National Assembly for Wales

Order. I call the National Assembly to order.

The first item on the agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question, Vikki Howells.

Mae ein hagwedd at iechyd anadlol wedi'i nodi yn y cynllun cyflawni cenedlaethol, ac mae'n cael ei arwain gan y grŵp gweithredu ar iechyd anadlol.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Cefais gyfarfod â Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint yn ddiweddar i drafod mynediad at wasanaethau adsefydlu cleifion yr ysgyfaint i’r 2,000 o bobl yn fy etholaeth i sy'n byw gyda COPD. Er bod y rhai yng nghlwstwr meddygon teulu gogledd Cynon yn cael eu cludo i Ferthyr yn gymharol hawdd, gall y rhai yn y de wynebu anawsterau, gan orfod teithio i Donypandy, dros ddau fynydd yn aml, ar gyfer eu triniaeth adsefydlu. Cyn Diwrnod COPD y Byd yfory, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i wella mynediad at y driniaeth gost-effeithiol hon yng nghwm Cynon?

Wel, rydym ni yn cydnabod bod ardaloedd lle mae mynediad yn anodd, a dyna pam yr ydym ni’n gwella mynediad at raglenni ymarfer corff wedi'u dilysu yn rhan o feysydd blaenoriaeth y grŵp gweithredu ar glefyd anadlol. Mae'r grŵp yn creu set ddata Cymru gyfan, er mwyn deall yn well y ddarpariaeth a'r nifer sy’n manteisio arni, er mwyn gwneud yn siŵr bod y cyrhaeddiad mor ddwfn â phosibl, er mwyn i'r rhaglenni gael eu darparu’n briodol. Felly, mae mynediad yn fater sy'n cael ei ystyried ar hyn o bryd.

Gall y cynllun atgyfeirio ymarfer corff cenedlaethol helpu gydag adsefydlu pobl â COPD, yn ogystal, wrth gwrs, â phobl â phroblemau iechyd eraill. Ariennir y cynllun gan Lywodraeth Cymru, ond, serch hynny, mae awdurdodau lleol yng Ngorllewin De Cymru yn codi tâl am y gwasanaeth. Ceir mynediad at y cynllun trwy atgyfeiriad gan feddyg teulu ac, o gofio, yn amlwg, bod eich Llywodraeth yn cefnogi presgripsiynau am ddim, pam mae hyn, sy'n ymarfer corff ar bresgripsiwn i bob pwrpas, yn wahanol?

Wel, os bydd rhywun yn derbyn presgripsiwn, wrth gwrs, yna gall yr ymagwedd fod yn wahanol. Ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod cydbwysedd teg rhwng yr hyn y disgwylir i unigolyn ei gyfrannu a’r hyn sydd ar gael i'r unigolyn hwnnw. Ac rydym ni’n gweld bod canlyniadau da. Er enghraifft, bu gostyngiad o 10 y cant i’r gyfradd gyffredinol o bobl sy'n marw o gyflwr iechyd anadlol, yn ogystal â gostyngiad o 11.1 y cant i nifer y derbyniadau brys yn ymwneud â chyflyrau anadlol rhwng 2013 a 2014.

Dim, hyd yma.

Diolch i chi am eich ateb cryno, Brif Weinidog. Nawr, rwy’n deall bod y trefniadau ynghylch yr Arlywydd newydd—y darpar Arlywydd—yn ymweld â Chymru, yn y dyfodol, ond, o ran masnach, tybed a fyddech chi’n cydnabod bod gennym ni erbyn hyn ddarpar Arlywydd sydd o blaid, ac mae wedi lleisio ei farn yn frwd ar y mater, taro bargen fasnachu gyda'r DU, a gallai hyn arwain at ragolygon gwell— [Torri ar draws.] Gallai arwain, er gwaethaf y gwaethafwyr, at ragolygon gwell i Gymru ar ôl Brexit—[Torri ar draws].

Ni allaf glywed y cwestiwn; gadewch i’r cwestiwn gael ei glywed.

Mae’n ddrwg gennyf, Lywydd.

Na, nid chi sydd angen ymddiheuro, ond y lleill.

Diolch, Lywydd, am ddweud y drefn wrthyn nhw. Brif Weinidog, a ydych chi’n frwdfrydig, fel yr wyf i, am y rhagolygon yn y dyfodol i Gymru ar ôl Brexit gyda’r Arlywydd Trump?

Wel, nid wyf wedi fy argyhoeddi hyd yn hyn. A'r rheswm pam rwy’n dweud hynny yw bod Donald Trump wedi ei ethol ar y sail o roi America yn gyntaf. Ar y sail honno, nid wyf yn gweld bod cytundebau masnach rydd yn mynd i fod yn uchel iawn ar ei agenda. Mae wedi dweud ei fod eisiau dadwneud trefniadau masnachu byd-eang. Felly, bydd yn rhaid i ni aros i weld. Hynny yw, yn amlwg, mae gwaith i'w wneud er mwyn gwneud yn siŵr bod y DU mewn sefyllfa mor gref â phosibl ar ôl Brexit, ond ni welaf unrhyw dystiolaeth hyd yma i awgrymu y bydd America o blaid cytundebau masnach rydd sy’n gytbwys ac nid yn ffafrio un ochr yn llwyr yn hytrach na'r llall.

Yn Islwyn, rydym ni’n dathlu’r berthynas arbennig hanesyddol rhwng yr Unol Daleithiau a Chymru gyda balchder mawr, yn General Dynamics, â'u canolfan yn Oakdale. Ac, yn yr uwchgynhadledd bwysig ddiweddar, ailfynegwyd y cysylltiadau agos hynny rhwng Cymru a’r Unol Daleithiau wrth i’r Weinyddiaeth Amddiffyn lofnodi cytundeb gwerth £3.5 biliwn, i archebu 589 o gerbydau arbenigol SCOUT. Sicrhaodd y cytundeb hwnnw y bydd gan y 200 o weithwyr a gyflogir gan General Dynamics yn Oakdale waith pendant ar gyfer y degawd nesaf. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog amlinellu pa gynlluniau sydd ganddo i adeiladu ar ei daith lwyddiannus iawn i’r Unol Daleithiau ym mis Medi eleni a sicrhau bod mwy o gwmnïau o America eisiau buddsoddi yng Nghymru ac yn ein gweithlu rhagorol?

Gwnaf, y neges fu bod Cymru ar agor i fusnes, ac aethom â’r neges honno i America. Mae'r Unol Daleithiau yn fuddsoddwr aruthrol o bwysig yn economi Cymru. Mae dau gwestiwn a ofynnir gan fuddsoddwyr o’r Unol Daleithiau o hyd: yn gyntaf, a fyddan nhw’n gallu cael mynediad at y farchnad fawr Ewropeaidd os ydynt wedi eu lleoli yn y DU ar yr un telerau â nawr? Nid yw hynny wedi cael ei ateb eto. Yn ail, a fydd y drefn reoleiddio yn wahanol yn y DU o'i chymharu â'r UE? Mae hwnnw’n gwestiwn sy'n eu poeni. Felly, mae angen i ni weld atebion i'r cwestiynau hynny cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod y llif o fuddsoddiad yn parhau.

Brif Weinidog, rwy’n meddwl y byddai'n ddoniol pe na byddai mor ddifrifol bod UKIP yn rhuthro i groesawu’r darpar Arlywydd i Gymru heb drafod y ffaith fod yr ymgeisydd hwn, y darpar Arlywydd, wedi bod yn arddel casineb at wragedd, rhywiaeth a homoffobia i weddill y byd, ac fe ddylem ni fod yn bryderus dros ben am hyn. Tybed, yn yr holl ddadl o amgylch Brexit, yr Unol Daleithiau a'r drafodaeth bresennol am wleidyddiaeth, sut y byddwch chi’n gweithio i adfer ffydd mewn gwleidyddiaeth fel y gallwn ni geisio gweld trwy dywyllwch rhai o'r trafodaethau hyn. Roeddwn i mewn pryd bwyd Cyfiawnder Lloches neithiwr yn ceisio cefnogi'r rhai sydd angen ein help, yn hytrach na chodi rhwystrau yn erbyn eu cefnogi. Sut y gallwn ni, fel cenedl, gefnogi’r union bobl hynny sydd angen ein cefnogaeth pan fo gennym ni arweinwyr megis Trump yn y byd hwn?

Mae gwir arweinwyr yn codi pontydd, nid waliau—dyna'r un peth y mae'n rhaid i ni ei gofio. Nid yw dynoliaeth yn ffynnu pan fydd gwledydd yn ceisio torri eu hunain i ffwrdd oddi wrth ei gilydd. Mae hynny'n arwain at wrthdaro, ac mae hanes yn dangos i ni ble mae hynny’n arwain. Bydd gan y darpar Arlywydd dasg enfawr ar ei ddwylo i uno ei wlad hynod ranedig—nid oes amheuaeth am hynny. Rydym ni wedi gweld yn yr wythnos ddiwethaf fod America yn bell o fod yn wlad sy’n fodlon â’i hun, a bydd ganddo dasg sylweddol i’w gwneud er mwyn symud ymlaen tuag at wlad fwy unedig. Mae’n amlwg y bydd yn rhaid iddo ostegu, o leiaf, rhai o'r sylwadau a wnaeth yn ystod ei ymgyrch etholiadol. Ceir arwyddion y gallai hynny fod yn digwydd, ond rydym ni’n aros i weld beth fydd yn digwydd pan gaiff ei urddo ym mis Ionawr.

Questions now from the party leaders. The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno bod toriadau i fudd-daliadau anabledd a newidiadau i asesiadau a gyflwynwyd gan Lywodraethau San Steffan wedi mynd yn rhy bell ac yn niweidio pobl sydd mewn gwir angen erbyn hyn?

Nid oes unrhyw amheuaeth o gwbl yn fy meddwl i bod yr hyn sydd wedi ei wneud gan Lywodraeth y DU o ran budd-daliadau wedi targedu'r rhai mwyaf agored i niwed. Mae'r dreth ystafell wely yn un enghraifft o hynny, ac mae hi wedi crybwyll enghraifft arall yn y fan yna. O’m safbwynt i, bernir cymdeithas ar sail pa mor dda y mae'n gofalu am ei rhai mwyaf agored i niwed, nid trwy dargedu ei rhai mwyaf agored i niwed.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae ffilm Ken Loach "I, Daniel Blake' yn cyseinio gyda phobl ym mhob man. Rwy'n siŵr y byddwch chi’n ymwybodol bod y ffilm yn archwilio caledi, yr achosion sydd wrth wraidd caledi a sut y mae'n ymddangos bod y system wedi ei threfnu i weithredu yn erbyn y bobl hynny sydd fwyaf angen cymorth. Mae rhan fawr o'r caledi a ddioddefir gan bobl anabl wedi ei hachosi gan wallau yn y ffordd y mae asesiadau’n cael eu cynnal. A wnaiff y Prif Weinidog dderbyn mai meddygon teulu a meddygon ddylai fod y bobl sy’n gwneud asesiadau o anabledd, ac na ddylai fod unrhyw rwystrau sy’n atal pobl anabl rhag cael y cymorth y maen nhw’n ei haeddu?

Ni allwn anghytuno â’r naill na'r llall o'r sylwadau hynny y mae hi wedi eu gwneud. Mae meddygon teulu yn gwbl gymwys i wneud asesiad ynghylch pa un a ddylai rhywun fod yn gymwys ar gyfer budd-dal penodol ai peidio. Yn yr un modd, wrth gwrs, rwy’n poeni am y ffaith bod y bobl hynny sy'n gorfod mynd trwy nifer o rwystrau er mwyn hawlio budd-dal yn cael eu hanghymell rhag gwneud hynny, ac mae hynny'n golygu mwy o galedi iddyn nhw. Ceir rhai efallai nad ydynt eisiau mynd drwy'r broses honno yn y lle cyntaf hyd yn oed, er gwaethaf y ffaith y gallai fod ganddyn nhw hawl i fudd-daliadau. Dyna lle’r ydym ni, yn anffodus, ar hyn o bryd fel cymdeithas, lle mae’r bobl hynny y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn derbyn sydd angen help gan y wladwriaeth yn cael eu hanghymell rhag cael y cymorth hwnnw.

Rwy’n rhannu eich pryderon, Brif Weinidog, ac rwy'n falch eich bod chi’n cytuno â’m safbwynt i. Rhoddaf gyfle i chi ddangos faint yr ydych chi’n cytuno. Mae gennyf etholwr sy'n hawlio lwfans cymorth cyflogaeth ac yn dymuno hawlio grant anabledd er mwyn mynd i addysg. Mae ei meddyg teulu yn mynnu ei bod hi’n talu ffi o £95 am lenwi'r ffurflenni. Heb y ffurflenni hynny, ni fydd hi'n cael y grant ac, felly, ni fydd hi’n gallu astudio. Cadarnhawyd i mi y gallai fod yn rhaid i fyfyrwyr dalu i gael grantiau myfyrwyr anabl, ac y caiff meddygon teulu godi tâl am y gwaith hwn, ac mae canllawiau Cymdeithas Feddygol Prydain yn awgrymu y gallai hynny fod yn ffi o £90 am 20 munud o waith. Dyna maen nhw’n ei ddweud sy’n briodol, ac mae hynny'n fwy nag yr ydych chi’n ei ennill fel Prif Weinidog. A ydych chi'n meddwl ei bod yn briodol bod y GIG yr ydych chi wedi bod yn ei redeg ers 17 mlynedd yn rhoi rhwystrau ariannol sylweddol yn ffordd pobl anabl sy’n ceisio gwella eu bywydau? Ac a wnewch chi ymrwymo i gael gwared ar y ffioedd hyn cyn gynted â phosibl?

Wel, dyma’r anhawster gyda'r model contractwyr annibynnol: mae meddygon teulu yn codi tâl am wasanaethau sy'n mynd y tu hwnt i'r contract, a dyna pam, wrth gwrs, fel y mae’r Aelodau wedi fy nghlywed i’n dweud yn y Siambr hon o'r blaen, mae modelau eraill y mae angen i ni eu hystyried yn y dyfodol. Mae hi wedi codi pwynt pwysig ar ran ei hetholwr. Os gwnaiff hi ysgrifennu ataf i gyda mwy o fanylion am yr achos y mae hi wedi ei godi, byddaf, wrth gwrs, yn ysgrifennu yn ôl ati gydag ymateb personol.

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Brif Weinidog, cyhoeddodd y Llywodraeth yr wythnos diwethaf y bydd £50 miliwn ychwanegol yn cael ei roi ar gael ar gyfer pwysau’r gaeaf—rhywbeth yr ydym ni’n gobeithio fydd yn lleddfu peth o'r pwysau a wynebwyd gan y sector acíwt neu sylfaenol yr haf hwn, fel nad yw pobl yn dioddef yr amseroedd aros y bu’n rhaid iddynt eu dioddef yn hanesyddol. Un o'r pethau y mae’n gas gan bobl ei wneud y dyddiau hyn yw ffonio eu meddygfa deulu leol i geisio cael apwyntiad, yn enwedig apwyntiad ar y diwrnod penodol hwnnw, oherwydd yn amlwg mae'r galw mor fawr. A allwch chi ddweud wrthyf sut yn union y bydd y £50 miliwn, neu pa ran o'r £50 miliwn hwnnw, fydd yn mynd i feddygfeydd teulu i leddfu'r pwysau y mae meddygfeydd teulu yn benodol yn eu hwynebu wrth fodloni’r galw ychwanegol y maen nhw’n ei wynebu?

Wel, mae meddygfeydd teulu yn trefnu eu hunain mewn gwahanol ffyrdd. Mae rhai yn cynnig apwyntiadau ar y diwrnod hwnnw, ac rwyf i wedi eu gweld. Bydd eraill, am resymau y bydd yn rhaid iddyn nhw eu hesbonio, yn aros am wythnos neu ddwy, neu’n hwy weithiau. Nid yw hynny’n dderbyniol i’r bobl y maen nhw’n eu gwasanaethu, ond mae'r arian ar gyfer pwysau'r gaeaf wedi ei gynllunio, wrth gwrs, i sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn gallu ymdrin ag unrhyw bwysau a allai godi o ganlyniad i dywydd oerach, lle mae pobl yn dod i mewn gyda chyflyrau anadlol, er enghraifft. Rydym ni’n gwybod os cânt eu derbyn i adrannau damweiniau ac achosion brys gyda chyflyrau anadlol, eu bod nhw’n tueddu i gael eu derbyn ac aros yn hwy yn yr ysbyty. Ac rydym ni’n gwybod bod y byrddau iechyd, fel y maen nhw wedi ei wneud yn y blynyddoedd a fu, yn cynllunio ar gyfer pwysau'r gaeaf, a bydd yr arian ar gael er mwyn iddyn nhw allu ymateb i’r pwysau hwnnw.

Nid cwestiwn tric oedd hwn, Brif Weinidog; rwyf i wir eisiau gweld yr arian hwn yn cael ei ddefnyddio i helpu pobl gael yr apwyntiadau sydd eu hangen arnynt. Mae pedwar deg y cant o bobl yn dweud eu bod nhw’n cael problemau’n cael apwyntiad ar y diwrnod y maen nhw’n ffonio eu meddygfeydd, pa bynnag ran o Gymru y maen nhw’n byw ynddi. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn pe gallech chi ddweud sut yn union y gellir cyflwyno’r gwelliannau mewn meddygfeydd teulu, gyda’r arian ychwanegol hwn—y £50 miliwn a fydd yn mynd i mewn i'r sector acíwt a sylfaenol—i leddfu peth o'r pwysau hwnnw, ond, yn bwysig, sut, yn ystod oes y Cynulliad hwn, gyda'r gyllideb sydd gennych, y byddwch yn cynyddu’r gwasanaethau sydd ar gael yn y sector sylfaenol a chael mwy o feddygon teulu i mewn i feddygfeydd, lle bynnag y byddant yn dewis gweithredu yng Nghymru, gan ei bod yn amlwg nad yw hynny’n digwydd ar hyn o bryd.

Nid yw’n ymwneud â meddygon teulu yn unig; mae'n ymwneud â’r holl wasanaethau y mae'r gwasanaeth iechyd yn eu cynnig. Er enghraifft, gellir cyfeirio pobl oddi wrth orfod mynd i'r ysbyty os byddant yn cael cymorth gartref trwy wasanaethau cymdeithasol, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni wedi gwneud yn siŵr nad yw'r gyllideb gwasanaethau cymdeithasol wedi cael ei thorri i'r graddau y mae hynny wedi digwydd mewn mannau eraill. Rydym ni wedi sicrhau, wrth gwrs, mewn lleoedd nad yw meddygfeydd teulu yn bodoli mwyach, bod y bwrdd iechyd yn cymryd y meddygfeydd hynny drosodd a’u bod yn cynnig gwasanaeth gwell, mewn gwirionedd—eu bod yn cynnig gwasanaeth gwell a mwy cyfannol na'r hyn sydd wedi digwydd o'r blaen, fel y bydd pobl Prestatyn yn ei esbonio. Ond, wrth gwrs, rydym ni’n gwybod y bydd llawer o bobl a fydd yn gorfod cael eu derbyn i'r ysbyty, ac mae'n hynod bwysig bod yr arian hwnnw ar gael i’r ysbytai ymdrin ag unrhyw gynnydd ychwanegol i dderbyniadau i adrannau damweiniau ac achosion brys.

Brif Weinidog, rydym ni wedi gweld yr arian sy’n mynd i mewn i feddygfeydd teulu yn gostwng dros y pedair blynedd diwethaf—gostyngiad o £20 miliwn dros y pedair blynedd diwethaf. Dyna pam mae gan Goleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol ymgyrch ar hyn o bryd i gynyddu’r gyfran o gyllideb y GIG sy’n mynd i feddygfeydd teulu i 11 y cant o'r gyllideb erbyn 2020. A allwch chi ymrwymo i gyflawni’r dyhead hwnnw gan y coleg brenhinol ac, yn wir, a wnewch chi ymrwymo i gael mwy o feddygon teulu yng Nghymru ar ddiwedd y tymor Cynulliad hwn nag sydd gennym ar hyn o bryd? Rydym ni’n deall bod y pethau hyn yn cymryd amser, ond mae gennych chi bedair blynedd a hanner ar ôl o’r mandad nawr, pryd y gallwch chi wneud y newidiadau hynny, pryd y gallwch chi wneud y buddsoddiadau hynny y mae'r coleg brenhinol yn sôn amdanynt, ac y gallwch chi ddechrau recriwtio'r staff ychwanegol sydd eu hangen i greu’r porth hwnnw i mewn i'r GIG, o ystyried mai’r man cyswllt cyntaf i’r mwyafrif o bobl—90 y cant o bobl—yw eu meddygfa deulu.

