Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

12/10/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

I call the National Assembly to order.

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, ac i ofyn y cwestiwn cyntaf, Vikki Howells.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, and to ask the first question, Vikki Howells.

Cefnogi Ffermwyr yng Nghwm Cynon

Supporting Farmers in the Cynon Valley

1. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi ffermwyr yng Nghwm Cynon? OAQ(5)0042(ERA)

1. Will the Minister provide an update on how the Welsh Government is supporting farmers in the Cynon Valley? OAQ(5)0042(ERA)

Member
Lesley Griffiths 13:30:00
The Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs

Thank you. The rural development programme is the main mechanism for supporting Wales’s farmers, including smaller upland holdings and marginal farms, such as those in the Cynon Valley, through agri-environment and investment schemes where they are eligible and qualify. Support is also available through Glastir and Farming Connect.

Diolch. Y rhaglen datblygu gwledig yw’r prif fecanwaith ar gyfer cefnogi ffermwyr Cymru, gan gynnwys ffermydd mynydd a ffermydd ymylol llai o faint, megis y rhai yng Nghwm Cynon, drwy gynlluniau amaeth-amgylcheddol a chynlluniau buddsoddi y maent yn gymwys ar eu cyfer. Mae cymorth ar gael hefyd drwy Glastir a Cyswllt Ffermio.

Thank you, Cabinet Secretary. I recently met with a group of farmers in Ynysybwl, which is a marginal farmland area in my constituency, at a meeting organised by the National Farmers Union. We discussed the acidic quality of local soil, and it was suggested that liming of the soil in the area may benefit farmers, but would also bring environmental improvements. Would the Welsh Government consider building this idea into current and future farmer support schemes?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Cyfarfûm yn ddiweddar â grŵp o ffermwyr yn Ynys-y-bŵl, sy’n ardal o dir fferm ymylol yn fy etholaeth, mewn cyfarfod a drefnwyd gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr. Buom yn trafod ansawdd asidig y pridd lleol, ac awgrymwyd y gallai calchu pridd yn yr ardal fod o fudd i ffermwyr, ond byddai hefyd yn arwain at welliannau amgylcheddol. A fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ymgorffori’r syniad hwn mewn cynlluniau cymorth i ffermwr ar hyn o bryd ac yn y dyfodol?

Thank you, and I’m very pleased you took up the farming union’s invitations to visit farms in your constituency. Welsh Government officials have regular and very productive engagement with farming stakeholders on Glastir, and that includes, obviously, the farming unions. European Commission rules require agri-environment support to pay for activities that exceed usual farming practice, so liming would really be part of usual farming practice. I think future support really is about primarily driving transformational change across the industry to become more sustainable, profitable, and resilient.

Diolch yn fawr, ac rwy’n falch iawn eich bod wedi derbyn gwahoddiadau’r undeb ffermio i ymweld â ffermydd yn eich etholaeth. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu’n rheolaidd ac yn gynhyrchiol iawn gyda rhanddeiliaid ffermio ynghylch Glastir, ac mae hynny’n cynnwys, yn amlwg, yr undebau ffermio. Mae rheolau’r Comisiwn Ewropeaidd yn ei gwneud yn ofynnol i gymorth amaeth-amgylcheddol dalu am weithgareddau y tu hwnt i arferion ffermio arferol, felly byddai calchu, mewn gwirionedd, yn rhan o arferion ffermio arferol. Credaf y bydd cefnogaeth yn y dyfodol yn ymwneud yn bennaf â sbarduno newid trawsffurfiol ar draws y diwydiant i ddod yn fwy cynaliadwy, proffidiol, a gwydn.

Cabinet Secretary, obviously, the rural development plan offers a level of support to agriculture, whether it be in the Cynon Valley or anywhere else in South Wales Central, or indeed Wales. The Government is committed to bringing a small grants scheme forward in this term. When do you think that small grants scheme might well be available to farmers to access, and what do you have in mind as being permissible under such a small grants scheme, when it is up and running?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, mae’r cynllun datblygu gwledig yn cynnig lefel o gefnogaeth i amaethyddiaeth, boed hynny yng Nghwm Cynon, neu unrhyw le arall yng Nghanol De Cymru, neu’n wir yng Nghymru gyfan. Mae’r Llywodraeth yn ymrwymedig i gyflwyno cynllun grantiau bach yn ystod y tymor hwn. Pa bryd y credwch y bydd y cynllun grantiau bach hwnnw ar gael i ffermwyr, a beth sydd gennych mewn golwg o ran beth fydd yn cael ei ganiatáu o dan gynllun grantiau bach o’r fath pan fydd ar waith?

Those discussions, you’ll appreciate, four months into this term of Government, are at very early stages, so I can’t give you a date when it will be available. I’ve started to have discussions with my Cabinet colleagues around this. I suppose early thinking is looking at perhaps small pieces of equipment, for instance, through capital grants, but, as I say, it is very early days.

Fe fyddwch yn deall bod y trafodaethau hynny megis dechrau, bedwar mis i mewn i dymor y Llywodraeth hon, felly ni allaf roi dyddiad i chi pa bryd y bydd ar gael. Rwyf wedi dechrau trafod gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â hyn. Mae’n debyg fod yr ystyriaethau cynnar yn ymwneud ag edrych, efallai, ar ddarnau bach o offer, er enghraifft, drwy grantiau cyfalaf, ond fel y dywedais, mae’n ddyddiau cynnar iawn.

Risg o Lifogydd yng Ngorllewin Clwyd

Flood Risk in Clwyd West

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y risg o lifogydd yng Ngorllewin Clwyd? OAQ(5)0040(ERA)

2. Will the Minister make a statement on flood risk in Clwyd West? OAQ(5)0040(ERA)

Thank you. As with many parts of Wales, flood risk in Clwyd West comes from rivers, sea and surface water. To reduce this risk, Clwyd West has benefited from more than £20 million of investment over the past five years, including work at Colwyn Bay, Ruthin and Kinmel Bay.

Diolch. Fel llawer o rannau o Gymru, daw perygl llifogydd yng Ngorllewin Clwyd o afonydd, y môr a dŵr wyneb. Er mwyn lleihau’r risg hon, mae Gorllewin Clwyd wedi elwa o dros £20 miliwn o fuddsoddiad dros y pum mlynedd diwethaf, gan gynnwys gwaith ym Mae Colwyn, Rhuthun a Bae Cinmel.

And thank you, Cabinet Secretary, for the investment that the Welsh Government has made available to protect homes and businesses from flooding in my constituency. But, of course, individuals can take some responsibility to protect their own properties as well. And you will be aware that, over the border in England, there are grants of up to £5,000 to individual homeowners, to help them make their properties more resilient, but no such grants are available here in Wales. What consideration has the Cabinet Secretary given to making such grants available, so that people can accept some responsibility, to support making their own properties more flood resilient?

A diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ryddhau i ddiogelu cartrefi a busnesau rhag llifogydd yn fy etholaeth. Ond wrth gwrs, gall unigolion hefyd gymryd peth cyfrifoldeb dros amddiffyn eu heiddo eu hunain. Ac fe fyddwch yn ymwybodol fod grantiau o hyd at £5,000 i berchnogion tai unigol, dros y ffin yn Lloegr, i’w helpu i wneud eu heiddo yn fwy gwydn, ond nad oes unrhyw grantiau o’r fath ar gael yma yng Nghymru. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i rhoi i sicrhau bod grantiau o’r fath ar gael, fel y gall pobl ysgwyddo peth cyfrifoldeb i sicrhau bod eu heiddo eu hunain yn gallu gwrthsefyll llifogydd yn well?

Well, we don’t provide those types of grants to individual homeowners; rather, we focus on funding much larger schemes to benefit groups of properties or communities. We do support property-level resilience, when brought forward, as an appropriate solution by local authorities or by Natural Resources Wales, and we provide grant funding for that purpose. I think what we’re doing is presently allocating budgets for community-wide alleviation schemes, which, in most cases, have a greater cost benefit and also provide a greater level of protection.

Wel, nid ydym yn darparu’r mathau hynny o grantiau i berchnogion tai unigol; yn hytrach, rydym yn canolbwyntio ar ariannu cynlluniau llawer mwy er budd grwpiau o eiddo neu gymunedau. Rydym yn cefnogi gwydnwch ar lefel eiddo, pan gaiff ei gyflwyno fel ateb addas gan awdurdodau lleol neu Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rydym yn darparu cyllid grant at y diben hwnnw. Credaf mai’r hyn rydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw dyrannu cyllidebau ar gyfer cynlluniau lliniaru ar draws y gymuned, sydd, yn y rhan fwyaf o achosion, yn sicrhau gwell costau a manteision yn ogystal â lefel uwch o ddiogelwch.

Mae morlyn llanw ar gyfer gogledd Cymru, wrth gwrs, o bosibl yn un ffordd o gyfrannu tuag at daclo problemau llifogydd ac erydiad ar hyd yr arfordir yng Ngorllewin Clwyd. A allwch chi roi diweddariad i ni o le mae’ch Llywodraeth chi arni o safbwynt unrhyw gefnogaeth ymarferol rydych chi’n ei rhoi i ddatblygu potensial morlyn llanw yn y gogledd?

A tidal lagoon for north Wales, of course, is one possible way of contributing towards tackling flood problems and coastal erosion in Clwyd West. So, could you give us an update on where your Government is in terms of any practical support that you’re giving to developing the potential of a tidal lagoon in north Wales?

Yes, I’ve had discussions with the tidal lagoon company, and one of the advantages they referred to, when talking about the possible tidal lagoon around the Colwyn Bay area, was the fact that it would offer resilience against flooding. So, again, those discussions are ongoing.

Gallaf, rwyf wedi cynnal trafodaethau gyda’r cwmni morlynnoedd llanw, ac un o’r manteision y cyfeiriasant ato, wrth sôn am y morlyn llanw posibl o amgylch ardal Bae Colwyn, oedd y ffaith y byddai’n cynnig gallu i wrthsefyll llifogydd. Felly, unwaith eto, mae’r trafodaethau hynny’n parhau.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Rwy’n galw nawr ar lefarwyr y pleidiau i ofyn cwestiynau i’r Ysgrifennydd Cabinet, ac, yn gyntaf yr wythnos yma, llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies.

I now call on the party spokespeople to ask questions to the Cabinet Secretary, and, first this week, the Welsh Conservatives’ spokesperson, Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Cabinet Secretary, in a meeting of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee on 14 September, you responded to a question on farming regulations, saying that you’ll look to strengthen regulations in some areas when looking at Welsh-specific requirements going forward. Can you clarify what you mean by ‘strengthen’ and tell us what specific regulations you’re actually looking to introduce in the very near future?

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, yng nghyfarfod y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar 14 Medi, fe ymateboch i gwestiwn ynglŷn â rheoliadau ffermio, gan ddweud eich bod yn bwriadu cryfhau rheoliadau mewn rhai meysydd wrth ystyried gofynion sy’n benodol i Gymru yn y dyfodol. A allwch egluro beth a olygwch wrth ‘cryfhau’ a dweud wrthym pa reoliadau penodol rydych yn bwriadu eu cyflwyno yn y dyfodol agos iawn mewn gwirionedd?

Well, I wasn’t being particularly specific. What I think I was saying was that when we have a look, and when we unpick—I think I mentioned that there are 5,000 pieces of legislation within my portfolio in relation to agriculture and fisheries—when we unpick them and we are looking at Welsh specific going forward, it could be that we would strengthen some of the legislation or regulations.

Wel, nid oeddwn yn bod yn arbennig o benodol. Credaf mai’r hyn a ddywedais oedd pan fyddwn yn edrych, a phan fyddwn yn ymdrin—credaf i mi grybwyll bod 5,000 darn o ddeddfwriaeth yn fy mhortffolio yn ymwneud ag amaethyddiaeth a physgodfeydd—pan fyddwn yn ymdrin â hwy ac yn ystyried yr hyn sy’n benodol i Gymru ar gyfer y dyfodol, efallai y byddem yn atgyfnerthu peth o’r ddeddfwriaeth neu’r rheoliadau.

Thank you for that clarification. Of course, one set of regulations that the Welsh Government is looking at is in relation to nitrate vulnerable zones. Now, you won’t be surprised that I’ve received plenty of correspondence on this matter, and there are serious concerns regarding these proposals, which could impose huge burdens on farmers and, as a result, force many out of business due to the financial implications, and farmers will see this as just another blow to the agricultural community. I appreciate that these proposals are currently at a consultation stage, but how is the Welsh Government working with farmers affected to ensure that they fully understand the cost and the impact that these regulations will have on their businesses, and will you confirm whether any financial support will be made available to farmers who will face additional costs as a result of complying with any new regulations?

Diolch am yr eglurhad hwnnw. Wrth gwrs, mae un set o reoliadau y mae Llywodraeth Cymru yn edrych arni yn ymwneud â pharthau perygl nitradau. Nawr, ni fyddwch yn synnu fy mod wedi cael cryn ohebiaeth ar y mater hwn, a bod pryderon difrifol ynglŷn â’r cynigion hyn a allai osod beichiau enfawr ar ffermwyr ac a allai, o ganlyniad i hynny, orfodi llawer ohonynt allan o fusnes oherwydd y goblygiadau ariannol, a bydd ffermwyr yn ystyried hyn yn ergyd arall i’r gymuned amaethyddol. Rwy’n sylweddoli bod y cynigion hyn ar gam ymgynghori ar hyn o bryd, ond sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’r ffermwyr yr effeithir arnynt er mwyn sicrhau eu bod yn deall cost ac effaith y rheoliadau hyn ar eu busnesau, ac a wnewch chi gadarnhau pa un a fydd unrhyw gymorth ariannol ar gael i ffermwyr a fydd yn wynebu costau ychwanegol o ganlyniad i gydymffurfio ag unrhyw reoliadau newydd?

The member is correct—we are obviously out to consultation at the moment. In fact, just last Monday, 10 October, my officials met with representatives of the National Farmers Union in Pembrokeshire to discuss this, along with local farmers also from Pembrokeshire, and I have to say I’ve been told it was a very positive meeting. I think farmers are very keen to consider how best to stop excessive nitrate pollution in waterways, and they were very happy to bring forward their views. Obviously, all views will be taken into account. So, I’m very pleased you’ve received significant correspondence, and I would urge your constituents to take part in the consultation.

Mae’r Aelod yn gywir—rydym yn amlwg yn ymgynghori ar hyn o bryd. Yn wir, ddydd Llun diwethaf, 10 Hydref, cyfarfu fy swyddogion â chynrychiolwyr Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn Sir Benfro i drafod hyn, gyda ffermwyr lleol o Sir Benfro hefyd, ac mae’n rhaid i mi ddweud fy mod wedi clywed ei fod yn gyfarfod cadarnhaol iawn. Credaf fod ffermwyr yn awyddus iawn i ystyried y ffordd orau o atal gormod o lygredd nitrad mewn dyfrffyrdd, ac roeddent yn hapus iawn i gyflwyno eu barn. Yn amlwg, bydd yr holl safbwyntiau yn cael eu hystyried. Felly, rwy’n falch iawn eich bod wedi derbyn cryn dipyn o ohebiaeth, a byddwn yn annog eich etholwyr i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad.

I’m grateful to you for that response, but I’m sure that you would agree with me that regulations can, in some cases, represent an obstacle to efficient farming practices and business growth. Therefore, in light of the previous Government’s ‘Working Smarter’ report, will you commit to evaluating the costs attached to farming regulations in Wales and look at ways in which the Welsh Government can ease regulations, thereby lowering the cost of them to farmers, ahead of Britain’s withdrawal from the European Union?

Rwy’n ddiolchgar i chi am yr ateb hwnnw, ond rwy’n siŵr y byddech yn cytuno â mi y gall rheoliadau, mewn rhai achosion, fod yn rhwystr i arferion ffermio effeithlon a thwf busnes. Felly, yng ngoleuni adroddiad ‘Hwyluso’r Drefn’ y Llywodraeth flaenorol, a wnewch chi ymrwymo i werthuso’r costau sydd ynghlwm wrth reoliadau ffermio yng Nghymru ac edrych ar ffyrdd y gall Llywodraeth Cymru leddfu’r rheoliadau, a thrwy hynny ostwng eu cost i ffermwyr, cyn i Brydain adael yr Undeb Ewropeaidd?

I do appreciate that there could be an increased cost to certain parts of the farming community. They will have to be taken into account when we look at the full impact assessment that would accompany any new regulations. And I think we have to look at any increased costs that have to be weighed against the benefits to the environment.

Rwy’n derbyn y gallai fod mwy o gostau i rai rhannau o’r gymuned ffermio. Bydd yn rhaid eu hystyried pan fyddwn yn edrych ar yr asesiad effaith llawn a fyddai’n gysylltiedig ag unrhyw reoliadau newydd. A chredaf fod yn rhaid i ni edrych ar unrhyw gynnydd yn y costau sy’n rhaid eu pwyso a’u mesur ochr yn ochr â’r manteision i’r amgylchedd.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. The Welsh Government, quite rightly accepts that farmers should receive payments for carrying out environmentally responsible tasks. That’s important to all of us, whether we’re farmers or not. As the Cabinet Secretary will know, important agri-environment schemes are the Glastir Entry and Glastir Commons schemes, and that’s vitally important to many upland farmers for income support at a time of falling farm incomes. Now that the Treasury has slightly, at least, clarified post-Brexit funding, will she be prepared to consider opening a new window for Glastir Entry and Glastir Commons applications, and allow those that are in Glastir Entry already to extend their contracts beyond five years?

Diolch, Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yn gwbl briodol y dylai ffermwyr gael taliadau am gyflawni tasgau amgylcheddol gyfrifol. Mae hynny’n bwysig i bob un ohonom, pa un a ydym yn ffermwyr ai peidio. Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae cynlluniau Glastir Sylfaenol a Glastir - Tir Comin yn gynlluniau amaeth-amgylcheddol pwysig, ac mae hynny’n hollbwysig i lawer o ffermwyr mynydd fel cymorth incwm ar adeg pan fo incwm ffermydd yn gostwng. Gan fod y Trysorlys bellach wedi rhoi rhyw led-eglurhad, o leiaf, ynglŷn â chyllid wedi gadael yr UE, a fydd hi’n barod i ystyried agor cyfnod ymgeisio newydd ar gyfer ceisiadau Glastir Sylfaenol a Glastir - Tir Comin, a chaniatáu i’r rhai sydd yn Glastir Sylfaenol eisoes ymestyn eu contractau y tu hwnt i bum mlynedd?

Certainly, we’re looking at which windows we can open. I want to get as many windows open as soon as possible to ensure we draw down as much funding as possible.

Yn sicr, rydym yn ystyried pa gyfnodau ymgeisio y gallwn eu hagor. Rwyf am sicrhau bod cymaint o gyfnodau ymgeisio ar agor cyn gynted ag y bo modd er mwyn i ni allu sicrhau cymaint o arian â phosibl.

I’m grateful to the Cabinet Secretary for that reply. As she’ll be aware, there are about 1,600 farmers who will be left high and dry from this December if the scheme is not extended, and, if the policy doesn’t change, there’ll be about another 3,000 who will be affected in future years. This scheme is widely held to be a successor to the end of the Tir Mynydd scheme, and £25 million was transferred from one budget to another as part of this. Many farmers think it’s a bit of a betrayal that the window of opportunity has been closed for some time, and, therefore, would she agree with me that it is vitally important that it be reopened?

Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Fel y bydd yn gwybod, bydd oddeutu 1,600 o ffermwyr yn cael eu gadael ar y clwt o fis Rhagfyr ymlaen os nad yw’r cynllun yn cael ei ymestyn, ac os nad yw’r polisi’n newid, bydd oddeutu 3,000 arall yn cael eu heffeithio yn y dyfodol. Mae llawer o bobl yn ystyried y cynllun hwn yn olynydd i’r cynllun Tir Mynydd ar ôl iddo ddod i ben, a throsglwyddwyd £25 miliwn o un gyllideb i’r llall yn rhan o hyn. Cred llawer o ffermwyr fod y ffaith fod y cyfnod ymgeisio wedi bod ar gau ers peth amser yn eu bradychu braidd, ac felly, a fyddai’n cytuno â mi ei bod yn hanfodol bwysig ei fod yn cael ei ailagor?

I’ve had those discussions with the farmers myself, certainly over the summer at the agricultural shows I visited, and with individual farmers, and we are working very hard to ensure that funding gets to them as quickly as possible.

Rwyf wedi cael y trafodaethau hynny gyda’r ffermwyr fy hun, yn sicr mewn sioeau amaethyddol yr ymwelais â hwy yn ystod yr haf, a chyda ffermwyr unigol, ac rydym yn gweithio’n galed iawn i sicrhau bod cyllid yn eu cyrraedd cyn gynted â phosibl.

Thank you. Moving to another environmental scheme—section 15 agreements for sites of special scientific interest. On average, farmers get about £2,175 a year in payments under these agreements, and they are absolutely vital for the protection of landscape, wildlife and the environment. There is a budget cut from 2011 of about a quarter of the budget. In August, Natural Resources Wales said only about 118 of 172 individual management agreements up for renewal this year are likely to be given a new contract. Is the Cabinet Secretary able to give us any further information on this and would she agree with me that it would certainly be very advantageous not just to the farmers themselves, but also to anybody interested in rural life particularly in the uplands that they should be renewed?

Diolch. Gan symud at gynllun amgylcheddol arall—cytundebau adran 15 ar gyfer safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig. Ar gyfartaledd, mae ffermwyr yn cael oddeutu £2,175 y flwyddyn mewn taliadau o dan y cytundebau hyn, ac maent yn gwbl hanfodol ar gyfer diogelu tirwedd, bywyd gwyllt a’r amgylchedd. Torrwyd oddeutu chwarter y gyllideb yn 2011. Ym mis Awst, dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru mai oddeutu 118 yn unig o’r 172 cytundeb rheoli unigol sydd i’w hadnewyddu eleni sy’n debygol o gael contract newydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi unrhyw wybodaeth bellach i ni ynglŷn â hyn ac a fyddai’n cytuno y byddai’n sicr yn fanteisiol iawn pe baent yn cael eu hadnewyddu, nid yn unig i’r ffermwyr eu hunain, ond hefyd i unrhyw un sydd â diddordeb mewn bywyd gwledig, yn enwedig yn yr ucheldir?

I don’t have that information to hand but I’m happy to write to the Member with that information.

