National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, and to ask the first question, Vikki Howells.

Diolch. Y rhaglen datblygu gwledig yw’r prif fecanwaith ar gyfer cefnogi ffermwyr Cymru, gan gynnwys ffermydd mynydd a ffermydd ymylol llai o faint, megis y rhai yng Nghwm Cynon, drwy gynlluniau amaeth-amgylcheddol a chynlluniau buddsoddi y maent yn gymwys ar eu cyfer. Mae cymorth ar gael hefyd drwy Glastir a Cyswllt Ffermio.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Cyfarfûm yn ddiweddar â grŵp o ffermwyr yn Ynys-y-bŵl, sy’n ardal o dir fferm ymylol yn fy etholaeth, mewn cyfarfod a drefnwyd gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr. Buom yn trafod ansawdd asidig y pridd lleol, ac awgrymwyd y gallai calchu pridd yn yr ardal fod o fudd i ffermwyr, ond byddai hefyd yn arwain at welliannau amgylcheddol. A fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ymgorffori’r syniad hwn mewn cynlluniau cymorth i ffermwr ar hyn o bryd ac yn y dyfodol?

Diolch yn fawr, ac rwy’n falch iawn eich bod wedi derbyn gwahoddiadau’r undeb ffermio i ymweld â ffermydd yn eich etholaeth. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu’n rheolaidd ac yn gynhyrchiol iawn gyda rhanddeiliaid ffermio ynghylch Glastir, ac mae hynny’n cynnwys, yn amlwg, yr undebau ffermio. Mae rheolau’r Comisiwn Ewropeaidd yn ei gwneud yn ofynnol i gymorth amaeth-amgylcheddol dalu am weithgareddau y tu hwnt i arferion ffermio arferol, felly byddai calchu, mewn gwirionedd, yn rhan o arferion ffermio arferol. Credaf y bydd cefnogaeth yn y dyfodol yn ymwneud yn bennaf â sbarduno newid trawsffurfiol ar draws y diwydiant i ddod yn fwy cynaliadwy, proffidiol, a gwydn.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, mae’r cynllun datblygu gwledig yn cynnig lefel o gefnogaeth i amaethyddiaeth, boed hynny yng Nghwm Cynon, neu unrhyw le arall yng Nghanol De Cymru, neu’n wir yng Nghymru gyfan. Mae’r Llywodraeth yn ymrwymedig i gyflwyno cynllun grantiau bach yn ystod y tymor hwn. Pa bryd y credwch y bydd y cynllun grantiau bach hwnnw ar gael i ffermwyr, a beth sydd gennych mewn golwg o ran beth fydd yn cael ei ganiatáu o dan gynllun grantiau bach o’r fath pan fydd ar waith?

Fe fyddwch yn deall bod y trafodaethau hynny megis dechrau, bedwar mis i mewn i dymor y Llywodraeth hon, felly ni allaf roi dyddiad i chi pa bryd y bydd ar gael. Rwyf wedi dechrau trafod gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â hyn. Mae’n debyg fod yr ystyriaethau cynnar yn ymwneud ag edrych, efallai, ar ddarnau bach o offer, er enghraifft, drwy grantiau cyfalaf, ond fel y dywedais, mae’n ddyddiau cynnar iawn.

Diolch. Fel llawer o rannau o Gymru, daw perygl llifogydd yng Ngorllewin Clwyd o afonydd, y môr a dŵr wyneb. Er mwyn lleihau’r risg hon, mae Gorllewin Clwyd wedi elwa o dros £20 miliwn o fuddsoddiad dros y pum mlynedd diwethaf, gan gynnwys gwaith ym Mae Colwyn, Rhuthun a Bae Cinmel.

A diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ryddhau i ddiogelu cartrefi a busnesau rhag llifogydd yn fy etholaeth. Ond wrth gwrs, gall unigolion hefyd gymryd peth cyfrifoldeb dros amddiffyn eu heiddo eu hunain. Ac fe fyddwch yn ymwybodol fod grantiau o hyd at £5,000 i berchnogion tai unigol, dros y ffin yn Lloegr, i’w helpu i wneud eu heiddo yn fwy gwydn, ond nad oes unrhyw grantiau o’r fath ar gael yma yng Nghymru. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i rhoi i sicrhau bod grantiau o’r fath ar gael, fel y gall pobl ysgwyddo peth cyfrifoldeb i sicrhau bod eu heiddo eu hunain yn gallu gwrthsefyll llifogydd yn well?

Wel, nid ydym yn darparu’r mathau hynny o grantiau i berchnogion tai unigol; yn hytrach, rydym yn canolbwyntio ar ariannu cynlluniau llawer mwy er budd grwpiau o eiddo neu gymunedau. Rydym yn cefnogi gwydnwch ar lefel eiddo, pan gaiff ei gyflwyno fel ateb addas gan awdurdodau lleol neu Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rydym yn darparu cyllid grant at y diben hwnnw. Credaf mai’r hyn rydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw dyrannu cyllidebau ar gyfer cynlluniau lliniaru ar draws y gymuned, sydd, yn y rhan fwyaf o achosion, yn sicrhau gwell costau a manteision yn ogystal â lefel uwch o ddiogelwch.

A tidal lagoon for north Wales, of course, is one possible way of contributing towards tackling flood problems and coastal erosion in Clwyd West. So, could you give us an update on where your Government is in terms of any practical support that you’re giving to developing the potential of a tidal lagoon in north Wales?

Gallaf, rwyf wedi cynnal trafodaethau gyda’r cwmni morlynnoedd llanw, ac un o’r manteision y cyfeiriasant ato, wrth sôn am y morlyn llanw posibl o amgylch ardal Bae Colwyn, oedd y ffaith y byddai’n cynnig gallu i wrthsefyll llifogydd. Felly, unwaith eto, mae’r trafodaethau hynny’n parhau.

I now call on the party spokespeople to ask questions to the Cabinet Secretary, and, first this week, the Welsh Conservatives’ spokesperson, Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yng nghyfarfod y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar 14 Medi, fe ymateboch i gwestiwn ynglŷn â rheoliadau ffermio, gan ddweud eich bod yn bwriadu cryfhau rheoliadau mewn rhai meysydd wrth ystyried gofynion sy’n benodol i Gymru yn y dyfodol. A allwch egluro beth a olygwch wrth ‘cryfhau’ a dweud wrthym pa reoliadau penodol rydych yn bwriadu eu cyflwyno yn y dyfodol agos iawn mewn gwirionedd?

Wel, nid oeddwn yn bod yn arbennig o benodol. Credaf mai’r hyn a ddywedais oedd pan fyddwn yn edrych, a phan fyddwn yn ymdrin—credaf i mi grybwyll bod 5,000 darn o ddeddfwriaeth yn fy mhortffolio yn ymwneud ag amaethyddiaeth a physgodfeydd—pan fyddwn yn ymdrin â hwy ac yn ystyried yr hyn sy’n benodol i Gymru ar gyfer y dyfodol, efallai y byddem yn atgyfnerthu peth o’r ddeddfwriaeth neu’r rheoliadau.

Diolch am yr eglurhad hwnnw. Wrth gwrs, mae un set o reoliadau y mae Llywodraeth Cymru yn edrych arni yn ymwneud â pharthau perygl nitradau. Nawr, ni fyddwch yn synnu fy mod wedi cael cryn ohebiaeth ar y mater hwn, a bod pryderon difrifol ynglŷn â’r cynigion hyn a allai osod beichiau enfawr ar ffermwyr ac a allai, o ganlyniad i hynny, orfodi llawer ohonynt allan o fusnes oherwydd y goblygiadau ariannol, a bydd ffermwyr yn ystyried hyn yn ergyd arall i’r gymuned amaethyddol. Rwy’n sylweddoli bod y cynigion hyn ar gam ymgynghori ar hyn o bryd, ond sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’r ffermwyr yr effeithir arnynt er mwyn sicrhau eu bod yn deall cost ac effaith y rheoliadau hyn ar eu busnesau, ac a wnewch chi gadarnhau pa un a fydd unrhyw gymorth ariannol ar gael i ffermwyr a fydd yn wynebu costau ychwanegol o ganlyniad i gydymffurfio ag unrhyw reoliadau newydd?

Mae’r Aelod yn gywir—rydym yn amlwg yn ymgynghori ar hyn o bryd. Yn wir, ddydd Llun diwethaf, 10 Hydref, cyfarfu fy swyddogion â chynrychiolwyr Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn Sir Benfro i drafod hyn, gyda ffermwyr lleol o Sir Benfro hefyd, ac mae’n rhaid i mi ddweud fy mod wedi clywed ei fod yn gyfarfod cadarnhaol iawn. Credaf fod ffermwyr yn awyddus iawn i ystyried y ffordd orau o atal gormod o lygredd nitrad mewn dyfrffyrdd, ac roeddent yn hapus iawn i gyflwyno eu barn. Yn amlwg, bydd yr holl safbwyntiau yn cael eu hystyried. Felly, rwy’n falch iawn eich bod wedi derbyn cryn dipyn o ohebiaeth, a byddwn yn annog eich etholwyr i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad.

Rwy’n ddiolchgar i chi am yr ateb hwnnw, ond rwy’n siŵr y byddech yn cytuno â mi y gall rheoliadau, mewn rhai achosion, fod yn rhwystr i arferion ffermio effeithlon a thwf busnes. Felly, yng ngoleuni adroddiad ‘Hwyluso’r Drefn’ y Llywodraeth flaenorol, a wnewch chi ymrwymo i werthuso’r costau sydd ynghlwm wrth reoliadau ffermio yng Nghymru ac edrych ar ffyrdd y gall Llywodraeth Cymru leddfu’r rheoliadau, a thrwy hynny ostwng eu cost i ffermwyr, cyn i Brydain adael yr Undeb Ewropeaidd?

Rwy’n derbyn y gallai fod mwy o gostau i rai rhannau o’r gymuned ffermio. Bydd yn rhaid eu hystyried pan fyddwn yn edrych ar yr asesiad effaith llawn a fyddai’n gysylltiedig ag unrhyw reoliadau newydd. A chredaf fod yn rhaid i ni edrych ar unrhyw gynnydd yn y costau sy’n rhaid eu pwyso a’u mesur ochr yn ochr â’r manteision i’r amgylchedd.

The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yn gwbl briodol y dylai ffermwyr gael taliadau am gyflawni tasgau amgylcheddol gyfrifol. Mae hynny’n bwysig i bob un ohonom, pa un a ydym yn ffermwyr ai peidio. Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae cynlluniau Glastir Sylfaenol a Glastir - Tir Comin yn gynlluniau amaeth-amgylcheddol pwysig, ac mae hynny’n hollbwysig i lawer o ffermwyr mynydd fel cymorth incwm ar adeg pan fo incwm ffermydd yn gostwng. Gan fod y Trysorlys bellach wedi rhoi rhyw led-eglurhad, o leiaf, ynglŷn â chyllid wedi gadael yr UE, a fydd hi’n barod i ystyried agor cyfnod ymgeisio newydd ar gyfer ceisiadau Glastir Sylfaenol a Glastir - Tir Comin, a chaniatáu i’r rhai sydd yn Glastir Sylfaenol eisoes ymestyn eu contractau y tu hwnt i bum mlynedd?

Yn sicr, rydym yn ystyried pa gyfnodau ymgeisio y gallwn eu hagor. Rwyf am sicrhau bod cymaint o gyfnodau ymgeisio ar agor cyn gynted ag y bo modd er mwyn i ni allu sicrhau cymaint o arian â phosibl.

Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Fel y bydd yn gwybod, bydd oddeutu 1,600 o ffermwyr yn cael eu gadael ar y clwt o fis Rhagfyr ymlaen os nad yw’r cynllun yn cael ei ymestyn, ac os nad yw’r polisi’n newid, bydd oddeutu 3,000 arall yn cael eu heffeithio yn y dyfodol. Mae llawer o bobl yn ystyried y cynllun hwn yn olynydd i’r cynllun Tir Mynydd ar ôl iddo ddod i ben, a throsglwyddwyd £25 miliwn o un gyllideb i’r llall yn rhan o hyn. Cred llawer o ffermwyr fod y ffaith fod y cyfnod ymgeisio wedi bod ar gau ers peth amser yn eu bradychu braidd, ac felly, a fyddai’n cytuno â mi ei bod yn hanfodol bwysig ei fod yn cael ei ailagor?

Rwyf wedi cael y trafodaethau hynny gyda’r ffermwyr fy hun, yn sicr mewn sioeau amaethyddol yr ymwelais â hwy yn ystod yr haf, a chyda ffermwyr unigol, ac rydym yn gweithio’n galed iawn i sicrhau bod cyllid yn eu cyrraedd cyn gynted â phosibl.

Diolch. Gan symud at gynllun amgylcheddol arall—cytundebau adran 15 ar gyfer safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig. Ar gyfartaledd, mae ffermwyr yn cael oddeutu £2,175 y flwyddyn mewn taliadau o dan y cytundebau hyn, ac maent yn gwbl hanfodol ar gyfer diogelu tirwedd, bywyd gwyllt a’r amgylchedd. Torrwyd oddeutu chwarter y gyllideb yn 2011. Ym mis Awst, dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru mai oddeutu 118 yn unig o’r 172 cytundeb rheoli unigol sydd i’w hadnewyddu eleni sy’n debygol o gael contract newydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi unrhyw wybodaeth bellach i ni ynglŷn â hyn ac a fyddai’n cytuno y byddai’n sicr yn fanteisiol iawn pe baent yn cael eu hadnewyddu, nid yn unig i’r ffermwyr eu hunain, ond hefyd i unrhyw un sydd â diddordeb mewn bywyd gwledig, yn enwedig yn yr ucheldir?

