National Assembly for Wales

Good afternoon. I call the National Assembly to order.

Item 1 on the agenda is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, and the first question, Leanne Wood.

Rydym yn cydnabod pwysigrwydd system drafnidiaeth gyhoeddus effeithiol, fforddiadwy ac integredig ledled Cymru gyfan. Mae’r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2015, yn nodi buddsoddiad ar gyfer trafnidiaeth a seilwaith ar gyfer gwasanaethau o 2015 hyd at 2020 ym mhob rhan o Gymru.

Yn ôl yn 2013, cyhoeddodd Pwyllgor Menter a Busnes y Cynulliad adroddiad o’r enw ‘Dyfodol Masnachfraint Rheilffyrdd Cymru a’r Gororau’, ac un o’r argymhellion allweddol a wnaed gan y pwyllgor wrth baratoi ar gyfer y fasnachfraint nesaf ar gyfer Cymru a’r gororau, a fydd yn digwydd ymhen dwy flynedd, yw, a dyfynnaf,

‘Datblygu a chyhoeddi strategaeth cerbydau fel mater o frys’.

Roedd yr adroddiad yn dweud bod angen

‘sicrhau bod penderfyniadau pwysig ynglŷn â chydweddiad cerbydau ar gyfer trydaneiddio a deddfwriaeth hygyrchedd yn cael eu cymryd mewn da bryd i osgoi’r costau uwch a’r tarfu sy’n deillio o oedi’.

A allwch ddweud wrthym ble mae’r strategaeth cerbydau, os gwelwch yn dda, ac os nad yw’n bodoli, a allwch ddweud wrthym beth y mae eich Llywodraeth wedi bod yn ei wneud dros y tair blynedd diwethaf?

Rydym wedi bod yn archwilio’r cerbydau, sydd o dan bwysau drwy Brydain gyfan wrth gwrs, ond rydym wedi bod yn archwilio’r cerbydau yng Nghymru a’r cerbydau sydd ar gael i Gymru ers i’r adroddiad hwnnw gael ei gomisiynu a’i gwblhau. Rydym yn trafod y mater gyda phartneriaid cyflenwi posibl fel rhan o’r fasnachfraint nesaf, ac wrth nodi’r allbynnau fel ffordd newydd a blaengar o lunio masnachfraint, rydym yn disgwyl i’r cynigwyr posibl hynny allu ateb gofynion teithwyr Cymru.

Nawr, gwyddom fod nifer y bobl sy’n teithio ar drenau yng Nghymru wedi cynyddu mwy na 10 miliwn yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Gwyddom hefyd, yn ystod y 15 mlynedd nesaf, y bydd oddeutu 74 y cant yn fwy o bobl yn teithio ar y rheilffyrdd. Felly, mae gwir angen mynd i’r afael â’r diffyg cerbydau ar frys, a dyna pam rydym wedi bod yn gweithio gyda’r sector ac yn archwilio beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod cerbydau ar gael ar ein rhwydwaith.

Rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y dylem geisio sicrhau bod ein systemau trafnidiaeth gyhoeddus yn cyfrannu at gyflawni ein nodau amgylcheddol a thwf ein heconomi werdd. Pa ystyriaeth y mae wedi ei rhoi i sut y gellir defnyddio cymorth ariannol Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaethau bws i hyrwyddo’r defnydd ehangaf posibl o fysiau allyriadau carbon isel?

Hoffwn ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn a dweud bod safon wirfoddol ansawdd bysiau Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth eleni, yn annog cwmnïau bysiau ledled Cymru i gyflwyno cerbydau allyriadau isel, yn enwedig yn yr ardaloedd hynny lle y caiff ansawdd yr aer a anadlwn ei fygwth gan allyriadau niweidiol lle y ceir tagfeydd traffig parhaus. O dan y cynllun hwnnw, mae awdurdodau lleol yn gallu blaenoriaethu cerbydau allyriadau isel o dan ofynion estynedig y safonau, ac os caiff y safonau eu cyrraedd, gallant hawlio taliad premiwm sydd ar gael drwy grant cymorth Llywodraeth Cymru i wasanaethau bws.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ystod yr haf, un mater a ddaeth i fy sylw gan etholwyr oedd cymudwyr yn cael eu gadael heb wasanaeth trên mewn gorsafoedd ar lein y Cambrian. Nid problem ynglŷn â chanslo trenau ar fyr rybudd yn unig yw hon, ond un sy’n ymwneud â’u canslo heb unrhyw rybudd. Felly, nid oes unrhyw wasanaethau bws ar waith i helpu cymudwyr a adawyd heb wasanaeth trên er bod yr orsaf yn dal i ddangos bod y trên ar fin cyrraedd. Tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn ymwybodol o’r broblem hon, ac a yw’n rhywbeth y byddech yn barod i edrych arno?

Ydy. Yn wir, cyfarfûm ag Aelodau ar draws y pleidiau ddydd Llun yng ngogledd Cymru ac addewais iddynt y byddwn yn darparu gwybodaeth gan Trenau Arriva Cymru ynglŷn â’u hymdrechion i fynd i’r afael â’r hyn sydd wedi bod, yn fy marn i, yn haf o ddarpariaeth annerbyniol o ran gwasanaethau trên. Mae’n dangos yn glir nad yw’r fasnachfraint bresennol yn addas at y diben, a dyna pam y mae’n rhaid i ni sicrhau bod y nesaf yn ateb gofynion teithwyr er budd pobl Cymru sy’n defnyddio’r gwasanaeth hwnnw.

Gwnaf. Mae llawer o gefnogaeth ar gael i entrepreneuriaid, busnesau bach a chanolig, ledled Cymru, drwy ein gwasanaeth Busnes Cymru. Rydym yn parhau i ganolbwyntio’n llwyr ar gefnogi swyddi a’r economi.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A gaf fi ddweud fy mod wedi fy nghalonogi’n fawr gan adroddiad yr wythnos ddiwethaf a oedd yn amlygu arwyddion cadarnhaol o dwf yn fy etholaeth i, sef Merthyr Tudful a Rhymni? Mae gennym ffatri newydd—General Dynamics—ym Mhentre-bach, sy’n dod â 250 o swyddi newydd i’r ardal, swyddi o ansawdd uchel, a 150 o swyddi newydd i EE ym Merthyr. Roedd yr adroddiad hefyd yn dyfynnu perchennog bwyty lleol, a ddywedodd,

Mae cyfoeth o dreftadaeth ddiwydiannol yn parhau i fod ym Merthyr Tudful, ond mae’r dref yn datblygu i fod yn ganolbwynt masnachol modern, gyda llawer i’w gynnig i bobl leol ac ymwelwyr.

Mae hynny’n rhywbeth y byddwn yn cytuno’n gryf ag ef. Fodd bynnag, credaf ein bod i gyd yn sylweddoli, Ysgrifennydd y Cabinet, mai’r ffordd orau o sicrhau ffyniant economaidd ardaloedd fel Merthyr Tudful a Rhymni, ochr yn ochr â swyddi newydd gan gwmnïau mwy o faint, yw annog mentrau bach a chanolig newydd i ddod i’r ardal hefyd. Gyda’r cymorth cywir, gall cwmnïau o’r fath ymwreiddio yn y cymunedau, ac os ydynt yn llwyddiannus, gallant ddarparu cyflogaeth hirdymor o ansawdd uchel gyda chyflogau da. Felly, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y gallai cymorth i fusnesau bach, drwy ymestyn y cynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach, a lansio’r gronfa twf a ffyniant, fod yn elfennau allweddol ar gyfer cyflawni hyn?

Byddwn, yn wir. A byddwn yn dweud bod nifer nodedig o lwyddiannau wedi bod yn etholaeth yr Aelod yn ystod y blynyddoedd diwethaf—llwyddiannau a ysgogwyd yn rhannol gan gymorth sydd wedi bod ar gael gan Lywodraeth Cymru. Mae Ashwood Designs, Rokel Engineering, Heighway Pinball Limited, ac Elite Paper Solutions, i enwi ond ychydig, yn dangos beth y gellir ei wneud pan fo’r sector preifat yn gweithio law yn llaw â Llywodraeth Cymru. Rwy’n falch iawn o ddweud bod gennym bellach y nifer uchaf erioed o bencadlysoedd mentrau gweithredol yma yng Nghymru, ac mae’r ffigurau diweddaraf yn dangos y nifer uchaf o fusnesau newydd ers dros ddegawd yng Nghymru.

Nawr, gellir dod o hyd i wasanaeth Busnes Cymru, a ariennir gan Lywodraeth Cymru ac sy’n darparu gwybodaeth, cyngor a chymorth i fentrau bach a chanolig presennol a newydd ledled Cymru drwy fynd ar-lein, dros y ffôn, neu fel gwasanaeth wyneb yn wyneb. A nod cronfa twf a ffyniant newydd gwerth £5 miliwn yw ysgogi twf economaidd drwy ddarparu cymorth cyfalaf i brosiectau, i fusnesau bach a chanolig sy’n creu neu’n diogelu swyddi, ac mae hefyd yn denu buddsoddiad ychwanegol ac yn ffurfio rhan o’n cynllun hyder busnes.

Mae’r Aelod hefyd yn iawn i gyfeirio at bwysigrwydd y cynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach, a fydd yn cael ei ymestyn ar gyfer 2017-18, a bydd cynllun parhaol newydd ar gyfer 2018 ymlaen. Diolch i’r cynllun hwn, rydym eisoes yn darparu tua £98 miliwn mewn rhyddhad ardrethi i fusnesau yn ystod y flwyddyn hon. Mae tua 70 y cant o safleoedd yn gymwys i gael rhyddhad ardrethi, ac nid yw oddeutu hanner yr holl fusnesau cymwys yn talu unrhyw ardrethi o gwbl.

I have highlighted the problem whereby businesses in the Môn enterprise zone were failing to make bids for a reduction in their business rates. I made that point to his predecessor, and I was very grateful to her for acknowledging that there was a problem and for opening a new window for making an application for a reduction. However, it appears that the problem remains. So, what intention does the Cabinet Secretary have to ensure that small businesses can take advantage of what they had expected to be able to advantage of in moving to an enterprise zone, which includes a reduction in business rates?

Wel, dylent fanteisio ar y cynllun hwn yn wir, a byddaf yn ymdrechu i’w drafod nid yn unig gyda’r awdurdod lleol a’u huned datblygu economaidd, ond hefyd gyda chadeirydd yr ardal fenter, pan fyddaf yn cyfarfod â hwy nesaf.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fod Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru yn galw am greu gweinyddiaeth ar gyfer busnesau bach Cymru, gan eu bod yn credu y bydd hynny’n darparu gwell ateb i feithrin twf busnesau bach a chanolig cynhenid ​​Cymru. A allwch ddweud wrthym pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi’i rhoi i’r cynnig penodol hwnnw?

Wel, mae Busnes Cymru wedi bod yn anhygoel o lwyddiannus yn cynorthwyo busnesau bach a chanolig ledled Cymru, gan wneud yr hyn y mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach yn ei argymell ar gyfer eu model, fwy neu lai. Os caf dynnu sylw at lwyddiant Busnes Cymru, hyd yma eleni, mae 3,638 o unigolion a busnesau wedi cael eu cynorthwyo â chyngor busnes, ac o ganlyniad i hynny, mae Busnes Cymru ar y trywydd iawn i gyrraedd ei darged o 5,000 o swyddi newydd ar gyfer y flwyddyn. Yn ogystal, mae Busnes Cymru yn parhau i weld lefelau uchel o ymholiadau—oddeutu 18,000—sy’n cael ei hybu gan y gwasanaeth ar ei newydd wedd, gan gynnwys y Rhaglen Cyflymu Twf a’r gwasanaeth cymorth ar-lein i fusnesau newydd. Nawr, mae hynny wedi darparu dros 8,000 o ddefnyddwyr cofrestredig newydd.

Ysgrifennydd y Cabinet, y gefnogaeth fwyaf y gallai Llywodraeth Cymru ei rhoi i fusnesau bach ledled Cymru, yn enwedig y rhai sy’n gweithredu ar ein stryd fawr, fyddai sicrhau chwarae teg. Mae gan ddatblygiadau mawr ac archfarchnadoedd ar gyrion y dref ddigonedd o leoedd parcio am ddim, ond nid yw’r fantais honno gan fusnesau bach sy’n gweithredu ar ein stryd fawr. Pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i gynghorau ledled Cymru er mwyn eu galluogi i gynnig rhywfaint o barcio am ddim yng nghanol ein trefi?

Mater i awdurdodau lleol ei ystyried yw hyn i raddau helaeth, ond mae’n rhywbeth y gall ardaloedd gwella busnes ei ystyried o ddifrif hefyd. Ac yn yr ardaloedd y maent wedi bod yn gweithredu ynddynt, credaf fod cryn lwyddiant wedi bod, a gellir gweld hynny mewn sawl achos yn y cynnydd a welwyd yn nifer yr ymwelwyr â chanol trefi. Felly, mae’n rhywbeth y gall yr awdurdodau lleol, ac yn wir, y cynghorau tref ei ystyried fel rhan o’r ffordd o ddenu rhagor o fusnes i’w lleoliadau.

Aeth busnes yn fy etholaeth i, AIC Steel Ltd, i ddwylo’r gweinyddwyr ddoe. Gyda’r bygythiad o ddiswyddiadau’n wynebu 120 o weithwyr, pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei roi i mi, i’r gweithlu ac i’r undebau llafur fod pob llwybr yn cael ei ystyried i gefnogi’r gweithwyr drwy’r cyfnod anodd hwn?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn a dweud fy mod yn cydymdeimlo â phawb yr effeithir arnynt gan y newyddion y bore yma? Rydym yn gwneud popeth a allwn i gefnogi’r diwydiant dur yng Nghymru yn ei gyfanrwydd, a buom yn ymwneud â’r cwmni hwn o’r blaen. Rydym wedi cynnig mynediad i’r cwmni at fentrau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys y cynllun prentisiaeth a weithredir gan Goleg Gwent, y bartneriaeth trosglwyddo gwybodaeth a’r cynllun Cyfleoedd i Raddedigion Cymru, yn ogystal â’r fenter GwerthwchiGymru. Er gwaethaf sawl ymgais gan fy swyddogion a Chyngor Dinas Casnewydd i gyfarfod i drafod ffynonellau cefnogaeth posibl, rwy’n ofni nad yw’r cwmni wedi bod yn barod i gyfarfod. Mae Gyrfa Cymru a Canolfan Byd Gwaith yn cysylltu â’r cwmni i weld pa gymorth y gellir ei gynnig. Byddaf hefyd yn cyfarfod ag ysgrifennydd cyffredinol undeb Unite yfory i drafod y mater hwn, a byddaf yn cysylltu â’r gweinyddwyr i’w hannog i gysylltu â’r undebau llafur.

Questions now from the party spokespeople, and first of all this week, UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y sefyllfa ddiweddaraf mewn perthynas â phrosiect Cylchffordd Cymru?

Gwnaf. Mae trafodaethau yn parhau rhwng Cylchffordd Cymru a fy swyddogion.

Iawn. Deallaf fod deiseb wedi’i chyflwyno i’r Ysgrifennydd gan etholwyr lleol yn mynnu rhywfaint o symud gan y Llywodraeth. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi sylwadau ar hyn?

Gallaf. Rydym wedi cael y ddeiseb gan y Pwyllgor Deisebau, ac mae fy swyddogion wedi’i gweld, ac rydym wedi ymateb i Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau, yn ôl y gofyn.

O ystyried bod y prosiect hynod gyffrous hwn wedi cael ei gyhoeddi gyntaf oddeutu wyth mlynedd yn ôl, onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod etholwyr ledled rhanbarth Blaenau’r Cymoedd yn hollol iawn i leisio’u rhwystredigaeth, o gofio nad yw’r penderfyniad terfynol i roi golau gwyrdd i’r prosiect hwn wedi’i wneud eto, heb sôn am ddechrau ar y gwaith adeiladu mewn gwirionedd?

Gobeithiaf yn fawr y gall y datblygwyr gadw at eu haddewid o allu cyflawni’r prosiect gyda’r cyllid angenrheidiol o’r sector preifat. Fel y dywedais, mae trafodaethau’n parhau gyda fy swyddogion. Pan drafodais y mater gyda’r datblygwyr dros yr haf, roeddent yn hyderus o allu bodloni’r meini prawf a osodwyd, ac rydym yn aros am gyflwyniad ffurfiol ganddynt er mwyn i ni ei ystyried.

Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Mae’r rhaglen lywodraethu’n cynnwys ymrwymiad i ddatblygu masnachfraint rheilffyrdd ddielw newydd i Gymru. Ni chredaf mai fi yw’r unig un sydd wedi ceisio deall, ac wedi methu deall hyd yn hyn, beth y mae hyn yn ei olygu mewn gwirionedd. Dywedodd cyfarwyddwr polisi Arriva Cymru, wrth siarad â’r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yn ddiweddar,

Nid wyf yn teimlo fy mod erioed wedi gweld esboniad o’r cysyniad hwn.

Ar hyn o bryd, mae pedwar cwmni er elw yn paratoi i wneud cais am fasnachfraint rheilffyrdd Cymru pan ddaw’r cyfnod presennol i ben. A ydynt yn gwastraffu eu hamser, ac ai bwriad y Llywodraeth yw defnyddio Trafnidiaeth Cymru, sef tua phump o bobl yn Nhrefforest ar hyn o bryd, i wneud cais fel rhan o’r gystadleuaeth am y fasnachfraint?

Mae Trafnidiaeth Cymru ei hun yn sefydliad dielw a fydd yn gyfrifol am bob elfen o’r fasnachfraint, gan gynnwys yr holl gonsesiynau. Fel gydag unrhyw elusen, neu yn wir, unrhyw sefydliad, megis Transport for London, byddant yn gallu rheoli’r fasnachfraint mewn modd sy’n sicrhau rhaniad rhwng y partner cyflenwi ei hun a’r consesiynau eraill megis lluniaeth a thocynnau i sicrhau, lle y bo’n bosibl, y gallwn gael sefydliadau dielw i weithredu’r consesiynau hynny, ond lle y gallem gael elw wedi’i gapio hefyd, er mwyn i hynny atal colledion gyda’r partner cyflenwi.