Nid oes gennyf y wybodaeth honno wrth law ond rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda’r wybodaeth honno.

Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas. 

Diolch, Lywydd. Cabinet Secretary, can I refer you to Part 2 of the Environment (Wales) Act 2016, which sets out a statutory framework for tackling climate change? But, at present, as you’ll know, it’s just a framework with no short-term targets or a delivery plan. Can you outline when and how you’re going to introduce these targets and an emissions reduction plan, and can you confirm that the 40 per cent reduction target of the previous Government in greenhouse gas emissions by 2020 still remains this Government’s target?

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi eich cyfeirio at Ran 2 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, sy’n nodi fframwaith statudol ar gyfer mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd? Ond ar hyn o bryd, fel y gwyddoch, fframwaith yn unig ydyw, heb unrhyw dargedau tymor byr na chynllun cyflawni. A allwch amlinellu pa bryd a sut y byddwch yn cyflwyno’r targedau hyn a chynllun i leihau allyriadau, ac a allwch gadarnhau bod targed y Llywodraeth flaenorol i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr 40 y cant erbyn 2020 yn parhau i fod yn darged i’r Llywodraeth hon?

I can certainly confirm that the 40 per cent reduction target by 2020 still stands absolutely for this Government also. I’m looking at the implementation of the environment Act going forward, but, again I don’t have that date to hand, but I’d be very happy to let you know.

Yn sicr, gallaf gadarnhau bod y targed i leihau 40 y cant erbyn 2020 yn bendant yn dal i sefyll ar gyfer y Llywodraeth hon hefyd. Rwy’n edrych ar weithrediad Deddf yr amgylchedd wrth symud ymlaen, ond unwaith eto, nid yw’r dyddiad hwnnw gennyf wrth law, ond byddwn yn fwy na pharod i roi gwybod i chi.

I thank the Cabinet Secretary at least for confirming on the record that the 40 per cent target is still there, because it was missing from the programme for government. But she will know that the recent report by the UK Committee on Climate Change says that we are, unfortunately, highly unlikely to meet our 40 per cent reduction target, and I do wonder how we might do that under the environment Act because the deadline for setting interim carbon budgets, which is going to be an important method of reaching that target, is not due until 2018. So, in light of the fact that we don’t have any kind of emission reduction plan and in light of the fact that she’s just told me that she doesn’t have any details in front of her, how can we have faith that that 2020 target will in fact be met?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet, am gofnodi ei chadarnhâd o leiaf fod y targed 40 y cant yn dal yno, gan nad oedd yn rhan o’r rhaglen lywodraethu. Ond fe fydd hi’n gwybod bod adroddiad diweddar Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd yn dweud ein bod, yn anffodus, yn annhebygol iawn o gyrraedd ein targed i leihau 40 y cant, ac nid wyf yn siŵr sut y gallwn wneud hynny o dan Ddeddf yr amgylchedd gan nad yw’r cyfnod o amser ar gyfer pennu cyllidebau carbon dros dro, a fydd yn ddull pwysig o gyrraedd y targed hwnnw, i fod i ddod i ben tan 2018. Felly, o ystyried nad oes gennym unrhyw fath o gynllun i leihau allyriadau ac o ystyried ei bod hi newydd ddweud wrthyf nad oes ganddi unrhyw fanylion o’i blaen, sut y gallwn fod yn ffyddiog y bydd y targed hwnnw ar gyfer 2020 yn cael ei gyflawni?

Well, not everything is in the programme for government, I should say that, but absolutely that target still stands. But it is incredibly challenging, I wouldn’t hesitate to say that. In relation to the carbon budget, I’m currently meeting all my Cabinet colleagues to discuss how, across Government, each of their portfolios is helping to reduce our emissions. The carbon budgeting process is very important, and we’re obviously into the first one of those budgets, but that work is ongoing and I do want to reassure the Member.

Wel, nid yw popeth yn y rhaglen lywodraethu, dylwn ddweud hynny, ond mae’r targed hwnnw’n parhau. Ond mae’n anhygoel o anodd, ni fyddwn yn oedi rhag dweud hynny. O ran y gyllideb garbon, rwy’n cyfarfod â fy holl gyd-Aelodau yn y Cabinet ar hyn o bryd i drafod sut y mae pob un o’u portffolios, ar draws y Llywodraeth, yn helpu i leihau ein hallyriadau. Mae’r broses o gyllidebu carbon yn bwysig iawn, ac rydym yn amlwg wedi dechrau ar y gyntaf o’r cyllidebau hynny, ond mae’r gwaith hwnnw’n mynd rhagddo ac rwyf am dawelu meddwl yr Aelod.

I thank the Cabinet Secretary. I think we certainly noticed that the programme for government was rather thin and so it’s worth asking what is part of the Government’s programme at the moment. I certainly look forward to examining how carbon budgeting can work within the Assembly and the impact it will have on the Government’s own budget process.

But can I turn now to another Act that the previous Government passed, which is the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and goal 7 of that Act sets out that we in Wales want to be

‘A nation, which when doing anything to improve the economic, social, environmental and cultural well-being of Wales, takes account of whether doing such a thing may make a positive contribution to global well-being’,

‘and the capacity to adapt to change (for example climate change)’.

In that context, the European Parliament on 4 October formally ratified the Paris climate change agreement on behalf of the EU. Following the decision to leave the European Union, of course, do you agree with me that it would be good for the National Assembly now to take our global responsibility seriously, as set out under goal 7 of the well-being of future generations Act, and for us as an Assembly to also formalise and formally ratify the Paris agreement?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Yn sicr, credaf ein bod wedi sylwi bod y rhaglen lywodraethu braidd yn denau, ac felly mae’n werth gofyn beth sy’n rhan o raglen y Llywodraeth ar hyn o bryd. Rwy’n sicr yn edrych ymlaen at archwilio sut y gall cyllidebu carbon weithio o fewn y Cynulliad a’r effaith a gaiff ar broses gyllidebu’r Llywodraeth ei hun.

Ond a gaf fi droi yn awr at Ddeddf arall a gyflwynwyd gan y Llywodraeth flaenorol, sef Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, ac mae nod 7 o’r Ddeddf honno yn nodi ein bod ni yng Nghymru am fod yn

‘[G]enedl sydd, wrth iddi wneud unrhyw beth i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn ystyried a allai gwneud peth o’r fath gyfrannu’n gadarnhaol at lesiant byd-eang’,

‘ynghyd â’r gallu i addasu i newid (er enghraifft newid yn yr hinsawdd)’.

Yn y cyd-destun hwnnw, ar 4 Hydref, cadarnhaodd Senedd Ewrop gytundeb newid yn yr hinsawdd Paris yn ffurfiol ar ran yr UE. Yn dilyn y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, wrth gwrs, a ydych yn cytuno y byddai’n beth da yn awr i’r Cynulliad Cenedlaethol fod o ddifrif ynglŷn â’n cyfrifoldeb byd-eang, fel y nodir o dan nod 7 o ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, ac i ni fel Cynulliad hefyd ffurfioli a chadarnhau cytundeb Paris yn ffurfiol?

Well, it does seem that we can’t win. Last term, we were criticised for having too big a document for our programme for government and this time we’re criticised for it being too thin. Perhaps next time the Welsh Labour Government will have the absolute perfect one. I think that you do raise an important issue around Paris, and I will be representing Wales at the COP22 in Marrakech next month, but I think this is certainly something we can have discussions on because it is very important that we show that we’re very happy to play our full part.

Wel, ymddengys na allwn ennill. Y tymor diwethaf, cawsom ein beirniadu am gael dogfen rhy fawr ar gyfer ein rhaglen lywodraethu, a’r tro hwn rydym yn cael ein beirniadu am ei bod yn rhy denau. Y tro nesaf, efallai y bydd gan Lywodraeth Lafur Cymru yr un gwbl berffaith. Credaf eich bod yn nodi mater pwysig ynglŷn â Pharis, a byddaf yn cynrychioli Cymru yn y COP22 ym Marrakech y mis nesaf, ond credaf fod hyn yn sicr yn rhywbeth y gallwn gael trafodaethau yn ei gylch gan ei bod yn bwysig iawn i ni ddangos ein bod yn fwy na pharod i chwarae ein rhan.

Cymunedau Gwledig

Rural Communities

3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer cymunedau gwledig ledled Canol De Cymru yn y Pumed Cynulliad? OAQ(5)0041(ERA)

3. Will the Minister make a statement on her Welsh Government’s priorities for the fifth Assembly for rural communities across South Wales Central? OAQ(5)0041(ERA)

We have been absolutely clear about our commitment to provide support to deliver successful and sustainable rural communities across Wales. We co-finance our rural development programme with the European Union and so expect the UK Government to provide an unconditional guarantee to fund all projects contracted under the programme for their lifetime.

Rydym wedi bod yn hollol glir ynglŷn â’n hymrwymiad i ddarparu cymorth i sicrhau cymunedau gwledig llwyddiannus a chynaliadwy ledled Cymru. Rydym yn cyd-ariannu ein rhaglen datblygu gwledig gyda’r Undeb Ewropeaidd ac felly’n disgwyl i Lywodraeth y DU ddarparu gwarant ddiamod y byddant yn cyllido pob prosiect dan gontract o dan y rhaglen drwy gydol eu hoes.

Thank you, Cabinet Secretary, for that answer. One of the things that was brought in in the third Assembly by the Presiding Officer, when she was rural affairs Minister, was a change to the planning system for rural dwellings under TAN 6. I appreciate that planning isn’t in your portfolio of responsibilities—

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, am yr ateb hwnnw. Un o’r pethau a gyflwynwyd gan y Llywydd yn y trydydd Cynulliad, pan oedd yn Weinidog dros faterion gwledig, oedd newid i’r system gynllunio ar gyfer anheddau gwledig o dan nodyn cyngor technegol 6. Rwy’n sylweddoli nad yw cynllunio yn eich portffolio o gyfrifoldebau—

It is; better still then—the question has more relevance than I thought it was going to have. [Laughter.] Being a regional Member, I have three different councils in South Wales Central that interpret that planning guidance in very different ways, they do. For succession in farm businesses, but also for rural businesses, this provision within the planning system is of vital consideration to allow businesses to move forward. Are you minded, Cabinet Secretary, to do a review of how TAN 6 is being implemented across Wales because, obviously, consistency is vital so that businesses do not feel that they are being hindered in the succession planning or in just being able to expand their businesses and diversify into other areas?

Mae’n rhan ohono; gwell fyth felly—mae’r cwestiwn yn fwy perthnasol nag y credwn. [Chwerthin.] A minnau’n Aelod rhanbarthol, mae gennyf dri chyngor gwahanol yng Nghanol De Cymru sy’n dehongli’r canllawiau cynllunio hynny mewn ffyrdd gwahanol iawn. Ar gyfer olyniaeth mewn busnesau fferm, ond hefyd ar gyfer busnesau gwledig, mae’r ddarpariaeth hon yn y system gynllunio yn ystyriaeth hanfodol i ganiatáu i fusnesau symud ymlaen. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn ystyried cynnal adolygiad o’r modd y mae TAN 6 yn cael ei roi ar waith ledled Cymru oherwydd, yn amlwg, mae cysondeb yn hanfodol fel nad yw busnesau’n teimlo eu bod yn cael eu llesteirio wrth gynllunio ar gyfer olyniaeth neu o ran gallu ehangu eu busnesau ac arallgyfeirio i feysydd eraill?

I can say that, yes, I am responsible for planning. Certainly, in my discussions with farmers, they haven’t raised too many concerns about TAN 6. In fact, they are very grateful and happy that it’s there. But I think that consistency is absolutely correct, and obviously we have 25 planning authorities across Wales and, with anything like that, I think you always get a level of inconsistency. I think the Planning (Wales) Act 2015, as we take that forward, will help in that way. But I’m very happy to look at anything that I think will improve planning going forward.

Gallaf ddweud fy mod yn gyfrifol am gynllunio, ydw. Yn sicr, yn fy nhrafodaethau â ffermwyr, nid ydynt wedi crybwyll gormod o bryderon ynglŷn â TAN 6. Yn wir, maent yn ddiolchgar iawn ac yn hapus ei fod yno. Ond rwy’n credu bod cysondeb yn hollol gywir, ac yn amlwg mae gennym 25 o awdurdodau cynllunio ledled Cymru, a chydag unrhyw beth o’r fath, credaf y bydd yna bob amser lefel o anghysondeb. Rwy’n credu y bydd Deddf Cynllunio (Cymru) 2015, wrth i ni fwrw ymlaen â hi, yn helpu o ran hynny. Ond rwy’n fwy na pharod i edrych ar unrhyw beth y credaf y bydd yn gwella cynllunio yn y dyfodol.

Bio-ddiogelwch ar Ffermydd Cymru

Biosafety on Farms in Wales

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am fio-ddiogelwch ar ffermydd Cymru? OAQ(5)0044(ERA)[W]

4. Will the Minister make a statement on biosafety on farms in Wales? OAQ(5)0044(ERA)[W]

Thank you. Biosecurity is our first line of defence against serious notifiable infectious diseases like foot and mouth disease or bovine TB. It should be a vital part of daily farming life, helping to ensure that animals stay healthy and that businesses remain profitable.

Diolch. Bioddiogelwch yw rheng flaen ein hamddiffyniad yn erbyn clefydau heintus hysbysadwy difrifol fel clwy’r traed a’r genau neu TB buchol. Dylai fod yn rhan hanfodol o fywyd ffermio bob dydd, gan helpu i sicrhau bod anifeiliaid yn aros yn iach a bod busnesau yn parhau i fod yn broffidiol.

Diolch i chi am eich ateb. Un o’r rhwystredigaethau mwyaf y mae ffermwyr yn ei wynebu ar hyn o bryd, wrth gwrs, yw’r rheol sefyll chwe diwrnod. Mae yna lawer o sôn wedi bod gan y Gweinidog blaenorol yn y Llywodraeth ddiwethaf bod yna fwriad i symud i fodel yn seiliedig ar unedau cwarantin. A allwch chi roi diweddariad inni ar le rydych chi arni ar y datblygiad yna a pha mor fuan y byddwn ni’n gweld ffermwyr yn cael yr opsiwn o ddefnyddio’r unedau yna yn hytrach na chloi’r fferm i lawr am chwe diwrnod?

Thank you for that response. One of the major frustrations that farmers are facing at the moment is the six-day standstill rule. There’s been much talk from the previous Minister in the previous Government that it was an intention to move to a model based on quarantine units. Can you give us an update on where you are with that particular development, and how soon will we see farmers being given that option of using those units rather than closing their farms down for six days?

Yes, this has been a significant piece of work. I know my officials have been working very closely with the livestock identification advisory group on the proposals for the quarantine units and we do continue to work with our stakeholders on the delivery of the project. I think what the new arrangements will do is simplify the standstill regime by replacing complex exemptions for isolation facilities, and I anticipate now the introduction of the units to be late spring of next year.

Gallaf, mae hwn wedi bod yn waith arwyddocaol. Gwn fod fy swyddogion wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda’r grŵp cynghori ar adnabod da byw ar y cynigion ar gyfer yr unedau cwarantîn, ac rydym yn parhau i weithio gyda’n rhanddeiliaid ar y gwaith o gyflawni’r prosiect. Credaf mai’r hyn y bydd y trefniadau newydd yn ei wneud yw symleiddio’r drefn gwahardd symud drwy ddisodli esemptiadau cymhleth ar gyfer cyfleusterau ynysu, ac rwy’n rhagweld ar hyn o bryd y bydd yr unedau’n cael eu cyflwyno ddiwedd y gwanwyn y flwyddyn nesaf.

The ‘State of Nature 2016 Wales’ report states that land management is an important factor in conservation, as over 70 per cent of Wales is made up of farmland. Management, of course, includes safety management. The authors of the report have recently called on Welsh Government to do a number of things, including support land management that helps to maintain and enhance nature and the resilience of ecosystems, which of course are vulnerable to mistakes in terms of biosafety. What’s missing from our agri-environmental schemes to help support biodiversity—biosafety, sorry?

Mae adroddiad ‘Sefyllfa Byd Natur Cymru 2016’ yn datgan bod rheoli tir yn ffactor pwysig ym maes cadwraeth, gan fod dros 70 y cant o Gymru yn dir fferm. Mae rheoli, wrth gwrs, yn cynnwys rheoli diogelwch. Mae awduron yr adroddiad wedi galw ar Lywodraeth Cymru yn ddiweddar i wneud nifer o bethau, gan gynnwys cefnogi rheoli tir sy’n helpu i gynnal a gwella natur a gwydnwch ecosystemau, sydd wrth gwrs yn agored i niwed yn sgil camgymeriadau o ran bioddiogelwch. Beth sydd ar goll o’n cynlluniau amaeth-amgylcheddol o ran helpu i gefnogi bioamrywiaeth—bioddiogelwch, mae’n ddrwg gennyf?

I’m not aware that there’s anything missing. But if the Member thinks there is specifically, if she’d like to write to me, I’ll certainly look into it.

Nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw beth ar goll. Ond os yw’r Aelod o’r farn fod rhywbeth penodol ar goll, os hoffai ysgrifennu ataf, byddaf yn sicr o roi sylw iddo.

Y Gyfarwyddeb Nitradau

The Nitrates Directive

5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o gostau a manteision tebygol cydymffurfio â’r gyfarwyddeb nitradau ar gyfer busnesau unigol yn yr ardaloedd dynodedig arfaethedig? OAQ(5)0046(ERA)

5. What assessment has the Welsh Government made as to the likely costs and benefits of complying with the nitrates directive for individual businesses in the proposed designated areas? OAQ(5)0046(ERA)

I am currently consulting on the review of the designated areas and action programme to tackle nitrate pollution in Wales and, subject to the outcome of the consultation, I intend to introduce new legislation next year. A full regulatory impact assessment will be produced at that time.

Rwy’n ymgynghori ar hyn o bryd ar yr adolygiad o’r ardaloedd dynodedig a’r rhaglen weithredu i fynd i’r afael â llygredd nitradau yng Nghymru, ac yn amodol ar ganlyniadau’r ymgynghoriad, rwy’n bwriadu cyflwyno deddfwriaeth newydd y flwyddyn nesaf. Bydd asesiad effaith rheoleiddiol llawn yn cael ei gynhyrchu bryd hynny.

I thank the Cabinet Secretary for that answer. I was going to suggest that this regulatory impact assessment perhaps ought to be produced sooner than when she currently expects, because Welsh Ministers are committed to considering the impact of subordinate legislation on business, according to their own code of conduct, and it would be much better if this formed part of the consultation exercise itself because then the responses to the consultation would be better informed and Ministers could take better decisions as a consequence.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Roeddwn am awgrymu efallai y dylid cynhyrchu’r asesiad effaith rheoleiddiol yn gynt nag y mae’n ei ddisgwyl ar hyn o bryd, gan fod Gweinidogion Cymru wedi ymrwymo i ystyried effaith is-ddeddfwriaeth ar fusnesau, yn ôl eu cod ymddygiad eu hunain, a byddai’n llawer gwell pe bai hyn yn rhan o’r ymarfer ymgynghori ei hun gan y byddai’r ymatebion i’r ymgynghoriad yn fwy gwybodus a gallai’r Gweinidogion wneud penderfyniadau gwell o ganlyniad i hynny.

I don’t agree with that.

Nid wyf yn cytuno â hynny.

Minister, in regard to the proposals for a nitrate-vulnerable zone along the sweep of the Cleddau and above Pendine, I’ve got great concerns because, both of those areas, you only have one direction of travel—back inland. Have you given any consideration, or what efforts have your officers done to ensure or to review the potential damage that could occur to land that is just outside of the nitrate-vulnerable zone, which would not only have to spread their own slurry, but in fact be the receivers for those who are trying to ship their slurry away from the zone?

Weinidog, o ran y cynigion ar gyfer parth perygl nitradau ar hyd afon Cleddau ac uwchben Pentywyn, mae gennyf bryderon mawr, oherwydd yn y ddwy ardal, un cyfeiriad teithio yn unig sydd yno—yn ôl tua’r tir. A ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth, neu pa ymdrechion y mae eich swyddogion wedi eu gwneud, i sicrhau neu i adolygu’r niwed posibl a allai ddigwydd i’r tir yn union y tu allan i’r parth perygl nitradau, a fyddai nid yn unig yn gorfod gwasgaru eu slyri eu hunain, ond mewn gwirionedd byddent yn gorfod bod yn dderbynwyr i’r rhai sy’n ceisio cludo eu slyri o’r parth?

I think part of that work was done, and one of the reasons why we’ve gone out to consultation is on the back of that. I really would urge the Member and all constituents who’ve got an interest in this to take part in the consultation, because I’m very interested to hear people’s views. If other Members or their constituents have views around different approaches they think we could take, I’m very happy to consider those also.

Credaf fod rhan o’r gwaith hwnnw wedi cael ei wneud, ac mae hynny’n un o’r rhesymau pam y gwnaethom y penderfyniad i ymgynghori ar hyn. Byddwn yn bendant yn annog yr Aelod a’r holl etholwyr sydd wedi dangos diddordeb yn hyn i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad, gan fod gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed barn pobl. Os oes gan Aelodau eraill neu eu hetholwyr farn ar y dulliau gwahanol y credant y gallem eu defnyddio, rwy’n fwy na pharod i’w hystyried hefyd.

Awyr Agored Gwych Cymru

The Great Welsh Outdoors

6. Pa gamau fydd yn cael eu cymryd i ehangu mynediad i awyr agored gwych Cymru? OAQ(5)0049(ERA)

6. What steps will be taken to widen access to the great Welsh outdoors? OAQ(5)0049(ERA)

The Welsh Government is keen to secure improvements in the opportunities available for people to access the outdoors. Full consideration of the range of issues raised by the earlier review is taking place but more work is needed before taking any decisions on potential new measures to increase access.

Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i sicrhau gwelliannau o ran y cyfleoedd sydd ar gael i bobl gael mynediad i’r awyr agored. Rhoddir ystyriaeth lawn ar hyn o bryd i’r ystod o faterion a nodwyd yn yr adolygiad cynharach, ond mae angen mwy o waith cyn gwneud unrhyw benderfyniadau ar gamau newydd posibl i gynyddu mynediad.

I wondered, Minister, if you could provide the Chamber with a greater degree of detail on the timelines, because I know that there is a great deal of frustration in terms of taking this work forward, which has been debated and considered for quite some time. Later on, we’ll be talking about how we get Wales more physically active and healthy, and I think a major part of that is opening up the great Welsh outdoors to a greater extent than is currently the case.