Nid oes gennyf y wybodaeth honno wrth law ond rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda’r wybodaeth honno.

Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi eich cyfeirio at Ran 2 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, sy’n nodi fframwaith statudol ar gyfer mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd? Ond ar hyn o bryd, fel y gwyddoch, fframwaith yn unig ydyw, heb unrhyw dargedau tymor byr na chynllun cyflawni. A allwch amlinellu pa bryd a sut y byddwch yn cyflwyno’r targedau hyn a chynllun i leihau allyriadau, ac a allwch gadarnhau bod targed y Llywodraeth flaenorol i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr 40 y cant erbyn 2020 yn parhau i fod yn darged i’r Llywodraeth hon?

Yn sicr, gallaf gadarnhau bod y targed i leihau 40 y cant erbyn 2020 yn bendant yn dal i sefyll ar gyfer y Llywodraeth hon hefyd. Rwy’n edrych ar weithrediad Deddf yr amgylchedd wrth symud ymlaen, ond unwaith eto, nid yw’r dyddiad hwnnw gennyf wrth law, ond byddwn yn fwy na pharod i roi gwybod i chi.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet, am gofnodi ei chadarnhâd o leiaf fod y targed 40 y cant yn dal yno, gan nad oedd yn rhan o’r rhaglen lywodraethu. Ond fe fydd hi’n gwybod bod adroddiad diweddar Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd yn dweud ein bod, yn anffodus, yn annhebygol iawn o gyrraedd ein targed i leihau 40 y cant, ac nid wyf yn siŵr sut y gallwn wneud hynny o dan Ddeddf yr amgylchedd gan nad yw’r cyfnod o amser ar gyfer pennu cyllidebau carbon dros dro, a fydd yn ddull pwysig o gyrraedd y targed hwnnw, i fod i ddod i ben tan 2018. Felly, o ystyried nad oes gennym unrhyw fath o gynllun i leihau allyriadau ac o ystyried ei bod hi newydd ddweud wrthyf nad oes ganddi unrhyw fanylion o’i blaen, sut y gallwn fod yn ffyddiog y bydd y targed hwnnw ar gyfer 2020 yn cael ei gyflawni?

Wel, nid yw popeth yn y rhaglen lywodraethu, dylwn ddweud hynny, ond mae’r targed hwnnw’n parhau. Ond mae’n anhygoel o anodd, ni fyddwn yn oedi rhag dweud hynny. O ran y gyllideb garbon, rwy’n cyfarfod â fy holl gyd-Aelodau yn y Cabinet ar hyn o bryd i drafod sut y mae pob un o’u portffolios, ar draws y Llywodraeth, yn helpu i leihau ein hallyriadau. Mae’r broses o gyllidebu carbon yn bwysig iawn, ac rydym yn amlwg wedi dechrau ar y gyntaf o’r cyllidebau hynny, ond mae’r gwaith hwnnw’n mynd rhagddo ac rwyf am dawelu meddwl yr Aelod.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Yn sicr, credaf ein bod wedi sylwi bod y rhaglen lywodraethu braidd yn denau, ac felly mae’n werth gofyn beth sy’n rhan o raglen y Llywodraeth ar hyn o bryd. Rwy’n sicr yn edrych ymlaen at archwilio sut y gall cyllidebu carbon weithio o fewn y Cynulliad a’r effaith a gaiff ar broses gyllidebu’r Llywodraeth ei hun.

Ond a gaf fi droi yn awr at Ddeddf arall a gyflwynwyd gan y Llywodraeth flaenorol, sef Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, ac mae nod 7 o’r Ddeddf honno yn nodi ein bod ni yng Nghymru am fod yn

‘[G]enedl sydd, wrth iddi wneud unrhyw beth i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn ystyried a allai gwneud peth o’r fath gyfrannu’n gadarnhaol at lesiant byd-eang’,

‘ynghyd â’r gallu i addasu i newid (er enghraifft newid yn yr hinsawdd)’.

Yn y cyd-destun hwnnw, ar 4 Hydref, cadarnhaodd Senedd Ewrop gytundeb newid yn yr hinsawdd Paris yn ffurfiol ar ran yr UE. Yn dilyn y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, wrth gwrs, a ydych yn cytuno y byddai’n beth da yn awr i’r Cynulliad Cenedlaethol fod o ddifrif ynglŷn â’n cyfrifoldeb byd-eang, fel y nodir o dan nod 7 o ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, ac i ni fel Cynulliad hefyd ffurfioli a chadarnhau cytundeb Paris yn ffurfiol?

Wel, ymddengys na allwn ennill. Y tymor diwethaf, cawsom ein beirniadu am gael dogfen rhy fawr ar gyfer ein rhaglen lywodraethu, a’r tro hwn rydym yn cael ein beirniadu am ei bod yn rhy denau. Y tro nesaf, efallai y bydd gan Lywodraeth Lafur Cymru yr un gwbl berffaith. Credaf eich bod yn nodi mater pwysig ynglŷn â Pharis, a byddaf yn cynrychioli Cymru yn y COP22 ym Marrakech y mis nesaf, ond credaf fod hyn yn sicr yn rhywbeth y gallwn gael trafodaethau yn ei gylch gan ei bod yn bwysig iawn i ni ddangos ein bod yn fwy na pharod i chwarae ein rhan.

Rydym wedi bod yn hollol glir ynglŷn â’n hymrwymiad i ddarparu cymorth i sicrhau cymunedau gwledig llwyddiannus a chynaliadwy ledled Cymru. Rydym yn cyd-ariannu ein rhaglen datblygu gwledig gyda’r Undeb Ewropeaidd ac felly’n disgwyl i Lywodraeth y DU ddarparu gwarant ddiamod y byddant yn cyllido pob prosiect dan gontract o dan y rhaglen drwy gydol eu hoes.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, am yr ateb hwnnw. Un o’r pethau a gyflwynwyd gan y Llywydd yn y trydydd Cynulliad, pan oedd yn Weinidog dros faterion gwledig, oedd newid i’r system gynllunio ar gyfer anheddau gwledig o dan nodyn cyngor technegol 6. Rwy’n sylweddoli nad yw cynllunio yn eich portffolio o gyfrifoldebau—

Mae’n rhan ohono.

Mae’n rhan ohono; gwell fyth felly—mae’r cwestiwn yn fwy perthnasol nag y credwn. [Chwerthin.] A minnau’n Aelod rhanbarthol, mae gennyf dri chyngor gwahanol yng Nghanol De Cymru sy’n dehongli’r canllawiau cynllunio hynny mewn ffyrdd gwahanol iawn. Ar gyfer olyniaeth mewn busnesau fferm, ond hefyd ar gyfer busnesau gwledig, mae’r ddarpariaeth hon yn y system gynllunio yn ystyriaeth hanfodol i ganiatáu i fusnesau symud ymlaen. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn ystyried cynnal adolygiad o’r modd y mae TAN 6 yn cael ei roi ar waith ledled Cymru oherwydd, yn amlwg, mae cysondeb yn hanfodol fel nad yw busnesau’n teimlo eu bod yn cael eu llesteirio wrth gynllunio ar gyfer olyniaeth neu o ran gallu ehangu eu busnesau ac arallgyfeirio i feysydd eraill?

Gallaf ddweud fy mod yn gyfrifol am gynllunio, ydw. Yn sicr, yn fy nhrafodaethau â ffermwyr, nid ydynt wedi crybwyll gormod o bryderon ynglŷn â TAN 6. Yn wir, maent yn ddiolchgar iawn ac yn hapus ei fod yno. Ond rwy’n credu bod cysondeb yn hollol gywir, ac yn amlwg mae gennym 25 o awdurdodau cynllunio ledled Cymru, a chydag unrhyw beth o’r fath, credaf y bydd yna bob amser lefel o anghysondeb. Rwy’n credu y bydd Deddf Cynllunio (Cymru) 2015, wrth i ni fwrw ymlaen â hi, yn helpu o ran hynny. Ond rwy’n fwy na pharod i edrych ar unrhyw beth y credaf y bydd yn gwella cynllunio yn y dyfodol.

Diolch. Bioddiogelwch yw rheng flaen ein hamddiffyniad yn erbyn clefydau heintus hysbysadwy difrifol fel clwy’r traed a’r genau neu TB buchol. Dylai fod yn rhan hanfodol o fywyd ffermio bob dydd, gan helpu i sicrhau bod anifeiliaid yn aros yn iach a bod busnesau yn parhau i fod yn broffidiol.

Thank you for that response. One of the major frustrations that farmers are facing at the moment is the six-day standstill rule. There’s been much talk from the previous Minister in the previous Government that it was an intention to move to a model based on quarantine units. Can you give us an update on where you are with that particular development, and how soon will we see farmers being given that option of using those units rather than closing their farms down for six days?

Gallaf, mae hwn wedi bod yn waith arwyddocaol. Gwn fod fy swyddogion wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda’r grŵp cynghori ar adnabod da byw ar y cynigion ar gyfer yr unedau cwarantîn, ac rydym yn parhau i weithio gyda’n rhanddeiliaid ar y gwaith o gyflawni’r prosiect. Credaf mai’r hyn y bydd y trefniadau newydd yn ei wneud yw symleiddio’r drefn gwahardd symud drwy ddisodli esemptiadau cymhleth ar gyfer cyfleusterau ynysu, ac rwy’n rhagweld ar hyn o bryd y bydd yr unedau’n cael eu cyflwyno ddiwedd y gwanwyn y flwyddyn nesaf.

Mae adroddiad ‘Sefyllfa Byd Natur Cymru 2016’ yn datgan bod rheoli tir yn ffactor pwysig ym maes cadwraeth, gan fod dros 70 y cant o Gymru yn dir fferm. Mae rheoli, wrth gwrs, yn cynnwys rheoli diogelwch. Mae awduron yr adroddiad wedi galw ar Lywodraeth Cymru yn ddiweddar i wneud nifer o bethau, gan gynnwys cefnogi rheoli tir sy’n helpu i gynnal a gwella natur a gwydnwch ecosystemau, sydd wrth gwrs yn agored i niwed yn sgil camgymeriadau o ran bioddiogelwch. Beth sydd ar goll o’n cynlluniau amaeth-amgylcheddol o ran helpu i gefnogi bioamrywiaeth—bioddiogelwch, mae’n ddrwg gennyf?

Nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw beth ar goll. Ond os yw’r Aelod o’r farn fod rhywbeth penodol ar goll, os hoffai ysgrifennu ataf, byddaf yn sicr o roi sylw iddo.

Rwy’n ymgynghori ar hyn o bryd ar yr adolygiad o’r ardaloedd dynodedig a’r rhaglen weithredu i fynd i’r afael â llygredd nitradau yng Nghymru, ac yn amodol ar ganlyniadau’r ymgynghoriad, rwy’n bwriadu cyflwyno deddfwriaeth newydd y flwyddyn nesaf. Bydd asesiad effaith rheoleiddiol llawn yn cael ei gynhyrchu bryd hynny.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Roeddwn am awgrymu efallai y dylid cynhyrchu’r asesiad effaith rheoleiddiol yn gynt nag y mae’n ei ddisgwyl ar hyn o bryd, gan fod Gweinidogion Cymru wedi ymrwymo i ystyried effaith is-ddeddfwriaeth ar fusnesau, yn ôl eu cod ymddygiad eu hunain, a byddai’n llawer gwell pe bai hyn yn rhan o’r ymarfer ymgynghori ei hun gan y byddai’r ymatebion i’r ymgynghoriad yn fwy gwybodus a gallai’r Gweinidogion wneud penderfyniadau gwell o ganlyniad i hynny.

Nid wyf yn cytuno â hynny.

Weinidog, o ran y cynigion ar gyfer parth perygl nitradau ar hyd afon Cleddau ac uwchben Pentywyn, mae gennyf bryderon mawr, oherwydd yn y ddwy ardal, un cyfeiriad teithio yn unig sydd yno—yn ôl tua’r tir. A ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth, neu pa ymdrechion y mae eich swyddogion wedi eu gwneud, i sicrhau neu i adolygu’r niwed posibl a allai ddigwydd i’r tir yn union y tu allan i’r parth perygl nitradau, a fyddai nid yn unig yn gorfod gwasgaru eu slyri eu hunain, ond mewn gwirionedd byddent yn gorfod bod yn dderbynwyr i’r rhai sy’n ceisio cludo eu slyri o’r parth?

Credaf fod rhan o’r gwaith hwnnw wedi cael ei wneud, ac mae hynny’n un o’r rhesymau pam y gwnaethom y penderfyniad i ymgynghori ar hyn. Byddwn yn bendant yn annog yr Aelod a’r holl etholwyr sydd wedi dangos diddordeb yn hyn i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad, gan fod gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed barn pobl. Os oes gan Aelodau eraill neu eu hetholwyr farn ar y dulliau gwahanol y credant y gallem eu defnyddio, rwy’n fwy na pharod i’w hystyried hefyd.

Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i sicrhau gwelliannau o ran y cyfleoedd sydd ar gael i bobl gael mynediad i’r awyr agored. Rhoddir ystyriaeth lawn ar hyn o bryd i’r ystod o faterion a nodwyd yn yr adolygiad cynharach, ond mae angen mwy o waith cyn gwneud unrhyw benderfyniadau ar gamau newydd posibl i gynyddu mynediad.