Ymddengys i mi, Lywydd, fod hyn yn debyg i’r toriad treth a gynigwyd i ni’r diwrnod o’r blaen. Cwmni dielw mewn enw’n unig yw hwn. Un o’r ymrwymiadau eraill yn y rhaglen yw creu banc datblygu Cymru, a ddeilliodd o anfodlonrwydd â’r ffordd y câi Cyllid Cymru ei weithredu. Gwyddom bellach fod Cyllid Cymru yn gwneud cais i ddarparu banc datblygu newydd Cymru. Un feirniadaeth o’r fath gan y grŵp adolygu mynediad at gyllid oedd bod Cyllid Cymru yn rheoli cyllid yn gyfan gwbl y tu allan i Gymru, gan ddargyfeirio eu sylw oddi wrth eu prif ddiben a gweithredu fel cwmni lled-breifat i bob pwrpas. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a yw’n ymwybodol fod Cyllid Cymru yn gwneud cais ar hyn o bryd i weithredu cronfa fuddsoddi Northern Powerhouse? Onid yw hyn yn gwbl anghyson â’r argymhellion o ran y banc datblygu y mae yn awr yn gwneud cais i’w weithredu hefyd? A wnaiff ailgynnull y grŵp gorchwyl mynediad at gyllid fel y gallant adolygu’r cynllun busnes y mae Cyllid Cymru yn ei gyflwyno, er mwyn i ni allu gweld a yw’n gyson â’r argymhellion a gefnogwyd mewn gwirionedd gan benderfyniad a wnaed gan y Cynulliad hwn?

Yn gyntaf, i ddychwelyd at Trafnidiaeth Cymru, mae Trafnidiaeth Cymru yn adlewyrchu model Transport for London, ac rwy’n siŵr na fyddech yn dadlau nad yw hwnnw’n unrhyw beth ond sefydliad dielw.

O ran Cyllid Cymru, mae’r aelod yn beirniadu Cyllid Cymru, ond os edrychwn ar y ffigurau ar gyfer Cyllid Cymru am y cyfnod mwyaf diweddar sydd ar gael, fe welwn mai y llynedd oedd y flwyddyn orau erioed a’u bod wedi buddsoddi £45 miliwn mewn busnesau yng Nghymru. Eleni, maent eisoes yn nodi y byddant yn rhagori ar hyn, ar ôl buddsoddi dros £17 miliwn hyd at ddiwedd mis Gorffennaf, o’i gymharu ag ychydig dros £13 miliwn y llynedd. Dengys hyn fod perfformiad y flwyddyn hyd yn hyn 28 y cant yn uwch na’r targedau.

O ran perfformiad mewn perthynas â chreu swyddi, dengys perfformiad y flwyddyn hyd yn hyn ei fod 153 y cant yn uwch na’r llynedd a’u bod ar y trywydd iawn i ragori ar eu targed o 3,186 o swyddi. Dyma’r perfformiad gorau erioed gan Cyllid Cymru o ran swyddi.

Byddwn yn dweud yn gwrtais wrth Ysgrifennydd y Cabinet y byddai’n ddefnyddiol pe bai’n ateb y cwestiynau a ofynnir iddo yn hytrach nag adrodd ei nodiadau. Rwy’n cymryd o’i ateb nad oedd yn ymwybodol fod Cyllid Cymru yn mynd yn groes i ysbryd yr argymhellion yn adolygiad ei Lywodraeth ei hun o fynediad at gyllid drwy wneud ceisiadau cyson i weithredu cronfeydd y tu allan i Gymru.

Bydd yn ymwybodol ein bod mewn cyfnod economaidd heriol—[Torri ar draws.] Byddwn yn ildio i Ysgrifennydd y Cabinet pe caniateid i mi wneud hynny o dan y Rheolau Sefydlog. Bydd yn ymwybodol ein bod mewn cyfnod economaidd heriol iawn. Onid yw’n bryd i Lywodraeth Cymru roi ei throed ar y sbardun yn hytrach na’r brêc? Clywsom am yr oedi gyda Cylchffordd Cymru. Ymddengys bod y Llywodraeth yn pwyso a mesur a yw’n dymuno cefnogi prosiect Egin yng Nghaerfyrddin. Ddwy flynedd a hanner i mewn i raglen cronfeydd strwythurol 2014-20, nid ydym wedi gweld yr un bunt o fuddsoddiad cyfalaf ar lawr gwlad yn Sir Gaerfyrddin. Mae’r un peth yn wir yn y rhan fwyaf o Gymru, am fod Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru yn dal i barhau â’r un llesgedd biwrocrataidd ag o’r blaen. Bu sôn am ganolfan arloesi dur—sydd ei hangen ar frys o ganlyniad i’r newyddion a glywsom o Gasnewydd. Ond ble mae honno? Nawr, clywn y gallai’r cysylltydd trawsiwerydd a addawyd fel rhan o’r cynnig ar gyfer dinas-ranbarth Abertawe fod mewn perygl hefyd. Pwyll ar lefel macro, hunanfodlonrwydd ar lefel micro, oedi rhag gwneud penderfyniadau mawr a gwneud llanast o’r rhai bach. Onid yw Cymru’n haeddu gwell?

Roeddem yn aros am y cwestiwn. Roedd yn fyr yn y diwedd, ond gyda chyflwyniad hir. Yr wythnos hon, cyflwynodd yr Aelod strategaeth ei blaid ar gyfer buddsoddi a seilwaith gyda’r comisiwn seilwaith cenedlaethol. Croesawaf y papur, ond yr un gwall amlwg iawn ynddo yw nad yw wedi gallu nodi ble yng nghyllideb refeniw’r Llywodraeth y gellid dod o hyd i £700 miliwn. O ble fydd hwnnw’n dod? Iechyd? Addysg? Mae hwnnw’n gamgymeriad amlwg dros ben. Rydych yn dweud, ‘Byddwch yn uchelgeisiol’—mae gwahaniaeth rhwng bod yn realistig a thwyllo’ch hun. Mae gallu hudo £700 miliwn o’r awyr yn anodd iawn.

Mae’r panig a welsom ers y bleidlais i adael yr UE ar feinciau’r Aelod wedi bod yn eithaf amlwg. Maent wedi bod yn awyddus i gefnogi pob prosiect a ddaw dros eu desgiau—pob prosiect—biliynau o bunnoedd o addewidion. [Torri ar draws.] Uchelgais? Dyna ni; rydym ni’n ei alw’n hunan-dwyll, gan na allwch roi cyfrif am yr un geiniog o’r hyn yr hoffech ei fenthyg. ‘Run geiniog. Pan ofynnwyd ble y byddech yn dod o hyd i £700 miliwn, nid oeddech yn gallu ateb y cwestiwn. Ni allech ateb o ble y byddech yn talu’r ddyled. Nid yw prynu mewn panig heb unrhyw ateb ynglŷn â sut y byddech yn gallu fforddio’r prosiectau hyn rydych chi’n eu galw’n uchelgeisiol yn drywydd cyfrifol i unrhyw Lywodraeth ei ddilyn.

Pan fyddwch yn ymosod arnom mewn perthynas â phethau fel mewnfuddsoddi neu gymorth i fusnesau, eich ateb bob amser yw ailwampio rhaglen o’r gorffennol, boed yn Awdurdod Datblygu Cymru neu—beth oeddech chi’n ei ddweud am adael yr UE? Mai Cynllun Marshall ydoedd gyfer yr unfed ganrif ar hugain, heb ei fwriadu i gynnig unrhyw sylwedd, ond fel cyfle i greu pennawd yn unig.

Pan edrychwch ar hanes y Llywodraeth hon yng Nghymru, fe welwch fod gennym y nifer uchaf erioed o bobl mewn gwaith yng Nghymru. Gennym ni y mae’r cynnydd canrannol mwyaf mewn cyflogaeth yn y sector preifat o gymharu â’r 12 o wledydd a rhanbarthau eraill. Ers datganoli, mae nifer y bobl mewn gwaith wedi cynyddu’n gyflymach yng Nghymru nag yn y DU. Ers datganoli, yng Nghymru y gwelwyd y cynnydd mwyaf mewn gwerth ychwanegol gros y pen o gymharu â 12 rhanbarth y DU. Oes, mae mwy i’w wneud, ond ni fyddai’n cael ei gyflawni, ac ni fyddai uchelgeisiau’n cael eu cefnogi drwy fenthyca’r hyn na allwch fforddio ei ad-dalu.

Ysgrifennydd y Cabinet, gan Gymru y mae’r trenau hynaf sydd ar waith yn y DU, gyda rhai ohonynt bron yn 40 mlynedd yn oed, ac mae eu gallu i gynnig gwasanaeth effeithlon ar gyfer yr oes fodern yn prysur leihau. Clywais eich ateb i Leanne Wood yn gynharach heddiw. A gaf fi ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet: sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y gweithredwr trenau nesaf yng Nghymru yn darparu gwasanaeth gwell a mwy modern?

Mae gennym ddull gwahanol o benderfynu ar y fasnachfraint a fydd yn weithredol o 2018 ymlaen, lle’r ydym yn nodi’r canlyniadau ac yna bydd y cynigwyr yn cyflwyno’u cynigion ar gyfer cyflawni’r canlyniadau hynny. Rydym yn cydnabod nad yw’r fasnachfraint bresennol yn addas at y diben. Nid oes digon o gerbydau ac maent yn rhy hen. Mae’r ymgynghoriad a gynhaliwyd gennym yn dangos i ni fod teithwyr yn teimlo bod y trenau’n heneiddio, nad oes digon o wasanaethau trên ac nad yw’r gorsafoedd yn ddigonol. O ran hygyrchedd, roedd cwestiynau hefyd ynglŷn ag a ellir darparu’n llawn ac yn briodol ar gyfer symudedd cyfyngedig. Felly, er mwyn sicrhau’r canlyniadau gorau posibl, rydym wedi gwneud yn siŵr fod ymatebion yr ymgynghoriad yn cael eu dadansoddi’n briodol—dros 190 o ymatebion—cyn gosod y canlyniadau hynny yn erbyn dymuniadau’r cyhoedd.

Diolch am eich ateb manwl, Ysgrifennydd y Cabinet. Erbyn 2020, mae’n rhaid i bob gorsaf a thrên fod yn gwbl hygyrch. Ar hyn o bryd, 53 y cant yn unig o orsafoedd Cymru sy’n darparu hygyrchedd llawn. Gan fod contract Trenau Arriva yn dod i ben yn 2018, nid oes unrhyw rwymedigaeth gyfreithiol arnynt i gyflawni’r gwelliannau hyn. Felly, fy nghwestiwn yw hwn: a yw Cymru ar y trywydd iawn i gyflawni’r gwelliannau hyn ac i ddiwallu’r gofynion deddfwriaethol pwysig hyn, er mwyn sicrhau bod pobl anabl ledled Cymru yn cael mynediad llawn a hygyrch at y rhwydwaith rheilffyrdd?

Lle y gallwn fuddsoddi mewn gorsafoedd, rydym wedi gwneud hynny. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o enghreifftiau ledled y wlad lle’r ydym wedi gallu defnyddio ein hadnoddau i wella profiad teithwyr. Mae gan Network Rail gyfrifoldebau hefyd yn hyn o beth. Yn hanesyddol, nid yw Cymru wedi cael y gyfran y dylem ei disgwyl o gyllid Network Rail. Fy ngobaith, yn y dyfodol, yw y byddwn yn gweld yr adnoddau angenrheidiol yn cael eu buddsoddi, nid yn y rheilffyrdd yn unig, ond hefyd yn y gorsafoedd. Bydd disgwyl i’r gweithredwr rheilffyrdd newydd, y partner cyflenwi, fuddsoddi yn y seilwaith hefyd, nid o ran y cerbydau yn unig, ond yn yr elfennau o’r gwasanaeth y maent yn gyfrifol amdanynt mewn gorsafoedd.

Ysgrifennydd y Cabinet, clywais eich ymateb i lefarydd Plaid Cymru o ran y fasnachfraint reilffyrdd ddielw. Mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi mynegi pryderon y bydd yn rhaid i’ch Llywodraeth ddysgu gwersi gan fasnachfreintiau’r gorffennol ac y bydd yn rhaid iddi reoli’r risgiau wrth gaffael yr hyn sy’n fuddsoddiad sylweddol i Gymru yn effeithlon ac yn effeithiol. Felly, gyda hynny, a ydych yn gwbl hyderus ar y cam hwn eich bod yn y sefyllfa orau i ysgwyddo cyfrifoldeb cyffredinol dros gaffael y fasnachfraint nesaf? A allwch gadarnhau pa un a fydd masnachfraint Cymru yn ddarparwr hollol ddielw? Yn olaf, a ydych yn credu bod gennych ddigon o adnoddau a sgiliau yng ngwasanaeth sifil Llywodraeth Cymru i ddarparu masnachfraint Cymru?

Ydw. Hoffwn ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn, yn arbennig am adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, a oedd yn hynod ddefnyddiol o ran sylweddoli a deall yr hyn sydd angen ei ddysgu ar gyfer y fasnachfraint nesaf. O ran adnoddau dynol, rwy’n hyderus fod yr arbenigedd gennym o fewn Trafnidiaeth Cymru. Mae llawer o wersi y mae angen i ni eu dysgu, ac mae adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, mewn gwirionedd, yn cadarnhau’r hyn a ddywedwyd gan lawer o’r ymatebwyr yn ystod y cyfnod ymgynghori.

O ran yr hyder sydd gennyf mewn perthynas â’r fasnachfraint nesaf, mae yna drafodaethau sydd angen eu cael o hyd gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â theithiau trawsffiniol ac mewn perthynas ag unrhyw newidiadau i amserlenni, ond rwy’n hyderus y byddwn yn cadw at yr amserlen, ac wrth sicrhau bod meincnodau ar waith ar gyfer cychwyn y fasnachfraint nesaf, disgwyliaf y bydd yn darparu lefel uwch o wasanaeth nag y mae teithwyr yn ei chael ar hyn o bryd.

Gwnaf. Byddwn yn parhau i gefnogi datblygiad economaidd a seilwaith ledled Cymru, fel y nodwyd yn ‘Symud Cymru Ymlaen’.

Roeddwn yn meddwl eich bod wedi troi i fod y Prif Weinidog yno gyda’ch ateb byr iawn, ‘gwnaf’, Ysgrifennydd y Cabinet. [Chwerthin.]

Diolch am y datganiad hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Un peth yr hoffwn dynnu sylw ato yw’r angen am ffordd osgoi ar gyfer Dinas Powys. Er tegwch i Lywodraeth Cymru, mae ganddynt ddau brosiect seilwaith mawr ar y gweill ar hyn o bryd ym Mro Morgannwg—un yw’r gwelliant i’r Five Mile Lane a’r llall yw’r ffordd fynediad i safle datblygu Aston Martin yn Sain Tathan. Ond i lawer o bobl yn y rhan ddwyreiniol o Fro Morgannwg, ac yn wir, yng Nghaerdydd, y dagfa fawr yn economaidd ac yn gymdeithasol o ran materion trafnidiaeth yw’r un drwy bentref Dinas Powys.

Cafwyd awgrymiadau amrywiol a chyflwynwyd cynigion gan y cyngor i Lywodraeth Cymru dros y blynyddoedd, ond nid oes unrhyw beth wedi symud yn iawn mewn perthynas â’r cynnig penodol hwn. A ydych chi, yn ystod y cyfnod byr y buoch yn Ysgrifennydd y Cabinet, wedi gallu ymgyfarwyddo â’r cynigion ar gyfer Dinas Powys a’r problemau trafnidiaeth mewn perthynas â’r pentref hwn ym Mro Morgannwg? Os nad ydych, a allwch gadarnhau y byddwch yn gweithio gyda’ch swyddogion i ymgysylltu â’r gymuned leol, ac yn wir, â’r cyngor, i weld a ellir symud y cynigion hyn yn eu blaenau?

Ydw, rwy’n ymwybodol o’r broblem yn yr ardal hon, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion gysylltu’n agosach gyda’r awdurdod lleol mewn ymgais i ganfod ateb y gellir ei ariannu’n llawn. Mae gennym raglen uchelgeisiol iawn i uwchraddio seilwaith ledled Cymru, ond rwy’n cydnabod bod Dinas Powys yn broblem unigryw y mae angen ei datrys. Os oes unrhyw ran y gallaf ei chwarae o ran hwyluso’r ateb, byddaf yn falch o wneud hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae prosiectau seilwaith yng Nghanol De Cymru, a ledled Cymru, yn gyfle unigryw, mewn gwirionedd, i ddefnyddio diwydiannau lleol a busnesau lleol, yn enwedig mewn perthynas â phrosiectau seilwaith dur lleol. A wnewch chi sicrhau bod y contractau caffael rydych yn eu rhoi ar waith ar gyfer y datblygiadau hyn yn ceisio canolbwyntio ar ddefnyddio dur Prydain mewn gwirionedd, a dur Cymru yn arbennig?

Gwnaf, yn wir. Mewn gwirionedd, mae ein dogfennau contract ar gyfer trafnidiaeth yn datgan bod yn rhaid i’r contractwr sicrhau bod y deunyddiau a ddefnyddir ganddynt a’u his-gontractwyr yn cydymffurfio â gofynion cyrchu cyfrifol ar gyfer cynnyrch adeiladu, ac mae’n datgan yn glir y bydd Llywodraeth Cymru yn disgwyl na fydd y contractwr yn defnyddio dur wedi’i ddympio o farchnadoedd tramor ar unrhyw brosiect. Mae’r holl arian grant a buddsoddiadau mewn prosiectau fel ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, fel yr amlinellais yng nghyfarfod y grŵp trawsbleidiol yr wythnos diwethaf, yn cael eu defnyddio fel ysgogiadau i’w gwneud yn ofynnol i rai sy’n derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru ddarparu tystiolaeth ynglŷn â sut y mae contractau’r gadwyn gyflenwi yn cael eu hagor i gyflenwyr dur lleol. Mae ffrwd waith y tasglu dur wedi datblygu cyfres o gynlluniau ar gyfer caffael fel rhan o’u pecyn cydgysylltiedig o gymorth i’r diwydiant dur yng Nghymru a’r DU, ac mae’n mynd rhagddo yn dda iawn yn wir.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried y canlynol: cytundeb tir Llys-faen, hyd at £40 miliwn wedi’i golli; tir a werthwyd yn y Rhws, £7.25 miliwn wedi’i golli; dwy siop ym Mhontypridd, £1 miliwn wedi’i golli; eich Llywodraeth yn destun cywilydd ac yn cael dirwy oherwydd ei gweithdrefn gaffael amheus, £1.52 miliwn wedi’i golli? Dros £50 miliwn wedi’i golli, ac mae llawer yn dweud mai dyma’r Llywodraeth fwyaf di-glem erioed yng Nghymru. Felly, beth y mae busnesau yng Nghanol De Cymru i’w wneud o’r golled syfrdanol hon o arian—syfrdanol?