Wel, mae coleg brenhinol yr ymarferwyr cyffredinol yn edrych arno o ran nifer y meddygon teulu yn unig. Nid yw hynny’n ddigonol. Mae'n rhaid i ni edrych ar weithwyr proffesiynol eraill, fel therapyddion galwedigaethol, fel nyrsys cymuned. Yr hyn nad ydym ei eisiau yw i bobl deimlo mai mynd i weld eu meddyg teulu yw’r man galw cyntaf bob amser. Byddai hynny'n mynd yn groes i’r hyn y mae Dewis Doeth wedi bod yn ei ddweud. Rydym ni’n gofyn i bobl fynd i weld fferyllydd yn gyntaf, i weld y nyrs sydd ar gael yn y practis mewn llawer o feddygfeydd teulu, ac yna gweld y meddyg teulu. Yr hyn na fyddwn eisiau ei wneud yw bod mewn sefyllfa lle mae pobl yn meddwl y gallant osgoi gweld nyrs neu fferyllydd a mynd at feddyg teulu gyda chyflwr a allai fod wedi cael ei drin yn hawdd yn rhywle arall. Ydym, wrth gwrs, ein bod ni eisiau gweld niferoedd digonol o feddygon teulu yng Nghymru, ond mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr hefyd bod dewisiadau eraill yn hytrach na gweld meddyg teulu er mwyn helpu i gymryd y pwysau oddi ar feddygon teulu.

Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Yn dilyn y cwestiwn gan Gareth Bennett yn gynharach am y darpar Arlywydd Trump, a wnaiff y Prif Weinidog gydnabod pwysigrwydd hanfodol masnach gyda'r Unol Daleithiau i Gymru? Mae dau ddeg dau y cant o'n hallforion yn mynd i'r Unol Daleithiau. Mae hynny'n gyfanswm o bron i £3 biliwn y flwyddyn. Dyna’r un gyrchfan genedlaethol fwyaf i’n hallforion, o'i chymharu â'r Almaen, er enghraifft, lle’r ydym ni’n allforio gwerth oddeutu £1 biliwn—traean yw hynny mewn cymhariaeth. Felly, beth bynnag yr ydym ni’n ei feddwl am yr unigolyn sydd ar fin dod yn Arlywydd yr Unol Daleithiau, mae'n hanfodol bwysig i Lywodraeth Cymru gyd-dynnu â gweinyddiaeth yr Unol Daleithiau a’u hannog i fuddsoddi yng Nghymru a masnachu cymaint â phosibl â ni.

Wel, mae'n iawn i ddweud bod yr Unol Daleithiau yn farchnad bwysig i ni. Mae'r UE ddwywaith mor fawr fel marchnad ac yn yr un modd ag y mae e'n iawn bod yn rhaid i ni sicrhau ein bod ni’n parhau i ddenu buddsoddiad o'r Unol Daleithiau ac allforio i'r Unol Daleithiau, mae’n rhaid i ni hefyd wneud yn hollol sicr ein bod ni'n gallu cael mynediad at farchnad sengl Ewrop ar yr un telerau â nawr. Pam y byddem ni eisiau peryglu ein lle yn y farchnad sengl fwyaf sydd gennym ni?

Wel, does neb eisiau gwneud hynny, wrth gwrs, ac mae bron pawb ym Mhrydain beth bynnag eisiau parhau i fasnachu gyda'r UE ar yr un sail ag yr ydym ni’n masnachu nawr, gyda mynediad di-dariff. Y perygl gyda'r UE yw y bydd y Comisiwn Ewropeaidd a lluoedd gwarchodol y tu mewn i'r UE yn awyddus i godi rhwystrau masnach yn ein herbyn, a fydd yn gwneud tro gwael a’u hunain, gan fod ganddyn nhw warged masnach enfawr gyda ni. Ond o ran yr Unol Daleithiau, hoffwn ddychwelyd at y pwynt hwn oherwydd dyna oedd pwynt fy nghwestiwn, beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’w wneud beth bynnag fo polisïau domestig y darpar Arlywydd Trump i annog Llywodraeth yr Unol Daleithiau i adeiladu ar y duedd naturiol i fod yn gyfeillgar tuag at Brydain ac i annog masnach rhyngom? Mae gan yr Arlywydd Trump fuddiannau busnes yn y Deyrnas Unedig. Mae’n barod, fel y gwyddom o'r hyn y mae wedi ei ddweud, i roi Prydain ar flaen y ciw yn y trafodaethau ar gyfer cytundeb masnach rydd. Beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w wneud i annog datblygiad y broses honno?

Wel, mae wedi dweud y bydd yn rhoi America yn gyntaf ac y bydd unrhyw gytundeb gyda'r DU yn rhoi America yn gyntaf a dyna beth mae'n rhaid i ni warchod yn ei erbyn yn hynny o beth. Byddwn yn parhau, fel yr ydym yn y gorffennol, gyda’n swyddfeydd yn yr Unol Daleithiau, i weithio gyda chwmnïau’r Unol Daleithiau a cheisio denu buddsoddiad o'r Unol Daleithiau. Ni fydd hynny'n newid. Pam y byddai'n newid? Cefais fy synnu pan ddywedodd nad oes neb yn argymell tariffau oherwydd rwyf i wedi clywed pobl yn sôn am dariffau. Clywais David Davis yn sôn am dariffau. Rwyf i wedi clywed Liam Fox yn sôn am dariffau fel pe byddai tariffau’n ddibwys. Pam fyddem ni eisiau gwaethygu ein mynediad at ein marchnad sengl fwyaf? Mae hynny'n gwbl ddisynnwyr. Yn yr un modd, beth bynnag fo’r sefyllfa wleidyddol yn yr Unol Daleithiau, byddwn yn parhau i weithio gyda chwmnïau’r Unol Daleithiau, i ddenu buddsoddiad o'r Unol Daleithiau ac i hyrwyddo cynnyrch o Gymru ym marchnadoedd yr Unol Daleithiau. Ni fydd hynny'n newid.

A wnaiff y Prif Weinidog gydnabod efallai y gall UKIP gynorthwyo yn y broses hon? Mae’n siŵr y bydd wedi gweld y llun swynol a ymddangosodd yn ddiweddar iawn o arweinydd dros dro UKIP gyda darpar Arlywydd yr Unol Daleithiau, a beth bynnag y mae ef a minnau’n ei feddwl o’r ddau unigolyn hynny, serch hynny, i'r graddau y mae gennym ni gysylltiadau personol y gellir eu defnyddio er lles Cymru, yna dylid eu defnyddio. Yn y ddogfen, ‘Symud Cymru Ymlaen’, a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth yn gymharol ddiweddar, mae'n dweud:

‘Bydd ein llywodraeth ni yn un agored, yn croesawu syniadau newydd ac yn barod i weithio gydag eraill.'

A yw'r Prif Weinidog yn fodlon gweithio gydag UKIP er budd Cymru?

Yr unig beth y mae Nigel Farage wedi ei redeg yw i ffwrdd. Nid yw erioed wedi rhedeg dim. Mae’n unigolyn nad oes ganddo unrhyw brofiad o ran rhedeg unrhyw beth nac o ran diplomyddiaeth. Mae'r syniad o Nigel Farage fel diplomydd yn gyfwerth â rhoi llif gadwyn i blentyn, mae'n ymddangos i mi. Do, fe wnes i weld y lluniau o Nigel Farage, ond heb ei babi, ar Ddydd y Cofio—pwynt a wneuthum ddoe—er bod Arron Banks, y dyn arian, yn gwisgo pabi. Mae'n un peth i UKIP ddweud pa mor bwysig yw hi i gofio—ac maen nhw’n gywir yn hynny o beth. Mae'n un peth i Nigel Farage ddweud ei fod eisiau bod yn y Senotaff ac mae hwnnw'n bwynt y mae’n gallu ei wneud. Ond, nid oedd mewn gorymdaith goffa ddoe, nid oedd yn gwisgo pabi hyd yn oed. Pe byddai Mark Reckless wedi gwneud hynny, byddai wedi cael ei feirniadu. Pe byddai Neil Hamilton wedi gwneud hynny, byddai wedi cael ei feirniadu. Pe byddai unrhyw un ohonom ni yn y Siambr hon wedi gwneud hynny, yna byddem ni wedi cael ein beirniadu, ond mae Nigel fawr y tu hwnt i feirniadaeth. Wel, mae gen i ofn iddo gael ei ddadwneud gan ei ddadl ei hun ddoe. Nid yw rhywun nad yw’n ddigon doeth i beidio â chael tynnu ei lun ar Sul y Cofio mewn digwyddiad, yn gwenu, heb babi, yn haeddu cael unrhyw fath o swyddogaeth ddiplomyddol.

Rydym ni wedi ymrwymo i ddefnyddio amrywiaeth o ddulliau gwerthuso i sicrhau bod ein dull yn cael effaith gadarnhaol ar fywydau pobl yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn, Brif Weinidog. Mae ffigur Llywodraeth Cymru yn datgelu bod mwy na 60,000 o bobl wedi mynychu gwasanaethau triniaeth cyffuriau ac alcohol rhwng mis Ionawr a mis Mawrth eleni, ac mai dim ond 13 y cant a gwblhaodd y driniaeth yn llwyddiannus. Mae hynny'n golygu na chwblhaodd 87 y cant o bobl y driniaeth. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i adolygu effeithiolrwydd y gwasanaethau triniaeth cyffuriau ac alcohol yng Nghymru, sy’n amlwg yn methu â helpu mwyafrif y rhai sydd eu hangen nhw yma?

Rydym ni’n gwybod pan ddaw i adsefydlu yn dilyn cymryd cyffuriau, ei bod hi’n ffordd hirfaith i lawer iawn o bobl. I rai, nid ydynt yn llwyddo ar y cyfle cyntaf i roi'r gorau i'r arfer. Rydym ni’n gwybod i lawer ei bod yn broses sy'n cymryd cryn amser. Os edrychwn ni ar ein strategaeth camddefnyddio sylweddau, daeth yr adolygiad o honno i'r casgliad bod prif elfennau'r strategaeth wedi cael eu gweithredu. Fe wnaeth nodi nifer o feysydd lle byddai gwaith ychwanegol yn sicrhau mwy o fuddion, a chafodd camau gweithredu eu cynnwys yng nghynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau 2013-15, er mwyn bwrw ymlaen â'r argymhellion hynny.

Brif Weinidog, mae eich agenda ataliol yn bwysig i sicrhau iechyd y cyhoedd da i bobl yng Nghymru. Mae brechiadau yn rhan o'r agenda ataliol hwnnw, ac yn yr achos hwn yn benodol, brechiadau rhag y ffliw. Rydym ni wedi gweld gwelliannau o ran y nifer sy’n manteisio, ond ceir her i staff rheng flaen y GIG o hyd. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod staff rheng flaen y GIG yn cynyddu’r nifer sy'n manteisio ar frechiadau rhag y ffliw i sicrhau y gallant gyflawni?

Gwn fod meddygfeydd teulu yn arbennig wedi bod yn arbennig o ragweithiol o ran sicrhau bod pobl yn ymwybodol o frechiadau rhag y ffliw, ac yn ymwybodol yn arbennig o frechiadau rhag y ffliw sydd ar gael am ddim i grwpiau agored i niwed. Ac mae hynny wedi bod yn llwyddiannus dros y blynyddoedd diwethaf, a diolchaf i feddygfeydd teulu—a fferyllwyr, o ran hynny—am y gwaith y maen nhw wedi ei wneud.

First Minister, you will naturally be aware that smoking rates have declined over the years, partly of course because legislation has been put in place because the number that smoked was still stubbornly high until we had that ban on smoking in public buildings. In the same period, in the last decade, the rates of obesity have increased rather than fallen. Would you agree that legislative measures such as a sugar tax and a minimum price per unit of alcohol could also have a place in all of this obesity agenda? Would you agree that those two steps would strengthen any public health Bill in Wales?

Yes, I would. As regards alcohol, we welcome the fact that the Scottish courts have granted the will of the Scottish Executive, and that’s something that we are now studying in Wales. But, of course, the problem at the present time is the UK Government’s plan to shift this matter from Cardiff to London, and therefore the National Assembly’s powers as regards drafting legislation on this would be curtailed. So, that’s not to be welcomed.

Brif Weinidog, cyflwynwyd Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) i’r Cynulliad Cenedlaethol ar 7 Tachwedd. Os caiff ei basio, bydd y Bil, ymhlith pethau eraill, yn creu cofrestr genedlaethol o fanwerthwyr cynhyrchion tybaco a nicotin, yn creu cynllun trwyddedu ar gyfer gweithdrefnau arbennig fel aciwbigo, tyllu'r corff, electrolysis a thatŵio, a bydd yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus gynnal asesiadau o effaith ar iechyd o dan amgylchiadau penodedig, yn ogystal â’i gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol baratoi strategaeth leol ar gyfer cyfleusterau toiledau at ddefnydd y cyhoedd. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio deddfu cyfreithiau sydd, â chanddynt wrth eu gwraidd, fesurau i fonitro gweithgareddau ar lawr gwlad yn systematig. Pa gyngor fyddai'r Prif Weinidog yn ei gynnig i Aelodau fel yr Aelod dros Ddwyrain De Cymru gyferbyn, pan fyddant yn dod i bleidleisio ar y Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru), os ydynt yn dymuno i Lywodraeth Cymru fonitro effeithiolrwydd y strategaethau yr ydym ni’n eu pasio mewn cyfraith yn y lle hwn?

Rwy’n cymryd bod yr Aelod yn cyfeirio at yr Aelod a ofynnodd y cwestiwn yn wreiddiol.

Ydw yn wir.

Wel, mae'n hynod bwysig, wrth gwrs, bod yr Aelodau’n deall bod y Bil iechyd y cyhoedd yn rhan o strategaeth gyffredinol i wella iechyd a lles; nid ydynt yn fesurau annibynnol. Y bwriad, wrth gwrs, yw i ni i gyflwyno Bil sydd mor gynhwysfawr ag y gall fod gan gofio, wrth gwrs, yr anawsterau a gafwyd a safbwyntiau cryf rhai Aelodau o ran darnau o’r Bil blaenorol. Ac rydym ni’n gwybod hanes hynny, wrth gwrs.

We are currently reviewing the scope for attracting major international business events to Wales and, of course, any decision to bid for such an event would need to take detailed account of the costs and the return on that investment.

Of course, the UK Government has stated that they would support a British bid to stage the Expo for the first time in over 150 years. Manchester has already stated that they intend to submit an application for the main Expo in 2025, with a target of 28 million visitors. That’s almost three times the number that attended the Olympic Games. Considering the benefits, shouldn’t Wales also be submitting a bid?

Well, at present, we must first of all consider the cost for us, and, secondly, the location. Where would you locate the Expo? These are issues that we are currently considering. We know that the cost of the Expo is in excess of £1 billion, so it is a significantly expensive event, but we will consider what might be possible.

Brif Weinidog, byddai'n rhaid i Expo yng Nghymru adeiladu, wrth gwrs, ar lwyddiant ein cymuned fusnes. Rydym ni’n gwybod bod bwlch amlwg mewn sgiliau busnes pobl ifanc. Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi y bydd yr ardoll brentisiaeth yn cael ei dosrannu i sefydliadau datganoledig. A wnewch chi ymrwymo i neilltuo cyllid, fel y bydd busnesau Cymru yn gallu elwa ar yr ardoll brentisiaeth?

Wrth gwrs, rydym ni’n aros i weld beth fydd y ffigur—. Wel, mae gennym ni syniad beth fydd y ffigur ac rydym ni’n aros i weld sut y bydd y ffigur hwnnw’n cael ei ddosbarthu, gan gofio, wrth gwrs, o’r ffigur o tua £130 miliwn, bod £30 miliwn wedi cael ei dalu gan sector cyhoeddus Cymru eisoes. Felly, mae'n arian sy’n cael ei ddychwelyd, i bob pwrpas, i sector cyhoeddus Cymru, a byddwn yn ceisio defnyddio'r arian hwnnw, fel yr ydym ni wedi ei wneud erioed, i sicrhau y gallwn greu cymaint o brentisiaethau effeithiol â phosibl.

Gwnaf. Rydym ni’n disgwyl i'r bwrdd iechyd wella mynediad at wasanaethau i bobl y gogledd yn barhaus.

Brif Weinidog, fel finnau, rwy'n siŵr eich bod chi’n siomedig iawn ac wedi eich dychryn o ddarllen am achos yr ombwdsmon yr wythnos diwethaf o ran Mr Eifion Wyn Jones, a arhosodd 132 diwrnod am driniaeth canser y brostad. Yr wythnos hon, adroddwyd achos arall yn y 'Daily Post' am ŵr o Brestatyn, Mr Ian Taylor, a arhosodd dros dri mis am ei driniaeth. Rwy'n gweithio ar achos ar hyn o bryd lle arhosodd gŵr dros chwe mis i driniaeth ddechrau. Mae hyn er gwaethaf y ffaith fod gan eich Llywodraeth darged eglur iawn y dylai pobl ddechrau eu triniaeth, os byddant yn cael diagnosis o ganser, o fewn 31 diwrnod. Pa gamau ydych chi’n eu cymryd, o gofio bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi’r sefydliad hwn—Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr—mewn mesurau arbennig, i wneud yn siŵr bod eich targed yn cael ei fodloni ar gyfer pobl y gogledd, fel y gallant gael mynediad at y driniaeth y maent ei hangen?

Betsi Cadwaladr, dros y flwyddyn ddiwethaf, fu un o'r byrddau iechyd a berfformiodd orau yn erbyn y ddau lwybr canser, gyda pherfformiad o tua 90 y cant yn erbyn y llwybr 62 diwrnod fel rheol a 98 y cant ar gyfer y llwybr 31 diwrnod. Felly, nid yw profiadau ei etholwyr—nid oes gen i unrhyw reswm i’w hamau—yn arferol, ond os yw’n dymuno ysgrifennu ataf gyda'r manylion, byddaf, wrth gwrs, yn ymchwilio.

I’ve spoken in this Chamber on a number of occasions about the importance of diagnostic tests. It’s been drawn to my attention by GPs in my constituency that waiting times for endoscopy tests have reached worrying levels over the past few months, with talk of patients having to wait a year and seven months having got to the top of the list. Would the First Minister give a commitment to look at what is happening in terms of endoscopy tests in north-west Wales, to ensure that patients do get appropriate and timely tests and care—tests that can, of course, save lives?

Of course, I will look into that and I will write back to the Member with a response.

Ers i ysbyty’r Fflint gau, nid yw gofal cam i lawr o Ysbyty Glan Clwyd i Dreffynnon ar gyfer cleifion y Fflint yn gweithio, a cheir amseroedd aros gormodol am welyau ysbyty erbyn hyn. Pam ydych chi’n lleihau nifer y gwelyau lleol sydd ar gael pan fo gennym ni brinder gwelyau, er enghraifft, trwy gau ysbyty’r Fflint? A, gyda llaw, cynhaliwyd refferendwm yn y Fflint a ganfu fod mwyafrif pobl y Fflint eisiau eu hysbyty yn ôl, felly pryd yr ydym ni’n mynd i gael ein hysbyty yn ôl yn y Fflint, os gwelwch yn dda?

Rwy'n hyderus y bydd y gwasanaeth y bydd pobl y Fflint yn ei gael pan fydd y ganolfan iechyd newydd yn agor, yn llawer, llawer gwell na'r hyn yr oedd yr ysbyty yn gallu ei gynnig. Rydym ni wedi gweld hyn o'r blaen mewn gwahanol rannau o Gymru, lle mae pobl yn naturiol yn teimlo'n bryderus pan gaiff ysbyty ei golli. Ond pan fyddant yn gweld beth sy'n dod yn ei le, a’r cyfleusterau sydd ar gael, mae hynny’n tueddu i roi sicrwydd iddyn nhw.

