.

Diolch i chi. Diolch.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Lywydd, yr unig newid sydd gennyf i fusnes yr wythnos hon yw lleihau’r amser a ddyrennir i'r Cwnsler Cyffredinol ar gyfer cwestiynau yfory. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y dangosir ar y datganiad a chyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Yr wythnos diwethaf, cynhaliodd y grŵp trawsbleidiol ar hemoffilia a gwaed halogedig gyfarfod i glywed am brofiadau’r bobl hynny sydd wedi’u heintio yn ystod y 1970au a'r 1980au, a’u teuluoedd—y profiadau ofnadwy a gawson nhw—ac i drafod y taliadau y cynhelir ymgynghoriad yn eu cylch ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru. Mae’r ymgynghoriad hwnnw’n mynd yn ei flaen, ond y mater arall a godwyd oedd y diffyg o ran ymchwiliad cyhoeddus llawn i sut y digwyddodd y pethau ofnadwy hyn yn y 1970au a'r 1980au. Un o'r pethau yr hoffai’r grŵp trawsbleidiol ei wneud yw gwneud yn siŵr bod Llywodraeth San Steffan yn ymwybodol o'n teimladau. Hoffem gael y cyfle i drafod hyn mewn rhyw ffordd neu'i gilydd yn y Siambr hon, felly a allai’r Gweinidog busnes awgrymu unrhyw ffordd ymlaen?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Bu Julie Morgan, wrth gwrs, yn cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar hemoffilia a gwaed halogedig ers iddi gael ei hethol i'r Siambr hon, ac yn wir ymunais â’r cyfarfod hwnnw yr wythnos diwethaf ar ddiwedd y cyfarfod a sylwi nid yn unig ar y niferoedd sylweddol, ond ar y teimladau a’r profiadau sylweddol. Wrth gwrs, roedd Ysgrifennydd y Cabinet yno ar gyfer y cyfarfod hwnnw. Mae wrthi ar hyn o bryd yn ymgynghori â’r rhai yr effeithir arnynt mewn cysylltiad â'r taliadau a'r ffordd ymlaen i Gymru. Roedd ef, wrth gwrs, yno i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r grŵp trawsbleidiol ar hemoffilia yr wythnos diwethaf. Fel mesur dros dro, bydd y taliadau ar gyfer gweddill y flwyddyn ariannol hon, mewn gwirionedd, fel y bydd Julie Morgan yn gwybod, ar yr un lefelau â Lloegr, yn unol â'r pecyn o ddiwygiadau y maent wedi’i weithredu yno. Ond, wrth gwrs, mae angen ymateb a syniadau ynghylch y ffordd orau y gallwn ni wneud yn siŵr, ar gyfer y rhai hynny yr effeithiwyd arnynt, fod diogelwch o ran eu bywyd pob dydd. Dyna pam yr ydym ni’n chwilio am gynlluniau pellach, a syniadau a barn bellach ar gyfer cynllun newydd o fis Ebrill 2017 ymlaen. Rwy'n credu bod angen gwneud hyn er mwyn sicrhau bod y rhai hynny, fel y dywedais, yr effeithiwyd arnynt yn cael eu cefnogi'n briodol i sicrhau y cynghorir Ysgrifennydd y Cabinet yn llawn wrth wneud yr ystyriaethau a'r penderfyniadau hynny.

Arweinydd y tŷ, hoffwn fynegi’r un teimladau â’r Aelod dros Ogledd Caerdydd. Fel rhywun, ynghyd â Jenny Randerson, a oedd yn ymdrin â'r mater hwn yn y trydydd Cynulliad, mae angen cynnydd o ran hyn, ac er bod cyhoeddiadau’n parhau i ymddangos, naill ai o San Steffan neu oddi yma, gyda'r bwriadau gorau, ni all fod yn iawn fod hyn wedi’i adael i lusgo ymlaen, a bod cynnydd braidd yn herciog, gawn ei roi felly, wrth ddatrys y materion yn ymwneud â’r mater hwn.