Tybed hefyd, Weinidog, a allwch roi mwy o fanylion i’r Siambr ynglŷn â’r amserlenni, oherwydd gwn fod llawer iawn o rwystredigaeth o ran bwrw ymlaen â’r gwaith hwn, sydd wedi cael ei drafod a’i ystyried ers peth amser. Yn nes ymlaen, byddwn yn siarad ynglŷn â sut y mae sicrhau bod Cymru’n fwy egnïol yn gorfforol ac yn iachach, a chredaf mai rhan fawr o hynny yw agor amgylchedd awyr agored gwych Cymru i raddau mwy nag ar hyn o bryd.

Diolch. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi derbyn nifer sylweddol o ymatebion i’r Papur Gwyrdd—credaf fod bron 6,000 ohonynt, os cofiaf yn iawn—felly mae’n cymryd peth amser i edrych ar bob un ohonynt. Ond yn ddiweddar, darparais ychydig dros £0.5 miliwn yn ychwanegol i barciau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol er mwyn iddynt edrych ar eu blaenoriaethau o ran gweithgareddau hamdden awyr agored. Credaf fod pobl yn llwyr werthfawrogi’r awyr agored, ac mae’n wych gweld hynny. Rwy’n gwybod yn fy etholaeth fy hun, roeddwn yn chwarel Maes y Pant yng Ngresffordd, lle y gwelwch y campfeydd awyr agored hyn yn dechrau ymddangos, ac rwyf wedi gweld rhai ym mhob rhan o Gymru. Felly, mae’n dda iawn gweld pethau felly’n digwydd. Credaf fod angen i ni ystyried y ffordd ymlaen yn ofalus iawn, a gobeithiaf allu cyflwyno rhywbeth yn gynnar y flwyddyn nesaf.

Further to that response, and on the same path as John Griffiths, I would like to press you further, because this is vitally important in terms of health. I know we’re talking about environmental issues here, but obviously there is an overlap here and there will be far-reaching benefit to the health service, because, as doctors, we’re always recommending people to go out walking. Well, it makes much easier if the paths are already there.

Yn bendant. Credaf fod Dr Lloyd yn gwneud pwynt pwysig iawn. Fe wyddoch ein bod wedi cynnal asesiad o fanteision iechyd cerdded ar lwybr arfordir Cymru yn ôl yn 2014, a daeth hwnnw i’r casgliad fod y gwerth economaidd a oedd yn gysylltiedig ag iechyd gwell drwy gerdded ar lwybr yr arfordir yn £18.3 miliwn bryd hynny. Felly, yn bendant, gallwn dderbyn bod hynny’n wir. Ac unwaith eto, rydym yn gwneud gwaith arwyddocaol ac yn rhyddhau cyllid sylweddol tuag at y mater hwn.

Gallai cynyddu mynediad i gefn gwlad sicrhau manteision sylweddol o ran gwella iechyd a lles y cyhoedd. Fodd bynnag, mynegwyd pryderon y gallai mynediad digyfyngiad i gefn gwlad achosi difrod amgylcheddol ac economaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod y pryderon hyn, a sut y mae am sicrhau y bydd y broses o ehangu mynediad yn ystyried yr angen i gynnal cefn gwlad gweithredol a hyfyw yng Nghymru?

Ydw, yn bendant, rwy’n cydnabod y pryderon hynny ac ni fyddwch yn synnu, yn fy mhortffolio, fy mod yn ei chael hi o’r ddwy ochr. Credaf mai dyna’r holl bwynt: mae’n ymwneud â chydbwysedd rhwng ehangu mynediad a sicrhau ein bod yn diogelu’r amgylchedd hefyd.

Diolch am eich atebion yn gynharach, Weinidog, ac roeddwn yn falch eich bod wedi crybwyll llwybr arfordir Cymru, sydd wedi bod ar gael i ni ers 2012, ac mae hwnnw’n gam mawr ymlaen. Ond wrth gwrs, mae llawer iawn o’r bron i 900 milltir yn cael ei ddifetha gan erydu arfordirol, a grybwyllwyd hefyd mewn dadl gynharach heddiw—neu gwestiwn. Tybed pa gamau y gallech eu rhoi ar waith i gynnal mynediad i’r llwybrau o ystyried yr erydu, sy’n effeithio’n benodol ar y llwybr rhwng Penarth a’r Barri yn fy ardal i.

Wel, mae hwnnw’n amlwg yn waith pwysig iawn, ac ar hyn o bryd, rydym yn llunio rhaglen reoli perygl arfordirol gwerth £150 miliwn ar y cyd ag awdurdodau lleol at y diben hwnnw.

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb yn flaenorol ar hyn? Mae’r cynllun teithio llesol, y cyfeiriais ato ddoe, mewn gwirionedd, mewn perthynas â diogelwch ar y ffyrdd o gwmpas ysgolion, hefyd yn disgwyl i awdurdodau lleol yng Nghymru ddechrau llunio mapiau o rwydweithiau newydd arfaethedig ar gyfer llwybrau cerdded a beicio. Ym Merthyr Tudful a Rhymni, fel y gwyddoch mae’n debyg, ceir cyfleusterau rhagorol eisoes megis afon Taf, afon Bargoed a BikePark Wales sy’n hybu cerdded a beicio yn yr ardal honno. Ond a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: a yw’n credu bod gofynion y cynllun teithio llesol yn darparu cyfle ardderchog i awdurdodau lleol edrych ar y posibilrwydd o ehangu mynediad i awyr agored gwych Cymru, mewn ymgynghoriad â’r rhai sydd eisoes yn darparu gweithgareddau o’r fath?

Ydw, yn bendant. Nid yw’r Ddeddf yn rhan o fy mhortffolio—mae’n rhan o un Rebecca Evans—ond byddwn yn fwy na pharod i wneud rhywfaint o waith pellach gyda Rebecca ar y mater hwnnw.

Diolch. Nododd yr adolygiad o lenyddiaeth wyddonol a gyflwynwyd yn gynharach eleni ystyriaethau lles mewn perthynas â’r defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol ac mewn digwyddiadau corfforaethol, adloniant a lleoliadau addysgol. Rwyf wedi ysgrifennu at Weinidogion y DU, ac rwy’n ystyried pob opsiwn, a byddaf yn gwneud datganiad cyn toriad y Nadolig.

Diolch, Weinidog, ac rwy’n ymwybodol fod Cymru’n arwain y ffordd yn y maes hwn a bod eich rhagflaenydd wedi comisiynu adroddiad gan yr Athro Stephen Harris i geisio mynd i’r afael â rhai o’r materion hyn. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â pha fath o ystyriaethau rydych yn edrych arnynt, gyda golwg ar wella iechyd a diogelwch anifeiliaid o’r fath?

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Nododd yr Athro Harris yn ei adroddiad fod nifer fawr o anifeiliaid gwyllt caeth yn cael eu defnyddio, fel y dywedais, mewn adloniant corfforaethol ac mewn lleoliadau addysgol. I fod yn onest, mae’r maes hwnnw’n peri mwy o bryder i mi, am fy mod yn credu nad ydym yn gwybod faint ohonynt sy’n cael eu defnyddio nac unrhyw beth am eu lles. Fe fyddwch wedi gweld yr hyn sy’n cael ei wneud yn Lloegr. Cafwyd cyhoeddiad yn yr Alban yn ddiweddar eu bod yn mynd i gyflwyno deddfwriaeth yn 2018. Nid oes gennym bwerau yn y maes hwn, felly rwyf wedi ysgrifennu at Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig er mwyn dechrau’r trafodaethau hynny i weld pa waith y gallwn fwrw ymlaen ag ef. Ac fel y dywedais, byddaf yn cyflwyno datganiad cyn y Nadolig.

Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried mabwysiadu ymagwedd sy’n fwy seiliedig ar ddeddfwriaeth o ran lles anifeiliaid yn y Cynulliad hwn. Cofiaf yn y Cynulliad diwethaf, pan oeddwn yn aelod o’r Pwyllgor Deisebau, ein bod wedi cael deiseb yn galw am gofrestr cam-drin anifeiliaid, a fyddai’n cynnwys anifeiliaid mewn syrcasau, pe bai gofyn wrth gwrs. Ysgrifennodd y Gweinidog ar y pryd at y pwyllgor i ddweud nad oedd Llywodraeth Cymru yn ystyried hynny ar y pryd, ond tybed a fyddech o leiaf yn ymrwymo i archwilio’r syniad, o ystyried y manteision y gallai eu sicrhau, nid yn unig o ran lles anifeiliaid, ond o ran proffilio tramgwyddwyr mewn amgylchiadau eraill. Os ydych yn cam-drin anifail, gwyddom y gallech o bosibl fynd ymlaen i gam-drin pobl yn y dyfodol. Credaf ei fod yn rhywbeth y dylem ei ystyried yn fater pwysig iawn.

Nid wyf wedi ystyried cyflwyno deddfwriaeth. Rydym yn edrych ar y gwahanol godau ymarfer sydd gennym ar gyfer gwahanol anifeiliaid, ac yn sicr mae’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i’r prif swyddog milfeddygol a swyddogion ei fonitro. Ond rwy’n fwy na pharod i edrych ar y pwynt a grybwyllwyd gennych; credaf ei fod yn bwynt diddorol iawn, fel y dywedwch, ynglŷn â thramgwyddwyr gydag anifeiliaid. Rwy’n sicr yn hapus i edrych ar hynny, ydw.

Mae Ceidwadwyr Cymru wedi ymrwymo i roi diwedd ar ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y byddai deddfau sy’n ymwneud â lles anifeiliaid, boed yn anifeiliaid anwes, anifeiliaid fferm neu fywyd gwyllt, yn elwa o gael eu cyfuno’n un Ddeddf Cynulliad er mwyn sicrhau mwy o ddiogelwch a gorfodaeth yng Nghymru?

Credaf fod y ffordd y mae cymdeithas yn trin ei hanifeiliaid yn dweud llawer amdani, ac rwyf newydd fod draw—. Roeddwn yn falch iawn o noddi digwyddiad yr RSPCA i gyflwyno gwobrau am waith cymunedol sy’n digwydd ar draws ein sector cyhoeddus mewn perthynas â lles anifeiliaid, ac mae’n amlwg ein bod yn genedl sy’n hoff o anifeiliaid. Nid wyf wedi ystyried y posibilrwydd o gyflwyno un ddeddf. Fel y soniais yn fy ateb blaenorol i Bethan Jenkins, rwy’n edrych ar y codau ymarfer, beth sydd angen ei adolygu, beth sydd angen ei ddiweddaru, ac yn sicr, gallwn eu monitro. Byddwch wedi clywed fy ateb cynharach i Lynne Neagle ynglŷn ag anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau ac arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, oherwydd credaf ei fod yn faes nad ydym yn gwybod llawer amdano, a hoffwn yn fawr weld gwaith sylweddol yn cael ei wneud yn y maes hwnnw.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn aros am ganlyniad ymchwiliad Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru a’r heddlu i achos y tân. Maent yn adolygu systemau rheoli’r safle, gan gynnwys y rhai ar gyfer pentyrru gwastraff, a byddant yn cynyddu arolygiadau o’r cyfleuster.

Diolch am eich ateb. Ofnaf i mi golli’r ddadl fer gan Huw Irranca-Davies ar y mater hwn, gan fy mod yn cadeirio grŵp trawsbleidiol, ond hoffwn gofnodi fy mod yn cefnogi pob un o’i argymhellion, yn enwedig y rhai ynglŷn â chyfarwyddwyr a chyfyngu heriau cyfreithiol i hysbysiadau atal, nid yn lleiaf oherwydd y gallai hynny fod o fudd mewn ffyrdd eraill, megis mewn cloddio glo brig. Felly, cefais fy nghalonogi gan ymateb Ysgrifennydd y Cabinet pan ddywedodd y byddai’n ystyried rhai o’r argymhellion hynny, o leiaf, ar ryw ffurf neu’i gilydd.

Y mater sy’n cael ei ddwyn i fy sylw i’n bersonol gan etholwyr yn yr ardal honno yw bod un o uwch aelodau Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, yn y cabinet, hefyd yn ysgrifennydd y cwmni penodol hwn. Felly, a oes dadl, pe bai rheoliadau’n cael eu diweddaru, y dylent atal rhai sy’n gyfrifol am orfodi rhag bod yn rhan o unrhyw fusnes a allai wynebu camau gorfodi? A wnewch chi edrych ar hyn os gwelwch yn dda?

Cawsom ddadl fer dda iawn gan fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, a chyfrannodd Aelodau eraill o’r Cynulliad ati hefyd. Rwy’n mynd i gyfarfod â Huw Irranca-Davies. Cyflwynais rai argymhellion, fel y gwnaeth ef, a byddaf yn edrych ar yr holl opsiynau yn y dyfodol.

Ar ôl siarad â thrigolion yn yr ardal a Cyfoeth Naturiol Cymru i drafod y sefyllfa sy’n mynd rhagddi, credaf ei bod yn amlwg fod angen newid, a diolch am eich ymateb i’r ddadl fer yr wythnos diwethaf. Yn y cyfamser, fodd bynnag, a ydych wedi ystyried defnyddio eich pwerau o dan adran 61 o Reoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2010 i roi cyfarwyddyd i Cyfoeth Naturiol Cymru ddefnyddio ei bwerau ei hun mewn modd penodol? Mae’r pwerau hynny’n cynnwys y pŵer i atal trwydded.

Nid wyf wedi edrych ar hynny’n benodol, ond cytunaf yn llwyr â chi fod angen newid, ac fel y dywedaf, bydd y trafodaethau hynny’n dechrau yn awr. Rwyf wedi gofyn i swyddogion wneud hyn yn flaenoriaeth, oherwydd yn amlwg, credaf fod y ddadl fer wedi tynnu sylw at lawer o faterion y mae angen i ni fynd i’r afael â hwy. Ond rwy’n eich sicrhau y byddwn yn ceisio newid pethau yn y dyfodol.