Nid yw carchardai wedi eu datganoli, a mater i Lywodraeth y DU yw unrhyw alwad am ymchwiliad annibynnol, ond yn amlwg ceir problemau o fewn y system carchardai y mae angen i Lywodraeth y DU roi sylw iddynt.

Diolchaf i chi am hynna, ac rwy'n siŵr eich bod yn gwybod, Brif Weinidog, y cyhoeddwyd Papur Gwyn diogelwch a diwygio mewn carchardai gan yr Adran Gyfiawnder ddechrau'r mis hwn. Ni allwn ysgaru toriadau’r Llywodraeth Geidwadol i’r gyllideb yn y blynyddoedd diwethaf o’r gostyngiad i staff carchardai sydd wedi arwain at ganlyniadau trychinebus i garcharorion ac i'r staff. Mae Llywodraeth San Steffan wedi cyllidebu £104 miliwn ychwanegol erbyn hyn i helpu i recriwtio 2,500 o staff carchardai newydd, a rhywfaint o ddiwygio carchardai, ac rwy’n gobeithio mewn ffordd y bydd hynny’n helpu. Ond fy nghwestiwn i yw: pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud i Lywodraeth San Steffan o ran ein cyllid Barnett canlyniadol a sut y gallai hwnnw ein helpu ni yma yng Nghymru i geisio clirio eu llanast?

Nhw sy’n gyfrifol am glirio eu llanast, yn bennaf. Mae'r gostyngiad o 25 y cant mewn swyddogion carchar rheng flaen yn golygu bod y rhai sy’n dal yno yn cael eu gorymestyn, eu gorlethu, a heb gefnogaeth, ac mae carcharorion a staff yn cael eu gadael mewn sefyllfa fregus. Fi oedd y cynghorydd lleol pan adeiladwyd carchar y Parc yn fy ward cyngor, a’r brif broblem oedd gan y carchar oedd ei fod yn brin o staff, ac nad oedd y staff wedi eu hyfforddi’n ddigonol. Roedd terfysgoedd yno yn rheolaidd, a bu’n rhaid i staff o Abertawe a Chaerdydd ddod i mewn i gynorthwyo'r sefyllfa. Llwyddodd un gŵr i ddianc trwy hongian o dan lori ac ni ddaethpwyd o hyd iddo. Roedd yr holl flynyddoedd cyntaf hynny o weithredu carchar y Parc yn draed moch oherwydd y ffaith fod y cwbl yn cael ei wneud yn rhad. Nawr, wrth gwrs, mae mewn sefyllfa llawer gwell, ond mae'n dangos, os nad yw Llywodraeth y DU yn barod i fuddsoddi mewn swyddogion carchar, mai’r canlyniad yw anhrefn a charcharorion agored i niwed a swyddogion carchar agored i niwed. Mae angen iddyn nhw ailystyried eu cynlluniau.

Mae'r system carchardai mewn argyfwng ac mae miloedd o swyddogion carchar yn protestio yn erbyn eu hamodau gwaith peryglus. Pryd fydd y Prif Weinidog yn ystyried ei bod yn hanfodol i garchardai Cymru a lles carcharorion a staff carchardai Cymru ddod o dan awdurdodaeth Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol?

Pwynt diddorol, ond nid yw mor hawdd â hynny, oherwydd nid oes gennym ni’r ystâd carchardai hunangynhwysol. Er enghraifft, byddai’n dal i fod angen i chi brynu i mewn, fel petai, lleoedd mewn carchardai yn Lloegr, am bris y byddai Lloegr yn dymuno ei godi—ni fyddai gennym ni unrhyw reolaeth benodol dros hynny. Rydym ni’n brin o garchardai diogelwch uchel penodol hefyd, felly mae’n rhaid archwilio hyn i gyd er mwyn sicrhau na fydd gennym ni, yn y pen draw, reolaeth dros garchardai, nad oes gen i unrhyw wrthwynebiad iddo mewn egwyddor, a dweud y gwir, gytundeb ariannol sy'n llawer, llawer gwaeth yn y pen draw. Yn wahanol i'r Alban a Gogledd Iwerddon, ni fu gennym ni’r system carchardai hunangynhwysol honno erioed. Mae'n rhywbeth, wrth gwrs, y bydd yn rhaid i ni feddwl amdano wrth ystyried datganoli carchardai.

Mae cynllun cyflawni ar ganser Cymru wedi’i adnewyddu, a lansiwyd heddiw, yn parhau i gynnwys ymrwymiad i gyflwyno rhaglen o ymgyrchoedd ymwybyddiaeth o ganser, gan gynnwys canser y pancreas.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Heddiw, roeddwn yn falch iawn unwaith eto o gynnal digwyddiad i nodi mis ymwybyddiaeth o ganser y pancreas yma yn y Senedd. Y llynedd, pan ofynnais i chi am hyn, pwysais arnoch ar yr angen i godi ymwybyddiaeth. Eleni, mae Pancreatic Cancer UK wedi gwneud gwaith ymchwil sy'n dangos na all tri chwarter y cyhoedd yn y DU enwi unrhyw symptom o ganser y pancreas. A fyddech chi’n cytuno â mi bod angen newid sylweddol arnom yn y maes hwn nawr, ac a wnewch chi gytuno i ystyried beth arall y gallwn ni ei wneud i sicrhau bod y cyhoedd yn gwybod beth i chwilio amdano, fel eu bod yn mynd at y meddyg yn gyflym a rhoi gwell cyfle i’w hunain o oroesi canser sy’n ymosodol ac yn anodd iawn ei drin?

Anodd dros ben: rwyf wedi ei weld mewn mwy nag un unigolyn yn fy nheulu, ac, ar ôl cael diagnosis ohono, mae'n anobeithiol. Dyna’r ffordd arferol gyda chanser y pancreas ar hyn o bryd—cyfradd oroesi o 4 y cant. Yr anhawster, wrth gwrs, yw bod y symptomau yn eithaf cyffredinol ac amhenodol, a gallant fod yn symptomau o unrhyw nifer o gyflyrau. Wedi dweud hynny, mae'r cynllun cyflawni ar ganser yn cynnwys yr ymrwymiad i ymgyrchoedd ymwybyddiaeth cenedlaethol rheolaidd. O ystyried y ffaith nad yw canser y pancreas, mae'n ymddangos i mi, yn fath o ganser arbennig o anghyffredin, ac o ystyried ei natur farwol, mae angen i ni weithio gyda'r proffesiwn meddygol i gynorthwyo nid yn unig cleifion, ond meddygon teulu hefyd, o ran eu gallu i adnabod y canser cyn gynted â phosibl, er mor anodd yw hynny.

Brif Weinidog, rwy'n siŵr eich bod chi’n ymwybodol na fu unrhyw welliant i gyfraddau goroesi ar gyfer canser y pancreas yn ystod y 40 mlynedd diwethaf, er gwaethaf y camau rhyfeddol yr ydym ni wedi eu gwneud mewn llawer o feddyginaethau eraill a chyda llawer o gyflyrau eraill. Nawr, ceir prosiect ymchwil ar hyn o bryd sy’n casglu samplau o chwe ysbyty ar draws Gymru a Lloegr, gan gynnwys Singleton yn Abertawe, ac mae'n cael ei gynnal i ffurfio cronfa o feinweoedd a fydd yn helpu gwyddonwyr i astudio newidiadau genetig i’r celloedd canser. Y nod fydd helpu i ganfod achosion yn gyflymach, oherwydd, fel yr ydym ni newydd ei drafod, pan gaiff y canser ei ganfod, mae ychydig yn rhy hwyr fel rheol. Brif Weinidog, a wnewch chi gymryd golwg ar y prosiect hwn a gweld a oes unrhyw gymorth y gallai eich Llywodraeth ei roi i gefnogi'r prosiect hwn, naill ai trwy ein cyfleusterau ymchwil neu o ran cyllid i geisio symud yr agenda hon yn ei blaen?

Gallaf ddweud wrth yr Aelod ein bod ni wrthi’n ariannu treialon ymchwil ar gyfer canser y pancreas trwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Mae hynny mewn cydweithrediad â Cancer Research UK. Mae ymchwilwyr yng Nghymru hefyd yn rhan o'r grŵp astudio Ewropeaidd ar gyfer treialon canser y pancreas. Mae hynny'n cynnwys astudiaethau seiliedig ar boblogaeth o ragdueddiadau genetig i ganser y pancreas. Felly, oes, mae rhywfaint o waith eisoes yn cael ei ariannu gennym ni fel Llywodraeth. Mae hi'n iawn i nodi nad yw cyfraddau goroesi wedi newid ers amser maith, felly, mae dod o hyd i ffyrdd lle gellir gwella diagnosis cynnar yn gwbl hanfodol i gynyddu cyfraddau goroesi pum mlynedd yn y dyfodol.

Mae llawer iawn i’w wneud eto cyn i ni gau'r bwlch cyflog. Mae'n parhau i fod yn flaenoriaeth. Rydym ni’n parhau i roi sylw i'r problemau sylfaenol sy'n creu anghydraddoldeb cyflog rhwng y rhywiau, ac mae’r cynlluniau hynny i’w gweld yn ein dyletswyddau cydraddoldeb penodol i Gymru ac amcanion ein cynllun cydraddoldeb strategol.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Mae ffigurau a gyhoeddwyd gan Gymdeithas Fawcett yr wythnos diwethaf yn dangos bod y bwlch cyflog rhwng y rhywiau fesul awr llawn amser yng Nghymru yn 7.1 y cant, sy’n is na chyfartaledd y DU, ond yn erbyn cefndir o gyflogau is yng Nghymru. Ar sail y DU gyfan, mae'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn golygu bod menywod yn gweithio am ddim i bob pwrpas o 10 Tachwedd, pan fyddwch chi’n cymharu eu cyflogau gyda rhai dynion, tan ddiwedd y flwyddyn. Felly, beth arall allem ni ei wneud i geisio mynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hynod amlwg hwn?

Rydym ni’n gefnogwyr balch o Chwarae Teg, sydd, wrth gwrs, yn gweithio'n ddiflino i herio stereoteipiau rhyw, gwahanu galwedigaethol, ac i hybu arferion gweithle modern trwy, er enghraifft, rhaglen Cenedl Hyblyg 2 ac ymgyrchoedd fel Not Just for Boys, ond rydym ni hefyd yn parhau i herio stereoteipiau rhyw. Cynhaliwyd cynadleddau Mae Merched yn Gwneud Gwahaniaeth yn 2014 a 2015, gan annog merched i ddyheu ac i gyflawni yng Nghymru.

Pa gamau neu ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru yn eu gweithredu yn dilyn adroddiad newydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn amcangyfrif cost ariannol gwahaniaethu ac anfantais ar sail beichiogrwydd a mamolaeth, a ganfu fod busnesau yn y DU yn colli bron i £280 miliwn y flwyddyn o ganlyniad i fenywod yn cael eu gorfodi allan o'u swyddi gan wahaniaethu ar sail beichiogrwydd a mamolaeth yn y gwaith?

Mae'n fater i Lywodraeth y DU ymdrin ag ef, o ystyried y ffaith ein bod ni’n sôn yma am hawliau cyflogaeth, ond, serch hynny, mae unrhyw golled o dalent i unrhyw fusnes yn rhywbeth i'w resynu. Mae hynny'n golygu, wrth gwrs, sicrhau, lle ceir unrhyw wahaniaethu ar sail cyfnod mamolaeth, bod hynny’n cael ei herio ac yr ymdrinnir ag ef gan y tribiwnlysoedd cyflogaeth.

Ein barn ni yw bod pob wythnos yn wythnos i leihau gwastraff. Ni yw'r unig wlad yn y DU i osod targedau lleihau gwastraff, ac, er 2006-07, rydym ni wedi lleihau ein gwastraff cartref gan 14 y cant.

Rwy’n credu bod gan Gymru stori wych i'w hadrodd, ac mae ein hardoll fach iawn ar fagiau plastig wedi cael effaith anhygoel o ran lleihau'r defnydd o fagiau plastig gan 70 y cant. Mae pwyslais yr wythnos Ewropeaidd ar leihau cyfanswm y deunydd pacio gwastraffus, ac rydym ni’n gwybod drwy Plastics Europe, sy’n gymdeithas fasnachu ar gyfer cynhyrchwyr plastig, bod tua dwy ran o dair o'r plastig a ddefnyddir bob blwyddyn yn y DU ar gyfer deunydd pacio. Nawr, cyflwynodd Llywodraeth yr Almaen ddeddfwriaeth ar hyn yn 1996, a oedd yn gorfodi cwmnïau gweithgynhyrchu i ailddylunio pecynnau gwastraffus allan o'u prosesau er mwyn osgoi gwastraff, a’r Almaen yw'r wlad Ewropeaidd uchaf o ran ailgylchu erbyn hyn: mae 70 y cant o'r gwastraff a gynhyrchir yn cael ei adfer yn llwyddiannus a’i ailddefnyddio bob blwyddyn. Beth ydych chi'n feddwl y gallai Cymru ei wneud i ddilyn esiampl yr Almaen, gan ein bod ni’n gwybod bod pobl yn ein cymuned yn cwyno am y ffaith fod cymaint o blastig diangen wedi ei lapio am beth bynnag y maen nhw’n ei brynu?

Yr anhawster, wrth gwrs, yw bod llawer o'r hyn yr ydym ni’n ei brynu yn dod o'r tu allan i’r UE hyd yn oed. O ran Tsieina yn arbennig, mae’r deunydd pacio yn sylweddol oherwydd y pellter y bydd nwyddau yn ei deithio. Felly, mae anhawster i mi ddweud, 'Iawn, rydym ni’n mynd i gael cylch caeedig yng Nghymru', gan fod Cymru mor fach. Rwy’n meddwl bod lle i’w wneud ar lefel y DU ac ar lefel yr UE i annog cael llai—fel bod llai o wastraff posibl ar ddechrau'r broses er mwyn peidio â gorfod ymdrin â’r deilliannau yn y diwedd. Ond, i mi, mae hyn yn rhywbeth y dylid ymdrin ag ef ar lefel lawer mwy, ar lefel rhyngwladol, ar lefel byd-eang, er mwyn sicrhau ein bod yn lleihau cyfanswm y gwastraff posibl yn y lle cyntaf.

There is one thing that we can do in Wales, First Minister, on the basis of the plastic bags levy, and that is a deposit-return scheme so that the plastic bottles that are used today in Wales are re-used and returned, and that deposit is repaid, rather than them ending up on our beaches.

Well, as regards the plastic bottles, of course, it is possible to recycle plastic bottles. I know that local authorities collect those bottles separate—some of them, anyway—to ordinary waste. So, it was very important for us to ensure that plastic bags are dealt with in this way, because of the fact that they are not recycled and also not biodegradable. But, of course, ultimately, we will have to consider alternative ways of recycling more.

Gwnaf. Byddwn yn parhau i weithio gyda'r bwrdd iechyd i fynd i'r afael â gofynion cludo cleifion ac eraill sydd angen mynediad at y ganolfan, a bydd hynny, wrth gwrs, yn golygu gweithio i sicrhau bod gan ei etholwyr y mynediad gorau posibl at gludiant.

Mae wedi rhagweld fy nghwestiwn atodol. Rwy’n croesawu'r ganolfan gofal arbenigol a chritigol hir-ddisgwyliedig yn fawr iawn. Un o'r pryderon—[Torri ar draws.] Naddo, wnes i ddim. Un o'r pryderon mwyaf i’m hetholwyr, fodd bynnag, yw cysylltiadau trafnidiaeth, fel y dywedwch, i’r uwch-ysbyty. Mae angen system drafnidiaeth gyhoeddus fodern, integredig arnom ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Felly, a wnaiff ef gytuno i weithio gyda'i gydweithwyr yn y Cabinet i sicrhau bod yr uwch-ysbyty newydd yn cael ei wasanaethu'n ddigonol gan fetro de Cymru, gyda stop penodol yno yn ddelfrydol? Ac a fyddai'r Prif Weinidog hefyd yn derbyn y bydd angen i nifer o’m hetholwyr, yn enwedig yn ne Caerffili ac ym masn Caerffili, barhau, ac y dylid caniatáu iddyn nhw barhau, i ddefnyddio Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd, yn y Mynydd Bychan, er ei fod y tu allan i fwrdd iechyd prifysgol Aneurin Bevan?

Mae'n eithaf cyffredin i bobl ddefnyddio ysbyty nad yw’n dechnegol yn ardal y bwrdd iechyd y maen nhw’n byw ynddi. Er enghraifft, mae pobl yn Aberogwr neu Ewenni yn naturiol yn defnyddio Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr, er nad ydynt yn ardal y bwrdd iechyd lleol, a bydd hynny’n parhau yn y dyfodol. Mae'n hollol iawn i nodi bod cyfleoedd gyda'r metro i wneud yn siŵr bod pobl yn gallu teithio yn haws, ac mae'n gwneud pwynt pwysig a diddorol am gael stop yn y ganolfan.

O ran trafnidiaeth yn gyffredinol, gwn y bydd Ysgrifenyddion y Cabinet sy'n gyfrifol am drafnidiaeth ac iechyd yn gweithio gyda'i gilydd i wneud yn siŵr bod gan y ganolfan y cysylltiadau trafnidiaeth hynny, a gwn fod yr ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans hefyd wedi cymryd rhan agos yn natblygiad lleol cynlluniau ar gyfer y ganolfan.

Wel, galwais uwchgynhadledd arbennig y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yng Nghaerdydd yn yr haf, lle’r oedd yr economi a masnach a'r ardal deithio gyffredin yn bwyntiau trafod allweddol, a bydd goblygiadau gadael yr UE yn flaenllaw, rwy'n siŵr, yng nghyfarfodydd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn y dyfodol.

Brif Weinidog, mae dau o'r llwybrau masnach pwysicaf gydag Iwerddon yn rhedeg trwy Gymru, yn y gogledd a'r de, ac maen nhw wedi derbyn arian sylweddol dros y blynyddoedd o raglenni Ewropeaidd, a, chan ein bod yn gweld Llywodraeth y DU yn dweud bod buddsoddi mewn seilwaith yn allweddol nawr, ar ôl Brexit, a allwch chi ein sicrhau eich bod yn trafod y materion hyn gyda nhw a Gweriniaeth Iwerddon, gan fod cynnal ansawdd ein porthladdoedd a'r ffyrdd a’r rheilffyrdd sy'n eu gwasanaethu yn hanfodol?

Wel, mae problemau i ni. Codwyd mater y ffin yn Iwerddon, gan eraill heblaw fi. Mae Llywodraeth y DU wedi cyfaddef na fydd y DU yn rheoli ei ffiniau, gan ei bod wedi dweud nad yw eisiau gweld ffin gaeedig rhwng Gogledd Iwerddon a'r weriniaeth. Nid oes gen i unrhyw ddadl nac anghytundeb â'r penderfyniad hwnnw, ond mae'n golygu, wrth gwrs, y bydd gan y DU ffin agored gyda'r UE. Os gallwch chi gael i mewn i Weriniaeth Iwerddon, gallwch chi gael i mewn i'r DU. Ni fydd dim i’ch atal chi. Mae hynny’n mynd yn groes, wrth gwrs, i’r hyn a ddywedodd rhai yn refferendwm yr UE.

Beth yw'r goblygiadau i Gymru? Wel, ar un adeg, roedd rheolaethau tollau yn nhri phorthladd Cymru sydd â fferïau o Iwerddon—rwy’n eu cofio’n iawn—ond archwiliadau tollau ar hap oedden nhw. Nid oedd pawb yn cael eu harchwilio. Ond ni fu rheolaethau pasbort yn y terfynfeydd fferi hynny erioed, felly pe byddai ffin gaeedig rhwng y DU a'r UE trwy Iwerddon, byddai hynny'n golygu, wrth gwrs, rheolaethau pasbort yn y porthladdoedd fferi, nad ydynt yn barod ar eu cyfer, ac oediadau. Byddai tagfeydd, yn enwedig yn mynd i mewn i’r porthladdoedd hynny. Felly, nid oes neb eisiau gweld ffin yn cael ei chyflwyno rhwng y DU a Gweriniaeth Iwerddon, ond nid oes neb wedi gweithio allan sut i'w osgoi eto.