Mae’r Aelod yn nodi’r hyn y mae’n ei alw’n gytundeb ‘amheus’ a ‘cholled syfrdanol’, ond ni allwch ystyried y golled heb ystyried y pris prynu hefyd, ac roedd y Gweinidog a oedd yn gyfrifol ar y pryd am y pryniant yn rhywun a oedd yn eistedd ar eich meinciau chi.

Gwnaf. Mae ‘Symud Cymru Ymlaen’ yn amlinellu sut y byddwn yn sicrhau Cymru fwy llewyrchus a mwy diogel, wedi’i chynnal gan ragor o swyddi a swyddi gwell.

Diolch. Gan gyfeirio at economi Cymru, adroddodd academyddion yn Ysgol Fusnes Caerdydd bythefnos yn ôl fod allbwn neu werth ychwanegol gros Cymru yn fwyaf sensitif i newidiadau i’r dreth ar y gyfradd uwch, a bydd unrhyw doriad iddi bob amser yn cynyddu derbyniadau treth ac unrhyw gynnydd bob amser, a dyfynnaf, yn ‘lleihau refeniw treth’. O ystyried mai gan Gymru y mae’r lefelau ffyniant isaf y pen o blith 12 rhanbarth a gwlad y DU ers 1998, sut y byddwch yn gweithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i sicrhau bod ysgogiadau’r trethi a ddatganolir i ni yn sbarduno lefelau ffyniant economaidd yng Nghymru, gan sicrhau cymaint â phosibl o refeniw treth er mwyn ariannu gwasanaethau cyhoeddus allweddol?

Wel, bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol a minnau’n gweithio gyda’n gilydd yn agos iawn i sicrhau bod yr ysgogiadau sydd ar gael i ni o ran datganoli trethi yn cael eu defnyddio yn bennaf i dyfu’r economi ac i dyfu cyfleoedd i greu cyfoeth ym mhob rhan o Gymru. Nid wyf yn credu mai gwerth ychwanegol gros yw’r mesur gorau na’r unig fesur o ffyniant o reidrwydd, a chredaf fod y prif economegydd a’r prif ystadegydd yn rhannu’r farn honno. Gwyddom fod ffigurau cyflogaeth yn cael eu cynhyrchu ar y sail fwyaf rheolaidd, ac unwaith eto, mae gennym stori rydym yn falch iawn o’i hadrodd o ran cynnydd mewn cyflogaeth a lleihau diweithdra. Wedi dweud hynny, mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â gwerth ychwanegol gros, rwy’n derbyn hynny, a byddwn yn gwneud hynny drwy nifer o ddulliau, gan gynnwys cynyddu cynhyrchiant, a dyna pam y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol a minnau yn defnyddio’r adnoddau sydd ar gael er mwyn sicrhau bod ymchwil a datblygu a gwaith ymchwil a fydd yn cyfrannu at wella cynhyrchiant yn cael eu cyflwyno lle bynnag a phryd bynnag y bo modd.

Yn 2015, roedd mwy nag un o bob pedwar oedolyn mewn gwaith yng Nghymru yn cael llai o gyflog na’r cyflog byw, ac mae Sefydliad Bevan yn nodi bod bron i hanner y gweithwyr rhan-amser, menywod yn bennaf, hefyd yn cael llai o gyflog na’r cyflog byw. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hybu’r cyflog byw ar draws economi Cymru?

Credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn gweld y cyflog byw—ac mae hynny’n golygu’r cyflog byw go iawn—yn cael ei gyflwyno ar draws yr economi. Fel Llywodraeth, rydym yn rhoi camau ar waith i hyrwyddo’r cyflog byw yn y sector preifat. Mae deunydd yn cael ei gynhyrchu ar fanteision mabwysiadu’r cyflog byw, ac mae hwnnw’n cael ei rannu gyda busnesau, gan ddefnyddio mecanweithiau cymorth busnes presennol, a byddwn yn parhau i weithio gyda’r sector preifat ar yr agenda hon. Lywydd, rydym hefyd yn cydnabod y rôl y gall caffael ei chwarae yn cefnogi camau i fabwysiadu’r cyflog byw ar raddfa ehangach, ac rydym wedi bod yn ymgynghori yn ddiweddar ar ddatblygu cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol o fewn y gadwyn gyflenwi, sy’n archwilio sut y gall awdurdodau contractio ystyried pecynnau gwaith teg, gan gynnwys y cyflog byw, fel rhan o’r broses gaffael.

Yn ei ddiffyg ateb i’r cwestiwn gan Adam Price yn gynharach, gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet fôr a mynydd o’r ffaith fod mwy o bobl mewn gwaith heddiw yng Nghymru nag erioed o’r blaen, nad yw’n syndod gan fod y boblogaeth wedi cynyddu. Ond ni ddywedodd ddim am yr hyn y mae’r bobl mewn gwaith yn ei ennill mewn gwirionedd. Bymtheg mlynedd yn ôl, roedd Cymru yn yr ail safle o’r gwaelod yn nhablau cynghrair y gwledydd a rhanbarthau Lloegr. Heddiw, mae Cymru ar y gwaelod; mae wedi cael ei goddiweddyd gan Ogledd Iwerddon. Roedd yr Alban ychydig o flaen Cymru 15 mlynedd yn ôl; mae ymhellach byth ar y blaen erbyn hyn. Roedd de-orllewin Lloegr ychydig o flaen Cymru 15 mlynedd yn ôl, ac mae ymhellach ar y blaen eto erbyn hyn. Onid yw record y Llywodraeth Lafur hon yn un o fethiant llwyr?

Rwy’n credu bod angen cryn hyfdra i ofyn ynglŷn â lefelau incwm a chithau mewn gwirionedd yn manteisio ar y cyfle mewn man gwahanol i bleidleisio yn erbyn yr isafswm cyflog cenedlaethol. Ac efallai y bydd yr Aelod yn gallu cadarnhau a yw—[Torri ar draws.] Wel, a yw’r Aelod yn cefnogi isafswm cyflog cenedlaethol? Pan bleidleisiwyd ar isafswm cyflog cenedlaethol yn Llywodraeth y DU, a oedd o’i blaid neu yn ei erbyn? Mae’n gwestiwn syml iawn. [Torri ar draws.] Hyd yn oed pe bai wedi bod yn—

Roeddwn wedi cael fy rhyddhau gan yr etholaeth erbyn hynny.

Mae yna gwestiwn yno: a oeddech chi’n cefnogi’r isafswm cyflog cenedlaethol? A oedd eich plaid yn cefnogi’r isafswm cyflog cenedlaethol? Oherwydd rydym i gyd yn gwybod mai’r ateb yw nad oedd UKIP, ac nad ydynt, yn cefnogi ymdrechion i wella safonau byw’r teuluoedd ar yr incwm isaf. Y ffaith amdani yw mai’r mudiad Llafur a gyflwynodd yr isafswm cyflog cenedlaethol. Y mudiad Llafur sy’n cyflwyno’r cyflog byw ar draws yr economi. Ac o ran yr economi yma yng Nghymru, rwyf eisoes wedi dweud mai Cymru, ers datganoli, yw’r pumed uchaf o ran cynnydd mewn gwerth ychwanegol gros y pen o’i chymharu â 12 rhanbarth a gwlad y DU. Ac o ran gwerth ychwanegol gros eto, mae safonau byw materol pobl yn cael eu pennu yn ôl eu cyfoeth, ac yn hyn o beth mae Cymru’n perfformio’n llawer gwell ar fesurau o gyfoeth.

Nodir ein blaenoriaethau datblygu economaidd ar gyfer pob rhan o Gymru yn yn ‘Symud Cymru Ymlaen’.

Thank you for that response. Ensuring that our rural communities are technologically connected is crucially important for all sectors of our economy. Given that a report was published today that highlights the fact that mobile network for towns and villages in Mid and West Wales is poor, has the Government given any comment on the idea of giving new guidance to local authorities that would enable them to relax their planning rules and regulations so that we can build taller masts—as has been agreed in England—up to 25m, so that we can improve the signal in those areas?

Hoffwn ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Wrth gwrs, mae cysylltedd symudol yn faes heb ei ddatganoli. Rydym wedi cymryd camau mawr ymlaen lle rydym wedi gallu ymyrryd yn uniongyrchol drwy Cyflymu Cymru. Bydd Cyflymu Cymru yn sicrhau mai Cymru fydd y wlad fwyaf cysylltiedig yng ngorllewin Ewrop, ac mewn rhannau o ganolbarth Cymru, fel Powys, mae 63 y cant o eiddo yn gallu cael mynediad ato erbyn hyn. Byddwn yn gweithio hyd at 2017 i sicrhau bod y 37 y cant o’r safleoedd sy’n weddill yn gallu cael mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy.

Mae hefyd yn werth nodi fod gan eiddo yng nghanolbarth Cymru fand eang sy’n llawer cyflymach na’r cyfartaledd ledled Cymru. Mewn rhannau o Geredigion, er enghraifft, mae’r cyflymder cyfartalog yn uwch na 65 Mbps.

Fel y soniais, nid yw cysylltedd symudol wedi’i ddatganoli, ond rydym yn parhau i ymgysylltu â’r gweithredwyr rhwydwaith ffonau symudol i nodi beth y gellir ei wneud i wella’r signal mewn rhannau gwledig o Gymru, ac mae hynny’n cynnwys rhoi pwysau ar Ofcom drwy gyfarfodydd, ac yn wir drwy ymatebion i ymgynghoriadau, i ddefnyddio eu pwerau rheoleiddio i wella signal ffonau symudol ledled Cymru, yn cynnwys galw am gynnwys rhwymedigaethau’n ymwneud â chyrhaeddiad daearyddol y signal mewn arwerthiannau sbectrwm yn y dyfodol, ac nid rhwymedigaethau signal sy’n ymwneud yn unig â nifer yr unigolion sy’n gallu cael mynediad at rwydweithiau symudol.

One of the areas that should certainly be a Government priority area is your enterprise zones. In Pembrokeshire, around the Cleddau, you have an enterprise zone where you have to pay a toll to go from one part of the enterprise zone to another, and then pay another toll to come back. I’m talking, of course, about the tolls on the Cleddau bridge—the bridge that spans the two parts of the Haven Waterway enterprise zone. Do you still intend as a Government to turn that bridge into a trunk road? If you do intend, as was your previous intention, to proceed with that, how, therefore, will you abolish those tolls?

Rwy’n gwrthwynebu’n reddfol unrhyw dreth ar deithio drwy drethu defnydd o bont, mater a fydd, o bosibl, yn cael ei grybwyll cyn bo hir mewn cwestiwn sydd i ddod gan Mark Reckless. O ran y bont benodol y mae’r Aelod yn sôn amdani yn yr ardal fenter, nid wyf wedi ymchwilio’r posibilrwydd o roi statws cefnffordd i’r llwybr penodol hwnnw eto, ond mae’n rhywbeth y byddwn yn awyddus i’w ystyried pe bai’n gallu arwain, yn ei dro, at dwf yn yr economi leol.

Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi, os gwelwch yn dda, amlinellu’r gadwyn awdurdod i ni o ran y penderfyniadau a’r cymeradwyaethau sy’n berthnasol o ran y defnydd o arian cyhoeddus ar gyfer hybu datblygiad economaidd? Byddai gennyf ddiddordeb mewn deall yn glir beth yw eich barn o ran pwy sy’n ei rhoi ar waith, o Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, i lawr drwy’r gadwyn awdurdod, pwy sy’n cymeradwyo ac yn sicrhau diwydrwydd dyladwy a phwy sy’n gyfrifol wedyn am fonitro canlyniadau’r diwydrwydd dyladwy hwnnw.

Yn y pen draw, rwy’n gyfrifol am gymeradwyo penderfyniadau ac rwy’n gyfrifol am sicrhau bod y diwydrwydd dyladwy wedi’i gyflawni gan fy swyddogion a chan arweinyddion fy nhimau sector. Os oes gan yr Aelod unrhyw bryderon penodol ynghylch penderfyniadau rwyf fi neu unrhyw un o fy rhagflaenwyr wedi eu gwneud, hoffwn yn fawr gael fy hysbysu ynglŷn â hynny.

Mae ‘Symud Cymru Ymlaen’ yn amlinellu sut y byddwn yn cyflawni Cymru ffyniannus a diogel sy’n cefnogi busnes ac yn sicrhau’r amodau economaidd angenrheidiol ar gyfer creu cyfoeth a chyfleoedd cyflogaeth ledled Cymru.

Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae creu gweithlu medrus iawn yn hanfodol os ydym am ateb anghenion economi sy’n tyfu. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn sicrhau y bydd yr addewid o 100,000 o brentisiaethau a nodwyd yn y rhaglen lywodraethu yn darparu’r sgiliau sydd eu hangen ar y busnesau i’w galluogi i dyfu, a gwella cyfleoedd cyflogaeth yng Nghymru drwy hynny?

Mae’r rhaglen brentisiaeth i bobl o bob oedran wedi cychwyn. Rydym yn hyderus, ar sail ein record—ac mae’n record rydym yn falch ohoni—y gallwn ddarparu o leiaf 100,000 o brentisiaethau i bobl o bob oedran. Rwy’n dweud ein bod yn falch o’r record, oherwydd mai gennym ni yng Nghymru y mae’r gyfradd gwblhau orau ar gyfer prentisiaethau. Mae cyfraddau cwblhau yn awr gryn dipyn yn uwch nag 80 y cant. Mae hynny’n anhygoel o dda o gymharu â Lloegr, sydd â chyfradd gwblhau rhwng 72 a 74 y cant. Mae gennym hanes o gyflawni, mae gennym y darparwyr hyfforddiant, mae gennym y cyflogwyr sy’n dymuno manteisio’n llawn ar y cynllun prentisiaeth i bobl o bob oedran, ond bydd hynny, ynddo’i hun, yn ffurfio rhan o gynllun cyflogaeth newydd ac unigryw iawn, sy’n un o’r cynlluniau cyflogadwyedd gorau yn Ewrop yn ein barn ni.

Rydym wedi ailgynllunio’r pecyn cymorth a gynigiwn, nid yn unig i gyflogwyr, ond hefyd i unigolion sydd ar y tu allan i’r farchnad neu sydd angen sgiliau ychwanegol i gamu’n uwch drwy rengoedd eu cyflogwyr. Rydym yn rhagweld y bydd y rhaglen gyflogadwyedd yn cael ei lansio yn 2018. Fel rwy’n dweud, bydd yn dod â’r holl elfennau o weithgarwch y Llywodraeth ar gyflogadwyedd at ei gilydd.

Mae fy swyddogion wedi cael trafodaethau rheolaidd gyda thîm yr ardd. Rwy’n bwriadu cyfarfod â’r cadeirydd yn ystod yr wythnosau nesaf i drafod yr adroddiad a gomisiynais ar gyfleoedd masnachol ar gyfer yr ardd yn y dyfodol. Bydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi wedi i’r cadeirydd a’r ymddiriedolwyr ei weld.

May I, for once, share some positive news with the Cabinet Secretary? The number of visitors over the past year is up by 5 per cent, the number of family visits is up by a third, the sale of memberships is up by 41 per cent, and there has been a surplus for the garden over the past two financial years. May I ask the Cabinet Secretary to add to this positive news by confirming the long-term commitment of the Welsh Government to the gardens, which, after all, are a national institution?

Wel, rwy’n croesawu’r newyddion cadarnhaol o’r ardd yn fawr. Mae’n wych clywed bod ffigurau ymwelwyr ac aelodaeth wedi cynyddu. Wrth gwrs, mae’r ardd wedi manteisio ar gynlluniau Llywodraeth Cymru, megis y Flwyddyn Antur yn ogystal â’r cyllid a ddarparwn yn flynyddol i sicrhau bod mwy o bobl yn cael eu denu i’r ardd, nid unwaith yn unig, ond sawl gwaith. Dyna pam y credaf fod y niferoedd aelodaeth i’w croesawu’n arbennig. Mae pob partner—pob partner—gan gynnwys Llywodraeth Cymru a Chyngor Sir Caerfyrddin, yn cytuno bod yr ardd yn ased gwerthfawr iawn i gynnig twristiaeth Sir Gaerfyrddin. Ond mae’r ffaith fod cyllidebau’n lleihau yn golygu nad yw ymrwymiad penagored i gyllid yn y dyfodol yn gynaliadwy ac felly mae angen parhau i wthio am fwy o lwyddiant masnachol, ac rwy’n falch o weld bod yr ardd yn ymateb i hyn.

Deallaf fod Llywodraeth y DU yn bwriadu ymgynghori ar y trefniadau tollau yn ddiweddarach eleni.

Maent yn dychwelyd o’r sector preifat i’r sector cyhoeddus. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn y pedwerydd chwarter, ac roeddwn yn gobeithio cael yr wybodaeth ddiweddaraf am hynny—pedwerydd chwarter y flwyddyn nesaf. Er y bydd costau’r bont wedi’u talu erbyn hynny, mae’r Trysorlys wedi dweud ei fod yn bwriadu parhau i godi toll, yn rhannol, mae’n dweud, er mwyn ad-dalu dyled y mae’n honni ei bod yn ddyledus ar y bont. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu dweud pa bryd y bydd y ddyled honedig honno wedi’i thalu’n ôl ac a yw’n cytuno y dylid diddymu’r doll ar y pwynt hwnnw?

Ydw, rwy’n cytuno. Yn amodol ar yr ymgynghoriad, bydd y bont yn dychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus yn 2018, ac ar ôl ad-dalu’r ddyled, bydd yr holl refeniw wedyn yn mynd i Ganghellor y Trysorlys—ar ôl talu costau cynnal a chadw. I mi, treth ar deithio i Gymru yw hynny, a byddwn yn disgwyl i’r tollau gael eu diddymu.