Hoffwn hefyd ofyn am ddatganiad mewn cysylltiad â'r arwyddion ar y draffordd y daethoch o hyd iddynt—yr arwyddion digidol. Daeth etholwr ataf yr wythnos hon a thynnu fy sylw at rai o'r hysbysiadau dibwys sy'n ymddangos ar yr arwyddion hyn. Yr wythnos diwethaf, rhwng pont Hafren a Chasnewydd, tynnodd yr etholwr hwn fy sylw at y ffaith eu bod yn hysbysebu pwynt ynglŷn â chael prawf llygaid. Mae’n rhaid cael protocol y cedwir ato mewn gwirionedd, ynghylch pa negeseuon a arddangosir ar y— [Torri ar draws]. Y pwynt yw bod hyn yn amharu ar allu pobl i ganolbwyntio ar y ffordd. Rwy'n cydnabod ysmaldod y sylw, ond dim ond un gyrrwr sydd ei angen i fynd â’i lygaid oddi ar y ffordd yn ddiangen ac yn sydyn rydych chi yng nghefn lori, neu rydych chi yng nghefn car arall. Yn sicr, mae cael arwyddion sy'n dweud 'Ewch am brawf llygaid’—nid wyf yn hollol siŵr sut y mae hynny’n hysbysu modurwyr am ddiogelwch traffig ar y ffyrdd neu am y mesurau diogelwch y dylen nhw fod yn eu dilyn neu am lif presennol y traffig. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog trafnidiaeth er mwyn nodi yn union ba brotocolau sydd ar waith sy’n rheoli’r arddangosfeydd hyn, fel y ceir dull mwy cydlynol o ran y negeseuon a arddangosir? Weithiau, mae rhai o'r pethau sy'n ymddangos arnynt yn eithaf chwerthinllyd.

Rwy’n credu, mewn ymateb i'ch pwynt cyntaf, Andrew R.T. Davies, yn amlwg, mae hwn yn fater pwysig iawn. Ceir grŵp trawsbleidiol, sydd wedi bod—yn wir, rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed iawn i ddod o hyd i ffordd ymlaen. Ond, fel y dywedais yn gynharach, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon yn ymgynghori ar y ffordd ymlaen, ac rydym ni’n dilyn, ar hyn o bryd, y trefniadau sy'n cael eu gweithredu yn Lloegr o ran y diwygiadau hynny. Rydym ni’n edrych i weld a allwn ddysgu oddi wrth hynny, ond hefyd datblygu hyn i gael cynllun newydd i Gymru o fis Ebrill ymlaen. Rwy'n credu mai dim ond nodi eich pwynt y gallwn ni ei wneud heddiw o ran yr arwyddion hynny ar y draffordd yr wyf yn siŵr, o ran diogelwch ar y ffyrdd a phwysigrwydd negeseuon iechyd cyhoeddus, yn enwedig wrth yrru, eu bod yn berthnasol iawn.

Rwy'n chwilio am ddatganiad gan y Gweinidog dros lywodraeth leol ynglŷn â’r arolwg o’r holl gynghorwyr benywaidd a godais yr wythnos diwethaf. Roedd rhywun arall wedi ymddiswyddo ddoe, sef cynghorydd benywaidd arall o gyngor Caerdydd. Mae'r grŵp Llafur ar draws y ffordd bellach wedi colli mwy na thraean o'i aelodau benywaidd, a chysylltodd aelod o’r cyngor â mi heddiw i sôn am y cam-drin rhywiaethol y mae’n rhaid iddi ei ddioddef yn ddefodol. Nawr, rydym ni’n dda iawn am ddefnyddio geiriau yn y Siambr hon, ond sylwais eich bod wedi trosglwyddo’r cyfrifoldeb yr wythnos diwethaf i’r Llywydd, sydd heb unrhyw awdurdodaeth dros lywodraeth leol. Felly, rwy'n gofyn ein bod yn cael datganiad gan y Gweinidog dros lywodraeth leol y bydd arolwg i asesu profiad ein cydweithwyr mewn llywodraeth leol.

Yn ail, dyma’r drydedd wythnos yn olynol nawr, ac nid oedd yr ateb a roddwyd gennych yr wythnos diwethaf yn dal dŵr mewn gwirionedd, felly byddaf yn dweud eto: o fewn tafliad carreg i’r Cynulliad hwn, caiff cyffuriau dosbarth A eu cyfnewid yn agored ar strydoedd Butetown. Pryd y byddwn ni’n cael datganiad gan y Llywodraeth? Pryd y bydd gweithredu’n digwydd? Byddaf yn gwahodd y Gweinidog i gamu allan o'i gar gweinidogol ac efallai ymuno â mi ar strydoedd Butetown i siarad â phobl am eu profiadau. Pryd fydd y mater hwn yn cael sylw trwy ddatganiad?

Rwy'n credu mai’r pwynt pwysicaf a godwyd yn y ddadl—canlyniad y ddadl—yr wythnos diwethaf, oedd y cytundeb y byddai arolwg o gynghorwyr benywaidd yn ddefnyddiol ac, wrth gwrs, roedd hynny’n ganlyniad cadarnhaol a gaiff ei ddatblygu.