I thank the First Minister.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Lywydd, rwyf wedi egluro teitl datganiad yr Ysgrifennydd addysg ar y strategaeth genedlaethol ar gyfer ysgolion bach a gwledig y prynhawn yma, ac rwyf wedi ychwanegu datganiad llafar ar gyflogadwyedd at yr agenda heddiw. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y mae wedi'i nodi yn y datganiad a’r cyhoeddiad busnes ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael yn electronig i'r Aelodau.

Mae dau ddatganiad y byddaf i’n gofyn amdanyn nhw. Yn gyntaf, es i i ddau gyfarfod cyhoeddus yn Butetown ddydd Gwener ac mae llawer o ddicter yn y gymuned oherwydd bod pobl, dafliad carreg o’r Cynulliad hwn, yn chwistrellu, mae cannoedd o nodwyddau sydd wedi’u defnyddio ar hyd y lle, mewn rhai achosion mae plant yn chwarae gyda nhw, ac mae cyffuriau dosbarth A yn cael eu cyflenwi yn agored. Felly, a wnaiff y Llywodraeth roi datganiad o gefnogaeth, yn ddelfrydol? Yn rhan o'r ateb, mewn gwirionedd, a wnewch chi gefnogi parthau chwistrellu diogel dan do â goruchwyliaeth feddygol, fel y gallwn dynnu’r bobl fwyaf anffodus hyn allan o amgylchedd y stryd, fel y gallant chwistrellu yn ddiogel, a lleihau nifer y nodwyddau sydd ar y strydoedd hefyd?

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Yn wir, codwyd hyn rai wythnosau yn ôl mewn datganiad busnes a oedd yn edrych ar brofiad Glasgow o sefydlu uned o'r fath. Mi wnes i roi sicrwydd i’r Aelodau bryd hynny y byddem yn edrych ar ganlyniadau’r prosiect hwnnw ac yn rhoi ystyriaeth i brofiadau’r cymdogaethau a’r cymunedau, ac yn wir y plant a’r bobl ifanc sy’n agored i niwed, yn y sefyllfa honno.

Paul Davies.

Mae'n ddrwg gennyf, rydych chi wedi cael eich datganiad chi. [Torri ar draws.] Ymgais dda. Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Arweinydd y tŷ, byddwn i’n ddiolchgar pe gallech ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, os gwelwch yn dda, i gyflwyno datganiad ar y bwriad i gau canghennau Banc Lloyds ledled Cymru. Lywydd, dylwn i ddatgan buddiant fel cyn-weithiwr i Grŵp Bancio Lloyds. Nawr, gwn nad fi yw'r Aelod Cynulliad cyntaf i godi’r mater ynghylch cau banciau yn y Siambr, ac yr wyf yn amau ​​nad fi fydd yr olaf, ond mae’r cyhoeddiad diweddar hwn o ran Sir Benfro yn gwbl anghymesur â nifer y canghennau y mae Banc Lloyds yn bwriadu eu cau ledled y wlad, o ystyried bod tair o'r 49 o ganghennau y bwriedir eu cau yn digwydd bod yn fy etholaeth i. Wrth gwrs, mae’r banciau hyn yn achubiaeth i lawer o bobl sy'n byw yn y cymunedau hynny ac o’u cwmpas, a byddai eu cau yn cael effaith ddinistriol. Felly, a wnewch chi annog Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i gyflwyno datganiad ar y mater hwn fel y gall pobl sy'n byw yn y cymunedau y mae hyn yn effeithio arnyn nhw ddeall yn union beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i liniaru effeithiau negyddol yr achosion hyn o gau canghennau ar gymunedau yn fy etholaeth i, ac yn wir ledled Cymru?

Mae Paul Davies yn codi mater pwysig iawn, ac yn wir, fel yr ydych wedi’i ddweud, mae’r achosion hyn o gau canghennau, sydd yn benderfyniadau masnachol gan fanciau, yn cael effaith negyddol iawn ar y cymunedau yr ydym yn eu gwasanaethu. Rwyf ar ddeall nad oes disgwyl cau y tri Banc Lloyds yr ydych yn cyfeirio atyn nhw yn eich etholaeth chi yn Sir Benfro tan y gwanwyn nesaf, felly rwy'n siŵr eich bod yn manteisio, fel y bydd eraill yn ei wneud, ar gyfleoedd i godi eich pryderon gyda’r banc. Hefyd, bydd cyfleoedd i godi cwestiynau gydag Ysgrifenyddion y Cabinet ar y mater. Wrth gwrs, dyma fater, unwaith eto, pan yr ydym yn edrych ar ei effaith, nid yn unig mewn ardaloedd gwledig fel Preseli Sir Benfro, ond ledled Cymru, ac mewn cymunedau mwy trefol, sydd hefyd yn colli’r gwasanaethau hanfodol hynny erbyn hyn, megis y banciau.

Rydym wedi clywed llawer am y newidiadau a gynigir o ran trafnidiaeth yn ninas-ranbarth Bae Caerdydd. Gofynnaf am ddatganiad gan y Llywodraeth ar y cynigion o ran trafnidiaeth yn ninas-ranbarth Bae Abertawe, yn benodol y cynigion megis ailagor gorsafoedd trenau, gwneud rhagor o’r A40 yn ffordd ddeuol, creu cysylltiadau bws a thrên a gwella’r ddarpariaeth o ran llwybrau beicio.

Mae Mike Hedges yn codi pwynt pwysig, lle y mae angen i ni gyfeirio at y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol o ran mesurau i sicrhau bod rhanbarth Bae Abertawe wedi’i gysylltu, fel y dywedwch, o ran agor gorsafoedd trenau lle bo hynny'n briodol, gan sicrhau, yn bennaf, fod gennym rwydwaith trafnidiaeth dibynadwy, modern ac integredig. Wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth yr wyf yn gwybod bod bwrdd y dinas-ranbarth yn edrych arno, o ran nodi blaenoriaethau ar gyfer twf a swyddi, gan edrych yn benodol ar seilwaith digidol a thrafnidiaeth y rhanbarth.

May I ask for two statements from Government, first of all on how the Government is deciding to use the apprenticeships levy? I understand that the Westminster Government has now announced how much funding will be distributed to the Welsh Government in the first and second years under the levy, but of course, as has just been mentioned by the First Minister, that includes funding paid by companies and public services in Wales towards the levy in the first place. But we do need to understand how the Government intends to use this levy, particularly, for example, for people such as North Wales Police, who have raised with me the fact that they as a public body are paying an apprenticeships levy, but traditionally the police do not use apprentices—they use other means of training new recruits. So, we do need to understand how the Government is to use that levy and respond to the concerns of people such as North Wales Police.

The second statement I’d like from Government is whether or not the Government intends to respond at all to the recommendation of the coroner in a very unfortunate case in Pembrokeshire of the death of crew members on the Harvester fishing boat. Two men from Carew died at sea because of misadventure, and one of the factors that was identified in the inquest was the fact that they weren’t, as fishermen, wearing life jackets. The coroner had said that there was a ‘culture’, as he described it, of not wearing life jackets among fishermen. He is going to contact the Maritime and Coastguard Agency directly in order to make it mandatory that fishermen from British ports should wear life jackets. As fisheries, if not the health and safety issues surrounding it, are devolved, is it the Government’s intention also to make a statement on this issue and also to contact the coroner and the Maritime and Coastguard Agency in order to understand what could be done now in Wales in order to safeguard and enhance safety on our seas?

Diolch, Simon Thomas. O ran eich cwestiwn cyntaf, ynglŷn â chyllid ar gyfer yr ardoll prentisiaethau, byddwch yn gwybod, ac adroddwyd yn ôl arno mewn cwestiynau a godwyd gyda'r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth, am drafodaethau helaeth rhwng Llywodraeth Cymru, gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU ers cyhoeddi'r ardoll prentisiaethau. Rwy'n credu bod angen edrych yn ofalus ar y ffigurau hyn gan Lywodraeth y DU, gan nad ydynt yn golygu bod arian newydd sylweddol yn dod i Gymru yn sgil yr ardoll prentisiaethau. Rydych yn codi pwynt dilys iawn ynghylch pwy sy'n talu hyn ar draws y sector preifat a'r sector cyhoeddus, ond gadewch i ni edrych ar yr hyn y mae'r arian hwn yn ei olygu—mae'n ymwneud yn bennaf, mewn gwirionedd, â chronfeydd sydd eisoes yn rhan o'n setliad yn sgil yr adolygiad o wariant ac sydd wedi eu cynnwys yn y gyllideb ddrafft. Felly, mae'n rhaid i ni fod yn realistig, a bydd y trafodaethau hynny, rwy'n gwybod, yn parhau ynglŷn â’r effaith ar y sector cyhoeddus yn ogystal ag ar y sector preifat, ynglŷn â chyflogwyr a’r hyn y mae’n ei olygu iddyn nhw, o ran fformiwla Barnett.

Mae eich ail bwynt yn bwysig iawn i ni, oherwydd bod diogelwch ar y môr yn egwyddor allweddol o bolisi rheoli pysgodfeydd Llywodraeth Cymru. Rydych chi wedi cyfeirio at un farwolaeth drasig eisoes, ac yn 2016, rydym wedi dioddef marwolaethau trasig tri physgotwr o Gymru—marwolaethau cwbl annerbyniol. Felly, rydym wedi blaenoriaethu mynediad at gyllid o gronfa’r môr a physgodfeydd gyfredol Ewrop, ac adlewyrchir hyn hefyd yn strategaeth bwyd môr Cymru a gyhoeddwyd gan Lesley Griffiths ar 13 Hydref, ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol ohoni: ymrwymiad i wella diogelwch pysgotwyr, lleihau risgiau, gan weithio gyda nhw—gyda'r diwydiant pysgota a rheoleiddwyr eraill y môr. Mae trafodaethau gweithredol rhwng Llywodraeth Cymru, y diwydiant pysgota, Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau, a Seafish ynghylch diogelwch pysgotwyr, ac mae'n rhaid i mi ddweud, unwaith eto, fod hyn yn edrych ar arwyddocâd yr Undeb Ewropeaidd i ni, gan fod cyllid sylweddol wedi ei gyfeirio at offer diogelwch ar gyfer y diwydiant pysgota drwy gronfa pysgodfeydd flaenorol Ewrop.

Galwaf am ddau ddatganiad, a’r cyntaf yn ymwneud â swyddogaeth awdurdodau lleol wrth gefnogi merched sydd ag anghenion lluosog. Mae hyn yn dilyn adroddiad am hynny, o'r enw ‘Leading Change’, a anfonwyd ataf gan Ganolfan Merched Gogledd Cymru yr wythnos diwethaf. Maen nhw’n dweud, er ei fod o safbwynt Lloegr, ei fod yn cynnwys llawer o wybodaeth ddefnyddiol sy’n berthnasol i'n nodau a’n cydweithio a’n comisiynu yma yng Nghymru. Mae'n nodi—cyfeiriad bach iawn—fod rhwng hanner a dwy ran o dair o’r merched sydd yn y carchar yn dioddef o iselder, a bod bron eu hanner wedi ceisio cyflawni hunanladdiad, ac mae'n galw ar awdurdodau lleol i adolygu eu hasesiadau strategol ar y cyd o anghenion, eu strategaethau iechyd a lles ar y cyd a’u strategaethau atal hunanladdiad, er mwyn sicrhau y caiff anghenion merched eu diwallu yn unol â hynny. Mae hefyd yn galw am sicrhau bod merched sydd ag anghenion lluosog yn cymryd rhan yn bartneriaid cyfartal wrth ddatblygu ymatebion newydd a gwell, gan weithio gyda merched i gynllunio a darparu gwasanaethau sy'n diwallu eu hanghenion.

Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad llafar ar y mater pwysig iawn ynghylch cymorth yn y dyfodol i bobl a oedd yn arfer derbyn arian o’r gronfa byw’n annibynnol? Datganolodd Llywodraeth y DU y cyfrifoldeb am hyn i Lywodraeth Cymru o 30 Mehefin y llynedd ymlaen. Penododd yr Alban reolwr busnes amser llawn ar gyfer y gronfa byw’n annibynnol a sefydlodd gynorthwyydd prosiect o fewn Inclusion Scotland, chwaer-gorff i Anabledd Cymru, fisoedd o flaen llaw; a phenodwyd ILF Scotland gan Ogledd Iwerddon i weinyddu'r Gronfa Byw'n Annibynnol i Ogledd Iwerddon. Mae'r grŵp trawsbleidiol ar anabledd, yr oeddwn innau’n ei gyd-gadeirio yn y Cynulliad diwethaf ac y gofynnwyd i mi ei gadeirio yn y Cynulliad hwn, wedi derbyn tystiolaeth ynghylch gweithredu grant byw'n annibynnol Cymru o 1 Gorffennaf y llynedd, ac, yn sgil nodi pryderon eang, ysgrifennwyd at y Gweinidog ar y pryd, cafwyd ymateb, ac yna cyhoeddodd ddatganiad ysgrifenedig ar hyn ym mis Chwefror, gan ddweud ei fod wedi gofyn i'w swyddogion weithio gyda chynrychiolwyr rhanddeiliaid ar ddewisiadau, gan gynnwys trefniant posibl gyda'r corff a sefydlwyd yn yr Alban i ddarparu taliadau i bobl a oedd yn arfer derbyn arian o’r gronfa byw’n annibynnol i wneud yr un peth i bobl Cymru. Ac ar y pryd, gallaf gadarnhau bod aelodau grŵp cyfeirio anabledd Cymru yn ffafrio’r dull gweithredu hwn. Er hyn, rydym bellach wedi cael, y mis hwn, ddatganiad ysgrifenedig yn unig gan y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol presennol, yn nodi ei bod wedi dod i'r casgliad y bydd cymorth i bobl a oedd yn arfer derbyn arian o’r Gronfa Byw’n Annibynnol, yn y dyfodol yn mynd trwy’r ddarpariaeth gofal cymdeithasol arferol gan awdurdodau lleol, gan mai dyma’r dull mwyaf effeithiol, ac mae hi'n cydnabod y byddai rhai derbynwyr wedi dewis penderfyniad gwahanol. Nid yw’r methiant hwn, mae'n ymddangos, yn y datganiad hwn, i gyd-lunio, cyd-gynllunio, cyd-ddarparu a gweithio gyda dinasyddion a chymunedau yn bodloni gofynion y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol 2015, na’r cyfarwyddebau gan Swyddfa Archwilio Cymru ynghylch cyfeiriad gwasanaethau yn y dyfodol. Mae hyn yn effeithio ar fywydau gormod o bobl anabl, felly mae'n haeddu datganiad llafar, neu ddadl lawn, hyd yn oed, a galwaf am hyn yn unol â hynny.

Wel, mae Mark Isherwood yn codi pwynt pwysig, gan gynrychioli ei etholwyr yn y gogledd, yn arbennig o ran Canolfan Merched Gogledd Cymru a'i harbenigedd. Rwyf innau wedi cwrdd â phobl pan oedd gennyf gyfrifoldeb gweinidogol, i sicrhau bod eu lleisiau, eu profiadau ac anghenion y merched y maen nhw’n eu cynrychioli ac yn eu cefnogi yn cael eu clywed a’u bod yn dylanwadu, nid yn unig ar bolisi Llywodraeth Cymru, ond ar bolisi lleol a rhanbarthol, yn enwedig y rhai mwyaf agored i niwed. Rydych yn codi materion pwysig, lle y gallan nhw ein cynorthwyo, nid yn unig wrth ymateb, ond wrth lunio polisi priodol. Rwy'n ddiolchgar eich bod wedi codi hynny ar ran merched yn y gogledd.

Ond, ynglŷn â’ch ail bwynt, rwyf yn ei chael yn anhygoel—. Mor aml, Mark Isherwood, byddwch chi’n dechrau siarad ac yn aml yn codi cwestiynau perthnasol ynglŷn â rhywbeth—y gronfa byw'n annibynnol, y cafodd eich Llywodraeth Geidwadol wared arni—i rai o'r bobl anabl fwyaf agored i niwed yng Nghymru. Rydym wedi ei hachub dros y blynyddoedd. Gwnaethom ei hachub drwy ddyrannu adnoddau gwerthfawr, i wneud yn siŵr y gallem barhau â'r gronfa byw'n annibynnol. A hefyd, croesawyd hyn gan y grwpiau hynny sy’n cynrychioli pobl anabl yng Nghymru, a thrwy weithio mewn partneriaeth â llywodraeth leol yn ogystal, a gwneud yn siŵr bod gennym ddyraniadau ar gyfer y gwasanaethau cymdeithasol yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn nesaf. Flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn Llywodraeth Lafur Cymru, rydym yn ceisio diogelu pobl anabl yn y ffyrdd y gallwn ymateb i rai o'r pwyntiau a godwyd yn gynharach y prynhawn yma, ynglŷn â sut y mae pobl anabl yn cael eu heffeithio gan y toriadau yn sgil diwygio lles a’r newidiadau gan eich Llywodraeth Dorïaidd yn y DU.

Felly, oes, mae datganiad ysgrifenedig wedi ei gyflwyno. Wrth gwrs, bydd egluro a diweddaru ar hynny yn y dyfodol.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar raglen waith Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru? Er fy mod i’n croesawu cyflwyno’r gronfa triniaethau newydd yn fawr, a’r adolygiad o'r system ceisiadau cyllido cleifion unigol yng Nghymru, sy’n hir-ddisgwyliedig, yn fy marn i, rwyf yn pryderu y bydd mynediad at gyffuriau newydd yn parhau i gael ei gyfyngu gan yr amserlenni a nodwyd gan y Grŵp. Ar hyn o bryd, rwy’n ceisio helpu etholwr i gael gafael ar Avastin, ar gyfer canser ceg y groth. Mae ar gael ar y GIG yn Lloegr, ac yn yr Alban, ar gyfer canser datblygedig ceg y groth, sy’n rhoi fy etholwyr o dan anfantais, oherwydd bod y Grŵp dim ond yn dechrau ei werthuso yma.

Mae Lynne Neagle yn codi pwynt pwysig iawn, a dyma gyfle i mi roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch ystyriaeth Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru. Maen nhw’n cwblhau, yr wyf ar ddeall, gwmpas ac amserlenni o ran gwerthuso Avastin. Ac, wrth gwrs, dyma sefyllfa lle y gwyddom fod cyfle i wneud ceisiadau drwy'r broses ceisiadau cyllido cleifion unigol, ar ran cleifion. Ond rwy'n credu mai’r gwerthusiad cyffredinol, wrth gwrs, yw’r hyn a geisir, a bydd hynny'n dod yn fuan iawn.

A gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda—un gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am y Gymraeg a dysgu gydol oes, ar gymorth i bobl ag anableddau dysgu sy'n mynd i addysg bellach? Bydd yn ymwybodol o'r pryderon a godwyd yr wythnos hon yn y cyfryngau ynghylch y system gymorth sydd ar gael i ddysgwyr mewn addysg bellach ôl-16 sydd ag anableddau dysgu. Wrth gwrs, mae datganiadau ar gael, y gellir cytuno arnyn nhw ag awdurdodau lleol, o ran pobl sy'n mynychu ysgolion, ond nid yw’r un system yn berthnasol i'r rhai mewn addysg bellach. Yn hytrach, rhoddir cyfle i Gyrfa Cymru benderfynu pa un a ddylai system gymorth fod ar gael. Ac nid oes unrhyw hawl i apelio yn erbyn y system honno os nad yw’r dysgwyr hynny yn cael y cymorth angenrheidiol.

Byddwn i’n ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog egluro a yw’n fodlon asesu’r sefyllfa hon, i weld a oes cyfle efallai i fynd i'r afael â'r annhegwch sydd i’w weld yn y system ar hyn o bryd, a, gobeithio, i sicrhau hefyd y gall Gyrfa Cymru ymestyn y cynnig o gymorth, o’r terfyn presennol, sef dwy flynedd, i dair blynedd, neu ragor, lle bo angen, oherwydd, wrth gwrs, efallai y bydd angen i rai o'r unigolion dan sylw fod mewn addysg ôl-16 a cholegau addysg bellach am gyfnod hwy na dysgwyr cyffredin, oherwydd eu hanableddau.