Tybed hefyd, Weinidog, a allwch roi mwy o fanylion i’r Siambr ynglŷn â’r amserlenni, oherwydd gwn fod llawer iawn o rwystredigaeth o ran bwrw ymlaen â’r gwaith hwn, sydd wedi cael ei drafod a’i ystyried ers peth amser. Yn nes ymlaen, byddwn yn siarad ynglŷn â sut y mae sicrhau bod Cymru’n fwy egnïol yn gorfforol ac yn iachach, a chredaf mai rhan fawr o hynny yw agor amgylchedd awyr agored gwych Cymru i raddau mwy nag ar hyn o bryd.

Thank you. You’ll be aware we had a significant number of responses to the Green Paper—I think it was approaching 6,000, if I remember rightly—so it’s taking some time to have a look at all of them. But I did recently provide national parks and areas of outstanding natural beauty with an additional just over £0.5 million so that they could look at their priority outdoor recreations. I think people do absolutely appreciate the outdoors, and it’s great to see. I know in my own constituency, I was in Maes y Pant quarry in Gresford, where you see these outdoor gyms coming up, and I’ve seen a few all over Wales. So, it’s really good to see things like that being done. I think we need to consider very carefully the way forward, and I would hope that I will be bringing something forward early next year.

Diolch. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi derbyn nifer sylweddol o ymatebion i’r Papur Gwyrdd—credaf fod bron 6,000 ohonynt, os cofiaf yn iawn—felly mae’n cymryd peth amser i edrych ar bob un ohonynt. Ond yn ddiweddar, darparais ychydig dros £0.5 miliwn yn ychwanegol i barciau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol er mwyn iddynt edrych ar eu blaenoriaethau o ran gweithgareddau hamdden awyr agored. Credaf fod pobl yn llwyr werthfawrogi’r awyr agored, ac mae’n wych gweld hynny. Rwy’n gwybod yn fy etholaeth fy hun, roeddwn yn chwarel Maes y Pant yng Ngresffordd, lle y gwelwch y campfeydd awyr agored hyn yn dechrau ymddangos, ac rwyf wedi gweld rhai ym mhob rhan o Gymru. Felly, mae’n dda iawn gweld pethau felly’n digwydd. Credaf fod angen i ni ystyried y ffordd ymlaen yn ofalus iawn, a gobeithiaf allu cyflwyno rhywbeth yn gynnar y flwyddyn nesaf.

Ymhellach i’r ateb hwnnw, ac ar yr un trywydd â John Griffiths, a dweud y gwir, a allaf eich gwthio ymhellach, a dweud y gwir, achos mae’r mater hwn yn hanfodol bwysig yn nhermau iechyd? Rwy’n gwybod ein bod ni’n sôn am faterion amgylcheddol yn fan hyn, ond yn naturiol mae croestoriad yn fan hyn a bydd yna fudd pellgyrhaeddol i’r gwasanaeth iechyd. Fel meddygon, rydym ni wastad yn argymell, ‘Ewch allan i gerdded’. Wel, mae hynny llawer iawn yn haws os yw’r llwybrau yna’n barod.

Further to that response, and on the same path as John Griffiths, I would like to press you further, because this is vitally important in terms of health. I know we’re talking about environmental issues here, but obviously there is an overlap here and there will be far-reaching benefit to the health service, because, as doctors, we’re always recommending people to go out walking. Well, it makes much easier if the paths are already there.

Yes, absolutely. Dr Lloyd makes a very important point there, I think. You’ll be aware that we had an assessment of the health benefits of walking on the Wales coastal path back in 2014, and that concluded the economic value associated with improved health through walking on the coastal path was £18.3 million back then. So, absolutely, we can fully appreciate that is the case. And, again, we are doing significant work and putting significant funding into this issue.

Yn bendant. Credaf fod Dr Lloyd yn gwneud pwynt pwysig iawn. Fe wyddoch ein bod wedi cynnal asesiad o fanteision iechyd cerdded ar lwybr arfordir Cymru yn ôl yn 2014, a daeth hwnnw i’r casgliad fod y gwerth economaidd a oedd yn gysylltiedig ag iechyd gwell drwy gerdded ar lwybr yr arfordir yn £18.3 miliwn bryd hynny. Felly, yn bendant, gallwn dderbyn bod hynny’n wir. Ac unwaith eto, rydym yn gwneud gwaith arwyddocaol ac yn rhyddhau cyllid sylweddol tuag at y mater hwn.

Increasing access to the countryside could deliver significant benefits in improving the health and well-being of the public. However, concerns have been expressed that unrestricted access to the countryside could cause environmental and economic damage. Does the Cabinet Secretary recognise these concerns, and how will she ensure widening access will take into account the need to maintain a viable working countryside in Wales?

Gallai cynyddu mynediad i gefn gwlad sicrhau manteision sylweddol o ran gwella iechyd a lles y cyhoedd. Fodd bynnag, mynegwyd pryderon y gallai mynediad digyfyngiad i gefn gwlad achosi difrod amgylcheddol ac economaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod y pryderon hyn, a sut y mae am sicrhau y bydd y broses o ehangu mynediad yn ystyried yr angen i gynnal cefn gwlad gweithredol a hyfyw yng Nghymru?

Yes, absolutely, I recognise those concerns and you won’t be surprised that, in my portfolio, I get it from both sides. I think that is the absolute point: it’s about a balance between widening access and ensuring that we protect the environment also.

Ydw, yn bendant, rwy’n cydnabod y pryderon hynny ac ni fyddwch yn synnu, yn fy mhortffolio, fy mod yn ei chael hi o’r ddwy ochr. Credaf mai dyna’r holl bwynt: mae’n ymwneud â chydbwysedd rhwng ehangu mynediad a sicrhau ein bod yn diogelu’r amgylchedd hefyd.

Thanks, Minister, for your earlier answers, and I was pleased that you mentioned the Wales coastal path, which we’ve had since 2012, and that’s a great step forward. But, of course, many of the near 900 miles are blighted by coastal erosion, which was also mentioned in an earlier debate today—or question. I wondered what measures you could take to maintain access to the paths in light of the erosion, which particularly affects the path between Penarth and Barry in my area.

Diolch am eich atebion yn gynharach, Weinidog, ac roeddwn yn falch eich bod wedi crybwyll llwybr arfordir Cymru, sydd wedi bod ar gael i ni ers 2012, ac mae hwnnw’n gam mawr ymlaen. Ond wrth gwrs, mae llawer iawn o’r bron i 900 milltir yn cael ei ddifetha gan erydu arfordirol, a grybwyllwyd hefyd mewn dadl gynharach heddiw—neu gwestiwn. Tybed pa gamau y gallech eu rhoi ar waith i gynnal mynediad i’r llwybrau o ystyried yr erydu, sy’n effeithio’n benodol ar y llwybr rhwng Penarth a’r Barri yn fy ardal i.

Well, that is obviously a very important piece of work and, at the moment, we are drawing together with local authorities the £150 million coastal-risk-management programme for that purpose.

Wel, mae hwnnw’n amlwg yn waith pwysig iawn, ac ar hyn o bryd, rydym yn llunio rhaglen reoli perygl arfordirol gwerth £150 miliwn ar y cyd ag awdurdodau lleol at y diben hwnnw.

Can I thank the Cabinet Secretary for her response previously on this? The active travel plan, which I referred to yesterday, in fact, in relation to road safety around schools, also places an expectation on local authorities in Wales to start drawing up maps of proposed new networks for walking and cycling routes. In Merthyr Tydfil and Rhymney, as you probably know, there are already excellent facilities such as the Taff, Bargoed and BikePark Wales encouraging walking and cycling in that area. But can I ask the Cabinet Secretary: does she believe that the active travel plan requirements provide a golden opportunity for local authorities to look at potentially widening access to the great Welsh outdoors, in consultation with those already providing such activities?

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb yn flaenorol ar hyn? Mae’r cynllun teithio llesol, y cyfeiriais ato ddoe, mewn gwirionedd, mewn perthynas â diogelwch ar y ffyrdd o gwmpas ysgolion, hefyd yn disgwyl i awdurdodau lleol yng Nghymru ddechrau llunio mapiau o rwydweithiau newydd arfaethedig ar gyfer llwybrau cerdded a beicio. Ym Merthyr Tudful a Rhymni, fel y gwyddoch mae’n debyg, ceir cyfleusterau rhagorol eisoes megis afon Taf, afon Bargoed a BikePark Wales sy’n hybu cerdded a beicio yn yr ardal honno. Ond a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: a yw’n credu bod gofynion y cynllun teithio llesol yn darparu cyfle ardderchog i awdurdodau lleol edrych ar y posibilrwydd o ehangu mynediad i awyr agored gwych Cymru, mewn ymgynghoriad â’r rhai sydd eisoes yn darparu gweithgareddau o’r fath?

Yes, absolutely I do. The Act doesn’t sit within my portfolio—it sits within Rebecca Evans’s—but I’d be very happy to do some further work with Rebecca on that issue.

Ydw, yn bendant. Nid yw’r Ddeddf yn rhan o fy mhortffolio—mae’n rhan o un Rebecca Evans—ond byddwn yn fwy na pharod i wneud rhywfaint o waith pellach gyda Rebecca ar y mater hwnnw.

Arddangosfeydd Symudol o Anifeiliaid

Mobile Animal Exhibits

7. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd mewn perthynas ag arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, gan gynnwys anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol? OAQ(5)0052(ERA)

7. What action is the Welsh Government taking in relation to mobile animal exhibits, including wild animals in travelling circuses? OAQ(5)0052(ERA)

Thank you. The scientific literature review submitted earlier this year identified welfare considerations on the use of wild animals in travelling circuses and in corporate events, entertainment and educational settings. I’ve written to UK Ministers and I’m considering all options, and will make a statement before the Christmas recess.

Diolch. Nododd yr adolygiad o lenyddiaeth wyddonol a gyflwynwyd yn gynharach eleni ystyriaethau lles mewn perthynas â’r defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol ac mewn digwyddiadau corfforaethol, adloniant a lleoliadau addysgol. Rwyf wedi ysgrifennu at Weinidogion y DU, ac rwy’n ystyried pob opsiwn, a byddaf yn gwneud datganiad cyn toriad y Nadolig.

Thank you, Minister, and I’m aware that Wales is leading the way in this area and that your predecessor commissioned a report by Professor Stephen Harris to try and tackle some of these issues. Can you update us on what kind of considerations you are looking at with a view to improving the health and safety of such animals?

Diolch, Weinidog, ac rwy’n ymwybodol fod Cymru’n arwain y ffordd yn y maes hwn a bod eich rhagflaenydd wedi comisiynu adroddiad gan yr Athro Stephen Harris i geisio mynd i’r afael â rhai o’r materion hyn. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â pha fath o ystyriaethau rydych yn edrych arnynt, gyda golwg ar wella iechyd a diogelwch anifeiliaid o’r fath?

I thank the Member for that question. Professor Harris identified in his report that a large number of captive wild animals are being used in, as I say, corporate entertainment and in educational settings. To be honest, that area concerns me more, because I think that we don’t know the numbers that are being used or anything about their welfare. You will have seen the approach taken in England. There’s been a recent announcement in Scotland that they’re going to introduce legislation in 2018. We don’t have the powers in this area, so I have written to Department for Environment, Food and Rural Affairs Ministers to start those discussions to see what work we can take forward. And, as I say, I will bring forward a statement before Christmas.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Nododd yr Athro Harris yn ei adroddiad fod nifer fawr o anifeiliaid gwyllt caeth yn cael eu defnyddio, fel y dywedais, mewn adloniant corfforaethol ac mewn lleoliadau addysgol. I fod yn onest, mae’r maes hwnnw’n peri mwy o bryder i mi, am fy mod yn credu nad ydym yn gwybod faint ohonynt sy’n cael eu defnyddio nac unrhyw beth am eu lles. Fe fyddwch wedi gweld yr hyn sy’n cael ei wneud yn Lloegr. Cafwyd cyhoeddiad yn yr Alban yn ddiweddar eu bod yn mynd i gyflwyno deddfwriaeth yn 2018. Nid oes gennym bwerau yn y maes hwn, felly rwyf wedi ysgrifennu at Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig er mwyn dechrau’r trafodaethau hynny i weld pa waith y gallwn fwrw ymlaen ag ef. Ac fel y dywedais, byddaf yn cyflwyno datganiad cyn y Nadolig.

Cabinet Secretary, I was wondering if the Welsh Government would consider taking a more legislation-based approach to animal welfare in this Assembly. I remember in the last Assembly, sitting on the Petitions Committee, that we received a petition calling for an animal abuse register, which would obviously incorporate those in circuses, should it be required. The Minister at the time wrote to the committee to say that the Welsh Government wasn’t considering it then, but I’m wondering if you would at least commit to investigating the idea, given the benefits it could deliver not only for animal welfare but in actually profiling perpetrators in other circumstances. We know, if you do abuse an animal, you potentially may go on to abuse human beings in the future. I think it’s something that we should consider as very important.

Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried mabwysiadu ymagwedd sy’n fwy seiliedig ar ddeddfwriaeth o ran lles anifeiliaid yn y Cynulliad hwn. Cofiaf yn y Cynulliad diwethaf, pan oeddwn yn aelod o’r Pwyllgor Deisebau, ein bod wedi cael deiseb yn galw am gofrestr cam-drin anifeiliaid, a fyddai’n cynnwys anifeiliaid mewn syrcasau, pe bai gofyn wrth gwrs. Ysgrifennodd y Gweinidog ar y pryd at y pwyllgor i ddweud nad oedd Llywodraeth Cymru yn ystyried hynny ar y pryd, ond tybed a fyddech o leiaf yn ymrwymo i archwilio’r syniad, o ystyried y manteision y gallai eu sicrhau, nid yn unig o ran lles anifeiliaid, ond o ran proffilio tramgwyddwyr mewn amgylchiadau eraill. Os ydych yn cam-drin anifail, gwyddom y gallech o bosibl fynd ymlaen i gam-drin pobl yn y dyfodol. Credaf ei fod yn rhywbeth y dylem ei ystyried yn fater pwysig iawn.

I haven’t considered introducing legislation. We are looking at the different codes of practice we have for different animals, and certainly it’s something that I’ve asked the chief veterinary officer and officials to monitor. But I’m very happy to look at the point you raised; I think that’s a very interesting point about, as you say, perpetrators with animals. I certainly will be very happy to look at that, yes.

Nid wyf wedi ystyried cyflwyno deddfwriaeth. Rydym yn edrych ar y gwahanol godau ymarfer sydd gennym ar gyfer gwahanol anifeiliaid, ac yn sicr mae’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i’r prif swyddog milfeddygol a swyddogion ei fonitro. Ond rwy’n fwy na pharod i edrych ar y pwynt a grybwyllwyd gennych; credaf ei fod yn bwynt diddorol iawn, fel y dywedwch, ynglŷn â thramgwyddwyr gydag anifeiliaid. Rwy’n sicr yn hapus i edrych ar hynny, ydw.

The Welsh Conservatives are committed to ending the use of wild animals in circuses. Does the Cabinet Secretary agree with me that laws relating to the welfare of animals, whether they are domestic pets, farm livestock or wildlife, would benefit from being consolidated into a single Act of this Assembly to ensure greater protection and enforcement in Wales?

Mae Ceidwadwyr Cymru wedi ymrwymo i roi diwedd ar ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y byddai deddfau sy’n ymwneud â lles anifeiliaid, boed yn anifeiliaid anwes, anifeiliaid fferm neu fywyd gwyllt, yn elwa o gael eu cyfuno’n un Ddeddf Cynulliad er mwyn sicrhau mwy o ddiogelwch a gorfodaeth yng Nghymru?

I think the way society treats its animals says a lot about it, and I’ve just been over—. I was very pleased to sponsor the RSPCA event bringing forward awards for community work going on across our public sector in relation to animal welfare, and it’s clear we are a nation of animal lovers. I haven’t looked at bringing forward one piece of legislation. As I mentioned in my previous answer to Bethan Jenkins, I am looking at the codes of practice, what needs to be reviewed, what needs to be refreshed, and we can certainly monitor them. You will have heard my earlier answer to Lynne Neagle regarding wild animals in circuses and mobile animal exhibits, because I think that is an area that we don’t know much about, and I really want to see a significant piece of work in that area.

Credaf fod y ffordd y mae cymdeithas yn trin ei hanifeiliaid yn dweud llawer amdani, ac rwyf newydd fod draw—. Roeddwn yn falch iawn o noddi digwyddiad yr RSPCA i gyflwyno gwobrau am waith cymunedol sy’n digwydd ar draws ein sector cyhoeddus mewn perthynas â lles anifeiliaid, ac mae’n amlwg ein bod yn genedl sy’n hoff o anifeiliaid. Nid wyf wedi ystyried y posibilrwydd o gyflwyno un ddeddf. Fel y soniais yn fy ateb blaenorol i Bethan Jenkins, rwy’n edrych ar y codau ymarfer, beth sydd angen ei adolygu, beth sydd angen ei ddiweddaru, ac yn sicr, gallwn eu monitro. Byddwch wedi clywed fy ateb cynharach i Lynne Neagle ynglŷn ag anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau ac arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, oherwydd credaf ei fod yn faes nad ydym yn gwybod llawer amdano, a hoffwn yn fawr weld gwaith sylweddol yn cael ei wneud yn y maes hwnnw.

Tân yn Safle South Wales Wood Recycling

Fire at the South Wales Wood Recycling Site

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymchwiliad Cyfoeth Naturiol Cymru i’r tân yn safle South Wales Wood Recycling ger Heol y Cyw? OAQ(5)0039(ERA)

8. Will the Minister make a statement on the Natural Resources Wales investigation into the fire at South Wales Wood Recycling’s site near Heol y Cyw? OAQ(5)0039(ERA)

Natural Resources Wales await the outcome of the South Wales Fire and Rescue Service and police investigation into the cause of the fire. They are reviewing the site’s management systems including those for stockpiling waste and will be increasing inspections of the facility.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn aros am ganlyniad ymchwiliad Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru a’r heddlu i achos y tân. Maent yn adolygu systemau rheoli’r safle, gan gynnwys y rhai ar gyfer pentyrru gwastraff, a byddant yn cynyddu arolygiadau o’r cyfleuster.

Thank you for the answer. I’m afraid I missed the short debate by Huw Irranca-Davies on this issue, because I was chairing a cross-party group, but I’d like to put on record that I support all of his proposals, particularly those regarding directors and restricting legal challenges to stop notices, not least because it may be of benefit in other ways, such as in opencast mining. So, I was heartened by the Cabinet Secretary’s response when she said she would be considering at least some of those proposals in one form or another.

The issue that I personally have from constituents in that particular area is that one of the senior members of Bridgend County Borough Council, in the cabinet, is also a company secretary to this particular firm. So, is there an argument that, if there is any refresh of regulations, that they should prevent those responsible for enforcement from being involved in any business that may have enforcement action taken against it? Will you look into this please?

Diolch am eich ateb. Ofnaf i mi golli’r ddadl fer gan Huw Irranca-Davies ar y mater hwn, gan fy mod yn cadeirio grŵp trawsbleidiol, ond hoffwn gofnodi fy mod yn cefnogi pob un o’i argymhellion, yn enwedig y rhai ynglŷn â chyfarwyddwyr a chyfyngu heriau cyfreithiol i hysbysiadau atal, nid yn lleiaf oherwydd y gallai hynny fod o fudd mewn ffyrdd eraill, megis mewn cloddio glo brig. Felly, cefais fy nghalonogi gan ymateb Ysgrifennydd y Cabinet pan ddywedodd y byddai’n ystyried rhai o’r argymhellion hynny, o leiaf, ar ryw ffurf neu’i gilydd.

Y mater sy’n cael ei ddwyn i fy sylw i’n bersonol gan etholwyr yn yr ardal honno yw bod un o uwch aelodau Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, yn y cabinet, hefyd yn ysgrifennydd y cwmni penodol hwn. Felly, a oes dadl, pe bai rheoliadau’n cael eu diweddaru, y dylent atal rhai sy’n gyfrifol am orfodi rhag bod yn rhan o unrhyw fusnes a allai wynebu camau gorfodi? A wnewch chi edrych ar hyn os gwelwch yn dda?

We did have a very good short debate brought forward by my colleague Huw Irranca-Davies, and other Assembly Members also contributed to it. I am going to meet with Huw Irranca-Davies. I came forward with some proposals, as did he, and I’m going to look at all options going forward.

Cawsom ddadl fer dda iawn gan fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, a chyfrannodd Aelodau eraill o’r Cynulliad ati hefyd. Rwy’n mynd i gyfarfod â Huw Irranca-Davies. Cyflwynais rai argymhellion, fel y gwnaeth ef, a byddaf yn edrych ar yr holl opsiynau yn y dyfodol.

Having spoken to residents in the area and Natural Resources Wales to discuss the ongoing situation, I think it’s clear that change is needed and I thank you for your response to the short debate last week. In the meantime, though, have you considered using your powers under section 61 of the Environmental Permitting (England and Wales) Regulations 2010 to issue a direction to Natural Resources Wales to use its own powers in a specified manner? Those powers do include the power to suspend a licence.

Ar ôl siarad â thrigolion yn yr ardal a Cyfoeth Naturiol Cymru i drafod y sefyllfa sy’n mynd rhagddi, credaf ei bod yn amlwg fod angen newid, a diolch am eich ymateb i’r ddadl fer yr wythnos diwethaf. Yn y cyfamser, fodd bynnag, a ydych wedi ystyried defnyddio eich pwerau o dan adran 61 o Reoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2010 i roi cyfarwyddyd i Cyfoeth Naturiol Cymru ddefnyddio ei bwerau ei hun mewn modd penodol? Mae’r pwerau hynny’n cynnwys y pŵer i atal trwydded.

I haven’t specifically looked at that, but I absolutely agree with you that change is needed and, as I say, those discussions will start now. I’ve asked officials to make this a priority, because, clearly, the short debate, I think, threw up a lot of issues that we need to address. But you have my assurance that we will be looking to change things going forward.