Gwnaf, mae Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 wedi rhoi Cymru ar y blaen o blith gwledydd y DU mewn perthynas â diogelu a rheoli’r amgylchedd hanesyddol. Rydym yn parhau i weithio’n agos gydag ystod eang o bartneriaid ar ddatblygu sector treftadaeth sydd â dyfodol cynaliadwy.

Mae ein cenedl fel cyrchfan i dwristiaid yn hanfodol wrth hyrwyddo Cymru i’r byd, a’n treftadaeth yw ein hanes byw, rhywbeth pendant o’n gorffennol y gall ein plant ryngweithio ag ef. Mae yna asedau hanesyddol mawr yng Nghaerffili. Mae gennym y castell consentrig mwyaf yn Ewrop, heneb restredig gradd II yng nghastell Rhiw’r Perrai, sydd angen gwaith, a Llancaiach Fawr, maenordy Tuduraidd ger Nelson sy’n anelu i ddenu 80,000 o ymwelwyr erbyn y flwyddyn 2020. Bydd gwarchod ac adfer y safleoedd treftadaeth eiconig hyn yn hanfodol i roi hwb i dwristiaeth a’r economi leol. Mae fy etholwyr yn cymryd rhan mewn grwpiau lleol, sefydliadau a grëwyd i achub yr amgylchedd hanesyddol, yn enwedig castell Rhiw’r Perrai. Sut y gallant chwarae rhan weithredol yn cryfhau’r sector treftadaeth yn eu cymunedau?

Mae grwpiau lleol yn gwbl hanfodol yn y gwaith o helpu’r amgylchedd hanesyddol i barhau i fod yn lle bywiog y mae pobl yn ymweld ag ef, lle y mae pobl yn ei brofi, lle y gall pobl wirfoddoli a lle y gall pobl feithrin sgiliau. Mae’r grŵp gwirfoddol sydd wedi edrych ar gastell Rhiw’r Perrai yn arbennig o weithgar, ac rwy’n eu llongyfarch ar eu gwaith. Yn etholaeth yr Aelod, mae gennym yr atyniad ymwelwyr sy’n tyfu gyflymaf yn ystad Cadw—sef castell Caerffili—ac mae’r cynnydd yn nifer yr ymwelwyr wedi digwydd, i raddau helaeth, o ganlyniad i weithgareddau’r Flwyddyn Antur, gan gynnwys Draig Caerffili, y gwn fod llawer o’r Aelodau yn y Siambr hon wedi ymweld â hi.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item is questions to the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport, and the first question is from John Griffiths.

Rydym wedi ymrwymo i hyrwyddo ffyrdd iach a gweithgar o fyw er mwyn atal salwch ac annog lles yn gyffredinol drwy gydol ein bywydau. Bydd y rhaglen lywodraethu’n adeiladu ar y cynnydd hyd yma gyda mesurau megis Bil iechyd y cyhoedd, Rhaglen Plant Iach Cymru a bond lles newydd i Gymru.

Weinidog, diolch i’r drefn, mae’r cyfraddau ysmygu yng Nghymru wedi gostwng dros gyfnod o flynyddoedd, ond yn anffodus, mae ysmygu yn dal i effeithio’n enbyd ar iechyd yng Nghymru. Credaf fod polisi cyhoeddus a’r cyfyngiadau ar ysmygu wedi chwarae rôl arwyddocaol, fodd bynnag, yn lleihau nifer y bobl sy’n ysmygu. Roedd arolwg eleni gan Action on Smoking and Health ac YouGov yn dangos bod cefnogaeth gyhoeddus gref i ymestyn y gwaharddiad ar ysmygu fel y mae’n gymwys i fannau cyhoeddus yng Nghymru. Felly, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i adeiladu ar lwyddiant cyfyngu ar ysmygu mewn mannau cyhoeddus yng Nghymru?

Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydych yn gywir i dynnu sylw at y llwyddiant a gawsom yn y blynyddoedd diwethaf wrth weithio tuag at ein targed o 16 y cant o bobl yn ysmygu erbyn 2020. Rydym ar 19 y cant ar hyn o bryd, felly rwy’n credu ein bod yn sicr ar y trywydd cywir i gyrraedd y targed hwnnw. Ymysg plant a phobl ifanc y gwelwyd peth o’r llwyddiant gwirioneddol rydym wedi’i gael. Er enghraifft, yn 1998, roedd 29 y cant o ferched 16 oed yn ysmygu unwaith yr wythnos, ond mae’r ganran honno bellach wedi gostwng i 9 y cant. Y ffigurau ar gyfer y bechgyn yw 22 y cant a 7 y cant. Credaf ei bod yn gadarnhaol iawn fod ysmygu’n lleihau ymysg pobl ifanc, yn enwedig, ond hefyd mae nifer y bobl ifanc nad ydynt erioed wedi ysmygu yn cynyddu a chredaf y dylid croesawu hynny hefyd.

Mae’r cyfyngiadau a grybwyllwyd gennych yn sicr yn chwarae rhan bwysig yn hynny. Ddydd Sadwrn diwethaf, cawsom gyfle i ddathlu pen blwydd cyntaf y rheoliadau ar wahardd ysmygu mewn ceir. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud ein bod wedi gweld lefel uchel o gydymffurfiaeth â hynny, ac rydym yn gweld newid mewn ymddygiad a newid mewn diwylliant yn hynny o beth. Felly, wrth edrych ymlaen, byddwn yn ailgyflwyno Bil iechyd y cyhoedd, fel yr oedd yng Nghyfnod 3, gyda’r adrannau ar e-sigaréts wedi’u dileu. Mae Bil iechyd y cyhoedd yn cynnwys darpariaethau i gynnwys ysmygu ar dir ysgolion, ar dir ysbytai a chaeau chwarae cyhoeddus. Mae hefyd yn sicrhau y bydd Gweinidogion Cymru yn gallu ychwanegu mannau ychwanegol, gan ddefnyddio’r rheoliadau, ac y byddai rheoliadau o’r fath yn destun ymgynghoriad yn y dyfodol. Felly, byddai lle i ymestyn hynny yn y dyfodol hefyd.

Mae’r Gymdeithas Osteoporosis Genedlaethol wedi honni y gallai mwy o wasanaethau i helpu i wneud diagnosis o’r cyflwr hwn arbed £4.5 miliwn y flwyddyn i GIG Cymru. Maent yn dweud mai hanner ysbytai Cymru yn unig sy’n darparu gwasanaethau cyswllt torri esgyrn i gleifion allanol ar hyn o bryd. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella’r gwasanaethau a allai helpu i wneud diagnosis ac atal osteoporosis yng Nghymru?

Wel, rwy’n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi clywed eich sylwadau, ac mae hwn yn fater y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ymdrin ag ef. O ran fy nghyfrifoldebau i, rwy’n awyddus iawn i weld gwaith atal cwympiadau yn cael ei wella yng Nghymru, a byddai hyn yn arbennig o bwysig i bobl sy’n dioddef o osteoporosis hefyd, o ran sicrhau nad ydynt yn cael cwymp sy’n eu gwanychu’n fawr, a allai gael effaith ddrwg iawn ar eu canlyniadau personol, eu lles ac yn y blaen. Felly, mae’n ymwneud â’r effaith honno. Mae gennym ein rhaglen iechyd cyhoeddus, y rhaglen Gwella 1000 o Fywydau, ac mae honno’n cynnwys gwaith penodol ar atal cwympiadau, ac rwy’n credu bod hynny’n bwysig yn enwedig ar gyfer pobl sy’n dioddef o osteoporosis.

Diolch am y cwestiwn. Blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yw darparu gwasanaethau iechyd i bobl Sir Benfro sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau posibl i gleifion. Wrth gwrs, byddwn yn cael ein harwain gan y dystiolaeth a’r cyngor clinigol gorau a mwyaf diweddar er mwyn darparu’r gofal o ansawdd uchel y mae pobl Sir Benfro yn ei haeddu.

Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd Cabinet am yr ymateb hwnnw. Mae Skin Care Cymru wedi datgelu nad oes unrhyw feddyg ymgynghorol dermatoleg yn ardal gyfan Bwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda. Er bod problem gyda recriwtio a chadw dermatolegwyr ledled y DU, mae’r ffaith nad oes un yn ardal gyfan y bwrdd iechyd yn peri pryder mawr. Pa gymorth penodol y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i fwrdd iechyd Hywel Dda i recriwtio meddyg ymgynghorol dermatoleg, fel y gall pobl sy’n byw gyda chyflyrau croen yn Sir Benfro gael y gwasanaethau hanfodol y maent yn eu haeddu?

Diolch am y cwestiwn. Mae dermatoleg yn her arbennig ar draws y DU, fel rydych yn ei gydnabod. Yn ddiweddar, cafwyd ymddeoliad o’r swydd benodol hon yn ardal Hywel Dda. Yr her yw sut y maent yn gweithio gyda rhannau eraill o’r gwasanaeth hefyd, yn enwedig y bartneriaeth sy’n tyfu gyda Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, partneriaeth rydym yn ei hannog, er mwyn deall sut y mae meddygon ymgynghorol yn gweithio rhwng gwahanol ardaloedd ac ar draws ffiniau byrddau iechyd. Mae gennyf ddiddordeb mewn gweld pobl yn cael mynediad at wasanaeth. Â dweud y gwir, mae teledermatoleg yn rhan bwysig o hyn hefyd. Felly, nid yw’n ymwneud yn unig â’r lefel ymgynghorol, mae hefyd yn ymwneud â mynediad ar lefel gofal sylfaenol yn ogystal. Rydym yn parhau i gynorthwyo Hywel Dda a’u partneriaid i geisio deall pa swyddi sydd angen iddynt eu llenwi, ar ba lefel, gan gynnwys meddygon ymgynghorol, a ble a sut y gellir eu recriwtio yn y ffordd orau i wneud yn siŵr bod y gwasanaeth iawn yn y lle iawn ar yr adeg iawn. Ond byddwn yn disgwyl y bydd meddygon ymgynghorol dermatoleg yn Sir Benfro eto yn y dyfodol, yn Hywel Dda, yn gweithio yn yr hyn rydych yn ei gydnabod sy’n farchnad recriwtio heriol iawn yn yr arbenigedd hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch, mae rhieni Sir Benfro wedi colli’r gwasanaethau newyddenedigol yn Ysbyty Llwynhelyg, er mwyn cael gwasanaeth gwell yn Ysbyty Glangwili yn ôl yr hyn a ddywedwyd, ond dywed y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant fod gwasanaethau newyddenedigol yng Nghymru dan lawer gormod o bwysau, gan roi diogelwch y babanod gwaelaf mewn perygl, ac maent yn dweud mai dau yn unig o’r 10 uned newyddenedigol sydd â digon o nyrsys i staffio eu holl gotiau. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i rieni Sir Benfro, felly, y bydd symud o Sir Benfro i Sir Gaerfyrddin, ac o un ysbyty i’r llall, yn arwain mewn gwirionedd at gymhareb staffio well a gwell gwasanaeth yn y tymor hir?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Rwy’n sylweddoli fod ganddo safbwynt penodol ar y mater hwn, ond nid yw’r gwasanaethau wedi cael eu colli; maent wedi cael eu symud, ac maent wedi cael eu gwella. Rydych yn dyfynnu’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, ac rydym yn cymryd yr hyn y maent yn ei ddweud o ddifrif. Rydym yn cydnabod bod pwysau gwirioneddol ar draws y DU ac yng Nghymru hefyd. Mae hynny yn enwedig yn golygu ei bod hyd yn oed yn bwysicach fod y model gofal cywir yn cael ei ddarparu, ac nad ydym yn ceisio staffio a chynnal modelau nad ydynt yn gynaliadwy ac nad ydynt yn darparu gofal o’r ansawdd cywir i bobl pan fyddant ei angen, oherwydd rydym yn sôn am nifer fach o blant gwirioneddol sâl sydd angen gofal o ansawdd uchel, a gofal arbenigol iawn hefyd.

Yr hyn y mae’r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant wedi ei ddweud yn eu hadolygiad yw bod symud y gwasanaeth arbenigol i Glangwili wedi gwella canlyniadau a gwella cydymffurfiaeth â safonau cenedlaethol. Dyna pam ein bod yn symud ymlaen gyda’r achos busnes rwy’n ei ddisgwyl gan y bwrdd iechyd ynglŷn â cham nesaf y gwaith yn Glangwili i wella’r gwasanaeth ymhellach. Rwy’n credu y dylai pobl gael hyder o hynny. Hefyd, rwy’n edrych ymlaen at gael adroddiad yn ôl gan dîm adolygu’r coleg brenhinol a oedd yn Ysbyty Glangwili yn ddiweddar i edrych eto ar y gwasanaeth a rhoi mwy o sicrwydd i ni ynglŷn ag ansawdd y gwasanaeth a’r canlyniadau y mae rhieni yn Sir Benfro yn eu cael. Wrth gwrs, cyfarfûm â mamau Sir Benfro pan ymwelais ag Ysbyty Glangwili yn ddiweddar, er mwyn cael gwybod ganddynt yn uniongyrchol beth yw ansawdd y gofal y maent yn ei gael ar adeg bwysig ac anodd iawn yn eu bywydau, nid yn unig iddynt hwy fel rhieni, ond i’w plentyn hefyd wrth gwrs. Felly, mae proffesiynoldeb ac ansawdd y gofal y mae rhieni Sir Benfro yn ei gael yn Ysbyty Glangwili wedi creu argraff fawr arnaf.

I now call on the party spokespeople to ask questions of the Cabinet Secretary. First of all, Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you, Llywydd. I’m sure the Cabinet Secretary would join with me in condemning the rhetoric of the UK Conservative Government over the past few days and the disrespect that’s been shown towards staff from outwith these isles who make such a valuable contribution to our NHS. I would want to distance myself from virtually everything that Jeremy Hunt has said. But, coming to my question, he has announced this week that he wants to see more training places in medical schools in England. Is that something that the Cabinet Secretary wants to see happening in Wales?

Diolch am y cwestiwn. Rwy’n rhannu eich pryder am y sylwadau a wnaeth Jeremy Hunt yng nghynhadledd y Blaid Geidwadol. Bydd Aelodau ar draws y Siambr hon eisiau gweld cyfleoedd i fwy o’n pobl ifanc yng Nghymru a ledled y DU gael gyrfa mewn hyfforddiant meddygol ac ymarfer meddygol, ond mae gwahaniaeth go iawn rhwng hynny a dweud nad oes croeso i feddygon tramor bellach, neu eu bod yma fel mesur dros dro yn unig. Yn wir, rwyf eisoes wedi ysgrifennu at Jeremy Hunt yn mynegi fy mhryder ynglŷn â’r rhethreg y mae wedi bod yn ei harddangos yr wythnos hon a’r difrod sylweddol y gallai ei wneud, nid yn unig i’r GIG yn Lloegr, ond ar draws teulu’r GIG yn y pedair gwlad. Felly, rwyf wedi bod yn glir iawn ynglŷn â fy safbwynt i, mae hwnnw wedi’i gofnodi, ac ni fydd gennym unrhyw ran yn hyn. Yn sicr, ni fyddwn yn cefnogi’r llwybr y mae’r Ceidwadwyr yn ei ddilyn.

O ran y dyfodol ar gyfer myfyrwyr sy’n hanu o Gymru a’r DU a’u gallu i ymgymryd â hyfforddiant meddygol yn y wlad hon, rwyf eisoes wedi nodi ein bod yn edrych ar y llefydd sydd gennym ar hyn o bryd a sut i annog mwy o fyfyrwyr o Gymru i ymgymryd â hyfforddiant meddygol mewn man o’u dewis. Bydd hynny, wrth gwrs, yn cynnwys gwaith yma yng Nghymru ac mewn gwirionedd, rydym yn edrych ar nifer y llefydd hyfforddiant meddygol sydd gennym. Rydym eisiau gwneud yn siŵr ein bod yn adeiladu ar y rhagoriaeth sydd gennym yng Nghaerdydd ac yn Abertawe, gyda’r cyrsiau mynediad israddedig ac ôl-raddedig sy’n cael eu cynnig, ac rwyf am sicrhau ein bod yn cynnal y safon honno, ond hefyd fod gennym lwyfan gwirioneddol i fwy o yrfaoedd ym maes addysg a hyfforddiant meddygol, yma yng Nghymru ac ar draws y DU.

Rwy’n edrych ymlaen at weld cynnydd yn y llefydd, gan gynnwys, wrth gwrs, ym Mangor a rhannau eraill o Gymru. Byddwn yn croesawu unrhyw gamau gan Lywodraeth Cymru—a byddaf yn parhau i roi pwysau ar y Llywodraeth a chynnig fy nghydweithrediad—ar fater cynyddu llefydd hyfforddiant meddygol.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet, ar sawl achlysur, wedi dweud bod gennym y nifer uchaf erioed o feddygon ymgynghorol a meddygon yng Nghymru. Rydym wedi edrych ymhellach ar yr ystadegau hyn. O’r 65 maes arbenigol ysbyty sydd â data ar StatsCymru, mae 32 ohonynt wedi gweld gostyngiad yn eu niferoedd dros y flwyddyn ddiwethaf, mae 13 ohonynt heb weld unrhyw newid, ac mae 20 ohonynt wedi gweld rhywfaint o gynnydd. Yr unig reswm y mae un o’r rheini, llawfeddygaeth fasgwlaidd, wedi gweld cynnydd yw oherwydd ei fod bellach yn cael ei gyfrif fel arbenigedd ar wahân yn hytrach na chael ei restru fel llawfeddygaeth gyffredinol. Felly, mae’n parhau i fod yn ffaith fod mwy o feysydd arbenigol wedi gweld gostyngiad yn y niferoedd na sydd wedi gweld cynnydd yn y niferoedd. A ydych yn fodlon gyda’r sefyllfa honno?