A gaf i hefyd gefnogi'r galwadau gan Simon Thomas am ddatganiad gan y Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth ar yr ardoll prentisiaethau? Mae'n amlwg bod llawer o ddryswch i’w weld ymysg cyflogwyr, ac, yn wir, darparwyr hyfforddiant, yn enwedig o ran unigolion a allai gael eu cyflogi gan fusnesau yng Nghymru ond sydd mewn gwirionedd yn byw dros y ffin, a pha un a oes ganddynt hawl i gael cymorth neu beidio, dan yr ardoll. Roeddwn i’n synnu’n fawr o'ch clywed yn dweud nad oes llawer o arian yn dod i Gymru yn sgil yr ardoll. Y gwirionedd yw y bydd £400 miliwn dros y tair blynedd nesaf. Felly, rwyf yn awgrymu eich bod yn siarad â'ch Gweinidog cyllid, ac yn pennu sut yn union y bydd yr arian hwnnw yn cael ei wario. Rwyf i’n dymuno gweld yr arian yn cael ei wario ar gefnogi prentisiaethau ledled Cymru. Mae’n amlwg nad hynny—nid ydym yn cael yr argraff mai dyna fwriad y Llywodraeth ar hyn o bryd. Mae angen rhywfaint o eglurder ar hyn arnom—ac ar ddarparwyr hyfforddiant, cyflogwyr a gweithwyr hefyd.

Rwy'n credu bod y pwynt a wnewch am oedolion yn arbennig sydd ag anawsterau dysgu yn bwysig. Rydym wedi ymrwymo, ac mae hwn yn gyfle i ailddatgan—yn Llywodraeth Cymru, rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod gan bawb yng Nghymru gyfle i gael mynediad at ein system addysg. Wrth gwrs, pan nodir darpariaeth arbenigol, mae Gweinidogion yn ystyried ceisiadau ac yn gwneud pob ymdrech i ymateb mewn modd amserol. Rydym ni o hyd yn ceisio ariannu darpariaeth sy'n rhedeg dros gyfnod tebyg i ddarpariaeth yn y sector addysg bellach prif ffrwd, ac rydym yn parhau i ystyried ceisiadau am ddarpariaeth hirach, yn dibynnu ar anghenion yr unigolyn. Ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni hefyd edrych ar ein rhaglen trawsnewid anghenion dysgu ychwanegol, a’r cynlluniau hynny am ddeddfwriaeth ddiwygiedig, wrth gwrs, i ddarparu cyfnod pontio mwy esmwyth. Mae'r canllawiau yn cael eu hadolygu ar hyn o bryd i wneud yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei ariannu trwy’r llwybrau hynny yn gliriach. Felly, mae hynny'n bwynt pwysig iawn i ddychwelyd iddo.

O ran eich ail bwynt, rwy'n credu y bydd y Gweinidog yn awyddus yn sicr i egluro beth y bydd hyn yn ei olygu mewn gwirionedd i gyflogwyr o ran yr ardoll prentisiaethau. Rwyf wedi dweud nad yw’r ffigurau a roddwyd gan Lywodraeth y DU yn golygu y bydd arian newydd sylweddol yn dod i Gymru yn sgil yr ardoll prentisiaethau. Felly, rwy’n credu bod angen egluro ac esbonio beth y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd, oherwydd, wyddoch chi, fod yn rhaid i chi gydnabod y bydd hyn yn ffurfio rhan o'n setliad, ac felly y bydd yn fater o, unwaith eto, y dyraniad a gawn drwy ein grant bloc. Ni fydd yr hyn yr ydych chi’n awgrymu y bydd, yn fy marn i, heddiw.

I thank the Minister.

The next item on our agenda is the statement by the Cabinet Secretary for Education on the national strategy for small and rural schools. I call on the Cabinet Secretary to make her statement—Kirsty Williams.

Diolch, Lywydd. Mae’r Llywodraeth Cymru hon, fel y nodir yn ‘Symud Cymru Ymlaen’, yn ymrwymedig i gymunedau gwledig llwyddiannus, cynaliadwy. Rwy’n glir y gellir sicrhau buddion gwirioneddol—rhai academaidd, diwylliannol a chymdeithasol—i ddisgyblion a chymunedau drwy ddarparu addysg o safon uchel mewn ysgolion bach ac ysgolion gwledig. Fel y nodais yn fy natganiad i'r Cynulliad ym mis Gorffennaf, mae cryfhau ac ymestyn perthnasoedd rhwng ysgolion, a blaenoriaethu arweinyddiaeth addysg, yn hanfodol i godi safonau ac ymdrin â'r bwlch cyrhaeddiad. Mae strategaeth genedlaethol benodol ar gyfer ysgolion bach ac ysgolion gwledig yn cydnabod bod ysgolion a chymunedau mewn gwahanol rannau o Gymru yn wynebu heriau gwahanol wrth inni symud ymlaen gyda'n diwygiadau.

Rwyf i’n gwybod, ac mae rhieni ar draws cymunedau gwledig yn gwybod, bod ysgolion bach ac ysgolion gwledig yn chwarae rhan bwysig mewn codi safonau ac ymestyn cyfleoedd i bawb. Yn wir, maen nhw’n aml yn hanfodol mewn cynnwys disgyblion a theuluoedd o'r cefndiroedd mwyaf difreintiedig a chodi dyheadau disgyblion. Fel y gŵyr yr Aelodau, roedd y Sefydliad Cydweithredu a Datblygu Economaidd yma yr wythnos diwethaf yn profi ein diwygiadau. Mae'n werth nodi bod gan y Ffindir, system sy'n perfformio'n gyson dda mewn astudiaethau OECD, gyfran sylweddol o ysgolion bach ac ysgolion gwledig, ac mae’n cefnogi yn ymarferol eu safle a’u swyddogaeth o fewn y system addysg.

Rwyf wedi ymrwymo i ddiwygiadau addysg fel ein cenhadaeth genedlaethol. Mae ein pobl ifanc i gyd yn haeddu cyfle cyfartal, beth bynnag fo'u cefndir, i gyrraedd y safonau uchaf posibl. Ac rwy’n uchelgeisiol dros ysgolion bach ac ysgolion gwledig, fel yr wyf dros bob ysgol yng Nghymru. Wrth gydnabod yr heriau a'r blaenoriaethau ar gyfer addysg mewn lleoliadau gwledig a lleoliadau llai, byddwn yn cymryd y camau canlynol: byddaf yn ymgynghori yn fuan ar welliannau i god trefniadaeth ysgolion, ynglŷn â rhagdybiaeth yn erbyn cau ysgolion gwledig. Gadewch imi fod yn glir, Lywydd, nad yw hyn yn golygu na fydd ysgolion gwledig byth yn cau. Fodd bynnag, mae'n sicrhau bod ar awdurdod lleol angen achos cryf dros gau, a bod awdurdodau lleol yn ystyried yn gydwybodol yr holl ddewisiadau eraill dichonadwy heblaw cau, gan gynnwys ffedereiddio. Rwy’n cynnig rhestru a dynodi ysgolion gwledig am y tro cyntaf erioed. Wrth ystyried cau ysgol, bydd yn rhaid i awdurdodau lleol sefydlu pa un a yw’r cau arfaethedig yn ymwneud ag ysgol o'r fath. A byddaf yn darparu arian i annog a chefnogi datblygiad ffederasiynau ar draws yr holl ysgolion a gynhelir yng Nghymru, ynghyd â gwell gwybodaeth ac arweiniad i'r rhai hynny sy'n ystyried cydweithio a ffurfio ffederasiwn. Bydd ein cynlluniau ehangach i ddatblygu arweinwyr ysgolion yn cynnwys cynigion i gynyddu gallu arweinwyr profiadol, llwyddiannus mewn ysgolion gwledig i ddarparu arweinyddiaeth effeithiol ar draws grwpiau o ysgolion gwledig.

Rwy’n cynnig sefydlu grant ysgolion gwledig ac ysgolion bach o £2.5 miliwn y flwyddyn o fis Ebrill 2017 ymlaen, i’w weinyddu gan y consortia addysg rhanbarthol, mewn cydweithrediad â'u hawdurdodau addysg partner lleol, i’w ddefnyddio i gefnogi mwy o gydweithio rhwng ysgolion, gan gynnwys cydweithio a chysylltiadau anffurfiol; i annog ffyrdd arloesol o ddefnyddio, er enghraifft, technolegau newydd i ymdrin ag ymynysiaeth broffesiynol drwy harneisio grym technoleg gwybodaeth; i ddarparu cymorth gweinyddol mewn ysgolion lle mae gan y penaethiaid ymrwymiad addysgu sylweddol yn eu hamserlen; ac i gynyddu'r defnydd cymunedol o adeiladau ysgolion.

Lywydd, nid strategaeth i sefyll yn llonydd yw hon. Mae'n cydnabod pwysigrwydd addysg yn ein cymunedau gwledig, fel y mae ar draws y wlad, ond bydd hefyd yn sicrhau y darperir addysg arloesol ac uchelgeisiol i’r disgyblion yn y cymunedau hynny.

I gloi, dim ond naw mis yn ôl, yn eistedd draw yn y fan yna, roeddwn yn ddiolchgar am y cyfle i gyflwyno dadl fer i'r Cynulliad am bwysigrwydd ysgolion gwledig. Nawr, fel Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n gallu adnabod a hyrwyddo swyddogaeth hanfodol ysgolion bach ac ysgolion gwledig yn ein cenhadaeth genedlaethol i leihau'r bwlch cyrhaeddiad ac i godi safonau ar gyfer pob un o'n pobl ifanc.

May I thank the Cabinet Secretary for her statement this afternoon? I think it’s about time that we tackled some of the problems that have cast a dark shadow over some small and rural schools over a number of years. As someone who lives in a rural community, as someone who’s a parent of children who attend a small rural school, and someone who’s a governor of that very same school, I particularly welcome the statement, and also, of course, I do declare that I have an interest in that regard.

You mentioned, of course, the creation of a national strategy for small and rural schools, but you don’t give us many details as to how, perhaps, you’re going to go about doing that. So, perhaps you could tell us something about the process that you have in mind in that regard, and when you expect that strategy to be in place.

I warmly welcome the change in the presumption against the closure of schools in the school organisation code, and that’s certainly something that already exists in England. Of course, the main factor within the current code, if my memory serves me correctly, in considering closure is to protect educational outcomes, and I don’t think anyone would suggest that that should be changed. I know that placing a focus on the quality of education is what’s needed, rather than, perhaps, the more physical aspects, such as surplus school places and so on. You’ve mentioned the need to take into account a broader range of options rather than closure. Perhaps you could tell us a little about how we can broaden the menu of options available, because, as far as I can see, there are federation and clustering, and perhaps some element of more meaningful collaboration. But, more than that, what ideas do you have for schools to consider?

As I referred to surplus places, and as you make no reference to surplus places in your statement, which has, of course, been a strong focus for your predecessors at least in terms of the emphasis on the reorganisation of schools in rural areas, may I ask you, perhaps, to tell us whether you feel there’s been too much emphasis on that in the past? Are you going to reduce the emphasis on that? Certainly, it’s been a focus, of course, for the twenty-first century schools programme—one of the main objectives of band A, if memory serves me correctly. Therefore, will there be less emphasis on surplus school places in future, when it comes to looking at twenty-first century schools, as well as the wider issues in terms of school reorganisation?

For me, of course, a school doesn’t exist within a vacuum, and we also need to look and take account of the relationship between rural education and protecting, supporting and developing rural communities more broadly. Could I ask you, therefore, what discussions you’ve had with other Cabinet Secretaries on the need to tackle the wider problems, because closing a small school is very often a symptom of the fact that the local economy isn’t maintaining young families and people have to leave and there is depopulation as a result of that. So, trying to resolve one problem without a more meaningful effort to tackle the other can only be part of the solution.

I know that, in Scotland for example, following the commission they established a few years ago to look at rural schools there, they have set a clear focus on introducing family centres in rural schools as well as early years services in those rural schools. Of course, there is a clear link to that with some of the things that we’re hearing from the Cabinet Secretary on communities and childcare and these children’s zones that have been mentioned as a possible opportunity. I would like to hear what opportunities you believe there may be in terms of rural provision in that regard.

Also, there is a need to encourage other sectors to play their part and to collaborate in order to support rural education. And I’m not just talking about the voluntary sector, but certainly further and higher education, especially perhaps in terms of secondary education in rural areas. I would like to know how you think there could be a possible contribution from that direction in supporting some of the things that we want to see developing.

Again in Scotland, there is additional funding provided to the highlands and islands university in order to encourage them to work more closely with rural schools. You refer to the creation of a £2.5 million fund, and, whilst I welcome that and do recognise the financial pressures on the Government, in the context of some of the other proposals and plans, it isn’t such a huge amount. Certainly, looking at the scale of the challenge and the need for additional support in the rural context, one would always want to see more funding. But, I will ask you perhaps whether that is the starting point, because one would assume that we would need a broader effort. One thinks about ICT, and you refer to it as one of the issues—of harnessing the power of IT with that funding. I attended a meeting last week where a teacher at a school told me that, if there are more than two pupils online at the same time, then the whole thing comes to a grinding halt. So, there are infrastructure problems. I know that the Government is aware of that, but one could perhaps feel that we are not making the progress that we should be making in that regard.

Attracting teachers to work in rural areas is also a challenge. If you’re a deputy head in a large school, then what’s the incentive for you to become a headteacher in a smaller school? You have to ask that question, because the financial incentive in terms of salary isn’t such a great one when compared with the additional burden and responsibilities that would come with that headship. So, how will the strategy that you mention assist in tackling the pressures in terms of staffing resources in that regard?

Finally, we can’t look at the situation of rural schools without also considering the issue of school transport in a rural context, because the provision as it has existed has been reducing. What we’re seeing, of course, is a number of parents taking their children with them to the towns or the centres where they work for their education because the transport provision that may have been there in the past is no longer there because of various cuts imposed. So, has any consideration been given to that? If not, what consideration will be given to strengthening the school transport provision because, without that, it makes it extremely difficult to ensure that people can take advantage of that service?

Diolch yn fawr iawn, Llyr, am groesawu’r datganiad polisi y prynhawn yma, rwy’n meddwl. I ddechrau drwy sôn am y mater o ffurfio’r polisi, roeddwn wedi gobeithio, drwy fy natganiad, y byddwn yn rhoi cyfeiriad teithio cryf ichi. Byddwn yn cyhoeddi strategaeth lawn yn ffurfiol a fydd yn ein harwain i sicrhau ein bod yn buddsoddi'r £2.5 miliwn mewn modd sy’n seiliedig ar hynny.

Gyda golwg ar y cod trefniadaeth ysgolion, byddaf yn mynd allan i ymgynghoriad ynglŷn â’r rhagdybiaeth yn erbyn cau. Rydych yn hollol iawn: mae rhagdybiaeth o'r fath yn bodoli yn Lloegr; mae hefyd yn bodoli yn yr Alban. Nid yw wedi bodoli yng Nghymru hyd yma. Ond mae agweddau eraill ar y cod y gallai fod pobl yn dymuno gwneud sylwadau amdanynt ac mae hwn yn gyfle, o ystyried ei bod yn dair blynedd bellach ers i'r cod gael ei gyflwyno a’n bod wedi cael tair blynedd o brofiad o ymdrin â'r cod hwnnw. Rwy’n gwybod, o gyfarfod gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yr wythnos diwethaf, bod ganddynt rai problemau eu hunain o ran sut y maent yn meddwl y gellid gwella’r cod. Felly, mae hon yn un agwedd benodol, ond cawn gyfle i gael trafodaeth ehangach am y cod. Rwy’n meddwl y bydd yn newid natur y drafodaeth, neu'r man lle mae awdurdodau lleol yn dechrau, ac rwy'n credu mai dyna sy’n wirioneddol bwysig o ran cyflwyno’r rhagdybiaeth honno. Fel y dywedais yn fy natganiad, nid yw hynny'n golygu na ellir cael dim newid byth. Weithiau, am resymau addysgol da iawn a chryf, mae angen newid arnom, ond o leiaf byddwn yn dechrau o'r pwynt penodol hwnnw, a bydd yn rhaid i awdurdodau lleol ddangos eu bod wedi ystyried yn briodol ddewisiadau eraill i gynnal addysg yn yr ardaloedd hynny.

O ran lleoedd dros ben, byddwch yn ymwybodol bod y cytundeb rhyngof fi a'r Prif Weinidog—y cytundeb blaengar a ddaeth â mi i mewn i Lywodraeth—yn cyfeirio'n benodol at leoedd gwag. Mae hyn yn broblem mewn ardaloedd gwledig, ond mae'n rhaid imi ddweud nad dim mewn ardaloedd gwledig yn unig y mae hyn yn broblem. Os bydd rhywun yn edrych ar ychydig o’r profiad mewn rhannau eraill, mae awdurdodau lleol wedi bod yn gyflym iawn i gymryd lleoedd dros ben allan o'r system, dim ond i weld wedyn bod ganddynt newidiadau demograffig o fewn eu hardal benodol sy'n golygu, i rai pobl, ei bod yn anodd iawn cael lle yn yr ysgol sy’n lleol iddyn nhw. Felly, mewn gwirionedd, mae angen inni edrych ar leoedd dros ben yn eu cyfanrwydd er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn edrych dros gyfnod ehangach, fel y gallwn ragweld yn well yr amrywiad a fydd yn anochel mewn derbyniadau posibl i ysgolion.

Rydych yn hollol iawn—ni all addysg ar ei ben ei hun ddatrys rhai o'r problemau demograffig sylweddol y mae cymunedau gwledig yn eu hwynebu. Rwy’n gweithio’n agos iawn gyda fy nghydweithiwr Cabinet, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, ym maes parthau plant, yn ogystal â'r cynnig gofal plant. Mewn rhai rhannau o Gymru wledig, Llŷr, byddwch yn gwybod, fel finnau, bod y cyfleoedd am ofal plant yn gyfyngedig iawn, iawn yn wir. Yn syml, nid yw’r farchnad yno, felly byddai gweithio ar y cyd â'r ysgolion yn gyfle perffaith i ymdrin â rhai o'r rheini. Ac wrth gwrs, mae dewis Gwynedd ac Ynys Môn fel un o'r ardaloedd treialu yn golygu y cawn y cyfle hwnnw i brofi’r cynnig gofal plant sylweddol hwn mewn ardal wledig. Nid oeddem eisiau cynnal y cynlluniau arbrofol i gyd mewn lleoliadau trefol; roeddem eisiau gallu profi’r cynigion hyn mewn ardal fwy gwledig, a dyna pam yr wyf yn falch iawn o weld Gwynedd a Môn yn rhan o'r cynllun arbrofol, i weld beth y gallwn ei wneud i weithio yn yr ardaloedd hynny. Ond mae angen gweithredu, a gwaith i bobl—swyddi cyflogedig o safon uchel mewn cymunedau gwledig. Ac yn hollbwysig i mi, mae angen i dai fforddiadwy fod ar gael; dyna un o'r rhwystrau mwyaf i rieni ifanc a theuluoedd sy'n byw yn eu cymunedau—diffyg fforddiadwyedd llwyr y tai a’r llety yn yr ardaloedd lle cawsant eu magu. Mae gwir angen inni wneud cynnydd yn hynny o beth, a dyna pam mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymedig i adeiladu nifer sylweddol o gartrefi fforddiadwy ychwanegol.