Nid wyf wedi edrych ar hynny’n benodol, ond cytunaf yn llwyr â chi fod angen newid, ac fel y dywedaf, bydd y trafodaethau hynny’n dechrau yn awr. Rwyf wedi gofyn i swyddogion wneud hyn yn flaenoriaeth, oherwydd yn amlwg, credaf fod y ddadl fer wedi tynnu sylw at lawer o faterion y mae angen i ni fynd i’r afael â hwy. Ond rwy’n eich sicrhau y byddwn yn ceisio newid pethau yn y dyfodol.

Thank you for the answers, Cabinet Secretary, and I also endorse the issues and the need to change regulations. But let’s look beyond the issue of the stockpile at Heol y Cyw, because there are many biomass plants that operate similar stockpiles—I’ve got two in my constituency, and a third one is proposed, one of the biggest in Wales. We want to also ensure that the planning regulations look very carefully at these proposals to ensure that, as planning development takes place, these conditions are placed upon any developer to ensure that this doesn’t happen within a situation like that.

Diolch am yr atebion, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwyf innau hefyd yn cefnogi’r materion a’r angen i newid rheoliadau. Ond gadewch i ni edrych y tu hwnt i fater pentyrru yn Heol-y-Cyw, gan fod llawer o safleoedd biomas yn gweithredu trefn bentyrru o’r fath—mae dau yn fy etholaeth, a thrydydd yn yr arfaeth, un o’r rhai mwyaf yng Nghymru. Rydym hefyd yn awyddus i sicrhau bod y rheoliadau cynllunio’n edrych yn ofalus iawn ar yr argymhellion hyn i sicrhau, wrth ddatblygu cynlluniau, fod yr amodau hyn yn cael eu gosod ar ddatblygwyr er mwyn sicrhau nad yw hyn yn digwydd mewn sefyllfa fel honno.

Yes, absolutely. I’m very happy to do that. It’s really important that the proposals we bring forward are appropriate and pertinent.

Yn hollol. Rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Mae’n bwysig iawn fod y cynigion rydym yn eu cyflwyno yn briodol ac yn berthnasol.

Cabinet Secretary, given the number of incidents that have occurred at similar sites across Wales and concerns over the health implications of the large amounts of particulate matter generated in this type of facility, will the Welsh Government now consider introducing a moratorium on this type of plant? Will you also consider introducing tougher monitoring on existing licence holders and more stringent penalties for licence breaches in future?

Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried nifer y digwyddiadau a welwyd mewn safleoedd tebyg ledled Cymru a phryderon ynglŷn â goblygiadau iechyd y cyfeintiau mawr o ddeunydd gronynnol a gynhyrchir yn y math hwn o gyfleuster, a fydd Llywodraeth Cymru yn awr yn ystyried cyflwyno moratoriwm ar y math hwn o safle? A wnewch chi hefyd ystyried cyflwyno prosesau monitro llymach ar gyfer deiliaid trwyddedau presennol a chosbau llymach am dorri amodau trwyddedau yn y dyfodol?

As I said in my answer to Suzy Davies, I absolutely accept change is needed. I know you participated in the short debate, so you will have heard my answers. So, we’re looking at all options going forward.

Fel y dywedais yn fy ateb i Suzy Davies, rwy’n derbyn yn llwyr fod angen newid. Gwn eich bod wedi cymryd rhan yn y ddadl fer, felly fe fyddwch wedi clywed fy atebion. Felly, rydym yn edrych ar yr holl opsiynau ar gyfer y dyfodol.

Y Grid Cenedlaethol (Ynys Môn)

The National Grid (Ynys Môn)

9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith amgylcheddol cynlluniau’r Grid Cenedlaethol ar draws Ynys Môn? OAQ(5)0050(ERA)[W]

9. Will the Minister make a statement on the environmental impact of the National Grid’s plans across Ynys Môn? OAQ(5)0050(ERA)[W]

There are a number of statutory requirements in place to ensure the National Grid considers the environmental impact of its proposals across Ynys Môn. The National Grid opened its latest consultation last week on the north Wales connection project to connect Wylfa Newydd to the existing grid.

Mae nifer o ofynion statudol ar waith er mwyn sicrhau bod y Grid Cenedlaethol yn ystyried effaith amgylcheddol ei argymhellion ar draws Ynys Môn. Agorodd y Grid Cenedlaethol ei ymgynghoriad diweddaraf yr wythnos diwethaf ar brosiect cysylltu gogledd Cymru i gysylltu Wylfa Newydd â’r grid presennol.

Mi fydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol o’r penderfyniad gan y Grid Cenedlaethol i roi gwifrau mewn twnnel o dan y Fenai. Rydym yn gobeithio gweld pont newydd yn cael ei chodi i ddeuoli pont Britannia; rwy’n siŵr y byddai’r Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno â fi y bydd yna lai o impact amgylcheddol o roi gwifrau ar y bont honno yn hytrach na chodi pont a thyrchu twnnel. Ond hefyd, os ydy’r grid yn mynd am opsiwn y twnnel rhag niweidio amgylchedd naturiol gweledol ardal y Fenai, onid ydy’r un peth yn wir am yr angen i warchod amgylchedd naturiol gweledol Ynys Môn drwy danddaearu ar draws yr holl ynys?

The Cabinet Secretary will be aware of the decision by National Grid to place cables in a tunnel under the Menai strait. We hope to see a new bridge constructed to go with the Britannia bridge. I’m sure that the Cabinet Secretary would agree with me that there would be less environmental impact in placing those cables on that bridge, rather than actually building a bridge and digging a tunnel. But if the grid goes for the tunnel option in order to protect the natural environment of the Menai area, particularly the visual environment, isn’t the same thing true on the need to protect the natural environment of Anglesey as a whole, by undergrounding across the whole island?

The National Grid will need to complete an environment impact assessment. They need to be very sensitive to the environment, and that includes lines under the Menai strait, due to specific land designations. The First Minister is meeting the new chief executive of National Grid next week to discuss the work currently being undertaken, and that will include discussions about crossings of the Menai strait.

Bydd angen i’r Grid Cenedlaethol gwblhau asesiad o’r effaith amgylcheddol. Mae angen iddynt fod yn sensitif iawn i’r amgylchedd, ac mae hynny’n cynnwys llinellau o dan y Fenai, o ganlyniad i ddynodiadau tir penodol. Bydd y Prif Weinidog yn cyfarfod â phrif weithredwr newydd y Grid Cenedlaethol yr wythnos nesaf i drafod y gwaith sy’n cael ei wneud ar hyn o bryd, a bydd hynny’n cynnwys trafodaethau ynghylch croesfannau’r Fenai.

National Grid launched a consultation into the proposed location of pylons and a tunnel under the Menai strait on 5 October, running until 16 December, and I’m sure you’ll join me in encouraging residents to respond to that consultation. But how do you propose to address concerns expressed by the Pylon the Pressure group in north Wales that the wording of the Welsh Government’s technical advice note 8 policy document, that

‘laying high voltage cables underground is usually 6-20 times more expensive than a pole-mounted system’

is, I quote, ‘incorrect and misleading’?

Lansiodd y Grid Cenedlaethol ymgynghoriad ar leoliad arfaethedig peilonau a thwnnel o dan y Fenai ar 5 Hydref, a bydd yn mynd rhagddo tan 16 Rhagfyr. Rwy’n siŵr y gwnewch ymuno â mi i annog y trigolion lleol i ymateb i’r ymgynghoriad hwnnw. Ond sut y bwriadwch fynd i’r afael â phryderon a fynegwyd gan grŵp Pylon the Pressure yng ngogledd Cymru fod geiriad dogfen bolisi nodyn cyngor technegol 8 Llywodraeth Cymru, fod

gosod ceblau foltedd uchel o dan y ddaear fel arfer 6-20 gwaith yn fwy drud na system ar bolion

yn, a dyfynnaf, ‘anghywir ac yn gamarweiniol’?

I would encourage everyone who’s got an interest in this area to take part in the consultation. Obviously, it’s for the UK Government to consent to the National Grid’s north Wales reinforcement project, so, whilst we are involved in discussions, as I say, it is a matter for the UK Government to do that.

Byddwn yn annog pawb sydd â diddordeb yn y maes hwn i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad. Yn amlwg, penderfyniad ar gyfer Llywodraeth y DU yw cydsynio i brosiect atgyfnerthu’r Grid Cenedlaethol yng ngogledd Cymru, felly er ein bod yn rhan o’r trafodaethau, fel y dywedais, mater i Lywodraeth y DU yw gwneud hynny.

Cefnogi Arfordir Cymru

Supporting the Welsh Coastline

10. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau ariannu Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi arfordir Cymru? OAQ(5)0048(ERA)

10. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s funding priorities for supporting the Welsh coastline? OAQ(5)0048(ERA)

Thank you. Responding to the challenges our coastal communities face in adapting to a changing climate is a funding priority for supporting our Welsh coastline. This Government is working with local authorities preparing a £150 million programme of investment in coastal risk management.

Diolch. Mae ymateb i’r heriau sy’n wynebu ein cymunedau arfordirol wrth addasu i newid yn yr hinsawdd yn flaenoriaeth ariannol i gefnogi ein harfordir yng Nghymru. Mae’r Llywodraeth yn gweithio gydag awdurdodau lleol ar baratoi rhaglen fuddsoddi gwerth £150 miliwn ar gyfer rheoli perygl arfordirol.

Thank you, Cabinet Secretary. Although, admittedly, my constituency has a very short coastline, namely the Black Rock picnic site—[Laughter.]—which I do enjoy, I’m sure you would agree with me the Welsh coastline belongs to all of us. Many of my constituents appreciate visiting the coastline along the rest of Wales. Recently, I attended the National Trust Welsh coast event in the Senedd, and at that event I discussed with the National Trust ways that the Welsh Government can support the National Trust in developing their interest in the Welsh coastline. Can you tell us what discussions, if any, you’ve had with the National Trust regarding financial priorities for protecting our coasts? Do you still stick to the policy of managed retreat that was believed in by many of your predecessors, rather than actually properly supporting and defending our coastline from threats of erosion and global warming?

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Er, mae’n rhaid i mi gyfaddef mai arfordir byr iawn sydd yna yn fy etholaeth, sef safle picnic Black Rock—[Chwerthin.]—safle rwy’n ei fwynhau, rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno fod arfordir Cymru yn eiddo i bob un ohonom. Mae llawer o fy etholwyr yn mwynhau ymweld â’r arfordir mewn ardaloedd eraill yng Nghymru. Yn ddiweddar, mynychais ddigwyddiad yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn y Senedd ar arfordir Cymru, ac yn y digwyddiad hwnnw bûm yn trafod gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol y ffyrdd y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol i ddatblygu eu buddiant yn arfordir Cymru. A allwch ddweud wrthym pa drafodaethau, os o gwbl, a gawsoch gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ynglŷn â blaenoriaethau ariannol ar gyfer diogelu ein harfordiroedd? A ydych yn dal i lynu at y polisi o gilio a reolir y credai llawer o’ch rhagflaenwyr ynddo, yn hytrach na chynnal ac amddiffyn ein harfordir yn briodol mewn gwirionedd rhag bygythiadau erydu a chynhesu byd-eang ?

I did think that when I saw the question, but I do know there are interests in coastal risks in Monmouthshire, and I quite agree with you about the Black Rock picnic site. I haven’t had any specific discussions with the National Trust on this issue, but I will check if my officials have, and write to the Member.

Roeddwn yn meddwl hynny pan welais y cwestiwn, ond gwn fod yna fuddiannau ynghlwm wrth y peryglon arfordirol yn Sir Fynwy, ac rwy’n cytuno â chi am safle picnic Black Rock. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ynglŷn â’r mater hwn, ond byddaf yn edrych i weld a yw fy swyddogion wedi cael trafodaethau o’r fath, ac yn ysgrifennu at yr Aelod.

Cynllun Morol Cenedlaethol i Gymru

A National Marine Plan for Wales

11. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynllun morol cenedlaethol i Gymru? OAQ(5)0043(ERA)[W]

11. Will the Minister make a statement on a national marine plan for Wales? OAQ(5)0043(ERA)[W]

Diolch. Officials are currently drafting the first ever Welsh national marine plan. I’ve recently agreed to launch the formal consultation by the summer of next year. The plan will set out our policy for the sustainable use of the marine area for the next 20 years.

Diolch. Mae swyddogion wrthi’n drafftio’r cynllun morol cenedlaethol cyntaf erioed i Gymru. Yn ddiweddar cytunais i lansio’r ymgynghoriad ffurfiol erbyn haf y flwyddyn nesaf. Bydd y cynllun yn nodi ein polisi ar gyfer defnydd cynaliadwy o’r ardal forol ar gyfer yr 20 mlynedd nesaf.

Diolch am yr ateb, ond mae’n siŵr y byddech chi’n cytuno bod y cynllun yma yn un hir-ddisgwyliedig. Byddwn ni wedi bod yn aros amdano fe mor hir ac mae’n siomedig nad ydym ni’n mynd i’w weld e tan yr haf nesaf. Ond a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau bod y cynllun yn mynd i fod yn seiliedig ar reolaeth cynefinoedd neu ecosystemau, ac mai hynny, yn fwy na’r cynllun gofodol, a fydd yn gyrru’r cynllun hwn?

Thank you for that response, but I’m sure you would agree with me that this plan is long overdue. We’ve been awaiting it now for so long and it is disappointing that we won’t see it until next summer. But would the Cabinet Secretary confirm that the plan will be based on habitat or ecosystems management, and that that, more than the spatial plan, will drive this plan?

I do appreciate that we have been waiting for this, and I have—I think I said at the committee when I came for scrutiny that it is a priority, but it’s important we get it right. It’s very complex. It’s the first one—I think we’re being pioneering in Wales, having this plan. I think it’s very important to help us manage our seas in a much more integrated way, because we are seeing much more activity in the marine area. I also wanted to take into consideration the Hendry review, and Ken Skates and I met with Charles Hendry last month. So, that’s why it’s been slightly more delayed. If we can do it earlier than next summer, I’ll be very happy to do that, but we are looking at all options.

Rwy’n sylweddoli ein bod wedi bod yn aros am hyn, ac rwyf wedi—credaf fy mod wedi dweud yn y pwyllgor wrth gael fy nghraffu fod hyn yn flaenoriaeth, ond mae’n bwysig ein bod yn ei wneud yn iawn. Mae’n gymhleth iawn. Dyma’r cyntaf—credaf ein bod yn arloesi yng Nghymru wrth gael y cynllun hwn. Credaf ei fod yn bwysig iawn i’n helpu i reoli ein moroedd mewn modd llawer mwy integredig gan ein bod yn gweld llawer mwy o weithgaredd yn yr ardal forol. Roeddwn hefyd yn awyddus i ystyried adolygiad Hendry, a chyfarfu Ken Skates a minnau â Charles Hendry y mis diwethaf. Felly, dyna pam y cafwyd ychydig mwy o oedi. Os gallwn ei wneud yn gynharach na’r haf nesaf, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny, ond rydym yn ystyried yr holl opsiynau.

Ailgylchu yn Nwyrain De Cymru

Recycling in South Wales East

12. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am brosiectau ailgylchu yn Nwyrain De Cymru? OAQ(5)0036(ERA)

12. Will the Minister make a statement on recycling projects in South Wales East? OAQ(5)0036(ERA)

Thank you. Recycling in Wales is a success story, though there are challenges for some south-east Wales local authorities. Three local authorities failed to meet the recycling target for 2015-16. Each authority has been asked to explain why it failed to meet the target, and I will consider these explanations.

Diolch. Mae ailgylchu yng Nghymru wedi bod yn llwyddiant, er bod rhai awdurdodau lleol yn y de-ddwyrain yn wynebu heriau. Mae tri awdurdod lleol wedi methu â chyrraedd y targed ailgylchu ar gyfer 2015-16. Gofynnwyd i bob awdurdod esbonio pam nad ydynt wedi llwyddo i gyrraedd y targed, a byddaf yn ystyried yr esboniadau hyn.

Rwy’n ddiolchgar i’r Ysgrifennydd am yr ateb hwnnw. Fel mae hi’n ei ddweud, mae amrywiaeth ymhlith yr awdurdodau lleol o ran eu perfformiad gydag ailgylchu. Yn sgil datganiadau’r Llywodraeth ynglŷn â dyfodol llywodraeth leol yng Nghymru, gyda chydweithio a hyd yn oed rhanbartholi, efallai, yn digwydd, a yw hi’n rhagweld yn y dyfodol agos y bydd prosiectau ailgylchu yn digwydd ar lefel ranbarthol, neu efallai hyd yn oed yn genedlaethol, yn hytrach na chael amrywiaeth o awdurdod i awdurdod?

I’m grateful to the Cabinet Secretary for that response. As she said, there is great variety in the local authorities in terms of their performance with recycling. Given the Government’s announcement on the future of local government in Wales, with collaboration and even regionalisation going to happen, does she foresee, in the near future, that recycling projects will happen at a regional level, or even at a national level, rather than seeing that diversity from one authority to another?

Probably, going forward, that’s something that we would need to consider. At the moment, I am more interested in looking at what’s happening on a local authority basis. I mentioned that it is a real success story, recycling in Wales. We are way ahead of the game, and if we were done on an individual basis in Europe we would be fourth in the league tables. I mentioned that three have failed to reach their targets, and I have written to all the council leaders asking why this is so I can consider that. But I do think that recycling in Wales is something we should celebrate.

Mwy na thebyg fod hynny’n rhywbeth y byddai angen i ni ei ystyried yn y dyfodol. Ar hyn o bryd, mae gennyf fwy o ddiddordeb mewn edrych ar yr hyn sy’n digwydd ar lefel awdurdodau lleol. Soniais ei fod yn llwyddiant gwirioneddol, ailgylchu yng Nghymru. Rydym ymhell ar y blaen, a phe baem yn cael ein cyfrif ar sail unigol yn Ewrop, byddem yn bedwerydd yn y tablau cynghrair. Soniais fod tri wedi methu â chyrraedd eu targedau, ac rwyf wedi ysgrifennu at bob arweinydd cyngor i ofyn pam, er mwyn i mi allu ystyried hynny. Ond credaf fod ailgylchu yng Nghymru yn rhywbeth y dylem ei ddathlu.

Cymysgedd Ynni

Energy Mix

13. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y bydd polisïau ynni Llywodraeth Cymru yn arwain at arallgyfeirio o ran y cymysgedd ynni? OAQ(5)0045(ERA)

13. Will the Minister outline how the Welsh government’s energy policies will lead to the diversification of the energy mix? OAQ(5)0045(ERA)

During the transition to a low-carbon economy, our policies support a diverse energy mix in Wales, which delivers an affordable secure supply to protect the most vulnerable in society at a cost that does not threaten industry and jobs.

Yn ystod y newid i economi carbon isel, mae ein polisïau’n cefnogi cymysgedd ynni amrywiol yng Nghymru, sy’n darparu cyflenwad diogel a fforddiadwy i ddiogelu’r rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas am gost nad yw’n bygwth diwydiant a swyddi.

Thank you, Cabinet Secretary. My region has been blighted by the industrialisation of wind energy as a result of TAN 8 and is being targeted for unconventional gas extraction. We will also play host to the world’s first tidal lagoon. We need a truly diverse energy mix, but renewable technology should not be treated like twentieth century power plants. Cabinet Secretary, do you agree with me that renewables have an important role to play in meeting our future energy needs, but that schemes have to be local community-backed, small-scale projects rather than large renewable power plants?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae fy rhanbarth wedi cael ei ddifetha gan ddiwydiannu ynni gwynt o ganlyniad i TAN 8 ac mae’n cael ei dargedu ar gyfer echdynnu nwy anghonfensiynol. Hefyd bydd gennym forlyn llanw cyntaf y byd. Mae arnom angen cymysgedd ynni gwirioneddol amrywiol, ond ni ddylid trin technoleg adnewyddadwy fel gweithfeydd pŵer yr ugeinfed ganrif. Ysgrifennydd y Cabinet, a gytunwch â mi fod gan ynni adnewyddadwy rôl bwysig i’w chwarae yn diwallu ein hanghenion ynni yn y dyfodol, ond mae’n rhaid i gynlluniau fod yn brosiectau ar raddfa fach wedi’u cefnogi gan y gymuned leol yn hytrach na gorsafoedd ynni adnewyddadwy mawr?

Well, we are supportive of appropriately sited large energy investments, and that includes our onshore renewables and marine, as well as the low-carbon environmental goods and services sector. Again, I think we’ve got a really good news story here in Wales, and I work with my Cabinet colleagues under the framework set out in the Environment (Wales) Act 2016 to plan the transition to a low-carbon society in Wales, and that includes actions to decarbonise our energy sector.

Wel, rydym yn cefnogi buddsoddiadau ynni mawr sydd wedi’u lleoli’n briodol, ac mae hynny’n cynnwys ein hynni adnewyddadwy ar y tir a’r môr, yn ogystal â’r sector nwyddau a gwasanaethau amgylcheddol carbon isel. Unwaith eto, rwy’n meddwl ein bod wedi cael llwyddiant da iawn yma yng Nghymru, ac rwy’n gweithio gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet o dan y fframwaith a nodir yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 i gynllunio’r pontio i gymdeithas carbon isel yng Nghymru, ac mae hynny’n cynnwys camau gweithredu i ddatgarboneiddio ein sector ynni.

Gwahardd Defnyddio Maglau

Banning the Use of Snares

14. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am wahardd defnyddio maglau yng Nghymru? OAQ(5)0047(ERA)

14. Will the Minister provide an update on banning the use of snares in Wales? OAQ(5)0047(ERA)

The Welsh Government’s code of practice on snares places the welfare of animals at its core. The code was published last year and provides clear guidance on the operation and inspection of fox snares. I would be prepared to consider taking further steps, should the code prove ineffective.

Mae lles anifeiliaid yn ganolog i god ymarfer Llywodraeth Cymru ar gyfer maglau. Cyhoeddwyd y cod y llynedd ac mae’n rhoi arweiniad clir ar y modd y caiff maglau llwynog eu defnyddio a’u harolygu. Byddwn yn barod i ystyried rhoi camau pellach ar waith, os yw’r cod yn profi’n aneffeithiol.