Diolch am yr atebion, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwyf innau hefyd yn cefnogi’r materion a’r angen i newid rheoliadau. Ond gadewch i ni edrych y tu hwnt i fater pentyrru yn Heol-y-Cyw, gan fod llawer o safleoedd biomas yn gweithredu trefn bentyrru o’r fath—mae dau yn fy etholaeth, a thrydydd yn yr arfaeth, un o’r rhai mwyaf yng Nghymru. Rydym hefyd yn awyddus i sicrhau bod y rheoliadau cynllunio’n edrych yn ofalus iawn ar yr argymhellion hyn i sicrhau, wrth ddatblygu cynlluniau, fod yr amodau hyn yn cael eu gosod ar ddatblygwyr er mwyn sicrhau nad yw hyn yn digwydd mewn sefyllfa fel honno.

Yn hollol. Rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Mae’n bwysig iawn fod y cynigion rydym yn eu cyflwyno yn briodol ac yn berthnasol.

Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried nifer y digwyddiadau a welwyd mewn safleoedd tebyg ledled Cymru a phryderon ynglŷn â goblygiadau iechyd y cyfeintiau mawr o ddeunydd gronynnol a gynhyrchir yn y math hwn o gyfleuster, a fydd Llywodraeth Cymru yn awr yn ystyried cyflwyno moratoriwm ar y math hwn o safle? A wnewch chi hefyd ystyried cyflwyno prosesau monitro llymach ar gyfer deiliaid trwyddedau presennol a chosbau llymach am dorri amodau trwyddedau yn y dyfodol?

Fel y dywedais yn fy ateb i Suzy Davies, rwy’n derbyn yn llwyr fod angen newid. Gwn eich bod wedi cymryd rhan yn y ddadl fer, felly fe fyddwch wedi clywed fy atebion. Felly, rydym yn edrych ar yr holl opsiynau ar gyfer y dyfodol.

Mae nifer o ofynion statudol ar waith er mwyn sicrhau bod y Grid Cenedlaethol yn ystyried effaith amgylcheddol ei argymhellion ar draws Ynys Môn. Agorodd y Grid Cenedlaethol ei ymgynghoriad diweddaraf yr wythnos diwethaf ar brosiect cysylltu gogledd Cymru i gysylltu Wylfa Newydd â’r grid presennol.

The Cabinet Secretary will be aware of the decision by National Grid to place cables in a tunnel under the Menai strait. We hope to see a new bridge constructed to go with the Britannia bridge. I’m sure that the Cabinet Secretary would agree with me that there would be less environmental impact in placing those cables on that bridge, rather than actually building a bridge and digging a tunnel. But if the grid goes for the tunnel option in order to protect the natural environment of the Menai area, particularly the visual environment, isn’t the same thing true on the need to protect the natural environment of Anglesey as a whole, by undergrounding across the whole island?

Bydd angen i’r Grid Cenedlaethol gwblhau asesiad o’r effaith amgylcheddol. Mae angen iddynt fod yn sensitif iawn i’r amgylchedd, ac mae hynny’n cynnwys llinellau o dan y Fenai, o ganlyniad i ddynodiadau tir penodol. Bydd y Prif Weinidog yn cyfarfod â phrif weithredwr newydd y Grid Cenedlaethol yr wythnos nesaf i drafod y gwaith sy’n cael ei wneud ar hyn o bryd, a bydd hynny’n cynnwys trafodaethau ynghylch croesfannau’r Fenai.

Lansiodd y Grid Cenedlaethol ymgynghoriad ar leoliad arfaethedig peilonau a thwnnel o dan y Fenai ar 5 Hydref, a bydd yn mynd rhagddo tan 16 Rhagfyr. Rwy’n siŵr y gwnewch ymuno â mi i annog y trigolion lleol i ymateb i’r ymgynghoriad hwnnw. Ond sut y bwriadwch fynd i’r afael â phryderon a fynegwyd gan grŵp Pylon the Pressure yng ngogledd Cymru fod geiriad dogfen bolisi nodyn cyngor technegol 8 Llywodraeth Cymru, fod

gosod ceblau foltedd uchel o dan y ddaear fel arfer 6-20 gwaith yn fwy drud na system ar bolion

yn, a dyfynnaf, ‘anghywir ac yn gamarweiniol’?

Byddwn yn annog pawb sydd â diddordeb yn y maes hwn i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad. Yn amlwg, penderfyniad ar gyfer Llywodraeth y DU yw cydsynio i brosiect atgyfnerthu’r Grid Cenedlaethol yng ngogledd Cymru, felly er ein bod yn rhan o’r trafodaethau, fel y dywedais, mater i Lywodraeth y DU yw gwneud hynny.

Diolch. Mae ymateb i’r heriau sy’n wynebu ein cymunedau arfordirol wrth addasu i newid yn yr hinsawdd yn flaenoriaeth ariannol i gefnogi ein harfordir yng Nghymru. Mae’r Llywodraeth yn gweithio gydag awdurdodau lleol ar baratoi rhaglen fuddsoddi gwerth £150 miliwn ar gyfer rheoli perygl arfordirol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Er, mae’n rhaid i mi gyfaddef mai arfordir byr iawn sydd yna yn fy etholaeth, sef safle picnic Black Rock—[Chwerthin.]—safle rwy’n ei fwynhau, rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno fod arfordir Cymru yn eiddo i bob un ohonom. Mae llawer o fy etholwyr yn mwynhau ymweld â’r arfordir mewn ardaloedd eraill yng Nghymru. Yn ddiweddar, mynychais ddigwyddiad yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn y Senedd ar arfordir Cymru, ac yn y digwyddiad hwnnw bûm yn trafod gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol y ffyrdd y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol i ddatblygu eu buddiant yn arfordir Cymru. A allwch ddweud wrthym pa drafodaethau, os o gwbl, a gawsoch gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ynglŷn â blaenoriaethau ariannol ar gyfer diogelu ein harfordiroedd? A ydych yn dal i lynu at y polisi o gilio a reolir y credai llawer o’ch rhagflaenwyr ynddo, yn hytrach na chynnal ac amddiffyn ein harfordir yn briodol mewn gwirionedd rhag bygythiadau erydu a chynhesu byd-eang ?

Roeddwn yn meddwl hynny pan welais y cwestiwn, ond gwn fod yna fuddiannau ynghlwm wrth y peryglon arfordirol yn Sir Fynwy, ac rwy’n cytuno â chi am safle picnic Black Rock. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ynglŷn â’r mater hwn, ond byddaf yn edrych i weld a yw fy swyddogion wedi cael trafodaethau o’r fath, ac yn ysgrifennu at yr Aelod.

Diolch. Mae swyddogion wrthi’n drafftio’r cynllun morol cenedlaethol cyntaf erioed i Gymru. Yn ddiweddar cytunais i lansio’r ymgynghoriad ffurfiol erbyn haf y flwyddyn nesaf. Bydd y cynllun yn nodi ein polisi ar gyfer defnydd cynaliadwy o’r ardal forol ar gyfer yr 20 mlynedd nesaf.

Thank you for that response, but I’m sure you would agree with me that this plan is long overdue. We’ve been awaiting it now for so long and it is disappointing that we won’t see it until next summer. But would the Cabinet Secretary confirm that the plan will be based on habitat or ecosystems management, and that that, more than the spatial plan, will drive this plan?

Rwy’n sylweddoli ein bod wedi bod yn aros am hyn, ac rwyf wedi—credaf fy mod wedi dweud yn y pwyllgor wrth gael fy nghraffu fod hyn yn flaenoriaeth, ond mae’n bwysig ein bod yn ei wneud yn iawn. Mae’n gymhleth iawn. Dyma’r cyntaf—credaf ein bod yn arloesi yng Nghymru wrth gael y cynllun hwn. Credaf ei fod yn bwysig iawn i’n helpu i reoli ein moroedd mewn modd llawer mwy integredig gan ein bod yn gweld llawer mwy o weithgaredd yn yr ardal forol. Roeddwn hefyd yn awyddus i ystyried adolygiad Hendry, a chyfarfu Ken Skates a minnau â Charles Hendry y mis diwethaf. Felly, dyna pam y cafwyd ychydig mwy o oedi. Os gallwn ei wneud yn gynharach na’r haf nesaf, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny, ond rydym yn ystyried yr holl opsiynau.

Diolch. Mae ailgylchu yng Nghymru wedi bod yn llwyddiant, er bod rhai awdurdodau lleol yn y de-ddwyrain yn wynebu heriau. Mae tri awdurdod lleol wedi methu â chyrraedd y targed ailgylchu ar gyfer 2015-16. Gofynnwyd i bob awdurdod esbonio pam nad ydynt wedi llwyddo i gyrraedd y targed, a byddaf yn ystyried yr esboniadau hyn.

I’m grateful to the Cabinet Secretary for that response. As she said, there is great variety in the local authorities in terms of their performance with recycling. Given the Government’s announcement on the future of local government in Wales, with collaboration and even regionalisation going to happen, does she foresee, in the near future, that recycling projects will happen at a regional level, or even at a national level, rather than seeing that diversity from one authority to another?

Mwy na thebyg fod hynny’n rhywbeth y byddai angen i ni ei ystyried yn y dyfodol. Ar hyn o bryd, mae gennyf fwy o ddiddordeb mewn edrych ar yr hyn sy’n digwydd ar lefel awdurdodau lleol. Soniais ei fod yn llwyddiant gwirioneddol, ailgylchu yng Nghymru. Rydym ymhell ar y blaen, a phe baem yn cael ein cyfrif ar sail unigol yn Ewrop, byddem yn bedwerydd yn y tablau cynghrair. Soniais fod tri wedi methu â chyrraedd eu targedau, ac rwyf wedi ysgrifennu at bob arweinydd cyngor i ofyn pam, er mwyn i mi allu ystyried hynny. Ond credaf fod ailgylchu yng Nghymru yn rhywbeth y dylem ei ddathlu.

Yn ystod y newid i economi carbon isel, mae ein polisïau’n cefnogi cymysgedd ynni amrywiol yng Nghymru, sy’n darparu cyflenwad diogel a fforddiadwy i ddiogelu’r rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas am gost nad yw’n bygwth diwydiant a swyddi.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae fy rhanbarth wedi cael ei ddifetha gan ddiwydiannu ynni gwynt o ganlyniad i TAN 8 ac mae’n cael ei dargedu ar gyfer echdynnu nwy anghonfensiynol. Hefyd bydd gennym forlyn llanw cyntaf y byd. Mae arnom angen cymysgedd ynni gwirioneddol amrywiol, ond ni ddylid trin technoleg adnewyddadwy fel gweithfeydd pŵer yr ugeinfed ganrif. Ysgrifennydd y Cabinet, a gytunwch â mi fod gan ynni adnewyddadwy rôl bwysig i’w chwarae yn diwallu ein hanghenion ynni yn y dyfodol, ond mae’n rhaid i gynlluniau fod yn brosiectau ar raddfa fach wedi’u cefnogi gan y gymuned leol yn hytrach na gorsafoedd ynni adnewyddadwy mawr?

Wel, rydym yn cefnogi buddsoddiadau ynni mawr sydd wedi’u lleoli’n briodol, ac mae hynny’n cynnwys ein hynni adnewyddadwy ar y tir a’r môr, yn ogystal â’r sector nwyddau a gwasanaethau amgylcheddol carbon isel. Unwaith eto, rwy’n meddwl ein bod wedi cael llwyddiant da iawn yma yng Nghymru, ac rwy’n gweithio gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet o dan y fframwaith a nodir yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 i gynllunio’r pontio i gymdeithas carbon isel yng Nghymru, ac mae hynny’n cynnwys camau gweithredu i ddatgarboneiddio ein sector ynni.

Mae lles anifeiliaid yn ganolog i god ymarfer Llywodraeth Cymru ar gyfer maglau. Cyhoeddwyd y cod y llynedd ac mae’n rhoi arweiniad clir ar y modd y caiff maglau llwynog eu defnyddio a’u harolygu. Byddwn yn barod i ystyried rhoi camau pellach ar waith, os yw’r cod yn profi’n aneffeithiol.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb calonogol. Rwy’n siŵr ei bod yn ymwybodol fod mwy na 1,000 o anifeiliaid anwes ac anifeiliaid gwyllt yn cael eu dal mewn maglau bob dydd yng Nghymru, a chaiff 370,000 o anifeiliaid eu dal mewn maglau bob blwyddyn, yn ôl ffigurau gan y Gynghrair yn Erbyn Chwaraeon Creulon. Mae’r farn gyhoeddus yn amlwg o blaid gwaharddiad. Felly, a gaf fi ei hannog i weld sut y mae’r cod ymarfer yn gweithredu mewn gwirionedd? Yn sicr, mae galw cyhoeddus am wahardd maglau, felly a wnaiff hi edrych ar hynny, os gwelwch yn dda?

Dywedais mewn ateb cynharach i Mohammad Asghar fod y ffordd rydym yn trin ein hanifeiliaid mewn gwirionedd yn adlewyrchu gwerthoedd ein cymdeithas. Fel y mae’r cod ymarfer yn datgan, ni ddylid defnyddio maglau ac eithrio lle nad oes dulliau eraill o reoli ar gael. Rwy’n hapus iawn i sicrhau’r Aelod y byddaf yn ei fonitro, ac os nad yw’n effeithiol, byddaf yn edrych ar gamau pellach. Rydym hefyd yn trafod gyda rhanddeiliaid sut y mae’r cod yn cael ei weithredu er mwyn i mi gael y sicrwydd hwnnw.