Llŷr, rwy’n cytuno y byddai mwy o arian yn ddefnyddiol bob amser, oni fyddai? Ond mae hyn yn ddechrau, i allu edrych i weld sut y gallwn ddefnyddio'r arian hwn. Byddaf yn chwilio am dystiolaeth o newid gwirioneddol, fodd bynnag. Nid busnes fel arfer yw hyn. Nid dim ond arian ychwanegol i gynnal y status quo yw hyn. Mae hwn yn arian ychwanegol i sbarduno newid gwirioneddol yn y ffordd yr ydym yn edrych ar wahanol fodelau. A gallai’r modelau hynny fod yn ffederasiynau a chydweithio cadarn, neu’n ffederasiynau a chydweithio meddal. Rydym yn gwybod bod gennym rai enghreifftiau o ysgolion cynradd yn gweithio mewn clystyrau, ond hoffwn weld datblygu’r swyddogaeth penaethiaid gweithredol. Gofynasoch am recriwtio a chadw staff—pam y dylai rhywun symud ymlaen? Wel, rwy'n meddwl bod y posibilrwydd o fod yn bennaeth gweithredol mewn cymuned wledig yn gyffrous iawn i ddarpar arweinydd ysgol ifanc ac uchelgeisiol. Felly, mae’r gwahanol fathau hynny o drefniadau yn un o'r ffyrdd y byddwn yn denu pobl i fod yn arweinwyr ysgolion mewn ardaloedd gwledig. Hoffwn weld mwy o bobl yn ystyried y syniad o ffederasiwn rhwng uwchradd a chynradd. Yn aml, ystyrir ffederasiynau yng nghyd-destun un grŵp oedran penodol yn unig. Beth am edrych ar ffederasiynau ar draws ardal gymunedol benodol—rhywbeth sy'n digwydd mewn gwirionedd ar Ynysoedd Sili, er enghraifft, fel enghraifft yn y fan yna?

O ran cludiant, yn amlwg mater i fy nghydweithiwr Cabinet, y Gweinidog trafnidiaeth, yw hwn. Mae'r rheolau’n eithaf clir: os yw plentyn yn byw bellter penodol o’i ysgol, mae ganddo hawl i gael cludiant i'w ysgol addas agosaf. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd ar draws adrannau i edrych ar y materion sy'n ymwneud â chludiant o'r cartref i'r ysgol yn ei gyfanrwydd.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad. Gwn am eich ymrwymiad i ysgolion gwledig. Rwy’n gwybod y byddech yn arfer brwydro’n angerddol fel aelod o'r wrthblaid ar ran ysgolion ym Mhowys a oedd dan fygythiad o gau gan yr awdurdod lleol hwnnw, ac, wrth gwrs, roedd llawer o Aelodau Cynulliad eraill sy'n cynrychioli etholaethau gwledig yn y Siambr hon yn gwneud hynny gyda chi. Fel eich etholaeth chi, mae fy etholaeth innau hefyd wedi gweld nifer o ysgolion gwledig yn cau yn y blynyddoedd diwethaf, ac mae rhai, yn anffodus, yn dal i fod dan fygythiad o gau. Felly, rwy’n croesawu'n fawr y ffaith eich bod wedi dweud y bydd gennym nawr, yn y dyfodol, ragdybiaeth yn erbyn cau ac y bydd yn rhaid i awdurdodau lleol edrych ar bob dewis arall a throi pob carreg wrth edrych ar y ffordd y mae eu hysgolion wedi’u trefnu. Yn rhy aml, mewn rhai rhannau o Gymru, mae awdurdodau lleol wedi bod yn ystyfnig o ganlyniad i'r canllawiau gwael, a dweud y gwir, gan Lywodraeth Cymru sydd wedi eu galluogi i wneud hynny, ac, o ganlyniad, mae rhai ysgolion da iawn wedi cau. Felly, mae wedi bod yn daith eithaf garw i ysgolion gwledig yn y blynyddoedd diwethaf, ac rwy'n mawr obeithio y bydd hynny'n newid.

Nawr, nid yw hynny’n golygu nad oes rhai cwestiynau yr wyf yn gobeithio y gallwch eu hateb heddiw ynglŷn â'r adnodd ychwanegol hwn yr ydych yn ei ddarparu. Rwyf wedi gweld y rhestr o bethau yr ydych yn gobeithio eu cyflawni gyda’r adnodd hwnnw. Gyda phob parch, nid yw £2.5 miliwn yn swm enfawr o arian i allu cyflawni’r holl ddyheadau ar y rhestr benodol honno. Tybed a allwch chi roi rhywfaint o eglurder inni ynghylch a yw hynny'n £2.5 miliwn ychwanegol ar ben eich cyllideb a fydd ar gael y flwyddyn nesaf, ynteu a yw hyn yn dod oddi mewn y gyllideb addysg yn ei chyfanrwydd ac y bydd yn golygu eich bod yn dwyn o'r naill law, mewn gwirionedd, i dalu’r llall, a hefyd, beth yn union yw eich diffiniad o ysgol wledig neu ysgol fach mewn gwirionedd. Oherwydd, yn amlwg, dyna fydd yn penderfynu i raddau helaeth i ble y bydd yr arian hwn yn llifo. Rydych yn ei roi i'r consortia rhanbarthol yn hytrach na'r awdurdodau addysg lleol i’w ddosbarthu. Os gallwch egluro pam yn union y mae hynny'n wir, byddai hynny hefyd yn ddefnyddiol.

Er fy mod yn derbyn y gall ffedereiddio fod yn fodel effeithiol iawn, ac, yn wir, mae'n rhywbeth sy’n gweithio ar gyfer ysgol a oedd dan fygythiad ac sy’n dal i fod dan fygythiad o gau yn fy etholaeth i—Ysgol Llanbedr—sydd bellach yn gweithio gydag ysgol arall, yn groes i ddymuniadau'r awdurdod lleol, er mwyn goroesi, ac mae'n gwneud gwaith da iawn o hynny, ac mae niferoedd y disgyblion yn cynyddu. Ond, pe gallech ddweud wrthym sut yn union y bydd yr arian hwn yn cefnogi ffederasiynau, o gofio bod ffederasiynau mewn gwirionedd yn gyffredinol yn arwain at arbed symiau sylweddol o arian—ai dim ond arian i roi cychwyn ar bethau yw hwn, a yw’r rhain yn drefniadau tymor hir, ynteu ai cronfa tymor byr yw hon lle bydd cyfnod pan fydd y grantiau untro hyn ar gael i ysgolion ac yna y bydd y cyfnod hwnnw yn y pen draw’n dod i ben? Felly, rwyf yn croesawu'r arian ychwanegol, rwy’n croesawu’r datganiad ac rwy’n croesawu'r cyfeiriad teithio, ond rwy’n meddwl bod llawer yn dibynnu ar y diffiniadau hyn o ran beth yn union yw ysgol wledig neu ysgol fach. Rwy’n meddwl bod llawer yn dibynnu ar sut y caiff yr arian ei ddefnyddio a pha mor denau y caiff y jam hwnnw ei daenu ar draws y cannoedd o ysgolion gwledig sydd gennym yma yng Nghymru. Felly, efallai y gallwch roi rhywfaint o eglurder ar y pethau hynny ni.

Diolch yn fawr iawn, Darren, am y croeso i’r datganiad. I ddechrau, fel y dywedais wrth Llyr ynglŷn â’r rhagdybiaeth o gau, rwy’n gobeithio wir y bydd hynny’n symud man cychwyn y sgyrsiau hyn—yn hytrach na bod cau y dewis cyntaf ar y rhestr, ac yn hytrach na'r dewis olaf ar y rhestr. Ond rwy’n gobeithio, yn ogystal, drwy'r ymgynghoriad ar y cod, y gallwn edrych ar ffyrdd y gallwn gryfhau'r ymarfer ymgynghori. Rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol bod llawer o bobl yn gweld nad yw’r ymarfer ymgynghori presennol mor gryf ag yr hoffent iddo fod, ac mae cyfle i gryfhau hynny ar gyfer pob ysgol, a dweud y gwir, a sut y mae’r system yn ymdrin â phob ysgol.

Gadewch imi fod yn gwbl glir, ac eglurais hyn i'ch cydweithiwr Mohammad Asghar yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf, a oedd yn garedig iawn—na, Andrew, a dweud y gwir, oedd yn dirprwyo yn ei absenoldeb. Gadewch inni fod yn gwbl glir, mae'r MEG addysg wedi cynyddu 3.5 y cant. Mae £53 miliwn ychwanegol yn mynd i mewn i fy mhortffolio i yn y cylch cyllideb hwn, sydd wedi fy ngalluogi i flaenoriaethu a chyflwyno mentrau newydd. Mae'r dyraniad o £2.5 miliwn ar gyfer cefnogi amrywiaeth o gynigion penodol sy’n cael eu cyflwyno gan awdurdodau lleol ynglŷn â sut y byddant yn defnyddio'r arian hwnnw i gefnogi darpariaeth addysgol yn eu hardal benodol i godi safonau. Ochr yn ochr â hynny, bydd cyfle i ysgolion gwledig hefyd fanteisio ar gyllid sydd ar gael gennym ar gyfer arweinyddiaeth a chyllid a fydd ar gael gennym ar gyfer ffederasiynau a chydweithio agosach rhwng ysgolion sy’n gweithio yn ein system ysgolion hunan-wella. Byddaf eisiau gwneud yn siŵr bod yr holl arian hwnnw’n cael ei wario yn y rheng flaen, i sbarduno gwelliannau a safonau yn ein haddysg i'n plant gwledig. Nid wyf yn disgwyl i'r arian hwnnw fod yn eistedd mewn neuaddau sir neu mewn swyddfeydd consortia rhanbarthol.

Mae hwn yn gyfle i godi safonau yng Nghymru wledig a rhoi sylw i’r heriau penodol iawn sy’n gysylltiedig â hynny: yr her o fod yn bennaeth â llwyth gwaith addysgu uchel, a sut yr ydych yn rheoli hynny; beth y gallwn ei wneud i ddatblygu swyddogaeth rheolwyr busnes ar draws ystod o ysgolion; heriau real iawn gweithlu sefydlog nad yw'n cael y cyfle i fynd allan a dysgu oddi wrth ysgolion eraill; y cwestiwn, mewn ysgol wledig, os oes gennych chi weithlu bach, yw sut y gallwch fod â’r arbenigedd i wneud yn siŵr bod eich cynllunio cwricwlwm a’ch adnoddau mor eang ag y gallent fod. Felly, rwyf wedi nodi rhai syniadau o sut yr wyf yn disgwyl i'r arian greu y newid, ond os daw ysgolion ac AALlau ataf â ffyrdd radical eraill sy'n dangos sut y byddent yn gwella cyrhaeddiad ar gyfer ein plant, rwy'n barod i’w hystyried. Ond, y peth hanfodol i mi yw mai fy nisgwyliad yw bod yr arian hwn yn cyrraedd y rheng flaen ac yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i'r plant hynny.

O ran diffiniad, nid oes gennym un, Darren. Mae hynny'n rhan o'r broblem, a byddwn yn gweithio ar sut yn union y gallwn gael diffiniad cadarn. Ar hyn o bryd, mae gan Swyddfa Archwilio Cymru ffigurau y byddwn yn eu hystyried, yng nghyd-destun fy etholaeth fy hun, fel bod yn ysgolion mawr. Felly, mae angen inni gydweithio'n agos i allu cytuno ar y diffiniad hwnnw.

Ond, fel y dywedais, yr hyn sy'n bwysig mewn gwirionedd yw na ddylai pobl ystyried mai’r status quo yw hyn. Mae hyn yn rhan benodol o'n hymrwymiad cyffredinol i godi safonau ledled Cymru, ac mae rhai heriau penodol o ran sut yr ydym yn cyflawni hynny yn rhai o'n cymunedau mwy trefol, ac mae heriau penodol o ran sut yr ydym yn cyflawni hynny mewn cymunedau gwledig, a bydd hyn, rwy’n gobeithio, yn rhan o'r ateb, yn rhan o'n cenhadaeth genedlaethol gyffredinol.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cau ysgolion, a hyd yn oed y bygythiad o gau ysgolion, yn achosi rhaniadau o fewn cymunedau gwledig a rhyngddynt, yn enwedig pan fo cystadleuaeth rhwng disgyblion am leoedd mewn ysgol. Pan fydd yr ysgol yn cau, mae’r ardal yn colli adnodd cymdeithasol a diwylliannol a man cyfarfod ffisegol i aelodau'r pwyllgor. Mae'r ysgol leol yn gweithredu fel cyflogwr ac fel defnyddiwr yn yr ardal leol, ac mae rhai astudiaethau yn nodi bod rhieni'n teimlo’n llai tueddol i gyfrannu mewn ysgol newydd, fwy os yw eu hysgol leol yn cau. Gall ysgolion bach, gwledig greu manteision penodol i fyfyrwyr, fel dosbarthiadau llai ac ethos cymunedol.

Beth sy’n digwydd i'r ysgolion sy’n cael eu cau? Mae'r awdurdod lleol yn gwneud elw drwy gau'r ysgol a gwerthu’r tir i’w ddatblygu, ac ar yr un pryd, yn chwalu rhan bwysig o fywyd y gymuned. Yn ogystal, caiff barn y rhieni ei hanwybyddu neu ei diystyru i raddau helaeth. Dywedodd papur bro yn fy ardal i fod rhieni wedi cael eu syfrdanu gan y penderfyniad i gau Ysgol Maes Edwin ar fynydd Fflint. Nid oedd hyd yn oed AS Llafur lleol yr ardal, David Hanson, o blaid cau’r ysgol. Siaradodd Mr Hanson yn benodol am sut y mae datblygiadau tai newydd yn yr ardal, fel Croes Atti, datblygiad o 100 a mwy o dai o fewn dalgylch yr ysgol, yn golygu na fyddai'n iawn i gau'r ysgol, gan y gallai fod angen lleoedd ysgol ar blant y bobl a fydd yn symud i mewn i’r tai newydd hynny. Dylai'r awdurdod lleol wrando arno ef, efallai.

Rwy'n croesawu'r uchelgais y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi’i ddatgan ar gyfer ysgolion bach ac ysgolion gwledig. Fodd bynnag, byddai wedi bod yn llawer gwell gennyf i weld ymrwymiad llawn ganddi, yn ogystal ag addewid i ddefnyddio adnoddau’n briodol, i gefnogi cadw ysgolion gwledig ac ysgolion bach ar agor a gwrthdroi penderfyniadau diweddar i gau ysgolion bach yn fy rhanbarth i, er enghraifft, yr ysgol ar fynydd Fflint. Diolch.

Lywydd, hoffwn ddiolch i Michelle Brown am ei chyfraniad. Mae hi'n gwneud pwynt gwerthfawr ynglŷn â phwysigrwydd yr adeilad ffisegol yn aml mewn cymuned, a dyna pam, fel y cyhoeddais yn fy natganiad, yr wyf yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i sicrhau bod cymunedau’n defnyddio mwy ar adeiladau ysgol fel ffordd o gynnal rhan o wead bywyd yng nghefn gwlad Cymru. Ond, gadewch inni fod yn glir, mae ysgolion eisoes yn gwneud hyn yn effeithiol iawn. Mae ysgolion yn fy etholaeth i fy hun wedi camu i’r adwy ac wedi cymryd awenau’r gwaith o gynnal cyfleusterau chwaraeon a fyddai wedi cael eu colli yn y gymuned. Mae ysgolion yn ymwneud ar hyn o bryd, er enghraifft, â chymryd cyfrifoldeb am gyfleusterau llyfrgell a fyddai wedi cael eu colli i'r gymuned, a hoffwn annog defnyddio mwy ar adeiladau ysgol fel ased gwirioneddol i'r bobl sy'n byw yn yr ardal benodol honno.

Mae’r Aelod hefyd yn gwneud pwynt gwerthfawr ynglŷn â’r economi. Hwn oedd y pwynt a wnaeth aelodau, ac aelod arweiniol, Cyngor Gwynedd imi pan gyfarfûm â hwy fore Gwener. Roedden nhw’n cydnabod hynny. Dyna pam maen nhw’n edrych arnynt eu hunain, ac ar gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, i ddod o hyd i ffyrdd arloesol y gallant ei mabwysiadu i gynnal lleoliadau addysg mewn amrywiaeth eang o gymunedau, oherwydd maent yn cydnabod yr union bwynt hwnnw a’u cyfrifoldeb cyffredinol.

Bydd yr ymgynghoriad yn dechrau cyn bo hir. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn awyddus i gymryd rhan lawn ynddo, ond mae’n rhaid imi ddweud nad wyf ar hyn o bryd yn bwriadu edrych eto ar unrhyw benderfyniadau a wnaethpwyd yn flaenorol.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad heddiw? Yn enwedig, croesawaf yn fawr yr hyn yr ydych wedi'i ddweud am ddarparu arian i annog a chefnogi datblygiad ffederasiynau ar draws pob ysgol a gynhelir, ynghyd â gwell gwybodaeth ac arweiniad. Rwy’n credu bod hynny’n bwysig iawn. Rydych yn ymwybodol o fy mhryderon ynghylch y mater hwn.

Hefyd, roedd gen i ddiddordeb mawr yn yr hyn a ddywedasoch am yr ymgynghoriad ar y cod trefniadaeth ysgolion fel cyfle i'r holl bartïon dan sylw i gyfrannu. Fel y gwyddoch, nid dim ond ysgolion gwledig sy'n gweld cau ysgolion yn fater anodd iawn. Mae pob ysgol, yn fy mhrofiad i, yn tueddu i fod wrth galon eu cymuned, ac rwy’n gwybod eich bod yn ymwybodol bod gennyf rai pryderon ynghylch y cod trefniadaeth ysgolion. Rwy'n credu ei bod yn bendant yn bryd ei adolygu, a hoffwn ofyn sut yr ydych yn gweld y broses honno yn mynd yn ei blaen, ac yn benodol, sut y byddwch yn sicrhau bod rhieni a chymunedau’n cael llais yn y diwygiadau yr ydych yn edrych arnynt.

Lywydd, a gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiynau? Rwy’n gobeithio nad wyf yn datgelu gormod o gyfrinach wrth ddweud y byddai Lynne a mi, yn ystod tymor blaenorol y Cynulliad, yn anfon negeseuon ar draws y Siambr am yr union bwnc hwn, sef ein rhwystredigaethau â'r cod trefniadaeth ysgolion.

Rwy’n meddwl ei bod yn amserol, dair blynedd ar ôl ei sefydlu, i adolygu ei effeithiolrwydd. Rwyf yn arbennig o awyddus i edrych ar sut y gallwn ei newid i edrych ar egwyddor y rhagdybiaeth yn erbyn cau, ond rwy’n gwybod bod rhwystredigaethau ar draws y Siambr, gan Aelodau Cynulliad sy'n cynrychioli pob gwahanol fath o gymunedau, ynghylch pa un a yw mor gadarn ag y gall fod. Rwy’n gobeithio y gallwn fanteisio ar y cyfle hwn i edrych ar hyn yn ei gyfanrwydd, oherwydd mae’r Aelod yn llygad ei le: mae ysgolion yn bwysig, beth bynnag yw natur y gymuned. Rwy'n ymwybodol bod yr ysgolion mewn rhai cymunedau ym mhen uchaf y Cymoedd yn ôl pob tebyg yr un mor anghysbell â rhai o'r ysgolion yr wyf i’n gwybod amdanynt ac yn hoff iawn ohonynt. Felly, mae angen inni edrych ar hyn mewn ffordd gyfannol, ac yn sicr nid yw hyn yn gosod safon wahanol ar gyfer un math o ysgol o gymharu ag un arall.

Mae’r Aelod yn iawn am sut y gallwn ymgysylltu â rhieni a chymunedau. Byddaf yn defnyddio'r ystod lawn o beiriannau cyhoeddusrwydd sydd ar gael i Lywodraeth Cymru. Rwy’n gobeithio ein bod wedi cael dechrau da heddiw o ran rhoi cyhoeddusrwydd i hyn. Rwy'n ddiolchgar i'r cyfryngau am dynnu sylw at y datganiad y prynhawn yma, ond byddaf yn dibynnu ar Aelodau'r Cynulliad eu hunain, mewn gwirionedd—byddwn yn ddiolchgar iawn i Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr pe bydden nhw eu hunain yn cymryd rhan yn yr ymgynghoriad ac yn sicrhau bod yr ymgynghoriad ar gael yn eang i bobl y maent yn gwybod bod ganddynt ddiddordeb yn y mater penodol hwn. Po fwyaf o leisiau y gallwn eu clywed, y mwyaf y cyfleoedd y bydd gennym i sicrhau cod sefydliad priodol sydd wir yn adlewyrchu pryderon y bobl yr ydym i gyd yn eu cynrychioli.