I thank the Cabinet Secretary for that response, which is encouraging. I am sure she’s aware that, in Wales, more than 1,000 pets and wild animals are caught every day in snares, and 370,000 animals are snared every year, according to figures from the League Against Cruel Sports. Public opinion is clearly in favour of a ban. So, can I urge her to see how the code of practice is actually operating? Certainly, there is public demand for a ban on snares, so could she look into that, please?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb calonogol. Rwy’n siŵr ei bod yn ymwybodol fod mwy na 1,000 o anifeiliaid anwes ac anifeiliaid gwyllt yn cael eu dal mewn maglau bob dydd yng Nghymru, a chaiff 370,000 o anifeiliaid eu dal mewn maglau bob blwyddyn, yn ôl ffigurau gan y Gynghrair yn Erbyn Chwaraeon Creulon. Mae’r farn gyhoeddus yn amlwg o blaid gwaharddiad. Felly, a gaf fi ei hannog i weld sut y mae’r cod ymarfer yn gweithredu mewn gwirionedd? Yn sicr, mae galw cyhoeddus am wahardd maglau, felly a wnaiff hi edrych ar hynny, os gwelwch yn dda?

I said in an earlier answer to Mohammad Asghar that the way we treat our animals really reflects on our society’s values. As the code of practice states, snares should only be used when other control methods are not available. I am very happy to assure the Member that I will monitor it, and if it’s not effective, I will look at further action. We are also discussing with stakeholders how the code is being implemented to give me that assurance.

Dywedais mewn ateb cynharach i Mohammad Asghar fod y ffordd rydym yn trin ein hanifeiliaid mewn gwirionedd yn adlewyrchu gwerthoedd ein cymdeithas. Fel y mae’r cod ymarfer yn datgan, ni ddylid defnyddio maglau ac eithrio lle nad oes dulliau eraill o reoli ar gael. Rwy’n hapus iawn i sicrhau’r Aelod y byddaf yn ei fonitro, ac os nad yw’n effeithiol, byddaf yn edrych ar gamau pellach. Rydym hefyd yn trafod gyda rhanddeiliaid sut y mae’r cod yn cael ei weithredu er mwyn i mi gael y sicrwydd hwnnw.

Llifogydd

Flooding

15. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y camau sy’n cael eu cymryd i rwystro afonydd rhag gorlifo? OAQ(5)0038(ERA)

15. Will the Minister make a statement on the actions being taken to stop rivers flooding? OAQ(5)0038(ERA)

In my 28 June statement, I set out this Government’s approach and priorities for flood and coastal risk management. We are investing £55 million this year on reducing risk and maintaining our existing assets. This includes major work in St Asaph, Boverton, Risca, Newport and Talybont in Gwynedd.

Yn fy natganiad ar 28 Mehefin, nodais ddull gweithredu a blaenoriaethau’r Llywodraeth hon ar gyfer rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd. Rydym yn buddsoddi £55 miliwn eleni ar leihau risg a chynnal ein hasedau presennol. Mae hyn yn cynnwys gwaith mawr yn Llanelwy, Trebefered, Rhisga, Casnewydd a Thal-y-bont yng Ngwynedd.

First of all, Minister, can I highlight the success of the floodplain in Ynysforgan, which is not only in my constituency but is also half a mile away from where I live? It’s an area that used to be under an awful lot of flooding over a period of time, but that has now stopped because the floodplain has worked so successfully. Are there plans to bring the floodplains on to other rivers, so they can have the benefit that we’ve got in Ynysforgan?

Yn gyntaf oll, Weinidog, a gaf fi dynnu sylw at lwyddiant y gorlifdir yn Ynysforgan, sydd yn fy etholaeth, a hanner milltir yn unig o ble rwy’n byw? Mae’n ardal a arferai fod dan lawer iawn o lifogydd dros gyfnod o amser, ond mae hynny bellach wedi dod i ben oherwydd bod y gorlifdir wedi gweithio mor llwyddiannus. A oes cynlluniau i gyflwyno gorlifdiroedd ar gyfer afonydd eraill, fel y gallant gael y budd a gawn yn Ynysforgan?

I thank Mike Hedges. It’s always really good to receive positive feedback on how our flood schemes are performing, and I think the £7 million Swansea scheme is an example of how flood investment can bring multiple benefits, and, certainly, having looked at it, it brings benefits for biodiversity, for instance, and amenity improvements.

Diolch i Mike Hedges. Mae bob amser yn dda cael adborth cadarnhaol ar sut y mae ein cynlluniau llifogydd yn perfformio, ac rwy’n credu bod y cynllun £7 miliwn yn Abertawe yn enghraifft o sut y gall buddsoddiad llifogydd sicrhau manteision lluosog, ac yn sicr, ar ôl edrych arno, mae’n sicrhau manteision i fioamrywiaeth, er enghraifft, a gwelliannau i amwynderau.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.

That was a textbook question-and-answer session.

I thank the Cabinet Secretary.

Roedd honno’n batrwm o sesiwn gwestiynau.

2. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant
2. 2. Questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Rwy’n symud ymlaen nawr i’r eitem nesaf ar yr agenda: cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a’r cwestiwn cyntaf—Lee Waters.

I now move to the next item on our agenda: questions of the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question is from Lee Waters.

Tai Fforddiadwy ar gyfer Pobl Ifanc sy’n Gadael Gofal

Affordable Housing for Young Care Leavers

1. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am fesurau i helpu pobl ifanc sy’n gadael gofal i gael mynediad at dai fforddiadwy? OAQ(5)0052(CC)

1. Will the Minister provide an update on measures to help young care leavers access affordable housing? OAQ(5)0052(CC)

I thank the Member for his question. I am committed to doing all I can to meet the housing needs of young care leavers. Later this month I will launch a new accommodation framework for care leavers, which has been developed in partnership with Barnardo’s and Shelter Cymru to promote best practice.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwyf wedi ymrwymo i wneud popeth a allaf i ateb anghenion tai pobl ifanc sy’n gadael gofal. Yn ddiweddarach y mis yma byddaf yn lansio fframwaith llety newydd ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, fframwaith a ddatblygwyd mewn partneriaeth â Barnardos a Shelter Cymru i hyrwyddo arferion gorau.

Thank you, Minister. Last June, the Public Policy Institute for Wales warned that many young care leavers face a lack of affordable housing and an earlier cliff edge to independent living than most young people. Their report called for a national framework for accommodation and support to improve consistency of provision across Wales. Could the Minister update us on how their report is being addressed?

Diolch yn fawr, Weinidog. Fis Mehefin diwethaf, rhybuddiodd y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru fod llawer o bobl ifanc sy’n gadael gofal yn wynebu prinder tai fforddiadwy a naid gynharach i fyw’n annibynnol na’r rhan fwyaf o bobl ifanc. Mae eu hadroddiad yn galw am fframwaith llety cenedlaethol a chefnogaeth i wella cysondeb y ddarpariaeth ledled Cymru. A allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut yr eir i’r afael â chynnwys eu hadroddiad?

I thank the Member for his important supplementary question. The report from the Public Policy Institute for Wales has action we are taking, not only for care leavers, but on youth homelessness more generally—action already taken in line with the report’s recommendations, for example: the development of a care leavers accommodation framework, as I said, which I’ll be launching on 19 October, and continuing our drive to action to eradicate the use of bed and breakfasts for young people through strengthened guidance, joint working, and new voluntary arrangements, which will be the evidence and the improvements that are needed.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn atodol pwysig. Roedd yr adroddiad gan y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru yn cynnwys camau rydym yn eu cymryd, nid yn unig ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, ond ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fwy cyffredinol—camau a gymerwyd eisoes yn unol ag argymhellion yr adroddiad, er enghraifft: datblygu fframwaith llety ar gyfer rhai sy’n gadael gofal, fel y dywedais, a byddaf yn ei lansio ar 19 Hydref, ac yn parhau â’n hymgyrch i weithredu er mwyn dileu’r defnydd o lety gwely a brecwast ar gyfer pobl ifanc drwy gryfhau canllawiau, cydweithio, a threfniadau gwirfoddol newydd, a dyma fydd y dystiolaeth a’r gwelliannau sydd eu hangen.

Cabinet Secretary, both you and I attended yesterday a young people’s forum organised by the children’s commissioner for 15 to 24-year-olds with experience of care, and not only was there a clear message coming from that forum that care leavers need help to access affordable housing, but they also need help to retain their housing. In a recent report by the Children’s Society, they called for care leavers to be exempted from paying council tax until they were 25. Now, although that focused on England, I’m sure we can see what the potential advantages would be here in Wales. Certainly, it would bolster the pathway plans required to prepare care leavers for the rest of their lives, really. So, is that something that the Cabinet Secretary will be willing to consider?

Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe fe fynychoch chi a minnau fforwm i bobl ifanc a drefnwyd gan y comisiynydd plant ar gyfer rhai rhwng 15 a 24 oed sydd â phrofiad o ofal, a daeth neges glir o’r fforwm nid yn unig fod angen help ar rai sy’n gadael gofal i ddod o hyd i lety fforddiadwy, ond maent hefyd angen cymorth i gadw eu llety. Mewn adroddiad diweddar gan Gymdeithas y Plant, cafwyd galwad i eithrio pobl sy’n gadael gofal rhag gorfod talu’r dreth gyngor hyd nes eu bod yn 25 oed. Nawr, er bod yr alwad honno’n canolbwyntio ar Loegr, rwy’n siŵr y gallwn weld beth fyddai’r manteision posibl yma yng Nghymru. Yn sicr, byddai’n rhoi hwb mewn gwirionedd i’r cynlluniau llwybr sy’n ofynnol er mwyn paratoi pobl sy’n gadael gofal ar gyfer gweddill eu bywydau. Felly, a yw hynny’n rhywbeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i ystyried?

Well, I’ve got a working group looking at children in care settings and looked-after children. I will ask them to give me further advice on these issues. I do think that we are not doing what we can do for these young people, and we should join up the groups that are involved in the intervention programmes to give people a better start in life. These are very vulnerable young people and we need to step up to the plate.

Wel, mae gennyf weithgor i ystyried plant mewn lleoliadau gofal a phlant sy’n derbyn gofal. Byddaf yn gofyn iddo roi cyngor pellach i mi ar y materion hyn. Nid wyf yn credu ein bod yn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud ar gyfer y bobl ifanc hyn, a dylem uno’r grwpiau sy’n rhan o’r rhaglenni ymyrraeth i roi dechrau gwell i bobl mewn bywyd. Mae’r rhain yn bobl ifanc agored iawn i niwed ac mae angen i ni ymateb i’r her.

Minister, the Children’s Society report also referred to the fact that there’s very poor financial education and that many young people find it difficult to maintain their tenancies once they leave care. And, again, at the forum yesterday, it was quite clear that there was a call for support workers to be allowed to work alongside care leavers right up until the age of 25. That’s not something that is available at the moment here in Wales. What consideration have you given to extending the provision for support workers to work with young care leavers up to the age of 25, and is this something that could perhaps be added to the accommodation framework that you’ve referred to?

Weinidog, cyfeiriodd adroddiad Cymdeithas y Plant hefyd at y ffaith fod addysg ariannol yn wael iawn a bod llawer o bobl ifanc yn ei chael yn anodd cadw eu tenantiaethau ar ôl iddynt adael gofal. Ac unwaith eto, yn y fforwm ddoe, roedd yn eithaf amlwg fod galw am roi’r hawl i weithwyr cymorth weithio ochr yn ochr â rhai sy’n gadael gofal hyd nes eu bod yn 25 oed Nid yw’n rhywbeth sydd ar gael ar hyn o bryd yma yng Nghymru. Pa ystyriaeth a roesoch i ymestyn y ddarpariaeth i weithwyr cymorth weithio gyda’r bobl ifanc sy’n gadael gofal hyd nes eu bod yn 25 oed, ac a yw’n rhywbeth y gellid ei ychwanegu o bosibl at y fframwaith llety y cyfeirioch chi ato?

Yes, the care leavers accommodation framework will help organisations to work together to help children leaving care, to prepare them for independent living and ensure they find a suitable home. I am interested in the support mechanism following that. Through Supporting People we also provide £124 million to help vulnerable people access accommodation, including £13.7 million of that for care leavers and young people.

Ie, bydd y fframwaith llety ar gyfer pobl sy’n gadael gofal yn helpu sefydliadau i weithio gyda’i gilydd i helpu plant sy’n gadael gofal, er mwyn eu paratoi ar gyfer byw’n annibynnol a sicrhau eu bod yn dod o hyd i gartref addas. Mae gennyf ddiddordeb yn y mecanwaith cymorth i ddilyn hynny. Trwy Cefnogi Pobl rydym hefyd yn darparu £124 miliwn i helpu pobl sy’n agored i niwed gael mynediad at lety, gan gynnwys £13.7 miliwn o hwnnw ar gyfer rhai sy’n gadael gofal a phobl ifanc.

Mae cwestiwn 2 [OAQ(5)0039(CC)] wedi’i drosglwyddo i’w ateb yn ysgrifenedig gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith.

Question 2 [OAQ(5)0039(CC)] has been transferred for written answer by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Felly, cwestiynau gan lefarwyr y pleidiau ac, yn gyntaf, llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.

Therefore, we now move to questions from party spokespersons, and first of all the Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins.

Diolch. Cabinet Secretary, yesterday we heard from your Government about how you’re going to tackle hate crimes. Unfortunately, the political climate is now such that hate crimes have been partly legitimised by the rhetoric coming from many politicians and elements of the media. Can you tell us today whether you believe that immigration to Wales has been a good thing in helping to develop and diversify our nation here in Wales?

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe clywsom gan eich Llywodraeth sut rydych yn bwriadu mynd i’r afael â throseddau casineb. Yn anffodus, mae’r hinsawdd wleidyddol yn awr yn golygu bod troseddau casineb wedi’u cyfreithloni’n rhannol gan y rhethreg a ddaw gan lawer o wleidyddion ac elfennau o’r cyfryngau. A allwch ddweud wrthym heddiw pa un a ydych yn credu bod mewnfudo i Gymru wedi bod yn beth da o ran helpu i ddatblygu ein cenedl yma yng Nghymru a’i gwneud yn genedl fwy amrywiol?

I agree with all the contents of the Member’s question.

Rwy’n cytuno â holl gynnwys y cwestiwn gan yr Aelod.

I didn’t have time to sit down, hardly. [Laughter.] I’m glad that you agree with me, Cabinet Secretary. The previous Westminster Government took a decision to deny public funds to many migrants, including those from A8 countries. This led to an Amnesty International report in 2008 noting it had led to women being unable to access refuges when fleeing violent relationships, a factor noted as significant in several murders and disappearances of women. The following year, a Shelter Cymru study on housing conditions of eastern European migrant workers found that because they had no recourse to public funds, there was significant homelessness, including pregnant women. We also know of cases where children were being threatened with being taken into care, and by 2010 around 1,000 children were in immigration detention centres. Do you regret New Labour’s approach of restricting support to the children of migrants, and how will you work to support this sector in the future?

Prin y cefais amser i eistedd. [Chwerthin.] Rwy’n falch eich bod yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet. Gwnaeth y Llywodraeth flaenorol yn San Steffan benderfyniad i wrthod arian cyhoeddus i lawer o ymfudwyr, gan gynnwys rhai o wledydd A8. Arweiniodd hyn at adroddiad Amnest Rhyngwladol yn 2008 a nododd ei fod wedi arwain at fenywod yn methu â chael mynediad at loches wrth ffoi rhag perthynas dreisgar, ffactor y nodwyd ei bod yn elfen arwyddocaol mewn nifer o lofruddiaethau menywod ac achosion o fenywod yn diflannu. Y flwyddyn ganlynol, canfu astudiaeth Shelter Cymru ar gyflwr tai gweithwyr mudol o ddwyrain Ewrop fod yna ddigartrefedd sylweddol am nad oedd ganddynt hawl i arian cyhoeddus, gan gynnwys menywod beichiog. Rydym hefyd yn gwybod am achosion lle roedd plant dan fygythiad o gael eu gosod mewn gofal, ac erbyn 2010 roedd tua 1,000 o blant mewn canolfannau cadw mewnfudwyr. A ydych yn gresynu at ddull Llafur Newydd o gyfyngu ar gymorth i blant ymfudwyr, a sut y byddwch yn gweithio i gefnogi’r sector hwn yn y dyfodol?

The agreement was going really well at first. [Laughter.] Can I say that the principle of her question is something that does concern me, and no access to public funds for individuals is something that I am looking at? I’ve got a new advisory group looking at the issues around domestic violence circumstances, and part of the investigation I’m asking them to look at is around that—and the funding element for refuge and for legal aid as well.

Roedd y cytundeb yn mynd yn dda iawn ar y dechrau. [Chwerthin.] A gaf fi ddweud bod egwyddor ei chwestiwn yn rhywbeth sy’n peri pryder i mi, ac mae diffyg mynediad at arian cyhoeddus i unigolion yn rhywbeth rwy’n edrych arno? Mae gennyf grŵp cynghori newydd yn edrych ar y materion sy’n ymwneud ag amgylchiadau trais domestig, ac mae rhan o’r ymchwiliad rwy’n gofyn iddynt edrych arno’n ymwneud â hynny—a’r elfen gyllid ar gyfer lloches a chymorth cyfreithiol hefyd.

Thank you for that reply. Despite these traumatising stories that I’ve exemplified here today, Cabinet Secretary, there was no impact on opinion polls about immigration, with a substantial minority believing that no controls even existed, despite what I have just said. So, this shows that appeasement of the far right isn’t working for its own terms. The people who are supposedly being reassured by tough action don’t realise that tough action is actually taking place. This week you will have seen that Plaid Cymru, the SNP and the Greens united to issue a statement condemning the rhetoric coming from the Conservative Party last week, but your own party in Westminster has simply called for immigration to be reduced. Will you therefore today be different to your Westminster Labour colleagues and join with the Plaid Cymru and the SNP in condemning the negative rhetoric, and ensure that the Welsh Government takes a lead in tackling the myths about immigration?

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Er gwaethaf yr enghreifftiau trawmatig a roddais yma heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, nid oedd unrhyw effaith ar y polau piniwn ynglŷn â mewnfudo, gyda lleiafrif sylweddol yn credu nad oedd unrhyw reolaethau’n bodoli hyd yn oed, er gwaethaf yr hyn rwyf newydd ei ddweud. Felly, mae hyn yn dangos nad yw tawelu’r dde eithaf yn gweithio ar ei delerau ei hun. Nid yw’r bobl sydd, yn ôl y sôn, yn cael eu calonogi gan gamau llym yn sylweddoli bod camau llym yn digwydd mewn gwirionedd. Yr wythnos hon, fe fyddwch wedi gweld bod Plaid Cymru, yr SNP a’r Gwyrddion wedi uno i gyhoeddi datganiad yn condemnio’r rhethreg a ddaeth gan y Blaid Geidwadol yr wythnos diwethaf, ond nid yw eich plaid eich hun yn San Steffan wedi gwneud mwy na galw’n syml am leihau mewnfudo. A wnewch chi heddiw felly fod yn wahanol i’ch cydweithwyr Llafur yn San Steffan ac ymuno â Phlaid Cymru a’r SNP i gondemnio’r rhethreg negyddol, a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi arweiniad wrth fynd i’r afael â’r mythau am fewnfudo?

I thank the Member for her final question. We are the Labour Party in Wales and we are the Government in Wales and we have a very definitive line on hate crime. I intend to take the lead to drive forward the Welsh Government’s tackling hate crime framework for action. What I do hope that the Member will join us together in is condemning the actions of individuals and political parties that seek to gain favour by the hate crimes that I believe they cause in communities, and cause great upheaval to many people. I think we don’t have to look too far away from us to where that actually happens quite locally.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn olaf. Ni yw’r Blaid Lafur yng Nghymru a ni yw’r Llywodraeth yng Nghymru ac mae gennym safbwynt pendant iawn ar droseddau casineb. Rwy’n bwriadu arwain y gwaith ar hyrwyddo fframwaith gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer trechu troseddau casineb. Yr hyn rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn ymuno â ni i’w wneud yw condemnio gweithredoedd unigolion a phleidiau gwleidyddol sy’n ceisio ennill cefnogaeth drwy’r troseddau casineb y credaf eu bod yn eu hachosi mewn cymunedau, gan achosi tryblith mawr i lawer o bobl. Rwy’n credu nad oes raid i ni edrych yn rhy bell mewn gwirionedd i weld ble mae hynny’n digwydd yn eithaf lleol.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.

Welsh Conservative spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch. Yesterday, you told us that you were minded to phase out the Communities First programme, and will look afresh at how the Welsh Government can support resilient communities empowered with a strong voice in the decisions that affect their everyday lives. I shared with you a host of statutory and third sector organisation examples where they’re actually making things happen on the ground using co-production, which is not about austerity but is part of a global revolution with origins going back almost half a century. Given that these projects are already helping to deliver the building of resilient communities in Wales, can you provide us with your definition of what co-production means?

Diolch. Ddoe, fe ddywedoch wrthym eich bod yn dymuno dirwyn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf i ben, ac y byddwch yn edrych o’r newydd ar sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi cymunedau cryf wedi’u grymuso gyda llais cryf yn y penderfyniadau sy’n effeithio ar eu bywydau bob dydd. Rhennais lu o enghreifftiau gyda chi o sefydliadau yn y sector statudol a’r trydydd sector lle maent yn bwrw ati i wneud i bethau ddigwydd ar lawr gwlad drwy ddefnyddio cydgynhyrchu, nad yw’n ymwneud â chaledi, ond sy’n rhan o chwyldro byd-eang gyda’i wreiddiau’n estyn yn ôl bron hanner canrif. O gofio bod y prosiectau hyn eisoes yn helpu i adeiladu cymunedau cryf yng Nghymru, a allwch roi eich diffiniad o beth y mae cydgynhyrchu yn ei olygu?

Well, I refer to my statement yesterday, which the Member has quoted from. I think we have to have a new offer for tackling issues to make communities resilient for the future. That’s what I outlined yesterday in my statement. The issue of introducing the 100,000 new job apprenticeships by this Welsh Labour Government is one that’s important to communities that he shares, and I share too. The issue of quality childcare, which is the best offer for working parents anywhere in the UK, is something that I hope he will join me in celebrating in serving the public that, again, we represent.

There are many options where we need to tackle the deep-seated roots of poverty and enablement for the communities of the future. This is something I set out in my statement, and I will update Members in the new year.