Rwy’n credu, mewn cysylltiad â’ch materion chi o ran camddefnyddio sylweddau a phryderon am y peth, yn enwedig mewn cymunedau a sut y mae’n effeithio ar gymunedau, fe wnes i ymateb yr wythnos diwethaf ac amlygu’r cynnydd y mae'r Gweinidog yn ei wneud o ran ein cynllun cyflawni yn ymwneud â chamddefnyddio sylweddau, sef y cynllun cyflawni ar gyfer 2016-18. Wrth gwrs, cynllun ydyw ar gyfer gweithio gyda'n gilydd i leihau niwed ac mae'n esbonio'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn ystod y ddwy flynedd nesaf i wella’r canlyniadau ar gyfer y rhai hynny yr effeithir arnynt gan gamddefnyddio sylweddau.

Yn dilyn datganiad yr hydref a wnaed yn San Steffan, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ddinas-ranbarth bae Abertawe i gynnwys disgrifiad o’r cynigion o ran cludiant, y cynlluniau ar gyfer cefnogi datblygiad economaidd y rhanbarth a’r gefnogaeth ariannol gan Lywodraeth Cymru?

Credaf y byddai Mike Hedges wedi bod yn falch iawn o’r ffaith y cymerwyd sylw o’i alwadau am gydnabyddiaeth o ddinas-ranbarth bae Abertawe a'r rhagolygon am fargen mewn cysylltiad â’r rhanbarth oherwydd y gwaith caled dan arweinyddiaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol mewn partneriaeth, wrth gwrs, â’r awdurdodau sy’n arwain y cynigion ar gyfer y dinas-ranbarth. Felly, rwy’n credu bod y ffaith y caiff ei gydnabod yn natganiad yr hydref, a’r ffaith bod cynnydd yn cael ei wneud o ran hyn, yn galonogol iawn.

Yn ogystal â chymeradwyo galwad Julie Morgan ynglŷn â hemoffilia a gwaed halogedig, ar ôl bod yn bresennol yn y grŵp trawsbleidiol hwnnw’r wythnos diwethaf hefyd, galwaf am ddatganiad gan y Gweinidog dros iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ar HIV/AIDS, gan gydnabod ei bod hi’n Ddiwrnod Aids y Byd ddydd Iau 1 Rhagfyr. Thema Ymddiriedolaeth Terrence Higgins ar gyfer Diwrnod Aids y Byd eleni yw HIV ‘It’s Not Over’. Maen nhw’n dweud ein bod wedi dod yn bell wrth fynd i'r afael â HIV yng Nghymru. Bellach, mae gan bobl sy'n byw â HIV, sydd wedi cael diagnosis cynnar ac yn cael triniaeth, ddisgwyliad oes arferol o’u blaenau. Hefyd, pan fo unigolyn sy'n byw â HIV yn cael triniaeth yn llwyddiannus ac na chaiff unrhyw feirws HIV ei ganfod yn eu gwaed, mae'n amhosibl trosglwyddo HIV. Felly, mae triniaeth yn cyfateb i atal.

Ond, mae un o bob chwech o bobl sy'n byw â HIV yn anymwybodol o’r ffaith bod ganddynt y feirws, gan roi eu hiechyd eu hunain mewn perygl a throsglwyddo’r feirws yn ddiarwybod. Yng Nghymru, roedd hanner y bobl newydd a gafodd ddiagnosis o HIV y llynedd wedi’u diagnosio’n hwyr, y gyfradd uchaf yn y DU. Gan fod HIV yn effeithio ar bobl hoyw a phobl heterorywiol, roedd 68 y cant o'r holl achosion newydd y llynedd mewn pobl rhwng 25 a 49 oed. Er bod cyfraddau HIV a heintiau a drosglwyddir yn rhywiol yn parhau i godi ar draws Cymru, ac roedd llai o bobl yn cael triniaeth HIV wrthretrofirol yn 2015 na'r flwyddyn flaenorol, mae’r gallu i gael gafael ar wasanaethau iechyd rhywiol ledled Cymru yn parhau i leihau, heb unrhyw ddarpariaeth gwasanaeth iechyd rhywiol statudol o unrhyw fath ar hyn o bryd ym Mhowys, a gwasanaethau atal iechyd rhywiol a hybu iechyd wedi’u dadgomisiynu mewn tri bwrdd iechyd yng Nghymru—Betsi Cadwaladr, Cwm Taf a Hywel Dda—a gwasanaethau cymorth yn cael eu hariannu gan y loteri yn unig, a chyllid yn dod i ben ddiwedd mis Mawrth nesaf.

Mae Ymddiriedolaeth Terrence Higgins yn galw am ymchwiliad o ran y gallu i gael gafael ar wasanaethau iechyd rhywiol ledled Cymru ar hyn o bryd, ac effaith hynny ar ardaloedd lle nad oes modd cael gafael ar wasanaethau neu ardaloedd lle mae’n anodd cael gafael arnynt. Felly, mae angen i’r Gweinidog roi gwybod i ni pa fesurau y mae'n eu cymryd i fynd i'r afael â HIV yng Nghymru, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â’r nifer annerbyniol o uchel o bobl sy’n cael diagnosis hwyr o HIV yng Nghymru, ac a fydd y Gweinidog yn gwneud datganiad i nodi Diwrnod Aids y Byd, gan gydnabod pwysigrwydd y digwyddiad hwnnw, ond hefyd y ffigurau a'r ystadegau sy’n peri pryder a amlygwyd gan Ymddiriedolaeth Terrence Higgins yng Nghymru.