Yn fy natganiad ar 28 Mehefin, nodais ddull gweithredu a blaenoriaethau’r Llywodraeth hon ar gyfer rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd. Rydym yn buddsoddi £55 miliwn eleni ar leihau risg a chynnal ein hasedau presennol. Mae hyn yn cynnwys gwaith mawr yn Llanelwy, Trebefered, Rhisga, Casnewydd a Thal-y-bont yng Ngwynedd.

Yn gyntaf oll, Weinidog, a gaf fi dynnu sylw at lwyddiant y gorlifdir yn Ynysforgan, sydd yn fy etholaeth, a hanner milltir yn unig o ble rwy’n byw? Mae’n ardal a arferai fod dan lawer iawn o lifogydd dros gyfnod o amser, ond mae hynny bellach wedi dod i ben oherwydd bod y gorlifdir wedi gweithio mor llwyddiannus. A oes cynlluniau i gyflwyno gorlifdiroedd ar gyfer afonydd eraill, fel y gallant gael y budd a gawn yn Ynysforgan?

Diolch i Mike Hedges. Mae bob amser yn dda cael adborth cadarnhaol ar sut y mae ein cynlluniau llifogydd yn perfformio, ac rwy’n credu bod y cynllun £7 miliwn yn Abertawe yn enghraifft o sut y gall buddsoddiad llifogydd sicrhau manteision lluosog, ac yn sicr, ar ôl edrych arno, mae’n sicrhau manteision i fioamrywiaeth, er enghraifft, a gwelliannau i amwynderau.

I thank the Cabinet Secretary.

Roedd honno’n batrwm o sesiwn gwestiynau.

I now move to the next item on our agenda: questions of the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question is from Lee Waters.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwyf wedi ymrwymo i wneud popeth a allaf i ateb anghenion tai pobl ifanc sy’n gadael gofal. Yn ddiweddarach y mis yma byddaf yn lansio fframwaith llety newydd ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, fframwaith a ddatblygwyd mewn partneriaeth â Barnardos a Shelter Cymru i hyrwyddo arferion gorau.

Diolch yn fawr, Weinidog. Fis Mehefin diwethaf, rhybuddiodd y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru fod llawer o bobl ifanc sy’n gadael gofal yn wynebu prinder tai fforddiadwy a naid gynharach i fyw’n annibynnol na’r rhan fwyaf o bobl ifanc. Mae eu hadroddiad yn galw am fframwaith llety cenedlaethol a chefnogaeth i wella cysondeb y ddarpariaeth ledled Cymru. A allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut yr eir i’r afael â chynnwys eu hadroddiad?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn atodol pwysig. Roedd yr adroddiad gan y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru yn cynnwys camau rydym yn eu cymryd, nid yn unig ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, ond ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fwy cyffredinol—camau a gymerwyd eisoes yn unol ag argymhellion yr adroddiad, er enghraifft: datblygu fframwaith llety ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, fel y dywedais, a byddaf yn ei lansio ar 19 Hydref, ac yn parhau â’n hymgyrch i weithredu er mwyn dileu’r defnydd o lety gwely a brecwast ar gyfer pobl ifanc drwy gryfhau canllawiau, cydweithio, a threfniadau gwirfoddol newydd, a dyma fydd y dystiolaeth a’r gwelliannau sydd eu hangen.

Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe fe fynychoch chi a minnau fforwm i bobl ifanc a drefnwyd gan y comisiynydd plant ar gyfer rhai rhwng 15 a 24 oed sydd â phrofiad o ofal, a daeth neges glir o’r fforwm nid yn unig fod angen help ar rai sy’n gadael gofal i ddod o hyd i lety fforddiadwy, ond maent hefyd angen cymorth i gadw eu llety. Mewn adroddiad diweddar gan Gymdeithas y Plant, cafwyd galwad i eithrio pobl sy’n gadael gofal rhag gorfod talu’r dreth gyngor hyd nes eu bod yn 25 oed. Nawr, er bod yr alwad honno’n canolbwyntio ar Loegr, rwy’n siŵr y gallwn weld beth fyddai’r manteision posibl yma yng Nghymru. Yn sicr, byddai’n rhoi hwb mewn gwirionedd i’r cynlluniau llwybr sy’n ofynnol er mwyn paratoi pobl sy’n gadael gofal ar gyfer gweddill eu bywydau. Felly, a yw hynny’n rhywbeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i ystyried?

Wel, mae gennyf weithgor i ystyried plant mewn lleoliadau gofal a phlant sy’n derbyn gofal. Byddaf yn gofyn iddo roi cyngor pellach i mi ar y materion hyn. Nid wyf yn credu ein bod yn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud ar gyfer y bobl ifanc hyn, a dylem uno’r grwpiau sy’n rhan o’r rhaglenni ymyrraeth i roi dechrau gwell i bobl mewn bywyd. Mae’r rhain yn bobl ifanc agored iawn i niwed ac mae angen i ni ymateb i’r her.

Weinidog, cyfeiriodd adroddiad Cymdeithas y Plant hefyd at y ffaith fod addysg ariannol yn wael iawn a bod llawer o bobl ifanc yn ei chael yn anodd cadw eu tenantiaethau ar ôl iddynt adael gofal. Ac unwaith eto, yn y fforwm ddoe, roedd yn eithaf amlwg fod galw am roi’r hawl i weithwyr cymorth weithio ochr yn ochr â rhai sy’n gadael gofal hyd nes eu bod yn 25 oed Nid yw’n rhywbeth sydd ar gael ar hyn o bryd yma yng Nghymru. Pa ystyriaeth a roesoch i ymestyn y ddarpariaeth i weithwyr cymorth weithio gyda’r bobl ifanc sy’n gadael gofal hyd nes eu bod yn 25 oed, ac a yw’n rhywbeth y gellid ei ychwanegu o bosibl at y fframwaith llety y cyfeirioch chi ato?

Ie, bydd y fframwaith llety ar gyfer pobl sy’n gadael gofal yn helpu sefydliadau i weithio gyda’i gilydd i helpu plant sy’n gadael gofal, er mwyn eu paratoi ar gyfer byw’n annibynnol a sicrhau eu bod yn dod o hyd i gartref addas. Mae gennyf ddiddordeb yn y mecanwaith cymorth i ddilyn hynny. Trwy Cefnogi Pobl rydym hefyd yn darparu £124 miliwn i helpu pobl sy’n agored i niwed gael mynediad at lety, gan gynnwys £13.7 miliwn o hwnnw ar gyfer rhai sy’n gadael gofal a phobl ifanc.

Question 2 [OAQ(5)0039(CC)] has been transferred for written answer by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure.

Therefore, we now move to questions from party spokespersons, and first of all the Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe clywsom gan eich Llywodraeth sut rydych yn bwriadu mynd i’r afael â throseddau casineb. Yn anffodus, mae’r hinsawdd wleidyddol yn awr yn golygu bod troseddau casineb wedi’u cyfreithloni’n rhannol gan y rhethreg a ddaw gan lawer o wleidyddion ac elfennau o’r cyfryngau. A allwch ddweud wrthym heddiw pa un a ydych yn credu bod mewnfudo i Gymru wedi bod yn beth da o ran helpu i ddatblygu ein cenedl yma yng Nghymru a’i gwneud yn genedl fwy amrywiol?

Rwy’n cytuno â holl gynnwys y cwestiwn gan yr Aelod.

Prin y cefais amser i eistedd. [Chwerthin.] Rwy’n falch eich bod yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet. Gwnaeth y Llywodraeth flaenorol yn San Steffan benderfyniad i wrthod arian cyhoeddus i lawer o ymfudwyr, gan gynnwys rhai o wledydd A8. Arweiniodd hyn at adroddiad Amnest Rhyngwladol yn 2008 a nododd ei fod wedi arwain at fenywod yn methu â chael mynediad at loches wrth ffoi rhag perthynas dreisgar, ffactor y nodwyd ei bod yn elfen arwyddocaol mewn nifer o lofruddiaethau menywod ac achosion o fenywod yn diflannu. Y flwyddyn ganlynol, canfu astudiaeth Shelter Cymru ar gyflwr tai gweithwyr mudol o ddwyrain Ewrop fod yna ddigartrefedd sylweddol am nad oedd ganddynt hawl i arian cyhoeddus, gan gynnwys menywod beichiog. Rydym hefyd yn gwybod am achosion lle roedd plant dan fygythiad o gael eu gosod mewn gofal, ac erbyn 2010 roedd tua 1,000 o blant mewn canolfannau cadw mewnfudwyr. A ydych yn gresynu at ddull Llafur Newydd o gyfyngu ar gymorth i blant ymfudwyr, a sut y byddwch yn gweithio i gefnogi’r sector hwn yn y dyfodol?

Roedd y cytundeb yn mynd yn dda iawn ar y dechrau. [Chwerthin.] A gaf fi ddweud bod egwyddor ei chwestiwn yn rhywbeth sy’n peri pryder i mi, ac mae diffyg mynediad at arian cyhoeddus i unigolion yn rhywbeth rwy’n edrych arno? Mae gennyf grŵp cynghori newydd yn edrych ar y materion sy’n ymwneud ag amgylchiadau trais domestig, ac mae rhan o’r ymchwiliad rwy’n gofyn iddynt edrych arno’n ymwneud â hynny—a’r elfen gyllid ar gyfer lloches a chymorth cyfreithiol hefyd.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Er gwaethaf yr enghreifftiau trawmatig a roddais yma heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, nid oedd unrhyw effaith ar y polau piniwn ynglŷn â mewnfudo, gyda lleiafrif sylweddol yn credu nad oedd unrhyw reolaethau’n bodoli hyd yn oed, er gwaethaf yr hyn rwyf newydd ei ddweud. Felly, mae hyn yn dangos nad yw tawelu’r dde eithaf yn gweithio ar ei delerau ei hun. Nid yw’r bobl sydd, yn ôl y sôn, yn cael eu calonogi gan gamau llym yn sylweddoli bod camau llym yn digwydd mewn gwirionedd. Yr wythnos hon, fe fyddwch wedi gweld bod Plaid Cymru, yr SNP a’r Gwyrddion wedi uno i gyhoeddi datganiad yn condemnio’r rhethreg a ddaeth gan y Blaid Geidwadol yr wythnos diwethaf, ond nid yw eich plaid eich hun yn San Steffan wedi gwneud mwy na galw’n syml am leihau mewnfudo. A wnewch chi heddiw felly fod yn wahanol i’ch cydweithwyr Llafur yn San Steffan ac ymuno â Phlaid Cymru a’r SNP i gondemnio’r rhethreg negyddol, a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi arweiniad wrth fynd i’r afael â’r mythau am fewnfudo?

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn olaf. Ni yw’r Blaid Lafur yng Nghymru a ni yw’r Llywodraeth yng Nghymru ac mae gennym safbwynt pendant iawn ar droseddau casineb. Rwy’n bwriadu arwain y gwaith ar hyrwyddo fframwaith gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer trechu troseddau casineb. Yr hyn rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn ymuno â ni i’w wneud yw condemnio gweithredoedd unigolion a phleidiau gwleidyddol sy’n ceisio ennill cefnogaeth drwy’r troseddau casineb y credaf eu bod yn eu hachosi mewn cymunedau, gan achosi tryblith mawr i lawer o bobl. Rwy’n credu nad oes raid i ni edrych yn rhy bell mewn gwirionedd i weld ble mae hynny’n digwydd yn eithaf lleol.

Welsh Conservative spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch. Ddoe, fe ddywedoch wrthym eich bod yn dymuno dirwyn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf i ben, ac y byddwch yn edrych o’r newydd ar sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi cymunedau cryf wedi’u grymuso gyda llais cryf yn y penderfyniadau sy’n effeithio ar eu bywydau bob dydd. Rhennais lu o enghreifftiau gyda chi o sefydliadau yn y sector statudol a’r trydydd sector lle maent yn bwrw ati i wneud i bethau ddigwydd ar lawr gwlad drwy ddefnyddio cydgynhyrchu, nad yw’n ymwneud â chaledi, ond sy’n rhan o chwyldro byd-eang gyda’i wreiddiau’n estyn yn ôl bron hanner canrif. O gofio bod y prosiectau hyn eisoes yn helpu i adeiladu cymunedau cryf yng Nghymru, a allwch roi eich diffiniad o beth y mae cydgynhyrchu yn ei olygu?

Wel, cyfeiriaf at fy natganiad ddoe y mae’r Aelod wedi dyfynnu ohoni. Rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni gael cynnig newydd ar gyfer mynd i’r afael â materion i wneud cymunedau’n gryf ar gyfer y dyfodol. Dyna a amlinellais ddoe yn fy natganiad. Mae cyflwyno’r 100,000 o swyddi prentisiaeth newydd gan y Llywodraeth Lafur hon yn un mater pwysig i gymunedau y mae’n ei rannu, ac rwy’n ei rannu hefyd. Mae gofal plant o ansawdd, sef y cynnig gorau i rieni sy’n gweithio yn unrhyw le yn y DU, yn rhywbeth rwy’n gobeithio y bydd yn ymuno â mi i’w ddathlu wrth wasanaethu’r cyhoedd a gynrychiolwn.

Mae yna lawer o opsiynau lle mae angen i ni fynd i’r afael ag achosion sylfaenol tlodi a galluogi er mwyn cymunedau’r dyfodol. Mae hyn yn rhywbeth a nodais yn fy natganiad, a byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau yn y flwyddyn newydd.