Wel, cyfeiriaf at fy natganiad ddoe y mae’r Aelod wedi dyfynnu ohoni. Rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni gael cynnig newydd ar gyfer mynd i’r afael â materion i wneud cymunedau’n gryf ar gyfer y dyfodol. Dyna a amlinellais ddoe yn fy natganiad. Mae cyflwyno’r 100,000 o swyddi prentisiaeth newydd gan y Llywodraeth Lafur hon yn un mater pwysig i gymunedau y mae’n ei rannu, ac rwy’n ei rannu hefyd. Mae gofal plant o ansawdd, sef y cynnig gorau i rieni sy’n gweithio yn unrhyw le yn y DU, yn rhywbeth rwy’n gobeithio y bydd yn ymuno â mi i’w ddathlu wrth wasanaethu’r cyhoedd a gynrychiolwn.

Mae yna lawer o opsiynau lle mae angen i ni fynd i’r afael ag achosion sylfaenol tlodi a galluogi er mwyn cymunedau’r dyfodol. Mae hyn yn rhywbeth a nodais yn fy natganiad, a byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau yn y flwyddyn newydd.

Co-production enables citizens and professionals to share power and work together in equal partnership, creating opportunities for people to access support when they need it and to contribute to social change, acknowledging that everyone is an expert in their own lives.

I also yesterday quoted Oxfam Cymru when they said the Welsh Government must secure lasting change, embedding the sustainable livelihoods approach in all policy and service delivery in Wales, which means helping people identify the strengths and assets they already have in order to tackle to root problem preventing them from reaching their potential.

Given, again, that this approach has been embraced by some Members of the Welsh Government and should be central to new programme development and delivery, can you provide us with your understanding of the meaning of the term ‘strength-based approach’?

Mae cydgynhyrchu yn galluogi dinasyddion a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio gyda’i gilydd mewn partneriaeth gyfartal, gan greu cyfleoedd i bobl gael cymorth pan fyddant ei angen a chyfrannu at newid cymdeithasol, gan gydnabod bod pawb yn arbenigwyr yn eu bywydau eu hunain.

Ddoe hefyd dyfynnais Oxfam Cymru pan ddywedasant fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau newid parhaol, gan ymgorffori dull bywoliaeth gynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth yng Nghymru, sy’n golygu helpu pobl i adnabod y cryfderau a’r asedau sydd ganddynt eisoes er mwyn mynd i’r afael â’r broblem ganolog sy’n eu hatal rhag cyrraedd eu potensial.

O ystyried, unwaith eto, fod y dull hwn wedi cael croeso gan rai o Aelodau Llywodraeth Cymru ac y dylai fod yn ganolog i ddatblygu a chyflwyno rhaglenni newydd, a allwch ddweud beth yw eich dealltwriaeth o ystyr y term ‘dull seiliedig ar gryfderau’?

I think there are many quality projects out in our communities, not led by Communities First but many of the organisations that the Member referred to today and yesterday, and I support those. What we have to do is join up those programmes with actions and interventions by Government and third sector bodies to make sure that we impact most on the people in need of support. So, I’m not dismissing the programmes that the Member raises—actually, I think we can build on those programmes, and working with ourselves they can have a better offer for our community.

Rwy’n meddwl bod yna lawer o brosiectau safonol yn ein cymunedau nad ydynt yn cael eu harwain gan Cymunedau yn Gyntaf ond yn hytrach gan lawer o’r sefydliadau y cyfeiriodd yr Aelod atynt heddiw a ddoe, ac rwy’n cefnogi hynny. Yr hyn sy’n rhaid i ni ei wneud yw cysylltu’r rhaglenni hynny â chamau gweithredu ac ymyriadau gan y Llywodraeth a chyrff trydydd sector i wneud yn siŵr ein bod yn effeithio cymaint â phosibl ar bobl sydd angen cefnogaeth. Felly, nid wyf yn diystyru’r rhaglenni y mae’r Aelod yn eu crybwyll—mewn gwirionedd, rwy’n meddwl y gallwn adeiladu ar y rhaglenni hynny, a thrwy weithio gyda ni, gallant sicrhau cynnig gwell i’n cymunedau.

Thank you. Well, I hope in going forward you will embrace the definition of the strength-based approach, which is about moving away from a system in which people have their needs assessed and addressed by social services departments and other agencies to a system that protects an individual’s independence, resilience, ability to make choices and well-being by supporting their strengths in a way that allows them to lead and be in control of their independent day-to-day life. I hope that these concepts will be central to driving forward the change that we all earnestly seek.

Again, finally, in a similar context, during the session with the Children, Young People and Education Committee before recess, you stated that Welsh Government would be refreshing its child poverty strategy during this Assembly. There are around 200,000 young children in Wales living in poverty—a higher rate than the UK, England and Scotland levels. What consideration will you give to the Children’s Society’s ‘Good Childhood Report 2016’, which shows that using a child-centred material deprivation index can explain more about variations in a child’s well-being than the traditional measure of household income? Will you consider using these approaches in your refreshed strategy?

Diolch. Wel, rwy’n gobeithio wrth symud ymlaen y byddwch yn croesawu’r diffiniad o’r dull seiliedig ar gryfderau, sy’n ymwneud â newid o system lle y caiff anghenion pobl eu hasesu a’u hateb gan adrannau gwasanaethau cymdeithasol ac asiantaethau eraill i system sy’n diogelu annibyniaeth, cydnerthedd, gallu i wneud dewisiadau a lles unigolion, drwy gefnogi eu cryfderau mewn ffordd sy’n caniatáu iddynt arwain a rheoli eu bywydau annibynnol o ddydd i ddydd. Rwy’n gobeithio y bydd y cysyniadau hyn yn ganolog i ysgogi’r newid rydym oll o ddifrif yn ei geisio.

Unwaith eto, yn olaf, ac mewn cyd-destun tebyg, yn ystod y sesiwn gyda’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg cyn y toriad, fe ddywedoch y byddai Llywodraeth Cymru yn diweddaru ei strategaeth tlodi plant yn ystod y Cynulliad hwn. Mae tua 200,000 o blant ifanc yng Nghymru yn byw mewn tlodi—cyfradd uwch na’r lefelau yn y DU, Lloegr a’r Alban. Pa ystyriaeth a rowch i ‘Adroddiad Plentyndod Da 2016’ Cymdeithas y Plant, sy’n dangos bod defnyddio mynegai amddifadedd materol sy’n canolbwyntio ar y plentyn yn gallu egluro mwy am amrywiadau yn lles plentyn na’r mesur traddodiadol o incwm y cartref? A wnewch chi ystyried defnyddio’r dulliau hyn yn eich strategaeth ddiwygiedig?

I’m grateful to the Member for raising that very important issue. I think what we should look at are the correct indicators, and I will take note of that report when we do refresh the document. I think it’s important that we look at the detail behind that and how we are able to influence change in communities, particular around young people, going forward—they are our future generation.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am grybwyll y mater pwysig hwn. Rwy’n credu mai’r hyn y dylem edrych arno yw’r dangosyddion cywir, a byddaf yn nodi’r adroddiad hwnnw pan fyddwn yn diweddaru’r ddogfen. Rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar y manylion sy’n sail i hynny a sut y gallwn ddylanwadu ar newid mewn cymunedau, yn enwedig mewn perthynas â phobl ifanc, wrth symud ymlaen—hwy yw cenhedlaeth y dyfodol.

Llefarydd UKIP, Michelle Brown.

UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Thank you, Presiding Officer. The ministerial determination to close John Summers High School in 2017 was announced by Kirsty Williams in August 2016. It is a matter of record that John Summers High School has served more Traveller children than any other school within Flintshire and possibly across Wales. Can the Minister give assurances that the education needs of the Traveller community within Flintshire will be met? Will he give assurances that he will meet with the community to ensure that any measures taken meet with their needs?

Diolch i chi, Lywydd. Cyhoeddwyd y penderfyniad gweinidogol i gau Ysgol Uwchradd John Summers yn 2017 gan Kirsty Williams ym mis Awst 2016. Cofnodwyd bod Ysgol Uwchradd John Summers wedi gwasanaethu mwy o blant teithwyr nag unrhyw ysgol arall yn Sir y Fflint ac o bosibl ar draws Cymru. A all y Gweinidog roi sicrwydd y bydd anghenion addysg cymuned y teithwyr yn Sir y Fflint yn cael eu diwallu? A wnaiff roi sicrwydd y bydd yn cyfarfod â’r gymuned i sicrhau bod unrhyw gamau a roddir ar waith yn ateb eu hanghenion?

I’m grateful for the question. This is a constituency issue for me also, Llywydd, but I will base my response as a Minister. I have had correspondence with Flintshire council and I’ve also had correspondence with residents of that area. I think it is important that the transition is a matter for the local authority and I have spoken to the Cabinet Secretary for Education on these very issues. It is important to that community that there is a resilient educational system fit for that community.

Rwy’n ddiolchgar am y cwestiwn. Mae hwn yn fater sy’n codi yn fy etholaeth i hefyd, Lywydd, ond fe seiliaf fy ymateb fel Gweinidog. Rwyf wedi gohebu gyda Chyngor Sir y Fflint ac rwyf hefyd wedi gohebu gyda thrigolion yr ardal honno. Rwy’n credu ei bod yn bwysig mai mater i’r awdurdod lleol yw’r trefniadau pontio ac rwyf wedi siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynglŷn â’r union faterion hyn. Mae’n bwysig i’r gymuned honno fod yna system addysg gadarn sy’n addas ar gyfer y gymuned honno.

Over the last few years, many of the main police stations in our towns, certainly in north Wales, have been closed. Follow the signpost to the police and you’ll wind up at a phone on the wall. What representations have you made to the police and crime commissioners and police authorities to ensure that the police service is visible, accessible and effectively builds relationships with local communities?

Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, caewyd llawer o’r prif orsafoedd heddlu yn ein trefi, yn sicr yn y gogledd. Dilynwch yr arwydd at yr heddlu ac fe ddowch at ffôn ar y wal. Pa sylwadau a gyflwynwyd gennych i’r comisiynwyr heddlu a throseddu ac awdurdodau’r heddlu i sicrhau bod y gwasanaeth heddlu’n weladwy, yn hygyrch ac yn adeiladu perthynas effeithiol â chymunedau lleol?

I meet with the police commissioners on a regular basis and I’ve already had two meetings since becoming Minister responsible for communities. But the Member should be aware that policing is non-devolved to this institution.

Rwy’n cyfarfod gyda’r comisiynwyr heddlu yn rheolaidd ac rwyf eisoes wedi cael dau gyfarfod ers dod yn Weinidog sy’n gyfrifol am gymunedau. Ond mae’n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol nad yw plismona wedi’i ddatganoli i’r sefydliad hwn.

It’s still a community issue though, whether we have that easy access to the police, and obviously Welsh Government does have an input to how much access the local community does have to the police, and that the police service be visible and easy to find.

Ond mae gallu dod o hyd i’r heddlu’n rhwydd yn dal i fod yn fater cymunedol, ac yn amlwg mae gan Lywodraeth Cymru fewnbwn i faint o fynediad sydd gan y gymuned leol at yr heddlu, a pha mor weladwy a hygyrch yw’r gwasanaeth heddlu.

I have, as I said, regular meetings with the police and crime commissioners. One of the Welsh Labour positive commitments was around introducing 500 police community support officers to our communities across Wales, which has been very welcome across all of our communities. The matter is a matter for the UK Government, and it is a non-devolved function, but I recognise the issue that, actually, the work that the police do in our communities is valued by many.

Fel y dywedais, rwy’n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu. Roedd un o ymrwymiadau cadarnhaol Llafur Cymru yn ymwneud â chyflwyno 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu i’n cymunedau ledled Cymru, a chafodd groeso mawr yn ein holl gymunedau. Mater i Lywodraeth y DU ydyw, ac mae’n swyddogaeth sydd heb ei datganoli, ond rwy’n cydnabod y ffaith fod y gwaith y mae’r heddlu’n ei wneud yn ein cymunedau mewn gwirionedd yn cael ei werthfawrogi gan lawer.

Mynediad i Chwarae

Access to Play

3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella mynediad at chwarae i blant yng Nghwm Cynon? OAQ(5)0043(CC)

3. What action is the Welsh Government taking to improve access to play for children in Cynon Valley? OAQ(5)0043(CC)

Thank you for the question. The Welsh Government places great value on play and its importance in the lives of children, including the impact on well-being, health, and future life chances.

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwys mawr ar chwarae a’i bwysigrwydd ym mywydau plant, gan gynnwys yr effaith ar les, iechyd, a chyfleoedd bywyd yn y dyfodol.

Thank you. I was pleased last week to be able to attend the opening of two accessible play areas in my constituency, at Cilfynydd and Glyncoch. In both cases, improvements have been the result of well-supported community campaigns and welcome investment from Rhondda Cynon Taf County Borough Council. Article 31 of the UN Convention on the Rights of the Child sets out a right to play. How is the Welsh Government engaging with partners, like local authorities, to make sure they have play areas that are accessible for all children?

Diolch. Roeddwn yn falch yr wythnos diwethaf o allu mynychu agoriad dwy ardal chwarae hygyrch yn fy etholaeth, yng Nghilfynydd a Glyn-coch. Yn y ddau achos, gwnaed gwelliannau o ganlyniad i ymgyrchoedd cymunedol a gafodd gefnogaeth dda a buddsoddiad i’w groesawu’n fawr gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf. Mae Erthygl 31 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yn nodi hawl i chwarae. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phartneriaid, fel awdurdodau lleol, er mwyn sicrhau bod ganddynt ardaloedd chwarae sy’n hygyrch i bob plentyn?

I’d like to congratulate RCT on their investment in your local community too. The Welsh Government has placed a statutory duty on local authorities to assess and, where practical, secure sufficient play opportunities that meet the needs, such as access and inclusion of children and their families. We have produced a toolkit and also fund Play Wales to support them in meeting this duty.

Hoffwn longyfarch Rhondda Cynon Taf ar eu buddsoddiad yn eich cymuned leol hefyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi gosod dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i asesu, a lle bo hynny’n ymarferol, i sicrhau cyfleoedd chwarae digonol sy’n diwallu anghenion, megis mynediad a chynhwysiant plant a’u teuluoedd. Rydym wedi cynhyrchu pecyn cymorth a hefyd yn ariannu Chwarae Cymru i’w cynorthwyo i gyflawni’r ddyletswydd hon.

Minister, obviously, one of the main planks of public health is to get participation in sport levels up in Wales, and for young people to participate in healthy activity, wherever that might be. One of the things that many sports clubs are struggling with, across my region of South Wales Central, is obviously pitch fees and facility fees. I appreciate this is an issue for local government, but here you almost have a policy objective colliding with decisions taken in county hall.

We understand that there does have to be a charge, because these facilities cost, but where great concern comes in to play is where a lot of these clubs are citing examples in other areas with a disparity in the costs, very often in the same local authority area. How are you working with Cabinet colleagues to drive forward a more coherent policy that links up the public health messages with community participation, and, in particular, local government charges for community facilities?

Weinidog, yn amlwg, un o brif elfennau iechyd y cyhoedd yw codi lefelau cyfranogiad mewn chwaraeon yng Nghymru, ac i bobl ifanc gymryd rhan mewn gweithgareddau iach, ble bynnag y maent. Mae’n amlwg mai o’r pethau sy’n achosi trafferth i nifer o glybiau chwaraeon ar draws fy rhanbarth, sef Canol De Cymru, yw ffioedd lleiniau a ffioedd am gyfleusterau. Rwy’n sylweddoli mai mater i lywodraeth leol yw hwn, ond bron nad oes gennych amcan polisi yn y fan hon sy’n gwrthdaro â phenderfyniadau a wneir yn neuadd y sir.

Rydym yn deall bod yn rhaid cael ffi am fod y cyfleusterau hyn yn costio, ond yr hyn sy’n peri pryder yw’r ffaith fod llawer o’r clybiau hyn yn nodi enghreifftiau mewn ardaloedd eraill lle mae’r costau’n wahanol, yn aml iawn o fewn ardal yr un awdurdod lleol. Sut rydych yn gweithio gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet i ddatblygu polisi mwy cydlynol sy’n cysylltu’r negeseuon iechyd cyhoeddus â chyfranogiad cymunedol, ac yn benodol, â ffioedd llywodraeth leol am gyfleusterau cymunedol?

The Member raises an important point about accessibility, and price can sometimes be a contributing factor to people not being able to access these issues. I will take this up with the relevant Minister, to have a discussion with her. But we did legislate last year for the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, which looks at long-term improvement in the well-being of all. This will be something that authorities will have to demonstrate that they’re considering in their actions in relation to access to play too.

Mae’r Aelod yn nodi pwynt pwysig ynglŷn â hygyrchedd, a gall pris fod yn ffactor weithiau sy’n cyfrannu at anallu pobl i wneud defnydd o’r pethau hyn. Byddaf yn dwyn hyn i sylw’r Gweinidog perthnasol, er mwyn cael trafodaeth gyda hi. Ond fe wnaethom ddeddfu y llynedd gyda Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sy’n edrych ar wella lles pawb yn hirdymor. Bydd hyn yn rhywbeth y bydd yn rhaid i awdurdodau ddangos eu bod yn ei ystyried yn eu gweithredoedd mewn perthynas â mynediad at chwarae hefyd.

Cynlluniau Adfywio Tai

Housing Regeneration Schemes

4. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau adfywio tai yng Nghymru? OAQ(5)0050(CC)

4. Will the Minister provide an update on housing regeneration schemes in Wales? OAQ(5)0050(CC)

I thank the Member for Delyn for her question. Our Vibrant and Viable Places areas are taking a whole-place approach to regeneration, and are contributing positively to the housing agenda in Wales, in terms of increasing supply, improving standards and improving the energy of homes.

Diolch i’r Aelod dros Ddelyn am ei chwestiwn. Mae ein hardaloedd Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn mabwysiadu ymagwedd sy’n seiliedig ar y lle cyfan mewn perthynas ag adfywio, ac yn cyfrannu’n gadarnhaol at yr agenda tai yng Nghymru, o ran cynyddu’r cyflenwad, gwella safonau a gwella ynni cartrefi.

Diolch. Cabinet Secretary, I’m sure you’ll be aware of SHARP, Flintshire County Council’s strategic housing and regeneration programme, the first of its kind in Wales to pioneer ambitious housing investment plans. The council’s leading by example on how to tackle housing shortages, including, for the first time in many, many years, building new council homes. In my own constituency, Flint town centre’s been transformed as part of the Flint master plan, which will see 30 new council houses and over 60 affordable properties being built. Will you, Cabinet Secretary, join me in recognising the lead Flintshire County Council has taken on this, and will you urge others to take similar steps across the country?

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y byddwch yn ymwybodol o raglen tai ac adfywio strategol Cyngor Sir y Fflint, y gyntaf o’i bath yng Nghymru i arloesi gyda chynlluniau buddsoddi uchelgeisiol mewn tai. Mae’r cyngor wedi arwain drwy esiampl ar sut i fynd i’r afael â phrinder tai, gan gynnwys adeiladu tai cyngor newydd am y tro cyntaf mewn nifer fawr o flynyddoedd. Yn fy etholaeth i, mae canol tref y Fflint wedi cael ei drawsnewid fel rhan o uwchgynllun y Fflint, a fydd yn arwain at adeiladu 30 o dai cyngor newydd a thros 60 eiddo fforddiadwy. A wnewch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ymuno â mi i gydnabod yr arweiniad y mae Cyngor Sir y Fflint wedi’i roi ar hyn, ac a wnewch chi annog eraill i roi camau tebyg ar waith ar draws y wlad?

I thank her for the question. I am familiar with the SHARP programme. I’m very pleased to see the excellent work by Flintshire council. Councillor Bernie Attridge is leading the charge in terms of delivery in that area and I’m very grateful that local authorities are starting to build a council house programme again. That, tied in with the abolition of the right to buy, will start to generate the stock that we long remember, which is quality housing, in the public sector, for people in need, and, in particular, recognising the good work that’s going on in her constituency.

Diolch iddi am y cwestiwn. Rwy’n gyfarwydd â’r rhaglen tai ac adfywio strategol. Rwy’n falch iawn o weld y gwaith ardderchog gan Gyngor Sir y Fflint. Mae’r Cynghorydd Bernie Attridge yn arwain yr ymgyrch o ran y ddarpariaeth yn yr ardal honno ac rwy’n ddiolchgar iawn fod awdurdodau lleol yn dechrau datblygu rhaglenni tai cyngor eto. Bydd hynny, ynghyd â diddymu’r hawl i brynu, yn dechrau cynhyrchu’r stoc a gofiwn ers tro byd, sef tai o ansawdd yn y sector cyhoeddus, ar gyfer pobl sydd eu hangen, a chan gydnabod yn arbennig y gwaith da sy’n mynd rhagddo yn ei hetholaeth.

Well, clearly, right to buy doesn’t build new houses and the welcome but very late abolition of the housing revenue account subsidy system only enables limited borrowing. Housing regeneration isn’t just about bricks and mortar; it’s about people and communities. How, therefore, will you ensure that local authorities that retained their stock, often because tenants were scared with misinformation, can learn from—yes, you know—the good work of particularly places like Cartrefi Conwy and Cartrefi Cymunedol Gwynedd, which have hosted events that I’ve attended—tenants events—that are showing how the wider regeneration of the community is helping to support people to tackle the things holding them back and to live independent and full lives?

Wel, yn amlwg, nid yw hawl i brynu yn adeiladu tai newydd a benthyca cyfyngedig sy’n cael ei alluogi drwy ddiddymiad system cymhorthdal y cyfrif refeniw tai, sy’n rhywbeth i’w groesawu er ei fod yn hwyr iawn yn digwydd. Mae adfywio tai yn ymwneud â mwy na brics a morter; mae’n ymwneud â phobl a chymunedau. Sut felly y byddwch yn sicrhau bod awdurdodau lleol sydd wedi cadw eu stoc, yn aml oherwydd bod tenantiaid wedi cael eu dychryn gan gamwybodaeth, yn gallu dysgu—ie, wyddoch chi—o waith da llefydd fel Cartrefi Conwy a Chartrefi Cymunedol Gwynedd yn enwedig, sydd wedi cynnal digwyddiadau a fynychwyd gennyf—digwyddiadau i denantiaid—yn dangos sut y mae adfywio’r gymuned yn ehangach yn helpu i gynorthwyo pobl i fynd i’r afael â’r pethau sy’n eu dal yn ôl ac i fyw bywydau annibynnol a llawn?