Fel y dywedwch, gall ysgolion bach ac ysgolion gwledig ddarparu manteision academaidd, diwylliannol a chymdeithasol gwirioneddol. Pan alwais ar Lywodraeth flaenorol Cymru i ymateb i bryderon bod Cyngor Sir y Fflint yn defnyddio data hen ac anghywir ac yn gweithredu’n groes i'r cod trefniadaeth ysgolion ynglŷn â chynigion i gau nifer o ysgolion yno, gan gynnwys ysgolion bach ac ysgolion gwledig, Ysgol Gynradd Sirol Llanfynydd ac Ysgol Maes Edwin ar fynydd y Fflint, y cyfeiriwyd ati’n gynharach, dywedodd eich rhagflaenydd,

ni allaf roi sylwadau ... o ran y cod trefniadaeth ysgolion a'r canllawiau, oherwydd, wrth gwrs, gallai hyn ddod gerbron Gweinidogion Cymru.

Wrth gwrs, yng nghyd-destun ysgolion bach ac ysgolion gwledig, nid oedd hynny wedi bod yn wir ers 2013. Nawr, er bod yn rhaid i gynghorwyr gadw at dystiolaeth faterol sy’n berthnasol i'r cod trefniadaeth ysgolion a chywirdeb y data a ddefnyddir gan gabinet y cyngor fel sail i'w penderfyniad i argymell cau ysgolion, pan ddaeth y cynigion cau hyn i'r cyngor, nid oedd y sylwadau hynod wleidyddol gan arweinydd y cyngor yn berthnasol i'r materion y mae'n rhaid i'r cyngor eu hystyried, ac roedd yr arfer hwn o sgorio pwyntiau gwleidyddol ar y ddau achlysur yn codi pryderon difrifol ynghylch ar ba sail y gwnaeth ei gabinet eu penderfyniadau.

Rydych yn dweud nad ydych yn mynd i edrych eto ar benderfyniadau a wnaethpwyd yn flaenorol. A yw hynny, felly, yn golygu eich bod yn bolltio drws y stabl ar ôl i Lywodraeth flaenorol Cymru a'r Prif Weinidog presennol adael i'r ceffylau ddianc, neu, o dan amgylchiadau fel hyn, a wnewch chi ailystyried y dystiolaeth a ddefnyddiwyd i gyfiawnhau cau i aelodau ac i'r cyhoedd, yng nghyd-destun yr hyn a oedd yn ofynnol gan y cod trefniadaeth ysgolion mewn gwirionedd?

Mark, roeddwn i’n meddwl fy mod wedi ei gwneud yn gwbl glir wrth ateb Michelle Brown nad wyf yn fodlon ailagor achosion sydd wedi eu gweithredu eisoes. Mark, ni allaf ond bod yn gyfrifol am y sefyllfa yr wyf ynddi nawr. Nid yw hyn yn fater o gau drws y stabl ar ôl i'r ceffyl ddianc. Mae hwn yn gyfle gwirioneddol i gydnabod yr heriau penodol o ddarparu addysg mewn ardal wledig a'r rhwystrau a all ei gwneud yn anoddach i’r addysg honno gyflawni rhagoriaeth absoliwt, ac rwy’n benderfynol o wneud hynny. Mae'n ddrwg gennyf eich bod yn teimlo bod y polisi hwn—. Yn wahanol i’ch llefarydd addysg, sy’n gweld rhinwedd yn yr hyn yr wyf yn ei wneud, mae'n ddrwg gennyf nad ydych wedi gallu rhannu’r brwdfrydedd hwnnw.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is a statement by the Minister for Skills and Science on employability. I call on the Minister to make her statement. Julie James.

Diolch, Lywydd. Mae cefnogi pobl i fynd i mewn, aros a symud ymlaen o fewn cyflogaeth barhaus yn rhan hanfodol o sicrhau dyfodol ffyniannus a diogel i Gymru. Mae ‘Symud Cymru Ymlaen' yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i ail-lunio

cefnogaeth cyflogadwyedd ar gyfer unigolion sy'n barod am swyddi, a'r rhai sydd bellaf o'r farchnad lafur, i gael y sgiliau a'r profiad i ennill a chadw cyflogaeth gynaliadwy.

Mae Llywodraeth Cymru, felly, yn datblygu cynllun cyflogadwyedd y bwriadaf ei gyhoeddi yn y flwyddyn newydd, a fydd yn nodi sut y byddwn yn creu'r amodau i gyflawni'r ymrwymiad hwn a sut y byddwn yn mesur llwyddiant.

Amlinellais ym mis Gorffennaf syniadau cynnar Llywodraeth Cymru ar ddatblygu rhaglen gyflogadwyedd sengl ar gyfer pob oed, gan ddwyn ynghyd y gweithgareddau o'n rhaglenni cyflogadwyedd presennol i ddiwallu’n well anghenion y rhai sydd angen cymorth i fynd i mewn, aros a symud ymlaen yn y gweithle. Fel y dywedais bryd hynny, bydd y rhaglen hon yn ein galluogi i ymateb yn well i heriau'r farchnad lafur yr ydym yn awr yn eu hwynebu: yr her barhaus o gynnal cyfradd ddiweithdra isel, yn enwedig o ystyried yr angen i fynd i'r afael â lefelau anghymesur o ddiweithdra mewn rhai grwpiau ac ardaloedd daearyddol, gan gydnabod yr achos clir dros ganolbwyntio mwy ar leihau anweithgarwch economaidd.

Fodd bynnag, gwyddom nad yw'n ddigon i ganolbwyntio yn unig ar gael pobl i mewn i waith. Mae angen sicrhau bod unigolion yn cael gwaith gweddus a chynaliadwy a'u bod yn symud ymlaen i, ac o fewn, swyddi diogel. Er bod mynd i mewn i gyflogaeth yn ffactor allweddol o ran lleihau tlodi, mae hefyd yn bwysig cydnabod y mater cynyddol o dlodi mewn gwaith yng Nghymru. Erbyn hyn mae mwy o aelwydydd sy'n byw mewn tlodi lle mae rhywun yn gweithio, nag sydd ddim.

Bydd ein cynllun cyflogadwyedd, felly, yn nodi sut y gellir targedu ein cymorth yn fwyaf effeithiol i symud mwy o unigolion ymlaen o anweithgarwch economaidd i waith, gan gadw pwyslais ar ddilyniant mewn a thrwy gyflogaeth gynaliadwy. Bydd y cynllun yn cydnabod bod cael pobl i mewn i gyflogaeth gynaliadwy ac ystyrlon yn golygu mwy na chynyddu sgiliau. Mae angen ymagwedd gyfannol sy'n ceisio nodi a mynd i'r afael ag anghenion a rhwystrau y mae pob unigolyn yn eu hwynebu wrth ennill, cadw a symud ymlaen o fewn cyflogaeth.

Rydym yn credu mewn dull cyflogadwyedd integredig, sy’n cysylltu mentrau sgiliau â gwasanaethau cyflogaeth ac â gwasanaethau cyhoeddus eraill sy’n mynd i'r afael â rhwystrau sy'n gysylltiedig â chyflogadwyedd, yn benodol integreiddio gwaith a gwasanaethau iechyd i gefnogi pobl â chyflyrau iechyd ar y cyfle cyntaf posibl i gael mynediad i neu i aros mewn gwaith. Rydym hefyd yn cydnabod pwysigrwydd gweithio gyda chyflogwyr i integreiddio cymorth busnes a sbardunau caffael Llywodraeth Cymru yn llwyr o fewn ein dull cyflogadwyedd ehangach er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o'r potensial i dargedu recriwtio i swyddi newydd a grëwyd o grwpiau gweithgarwch isel.

Er mwyn blaenoriaethu a thargedu ein hymyraethau cyflogadwyedd a sgiliau yn fwy effeithiol, byddwn yn datblygu dull systematig o nodi angen ac o atgyfeirio at gymorth cyflogadwyedd drwy wasanaeth cyngor ar gyflogaeth newydd. Bydd y gwasanaeth cyngor ar gyflogaeth yn cryfhau ac yn uno'r gwasanaethau asesu, broceriaeth, atgyfeirio a chyngor, a bydd yn gweithredu yn gyfan gwbl annibynnol ar y ddarpariaeth cymorth cyflogadwyedd er mwyn sicrhau pwyslais clir, diduedd ac absoliwt ar anghenion yr unigolyn. Bydd cyngor a broceriaeth barhaus yn cael eu darparu drwy'r gwasanaeth cyngor cyflogaeth i sicrhau bod unigolion yn cael eu cefnogi yn effeithiol ar eu taith i mewn i ac o fewn cyflogaeth.

Bydd y cynllun cyflogadwyedd yn nodi fframwaith ar gyfer gweithredu gan ddefnyddio tystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio. Byddwn yn gweithio ar draws y Llywodraeth a chyda phartneriaid dros yr wythnosau nesaf i ddatblygu'r fframwaith hwn, gan adeiladu ar y themâu allweddol o'n hymgysylltu hyd yn hyn sydd wedi gosod y sail ar gyfer ein dull cyffredinol. Bydd y dull hwn yn un pob oed a hollgynhwysol. Byddwn yn symud i ffwrdd o ymagwedd a yrrir gan garfan, sy’n targedu grwpiau penodol o bobl ddi-waith neu bobl sy'n anweithgar yn economaidd gydag ymyriadau penodol, ac yn hytrach yn canolbwyntio cefnogaeth o gwmpas anghenion yr unigolyn. Mae tystiolaeth yn dweud wrthym fod cymorth pwrpasol a dwys sydd wedi'i deilwra i anghenion unigolion er mwyn cynyddu cyflogadwyedd a mynd i’r afael â rhwystrau yn hanfodol. Byddwn hefyd yn cael gwared ar y ffiniau rhwng darpariaeth mewn gwaith ac allan o waith i greu continwwm o gymorth i unigolion ar ôl iddynt gael mynediad i'r gweithle, yn enwedig ar gyfer y rhai sydd mewn perygl o roi'r gorau i gyflogaeth.

Bydd ein dull wedi ei integreiddio a'i gymell. Byddwn yn atgyfnerthu nifer y rhaglenni a gynigir drwy ddod ag ymyriadau at ei gilydd drwy ein dull pob oed a hollgynhwysol a, chan weithio drwy ein cymorth busnes a’n sbardunau caffael, byddwn yn cymell creu cyfleoedd swyddi wedi’u targedu yn fwy ar gyfer unigolion dan anfantais ac yn gosod premiymau ar gymorth mewn ardaloedd dan anfantais arbennig. Bydd ein dull hefyd wedi ei foderneiddio ac yn effeithlon. Byddwn yn cyrraedd mwy o unigolion drwy gyflwyno ac ehangu gwasanaethau cyflogadwyedd digidol a byddwn yn rhyddhau adnoddau trwy fodelau darparu mwy effeithlon ac arloesol, fel y dull a gomisiynir yn genedlaethol, a reolir yn rhanbarthol ac a ddarperir yn lleol y byddwn yn ei fabwysiadu ar gyfer y rhaglen gyflogadwyedd newydd ar gyfer pob oed.

Bydd y dull hwn yn gofyn am ymdrech a phwyslais cydgysylltiedig, nid yn unig ar draws Llywodraeth Cymru, ond hefyd gydag adrannau Llywodraeth y DU, yn enwedig yr Adran Gwaith a Phensiynau, gydag awdurdodau lleol, y trydydd sector, y sector preifat, a chyda grwpiau rhanddeiliaid a phartneriaid cyflawni. Bydd angen i'r ymdrech hon groesawu hyblygrwydd ac arloesedd gan gadw pwyslais diwyro ar wella a chanlyniadau. Bydd ein gwaith gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau, yn bartner allweddol yng Nghymru, yn parhau er mwyn gwneud pob ymdrech i ymgorffori eu rhaglenni o fewn agenda gyflogadwyedd ehangach Cymru. Mae egwyddorion ein cynllun cyflogadwyedd yn sail i'r rhaglen gyflogadwyedd newydd ar gyfer pob oed a’n gwaith o gyd-gynllunio rhaglen gwaith ac iechyd yr Adran Gwaith a Phensiynau yng Nghymru. Mae hyn yn gyfle i alinio ehangder y cymorth cyflogaeth sydd ar gael i unigolion ar draws Cymru yn fwy effeithiol.

Wrth ddatblygu'r cynllun, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda’r holl chwaraewyr allweddol i sicrhau bod cyfleoedd ar gael i bawb. Bydd ein dull newydd o gefnogi cyflogadwyedd yn hyblyg, wedi’i gomisiynu yn genedlaethol, wedi’i reoli yn rhanbarthol, wedi’i gyflwyno yn lleol ac, yn bwysicaf oll, yn canolbwyntio ar yr unigolyn. Rydym yn credu y bydd y dull hwn o fudd i unigolion ar draws Cymru wrth ennill, cadw a symud ymlaen o fewn gwaith, a bydd yn cyflwyno'r dyfodol llewyrchus a diogel ar gyfer Cymru sydd ei angen arnom i symud Cymru ymlaen. Diolch.

May I thank you for your statement this afternoon, Minister? I welcome the announcement that there is to be an employability programme and the general principle of creating a more accessible, more flexible programme, with the support of the employment advice service in this case, of course, but the statement raises a number of questions because, essentially, it announces that there is to be an employability programme and an employment advice service. Perhaps you can mention who will develop the employability programme. I assume it would be the Government, but it would be good to know, because, if you are going to make a statement or an announcement by January, there isn’t a great deal of time to include various stakeholders in that discussion. When do you anticipate that the programme will become active? Perhaps you could tell us a little about the resources and the costs of implementation. And also, the employment advice service that you mentioned, what sort of capacity will that have? How many people do you anticipate they will be working with on an annual basis? Perhaps you could tell us a little about the cost that you anticipate and from what budget the funding for that will come from.

You mentioned that you want to commission nationally, manage regionally, and deliver locally. Now, I assume—I may be wrong—that you anticipate that the regional skills partnerships will have a role to play. So, what consideration have you given, in considering that model, to perhaps devolving more responsibility to those partnerships, certainly in terms of budgets and so on in relation to this area? I’d be pleased to hear to what extent there is more scope perhaps to do that.

You also mentioned, of course, all-age provision. I assume that we are talking about post-16. Perhaps you could tell us whether you have considered extending that to post-14, because you will be as aware as I am that many people have reached the point where they have made decisions by the time that they reach that age. Perhaps we are catching them too late, or failing to catch them at all perhaps, because it’s too late before they face that kind of situation. The statement does mention that the approach would be all-age and all-encompassing and that you are looking at an approach that is integrated and incentivised.

You mentioned being modernised and efficient, but I don’t see an emphasis on ensuring that the service is effective. I do think that that is an important consideration, and perhaps you could tell us more about how you intent to evaluate the effectiveness of the provision. How will you measure success under these new arrangements that you have set out this afternoon? Much of the success of what you hope to achieve, from what I see from the statement, will depend to some extent on the UK Government and perhaps the record in the past period doesn’t give one much confidence when we look at the way that the apprenticeship levy, for example, has been dealt with. Perhaps, as I am talking about that particular levy, you could tell us how you anticipate that that could strengthen or complement this provision that you have announced today. We heard earlier about the announcement made yesterday on the level of funding that will be allocated by the UK Government. I would suggest that we shouldn’t assume that that is new funding, because it’s been lost from elsewhere. We will lose out elsewhere. But it will be interesting to hear how you see the contribution of that levy playing out in this context.

When we do talk of this area, one crucially important area is the element of marketing and promoting the value of the acquisition of skills for people who aren’t in employment, and even those who are in employment—perhaps more so. I would have thought that we would need a strong marketing campaign to back up programmes such as these. Perhaps you could tell us a little more—because the DWP and local authorities and the provision in terms of health and so on will be generating some demand, but perhaps more specifically for those people in employment—about how and where do we ensure that we sell this to employers, to young people, to parents and all those various groups out there that we want to see taking advantage of the provision. Thank you.

Diolch am y cwestiynau yna, Llyr. Byddaf yn dechrau gyda'r ardoll brentisiaethau, dim ond i fod yn glir. Rwy’n teimlo, ddirprwy Lywydd, fy mod wedi gwneud y sylwadau hyn sawl gwaith yn y Siambr hon, ond rwyf am eu gwneud nhw eto. Nid yw'r ffigurau sydd wedi eu rhyddhau gan y Trysorlys yn golygu bod arian newydd sylweddol yn dod i Gymru, oherwydd nad ydynt yn ystyried gostyngiadau a wneir i raglenni cymaradwy yn Lloegr, gan gynnwys prentisiaethau ac, felly, mae angen eu hystyried yn rhan o'r darlun mwy, sy'n dangos—ni fyddwch yn synnu i glywed—toriadau mewn termau real i'r cyllid sydd ar gael i Gymru dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, ac nid ydynt ychwaith yn dangos effaith tua £30 miliwn a fydd yn cael ei dalu’n ôl i'r Trysorlys gan ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru drwy'r ardoll. Felly, dim ond i fod yn glir: nid yw’r ardoll yn ddim mwy na threth gyflogaeth Llywodraeth y DU. Mae’n gwrthdaro yn uniongyrchol â meysydd lle mae'r pwerau wedi'u datganoli. Mae gennym ein hymagwedd wahanol a phoblogaidd iawn ein hunain at brentisiaethau, y mae'r Aelod yn gwybod amdanynt ac mae wedi bod yn gefnogol iawn iddi, ac mae hyn yn torri’n syth ar ei thraws. Felly, nid yn unig nad oes gennym unrhyw arian newydd ond, yn amlwg, mae’n rhaid i’n gwasanaethau cyhoeddus i gyd dalu'r ardoll ac felly maen nhw'n cael eu hamddifadu o arian. Felly, nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl ac rydym yn flin iawn am y peth. Dydw i ddim yn meddwl fy mod yn dweud unrhyw beth newydd: rwyf wedi dweud hynny sawl gwaith o'r blaen. Mae’n ddirgelwch i mi sut y gallaf fod yn fwy clir. Nid oes unrhyw arian newydd. Rydym yn parhau â'r rhaglen oedd gennym o'r blaen. Rwy'n credu mai dyma’r degfed tro o leiaf yr wyf wedi dweud hynny yn gyhoeddus ac wrth bawb arall sydd wedi gofyn i mi. Felly, nid wyf yn deall sut y gallaf fod yn fwy clir, Lywydd. Felly, dyna'r sefyllfa yr ydym wedi ein cael ein hunain ynddi. Bydd datganiad yr hydref, wrth gwrs, yn egluro'r sefyllfa yn llwyr ac, os yw pethau'n newid, byddaf, wrth gwrs, yn hysbysu'r Aelodau yn rheolaidd ond nid ydym yn disgwyl newid a dyma’r sefyllfa fel yr wyf yn ei deall. Felly, dyna'r pwynt ynghylch yr ardoll brentisiaethau.

O ran y gweddill ohono, beth rwy'n ei gyhoeddi heddiw yw dechrau rhaglen bolisi i ddatblygu'r rhaglen hon, ac rwy'n gofyn i’r Aelodau am eu mewnbwn i fframwaith y rhaglen. Dydw i ddim eto mewn sefyllfa i ddweud wrthych faint mae'n ei gostio a phob dim arall gan nad ydym wedi gorffen ymdrin â’r polisi yn gyfan gwbl. Bu proses o ymgynghori. Mae croeso mawr i bob un, pob AC sydd eisiau cyfrannu at hynny yn bersonol ar ran eu hetholwyr, a byddaf yn dod yn ôl yn y flwyddyn newydd gyda chynnig priodol o ran y polisi cyffredinol. Ond ei hanfodion yw, ar y pwynt cyswllt, na ddylai'r unigolyn orfod ymgodymu â pha fath o gyllid y maent yn ei gael. Felly, yn hytrach na gorfod dweud yn awr, 'Wel, nid ydych wedi gwneud cais—gwnaethoch gais am Twf Swyddi Cymru ond, yn anffodus, rydych yn 25 a dylech fod wedi gwneud cais am rywbeth arall', byddwn yn cael gwared ar hynny. Yr hyn a fydd gennym fydd y gwasanaeth cyngor cyflogaeth hwn, a fydd yn broceru gallu'r unigolyn i ddweud beth sydd ei angen arnynt ac yna’n eu helpu i gael yr hyn sydd ei angen arnynt.