Mae cydgynhyrchu yn galluogi dinasyddion a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio gyda’i gilydd mewn partneriaeth gyfartal, gan greu cyfleoedd i bobl gael cymorth pan fyddant ei angen a chyfrannu at newid cymdeithasol, gan gydnabod bod pawb yn arbenigwyr yn eu bywydau eu hunain.

Ddoe hefyd dyfynnais Oxfam Cymru pan ddywedasant fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau newid parhaol, gan ymgorffori dull bywoliaeth gynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth yng Nghymru, sy’n golygu helpu pobl i adnabod y cryfderau a’r asedau sydd ganddynt eisoes er mwyn mynd i’r afael â’r broblem ganolog sy’n eu hatal rhag cyrraedd eu potensial.

O ystyried, unwaith eto, fod y dull hwn wedi cael croeso gan rai o Aelodau Llywodraeth Cymru ac y dylai fod yn ganolog i ddatblygu a chyflwyno rhaglenni newydd, a allwch ddweud beth yw eich dealltwriaeth o ystyr y term ‘dull seiliedig ar gryfderau’?

Rwy’n meddwl bod yna lawer o brosiectau safonol yn ein cymunedau nad ydynt yn cael eu harwain gan Cymunedau yn Gyntaf ond yn hytrach gan lawer o’r sefydliadau y cyfeiriodd yr Aelod atynt heddiw a ddoe, ac rwy’n cefnogi hynny. Yr hyn sy’n rhaid i ni ei wneud yw cysylltu’r rhaglenni hynny â chamau gweithredu ac ymyriadau gan y Llywodraeth a chyrff trydydd sector i wneud yn siŵr ein bod yn effeithio cymaint â phosibl ar bobl sydd angen cefnogaeth. Felly, nid wyf yn diystyru’r rhaglenni y mae’r Aelod yn eu crybwyll—mewn gwirionedd, rwy’n meddwl y gallwn adeiladu ar y rhaglenni hynny, a thrwy weithio gyda ni, gallant sicrhau cynnig gwell i’n cymunedau.

Diolch. Wel, rwy’n gobeithio wrth symud ymlaen y byddwch yn croesawu’r diffiniad o’r dull seiliedig ar gryfderau, sy’n ymwneud â newid o system lle y caiff anghenion pobl eu hasesu a’u hateb gan adrannau gwasanaethau cymdeithasol ac asiantaethau eraill i system sy’n diogelu annibyniaeth, cydnerthedd, gallu i wneud dewisiadau a lles unigolion, drwy gefnogi eu cryfderau mewn ffordd sy’n caniatáu iddynt arwain a rheoli eu bywydau annibynnol o ddydd i ddydd. Rwy’n gobeithio y bydd y cysyniadau hyn yn ganolog i ysgogi’r newid rydym oll o ddifrif yn ei geisio.

Unwaith eto, yn olaf, ac mewn cyd-destun tebyg, yn ystod y sesiwn gyda’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg cyn y toriad, fe ddywedoch y byddai Llywodraeth Cymru yn diweddaru ei strategaeth tlodi plant yn ystod y Cynulliad hwn. Mae tua 200,000 o blant ifanc yng Nghymru yn byw mewn tlodi—cyfradd uwch na’r lefelau yn y DU, Lloegr a’r Alban. Pa ystyriaeth a rowch i ‘Adroddiad Plentyndod Da 2016’ Cymdeithas y Plant, sy’n dangos bod defnyddio mynegai amddifadedd materol sy’n canolbwyntio ar y plentyn yn gallu egluro mwy am amrywiadau yn lles plentyn na’r mesur traddodiadol o incwm y cartref? A wnewch chi ystyried defnyddio’r dulliau hyn yn eich strategaeth ddiwygiedig?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am grybwyll y mater pwysig hwn. Rwy’n credu mai’r hyn y dylem edrych arno yw’r dangosyddion cywir, a byddaf yn nodi’r adroddiad hwnnw pan fyddwn yn diweddaru’r ddogfen. Rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar y manylion sy’n sail i hynny a sut y gallwn ddylanwadu ar newid mewn cymunedau, yn enwedig mewn perthynas â phobl ifanc, wrth symud ymlaen—hwy yw cenhedlaeth y dyfodol.

UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Diolch i chi, Lywydd. Cyhoeddwyd y penderfyniad gweinidogol i gau Ysgol Uwchradd John Summers yn 2017 gan Kirsty Williams ym mis Awst 2016. Cofnodwyd bod Ysgol Uwchradd John Summers wedi gwasanaethu mwy o blant teithwyr nag unrhyw ysgol arall yn Sir y Fflint ac o bosibl ar draws Cymru. A all y Gweinidog roi sicrwydd y bydd anghenion addysg cymuned y teithwyr yn Sir y Fflint yn cael eu diwallu? A wnaiff roi sicrwydd y bydd yn cyfarfod â’r gymuned i sicrhau bod unrhyw gamau a roddir ar waith yn ateb eu hanghenion?

Rwy’n ddiolchgar am y cwestiwn. Mae hwn yn fater sy’n codi yn fy etholaeth i hefyd, Lywydd, ond fe seiliaf fy ymateb fel Gweinidog. Rwyf wedi gohebu gyda Chyngor Sir y Fflint ac rwyf hefyd wedi gohebu gyda thrigolion yr ardal honno. Rwy’n credu ei bod yn bwysig mai mater i’r awdurdod lleol yw’r trefniadau pontio ac rwyf wedi siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynglŷn â’r union faterion hyn. Mae’n bwysig i’r gymuned honno fod yna system addysg gadarn sy’n addas ar gyfer y gymuned honno.

Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, caewyd llawer o’r prif orsafoedd heddlu yn ein trefi, yn sicr yn y gogledd. Dilynwch yr arwydd at yr heddlu ac fe ddowch at ffôn ar y wal. Pa sylwadau a gyflwynwyd gennych i’r comisiynwyr heddlu a throseddu ac awdurdodau’r heddlu i sicrhau bod y gwasanaeth heddlu’n weladwy, yn hygyrch ac yn adeiladu perthynas effeithiol â chymunedau lleol?

Rwy’n cyfarfod gyda’r comisiynwyr heddlu yn rheolaidd ac rwyf eisoes wedi cael dau gyfarfod ers dod yn Weinidog sy’n gyfrifol am gymunedau. Ond mae’n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol nad yw plismona wedi’i ddatganoli i’r sefydliad hwn.

Ond mae gallu dod o hyd i’r heddlu’n rhwydd yn dal i fod yn fater cymunedol, ac yn amlwg mae gan Lywodraeth Cymru fewnbwn i faint o fynediad sydd gan y gymuned leol at yr heddlu, a pha mor weladwy a hygyrch yw’r gwasanaeth heddlu.

Fel y dywedais, rwy’n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu. Roedd un o ymrwymiadau cadarnhaol Llafur Cymru yn ymwneud â chyflwyno 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu i’n cymunedau ledled Cymru, a chafodd groeso mawr yn ein holl gymunedau. Mater i Lywodraeth y DU ydyw, ac mae’n swyddogaeth sydd heb ei datganoli, ond rwy’n cydnabod y ffaith fod y gwaith y mae’r heddlu’n ei wneud yn ein cymunedau mewn gwirionedd yn cael ei werthfawrogi gan lawer.

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwys mawr ar chwarae a’i bwysigrwydd ym mywydau plant, gan gynnwys yr effaith ar les, iechyd, a chyfleoedd bywyd yn y dyfodol.

Diolch. Roeddwn yn falch yr wythnos diwethaf o allu mynychu agoriad dwy ardal chwarae hygyrch yn fy etholaeth, yng Nghilfynydd a Glyn-coch. Yn y ddau achos, gwnaed gwelliannau o ganlyniad i ymgyrchoedd cymunedol a gafodd gefnogaeth dda a buddsoddiad i’w groesawu’n fawr gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf. Mae Erthygl 31 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yn nodi hawl i chwarae. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phartneriaid, fel awdurdodau lleol, er mwyn sicrhau bod ganddynt ardaloedd chwarae sy’n hygyrch i bob plentyn?

Hoffwn longyfarch Rhondda Cynon Taf ar eu buddsoddiad yn eich cymuned leol hefyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi gosod dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i asesu, a lle bo hynny’n ymarferol, i sicrhau cyfleoedd chwarae digonol sy’n diwallu anghenion, megis mynediad a chynhwysiant plant a’u teuluoedd. Rydym wedi cynhyrchu pecyn cymorth a hefyd yn ariannu Chwarae Cymru i’w cynorthwyo i gyflawni’r ddyletswydd hon.

Weinidog, yn amlwg, un o brif elfennau iechyd y cyhoedd yw codi lefelau cyfranogiad mewn chwaraeon yng Nghymru, ac i bobl ifanc gymryd rhan mewn gweithgareddau iach, ble bynnag y maent. Mae’n amlwg mai o’r pethau sy’n achosi trafferth i nifer o glybiau chwaraeon ar draws fy rhanbarth, sef Canol De Cymru, yw ffioedd lleiniau a ffioedd am gyfleusterau. Rwy’n sylweddoli mai mater i lywodraeth leol yw hwn, ond bron nad oes gennych amcan polisi yn y fan hon sy’n gwrthdaro â phenderfyniadau a wneir yn neuadd y sir.

Rydym yn deall bod yn rhaid cael ffi am fod y cyfleusterau hyn yn costio, ond yr hyn sy’n peri pryder yw’r ffaith fod llawer o’r clybiau hyn yn nodi enghreifftiau mewn ardaloedd eraill lle mae’r costau’n wahanol, yn aml iawn o fewn ardal yr un awdurdod lleol. Sut rydych yn gweithio gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet i ddatblygu polisi mwy cydlynol sy’n cysylltu’r negeseuon iechyd cyhoeddus â chyfranogiad cymunedol, ac yn benodol, â ffioedd llywodraeth leol am gyfleusterau cymunedol?

Mae’r Aelod yn nodi pwynt pwysig ynglŷn â hygyrchedd, a gall pris fod yn ffactor weithiau sy’n cyfrannu at anallu pobl i wneud defnydd o’r pethau hyn. Byddaf yn dwyn hyn i sylw’r Gweinidog perthnasol, er mwyn cael trafodaeth gyda hi. Ond fe wnaethom ddeddfu y llynedd gyda Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sy’n edrych ar wella lles pawb yn hirdymor. Bydd hyn yn rhywbeth y bydd yn rhaid i awdurdodau ddangos eu bod yn ei ystyried yn eu gweithredoedd mewn perthynas â mynediad at chwarae hefyd.

Diolch i’r Aelod dros Ddelyn am ei chwestiwn. Mae ein hardaloedd Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn mabwysiadu ymagwedd sy’n seiliedig ar y lle cyfan mewn perthynas ag adfywio, ac yn cyfrannu’n gadarnhaol at yr agenda tai yng Nghymru, o ran cynyddu’r cyflenwad, gwella safonau a gwella ynni cartrefi.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y byddwch yn ymwybodol o raglen tai ac adfywio strategol Cyngor Sir y Fflint, y gyntaf o’i bath yng Nghymru i arloesi gyda chynlluniau buddsoddi uchelgeisiol mewn tai. Mae’r cyngor wedi arwain drwy esiampl ar sut i fynd i’r afael â phrinder tai, gan gynnwys adeiladu tai cyngor newydd am y tro cyntaf mewn nifer fawr o flynyddoedd. Yn fy etholaeth i, mae canol tref y Fflint wedi cael ei drawsnewid fel rhan o uwchgynllun y Fflint, a fydd yn arwain at adeiladu 30 o dai cyngor newydd a thros 60 eiddo fforddiadwy. A wnewch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ymuno â mi i gydnabod yr arweiniad y mae Cyngor Sir y Fflint wedi’i roi ar hyn, ac a wnewch chi annog eraill i roi camau tebyg ar waith ar draws y wlad?

Diolch iddi am y cwestiwn. Rwy’n gyfarwydd â’r rhaglen tai ac adfywio strategol. Rwy’n falch iawn o weld y gwaith ardderchog gan Gyngor Sir y Fflint. Mae’r Cynghorydd Bernie Attridge yn arwain yr ymgyrch o ran y ddarpariaeth yn yr ardal honno ac rwy’n ddiolchgar iawn fod awdurdodau lleol yn dechrau datblygu rhaglenni tai cyngor eto. Bydd hynny, ynghyd â diddymu’r hawl i brynu, yn dechrau cynhyrchu’r stoc a gofiwn ers tro byd, sef tai o ansawdd yn y sector cyhoeddus, ar gyfer pobl sydd eu hangen, a chan gydnabod yn arbennig y gwaith da sy’n mynd rhagddo yn ei hetholaeth.

Wel, yn amlwg, nid yw hawl i brynu yn adeiladu tai newydd a benthyca cyfyngedig sy’n cael ei alluogi drwy ddiddymiad system cymhorthdal y cyfrif refeniw tai, sy’n rhywbeth i’w groesawu er ei fod yn hwyr iawn yn digwydd. Mae adfywio tai yn ymwneud â mwy na brics a morter; mae’n ymwneud â phobl a chymunedau. Sut felly y byddwch yn sicrhau bod awdurdodau lleol sydd wedi cadw eu stoc, yn aml oherwydd bod tenantiaid wedi cael eu dychryn gan gamwybodaeth, yn gallu dysgu—ie, wyddoch chi—o waith da llefydd fel Cartrefi Conwy a Chartrefi Cymunedol Gwynedd yn enwedig, sydd wedi cynnal digwyddiadau a fynychwyd gennyf—digwyddiadau i denantiaid—yn dangos sut y mae adfywio’r gymuned yn ehangach yn helpu i gynorthwyo pobl i fynd i’r afael â’r pethau sy’n eu dal yn ôl ac i fyw bywydau annibynnol a llawn?