Diolchaf i Mark Isherwood am y ddau gwestiwn a'r pwyntiau hynny ynglŷn â’r datganiad busnes—ac, wrth gwrs, gan gydnabod eich bod chithau hefyd yn bresennol, Mark, yn y grŵp trawsbleidiol ar hemoffilia a gwaed halogedig—ond hefyd y cyfle i dynnu sylw’r Aelodau at y datganiad a wnaethpwyd gan y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar 23 Tachwedd, y datganiad ar iechyd rhywiol yng Nghymru, sydd yn mynd i’r afael â llawer o'r pwyntiau, gan amlygu a diweddaru llawer o'r pwyntiau yn dilyn adolygiad o’r cynllun gweithredu ar gyfer iechyd a lles rhywiol yng Nghymru 2010-2015. Yn arbennig, rydych chi’n rhoi rhywfaint o'r wybodaeth o ran y tueddiadau diweddaraf yn ymwneud â chyfraddau heintiau a drosglwyddir yn rhywiol. Os edrychwn ar gyfraddau heintiau a drosglwyddir yn rhywiol a chyfraddau HIV yng Nghymru, er bod y datganiad yn cydnabod y buont yn uchel yn y blynyddoedd diwethaf, mae data a gadarnhawyd mewn labordy, ar gyfer chwe mis cyntaf y flwyddyn hon, yn dangos cwymp o ran cyfraddau heintiau a drosglwyddir yn rhywiol a HIV o’i gymharu â'r un cyfnod yn 2014, sy'n galonogol.

Ond, mae’n amlwg bod y Gweinidog yn cydnabod na allwn fod yn hunanfodlon; mae angen i ni ystyried yr amgylchiadau. Felly, eto, mae hi wedi cyhoeddi yn ei datganiad ysgrifenedig, yr wyf yn annog yr Aelodau i edrych arno, gydnabyddiaeth o Ddiwrnod Aids y Byd ar 1 Rhagfyr, ac mae hi'n cynnal adolygiad sy’n mynd i ddechrau’r flwyddyn nesaf. A hefyd, arweinir a goruchwylir hwnnw gan fwrdd rhaglen iechyd rhywiol, a gadeirir gan y prif swyddog meddygol. Ac mae hi hefyd yn cydnabod, yn y datganiad hwnnw, ein bod am gyflwyno rhaglen frechu feirws papiloma dynol newydd, er enghraifft, sy'n berthnasol i'r cwestiwn hwn heddiw.

I’m going to declare an interest before speaking on this, because I have a number of family members working in the creative industries. But I do have a number of questions that I would like to raise, as it has become evident that the Welsh Government are considering a bid for millions of pounds from the University of Wales Trinity Saint David for a project that includes relocating 55 S4C posts from Cardiff to Carmarthen. I’m not happy that we have received clear answers to date today, and I do ask for a full statement on this issue from the Cabinet Secretary for the economy. The kind of clear answers that we need at present are: what is the purpose of the funding that is sought from the Government? How much money is being requested? Does this represent the financial shortfall alluded to earlier by the Cabinet Secretary? Is there a risk that the Carmarthen project will actually disappear altogether without this additional funding being secured? If the project does not progress, what will happen to the S4C relocation scheme? There are a great number of questions that require answers. I would also like to know what the process will be from now on in from the point of view of the Government, and in looking at the business case, and how you will ensure that you are completely transparent with the public as regards what is happening now. Also, how will you ensure that you come to a robust decision on this, and also on the location of the S4C headquarters?

Roedd Sian Gwenllian yn gallu gofyn cwestiwn yn dilyn y cwestiwn brys heddiw, ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n nodi eich pwyntiau ychwanegol ynglŷn â’r datganiad busnes. Rwyf am ailadrodd eto fod Llywodraeth Cymru, dros y ddwy flynedd diwethaf, wedi cael amrywiaeth o drafodaethau ag S4C a phartneriaid eraill sy'n gysylltiedig â’r broses o symud ei phencadlys i Gaerfyrddin, a’r datblygiadau ehangach hynny ar y safle. Ond mae'n parhau i fod yn wir, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, y gellir ond ystyried unrhyw gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru os caiff achos busnes manwl a chymhellol ei ddarparu sy'n mynegi’n llawn ac yn rhoi tystiolaeth o fanteision economaidd, diwylliannol ac ieithyddol y datblygiad, ac yn dangos pam mae angen ymyrraeth gan y sector cyhoeddus i’w gyflawni.