Rydw i wedi bod yn hynod o glir bod yn rhaid i hynny gael ei wahanu’n llwyr oddi wrth y cymorth gwirioneddol y maent yn ei gael, oherwydd a dweud y gwir—a byddaf yn hollol glir ynglŷn â hyn—nid wyf yn dymuno cael unrhyw gysylltiadau o gwbl â’r math o asesiad sydd wedi bod yn gysylltiedig â sancsiynu budd-daliadau ac yn y blaen, yr wyf yn credu ei fod yn ffiaidd ac yn wir sydd ond yn gyrru pobl anobeithiol i fwy o anobaith. Felly, yr hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud yw broceru ar gyfer yr unigolyn ffordd iddynt fynegi eu hanghenion eu hunain wrth y Llywodraeth, ac i ni roi'r gwasanaethau iddynt y maent arnynt eu hangen. Gallai hynny fod yn sgiliau a gallai fod yn hyfforddiant—hyfforddiant cyflogaeth neu hyfforddiant mewn cyflogaeth—ond gall hefyd fod yn ddarpariaeth iechyd neu ofal plant neu deithio neu beth bynnag. Felly, byddaf yn cynnull grŵp traws-Lywodraeth i edrych ar hyn, a byddwn yn edrych i weld sut y gallwn ni o ddifrif ac yn gyfannol edrych ar y rhwystrau y mae unigolyn yn eu hwynebu i gyflogaeth gynaliadwy, neu yn wir i’r camau tuag at gyflogaeth, a allai gynnwys gwirfoddoli a gwaith cymunedol ac yn y blaen, i'w cael ar hyd y llwybr hwnnw, gan ein bod yn gwybod bod y math hwnnw o gysylltiad yn gyrru pobl allan o dlodi ac i mewn i iechyd.

Felly, mae hwn yn wir yn ddiweddariad cynnar iawn i’r Cynulliad o ran ein cyfeiriad polisi, gan fy mod yn awyddus iawn i wybod beth oedd yr Aelodau yn ei feddwl am y cyfeiriad polisi hwnnw, ac yna byddaf yn dod yn ôl atoch chi ar ôl i ni gael y peth mewn ffurf fwy cynhwysfawr.

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw. Dywedodd y Gweinidog ei bod yn bwriadu ail-lunio cymorth cyflogadwyedd er mwyn i unigolion sy'n barod am swyddi gael gwaith gweddus a chynaliadwy.  Mae sicrhau bod gan fyfyrwyr sy’n gadael addysg y sgiliau cywir i'w helpu yn y byd gwaith yn hanfodol i hyn. Mae’r Gweinidog yn dweud ei bod yn cydnabod pwysigrwydd gweithio gyda chyflogwyr i wneud y gorau o’r potensial i helpu grwpiau gweithgarwch isel i fynd i gyflogaeth. Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog pa gynlluniau sydd ganddi i gryfhau cysylltiadau gyda'r gymuned fusnes i sicrhau bod hyn yn digwydd yng Nghymru?

Rwy’n croesawu'r cadarnhad y bydd y dull hwn ar gyfer pob oedran ac yn hollgynhwysol. Sut y bydd y Gweinidog yn sicrhau bod ei dull yn lleihau'r anghydbwysedd rhwng y rhywiau yn ein gweithlu, a pha gamau penodol y bydd hi’n eu cymryd i gynorthwyo pobl hŷn i fynd yn ôl i mewn i'r gweithlu yng Nghymru?

Dywed y Gweinidog fod cyflogaeth yn golygu mwy na chynyddu sgiliau.  Mae cynyddu sgiliau, fodd bynnag, yn chwarae rhan allweddol o ran cael pobl i mewn i gyflogaeth gynaliadwy. Rwy’n gresynu, felly, at y ffaith y bu diffyg ymrwymiad sylweddol gan Lywodraeth Lafur Cymru i ailfuddsoddi’r arian hwn mewn gwell hyfforddiant prentisiaeth. Dyma'r arian a roddwyd gan y busnesau— [Torri ar draws.] Dyma'r arian a roddwyd gan y busnesau, ac mae'n hanfodol bod hwn yn cael ei ailfuddsoddi mewn hyfforddiant. A yw'r Gweinidog yn gwerthfawrogi siom grwpiau fel consortiwm adwerthu Cymru fod Llywodraeth Cymru yn ystyried cyllid canlyniadol yr ardoll yn ffrwd refeniw ac nad ydynt yn ei gysylltu â’r rhai sydd wedi cyfrannu ato? Pam y mae Llywodraeth Cymru yn gwrthod neilltuo’r arian hwn i gefnogi busnesau? Mae Llywodraeth Cymru wedi brolio ei thasglu’r Cymoedd. [Torri ar draws.] Mae Llywodraeth Cymru wedi brolio ei thasglu’r Cymoedd. Oni ellid defnyddio’r cronfeydd hyn i ddarparu hyfforddiant sgiliau ar gyfer pobl yn y cymunedau o amddifadedd mwyaf yn ein Cymoedd?

Mae’r sicrwydd o ran cyllid a roddir gan Lywodraeth y DU i’w groesawu’n fawr, a bydd cyflogwyr yn teimlo eu bod wedi cael eu siomi gan Lywodraeth dan arweiniad Llafur os yw'n gwrthod buddsoddi’r arian hwn mewn hyfforddiant a phrentisiaethau yng Nghymru, er, ar y cyfan, fy mod yn gwerthfawrogi'r hyn y mae'r Gweinidog yn ei wneud fan hyn.

Er bod perygl i hyn ymddangos fel tiwn gron, nid oes unrhyw arian ychwanegol. Bydd yr Aelod yn gyfarwydd â sut y mae fformiwla Barnett yn gweithio. Felly, yr hyn y mae'r Trysorlys wedi ei wneud yw cyhoeddi cyllid canlyniadol mewn un rhan heb ddangos y cyllid anghanlyniadol mewn rhan arall i chi. Felly, er enghraifft, mae toriad o 17 y cant yn y cyllid sylfaenol, sy'n cyfateb i’r cyllid ar gyfer prentisiaethau. Dim ond un ohonynt yw hynny; mae nifer o rai eraill. Felly, byddwch yn gwybod mai un o egwyddorion sylfaenol datganoli yw bod yr arian yn dod i Lywodraeth Cymru er mwyn i Lywodraeth Cymru bennu ei blaenoriaethau. Mae'r syniad y gallwch newid trethiant cyffredinol am dreth gyflogaeth benodol ac yna cwyno am y ffaith nad yw’n cael ei neilltuo yn eithriadol o—wel, chwerthinllyd, a dweud y gwir. Nid yw'n glir chwaith sut y caiff ei wario yn Lloegr. Felly, er ei bod yn wir y bydd system dalebau ar gyfer rhai cyflogwyr sy'n talu'r ardoll, nid yw'n gwbl glir i mi sut y bydd busnesau bach a chanolig nad ydynt yn talu’r ardoll yn cael cyllid, ac nid yw'n glir chwaith sut y bydd cyrff y sector cyhoeddus sy’n talu'r ardoll yn gallu gwario’r cyllid hwnnw. Felly, nid yw’n ddim byd mwy na thoriad mewn trethiant cyffredinol, a threth benodol yn lle hynny. Ac yn anffodus, Ddirprwy Lywydd, nid oes gennyf eiriau eraill i fynegi hyn. Rwy'n teimlo fy mod i wedi ei ddweud hyd at syrffed.

O ran y gweddill ohono, gwnaeth yr Aelod bwynt rhesymol am yr angen i fusnesau gael eu cynnwys yn ein cynlluniau, ac, wrth gwrs, maent yn cael eu cynnwys. Rwyf wedi siarad llawer am gynlluniau a gomisiynir yn genedlaethol ac sydd â phwyslais rhanbarthol. Bydd yr Aelod yn gyfarwydd â gwaith y partneriaethau sgiliau rhanbarthol, ac, wrth gwrs, ymgynghorwyd â nhw yn y ffordd yr ydym wedi edrych ar ein polisi cenedlaethol, a byddwn yn parhau i ymgynghori â nhw, ac, yn wir, maen nhw wedi gweithio'n galed iawn ar roi eu cynlluniau eu hunain at ei gilydd.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw. Mae wedi bod yn bwysig iawn edrych ar ble’r ydym yn mynd i fynd i’r afael â rhai o'r problemau sy'n effeithio ar rai o'r cymunedau o amddifadedd mwyaf. Roeddwn yn mynd i ofyn i chi am yr ardoll, ond yr wyf yn credu eich bod wedi ateb hynny yn eithaf clir. [Torri ar draws]. Na, mae’n iawn.

Ond y materion y buom yn siarad amdanynt—yn amlwg, rydych chi wedi sôn amdanynt ychydig bach, ond roeddwn yn siomedig o weld yn y papur, yn y datganiad ei hun, nad oes sôn am gludiant. Rydych wedi sôn amdano yn eich ateb i Llyr Gruffydd, mewn un pwynt, ond rwy’n credu bod y mater o gludiant yn hanfodol. Oherwydd, os ydych yn canolbwyntio ar anghenion yr unigolyn, ei fod yn ymwneud â sut mae unigolyn yn cael mynediad at rai o'r gwasanaethau hynny, nid dim ond rhai o'r cyfleoedd cyflogaeth, ond hefyd rhywfaint o'r cyngor a all fod ar gael yn ogystal. Felly, rwy’n credu bod angen i ni edrych ar y mater o gludiant.

Yn eich datganiad, rydych yn dweud ei fod yn mynd i gael ei gomisiynu yn genedlaethol, a’i reoli yn rhanbarthol. Nawr, a yw hynny'n golygu mewn gwirionedd fod swyddogaeth i bartneriaethau sgiliau rhanbarthol? Beth yw eu swyddogaeth, ac a allwch chi o bosibl ganolbwyntio ar bartneriaeth y de, yn arbennig, a’r cynllun sydd ganddynt, a sut y mae hynny'n ffitio i mewn i agenda’r gwasanaeth cyngor cyflogaeth?

A allwch chi hefyd edrych efallai ar sut y byddai'r cynllun hwn yn gweithio gyda chynlluniau eraill sydd ar waith, yn enwedig yn fy ardal i, gyda'r tasglu dur, a sut y mae hynny'n mynd i ffitio i mewn i'r darlun cyfan hwn yn ogystal—oherwydd, yn amlwg, fod gennym lawer o unigolion sydd angen y cymorth a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu—a sut y mae hynny'n ffitio i mewn i hynny?

Weinidog, mae'n bwysig ein bod yn mynd i'r afael â'r heriau a wynebir gan ein cymunedau o amddifadedd—ein cymunedau ôl-ddiwydiannol— sy'n wynebu cyfnodau anodd. Rwy'n edrych ymlaen at weld sut y mae hyn yn gweithio i'r bobl hynny.

Diolch yn fawr am y cwestiynau hynny, David Rees. Rwy’n credu, ar y pwynt ynghylch cludiant, ei bod yn wir nad oeddwn yn sôn amdano yn y datganiad ei hun, ond mae hynny yn unig oherwydd y byddai gennych restr siopa fawr, hir yn y diwedd pe byddech yn cynnwys popeth—ond nid yw hynny’n bychanu ei bwysigrwydd. Yn amlwg, yr hyn yr ydym yn edrych arno yw edrych i weld pa rwystrau y mae pob unigolyn yn eu hwynebu, ac, os oes anhawster o ran cludiant, yna mae angen i ni ddod o hyd i ffordd o atal hynny.

Yn wir, bûm yn ymweld â llyfrgell i fyny yn y Blaenau, yn Abertyleri, dim ond y diwrnod o'r blaen, a siaradais â nifer o bobl yno a oedd yn ein grwpiau cynhwysiant digidol, a llyfrgellydd yno, a oedd yn unigolyn rhagorol mewn gwirionedd. Dywedodd bron pawb yno mai cludiant oedd un o'r problemau mwyaf oedd ganddynt o ran cael mynediad at y swyddi yr oeddent yn chwilio amdanynt, yn rhan o'u chwiliad budd-daliadau. Felly, rwy'n gyfarwydd iawn â hynny, a byddwn yn sicr yn edrych ar hynny. Mae fy nghydweithiwr, Ken Skates, a minnau yn rhan fawr o'r cynnig hwnnw.

O ran sut y mae'n cysylltu â mentrau eraill sydd gennym, soniasoch am y tasglu dur, er enghraifft, ond mae gennym hefyd dasglu’r Cymoedd, ac mae nifer o fentrau eraill, pob un ohonynt yn gweithio yn yr un ardal mewn gwirionedd, ond gyda phwyslais penodol ar grŵp penodol o bobl, gyda phroblemau penodol. Yr holl bwynt am y cynllun cyflogadwyedd yw ei fod yn eu tynnu at ei gilydd ac yn eu gosod mewn fframwaith polisi trosfwaol, fel y gallwn sicrhau nad ydynt yn gweithio yn erbyn ei gilydd, ond, mewn gwirionedd, yn gweithio mewn cytgord.

Pe gallwn ddefnyddio’r tasglu dur yn enghraifft o beidio â chael polisïau sy'n cael eu gyrru gan garfan, yn amlwg, bydd cyllid ReAct ar gael i unrhyw un sydd wedi colli eu swyddi, ond byddwch yn gwybod nad yw hynny ond yn berthnasol i weithwyr cyflogedig, a bod llawer o'r bobl sy'n cael eu dadleoli pan fydd diwydiant yn mynd yn un llai o faint mewn gwirionedd yn gontractwyr cadwyn cyflenwi a phobl hunangyflogedig, ac yn y blaen. Felly, rydym yn bwriadu cael system fwy byd-eang sy'n caniatáu i bobl nad ydynt y tu mewn i'r categori penodol gael gafael ar gymorth hefyd. Felly, mae honno’n enghraifft dda iawn o sut y byddai hynny'n gweithio.

Ac yna, yn olaf, o ran partneriaethau sgiliau rhanbarthol, rydw i wedi bod yn mynd o gwmpas Cymru, rydw i wedi cyhoeddi’r ddau gynllun—ar gyfer y gogledd a’r de-ddwyrain—ac, yn fuan iawn, byddaf yn cyhoeddi cynllun ar gyfer y bartneriaeth ranbarthol ar gyfer y de-orllewin, wrth i bob un o’r tair partneriaeth sgiliau ranbarthol fynd o'u blwyddyn beilot i’w blwyddyn gyntaf o weithredu. Yn y de-orllewin, er enghraifft, maent wedi gweithio'n galed iawn gyda'r dinas-ranbarth, ac, yn wir, gyda'r ardaloedd menter, er mwyn sicrhau bod yr holl sgiliau ar gyfer y diwydiannau twf yr ydym yn dymuno eu cael ar gyfer y dyfodol yn cael eu hadlewyrchu yn y cynllun, ac yna bydd ein cyllid yn dilyn hynny, fel y gallwn sicrhau, pan fyddwn ni'n rhoi cyllid yn ei le ar gyfer sgiliau yn benodol, ein bod yn ariannu sgiliau ar gyfer y dyfodol ac nid sgiliau ar gyfer y gorffennol.

Rwy’n croesawu'r datganiad heddiw a chroesawaf yn arbennig y dull cyfannol y mae'r Gweinidog yn ei fabwysiadu, a bod materion ynghylch cludiant, gofal iechyd a chymorth i unigolion pan fyddant yn ennill gwaith yn cael eu hystyried yr un mor bwysig â'r sgiliau sydd eu hangen.

Un o'r materion mawr, wrth gwrs, yw gofal plant a chyflogadwyedd merched. A yw'r Gweinidog yn credu bod cyflogadwyedd merched yn cael ei effeithio gan y ffaith bod gwyliau ar gyfer gofal plant yn dal yn tueddu i gael eu cymryd gan ferched? Beth allwn ni ei wneud am hynny? Beth y mae'r Gweinidog yn credu y gallwn ni ei wneud am y ffaith ein bod yn awyddus i ferched gael mynediad at swyddi a fydd yn talu’n dda? Rydym i gyd yn gwybod y ffigurau bod 80 y cant o weithwyr gofal yn ferched a 90 y cant o'r gweithlu yn y pynciau STEM yn ddynion, felly sut ydym ni’n mynd i symud ymlaen a rhoi'r gefnogaeth i geisio chwalu hynny?

Y mater arall, wrth gwrs, yw rhagfarn ymhlith cyflogwyr a phobl eraill yn y gymuned. Beth allwn ni ei wneud i gael gwared ar y rhagfarnau hynny? Mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi edrych ar wahaniaethu ar sail beichiogrwydd, sydd eisoes wedi cael ei grybwyll yma yn y Siambr hon heddiw, ac mae'n dangos bod cryn dipyn o wahaniaethu ynghylch merched sy'n feichiog neu sy'n debygol o fod yn feichiog. Felly, rwyf wir yn croesawu popeth y mae'r Gweinidog wedi'i ddweud heddiw, ond os ydym yn mynd i edrych ar hyn mewn modd cyfannol, mae’n rhaid i ni mewn rhyw fodd gynnwys hynny i gyd, yn ogystal.

Ymhlith rhai o'r sbardunwyr polisi yr ydym wedi bod yn edrych arnynt wrth lunio’r cynllun, fel yr oeddwn yn ei grybwyll wrth Llyr, mae edrych i weld beth y gallwn ei sbarduno drwy fuddsoddiad arall gan y Llywodraeth. Felly, un o'r pethau yr ydym ond yn ei archwilio ar hyn o bryd, ond sydd wedi cael derbyniad da gan y rhai yr wyf wedi siarad â nhw hyd yn hyn, yw pan ein bod yn cynorthwyo cwmni, er enghraifft, yn y sector peirianneg neu dechnoleg, lle mae'r swyddi yn talu’n well, efallai y byddwn yn gallu darparu cymorth ychwanegol os ydynt yn fodlon cael arferion gweithio hyblyg, oriau hyblyg ac yn y blaen, er mwyn annog y math hwnnw o weithio, yr ydym yn gwybod sy’n cynorthwyo menywod i aros yn y gyrfaoedd hynny a dychwelyd iddynt ar ôl mynd yn rhan-amser neu, yn wir, ar ôl seibiant gyrfa i ofalu am eu plant.

Felly, rydym yn ymchwilio i raddau helaeth sut y gallwn ddefnyddio cyllid Llywodraeth Cymru a chyllid buddsoddi i roi bachau, os mynnwch, i mewn i'r cyllid er mwyn annog y mathau o ymddygiad mewn cyflogwyr yr hoffem ei weld. Mae hynny'n wir hefyd am geisio sicrhau gweithlu mwy amrywiol mewn nifer o feysydd—rwy’n gweld Joyce Watson yn edrych arnaf—felly mae adeiladu yn amlwg yn un ohonynt. Gwnaethoch chi a minnau ymweld â chwmni gofal iechyd diddorol iawn yn eich etholaeth ddoe ddiwethaf i siarad am eu cynlluniau, ac roedd un o'r trafodaethau a gawsom yn ymwneud â sut y maent yn cyflogi eu gweithlu a beth allai'r trefniadau hyblyg fod. Felly, rydym yn dechrau edrych ar y math hwnnw o fachyn i fod ynghlwm nid yn unig i ariannu hyfforddiant sgiliau, ond mewn gwirionedd i’n cyllid caffael ac i rywfaint o'n cyllid cymorth grant a rhywfaint o'n cyllid buddsoddi, i weld pa bethau eraill y gallwn eu cyflawni wrth i ni ddilyn ein hagenda i gael gweithlu amrywiol.

Rwyf am ailadrodd rhywbeth yr wyf yn gwybod ein bod i gyd yn cytuno ag ef: bod gan bob cwmni sy'n dangos amrywiaeth yn eu gweithluoedd linellau sylfaen gwell na'r cwmnïau hynny nad yw hynny ganddynt. Felly, nid yw hyn yn ymwneud â rhywbeth braf sy'n costio i chi; mae hyn yn ymwneud â rhywbeth sy'n sbarduno eich llinell sylfaen, yn ogystal â darparu swyddi da i bobl dda.