Wel, mae’n ffaith, ac nid barn, fod nifer y meddygon ymgynghorol wedi codi’n sylweddol dros y degawd diwethaf. Ein her bob amser yw hon: ym mha rifau rydym yn parhau i wynebu her a beth y gallwn ni ein hunain ei wneud ynglŷn â hynny? Oherwydd, i ateb y cwestiwn cyntaf, a ofynnwyd gan Paul Davies rwy’n credu, rydym yn cydnabod bod yna rai meysydd arbenigol lle y ceir heriau gwirioneddol ar draws teulu’r DU. Ac mewn gwirionedd, mae rhywfaint o hynny’n her ryngwladol hefyd. Felly, rydym yn derbyn y safbwynt am y niferoedd cyffredinol, ond yn edrych wedyn ar y meysydd arbenigol hynny. A dyna pam, yn yr ymgyrch recriwtio y byddwch wedi ein clywed yn ei thrafod ac yn siarad amdani, ein bod yn awyddus i hysbysebu Cymru fel lle gwych i weithio yn ogystal â byw, ac i weld pobl yn cael eu hyfforddi yma hefyd.

Felly, nid oes unrhyw hunanfodlonrwydd na diffyg cydnabyddiaeth fod gennym heriau gwirioneddol mewn rhai meysydd arbenigol, ac mae sicrhau bod y model gofal iechyd yn gywir yn rhan o’r hyn y mae angen i ni ei wneud i annog pobl i ddod i weithio yma. Oherwydd pan fydd pobl yn chwilio am y cam nesaf yn eu gyrfa—ble i fyw, ble i fagu teulu—mewn gwirionedd, maent hefyd yn meddwl, ‘Beth fydd ansawdd y gweithle, beth fydd y model gofal y byddaf yn gweithio ynddo? A yw’n gynaliadwy? A fydd yn rhoi’r cyfleoedd rwyf eu heisiau i roi gofal gwych i gleifion?’, ond rhannau eraill o’u bywydau hefyd. Felly, rydym yn edrych ar y darlun cyfan wrth i ni symud ymlaen i geisio deall sut rydym yn recriwtio’r gweithlu meddygol rydym ei eisiau heddiw ac yn y dyfodol, a dyfodol gofal iechyd yma yng Nghymru.

Rydych wedi datgan fel ffaith, unwaith eto, fel y bydd y cofnod yn ei ddangos, fod cynnydd wedi bod yn nifer y meddygon yng Nghymru. Un o’r ffeithiau pellach roeddem yn ei gweld yn ddiddorol yw bod un maes arbenigol penodol wedi gweld cynnydd o 207 o feddygon ychwanegol yn y flwyddyn ddiwethaf. Y maes arbenigol penodol hwnnw, er ei fod yn cael ei restru fel maes arbenigol ysbyty mewn gwirionedd, yw ‘ymarfer cyffredinol (meddygon dan hyfforddiant)’.

Nawr, gofynasom am eglurhad ar yr hyn y mae hynny’n ei olygu, ac mae’n cyfeirio, mewn gwirionedd, at feddygon dan hyfforddiant mewn ymarfer cyffredinol, nid meddygon ymgynghorol arbenigol sy’n gweithio mewn ysbytai. A’r rheswm am gynnydd mor fawr oedd y ffaith fod meddygon teulu dan hyfforddiant a oedd yn cyflawni cylchdro mewn practis meddygon teulu yn flaenorol yn cael eu cyflogi gan y feddygfa, ac felly byddent yn gadael cyflogres GIG Cymru, ac ni fyddent yn ymddangos yn ffigurau StatsCymru. Nawr, Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru yw’r cyflogwr arweiniol bellach ar gyfer meddygon teulu dan hyfforddiant. Felly, maent yn ymddangos yn y ffigurau. Dyma’r rheswm am y cynnydd yn y niferoedd. Heb y newid hwnnw yn y ffordd y mae ystadegau’r gweithlu yn cael eu cofnodi, byddai’r ffigurau, mewn gwirionedd, wedi dangos gostyngiad o 84 meddyg ysbyty. Yn wir, mae chwech o’r saith bwrdd iechyd yng Nghymru wedi dangos gostyngiad yn nifer y meddygon ysbyty a gyflogir ganddynt. Rydym hefyd yn gwybod bod gostyngiad wedi bod yn nifer y meddygon teulu, a byddai’r sefyllfa hyd yn oed yn waeth pe baech yn cyhoeddi’r niferoedd cyfwerth ag amser llawn. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn bellach fod eich plaid yn camarwain wrth honni bod gennym y nifer uchaf erioed o feddygon ymgynghorol a meddygon?

Na, nid wyf yn derbyn hynny. Nid wyf yn derbyn y ffordd rydych wedi cyflwyno’r ffigurau. Rydym yn hyderus fod mwy o feddygon teulu bellach yn gweithio yn y GIG yng Nghymru, rydym yn hyderus fod mwy o feddygon ymgynghorol yn gweithio yn y GIG yng Nghymru yn ogystal. Rydych yn tynnu sylw at y bartneriaeth cydwasanaethau, ac mewn gwirionedd mae’n wirioneddol gadarnhaol mai’r cydwasanaethau bellach yw’r corff sy’n cyflogi meddygon dan hyfforddiant mewn ymarfer cyffredinol. Mae’n rhywbeth y mae Cymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol wedi bod yn gefnogol iawn iddo, gan ei fod yn caniatáu i’r meddygon hynny gael rhywfaint o sefydlogrwydd yn eu perthynas contract cyflogaeth, ac mae’n golygu, er enghraifft, fod cael morgais yn llawer haws, gan fod cyflogwr sefydlog yno hefyd. Felly, rydym yn gwneud rhywbeth da i feddygon teulu dan hyfforddiant. Ac yn ôl yr unig ffigurau a welais fy hun, mae gennym fwy o feddygon teulu o ran cyfrif pennau, ac mae gennym fwy o ymgynghorwyr hefyd o ran cyfrif pennau.

Yr her bob amser yw beth arall sydd angen i ni ei wneud, pa amserlen y gallwn ei dilyn, a sut rydym yn mynd ati i wynebu ein heriau mewn ffordd nad yw’n amharu ar y gwasanaeth, a sut rydym yn denu pobl i ddod yma mewn gwirionedd, i hyfforddi, i fyw, ac i weithio. Dyna ein huchelgais, a dyna ble rydym yn disgwyl gwneud cynnydd pellach ar hyn yn ystod yr hydref hwn ac wedi hynny.

Welsh Conservatives spokesperson, Angela Burns.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rhwng 2009 a 2014, roedd gwariant y GIG ar iechyd meddwl yn amrywio o 11.4 y cant i 11.9 y cant o gyfanswm gwariant y GIG. Nawr, o gofio bod llinellau cyllideb iechyd meddwl yn cynnwys popeth o wasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed i ddementia, anhwylderau seicotig, gwasanaethau amenedigol, iselder a gorbryder, a ydych yn credu bod gwario 12 y cant o gyllideb y GIG yn ei chyfanrwydd ar iechyd meddwl, gydag 88 y cant yn cael ei wario ar iechyd corfforol, yn gydbwysedd cywir?

Mewn gwirionedd, gwariant ar iechyd meddwl yw’r bloc unigol mwyaf o wariant sydd gennym yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Ac fe fyddwch wedi fy nghlywed i a’r Gweinidog blaenorol yn nodi’r adolygiadau a wnaethom, er enghraifft, ar y cyllid sydd wedi’i glustnodi, er mwyn gwneud yn siŵr fod hynny’n wir, er mwyn sicrhau bod mwy o arian yn cael ei wario. Ac mae ein her yn fwy na dweud yn syml, ‘Gadewch i ni edrych ar yr arian’. Ein her bob amser yw: a ydym yn cael y canlyniadau cywir, a ydym yn sicrhau bod digon o bobl ag anghenion go iawn yn cael eu gweld, a sut rydym yn gwneud hynny? Ac yn aml hefyd, mae’n fwy na gwariant ar iechyd, gan fod llawer o hyn yn ymwneud â lles mwy cyffredinol. Er enghraifft, ni fydd rhagnodi cymdeithasol yn lleihau fel gwariant yn nhermau iechyd meddwl, ond mae’n sicr yn gwneud hynny mewn gwirionedd. Mewn termau ataliol, mae’n aml yn rhan o’r darlun. Felly, rwy’n ymrwymedig i barhau i sicrhau bod iechyd meddwl yn flaenoriaeth go iawn o ran yr hyn a wnawn yn y gyllideb, ond hefyd o ran darparu gwasanaethau a chanlyniadau yn ogystal. Felly, edrychaf ymlaen at y cwestiynau ar yr heriau sydd gennym o hyd—ac rwy’n cydnabod bod gennym rai hefyd—wrth i ni barhau i geisio lleihau amseroedd aros, ond hefyd er mwyn gweld dull go iawn a gwrthrychol o fesur canlyniadau yn cael ei gyflwyno ar draws y GIG, ac rwy’n hyderus y byddwn yn ei weld yn ystod y tymor hwn.

Llithro i ffwrdd rhag fy nghwestiwn oedd hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, gan mai gofyn am y gwariant o 12 y cant fel canran a wneuthum, ac fe ateboch chi’n syth drwy ddweud mai’r gwasanaethau ar gyfer iechyd meddwl yw’r llinell wariant fwyaf. Ond dyna’n union yw fy mhwynt. Mae gennym linellau gwariant cardiaidd, mae gennym linellau gwariant diabetes yn y gyllideb iechyd, ond rydym wedi rhoi popeth i mewn i iechyd meddwl. Felly, iawn, gallwch ddweud bod 12 y cant ar gyfer iechyd meddwl yn wych, ond y broblem yw bod iechyd meddwl yn cwmpasu amrywiaeth eang o gyflyrau gwahanol, gyda gwahanol gyflyrau cydafiachus. Nawr, bûm yn adolygu adroddiad Pricewaterhouse Coopers ar drefniadau clustnodi cyllid ar gyfer iechyd meddwl, ac maent yn bendant o’r farn, ac rwy’n dyfynnu hwn, mai:

Ychydig iawn o berthnasedd parhaus sydd i gyllid wedi’i glustnodi ar sail patrymau gwariant hanesyddol yn yr amgylchedd gweithredu cyfredol.

Felly, a ydych yn cytuno â’r casgliad hwn, ac os felly, sut y byddwch yn symud oddi wrth y model cyllid wedi’i glustnodi?

Rydym wedi cael yr adolygiad hwn yn y gorffennol, ac rwy’n hapus i edrych eto ar y ffordd orau o ddiogelu gwariant ar iechyd meddwl i wneud yn siŵr ei fod yno fel ffactor go iawn ym meddyliau’r bobl sy’n cynllunio ac yn darparu ein gwasanaeth. Ond nid y llinellau yn y gyllideb a gasglwyd o fewn iechyd meddwl yw’r unig ddangosydd, fel y nodais yn fy ateb. Mae mwy iddi na dweud yn syml mai 12 y cant yn unig sydd i iechyd meddwl a bod popeth arall yn iechyd corfforol. Ac wrth gwrs, nid y cyllid wedi’i glustnodi yw’r unig ddangosydd o’r holl arian sy’n cael ei wario. Mewn gwirionedd rydym yn gwario mwy na’r swm o arian a glustnodwyd ar wasanaethau iechyd meddwl. Dof yn ôl eto at fy niddordeb mewn dweud, ‘Gadewch i ni gael llinell, o ran canran, ar yr hyn y dylem ei wario o ran iechyd meddwl a beth y dylem ei wario ar bethau eraill’—yr her bob amser yw: a ydym yn cael gwerth priodol am yr arian rydym yn ei wario, a ydym yn cyflawni yn erbyn gwir anghenion ein poblogaeth, ac a allwn wella hynny ymhellach, o gofio bod yr adnodd sydd ar gael i ni’n gyfyngedig? Dyna pam rwy’n cyfeirio at y gwaith rydym yn ei wneud ar ganlyniadau a’r gwaith rydym wedi’i wneud gyda chynghrair y trydydd sector, lle mae ganddynt hwy hefyd gwestiynau anodd i ni ynglŷn ag amseroedd aros, ac ynglŷn â chanlyniadau yn ogystal, ond mae yna ddatblygiad go iawn. Mae yna raglen yma sydd nid yn unig yn ymwneud â’r ffordd rydym yn rheoli adnodd sy’n prinhau a chanlyniadau sy’n lleihau, ond sut rydym yn edrych ar beth y gallwn ei wneud i wella’r hyn y gallwn ei ddarparu ym mhob maes gwariant iechyd meddwl, a hefyd y gwasanaeth cyfan fel gwasanaeth holistig ar gyfer y person cyfan.

Brif Weinidog—rwy’n cadw eich galw’n Brif Weinidog; rhaid bod hyn yn arwydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe sonioch eto yn awr am gyflawni’r hyn y mae pobl Cymru ei angen. Ac a dweud y gwir, nid ydym yn cyflawni’r hyn mae pobl Cymru ei angen o ran iechyd, o ran iechyd meddwl. Faint ohonom yma sydd wedi siarad o hyd am wasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed? Gwyddom fod yna lawer iawn o broblemau yn y maes iechyd meddwl yn ei gyfanrwydd. Nid oes gennym ddigon o arbenigwyr, ac nid ydym yn gwario digon o arian ar gael y gwasanaethau at y bobl. Ac mae’n bwysig, oherwydd bydd un o bob pedwar ohonom yn dioddef rhyw fath o broblem iechyd meddwl yn ein bywydau, sy’n nifer syfrdanol o uchel. Felly, mewn iechyd corfforol, mae eich Llywodraeth yn rhoi llawer o sylw i gydafiachusrwydd, ond nid yw’r un peth yn—ni cheir yr un safbwynt o fewn iechyd meddwl.

Felly, hoffwn wybod hyn, Ysgrifennydd y Cabinet: yn eich cynllun iechyd meddwl sydd i’w gyhoeddi cyn bo hir, faint y gallwn ei ddisgwyl o ran capasiti a galw, ac o ran rhoi diwedd ar weithio mewn seilos? Oherwydd rwy’n meddwl weithiau ein bod yn anghofio, ac mae gennyf etholwyr sy’n gallu ategu hyn dro ar ôl tro, y gallai person sydd â dementia fod yn dioddef o ganser hefyd, gall person sy’n dioddef o iselder fod â chyflwr corfforol, gall plentyn mewn cadair olwyn fod ag anhwylderau bwyta, ond rydym yn tueddu i ddewis yr elfen gorfforol i’w thrin yn gyntaf a gadael y mater iechyd meddwl yn ail. Hoffwn weld diwedd ar weithio mewn seilos fel hyn, er mwyn i ni allu cyrraedd y bobl, yr un o bob pedwar ohonom a fydd yn cael rhyw fath o gyflwr iechyd meddwl ar ryw adeg yn ein bywydau, a sicrhau bod y gwasanaethau hynny yn ein cyrraedd, ac mae arnaf ofn nad ydym, yn syml iawn, yn dilyn y trywydd iawn ar hyn o bryd.

Mae yna bob amser ragor y gallwn ei wneud i gydnabod yn wrthrychol yr hyn rydym yn ei wneud yn dda a’r hyn nad ydym yn ei wneud cystal ac sydd angen ei wella. Ond rwy’n credu ei bod braidd yn annheg awgrymu nad oes gan y gwasanaeth iechyd gwladol ddiddordeb mewn dim heblaw trin cyflyrau corfforol pobl neu’r comisiynu iechyd ar wahân. Mae angen i ni weld y person cyfan a thrin y person cyfan a deall, mewn llawer o achosion, y risgiau y maent yn barod i’w cymryd yn deg drostynt eu hunain—nid yw hyn yn ymwneud â chapasiti, ond yn hytrach â dweud bod ganddynt hawl i ddewis beth y maent am ei wneud a’r math o driniaethau y maent am eu cael.

Er enghraifft, mewn gofal dementia, gyda llawer o bobl sydd â dementia, gwyddom fod yna heriau’n ymwneud â deall eu hiechyd corfforol a gwneud yn siŵr nad ydynt yn cael eu hosgoi ac mewn gwirionedd, fod y person sydd â chyfrifoldeb am eu gofal yn gweld y person cyfan, yn deall eu hanghenion corfforol a’u hanghenion iechyd meddwl yn ogystal. Pan fyddwch yn edrych ar y gwaith sy’n cael ei wneud gyda rhanddeiliaid a fydd yn arwain at y cynllun cyflawni nesaf, y byddaf yn falch o’i lansio ar 10 Hydref ar Ddiwrnod Iechyd Meddwl y Byd, fe welwch fod yna gydnabyddiaeth wych i’r ffaith fod iechyd corfforol ac iechyd meddyliol a lles pobl wedi’u cysylltu’n annatod ac ynghlwm wrth ei gilydd.

Gwelwn hynny mewn amrywiaeth o bethau rydym eisoes yn eu gwneud yn y Llywodraeth. Er enghraifft, Cymru Iach ar Waith. Rwyf wedi bod â diddordeb mawr mewn cyflwyno’r gwobrau, nid yn unig oherwydd fy mod yn hoff o ddangos fy wyneb a chael fy llun wedi’i dynnu, ond mewn gwirionedd, rydych yn clywed gwahanol straeon gan wahanol gyflogwyr—cyflogwyr bach, canolig a mawr—a cheir teimlad go iawn, yn y gwaith y maent yn ei wneud gyda ni, eu bod yn cydnabod yr heriau iechyd meddwl a’r heriau lles sy’n wynebu eu gweithlu ac yn deall yr hyn sydd angen iddynt ei wneud i wella hynny. Felly, mae’n rhywbeth rwy’n ei weld yn fwyfwy aml ac rwy’n disgwyl ei weld yn fwy cyson yn y gwaith a wnawn ac yn y rhaglenni a ariannwn. Felly, nid mater o edrych ar un llinell o’r gyllideb i weld lle mae iechyd meddwl yw hyn—mae’n llawer ehangach na hynny, ac rwy’n disgwyl y byddwn yn gweld hynny’n gynyddol drwy’r gwasanaeth iechyd gwladol.

UKIP spokesperson, Caroline Jones.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, gan ragweld bod nifer y bobl 65 oed a hŷn yn mynd i gynyddu 44 y cant yn y degawdau i ddod, rhaid i ni sicrhau y gall ein sector gofal cymdeithasol ymdopi â’r cynnydd anochel yn y galw am ofal cymdeithasol. Yn anffodus, gwelsom doriadau enfawr yn y cyllidebau gofal cymdeithasol ac yn syml, nid ydym yn hyfforddi digon o weithwyr gofal cymdeithasol, neu mae llawer o’r rhai rydym wedi’u hyfforddi eisoes yn teimlo nad ydynt yn cael eu gwerthfawrogi’n ddigonol. Mae gweithwyr gofal cymdeithasol yn cael gormod o waith, ac mewn sawl achos, nid ydynt yn cael digon o amser i ofalu’n briodol am y bobl sy’n rhaid iddynt ofalu amdanynt. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau cymdeithasol yn cael eu hariannu’n ddigonol ac i sicrhau bod gennym ddigon o staff i ganiatáu amser i’n gweithwyr gofal cymdeithasol ymroddedig allu gofalu?