I’m really impressed with the housing sector and their ability to diversify, and not just build in bricks and mortar, but resilient communities. That also goes for registered social landlords and stock transfer, but also the local authorities that have kept their stock. And I don’t believe that the case the Member may be referring to was misinformation; actually it was the choice of the people. That was the important thing. They chose to keep their stock and they’re doing a very good job of that and building more council homes in the areas that are needed.

Mae’r sector tai a’u gallu i arallgyfeirio yn creu argraff wirioneddol arnaf, ac nid adeiladu brics a morter yn unig, ond adeiladu cymunedau cryf. Mae hynny hefyd yn wir am landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a throsglwyddo stoc, ond hefyd yr awdurdodau lleol sydd wedi cadw eu stoc. Ac nid wyf yn credu bod yr achos y mae’r Aelod yn cyfeirio ato yn gamwybodaeth; mewn gwirionedd dyna oedd dewis y bobl. Dyna oedd y peth pwysig. Roeddent yn dewis cadw eu stoc ac maent yn gwneud gwaith da iawn o hynny ac yn adeiladu mwy o dai cyngor yn yr ardaloedd sydd eu hangen.

I’d certainly echo that, Cabinet Secretary, and certainly in the case of Cardiff council. I just wanted to revisit the issue of empty homes, because I know that the Government’s done a great deal of work to try and get empty homes back into use. But there are still over 20,000 empty homes that could be providing homes for people who desperately need them. And as it only costs around £30,000 to bring an empty home back into use, it’s clearly a lot less than building a new one. Unfortunately, house builders are averse to restoring empty homes because there’s not as much profit in it, and instead they want to build rabbit hutches, often, instead of protecting the traditional vernacular of an area. So, I wondered what more can the Government do, along with local authorities, to ensure that every house is a wanted home.

Byddwn yn sicr yn adleisio hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn sicr yn achos cyngor Caerdydd. Roeddwn i eisiau edrych eto ar fater cartrefi gwag, oherwydd gwn fod y Llywodraeth wedi gwneud llawer iawn o waith ar geisio cael tai gwag yn ôl i ddefnydd. Ond mae’n dal i fod dros 20,000 o gartrefi gwag a allai fod yn darparu cartrefi i bobl sydd eu hangen yn daer. A chan nad yw ond yn costio tua £30,000 i ddod â chartref gwag yn ôl i ddefnydd, mae’n amlwg ei fod yn costio llawer llai nag adeiladu un newydd. Yn anffodus, mae adeiladwyr tai yn amharod i adfer cartrefi gwag am nad oes cymaint o elw yn hynny, ac yn lle hynny, maent eisiau adeiladu cytiau cwningod yn aml, yn hytrach na diogelu cymeriad traddodiadol yr ardal. Felly, roeddwn yn meddwl tybed beth arall y gall y Llywodraeth ei wneud, gyda’r awdurdodau lleol, i sicrhau bod pob tŷ yn gartref y mae pobl ei eisiau.

Of course, the Member raises and recognises the important intervention we have had with our empty homes scheme, and we have certainly been delivering on that. I also mentioned the other week the 20,000 homes that we are seeking to build, with a mixture of tenures and tenancies. I also think empty homes will go a long way to increase the supply, in addition to the 20,000 homes, and we’ll continue to do that. I believe that they are generally of good stock that just need refurbishing, and that’s something that I’ve asked my team to give me some further advice on.

Wrth gwrs, mae’r Aelod yn nodi ac yn cydnabod yr ymyrraeth bwysig a gawsom gyda’n cynllun cartrefi gwag, ac yn sicr rydym wedi bod yn cyflawni hwnnw. Soniais hefyd yr wythnos o’r blaen am yr 20,000 o gartrefi rydym yn dymuno eu hadeiladu, gyda chymysgedd o ddaliadaethau a thenantiaethau. Rwyf hefyd yn credu y bydd tai gwag yn cyfrannu’n fawr at gynyddu’r cyflenwad, yn ogystal â’r 20,000 o gartrefi, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Credaf eu bod yn stoc dda at ei gilydd sydd ond angen eu hadnewyddu, ac mae hynny’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i fy nhîm roi cyngor pellach i mi yn ei gylch.

Pobl sy’n Fyddar neu’n Drwm eu Clyw

People who are Deaf or Hard of Hearing

5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sicrhau na wahaniaethir yn erbyn pobl sy’n fyddar neu’n drwm eu clyw? OAQ(5)0054(CC)

5. Will the Minister make a statement on ensuring that people who are deaf or hard of hearing are not discriminated against? OAQ(5)0054(CC)

People who are deaf or hard of hearing are protected against discrimination by the Equality Act 2010. The Act also requires that public bodies must have due regard to advancing equality of opportunity and fostering good relationships between people who are deaf or disabled and those who are not.

Mae pobl sy’n fyddar neu’n drwm eu clyw yn cael eu diogelu rhag gwahaniaethu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae’r Ddeddf hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus roi sylw priodol i hyrwyddo cyfle cyfartal a meithrin perthynas dda rhwng pobl sy’n fyddar neu’n anabl a’r rhai nad ydynt yn fyddar neu’n anabl.

Thank you. Action on Hearing Loss have found that 84 per cent of the 575,000 people in Wales who are deaf or having hearing loss difficulties feel that this obviously makes it harder for them to access vital services. Conwy County Borough Council, of course, has the highest proportion in Wales, at 23 per cent, with 27,000 people who require such appropriate support. You may be aware that in terms of the North Wales Deaf Association, the provision funding has been cut. I have written to the authority very recently, and very politely, to request the reinstatement of this much needed funding to support this lifeline. Will you, in your role, please write also to support our quest to have that funding reinstated?

Diolch. Mae Action on Hearing Loss wedi canfod bod 84 y cant o’r 575,000 o bobl yng Nghymru sy’n fyddar neu’n cael anawsterau am eu bod yn drwm eu clyw yn teimlo bod hyn yn amlwg yn ei gwneud yn anos iddynt gael mynediad at wasanaethau hanfodol. Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, wrth gwrs, sydd â’r gyfran uchaf yng Nghymru, sef 23 y cant, gyda 27,000 o bobl angen cefnogaeth briodol o’r fath. O ran Cymdeithas y Byddar Gogledd Cymru, efallai eich bod yn ymwybodol fod cyllid y ddarpariaeth wedi ei dorri. Rwyf wedi ysgrifennu at yr awdurdod yn ddiweddar iawn, ac yn gwrtais iawn, wedi gofyn am adfer yr arian hwn sy’n fawr ei angen i gefnogi’r gwasanaeth hollbwysig hwn. A wnewch chi, yn eich rôl, ysgrifennu hefyd i gefnogi ein hymgais i sicrhau bod y cyllid yn cael ei adfer?

I thank the Member for her question. We are funding Action on Hearing Loss Cymru, working with Royal National Institute of Blind People Cymru, to train and support people with sensory loss to share their personal experiences with service providers in health, social services and the housing sector. An accessible and bilingual virtual sensory toolkit will be created to help organisations be more responsive to the needs of people with sensory losses—over £144,000 over three years from 2014 to 2017. I hope the Member will welcome that, and also, in her letter to the local authority, that she may mention the investment we are currently making as Welsh Government.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Rydym yn ariannu Action on Hearing Loss Cymru, gan weithio gyda Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall Cymru, i hyfforddi a chefnogi pobl â nam ar y synhwyrau i rannu eu profiadau personol gyda darparwyr gwasanaethau ym maes iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a’r sector tai. Bydd pecyn cymorth rhithwir hygyrch a dwyieithog ar y synhwyrau yn cael ei greu i helpu sefydliadau i fod yn fwy ymatebol i anghenion pobl â nam ar y synhwyrau—dros £144,000 dros dair blynedd o 2014 i 2017. Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn croesawu hynny, ac y bydd hefyd, yn ei llythyr at yr awdurdod lleol, yn sôn am y buddsoddiad rydym yn ei wneud ar hyn o bryd fel Llywodraeth Cymru.

Can I declare an interest firstly as president of Swansea hard of hearing group, and I also have a sister who is profoundly deaf? It’s very easy to discriminate in employment: you just need to make answering the phone identified as part of the job and immediately somebody who’s deaf is unable to apply. The one thing that would make a huge difference would be parity of esteem for first-language sign language with English and first-language Welsh, so that people who are deaf have the same opportunities. Will the Cabinet Secretary investigate this?

A gaf fi ddatgan buddiant yn gyntaf fel llywydd grŵp pobl drwm eu clyw Abertawe, ac mae gennyf chwaer sy’n fyddar iawn hefyd? Mae’n hawdd iawn gwahaniaethu mewn cyflogaeth: nid oes ond yn rhaid i chi nodi bod ateb y ffôn yn rhan o’r swydd ac yn syth, ni fydd rhywun sy’n fyddar yn gallu ymgeisio. Yr un peth a fyddai’n gwneud gwahaniaeth enfawr yw parch cydradd rhwng iaith arwyddion fel iaith gyntaf a Saesneg a Chymraeg iaith gyntaf, er mwyn i bobl sy’n fyddar gael yr un cyfleoedd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet archwilio hyn?

Thank you for raising that issue with me, Mike. This Government formally recognised British Sign Language as a language in its own right in January 2004. Since then, we have supported training to increase the number of qualified interpreters in Wales and ensured that legislation, policies and programmes across this Welsh Government recognise the importance of accessible communication to everyone. He is right to raise that issue in the Chamber today.

Diolch i chi am dynnu’r mater i fy sylw, Mike. Cydnabu’r Llywodraeth hon Iaith Arwyddion Prydain yn ffurfiol fel iaith yn ei hawl ei hun ym mis Ionawr 2004. Ers hynny, rydym wedi cefnogi hyfforddiant i gynyddu nifer y dehonglwyr cymwys yng Nghymru ac wedi sicrhau bod deddfwriaeth, polisïau a rhaglenni ar draws y Llywodraeth hon yng Nghymru yn cydnabod pwysigrwydd cyfathrebu hygyrch i bawb. Mae’n iawn i grybwyll y mater yn y Siambr heddiw.

Gall cysylltu efo gwasanaethau cyhoeddus drwy’r dulliau traddodiadol, fel canolfannau galw, fod yn brofiad anodd a rhwystredig i ni gyd ar adegau, ond wrth gwrs mae’n gallu bod yn anoddach fyth i bobl fyddar neu drwm eu clyw. Felly, beth mae’r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod yna ffyrdd gwahanol o gysylltu ar gael i bobl fyddar neu drwm eu clyw er mwyn sicrhau nad ydyn nhw ddim yn cael eu rhwystro rhag cysylltu efo’r gwasanaethau cyhoeddus?

Contacting public bodies through traditional methods, such as call centres, can be a very difficult and frustrating experience for us all at times, but of course it can be even more difficult for people who are deaf or hard of hearing. Therefore, what is the Government doing to ensure that there are alternative ways of making contact available for people who are deaf or hard of hearing in order to ensure that they are not stopped from contacting public services?

I agree. The Member is right to raise that particular issue and it can be very difficult and that’s why we are investing in the toolkit—an accessible and bilingual virtual sensory toolkit—to help organisations be more responsive to the needs of people with sensory loss.

Rwy’n cytuno. Mae’r Aelod yn iawn i sôn am y mater penodol hwn a gall fod yn anodd iawn a dyna pam ein bod yn buddsoddi yn y pecyn cymorth—pecyn cymorth rhithwir hygyrch a dwyieithog ar y synhwyrau—i helpu sefydliadau i fod yn fwy ymatebol i anghenion pobl â nam ar eu synhwyrau.

Dechrau’n Deg

Flying Start

6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am Dechrau’n Deg? OAQ(5)0040(ERA)

6. Will the Minister make a statement on Flying Start? OAQ(5)0040(ERA)

The Flying Start programme continues to be a priority for this Government, giving children living in some of our most disadvantaged communities the best possible start in life.

Mae’r rhaglen Dechrau’n Deg yn parhau i fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon, gan roi’r dechrau gorau posibl mewn bywyd i blant sy’n byw yn rhai o’n cymunedau mwyaf difreintiedig.

Can I thank the Cabinet Secretary for that response? Flying Start has made a huge improvement to life opportunities for many of my constituents. It means that children are starting school at or close to their chronological age. Whilst I believe it should be based on communities, not the vagaries of the Office for National Statistics-created super-output areas, will the Minister reiterate his support for Flying Start?

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw? Mae Dechrau’n Deg wedi gwella cyfleoedd bywyd llawer o fy etholwyr yn fawr. Mae’n golygu bod plant yn dechrau yn yr ysgol ar lefel eu hoedran cronolegol neu’n agos ato. Er fy mod yn credu y dylai fod yn seiliedig ar gymunedau, nid ar ardaloedd cynnyrch ehangach a grëwyd ar fympwy’r Swyddfa Ystadegau Gwladol, a wnaiff y Gweinidog ailadrodd ei gefnogaeth i Dechrau’n Deg?

Indeed, I will. Flying Start remains a priority in 2015-16. The programme supported over 38,000 children and their families and exceeded our target of 36,000, which we’d allocated. It is a great programme with great staff and great outcomes; long may it continue.

Gwnaf yn wir. Mae Dechrau’n Deg yn parhau i fod yn flaenoriaeth yn 2015-16. Cefnogodd y rhaglen dros 38,000 o blant a’u teuluoedd a rhagorodd ar y targed o 36,000 a osodwyd gennym. Mae’n rhaglen wych gyda staff gwych a chanlyniadau gwych; hir y parhaed.

There are clearly concerns about the qualifying criteria for Flying Start and the geographical focus of that, and it was a concern levied against Communities First as well with electoral wards and potentially one side of the road being in and the other side of the road being out. I touched on this yesterday in your announcement on the proposed children’s zones. Could you confirm that the children’s zones won’t be using such a blunt approach? Could you be clear as to whether the proposed zones will be areas where people will have to live within in order to access the service, or whether services will be provided in certain zones that anyone can access?

Mae’n amlwg fod yna bryderon am y meini prawf cymhwyso ar gyfer Dechrau’n Deg a ffocws daearyddol hynny, ac roedd yn destun pryder a fynegwyd yn erbyn Cymunedau yn Gyntaf hefyd gyda wardiau etholiadol ac o bosibl un ochr i’r ffordd yn rhan o’r cynllun a’r ochr arall i’r ffordd heb fod yn rhan o’r cynllun. Crybwyllais hyn ddoe yn eich cyhoeddiad ar y parthau plant arfaethedig. A allech gadarnhau na fydd parthau plant yn defnyddio dull mor ffwr-bwt o weithredu? A allwch ddweud yn glir pa un a fydd y parthau arfaethedig yn ardaloedd lle bydd yn rhaid i bobl fyw o’u mewn er mwyn cael mynediad at y gwasanaeth, neu a fydd y gwasanaethau’n cael eu darparu mewn parthau penodol y gall unrhyw un gael mynediad atynt?

Well, as I said to the Member yesterday—there are two responses to the Member—firstly, Flying Start and Families First: what I’m seeking to do is to give more flexibility around those schemes financially, and therefore we can start picking up people from outside the area-based approach, people in need who require those services, and hopefully we’ll be able to roll that programme out. The other element of children’s zones is a growing programme where we’re looking to pilot different schemes. So, some will be school based, some will be community-area based and we’ll have to see which works best. I’ve started discussions already today with other organisations seeking to do similar things. So, the NSPCC, Public Health Wales and National Offending Management Service teams are all looking to create an ACE-style hub. We’re going to see how that works and who can deliver better in those areas. So, I can’t give you a definitive answer today, but actually we’re going to trial what works best.

Wel, fel y dywedais wrth yr Aelod ddoe—mae dau ymateb i’r Aelod—yn gyntaf, Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf: yr hyn rwy’n ceisio ei wneud yw rhoi mwy o hyblygrwydd gyda’r cynlluniau hynny yn ariannol, ac felly gallwn ddechrau cynnwys pobl o’r tu allan i’r dull seiliedig ar ardal, pobl mewn angen sydd angen y gwasanaethau hynny, a gobeithio y byddwn yn gallu dechrau cyflwyno’r rhaglen honno. Elfen arall o barthau plant yw rhaglen sy’n tyfu lle rydym yn ceisio treialu cynlluniau gwahanol. Felly, bydd rhai’n seiliedig ar ysgolion, a rhai’n seiliedig ar ardaloedd cymuned a bydd yn rhaid i ni weld pa rai sy’n gweithio orau. Rwyf wedi dechrau trafodaethau eisoes heddiw â sefydliadau eraill sy’n ceisio gwneud pethau tebyg. Felly, mae’r NSPCC, Iechyd Cyhoeddus Cymru a thimau Gwasanaeth Cenedlaethol Rheoli Troseddwyr oll yn ceisio creu canolbwynt ar ffurf dull profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Rydym yn mynd i weld sut y mae hynny’n gweithio a phwy all ddarparu’n well yn yr ardaloedd hynny. Felly, ni allaf roi ateb pendant i chi heddiw, ond mewn gwirionedd byddwn yn treialu beth sy’n gweithio orau.

Thank you, Cabinet Secretary, for your answer to Llyr Gruffydd. I’m very pleased to hear that you want to widen access to Flying Start. I do believe that it makes a difference and it is a shame that so many people have been excluded from accessing the support that’s available through Flying Start to date. But can you give us a timescale by which you expect to implement this decision that you appear now to have made, because I think it is important that this happens sooner rather than later?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich ateb i Llyr Gruffydd. Rwy’n falch iawn o glywed eich bod yn awyddus i ehangu mynediad at Dechrau’n Deg. Rwy’n credu ei fod yn gwneud gwahaniaeth ac mae’n drueni fod cymaint o bobl wedi cael eu heithrio rhag cael mynediad at y gefnogaeth sydd ar gael drwy Dechrau’n Deg hyd yn hyn. Ond a allwch roi amserlen ar gyfer pa bryd rydych yn disgwyl gweithredu’r penderfyniad hwn yr ymddengys bellach eich bod wedi’i wneud, gan y credaf ei bod yn bwysig i hyn ddigwydd yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach?

Well, we’ve started on the discussion about the broader principle of Communities First and, as indicated yesterday, the narrative of where we want to see the division moving, to Flying Start and Families First having flexibility, will of course be based around the budget time. I’m hopeful that, on the basis that you are confident about this programme, you will be supporting the budget in a few weeks’ time in order for me to implement this and make the changes. That is what I’m seeking.

Wel, rydym wedi dechrau’r drafodaeth ar egwyddor ehangach Cymunedau yn Gyntaf ac fel y nodwyd ddoe, bydd y naratif ynglŷn â ble rydym am weld yr is-adran yn symud, tuag at roi hyblygrwydd i Dechrau’n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf, yn cael ei bennu, wrth gwrs, o gwmpas adeg y gyllideb. Ar y sail eich bod yn hyderus ynglŷn â’r rhaglen hon, rwy’n gobeithio y byddwch yn cefnogi’r gyllideb ymhen ychydig wythnosau er mwyn i mi weithredu hyn a gwneud y newidiadau. Dyna rwy’n ei geisio.

YMCA

YMCA

7. A wnaiff y Gweinidog amlinellu pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i’r YMCA yng Nghymru? OAQ(5)0050(CC)

7. Will the Minister outline what support the Welsh Government gives to YMCAs in Wales? OAQ(5)0050(CC)

Help and advice are available to YMCAs through the £4.4 million core funding I provide to third sector organisations in Wales.

Mae help a chyngor ar gael i sefydliadau YMCA drwy’r cyllid craidd o £4.4 miliwn a roddaf i fudiadau trydydd sector yng Nghymru.

I thank the Cabinet Secretary for that answer. The YMCA in Neath saw 27,000 visits last year, as part of a network of YMCAs across Wales, which together supply supported accommodation, training, education and fitness and well-being as well as a range of other services. Many have operated on the basis of clusters for collaboration purposes. Does he welcome that and what further support can the Welsh Government give for that principle?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Cafwyd 27,000 o ymweliadau â’r YMCA yng Nghastell-nedd y llynedd, fel rhan o rwydwaith o ganolfannau YMCA ledled Cymru, sydd gyda’i gilydd yn darparu llety â chymorth, hyfforddiant, addysg a ffitrwydd a lles yn ogystal ag ystod o wasanaethau eraill. Mae nifer wedi bod yn gweithredu ar sail clystyrau at ddibenion cydweithio. A yw’n croesawu hynny a pha gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei roi i’r egwyddor honno?

I’m grateful to the Member for raising the good work that the YMCA does across the UK and, indeed, in his constituency. I’m certainly aware of the many services that are provided. Unfortunately, I’m unable to directly support all 33,000 third sector organisations in Wales, but the YMCA currently already benefits from indirect funding and support from the Welsh Government. However, I do thank the Member for raising that issue with me today, raising the profile of the YMCA, and I wish them luck in developing more services in your community and in others.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am grybwyll y gwaith da y mae’r YMCA yn ei wneud ar draws y DU ac yn wir, yn ei etholaeth. Rwy’n sicr yn ymwybodol o’r nifer o wasanaethau sy’n cael eu darparu. Yn anffodus, nid wyf yn gallu cefnogi pob un o’r 33,000 o fudiadau trydydd sector yng Nghymru yn uniongyrchol, ond mae’r YMCA ar hyn o bryd eisoes yn elwa o gyllid a chymorth anuniongyrchol gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, diolch i’r Aelod am ddwyn y mater i fy sylw heddiw, gan godi proffil yr YMCA, ac rwy’n dymuno pob lwc iddynt wrth iddynt ddatblygu rhagor o wasanaethau yn eich cymuned ac mewn cymunedau eraill.

The YMCA, of course, embraces young people from all kinds of socioeconomic backgrounds and has a very good record of working with other groups. I hope that they will look at the example of Matt’s Cafe in Swansea, which works with a number of supermarkets to take unsold food to use in a community cafe. Considering that it was announced yesterday that the Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board threw away 230,000 meals last year and that health boards in Wales dispose of an average 3,000 meals per day, what discussions are you having with your Cabinet colleagues about limiting food wastage through supporting those community organisations such as YMCA and Matt’s Cafe? You can deal with the demand, even if your Cabinet Secretary colleague deals with the supply problem.