Ym mis Mawrth 2015, pasiodd Llywodraeth y DU dan adran 67 Deddf Troseddau Difrifol 2015 gyfraith sy'n ei gwneud yn drosedd i oedolyn gyfathrebu’n rhywiol â phlentyn. Pasiodd y Cynulliad hwn gynnig cydsyniad deddfwriaethol er mwyn galluogi hynny, y mis cynt. Fodd bynnag, dros gyfnod o flwyddyn a hanner yn ddiweddarach, mae’r gyfraith hon, a allai helpu'r heddlu a stopio pobl a allai feithrin perthynas amhriodol â phlant rhag gwneud hynny, dal heb ei gweithredu gan Lywodraeth y DU. A gaf i felly ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn ymwneud â manylion am unrhyw drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael â Llywodraeth y DU a'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i ddeddfu adran 67 y Ddeddf Troseddau Difrifol i sicrhau y caiff plant yng Nghymru eu diogelu, ac y rhoddir i’r heddlu y pwerau sydd eu hangen arnynt i ymdrin â throseddwyr?

Diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn hwnnw. Rwy’n credu, ers cael gwybod am ymgyrch Gwendid yn y Gyfraith, y Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant, fod swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â swyddfa’r Weinyddiaeth Gyfiawnder er mwyn asesu’r sefyllfa bresennol o ran gweithredu adran 67 Deddf Troseddau Difrifol 2015 y mae Lynne Neagle yn tynnu ein sylw ati heddiw. Rydym ni’n dal i aros mewn gwirionedd—rydym ni’n dal i aros am ymateb. Rydym ni’n gwbl gefnogol i gynnwys yr adran hon yn y Ddeddf. Byddem ni’n croesawu diweddariad ynglŷn ag amseru ar gyfer deddfu gan swyddfa’r Weinyddiaeth Gyfiawnder, felly croesewir yn fawr y ffaith eich bod chi wedi tynnu sylw’r Cynulliad cyfan at hyn heddiw. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn anfon llythyr dilynol at Liz Truss AS yn fuan.

A gaf i ofyn i arweinydd y tŷ am ddatganiad pellach gan Ysgrifennydd y Cabinet dros gymunedau cyn gwyliau'r Nadolig ar y cynllun Rhentu Doeth Cymru? Adroddwyd efallai bod mwy na 13,000 o landlordiaid preifat yng Nghymru yn gosod eiddo yn anghyfreithlon ar ôl i'r cynllun Rhentu Doeth Cymru ddod yn gyfraith. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm ag etholwr, gwraig oedrannus, sy'n berchen ar un eiddo yn unig, y mae hi wedi’i rentu allan am fwy na 10 mlynedd heb unrhyw broblem. Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn mynnu y dylai hi dalu ffi gofrestru a chael hyfforddiant yn gysylltiedig â’i chyfrifoldebau a’i rhwymedigaethau fel landlord. Faint o bobl oedrannus eraill neu bensiynwyr sydd mewn sefyllfa debyg? A hoffwn wybod bod y wlad hon yn gyfeillgar iawn tuag at y bobl hynny sy'n berchen ar eiddo. A gawn ni ddatganiad eto fel y gall Ysgrifennydd y Cabinet egluro pam mae’n rhaid i’m hetholwr dalu'r un ffi â rhywun sy'n berchen ar fwy nag un eiddo, a pham mae Llywodraeth Cymru yn rhoi baich gormodol ar landlordiaid da? Bydd y wraig hon yn talu'r un ffi â rhywun sy'n berchen ar fwy nag un eiddo, gyda llaw, felly, mae Llywodraeth Cymru yn rhoi baich gormodol ar landlordiaid da, yn hytrach na thargedu'n effeithiol y rhai drwg yng Nghymru. Felly, byddaf yn ddiolchgar iawn pe byddai'r Gweinidog yn rhoi sylw i hyn eto, ac rwy’n gofyn am ddatganiad arall. Diolch.

Fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ddatganiad llawn ar hyn yr wythnos diwethaf. Nid oes gennyf i Gofnod y Trafodion ger fy mron; rwy'n siŵr eich bod wedi gofyn cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd. Mae hwn yn gynllun pwysig a gafodd ei gefnogi o ran deddfwriaeth, deddfwriaeth flaengar, ar yr ochr hon o’r Siambr, ac, wrth gwrs, o ran gweithredu, roedd y cyfle i graffu yr wythnos diwethaf yn bwysig. Ac, wrth gwrs, bydd y pwyntiau a godwyd yn cael eu hystyried wrth ei weithredu.