Mae’r sector tai a’u gallu i arallgyfeirio yn creu argraff wirioneddol arnaf, ac nid adeiladu brics a morter yn unig, ond adeiladu cymunedau cryf. Mae hynny hefyd yn wir am landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a throsglwyddo stoc, ond hefyd yr awdurdodau lleol sydd wedi cadw eu stoc. Ac nid wyf yn credu bod yr achos y mae’r Aelod yn cyfeirio ato yn gamwybodaeth; mewn gwirionedd dyna oedd dewis y bobl. Dyna oedd y peth pwysig. Roeddent yn dewis cadw eu stoc ac maent yn gwneud gwaith da iawn o hynny ac yn adeiladu mwy o dai cyngor yn yr ardaloedd sydd eu hangen.

Byddwn yn sicr yn adleisio hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn sicr yn achos cyngor Caerdydd. Roeddwn i eisiau edrych eto ar fater cartrefi gwag, oherwydd gwn fod y Llywodraeth wedi gwneud llawer iawn o waith ar geisio cael tai gwag yn ôl i ddefnydd. Ond mae’n dal i fod dros 20,000 o gartrefi gwag a allai fod yn darparu cartrefi i bobl sydd eu hangen yn daer. A chan nad yw ond yn costio tua £30,000 i ddod â chartref gwag yn ôl i ddefnydd, mae’n amlwg ei fod yn costio llawer llai nag adeiladu un newydd. Yn anffodus, mae adeiladwyr tai yn amharod i adfer cartrefi gwag am nad oes cymaint o elw yn hynny, ac yn lle hynny, maent eisiau adeiladu cytiau cwningod yn aml, yn hytrach na diogelu cymeriad traddodiadol yr ardal. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth arall y gall y Llywodraeth ei wneud, gyda’r awdurdodau lleol, i sicrhau bod pob tŷ yn gartref y mae pobl ei eisiau.

Wrth gwrs, mae’r Aelod yn nodi ac yn cydnabod yr ymyrraeth bwysig a gawsom gyda’n cynllun cartrefi gwag, ac yn sicr rydym wedi bod yn cyflawni hwnnw. Soniais hefyd yr wythnos o’r blaen am yr 20,000 o gartrefi rydym yn dymuno eu hadeiladu, gyda chymysgedd o ddaliadaethau a thenantiaethau. Rwyf hefyd yn credu y bydd tai gwag yn cyfrannu’n fawr at gynyddu’r cyflenwad, yn ogystal â’r 20,000 o gartrefi, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Credaf eu bod yn stoc dda at ei gilydd sydd ond angen eu hadnewyddu, ac mae hynny’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i fy nhîm roi cyngor pellach i mi yn ei gylch.

Mae pobl sy’n fyddar neu’n drwm eu clyw yn cael eu diogelu rhag gwahaniaethu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae’r Ddeddf hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus roi sylw priodol i hyrwyddo cyfle cyfartal a meithrin perthynas dda rhwng pobl sy’n fyddar neu’n anabl a’r rhai nad ydynt yn fyddar neu’n anabl.

Diolch. Mae Action on Hearing Loss wedi canfod bod 84 y cant o’r 575,000 o bobl yng Nghymru sy’n fyddar neu’n cael anawsterau am eu bod yn drwm eu clyw yn teimlo bod hyn yn amlwg yn ei gwneud yn anos iddynt gael mynediad at wasanaethau hanfodol. Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, wrth gwrs, sydd â’r gyfran uchaf yng Nghymru, sef 23 y cant, gyda 27,000 o bobl angen cefnogaeth briodol o’r fath. O ran Cymdeithas y Byddar Gogledd Cymru, efallai eich bod yn ymwybodol fod cyllid y ddarpariaeth wedi ei dorri. Rwyf wedi ysgrifennu at yr awdurdod yn ddiweddar iawn, ac yn gwrtais iawn, wedi gofyn am adfer yr arian hwn sy’n fawr ei angen i gefnogi’r gwasanaeth hollbwysig hwn. A wnewch chi, yn eich rôl, ysgrifennu hefyd i gefnogi ein hymgais i sicrhau bod y cyllid yn cael ei adfer?

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Rydym yn ariannu Action on Hearing Loss Cymru, gan weithio gyda Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall Cymru, i hyfforddi a chefnogi pobl â nam ar y synhwyrau i rannu eu profiadau personol gyda darparwyr gwasanaethau ym maes iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a’r sector tai. Bydd pecyn cymorth rhithwir hygyrch a dwyieithog ar y synhwyrau yn cael ei greu i helpu sefydliadau i fod yn fwy ymatebol i anghenion pobl â nam ar y synhwyrau—dros £144,000 dros dair blynedd o 2014 i 2017. Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn croesawu hynny, ac y bydd hefyd, yn ei llythyr at yr awdurdod lleol, yn sôn am y buddsoddiad rydym yn ei wneud ar hyn o bryd fel Llywodraeth Cymru.

A gaf fi ddatgan buddiant yn gyntaf fel llywydd grŵp pobl drwm eu clyw Abertawe, ac mae gennyf chwaer sy’n fyddar iawn hefyd? Mae’n hawdd iawn gwahaniaethu mewn cyflogaeth: nid oes ond yn rhaid i chi nodi bod ateb y ffôn yn rhan o’r swydd ac yn syth, ni fydd rhywun sy’n fyddar yn gallu ymgeisio. Yr un peth a fyddai’n gwneud gwahaniaeth enfawr yw parch cydradd rhwng iaith arwyddion fel iaith gyntaf a Saesneg a Chymraeg iaith gyntaf, er mwyn i bobl sy’n fyddar gael yr un cyfleoedd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet archwilio hyn?

Diolch i chi am dynnu’r mater i fy sylw, Mike. Cydnabu’r Llywodraeth hon Iaith Arwyddion Prydain yn ffurfiol fel iaith yn ei hawl ei hun ym mis Ionawr 2004. Ers hynny, rydym wedi cefnogi hyfforddiant i gynyddu nifer y dehonglwyr cymwys yng Nghymru ac wedi sicrhau bod deddfwriaeth, polisïau a rhaglenni ar draws y Llywodraeth hon yng Nghymru yn cydnabod pwysigrwydd cyfathrebu hygyrch i bawb. Mae’n iawn i grybwyll y mater yn y Siambr heddiw.

Contacting public bodies through traditional methods, such as call centres, can be a very difficult and frustrating experience for us all at times, but of course it can be even more difficult for people who are deaf or hard of hearing. Therefore, what is the Government doing to ensure that there are alternative ways of making contact available for people who are deaf or hard of hearing in order to ensure that they are not stopped from contacting public services?

Rwy’n cytuno. Mae’r Aelod yn iawn i sôn am y mater penodol hwn a gall fod yn anodd iawn a dyna pam ein bod yn buddsoddi yn y pecyn cymorth—pecyn cymorth rhithwir hygyrch a dwyieithog ar y synhwyrau—i helpu sefydliadau i fod yn fwy ymatebol i anghenion pobl â nam ar eu synhwyrau.

Mae’r rhaglen Dechrau’n Deg yn parhau i fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon, gan roi’r dechrau gorau posibl mewn bywyd i blant sy’n byw yn rhai o’n cymunedau mwyaf difreintiedig.

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw? Mae Dechrau’n Deg wedi gwella cyfleoedd bywyd llawer o fy etholwyr yn fawr. Mae’n golygu bod plant yn dechrau yn yr ysgol ar lefel eu hoedran cronolegol neu’n agos ato. Er fy mod yn credu y dylai fod yn seiliedig ar gymunedau, nid ar ardaloedd cynnyrch ehangach a grëwyd ar fympwy’r Swyddfa Ystadegau Gwladol, a wnaiff y Gweinidog ailadrodd ei gefnogaeth i Dechrau’n Deg?

Gwnaf yn wir. Mae Dechrau’n Deg yn parhau i fod yn flaenoriaeth yn 2015-16. Cefnogodd y rhaglen dros 38,000 o blant a’u teuluoedd a rhagorodd ar y targed o 36,000 a osodwyd gennym. Mae’n rhaglen wych gyda staff gwych a chanlyniadau gwych; hir y parhaed.

Mae’n amlwg fod yna bryderon am y meini prawf cymhwyso ar gyfer Dechrau’n Deg a ffocws daearyddol hynny, ac roedd yn destun pryder a fynegwyd yn erbyn Cymunedau yn Gyntaf hefyd gyda wardiau etholiadol ac o bosibl un ochr i’r ffordd yn rhan o’r cynllun a’r ochr arall i’r ffordd heb fod yn rhan o’r cynllun. Crybwyllais hyn ddoe yn eich cyhoeddiad ar y parthau plant arfaethedig. A allech gadarnhau na fydd parthau plant yn defnyddio dull mor ffwr-bwt o weithredu? A allwch ddweud yn glir pa un a fydd y parthau arfaethedig yn ardaloedd lle bydd yn rhaid i bobl fyw o’u mewn er mwyn cael mynediad at y gwasanaeth, neu a fydd y gwasanaethau’n cael eu darparu mewn parthau penodol y gall unrhyw un gael mynediad atynt?

Wel, fel y dywedais wrth yr Aelod ddoe—mae dau ymateb i’r Aelod—yn gyntaf, Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf: yr hyn rwy’n ceisio ei wneud yw rhoi mwy o hyblygrwydd gyda’r cynlluniau hynny yn ariannol, ac felly gallwn ddechrau cynnwys pobl o’r tu allan i’r dull seiliedig ar ardal, pobl mewn angen sydd angen y gwasanaethau hynny, a gobeithio y byddwn yn gallu dechrau cyflwyno’r rhaglen honno. Elfen arall o barthau plant yw rhaglen sy’n tyfu lle rydym yn ceisio treialu cynlluniau gwahanol. Felly, bydd rhai’n seiliedig ar ysgolion, a rhai’n seiliedig ar ardaloedd cymuned a bydd yn rhaid i ni weld pa rai sy’n gweithio orau. Rwyf wedi dechrau trafodaethau eisoes heddiw â sefydliadau eraill sy’n ceisio gwneud pethau tebyg. Felly, mae’r NSPCC, Iechyd Cyhoeddus Cymru a thimau Gwasanaeth Cenedlaethol Rheoli Troseddwyr oll yn ceisio creu canolbwynt ar ffurf dull profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Rydym yn mynd i weld sut y mae hynny’n gweithio a phwy all ddarparu’n well yn yr ardaloedd hynny. Felly, ni allaf roi ateb pendant i chi heddiw, ond mewn gwirionedd byddwn yn treialu beth sy’n gweithio orau.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich ateb i Llyr Gruffydd. Rwy’n falch iawn o glywed eich bod yn awyddus i ehangu mynediad at Dechrau’n Deg. Rwy’n credu ei fod yn gwneud gwahaniaeth ac mae’n drueni fod cymaint o bobl wedi cael eu heithrio rhag cael mynediad at y gefnogaeth sydd ar gael drwy Dechrau’n Deg hyd yn hyn. Ond a allwch roi amserlen ar gyfer pa bryd rydych yn disgwyl gweithredu’r penderfyniad hwn yr ymddengys bellach eich bod wedi’i wneud, gan y credaf ei bod yn bwysig i hyn ddigwydd yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach?

Wel, rydym wedi dechrau’r drafodaeth ar egwyddor ehangach Cymunedau yn Gyntaf ac fel y nodwyd ddoe, bydd y naratif ynglŷn â ble rydym am weld yr is-adran yn symud, tuag at roi hyblygrwydd i Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf, yn cael ei bennu, wrth gwrs, o gwmpas adeg y gyllideb. Ar y sail eich bod yn hyderus ynglŷn â’r rhaglen hon, rwy’n gobeithio y byddwch yn cefnogi’r gyllideb ymhen ychydig wythnosau er mwyn i mi weithredu hyn a gwneud y newidiadau. Dyna rwy’n ei geisio.

Mae help a chyngor ar gael i sefydliadau YMCA drwy’r cyllid craidd o £4.4 miliwn a roddaf i fudiadau trydydd sector yng Nghymru.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Cafwyd 27,000 o ymweliadau â’r YMCA yng Nghastell-nedd y llynedd, fel rhan o rwydwaith o ganolfannau YMCA ledled Cymru, sydd gyda’i gilydd yn darparu llety â chymorth, hyfforddiant, addysg a ffitrwydd a lles yn ogystal ag ystod o wasanaethau eraill. Mae nifer wedi bod yn gweithredu ar sail clystyrau at ddibenion cydweithio. A yw’n croesawu hynny a pha gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei roi i’r egwyddor honno?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am grybwyll y gwaith da y mae’r YMCA yn ei wneud ar draws y DU ac yn wir, yn ei etholaeth. Rwy’n sicr yn ymwybodol o’r nifer o wasanaethau sy’n cael eu darparu. Yn anffodus, nid wyf yn gallu cefnogi pob un o’r 33,000 o fudiadau trydydd sector yng Nghymru yn uniongyrchol, ond mae’r YMCA ar hyn o bryd eisoes yn elwa o gyllid a chymorth anuniongyrchol gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, diolch i’r Aelod am ddwyn y mater i fy sylw heddiw, gan godi proffil yr YMCA, ac rwy’n dymuno pob lwc iddynt wrth iddynt ddatblygu rhagor o wasanaethau yn eich cymuned ac mewn cymunedau eraill.