Mae’r YMCA, wrth gwrs, yn cynnwys pobl ifanc o bob math o gefndir economaidd-gymdeithasol ac mae ganddo hanes da iawn o weithio gyda grwpiau eraill. Gobeithiaf y byddant yn edrych ar enghraifft Matt’s Cafe yn Abertawe, sy’n gweithio gyda nifer o archfarchnadoedd i fynd â bwyd heb ei werthu i’w ddefnyddio mewn caffi cymunedol. O ystyried y cyhoeddiad ddoe fod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg wedi cael gwared ar 230,000 o brydau bwyd y llynedd a bod byrddau iechyd yng Nghymru yn cael gwared ar 3,000 o brydau bwyd y dydd ar gyfartaledd, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda’ch cyd-Aelodau yn y Cabinet ynglŷn â chyfyngu ar wastraff bwyd drwy gefnogi’r mudiadau cymunedol hynny megis YMCA a Matt’s Cafe? Gallwch chi ddelio â’r galw, hyd yn oed os mai eich cyd-Ysgrifennydd Cabinet sy’n delio â’r broblem gyflenwi.

I think it’s an innovative approach to managing our waste streams as well. I will talk to the Cabinet Secretary for the environment on that very issue.

Rwy’n credu ei fod yn ddull arloesol o reoli ein ffrydiau gwastraff hefyd. Byddaf yn siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ar yr union fater hwnnw.

Y Blynyddoedd Cynnar

The Early Years 

8. Beth yw’r camau nesaf y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella profiadau blynyddoedd cynnar plant yng Nghymru? OAQ(5)0047(CC)[R]

8. What are the next steps that the Welsh Government will take to improve the early years experience of children in Wales? OAQ(5)0047(CC)[R]

I thank the Member for his question. A review and refresh of ‘Building a Brighter Future’, our early years and childcare plan, is under way to ensure our policies and programmes continue to support and improve the lives of children and their families across Wales.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Mae adolygiad a diweddariad o ‘Adeiladu Dyfodol mwy Disglair’, ein cynllun blynyddoedd cynnar a gofal plant, ar y gweill i sicrhau bod ein polisïau a’n rhaglenni yn parhau i gefnogi a gwella bywydau plant a’u teuluoedd ledled Cymru.

Yes, Cabinet Secretary, obviously some children are very fortunate to be born into warm, loving, supportive, secure and stable families, but too many children are not in that fortunate position. I wonder if you could say something about Welsh Government policy on early language acquisition, which I think is vital to life chances, particularly in terms of disadvantaged children. So, what will we do to support the workforce to a greater extent than is currently the case? What will we do to support parents more strongly and what will we do in funding terms? If you could say a little bit more about children zones in addition to your earlier remarks in that context, I’d be very grateful.

Ie, Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg mae rhai plant yn ffodus iawn i gael eu geni i deuluoedd cynnes, cariadus, cefnogol, diogel a sefydlog, ond mae yna ormod o blant heb fod yn y sefyllfa ffodus honno. Tybed a allwch ddweud rhywbeth am bolisi Llywodraeth Cymru ar gaffael iaith yn gynnar, rhywbeth y credaf ei fod yn allweddol i gyfleoedd bywyd, yn enwedig mewn perthynas â phlant difreintiedig. Felly, beth a wnawn i gefnogi’r gweithlu i raddau mwy na’r hyn sy’n digwydd ar hyn o bryd? Beth a wnawn i gefnogi rhieni yn fwy cadarn a beth a wnawn o ran ariannu? Os gallech ddweud ychydig mwy am barthau plant yn ychwanegol at eich sylwadau cynharach yn y cyd-destun hwnnw, byddwn yn ddiolchgar iawn.

The Member raises a very important issue, and yesterday was an example of where I spelt out that there are many programmes that we need to do and wrap around the family and the young person. The adverse childhood experiences profiling, as I suggested in yesterday’s statement, is an important one, where we tackle the very issues that give instability to a family or to an individual. If we can tackle those issues, we know that the outcomes are much better, both morally and fiscally, for Government long term.

The issues around language acquisition are important ones. I’ve met with the language therapists and we’re looking at how we can build that into the system of making sure that we give young people the best start in life. I believe absolutely that if we make our investments in the early years, it will save us lots of money in the long term. My Cabinet colleagues are somewhat coming to my way of thinking too, and I’m very grateful for that.

Mae’r Aelod yn tynnu sylw at fater pwysig iawn, ac roedd ddoe yn enghraifft ohonof yn dweud yn glir fod yna lawer o raglenni y mae angen i ni eu gwneud i gynnwys y teulu a’r person ifanc. Mae’r gwaith proffilio ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, fel yr awgrymais yn y datganiad ddoe, yn bwysig, lle rydym yn mynd i’r afael â’r union bethau sy’n creu ansefydlogrwydd i deulu neu i unigolyn. Os gallwn drechu’r pethau hynny, gwyddom fod y canlyniadau’n llawer gwell, yn foesol ac yn gyllidol, i’r Llywodraeth yn y tymor hir.

Mae’r materion sy’n ymwneud â chaffael iaith yn rhai pwysig. Cyfarfûm â therapyddion iaith ac rydym yn edrych ar sut y gallwn ymgorffori hynny’n rhan o’r system o wneud yn siŵr ein bod yn rhoi’r dechrau gorau mewn bywyd i bobl ifanc. Os buddsoddwn yn y blynyddoedd cynnar, rwy’n gwbl grediniol y bydd yn arbed llawer o arian i ni yn y tymor hir. Mae fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet yn rhyw ddechrau cytuno â fy ffordd o feddwl hefyd, ac rwy’n ddiolchgar iawn am hynny.

Cabinet Secretary, I wondered how confident you are of the monitoring system that looks at the change of ownership in nurseries because, of course, a business can easily be sold to another business or individual who may not have the appropriate skills and understanding or even the appropriate checks in place, and, even if it is a hands-off transfer, I still think we need to be reassured that there is a strong monitoring system in place to ensure that some of our youngest and most vulnerable individuals are totally protected.

Ysgrifennydd y Cabinet, tybed pa mor hyderus ydych chi ynglŷn â’r system fonitro sy’n edrych ar newid perchnogaeth ar feithrinfeydd oherwydd, wrth gwrs, gellir yn hawdd werthu busnes i fusnes arall neu i unigolyn arall sydd heb y sgiliau a’r ddealltwriaeth briodol, o bosibl, a heb y gwiriadau priodol yn eu lle, a hyd yn oed os yw’n drosglwyddiad heb ymyrraeth, rwy’n dal i feddwl bod angen i ni gael sicrwydd fod yna system fonitro gadarn ar waith i sicrhau bod rhai o’n hunigolion ieuengaf a mwyaf agored i niwed yn cael eu diogelu’n llwyr.

I would agree with the Member. I will write to the Member in order to give her confidence that we have a system in place to deal with the very issue that she raises.

Byddwn yn cytuno â’r Aelod. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod er mwyn rhoi hyder iddi fod gennym system ar waith i ymdrin â’r union fater y mae’n ei grybwyll.

Cymorth i Gyn-filwyr

Support for Veterans

9. Sut y bydd y polisïau yn rhaglen Llywodraeth Cymru, ‘Symud Cymru Ymlaen’, yn gwella cymorth i gyn-filwyr yng Nghymru? OAQ(5)0037(CC)

9. How will the policies contained in the Welsh Government’s ‘Taking Wales Forward’ programme improve support for veterans in Wales? OAQ(5)0037(CC)

The policies in our programme for government reflect the ongoing dialogue with our key partners to ensure we provide effective services that meet our veterans’ needs.

Mae’r polisïau yn ein rhaglen lywodraethu yn adlewyrchu’r ddeialog barhaus gyda’n partneriaid allweddol i sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau effeithiol sy’n diwallu anghenion ein cyn-filwyr.

Thank you for the reply, Minister. The programme for government makes a number of pledges to improve support services for veterans. However, there is no mention of veteran cards, which, under other proposals, would provide free bus travel and free access to leisure centres and Cadw sites. They would give priority access to NHS treatment and home adaptations, if needed, as a result of in-service injury too. Will the Cabinet Secretary reconsider introducing the veteran card in Wales please?

Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae’r rhaglen lywodraethu yn gwneud nifer o addewidion i wella gwasanaethau cymorth i gyn-filwyr. Fodd bynnag, nid oes sôn am gardiau i gyn-filwyr, a fyddai, o dan argymhellion eraill, yn darparu teithiau bws am ddim a mynediad am ddim i ganolfannau hamdden a safleoedd Cadw. Byddent yn rhoi mynediad â blaenoriaeth i driniaeth GIG ac addasiadau i’r cartref, os oes angen, o ganlyniad i anaf a gafwyd wrth wasanaethu. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ailystyried cyflwyno’r cerdyn i gyn-filwyr yng Nghymru os gwelwch yn dda?

I’m very grateful for the Member’s question and the good intention with which it was meant. I would like to remind the Member though that options to develop a veterans identity card were considered by the task and finish group, made up of representatives of our armed forces expert group. They concluded that the value of the introduction of a veterans ID card would be limited. Following this recommendation, it was agreed to publicise and promote the existing defence privilege card as the preferred option. That is what we do.

Rwy’n ddiolchgar iawn am gwestiwn yr Aelod a’r bwriad da a oedd yn sail iddo. Hoffwn atgoffa’r Aelod er hynny fod opsiynau i ddatblygu cerdyn adnabod i gyn-filwyr wedi cael eu hystyried gan y grŵp gorchwyl a gorffen a gyfansoddwyd o gynrychiolwyr o’n grŵp arbenigol ar y lluoedd arfog. Daethant i’r casgliad mai gwerth cyfyngedig fyddai i gyflwyno cerdyn adnabod i gyn-filwyr. Yn dilyn yr argymhelliad hwn, cytunwyd i hyrwyddo a rhoi cyhoeddusrwydd i gerdyn braint presennol y weinyddiaeth amddiffyn fel yr opsiwn dewisol. Dyna rydym yn ei wneud.

Cwestiwn 10, Andrew R.T. Davies.

Question 10, Andrew R.T. Davies.

Ni ofynnwyd cwestiwn 10 (OAQ(5)0042(CC)).

Question 10 (OAQ(5)0042(CC)) not asked.

Adfywio yng Nghwm Cynon

Regeneration in the Cynon Valley

11. Beth yw blaenoriaethau’r Gweinidog ar gyfer hyrwyddo adfywio yng Nghwm Cynon? OAQ(5)0044(CC)

11. What are the Minister’s priorities for promoting regeneration within the Cynon Valley? OAQ(5)0044(CC)

I thank the Member for her question. We are supporting a range of regeneration programmes across the Valleys. This includes funding for the Aberdare town centre partnership to promote the town centre and support activities that increase vibrancy and viability.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Rydym yn cefnogi ystod o raglenni adfywio ar draws y Cymoedd. Mae hyn yn cynnwys cyllid i bartneriaeth canol tref Aberdâr i hyrwyddo canol y dref a chefnogi gweithgareddau sy’n cynyddu bywiogrwydd a hyfywedd.

Thank you, Cabinet Secretary. The town centre partnership fund has brought lots of benefits, including to Aberdare in my constituency. When I speak to people in many other town and village centres, they feel that they too could also benefit from support. Would Welsh Government have any plans for looking at what lessons can be drawn from the partnership fund, to develop targeted support so that towns and villages such as Hirwaun, Mountain Ash, Penrhiwceiber and Abercynon in my constituency can also benefit and thrive?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cronfa bartneriaeth canol y dref wedi sicrhau llawer o fanteision, gan gynnwys i Aberdâr yn fy etholaeth. Pan fyddaf yn siarad â phobl mewn llawer o ganol trefi a phentrefi eraill, maent yn teimlo y gallent hwy hefyd gael budd o gymorth. A fyddai gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau ar gyfer edrych ar ba wersi y gellir eu dysgu o’r gronfa bartneriaeth, i ddatblygu cymorth wedi’i dargedu fel y gall trefi a phentrefi megis Hirwaun, Aberpennar, Penrhiw-ceibr ac Abercynon yn fy etholaeth hefyd gael budd ohono a ffynnu?

I’m grateful for the Member’s question. We’re never short of regeneration programmes that people wish to be developed for their communities, and I’m grateful for the recognition of the work that’s going on in her community directly. We will be looking to evaluate and learn lessons from this programme, and the findings will be considered for future policies and will be shared with our stakeholders. I’m pleased to hear of the improvements being made in Aberdare and welcome her comments today.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod. Nid ydym byth yn brin o raglenni adfywio y mae pobl yn dymuno iddynt gael eu datblygu ar gyfer eu cymunedau, a diolch am gydnabod y gwaith sy’n digwydd yn ei chymuned yn uniongyrchol. Bwriadwn werthuso a dysgu gwersi o’r rhaglen hon, a bydd y canfyddiadau’n cael eu hystyried ar gyfer polisïau yn y dyfodol a’u rhannu gyda’n rhanddeiliaid. Rwy’n falch o glywed am y gwelliannau sydd ar y gweill yn Aberdâr ac yn croesawu ei sylwadau heddiw.

Y Sector Gwirfoddol

The Voluntary Sector

12. A wnaiff y Gweinidog nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi’r sector gwirfoddol ledled Cymru yn y Pumed Cynulliad? OAQ(5)0051(CC)

12. Will the Minister identify the Welsh Government’s priorities in the Fifth Assembly for supporting the voluntary sector across Wales? OAQ(5)0051(CC)

I appreciate the vital, important work the third sector is doing in our communities. Our priorities are ensuring we have a thriving third sector with a strong infrastructure to support their work, growing the volunteer base and ensuring the third sector has a voice in helping and shaping communities.

Rwy’n gwerthfawrogi’r gwaith hanfodol a phwysig y mae’r trydydd sector yn ei wneud yn ein cymunedau. Ein blaenoriaethau yw sicrhau bod gennym drydydd sector ffyniannus gyda seilwaith cryf i gefnogi eu gwaith, tyfu’r sylfaen o wirfoddolwyr a sicrhau bod gan y trydydd sector lais yn y gwaith o helpu a siapio cymunedau.

Thank you for that answer, Cabinet Secretary. Again, the voluntary sector and the volunteers are crucial. In my constituency, volunteers work in community libraries, community centres and support services across the town and constituency to ensure that some of those services remain within those communities. Those individual volunteers are crucial to the work of that sector, and some of the people are doing the same jobs on many occasions. What’s the Welsh Government doing to actually encourage more volunteers to come forward, to ensure we spread that workload, to get more involved in the communities and ensure that those services can continue, because we’re burning out the people who are doing it now?

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Unwaith eto, mae’r sector gwirfoddol a gwirfoddolwyr yn hanfodol. Yn fy etholaeth i, mae gwirfoddolwyr yn gweithio mewn llyfrgelloedd cymunedol, canolfannau cymunedol a gwasanaethau cymorth ar draws y dref a’r etholaeth i sicrhau bod y gwasanaethau hynny’n parhau yn y cymunedau. Mae’r gwirfoddolwyr unigol hyn yn allweddol i waith y sector, ac mae rhai o’r bobl yn gwneud yr un swyddi ar sawl achlysur. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn gwirionedd i annog mwy o wirfoddolwyr i gymryd rhan er mwyn sicrhau ein bod yn rhannu’r llwyth gwaith hwnnw, i gymryd mwy o ran yn y cymunedau a sicrhau y gall y gwasanaethau hyn barhau, gan ein bod yn rhoi gormod o faich ar y bobl sy’n gwneud hynny yn awr?

Indeed, and we should congratulate and work with the volunteers in his constituency and in many across Wales—they do a fantastic job. The third sector scheme includes a commitment to develop a new volunteering policy, which has been developed through a working group established by the third sector partnership council. The policy sets out the roles of Welsh Government, volunteer-involving organisations and third sector bodies, including volunteers themselves.

Yn wir, a dylem longyfarch a gweithio gyda’r gwirfoddolwyr yn ei etholaeth ac mewn llawer o etholaethau ar draws Cymru—maent yn gwneud gwaith gwych. Mae’r cynllun trydydd sector yn cynnwys ymrwymiad i ddatblygu polisi gwirfoddoli newydd, a ddatblygwyd drwy weithgor a sefydlwyd gan gyngor partneriaeth y trydydd sector. Mae’r polisi hwn yn nodi rolau Llywodraeth Cymru, sefydliadau sy’n cynnwys gwirfoddolwyr a chyrff y trydydd sector, gan gynnwys gwirfoddolwyr eu hunain.

David Rees makes an important point, I think, that many of the volunteers who are asked to pick up the pieces when local authorities withdraw services are themselves service users, and very often carers as well. A recent example that has come to my attention is Newtown day centre, which is proposed to be closed for logistical and financial reasons, and the burden that then puts on the local volunteer workforce. So, what can the Welsh Government do to ensure that there’s a more integrated approach to the maintenance at least of some of these council-funded and council-supported centres, and also not only recruiting new volunteers, but ensuring that volunteers who are committed have respite care themselves, if you like, so that they can then continue to contribute to their society?

Mae David Rees yn gwneud pwynt pwysig, rwy’n meddwl, fod llawer o’r gwirfoddolwyr y gofynnir iddynt godi’r darnau pan fydd awdurdodau lleol yn tynnu gwasanaethau yn ôl yn ddefnyddwyr gwasanaethau eu hunain, ac yn aml iawn yn ofalwyr hefyd. Enghraifft ddiweddar a ddaeth i fy sylw yw canolfan ddydd y Drenewydd, y bwriedir ei chau am resymau logistaidd ac ariannol, a’r baich y mae hynny wedyn yn ei roi ar y gweithlu gwirfoddol lleol. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau ymagwedd fwy integredig tuag at gynnal o leiaf rai o’r canolfannau hyn a ariennir ac a gefnogir gan y cyngor, ac nid yn unig recriwtio gwirfoddolwyr newydd, ond sicrhau hefyd bod gwirfoddolwyr sydd wedi ymrwymo yn cael gofal seibiant eu hunain, os mynnwch chi, fel y gallant barhau i gyfrannu at eu cymdeithas?

I think the Member is right to raise the issue of asset transfer and community ownership. I think what we’re trying to do as a Government is enable communities to be able to take things over and to understand the risks as well, because many of these organisations that are moving from public ownership to community ownership are sometimes very difficult to run financially and physically. It’s something that I’ve asked my team to work with the Wales Council for Volutary Action on to see if there’s a programme that we can use to help communities become more resilient in that space.

Rwy’n credu bod yr Aelod yn iawn i grybwyll trosglwyddo asedau a pherchnogaeth gymunedol. Rwy’n credu mai’r hyn rydym yn ceisio ei wneud fel Llywodraeth yw galluogi cymunedau i gymryd meddiant a deall y risgiau hefyd, gan fod llawer o’r sefydliadau hyn sy’n cael eu symud o berchnogaeth gyhoeddus i berchnogaeth gymunedol yn anodd iawn i’w rhedeg weithiau yn ariannol ac yn gorfforol. Mae’n rhywbeth rwyf wedi gofyn i fy nhîm weithio arno gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru i weld a oes rhaglen y gallwn ei defnyddio i helpu cymunedau i ddod yn gryfach yn hynny o beth.

Digartrefedd

Homelessness

13. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am fynd i’r afael â digartrefedd yng Nghymru? OAQ(5)0046(CC)

13. Will the Minister make a statement on tackling homelessness in Wales? OAQ(5)0046(CC)

The Housing (Wales) Act 2014 ensures everyone who is homeless or at risk of becoming homeless gets the help they need. Statistics show homelessness was successfully prevented last year for 65 per cent of all households threatened with homelessness. We are supporting local authorities to build further on this very positive start.

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy’n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt. Mae ystadegau’n dangos bod digartrefedd wedi’i atal y llynedd i 65 y cant o’r holl aelwydydd a ddaeth dan fygythiad o fod yn ddigartref. Rydym yn cynorthwyo awdurdodau lleol i adeiladu ymhellach ar y dechrau cadarnhaol hwn.

Thank you, Cabinet Secretary, for that response. I’m certainly pleased to learn that those bodies and organisations responsible for addressing homelessness in Wales have given positive feedback on the results of the changes brought about under the Housing (Wales) Act 2014. For my part, I’m certainly encouraged by how these initiatives have assisted me in supporting constituents faced with homelessness in Merthyr Tydfil and Rhymney. I guess a comparison can be drawn from the published figures in the significant difference in success rates between local authority areas in terms of successful prevention outcomes—successful homelessness relief outcomes and positive discharges. Can I ask the Cabinet Secretary, therefore, what measures are in place to enable local authorities across Wales to draw on best practice, where this is evidenced by the outcome figures?

Diolch i chi am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n sicr yn falch o glywed bod y cyrff a’r sefydliadau sy’n gyfrifol am fynd i’r afael â digartrefedd yng Nghymru wedi rhoi adborth cadarnhaol ar ganlyniadau’r newidiadau a ddeilliodd o Ddeddf Tai (Cymru) 2014. O’m rhan i, rwy’n sicr wedi fy nghalonogi gan y ffordd y mae’r mentrau hyn wedi fy nghynorthwyo i gefnogi etholwyr sy’n wynebu digartrefedd ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae’n debyg y gellir cymharu’r ffigurau a gyhoeddwyd ar y gwahaniaeth sylweddol yn y cyfraddau llwyddiant rhwng ardaloedd awdurdodau lleol o ran canlyniadau atal llwyddiannus—canlyniadau cymorth digartrefedd llwyddiannus a chyflawniadau cadarnhaol. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet, felly, pa gamau sydd ar waith i alluogi awdurdodau lleol ledled Cymru i ddysgu o arferion gorau, lle y ceir tystiolaeth ohonynt yn ffigurau’r canlyniadau?

Well, I’ve asked for all local authorities and interested groups to review the figures that are provided for them so that there’s a more standardised approach to the measurement of this. I am encouraged by the 65 per cent, but I just want to make sure that we are all measuring the same things. The Housing (Wales) Act 2014 ensures everybody who is homeless or is at risk of becoming homeless gets the help they need. I will look further in terms of seeking advice from my officials on how we intend to pursue this policy and increase our impact, as we move forward.

Wel, rwyf wedi gofyn i bob awdurdod lleol a grwpiau â diddordeb i adolygu’r ffigurau sy’n cael eu darparu ar eu cyfer fel bod yna ddull mwy safonedig o fesur hyn. Rwyf wedi fy nghalonogi gan y 65 y cant, ond rwyf eisiau gwneud yn siŵr ein bod i gyd yn mesur yr un pethau. Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy’n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael yr help sydd ei angen arnynt. Byddaf yn edrych ymhellach o ran gofyn am gyngor gan fy swyddogion ar sut rydym yn bwriadu dilyn y polisi hwn a chynyddu ein heffaith yn y dyfodol.

Hawliau Tenantiaid

Tenants’ Rights