A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd, ynni a newid hinsawdd o ran polisi Llywodraeth Cymru yn y dyfodol ynghylch taliadau ffermio a systemau cefnogi ffermydd yn arbennig? Rwy'n bryderus iawn fod y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn cael ei ddefnyddio fel ceffyl pren Caerdroea gan rai pobl i ennill tir o ran polisi datganoledig Cymru. Dim ond yr wythnos hon y clywsom arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn honni y byddai ffermwyr yn hapusach pe byddai San Steffan yn gwneud penderfyniadau o ran polisi ffermio yn hytrach nag yma yn ein Senedd ni a etholir yn ddemocrataidd. Wel, nid wyf i’n hapus, ac nid yw’r ffermwyr yr wyf i’n siarad â nhw yn hapus am hynny.

Nid ydyn nhw bob amser yn hapus â’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, wrth gwrs, ond ceir gwahaniaeth rhwng Llywodraeth a Senedd, ac ni ddylai fod yn iawn fod y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn cael ei ddefnyddio gan y Ceidwadwyr nid yn unig i adennill y cyfrifoldeb dros bolisi ffermio oddi ar Gymru—ac, yn ei dro, y polisi amgylcheddol, gan eu bod yn mynd law yn llaw—ond hefyd rydym ni eisoes wedi clywed y dylai San Steffan gadw rheolaeth dros bolisi cyllido cydgyfeirio a datblygu rhanbarthol hefyd.

Rydym eisiau i San Steffan gadw ei dwylo blewog oddi ar ein polisïau sydd eisoes wedi’u datganoli fel y gall Llywodraethau’r dyfodol yma wneud penderfyniadau dros bobl Cymru. Yr hyn sydd wir wrth wraidd hyn, wrth gwrs, yw'r ffaith bod y Ceidwadwyr yn gwybod na fyddant byth yn ennill mwyafrif yn y Senedd hon, felly maen nhw’n defnyddio dull drws cefn Llywodraeth Geidwadol—[Torri ar draws.]—Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan i wneud penderfyniadau o ran polisïau ar gyfer Cymru. Rydym ni wedi bod yn brwydro yn erbyn hynny am 40 o flynyddoedd ac enillasom y frwydr honno ac ni fyddwn yn brwydro eto.

Mae'n rhaid i mi ddweud wrth y Gweinidog mai’r hyn sydd ar goll yw’r ffaith y ceir rhywfaint o wactod. Gan nad yw Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cynlluniau clir y gall ffermwyr Cymru gael gafael arnyn nhw, fynegi barn arnyn nhw neu, o bosibl, gytuno â nhw neu ddweud y dylid gwneud rhywbeth gwahanol, ceir gwactod lle y caiff y syniadau niweidiol hyn eu dosbarthu gan y Ceidwadwyr. Felly, rwy’n credu y byddai'n werthfawr iawn i Lywodraeth Cymru yn awr, nodi ei hegwyddorion o ran sut y bydd yn bwrw ymlaen â hyn.

Pwynt olaf ynglŷn â hynny, yr wyf o’r farn y dylai’r datganiad fynd i'r afael ag ef, yw’r ffaith y ceir byd o wahaniaeth rhwng pedair gwlad yn dod at ei gilydd ar lefel y DU a chytuno ar bethau sydd o les cyffredin ym maes ffermio a'r amgylchedd, gan gynnwys pethau fel lles anifeiliaid a safonau cigydda a’r holl fath hynny o—glefydau anifeiliaid. Ceir byd o wahaniaeth rhwng hynny a San Steffan yn penderfynu ac wedyn yn dweud wrthym ni beth i'w wneud.

Yr ail elfen yr hoffwn ddatganiad yn ei chylch, gan fy mod yn credu bod hyn yn gysylltiedig ond ychydig ar wahân, yw sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd i’r afael â'r argyfwng posibl o ran gweithwyr fferm mudol y flwyddyn nesaf. Wedi’i hamlygu eisoes yw’r ffaith bod cnydau hwyr yn y tymor—blodfresych, tatws ac ati—ar hyn o bryd, mae gennym ni oddeutu 70 y cant o'r gweithlu mudol sydd ei angen arnom i hel y cnydau hynny. Efallai nad ymddengys fod hynny’n broblem fawr i Gymru ar hyn o bryd, a’i bod yn fwy o broblem i Swydd Lincoln a rhannau o Loegr, ond mae gennym rhwng 20,000 a 30,000 o weithwyr fferm mudol a gweithwyr cynhyrchu bwyd yn dod i Gymru bob blwyddyn, ac, os ydym ni’n gweld gostyngiad tebyg i hynny y flwyddyn nesaf, yna byddwn ni’n ei chael yn anodd cynnal ein lladd-dai, byddwn ni’n ei chael yn anodd parhau i hel rhai o’n cnydau tymhorol, a byddwn ni’n ei chael yn anodd cynnal ein cyfleusterau cynhyrchu bwyd yng Nghymru. Os nad yw Llywodraeth y DU yn barod i roi'r sicrwydd angenrheidiol i weithwyr yr UE ddod i wneud y gwaith mudol hwnnw, yna mae angen i ni ystyried o'r newydd y syniad o fisâu gwaith yng Nghymru a dadlau'r achos dros hynny, oherwydd bod yn rhaid bodloni ein hanghenion amaethyddol a’n hanghenion o ran gweithlu er mwyn sicrhau bod bwyd ar ein platiau. Felly, rwy’n gobeithio y cawn ddau ddatganiad gan y Llywodraeth ar y materion hynny.