Diolch am y cwestiwn. Mewn gwirionedd rwy’n falch pan fydd gofal cymdeithasol yn cael ei grybwyll yn y cwestiynau hyn. Mae’n hawdd iawn gwneud dim mwy na siarad am y gwasanaeth iechyd a meddygon yn benodol yn y gyfres hon o gwestiynau. Nid wyf yn rhannu eich awgrym fod gofal cymdeithasol wedi dioddef toriadau enfawr yng Nghymru. Mewn gwirionedd, rydym wedi gweld iechyd a gofal cymdeithasol gyda’i gilydd. Cafwyd toriadau enfawr yn Lloegr, ac os edrychwch ar yr hyn sydd wedi digwydd yma yng Nghymru, rydym mewn sefyllfa lawer iawn gwell—nid yn unig o ran y cyllid, gan fod cyllid, rwy’n meddwl, 7 y cant y pen yn uwch ar iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru nag yn Lloegr, ond yn y ffordd rydym yn gweld y gwasanaeth cyfan: y ffordd rydym yn ei ariannu, a sut rydym yn ceisio ei drefnu. Dyna pam y mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn ddangosydd mor bwysig o’r cynnydd. Rydym yn gweld bod angen i iechyd a gofal cymdeithasol weithio mwyfwy gyda’i gilydd—nid oherwydd bod mwy o angen a mwy o alw i’w weld, ond am ein bod yn credu bod pobl yn cael gwasanaeth gwell gyda gwell canlyniadau mewn gwirionedd.

Sut y mae’r bobl hynny’n cydweithredu ac yn gweithio gyda’i gilydd? Dyna pam y bydd y Gweinidog yn nodi, yn gynyddol, dros weddill y tymor hwn, sut y byddwn yn gweithredu’r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, meysydd gorfodol ar gyfer cydwethio, a’r meysydd lle rydym yn annog pobl i gydweithio hefyd. Os ydych eisiau meddwl am y gweithlu hefyd, mae’n iawn dweud bod hwn yn broffesiwn sydd dan gryn dipyn o bwysau. Nid yw’n waith hawdd ac yn aml, caiff gweithwyr cymdeithasol eu portreadu fel y bobl ddrwg pan fydd rhywbeth yn mynd o’i le. Mewn gwirionedd, mae angen mwy o bobl i werthfawrogi’r proffesiwn a chydnabod yr hyn y gallant ei wneud i helpu teuluoedd i aros gyda’i gilydd fel teulu, i wneud dewisiadau gyda’i gilydd, ac i helpu pobl i oresgyn rhannau anodd iawn o’u bywydau.

Rwy’n falch iawn o ddweud bod Cymdeithas Gweithwyr Cymdeithasol Prydain wedi cydnabod bod yr amgylchedd, yng Nghymru, yn llawer gwell i weithio ynddo na rhannau eraill o’r DU. Dyna’r proffesiwn ei hun yn siarad am realiti gweithio yma. Nid yw’n golygu ei bod yn hawdd yng Nghymru, nid yw’n golygu nad oes pwysau, ond yn bendant mae gennym well gwasanaeth a gwell system a gwell ymateb na’r hyn a welwch dros y ffin. Ein her yw sut rydym am barhau i wella, gan gadw mewn cof y gwirionedd anorfod y bydd gennym lai o arian i weithio gydag ef bob blwyddyn dros dymor y Cynulliad hwn.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Bydd Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 yn cyflwyno newidiadau enfawr i’r sector gofal cymdeithasol. Bydd gan y gweithlu gofal cymdeithasol cyfan safonau hyfforddiant gorfodol yn awr. Ar hyn o bryd mae yna lawer sy’n gweithio yn y sector gofal cartref yn debygol o fod angen hyfforddiant sylweddol er mwyn cyrraedd y safonau hyfforddi newydd. Hefyd, ceir prinder gweithwyr gofal cymdeithasol, yn enwedig ym maes gofal cartref. Pa waith ar gynllunio’r gweithlu y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gennym ddigon o leoedd hyfforddiant ar gael i ateb y galw a’n bod yn recriwtio a chadw staff mewn niferoedd digonol i ateb anghenion y sector yn y dyfodol?

Rwyf wrth fy modd yn eich clywed yn sôn am y Bil rheoleiddio ac arolygu, sef Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 bellach, sy’n cael ei chyflwyno gan y Gweinidog ac yn wir, y gwaith y mae’n bwrw ymlaen ag ef ar ddeall anghenion y gweithlu yn y dyfodol. Mae amrywiaeth o gamau gweithredu ar y gweill ac rwy’n siŵr y byddwch yn falch iawn o glywed diweddariadau pellach gan y Gweinidog maes o law. Os ydych am ddeall y manylion, rwy’n siŵr y byddai’n hapus i gyfarfod â chi.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Heb y traean o filiwn a mwy o ofalwyr di-dâl, byddai ein sector gofal cymdeithasol wedi ei orlwytho’n aruthrol. Amcangyfrifir bod gofalwyr di-dâl yn arbed dros £8 biliwn y flwyddyn i’r sector iechyd a gofal cymdeithasol. Canfu ymchwil gan yr Ymddiriedolaeth Gofalwyr nad yw 30 y cant o ofalwyr yn cymryd unrhyw seibiant, a bod 65 y cant o ofalwyr yn treulio’r ychydig seibiant a gânt yn gwneud gwaith tŷ. Mae angen seibiant rheolaidd ar ofalwyr os ydynt i gadw’n iach ac i allu parhau i ddarparu gofal. Heb seibiant, mae perygl i iechyd a lles gofalwyr a mwy o debygolrwydd y bydd y rhai y maent yn gofalu amdanynt yn gorfod cael eu derbyn i’r ysbyty neu ofal preswyl. Mae’r Ymddiriedolaeth Gofalwyr yn galw am sefydlu cronfa les i ofalwyr yng Nghymru i ddarparu seibiant i ofalwyr. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried sefydlu cronfa o’r fath? Wedi’r cyfan, mae’n bris bach i’w dalu o ystyried yr arbedion y mae 370,000 o ofalwyr Cymru yn eu sicrhau i’n GIG a’n gwasanaethau cymdeithasol bob blwyddyn.

Rwy’n siŵr y bydd Aelodau ar draws y Siambr yn cydnabod y gwerth sylweddol y mae gofalwyr yn ei roi, nid yn unig yn ariannol, ond hefyd o ran eu gallu i ddarparu gofal gan anwyliaid neu rywun y mae’r sawl sy’n derbyn gofal yn eu hadnabod. Bydd llawer ohonom yn yr ystafell hon, wrth gwrs, wedi cael profiad o fod yn ofalwyr i ffrindiau a/neu aelodau o’r teulu. Bydd yr Aelodau hefyd yn gwybod, rwy’n gobeithio, mai’r Gweinidog yw’r Gweinidog arweiniol ar gyfer gofalwyr ac yn wir, gan ei bod yn symud ymlaen ar y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, a’r strategaeth gofalwyr o’i mewn, mae yna ddealltwriaeth o’r ffaith fod gan ofalwyr yn awr, am y tro cyntaf, y gallu a’r hawl statudol i gael eu hanghenion hwy hefyd wedi’u hasesu gan y gwasanaethau cyhoeddus. Mae hwnnw’n gam go iawn ymlaen.

Felly, rwy’n disgwyl bod gofalwyr yng Nghymru—rwy’n sicr yn gobeithio y byddant yn gweld ac yn cydnabod ein bod yn cymryd camau cadarnhaol ymlaen. Gwn fod Gofalwyr Cymru mewn cysylltiad â’r Gweinidog ac rwy’n siŵr y bydd unrhyw gynigion sydd ganddynt yn cael eu hystyried o ddifrif gan y Gweinidog a minnau wrth i ni geisio deall sut y gallwn wella’r ddarpariaeth ar gyfer gofalwyr ymhellach, er mwyn eu galluogi i gael seibiant, ond i ddeall hefyd fod angen i chi weld y gofalwr a’r person y maent yn gofalu amdanynt fel unigolion a deall yr hyn y maent yn ei olygu gyda’i gilydd, ac i’w gilydd. Ond unwaith eto, os ydych yn dymuno cael trafodaeth fanylach ar hyn, rwy’n siŵr y byddai’r Gweinidog yn hapus iawn i ddod o hyd i amser i gael y drafodaeth honno gyda chi.

Diolch am y cwestiwn. Fel yr eglurais yn fy natganiad i’r Cynulliad ar 20 Medi, byddwn yn lansio ymgyrch recriwtio genedlaethol a rhyngwladol ar 20 Hydref i farchnata Cymru a GIG Cymru fel lle deniadol i feddygon hyfforddi, gweithio a byw ynddo.

Mae prinder meddyg yn effeithio ar bob ardal drwy’r wlad, fel y clywsom eisoes, ond yn y Rhondda, mae gennym broblem arbennig o ddifrifol, sydd wedi peri i Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf sefydlu gwefan benodol i ddenu meddygon i’n hardal. Er eich bod yn dal i wadu’r hyn y mae’r ystadegau yn dweud, fel y gwelsom yn awr yn eich ateb i fy nghyd-Aelod, Rhun ap Iorwerth, gwelwyd gostyngiad o 44 yn nifer y meddygon ysbyty a gyflogid gan Cwm Taf rhwng 2014 a 2015, sef, wrth gwrs, y dyddiad diwethaf y mae gennym ffigurau ar ei gyfer. Mae hon yn golled aruthrol mewn blwyddyn yn unig. Mae nifer y meddygon ysbyty a gyflogir gan Cwm Taf bellach yn is nag yr oedd yn 2009. Rydych wedi dweud o’r blaen fod hon yn nifer fwy nag erioed o feddygon. Ai dyma sut beth yw’r nifer uchaf erioed o feddygon yn y Rhondda? A ydych yn awr yn difaru gwneud y datganiad hwnnw i mi yn gynharach yr haf hwn, neu a ydych yn dal i wadu?

Nid yw’n fater o wadu, ac mae yna her i ni o ran sut y siaradwn am iechyd a gofal cymdeithasol mewn modd aeddfed yn y Siambr hon, a sut rydym yn deall beth sydd angen i ni ei wneud i wella canlyniadau i bobl sy’n cael gofal a gwella—nid cynyddu’r nifer yn unig—y modd y trefnir y gweithlu.

Rwy’n hynod o falch o gydnabod y mentrau y mae meddygon yn y Rhondda yn eu rhoi ar waith. Rwy’n meddwl bod gwefan Docs Rhondda yn fenter ardderchog ar gyfer meddygon y Rhondda, ac mae’n neges gadarnhaol ynglŷn â’r hyn y mae byw a gweithio yn y Rhondda yn ei olygu a beth y maent yn ei wneud mewn gwirionedd. Er enghraifft, mae eu recriwtiaid diweddaraf yn siarad am yr hyn y maent yn ei wneud ac maent yn sôn am ble y maent yn arbed amser, i gleifion ac i feddygon.

Rwy’n credu’n wirioneddol fod yna gydbwysedd yma rhwng dweud, ‘Sut rydym yn dwyn y Llywodraeth a’r bwrdd iechyd i gyfrif? Sut rydym yn gofyn cwestiynau anodd a lletchwith fel rhan o’r hyn rydym yn ei wneud?’ ac ar yr un pryd, sicrhau nad ydym yn dweud yn syml, ‘Mae popeth yn ofnadwy ac nid oes dim yn newid.’ Rwy’n gadarnhaol ynglŷn â’n sefyllfa mewn gwirionedd am ein bod yn cydnabod yr heriau sydd gennym. Rydym yn cydnabod y darlun sy’n ein hwynebu ac rydym yn cydnabod y meysydd lle mae’n her go iawn i newid y meysydd lle trefnir y gwasanaeth o ofal sylfaenol i ofal eilaidd, mewn gofal sylfaenol ac arbenigol, a’r hyn sydd angen i ni ei wneud i gael y gobaith gorau posibl o ddenu pobl i ddod i Gymru i hyfforddi, i weithio ac i fyw.

Rwy’n edrych ymlaen at y cam nesaf yn ein hymgyrch. Rwy’n edrych ymlaen at ddychwelyd i’r Siambr hon yn y blynyddoedd i ddod i edrych ar yr hyn rydym wedi llwyddo i’w gyflawni mewn gwirionedd ac i ddweud yn onest lle rydym wedi llwyddo i weithio gyda’n partneriaid, ac yn yr un modd, i gydnabod beth arall sydd angen i ni ei wneud. Bob blwyddyn, byddwn yn gwybod beth sydd angen i ni ei wneud mewn marchnad recriwtio hynod o anodd a sefyllfa hynod o anodd ar draws y DU, gan gadw mewn cof y darlun o wasanaethau cyhoeddus a rhethreg Llywodraeth y DU a fydd yn effeithio arnom ninnau hefyd, pan fo’n effeithio ar bobl eraill sy’n gofyn, ‘A wyf fi eisiau dod i weithio mewn system gofal iechyd lle mae neges Llywodraeth y DU yn dweud eich bod ond yn cael croeso am gyfnod penodol o amser yn unig?’ Byddwn yn parhau i fod yn ddibynnol ar recriwtio rhyngwladol yn ogystal â gwneud mwy o’r hyn y gallem ac y dylem ei wneud i sicrhau bod pobl yng Nghymru a’r DU yn cael gyrfa go iawn a rhan wirioneddol mewn addysg a hyfforddiant meddygol, ac wrth fyw a gweithio fel meddygon yn ein gwlad.

Yn ogystal â mynediad amserol at feddyg teulu, rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod mynediad teg hefyd yn hanfodol. A yw’n ymwybodol o raglen beilot sydd ar waith yn Lloegr lle mae cleifion yn cael eu hannog yn weithredol i dalu i neidio’r ciw am apwyntiad gan feddyg teulu’r GIG? A fyddai’n cytuno nad oes lle i’r math hwnnw o arfer yn y GIG yma yng Nghymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn ac am dynnu sylw at y mater hwn. Deallaf mai enw’r cwmni yw Doctaly ac mae’n gweithredu yn ardal Llundain, ond maent yn bwriadu ehangu. Rwy’n rhannu eich teimladau’n llwyr—nid wyf yn meddwl bod unrhyw le i hyn yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru. Ni fyddai’n rhywbeth y byddem yn ei ariannu neu’n ei annog yma yng Nghymru. Rydym yn credu mewn ethos gwasanaeth cyhoeddus i’n gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru. Rydym yn cynnal gwerthoedd ac egwyddorion craidd ar gyfer staff ym mhob man, ac nid oes unrhyw ffordd y byddwn yn annog neu’n cefnogi dulliau o’r fath yma yng Nghymru. Ein her yw sut i wella’r gwasanaeth ar gyfer y boblogaeth gyfan, nid sut i roi mantais i bobl ag arian allu manteisio ymhellach ar system sydd yma i wasanaethu pob un ohonom.

Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw’r hen fodel gofal sylfaenol mor ddeniadol i lawer o feddygon ifanc, yn enwedig y gost gyfalaf uchel, er enghraifft, sy’n rhaid iddynt ymrwymo iddi mewn partneriaeth. Hefyd, mae llawer o feddygon teulu ifanc eisiau parhau at lefel o arbenigedd ac unwaith eto, oni bai bod yna bractisau mwy o faint, gall hyn fod yn anodd iawn. Mae’n ymddangos i mi fod y ddau faes hwn yn llawn o gyfleoedd i ddatblygu yma yng Nghymru ac yn ei gwneud yn arbennig o ddeniadol i feddygon teulu.

Rwy’n meddwl bod y rheini’n bwyntiau hollol deg a rhesymol i’w gwneud. Rydym yn cydnabod y gall y model hŷn weithio i rai pobl, ond mae gan wahanol feddygon flaenoriaethau gwahanol—newid yn y gweithlu a newid o ran yr hyn y mae pobl am ei wneud. Er enghraifft, mae’n fwy na’r ffaith fod yna fwy o fenywod sy’n feddygon—mewn gwirionedd, mae dynion sy’n feddygon eisiau treulio mwy o amser gyda’u teuluoedd hefyd. Felly, fe welwch bobl sy’n meddwl ei bod hi’n bwysig eu bod o gwmpas pan fydd eu plentyn yn tyfu i fyny, a phe baech yn mynd yn ôl 50 mlynedd, efallai na fyddai hynny wedi bod yn flaenoriaeth mewn gwirionedd. Felly, mae deall sut a pham rydym yn newid y model yn wirioneddol bwysig.

Nid yw’n fater syml o dorri ein cot yn ôl y brethyn. Mae’n ymwneud mewn gwirionedd â dweud, ‘Sut rydym yn gwella canlyniadau i bobl er mwyn gwneud yn siŵr ei bod yn wlad fwy deniadol i bobl fyw a gweithio ynddi?’ Rwyf wedi cael fy meirniadu rywfaint gan Aelodau yn y Siambr hon o’r blaen am ddweud mai dyfodol gofal sylfaenol bron yn sicr fydd nifer lai o sefydliadau—uno sefydliadau a/neu ffederasiynau—lle y dylai fod mwy o botensial i barhau i ddarparu gwasanaeth lleol gyda meddygon y mae pobl yn eu hadnabod ac yn ymddiried ynddynt, ond a fydd yn darparu gwasanaethau gwahanol er mwyn symud mwy o ofal i mewn i’r sector sylfaenol.