Mae’r YMCA, wrth gwrs, yn cynnwys pobl ifanc o bob math o gefndir economaidd-gymdeithasol ac mae ganddo hanes da iawn o weithio gyda grwpiau eraill. Gobeithiaf y byddant yn edrych ar enghraifft Matt’s Cafe yn Abertawe, sy’n gweithio gyda nifer o archfarchnadoedd i fynd â bwyd heb ei werthu i’w ddefnyddio mewn caffi cymunedol. O ystyried y cyhoeddiad ddoe fod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg wedi cael gwared ar 230,000 o brydau bwyd y llynedd a bod byrddau iechyd yng Nghymru yn cael gwared ar 3,000 o brydau bwyd y dydd ar gyfartaledd, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda’ch cyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â chyfyngu ar wastraff bwyd drwy gefnogi’r mudiadau cymunedol hynny megis YMCA a Matt’s Cafe? Gallwch chi ddelio â’r galw, hyd yn oed os mai eich cyd-Ysgrifennydd Cabinet sy’n delio â’r broblem gyflenwi.

Rwy’n credu ei fod yn ddull arloesol o reoli ein ffrydiau gwastraff hefyd. Byddaf yn siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ar yr union fater hwnnw.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Mae adolygiad a diweddariad o ‘Adeiladu Dyfodol mwy Disglair’, ein cynllun blynyddoedd cynnar a gofal plant, ar y gweill i sicrhau bod ein polisïau a’n rhaglenni yn parhau i gefnogi a gwella bywydau plant a’u teuluoedd ledled Cymru.

Ie, Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg mae rhai plant yn ffodus iawn i gael eu geni i deuluoedd cynnes, cariadus, cefnogol, diogel a sefydlog, ond mae yna ormod o blant heb fod yn y sefyllfa ffodus honno. Tybed a allwch ddweud rhywbeth am bolisi Llywodraeth Cymru ar gaffael iaith yn gynnar, rhywbeth y credaf ei fod yn allweddol i gyfleoedd bywyd, yn enwedig mewn perthynas â phlant difreintiedig. Felly, beth a wnawn i gefnogi’r gweithlu i raddau mwy na’r hyn sy’n digwydd ar hyn o bryd? Beth a wnawn i gefnogi rhieni yn fwy cadarn a beth a wnawn o ran ariannu? Os gallech ddweud ychydig mwy am barthau plant yn ychwanegol at eich sylwadau cynharach yn y cyd-destun hwnnw, byddwn yn ddiolchgar iawn.

Mae’r Aelod yn tynnu sylw at fater pwysig iawn, ac roedd ddoe yn enghraifft ohonof yn dweud yn glir fod yna lawer o raglenni y mae angen i ni eu gwneud i gynnwys y teulu a’r person ifanc. Mae’r gwaith proffilio ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, fel yr awgrymais yn y datganiad ddoe, yn bwysig, lle rydym yn mynd i’r afael â’r union bethau sy’n creu ansefydlogrwydd i deulu neu i unigolyn. Os gallwn drechu’r pethau hynny, gwyddom fod y canlyniadau’n llawer gwell, yn foesol ac yn gyllidol, i’r Llywodraeth yn y tymor hir.

Mae’r materion sy’n ymwneud â chaffael iaith yn rhai pwysig. Cyfarfûm â therapyddion iaith ac rydym yn edrych ar sut y gallwn ymgorffori hynny’n rhan o’r system o wneud yn siŵr ein bod yn rhoi’r dechrau gorau mewn bywyd i bobl ifanc. Os buddsoddwn yn y blynyddoedd cynnar, rwy’n gwbl grediniol y bydd yn arbed llawer o arian i ni yn y tymor hir. Mae fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet yn rhyw ddechrau cytuno â fy ffordd o feddwl hefyd, ac rwy’n ddiolchgar iawn am hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, tybed pa mor hyderus ydych chi ynglŷn â’r system fonitro sy’n edrych ar newid perchnogaeth ar feithrinfeydd oherwydd, wrth gwrs, gellir yn hawdd werthu busnes i fusnes arall neu i unigolyn arall sydd heb y sgiliau a’r ddealltwriaeth briodol, o bosibl, a heb y gwiriadau priodol yn eu lle, a hyd yn oed os yw’n drosglwyddiad heb ymyrraeth, rwy’n dal i feddwl bod angen i ni gael sicrwydd fod yna system fonitro gadarn ar waith i sicrhau bod rhai o’n hunigolion ieuengaf a mwyaf agored i niwed yn cael eu diogelu’n llwyr.

Byddwn yn cytuno â’r Aelod. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod er mwyn rhoi hyder iddi fod gennym system ar waith i ymdrin â’r union fater y mae’n ei grybwyll.

Mae’r polisïau yn ein rhaglen lywodraethu yn adlewyrchu’r ddeialog barhaus gyda’n partneriaid allweddol i sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau effeithiol sy’n diwallu anghenion ein cyn-filwyr.

Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae’r rhaglen lywodraethu yn gwneud nifer o addewidion i wella gwasanaethau cymorth i gyn-filwyr. Fodd bynnag, nid oes sôn am gardiau i gyn-filwyr, a fyddai, o dan argymhellion eraill, yn darparu teithiau bws am ddim a mynediad am ddim i ganolfannau hamdden a safleoedd Cadw. Byddent yn rhoi mynediad â blaenoriaeth i driniaeth GIG ac addasiadau i’r cartref, os oes angen, o ganlyniad i anaf a gafwyd wrth wasanaethu. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ailystyried cyflwyno’r cerdyn i gyn-filwyr yng Nghymru os gwelwch yn dda?

Rwy’n ddiolchgar iawn am gwestiwn yr Aelod a’r bwriad da a oedd yn sail iddo. Hoffwn atgoffa’r Aelod er hynny fod opsiynau i ddatblygu cerdyn adnabod i gyn-filwyr wedi cael eu hystyried gan y grŵp gorchwyl a gorffen a gyfansoddwyd o gynrychiolwyr o’n grŵp arbenigol ar y lluoedd arfog. Daethant i’r casgliad mai gwerth cyfyngedig fyddai i gyflwyno cerdyn adnabod i gyn-filwyr. Yn dilyn yr argymhelliad hwn, cytunwyd i hyrwyddo a rhoi cyhoeddusrwydd i gerdyn braint presennol y weinyddiaeth amddiffyn fel yr opsiwn dewisol. Dyna rydym yn ei wneud.

Question 10, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Lywydd.

Question 11, Vikki Howells.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Rydym yn cefnogi ystod o raglenni adfywio ar draws y Cymoedd. Mae hyn yn cynnwys cyllid i bartneriaeth canol tref Aberdâr i hyrwyddo canol y dref a chefnogi gweithgareddau sy’n cynyddu bywiogrwydd a hyfywedd.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cronfa bartneriaeth canol y dref wedi sicrhau llawer o fanteision, gan gynnwys i Aberdâr yn fy etholaeth. Pan fyddaf yn siarad â phobl mewn llawer o ganol trefi a phentrefi eraill, maent yn teimlo y gallent hwy hefyd gael budd o gymorth. A fyddai gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau ar gyfer edrych ar ba wersi y gellir eu dysgu o’r gronfa bartneriaeth, i ddatblygu cymorth wedi’i dargedu fel y gall trefi a phentrefi megis Hirwaun, Aberpennar, Penrhiw-ceibr ac Abercynon yn fy etholaeth hefyd gael budd ohono a ffynnu?

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod. Nid ydym byth yn brin o raglenni adfywio y mae pobl yn dymuno iddynt gael eu datblygu ar gyfer eu cymunedau, a diolch am gydnabod y gwaith sy’n digwydd yn ei chymuned yn uniongyrchol. Bwriadwn werthuso a dysgu gwersi o’r rhaglen hon, a bydd y canfyddiadau’n cael eu hystyried ar gyfer polisïau yn y dyfodol a’u rhannu gyda’n rhanddeiliaid. Rwy’n falch o glywed am y gwelliannau sydd ar y gweill yn Aberdâr ac yn croesawu ei sylwadau heddiw.

Rwy’n gwerthfawrogi’r gwaith hanfodol a phwysig y mae’r trydydd sector yn ei wneud yn ein cymunedau. Ein blaenoriaethau yw sicrhau bod gennym drydydd sector ffyniannus gyda seilwaith cryf i gefnogi eu gwaith, tyfu’r sylfaen o wirfoddolwyr a sicrhau bod gan y trydydd sector lais yn y gwaith o helpu a siapio cymunedau.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Unwaith eto, mae’r sector gwirfoddol a gwirfoddolwyr yn hanfodol. Yn fy etholaeth i, mae gwirfoddolwyr yn gweithio mewn llyfrgelloedd cymunedol, canolfannau cymunedol a gwasanaethau cymorth ar draws y dref a’r etholaeth i sicrhau bod y gwasanaethau hynny’n parhau yn y cymunedau. Mae’r gwirfoddolwyr unigol hyn yn allweddol i waith y sector, ac mae rhai o’r bobl yn gwneud yr un swyddi ar sawl achlysur. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn gwirionedd i annog mwy o wirfoddolwyr i gymryd rhan er mwyn sicrhau ein bod yn rhannu’r llwyth gwaith hwnnw, i gymryd mwy o ran yn y cymunedau a sicrhau y gall y gwasanaethau hyn barhau, gan ein bod yn rhoi gormod o faich ar y bobl sy’n gwneud hynny yn awr?

Yn wir, a dylem longyfarch a gweithio gyda’r gwirfoddolwyr yn ei etholaeth ac mewn llawer o etholaethau ar draws Cymru—maent yn gwneud gwaith gwych. Mae’r cynllun trydydd sector yn cynnwys ymrwymiad i ddatblygu polisi gwirfoddoli newydd, a ddatblygwyd drwy weithgor a sefydlwyd gan gyngor partneriaeth y trydydd sector. Mae’r polisi hwn yn nodi rolau Llywodraeth Cymru, sefydliadau sy’n cynnwys gwirfoddolwyr a chyrff y trydydd sector, gan gynnwys gwirfoddolwyr eu hunain.

Mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig, rwy’n meddwl, fod llawer o’r gwirfoddolwyr y gofynnir iddynt godi’r darnau pan fydd awdurdodau lleol yn tynnu gwasanaethau yn ôl yn ddefnyddwyr gwasanaethau eu hunain, ac yn aml iawn yn ofalwyr hefyd. Enghraifft ddiweddar a ddaeth i fy sylw yw canolfan ddydd y Drenewydd, y bwriedir ei chau am resymau logistaidd ac ariannol, a’r baich y mae hynny wedyn yn ei roi ar y gweithlu gwirfoddol lleol. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau ymagwedd fwy integredig tuag at gynnal o leiaf rai o’r canolfannau hyn a ariennir ac a gefnogir gan y cyngor, ac nid yn unig recriwtio gwirfoddolwyr newydd, ond sicrhau hefyd bod gwirfoddolwyr sydd wedi ymrwymo yn cael gofal seibiant eu hunain, os mynnwch chi, fel y gallant barhau i gyfrannu at eu cymdeithas?

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i grybwyll trosglwyddo asedau a pherchnogaeth gymunedol. Rwy’n credu mai’r hyn rydym yn ceisio ei wneud fel Llywodraeth yw galluogi cymunedau i gymryd meddiant a deall y risgiau hefyd, gan fod llawer o’r sefydliadau hyn sy’n cael eu symud o berchnogaeth gyhoeddus i berchnogaeth gymunedol yn anodd iawn i’w rhedeg weithiau yn ariannol ac yn gorfforol. Mae’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i fy nhîm weithio arno gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru i weld a oes rhaglen y gallwn ei defnyddio i helpu cymunedau i ddod yn gryfach yn hynny o beth.

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy’n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt. Mae ystadegau’n dangos bod digartrefedd wedi’i atal y llynedd i 65 y cant o’r holl aelwydydd a ddaeth dan fygythiad o fod yn ddigartref. Rydym yn cynorthwyo awdurdodau lleol i adeiladu ymhellach ar y dechrau cadarnhaol hwn.

Diolch i chi am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n sicr yn falch o glywed bod y cyrff a’r sefydliadau sy’n gyfrifol am fynd i’r afael â digartrefedd yng Nghymru wedi rhoi adborth cadarnhaol ar ganlyniadau’r newidiadau a ddeilliodd o Ddeddf Tai (Cymru) 2014. O’m rhan i, rwy’n sicr wedi fy nghalonogi gan y ffordd y mae’r mentrau hyn wedi fy nghynorthwyo i gefnogi etholwyr sy’n wynebu digartrefedd ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae’n debyg y gellir cymharu’r ffigurau a gyhoeddwyd ar y gwahaniaeth sylweddol yn y cyfraddau llwyddiant rhwng ardaloedd awdurdodau lleol o ran canlyniadau atal llwyddiannus—canlyniadau cymorth digartrefedd llwyddiannus a chyflawniadau cadarnhaol. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet, felly, pa gamau sydd ar waith i alluogi awdurdodau lleol ledled Cymru i ddysgu o arferion gorau, lle y ceir tystiolaeth ohonynt yn ffigurau’r canlyniadau?

Wel, rwyf wedi gofyn i bob awdurdod lleol a grwpiau â diddordeb i adolygu’r ffigurau sy’n cael eu darparu ar eu cyfer fel bod yna ddull mwy safonedig o fesur hyn. Rwyf wedi fy nghalonogi gan y 65 y cant, ond rwyf eisiau gwneud yn siŵr ein bod i gyd yn mesur yr un pethau. Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy’n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael yr help sydd ei angen arnynt. Byddaf yn edrych ymhellach o ran gofyn am gyngor gan fy swyddogion ar sut rydym yn bwriadu dilyn y polisi hwn a chynyddu ein heffaith yn y dyfodol.