Diolchaf i Simon Thomas am godi hynny heddiw. Mewn gwirionedd, roedd Lesley Griffiths, Ysgrifennydd y Cabinet, yn ffair aeaf Frenhinol Cymru ddoe. Rwy'n credu ei fod wedi cael croeso cynnes; bod ei chyhoeddiad ynglŷn â thaliadau erbyn 1 Rhagfyr wedi cael croeso cynnes—yn sicr darllenais i’r dyfyniadau gan undebau’r ffermwyr—gan gydnabod, unwaith eto, fod amaethyddiaeth yn fater sydd wedi'i ddatganoli'n llwyr ac wedi bod felly ers 1999, ac rydym wedi cyflawni mewn partneriaeth â'r gymuned ffermio, â'r sector amaethyddol, mewn partneriaeth mewn Llywodraeth â chi ac mewn Llywodraeth â Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, a hefyd, wrth gwrs, mewn partneriaeth â'r gymuned ffermio. A dyna sut yr ydym ni’n dymuno ei ddatblygu. Os edrychwch chi ar fframweithiau rheoleiddio’r UE, wrth gwrs, pan na chânt eu gweithredu mwyach, mater ar gyfer y gweinyddiaethau datganoledig, mater ar ein cyfer ni yma yng Nghymru, ar gyfer yr Alban a Gogledd Iwerddon ydyw i benderfynu sut ac os—fel yr ydych chi’n dweud, ceir meysydd lle y gall fod fframweithiau ar draws y DU gyda Llywodraeth y DU—ond ein cyfrifoldeb ni ydyw.

Nawr, byddwn yn dadlau—o ran ymgysylltiad Ysgrifennydd y Cabinet, y bu’n gant y cant ers canlyniad y refferendwm. Nid yn unig y mae hi wedi gwneud datganiadau a oedd yn ymateb i hyn, ond rwy’n credu ei bod yn werth dweud eto, nid dim ond cwrdd ag undebau ffermwyr, cynrychiolwyr y diwydiant, ond hefyd cynnal y trafodaethau hynny o amgylch y bwrdd crwn o ran y goblygiadau ynghlwm wrth y DU yn gadael yr UE.

Y pwynt arall sy'n werth ei wneud yw bod Andrew R.T. Davies, gan ei fod wedi’i ddangos yn glir—tybed beth y mae ei gydweithwyr yn ei feddwl am ei ddatganiadau, y byddwn i’n dweud, dros y dyddiau diwethaf. Rwy’n cydnabod nad ydyw yma heddiw, ond pa awydd a fyddai beth bynnag, yn San Steffan, i adennill cyfrifoldeb dros amaethyddiaeth yng Nghymru? A dweud y gwir, yn y trafodaethau hynny o amgylch y bwrdd crwn, mae’r broses o ymgysylltu â ffermwyr a'r undebau a’r partneriaid yn y sector wedi bod ynglŷn â sut y gallan nhw weithio gyda ni i ddatblygu polisïau amaethyddol yng Nghymru.

Rwy’n credu bod eich ail bwynt hefyd yn bwysig iawn—mae wedi’i gofnodi—ac wrth gwrs byddwn ni’n ystyried, unwaith eto, sut y gallwn ni godi hyn. Wrth gwrs, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn rhan o bwyllgor yr UE sydd wedi’i sefydlu; mae'n eistedd arno ochr yn ochr â chydweithwyr gweinidogol o weinyddiaethau datganoledig eraill ac, yn wir, Weinidogion Llywodraeth y DU hefyd, gan edrych ar yr union faterion hynny o ran y gweithlu ffermio, a fydd yn cael effaith arbennig, nid yn unig ar Gymru, ond ar weddill y DU.