Cam cyffrous a chadarnhaol iawn ymlaen, rwy’n credu, yw’r ffederasiwn sy’n digwydd mewn un clwstwr ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle mae meddygon wedi dod at ei gilydd. Maent wedi ffurfio eu model dielw eu hunain i ddeall sut y gallant redeg a rheoli eu gwasanaethau mewn ffordd fwy cyfannol. Dylai hynny ei gwneud yn haws i feddygon newydd ddod i mewn, a pheidio â gorfod prynu cyfran o eiddo, ac i ddeall sut bethau fydd y partneriaethau hynny yn y dyfodol. Mae yna gwestiynau i ni ynglŷn â’r ffordd rydym yn defnyddio cyllid cyfalaf i adnewyddu’r ystad gofal sylfaenol a beth y mae hynny wedyn yn ei olygu i’r bobl sy’n gweithio yn y gwasanaeth a darparu a chyflenwi’r hyn rwy’n gobeithio y bydd yn wasanaeth estynedig a mwy amrywiol sy’n dal i ddiwallu anghenion pobl ym mhob cymuned ledled y wlad.

Gwnaf. Ein strategaeth ar gyfer Cymru, ‘Iechyd a Gofal Gwybodus’, yw ein gweledigaeth hirdymor ar gyfer gweithredu ffyrdd newydd o ddarparu gofal trwy fanteisio ar dechnolegau digidol, gan gynnwys telefeddygaeth, er mwyn gwella iechyd a lles cleifion.

Thank you. I have a question about the need for broadband providers to ensure that those who require a high standard of broadband connectivity for telemedicine needs actually receive it. I know of a community on Ynys Môn—a whole community—that are without superfast broadband. Within that community there is a family where the husband has had a diagnosis of spinocerebellar ataxia 6, which is a very rare disease as I understand it, with only about 18 people in the whole of the United Kingdom suffering with it, and which impacts his ability to speak. He’s waiting for a communication device that will help him to put words together, but you have to have good connectivity or access to the broadband service in order to be able to use it. The whole community requires broadband. I’m doing what I can to put pressure on Openreach, but what pressure can the Cabinet Secretary for health, perhaps in collaboration with the Minister for Skills and Science, bring to bear on Openreach in order to ensure that they look again at the issue given that an individual’s health is at risk?

Diolch i chi am y cwestiwn a’r pwynt penodol a grybwyllwyd gennych. Rydym yn cydnabod bod potensial mawr gan deleiechyd ar gyfer y dyfodol ac rydym yn meddwl ei bod yn ffordd dda o ddarparu gwasanaethau arbenigol i bobl er mwyn sicrhau bod pobl yn cael gofal yn agosach at adref. Yn aml, nid oes angen i chi deithio, ac mae hynny’n rhan fawr o’r fantais, ac rydym wedi’i weld ym menter gydweithredol canolbarth Cymru. O ran y pwynt penodol a wnewch, mewn gwirionedd rwy’n cyfarfod â’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth yn nes ymlaen heddiw ac mae gennym ystod o bynciau i’w trafod, a bydd mynediad band eang yn un ohonynt. Mae hyn yn rhywbeth lle mae gennym lawer i fod yn falch ohono yn y ffordd rydym yn cyflwyno mynediad band eang ledled Cymru, mewn gwahanol gymunedau, ond mae deall ym mha ardaloedd y mae’n anos cael mynediad ato yn rhan allweddol o’r hyn rydym am ei wneud i sicrhau bod gofal iechyd yn parhau i fod yn gwbl deg ac yn hygyrch yn seiliedig ar angen, yn hytrach nag ar hap yn ddaearyddol. Felly, mae’r rhain yn faterion rydym yn awyddus i gael trafodaeth yn eu cylch i ddeall yr hyn y gallwn ei wneud yn gadarnhaol i symud pethau yn eu blaen. Os hoffech ysgrifennu ataf gyda manylion am y ddeiseb, byddaf yn hapus i edrych ar hynny a chael y drafodaeth honno gyda chi wedyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae telefeddygaeth yn agwedd bwysig o ofal iechyd modern, sy’n helpu i gael y driniaeth a’r diagnosis cywir i’r bobl iawn ar yr adeg iawn, yn y lle iawn, ond gall hefyd, fel y dywedoch, helpu i leihau’r angen i gleifion fynychu eu meddygfeydd meddygon teulu yn y cnawd mewn ardal anghysbell, neu hyd yn oed i lanio mewn adran ddamweiniau ac achosion brys fel yr unig ddewis sydd ar ôl iddynt. Felly, a gaf fi ofyn iddo, ar y thema honno: a wnaiff ymuno â mi i groesawu’r lansiad, ddoe ddiwethaf, a chyflwyniad newydd y gwasanaeth di-frys 111 ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Chastell-nedd, a chytuno â mi fod hyn hefyd yn rhan o helpu’r cyhoedd i gael mynediad at y lefel fwyaf priodol o ofal ar gyfer eu hanghenion o fewn yr amser iawn, ac y dylai’r gwasanaeth hwn hefyd leihau’r pwysau ar feddygon teulu ac ar adrannau damweiniau ac achosion brys?

Gwnaf, rwy’n hapus iawn i gydnabod hynny, ac rwy’n falch fod rhywun wedi nodi lansiad y gwasanaeth 111. Mae wedi cael ei ddatblygu ar gefn yr hyn sydd wedi gweithio a’r hyn nad yw wedi gweithio yn Lloegr hefyd gan grŵp prosiect yma yng Nghymru. Rwy’n hynod o falch o gydnabod y gefnogaeth wirioneddol a gafwyd gan yr ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans, gan ofal eilaidd, ond hefyd gan feddygon teulu a gweithwyr iechyd proffesiynol gofal sylfaenol yn ogystal. Felly, rydym wedi cael cefnogaeth i’r model rydym yn ei weithredu ac rwy’n meddwl y bydd yn golygu y gall pobl gael gofal a chyngor ar y ffôn neu ar-lein a gwneud hynny’n llawer haws iddynt. Felly, rwyf hefyd yn cytuno y dylai olygu y bydd amser yn cael ei ryddhau i feddygon teulu, a dylai hefyd olygu, rwy’n gobeithio, y bydd llai o bobl yn cyrraedd adrannau damweiniau ac achosion brys yn amhriodol pan ellir ymdrin â’u hanghenion gofal mewn mannau eraill. Caiff ei gyflwyno yn gyntaf yn ardal Abertawe Bro Morgannwg; mae ym Mhen-y-bont a Chastell-nedd, fel y gwyddoch, a dylai gael ei gyflwyno wedyn yn ardal Abertawe ar ôl hynny. Felly, rwy’n wirioneddol gadarnhaol ynglŷn â’r datblygiad hwn ac edrychaf ymlaen at roi’r newyddion diweddaraf i’r Aelodau yn y flwyddyn newydd am y canlyniadau a’r adborth o’r cynllun peilot cychwynnol hwn, ac rwy’n meddwl o ddifrif fod hyn yn mynd i fod yn rhywbeth y gallwn fod yn wirioneddol falch ohono ac y bydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol a chadarnhaol i gymunedau ac etholaethau ar draws y wlad.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae adolygiadau diweddar o’r llenyddiaeth wedi cadarnhau bod teleseiciatreg yr un mor effeithiol ag ymgynghoriadau seiciatrig wyneb yn wyneb ar gyfer gwneud asesiad diagnostig, a’i fod cystal, o leiaf, ar gyfer trin anhwylderau megis iselder ac anhwylder straen wedi trawma, a gall fod yn well na thriniaeth wyneb yn wyneb i rai grwpiau o gleifion, yn enwedig plant, cyn-filwyr a rhai sy’n dioddef o agoraffobia. A oes rhywfaint o’ch 12 y cant o fuddsoddiad mewn iechyd meddwl wedi’i ddefnyddio yn y modd hwn?

Pan fyddaf yn edrych ar ddatblygiadau ar gyfer telefeddygaeth a theleiechyd, nid wyf yn ei rannu’n syml yn ôl y llinellau penodol hynny yn y gyllideb. Rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud a pha seilwaith sydd ei angen i wneud yn siŵr y gall pobl ddefnyddio’r gwasanaeth hwnnw. Er enghraifft, mewn gofal llygaid, mae gennych angen penodol am gamerâu, ond os ydych yn siarad am fynediad at therapïau siarad, yna mae angen math gwahanol o ddylanwad arnoch, nad yw’n ymwneud yn unig â’r therapi siarad ei hun. Ond rwy’n awyddus i ddeall beth y gallwn ei wneud, pa mor gyflym y gallwn ei wneud a pha mor gyson y gallwn ei wneud er mwyn cyflwyno ymarfer effeithiol. Felly, mae gennyf ddiddordeb arbennig yn y maes hwn ac mewn eraill wrth fwrw ymlaen â thelefeddygaeth yma yng Nghymru.

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan a phartneriaid eraill i ddarparu gwasanaethau iechyd o ansawdd uchel i bobl Torfaen sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau posibl i bobl Torfaen.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am gyfarfod â mi ar sawl achlysur ers eich penodiad i drafod y ganolfan gofal arbenigol a chritigol a gynlluniwyd ar gyfer Cwmbrân. Fodd bynnag, erys y ffaith fod yr achos busnes ar gyfer yr ysbyty wedi bod gyda Llywodraeth Cymru ers blwyddyn yn awr, a chi bellach yw’r pedwerydd Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am wneud penderfyniad ar yr hyn sy’n ddatblygiad hollbwysig, nid yn unig ar gyfer fy etholwyr yn Nhorfaen, ond ar gyfer Gwent gyfan. Yn wir, fel y gwyddoch, mae’r datblygiad yn rhan sylfaenol o gynllun de Cymru. Pan ofynnais i chi am hyn yn y pwyllgor iechyd yn ddiweddar, fe ddywedoch eich bod yn disgwyl cael cyngor ac y byddech yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau erbyn y toriad hanner tymor, ac eto, ddoe, dywedodd y Prif Weinidog fod penderfyniad i’w ddisgwyl erbyn diwedd y flwyddyn hon. Mae fy etholwyr bellach wedi cael addewid o ysbyty newydd ers dros ddegawd. Pa bryd y gallwn ddisgwyl penderfyniad terfynol ar hyn?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn, ac rwy’n cydnabod ei bod wedi dod â’r mater hwn yn daer ac yn gyson i sylw’r Siambr ers mwy nag un tymor, yn ogystal ag yn y cyfarfodydd rwyf wedi bod yn hapus i’w cael gyda chi ac amryw o Aelodau etholaethau eraill yng Ngwent sydd wedi trafod y mater gyda chi. Dywedais yn y pwyllgor iechyd fy mod yn cydnabod bod angen sicrwydd, fy mod yn cydnabod yr amser y mae wedi’i gymryd i gyrraedd y pwynt hwn ac mai fi yw’r pedwerydd Gweinidog iechyd y cyflwynwyd y mater hwn iddynt er mwyn ceisio dod i ryw fath o benderfyniad. Rwy’n awyddus i ddarparu sicrwydd ac rwyf wedi cadw at yr amserlen a nodais yn y pwyllgor: o fewn yr hanner tymor hwn, rwy’n disgwyl cael cyngor i fy ngalluogi i wneud penderfyniad. Rwy’n cydnabod nad mater i Went yn unig yw hyn, a’i fod yn rhan o raglen de Cymru. Felly, rhaid i mi ddeall pa effaith a gaiff hyn, nid yn unig ar ofal iechyd lleol i etholwyr sy’n byw yng Ngwent, ond pa effaith a gaiff ar yr ystod ehangach o wasanaethau y mae angen i ni eu cael ar draws de Cymru, i wneud yn siŵr fod ein gwasanaethau gofal iechyd yn addas ar gyfer y dyfodol. Rwy’n cydnabod yr effaith yn lleol, yn rhanbarthol ac yn genedlaethol. Rwy’n benderfynol o gadw at yr amserlen honno ac i roi hyder i chi ac i Aelodau eraill nad yw hyn wedi cael ei roi o’r neilltu. Mae hyn yn rhywbeth sy’n bendant ar flaen fy meddwl, ac rwy’n disgwyl cadw at yr amserlen a nodais wrthych yn y pwyllgor, sef y dylwn fod wedi cael cyngor erbyn diwedd y mis hwn, a byddaf yn gwneud penderfyniad.

Canfu adroddiad y llynedd gan yr elusen Gofal, sy’n arwain ar iechyd a lles meddyliol yng Nghymru fod 59 y cant o’r ymatebwyr yn barnu bod mynediad at wasanaethau alcohol statudol yn Nhorfaen yn gymedrol, yn wael neu’n wael iawn. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu fy mhryder ynglŷn â’r canlyniadau hyn, ac a wnaiff gytuno bod angen i ni adolygu’r gwasanaethau triniaeth hyn i weld beth y gellir ei wneud i’w gwella yn Nhorfaen a Dwyrain De Cymru?

Mae’n bwysig deall barn y bobl sy’n defnyddio gwasanaeth, o ran yr hyn sy’n gweithio a’r hyn nad yw’n gweithio hefyd; mae’n rhan bwysig o wella gwasanaethau. Felly, mae angen i ni wrando ar lais defnyddwyr y gwasanaeth i ddeall yr hyn nad yw’n gweithio. Fe grwpioch chi’r bobl hynny sy’n ystyried bod y gwasanaeth yn gymedrol, gyda’r rhai sy’n ei ystyried yn llai na chymedrol. Felly, ni fyddwn yn meddwl bod y ffigur canrannol cychwynnol yn adlewyrchiad hollol deg o ansawdd y gwasanaeth, ond byddwn yn disgwyl i’r bwrdd iechyd a’u partneriaid—gan fod llawer o’r ddarpariaeth hon yn digwydd gyda phartneriaid trydydd sector—edrych yn feirniadol ar lais y defnyddiwr a deall beth fydd angen iddynt ei wneud i weithio gyda’r defnyddiwr er mwyn deall sut y gallant wella’r gwasanaeth.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wella darpariaeth gwasanaethau tiwmorau neuroendocrin yng Nghymru. Mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi cynnal adolygiad trylwyr o wasanaethau de Cymru ac mae bellach yn gweithio ar weithredu gwelliannau.

Ysgrifennydd y Cabinet, daeth etholwyr sy’n poeni am yr oedi mewn atgyfeiriadau ar gyfer tiwmorau niwroendocrin i gysylltiad â mi. Pa sicrwydd y gallwch ei roi bod atgyfeiriadau o’r fath yn digwydd o fewn yr amserlenni a’r canllawiau a argymhellwyd gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru?

Diolch am y cwestiwn. Yng ngogledd Cymru, mae pobl yn gwneud defnydd o wasanaeth arbenigol yn Lerpwl ac nid oes problem benodol gyda mynediad. Yr her yma yn ne Cymru yw sut—. Mae modd i bobl gael mynediad at wasanaethau yn Lloegr os ydynt yn dymuno gwneud hynny wrth i ni weithio ar fodel yma. Mae’n wasanaeth arbenigol ac mae’n gymharol brin. Yr her oedd gweithio drwy’r argymhellion blaenorol. Cawsom gyfarfod rhanddeiliaid ym mis Medi—dair wythnos yn ôl yn llythrennol. Mae hynny wedi cael ei ddwyn ymlaen, ac rwy’n disgwyl y bydd bwrdd rheoli Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn gwneud penderfyniad wedyn ynglŷn â chyflwyno’r model gwasanaeth yn y dyfodol.

Rwy’n cydnabod nad yw hyn wedi bod mor gyflym ag y byddai pobl yn y gwasanaeth a chleifion am iddo fod, ond mae yna gydnabyddiaeth fod angen gwneud penderfyniad ac yna mae angen i bobl fwrw ymlaen â chyflwyno’r model hwnnw ar gyfer y dyfodol. Ar hyn o bryd, rwy’n credu bod pobl yn teithio ymhellach nag y gallent ac y dylent ei wneud efallai. Dylai cael gwasanaeth arbenigol priodol wedi’i drefnu yn y modd hwn olygu mewn gwirionedd y gallwn wella canlyniadau i bobl yn ogystal â mynediad.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae yna amryw o densiynau wedi bod yn y system, yn amlwg, yn dibynnu ar ble rydych yn byw yng Nghymru, o ran pa bryd y gallech gael eich gweld. Ceir rhai enghreifftiau o arfer rhagorol ac yna mewn ardaloedd eraill, mae yna oedi wrth symud drwodd i’r llwybr triniaeth a gwasanaethau canser. Rydym wedi cynnig ar sawl achlysur—ac mae wedi cael ei brofi’n ymarferol mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig—pe bai uwch oncolegydd yn cael ei benodi i gael trosolwg cenedlaethol er mwyn ysgogi gwelliannau mewn gwasanaethau canser, gallai hyn fod yn welliant buddiol o ran amseroedd aros ac o ran darparu gwasanaethau canser yn gyffredinol ledled Cymru.

Beth fyddai eich barn ar bennu unigolyn gyda’r cefndir clinigol angenrheidiol i’ch cynorthwyo yn eich rôl, a’ch swyddogion, wrth fwrw gwelliant yn ei flaen ar amseroedd aros canser, fel bod modd cael gwared ar y loteri cod post o’r system, i’r graddau sy’n bosibl?

Ar y rhan benodol ar diwmorau niwroendocrin, mae gennym lwybr ymlaen lle ceir arweinyddiaeth glinigol a chydnabyddiaeth o’r hyn sydd angen i ni ei wneud. Rydym yn disgwyl y canlyniad gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru. Rwy’n credu eich bod yn gofyn cwestiwn ehangach o lawer am wasanaethau canser yn gyffredinol. Wrth gwrs, nodais ddoe—nid wyf yn siŵr a oeddech yn ôl ar y pryd—fod y cynllun cyflawni ar gyfer canser yn cael ei adnewyddu. Bydd yn cael ei lansio cyn diwedd y flwyddyn galendr ac mae hwnnw’n darparu ar gyfer arweinyddiaeth gwasanaethau ac arweinyddiaeth glinigol. Ac yn bwysicach, mae’r trydydd sector yn rhan o hynny hefyd.

Yr her yw pa un a oes gennym arweinydd clinigol cenedlaethol fel y nodwyd, ac a fydd hynny mewn gwirionedd yn ysgogi gwelliant. Ond rwy’n credu, o ystyried y gwaith sydd wedi’i wneud ar ei adnewyddu ac o ystyried y—. Yn y gymuned glinigol yng Nghymru yn y gwasanaethau canser, mae yna undod pwrpas go iawn a chredaf fod proses y cynllun cyflawni wedi ein helpu i sicrhau hynny. Felly, nid wyf yn credu ei fod yn ymwneud ag arweinydd clinigol cenedlaethol ar gyfer y maes neu benodi oncolegydd penodol. Mae’n ymwneud mewn gwirionedd â dweud: pan gawn y cynllun, sut rydym yn ei gyflwyno’n gyflym ac yn gyson, a pha ddiwygiadau sydd angen i ni eu gwneud o ran y ffordd y darparwn y gwasanaethau hynny, mewn gofal sylfaenol, gyda chymorth oncoleg gofal sylfaenol, yn ogystal â’r hyn sydd angen i ni ei wneud mewn gofal eilaidd a thros y llwybr cyfan? Felly, mae llawer i ni ei wneud ac rwy’n obeithiol y gallwn wneud hynny yn ystod y tymor hwn a chael mynediad gwell, a gwell canlyniadau hefyd i bobl yma yng Nghymru.