Hoffwn ofyn i arweinydd y tŷ am ddatganiad sy'n ymwneud â'r diwydiant dur. Mae’r datganiad eisoes wedi crybwyll yr hyn sydd gennyf i’w ddweud, a welais pan eisteddais i lawr y prynhawn yma, ond yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld rhywfaint o gynnydd mewn gwirionedd o ran datblygiad, efallai, yn y diwydiant dur. Dim ond y penwythnos hwn, gwelsom y newyddion ei bod hi’n debygol bod Tata Steel yn gwerthu eu dur arbenigol i Liberty Steel, ac ymddengys fod hynny’n mynd yn ei flaen, ond mae hynny'n dal i adael y cynhyrchion strip ar ôl. Nodaf fod y datganiad a gawsom y prynhawn yma gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith yn amlygu ei fod wedi ysgrifennu at Ratan Tata a'i fod yn disgwyl ateb o ryw fath, ond rwy’n credu ei bod hi’n amser i ni gael y cyfle i gael datganiad llafar, y gallwn ni ofyn cwestiynau difrifol yn ei gylch yn seiliedig ar ffeithiau ac nid sïon a geir ynglŷn â’r diwydiant dur, er mwyn sicrhau y ceir gwared ar yr ansicrwydd sy’n dal i fodoli yn rhai o'n hardaloedd, yn enwedig yn fy etholaeth i, gymaint ag y bo modd—ein bod yn gweld dyfodol disglair a bod Llywodraeth Cymru yn cymryd camau ymlaen. Rwy’n sylweddoli bod gan Lywodraeth y DU rai o’r dulliau ysgogi hynny, ond efallai y gallwn ni gael gwybod pa gamau a thrafodaethau y maen nhw wedi’u cael gyda Llywodraeth y DU ar ddyfodol dur.

Does dim amheuaeth y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn awyddus i gymryd rhan, fel y mae wedi dangos y prynhawn yma, a rhoi diweddariad i’r Aelodau yn unol â hynny.

Arweinydd y tŷ, a gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Y cyntaf yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd. Roedd hi’n wythnos ymwybyddiaeth o ffibriliad atrïaidd yr wythnos diwethaf a bydd Aelodau'r tŷ hwn yn ymwybodol y bydd un o bob pump o bobl sy'n dioddef strôc—6,000 ohonyn nhw bob blwyddyn yma yng Nghymru—wedi profi achos o ffibriliad atrïaidd cyn iddyn nhw ddioddef strôc. Hoffwn wybod beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud er mwyn hybu ymwybyddiaeth o AF ymhlith y cyhoedd yn gyffredinol ac, yn wir, ymhlith ymarferwyr meddygol, oherwydd gellir atal llawer o’r strociau hyn os caiff AF ei drin.

Yn ail, a gaf i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf gan Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am adfywio, ar gynnydd y Llywodraeth o ran cymryd camau cyfreithiol yn erbyn Lambert Smith Hampton yn dilyn y sgandal yn ymwneud â chronfa buddsoddi Cymru mewn adfywio? Yn amlwg, mewn ymateb i adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn gynharach eleni, dywedodd Llywodraeth Cymru ei bod yn dilyn proses gyfreithiol yn erbyn Lambert Smith Hampton, yn dilyn y cyngor a gafodd bwrdd CBCA, a olygodd fod trethdalwyr yn methu â chael degau o filiynau o bunnoedd oherwydd bod cyfran dda o'r tir wedi’i gwerthu am bris isel iawn, gan gynnwys yn Abergele yn fy etholaeth i, lle y gwerthwyd darn o dir gan Lywodraeth Cymru i South Wales Land Developments am £100,000 ac y cafodd ei werthu ymlaen yn ei dro am £1.9 miliwn o fewn cyfnod byr iawn o amser ar ôl hynny. Mae trethdalwyr eisiau cyfiawnder, arweinydd y tŷ, ac rwy'n credu ei bod yn briodol, nawr bod cymaint o amser wedi mynd heibio, fod Aelodau'r Cynulliad yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf ar y mater hynod bwysig hwn.

Mae'r Aelod yn codi dau fater pwysig. O ran eich pwynt cyntaf, wrth gwrs, o ran AF a’r broses o atal a chanfod er mwyn atal strôc—mae hwnnw'n bwynt pwysig iawn. Credaf ei bod hi’n bwysig nodi, o'r adroddiad blynyddol diweddaraf yn ymwneud â strôc, dros y 10 mlynedd diwethaf, fod cyfraddau goroesi yn dilyn strôc ar gyfer pobl 74 oed ac iau wedi gwella a bod nifer y bobl sy'n marw o strôc hefyd yn lleihau. Ond mae’n rhaid bod hynny’n rhannol o ganlyniad i godi ymwybyddiaeth, fel y gwnaethoch chi ddisgrifio, a byddwn ni’n bwrw ymlaen â hynny. O ran eich ail bwynt, wrth gwrs, mae'r rhain yn argymhellion a wnaed gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ynghylch CBCA—chi oedd y Cadeirydd ar y pryd—a chaiff yr argymhellion hynny eu gweithredu.