Mae cynyddu lefelau gweithgarwch corfforol yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Rydym yn ymdrin â hyn drwy ddeddfwriaeth, polisïau ac ystod o ymyriadau. Rydym wedi ymrwymo i ddatblygu strategaeth iach a gweithgar drawsbynciol, sy’n nodi sut y byddwn yn gwneud y gorau o effaith y cyfan rydym yn ei wneud.

Thank you for that answer, Minister. Of course, as I’ve mentioned already in the committee, being fit means a reduction in your blood pressure of about 30 per cent, a reduction in blood sugar levels of about 30 per cent, a reduction in your cholesterol level of about 30 per cent and weight loss of about 30 per cent as well. Now, there is no tablet on the face of the earth that can compete with those figures. So, could you emphasise how easy it is in terms of fitness? A lot of people—what stops them is thinking, ‘Oh, I have to buy some expensive gym membership somewhere and I have to buy the specialist equipment and clothes and so forth’. It’s about walking 10,000 steps a day. Could you emphasise how easy it is, essentially, to be fit? Thank you.

Diolch yn fawr i chi am y cwestiwn. Rwy’n meddwl bod ein Deddf teithio llesol yn enghraifft wych o sut rydym yn ceisio bwrw ymlaen â’r rhan benodol honno o’r agenda o ran ceisio gwneud Cymru yn lle gwirioneddol hawdd a hygyrch—i gerdded a beicio fod yn ddewis cyntaf ar gyfer teithiau byrrach. Cyfarfûm â’n bwrdd teithio llesol y bore yma. Cefais fy ysbrydoli’n fawr gan ddyfnder y profiad, y wybodaeth a’r arbenigedd sydd gennym ar ein bwrdd a’u hymrwymiad llwyr i helpu Llywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â’n Deddf teithio llesol, a hefyd ein cynllun teithio llesol, sy’n drawsbynciol, ar draws y Llywodraeth i gyd. Er enghraifft, mae yna gamau gweithredu o fewn hynny i’r Gweinidog addysg a chamau gweithredu ar gyfer cynllunio ac yn y blaen, yn ogystal. Felly, cyn hir byddaf yn ysgrifennu at fy nghyd-Aelodau, i dynnu sylw at yr hyn sydd yn y cynllun ym mhob un o’r adrannau hynny, gan fy mod yn credu ei bod yn bwysig iawn i’r Ddeddf teithio llesol, yn enwedig, gael ei gyrru ymlaen mewn modd trawsbynciol ar draws y Llywodraeth.

Finally, question 8, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n gwybod eich bod yn ymwybodol, ar lawr gwlad, yn Llanharan a Phencoed, fod galwadau cynyddol, yn enwedig—

Mae angen i chi ofyn y cwestiwn.

O, fy ymddiheuriadau. A wnaiff y Gweinidog—[Chwerthin.]

Diolch am y cwestiwn. Mae byrddau iechyd prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a Chwm Taf yn gweithio gyda’i gilydd ar wasanaethau gofal sylfaenol ym Mhencoed a Llanharan. Maent yn sefydlu gweithgor ar y cyd i edrych ar ffyrdd newydd o ddiwallu angen lleol yn well.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Dyna’r ail dro i mi wneud hynny; fe geisiaf beidio â’i wneud eto. Mae’n wych clywed am y gwaith sy’n digwydd ar lawr gwlad, ac mae llawer o hynny wedi cael ei ysgogi gan drigolion lleol a hefyd gan arweiniad unigolion lleol fel y cynghorwyr Geraint Hopkins, Roger Turner ac eraill. Ond a gaf fi ofyn iddo gadw llygad ar hyn yn benodol, gan fod poblogaeth Llanharan yn tyfu a thyfu? Mae yna anghenion hefyd yn ardal Pencoed. Ond yn amlwg, yr hyn sydd ei angen yw rhywbeth sy’n fodern, sy’n darparu nid yn unig gwasanaethau meddygon teulu, ond gwasanaeth ehangach gweithwyr iechyd proffesiynol cysylltiedig yn ogystal, sy’n gwneud yn union yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio ei wneud, sef cadw pobl yn agosach at eu cartrefi, yn iach ac yn heini, ac i beidio â’u cael yn glanio yn yr adrannau damweiniau ac achosion brys am fod eu ffitrwydd a’u hiechyd yn dioddef. Felly, os gwelwch yn dda, cadwch lygad barcud ar hyn. Mae’n wych clywed am y gwaith sy’n digwydd, ond os gwelwch yn dda, bydd unrhyw beth y gall ei wneud i’w annog yn cael croeso mawr.

Diolch. Rwy’n cydnabod bod twf wedi’i gynllunio yn y boblogaeth yn yr ardal dan sylw ac mae heriau ynglŷn â’r model gwasanaeth cyfredol sy’n cael ei ddarparu, a hefyd yr ystad. Rydych yn iawn; roedd yna ddynodiad mewn cwestiynau blaenorol y bydd y ffordd rydym yn defnyddio’r ystad gofal sylfaenol yn bwysig ar gyfer y model a ddarparwn—ar gyfer meddygon teulu, ond hefyd ar gyfer y cyhoedd a’r hyn y gallant ddisgwyl ei gael yn hynny. Rwy’n cydnabod yr hyn a ddywedwch am y ddau aelod lleol, ac rwy’n falch nad ydych wedi rhoi cynnig ar ganu yn y ffordd y mae Geraint yn aml yn ei wneud—er bod ganddo lais gwych. Ond rwy’n meddwl ei bod hi’n bwysig cadw llygad ar yr hyn sy’n digwydd, ac rwyf wedi cael trafodaethau gyda chadeiryddion y ddau fwrdd iechyd dan sylw. Mae’n fater sy’n ymwneud â ffiniau, oherwydd bod y cymunedau rydym yn sôn amdanynt yn pontio’r ffin anweledig honno. Felly, rwy’n disgwyl cael gwybod yn iawn beth sy’n digwydd ac rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda chi a rhanddeiliaid eraill i sicrhau dyfodol gwell i ofal sylfaenol yn y rhan hon o Gymru.

Thank you to the Cabinet Secretary.

I’ve accepted an urgent question under Standing Order 12.66 and I call on Darren Millar to ask the urgent question.

Gwnaf. Roedd Llywodraeth Cymru wedi cael gwybod am y sefyllfa hon gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yr wythnos diwethaf. Rwyf wedi cael fy sicrhau bod y bwrdd iechyd wedi rhoi camau ar waith i sicrhau diogelwch cleifion, ac mae ymchwiliad i’r honiadau wedi dechrau.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Roedd hwn yn amlwg yn newyddion a oedd yn peri pryder pan ddaeth yn amlwg ddoe yng ngogledd Cymru, yn enwedig o ystyried y ffaith fod y llwch heb setlo eto ar sgandal Tawel Fan, a achosodd y fath ysgytwad, wrth gwrs, i bobl gogledd Cymru y llynedd. Rwyf fi, fel chithau, yn croesawu’r camau a gymerwyd gan y bwrdd iechyd hyd yn hyn, dros y dyddiau diwethaf. Wrth gwrs, mae’n hanfodol yn awr eu bod cyfyngu cymaint â phosibl ar yr aflonyddwch i’r cleifion agored i niwed sy’n dal yng ngofal yr uned arbennig ac yn rhoi gwybod i anwyliaid pobl ynglŷn ag unrhyw ddatblygiadau.

Ond a gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa sicrwydd y gallwch ei roi i bobl gogledd Cymru nad oes yna broblem fwy cyffredinol gyda gwasanaethau iechyd meddwl ar draws y rhanbarth? Nid yw hwn ond y diweddaraf o nifer o adroddiadau a phryderon sy’n cael eu crybwyll ynglŷn ag ansawdd y gofal ac yn wir, yr amgylchedd lle mae pobl yn derbyn gofal mewn gwahanol unedau ar draws gogledd Cymru. A allwch ddweud wrthym hefyd a yw nifer y gwelyau yng ngogledd Cymru yn addas, yn eich barn chi, i ateb anghenion y boblogaeth yno? Ac a allwch ddweud wrthym, o ystyried bod y bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig, a’i fod yn destun mesurau arbennig yn rhannol oherwydd y problemau yn y gwasanaethau iechyd meddwl yn y rhanbarth, pryd ar y ddaear y gwelwn strategaeth iechyd meddwl yng ngogledd Cymru fel y gallwn gael y math o sicrwydd ynglŷn â dyfodol y gwasanaethau yn y rhanbarth hwnnw, ac y gallwn ddwyn y bwrdd iechyd, ac yn wir, chi fel Ysgrifennydd y Cabinet, i gyfrif am gyflawni’r strategaeth honno? Nid yw’r sefyllfa bresennol yn dderbyniol. Mae’n bwysig fod pobl yn cael y sicrwydd hwn. Ar hyn o bryd, rwy’n ofni bod cwestiynau mawr i’w gofyn ynglŷn â’r gwasanaethau hyn yn y rhanbarth.

Nid wyf yn credu ei bod yn ddefnyddiol cyfeirio’n ôl at y digwyddiadau penodol yn Nhawel Fan fel rheswm i ladd ar y gwasanaeth yn gyffredinol yng ngogledd Cymru. Gwnaed honiad difrifol am ofal cleifion, ac rwy’n falch, mewn gwirionedd, fod yr aelod o staff wedi teimlo y gallai dynnu sylw at y mater. Gweithredodd y bwrdd iechyd yn gywir ac yn briodol. Rwy’n credu bod hynny’n arwydd o’r hyn a ddylai fod wedi digwydd yn y gorffennol, ac ni ddigwyddodd mewn rhai mannau. Mae hynny, rwy’n meddwl, yn dangos rhywfaint o gynnydd a chydnabyddiaeth o’r hyn sydd angen ei newid.

Mae’r bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig, fel y mae pawb yn gwybod o’r diweddariadau a roddais yn agored yn y Siambr hon ac yn ysgrifenedig. Mae angen i wasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru wella’n sylweddol. Maint yr her yw rhan fawr o’r rheswm pam y cyhoeddais yn flaenorol y byddai’r bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig am gyfnod o ddwy flynedd. Rydym ran o’r ffordd drwy hynny. Nid wyf yn disgwyl i’r gwasanaeth fod yn berffaith yn awr, ddim o gwbl. Ni fyddai’n realistig. Yr her yw sut y maent yn gwneud cynnydd o nawr ymlaen. Felly, mae ganddynt gyfarwyddwr gwasanaethau iechyd meddwl newydd a phrofiadol. Rwyf wedi ei gyfarfod, ac mae ei ymroddiad a’r neges a roddodd am yr angen i adolygu a diwygio’r gwasanaeth wedi creu argraff arnaf. Felly, mae hynny’n rhywbeth o ran cael strategaeth briodol gyda chefnogaeth y cyhoedd a’r staff, a bydd hynny’n golygu rhywfaint o newid.

Ond efallai nad yw’r mater penodol rydych yn ei grybwyll yn y cwestiwn yn mynd yn ôl at y strategaeth ehangach honno mewn gwirionedd. Mae’r strategaeth yn bwysig. Bydd y ddarpariaeth yn bwysig. Fe gawn sicrwydd allanol, a bydd adroddiadau rheolaidd gennyf fi am y cyfarfodydd hynny i dawelu meddyliau. Mae gennym Swyddfa Archwilio Cymru, Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a phrif weithredwr GIG Cymru i adolygu cynnydd ar y mesurau arbennig. Rwy’n disgwyl gweld cynnydd, ac os na wneir cynnydd, rwy’n disgwyl cael gwybod yn briodol ble nad yw’r cynnydd wedi digwydd. Byddaf yn cadw llygad ar y gwasanaethau iechyd meddwl ar draws gogledd Cymru. Byddaf yn rhoi sylw ac amser arbennig iddo, fel y gwneuthum ar bob ymweliad â gogledd Cymru. Felly, mae hwn yn fater difrifol. Mae angen ei drin yn ddifrifol, ac rwy’n disgwyl bod yn agored ac yn onest gyda’r Aelodau yn y Siambr hon a thu hwnt ynglŷn â pha gynnydd a wnaed a’r hyn sydd eto i ddod.

Rydych yn dweud wrthym yn glir nad ydych yn disgwyl i’r gwasanaeth fod yn berffaith, ond oni ddylem ddisgwyl i’r gwasanaeth fod yn well? Eto i gyd, dyma ni eto yn wynebu’r hyn a allai fod yn sgandal difrifol arall yn ymwneud â gofal o ansawdd gwael i gleifion yng ngogledd Cymru. Ond y tro hwn, wrth gwrs, mae sancsiwn mesurau arbennig eisoes wedi cael ei ddefnyddio. Felly, mae’n anodd gweld, os yw ein hofnau gwaethaf yn cael eu gwireddu, lle y gall y Llywodraeth fynd ar hyn, mewn gwirionedd.

Yn amlwg, gall meddygon a nyrsys sy’n camymddwyn golli eu gwaith, gallant golli eu bywoliaeth, gallant hyd yn oed fynd i’r carchar, ac eto rydym yn gweld y sgandalau hyn dro ar ôl tro. Yn aml, wrth gwrs, pan fo’r ymchwiliad yn digwydd, maent yn tynnu sylw at fethiannau rheoli. Nawr, yn eich barn chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a yw’n bryd rhoi rheolwyr y GIG o dan drefn reoleiddio broffesiynol, a modd o ddiswyddo rheolwyr os yw eu penderfyniadau neu eu methiannau yn arwain at niwed i gleifion?

Rhan o’r her wrth ymdrin â mater penodol yw fy mod yn credu bod gennym gyfrifoldeb i beidio â siarad fel pe bai’r ofnau hynny’n ffeithiau. Mae’r camau a gymerwyd wedi bod yn gwbl briodol yn yr ystyr eu bod yn gwahardd staff o’u gwaith fel gweithred niwtral i ganiatáu i ymchwiliad ddigwydd. Bydd person allanol o’r tu allan i Betsi Cadwaladr yn cynnal yr ymchwiliad, ac mae’n bwysig hefyd fod y staff a’r teuluoedd a allai fod ynghlwm wrth hyn, ond hefyd y cyhoedd yn ehangach, yn deall nad ymchwiliad mewnol i’r bwrdd iechyd ymchwilio ei hun fydd hwn. Mae yna bwynt i’w wneud yma am y lefel o dawelwch meddwl. Rwy’n credu y dylai hynny roi hyder i bobl eraill fod y rheolwyr yn yr achos hwn yn gwneud y peth iawn. Yn hytrach na meddwl am ffyrdd gwahanol o gael gwahanol gosbau ar gyfer rheolwyr, rwy’n meddwl bod gennym ddigon o gosbau posibl i reolwyr eisoes ynglŷn â’r atebolrwydd nad oes ganddynt o fewn y system. Ein her yw: sut rydym yn sicrhau eu bod yn cael eu gwneud yn atebol yn briodol a pha fesurau sydd gennym ar waith? Oherwydd, y gosb eithaf yw bod rhywun yn colli eu swydd. Wyddoch chi, mae honno’n gosb mor ddifrifol i’w gweithredu, a sawl gwaith fydd hynny’n gwella’r gwasanaeth? Rwyf bob amser â diddordeb—. Beth rydym yn ei wneud i ddeall ein problemau a’n heriau yn y gwasanaeth? Pwy sy’n gyfrifol am hynny, sut y maent yn cael eu gwneud yn atebol, a beth sydd angen i ni ei wneud wedyn i wella?

Fe fyddwch wedi gweld, yng ngogledd Cymru, fod yna dîm rheoli newydd yn y gwasanaeth iechyd meddwl oherwydd ein bod wedi cydnabod bod angen i hynny ddigwydd. Rydym wedi dod ag arbenigedd i mewn i’r bwrdd iechyd, gydag uwch-nyrsys sydd wedi mynd yno dros gyfnod o amser, ac rwy’n falch o weld eu bod wedi recriwtio cyfarwyddwr iechyd meddwl profiadol sydd bellach yn ysgwyddo cyfrifoldeb am gyflawni strategaeth wahanol a strategaeth well, gan gydnabod bod angen gwelliant sylweddol o hyd. Ond ar hyn o bryd, ni fyddwn yn ceisio dweud wrthych fod popeth yn berffaith, ac nid yw ond yn deg fy mod yn cydnabod mai dyna ble rydym, yn hytrach na dweud wrth bawb fod pethau’n dda, fod pethau’n berffaith, ac nad oes angen unrhyw newid. Rydym yn cydnabod bod angen newid. Mae mwy o benderfyniadau anodd i’w gwneud ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr er mwyn gwneud yn siŵr nad ydym yn dychwelyd i’r sefyllfa hon yn y dyfodol, a bod pobl yn cael y gwasanaethau y mae ganddynt hawl i’w disgwyl.

Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf yn gwybod manylion yr hyn a ddigwyddodd ar y ward hon, ond fel y gwyddoch, rwy’n hyrwyddwr hirsefydlog i’r angen i ymestyn Deddf Lefelau Diogel Staff Nyrsio (Cymru) 2016 i gynnwys wardiau iechyd meddwl oedolion. Rwyf wedi gwneud y pwynt o’r blaen yn y Siambr mai cleifion ar y wardiau hynny yn ôl pob tebyg yw’r bobl fwyaf di-lais a welwn yn y GIG. Pan fydd yr ymchwiliad hwn wedi’i gwblhau, a wnewch chi gytuno i rannu’r canfyddiadau gydag Aelodau’r Cynulliad? Ac yn benodol, a wnewch chi ystyried a all hyn roi hwb pellach i’r angen i ymestyn y ddeddfwriaeth ar lefelau staffio diogel i gynnwys wardiau iechyd meddwl oedolion yng Nghymru?